Skip to main content

Full text of "Opera omnia in unum corpus digesta ad fidem editionum Coloniensium : cura et labore monachorum sacri ordinis Cartusiensis, favente pont. max. Leone XIII"

See other formats 


/.' 


T.  Jl 


i 


DOCTORIS    ECSTATICI 


DIONYSII   GARTUSIANI 


OPERA  OMNIA 


IMPRIMATUR 
Tornaci,  6»  Januarii  1903. 
V.  Cantineau,  Canonicus,  Censor  librorum. 


1 


THE  INSimTE  CF  r^r^f^y-^l  S71D;LS 
10  r:Lr^.7L  .C£ 

TOSIjHTO  6,  CAMAOA» 


COMMENTARIA 

IN    SEGUNDUM   LIBRUM 
SENTENTIARUM 


PR/ESTANTISSIMIS,  DAr.TISSIMIS,  AC  SUMMA  INTER  CIIRISTIANOS  AUCTORITATfi 
VIRIS,  D.  RKCTORI,  SACR/E  TIIEOLOGLE  ET  ALIARUM  FACULTATUM  DOCTORI- 
BUS,  LICENTIATIS,  RACCALAUREIS,  STUDIOSIS,  AC  MEMRRIS  OMNIRUS  ALM.E 
UNIVERSITATIS  STUDII  PARISIENSIS  :  V.  TIIKODORICUS  LOKR  A  STRATIS,  CAR- 
TUSIiE    AGRIPPINENSIS    VICARIUS,    IN    CIIRISTO    JESU    SALUTEM, 


Parisii  priscis  aequali  gioria  Athcnis, 

Nobile  Gallorum  prsecipuumque  decus, 
Quo  sibi  constituit  primam  Tritonia  sedem, 

Et  voluit  sophia?  duplicis  esse  caput. 

LIBUIT  hoc  tetrasticho,  amplissiini  doctissimique  viri,  vos  primum  salutare, 
vestramque  captare  benevolentiam,  priusquam  munus  quod  in  manibus 
est,  deponeremus  :  afferimus  enim  rarum  et  vobis  forsitan  non  ita  pridem 
cognitum  auctorem,  Dionysium  a  Kickel,  scriptorem  (si  quid  Gartusiaca  potest 
solitudo)  extra  omnem  aleam,  quum  eruditissimum  tum  piissimum,  ut  veterem  illum 
Areopagitam  vestrum  tam  eruditione  quam  pietate  aemulatus  videri  possit.  Sane 
neminem  arbitramur  ignorare  Dionysii  vestri  spectatas  eruditionem  et  pietatem  ; 
at  hunc  nostrum  (martyrii  tantum  laurea  excepta)  illi  proxime  certare,  solus  igno- 
rat  ille  ad  quem  fama  viri  et  libri  ejus  nondum  pervenerunt.  Scatent  libri  sancti- 
monia,  eruditione  fulgent,  et  coeleste  quiddam  resipiunt,  ac  plane  suam  testantur 
originem,  Spiritum  scilicet  Patris,  qui  in  ipso  secundum  Christi  promissa  aperte 
locutus  est  :  nisi  fatale  sit,  Dionysios  prae  ceteris  theologis  ecstaticos  et  illumina- 
tioris  esse  ingenii.  Qua  hujus  ad  illum  affinitate,  nihil  ambigimus  cariorem  ipsum 
vobis  futurum,  et  nulla  magis  commendatione  indigere,  quam  eum  ipsum  qualis 
est  exhibere.  Eos  fortasse  scriptores  opus  sit  anxie  patronis  commendare,  aut  excu- 
satione  conquisita  censurae  subducere,  vel  fucis  ornare,  qui  sibi  ipsis  parum  con- 
stant,  quorum  est  causa  suspecta  et  parum  justitite  fidens,  in  quibus  cupiditas 
rationem  aut  affectus  veritatem  temerarint,  quive  honoris,  quaestus  aut  luxuria^ 
causa  sanctum  Dei  verbum  adulteraverint  :  quales  hoc  saeculum  non  paucos  habet 
scriptores,  a  quibus  hic  noster  Dionysius  quam  longissime  abest,  integer,  purus, 
verus,  neque  ad  dexteram  deflexus  neque  ad  sinistram,  sed  recto  ubique  tramite 
incedens,  atque  ab  omni  vitio  scriptorum  alienus.  Proinde  nullos  requirit  fucos, 
nihil  habet  cujus  nos  poeniteat,  quod  nolit  patrocinio  suo  doctus  quisque  (modo  sit 
christianae  religionis  amator)  tutari,  quodve  excusationem  difTicilem  poscat;  adeoque 
vel  nudus  expositus,  sese  ipsum  satis  commendarit.  Quapropter  bona  animi  fiducia 
eum  vobis,  qui  arcem  tenetis  omnis  quum  humanae  tum  divinae  philosophiae,  pro- 
bandum,  tuendum,  et  sacrae  theologiae  studiosis  quibusque  impertiendum,  offerimus 

T.  21.  1 


2  EIMSTOLA    NUNCUPATOIUA 

et  dedioamu-^.  Eamque  vestram  oi^eram  nos  uon  modo  lacile  impetraturos,  verum 
ultro  exposilain  reperturos,  persuadot  noltis  illa  studiorum  vestrorum  infracta  ma- 
jestas  jierpetuusque  iu  veteri  religione  tenor,  ut  quibus  per  jactatas  istas  studiorum 
pietatis  procellas,  inviolata  adluic  et  intemerata  permanserit  sacrosanctae  theologiae 
auctoritas  del>itusque  honor  :  (juum  vix  alibi  sit  reperire  quid(iuam  inotrensum 
et  intactuni,  confundentilms  omnia  hajreticis,  apud  quos  nec  veritati  fides,  nec 
litteris  lionor.  nec  i^ietati  liabetur  reverentia  ;  per  quos  denique  scholastica  theo- 
logia  plus  (luam  scurriliter  apud  iinperitum  vulgus  traducitur,  ut  jam  pudeat 
referre,  non  (juam  inhonorata  sit.  quod  rusticitati  et  ignorantiae  poterat  imputari, 
sed  quam  male  passim  in  vulgo  theologia  audiat,  non  sui  merito,  sed  flagitiosissi- 
morum  hominum  vitio.  Eo  enim  insania?  res  progressa  est,  ut  reverentia  et  pudore 
sublatis,  passim  ad  stivam  arator.  ad  cropidam  sutor,  inter  malieos  et  incudem 
ferrarii,  inter  pocula  et  vomitum  potores  absolutam  sibi  polliceantur  theologiae 
professionem,  sine  dialectica,  sine  naturalium  rerum  cognitione,  absque  ullius  artis 
praesidio,  tanta  animorum  fiducia,  quasi  de  ccbIo  avectam  et  numine  quodam  divino 
afHatam  mentem  habeant.  Tum,  Deus  bone,  quanto  fastu,  quab  contemptu,  qua 
nausea  sacro.sanctam  theologiam  isti  impietatis  auctores  exsibilant!  Hinc  tot  erro- 
rum  magistri,  hinc  tot  perditionum  sectae,  ut  pene  nunquam  tam  involutus  opinio- 
nibus  et  sectis  terrarum  orbis  fuerit,  quam  sit  hodie.  Apud  veteres  olim  non 
negamus  fuisse  haereticos,  sed  alii  aliis  successerunt  :  non  simul  Ariani  et  Photi- 
niani,  non  simul  Manichaei  et  Sabelliani  fuerunt,  sed  per  longa  siecula  succenturiati 
sunt  aliis  alii.  Hoc  vero  nostrum  sajculum  omnes  omnium  haM'eses  simul  exsusci- 
tavit,  ut  mirum  sit  tam  breve  temi)us  tot  annorum  spatia  simul  posse  complecti. 
Proinde  non  timet  sibi  Dionysius  noster  a  doctis  et  pietatis  amatoribus,  non  etiam 
ab  institutis  in  omni  doctrinaa  genere  viris,  verum  ab  impiis  istis,  ab  haereticis,  ab 
imperitis,  a  sciolis  istis,  quibus  vile  est  quidquid  verae  theologiie  est  affine,  et  quid- 
quid  ipsi  non  asse^iuuntur.  Etsi  cnim  forsan  Dionysius  non  onmibus  doctis  videatur 
qualii)et  in  re  pro  cujusque  ingenio  satisfacere,  ut  uon  probant  semper  eadem 
onmes  (verum  est  enim  quod  Horatius  ait,  Millia  quot  capitum,  totidem  studiorum 
millia);  tamen  ut  doctus  quisque  et  amator  pietatis  fuerit,  ita  inodeste  fert  alienum 
ingenium,  et  licet  interdum  non  admodum  singula  probet  (tametsi  de  Dionysio 
nostro  nihil  tale  formidemus),  non  damnat  tamcn  neque  refutat.  Et  sicubi,  ut  pos- 
sibile  est,  inveniat  in  quo  desidcrotur  acrimonia  et  eloquentia  purior,  ignoscit  bal- 
butienti  nonnunquam  sponte  pietati.  Pictatom  enim  rcpreliendere  quis  possit?  At 
haeretici  et  plebeii  isti  thcologi,  impudcntcr  sibi  pcrmittunt  et  (luasi  pro  jure  usur- 
pant,  sine  rationc,  sine  litteris,  et  pro  libidine  sola,  in  vcram  thcologiam  debacchari, 
proscribere,  repudiare.  Ab  istis  (luis,  nisi  ejusdcm  sit  farina?,  libcr  evadat  et 
securus  ?  Quod  pietalis  in  Dionysio  est,  haeretioi  ;  (piod  cruditionis,  theologia^ 
hostes  et  indoctus  quisque,  ex  profcsso  insectabuntur.  Nunc  vcro  quum  sit  viri 
pietas  ab  eruditione  (jua  pollet  inseparabilis,  et  tam  erudita  e.jus  pietas  quani 
pia  eruditio ;  lit  hac  utrius^iuc  rci  inseparabili  conncxione,  ut  morsibus  istorum 
nunquam  non  rcddatur  obnoxius.  Temperare  enim  sibi  hoc  genus  hominum  ab 
injuria  non  potest,  et  ut  desint  viri  probi  quos  insectentur,  ipsi  Deo,  omnis  probi- 
tatis  auctori,   belluin   indicunt.   An  iioii   (lui  nuper  danuiarunt  omncm  humanam 


EriSTOr.A   NONCUPATOUIA  3 

prohilatom,  niox  l)eo  (;oii<j;ressi,  illi  (■(i-poruiit  oiniioin  iinproljiliilrni  ct  (jiiidiinid 
apnd  pravos  liomines  vitii  ost,  imputaro?  pro|)leroa  i[[un[  slolida  arrof^antia  se 
or(Miant  ceteris  mortalil)us  altiores,  et  plaiio  ^i^anles  esse  iiitor  pygimoos.  Nimirum 
hoc  est  (juod  Salomon  iii  I*roverl)iis  ait  :  Vir  ((ui  erraverit  a  via  vcrilatis,  in  cu^tu  /vo.. xsr, 
^nj^fantnm  commorahitur.  Prorocto  veriim  ost,  h;ercticos  (Ihristianis  piis  ct  honis 
oiiinil)iis  esse  aiiimosioros,  au(hiciores,  violentiores.  «Onas  enim  turhas  in  universo 
orhe  prisci  illi  gigantes,  scu  (luoruin  poct;c  aut  (piorum  sacra3  liistoria^  meinine- 
runt,  moverunt,  qu;is  isti  vel  iii  (Jorm;mi:i  vol  in  Kurop;i  non  cxciverint?  i^utherus 
lihertate  carnis  pro  evangclica  rusticis  promissa,  i)rotr;ixit  omnem  ferme  (ierin;uii;im 
iii  arina  :  ihi  nipiiuo,  ihi  urhium  et  tcmplorum  excidia,  ihi  ca^des  iimumenihiles 
omnia  imj)licuoro.  l\)st  hunc  /uinglius  ilclvctios  excivit,  et  in  inutuam  ciedein 
armavit.  Statim  secuti  sunt  Anah;iptist;i!,  quorum  rurorem  quis  suHeccrit  deplo- 
r;u'e?  Si  nullum  ;iliud,  ccrte  vcl  solum  Mon;istcrium,  inclyta  \'estplialorum  urhs, 
sectarum  perditarum  iiorrorem  inortalihus  incusserit;  ut  intcrim  de  perturbatis  tot 
seditionihus  Amstelredamo,  Leida,  Vesalia,  Daventria,  Frisia,  Hollandia,  Sehmdia, 
et  aliis  tum  provinciis  tum  urhibus  taccamus.  Adeoque  ponunt  in  coelum  giganteo 
more  os  suum.  Bcllum  hominihus,  bellum  Ecclcsia?,  bellum  Sanctis  ac  Beatis  in 
ccelo,  bcUum  ipsi  Deo  indicunt,  et  B;ibyloniam  turrim  moliuntur:  nec  aliter  dissi- 
dent,  quam  qui  eain  turrim  sedificabant,  Prostrati  sunt  gigantes  et  condemnati, 
eadein  manet  sors  luiereticos.  .lam  vcro  si  Deo  non  parcitur,  aequum  est  nos  nostrani 
injuriam  moderatc  ferrc,  et  propter  alienam  insaniam  a  bono  non  cessare.  Proinde 
gigantum  istorum  temerariam  animositatem  nihil  veriti,  hoc  secundum  opus  libro- 
rum  Dionysii  nostri  in  Sententias  orthodoxoruin  Patrum,  sub  vestro  patrocinio 
piis  ac  studiosis  omnibus  exposuimus,  illud  a  vobis  unum  enixissime  postulantes, 
ut  vestra  auctoritas,  qua  non  est  ;ilia  inter  Universitates  omnes  major,  Dionysium 
hunc  nostrum  ab  improbis  tueatur  et  malignis.  Nam  bonis  ipsum  per  se  satis  pla- 
citurum  speramus.  Molimur  jam  dudum  cditiones  eorum  quae  noster  Dionysius  in 
vestri  Dionysii  explanatione  laboriosa  meditatus  est,  communicaturi  ea  propediem, 
si  praesentem  editionem  speratus  exitus  subsequatur.  Interim  fruimini  modo  oblatis, 
Dionysium  nostrum  quo  dignus  est  favore  prosequentes.  Valete.  Coloniae,  ex  soli- 
tudine  nostra,  quintodecimo  Calendas  Quintiles  anni  MDXXXV. 


DISTINCTIONUM  LI15UI  SECUNDI  SKNTENTIAKUM  DKSCKIPTIO 


ProoDmium 


Spcundus 
liber  Sen- 
tentiarum 
(liviilitur 
in 


(  In    quo   aperit    forniani    tractantli,   pnemittcns    qn.Tdam   gencralia  de  creaturarum  produ- 
(    ctione,  dist.   1. 

t  Qiiando,  ubi,  dist.  2. 
Creatione   jQuomodo,  boni  an  mali,  dist.  3. 

'Quales,  perfecti  an  imperfecti,  dist.  4. 

iln  genere,  quaies  effecti  pcr  conversionem  et  aversionem,   dist.  5. 
/  Casu  aversorum  et  prajlatione,   dist.  6. 
aci  ueum\  /  Aversione  )  Arl)itrio  et  libertate,  dist.  7. 

habitudi-  /  \  (  An  corporei  vel  incorporei,  dist.  8. 

ne  \In   specie  ^  Conversi- /  Ordinum,  dist.  9. 

one.de  di-i  Nominum,  dist.  10. 

stinctione' Officiorum  ad  homines,  dist.  11. 


Mercspiri-I 

tuab's,  sci-y 
lirot    an- 
LTolica! 


Tractatum, 
in  quo  de- 
terminat 
de  produ- 
ctionc  cre- 
atunc 


Mere  cor- 
lioralis 


Medi<B  in- 
tercorpo- 
ralem  et 
spiritua- 
lem.homi- 
nis  scili- 
'  cet 


Tn  communi,  dist.  12. 

Tn    specie,  /  Inanima- 
de  i)rotlu-l  torum 
ctione        |Aniinato- 
\  rum 

Constituti-[Pr'ncipi- 
um 


one  in  es-; 
se    quan- 
tum  ad 


Constitutivum 


Conserva- 
tionem 


Lucis  et  ejus  effectu,  dist.   13. 
Cocli  et  elomentorum,  dist.  14. 
(Anima  rationali  (id  est  hominis,  ut  infra  patehit),  anima 
I    irrationali,  et  de  requie  septimfc  diei,  dist.  15. 
Effectivum,  scilicet  Deum,  dist.  16. 
I  Virum,  dist.  17. 
[  Mulierem,  dist.  18. 
In  se,  dist.  19. 
In  specie,  per  filiorum  productionem,  dist.  20. 

[De  diaboli  tentatione,  dist.  21. 
De   culpa  |  Hominis  transgressione,  dist.  22. 

(Dei  permissione,  dist.  23. 
De  poten-ZQuoad  se,  dist.  24. 
tiaperquaj  /Ad    aiias    animae    potentias, 

stare  po-l  l   dist.  25. 

tuit,  quaejCom-i  /Quoad   se,  ejus   scili- 

fuit    libe-<para-(A.dgra-    cet  quidditatem  et  ef- 
rum  arbi-jtive   j  tiam  ,  l  fectum,  dist.  26. 


/In   ordine 
ad  se 


De  pecca- 
to  primo-, 
rum  pa-' 
rentum 


trium  :  de/ 
quo  deter-' 
minat 


de  quaj 
agit 


jCompa- 
rative 
in  or- 

\  dine 


/Ad  habitu  gra- 
tuitu,  dist.27. 
/Postla- 

(Ad  li-l  psum, 
beruml  dist.28. 
arbi-   lAntela- 


trium 


Destitutio- 
neperpec- 
catum 


psum, 
dist.29. 


/Secundum 
se  et  suas 
causas 


De  pecca-1 
tis  actua- 
libus   po-^ 
sterorum 


Ad   poste-ZQuidditate,  dist.  30. 
ros,depec-lTraductione,   dist.  31. 
cati  origi-JMultiplicatione,  dist.  32. 
\  nalis         iDeletione,  dist.  33. 

QufE  sit  origo   peccati,  dist.   34. 
Quid  sit  pec-jln  se,  dist.  35. 

catum  ( Respectu  alterius  peccati,dist.36. 

De  radice  peccati  secundum  ah"am  opinionem, 

dist.  37. 

In  voluntate  subjective,  dist.  38. 
lare  in  voluntate,  non  in  intel- 
lectu,  dist.  39. 

iIngenere,deac-/Finis  voluntatis,  dist.  40. 
tiljus  bonis  ets  Luminis   fidei  intentionem    diri- 
malis  rationei   gentis,  dist.  41. 
/De  peccati  distinctionibus,  dist. 
l   42. 
In  specie        (  Depeccatis  inSpiritumSanctum, 
I   dist.  43. 
VDe  potentia  peccandi,  dist.  44. 


I        V^H  O  L  .      U  I    . 

De    subjectoiQ^^ 
,  peccati  (   j^^ 


COMPENDIOSUM  MEMORIALE  LIBRI  SECUNDI  SENTENTIARUM 

Liber  secundus  Sententiarum  est  de  reru^n  creaturarumque  creatione,  et  hahet  quadraginta 

quatuor  distinctiones. 


DlSTlNC.    1 

scilicet  Deus  in  prin- 
cipio  copliim  et  terram 
ex  nihilo. 

Creavit 

6 
scilicet  interomnes  an- 
gelos   cecidit,    scilicet 
Lurifer. 


Major 


11 


scilicetangeli  boni  ho- 
mines. 

Custodmnt 

16 


scilicet  simul  creavit 
cum  caclo  empyreo  et 
materia. 

ang-elos 


scilicet    (liabolus    vo- 
Inntatc  olistinata. 

malefacit 

12 
i(i    est    materiam    in- 
formem  fecit  Dcus  in 
principio. 

terram 

17 


scilicet   et   similitudi- 

nem  suam  posuitDous  scilicct  Deus  Adam  in 

in  homine  et  angelo.  paradisum  terrestrem. 

Imagrinem  locat 

21  22 

scilicet   dialiolus    pri- 

mum  hominem  in  spe-  scilicet  dicitEvam  prin- 

cie  serpentis  ex  super-  ci])ali  peccato  inobedi- 

bia  et  invidia.  entiiP. 


Tentat 


26 


peccantem 

27 


scilicet  numeratur  in- 
scilicet  duplex  est.ope-  ter  majrna  l)ona,  et  (juid 
rans  et  cooperans. 


Gratiaque 


sit. 

virtus 


.31  32 

scilicet  tenet  fides  ani-  scilicet  Haptismus  ani- 

mam   a  Deo,  non    ex  "^-^i"!  a  peccato  origi- 

traduce.  nali. 

Infusam  purg-at 

36  37 

scilicet     Deus     nnum  sciiicet  omnium  bono- 

peccatum  per  aliud.  rum  est  Deus. 


Juste  punit 


auctor 


41 


42 


hominos  voluntate  et 
scilicet  non  in  omni  operatione  tanquam 
actu  peccant.  uno  pcccato. 

Infldeles  peccant 


scilicet  sunt  angeli,  et    scilicet  creavit   ange- 

porsonaliter     distincti    los.  non  miseros.  non    gratia  data  est  bonis 

in  ossontia.  boatos.  angclis  cooperans. 


difformes 

8 

scilicet    proprio     non 

sunt  vostiti  angeli. 

corpore 

13 

scilicet  facta  est  pri- 
ma  die. 


lux 


18 


perfectos 

9 

scilicet  sunt  chori  an- 

golorum. 

novem 

11 

scilicet  focit  Deus  in 
medio  aquarum  secun- 
da  die. 

firmamentum 

19 


formatio  facta  est  de  scilicet  fuit  factus  pri 
costa  Adii'  dormientis  mus  homo  (juodam 
in  paradiso. 

Evee 

23 


scilicet  .\dam  plenum 
trij^Iici  cognitione. 

scientem 

28 

Pelagii  opinio  hfereti- 
ca  de  virtute  libori  ar- 
liitrii. 

monachi 

3.3 
scilicet  est  .status  pue- 
rorum  decedentium  in 
originali. 

poenalis 

38 

id  ost  ox  fine  est  vo- 
luntas  bona  vel  mala. 

finalem 

43 

blasphemia'  est  scele- 
ratissimum  genus  poc- 
cati. 

spiritus 


reformans. 

10 

scilicet   omnes   angeli 
Deo  ot  hominibus. 

ministrant. 

ij 

scilicet  factus  est  se.\- 
ta  die  post  omnia. 

et  homo. 

20 
scilicet   fuisset    natus 
in  statu  innocentiip  si- 
no  corruptione  et  pru- 


modo  et  immortal 

IS. 

ritu. 

mortalis 

puer. 

24 

25 

scilicet  gaudet  non  so- 

scilicet    habens    ; 

irbi- 

lum  homo,  sed  et  Deus 

trium. 

ot  angolus. 

liberum 

libertate. 

29 

3U 
scilicet  peccatum  pri- 

scilicet  fuerunt  nostri 

mi  hominis  in  omnes 

parontos  gratia  et 

vir- 

honiinos   pa-naliter  et 

tutibus. 

cnlp.-tliilitor. 

spoliati 

transit. 

34 

35 

scilicet    niali    est 

bo- 

num.  id  est  bona 

na- 

scilicet    definitio     est 

tura. 

multiplox. 

origo 

peccati. 

39 
scilicet  voluntatis    in- 
ordinatum  malum.non 
aliarum  jiotcntiarum. 

actum 

44 
scilicet  et  potentia  pec- 
candi      utitur      homo 
quam  habet  a  se  vel  a 
(liabolo. 

potestate. 


40 
malo  judicatur  omnis 
actus  exterior  malus  : 
non  sic  de  bono. 

ex  fine. 


E  r  1 T  0  M  yE 


SINGULAHrM  DISTINCTIOM  M  r.iniU  SKr.lNDI  SENTENTIAUIJM,  CLAUISSIMI  VIIU  AUNOI.DI  VI> 
SALIRNSIS,  CANONICl  OrONHAM  MKTUOPOLITAN.K  KCCLKSLE  COLONIENSIS,  CIM  VKUSIBUS 
MEMOUIALIBUS   OLIM   INTEU   EXPONENDUM   PUBLICE   SENTENTIAS   AB   EO   DICTATIS. 


DISTINCTIO  PUIM.V. 
CreatioiuMn    rermii,    elc. 

OMNITM  ronini,  visibiliuin  scilioel  et  invi- 
sibiiium,  Douni  esse  creatorem,  ct  eas  in 
temporuin  principio  creasse,  Scriptura  sacra 
in  sui  ostendit  primordio,  elidens  per  hoc  er- 
rores  Platonis  et  .\ristotelis  :  quorum  allcr 
Deum  non  croatorcm,  scd  qunsi  opificem  rc- 
rum  essc  posuit,  supponens  scilicct  matcriam 
in  opere  Dei;  quum  creatio  sit  ex  nihilo,  quo 
etiam  modo  aliquid  facere  soli  Deo  convenit. 
Aristotelcs  autcm  ponens  duo  principia,  sci- 
licet  materiam  ct  foi-niam,  et  tortium  opcra- 
torium,  mundum  aeternum  dixit.  Dicitur  au- 
tem  Deus  aliquid  facere  vel  agerc,  non  quia 
operando  mutetur,  sed  aeterna  volunfalc  sinc 
sui  motione  :  cujns  simile  aliquod  in  calorc 
solis  est  invenire.  Causa  autem  rerum  creata- 
rum  est  bonitas  Creatoris.  Qui  etiam,  ut  crea- 
tura  beatitudinis  ipsius  parficeps  ficret,  ra- 
tionalem  fccit  creaturam,  eam  scilicct  quae 
summum  bonum  intelligeret,  amaret,  possi- 
deret,  et  per  hoc  eo  frueretur.  Quae  quidcm 
distincta  cst  in  incorpoream  seu  angelum,  et 
corporoam  seu  hominem.  Non  quasi  ipse  Cre- 
ator  his  indiguerit,  sed  ut  ei  servircnt,  ac  co 
fruerentur.  Deniquc  et  ipse  mundus  ad  ser- 
viendum  ultorius  homini  factus  est,  ct  liomo 
ad  servicndum  Deo  :  non  ad  Dei,  sed  totum 
ad  hominis  ufilifatem,  ad  Dei  autem  gloriam. 
Insuper  et  angeli,  licct  nobis  superiores  sint 
natura,  nostri  tamen  sunt  :  quia  ad  usum  no- 
bis  sunt,  et  servire  nobis  dobcnf ;  nt  in  simili, 
i'es  dominorum  dicuntur  famulorum  proptcr 
usum.  Nec  propter  angclorum  ruinam  facfus 
homo  dicitur  principaliter,  licet  illa  sit  una 
concausa.  Est   autem  anima  coi'pori  unita  : 


A  primo,  quia  Deus  ita  voluit  ;  dehinc,  ut 
unio  hominis  cum  Deo  pcr  amorem  possibi- 
lis  ostcndcrotur ;  atque  ut  in  corpore  Deo 
dcsorvicns  honio,  majorcm  mercrefur  co- 
ronam.  Intcr  angelum  aufem  et  hominem 
alia  esf  creatura  quaedam  corporalis  tantum, 
et  de  his  tribus  tractabitur  in  hoc  libro  sc- 
ciindo. 

Proiliit  ex  uno  rerum  natiira  creata, 
M  tamen  ante  sophis  non  placuisse  ferunt. 


B 


DISTINCTIO  II. 
De  angelica  itaque  naUira,  etc. 


ANCEIJC.V  natiira  (quae  et  in  Scriptura  sa- 
pientia  quandoque  dicitur)  omnium  pri- 
ma  creata  est,  non  quidem  quasi  tempore 
omnes  praecedens,  sed  dignitate.  Ipsa  enim 
et  coelum  empyreum,  fempus  et  quatuor  ele- 
monforum  materia,  simul  sunt  condita.  Unde 
quod  dicitur,  In  principio  crcavit  Deus  coelum 
et  terram  :  per  coelum,  secundiim  Augusti- 
num,  intelligitur  spiritualis  crcafura,  per  ter- 
ram  autem  corporalis.  Quamvis  autom  ange- 
lum  alias  creaturas  omnes  duratione  quadam 
C  praecessisse  Hieronymus  dicerc  videtur,  hoc 
tamen  non  ex  propria,  sed  ex  aliorum  opini- 
ono,  locutus  putari  debet.  Denique,  sicut  ex 
Scripturae  auctoritafe  colligifur,  in  coelo  em- 
pyreo  creati  sunt  angeli.  (Jnde  et  mali  per 
peccatum  inde  corrucrunt,  ct  boni  in  eodem 
permansorunt.  Quod  quidcm  coelum  tale  dici- 
tiir  quasi  igneum,  et  est  id  de  quo  dicitur, 
quod  in  principio  Deiis  coeliim  creavit,  etc.  Est 
aufem  angelus  primo  creatus  informis  quoad 
habitum  gratiae,  postea  autem  secundum  eam- 
dem  formafus,  et  ad  Deum  conversus.  Nofan- 


8 


EPITOM.E   DISTINCTIONIM   LIRRI    II   SENTENTIARUM 


duni    Jamen    extra  lexfuni,  quod   sccundum 
quosdani  creatus  in  gratia  angclus  tcnctur. 

Tam  mens  spirituum  quam  rerum  cetera  moles, 
Mox  a  priniipio  nuda  (Tcafa  fuit. 

DISTIXCTIO  III. 
Ecce  oslensuni  est,  elc. 

C1RC.\  naturam  angclicam  quatuor  in  pri- 
mis  consideranda  occurrunt  :essenti{B  sci- 
licot  eoruin  imniatcrialis  siniplicitas.  distincti- 
onis  corum  pcrsonalis  divcrsitas,  inleiligendi 
perspicacitas,  et  volendi  libcrtas.  Qua?  quidcm 
omnes  angeli  in  eorum  ac.ceperunt  creationc, 
non  tamen  a^qualitcr.  Verum  sicut  in  natura^ 
gradu  unus  alfcrum  exccdit,  sic  ct  in  cogni- 
lione  et  etiam  gratia?  collatione,  in  arbitrii 
quoque  libertate,  prout  scilicet  voluntatem  se- 
quifur  :  nam  quoad  id  quod  rogi  non  potcst 
arl)ifriuni,  omncs  sunt  a^qualcs.  Neque  vero 
angeli  aliqui  mali  creati  sunt,  ut  nihil  morae 
intercesserif  infer  creafioncm  ef  lapsum,  ut 
aliqui  opinati  sunt  ;  scd  omnes  boni  crcati 
sunt,  quantum  ad  nafuram  attinef.  l'nde  ct 
mora  aliqua  intervenif  inter  creationem  et 
lapsum  malorum.  Niliil  enim  mali  Dcus  pro- 
ducere  potest.  Insupcr  et  mox  creati  aiigclici 
spiritus,  omnes  naturalcm  cognitioncm  sui 
ac  Creatoris  ac  ccterarum  croafuraruin  liabu- 
erunt,  intcUigenfes  quid  bonum  aut  malum. 
Habebant  et  naturalcm  qucmdam  Dei  et  sui 
amorem;  licet,  secundum  Magistrum,  iiondum 
meritorium,  eo  quod  (ut  dicit)  grafiam  tunc 
nondum  acceperint. 

Non  eadem  angelicas  ornabaiit  munera  mentes, 
Haec  minor  ingenio,  promptior  illa  fuit. 


A  illo  statu  et  tempore,  quia  habebant  quidquid 
ille  requirebal  status;  imperfecti  autem  respe- 
ctu  cjus  cujus  crant  capaces,  uf  quod  adbuc 
eis  restabat  confcrcndum.  ()uo  tamcn  ctiam  ac- 
cepto,a  perfectionc  divina  in  inflnituin  distant. 

Non  miser  aut  feli.v  primo  fuit  an^relus  aevo, 
Conscius  eventus  noc  fuit  ille  sui. 

DISTINCTIO  V. 
Post  ha»c  consideratio  addncit,  elc. 

PO.ST  creationem  suam  angcli  quidam  Cre- 
atori  amore  adha?renfes,  per  gratiam  illu- 
minati  sunt;  alii  vcro  ab  eo  aversi,  exca^cati  : 
non  quasi  obca^cafionem  Dous  eis  immiscril, 
sed  quia  grafiam  ipsis  non  apposuif.  Per 
dicfam  autem  conversionem  hi  facti  sunt  ju- 
sti,  sicut  per  avcrsionem  alii  peccatores.  In 
hac  etiam  sua  convcrsionc  boni  gratiam  co- 
operanfem  acceperunf ,  sinc  qua  sciliccf  ad  me- 
rifum  vitae  nemo  proficit.  Nam  gratia  justifi- 
cante  non  indigebant,  eo  quod  mali  nunquam 
fucriut.  Fndc  quod  boni  oonvcrsi  sunt  a  bono 
quod  habcbant,  ad  bonum  quod  non  habe- 
bant,  ex  gratia  ipsis  provenit.  Ilapc  autem  gra- 
C  tia  licet  malis  collata  non  fuerit,  non  tamen 
per  hoc  excusari  poloranf  :  quia  quousquc  eis 
confcrrctur,  stare  nolebant.  .\Iiis  autem  dicen- 
tibus,  quod  boni  pcr  grafiam  eis  collatam, 
beafitudinem  lunc  meruerint,  aliis  vero  quod 
non,  sod  magis  per  ea  qua^  modo  circa  nos 
faciunt,  Magisfor  dicit  sibi  hoc  ulfimum  magis 
placere.  In  hoc  aufcm  Magisfer  non  tcnctur, 
sed  primum  amplectuntur  doctores. 

Mox  e  spiritibus  nialesuada  superbia  quosdam 
Daninavit,  roliquos  constal)ih'vlt  amor. 


DISTINCTIO  IV. 
Post  h»c  videnduin,  etc. 

NEC  in  beatiludine  neque  in  miseria  angcli 
creati  sunt,  co  quod  miseria  non  cst  nisi 
sil  pcccatum,  in  quo  ipsi  creati  non  suiit.  Ne- 
quc  etiam  boni  angeli  sfafus  siii  ccrtifudinem 
habuerunt,  sicut  ncc  alii  post  lapsi,  illius  sui 
lapsus  praescii  fuerunt.  Quamvis  autcm  IJ.  Au- 
gustinus  bnnos  piNTscios  sua>  confirinationis 
fuisse  diccre  vidcatur,  hoc  tamen.  uf  ex  vor- 
bis  suis  patet,  non  assertivc,  sed  inquirendo 
potius  dicil.  Possunt  autem  dici  angcli  orcali 
perfecti  cl   imperfccli  :  pcrfecfi  quidcm   pro 


D 


DISTINCTIO  VI. 

PfcTterea  sciri  oporlet,  elc. 

DVj  omnibus  angclorum  ordinibus  aliqui 
cccidcrunt.  Intcr  quos  ct  supremus  om- 
niiim  Lucifcr,  propria  cxcellentia  male  coii- 
spocta,  cccidif  primus.  Qui  ct  in  Iiunc  acrcm 
caliginosum  usquc  ad  judicii  diem  detrusi 
sunt,  quasi  ad  lociim  oh  coriim  lonobrosita- 
fcm  sibi  dobiliim,  ct  ob  cxcrcilium  nnslrum. 
lillimo  aulcm  ad  infcrnum  dclrudonlur.  At 
usqiie  ad  jiidicii  diom,  tam  intcr  bonos  qiiam 
malos,  otTicia  pra^Iationis  ct  subjectionis  per- 
inancnt  :  iibi   ct  mali  a  vitiis  in  qiiihus  tcn- 


EPITOM.F,   niSTINCTlOMM    I.inUI    II    SKNTENTIAIUM 


9 


lanl.  quaiuloquo  donominanlur.  Ksl  autom 
vorisiinile,  quotidic  aliqiios  (UTmonuin  ad  in- 
formim  dosoondoro,  ad  animas  illio  crucian- 
das  doduoondum.  l-ucifor  voro  ibi  roloiJtatus 
a  quihusdam  putatur,  ab  co  tcmporo  qiio  a 
Cbristo  victus  cst,  circa  tonipora  Anlicbristi 
S(dvondus.  Oiii'bun  tamon  ab  inilio  poocali  sui 
illio  oum  fuisso  dicunl.  Sod  ol  alii  daMnoncs 
(luum  a  iiobis  vinountur,  tcnlaiidi  polcstatcm 
amiltorc  vidonlur  :  ol  lioc  maximc  in  vitio  in 
cujus  rcsistontia  vicli  sunt. 

()l)scuruin  (luamvis  liahitot  nialus  aora  dicinon, 
Attainon  hunc  potorit  vinoero  castus  hoino. 

DISTIiXCTK)  VII. 
Supra  dictuiu  esl,  elc. 

PERSTANTKS  angoli  in  bono,  pcr  gratiam 
sunt  oonfirmati,  ita  quod  jam  pcccarc 
non  possunt;  cadcntos  vcro,  obslinati,  ita  quod 
jam  ctsi  bonum  aliquando  sit  qiiod  volunt, 
bene  tamcn  velle  non  possunt.  Neque  tamen 
per  hoc  vel  hi  vol  illi  liberum  amiserunt  arbi- 
triiim,  non  obstante  quod  hoc  ad  iitrumquc 
se  habet,  quum  boni  adjuti  gratia,  spontanee 
hoc  faciant  ;  mali  ctiam  a  gratia  dcserti  et 
corriipti,  surgcre  ad  bonum  nolunt.  Imo  per 
hoc  boni  arbitrium  habent  libcrius.  quia  pec- 
cato  servire  non  possunt, quod  ante  potiieranl, 
prout  loquitiir  Hieronymus.  Quamvis  autem 
mali  angeli  per  malitiam  obdurati  sunt.vivaci 
tamen  sensu  non  sunt  penitus  privati,  scd 
magno  scientise  acumine  vigent,  tam  natura 
quam  experientia,  quam  etiam  bonoriim  spi- 
rituum  rcvelatione,  quae  eis  quandoque  fit  Deo 
id  volente.  Quorum  et  malorum  scientia  ma- 
gic«  artes  Deo  permittente  fiunt  ad  fallenduin 
fallaces,  et  ad  monendum  fideles,  etad  proban- 
dum  patientes.  Neque  vero  per  boc  visibilis 
reriim  natura  malis  angelis  ad  nutum  deser- 
vit.  Nec  ipsi  cx  boc  creatores  dici  possunt, 
qiium  hoc  sit  solius  Dei ;  scd  per  occiilta  quff>- 
dam  et  latentia  in  rebus  semina  ea  perticiunt : 
sicut  nec  parentes  filiorum  dicuntur  creato- 
res ;  sicut  in  simili,  homo  exterius  docere 
potest,  licet  difficilius,  scd  solus  Deus  intrin- 
secus  justificare.  Possunt  tamen  et  miilta  per 
naturae  subtilitatem  daemones,  quas  a  Deo  fa- 
cere  non  permittuntur,  prohibentibus  etiam 
qiiaRdam  bonis  angelis. 

Non  male  conatur  bonus  angelus,  aut  benepravus, 
Sit  licet  arbitrio  liber  uterque  suo. 


A  DISTINCTIO  VIII. 

Solcl  1'liaiii    iii  (|ii;i'slit)iK'  vcisaii,  ctc. 

(^OIIPOIIA  naturaliler  sibi  iinila  angeli,  sivc 
J  boni  sivc  mali,  non  habcnl.  El  licet  Au- 
giislinus  oos  oorpora  acria  habero,  diccre  vi- 
doatiir  ;  hoc  lamen  non  assertivc,  scd  magis 
rocilativc  ponit.  Assuinunt  autcm  corpora,  ut 
visibilitcr  nobis  pro  voliintate  aiit  permissione 
Dci  apparcant,  et  circa  nos  opcrcnfur.  Unde 
et  iloriim  illa  oorpora  doponunt.  In  qiiibiis 
ctiam  cor[)(»ril)iis  assiimi)tis  lociiti  siint  qiian- 

B  doquc  cx  parte  totiiis  Trinifatis,  qiiandoqiio 
aiitcm  in  persona  l'atris,  quandoque  Eilii, 
qiiando(|iio  ot  Spiritiis  Sancli.  litriim  autcm 
Dous  aliquando  iii  formis  oorporalibiis  appa- 
riierit,  et  iitrum  angeli  in  corporibiis  appa- 
rentcs,  in  siiis  tantum  corporibiis  hoc  faoiant 
ea  ingrossando  (dato  qiiod  corporoi  siint),  an 
grossiora  qua^dam  supcrindiicant,  sub  dubio 
rclinquit  Magister.  Scd  extra  textum  dicitur, 
quod  faciunt  in  corporibiis  assiimptis.  Ipsi 
cnim  corpora  non  habent.  Essentia  aiifcm  Dei 
quia  immufabilis  est,  nunquam  in  se  videri 
potiiit    ab    aliqiio.   Neque    vero    diabolus,   vel 

C  etiam  angelus  bonus,  substantialiter  menti 
humanpe  illabi  potest,  sed  solus  Deus ;  licet 
dpnmoncs  corpora  ingredi  possint  et  ea  ve- 
xare. 

Angelus  intenUim  commissa  negotia  complens, 
Aere  de  linuido  sumere  membra  solet. 

DISTINCTIO  IX. 

Post  prsedicta  superest,  etc. 

NOVEM  angelorum  ordincs  esse  Scriptura 
tradit  :  qiii  in  tres  distincti  sunt  hierar- 
D  chias,  iif  Seraphim,Gherubim,Throni;  et  Domi- 
nationes,  Virtutes,  Potestates;  et  Principatus, 
Archangcli  et  Angeli.  Dicifiir  autem  ordo,  mul- 
titudo  cfKlestiiim  spirituum  qiii  inter  se  in 
aliquo  munerc  gratiae  assimilantur,  ut  Sera- 
phim  in  caritatis  ardore,  Cherubim  in  scien- 
tia^  plcnitudine,  et  sic  de  aliis.  Ilaec  autem 
nomina  ipsis  conveniiint  propter  nos.  Et  ab 
his  nominantur  qiiae  in  ipsis  praecellunt  :  non 
quod  alii  ordines  hoc  non  habeant,  sed  qiiia 
illi  in  hoc  excellunt,  scilicet  respecfu  infcrio- 
rum.  Et  hi  ordines  in  angelis  ab  initio  crea- 
tionis  eorum,  secundum  Magistrum,  non  fue- 
ruut  ;  eo  quod  a  gratuitis  denominantur,  quae 


10 


EPITOM.F.    niSTINCTIONIM    LIBRI    II    SENTENTIARIM 


postea,  sccundum  eumdeni,  accepcrunf.  Unde 
nec  dapmones  ceridisse  dicunfur.  quia  in  nr- 
dinihus  fucrinf.  sed  quia  posfca  fuisscnt.  dum 
pcrsfitissenf.  Ncquc  vcro  omnes  cjusdem  or- 
dinis  angeli  sunf  a^qualcs,  sed  sicut  in  ordinc 
Aposfolorum  aut  marfyrum.  alius  alio  dignior 
esf.  Ad  hos  autom  angelorum  ordines.  homi- 
nes  salvandi  assinncnliir.  cf  pcr  Iioc  dcciiniim 
diciinfur  efficerc  choriim.  Salvabuntur  cti.im 
fot  ex  hominibus,  secundum  riregorium,  quot 
ex  angclis  pcrslifcrunt.  Ouod  nec  Augiistinus 
abnuif,  licct  ad  miniis  tot  qiiot  ceciderunt, 
saivandos  pufcl. 

Consecrala  choris  coL-li  nitet  aula  novenis 
Spirituum,  summo  qui  famulantur  hero. 


DISTINCTIO  X. 
Hoc  etiam  inv('stiganfluni  est,  etc. 

DE  angelorum  missione  el  adsistenfia  opi- 
nioncs  sunf.  Nam  qiiidam  aliquos  mitti 
putant,  aiios  vero  nunquam,  scd  semper  ad- 
sisfere,  juxfa  Uanielis  et  Dionysii  aucforita- 
tes.  .Mii  vero  omnes  mitti  dicunt,  eo  quod  ad 
Isaiam  de  Seraphim  (qiii  suprcmus  ordn  di- 
citur)  aiiquis  missus  lcgafur,  cl  .\postolus  om- 
ncs  eos  adminisfratorios  spiritus  esse  com- 
memorat.  .\t  his  contrarium  est,  quod  unus 
fantiim  ordo  .Vngelorum,  id  est  nuntiorum,  di- 
citur.  .\d  quod  tamcn  dicunt,  omnes  cos  an- 
gclos  dici  quando  mitluntur.  Nam  ab  olTiciis 
angeli  et  daemones  nomina  sortiuntur,  iit  de 
Michael  et  riabriel  ac  similibus  patct  :  simili- 
tcr  ct  de  da^monuin  nomiiiibus,  qualia  sunt, 
diabolus,  Satan,  Helial,  ct  similia.  Lnde  lii 
auctorifates  Danielis  et  Dionysii  exponerc  ni- 
funfur.  Sed  extra  texluin.  nofandum  quod 
iieotorici  primam  communitcr  anirmant  o[)i- 
nioncm.  liidc  cl  .Magistcr  alios  csse  dicil,  qiii 
omnes  praeler  primos  Ires  or<lines  milti  di- 
cunt.  Et  hi  Serapliiin  ad  Isaiain  missum,  di- 
ciint  nnn  do  ordino  siiprcmo  fuissc,  scd  sic 
dictum  projiler  innaiiimandi  nfliciuin.  Angeli 
autem  et  adminisfratorii  spiritus  omnes  di- 
cunlur,  quia  siiperiores  modiis,  ot  lii  iiifimis 
doniiiitianl  qiind  ad  hniiiinos  porrfraiit.  Vol 
pcr  ly  omncs.  non  nisi  eos  qiii  dc  infcrioribus 
siinl,  infclligitur. 

Angeliis  ad  nostras  quotics  delabitur  oras, 
onicio  proi^rium  noinen  habere  solet. 


A  DISTINCTIO  XI. 

llliid   qnoque   scieiKJiiin  esl,   elc. 

ANATIVITATE  sua  quivis  liomo  angelum 
habct  bonum  pro  sui  ciistodia,  babet  et 
malum  pro  cxcrcifio.  Ef  quum  omncs  angcli 
bnni  nnslram  vclinf  salulem,  specialiler  la- 
mcn  illc  qui  alicui  depufafiis  est  :  sic  et  spe- 
cialiler  malus  ille  pliis  aliis  cumdem  ad  ma- 
lum  incitat.  Quidquid  aufcm  sit  de  majori 
niimcro  angolorum  vcl  hnminum  bonorum 
sive  malorum,  famen  singuli  homines  acfua- 

B  iifer  exsistentes,  singulos  habere  possunt  an- 
gelos  pro  sui  exercifio  vel  custodia :  quamvis 
ef  pluribus  hominibus  unus  dcpufari  possef. 
et  eis  sufficcre,  et  unum  angelum  possibile  sit 
plures  homines  successive  custodire.  Profici- 
unt  autem  secundum  quosdam  (quod  et  Ma- 
gister  magis  apprnbal),  omnes  angeli  usque 
ad  diem  judicii,  tam  in  mcrilo  quam  in  pra?- 
mio,  hoc  est  in  Dei  cognitione  et  dilccfione. 
Alii  autcm  oppositum  dicerc  voliint,  quod  sci- 
liccf  quoad  prapmium  non  profioiant,  habenlcs 
pro  se  auctoritates  Grcgorii  et  Isidnri,  quas 
tamen  Magisfer  solvit.  Sed  solufione  illa  non 

C  obstanfe,  quod  in  praemio  salfcm  cssentiali 
proficiant  angeli,  non  tenetur. 

Mox    puoruni.  iiost(|uani    liquido  oaput    intulit 
Custodes  subeunt :  inc  lionus,  iile  nialus.  (orlii, 

DISTINCTIO  \II. 
Hjcc  (lc  angclicic  naluric,  elc. 

ELEMENTORUM  malcriam  Dciis  in  princi- 
pio  cum  angelica  natiira  produxit  inf(U'- 
mem  ct  confusam  scu  indisfincfam.  quam 
D  postca  sex  dicbus  distinxit  afquc  formavit, 
socundum  qiiosdam  Sanctorum  ;  licct  secun- 
diim  alios,  illa  maleria  simul  creala  sit  et 
distincta.  .\t  primum  magis  consonum  vide- 
tur  litterae  sacra?  :  quod  et  Magistro  placet. 
Est  autem  matcria  illa  multis  ct  usitalis  no- 
iuiuihus  appollata,  scilicef,  fcrra?,  abyssi  el 
aquae,  ne  unius  tantum  formae  recepfiva  pufa- 
retiir,  et  ut  nidcs  (quibus  Inqiicbatur  Moyscs) 
faoilius  dncorcntur.  Tcnebrae  aiilem  illan  quae 
siipcr  facicm  abyssi  fuissc  diciinlur,  jam  liicis 
significant  absentiam,  cf  nihil  sunt;  jam  vero 
aerem  obscurum,  ct  tunc  siint  aliqua  creafu- 
ra.  Nec  tamen  dictam  matcriam   informcm 


EIMTOM.p;    DISTINCTIOMM    MIUl!    II    SKNTKNTIAHrM 


11 


fuissc  hoc  modo  accipiondtim  cst,  quasi  omni 
forma  canicrit,  sod  quia  confusam  iialMiil  for- 
mam,  postca  distingucndain.  Eral  auloin  illa 
matoria  uhi  modo  inundus  cst,  ol  oxlondoha- 
tur  uUra  locum  firmamcnli,  inforius  quidem 
grossior,  suiira  aulom  rarior  :  undo  ot  acjua? 
illa>  faolff"  sunl,  (|ua'  supra  nrniainonluiii  osso 
diounlur.  Sic  orgn  Dcus  sox  diobus  nialoriani 
crealam  dislinxil,  ot  oporo  porfoclo  sopliina 
die  quiovit,  scilicet  a  faoionda  nova  croalura. 
Niiiilo  ininiis  lainon  ol  us(juo  inodo  oporaliir. 
Non  oniin  s(dum  oinnia  iii  \'orl)o  disponondo 
et  tcinporalitcr  oreando  ac  dislinguondo  opc- 
ralus  est,  scd  ol  alia  ox  aliis  produccndo  : 
quod  ultiinum  iisquo  modo  facil. 

l'rinuini  niatories  sul)  inorti  pondoro  rorum 
Condita,  per  senos  est  renovata  dies. 

DISTINGTIO  XIII. 
Prima  autein  distinctionis  operalio,  elc. 

IN  opere  distinctionis  Deus  primo  congru- 
entor  focit  luccm,  quae  alia  liabet  manife- 
stare.  Quae  quidem  liix  et  spiritualis  intelligi 
potest,  scilicet  angelica  natura,  praecedenter 
per  coelum  significata.  hic  autcm  per  lucem, 
id  est  pcr  graliani,  formata.  i^otest  et  intelligi 
corporalis,  scilicot  pro  nubecula  aliqua  lucida 
de  praejacenti  materia  producta,  in  ea  scilicet 
parte  ubi  modo  sol  est  seu  movetur,  cujus  et 
vices  habuit,  noctem  et  diem  illo  triduo  dis- 
linguens.  Quae  nec  ab  aquis  impediebatur 
propter  oarumdem  tunc  raritatem.  Potest  au- 
tem  dics  tunc  dicta,  intelligi  aut  lux  prsdi- 
cta,  aut  ipsius  illuminatio,  aut  spatium  viginti 
quatuor  horarum.  At  prima  dies  naturalis  a 
plena  liice  exordium  sumens,  aurora  et  mane 
caruit ;  et  per  vesperam  in  mane  sequentis 
diei  tendens,  excrevit  in  spatium  supra  di- 
ctiim.Postea  autem  in  mysterio  dies  a  vespere 
incepit.  Dicta  A'ero  lux,  solum  superiojfes  illii- 
minabat  partes  ;  nec  ita  clare,  ut  sol  modo 
facit.  Unde  nec  frustra  post,  quarta  die  sol  for- 
matus  est  :  et  hoc,  aut  de  eadem  luce,  vel  sal- 
tem  eam  conjunctam  habet.  Porro  Deus  Pater 
mundiim  prodiiccns,  nullum  vocis  sonitum 
edidit,  sed  Verbo  suo  (id  est  Filio)  non  qui- 
dem  ut  instrumento,  sed  uno  secum  opifice 
ex  se  ceternaliter  genito,  cuncta  creavit.  Quod 
incidenter  dicit  Magister  confra  haereticos,  qui 
in  Scripturarum  intellectu  enormiter  ober- 
rabant. 


A  'reiniH)i'a  i|iio  (•citis  Driis  intfrciilcrft  horis, 
Mox  a  liic(!  siniin  iKjhilc  c(i'|iit  opiis. 


DISTIiXCTIO  XIV. 

Dixil  (|noqii(^  Dens,  etc. 

SI'',(;iINI).\  die  Dous  focil  firniamenlum,  quod 
sociindum  I$cdam,  dicitur  cceliim  sidc- 
rcuni.Qiiod  (piidcm  secnndum  Scrijituras,  ha- 
bot  aipias  siipra  ct  siibtus  se  :  qiiod  qiialilcr- 
cunHiiie  fiat,  divina;  lamcn  virluli  possibile 
non  (iiibitaliir.  Kst  aiitom  firniamcnliiin  a  fir- 

B  milatc  dictuni,  sive  movoaliir,  sive  non.  Nam 
eliamsi  movealur,  scoundiim  subslanliam  ta- 
mcn  cst  firmum.  Quod  si  non  movcatur,  pos- 
sibilc  tanion  est  sidera  in  ipso  moveri.  Extra 
textum  tamcn  dicendum  est,  ipsum  una  cum 
sideribus  fixis  moveri ;  planctas  autem,  singu- 
los  suos  habcre  orbes  cum  quibus  moveanliir. 
Die  vero  tertia  Deus  aquas  qiiaj  sub  coelo  sunt, 
in  unum  locum  congregavit  :  ubi  tunc  alia 
corpora  clariora  apparuerunt,  herbae  et  ligna 
fructifera  producta  sunt.  Diota  autem  aquariim 
congrcgatio,  facta  est  aut  aqiiis  inspissatis, 
aut  partim  terrae  concavilates  intrantibus,  quae 

G  et  occultis  meatibus  sibi  continuantur.  Quum 
autem  praecedcntibus  tribiis  diebus  opus  siium 
post  creationcm  ipsius  Deus  distinxerit,  se- 
quentibus  tribus  diebus  ipsum  ornavit.  Nam 
die  quarta  ornatum  est  firmamentum  sole, 
luna  et  stellis,  iit  per  ea  illustretur  pars  infe- 
rior  mundi,  per  quorum  et  mofum,  tempora, 
dies  et  anni  designantur,  efc;  qiiinfa  vero  die 
aer  volafiiibus  et  aqua  piscibus  ornatum  acce- 
pcrunt ;  et  sexta  demum  dic  terra  jumentis, 
repfilibus  et  besfiis  ornata  est  :  post  quae  ulti- 
mo  factus  est  homo,  de  terra  quidem  forma- 
tus,  sed  ad  ccElum  possidendum  ordinatus. 


D<, 


SJdereos  orbes  lux  admirata  secunda  est. 

1'ertius  obstupuit  facta  elementa  dies  : 
Hinc  firmamentum  statuit,  mqx  dispuht  undas. 

Protulit  et  quarto  lumina  magna  die. 


DISTINCTIO  XV. 
Dixit  etiam  Deus,  etc. 

DIE  quinfa  Deus  fecit  opus  ornatus  aeris 
et  aquae,  creans  volatilia,  et  ea  in  aera 
sursum  levans,  pisces  vero  in  aquis  relin- 
quens.Sexta  autem  die  terram  ornavit  jumen- 
tis,  reptilibus  et  bestiis  de  ea  formatis.  Anima- 


12 


EriTOM.K    DISTINCTIONTM    LIBRI    II    SENTEXTIARIM 


lia  (amen  nociva  ct  vcnenata,  creata  fucrunl  A 
innoxia  ;  scd  homine  pcccante,  facta  suiit 
noxia,  ut  pcr  ea  peccata  puniantur,  ct  bonn- 
rum  probotur  paticntia.  Ka  vcro  qucT  cx  pu- 
Ircfactione  nascuntur.  tunc  producta  non  fue- 
runt  nisi  matcrialitcr.  Novissime  vero  factus 
cst  iiomo.  tanquam  omniuni  doininator  ani- 
maiium.  Dc  crcatinnc  autem  rcrum  quidam 
dicunl  pcr  intervalla  sex  dierum  res  esse  for- 
matas  el  distinctas  :  quod  et  Scriptura;  magis 
vidclur  consonum.  ct  ab  Fcclesia  approbatum. 
Alii  autem  dicunt  omnia  simul  facla  csso, 
qua-dam  quidem  formaliter.  quapdain  autem 
materialiter  tantum,  cl  pnslea  distincta.  Dc  B 
quo  et  supra  habilum  cst.  Dic  aulem  scptimo 
Deus  quicvisse  dicitur,  cl  opus  suum  com- 
plesse,  per  hoc  quod  ultra  crealuram  novani 
non  condidit,  quaj  scilicct  matcrialiter  vcl  in 
suo  simili  non  iu'a?fucrit :  res  tamcn  produclas 
sanctificavit  et  benedixit.  Sic  crgo  dic  scxto 
complevit  opus  suuni  Dcus  opcrando;  septinio 
auleni,  ipsum  opus  sanctificando.  Unde  dies 
illc  myslica  quadam  ratione  dicitur  sancti- 
ficatus. 

Aera  quinta  iViGt^,  felhirem  sexta  replcvit, 
Septima  completum  sanctificavit  opus. 


DISTIXCTIO  XVI. 
Ilis  c.xcursis,  elc. 

OUOD  Scriptura  narrat  Dcum  dixisse,  Fa- 
ciamus  homincm  ad  imaginem  ct  siniili- 
tudinem  nostram  :  intelligendum  est,  locutum 
Patrem  ad  Filium  el  Spiritum  Sanclum,  non 
autcm  ad  spiritus  qunscumque  croatos.  Nam 
aiiorum  spirituum,  ut  angeloruin,  non  est  ea- 
dem  imago  cum  Deo.  Neque  homo  factus  est 
ad  imaginem  unius  persona^,  sed  totius  Trini-  D 
talis.  Unde  falsum  est  quod  quidain  dixerunl, 
per  imagincm  Filium  intclligi  dcbcre,  el  noii 
hominem.  Nequc  approbatur  quod  alii  dicunl, 
per  imaginem  inlelligi  Filium,  et  per  simili- 
tudinem  Spiriluiii  Sancliim.  Fsl  ergo  honio 
faclus  ad  Trinilalis  imagincm  sccuiidum  na- 
turam,  scilicet  animam  ;  ct  ad  simililudincm, 
quoad  supcraddila,  ul  siiiil  virlus  el  iniineeii- 
tia.  Diciliir  aiilcm  Filius  imago  1'alris,  nnn  ad 
imagiiicm  :  qiiia  nnn  crcalus,  scd  nalus  a^qua- 
lis  cst  Palri.  et  in  nullo  dissimiiis.  Homo  vero 
imago  I)ei  et  ad  imagincin  dicitur,  qiiia  non 
ffiqualis,  el  creatus  :  cl  pcr  hoc  longe  distaiis 


a  modo  exsistendi   imaginem,  quomodo  Fi- 
lius  est. 

Optinnim  ad  e.xemplar  prnfstans  homo  factus, 
Uiiius  et  trini  dicitur  esse  Dei.  limauo 


DISTIXCTIO  XVII. 
Hic   de   origine,  etc. 

ANIM AM  hominis  Deus  non  de  sua  substan- 
tia  inspiravit,  nec  faiicibus  aut  manibus 
corporis,  sed  cam  de  niliilo  crcando,  et  cor- 
pori  de  terra  facto  ad  modum  flatus  indendo. 
Et  qiiidquid  sit  dc  primi  hominis  anima,  de 
aliis  lamcn  cerlum  esl  quod  in  cnrpore  crean- 
tur,  et  sic  creando  infunduntiir,  el  infunden- 
do  creantur.  Est  autem  homo  non  virtiito 
natiira;,  sed  diviiia.  in  a?tate  virili  et  cxtra 
paradisum  creatiis,  et  sic  positus  in  paradi- 
sum  :  ut  sic,  quia  inde  pcllcndiis  eral,  agno- 
sceret  ex  gratia,  non  cx  natura,  illic  se  fuisse. 
Oui  quidem  locus  licet  secundum  quosdam 
sit  corporalis  pra^cise,  secundum  alios  autem 
spiritualis,  potest  tamcn  dici  esse  iitrumque. 
Corporalis  cnim  cst  locus  a  terra  habitabili 
longe  distans,  altitudine  usque  ad  globum  lu- 
narem  pertingens,  gerens  spiritualiter  typum 
Ecclosia^  pra>scntis  vcl  futura».  in  qiio  crant 
ligna  diversa,  inter  qua;  unum  fuerat  dictum 
lignum  vitae,  cujus  fructus  divinitiis  acceperat 
virtutem  conservandi  a  morte  et  infirmitate. 
Fucrat  aulcm  el  ibi  lignum  scicntiae  boni  ct 
mali,  quod  sic  ab  cventu  dictum  est,  dum  ho- 
mo  de  eo  prnhibito  gustans.  boni  et  mali  di- 
stanliam  cxpcrimento  didicit. 

Primus  homo  valiili  sub  tempora  conditus  ajvi, 
Delicias  tenuit  quas  paradisus  habet. 

DISTINCTIO  XVIII. 
In  eodem  qiioque  paradiso,  elc. 

INTR.X  paradisum  mulier  formata  est  a  Dco. 
Poslquam  cnim  .\dam  illic  positus  est,  et 
aniinalibus  ad  eiirn  adduclis,  nomina  cis  im- 
pnsucral,  iminisil  Dciis  soporeni  in  ipsuiii,  ct 
ex  una  de  costis  ejus  Evam  formavit.  Noluit 
aulcni  Dcus  muliercm  siniul  ciini  viro  creare, 
el  ad  cnnfundeiiilam  diabnli  siiperbiam,  qiii 
principium  aliud  a  Doo  csso  voluit,  cl  ul  simi- 
litiido  Dei.qui  cst  omnium  reriim  principium, 
in  homine  per  hoc  ficrct  manifesla.  Est  autem 
mulicr  facla   nnn   de  capite  aut  pcdibus,  scd 


KPITOM.K    OISTINCTIOMM    I.IIIUI    II    SKNTKNTIAItl  M 


13 


dc  cosla  viri,  ut  uon  doiniiiii  iuil  anciilu,  scd 
socia  illius  haherotiir.  I^l  lioc,  ipsiiis  dorniion- 
lis,  no  scilicol  dolorcin  soiiliret,  ct  ul  Dous  [)o- 
(ontiain  suiiin  in  non  oxcilando  ourn  por  lioc 
oslondoret.  ut([ue  sacrainonlorum  proccssus 
de  litloi'0  (ihristi  tigurarctur.  Ncc  ad  coslain 
illiiin  ali([ua  luit  addita  inatcriu.  scd  (ut  cuin 
([uiii([(u>  [)iinil)(is  riicluiii  cst)  inatoria  illa  vir- 
tiite  Dei  1'iiil  iiKillipiiciitii.  Licot  autoni  aiigoli 
ad  lioc  ministravcrint,  solus  tamcn  Deus  quod 
crcationis  est  clTccit.  Ncquc  organizalio  corpo- 
ris  illius  fuit  ox  ali(|iia  riiliono  seiniiiali,  siciit 
ia  robus  a  natura  productis  lieri  solcl,  sod  vir- 
tule  divina  supernaturali.  .Vnima  vero  ipsius 
mulieris  non  (ut  quidain  scntiobant)  do  aninia 
Adfe,  quum  indivisibilis  sit  ac  incorruptibilis, 
formala  ost,  noc  pra;codcnter  otiam  ost  creata, 
sed  creando  (ut  cctcrae)  infusa,  et  infundendo 
creala. 

Olim  formosi  gravido  de  corporis  osse 
Scilicet  enata  cst  fcmiiia  prima  viii. 


DISTINCTIO  XIX. 
Solent  quseri  plura,  etc. 

IN  innocentige  statu  homo  mortalis  erat  quo- 
dammodo,  et  quodammodo  iinmortalis  :  po- 
terat  enim  mori,  potcrat  et  non  mori.  Habuit 
ergo  tunc  posse  non  mori ;  post  peccatum  ha- 
bet  necessc  mori;  post  resurreclionem  autem 
non  potcrit  mori.  Erat  crgo  tunc  corpus  ipsius 
hominis  animale,  cibis  indigens,  unde  ct  mor- 
tale.  Sed  postea  factum  est  mortuum,  neces- 
sitatem  moriendi  habens.  Post  rcsurrectionem 
vero  crit  spiritualo,  nec  cibis  egens,  nec  mori 
potens.  Quain  tamen  immortalitatem,  non  ex 
conditionc  naturae,  sed  dono  gratiae  habuit 
homo,  ex  esu  scilicet  ligni  vitaj  :  de  quo  si 
non  ederet,  peccaret  (eo  quod  de  hoc  edere 
praeccptum  sibi  fuerat),  unde  et  morerctur.  De 
hoc  autein  ligno  quidam  dicunt,  quod  non 
fuit  totalis  causa  immortalitatis,  sed  coadju- 
vans;  alii  autem.quod  immortalitatem  omnino 
Iiabuit  Iioino  ex  usu  ligni  vitae.  Scd  et  quibus- 
dam  vidotur,  quod  a  natura  quamdam  habu- 
isset  immortalitatcm,  at  porfoctionem  cjusdem 
ex  usu  dicti  ligni  assecutus  fuisset.  Magister 
autem  sentit,  quod  ex  eodem  etiam  primam 
immortalitatem  habuerit. 

Dum  paradisiacis  diversaretur  in  hortis, 
Nulla  mortis  erat  lege  revinctus  homo. 


A  DISTIXCTIO  .\.\. 

l*()sl   Iiioc  vi(l('ii(liiiii,  ctc. 


Il 


T^TI.MM  in  innocentia^  slatu  homines,  conlra 


J  fiilsiiiii  (luiiniindam  opinionem,  filios  ge- 
nerassent,  iil)S([uo  lihidinosa  conciipisccntia  : 
goiiitalibus  eiiiiii  iiieiiihris  aii  hoc  opus,  nt 
ceteris,  pro  voluntale  iisi  fuissent.  Quod  autem 
non  generavcrinl,  indo  evcnit,  quia  Dciis  hoc 
nondum  pi\Teccperat,  ot  paulo  post  mulieris 
fonnalionein  pcccaverunt.  l>ostca([iiam  autem 
iii  [liinidiso  gonorassont,  an  piirentes  illic  re- 

B  licta  posteritate,  statim  translati  fuissent  ad 
rcquicm  beatitudinis,  vel  exspectassent  omnes 
quousque  Boatorum  numerus  complcretur,  ex 
Scripturis  sacris  certum  non  est,  ut  Magister 
dicit.  Tamcn  extra  textum  communiter  pri- 
mum  amplectuntur  doctores.  Generasscnt  au- 
tcm  ctiam  in  hoc  statu  parvulos  filios  pro 
striclitudine  utcri  materni  :  qui  filii,  sccun- 
dum  magis  probabilem  opinionem,  in  statu 
corporis,  loquela,  aliisque  hujusmodi,  per  tem- 
poris  successionem  profccissent.  Nam  ut  supra 
dictum  est,  cihis  quoque  in  eodem  statu  indi- 
gebant.  Sed  et  in  pertinentibus  ad  auimam 

C  cum  tempore  profccissent ;  ncque  tamen  poe- 
nosa  cis  fuissct  rerum  inscitia,  nec  ob  id  igno- 
rantia  dici  potuisset,  co  quod  respcctu  eorum 
qu8e  ncc  scire  tenebantur,  fuisset.  Paraverat 
ergo  Deus  homini,  sicut  bonum  temporale  et 
visibilc  pro  natura  corporis,  sic  invisibile  et 
spirituale  pro  anima.  Unde  si  praeceptum  Dei 
servando  perstitisset,  ultimo  ad  requicm  bea- 
titudinis  sine  mortis  interventu  ipse  et  tota 
posteritas  sua  fiiisset  translatus. 

8i)umat  perpetuo  caro  foeda  libidinis  i;estu, 
Quam  nimium  primus  commaculavit  homo. 


D 


DISTINCTIO  XXI. 
Videns  igitur  diabolus,  etc. 

INVIDENS  diabolus  homini,  quem  per  obe- 
dientiam  ascensurum  sciebat  undc  per  su- 
perbiam  ipso  corrucrat,  in  dcbiliori  eum  parte, 
scilicet  muliere,  tentando  aggressus  est,  dolo 
supplantare  volens  quos  virtute  superare  non 
poterat,  apparens  scilicet  eidem  in  specie  non 
qua  voluit,  sed  qua  permissus  est,  in  qua  ta- 
mcn  fraus  ejus  facile  pcrpendi  possct,  per  sei*- 
pentem  scilicet,  quasi  per  instrumcntum  ei- 
dem  locutus,   ut  angelus   bonus  per  asinam 


14 


KIMTOM.K    IHSTINCTIO.M  M    1.111111    II    SK.XTK.NTI.VUrM 


Halaam  :  quem  lamon  muliei'  loquelam  a  Ueo 
accepisse  credcbat.  Hanc  crgo  inteiTogatione 
sollicitavit,  ul  qua  via  tontamlo  incederot,  ox 
ipsius  discorot  rosponsiono.  Lnde  el  quum 
quasi  dubitando  rospondorol  mulier,  statiin 
inlulil  quod  voluit,  metum  scilicct  mortis,  si 
comederent,  mondaciter  excludens,  et  digni- 
talis  excollentiam  faiso  promittens.  Tontavit 
autem  eam  do  gula,  de  vana  gloria  ct  avaritia 
per  dictam  promissionem.  Est  nempe  duplex 
tcnlatio,  exterior  scilicot  et  intorior.  Quse  ulti- 
ma  quandoque  ab  bosto  tantum  fit  sino  pe»'- 
cato  tontati  ;  quaiidoque  ot  a  carne,  cl  tiinc 
non  cst  sine  peccato.  Qux  ol  quia  difficilior 
est  quam  exterior,  qua  homo  cecidit,  ideo  gra- 
vius  puniondus  erat.  .At  quamvis  levom  babuit 
ad  poccandum  occasionem,  quia  taiiion  ad 
alterius  suasionem  peccavit,  ideo  remediabilis 
fiiit  :  non  autem  diabolus,  qui  luillo  suadcnte 
peccavit;  pra^sortim  etiam  quia  non  tota  an- 
gelica  natura  cecideral  ut  buuiana,  per  quam 
et  angelica  riiina  fuerat  reparanda.  l*ra^ce- 
ptum  autem  Domini  de  non  comedendo  utri- 
que  datum,  ad  muliorom  per  virum  conve- 
nicnter  pervenerat,  eo  quod  ipsa  viro  subdila 
esse  debebat :  quos  et  Deus  fecerat,  ut  invicem 
loqui  possent,  ot  ab  aliis  (si  essent)  discere. 

Callidus  accendens  muliebria  pectora  dicmon, 
Fersuasit  niisenfi  sumere  poma  necis. 


DISTINCTIO  XXII. 


Hic  videtiir  diligenler  invesliganduin,  etc. 


PROTOP.MIENTUM  primi  peccati  origo  fiiit 
qua'dam  pra^sumptionis  clatio  rcprimon- 
da,  ex  qua  primo  niulior,  posl  boc  vir  in  pcc- 
catum  consensit  :  non  quasi  illa  elatio  diaboli 
suggestionem,  sed  opus  peccati  pra?cesserit. 
Qiia?  lamon  alilor  in  nniino  miilieris  fiiit.  qua; 
scrpcnti  crodebal,  non  aulom  vir  :  undc  ct  ali- 
tcr  quam  mulier  illcctus  fiiit.  Ilinc  etiam  et 
gravius  peccavil  imilior,  luin  ijuod  scrpenti 
contra  Deum  crodidit,  lum  quod  elale  nimis 
se  aequalem  Deo  fieri  possc  putavit,  quod  vir 
non  fecit ;  tum  ctiam  quod  ncdum  in  se  et 
proximum  iit  vir,  sed  etiaih  in  Deum  pecca- 
vit.  Nec  obslal  (juod  parom  fasliim  iii  utriscjue 
fuissc  Auguslinus  dicil.  Hoc  onim  dc  excusa- 
lionc  inlclligilur,  sed  non  quoad  pra^dicta.  Scd 
iiec  hi  qui  ct  virum  Dei  aequalitatcm  appc- 
tiisse  dicunt,  mulierem  in  hoc  magis  exarsissc 


A  taceiil.  Donifjue  etsi  miilier  peccavil  ox  igno- 
ranlia  qiioad  lioc  quod  seducta  est,  vir  autem 
sodiK-lus  non  cst,  non  tamen  ignoravit  Doi 
pnrceptum  :  undo  iioc  por  boc  cxcusari  i»o- 
losl.  Non  enim  omnis  ignoranlia  excusal.  sod 
invincibilis  tantum  ;  vincibilis  aiitom  jiotius 
aggravat.  Porro  quum  hominis  naliira  bona 
essot  sine  vitio,  consensus  mali  ex  libero  vo- 
liinlalis  arbitrio  processil.  diabiilo  id  siiggo- 
rente.  Undo  nec  volunlas  inaia  in  qiiantum 
actus,  poccatum  pra^cessit,  licet  in  quantiim 
qusedam  natura  seu  natiiralis  potentia. 

I-lsso  l)ei  siinilis  dum  falsa  ruiMxerit  u.\or, 
"      Dojrustaiiila  viro  uoxia  i>oiiia  iledit. 


DISTINCTIO  XXIU. 
Praplerea  qiispri  solel,  elc. 

OU.\NQU.\M  Deus  bominem  casuriim  pra;- 
sciret,  tentari  tamen  eum  permisit,  ad 
dignitatem  hominis  ostendendam,  qua  potior 
est  ille  qui  tentari  quidom  potest  el  non 
consentiro,  quam  nec  consentire  nec  fentari 
possc.  Quem  et  licot  malum  futuruiu  sciret, 

C  creavit  tamen  ob  bonum  quod  inde  novit 
evcnlurum.  Nec  eum  impeccabilem  facere  vo- 
liiit,  licot  melius  essot,  eo  quod  hoc  sit  san- 
ctorum  angelorum.  Neque  a  conscnsu  eum 
praeservavit,  iit  sic  nec  infructuose  esset  bo- 
niis,  nec  malus  impuno.  Sed  nec  voluntalis 
divina?  praeter  ipsam  alia  causa  est  qu.Tronda. 
Dedit  autom  homini  mox  quum  ipsum  croa- 
vit,  scientiam  rerum  creatarum,  sui  ipsius,  et 
Creatoris,  per  quamdam  interiorem  inspira- 
tionem.  iiifra  tamcn  eam  qua*  in  palria  est. 
Qiia  (juidom  scientia  quid  cuiquo  dobcret,  sa- 
tis  agnovit.  Et  quamvis   agendoruni   tantam 

D  habuerit  scientiam,  casus  tamen  sui  praescius 
non  fiiit,  iit  supra  de  angelo  malo  dictum  cst. 

Uriimini   iioiniiieni  oriiabat  nunicrosa  scientia, 
Non  fuerit  casiis  i>riOscius  ipse  sui.  (quanivis 


DISTINCTIO  XXIV. 
Niinc  diligenter  investigari  oporlel,  etc. 

H.VUUIT  proloparcns  ex  ipsa  sui  crcalionc 
recla?  volunlalis  auxilium,  quo  resistere 
malo  potuit,  licet  non  mereri  :  alioqui  si  hoc 
non    habuissct,    non    fuisset    sibi    impulabile 


ICIMTOM  !■;    DISriNCTIONlM    llltlU    II    SKNTKNTIAIU  M 


l."i 


porcnliiiii.  Iliiic  fiiil  voliinlas  illa  rfcla  |M'r 
iiiali  (•an-iiliaiii.  lNi'c  soi|iiiliir,  \\'v  caiii  iiialn 
rcsisloiv  |»oluil,  ov^o  ot  iiiorori ;  ([1111111  lioc 
ipsuin  rosisloro,  sil  iiiorori.  lloc  ciiiiu  iioii  iii 
priiiio  iioiiiiiio,  sod  iu  nohis  lciicl,  (iiii  ad 
niuiuin  incitaiiiur  :  ([iiod  iii  iiiiiocontijK  slalii 
non  fuit.  Kuit  autom  aiixilium  lioc.ipsum  liho- 
rum  arhilriiiiii  gralia  adjuliiin,  ([iiod  (|iiidciii 
osl  laoultas  Yoliiiilalis  ol  raliouis  :  (pio  ol  brula 
caroiil,  qua^  sonsiim  lantiim  lialiont  ol  soiisii- 
alilalis  a|tpcliliiiii.  Nam  id  (iiiod  cum  brulis 
commuiio  liahciiuis,  por  raliouom  oxcodiimis : 
qua;  ot  iii  porlionom  suporiorom  ct  inlbrio- 
reni  dividilur,  non  qiiasi  du<B  sinf  potontia;, 
sed  proplor  distincla  potontia^  iinius  olTicia, 
qua?  sunt,  iiitoiidoro  a»tornis,  ol  disponoro  lom- 
poralia.  (^intingit  autom  in  nobis  peccatum 
ad  instar  poccali  primorum  parontum,  iit  sci- 
liool  vico  serponlis  haboaliir  scnsualitas,  ralio 
inferior  vice  mulieris,  et  superior  viri.  Motus 
ergo  peccati  si  in  sola  sit  sensaalilate,  erit  ve- 
nialis.  Quod  si  ad  superiorom  rationein  [)or- 
veniat,  fit  mortale  :  et  hoc  est  virum  come- 
dere.  Si  vero  in  inferiori  sit,  nec  diu  teneatur, 
sed  statiin  rcpollatiir,  manet  venialc.  At  si  ihi 
diu  voliinlarie  tonealur,  erit  itom  mortale, 
eliam  si  perficere  nolit  :  et  hoc  est  comedcre 
muliereni.  Advertendum  quoquc  quod  ratio 
inforior  quandoque  pro  ipsa  sumilur  scnsua- 
litate  :  quod  intcr  legendum  auctores  pcrpendi 
debet. 

Arbitrlum,  summa)  partem  rationis  am^xnam, 
Quo  niala  vitaret,  primiis  habebat  homo. 


DISTINCTIO  XXV. 
Jam  vero  ad  proposituin  redeamus,  etc. 

APUD  philosoplios  liberum  arbitrium  dtci- 
tur  esse  liberum  de  voluntate  judicium, 
00  scilicet  quod  libere  ad  hoc  vol  allud  movori 
possit,  et  hoc,  rcspectu  1'uturorum  contlngen- 
tium.  Quod  quidem  aliter  est  in  Deo,  scilicet 
ab  omni  servitute  peccati  liberum  ;  et  in  an- 
gelis  beatis,  scilicet  per  gratiam  confirmatum  ; 
et  in  nobis,  scilicet  fiexibile  ad  bonum  ot  ma- 
lum.  Nam  et  in  nobis  secundum  status  diver- 
sos,  diversa  qiioque  invenitur  libertas.  In  statu 
namque  primo  potuit  homo  peccare  et  non 
peccare ;  in  beatiludine  non  poterit  pcccare  ; 
ante  reparationem  non  potest  non  peccare 
mortaliter,  post  i'eparationem   autem  veniali- 


A  lcr.  liii(i(!  palcl,  |)or  |)occaliim  viiineralum  esse 
lilicriiui  arbilriiiiii  (pmad  ii.iliiralia.  cl  spidia- 
liiiii  i|uoad  gratiiila  :  a  i|uihus  siiie  gralia  re- 
parari  iioii  potcsl,  siciit  iii  simili  patot  de 
ocriso,  (|iiia  im[)lical.  I^sl  autoiii  tri()lcx  iihcr- 
las,  sciliccl  :  a  coactione,  ipia'  manot  iiomini 
somper;  ot  a  iniseria,  ot  liaiic,  iiijorlatem  ha- 
hiiil  iii  slatii  primo  ol  liai)chil  in  gloria  ;  ol  a 
poccalo,  quaiii  por  gratiam  assoipiiliir  in  via. 
Carentia  aiilem  juslilifle,  non  liberlas  sed  ser- 
viliis  osl  (licciida,  Qiiamvis  autom  cl  posse  in 
honiim  ol  maliiiii,  iilnim(|iio  sit  a  iibero  arhi- 
Irio;  laiiien  allorum  liahot  ex  se,  priinum  au- 

B  tom  a  gratia,  sinc  qua  in  bonum  non  nisi 
multuin  dobilitor  potest.  Ilinc  et  iiiieriim  arhi- 
trium  per  peccatum  quodammodo  corruplum 
est  et  imminulum,  eo  quod  ante  peccatum 
potuit  sine  diniciiltale  moveri  ad  honum,  post 
autom  non  sic,  Neque  cniin  libertas  natiirae 
seu  a  coactione  sufficit  ad  bonum  agendum, 
nisi  gratia  concurrente  :  ncmpe  non  est  vo- 
lontis  nec  currcntis,  sed  Dei  per  gratiam  mi- 
serentis. 

Arbitrii  fdMlo  iiulcherrima  munera  lapsu 

Primi  lioininis,  nuodani  sunt  temerata  modo. 


DISTINCTIO  XXVI. 
Haec  est  gratia  operans,  etc. 

DUPLICEM  Deus  gratiam  lihero  confert  ar- 
bitrio  :  operantem  scilicet,  qua  voluntatein 
prajparat  ut  boniim  vclit ;  ct  cooporantem,  ne 
frustra  sed  eirectualiter  veiit.  Hinc  male  sentit 
haereticus,  putans  hominem  posse  et  velle  bo- 
num  operari  ex  libero  arbitrio  sine  gratia, 
quum  dicat  Apostolus,:  Non  est  voientis  neque 
currentis,  sed  inisorentis  Dei.  Neque  enim  id- 
D  eo  Deus  alicujus  miseretur,  quia  velit  et  cur- 
rat;  sed  ideo  vult  et  currit,  quia  Deus  sui 
miserotur  :  ita  ut  totum  Deo  tribuatur,  qui  ho- 
minis  voluntatem  prsevenit  et  praeparat  adju- 
vandam,  et  adjuvat  prseparatam  ad  efficaciter 
operandum.  Sicque  gratiam  comitatur  bona 
voluntas,  non  gratla  voluntatem.  At  eadem 
gratia  quae  dicta  est  operans  et  coopei'ans, 
quandoque  et  praeveniens  et  subsequens  nomi- 
natur.  Quae  operans  seu  praeveniens,  fides  cum 
dilectione  exsistens,  voluntatem  bonam  non 
quidem  tempore,  sed  natui"a  et  causalitate 
praecedens,  ab  ipsa  voiuntate  non  aliquo  me- 
rito  acquiritur,  sed  a  Deo  gratis  datur;  habita 


10 


EPITOM.V:   DISTINCTIONrM   LIBRI   II   SENTENTt.VRlM 


lamen  gralia.  el  ipsa  voluntas  cum  eadem 
muKa  alia  Dei  dona  praecedif.  Dcnique  et  (ut 
ex  verbis  Augustini  colligilur)  gratiam  praevo- 
nientom  et  operantcm,  qua  hona  in  liomine 
voluntas  prajparatur.  bona  quaedam  ex  Dei 
gralia  et  libero  arbitrio  praecedunl,  quaedam 
etiam  ex  solo  libero  arbitrio,  scilicet  ut  videa- 
inus  bonas  esse  Doi  justiticationes,  deinde  ut 
cas  desiderare  concupiscamus,  ot  tunc  tan- 
dem,  faciente  gratia,  earum  delectet  operatio. 

Hoc  opus  humanuMi  merita  bonitate  decoruni  est, 
Praevia  quod  vestit  gratia,  quodque  sequens. 


A  motiis  animi  fore  dicebant,  quum  sint  virtufes 
animum  ad  actum  moventes  :  juxta  quod  ct 
verbum  .Vugustini  accipiendum  est,  quo  dicit 
(idenj  esse  credere  quod  non  vides.  hoc  est, 
fides  estvirtus  movens  ad  credendum  id  quod 
non  vidcs. 

Oinne  licet  ineritum  capiat  (Jevota  voluntas, 
Hoc  tamen  in  primis  j^ratia  sola  parit. 


DISTINCTIO  XXVIII. 
Id  vero  inconciisse,  etc. 


B 


DISTINCTIO  XXVII. 
Hic  consideranduin  est,  elc. 

UNA  est  essentialiter  gratia  operans  et  co- 
operans,  secundum  diversos  effectus  aliler 
ct  aliter  nominala.  In  quantum  cnim  volunta- 
tem  a  malo  liberat,  operans  dicilur ;  in  qiian- 
lum  autem  eamdem  adjuvat  ad  bonum  ul- 
terius  faciendum,  cooperans  appellatur.  Sunt 
autem  hominis  tria  bonorum  genera  :  inagna 
scilicet,  ut  virtutcs,  (juibus  nemo  male  uti  po- 
test;  minima,  ut  bona  temporalia;  et  media, 
ut  potentiae  animse.  Quibus  ultimis  duobus  et 
hene  et  male  homincs  uli  possunt.  Iii  niodiis 
autem  bonis  eliani  liberum  arbilrium  conti- 
netur  :  cujus  etiam  bonus  usus,  virtus  est, 
quae  in  magnis  bonis  computaliir.  Quae  omnia 
a  Deo  esse  constat.  1'roprie  tuinen  virtus  non 
est  aclus  vol  usus,  sed  bona  mcntis  qualitas 
qua  recte  vivitur,  et  qua  nullus  niale  utitiir : 
quam  Deus  solus  in  homine  operatur.  Quod, 
secundum  magistros,  de  virtule  intolligitur 
infusa.  Quod  de  virtute  justitiae  ot  fidoi  aperte 
ex  Scripturis  probatur:sic  quod  virtus  non  est 
animi  motus  vel  alfectus,  sed  qualitas  scii  ha- 
bitus.  Quod  et  de  gratia  censcri  debct,  quum 
ipsa  quoque  virlus  quandoquo  nominaliir. 
Quamvis  autem  nulluiii  sit  in  homino  inori- 
tiim  sino  lii)ero  arbitrio,  principalis  tamcn 
merendi  causa  est  gralia  gratum  facicns,  qua 
viduntas  hominis  sanatur  ct  juvatiir.  Unde  cx 
gratia  ol  liijoro  arbilrio  boniis  aniiiii  motus  et 
meritum  procedit.  Unde  et  per  gratiam  virlu- 
tes  mereri  recle  dicuntiir,  cx  quaruin  aclibus 
justc  viviniiis.  Ilinc  (jiiod  siipra  dicium  cst, 
bonuni  iisum  liberi  arbilrii  virtulom  csse,  pro 
actu  virtutis  cst  accipiendum.  llinc  etiam  inale 
opinati  sunt,  qui  fidem  etcaritatoni  et  similcs, 


I.NDUBITANTEK  fenendum  est,  libcriim  arbi- 
trium  sine  gratia  praevenionte  et  adjuvante 
ad  salutem  non  sufficerc,  nec  meritis  nostris 
gratiam  advocari,sicut  tamen  haeresis  asseruit 
Pelagiana  :  quae  adeo  gratiae  Dei  contrariatur, 
ut  omnia  ipsius  mandata  implere  hominem 
sino  ca  posse  dicat;  noc  gratiam  dari  voluit. 
iiisi  ut  facilius  ea  impleantur,  ipsum  liberum 
arbitriiim  per  natiiram  fore  gratiam  illam  as- 
serens,  sine  qua  nihil  boni  facere  valemus, 
Deo  per  logem  siiam  nos  instruente.  Itaqiie 
pcr  haec  concodebant   1'olagiani  dari  quideni 

C  gratuito  scientiam,  at  non  sic  caritatcm  et 
gratiain,  scd  quasi  cx  incritis  eam  acqiiiri. 
Dcsfriiiiiit  auteni  et  por  hoc  Ecclesiae  oratio- 
nes.  El  insiipcr  parvulos  sine  originalis  peccati 
viuculo  nasci  contendcbant.  .Vuctoritates  vero 
.\ugustini  quibiis  crronci  inuifobantiir,  ad  sa- 
niim  intollectiim  acccptae,  niliii  pro  eis  fa- 
ciiint,  ut  in  textu.  Igifiir  libcrum  (uf  Ilioro- 
nymiis  inquit)  sic  confitoiniir  arbifriimi,  ut 
dicamiis  nos  scnipcr  indigere  Dei  auxilio,  et 
tam  ilios  crrare  qui  cum  Manichaeo  dicunl 
honiinom  pcccatiim  vifare  non  posse.  qiiam 
illos  qui    ciim  Joviniano   asserunt   homincm 

D  noii  possc  peccare.  Quo  simul  et  error  Pelagii 
clidifiir. 

Nciiio  iini)lere  potest  lepes  aut  vineere  crimen, 
(  iijiis  in  arbitrio  gratia  luilla  sedet. 


DISTINCTIO  XXIX. 
Posl  hiec  considcrandum  est,  elc. 

INDKit  IT  homo  primiis  gratia  operanlo,  non 
(|iiidoin  ut  ca  a  iiialo  seu  peccato  (qiiod 
non  habuil)  liberaretiir,  sed  ut  ad  bonum  vo- 
luiilas  cjus  pra^pararclur.  Ilabuit  autcm  (opi- 


EPITOM.K    DISTINCTIOMM    I.lltlU    II    SK.NTRNTI.\RI'M 


17 


nionc  conlraria  non  obstanfo)  virlulos,  ut  ju-  A 
stitiani,  ol  similcs  :  (juas  hnuou  iulualiler 
peccando  ainisit.  Ilinc  ct  in  pcccali  poeiKini 
a  voiuplatis  liorlo  oxclusus  Tuit,  siuiililor  ab 
osu  lij,;ni  vila>  proliibilus.  l)o  ([uo  uou  ([uidcin 
post  pcccatuin,  sed  ante  comcdons,  vivcro  iu 
a^tornuin  poteral.  IJnde  quod  in  (icnesi  loj^i- 
tur,  Vidoto  ne  sumal  do  ligno  vita^,  oto.,  aici- 
piondum  cst,  scilicol,  «[uo  iiidijjuus  uuuc  ost  : 
de  quo  dum  ante  pcccatum  comcdissot,  im- 
mortalis  mancrc  potcrat.  VA  iu  hunc  ctiam 
luoduui  posita  cst  custodia,  ne  ad  paradisum 
homo  redirot.  (juanquain  autcm  do  ipso  lij,^no 
vitae  ante  peccatum  mandiicassc  probahililer  B 
putari  potest,  non  tamcn  statim  iminortalita- 
lein  porinansivam  assecutus  ost  :  quia  ad  hanc 
consoquendam  roquircbatur  saepc  iterata  cjus- 
dem  ligni  coinestio. 

E.\turbatus  homo  felicibus  exsulat  hortis, 
Mo.\  vetitum  cupido  (Uini  capit  ore  ciluim. 


DISTINCTIO  XXX. 
In  superioribus  insinuatum  est,  etc. 

ID  peccatum,  quod  (juxta  Apostolum)  per  C 
primum  hominem  in  mundum  intravit, 
non  actuale,  ut  quidam  volebant,  scd  origi- 
nalc  dcbet  intelligi.  Quod  nec  solum  imitatio- 
nis  exemplo,  ut  Pelagiani  dicebant,  ut  sic  sit 
actualo  cujuslibet,  sed  vitio  propagalionis  in 
posteros  pervenit.  Est  itaque  hoc  peccatum, 
secundum  veritatem,  culpa  quaedam  a  primo 
parente  per  originem  in  posteros  ti'aducta. 
Quae  quidem  non  est  actus  hominis,  sed  con- 
cupisccntia  quaedam  vitiosa  habitualis,  con- 
citans  in  ipso  desideria  pravitatis.  Quae  jam 
dicitur  languor  naturae,  jam  lex  membrorum, 
jam  foines  peccati,  jam  lex  carnis,  concupi-  D 
scentia,  concupiscibilitas,  vel  tyrannus.  Quod 
quidem  peccatum  ex  iuobedientia  primi  pro- 
venit  parentis,  in  quo  voluntarium  fiiit,  licet 
posteri  necessario  ipsum  incurrant :  alii  enim 
homines  secundum  corpora  fuerunt  in  .Vdam 
per  seminalem  rationem,  et  ex  eo  lege  propa- 
gationis  descenderunt.  Quod  autem  Magister 
adjicit,  de  alimento  in  humani  corporis  veri- 
tatem  nihil  transire,  et  id  quod  de  ipsius  ve- 
ritate  est,  in  .\dam  actualiter  fuisse,  non  te- 
netur. 

Ut  generis  nostri  primo  deducta  parente 
Est  caro,  sic  prim£e  vulnera  carnis  habet. 

T.  21. 


DISTIiNCTK)  X.WI. 
Nunc  siipcrcst  iiivcstij^an',  elc. 

(^ONTItAKIUM  est  fidoi  catholicae  quod  qui- 
J  daiu  opiiiali  siint,  originale  peccatum  Ira- 
hi  secundum  animain,  non  solum  secundum 
carncin  :  diccntos  auimani  quoquo  osse  cx 
traduco,  (pia;  taiuou  secuiidum  vorilatom  cx 
crcatione  cst,  ut  supcrius  patuit.  Trahitur  au- 
teni  originalo  a  paroiitihus  secundum  carnem, 
co  quod  iii  fervore  libidiiiis  concipitur,  ol  in 
c()r[)us  forinatur,  ex  cujus  contactu  infusa 
anima  et  ipsa  polluitur,  fitque  rca  concupi- 
sccntiae  illius,  qua?  supra  origiuale  vocatur. 
Quod  quidoin  dicitur  inaiiere  in  carne  non 
sicut  in  subjecto,  quum  ipsa  cuipse  subjeclum 
csse  non  possit,  sed  sicut  in  causa  ipsum  vir- 
tualiter  continente.  Est  itaque  ipsum  originalc 
quidam  carnis  defoctus  et  ((Editas,  quse  ipsius 
vitium  et  corruptio  rccte  dici  potcst :  quam  et 
iii  carne  ante  animae  infusiouem  esse,  hinc 
patet,  quod  ipsa  infusa  illico  commaculatur. 
Nec  mirum,  filios  originale  contrahere  a  pa- 
rentibus  baptizatis,  quorum  jam  originale  di- 
missum  est,  quum  et  ab  homine  circumciso 
filius  habens  praeputium  nascatur,  et  ex  grano 
purgato  arista.  Vocatur  autem  originale  hoc 
peccatum,  eo  quod  ab  origine  sua  proles 
ipsum  contrahit,  faciente  hoc  carnis  seminali 
commixtione  libidinosa. 

Est  caro,  quse  misera  conspurcat  origine  prolem. 
Nempe  animam  soboli  non  dat  origo  sequax. 

DISTINGTIO  XXXII. 

Quoniam  supra  dictum  est  originale,  etc. 

REMITTITUR  in  Baptismo  originale  quan- 
tum  ad  culpam,  quamvis  concupiscentia 
etiam  post  Baptismum  remaneat,  quae  tamen 
per  ipsum  minuitur  et  debilitatur  :  sicut  in 
actuali  peccato  reatus  manet,  actu  transeunte, 
ut  in  homicidio  vel  consimili.  An  vero  etiam 
ipsa  caro  a  foeditate  quam  in  conceptione  con- 
traxit,  Baptismo  liberetur,  quidam  contraria 
sentiunt  :  ubi  et  Magister  declinat  ad  par- 
tcm  affirmativam.Doctorcs  vero  alii  oppositum 
tenent.  Dictae  autem  concupiscentiae  Deum 
causam  esse,  in  quantum  poena  est,  non  dii- 
bium  ;  licet  in  quantum  culpa  est,  a  diabolo 
sit  et  a  primo  peccante.   Imputatur  insuper 

2 


18 


EPITOM.F,   DISTINCTIOMM   LIBRI   II   SENTENTIAUIM 


anima?  originale,  non  quia  in  sui  infusione 
carni  niaculatae  condelectetur  (etenim  sic  ac- 
tuale  peccatum  esset),  sed  ob  id.  quod  prinii 
hominis  anima  pcccatrix  carncm  infecit,  a 
qua  ulterius  anima  prolis  inficitur.  Est  au- 
tem  peccatum  originale  necessarium,  pro  eo 
quod  vitari  non  potesl ;  at  \oluntarium  est, 
ideo  quod  ex  primi  liominis  voiuntate  pro- 
cessit,  unde  et  aiii  ipsum  contraliunt.  Quo 
non  obstante,  Deus  animam  carni  conjungit 
secundum  suae  beneplacitum  voluutatis,  ut  sic 
salvetur  propagationis  liuiiianff'  institutio.  Ex 
quibus  ct  patct,  animas  duiii  corporibus  in- 
funduntur,  non  omnino  tales  manere,  quales 
a  Deo  creantur,  quum  ex  mundis  fiant  inqui- 
nalae.  Quae  nec  aequales  a  Deo  creantur,  sed 
aliae  aliis  in  naturalibus  quoque  potiores. 

Sit  purgata  sacro  quamvis  Haptismate  culpa, 
Non  tamen  insano  foniite  membra  carent. 

DISTIXCTIO  XXXIII. 
Pra?dictis  adjicienduin  videtur,  etc. 

ACTl  ALI.\  parenlum  suorum  vel  etiam  pri- 
orum.parvuli  ab  origine  non  contrahunt: 
alioqui  non  esset  mitissima  poena  coniiii  qui 
sine  Baptismo  in  originali  decedunt,  ut  taiiien 
Augustinus  asserit.  Quamvis  autem  idcm  in 
quibusdam  dicere  vidcatur,  eos  etiam  actu- 
alia  parentum  contrahere,  hoc  non  asserti- 
ve,  sed  magis  inquisitive  dicit.  Quod  etiam 
in  Psalmo  dicifur,  In  iniquitatibus  conccptus 
sum,  non  est  in  contrarium.  Ibi  onim  plurale 
pro  singulari  juxta  morem  Scripturae  ponitur. 
Quanquam  etiam  priorum  parentum  pccca- 
tum  maxiinum  iiitiilit  nocumcntum,  non  ta- 
men  fuit  omnium  gravissimum,  ut  patet  dc 
peccato  in  Spiritum  Sanctum,  quod  nec  iii 
futuro  remissibile  dicitur.  Denique  quod  to- 
tam  natiiram  cornipit,  non  ratione  gravitatis 
sua;  provenil,  scd  quia  in  .\dam  tola  tunc 
consistebat  humana  natiira.  Qnod  etiam  ma- 
jora  damna  intulisse  dicitur.  non  (juoad  poe- 
nam  aHcrnam.  scd  qiioad  dofcctus  ex  eo  sc- 
quentes,  accipi  dobct.  Porro  in  filiis  parcntum 
peccata  non  puniuiilur,  iiisi  in  quibus  corum- 
dciii  fiiii  imitanlur  nequitiam.  Et  sic  intelligi 
oportet  scripturas  quae  dicuiit  in  filiis  paron- 
lum  peccata  visitari.  Nam  ot  alia  scriptura 
dicit  :  Kilius  non  portabit  iniquitatem  patris. 

Multa  licet  nostros  daninent  errata  parentes, 
.Sola  taiiieii  puc-ris  tristis  origo  nocet. 


A  DISTLXCTIO  XXXIV. 

l*ost  prajdicla  de  peccalo  actuali,  elc. 

OHIGO  et  causa  prima  primi  peccati,  rcs 
bona  fuit,  quum  ante  id,  malum  nnllum 
cxslilerit ;  et  hoc  in  primo  angelo  peccante 
initium  cepit.  Sequontium  tamen  peccalorum 
causa  fuit  prima  voluntas  mala.  .\c  per  hoc 
causa  peccati  prima,  bona  est,  non  autem 
secundaria  et  proxima.  Omne  quoque  malum 
sive  poenae  sive  culpae,  in  bono  esse  oportet, 
nec  subjectum  mali  esse  potcst  nisi  bonum, 

B  qiium  malum  non  sit  nisi  boni  corruptio  seu 
privatio  :  at  ubi  bonum  non  est,  ibi  nec  ejus 
privatio;  ac  per  hoc  nec  malum  essc  potest, 
sicut  nec  morbi  aut  vulnera  sunt  nisi  in  cor- 
poribus.  Hinc  quum  homo  malus  dicitur,  per- 
inde  est  ac  si  dicatur  bonum  malum.  Nec 
habet  ibi  locum  dialecticorum  regula  de  con- 
trariis,  quae  in  eodem  non  simul  exsistunt, 
quamvis  in  aliis  contrariis  tenere  comperia- 
tur.  Neque  ctiam  contra  est  quod  Propheta 
imprecatur  :  Vae  diccntibus  bonum  esse  ma- 
lum.  Hoc  cnim  intelligitur  de  eo  qui  cau- 
sam  qua  bonus  malus  cfTicitur,  ut  fornicatio- 

C  nem,  bonam  dicerct ;  non  autem,  qui  dicat 
homincm  natura  bonum,  cx  vitio  malum 
csse. 

Ilipc  mala  qu;v  i)rimuni  nimis  infecere  parentem, 
Non  nisi  principio  desiliere  bono. 

DISTINCTIO  XXXV. 

Post  hapc  videndiini  esf  quid  sit 
peccalum,  elc. 

DEFINITUH  peccafum,  esse  dictum  vcl  fa- 
ctum  vel  concupitum  contra  legem  Dei. 
Vel,  est  vohinfas  volondi  vel  retinendi  quod 
justitia  vetat.  \'cl,  ost  prasvaricatio  logis  et 
coelestium  inobcdicntia  praeceptorum.  tjuarum 
definitioniim  prima  ol  ullima  aclus  tam  inte- 
rior  quam  cxlorior,  sccunda  aulem  interior 
ostenditur  pcccatum  cssc.  El  quiim  peccatum 
sit  in  actii  lam  interiori  quam  exteriori.  non 
obstantibiis  opinionibiis  extraneis  quorum- 
dam,  principaliiis  tamoii  est  in  actu  interiori, 
proccdens  ut  rructus  malus  ex  arboro  mala, 
scilicct  prava  voluntate.  Quamvis  autem  vo- 
luntas  et  ipsius  actus,  mala  quaedam  dicuntur 
in  quantum  sunt  contra  Icgem  Dei,  quia  tunc 


EPHOM.K   DISTINCTIONUM   MBIU    II   SKNTnNTIAIUM 


19 


niliil  siiiit  ;  hona  taincii  (iiia^daiii  sunl  in  A 
qiiaiiliiin  siiiif  a  DiM).  a  (|ii()  iiiliil  inali  osse 
polost.  A  Doo  uutuin  eos  esse  palet  :  aliociui 
ail  i|>sius  noii  portinerciil  providoiiliaiii.  ,\(lul- 
loriuiii  orj^o,  lioiiii(;i(Jiuiii,  ot  liiijusiiiodi,  ao- 
tum  quitlcm  noiiiinaiit,  insuper  et  actus  do- 
forinitatem,  ct  sccundum  lianc  a  Doo  noii 
siiiit.  In  poocatis  ([iukiiio  oinissionis,  licot  iic- 
gatioiios  iinportarc  vidoaiilur,  tanioii  ali(juid 
positivuni  in  eis  inteiligitur,  scilicct  recessus 
a  bono.  Neque  tainen  peccatum  tale  malum 
est,  quale  pirna,  quiE  scilicet  a  Deo  est ;  scd 
cst  corruptio  activa,  qiia»  niliil  cst  :  unde  sic 
a  Deo  non  est.  Corruptio  tameii  passiva  clTc-  B 
ctus  est  peccati  :  nam  per  ipsam  anima  spo- 
liatur  gratuitis,  et  honio  in  naturalibus  quo- 
ad  animam  et  corpus  vulncratur.  Et  per 
hoc  cessant  quorumdain  objectiones,  ut  in 
textu. 

Finitur  varia  sceleris  substantia  lege,        (opus. 
Quam   magis   hoc  complet,  quod  latet  intus, 

DISTINCTIO  XXXVI. 

Sciendum  tamen  qusedain  sic  esse 

peecata,  etc.  q 

UNIUS  peccati  poenam  esse  peccatum  aliud, 
ex  utriusque  Testamenti  scriptura  osten- 
di  potest,  ut  quod  Genesis  dicit  nondum  com- 
pleta  esse  peccata  Amorrhseorum  ;  et  Apoca- 
lypsis,  Qui  in  sordibus  est,  sordescat  adhuc;  et 
sic  dc  aliis  ut  in  littera.  Est  autem  hoc  intelli- 
gendum  de  peccato,  non  in  quantum  tale  : 
quia  sic  est  malum,  nec  est  a  Deo ;  sed  in 
quantum  corruptio  quaedam  sequens  pecca- 
tum.  Et  licet  csse  corruptionem  omni  peccato 
convcniat,  non  tamcn  omne  cst  poena  peccati, 
sed  illud  tantum  quod  ab  alio  causatur  et  est  D 
effectus  ipsius.  Absurdum  tamen  non  est,  si 
quis  dicat  etiam  alia  qusedam  peccata  pcEnas 
esse  eorum  quorum  effectus  non  sunt,  sed 
essentialiter  esse  aliorum  poenas,  ut  de  rebel- 
lione  carnis  Augustinus  dicit.  .Sed  et  ira,  in- 
vidia,  superbia,  et  similia,  spiritualem  quam- 
dam  poenam  annexam  habcnt,  quae  tamen 
peccatum  non  est.  Quum  autem  Augustinus 
dicat  peccata  quaedam  fieri  cx  necessitate, 
Hieronymus  vero  dicat  seniper  in  hominis 
esse  potestate  peccare  vel  non  peccare  ;  non 
tamen  intelligendi  sunt  sibi  contradicere,quum 
ille  de  venialibus,  hic  vero  de  mortalibus  lo- 


qualur  gratia;  auxilio  succurroiitc,  vcl  de  slalu 
aiito  peccalum  vult  inlelligi.  Siinl  igitur  actii* 
ali(|ui,  hoiii  (luidem  esscntia,  mali  autem  iii 
(|iiaiitiini  doordiiiali,  iit  poccata  :  ali(|iii  vero 
hoiii  siiiit  cx  gciiero,  ut  opcra  inisericordiae ; 
(luidam  etiam  absolutc  boni  sunt  ex  causa 
ot  rinc,  et  hi  sunt  pcrfecte  boni. 

Sa^pe  scelus  sceleri  comes  indivisus  adhajret, 
Ut  (iat  sccleri  pccna  suliinde  scelus. 


DISTINCTIO  XXXVII. 
Sunt  et  alii   plurimi,  etc. 

PR/EDICT/E  sententiae  qua  dictum  est,  vo- 
liintatem  malain  et  acluin  nialum,  in 
quantum  actus,  aliquid  esse,  et  bona  esse,  ac 
a  Deo  fore,  licet  non  in  qiiantiim  deformitates 
quaedam  sunt  ;  pluriini  contradicunt,  asse- 
rentes  ea  nulla  ratione  bona  esse,  nec  aliqiio 
modo  a  Deo  fore,  quum  scriptum  sit  :  Sine 
ipso  factum  est  nihil,  id  est  peccatum.  Sol- 
vuntque  rationem  supra  adductam,  scilicet, 
omnia  quae  sunt,  in  quantuin  sunt,  bona  sunt, 
etc.  :  dicentes  hoc  veritatem  habere  in  esse 
naturale  et  siibstantiale  habentibus,  qualia 
peccata  non  sunt.  Dicunt  enim  illud  per  quod 
homo  fit  deterior,  quale  est  peccatum,  a  Deo 
esse  non  posse ;  neqiie  ipsum  causam  esse 
ejus  qiiod  est  nihil,  ut  est  peccatum,  etc.  Ma- 
gister  ergo  harum  opinionum  judicium  le- 
ctori  relinquens,  nihil  ibi  expresse  concludit. 
Doclores  autem  extra  textum  sentiunt  cum 
prima,  juxta  dicta.  Nec  difiicile  est  solvere 
alterius  motiva,  distinguendo  inter  peccatum 
in  quantum  actus,  ct  in  quantum  deformitas, 
secundum  quam  etiam  distinctionem  diversae 
auctoritates  accipi  possunt  et  concordari.  Por- 
ro  quum  dicitur,  Deum  inali  causam  non 
esse,  quod  omnes  lenent;  nomine  inali  poena 
intelligenda  non  est,  sed  peccatum.  Alioqui 
verum  non  esset  quod  dicitur,  Non  est  ma- 
lum  in  civitate  quod  Deus  non  fecit ;  et,  Ego 
sum  Deus  creans  malum.  Poenae  enim  malae 
quidem  sunt  malis;  in  quantum  autem  justae 
sunt,  a  Deo  sunt  et  bonae.  Sicut  et  Deus  dici- 
tur  mortem  non  fecisse,  id  est  hoc  pro  quo 
mors  infligitur,  scilicet  peccatum  :  et  tamen 
scriptum  est,  mortem  a  Deo  esse,  scilicet  in 
quantum  poena  est. 

NullaDeo  quemquam  premit  auspice  culpa,  tam- 
Causa  voluntatis  sit  Deus  ipse  maUc.        [etsi 


20 


EPITOM.E   DISTINCTIONUM   LIBRI    II   SENTENTIARUM 


DISTINCTIO  XXX VI II. 

Post  pr.Tdicta.  ctc. 

EX  fine  siio  volunlas  reclitiidineni  vel  per- 
versitateni  accipil,  ut  a  bono  bona  fiat,  et 
a  malo  niala.  Est  autem  finis  bonus  caritas : 
qui  tamen  ad  ulterioreni  fineni  ordinatur.  sci- 
lieel  ad  Deuui.  Ilinc  bona?  volunlalis  finis  est 
caritas,  beatitudo,  vita  aeterna,  et  Deus  ipse. 
Finis  aulem  malus  est  delectatio  in  aliquo  vi- 
tioso.  Possunt  ergo  tam  bonnp  quani  niala?  vo- 
luntatis  esse  piures  fines  intermcdii,  qui  svmt 
quasi  iter  quoddam  et  via  ad  ultimum  finem 
perveniendi.  Cui  nec  obstat,  quod  Augustinus 
dicit  non  posse  duos  simul  fines  constitui.  Hoc 
enim  verum  est,  ubi  unus  in  altcrum  non  or- 
dinetur  :  quod  tamen  fit  in  proposito.  Notan- 
dum  etiam  non  idem  esse  omnino  volunta- 
tem,  quae  nominat  potcntiam;  el  intentionem, 
quae  motus  est  quo  ad  ipsum  fincm  tcndimus; 
et  finem  in  quem  tendimus.  An  eliam  idem 
actus  sit  quo  quis  vult  finem  et  ea  quae  sunt 
ad  finem,  vel  sint  actus  diversi,  Magister  sub 
dubio  relinquit.  Sed  doctores  conccdunt  utrum- 
que  sub  distinctione.  Potcst  enim  in  utrumque 
voluntas  absolutc  et  secundum  se  ferri,  ct  sic 
sunt  duo  motus  voluntatis  ;  vel  in  unuiii  pro- 
pter  aliud,  et  sic  erit  unus. 

Recta  voluntatem  profert  intentio  rectam, 
Et  probat  intenti  regula  finis  opus. 


DISTINGTIO  XXXIX. 
Hic  auteni  oritur  quaestio,  etc. 

VOLUNTAS  quidem  de  se  bona  esl,  in 
quantum  scilicet  naturalis  potentia;  mala 
tamen  dicitur  ob  deordinationem  quaj  in  ea 
contingit.  Et  hic  quidem  cst  modus  diccndi 
seu  senlentia  eorum  qui  dicunt  omnia  esse 
bona  in  quantum  sunt.  Sed  secundum  Magi- 
strum,  quaeii  luiic  ab  eis  potcst,  cur  non  ita 
sit  et  in  ceteris  anim.T  potentiis,  ul  memoria 
et  ceteris.  Lbi  ullcrius  illi  dicunt,  quod  iu 
actibus  harum  non  contingit  deordinatio  co 
modo  quo  in  actu  voluntatis,  sed  ratione  in- 
ordinata?  volunlalis  actus  earum  inali  fiunt. 
Uuod  quidem  indc  est,  (juod  carumdem  actus 
non  sunt  ojusdcm  geneiis  cum  actiluis  volun- 
latis,  pro  co  quod  ad  concupisccndum  vel  re- 
spuendum  non  ordinantur,ut  actus  volunlatis, 


A  quamvis  actibus  earum  volunlas  abuti  possit. 
Utrum  autem  idem  sit  voluntatis  motus  quo 
bonum  eligit  et  malum  respuit,  vel  diversus, 
Magister  refert  contrarias  opiniones,  nec  de- 
finit  ;  doctores  autem  communiter  sentiunt 
quod  siiit  diversi. 

Sola  voluntatis  mala  dicitur  actio.  quamvis 
Cetera  virtutum  sit  maculata  cohors. 


DISTINCTIO  XL. 
Posf  haec  de  actibus,  elc. 


B 


ACTUS  exteriores  boni  sunt  quidem  oranes 
in  quantum  sunt,  juxta  quod  supra  se- 
cundum  opinioncm  magis  probatam  dictiim 
est.  Moraliter  autem  boni  aut  mali,  ex  recta 
vel  inordinata  voluntate  judicari  babent,  sic 
scilicet  ut  hi  boni  simpliciter  dicantur,  qui 
bonam  ac  rcctam  causam  habeut  ex  bona  fa- 
cti  intentione,  hoc  est,  ad  bonum  tendunt 
finem ;  mali  vero  simpliciter,  quae  ex  perversa 
proccdunt  intcnlione.  Ilinc  ct  Dominus  volun- 
tatem  arbori,  et  fructibus  opera  comparavit. 
Haec,opinionibus  aliis  dimissis,de  omnibus  ac- 
C  tibus  universaliter  intelligenda  sunt,  exceptis 
tanien  eis  qui  de  se  mali  sunt,  ut  adulterari 
et  hujusmodi.  Hi  enim  per  voluntatem  boni 
fieri  non  possunt.  Malum  nempe  etiam  si  pia 
intentione  fieri  videatur,  bonam  tamen  cau- 
sam  veraciter  habere  nequit.  Neque  enim  bo- 
num  potest  esse  furtum.  etiam  si  ideo  fiat  ut 
pauperi  subveniatur,  nequc  rapina;  et  sic  de 
aliis,  quamvis  bonas  causas  habere  videantur. 

Praecipua  commendat  opus  bonitate  voluntas, 
Quamvis  et  propria  sit  ratione  bonum. 


D  DISTINCTIO  XLI. 

Quumque  intentio,  etc. 

NON  omnis  infidelium  actio  peccatum  esf, 
scd  mulfa  in  genere  bona  operari  possunt 
ctiam  fidc  carcntcs,  quamvis  pcr  hujusmodi, 
vitam  beatam  non  mcreantur,  ufpotc  extra 
gratiam  facta.  Bonum  namque  mullipliciter 
dicitur  :  quandoque  scilicct  quod  esl  licitum, 
quandoque  quod  utile,  quandoque  efiam  quod 
aut  cst  signum  boni,  aul  spcciem  boni  habet. 
Aliquando  autem  hoc  bonum  dicitur,  quod 
dignum  cst  remuneratione  vilae  :  quo  quidem 


EPITOM.F,    DISTINCTIONIM    MIIUI    II    SKNTRNTIAIUM 


21 


modo  licol  caronlos  fidi^  bnmiin  np:oro  noii  A 
pDssinl,  praiceJentibus  lainiMi  |Kissiinl  niodis. 
IJnde  et  opinio  contraria  noii  valel.  Pono  pcc- 
caluin  oninc  voiiintarinin  cst,  ila  (|iiod  sivc 
aeliiale  sit  morlahv  sive  venialc,  inio  el  origi- 
nalc,  volunlas  laiiien  ali([uo  inodo  in  eo  con- 
currat  :  quod  quuin  in  originali  minus  videa- 
tur,  volnntarium  lamen  ruit  in  volunlale  primi 
parenlis.  Deniipie  ct  sic  voiuntarium  est  pec- 
calum,  ([uod  nedum  aclus  malus  peccatum 
dicilur,  verum  et  ipsa  volunlas  qua  [leccatur, 
pcccali  iiomine  pcr  .\ugustinuin  ccnseatur, 
scu  peccatum  dicatur. 


Non  satis  est  fccisse  l)oiniin,  iiisi  fcceris  ai)tc. 
Is  solus  inerituni,  qui  Ijene  fccit,  habct. 


H 


DISTINCTIO  XLII. 
Qiium  autem  voluntas,  etc. 

UNUM  est  pcccatum  mala  voluntas,  el  actus 
exterior  malus;  nec  obstant  opposila;  opi- 
nionis  rationes.  Etsi  enim  sint  duo  actus,  in- 
terior  scilicet  et  exterior,  quia  tamen  ex  uno 
fiunt  contemptu,  unum  rcputanlur  pcccatum. 
Quod  vero  plus  punitur,  si  qiiod  inlus  conce-  C 
ptum  est  malum,  opere  perficiatur,  quam  si 
in  sola  pcrsistat  cogitatione,  non  ideo  est  quia 
diversa  sunt  peccata,  sed  quia  ex  pluribus  hoc 
peccatum  procedit.  Nec  etiam  obstat  quod 
diversis  praeceptis,  peccandi  voluntas  et  opus 
peccati  prohibentur,  ut  de  furto  vel  adulterio  : 
quod  a  simili  patet  de  carilate,  qu<Te  quum 
una  sit,  diversis  tamen  mandatis  est  praicepta. 
Transeunte  autem  actu  peccati  simul  et  pec- 
candi  voluntate,  peccatum  tamen  reatu  ad 
poenam  obligante  manere  dicitur.  Notandum 
etiam,  quod  omnc  peccatum  si  mortale  est, 
provenit  aut  ex  cupiditate  male  incendcn-  D 
te,  aut  timore  male  humiliante  :  et  fit  aut 
verbo,  aut  facto,  aut  cogitatu  ;  et  hoc  aut  in 
Deum,  proximum,  aut  se  ipsum.  Dlcitur  autem 
peccatum  a  facto,  delictum  vero  a  facti  omis- 
sione.  Insuper  peccatum  in  septem  capilalia 
Gregorius  partitur,  scilicet,  inanem  gloriam, 
iram,  invidiam,  acediam,  avaritiam,  gastri- 
margiam  atque  luxuriam,  ex  quibus  mortife- 
rse  corruptelae  omnes  quasi  ex  fontibus  qui- 
biisdam  manant  :  unde  et  capitalia  vocantur. 
Nec  tamen  per  hoc  minus  recte  ex  supcrbia 
simihter  et  avaritia,  omnia  mala  oriri  dicun- 
tur  diverso  respectu. 


Qiii  labor  cxfcrnus  montis  sccrctus  ab  actii  cst, 
Iliiii.'  cadciM  scel(!ris  no.\a  siibcssc  |)0tc8t. 


DISTINCTIO  XIJII. 
Est  pnrlerea  qiioddain  peccali  genus,elc. 

Gll.WI.SSIMrM  omiiium  peccalorum  est  id 
([iiod  in  S[iirilum  Sanctum  ficri  dicilur, 
quod  scilicel  nec  in  hoc  s<trcu1o  ncc  in  fuluro 
remillilur,  ncc  pro  eodem  orandiim  Scriptura 
dicil.  Quod  tamcn  varie  a  diversis  ^icribitiir. 
Nain  secundum  quosdam.cst  indurata?  menlis 
obstiiialio,  et  animus  perlinax  in  malitia,  per 
quam  homo  Ht  impoenitens,  ac  de  Dei  miseri- 
cordia  desperat,  malitiam  suam  cxcedere  pu- 
tans  divinam  bonilalcm.  An  vero  omnis  lalis 
obslinalio  peccatum  in  Spiritum  Saiiclum  dici 
debeat,  etiam  ea  a  qua  homo  adhuc  ante 
mortem  resipiscit  et  convertitur,  necne,  duffi 
sunt  opiniones  :  quarum  prima  hoc  ipsum 
affirmans,  peccalum  in  Spirilum  Sanctum  di- 
cit  irremissibile,  pro  eo  quod  difliculter  re- 
mittatur;  alia  vero  dicens  quod  illa  solum 
obstinalio  qiia"  cst  cum  finali  impoenitentia, 
sit  peccatum  in  Spiritum  Sanctum,  sicut  ct 
cujuslibet  peccati  finalis  impcenitentia,  et  hoc 
ipsum  penitus  irremissibile  dicit.  Et  utraque 
est  vera  secundum  modum  quo  accipit  hoc 
pcccatum.  Sed  secunda  magis  convenit  Scri- 
pturae.  Definitur  etiam  lioc  peccatum,  quod 
est  invidentia  seu  oppugnatio  fratcrna»  ac  su- 
pernae  gratiae  :  qua;  tamen  tale  peccatum  pro- 
prie  non  est,  nisi  cum  finali  impoenitentia, 
quffi  non  solum  neget  poenitcndi  actuni,  sed 
etiam  sit  in  proposito.  Denique  et  definitur 
esse  peccatum  contra  bonitatem  et  virtutem 
Spiritus  Sancti  commissum.  Quod  tamen  non 
sic  in  Spiritum  Sanctum  committi  dicitur, 
quasi  per  hoc  aliae  Personae  non  olTendantur  : 
sed  quia  contra  appropriatum  sit  Spiritui  San- 
cto,  scilicet  bonitatem  divinam. 

Tunc  animam  vitiat  teterrima  culpa  nocentem, 
Flaniinis  irridet  cum  [lia  dona  sacri. 

DISTINCTIO  XLIV. 
Post  prsedicta,  consideratione  dignum,  etc. 


0 


PIN.MI  sunt  quidam  peccandi  potentiam 
a  Deo  non  esse,  sed  a  nobis  ipsis  et  a 


22 


EPITOM.E   DISTINCTIOMM   LllilU    II    SENTENTIARIM 


diabolo,  a  Dco  antcni  nobis  cssc  lantiim  rectaR 
aotionis  polentiain,  sicul  de  inala  voluntatc 
dicitur.  Sed  hoc  Scripturis  conti-arium  est,  ex 
quibus  constat  potentiam  omnem,  nednm  bc- 
ne  agcndi.  vcrum  ctiam  pcccandi.  a  Dco  forc. 
Non  eniin  est  poleslas,  sccunduni  .\poslolum, 
nisi  a  Deo.  Ad  quod  et  alia  pleraque  adstipu- 
lantur,  ut  in  littera.  Ncque  vero  per  hoc  malilia 
voluntatis,  sed  potcstas  qua  malc  agcns  volciis 
abutitur,  a  Deo  csse  dicilur.  Ncc  cujusquani 
rei  poteslas  aliundc  esse  potest   nisi  a  Deo 


A  apquo,  quamvis  .Tquitas  illa  nos  laleat.  Ilinc 
ncc  valot  qnod  in  oppositum  dici  posset :  Ergo 
potestati  tyranni  vel  diabolo  non  esl  resisten- 
dum,  eo  quod  .\postoIus  dicit,  0»i  potestati 
rcsistit.  Dci  ordinationi  resislil.  Ktsi  cnim  sem- 
per  obediondum  sit  a  subdito  ipsi  potestati, 
non  tainen  abusui  ejus,  quo  contra  Deum  po- 
testas  aliqua  pra^cipit.  Nam  tunc  prajcipicnte 
contcmpto,  ipsi  Deo  esl  obtemperandum. 

Oninis  ut  .Eterno  venit  e,\  auctore  potestas, 
Patrandi  .sceleris  sic  venit  ipse  vigor. 


T 1 T  LI  L  I 


SEU     RUBIUCyK     Llimi    SECUNDI    SENTEN  II  \  IMJM,    AH     IPSO    MAGISTRO 

IMUMUM     SIC     DIGESTI. 


Qua3  ad  mysterium  dioina^  unitatis  atque  Trinitatis,  licet  ex  parte,  cogno- 
scendum  pertinere  noscuntiir,  quantiim  valuimus,  diligenter  exsecuti 
sumus.  Nunc  ad  considerationem  creaturarum  transeamus. 


DisTiNCTio  I.  Ouod  iiiuim  est  princi-  A 
pium  rerum,  et  non  plura. 

Quid  sit  creare,  quid  facere. 

Secundum  quam  rationem  dicuntur 
de  Deo  hujusmodi  verba  :  agere,  facere. 

Quarc  rationalis  creatura  facta  sit,  id 
est  homo  vel  angelus. 

Quomodo  dicitur  homo  factus  propter 
reparationem  angelici  casus. 

Quare  ita  homo  sit  institutus,  ut  unita 
sit  anima  corpori. 

DisTiNfnio  II.  De  angelis,  quando  fa-  B 
cti  sunt. 

Quod  nihil  factum  est  ante  coelum  et 
terram. 

Quod  simul  cum  tempore  et  cum 
mundo  coeperit  spiritualis  creatura  et 
corporalis. 

Ubi  angeli  mox  creati,  fuerint. 

Quod  simul  creata  est  visibilium  ma- 
teria  et  invisibilium  natura,  et  utraque 
informis. 

Quomodo  dixit  Lucifer  :  Ascendam  in  C 
coelum . 

DiSTiNCTio  III.  Quales  facti  fuerint 
angeli. 

An  omnes  angeli  fuerint  cnequales  in 
essentia,   sapientia,  et  libertate  arbitrii. 

Quse  communia  et  sequalia  habuerunt 
angeli. 


An  boni  vel  mali  creati  sint,  et  an 
aliqua  mora  fuerit  inter  creationem  et 
lapsum. 

De  triplici  sapientia  angelorum  ante 
casum  vel  confirmationem. 

An  aliquam  liabuerint  Dei  dilectio- 
nem  vel  sui  ante  casum. 

DiSTiNGTio  IV.  An  perfecti  et  beati 
creati  sint,  an  miseri  et  imperfecti. 

DisTiNCTio  V.  De  conversione  et  con- 
firmatione  stantium,et  aversione  et  lapsu 
cadentium. 

De  libero  arbitrio  breviter  tangitur. 

An  aliquid  datum  fuerit  stantibus  quo 
converterentur. 

Qua  gratia  indigebant  angeli,  et  qua 
non. 

An  lapsis  sit  imputanda  aversio. 

Utrum  beatitudinem  quam  acceperunt 
in  confirmatione  stantes,  meruerint  per 
aliquam  tunc  appositam  gratiam. 

DiSTiNCTio  VI.  De  majoribus  et  mino- 
ribus  quidam  ceciderunt,  inter  quos  unus 
fuit  celsior,  scilicet  Lucifer. 

Unde  et  quo  dejecti  sunt. 

(^uare  non  est  eis  concessum  habitare 
in  ccbIo  vel  in  terra. 

De  praelationibus  da3monum. 

An  omnes  daemones  sint  in  hoc  aere 
caliginoso,  vel  aliqui  in  inferno. 


24 


TITILI   SEU  RIBRIC.E   LIBRl   II   SENTENTIARUM 


De  potestate  Luciferi.  A 

An  daemones  semel  victi  a  sanctis, 
ultra  accedant  ad  ipsos  vel  ad  alios. 

DisTiNGTio  VII.  Utrum  boni  angeli 
peccare,  vel  mali  recte  vivere  possint. 

Ouod  quum  utrique  habeant  liberum 
arbitrium,  non  tamen  ad  utrumque  flecti 
possunt. 

Quod  boni  post  confirmationem  libe- 
rius  habent  liberum  arbitrium  quam  ante. 

An  possint  ex  natura  peccare  sicut 
ante.  B 

Quibus  modis  angeli  mali  noscant  ve- 
ritatem  temporalium  rerum. 

Quod  magicae  artes  virtute  et  scientia 
diaboli  valent,  quae  est  eis  a  Deo. 

Quod  malis  angelis  non  servit  ad  nu- 
tum  materia  visibilium  rerum. 

Quod  non  sunt  creatores,  licet  per  eos 
magi  ranas  et  alia  fecerint ;  sicut  nec 
boni,  etsi  per  eorum  ministerium  fiant 
creaturae. 

Quod  solus  Deus  sic  operatur  creatio-  C 
nem  rerum,  sicut  justificationem  mentis. 

Quod  angeli  mali  multa  possunt  per 
naturae  vigorem,  quae  non  possunt  pro- 
pter  Dei  prohibitionem. 

DisrixcTio  Vlir.  De  formis  quibus  ap- 
paruit  Deus,  et  de  illis  in  quibus  angeli 
apparent. 

Quod  Deus  in  specie  qua  Deus  est, 
nunquam  apparuit  mortalibus. 

Quomodo  dicuntur  daemones  intrare 
in  homines.  D 

DisTiNcrio  IX.  Dc  ordinum  distinctione. 

Quid  appellctur  ordo,  et  quae  sit  ratio 
cujusque  nominis. 

Quod  nomina  illa  sumpta  sunt  a  donis 
gratiae,  non  proptcr  se,  sed  propter  nos 
eis  data. 

Utrum  hi  ordines  ab  initio  crcationis 
distincti  fuerint. 

Utrum  omncs  angeli  ejusdem  ordinis 
sint  jequalcs. 


Quomodo  dicat  Scriptura,  dccimum 
ordinem  compleri  debere  de  hominibus. 

Utrum  homines  assumantur  juxta  nu- 
merum  stantium,  vel  hipsorum. 

DisTiN(n'io  X.  An  omnes  coelestes  spi- 
ritus  mittantur. 

An  Michael,  Gabriel  et  Raphael,  sint 
nomina  ordinum,  vel  spirituum. 

DisTiNCTio  XI.  Quod  singulae  animae 
habent  angelum  bonum  ad  custodiam, 
malum  vero  ad  exercitium. 

Utruni  angeli  proficiant  in  merito  et 
priemio  usque  ad  judicium. 

DisTiNCTio  XII.  De  distinctione  ope- 
rum  sex  dierum. 

Quod  alii  senserunt  omnia  simul  facta 
in  materia  et  forma,  ahi  per  intervalla 
teinporum. 

Quomodo  per  intervalla  temporum  res 
corporales  conditae  sint. 

Quo  sensu  tenebrae  dicantur  esse  ali- 
quid,  et  quo  dicantur  non  esse  aliquid. 

Quare  illa  materia  confusa,  sit  dicta 
informis,  ubi  ad  esse  prodiit,  et  quan- 
tum  in  altuin  ascenderit. 

De  ({uatuor  modis  divina?  operationis. 

DiSTiNCTio  XIII.  De  primo  distinctio- 
nis  opere. 

De  luce  facta  primo  die,  si  spiritualis 
an  corporalis  fuerit. 

Quibus  modis  accipitur  dies. 

De  naturali  ordine  computationis  die- 
rum,  et  de  illo  die  (pii  pro  inysterio  in- 
troductus  est. 

De  intelligentia  liorum  vcrborum,  Di- 
xit  Deus. 

Kx  quo  sensu  Pater  dicitur  operari  in 
Filio,  vel  per  Filiuin,  vel  in  Spiritu 
Sancto. 

DisTiNGTio  XIV.  De  opere  secundae 
diei,  qua  factum  est  firmamentum. 

Quod  coelum  tunc  factum  debet  in- 
teHigi, 

De  qua  inateria  factum  sit. 


TITIM    SEr   RrnRIC.F,   I.IIUU    II    SRNTKISTIARUM 


2:; 


Ouomodo  ii([u;o  i^ossint  cssc  supcr 
ca>luui,  ct  ({ualcs  siut. 

Dq  figura  firuiaiucuti. 

Ouare  tacuit  Scriptura  de  beucdictio- 
nc  opcris  hujus  diei. 

De  opcre  tcrti;ie  dici,  (luaiido  ■.uixive 
cougregatfe  suut  iu  uuuni  iocum,  (luuiu 
luulta  sint  maria  et  flumiua. 

De  opere  quartie  diei,  ({ua  facta  sunt 
lumiuaria. 

Quomodo  accipiendum  sit  illud,  Siut 
in  signa  et  tempora. 

DisTiNCTio  XV.  De  opcrc  ({uiut;c  dici, 
qua  facta  sunt  natatilia  et  vol;itili;i. 

Dc  opcre  sextoe  diei,  qua  creata  suiit 
animalia  et  reptilia  terrae. 

De  venenosis  et  noxiis  animalibus. 

Utrum  minima  animalia  tunc  creata 
fuerint. 

Quare  post  onmia  factus  est  homo. 

De  sentcntia  illorum  qui  simul  omuia 
facta  esse  conteudunt. 

Quomodo  intelligenda  sit  requies  Dei. 

Quomodo  accipiendum  sit,  quod  dici- 
tur  Deus  complesse  opus  suum  scptima 
die,  quum  tunc  quieverit. 

Quomodo  omnia  facta  a  Deo,  dicantur 
valde  bona. 

De  sanctificatione  septimae  diei. 

DisTiNGTio  XVI.  De  hominis  crea- 
tione. 

Qualis  factus  sit  homo. 

De  imagine  et  similitudine  ad  quam 
factus  cst  homo. 

Quare  homo  dicitur  imago,  et  ad  ima- 
ginem  ;  Filius  vero,  uon  ad  imagiuem. 

DisTixGTio  XVII.  De  creatione  animae, 
an  de  aliquo  facta  sit. 

De  inspiratione  et  insufllatione  Dei ; 
quaudo  facta  fuerit  anima,  an  in  corpore 
vel  extra. 

In  qua  aetate  factus  est  homo. 

Quare  homo  extra  paradisum  creatus, 
in  paradiso  sit  positus. 


\      Quihiis  modis  p;iriidisus  accipiatur. 

De  ligno  vitic. 

Dc  ligno  scientiic  boui  ct  mali. 

DisTiNCTio  XVIII.  De  formatione  mu- 
lieris. 

Quare  de  liitcrc  viri,  ct  non  de  iiliii 
l)iirtc  corporis,  formatii  sit. 

Quiu-e  dormicnti  viro,  et  non  vigilanti, 
subtnicta  sit  costa. 

Quod  de  costa  multiplicata  in  se  sine 
additamcnto  extriuscco  lacta  fucrit. 
B      De  causis  superioribus  ct  iuferioribus. 

De  Ciiusis  quae  in  Deo  sunt  simul  ct 
iii  crciduris,  et  de  his  quse  in  Deo  tan- 
tum  sunt. 

De  anima  mulieris,  quae  non  est  ex  ani- 
ma  viri,  quia  animae  non  sunt  ex  traduce. 

DiSTiNGTio  XIX.  De  statu  hominis  an- 
te  peccatum,  qmilis  fuit  secundum  cor- 
pus,  et  qualis  post  peccatum. 

Quomodo  dicitur  homo  factus  in  ani- 
mam  vivcntem. 
C      Corpus  hominis  ante  peccatum  mor- 
talc  et   immortale  enit,  post  pcccatum, 
mortuuin. 

Utrum  immortiilitas  quam  tunc  lia- 
buit,  fuerit  de  conditione  naturte,  an  ex 
gratiae  beneficio. 

Si  posset  homo  vivere  semper,  utens 
aliis  lignis,  et  non  de  ligno  vitae,  Deo 
non  mandiinte  ut  de  illo  ederet. 

De  immortalitate  corporis. 

DisTiNGTio  XX.  Dc  modo  procreatio- 
D  nis   filiorum,   si   non   peccassent   primi 
homines. 

Quare  in  paradiso  non  coierunt. 

De  modo  translationis  in  melius,  si 
non  peccassent. 

Utrum  in  perfectione  staturae  et  usu 
membrorum  procrearentur  filii. 

Utrum  etiam  in  sensu  parvuli  nasce- 
rentur. 

De  duobus  bonis,  altero  hic  dato,  al- 
tero  promisso. 


26 


TiTrr.i  sEi   Rrnnir.E  libri  ii  sEXTEXTi.VRrM 


DisTiNtmo  XXI.  De  invidia  diaboli, 
qua  ad  tentandum  accessit. 

De  fonna  in  qua  venit. 

De  calliditate  serpentis. 

Utruni  elegerit  serpentem,  ut  per  eum 
tentaret  diabolus. 

De  modo  tentationis. 

De  duplici  tentationis  specie. 

Quare  peccatum  bominis,  et  non  an- 
geH,  remediabile  sit. 

Ouod  non  soli  viro  praeceptum  fuit 
datum. 

DisTixcTio  XXII.  De  origine  illius  pec- 
cati. 

De  mulieris  elatione. 

De  viri  elatione. 

Quis  magis  deliquerit,  vir  aut  mu- 
lier. 

De  ignorantia  excusabili  et  inexcu- 
sabili. 

An  voluntas  praecesserit  illud  pec- 
catum. 

DisTixcTio  XXIII.  Quare  Deus  per- 
miserit  hominem  tentari,  quem  sciebat 
casurum. 

Qualis  fuerit  secundum  animam  homo 
ante  peccatum. 

De  triplici  scientia  hominis  ante  la- 
psum. 

Utrum  homo  prsescius  fuerit  eorum 
quae  sibi  futura  erant. 

DisTixcTio  XXIV.  De  gratia  hominis 
et  potentia  ante  casum. 

De  adjutorio  homini  in  creatione  da- 
to,  quo  stare  poterat. 

De  libero  arbitrio. 

De  sensualitate. 

De  ratione  et  partibus  e.jus. 

De  simili  ordine  peccandi  in  nobis  et 
in  primis  parcnlibns. 

Quod  in  nobis  est  vir  et  mulicr  et 
serpens. 

De  spirituali  conjugio  viri  et  mulieris 
in  nobis. 


A      Qualiter  per  ista  tria  in  nobis  consum- 
metur  tentatio. 

Quando  mulier  manducat  sola  cibum 
vetitum. 

Quando  etiam  vir  manducat. 

Quando  sit  veniale  vel  mortale  pec- 
catum. 

Quibus  modis  accipitur  sensualitas  in 
Scriptura. 

DisTixciTo  XXV.  Definitio  liberi  ar- 
bitrii  secundum  philosophos. 
B      Qualiter  in  Deo  accipitur  liberum  ar- 
bitrium. 

Quod  angeli  et  Sancti  liberum  habent 
arbitrium. 

Quod  liberius  erit  libcrum  arbitrium, 
quando  peccare  non  poterunt. 

De  differentia  libertatis  liberi  arbitrii 
secundum  diversa  tempora. 

De  (juatuor  statibus  liberi  arbitrii. 

De  corruptione  liberi  arbitrii  per  pec- 
catnm. 
C      De   tribus  modis  libertatis  liberi  ar- 
bitrii  :  a  necessitate,  a  peccato,  a  mi- 
seria. 

De  libertate  quae  est  ex  gratia,  et  quae 
ex  natura. 

DisTixcTio  XXVI.  De  gratia  operante 
et  cooperante. 

Quid  sit  voluntas. 

Quae  sit  gratia  voluntatem  bonam  prae- 
veniens. 

Quod  bona  voluntas  qune  prasvenitur 
I)  gratia,  (juasdam  Dei  dona  praevenit. 

Quod  cogitatio  boni  pnrcedit  fidem. 

Quod  intellectus  et  cogitationem  boni 
et  delectationem  praevenit. 

An  per  liberum  arbitrium  operetur  ho- 
mo  bonum  sine  gratia. 

Utruin  una  et  eadem  gratia  sit,  quae 
dicitur  operans  et  cooperans. 

Quomodo  gratia  meretur  augeri. 

De  tribus  generibus  bonorum. 

In  quibus  bonis  sit  libcrum  arbitrium. 


Tmr.i  sRi'  ni  nniCE  rinni  ii  sKNTKNTiAniM 


27 


DisTiNcno  XXVII.  Do  virtiito,  (luicl 
sit,  et  qiiid  actus  ojus. 

l)e  jj;riiti;i  quiB  libcrat  voluutatoui,  si 
virtus  ost,  vol  uon, 

Ouomodo  ex  gratia  iucipiaut  houa  inc- 
rita,  et  de  qua  j^ratia  hoc   iulclli<,'atur. 

Ouod  boua  voluutas  gratia;  priucipa- 
liter  est. 

Qua  ratione  dicitur  fides  mereri  justi- 
ficatioueui. 

De  inuncril)us  virtutum,  ct  dc  gratia 
quaj  non  est  sed  fjicit  meritum. 

Ouod  idem  est  usus  virtutis  ot  liberi 
arbitrii,  sed  virtutis  principaliter. 

Ouidam  putant  virtutes  bonos  usus 
esse  liberi  arbitrii,  id  est  actus  mentis. 

DisTiNGTio  XXVIII.  De  hseresi  Pela- 
giana. 

Quomodo  Pelagiani  dictis  Augustini 
utuntur  in  testimonium  sui  erroris. 

Quomodo  Augustinus  illa  verba  de- 
terminat  in  Retractationibus. 

De  hcieresi  Joviniani  et  Manichaei,  quos 
collidit  Hieronymus. 

DisTiNGTio  XXIX.  Utrum  homo  ante 
peccatum  eguerit  gratia  operante,  et  co- 
operante. 

Si  homo  ante  lapsum  virtutes  habu- 
erit. 

De  ejectione  hominis  de  paradiso. 

Ouomodo  intelligendum  sit  illud  :  ne 
sumat  de  ligno  vitae  et  vivat  in  aeter- 
num. 

De  flammeo  gladio  ante  paradisum  po- 
sito. 

An  ante  peccatum  homo  comederit  de 
ligno  vitae. 

DisTiNGTio  XXX.  Quod  per  Adam  pec- 
catum  et  poena  transiit  in  posteros. 

Utrum  illud  peccatum  quod  transiit, 
fuerit  originale,  vel  actuale. 

Quidam  putant  fuisse  actuale. 

Quomodo  assignant  illud  intrasse  in 
mundum. 


\      0>iO(l  origiiialo  pcM-caliiiii  vorc  fuitiiuod 
trausiit  in  posloros. 

Quid  sit  origiiialo  peccatum. 

Ouod  origiiiale  pcccatum  e.st  culpa. 

Quod  originalo  i)cccatum  dicitur  fo- 
mes  peccati,  id  est  concupiscentia. 

Ouid  nomine  concupiscentia3  intclligi- 
tur,  quae  fomes  est  peccati. 

Quod  per  Adam   originale  peccatum 
intravit   in  omnes,  id  est  concupisccn- 
tia. 
B      An  sit  originale  peccatum  in  quo  om- 
nes  peccaverunt. 

p]x  quo  sensu  dictum  est,  Per  inobe- 
dientiam  unius  multi  sunt  constituti  pec- 
catores. 

Quod  originale  peccatum  in  Adam 
fuit,  et  in  nobis  est. 

Quomodo  omnes  dicuntur  in  Adam 
fuisse  quando  peccavit,  et  ex  co  descen- 
disse. 

Quod  nihil    cxtrinsecum    convertatur 
C  in   humanam   substantiam    quae  est   ex 
Adam. 

DisTiNGTio  XXXI.  Quomodo  originale 
peccatum  a  patribus  transeat  in  filios, 
an  secundum  animam,  an  secundum 
carnem. 

Quod  per  carnem  introducitur  pecca- 
tum,  et  quomodo,  ostendit. 

Carnis  corruptionis  causam  ostendit, 
ex  qua  peccatum  fit  in  anima. 

Quare  dicitur  peccatum  esse  in  carne. 
D      Utrum  causa  originalis  peccati,  quae 
est  in  carne,  sit  culpa  vel  poena. 

Quare  dicitur  originale  peccatum. 

DisTiNGTio  XXXII.  Quomodo  originale 
peccatum  dimittitur  in  Baptismo. 

Utrum  foeditas  quam  caro  ex  libidine 
trahit,  in  Baptismo  diluatur. 

Utrum  illius  concupiscentiae  Deus  sit 
auctor. 

Quare  illud  peccatum  imputetur  ani- 
mae. 


28 


TITILI   SEL    RUBUIC.E   LIBRI   II   SENTENTIARLM 


Utrum  illiid  peccatum  sitnecessiirium, 
vel  voluntarium. 

Quare  Deus  jungit  animam  corpori, 
sciens  eam  inde  maculari. 

An  anima  sit  talis  qualis  a  Deo  creatur. 

An  animae  ex  creatione  sint  in  donis 
naturalilms  asquales. 

DisTiNCTio  XXXIII.  An  peocata  oin- 
nium  praecedentium  patruin  parvuli  ori- 
ginaliter  trahant,  ut  peccatum  Adae. 

Quomodo  in  illo  primo  uno  peccato 
plura  reperiuntur. 

An  peccatum  Ada?  sit  gravius  ce- 
teris. 

An  illud  peccalum  sit  primis  parcnti- 
bus  dimissum. 

Quomodo  peccata  parentum  visitentur 
in  filios,  et  non  visitentur. 

DisTiNT/iTO  XXXIV.  De  peccato  ac- 
tuali. 

Quae  fuerit  origo  et  causa  prima  pec- 
cati. 

Quae  fuit  secundaria  causa  malorum. 

Quod  non  nisi  in  l)ona  re  sit  malum. 

Quod  in  his  fallit  dialecticorum  regula 
de  contrariis. 

DisTiNCTio  XXXV.  Quid  sit  peccatum. 

Utrum  malus  actus  in  quantum  pec- 
catum  est,  sit  corruptio  vel  privatio 
boiii. 

Quomodo  peccatum  possit  corrumpere 
bonum,  quum  nihil  sit. 

Qualiter  se  homo  elongat  a  Deo. 

An  poena  sit  privatio  l)oni. 

DisriNCTio  XXXVI.  Quod  quaedam  si- 
mul  sunt  peccata  et  poena  peccati,  qu;i3- 
dam  peccata  et  causa  peccati,  alia  vero 
peccata  et  causa  et  poena  peccati. 

An  peccatuin  sit  causa  peccati,  in  quan- 
tum  peccatum  est. 

Quod  non  omnc  peccatum  est  poena 
peccati. 

Utrum  peccata  ali(|ua  essentialitcr  sint 
poenae  peccati. 


A  Quod  quum  peccatum  sit  poena  pec- 
cati,  peccatum  est  ab  homine,  poena 
a  Deo. 

De  quibusdam  quae  indubitanter  sunt 
peccata  et  poenae ;  et  in  quantum  eas  pa- 
timur,  peccata  non  sunt. 

DisiTNcTio  XXXVII.  Quod  aliqui  pu- 
tant,  malos  actus  nullo  modo  esse  a 
Deo. 

Ex  quo   sensu  dictum  sit,  Deus  non 
est  mali  auctor. 
B      DiSTixGTio  XXXVIII.  De  voluntate  et 
ejus  fine. 

Quid  sit  bonus  finis,  scilicet  caritas. 

Quod  omnes  bonae  voluntates  unuin 
finem  habent,  et  tamen  quaedam  diversos 
fines  sortiuntur. 

De  differentia  voluntatis  et  intentionis 
et  finis. 

DisTiNCTio  XXXIX.  Quare  voluntas  di- 
catur  peccatum,   quum    sit   de   natura- 
libus,   quorum   nullum  aliud  peccatum 
C  est. 

Quare  actus  voluntatis  sit  peccatum,  si 
actus  aliarum  potentiarum  non  sunt  pec- 
cata. 

Ex  quo  sensu  dicitur  naturaliter  omnis 
homo  velle  bonum. 

DisTiNCTio  XL.  An  ex  fine  omnes  ac- 
tus  pensari  debeant. 

Ex  (juo  affectu  vel  fino  omnes  sint 
boni  vel  mali. 

DisTiNCTio  XLI.  An  omnis  intentio  vel 
D  actio  infidelium  sit  mala. 

Quibus  modis  dicatur  bonum. 

Quomodo  intelligitur  illud,  Peccatuin 
adeo  est  vohmtarium,  ut  nullo  modo  sit 
peccatum,  si  non  sit  voluntarium  ;  et 
illud,  Nus(iuam  nisi  in  voluntate  pecca- 
tum  est ;  et  item,  Non  nisi  voluntate 
peccatur. 

Quod  mala  voluntas  est  voluntarium 
peccatum. 

DisTiNGTio  XLII.  An  voluntas  ct  actio 


TITULI   SRU   UUimiC.K   I.IIIIU    II    SKNTF,NTIAUU.M 


29 


lualii  iii  codciii  ct  circ;i  idciu,  siul  iiuiiiu  A      l)c  supcrl^iii. 


pcccatuiu  vcl  pluni. 


Ouciuodo  supcriiiii  diciilur  nidix  oiu- 


Si   peccatuni  ab  aliquo  commissuiu,      uiiiiu   luiiloruin  et  cupiditas,  (juum  su- 


in  eo  sit  «luousiiue  pceuitcat. 

Ouil)US  modis  accipiatur  rcatus. 

De  modis  pcccatorum. 

Quomodo  diircraut  dcliclum   et  pec- 
catum. 

De  septem  principalibus  vitiis. 


perbia  uou  sit  cupitlitas. 

DisTiNGTio  XlilH.  De  peccato  in  Spi- 
rituiu  Siiuctuiu. 

DisTiNCTio  XLIV.  Dc  potcutiii  pec- 
candi,  au  sit  homiiii  vel  diabolo  a  Deo. 

An  aliquando  resistendum  sit  potestati. 


COMMENTAUIA 

IN    SEGUNDUM    LIBRUM 

SENTENTIARUM 


Q 


PROffiMIUM 


UIS  ignorat  quod  hcec  omnia  manus  Domini  fecerit  ?  in  cujus  manu  est  anima 
omnis  viventis,  et  spiritus  universo}  carnis  hominis.  Job  xii,  9,  10. 

Quamvls  namque  omnipotens  Deus  in  se  ipso  a  viaforibus  clare  ae  facialiter 
in  iiac  vita  videri  non  queat,  attamen  in  suis  effectibus  omnipotentiam,  benevolen- 
tiam  ac  sapientiam  suam  tam  evidenter  multipliciterque  monstravit,  ut  jam  omnibus 
constet,  quod  omne  quod  citra  Deum  est  aliudque  ab  ipso,  ab  eo  profluxerit,  a  quo 
et  (teste  Philosopho)  omnibus  derivatum  est  esse  et  vivere.  Propter  quod  in  Eccle- 
siastico  habetur  :  Gloria  Domini  plenum  est  opus  ejus  ;  nonne  Dominus  fecit  Sanctos  Eccn.\u\, 
enarrare  omnia  mirabilia  sua,  quee  confirmavit  omnipotens  Dominus  stabilis  in  glo-  ***'  *^' 
ria  sua  ?   Itaque   de    ignorantia   summi  et  veri  Dei  nemo  se  jam   poterit  excusare. 
Imo  ut  in  Sapientiee  libro  scriptum  est  :  Vani  sunt  omnes  homines  quibus  non  subest    .sap.  xm, 
scientia  Dei,  et  de  his  quee  videntur  bona,  non  potuerunt  intelligere  eum  qui  est  :  '' ^' 
a  magnitudine  enim  speciei  et  creaturae,  cognoscibiliter  poterit  creator  horum  intel- 
ligi.  Hinc  et  in  Isaia  legitur  :  Repleta  est  terra  scientia  Domini,  sicut  aqua?  maris   /«.  xi,  9. 
operientes. 

Praeterea,  quamvis  Deus  ita  ex  suis  valeat  creaturis  per  naturalem  rationem  co- 
gnosci,  clarius  tamen  atque  praeclarius  pofest  per  supernaturalem  revelalionem  ac 
fidem  intelligi,  prout  in  praecedenti  diffusius  declaratum  est  libro.  In  quo  quoniam  de 
ipso  supergloriosissimo  Deo  tractatum  est,  de  suae  videlicet  deitatis  unitate  et  superes- 
sentialium  ac  supersubstantialium  Personarum  trinitate ;  recto  nunc  ordine  de  ejus 
agitur  creaturis,  de  productione  mundi  sensibilis  totiusque  universi,  de  natura  angelica 
et  personis  ejus  tam  electis  quam  reprobis,  praesertim  de  homine  et  ipsius  originali 
institutione  et  circumstantibus  pertinentibusque  ad  eum.  Quee  omnia  in  themate  tan- 
guntur  inducto,  utpote  :  omnipotentia  Greatoris,  quum  dicitur,  «  manus  Domini  » ; 
mundus  sensibilis  totumque  universum,  quum  additur,  «  haec  omnia  n ;  et  ipsorum 


32  PUO(«MirM   COMMENTARIOIUM 

crealio,  in  verbo  hoc,  «  fecit  » ;  specialiter  qnoque  honio,  (knn  subdilur,  «  et  spirilus 
universa)  caruis  hoininis  ». 

Denique  S.  Thomas  :  Aliter,  inquit,  consideratio  creaturarum  jjertinet  ad  philoso- 

phos,  et  aliter  ad  theologos.  Pliilosophi  iiamque  creaturas  considerant  secunduin  quod 

iii  propria  natura  consistunl  :  nnde  proprias  eausas  et  passiones  seu  proprietates  rerum 

inquirunt.  Theologi  vero  crealuras  considerant  prout  a  primo  principio  e.xierunt,  atque 

ad  finem  ultimum,  qui  Deus  est,  ordinaulur...  De  manu  Creatoris  fertur  in  Psaimo  : 

/^i. ciii, 2s.  Aperiente  te  manum  tuain,  omnia  implebuntur  bonitate.  Siquidem  in  manu  ejus  sunt 

f.  xu\,  .  Qj^^j^gg  fines  terra>,  quoniam  ab  a^terno  non  nisi  in  ejus  potestate  fuerunt.  Aperta  autem 

hac  manu  clave  amoris,  prodierunt  creatura^  in  esse.  De  qua  manu  loquitur  Isaias, 

/i.  i.ix,i.   Ecce  non  est  abbreviata  manus  ejus  :  quoniam  infinita  sua  virtute  rerum  naturam 

in  esse  produxit.  Quam  utique  Dei  manum  abbreviare  conati  sunt,  qui  asseruerunt  a 

Deo  nihil  fieri  possc  ex  nihilo. 

Job  XXVI,        Insuper  de  his  exponi  potest  illud  Job  :  Spiritus  ejus  ornavit  ccelos,et  obstetricante 

manu  ejus,  eductus  est  coluber  tortuosus.  In  quibus  verbis  ostenditur  trinitas  Perso- 

narum,  videlicet  :  Spiritus  Sanctus,  quum  dicitur,  «  Spiritus  ejus  » ;  et  persona  Patris, 

Sap.i,T.  in  hoc  pronomine,  «  ejus  »  :  unde  et  in  Sapientia,  Spiritus  Domini  replevit  orbem 

z;i/c.i,oi.  terrarum.  Atque  in  nomine,  manus,  exprimitur  Filius,  qui  et  brachium  Patris  vocatur, 

1  Cor.  1,24.  quum  ipse  sit  virtus  et  sapientia  Patris.  Ex  parte  quoque  actus  duo  tanguntur,  puta  : 

ornatus,  qui  pertinet  ad  rerum  dispositionem,  quoniam  varia  eas  pulchritudine  deco- 

Eccii.xLii,  ravit,  secundum  illud  Ecclesiastici,  Magnalia  sapientia?  suae  decoravit;  et  item  obste- 

tricationis  officium,  quod  spectat  ad  providentiae  gubernationem,  qua  creaturas  propria 

virtute    subsistere   non  valentes,  instar  obstetricis   conservat    in   esse,  et    necessaria 

veniendi  ad  finem  largitur,  ac  impedimenta  salutis  repellit,  etiain  mala  ordinando  in 

bonum.  —  Amplius,  ex  parte  effectus  tangit  duo,  videlicet  coelum  el  colubrum  tortuo- 

sum.  In  coelo  duo  pensantur.  Priinum  est  ejus  stabilitas,  juxta  illud  Proverbiorum  : 

/•;oi'.iii,i9.  Stabilivit  ccelos  prudentia.  Secundum  est  indeficiens  claritas  ejus,  de  qua  in  Eccle- 

Eccii.ww,  siastico  :  Ego  feci  in  coelis  ut  oriretur  lumen  indeficiens.  Sicque  per  coelos  intelligi 

*■  possunt  creaturae  quae  in  suo  decore  firmiler  perstiterunt.  Similiter  iu  colubro  lortuoso 

duo  signantur,  id  est  obscuritas  atque  obliquitas.  Goluber  quippe  dicitur  quasi  colens 

iimbram,  quae   sonat    lucis   privationem.  Obliquitas   vero   exprimitur,   dum   additiir, 

«  tortuosus  »  :  distorlum  est  enim  qiiod  a  rectitudine  obliqualur.  Sicque  per  colubrum 

denolanlur  crealurae  qiiarum    pulchritiido   per  peccatum   est  obscurala  et  rectitudo 

Sap.  II,  n.  obliquata,  praesertim  diabolus,  cujiis  invidia  mors  inlroivil  in  orbem  terrarum.  Itaque 

recte  dicitur  Deiis  coelos  ornasse,  quia  in  creatiiris  quae  suiim  ordinem  servaverunt, 

divina  bonitas  clarius  splendet,  et  decoris  ornatus  non  exstat  mutatus.  Recte  quoque 

dicitur  obsfetricante  manu  ejus  coluber  tortuosus  educlus,  qiiia  iii  malis  relucet  divina 

potenlia  per  hoc  quod  cohibenlur,  atque  divina  providentia  per  hoc  quod  eorum  mala 

in  bonum  ordinantur.  —  Ilaec  Thomas. 

Eccie.wx,  Circa  ha^c  scribit  Bonaventura,  inducens  pro  themate  illiid  Ecclesiastae  :  Solummodo 
hoc  inveni,  quod  Deus  fecit  hominem  rectum,  et  ipse  se  infinitis  immiscuit  quiestio- 
nibus.  In  his  namqiie  diiobus  clauditiir  terminiis  totius  humanae  comprehensionis  :  ut 


1»U0(«:MH'M   COMMKMAmOlll  m  .'{.'{ 

rof>;nos('al  orif^incm  honi,  cl  (•op^nosccndo  oaiii  rc(|iiiral.  al(|nc  ad  illain  |)crvcnial,  cl  in 
ca  (|uicscal;  iil  iiisupcr  noscal  orij^incin  iriali,  (^l  illud  dcvilcl.  Iii  liis  (|uo(iuc  claiidiliir 
lola  inlcnlio  liaclaliis  lihii  isliiis  :  ({ui  eirca  diio  v(M'salur,  vidcliccl  circa  lioiiiinis 
condilioncin  cl   dcvialioncni. 

Quoruin   priiniiin   langilur,  (luiiiii  diciliir,  cc  Doiis  1'ocit  hoininoin   rccliiin  )>,  daiido 
vidcliccl  ci  graliain  ac  virlulos.  Tunc  nonipo  dicilur  honio  rccliis,  diiiii   inlclli<^cntia 
ejus  ad;o(|ualur  suinnue  vorilati  in  cognoscondo,  vohinlasquo  ojiis  conrornialur  siiininaj 
bonilali  in  dili^cndo,  cl  virliis  (\jus  conlinualur  suinnuo  poloslali  in  oporando  :  ot  hoc 
esl  (luando  homo  ad  Dciiin  convorlilur  o.\  so  toto.  Adio^iiialur  aiilom  noslra  intolligonlia 
suminae  verilali   noii   pcr  omnimodam   complclionom,  scd  a!i(|ualcm   iinilationcm.  Si 
onim,  ut  ait  Ansolmus,  voritas  est  roctitudo  sola  inonle  porcoplibilis,  ot  roctitudini  non 
potost  foquari  nisi  roctiim;  diim  intollectus  noslor  ;o(iuatiir  voritati,  necessario  roctifi- 
catur.  Tuncquo  ,'oqualur,  (luando  so  actualilor  convorlit  ad  vorilatem.  Voritas  nainque 
in  actu  dorinilur,  quod  est  ada>qiiatio  roi  et  inlellectiis.  Ilinc  sine  veritate  nullus  jiidicat 
recte.  —  Socundo  homo  rectificalur,  quando  volunlas  sua  suinmae  bonitati  confor- 
matur.   Suinina  eteniin    bonitas  est  summa   a^quilas  seu   justitia.  Unde  quanlo  qnis 
justior,  lanlo  est  melior :  quoniam  teste  Anselmo,  justitia  rectitudo  est  voluntatis.  Nihil 
aulem    conformatur  rectitudini  nisi  rectum.   Tuuc   autom  voluntas  sumina3  bonitati 
wquatur  et  a^quitati  conformatur,  quum  ad  ipsam  diligendo  convertitur.  Unde  Hugo  : 
Scio,  inquit,  o  aniina,  quia  duin  aliquid  diligis,  in  ejus  similitudinem  transformaris. 
Hinc  qui  suinmam  diligit  bonilatem,  rectus  est.  Propter  quod  primo  Canticorum  indu- 
citur  :  Recti  diligunt  te.  Recti  enim,  o  Domine,  ad  tuam  sunt  bonitatom  convorsi,  et  Cant. 1,3. 
tua  ad  eos  bonitas  inclinalur.  Quod  expertus  vir  sanctus  fatetur  :  Quam  bonus  Israel  p«.lxxi.,i. 
Deus  his  qui  recto  sunt  corde !  Et  quia  hoc  soli  recti  experiuntur,  ideo  rectos  decet  Ps.xxxir,i. 
collaudatio.  —  Nihilo  minus  rectificatur  homo,  dum  virtus  sua  summae  pofestati  conti- 
nuatur.  Rectum  enim  est  cujus  medium  non  exit  ab  extremis.  Porro  extrema  sunt 
primum  et   ultimum,  Alpha  et  Omega,  principium  et   finis.  Medium  inter  hsec   est  Apoc.i,s. 
operatio,  per  quam  efficiens  perlingit  ad  finem.  Illa  orgo  virtus  est  recta,  cujus  operatio 
est  a  primo  principio  et  ad  ultimum  pervenit  finem.  Quumque  divina  virtus  omnia 
operetur,  et  propter  ipsummet  Deum,  rectissima  est  in  operando.  Nihil  demum  con- 
tinuatur  recto  nisi  rectum.  Quum  igitur  virtus  nostra  divinae  potestati  continuatur, 
sine  dubio  rectificatur ;  atque  ex  hoc  efficitur  homo  non  solum  rectus,  sed  et  rector  ac 
rex,  juxta  illud  Deuteronomii  :  Erit  apud  rectissinuim  rox,  congregatis  principibus    Deut. 
populi  cum  tribubus  Israel.  Hoc  namque  erit  in  gloria,  quando  continuabilur  virlus  ""'""' 
nostra  virtufi  divinae.  Tunc  quippe  erimus  omnipotentes  voluntatis  nostrse,  quemad- 
modum  Deus  suae  :  sicque  omnes  erimus  reges.  Hinc  universis  promittitur  regnum 
ccelorum. 

At  vero  intelligentia  nostra  a  summa  veritate  se  avertendo,  ignara  effecta  est,  et 
quaestionibus  se  immiscuit  infinitis.  Una  etenim  quaestio  generat  aliam,  et  aliam  parit 
contentionom,  et  incidit  homo  inextricabilem  dubitationem.  Praeterea  voluntas  discor- 
dando  a  summa  bonitate,  infecta*,  immiscuit  se  infinitis  quaestionibus  per  concupiscen-  *egenaef- 
tiam  et  cupiditatem.  Propter  quod,  Salomone  testante,  avarus  non  impletur  pecunia,  ^^cfe.  v  9. 
quemadinodum  ignis  nunquam  dicit,  Sufficit.  Goncupiscentia  etiain  liunquam  satiatur  Prov.xx^, 
infinitis  quaestionibus  voluptatuin.  Sic  et  virtus  humana  se  a  summa  potestate  discon- 

T.  21.  3 


34  PRO(Th:Mll'M    COMMF.XTAIUOIU  M 

tiiiiiaiulo  infirma  facla.  iniscuit  sc  infinilis  qihTslionibiis  per  instabililalem.  Unde 
scmper  (|ua'iil  quietcm.  ncc  iuvcnil  nisi  in  Dco.  Hcsccaiula  sunl  ergo  vana.  iunlilia, 
immodcrata,  el  sola  utilia  sunt  qua-rcnda.  —  Hicc  Bouaveutura. 

Amplius  Petrus  de  Taranlasia.  qui  fuit  Papa  Innocentius  V,  hic  assumil  pro  prologo: 
Eecii.x^vm,  Qui  vivit  in  (Btemum,  creavit  omnia  simul.  In  (juibus  verbis  opus  creationis  suffi- 
eienter  exprimitur  :  iu  quo  eliam  hujus  secundi  libri  Sententiarum  materia  designatur. 
Taugit  nauique  Ecclesiaslicus  suinmi  opificis  diguilalem,  dicendo,  «  Qui  vivil  in 
ajternum  »  ;  operandi  quoque  luodum  singularem,  subdendo.  «  creavil  »  ;  tertio, 
operum  perfeclionem,  addendo,  «  oinnia  »  ;  (jiiarlo,  operationis  ordinem,  subjiciens, 
«  simul  ». 

Quatuor  namque  praecipui  opifices  sunt  iuter  creata  :  quoruin  indignior  atque 
inferior  esl  ualura,  quip  ut  ait  Boetius,  est  vis  insila  rebus,  ex  siiuilibus  similia  pro- 
crcaus.  Secundus  est  quinla  essenlia,  scilicet  cceluiu,  puta  cougeries  coelcslium  corpo- 
ruiu.  Unde  secundum  Philosophum  primo  de  Geueralione,  secundum  allationem  solis 
in  circulo  obliquo  generantur  inferiora.  Tertius  est  huiuana  industria;  quartus,  natura 
angelica,  per  quam  corporalis  regitur  creatura.  Hi  sunl  quatuor  fabri  de  quibus  Zaclia- 
Xach.\,ifs.  rias  ait  :  Ostendit  mihi  Dominus  qualuor  fabros.  Super  quos  est  quinlus  faber,  omnium 
/'s. Lxxiii,  fabricator,  de  quo  ferlur  iu  Psalino  :  Tu  fabricatus  es  auroram  et  solem.  —  Denique 
Aristoteles  posuit  muuduiii  non  esse  creatum  iu  tempore,  sed  ab  seterna  causa  ater- 
num,  ut  Boetius  atque  Ambrosius  referunt.  Plato  vero  posuit  mundum  non  esse  aeter- 
nuin,sed  de  aeterna  materia  faclum.  Epicurus  quoque  dixit  muudum  nou  esse  a?ternum, 
sed  ex  aMernis  atomis  casu  coiicurreulibus  facliim.  —  Deniquc  perfectio  miindi  qiialuor 
iudiciis  dcclaratur.  Priiuo,  nuincro  dierum  iu  quibus  est  factus,  quia  in  sex  dicbus. 
Seuarius  quippe,  secundum  Augiisliuum,  est  primus  uumerus  perfeclus,  qiioniam 
constat  pra'cise  ex  aggregatioue  suaruiu  parlium  aliquotarum.  Secuudo,  in  rolundilate 
suae  figurae.  Nempe  secundum  Platonem,  ul  luiindus  quasi  perfectum  animal  esset, 
unum  perfectum  ex  imperfectis  oiunibus  cifra  senium  dissolutionemqiie  Deus  con- 
stiluit,  formamque  congruam,  pula  rotundam  et  globosam,  omuium  formarum  intra  se 
coutentivam,  ei  donavit.  Tertio,  ipsiiis  uuindi  unilate  seu  singiilarilalc  :  qiiia  secundiim 
Plafonem,  ut  mundus  suo  exciuplari  similis  esset,  unicus  a  Deo  est  factus.  Qua?  unitas 
altestalur  muiuli  perfeclioui  :  siquidem  de  speciebus  imperfectis  Deus  plura  singularia 
fecit;  de  perfectis  vero  sensibilibus,  unum  solum,  ut  patet  de  sole  et  luna.  Quarfo, 
additionis  impossibilifate.  Perfccliim  naiuque,  secundum  Philosophum,  esl  cui  impos- 
Eccii. wii,  sibilis  exslat  addilio.  Operibus  aulcm  Dci  uon  est  addcrc  neqiic  miuucre,  ut  iu  Eccle- 
siaslico  asserilui-.  —  Haec  Pclrus.  Iii  cujiis  verbis  obsciirum  videlur,  qiiod  ait  secundum 
Plafonem  munduin  non  esse  aeternum.  Sed  dc  hoc  iufra  dicclur. 

Richardus  quoque  de  Mediavilla  iu  prologo  suo  super  secundum  :  Qusedam  (in- 
quil)  sunl  facla  per  Verbum  Dei  non  de  aliqiio  :  iit  prima  principia  quae  sunt  de 
essentia  rerum  crealaruiu,  iil  priiua  maleria.  Qua'daiu  vcro  siinf  facla  per  Ver- 
buin  Dei  de  priucipiis  uuiiiu  per  essentiam  consfituentibus  :  iil  Adaiu  ex  liiuo 
terrae,  el  aniina.  Quipdam  facta  siint  per  Verbum  Dei  de  compositis  uon  cousfilu- 
enlibus  uuiiiu   pcr  essenfiam,  scd   per  ordiucm  qiicmdam  :  iil    machiua  mundi  seu 


5. 


PUOOK.MIIM    COMMKNTAUIOIll  M  .{.) 

uiiivcrsiim  tlc  (iiialiior  clfmrnlis  ('oi|)Oiii)iis(]ii(>  ("(«'Icslil^iis  cl  aliis  paililtiis  cjiis. 
IUpc  Uicliardiis. 

Al  vero  hic  scribil  Alhcrliis  :  DcsccikIciiIc  Moysc  dc  monlc,  ij^iiorubal  (jiiod  corniila      A"'w/. 

XXXIV       '*! 

cl  splcndida  osset  facics  sua  ex  cousorlio  Dci.  riiiiam  cl  nobis  (lesceu(l(!ulil)us  dci 
luoule  coutciuplaliouis  (id  csi  dc  siihliiuilah^  iualci'iai  primi  lihri,  iii  (pio  (U-  cnle 
iucreato  superalfissiiuo,  de  siiuplicissima  Deitale  ct  incoiupreheusibili  supcrgloriosis- 
siiua  Triiiilalc  Iraclaliim  csl)  ad  malcriaiu  libri  pra^scnlis  (piila  ad  cousidcralioucm 
creaturaruiu  ct  prodiicliouis  disliuclioiiis  atqiie  oriiatiis  eariiiu),  r(^spleudeal  lacies 
lueutis,  et  iu  camdeiu  liicis  imagincm  Irausroriuemur  a  clarilatt^  iii  clarilateiu,  revela-    ncuv.ui, 

I  H 

tacjiie  facie  gloriam  Domiiii  speculeiuur,  et  ex  lali  illiimiuatioue  de  libri  iiujus  luateria 
digue  Iraclemus,  el  in  Iiimiue  Dci  qiue  vera  suut  videamus.  Ilicc  Alberlus. 


D.    PETRl    LOMBAHDl    ElMSCOPl    PARISIENSIS 

LIBER  SEGUNDUS 

SENTENTIARUM 

DE     RERUM    CREATIONE    AC    HOMINIS    LAPSU    PR.ECIPUE    TRACTANS. 


c 


DISTINCTIO   PRIMA 

A.  Unum  esse  reru?n  principium  ostendit,  non  plura, 
ut  quidam  putaverunt. 

REATIONEM  rerum  insinuans  Scriptura,  Deum  esse  creatorem,  initiumque  Ambr.He- 
temporis  atque  omnium  visibilium  vel  invisibilium  creaturarum,  in  primordio  "T 
sui  ostendit,  dicens  :  In  principio  creavit  Deus  coelum  et  terram.  His  etenim  Gen.\,\. 
verbis  Moyses  Spiritu  Dei  afflatus,  in  uno  principio  a  Deo  creatore  mundum  factum 
refert,  elidens  errorem  quorumdam,  plura  sine  principio  fuisse  principia  opinantium. 

Plato  namque  tria  initia  existimavit,  Deum  scilicet,  exemplar,  et  materiam ;  et  Ambr.  op. 
ipsa  increata  sine  principio,  et  Deum  quasi  artificem,  non  creatorem.  Creator  enim 
est  qui  de  nihilo  aliquid  facit :  et  creare,  proprie  est  de  nihilo  aliquid  facere ;  facere 
vero,  non  modo  de  nihilo  aliquid  operari,  sed  etiam  de  materia.  Unde  et  homo  vel 
angelus  dicitur  aliqua  facere,  sed  non  creare ;  vocaturque  factor  sive  artifex,  sed 
non  creator  :  hoc  enim  nomen  soli  Deo  proprie  congruit,  qui  et  de  nihilo  quaedam 
et  de  aliquo  aliqua  facit.  Ipse  est  ergo  creator  et  opifex  et  factor  :  sed  creatoris 
nomen  sibi  proprie  retinuit,  alia  vero  etiam  creaturis  communicavit.  In  Scriptura 
tamen  soepe  creator  accipitur  tanquam  factor,  et  creare  tanquam  facere,  sine  distin- 
ctione  significationis. 

B.  Qitod  ha3c  verba,  scilicet  agere  et  facere,  et  hujusmodi,  non  dicuntur 
de  Deo  secundum  eam  rationem  qua  dicuntur  de  creaturis. 

Verumtamen  sciendum  est,  haec  verba,  scilicet  creare,  facere,  agere,  et  alia 
hujusmodi,  de  Deo  non  posse  dici  secundum  eam  rationem  qua  dicuntur  de  crea- 


38  LIBER    II    SENTENTIARIM.    —   DIST.    I 

turis.  Oiiippe  quiim  dicimus  eum  aliquid  facere,  non  aliquem  in  operando  motum 
illi  inesse  intelligimus,  vel  aliquam  in  laborando  passionem,  sicut  nobis  solet  acci- 
dere;  sed  ejus  sempiternai  voluntatis  novum  aliquein  significamus  eflectum,  id  est 
aeterna  ejus  voluntate  aliquid  noviter  exsistere.  Ouum  ergo  aliquid  dicitur  facere, 
tale  est  ac  si  dicatur,  juxta  ejus  voluntatcm  vel  per  ejus  volimtatem  aliquid  noviter 
contingere  vel  esse,  ut  in  ipso  iiiliil  novi  contingat,  sed  novum  aliquid,  sicut  in 
ejus  feterna  vohmtate  prffidestinatum  fuerat,  fiat  sine  aliqua  motione  vel  sui  inuta- 
tione.  Xos  vero  operando  mutari  dicimur,  quia  movemur  :  non  enim  sine  motu 
aliquid  facimus.  Deus  ergo  aliquid  agere  vel  facere  dicitur,  quia  causa  est  rerum 
noviter  exsistentium,  dum  ejus  voluntate  res  novae  esse  incipiunt  quas  ante  non 
erant,  absque  ipsius  agitatione,  ut  actus  proprie  dici  non  queat,  quum  videlicet 
actus  omnis  in  motu  consistat,  in  Deo  autem  motus  nullus  est.  Sicut  ergo  ex  calore 
solis  aliqua  fieri  contingit,  nulla  tamen  in  ipso  vel  in  ejus  calore  facta  motione  vel 
mutatione ;  ita  ex  Dei  voluntate  nova  habent  esse  sine  mutatione  auctoris,  qui  est 
unum  et  solum  omnium  principium. 
Ambr.He-        Aristotelcs  vero  duo  posuit  principia,  scilicet  materiam  et  speciem;  ct  tertium, 

xacm.lib.  1. 

n.  I.         operatorium  dictum;  mundum  quoque  semper  esse  et  fuisse. 

G.  Quod  catholicum  est,  docet. 

Horum  ergo  et  simihum  errorem  Spiritus  Sanctus  evacuans  veritatisque  disci- 
plinam  tradens,  Deum  in  principio  tcmporum  mundum  creasse  et  ante  tempora 
aeternaliter  exstitisse  significat,  ipsius  aeternitatem  et  omnipotentiam  commendans. 
Gui  voluisse,  facere  est  :  quia  ut  prsediximus,  ex  ejus  voluntate  et  bonitate  res 
Au{r..icDiii- novae  exsistunt.  Gredamus  ergo,  rerura  creatarum  coelestium  vel  terrestrium,  visi- 
pcn  o  co,  jjQ-jjj.^.^  ^,g2  invisibihum,  causam  non  esse  nisi  bonitatem  Greatoris,  qui  est  Deus 
uims  et  verus.  Gujus  tanta  est  bonitas,  ut  summe  bonus,  beatitudinis  suae  qua 
aeternaliter  beatus  est  alios  velit  esse  participes  :  quam  videt  et  communicari  posse, 
et  minui  omnino  non  posse.  Illud  ergo  bonum  quod  ipse  erat,  et  quo  beatus  erat, 
sola  bonitate,  non  necessitate,  ahis  communicari  vohiit  :  quia  summe  boni  erat 
prodesse  vehe,  ct  omnipotentissimi  nocere  non  posse. 

D.  Quare  rationalis  creatura  facta  sit. 

ibidcm.  Et  quia  non  valet  e.jus  l)catitudiiiis  particeps  exsistere  aliquis  nisi  per  intelli- 

gentiam,  quae  quanto  inagis  intehigitur,  tanto  plenius  liabetur;  fecit  Deus  rationa- 
lem  creaturam,  quae  summum  ])onum  intelligeret,  ct  intelligendo  amaret,  et  amando 
possideret,  ac  possidendo  fruerctur.  Eamque  hoc  modo  distiiixit,  ut  pars  in  sui 
puritate  permaneret,  nec  corpori  uniretur,  scilicet  angeli ;  pars  corpori  jungeretur, 

•iuque  scilicet  aniinae.  Distincta  est  utiquc*  rationalis  croatura  in  incorpoream  et  in  corpo- 
reain;  ct  incorporea   quidcm    angclus,   corporca   vero  hoino    vocatur,   ex   anima 


LinEn   II   SENTENTIAnUM.    —   DIST.    I  30 

i'alii)ii;ili   el  caiiic  subsisteiis.  Coiidiliu   ci'y;o  ralioiiulis  croaluru;   i)iiinaiu  causaiu 
liabuit  J)ei  bonitatein. 

K.  Quare  creatus  sit  homo  vel  angelus. 
Ideoquo  si  (]u;vratur,  quarc  cre;itus  sit  lioino  vel  anfjelus,  brcvi  scrmone  rcspoii-    ahc.  <io 

1  loolriiiti 

(l(>ri   potest  :  i^ropter  boiut;itcin  ejus.  Uiule  Au<^ustiiius  iii   lihro  dc  Doctrin;i  chri-  ,i.risi.iii..i, 
stiaiui  :  Qui;i  boiius  est  Deus,  sumus;  et  in  quantuiu  suiiius,  boni  sumus.  "    ''' 

F.  Ad  quid  creata  sit  rationalis  creatura. 

Et  si  quairitur,  ;id  quid  creata  sit  ration;ilis  creatura,  respondetur  :  ad  laudandum  la.dcDiii- 
Deum,  ;id  serviendum  ei,  ;id  rruenduin  co.  lii  (luibus  proficit  ipsa,  non  Deus.  Deus  c.t. 
enim  perfectus  et  sumina  bonitate  plenus,  ncc  augeri  potest  nec  minui.  Quod  ergo 
rationalis  creatura  facta  est  a  Deo,  referendum  est  ad  Creatoris  bonitatem,  et  ad 
creatura3  utilitatem. 

G.  Bremssima  responsio,  quum  qua^ritur,  quare  vel  ad 
quid  facta  sit  rationalis  creatura. 

Quum  ergo  quferitur,  quare  vel  ad  quid  facta  sit  rationalis  creatura,  brevissime    ibidcm. 
responderi  potest  :  propter  Dei  bonitatem  et  suam  utilit;item.  Utile  nempe  ipsi  est, 
servire  Deo  et  frui  eo.  Factus  ergo  angelus  sive  homo  propter  Deum  dicitur  esse,  wm.  c.  3. 
non  quia  creator  Deus  et  summe  beatus  alterutrius  indiguerit  ofTicio,  qui  bonorum  /'«.  xv, -2. 
nostrorum  non  eget;  sed  ut  serviret  ei  ac  frueretur  eo,  cui  servire  regnare  est.  In 
hoc  enim  proficit  serviens.  non  ille  cui  servitur. 

H.  Sicuf  factus  est  homo  ut  serviret  Deo,  sic  mundus 

ut  serviret  homini. 

Et  sicut  factus  est  homo  propter  Deum,  id  est,  ut  ei  serviret;  ita  mundus  Aug.op.dt. 

c.  3. 

factus  est  propter  hominem,  scilicet  ut  ei  serviret.  Positus  est  ergo  homo  in 
medio,  ut  et  ei  serviretur  et  ipse  serviret,  ut  acciperet  utrinque,  et  reflueret  totum 
ad  bonum  hominis,  et  quod  accepit  obsequium  et  quod  impcndit.  Ita  enim  voluit 
Deus  sibi  ab  homine  serviri,  ut  ea  servitute  non  Deus  sed  homo  serviens  juvaretur; 
et  voluit  ut  mundus  serviret  homini,  et  exinde  similiter  juvaretur  homo.  Totum 
ergo  bonum  hominis  erat,  et  quod  factum  est  propter  ipsum,  et  propter  quod  factus 
est  ipse.  Omnia  enim,  ut  ait  Apostolus,  nostra  sunt,  scilicet  superiora  et  aequalia  \Cor.w, 
et  inferiora.  Superiora  quidem  nostra  sunt  ad  perfruendum,  ut  Deus  Trinitas.  "" 
iEqualia,  ad  convivendum,  scilicet  angeli.  Qui  etsi  nobis  modo  superiores  sint,  in 
futuro  erunt  sequales  :  qui  et  modo  nostri  sunt,  quia  ad  usum  nobis  sunt;  sicut 


40  LIBER    II    SENTENTIARIM.    —    DIST.    I 

res  dominomni  dicuntnr  esse  famulorum.  non  dominio,  sed  quia  sunt  ad  usum 
eorum.  Ipsi(iuc  angeli  in  quibusdam  Scriptura3  locis  nobis  servire  dicuntur,  dum 
jyefcr.  1,  II.  propter  nos  in  ministerium  mittuntur. 

I.   Quomodo  dicitur  aliquando  in  Scriptura  :  Ilomo  factus  est 
propter  reparationem  angelici  casus. 

De  homine  quoque  in  Scriptura  interdum  reperitur,  quod  factus  sit  propter 
reparationem  angelicae  ruinae.  Quod  non  ita  est  intelligendum,  quasi  non  fuisset 
homo  factus  si  non  peccasset  angelus ;  sed  quia  inter  alias  causas,  scilicet  praeci- 
puas,  haec  etiam  nonnulla  causa  exstitit. 

Nostra  ergo  sunt  superiora  et  aequalia;  nostra  etiam  sunt  inferiora,  quia  ad 
serviendum  nobis  facta. 

K.  Quare  ita  sit  homo  institutus,  ut  anima  sit  unita  corpori. 

Solet  etiam  qua^ri,  quum  majoris  dignitatis  videretur  esse  anima  si  absque  cor- 
pore  permansisset,  cur  unita  sit  corpori.  Ad  quod  primo  dici  potest,  quia  Deus 
voluit,  et  vokmtatis  ejus  causa  quaerenda  non  est.  Secundo  autem  potest  dici,  quod 
ideo  Deus  voluit  eam  corpori  uniri,  ut  in  humana  ostenderet  conditione  novum 
exemplum  beatae  unionis  quae  est  inter  Deum  et  spiritum  :  in  qua  dihgitur  ex  toto 
corde,  et  videtur  facie  ad  faciem.  Putaret  enim  creatura  se  non  posse  uniri  Greatori 
sub  tanta  propinquitate  ut  eum  tota  mente  diligeret  et  cognosceret,  nisi  videret 
spiritum,  qui  est  excellentissima  creatura,  tam  infimae,  id  est  carni,  quae  de  terra 
est,  in  tanta  dilectione  uniri,  ut  non  valeat  arctari  ad  hoc  ut  velit  eam  relinquere, 
II Co»-.v, 4.  sicut  ostendit  Apostolus,  dicens  :  Nohimus  corpore  exspoliari,  sed  supervestiri.  Per 
quod  ostenditur,  spiritum  creatum  Spiritui  increato  inefiabili  amore  uniri. 
iiugo,  dc        Pro  exemplo  ergo  futurae  societatis  quae  inter  Deum  et  spiritum  rationalem  in 

Sacram.lib.      ,.„,.  .,  n    •         i  <•  •        •      i  x.i. 

i.p.vi.c.  I.  glorificatione  ejusdem  perficienda  erat,  animam  corporeis  indumentis  et  terrenis 
mansionibus  copulavit,  luteamque  materiam  fecit  ad  vitae  sensum  vegetare  :  ut 
sciret  homo,  quia  si  potuit  Deus  tam  disparem  naturam  corporis  et  animae  in 
foederationem  unam  et  in  amicitiam  tantam  conjungere,  nequaquain  ei  impossibile 
futurum,  rationalis  creatura?  humilitatem,  Hcet  longe  inferiorem,  ad  suae  glorire 
participationcm  sublimare.  Quia  ergo  pro  exemplo  rationalis  spiritus  in  parte 
usque  ad  consortium  terreni  corporis  humiliatus  cst,  ne  forte  in  hoc  nimis  depressus 
vidcretur,  addidit  Dci  providcntia  ut  postmodum  cum  eodein  corpore  glorificato, 
ad  consortium  illorum  qui  in  sua  permanserunt  purilatc  .subHinaretur  :  ut  quod 
miiius  ex  dispensatione  Greatoris  sui  acceperat  conditus,  postmodum  per  gratiam 
ejusdem  acciperet  glorificatus.  Sic  ergo  conditor  nostcr  Deus  rationales  spiritus 
varia  sortc  pro  arbitrio  voluntatis  suae  disponens,  illis  quos  in  sua  puritate  reli- 
querat,  sursuin  in  coelo  mansionem,  illis  vero  quos  cor])oribus  terrcnis  sociaverat, 


IN    l.lltlU  M    II    SKNTKNHAIU  M.    —    KI.ST.    I    SIMMA  41 

deorsuni  in  ton-a  liabitalioiKMii  constiliiil  :  iilris(iuc  ro^nilain  iinponons  ol)cdicntia,', 
(luatenus  ot  illi  ab  co  ubi  orant,  non  cadercnt;  et  isli  ab  co  ubi  orant,  ad  id  ul)i  non 
erant,  asconderent.  Focit  itaque  Deus  hominem  ex  diiplici  substantia,  corpus  dc 
terra  coniponens,  aniniam  vero  de  iiihilo  laciens.  Idco  ctiain  unit;c  sunt  animic 
corporibus,  ut  in  cis  Deo  famulantes,  majorcm  mereantur  coronam. 

L.  Post  sacramentum  TrinitaHs,  de  creatura  tripartita  agendum  est ; 
et  prius  de  diffniori,  id  est  angclica. 

Ex  pra?missis  apparet,  rationalem  crealuram  in  angelicam  et  humanam  fuisse 
distinctam  :  quarum  altera  est  tota  spiritualis,  id  cst  angelica;  altera  ex  parte 
spiritualis  et  ex  parte  corporalis,  id  est  humana.  Quum  ita^pie  de  his  tractandum 
sit,  scilicet  de  spirituali  et  corporali  creatura,  dc  rationali  ct  de  non  rationali; 
primo  de  rationali  et  spirituali,  id  est  de  angclis,  agendum  videtur,  ut  a  contuitu 
Greatoris  ad  cognitionem  creaturae  dignioris  ratio  nostra  intendat,  dcinde  ad  consi- 
derationem  corporeae,  tam  illius  quae  est  rationalis,  quam  illius  quoe  non  est  rati- 
onalis,  dcscendat,  ut  Trinitatis  increatae  sacramentum  tripartita)  creaturae  eique 
concretorum  atquc  contingentiuni  sequatur  documentum. 

A  cessilate  natura»,  sed  ex  |)ropria  bonitate 
SUMMA  ac  libera  vohinlate  :  et  circa  hoc  exprimit 

DISTINCTIONIS    PRIM.E  ^'^"^^"!  finalom    inslitufionis  alquo  plas- 

inalioms   ralionaluim   croafurarum  ;   spe- 
cialitcr  vero,  cur  factus  sit  hoino,  curque 

POSTQUAM  in  primo  libro  de  Deo  cre-      rationalis  anima  corpori  sit  iinifa. 
atoro  tractafuin  est,  hic  de  croaturis 
tractatur  :  ot  primo  in  generali,  seciindo  Circa  haec  ad  litteram  qua^rifur,  Cur  pri- 

in  speciali,  distinclione  secunda,  in  qua  mo  traclavit  de  Croatore  quam  creaturis, 
de  angolis  agitur.  quum  tamen   nosfra  cognifio  a  croaturis 

Denique  in  exordio  distinctionis  pra>-  incipiat,  et  connaturale  sit  ab  imperfecti- 
sentis  primo  ponit  intentum,  affirmans  oribus  ad  perfoctiora  conscendore,  imo  a 
Deum  osso  omnium  creaforom  ex  tempo-  B  sensifiva  notilia  ad  infollectualem  proce- 
rOjVel  pofius  simul  cum  tempore,  ifa  quod  dere.  Ad  hoc  Bonavenfura  rospondet,  quod 
non  ab  seforno.  Deinde  circa  hoc  primo  res  non  pofest  cognosci  nisi  cognoscatur 
excludit  Plafonis  errorem,  ponentis  pliira  ejus  principium  :  quumque  Deus  sit  uni- 
principia  increata  :  quocirca  declaral,  qiiid  versorum  principium  primum,  rocfo  do 
sit  croare,  et  qualiter  djstingiiafiir  a  fa-  ipso  acfum  est  primo.  Undo  niinc  doter- 
ctione,  item  quod  soli  conveniat  Deo;  os-  minafiir  de  croatiiris,  secunduin  qiiod  co- 
tendit  quoquo,  quod  facere  et  agere,  non  gnitio  Dei  adminiculatur  earum  agnifione. 
secundum  eamdem  rationom  conveniunt  Alii  dicunt,  quod  philosophia  et  fheologia 
Deo  et  creaturis.  Deinde  excludit  errorem  opposito  modo  procedunt.  Quum  enim 
Aristotelis,  munduni  ab  seterno  fuisso  ac  philosophia  sit  humana  et  acquisifa  scien- 
semper  futurum  esse  ponentis.  Insupor  tia,  ex  imperfectioribus  et  sensibilibus  ad 
docet,  quod  Deus  cuncta  produxit  non  ne-  G  perfectiora  ot  intellectualia  surgif ;  fheo- 


42 


IN   LIDRIM    II   SKNTENTIARIM. 


DIST.    I  ;   QU.EST.    I 


logia  aulcin  (jiinin  sil  pcr  (iivinain  rcve- 
lalioncin  acccpla,  a  siipcrioribus  ad  iufc- 
riora  dcsccndit. 

Porro  quod  ait  .Magistcr  in  lillcra,Moyscs 
Spirilu  Dci  affialus.  id  esl  divinitus  inspi- 
raliis  et  doclus.  in  iino  principio  rcfcrl 
iniinduin  a  Dco  ercaluin.  Iriplicilcr  cxpla- 
naliir  :  [)riino  sic,  in  uno  j)rincipio.  id  cst 
siiniil,  seu  anle  oinnia;  secundo,  iii  uno 
prineipio,  id  esl  iii  Filio;  tcrtio,  iii  iino 
principio,  id  est  iii  e.xordio  teinporis. 


QU^STIO   PRIMA 

Clrea  Iianc  primain  distinctioneni  qna^- 
riiiir  piiiiio.  Utrum  sit  tantum 
unum  principium  increatum. 

\'idclur  quod  noii.  IMiiiio,  quoniain  ubi- 
ciiinque  est  invenire  inajiis  et  ininus,  ibi 
assignatur  et  inaximuin.  Maloriim  autem 
qna^dam  siint  magis  mala.  aliqua  ininus  : 
ergo  est  aliquod  maximum  nialum.  In  om- 
ni  aiitem  genere  primum  ct  maximum  esl 
causa  secundorum  cl  poslcrioruin.  Ergo 
sicnt  esf  unuin  primuin  |)rincipiuiii  uiii- 
versoriim  bonoriim,  ila  et  malorum  :  cl 
ita  sunt  duo  i^riina  principia  increala,quo- 
niam  maximum  maliim  esse  non  potest 
a  summo  boiio.  —  Seciindo,  iii  creaturis 
sunl  iniilla  animalia  venenosa,  fa>da,  no- 
civa,  turpissinia,  iino  et  criidelissiina,  ad 
nihil  (iil  apparet)  utilia,  qiue  et  bestiaruin 
mansuetaruin,  innocenliiim,  nliliuin,  iino 
et  liominiim,  sunt  devoraliva  :  et  neqiia- 
quain  vidctiir  congruere,  qiiod  Deus  na- 
turaliter  bonus.  pius  ac  sapiens,  instiliierit 
alquc  prodiixcrit  illa.  —  Tcrlio,  in  rebus 
est  conlrarielas  lanla  in  oinni  genere  ae 
specie  reruiii,  lanta  iinpiigiiatio  iniilua,  iil 
patet  in  avibiis,  piscii)iis  cl  jmiiciilis  al- 
que  hoininibiis. iil  a  ])riiicii)iis  piiinis  con- 
trariis  j)rocessissc  origiiialiler  \  idcaiilur, 
vcrificaricpie  a'stiiiiclur  opinio  Knipcdo- 
clis,  asserenlis  lilcin  ct  amiciliam  ess«^ 
formalia  seu  effecliva  rerum  princi|)ia.  — 
(Juarlo,  scciindiiin   IMiilosophuin   secuiido 


A  Cadi  el  mundi.  si  uniim  contrarioruin  fu- 
erit  iii  natiira,  cl  aliiid.  Krgo  .sicut  est 
siimmum  et  primiim  boniiin,  ila  et  pri- 
iniiin  ct  maximum  inaluin.  —  Quinto, 
boniim  ct  inaluin  sunl  genera  aliorum  se- 
ciindiim  qiiod  geiiiis  dicitur  ambilus  pra»- 
dicabilium  secimdum  rationcm  camdcin. 
Krgo  uiiumquodqiic  eoriim  est  principiuin 
omuiiim  iii  suo  ainbilu  contciiloriim.  — 
Sexto,  oinnis  processio  causatoruin  a  suis 
causis  pcr  siinililiidinein  quamdam.  effi- 
cilur,  qiiuin  effectus  sif  parlicipafa  qua- 

B  dain  sikt'  caiisa'  similifudo.  Oiiuin  igitur 
Dcus  liicis  sit  csseiitialilcr  lioiiiis,  [inlcher, 
[)iiis,  sapiens,  siiiqilcx  cl  prorsus  iiiiina- 
lerialis,  non  a[)paret  quod  isfa  corporea, 
sordida,  inordinata,  confusa,  ab  ipso  pro- 
fluxerint.  —  Septiino,  causa  bona  et  pia 
ac  provida,  est  suoruin  effecluiiin  coiiser- 
valiva;  nec  sic  eos  inslituif  qiiod  unus 
sit  alferius  desfrucfivus  :  ccrnimus  aufem 
quemadmodum  iindique  una  res  sit  cor- 
ruptiva  alferius. 

In  confrarium  esf,  quod  videmus  tofum 

G  nniversiim  esse  ordinafum,  ef  ordincm  cs- 
se  inlimiim  rebiis.  i|)sa  (juoque  s[)irilualia 
ct  cor[)Oi'alia  sibi  iiiviccm  deservire.  pro- 
desse  et  coopcrari  ad  bona.  —  Insu[)er, 
sicut  [)i'()bat  Pliiloso|)hus,  impossibile  est 
aliquid  esse  summuin  et  pnre  seu  essen- 
tialilci"  iiialum,  quia  corrnin|>cref  seinct- 
il)snin  inalum;  ef  hoc  consequcnfer  miil- 
ti[)licitcr  ostenditiir. 

Ad  hoc  Doctor  irrefragabilis  Alexandcr 
rcspondet  :  Boiii  cl  mali  iioii  siiiil  diio 
D  principia  ex  a^qiio  dividcntia  ipsuin  ens 
sive  principiuin.  (juannis  eniin  maliiin 
aliqiio  inodo  liabeal  [)riiici[)iuiii  in  eo 
(piod  facliim,  non  laincii  cx  a^qiio  se  ha- 
bcl  ad  [iriiicipinm  boni.  —  Deniqiie,  Aii- 
guslinus  iii  libro  (\i'  .Moribiis  Maniclneo- 
riiin  :  Piiiniiin  (iii(|iiil)  |)riiicipiuin  boni, 
esl  siiiiiinniii  boniiin.  Scd  iii  siimino  boiio 
iiiliil  [)Olcst  esse  dc  iioii  boiio,  lioc  esl,  de 
iin[)ci'fcclioiie,  privalione,  nocibilitale  aut 
violalioiic.  Krgo  nulluiii  inaluin  [lofesf  ei 
iioccic,   hesioncm  auf   violationem    infcr- 


nurM    SIT   TAMl.M    I M  M    IMUNr.IPirM    I.NCUKATIM 


\n 


rr  :  imo  iicc  crririicihM'  rcliichiii.  (luia  om- 
iiipolcns  csl.  Idco  ralsuin  csl  (|iiO(l  asscril 
MaiiicliaMis  dv  miiliio  l)clio  iiihM'  siimmiim 
honnm  cl  snmmiim  malniii.  Ampliiis, 
snmmiim  iiialum  aiil  csl  ali(|ui(l  posili- 
vum,  aiil  |tiira  iicjj;alio  si\('  privalio.  Si 
osl  ali(|iii(l  posilivnm,  iioii  csl  snmiiic  al- 
(jiic  lolalil(M'  iiialnm,  (innm  ipsniii  esse  sil 
boiiilas  (|u;c(lam.  Si  aiihMii  csl  inera  nc- 
galio  anl  privalio,  non  polesl  inva(l(M'c  rc- 
gniim  honi  rcgioiwMiivc  Incis  :  qnod  (Miiin 
iion  csl,  noii  agil,  (|nnm  acliis  sccuikIus 
suppoiial  priinnm.  iliiic  Augnslinus  iii  Kii- 
cliiridio  probal,  ([iiod  c.\  honis  orla  sniil 
inala,  cl  (]nod  non  subsislnnl  iiisi  iii  bouis 
et  (Icp(Mul(Mil  cx  illis.  KhMiiin  bonnin  cl 
malnin  moraliUM-  dicla,  rcdncnnlur  ad 
unnni  princi[)inm,  quod  est  volnnlas  li- 
beruinve  arbilrinin,  qnod  in  (|uauluin  cx 
niliilo,  potest  dericere  et  esse  principinm 
mali  moralis  seu  culpac.  Hiec  Alexander 
in  Scripto  secnndi  :  qui  et  in  Siiinma  sna 
de  bis  plenins  scribit. 

Porro  sanctus  Doctor,  vidclicet  Tlioinas, 
his  consonans  :  l*riinnin  (ait)  duplicilcr 
dicitur,  pula,  simpliciter,  ct  in  certo  ge- 
nerc  seu  ordine.  Si  secundo  inodo  suma- 
tur,  sic  secundiiin  genera  pliira  causaruui 
sunt  plnra  prima  principia  :  ut  priinum 
materiale  principinm,  qnod  est  maferia 
priina;  et  priinum  forinale,  qnod  est  esse. 
—  Primuin  vero  principium  simplicifer 
sumptuin,  iinpossibile  est  esse  nisi  iinuin  : 
qnod  patet  friplicifer.  Primo,  ex  ordiiie 
universi,  cujus  parfes  sunt  invicein  ordi- 
nafa^,  quemadmodnm  partes  seu  meinbra 
animalis  in  toto,  quae  mutuo  sibi  deser- 
viunt.  Talis  vero  ordinatio  partiuin  non 
est,  nisi  infendanf  aliqnod  uiiuin.  Idcirco 
necesse  est  esse  unuin  suinmum  ulfiinnm 
bonuin  a  cuncfis  desideralum,  qnod  est 
priinum  principinm.  Secundo  patet  hoc 
sic  :  qiiia  in  rebus  est  aliud  esse,  aliudque 
essentia.  Oportet  ergo  quod  habeant  esse 
suuin  ab  alio,  quum  esse  non  sit  de  intel- 
lectu  earuin  siciit  essentia  :  sicqne  opor- 
tet  devenire  ad  unuin  primuin  ciijns  es- 
sentia  sit  suum  esse,  et  a  quo  onmibus 


A  cssc  commnniccliir ;  cl  Ikic  cssc  iioii  valcl 
nisi  iiniiin.  Kl  isfa  csl  probalio  .\vic(Mina>. 
T(Mlio  palcl  i(l(Mii  cx  iiiiiiial(Mialilafc  Dci. 
Iii  iiniiial(M'ialil)ns  ({iiippc  noti  polcsl  cs- 
sc  (liv(M'silas  nisi  sccnndum  (piod  nalura 
uiiiiis  csl  iiiagis  iii  actii  al(|iic  pcircclior 
(piain  iialiiia  allcriiis.  Iliiic  (juod  pcrlingil 
ad  |)lcnilii(lin(Mn  acliialilalis  cl  snnimam 
cjus  [)crrcclioiicm,  cssc  iioii  [lolcsl  iiisi 
uniiiii,  a  ([110  i^roricisciliir  omiic  ([uod  [)o- 
leiilialilafi  admixfnm  csf,  ([uoniain  acfiis 
[)ra'cc(lil  [)ol('iiliaiii,cl  conq^lctuin  diinimi- 

H  lum,  iil  iiono  .Mcla[)hysica»  (hMuonsfrafur. 
NCrnmfamen  circa  hoc  tripliciter  esl  cr- 
raliim.Qiiidain  iiainqii(',iil  |)riini  naliiralcs 
malciialcs,  iion  [)()sucrnnl  iiisi  cansain  iiia- 
lcrialcm.  Tndc  ([iii  ex  eis  [)osucriinf  [)lu- 
ra  inalerialia  [)rincipia,  [)osuerunt  [)liira 
|)rincipia  [)riina  siin[)licif(T,  ut  elemenfa 
qnatnor.  —  Quidam  vero  cnm  causa  ma- 
feriali  posuernut  et  causain  agentein,  di- 
cenfes  dno  esse  contraria  priina  prin- 
ci[)ia,  utpotc  litein  et  ainicifiam,  sicut 
Einpedocles.  Cujus  0[)inio  concordat  Py- 

C  fhagora»,  qui  divisit  oinnia  enlia  in  ordi- 
ncs  diios,  et  ordinem  unuin  reduxit  in 
bonuin  sicut  in  priinum  principium,  alte- 
ruin  autein  iii  maluin.  Et  inde  pulliilavit 
h<Tresis  Manicha^i,  qui  diios  posuit  dcos  : 
iinuin,  creaforem  invisibilium,  incorrnpti- 
biliumque  bonorum,  novi  Testainenti;  al- 
teruin,  creaforem  maloruin,  visibilium  et 
corruptibilium,  veteris  Testamenti.  —  Ter- 
tius  error  fuit  ponentinin  causam  agen- 
tem  atque  materiam,  sed  causain  agentem 
non  esse  principium  effectivum  materia», 

D  qnamvis  sit  tantuin  unuin  agens.  Et  ha^c 
fuit  opinio  Anaxagora"  ac  Platonis,  nisi 
quod  Plato  snperaddidit  principium  ter- 
tium,  scilicet  forinas  separafas,  quas  ex- 
emplaria  nuncupabaf;  nec  unain  earnin 
esse  causain  alferius  ;  mundum  quoquc  et 
res  ex  quibus  consfat,  causari  ex  tribus 
islis  principiis.  —  Ha^c  Thomas  in  Scripto. 
Pr»lerea  in  priina  parte  Suinmap,  qua>- 
stione  quadragesiina  nona,  disseruit  :  Non 
potest  esse  unum  principiiun  prinuun  ma- 
lorum,  sicut   est   unum   principium   pri- 


arl.  3. 


4i 


IN   LIBRIM   II    SEXTENTIARUM.    —   DIST.    I  ;   QU.EST.    I 


niuin  bonoruni.  Priino,  quoniam  priinuin 
bonoiuin  i^rincipiuin  e.sl  per  esscnliain 
boiiuin  :  nihil  auteni  polest  esse  per  es- 
senliain  suain  inahiin,  quia  ens  in  quan- 
tuin  ens,  est  bonuin.  Secundo,  quoniain 
priinuin  principiuin  bonoruin  est  suin- 
innin  ct  oinnino  perfecluin  bonuin.  Suin- 
niuin  vero  inaluin  esse  non  valcl  :  nain 
etsi  nialum  semper  diminual  boniiin.  nun- 
quam  tainen  polest  totaliler  illnd  coiisu- 
mere.  Tertio,  quoniain  ratio  inali  repugnat 
ralioni  priini  principii.  Maluin  namque 
essc  non  polcsl  causa  iiisi  pcr  accidcns  : 
ideo  essc  non  potesl  priina  causa.  Causa 
enim  per  accidens  posterior  est  causa  per 
se,  ut  secundo  dicitur  Physicoruin.  —  De- 
niquc  ponenles  duo  prima  reruin  princi- 
pia,  unuin  bonuin,  aliud  inaluin,cx  eadem 
radice  in  hunc  corrucrunl  errorcin  cx  qua 
alia3  quoque  anliquoruin  posiliones  erro- 
nea>  ortum  duxerunl  :  quia  vidclicct  non 
consideraverunt  causain  univcrsalem  lo- 
tius  enlis,  sed  soluin  parliculares  parlicu- 
lariuin  effectuum  causas.  Hinc  quod  vi- 
dcriinl  alicui  particulari  natura^  nocivum 
virlule  su.t  natura>,  dixerunt  naturam  il- 
lius  esse  malain  :  velut  si  dicalur  nalura 
ignis  mala,  qiiia  comburif  aliciijus  paii- 
peris  doinuin.  Sed  judicium  de  rci  boiii- 
tate  non  est  accipiendum  secunduin  ordi- 
nem  ad  aliqiiid  particulare,  sed  secundiiin 
se  ipsuin,  alquc  seciinduni  ordinem  ad 
toluin  univrrsum,  in  qtio  quadibet  res 
siium  locum  ordinalissime  habel.  Confor- 
mitcr,  quia  viderunt  duorum  particula- 
rinin  effecluum  conlrariorum  duas  parti- 
culares  causas  esse  coiilrarias,  nescicrunl 
caiisas  iilas  iiarticulares  conlrarias  rcdii- 
ccre  iii  causain  iiiiivcrsalem  communcin. 
Ilinc  usquc  ad  principia  priina  conlra- 
rielalem  in  caiisis  esse  piitabanl.  ^'criim 
quum  cuncta  contraria  conveniaiil  iii  iino 
communi,  oporlet  snpra  caiisas  conlrarias 
proprias  ponere  caiisam  iinam  commu- 
nciii :  (piemadmodiim  supra  qualilales  con- 
Irarias  elemcnlorum  invenilur  coelestis 
corporis  virtiis.  Sicque  siipra  oinnia  quo- 
cuniqiie  modo  exsistcnlia,  esl   unum  pri- 


A  inuin  communc  essendi  principium.  IIa?c 
Thoinas  in  prima  parle. 

At  A'ero  in  Summa  contra  genliles,  libris 
secundo  ac  terlio,  de  hac  re  scribil  diffuse 
per  diversa  capilula  :  Impossibile  (inqui- iib.ii,c.4i. 
ens)  esl  esse  aliqiiod  suinmum  maium  ce- 
lcroriim  malorum  principium,  quoniam 
inaluin  illud  oporlcrel  csse  absque  oinnis 
boiii  consortio  :  omnis  autem  essentia  est 
bonitas  quffdam.  Nihil  quoque  agit  nisi  in 
quanliim  est  in  actu  et  virtute.  Ens  autem 
in  quanliim  lale,  habet  rationem  perfecli 

B  et  boni.  —  Item,  conlrariorum  agcnlium 
exslant  contrariai  actioncs  :  eoruin  ergo 
qnjo  per  unam  actionem  producuntur,  non 
sunt  contraria  ponenda  principia.  Bonum 
vero  et  malum  eadeni  aclione  producun- 
tur  :  sicut  eadem  actione  aqua  corrum- 
piliir  et  aer  generatur.  Non  igitur  sunt 
ponenda  contraria  principia  proptcr  dif- 
ferentiam  boni  ac  mali  exsislenlem  in  re- 
bus.  —  Imo,  ut  palet  ex  dictis,  inaluin 
noii  est  nisi  privalio  boiii  nali  debitique 
inesse.   Privalio  vero   non    habel   cansam 

C  per  se  {igenlem,  qiioniain  oinnc^  agcns 
agit  in  qiianlum  cst  iiabcns  forinam  : 
idcirco  cffecliim  ejus  per  se  oportel  for- 
mam  habere,  qiiuin  oinne  agens  agat  simi- 
le  sibi.  Idco  inalum  incidil  per  accidens 
in  effeclibus  cansarum  per  se  agentiiim. 
idcirco  non  esl  unuin  per  se  principium 
priiniim  maloruin  ;  sed  priinum  univer- 
soruin  princij)iuin  est  per  se  bonnin.  iii 
cujiis  effectibus  consequilur  inaluin  pcr 
accidens. 
Propler  quod  Deus  pcr  Isaiam  testalur  : 

D  Kgo  Deus,  el  non  est  aller,  formans  lucem  /s.xi.v,6,7. 
ct  creans  lcncbras,  facicns  pacein  et  cre- 
ans  maluin;  ego  Doiniims  faciens  oinnia 
ha'C.  Iii  Ecclesiastico  qnoqiie  conscriptum 
est  :  Bona  et  inala,  vita  el  mors,  pauper-    AVc/i.  m, 
tas   el   honeslas,  a  Dco   sunl  ;  ilemque   :  '^' 
Conlra  maliiin  boniim  esl,  et  conlra  vilam  //,«/. xxxm, 
inors ;  sic  conlra  viruin  jiisliiin  peccalor,  '^* 
et  sic   intuere  in    oinnia   ojiera  Allissimi 
duo  conlra  diio,  unuin   conlra  iinuin.  — 
Porro  Deus  dicitur  facere  mala,  in  qiian- 
liim  creat  ea  qu«  sccundum  se  bona  suut, 


llTllUiM    SIT   TANTIJM    INUM  1'IUNCIIMUM    I.NCUK.VTI  M                                              45 

cl   lanuMi  aliis  sniil   nociva  :  (incinadino-  A  bilis  ac  nohilissima  Dci  (^s.scnlia  ficrcl  cor- 

(linn  ln|)ns  (|nain\  is  in  sna  spccic  sil  (|n(>(l-  poialinin   rcniiii   inulcria,  (|na>  (h'   sc   ini- 

(laiii   honnni   nalni'a\  niliilo  ininns  ovi  csl  ixMlccla   consislit.   —  .Vlii   rij^o    (ii.vcninl 

inaliis;  cl  igiiis  a(iii;c,  iii  (iiianlmn  corni-  mniKlnm  c.\  [iijcc.xsishMilihns  raclinn  piiii- 

plivns  csl   cjiis.  (iOiil'oriiiil(M-  |)(mis  csI    in  cipiis,  scilieet  forma  cl  iiial(MMa,  cl  foriiias 

liominibns  cansa  malornm  (puc  [xiMia'  di-  in   malcria  latnisse,  anlc(|nam  iiilcll(M;lns 

^imosMi.d.  ciinlnr,  jii.xla   illiid  .Vinos  :  Si  ciil   maliiin  i|)sas  dislingiicrcl,  cl  lioc  [loiiit  Aiia.\ago- 

in  civilalc  ([iiod  Domiiiiis  non  leeit  ?  Iliiic      ras.  —  V(Mnin  (|noiiiain  o cs  rorinas  si- 

ait  (jrc^orins  :  ('rcarc  inala  Dominns  [xm--  iiiiiI  in  mal(M'ia  cssc  non  ca[)il  ralio  njcla, 

hibetnr,  diiin  res  in  sc  b(Mie  erealas  nobis  lcrtii  posncrnnl  inundnm  e.\  |)ra!c.\sisl(Mi- 

inalc  agentibus  in  flagcllnm  convertit.  tibiis  [)riiieipiis  esse  formalnm,  videlicct 

Postremo,  pcr  hcTC  exclnditnr  crror  [)0-  ex  forina  alqiic  inat(M"ia,  et  inaleriam  pri- 

iienlium  [)riina  reruin  principia  esse  con-  B  ino  seorsum    fuisse  et    forinas  sei^aratas, 

traria  in  nalnra  :  qiii  error  ab  Einpedocle  ac    poslmoduin    ex    tempore    ab    opifiee 

ca^pit,  qni  dixit  lilcm  el  amiciliam  essc  esse  conjunclas.  Et  hi  fuernnt  IMalonici. 

priina  principia  conlraria  ct  acliva,  ct  aini-  —  Fucrnnl   et  qnarti,  puta   Fcripalelici, 

ciliain  esse  causain  generalionis,  lilcin  cor-  qnoriiin  princeps  et  dux  Aristoleles  fuil, 

rnplionis.  Posnit  quoque  Pythagoras  duo  qui  veritati  inagis  propinquantes,(iix(M-unt 

prima  conlraria,  scilicet  bonnm  et  maluin,  munduin  esse  factum,  non  tamen  ex  pr«- 

non  tamen  per  modum  agenfium,  sed  for-  exsistentibns  principiis.  Unde  secundo  Ve- 

malium  principiornm,  assercns  haoc  duo  gelabilinm  Aristoteles  loquitnr  :  Mundus 

esse  genera  snb  qnibus  oinnia  alia  com-  scmper  fnil  planlis  et  animalibus  plenus. 

prehenderenlur,  nt  primo  Melaphjsica>  ha-  Utruin   antein  posuerit   materiam   et  for- 

betur.  Hos   antiquissimorum    philosopho-  main  factas  ex  nihilo,  nescio  :  credo  la- 
ruin  errores,   qui  etiain  a  posterioribus  G  men  quod  non  pervenit  ad  hoc.  Ubi  aulein 

philosophis  satis  sunt  reprobati,  quidain  defecit  philosophorum  doctrina,  subvenit 

perversi    sensus   homines   christianae  do-  nobis  sacrosancta  Scriptura. 

ctrinae  praisumpserunt  inserere.   Quorum  Porro  error  Manichaioruin  de  positione 

primus  exstitit  Marcus,  a  quo  dicti  sunt  duornin  principiorum,  non  solum  est  con- 

Marciani  hseretici  :  quem  secuti  sunt  Mar-  tra  fidem,  imo  et  adeo  contra  rationem, 

cionitse,  et   ultiino   ftlanichai,  qui    istuin  ul  vix  credam  hominem  aliquid  de  philo- 

errorem  maxiine  diffuderunt.  —  Ha3c  ibi.  sophia  scientem,  errorem  hunc  posuisse 

Praeterea  Doctor  devotus,  doininus  Bo-  aut  defendisse,  quum  error  iste  sit  pessi- 

naventura  :  Hsec  (inquit)  est  veritas,  quod  mus.  Attainen  quoniam   aliquam  videtur 

mundus  in  esse  productus  est  non  solum  speciem  pietafis  prsetendere,  atfribuendo 

secundum  se  totum,  sed  etiam  secundum  Deo  bona  et  pulchra  atque  nobilia,  cetera 
intrinseca  sua  principia,  qua?  non  ex  aliis  D  vero  principi  tenebraruin;  hinc  magis  sub- 

sed  de  nihilo  sunt  producfa.  Qu»  verifas  intravit  ac  foedavit  Ecclesiam  :  nam  et  a 

quamvis   nunc  cunctis    innotescat   fideli-  simplicibus  facilius   capi  potest  ac  false 

bus,  latuit  tamen  philosophos,  qui  in  ho-  imaginari.    Sed   ad    errorem   hunc   pessi- 

rum   inquisitione   diu   deviaverunt.    Nam  mum  alii  consequuntur  errores  vanissimi, 

quidam  eorum  dixerunt  mundum  factum  ut  constat   scientibus  sectam   Manichaeo- 

a  Deo  de  sui  ipsiiis  essentia.   Non  enim  rum.  Confundit  enim  ordinem  reruin,  et 

viderunt  quomodo  aliquid  fieri  possit  ex  omnipotentiam  Dei  coarctat,  dicendo  quod 

nihilo ;  solusque  Deus  exstitit  ab  a?ferno  :  non  possit  corporalia  facere ;  essentiam- 

ideo  dixerunt,quod  fecit  onmia  de  se  ipso.  que  circumscribit  divinam,  dicendo  quod 

Quod  philosophis  quoque  postea  visum  est  Deus  bonus  sit  tantum  in  regione  lucis. 

irrationabile  esse,  quod  scilicet  invaria-  Idcirco  deceptus  est  stulfus  et  iinpius  Ma- 


M) 


IN    LIBRIM    II    SENTENTIARUM.    —    DIST.    I  t    Or.EST.    I 


iiicliaMis.  Qiiod  cl  .sciisihilitcr  (lcclaialiir. 
\'i(lciniis  (juipj)(\  (jiiod  idciii  arlirc.x  j^cr 
eaindcia  artcin  doiniricaiidi.  lacil  aulain 
regiain  cl  cloacain  ;  nec  ad  lurc  agcnda 
diio  cxigtintiir  arlifices.  Sic  siiininiis  Deiis 
j>cr  eaindein  saj^icnliain  suain  rccil  \n\\- 
elira  el  vilia.  (Juod  j)cssinuis  .Maniclueus 
non  iiilelligcns,  est  decejilus  ac  j)eriit. 
Fuitque  error  ejus  oinnibiis  vilior,  qiiia 
circa  j)riinuin  deviavil  i)iincij)iiiin.  Nec 
ejus  errorem  credo  invenisse  liuinanain 
inaliliam,  sed  diabolicain  jirorsiis  versu- 
liain,  ut  ij)se  diabolus  se  aliiiin  dciiin  j)er- 
suaderef  mentibus  j)eccaloruin.  —  Ilaec 
Bonaventura. 

Insuj)er  Alberfus  Magnus  ha^c  eadem 
Summ.  iii.  magis  prolixe  ac  resolute  proseqiiitur.  Cir- 
2«pari.q.i.  ^,^  i^auc  (iiiquicns)  quieslioiiem  qiiadrupli- 
citer  diversiricali  siiiit  pliilosoplii.ul  siiper 
undecimuin  Metaphysica>  recital  Coininen- 
lator.  Quidam  nainque,  ut  Ana.xagoras  et 
sui  sequaces,  posuerunf  formarum  lafen- 
tiam,  dicenfes  omnia  esse  in  omnibus  iii- 
fiiiitc,  ila  iil  iiifiiiiliis  sanguis  sif  in  aqua, 
ct  infiniliiin  viiumi  in  vile,  infinitumque 
oleuiii  iu  oliva  ef  iii  ejus  humore,  infini- 
tos  quoque  homines  in  hoinine  ef  in  hu- 
more  ipsius,  et  semen  hominis  esse  hoini- 
nes  parvos,  non  distiiictos  per  membra, 
quemadmoduni  sextodeciino  Aniinaliiim 
esl  tractaluin  :  et  ita  de  omnibiis  hoino- 
geniis  el  helerogeniis,  nisi  quod  iioinoge- 
iiia  dicebanf  ibi  esse  in  actu  distincfa, 
fainen  latere;  heferogenia  vero  dicebant 
ibi  non  esse  nisi  reducta  iii  homogenia. 
Ili  dicebanf  generalionem  non  esse  miifa- 
lioiiein  de  non  esse  in  esse,  sed  segrega- 
tionem  disfincti  el  manifesfi  de  lafcnti 
alque  occulto.  Hos  rcprobaf  Arisfofeles, 
dicens  :  Quidquid  est  in  re  finifa,  esf  fi- 
nitum  dimensione  ef  numero.  Quumque 
maferia  ex  qua  fit  generatio  sit  finita, 
(iui(l(jiiid  iii  ca  esl,  iilroqiic  inodo  cxslaf 
fiiiiluin.  Omiie  aulein  finiliiiii  ab  oinni 
fiiiito  lolalil(^r  segregabile  est,  ita  quod 
iiihil  siii  inaneat  in  illo.  —  Alii,  sicut  De- 
mocrifus  el  Leucippus,  dixerunl  omniuin 
priiicipium  esse  aloinos  ab  aeterno  iii  va- 


A  ciio  (iiscuiTcnlcs,  formas(juc  rcriiin  non 
esse  nisi  figuras,  actus  (jiioijue  forniaruin 
iion  esse  nisi  molus  conse(juentes  figuras 
liiijusmodi  alomoruin.  IIos  reprobavit  Phi- 
losophiis,  quoniam  atomi  siinl  indivisibi- 
les;  oiiine  aulcin  figiiraluni.  csl  divisibile. 
Divisibilc  vcro  cx  iiidi\  isibilibus  iicijuit 
comjtoiii,  quiim  indivisibile  addilum  iiidi- 
visibili  non  faciat  ij)sum  majus.  llciii.  tales 
figura'  non  suiil  iiisi  forime  accidentales 
consequentes  nalurain  specificam,  sicut  fi- 
giira  lcoiiis  scquitur  esse   ipsiiis.  —  Posl 

B  has  Kpicureorum  opiniones  supervenerunt 
Socrafes  ef  Plalo,  diccntes  universas  for- 
mas  esse  a  datore  formarum  efficienfer, 
formalifer  aulein  a  formis  separatis  per  se 
exsistentibus,  qiiaruin  sementem  facif  da- 
for  formarum,  el  fradil  diis  deorum.  Con- 
Ira  hoc  arguil  Aristoteles,  quia  extrinse- 
cuin  non  potest  dare  esse  inlrinsecum 
subslanliale.  —  Posf  ista  venit  Anaxagorae 
tracfalus,  dicentis  quod  maferia  omniuni 
fiiit  conlusum  quid  et  chaos,  in  quo  erant 
fornue  omniiim  indistincfa^,  et  ad  propria 

C  siibjecfa  noii  determinala^  neque  conlinua- 
fie.  Dividebafurque  secta  illa  in  duas.  Nam 
Anaxagoras  dixif,  quod  intellecfus  agens, 
qui  solus  immixtus  est,  purus,  et  nulli 
coinmiine  qiiid  habens,  lumine  suo  su- 
perveniens  mixlo,  disfinguit  mixfum  in 
forinas  speciales,  alicui  dans  forinam  in- 
lcllcclualem,  ul  homini  ;  alicui  forinam 
dej)ressiorem  in  materia,  secundum  quod 
inagis  aut  minus  j)articij)at  de  lumine 
et  perfecfione  intellectus  agenfis.  Porro 
Kmj)edocIes  et  Melissus,  ef  collega  eorum 

D  Parmciiides,  asserebant  quod  distinguens 
oj^orlct  esse  in  materia,  quoniam  oinne 
distingiiens  in  aliquo,  oporlcf  esse  in  illo. 
Ilinc  dicebanl,  quod  lis  et  amicitia  dis- 
finguiint  forinas  in  inixlo,  sejiarando  el 
congregando.  Amiciliam  quippe  dicebant, 
congruciitiam  cogiiatorum  natiiralilcr  con- 
vciiicntiiiin  ad  uiuiin  ct  idciii  constituen- 
duin;  lilein  vero,  disconvciiiciitiam  repu- 
gnantium  ad  idcin  consliluenduiii. 

Posfremo  his  omnibus  superveniens  Ari- 
slofeles,    dixil    forinam    essc    in    potenlia 


UTUUM    SIT   TAMT  M    IM  M    PUINCIIMI  \I    INCIIKATI  M  47 

mafrria\  i<l   csl    polciilia   foriiiaii   d   errc-  A  priiiialiim  cx  |)i()vi(lcnlia  siia  cl  lar^^ilalc 

cliva.   Oi>i>>>i\  is    ciiiiii    iiiaicria    sccuikIiiiii  siiic  hoiiilalis,  iii  oiiiiiihiis  dal  cssc  ioniia* 

qiiod  iiialcria,  iiiillo  iiiodo  polcsl  cssc  cau-  pcr  crcalioiiciii,  ipiia  crcalio  csl   propriiis 

sa  roriiia',  siciil   iicc  ccoiivcrso;  laiiicii   iii  adiis  cjiis;  iii  aliis  aiilciii  scciiiidis  cl  dc- 

iiialci'ia  siiiil   ronnalia  (piaMlain   priiicipia  iiiccps  priiKupiis,  (pia'  siiic  ipsa  iiil  pos- 

criVclixa,  (puc   raciiiiil   malcriain  cssc  liii-  siiiil,  ()|)craliir  ad  rornia'  (lclcrminalioiicin 

jiis  aiil  illins  malcriain  pcr  aiialogiam  scii  cl  dislinclioiicm,  pra'lcr  lioc  (piod  aniinam 

hal)ilii(lincin  (luain  liahct  ad  liaiic  iormain  iiilcllccluakiin   sc   ipsa  ac   j)ropria  opcra- 

vcl    illam.    lla'C    aiilcm    princijiia,   scciin-  lioiic  producil.  Proplcr  cpiod  scxlodccimo 

duni  eiiiii,  colli^untnr  cx  trihiis,  vidclicct :  (\o  Animalihiis  ait  iMiiloso[)liiis,  quod  soliis 

ex  calore   aiit   virlulc  cadcsti,    in   (piihiis  inlcllcctus    csl    ingrcdiens   al)   exlriiis(;co. 

esl  virtiis  priiiii   luotoris,  et  inotoris  se-  Idcirco  iiiilliiis  coi'poris  actus  est;est(pie 
ciiiidi  ac  tcrlii,  sicqiie  deincej)s.  Qmv  vir-  H  suhjectuni  veritatis  a^leriiff,secundiiiii  Pla- 

lus  imuiillitur  uiatcria?  per  respecluiu  lu-  tonem,  et  immortalitatis   liahet  radicem, 

minis  cadeslis, virtiite  cujus  principia  qiup  ut  ait  Alphorahius  in  lihro  suo  de  Inlel- 

sunt  iii  niatcria,  movenl  et  inutaiil  iiiate-  lectu   et    iiilelligil)ili.   —   Et   lianc    fateor 

riam  ad  formaiu  islam  aut  illain.  (lolligi-  meam  esse  opinioiiem  de  productione  for- 

lur  quoque  ex  virtutibus  elemenlalihus,  maruiu,  quia  et  phiiosophijc  congruit,  al- 

sicut  ex  calore  ignis  digerente  et  purifi-  que  catholica?  fidei  et  dictis  Sanctorum  in 

cante    materiam,  spirituali  humido   aeris  iiullo  contradicit.  —  Ha3C  Albertus. 

spirante  in  malcria  et  iindique  differenle  Cujus  dicta   recilative  coinuieinoro.  In 

virlutem,  corporali    humido   aqua>  conti-  cujus  verhis  eliam  videtur  obscurum  quod 

nuante  parles  inateriic,  atque  lerrcstri  sic-  ait,    Post   ista,   videlicet   post   opinionem 

cilate    partes   materite  continente   iu  sua  Socralis  et  Plalonis,  Anaxagorse  venit  tra- 
consistentia  ac  figura.  Colligilur  eliam  ex  C  ctatus,  qui  dixit,  quod  omuium   maleria 

vi  formativa  qua?  est  ex  generante  in  se-  erat  confusum  qiiid  et  chaos,  etc.  Anaxa- 

mine  ex  quo  fit  generatio.  Et  est  in  his  goras  namque  fuit  ante  Plalonem  et  Socra- 

complexus  sicut  in  fato  :  formativa  nam-  tem,  ut  etiam  ex  pra?inductis  palet  Alberti 

que  movet  virtule  et  informalione  quasi  verhis.  Rursus,  opinio   illa   de   chao   seu 

instrumentaliler  virtutibus  elemenlalibus;  confusa  materia  et  indislincta,  ab  Aristo- 

virtutes   elemenlales   instrumentaliter   se  tele  Plaloni  adscribilur,  ac  primo  Timaei 

habent  ad  virtutes   ccelestes.  —  Demum  habetur.  —  Insuper,  quod  ait  Albertus,  es- 

in  omnibus  his  principatur  causa  prima  se  omnium  formarum  dari  a  prima  causa 

secunduiu  provideuliam  quae  singula  pro-  per  creationem,  videtur  obscure  prolatuin. 

ducit  ad  esse,  alia  ratione  producens  ho-  Forma  namque  non  habet  nisi  unum  esse 

minem,  alia  equum  :  attamen  animam  ra-  subslantiale  et  actuale;  et  si  illud  esset  a 
tionalem  producens  per  se  ad  imaginem  D  Deo  immediate  per  creationem,  formae  de 

et  similitudinem  suam,  non  ad  imaginem  potentia    materi»   eductae,    essent   a   Deo 

aut  similitudinem  virtutum  coeIestium,aut  creatge  atque  ab  ipso  immediate   produ- 

elemeutalium,  seu  formalivarum  generan-  ctae.  Nempe  ab  illo  res  vere  ac  immediate 

tium.  Hinc  undecimo  Primae  philosophiae  producitur  ac  creatur,  a  quo  suum  esse 

ait  PhiIosophus,quod  generatio  est  ex  con-  suhstantiale  et  actuale  immediate  per  cre- 

venienti.  Principia  namque  in  materiam  ationem  suscipit  et  sortitur.  —  Amplius, 

generabilium  sunt  influxa,  ex  quibus  ma-  in  verbis  prffihabitis  videtur  Alhertus  for- 

teria  fit  ad  hanc  aut  illam  formam  con-  maruin  inchoationem  insinuare  ac  tange- 

veniens,  et  per  quse  ipsa  forma  iu  esse  re,et  illa  sua  opiuio  multis  patet  calumniis 

producitur.  Denique  si  suhtiliter  inspicia-  seu  ohjectis,  ut  alibi  habet  ostendi. 

tur,  prima  causa  in  omnibus  his  habens  Prseterea  de  qusestione  proposita  scribit 


48  IN   LIBIUM    II   SENTENTIARlM.    —   DIST.    I  ;   Qr.EST.    I 

AlbtTliis  in  priiua  qu.Tslioiic  socundjr  par-  A  iu  Suuinia  siia.  libro  quarlo  :  l*riinuni  (di- 

lis  Suinina^  sua'  :  Duin  quaMilur  de  uno  cens)  priucii)iuiu   unuin  esse,  supra  pro- 

principio,qua*ritur  de  principio  efficienli,  baviinus  via  i)hysica  per  rationem  primi 

el  formali   seu  exemplari,  el   fiiiali   :  de  luoloris.  Nunc   ideiu  probabimus   ex   ra- 

principio,   inquain,   uuiversi  esse  veri  et  tione  priini  priucipii,  quod  priinam  cau- 

boni,  id  est  de  causali  principio  lotius  es-  sain    vocaiuus,   IMalonis   pliilosophiam    in 

se  et  veritatis  ac   bouilatis  oiuuium  cau-  hoc  Arisloleli  piveferenles.  In  oiuni  elenim 

satoruin.  Iloc  auteiu  principium  in  prima  genere    reruiu    iii    quibus    inveuitur   me- 

rerum  productione  non  potest  habere  ali-  diuin    compositum   ex   extremis   qnoruin 

quid  pra?jaceiis  ex  quo  el  in  quo  operehir  ulruuKiue  est  subslanlia  el   habent  ralio- 

ut  in  materia,  nec  potesl  uli  instrumenlo,  nes  opposilas,  necesse  est  inveuiri  extre- 

uec   dispositionibus   materiam   ipsam   ap-  lua  simplicia,  quia  compositum  resolvitur 
tautibus.  In  omuibus  eniiu  principiis  quse  B  in  principia  componentia.  Prffcipue  quo- 

praesupponunt    maleriam    et    instrumenlo  que  hoc  veruin  est  in  quolibel  geuere  cau- 

dispositionibusque  utuntur,aliquid  de  ipso  sae.  In  omni  quippe  genere  causarum  in- 

esse  est  a  materia,  et  aliquid  ab  inslru-  venilur  quod  est  causa  et  causatum,  quod 

mento,  aliquid  quoque  a  dispositionibus  :  ex   inullis  virlutibus  exstat  coinposiliim, 

et  sic  illa  principia  non  sunt  causa  totius  pula  causantis  et  causati  :  qna?  quando  di- 

esse  et  veritatis  ac  bouilalis  quie  sunt  iu  versa»  sunt,  diversas  important  subslantias 

causatis,  nec  sunl  sufficientis  polentiae  ad  habentes  oppositas  raliones.  Ergo  resolvi- 

producendum  in  esse  sua  causala;  sicque  tur  in  id  quod  est  ante  se  ut  causans,  et 

nequeunt  esse  prima  principia.  —  Sic  er-  in  id  quod  est  post  se  ut  causalum.  Aut 

go  loquendo  de  primo  principio,  non  est  ergo  in  hac   resolutione  contingil  venire 

nisi  unum.  Mundus  namque  archetypus  in  in  primum  causans  et  in  ullimum  causa- 
mente  divina  consistens,   principium  est  C  tuiu,  aut  nou  :  si  non,  infinita  erunt  media 

omnium  qu»  sunt  facta,  eo  quod  sint  in  causanlia   causala,  quod  est  impossibile. 

ipso  sicut  artificiata  in  artificis  arte.   In  Est  ergo  in  genere  causae  efficientis,  ali- 

omnibus    autem    generaliter   verum    est,  quid  efficiens  tantum,  quod  vocamus  pri- 

quod  una  est  ars  et  una  scientia  opposi-  mnm    principium  ;    et    aliquid    effectum 

torum,   et   dissimilium,  et  inapqualium   :  tantum,  quod  est  ultiinum;et  aliquid  ef- 

quod  et  maxime  verum  est  in  arte  prima,  ficiens  et  effeclum,  qnod  est  medium  :  et 

quuin  teste  Philosopho  sexlo  Elhicorum,  ila  iu  aliis  causis. 

ars  sit  factivum  principium  cum  ratione  Dcnique  hoc  principium  appellalur  prin- 

oinnium  de  quibus  est  ars.  Mundus  vero  cipium  primuin,  id  est  ante  quod  nihil  : 

archetypus,  est  ars  prima,  et  uua  notitia  non  ila  quod  ordo  ad  nihil  maneat  affir- 

boni  ac  mali,  boui  per  forinam  idealem,  inaliis,  sed  dicitur  principiuin  secnudum 
inali   per  privalionem  ;  et  ilein  rei  corpo-  D  ordinis  rationem,  secundum  quod   ipsuiii 

ralis  ac  spiriliialis,  ordinati  et  inordinali,  ordiue  prioris  nihil  habet  ante  se  quod  se 

mobilis   et   immobilis,   materialis   et  iin-  habeat  ad  suuin  esse;vel  privative,  quo- 

materialis,    unins   quoque   et   multi.   Un-  niain  non  processit  ex  privatione  sui  esse; 

de  septimo  capitulo  de  Divinis  nominibus  vel    negative,  quoniam   esse   suum    nun- 

S.   Dionysius  proteslatur,  quod  Deus  co-  quain  potuit  negari;  vel  potentialiter.quo- 

gnoscil  materialia  immalerialiler,  mobilia  niam  esse  suum  nunquam  poluit  radicari 

immobiliter,    coiifusa    incoiifusibililcr    in  iu  aliquo  anle  se.  Si  eniin  ordo  maneret 

ordine  ad  unum,  multa  unile.  Omuium  (  r-  affiriualus,  tunc  nihil  esset  aiite  ipsum,  et 

go   horum  Deus   artifex   priinus   unicum  ipsum  ex  nihilo  processisset.  Vocatur  ergo 

exstat  principium.  Ilaoc  Albertus.  primuin  principiuin  secundum  ordinis  ra- 

Concordat  Udalricus,  Alberti  discipulus,  tionein,  ex  eo  quod  omnia  secundum  ordi- 


LTUUM    SIT   TANTI  M    r.NlM  1'UINCIl'irM    INCIIKATI  M                                              '»!) 

iicm   rcdiicaiifiii'  ad   ipsiiin,  i|)siiiii   scciin-  A  (jiiodlil»'!    illoniiii  cssrl    ncccssc  cssc   pcr 

diiin  osse  suiiin  non  rcdiicilni'  in  ali(|iiid  sc   ipsiiiii,   (|iioiiiain   (tsse  iiiilliiis  illoniin 

anto  se  :  qiiia  iit   dicil   Hoclins,  iii  oiniii  dc|)ciidci'cl  ah  alio.  Sic(|iic  illoniiii  (jiiod- 

qnod  esl.  cilra  priinuiii.  aliiid  esl  (^ssc,  cl  lihcl  siiininc  css(^l,(^l  ila  (iiiodlilicl  iiloniin 

aliiid  qiiod  (^sl  :  qiiod  aliiiiii  vocanl  (/luxf  cssel  veriis  Deus.  Prohaliiin  aiilcin  est  in 

Ci'^  et  <7<<«  <'av'.  In  priino  atilein  Ikcc  peniliis  piiiiio   lihio,  iiiipossihih^  cssc  pliir(!s  aul   toni.  xix. 

idein  suiil.    Id   iiaiiKnic  ipiod   iiiliil  liahct  duos   vcros   Dcos.  —  (iOncordal  .ilj^idiiis, '"' "'  '' 

anle  s(^  negative  aiil  privativ(^  aul  polcn-  (pii  ista  prolixe  declarat. 

tialiler.  oportel  esse  siiiiin  non  liahcre  ah  .\iilisiodorensis   (pio(pie   episcopiis,   do- 

alio.   Sicipic  oporlet  (piod  csse  siiuin  sit  iniiiiis  (luilleliniis,   iii  Suinina  siia,   lihro 

i|)suiii    (piod   est,  seu  quiddilas   sua  :  si  secundo,  diriiisi!   tractat  de  inalo,  osleii- 

eniin  diirerret  ab  ea,  accideret  qiiiddilati,  dens  qiiod  iion  sit  aliquid  [)0sitivuiii,  ut 

et  haberet  ilhid  non  a  se.  Quuin  ergo  qua>-  B  Maniclueiis  conrin.xit.  Et  allegat  Angiisti- 

libet   res  quiddifatem   suain   liaheat  a  se  uuin  iu  lihro  coiitra  Epistolaiii  fundainenli 

rorinalitcr,  (luoniaiii  qiiiddilas  rei  est  de  dicentein  :  Ideo  deceptus  est  Maniclueiis, 

iiilelleclii  ac   ratione    ipsius  ;  patet  quod  (luoiiiaiii  prius  voluit  scire  unde  sit  ina- 

priinuin  principiuin  nec  secunduin  (piod  him,  quam  quid  sit  inahiin.  Si  enim  sci- 

est  nec  secundum  esse  reducitur  in  aliud.  visset  quod    malum    nihil   esl,   nunquam 

—  Porro  qua3  sunt  citra  primum,  a  se  ha-  aliquod  ens  posuisset  principium  mali. 

bent  quod  sunt,  ut  patet   per  hoc  quod  Denique  Ilaiinihal  :  Omnis  (inquit)  res 

negatio  hahet  affirmationem  causam  sui.  cujus  esseiifia   non  esl  suuin  esse,  habet 

Ouuin  eniin  dicitur,  Iloino  nou  est  asiuus;  esse  suuin  ab  alio  sibi  infiuxuin  :  qnia  si 

causa  est,  quouiam  hoino  esl  lioino.  (}use  esse  rei  esl  pryefer  essentiam  ejiis,  oporfet 

vera  est,  sive  homo  sit,  sive  non  sit,  eo  quod  ei  conjungatur  per  aliquam  causam, 

quod  ibi  dicafur  qicod  est  de  quo  cst.  Et  C  Quse.  quidem  esse  non  potest  ipsa  rei  es- 

sic  qiiod  est  per  se  ipsum  refertur  ad  se  sentia,  sicut   subjectum    causa   est   acci- 

ipsum,  et  non  per  aliud  quod  influat  su-  dentis  :  quoniam  nihil  potest  esse  causa 

per  ipsuin.  Patet  igitur,  quod  oinne  quod  alicujus,  nisi    per  hoc  quod   esse  habet. 

est,  habet  a  se  ipso  quod  est.  Esse  autein  Unde  relinquitur,  quod  cujuslibet  rei  quae 

suum  necessario  habet  ab  alio,  quum  sit  non  est  suum  esse,  sit  causa  essendi  ali- 

ex  nihilo.  Ex  quo  sequitur,  quod  possibile  quid  separatum  ab  ea.  Nulla  demum  res 

fuit  ad  esse  et  ad  non  esse,  et  lale  esse  potest  esse  cujus  essentia  sit  suum  esse, 

differt  ab  eo  quod  est;  et  quod  esse  suum  nisi  una  fantuin,  quoniam  hujus  rei  esse 

non  est  ei  substantiale,  sed   accidentale,  non  additur  alicui  per  quod  dividatur  vel 

secundum  quod  accidentale  vocatur  omne  contrahatur  :  sicut  non  posset  esse  nisi 

quod  non  convenit  alicui  per  se,  id  est  una  albedo  separata  seu  per  se  subsistens. 

secundum  quod  ipsum,  sed  per  accidens,  D  Relinquitur   ergo,  quod    non   potest   esse 

id  est  ab  alio.  Quumque  omne  per  acci-  nisi  unum  increatum ;  et  per  consequens 

dens  reducatur  ad  'per  se,  omnia  secun-  in  ipsum  siciit  in  causam  oportet  res  alias 

duin  esse  suuin   reducuntur  ad  priinum  oinnes  reduci.  Ha3C  Hannibal.  —  Cujus  re- 

principium  tanquam  ad  causain.  —  Haec  sponsio   procedit   secundum  viain  dicen- 

Udalricus.  tium,  quod  esse  et  essentia  in  creaturis 

At  vero  dicfa  Petri  de  Tarantasia  de  hac  realiter  differunt.  Unde  et  hanc  rationem 

quaestione,  in  praeinducfis  verbis  Thoinae  efiain  Avicenna  in  sua  Metaphysica  tangit, 

continentur.  Thomas  quoque,  .ilgidius  et  Petrus. 

Siiniliter  dicta  Richardi  de  Mediavilla,  Praeterea,  contra  preetactam  Manichaeo- 

qui  addit  :  Si  essent  duo  principia  creatu-  rum  perfidiain  dominus  Guillelinus,  Pari- 

raruin  quorum  ununi  non  esset  ab  alio,  siensis  episcopus,  in  primo  volumine  suo 

T.  21.  4 


50 


!N    I.innUM    II    SENTENriAHLM. 


DIST.    l  ;    QU.EST.    I 


de  rnivorso  plciiissinit'  scribit  :  llic  (in- 
qiiiens)  orror  ca^pit  in  IVrsitlc.  ct  aiiclor 
ejns  dictus  esl  Manes  :  cujus  sequaces  a 
Chrislianis  vocali  sunt  Manichiei.  Sed  et 
ipse  Manes  frequenler  vocatur  .Maniclueus. 
Fuitque  error  iste  et  adhuc  esl  non  soluin 
perniciosissiinus.  sed  eliain  peslilentissi- 
inus.  (Jua[)ro|)ter  ipsuin  etiani  igne  et  gla- 
dio  persequi  el  e.xlerininare  plebs  chri- 
sliana  non  cessat.  Decepil  autem  hic  error 
praesertiin  vulgares  inlelligenlia^  parvae  et 
exercitationis  perinodicjc.  PivTfatus  ergo 
seductor  atque  falsiloquus  posuil  duo  prin- 
cipia  duosque  deos  :  quoruiu  unuin  vo- 
cavit  deuin  lucis,  quein  di.\it  esse  beni- 
gnnin  ;  alteruni  vero  deuiii  tenebrarum, 
quem  dixit  inalignum.  Conformiter  posuit 
duo  universa  duoque  regna,  videlicet  re- 
gnum  lucis  et  regnuin  lenebraniin;  duas 
quoque  gentes,  quas  juxta  noininaliones 
jam  lactas  nominavit  gentem  lucis  ef  gen- 
tem  tenebrarum.  Sed  el  substanlias  nobi- 
les  divisil  juxla  hunc  modum  :  et  quas 
Gra>ci  vocant  eudieniones.  Latini  vero  an- 
gelos  bonos,  dixit  a  deo  bono,  princi|)Q 
lucis,  esse  crealos,  et  esse  ipsius  inini- 
stros;  quas  antem  Gra>ci  vocant  cacodtp- 
inones,  Latini  angelos  malos  alque  diabo- 
los,  posuit  crealos  a  principe  lenebrarum, 
deo  maligno,  et  ejus  esse  ministros  ad 
oinnia  mala  promptissiinos.Posuil(iiie  coii- 
Irarielalem  inler  hos  principes  non  soluiii 
perpeluam,  sed  et  ffiternam,  el  inter  regna 
ac  gentes  eorum.  Imo  el  alia  innuniera- 
bilia  deliramenta  confinxit.  —  Dico  ergo, 
qnia  qiiiim  erronei  isli  ponant  diio  priii- 
cipia,  el  illa  esse  contraria  el  coa-qiialia 
ac  coa?ilerna,  cogunlur  falcri  ulruin(|ue  es- 
se  necesse  esse,  ideo  simplex  in  ullimilate 
seu  fine  simplicilatis.  Si  eniin  altcniiii 
eorum  esset  composiluin.  Iiaberet  parles, 
nec  essct  primum  principiiim,  quum  ha- 
beret  partes  sc  |)riores  el  depeiidcrcl  cx 
illis,  nec  essel   nccesse  esse. 

Prosequilur  aulein  hic  doclor  dispula- 
tionem  suain  inulliim  prolixe,  et  virlus 
ralionum  snaruin  compt^lenter  i^ra^habita 
esl  :   ideo    brevilali    sliidcns.   perlranseo. 


A  Xain  cl  Thoinas  iii  Suinina  sua  de  Malo,  Oi.usc.de 
conlra  insaniain  illain  plenissime  scribit.  ***' 
Jaiiujue  lueresis  illa  (Deo  laus)  undique 
est  exstincla.  Qua>  et  facillime  potest  con- 
fundi.  Si  enim  deus  ille  lenebrarum  est 
lanla'  potentia»  nt  a  deo  lucis  nequeat  su- 
perari,  et  intellecluales  creavit  substan- 
lias,  habet  in  se  nolitiain  verilalis,  et 
sapientiam,  vilam,  essenliani.  poleslalem, 
perfectionem.  Notitia  autein  verilatis.  sa- 
pientia,  vita,  esse,  sapere,  posse,  poteslas, 
])erfectio,  sunt  qiiaMlain   bonilales  secun- 

B  dum  se,  el  appetibiies  sunl  :  non  ergo 
siinl  pura'  malilije,  nec  deus  ille  essen- 
lialiter  inalus  est.  Denique,  teste  priefato 
doctore,  in  lantum  desipiunl  Manicha»i.  iil 
(leiim  tenebrarum  dicanl  esse  corporeum, 
toluinque  regnuin  ejiis  esse  lenebrosum 
lenebrosilale  etiain  corporali,  ef  ipsum 
cuin  genle  sua  habilare  in  lerra  tenebrosa 
infinita  et  infinita  caligine  cooperta.  atque 
iii  igne  leterrimo.  Manifeslum  est  aulein 
qiiod  secundiiin  hoc  non  poterit  dici  sim- 
plex  nec  uecesse  esse.  Imo  Iutc  omnia  ab 

C  Aristolele  el  melioribus  philosophis  satis 
sunt  improbata,  videlicet,  nulluin  corpus 
l)Osse  infinitum  consisfere,  nec  intellecfu- 
ales  substantias  esse  corporeas,  nec  infi- 
nilam  virtulem  in  corpore  esse  finito.  Et 
breviler.ut  S.  Leo  recitat  Papa.  j)rodigiosiis 
ille  signifer  mendacioniin,  inexplicabili- 
um  falsilatuin  monstra  contexuil. 

Pra^terea  in  Summa  virtutum  el  viti- 
oriim.  fracfatu  de  Fide,  deliramenta  Ma- 
nicluTorum  diffusius  exprimunfur  atque 
clarissime  reprobanlur. 

I)  Dixit  ifaqiie  ManicluTiis  (leum  tenebra- 
ruiii  corpoialia  el  corrui^libilia  produxis- 
se,  el  ii)sum  fiiisse  deum  legis  ac  Prophe- 
laniin;deuin  vero  lucis,  intellectuales  et 
spirifuales  produxisse  substantias,  ipsum- 
que  esse  deum  evangelica»  legis,  ct  ipsum 
anle  formalionem  hiijiis  sensibilis  iniindi, 
bclliiin  gessisse  conlra  dciiin  ac  princi- 
pein  tenebrarum.  atque  in  laiiliim  pra'va- 
luisse,  quod  de  corporali  maferia  a  prin- 
cipe  fenebrariim  creafa,  fecil  cados  ac 
cadeslia  corpora,  lanquam   inuros  et  for- 


UTUUM    SIT    TANTl  M    l.MM  IMUNCIIMI  M    INCIIKATI  M  51 

lalilia    iii    miinimiiic    rcniii    siii    adversus  A  moiisam  s<'(l('iis,   liaxil   (•iiiii   cum   cappa, 

impii^iialionos   principis   lcncl)iai  iim,  ad-  diccns  :  Kialcr,  allciidc   h^  cssf^'  iii  mcnsu 

inisccns  c()r|)()rihus  illis  c(i'lcslil)iis  Inccm  rcgis.    Mo.x    Tliomas    c.vlcriora    advcrlcns, 

visihilcm   pro  dccorc.  Insiipcr  dixil   sloli-  Iitimili  capilis  inclinalionc  pcliil  sihi  a  r(.'- 

dissimiis  Maiiiclia'iis.  iii  ((iiolibcl   Iiominc  f!;c   i}i;n()sci.  Kc.\  aiilcm   (Iclc(;laliis  in   Iiis, 

esse  animas  diias  :  iinain    naliiralilcr  ina-  jiissil    iiolaiiiiiii    advocari  ad   scrihcndiim 

lam  ncc  ad  \iiiiilcs  ricxihilcm,  a  dco  lc-  (|na'  sanclns  Doclor  in  illa  clcvalionc  con- 

ncbrariim   crcalain   cl    missam,  ac  omnia  sid(M'avil. 
mala   (]iia'    rinnl    ah    Iiominc    opcranlcm; 

aliam  vcro  animam  boiiain,  <U'  snbslanlia  Xiinc   objccla    in    priiici|)io   (pucslionis 

boni  dci  prodiiclam  cl  jii^ilcr  viiiiiosam  :  iiidiicla,  solvcnda  siinl  :  (jiiic  cx  pra'lial)i- 

(inam    dixil   a   piincipc    liicis    missam    iii  lis  miilli|)licilcr  aUpic  I'aciIil(T  qntmnl  dis- 

corpiis  ad  rc|)rimciidiim  cl  lciiipcrandmn  li  solvi.  Ncm[)('  ad  primum  dici  polcsl,  quod 

iiiala   anima'    naluralilcr  iiiala',   ila    (piod  cliain  inlcr  inala  est  maximnm  iiialuin,sed 

dcus  lucis  vidil   (pianla  labes  ae  vaslilas  noii  nl  [losuil  .ManiclKcns.  Quniii  cnim  du- 

sno  rcgno  immincrcl,  nisi  animas   bonas  plcx  sil  inaliim,  vid(dic(^l  culpa'  cl  [)a'iup, 

corporibns    immillcrcf    ad    lciii[)craiiduiii  inlcr  inala  ciil|)a>  cst  maximnm  maluin,  id 

lyrannidcm  alqne  facinora;  ipsasqnc  aiii-  est  gravissimum  vilinin,  cx  quo  cl  cetera 

mas   bonas   cx    mixlionc   ciiin   animabiis  oriunlnr  co  iiiodo  quo  uiiuiii  peccatum  ex 

malis  aliiinalilcr  inquinari,  ligari  ct  rclar-  alio  nasci   ac   proccdcrc   pcrhibctur,  non 

dari   a    rcdilu   ad    rcgioncm   ac    poj)uIum  quasi  cx  causa  positiva  ct  cffccliva,  sed 

Incis,  ct  ob  hoc  libcralorc  indiguissc,  id-  dispositive  aut  concomilanlcr  scu  deme- 

eoquc  Chrisliim  vcnissc,  non  vcrc  in  car-  riloric,  vel  aliis  cousimilibus   iiiodis.  Sic 

ne,  sed   in    similitudinc   ac   phanlasmate  equidcm  amor  privatus  fcrtur  oinnium  vi- 

carnis,  ad  reduccndum  animas  bonas  ad  G  tiorum   origo,  superbia   quoque  ;   sed   et 

luininis  rcgionem.  Alia  multa  vana,  stulla  odium  Dei  gravissimum  ct  maximum  ma- 

et  frivola,  imo  ridiculosa,  insipicnfissimus  lum  est.  Denique  inter  mala  poen»,  poena 

Manicha>us  ac  cjus  scquaccs  finxcrunt.Scd  ignis  infcrnalis  dicitur  maxima,  scu  aliud 

et  turpia  qutedam  ac  prorsus  sacrilcga  in  quodcumque  lormentum  inferni.  —  Tho- 

suis  sacris  exercuerunt.  Contra  qusp  om-  mas  vero  in  Scripto  respondet,  quod  suin- 

nia  docfores  cafholici,  potissime  beatissi-  mum  malum  non  contrariafur  summo  bo- 

mus  Augustinus,  qui  longo  tempore  fuit  no  secundum  rcm,  sed  solum  secundum 

perfidia  Manicha^i  seductus,  scripserunt ;  vocem.  Primo,  quoniam  suminum  malum 

ipsequc  Augusfinus  in  pluribus  locis,  vi-  esse  non  pofesf,  quoniam  nihil  est  essen- 

delicet  in  libro  confra  Fausfum  quemdam,  tialifer  malum,quum  ens  et  bonum,unum 

episcopum  Manichsporum,  afque  in  libro  et  verum,  convertibilia  sint ;  nec  aliquid 

contra  Fortunafum,  Manichaeorum  presby-  D  sit  adeo  malum  quin  in  ipso  sit  aliquid 

terum,  in  libro  quoque  de  Duabus  anima-  boni,  ad  minus  esse.  Propfer  quod  Philo- 

bus,  et  in  libro  contra  Episfolam  funda-  sophus  quarfo  asserit  Ethicorum  :  Si  es- 

menti,  ef  alibi.  set  malum  ifa  perfectum  quod  proveniret 

Legitur  In  vifa  S.  Thomae  de  Aquino,  cx  omnium  corrupfione  circumstantiarum, 

quod  invifatus  a  sancto  ac  piissimo  rege  non  sustineret  se   ipsum.   Secundo,  quo- 

Franciie  Ludovico  ad   prandium,  in  ipso  niam  summo  bono,  quod  nullo  modo  po- 

convivio  spcculafioni  suse  infentus,  venit  test  auferri   nec   minui,  nihil   opponitur 

ad  raptum.  Tandem  reversus  ad  se,  sum-  privative  neque  contrarie.  Unde  nec  par- 

j)to  in  manu  cultcllo  super  mensam  per-  ticulare    malum    opponitur  summo   bono 

cuticns  :  Modo,  inquif,  conclusum  est  con-  directc,    sed    jjarticulari    bono   quod   pcr 

Ira  Manicheeum.  Tuncque  Prior  secum  ad  ipsum    privatur.  Et  dico   aliquid  directe 


S2 


IN    I.IIilU  M    II    SENTENTIARIM. 


DIST.    I  l    OL.F.ST.    I 


Dc  Oi\iii. 
nom.  c.  IV. 


^umm.  lli 
2'part.q.l 


oppoiii  altcri.  quando  opi^oiiiliir  i'i  sccuu- 
(luin  quod  hujusinodi  :  sicul  albcdo  ina- 
nus  nigrodini  nianus;  nigirdini  aulem  pa- 
riclis  opi)onilur  indireclc,  ulpole  non  iii 
quanluni  est  albedo  islius  aut  nigredo  il- 
lius,  sed   in   quanluni  albedo  el   nigredo. 

Quuiiuiue  adjiciliir.  (luod  in  oinni  ge- 
nere  priinuin  el  inaxiinmn  esl  causa  se- 
quenlium,  veruin  esl  iii  positivis,  quibus 
polesl  eompeterc  ralio  et  efficientia  causa^. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  aniiiialia 
omnia  illa  aliquid  bonilalis.  cnlilalis,  de- 
coris  el  ulililalis  parlieipanl.  proiit  divi- 
nus  Dionysius  conlcstatur,  cl  spcclant  ad 
ordinem  ac  pulchriludinem  universi ;  et 
quamvis  iinuin  alleri  sit  nocivuni,  non 
lamen  omnibus  ncque  simpliciter.  Insu- 
per,  ad  moralem  inslruclionem,  ad  vir- 
tuosain  exereilalionem,  ad  mullipliecm 
consi(lerationcin,ad  incuticnduin  salubrcin 
timorem,  ad  provocandum  gratiarum  ac- 
tionem,aniinalia  hujusmodi  conferunl,sic- 
ut  et  experientia  docel. 

Per  quod  palct  solulio  lerlii.  Talis  nam- 
que  contrarictas  ordincm  rcruin  natiiralcin 
et  complcxionum  divcrsitalcin  conscqui- 
tur;  nec  simpliciter  ac  universaliter,  sed 
quanliim  ad  quid  ct  parliculariler,  est 
nociva.  Sapienlia  eliam  Crealoris  ordina- 
vil  inferiora  ac  minora  in  usuin  et  pabu- 
lum  suiicriorum. 

Ad  quarlum,  quod  auctoritas  illa  ^cri- 
ficatur  de  his  qua;  vere  ac  proprie  exstant 
contraria,  et  habent  fieri  circa  idem.  Sic 
autem,  ut  paluil,  nihil  conlrarialur  bono 
altissimo,  nec  suminum  inaliiiii  dieil  qiiid 
positivum. 

Ad  qiiiiituiu  respondel  Alberlus  :  Error 
Maiiich;roriim  ex  ignoranlia  venil.  Pula- 
banl  eiiiin,  qiiod  sicut  bonuin  est  quod 
venil  a  bono,  alqiic  plantaliiiii  csl  in  for- 
ma  boni  a  quo  esl,  ila  inaluin  sil  cjuod  est 
a  malo,  ct  plaiitiitiiin  in  forma  inali  a  qiio 
esl.  (juod  rcprobalum  esl  alibi  :  qiioiiiain 
malum  non  cst  in  forma  mali,  el  mali- 
tia  non  est  forma.  Ail  nainque  S.  Diony- 
sius  quarlo  capilulo  de  Divinis  nominibus, 
qiiOfl   inaluin   non  csl  (|iii(i  exsistens,  nec 


A  aliquid  iu  cxsislcntibus.  Ideo  non  esl  for- 
ma.  sed  defeclus  boiii  el  pulchri  secun- 
(liim  formam.  ilinc  illud  in  quo  est  ma- 
liiin.  iiialo  non  formalur,  sed  deformatur, 
ac  privalur  modo,specie  el  ordine  in  esse, 
el  forina  veri  et  boni.  Propter  quod  non 
polest  liabcre  principium  direcle  el  per- 
fecle  efficiens,  sed  deficiens,  ut  asserit 
Auguslinus  :  el  hoc  est  liberum  arbilrium 
hoininis  aul  angeli  a  sumino  bono  defle- 
xiiin.  Qiiod  vero  ait  Philosophns,  quod 
boniiin  ct  iiialum  non  sunl  in  genere,  in- 

B  tclligil  (juod  non  sunl  in  gencrc  uno  lan- 
luin  secunduin  quod  iina  coordinalio  pra»- 
dicabilium  consliliiil  uiiuiu  genus  :  imo 
sunt  iii  omni  genere,  ita  quod  bonnm  in 
genere  subslanti.T  est  subslantia,  et  in 
qiianlilale  (juanlilas,  el  in  qualilale  qua- 
lilas,  sicque  de  aliis ;  malum  aulcin  in 
oinni  genere  est  ul  privatio  boni.  0'i<''ii- 
admodum  etiain  eiis  secunduin  formain 
el  acluiii,  atque  privatio  entis  secundum 
formain  el  aclum,  non  reducunliir  in  di- 
versa  priucipia  agcnlia  iii  natura,  sed  in 

C  iinum  agcns,  el  in  alterum  deficiens  ab 
iilo;  sic  bonum  el  inaluin  reduci  neque- 
unl  iii  divcrsa  acliva  principia,  sed  in 
unuin  agens,  el  in  allerum  ab  illo  de- 
fieiens.  Causa  aiilem  deficiens.  in  nullo 
polest  esse  priinum  prineipium.  Hinc  in 
libro  LXXXIII  Oiuestionuin  loquilur  Au- 
gustinus  :  Omiie  quod  dcfieit,  ab  eo  qiiod 
est  esse  deficit,  et  tendit  in  non  esse.  Hapc 
Alberlus.  —  Dictum  est  quoque,  quod  ma- 
lum  privative  sumptum,  non  est  proprie 
genus,  sed  reductive  in  genere. 

D  Ad  sexluin,  (juod  omnis  crealura  aliquid 
diviiue  perlectionis  j^arliciiial,  non  laineu 
oinnia,  sed  nec  eaindcin  nominalionem, 
ralioncin  cl  incnsurani.  Deus  vero  omnia 
idealiler  et  exemplariler  operatur;  et  quic- 
dam  ab  ipso  intclligenliain  sorliuntur, 
(jihedam  esse  lantum,  qiupdam  esse,  vi- 
\cre  el  senlire. 

Ad  se|)limiiiii.  qiiod  Deus  cuncla  pro- 
duxil  ul  esseiil,  ct  conservat  ea  in  csse 
secunduin  eapaeilalcin  cl  disposilionem 
ipsorum.  dc  necessariis  quoque  providet 


quj:st.  11  :  an  omni.v  phoki.cxkiuint  a  dko  im.u  cukationkm  53 

pis.  Noc  dircclc  iiilciHiil  (icslrticlioncin  cl  A  idcin    piclor,    |)iilclii;c  ac   l'(i'(!;o  iinaginis 

corrn|)lioiiciii  coniiii,  scd  indircclc  cl  (jiia-  caiisa  csl  :  inio  piilciicr  piclor  (■rcijiicnlcr 

si  |)cr  accidciis,  iii  (|iianliiiii  ad  uiiiiis  ^c-  liiipcin   l'a(Ml    iina^Mncin,   cl    liir[)is   piclor 

ii(M'alioiicm,  conscrvalioiKMii  cl   palniliiin,  rorinosain.  Xoii  (Miiin  0[)orlcl,  iino  nc([nc 

sc([iiiliir  sivc  rc([iiiriliir  a!l(M'iiis  corrii[)lio  [lossiliilc  csl,  cffcclnin  siia'  caiisa^  in  oin- 

al([iic  dcslriiclio  :  si(Mil  ad  cilialioncni  iiiii-  iiihns    conforinari   :    iino  omnc   crcaliim, 

ns  animalis  sc(|iiiliir  iiiors  ciijiisdam  allc-  ([iianliim(Mmi([iic  |)crl'ccliim,  ncccssaiio  oc- 

riiis.  Idco  s(MM[)liim  csl  in  liliro  Sa[)icnlia' :  (Mimiiil   ac  dcficil    infinili!  al)  (^xccllciilia 

.s<i/». I,  i;i,  I)(Mis    inorlcm   iioii    1'ccil,   iicc   la-laliir    iii  (Ircaloris. 
pcrdilionc  vivoriim  :  crcavil  ciiim   ut  cs- 
scnl  omnia.  cl  saiiabiles  fecil  iialioncs  or- 

bis  tcrrarum.  Pra'lcrca  DamasciMius  libro  OUiESTrO   II 
priiuo,  capilulo  ([iiiiilo,  com[)ciidiosc  dc-  B 
inonslral,   im|)()ssil)ilc  cssc    [)lurcs  consi- 

stcrc  dcos,  ncc  mundiim  possc  [^crsislcrc  OKciindo  ([ua'riliir,   An   omnia    pro- 

nisi   rcgalur  ab  uno  suinino   [)rincipio  :  O  fluxerunt  a  Deo  per  creationem. 

quod  si  piigiia  cl  conlrarietas  esset  intcr  Videtiir  qiiod  non.  Priino,  qiiia  coinmii- 

rectorcs,  dissolveretnr.  Libro  ilcm  secnn-  ne  est  apud  philosoplios  dictum,  ex  nihilo 

do  testatur,  qnod  malnin  sil  [)rivalio  boni,  niliil  fieri.  —  Sccundo,  ([iioniam  quod  fit, 

ct  tcncbnc  privalio  liiminis.  0"a^ '"dioiics  fuil    in  potenlia  anlcqiiam   ficrel;  et   illa 

Alcxandcr  proscqiiiliir  clarius.  polcntia    fuil    passiva,    ct    fnndabatnr   in 

Quemadmodnin   eliam  Ronaventiira  os-  aliquo,  puta  iii  inateriali  principio,  sicqu<! 

tendit,  magna  et  rndis  fuit  iinpcrilia  Ma-  ex  illo  esl   orla  productio.  —  Tertio,  in 

nichfei  sic  argnenlis  :  Oppositorum  et  con-  permanenlibus  fieri  est  via  ad  factum  es- 

trariorum  oppositte  alque  conlrari.T  snnt  C  se,  atqiie  prspcedit  illiid  :  sed  qnod  crea- 

cansa3.    Qnod   de   caiisis   inlrinsecis,    non  liir,  fit.  Ergo  antcquain  crcatum  est,  fieri 

exlrinsecis,  verificatur  :  alioqiii  aliud  csscl  illud  in  aliquo  subjeclatur  :  non  crgo  ex 

primnm  causalc  principium  calidi,  alind  nihilo  producilnr.  —  Quarlo,  si  creafio  est 

frigidi.Verumtamen  dici  potest,quod  Deus  aliqnid,  ant  est  creator,  aut  creatura  :  non 

unnmquodqne  propria  condidit  ratione  :  creator,  qnia  non  denominaret  formaliter 

sicque  diversornm  ct  oppositorum  ideales  crcaturam ;  nec  creatura,  quia  sic  creare- 

in  Deo  raliones  cxemplaresqne  cans»  dis-  tur,  et  creationis  esset  creatio,  qnum  ta- 

tincla>  snnt.  Nihilo  minns  ab  eodem  libero  mcn  secundum  Philosophnm  qninto  Phy- 

arbitrio   potest   esse   bonum    virtutis,    in  sicorum,  generationis  non   sit  generatio, 

qnantuin  participat  aliqnid  divina!  perfe-  nec  mutationis  mntatio. 

ctionis;  et  malnm  culpa^,  in  quantnm  di-  In  oppositum  est  Scriptura,et  illud  libri 

stat  a  Creatore,  et  ex  nihilo  esl,  ac  im-  D  Causarnm   :  Prima   rcrnin  creatarum  est 

perfectum,  vertibile  atque  mntabile  in  se  esse. 
ipso,  nisi  per  dona  gratia>  aut  gloria?  ad- 

jnvetur  ac  confirmetur.  Undc  in  libro  Job  Ad  hoc  Thomas  respondet  :  Creationem 

/ofiiv,  18,  habetur  :  Ecce  qui  servinnt  ei  non  sunt  esse,  non   tantum   fides   tenet,  sed   ratio 

slabiles,  et  in  angelis  suis  reperit  pravi-  quoqne  demonstrat.  Omne  namque  imper- 

tatein  :  quanto  magis  hi  qiii  habitant  do-  fectum  in  aliqiio  gencre,  manat  ab  eo  in 

mos  luteas   consumentur   velut  a  tinea  ?  quo  natura  generis  illiiis  repcritur  perfe- 

Itaque  quum  Deus  sit  causa  volnnlarie  ac  cl(\  Quumqne  oinnia  citra    priinum  sint 

libere  opcrans  ac  toluin  ordincm  reruin  entia   imperfecta,  et  ipsnm  csse  partici- 

institucns,  potcst  conlrariorum  et  opposi-  pent,  oportet  ut  totum  quod  sunt  et  ha- 

tornm  esse  causale   principium,  sicut  et  bent,  a  prinio  et  perfecto  esse  originaliter 


19. 


54 


IN  LIBRUM   II   SENTENTIARUM.    —   DIST.    1  ;   QU.EST.    II 


oriatur  :  qiiod  est  creari.  Creare  enim  est 
in  esse  producere  rem  secnndum  lolam 
suam  subslantiam.  —  Dcniqiie  ad  ratio- 
nem  crealionis  pcrtinent  duo. Priinum  est, 
quod  niliil  pr.Tsupponil  in  rc  qu.-e  crcari 
dicilur  :  cl  in  lioc  ab  aliis  unilalionibus 
difrerl.Gcneralio  nainquc  pra'suppouil  ma- 
teriam,  qu*  non  gencratur,  sed  pcr  gene- 
rationcm  complclur,  transmulata  ct  actua- 
ta  pcr  formam  snbslanlialcm.  In  rcliquis 
vero  mutationibus  |)r;rsni)pnnilur  subjc- 
ctum  qnod  csl  cns  complclum.  llinc  cau- 
salilas  gencrantis  vel  allcranlis  non  sc 
extendit  ad  omne  id  quod  rcperitur  in 
re,  sed  ad  formam  quae  de  polenlia  in  ac- 
tum  educitur.  Secundum  est.  ut  in  rc  quao 
crcatur,  non  csse  pra>ccdat  essc  :  noii  pri- 
oritalc  duralionis  aut  lcmporis,  ita  ul  rcs 
prius  non  fucrit;  sed  priorilalc  nalurae, 
sic  quod  res  creala  si  sibi  relinqualur, 
consequatur  non  esse,  quoniam  csse  non 
habet  nisi  ex  influenlia  causa?  superioris  : 
prius  elenim  uniciiiquc  naturalilcr  convc- 
nit  quod  non  coiivcnit  ci  cx  alio,  quam 
quod  convcnit  ei  ex  alio.  Et  per  hoc  dif- 
fert  creatio  a  generatione  aeterna,  in  qua 
non  esse  non  praecedit  esse;  nec  dici  po- 
test  quod  Filius  Dei  si  sibi  relinqualur, 
non  habeat  esse,  quuin  a  Palre  suscipiat 
idcm  ipsuin  cssc  qiiod  Palris  cst.  (piod  cst 
essc  absolulum,  nou  de|)cndens  ab  aliquo. 
Itaque  secundum  haec  duo,  creatio  dicitur 
esse  ex  nihilo  :  lum  ita  quod  negatio  neget 
ordincm  creationis  imporlatum  per  prae- 
positioncm  ex,  ad  aliquid  praeexsistens,  ut 
dicalur  esse  ex  nihilo,  qiiia  non  est  ex 
aliquo  praecxsistcnli ;  tum  ita  quod  rema- 
neat  ordo  crcalionis  ad  iiihil  praeexsistens 
nalura  affirmatus,  ut  dicatur  creafio  esse 
ex  nihilo,  quoniam  res  creata  naturalitcr 
prius  habcl  non  cssc  quam  esse.  Et  si  haec 
duo  sufficiant  ad  ralioiicm  crcalionis,  po- 
tcst  crcalio  dcmonslrari;  sicquc  eaiii  (]ui- 
dain  philosophi  posuerunt.  Si  vcro  dicalur 
tertiiiin  exigi,  ut  scilicet  non  esse  dura- 
tione  praiccdat  esse,  dcmonslrari  non  va- 
let;  nec  a  philosophis  conccdilur,  sed  fide 
tcnctiir.  fl.rc  Tliomas  iii   Scri])lo. 


A      Porro  in  i^riina  parte  Summae,  quaesti- 

one  quadragcsima  qiiinta  :  Non  solum,  »••»  •• 
iiiqiiil,  considerarc  oportcl  cmanationem 
particularis  cnlis  ab  entc  particulari,  sed 
cmaiialioncm  qiioquc  totiiis  cnlis  a  causa 
iiiiivcrsali,  qua>  Dcus  csl  :  qiiain  cina- 
nalioncm  crcalionis  nominc  dcsigiiamus. 
Qiiod  autcin  scciindum  emanationem  par- 
liciilarcm  procedit,  non  praesiipponitur 
emanalioni  :  siciit  diim  homo  gcneratur, 
l^riiis  non  fiiil  homo,  sed  hoino  fit  cx  non 
hoininc,  cl   albuin    cx    non   albo.   Siinili- 

B  lcr  quod  proccdit  sccuiidum  cmanationem 
univcrsalein,  non  i)ra'sup|)onitur  cmana- 
tioni  liujiismodi.  rnde  si  consideremus 
emanationcm  tolius  enlis  universalcm  a 
priino  principio,  imjiossibilc  cst  qiiod  ali- 
qiiod  cns  ci  praesupponaliir.  Idcm  vero 
est,  nihilum  el  niillum  cns.  Hinc  sicut 
gencralio  hominis  est  ex  non  ente  quod 
est  non  homo,  ila  creatio,  qu;v  est  ema- 
natio  tolius  esse,  est  ex  non  ente  quod  est 
iiihil.  II;cc  in  Suinma. 

Pra'lcrea  d(^  liac  rc  subliliiis  alquc  dif- 

C  fusius  scribit  in  Suinina  contra  gcntilcs, 
libro  secundo  per  diversa  capitula  :  Omnc  lib.u.c.io. 
(inquicns)  quod  alicui  convenit  non  se- 
ciindum  quod  ipsiim,  pcr  aliquam  causain 
convenit  ei.  Quod  enim  caiisam  non  ha- 
bct,  primum  el  immcdiatum  consislit  :  id- 
circo  oporlcl  ut  sit  pcr  se  et  srcundum 
quod  i[)sum.  lm|)Ossibilc  autcm  cst  ali- 
quid  convenire  diiobus,  et  utriciue  secun- 
dum  quod  ipsiim  :  quod  namqiic  de  aliquo 
dicitiir  sccundum  qiiod  ipsiiin,  non  illud 
cxcedil,  siciil  cssc  ralioiialc  sivc  risibile 

D  non  excedit  homincm.  lin|)0ssibilc  ergo 
est  aliquid  de  duobus  pnedicari,  ita  qiiod 
de  neutro  pcr  causain  dicatur;  sed  opor- 
tcl  aut  iinuiii  esse  alterius  causain,  siciil 
ignis  cst  caiisa  caloris  mixlo;  aut  quod 
aliud  tcrlium  sit  causa  ulriqiic,  qiicmad- 
inodiim  duabus  candclis  ignis  cst  causa 
lucciidi.  Essc  aiiteiii  dicitiir  dc  oinni  qiiod 
cst  :  impossibilc  igiliir  cst  esse  aliqiia  duo 
(luoriim  nculrum  habeaf  causam  essendi. 
Ab  illo  ergo  ciii  niliil  cst  caiisa  essendi, 
necesse  est  csse  oiniic  quod  (]ualilcrcum- 


AN   OMNIA    IMIOI  r.rXKIUNT  A    DKO    I'F:u    CHKATIONKM                                           55 

qiif  (\sl.  Prirl(M'on,  si  dicaliir  (mis  noii  piNP-  A  loliiin    (•rrcclnin    prodiiccrc    sinc    allcriiis 

dicari   (U'   ciiiiclis    iinivocc,    niliilo   ininiis  indif^cnlia   caiisio.   —   Porro   (|iiod   dicilnr 

piiciiidiicla  coiudiisio  sccpiilnr  :  iioii  cniin  (fc  iiihili),  Iriplicilcr  polcsl  cx|)Oiii.  1'riino, 

iV^  iiinllis  ii'(|iiivocc  diciliir,  scd   pcr  iiiia  iil  dcsi^ncl  ciuisain  maUirialcm,  sicnl  ciil- 

lof^iam  ;  sic^jiic  iicccss(!  csl   licri   rcdncli-  lclliis  racliis  rcrliir  dc  fcrro;  sccnndo,  caii- 

oiicin   iid    iiiiuin.  —   Iiisnpcr.  (piod  aliciii  siim  crricicnlcm,  (|iicma(lino(liim  opiis  cst 

coiivciiil  cx  sua  nalnrii,  noii  cx  ali(pia  can-  Ac  arliluM!  :  cl   his  iiiodis  dc   niliilo  niliil 

sa.non  polcsl  in  co  cssc  minoriiliiin  iic(pic  Ficri  polcsl.  Tcrlio,  iil  dicat  ralioiicm  ordi- 

dcricicns.  Si  cnim  iialiiric  aliipiid  csscii-  iiis  laiilum  :  cl   lioc  dn|)licilcr.  Primo,  iil 

tialc  siiblralialiir  sivo  addiiliir,  iioii  iiiancl  diciil  ordincm  iiatiiriR  diiinlaxat,  sicut  dc 

ipsa  natiira,  siciil  in  niiineris  palcl.  Ila((iic  inrormi   iiiiilcriii   lit  formala.  Scciindo,  ut 

si  naliira  iiilc{j;ra  p(MMiiaiiciilc,  ali([iiid  nii-  dical  cliaiii  ordincm  dtiralionis,  iit  (h;  ina- 
noraliim  iiivciiialiir  iii  ca,  id  iioii  dcpcii-  15  nc  lit  incridics.  Priino  modo  diciint  plii- 

dcl  siiii[)licilcr  cx  illa  natiira,  scd  (^x  ali-  losophi  munduiii  crcatnm,  (piamvis  a^ter- 

qiia    alia    caiisa.    pcr    ciijiis    rcmolionem  nuiii  :  qiioiiiain   lolniii   suiiiii  csse  a  Deo 

ininoralnr.  Qiiod  igiliir  iiiii  convenit  mi-  sorlilns  est.  Secnndo  iiiodo  diciinl  Iheologi 

iiiis  quain  alleri,  iioii   convenit  ei  cx  siia  mundum  a  Deo  crealum.  —  Ampliiis,  no- 

iiatnra  laiilum,  sed  ex  aliqua  causa.  Illiid  bilior  alque  pohmtior  est  causa  sibi  suffi- 

ergo  est  causa  oiniiiniii  iii  aliquo  genere,  cieiis  ad  totiiin  effeclnm  causanduin,qnain 

cui  inaximc  competil  illiiis  pricdicatio  ge-  non  sufficiens  ad  hoc.   Causa   prinia  po- 

neris  :  sicut  (piod  inaxime  calidum  esl,  est  lentissima  ac  nobilissima  est  :  loluin  ergo 

causa  caloris  iii  aliis.  Deo  autem  potissiine  prodiicit.  Iliec  Petrus.  —  Idein  Richardus. 

ac  perfeclissiinc   coinpelit  esse  :   idcirco  Bonaventura  demuin  hic  loquitur  :  Se- 

est  aliis  omnibus  causa  essendi.  —  Am-  cundum  theologos  afqiie  philosophos,  oin- 

plius,  secundum  ordinem  effectuum  opor-  C  nes  res  mundana!  habueriint  principium 

tet  ordinem  esse  causarum  :  qiiia  effectus  prodiictiviim,  tum  propler  rcrum  varicta- 

suis   proporfionali    sunt  causis.   Quemad-  lem,  tum   propter  earum   mutabililafem, 

inoduin  igitur  effeclns  proprii  reducunlnr  tuin  propter  rerum  ordinem,  tum  propter 

in  proprias  causas,  ifa  quod  effectibus  pro-  earum  imperfectionem.  Mulfifudo  namque 

priis  est  commune,  oportet  rediici  in  cau-  ortum  habet  ab  unitafe,  et  motus  ac  mu- 

sam  communem.  Quumque  esse  univcrsis  tabile  ab  immutabili ;  ordo  quoque  ad  pri- 

effectibus  sit  commune,  oportet  ipsuin  re-  inuin,et  imperfectum  ad  perfeclum,  origi- 

duci  in  aliqnam    causam    qu»    sit   supra  iialiler  ac  iillimate  rediicunfur. —  Denique, 

oinnes  causas.  Priina  aulem  causa  Deus  quod  non  est  ab  alio,  cst  a  se  ipso,  et  tale 

est.  —  Rursus,  quod  per  essentiam  dici-  non  indiget  alio  ut  sif.  Sed  omne  infrin- 

tur,  causa  esf  oinnium  quae  per  parficipa-  secuin  principium  rei  indiget  alio  ad  hoc 
tionem  dicunfur  :  solus  aufem  Deus  esf  D  quod  sif,  quoniam  forma  eget  maferia,  et 

ens  per  essenfiam.  Ha>c  ibi.  Ubi  et  istud  econtra  :   utrumque   ergo  a  Deo   est.  — 

mnlfiplicifer  comprobatur.  Verum  brevi-  Rursus,  efficiens  et  finis,  sunt  causa?  cor- 

fati  studens,  abbrevio.  relativa:',  ut  secundo  Mefaphysicic  dicifur. 

Concordat  Pefrus  :  Triplex  (dicens)  est  Ergo   quod   non  est  ab  alio,  non  est  ad 

inodus    productionis    alicujus   ex   aliqno,  aliud.  Sed  omnia  sunt  ad  aliud  secundum 

scilicef,  aut  de  sua  nafura,  auf  de  aliena,  oinne  quod  sunt  :  quia  secundum  omne 

aut  de  nulla.  Priinus  est  generatio;  secun-  quod  sunt,  appefunt  bonum,  et  sfafns  non 

dus,  factio;  fertius,  creafio.  Quumque  om-  est  nisi  in  sumino  bono.  Ef  quod  ratio  isfa 

nis  acfus   nobilis   includafur  in  omnipo-  exsistat  idonea,  sic  probatur  :  Bonum  et 

tentia,  oporfet  hos  tres  actus  omnipotenti  ens  converfuntnr.  Ergo  quod  se  ipso  est 

Deo  adscribere.  Omnipotenfia?  quippe  est  ens,  se  ipso  est  bonum  ens.  Quod  autein 


56 


IN   LlimiM    11   SENTENTIAUIM.   —   DIST.    I  ;   QU.EST.    11 


se  ipso  est  bonuni,  non  esl  propter  aliquid  A  guendo  factibilia  contra  agibilia.  Alfribui- 
aliud  :  ergo  quod  non  est  ab  alio,  non  est  tur  quoque  hoc  facere  Deo  per  excellen- 
propler  aliud.  nuuiu  ergo  luundana  om-      tiain,  queiuadmodum  cclera  qu;e  Deo  et 


Sumin.Ui. 
i!«|iarl.  q.i 


nia.  iiuo  oiuuia  (ju;e  sunl  citra  Deum.  sc- 
eunduin  se  lola  sinl  propler  aliud,  conslat 
quod  sinl  ab  alio.  Ihec  Honaveulura. 

At  vero  Alberlus  :  In  hujus  (ail)  qusQ- 
stionis  solulioue  laboral  Magisler,  dicendo 
quod  verba  IhTc,  faccre  ct  creare,  de  Dco 
el  crcaluris  dici  uequeuul  sccunduin  rali- 
oncm  caiudcm  :  quia  quuin  dicimus  Deuin 
aliquid  faccre,  non   aliquem  in  operando 


crcaluris  commuuia  suul,  oinni  videlicet 
imperfeclione  exclusa.  Deus  quippe  sola 
volunfate  ex  non  enle  ad  esse  cuncta  de- 
duxil  :  sicque  iu  quanlum  per  suain  sci- 
enliam  operalivam  seu  praclicam  est  uni- 
vcrsorum  principium.  sic  aclio  siia  est 
facfio.  (juumquc^  dicifur,  cx  iiihilo.  pra>- 
posifio  c.r  non  tenefur  causalifer,  quouiam 
iiihil  uullius  est  causa,  sed  ordinalifer.  — 


mofuin  infelligimus  ei  inesse,nec  aliquam  B  Hinc  acfiva  creatio  tria  includit,secundum 

in  laborando  passionem,  prout  nobis  solet  qua  omnis  effectus  causatur  a  Deo,  puta  : 

accidcrc;  sed  ejiis  ;rlerna>  voluulalis  ali-  potcnliam   Dei,   qii.T  semper  in   acfu  est 

qu«'m  novuin  significamiis  crfcctum,  hoc  iu  sc  ipsa;  cf  scicutiam.  scmpcr  se  eodcin 

esf  a^ferna  ejus  voliiufatc  aliquid  noviter  inodo  habentem ;  ac  voluiitalcm,  qua  in- 

exsistere.  Eslque  isla  solulio  bona,ac  sum-  variabililcr  slat  in  hoc  quod  ha^c  aut  illa 

pla  ex  verbis  Augustini  et  Strabi   super  res  procedat  in  actuin  non  ab  a?terno,  sed 

Cen.  1,1.   illud  Genesis  :  In  principio  creavit  Deus  fempore  opportuno,  secunduin  dispositio- 

coelum  et  tcrram.   Crealio  quippe  acliva  nem  ac  ralioucm  divin;r  scienli<T.  Conno- 

non  est  aliquid    mcdiiim   iulcr  creantcin  taf  aulein  noinen  creafiouis  isfiiis  effectuin 

et  creafuin  :  quia  crcafum  obedienfer  se  in  crcatura  :  idcirco  Deo  non  convenit  ab 

habet  ad  creaforis  volunfatem,  sive  acci-  a»ferno.  Insuper,  super  isla  fundalur  atque 

piatur  in  polentia  crealoris,  sive  in  esse  C  consequitur  qua^dam  relatio,  qua  Deus  no- 

secundiim  quod  aclu  est.  Nec  aliler  veruin  minalur  crealor,  et  ad  creaturain  refertur, 

i?o»i.iv,i7.  essel    illud  Aposloli    ad  Romanos  :  Deiis  imo  crcafura    inagis  ad   ipsuin,  quoniain 

vocat  ea  qu;e  noii  sunt  tanqnam  ca  qu;e  iu  Deo  csf  relafio  ralionis  dumlaxal.  Ideo 

sunt.  —  Hinc    crcalio  est  cxiliis  in  esse  qiiidam  dicunt  crcationem  non  dicere  ac- 

ejus  quod  fit  ex  nihilo,  et  est  proprie  ac-  lionem,  sed  relalionem,  intelligentes  hoc 

lio  priini  principii.  Sed  ha?c  aclio  de  ipso  de  actione  qiK-e  diversa  est  ab  agenle. 

Convcnil   itaqiie   Deo   creare,  quiim  ei 


non  dicitur  sicut  dicitur  actio  de  creatu- 
ris,  in  qiiibus  lemporalem  moluin  sigiii- 
fical  :  quia  iii  cis  ;igcns  iil  agcns,  iioii 
comparalur  ad  paliens  nisi  per  influxum 
actus  ac  virtulis  iu  patiens.  In  Dco  aulem 


soluin  convcuial  causare  alio  niillo  cau- 
sautc,  ita  qiiod  nihil  pnecxigil,  nil  sup- 
ponit,  (jiiod  per  sc  influaf  in  ejus  effe- 
cfum.  Mciifilur  ergo  Averroes,  qui  supcr 


non  designat  aliquid  actus  et  virlutis  in-  D  oclavum  Physicorum   affirmat  non  dero- 

flui  palieuti,  sed  qiiod  ad  imperium  vo-  gare  diviiur  potenti.e,  si  dicatur  non  posse 

Iiintafis  divinaB  fotum  crcatum  sccundum  illud  quod  non  polest  fieri,  id  est  creare  : 

id  qiiod  est  et  secuiidum  loluin  csse  sii-  ipiia   commiinis   conceplio   aiiiiui  esl,  in 

uin,  vocetur  ad  esse  ex  nihilo  sinc  inolu  (lua    ciiiicli    couscnscrunf    philosophi,   ex 

agenlis.  ILtc  Alberfus.  iiihilo  iiiliil  fieri.  Ipse  nauupic  ;equivocaf 

Hinc   Udalricus    in    Sumina    siia,    libro  flcri  :  quod    uno   modo   dicit   nafuralem 

quarfo  :  Acfus  propriiis  Dei  est  creare  :  mulalionem,  ut  est  generalio;  el  sic  vera 

qiiod  est  ex  nihilo  facere,  ul  asserit  Da-  est  conce|)lio  illa.  Alio  modo  dicil  j^rodu- 

inascenus  libro  priiuo;  cl  sumilur  \\m  f<i-  clioncm   ipsiiis   essc    |)Osl    non    essc,   pcr 

rcrc    pro   aclionc   arlificiali,   siciit    suiiiit  simpliccm    priiiii '  priucipii   acliouem,  si- 

Philosophus   sepliino    Klhicorum,    dislin-  iic  pivcsupposilioiic  ciijuscumque  allcrius 


AN  OMNIA    PHOFLLXEIUNT   A    DKO   PK!l   CHnATIONKM 


•17 


rnns.T  :  ot  ila  (lcrogarcl  (liviiiiP  polcn- 
liic  non  possc  crciin',  (inoniiiin  sc^pwrclnr 
i|)Siini  non  cssc  priiniini  ^irlnlcin,  ({iiia  in 
(|iio!ibcl  gcncir  cansa>  priinnin  cansal  si- 
nc  iiliis.  non  cconlra.  —  Priclcrca,  (jnain- 
vis  acliva  cn^ilio  dical  Iria,  passiva  laiiicn 
crciilio  iion  (iicil  iiisi  dno,  vidcliccl  clTc- 
cliiiii  crciilionis  aclivic,  cl  i-cJalioiKun  rnn- 
(liiliiin  snpcr  cxilnin  illiiin  iii  cssc;  non 
antcni  dicit  passivain  polcnliain  corre- 
sj)ondcnloin  activa»  polcntijp  Crcalorisjfpiia 
sic  crcalio  acliva  ali(|iiid  pncsnpponcrct 
in  qno  polcnlia  illa  Inndarclnr  passiva.  — 
IlaM'  rdalricns. 

Alhcrlns  aiil(Mn  lioc  loco  (l(^  crcalione 
panca  inqnirit.  Scd  in  cxordio  libri  sni 
de  IV  Coa^qua^vis  oclo  qnjieslioncs  luovct 
de  ea,  vidcliccl  :  an  sil,  qnid  sit,  cnjns  sit 
proprius  aclns.an  sit  coinmunicabilis  caii- 
sis  crcalis,  an  sit  opns  naliir;c  vcl  volun- 
talis,au  sit  actus  scparabilis  ab  opcratione 
nalnne  atqnc  propositi,  aii  sit  inagis  os- 
tensiva  potenlia>  qnaiu  sapieutia^  seu  bo- 
uitatis,  utruiu  sit  actus  uaturalis  ant  mira- 
culosus.  —  Et  nunc  palnit,  quod  oportet 
ponere  creatiouein,  et  qnid  sit,  ilcinque 
qnod  sit  acfns  proprius  oiunipotenlifc  Dei. 
Dicit  quoqiic,  quod  non  sit  comuiunicabi- 
lis  creaturis,  qnum  sit  actus  infinit»  vir- 
tutis.  De  hoc  tamen  siio  loco  plenius  est 
tractanduiu.  Addit  eliam,  quod  crcatio  est 
opus  voluntatis  et  nafuri».Secundnm  enim 
qnod  vohintas  est  principium  operaus  su- 
per  esseutiam  sibi  extrinsecam,  quemad- 
luodum  ars,  sic  est  opus  voluntatis ;  sed 
quia  in  Deo  realiler  idem  snnt  natura  et 
volnnlas,  sic  creatio  etiani  dicitur  opus 
natura"  alque  substanli».  Proprie  vero  na- 
tura  est  principium  intrinsecum  in  eadem 
essentia  producens  sibi  simile  secuudum 
formaiu  et  speciem  :  sicque  creatio  non 
est  opus  natura?,  sed  geueratio.  Prsecipue 
quoque  creatio  ostendit  potentiam.  Cetera 
suis  locis  patebunt. 

Postremo  Haunibal  :  Deus,  inquit,  ab 
omuibus  intelligitur  id  quod  est  priinum 
iu  genere  causarum  agentium,  inter  quas 
effectus  prima»  causae  per  causas  secuu- 


A  das  dclcrminiiliii'  :  (|ucmiidiiiodiiin  aclio 
solis  dclcniiiiiiiliir  iid  prodnclioncni  po- 
lui  |)cr  virlnlcm  iicliviim  cxsislcnlcin  in 
planlii.  ()|)()ilcl  crgo  (piod  cansa  secnnda 
ciuiscl  csse  secnndum  (|iiod  csl  in  dclcr- 
niiiiiilii  iialnra  solniu,  s(;(l  cansa  [)riina  s(;- 
cundiiiii  gciicriilcm  rationcm  cffcclus.  Idco 
Dcus,  (pii  csl  simplicilcr  priina  caiisa,  cst 
niii\('rsiilis  caiisa  ciilis  in  qnanluiu  Iiu- 
jnsmodi,  qiuMuadmodiim  ignis  cansa  est 
calidi  iii  (piiiiilum  cst  calidiiiii.  Ideo  ad 
cansas  sccnndas  nalurales  spectat  efficere 

B  rcs  secundum  fonnain  laiilum,  pcr  (jiiam 
iinuiu(piod(pi(i  dclcriuinalur  ad  pro|)riaiu 
spccicm  ;  Dci  vero  csl  produccrc  reiu  se- 
cuiidnm  loliiin  cnlilalis  ([iiod  est  et  habel, 
hoc  csl  sccundiiin  formain  alqiic  inalc- 
riaiu.  Ilicc  llannibal. 

Rcspondcnduiu  crgo  ad  priinum  sicut 
iii  vcrbis  Udalrici  nnuc  lactnin  est.  —  Ad 
secnndum  Thoinas,  Petrus  et  Richardns 
respoudeut  :  Secundum  Avicennam,  dii- 
plex  est  agens  :  unuiu  naturale,  quod  agit 

C  per  motnm;  alind  divinnm,  qiiod  simplici 
emanatione  producit :  et  hoc  uon  pra^sup- 
ponit  potentiam  passivam  ex  parle  pro- 
ducti;  sed  posse  rem  fieri,  nou  est  aliud 
quam  Deum  posse  eam  efficere.  —  Ad 
tcrtium,  quod  in  permanenfibns  qua;  fi- 
unt  seu  producnntur  per  mufalionein  et 
molum  proprie  dictuin,  fieri  est  via  ad 
factum  esse,  nec  est  totum  simul.  Verum 
iu  his  quse  creantur,  fieri,  id  est  creari, 
est  totum  simnl;  nec  est  via  ad  rem  nisi 
secundum  modum  significandi,  prout  est 

D  acceplio  qua^dam  ipsius  esse  :  sicque  res 
simul  creatnr  et  creafa  est,  sicut  simul 
sunt  illuminari  illuminatumque  esse.  — 
Ad  quartnm  Thomas  respondet  :  Creatio 
suiuitnr  active  et  passive.  Aclive,  est  ope- 
ratio  Dei  et  ejus  essentia  cum  quadam 
relatione,  ut  dictum  est.  Passive  vero  est 
quoddam  accidens  in  creatura,  nec  pro- 
prie  dicit  passionem,  sed  relationem.  Est 
euiin  habiludo  habeutis  esse  ab  aliquo, 
consequens  operationem  divinam ;  estque 
iu  re  creala  ul   in  subjeclo,  quemadmo- 


58 


IN   LlimiM    II    SKNTENTIARLM.    —   DIST.    I  ;    QU.EST.    II 


(liiiii    filialio    csl    iii    IVlro,    iii    qiiaiilmii 
ircipil  Jialurain  hiiinaiiain  a  palir  suo. 

Kx  praMuduclis  iiiiiolcscil  sohilio  (ju;p- 
slionuin  quas  (juidain  liic  niovcnt  do- 
clores. 

Qiurril  cnim  Hichardus,  aii  crcalio  sit 
niulalio.  El  rcspondcl  :  Sccuiiduin  Gn^go- 
ritiin  quiiilo  Moraliiiin.  inulari,  csl  cx  alio 
ad  ahud  irc.  Qiiod  si  iiilclligalur  dc  diio- 
bus  cxlrcmis  rcalibus,  crcalio  non  cxslal 
miilalio,  quiim  iion  habcat  rcale  exlre- 
muni  nisi  lcrmiiuiin  ad  quem.  Si  vero 
inlelligalur  cliam  dc  cxlremo  secunduin 
rationcm,  anniliilalio,  qiue  est  de  enlc  iii 
non  ens,  cl  crcalio.  qu;r  cst  de  non  ciilc 
in  ens,  dicunlur  mulalioncs.  Ncgalioncs 
namque  bene  siiiil  ciilia  ralioiiis,  iii  quan- 
luiii  iiilelliguiilur  per  opposilas  affirma- 
liones.  Verumlamen  quum  esse  soluin  se- 
cundiim  ralionem,  sit  diininuliini,  creatio 
impro[irie  vocatur  mulalio.  —  Insupcr 
qiucrit  Uichardus,  an  crealio  acliva  sit 
Crcalor  :  et  patet  ex  dictis  responsio.  — 
Ilcruin.  an  crcalio  passiva  sit  creatura. 
Respondcl  :  Ouuiii  crcari  sit  sine  inolu  ct 
miilalione  propric  dicla,  quibiis  subtra- 
ctis,  non  rcinanct  in  passo  nisi  ad  agcns 
rclalio;  idco  crcalio  isla  passiva,  cst  rc- 
lalio  quaHlain,  quia  creari,  iioii  cst  aliud 
qiiam  nunc  primo  esse  ab  aliqiio  iion  de 
ali(iuo  :  (jiiod  iin[)orlal  rclationcin  creahc 
essenlia)  ad  (^.realorem.  Ha^c  Richardus. 

Veriimlamcn  aliqiii  dicuiit,  {[iiod  passi- 
va  crcalio  seii  crcari,  sil  i[)sainct  rcs  crc- 
ala  :  qiiod  iiitcUigi  polcst  matcrialitcr  ; 
formalilcr  vero  est  habitudo.  Nec  crealio 
crealur  alia  creatione,  siciil  ncc  relalio 
rcfcrliir  alia  rclatione,  nec  diffcrcnlia  uiia 
diffcrl  ab  alia,  diffcrcnlia  alia.  liiio  crca- 
lio  j)ro[)ric  non  crcatur.  qiium  crcari,  sic- 
ut  ct  ficri  ac  generari,  sit  [)io[)i'ic  cxsi- 
slenlium  per  se.  Fndc  dicunl  ali(|ui,  ([iiod 
concreatur,  et  im|)ro|)rie  fertur  creari. 

PrcCterea  IJonavcntura  rcspon(l(Mido  ad 
isliid,  an  crealio  dical  incdium  iiilcr  (>rc- 
alorcin  cl  crcaliiram,  affiniiat  :  (licatura 
uno  inodo  vocalur  oinuc  qiiod  csl  a  Dco 


A  et  essc  suuin  habef  ab  eo  :  cl  sic  crcalio 
est  creatura.  Secundo  crealiira  nominalur 
subslanlia  rei  producla  ex  nihilo  :  sicque 
crcalio  dicil  qiiid  mcdium.  iion  sccundiim 
iiatiiraiii  el  rcm,  sed  sccundum  ralioiicm 
el  habiludincm,  qiue  lamen  non  dicil  ali- 
(jiiid  per  essenliam  diversum  a  crealiira. 
Crcalio  quippe  dicit  habiludinem  ad  non 
esse  prjpcedcns,  et  ad  principium  produ- 
cliviim  :  qiue  habilndo  cst  qna-dam  iiiu- 
talio.  iicc  csl  aliiid  qiiam  rcs  i[)sa.  Est 
etcniin   triplcx   mulalio,  pula,  mulatio  ad 

B  essc,  mulatio  ab  esse,  et  mulalio  in  esse. 
Miilalio  ad  esse  nihil  ponit  nisi  a  [larle 
teriiiiiii  ad  quein  ;  mulalio  ab  esse  nihil 
ponil  iiisi  a  parlc  principii,  id  csl  a  parlc 
tcrmini  a  qiio;  miitatio  in  cssc  poiiil  ali- 
qiiid  a  [larlc  utriiis(}uc.  Idco  mulari  priino 
niodo,  iiiliil  aliud  esl  qiiain  nunc  priino 
esse;  mulatio  secundo  modo,  iiil  aliiid 
quain  nunc  iillimo  esse.  Mutatio  in  csse, 
iilrumque  habct  cxlremum,  atque  subje- 
ctuiii,  qiiod  cst  [iriiis  natura  quain  tcrmi- 
niis  :  idco  lalis  mulalio  [lotcsl  aliquid  esse 

C  naliira  praBcedeiis  terminiim,  et  diversum 
ab  illo  secundum  rein.  Ilinc  creatio  non 
csl  inedium  inler  Creatorem  et  crealurain 
siciil  gciicralio  inlcr  gcneranlcm  cl  gciii- 
tiim. —  Dcniqtic,  lri[)Icx  cxsislil  rclatio. 
Una  qua?  fiiiidalur  sii[)cr  pro[iriclatcm  ac- 
cidcnlalcm,  ul  simililudo  fundala  siii^cr 
albedinem.  Secunda  qiia'  fiindatur  siipcr 
depcndcnfiam  csscnlialcm.  iil  habiludo 
matcrijc  ad  forinam.  Tcrlia  qiuc  ftindaliir 
su[)cr  origincm  naturalcm.  1'riiiia  rclalio 
aliqtiid  addit  rcalc;  lcrlia  iiiliil,  iit  [lalct 

I)  in  divinis.  Mcdia  vero  rclalio  dicif  aliquid 
qtiod  est  quodanimodo  idem.  qiiodaiiimo- 
do  aliud.  Crcafio  aiifem  dicit  relalionem 
hoc  incdio  inodo,  qiioniam  crcalura  csscn- 
lialilcr  ac  lolalitcr  a  Crcalorc  (Ic[)cndcl.  El 
idco  conccdciidum,  qtiod  crcalio  non  cst 
aliiid  scctindtim  rein  a  crealiira,  sed  se- 
cuiidum  rationcm  cl  habiludincm,  iif  esl 
dictuin.  IIjpc  Ronavcntura. 

Coiicordal  .Mcxandcr  quanluin  ad  hoc, 
qiiod  dicil  crcalioncm  [lassivam  non  csse 
quid   mcdiuin   iiiler  Dcuin  cl  crcaluram. 


QU.EST.    III   :   AN   niXCTA   rHRATA,  SINT   A    DKO    IMMKniATK  nHKATA,   RTC.                  oO 

Porro    All)('iliis,    .l'"^itliiis    <'l    l  (laliiciis  A  lilcr    s('(|iiiliir    ThiHiiiim.   Oiioiiiiii    posilio 

(•onlcslaiiliH'  crcalioiicin  |)assivain  ossc  ro-  vcrior  rcpnlaliir  (piain  alia. 

alcin   relalioiicin.  iXiliilo   iiiinns  rdalriciis  I*ra'lcrca,  (piod  Hoiiavcnlnra  ciralnr,  rr;- 

posl   Ikcc   paiilo  posl   asscril,  (piod  sil   rc-  lalioncin    riindalain    siipcr   naliiialcin   ori- 

lalio    sccnndiiiii    dici.    cl    iion    sccnndiiiii  ^iiicin    iioii   addcrc  ali(|iiid,  vc^riiin  esl   in 

essc.  (jiiu>  non  vidcnlnr  conslarc.  (piia  rc-  divinis;   scd   iii  ^^'iicralioiic    crcaliirarnin 

lalio  sccnndiiin  dici  iion   \()calnr  rcalis.  palcriiilas  snpcr  sjfcncralioncm  rnndala.csl 

Tlionuis  (pioipic  in  Scriplo  lalclnr,  (|nod  rcalis  rclalio  siilijcclo  ali(piid  sn[)cra(ldcns 

crcalio  passi\a  sil  accidcns  erealo  inliiT-  rcalc. 
rens;  cl  sa'piiis  ail,  qiiod  sit  realis  rclalio. 
—  Nihilo  miniis  in  |)riina  pailc  Sninina\ 

art.  3.     (]na'slione  (pia(haji;esiinu  (piinla,  disscrnit  OUi^STIO    III 

(piod  crcalio  non  ponil  aliijiiid  in  crcalo.  B 
Qnod  inhdli^ciidnm  vidclnr  de  ali(|no  ah- 

solnlo,    non    de    alicpio    r(>spectivo.    Nam  ^I^Krlio  principalilcr  (pucriliir,  An  CUn- 

snbdii  :  scd   ndalioncm   laninin.  Thi  ci  1.  cta  creata,  sint  a  Deo  immedi- 

addii  :  Creuiio  si<j;iiifieaiiir  iii  mniaiio.  Mn-  ate  creata,  ita  quod  una  creatura 

tatio  aniem  iiiedia  est  (|nodamino(lo  inter  non  est  eflfective  instrumentaliter- 

inovens  et  motum.  Idcirco  creulio  sij:;iii-  ve  creata  ab  alia. 

ficalnr  uf  medinm  inler  Crcatorem  el  cre-  Quod  uiiivcrsa  crealu,  non  sint  imincdi- 

alurani.    Creatio   lameii    passive   sumpla,  ate  a  Deo  producla,  priino  videtnr,  quia 

est  iii  crcatura,  estqiie  aliquo  inodo  crea-  ab  uno  siiiiplici  noii  [)rocedit  immcdiale 

tnra.   Crealioiiis  eliain  prout  significatur  nisi  iiiium,  ut  Peripatetici  dicunt.  —  Se- 

ut  mutatio,  creatura  est  terminus ;  sed  ut  cnndo,  idem  eodem  inodo  se  habens,  facit 

est  vere  relalio,  creatura  esl  ejus  subje-  C  idem,  non  varia  et  diversa.  Deus  uiitem 

clum,  et   prius   ea  in   esse,  sicut   subje-  est   invuriubiliter  idein,  et  aelernuliler  se 

ctum    prins   est   accidente.  Ilabet    tamen  unirormiler  habens  :  ergo  non  facit  diver- 

creatio  isla  quamdum  rutionem  prioritalis  sa   immediate   ac   plura.  —  Tertio,    qua>.  /?om. xm,i. 

ex   parte  objecti,  ad  qiiod  dicilur,   quod  a  Deo  suut,  ordinata  sunt,  feste  Apostolo 

est  principium  creatursB.  n;rc  Thomas  in  ad  Romanos  :  ergo  creata  proccsserunt  ab 

Snmma.  eo,  ordine  quodum,   non  immediute,  sed 

Concordat  Petrus,  dicendo  :  Creationem  unum  alio  prius,  iit  ordo  requirit.  —  Quar- 

passivam  dicunt  quidam   non  esse  aliud  to,  processus  rerum  a  Deo  est  per  simili- 

realiler  quam  ipsam  creaturam  qua  ere-  tndinem  quamdum,  ut  Proclus  Plutonicus 

alur,  et  lamen  differre  ab  ea  secundnin  in  Elemenlutione   sua  theologica   probat. 

ralionem,  quoniam  dicif  creuturum  coin-  Nuin  et  tesfe  Philosopho,  ugens  producit 

purulam    ud    Creutorem.  Alii    probubilius  D  siinile  sibi.  Quiim  ergo  Deus  gloriosus  et 

dicunt,  quod  differt  secundum  rem,  quiu  udorundus,  sit  purus  et  supersimplicissi- 

est  accidens  quoddam  in  creatura,  et  si-  mus  aclus,  non  videfur  quod   corporalia 

gnificat  rem  qua?  non  est  proprie  in  prge-  aliquu   ub  ipso   immediufe   proflnxerunf, 

dicamenfo   passionis,   sed   relationis.    Est  iino  nec  aliqnid,  nisi  uiia  qua^dum  uctuu- 

enim  habitudo  ef  dependentia  habenfis  lo-  lissima  mens.  —  Quinto,  S.  Dionysius  fre- 

tum   esse   sunin   a  Crealore,  consequens  quenter  fatetur,  quod  Deus  se  habet  uno 

creantis  aclionem,  et  rei  creafse  exsisten-  modo  ad  oinnia,  quumvis  non  omniu  hu- 

tiain  seu  actum  exsistendi,  non  aliquam  beant   se   uno   modo   ad    ipsum.  Propter 

passionem,  sicut  filiatio  in  filio  consequi-  quod  efiam  in  libro  fertur  Causarum,quod 

tur  actionem    patris  et  exsistentiain  filii  causa  prima  est  in  omuibus  rebus  secun- 

a  patre.  Haec  Pefrus.  —  Qui  in  hac  re  tofa-  dum  unam   dispositionem,  quamvis   non 


60 


IN    Linni  M    II   SENTENTIARIM.    —   DIST.    1  ;   QU.EST.    III 


econlrario.  Si  autem  Deiis  esl  causa  di- 
vcrsilalis  ac  ordinis  rernni.  cl  plnra  iiii- 
nifdiale  producens,  noii  habeiel  se  nno 
modo  ad  oinnia.nec  essct  scenndnni  nnam 
disposilionein  in  omnihns.  —  Se.xto,  Avi- 
cenna,  et  Algazel  in  .Melaphysica  sua,  et 
auclor  libri  de  Causis,  ex  intentione  pro- 
bant  et  tenent  istud. 

In  contrarinm  esl  Scriptura  et  ralio, 
anctoritasqne  Sanclornm.  sicnl  palebit. 

Ad  lioc  Bonaventura  respondet  :  Dicere 
qnod  Dens  prodnxerit  res  per  aliud  agcns, 
est  conlra  ralionem  et  fidem  ;  nec  capi 
polest,  qiiod  agens  finilfe  polcnli;ip  aliqnid 
ex  nihilo  pro(hical.  Xec  crcdo  aliqucin  plii- 
losojihorum  hoc  posnissc.  Scd  siipposilo 
polcnliali  seii  matcriali  principio,  phu'es 
fuerunl  jihilosophi  qui  posuerunt  ordinem 
in  producendo,  gradalim  descendendo,  hoc 
modo  :  Deus  qiinm  sil  omnino  simplex. 
non  prodiixil  nisi  intelligenliam  primam 
et  unicain.  llla  vcro  propler  dislarc  ipsins 
a  priina  cansa,  intellcxit  se  et  priinum  : 
sicqiie  aliquo  modo  fiiit  composila,  et  ita 
produxit  orbcm  suiim  ct  intclligcntiain 
orbis  secnndi;  et  ila  deinceps  usquc  ad 
orbem  lunse  et  inlelligentiam  decimam, 
qiUT  irradiat  snper  aniinas  noslras  :  cl 
sicnt  csl  ordo  in  produccndo,  ila  in  irra- 
diando.  —  Veruin  hic  error  falsiim  habcl 
fnndamenluin,  vidclicel  qnod  malcrialc 
principinm  non  sil  produclnm.  Falsam 
quoquc  habet  ralioncin,dicendo  qiiod  qiiia 
simplicissimus  csl  Dcns,  non  prodncil  nisi 
iinum.  Imo  ralio  illa  niagis  concliidit  op- 
posilnm  :  qnoniam  (jiianlo  quid  est  sim- 
plicins  in  naliira,  lanlo  j)0tciitiiis  est ;  et 
quanlo  potenlius,  tanto  in  pliira  potest. 
Quiim  ergo  Deiis  simplicissimus  j^otentis- 
simiisqiic  consistat,  polesl  in  omnia  sine 
iiicdio.  Hiirsus,  lia>c  ralio  cis  rcj)iignal.  Si 
enim  ob  siiam  simi^Iicilalem  non  j)ro(iucil 
nisi  uniiin,  (jiiiim  inlclligcntia  scciinda  in- 
ferioribus  exstet  siinj)licior,  ciir  in  orbe 
cjiis  major  est  mullij)licilas  divcrsilasqnc 
slcllarnm  (jiiain  in  aliijiio  orbe  infcriori  ? 
Diccndum  cigo.  (jiiod  omnia  iii  j)riina  con- 


A  dilione  snnt  immcdiale  a  Deo  producla. 
Ihec  Bonavcnlura. 

Denique  huic  recitationi  et  posilioni  Bo- 
navcnlnr.T  salis  concordal  resjionsio  Alcx- 
andri  :  qui  laincn  non  ail  qiiod  sccundnm 
j)hiIosoj)hos  ila  poncnlcs,  malerialc  j)rin- 
cij)iiiin  fneril  non  produclum  seu  incre- 
aliiin.  Nec  enim  videtur  hoc  fuisse  de 
inlentione  Avicenn»  et  Algazelis.  Iino  di- 
xcriint  lolum  orbem  ab  inlelligcnlia  esse 
j)ro(lucliiin  :  et  si  dixcrunl  iinam  inlelli- 
gentiam  poluissc  creari  ab  alia,  quid  mi- 

B  riiin  si  uniiin  orbcin  dixerunt  ab  inlel- 
ligentia  una  crcatum?  Matcriam  (jiioque 
inferiorum  j^osnerunt  ab  iiifima  intelli- 
gcntia  essc  prodnclam,  iino  cl  elemenla. 
—  Ilaqiic  scciindum  Alexandrum,  miilli- 
ludo.  dislinclio  alque  diversilas  rcruin, 
fontaliler  j)rodierunl  a  primo  productivo 
principio,  juxla  dispositioncm  sapientia» 
ejus  et  exemplarium  ralionum  ac  mundi 
archclyi)i.  Nemp(»  quum  Deus  sit  rertiin 
caiisa  per  inlelleclnm,  ipse  qui  nniversa 
cl  singula  siinul  perfeclc  inlelligil,  simul 

C  j)roducere  potuit  j^lnra,  et  lot  ac  lanta  et 
lalia,  sicul  in  saj)ienlia  sna  concepil,  et 
j)rout  placnil  ei  :  ciijus  tam  omnipolentia 
qnam  sapientia  ac  libcrlas.  prorsns  snnl 
infinihT,  incoarclabiles,  effieacissinuT  pe- 
niliisqne  iininensa»;  cui  nihil  valet  rcsi-  ur.ir.w, 
stere.  imo  ciii  non  imjjossibile  neqiie  dif- '^,,^  ,  37 
ficilc  oiiiiic  vcrbiim.  Ihec  senlenlialiler 
Alexander. 

Porro  Thoinas  :  Circa  hoc,  inqnit,  est 
tri|)Icx  oj^inio.  0"idam  namqiie  philosophi 
posucrunl,  qiiod  a  j)riina  caiisa  esl  iinuin 

D  priinum  causatum.a  quo  causala  sinl  alia. 
Posuerunlquc  unain  intclligenliam  creari 
alia  incdianlc,  cl  aniinam  mediante  intel- 
ligenlia,  et  corporalcm  creari  naluram 
mcdiantc  spiritiiali.  Qiiod  jiro  ha^rcsi  con- 
dcmnalur,  qiiia  honorcin  Dco  dcbitum  Iri- 
biiit  creatune  :  nnde  j)roj)inqua  est  ad 
Irahcndum  in  idololalriam.  —  Alii  ergo 
dixerunt,  quod  crealio  niilli  convenil  crc- 
alune.  ncque  communicabilis  est,  sicul 
ncc  inrinila  j)otcnlia.(jiiain  crcalioiiis  oj)iis 
rcqiiirit.  —  Cclcri  j)osiicriiiil,  crcationcm 


AN   CUNCTA   CIIKATA,   SINT   A    I)F:0    IMMKDIATK   CIIKATA,    KTC. 


Gl 


nulli  crcaliiriP  {'omiunnioalam,  sotl  eoin-  A 
miiiiicaliilcm  cssc  :  (|uo(l  cl  Maf^islcr  (|iiar- 
lo  lihio  (lcrciulil. 

ilaruiu  autciu  iilra(|uc  ullimaruni  opi- 
nionuin  ali({iii(l  Iiahcl  ciii  iiiuililur.  Oiium 
oniiu  (lc  ralionc  sil  crcalionis  ul  uil  v\ 
prti»c.\sislal,  sallcm  sccuudiim  naliir.i'  or- 
(liiuMu.  polcsl  hoc  accipi  \('l  c.\  j^arlc 
crcaiilis,  \c\  c\  parlc  cicali.  Si  cx  parlc 
creanlis,  sie  illa  aclio  a|)pcllaliii'  ercalio, 
qiuc  noii  iuiKlaliir  uc(pic  iirmalur  siipiu' 
aclioiicm  alieiijiis  eaiisa^  prioris  :  cl  lalis 
lauliiiu  csl  aclio  eaiisjc  priin.T, siipiM'  (|iiain  B 
oiiinium  sc(piculium  aclioucs  eaiisarum 
riiudaulur.  Ilinc  sieul  uulli  ercalurjc  coiu- 
munieahilc  est  quod  sil  eaiisa  prima,  ila 
nec  vis  aiit  aelio  crealiva.  Si  aiilem  sii- 
inatur  cx  parlc  creati,  sic  crealio  illiiis 
est  eiii  non  pra^exsislit  aliquid  iii  rc  : 
et  hoc  est  esse  (qiiod  est  prima  riMuin 
creataruin,  quod  etiaiu,  ut  iii  libro  de 
Caiisis  asscrilur,  esl  per  crealionem,  cele- 
rae  vero  perfectiones  per  informationein), 
atquc  in  eompositis  pra^eipue  illud  esse 
quod  est  priinie  parlis  composili,  puta  C 
materia'.  Sicqiie  creatio  cominuiiicari  po- 
tiiil  crcalurie,  iif  iu  virtute  priiua»  causte 
operantis  in  ea,  aliquod  esse  simplex  vel 
maleria  i^roduceretur  ab  ipsa.  Sicque  po- 
suerunt  philosoplii  intelligentias  creasse, 
quamvis  ha>reticum  sit.  —  Hspc  Thoinas 
in  Scripto. 

In  qiiibus  verbis  fatetur  creativain  vim 
seu  aefionem  inlelligentiis  seu  causis  se- 
cundis  esse  eommunieabiIem,quainvis  ali- 
ter  alibi  sentiat. 

Nempe  in  priina  parte  Summae,  quaesti-  D 
art.  5.  one  quadragesima  qiiinta  :  Universaliores 
(ait)  effeetus  in  univcrsaliorcs  ac  priores 
causas  oporfct  rcducere.  Infcr  oiuncs  aii- 
tein  effectus  universalissimum  ost  ipsiiin 
esse  :  id(iirco  est  proprius  prim»  causa? 
effecfus.  Unde  in  libro  de  Causis  habefur, 
quod  nee  infoUigentia  nec  anima  nobilis 
dat  esse,  nisi  in  quantum  operatur  opera- 
tione  divina.  Porro  producere  ipsum  esse 
absolute,  non  in  quantum  est  hoc  aut  tale, 
ad  creationis  perlinet  rationem.  Unde  ma- 


iiifcsliim  csl  (piod  crcalio  csl  pi'0|)ria  actio 
Dci.  —  Conliiigil  aiilciii  (piod  aliipiid  |)ar- 
lici|)at  pr()|)riaiii  aclioucm  allcriiis,  non 
virliilc  propria,  scd  iuslrumcutalilcr  in 
(piaiiliiiii  agil  iii  virliilc  ailcriiis  :  (piciii- 
admodiiin  aiM"  virlut(!  igiiis  ealcfaeil.  Sie- 
qiie  opiiiali  siiul  ali(pii,  (piod  (piamvis 
ercalio  sil  |)ropria  aclio  Dci,  taiiicn  aliipia 
iuicrioriim  caiisariiiu,  in  qiianluin  agil  in 
virluti^  priiine  caiisie,  possit  eroari^  Kt  ita 
posiiit  Avicoiina,  (piod  priina  siibslaiilia 
si^parata  a  Doo  crcafa,  ereat  aliain  iiume- 
dialo  so  so(pioiitein,*et  siibsfantiam  orbis 
ac  aiiimaiu  ejus,  et  quod  subslaulia  orbis 
crcat  inaloriam  eorporum  iuicrioriiiu.  Sed 
lioc  esse  iion  pohist,  quoiiiam  causa  se- 
cunda  instriimeulalis  non  participat  acli- 
onoin  causic  superioris,  nisi  in  quanliim 
por  aliqiiid  propriuin  dispositive  operafiir 
ad  effccliiiu  |)rincipalis  agentis.  Si  eniin 
nihil  ibi  ageret  secundum  id  quod  sibi 
ost  proprium,  frusfra  adhiberotur  ad  0[)c- 
raudum;  nec  oporteret  esse  determinata 
instriimenta  determinatarum  actionum.Sic 
iiamquo  vidomus,  quod  securis  scindendo 
ligiium,  quod  habet  ex  proprietate  suaj 
foruue,  producif  forinam  scainni,  quic  est 
effectus  proprius  prineipalis  agenfis.  Id 
autein  qiiod  est  proprius  effectus  Dei  cre- 
antis,  est  quod  prsesupponitur  omnibus 
aliis  causis,  videlieet  esse  absolule.  Idcirco 
non  potost  aliquid  dispositive  ac  instru- 
menfalifer  ad  hunc  operari  offectuin,quum 
creatio  non  sit  ex  aliquo  prwsupposito 
quod  possit  disponi  per  actionem  instru- 
inonfalis  agenfis.  Sic  ergo  impossibile  est 
quod  alicui  creaturae  conveniat  creare,  vi- 
delicet  neque  virtute  propria  neque  in- 
slrumontaliter  per  minisferium.  Et  hoc 
pi'a'cipue  ineonvonions  ost  dici  de  aliquo 
eorpore  quod  creet,  quuni  nullum  corpus 
agaf,  nisi  taugendo  atque  inovendo;  sic- 
quo  requirif  in  siia  acfione  aliquid  praj- 
oxsistens  qiiod  possit  tangi  et  inoveri  : 
quod  est  contra  rationem  creationis.  Hisc 
Tliomas  in  Summa. 

Vorumtamen  isla  materia  pro  utraque 
parte  satis  probabilis  est ;  nec  ratio  illa, 


G2 


IN    LinRlM    II    SENTENTIARTM. 


KIST.    I  :    Or.EST.    III 


qiiod  caiisa  insli-iiiiiciilalis  iioii  participat 
actioiicin  caiisa^  siipcrioiis,  nisi  pcr  ali- 
qiiid.  clc.  vidctiir  procederc.  prtpscrliin 
(iniiin  Dciis  oinnipotcns  intcrduin  produ- 
xcril  quosdain  clTccliis  supernaliirales  per 
caiisas  sccundarias  instruincnlaics  (jiiic  cx 
propria  virliilc  noii  soliiin  noii  disi^o- 
ncbaiit  nec  dispositive  coopcrabantur  ad 
iiliiin  cffecliiin.  iino  etiain  diicctc  iiii|)c- 
ditiviP  eranl  cffcctus  hiijiisinodi  :  qiieiii- 

/s. XXXVIII,  adinodiiiii    iii    Isaia    habelur,  qiiod   Isaias 

"'■  pran-cpil  ul  tollcrciil   inassain  de  ficis  et 

calaplasiiiarcnl  siiper  iilciis  EzechiiP.  el 
saiiarelur.  Tbi  per  ulcus  Syininachus  et 
Aquila  ac  Tlieodolion  inlellexerunt  ivgiuin 
inorbiiiii,  alii  aposleina  :  (iiioriiin  ulrique 
contrariatur  applicalio  dulciuin,  el  lamen 
per  ea  sanatiis  esf  Ezechias  divina  virtu- 
le.  Propterea  circa  Iioc  scribunt  exposito- 
res  et  sanctus  testalur  Ilieronymus  :  Ut 
curatio  Ezechia?  ostenderetur  iniraciilosa 
ac  divina,  per  res  noxias  el  adversas  ex- 
stitit  collata.  Siinililer  legilur  (piarlo  Re- 
iv/f^f/. II,  guin,  quod  Eliseus   prophela  inisit  sal  in 

*''^"'  aquas  Jerichontinas  ainaras,  salsas  ac  sle- 
riles,  ul  ab  ainaritiuline  illa  eruerentiir  :  el 
factuin  est  ita,  quiim  tamen  adjectio  salis 
ex  sua  natura  amaritiidinein  illam  au- 
xissct.  Conforiniter  Uegiim  quarto  legitur 

ibi<i.\,\i.  Naainan  Syrus  a  lepra  in  Jordane  munda- 
tiis  :  ad  ([uam  lepric  expurgalionem  iioii 
videnliir  iiquie  illae  ex  sua  virtiile  ulljnu 
habuissc  disposiloriain  cooperalionem. Riir- 
sus  recilalur  ibidem,  quod  inanubiio  cii- 

/6irf.vi,5,o.  jusdain  submcrso,  misil  Eliseus  ligiuim  in 
aquam,  cnatavilque  ferrum  :  ad  quein  sii- 
])ernaluialein  effectum  non  disposuil  li- 
giiiim  illiid  ex  sua  virtiiti^  Nihilo  iniiius 
ob  ralionabiles  caiisas  Deiis  jussit  illa  in- 
slrumentaliter  iulhiberi  ad  jjrodiicenduiii 
illos  effectus.  Istud  pro  scholaslica  exer- 
citatione  sic  tango. 

Insiij^er,  iii  Smnma  coiilra  genliles,  li- 
bro  secundo,  cajiilulo  viccsimo  j)riiiio,  jxm" 
varia  inedia  Thoiiiiis  jirobiil,  (jiiod  soli  Deo 
creatio  coinj)elat,  nec  aliis  valeat  conveni- 
re.  Et  priPcedenti  ibidein  caj)iliilo,  (jiiod 
nullum  corj)us  jiossit  creare.  riidc  iii  fine 


A  concludit  cajjiliili  :  l*alct  crgo  falsilas  po- 
silionis  quoiumdam,  diccnlium  substan- 
liiiin  cddestiiiin  corpornin  esse  caiisam 
malcriie  elemenlorum.  Iii  fiiic  (pKKjue  ca- 
j)itiili  vicesimi  priini  inlert  :  Pcr  hapc  de- 
struitiir  crror  quorumdam  i)liilosoj)horum 
(jiii  dixciunl  Deuin  crcasse  j)iiinam  sub- 
sliiiiliam  sej)arataiii,  el  ab  ea  fuisse  crea- 
laiii  secundain,et  sic  quodain  ordine  usque 
ad  iilliiiiain.  riide  d  Dainascenus  libro 
secundo  testatur  :  yuicuinque  dicunt  an- 
gidos  esse  creatores  ciijiisciiiiKiue  siibslan- 

B  liic.  lii  oinnes  sunt  jialris  siii  diaboli  fi- 
lii.  Hodeiii  libro,  caj)ilulo  (iiiadragcsiino 
seciindo,  Thoinas  infert  :  Ex  pra»diclis 
excliiditiir  oj)inio  Avicenna»,  dicentis  quod 
Deus  iiil(dligendo  se,  produxit  nnain  intel- 
ligenliam  priinam.  in  qua  sunt  actus  af- 
(jiie  j)Otciilia  :  (juic  scciindum  quod  iiitclli- 
git  Deuin,  i^rodiicif  ef  creat  iiilclligenliain 
secundain  :  iii  quantum  vero  inlelligit  se 
secundum  quod  esl  in  acfu.  producit  ani- 
mam  priini  orbis  :  in  quanfum  vero  intel- 
ligit  se  seciindiim  quod  esf   in    j^otenlia, 

C  [)ioducif  j)rimi  orbis  matcriam.  Excludifur 
qiioque  per  haK^  error  anfiquorum  lia^re- 
licorum  qui  dixerunt  Deuin  non  creasse 
liiiiic  miinduin,  sed  angelos  :  cujus  erroris 
I)riinus  invenfor  fertur  fuisse  Siinon  ina- 
gus.  Hirc  ibi.  —  Ex  quibus  constat  veruin 
esse  qiiod  dixi,  Avicennam  et  Algazelein 
asseruisse  maleriam  cor|)oraliuin  reriini 
ab  intelligenfiis  esse  creafain  :  qiiod  etiain 
ex  sequentibus  elucescit. 

Consonat  his  Uichardiis.qui  de  hac  quae- 
stione   salis   solide   scribit   :  Oiiidam  (in- 

D  qiiiens)  de  quoriim  0[)inioiie  exstilil  Avi- 
cenna,  dixeriinl  qiiod  a  Deo  non  processit 
immediafe  nisi  una  creatiira,  videlicet  in- 
lclligentia  j)riiiia  :  iii  (jiia.  ul  nono  Mela- 
j)hysicie  siiiP  loquiliir  .\vicenna,  eo  ipso 
qiio  fliixil  ab  alio,  esl  j^ossibililas  seu  po- 
lciiliiililas  ali(iiia.  Intcllcxil  igitiir  infelli- 
gciitia  illii  tria,  vidclicct,  caiisiim  primain, 
jiroj^riam  actiialilalciii,  ct  i)roj)riaiii  j)Oten- 
tialiliilcin.  Iii  (jiiiiiiliim  iiilcllcxil  j)riinain 
caiisam,  i^rocessil  ab  ca  inlelligcnlia  se- 
ciinda.  Iii  (niantum  inlellexil  siiam  acliia- 


AN  CUNCTA  CUKATA,  SINT  A  DKO  IMMKDIATK  CHKAIA,  KTC.              (V.i 

lilalcm.i^rodiixil  aiiiiuam  [)rimi  ea>Ii,qiiain  A  spccicljiis  sihi  coiicrcalis :  sic(|iic  ipsa  ciim 

(iixil  roniiaiii  ('(i'li  illiiis.  Iii  (|iiantiiiii  vcro  iiiiillilii(linc  ronnaniiii   illaniiu  csl   immc- 

iiilcllc.vil    siiaiu   ixilciilialilalcin,  pioccssil  dialc  a   Dco.  —  Aiiipiiiis,  (piiim   iinivcrsai 

ab  ea  eorpiis  illius  orhis.  pcrrcclioncs   iii   ciinclis    rcruiii  g(Micril)us 

Vcrum    isla   opiiiio  cxslal   ciroiica,    po-  rcpcrihilcs.  cxccllcnlissiinc  cl  ciiiii  inrini- 

lcsl(|iic    r(^i)rohari    cx    his    (]ua>    coiiccssil  la  ciiiiiiciilia  siiil  in   Dco,  cl  crcaliira'  siiil 

alihi   Avietuina.   (loiiccilil    c(|ni(lciu    lcrlio  qincdam  pai'lici|)ali()ncs  pci'i'cclionuni  illa- 

Mclaphysica' sua\  capiliilo  sccuiido  ac  lcr-  ruiii,  immcdialc  imilahilis  csl  a  mullitu- 

lio,  qiiod  cssc  ct  cssciilia  rcalitcr  dirrcninl  diiic  crcaluiaruiii  sccundiim  divcrsas  |)ai'- 

in  inlcllig(Milia.  Ksscntia  aulcin  inlclligcn-  licipalioiics    pci 'rccliouum    illarum.    rndo 

lia>  noii  i)0luit  proprium  cssc  produccre  :  noii  soliiui   polucniiil  ah  co  ali^pia  pliira 

ergo  a  Dco  rucrunl   plura  iiiimcdiale,  vi-  immcdialc  luanarc,  scd  eliain  omnia  qiia? 

delicct    csse   alqiic   csscntia    intclligcnlia>  B  siinl  in  generihiis  eiiliiiiii  ah  ipso  iinnie- 

prima».  —  Pra'lerea,  in  oclava  splnera  iiia-  diale  riuxcnmt,  quamvis  qiuedam  illorum 

gna  cst  mulliludo  alqiie  divcrsilas  proptcr  immediale  el  mcdialc    simiil.   Dico  crgo, 

diversilalcm  inullitudineinquc  stcUaruin  :  quod  omnes  creatune   sunt   immediate  a 

ef  si  orhis  ille,  seeunduin  Avicennain,  est  Deo,   sed  qiuedam   immediate  tantum,  ut 

prinius,  est  ab  intelligcntia  prima;  si  se-  omnes  angeli  ralionalesque  animae,  et  eor- 

cundus,  est  a  secunda.  Aut  ergo  in  intelli-  poralia  prinio  producta,  institutiones  quo- 

genlia  crcatrice  orhis  illius  fiiit  lanla  inul-  qiie    et    leges    natiirales    rerum    primifus 

titudo  intcnlionum  int(dligibiliuin  qiiauta  iiroductarum ;   qua^dam    vero    mediafe   et 

in  orhe  illo  multiludo  est  reruin,  vel  non.  immediale,  ut  ea  qyuv  sunt  ah  ipso  nie- 

Si  non,  func  non  est  verum  quod  nono  dianfibus  causis  secundis,  sicut  ostensum    Cf.i.xx, 

Mefaphysic»  dicit  :  Si  ex  intelligentia  pro-  est  primo  libro.  —  ILtc  Riehardus.            p.  ciob. 

venit  esse   multitndinis,  hoc  est  propter  G      Insuper  de  his  scribit  x\Ibertus  :  Oncm- 

muHifudinem  infentionum  exsisfentium  in  admodum    sexto   Ethicorum   ait   Philoso- 

eadem.  Et  prwferea,  si   inajor  multifudo  phus,  sapiens  est  qui  ex  ratione  finis  de- 

ex  minore  pofest  oriri,  pari  ratione  pauca  monsfrat  rationem  operis  in  quolibet  opere 

mulfifudo  immediafe  pofest  oriri  ex  uni-  suo,  et  facit  ac  ordinat  ea  qu®  sunt,  ad 

tate  :  sicque  a  primo  principio  poterunt  illius  operis  finein.  Quumque  bonum  uni- 

aliqua  plura  immediate  procedere.  Si  au-  versi  consistaf  in  Deo  tanquam    in  duce 

tem  in  infelligentia,  causa  ocfava>  sphae-  exercitus,prout  undecimo  Metaphysicae  di- 

ree,  tanfa  est  mulfitudo  intentionum  qiian-  cifur,  ars  in  Deo  compreheudens  ef  dispo- 

ta  est  in  spha?ra  illa  multifudo  rerum  seu  nens  qualiter  bonuin  universi  participetur 

siderum ;  quaero,  a  quo  est  illa  multitudo  ab  omnibus,  licet  in  Deo  sit  una,  famen 

in  intelligentia  immediate.  Si  a  Deo,  er-  mulfa  includif,  et  respicif  unumquodque 
go  plura  a  Deo  immediafe  processerunt  :  D  secundum  analogiam  et  habifudinem  quam 

quod  Avicenna  negavif.  Si  a  se  ipsa,  aut  habef  ad  bonuin  et  ordinem  universi,  sic- 

ergo  a  se  ipsa  mediante  alia  mulfifudine  ut  ars  domificandi   concernit  omnia  quae 

isti  a^quali,  auf  non.  Si  non,  tunc   major  requiruntur  ad  doinuin  atque  ad  ejus  fi- 

multitudo  immediafe  oriretur  a  minori  :  nem  necessaria  sunt.  Ef  quoniam  bonifas, 

et  sic  argui  potest  ut  prius,  quod  scilicet  omnipofentia  et  sapientia  Dei  repra^senfari 

simili  ratione  parva  mulfitudo  immediale  non  quivit    perfecte  in  uno  ente   creato, 

posset  ab  uno  procedere.  Ifaque  Avicenna  sed  potius  in  tofo  universo  ac  ordine  ejus; 

ostenditur   sihi   ipsi   contradixisse,    afque  ideo  universa  produxit,  et  plura  immedia- 

pliantastice   esse    locutus.  —  lusuper,   in  fe  creavit.  —  Ideo  sfare  non  pofest  opinio 

libro  de  Causis  habetur,  quod  intelligen-  Avicennae.  Imo  secundum  eam  intelligen- 

tia  est  plena  formis,  id  est  intelligibilibus  tia  aliquid  posset,  videlicet  plura  imme- 


G'* 


IN   LIRUIM    II    SENTENTIARIM.    —   DIST.    I  *.    Ql.EST.    III 


(liato  prodiicere,  quod  Deiis  non  posset. 
Prapferea,  si  iiitelligentia  per  lioc  est  iniil- 
titudinis  cansa  qnod  intclligil  plnra.qniiiii 
etiani  prima  cansa  intelligal  se  et  alia, 
potcrit  esse  iinincdiata  causa  rerum  mul- 
tarnin.  Rursus.  inlelleclus  praclicus  non 
est  principiuin  forin;p  in  opere,  nisi  illius 
ad  quain  relert  opus.  Quuin  autem  intel- 
ligenlia  inlclligil  sc  el  iiltid  a  qno  est,  ad 
illud  intclleclum  ipsa  non  refert  opns. 
Ergo  e\  hoc  nihil  resullat  in  opere  :  et  ila 
nec  unitas  nec  mullitudo  polcst  cssc  in  re 
creata,  ex  hoc  qnod  inlelligcntia  intelligit 
se  et  id  a  quo  esf.  Ha?c  Albertus  in  Suin- 
mae  suae  secunda  parle,  qu;estione  tertia. 

Porro  in  coinmcnto  suo  siiper  libruin  de 
Gausis,  .\lbcrlus  opinioncin  illain  Aviccn- 
na?  et  conscnlicntium  ci  dirrusius  narrat, 
eamqne  multuin  coinincndarc  vidctur  et 
approbare,  affirmans  proposilionem  illam, 
Ab  uno  simplici  non  est  nisi  nnuin  imme- 
diatc  secundum  natune  ordinem,  a  nullo 
philosopho  cssc  negalain,  nisi  ab  Avice- 
bron  in  libro  Fontis  vita',  ubi  ait  binarium 
immediate  ab  nnitate  procedere.  Verum, 
ut  ipsemet  Albertns  in  illo  fatetur  com- 
mento,  ipse  non  loquitur  ibi  nisi  Peri- 
pateticorum  scntentiam  exponendo.  nec 
qnidqnam  de  propriis  interserendo.  In 
Sumina  aulem  sua  proposilioncm  illam  ex- 
ponit,  prout  paulo  post  in  aigumcnloruin 
solnfione  patebit.  Verumlamcn  objccfa 
qua^dam  nunc  facla,  qu;e  objicil  Avicen- 
na,  ex  his  qnaj  in  praifato  suo  scribit  coin- 
mento  faciliter  solvercnlur. 

llis  concordat  rdairicus,  cujus  dicla  oj)- 
portunioribus  locis  infra  ponentur. 

Petrus  quoqne  circa  ha>c  confc^statur  : 
Du[)lex  est  rernm  oido  :  unus  priina;  in- 
stitufionis  in  priinis  suis  |)rincipiis ;  alter 
propagalionis  et  conservationis.  In  priino 
ordin»^  soliis  Deus  immcdiate  esf  opera- 
tus;  in  secundo  aulcm  ordine  0|)cralnr 
nunc  per  ministcrium  crcalnrarum.  Pri- 
mus  etenim  ordo  fnil  institutio  naluraruiii 
et  nalnralium  lcgum,  qu;e  pcrtinct  ad  so- 
lum  totius  nafnitT  Dominum.  Sccundus 
vero  ordo  cst  multiplicatio  cl  conscrv.ilio 


.\  nafurarum  jam  insfitutarum  secnndum  in- 
ditas  sibi  leges,  qu»  et  per  allernm  fieri 
|)Otest.  In  primo  ordine  facta  sunt  qiup  per 
generalionein  fieri  nequeunt;  in  secundo 
fiunl  eliam  ea  qu;e  per  gcncrationcm  pos- 
sunt  produci.  Porro  (pi;e  non  habcnt  esse 
nec  possunt  fieri  per  gcncrationcm,  sicut 
spiritualia,  et  qua'  non  habent  confiari- 
nin.  uf  coelesfia  corpora,  et  qn;e  non  ha- 
bent  anfe  se  simile  suip  speciei,  uf  ge- 
nerabilium  et  corrnptibilium  hypostases 
prim.e,  facla  sunt  immediatc  a  Deo  :  qno- 

B  niam  omnis  generatio  naturalis  fit  ex  ma- 
teria  aliqna  per  actionem  contrariorum, 
virtnte  natura?  ex  similibus  similia  prodn- 
centis.  Haec  Pefrns. 

Postremo  in  primo  libro  de  Tniverso 
Guillelmus  Parisiensis  dc  his  scribif  dif- 
fuse  :  Posuernnt  (inquicns)  philosophi,  ma- 
xime  Peripatetici,  id  est  sequaces  Aristo- 
telis,  et  qui  famosiores  erant  de  genfe 
Arabum  in  Aristofelis  disciplinis,  primnm 
creatum  ex  necessitate  fnisse  unum  et 
unicum  :  quod  dixerunf  esse  nobilissiinam 

C  inlelligenfiam  emanantem  a  Creatore  per 
intellectum  ipsins  quo  infellexit  se  ipsum, 
ut  lucidissimum  illius  exemplar.  Illa  de- 
inum  inlelligentia  prima,  primum  intel- 
ligens  creaforem  snnm  in  magnificentia 
sua  et  gloria,  velut  tanto  luminc  exu- 
beranler  irradiata  atque  implcta,  emicnit 
tanquam  splendorem  quemdam  a  se  in- 
lclligeiiliam  secundam ;  intelligens  vero 
potentialilalem  suam,  ejecif  tanquam  nm- 
bram  a  se  materiam  primi  cocli ;  intclli- 
gcns  autein  sc  ipsain  in  perfcctione  sua, 

D  emicuit  de  se  splcndorem  sccundum,  sic- 
que  exivit  de  ca  tanquam  radius  minoris 
secundiqne  luminis,  forina  primi  coeli. 
Quarto  qnoquc  inlclligcntia  luec  inlclli- 
gens  sunm  esse  spiritualc,  quo  est  inttd- 
ligcnfia,  emicuit  de  sc  fertium  radiuin, 
aniinam  priini  cudi,  qiKT  <'st  virlus  i|)snin 
inovens  localiler.  Cadum  qiiippe  aniina- 
liiiii  csse  dixernnt,  atque  com[)Osilnin  ex 
corpore  proprio  molo  hiiupiam  maferia, 
et  ex  aniina  sic  movcnte  taiKjuam  forina. 
Decimam  vcro  inlclligcnliam  dixcrunl  cs- 


AN   CUNCTA   CRRATA,   SINT   A  DKO    IMMrCDIATR   nilKATA,   inc.                                (5." 

so   qiiasi    iiilclli^ihilciii    solciii   aiiiinaniiii  A  ('oinMiiiiiicihililalis,  cxcrllciilia'  al(|iic  [)0- 

uoslraiiiin,  (|iias  ab  ilia  caiisari  piilaliaiil,  lciilia',   ({iioiiioilo    lliixil   al)    co   i'iiiiti]s  cl 

cl  inicriora  isla  eliain  ab  ilia  i)ro(iuci.  Ila'C  liiuilaliis   cllVcliis,  o(   ncc  dignior  nccinc 

Ciuillcliuus.  iiKligiiioi',  iiisi  (jiiouiain   iii  sc  i|)so  iibcre 

(iiijus  uarratio  a  pra^induclis  ali(iualilcr  (iclcrininavil,olcgit  cl  voliiil  (iuod  crcarel? 

(lissonal,  in  co  (iiiod  dicit  (|ualu()r  ciiiana-  Allaiiicii  (|ii()d  inlcllcclus  islc  (|iio  oiu- 

rc  ab  iulcllijj;culia  piiiiia  ac  aliis  iis^iiic  ad  iiia  coiididil,  cst  iulclic(;liis  ab  co  f^cnitiis, 

dcciiuaiu.  sccuiidiiin  l*cripalclic()iiiiii  opi-  ciijiis  ^(Micraliouis    r(n'clalioii(!  alipic   no- 

niouciu.  Pra'aiicji;ali  vcro  doclorcs  sic  re-  lilia  soii  Ciliristiaui  gloriantur  in  Doinino, 

eitanl  (jnasi  Iria   lauliiin   al)  iiilclligculiis  vocaul(|ii(MMiiu  Sapicnliain  gcnilaiu,arlcin 

fluxernnl   scciindiiin   illoruin   positiouein.  ac  Vcibnin   Dci  :  ii.ec  est  altissiina   pio- 

Vernui   lioc  facile   coucordalur,  (piouiam  fuudilas,  ad  (piain  nec  II(d)ra'oruiu  gcus 

forniain  et  uialcriain  oi'l)is  pradali  doclo-  B  alti}?il,   iiisi   forsan    in    paiicis  Sanctis   ac 

i'es    coinprclicudiinl    sub    uno,   pricscrliin  sa|)iciilibus  suis,  pula  Prophclis,  et  si  qui 

quoniain    IVripalclici    coiuinuniler    di.vc-  alii  a  Proplielis  hoc  acceperuiil.  (Jens  de- 

riiul   foruias   orbiuiu   esse   animas    ipsas,  inum  Aral)um   secundnm   suam    commu- 

quas  nobiles  appellabant  :  quod  et  auclor  nilalcm    nondum    lioc  novit   :   iino  jiixla 

libri  de  Gausis  manifesle  videtur  sensisse.  errorem  quo  seducla  est,  id  lanqiiam  iiu- 

Consequeuter  (luilhdmus  contra  errores  possibile   negat.   Porro  Avicebron   Ihcolo- 

hos  dispulal   mulluin  j^rolixe,  et  breviter  gus,  nomine  el  stilo  (ut  vidctur)  Arabs, 

tangam  pauca  ex  mullis.  lulellectus(inqiiit)  evidenter  id  apprehendit  :  quia  in  libro 

seu  infelligere  quo  Creator  inteiligit  se  in  quem  Fontem  sapienliae  nominat,  expres- 

se  et  per   se,  non    magis   respicit  uuum  sam  inde  efficit  mentionem,  specialeinque 

creatorum  qiiam  aliud;et  generaliter,quid-  edidit  librum  de  Verbo  Dei  cuncta  agen- 

quid  est  Crealor  in  se,  hoc  esf  sine  com-  G  te;  et  ob  hoc  puto  eum  chrislianum  fiiis- 

paralione  ulla  et  respeetu  ad  alia,  et  lioc  se,   quuin   ex   hisforiis   innofescat   tofum 

sequaliter  est  oinuibus,  nec  magis  est  in-  regnum   Arabum   olim    fuisse   christianae 

telligens,  videns  aut  noscens  unum,  quam  religioni  subjectum.  Nonnulli  quoque  ex 

aliud.  Itaque  quod  est  intelligens  se  per  anliquis  philosophis  hoc  novisse  videntur, 

se,  non   magis  ad  unum  quam  ad  aliud  ut  Plato,  et  pra;sertim  Mercurius,  qui  de 

pertinet  :  idcirco  per  hoc  non  magis  est  Verbo  perfecto  integrum  scripsil  librum, 

ex  eo  unum  quam  aliud,  nec  magis  exit  quem  et  ob  hoc  Aoyov  rilziov  vocavit.  — 

ab  eo  intelligentia  una  seu  prima,  quam  Ifec  Guillelmus.  Qui  confra  praefatum  er- 

secunda  seu  tertia;  sicut  ex  Socrate,  per  rorem  alia  qusedam  inducit,  qua;  idcirco 

hoc  quod  est  Socrates,  non  potius  egre-  omitto,  quoniam  conlra  intentionem  phi- 

ditur  artificium  unum  quam  alterum,quo-  losophorum  sic  opinantium   parum  mili-    ' 

niam  quod  est  Socrates,  »qualiter  habet  D  tare  videntur,  et  ab  ipsis  faciiiter  solve- 

se  ad  artificia  omnia.  —  Rursus,  Greafor  rentur.  Quorum  posifionem  et  intentionem 

{equaliter  et  perfecte   infelligit   universa,  Scotus  compendiose  in  Scripto  suo  super 

quum   sit  omnium    splendidissimum   ex-  priinum  expressit,  et  infra  tangefur. 

pressissimumque   exemplar  :   ideo  ex  se  Porro  quid  de  hoc  videatur  tenendum, 

non  determinatur  aut  aliqua  necessitate  li-  an  scilicet  Plato  et  Mercurius  trinitatem 

mitafur  ad  producfionem  unius  dumfaxat,  personarum  aut  saltem  deitatem  Patris  ac 

neque    unius    magis    quain   aliorum;  sed  Filii  noverint,  jain  supra  primum  hujus  c/".t.xix, 

omnipotens  sua  liberlas  atque  electio,  ra-  voluminis   librum  diligenter  exposui.  — ^^Ia^*^' 

tio  est  quod    ab  eo  emanavit  nnum   aut  Praeterea,  quod  Guillelmus  ait,  intellectum 

plura,  et  quse  voluit,  et   item  ut  voluit.  quo   Pater  omnia   fecit,  esse  intellectum 

Denique,  quum  Deus  sit  penitus  infinitae  genituin,  scilicet  Filium  Dei,  non  est  sic 

T.  21.        "  5 


()l) 


IN    I.ir.ltl  M    II    SKNTKNHAIU  M.    —    DIST.    11    Qr.F.ST.    U! 


Cf.  dist 
III,  q.  3,  p 
at9C. 


iDtelligeiKiimi.  qiiasi  iiilfllccliis  d  iiilcl- 
ligere  iioii  (licaiiliir  in  diviiiis  cliain  ah- 
solule,  et  quasi  per  ea  sic  dicta,  nou  siul 
omuia  facta.  prout  siiper  primum  exprcs- 
sum  esl.  —  At  vcro  .Vviccbroii  islc,  (picm 
Guiilcliuus  vocat  Iheologum,  el  piital  fuis- 
se  chrisliamim  ac  .Arabeiu,  atque  aiile  Ma- 
hometum  (qui  Arabes  decepil)  luisse,  ipse 
est  Avicebroii  qui  ul  narrat  .Vlbcrlus  in 
libro  de  Mirabili  scienlia  Dci,  luil  IMato- 
uicus  ;  et  lib<'r  (jucin  Oiiillclmus  vocat 
Fontem  sapientijc,  cominunilcr  nuncupa- 
tur  liber  Foiilis  vitiP  :  iu  qiio  Avicebrou 
fassus  est  Deum  Patrem  omnia  operari  per 
Verbum  suum  ad  inlra  conceptum,  jiixta 
/oan»i.i,3.  illud  Joannis  :  Omnia  per  ipsuin  facta  suut. 


Summ.  tli. 
2«pait.  q.3. 


Cf.i.\\\, 
p.  320  K'. 


Nuuc  objecfa  solvenda  siint,  et  ad  pri- 
mum  respondct  Albertus,  quod  verbuin 
illud,  Ab  uno  nou  est  nisi  uiiuin.  scu, 
Idem  facil  ideiu,  intelligendum  est.  de 
agente  per  uecessitalem  nalune,  qiiem- 
admodum  calidum  calefacil ;  uon  aiitcm 
de  operantibus  per  intcllcctum  et  volun- 
tatem,  quiP  agunt  pcr  rationem  et  si- 
militudinem  suoriiiu  cffecluum,  et  juxta 
exigentiam  fiiiis  inlcnli.  Idcin  dicit  \\'\- 
chardus,  el  de  hoc  dictiim  est  pleuius  su- 
per  primum.  —  Per  quod  etiam  patct  ad 
secundum  solutio.iXihilo  minus,sicut  prae- 
habitum  est,  Deus  in  se  sumine  et  in- 
comparabilitcr  unus  et  simplex,  idem  et 
invariabilis,  diversa  distinctis  agit  ratio- 
nibiis  ac  ideis,  et  ita  qiiodammodo  vario 
inodo  sc  habet  ad  ea  :  (iiiic  variclas  uul- 
lain  ponil  varialionem  aul  div(M"silatem  in 
ipso,  sed  alleuditur  per  respeclum  ad  cre- 
ata  ac  ideata.  —  Ad  t(M"tium,  quod  utique 
creala  a  Deo  mananlia,  inler  se  ordinala 
sunt,  non  confusa  :  et  sic  ordiuate  fluxe- 
nint  a  Creatorc.  non  per  inlermedias  cau- 
sas  et  caiisalilalcs  divcrsas,  scd  |)cr  mo- 
deratricem  incrcalam  sapicnliam  omnia 
ordinanlcm  ac  propriis  ralionibiis  piodu- 
centem.  —  Ad  qiiarliim,  ipiod  omnc  crca- 
tiim  ali(piid  diviiiio  |)arlici|)al  bonilalis  : 
scd  D(Mis  cxcclsiis  cl  gloriosiis  \()liij|  suain 
p(Mleclioneiu,  bonilalein  el  cmincntiaiii  a 


.\  suinmo  crealo  usquc  ad  infimum  diversi- 
inodc  iii  rerum  ordinibus  declarare,  faci- 
ens  angelum  propc  se,  et  materiam  propc 
uihil;  el  tainen  ctiam  priinum  creatum, 
quautumlibel  emincus  aliis,  occumbit  et 
deficit  peniliis  infinite  ab  excellenlia,  per- 
fectione  et  gloria  supergloriosi  Creatoris. 
—  Ad  qiiinluin,  quod  auclorilas  divini 
Dionysii  sumilur  de  comparatione  Dei  ad 
creata  secundiim  qiiod  ipsis  jam  coiidilis 
influil,  provid(Mido  cl  IribiKMido  iiiiivcrsis 
juxta  capacilatem  et  disposilionem  ipso- 

B  luin.  Deus  quoqiie  eodem  modo  se  habet 
ad  omiiia,  ila  qiiod  in  ipso  iion  consistit 
diversitas,quainvis  ex  fonte  sapieutiic  suae 
ordo  alque  dislinclio  rerum  originaliter 
duxerint  ortuin.  — Ad  ullimum,  quod  .\vi- 
c(Mina  ac  sui  in  hac  parlc  iion  rccipiun- 
liir,  quia  Scriptura3  ef  rationi  ac  fidei 
contradicunt. 

Qualiter  mundus  a  Creatore  effluxe- 
rit  et  factus  sit,  et  qualiter  de  hoc 
Q      dioersi  diversimode  sint  locuti. 

Primo  libro  de  Universo,  septimodecimo 
capitulo,  ail  Giiillelmus  Parisiensis  :  De- 
clarabo  qualiUM'  univ(M'sum  exivit  a  Deo, 
et  qualitcr  cxcaiit  ab  codem  quolidie  qua? 
crcautur  ac  generantur  seu  alio  inodo  ab 
ipso  efficiuntur.  Itaqiie  quidain  dixerunt 
creata  exire  a  Creatore  per  modum  ema- 
naliouis  rivorum  ex  fonte,  ponenles  Crea- 
torcm  uf  fonfcm,  creafa  vero  jiixfa  ma- 
guifudincm  [)arvifaf(Mnvc  siiam,  esse  rivos 
D  aiit  rivulos  seu  distillationes  fluenles  ex 
ipso.  Quorum  error  destruifur.  qiiia  quod 
inaiial  ex  fonfe  per  moduin  isliim,  fuil  in 
foufe  pro  jiartc  auf  toto  aiilcqiiain  ema- 
navit  ex  illo.  niiiiniquc  in  fonlc  (pii  Deus 
est  nil  sit  quod  noii  sit  ipse,  ouiuia  fuis- 
sent  vel  ipse  Crcalor  aiit  pars  ipsius  :  ipse 
vcro  indivisibilis  csf,  ct  summe  ab  omni 
(  rcatura  diversus.  —  .\lii  dixeriinl  univer- 
siiin  exisse  a  Deo  (iiKMiiadinodiiiii  forma 
iuspecloris  iii  spcciilo  cxil  ab  ins|)cctore. 
Ef   isti  similifcr,  (piamvis  intcuderint  ac 


AN   r.UNr.r.V    CUKATA,    SI.M    A    IH.O    IMMKKIAriC    CIIKATA,    KTC 


67 


sciisciiiil  vcrilalciii,  iioii  laincii  i^ropric 
('X|)rcss(M'iiiil,  (|iiiiiii  iiiiivcrsiiin  noii  sil  iii 
alio  laiu|iiaiii  iii  spcciilo  snscipicnlc  cl 
siisliiicnlc  :  iiisi  (licaliir,  (|no(i  possihililas 
cjiis  sil  (jiiasi  rccipicns  cl  snsliiiciis  lor- 
inaiu,  (|iiniii  laincii  illa  aiilc  nnivcrsi  pro- 
(liiclioncni  iion  tiicril  cxlra  Dcnin  ali^piid 
posilivnni.  —  Alii  (lixcrnnl  niiivcrsnin 
exisse  a  Dco  iiislar  ninbra'  a  cor|)orc.  Scd 
isli  iniiuis  circuiiis[)C('lc  hxpiunlur,  (piiiin 
umbra  non  sil  aii^piid  cxicns  a  c()r|)or(;, 
sicnl  cgrcdilnr  liiincn  a  cor|)()i'c  Inininoso, 
nec  aliud  csl  obninhratio  jaclusvc  uiubra', 
uisi  proliibilio  luininis  (piain  tacit  cor- 
pns  iiiubrosuin  sna  inlcrpositiouc  iiilcr 
eorpus  luiuiuosuiii  cl  id  qnod  obninbraf. 
Corpus  quippc  nnibrosnin  iion  est  aliquid 
jacieus  ex  se,  sed  potius  prohibeus  ue 
luiuinosum  opposituiu  jaciat  Inmcu  in  id 
qiiod  cst  post  ipsniii  umbrosnin.  —  Alii 
dixerunt,  quod  universum  emanat  a  Crea- 
tore  per  modum  vestigii  a  calcautc  et  im- 
primeute,  qniiiii  tamen  praoter  Creatorem 
uil  fuerit  cui  imprimeret  aut  super  quod 
graderetur.  —  Alii  posuerunt,  qnod  uiii- 
vcrsum  a  Deo  egredilur  sicut  odor  ex  odo- 
rameulo,  ita  ut  uuiversum  non  sit  nisi 
odor  pertenuis  bonitatis  divina?  iucreatap. 
—  Quidam  asseruerunt  universum  flnxisse 
a  Deo  sicut  artificiatum  ab  artifice,  seu 
fabrica  quaecumque  a  fabricafore.  Et  is- 
ti  videntur  magis  veritati  appropinquare, 
quamvis  non  exprimant  eam  satis  perlu- 
cide  :  imo  sermo  eorum  obscurus  est  et 
incompletus,  quum  divinse  fabricationis 
seu  operationis  non  exprimant  inodum. 

Denique  preeinducti  sermones  qu»stio- 
nem  propositam  non  dissolvunt,  sed  reve- 
ra  dicunt  comparationes  ac  similitudines 
utiles  ad  imaginanduni  supereminenfiam 
Creatoris  super  universum  et  cuncta  crea- 
ta,  atque  ad  erigendum  intellectum  huina- 
num  ad  contemplandum  utcumque  inagni- 
ficentiain  gloria?  Conditoris.  Oiiuiii  nainque 
universum  dicitur  quasi  umbra  Creatoris, 
intelligunt  hoc  qui  rite  intelligunt,  talem 
esse  eminentiam  Creatoris  super  univer- 
sum,  qualis  est  eminentia  corporis  super 


.\  iiiiibrain,  (pi;c  iioii  csl  nisi  lciinissima  ct 
(piasi  iiianissima  dcsignalio  cor|)oi'is,  el 
iinlla  cx  parlc  comparabiiis  coi'|)ot'i  iii  vir- 
Inlc  aiil  boiiilatc,siciil  iicc  iiiiivcrsuin  Cre- 
alori.  Sic  qiiippc  oiniiis  gloria,  |)Olestas, 
piilcliriliido,  siiavilas,  sa|)iciitia,  bonitas, 
bcalilndo  totiiis  iinivcrsi  siiignlai'uiii([ii(^ 
|)ai'liiiiii  ejiis,  ad  gloriam,  [lolcslalcm,  [)ul- 
cliritudincm,  siiavilatcm,  sa[)ientiaiii,  boni- 
tatcin,  bcalitiidiiieiii  [)ci'lcctioiiciii([U(!  Dci 
com[)arala',  siiiif  vciiil  niiibra  [)(u'modica. 
Sic(|iic  ('()m[)arali()ncs  ac  simililndincs  is- 

H  la'  iioii  |)ai'uiii  tc  juvaut  ac  crignnl  ad 
(!onlciii[)iaiiduiii  [)i'0  [)Oss(!  aiif  salfein  iina- 
giiiaudnm  iilcniiiqiK^  majcstatein  siiper- 
('miiKMitissiiiiain  Crcatoris.  —  Coiisiiniliter 
habet  se  similitndo  dc  ins[)ectore  speculi 
et  siia  imaginc.  Taiiicu  in  hoc  differunt, 
quod  iiilcrduin  iiiiago  rcsullans  iii  s[)ccnlo 
pcne  cjusdcm  apparct  pulchrifndinis  ut 
iuspector;  universum  vcro  dissimililudine 
incomparabilis  prorsusque  infinitae  distan- 
tiae  longe  exslat  ac  deficit  a  Creatore  ac 
pulchritudiue  ejus.  Quemadmodum  etiam 

C  juxta  diversitafem  speculorum  in  clarita- 
le,  inagis  aul  ininus  apparet  in  eis  pul- 
chrifudo  inspicientis;  sic  juxta  diversita- 
tein  creaturarum,  magis  aut  minus  relucet 
in  eis  similitudo  pulchritudinis  Creatoris, 
secundum  quod  Plafo  vere  dixit  de  Deo 
in  primo  Tiinwi  :  Optimus  erat.  Porro  ab 
optiino  invidia  longe  est  relegata  :  itaque 
cuncta  sui  similia,  prout  cujusque  natura 
capax  beatifudinis,  id  est  bonitatis,  esse 
poterat,  effici  voluit.  Haec  videtur  intelle- 
xisse  Avicebron  :  Creaturae,  inquiens,  ere- 

D  xerunt  se  ad  Creatorem,  fecerunfque  ei 
umbram.  —  At  vero  qui  dixerunt  univer- 
sum  esse  velut  vestigium  Creatoris,  insi- 
nuaverunt  nobis  remotissimam  distantiam 
universi  a  Deo  in  bonitate  et  omni  perfe- 
ctione,  ipsumque  universum  ac  singulas 
partes  ejus  esse  queedam  signa  ac  vias  du- 
centes  ad  Creatoris  nofitiam,sicut  ferarum 
vesfigia  ducunt  venafores  ad  ferarum  la- 
tibula;  quantuni  etiain  Deus  voluit  nos 
excitari  et  adjuvari  ad  cognoscendum  ma- 
jesfatem  ipsius,  quibus  tot  ac  tanta  dona- 


G8  IN   LIHULM    II   SENTENTIARUM.    —   DIST.    I  ;    QL.tST.    IV 

vit  signa  atque  vesligia  ad  obtiiK'i»(liim  siii  A  nionstratum.  Est  ergo  hapc  qucTstio  :  An 
noliliam.  —  Insupcr  quantum  atl  simili-      mundus   ab   seterno   et  sine   omni 
tudinem  illaiu  odoris  ac  odoramcnli.  dili-      temporali  initio  sit  creatUS. 
gcnler  advcrlc,  quod  omnis  bonilas,  omnis  Vidctur  (juod  sic.  l*iimo  apparcl  auclo- 

suavilas,  omnis  ulililas  univcrsi,  est  quasi  rilale  probalionibusquc  Philosophi.  qui  is- 
quidam  odor  divina?  bonitalis  alque  dulce-  lud  in  |)luribus  locis  ex  inlenlione  probat 
dinis.excilans  et  alliciens  ad  dcguslandum  et  tenel.  Primo,  quia  maleria  prima  inge- 
et  appelcndum  dulcedinem  illam  incrca-  iiila  esl  et  incorruplibilis  :  quod  enim  ge- 
lam.  quam  cx  hac  comjiaralionc  conslat  ncratur.  ex  subjcclo  scu  maleria  aliqua 
csse  immcnsam  :  quo  constal  quam  vile  gcncralur;  cl  quod  corrumpitur,  iu  sub- 
sil  odoribus  islis  crcalis  plus  alTici  et  gau-  jectum  corrumpilur.  Secundo,  coelum  non 
derc  quam  inlerminabili  iila  dulccdine.  habet  conlrarium  :  crgo  ingenerabile  et 
Et  ex  eadem  comparalionc  manifesta  cst  B  incorrujilibile  exstat,  prout  primo  Coeli 
parvilas  cordium,  (juie  cx  odorc  islo  lam  arguil  Philosophus.  Tcrlio,  si  machina 
modico  non  solum  implcntur  aul  incbri-  mundi  dc  novo  cl  cx  lcmporc  csl  crcata, 
antur,  scd  eliam  immcrguutur  ct  absor-  crgo  vacuum  ab  aelerno  fuit  ubi  nunc 
bcnlur.  Quum  cnim  ad  ipsum  fontcm  sua-  coelum  est.  Quarto,  de  tempore  non  ha- 
vilalis  crealum  sil  cor  humanum,  mani-  bemus  nisi  nunc  fluens,  cujus  ratio  est 
festum  est  ipsum  a  sua  debila  maguiludine  quod  sil  finis  prffiteriti  principiumque  fu- 
incomparabilitcr  minoratum.  —  Pra?tcrea  turi  :  ergo  ante  omne  nunc  temporis  fuit 
qui  uuiversum  dixcruut  cmanassc  a  Dco  tcmpus.  —  Mulla  his  consimilia  ad  istud 
tanquam  arliricialum  cl  fabiicam  ab  artifi-  probandum  inducunlur  argumcnla  :  quae 
cc,verum  loculi  suut,quum  univcrsum  sit  oinitlo,  quia  nil  aliud  probant  nisi  quod 
opus  pulchcrrimum  Dei,ab  increala  ipsius  iiiundus  non  incepit  per  aliqiiem  primum 
arte  procedens.Verumlamen  pars  univcrsi  C  motum,  aut  naluralem  mulationem,  ncque 
quae  primo  creala  est,  non  vidclur  per  per  variationem  primi  agenlis;  non  autem 
modum  artificii  processissc,  quaiilum  ad  quod  nou  inccpcril  pcr  simplicem  emana- 
hoc  quod  non  per  iustrumenta  cxstitit  fa-  tioncm  ab  invariabili  atquc  libcrrimo  Cre- 
cla,  simiiiler  nec  spiriluales  sijbstantite.  atore,  qui  in  se  incoinmutabilis  pcrma- 
—  Hffic  Guillclmus :  qui  de  his  scribit  pro-  ncns,  in  illo  nunc  ac  temporis  primo 
lixe,  et  quamvis  comparationes  illas  ema-  inslanti  condidit  mundum  in  quo  ab  aeter- 
natiouis  mundi  a  Deo  primo  rcdarguere  no  ipsnm  creare  decrevit,  sicut  ct  alia 
vidcalur,  jjoslea  tamen  cas  coiupetcntcr  multa  quolidie  facit  el  crcal  dc  novo. 
collaudat.Nam  ct  pie  qucunt  salvari.quum  Porro  Aviccnna  cl  Algazcl,  Avcrrocs,  et 

non  dcnlur  nisi  pcr  similitiidincm  quam-  alii  quidam  Pcripatetici,  acutiorcs  ad  pro- 
dam,  et  omne  simile  exsislat  dissimile.  Ve-  bandum  mundi  fflernitatem  rationes  inlro- 
rum  de  isla  malcria  infra  plcnius  disse-  D  duxerunl  quam  ipse  Philosophus,  ulpole, 
retur.  quod  volunlas   Dei    naluralilcr  el   neces- 

sario  opcratur  quod  intcllcclus  divinus 
diclat  cl  ostcndil  mclius  cl  convcnicns, 
imo  optimum  convcnicntissimumquc  con- 
sistere,  et  ei  polissime  congrucre  ac  de- 
Tarto  principalitcr  qiurritur,  An  ccre,  ulpote  :  suam  immensam  bonilalcm 
mundus    Sit    aeternus.    I^l    nuuc      rcbus  communicarc,  atque  divitias  glorise 


QU/ESTIO    IV 


0 

qua-si.  2  supra  luull i|)liciler  cst  ostcnsum,  quod  sit  sua>  oslcndere,  et  sua>  majcslalis  habcre 

""  ■*•  ])rodiiclus  a  Dco,  cl  quod  Aristotclcs  scn-  ininistros  ac  rcgnum  ct  univcrsalc  domi- 

sil  lioc,  Plalo  (juo^pic,  cl  alii  mcliorcs  ])hi-  niiiiu  :  quod  totuiu  absquc  sutc  bcatiludi- 

XXXVI  eic.    losophi  :  (piod  et  suj^cr  |)riinum  cst  dc-  nis  delrimcnlo  pcraclum  est  per  hoc  quod 


AN  MUNDrS   All    .ETKnNO   ET   SINR   OMNI   TKMPOHALI   INITIO   SIT  CHKATUS  60 

so  aM(M'naIi((M'   \)rv  (M-calioiHMi»   (•oinmiiiii- A  (M'{;o  pMiiiil  ;  si    iioii    Nolnil,  ci^o   invidiis 

cal.  Iino   isliul  vidcliii'  ci   naliiralissiinnin  riiil.    (lonronnihM'   ar{:;iii    polcsl    ad    isliid 

jiiLMindissiinniiKjiK^   riiissc,  (|niiin   l)onnin,  proposilnin    :   (|nia    aiil    potiiil    d    voliiil 

ct  lalc  bonnin  iil  ipsc  csl,  sil  sui  nalnra-  inniKlnin  ab   jntcrno  crcarc,  aiit   non.   Si 

lilcr  dirriisivuin,  cl  t(Miacilalis  ct  qnasi  in-  non  potiiil,  non  fiiit  oinnipot<Mis ;  si   iion 

vid(M\lia>  vidcalui',  iion  iiii[)crliri  aliis  cpiod  voluil,  iioii  ruit  mnniricns,  lil)(M'alis  ct  ca- 

cis  opliiniiin   saliilxM^riiniiiiuiuc  consistil,  rilaliviis,  scd  lcMia.x  cl  invidiis. 

et  siiic   iinp(Mliciilis    incommodo  cis   po-  Isla  liisquc   similia  siiiil   (pi;c    liiimana 

tcst  iinp(M'liri.  sapiciilia,  vcl  polius  hiimana  ralnitas,  con- 

PriT.lcrca,  iion   vidctur  possc  causa  ra-  tra  immcnsam  Crcaloris  sapicnliam  obji- 

lionabilis   assij^nari    cur  dislnlissct    miin-  cit,  cxcogitat,  fiiigit.  —  DcMiiquc  rationes 

duni  crcare.  —  Et    rursiis,   miilti    Sancli  iioii  minus  forlcs  ad  pi'ol)aiidnin  linjiis  op- 
inlcr  doclorcs  GriTCOrnm  dixcrunl  inlcllc-  |{  posiluin    indiicuntiir,   ct  lain  cx  philoso- 

etnalcs  crcatiiras  scu  angclos  diii  omiiino  phia  quaiii  cx  thcologia  suinuiiliir,  prout 

ante  sensibilis  iiiundi  crcationcm  esse  cre-  panlo  post  elucescet. 
alos:quoniam  indcccns  ipsis  apparct, qiiod 

snmma  ct  snpcroplima  illa  majcslas  pcr  Ad  hffic  Thomas  respondct  :  Circa  hanc 

tot  srt>cula  absquc  ministris  ct  effusionc  qiia:;stioncm  cst  triplcx  posilio.  Prima  est 

siue  libcralilatis  ab  .Tlcrno  fnisscl  usquc  philosophorum,  qni   dixcrnnl,  quod    non 

ad    sensibilis   iiiiindi    prodnctioiicm.    Scd  soluiu  Dcus  cxstilit  ab  »tcrno,  scd  ctiain 

simili    ralionc  polcst  probari,  quod  anlc  alia.   Et   circa   hoc   diversificati   fuerunt. 

qua^cumque  saecula  assignabilia  ct  imagi-  Nam  quidam  ante  Arislolelem  posnerunt 

nabilia  niimcro  ac  dnratione  finila,  crea-  mundum  generabilem  ac  corriiptibilcin  cs- 

tus  sit  nuindus,  quuin  anle  ssecula  illa  ac  se,  quia  ila  est  de  toto  nniverso  sicut  de 
talia  adhuc  imaginari  queant  saocula  infi-  C  quocnmque    particnlari   alicnjiis    speciei, 

nila,  in  quibus  Dcus  sine  regno  et  mini-  cujiis  nnuni  individuum  corriiinpitur,  et 

stris  ac  munificcnlia  exstilisset.  —  Insn-  aliud  generalur.   Et  isla  Empedoclis  fuit 

per,  causa  potissime  intellectiva  ac  bona,  opinio.  Alii  dixerunt,  quod  res  ab  aelerno 

natnraliler  in   suo   dcleclatur   effectu,  ct  niovebantur  motu  inordinato,  et  postea  ad 

complacentiam  habet  in  eo.  Unde  et  Scri-  ordinein  sint  redacKie,  aut  casu,  ut  dixit 

p«. ciii,  31.  ptura  tcslatur  :  Lpelabitur  Doininus  in  ope-  Democritus,  vel  a  Creatore,  ut  Plato,   ut 

ribus  suis.  Plalo  quoque  disscruit  Deum  patct  lcrtio  Coeli.  Alii  dixerunt,  quod  res 

gaudio  fuisse  clatum  dum  inundum  pro-  ab  a^terno  fuerunt  secundum  ordinem  in 

duxit,  sicut  in  libro  de  Civitate  Dei  reci-  quo  nunc  sunt.  Et  isla  est  opinio  Aristo- 

tat  Augustinus.  Has  autem  delicias  glorise  telis  et  omnium   philosophorum  sequen- 

Deus  ante  mundi  productionem  per  infi-  tium  eum ;  estque  probabilior  aliis,  quan- 
nita   sa^cula   non   habuisset,   si    mundum  D  quam  omnes  sint  fals»  atque   ha?reticae. 

produxisset   de   novo.  —  Amplius,   sicut  —  Secunda   positio  est  dicentium,  quod 

nunc  nielius  est  mundum  esse  quam  non  mundus  incepit  esse  quuin  prius  non  fuit, 

esse,  sic   ab   seterno  melius  (ut  apparet)  et  oinne  quod  est  prffiter  Deum,  et  quod 

fuisset    mundum   esse  quam   non   esse  :  Deus  non  poluit  inundum  ab  aelerno  fa- 

quod  autem  melius  seternaliter  fuit,  decuit  cere,  non  ex  impotenlia  sua,  sed  quoniani 

ab  wlerno  fieri  ac  compleri  a  Deo.  — •  Po-  mundus  ab  a>tcrno  fieri  non  potiiit,  quum 

slremo,  Augustinus  sic  arguit  :  Vel  Deus  sit  crealus.  Volunt  quoque,  quod  mnndum 

potuit  ab  seterno  gigncre  Filiuin  sibi  aequa-  incepisse   non    solum   fide    teneatur,   sed 

lem,  aut  non  potuit.  Si  non  potuit,  nequa-  etiam  demonstrative  probetur.  —  Tertia 

quani  omnipotens  fuit.  Si  potuit,  aut  ergo  positio  est,  quod  omne  quod  est  praefer 

etiam  voluit,  vel  non  voluit  :  si  voluit,  Deuin,  incepit  esse,  atlamen  quod  mun- 


70  IN   LIBUIM   II    SENTENTIARLM.    —   DIST.    I  ;   QU.EST.    IV 

duiu   iucepisse  uequeat   dcniouslrari,  sed  A  daiu.    au    houiines   essenl   facli.   et    quo- 

revelalionc  iunolescil  ac  credilur.  Qua»  po-  modo.  Cui  quum  ille  expoueret  ordiuem 

sitio    iuuititur   auctoritali    Giefiorii,  asse-  iialivilalis  liumaua>.  uou  credidil  puer,ob- 

reulis  quod  cst  qua^dam  proplielia  de  pra'-  jiciciis  quod  iiisi  hoiiio  respirel  el  comc- 

Ccn. 1,1.  lcrilo,  ut  quum  Moyses  dixit  :  lii  principio  dat,   supcrClua  quoqiie  expellat,  nec  uno 

creavit   Deus  coeluin  et  terram.  Cui  posi-  valeat  vivere  die.  Simililer  errant  qui  ex 

tioui  couseulio,  quia  non  credo  qiiod  ad  modo  fieiidi  res  mundo  jam  perfecto,  vo- 

hoc  valeat  ratio  demonstraliva  adduci,  sic-  lunt  necessitatem  vel  impossibililalem  in- 

nt  neque  ad  suinmam  Triiiilalem,  qiiaiii-  ccpliouis    muudi    ostendere    :   qiiia    quod 

vis  impossibilc   sit   eam   uou   csse.   Qiiod  iiiiiic  iiicipil  esse,  iucipit  esse  per  motuin, 

osteudit   debililas    raliouuui  qu;c  ad    hoc  proplcr  (juod  oporlet  qiiod  moveus  pr;r- 

pro   demonstrationibus   adducuutur,  qih-e  cedat    duralione,  et  qiiod    pr;pcedat    ina- 

omiies  a    philosophis    poneiilibus    muiidi  B  leria*,  et   contrarietates   exsislaiit   :  qiia?    •naiura 

{eternilatem,  induct;T>  siiiit  ct  soluta>  :  ideo  necessaria  non  fuerunl  in  primo  egressu 

potiiis  in  fidei  irrisiouein  qiiam  in  ejiis  iiniversi  a  IJeo.  —  Ihec  Thomas  in  Scriplo. 

confirmatiouem  vcrtunliir,  si  quis  talibiis  lusiiper  in  priiiia  parle  Siiiiiiu;e,  quto- 

rationibus  iimitens,  muudi  novitalem  con-  stioue  quadragesima  sexta  :  Volunlas  (in-    an.  i. 

tra  philosophos  probare  inteuderet.  qni')  Dei  caiisa  est  rerum.  Sic  ergo  aliqua 

Dico   ergo,    quod   ad   neutram    partcm  necesse  est  esse,  sicut  necesse  est  Deum 

qua?sfiouis    istiiis    siint    demonstrationes,  illa  velle  :  quia  necessitas  effectus  ex  ne- 

sed  raliones  ad  ulramque  parlem  proba-  cessilale  causa"  dependet,  ut  quinto  Me- 

biles  sive  sophistic;e.  Qiiod  iiisiuuant  vcr-  laphysic;c    dicitiir.    Oslcnsum    est    autem 

ba  Philosophi,  priiuo  Topicorum  diceiilis,  supra,  quod  absolute  loquendo  non  neces-    (/. t. xx, 

quod  sunt  quffdam  problemala  de  qiiibiis  se  est  Deum  aliquid  velle  nisi  se  ipsum.  '''^'■'    ' 

rationem  non  habemus,  ut,  iilrum  uuin-  C  Non    est    ergo    necessariiim    Deum    velle 

dus  sit  a^ternus.   Tnde   hoc    ipse   demon-  qiiod  imiudus  fuerit  semper  :  unde  nec 

strare  nunquam  inteudit.   Quod  patel  ex  dcmonslrative  potest  probari.  Nec  Aristo- 

modo  siio  procedeiidi,  qiioniam  iibicum-  telcs   demonslralivc   probavit   hoc   :   imo 

quc  quspstioncm  istam  j)cilraclat,  sempcr  spccialilcr  iiileudebat   probarc,  quod  non 

adjuiigit  aliquam  pcrsiiasionem  vel  ex  opi-  incepil  eo  modo  quo  quidam    posuerunt 

nione  mullorum,  vel  ex  approbatioue  ra-  philosophi.  Unde  tam  octavo  Physicorum 

tionum  :  quod  ad  demonslratorem  nullale-  quam    primo    Coeli,    pr;emittit    opiniones 

nus  perlinet.Causa  autem  cur  demonstrari  Auaxagora?,  Empedoclis  et  Plalonis,  contra 

non  jiolest,  est  ista  :  qiioniam  nalura  rci  quos  ratioucs  coulradiclorias  indiicit. 

variatur  secundiim  quod  est  in  csse  pcr-  lliuc  miinduiu  iiiccpissc  cx  lempore,  esl     an.  2. 

fecto,  et  secundum  quod  est  in  priiiio  fieri  arliculus  fidci.  Novilas  quiiipe  mundi  de- 

suo  quo  a  causa  siia  egredilur;  quemad-  D  monslrari  non  v;ilcl  cx  parte  mundi  ipsi- 

modum  alia  natura  est  homiuis  jam  nali,  us.   Principium    uamque    dcinonslrationis 

et  secundum  quod  adhiic  iii  utero  est  ma-  est   (piod  quid  est.  UnumquodqiK^  aulein 

terno.  Hiuc  si  qiiis  ex  couditioiiibiis  hoiiii-  sccuiidiim  ratioucm  sii;e  s|)cciei  abslrahil 

nis  jam  nali  cl  pci  rccli,  vcllcl  argiimciilari  ab  hic  ct  uiiuc  :  proplcr  (juod  iinivcrsalia 

de  conditiouibus  cjiis  seciindiim  (piod  ad-  diciiulur  essc  iibi(pic  c!  scinper.  rnde  de- 

huc  est  imperfectus  atque  in  utero  inatris  monstrari  nou   potesl,  qiiod    homo,   lapis 

exsistens,  deciperetiir  :  prout  refert  Rabbi  aiil   cadum  nou   fiicrit  semper.   Similiter 

Moyses  de  quodain  puero  qui  inortua  lua-  dcmonstrari    iion    |)Olest   cx   parlc   causw 

Ire  quuiii    mcnsium    csscl    paucorum,   in  agculis,  (iii;e  agil  pcr  voluntatcin  :  voliin- 

silva  solilaria  csl  iiiilritiis,  pcrvcnicuscpic  tas  cuim   Dci   ratiouc  iiou  potcst  iuvcsli- 

ad  auuos  discrclionis,  inlerrogavil  a  qiio-  gari  nisi  circa  ea  qiue  necesse  est  Dciim 


AN  MriNnrs  \n  .f.tkuno  kt  sink  omm  Tr.MPouM.i  imtio  sit  r.iiK.vTrs 


71 


vcll»';  lalia  aiilcin  iioii  siiiil  (|ii;i'  ciica  cic- 
aliiras  viill  Dciis.  —  Dciiiiiiic  iililc  csl  lioc 
pensarc,  iic  roilc  (|iiis  (jiiod  iidci  csl  dv- 
moiislrarc  prjcsiimciis,  lalioncs  noii  ncccs- 
sarias  inlrodiical  (pia'  inri(l(dil>iis  pr;rl)c- 
anl  malcriain  irridciidi,  ;csliiii;in[il)iis  illis 
qnod  proplcr  Iinjnsmodi  ralioncs  conson- 
tiamns  crcdcndis.  —  Ihcc  iii  Siiiiiiii;i. 
Porro  in  Siimin.i  coiilra  gcnlilcs,  libro 
ci^cis.  sccnndo,  sancliis  Doclor  dc  Iiac  malcria 
scrihil  miilliim  <Iirriisc,  dcfcndcns  ctiain 
ibi  (pi;c  (licl;i  siml,  cl  ralioncs  varias  in- 
trodnccns  philosoi^hornm  lain  ex  partc 
Dci  qnain  c.\  partc  rcrnm,  qnain  cliam  i'a- 
elionis,  ad  probandiim  iniindi  ;x>ternita- 
tem, qnas  dilig;ciilcr  solvit  ibidcin;  rationcs 
qnoqiic  conanliiim  dcmonslrarc  impossi- 
bilitalcm  a^lcrnitalis  inniidi,  qnas  ilidcm 
solvit. 

Prapterea  Pelrns  in  hac  malcria  lcnet, 
quod  mundns  non  potuit  fieri  ab  apterno, 
imo  quod  nulla  crealnra  poluit  Deo  esse 
cocptcrna,  non  ex  impotentia  Dei,  sed  ex 
rcpugnantia  et  incapacitatc  naluriB  crea- 
tae,  sicut  fortior  vinci  non  potest  a  minus 
forti.  Et  quamvis  Deus  potuit  ab  seterno 
creare  secundum  quod  ly  ab  a?terno,  de- 
terminat  verbum  hoc,  potuit;  non  tamcn 
secundum  quod  dcterminat  hoc  verbum, 
creare.  —  Hujus  positionis  motiva  infra 
ponentur.  Ex  qua  etiam  sequitur,  quod 
mundum  incepisse  non  sit  articulus  fidei, 
sed  valeat  demonstrari. 

Idem  tenet  hoc  loco  Richardus,  Petro 
concordans,  et  multas  pro  se  rationes  ad- 
ducens,  qua;  infra  tangentur. 

Albertus  quoque  tenet  hoc  ipsum,  et 
multipliciter  probat,  quemadmodum  jam 
patebit. 

Et  sequitur  eum  Udalrieus  in  Summa 
sua,  libro  quarto,  ubi  declarat,  Philoso- 
phum  in  hac  materia  non  assertive  sed 
opinative  esse  locutum,  et  quod  dicendo 
mundum  esse  aeternnm,  sumpsit  »ternita- 
tem  non  nisi  pro  tota  duralione  primi  mo- 
bilis  motionisque  ejus,  et  ita  non  deroga- 
ret   fidei   veritati    ponere    mundum    essc 


\  ;clciiiiiiii.  |[;cc  ('(Lilriciis.  -  \  (■rnmlamcii 
.Aristolclcs  poliiis  opinabatiir,  lioc  lcmpiis 
cl  ipsiiiii  iiiobilc  primiim  cjiisiiuc  moliim 
non  iiiccpissi^  i\c  novo,  iici;  Dciim  ca  pra'- 
ccssissc  (Iiiriilioiic  :  idcir(;o  iii  hoc  noii  dc- 
bcinus  Aristotclcin  iioslr;i'  fidci  concorda- 
rc,  nec  est  concordalio  nisi  ad  vocem  et 
acrciii,  noii  ;id   intentioncm  cl  v(M'italcin. 

insiipcr  noiiavcnliira  hic  loqiiitur  :  Po- 
ncre  miindiim  ^ctcriialitcr  cssc  prodii(;liim 
el  res  oinncs  cx  nihilo  cssc  prodiictas,  om- 

H  nino  est  contra  verilalcin  et  rationem,  in 
lantuin  iil  iiiilliim  philosophoriim  quan- 
liimcunique  parvi  intellcctus  id  credidcriin 
posuissc,  qiiia  hoc  implicat  manifcstam 
conlradictioncin.  Poncr(^  autcin  inundum 
esse  iTlcrnnm  pnrsupposila  iclcrnitatc  ina- 
teriae,  ralionabile  ct  inlclligibile  esse  vi- 
detur  duplici  cxcmplo.  Egressus  enim  re- 
rum  mundanarum  a  Deo,  est  per  modum 
vestigii  :  ideo  sicut  nil  prohiberet  vesti- 
gium  csse  a^ternum,  si  pes  esset  a;ternus 
et  eliam  pulvis  in  qiio  formaretur  vesti- 

C  gium,  cl  tamcn  vestigium  esset  a  pede ; 
sic  si  materia  esset  Deo  coa^terna  et  non 
prodncta,  nil  prohibcret  rem  ex  ea  factam 
esse  ffiternam.  Aliud  exemplum  cst,  quia 
creatura  procedit  a  Deo  ut  uinbra,  Filius 
Dei  ut  splendor  :  sed  quam  cito  est  liix, 
est  etiam  splendor  ac  umbra,  si  sit  corpus 
opacum  ei  objectum.  Si  ergo  materia  co- 
a?terna  est  auctori  tanquam  opacum  luci, 
tunc  sicut  rationabile  est  ponere  Filium, 
qui  est  splendor  Patris,  Patri  coacternum  ;  ffebr.1,3. 
sic  rationabile  videtur,  mundum,  qui  est 

D  uinbra  suinmac  lucis,  esse  aDternum.  Imo 
rationabilius  est  hoc  quam  ejus  opposi- 
tum,  utpote,  quod  materia  fuerit  aeferna- 
liter  absque  forma,  ut  quidam  dixerunt 
philosophi  :  et  in  tantum  rationabilius,  ut 
et  excellentior  ille  philosophus  Aristoteles 
in  illam  opinionem  dilapsus  sit,  ut  Sancti 
ei  imponunt,  et  commentatorcs  ejus  expo- 
nunt,  ac  verba  ipsius  praetendunt.  Quidam 
tamen  moderni  dicunt  euin  hoc  nunquam 
sensisse,nec  intendisse  probare  quod  mun- 
dus  omnino  non  cceperit,  sed  quod  motu 


72 


IN  LIBIILM    II   SENTENTIARIM.   —  DIST.    1  ;   QUiEST.    IV 


non  copperit  nalurali.  Porro  quid  horutn 
sit  verius,  nescio  :  hoc  unuui  scio,  quod 
si  posuif  munduni  non  ineepisse  secun- 
duni  naturani,  id  est  naturali  niutalione 
ac  molu,  verum  dixit,  et  rationes  ejus 
sumptap  ex  mofu  et  tempore,  ad  hoc  sunt 
efficaces.  Si  vero  sensif.  quod  nullo  modo 
incepit,  manifeste  erravit  :  atque  ad  vitan- 
dum  conlradiclionem,  necesse  fuit  eum 
ponere  aut  inunduin  non  esse  faclum,  aut 
non  esse  facluui  ex  nihilo;  ad  vitaudum 
vero  actualem  infiuilalem,  necessc  ei  fuit 
ponere  aul  ralionalium  animarum  corru- 
plionem,  aut  unitalem,  aut  circulationem, 
ct  ila  auferre  veram  esse  felicilalem  :  sic- 
que  error  de  mundi  jeternilale  malum 
habet  initium  et  pessimum  finem.  Ilaec 
Bonaventura. 

Sed  sicut  jam  patuit  evidcnter,  eliam 
magni  Peripatelici  qui  dixerunt  omnia 
qua?  sunt  citra  Deum,  esse  producla,  ma- 
teriam  quoque  crealam,  posuerunt  nihilo 
minus  creaturas  ab  sclerno  sine  temporali 
fuisse  initio,  et  unam  inlelligeuliam  csse 
creatam  ab  alia.  —  Averroes  demum  prie- 
cipuus  Arislotelis  commenlator,  in  libro 
suo  de  Substanlia  orbis  apertissime  pro- 
teslatur,  quod  nunquam  fuit  de  menle 
Aristolelis  dicere  quod  cadum  essef  a  pri- 
ma  causa  solum  per  dependentiam,  sed 
etiam  per  realem  productionem  seu  ve- 
rain  crealionem.  Idcirco  nec  posuit  mun- 
dum  non  esse  fHcfum,  nec  etiam  quod  noii 
sit  factus  ex  nihilo.  Iino  dixif,  a  Deo  om- 
nibus  derivalum  esse,  esse  el  vivere;  af- 
que  secundo  Primac  philosopiiia^,  illud 
quod  est  maxime  ens  et  inaxime  verum, 
videlicet  Deum,  omnibus  ceteris  esse  cau- 
sam  verilafis  ac  (Mitilalis  non  soluin  fina- 
lem,  sed  eliam  effectivam,  quum  dicat  ab 
ipso  omnibus  esse  derivalum  ef  commu- 
nicatum  ipsum  esse  et  vivere,  his  clariiis, 
his  vero  obscurius.  Nec  pufandum,  quod 
tanti  philosophi,  qui  noverunl  nobilissi- 
ma  illa,  ulputa  inlelligenlias,  esse  crea- 
tas,  ignoraverinl  infimum  el  imperfeclissi- 
mum  entiuin,  |)ula  materiam  piiinam,esse 
productam,  imo  creatam,   id  est  aliunde 


A  habere  hoc  ipsum  quod  est  :  et  hoc  infra 
ostendam.  Et  hoc  clarius  dicit  in  libro 
quein  fecit  de  Xatura  deorum,  et  in  ('[)i- 
slola  de  [*rincipio  universi. 

Denique  Alexander  idem  prolesfans  : 
Triplex  est  (inquil)  cognitio,  pufa,  per  in- 
spirationem,  per  Scripturarum  declaratio- 
nem.  per  operum  revelationem.  Omnibus 
modis  his  conliiigif  venire  in  cognilioncm 
creationis,  videlicel  :  per  fidei  inspiratio- 
nein,  quum  fides  ponaf  creafionein  ;  per 
Scripturarum    inspecfionem,  qua)   est   ex 

B  lege,  Prophetis  et  Evangelio;  per  operum 
revelationem  :  nam  operuni  revelatio,  id 
esl  mauifesfafio  effectuuin  Dei,  indicat 
omnipolenliain  esse  in  Deo;  omnipolenlia 
vero  ponit  crealionem,  id  est  productio- 
nem  ex  nihilo  :  si  enim  non  posset  produ- 
cere  nisi  ex  aliquo,  non  esset  omnipofens, 
quum  major  potentia  posset  secundum 
verifatem  intelligi.  —  Quod  aufem  quidam 
philosophi  nou  pervenerunt  ad  cognitio- 
ncin  cieationis,  est  quia  non  ascenderunt 
ultra  ralionem  materia^.  Quod  autem  per- 

C  venerunt  quidam  ad  eam  tam  ex  Scriptu- 
ris  quam  operuin  considerationibus,  con- 
slat  ex  hoc  quod  septimo  Confessionum 
asserit  Augustinus  :  Osfendisli  mihi  per 
hominem  quemdam  quosdam  libros  Plalo- 
nicorum  ex  Gra>co  in  Latinum  versos,  in 
quibus  legi,  non  quidem  his  verbis,  sed 
hir<,'  mullis  el  mulli[)licibus  suaderi  ratio- 
nibus,  quod  in  [)riiici[)io  eral  Verbum,  vljoann.i,{. 
Verbum  eral  apud  Deuin  :  usque  ad  illud, 
Et  inundus  eum  non  cognovif.  Porro  quod  ibid.io. 
sequilur,  In  propria  venit,  et  rursus,  Et /ftw.ti.u. 

D  Verbum  caro  factum  est,  ibi  non  legi.  Ita- 
que  [)hilosophi  meliores  creationem  nove- 
riint.  Ail  quippe  Avicenna  in  sua  Prinia 
pliilosophia  :  Si  fuerit  esse  rei  post  non 
esse  absoliile,  tunc  adveiiliis  ejus  a  causa 
erit  crealio  :  qui  esl  dignior  modiis  dandi 
esse,  quia  privafio  removefur  omnino,  at- 
que  inducitnr  csse.  Sed  si  ponatur  priva- 
tio  faliter  quod  esse  pr.Tcedal  eam,  sic 
generatio  est,  impossibilis  nisi  ex  mate- 
ria,  el  indiiclio  i|)sius  esse  rei  ex  re,  quod 
est  debilc   et    breve   fulurum.   Itcm,   in 


t 


AN  MUNDUS   An   /FTEnNO   ET   SINE  OMNI  TEMPOnALI    INITIO   SIT   CnEATlS 


73 


libro  (l(*  CavU)  cI  iiiiiikIo  iKihcliii'  :  l*ci' 
huiic  iiiiincriiin  ([)iilu  ((.'rnariiiin)  ii(liiil)iii 
iiiiis  iios  ipsos  niaf^iiificarc  Dcnin  crcalo- 
rcin,einincnlcin  propriclalibiis  cornin  (jiuc 
crcala  snnt.  Undc  accipilnr  ([110(1  |)lii!o- 
sophi  [)crvciicriint  ad  cogiiilioncin  (Irca- 
loris  in  (inaiiliiin  crcalor  csl.  Ha>c  Alcx- 
andcr. 

Ainjtlius  niiraudus  dc  S.  Porliano  circa 
hspc  mnlla  inducil  :  Crcalurain,  inquicns, 
scinpcr  fiiissc,  ila  quod  non  habiiil  sua; 
diiralionis  iiiiliuiii,  scd  su;r>  ciililalis  cau- 
sain  al([ii(^  [)riuci[)iuin,  ncgari  non  polcsl, 
nisi  vel  prophM-  defeclum  divinin  poten- 
tiap,  quod  nemo  affirmat;  vel  propler  re- 
pugnanliam  creatursp:qiiod  dici  non  valcf, 
quoniam  rc[)ugnaiitia  illa  cssct  aul  [)i'0[)ler 
defcctum  [)assiv;p  [)otcuti;r  ab  ;ctcriio,  aut 
ex  repugiiaulia  iulellcctiium.  l*i'imum  dici 
non  polest  :  nam  pari  ratione  nihil  omni- 
no  posset  creari  nec  ab  a>tenio  neqiu!  dc 
novo,  quuin  crealio  nihil  suppoiiat  ex  par- 
te  facli ;  nec  sccundum  potest  dici,  quia 
contradictionem  non  implicat. 

Tria  ergo  probauda  sunt :  primuin,quod 
non  repugnat  creatura3  permanenti  ab 
seterno  esse  productam ;  secundum,  quod 
niotui  el  omni  rei  successiva)  repugnet ; 
tertium,  quod  dato  quod  iste  motus  vel 
creatura  sub  inotu  non  potuerit  esse  ab 
aetcrno,  tamen  nou  est  dare  primuin  in- 
stans  ante  quod  non  potuit  esse  creatura 
sub  niotu. 

Primum  apparet  tripliciter,  secundum 
tria  qua;  sunt  de  ratione  creatura;.  Est 
enim  crcatura  ens  productum  ab  alio.  Et 
ratione  qua  creatura  est  ens,  non  potest 
ei  repugnare  esse  ab  aterno  :  alioqui  re- 
pugnaret  Deo,cui  potissiine  competit  esse. 
Si  igitur  creaturae  repugnet,  hoc  erit  vel 
ex  parte  caus»  producentis,  quia  ab  alio ; 
vel  ratione  productionis,  quia  ens  produ- 
ctum;  vel  ratione  termini  a  quo,  quia  de 
nihilo.  —  Quod  autein  non  sit  necesse  cau- 
sam  agentem  duratione  prsecedere  suum 
effectum,  patet  :  quia  hoc  esset  de  ratione 
agentis  in  quantum  est  agens  absolute,  aut 


.\  iii  (|ii;iiiliim  l;ilc  (igciis,  [)iil;i  [)cr  voliin- 
l;ilciii.  Piimiiiii  non  [)Olcsl  dici,  (|uiii  siiiil 
mulla  agciiliii  qiioruin  cffeclus  sunt  sla- 
tiiii  cum  cis,  ut  calor  scu  luinen  cum 
ignc,  et  sol  codcm  iiistauli  ([uo  condilus 
est  liemis|)li;priiiin  illuiiiiii;i\il.  Ncc  cst  de 
ratioiic  ;igciilis  pcr  volunlatcin,  nisi  vo- 
Iiiiilas  sil  dc  novo  acccdcns,  ita  ut  de  non 
volentc  fiat  volens,  aut  volimlas  delibciii- 
lioiicm  sit  s(^qu(Mis  :  ([uoriiiu  niilliim  in 
Deo  est.  Item,  volunlas  divina  iion  iniuiiil 
ejus   polcntiam   :   scd    oiniics   couccdunl, 

B  quod  si  Dcus  agerel  neccssitale  iialura;, 
res  fuissent  ab  ffilcrno.  Ergo  non  obslante 
qiiod  agit  per  volunlatem,  creaturac  po- 
tuerunt  esse  ab  aeterno.  —  Nec  est  repu- 
guantia  ex  parte  produclionis,  quamvis 
hoc  magis  appareat  :  nam  sive  crealura 
dicatur  [uoducta  in  iiistaiili,  sive  in  tem- 
porc,  scqui  vidctur  quod  sit  de  novo.  Ad 
qiiod  removendum,  distinguendi  sunt  ino- 
di  ficndi,  qui  iii  universo  sunt  quatuor. 
Qua>dam  namque  fiunt  per  motum  solum : 
ut  aqiia  per  motum  calefactionis  fit  cali- 

C  da.  Alia  fiunt  per  mutationem  sequentcm 
moluin  ex  necessitate,  qucmadmodum  for- 
ma  substantialis  per  pra^viam  alteratio- 
nem.  Qusedain,  per  mutationem  qua3  se- 
quitur  motum,  sed  non  per  motum  neque 
ex  necessitate  :  sicut  illuminatur  hemi- 
spluerium  nostrum  a  sole  :  quaui  illiimi- 
natiouem  pra^cedit  inotus  solis  localis,  per 
quem  efficitur  nobis  pra^scns ;  in  primo 
autem  instanti  quando  factus  est  sol,  fuit 
aer  illuminatus  absque  pra^vio  solis  motu. 
Quarto,  aliqua  fiunt  non  per  motum  aut 

D  mulationem,  sed  simplicem  emanationem: 
quemadmodum  qu»  creantur,  in  quibus 
fieri  et  factuni  esse  sunt  simul,  sic  quod 
mensura  creationis  est  nunc  stans,  quod 
coexsistere  potest  pluribus  nunc  tempo- 
ris.  Nec  necessarium  est  aliquod  nunc 
temporis  cui  primo  coexsislat,  quiim  nul- 
lus  motus  crealionem  pra^cedat.  Sic  non 
est  necessarium  dare  a  parle  post  ulti- 
mum  nunc  temporis  cui  duratio  creaturaB 
ultimo  coexsistat.  Ex  his  ita  arguitur  :  Ac- 
tio  quse  non  est  successiva,  sed  subita,  nec 


IN    LIBUIM    II    SENrENTIAUlM.    —    IJIST.    1  ;    QU.EST.    IV 


mensuralur  nunc  flutMilo,  quod  non  coii- 
lingil  i)luries  accipere,  sed  nunc  slanle  : 
lalis  aclio  non  inipedil  quin  prodiicluni 
per  eain,  possil  seni[)er  coexsislerc  prodn- 
cenli.  8i  eniin  essel  siiccessiva,  iin|)e(lirel 
coexsislenliam  respectu  cujuslibel  agen- 
tis.  Rursus,si  subita  essel  el  nienswrarelur 
nunc  fluente,  non  iinpedirel  coexsislen- 
tiam  respeclu  leinporalis  agentis,  impedi- 
ret  lamen  respeclu  jelerni.  quoniam  lale 
nunc  non  coiilingit  pluries  accipere  :  id- 
circo  quum  semel  acceptum  sit,  prius  ac- 
cipi  nequit;  sicque  ah  jpterno  non  fuif. 
Ilis  vero  amolis.  iiihil  impedif  ex  j^arle 
actionis  coexsislenliam  effecfus  cum  agen- 
te  «Tterno.  Creatio  aufein  esl  suhita,  nec 
mensuralur  ^mnc  fluenle,  sed  slanle.  Xon 
ergo  repiignat  creatiinp  ralione  sua?  pro- 
ductionis,  qiiin  possit  ab  apterno  coexsi- 
stere  Creatori,  loquendo  de  crealura  per- 
manentis  naturie. 

Porro  motui  seii  creatur.-c  suh  mofu, 
repugnat  ab  spterno  fuissc.  Jn  quihiiscum- 
que  enim  est  dare  primum  et  ullimum,  illa 
sunt  finila.  Sed  in  revolulionihus  ca\Ii 
prwteritis  et  acceptis,  oportet  dare  pri- 
mam  et  ullimam  :  ergo  non  pra^ccsseriint 
infinita'.  Minor  prohatiir  :  qiiia  in  omiii- 
biis  pra?leritis  revolulionihiis  fiiit  ordo  dii- 
ralionis,  ila  qiiod  nunquam  fuerunt  diup 
simul,  sed  una  post  aliam  in  postsumen- 
do,  vel  una  aiite  aliam  in  antesumendo. 
Ergo  quuin  qua>lihet  accepla  sit  et  omnes, 
aut  est  acce|)fa  anteqiiam  niilla,  aiil  non  : 
si  sic,  liaheo  proposilum,  quoiiiam  illa  est 
prima,  et  hodierna  est  ultirna;  si  non, 
contra,  ante  omnes  nulla  fuit  :  si  ergo  om- 
nes  accepta;  siint,  non  poliiit  esse  alia.  Et 
confirmatur  hoc,quia  in  postsiimendo  non 
essenl  omnes  accepta"  iiisi  accipereliir  iiiia 
claudens  :  ergo  nec  in  anfesuineiido  oin- 
nes  accipiiintiir  nisi  sumaliir  iiiia  priiiia 
claudens  omiies.  IIoc  deiniiiii  inanifesliiis 
fierel,  si  loco  ciijiislihel  revolulionis  pra'- 
terita'  siimereliir  aliquid  permanens,  sci- 
licet  gramim  milii,  et  deduceretiir  iii  eis 
ralio  i)ra'iiidiicla.  Iii  lola  qiiippe  mullilii- 
dine   granorum   qiiodam    ordinc   acceplo- 


\  riim,  videlicet  qiiod  unum  fuit  acceptum 
ante  aliud  vel  post  aliiid.  luillumqiie  ali- 
ler,  necessario  essel  dare  aliqiiod  graniim 
aiife  qiiod  nulliim  essel  acceplum.  vel  non 
omnia  graiia  essenl  accepta  propler  or- 
dinem  acceplionis,  ralione  cujiis  unuin  in- 
cliidit  aliud.  Potesl  qiioqiie  ratio  sic  for- 
mari  :  (jiiod  necessarium  esset  ponere  in 
acci|)ieii(lis  revolulionihus  seu  granis,  si 
deveniretur  ad  hoc  qiiod  essent  accepla», 
necessarium  est  ponere  in  jam  accepfis  : 
sed  in  accipiendis,  si  deveniretur  ad  hoc 

B  qiiod  essent  accepla»,  esset  dare  primain 
et  ullimam  :  ergo  et  in  acceplis.  —  Pr»- 
terea,  revolulio  hodierna  aut  dislat  in  in- 
finiliiin  ah  alia  posifa,  iitpole  prima.  aiit 
noii  :  si  sic,  quuin  noii  possit  infinila  di- 
stantia  dari  major,  sequitur  quod  illa  re- 
volutio  fiiit  prima,  sicqiie  hahetiir  propo- 
sitiim  ;  si  non,  ergo  non  pra?cesserunt 
infinit». 

Insiiper.  si  generatio  potiiit  esse  ab 
aeterno,  hoc  maxime  fiiisset  ponendo  vi- 
rum  et  miilierem  crealos  ab  «'lerno  (imo 

C  noii  videliir  possihile  aliler,  qiiiim  opiis 
propagationis  supponal  opus  crcationis)  : 
et  ita  fuissent  duo  homines  primi,  inter 
quos  el  eos  qiii  niinc  siiiil,  non  poliiissent 
csse  intermedii  iiifiiiili.  —  Item,  si  gene- 
ratio  poluit  esse  ah  acterno,  ergo  et  corrii- 
ptio,  quiim  generalio  uniiis  sit  corruplio 
alterius  :  corruptio  autem  non  potuit  esse 
ah  a^terno,  qiioniam  pra^supponit  aliqiiid 
se  prius  diirafione.  videlicel  generationem 
seu  genitum  aiit  corriipfihile,  qiiiim  sit 
aliciijiis  pra>exsistentis  corruptio.  Amplius, 

I)  homo  crealus  ab  a»terno,  aut  prius  fuisset, 
et  posteriiis  genuisset,et  sic  generatio  non 
fuisset  ab  {pterno;  aut  non  prius  fuisset 
qiiam  generasset  :  hoc  aiitem  iiiipossihile 
est,  (luoniam  agens  per  moluin  pneexsi- 
slil  lermino  inoliis  noii  soliim  nafiira,  sed 
eliam  diiratione.  Sicque  generafio  non  po- 
tuit  esse  ab  a?terno.  Concliidit  quoqiie  ha?c 
ralio  iion  solum  de  generatione  ista  vel 
illa,  sed  el  de  generalioiie  simpliciler  : 
nam  siciit  hic  generans  pra^cedif  hanc  ge- 
neralionem,  sic   generans    simpliciter   et 


AN  MUNDUS   AIl   .rTKnNO   ET   SINK   OMNI   TKMroUAI.I    INITIO   SIT  CRKATUS 


/•) 


absoliilc,  i)ra'(H'(lil  j^ciuMalioncm.  —  llf- 
rum,  homiiuMn  creatum  noc(>sso  csl  |)i;i'- 
ccdcrc  liomiucm  a  sc  <^ciiiliim  :  cl  sic  iiilcr 
crcaliim  cl  (|iicm('um(|iic  alium  j,'('iiilum 
iioii  ruissciil  liomiiics  iiiriiiili  iicc  (iiiralio 
iiiriiiila,(|iium  illc  crcaliis  iioii  luisscl  lciii- 
porc  iiiriiiilo  aiilc  }j;ciiiluiu  a  sc,  cl  lciupus 
ab  illo  };ouilo  us(]uc  nuuc  csset  riuiluin. 
Molui  ('r;;o  ct  succcssivis  rc|)u^uat  al> 
jptcrno  fuissc,  (luiiiu  nalura  motiis  ic^iiii- 
rat  ordinem  partium,  iii  (|iiil)us  accc|)lis 
noccssc  csl  (larc  priuiam  cl  ullimain,  siciit 
probatum  est.  —  Ibec  Diiraiuliis,  (pii  alia 
plura  de  hac  i[)sa  scribil  materia,  qua^ 
forsan  tangeiitur  iiifra. 

At  vero  Henricus  de  Gandavo,  qui  vo- 
calur  Doctor  solennis,  O"odlibelo  primo 
super  hac  materia  luovct  duas  qtupstio- 
nes  :  utrum  creatura  poluit  esse  ab  a^ler- 
no;  utrnm  repugnet  creatur.T  ab  ieterno 
fuisse.  Qusp  quiim  parum  aut  nil  differaiit, 
una  responsione  delerminat  :  Opinio  (iu- 
quiens)  erat  i^hilosophoruin,  qiiod  creatu- 
ra  potuit  esse  ab  jeleruo,  et  quod  hoc  nou 
repuguat  ejus  uaturae, imo  quod  uou  potuit 
non  esse  ab  a^terno,  quoniam  prima  causa 
per  suam  essentiam  causa  est  rerum.  Unde 
sexto  Metaphysicic  siut  asserit  Avicenna  : 
Quod  aliquid  sit  causa  exsistendi  causa- 
tum,  quum  prius  non  fuerit,  hoc  contingit 
quia  nou  est  causa  ejus  per  suam  essen- 
tiam,  sed  per  aliquam  determinatam  com- 
•operaiio- parationem  *  quam  habet  ad  illud  :  cujus 
".""gj.^^^  comparationis  *  causa  est  motus.  Sicque 
nis  dixerunt,  quod  Deum  esse  causam  creatu- 

ra?,  non  sit  ex  voluutatis  dispositioue,  sed 
necessitate  natura',  prout  primo  Hexaeme- 
ron  ait  Ambrosius  :  Plerique  philosophi 
inundum  Deo  coaeternuin  esse  volebaiit 
tanquam  umbraculum  divina?  virtutis.  — 
Porro  fides  catholica  tenet,  quod  Deus  li- 
berali  ac  libera  voluntate  mundum  creavit 
atque  conservat,  ita  quod  potuit  non  crea- 
re,  et  posset  non  conservare,  sicut  ait  Am- 
Ge»i.i,  t.  brosius  :  Pulchre  ait  Moyses,  Fecit  Deus 
c(Klum  et  terrani.  Nec  dixit,  Causam  dedit 
mundo  ut  esset;  sed,  Fecit.  Ex  ipso  nam- 


.V  i|uc  cst  |)i'iiicipium  cl  origo  siibslanlia' 
univcrsorum,  id  esl  cx  cjiis  volunlalo  ot 
polcslalc,  iiiilla  iicccssilalc  iiatiira'  conjiin- 
cla  :  (|iiouiaiu  abs()lut(^  lo(pion(Io,  nou  esl 
iicccssc  Dcuin  vcllc  ali(piid  nisi  s(^  ipsiim 
ei  ca  ipia'  siiiil  iiilra  ipsiiiu,  noii  ali(piid 
0x1 ra  se. 

Philosophi  orgo  (lixornnt,  muiidum  ha- 
bcro  oss(^  suiiiu  a  Deo  inodo  quodaiu  vix 
iutclligibili,  ila  (piod  noii  habiiit  duratio- 
iiis  iiiilium,  lu^c  habiiit  fi(!ri  siii  facti  esso, 
(piciiiadmodum  docimo  de  Civitalc  Dci  lo- 

B  quiliir  Augiislinus  :  Si  pes  ex  a^teriiilale 
seinpor  fiiissot  in  ptilvore,  s(unpcr  subos- 
set  vestigiuin  :  qiiod  lain(Mi  a  calcanle  ne- 
mo  ambigeret  factum.  Nemo,  inquam,  dti- 
bitaret  a  calcante  factum  esse,  non  in  ipso 
fieri,  sod  in  solo  faclo  esse.  Vestigiiiin 
cnim  iu  pulvere  uon  fit  iiisi  depressioue 
partium  pulveris  :  quio  necossario  fit  ali- 
quo  motu  aut  mutatione,  ante  qiiam  pes 
iioii  fiiil  iu  pulvere,  et  ante  illam  non  fuil 
vostigium.  Hinc  aptior  esset  similitudo  de 
solo  ojusque  radio,qui  naturali  necossitalo 

C  fliiit  a  sole  :  et  sic  esse  croatura)  a  Doo, 
non  esset  nisi  conservatio  sua  continua 
atque  perpeliia  iu  suo  facto  esse  absque 
omni  fieri  praicedente ;  vel  quod  esse  cre- 
atura>  non  esset  nisi  in  continuo  fieri,  nt 
a^ternaliter  simiil  essent  fieri  ejus  et  fa- 
ctum  esse,  quemadmodtim  juxta  quosdam, 
radius  solis  non  habet  esse  nisi  iu  conti- 
nuo  fiori. 

Denique  communis  omnium  tam  philo- 
sophorum  quam  fidelium  fuit  opinio,  quod 
creatura  in  quantum  creatura,  non  habet 

D  esse  nisi  participatum  :  ideo  non  a  se,  sed 
ab  alio.  Verum  circa  esse  creatiira^  duplex 
putatiir  fuisse  philosophorum  opinio.  Una, 
qtiod  creatura  ita  haberet  esse  ab  alio, 
quod  ex  se  et  ex  sua  natura  non  haberet 
non  esse,  noque  secundum  rem  neqiie 
secundum  intellectum,  sicut  creditur  de 
produclione  Filii  Dei,  dempto  quod  Filius 
habet  esse  in  eadem  natura  cuin  Patre, 
creatura  in  aliena  :  quod  omnino  absur- 
dum  est,  quoniam  nulla  substantia  ex  sua 
natura  alieua  est  a  non  esse,  nisi  illa  qua» 


76 


IN  LIBRUM   II   SENTENTIAULM.    —   DIST.    I  ;   Ql.EST.    IV 


est  esse  per  essontiam,  non  per  parficipa- 
lionem.  —  .Alia  (M'go  fiiit  opinio.  qiiod 
crealura  ciim  hoc  quod  liahct  cssc  siiiim 
ab  alio,  ila  hahct  ipsum,  quod  quaiitum 
est  de  se  ac  sua  natura,  habet  non  esse. 
Sed  in  hoc  varialur  quorumdam  |)hiloso- 
phorum  et  Catholicorum  sentcntia.  Habcre 
enim  non  esse  de  se,  iiitcllifji  potcsl  du- 
plicilcr  :  uno  modo  apiid  inlcllcclum  so- 
lummodo,  ul  crcatura  prius  inlclligalur 
in  non  esse  qiiam  in  esse;  alio  inodo  iil 
in  se  realiter  priiis  duralione  sil  non  ens, 
qiiam  ab  alio  accipial  essc.  Primo  modo 
quidain  philosophi  dixerunl  creaturam  ha- 
berc  cssc  post  non  csse,  ct  hoc  vocabant 
creationcm.  Undc  scxlo  Mclaphysicie  sua? 
loqiiilur  Avicenna,  qiiod  apnd  sapienles 
vocatur  crealio,  sic  simplici  emaiiatione 
habere  esse  posl  noii  esse,  seii  dare  esse 
post  non  esse,  absolule.  Caiisaliim  enim 
qiiantum  csl  in  sc  non  cst.  Sccundo  modo 
dicunt  Catholici  crcaturam  habcre  essc  a 
Deo,  non  necessilate  natiirje,  sed  libcra 
volunlalc.  Sicquc  loqucndo  dc  lali  pro- 
ductione  est  qua^stio  nostra,  an  creatura 
potuil  esse  ab  ajterno  producla.  Et  diciint 
aliqiii,  qiiod  hoc  non  rcpiignat,  ct  qiiod 
Deus  creaturam  produxit  cx  temporc,  lioc 
mera>  est  volunlatis  Dei :  cujus  causa  qiue- 
renda  non  est,  quia  hoc  esset  qua^rerc 
causam  prima;  causa?,  seu  ejus  cujiis  iion 
est  causa,  ut  Augiistinus  expressit.  Ili  quo- 
quc  dicunt,  quod  sola  fide  lciictiir  crca- 
turam  non  sempcr  fiiissc,  el  qiiod  dcmon- 
slrari  non  qucal,qiiia  qiiod  qiiid  csl  rei,i(l 
est  qiiiddilas  crcatura\  abstrahit  ab  hic 
et  nunc,  seu  ab  omiii  durationc. 

Quod  autem  non  possit  probari  crealii- 
ram  inccpisse  sccundiim  inodum  qiio  po- 
nebant  philosophi,  bcnc  vcriiiii  cst  ;  pro- 
barc  vcro  eam  iiiccpissc  sccundum  modiim 
quem  ponuiit  Calholici,  bene  possibilc 
est,  qiiibusdam  siippositis  qiia»  rccla  ra- 
tione  sunt  sii|)ponciida.  Ncc  valct  opiiiio- 
nis  altcriiis  ratio.  (Juamvis  cniin  (piiddilas 
rci  absoliilc  acccpla,  abslrahat  ab  liic  cl 
nunc,  non  lamcn  aclualis  cxsislciitia  cjus 
semper  sic  abstrahil.  Xam  qiiamvis  qiiod 


A  quid  est  eclipsis  luna>  abslrahil  ab  hic  et 
niinc,  ila  iil  simplicitcr  sumplum,  non 
possit  probari  cssc;  tamen  acliialis  cxsi- 
slciitia  cjus  11011  abstraliit  ab  hic  et  nunc, 
ideo  valel  probari  liic  et  nunc  esse.  Sic 
quamvis  qiiidquid  est  creatura?,  et  esse  ut 
seqiiilur  cssciitiam  cjus,  non  possit  pro- 
bari ;  esse  tamcn  actualis  exsislenti»  sua? 
bene  polest  probari  novum  fnissc. in  quan- 
tiim  csse  in  cffectu  ostendilur  creatura 
muiidi  non  posse  habere  nisi  post  non 
esse   prsDcedens   diiratione.  —  Dicendiim 

B  igitur  absoliite,  quod  iniindus  non  soluin 
incepit  ex  tempore,  sed  ncc  potuil  esse 
ab  »tcrno,  quia  rcpiignal  naturje  cjus,  di- 
cenle  Ambrosio  in  Ilcxaemcron  :  Qiiid  lain 
inconveniens  iit  quod  a^lernitas  operis  cum 
Omnipofenlis  a>lernitate  conjungeretur? 

Dcnique  hoc  ila  probalur :  Creatura.qua} 
ex  se  cst  non  ens,  ita  quod  nec  effecfive 
neque  fonnaliter  habcat  esse  cx  nafura 
suffi  essentia*,  non  solum  habet  ab  alio 
esse,  sicut  Dei  Filius  in  divinis,  vel  sicut 
radius  a  solc,  si  uterque  sit  a?ternus;  sed 

C  oportet  quod  creatura?  acquiratur  esse  su- 
um,  ita  ut  Deus  non  solum  det  causam 
ei  ut  sit  in  facfo  esse,  sed  etiam  ut  faciat 
eam  esse  dc  non  esse  :  quod  appcllalur 
creatio.  Si  enim  Deus  crcatura?  daret  essc 
in  solo  faclo  esse,  nec  praefer  hoc  faceret 
eam  alio  modo,  non  aliter  Palcr  in  divinis 
daret  esse  Filio  et"Deus  creator  crcaturfe, 
pra^tcr  hoc  quod  Filio  datur  esse  in  siib- 
stanlia  Palris,  crcaturis  vcro  in  alicna  na- 
tura  :  qiiia  qiiiim  oiniiis  Iransilus  factionis 
dc  non  esse  in  esse  sit  Iransinutatio,  ef 

D  h»c  transmutatio  naturalis  est,  quando  est 
circa  subjectiim  pra^exsisfens  acfus ;  om- 
nis  actus  crcationis,  qiiamvis  non  sif  vcra 
transmutalio.  siciil  illa  qii;e  dicilur  nalu- 
ralis,  allamcn  qiiiim  sit  dc  non  esse  in 
esse,  modum  iiiiilalionis  habcl,  non  nio- 
tiis  iiistar  actionis  qiia  rei  acqiiirilur  esse 
pcr  generationem  naluralem;  nec  esf  dif- 
fcrcntia,  nisi  qiiod  gcncrafio  esf  ex  mate- 
ria.crcatio  cx  nihilo.  Porro  omnis  transmu- 
tatio  qiue  est  subita  aclio,  csl  indivisibilis 
diiralionis,  non  successiva.  Creatio  ergo, 


AN   MUNDUS   AH   .ETEUNO   ET   SINR   OMNI   TEMPOUALI    IMTIO    SIT   CUKATIJS  77 

qua  cuiciiin(|ii('    rci    ac([uiiihii'  cssc,  noii  A  ciilia,  siiiil  cx  aliis   piicccdcnlihiis  pcrfo- 

polcsl   cssc  al)   a'lcnio.    —  Aclio    (pKHjiK^  clis.   I'i'iiiiuiii  ciiiiii  (iil   (licil)  iioii   csl   sc- 

(pia  rci  acqiiiriliir  cssc,  i^rauMulil  aclioiicui  iiicii  racliiiii,  scd  ali(|iiO(l  pcrrccliiiu.  Vcilii 

qua  l'i(  rei  couscrvalio,  qiia'!  coiiliiiiial  csso  gralia,  lioiuiiHMu  opoilcl   cssc  aiilc  spcr- 

iii    |)0slcriiin.   Ilinc  valdc    iiisipiciilcr   di-  iiia  :   uoii   illuin   lioniincin   ipii   f^cncraliir 

cuut  qiiidaiu,   ipiod  cadciu    aclioiK^   Dciis  cx  spcnnahs  scd   aiiiiiii,  cx  ipio  lil  spcr- 

res  creal  ct  coiiscrval,  quciiiadiiioduiii  sol  lua.  —   Kx  qiio   palcl,   (piod   pliiIoso[»lius 

eadeni  actiouc  causat  ct  conscrvat  liiincii  islc,  (|iiaiuvis  cx  riindaincutis  snis,  quibiis 

in  medio.  —  Diccuduin  cst  igilur  absolu-  priiicipalitcr  iiiiiitcbalur,  uon  posiiit  ho- 

te,  quod  crcalura,  eo  qiiod  crcatura  est,  niinem  aulc  quem  nulliis,  scd  jugiler  fuis- 

a  Deo  de  nihilo  volunlaric  facla,  uoii  po-  se  homiucm  aiilc  homiiicm,  ct  homiiicm 

test    esse   ab   iclcriio,    conlradiclionc    re-  ex  spcrmatc,  ct  s[)crma  cx  houiine  iu  iii- 
pugnaulc.  —  Ihcc  ncnricus,  qiii  in  isla  B  finilum ;  hic  lamen  ipsa  veritale  coactus, 

responsione    interserit   alia    mulla,    circa  aperte  ponit  quod  secuudum  verilalem  na- 

quaB  infra  inqiiisitio  eril.  turamque   rei,  simpliciler   ac   naturaliter 

Prgpterea   uono  Quodlibeto  iuquirit,  an  hoino  prius  factiis  sit  semine,  naturali  cs- 

secuiidum    fiiudamcnta  Aristotelis  sit  di-  sentialique  ordine,  quo  perfcctum  prtcce- 

ceudum,quo(l  scmpcr  fiicrit  hoino,ct  unus  deret  impcrlectiim.  Et  ita  necessc  est  po- 

ab  alio  iu  infinitum.  In  cujus  qua>siti  dc-  nere  homiuem  aliquem  a  Deo  immediate 

cisione  mulla  inducit,qu8e  nimis  prolixum  productum,  aut  unum  aut  plures;  et  ila 

est  recitare.  Asserit  tamen,  quod  secun-  de  aliis  primis  suppositis.  Undc  et  rursus 

dum  intentioncm  Philosophi,  iu  infinitum  nono  Metaphysicse  teslatur,  quod  quamvis 

generatus  sit  homo  ex  homiue,  nec  aliquis  in  eodem  potentia  actum  prsecedat,  sicut 

fuerit  homo  qui  non  sit  generatus  ex  ho-  in  hoc  ovo   potentia   pra3cedit   actum    in 
mine  se  priore,  et  hoc  infiuities  in  tem-  C  gallina  quae  generatur  ex  eo;  simpliciter 

pore  infinilo  :  ita  quod  omnes  opiniones,  tamen  et  in  diversis  actus  prajcedit  po- 

leges,religiones,sect8e,doctrina}  et  haereses  tentiam.  Nec  hoc  procedit  in  infinitum  : 

qua;  nunc  sunt,  infinities  praecesserunt,  et  imo  necesse  est  stare  in  gallina  quae  non 

postmodum  infinities  erunt,quia  infinities  habet  esse  ex  ovo,  sed  omne  ovum  praece- 

reiterantur  ;  et  ita  de  aliarum  individuis  dit  et  omnem  gallinam  generatam  ex  ovo ; 

specierum,  praesertim  quae  ex  commixtio-  et  ila  de  homine,  equo   consimilibusque 

ne  gignuntur.  dicendum.  —  Haec  Henricus. 

Deinde  ostendit  hic  doctor,  quod  quam- 

vis  isla  fuerit  Aristotelis  intentio,  nihilo  Adhuc  autem  de  his  prolixe  scribit  Guil- 

minus  pouit,  quod  naturaliter,  simpliciter  lelmus  Parisiensis  primo  libro  de  Univer- 

et  essentialiter  semen  potius  procedit  ab  so  :   Sic,  inquiens,   arbitrati   sunt   philo- 
homine,  quam  homo  ex  semine.  Ait  quip-  D  sophi    universum    exire    a    primo,    sicut 

pe  duodecimo  Metaphysicae,  reprehenden-  splendorem  a  sole  et  calorem   ab    igne  ; 

do  illos  qui  dicunt,  quod  principia  rerum  sicque  ex  bonitate  ejus  bonitatem  univer- 

non  sunt  bonum  et  nobile,  quia  sunt  im-  si,  et  ex  vita  ejus  vitam  quse  est  in  uni- 

perfecta,  ut  sunt  semina  rerum,  sed  bo-  verso.  Hinc  Creatorem  dixerunt  nec  aliud 

num  et  nobile  seu  perfectum  sunt  in  ge-  nec  aliter  facere  potuisse  :  quod  omnino 

neratis  ex  illis,  quae  perfecta  sunt  entia,  ut  erroneum  est.  Creator  namque  sic  habet 

plantae  et  animalia  ;  contra  quos  dicit  :  suam  bonitatem,  potentiam  ac  sapientiam 

Non  est  verum  quod  aestimant,  quoniam  suam,  ut  non  producatur  ab  ea  ad  extra 

imperfecta,  ut  semina,  non  suht  absolute  nisi  quod  voluerit,  et  quum  voluerit,  et 

principia  perfectorum,  sed  econtrario.  Se-  quomodo  voluerit :  et  haec  est  nobilitas  at- 

mina   namque   ex   quibus    perfecta    sunt  que  sublimitas  potentiae  ejus  ac  libertatis. 


78 


IN    LIIUU.M    II    SENTENTIARIM. 


niST.    I  ;   QU.EST.    IV 


iViiiain  ergo  iii  priiuis  ()|)iiiioii»'m  .\ri- 
stolrlis  et  ralioiics  cjiis.  riidc,  (jiiidqiiid 
dicatur  et  qiialilcrcuiiujiu'  qiiis  cuin  cx- 
cusart'  couetur,  lupc  fuit  iiidubitanler  opi- 
nio  ejus,  quod  inuiidus  sit  cTteruus  :  quod 
etiain  asseruit  Aviceuua,  ac  sequaces  ipso- 
ruin.  —  El  |)riina  eoniiii  ratio  fuit,  quia 
Crealor  pra^cessit  iiiiiudiiiii.  vel  noii.  Si 
iiou,  ergo  imindus  est  ei  coiisempitermis. 
Si  praecessit  inundum,  aut  pra»cessil  lein- 
pore,  aut  aeternitate  :  non  tempore,  quo- 
niam  anle  muiidum  non  fuit  teinj^us.  Rrgo 
noii  {jra^cessit  minidiim  nisi  siciit  causa 
effectuin.  Et  qiiiim  aiite  mundiim  et  tem- 
pus  noii  fueril  nisi  ieteruitas,  (jiue  in  iii- 
finitiim  pra?cessit  tempus,  sequitiir  quod 
Ueus  iii  tola  sua  aelernitate  infinite  omiie 
tempus  pra»cessit.  Imaginare  ergo,  quod 
aliqua  creatura  fueril  ab  ffiterno  ciiin  Cre- 
atore,  et  cogilaverit  apud  se,  an  iiuindus 
esset  futurus,  et  potuerit  dicere,  Mundus 
erit  :  aut  igitur  nullo  intermedio,  aut  in- 
termedio  aliqiio.  Si  nullo  intermedio,  ergo 
mox  ac  subito  fuit  fiiturus.  Quare  jam 
instans  erat  inceptionis  ipsius,  et  fuit  si- 
mul  cuin  Creatore  ex  tiinc  :  eteniin  simul 
suiit  inter  quoruin  exsistentiam  iiiliil  est 
mediuin.  Si  vero  dicatur,  quod  tota  a>ter- 
iiitate  Greator  munduin  pra^cessit,  in  infi- 
nito  ergo  pracessit,  et  post  dictuiii  illud, 
Mundus  erit,  in  infiiiilum  post  subsecii- 
tuin  est  esse  miindi ;  qiiiiinque  infinitum 
nequeat  pertransiri,  nuiiquam  essct  per- 
ventum  ad  instans  quo  iniindus  incepit. 
Quod  si  Creator  intra  se  ante  lempiis  di- 
xil,Creabo  nuuiduin,et  posl  aliijiiaiitiiliim 
creavil  :  qiiantiiin  fuit  interinediiim  illud? 
qiiia  aul  fiiit  tota  jpternilas,  aul  purs  (\jus, 
vel  leinpus.  Non  tola  iPternilas,  (juoiiiam 
illa  iioii  potest  pertransiri  neqiie  finiri,  et 
ita  ventum  nunquam  esset  ad  mundi  iii- 
ceplionem;  nec  pars  ieternilatis,quia  a>ter- 
nitas  indivisibilis  est  tolaqiie  siinul,  nec 
aliquid  iiilra  se  dixil  Crealor  (jiiod  non 
dixeril  ab  a^terno;  nec  tempus,  qiioniam 
nondum  fuit.  —  Secunda  ralio  Avicenna) 
est :  Intelleclus  verus  leslatur,  quia  si  es- 
senlia  aliqua  omnibus  modis  ila  se  liabet 


A  iiiinc  dum  aliijiiid  operaliir,  siciil  quaiido 
iioii  ojx-iabaliir.  iiecessario  seqiiiliir  (jiiod 
si  luiiic  ali(juid  ojx-ratur,  etiam  aiite  idem 
Oj)erabatur  :  alio(jui  non  polius  operaretur 
luiiic  (jiiam  j)i'iiis.  (jiiiim  eodem  inodo  se 
habeal.  cl  idem  eodem  modo  se  habens, 
facial  idein.  Xain  el  artifex.  si  omiiibiis 
inodis  ita  se  Iiabet  quando  jedifical.  sic- 
iit  anle,  sequitur  quod  et  aute  ledificabat 
quemadiiiodum  uuiic.  Couslat  aiitein,quod 
nulla  facla  sit  novitas  in  posse  el  scire 
aul  vclle  Creatoris.  —  Terlia  ralio  Aviceii- 

B  na^  est,  quia  Crealor  aule  miiiidiiiii,  aiit 
l)0tiiil  creare  c()rj)iis  aliqiiod  qiiod  liaberet 
motiim  duraiilem  iisqiie  ad  iiuiiidi  crea- 
lioueiu,  aut  noii  potuit  :  el  frivolum  est 
dicere  quod  non  jiotuit  hoc.  Si  igitur  po- 
tuif,  jioiiatur  quod  fecerit  hoc,  et  nulluin 
impossibile  iiidc  seqiietur. Si  autem  motus 
corj)Oris  illius  duravil  usqiie  ad  muudi 
creatiouem,  ergo  et  teiiij)iis  luuc  fuit  uieu- 
suraus  hujusmodi  moluiu  :  ergo  mundi 
crealio  uou  fiiit  iii  iuilio  temj^oris. 
Ad  primaiu   rationuin    istarum  respon- 

C  deo,(juod  Creator  praecessit  muudum  a^ler- 
nitatc,  uou  lemporis  priorilale.  Deuique, 
antc  uou  diciliir  uuivoce  de  aelernilale  et 
tempore,  qiieiuadinoduiu  nec  duratio  a»ter- 
iiitalis  et  duralio  lemporis.  Ideo  coinpara- 
tiones  secundum  prius  et  posterius,  locum 
iioii  habenl  iiiler  a>leruilateiu  et  teinpus, 
iicc  iuler  veri  uominis  aMeruum  et  tem- 
porale.  ruivoca  quippe  coiuj^arabilia  siiiil, 
secuudiim  IMiiIo.sophum.  (jiieiiiadinodum 
ergo  non  est  recij)ieuda  comparatio  iuter 
tciujjus  et  locuiu  scu  iuimerum,  iit  dica- 

D  tur,  Tempus  est  majiis  loco  aut  nuiuero, 
nec  ecoulra;  ila  nec  iuler  aMernitalciii  et 
tempiis,  ncc  iiiter  Crcalorem  et  muiidiiin 
seu  aliiid  teiiij)0iale.  Atlende  quoque,qiiod 
aiilc  et  j)Osl,  i)rius  et  j)Osterius,  fuit  el 
erit,  intentiones  seu  differeulia»  suul  tem- 
poris,  et  ob  hoc  fluxus  et  siiccessiones  ac 
I)r.'eteritioues  temj)Oiis  siint.  Idcirco  qiiiiin 
diciliir.  .Miqiiid  fiiil  aiile  iiiiiiidiiiii,  lale 
esl  qiiasi  dicaliir  aliqiiid  esse  extra  muu- 
dum  vel  iillra  iiiiindiiin.  Ila(jiie  ante  mun- 
diim  iioii  fuit  locus  nec  teinpus,  neque  iii 


AN    MINDIS    All    .iriKlliNO    KT   SINK  OMNl   TKMroU Al.l    INIIIO    SIT   CltKATrs                     /!) 

iotcniilalc  csl   inora  aiil  (liiiliinia   |)rolra-  A  lioriiin  inlciKlchal  Ciciloi',  scd  |)i'i)|)lcr  sv. 

clio  iicc  (>xs|)cclalio  ali(|iia  rcs|)cclii  Ciiln-  ipsiiin  lanliiin  cl  {jjralis  ipstiiii  crcavil  ;  cx 

ri.  l(I(>o  ar<<;iiinciilalio  illa  cx   laisa  cl   iin-  iiO(^  sc(|ni  vidclnr,  (piod  iniillo  ina^is  do- 

pcrila   iinaginationc   proccdit.  —   Ad   alia  biiit    ipsiini  ah  a^lcrno  crcassc.  \'criiin   is- 

diio  lacilis  cxslal   rcsponsio,  ([iiia  (]rcaloi'  liid    noii    scipiiliir,    (pioniain    iiiipossii)ilc 

cxcclsiis  cl  gioriosns,  in  sc  ipso  cst  pror-  liiil  iniindiiin  al)  a^tcrno  crcari  :  (picinad- 

siis   invariabilis,  cl   in  sc  i[)S()  invariahili-  inodimi  si  dicalnr,  Si  Dciis  crcasscl  lc  im- 

lcr  sapicnlissiinc  ahpic  libcniinc  ordina-  |)assibilciii,  iiiajor  gloria  cssct  Dco  dc  liiu 

vil  qiiando  ct   (jualilcr  scii   iii   (pio  iiiinc  crcalionc,  cl  tibi  iiiajor  iilililas,  dcbiiit  cr- 

univcrsa  crcarcl,  ncc  arKpiid   novi  ci  ac-  {^o  tc  iinpassil)il(Mn  crcassc  ;  noii  sc(|iiiliir, 

cessil.  Polnil  cliain  aiilc   iiuindiiiii  crcarc  (piia  lc  iinpassibilcin  licri,  iiattiraliUu'  iioii 

quodctmuitic  corptis,  ct  illtid   inovissc   iii  Itiit  possibih;.  Ilau;  (itiillcliiitis. 

tcin[)ore.  Sed  qnuin  iniiiidiis  dicitiir  factus  B      (jiii  ctiain  iniilli[)licilcr  [)robat  inipossi- 

in    initio  tcinporis,  ca|)iltir   intmdtis    pro  bilitatem  aeternilatis  mundi  ex  parte  iii- 

primo  et  uiiiverso  creato.  capacitatis  creatur»,  ita  qiiod  implicet  : 

(^onsctiticiiter  solvil  (iuillelmus  Aristo-  qtieniadinoduin  et  pra^fati  doctores,  diirti- 

lelis  ralioncs  :  qtue  et  infra  solvenlur,  iino  sitis  tainen.  Kt  inler  celcra  arguit  sic  :  Kx 

pro  inaxima  parlc  soluUe  sunt.  diclis  Arislotclis  sequitur,  noii  prius  flu- 

Inserit  demum  argtimenla  qtiorumdam,  xisse   horam  de   lolo   tempore    praeterito, 

dicenlium   :  Quiim    niliil  aliud    induxcrit  quam  diem  vel  mensem  aut  annuin,  imo 

Deum  ad  creandum  mimdum,  nisi  bonitas  nec  anteqnam  mille  millia  annorum.  Aut 

sua  piira.  iuvariabilis  atqtie  largissima,  ne-  enim  liorain  quaincumque  nulltim  tempus 

que  de  novo  vidit  utililates  propler  qtias  prfficessit  :  et  ita  tempus  habiiit  inititim 

miindus   erat  creandus,  nec  majores  eas  a  parle  ante.  Atit  lempiis  pra^cessit   :  ct 

vidit  in  ipsa   mundi    creatione   quam   in  C  hoc  fuit  vel  finitum,  vel  infinitum.  Si  fini- 

seternitate,  nec   sibi    facilior   fuit  creatio  tum,  ergo  tempus  non  fuit  ab  aeterno.  Si 

tunc  quam  ab  seterno:  cur  ergo  potius  tunc  infinitum,  habetur  propositum  :  quia  mille 

quam  ab  eeterno  condidit  mundum  ?  Ad  millia  sunt  pars  temporis  infiniti.  Hoc  au- 

quod  dico,  quod   non  stetit  nec  iinpedi-  fem    consequens    impossibile    est    :    quia 

mentum  fuit  ex  parle  Creatoris  quominus  oportet  partem  pra>cedere  tolum;et  quum 

crearetur  mundus  ab  aUerno,  sed  ex  par-  sit  ordo  in  parlibtis  temporis,  oportet  ftiis- 

le  mundi  fuit  defectus  atque  impedimen-  se  primum,  puta  initium.  —  Praeterea,  ut 

tuin    :    quia   natiira   mundi    non   fuit   ab  ipsemet  Aristoteles   fassus  est,  infinitum 

aeterno  creabilis,  nec  susceptibilis  aeferni-  pertransiri  non  potest  :  quomodo  ergo  in- 

(atis,  quoniam  sua  natura,  qiuc  est  possi-  finitum    fempus   jam    transiit,   praesertim 

bilitas,  est  quid  prohibitnm  ab  esse  aeter-  quum  flnxus  ejus  non  sit  infinitae  veloci- 

nitatis.    —    Conformiter    respondebis    ad  D  tatis  ?  Et  ponam  exemplum  de  aqua.  Si 

similes  quaestiones,  dtiin  quaeritur  :  Quid  eniin   imagineris   aquam    infinitam  cujus 

intendebat  Creator   in    mundi  creatione  :  fluxus  sit  per  fistulam  finitam  velocitate 

aut  mundi  et  mundialium  rerum  utilita-  finita,  non  erit  possibile  ipsum   unquam 

tem,  aut    laudem   et   gloriam   stiain,    aut  totaliter  effltixisse.  —  Am[)lius,  totum  tem- 

utruinque.  Quodcumque  vero  istortim  di-  pus  futurum,  secundum  Aristotelem,  in- 

cattir,  constat   quod   tanfo    major   fuisset  finituin  est  in  potentia,  nec  unquam  fini- 

Deo  laus  et  gloria,  creaturis  quoque  tanto  etur.  Non  igitur  minus  est  quod  futurum 

major  ulililas,  dc  mundi  creatione,  si  ab  est  de  tempore  toto,  quam  quod  praeteriit 

aeterno   fuisset  creatus,  quanto  aeternitas  de  eodem,  qtmm  aequales  sint  velocitates 

major  est  tempore.  Ab  aeterno  ergo  debuit  quibus  totum  pra>terituin  fluxit  afque  prae- 

eum  creasse.  Quod  si  dicatur,  quod  nihil  teriit,  et  totum  futtirum  praetereundum  est. 


80 


IN    LIBRIM    II    SENTENTIAniM. 


DIST.    I  ;    Ql.F.ST.    IV 


ViMilum  est  aiilein  ad  finem  piivleiilioiiis 
ejus  quod  de  lempore  modo  pra^leriil  laii- 
ta  velocilale  fluxus  ipsius,  non  obslante 
infinilale  ejiisdein.  Venielur  igilur  ad  fi- 
nein  pr;elerilionis  lolius  lemporis  fuliiri, 
(inuni  a»quali  veloeilale  j)r;elereuiiduin  sil 
qua  illud  pra>leriil,  non  obslanle  infinilale 
ejusdem  :  ergo  necesse  est  ipsuin  fiiiiri. 
—  Adliuc,  iinaginemur  quod  caduni  ab 
{plerno  diiplo  velocius  fiieril  inoliiin  :  ergo 
duplo  fueiunl  pliires  revolutiones ;  el  ilhe 
(jua?  jain  pra'lerierunl,  siinl  in  inedia  j^ro- 
porlione  ad  illas  :  infiniluin  aiitein  medie- 
tatem  non  habel.  Onod  si  in  duplo  fiiis- 
sent  plures  in  tali  casu  revoluliones,  et 
ctelum  non  fuil  compleluriim  pliires  re- 
volutiones  eis  qiue  pra^cesserunt  et  eis 
qua)  futura?  sunt  simul  acceptis,  tot  aulem 
jam  complevissel,  duplo  niajori  velocilate 
revolutum  :  ergo  finisset  jain  penilus  mo- 
tum  suuin,  el  slarel.  —  Ha?c  Guillelmus. 
Cujus  rationibus  fnullae  possent  adjun- 
gi  :  quia  si  mundus  fuisset  ab  a?terno, 
infiniti  fuerunt  phoenices,  quum  lainen 
tot  centenariis  annorum  plKKnix  vivere 
asseratur.  Sol  quoque  semel  in  anno  com- 
plet  revolulionem  suam  in  proprio  orbe, 
et  infra  vilam  unius  ph(rnicis  lol  fiunl 
quotidiana?  revoliiliones  coelorum  :  sicque 
proportio  generalionuin  phoenicis  erit  in 
distante  valde  proportione  ad  revolulioiies 
coclesles,  el  quasi  modica  pars  illoruin. 

Pra}terea,  sicut  dominus  Pelrus  de  Can- 
dia  et  alii  quidam  conscribunt,  quidain 
chrisliani  i)hiIosoi)lii  volenles  Aristolelem 
facere  Iheologum,  asserunt  eum  nuuqnam 
sensisse  munduin  ab  a^terno  fuisse.  Pri- 
mo,  quia  nequaqiiain  videlur  putandiim, 
qiiod  lantus  philosophus  fuerit  sibi  ipsi 
conlrarius  :  quod  lainen  oportet  concede- 
re,  si  dicatur  sensisse  qiiod  miindus  ab 
aelerno  crealus  sit.  Siqiiidem  in  diversis 
locis  mulla  loculus  est  ex  qiiibiis  deinoii- 
slralur  opposiliim.  Terlio  qiiippe  IMiysico- 
riiiii  disseruil  :  Impossibile  esl  infinila  es- 
se  perlransila.  Si  aulem  imindus  exslilil 
ab  a'teriio,  infinili  jain  dies,  infinili  aiiiii, 


A  imo  infinila  inillia  annorum,  essent  per- 
tiaiisila.  effluxa,  finila,  pra^terita.  Secun- 
do,  quoniam  apiid  Aristolelein  impossibile 
esl  esse  iniilliliidinein  actu  infinitam.  Si 
aulein  ab  a^lcrno  creatus  esl  mundiis,  fuis- 
sent  homines  infinili.  el  ila  jain  essent 
anima?  separal»  actualiter  iiifiiiit;e.  Kiir- 
sus,  si  quolibet  die  pr»lerilo  Deus  creas- 
set  lapidem  unuin,el  posleriorem  quolidie 
uiiisscl  priori.  jam  ex  illis  conslaret  la- 
pidibiis  moles  immensa.  Terlio,  jiixla  IMii- 
losophiim,  uiium  infinilum  non  est  allero 

B  inajus.  Sed  si  inundus  ab  a^terno  est  con- 
ditiis,  iiiullo  plures  fuerunt  revolutiones 
Iuna3  in  proprio  orbe,  quain  solis  in  cir- 
ciilo  siio.  (jiiarlo,  secuiidum  Philosophum, 
infinilo  neqiiil  fieri  addilio.  Si  aiitem  ab 
iplerno  fuil  coeluin  et  circulalio  ejus,  jam 
quolidie  adderetur  infinito  inotui  coeli 
pnelerito  circulatio  una,  infinita?  quoque 
multitudini  animarum  anima)  multap,  et 
saxo  iinmenso  lapis  qui  quolidie  creare- 
tur.  Quinlo,  sequeretur  parlein  esse  a^qua- 
lein  suo  loli.  Qiiuin  eniiii  iiifiiiilo  non  fiat 

C  additio  nec  unum  majiis  sil  altero,  et  dies 
sit  pars  mensis,  mensis  quoque  pars  anni ; 
sequitur  qiiod  lanla  sit  quanlitas  dierum 
iif  mensium,  et  mensium  ut  annorum.  Iino 
(|uuin  infiiiiliim  non  constel  ex  finitis, 
oportet  quainlibet  ejus  partein  consislere 
infinilam,  et  per  consequens  ei  a?qualein. 
—  In  libro  ilein  de  Morle  et  poino,  Arislo- 
teles  ferliir  dixisse,  quod  Deus  sapienlia 
sua  condidit  sa»culuin  ;  atque  secundo  Me- 
leororum,  quod  inare  factiiin  est  de  novo ; 
el  alibi,  quod  homo  esl  prius  seinine;  in 

D  libro  eliain  de  Secretis  secretorum,  quod 
Deus  cuncta  fecil  ex  nihilo.  Ex  quibus 
sequi  videlur,  quod  n)iindus  incepil  de 
novo,  et  quod  ipse  hoc  sensit.  Ha?c  ille. 

Postremo  Scotus  haruin  opinioniim  ino- 
liva  diligenter  et  satis  prolixe  proseqiii- 
liir,  qiiaiiqiiam  ea  qiUT  probant  mundiim 
noii  poliiisse  fieri  ab  a^terno,  specialiter 
adscribat  Henrico,  quem  pra;  celeris  inse- 
qui  solcl,  qiiiim  lainen  a  senioribus,  iino 
per  mille  aiiiios  aiile  llenricum,  non  so- 


AN   M['NI)(IS    Alt    .KTKUNO    KT   SINK    OMNI    TKMI'OUAI,l    INITIO    SIT    CUKATIS  Sl 

liim  a  ri(lt'lil)iis  scd  al)  i[)sis  (hkxiiic  puris  A      Anipiiiis.  (licarc,  iii(|iiil,  csl  ali(|iii(l  dc 

|)liil()sopius,  siiil  iiidiicla.  Solvil  cliam  o|)i-  niliilo   piodiiccrc   iii  circclii   :  cl   ([iiod  di- 

iiiomim  islariim  moliva,  ct  (|iialilcr  mia-  ciliir  dc  ni/ii/i),  [^olcsl  iiolaic  ordiiicm  iia- 

([iia'([iic  ([iical  dcrcndi  |)r()sc([iiiliir,  iicc  ad  liira'  cl   ordiiiciii   diiralioiiis.  IMimo  modo 

ali(|iiam  cariimdcm   dcciiiiarc  vidciiir;  cl  coiiccdiiiil  [)liiloso|)lii  l)(Mim  |)()ssc  crearc, 

ca  (|ua'  scrihil.scutciiliaiilcr  salis  vidcutiir  ul  |)alcl  [)cr  .\\  iccuiiam  sc.xlo  .Mcla|)liysica^ 

[)ra'lial)ita.  siuc.  (jiiod    iiitcilij^o  (l(^   [^riorilalc   iialura'i 

Prjplorca  qiia'ril,ulruiii  [)riiiia  caiisalilas  [iroiil  [)riiis  iialiira  diciliir  ([iiasi  privativis 

res[)cctii  omiiiiim  ercahilium  iii  (^uoeiim-  ul  iii  malcria  [)riiis  (vst  [)rivatio  ([uam  for- 

([iie  essc,  {\v  uccessilalc  sit  iii  tril)iis  divi-  lua.  Sed  [)roiit  dc  nihilo  dicit  ordinem  dii- 

uis  [)crsoiiis,  ita  ([uod  cssc  iioii  valcal  iiisi  ratioiiis,  crcalio  a  [)IiiI()S()|)his  commuiiiler 

sil  iu  tribiis.  —  Kcsijoudct  :  (^aiisalitas  |)cr-  ucgatur,  ([uoiiiam  dicuiit  Dcuiii  iicccssario 

lccla  uccessario  cst  iii  triluis  [)crsouis.  l'ri-  B  [iroduccrc  ([iii(l([iii(l   immcdiaU^   [)ro(lucit. 

mo,  (jiiia' principium  duaruiu   prodiielio-  — l)(Mii([uc  prout  r/^' /('/AiVo  dicit  ordiiKMU 

iiuiu,  videlicet  iiecessaria>  et  conlingciitis,  duratiouis,  disliugui   [lotest  dc  lioc  ([iiod 

necessario  est  prius  principium  necessa-  est  nihil  :  quoniam  accipi  potest  de  niliilo 

riie  qiiam  conlingenlis  :  non  cnim  effectus  omnino,  vel  de  nihilo  seciindum  esse  ex- 

necessarius  [)crsui)ponit  contingentem,  sed  sislentia^,  aliquo  lamen  secundum  esse  es- 

bene  econlra.   Scd  aliquid  in  divinis  est  senliio.    Et    [lonitur   a    quibusdam,    quod 

principium  productionis  intrinsecaB,  qua?  quamvis  Deiis  possit  causare  de  nihilo  se- 

est  necessaria;  et  aliqiiid  principium  pro-  cundo    iiiodo,  non  famen    priino  modo  : 

(luctionis  e.xtrinsecae,  quae  est  conting(Mis.  quia  noii  potest  aliquid    producere  qiiod 

Ergo  priiis  necessario  est  in  Deo  aliquod  non  est  ex  parte  sui  possibile,  ut  ait  Avi- 

principiiim  productionis  intrinseca'.  Atque  cenna  secundo  Mefaphysicae  sua?.  Nihil  au- 

iii   isfo    priori,   complefa    productione   ad  C  fem  noii  est  possibile  ex  parfe  sui,  quo- 

iiilra,  couimunicatur  tribus  personis  om-  niaiii  non  est  rafio  quare  unum  nihil  esset 

nis  feciindilas  qua^  iion  repugnat  in  eis,  possibile,  non  aliud.  Confirmatur  quoque 

et  per   consequens  communicatur  eis  il-  luec  rafio  :  quia  in  omni  creatura  est  com- 

lud  quod  est  principium  producfivum  cau-  positio  ex  actu  et  potenfia,  iii  quibus  et 

sationis    ad   extra  :  ergo   in   illo  insfaufi  ordine  nafura^  potentialilas  prior  est  :  et 

in  quo  est  proximum  principium  in  Deo  tunc  ista  pofentialifas  non  est  nihil,  sed 

ad  producendum    aliquod   confingens   ad  alicujus  enfis  secundum  aliquod  esse;  non 

extra,  illud  communicafur  tribus.  Itaque  esse  exsistentiae,  ergo  esse  quidditativum. 

de  necessifate  causalifas  perfecta  respectu  Et  hoc,  prout  dictum  est  primo  libro  :  Per 

omnium  creabilium  est  in  fribus  perso-  potentiam  Dei  producitur  primo  res  in  esse 

nis,  et  hoc,  respectu  omnium  creabilium  possibili  passive,  et  tunc  ultra  potest  pro- 

in  quocumque  esse,  sive  simpliciter  sive  D  duci  in  esse  exsistenfiae,  non  tamen  nisi 

secundum  quid,  ita  quod  non  possit  esse  prius  natura  producfa  in  esse  quiddifativo 

nisi  in  tribus.  Atfamen  si  per  impossibile  et  in  esse  possibili  passive.  Itaque  de  ni- 

ponatur  in  divinis    una  fanfum   absolufa  hilo,  id  est  de  non  aliquo  secundum  esse 

persona,    consequenter    esset    dicenduin,  exsistenfiae,  potest  Deus  aliquid  creare,  et 

quod  in  tali  persona  esset  perfecfe  talis  per  consequens,  de  nihilo,  id  est  non  de 

causalitas.   Sicque   causalitas   perfecta  ex  aliquo   secundum  esse   essentiae.   Etenim 

rafione  fermini  sui  uon  videfur  necessa-  esse  essenfiae  nunquam  separatur  ab  esse 

rio  includere  qiiod  sit  in  tribus  personis,  exsistenfiae.  Non  tamen  potest  aliquid  cre- 

quemadmodum  nec  ex  rafione  termini  il-  ari,  id  est  produci  ad  esse,  simpliciter  de 

lius  inducit  rationem  productionis  ad  in-  nihilo,  id  est  nullo  modo  ente,  nec  sim- 

tra.  —  Haec  Scotus.  pliciter  nec  secundum  quid.  Nihil  enim 

T.  21.  e 


82  IN    I.IItlU  M    II    SKMFNTIAmM.    —    DIST.    I  :    Qr.F.ST.    IV 

crealur  qiiod  non  liabuil  i)rius  esso  inlel- A  ul   inodo  produeil.  neque  cessabil.  —  .Ad 

leclum  ac  voliluin;  el  in  ipso  esse  inlel-  cujus  ralionis  conrorlalionein.  Uahbi  .Moy- 

lecto  fuit  forinaliler  possibile,  el  tunc  fuit  ses   inlroducil   in   libro  Ducis   neulrorum 

quasi  in  polenlia  propinqua  ul  posset  es-  illud  IMiiloso|)lii.  primo  de  Coplo  el  inundo 

.se  objeeluni  oinnipolenlia'  cl  |>oni  in  esse  dieenlis,  (piod  omnes  philosophi  convene- 

simpliciler.    \"eriiinlainen    ali(piid    polesl,  riinl  in  lioc,  qiiod  cadum  est  sedes  l)ei  : 

elsi  non  creari,  lainen  j)roduei,  de  simpli-  qiiod   idcirco  dixit   IMiilosophus.  (pioniam 

citer  nihilo.  id  esl  de  noii  aliqiio  secun-  sicut  Deus  est  sine  iiiilio.  ila  et  C(plum  et 

dum   esse   essentitr,  nec   secundum   esse  molus  coeli.  —  Amplius  probat  hoc,  quia 

exsisl(Milia>.   nec   secuiidum    aliquod    esse  si   moliis   incej^it.   aul   incepil  siciit  dixit 

secundiiin  (itiid  :  (|uia  eicalura  producilur  Anaxagoras,  aul  sicut  Kmpedocles,  aul  sic- 

in  esse  inlelligibili,noii  de  alicpio  esse,nec  ut   Plalo  :  el   probal  quod   nullo  illoruin 
simpliciter  nec  secunduin  qiiid,  nee  possi-  B  modoruin,   ul  taclum    est  supra.  —  llem  c/'.  p.  wB. 

bili  ex  parte  sui  in  islo  esse.  —  Ha>c  Sco-  hoc    probanl   ex   ejus   doclrina    sequaces 

tus.  Cujus  verba  parliin  obscura  sunl,  el  ipsius,  sicut  Abubalher  ac  alii  :  quia  si 

a  cominuni  modo  loquendi  doclorum  non  piius  moliis  incepil,  hoc  non  poluit  esse 

miniine  aliena. qiianivis  pie  aeeipi  possinl.  nisi  per  molum  seu  mulalionein  movenlis 

(scilicel  primi  causanlis),  aul  mobilis;  et 

llaque  pra'inducla  summaliin  perslrin-  sic  ante  primuin  molum  fuisset  motus  : 

gendo,  prteallegali  doclores,  Alberlus,  Bo-  el    qii.frelur  de   illo    inolu,   si    inceperit, 

navenlura.   Pelrus,   Ricliardiis,  Udalricus,  vel  non  ;  et  si   incepit,  quaretur  de  illo, 

Ilenricus,  Giiillelinus,  coiicordiler  leiienl,  et   ihiltii'   iii    iiiriiiiliiin.  —  Prtelerea  .\ri- 

impossibile  esse  crealurain  ab  a'teriio  liiis-  stoleles  inducil  ratioiiein  quaiii  piilal  es- 

se  produclam  :  et  hoc,  ex  sua  iiicapacilale  se  fortissimam  ad   probandum   inolus  ac 
seu  repugnanlia  sujp  naliirie,  (|iiia  poten-  C  mundi  «'lernilalem,  assumens  proposilio- 

tialilas  in  ea  pra»cedit  acliiiu,  ct  non  esse  nem  hanc    lanqiiam  per  se  nolain,  quod 

prius  est  esse  ipsius.  Qui  et  dicunt  posse  prius  et  posferius  non  possunt  esse  nisi  in 

monslrari  inunduin  faclum  de  novo,  non  lempore,    nec    esse    queuiit    nisi    tempo- 

ab  a'lerno,  nec  hoc  esse  direcle  arliculuin  re  exsislenle.  Deiiide  assumit  Iianc,  quod 

fidei.  Quibus  et  Alexander  consenlire  vi-  leinpus   non   polest  esse   nisi   sit  molus, 

detur.  Porro  S.  Thomas  sensit  horum  op-  quum  sit  numerus  et  mensura  motus.Con- 

positum.  Durandus  vero  mediam  seculus  sequenler  probal,quo(l  teinpus  nec  incepit 

est  viain,  dicendo  quod  quanlum  ad  res  nec  desinet,  aucloritale  oinnium  philoso- 

permancnlis  naliira'  iion  repugnet  creatu-  phoriim    prjeler  uniim,   id  esl    Plalonem, 

ra'  ab  ieterno  esse  produclam,  sed  succes-  quo  (lein[)lo,  oinnes  dicunl   leinpus    esse 

sivis  et  successioni  inotuique  subjeclis  re-  iiigeniluin   et   non    factuin.   El    hoc    pro- 
pugiiel.                                                            D  bal  a  signo  per  Democrituin,  ciii   ul   ait 

Ambrosius  in  Ilexaemeron,  tota  anliqiiilas 

Nunc  itaque  plenius  sunt  langenda  cu-  auclorilatem  delulil  magnain. Qiii  dixit  im- 

juslibel  opinionis  inoliva.  possibile  esse  oinnia  esse  facla,  qiiia  im- 

Albcrliis  igiliir  :  Arislolclcs,  iiiquil,  pro-  possibile  esl  leinpus  facluin  esse;solusque 

bat  munduin  istuin  sensibilein  inferiorcm  Plalo  geiiuil  (id  esl,  genitum  seu  factum 

semper  et  ab  a»terno  fuisse,  quoniam  cau-  esse  perhibuil)  tempus  simul  cum  coelo. 

sa  ejus,  vid(dicet  molus  cadeslis,  exslilil  Kx  hac  aiiclorilale  Democriti  arguil  Philo- 

ab  ffiterno  :  quod  |)rol)al  omniiim  aiiclori-  sophiis,  quod  dc  lempore  nihil  est  accipe- 

lalc  pliiloso|»horuin.  IJiidc  in  libro  de  Plaii-  re  nisi   nin/c  :   praMeriluin    naiiKjiie  jam 

tis,   fatcliir  (piod    iiiimdiis    islc   iiuii(|uam  abiit,   fuluriim    vcro    nondiiin    esl.   Porro 

cessavil  producerc  plaulas  el  aniinalia,sic-  7iiatc  inslans  accipi  nequil  nisi  in  ralione 


AN    M(INI»I'S    Alt    .KTKU.NO    KT    SI.NK    O.M.M    TKMI'()UAI.I    I.NITIO    SIT    CHKATUS 


83 


fiuis  rospoclii  pr.Tlorili,  alciiic  iii  ralioiic 
priii('i|)ii  (■oinpaialioiic  riiltiri.  Accipialiir 
igiltir  HKiic  iii  ipio  inoliis  iiu^cpil  :  iilinl 
oril  liiiis  praMcrili,  cifj^o  aiilc  lioc  fiiil 
tcmpiis;  cl  si  lcinpiis,  crfro  cl  inoliis  :  sic- 
(pic  riiisscl  inoltis  unlc  priiniiiii  inoliiiii. 
Kodcin  inodo  |)i'ol»al,  tpiod  non  dcsiiicl 
inoliis,  (pioniain  idcin  illiid  iiislans  priii- 
cipiiiin  csl  riiliiri  :  cl  ila  |)Osl  i|)siiin  cril 
lcin[)iis,  crgo  cl  nioliis. 

Insiipcr  conlra  has  raliones  argiiil  Al- 
bertus  priino  c.\  Aristolelis  V(>rl)is,  d(H'iino 
Priina»  philosopliia>  diccnlis:  Oinniiiiii  (puc 
in  iiiio  stiiil  gcncrc,  [)i'inci[»iiiin  (^sl  id 
(piod  siinplicissiiiuiin  (>st  in  gencrc  illo. 
Oiiiimqiie  splerniiin  et  jevtim  ac  lem[)iis 
sinl  aliqiio  inodo  in  iiiio  genere  mora> 
(quia  ut  ait  Gilberliis  Porrelanus,  a?terni- 
tas  est  mora  indeficientis  et  incommula- 
bilis  esse ;  a>vum  vero  mora  est  ejus  qiiod 
extensam  habet  polenliam,  nou  extensam 
essentiam  ;  tempus  vero  mora  illius  est 
quod  extensam  habet  substantiam,  poten- 
tiam  et  acfum) ;  necesse  est  quod  sevum 
et  tempus  principientur  a  sui  simplicissi- 
mo,  quod  est  seteruum.  —  Pra^lerea,  salva 
pace  x\ristotelis,  ipse  non  ponit  rationem 
Platonis  :  quam  si  poneret,  ratio  sua  pa- 
rum  valeret.  Et  est  haec  :  Id  quod  non  est 
factum,  sed  aeternum,  semper  sibi  prae- 
sens  est  totumque  simul,  nihil  sui  abji- 
ciens  in  prseteritum,  et  nihil  sui  exspe- 
ctans  in  fiiturum ;  sed  totum  se  possidet 
in  uno  indivisibili  nunc  stante,  non  mo- 
vente  se.  Idcirco  non  novit  fuisse  nec  fore, 
sed  esse  tantum.  Quod  vero  est  factum, 
habet  esse  distentum,  nec  stat  in  uno  si- 
mul,  sed  aliquid  sui  abjicit  in  pra^ter- 
itum  et  exspectat  in  futurum.Quum  igitur 
unumquodque  propria  ac  sui  generis  men- 
suretur  mensura,  factum  non  potest  men- 
surari  aeterno.  Sed  sicut  se  habet  factum 
ad  aeternum,  sic  tempus  ad  a^ternitatem. 
Factum  autem  habet  sui  esse  principium 
a  non  facto  :  aliter  iretur  in  infinitum. 
Ergo  tempus  secundum  esse  suum,  princi- 
piatum  est  ab  seternitate,  et  serpit,  ut  lo- 
quitur  Plato,  ad  imitationem  ipsius  secun- 


.\  diim  [)crinancntiain  siiam  (([iicmadmodiim 
roiiiia  (jiia'  csl  iii  malcria,  iiiiago  csl  for- 
iiKC  scciiiidiim  s(!  ac('C|)la'),  scr[»cns  [)ro 
[»(»ssc  ad  iinilalionciii  illiiis,  iil  (|iiod  iii 
iiiio  siiiitil  cl  loiiiiii  liabcrc  noii  valel,  sal- 
lcin  [)cr  vices  et  successioncm  obliiuiat. 
Idco  cssc  lein[)oris  [)(!r  ('rcalioiicm  incc- 
[»il.  Qiiod  coiicc(l(!ndtiin  est  :  hoc  cniin  iia- 
liira>  est  coiisoiitini,  ct  ralioni  ac  fidci. 

Ad  [irimain  crgo  Arislolelis  rationem 
(licendiim,  ([ii(»d  iios  ncgainiis  inoluin  coeli 
semper  sine  iiiilio  exslilisse.  El  qiiod  ait 

B  oinnes  [)liiIoso[)hos  hoc  dixisse,  falstim 
csl  :  (|iioiiiaiii  Plalo,  ([iii  iiil(;r  [»hiloso- 
[)haiiles  fiiit  [)ra'ci[)iius,  dicit  0[)[)Osiltim. 
Ait  namqiK^  :  Deus  faciendo  mtindum  sen- 
sibiiem,  [)riino  coeleslem  circulum  fecit, 
et  eumdem  divisit  in  duos,  videlicet,  in 
circulum  aplanes,  utpole  nonain  spha?- 
ram,  et  in  circtilum  planes  :  quemadmo- 
dum  et  Eudoxtis  asserit.  Deinde  circuluni 
planes  in  octo  distribuit,  videlicet,  in  cir- 
culum  stellarum  fixarum  atque  imaginum 
coeli,  et  in   septem  circulos  planetarum, 

G  qui  descendendo  sic  numerantur  :  Saturni, 
Jovis,  Martis,  Solis,  Veneris,  Mercurii,  Lu- 
nae.  Quibus  sic  distributis  motus  adhibuit 
proprios  ;  cum  motu  quoque  tempus  ad- 
esse  fecit,  partesque  temporis,  quge  sunt  : 
annus,  mensis,  septimana,  dies,  et  hora. 
Ad  aliud  respondendum,  quod  non  ideo 
coelum  dicUiin  est  sedes  Dei,  quod  sit  sine 
initio  sicut  Deus  :  imo  hoc  esset  conlra 
Philosophum  in  epistola  de  Principio  uni- 
versitatis,  in  qua  probat,  ut  Alphorabius 
contestatur,  quod  principium  universitatis 

D  non  est  nisi  unum,  a  quo  tanquam  ab  ef- 
ficiente,  et  in  quo  sicut  in  regente  ac  mo- 
vente,  sunt  alia  omnia  tanquam  in  duce 
exercitus.  Sed  idcirco  hoc  dictum  est,  quo- 
niam  coelum  impressiones  peregrinas  non 
suscipit,  et  ideo  Deus  per  ipsum  et  mo- 
tum  ejus  regit  et  ordinat  universa  quae  in 
inferioribus  generantur  et  corrumpuntur 
sive  moventur. 

Ad  id  vero  quod  contra  chaos  confusum 
objicit  AristoteIes,dicimus  secundum  theo- 
logiam  ac  fidem  catholicam,  quod  mixtum 


84  IN   LIBRIM    II    SENTENTIARUM.    —   DIST.    I  ',    Ol.F.ST.    IV 

lioc,  itl  csl  oonrusuin  (x  niatiTia  qualuor  A  cursum  el  lluxuni,  iion   tainen  loquondo 

«e.i.i,  1,2.  elcnuMiloruni,  priino  fuil,  ul  Moyses  scri-  de  lempore  seeundum  suam  naturam  et 

bil;  non  lamen  tempore   inriiiilo  (juievit.  originem,  qua  fluil  ab  .tvo  seu  lelerno  : 

Sed  Deus  dum  voluit,  illud  secundum  in-  imo  sic  naturalius  sumitur  in  primo  nunc 

lelleelum  idealem  quem  in  se  liabuil.  in  a  (juo  fluit,  et   in  iiltimo  ad  quod  lermi- 

fonnas  distinxit  proul  ab  aMerno  |)ra'vi(lit  natur.  (jiiam    in    medio.  (juod   esl   eonli- 

atque  prieordiuavit,  sieul  .Magister  dieit  :  niians  ipsiiin  seciindum  esse  el  decursum 

disi.  1,  .\.  Moyses  Spirilu  Dei  afflaliis...  Nec  per  li-  ipsius  in  re  lemporali.  Ilinc  ralio  illa  Ari- 

tein  el  amiciliam  facfuin  esl  hoc,  ul  dixit  stolelis  niliil  valel.  —  Ibec  Alberlus. 

Empedocles  :  qiioniam  ratio  noii  admittit  Praoterea,   in   libro  suo  quein   fecit  de 

qiiin    oinnis   dislinetiouis   et  ordinatioiiis  Ilomine, Albertiis  prolixe  Iractat  hanc  quay 

ac    segregationis    priina    causa   sit    inlel-  stiunem.   Et   poneiis  solutionem   qiiorum- 
lectus,    utiqiie    Dei,   qui   secundum   sapi-  B  dam  :  Ali(iiii  (inqiiil)  respondeiil,  quod  ra- 

enliam,  seienliam  et   |)rovidentiam  siiain  lioiies  philosophorum  bene  concluderent 

ordinat   qiiando   el   qualiter  et    quomodo  munduin  ab  seterno  fuisse,  si  Deus  ut  cau- 

universa  et  siiigula  fieri  debeant,  produ-  sa  naturalis  seu  necessilate  naturap  cau- 

cilqiie  omnia  seciindum  ordinem  el  tein-  sasset  mundiim;  sed  qiioniam  hoc  non  est 

piis  ac  modiim  imicuique  magis  conveni-  verum,  imo  creavit   per  voliinlatein,  qua» 

enleiii,  quemadmodiim  Plalo  fateliir  :  Nulli  est  causa  dilatoria,  ideo  distulit  qiiamdiu 

(inquiens)  negat  aliquid   horuin  qu»  ac-  voluit,  et  lunc  creavit.  Si  vero  qua^ratur 

commoda  sunt  sutp  nalur;»  et  ordini  ac  ab  eis  caiisa  dilalionis  illius,  respondent 

teinpori,  quum  sit  summap  bonilatis  priii-  (|iiod    iina  atqiie  pr*cipua   est,  quoniam 

cipiiim,  a  quo  oinnis  longe  relegatiir  in-  iioluit    quod    miindus    sibi    in   wternitate 

vidia.  Sic  ergo  motiis  incepit,  faclo  priino  ;equipararelur.  Ex  qiia  soliitione  sequun- 

inobili    simplici  emaualioiie,   noii  piievia  C  liir  ha^reses  diiaj.  Una  est,  quod   mundus 

inutatione.  —  (}iiiiniqiic  Arisloleles  obji-  poliiit  esse  ab  cTterno,  sed  Deus  non  vo- 

cit,  quod  secundum  haic  iii  primo  inoven-  luil ;  alia,  quod  voluntas  Dei  exsislat  imi- 

te  praecessisset  miitatio;  dicendum,  quod  tabilis  secundum  volita.  Sequitiir  enim  ex 

in  illa  objectione  multiim  oblitiis  esl  siii  hac  solutione,  quod  inundus  siisceptibilis 

ipsiiis.  Ipse  eteiiim  terlio  de  Aniina  alipie  fuil    seu    capax    duralionis    apteru.To.    Sed 

undecimo    Prinue    philosophia}    probavil,  \\.  Dionysius  ail,  quod  Deus  communicat 

quod   intellectus  agens,  absqiie  omni  al-  communicabilia,  id  est  ea  quorum  crea- 

teralione   sui    ipsius    quandoqiie    agil    et  liira^  sunl  susceptivae,  eo  quod  invidia  lon- 

quandoque  non  agit,  pro  libertatis  sua?  ar-  ge  sil   relegala   ab  oo.   Si   igiliir  miiiidiis 

bilrio.  Ideo  mulliim  fiiil  oblitus  siii  quum  fuit  susceiitibilis  a-ilerna^  duratiouis,  Deus 

dixit,  qiiod  intellectiis  diviiiiis  iioii  [^otest  ei  comiiiiiiiicassel  :  alioqiii  invidus  essel. 

interdum   agere  et  iulerdum    non   agere,  D  Ilem,   caiisa    dilatoria   differt   ex   ralione, 

nisi  recipiat  peregrinas  impressiones  quac  nisi  sit  slulla  :   pijetacla  vero   dilationis 

eiim  excitent  ad  agendiim.  causa  ex  parle  est  volilorum.  Sicque  Deus 

Poslreino,quO(I  objicil  de  teinpore,quo(i  secundum  volita  disponeretur  :  qiiod  IhT- 

'nunc  semper  est  finis  pr;elerili  princijii-  reliciim  est.  Haec  Alberlus. 

ninqiie  fiitiiri  ac  mediiim  illa  coiilinuans,  Ouocirca   dicendum,    qiiod    soliitio   illa 

multum  miraiuhim  est,  qiium  ipscmel  do-  non  censelur  ila  erronea;  nec  h;erelicum 

cuerit,  quod  oiiine  coiilinuum  fliiit  ab  iii-  est   diccre  mundiim  seu   crealuram   fiiis- 

divisibili,  siciit  linea  a  |)iiiicto.  (jnamvis  se  fftern;e  durationis  capacem  (suinendo 

ergo  de    lempore   nihil   sil    accipere    iiisi  ;eternuin  pro  eo  qiiod  temporali  carel  ini- 

n unc  cowWwwan^  ac  medians,  loipiendo  de  tio)  absoliile  loqiiendo,  qiium  et  S.  Tho- 

lempore  seciindum   esse  suiim  ;il(|iie   de-  mas  et  miilli  doclores  catholici  dicanl  Iioc, 


AN  MiNnrs  An  .kTfuno  kt  simc  omnm  tkmpohaf.i  imtio  sit  cukatus  85 

ncc   Ecclcsia   (lclciiiiiiia\  il    |t()silioin'iii    il-  A  Dcus  iioii  [(ohiit  laccrc  ali(|iii'i  (tia-lcrildin, 

lam  psse  hinrclicam.  —  Iiisupcr,  cx   illa  nisi  fiiisscl  fulmniii  :  iui|)ossil)ilc  crj^o  fiiif 

rcsponsioiic   iioii   sc(|uiliir,   ([iiod   Dci   vo-  ([uod    faccrcl    infiiiitos   dics    [u.clcriii    iu 

liiiilas  consislal  iniilahilis  :  ([tiia  a-lcniali-  accc|)lo  esse,  nisi  fiiissciil  iiifinili  dii;s  fn- 

tcr  c.\  cortis  ct  sa[)icii!ialil)iis  ralioiiihus  liiri   iii   acccplo  cssc.   Irifinili  aiilcm  dics 

insliliiil  ct  dccrcvil  luiindiiiii  iW  iiovo  [^ro-  fiiluri    iion    [)olcraiil    [)roduci    in    acccplo 

diiccrc  liinc  cl  lalilcr,  ([iiaiido  ct  ([iialilcr  cssc,  scd  soliiin  in  acci[)iciido  cssc  aiil  fi- 

ipsiim  [)ro(liixil.  Idcirco  ncc  causa  illa  di-  cri  :  alias  non   fiiisscnt  infiniti,  s(^d  finili 

lationis  fuil   originalilci   aiil    [uiiici^ialilcr  ct  hMMiiinali.  —  Riirsus,  sicnt  creatio  cst  a 

e.x  i)art(>  crcatunr,  sed  cx  fontc  ct  imiucii-  non  entc  iii  ciis,  sic  auiiihilatio  est  de  entc 

sa  alqnc  impcrscrulahili  |)rofiiiidilalc  in-  in  non  ciis.  OiK^niadiuodiim  crgo  annihila- 

crcala»  ac  su|)crlihcrriiiia>   saj^iciilia»  Dci,  lio  cl   [)crpcliia  duralio  a  parlc  posl  non 

quaiuvis  ratio  illa.  ([uciiiadinoduin  ct  idc^a,  B  slaiil  siiiiiil,  ila  iicc  crc^atio  ct  iufinila  du- 

hahiliidiiicin  ([uauidam  seii  rclatioiicm  ad  ralio  a  [)arlc  aiilc.  —  Amplius,  si   Dcus 

miindiiin  includat  :  ([luc  hahiliido  iion  cst  mnndiim  ab  aoterno  creasset,  non  potuis- 

realis  cx  partc  Dci.   Iusu|)cr  Alhcrliis  iu  sct  ciim  non  crcarc  :  qiiia  nec  ante,  quia 

his   verbis   videtiir    sihi    ipsi    conlrarius.  non  fuit  anie;  nec  tunc  quando  creavit, 

Nam  sicut  jani  patuit,  in  Summa  sua  lc-  quia  iit  primo  Pcrihcrmcnias  dicitur,  cssc 

1«.  siij.    slalur,  ([uod  Dcus  sccundiim  sa|)icntiaui,  qiiaiido  cst,  necessc  est  csse;nec  postea, 

scicnliam  ct  providcntiam  suain  pra^ordi-  (juia  qiiod  factum  est,  non  potcst  non  fa- 

navif  qiiaudo  ct  qualifer  univcrsa  ficri  dc-  ctuin  cssc.  —  Itein,  si  Dciis  [)oluit  mun- 

bcanl.  —  0"od  vcro  cx  auclorifalc   divi  diim  istiim  ab  aptcrno  creassc,  [)ari  ratione 

Dionysii  infroducil,  solvcndum  csf  :  quod  cf  unum  cquum  unanique  eqiiam  mox  ge- 

Deus  juxla  ccnsuram  sapicnfia>  sua^  doiia  ncrare  potentes,  et  quod  generatio  ab  illis 

sua  largitiir,  ct  sicut  ordo  rcruin  requiril,  G  continuata  esset   usqiie  in   pra?sens.   Sic- 

non  secundum  cxfrcmilafcm  suao  virliifis  que    infcr   equum   anfe    quem  alfer   non 

et  communicabililafis.  Iino  posset  plures  fuif,  et  equum  nunc  generafum,  fuissent 

species  angelorum  supra  eas  quas  creavit,  equi  infinifi   :   quod  omnino    impossibile 

producerc,  ct  mulfa  communicabilia  com-  est,  eo  quod  intcr  duos  terminos  signatos 

mnnicare  tam  iu  uaturalibus  quam  in  gra-  noii  valeat  esse  infinifa  succcssio  nec  mul- 

tuifis,    qua?   nusquam   coinmunicat  ;    nec  fitudo  infinita.  —  Hspc  Richardus.   Cujus 

idcirco  est  invidus,  quia  ex  irreprehen-  ultima  rafio  fortior  videtur  de  homine.  Si 

sibili  censura  sua?  fontana^  prorsusqiie  in-  enim  potuit  Deus  mundum  ab  aeterno  cre- 

finitsD  sapientise  hoc  omiltit.  asse,  eadem  ratione  et  duo  individua  spe- 

Rationes  dcmuui  pcr  quas  Bonaventura  ciei   humanffi,  a  quibiis   infinili  homines 

probat  impossibilifafem  a^^tcrnifalis  mun-  esscnt  progeniti  :  ex  quo  sequcrctur  non 

di,  ct  quod  creatura  non  quivif  ab  (Tteriio  D  solum  iuconveniens  jam  prfffacfum,  scd 

creari,  virfualiter,   imo  quasi   formaiiler,  etiam  quod  cssent  infinifa)  anim»  ratio- 

p.7i,A'cis.  sunt  inducta?.  nales  nunc  a  corporibus  scparata>. 

Porro    Richardus    mulfipliciter    probat  At  vero  quamvis  Henricus  in  Quodlibe- 

hoc.  Primo  sic  :  Si   mundum  ab  »terno  tis  suis  panca  induxerit  argumenfa  ad  is- 

Deus   produxif,   produxit   eum   in  aliquo  tud  probandum,  in  Summa  tamen  plura 

instanti  anlc  quod  iion  fiiit  aliud  instans  ;  inducit  robusta  (ut  apparet)  motiva,  qua? 

sicque  duratio  nuuidi  incepit  ab  illo  in-  ctiam  fangit  Pefrus  de  Candia,  et  alii  qui- 

stanti,  et  a  parte  ante  tcrminata  fuit  ad  dam.  Aliqua  famen  illorum  sunt  introdu- 

illud  :  non   crgo  ab   a>ferno   duravit.  —  cfa.  Henricus  itaque,  et  Aureolus,  ac  alii 

Praeterea,  si    mundus  ab  a?terno   creatus  quidam,  duodecim  rafiones  potiores  addu- 

fuisset,  infiniti  jani  dies  prseterissent;  sed  cunt.  Una,  quod  Deus  non  pofuisset  mun- 


86 


IN  LIBRIM   II   SENTENTIARUM.   —   DIST.    I  ;   QU^ST.    IV 


diiin  noii  produxisse,  si  ab  aplerno  prodii- 
xisset  euindein  :  qua»  ratio  esl  iiiduela. 
Secunda  est  de  aiiiiiliilalionc  el  erealioiie, 
sieul  pra'hal)ilum  esl.  Terlia  esl,  quia  de 
ralione  erealura*  est  ul  iion  esse  prjpcesse- 
ril  ejus  esse.  .\ul  ergo  lein|)ore  :  (pio  eoii- 
cesso,  habelur  pro|)Osiluin,  quod  seilicel 
non  exslilit  ab  a>lerno.  .Viil  nalura.  Sed 
conlra,  qua>cuiii(jiie  suiil  piiiis  soliiiii  iia- 
tiira.  possiiiil  siinul  sine  repiijjiiaiilia  esse 
in  lempore  :  sicqiie  non  esse  crealiira'  el 
esse  ejus  simul  essenl,  ila  quod  crealura 
siinul  essel  el  noii  essel.  (Juarla  esl,  quia 
si  crealura  fuisset  facla  ab  fflerno,  et  hoc 
per  creationem,  faclum  esset  hoc  iii  iii- 
stanti;  et  sic  iiiler  illiid  inslans  et  nunc 
quod  est  jam  pra^sens,  fuisset  infiiiila  di- 
slaiilia  :  sicque  iuler  diios  lermiiios  finilos 
fuissel  infinila  dislanlia.  Ihrc  qiioque  ralio 
salis  pra>lacla  esl.  Quiiila  esl :  quandocum- 
que  duic  distaiili;e  siiiit  ;rquales,  iioii  vide- 
tur  cur  unum  inobile  moluin  versus  uiiuin 
exlremiim  illiiis  dislaiiliu>  polius  possil 
transire  illam  dislaiiliam,  qiiam  si  move- 
alur  ecoulrario  relrorsum.  Si  ergo  Deiis 
creassel  ab  a*leriio  aliquam  crealuram,  illa 
necessario  durassel  per  tempus  iiifinitum; 
et  si  inlerim  inola  fuisset,  perlransisset 
spalium  infiniliim  in  rectum.  Si  ergo  rur- 
sus  movealur  per  spalium  idem  relror- 
sum,  quaTO  an  unijuam  inveniel  lermi- 
iium,  an  non  :  si  inveiiiet,  non  est  spaliiiiii 
infiniluin ;  si  nou  inveniet,  hoc  dici  iiou 
potest,  quiim  sit  ffqualis  dislaiilia  :  ergo 
sicut  pervenil  ad  lermiiium  isliim,  ila  per- 
transibil  laiidem  loliiiii  spaliiiin  illud  ecoii- 
trario.  Sexla  :  si  miiiidiis  potuil  fieri  ab 
a'lerno,  poluil  evacuari  divisio  couliiiui. 
Fuissent  eteniin  dies  iiifinili,  in  quoriim 
quolibel  poleral  compleri  una  divisio,  et 
sic  facla^  esseiil  iii  ilio  conliiiuo  infiiiila> 
divisiones  :  slarel  ergo  divisio.  Vel  igiliir 
slarel  iu  parles  divisibiles.el  sic  iion  essel 
com[)lela ;  aiil  iii  parles  indivisibiles,  et 
sic  conliiiuiim  ex  indivisibilibus  esset  com- 
posiliim.  Septima  :  si  Deus  potuisset  mun- 
diiiii  prodiicen^  ab  wterno,  poluisset  se 
facere   iioii  omnipotenlem.  qiiia   iioii   po- 


.\  luissel  inundiim  deslruere  seu  etiam  lapi- 
deiii  iiiium,  nisi  exspeclando  per  lempiis 
iiifinilum.  .Xoii  eniin  poluisset  eum  de- 
slruere  ab  a^lerno  iii  illo  inslanli  in  quo 
eiiin  produxil,  qiiia  si  sic,  conlradicloria 
fiiisseiil  simul  vera  :  ergo  iu  alio  inslanli 
aul  lempore.  S(^d  inler  inslans  illud  ieler- 
nilalis  et  quodlibel  inslans  sequens,  est 
iiifinila  dislaiilia  :  ergo  oporliiissel  Deuin 
tam  diu  lardare.  Oclava  :  si  Deiis  fecisset 
miindum  ab  jplerno,  aul  ergo  fiiissel  dies, 
aul   nox.  Si  dies,  ergo  ille  fiiisset  priinus 

H  dies  :  non  igilur  inler  ipsum  el  inler  diein 
isliim  fuissenl  infiiiili  dies,  nec  tenipus 
eliain  iiifinilum.  Si  dicatur,  quod  non  fuis- 
set  priinus  dies,  ergo  muiidus  non  fuit  ab 
a^lerno.  Noua  :  si  Deus  fecil  coelum  et  lu- 
miiiaria  ejiis  ab  a^lerno,  aiil  ergo  fecil  so- 
lciu  siiper  lerraiii,  vel  sub  lerra.  Si  super 
lerram,  ergo  sol  feeit  aliquem  diem,  et 
ille  fuisset  primus  dies,  el  a  principio  diei 
illius  iisqiie  diein  sequenlem  fuisset  tein- 
pus  fiiiilmii  :  ergo  inleriin  non  fliixit  lem- 
piis    iiifiiiiliim.    Decima    :   si    produxisset 

C  miindum  ab  a?lerno,  conliiigens  esse  fiiis- 
sel  necessarium  esse,  quia  iion  potuisset 
annihilari  nec  destrui  nisi  post  teinpus  in- 
fiiiilum,  ut  palet  ex  diclis.  Undecima  :  si 
mundiim.cadum  et  solein  fecit  ab  a^terno, 
ergo  solein  fecit  in  aliquo  silii  coeli,  et  ex 
illo  ccppil  moveri  :  iioii  igilur  ab  a'lerno 
iiiolus  esl.  Duodecima  :  si  crealura  poluit 
fieri  ab  a;terno,  poluil  Deus  ab  ieterno 
creare  inulierem  pripgnanlem,  eamque  di- 
miltere  communi  cursui  :  ergo  posl  no- 
vem  menses  peperissel.  Ergo  a  parlu  ejus 

D  usqiie  in  pra^sens  non  fuit  nisi  teinpus 
fiiiilum;  et  anle  non  eranl  nisi  novein 
menses,  qui  etiam  sunt  lempiis  finilum  : 
ergo  loliiin  lein|)iis  fuil  finilum.  —  Consi- 
milia  miilla  possiinl  indiici,  qiiia  poluisset 
Deus  ab  irlerno  |)roducere  viriim  el  mu- 
lierem  :  qiii  iioii  poliiissenl  generare  nisi 
posl  lempiis  iiiriiiiliiin ;  et  sic  vellenl  iiol- 
leiil,  per  leiiipus  iiifiiiilum  conliniiissent, 
alipie  per  iiifiniliim  leinpus  vixissent  et 
coiiservali  fuissenl  aiileqiiam  geniiissenl  : 
qiiod  iioii  fiiissel  iialiirale.  iiec  a  philoso- 


AN   MUNDUS    AB   .ITKnNO    KT   SINK   OMM    TKMI'()HAI.l    IMTIO    SIT   rHKATIS  87 

|)lio  coiiccdciHiuin.  (l()iisc({uciilia  laincii  A  dia  iiiliiiila  :  iiain  (|uaiii\is  iii  illis  rucril 
probuliii'   :    qiiia   (iiiiciiiii(|iic   ^cncrarchir      pi-iiiiiiin    pcr  coinparalioncin   ad    caiisuin 

post  lioc,  vichdiccl  posl  crcalioiicin  ipso-  clTiciciilrin.  non  laiiicn  (|iianliiin  ad  lcin- 
rmu,    in   alio   inslanli    lcin[)oris   jfcncrarc-       poralcin   inccplioncin  scii  (pioad  iiic(!plio- 

lur  ;  scd   a  (piocnnupic   lciii|)orc  seu   iii-  ncin  iii  lcin|)0rc,  (piia  siinn!  cniii  lciiiporc 

slaiili   lcinporis  posl   ;clcriiilat(Mii  si|;nalo,  cl  al)  aMcriio  csscnl   prodiicla.  Nc(;  sic  po- 

csl  inriiiita  vcrsus  a'tcrnilalciii   dislaiilia.  iicndo   oporlcrcl   diccrc,   protil    alitpii   di- 

Has  ralioncs  brcvilcr  laiigo,  (pias  (luidain  (uinl,(pi0(I  priiiia  iiia  individiia  luisscnl  iii- 

proiixc  dcducunl.  iinilo  lcin|)orc  coiiscrvala  a  Dco  antc(piaiii 

gcnuisscnl,  inlinilo^iue  lempore  conliiiuis- 

Niinc  reslat  vidore  quid  iiilcr  Iia^c  pro-  sent,  el  exspcclass(Mit  UMupore  inrinilo  aii- 

babiiiiis  vidctur :  (>l  (pianluin  ca|)cr(Mpico,  lcqiiain   f^cnuiss(Mit  ;    ncc    ralio    iiatiiraiis 

apparct  (piod  S.  'riioinas  dc  liac   inalcria  H  iioc  dictal,  ncc  Aristotcies  id  pulavil.  Sed 

verius  scripsit.  llatioiies  etiaiu  aiiter  sen-  geuuisseut  teinpore  delerminalo,  [uout  cis 

tientiuin  rationabiiiter  solvit,quaiuvis  non  convenisset,  sive  [)Ost  diciu  sive  post  an- 

omiics,  quouiam  quasdam  non  langit.  IV-  niim    se    cognoscendo  et   naturaii   ordine 

trus  quoque  de  Candia  magis  vidctur  po-  parieudo.  —  Qiiumque  objicilur,  quod  to- 

silioni    Tiiouue    faven^   Vcrumtamen   so-  tuin  tcmpus  ai)  Iiora  liac  nsquc  ad  tcinpus 

luliones  qiias   aiiqiii    [)Onunt   ad    alleriiis  iilius  cominixtioiiis  s(m   parturilionis  est 

opiniouis   objecta,   non   videutur   idoneio.  finitnm  :  responderetur,  qiiod  lotuin  tein- 

Itaiiue  de  hac  materia  sub  correctione  lo-  [)us  simul  suin|)fuin,  est  inrinitum;  qua;- 

quendo,  videtur  quod  absolule   ioquendo  libet   vero    ejus   pars    secundum    se    fuit 

juxla  sensuin  pr*habituin,  non  sit  impos-  finila,  oinnes  vero  simul  acceptae  sunt  in- 

sibile  inundum  esse  ab  tfterno  crcalum.  finiUe.  Nee  ascend(uido  esset  devenire  ad 

Quiimque  objicitur,  quod  slantc  tali  po-  C  teinpus  iiiiiis  primjp  commixtionis,  neque 

sitione  adhuc  ftiissct  ordo  rerum  a  Deo,  ct  ad  revolulionem  coeii  secundam  aut  ter- 

priina  individua  reruin  generabilium,  qua^  tiam,  quia  nec  fuit  priina  neque  secunda 

non  nisi  ex  commixtione  inaris  ac  feini-  aut  tertia  quoad  temporalcm  inceptionem: 

na>    generantur,    fuissent    creata  ;    fuisset  imo  aute   unamquamque   temporalem  et 

quoque  et  primus  dies  et  circuiatio  pri-  diurnam  revoltitiouem,  generationem  seu 

ma  :  sicque  fuissent  infinitse  revolutiones,  prapteritionem   in   tempore   assignabiiem, 

infiniti  dies  et  noctes,  infinita  individtia,  innumerabiles   ac    infinita^    fuerunt.    Nec 

inler  duos  terminos  certos  et  assiguatos.  quantum  ad  hoc  fuit  per  se  et  necessario 

Ad  quffi  omnia  videretur  dicendum,  quod  ordo  seu  ordinatio  inter  ipsas,  sed  mera 

mundus  motusque  C(]eli,  teinpus,  species  infinitas,  videlicet  quoad  temporaiem  flu- 

rerum  et  individua  prima  earum,  habue-  xum,  cursuin,  successionem  atque  dura- 

runt  esse  suuin  a  Deo,  et  ita  per  coinpa-  D  tionem  :   quoniam    infinile    durasset   hic 

rationem  eoruin  ad  priinam  causain  effi-  reruin  cursus. Et  isttid  puto  fuisse  de  men- 

cientem    et   Creatorem,    fuil    primuin   in  te  Philosophi,  qui  de  isla  materia  pra?  ce- 

eis,  et  individtia  prima  prirausque  motus  feris  philosophis  rationabilius  videtur  esse 

et  generatio  prima.  Attamen  ascendcndo  locufus.    Porro   in   horum    considerafione 

nunquam  veniretur  ad  primum  seu  priina  oportet  imaginando  imaginationem  trans- 

ilia,  quoniam    inter  primtim    insfans   iii-  cendere.alifer  quoque  loqui  de  tempore  fo- 

stantaneee  productionis  seu  creationis  eo-  to,  et  de  singulis  qtiibusque  partibus  ejus. 

rum  et  horam  hanc,  infinitum  tempus  ef-  Nec  ex  his  sequitur,  quod  Deus  de  ne- 

fluxit.   Et   inter  tales  duos   terminos  qtii  cessitate  produxit  mundum  :  imo  potuit 

infinita  disfantia  disfanf  ab  invicem,  non  inundum  non  creare  in  iilo  insfanti  quo 

est  mirum  neque  absurduin  csse  inferme-  cuin   creavit,  quouiam   libere  fecit  hoc  : 


88 


IN   I.IRRIM   II   SENTENTIARIM. 


DIST.    I  ;   QU.r.ST.    IV 


qiiemadmodum  Deus  ab  .Tlerno  pnrdesli- 
navit  electos,  pnrscivil  rej)iol)avilque  re- 
probos,  non  de  necessitale,  sed  libere.  Sic 
enim  el  siniul  slanl  invariabilis  pra^scien- 
tia  Dei  et  rerum  conlingenlia  ac  liberlas. 
Nec  seqnilnr.  qiiod  siniul  polnil  iiuindus 
creari  el  non  creari,  quouiaiu  uua(|na'(]ii(' 
proposilio  illa  per  se  sumpla  polest  poni 
in  esse.  non  amba>  simnj. 

Pra'lerea,  inter  argumenla  qu;p  fiunt, 
difficullatem  inducit  quod  de  infinilale 
ralionalimn  aniuiaruni  separalarum  obji- 
citur.  A(l  quod  diversi  diversiinode  re- 
sponderunt ;  el  ipsemet  .Vrislolcles  in  isla 
materia  propler  ejus  difficultatein  argu- 
mentorumque  vim  qme  pro  ulraque  parle 
fiunt,  fluctuasse  videfur,  quemadinodiim 
ef  Henricus  feslalur,  el  ex  verbis  Philoso- 
phi  quiv  scripsil  hino  iiide  perpcudiliir. 
Nihiio  minus  dalo  qtiod  juxla  quoiiiindam 
opinionem,  opinio  ista  de  mundi  a-lerni- 
tate  salvari  non  posset  in  successivis  et 
generabilibus  ct  corruplibilibus,  neque  in 
creatura  humana;ex  hoc  lainen  non  se- 
querelur,  quod  absolule  loquendo  salvari 
non  possel  de  aliqua  crealura  perinaneiitis 
naturac,  pra^sertim  de  angelis. 

Nec  ad  rationem  creationis  exigilur  teiu- 
poralis  pivTcessio  sen  dnralionis  priorilas  : 
imo  sufficif  priorifas  nalura^,  qua  causa 
naturalifer  prior  est  siio  effectu,  qiiamvis 
non  teinpore,  proul  B.  Auguslinus  in  niul- 
tis  locis  testatur,  videlicel,  snper  Joannein, 
in  libro  quoque  de  Civitate  Dei,  et  in  libro 
de  Trinitate.  Nempe  super  Joannem  exem- 
plificat  de  virgulto  super  aqiiain  et  ima- 
gine  ejus  in  aqua.  qua>  simul  sunl  tein- 
pore,  qiiainvis  uiiiiin  sil  causa  alleiiiis  ; 
alibi  vero  de  pede,  si  a>lernaliler  stelisset 
in  pulvere,  et  ejns  vestigio;  alibi  de  sole 
et  radio,  de  igne  el  calore.  Natura  etiain 
spccifica  cansa  est  sna>  proprielatis,  sen 
species  proprii;  el  eodem  moinenlo  quo 
gencralur  albedo,  in  luce  siinililudincin 
snain  diffundil.  Nec  islnd  vidclur  ad  iii- 
lclligendum  difficilc,  (piod  et  tol  ac  tan- 
li  philosophi  dixerunt  concorditcr.  Vndc 
quod  (piidam  dicuiil,  cpiia  si  Dens  ali(|ui(l 


.\  ab  a'lcrno  creassel,  illius  crealura'  non  es- 
se  non  pnecessisset  ejus  esse  priorilale  na- 
lurap,  slare  quoque  non  valel.  Nec  verifica- 
lur  quod  iu  lali  casii  crcalura  esset  a  Dco 
soluin  quoad  suain  conservalionem,  quam- 
vis  Ilciiriciis  hoc  diccrc  vidcalur  :  iinn  re- 
alilcr,  vcrc  et  cffeclivc  esset  crcala  a  Deo. 
Ilinc  quoque  non  stat  quod  ait  Diiran- 
dus  :  Coininuniter  dicilur,  quod  crealura 
prius  est  non  ens  quam  ens,  ila  quod  prius 
nalura  sibi  convenit  non  esse  quam  esse. 
Non   inlelligo  qiiomodo  sit  veruin  :  quia 

B  quod  inest  el  convenil  alicui  ex  siia  natu- 
ra,  non  est  deslructivuin  su;n  nalura\  Is- 
liid,  iiiqiiam,  debililcr  dicluin  censetnr, 
quiim  certnin  sit  inixtis  ex  sua  naliira 
convenire  causam  sua>  corruptionis.  puta 
contrarietatcin  qualitalum;  oinniquc  crca- 
tura'  cx  sua  iiatura  ac  rationc  convcnit  in- 
cessanler,  quaindiu  est,  depcndere  a  pri- 
mo,  et  labi  in  nihil,  si  illius  mannlenentia 
seu  conservatio  lollafur  ab  ea,  prout  fheo- 
logi,  Sancti,  philosophique  pra^stanles,  sunt 
fassi.  Sancti  quoqiic  iinaniiniter  protestan- 

C  tur,  qiiod  rafionali  creafura^  ex  se  ipsa 
convenil  deficere  el  peccare  :  quod  quain 
verum  sil,  in  excellentissima  illa  crcatura, 
angelo  suinmo,  qiii  post  siiain  creationem 
mox  cecidit,  palct.  Nec  tamcn  non  esse  sic 
convenit  creatura»  ex  se,  quasi  non  esse 
sit  aliquid  :  undc  nec  effeclive  corrumpit, 
sicut  nec  agil,  nec  est,  quum  agere  pra^- 
supponat  esse.  Sed  eo  ipso  quo  ex  nihilo 
est  [creatura]  nec  esse  habet  ex  se,  atque 
hoc  ipsuin  esse  quod  habcl.  liinilalum  est 
et  finitjp  perfectionis,  ac  vanitati   subje-  flo,>,.\m, 

D  cluin,  id  cst  a  vero  el  incoinmutabili  esse  -*'• 
dcficicns,  dicitur  essc  de  sc  non  cns.  seu 
defectuosa,  peccabilis,  vana  et  indigens. 
Nec  hoc  inlclligerc  videlur  difficilc,  quia 
cidcin  secundum  diversas  consideraliones 
diversa  conveniunt. 

Pra'terea,  qiiod  objicilur  de  lapide*pri- 
ino  crcalo  qiicin  Dcus  inferiin  auxisscf  in 
infiniluin,  solvcndum  est,  qiiod  jiixfa  Phi- 
losophum,  omnibus  rebus  natura  constan- 
libiis  cerfa  quaiififas  cl  magniludinis  rafio 
convciiil,  ncc  ('a|)ax  csl  crcaliira  augmenli 


QU.EST.    V  :   AN    Pr.ATO   POSIFmT   TIUA    IMUNCIIMA    INCUKATA,    KT    IN   OIHHS    DKFICIAT       80 

qnaiililaliv  i    iiiriiiili    :    (|uciiia(liii()(liiiii    d  A       \  idcliii'  (jiiod   non  posnil   Iria   |)i-iii(-i|)ia 

iialiira  vatMium  ahhornM-c  ass(Milni'.  cl   iii  incrcala.  Nain  iii  piiino  Tiiiia'i  |)iil(-lii'c  cl 

1'iiiiliin)  liorr(M'c,  laiii  iiiriiiilnni   in  ina^iii-  (doipicnliM-  diMnonsli-al,   (piod    Dcns    iiinii- 

liidinc   (piain   in  aclnali   iniillilndiiic    p(M'-  dniii  prodn.xil  jn.xln  propria>  iikmiIIs  a>lcr- 

niaiKMilc.    Idco  si    ('Oiiccd(M'('lur  }:;(Mi(M-alio  iiniii.   incrcalnin    cl    iioii    clahoraliini    c.x- 

hoininnin    ah   ,tI(m-iio  durassc,  jioliiis  cx-  (Miiplar.     Kl     in     Ikx-    .\u}j;iisliniis     ipsiiin 

cj^isscl    iialuia  casdciii    aniinas    ralioiialcs  coinincndal  nc  scipiilnr  iii  lihio  L.\,\.\lll 

piM'  (•ircnlalioiKMii  Plaloiiicani  div(>rsa  eor-  Qinrslionnin.  —  SocmiikIo,  qiiia  scciiiidiiiii 

pora  iiil'orinarc,qiiaiii  cas  iii  inrinituni  aii-  l*laloiKMii,   oiiinis    mnlliludo    proccdit   ab 

geri,  quamvis  Al^azcl  iii  .Mclaphysica  sna  niio,  (M    lola    iiniversilas   reriim  a  priiiio 

eas  eoiicedal  niiiii(M'o  inrinilas,  nec  iiicon-  piincipio  mcdiale  aiit  immcdiale,  cffici(Mi- 

veniens  arhilnMnr  lioc  jioium-c  in  his  qiiie  lialiliM"  ronlaliliM-^pic  prorin.xil.  El  lioc  I'ro- 

iioii  (>ssciilial(Mn  scd  acci(l(Milal(Mii  ad  in-  B  clns,  IMaloiiis  (lis(-ipuhis,  iii  KlcuKMilalione 

viceiii  ordiiicm  sorliiiiilur.  Miruin  (pi0([iic,  siia  Iheolof^ica  efficaciler   prohat. — Ter- 

qiiod  Aviceiiiia  et  ipse  lam  ahsolnle  dicaiil  lio,  IMalo  iii  primo  TiiiKci  lcslatnr,  l)(Mim 

iiiuiidiiin   ab  {elenio  fuissc,  cl  geiieralio-  in  rernin  prodnclioiie  neqnaqnam  ad  e.x- 

iKMTi    C(^ssaliiram    iion    esse,    infinilasqne  em|)lar  e.xlra  se  positiim  respexissc  :  ergo 

aniiiias  acln   cxsistere,  quiiiii   aiiiho   fiie-  idcaiii   muiidi  sensihilis,  hoc  est  archety- 

rinl  de  lcgc  .Maliomcti,  in  qua  oiniiia  ilia  piim   mniidiim,  asseruit  essc   in  Deo  ;  et 

reprohantur,  mundusque  incepisse  et  pri-  quoiiiam   Deiim  esse  simplicissimuni   no- 

miis  hoiuo  iii  paradiso  fuisse  ac  generale  vif,  mnndnm  illuni  archelypum  idealem- 

judicium   ac    infernale    cTternuiu    snppli-  qne  ralionem  disseruit  realiter  esse  ipsnm- 

ciuiu  futnra  narranlnr,  siciit  in  Alcorauo  luef  Deum. 

aliisque  div(M'sis  codicibns  legis  illius  fre-  lu  coulrarium  sunt  auctorifates  Ambrosii 

quenfer  legisse  me  recolo.  Und^^  videnfur  C  ac  Magisfri,  nl  j^afet  in  liffera. 
fuisse  h.Trelici  Sarraceni,  et  magis  seciifi 

philosophiam  quam  legem  illam,  sicut  in  Ad  ha»c  respondet  Albertus  :Ouemadmo-  summ.  ih. 

lege  Mosaica  et  evangelica  diversos  fuisse  dum   Sancti  dicunt,  et  Plafonis  verba  os-  -"pai-^ i-i^- 

hgpreticos  innotescit.  —  Ex  his  ifidem  elu-  tendunt,  ipse  Plalo  circa  prineipia  erravit 

cescif,  qiiod  quamvis  mundus  ab  a^ferno  triplicifer.  Primo,  quoniam  fria  principia 

fuisset,  non  famen  esset  continui  evacnafa  siue  principio  ab  a>ferno  esse  dixit,  puta, 

sen  consummafa  divisio  propter  incapaci-  opificem,  exemplar,  atque  materiam.  Se- 

tafem  natiine,  qu»  mullifudinem  acfuali-  cundo,  nam  dixit  exemplaribus  rationibus, 

ter  infinitam  non  susfinef.  quas   vocavit    mundiim   archetypiim,    ifa 

Ex  his  reor  coinpetenfer  pafere  qnaliter  constifui  mundum  istum  sensibilem,  quod 

et  reliqua  solvi  queant  objecfa,  qua?  a  di-  omniiim  reruin  sementein  in  ipsis  exem- 

versis  diversimode  dissolvuntur.  Hinc  bre-  D  plaribus  seu  formis  a^fernis,  diis  secundis 

vitati  studens  fransilio,  prfpserfim  quuin  affribnit :  sicque  formas  universi  exfra  Dei 

et  nunc  quspstionis  hujus  tracfafns  in  ver-  mentein  posifas,  per  deos  ccBlestes,  id  est 

borum  excreverit  molem.  sfellas  et  orbes  et  qualitates  elementales, 

maferia?  invehi.  Illas  quoque  formas  ap- 

pellat  rerum  essentias  ac  verifafes,  ex  qui- 

(jUv4!ibliO    V  hns,  ut  aif,  constituitnr  esse  rei  ac  ratio 

cognoscendi.  Tertio,  erravif  gemino  errore 

OUinfo  principalifer  qua>ritur,  An  Pla-  circa  materiam.  Hanc  quippe  dixit  a>fer- 

to  posiierit  tria   principia  in-  nam   et   increatam,  receptionemque   ejus 

creata,  et  in  quibus  positio  sua  de-  qua  recipit  formam,  esse  receptionem  lo- 

ficiat.  ci,  ef  sicut  est  motus  ad  locuin,  ita  esse 


90 


IN   LinRUM   11   SENTENTIARIM. 


DIST.    1  ;    QU.EST.    V 


inoliiiu  a  (laloro  loniiarum  a<l  inalcriain  : 
qnod  est  erroncuni.  Fonua  namquc.  qua» 
est  essenlia  el  verilas  ici.  sccuikIuiu  plii- 
losopliiain  ac  thcologiam.  cducilur  de  po- 
tcnlia  iualcria\cl  noii  ab  cxlriiiscco  ali(|uo 
iii  ipsaiii  iiiduciliir  :  tpiod  uoii  convciiil 
loco  cl  localo.  (pioruiu  nculrum  dc  alio 
educitur.  Uivc  .Mbcrtus. 

Porro  rdalricus  iu  Summa  sua.  lil)ro 
qiiarlo,  lalclur  :  IMalonis  iulcnlio  csl,  quod 
siipra  pioba^  imiis.  ul|)Olc  crcalam  cssc 
malciiam.  nuamvis  ciiiiu  in  Tiina>o  dical 
muiidum  cx  malcria  ab  opilicc  gcncraii, 
tainen  ipsain  maleriam  ab  opifice  condi- 
tain  scu  creatam  lcslalur,  omnesqne  for- 
mas  ei  ab  exlrinseco  iiiriiii.  Qiium  eleuim 
fonna  sit  ab  alio,  si  malcria  uon  esset  pro- 
ducla,  scd  cns  pcr  sc  cl  cx  se,  csset  per- 
fcclior  fonna  :  quia  quod  cst  ens  pcr  sc, 
prjpstanlius  esl  eo  quod  esl  ens  ab  alio.  — 
Uivc  Udalricus.  Sicquc  vidctur  disscntirc 
ab  Alberlo,  dicens  materiam  seeunduin 
Platoncm  csse  crcalam,  qiiam  Albcrtns  as- 
scrit  incrcafam  sccundum  Plaloiicm. 

At  vcro  Thomas  :  Quidam,  iiiquit,  po- 
snerunt  agcns  atqiie  malcriam,  scd  agcus 
non  esse  principium  materiip,  qiiamvis 
uiium  lantuin  sit  agens.  Et  hffc  fuit  opiuio 
Anaxagono  ct  Plalonis,  nisi  quod  Plalo  su- 
pcraddidil  tcrlium  priucipium,  scilicct  for- 
mas  scparalas  a  rcbus.  quas  cxcmplaria 
dixit,  et  nullain  earum  esse  causam  allc- 
rius,  atque  per  hapc  tria  causari  inundum 
et  res  ex  quibiis  muudus  conslat.  —  IIspc 
Thomas  in  Scripto.  In  quibns  concordal 
.Mbcrlo  :  cl  laincn  in  commcnto  siio  siipcr 
libriim  dc  Caiisis  alitcr  scnlirc  couvin- 
citiir. 

Honavcnlura  dciiium.  Pctriis,  Uichardus, 
aliiqiic  commcntatorcs  coinmnniler  diciint 
siciit  in  lexlu  cx  vcrbis  habcliir  Ainbro- 
sii,  (jiiod  sciliccl  Plalo  posuil  liia  priii- 
cipia  incrcala,  cl  muuduiii  non  cssc  a'lcr- 
nuin,  clc. 

Vcrnin  istis  objicitur,  quia  ut  couslat 
criidilis  iii  philosophia  principiisque  Pla- 
tonis,  lota  renim  pluralilas  scciiiidiiiii  Pla- 
toneni  cffcclivc  manavil  ab  uiio.  cl  (piid- 


A  quid  bonilalis  cl  cntilatis  est  iu  tolius 
cntibiis  univcrsi,  a  suinmo  et  per  se  bono 
cl  a  primo  enle  proflnxit.  —  Denique  Pro- 
cliis  Platonicns.  (jui  iil  Tliomas  in  coin- 
luciilo  suo  supcr  libriim  dc  ('ausis  affir- 
iiial.  lolaiii  magislri  sui  Plalonis  mciilcm 
iii  Klcmciilalionc  sua  Ihcologica  cxprcssit 
alque  redegit,  in  eadcm  Elcmentatione, 
thcoremale  scpluagesimo  secundo,  disse- 
riiil  :  Omiiia  qu;o  iii  participantibus  sub- 
jcclam  iiabciil  ralioiicm.  cx  pcrfcclioribus 
proccduul   cl    lolalioribus  cansis.  Parlici- 

B  paiilia  aulcin  vocal  infcriora,  qua>  supe- 
riornni  perfectiones  participant,  et  quae 
in  participantibiis  habcnt  ralionem  subje- 
cli,  ut  qiia»  aliis  siibjicinntur  ac  substant. 
Ila^c  asscrit  a  perfeclioribus  et  totaliori- 
biis  scn  universalioribus  cansis  proccdcrc. 
Ncc  dubiuin  quiu  etiam  secundum  Pla- 
loncm,  ralio  subjccli  priino  et  maxime 
compelal  matcria*  :  idcirco  ipsa  quoque 
ex  prima,  summa  et  universalissima  pro- 
ducla  esl  causa.  Quod  ct  Proclus  in  pnr- 
allcgati  thcorcmalis  commcnto  apcrit,  di- 

C  cciis  :  Proplcr  quod  malcria  quidem  ex 
uno  siibsislcns,  cnlis  sccunduin  se  expers 
est  speciei ;  iteinqiic  :  Matcria  quidem  sub- 
jcclnm  exsisfens  omnium.ex  omnium  cau- 
sa  processit.  Hoc  idem  faletur  ac  pro- 
baf  fhcorcinafc  quinquagcsimo  nono,  et  in 
cjiis  commcufo,  infcr  cctcra  loqucns  :  Pro- 
ptcr  hoc  exlremum  entium  est  simplicis- 
simum.sicul  ct  |)riinuiu,qiiia  a  solo  primo 
processit.  Et  palaiu  quod  per  extremuin 
ciilium  iiitclligal  primain  malcriam.  qme 
simplicissima  pcrliibclur  pcr  totius  acliia- 

D  lilalis  cxcliisioucm  ct  privalioucin,quan(lo 
sccundum  se  sumitur.  Islud  dcmuiu  in 
miiltis  proposiliouibus  libri  sni  exprimit 
Proclus  :  iit  qiiiiin  qiiinla  propositione  cf- 
fatur  :  Oinnis  mulliludo  sccunda  cst  ab 
uiio;  proposilioiic  (|uo(pic  uiidccima  :  Oiu- 
nia  cnlia  i^roccdunl  ab  uua  priiua  causa  ; 
atqiie  sc(]uciiti  pi()|)Osiliouc  ibidciu  :  Oin- 
niuiii  cnliuin  principium  et  causa  prima 
est  bonum.  Et  islud  Plato  probavit  cx  con- 
calcnatiouc,  coiijunclionc  ct  ordinc  cntiiiin 
nuivcrsi.  Indc  cl  Proclus  thcoremate  ter- 


AN  PLATO   POSIERIT  TRIA    rmNCIIMA    INCUKATA,   V.T   IN   QnnrS   POSITIO   SIA    DEFICIAT      01 

liodrciiiio  suhtilissiiiit'  ahiin'  Vdrissiiuc  csl  A  rccipil  ronnain,  dixil  icccplioncin  loci  iiic- 

locntiis  :  Oiniic  honiiin  niiilivnin  csl   par-  laplioiicc,   |)ci'  siinililndiiicin  (piaindain  : 

ticipanlinin  ipso.  cl  oiiinis  iiiiilio  l)onnin,  jnxta  (picin   ctiain    inodiiiii   altriltiiit    Tor- 

(*l  honuin  iini   idcin.  ma>  motiiin.  —  Dicit   itcin  .Mhcitns,  (piod 

Ilaipic   innolcscit,   (piod    jnxta    incntcin  roniias  illas  cxcinplarcs  cxtia  incnlcm  di- 

IMalonis,    totns    mimdiis    ct    (pii(l(|uid    iii  viiiam  consistcntcs   a't('nialilci'(pic   prodii- 

i|)so  csl.  lain  malcria  (piam  cxcmplar  cx-  ctas,    IMato    nmiciipavit     miindum    arciic- 

tra  mcntcm  divinam  consistcns,  lotam  sii-  lypnm.  Onod   non   vidclnr,  (piia  nl  palcl 

ain  siihstantiam  hahct  a  sninino  I)(^o.  Nec  manircslc   in  priino  Tinuci,  minidnm   ar- 

hoc    lacnil    Proclns.   Ncmpc    propositionc  chctypnm    IMato    vocavil    mmidiim    idca- 

triccsima  (piarla  :  Omnc,  iiKpiil,  qiiod  sc-  Icin,  rationcnupic   |)riinain,   cxcin|)larcin, 

cnndiim  naturam  convcrtitnr,  ad  id  lacil  incrcatam,  iii   inciilc  divina  invariahililcr 

convcrsioncm  a  qiio  ct  |)roccssiim  propria'  IJ  cxsistcnlciii,  aiiundc  non  sumptam,  ad  cn- 

subsistentijc  habcl.  E.\  cujus  propositionis  jiis  siinilitudinem  el  iinilationem  condidil 

probatione  et  declarationc  tandein  in  com-  Deus  mundiim. — Iterum  scribit  Albertiis: 

niento    eoncludit    :    E.\    his    manifestum,  Ideas  et  exemplaria  ponere  iu  mcnle  di- 

quod  apj)etihile  omnihus  esl  intellectus,  viua,  non  est  error;  sed  ita  non  posuif  IMa- 

et  procednnt  omnia  ah  intelicctn,  ef  lofus  to.  Ouod   deniio  non   apparet  :  sed  vcriiin 

mundus  ah  inlelleclu  suhslantiam  hahel.  est  qiiod  non  soluin  iioc  modo  posuil  IMa- 

Itaqne,  (piamvis  IMato  posuit  exfra  uien-  to  id(»as.  —  Adhuc  autein  alTirmat,  quod 

tem  divinam  ideas  seu  exemplares  sepa-  Boetius  dicendo  de  Deo,                                DeConsoi. 

ralasque  formas,  quas  appellavit  univer-  .mcir.y. 

...                      .               ,.1  Qiieni  non  exferniL'  pepiilenint  finfjere  causfu 

salia  ante  rein ;  altamen  latehatur  eas  a  Materio,  f^uifanfis  opus, 

snmino  hono  procedere,  et  bonilatem  ah 

ipso  parficipare.  quamvis  id  quod  eis  est  G  correxit    posifionem    Plalonis    :    quoniam 

proprium  in  suo  ordine,  formaliler  ex  se  Plalo  posuit   causas  exlernas  qua)   Deum 

haberent  :  quemadmodum  homo  formali-  impellerent   ad    creanduni.    Quod   nequa- 

ter  ex  se,  id  est  ex  propria  rafione,  est  quam  verum   censetur  :   iino  Boefius    in 

homo  seu  animal  rationale.  Quod  Proclus  verbis  illis  expressit  mefrice  quod  Plalo 

frequenler  testafur.  —  Denique  et  Alber-  in  primo  Timsei  dixit  prosaice,  ut  rite  in- 

tiis   istud  falelur  in  Summa   sua,  dicen-  tuentibus   constat.    Plato   quoque    ibidem 

2»|)ari.q.4.  do  :  Plato  dixit,  quod  Deus  ex  fine  operis  deferminat,  quod  nihil  induxit  Deuni  ad 

rafionem   sumens,  formas,  quae  sunt  re-  mundi  productionem  nisi  propria  sua  vo- 

ruin  esseulifc  el  verilafes,  ab  a-terno  ex  lunlas,  qua  voluit   singula  quseque  crea- 

se  productas  fecit ;  et  rursus   formas   il-  ta  juxta  suam  possibilifafem  esse  partici- 

las  ab  a^terno  ab  opifice  produclas,  in  se-  pativa,   imitativa  alque  capacia  bonitalis 

metipsis  subsistere  dixil.  Sicque  recilatio  D  beatitudinisve  divinse.   Deum  eliam  dixit 

ista   Alberti  de    posilione    Plalonis    circa  invariabilem  siinplicilerque  perfectum,  a 

crealionein  materiae,  videtur  sibi  ipsi  cou-  nullo    passibilem    neque    cogibilem.    Nec 

traria.  obstat  quod  octavo  Physicorum  habetur, 

p.  89  in      Insuper,  quod  Albertus  reprehendit  Pla-  Plalonem  dixisse  primum  molorem  exsi- 

tonem  de  hoc  quod  receplionem  materi»  stere  mobiJem  :  quia  per  motionem  illam 
dixit  receplionem  loci,  dehililer  est  prola-      non  inlellexit  nisi   processum   in  actuin, 

tuin.  Plato  eniin  consuevit  metaphorice  et  quemadmodum  priino  capifulo  de  Coelesti 

quasi  poetice  ac  myslice  loqui.  Unde  et  hierarchia  S.  Dionysius  prolestatur  divinas 

materiam  rebus  variis  comparavit,  videli-  illuminationes    procedere   Patre   moto,  id 

cet,  matri,  gremio,  loco,  etc,  ut  infra  pa-  est  in  actum  progresso. 

tebit.    Sicque    receptionem    materiee   qua  .Tuxta  lisec  qnaeritur,  An  secundum  in- 


02 


IN   LIBRUM    II   SENTE.NTIARIM.    —   DIST.    I  ;   QU.EST.    V 


lonlionein  Platonis  Deus  dicendus  sit  niun-  A 
di  erealor. 

i».  3TA.  Ad  quod  respondet  Magisler  quod  non. 
sed  polius  ojjifex  el  arlifex  innndi  :  (pio- 
iiiain  non  ex  niliilo  sed  ex  pi"eja((Mili 
inaleria  fecil  inuiidnin.  Idem  dicil  .Maj^M- 
slcr  in  hisloriis.  et  .Mberlus,  ac  alii  iniilli. 
Porro  rdalricus    in    Suinina   sua,   libro 

p.  90A.  qiiarlo,  sicul  jain  paluit.  conleslatur  quod 
seeundiiin  Plalonein  maleria  quoqiie  a 
siiinino  bono  ereala  esl.  El  qiioad  lioe.  po- 
lest  Deus  veraciter  dici  crealor  iiiundi, 
videlicel  quoad  priinordialein  universo-  B 
rum  alqiie  ipsiiis  inaleriae  productionem 
cx  iiiliilo,  sicut  ostensum  est.  —  Videtur 

p.  37A.  autein  8.  .Vmbrosius  positionein  Plalonis 
siiperficialiler  et  recilalive  indiicere.  prout 
suo  lempore  forsan  cominuniler  fereba- 
tur;  sicque  mulli  secuti  sunl  eum. 

Prscterea  qiKTrilur,  An  verum  sit  quod 
in  Hexaemeron  (id  est  in  libro  de  operi- 
bus  sex  dicrnin)  ait  .\inbrosius,  quod  Pla- 
lo  dixit  muiidum  non  semper  fuisse,  sed 
semper  fore.  C 

Ad  quod  respondet  .Vlbertus  :  Socrates 
el  Plato  dixerunl  mwnduin  isliim  iiiferio- 
rem,  videlicel  generabilium  corruptibili- 
iiiiiqiic  iiniversilatem,  s.Tpe  incipere  ac 
frequiMiler  desiiiere.  Oiiain  opinionem  re- 
fert  Gregorius  Nyssenus  in  libro  siio  de 
Hoinine.  Dicebanl  qiiippe  circulum  coele- 
stem  suo  molu  esse  causain  oinnium  iiio- 
liiiiin  inferioriim.  Ideoque  quoliescumqiie 
uterqiic  circuliis  coeleslis,  videlicet  apla- 
tics  et  planes,  id  est  sphiora  noiia  el  sph;r- 
ra  slellala  seu  octava,  in  eamdein  redil  D 
figiiram  imaginum  et  posilionis  slellariim, 
incipil  novus  mundus,  qui  omnia  eliain 
numero  eadein  ciiiii  prcocedenti  contincl 
mundo  :  ila  quod  in  inundo  novo  idein 
Socrales  idemqin^  Plalo  redibunl,  cuiii  eis- 
dem  sociis  aUiiie  discipiilis  eadem  perlia- 
clantes  qiue  olim  in  priori  sspciilo  Iracla- 
verunl,quoniam  eadein  caiisa  eodem  modo 
sc  liabens,  facil  idem.  —  Qiiain  revolulio- 
nem  Chalcidius  in  commenlo  super  1'lalo- 
iicin.    iii   r|uit)uslib(-t   (|Min(l('eiin    luillibiis 


annis  fieri  dixit.  Flpicurus  vero  et  Demo- 
critus  dixenmt  hoc  fieri  in  viginli  septein 
iiiillibiis  annis.  El  ulriimque  sine  ralione 
est  diclum.  Plolem.Tus  nainque  in  .\lina- 
gcsli  demonslravil.  qiiod  slelhc  fixa^  super 
polos  orbis  signoriim,  qui  esl  inolus  pla- 
nes,  id  est  copli  slellati,  non  moventur  in 
centuin  annis  nisi  gradu  uno,  et  in  eodem 
lemporis  spalio  moventur  auges  planela- 
ruin  :  et  hoc,  secundum  divisionem  cir- 
ciili  in  Irecenlos  scxaginta  gradus,  non 
completur  nisi  in  triginla  sex  inillibiis  an- 
nis,  in  quibus  secundum  veram  ralionem 
aslronomicam  coinpleliir  magnus  anniis. 
Nec  tainen  probalum  est,  quod  in  tota  illa 
revolulione  imagines  reverlantur  in  eas- 
dcin  figiiras.  nec  qiiod  respecliis  planela- 
rum  seii  radiationcs  eorum  ad  figuras  re- 
verlanliir  easdein.  Radialiones  nainque  tam 
stellarum  fixarum  quam  planelarum,  fiiinl 
secundum  descriptionem  polygonii  in  cir- 
culo.  Estque  demonslraluin  in  Geomelria, 
libro  quarlo.  qiiod  si  polygonii  descripli 
in  circulo  anguli  in  infinitum  miiltipliccn- 
tur,  polygonium  illiid  nec  ad  quanlilalein 
nec  ad  circuli  figuram  deveniet.  Cerliim 
esl  autein.  qiiod  figiira  radiationum  coe- 
lestis  circiili  inovet  inferiorem  naturam 
ad  generalioncm  et  corruplioiicm  :  sic- 
que  secunda  circulalio  non  crit  eadem,  (^o 
modo  se  habens  cuin  priina.  Hinc  radix 
positionis  illius  est  falsa  :  propter  quod 
totuin  quod  ei  innililur  erroneum  est. 

Prteterea,  Arisloteles  secundo  de  Gene- 
ralionc  probavil,  quod  qiijeciimqiie  habeiil 
siibslanliam  corriiplibilcin  iiiolam.  non 
rcilciaiilur  eadein  numero.  Conslal  vero, 
qiiod  prima>  circnlalionis  individua  ha- 
buerunt  corruj)libilem  subslantiain  ino- 
lam  :  idcirco  non  redeunl  eadcm  nuincro, 
nec  redibit  idein  Socrales  idemquc  Plalo, 
ciiin  eisdcm  ainicis  eadcin  pcrlraclaiiles. 
.Mlamcn  Socrales  el  Plalo  ila  dixeruiil.  Et 
dixerunt,  qiiod  dii,  quorum  vilap  teinpus 
longuin  esl,  iii  iiiia  circulatione  discunl 
quid  in  secunda  pra>dicere  debcnl.  Dixe- 
runl  qiioqiic.  quod  iniindus  laliiim  circii- 
laliouum  successionc  in  infinilo  tcmpore 


AN    PLATO    rOSlMT    TIU A    PRINr.IIMA    INCUKATA,    ET    IN    (,)niU'S    1'0SITI0    SIA    KF.KIfllAT         'Xi 

slflil   cl    slahil    siiic    riiic.   —    K(    iiiiiiiiii,  A  (iiiiii    iioii   sriM|H'i'   riiissf.    Ouod   ('tiaiii   c.x 

(|ii()(l  iaiili  viii  (lixcriml  Ikcc.  Mlciiiin  INo-  piiiiio  Tiiiiici   piohaliir,  (jiio  lcji;iliir  :  Om- 

Icm;i>o   iii  (jiia(lri[)arlilo,   ca|)iliil()   |)iiiii(),  iic  visiltilc  corporciiiiKiiic  molii  imporlii- 

tMloeciilc,  pcr  iirobalioiicm  crricaccm   di-  iio  riucliiaiis  iic(|iic  iiii(|iiam  (|iiicsccns,  ex 

(iicimus.  (|U()d  virliilcs  aslroriim   non  dc-  iiiordinala  jaclalionc  rcdc^il   iii  ordiiicin, 

vcniiinl  ad  inrcriora  iiisi  pcr  aliiid  al(|iic  scicns  ordiiialoriim  rormam  conriisis  iiior- 

pcr  accidcns  :  pcr  aliiid,  (|uia  pcr  virlulcs  (liiialis(|iic  piicslarc,  id  csl  piicslanliorcm 

clcincnloruin;  pcr  accidcns,  (luoniam  pcr  cxsislcrc.  Vh\  cl  IMalo  prosc(|uilur,  miiiidi 

virlulcs  qiijo  in  maloria  siint.  Sic(|iic  sola  cl  coriiin  (iua>  iii  iiiiindo  suiil  [)roduclio- 

aslra    iion    siinl    caiisa   oiniiis    miilalionis  ncin   ordine  qiiodam   cl  qiiasi   [^er  iiilcr- 

qiKc   iii  iiircrioribus  fil,  sed  cliaiii  dispo-  valla  complclam. 

silioncs   inalcria>   iiifcrioris.  l*ro|)lcr  ([iiod  Diccndum,  (|iiod  iicc  vcrha  IMalonis  nce 

iii  Ccnlilo^^io  asscrit  PIoIciikciis  :  Sa|)iciis  15  dicla  alioriim   (h'   [losilionc   [Malouis  i\{U'- 

domiiiabiliir  aslris.    Kl   llali   dul   in   coin-  unl  facililcr  concordari.  Su|)(uius  (luippe 

mento  exem|)Ium,quod  si  corpora  cadestia  iiidiicla  suiil   iniilla  cx  Proclo  ex  (luihiis 

scintillanl   ad  (iiiarlauas  alquc  ad  inelan-  consequiliir   inundum  ab   'ccUn-no   fiiisse; 

choliam,  sa[)iens  inedicus  corpora  dis[)o-  alqiie  cx  r(^cilalioiic  Albcrli  liabelur,  quod 

nel  ad  saiiguiiicin,ct  non  induceiiliir  (|iiar-  cadcsliiiin   circiilaliouum  vicissitudo   seii 

taiue.  Maschaallah  quoqiic  ait  in  libro  dc  alliM-nalio   duravit    absqiie    initio   et   sine 

Spluera   mola,  qiiod  sapiens  homo  circu-  lermino  pcrdurabit.  Dicit  qiioque  Alber- 

hiin  mutat  eoelestein,  sicut  miitalur  terra  tiis,  quod  secundum  IMatonem,  anima'  ab 

aratione  et  seniinatione.  Philosophus  etiam  a'terno  sunt  simul  creata>;  et  secundum 

in  libro  de  Somno  et  vigilia  prolestatur,  euindem,  exemplaria  extra  mentem  divi- 

quod  in  talibus  est  sicut  circa  principem  nam  exsislentia,  ab  »terno  producla  siint. 

de  consilio  procerum  ac  familiarium  se-  C  Inlroducla  sunt  etiam  aliqua  in  opposituin 

cretorum,  qui  frequenler  mulaiit  consilia  mililantia,  sicut  jam  paluit.  Unde  et  AI- 

procerum.  Ilinc  nil  valet  positio  illa,  nec  bcrliis  teslalur,  qiiod  seciindum  Platonem 

solum   theologica;  veritati  sed   etiam  de-  motus  coelestis  non  duravit  sine  initio.  Et 

monstralioni  tain  astronomica?  quam  geo-  rursus  :  Solus  (inquit)  Plato  generat  tem- 

metrica?  ac  naluralis  scientia;  contrariatur,  pus.    Denique   Aristoteles   tertio   Coeli    et 

et  irrefragabiliter  reprobatur.  Ideo  iniruin,  mundi,  disseruit  posuisse  Platonem,  quod 

quod  a  tantis  viris  hoc  potuit  a^stimari.  res  ab  «terno  movebantur  motu  inordina- 

Ex  quibiis  oslenditur,  quod  secundum  lo  in  chao  confuso,  et  postea  in  ordinem 

Platonem  et  Socralein,  mundus  exstitil  ab  sunt  a  Deo  redacta>,  sicut  et  Thomas  refert 

aiterno,  et  in  ajfernum  durabit.  Unde  et  in  Scripto.  Pro  quorum  concordia  posset 

quinto  de  Consolalione  philosophise  pro-  forsan  quis  dicere,   quod  sicut  et  Augu- 

fert  Boetius  :  Non  recte  qiiidam,  dum  au-  D  stinus  ait  de  Moyse,  quod  quamvis  videa- 

diunt   visiiin   Platoni,   munduin   non   ha-  tiir  sensisse  res  priino  creatas  in  quadam 

buisse   iniliuin   temporis   nec  habiturum  inordinala  et  confusa  materia,  deinde  per 

defectum,    Conditori    condilum    munduin  intervalla  dieruin  redactas  in  ordinem;  ni- 

putant  fieri  coa^ternum.  Aliud  eniin  est  hilo  minus  sensit  omnia  siinul  esse  creata 

per  interminabilem  duci  vitam,quod  mun-  distincte  atque  ornate  quantum  ad  ea  quae 

do  tribuit  Plalo;  aliud,  interminabilis  vita?  ad  decorem  et  ordinem  pertinent  univer- 

totam  siinul  complexam  esse  prffsenfiam,  si,  eliam  quanfum  ad  individua  priina  :  ita 

quod  divin»  inentis  est  proprium.  —  Haec  et  Plafo  intendif,  quod  realiter  ab  eeterno 

Albertus.  simul   distincte   producta   sunt,   quamvis 

Verum  his   objici  potest,  quod  secun-  prsetacto  inodo  loquatur  ex  certis  causis. 

dum   Ambrosium,  Plato   perhibuit   mun-  Nam  et  inoduin  loquendi  habuit  senigma- 


Oi 


IN    LIBRIM    II    SENTENTIARIM. 


DIST.    I  :    QU.EST.    VI 


9,  10 


licuni  ol  obscuriim.  Ncc  inconvfiiifiis  lor- 
silan  esset,  si  conccdadir  Plalo  de  hac  rc 
in  divcrsis  suis  trac(alil)iis  divcrsiiiiode 
opinalus  :  qiiod  cl  docloribus  calholicis 
aliqiiando  noscitnr  in  (|nil)us(lani  nialcriis 
coiiligissc.  —  \  cruiiilaiiicn  (iiiod  dc  \)Viv- 
lala  circulalionc  rclcil  Albciliis,  IMalo  iili- 
que  censelur  sensisse,  qiiuni  Augusliniis 
iii  libro  dc  Civilale  Uei  hoc  ratealur.  ila 
quod  infinila  sa^cula  seu  periodi  genera- 
tionuin  pi;rcesserniit  liiinc  niuiKhiin.  sc- 
cunduin  IMatonem.  Qnod  ct  alii  qiiidam 
scnscrunt,eo  quod  Saiomon  in  Kcclesiasle 
Eccie.  I,  locutus  sit  :  Quid  est  quod  fuit  ?  Ipsum 
quod  fiitiirum  est.  Quid  est  quod  factum 
est?  Ipsuin  quod  faciendum  est.  Nihil  sub 
sole  iiovum,  iiec  valel  quisquam  dicerc, 
Ecce  hoc  recens  esl  :  jaiii  enim  prsecessit 
in  sieculis  qua;  fuerunt  aiite  iios.  Et  lorsi- 
lan  ex  his  verbis  Plato  suse  sumpsit  opi- 
iiionis  radicem.  Siquidem  libros  veteris 
Testainenti  creditur  Plato  legisse,  prout 
haee  opportunioribus  locis  diffusius  refe- 
rentur. 

Praelerea  quaeritur,  Quomodo  veruin  sit 
p.38,Binquod  Magisler  ait  in  liltera,  Aristotelem 
posuisse  diio  priiicipia  rerum,  videlicet 
inaleriam  el  speciem,  id  est  formam  sub- 
stantialem,  et  tertium  addidisse,  qiiod  ope- 
raloriiim  appellavil.Nempe  secundum  Ari- 
stotelem,  suiil  qiialuor  causcC  rerum,  ergo 
el  qiiatuor  priiicipia.  (iiium  causa  el  prin- 
cipiiim  idcin  sinl.  Secundo,  innltiv  suiif 
res  iii  (juibiis  non  esl  maleria,  iit  sub- 
stanlifc  scparalie.  Terlio.  (jtiia  Pliilosophiis 
primo  Physicorum  poiiil  tria  iialiiialiuin 
rcriim  priiicipia,  iilpolc,  maleriain,  for- 
mam,  el  privationem  :  quibus  si  addalur 
principiuin  operatoriiiin,  erunt  principia 
(|uatuor.  —  Qiiffritur  quoque,  qiiid  vocet 
operaloriiim  principiiim. 

Circa  li;ec  scribil  lioiiavciitiira  :  Arislo- 
teles  posnit  diio  iiilrinseca  principia,  ut- 
j)Ole  materiam  cl  forinam :  lerlium  vero 
l)rincipiuin  extrinsecum  effectivum,  quod 
potissimc  dixil  Deiim.  Privatio  V(m-o  non 
differt  a  maleria  vc!  a  forma.  Sive  eniin 


A  privalio  noininet  appetilum  forina»  cuiii 
ejiis  carcnlia,  sive  esseiitiam  forma»  pioiit 
csl  potentialitci'  in  maleria,  iioii  diffcrl 
rcaliter  ab  liis  duobus.  Appetilus  eniin  ad 
malciiam  rcducilur,  nec  aliud  est  ab  ea; 
csscnlia  vcro  foriiue,  ad  speciem.  Per  ope- 
raloriiim  vero  priiici|)inin  accipit  primain 
caiisam  seu  primiim  inolorem.  H»c  Hoiia- 
venlura. 

Alberlus  quoque  :  Secnndum  Aristole- 
lcm,  iiiquil.  duo  sunl  princij^ia  enlis  coin- 
posili,  tria  vero  siiiit   piincipia  motiis  et 

B  rei  mobilis  :  quia  malcria  sccuiidiiiii  se 
sine  privalione  non  subjicilur  inulalioni. 
Palct  ilein,  qiiod  duo  tanlum  sunt  nuine- 
10,  scilicet  materia  el  forina ;  tria  vero 
sccundiim  ralionem  :  qnia  privatio  nil  nii- 
mero  addit  super  mateiiam  quod  sil  aclu 
ens,  nisi  rationem  informitatis  formabilis. 


QU^STIO    YI 


SExlo  principaliter  qu.TPrilnr, 
tum  sit  unus  mundus. 


An  tan- 


flne. 


30. 


Videlur  qiiod  noii.  Primo,  quia  ad  ex- 
cellentiam  Dei  perlinere  videlur  ut  habeat 
I)Iura  regna.  Qiium  igiliir  miindiis  sil  qua- 
si  regiiiim  ac  regio  Uei,  vidctiir  quod  pln- 
res  sunt  iiiundi.  —  Secundo,  omnipolentia 
Uei  innumerabiliiim  est  productiva  mun- 
dorum  :  ergo  non  decct  eam  uniiis  mun- 
di  produclione  esse  conlentam.  —  Terlio, 
('ihristiis  asseruit  :  Regniim  ineum  non  est  Joann.xvm, 
d(>  lioc  miiiido. 
I)  Iii  op|)Osilum  cst  Scrii)lura,doclrina  quo- 
que  Arislotclis  ac  Platoiiis.  Nain  et  inun- 
di  iiomine  universitas  rerum  accipitur. 

Circa  hoc  loquilur  Alexander  :  Aliter 
siimiliir  tinum,  duin  diciliir,  Scnsibilis 
mMiidiis  esl  iiiiiim:el  quiim  dicilur.rnum- 
(|iio(l(iuc  crcaliim  cst  iiiiiim.  Mundiis  eiiiin 
sensibilis  secundum  ralionem  universi,  id 
esl,  in  qiiantiiiii  vocalur  iiniversnm,  ab 
iiiiilate  noinen  accepit,  queinadmodum  as- 
scril   Augiislinus  conlra  Maniclueos.   Haec 


AN   TANTCM   SIT   INIS    MrNDUS 


08 


aiilciu  csl  iiiiilas  iiiiilliliKliiiis  onliiiala'  ad 
iiiaxiiiit'  iiiiiiiii  :  iiiiilliliKiiiiis,  iii(]iiain,  lia- 
bciilis  (-(MiiplcxioiUMii  iii  |)arlil)us.  Ih>  liac 
iiiiilalc  l()(|iiilur  Aiij^iistiiius  iii  lihro  pi'a>- 
falo  :  Taiila  csl  vis  aUpic  polciilia  iiilc;j;ri- 
lalis  ac  iiiiilalis.  iil  qmv  iiiulla  siiiil  lioiia 
aiiipliiis  piaccaiil,  (liiiii  iii  iiiii\(-i'siiiii  ali- 
(piod  coiivciiiiiiil  al(pu>  conciirriiiil,  scciiii- 
«fM.i,:u.  dniii  illiid  iii  Genosi  :  \i(lit  Dens  ciincla 
qna>  tcccral.  cl  craiil  valdc  boiia.  Kecto 
igitur  dicilnr,  qiiod  iiinndo  aichclypo  lan- 
qnam  iiiii  c.xciuplari  ^^(m-IccIo,  corrcs|)()ii- 
dcl  inundns  scnsibilis  laii(]uaiu  uiiniii  cx- 
einplaluin  coin])lclnin.  Kt  suinilur  iniiiidns 
sensibilis  large,  j)roiit  conlinet  in  se  etiam 
spirifuales  snbstanlias.  Unde  si  alije  res 
crearenlnr  ant  fierenl,  ad  mnndiim  sen- 
sibilcm  ])crlinerent.  Alilcr  vero  dicilnr 
uniim  dc  unoqnoqnc  crcalo,  qiiia  non  di- 
cit  ralionem  oinnino  perlecli  in  condilio- 
ne  seu  iii  ralione  entis  creati.  Qnum  itaqne 
mundus  dicat  qnid  tolale,  nniversnm,  per- 
iectum,  opUme  ordinalum  ad  sunin  pro- 
duclivum  principium,  non  est  nisi  unus. 
Ha»c  Alcxander. 

Guillclmus  Parisiensis  primo  libro  de 
Universo  :  Aggrediar,  inquit,  investigare 
de  unitate  universi,  et  qnod  mundus  sit 
unus.  Dico  ergo,  quod  omne  totum  est 
unum,  nt  patet  ex  ralione  et  nomine  ejus. 
Totum  namque  et  jiars  relative  dicuntnr 
ad  invicem,  et  totum  verissiine  delinitur 
esse  quid  adunalum  ex  jjartibus.  Aggre- 
gatio  autem  et  adunatio  non  est  nisi  unitio 
partis  et  partis  parfiumve  ad  invicem  : 
quae  rursus  unitio,  unitas  est  totius.  Sic 
quoque  inferdum  sumitur  omne,  ut  quum 
in  primo  Tiniiei  loquilur  Plato  :  Dicen- 
duin  cur  condifor  genitorque  universi  om- 
ne  hoc,  id  est  tofum  universum,  instituen- 
dum  putaverit.Qnemadmodum  ergo  quum 
in  unoqnoque  dicitur  totum,  nihil  extra 
relinquifur  quod  pars  illius  possit  vocari  : 
ifa  quum  mundus  seu  universum  dicitur 
totum,  omnis  in  eo  creafnra  includifur; 
sicut  qui  dicit  nniversifafem  animalium, 
omne  animal  comprehendit  nullo  relicfo. 
Nec  prohibet  hoc  contrarietas  aliquorum. 


A  Idco,  sicul  dici  jiolcsl  iiiiivcrsilas  coloia- 
lorniii,  scii  lolalilas  hoiiiiiium,  (]iiaiiivis 
(]iia>(laiii  siiil  alba,  (]iia>dam  nigra,  et  (]ui- 
daiii  homines  siiil  jiisli  cl  saiii,  (]ui(lain 
iiijiisli  ct  a>gri ;  sic  nnivcrsilas  ixiiiorum 
cl  malorum  i)aril(>r  collcctoriim,  iiiiivcr- 
silas  niia  csl,  iioii  obslaiilc  (^oiilrariclah^ 
(]iue  est  inler  i)ona  ac  inala.  —  Anqilins, 
iiniv(M'sitas,  iit  ])atcl  cx  nominalionc  i])si- 
us,  non  esl  iiisi  iii  unniii  versa  miilliliido. 
Non  aulem  est  versa  iii  unnin,  nisi  colle- 
clioiK^  cf  a(lunalioii(>  iii   uniiiii   (]uod  fola 

15  illa  mulliludo  communical  sive  i^arlici- 
pal.  Sic  et  nniversitas  entium  nnncui^alur 
tola  inulliliido  alqne  commnnilas  rerum 
qnte  sub  uno  esse  quod  j^articii^at,  aduiia- 
tur  af(jue  colligitnr.  —  Prycferea,  sicut  non 
capif  inlcllectus  duo  omnia,  ita  nec  diio 
fola  scu  universa  simpliciter  :  imo  si  lalia 
essent  duo,  nuilum  eorum  esset  fotum  aut 
universuin. 

Ifaqne  universum  seu  inundns,  nnuin 
est  opus,  unum  artificium  unaque  fabrica 
Grealoris,  sicut   etiam    ipse    unus  est,  et 

G  unuin  principium  unusque  fons  universa- 
lis  emanationis.  Nec  enim  aliud  est  mun- 
dus  quam  redundantia  qusedam  primi  et 
universalis  fontis  totius  bonitatis,  et  arti- 
ficinm  artis  ac  sapientia;  ejus  :  quod  evi- 
denter  ostendit  decor  et  mirificentia  non 
solum  universitafis  totius,  veruin  efiain 
operum  singulorum,  quorum  investigatio- 
ni  et  admirationi  nec  erudifissimorum  et 
subtilissimorum  virorum  sufficit  intelle- 
cfus.  —  Mundns  itaque  est  quasi  scriptum 
verbum  quo  Deus    loquitur  semetipsum, 

D  non  famen  locutione  perfecta,  quum  in- 
finite  deficiat  a  repra^senfafione  plenaria 
omnipotentia>,  sapientia!  et  glori»  suae,  sed 
prout  capere  potuif.  Verbum  vero  aeter- 
num  est  perfecta  ac  plena  Patris  imago, 
quo  plene  omnino  se  exprimit.  Est  quoque 
nniversum  hoc  quasi  scriptura  et  liber  co- 
rain  positus,  in  quo  rafionalis  creatura 
addiscat  ac  videat  sui  magnificentiam  et 
eminenfiam  Greatoris  :  unde  consfat,  quod 
totum  ordinetur  et  congregetur,  unnmque 
sit  per  comparafionem  ad  ipsum. 


<JG 


IN   I.mRI  M   II   SF.NTENTIARUM.    —   DIST.    I  ;   Ql-EST.    VI 


Porro  philosophi  qui  (li.vcniiil  iniiiKhim 
esse  domiini  seu  civilatem  liabitacnliiiii- 
qne  (lcoriim  ac  hominiim.  iioii  inatioiia- 
biliter  sunt  loculi,  nisi  qiiod  iiomine  dei- 
talis  abnsi  sunl,  qu;o  non  nisi  nni  suinmo 
ac  primo  universonim  princijiio  coinenil. 
Deiiique  ideo  dixerunl  muiKium  esse  ha- 
bitationem  deoruin  et  hominum.  noii  aiii- 
malinin  irralionalinm,  (|ii()iiiam  illa  ad 
hominum  ulililatem  sunt  facta,  siccjiie  ni- 
hi!  juris  aiil  possessionis  coiivenil  eis  in 
imindo.  —  Nec  obslal,  quod  qiia'(lam  suul 
spiritualia  et  inimaterialia,  alia  vero  cor- 
poralia,  quum  oiniiia  iuviceiii  siiil  coiine- 
xa  alque  coordinata  a  suinmo  usque  ad 
infiinuin.  Nain  el  ipse  hoino,  quamvis  ex 
spiriliiali  el  corporali  siibslaiilia  const(>t, 
allamen  unus  est  el  uiiiiin  sup[)Osiluiii. 
—  Ilffic  Guillelmus.  Qiii  libro  praMaclo 
dispulatiouem  istam  prolixe  prosequilur, 
probando  non  esse  mundum  exlra  ulli- 
mam  spha>ram  universi  istius,  nec  esse 
regionom  lenebraruin  exlra  hunc  mnnduin 
proul  .Maiiichipi  finxeruul,  sicut  in  libro 
ilio  poteris  invenire. 

Insnper  Albertus  non  iii  Scripto  secun- 
di,  sed  libro  suo  de  Ilomine,  ad  hoc  re- 
spondel  qua^silum  :  Mundum  (inquiens) 
dicimus  esse  unum,iiou  multos,ut  quidain 
dixerunl  Inrrelici.  quoruin  sectte  siinl  qua- 
driparlittc.  Quidam  enim  dixerunt  infiiii- 
los  esse  mundos  per  successionein.  Quo- 
rum  auclor  fuit  Empedocles,  dicens  quod 
coinplelo  iino  motu  cadi  secundum  mo- 
liiin  orbis  declivis,  omnia  reverlunliir  in 
priinam  maleriam  ;  el  incipiente  alio  ino- 
tu  coeli,  regenerantur  alia  numcro  eadein, 
et  incipit  alius  mundus  inferior;  comple- 
turque  iiiotns  ille  coeli  secundum  fixarum 
motus  stellarum  ab  occidente  in  orien- 
lem,  qiio  inolii  moventur  plancliH  proprio 
inolu  :  comi^Icilur,  inqiiam,  in  Iriginla  sex 
inillibiis  annis;  et  vocanl  lioc  s|)alium, 
magiium  annuiii.  Alia  secta  dixil,  qiiod 
siiiil  inuiidi  iiifinili,  iino  exlra  alium  exsi- 
stente  :  qiiam  reprobavil  IMiilosophus  pri- 
nio  Cadi  et  inundi.  Tertia  secta  fuit  Ma- 
iiich.eorum,    ponenlium    regionem     lucis 


A  regionemque  fenebrarum  in  mundis  duo- 
bns.  nl  legilur  in  epislola  Manicha;i  quani 
nominat  Fundainenlum  :  qui  error  repro-  p.so.Aets. 
balus  est  supra.  Quaita  est  Pliaris;eoruin, 
(|ui  doginatizant  aliuin  miindnin  futiiriim 
posl  isluin,  iii  qiio  ipsi  in  aurca  el  gem- 
iiiata  Jerusalem  exsistenles,  clientulos  ha- 
bebunt  gentium  reges,  et  reginas  nulrices. 
Dicendo  aulein  munduin  esse  uiiuin,  di- 
cimus  extra  ipsum  nec  locuin  esse  nec 
teinpus,  sed  vitain  beatam.  —  Porro  nuin- 
dnm  esse  ununi  probavil  PhiIosophus,quo- 

B  niain  est  ex  tola  sua  materia;  et  rursus, 
quoniam  oiniiia  corpora  gravia  seu  levia 
moventur  ad  unum  locum  determinatum  : 
sicque  oinnia  corpora  naturaliter  move- 
rentur  ad  centrum  terrae  istius,  et  alibi 
violenler  detinerentur  :  quod  ordini  re- 
riiin  nafurali  non  convenif,  nec  seinper 
durarel,  quuin  nulluin  violentum  sit  per- 
petuuin.  Ha»c  Albertus. 

Amplius  Thoinas  in  priina  parte  Sum- 
mvo,  qua^slione  quadragesima  septima  : 
Initatem  (iiiquil)  inundi   manifeslal  ordo     an.  3. 

C  in  rebus  creatis  exsislens.  Mundus  quippe 
hic  dicitur  unus  unitate  ordinis,secundum 
quod  quafdam  ad  alia  ordinantur.  Qua;- 
cumque  vero  a  Deo  sunt,  ordineni  habent 
ad  invicem  alque  ad  Deum,  sicut  oslen-  (7.1.  xix, 
suiii  esf  et  ordo  entiuin  indicat.  Unde ''?f- '*"^' 
Pliilosophus  conlestatur,  quod  universum 
refertur  et  comparafur  ad  Deuin  sicut 
exercitus  ad  inilitiae  principem.IIinc  opor- 
tet  ut  omnia  ad  unum  pertineanf  iniin- 
diiin. Ideo  illi  poteranl  plures  ponere  inun- 
dos,    qui    caiisam    mundi    iion    posuerunt 

D  ali(juain  sapienliam  ordinanlein,  sed  ca- 
sum  :  sicuf  Democritus,  qui  dixit,  ex  con- 
cursu  atoinorum  factum  esse  hunc  inun- 
duin.  et  alios  infinitos.  Ifaque  ratio  cur 
mundiis  esf  iinus,est  quoniam  oporfef  oin- 
nia  esse  ordiiiala  ordinc  uno  et  ad  unum. 
lliiic  duodccimo  .Mela|)liysicas  ex  nnilale 
ordinis  exsistentis  in  rebiis  concludif  Phi- 
losophiis  iinitalein  Dei  gubernanlis  ;  et 
Plalo  ex  unilat(^  exemplaris  probat  unita- 
lcin  inuiidi  qiiasi  excinj)lali.  —  Si  aulem 
objicialiir.  quod  inclius  essel  esse  plures 


OU.KST.  VII    :    A\    DKIJS    CUNCr.V    CONSKllVKT,    Kl    gill»    SIT   CONSKnVATIO    ISTA 


07 


iiiiiikIos,  rl  naliiiii  racil  (|ii()(l  lucliiis  csl. 
U(>s|)()ii(lcii(liiin,  (|ii(>(l  nulliiin  a^cns  iulcn- 
(lit  pluialilah  lu  lualcrialcui  iil  rinciu  : 
({iioiiiaiu  inalcrialis  uiulliliido  non  lialicl 
lcniiiiiuiu  cciluiu,  scd  dc  sc  lciidil  iii 
iiiriniluiu,(|iiO(l  ralioni  fiiiis  rc|)iigual.  iV)i'- 
ro  [)liii'cs  niiiudos  cssc  iiKdiorcs  (|iiaiu 
uuuin,  (^sscl  seciinduiu  uiiilliliidiuciu  iiia- 
l(M'ial(Mn  :  ot  tah^  iiKdiiis  noii  (^sl  iU'  inlcii- 
tiono  Dei  agcnlis.  Naiii  cadciu  raliouc,  si 
fecisset  diios,  dici  posscl  luclius  esse  si 
1'ecissel  Ires,  et  ila  iii  iuriuituiu.  II;ec 
Thoiuas.  —  Idein  rdalriciis  iii  Sumina  sua, 
libro  (jiiarto. 

Postreino,  dc  unilate  luiindi  Plato,  el  iit 
verbis  iilai'  B.  Ainbrosii,  disertissimus  Pla- 
to,  qui  ut  sanctiis  locjiiiliir  Augiislinus  li- 
bro  de  Civitate  l)ei,Aristotelem  loiige  vicit 
eloquio,  ait  iii  [)riiuo  Tiiu;ei  :  Niiuc  con- 
sideranduiu,  iitrum  recte  luuudum  dixe- 
riinus  unuin,an  plures  dici  oporleat,  iuuii- 
merabiles  quoque.  Unuiu  plane,  quoniam 
jiixta  iinuin  exeinplar  lormatus  est.  Id 
nainque  quod  universa  confinet  intelligi- 
bilia,  cuin  alio  secundiim  esse  nou  pote- 
rat.  Ut  ergo  exemplari,  cujus  imitationein 
aemulabatur,  assimilaretur  etiam  nume- 
ro,  id  est  principio  nuineri,  utpote  uni- 
tate,  similis  esset ;  idcirco  nec  duo  ne- 
que  innumerabiles  a  Deo  est  factus.  Haec 
Plato. 

De  erroribus  demum  philosophorum 
quorumdam  scribit  in  Hexaemeron  suo 
Ambrosius  :  De  mundo  (dicens)  non  inedi- 
ocris  inter  illos  qugestio  est.  Pythagoras 
enim  unum  asserit  munduin ;  alii  innume- 
rabiles,  ut  opinatur  Democritus.  Alii  mun- 
dum  aestimant  esse  deum,  ita  quod  ei  mens 
insit  divina;  alii  partes  ejus;  alii  utrum- 
que.  Hinc  divino  Spiritu  prseventus  san- 
ctus  Moyses,  in  exordio  sui  sermonis  hos 
Gen.  I,  I.  hominum  excludens  errores  :  In  principio, 
ait,  creavit  Deus  ccelum  et  terram. 

Ad  primum  igitur  respondenduin,  quod 
unum  soluin  regem  et  monarcham  altis- 
siinuin  decuit  unum  habere  regnum  tota- 
le,  et  unain  dumtaxat  monarchiam  impe- 

T.  21. 


A  ri;ilcin,  in  (|u;i  ciincl;i  ;i  sc  |)i'occdciilia 
;il(|iic  ad  sc  jurc  crcalioiiis  s|)c(lanli;i  con- 
liuercntiir.  Ilinc  ex  (•ouveiiicnli;i  rcgiminis 
iiuivcrsi  ct  dccorc  ordinis  gii[)cru;ili(mis- 
(|ue  omuiiim,  .Aristotcdcs  undccimo  al(|iio 
diiodccimo  Priiiue  |>liiloso[)lii;i>  [)rot);ivil  iini- 
l<it(Mn  [)i'iiici|)is  sunimi  oinnibiis  [)i';i>si(lcn- 
tis,  uuilcil(>iii  ([uo([ii(^  univeisi  gubcruati 
[)(>r  i[)siiiu  :  l^iiilia,  iiK|iii(ms,  noliiiit  inale 
dis[)()ni;  [)lui'alitas  [)i'iuci[)uiu  inala,  unus 
igitiir  |)rinceps.  —  Ad  sccuuduiii,  ([iiod 
Deiis  oiuiiia  o[)cratiir  seciiudum  censiiram 

B  el  ordinciii  s;i|)i(>nli;e  sii;i',  uon  s(>cuu(liim 
cxli'ciuil;il(>iu  su;i>  [)()lcnli;i\  Idcirco,  ut  ait 
Scri[)tiira,  in  nuiiKM'o,  [)Oudcrc  (^t  mensura  Sup.xi.ii. 
constiluil  iiniversa.  —  Ad  lertiuiii,  ([iiod 
Salvator  iii  verbis  illis  per  muuduni  iu- 
tellexit  homines  impios,  reprobos  et  mtin- 
danos  ;  sicqiie  in  Evangelio,  pra>sertim 
S.  Joannis,  mundiis  frequenter  accipitur, 
juxta  quod  asserit  Ghristus:Non  pro  mun-  joann.x\u, 
do  rogo.  ''• 

Denique  circa  ha>c  aliqui  qua^runt,  an 
G  soli  Deo  conveniat  res  ipsas  producere,  et 
utrum  Deus  in  oinni  operatione  causae  cre- 
atse  ac  secunda?  immediate  ac  principali- 
ter  operetur.  De  quibus  perfranseo,  quia 
jam  super  primuin  discussa  sunt.  t.  xx,  p. 

Quidam  vero  hic  queerunt,  an  Deo  con-  "^^'-'^'^- 
veniat  creata  conservare  in  esse,  et  quid 
sit  conservatio  ista,  atqiie  an  a  creatione 
realiter  distinguatur. 


D 


QUiESTIO   VII 

SEptimo  ergo  principaliter  quaeritur, 
An  Deus  cuncta  conservet,  et 
quid  sit  conservatio  ista,  videlicet, 
an  sit  actio  aut  passio,  vel  idem 
quod  ipsa  creatio. 

Videtur  quod  non.  Qusedam  enim  crea- 
ta,  secundum  Philosophum  secundo  Peri- 
hermenias,  non  possunt  non  esse,  et  sicut 
in  Metaphysica  loquitur,  habent  necesse 
esse  :  ergo  non  indigent  conservari. 


98 


IN    LIKHrM    II    SENTENTIAUrM.    —    DIST.    I  ;    Ql-FST.    VII 


Ciioa  lioc  scrihil  lUMiricus  0"O<JI'l><*lo  A 
primo.  scpliina  qiuosliono  :  Aclio  (jwa  rci 
acquirilnr  esse,  necessario  priecedil  aclio- 
nein  qua  res  conservalur.  (jua'  conlinual 
esse  in  poslerum.  llinc  valde  iiisi|)i<'nlcr 
(licunl  nonnulli.  quod  Deus  eadcm  aclionc 
res  creal  alquc  eonserval,  (picinadmodiim 
sol  eadem  aelionc  lumcn  eausal  el  con- 
serval  in  mcdio.  Si  cnim  sol  haberel  esse 
a  se  nec  aliquo  inodo  ex  sua  nalura  con- 
venirel  ei  non  esse,  cl  luccnlia  seu  diflii- 
sio  lucis  naluralilcr  ab  ipso  procedcns, 
de  natura  siia  Iiaberel  esse  posl  non  es-  B 
se,  quanquam  ejus  conservalio  sit  in  con- 
tinuo  fieri,  necesse  esset  pra;cedere  ali- 
quod  fieri  quo  primo  esse  reciperef.  Ideo 
ponendo  solein  ab  a'terno,  el  non  liabere 
de  se  non  esse,  necesse  esl  ponere  radium 
ejus  ab  aelerno  non  habentcm  esse  j^ost 
non  esse,  nisi  intellecfu  (et  forsan  nec  in- 
tellectu),  nisi  ponamus  solem  non  necessi- 
lafe  naturae  sed  libera  volunfale  producere 
radium.  Magniim  quoque  inconveniens  es- 
se  vidclur.  quod  esse  crcaturte,  quuin  sit 
esse  subslanliale  ac  permanens,  sil  sein-  G 
per  in  continuo  fieri,  quainvis  non  possit 
nisi  ad  praesentiam  stue  causjp  manere. 
Unde  sicut  videmus  in  generatione  na- 
fiiralium  rerum,  quod  agens  particiilarc, 
qiiiim  soluin  sit  caiisa  ficri  rci,  quia  noii 
habel  in  se  ralioncm  speciei  lotius,  caiisat 
per  speciein  suam  siinile  sibi  in  maleria, 
quo  generato,  cessat  actio  ejus,  nec  illud 
conservat  in  esse ;  agens  vero  universale, 
habens  in  se  rationem  totiiis  speciei  (ut 
corpus  cadeste  et  ejiis  molor),  causa  esf 
fieri  et  facti  csse,  cessantcquc  fieri,  con-  D 
servat  rem  in  esse,  ut  sit  alia  generationis 
con.servalionisque  actio  :  consequenter,  si 
agens  iiniversale  primo  pcr  sc  cl  imme- 
diate  simililiidinem  siiam  gcnerarel  et  ge- 
neratam  conservarel,  aclio  ejus  alia  esset 
gencrandi  ef  conservandi.  Kt  sicut  lunc 
esset  circa  generaliim,  sic  in  proposilo 
circa  crealiim.  —  Hinc  utriusque  aclionis 
distinclionem  tangens  Augustinus  libro  de 
Immortalitale  aninue,  prolcslatur  :  Vis  cl 
iiatura   incorporca  cfrcclrix   cor|ioiis   iiiii- 


versi,  prjesenle  polenlia  fenet  iiniversuin. 
.\on  eniin  fccil,  alqiie  discessif  effecfiiin- 
qiie  deseruit.  Et  effecliva  vis  illa  vacare 
non  |)Olesl  quin  id  quod  ab  ea  faclum  est, 
lucatur,  ct  ca  s|)ccic  carere  non  sinat.  qiia 
csl  (juanlumcuinqiie  esl.  Quod  eniin  pcr 
sc  non  esf,  si  desfitiierefur  eo  qiio  factum 
cst,  profeclo  non  cril.  Nec  possumus  di- 
cere,  id  (diiiii  racliiiu  csl)  accepisse,  ul 
se  ipso  possil  esse  conlenlum,  etiamsi  a 
(^ondilore  dcsereretiir.  Hfpc  Henricus. 

Af  vcro  Thomas  in  Scriplo  secundi  quie- 
stiones  islas  non  iiiovet,  sed  in  prima  j)ar- 
lc  SumiiKe,  qua'stione  cenfesima  quarfa,  ari.  i. 
dc  hac  scribit  materia,  aliterque  senfire 
videtur  quain  doctor  pra^fafus  :  Necesse 
esf,  inquiens,  secundum  fidem  ef  rafio- 
iiein,  quod  res  conserventur  a  Deo  in  esse. 
Conservafur  autem  aliquid  ab  alio  dupli- 
citer.  Prinio,  indirecte  et  quasi  per  acci- 
dens,ut  is  qui  removet  corrumpens  dicitur 
rem  conservare  :  velut  si  quis  pueruin 
retrahaf  ne  cadat  in  igiiem.  Sicqiie  Deus 
qujcdam  couservat  in  esse,  non  oiiinia  : 
quoniam  qiuedam  non  habenf  coiiiipliva 
quae  pro  eoruin  conservatione  necesse  sit 
removere.  Seciindo,  direcle  et  per  se,  ut 
(lum  id  qiiod  conservatur.  dependet  a  con- 
scrvante,  ila  iil  sinc  illo  esse  non  queal. 
Sicqiie  ciincta  crcala  indigent  conscrva- 
lione  diviiia,  sine  qua  nec  ad  moincnlum 
possent  subsisfere  :  imo  mox  in  nihiliiin 
redigerentur,  nisi  virfufc  operafionis  di- 
vina?  conservarentur  in  esse,  ut  ait  Gre- 


gorius. 


Quod  sic  perspici  pofesf.  Omnis  effectus 
dependcl  a  sua  causa  secundum  quod  cst 
causa  ejus.  Porro  aliquid  est  causa  alte- 
riiis  secunduin  fieri  tantum,  ef  non  dire- 
cfe  secundum  esse  ipsius  :  quod  ef  in  ar- 
tificialibiis  et  in  naliiralibus  ita  est.  Nam 
esse  domiis  conseqiiiliir  lormain  ejiis:  for- 
ma  vcro  domus  csl  ordo  ct  comjiositio 
jiartium  illius  :  (jiue  forma  conscqiiilur 
naluralem  virlutem  reriim  quariimdam. 
Oiiemadinodiim  enim  coquus  coquil  cibiun 
adhibendo  naturalcm  virtiilein  ignis  acti- 
vam.  sic  a^dificalor  lacit  domiim  adhiben- 


AN    DKIIS   CUNCTA    CON.SiaiVKT,    KT   yii|l)    SIT    CONSKIIVATIO    ISTA 


09 


(lo  caMnciiliiiii,   la|)i(l('s,   ligiia,   (iii;c    siini  . 
susw^pliNa  cl  conscrvaliva   lalis  coiiiijosi- 
lioiiis  ac  ordiuis.  Iliiic  cssc  (loiiuis  (lc|)cii- 
(lcl  c\   iialiiris  rcriiiii    iliaiiiiii.  sictil   licii 
siiiiin   cx   avlilicalorc.   Sic    in    naltiialihus 
csl  considciandtiin.  Si  clcniin  diio  ali(|iia 
cjusdcin  sinl  spccici,  iiniiin  non  [)olcsl  pcr 
se  esse  causa   foruKe  allerins   si^cnndiiin 
(juod  csl    lalis  forina  (aliotiiii   csscl  caiisa 
|)ro[)ria>  fornur,  ([Uiiin  (\jusdcin  sinl  ralio- 
nis);  scd   [)olcsl  cssc  causa   hiijiis  fornnc 
sccundmn  ([iiod  csl  in  inalcria,i(l  csl,(|U()(l 
luec   inalcria  ac([uiral    lianc   lorinain   :   cl 
lioc  est  essc  causain  sccunduin   ficri,   ut 
qiiiiin  lioino  generat  hoininein,ignis  igncin. 
Hinc  qiiandociiin([iic  effeclus  naturalis  est 
natus  recipen^  iin|)ression(Mn   agentis  se- 
cunduin    eaindein    ralionein    ([ua    est    in 
agenlc,  tunc  fieri  effeclus  ah  agente  de- 
pendet,  nou  esse  Ipsius.  Quuin  autem  ef- 
fectus    non    est   aplus    recipere    forniam 
secunduin  eamdem    ralionem  qua  est  in 
agenle,  tale  agens  potest  esse  causa  foruife 
secundum  ralionem  form»  hnjusmodi,  et 
non  solum  secundiim  quod  est  in  isla  ma- 
teria  :  et  ideo  agens  tale  non  solum  est 
causa  fiendi,  sed  et  essendi.  —  Sicut  ergo 
fieri  rei  non  potest  manere  cessanle  actio- 
ne  agentis  quod  est  causa  effectus  secun- 
dum  fieri,  sic  esse  effectus  remanere  non 
valet  cessante  conservatione  ejus  quod  est 
causa  effectus  non  solum  secundum  ficri 
sed  etiam  secundum  esse.  Et  ista  est  ratio 
cur  aqiia  calefacta  retinet  calorem  aclione 
ignis  cessante,aer  vero  nec  ad  momentum 
manet  illuminatus  cessante  actione  solis  : 
quia  videlicet  materia  aquro  susceptiva  est 
caloris  ignis  secundum  eamdem  rationem 
qua  est  in  igne.  Unde  si  perfecte  perdu- 
catur  ad  formam  ignis,  retinebit  semper 
calorem ;  si  autem    iinperfecte  participet 
aliquid  de  natura  ignis,  calor  non  semper 
manebit  in  ea.  Porro  aer  nullo  modo  natus 
est  suscipere    lumen    secundum  eamdem 
rationem  qua  est  in  sole,  ut  scilicet  reci- 
piat   formam   solis,    quse   est   principium 
luminis.  Ideo  quoniam  lumen  non  habet 
radicem  in  aere,  mox  cessat  actione  solis 


\  siihlracla.  Sic  aiilcin  sc  hahcl  oinnis  crc- 
alnra  ad  I)(Miiii,  si(Mil  a<M'  ad  sohMii  illii- 
minanliMn.  QiKMiiadinoduni  (Miim  sol  cst 
liic(Mis  |)(M'  snam  naliiram,  a(M'  V(M'0  fil  lii- 
ininosns  |)arli(M|)aiid()  IniiKMi  a  solc,  non 
solis  naltirain  :  sic  soliis  I)(mis  csI  (mis  [xm' 
css(Miliaiii  suam,  (|Uoniain  siia  css(Milia  esl 
cssesiiiiiii;  oiiinis  aiihMii  crcalnra  cst  ens 
|)(M'  [)arli(;i[)atioii(Mii.  Iliiic  .\ugusliniis  ([iiar- 
lo  sii[)(M'  (icnesim  ad  lill(M'aiii  dicit  :  Si 
\  irlus  Uei  a  crcaturis  ccssarcl,  simiil  illa- 
rtiin  s[)ecies  oinnis([U(!  naliira  concidcrcit. 

H  \'cruiiilaiii(Mi  conservatio  reruiii  a  Uco  non 
csl  [icr  iiovain  aliqtiam  aclioiKMii,  sed  per 
conliniiationem  actionis  (|iia  dat  esse  : 
qiup  actio  cst  sinc  iiiolii  ac  hMiipore,  sic- 
ut  et  conservalio  luminis  in  a(M'e  est  p(M' 
continiiatiim  influxtim  a  sole.  —  Ihec  Tho- 
inas  in  Suinma. 

Si  autein  qiuprafur,  an  Ueus  immediate 
omnem  creaturam  conservet.  Et  videtur 
quod  sic,  quia  ut  dictum  est  in  verbis  jam 
positis,  eadem  actione  Ueus  est  conserva- 
tor  qua  et  creator  :  sed  ipse  immediate 

C  omnium  est  creator,  ergo  et  conservator. 
Ad  hoc  pra^allegato  loco  respondet  Tho- 
mas  :  In  naturalibus  qua?dam  sunt  con-  art. 
servativa  aliorum  ulroqtie  modo  praefato, 
videlicet  :  corrumpentia  impediendo,  ut 
patet  de  medicina ;  et  item  esse  causando, 
ut  [)atet  in  causis  subordinatis  :  sic  enim 
coelum  motu  stio  est  causa  productiva  et 
conservativa  inferiorum.  Ideo  conservatio 
reriiin  principaliter  et  primarie  est  a  Ueo; 
secundario  vero  et  quasi  instrumentaliter, 
a  catisis  secundis,  et  tanto  eminentius  est 

U  ab  eis,  quanto  propinquiores  sunt  primie 
caus».  —  Ad  objectum  ergo  dicendum, 
quod  Ueus  immediate  omnia  creavit,  sed 
in  ipsa  creatione  ordinem  rebus  instituit, 
ut  qusedain  ab  aliis  causarentur  de  cetero 
ac  dependerent,  per  quas  secundario  con- 
servarentur,  pr»supposita  principali  con- 
servatione  ipsius  Uei.  Uenique  nulla  crea- 
tura  potest  esse  causa  alterius  quoad  hoc 
quod  novam  formam  aut  dispositionem 
acquirat,  nisi  per  modum  mutationis  ali- 
cujus  :  quia  non  agit  nisi  subjecto  sup- 


100 


IN   r.lRRrM    II    SENTENTIAnfM. 


ijisr.  I :  oi'.EST.  VI! 


posilo.  Poslquain  vcro  (lisposilioiiein  aul 
lorinam  iiulii.xil  erfcctui,  laleni  disposi- 
lionein  seu  formain  sine  nova  mulatione 
conserval  :  sicut  in  aere  est  qiuedain  inu- 
talio.quando  illuiniiiatur  de  novo,sed  con- 
servalio  lumiiiis  esl  absque  nova  mutati- 
one  ex  sola  illuminautis  praesentia.  Ha»c 
Thomas. 

De  hac  quoque  maleria  pulchre  Iraclat 
in  Summa  contra  gentiles,  libro  tertio,  in- 
cap.  C3.  ter  cetera  loquens  :  0|)orl('l  qiiod  idein  sit 
causa  rei  et  conservationis  ipsius.  Conser- 
vatio  eteniin  rei  non  esl  nisi  continuatio 
sui  esse.  Ouumque  Deus  per  intelleclum 
et  volunlalem  sit  causa  essendi  omnibus 
rebus,  conslat  quod  per  intellectum  suuin 
et  voluntalem  eas  in  esse  coiiservet.  — 
Amplius,  sicul  opus  artis  prjesupponit 
opus  nalura?,  sic  opiis  natune  pi\Tsuppo- 
nit  opus  Dei  creantis  :  inateria  quippe  ar- 
tificialium  est  a  nalura,  naturalium  vero 
per  ereationem  a  Deo.  Arlificialia  vero 
conservantiir  in  esse  virtiite  naliiralium, 
quemadmodum  domus  fortiludine  lapi- 
dum  :  ergo  et  nafuialia  virlute  divina.  Et 
quoniam  juxla  fidei  verilatem,  Deus  est 
causa  reruin  de  novo  per  creationem  ut 
voluit,  ita  et  voluntate  eas  conservat.  Hioc 
ibi. 

Verum  id  quod  ait  Thomas,  artificem 
non  esse  causain  artificialiuin  secundum 
esse,  sed  solum  secundum  fieri,  videtur 
in  multis  pati  instantiam.MuItic  sunt  enim 
artificialiuin  forniip  qti;p  directe  et  effe- 
ctive  videntur  ab  artifice  causari  ac  inlro- 
duci,  ut  forma  scainni,  figiiraque  apicum. 

Richardus  deinuin  in  hac  maleria  vi- 
detur  a  Thoma  in  aliqiiibus  dissenlire  : 
Creatio,  inquiens,  et  conservalio  quantum 
ad  id  qiiod  dicunl  ex  parle  Dei,  realiler 
idem  sunt,  quum  sint  aclio  Dei,  qiia^  est 
ipsemet  Deus  agens;  sed  differunt  ratio- 
ne  :  nam  alia  secundum  ralioiiem  esl  rela- 
tio  Dei  ad  crealuram  in  qiianliim  crealor, 
alia  iii  quantum  conservalor.  In  quanlum 
vero  ad  id  quod  dicunt  ex  parte  crealura» 
seu  connotaiil,  realiler  differunt  :  qiiia 
creari,  esl  accipere  esse  non  de  aIi(|uo,  vel 


A  nunc  priino  referri  ad  creatorem;  conser- 
vari  aiilem,  est  leneii  in  esse  pra^diclo, 
quod  idein  est  quod  duralio  el  permanen- 
lia  rei  in  esse  illo.  Accipere  autein  esse 
ab  alio  el  duralio  ipsius  esse.  realiter  dis- 
tingiiuntur  :  ergo  etiam  relatio  esse  crea- 
ti  ad  Deuin,  et  relatio  durationis  ejus  ad 
Deuiii,  relationes  sunt  differentes.  Sicque 
sive  creatio  dicatur  niinc  accipere  esse 
non  de  aliquo,  sive  nunc  priino  referri  ad 
crealorein.  realiter  differl  a  conservatione. 
—  Alii  dicunt,  quod  creari  et  conservari 

B  non  differunt  secundum  aliquid  positivum 
et  absoluliim  :  quia  creari,est  nunc  priino 
esse  ab  aliquo,  iion  de  aliqiio;  conservari 
vero,  est  esse  ab  aliquo,  non  nunc  primo, 
nulla  pr.Tcedente  interriiptione  essendi.  Et 
hi  dicunl,  eaindem  crealuram  esse  a  Deo 
sine  interruptione  quamdiu  est,  quamvis 
non  semper  creetur  quamdiu  est  :  quod 
etiam,  ut  affirmant,  coguntur  fateri  et  illi 
qui  sunl  contrariiP  opinionis,  qiiia  quain- 
diii  aliqiiis  rem  conservat,  tamdiii  facit 
eain  durare.  Sicque  dicunt,  quod  eadein 

C  actione  Deus  rem  creat  atque  conservat. 
Simililer  dicunt,  quod  eadeiu  actione  qua 
sol  producit  luinen  in  inedio.  illud  jugiter 
conservaret,  si  staret  immotus  super  ae- 
rem  semper. — Insuper  advertendum.qiiod 
ab  eodein  est  rei  creatio  et  conservatio, 
pula  a  Deo.  Et  sicut  (puedain  sunt  a  Deo 
immediate  lantum,  qiuedain  vero  mediate 
et  iuimediale,  iit  qua»  sunt  a  Deo  median- 
tibus  causis  secundis ;  sic  qiurdam  con- 
servanlur  ab  eo  taiilum  immediate.  quae- 
dain  iilroque  modo.  Ilaque  idcirco  ciincla 

D  indigent  conservari  a  Deo,  qiioniam  ipse 
solus  est  prima  et  iirincipalis  atque  per 
se  causa  universorum. 

Dicunl  autem  nonnulli,  quod  generans 
non  seinper  est  causa  geniti  qnaiitiiin  ad 
esse  ipsiiis,  sed  quanliim  ad  fieri  :  ideo 
fieri  ipsius  non  inauet  nisi  quamdiu  con- 
servatur  a  generante ;  sed  qiioad  esse,  non 
esl  a  generanle  dependens.  Propter  quod 
sexto  Melaphysicte  sujb  asseril  Avicenna, 
(piod  fabricalor,et  pater  et  ignis.non  sunt 
veiw  causu?  exsislenlia^  rerum  qiue  fiunt 


AN    DErS   CUNCTA    CONSEKVirr,    ET   OIID   SIT  CONSEnVATIO   ISTA 


101 


ah  cis.  ucc  causa  ipsiiis  cssc  :  nain  cl  A 
una(]iuc(|iic  causa  siinul  csl  cuin  suo  clTc- 
clu.  Scd  conlra,  ros  accipit  essc  pcr  siiiiin 
licri  :  cr<j;o  (piiiin  gcncrans  sil  caiisa  licri 
ipsius  cssc  gcnili,  esl  cliain  causa  i[)siiis 
essc  incdianlc  Ticri.  —  Ha'C  Hichardtis. 

Qui  cliain  (]uaM'il,  an  conscrvarc  sil  agc- 
re.  Ad  (jiiod  rcspondcl,  (itiod  (lu[)l(^x  csl 
actio.  Viui  radicala  in  molu,  (]u<Ti  cst  ah 
agcnlc  in  [)assiiin,  cl  vocaliir  aclio  cxlra 
transicns.  Alia  est  actio  iinnuincns,  cl  csl 
(hiplcx.  Una  [)cr  quain  nihil  fit  cxlra  ag(Mi- 
lcin,  ut  inlcnig(M"c  spcculaliviiin  :  ct  sic  B 
conscrvarc  iiou  csl  ag(M'c,  sicul  ncc  priino 
modo.  Alia  est  aclio  inancns  scii  in  agcntc 
persistens,  p(M-  quani  causatur  aliquis  cffc- 
ctus  in  alio  :  ct  sic  conscrvare  Dei,  est  age- 
re.  Est  eniin  divina  actio  inanens  in  Deo 
idein  qiiod  Dcus  cum  rclationc  rationis 
ad  crcaturam  ut  conservalam  :  pcr  quain 
aclionein  causafur  permanentia  creafura) 
in  suo  esse  quamdiu  est.  Ha>c  Richardus. 

Qui  in  hoc  videtur  consentire  Henrico, 
quod  alia  actione  Dcus  creat  ac  conservat, 
et  qnod  crcari  sit  aliud  quain  conservari.  G 
In  hoc  aulcin  quod  Richardus  vidcfur  in- 
sinnare,  quod  agcns  particulare  ut  gene- 
rans,  sit  non  sohim  causa  fieri  sed  etiain 
ipsius  esse  rei  genita',  a  Thoma  et  Hen- 
rico  dissentit.  —  Yidefur  autem  positio 
S.  Thoma^  quantiim  ad  primiim  istorum 
rationabilior  essc.  Non  taincn  Thoinas  vult 
dicere,  quod  esse  rei  creat»  ct  conservalio 
sit  continuum  fieri,  sed  esse  confinuatum. 
Verum  quantum  ad  secundum,verius  reor 
quod  ait  Richardus,  quod  scilicet  gene- 
rans  sit  causa  esse  ipsius  geniti,  non  ta-  D 
men  causa  fotalis  nec  principalis  :  imo 
causa>  superiores  ct  nniversalcs,  potissime 
caiisa  prima,  magis  sunt  causfp  ipsius  esse 
horum  inferiorum.  Attamen  causa  parfi- 
cularis  vere  dicitur  causa  esse  sui  causati. 
Nain  et  teste  Philosopho,  proles  non  pofest 
parenti  rependere  a^quivalens,  quoniam 
habet  esse  ab  illo.  Pafer  quoque  vocatur 
qui  de  sua  subsfantia  producit  siinile  si- 
bi  :  quod  est  generare  et  facere  absolute. 
12.  Denique  super  illud  in  Exodo,  Honora  pa- 


lr(Mn  luiim  cl  inalrtMn  liiaiii  iil  sis  longfp- 
\iis  siijXM'  l(M'rain,diciiiil  cx|)()silorcs,  (|iiod 
|)i'olcs  siios  [)ar(Milcs  honorans,  idcirco  me- 
rcliir  ^iUn  [)i'o!ongalion(Mn,  (|iioiiiain  a  pa- 
nMilihiis  hahct  cssc  cl   viv(M'c. 

Scd  ol)ji(M  [)Olcst  [)i'UMliclis,  (|iiod  in 
l\l(Mn(Milali()nc  stia,  lhcoi'(Miial(^  Iriccsimo 
(|iiail(»,  Pioclus  lo(|uitur  in  commcnlo  : 
Qiiamvis  |)(M'pcluiis  sit  mundus,  non  pro- 
[)lcr  hoc  noii  [)rocedit  ab  intellectu  :  ncqiie 
(Miiin  [)ro[)lcr  hoc  non  cst  conversns,  qiio- 
niam  s(Mii[)cr  ordinatus  esl,sed  ct  procedit 
s(Mni)(M'.  Kx  qiio  vidctur,  quod  cn^atura 
qtiaindiu  stibsislil,  inccssankM'  [irocedat 
alqiK^  crectur.  Et  si  quis  auclorilalcm  de- 
spiciat  Procli  laiiqiiam  Platonici,  qiiid  ad 
auctoritalem  divini  Dionysii  respondcbil, 
qui  quarto  capitulo  de  Divinis  ait  nomi- 
nibus,  qtiod  Dcus  est  bonilas  summa,  om- 
nitim  producfiva,  non  quasi  nunc  pro- 
ducens  et  nunc  non  causans,  sed  quoniam 
indesinenter  omnium  causa  est  et  omnia 
causans  ?  Verum  ad  ha>c  respondetur,  quod 
propler  incessabilem  dependentiam  uni- 
versorum  a  priino  fonte  isfa  dicuntur  : 
qua  res  tam  incessanter  indigent  susfen- 
tari  a  Creatore,  ac  si  omni  moinento  ab 
ipso  de  novo  susciperent  esse. 

Pra3terea  Durandus  :  In  his,  inquit,  quae 
fiunt  per  simplicem  emanafioncin,  ut  ea 
qua>  creantur,  fieri  et  factum  esse  sunt 
siinul,ct  utrumquc  mensuratur  nunc  stan- 
te.  Quum  ergo  crcatio  sit  sine  motu,  crea- 
re  et  creari  dicunt  solos  respectus  inter 
Deum  et  creaturam,  ita  quod  creare  non 
est  aliud  quam  dare  esse  alicui  nullo  sup- 
posito,  et  creari,  quam  sic  habere  esse 
a  Deo.  Idcirco  quum  pro  quolibct  instanti 
veruin  sil  dicere,  quod  crealura  habct  es- 
se  a  Dco;  pro  quolibet  eliam  insfanti  ve- 
rum  est  dicere,  quod  creatur  et  creata 
est.  Nec  oportet  mensuram  creationis  pri- 
mo  coexsistere  alicui  nunc  temporis  :  quia 
non  oportet  aliquem  motum  prsecedere 
creationem,  sicut  fit  in  nova  illuminatio- 
ne  ratione  novifafis.  Sed  sicuf  in  divinis 
semper  verum  est  dicere,  quod  Filius  gi- 
gnitur  et  genitus  est  necessitate  naturse 


102 


iN  r.inRTM  n  sententiarim.  —  dist.  i  ;  qu.est.  vin 


in  iHcntilak'  subslaiili;r ;  ila  dc  (rcaUiru 
qiiaindiii  est.  seinpcr  vcrnin  csl  diccrc, 
qiiod  crealnr  d  (  rcata  csl.  allaincn  libcra 
volnntatc  cl  in  divcrsitalc  csscntia\  nl  sil 
cadcin  actio  crcalionis  rcrnin  cl  conscr- 
valionis  cariiin.  El  (inainvis  ila  sil  scnlicn- 
dnin,  laincii  alilcr  csl  lo(jiicndiiin,  vidc- 
licet  sicnt  pliircs.  Onnni  cniin  aclioncs 
qua?  fiunt  cuin  inolu  iiobis  sint  notiorcs, 
nt  gcncrationcs  nalnralitiiii.  in  (luibns  rcs 
iion  dicuiitiir  ficri  jjost  primnin  instans  in 
([110  siiscipinnt  essc;  idco  jiixla  lianc  simi- 
liludincm  ncc  nos  (iicinnis,  (jiiod  ea'liim 
nnnc  crcalur  aut  angclus,  quiim  taincn  sc- 
cnndnin  rci  veritatem  ita  sil  scnlicndiim. 
Mcnsnra  ergo  crcafionis  esl  nunc  slans, 
qnod  potcst  pluribus  nunc  tcmporis  cocx- 
sistcrc;  ncc  cst  neccssarinm  aliqiiod  niinc 
lcmporis  cni  primo  cocxsislat.qnnm  niillus 
inotiis  crcalionem  prtrcedal.  II»c  Durandii.s. 
Ex  qiiibus  conslat,  qnod  in  hoc  consen- 
tit  Thonup  quod  Deus  eadem  actione  res 
creat  et  conservat.  —  Celera  vero  qucT  di- 
cit  Dnrandns,  pafiuntnr  inslanliam.  Ncin- 
pe  quod  ait,  qiiod  scciindum  vcrilalcin  ila 
sit  senticndum,  quod  res  qiiaindiu  est  cre- 
atur,  vidctnr  concordarc  arficulo  condem- 
nafo  quo  dicitnr,  Dciis  non  pliis  prius 
creavit  intclligentiam  qiiam  inodo,  prout 
tangif  Richardns.  Pr.Tferca,  alifcr  loqiii 
qnain  cordc  scnfilur,  videfnr  essc  diipli- 
citas,  dolus  et  falsifas,  qiium  ea  quT  siiiil 
in  voce,  sint  notjp  et  signa  eoruin  qii.T 
sunt  in  menfe;  alqiic  iif  asscril  Plato,  ad 
hoc  nobis  daliis  csl  scrmo,  iil  miiliii  coii- 
ccptiis  fiaiit  indicia.  Proplcr  (]iiO(l  loqiiilnr 
Aiignslinus  :  Xon  aliiid  [)cctus  lcgat,  aliiid 
lingua  profcral ;  quod  csl  iiilus  in  cordc, 
hoc  foras  sonet  in  voce.  Nec  rafio  valct 
Dnrandi.  Crcari  nanupic  noii  cst  proprie 
habere  essc  a  Crealore,  sed  potiiis  acci- 
perc  esse  a  Deo  ex  nihilo  seu  niillo  suppo- 
sito:  atqiK!  ut  .Alcxandcr.  Honavcntiira  cl 
alii  addiinl,  creari  est  nunc  accipcre  esse 
a  Creatorc,  priesupposilo  niillo.  Crcafnra 
aiitem  non  accipit  essc  a  Dco  nisi  in  nunc 
qiio  crcatur  :  ideo  falsnin  est,  qiiod  qiiain- 
diu  esf  vcrc  creefnr. 


\  PraMcrca  qiuerit  Richardus.  iilriiin  Dciis 
conservef  crcatiiras  per  aliquem  influxum. 
.\d  hoc  rcspondef  :  Dixcrunt  qiiidam.  qiiod 
res  conservantnr  a  Dco  pcr  inflnxum  me- 
diiiiii  (pii  noii  est  res  pcrmancns,  .sed  snc- 
ccssiva  :  (piia  rcm  coiiscrvari.  est  ipsain 
continuc  ficri.  Scd  istiid  est  falsiim.  Si 
eniin  res  snccessiva  et  debilis  iinmediate 
ef  abscpic  infcrincdio  influxu  conservatnr 
a  Deo,  quanto  inagis  nobiliores  crcafnra', 
qiiie  habcnt  fixuin  ct  stabile  esse?  —  Id- 
ciico  diccndnm.qnod  crcafiir;p  qiia>  soliiin 

]}  immcdiatc  pioccsscrniil  a  Dco,  conscrvan- 
tur  ab  eo  non  per  influxuin  inedium  : 
quia  ille  influxns  non  potest  dici  res  suc- 
cessiva.  iit  pafuit  ;  nec  res  permanens, 
(pioniam  oporferef  cuin  alio  infliixu  me- 
dio  conservari,  et  ifa  argucrcfur  dc  illo 
infliixu,  nec  esset  starc.  Prjpfcrea,  quum 
inajus  sit  rein  creare  qnain  conservare,  si 
Deiis  potesf  sua  virfufc  rem  iinmediafe 
creare,  potest  eain  et  sine  medio  conser- 
vare.  Ilinc  in  libro  de  Caiisis,  vicesiina 
[iroposifionc.   habctur  :  Inlcr  agens  qiiod 

C  agit  [)cr  cssc  siiuiii  ct  factiim  suiiin,  non 
esf  continualio  ncqiic  res  inedia.  Crcalur.e 
aulein  qiia?  processeriint  a  Dco  imincdiafe 
ef  inediafc,  conscrvanfnr  a  Dco  utroque 
inodo  :  qnoniam  cansa  secunda  seu  infhi- 
cnlia  cjns  polcsl  dici  qiiidam  iiiflnxns  pri- 
iiuc  caiis;c.  — •  Ihcc  Uicliardus.  Vcriiin  cx 
isla  responsionc  sequi  censclur,  qnod  con- 
servari  a  Deo,  non  sit  aliud  quam  ab  ipso 
creari, nec  reale  et  absolutum  quid  addens; 
el  ifem,  qnod  coiiservare,  in  Dco  iion  di- 
cat  actioncm  in  i[)so  mancnlcm  ciim  cffc- 

D  clu  causalo  iii  alio,  ila  qiiod  actio  illa  caii- 
scf  pcrinancnliam  crcaliinc  iii  essc  suo  : 
qiiod  faincn  paulo  anfc  Uichardus  asseruit. 


QUiESTIO  VIII 


OClavo  [)rinci[)alilcr  qiurritur,  An 
Deus  agat  propter  finem,  et 
qualiter  bonitas  ejus  sit  omnium 
finis. 


AN  UELS  .\n.\T  ni()ni;u  i  imc.m.  i;t  yr.\MTi;u  iiomt.vs  i;jrs  sit  o.mmi  m  itms 


uy.i 


Vidclnr  (jiiod  Dco  non  coinpclal  iv^vn' 
proplcr  rincni.  Piinio.  (|iioniiiin  ipscincl 
csl  oinniniii  nlliinns  riiiis,  pronl  in  .\|)o- 
.i/)or. t,8.  calypsi  lcslalnr  :  K<,m)  siiin  .\lpiia  cl  Oinc- 
};a,  |)riiici|)iiiin  cl  linis,  piiinns  cl  iio\  issi- 
iiiiis.  —  Sccnndo,  rinis  perlicil  ciiiii  ipii 
opcralnr  proplcr  riiicin  :  Dcns  anlcin  a 
null()  |)crficiliir. 

Iii  opposilnin  csl,  qiiod  oinnis  inlcllc- 
clnalilcr  ac  sa|)icnlialilcr  opcraiis,  aj:;il  iii- 
Iniln  alicnjns  hoiii,  ipiod  csl  linis  sujc 
aclionis.  Uiidc  rinis.  iil  dicilnr.  iiiovct  of- 
ficienlciii  ad  operandnin.  Id  (|uoqiic  (piod 
non  fil  proplcr  fineni,  dicilur  vane  frii- 
straque  fieri. 

Circa  h;ec  loqnilur  .Mcxandcr  :  Una  csl 
omniuin  caiisa  finalis  ullinia.  I)c  qiia  libro 
cap.  IV.  de  Divinis  noininibus  S.  Dionysius  conlc- 
slatiir  :  Omnia  qiurciimqiie  sunt  et  fiiinl, 
proplcr  piilchriiin  el  bonum  sunt  el  fiiint, 
et  ad  i[)suin  cuncla  inspiciunl,  ac  ipsiiin 
desideranl  omnia,  alqiie  movenlur  el  con- 
tinenlur  ab  ipso,  hoc  est  a  causa  illa  fi- 
nali ;  nec  est  aliquid  exsistentium  quod 
non  participet  aliqualiter  bono  et  pulchro. 
Deniqne  hoc  boniim  et  piilchriim  est 
ipsemet  Deiis  seu  divina  essentia,  essen- 
tialiter,  piire  et  incircumscriplibililer,  in- 
finite  et  incomparabililer  bona  :  qua?  iit 
quarto  capitulo  de  Divinis  nominibus  ma- 
gnus  Dionysius  protulit,  omnia  ad  se  con- 
vertit  et  ordinat,  et  princeps  est  congre- 
gans  dispersa,  ac  tanquam  principalis  ac 
viviflca  virtus,  universa  reducil  ad  se  tan- 
qiiam  origo  et  causa  ordinis  omniuin  :  ad 
quani  lendit,  in  qna  stal  ordo  atque  redu- 
ctio  omniiim.  —  Deniqne,  Deus  est  per- 
fectissimiim  agens  :  ergo  non  agit  propler 
aliquid  exlra  se;  alioqui  aliquid  ei  deesset, 
videlicet  bonum  finale  proptcr  quod  age- 
ret,  et  ila  non  esset  perfeclissimum  agens. 
/^ior. XVI,  Hinc  in  Proverbiis  scriptum  est  :  Omnia 
*■  propter  se  ipsuin  operaliis  est  Dominus. 

Per   Isaiam   quoque   ait    de   hoinine,   qui 
/s.  xnM,  7.  principalis  est  creatura  :  Oinnem  qui  in- 
vocat    nomen    meuin,    in   gloriam    meam 
creavi  euin. 


.\  Insnpci'  diiplcx  csl  appclilns.  riiiis  cx 
piicN  ia  cogiiilionc  conccpliis  :  cl  ila  iioii 
appclnnl  oiiinia  boiiiim  sninmnin  ac  fi- 
iiciii,  (pioniain  ciiiii  iioii  iiosciinl.  co  (piod 
iiilcllccliialciii  iion  iiabcanl  appclilnni  : 
(piciii  (pii  Iiabcnl,  nalnralilcr  ap[)clniil 
bealiliidiiicin,  scciiiidniii  ([uod  boniiiii  sii- 
premiiin  el  bcaliliido  sunf  idein.  Secnndo 
siiiniliir  a|)[)cliliis  [)ro  naliirali  inclinalio- 
iic  scii  a|)|)clilii  :  (>l  sic  oniiiia  a[)[)clunt 
boiiuin,  noii  siib  dclcnninala  lalionc  feli- 
cilatis,  sed  siib  generali  ratione  qua  siim- 

\i  mnin  boniiin  nniversa  conservat  ac  termi- 
nat.  llnde  qiiiiiii  [ilaiitae  et  alia;  corru- 
|)tibiles  creatura>  appelant  contiiiiiation(Mn 
siii  essc  ct  pcrmancnliam  siii  in  spccic, 
([ua>  siiiit  cis  a  siimmo  bono,  sunlque 
|)arlicipalioiics  increati  esse  et  bonilalis 
supremir,  conslat  qiiod  hoc  modo  natii- 
raliler  appetunt  suiiiiniim  boniiin.  —  Si 
autem  objicialiir,quod  [lost  resiirrectionem 
coinmunem  cessabiint  ha^c  mixta,  sicque 
naliiralis  eoriim  appelitus  frustrarctiir  : 
quod   non  videtur   possibile.   Rcsponden- 

C  dum,  quod  quidam  est  finis  corruptibi- 
liiim  creaturarum  secundiim  quod  sunt 
propter  hominem ;  et  illo  fine  evaciiato, 
congruit  eis  iiltra  non  permanere.  Qiii  fi- 
nis  est  supplemenlnm  necessilatis  hiima- 
nfp,  estque  alius  a  fine  qiiem  naluralitcr 
appetunt  secundum  proprias  suas  naturas, 
et  ex  divina  ordiiialione  cedit  fini  illi  na- 
liirali.  —  Hfjpc  Alexander. 

Praeterea  Bonaventura  hic  scribit:Ouum 
nniversfp  crealura>  sint  conditie  propter 
Dei  gloriam  et  propriain  ulilitatem,  siciit 

D  ait  Magister;et  Aiiguslinus  dicit  in  libro 
de  Doctrina  chrisliana,  qiiod  Dominus  nos 
fecil  el  diligit  non  propler  suam  ulilita- 
lem,  sed  propter  bonilalem  suam  et  ufili- 
tatem  nostram  :  qua^rilur,  quis  sit  finis 
principalis  condilionis  rerum,  gloria  Dci, 
an  noslra  utilifas.  Videtur  qiiod  gloria  Dei, 
quia  ad  illam  referfur  utilitas  nostra,  non 
econverso.  Rursus,  gloria  Dei  perfectior 
est  :  ergo  ralio  finis  potius  competit  ei.  — 
In  opposifum  est,  quod  carifas  non  qua^rit  icor.xm.a. 
qnso  sua  sunf.  Deus  vero  essenfialifer  ca- Uoan.iv,8. 


104 


IN   LIBIUM    II    SENTENTIAHIM.    —    DIST.    I  ;    QU.EST.    VIII 


ritas  est  :  ergo  in  rerum  crealione  niagis  A 
intendit    n-runi   ulilitaleni   qiiain  gloriaiii 
suain.  Creatura  quoque  coininiiiiiler  pliis 
appelit  snain  iilililatein  qnain  gloiiain  Cre- 
aloris. 

Kespondendiiiii,  (jiiod  principalis  finis 
crealionis  el  reriiin  crealarnm,  esl  lam 
gloria  seu  bonilas  Dei,  qiiain  iililitas  cre- 

Pror.xvi,4.  alura»,  juxla  illud,  Universa  propler  se 
ipsiiin  o|)eratus  est  Dominus  :  non  pro- 
pler  iililitalem  aiil  indigenliam  suain,qiiia 

j's.\\\i.  bonorum  noslrorum  non  eget  :  ergo  pro- 
pler  gloriam  suam,  non  augendam,  sed  B 
manifeslandam  atqiie  coinmunicandam  ; 
in  cujus  manifeslatione  et  commnnicali- 
one  seu  participalione  allenditur  suinma 
ntililas  crealura',  videlicet  gloriiicalio  el 
beatificalio  ejus.  Carilas  igitur  increala 
qua  Deiis  diligit  se  et  nos,  qiifpril  Dei  glo- 
riam  et  honorem  :  qiioiiiam  i|)semet  Deus 
est  summuin  et  communissimum  boniiin, 
et  bonuin  omiiis  boiii.  Tola  qiioqiie  sahis 
et  vera  iilililas  creatunr  allenditur  in  or- 
dinalione  siia  ad  Deum.  Ideo  carilas  Dei 
rectissime  omnia  fecil  et  converlit  ac  or-  C 
dinat  ad  se.  Creatiira  etiam  bene  disposita, 
maxime  appelil  fiiiem  istum;sed  inciir- 
vala  et  perversa,  reflecliliir  inordinale  ad 
commoda  sua.  —  Si  vero  objicialiir,  quod 
fruilio  magis  j^erficit  Saiiclos  qiiam  laiis 
Creatoris,  ergo  fruilio  illa  est  inaxiine  fi- 
nis  ipsorum  ;  dicendum,  quod  laus  Dei  est 
duplex,  videlicet  imperfecta  el  perfecta  : 
laus  itaque  imperfecta  ininus  perficit  San- 
ctos  qiiain  fruitio;  sed  laiis  Dei  perfecla 
magis  perficit  eos,  qiiia  Jieati  |)lus  gaii- 
dent  de  Dei  gloria  el  honore  quain  de  sua  D 
glorificalione.  —  Il;oc  Bonaventura. 

Porro  Thomas  :  .Vgere  (iiiquil)  propler 
finein,  intelligi  polest  diipliciler  :  j^rimo, 
|)ropler  fiiiem  operis;  seciiiido,  propter  fi- 
neiii  operaiilis.  Finis  ojx^ris  est  id  ad  qiiod 
opus  ab  agente  ordinatiir,  et  dicilur  ralio 
operis.  Finis  aiilem  operanlis  est  quem 
operans  principaliler  inlendit.  O'iod  palel 
in  domificalore,  qiii  congregal  lapides  iit 
eos  componal,  et  com[)Osilio  illa,  iii  qiia 
consistil   domus  forina,  fiiiis  esl   operis ; 


nlililas  vero  proveniens  domificanti,  est 
finis  ex  parte  agenlis.  Sicque  finis  operis 
polest  esse  in  alio;  finis  anlem  agenlis  est 
seinper  in  ipso  agente.  (^iiumqiie  omne 
opiis  diviiiiiin  iii  aliqiiem  finem  sil  ordi- 
naliim,  certiiiii  est  qiiod  Deiis  ex  parte 
operis  agit  propler  finein.  Sed  qiioniam 
fiiiis  operis  semper  rediicitur  in  finem 
operanlis,  oporlel  qiiod  eliam  ex  parte 
operaiilis  considerelur  finis  siup  actionis, 
(}ui  esl  bonuiii  ipsius  in  ipso.  Sciendum 
ergo,  qiiod  hoc  inodo  agere  propler  finem 
conlingil  diipliciter  :  priino,  propter  desi- 
derium  finis;  secnndo,  propler  amorem 
i|)siiis.  Desideriiim  autem  est  boni  non- 
duin  adepli;  aiiior  vero  est  boni  jam  ha- 
biti.  Ideo  oinni  crealiine  convenit  agere 
propler  desiderium  finis  :  qiioniam  nni- 
ciiique  creatiira>  acquiriliir  bonum  ex  alio, 
quod  non  liabel  ex  se.  Sed  Deo  competit 
agere  propler  amorem  finis,  qunm  Dei 
bonilali  addi  iiiliil  queal.  Ipse  eteniin  bo- 
iiilaleiii  siiam  ainat  perfecte,  et  ex  hoc 
Milt  qiiod  boiiilas  sua  commiinicetur  per 
iiiodum  possibilem,  in  ejus  scilicet  imifa- 
tione  :  ex  qua  communicalione  oritur  ma- 
xima  utilitas  creatura',  in  quanlum  diviiwp 
recipil  siinililiidinem  bonilalis.  —  Hinc 
ferlur  iii  lillera.  (jiiod  Deiis  fecit  nos  |)ro-  p. ;io, Fin 
pler  bonilalem  el  gloriam  suam,  quanliini  ''"'^- 
ad  finem  operanlis;ef  propter  ulililalem 
creatura»,  quanlum  ad  finem  operis.  Ideo 
S.  Dionysius  dicit  qnarto  capitulo  de  Divi- 
nis  nominibus,  qiiod  divinus  amor  non 
reliqiiit  Deiim  sine  germine  esse ;  et  Au- 
giisliiius,  (jiKKl  quia  Deus  bonus  est,  su- 
mus.  Ha^c  Thonias  in  Scripto. 

Insuper  prima  parte  Summa',  qna^slione 
quadragesima  qiiarla  :  Oinne  (ail)  agens  ari.  4. 
agil  propter  fiiiem  ;  alioqui  ex  aclione 
agentis  non  magis  spqueretiir  hoc  qiiam 
illiid,  iiisi  a  casii.  Esl  aiilein  idem  finis 
agentis  et  patientis  in  qiianlum  hiijiismo- 
di ;  aliler  lamen  et  aliter.  Etenim  iiniim  et 
idem  esl  ipiod  agens  inlendil  imprimerc 
cl  quod  paliens  inleiidil  recipere.  Aliqua 
qiioque  siint  qiia>  siiniil  agiiiil  el  paliiin- 
lur  :  qiKP  suiil  agenlia   imperfecla;  qute 


AN   DEITS   AGAT   IMIOPTER   FINKM,   KT  QlJALITDIl   HONITAS   RJIS   SIT   OMNIIM    FINIS         iOS 

('liiiiu  in  a|:;(Mi(l()  iiilcii(liiiil  ali(|iii(l  a('(|ni-  A  cl  inl(-lli;i;tiiil,  Dco  uli(|iialil(>r  coiiroi-niaii- 

rcrc.  \ Cnim  lioc  piinio  aj^cnli  non  polcsl  Inr.  Sic(|nc   Dco  assiiniiaii,  lilc  asscrilnr 

COinp(;i(M'c  :  iino  soliiin  intcndil  snain  l)o-  oinninin     niliinns    linis.    Dciii(pic,    oiiiik^ 

nilalcin  coininiinicarc.  Kl  (pia-libcl  cn^a-  iv^rus  |)ro(liicil  siinilc  sibi  :  propl(M-  (piod 

(iira  iiil(Mi(lil  snani  consc^pii  p(Mi'cclion(Mn,  circclns  vocalnr  (pia'(laiii   parlicipala  sna', 

qiia»  csl  parlicipalio  cl  (pia'(lain  siinililiKio  cansa'    siinililiKlo,    cl    (Mcalnra    csl    (jiiasi 

pcrfcclioiiis  boiiilaliscpic  iiuM-cala'  :  cl   ila  (piidain   radins  siii  (Ircaloris.  Sic(pi(!  Dco 

bonilas  Dci  est  omninin  rcrnin  linis.  Dici-  assimilari,  csl  oiiininin  nlliinns  linis.  Ve- 

tur  ilacpic^  Deus  finis  oinninm  rcriim  :  iion  rnm  divcrsa   diversimodi^  assimilalionem 

quod  oinnia  ipsum  cognoscant,  anl  i[)suin  lianc  assetpiunlur,  sc(Mindum  (piod  allioris 

iiilcllcclualilcr  a|)pr('licii(Ici"(' anl  allin^crc  anl    infcrioris  cxslanl    iialnra',  <!t  vel   per 

valcanl,  scd  (piia  vci  inlciicctnali  anl  scn-  sola  nalniaiia  aiil  |)cr  ^raliiila  Deo  assimi- 

silivo  anl  ualnrali  ap[)cliln  cn[)iuiil  i[)suiii  U  laiilnr.  —  Hicc  ibi.  lii  (piibus  dc  omnibus 

scu  bonniii,  ([iiod  non  habct  ralionein  fi-  his  [)roli.xe  ac  sapieiilcr  |)roseqniliir. 

nis  aiil  a|)[)clil)ilis  iiisi   in  (pianlmn  par-  \'cniiii  Durandns  vidcliir  [)ra'habilis  dis- 

ticipat  simililudinem  Dei.  Ibec  Thoinas  in  sentire  {)ro  [larte  :  Il;pc  (inquiens)  qu.Tstio, 

Siiinma.  ulrum  Dciis  agat  propler  finem,  du[)Iicil<M' 

Porro  iii  Sninina  conlra  g(MiliIcs,  libro  [lolcst  inlciiigi   :   primo,  an  agat   [)ro[)lcr 

lerlio,  s(M-ibil  de   materia  isla  diffusius  :  finciii  ageiilis ;  secundo,  aii  propter  finem 

cap.  2,3,  primo  demonstrans,  quod  omne  agens  agit  aclionis  divinse  et  rei  per  eam  producta». 

'"■'''*'■      pro[)ler  fiiiem ;  dcindc,  quod  oinne  ageus  Primo  modo  Deus  non  agit  [)i'opter  finem, 

agit  propter  bonum ;  consequenter,  quod  quoniain  fiiiis  est  meiior  his  quae  sunt  ad 

finis   cnjiislibet  rei  est   bonuin,  et  quod  finein  :  Deo  aiitem  nihii  est  melius.  Sed 

oiniiia  ordiiiantur  in  unum  finem,  qui  esf  secundo  modo  Deus  agit  propter  fineiii, 

Deus,  et  quomodo  Deus  sit  omniuin  finis  ;  C  qui  est  sua  bonitas,  estque  finis  omnium 

ilem,  quod  oinnia  cupiunt  Deo  assiinilari,  aclionum  divinarum^et  rerum  per  eas  pro- 

atqiie  quod  res  diversimode  ordinantur  in  ductarum.  Deus  enim  operatur  ad  extra 

suos  fines.  per  vohintatem  :  ideo  sicut  vult  alia  pro- 

Et  inter  cetera  loquitur  :  Omnia  ordi-  pter  suam  bonitatem,  sic  facit  illa  propter 

nantur  in  uiium  bonum  siciit  in  ullimum  eamdein.  Ha^c  Durandus. 

finein.Si  enim  nihil  lendit  in  aliquid  sicut  IKtc  responsio  vidctur  partim  sibi  ipsa 

in  finein  nisi   in  quantuin   illud   est  bo-  contraria,et  parliin  a  verilate  aliena. Quiiin 

num,  ergo  oportet  ut  bonum  in  quantum  enim  actio  Dei  sit  ejiis  essentia,  sicut  ni- 

bonuin,  sit  finis.  Quod  ergo  est  summum  hil  est  melius  Deo,  ita  nec  ejus  actione. 

bonum,  est  maxime  omnium  finis.  Suin-  Idcirco  si  non  agit  propter  finem  quan- 

mum  vero  bonuin  est  unum  tantum,  quod  tum  est  ex  parte  ipsius  agentis,  quia  finis 

est  Deus  :  oinnia  ergo  ordinantur  in  uiiuni  D  melior  est  his  qua>  sunt  ad  finem,  ergo 

suminum    bonum,  quod  est   Deus.   Item,  nec  agit  propter  finem  actionis.  Prseterea 

siciit  suinmum  bonuin  est  causa  omni  bo-  declaratio  Thoma?  et  Petri  satis  ostendit, 

no  quod  sit  bonum,  ita  summus  finis,  qui  quod  et  qiialiter  Deus  agit  propter  finem 

Deus  est,  est  omni  fini  causa  quod  sit  fi-  ipsius  agentis.  Verum  est  autem,  quod  fi- 

nis.  —  Per  hoc  autem  quod  res  ita  par-  nis  est  melior  his  quse  sunt  ad  finem,  id 

ticipat    summam   et   primam    bonitalein,  est  mediis  quae  ad  finem   referuntur,   in 

Deo  assimilatur  :  ideo  Deo  assimilari,  est  quibus  finis  realiler  differt  a  mediis  :  sic- 

omnium    finis.  Amplius,   cernimus   quod  que  bonilas  Dei  non  est  finis  nec  Dei  agen- 

omnia  appetunt  esse,  et  quae  vivunt  alque  tis  nec  divina;  actionis.  Et  quamvis  bo- 

intelligunt,  naturaliter  appetunt  vivere  et  nitas  Dei  dicatur  finis  Dei  agentis  ut  agens 

intelligere  :  sed  in  quantum  sunt,  vivunt  est  saplenter  ac  libere  ob  aliquod  bonum, 


106  IN   I.IBRUM   II   SENTENTIARIM.    —   DIST.    I  :   QU.EST.   VIII 

ac  siKT  arlioiiis :  iioii  lamcii  absolnlc  coii- .V  tilililas    provcnil    :    qmv   cl    lalia   osscnl, 

ccdiliir.   {|iio(l    aliqiiid    sil    linis    Dci.  aut  (|iiainvis    id    ciii  cx  cis    provcnil    iilililas 

qiiod   bonilas  Dci    sil    liiiis   cjiis    proplcr  iion   csscl.  Sicqiic  anjicli   cl   celerap  crea- 

dislinclioncin   sccniidnni    ralionein.  Dcns  tnrap   snnl    jnojilcr   hominein    facljr.    Sic 

naiiKjiic  csl  omiiiuin  cansa  finalis.  noii  fi-  (pioqnc  liomo  facliis  csl   proplcr  rc[)ara- 

nila.   siciil    csl    omiiitim    caiisa    crficicns.  lioiicm  riiiiKc  an<iclica'  :  qiioniam  isla  nli- 

non  cffccla.  lilas   crcalioiicm    hominis   csl    conscciila. 

alqiie  a  Deo  prspvisa  et  ordinala.  Similitcr 

Prfpterca  qii.Trilnr  hic.  .\ii  omnia  facla  cx  jiarlc  operis  ipsao  crealune  fcndiinl  in 

siiil  proplcr  homincm.  ila  (jiiod  liomo  sil  bonilalcin  divinam  sicnf  in  id  cni  per  se 

omiiiiim   finis.  assimilari  inlciidiiiil.  Scd  qnoniam  0|>liino 

.\d  qtiod  Thoinas  in   Scriplo  :  .Vliqiiid,  assimilaliir  aliipiid    pcr  hoc   qtiod   fil    si- 
inqiiil,  diciliir  finis  aliciijiis  rci   dtijilici-  B  milc  mcliori  sc,  idco  omiiis  crcalura  cor- 

ler.  Primo,  qiiia  iii  illiid  naltiralilcr  lcndil :  ])oralis  lendil  in  assiniilalionem  crealnra' 

sicul    omnia   diciinliir   appelere    bcalilti-  inlcllecfnalis  qnantnin   pofest,  qna»  altio- 

dincin.   Secniido,   qiiia  cx  co  qiiod  ordi-  ri   modo  divinam  bonifatein  conseqnifiir. 

iiatiir  iii   ipsiim  siciit   in   fincm,  aliqnam  Hiiic  cf  forina  hominis.  iilpolc  anima  ra- 

coiisc(|iiiltir  tilililalcm  scciindtim  inlcnlio-  lioiialis,  diciliir  cssc  fiiiis  iillimiis  a  nalnra 

ncin  ordincmqiic  agcnlis.  riroquc  aiifcin  iiifcriori  inlcnlus,  proiil  sccundo  dc  Ani- 

inodo   homo   diciliir    fiiiis  creaturarum   :  ma  dicitur.  Ilaque  non  est  homo  finis  cre- 

priino  iiiodo  ex  parlc  operis,  secuiido  mo-  atiirarum  principalis  cf  iilfimafe  infentus, 

do  ex  parte  agenfis.  Differenfer  famen  lio-  sed  sicut  id  ad  qnod  aliqno  modo  ordina- 

mo  dicitiir  finis   reriim,  et   bonifas   Dei.  tnr  opiis  seu  effecfns  Dei  agenfis.   rnde 

Divina  ciiim  boiiitas  cx  parfc  agcnfis  cst  seciindo   dicitiir  Physicoriim   :  Suiniis  et 
finis  rcriiiii  sicul  iillimtiin  intciitum  a  Deo  C  nos  qtiodammodo  finis  omniiim.  —  Si  vero 

agente.  Nafnra  vero  humana  non  esf  in-  objiciafiir,  qiiod  mult;e  snnt  creatur»  no- 

tcnla    a    Dco    qtiasi    inovens    volunlalcm  bis  nociv»  vel  non   iifiles.  nt  basiliscus, 

ejns,  sed  siciit  ad  cujus  ntilitafem  ordi-  spiiup,  piilices;  respondendiim.  qiiod  talia 

iialtis  esl  effectus  ipsiiis  Dci.  Ipsc  qiiippc  non  fucrunf  a  principio  nociva  hominibus, 

diipliccin    in   nnivcrso   insfifuit  ordincm,  scd  post  ciilpam.  Ex  quibiis  nihilo  minus 

scilicct  :  princi|)alciii,  qtio  res  ordinanltir  aliquic  ulililafcs  proveniunf   nobis  :  (jtiia 

in  Denin ;  et  seciindariiiin,  qiio  iina  jiival  ex  eis  humiliamnr,  atqiie  in  eis  sajiicn- 

aliam  ad  obfincnduin  similifudiiicm  divi-  tiam  ct  gloriain  Dei  consideramiis,  ex  eis 

nain.  Propfer  quod  duodecimo  Mefaphysi-  (pioqiic  in  cognitionc  cl  mtilliplici  infor- 

ca^  (liciliir,  qiiod  ordo    partiiim   iiiiiversi  malione   proficiiniis.   Verumlamcn  ancto- 

csl   proplcr  ordincm  illtim  qiii  csl  in  bo-  rilas   Philosophi   ex  sccnndo   Physicoriiin 
niim   iilliiniim  ac  diviniim.  Sicqiic  omne  D  inducla,    dc    arlificialibiis    sumilur.    Ihec 

illtid    diciliir  proplcr  aliiid  esse,  ex  qno  Tliomas  in  Scriplo. 

provenif  ei  ulililas.  Qnod  conlingil  diipli-  llis  pcr  omnia  Pclriis  concordal ;  et  ad- 

eiter.  Priino  sic,  (piod   illtid  cx  qiio  pro-  dil  :  Diiplex  est   finis  rei  operata:',  vide- 

vcnif  aliciii   iifilifas,   iion   habcat    parfici-  liccl  :  finis  proximus  seu  proprins,  qui  est 

palioncm  bonilalis  divin.-p  iiisi  sccunduin  opcratio  ejus  ;  et   itcm    finis   iilliiiins  ac 

ordiiicm   cjiis  ad  lioc  ciii  cst  iililc  :  siciil  commnnis.  piila  bonitas  divina.  Sciendnm 

snnl  parlcs  ad  lolnm,  cl  accidcns  ad  siib-  vcro.  quod  siciil  duplcx  cst  agens,  ila  cl 

jcctnin,  (jiia'  iioii  csscnl,  iiisi   illtid  csscl  diiplex  est  finis  :  finis   naniqne  et  agens 

ciii  cx  eis  provciiil  tilililas.  QtKpdam  vcro  proporlionanliir  ad  invicein,  siciil  materia 

siinl  (|iia'  liabcnl   |)arlicipationeiii  bonifa-  cf  forina.  Kst  enim  (pioddam  agcns  iinpro- 

tis    divina'   absolntani.   cx  ipia   alictii    rci  porlionalnm    cffccltii.    iil    agens    a'qnivo- 


QU-F,ST.  I\  :  AN   ANIM.r   HATIONAI.I  IMMOMIAM   CONVrNIENS   MTrUT  rNMU  rOHPOni,  FlTr. 


107 


ciim,  (iiifmadiiiodiiin  sol  iiirrrioiibns  :  cl  \ 
lalc  a^;(Mis  noii  imprimil  ronnain  siiain, 
scd  ali(|naiii  cjiis  simililiidincm.  i']sl  aliiid 
ajj;cns  |>ropoi'lioiialiim  (•ITccliii,  iil  a^ciis 
|)arliciilarc  al(iiic  iinivociim,  iil  i^nis  };c- 
iicraiido  ij:;ncm,  cl  palcr  riliiim  :  cl  lalc 
agcns  im|)iiinil  siiain  roniiam.  (lonrormi- 
lcr  diiplcx  csl  linis  agonlis.  Uiuis  impro- 
porlionalus  circcliii  :  cl  liic  iion  a('(]iiiriliir 
ab  co  (fiiod  csl  ad  ipsiiin,  iil  cjiis  pcrlc- 
clio.  scd  ali(]na  cjns  simililiido.  Ksl  alins 
finis  proporlionalns.  proul  sanilas  cst  rinis 
mcdicinalis  opcralionis  :  cl  liic  linis  ac-  H 
qiiiriliir.  Porro  bouilas  Dci  linis  csl  rcriiin 
iion  proporlionaliis  icbns,  imo  improj^or- 
lionabililcr  cas  cxccdcns  :  idco  noii  ac(pii- 
rilur  a  rcbns  iil  caruin  cxsislcns  pcrfc- 
clio,  scd  a!i(pia  cjns  simililudo,  vidcliccl 
bonilas  parlicipala  :  (jiuc  major  cst  in  in- 
lcllcctnalibns  crcaturis,  quia  in  aliis  cst 
assimilalio  lantiiin  sccundum  nalurain  in 
ralione  fiiiis,  iii  rationali  autciu  el  intcllc- 
cluali  crcalura  cst  cliain  secunduin  inlcl- 
lccluin  in  ralionc  objccli.  Hicc  Pclriis. 

C 


scd  acliis  acli\oniiii  siiiil  iii  passivis  dis- 
positis.  .\nima  aiilrm  ralionalis  (piiim  sil 
siin|)lcx,  diviiia,  pcr|)cliia.  csl  niaximc  dis- 
similis  coipori  spisso,  complcxioiiato,  pin- 
j:;iii  ac  sordido  :  innaliiralilcr  ci|zo  coiijiin- 
>^\\uv  illi.  —  Tcrlio,  anima  inlcllccliialis 
csl  iii  sc  subsislcns,  ({uiini  inUdligcrc!  sil 
aclio  iinmalcrialis  :  non  crgo  est  corporis 
forma. 

In  oppositiim  csl,quod  imicuiquc  formfc 
subslanliali  aiiclor  naliira'  aplain  coiijiin- 
xil  ac  paravit  matciiam.  —  [loino  (|iiO(|iic 
csl  cns  naluralc,  in  sua  naliira  convciiicn- 
lcr  dis|)0silum,  al(pic  ad  ordincm  |)crti- 
ncns  univcrsi.  —  llcnim,  siciit  probavil 
IMiilosopliiis,  roriiia  cst  finis  matcria»,  non 
cconlra  : 
proplcr  proprium  boiiiim 


non    crgo    uniliir  matcruc    nisi 


N' 


QU^.STIO    IX 


'Ono  principalitcr  qu.Tritnr,  An  ani- 
mae  rationali  immortali  natu- 
rale  atque  conveniens  fuerit  uniri 
corpori,  et  praesertim  corpori  mix- 
to,  grosso,  mortali. 

Vidclur  quod  non.  Priino,  quia  pcr  uni- 
oncin  hujnsmodi,  aniina  impeditur  a  sua 
aclione  principali,  qua^  cst  vacarc  divinis,  D 
ct  a  fine  sua>  crcalionis,  qui  csl  contcm- 
Sap.ix,  15.  plari  Crcalorem,  quuin  scriplum  sit  :  Cor- 
pus  quod  corrumpitur,  aggravat  animain, 
ct  deprimit  tcrrena  inliabilalio  scnsum 
multa  cogilanlcin.  Undc  ct  Plalo  loquitur 
in  Pha^donc,  quod  corpiis  decem  inillia 
conteinplationuin  impedimcnla  ingerit  ani- 
insp.  —  Secundo,  nalura  non  procedit  a 
dislantc  in  distans  nisi  per  inediuin,  ut 
S.  Dionysius  protestatur;  atque  ut  ait  Phi- 
losophus,susccptivum  non  est  contingens, 


Ad  hoc  Thoinas  respondet  :  Causa  fina- 
lis  conjnnclioiiis  aniina>  et  corporis  suffi- 
cienter  assignalnr  a  Magistro  in  litlera.  Fi- 
nis  namque  accipitiir  tain  cx  parle  agenlis 
quain  opcris.  Ex  parle  aulein  agentis,  vi- 
dclicet  Dei,  finis  cst  bonilas  ejus,  secun- 
dnin  quod  cadit  in  voluntate  ipsiiis  suam 
diffundere  bonitatcin.  Sicquc  voluil  siiain 
bonilatem  communicare  rebus  corporcis, 
eis  aniinas  sociando  :  et  ha^c  est  ratio  pri- 
nia  Magislri.  Porro  ex  partc  operis,  finis 
inlcntus  est  pcrlingere  in  assimilationcm 
bcatitudinis  Dci  :  cujus  bcatitudinis  qua>- 
dam  siinilifudo  est  iinmediata  anima^  cor- 
porisque  conjunctio;  et  ex  hoc  quod  Deus 
ita  conjunxit  immatcrialem  ac  inaterialem 
substanliam,  credibiie  fit  quod  spiritiim 
creatuin  ciim  Spiritu  increato  immediate 
per  lieatificam  fruilionem  conjiinget.  Hff>c 
est  sccunda  ratio  quam  tangit  Magister. 
Tertia  est,  quoniam  anima  pcr  actiones 
suas  in  corpore  beatitudinem  promeretur: 
et  sic  expedit  ei  corpori  iminediatc  uniri. 
Infeilectus  quippe  aiiiina>  in  sui  principio 
est  lanquam  tabula  rasa,  in  qua  nihil  est 
scripfuin  nec  pictuin  :  ideo  naturale  cst 
ei  pcrfici  pcr  species  a  sensu  acccptas,  et 
adipisci  scientias.  —  Verumtamcn,  propter 
dissimilitudinem   atque    distanliain    inler 


108 


IN   LIBRIM   II   SENTENTIARUM.    —  DIST.    I  ;   QU.EST.    IX 


corpus  t't  auimain,  Plafo  assernil  aniniani 
esse  in  corpore  sicnl  cst  inolor  iii  inobili, 
ul  iiaiila  in  iiavi.  iil  Girgorins  refert  Nys- 
senus.  Tnde  el  1'lalo  perhibnil.  qnod  homo 
non  est  res  constans  e.\  anima  et  corpo- 
re.  sed  qnod  hoino  sil  aninia  nlens  cor- 
pore.  El  propler  hoc  eliain  (piidam  po- 
suerunl  qiupdam  media  inler  aniinam  el 
corpus,ul  spiriliim  corporalem  et  aniinain 
vegelabilem  alque  sensibilem,  Incem  qiio- 
qne.  sen  aliqiiid  qiiinl.T  essentia>,  qnibiis 
medianlibiis  aiiiina  ralioiialis  corpori  nni- 
reliir.  Qiue  oiniiia  seciindnm  philosopliiam 
absurda  snnl,  et  a  Philosopho  octavo  Me- 
laphysica?  improbala.  Ideo  dicimus,  quod 
essentia  anima»  ralionalis  immediate  cor- 
pori  unifiir,  sicnt  forina  inateri;p  fignraqne 
cene,  iif  dicifnr  secniido  de  Aiiiina.  Scien- 
diim  ergo,  qiiod  coiivenienlia  aliquoriim 
allenditnr  diipliciler  :  primo,  secundiim 
proprielates  natnra>,  sicque  corpns  et  aiii- 
ma  mullum  dislant;  secundo,  quantum  ad 
proporlionem  i)Olenlia>  ad  actiim,  et  ila 
anima  el  corpus  conveniunt  inaxime.  Ef 
isla  convenienlia  exigifiir  ad  hoc  qiiod  ali- 
qiiid  uniatur  alleri  iinmcdiate  iit  forma  : 
alias  nec  accidens  subjecto  nec  aliqna  for- 
ina  maleri;e  unireliir  immediate,  qiiiim 
subjectum  et  accidens  sint  in  diversis  ge- 
neribiis,  el  maleria  sit  pofentia  et  foriiia 
sif  actiis.  ILtc  Thoinas  in  Scri[)fo. 

Prieferea  oporfnif  falein  formam,  \i(leli- 
cet  aniinam  ralionalem,corpori  bene  coin- 
piexionato  uniri.  Cujiis  rationem  assignat 
Avicenna  :  Oportef,  dicens,  ordinem  per- 
fectibiliiim  esse  seciindiim  ordinem  per- 
feclionnm.  Inter  omnes  aiifem  perfecfio- 
nes,  id  est  forinas  perficienles,  nobilissima 
est  illa  qiue  movet  coelnm.  ciii  anima  ra- 
tionalis  potissime  assimilalnr  :  ideo  cor- 
pus  ejus  oporlet  esse  simillimiim  coelo.  l)e 
nobililale  vero  corporis  cadeslis  esl,  quod 
non  habel  conlrariiim.  Corpora  vero  ge- 
nerabilinm  el  corriiplibiliiim  iion  possniil 
omnino  a  conlrarielale  esse  absolula.  Id- 
eo  corpiis  illiid  (jiiod  venil  ad  maxiinam 
a^qnalilalem  mixtionis,  et  pra>cij)ue  sepa- 
ralnr  a  conlrarielate,est  coelo  simillimnm: 


A  el  lale  est  corpus  hnmanum.  Idcirco  dici- 
liir  secundo  de  Aninia,  qiiod  homo  habet 
meliorem  taclum  inter  animalia  universa  ; 
el  qiianlo  melioris  est  tactus,  tanto  et  me- 
lioris  esl  inlellecliis,  quia  sublililas  laclus 
seqiiiliir  .T^pialilatem  complexionis.  In- 
slrnmenliim  iiamqiie  seu  organum  laclus 
debet  esse  in  polenlia  respectn  siiorum 
sensibilinm  siciil  inedinm,  et  non  per  pri- 
valionem,  sicut  piipilla  est  polentia  albiiin 
el  nigrnm,  nl  in  eodem  dicitur  libro.  Hac 
idein  ibidem. 

B  Porro  in  prima  parle  Siimma»,  qua^stio- 
ne  sepluagesima  sexta  :  Necesse  est  (ait)  ari.  i. 
dicere,  quod  intellectus  sen  aniina  inlelle- 
cfiva,  sit  hnmani  corporis  forma.  Expe- 
ritiir  eteniin  iinusqnisqne  se  infelligere, 
qnemadmodiim  et  videre.  Ergo  oportet 
qiiod  in  ipso  sil  formale  principiiim  hii- 
jusmodi  actioniim  :  et  hoc  est  anima  ra- 
lionalis,  habens  in  se  diversas  potentias, 
inler  qiias  supremap  sunt  vires  intellectu- 
ales.  Ilinc  Philosophns  decimo  Ethicornm 
felicilatem  hominis  constilnit  in  operatio- 

C  ne  inlellectus.  —  Veriimlamen,quiim  inlel- 
ligere  sit  sine  communione  maleria»,  nii- 
rnm  videri  polest  qnomodo  intellectivum 
principiiim  e.sse  valeal  corporis  forma  sub- 
stantialis  inlrinseca.  Idcirco  consideran- 
diim,  qiiod  qnanto  forma  exstat  nobilior, 
fanto  pliis  dominatiir  materia^  corporali. 
ac  ininiis  ei  immergitnr  magisque  ipsam 
sua  transcendit  virtnte.  Unde  videmus, 
qnod  forma  corporis  inixli  aliqnam  habet 
operalionem  qn»  ex  qiialilalibus  elemen- 
taribus  non  cansatur.  El  quanto  pliis  pro- 

D  ceditiir  iii  nobililate  formariim,  laiilo  am- 
pliiis  virliis  fornuT  elemenlarem  excedit 
materiam  :  sicnl  aniina  vi^getabilis  plus 
qiiam  forina  melalli.anima  qnoque  sensibi- 
lis  plus  quam  vegefativa.  .Vniina  vero  hn- 
inana  in  nobilitate  formarnin  snprema  esl. 
riide  in  lantiim  siia  virtiite  excedit  cor- 
poialem  materiam,  (puxl  habel  aliqiiam 
operalionem  alque  virluleni  in  qna  nul- 
lo  iiiodo  commiinical  corporaiis  materia  : 
qiue  virlus  dicilur  inlcileclns.  Hfpc  in 
Siimina. 


AN    ANIM.K   UATIONAI.I    IMMOmAM    CONVKNIKNS   KlIKIUT    IINIIU    rOIU'niU,    Kir..  10!) 

^'oruin  iii  Siiinina  i-onlra  {^(^nlilcs,  lihro  A  ac  subjfcli  atl  ali(|iii(!  ailius  cic^vali  ;  siih- 

sceundo,    dc    liac    (lirricullalc    proriiiKlius  slaiilia'  nck»  iiilcllccliialis,  tan(|iiaiu  piiii- 

scribil.  Fbi  capilulo  (|uin(|iiaj:;csiuio  sc.xlo  ci|)ii  cl  scciiikIiiiii  coii^niciiliaiii   piopiia' 

iiKpiiril,  (pialilcr  siibslaulia   inlcllccliialis  siia'  naliiiic. 

corpori    possil   iiiiiii  ;  cl    vaiia  laii|i;il    iiio-  Dcuiipic  iii  lioc  rcliil^cl  mirabilis  rcniiu 

liva  ad  |)robaiKluiii.  ipiod  iion  valcal.  cssi?  coiiiicxio.  Sciii|)(M'  (^l(Miiin   inriinuiii  sii|)c- 

corporis  ronna.  Dciiidc  pcr  divcrsa  oslcn-  rioris  gcucris  scu  ordinis   invciiiliir  coii- 

dil    capilula,   iion    possc  salvari   (pioruiu-  liiigcrc  siiprciuiiin  gcneris  iurcrioris.   Id- 

daiu  philosophoruin  ()[)iiiioncs  (le  cssenlia  (ureo    H.    Dioiiysius    scpliino   ca[)ilulo   de 

el  unionc  aninue  euin  cor[)ore  suo.  Tan-  Diviiiis  noiuiiiihiis  :  Diviiia  (iii([iiil)  sa|)i- 

dcin   caj)iliilo  scxagcsiiuo  oclavo  infcrl  :  cnlia  c()iijiiii|i;il    liiics  sii[)crioniiii   [)iiiici- 

Kx  [)raMiiissis  coiicIikUmc  [)()ssuinus,  quod  piis  secundoniiu.  Iliiic  sicul  in  g(Micre  aiii- 
iiilcllccliialis  suhslaiilia  cor[)ori  possil  uni-  B  inaliuin  siinl   (pucdain   jiaruni  e.xcedenlia 

ri  nt  forina.  Nain  sieul  prohaluin  esl,  non  vilaiu  [)lanlariiiii,  iil  oslrca  lerra)  affixa  et 

iinilur  ci  soluiu  ut  inolor,  prout  asscruit  soliiiu  tacluiu  hahcntia;  ila  su|)reinum  in 

Piato;  nec  contiiiuatur  ei  soluin  [)cr  phan-  gencre  eor[)Oruin  coinplexionatoriiin,  vide- 

tasmata,  ut  dixit  .Vvcrrocs,  sed  iit  forma  :  licet  cor[)us  hiimauiiiu,  altingit  iiifimum 

nec  taiucn  intclleclus  ([iio  hoiuo  intclligit,  generis  su[)erioris,  ulpote  auimaiii  ratio- 

csf  pra'[)aratio  in  hiiiuana  iialura,  ut  opi-  naleiu,  qua)  iufimuin  gradiim  sortitur  in 

uatus  est  Alexander ;  nequc  complexio,  ut  ordine   intellectualium  substautiarum,  ut 

Galenus;  neque  harmouia,  sicut  Empedo-  ex  modo  suo  inlelligendi  [)erpeiidilur.  hl- 

cles;ncc  corpus,  nec  sensus,  neque  ima-  eo  auima   ralionalis  dicitur  esse  quidaiu 

ginatio,  ul  dixcrunt  anliqui.   Reliuquilur  corporeorum  et  incorporeorum  horizon  at- 

ergo,  quod  aniina  humaiia  sit  intelleclua-  que  confiiiiuin.  Iino  quo  ipsa  plus  vineit 
lis  suhstantia  corpori  unita  ut  forma.        C  materiam,  lanlo  plus  ex  ea  et  cor{)ore  suo 

Quod  potest   sic  fieri   luanifestum.  Ad  efficitur  unum.  Nec  potest  ei  communi- 

hoc  quippe  quod  aliquid  sit  forma  sub-  care  materia  in  omni  sua  operatione,quum 

stantialis   allerius,  duo   requiruutur.  Pri-  sit  partim  super  omneui  materiam  elevata 

luum,    ut   forina  sit   priucipium   essendi  et  cum  intellectualibus  substantiis  sepa- 

subslautialiler  ei  cujus  est  forma  :  prin-  ratis   aliquid   habens   comnuine.  —  Ilaec 

cipium  dico  non  effectivuiu,  sed  formale,  Thomas. 

quo  aliquid  est  et  denominatur  ens.   E.x  Concordat  Petrus,  dicendo  :  Aliquid  est 

quo  sequitur  aliud,  scilicet  quod  materia  per  se   subsistens   dupliciter.  Primo   sic, 

et  forma  conveniant  in  uno  esse  :  quod  quod  nullo  modo  aptum  est  communicare 

non  contingit  de  principio  effectivo  et  eo  alteri  suum  esse  :  et  tale  alteri  non  unitur 

cui  dat  esse.  Et  hoc  est  esse  in  quo  sub-  nisi  accidentaliter,  quia  unius  rei  non  est 
sistit  substantia  composifa,  qua)  est  una  D  nisi  uuum  esse  substanfiale.  Secundo  sic, 

secundum  qiiod  est  ex  maferia  et  forma  quod  aptum  est  suum  esse  alteri  commu- 

constans.  Non  autem  impeditur  substantia  nicare  :  et  tale  potest  materi»  essenliali- 

intellectualis  per  hOc  quod  est  subsisfens,  ter  couniri,  ut  aniiua  ralionalis.  —  Decuit 

esse  fonnale  principium  essendi  materiae.  quoque  esse  creaturam  ifa  composifam  ex 

Non  enim  est  inconveniens,  quod  idein  sit  corporali  et  infellectuali  substantia,  pro- 

esse  in  quo  subsisfit  compositiim  ef  for-  pter  complementum  connexionemque  uni- 

ma  ipsius,  qiiuin  compositum  non  sif  nisi  versi.   Est    namque  crealura  aliqua  pure 

per  formam,  nec  seorsum  utruinque  sub-  corporaIis,et  est  creatura  pure  spiritualis: 

sistat.  Nec  etiam  esse  illud  eodein  modo  ergo  condecuit  esse  aliquam  ex  utraque 

est  esse  materiae  atque  iufellectualis  sub-  compositam,  quia  extrema  in  tanfum  di- 

stantiae.  Est  enim  materiae,  ut  recipientis  stantia  nequeunt  conjungi  uisi  per  medi- 


410 


IN    I.lllUrM    11    SENTENTlAniM.    —    DIST.    I  ;    Qr.EST.    IX 


uni.  —  liisupcr.  cr«'alura  lacla  esl  ad  re- 
pra^sentanduin  divinum  cxcmplar.  (juod 
omnia  conlincl.  Oporluil  crfio  ficri  crca- 
luram  cpia'  j^roul  cirici  «juivil.  loluin  scu 
ciincla  rc|U'a'scnlarct  :  «juod  faccrc  non 
valcbal  crcalura  lolalilcr  corporalis,  ncc 
pure  spirilualis,  sed  e.\  ulro«|uc  unila.  — 
Praelerca,  «piamvis  aniina  simplcx  sil  in 
sua  essentia,  esl  lamcn  mulliplcx  in  suis 
polcnliis.  OuiinHjnc  sccundum  ordincm 
j)circclioniiin  oporlcal  cssc  ordincin  i)«'r- 
l'cclibiliuin,opoiluil  corjnis  liiijiisinodi  ani- 
mae  esse  quodammodo  simj^lex  quantum 
ad  esse,  el  inulliplex  operalione  :  sicqiic 
oportuil  ij)sum  esse  inixtuin  complexiona- 
luin  organicum,  iit  per  diversa  mcmbra 
scu  organa  cjus  «livcrsip  aclioncs  aniina' 
exerccrcnliir.  Kt  quia  in  contrarictatc  tan- 
to  major  aceessus  esl  a<l  simi^licilatcm, 
quanlo  magis  acccdilur  ad  mcdiiim  ac 
a^qualilalein  (sic  eniin  in  uno  couveniunt, 
quoniani  inedium,  neulrum  exlreinoruin 
esl  aclii),  hinc  oporliiil  corj)us  humanum 
in  coinj)lcxion«'  lcini)cialissiinuin  cssc.ln- 
de  el  in  corporc  hiimano  neccsse  fuil  jilus 
esse  de  terra.  Nain  eleinenla  qiianlo  plus 
habent  de  forma,  tanlo  j)lns  habcnt  «li* 
virlule  activa.  Idcirco  non  j^ossct  jpquali- 
tas  ficri,  nisi  de  his  qujo  j)liis  habcnl  «lc 
malcria  el  mimis  de  forina  seu  sj)ccie, 
plus  ibi  essel  sccunduin  qiiantilalcm.  Ha'C 
Petrus. 

Denique  circa  ha'C  scribil  Bonavenliira  : 
Decuil  Deuin  hunc  facere  ordinem  iii  re- 
bus  creatis,  nt  qii<e«lain  essenl  siibstantia^ 
pcniliis  coij)oral«'s,  (jincdain  oinnino  sj)i- 
riliialcs,  qua'dain  incdia',  iil  homincs  cx 
corporali  cl  sj)iriliiali  naliira  comj)Ositi.  Ad 
l^erfectionein  eleniin  uuiversi  hoc  Iriplex 
g«'nus  cxigiliir  j)roj)t«'r  Irij^liccm  univcr- 
si  perfeclioncm,  qujc  attcndittir  in  ain- 
plialionc  ambitus,  cl  snfficicutia  ordiiiis, 
alquc  in  influcnlia  bonitatis  :  in  qiiibiis 
tribus  universum  exj^rimil  ct  ostendit  tri- 
plicein  perfeclioncni  in  Dco,  vidclicet,  po- 
tenti»,  sapi«'nli*,  bonitatis.  Dccuit  ilaque 
Deuin  sic  facerc;  ciincla  ut  essenl  mani- 
feslativa  siia'  j)olciilia',  qiue  inanif«'statiir 


.\  iu  pro«luclione  reruin  mulliim  dislantiuin, 
«'I  in  eariiin  conjunclione  ad  invicem.  Po- 
lcntia  namqiic  tanlo  virluosior  coinpro- 
baliir.  (juanto  jiliis  j)olest  super  niiillum 
dislantia.  Prima  vero  ct  sumina  siibslan- 
liaruin  «listantia,  est  intcr  incorj)orcuiu 
at«ju<'  corporeum  :  h»  quippe  sunl  priin» 
diffcrenlije  generis.  Ergo  ad  hoc  qiiod  ple- 
iic  divina  manifeslelur  polentia,  necesse 
fiiit  substantiain  corporalem  ac  spiritiia- 
lcm  prodnccrc,  ac  jnoduclas  unirc.  Dcciiit 
(jnocjnc  Dcum  res  ila  prodiiccrc  ut  iii  cis 

H  declararelur  ejus  sapienlia.  Sapientia  au- 
lcin  artificis  j)ra'serlim  patcl  in  or«linis 
perfeclione.  Ordo  vero  de  necessilah'  ha- 
bcl  suprcmum  el  inedium  ac  infiiuuiu. 
Onumqnc  infiinum  sil  nalnra  piirc  corpo- 
lalis,  suminum  anfcm  nalura  sj)irilnalis, 
incdium  vero  coinjiosila  ex  utraquc;  nisi 
Deus  oinuia  ha»c  fecisset,non  ostenderelur 
in  rcbns  perfecle  sapientia  ejus.  Insuper 
decuit  Deuin  creafuras  ila  producere  ut 
oslcndcrcliir  bonilas  cjus  :  qna»  declaratur 
in   difrnsionc  el   communicationc   sni   ad 

C  altcruni,  et  pra?cipue  in  cominunicalioue 
nobilissiinorum  aclnum,  qui  sunt  vivere 
ct  inlclligere  ;  inaxiine  vero  iii  hoc,  iil  et 
creatura  possil  hos  aclus  alii  coininuuica- 
re.  Sed  vivens  atqiic  inlelligeus,  esl  sub- 
slanlia  spiritualis;  el  qiiod  j)er  eain  vi- 
vificalur  et  perficiUir,  corpus  esl.  Sicque 
ad  perfectain  divina'  bouilatis  manifesla- 
lionein  necesse  fuit  fieri  subslauliain  spi- 
riliialein  el  corporalein.  Qmv  nou  niani- 
fcslarcnl  hoc  plcnc,  nisi  et  una  se  alleri 
«'Oiuiniini«'aret  :   quo«l  ficri   ncquivit   nisi 

D  pcr  unionein  ambarum.  Sicquc  necesse 
fuil  fieri  composilam  ex  utraque.  —  Item, 
si  ponilnr  differenlia  iina  conlrarielatis, 
ergo  el  allera  :  si  igftur  corjioralis,  er- 
go  et  sj)iritiialis.  Et  si  jjonerc  esf  exfrcma 
«'omj^onibilia,  «-rgo  ef  mediiim.  IIa'c  Ho- 
navcntura. 

Dc  hac  maleria  niulli  «loclores  niliil 
scribunl  iu  dislinclione  pra^senli,  quoniam 
infra  diffusius  locum  sortitur  :  idcirco 
j)crti'ansco.  Et  qiia;  Albertiis  libro  dc  Ho- 


AN  ANiM.F  «ATioNAi.i  iMMnuiAi.i  coNvi' \ir\s  iri: iu i'  r\iiu  f;niu'oiu.  r.if;.  111 

iiiiiic,  cl  alihi.  iiliiciiic  (locloics   siipcr  liis  A  nolilia  c!   alioiiiiii    inroriiialioin',    lcclioiK; 

scrihiiiil,  iiilra  l)co  pra^slaiilc   iii(liicaiii.  ac   sliidio.   cl    iiilia'sioiic    ac    iiiiinoralionc 

Oiiidain  vcro  liic  grandcin  a}j;iiiil  iiupii-  spiiiliialinin  cxcrcilioniin  :  a  (|iiil)iis  oiii- 

silioncni.  (piid  sil   caiisa   iniillilndinis.  di-  iiihiis  plniiini  rclialiiinliir  a(;  iinpcdinnlnr 

sliiiclionis  cl  ordinis   rcniiii.  .\(l   ipiod  c\  c.\  iicccssilalihiis  coipoiis,  pijcscrliin  c{.,'c- 

piicliahilis  [lalcl  soliilio  :  [|)rincipiiiiii  sci-  ni   ahpic    incilianici,   (pii    circu    cxlcriora 

liccl  cxlrinsociiin  cl  crrcclivnin  cslj  iidi-  Ncrsaiiliir  assidiic. 

iiila  sapicnlia  l)ci,(pia'  nnixcrsa  cl  singnla  Ad    scciindnin,   (piod    convciii(;iilia   ali- 

propriis  ac  idcalihns  ralionihiis   incrcalis  (piornni  dnplicilcr   polcsl  allcndi.  INiiiio, 

lirodiicil.  cl  oiiincin   rcriiin  ordiiicin  loii-  sccnndnin  pro|)riclalcs  iialiiiic :  sicipic  cor- 

lalilcr  cx  sc  ipsa  inslilnil.  Foriiuc  aiilcin  pns  cl   aiiiiii:i    iiiaxiinc  dislanl.   Scciiiido, 

spccilicic  sniil    inlriiiscca  alqiic   roriiuilia  pciics  proporlioncin  ad  acluin,  cl  ila  coii- 

principia  essciilialis  dislinctionis  cl   niiil-  B  vcniiinl   :   ((ii;p  coiivciiientia  ad  iiiiioiicm 

liliidiiiis   rcriiiu,  sicnl  Tlioiiias  polissiinc  islam  reqiiiriUir. 

iii  Summa  coiilra  gcnlilcs.  Alherliis,  Ho-  ('irca  hivc  scrihit  Hoiiavcnliira  :  Iii  coii- 

navenlura  ac  alii  iii  Scrii)tis  siiper  seciin-  jimclioiic  aninuc  ad  cor[)iis  salva  cst  pro- 

(him  oslendiml.  [)orlio  et  ahsolulc  et   in    relalioiie  ad   fi- 

iiem.  Ahsolule  :  iiam  ([namvis  supremum 

Ad  primum  igiliir  respondeiidiim,  quod  spiritus  cl   infimum  corporis   inullam  et 

intellccluuiilas  anim*  rationalis  est  natu-  inagnam  habeanl  elongationem,  nihilo  mi- 

raliler    ita   declivis,   qiiod    convenientius  nus  supremum  corporis  et  infimum  spiri- 

[)crfici   nequit   iu   adeptione   scientia)   ac  lus  maximam  habent  vicinilalem.  Spiritus 

virluliim  nisi  per  unionem  ad  cor[)us,  et  enini  ralionalis  hahet  potentiam  vivifican- 

ex  cogiiitioue    sensitiva   ad   iutellectivam  di,  polenliam  vegetandi  et  sentiendi.  Cor- 

progrediendo.  Propler  quod  ait  Averroes,  G  pus   vero   humanum    habet   complexionis 

^^,/quod   sicut   se    hahet    materia   in   ordine  aequalitatem,  organorum   multiplicitatem, 

rerum,  ita  anima  rationalis  in  ordine  in-  spirituum  quoque  subtilitatem,  et  hoc  se- 

telleclualium  substanliarum.  Itaque  nalu-  cunduin  differentiam  triplicem  :  nain  ha- 

ralis  cst  unio  aniinip  el  corporis,  el  corpiis  bel  spiiilnm  vitalem,  spiritum  animalem, 

subservit  ac  proficit  animae  in  multis  di-  et  spiritum  naturalem.  Comparando  ergo 

recte.  Ex  consequenfi  lamen  et  quasi  per  complexiouem  a?qualem  ad  vim  vivifica- 

accidens,  propter  indigentias,occupationes  livam  per  medium  ac  vinculum  spirilus 

et  necessitudines  suas  frequenter  retrahit  vilalis,  nexus  est  optimus.  Similiter  com- 

animam  jam  proficientem  seu  perfectam  [)arando  non  solum  complexionis  acquali- 

ab   exercitio   spirituali.    Porro   secundum  latem  sed  etiam  organizationem  et  organi- 

Pelrum  et  .Egidium,  in  corpore  duo  con-  zalionis   perfectionem,  ad  vim  vegetandi 

siderantur,  videlicet  vitium  et  natura.  Vi-  D  ac  sentiendi  mediante  spiritu  naturali  ac 

lium  non  est  a  Deo,  et  impedit.  Natura  animali,  optima  exstat  proportio  atque  mi- 

vero  a  Deo  est,  nec  impedit  nisi  secundum  rabilis   nexus.   Unde   sicut   ignis  et  terra 

modum  prsetactum.  —  Quocirca  Thomas  mullum  distantes  ab  invicem,  nectuntur 

et  prgpfati  ac  alii  quidam  doctores  affir-  duplici  medio  :  uno  quod  magis  commu- 

inant,  quod  corpus  qiioad  suain  naturam,  nicat  cum  terra,  utpote  aqua;  et  alio  quod 

non  im[)edit  animain  qiiantum  ad  modum  magis  cum   igne,  videlicet   aere  :  ita  est 

naturalem  conlemplandi  serviendique  Deo  in  proposito.  —  Attenditur  item  inter  cor- 

indifum  animce.  Quibus  objici  potest,  quod  pus  et  animam  perfecta  proportio  in  rela- 

naturalis  modus  contemplandi  ac  servien-  tione  ad  finem.  Nempe  quum  animae  hu- 

di  Deo  inditus  animse,  est  insistere  pro-  manse  data  sit  libertas  arbitrii  vertibilis  et 

fectui   scientia?  ac  virtutum  ex  sensitiva  revertibilis,  id  est,  potens  stare  et  cadere, 


112  IN   LIBRIM    II    SENTENTIARIM.    —   DIST.    I  ;   Qt.EST.    X 

ac   iteruin   surgerc;  daluui  esl  ei   eorpus  A      Iii  opposiluin  esl,  quod  aiigeli  sunt  or- 

polens   mori   et   polens  noii   inori,  ae  de-  dinis    siiperioris    el    Deo    siiniliores.    nec 

inuin    in  sempilernuin  vivilieari.  Hiirsiis,  eorporiim  lorimT.  nec  a  corporalibns  sci- 

quuin    aniina   ereala   sil   lan(|uam    labiila  enliain  adipiseeiiles,  sed  concreatam   sibi 

lasa,  daluin   esl  <'i  eorpus  habens  mulli-  liabenles  scieiiliam. 
plicia  organa,  quibus  perfiei  queal  scien- 

tiis.  Conforiniter  ex  parte  corporis  opliina  Ad  lioc  Bonavenlura  respondel  :  (juiestio 

consistit  proporlio  in  relatione  ad  finein.  ista    inlelligi    polest  de  diipliei    dignilate 

Quum  enim  ordo  sit  in  corporalibus  for-  seu  ordine.  Priino  de  dignilate  seu  ordine 

mis,  el  conslal  quod  forma  elemenli  ordi-  per  eomparalionem  ad  finem  :  el  ila  [Iio- 

netiir  ad  forinam  ini.\li,  el  forina  ini.xli  ad  ino  et  angelusj   suut    pares,   quoniain   ad 

forinam  eomple.xionali  seu  animali,el  rur-  eaindem  beatiludinein  iinmediale  ordinan- 
sus  forma  vegelabilis  ad  sensibilem,  nec  B  tiir,  atque  ejnsdem  patria;  coeleslis  erunt 

sit  sfatus  in  re  corporali  el   imperfecta;  concives.  Nec   hoino   esl    simpliciler  ant 

ideo   non  esf  status   in    illis,  sed    iiltimo  prineipaliler  propter  angelum,  nec  econ- 

disponunt    ad    animain    ralionalem,    per  Ira  :  atlamen  unus  quodammodo  esl  pro- 

quam   eliam   corpus  el  corporaiis   naliira  pler   aliuin,  el  econverso.   Nam    sicut   in 

effieilur  jeleruje  bealitudiuis  parliceps.  Sic  eorpore    naturali    niembra    invicem    sibi 

ergo  omnis  intentio  corporalis  naturaj  fru-  subserviunl,  et  uiiiim  alterius  indigenliaiu 

stratiir,  aul    necesse   est   pertingere,  me-  supplel,  quemadmodum  et  in  ejusdem  ur- 

diante  anima  rationali,  in  ullimum  fiiiem.  bis  videmus  concivibus;  ila  in  hoinine  et 

Iljec  Bonavenlura.  angelo  est  pensandiim.  Ilomo  namque  la- 

Ad  tertium,  quod  aiiima  iion  est  jiure  et  bilitalem  habet  ad  peccandum,  el   liber- 

perfecte  in  se  subsislens  :  imo  et  separata  latem  sen  possibilitatem  ad  resurgendnm. 
naturalem  habet  inclinalionem  ad  corpus,  C  Angelus  vero  stans,  habet  perpetnilatein 

sine  quo  plurimas  siias  exercere  non  valet  in  stando;  et  cadens,  iinpossibilitalem  ad 

actiones.  Hinc   suum   esse  quo   subsistif,  resurgendum.  Ideo  angeliis  stans,  susten- 

pofest    corpori    communicare,  nec  famen  tat  humanam  infirmifalem ;  et   homo  re- 

totalifer   comprehendi   a  corpore,   nec   ei  surgens,  reparaf   ruinain  angelicam.  Ideo 

omnino  iminergi,  sicul  expositum  esl.  angelus  quodammodo  est   propfer   homi- 

nem,  ef  econtra  :  idcirco  in  isto  ordine 

pares  sunt.  —  Secnndo  infelligi  potest  haec 

QUiESriO    X  quiPsfio  de  ordine  et  dignitale    natura»  : 

sicqiie  angelus  esf  dignior  homine,  nfpofe 

DEcimo  principalifer  qiurrifur,  An  an-  substaiifia    sim[)lex,   immorlalis,   incorpo- 

gelus    Sit    dig:nior    homine,    et  ralis,  alliorisque  speciei.  Angelus  quippe 
Utrum  anima  rationaliS  et  angelus  D  et  anima  rationalis  differunt  non  niimero 

differant  specie.  solum,  sed  efiam  specie;  similiter  hoino 

Videfur  quod  noii,  quoniam  Augiistinus  ef  angelus  :  alioqui  angelus  essef  natura- 

in   libro   de  Trinifale   alque   in    libro  de  liler  corporis  fonna,  sieut  et  anima. 

Civilale  Dei  teslalur.  (piod  meiile  huinana  Sed  tunc  remanet  (puestio,  qu;e  sit  dif- 

solus  Deus  esl  major,  ef  riirsus,quo(l  infer  ferentia  illa  qua  differunf. 

Deum  et  menfein   rafionalem  nil  me<liat,  Quoeirca  esf  Iriplex  posilio.  Una,  quod 

atque  quod  ipsa  a  solo  Deo  immediafe  for-  spccifice  differunt  per  comparafionem  ad 

p.iocAeu.  matur.  Itein.  pra^habifum  esf,  quod  hoiiio  Deuiii,   (juoniam   (lifferenlia   iillimo  coin- 

est  omniuin  finis;  el  iiifra  habeliir,  (piod  pleliva  accipilur  ab  eo  quod  nobiliiis  ac 

angeli  minislrant  hominibus.  Krgo  Iiomi-  (ligiiiiis  esf  in  re  :  sicque  angeliis  differt 

nes  digniores  siinl  aiigelis.  ab  aiiiina,  (juoniam  angelus  habef   intel- 


AN   ANCKI.rS   Sir   ItlCNIOU   IIOMINi:.  KT    ITIUM    AMMA    IIT   ANCKI.IS   I)II-I'KIt.\Nr   SPKCIK      113 


iiom.o.  VII. 


DoDiviii.  Icctiim  (Icirormciii,  iil  H.  nioiiysiiis  coii- 
lcslaliir.  1'roplcr  (|iio(l  lial)cl  s[)ccics  iii- 
lclii^ihilcs  sihi  iiiiial<is,cl  iiilclli^il  iiiluilii 
siiirplici.  .\iiiiua  vcro  liahcl  iiilcllcclum 
polculiuUnii  cl  collalivum  scu  iiuiuisili- 
viiin,  c(  lioc  iialuralilcr,  quidiiuid  sil  do 
j^loria.  —  Vcruiu  isla  posilio  nou  vidcliir 
oiuniiio  eonvonicns.  Primo,  (jiiia  diircrcn- 
lite  rcruin  siiiniintiu'  sccuudum  compara- 
lioiicm  ((uam  liahcnl  iutcr  sc,  iioii  in 
rclatioiic  ad  Dcum,  rcspcctii  cujus  con- 
V(Miiuiit.  Aui[)Iius,  dcirormilas  iulcllcclus 
respicit  |)otcntiaiu  iutcllcctivam,  uos  au- 
tein  iii(]iiiriruus  dc  diffcrentia  cssentia- 
riiiu,  uoii  [)olcntiariiin.  Postremo,  deifor- 
milatcm  iutcllcctus  augelus  sortitur  per 
gloriam,  imo  cl  aniiua  sc[)arala  hauc  ha- 
hct;  aiiiiua  quoqiie  Adffi  etiaiu  hahuit  spe- 
cies  innatas  :  et  ita  haec  omnia  ad  diffe- 
rentiain  speclant  accidcutalem. 

Secunda  positio  esl,  quod  angelus  et 
anima  differunt  specifice  per  comparatio- 
ucm  rcruiu  ad  invicem  :  et  quia  auctores 
hujus  opiuiouis  non  potuerunt  invenire 
aclus  differentes  formaliter  per  quos  de- 
venirent  iu  coguitionem  diversarum  dif- 
ferentiaruin  angeli  ac  aninise,  sed  invene- 
runt  actus  differentes  gradu  ac  dignitate, 
dixerunt  quod  differunt  specie  secundum 
majorem  excessum  iu  simplicitafe  et  bo- 
nitate  naturae,  et  iste  excessus  in  essen- 
tialibiis  variat  speciem,  dum  exit  limitem 
debitum  speciei,  quemadmodum  calidum 
in  quarto  gradu  est  alterius  speciei  quam 
calidum  in  primo.  —  Sed  hoc  valde  am- 
biguum  est,  quod  angelus  in  tantuin  ex- 
cedat  auimam  quod  ex  ipso  excessu  di- 
versaruin  sint  specierum,  quum  optima 
anima,  scilicet  anima  Christi,  sit  nobilis- 
sima  creatura,  nec  tamen  humanam  exeat 
speciem.  Prteterca,  dato  quod  ibi  esset  ta- 
lis  excessus,  non  tamen  penes  eum  sume- 
retur  differentia  horum  specifica  :  imo 
potius  videretur  sequi  differentiam  speci- 
licam,  quam  econtra.  Potius  namque  res 
diversarum  bonitatum  gradus  habent  in 
nobilitate  propter  diversas  naturas,  qusc 
sunt   aptae   capere   plus  et  minus,  quam 

T.  21. 


A  vic(^  vcrsa.  Ihcc  ([ii()(|iic  (lifl'cr(Milia  cst 
valdc  gciicralis  cl  IraiisccndiMis  css{!  vi- 
dclur  :  ([iiia  si  ila  [lolcst  liic  acci[)i,  [)ari 
ralioiic  ul)i(|uc. 

Idciico  cst  lcrtia  [)osilio,  (|iiaiii  [)uto 
[)robahilior(Mn,  qiuc  suiiiil  diffcrciiliam  is- 
lam  |)er  coiiqiaralioucin  aiiima».  ralioiialis 
ad  cor[)us  hiimannm  :  cx  ([ua  [)artc  aniina 
iiobis  imiolcscit  uoii  solum  scciiiidiiiii  ac- 
cidculia  siia,  scd  cliam  s(^ciiiidum  siiain 
cssciiliaiii;  ncc  soliim  sccundum  id  ([iiod 
est  iiidigiiilalis,  scd  iliMH  p(Mies  id  qiiod 

B  est  nobililalis.  iloc  uamqiic  ([iiod  esl  ani- 
iiiaiu  cor[)us  vivificare  et  inforinarc,  non 
(licit  actiiiu  accidentalem,  ii(!((uc  igiiobi- 
I(Mn,  (]uiiiii  aiiiiua  ratione  illius  sit  uobi- 
lissimu  foniia,  ct  iii  anima  stct  appclitiis 
totius  iiifcrioris  nalurjp.  Corpiis  qui[)pe 
luimanum  nobilissima  complcxione  et  or- 
ganizatione  qua>  sit  in  natura,  est  orga- 
nizatum  et  complexionatiiin  :  idco  non 
coinpletur  nec  natum  est  compleri  nisi 
nobilissima  forma.  Hoc  itaque  quod  anima 
unibilis  est  corpori  tali,  dicit  quid  essen- 

C  tiale  respiciens  quod  est  nobilissimum  in 
anima  :  sicque  penes  illud  recte  sumitur 
specifica  differentia  secundum  quam  ani- 
ma  differt  a  natura  angelica.  —  Hsec  Bo- 
naventura. 

Concordat  Albertus  :  Anima  (inquiens)  Summ.Ui. 
rationalis  et  angelus   differunt   specie   et  -^"»'•'-1  «• 
genere.  Est  enim  anima   animalis,  inten- 
dens  in  delectabilia  corporis;  et  sic  genere 
differt  ab  angelo  :  angelus  namque  est  spi- 
ritus,  non  respiciens  ad  delectabilia  illa. 
Differunt  etiam  specie.  Anima  enim  ra- 

D  tionalis  secundum  se  ipsam  et  secundum 
fotum  affectum  corpori  exstat  unibilis. 
Angelus  vero  separata  substantia  est.  De- 
nique,  quod  anima  secundum  esse  suum 
corpori  uniatur,  patet  per  hoc  quod  ipsa 
est  actus  corporis  organici  physici  vi- 
tam  habentis  in  pofentia  :  quod  non  est 
per  potentias  animse  tantum,  ut  quidam 
dixerunt,  sed  per  suam  essentiam  ;  et 
nisi  ipsa  consisteret  hominis  forma  sub- 
stantialis,  homo  non  esset  homo.  Pro- 
pter  quod  decimo  Ethicorum  ait  Philoso- 


il4  IN   LIBRUM    II    SENTENTIARIM.    —   DIST.    I  :    QU.F.ST.    X 

plius  :  Hoino  est  soliis  intollcclns,  eo  quod  A      Pnrloreti.  cx  hac  differenlia  quap  snb- 

a  sola  intellectuali  aniina  lamjuani  al)  iil-  slantialis   esl   inler   angeluin  el  aniinain, 

tinio  perfeclivo,  respectu  cujus  oinnia  alia  eonseqnunlnr  (jinedain  ali.T  in  eorum  po- 

(qujp  sunl  in  lioinine,  ulpolc  iiifcriora)  in  tcnliis.  Kx  hoc  eniin  quod  aiiiina  forina 

polentia  siinl.  Iioinu  csl  hoino  cl  cssc  spc-  cst  eorporis,  intellcclns  ejus  conjungilur 

cificuin  .habcl.   Ouod   si   objiciatur,  quod  conliiiuo  cl   teinpori,  eslque  neccsse  ut  a 

inlelleclns  nullius  est  corporis  actus,  hapc  phantasinate  suinat  species  intelligil)iles  : 

objeclio  esl  hoininis  se  ipsuin  non  inlelli-  quod    non    facit    inlellectns   angeli.    Hinc 

gentis.  In  qiiaiiliiin  ciiiin  imllius  corporis  qiioquc  oporlcl  iit  inlelleclus  anima)  for- 

aclns  esl,  esl   polcnlia   oinniuin    accepti-  inelur  cl  illiiiniiiclur  ab  infcriori.  in  qiian- 

va.   Quod    si    esscl    aliciijus   corporis   ac-  luin  infcriora  siiiil  sub  luininc  intellcctus 

tus,  qucinadinoduin  visus  aclus  est  ocnli,  agcnlis.   Iiilcllcclus   vcro   angcli    non   for- 

non  acciperet  nisi  qna?  essenl  de  harmonia  B  inatur  ncquc  illuiiiinalur  nisi  a  snperiori. 

compositioneque  corporis  sui,  sicut  visus  Hanc  differenliam   ponit  Alexander  in  li- 

non  recipit  nisi  ea  qiue  snnt  de  harmonia,  bro  de  Motu  cordis,  diccndo  :  Aniina  est 

coinposilione  et  perfcctionc  perspicni  hu-  siibslanlia    inlellcclualis.    illuininalionnin 

midi  et  luminis.  Nniic  aulcin  pcr  abslra-  (]ua'   sunt  a  Dco  ulliina    rclatione  perce- 

clionem  recipil  omnia.  Hinc  scxlo  dc  Na-  pliva.   El   innuil,  quod    angclus   est  sub- 

turalibus  loquilur  Avicenna,  quod  anima  stantia  intellectualis,  illuininalionum  quae 

rationalis  sola  secundum  esse  est  aclus  et  snnt   a   Deo   prima   relalione    perceptiva. 

anima  hominis;  vegetabilis  anlem  et  sen-  Propter  quod  eliam  S.  Dionysius  protesta-    DeDivin. 

sibilis   non  se  habent  nisi    fanquam    po-  lur,   quod   angelns   est  dciformis    inlelle- "**""■ '^■^"" 

tentia^  ad  eamdein.  —  Vcrumtainen,  iil  ail  clus,  hoino  antem  inlelleclus  ralionalis  et 

Gregorius  Xyssenus,  sequens  Plalonem  in  inquisilivi.  —  Htec  Albcrlus. 

hoc  vera  dicentem,  anima  rationalis  non  C      In  cujus  verbis  videlur  ininus  congru- 

solum  est  corporis  actus,  sed  etiam  sup-  enter  sonare,quod  asserit  animain  per  hoc 

posilum  et  subjeclnin    in    se    perfectum,  differre  ab  angelo  genere,  quoniam  anima 

corpore  ulens  et  illnd  regens  :  ideo  sepa-  est  iiilendens  in  dclcctabilia  cor|)oris.  Ani- 

ratur  post  mortein,  et  est  subslanlia  vilje  m.T  etenim  virluos;e.  pra^serliin  heroicp, 

in  semelipsa;  alque  in  hoc  principaliter  a  deleclationibus  illis  se  relrahunt,  el  eas 

differt  ab  angelo.  Et  si  quis  instet,  quia  cordialiter  aspernantur.  Et  si  dicatur,  quod 

secunduin  hoc  anima  separala  non  differ-  ex  sua   naliira   affeclabiles   sunt  ad   eas, 

ret  ab  angelo;  dicendum  quod  iino,  quo-  objici  polesl,  quod  affeclalio  illa  venit  ex 

niam  anima  separata  inanet  unibilis  cor-  foinile  :  vitium  aulein  esl  conlra  vel  pra»- 

pori,   affecluin  el    inteiitionem    reservans  ler  naluram.  Scd  quidquid   inde  dicatur, 

ad    illiid,   in    lanliim    ul    per   hoc  a  con-  apparet  quod  ex  inlcndcnlia   illa  ad  cor- 

templalionc   aliqualiter   retrahalur.    Unde  D  poris  obleclamenla  genus  snini  non  queat : 

duodecimo  libro  super  Genesim  ad  lillc-  quia  diflerenlia  generis  eliain  essentialis 

ram  Angustinus  loquens  de  anima  rapta,  esl,  non  accidentalis;  intendere  aulein  ad 

a  sensibus  corporis  alienala,  et  de  slatu  delectabilia  illa,  accidcntale  et  scparabile 

posl   mortcin,  falctiir  :  Incsl   aniin.T  qui-  csl.  .Mlaincn   forsaii  qiiis  dical,  quod  ac- 

dam  naliiralis  aj)|)clilus  adMiinislrandi  cor-  lualilcr  in  illa  inlcndcrc,  accidentale  sit ; 

pus,  quo  api^elilu  (jnodammodo  rclardaliir  inlcndcrc  (juoqnc  in  illa  inordinalc,  exslal 

ne  lota    inlcnlionc  jjcrgai    iii    illiid    siiiii-  culj^abilc  :  scd  in  ca  inlcnderc  aptiliidina- 

iniiiii   co'luin    intcllcclualc,   id   est   suj^cr-  lilcr  cl  j^roul  dclcclationes  illae  sunt  pure 

bcalissiinain  Trinilalcm,  (jiiaindiii  ci   noii  naluralcs  ac  ordinata",  iicc  accidcntale  est 

subcst  corj^iis  ciijns   adiiiiiiislralionc   ap-  iicijuc  culjKibilc. 

petitus  illc  quicscat.  i'orro  rdalricus   in    Suniina   sua,   libro 


AN  ANGEr.rS   SIT   DltlNIOIl    IIOMINi:,  KT   rTIUJM   ANIMA    FT  ANCRI.rS   DIFKICUANT  SPKCIR      11.*) 


(|iiiiil(),  (lilTcrciiliain  ac  (lisliiiclioncii»  po- 
iiil  ii)  aii}i;clis  iiilcr  sc.  cl  iiilcr  aiificlos  ac 
aniiiias  ralionalcs,  c\  inajori  cl  iiiinori 
propiiuiiiilalc  ad  ('rcalorcin  scn  jiixla  di- 
slaiiliain  ah  codcm,  lioc  csl,  sccnndtiin 
(jnod  inaj^is  aiil  iniiins  |)arlicipanl  dc  aclii 
o(  polcnlia.  (}tia'  cniin  propiiuiniorcs  siiid 
pcr  simililndincin  mnlalionis  |)riiuo  pi'in- 
cipio,  (piod  csl  ptirtis  acltis,  majoris  siiiil 
actualilalis,  cl  minus  do  poloidia  sorliiin- 
liir  :  idcirco  oaruin  uadira  os(  rormalior, 
spiriliialior  a((]tic  pcrrcclior.  Auima  vcro 
ralioiialis  pcr  Iioe  diircrl  ab  angclis,  cpiod 
priP  ipsis  luiijoris  os(  i)Oloii(iaIilalis  lui- 
uorisquo  acluali(a(is,  in  laiiliim  (]uo(I  iii- 
lolh^clualilas  iii  ipsa  iii  (audim  occuinbi( 
ac  deficK,  u(  a  seusibilibns  scicnliam  adi- 
])isci  convouia(  oi.  Uudo  socuudiim  Isaac 
lsracli(icuiu  philosophum,  anima  iu  um- 
bra  iu((dIigou(iiP  produc(a,  ap(ius  radoiia- 
lis  ac  discursiva  quam  in(cllec(ualis  ac 
sinceri(er  iu(ui(iva  cense(ur.  rii©c  Udalri- 
cus.  Cujus  rosponsio,  u(  mox  pa{ebi(,  os( 
ap(ior. 

Insiipcr  de  hac  ro  loqui(ur  sanc(us  Do- 
c(or  iu  pluribus  locis,  vidoIice(  :  iu  prima 
ari.  7.  par(e  Sumina:',  quiEsdone  sep(uagesima 
quinta;  in  Sumina  quoque  con(ra  gen(i- 
les,  libro  secundo,  nonagesimo  (er(io  ca- 
pi(ulo;  plenius  vero  in  Scrip(o  secundi, 
dis(inc(ione  (er(ia,  dicens  : 

Quidam  dixerun(,  quod  anima  ra(ionalis 
non  es(  in  geuere  subs(an(iae  sicu(  species, 
sed  sicu(  principium  speciei,  quuin  si( 
forma,  e(  i(a  non  dicilur  proprie  differre 
ab  alio  specie.  Sed  hoc  non  vide(ur,  quia 
ut  ait  Avicenna  in  Metaphysica  sua,  ad 
hoc  quod  aliquid  sit  proprie  in  genere 
subs(an(i8e,  requiri(ur  quod  sit  res  quid- 
di(a(ein  habens  cui  convenia(  esse  abso- 
lu(um,  i(a  ut  per  se  esse  dicatur  sive 
subsistens.  Hinc  secundum  Avicennam, 
duobus  modis  potest  contingere  quod  ali- 
quid  ad  geuus  subs(an(i8e  per(inens,  non 
sit  in  genere  subs(antiae  ut  species.  Primo, 
quia  res  illa  non  habet  quidditatem  nisi 
suum  esse  :  ideoque  Deus  non  est  in  prse- 
dicamento  substandae  sicu(  species.  Secun- 


A  do,  (piia  rcs  illa  noii  habcl  cssc  iibsoltittim, 
ii(  dici  valciil  cns  pcr  sc  :  idcirco  malcria 
priniii  ct  loriiiic  malcriiilcs  non  suii(  iu 
goiioro  snbstiintiic  sicul  spocies.  Auiiiia 
iiiilcm  ralioiialis  habct  esso  absolutiim,  a 
malcriii  non  (lcpciidiMis  :  idco  os(  sp(!cics, 
in  (iiianliiin  rcs  tiilis  ;  atqiic  principiiiiii 
spoci(M,  iii  (|iiiiutuin  est  corj^oris  forina. 
Es(  orgo  positio  verior,  quod  angelus 
o(  anima  difforiiiU  spocio.  Qiiibus  au(om 
difforoidiis  spccificis  disdngiiandir,  diver- 
siinodc  assignalur  :  quia  sociindum  qiios- 

B  daiu,  diffcrunt  spccic  por  uuibilc  corpori 
o(  non  iinibile;  socundiim  alios,  per  ralio- 
nalc  cl  inlolloctuale;  secundum  quosdam, 
pcr  hoc  (piod  ost  habcre  iulellecdim  pos- 
sibilcm  rospecdi  superiorum  (antiim,quod 
convcnK  angolo,  qtii  a  Deo  e(  spiridi  crc- 
ato  alliori  illuminalur,  e(  habero  iu(elle- 
c(um  possibilem  respec(u  siiperiorum  et 
inferiorum,  quod  convenif  aniimc  ra(io- 
uali,  quff  a  superioribus  illus(ra(ur,  a(que 
a  phan(asiis  coguKionem  vena(ur;  secun- 
dum  nonnullos,  per  hoc  qiiod  es(  habere 

C  ver(ibilila(em  iinmulabilem,  qiiod  conve- 
ni(  angclo,  qui  inconver(ibili(er  adha?ret 
bono  au(  malo  ad  quod  se  semel  per  ele- 
cdonem  convertit,  et  per  habere  verti- 
bilitatem  mutabilem,  quod  convenit  ani- 
ma3  ;  secundum  ceteros,  per  vir(u(em 
in(erpretativam,  quia  secundum  Damasce- 
num,  angelus  interpreta(ur  seu  loquKur 
quibusdam  signis  et  nutibus  intellectua- 
libus  absque  vocis  expressione,  homo  au- 
(ein  loquitur  voce  expressa. —  Nec  mirum 
quod  tain  diversimode   angeli   ac  animae 

D  differentise  assignantur  :  quoniam  diffe- 
rendae  essendales,  quae  nobis  igno(8e  et 
innominatae  sun(,  ut  septimo  Me(aphysicae 
dici(ur,  per  differentias  accidentales  de- 
notantur,  quemadmodum  causa  per  suum 
effectum ;  sicut  et  calidum  et  frigidum 
noininantur  differentiae  ignis  et  aquae.  Sic- 
que  possunt  plures  differentiae  pro  specifi- 
cis  assignari,secundum  plures  proprietates 
rerum  specie  differentium  ex  essentiali- 
bus  differentiis  causatas  :  quarum  (amen 
illae  melius   assignan(ur   quae   sunt   prio- 


HG 


IN    I.I1UUM    II    SENTKNTIARIM. 


niST.    I  ;    QU.EST.    X 


res,  quasi   essenlialibus   (liflerentiis   pro- 
I^iiiquiores. 

(Jmiiu  ergo  simplicium  substauliaruni 
(lirierciilia  iii  speeic  sil  seciiudnni  jj;ia(iuin 
aetualilatis  cl  |iolculialilalis  in  eis,  ex  iioc 
auima  ralioualis  (lirfcrl  ab  angclis,  quod 
ultiinum  graduin  iu  spirilualibus  tenet 
subslantiis,  sicut  materia  prima  in  sensi- 
bilibus  rebus,  ut  lertio  de  Anima  locpii- 
tur  Comnieutalor.  Quumque  plurimuin  de 
polenlialilale  Iiabcal,  lain  propiiiqua  est 
materialibus  rebus,  ul  corpus  eaiii  possit 
participare  :  ideo  consequunlur  ilUe  diffe- 
renti»  inler  augelum  el  animain,  iiuibile 
corpori,  et  non  uuibile  ei.  Et  ilem,  ralio- 
uale  et  inlellectnale.  Ex  hoc  quippe  quod 
augelus  plus  habcl  de  aclu  ct  minus  de 
polenlia  quain  auima,  parlicipal  quasi  in 
pleua  luce  intelleclualilalem:  propter  quod 
intellectualis  vocalur.  Anima  vero  eam  par- 
ticipat  defeclive  et  obumbrate  :  ideo  ap- 
pellatiir  ralioualis,  quoniam  ralio  in  uiii- 
bra  inlelligeiiliie  orilur.  Ex  his  procedit 
dislinctio  terlia.  Ouuin  eiiim  sil  aniuia 
corporis  foriiia,  habet  quasdam  vires  or- 
ganicas,  scilicet  sensus,  ex  quibus  ad  iii- 
telligibiliiim  cognitionem  ascendit.  Por- 
ro  distinelio  quarla  nascilur  ex  secunda. 
Quuin  enim  angclus  inlelleclum  habeat 
deiformem,  converlitur  imiiiobililer  ad 
quodcumque;  non  autem  aiiima,  qua;  per 
inquisitionem  acquirit  nolitiam.  Quinta  di- 
stinclio  ex  jirima  descendit  :  quia  quuin 
aniina  corpori  unialiir  organico,  polest  e.\- 
teriorcm  voeem  formare,  uoii  augclus.  — 
Jlinc  haruiii  distiiicliouum  priiiia  esl  nie- 
lior,  quia  accipilur  secundum  esse,  quod 
primum  est.  Secunda  vero  et  lertia  su- 
muntur  penes  vim  .cognoscitivam.  Quarla 
accipitur  penes  virlulem  appclilivam,  ad 
quain  seeiindum  IMiilosophiim  spcclat  ele- 
clio.  Quumque  eleclio  sil  eogiiilione  po- 
sterior,  ideo  ista  differeiilia  miiius  valet 
quam  pra>cedentes.  Quinta  sumiliir  pciies 
virtutem  molivaiii,  per  (luaiii  lit  vocis  for- 
matio.  Eslque  moliva  poslcrior  cogniliva 
el  appeliliva  :  idco  disliuclio  isla  celeris 
minus  valel.  —  Ihec  Tliomas   in  Scriplo. 


A  Quibus  consonal  quod  idem  affirmat  in 
suo  tractatu  de  Esse  et  essentia  :  Qiioniam 
(imiiiiens)  in  intelligeiitiis  ponuntur  aclus 
cl  polcnlia,  uoii  cril  difficilc  mulliludi- 
iiciu  et  ordiiicm  iiilclligcnliarum  inveni- 
re  :  (piod  impossibile  esset,  si  iiulla  iu  eis 
esset  poteulia.  riide  dicil  Commenlalor 
tertio  de  Anima  :  Si  natura  inlellectus 
possibilis  esset  nobis  igiiola,  non  posse- 
inus  invenire  dislinclioiicin  et  ordiiicm  in 
subslauliis  scparalis.  Idcirco  disliiiclio  ea- 
ruin    ad   invicem  est   secuiiduiii    gradum 

B  actus  et  polentite,  ila  qiiod  iiilelligentia 
superior  qiue  iiiagis  propinqua  est  priiiio, 
majus  habel  de  actu  et  minus  de  poten- 
lia.  sieque  de  aliis:  ct  eomplclur  iii  aiiima 
huiuana,  qu;r  iii  iiitcllectualibus  subslan- 
liis  ullimum  leiict  graduiii  :  cujus  inlel- 
lectiis  possibilis  ila  se  habet  ad  forinas 
iulclligibiles,  sicul  maleria  prima  ad  for- 
iiias  sensibiles,  ut  tertio  de  Anima  loqui- 
lur  Commciilalor.  Ideo  Philosophus  com- 
parat  euiii  labiila'  rasa^  in  qiia  uihil  est 
pictum.  Ilinc  iiiler  subslaiilias  inlelleclua- 

C  les  plus  habet  de  polentia;alque  in  tantum 
efficiliir  malerialibus  rebus  propinqua,  ut 
malerialis  res  trahalur  ad  parlicipaudum 
esse  ipsius,  ila  quod  ex  anima  el  corpo- 
re  resullat  esse  iiiium  in  uno  composito, 
quamvis  esse  illud  prout  est  animae,  non 
sit  dependens  a  corpore.  Et  ita  post  hanc 
formain,  videlicet  animam  rationalem,  in- 
veniunlur  ali»  formai  plus  de  potentia 
habeutes,  ac  pi()i)iuquiores  maleria?,  in 
tantum  ut  esse  earuui  siiie  maleria  non 
sit.  Iii  quibus  iuveiiitur  etiain  ordo  el  gra- 

D  dus  usque  ad  primas  seu  subslantiales 
formas  eleinenloruiii,  qiue  propinquissi- 
m»  consislunt  materi»  :  unde  nec  ali- 
qiiam  habeiil  opcraliouein  nisi  secundum 
exigcnliam  qiialilaliim  aclivarum  cl  pas- 
sivarum,  ac  alianim  (jiiibus  maleria  ad 
formas  dispoiiilur.  Ihec  ibi. 

Qiiibiis  salis  concordant  scripla  Alberli 
iu  libro  suo  de  Ilomine,  et  in  tractatu  de 
IV  Co»quiEvis,in  commento  quoque  super 
libnim  de  ('aiisis. 

Iliiic  el  Thomas  iii  Seriplo  secundi  :  In 


AN   ANriKI.L'.S   SIT   IUCMOK    IIOMIM;,  KT    ITUrM    AMMA    KT   ANCKI.IS   l)II-|' KIIA.M    SPKCIi;     117 


liominc,  ail,  csl  iiilcllcclns,  iicc  l.iiiicn  oh 
hoc  in  ordiiic  inlcllccliialiiiin  ponilur.  Ilhi 
nam(|iic  siihslanlia  inlcllccliialis  vocatnr, 
(•iiins  lola  coj;iiilio  scciiii(liiin  inlcllcclnin 
csl  :  (jnoniain  oiniiia  (jna'  cof^noscil,  snhilo 
et  sinc  iii(|iiisilionc  inliicliir.  Aiiinia  vc- 
ro  pcr  iiKinisilioncin  cl  ralionis  (iisciir- 
sum  ad  notiliam  rci  vcnil.  Idco  lalioiialis 
dicitiir,  (piia  cjiis  co^iiitio  sccnndnm  |)riii- 
cipiiim  laiitnm  cl  sccnndiim  lcrmimim 
intcllcclnalis  cxsislil  :  sccundnm  priiici- 
pium,  (iiiia  priina  |)riiici|)ia  slaliin  cof^no- 
scit,  proj^tcr  ipiod  liahilus  principiornm 
indcmonslrahilinm  (licilnr  inlcllcclns;  s(v 
cundum  lerminnm  (piO(]nc,  quoniam  iii- 
quisilio  rationis  ad  riM  intclli^cnliain  lcr- 
minalur.  Idcirco  aniina  intcllccliim  non 
habet  iil  pro[)riam  natnram,sed  per  qiiain- 
dam  participalionem. —  Si  aiitem  ohjici- 
atur,  (piod  ralio  cliam  intcrdum  angelis, 
imo  el.  Deo  adscribitur  (nam  et  Magister 
rationalem  crealiiram  in  angclum  animain- 
que  distiiiguit  ;  Grcgorius  (pioque  in  ho- 
milia,  Angelus,  inquil,  rationale  est  ani- 
mal;  imo  et  Plato  in  primo  Tinicei  fate- 
tur,  qnod  Deus  auctor  est  maximus  operis 
sui  rafione  atque  providentia);  responden- 
dum,  quod  ratio  uno  modo  accipitur  pront 
contra  sensum  dividitur,  sicque  conve- 
nit  Deo  et  angelis.  Ha?c  Thomas  in  Scri- 
pto.  —  Idem  Udalricus  in  Suinma,  libro 
quarto. 

Prffiterea  Scotiis  videtur  contradicere 
prffiinductis  de  specifica  infer  angelum  et 
aniinam  disfincfione.  Concedif  equidem 
quod  specifice  differunt,  non  famen  sicuf 
duffi  species  (quum  anima  non  sit  species, 
sed  pars  speciei,  videlicet  hominis),  sed 
sicut  species  et  pars  speciei.  Quod  dictum 
a  Thoma  ef  Bonaventura  safis  est  impro- 
batum;  nec  locum  habet  cavillatio  illa  in 
anima  separafa,  qu»  non  est  actualiter 
pars  speciei.  Affamen  verum  esf,  quod 
anima  rationalis,  prgeserfiin  corpori  so- 
ciafa,  non  esf  ifa  proprie  species  sicut 
homo  et  angelus ;  nec  etiam  anima  sepa- 
rata  est  fam  proprie  separafa  subsfantia 
ac  persona  quemadmodum  angelus,  quuni 


A  c\  sna  naliira  corpori  cxstcl  nnihilis  laii- 
(piam  pars  cssenlialis. 

rilcrins  addit  Scoliis  :  Dicnnt  (piidain, 
(piod  prima  ralio  liiijns  spccifica*  dislin- 
ctionis  est  nniijilitas  ad  materiam  ct  non 
nnihililas.  S(hI  coiitra,  forma  esl  finis  ma- 
lcriic,  ex  s(!Cun(lo  Physicoriim.  l"j'go  dis- 
linclio  maleria)  est  pro|)ter  dislinctionem 
foriine,  noii  econverso.  —  llinc  alii  diciint, 
qiiod  gradiis  infellectualis  major  aiif  mi- 
nor  in  aiigelo  ef  in  anima,  est  principiiim 
distinctivum  unius  ab  alio;  asseriint  qno- 

B  que,quod  iste  distincfus  inodiis  intelligim- 
di,  est  quod  angelns  infelligit  sine  discur- 
sii,aniina  cum  discursu.  Sed  confra,anima 
non  disciirrit  circa  principia,  s(!d  circa 
conclusiones ;  nec  circa  ohjectiiin  beafifi- 
ciim,  sed  circa  objectiim  cogiiituin  natu- 
raliler.  Si  ergo  isti  duo  modi  cognoscendi 
differunt  specie  et  spccificam  disfinctio- 
nem  in(lucunt,erunt  in  anima  dua3  intelle- 
ctualilales  specie  differentes.  IIji>c  Scofiis. 
(]irca  quai  dico,quod  prima  illa  objecfio 
rudis  esf,  et  nec  conlra  verba  nec  con- 

C  fra  mentem  docforum  milifat  pra^faforum. 
Nempe  Alexander,  Albertus,  Bonaventura, 
et  alii  quidam  differenfiam  illam  infer 
angelum  et  animam  assignantes,  non  di- 
ciint,  quod  anima  ef  angelus  differunf  per 
materiam  et  non  materiam,  prout  Scotus 
eos  dicere  innuit  et  concludit,  sed  per  uni- 
bilitafem  et  non  unibilifatem  ad  corpus 
sive  materiam  :  qua»  unibilifas  est  ex  na- 
tura  anima^,  seu  ex  gradu  suai  intelle- 
ctualitatis  exfremffi  seu  nlfimae  et  penitus 
imperfectcT,  ex  qua  indigef  minisferio  cor- 

D  poris  ac  sensuum  ejiis  scientiam  obtinere, 
sicuf  exposifum  esf;  ef  quae  non  unibili- 
tas  angeli  est  ex  natura  ipsius,  seu  gradu 
sua3  intellectualitatis  perfectiori,  qua  nalu- 
rale  est  sibi  concreafam  habere  scientiam. 
Quamvis  etiam  forina  sit  finis  materia^,  ex 
hoc  tamen  non  sequifur,  quod  distincfio 
form»  nullafenus  sit  a  materia  :  imo  se- 

* 

cundum  Philosophum,  materia  est  quae  dis- 
tinguit  et  separat.  Sic  et  sanifas  esf  finis 
medicina^,  nihilo  minus  sanitatum  disfin- 
cfio  a  medicinis  causafur.  —  Insuper  in- 


118  IN  LIBRIM   II   SENTF.NTIARUM.    —   DIST.    i;   QU.F.ST.    X 

stantisp  facta»  conlra  socundam  posilionem  A  quidcm   aclus  socundus  pra^supponit  ac- 

prorsus  invalidjo  siinl.  DiriVrenlijr  cleiiim  liiin  primum,  qui  est  esse.  Porro  una  na- 

accipiunliir  »1    innolescunl  nobis  non  ex  liira   specifice   differt  ab   alia  per   suam 

quociimqiie  sed  ex   principali  el   proprio  ullimalam  el  siipremam  essentialem  per- 

naliiraliqiie  aclii   natur;p  specific;p  :  lalis  ieelionem  inlrinsecam,  a  qiia  fluil  esse  et 

vero  acliis  aiiim;e  ralionalis,  esl  raliocinari  agere,   prfesertim  si  esse  dicaliir  realiler 

sive  discurrere,  ;i(l  (iuem  etiam  cognilio  dislingiii  ab  essenlia;c!  neqiie  essenliam 

principiorum  subservit  ac  ordinatur.  neque  esse  rei  dislincte  cognoscimus  nisi 

Deinde  Scoliis  suam  positionem  expri-  per  actus  secundos,  polissime  principales 

mendo,  incidil  lioc  ipsiim  qiiod  reprobat.  ac  proprios.  Kt  isla  esl  pr.Tfatornm  doclo- 

Ail  enim  :  Qiiidcpiid  esl  el   agere  polesl,  ruin  inlentio.  (pios  diiin  Scolus  reprobare 

est   aliquod   eiis  babens  aclum   primiim,  conalur,  in  eoriim   posilionem  collabiliir. 
qui  secundum  naluram   prior  est  illi  se-  B  Quod  vero  potenlias  anima'  dicit  non  su- 

cundum    se,    qiiam    in    comparalione   ad  peraddere  quid  reale  essenliae  animae,  hoc 

actum  secundum  cujus  potest  esse  prin-  esl  realiter  non  dislingui  ab  anima,  impro-    <iisi.  .n, 

cipium,  ila  quod  licet  id  quo  lale  ens  esl  baliim  esf  libro  priino.                                 *••  ''^' 
principium  aclus  secundi  non  sil  aliud  a 

sua  nalura,  non  tamen  prima  entilas  sua  Amplius  qu.Trit  hic  Scotus,  rtrum  crea- 

est  natura  sua  secundum  quod  est  princi-  lio  angeli  sil  idem  angelo. 

pium  talis  actus  secundi,  sed  nalura  sua  Et    quoniam    qucTstionis   hujus   solutio 

ut  in  se  est  h?c>c  :  et  ita  prima  dislinclio  dependet  a  solutione  quaestionis  qua  qua;- 

entis  non  est  per  naliiram  suam  in  quaii-  riliir,   iilrum   relalio   crealura^  sit   eadem 

tum  est  princi[)ium  lalis  operalionis,  sed  fundamenlo,  id  est  realiler  idem  cum  sub- 

ut  est  haec  naliira,  quamvis  per  idenlila-  slanlia,  quanlilale   seu   qualitate   in    qua 
tem  ipsa  sit  principium  aclus  secundi.  Sic  C  fundatur,  ideo  qua^rit   et   hoc.  Primoque 

djco  in  proposilo,  quod  licet  nalura  ange-  improbal  opinionem  dicenlium,  quod  re- 

lica  sit  principium  intelligendi  et  volendi,  latio  est  eadem  fundamento,  quain  tamen 

et  anima  simililer,  ila  quod  isla»  polen-  specialiler  adscribif  Henrico;  el  miillipli- 

tia"  nihil  dicunf  addilum  essenlia>  anima^,  citer  probaf,  qiiod  relalio  sit  qnid  reale  a 

tamen  primiim  liic  el  ibi,  scilicet  in  an-  fundamento  suo  dislincliim.  Nihilo  minus 

gelo  et  anima,  est  ha^c  natura  et  illa  natura  tenet,  quod  relatio  ad  Deum  omni  crea- 

ad  se;  et  ista  distinctio  priina  est,  quam  lura>  communis,  est  idem  realiter  fiinda- 

sequitur  dislinctio  principioriim  operan-  inento,  differens  formaiiter  ab  eodem.  In- 

di  :  quia  enim  est  ha^c   natura,  ideo  est  super  de  crealione  subjungit  :  Creatio  non 

principium  talis  operalionis,  non  econver-  tanliim  videliir  imporlare  relalionem  ad 

so.  IIa'C  Scolus.  Deum  sub  ralioue  caus;n  efficienlis,  sed 

Ad  quod  dico,  quod  eo  modo  quo  res  D  eliam  ad  non  esse  pra;cedens  :  et  hoc,  or- 

ipsas    cognoscimiis,    nomina   cis   imponi-  dine    durafionis,    prout    propric    sumiliir 

mus.  Idco  sicut  rerum  nafuras  specificas  creafio.  Sed  ordo  ille  potest  intelligi  vel  ad 

non  nisi  per  earum  proprias  operationes  non  esse  praecedens  immediale,  vel  indi- 

agnoscimus,  sic  earum  differenlias  signi-  stincle  :  et  primo  modo  dicifur  res  lanliim 

ficamus  |)er  nomina  babiliidiiiem,  aplilii-  creari   in  primo  inslanli ;  secundo  modo 

dinem  seii  habiiilalem  quamdam  sigiiaiilia  diciliir  res  scmper  creari  dum  manel.  Lo- 

ad   propriqs  acliis  illarum.  Non  qiiod  es-  qiiendo  igilur  de  prima  relalione,  videlicet 

scnlialis  differeulia  unius  naliine  ;il)  ;ili;i  ad  causam    efficieiilein.   palel    soliilio  ex 

sil  primo  el  immediale  per  hiijiismodi  ac-  pnodiclis,  iilpole  qiiod  a  fuiidamenlo  non 

tus,  qiii   ipsam    naluram   el   acliiale   essc  differt.  De  seciinda  relalione  videlur  qiiod 

ejus  conseqiiiiiilnr  laiujiiam  erieclus  :  si-  isla  non  sil  eadem  fiiiid;imenlo. 


I.IIU.H    II    SKMIOiMIAIU.M.    —    DIST.    II  110 

Voruin  (|ua>sli()  isla  iii  priiiio  liliro  tlis-  .\  .McxaiKJn),  Tlioma',  .Mlirilo,  Uoiia\  rnliira', 

(7.  i.  XX,  cussa  csl,  iihi  oslcusum   csl    (|iio(l    iclalio  (•clciis    (|iio(|iic    |)ra'allc}i;alis,    coiKtonlilcr 

■"''^■"'"'"' sccuudiim  cssc  difrcrl   a   ruii(lamciilo  rca-  arriniiaiilihiis  (iiiod  |)assiva  crcalio  sil  rca- p- ■'*«'" cis. 

lilcr.  l  iidc  inalioiiahilc  cssc  vidcliir,  (iiiod  lis  rclalio  disliiicla  rcalilcr  a  rimdamciilo, 

iScolus  coiiccdil  iioc,  ipsum,  cl   iiiliilo  mi-  siciil  oslciisum  csl. 

nus  lcucl  qiiod  rclalio  ad  Crcalorcm  com-  Poslrcmo  Hicliardus  liic  sciscilalur,  .Aii 

munis  omiii  crcaliira'  iioii  diircral  rcalilcr  Ircs    pcrsona",    Palcr,    Filius,    cl    S|)irilus 

a  crcalura.  Tcrliuin  vcro  quod  dicil.omui  Sanclus,  sinl  ;rquo  prim;n  cl    imuKMlial;i; 

raliono  cousclur  caroro.  Argumculiim  cpio-  roruin  priiicipium. 

qiic  qiio  probal  rcialioucm  ;i(l  Dcuin  com-  Kt  rcspoiidcl  (piod  imo:quia  crcare  cou- 

inuuom    omiii    crcaluno,   idcm    osso    iuu-  vciiil  ois  non  ul  suul  distiucla}   porson;n, 

damoulo,   probalur    iuvalidum.    Sic    oniin  sod  ut  sunl  uuuin  in  nalura  et  in  crealiva 

argiiit  :  !d  quod  proprio  dicilur  inesse  ali-  B  potenlia;  ct  (iiiamvis  Paler  dicatur  oinnia 

cui,  et  sine  quo  iliud  non  potost  esse  sine  oporari  por  Fiiium,  Paler  quoque  el  Fiiiiis 

conlradictione,  est  roaiitor  iiii  idem.  IIoc  por  Spiritiiui  Sauctum,  illa  lainon  modialio 

qui|)po  raciiilor  roiiroliatur  :  quoniam  ac-  non  oxcliidil  islain  imm('dialioii(Mn,s(Mi  (h',- 

cidcus  [jroprium  propric  inest  spocioi,  noc  notat  quod  Filius  liabct  a  Palrc  croativain 

spocies  siuo  iilo  potost  esse;  sicut  hoino  virtutom,  Spiritus  Sanctus  qiioque  a  Patre 

non  potost  esse  sine  risibiii,  ol  lamen  risi-  ct  Filio.  —  Quaiiter  autein  Iros  supergio- 

bilitas  roalilor  diffort  ab  iiumauitate  tan-  riosa)  et  superbenedict»  et  superadoran- 

quain  propriolas  ejus.  De  his  quia  pra>ha-  da»,  personffi  dicantur  unus  crealor  et  unum 

bila  sunl,  transeo.  Gonsentiendumque  est      principium,  in  priino  ostensuin  est  libro.   cy.i.xix, 

p.  24'JB,  c. 


DISTINCTIO    II 

A.  Quce  consideranda  sunt  de  angelica  natura. 

DE  angelica   itaqiie   natura   haec   primo  consideranda  sunt  :  quando   creata    Hugo  de 
fuerit,  et  nbi;  et  qualis  facta  sit,  dum  primum  conderetur  ;  deinde  qualis  ^''^.'^trc.i. 
eflfecta,  aversione  quorumdam  et  conversione  quorumdam.  De  excellentia 
quoque  et  ordinibus  et  donorum  differentia,  et  de  officiis  ac  nominibus,  aliisque 
pluribus,  aliqua  dicenda  sunt. 

B.  Quando  facti  sunt  angeli  prius  dicit :  in  quo  videntur 
sibi  obviare  auctoritates. 

Quaedam  auctoritates  videntur  innuere,  quod  ante  omnem  creaturam  creati  sunt  la.  summa 
angeli.  Unde  illud,  Primo  omnium  creata  est  sapientia  :  quod  intelligitur  de  angelica  ^,,'^".1."'^ 
natura,  quse  in  Scriptura  sajpe  vita  et  sapientia  et  lux  dicitur.  Nam  sapientia  illa  ■^'^'^''•'•*- 
qufe  Deus  est,  creata  non  est.  Filius  enim  sapientia  Patris  est  genita,  non  facta,  nec  icor.  .,2i. 
creata ;  et  tota  Trinitas  una  sapientia  est,  quse  non  facta  nec  creata  est,  nec  genita 
vel  procedens.  De  angelica  ergo  vita  illud  accipiendum  est  :  de  qua  dicit  Scriptura 


120  LIBER  II   SENTEXTIARUM.    —   DIST.    II 

Ofn.i, I.   qiiando  facta   est,  scilicet  primo  omnium.  Sed  rursum  alia  scriptura  dicit  :  In 

rs.ci,i6.  principio  creavit  Deus  ccclum  et  terram  ;  et  in  Propheta  :  Initio  tu,  Domine,  terram 

iiupo  de  fundasti,   et   opera  manuuni   tuannn    sunt  ccfli.  Kt  videtur  contrarietas  quaedam 

i^iKTc!i.  orin  ex  assertionibus  istis.  Nam  si  primo  omnium  creata  est  sapientia,  omnia  post 

ipsam  facta  videntur  :  et  ita  post  ipsam  facta  videntur  ca?lum   et  terra,  et  ipsa 

facta  ante  coelum  et  terram.  Item,  si  in  i^rincipio  creavit  Deus  coelum  et  terram, 

nihil  factum  est  ante  coelum  et  terram,  nec  ipsa  sapientia  facta  est  ante  ccclum  et 

terram.  Quum  ergo  ha3c  contraria  videantur,  nec  in  divina  Scriptura  fas  sit  sentire 

aliquid  esse  contrarietatis,  requiramus  intelligentiam  veritatis. 

G.  Quid  tenendum  sit  docet,  prcenvissas  auctoritates  determinando . 
i.i.sunima        Videtur  ita(jue  hoc  esse  tenendum,  quod  simul  creata  est  spiritualis  creatura,  id 

Scnt.  Iracl. 

II,  c.  1.      est  angelica,  et  corporalis  :  secundum  quod  accipi  potest  illud  Salomonis,  Qui  vivit 

^coixMii,  .^  {leternum,  creavit  omnia  simul,  id  esl  spiritualem  et  corporalem   naturam.  Et 

ita  non  prius  tempore  creati  sunt  angeli,  quam   illa  corporalis   materia  qualuor 

elementorum  :  et  tamen  primo  omnium  creata  est  sapientia,  quia  etsi  non  tempore, 

proecedit  tamen  dignitate.  Quod  autem  simul  creata  fuerit  corporalis  spiritualisque 

Aug.dc^ici-  creatura,  Augustinus  super  Genesim  aperte  ostendit,  dicens,  per  coelum  et  terram, 

xl,  c.^ss.'    spiritualem   corporalemque  naturam  intelligi.  Et  ha^c    creata  sunt   in    principio, 

scilicet  temporis,  vel  in  principio,  quia  primo  facta  sunt. 

D.  Quod  nihil  factum  est  ante  coelum  et  terram,  nec  etiam  tempus  :  cum 
tempore  enim  creata  sunt,  sed  non  ex  tempore. 

Ante  ea  enim  nihil  factum  est ;  nec  etiam  tempus  factum  est  ante  spiritualem 

(scilicet  angelicam)  naturam,  et  ante  corporalem,  scilicet  materiam  illam  quatuor 

elementorum  confusam.  Illa  enim  cum  tempore  creata  sunt,  nec  ex  tempore,  nec  in 

tempore,  sicut  nec  tempus  in  tempore  creatum  est  :  quia  non  fuit  tenipus  antequam 

id.  dcTri- esset  coelum  et  terra.  Unde  Augustinus  in  libro  de  Trinitate  dicit,  quod  Deus  fuit 

nilale,   lib.  .        •  .  •  t-n         . 

T,  n.  »7.  Dommus  antequam  tempus  esset,  et  non  in  tempore  coepit  esse  Dominus  :  quia  fuit 
dominus  temporis  quando  coepit  esse  tempus ;  nec  utique  tempus  coepit  esse  in 
tempore,  quia  non  erat  tempus  antequam  inciperet  tempus. 

E.  Quod  simul  cum  tempore  et  cwn  mundo  ccepit  corporalis 

et  spiritualis  creatura. 

Simul  crgo  cum.  tempore  facta  est  corporalis  et  s])iritualis  creatura,  et  simul 

cum  mundo,  nec  fuit  ante  angelica  creatura  quam  mundus  :  quia  ut  ait  Augustinus, 

id.dc  Ge-nulla  creatura  creata  est  ante  sa3cula,  sed  a  saculis,  cum  quibus  coepit.  Hicronymus 

nesi  ad  liU. 

iii,.v,n..(H.  tamen  super  Epistolam  ad  Titum  aliud  videtur  sentire,  dicens  :  Sqk  millia  necdum 


LIUEU   II    SKNTKNTIAHUM.    —   DIST.    II  121 

iiostri  (emporis  iinplenlur  nniK^niiii  :  ct  ((n;uit;i.s  prius  ;L'tcrnilatcs,  (ju;inl;i  tcnipora,   iiicr.iriTi- 
(iu;int;is   s;uculoruin    (>rifj[iii(>s    ruisso   ;irl)itr;in(liini   cst,   in    (iiiihns  Aiij,a!li,    'llironi, 
Dominationes,  ceteri^iuo  ordincs,  scrvierunt  Dco  ;il)S({uc  tcinporuni  vicibiis  at({un 
iiKMisuris,  et  Deo  jubeute  substitcrunt  ?  —  Ilis  vcrbis  (|uid;iin  ;idh;crent(!s,  dixerunt  11.1^"^^"^- 
ciiin  mundo  cocpisse  tempus  Sceculare,  sed  ante  munduin  exstitisse  tcmpus  a'lcrniiin  irari.ii.ci. 
sinc  iiuil;ibilit;ite,  et  in  co  iminut;il)ilitcr  ct  intcm{)oralitcr  adstruiint  ;uif^clos   Dco 
jubcntc  substitissc  eique  servisse.  Nos  autcin   ({iiod  prius  dicturn  est,  pro  captii 
intclligenti;!'   nostrai   inagis  approbamus,   salva  tamen    reverentia   secrctorum,  iii 
quibus  nihil  tcmero  asserendum  est.  Kt  illud  Hieronymum  dixisse,  non  ita  sen- 
ticndo,  sed  alioi'um  opinionem  referendo,  arbitramur. 

F.  Ubi  angeli  mo.v  creati,  fuerint :  in  empyreo  scilicet,  quod  statim 

factum,  repletum  est  angelis. 

Jam  est  ostensum,  quando  creata  fuerit  angelica  natura.  Nunc  autem  attenden- 

dum  cst,  ubi  facta  fuerit.  Testimoniis  quarumdam  auctoritatum  evidenter  mon-    ibidem. 

stratur,  ;ingelos  ;mte  c;isum  fuisse  in   ca^lo ;   et    inde  corruisse  quosdam  propter 

superbiam,   alios  vero  qui  non  peccaverunt,   illic  perstitisse.   Unde  Dominus  in 

Evangelio  ait  :  Videbam  Satanam  tanquam  fulgur  de  co^lo  cadentem.  Necappellatur  /.»<;.  x,i8. 

hic  coeluin  firmamentum,  quod  secunda  die  factum  est,  sed  coelum   splendidum, 

quod  dicitur  empyreum,  id  est  igneum,  a  splendore,  non  a  calore  :  quod  statim 

fjictum,  angelis  est  repletum ;  quod  est  supra  firmamentum.  Et  illud  empyreum 

quidam  expositorum  sacrae  Scripturae,  nomine  coeli  intelligi  volunt,  ubi  Scriptura 

dicit  :  In  principio  creavit  Deus  coelura  et  terram.  Goelum,  inquit  Strabus,  non  Gen.i,\. 

visibile  firmamentum  hic  appellat,  sed  empyreum,  id  est  igneum  vel  intellectuale,  inOen.  1/1! 

quod  non  ab  ardore  sed  a  splendore  dicitur  :  quod  statim  factum,  repletum  est 

angelis.   Unde  Job  :  Ubi  eras,  quum   me   laudarent  astra  matutina?  etc.  De  hoc /oAxxxmh, 

4  7 
quoque  Beda  ita  ait  :  Hoc  superius  coelum,  quod  ;i  volubilitate  mundi  secretum   ^^^^  ng. 

est,  mox  ut  creatum  est,  sanctis  angelis  impletum  est,  quos  in  principio  cum  coelo  ,"'^^„'^1','' 

et  terra  conditos  testatur  Dominus,  dicens  :  Ubi  eras,  quum  me   laudarent  astra 

matutina,  et  jubilarent  omnes  filii  Dei?  Astra  matutina  et  filios  Dei,  eosdem  angelos 

Dei  vocat.  Coelum  enim  in  quo  posita  sunt  luminaria,  non  in  principio  sed  secunda 

die  factum  est.  —  Ex  his  liquet,  quod  in  empyreo  omnes  angeli   fuerunt  ante 

quorumdam  ruinam,  simulque  creati  sunt  angeli  cum  coelo  empyreo  et  cum  informi 

materia  omnium  corporalium. 

G.  Quod  simul  creata  est  visibilium  rerum  materia  et  invisibilium  natura, 
et  utraque  informis  secundum  aliquid,  et  formata  secundum  al.iquid. 

Simul  ergo  visibiliura  reruni  materia  et   invisibilium  natura  condita  est ;  et    Hugo,  de 
utraque  informis  fuit  secundum  aliquid,  et  formata  secundum  aliquid.  Sicut  enim  T,  p.  v,  c.  5! 


122 


\y  LlBm  M   11   SENTENTIARUM.    —  DIST.    II   SUMMA  ;    QU.EST.    I 


corporaliiim  materia  confusa  et  permixta,  quae  secundum  Graecos  dicta  est  chaos, 
in  illo  exordio  conditionis  primaria?  et  formam  confusionis  habuit,  et  non  habuit 
formam  distinctionis  et  discretionis,  donec  postea  formaretur  atque  distinctiis  reci- 
peret  species ;  ita  spiritualis  et  angelica  natura  in  sua  conditione  secundum  naturae 
hal)itum  formata  fuit,  et  tamen  illani  ([uam  postea  per  amorem  et  conversionem  ad 
Creatorem  suuin  acceptura  erat,  forinam  non  habuit,  sed  erat  informis  sine  illa.  Unde 
Aup  deGc-  Augustiims  multipliciter  exponens  prnemissa  verba  Genesis,  per  coelum  dicit  inteUigi 

nc«i  a<i  lill. 

lib.  I,  n.  it,  informem  naturam  vitas  spiritualis,  sicut  in  se  potest  exsistere  non  conversa  ad 
Creatorem,  in  quo  formatur;  per  terram,  corporalem  materiam  sine  omni  quahtate 
qu;e  apparet  in  materia  formata. 

H.  Quomodo  dicat  Lucifer,  secundum  Isaiam,  Ascendam  in  ccelum, 
et  similis  ero  Altissimo,  quum  esset  in  caHo. 

iiugo.sum-        Hic   quaeri  solet,  si  in   coelo  empyreo  fuerunt  angeli  statim  uln   facti  sunt, 
irari.M.ci.  quomodo,  ut  legitur  in  Isaia.  dicit  Lucifer,  Ascendam  in  coelum,  et  exaltabo  solium 
jj""'  "  meum,  et  ero  similis  Altissimo?  Sed  ibi  coelum  vocat  Dei  celsitudinem,  cui  pari- 
ficari  volebat ;  et  est  tale  :  Ascendam  in  ccRhim,  id  est  ad  aequalitatem  Dei. 

mTMM  A  ^      Videtur  quod  sic.  Primo,  auclorilale  Hie- 

ronyini  super  Epistolam  ad  Titum  :  Sex 
DISTINCTIONIS   SEGUND^  miliia  (inquit)  annorum   nostri    temporis 

iioiKhiin  explela  sunt  ex  quo  creatus  est 

POSTQUAM  prjpce(h^nli  dislinctione  tra-  inuii(his  isle  visihilis  :  ct  quanlas  prius 
ctavit  Magisler  de  creaturis  in  ge-  «'teruitates,  quaiitaque  leiupora,  quanlas 
nerali,  nunc  de  principali  crealurarum  s»cuIoruin  origines  fuisse  arhilrandum 
porlione,  videlicet  de  iinmalcrialihiis.  iin-  est,  in  qiiii)iis  Angeli,  Throni,  Doininatio- 
morlalihus  et  iutellecliialibus  crealuris,  nes,  ac  celeri  ordines,  Doinino  servieriint 
prosequiliir.  El  priino  langit  quid  de  ipsis  ahsqiie  lcinporiini  vicibus  ac  mensiiris,  et 
sit  pros('(pien(luin,  videlicet  :  qiiando,  ubi  Deo  jiihenle  siihslilcriinl  ? —  Secundo.  in 
el  quales  sint  facla';  deinde  quales  pro-  lihro  de  Ecclcsiaslicis  (loginalihus  legilur : 
priis  meritis  seu  demerilis  sint  effeclae  ;  B  Quiun  adhuc  tenehra»  ipsain  aquain  oc- 
de  earuin  quoque  excellenlia,  ordinihus  et  ciiltarenl,  facli  suiil  angcli  cl  oinnes  coe- 
graluitis  donis  alque  officiis.  lesles  virlules,  ut  non  esset  Dei  bonitas 

Deinceps  in  isla  distinclione  indiicil,  an  otiosa,  sed  haberet  in  qiiihiis  per  inulta 
angcli  facli  sinl  ante  scnsihilcin  inundiiin;  antc  spalia  siiain  ostcndcrcl  honilalcin.  — 
el  probal,  quod  siinul  cuni  cojIo  et  terra  Tcrlio,  qiiia  (ircgorius  Nazianzcnus,eoguo- 
creali  sint.  menlo  Theologiis,  prolcslalur  :  Priinuin  ex- 

cogilavit  Deus  angelicas  et  coelestes  vir- 

lulcs,  et  cxcogilalio  ejus  fuil  opus  ipsius. 

QU^STIO    PRIMA  —  Quarto,  hoc  ipsuin  allcgat  et  approbat 

Dainasccniis  lihro  scciindo  :  Qiiidain  (in- 

Hjc  qiucriliir  priino.  An  angeli  an-      (|uicns)  aiiint,  (juod  anlc  oinncin  crcalio- 
te    sensibilem    mundum    Sint  C  ncm  angcli  gcnili  siml,  ul  Tlicologus  dicil 
conditi.  Gregorius;  alii  vero,  poslquain  geniluin 


AN   AN(.i:r.I    ANTR   SKNSinil-EM    MINDUM    SINT   CONniTI  123 

csl  primiim  (•(rliim.  I\^o  aiilcm  Tlicolono  A  liira  corporali  aliiiif  ("11111  lcmporc,  sccnii- 

('Onscnlio  (Ircf^orio.  Dcccbal  cnim  primiim  (liiiii  posilioiicm  .\iij;iisliiii,  (irc}^orii,  Hcda'. 

inlcllcclualcm  crcari  siihslanliam,  cl   iiidc  Alii    \('i(»   (piampliircs   (liciinl   cos   crcalos 

scnsiliilcm,  ac  liinc  cx  iiliiupic  liomincm.  aiilc   cclcra   iiiiivcrsa,  vidcliccl,  (Ircj^orins 

—  (Jiiiiilo,  in  (]ollalioiiil)iis  Palriim  dcscri-  Naziaiizcnns,    Damasccnns,    Ililarins    (pio- 

hiliir  (picmadmodiim   al)l)as   Scrcnus   Iioc  cpic   diiodccinio  (h'  'rrinilalc,  cl    lihio  dc 

lorlilcr  dixcril.  —  Scxlo,  in   iMclcsiaslico  Synodis,   diccns  :  Noii    magiinm   csl   (piod 

AVc/i.  1,  i.  scri|)ln!n  csl   :  Priino  omninni  crcala  csl  Dcus   Pah-r  Dominnm    noslrnm    aiilc   coe- 

sa[)iciilia,  cl  inlcllcclns  prndcnlia»  al)  a'VO.  luin   cl   lcrram  gciincril,  (|iiiim  cliain  an- 

(jnod  (puiin  dc  incrcala  sapicnlia  nc(pical  };clus    crcaliira   codi    cl    lcrra'    invcniatnr 

accipi,  (U'  crcala  vidclnr  sa|)iciilia  cxpo-  anliipiior.    riidc  ct  .lob  (\v   Hclicmolli,  id 

iicndiim,   iino  (h^  natnru  angclica   sccnn-  cst   diabolo,   dicil   :   I[)S(^   cst    [)rinci[)inm  Jui,\i.,\i. 

(Iiini  Angnslinnm.                                            B  viarnin  Dci,  id  cst  crcalurarnni.  Kt  si  di- 

In  opposiluin  sunl  (puc  conlincnlnr  in  calur,  (|iiod  isli  Io(jiiaiilur  dc  priorilatc  di- 

liltera.  gnitalis  ordinisfpic  iialiira>,non  duralionis, 

obviant  [)raMiidiicla  vcrba  llicronymi.  Por- 

Suinni.  th.      Ad  Iioc  rcs[)ondcl  Albcrlns  :  (jucmadmo-  ro  alii,   iit   rccilat   Damasccnns,  dixcrnnt 

^] '"''"'^" ''■  dnin  ait  Magislcr,  qnidain  niinis  adlijcrcn-  angclos  laclos  post  cceli  formalioncrn  et 

tes  verbis  Hicronymi  distinxcrnnl  dnplcx  antc    hominis    [)ro(Iiictionem.    Iiilcr    hapc 

teinpns,  videlicet  ssocularc  ct  antcsa^cnla-  aulcm,iiil  laiiien  asserentes  quod  non  suf- 

re,  pnta  jrlcrnnm,  allcgantes  illnd  Aposlo-  Ficientcr  probamus,  Anguslino  potins  con- 

itom.wi,  Ii,Tcmporibiis  aMcrnis  lacili;ct  ilIud,Aiilc  scntimus.  Nain  et  scciindum  philosophos, 

'%it  1  '    l<''iM'0'"'i  sa^cularia  :  tcin[)us  antesa^cularc  inlclligenti»  et  orbes  coilestes  seinper  si- 

vocanlcs  inorain  indeficicntis  a>ternilalis,  mnl    fnerunt   cuin   motu,    et   Augustinus 

qua;  oinne  teinpus  includil.  ^'cruin  quia  C  super  Genesiin  ex  textu  ha;c  probat.  Ha3C 

absurdum  est,  secunduin  Platonein  et  om-  Udalricus. 

nes  philosophos,  quod  aliquod  fiierit  tern-  At  ver'o  Thoinas  in  prima  parte  Sum- 

pus  ante  sa^culum  (undc  tertiodecimo  de  mfo,  qua^stione  sexagesima  prima  :  Circa     ari.  3. 

Civilale  Dei  loquilur  Augustinns  :  Mundus  ha^c,  iriquit,  invenitur  fuisse  duplex  san- 

non  incepit  in  tempore,  sed  simul  cum  ctoriim    Doctorum    senleiilia.    Illa   tarnen 

tempore,  eo  quod  anfe  mundunr  non  fuit  probabilior    videlur,    quod    angeli    simul 

tempus   in  quo    rnundus    inciperet);  iino  curn  creatur-a  corpor-ea  snnt  creati.  Angeli 

cum  motu  cceli  incepit  tempus,  quia  ut  namque  sunt  quffidam  pars  universi.  Non 

dicitur  quarto  Physicorurn,  tempus  est  nu-  enim  per  se  constituunt  universum,  sed 

merus  rnotus    secundum    prius  et  poste-  tam  ipsi  quam  crcatirra  corporea  in  con- 

rius  :  hinc  ait  Magisfer  et  bene,  quod  spi-  stilufione  unius  universi  conveniunt.  Quod 
ritualis  et  corporalis   nafura   sirnul   sunf  D  appar^et  in  ordine  unius  creaturae  ad  aliam. 

facta;  cum  tempore.  Et  dicit,  quod  Hiero-  Ordo  quippe   r-erum  ad  invicem,  bonum 

nyinus    hoc   non   asserendo    sed   aliornm  est  universi  :  nulla  autem  pars  perfecta 

opinionem   narrando  depr'ornpsit.  Nempe  est  a  suo  tolo  separ-ata.  Non  est  ergo  pro- 

ut  dicturn  est  siipra,  Sfoici,  quorum   So-  babile,    quod   Deus,  cujus   perfecta   sunt  Deut.wxu, 

crates  fuit  princeps,  dixerunt  ab  ffitcrno  oper'a,  angelos  ante  alias  creaturas  seor-  '*" 

sibi  ssecula   succedere,  et  uniuscujusque  sum  creaverit  :  quamvis  contrarium  non 

sajculi  esse  proprium  teinpus.  Illorumque  sit  reputandiim  erroneum,  prffcipue  pro- 

opinionem  refert  Hieronymus  :  qua3  jam  pter  aircforilatem  atque  sententiam  Gre- 

p.92Ceis.  ante  est  improbafa.  Ha^c  Alberlus.  gorii  Nazianzeni,  cujus  est  tanta  in  doclri- 

Hinc   Udalricus    in    Surnrna   sua,    libro  na  christiana  aucforitas,  ut  nullus  unquam 

qnarto  :  Siinul  creati  sunt  angeli  curn  na-  ejus  dictis  calumniam  infer-re  pra^sumpse- 


124 


IN   LIBRLM   II   SENTE.NTIARUM.   —  DIST.    II  1   QU.EST.    I 


rll,  sicul  nec  B.  Alhanasii  (locumcnlis.  ul 
ail  Hicronyinus.  Ilipc  Thonias  ibi. 

Porro  in  Scriplo  sccundi  :  Crcalio  (ail) 
rcruin  c.\  vohinlalc  Crcaloris  dcpcndcl, 
qui  lunc  et  non  prins  rcs  crcarc  vohiil. 
Qua?  quuin  nobis  cx  nalurali  luininc  nola 
non  sil,  iniliuin  crcalionis  rcruin  ralione 
investigare  non  possumus,  sed  fide  tene- 
iniis.  proul  nobis  Iradiliim  csl  ab  cis  qui- 
biis  divinam  vohinlalcm  crcdimus  rcvcla- 
tain.  —  SciciKhim  crgo,  quod  circa  reruin 
inccplioncm  Sancli  convenientes  in  eo 
quod  fidei  esl,  ulpole  nihil  pra>ter  Deum 
ab  aeterno  fuisse,  varia  ad  minus  quan- 
tnm  ad  siipcrficicm  vcrborum,  invcninn- 
tur  di.xissc  in  his  qua^  dc  ncccssilalc  fidci 
non  sunl,  in  quibus  licuit  eis  divcrsimodc 
opinari,  sicut  et  nobis.  Plures  namque  eo- 
rum  qui  Augustinum  pra»cesseriint,  sicnt 
Hieronymus,  Ililariiis,  Gregorius  Nazian- 
zenus,  vidcntur  posuissc  angclos  anle  cor- 
poralcm  crealuram  crcalos, corporalcmque 
crcaluram  per  species  successivc  dislin- 
clam.  Augustinus  vero  corporalem  et  spi- 
riliialem  creaturas  ponit  simul  produclas, 
corporalem  quoque  simul  sccundum  ma- 
tcriam  et  species,  non  lamen  secundum 
individiia,  qua?  successione  tcmporum  gc- 
neranlur.  Poslcriorcs  vero,  Gregoriiis,  Be- 
da,  et  alii,  concordanl  cum  Auguslino  in 
coffvitalc  spiritualis  et  corporalis  creatu- 
TSR,  cum  aliis  autem  in  successione  distin- 
ctionis  corporum  per  species  diversas. 
Hinc  tenetur  commiinilcr.  quod  angelus 
non  est  faclus  anlc  corporalcm  crcaluram. 
Hoc  quippe  probabilius  videlur  tam  ex 
parte  divin»  omnipotenlia»,  cujiis  non  esl 
successive  operari,  quam  ad  excludcndum 
errorem,ne  videantur  angeli  esse  corporali- 
um  crealores.Vcriimlamcn  alt(M'i  scnlenli.T 
non  esl  pi\TJu(licaiHlum,  iil  habclur  in  lil- 
tera  :  quoniain  islud  non  csl  dcmonslra- 
tum,  nec  fide  expressum.  IIa>c  in  Scripto. 
—  In  Summa  eliam  conlra  genlilcs,  libro 
secundo,  aliqiiid  scribit  inde. 

Gonsonal  Pclriis  :  Oii<il"f>'')  inquiens,po- 
niiiilur  commiinilcr  concrcala,  id  csl  co- 
a^qua^va,  (piasi  priina  qiucdam    princii)ia 


A  crcalura'  agcuda\  Priiniim  cxcmplar,  id 
est  natura  angelica,  qua^  vocatur  exemplar 
iiiferioriim  eo  modo  quo  prima  el  perfe- 
cliora  vocanlur  cxcmplaria  infcrioriim  se- 
qiiciilium.  (]ii;o  ad  supcriorum  imilalio- 
ncin  prodiicla  sunl,  prout  primo  libro  i 
oslensum  cst ;  prima  polenlia,  id  esl  iiia- 
teria  prima;  priinus  locus,  id  est  coelum 
cmpyreum  ;  ct  prima  mcnsura  diiralionis, 
vidcliccl  tcinpus.  Vcrumlamen  .\mbrosius 
in  Hcxacmeron  loqiiilur  :  Angcli  ct  domi- 
nalioncs   quamvis   aliquando   esse   coepe- 

B  riint,  erant  tamen  qiiando  hic  miindus 
faclus  cst.  Qiiod  cxponilur  siciit  auclori- 
lalcs  qu.Tdam  pra'habil;r.  Ha^c  Petrns. 

Uichardus  quoqnc  qinrslionc  qua  qn»- 
ril.  an  a^vum  crcaliim  sil  anlc  tcmpns, 
affirmal  :  Tempus  dupliciter  snmitur.  Pri- 
mo  communiter,  pro  quacnmquc  mensura 
ipsiiis  esse  exsistenlis  in  variatione.  Se- 
ciindo  propric.  prout  est  continualio  inotns 
niimcrala  ab  anima,  qua  medianle  molu, 
ciijiis  lcmpiis  csl  passio,  id  csl  proprie- 
tas  propriave   mensnra,  mensnrat  anima 

C  duraliones  molunm  aliorum  :  qna>  conti- 
nuatio  est  sicut  in  subjeclo  in  natnra  pri- 
mi  mobilis,  nobis  manifesle  noti  ex  sensi- 
bili  apparcnlia  siderum  ac  signorum  qnsp 
in  ipso  consisliint.  Ilaque  primo  modo  lo- 
qiiendo  de  lempore,  a^viim  non  fiiit  crea- 
tiim  ante  tempus  duralione,  sed  dignilate: 
qiioniam  simul  facta  sunt  natura  angelica 
(in  qiia  cointclligiliir  sna  mensura,  vide- 
liccl  a^viim),  ct  codiim  empyrcum,  pri- 
iiuimqiie  lemporis  communilcr  suinpli 
inslans,  alque  malcria  corporalium  alio- 

D  rum.  Loqucndo  aiilcm  de  temporc  sccun- 
do  modo.  fevum  prspcessit  tempiis  non 
solum  dignitale,  sed  etiam  duralione,  se- 
ciindum  oi)inioncm  diccnliiim  opera  sex 
dicriim  facla  per  inlcrvalla  tcmporum. 
H;rc  Richardus. 

Insuper  Bonaventura  hic  scribit  :  Qna- 
liior  fucriint  primo  creala,  coelum  empy- 
reum,  iialura  angclica,  matcria,  tempus. 
Ciijiis  duplcx  ralio  assignalur.  rna.  quo- 
niain  iu  principio  dcbucrunl  prima  in 
omni  gcncrc  crcari,  in  rcbus  scilicct  ac 


XX,  p. 


AN   ANGEI.I   ANTK   SKNSIIUI.KM   MUNDUM   SINT   CONDITI 


125 


monsiiris.  cl  in  spirilnalibus  ac  cnrpora- 
libus,  iii  corporalihns  (puxpic  aclivis  cl 
j)assivis.  OMoniani  ij^iltir  prinia  inlcr  snb- 
slanlias  spirilnali-s  csl  anj^clns.  priina  vcro 
inlcr  snbslaiilias  corporalcs  aclivas,  va\- 
Inin  cinpyrcnin,  ct  priina  iiilcr  passi- 
vas,  inalciia  clcniciiloi  inn.  cl  priiiia  inlcr 
iiicnsnras.  Icinpiis,  qiiiu  iioii  lanlniii  dicil 
incnsnrain  (Inralionis.  scd  cliain  cjjrcssio- 
nis  ;  idcirco  Incc  ipialiior  dicnnlnr  [iriiiio 
crcala.  Secunda,  (]iiia  siibslanlia  s[)iriliia- 
lis  aiigclica  priinnin  dcbiiil  ricri.  lanqnain 
ca[)iil  cl  niiiius  (lc[)cn(lens.  Et  slaliin  iil 
facla  esl,  siiniil  habiiit  dislinctionein  ct 
ordincin.  Ordincin  vero  exsislciilia>  iioii 
liabuil  nisi  in  aliqiio  coiitinenle  :  ergo  si- 
iniil  racliim  est  cudum  einpyrenin.  cor- 
pus  siipreiniiin,  idcirco  et  capacissimnm. 
(jnninquc  vacuum  esse  uoii  posset,  iieces- 
se  ruit  simul  fieri  materiam  corporalem 
seu  molcin.  Kl  quoniam  omnis  prodiiclio 
iu  aliqua  cst  luensnra,  liinc  tria  ista  ue- 
cessario  seqnitiir  leinpus. 

Prapterea,  si  qiiis  instet,  qiiia  iiihil  po- 
test  creari  nisi  ab  infinita  virtute,  ergo 
virtus  divina  se  lolain  exponit  in  unius 
creatur*  productione  :  non  igitur  polest 
plura  simul  creare.  Rursiis,  divina  virtus 
quum  sit  simplicissima,  ad  quod  se  con- 
vertit,  totaliter  se  convertit  :  unum  igitur 
quodcumque  creando,  totaliter  se  conver- 
tit  ad  illud  efficiendum,  nec  simul  aliud 
facere  valet.  —  Dicendum,  quod  non  con- 
vertit  se  ad  aliquid  unum,  imo  nec  ad 
plura  creanda,  totaliter,  id  est  secundum 
extremum  posse  suum,  nec  quasi  exhau- 
riendo  suam  potentiam,  nec  sic  totaliter 
quasi  iiec  plura  neque  inajora  queat  effi- 
cere;  sed  ita  totaliter  qnod  non  quoad 
partem  omnipotentia?  suse.  Nempe  divina 
potestas  dicitur  infinifa  atque  omnipotens 
non  solum  quoniam  potest  de  non  ente 
facere  ens,  sed  etiam  quia  non  potest  tot, 
quin  plura  :  imo  quantum  in  ipsa  est,  po- 
test  intensive  et  extensive  in  infinitum 
majora  et  plura.  —  Haec  Bonaventura. 

Consonat  Alexander,  qui  de  hac  quaestio- 
ne  non  scribit  specialia  prgeter  prsehabita. 


A  Porro  Ilannibal  rcfcrl  :  Qiiidam  dixe- 
i'iinl.([nod  iiii|iossil)ilc  riiil  angdos  aiili^ 
cor[)()i'alc!ii  crcatiirain  crcari,  (|U()niaiii  iic- 
([nciinl  ab  invicem  cssc  distincti  nisi  iii 
divcrsis  locis  exsislant ;  divcrsitas  aiitein 
locornm  siiic  cor[)ore  iie([iiil  inlidligi.  Sed 
hoc  iioii  \idcliir,  qiioiiiain  illa  soluin  de 
ncccssitalc  loco  distingiiiinlur  (U'  ([iioriim 
ralione  cst  silus,  iil[)()lc  ([inc  diiiicnsi\e 
snbjacenl  (|iiaiitilati.  Angcli  vero  incor[)0- 
rei  sunl  :  idcirco  siciit  eorum  substantia 
non  dependet  ab  aliquo  dimensive,  sic  nec 

B  eorum  distinctio.  Alii  vero,  iil  Basiliiis  et 
(ircgorins  Nazianzcnus,  ninltiqiK!  anliqno- 
rum  doctornm,  dixeriint  angclos  anlc  cor- 
[)oralem  condilos  crealnram  :  quod  uliquc 
fuit  Deo  possibile.  (Juod  quum  ex  divina 
dependeat  volunlate,  im[)robari  efficaciler 
non  valet  nisi  aliqua  auctoritas  in  Scriptu- 
ris  reperiatur  canonicis  contra  hoc.  Quae 
quuin  desil,  Angustinns  probabiliter  per- 
suadet  angelos  siuuil  ciiiu  creatura  cor- 
porali  esse  productos.  Quem  seqnuntur 
omnes  moderni  Latinorum  doctores.  Nem- 

C  pe  ex  angelis  et  corporalibus  creaturis 
unum  constituitur  universum,  cujus  par- 
tes  principales  decuit  siinul  creari  ac  es- 
se,  nt  oslenderetur  oinnes  unitate  ordinis 
ad  unum  aliquid  pertinere.  Haec  Hannibal. 

Ad  auctoritates  in  oppositum  introdu- 
ctas  breviter  respondetur,  quod  procedunt 
secundum  aestimationem  Grsecorum  do- 
ctorum  et  antiquorum  quornmdam  Lati- 
norum.  Alia  vero  positio  probabilior  est. 
Aliqni  tamen  volentes  quasi  concordare 
D  positionem  utramque  ad  invicem,  respon- 
derunt  quod  loqunnlur  de  prioritate  et  or- 
dine  dignitatis,  non  diirationis  aut  tem- 
poris.  Quae  concordatio  non  est  nisi  ad 
aerem,  quamvis  Alberlus,  Bonaventura, 
Petrus,  Richardus  et  alii  quidam  sic  sol- 
vant.  Non  enim  procedit  secundum  men- 
tem  Sanctorum  illorum,  sicut  et  Thomas 
fatetur,  et  ex  praehabitis  innotescit,  ex  libro 
quoque  Collationum  sanctorum  Patruin, 
ubi  abbas  Serenus  mentis  suae  intentio- 
nem  apertissime  pandit,  doctores  sequens 


126 


IX    LinniM    II    SENTENTIARIM.    —   DIST.    II  I    Ql-FST.    II 


Gr.TCOruin  pr.-rfalos.  Postrenio,  auctorila-  A 
tcs  Scriptur.T  qu.T  hoc  vellc  videntur,  rite 
de   dignitalis    prioritate   ac   ordine  expo- 
nunfnr. 


S' 


QUiESTIO   II 


Ecundo  qn.Trilnr.  An  sevum  men- 
sura  sit  ang-elorum. 
Videtur  quod  non.  1'rinio,  quia  in  secun- 
da  propositione  libri  de  Causis  asseritur  :  B 
Omne  esse  superius  aut  est  supra  aelerni- 
tatem,  aut  in  a?ternilate,  aut  post  tpter- 
nitatem.  Idcm  sententialiter  habetur  in 
Proclo.  Et  per  esse  quod  est  supra  teter- 
nilatem,  intelligitur  Deus  et  increatum 
esse  ipsius;  per  esse  in  {Pternitale,  intelli- 
gentia  sen  angelus.  Ergo  aDternitas  est  an- 
gelorum  mensura  :  pra^serlim  quum  in 
libro  de  Causis  dicatur,  Intelligentia  pari- 
ficatur  ;elernitati.  —  Secundo,  Boetius  ait 

DeConsoi.  Dco  :  Qui  teiupus  ab  a^vo  ire  jubes.  Ergo 

ni,metr.9.  jgj^^pjjg  ppoficiscitur  seu  causatur  ab  aevo.  C 

Causa  vero  temporis  non  est  nisi  acternitas 

seu  Deus  .Teternus,  quum  tempus  sit  unum 

quatuor  coa>qutevorum  a  Deo  immediate 

p.  i:!H)'.  (ut  patuit)  producloruni.  Ei-go  ;evum  non 
est  mensura  ab  wternilate  distincta.  —  Ter- 
tio,  in  libro  de  Causis  habelur  :  Inler  rem 
cujus  substantia  et  operatio  est  in  JBter- 
nitate,  et  rem  cujus  substantia  et  operatio 
est  in  tempore,  est  res  media  cujus  sub- 
stanlia  est  in  .Tternilale  el  aclio  in  lempo- 
re  :  ergo  pra^ter  ;elernitalem  et  lempus, 
non  esl  alia  ponenda  mensnra  qujc  a?vum  D 
vocetur.  —  Quarto,  aut  esse  angeli  est  to- 
lum  simul  fixuin,  non  fluens,  atil  non  :  si 
primum,  mensuratur  icternitate  ;  si  secun- 
dum,  lempore.  —  Quinlo,  si  .Tvum  est 
mensura  distincta  a  tempore,  non  apparet 
cur  tempus  sit  potius  unum  de  qualuor 
coaqUjTBvis  quam  ;eviiiii  :  imo  apparel 
quod  »vum  magis,  quum  sil  tempore  di- 
gnius,  et  secundum  aliquos  prius  illo. 

Circa  hoc  qu;prilur,  .\n  sit  unum  ;evuni 
omnium  a3viternorum,sicut  unum  ponilur 


tempus  femporalium  iiniversoruin  ;  ifem- 
qiie,  An  in  ;evo  sit  vera  et  realis  successio. 
Ihec  eonde[)t'ndenf.  Ef  de  his  non  scri- 
bil  hic  Alcx;inder,  sed  potius  super  pri- 
mum;  Alberlus  qiioque  non  liic.  sed  in 
libro  suo  de  IV  Co.Tqmevis,  sicut  palebit. 
Esl  autem  maleria  isfa  difficilis,  et  multa 
(pi;e  de  ea  dicuntur  certiludine  carent,  et 
opinalive  promuntur  inagis  quam  asser- 
live.  Denique  Aiigiistinus  in  libro  Confes- 
sionuin  apertissime  lenet  ac  pro  viribus 
probat,  quod  lempus  non  sit  aliquid  reale 
extra  aniinam,  sed  soluin  protensio  animi 
circa  rein  leiiii)oralein. 

Itaque  Thomas  ad  primum  horiim  re- 
spondens  :  .Eviiin.  inquit,  ponitur  inensu- 
ra  media  iiiler  tempus  et  a^lernilatem.  Por- 
ro  de  distinctione  lemporis  ab  a»vo  est 
friplex  opinio.  Una,  quod  idem  sit  nunc 
a^vi  et  feinporis  secundum  essentiam,  dif- 
ferens  ralione  :  quia  nunc  temporis  inen- 
surat  inobile  ipsiim  seciindum  qiiod  est  in 
motu,  eo  qiiod  sicut  se  habet  tempus  ad 
inolum,  ila  nunc  femporis  ad  mobile,  ut 
quarto  dicitur  Physicorum ;  sed  nunc  aevi 
mensurat  substantiam  mobilis  priini  pro- 
ut  consideraliir  in  se.  Sicque  tempus  et 
;evuin  diflerunt  tantuminodo  ralione  :  at- 
lamen  ;evo  mensuratiir  non  soliim  sub- 
stantia  coeli,  sed  etiam  angeli.  IIoc  antein 
stare  non  valet  :  ipiia  diiralio  respicit  esse 
in  aclu;  non  autein  est  idem  actns  neque 
ralionis  iiiiius,esse  ca»li,qiiod  mensuratur 
;evo,  el  nioveri  ipsius.  qiiod  teiiipore  ineii- 
suraliir.  Idcirco  secunduin  rem  differunt 
leiiipus  et  aevum,  quum  diversorum  ge- 
neruin  diversa;  consistant  mensura»,  ut  ex 
deciino  Metaphysic;e  patel.  —  Ilinc  alii 
hoc  concedenles,  dixerunt  quod  ;pvum  est 
mensura  rei  permanenlis  natur.Te,  tempus 
vero  mensiira  esl  ri'i  uiola'  :  el  tanien  in 
ipvo  est  prius  atque  posterius,  sicut  in 
tempore;  sed  differiiiil.  qiiia  iii  lempore 
est  prius  et  poslerins  cuin  innovatione,  in 
;pvo  autem  absque  iiiiiovatione  et  invete- 
ralione.  Sed  lioc  nihil  videlur  diclu  :  quo- 
niam  ubicumque  est  prius  el  posterius, 


AN    .KVrM    MKNSITRA    SIT   ANGKLOUUM 


127 


oporlol  inlclligciv  parlrin  priorfiii  cl  po- A      Prjplcrcu  in  priina  parlc  Siiinnia',  quao- 


slcrioiTin,  qinc  iii  iiiilla  (liiralionc  siinl 
siiniil,  cl  (liiin  csl  piiiis,  noiKliiin  csl  po- 
slcriiis.  sic(|iic  oporlcl  illiid  aihcnirc  dc 
novo.  K.\cin|)liiiii  (|iiO(|iic  (piod  poiiiinl, 
['alsnin  siip|)Oiiil.  Klcniin  diciinl,  qnod  sic- 
nl  iii\fiiiliir  flii.Mis  aliciijiis  al)  alio  con- 
linuiis  ciiin  innovalionc,  co  qiiod  scnipcr 
aliud  cl  aliiid  csl  qiiod  riiiil,  qiicinadmo- 
duni  iii  cxilii  rivi  a  loiilc;  sic  cliain  invc- 
nilur  riuxiis  conliinius  siiic  iiinovalioiic, 
ut  in  einanationc  radii  a  solc,  qiii  sciiipcr 


slionc  dcciiiia  :  .Kvuin,  ail,  dirfcrl  ah  nri.  •■■'• 
a'lcrnilalc  cl  lcinporc.  iiicdiiini  inlcr  ca 
cxsislcns.  Scd  lioriiin  diHcrcnliain  (piidain 
assif^naiil,  qiiia  a'lcriiilas  [irincipio  caret 
cl  line;  a>vuin  vero  priiicipiiiin  lial)el,nou 
iinciii ;  lcinpiis  aiilciii  principiiiin  rinem- 
(pi(^  habel.  \'eruin  isla  dirrcrcnlia  est  per 
accidcns.  Nani  qiiainvis  a'vilcrna  scinpcr 
riiisscnl  cl  s(uiip('r  cssciit  ruliira,  iit  aliipii 
poniinl,  vei  etiain  landcin  dcriccn-nl,  ipiod 
Deo  esset  possibile;  adhiic  jeviiin  ab  a^ter- 


est  idcin.  Iloc  auleiu  iion  est  veruin,  quia  B  iiilale  el   lcinporc  dislingucrelur.  —  Alii 
in  exilu  radii  a  sole  nou  allcndiliir  prius      crgo  dislinguiint  inlcr  se  haec  tria  per  hoc 


ef  postcriiis  per  se,  qiiia  illiiiniiiatio  noii 
esl  iiiolus  uisi  pcr  postcrius.  co  (piod  rc- 
ducilur  in  uiotuin  corporis  illuiiiiiiaiitis. 
Ksse  aulein  angcli  non  reducilur  iii  inno- 
vatiouein  alicujus  inolus  sicul  in  causaiii, 
ncqiie  innovatur  in  se,  quoiiiain  uiliil  lil 
quod  priiis  non  fuit  :  crgo  iiiipossibile  est 
quod  aliquo  iuodo  sil  ibi  prius  ef  posteri- 
us.  —  hlcirco  diccuduin.  quod  tcinpus  est 
inensura  habens  prius  et  posterius,  {evum 


(piod  .Ttcrnilas  noii  liabct  priiis  ct  posle- 
rius,  lcmpiis  aiilciii  liabcl  prius  et  poste- 
rius  cuin  iniiovalioiic  ct  velerationcwvuin 
vero  ha>c  habet  sinc  innovatione  et  vete- 
ralione.  Qiiod  supra  jain  improbatuin  fuit. 
—  Flst  igitiir  respondendum,  qiiod  quum 
leternitas  sit  inensura  esse  pcrinanentis, 
hinc  scciinduin  quod  aliqiiid  recedit  a  per- 
manentia  essendi,  secundum  hoc  recedit 
ab  gpfernitate.  Qusedam  itaque  ita  recedunt 


vero  est  mensura  non  habens  ea.  Oportet  C  a  permanentia  exsistendi,  quod  esse  eo- 


nainquc  rationem  inensurff  ex  mensurato 
accipere  :  quuinque  esse  angeli,  quod  sevo 
meiisiiratur,  sit  indivisibile,  carens  varia- 
tione,  jrvuui  prius  et  postcrius  noii  ha- 
bet;  sed  inotus,  qui  tempore  inensuratur, 
successione  quadam  perficitur,  ideoque  in 
tempore  prius  et  posterius  reperiuntur. 

Denique  jBvum  differt  ab  aeternitate, 
quemadmoduin  esse  angeli  ab  esse  Dei,  in 
duobus.  Priino,  quoniain  esse  divinuin  est 
per  se  stans,quum  sit  realiter  id  quod  est. 


rum  est  transmutationis  subjectum  vel  in 
transmutatione  consistit  :  et  ha?c  tempore 
inensuranfur,  ut  inofus  et  esse  omniuin 
corruptibilium  reruin.  Quaedam  ininus  re- 
cedunt  a  permanentia  essendi,  quoniain 
esse  eoruin  nec  in  transmutatione  consi- 
stit  nec  est  transinutationis  subjectum;  ta- 
men  habent  transmutationem  adjunctam 
in  potentia  vel  in  actu  :  quemadmodum  in 
corporibus  palet  coelesfibus,  quoruin  es- 
se  substantiale  infransmutabile  est,  cum 


seu  diviua  essentia  seu  ipsemet  Deus;  in  D  transmutatione   secunduin    locum.    Ange- 


angelo  autem  aliud  est  esse  et  quod  est. 
Secundo,  nain  esse  angeli  fluxit  ab  alio, 
esfque  participatio  qua>dain  esse  divini  et 
increati  :  ideo  sicut  esse  angeli  est  non 
ipsuin  esse  divinum,sed  participatio  ejus; 


li  quoque  intransmutabile  esse  habent 
cuin  transmutabilitate  secundum  electio- 
nem,  quantum  ad  eoruin  nafuram;  et  cum 
fransmutabilifate  intelligentiaruin  et  affe- 
ctionum  afque  locorum  juxta  modum  ipso- 
ruin.  Ideo   hiijusmodi  mensurantur  aevo, 


sic  mensura  esse  angeii  seu  cevuin,  non 

est  ipsa  aeternitas  proprie  sumpfa,  sed  par-  quod    inter   sternitatem    et    feinpus    est 

ticipatio   cjus.   Hinc   auctores   paruin   lo-  inedium.  Esse  autem  quod  mensurat  seter- 

quuntur  de  differentia  ffternitatis  ac  eevi  :  nitas,  nec  est  mutabile  nec   mutabilitati 

i)e  Divin.  iino  B.  Dionysius  utroque  utitur  indiffe-  adjunctum.   Sicque   tempus   habet   in   se 

noni.  c.  X.   pgjjjgj.  —  jjggQ  Thomas  in  Scripto.  prius  et  posterius ;  aevum  vero  non,  atta- 


128  IX   LIBRIM   II   SENTENTIARIM.   —  DIST.    II  ;   QU.EST.    II 

mon  possiint  ei  conjungi ;  {pU'rni(as  noc  A  aiilcni  lonipus  sil  conlinualio.  vidotur  di- 

habol   oa.    noc    possunl    conjungi    cidoui.  coro  Aviccnna   socundo  suo  IMiysicorum, 

Haec  iu  Summa.  capilulo  ullimo  loqucns  :  Non  ost  Ifinpus 

In  Sumina  otiam   contra  gonlilos,  libro  aliquid  eui  accidat  continuatio  propria  illi, 

primo,  capitulo  quintodecimo,  hinc  aliqua  imo  ipsum  esl  continuatio  illa.  Alque  ad 

tangit.  hoc  ut  habeat  plonam  temporis  rationem, 

Idom  Polrus.  qui  et  aportius  loquens  :  oporlel   iit  numorclur  a  vi  approhonsiva, 

In  angolis.  iiiquil.  est  esso  subslanlialo  ;  et  sicquo    imaginabililor    vol    intolligibililer 

hoc  scinper   inanel   iiivariabile,  mensura-  roducalur  quasi  ad  iiiodum  discreli  :  quia 

lurque  tevo.  Est  quoque  in  eis  esse  acci-  quum  tempus  sit  mensura,  et  ratio  inon- 

denlale,  secundum  affoctiones  et  operalio-  sura?  principalilor  iiivoniatur  iii  discrelis, 

nes  variabile  :  quod  iion  mensuratur  a»vo,  pra^sertiin  in  principio  discrelionis,  quod 

sed  tempore,  non  proprie  dicto,  quod  est  B  ost  unitas  socuiidum  Philosophum  dociino 

mensura  molus  priiiii  mobilis,  sed  largo  Melaphysicte.  el  consoquonler  ad  continua 

acceplo,  quod  est  inensura  cujuscumque  derivotur ;  oporlet  nos  iinaginabilitor  vol 

mulationis.   Unde   in   aevo   secuudum   se,  intelligibiliter   aliquam    facere    discrotio- 

non  est  fuisse,  nec  futuruin  esse,  sed  per  noin   in  conlinualione  motus,  quam  dici- 

comparationem  ad  tempus,  cui  coexsistit.  inus    tempus,    quum    por    ipsam    aliquid 

Ha^c  Petrus.  mensuramus.  —  Sic  ex  dictis  patet,  quod 

Porro  Richardus  circa  hapc  scribil  diffu-  esso  in  tomporo,  est  tempore  mensurari  : 

sius  :  Priino,  dicens,  doclarandum  est  quid  et  quia  nil  lempore  mensuratur  nisi  mo- 

sit  tempus;  secundo,  quid  instans;  terlio,  fus,  vel  ratione  motus;  hinc  motus  per  se 

quid   ffivuin  ;    quarlo,    quod    angeli    sunt  est  in  tomporo,  ot  illud  cujus  esse  est  in 

in  aevo.  inotu,  esl   in  tempore  ratione  motus,  et 

Itaque  dico,  quod  tempus  est  continna-  C  quies,  in  quaiilum  est  motus  privatio. 

tio  seu  duratio  seu  mora  ipsius  molus  pri-  Quanlum  ad  secundum,  dico  quod   in- 

mi  numerata  ab  anima  :  qua  conliiiuatione  slans  osl  quid  indivisibilo,  habons  conne- 

(molu  medianlo,  ciijus  tenipus  est  passio,  xionom  ad  tompus,  non  pars  temporis,  sed 

id  est  proprietas)  mensurat  anima  conti-  initium  ejus  aut   lerminus,  et  id  quo  si- 

nuationes   seu    durationes    moluum    alio-  ne  reali  discontinuatione  temporis,  partes 

rum.  Quod  autem  teinpus  non  sit  motus,  temporis  ab  anima  numerantur,  ut  patet 

dicit  expresse  Philosophus  quarto  Physi-  ex  quarto  ot  sexto  Physicorum.  Porro  in- 

corum  :  quoniam  inotus  dicilur  velox  aut  slans,  quod  est  terminus  prffterili  inifium- 

tardus,  tempus  vero  non,  sed  longum  aut  quo  futuri,  non  est  in  tempore  acfualitor 

breve.  Aliqui  tamen  dicuiit,  qnod  tompus  atque  realiter,  quia  sic  tempus  disconti- 

non  differt  a  inotu  primi  mobilis  secun-  nuaretur;  sed  est  ibi  potentialiter  lantum, 

dum  rem  aliquam  absolutam.  Sunt  nam-  D  aul  aliqua  vi  approhensiva  actualiter,  si- 

que  (ut  dicunl)  prius  et  poslerius  iii  molii  gnalum  imaginabililor  seu  intolligibilitor. 

|)rimi  iiiobilis  in  quantum  ab  aniiiia  nn-  Et  qiiia    Iiauc   sigiialionoin    officil   aniina 

moranlur.  Et   allogant  pro  so  illiid  Augii-  adspiciondo  ad  luobilo,  idcirco  socuiidum 

stini  qiiiiito  super  Genosiin  :  Tompus  esl  quosdam  dicil  Philosophus  quarlo  Physi- 

ereatura)  motus.  Qiiumque  inotus  sit  ali-  corum,  quod  instans  sequitur  id  quod  fer- 

quid  in  re,  dicunt  se  iioii    imi)ingero  in  tur,  et  quod  esf  idom  in  essentia  in  folo 

illum  articiilum  condomnatuin  soii  excom-  lomporo,    quomadmodum    mobile    manet 

municatum  :  Toinpus  ot  jovuiii  nihil  siiiit  idoiii  :  (piainvis  socundiim  alios  el   coin- 

in  re,  sod  soluiii  in  approhensioiio.  Vorum  iiuiiiius,  vorbuiii  illud   iiilolligatur  de  iii- 

prima  opiiiio  est  securior,  quum  e{,  molus  slanti  quod  idom  est  in  essentia,  varialum 

mobilis  primi  tempore  mensurotur.  Quod  sociindiim   diversa  esse,  secundum  quod 


AN    .KVI  M    MKNSniA    SIT    ANCiDI.OUlM 


m 


mohili'  iii  lolo  niolii  iiiaiirl  idciii,  v\  varia-  A 
liir  (|iiaiiliiiii  ad  (>ss(\  Scd  di^  illo  iiislaiili 
iioii  iiilciido  iiuiic  lo(|iii.  —  K\  |)ra'(liclis 
palcl,  (|iiod  iiislaiis  csl  iiiciisura  iiioliilis 
siil)  ralioiic  qua  iiiohilc  :  cl  si  csl  iiiohilc 
inolii  (]iio  dispoiialui'  ad  |)roi'ici(>n(luiii  in 
esse  vel  ad  dorocliiin  (>ss(>iidi,  sic  iiiciisii- 
ralnr  inslanli  rcalilcr  dilfcrciilc  ah  iiislaiili 
aovi.  Si  aiiliMn  cst  inohilc  iiiolii  noii  lcii- 
dcnlc  ad  cssc  siihslaiilialc  aiil  ad  (>jiis  cor- 
ruplioiKMii  sivc  dclccluiii,  sicul  suiil  cor- 
pora  cadcslia  cl  ang(di;  sic  iii  (juaiiliiin 
inohilia  sunt,esse  eorum  suhslaiilialo  mcn-  B 
siiraliir  iiislaiili  cpiod  sola  ralionc  diffcrt 
ah  indivisibili  ;cvi. 

Quanliim  ad  tcrliuin,  dico  (]uod  a'Viiiii 
est  mcnsura  cssc  crcati  unifonnilcr  sc  lia- 
bcnlis,  ad  ralionem  relata,  qua  (ipso  esse 
mediantc,  cujus  est  passio)  potcst  intelle- 
ctus  mensurare  omnem  exsistenliam  crea- 
tam  uniformiter  se  habentem.  Quod  aulcm 
»vum  non  sit  ipsum  esso  a>viterni,  sed 
ejus  passio,  declaraliir  sic  :  iEvum  non 
convcnit  ipsi  esse  uniformiter  se  hahenti 
nisi  in  quantum  est  limitatum  superius  G 
atque  inferius  :  estque  limitatum  superius 
per  hoc  quod  est  ah  alio;  inferius  quoque, 
pcr  hoc  quod  recipilur  ah  alio.  Ergo  »vum 
non  convenit  ei  nisi  mcdiante  hahitudine 
ejus  ad  aliud  a  se  diversum  :  et  tale  opor- 
tet  esse  diversum  a  se,  quoniam  inter  ea 
quae  sunt  realiter  idem,  non  cadit  realis 
relatio  media.  Praeterea,  in  eodem  instanti 
in  quo  creatum  est  aeviternum,  habuit  to- 
tiim  suum  esse  suhslantiale,  non  autem 
duralionem,  sed  durationis  inilium.  Unde 
si  possibile  fuisset  ipsum  eodem  instanti  D 
destrni,  et  destructum  fuisset,  verum  esset 
ipsum  fuisse  seu  esse  habuisse,  non  ta- 
men  durasse  :  quum  ergo  gevum  sit  dura- 
tio  a^viterni,  non  est  ipsum  aevum  esse 
seviterni.  —  Verumtamen  quidam  dicunt, 
quod  aevum  non  differt  secundum  aliquid 
ahsolutum  ab  esse  aeviterni  in  quo  est. 
Nam  si  duratio  esse  seviterni  esset  aliquid 
aliud  superadditum  illi  esse,  pari  ratione, 
quum  duratio  ejus  duraret,  duraret  per 
aliam    durationem   superadditam    sibi,  et 

T.  21. 


sic  csscl  proccd(>rc  in  infiiiiliiin.  .Kviim 
aiilcm  idcin  cst  (|iiod  diiralio  osse  a^vilcr- 
iii.  \'idcliir  igiliir  islis,  (piod  a-viiin  nil 
aliiid  sil  (|iiaiii  cssi^  an'ilcriii  siiii[)Iicissi- 
iiii  iinifoiiiiiicr  conscrvaliim,  iii  (piaiiliim 
inlcllcclns  jiolcst  pcr  ipsiiin  inciisiirare 
oinncin  crcalain  (>.\sist(!nliaiii  iiiiiformitcr 
se  Iiahcnl(Mn.  QiiiiiiKpie  esse  siiiqilicissimi 
a'vilcrni  sit  aliipiid  iii  re,  atcpic  scciindum 
rcm  ahsolulaiii  diffcr(Mis  ah  alia  cxsislcn- 
tia  uiiiforinilcr  se  liahcMitc,  dicuiit  sc  non 
offcndcre  in  excoinmiinicatuin  illiim  arti- 
culiiin  :  .Eviim  ct  lcinpiis  iiiiiil  siint  in 
ro.  Sed  contra  iioo  esl,  quoniam  pari  ra- 
tione  posset  dici,  quod  fcmpiis  non  dif- 
fcrt  a  inolii  mohilis  primi  :  qiiod  quarto 
1'liysicorum  Pliilosopliiis  ic[)rohat.  Kursus, 
ipsum  esse  simi^licissimi  jcviterni  inensii- 
ratur  sevo,  nec  tamen  mensuratur  se  ipso. 
Ilinc  opinio  prima  securior  est. 

Quarto,  ex  inductis  concluditur  proposi- 
tuin,  utpote  quod  esse  substantiale  ac- 
tualeque  angclorum  est  in  a^vo,  non  in 
tempore,  nec  in  instanti  realiter  distincto 
ab  aevo  :  quoniam  esse  illud  non  est  mo- 
tus,  nec  de  necessitate  exsistens  in  mo- 
tu,  nec  quies.  Ergo  non  est  in  tempore. 
Verumtamen  vicissitudo  cogilalionum  et 
affectionum  suarum  alia  mensuratur  men- 
sura.  —  Hffc  Richardus. 

At  vero  Albertus  lihro  de  IV  Cofflqusevis, 
aevum  definit,  dicendo  :  ^Evum  est  men- 
sura  durationis  rerum  habentium  princi- 
pium  et  non  finem,  tota  simul.  Ad  esse 
efenim  temporis  exigitur  mofus  secundum 
locum,  juxta  philosophos,  vel  ad  minus 
variatio,  secundum  Sanctos.  Unde  quum 
multipliciter  sint  aliqua  variabilia  (quae- 
dain  enim  hahent  in  se  ipsis  causam  va- 
rietatis,  et  haec  sunt  quae  habent  contra- 
rium  in  se,  ut  mixta,  vel  extra  se,  ut 
elementa  ;  et  quaedam  qua;  non  propria 
sed  divina  virtute  subsistunt,  ut  angeli 
et  incorruptibilia  corpora,  ut  ait  Boeti- 
us),  illa  sunt  in  tempore  quae  sunt  pri- 
mo  modo  variabilia,  non  illa  quae  secun- 
do  modo.  —  Et  si  objiciatur,  quod  ista 
sunt  media  inter  ffiternum  et  temporalia, 

9 


130 


IX  LIBRLM    U   SENTENTIARLM. 


DIST.    II  ;    QL.EST.    II 


ei^o  esse  eorum  non  est  toliim  simul :  di-  A 
cendum.  quod  non  sequitur,  quoniam  etsi 
sit  totum  eorum  esse  simul.non  esl  lamcn 
ejusdem  ralionis  cum  lotum  simul  esse 
apternitalis,  quoniam  non  esl  a  se  ipso, 
sed  a  virtute  divina  vere  et  perfecte  apler- 
na.  —  Si  rursus  objicialur.  quod  omne 
crealum  ex  se  tendil  in  non  esse,  ergo  esl 
variabiie,  non  unirormc.  neque  in  trvo; 
respondendum.  quod  ex  se  in  niliil  len- 
dere,  mullipliciter  dicitur.  Qusdam  nam- 
que  tendunl  in  non  esse  per  principium 
pugnae  intra  se,  ut  mixta,  aut  extra  se,  ut  B 
elementa  ;  quaedam  ex  hoc  quod  liabcnt 
divisibililatem  continui,  cujus  divisionis 
causa  non  esl  in  ipsis,  sed  possel  esse,  si  in 
ipsa  ageret  virtus  superior,  scilicel  Deus,  ut 
sunt  incorruplibilia  corpora ;  quaedam  ob 
hoc  lanlum  quod  conservalio  eorum  non 
est  ex  ipsis,  sed  ex  superiori,  ut  angeli  et 
orbes  coelesles :  el  istud  non  repugnal  aevo. 
Aliqui  tameu  dicunl,  quod  solum  spirilua- 
les  substanliae  in  aevo  consislunl.  faciunl- 
que  differentiam  inter  nunc  temporis  et 
aevum  :  quia  nunc  dicit  id  quod  est  de  C 
tempore  accipere  secundum  subslantiam 
suam,  et  dicunt  hoc  esse  mensuiam  ipsius 
esse  corporum  incorruplibilium  ;  instans 
vero  dicit  ipsum  indivisibile  quod  est  cum 
priori  et  posleriori,  atque  in  hoc  dicunl 
esse  ipsuin  esse  corporum  mulabilium. 
Sed  hoc  nobis  non  videlur.  Quocumque 
enim  modo  accipiatur  nunc,  aut  est  stans 
in  sua  duralione,  aut  non  :  si  est  stans, 
manel  in  ratione  aevi ;  si  non,  sic  cadit  in 
essentiam  temporis.  Esse  itaque  coelesti- 
um  corporum  est  in  aevo,  et  motus  eorum  D 
in  tempore.  Haec  Alberlus. 

In  commenlo  quoque  suo  super  libriim 
.de  Causis.de  his  mulla  scribit  consonanlia 
istis,  aliqua  quoque  obscura,  el  quae  prima 
facie  non  videntur  recte  sonare  :  ul  quod 
idem  sit  quando  et  nunc  aelernilalis  ac 
temporis,  differens  secundum  esse.  Haec 
enim  vel  simpliciter  in  anima  sunl,  vel 
maximam  sui  ralionem  liabent  iii  aniina. 
—  Quocirca  dicendiim,  qiiod  seciindum 
Aristotelem,  tempus  est  ulcumque  ens,  id 


esl  imperfeclum,  non  liabens  complelam 
sui  ralionem  formalem  extra  animum  con- 
siderantem  :  non  tamen  est  solum  neque 
tolaliler  iii  anima,  sed  el  parliin  in  re. 
Denique  jiixla  Boetium,  jelernitas  non  est  ncConsoi. 
tantum  protensio  animi  circa  rem  aeterna-  '"^"  " 
lem,  imo  realiter  est  ipsemet  Deus  aeter- 
nus,  ulpole  interminabilis  vitae  lola  simiil 
perfecla  possessio.  Nunc  qiioque  el  quan- 
do  aeternilalis  sola  ralione  ab  a^ternitate 
dislincla  sunt  :  idcirco  a  quando  et  nunc 
temporis  realiter  dislinguuntur.  Multa  alia 
scribit  ibidem,  de  quibus  pertranseo.  Ipse 
quoqiie  Alberliis  alibi  fassus  esl,  quod 
lempus  sil  j)arliin  in  re.  partim  in  anima, 
sicul  el  numerus  :  quia  materialiter  et 
fundamenlaliler  est  in  re,  formaliter  vero 
el  completive  in  anima. 

Udalricus  demum  in  Summa  sua,  libro 
quarlo,  falelur  quod  tempus  sit  aliquid  ex- 
tra  aiiimam,  el  realis  mensura  inolus  rea- 
liler  a  niotu  dislincla.  —  Insuper  eodem 
libro  scribil  de  aevo  quae  a  praedictis  par- 
tim  (lissonare  videntur  :  Meusura  (inqui- 
ens)  esse  ca'li  et  moloris  ejus  et  ange- 
lorum,  est  aeternilas  parlicipata  :  quam 
moderni  vocant  aevum,  polius  secundiim 
vocabiili  approprialionem  quam  proprie- 
talem.  Nam  el  auclores  communiler  utiin- 
tiir  aevo  pro  aeterno,  iil  Plalo  in  primo  Ti- 
maei.et  Boetius  in  de  Consolatione,  aliique  iii,meir.9. 
philosophi,  sanctus  quoque  Dionysius.  Et  DcDniu. 
sic  sumitiir  in  Ecclesiaslico  :  Sic  exigui  """"./^' "" 

~        £crii.  XVIII, 

aiini  in  die  irvi,  id  esl  ad  comparationem  i*. 

aelernilalis,secundum  Glossam.  Inde  gram- 

inatici  dicunt,  qiiod  aeternum  dicitiir  per 

syncopam  ab  aevilerno.  Nihilo  minus  prae- 

dicta   appropriatio   auclorilalem  ex  Scri- 

plura  sortilur.  qiium  in  Ecclesiastico  dica- 

liir  :  Omnis  sapienlia  a  Domino  Deo  esl,  et  //„(/. .,  i. 

cum  illo  fuit  semper.  el  est  ante  levuin,  id 

est  ab  aeterno,  antequam   fiiit  aevum.  Sic 

rursus   in   Ecclesiastico  :  Xomen   bonum     /t.i,L\u, 

permanebil   in  aniiiii.  Sic  ergo  sumendo  '^* 

aevuiii.  ipsiim  est  mensura  esse  necessarii, 

non  necessilate  absolula.  sed  dependente 

ad   siiain   causain,  sive  hoc  sil  esse  pri- 

mum,  sive  esse  secundum,  quod  consistit 


A.N    .i:VlM    .MK.NSUK.V    SH    .\.N(;i;i.()lll  M 


i3l 


iii  naliiralilxis  oiicialioiiiiius  (iraliiia'  iii-  A  lciiipialioiiis  liia',  \  ai'ial)ililalriii  siiain  co- 

lcllcclualis,  (|iia'    siiiil    iiilclli^^crc    cl    m-I-  liihcl    siiic    lapsii   c.\   (|ii()  lacla   csl,  iiili.c- 

lc.  ()iia|)r()|)lcr  iii  laliliiis  a>viiiii  iiiciisiiral  rcii(l()(|iic    lilii   cxccdil    oiiiiiciii    voliiliilciii 

i|)soniiii  vi\('i'c  cl  iiilclli}:;crc  ac  vcllc.doii-  \  icissitiKliiiciii   lciiipoiiim.  Ihci;  Cdalriciis. 

sliliiiliir  aiilciii  lia'c  iiiciisiira  cliaiii  a  iiiiiic  (liijiis  [losilio  iii  lioc  a  pra^iiidiiclis  dis- 

sluiilc  iii  iiiriiiiliiiii  a  pailc  posl  :  iioii  la-  Keiiliro  vi(l(;fiir,  (jiiod  jioiiil  m>viiiii  liabere 

ineii  sicnl  {elciriiilas.  Iii  ({iiaiiliiiii  cniiii  lioc  |)i'iiis  akiiic  poslcriiis,  cl  pcr  i|)siiiii  cliaiu 

niiiic  adjaccl  ciili  iicccssario  iii  (|iiaiiliiin  incnsurari  iiilcllcclioncs,  volilioii(\s  cl  ae- 

csl  cns  iicccssariiiiii,  id  csl,  iii   (|iiaiiliiiii  lioiics  aiiffcloriiiii  vicissiliidiiialas  cl  iiovas 

cjiis  acliis  csl  cssc  iioii  cxiciis  i\v  polciilia  ac   iiiviccin   siicccdciilcs  :  (|iia'  scciiiidiiin 

in  acliiin,   vidcliccl    iiilraiismiilaliilc  :  sic  pra^lalos  doclorcs,  iion  a'VO  scd   lcmpore 

ipsnin  csl  oiniiiiio  slaiis,  cl  slalii  siio  prin-  comnuinikM*  siiinplo  et  (liscrelo  inensuran- 

cipial   a>viiiii   iil    iiKMisnrain    invariabilcin  H  liii.  Asscrillaiiicii  Udalricus,  jevuni  secun- 

secunduin    siicccssioncin    vcl    vicissitudi-  duin  sc  cl  iii  siia  csscnlia  csse  simplcx  et 

ncin  ncccssarii  csse.  In  qiiaiitiim  vcro  ad-  iiidivisibilc,  iiiliilo  miiius  priiis  poslcrius- 

jacct  cidciii  cnli  prout  cst  scciindiiin  essc  (luc  liaberc  iii  qiianliiin  siiiirn  cssc  non  cst 

suuin  scciiiidum  :  sic   idcm   nunc  varia-  loUiin  simul.  Alia  [)Iura  dc  liac  re  scribit 

tur  secundiiin  esse  prioris  et  [)Ostcrioris,  Udalricus,  qiia?  vel  pra^habila  sentcntiali- 

queinadinodiim  cl  [)rimuiii  ciis  illud  crca-  lcr  sunl,  aiit  iiifra  langcntiir. 

tuin  varialiir  pcr  suoruin  opcriim  vices.  Jnsupcr  Bonavcnlura  :   Dum  quseritur, 

Sicque  a'vuin  principiatuin  ab  ipso,  iiicn-  inqiiil,  an  naliira  angclica  pro[)riam   Iia- 

surans  hoc  cssc  secundum,  cst  mcnsura  bcat  mcnsuram  distinctam  a  lcmpore,  dis- 

habciis  |)riiis  ct  [)Oslcrius.  Qua^  quiim  iion  tingucndum    est   :    qiiia   aut    loqucris   de 

habcant  coiilinuaiis  aliquid,  eo  quod  ncc  mensura  spiritualium  secundum  esse  eo- 

opera  sint  inter  se  continua;  idcirco  vo-  G  rum,  quod   noii  mulatur,  aut  secundum 

cantur  vices  seu  vicissitudines  e.\  quibus  alTecliones.  Si  primo  modo,  sic  mensura- 

non   conslat   aliquid    succcssivum    conti-  tur  angelus  aevo;  si  secundo  modo,  non. 

niium.  sicut   lempiis   conslituitur,  et   sic  Sic  autem  consuevit  ab  antiquis  docto- 

dclicil  a  pcrmanenlia  vcr®  a?teriiitatis.  At-  ribus  responderi  :  Aut  loqueris  dc  diversi- 

que  ob  taclain  similitudincm  icvi  ac  tcm-  tate   in   genere   mensurap,  aut   in  genere 

poris,  Auguslinus  ipsum  a)vum  nominat  entis.  Si  in  genere  mensurae,  sic  oporfet 

tempus,  dicendo  :  Spiritus  crealor  movet  ponere  differentiam  mensurarum  spiritua- 

se  ipsuin  sine  loco  et  tempore;  creatum  lium  et  corruptibilium.  Si  in  genere  entis, 

vero  spiritum,  per  tempus  sine  loco;  cor-  sic  triplex  fuit   opinio.   Una,  quod   sicut 

pus,  per  lempiis  et  lociim.  Nam  addit  ibi-  locus  et  superficies  unum  sunt  et  idem 

dem,  videlicet  octavo  capitulo  super  Ge-  per  essentiam,  differentes  per  comparatio- 
nesim,  quod  per  tempus  moveri,  est  per  D  nem ;  sic  idem  sit  nunc  aivi  ac  temporis, 

affectiones  commutari.  Et  ex  hoc  constat,  sola   comparatione  differens.  Nunc  eniin 

quod   non   sumit  proprie  tempus,  quum  respicit  substantiam  rei;  substantia  vero 

primo  libro  de  Immorlalitate  animee  di-  primi  mobilis  quantum  ad  esse,  est  oin- 

cat  :  Omne  quod  tempore  movetur,  corpus  nino  immobilis,  sed  comparata  ad  situm, 

est.  Nec  taincn  angeli  mulalioni  subdun-  est  mobilis.  Et  primo  modo  mensuratur 

tur  in  contemplatione  Greatoris,  de  cujus  nunc  sevi,  secundo  modo  nunc  temporis  : 

bonitatibus  quanto  plus  sortiuntur,  tanto  ita  quod  idem  est  nunc,  diversimode  com- 

plus  unum  sunt  ac  magis  simplificantur.  paratum ;  quemadmodum  idem  ultimum 

Propter  quod  duodecimo  libro  Gonfessio-  comparatum  ad  corpus  ambiens,  est  su- 

num  loquitur  Augustinus  Deo  de  natura  perficies,  comparatum  vero  ad  corpus  am- 

angelica  :  Pra)  dulcedine  felicissimse  con-  bitum,  est  locus.  Sed  istud  stare  non  va- 


132 


IN   LlBllLM    II   SENTENTIARUM.    —   DIST.    II  ;   QL.F.ST.    11 


let  :  quoiiiam  circa  nlliimnn  corporis  li;e 
duae  com[)aralioncs  non  snnl  incompossi- 
biles;  nunc  vero  lemporis  cl  nnnc  ;cvi 
habent  propriclalcs  incompossibilcs  circa 
idem.  Nempe  ut  asseril  Angnstinus  in  li- 
bro  LXXXIII  Ou.Tslionum,  nunc  a?vi  est 
slabile,  nunc  lemporis  lluxibilc.  Impossi- 
bilc  aulcm  csl  nnnm  cl  idcm  sccnndnm 
idein  simul  movcri  ac  slarc.  —  Ilinc  sc- 
cunda  tcnel  opinio,  qnod  ipsum  nunc  se- 
quitur  essentiam  materia)  priina>  :  sicut 
ergo  materia  in  omnibus  est  eadein  pcr 
essentiam,  dilferens  secnndum  esse;  ita 
nunc  aevi  ac  temporis  idcm  csf  pcr  essen- 
tiam  (non  sicnl  individuum,  sed  instar 
materia'),  differens  per  esse.  Et  isli  dixe- 
runt,  quod  cujuslibct  rci  quiddilas  men- 
sura  eadem  per  essentiam  mensuratur. 
Verum  nec  istud  est  mullum  intclligibilc. 
Qunm  enim  »vum  esse  stabile  el  quietum 
respiciat,  quod  matcria  habet  a  forina  per- 
fecla,  et  ista  mensura  non  rcspiciat  nisi 
esse  actuale  et  modum  essendi  comple- 
tum ;  videtur  quod  aevum  non  possit  ac- 
cipi  ex  parte  materia^,  quidquid  sit  de 
tempore.  Quuin  ergo  modus  durandi  es- 
sentialiler  atque  formaliter  diffcral  hinc 
inde,  sequitur  quod  propria  eliam  mcnsn- 
ra.  —  Tertia  ergo  opinio  esf,  quod  spiri- 
tualia  habent  mensnram  diversam  a  tem- 
pore,  non  soluin  in  genere  mensiira',  sed 
etiam  in  genere  enlis;  nec  solum  in  com- 
paratione,  sed  eliain  secundum  substan- 
tiam  ct  formain. 

Quidquid  antem  sit  de  diversitale  in  ge- 
nere  entis,diversitatem  secundiim  inoduin 
mensura'  nemo  potest  negare,  et  hoc  suf- 
ficit  quaistioni  pr;psenli,  qnia  qua^ritur, 
utrum  spirilualia  habcanl  mcnsuram  di- 
vci'sain  a  cor|)Oralibus.  Ad  quod  dici-ndiim 
quod  imo,  et  illa  secundum  Sanclos  alque 
philosophos,  est  ajternilas  particii^ata  seu 
«vuin.  Qiiuinque  aeternilas  proprie  suma- 
tur  pro  incrcato,  et  jcviim  frcqucnler  ac- 
cipialiir  j)ro  lcmporc,  polcsl  mciisiira  h;pc 
propiio  noininc  a>vilernilas  nunciipari.  Sic- 
que  respoiidciidum  esl,  dum  qiuerilur  de 
mensura  qiia?  respicit  ipsuin  esse  spirilua- 


A  lis  creatura»  immnlabile  alque  perpetuum. 
Si  vcro  qiupraliir  dc  mcnsMra  angclicarum 
affcclionnin,an  sil  divcrsa  a  tempore,  infra 
discnlictur.  Nuncque  conslal,  quod  ;eviler- 
nilas  variationem  affectionum  illarum  non 
mensural,  prout  ad  Orosium  loquitnr  Au- 
guslinus.  .Evuin  quippe  solius  incommu- 
labiiis  cssc  mcnsura  cst.  —  I*ra>tcrea  adver- 
lcnduin,  qiiod  hominis  bcali  seu  glorifica- 
ti  et  angeli  eadem  est  mensura,  videlicet 
«evuin,  quoniam  similem  habenl  moduin 
durandi.   Non    lamen   homo  viator  habet 

B  eamdein  mcnsuram  :  quia  habel  modnm 
essendi  alinin  :  mensura  vcro  non  lantum 
conccrnif  esse,  sed  modum  qiioqiie  essendi. 
Quod  si  qua^ratur,  in  quo  genere  sit 
mensura  angelice  durationis;  dicunt  non- 
iiulli,  quod  noii  sil  quantitas,  nisi  quan- 
lifas  virlutis,  ideoque  non  sit  proprie  in 
genere  qiiantilalis.  Sed  si  vere  mensura 
est,  quomodo  non  est  qiianlitas  vera?  Ilinc 
alii  dicunt,  qiiod  cst  in  gencre  quantilatis 
sicut  principiuni.  Si  famen  qu;pralur  cu- 
jus  sit  principium,  quum  dicat  mensuram 

C  diversam  a  lcmpore.  difficile  erit  assigna- 
rc.  Ideo  sanius  dici  potest,  quod  sicut  tem- 
pus  ponitiir  in  subslantiis  spirilualibus 
quanlnm  ad  affectioncs,  secundum  Angu- 
slinum,  quamvis  consideratio  Philosophi 
ad  illud  non  conscenderit;  sic  et  mensura 
ponitur  differens  specie  a  quanlitatibus 
aliis,  quamvis  de  illa  non  loqualur  Philo- 
sophus,  quoniam  inferiorum  rcrum  inen- 
suras  dclcrmiuare  inlcndil.  Nec  ex  hoc 
ponilur  in  ipso  insufficienlia;  et  si  pone- 
rcfur,  noii  faincn  ob  hoc  esset  a  veritatis 

D  tramite  discedendum.  —  Ila^c  IJonaventura. 
Pra'tcrca  siiper  liis  scribil  qua^dam  in 
suis  Qiiodlibclis  Ilenriciis.  Nono  cqnidem 
Qnodlibclo,  qiuestione  seplima,  qiucrit,  an 
«vum  sit  subslanlia  vel  accidcus.  Uespon- 
det  :  Quum  a>vuin  sif  mensura,  oportet 
inodos  mensurarum  videre,  cl  per  hoc  ex 
comparalione  a>vi  ad  alias  mcnsuras  pa- 
tcbit  pro  parlc  cujiismodi  mcnsnra  sil. 

Ifaqiic  in  (|ualibcl  rc  aclualilcr  cxsislcn- 
te,  duo  considcrantnr,  vidclicct  ejus  essen- 
lia  cl  ex)?islenlia;  cl  sccuudum  ufrnmque 


AN   .r.VLM    MKNSrHA    Sir   A.N(ii;i.OIU  M  133 

corn^spondcl  ci  inciisiira.  Kx   parlr   iiaiii- .\  liip,  iiiio  soliim  csl  dc  ralioiic  mciisuraruin 

quo  ossciiliii'   Dci,   mcnsura  cjiis  csl    im-  ici    ralioiK^    siii    cssc,   ciijiis    mcnsura  cst 

inciisilas,  qmv  sola  ralionc  (liircil  a  diviiiii  diiialio  in  css(\(!l  divcrsiricjilur  secundiim 

("sscnlia.  —  Porro  iii  csscnlia  crciiliiriP  csl  divcrsiim  inodiim  diiriuidi  iii  csst'  :  cshpic 

diiplc.v    ralio    iiiciisiir;ii   :   iiiiii,   sccnndum  in  Iriplici  j^cncrc.  Msl  cniiii  duralio  abs- 

(piod  csl  csscnlia  simplicilcr ;  alio  inodo,  (pic  oiiiiii   variahilil.ilc  :  (pup  est  Dci,  ct 

sccnudiim  (piod  csl  cxlonsa  sou  mullipli-  vocalur   aHcrnilas.   (Jiurdam  voro   csl  va- 

cala  [)cr  |)arlcs.  Primo  iiiodo  (puidibcl  crc-  riabilis  sccunduin  conlrarias  disposiliones, 

aliira  dii[)liccin   lial)cl    mcnsiiram  :  unain  cl  dicitiir  lempus  :  q\uv  osl  per  se  inensu- 

inlra,  (|iiiP  cst  limilalio  in  gradii  cssenliie  ra  moliis,  cl  iion  allerins  nisi  in  quanlum 

scii  natur;e;  aliain  cxlra,  id  ([iiod  csl  [)ri-  miilabile  cst  secundiiin  contrarius  dis[)0- 

inuin,  verissimiim  al(]uc  digiiissimum  ens  siliones  in  essc.  Terlia  duralio  esl  (pia3  est 

in  genere  suo.  Uuiversalilcr  quoque  (pioad  B  variabilis  secundum  contradiclorias  dispo- 

res  oinniuin   generum,   id  (jiiod   est   pri-  sitiones  diimtaxat,  et  est  dnplex.  Quaedam 

mum  ens  simplieiter,  quod  est  divina  sub-  Iransiens,  qua?  non  est  mensnra  nisi  ejus 

slantia,  cst   per  se  nniversorum   inensura  quod  cst  medium  infer  terininos  varialio- 

secunduin  qnod  est  ex  sc  qnid  absoluliim,  nis  :  cujusmodi  est   inslans,  qiiod  est  per 

ct  non   in   qiiantuin   habel  respcclum  ad  se  inensiira  subit;e  mutationis,  alque  ipsi- 

creaturam,  nisi  quia   creatum   habet   re-  us   rci    mutabilis    in  qnantiiin  est  subje- 

spectuin  ad  ipsam,  quatcnus  ex  hoc  quod  ctuin  talis  mutationis.  Qua^dam  vero  ma- 

creatura  habet  respectum  ad  Deum,  ratio-  nens,  quae  est  mensura  esse  rei  manentis 

nes  [)erfectionales  considcrentur  in  ipso  :  in  esse  post  non  esse,   in  quantum    ma- 

qnemadmodum  aliqui  dicuiit,  (juod  ratio-  nens,  tainen  possibilis  cadere  in  non  esse, 

nes  altributalcs  iion  ponantur  in  Deo  nisi  si  sibi  ipsi  relinqualur  :  quod  est  simplici- 

quia  per  intellectum  creaturse  secundnm  C  ter  mensura  fixa  et  stans  absque  innova- 

correspondentiam   horum  qute  Deo  attri-  tione  et  successione,  sicut  et  esse  cujus 

bnuntur,  referuntnr  ad  Deum,  ut  quantum  mensura  est.  —  Si  autem  objiciatur,  quia 

ad  hoc,  contrario  modo  considerentur  ra-  secundum  Philosophum  deciino  Mefaphy- 

tiones  ideales  et  rafiones  perfectionales  :  sicao,  mensura  est  unigenea  suo  mensura- 

ideales  efenim  consideranfur  in  Deo  non  fo,  ergo  sicut  angelus  esf  substantia,  ita 

ex  hoc  quod   creatura\  habent  ad   Deum  et  apvuin  ejus  mensura;  dicendum,  quod 

referri,  sed  econfrario.   Denique  in   pra-  aucforitas  illa  est  intelligenda  de  mensura 

tactis  modis  mensurarum  nulla  cadif  ac-  exfrinseca,  convenienfe  rei  ratione  essen- 

cidentalilas,    nulloque    horum    modorum  tiae  suao  simpliciter,  prout  in  omni  genere 

spvum  mensura  est.  —  Considerando  au-  primum  esf  mensura  sequentium  :  quod 

tem  mensuram  essentiao  ut  esf  extensa,sic  enim  est  sicut  mensura  subsfantiae,  sub- 
ejus  mensura  quanfifas  est  confinua,  sub  D  sfantia  esf.  —  Haec  Henricus. 

cujus  partibus  parfes  substantiae  maferia-  Porro  hsoc  rationabiliter   posita  Scotus 

lis  exfensae  sunt  et  confenfa)  :  atque  per  more  solifo  impugnat  et  expugnare  cona- 

quantifatem  isfam  accidenfalem  intrinse-  tur,  sic  arguendo  :  Videtur  Henricus  con- 

cam  convenif  subsfanfiae  corporali  quan-  fradicere   sibi    ipsi,   quia   expresse   dicit, 

tifas  dimensionalis  extrinseca,  qiiae  dicitur  quod  angeli  esse  habet  terminari,  et  quod 

locus,  et  siinplicifer  accidens  esf ;  prout  avum    potest  in  quolibet  insfanti,  quan- 

autem  multiplicafa  esf,  accidit  substanfiis  tuin  est  ex  se,  deficere.  Ergo  si  illud  sevi- 

materialibus  numerus.  Nec  adhuc  de  na-  ternum    habeat  formaliter  esse  cum    illo 

tura   et   rafione   falium    mensurarum   est  nunc,  hoc  non  potest  esse  secundum  illud 

aevuin  :  ideo  nihil  est  in  re  perfinens  per  esse,  qiioniam  illud  esse  habuit  ferminari 

se  ad  rei  essenfiam  ratione  ipsius  essen-  cum  illo  nunc  :  ergo  oporfef  ut  vel  alio 


134 


IN   LIBRIM   II   SENTENTIAniM.    —   DIST.    II  ;    Ql.EST.    II 


esse  sit  cnm   socniulo  nnnc,  vel  eodcm 
itcrnm  posilo. 

Vernm  ista  objecfio  impertinens  et  pnc- 
rilis  censetnr,  nec  secnndnm  mcntem  1)0- 
cforis  solonnis  procedil.  Ipsc  enim,  nf  rx 
prteindncfis  ejns  eloqniis  elncescit,  airir- 
mat  esse  angeli  ferminari  non  dnrafione 
aut  desitione,  sed  intrinseco  gradn  sn{c 
pcrfectionis  sp(»cific;e,  sicnf  cf  cjns  essen- 
tia  ct  omnis  cnlis  creali  nahiia  limilalnr 
Sap. \i,i\.&c  lcrminalnr.  (pinm  onniia  in  nnmcro  cl 
pondere  cl  mcnsnra  sint  conslilnfa.  Idcm 
igifnr  pcrmancl  esse  snbsfanfiale  angeli, 
nec  desinit  neqne  repcfitur;  niliilo  minns 
omni  inslanli  ct  momcnto  pofcsf  deficere, 
sicnt  ef  qntTlibcf  cntifas  crcala  dependens, 
si  manufcnenfia  snpcrgloriosi  Crcaforis 
eesset  cf  absfrahatnr  ab  ea  :  qua"  duo  sfanl 
simul,  nt  pafnit. 

Amplius  de  a?vo  scribit  hic  Scotus,  qna^- 
slione  qna  quferif,  ntrnm  in  angclo  actna- 
liter  cxsisfcnte  nccesse  sit  ponere  aliquid 
mensurans  exsistenfiam  ejus  scu  dnrafio- 
nem  exsistenti»  ejns,  rcaliler  alind  ab 
exsistenfia  ejus  :  Mensnrare,  est  quanfifa- 
tem  ignoratam  cerlificare  per  qnamdam 
magis  notam.  Qua'  cerlificalio  aliquando 
fieri  potest  per  qnantifalem  exsistenlem 
in  re  vel  in  imaginatione  :  qucmadmodnm 
artifex  expertns  per  quanlifalem  qnam  in 
sua  habet  imaginatione  mensurat  quan- 
titatem  quamcnmqne  sibi  occurrentem. 
Quandoque  fieri  potest  per  quanlifalcm 
aliquam  exsistentem  in  re  :  et  hoc  tripli- 
cilcr.  Primo,  pcr  excedentem,  sicqne  cer- 
tificalnr  inlcllcctus  de  quanlilate  minori 
per  accessnm  ejus  ad  majorem,  ant  per 
recessum  ab  ea  :  et  sic  ponifnr  mensnra 
in  quiddilatibus  rcrnm.  Ila^cque  mensnra 
est  perfectior  mensurato,  qna:!  et  mensu- 
ralo  nofior  naluraliter  esse  debet  :  sicut 
albedo  ponilnr  mcnsnra  in  genere  colo- 
rnm,  et  est  prima  nuMisura  in  gencre  illo. 
Secundo,  per  quanlilatem  excessam  :  qno- 
niam  quantilas  nola  minor  est,  et  j)ars 
qnantitalis  majoris  ignolje,  el  tnnc  qnan- 
tilas  minor  jx-r  siii  rcpliralioncm  mcnsn- 
ral  illud  tolnm  quod  dicilur  majus.  Siccpic 


A  minor  motus  potest  esse  mensura  majoris 
ex  rei  natnra.  Tcrlio  mensnralnr  qnantitas 
ignola  per  aliam  qnantifafcm  notam,  dis- 
tincfam.  sibi  «Tqualcm  :  qnod  fif  pcr  ap- 
plicationcm  snpcrijosifioncmve  sni. —  Ifa- 
qne  dico.  qnod  in  aclnali  exsislentia  angeli 
non  oporlct  qna»rere  mensnram  aliqnam 
intrinsecam  aliam  a  natnra  ipsius  rci  : 
quoniam  nihil  aliud  rcaliler  ibi  est  a  na- 
Inra  rci  mcnsurala';  mciisnra  anlcm  ex 
natnra  rci  alind  csl  a  mcnsuralo.  Et  con- 
slal,  quod  si  poncretnr  in  angelo  aliqua 

B  mensnra,  non  poncretnr  ibi  nisi  hoc  tertio 
modo  :  neque  enim  esset  excedens  neque 
excessa,  sed  a^qnalis.  Neque  exsistentia 
ista  videtnr  posse  csse  mcnsura  sni  ipsins, 
sicnt  in  aliis  qnanlifas  nt  distincle  cogni- 
ta,  pofcst  esse  mensnra  sui  ipsins  secun- 
dum  parfes  snas  confuse  cognitas.  Non 
ifa  est  hic,  qnum  ista  exsistentia  sit  indi- 
visibilis  :  idcirco  nequeunt  partes  ejus 
confnse  concipi  in  se,  qnia  non  habct  par- 
fes  simplicifer.  Ergo  non  esf  necesse  in 
angclo  exsistente  ponere  alind  ab  actuali 

C  exsistentia  ejus,  qnod  sit  mensura  actualis 
exsistenfia^  sna?  :  ct  qnnm  non  sif  ponen- 
da  pluralifas  sine  necessifafe,  nec  hic  sit 
necessilas  poncre  eam.  non  videtur  hic 
esse  ponenda.  Non  solnm  anlcm  non  est 
necesse  ponere  absolnluin  aliquid  pro 
mensnra,  sed  nec  aliquam  relationem  : 
qnia  non  csf  necesse  aliam  relationem  ali- 
quam  hic  ponere  quam  islam  qua»  est  ad 
causam  cfficienfem,  et  ista  relatio  non  est 
aliud  a  fundamcnfo.  ut  probatnm  est  ante.  p.  nsD". 
Ilipc  Scotns. 

D  Innotescit  itaqnc,quod  Scotns  dicit  a^vum 
non  esse  mensuram  distincfam  ab  exsi- 
stentia  angcli.  Ad  cujus  rcprobationem 
reor  snfficere,  quod  tof  pr;eclari  doctores 
jam  allcgati  concordifer  tcncnt  alqnc  ido- 
ncc  probant  oi^posifnm.  Vidcfnr  quoqne 
impingcre  jnxfa  pneinducfam  rccilalio- 
nein  Richardi,  in  excommnnicatnm  arli- 
culnm,  quod  lciupns  et  a^vnm  non  dicant 
aliquid  exlra  aniinam  :  nisi  excusctur  per 
hoc  qiiod  dicil  annin  cssc  ipsain  cxsisten- 
liain  a^vilcrni. 


AiN   .F.VIM   MKNSniA   SIT   ANCiKr.OnrM  435 

Tnstipcr  dc  jipliTiiilalc,  cTVO   cI    lcinpo-  A  liiiclas,  salis    insiniian'   vidcliir.   Dc   .tvo 

rc,   scribil   dirriisc  (iiiillcimiis   l*arisiciisis  lamcn   iion   lo(piihir  ahsoinic. 
primo   do    rnivcrso.   I)c   (piijnis    hrcvilcr 

langain    :    Opinali   (in([iiil)   siiiil    (piidain  i\nn(;  ciiicidandnm,  An  iinnin  sil  ioviiin 

aMcrnilalcm    non    aliiid    cssc    in    csscnlia  omninin  anilcrnornm. 

(]nam  lcm|)ns.  liidc  cl  dcrinicniiil  lcinpiis  !>]!  circa  hoc  loipiiliir  Tliomas  :  Poncndo 

esso    parlcin    aMcrnilalis.    VA   isli    rncrnnl  iinilalcm  jpvi,  oporlcl  cain  invesligarc  ad 

Ilalici  :  s(>ciiiidnm  (pios  non  dilTcrl   lcin-  simililndincm   lcin|)oris,   ciijns  cansa   Iri- 

piis  ah  aMcrnilalc  iiisi  sicnl  loliim  a  parlc  plicitcr  assi<i;iialnr.  (jnidain  clcnim  dicnnt, 

sna,  ct  siciit  inajns  lcmpiis  a  miiiori  ;  cl  ((iiod  (pinin   lcmpns  sit  nnmcriis    motns, 

sicnt   anlc  a^tcrnilalcm   nihil   liiil   cssevc  hinc  sicnt  eodcin  denario  nnmcranliir  de- 

poliiil,   ila   ncc  anlc   lolnin   lcmpiis.   Scd  ccin    can(!s  ct  dcccm  cqni,   ila  idem  est 

hoc   slarc    noii   valcl.   .Etcrnilas   namqiie  B  lcmpiis    qno    nnmeranlnr   oinnes    motiis. 

iin|)artihilis   est  seciinduin    priiis   et    po-  S(mI    hoc    iin[)rohat    Commcnlator    qnarlo 

stcrins,  qnnm  ess(^  aMcriiilalis  sit  pcrina-  Physicornm  :  qnoniain  nnilas  nnmcri  di- 

nens  :  iino  ipsa  tcternilas   inlcrminahilis  vcrsoriim  nnmcralornin  non  est  nisi  uni- 

permanentia   est.  Permanentia   aiilem   et  tas  nnmeri  malheinatice  sumpti;  tempus 

flnxihililas  contraria  suiil.  Ergo  nil  fluxus  aulem  non  (^st  quid   inathematicum,  sed 

nihilqiie  fliiens  est  in  .soternilale  :  idcirco  naturale.    Pra'lerea,    omnia    mathematica 

nec  prins  ncque  postcrins  sunl  in  ea.  Quid  inulti[)]icantur   secundiim   esse  qiiod    ha- 

enim  est  leinpns,  nisi  flucns  esse  et  nulla-  bcnt  in  rehus  :  siciit  non  est  realiter  ea- 

teniis  permanens  ?  Non  crgo  sunt  unum,  dein  linea  in  cupro  et  ligno.  Ideo  seque- 

nec  unum  pars  est  alterius.  —  Pra^terea  retur,  quod    tempus   secundum   esse  seu 

mirum   videtur,  quod    intt>r   fortissimum  realifer  numeraretur  ad  numerum  motu- 

esse  aeternilatis  et  debilissimum  esse  tem-  G  uin,  essentque  simpliciter  tempora  plura, 

poris,  medium  non  est,  ut  apparet.  Illud  unnm  tantum  in  iinaginatione  seu  ahstra- 

nainque    aut   esset   fluens   tolaliler   sicut  ctione. — Alii  dixerunt,quod  quum  tempus 

teinpus,  aut  totaliter  perinanens  ut  aeter-  sit  mensiira  variationis,  et  omnis  variatio 

nitas,    et   neutro   horum    modorum   esset  est  ex  potentialitate  materia?,  ideo  tempus 

mediuin;  aut  partiin  fluens  partimque  per-  est  unum  ab  unitate  inaterise.  Sed  hoc  non 

manens,  et  hoc  non  esset  unuin,  sed  quid  est  verum.  Tempus  namque  non  mensurat 

ex  seternitate  et  teinpore  aggregatuin.Quod  variationem  in  potentia,  sed  variationem 

si  quis   dixerit,  qiiia   horizon   a}teriiilalis  in  actu  :  actiis  autem  variationis  in  ma- 

ac  leinporis  qiiein  ponunt  philosophi,  est  teria  non  est  uiius  tanlum,  sed   plures  ; 

medium,  quia   utrique   communicat,  ncc  sed  priina  tanluin  polentia  ad  variationem 

aliud  est  quam  perpeluilas,  qua?  pcr  in-  est  una.  Veruintamen  etiain   hoc  non  est 

ceptionem  videtur  coininunicare  cum  tem-  D  per  se  notum,  iino  [)otius  forsan  falsum, 

pore,  et  per  indesinibilitatem  cum  a)lerni-  quod  omniuin  mobilium  sit  una  materia. 

tate  :  propler  qu»  duo  dixit  Philosophus  Insuper,   tempus  quiim   sit  nuinerus,  de 

ipsum  esse  horizontem  »ternitalis  ac  tein-  necessilate  respicit  aliquain  multitudinem 

poris,  et  post  a^ternifatem  ac  supra  tem-  numeratam.  Iii  priina  vero  materia  secun- 

pus,  etc.  dum  essentiam  non  est  aliqua  multitudo, 

Hanc  materiam  prosequitnr  Giiillelmus  sed  solum  secundum  esse,  id  est,  secun- 

diffuse,  et  qualiter  ffiternum  et  sevum  ac  duin  actualem  et  realein  exsistentiam  ejus, 

tempus,  sseculum  quoque  et  perpetuitas,  seu  per  respectum  ad  durationem  et  ope- 

variis  inodis  accipiantur,  ostendit.  .Evuin  rationein ;  atque  secundum  hoc  esse  non 

quoque  seu  perpetuum  attrihuit  angclis,  est  una  in  plurihiis.  Unde  nec  tempus  cor- 

ipsasque  mensuras  a  mensuratis  essc  dis-  respondet  materiffi  secundum  ejus  essen- 


136  IN   LIBRLM   II   SEiNTENTIARUM.   —   DIST.    II  ;   Ql^EST.    II 

tiam,  sed  sohim  secundmn  esse  ipsius  :  A  qui   corruit,  non   sequitur  quod   angelus 

secundnin  (iiiod  varialnr  ix-r  motnm.  Id-  beatns  mcnsnretnr  ad  a^vnm  diaboli.  sed 

circoe.x  nnilale  inalcria»  nnllo  modo  polesl  econlra.  —  Ha'c  Tliomas  in  Scripto. 

esse  tempus  nnnin.  —  Idcirco  dicendnm  At  vero  in  j^rima  parte  Snmnne,  qucB- 

cum    Commentatore    qnarlo    IMiysicorum,  stione  deciina,  addit  :  Qnidam  assignant    art.  c. 

quod  tenipus  est  iinuiii  ab  nnitate  motns  causam  nnitalis  temporis  ex  unitate  a?ter- 

primi  mobilis.  Tcinpns  qnippe  compara-  nitalis,  qna;  est  principium  omnis  duratio- 

Inr  ad  illnin  inolnin  non  lanlnin  nl  m(Mi-  nis.  Sicqne  omnes  dnraliones  snnt  nnum. 

sura  ad  mensnralnm,  sicnt  ad  alios  inotns,  si  attendatiir  eartiin  principium.  sen  per 

sed  etiam  sicut    accidens   ad  snbjectum,  respectum  ad  illnd;  plures  vero  sunt,  si 

quod  ponitur  in  definitione  ipsius  :  a  qno  consideretur  eornm  diversitas  qujp  dnra- 

unitatem  mnltiludinemque  sortitnr.  Nain  tionem  recipinnt  ex  influxu  primi  prin- 
primo  mensurat  motnm  diurnnm,  et  per  B  cipii.  Verum  islud  non  sufficit.  qiioniam 

illnm  ceteros  omnes.Ouemadnioduin  enim  ea  qu;r  snnt  nnuin  principio  aut  subjecto, 

decimo  Metaphysictr  dicitur,   nnnmquod-  prspsertim  reinolo,   non  snnt   unnin  siin- 

que  mensuralnr  per  primum  et  minimum  pliciter,  sed  sccundnm  quid.  —  Pi\Tterea 

sui  generis. Conformiter  dicendum  de  a?vo,  de   snbstantiis    spiritualibus    duplex    fuit 

quod   sit  unuin   ab  nnilate  simplicissimi  opinio.  Una,  qnod  omnes  processernnt  a 

esse  aeviternornm,  quornm  nnuin  oportet  Deo  in  qnadain  a^qualilale,  uniusque  spe- 

esse  simplicius  alio,  ut  infra  probabilnr.  ciei  specialissimap,  ut  Origenes  dixit ;  vel 

Si  autem  objiciatur,  qnod  mensura  ninl-  saltem  multa>  earnin,  secundum  quosdam. 

tiplicatur  juxta  mnllitudinem  mensurato-  Alia,  qnod    profluxerunt   a   Deo   quodain 

rum.  —  Rursus,  priinus  et  sninmus  ange-  gradu  et  ordine  :  quod  S.  Dionysins  sen- 

lus  creditur  cecidisse   et  factus  diabolns  sisse  videlur,  qui    dicit  decimo   capitulo 
pessimus  :  ergo  juxta  nunc  dicta,  esse  oin-  C  Coelestis  hierarchia^,  qnod  inter  spirituales 

nium   angelorum    sanctorum   mensuratur  substantias  sunt  prinur,  media»  et  ultimfe, 

ad  a»vum  diaboli  tam  maligni.  etiain  in  uno  ehoro  seu  ordine  angelornm. 

Respondendum  ad  priinum,  quod  men-  Itaque  secundiim  primain  opinionem  di- 

sura  est  duplex.  Una  inlrinseca,  quae  est  cere  oportet,  quod  plura  sunt  i-pva,  sicut 

in  mensurato  quemadmodnm  accidens  in  snnt   plura  a^viterna  prima  spqnalia.   Sed 

subjecto.  Et  h«c  multiplicatur  juxta  mul-  secnndum  aliam  est  dicendum,  qnod  sit 

tifudinem  mensurati  :  sicut  plures   sunt  unuin  {evuin,  sicut  ostensum  est. — Inter- 

linea?  qna>  mensurant  longitndinem  plnri-  dnm  qnoqne  accipifnr  a^vuin  pro  sa^cnlo, 

um  ffiqualinm  corporum.  Alia  esf  mensura  quod  est  durafionis  alicujus  rei  periodus  : 

exlrinseca  :  qnam  non  oportet  multiplica-  el  ita  dicunlur  inulta  leva.  Sicque  in  apo- 

ri  secundum  mulliplicationem  mensuralo-  cryphis  Esdra>  habetur  :  Majestas  et  pote-  iiiiiWr.iv, 
rum,  sed  est  in  uno  sicul  in  subjeclo  ad  D  stas  ffvorum  est  apud  te,  Domine.  Hacc  ^' 

quod  multa  mensurantur,  ut  inulti  panni  idein  in  Summa. 

longitudine  nln»  unins.  Sicque  multi  ino-  Amplius,  Petrus  posilionem  hanc  Tho- 

tus  mensurantnr  ad  numeruin  nniiis  pri-  ma^  plene  hic  recifaf.  Qna  recifafa,  inox 

mi  inolus,(pii  numerus  est  teinpus;  inulla  addil  :  Unuin  est  jrvnin.  Cujns  siibjectuin 

quoque  permanenfia   ad    unitatem    unius  quidam  dicunt  esse  angelum  iirimum,  Deo 

permanentis,  quod  est  sevum.  —  Ad  aliud,  in    habiludine    magis    propinquum.    Sed 

quod  quum  a?vum  sit  parlicipatio  a^lerni-  (puim  ille  nullain  universalem  habeat  ra- 

tatis,  qnanto  pliis  aliquid  est  in  parficipa-  tionein  respectu  aliorum,  aliis  convenien- 

tione  sternitafis,  faiifo  per  priiis  inensii-  lius  esse  videlur.  qiiod  siciil  primnin  sub- 

rafur  a>vo:  quiiinque  angelus  bealus  magis  jecluin  temporis  est  priinum  mobilcquod 

sil  in  participatione  a;ternilatis  qnain  ille  est  oinnium  regula  motuum,  sic  primum 


AN   -EVUM   MENSLIHA    SU    ANGELOUUM 


137 


siihjcclimi  iv\'\  sil  piimum  immobilc,  id 
csl  ccvluin  cinpyrcum,  quod  csf  coulincn- 
lia  omiiiuui  crcaluranim.  iil  csl  oiniiium 
visihiiiiiin  cl   iiivisil)iiiiiiii. 

Qiucril  (|iiO(|iic  Pclriis  liic,  aii  sit  alia 
mcnsiira  crcala  praMcr  lcmpiis  cl  aniiin. 
Ucs|)on(lcl  :  Tciu|)iis  miiilipliciici'  siiiui- 
liir.  IMiiiio  ('ommiiuissimc,  pro  incnsiira 
ciijiisciiiiKpic  miilalionis.sivc  acliialis,sivc 
])()ssil)ilis  soliiin.  Sicipic  accipiliir  (puiiu 
iliciliir  uuuin  dc  (pialuor  concrcalis,  id  csl 
coa>qiucvis  :  sic  cniin  coinplcclilur  a'vuiu. 
Sccuudo  siimilur  luiuiis  coinmunilcr,  pro 
nicnsnra  ciijiislihcl  actualis  inulalionis,  si- 
vc  sil  siihita,  sive  succcssiva.  Sicipic  Dcus 
dicitur  cn'piss(>  Dominus  cssc  cx  lciupon!. 
Tcrlio  propric,  pro  incusura  cujuscnmqiK! 
actiialis  miitationis  successiva>,  sive  conli- 
nua',  sive  non.  Kt  ila  secundum  qiiosdam 
asserit  Aiigusliuus,  quod  Dcus  movet  cre- 
aliiram  spiritualem  per  tempiis.  Quarto 
j)ropriissime,  pro  mcnsiira  mutaliouis  ac- 
tiialis  successiv;r,continua>,  et  pricler  tein- 
pus.  Sic  suinplum,  est  mensura  alia  qiia 
mensnranlur  aflectiones  angelorum,et  qua 
mensurahuntur  variationes  qua;  erunt  post 
fiualc  jndicium,  qiioniam  tunc  cessabit 
hoc  tempus.  —  Ha^c  Petriis. 

Qui  itcrum  quaerit,  utrum  a?vum  incepit 
ante  teinpus.  Respoudet  :  Secundum  An- 
giistinum  duodecimo  Confessionum,  alte- 
rum  altero  dicitur  prius  quatuor  modis, 
videlicet  :  aBternitate,  sicut  Dens  cuncta 
pra^cedit;  tempore,  ut  flos  fructum;  ele- 
ctione  seu  dignitate,  ut  fructus  florem ; 
origine,  quemadmodum  sonus  cantum.  Di- 
co  ergo,  quod  sevuin  praecedit  tempus  pro- 
prie  sumptum,  dignitate  seu  electione,  et 
duratione  :  quouiam  tempus  illud  non  fuit 
a  principio  creatiouis,  sed  a  motu  primi 
mobilis.  Tempus  vero  acceptum  commu- 
niter  pro  mensura  cujuscumque  actiialis 
mulationis  pracessit  mensura  quse,  dicitur 


aevum,  dignitate,  non  duratione. 


Heec 


ille.  Procedit  autem  ista  responsio  secun- 
dum  positionem  dicentium  opera  sex  die- 
rum  facla  per  temporis  intervalla.  Porro 
secundum  Augustinum,  tempus  propriis- 


A  simc  sumpliiiii  cl  a>viiin  simiil  diiralione 
fiicriinl. 

Uichardiis  dciiiiim  iii  liac  (pia>stiou(^  pa- 
riiinpcr  ah  indiictis  vidctiir  icccdcrc,  di- 
cciis  :  Xon  sic  polcst  dici  iiiiuiii  a-viim 
oiniiiuin  a'vil(M'noruin,sicnt  iinum  t('iii|)iis 
oiiiiiiiiiu  tcm])()raliiiiii,  (]uainvis  oinnium 
a>viternoruin,  sallciu  s])irilualiiiin,  valcat 
ali(]iio  inodo  dici  iiuiiiii  a-viiin.  Xaiii  jiixla 
])ra>liahita,  tcmjms  esl  conliniialio  iiiotus  i>.  szhc. 
iiiimcrala  ah  aiiiiua,  (]ua  (inotu  in(;dianlc, 
ciijiis  ])assio  est  l(;in])us)  mensurat  aniina 

B  diiraliones  inoluuin  alioruin.Mcnsnrare  au- 
tcin  duralionem  uniiis  inolus  j^cr  aliiiiu, 
est  cx  comj^araliouc  luoliis  uniiis  ad  alte- 
rnin  ccrlificaii  dc  duralioiie  allcriiis  mo- 
tiis  :  qiieinadmoduin  mcnsuran^  ])aiiuiim 
pcr  uliiam,  est  ex  comparatione  quanlila- 
tis  panni  ad  qiiantitatein  ulna;  certificari 
de  paniii  illius  quanlifate.  Major  vero  cer- 
titudo  hahetiir  de  re  per  causam  quam 
per  effectum,  atque  per  simplex  qiiain 
per  compositum.  Hinc  unitas  ccrtior  cst 
mensura  quam  numerus.Certiludo  quoque 

G  acquiritur  de  minus  noto  per  magis  no- 
tuin.  Motus  autem  primi  mohilis  manife- 
ste  nohis  noti  (quod  dico  propfer  nonum 
orhem),  inter  omnes  alios  motus  nobis 
manifeste  cognitos  plus  habet  de  caiisali- 
tale  respectu  inotuum  inferiorum.Est  item 
simplicior,  qiioniam  regularissimus,  et  mo- 
hile  illud  in  minori  mora  plus  transit  de 
spatio  quam  aliquod  corpus  inferius.  Est 
efiam  notior  nobis  ex  parte  sui,  oh  ma- 
jorein  sui  simplicitatem,  et  per  compa- 
rationem    ad   nos,  propter   sensibililafem 

D  distinctionum  signorum  quee  in  ipso  con- 
sistunt,  per  quam  ab  hominihus  certius 
universaliusqiie  cognoscitur.  Ideo  sola  con- 
tinuatio  motiis  illius  ut  numerata  ah  ani- 
ma,  plene  hahet  rationem  mensurae  respe- 
ctii  moliium  aliorum  :  ideo  sola  est  tempus 
propriissime  dictum.  Hinc  loquitur  Avi- 
cenna  in  suo  lihro  Physicorum  :  Non  opor- 
tet  ut  unumquemqiie  motum  comitetur 
per  se  proprium  teinpus,  nec  ut  quidquid 
mensurat  aliqiiid  sit  accidens  illi. 

Porro  nullius  seviterni  esse,  hahct  cau- 


138 


IN   LIBRIM   II   SENTENTIARIM.    —   DIST.    II  ;   QU.EST.    II 


salitalcm  ad  alia  .Tpvilenia,  qiium  omnia 
illa  siul  a  Dco  immodialo  crcala  :  idco 
milliiis  ipvilcnii  diiratio  lam  plciu'  liabcl 
ralioiicm  mciisiirip  rcspcclu  diiralioiiis  ali- 
oriim  .Tvilcniorum,  sicut  de  molii  jam 
diclum  esl.  Verumlamcn,  qiioniam  inlcr 
apvilenia  esl  iiniim  cujus  nalurale  esse 
aclualius  alque  simplicius  est  natiirali  es- 
se  alicujus  alleriiis  ;pvilerni.  ct  angcli 
natiirali  cogiiilionc  sciuul  ipsum  lcnere 
summiim  gradum  inter  .Tviterna,  ac  com- 
parando  esse  suiiin  ad  cssc  illiiis  m<igis 
cognoscunt  quem  habcanl  gradiim  essen- 
di  inter  apviterna  quaiiliim  ad  naliiralia 
sua;  idcirco  diiratio  illiiis  nobilissimi  a^vi- 
terni  ad  inlcllcctum  rclata,  quodammodo 
habet  rationem  incnsur.T,  qiiamvis  non 
plenam  respectu  cujiislibet  acliialis  exsi- 
stentiap  creal»  unilormiler  se  habentis.  Et 
isfa  mensura  dicitur  jpvuiu.  —  Si  autem 
objicialiir,  qiiod  summiis  angcloriim  ceci- 
dcrit,  sicque  esse  angelonim  sanctorum 
mensurareliir  per  esse  illius;  respondcnt 
quidam,  uon  esse  inconveniens  quod  om- 
nes  angeli  alii  iiatiirali  cognilione  com- 
parando  suiim  esse  nalurale  ad  nalurale 
esse  illius,  magis  cognoscanl  qiicm  gra- 
dum  essendi  quilibcl  corum  lcncal  in  or- 
dine  enlium  creatoriim  :  quoniam  natii- 
ralia  illius  angeli  non  sunt  ei  per  casum 
Dc  Diviii.  ablala,  secundum  Dioiiysium  ;  ideo  natu- 
rale  esse  ipsius  nobilius  remanet  naturali 
esse  ceterorum.  Nihilo  ininus  angeli  sancli 
supernaliirali  cognitioiie  adspicicndo  esse 
diviuum  el  se  in  comparatioiie  ad  illud, 
certo  sciunt.  quem  habeanl  graduiii  in  or- 
dine  rcrum,  lam  quoad  esse  naturffi  quam 
qiioad  esse  gloria?.  —  lliec  Richardus. 

Videtur  autem  in  his  responsio  Thomm 
conveuientior  esse,  quia  de  ralione  meu- 
sur»  durationis,  de  qua  niinc  sermo,  non 
est  ut  sil  caiisa  esse  meusuralorum.  Xam 
et  tempiis  mensura  esl  tcmporaliiim  rc- 
rum,  iioii  [)roprie  caiisa,  imo  potius  radix 
qiiipdam  desincndi  iib  csse,  juxla  illiid  : 
Diniiia  qiiiP  siinl  iii  lcmporc.  Icmi^orc  la- 
biiiiliir  cl  labcsciiiil.  Kt  siciil  in  iibro  Scx 
priucipiorum  habclur,  quando  est  infeclio 


A  qiiiedam  iu  rc  leinporali  cx  adjacentia 
tcmporis  derclicta.  Alilcr  quoque  sumilur 
mcnsiira  dum  primiim  in  unoqiioquc  ge- 
ncrc  perhibctiir  mcnsiira  sccuudonim,  et 
dtim  ipvuin  el  lciii|)iis  dicunlur  mensurap 
duraliouis  rerum.  ul  constat  cx  inlrodu-  p  ruc. 
clis  :  (piod  lamcn  Richardus  in  verbis  suis 
jam  habilis  non  videtur  pensasse. 

.\lbcrtus  dcmiim  in  libro  dc  IV  Co- 
.Tqiiapvis,  pnpdiclis  concordal  :  Potest  (in- 
qiiiens)  dici,  quod  »vum  sit  in  uno  sic- 
ut  lempiis  atque  apternitas.  In  rediictione 

B  enim  mensuralorum  ad  inensiiram.  non 
allendiliir  ratio  causie  neqiie  carentia  ter- 
miui.  scd  simplicior  et  nolior  qiiantilas. 
El  hoc  cvidcnlcr  palcl  in  rcduclionc  gra- 
norum  ad  modium.el  in  rcdiictione  massap 
ad  faclionem,  in  aliis  quoque  similiter  : 
iii  qiiibus  non  altendiliir  in  primo  men- 
siirante  nisi  simplicior  ac  notior  quanti- 
tas.  qiia^  iit  aliqiiota  sc  habcl  ad  totiim 
mcnsuralum.  (Jiiumquc  lalia  sit  invcnire 
in  .Tvilcrnis  (non  cnim  unum  .Tvilcruum 
infinite  excedit  aliud  iii  simplicitate),  pa- 

C  tet  qiiod  reduciintiir  ad  aliquod  unum  in 
suo  genere  primum  mensurans.  —  Hspc 
Albertiis.  Ex  quibus  patet  verum  esse 
qiiod  dixi,  dc  ralionc  mensur.T  duralionis 
non  esse  qiiod  sil  caiisa  esse  mensurato- 
rum  aut  duralionis  eorum. 

Idem  Udalricus  in  Summa  sua,  libro 
qiiarto. 

Bonavenliira  aulem  super  his  aliler  sen- 
tiens  :  .\d  hiijiis  (iuquil)  quipstionis  intelli- 
gcntiam.  |)ra'uolandum  qualilcr  accipiatiir 
unilas  temporis.  Ouam  quidam  tripliciter 

D  tciilaverunt  accipere,  secundum  quod  ac- 
cidens  comparaliir  Iripliciler  ad  siibje- 
cliim.  Habcl  cnim  accidens  in  subjecto 
caiisam  ct  cxsislentiam  ac  apparentiam. 
Dixcrunl  crgo  aliqiii.  quod  tcmpus  esl 
uniim  ratione  subjecli  in  qiio  esl  primo  et 
per  se  :  qiio  remolo,  removetiir  ct  tem- 
piis.  riidc  dixerunt,  quod  lcmpus  est 
iinum,  qiioniam  est  in  primo  mobili,  cu- 
jiis  molii  ccssaiitc,  ccssal  cl  lempus.  Sed 
islud  uou  siifficil,  (juia  ul  ail  .Aiigiistiiius, 
si  cessaret   motus   priini   mobilis,  adhuc 


AN   .F.VrM   MENSn\A    SIT   ANOEI.ORUM  I.'{9 

possrl  ino\(>ii   lola  ri;:;iili,  cl  consliil  (|U0(I  \  csl  (|ii<)(l   lcnipus  csl   iiniini,  i|nnin   inolus 

nKMisnrarcliir   illc   inolns  :  cr};o  non   lan-  sinl  varii;  (liccndnin,  (pKMJ  inolns  (lcfjni- 

Inin  csl   il>i   lcinpiis,  iino  cl  iii  aliis  rcl)ns  liir   |)cr  id  ad  (piod  csl  :   iiiidc  nioliis  rc- 

inol)ilil)iis.    Ilciii,    lciiipiis  csl    in   alTcclio-  spicil    inolorcin    cl    inol)ilc   cl    lcrininiirn. 

nibiis  ct  co^ilalionilnis  libcri  arl)ilrii,(pi()(l  Tcinpns  vcro    rcspicil   ipsain   diiralioncni 

non   siihcsl    inolni   co^ii,  iil   asscril   Aii^n-  variain  cl  siicci^ssivain   qyuv.  vcnil  cx  po- 

sliniis.  —  .\!ii  crgo  dixcriiiil,  ipiod  lcmpiis  lciilia  rci   inobilis.  niiiiiiKpic  lcinpiis  con- 

csl    iiiinin   ralioiic  snbiccli   in  (pio  [triino  siinilins  sil  naliira>  dnranlis,  ct  nalnra  sn- 

ajiparcl.  Oiiiiin  ciiiin  lcinpiis  sil  niimcrns  pcr  (piain  rnndalnr,  csl  niimcro  iina;  liinc 

mciisiira\('   niolmim,  cl   niimcrns   islc  sc-  lciii|)iis  non   solniii  csl  nniiin  s[)ccic,  scul 

ciindiim  csscnliam    sil    in    rc   inobili   scii  cliain   nnincro,  in  lcmporalihns  omnihiis, 

ro  inola,  iii  (pia  csl  [irins  ahpic  poslcrins,  diircrcns  p(^nes  essc,  iil  |)0siicrnnl  sapion- 
sccnndiim    acliialcm    vcro    nnincralioncm  B  lcs  cominnnilcr  circa  malcriam  islain  lo- 

sil  a  parlc  aninuc,  iil  viill  IMiilosophns  cl  ciili.  Porro  si  qiurras,  ciir  ila  non  csl   in 

Aii^iislinns,  (pimn  aniina  oinncs  inoliis  ct  qnanlilalihns  cnnclis,  (pinin  omncs  conccr- 

innlalioiK^s  nnmcrcl  ads|)iciciKlo  ad  mcn-  nant  malcriain ;  rcs[)Ondcii(liiin,  (piod  alijc 

siiram   nioliis   primi   mohilis,  sciliccl   [)cr  omncs,  clsi  cssc  iiK,"0m[)lcliiin  liahcant  in 

dicm,  annnin  ct  horain,  vohiernnt  diccrc,  inalcria  (sniil  cniin  in  maleria  dimcnsiones 

quod  iinnm  csl  lcinpns  ralionc  snhjccti  in  infiniljc),  allamen  esse  earnin  com[)lcliiin 

qno  primo  apparct  :  qiiia  clsi  omnia  ha-  cst  a  maleria  exsistenlc  siih  forrna.  Tcm- 

bcant  proprias  pcriodos,  mcnsnranlur  la-  pns  aiilcni  habet  esse  cx  hoc  qnod  matcria 

nicn  cl  nnmcranlnr  pcr  mcnsnram  inotiis  tcndil  ad  forinam,  proptcr  hoc  quod  caii- 

rcgularis,  ccrli  ac  nohis  nolissimi,  utpolc  salur  a  inotu,  qui  est  EvxeXs/sta  seu  actns 

motus  mohilis    priini.   Vcrum    istud   non  entis  in  polenlia  :  ideo  tenet  se  maximc 
sufficit,  qiioniain  dicil   Philosophus  libro  C  ex  parte  materiaR,et  idcirco  non  est  distin- 

de  Ccelo  ct  innndo,  qnod    si   cssent  duo  cluin.  Nec  dico,  quod  tempus  sit  in  mate- 

mobilia   prima,  adhuc    unum   esset  tem-  ria,  omni  forma  circumscripta;  sed  quam- 

pus  :  ncc  tunc  possct  dici  unum  ratione  vis  sit  a  matcria  qn.-e  cst  sub  forma,  magis 

subjecti  in  quo  primo  essct,  nec  in  quo  tamcn  causatnr  a  matcria  proiit  lcndit  ad 

primo   appareret,  quum   ulrumqne   esset  formam,  et  sic  est  in  materia  ralione  sua> 

a^qne  primum  et  evidcns ;  nec  ralione  ani-  poteufialilatis. 

ma^,  quouiam   tempus  non   est  numerus  Denique  juxta  hunc  triplicem   modum 

numerans,sed  numerus  nnnieratus,ut  vult  nisi  sunt  aliqui  in  a^vo  ponere  unitatem. 

Philosophus,  eslque  tempus  disposilio  rei  Primo,  ralione  suhjecti  in  quo  primo  est. 

ad  cxtra,  non  ficlio  anima^.  —  Ilinc  tcrtii  Posucruut  namquc   in   infclligentiis  ordi- 

dixerunt  profundius,  qiiod  unitas  lempo-  nem    sccundum    contincntiam   virtualem, 
ris  sumitur  penes  unilatem  subjecfi  a  quo  D  sicut  in  visihilihus  continentia  reperitur 

causatur,  quod   cst   materia   in   quanlum  localis  :  et  sicut  tempus  in  primo  mobili 

mulabilis,  et  ita,  ut  ens  in  potenfia.  Mafcria  fundafur,  sic  aevum  in  prima  est  intelli- 

quippe  ut  est  in  acquisifione  forma>  mu-  gentia,  qure  virtualiter  continet  alias   et 

tafur,  et  sic  est  ens  in  potcntia.  Ilinc  tem-  influit  illis.  Ifec  autem  posifio  stare  ne- 

pus  potissime  inter  omnia  accideufia  lenet  quit.  Primo,  quoniam  omnis  intelligentia 

se  cum  materia.  Qucmadmodum  ergo  ma-  in  incorruptione  habet  a^qualitatem,  ut  in- 

teria  una  est  per  essentiam,  differens  per  fra  dicetur.  Secundo,  quoniam  conservatio 

esse  :  una,  inquam,  non   unilafe  univer-  intelligentiarum  immediate  pendet  ex  Deo. 

salitatis,  nec  singularitatis,  sed  medio  mo-  Terfio,  quia  si  illa  infelligentia  destrue- 

do;  ita  et  tempns  est  unum  in  tempora-  rctur,  fnndamcntum  a^vi  periret.  Possibile 

libus  universis.  Et  si  quaeras,   unde  hoc  quoque  fuit  illam  pcccarc,  imo  fortc  pec- 


140 


IN  LIBRLM   II   SENTENTIARIM. 


DIST.    II  ;   QU.EST.    1! 


cavif.  qnum  crcdalur  diabolus  fuisse  ex- 
collciilissiuius  augclorum.  —  Hinc  alii  as- 
sijjnavcrnnl  nnilalcm  ani  ralionc  snhjccli 
iu  quo  primo  apj^arcl  :  (piod  csl  cadum 
empyrcum,  in  quo  nou  cadil  varialio.  imo 
omniuo  quiclum  est.  Sed  nec  hoc  snfli- 
cil  :  quoniam  immorlalilas  cl  impassibi- 
litas  pcr  prius  cst  in  subslanliis  spiri- 
lualibus  quam  corporalihus.  qiuuu  sint 
dijiniorcs.  cl  dignius  mcnsurari  non  lia- 
bcal  pcr  rcspeclum  ad  minus  diguum.  — 
Proplcrca  alii  nisi  sunt  sumere  unilalem 
apvi  c.\  parte  causa»,  dicenles  quod  duralio 
et  conservalio  iulclligcnliarum  continua- 
tur  pcr  divinam  infhicnliam.  qua>  quum 
sil  una,  annin  csl  uuum.  Vcrum  ncc  Iioc 
slarc  polesl,  quoniam  iuflucnlia  illa  activc 
accipitur,  anl  passivc  :  si  active,  non  est 
aliud  quam  Dens  influens,et  ita  non  habcl 
a?vum  mensuram ;  si  passive,  tot  sunt  in- 
fluenlia^  quol  qui  suscipiunt  eas.  —  Id- 
circo  nou  rcstat  alius  inodus  nisi  pcr  uni- 
talcm  malcriff,  ul  diclum  cst  dc  tcmporc. 
Scd  mulli  negant  inlelligcnlias  habere 
materiam.  .Vllamcn  quidquid  sil  de  hoc, 
aevum  respicit  esse  actuale  et  stabile,  tem- 
pus  vero  matcriam  ul  esl  in  poleulia  :  idco 
sicul  unitas  tcmporis  conformalur  malc- 
riir,  sic  unilas  avi  form.T,  non  in  quan- 
tuin  est  isla  aut  illa,  sed  in  quanluiu  im- 
inutabilis.  Ilinc  sicul  linca  in  corporibus 
quamvis  diversis,  est  eadem  specie;  sic 
»vum  habcl  unilatcm  universalis, non  uni- 
lalcm  (piain  habct  lcmpus.  Idcirco  con- 
ccdcndic  suiil  ralioiics  [)robanlcs  non  csse 
unum  {ovuin  rovilcrnorum,  scd  inulla.  — 
Ila^c  Bonaventura. 

Cujus  opiiiio  in  mullis  diffcrt  ex  dictis 
secundum  Thoinam,  .\lbcrluin,  Pclrum, 
Richardum,  Udalricuiu,  Ilcnricum,  ac  ali- 
os  :  cx  qnoniiii  cliain  diclis  [)alcl  ad  pcr- 
suasioncs  lias  Boiiavcnlura'  solulio,  ncc 
vacat  singula  (\jns  vcrba  discutere.  Princi- 
palis  quoque  ejiis  opinio  dc  unilalc  lem- 
poris  ex  uuilalc  iualcri;p,  a  S.  Thoina  satis 
p-  i.'tsc.  improbala  ccnsclur.  Palcl  ilein  ex  lanla 
disscnsioiic  doclorum,  difficnllas  alcjiic 
inccrlitudo  hujus  malcriie.   Undc  ct  opi- 


.\  nativc  magis  quain  assertivc  loqucndum 
est  hic. 

Praferca  dc  his  salis  nolabililcr  ail  Dii- 
raiidus  :  Vidcudum  cst  priino.  qiiid  sil  dc 
ralione  mensura^.  De  cujiis  raliouc  cst  ut 
per  eam  habcafnr  ccrliludo  de  re  men- 
surala.  vcl  qnanluin  ad  id  quod  esl,  si  sit 
mensura  quiddilalis  et  nalura';  vel  quan- 
liiin  ad  [)crmancntiain  sui  csse,si  sif  incn- 
siiia  durafionis.  Ufriimquc  autein  horum 
coiilingil  duplicilcr  :  (juouiam  ccrlificari 
possumus  de  re  vel  quanlum  ad  id  quod 

B  est  seu  quanlum  ad  sui  esse  duralionem, 
primo  per  se  alque  direcle,  quod  fit  so- 
Iiim  pcr  causam  rei  :  sicut  dc  eclipsi  lunai 
pcr  iiifcrposilioncm  lcrra»  inlcr  solcm  et 
luiiaiu.  Pcr  causain  nainquc  rcs  pcr  sc  et 
direclc  cognoscilur.  St^cundo  certificamur 
de  re  indirecte  et  comparative.  Sicque  cer- 
tificamur  de  omnibus  qua>  sunf  in  aliquo 
generc  per  id  quod  in  genere  illo  exsistit 
pcrfcclius.  qiiasi  habcns  in  sc  omnem  ge- 
ncris  illius  actualilalcm  :  ul  csf  albcdo 
in    genere    coloris.    Nam    per    albedincm 

C  mensuranlur  colores  indirecte  et  compa- 
ralivc  :  quoniam  tanlo  perfcctius  parlici- 
pant  nafuram  coloris,  quanlo  propinquius 
acccdunl  ad  naluram  albcdiiiis.  Ralio  mcn- 
suralionis  islius  csl,quia  pcr  nolius  naluin 
esl  cerlificari  minus  nolum,  quando  ma- 
jus  et  ininus  nolum  inler  se  habiludinem 
sorliunlur,  iil  qiuT  cjusdem  sunt  generis. 
Porro  quod  actualius  atque  perfeclius  est 
in  gencre,  hoc  ex  sua  nalura  est  nolius  : 
idcirco  pcr  illiid  nala  sunl  cclera  iu  gcue- 
rc  illo  mcnsurari.   ILtc  qiioqnc  mcnsura 

D  dicifur  indirccla  et  comparaliva  respeclu 
primae  mensura^  :  quoniam  non  est  ita  di- 
recla  et  per  se  habitudo  ad  invicem  eorum 
qiue  sunt  in  codcin  generc,  quanlum  ad 
cssc  et  cognilionem,  sicul  csl  habiludo 
effectus  ad  causam.  —  Iliuc  palct,  quod 
de  ratione  mensura>  universaliler  non  est 
qiiod  causa  sil  mensurali.  Naiu  si  lapis 
movercliir  siirsum  ab  angelo,  luolus  illc 
nuMisurarclur  pcr  moluiii  [)riinum,  lamen 
ab  co  iion  caiisarclur. 
Aut  crgo  qiuerilur  qua?  sit  inensura  quid- 


AN    KVUM   MKNSUIIA   SIT   ANCKI.OIirM 


1'a1 


(lilalis  cl  pcrrcclioiiis  iialiirjp  jrvilcrno- 
iiiin,  aiil  (|iia>  sil  incnsiira  (liiralionis  ac; 
pcnnaiicnlia'  ('oriiiiKlcin.  Si  priinnm,  di- 
('cndnin  (|n0(l  sola  divina  csscnlia  a('C('|)hi 
siil)  ralioiic  idca'  iinilabilis  a  crcaliiia,  cst 
pcr  sc  ac  dircclc  incnsnra  (jiiiddilalis  cl 
pcrrcclionis  nalnriv  juvilcrnornin  ;  ossc  aii- 
lcin  snprcini  anilcrni  csl  incnsiira  cornin 
indircclc  c(  coinparaliv(\  Sola  clcniin  caii- 
sa  priina  liabcl  ralioncm  incnsnr.c  pcr  se 
simplicilcr  cl  directe;  primiiin  vcro  iii 
gcncrc,  indiroete  et  eoin[)aralivc,  nl  di- 
elnm  est.  Sola  aiilem  divina  esscnlia  siib 
ralionc  id(W  csl  eansa  anitcrnorimi.  — 
l*orro  si  ([iiaM'alnr  de  mensnra  dnralionis 
ae  pcrinaiicnlia',  sie  ([iiipstio  isla  inagis 
est  dnbia,  aii  scilicet  sit  niia  diiralio  ali- 
cnjus  a3viterni  per  quam  mensurcnlur  ce- 
terorum  durationes  a>vilernornm  :  et  de 
hoc  est  duplex  responsio.  Una,  quod  sie, 
ila  qiiod  duralio  priini  et  perfectissimi 
ieviterni  csl  ineiisura  duralionis  reliquo- 
rum  :  quoniam  sicut  se  habet  essenlia  ad 
essenliain  et  esse  ad  esse,  ila  duratio  ad 
diirationem.  Quemadinodum  ergo  essentia 
primi  a^vilerni  mensura  est  essentiarum 
alioruin  ipviternoruin,  sic  esse  atque  du- 
ratio  ejus,  mensurae  sunt  ipsius  esse  ac 
dnrationis  illoruin.  Secunda  responsio  est, 
quod  prteter  beneplacitum  Dei  ac  ordina- 
tionem  divinam  circa  durationem  ieviter- 
norum,  non  est  inter  seviterna  duratio  ali- 
cnjns  quic  sit  mensnra  durationis  aliorum. 
QuiP  eniin  sunt  aequalis  uniformitatis  ac 
certitudinis,  non  sunt  apta  ad  hoc  ut  unum 
mensuretur  per  aliud,  quum  mensnra  sit 
uniformior,  potior  ac  certior  mensurato. 
Sed  ©viterna  sunt  icqualis  uniforinitatis 
ac  cerlitudinis  in  durando  :  nam  quamvis 
esse  unius  icviterni  sit  ex  sua  natura  per- 
fectius  ac  notius  esse  alterius,  tamen  du- 
ralio  cujuslibet  seviterni  est  seque  uni- 
formis,  quoniam  nulla  varietas  est  in  esse 
unius  potius  quam  in  esse  alterius  quam- 
diu  durant.  Verum  hae  et  consimiles  ra- 
tiones,  quamvis  sint  probabiles,  altamen 
solvi  possunt.  —  Heec  Durandus. 
Qui  utriusque  opinionis  motiva  ponit  ac 


A  solvil,  ncc  ad  ali(|iiain  s|)c('ialil('r  diver- 
til  :  iiiio  |)cr  modiiiii  iii(|iiisili()nis,  non 
asscrlionis,  sc  hxjiii  lalclur.  Dicil  ([IKkjiic 
in  hac  (|ii<i'stionc,  (juod  l('m|)iis  sil  rcalilcr 
ideiii  ciiiii  |)riiii()  iiiolii  :  ([iiod  (|Uiiinvis  ct 
alii  (|iii(laiii  dcfciidanl,  commtinius  tanieii 
|)i'obabiIiiis(|uc  lcnctiir  o|)|)osiliim,  |)rje- 
sciliin  ([1111111  IMiil()S()|)Iius  ([iiarlo  IMiysico- 
riim  cx  intcnlionc  formalilcr  ct  cxpresse 
dical,  [)robet  tenealque  conlrariiim. 

Insiqicr  circa  hicc  scribit  QiiO(llib(!to  uii- 
decimo,  quicslionc  iindecima,  llcnricus  : 

B  Qiia>stio  isla,  an  sit  unum  a^vum  oinnium 
icvitcrnoriim,  polcst  [)lures  habcre  sinns 
ac  [)liircs  intclleclus.  1'riniuin,  an  singiili 
ang(di  habent  aevuin  propriiiin  sibi,  ila 
quod  iBvum  priini  angeli  est  mensura  ali- 
orum  »vorum,et  per  hoc  mensiira  aliorum 
angelorum.  Alium,  an  sit  nmim  icvum 
unius  priini  aiigcli  quod  sit  oniniuin  alio- 
riiin  angelorum  mensiira,  sic  quod  nullus 
illorum  habeat  propriiim  a?vum,  queinad- 
moduin  unum  tempus  mensura  est  oin- 
nium    motuum.    Et   dico,    quod   plurium 

C  nunquam  est  una  mensura  secundum  nu- 
merum  plurinm  qu»  est  propria  unius 
illorum,  sic  quod  nullum  aliorum  habet 
propriain  mensuram,  nisi  illa  connexio- 
nem  et  connaturalitatem  habeant  inter  se 
secundum  rationem  causa?  atque  causati. 
Et  sic  esse  omnium  aliorum  dependet  ab 
esse  primo,  sicut  omnes  motus  naturales 
causantur  a  motn  primo  :  propter  quod 
tempus,  quod  est  mensura  motus  illius, 
mensura  est  omnium  motuum  aliorum. 
Quumque  unus  angelus  nnllam  habeat  cau- 

D  salitalem  in  esse  super  alium,  dico  quod 
non  est  aliquod  sevum  propria  mensu- 
ra  unius  angeli  et  aliorum  per  ipsum, 
sic  quod  nullus  illorum  proprium  habeat 
a?vum  :  imo  dico,  quod  quilibet  angelus 
habet  suum  proprium  ievum.  Attamen 
aevum  unum  est  mensura  aliorum  aevo- 
riim  quoad  dignitatem  naturae  :  sicque 
aequivoce  dicitur  aevum  hinc  inde.  Et  de 
mensura  quantum  ad  dignitatem  naturae 
loquitur  Philosophus,  dicens  quod  in  omni 
genere   est  unum   primum  mensura  se- 


14^ 


IN   LIBULM   II   SENTENTIAULM.    —   DIST.    II  ;   QL'.EST.    II 


quontiuni  iii  genere  seu  online  iilo.  Sic  A 
qnippe  mensui-a  in  unoquoque  genere  ap- 
pellalur  id  in  quo  nohilissiuie  el  peife- 
clissiuie  reperilur  generis  iliius  luilura.  Kt 
Inec  mensura  dicilur  uuigeuea  (id  esl  uui- 
us  generis)  mensuralo.  el  minimuui  quid 
iu  genere  illo.  id  est  simplicissimum  :  a 
cujus  simpiicilale  celera  aliquo  modo  re- 
cedunt. 

Kst  autem  duplex  genus,  videlicel  me- 
taphysicum  el  iogicum.  (leuus  metapliysi- 
cum  accipilur  pcnes  commuuilatem  mere 
analogicam,  quaj  conlinel  aliquid  cui  priu-  B 
cipaliter  noineu  el  ralio  compelunt,  quod 
et  aliis  est  mensura.  atque  j^er  attribuli- 
vam  quamdam  parlicipatiouem  conveuit 
eis  :  et  sic  eiis  dicitur  geuus  unum  in  quo 
est  unum  primum  minimum  quod  men- 
sura  est  aliorum.  Et  hoc  est  Deus,  cui 
perfectissime  convenit  esse  universorum 
mensuram,  qui  est  e.xtra  et  supra  omne 
genus  pnedicamenli,  quod  est  logicum  ge- 
nus.  El  sicut  ens  est  geuus  lale  ad  decem 
pripdicamenla,  sic  accidens  ad  novem  ge- 
neralissima  accidenlis.  —  In  genere  quo-  C 
que  logico  invenitur  mensura,  sic  quod 
species  eminenlior  est  mensura  inferioris: 
sicut  substantia  iucorporea,  corporalis;  et 
homo,  quum  sit  s[)ecies  e.\cellenlior  iu  re- 
bus  corporeis,  mensura  est  rerum  corpo- 
rearum.  Individuo  aulem  non  compelit 
esse  hoc  modo  mensuram  nisi  per  acci- 
deus,  eo  quod  species  specialissima  uon 
nisi  in  individuo  uno  exsislal,  ul  patet  iu 
corpore  orbis  j^rimi,  quod  ponitur  men- 
sura  omnium  corporum  secuudum  quod 
corpora  sunl,  el  in  primo  angelorum,  si  D 
sit  unicus  sub  specie  sua,  si  lamen  sit 
ponere  primum  aliquein  et  supremum  : 
quod  dico,  sed  non  assero.  Si  enim  esset 
ali(}ua  subslanlia  se[)arata  (|iKe  esset  ali- 
arum  mensura,  in  ipsa  esset  status.  Sed 
secundum  quemdam  articuhim  damualum 
Parisiis,  nulla  creatura  liabel  stalimi  iu 
supremo,  quia  su[)erior  ea  [^otest  esse,  eo 
quod  sem|)er  in  infiiiilum  dislet  a  sub- 
slantia  increala.  In  iiifima  vero  esl  slatiis, 
vidclicet  in  aniina  rationali.  Quod  si  ali- 


quis  angelus  secundum  speciem  ali([uam 
esset  inensura  oinnium  angelorum  siinpli- 
citer,  revera  non  [lossel  superior  fieri, 
quoniam  status  est  in  meusura  siin[)li- 
ciler. 

Ita([ue  sicut  in  substanliis  iii  quolibet 
geuere  est  ponere  mensuram  ct  iuensnra- 
tuin,  ita  in  accidentibus.  Quare  ([uum  po- 
ueiido  iPva  differre  secuudum  differeutiam 
aiigelorum,  esl  genus  unum  icvorum  sub- 
alternum,  sicut  et  angelorum;  secundum 
eumdeiu  modum  quo  ponendum  aul  non 
[jonendum  est  esse  inensuram  unam  an- 
gelorum  secundum  substantiam  in  uua 
specie  angeli,  sic  simililer  est  pouenduin 
in  levo,  ponendo  scilicet  vel  noii  [)Oiiendo 
scvum  illius  esse  mensurain  aliorum  a^vo- 
rum.  Sed  nullo  modo  ponendum  est  esse 
jcvum  mensuram  aliorum  acviternorum, 
[)ropl*'r  mensurae  aequivocatioiiem.  —  Haec 
Ilenricus. 

Qui  de  islo  scribil  mullum  prolixe  et 
involule:  el  haec  ejus  responsio  videlur 
in  multis  a  pra^habilis  dissonare.  Eslque 
ostensum,  non  exigi  ad  rationem  mensura?  p.  usd 
quod  sil  causa  mensuratorum,  quum  et  *^'  *' 
i|)semet  dical  albediuem  esse  mensurain 
iii  genere  seu  universilate  colorum,  quuin 
taiueu  albedo  non  sit  causa  nigredinis  et 
aliarum  s[)ecierum  coloris.  Insuper  non 
est  contra  articulum  Parisiensem,  ponere 
slaluin  in  angelis  de  facto,  hoc  est  secun- 
duin  ordinem  rerum  jam  insliluluin,quum 
cerliim  sil  unum  esse  aclualiler  supre- 
muiu  in  augelis,  in  quibus  est  ordo,  id  est 
summum  ac  infimum  mediaque  connexa. 
Non  tainen  ita  est  status  in  angelis,  quin 
quacumque  s[)ecie  assignala  Deus  per  om- 
ni[)oteiitiam  suam  creare  [)osset  eminen- 
tiorem.  Deiiique  landem  concedil  Ilenri- 
cus,  ([uod  summus  angelorum  mensura 
est  inferiorum,  et  summuiu  jinuin  men- 
sura  esl  iiiferiorum  anoruin  :  et  lamen 
nec  summiis  augelus  causa  est  iiiferiorum 
augelorum,  nec  summum  jpvuin  causa  est 
iiiferiorum  anvorum.  Si  vero  [)ro  concordan- 
lia  horuiu  dicaliir,  quod  suinmum  anum 
non  est  mensura  inferiorum  ieviternoruin, 


AN   .EVUM   MENSUUA   SIT   AN<;EI.OIlL'M 


143 


quia  hoc  oportorcl  iiilclli^i  Ar  inciisma 
(Inralionis,  dv  ciijus  ralioiic  csl  (|iiO(l  lia- 
bcal  caiisalilalciii  siipcr  ca  (pioriiiii  rciliir 
nuMisiira;  jain  paliiil  iioc  vcriiin  iion  cssc, 
(jiiiiiii  iicc  lciii|)us  sil  causa  lcinporaliuiii 
(pioruin  |)ciliil)cliir  incnsnra,  juxla  seii- 
snin  jaui  iiilroducluin.  l*rol)ai)ilior  crgo 
cciisclur  |)Osilio  ilia  'riioina'.  Albcrli.  alipic 
sc(piaciuin  corniiulcin,  (piainvis  in  his  noii 
habcalnr  ccrliliulo  (lcinonslraliva. 

Poslrcmo  Scolns  hic  rocilal  priino  pra»- 
tactain  opinioneni  IIcMirici  :  llic  (iiupii(Mis) 
dicitur,  (piod  tol  sunl  a>va  cpiot  ivvil(Miia. 
Sed  ista  posilio  vidclur  poiicre  plnralila- 
tein  sine  neccssilale.  Idcirco  diccnduin 
adversiis  eain,  qnod  aut  «'vuin  vocalnr 
aclualis  exsistentia  angeli  a>viterni,  et  ila 
tot  sunt  a>va  quot  icviterna  :  aut  seivuiu 
dicilur  aliqnid  inlrinsecum  angelo  actua- 
liter  exsislenli,  incnsnrans  exsistenliam 
ejus,  ct  sic  awuin  iiiliil  esl;  aul  dicilur 
aliquid  exlrinsecuin,  aliud  ab  exsislenlia 
actuali  a?viterni,  quod  tamen  extrinsecum 
ex  sua  natura  nalum  est  mensurare  actu- 
alem  exsistenliam  ajviterni,  et  sic  potest 
poni  fripliciler  :  quia  vel  polcst  negari 
oiniic  talc  extrinsecuin,  ponendo  omnia 
a3viterna  habere  exsislentiam  a^que  inva- 
riabilem.  Nam  quamvis  una  exsistenlia  sit 
perfectior  alia,  et  per  hoc  possit  illam 
mensurare  mensuratione  quidditativa,  de 
qua  ait  Philosophus,  In  omni  genere  est 
unum  primum  mensura  sequentium ;  at- 
tainen  mcnsuralione  durativa,  qu»  redu- 
citur  ad  quantitatem,  niillo  modo  videtur 
una  exsistentia  invariabilior  alia,  quoniam 
unicuique  repugnat  successio  partiiim  in 
ipsa:tuncque  diceretur,quod  quuin  awum 
ponatur  mensura  in  quantum  est  invaria- 
biliter  durans,  el  iliud  exlrinsecum  opor- 
teat  esse  notius  ex  natura  rei  secundum 
rationem  invariabilis,  et  non  sit  talis  dif- 
ferentia  inter  exsistentias  a^viternorumjni- 
hil  esset  gevum.  —  Alio  modo  potest  dici, 
quod  quselibct  exsistentia  superior  eonsistit 
simplicior  qualibet  exsistentia  inferiori,et 
nata  est  ex  natura  rei  ipsam  certificare, 
et  pro  tanto  quaelibet  exsistentia  superior 


A  dici  polcsl  a'vuin  rcspcclii  infcrioris  :  cl 
sic  (pioipic  lol  siiiil  a-va  ipiot  a-vilcrna.lioc 
dciniilo,  (piod  iii  ulliino  icvilcrno  nuiliiin 
cst  a>vuin,  (piia  cxsislcntia  cjiis  niillain 
aliaui  cxsistcnliani  invariabilcin  nicnsu- 
ral.  Siinililcr  exsislciitia  snprcmi  aiigcli 
cst  lanliini  a'Viiiii  aiioriim  iiifcrioriiiii.ipio- 
iiiaiii  invariabilis  cxsislcnlia  cjiis  oinncs 
alias  mcnsiirat;  ncc  iiabct  hoc  inodo  ali- 
qiiod  a'Viiiii,  quia  nullain  aliam  exsisten- 
liain  habcl  siiperiorem  se.  —  Tertio  inodo 
dici    polcst,   (piod    si  a^vuin    iion    dicalur 

H  (pKccuiiupic  cxsistentia  simplicior  alia,  el 
illaiii  iiala  ccrlificare,  sed  ista  simplicis- 
siina  qiue  ex  ratione  sua  formali  et  in  se 
est  certissima  et  primo  nata  cerlificare  de 
aiiis;  sic  potest  dici  unum  ffivuin  tantuni- 
modo,  scilicet  exsistentia  primi  angeli  re- 
speclu  oinnium  ipviternorum.  Hiec  Scotus. 

Ciijus  opiiiio  fuit,  ut  supra  quoqiie  in-   p-  i-iiA'. 
noluit,  qiiod  awum  non  sit  aliquid  realiler 
dislincluin  ab  exsistentia  a^viterni  :  quod 
improbatum  esl  paulo  ante.  Verum  quia  p.  isiD'. 
hic  loquitur  sobrie,  non  assertive,  non  est 

G  immorandum.  —  Porro  quod  dicit,  pri- 
mum  angelum  non  habere  exsistentiam 
superiorem  se,  non  est  verum  secundum 
quod  verba  sonant,  quum  Creatoris  exsi- 
stentia  sit  infinite  superior  ipsa.  Verum 
est  tamen  secundum  mentem  dicentis  : 
intendit  enim  quod  non  habet  exsisten- 
tiam  sui  ordinis  superiorem  se.  Nihilo  mi- 
nus  exsistentia  animoe  Christi,  beatissimae 
quoque  atque  Deiferae  Virginis  in  esse  glo- 
riee,  superior  est  omni  exsistentia  angeli 
primi.  Nulla  demum  harum  trium  viarum 

D  seu  opinionum  quas  hic  recitat  Scotus  de 
a^vo  videtur  tenenda,  ut  lucet  ex  dictis. 
Nec  apte  sonare  censetur,  quod  angelus 
primus,  qui  coinmuniler  appellatur  pri- 
nmin  et  summuin  seviternum,  non  habeat 
sevum,  quum  aeviternum  dicatur  ab  aevo, 
quemadmodum  coloratum  a  colore.  Rur- 
sus,  secundum  illam  opinionem  videretur 
dicendum,  quod  exsistentia  infimi  angeli 
possit  dici  aevum  animarum  separatarum, 
quae  aliquo  modo  ad  substantias  pertinent 
separatas.  Rationabilior  ergo  apparet  po- 


144 


l.N   LlimLM    II   SENTENTIARLM.   —  DIST.    II  ;   QU.EST.    II 


sitio  iila  Tliomsp,  Alberli,  Petri,  Hiihardi, 
rdalrici,  el  iniilanfimn  eos.  Ex  diversilale 
qiioqiie  ef  imbrciliilale  opiiiioruni  isla- 
riini  palescil  quan»  vere  sil  scripfum  : 
Saj,.t\,\i6.  Difriciic  iiiveniinus  qmv  iii  ferra  sunf,  et 
qua?  in  prospecfu  sniit  invenimus  cuin 
labore  :  qna'  anfein  in  ccelis  suiit  qiiis 
investigabit  ? 

Uesfal  jam  lerlium  in  qna^stione  pra>- 
p.  licD'.  Iiabila  lacluiii,  videlicet,  An  in  a>vo  sit 
vera  et  realis  successio. 

Porro  Bonavenlnra  respondet :  Cirea  hoe 
fuit  duplex  opinio.  Fna,  quod  levum  est 
fofum  simplex  ac  siinnl,  quemadmodiim 
id  qiiod  mensurat,  scilicet  esse  substanlia^ 
aniterna^,  et  quod  ejns  duratio  est  tota 
simul,  non  habens  successionem  prioris  et 
posterioris.  Unde  dixerunt,  aevum  noii  pro- 
prie  esse  quantitatem,  sed  in  genere  quan- 
titatis  soluin  esse  per  reductionem  :  sic- 
que  simplex  est  sine  exlensione;  attamen 
quantum  est  virlule,  et  adeo  quantuin, 
quod  sua  virtute  excedit  omne  esse  fem- 
porale,  ad  simililiidinem  jeternifatis  in- 
creatai.  Quemadinodum  enim  anima  sim- 
plex  est  quoad  quantifatem  molis,  qua 
caret,  et  tamen  propfer  suam  virfutem  et 
simplicifalem  est  in  qiialibet  sui  corporis 
parfe;  sic  in  proposito  est  intelligendum 
de  aevo,  quod  scilicet  tofuin  simul  sit  in 
qualibet  temporis  parte. 

Alia  opinio  probabilior  intelligibilior- 
que  consisfif,  videlicet  quod  in  tevo  sint 
prius  atque  posferius,  id  est  successio,  alia 
tainen  quain  iii  fempore.  In  fempore  nam- 
que  est  successio  cum  variatione,  et  prius 
ac  posterius  cum  inveteratione  et  renoVa- 
tione;  in  a?vo  vero  est  prius  et  posterius 
quod  dicit  durationis  extensionem,  qiiod 
lainen  nullain  dicil  varialionem  iiec  iniio- 
valionem.  —  Quod  si  forte  qiueratur,  quo- 
inodo  pofest  esse  prius  et  posterius  sine 
novilale;  diceiidiim,  quod  sicut  videmns 
quod  aliler  egredifur  fluvius  ex  fonte,  ali- 
fer  radiiis  a  sole,  sic  in  proposilo  iiiluere. 
Fluvius  nanujue  seii  rivulns  sie  manal  ex 
fonte,  quod  nova  aqua  continuo  exif.  Non 


A  sic  radius  a  sole  :  quia  non  jngifer  aliquid 
novum  emillifur;  sed  qiiod  emissum  est 
confinualur  seu  cons<'rvalur,  ifa  quod  solis 
influenfia  iioii  esf  aliud  quain  confinuatio 
dafi.  Similifcr  in  mofii  el  in  esse  rei  mo- 
bilis  aliqiia  proprielas  habila  amiltifur,vel 
non  habifa  acquiritur;  sed  in  esse  rei  aevi- 
ternae,  qiiod  |)riino  datum  est,  per  conli- 
nuam  Dei  influentiam  coiilinnatur.  Qniv- 
libel  eiiiin  creatura  iiicessabiliU'r  indiget 
divina  virtiite  cooperante  :  ideo  efsi  fotuin 
esse  suuin  habeat,  lamen  contiiiuatioiiein 

B  esse  noii  Iiabef  tolain  siinul.  Idcirco  est 
ibi  successio  sine  innovatione  circa  rem 
seu  absolufam  ejus  proprielalem  :  tamen 
ibi  esl  vera  continuatio,  respectu  cujus 
creafura  habet  esse  quodammodo  iii  po- 
fentia,  et  per  hoc  habet  successionem. 
Solus  igifur  Deus,  qui  est  purus  iiifinitus- 
que  actus,  totum  suuin  esse  et  totain  ejus 
possessionem  habel  siinul. 

Denique  probafur  isfa  positio.  .\it  nain- 
que  Ilieronymus  :  Taiifiiiii  Deus  esf  cujus 
esse  non  novit  fuisse  neque  futurum  esse. 

C  Itein  Anselmus  in  Proslogion  :  Dei  «ler- 
nitas  est  qua»  lofa  simul  est,  et  creafurae 
a^feriiifalein  excedit,  qme  non  oinnino  tola 
esf  siimil.  —  Praeferea,  sicuf  unifas  angeli 
deficil  ab  unitate  Dei,  ila  sim|)licilas  an- 
gelica  a  simplicitate  diviiia.  Ergo  in  aevo 
angeli  est  compositio  aliqua,  qua  differt 
ac  deficit  a  simplicilate  aoteriiilalis  :  com- 
positio  autem  in  duratione  ponit  prius  et 
poslerius.  —  Rursus,  duralio  angeli  est 
infiiiila.  Si  ergo  esl  tofa  simul  in  acfii, 
ergo  aliquod  creatum  in  actu  est   infini- 

D  tuin.  —  Insuper,  in  eo  quod  habet  totuin 
esse  siinul  in  actu,  idein  est  esse,  fuisse 
atque  futurum  esse.  Sed  quod  fuil,  im- 
possibile  est  cogitari  noii  fuisse,  si  in- 
telligalur  fiiisse.  Ergo  si  idem  est  ipviter- 
110  fuisse  et  fore,  impossibile  est  cogilari 
ipsum  iion  fore  :  quod  falsum  est,  quum 
lioc  sil  proprium  Deo.  —  .\inplius,  si  to- 
tuin  esse  pnesens  esl,  ergo  non  differt 
esse  et  fuisse  :  ergo  quod  esl  nunc,  fiiil  ; 
el  si  fiiil,  esl.  Scd  Dcus  non  polesl  facere 
id  qiiod  fiiil,  noii  fuisse  :  ergo  non  potest 


AN    .KVr.M    MKNSUUA    SIT   AMiKI.OlUM 


rt*) 


luceir  ivvitiM-niiin  non  osse.  —  Adluic,  si  A 
loluin  cssc  icvilcrni  siinii!  csl,  cl  l(»l;i  i-jiis 
(liiiatio  sinc  priori  cl  poslciioii,  cr^o  noii 
csl  il)i  lon^iiis  ct  hrcviiis.  .\iiiin;i  ij>iliir 
S.  Pclri  non  luil  (linlius  in  gloria  (lu.un 
S.  Francisci.  —  llaM!  Honavcnlura. 

l*orro  Kichardiis  iilriiisiiiic  0[)inionis  laii- 
{^il  niotiva,  el  solvil  non  (lcclin;uis  ad  ali- 
(inam, scd  dcclarans  qnalilcr  iilra(|iic  (jiical 
dcrendi  :  Ad  liaiic  (in(|uicns)  (]u;cslioncin 
dicunt  alii[ui  luaj^ni,  ([uod  in  iuvo  an^clo- 
ruin  nou  cst  succcssio  absoliilc  hxiiicndo, 
(|uainvis  ali(]uaiilcr  valcal  ihi  [)oiii  [)ci\  B 
coin[)aralion(uu  ad  nostrain  durationcin  ct 
noslrain  iin.ijijinalioncui  :  quod  non  est 
sccunduiu  rcin  [)oncrc  in  a>vo  successio- 
nein,  scd  in  tciu[)ore,  cujus  partcs  [)er  suc- 
cessionem  an'0  coe.xsistunl.  —  Pro  hac 
opinione  sunt  inuiljc  aucloritates.  Ait  narn- 
que  Philoso[)hus  duodeciino  Mctaphysicai : 
Nec  possibile  est  esse  prius  et  posterius 
quuin  non  sit  teinpus.  Avicenna  quoque 
nono  MetaphysictB  su»  :  IIoc,  inquit,  vo- 
cainus  teinpus,  scilicet  prioritatein  seu 
mensurationem  quao  non  habet  statum  nec  C 
stabilitatem,  sed  est  secundum  viam  suc- 
cessionis ;  secundo  quoque  Physicorum  : 
Cui  ex  se  accidit  aute  et  post,  tempus  est. 
In  libro  item  de  Intelligentiis  dicitur  : 
NuUum  immutabile  mensuratur  mensura 
succedente.  Esse  autem  intelligentise  est 
immutabile.  Rursus,  Augustinus  duodeci- 
mo  Confessionum,  loquens  Deo  de  angelo  : 
Te  (inquit)  sibi  semper  pra3sente,  ad  quem 
toto  affectu  se  tenet,  non  habens  futurum 
quod  exspectet,  nec  in  prseteritum  traji- 
ciens  qu»  meminerit.  Ecce  quod  creatura  D 
angelica  quantum  ad  esse  suum,  et  quan- 
tum  ad  contemplationem  qua  Deum  iin- 
mutabiliter  beatifice  contemplatur,nullam 
habet  in  duratione  successionem.  Hinc 
Job  Mi,  17.  Gregorius  super  illud  Job,  Ibi  requieve- 
runt  fessi  robore  :  Quid  est,  ait,  stantem 
semper  in  prsesenti  et  quietem  quserere, 
nisi  ad  illud  cui  nil  advenit,  nil  praeterit, 
aeternitatis  gaudium  anhelare  ?  Denique 
libro  LXXXIII  Quaestionum  asserit  Augu- 
stinus  :  Inter  aevum  et  teinpus  hoc  distat, 

T.  21. 


([iiod  illiid  csl  shibilc,  isliiil  iiiiilahili'.  .Niil- 
liiin  aiit(un  successiviim  csl  sl;ii)il(>  :  ([iiod 
('iiiiii  siicccdil,  iioii  stat.  Diiodcciino  ([iio- 
(|ii('  lihio  ilc  (livil.itc  Dci  Aiigiisliniis  lc- 
st;iliir:  Itiiiiiorlalitiis  angcloiiiiii  iion  trans- 
il  iii  lcm[)Ore,  nec  [)r;olcrila  cst  ([uasi 
iiiodo  11011  sit,  ikh;  fiitiira  ([iiasi  iioiidiiiu 
sit;  taineu  eoriiin  molus  ([iiibiis  l(Mn[)ora 
|)cragiiiiliir,  cx  fiitiiro  iii  [)ricteriliiiii  Irans- 
ciiiil.  Iiisu[)('r  S.  Dionysiiis  ([uinto  ca[)ilulo 
dc  Divinis  nomiuibus  :  .l^viiin,  inquit,  di- 
cilur  qniela  et  lota  siiniil  vita.  Et  iiifra  DeDi^in. 
de  aevo  loquens  sub  nomine  ielerni,  djs- """'•<=■" 
seriiil  :  Pro[)rietas  aelerni  est  aiiti([iiiim  ct 
imiuiitabih^  Successio  autein  iininiitabiii- 
tali  rcpugnat.  —  Ad  idem  siint  rationes. 
Dictum  est  eiiim,  qiiod  icvum  (^st  mensura 
esse  creati  unirormitcr  se  habcntis,et  con- 
slat  quod  tali  uniformilali  rcpugnet  suc- 
cessio.  Kiirsiis,  iii  ;ovo  non  est  successio 
cum  variatione,  quoniam  esse  aeviterni  in 
quantum  est  aeviternum,  invariabile  est. 
Nec  est  ibi  successio  sine  variatione,  quia 
in  oinni  successione  est  transitus  a  futuro 
in  praeteritum  per  praesens  :  quod  sine  va- 
riatione  consistere  nequit.  Haec  Richardus. 
Quocirca  sciendum,  quod  venerabilis 
iste  Richardus,  qui  solet  vocari  Doctor  so- 
lidus,  communiter  sequitur  S.  Thomain, 
quamvis  non  nominet  eum.  Sed  dicendo, 
Aliqui  magni  dicunt,  communiter  denotat 
sanctum  Doctorem.  Et  sicut  ex  praeindu- 
ctis  circa  principium  hujus  patuit  quae-  p.  126 b' 
stionis,  Thoinas  et  Petrus  eum  sequens,  "^'  ^" 
sunt  positionis  istius,  quod  in  aevo  non 
exsistat  successio.  Quorum  motiva  ibi  sunt 
lacta. 

At  vero  Durandus  eis  consentit,  quia  (ut 
ait)  simplicius  est  esse  aeviternorum  quam 
generabilium  et  corruptibilium,  quorum 
tamen  esse  non  est  successivum,  quoniam 
omnis  successio  est  essentialiter  aliquod 
fieri  secundum  formam  aut  locuin  :  si  er- 
go  esse  generabilium  et  corruptibilium  in 
successione  consisteret,  idem  dicendum 
esset  de  fieri  eorumdem ;  et  sic  quidquid 
esset  causa  in  fieri,  esset  et  causa  conser- 
vativa  in  esse,  quod  falsum  est.  Idein  pa- 

10 


14G  iN  i.innrM  ii  sENTEMiAniM.  —  dist.  ii  :  nr.EST.  ii 

tet  ex  incorruptione  «Tviterni,  ciijiis  esse  A  variatione ;  alque  in  medio  inter  haec  mo- 

proporlionalur  levo.  Iii  onini  (piippc  sue-  do,  cui  «Tvuin  correspondet,  de  quo  tesla- 

cessione  ainillilur  alicpiid.  el  aliipiid  vere  lur  :  .Mcnsura   inone  in  essendo  secundo 

aequiriliir  :  ipiia  (juuiu  priiis  el  poslciiiis,  iiiodo.  diciliir  a'vuiii  :  qiia*  proplcr  ipsius 

sinc  quibiis    iiou  cst   succcssio,   uoii   sinl  cssc  aclualcin  iiuiiiulabililalciii  ncccssario 

nec   esse  valcaiil   siuiiil.   proplcr  iiianire-  csl  lota  siiiiul.  quoniain  niliil  rcstal  acqiii- 

slam  coiilradielioneiii  (pi;c  iii  ipsis  leriiii-  reiiduiii.  .Eviiin  crgo  oniuino  parles  non 

nis   iiiiplicaliir;  poslerioris  acqiiisilio  esl  liabet,  nec  est  in  eo  ulla  successio,  sicnl 

prioris  amissio.  Sed  in  esse  angeli  aUpie  ncc  in  esse  subslaiiliali   ipsins  {eviterni. 

ciijiislibcl  a'vilcriii   nulla  esl  nova  acqui-  Consequcnlcr  recilal  diias  opinioncs  liuic 

silio  ncquc  aiiiissio.  quiiin  iucorriiplibile  coiilrarias,  et  iiiiprobal  eas,  siciil  patcbit. 

sit.  H;ec  Duraiidus.  Pra>lerca  in  lioc  loco  pulchre  declaral, 

Concordal  Alberlns,  libro  de  IV  Coa>qua- B  cur  et  qnaliler  ipsi  esse  subslanliali  ge- 

vis  dicen(lo:(Juiim  a^vnui  rcspiciat  esse  se-  nerabiliuin  et  corruplibiliiiin  poliiis  con- 

cundum  se,  non  in  coinparalione  ad  quan-  venit  esse  mensurarique  lempore,  quam 

tilalcm,  qiije  ordinaliir  ad  inoliim,  constat  ipsi  esse  ffivilernorum  ;  qiialitcr  eliam  di- 

quod  {pviiin  adjacct  cssc  iiidivisibili  et  in-  versis  divcrsimodc  convcniat  csse  in  tem- 

divisibililcr.  linpossibile  aiilcm  est  inlcl-  pore  :  Scicndiiin  csl  (dicciis)  qiiod  proprie, 

ligere,  qualiler  id  qiiod  est  cum  priori  et  per  se  et  primo  non  mensuratnr  lempore 

posteriori,  sit  mensura  ejus  quod  non  di-  nisi    moliis   habens    parles  defluenles,  et 

vidilur,  ila   quod    partim   sit   in  termino  non  mobile  nisi  in  quantum  est  in  molu. 

a  guo,el  parlim  in  lerinino  fuf  qucm.  IIa?c  Sed  motus  iste  potest  esse  duplex,  pula  : 

Albertus,  qiii  iii  commcnto  supcr  libruin  conliniiiis,  secundum  parles  suas  divisibi- 

de  Causis  plcnius  indc  scribil.  les  et  connexas,  ul  esl  mutalio  iii  corpora- 

Porro  Ileuricus  Quodlibcto  quinlo,  qiue-  C  libus  rebiis  exsistens;  vel  discretus,  secun- 

stione  tertiadecima,  de  hac  re  scribit  dif-  dum  parles    inconnexas,  cujusmodi   sunt 

fuse,  et  tenet,  quod  in  aevo  nulla  consislat  conceptus    affectionesque    angelorum    et 

successio  :  ."Klernitas,  inqiiiens,  a^vum  et  consimiles  actiones  eorum,  qna^  large  nio- 

tempiis  non  siint  nisi  qiKPdam   mora>  rei  tus    vocanlur,    ac    lemporc    mensuranliir 

in  essendo;  sicqiie  suiil  inciisuiie  ipsius  altcrius    generis   a    lcinporc    corporalium 

esse  rerum  in  quantum  morantur  seu  du-  rerum.   Kt  quoniam   Iransmulalio  secun- 

rant  in  essendo,  respicientes  esse  rei  non  duin  illos  motns  nil  abjicil  a  substanlia 

sub  ratione  ejus  quod  quid  est  aut  quale,  angeli,  nec  ab  eo  a  quo  dependet  subslan- 

sed   sub  ralione   qua   qiianlum.  Mcnsiira  tia  ejiis  seu  esse  subslanliale  :  hinc  elsi 

enim  est  id  pcr  qiiod  cognosciliir  quanti-  operatio   ejiis   lempore   inciisiiralur.  sub- 

tas  rei.  Quuiuquc  mcnsiira  sit  unigenca  slantia  tamen  ejiis  non  mensuratur  nisi 
mensuralo,  species  qualitasque  mensuraj  D  Jevo.  —  Porro  inolus  conlinuus  in  rebus 

debet  cognosci    secundiiiii    (pialilalem    et  corporalibus    duobiis    fit    inodis.    Primo, 

speciem  mensiirali,  quemadinodum  econ-  secundum  dispositiones  non  iinprimentes 

trarioquantitas  mensurati  secundum  qiian-  per  se  in  subslanliam  rei  :  ut  est  varia- 

lilalem   mcnsura^  :  proprio  ctciiim   niodo  lio  seciiiidiiin   silus  et   secundiim  illiimi- 

essendi  corrcspondcL  pioiniiis  iiiodus  du-  nationcs   cl   obscuraliones.   Qiue  dicuntur 

rationis  in  essendo.  —  Deiiidc  prolixe  pro-  iion  imprimenles  in  siibslanliam  rei,  quo- 

seqiiilur  (jiialilcr  modiis  essendi  quanliim  niain  varialio  in  eis  jier  se  nil  abjicit  a 

ad  duralionem,  iii  iiniversitate  reruin  non  subslanlia  rci.  ncquc  ab  eo  a  quo  in  re 

nisi   lii|)lex  exsislal,  videlicet  :  iii  oiniii-  dependet  esse  subslanliale  :  ideo  in  ca3- 

inoda  iiidcpendcnli  incommulabilitalc  ;  et  leslibus  rcperitur  corporibiis.  quorum  va- 

iii    conliniia   dcfluxioiic,  succcssionc    seu  riatio  sccundiim    illas   tcm|)ore   mcnsura- 


AN  .r.viM  MHNsim.v  srr  ANdiaoiiUM 


147 


lur,  (|tiiiiii  coniin  siihslanlia  iiirnsiircliir 
irvo  (liiinlaxal.  Scciindo  lil  iiioliis  islc  sc- 
('iiikIiiiii  (iisposiiioncs  |)('i'  sc  iinpriincnlcs 
in  siilisiaiiliaiii  i'ci,i|iiai'iiiii  vai'iali(>,(|iiain- 
vis  iiiliil  ahjicial  dc  cssc  rci  snlislaiiliali, 
(|iiia  iioii  lialtcl  pailcin  cl  pailcni,  iil  iiiia 
ubjiciuliir  posl  uliain,  aiijicil  laiiuMi  al)  co 
a  quo  dc[)ciulcl  cssc  rci  snlislaiiliaic  :  ul 
ost  varialio  scciindiiin  calidiim  ct  \'v\'^\- 
diiiii,  lininidiiin  cl  sicciiin,  (pia>  soliiiii 
in  i'cl)iis  g-cnci'ai)ilii)iis  corriiplii)ilil)iis(jiic 
consislil,  in  (iiiii)iis  inoliis  liiijnsniodi  pri- 
mo  cl  pcr  sc  lcin[)orc  incnsiirulur,  non 
ipsa  inobiiiu,  nisi  iii  (]iiaiiliiin  lalis  Iruiis- 
iniilalio  ai)jicil  aiil  adjicil  (]iii(l  iii  cis.Oiup 
ui)jccli()  vcl  adjcclio  uiil  iit  siicccssivc,  unt 
tolu  siiniil.  l^riino  inodo  (]iiunlilus  ct  quu- 
lilus,  ud  quus  vcl  u  quibus  fiiinl  inoliis, 
per  se  tem[iorc  incnsurunlur,  scd  non  pri- 
mo  :  ut  duin  aibcdo  conlinue  generatur 
molu  angincnli  quo  ipsa  angcliir  scciin- 
diiin  quod  pcr  parles  continuc  acquiriin- 
tur  aibcdinis  partes,  album  et  albedo  per 
se,  quamvis  non  priino,  tempore  mensu- 
rantur.  Secundo  modo  esse  siibstantiaie, 
qnod  gencrationis  mulalione  acquiritur  et 
mutulione  corrumpitur  in  fine  augmenti 
aut  aiterationis,  tempore  mensuratiir,  in 
quantiiin  per  temporuiia  determinulur,  sic 
quod  per  aiterationem  secundum  quaiita- 
tes  imprinientes,necesse  est  ipsum  in  fiiie 
corrumpi  :  ila  quod  esse  taiiuni  genera- 
biiium  ct  eorruptibiiium  dupiiciter  coiisi- 
deratur.  Priino,  prout  inter  generationem 
et  corruptionem  manent  res  iiia?  in  toto 
suo  esse  snbstantiaii,  sine  adjectione  ad 
illud  :  nec  sic  tempore  mensurantur.  Alio 
modo,  in  qiiantum  u  generutionis  instante 
continue  secuiidum  periodum  ciirrit  mo- 
tus  alterationis  secundum  qualitutcs  im- 
primentes,  quibus  in  fine  necessurio  cor- 
rumpuntur  :  sicque  tempore  metiuntur. 
—  Haec  Henricus. 

Qui  ibidem  de  his  pluru  conscribit.  Ve- 
rumtamen  unum  addit  quod  non  videtur 
veritute  subnixum  :  Non  solum  (inquit) 
substantiae  spirituales  atque  coelestia  cor- 
pora,  sed  generabilia  quoque  el  corrupti- 


A  liilia  iii  (|iiunliiiii  cssc  siiiini  liahcnl  siiiiiil, 
a-vo  mcnsiirari  dicciidu  siiiil.  i\ciii[)c  iioc 
dicliim  iioii  a|)|)arcl  idoiiciim,  (|iiiiiii  jiixla 
pra-iiaiiila  a-viiiii  iioii  sil  mciisnia  iiisi  a>vi- 
lcinornm,  id  csl  |)ci'|)cliioi'iiiii  c!  iiicor- 
rii[)tii)iiiiiiii,  csl(|iic  inciisuia  css(r  crcali 
iiiiiloriiiilcr  sc  lial)ciitis. 

I)ciii(|iie  circa  liu^c  Scotns  scril)il  [)ro- 
iixc,  iioii  laincn  dclcrminando  sc  finalilcr 
ad  aii(|iiaiii  0|)iiii()iiciii  dc  iiac  (iinestione 
[)i'a'laclaiii,  scd  iili'iiis([iic  o[)iiiionis  ralio- 
ncs  aucloritulesqiie  rccilut  uc  dissolvit.  — 

B  Vernmtumen  ait  qiiicdum  [)rohuhiiilcr  [)os- 
se  teneri,  (|iia>  iicqiia(|iiaiii  vidciitiir  [)osse 
salvuri  :  iit  (piod  iiiccssabilis  conscrvulio 
uiigcii  sil  coiitiiiiiu  cjiis  crculio,  ct  infinilai 
crculioncs  ipsiiis.  Qiiod  siipru  et  alibi  ac  cf.p.nx 
circa  priinum  est  re[)rohatum.  Itcni,  qiiod  "^^- 
nuiic  a>vi  assidiic  divcrsificetur  :  ([iium 
lamen  sccundum  Piiiiosophuin,  nunc  tem- 
poris  maneat  idcm.  Ilcinqnc,  quod  in  [pvo 
sit  successio,  non  tamen  in  acluali  cxsi- 
stentia  a^vilcrni  :  qiiiiin  lainen  secundum 
ipsum,  ffivuin  non  sit  nisi  ipsa  fieviterni 

C  exsistentia  actualis,  et  juxla  Philosophum, 
prius  et  posterius  non  sint  in  mensurante 
nisi  quia  sunt  in  mensuralo  :  unde  quarlo 
asserit  Physicorum,  quod  prius  atque  po- 
stcrius  in  temporc  sunt  propter  prius  ac 
posterius  in  motu.  Rationabilior  ergo  cen- 
setur  positio  illa  Thoma?,  Alberti,  Petri, 
Henrici,  quod  scilicet  in  eevo  non  sit  suc- 
ccssio. 

Udalricus   vero   in   Summa    sua,    libro 
quarto,  aliter  sensisse  videtur.  Cujus  posi-    p.  isoc 
tio  quantuin  ad  hoc  quod  etiam  ab  Alberto  '^'^' 

D  recedit,  improbata  est  supra. 

Et  de  hoc  sic  scribit  Henricus  :  Huic  po- 
sitioni  dusi  opiniones  contrariantur.  Una 
dicentium,  quod  a^vum  deficit  ab  ffiterno 
et  abundat  in  temporali  :  quia  aeternum 
est  res  fixa,  stans  immobilifer  secundum 
substantiam  et  operationem ;  tempus  ve- 
ro  est  res  fluens  secundum  utrumque ; 
aevum  autem  mensura  est  media,  conve- 
niens  cum  a3ternitate  iii  indivisibilitate 
secundum  quod  respicit  substantiam  aevi- 
terni,  atque  cum  tempore  habens  proten- 


148  IN    I.IHIU  M    II    SENTENTIARLM.    —   DIST.    II  ;    QU.EST.    II 

sionem  et  partes  prout  respicil  el  inensu-  A  dere  siinul,  neganduin  est,  sive  intelliga- 

rat  operationes. — Sed  plane  apparel,qiiod  tui'  dc  esse  rei,  sive  df  rieii,  quo  habet 

dictum  islorum  esl  delectivum  :  quoniain  j)roduci  e(  conservari.  Veruin  est  lamen, 

in  re  qn»  fixa  est  secundum  snbslanliam  quod  non  possidel  esse  suum  simul  quasi 

et    fluens    secunduin    operalionem.    aliud  ex  sc  ac  propria  poleslale,  sicnl  possessio 

est   esse  secundum    rem    ipsius   subslaii-  sumiliir    in    derinitione   jrternilatis.    Hinc 

tiie,  aliud   ipsiiis  operatioiiis,  quemadmo-  falsuiii  esl,  quod  esse  crealur»  hestermim 

duin  alia  res  est  subslanlia,  aliud  opera-  et  craslinum  iion  sil  idem  et  simuliquam- 

tio.  Quumque  juxla   diversilatem   speciei  vis  inlelleclus  nosler  continuo  et  tempori 

et  qualitatis  rei  mensuralcT  sit  diversitas  alligalus,  accipiat  illiid  cuin  quadain  pro- 

mensurarum,  quum  mciisiira  sit  unigenea  tensione  ad  dies  diversos  quibus  coexsi- 

mensuralo;  sicul  aliiid  est  esse   substan-  stil.  —  Ha-c  Henricus. 

tm,  et  aliiid  operatioiiis,  sic  alia  el  alia  B     Qni  (^onsequenler  argumenta  illius  solvit  c/;p.iuc' 

mensura  conyenit  eis.Nec  dicendum.qiiod  opinioiiis,  qiue  et  Richardus  solvit,  dicen- " 

mensura  ipsius  esse  subslanti»  protendi-  do  quod  aucloritas  illa  Anselmi  in  Pros- 

tur  ut  fiat  mensura  operationis  :  imo  hoc  logioii  intelligenda  sit  de  mensura  ange- 

imjdicat  coiitradictioiiein,  videlicet   quod  lorum  noii  qiiantiim  ad  esse  eorum,  sed 

idein  sit  simplex.  rixiim  et  iiidivisibile  re-  quantuin   ad   0[)eialioiies   invicem   succe- 

spectii   unius  mensurati,  fluens  aulem  et  denles  el  vicissiludinalas.  Potest  eliam  re- 

divisibile  respectu  alterius.  Quod  eliam  in  spoiideri,  quod  aeternitas  creata  seu  a?vum 

corpore    patet    coelesti,    cujus    subslantia  noii   est   lola  simul   ita  perfecle  ac   pro- 

mensuralur  aevo,  molus  vero,  qiio  opera-  jnia  virlule  sicut  aternitas  increala  :  nam 

tur  circa  inferiora,  tempore.  et  successionem  quanliim  ad  acliones  se- 

Alia  est  opinio  diceiitiuin.  qiiod  in  ano  cuin   admillif,   qua'  lamen   non  jevo,  sed 

est  accipere  successionem  el  pailes,  aliter  G  leiiipore   quodam  discrelo,   metiri    ferun- 

tamen  quam  in  tempore,  sicut  expressum  tur.  —  Ad  aliud  respondetur,  quod  ulique 

est,  ita  quod  in  aevo  sit  durationis  extensio  simplicilas  a>vi  a  simplicilate  wternilalis 

sine  innovalione,  varialione  ac  veteratio-  pliiriinum  dislat  ac  deficit,  non  tamen  in 

ne  :  quia  secundum  eos,  nullum  creatum  tanlum  quod  prioris  el  posterioris  succes- 

unico  actu  simjilici  totum  siuim  possidet  «ioiieiii  iiieludal,  sed  quia  dependel,et  po- 

esse.  Nam  ul  iii  libro  de  Causis  probalur,  tentialitalem  liabet  admixtam,  nec  succes- 

nulluin  creatum  accipit  bonitatem  fluen-  sionein   prorsus  excludit   a  suo  subjeclo 

tein  a  primo  seeundum  modum  simplici-  seu  mensurato.  —  Ad  lertium,  quod  lo- 

tatis  quo  est  iii  jnimo.  Sicque  quuin  ne-  quendo  de  infinitate  qua  a?vum  est  infini- 

queat  recipere   esse   suuin  totuiii    siinul,  tum,  non  est  inconveiiiens  infinitum  esse 

accipit  illud  secundum  fieri  per  jiarles  et  simul  in  aclu  :  quia  infiiiilas  illa  non  est 

partes,  ut  sic  asvileriia  nec  secundum  sub-  D  iiifiuitas  j)erfectioiiis,  neque  essentia»,  sed 

slantiam  nec  secundum  ojjeralionem  ha-  duralioiiis,  qua?  ultra  finilatem  sua>  enti- 

beanl  immobililalem.   Heslernum  quipj)e  tatis  et  perfeclioiiis  iion  addit  nisi  negati- 

esse  eorum,  et  liodiernum,  ac  crastinum,  onein  deslructionis  seu  desilionis  ab  esse. 

non   suut   siinul,  neque   unuin   et   idein.  —  Ad  quartum,  quod  in  a»vo  realiter  et  ex 

Esse  enim,  secundiim   istos,  non  est  nisi  sua  iiatura  iioii  est  iiisi  esse,  non  aiifem 

eontiniia  influeiitia  a  priino  princijiio.  —  fuisse  nec  fore,  iiisi  jier  coexsisfeiiliam  ad 

Sed  islud  slare  iioii  j)Otest,  quia  secuiidum  leinpus,  iit  dictuin  esf.  Ideo  qiiamvis  .'pvo 

ha^e,  successio  illa  iiinovationem  include-  imj)ossil)ile    sil    iioii    coexstifisse   praMer- 

ret,  scilicet  recentem  seu  novain  influen-  iluin  quod  ei  jain  realiler  coexslifil,  nihilo 

tiam   illain  indesinenler.   Et  quod  dicunt  iiiinus  possibile  atque  intelligibile  est  ei 

nullum  creatum  toliim  suuin  essc   jiossi-  non  coexsistere  teiiij)us  fuluruin,quoniam 


.\N   rvrM  MrNscHA  siT  ANtiKr.om  M  149 

DtMis  polcsl  coiiscrvalioiKMn  siiam  ali  a>vo  A  idnii  siiil   iniiu;  lciiiporis  cl  hMiipiis.  Fhoc 

iii  pra>s(Mili  siiblralKMc.  — El  pcr  lioc  pa-  Diiraiidiis. 

lcl  solulio   (piiiili.   Oiiaiiivis   ciiiiii    a'Viiiii  rdalriciis    vcro    iii    Siiiiiiiia    siia,    lihro 

noii  qiical  simiil  cssc  el  noii  cssc,  laiiicii  (|iiarlo,  coiilra(li(;il,  cl  dicil  :  Dillcrl  cliaiii 

in  i|)so  inslanli  (]iio  cst.  polcsl  ci  coiiscr-  a'Viim   rcalilcr  a    priiuMpio   siio    inlriiisc- 

valio  Dci  aiilcni,  cl   ila  iion  cril  :  (Hicin-  co,  ([iiod  csl   niiiic  a'vi;  sicnl  iii  crcaliiris 

p.sTiiirmo.  admodum  dicliim  csl  siipra,(]iiod  (jiiamvis  s(Mnp(M'  dillcrl   f/uod  cs/,  (mijiis    iiKMisiira 

Dcus  inniidtim  (lic(MVlnr  ab  .Ttcrno  crcas-  in  p(M'pctnis  cst  nnnc  a'vi,  ab  cs.sc,  cnjns 

se,  laincn  potiiissct  cnin  non  fccissc,  (piia  mciisnra  cst  sovnin  :  qnia  mcnsnnn  dirfc- 

in  illo  inslanli   in  quo  fceissct,  potnisscl  runt  sccnndnm   rationcm   mcnsiiraloriim. 

noii  lccissc.  qiiia  libcrc  opcralnr.  Scd  po-  Q\io(\  patct  cx  co,  (piia  qniim  niinc  a'vi  sit 

sito   uiio,   lollilur  aliiid   :  qucmadmodum  oiiiniiio  unum  ct  indivisibilc  ac  simph^x, 
posito  quod  Anlicliristus  crit,  non  polcst  H  laincn  jpvnin  est   inensnra  sen   numerus 

non  |)roduci.  —  Ad   nllimiim  dici  potcsl,  aliqnaliter  composilus  ex  vieibus,  et  divi- 

qiiod  illa  objcctio  sit  puerilis.  Nam  siinili  sibilis  in  cas,  licet  alio  modo  sit  simplex, 

modo  argui  posset,   quod  Deus  non   fnit  videlicet  in  qnantum  est  mensura  invaria- 

dintins    fclix    quain    aiiima   S.    Francisci,  bilis  essc.^Evum  cnim  comparatnr  ad  .Tvi- 

quia  in  jrtcrnitatc  noii  cst  longius  ncc  brc-  t(MMuim  nt  incnsura  propria  ct  ada^quala  in 

vius,  ncc    prius   ncquc   postcrius.  Qucm-  modo  css(Midi  :  qiioniam  sicut  {Dvilerna  se- 

admodum  crgo   Deus  diulius  fuit  beatns  cundum  id  qnod  sunt,  slant  simnl,  sed  suo 

qiiain  aliquis  Sanctus,  in  quantum  ivter-  posse  et  agere  non  sunt  simul;  ita  avum 

nilas  sua  omni  tempori  vel  reali  vel  ima-  est  mensura  qua;  secundum  aliquid  cst  si- 

ginabili  cocxsistit  aut  cocxsisteret  si  essct  mul,  et  secundiim  aliquid  non  est  simul. 

hnjusmodi  tempus;  sic  iTvnm  suo  modo  — Ibec  Udalricus.  Cujus  positio  in  lioc  de- 
omiii  tempori  coexsistit  et  illud  includil,  C  ficit,  quod  ponit  a3vum  in  se  includere  vi- 

et  acvum  quo  anima  S.  Petri  fuit  in  gloria,  ces,  et  prius  posteriusqne  habere  :  et  quo- 

diuturniori  coexstitit  tempori  quam  ffivum  niam  ita  sentit,  consequenler  habuit  dicere 

quo  anima  S.  Francisci  fuit  in  gloria,  sc-  quod  nunc  a^vi  diffcrt  rc  ab  aevo.  Quum- 

ciindum  quod  a^vnm  respicit  aniinam  cjus.  qnc   juxla   prsphabita   a^vuin    non  habeat 

Thomas  quoqiie  de  Argcnlina  testatur,  viccs  nequc  successionem,  aptius  dicitur, 

quod  iii  angelis  sit  invariabile  csse  tofum  quod  nunc  «'vi  non  differt  ab  ajvo  rcalifer. 

simul,  quamvis  sit  in  eis  revelationum  et  Albertns  demum  libro  de  IV  Cosquaivis 

quorumdam  gaudioruin  successio.  sciscitatur  de  nunc  asvi,  ct  quando  aevi, 

et  dicit,  quod  nunc  acvi  differt  ab  avo  non 

Quacritur  etiam  hic,  Utrnm  nunc  sevi  sit  in   subsfantia,  sed  in  esse.   Esse   etenim 

idem  quod  «vum.  scvi  est  in  tota  duratione  simul  manente; 

Respondet  Durandus  claruin  esse  qiiod  D  sed  nunc  comparatur  ad  ipsum  dnrans  se- 

sic,  quoniam  in  duratione  indivisibili  non  cundum  quod  est  indivisibile  unuin  :  sic- 

habente  in  se  extensionem  neque  succes-  qiie  non  re  seu  substantia,  sed  proprietate 

sionem,  nequeunt  differre  realiter  duratio  seu  ratione,  videntur  differre. —  Si  autem 

et  nunc  durationis.  Rursus,  mensursp  et  qu»ratur,  an  ex  aevo  xeXvi\^\\\\wx  quando ; 

durationes  differentes  realiter,  sunt  dura-  dicendum  quod  sic,  sed  non  distinguibile 

tiones  seu  mensurse  rerum  realiter  diffe-  per  prgeteritum  et  futurum,  nisi  forte  per 

rentium.  Sed  in  seviterno  non  sunt  aliqiia  accidens,  scilicet  per  coinparationem  ad 

realiter  differentia  quibus  correspondeant  tempus,    cui   coexsistit.    Unde   dicimus    : 

aevum  et  nunc  sevi  :  imo  unum  et  idem  Quando   angelus   fuit,    est   vel   erit.    Ha?c 

esse  angeli  est  quod  correspondet  utrique.  Albertus  :  de  cujus  verbis  dictum  est  pau-   p.  uob. 

Porro   difficilior  quseslio   est,  an  realiter  lo  ante. 


150  IN   LIBRUM  II   SEXTENTI ARIM.   —   DIST.    II  ;   QC.EST.    111 

Postremo  Richardiis  hic  qu.Trit.  Utrum  .4      Itaquo  qua^ritur  primo.  Quid  sit  coe- 

esse  alieujus  corporis  habeat   uiensuraui  lum  empyreum,  et  quare  sit  con- 

unigeneam  cum  <pvo  angeli.  Kt  respoudfl :  ditum. 

Videtur  quibusdam  quod  non,  quia  in  an-  \  idetur  quod  non  sit.  Primo.  quia  phi- 

gelis  aut  nulla  materia  est,  aul  si  est,  ibi  losophi,  qui  naturam   universi  diligenter 

nou  est  unigenea.  id  est  ejusdem  rationis  rimali   sunt   et   serulati,  i\o  lioc  coelo  ni- 

aut  generis,  cum  maleria  cujuscuiiKjne  rei  liil   locuti  sunt.  —  Secundo,  quia  nec  sa- 

corporalis,  nec  forma  illorum  cum  forma  cra  Scriptura  de  ipso  loquitur  evidenter. 

horum,  nec  esse  unius  cum  alio.  Ideo  di-  —  Tertio,  quoniam   non   videtur   habere 

cunt,  quod  «•vum  coeli  empyrei  spvumque  connexionem    ad    ordinem    universi.    (jni 

angeli  sunl  diversa.  Alii  dicunt,  quod  pro-  pulcherrimus  esse  oslendilur  ex  dictis  phi- 

pria  mensura  intrinseca  ipsius  esse  ca'li  loso|)liorum,  secluso  nec  posilo  coelo  ein- 
empyrei  el  mensura  esse  angelici  uuige-  B  pyreo.  —  Quarlo,    in    libro   de   Ccelo   et 

nea;   sunt,  et  ipsorum    unum  sit  a?vum.  mundo  probal  Pliilosophus,  quod  extra  coe- 

Ha^c  Richardus.  lum,id  est  primum  mobiIe,nulIum  sit  cor- 

Qui  ulriusque  opinionis  ponit  et  solvit  pus.  Deinde  apparet  quod  non  sil  corpus, 

inotiva,nec  declinaf  ad  aliquam.  Sed  juxla  quoniam    Slrabus  et  Fieda  dicunt   ipsum 

prtehabila  secundum  Tliomam.  Ilenricum,  esse   iiilellectuale.  contemplationisque  lo- 

Pelrum,  ac  alios   mullos,  secunda  proba-  cum  :  contemplalio  autem,  qu;e  est  spi- 

bilior  repulatur.  Subslantia>  enim  spiritu-  rilualis  acfio.corporeum  non  exigit  locum. 

ales  el  corporales  in  eodem  sunt  genere  In  contrarium  est  Sanctorum  auctoritas. 
saltem   pra-dicamentali.  Et   sicut   declarat 

uoc.   Henricus,  .eternitas,  a^vuin,  et  tempus,  non  Ad  ha?c  Alexander  respondet  :  Coplum 

sunt  nisi  qiu-edam   mora^  rei  in  essendo.  empyreum  esl,  et  propter  causas  creatum 
Motus  quoque  copleslium  corporum  el  iii-  C  est.Causa  vero  su;r  creatiouis  non  est  con- 

feriorum  multum  differunl  specie,  imo  el  linualio  generalionis  et  corruptionis,  nec 

quodam  genere  subalterno;  similifer  ele-  continualio  aut  conservalio  esse  corrupti- 

menta  a  mixlis,  ct  mixla  infer  se  (quorum  bilium  reriim,  sed  ut  complealur  univer- 

qiuTdam  sunt  animala,  qua^dam  inanima-  sum  in  gencre   corporum   secundum   de- 

ta  ;   et   animafonim    qiuedam   vegefativa,  lerminata  exlrema  et  secundum  medium 

qua^dam  sensifiva,  qiuTdam  secuiidum  lo-  inler  ea,  ad  oslensionem  summa"  sapien- 

ciim  mofiva,  aliqua  rafionalia)  :  et  tamen  tia»,  omnipofeiificr  bonilalisque  Creatoris. 

omnium    horum   uniim   est   tempus.   Cur  Extrema  autem  in  genere  corporum  sunt 

ergo  non  omnium  perpetuorum  illoriim,  corpus  maxime  luminosum  et  corpus  sum- 

tam  spiritualium  quam  corporalium,uniim  me   opacum.  Primuin   est  coelura  empy- 

sit  wvum?  reum,  secundiim  est  terra.  —  Pra^terea, 

D  licet   spirifus  a  corporibus    separati    non 

indigeant  quantum  ad  siium  esse  aliquo 

QUiESTIO    III  corpore,   lamcn  est   congruentia  corporis 

alicujus  ad  ipsos   propter  convenientiam 
magiiam  in  simplicitate,  claritate  ac  pu- 

'Erfio   principalifer  qiKTrilur  de   coelo  ritate  :  et  hoc  est  coplum  empyreum,  ut 

empyreo.  I)e  (juo  qnidain,  potissime  patebit.  —  Insuper.  spiritus  ralionales,  qui 

Alexander,  pliires  faciuiil  qua'slioues.  Ve-  coiijungunfur  corporibus,  quum  perveuie- 

rum  ul  immoderafa  viletur  prolixilas,quav  tur  ad  corporum  resurreclionem,  incorru- 

ro,  Quid  sit  ca'luin  empyreum,  et  quare  plionem    et    glorificationem,  congruenter 

sit  conditum,  et  dc  proprietalibiis  alque  collocabuntur  in  corpore  quod  esl  ultima) 

efficienliis  seu  effectibus  ejiis.  (id  esf  maxiuiie)  nobilitalis  in   universo, 


T' 


nnn  sit  rcTrr.rM  FMPVuFrM,  i;r  qiahk  srr  coNDiTrM  1*)! 

00  quod  corpopii  illa  maximain  lial)('l)iin(  A  sna,  lihro  (|nail()  :  .\n},'cli,  iii(|ni(!ns,  crcali 

nobiiilaloni  :  imo  d  anlc  (!Oi'|)oriim  sno-  fncninl    in   cd-lo  cmpyrco  c(   siiniil    ciiin 

rnin    ^loriricalioiKMii    (•onvcnicnlcr   collo-  i|>so.  Proplcr  (|iio(l  aslia   inaliilina  vocan- 

candir  in   c(rl()   illo    proplcr  incri(a    sna.  Inr,  (jiia'  siinl    ornaincnla  c(i'li   illins,   iil 

riulc:    (lc    lioc    ca'lo    lo(]iii(iir    Damascc-  (licilnr  in  lihro  .loh  :  Ihi  cras  (pinm   iiic  yr,Axxxviii. 

nns  :  Ca'liim  cs(  conlinciUia  visihiliiim  c(  landarcnl  aslra  inaliiliiiaNd  csl  iii  prin-  '•'• 

invisihilinm    crcadirarnm.    Ilinc    conlincl  cipio  (cmporis  crca^a  :  (pioniam  liora  ina- 

Chrisdiin  socnndiim    nadiram    hiimanam,  (n(ina  osl   |)riina  liora  di(!i.  l)o  qiio  ca'lo 

socnndnm  qiiain  (]hris(ns  iii  ipso  ('s(  dc-  cccidissc  Lncifor  porhibodir.  Ex  qno  patol, 

finitivo  seu  circiiinscri[)(ivo.    Idoo    qiiiiin  qnod  (pinin  dixil,  In  cadiiin  conscondain,  /,s.xcv,  i.t. 

Zi>/as.iv,  Chrisdis  dicidir  osso,  ascondisso  c(    rosi-  nl  dicilnr  in  Isaia,  ca'lnin  mclaphorico  in- 

doro  sii|)or  oinnos  cwlos,  inlclligcndiim  ost  (olloxil  allididiiiom  niaj(!s(alis  diviino,  ciii 

quod  (ligni(a(e  sil  supor  oos.   Ihr^c  Alox-  B  volobal  a'qiiari.  lI;oc  IJdalricns.  —  E(   illa 

andor.  colsitndo  seu  excellonlia  Dci,  in  quanluin 

siinini.  iii.      Circa  hapc  scribit  Albordis  :  Dicondnm  os(   oiniiia  condnens,  ambions  ot  conser- 

j"^ ''""  '  *^'  ciim  Sanctis  (quibiis  de  coelo  ompyreo  est  vans,  vocadir  melaphorice  caduin,  estque 

crodondnm,  00  qnod  ipsi  Palrom  ca^Ioslom  ca'lnm  Trinilalis. 

pr;o  coloris  cognovoriiid), qiiod  cadum  cm-  InsnpfM"   Thomas  :  Ca^Iiim  (ai()  empy- 

pyrouin  ost  coplum  snprenium,  ol  ost  vo-  reiim  ra(ione  investigari  non  valot.  Quid- 

ruin  corpus  :  in  quo  angeli  sancli  et  ani-  qiiid  oniin  de  coilis  cognoscimus,  visu  aut 

mtB  beatae  sunt;  non  circumscriptive,  sod  motu  scimus  :  coelum  vero  empyreiim  nec 

Luc.  X,  18.  definitive.  De  quo  co^Io  ait  Salvator  :  Vi-  visui  nec  motui  subjacet,  sed  per  ancto- 

debam  Satanain  siciit  fnlgur  de  coelo  ca-  ri(atein  ost  habitmn.  Hinc  intellectuale  vo- 

dontem.  Qiiod  vocatur  ompyronm,  id  ost  calnr,  quia  non  visn  sed  intellectu  cogno- 

igneum,  non  a  caloro,  sed  clarilatis  splen-  C  scitur,   non  quod  in   se  non   sit  visibile. 

dore.   Quod   factum,  mox  sanctis   angelis  —  Est  autem  pra>cipue   lucidum.   Omnis 

(k-n.i,\.   est  repletum.  De  quo  supra  illud,  In  prin-  namque  res  determinatur  a  fine,  quoniam 

cipio  creavit  Dous  coelum  et  terram,  loqui-  socundiim  exigentiam  finis  oportet  ipsam 

tnr  Strabus  :  Coelum  appellat  non  visibile  disponi.  Quumquo  coelum  empyrenm  or- 

firmamentnm,  sed  ompyrenm.  —  Dicitur  dinetur  ad  stafuni  Beaforum  et  corporum 

autem  hoc   coelnm  angelis  sanctis  reple-  glorificatornm,  quibus   convenit  maxima 

tum,  non  corporali  repletione,  nec  sicut  participatio  lucis  divinap,  qnietis  seterna^, 

anima    replet    corpus,    sed   proportionata  et  fffernitatis   suprema> ;  ideo  decet   coe- 

decoratione  ad  mansiones  pafriae,  qua'  per  lum   empyreum   potissime    lucidum,  im- 

sapienfiam   Dei  in  ipso  creata>   sunf,  ita  mobile  et  incorruptibile  esse.  Et  quoniam 

quod  nulla  earum  est  vacua,  sed  angelo  in  beatitndo  illa  supernaturalis  invesfigatio- 

beatitudine  sibi  proportionato  inhabifafa.  D  nem  excedit  humanam,  etiam  coelum  illud 

Ha>c  Albertus  in  Summa.  empyreum  excedit  eam,  latuitque  philo- 

Porro  libro  de  IV  Co8equa?vis,  affirmat  sophos. 

quod  coelum  empyreum   sit   infer  omnia  Verum   Iiis   objici    potesf,   quia   ut   ait 

corpora  simplicia  nobilissimnm  corpus,  et  Avicenna,  causa  luciditatis  est  congregatio 

maxime  uniforme,  non  habens  diversifa-  parfium   diaphani,  ut  pafet   in   crystallo. 

tem  dexteri  et  sinistri ;  et  angelis  sanctis  Idem  asserit  Commentator  libro  de  Sub- 

repletum  est,  non  sicut  locus  locads,  sed  stantia   orbis.    Coelum   autem   empyreum 

per  distinctionem  hierarchiarum  et  man-  subtilissimum   simplicissimumqne   consi- 

sionum,  et  ordinem  et  muKitudinem  con-  stit  :  non  ergo  est  lucidum.  Imo  si  tam 

decentem.  Ha?c  ibi.  lucidum  esset,  magis  eausaret  nobis  jngi- 

Quibus  concordat  Udalricus  in  Summa  ter  diem   quam  sol  super  nostrum  exsi- 


132  IN   LIBRIM    II    SENTENTIAHLM.    —    DIST.    11  :    Ql-fST.    III 

slons   horizontcin.  —  Rnrsns,   secnndnm  A  defcrtur  secnndum  esse  spirilnale  lanlnm: 

opinioncm  probabilcm,  in  coelo  cmpyrco  ideo  non  oportebit  ad  hoc  ibi  consistcre 

eril    laus  vocalis,  qna>  sine  rcspiralionc,  niolnm  ant  confractionem.  nec  condensa- 

emissionc  fraclionequc  mcdii  cssc  nequil.  lioncm.  Polesl  quoqne  dici,  qnod  ibi  erit 

Imo  ct  corpora  glorificata  pcr  donum  airi-  confractio   coeli    cmpyrei  ;    ncc    hoc   crit 

litalis  movcbuulur  in  co  :  crgo  scindctur.  if^nobililalis  quod  eril  instrumcnlum  mo- 

El  ita  non  vidctur  esse  incorruplibile  ne-  tum  a  lingua  glorificata,  atque  divin;c  lan- 

qne  indivisibilc.  —  Amplius,   natura  est  dis   malcria.  Nec  inde   conscquitur  qnod 

principium  motus, secundnm  Philosophum:  generabilc  ant  corruplibile  erit,  quoniam 

scd  ca'Ium  cmpyreum  est  corpus  nalnra-  raritas   el    densilas   icquivoce    compctnnt 

lc,  ergo  cl   luobilc.  corpori    illi    ct    iufcrioribus    islis.    Sic    et 

Rcspondcndum.  quod  prima  objcctio  illa  aslrologi  inlcr  dnas  splucras   qua:»  scindi 

convincit.  quod  ca»Ium  cmpyrcum  non  est  B  ncqueunl,  aliquod  ponunt  spalium  rcple- 

talitcr  lucidum  quod  radios  visui   nostro  tum  corpore  divisibili,  quum  iu  sj)alio  illo 

visibilcs  emillat.  Propler  quod  nec  ignis  molus  sit  planetarum  in  epicyclo.  Vcrum- 

elemcnlaris  in  propria  spha^ia  lucct.  —  Ad  tamcn  quid  de  his  vcrum  sit,  est  incer- 

aliud  diccndum,  quod  dubium  csl  an  post  tiim   :  quia   ncc    fide    dctcrminatur,    nec 

resurrectioncm    commuucm    laus   vocalis  ralione   probalur.  —  Ad   ulliinum,  quod 

erit  in  coelo  :  quibusdam  diccnlibiis,  qiiod  naturale  dupliciter  dicitur.  Priino.  prout 

ibi  solum  erit  laus  menlalis,  qua?.  dignior  dividilnr  conlra  ens  in  anima.  Sicqnc  di- 

est  :  quia  nec  respiratio  erit  ibi,  sine  qna  cilur   natiirale   qnidquid    habet   esse   fir- 

vox  non  formatur,  ut  dicitur  sccundo  de  mnm  in  rcrum  natura  :  et  ita  coelum  em- 

Anima.  Alii   dicuul   ibi    futuram    laudcm  pyrcuin  ac  angcli  dicuntur  naluralia;  nec 

vocalcm,  ut  niliil   iu  Sanctis  vacct  a  lau-  oiiiuc   talc   naturalc  cst  mobilc.  Sccundo, 

dibus  Dei,  ncque  mens  neque  lingua.  Qno-  C  proiit  dividilur  coulra  ens  divinnm,  qnod 

modo  autem  esse  valcal,  dicunt  quod  in  abstrahit  a  motu  atquc  matcria.  Sic  natn- 

pulmone  et  inslrnmcntis  vocalibus  est  aer  rale  vocatur  id  tantnm  quod  movetur  et 

inclusus,  per  quem  poterunt  voces  forma-  ad  generationcm  ac  corruptionem  enlinm 

ri,  quemadmodum  auiinalia  habentia  spi-  ordiuatur  :  ct  ita  codiim  cmpyrcum  non 

ritum   complantatum,  ut  dicilur  in  libro  est   cns  naturale,  scd  diviniim.  ad  clcclo- 

de  Somno  cl   vigilia,  formant  vocem.  Et  rum  gloriam  ordinatiim.  —  H;cc  Thomas 

hoc   quantum   ad   aliquid  videtur  conve-  in  Scripto. 

niens,  quoniam  ad  formalionem  vocis  non  Insuper  dc  hac  re  scribit  in  prima  parte 

est  necessaria  expulsio  vcl  atlraclio  acris  :  Suinma?,  qiuestionc  scxagcsima  scxta  :  Coe-    an.  3. 

nam  rcspirando  aut  cxspirando  non  potest  lum  cmjiyrciim  noii  iuveniliir  positiim  ni- 

animal  voccm  formarc,  ut  dicitur  sccuii-  si  pcr  auclorilatcs  Strabi  cl  Hcda\  cl  rur- 

do  dc  Anima.  Scd  quanlum  ad  aliquid  iion  D  sus  per  auclorilalcm  Basilii.  lu  cujus  cceli 

videtur   snfficiens  :  quia   ad  vocem  non  positionc  parlim  conveninnt,  puta  in  hoc 

tantum  cxigitur  aer  interior,  sed  item  ex-  quod  sit  locus  et  mansio  Bcalorum.  Dicunt 

tcrior,  cujus  confractionc  ct  motu  sonus  etenim  Beda  et  Slrabus,  quod  factum,  mox 

dcfcralur.  Idco  plus  addcnduiu  csl,  utpo-  angclis  cst   rcplclum  ;  Basilius  qiioipic  in 

te,  quod  qu.Tdam  scnsibilia  dcfcruntiir  ad  scciiudo  Ilcxacincrou  :  Sicul  damnali  in  te- 

sensum  secuudum  esse  spirilualc  tanluiu,  ncbras  ulliinas  abigiiiilur,  sic  rcmiineran- 

ut  species  colorum  ;  qna^dam  sccundum  di  pro  dignis  opcribus,  reslaurautur  in  ea 

essc    materiale,  sicul    in  gustu  ct  tactu ;  qu;e  extra  mundum  est  Ince,  et  ibi  quictis 

qu;cdam  nlroqiu?  modo,  nt  spccies  odoris  domicilinm  sorlicnliir.  Diffcriint  aulcm  in 

cum  cvaporalionc  fumali  :  et  simililer  cst  ralionc  poiicndi.  Slrabiis  (juippe  ct  Beda 

de  sono  et  molii.  Ibi  lamcn  species  soni  idcirco  ponunl  hoc  CGpIiim,  quoniam   fir- 


Qvw  siT  finFr.iM  FMrYnFrM,  i:t  or.\Ri:  sit  roNDiTrM  l.').'{ 

mamonlum.    \u'v    (|no(l    co'lnm    sidcrcnm  A  nl   |)al('l    pcr  hoc  (|no(l   JMmcii   slcllarnin 

r;f«.i,s.  inlcllij^nnl,  non  in  principio  sed  sccnnda  vidcmiis,   non  ohslanlihns   iiHMliis  coelis; 

dic  diciliii'  iacliim.  IJasilins  vcro  idco  po-  j)olcsl    alilcr    rcspondcri,    vidfdiccl    (|no(l 

nil  hoc,  nc  vidcalnr  Dcns  opiis  siinin   a  c(cliiin  ciii|)yi'cn!n  liahcl  Inccin  non  con- 

lencbris  inchoassc  :  (piod  ManicliaM  caliiin-  dcnsalam,  pn)|)lcr  (|n()(l  radios  non  ciiiil- 

nianlnr ;  iindc  cl  dcnm  vclcris 'rcslamcnli,  lil,   scd    snhlilcm  ;    vcl    hahcl    clarilalcm 

(lcnin    nominanl    lciichrarnm.   ihc  aiilcni  {jloria',  (jinc  non  osl  clarilali  nalnrali  con- 

ralionos  non  innllnm  co^nnl.Ona^slio  nain-  formis. 

qnc  dc  firmamcnlo,  (piod  sccnnda  dic  di-  l)cni(pic  .Vnj^nsliiins  dcciino  dc  Civilalc 

ciliir  facliim,  alilcr  solvilnr  ah  Anj^nslino  Dci  lcslalnr,  (jiiod  Porjjhyrins  disccrnchal 

ac  aliis  Sanclis.  Ohjcclio  vcro  dc  lcnchris,  a  (hcmonihns  anf,'cl()s,  ila  iil  acria  loca  da'- 

sccnndnm   Aiignslinnm    solvilnr   j)cr   hoc  nioniim,  a^lhcrca  scn  cmj^yi^ca  cssc  diccrcl 

qnod   informilas,  qiuc  pcr  hMichras  dcsi-  B  angclonim.  Sed  I*ori)hyiiiis  lanqnam  Pla- 

gnalnr,  non  j)i\ccessit  formalioncm  dnra-  tonicns   cadnm   sidcrcnin   posnil  igneuin 

tione  seu  lcmpon^  scd  originc  seu  ordine  esse    :    idcoqiic    vocavit    empyreum    sive 

natura».  Porro  secnndnm  alios,  qiiiim  tene-  a^lherenm,  jjront  nomen  aHhcris  ah  inflam- 

br<e  non  sinl  crcaliira  aliqiia,  scd  j)rivatio  malionc  accipilur,  non  iil  Aristolclcs  ait, 

hicis,  divinam  saj)icnliain  atlcslaliir,  qnod  a  inoliis  vclocilalc.  Qiiod  dico  nc  qiiis  oj)i- 

ea  qutP  pro(hi.\il  cx  nihilo,  priino  in  slalu  nclur  Aiigiislinum  posiiissc  cadum  cinj)y- 

imperfcctionis  inslitiiit,  postca  vero  ea  ad  nMim   sicut  nnnc  ponitur  a  modcrnis.  — 

perfectnm  dcdiixit.  —  Potest  autcm  con-  Ihcc  Tliomas. 

venicntius  ralio  snmi  ex  condilionc  glo-  Circa  ha>c  diibitatio  orilur  ex  co  quod 

ria>.  Exspcclalur  cqiiidcm  in  fulura  rcmu-  Thomas  affirmat  Porphyrium  lanqiiam  Pla- 

neralionc  gloria  duplcx,  videlicct  spirilualis  tonicum  a^slimasse  coilnm  sidercum  igne- 

et  corporalis,  non  solum  in  glorificandis  G  um  esse.  Per  quod  innnit  Thomas  Plalo- 

humanis    corporibus,    sed   etiam    in   toto  nem  ita  sensisse  :  quod  non  videtnr.  Dixit 

mundo  innovando.  Inchoata  est  autem  spi-  enim  c(Blum  illud  aqueum  esse,  et  stellas 

ritualis  gloria  a  mundi  principio  in  bea-  ex  igne,  ut  infra  patebit.  —  Rursus,  quod 

Matth\MK  titiidine  angelorum, quorum  «•qiialitas  San-  Thomas  scribit  ccelum  empyreum  non  in- 

*''■           clis  promittitur.  Ilinc  fuit  convenicns  ut  veniri   positiiin   nisi   aucloritafibiis  Beda> 

etiam  a  principio  corporalis  gloria  inchoa-  et  Strahi  alque  Basilii,  impiignatur  :  quia 

retnr  in  aliquo  corpore  quod  ab  exordio  quod  ait  Damascenus  libro  secundo,  C(B- 

saeculi  fuerit  absque  servitute  corruplionis  lum  est  continentia  visibilium  et  invisi- 

et  mutabilitatis,  atqiie  totalitcr  lucidum  :  bilium,  non  verificatur  proprie  nec  secun- 

quemadmodum    tota    corporalis    creatura  duin  Damasceni  inlentionem,  nisi  de  coelo 

exspectatur   post    resurrectionem    futura.  empyreo.  Propter  quod  libro  de  Coa^qucC- 

Nec  ex  his  sequitur  quod  illuminet  aerem:  D  vis  scribit  Albertus  :  Sancti  dicunt,  Dama- 

quia  nt  in  secundo  Ilexaemeron  fatetur  Ba-  scenus  potissime,  ccelum  einpyrenm  con- 

silius,  ccelum  factuin  est  rotunditate  con-  tinere  sanctos  angelos  et  Beatos.  De  eodem 

clusum,  habens  corpus  spissum,  ac  adeo  coelo,  sccundum  Damascenum  et  antiquos 

validum  ut  possit  ea  qua?  habentnr  ex-  expositores,  dixit  Apostolus  raptum  se  us-  ii  cor.xn, 

trinsecus,  ab  interioribus  separare.  Ob  hoc  que  ad  tcrtium  ccelum.  De  quo  rursus  : '" 

necessario  regionem  relictam  post  se,  luce  Scimus,  inquit,  quia  si  terrestris  doinus  ibid.\\i. 

carentem  constituit,  utpote  fulgore  super-  nostra  dissolvatur,  quod  a?dificationein  a 

radiante  coeli  empyrei  excluso  a  regione  Deo  habemus,  doinuin   non  manufaclam 

inferiori.  Sed  quoniam  corpus  firmamenti  in  coelis.  Gregorius  quoque  multa  de  hoc 

etsi  sit  solidum,  tainen   diaphanum   est,  coelo  videtur  dixisse  diversis  in  locis.  Et 

quod  non  impedit  luminis  transparentiam,  quod  ad  Hebrspos  scripsit  Apostolus,  Non  Hebr.ix,^i. 


loi 


IN   LIBRIM    II    SENTENTIARIM. 


DIST.    II  ;   QU.EST.    III 


iii  iiiaiuifacla  sancta  Jesns  iiilroiit.  oxoin-  A 
plaria  vcrornm,  sod  in  ipsuin  c(riiiin  : 
iion  nisi  dc  conlo  einpyrco  aplissiine  sn- 
niilnr.  At(]ue  in  hoc  c(jelo  ail  (irejjorius 
peccasse  diaboluin,  ac  inde  delapsuin.  I)e 
quo  itidem  coelo  Ilieronymus  in  sermo- 
ne  de  assumptione  gloriosissima^  Virginis 
inulta  deprompsisse  probalur. 

Circa  Ikpc  loquilur  Pelrus  :  Omnia  cor- 
pora  lacta  sunl  propler  cor|)us  liumanum, 
quod  esl  lorina  nalurali  perreclissiina  in- 
formalum.  llinc  secundum  inlenlionein 
nalurap,  finis  est  corporum  alioruin.  Cor-  B 
pus  autein  liumanum  duplicem  liabet  sla- 
tum:unuin  morlalilalis  in  |)riesenti ;  aliuin 
immorlalilalis  in  fuluro.  Ideo  Deus  qiKT- 
dam  ei  prjpparavit  secunduiii  priesenlem 
staluin  pra?cipue,ut  visibilia  corpora;  qnse- 
dam  vero  secundum  slalum  ruluruin,  ul 
coeluin  empyreum  :  et  hsoc  est  causa  cre- 
ationis  illius  pivTcipua,  quamvis  et  alifo 
possint  esse  cansa?  creationis  illius  nobis 
occulUe.  Hoc  igitur  cwluin  in  propria  na- 
tura  sensibile  esl,  (piamvis  inlellecluale 
dicatur  quoad  nos,  et  propler  confenta  seu  C 
habitanles  in  ipso. 

Inducuntur  eliam  raliones  quod  sit.Nain 
siciil  simplex  est  ante  coinposilum,  et 
nnum  anle  inulla;  sic  unironne  aule  inul- 
tiforme.  Ergo  ante  caduin  firmamenli  inul- 
liforme,  est  coelum  uniforme  per  totuin, 
pula  empyreum.  —  Item,  dum  aliquid 
composilum  est  ex  duobns,  si  nnuin  illo- 
ruin  invenitur  per  se,  et  aliud.  In  geiiere 
autein  coelorum  esl  unuin  constans  ex  lu- 
minoso  et  non  luminoso,  ut  coeluin  slella- 
tuin;  et  unum  totum  non  luminosuin  ex  D 
se,  nl  orbis  lunic.  Ergo  est  aliud  totuin 
luminosum.  — Rursus,  centrum  et  circuin- 
ferenlia  sunt  contrariarum  proprielalum  : 
nnde  et  ipsa  suiil  termini  inoluuin  oppo- 
sitorum.  Cenlrum  aulein  mundi  est  lotum 
opacuin  :  ergo  extremum  inundi  est  to- 
tnm  clarnm  et  splendidiim.  IIipc  Petrus. 

Idein  Hichardus.  Qui  eliain  quiprit  liic, 
ulriim  ccplum  empyreuiii  sil  slellalum.  Ad 
qiiod  respondet  :  C(rliiiii  illud  non  esl 
stellatum,  sed  per  tolum   uniformiler  lu- 


minosum,  quamvis  luminositas  illa  lateat 
sensns  morlalium.  (jiiod  est  vel  ideo,  qno- 
niain  impro|)orlionabilis  est  oculis  non 
glorificalis.  (picmadmodiim  liix  corporum 
glorificalorum ;  vel  qiioniam  aqiup  qna; 
siint  snpra  firmamenlum,  non  sunt  illins 
Iiiininis  tradnctiva>;  vel  qiiia  ob  niiniam 
ejus  distantiam  multiplicalio  sui  luminis 
non  proleudiliir  usqiie  ad  visuin  noslrum, 
nisi  forsan  ila  debililer  nt  a  visu  noslro 
neqiieal  percipi;  vel  quia  non  adest  ei 
influenlia  Dei  ad  hoc  ut  se  innltiplicet 
seiisibililer  iisque  ad  nos.  Verumtamen 
qiium  aqujp  qna>  super  firmamentnm  esse  Ccn.  1,7. 
dicunlur,  sinl  ila  j)erspicua»  ut  ab  aucto- 
ribus  cadiim  cryslalliiium  vorpntur,  quod 
iinpedianl  illius  lumiiiis  Iransfusionem  non 
video,  nisi  adesset  alia  causa.  Voluit  de- 
iiium  Deus  cceliim  empyreum  esse  absqiie 
ornalii  stellarum,  quoniam  cives  ipsius  et 
corpora  Realonim  erniit  ei  pro  pi\Tclaris- 
siino  oniameiilo.  rnde  ad  illud  coelum 
forsilan  perlinel  illud  Apocalypsis  :  Civi-  Apoc.xxi, 
tas  non  eget  sole  neque  Iiina,  ut  liiceanf  "'■  ' 
in  ea;  nam  claritas  Dei  illuminabit  eam, 
et  lucerna  ejus  est  Agnns. 

Insuper  de  his  scribit  Bonaventnra  dif- 
fiise.  Veruin  sentenfia  sua  qiiasi  fota  pra>- 
liabita  est.  Fatelur  in  priinis,  quod  de  hoc 
coelo  empyreo  exponit  Damascenus  quod 
scriplum  est,  Iii  principio  creavit  Deus  r;e«.i,  1. 
coeliim  et  lerrain.  Et  addit  :  Ponendiim 
esse  hoc  coelum,  persuadet  triplex  ralio 
finis,  id  est  causa>  finalis  pro[)ter  quam 
factnin  esl.  Prima  est  perfeclio  universi. 
Quum  eiiiiu  caduin  quoddam  sil  Iiimino- 
suin  et  difforme,  si  non  esset  coelum  to- 
lum  luminosum  el  iiiiiforme,  deesset  uni- 
verso  quajdam  perfectio.  Secunda  esf,  ut 
caluin  siipremum  inobile  habeal  orbem 
fixum,  iufia  qiieiii  el  in  qiio  tanqiiam  in 
loco  movealur.  Terlia,  iit  coiigriiuin  ha- 
bitaculum  Beatoriim,  prwserfim  hominum 
glorificaloriiin,  consislal.  Finis  aulem  ne- 
cessitatem  imponil  his  qua>  ordinanfur  in 
ipsiim.  —  Nec  [)iilanduiii,  qiiod  coeliim 
emi^yreuin  illiimiiieliir  a  sole.  Non  enim 
ab  inferioribus  recipil  lumen,  nec  iudigef. 


Qllin    SIT   rOFr.lM    FMPVRF.rM,   FT   QI\nK    SIT   (;0>'l)ITrM 


1 


)•) 


Talis  (iii()(|ii('  csl  limilalio  virlulis  ipsiiis 
solis,  (|ii()iiiain  iiihil  a<;il  iillra  lcnniiiiiiii 
sibi  a  Dco  consliliiliiin.  Iliiic  (|ii('ina(liiio- 
duin  i}j;iiis  (luicscit  pcrvcnicns  ad  liori- 
zonlcii)  scii  sphaMaiii  Iiiii.t.  ct  lcna  ad 
conlniin  |)crvciiiciis ;  sic  ladii  solis  iioii 
prolciidiinlur  iillra  rinnaincnliiin.SoI  nain- 
quc  luocrna  csl  hujus  scnsibilis  inuiidi. 
Tanla  quo(]uc  csl  inlliicnlia  cl  liiiniiiosilas 
copli  cmpyrci,  qiiod  lu.\  cl  inriucnlia  solis 
non  |)(M"tiiip;il  ad  i|)sum.  scd  ahsorbcliir 
ab  ipso,  siciil  Iiiiikmi  candcla'  a  solis  Iiicc. 

Est  ('rj;;o  hoc  co'luin,  qiioiiiam  iii  (pio- 
libct  gcncrc  inobilc  pra'supponit  imino- 
bile,  ct  llu.xum  inriuxibilc,  ad  (piod  tcr- 
minatur  :  ct  idco  siipra  omncs  inobilcs 
corIos,csI  c(Eluin  quoddain  iinmobiIc,qiiic- 
ti  Bcaforum  corrcspoiuhMis.  Habilalio  nain- 
quo  habitatoribus  proportionanda  cst.  — 
Rnrsns,  in  quolibct  gcncre  in  quo  ponitur 
infimum  ct  medium,  ponitur  et  supre- 
mum.  Porro  gradus  corporum  attenditnr 
penes  gradus  lueis  atque  perspicni,  quas 
sunt  proprietales  corporum  principales  : 
quumque  terra  sit  cor[)us  opacuin  simpli- 
citer,  exigit  ordo  ut  sit  corpus  luminosuin 
simpliciter,  quod  dico  coelum  empyreum. 
—  Haec  Bonaventura. 

Ouocirca  sciendum,  quod  et  philosophi 
posuerunt  quoddam  cceliim  simplex,  lu- 
cidum,  diaphanum,  uniforme,  sphspricum, 
non  slellatum  :  videlicet  nonam  sphgpram, 
quam  dixerunt  mobilem  esse.  Et  de  hac 
sphfera  asserit  Damascenus  :  Ouoniam  qui 
foris  sunt  sapientes,  id  est  philosophi, 
ipsam  sine  slellis  spheericae  esse  figurae 
aiunt. 

Amplius  preeinductis  pro  majori  parte 
concordat  Durandus.  Aliqua  vero  quasi 
corrigere  volens  :  Aliqui  (inquit)  dicunt, 
quod  coelum  empyreum  principaliter  fa- 
ctum  est  propter  ordinem  universi.  Quod 
ifa  declarant  :  Inferiora  in  entibus  secun- 
dum  sui  supremum  attingunt  superiora 
De  Divin.  secundum  illorum  infimum,  ut  B.  Diony- 
sius  contestatur.  Intelligentia  autem  est 
motor  immobilis  :  ergo  oportet  quod  sit 
aliquod  corpus  ipsam  attingens  quoad  ejus 


A  immobilitalcm,  (pi.c  (piiii  iiifimiim  csl  iii 
ca,  iiitcllcctiialilas  V(M'o  csl  supnMiiimi  iti 
ipsa.  Sic(pic  opoitcl  csse  (pioddam  iiiiiiio- 
bilc  cor[)iis  ('(clcslc,  (piod  cst  (•(rliiin  em- 
[)yrcum.  —  Isliid  insiiffici(Mit(M'  dictiim 
vidcliir.  Pra'fatus  clciiim  ordo  rciuin  |)c- 
ncs  csscnlialia  cst  [icnsandus.  Sed  csse 
immobilc,  noii  csl  csscntiah?  iic^juc  in- 
trinseciiin  ca'Io  cin[)yreo  :  qiioniam  [)0ssel 
nioveri,  siciit  ct  alii  orbes  [)Ossent  qiiic- 
sccrc  non  iniitala  natiira  conim.  Fhcc  Du- 
randus. 

B  Scd  rcprobalio  isla  iion  valcl,  quoniam 
ordo  ille  [)rjetactus  tain  qiiantiim  ad  es- 
senlialia  (|uain  qiioad  accidentalia  nMMiin 
perpcnditur.  rndc  ct  divinus  Dionysiiis 
in  libro  dc  Angclica  hicrarchia  assignat  cap  veun. 
hoc  inodo  connexioiuMn  ct  ordincm  intcr 
angclicain  ct  ecclesiasticam  hierarchiam, 
quod  infiini  in  ordinc  aiigelic»  hierarchia? 
proprie  ang(di  nuncupantur,  qiii  de  choro 
sunt  infiino;  supremi  quoque  in  ordine 
ecclesiasticjc  hierarchijc,  utpote  sacerdo- 
tes,  potissime  [)ra^sulcs,  angeli  appellan- 

C  tur,juxla  illud  Malachia; :  Labia  sacerdotis  Maiach.», 
custodiunt  scientiam,  et  legem  requirent  ^" 
ex  ore  ejus,quoniain  angelus  Doinini  exer- 
cituum   est.    Apostolus    quoque  :  Mulier,    i  Cor.  xr, 
ait,  debet  vclata  esse,  et  propler  angelos,  "^" 
id  est  sacerdotes.Certumque  est  qiiod  ordo 
iste  penes   accidentalia   perpendatur.   Sic 
rursns  divinus  Dionysius  fassus  est,  quod  DeCofiesi. 


status   evangelica?    legis    medio    modo   se 


liicr.  c.  V. 


nom.  c.  VII. 


habet  inter  slatum  veteris  Testamenti  sta- 
tumque  angelorum  :  qua)  coordinatio  in 
accidentalibus  sumitur.  — Denique,  quam- 
D  vis  homines  universi  unius  sint  speciei 
specialissimse,  nihilo  minus  multiplex  or- 
do  est  inter  eos  in  officiis,  gradibus,  di- 
gnitatibus,  gratiis,  virtulibus,  donis,  prout 
ad  Corinthios  docet  Aposfolus.  Quod  tam  icor.xu, 
in  spirituali  quam  in  civili  statu  atqiie  ^*" 
regimine  facile  est  pensare.  —  Insuper, 
juxta  hunc  modum  in  tricesima  prima 
propositione  libri  de  Causis  asseritur  :  In- 
ter  rem  cujus  subslantia  et  actio  sunt  in 
momento  aeternitatis,  et  inter  rem  cujus 
substantia  et  actio  sunt  in  momento  tem- 


156 


IN    LIBRIM    II    SENTENTIARIM. 


DIST.    II  :    Or.F,ST.    III 


poris,  oxsist«Mis  ost  niodium.  ot  est  ilhid 
cujus  substanlia  est  in  niomento  .Ttenii- 
tatis  et  aetio  in  momenlo  temporis.  — 
Postremo,  essenliales  ac  propri;r  diffei-en- 
lia^  reriim.  pnosertim  co^lestium.  lalent 
nos  :  ideo  circiimloquimur,  designamus 
alque  exprimimns  eas  per  accidentalia 
qinedam.  Illa  ilaqiie  reprobatio  nullius 
censelur  valoris. 

Addit  qiioque  Durandus,  qiiod  non  pro- 
pter  aniielos  faclum  sit  co'liim  empyre- 
um  :  qiiia  iil  aliqiii  probabililer  dicunl, 
angelis  non  convenit  esse  in  loco  nisi 
secundiim  operationem  qiiam  habent  cir- 
ca  locnm,  et  adhuc  secundiim  illam  di- 
cunliir   ibi    melaphorice   esse.  —  Verum 

p.  loOD'.  isla  objeclio  satis  soliita  est.  Angelis  nam- 
qiie  iion  propter  necessitatem  sed  congrii- 
entiam  locns  ille  est  deputatiis.  Qui  etiam 
proprie  sunt  in  loco  definitive,  non  cir- 
ciimscriplive  ant  commensurative  :  quam- 
vis  absolute  loquendo,  non  dicanlur  pro- 
prie  esse  in  loco,  juxta  qiiod  ait  Boetius, 
quod  propositio  apud  sapienles  per  se 
nota  est,  angelos  seu  incorporalia  non  esse 
in  loco.  llaque  angelis  seu  contemplalioni 
deputaliir  pro  loco  cffilum  empyreum  : 
qnemadmodum  oralioni  et  laiidi  divina^  in 
hac  vita  malerialis  ecclesia ;  non  quod 
extra  illam  Deus  orari  ac  laudari  non  pos- 
sit  nec  debeat,sed  per  congruentiam  quam- 

Cf.i.w,  dain,  ut  eliam  Thomas  disseruit.  Et  sicnt 
p.  ioiB.  lYialerialis  ecclesia  ex  sua  consecralionc 
qiiaindam  idoneitatem  sorlitur  ut  in  ea 
oratio  lausqiie  divina  efficacior  ac  Deo  sit 
acceptior,  ita  credendum  videtiir,  quod 
coelum  empyreum  sit  doimis  a  siimmo 
legislatore,  totins  benedictionis  consecra- 
tionisqiie  fonle,  ab  exordio  'dedicala  ac 
depulata  ad  ipsiiis  beatificam  fruitionem, 
plenissimuin  ciillum  perpetiiumqiie  \)ViV- 
coniiim.  Riirsiis,  qiiamvis  aiigeli  iion  sint 
pars  universi  corporei,  pertinent  taiiicu 
ad  illiid  lanquain  adminislratores  et  gii- 
bernatores  ipsius;  et  decentissimum  fuit 
nt  nniversitas  creatnrariim  lanqiiam  unus 
Crealoris  exercilns  ad  invicem  el  ad  Deiim 
principaliter  eoonlinalus. iino  conlinerelur 


A  ambitii,paIatio,  sphapra  ac  zona.in  signum 
qiiod  Omnipotenlis  imperium  nulluin  crc- 
atiim  qiieal  evadere.  Ideo  aple  prolaliim 
esf,  quod  ccelnm  empyreiim  est  contincn- 
lia,  id  est  mansio  contentiva.  visibilium 
el  invisibilium  crealurariim. 

Insiiper  de  hoc  coelo  ait  Guillelmiis  pri- 
ma  parte  de  Universo  :  Quoniam  tanlo 
Prophel;p  (videlicet  Moysi)  primnm  credi- 
dit  gens  HebrcToriim,  inducla  signis  ac  mi- 
rabilibus  in  qiiibus  inissns  est  ut  ei  crede- 
relur  ab  ipsis,  per  qu»  etiam  humilialo 

B  rege  .Egyptioruin,et  flagellata  .Egypto  fla- 
gellis  quibus  iiec  dii  .Egyptiorum  resiste- 
re  poterant,  jiopulum  Ilebra^ornm  a  ser- 
vitule  liberavit  /Egyptia  ;  gens  quoque 
Chrislianoriim  non  ininus  credidil  eidem 
Prophehr,  quin  eliam  magnificentius  at- 
qiie  siiblimiiis-  sentil  de  ipso,  ejusque  ser- 
mones  repulat,  sicut  vere  sunt,  Dei  ser- 
mones,  et  nefas  esse  contradicere  eis  : 
prosequar  ejusdem  narraliones  Propheta?, 
et  declarabo  veritatem  in  qua  utraque  lex 
concordat.  Dico  ilaque,  quod  cooluin  sum- 

C  mum,  id  esl  empyreum,  est  ullra  et  supra 
noveni  notos  iiominatosque  coplos,  siiper- 
eminens  eis  distanlia  miilla  :  quod  est 
habilalio  angelorum.  Et  terra  est  ejiis  con- 
Irariiim,  non  seciindiim  se  lofam,  sed  se- 
cundiim  mediiim  siii,  quod  vocanl  infer- 
niim.  Quemadmodiim  eniin  infernus  locus 
est  pura^  et  maxima?  ac  solius  miseriae,  sic 
conlum  illud  est  purae  et  niaxima)  ac  so- 
lius  felicitafis  ef  gloria?.  —  Porro  indigen- 
fia  pars  miseriic  est.  Quiiinqiie  omnis  mo- 
tiis  sit   propler    indigenliain,   el   si   fuerit 

D  localis,  erit  propter  indigenliam  loci  aut 
situs,  qni  per  molum  qu;rrifur;  ergo  coe- 
Iiim  illiid  immobile  est.  —  Pnrterea,  sicut 
infiino  corpori,  videlicet  terne,  debefur 
iiifimus  locus  lanquam  ei  naluralis  el  pro- 
priiis,  el  ob  id  naliiraliter  in  eo  qiiiescit 
(liiiele  j>erpefua;  ila  siipreiniis  locus  in 
miindo  debeliir  alicui  corpori  lanquain  ei 
naturalis  et  proprins,  afque  ob  hoc  in  ipso 
qiiiescit  perpefue.  Est  igiliir  ultra  novem 
(•(i'los  mobiles  copliim  aliiid  (iiiielissimnm. 
—  .\(lliiic  aiilem  maiiifesliim  est,  mansio- 


> 


Oni)  srr  (;()I-:liim  kmpyukum,  kt  qvww.  sit  roNDrruM 


157 


lUMii  lioiniiiiiiii  bcaliricaiKloriiiii  cssc  sc-  A 
orsiiiii  a  lcmpcslalc  cl  liiihiiic  laiihc  ra- 
pidilalis,  iil[)()lc  |»acalissimain.  Ncc  aliiis 
locus  convciiit  illis  corpoiihiis  (|iiam  cd!- 
Icslis,  (]iioiiiaiii  c()r|)oi'a  ilioriim  majoris 
incomparahililcr  j^loria^  criiiit  (iiiam  ali- 
(jnod  cx  iiovcin  codis  aiil  slcllis. —  Uiirsiis, 
corpiis  (piod  iioii  iiidi|;ct  molii  iiciiiic  iil 
pcrrcclioiic  iicijiic  iil  via  ad  pci  rcclionein, 
prius  ac  inclius  cst  corporc  indigcnlc  al- 
tcrntro  dictornin  modoriim.  1'rimiim  crp^o 
ct  snmmiim  cor[)iis  cst  immobilc.  Quod  si 
lalc  cor[nis  nnivcrso  dccssct  corporco,  ina-  H 
gna  oi  dc(>ssct  [icrroctio.  siciit  ct  inuiido 
sublunari  si  ci  dccssct  ignis  aut  a(]iia. 

Nec  e.\trancuin  dcbet  videri  quod  et 
pro[)lcr  angcloriiin  eongruam  ac  coudc- 
cenl(Mn  habitalioncm  faclnin  pcrhihctur 
hoc  caduin,  qnuin  et  uiiusqiiisque  in  se 
ipso  valeat  experiri  quanluin  ad  aniinas 
spectet  huinanas  incorporales  de  habita- 
tione  in  suis  corporihus,  quse  habitacula 
sunt  earuin;  quantum  corporum  siiorum 
diligant  speciositales,  sanitates,  et  alias 
habitudines  bonas,  iino  et  domorum  et  C 
atriorum,  horlorum,  urbium  et  provincia- 
rum  eminentiam  et  decorem.  Qui  ista  atten- 
dit,  conspicere  potest  ad  angelos  pertinere 
de  nobilitate  et  speciositate  coeli  empyrei. 

Ipsiim  quoque  universuin  quasi  contra- 
rio  modo  se  habet  ad  hominem.  Quein- 
admodum  enim  homo  habet  cor  intus  et 
corpus  extra  :  sic  universum  viliorem  et 
corpulentiorem  habet  sui  partem,  videli- 
cet  terram,  inferius ;  subtiliorem  vero  sni 
partem,  utpote  coelum  empyreum,  tan- 
quam  cor,  habet  exterius  ipsum  circum-  D 
dans.  Et  sicut  cor  hominis  parviim  est 
comparatione  corporis  sui,  sic  econtrario 
universum  habet  quasi  cor  incomparabi- 
liter  majus  parte  sua  inferiore.  Cor  nam- 
que  est  quasi  vas  et  receptaculum  vitse 
atque  vitalium,  et  sedes  aniina^  totum 
residuum  regentis  et  administrantis.  Sic 
coelum  ultimum  sen  empyreum  ea  quae 
maxime  vitalia  suiit  in  mundo  continere 
necesse  est,  et  esse  thronum  ac  solium 
Creatoris  cuncta  gubernantis  ac  disponen- 


lis.  Iliiic  sa-pc  lo(|uilur  iii  i*ro[)h('tis  :  Vm'.-  /».t.«vi,i. 
Iiim  milii  scdcs  csl  ;  cl,  In  codo  scdes  /■».  x,.5. 
ejiis.  ICI  (|ui(  iiin(|uc  di'  gloria  Dim  (ligiium 
(piid  loculi  siiiil,  ca'luin  scdcm  cjus  essc 
di.xcruiil,  (|uciiiadiii()diiin  cl  iii  lihro  Cudi 
ct  muiidi  Arislotclcs  iiarral.  —  l*orro  sc- 
dcin  0[)()rtet  esse  quielam  el  slabilcm.  Kst 
igilur  c(i'lum  (Miqiyrciim  vidiit  amictus 
s[)l(Mi(loris  toliiis  iiiiindi,  ct  ({iiasi  tccliini 
[)ulchritiidinis  |)r;rclarissiini  [)alatii  I)(m  do- 
minaloris  omiiiuin  sa-iMiloriim,  el  vidnl 
o[)crim(Miliim  s[)eci()sissimum  lcinpli  ipsi- 
iis,  (|iiO(l  uliquc  totiis  imindus  cst.  Kstqiie 
habilaciilum  glorijp  ejus  [)enetrale  ac  iii- 
liinum,  et  alia  comparatione,  tanquam  sa- 
crariiim  Dei  continens  atque  recipiens 
qiupcuinque  in  toto  iiniverso  siint  sancta, 
ac  digna  iii  laiito  repoiii  sacrario.  —  Cii- 
jus  itcm  utilitas  est  manifestatio  gloriaj  ac 
magnificentia'  Creatoris.  Quemadmodiim 
enim  in  regali  palatio  iii  hoc  mundo  ex 
adsistentibus  regi,  ex  multitudine  et  va- 
rielale  ministrorum,  ex  ornatu  et  apparatu 
ipsorum,  et  ex  ipsis  obsequiis  eorumdem, 
ex  ipsa  etiam  mirificentia  et  decore  pala- 
tii,  elucet  magnificentia  et  gloria  regis; 
ita  in  c(]elo  empyreo  gloria  Dei  inaestima- 
biliter  cernitur,  ubi  innumerabilium  cce- 
lestium  militiaruin  chori  laudes  ipsius 
ineffabilis  concentus  suavitate  resonant 
incessanter. 

Idem  deinum  est  ordo  substantiarum 
atque  locorum.  Ideo  sicut  angeli  sancti 
primo  creati  sunt,  ita  coelum  empyreum. 
Nam  et  ipsum  est  quasi  aula  palatii  Regis 
summi  :  aula  autein  a?dificatur  in  primis. 
—  Postremo  de  materia  coeli  hujus  merito 
dubitatur.  Et  fuit  unus  (quem  Hebraei  re- 
putant  fuisse  philosophum)  dicens,  quod 
Deus  de  splendore  pallii  sui  fecit  hoc  coe- 
lum ;  terram  vero,  de  nive  quae  fuit  sub 
pedibus  ejus.  Quod  quum  juxta  superfi- 
ciem  planitiemque  verborum  nequeat  sta- 
re,  alter  Hebreeorum  philosophus  dixit  il- 
luin  per  verba  ista  intellexisse,  quod  de 
alia  et  puriori  materia  factum  sit  coelum 
quam  terra.  Sed  de  materia  coelestium  cor- 
porum  infra  tractabitur.  Hsec  Guillelmus. 


158  IN   F.IIiRlM    II   SENTENTlARrM.    —   DIST.    II  ;   Qr.EST.    IV 

A  pus,  necesse  esl  inlliicnliain  ejus,  si  qua 

OU..'ES'riO    IV  ^^''  consislere  corporalem.  Ouninque  sit 

nobilissiinnm  inler  coeleslia  corpora, super 
iiohilioia  corpora   influenliam   liabel  :  el 

OUarlo  |»riii(i|ialitt'r  (piiiMiliir.  An  COe-  lalia  siiiil  corpora  hiiinana.  (jiue  ad  nobi- 

^   lum    empyreum    agat   in   alia,  liorcs    ronnas,   ulpole    ralionales    animas, 

preesertim  in  corpora  inferiora.  onlinanlur,  qiue  nobiliorem  quoque  dis- 

Videtur  qnod  sic.  Priino,  quia  niliil  est  posilionem  requirnnl  in  siiis  corporibus. 

e.vpei's  propria  operalione  ;  el  quanlo  sub-  Qiiiiin  ergo  nalura  lucis  disponat  ad   vi- 

slanlia  esl  dignior.  aclnalior  alqiK'  fonna-  lain.cl  Iriple.x  sil  vila,seciin(liiin  Iriplicein 

lior,  lanlo  esl  ad  operandiim  infiiicndiiin-  diffcrcnliain  aniniie  diffcrcns  y;ia(iii  ac  di- 

que  aliis  inagis  apla,  polens  et  efficax.  gnilalc;  Dens  condidil  Ircs  cados  inter  se 
Coelnm    anlein    einpyreuin    inlcr    omnia  B  ordinalos   gradu  ac  dignilale    non    sobim 

corpora    fonnalins,    actualins    digniusque  nalnrae,  sed  eliain   influenti»  :   ila  quod 

eonsistil.  —  Secundo,  in  omni  creato  sunt,  coelnin  sidereuin  ex  se  ordinalur  ad  con- 

esse,  posse  et  agere;  et  quo  esse  pr»stan-  cilialioncm  elcincnforuin  in  ini.xto,  ad  re- 

tius  est,  eo  posse  est  efficacius  et   aclio  cipi(Midiiin  aiiiinain  vegelalivam:  cryslal- 

altior.  Altius  autein  et  perfeclins  est  aliis  linuin,  ad  siisccplionein  sensitivu';  cinpy- 

bonitalem  propriam  coinmunicare  et  con-  reiim,  ad  susceptionem  rationalis.  Et  hoc 

servaliva  influere,  quain  in  se  ipsum  tan-  rationabile  esse  videtnr,  non  solum  ratio- 

tum  peragere,nt  divinus  Dionysius  saepius  ne  ordinis  influenfia?,  sed  eliam    ralione 

prolestalur.  Qiianto    igiliir  ccclum  einpy-  conformilalis  natiir».  Ccelum  quippe  em- 

reum  aliis  orbibus    nobilius  splendidins-  pyreuni  locus  cst  spirilualiiim  snbslanlia- 

que  consislil,  lanlo  caiisalius  est  in  alia  riiin,  locus  quoque  corporuin  glorificalo- 
corpora.  —  Terlio,  Plalonici  quaedam  cor-  C  riiiii.  Quumque   convenientia   sit  loci   ad 

pora   dicebanf    dcificala,  eo  quod   divina  localuin  occulla  vel  manifesla,  videtur  in- 

propriclafc,  ufpofe  generali  causalilalc,  in  flnenlia  coeli  illius  esse  nostris  corporibus 

haec  inferiora  ornafa  sint,  proiit  eliain  in  consona,  et  nostris  aniinabus  amica,  non 

Elementatione  Iheologica  Procli  el  in  libro  ralione  earuin,  sed  corporum  qiu-e  infor- 

patet  Causarum.  Sed  caduin  lioc  inler  cor-  manl.  —  Alia   opinio   fuit    huic   oinnino 

pora  cuncta  deiformius  judicalur.  —  Qliar-  conlraria,  iilpole,  ccplum  einpyreum  nul- 

to,   locus   est  conservativus  et  salvativus  lam  sorliri  influenliaiu  iii  isla  inferiora, 

locati,secunduiii  Philosophuin  quarlo  Pliy-  qnoniain  corpora  non  influnnl  iniiluo  nisi 

sicorum.  Quuin  ergo  cceluin  sit  visibilium  secunduin  ordinein  Conditoris,  habito  re- 

el  invisibilium  lociis  seciindum  pradiabi-  spccfii  ad  fincin  :  quiiinque  empyreum  ad 

la,  influit  omnibus  eis.  pcrfeclioncm  universi  sil  condiliim  ul  lo- 

In  conlrarium  est  commiinis  posilio   :  D  cns  sil  Bealoriiin,  regio  ejus  et  lux  a  nobis 

imo  si  in  inferiora  influeret,  patuisset  phi-  semola  est  et  occulla,  quemadinodum  glo- 

losophis.    Oinnia   quoquc    qiue    naturali-  ria   ipsa,  qiiaiii    sola   fidc   fcneinus.   Ideo 

ter  fiunl,  salvaiilur  iion   poiiendo  cffilum  dicunl,  quod  einj)yreum  nou  est  ad  homi- 

empyreum,  iil   j)hiIosophi  alqiie  aslrologi  nis  obscquiuin  in  j)r;escnli,  scd  in  fiiliiro; 

docent.  ncc  ineliorabifur.  iino  uniforinitcr  in  sua 

dignilalc  subsislcf. 

Ad  hoc  Bonaventiira  resjjondcl   :  Circa  Quadibel   vero  hariiin  opinionum   satis 

hoc   diiplcx    fuil    ojiinio.  Qiiidam    elcniin  cxslal  j)robabilis  :  qiue  aulcin  sit  verior, 

naturah^s  dixerunl,  cjiiod  caduiii  cinpyre-  noii  j^laiic  aj^j^arcl.  Qiiis  elenim  novit  an 

uin  influil  in  luec  c()rj)or<i  infcriora,  cliain  Dciis  c(X'lo  illi   hanc  occiillam   indidil    in- 

nobilissiina  infliicntia.  Quuin  cniin  sil  cor-  fliicnliain    siij)er   corj)ora    noslra    ralione 


AN  r.oia.rM  r.Mi-MUMM  A(;Ar  iv  ai.ia,  i>u  r.si.iiriM  in  c.oupoua  imt.uioua 


ir)0 


nobililalis  el  conrormilalis?  Hoc  iicc  aii- 
clorilalc  iifc  lalioiic  raciiilcr  polcsl  nn'cl- 
li.  Kiiisiis,  iicc  ralio  cirica.x  iicciiic  aiiclo- 
rilas  |)aii(lil  (jiia'  sil  iicccssilas  iiiriiicnlia> 
liiijiis,  pncscitiin  (piiiin  cclcroriiin  inriii- 
ciilia  coipoiiiin  vidcaliii'  snriiccrc.  Idcirco 
iii  nenliain  |)arlcin  (lcclinando,  (licciidnin 
\idcliii',  ([iiod  (|nnin  cadiiin  cinpyrciiin  sil 
priinum  crcalum  inlcr  corpora,  cl  ina.xi- 
muni  molc  ac  virlulc  :  quia  csl  maxiiniiin 
molo,  oinnia  corporalia  local  pcr  aiiihiliim 
ct  conlincnliam;  cl  (iiioniam  maximuin 
esl  virlnle,  celera  vegetal  et  conserval  per 
suain  inriiicnliam.  Omillendo  igiliir  inriii- 
enliain  (]uam  habere  dicitur  su|)cr  corpo- 
ra  huinana,  siislineri  polesl,quod  aliqiiain 
habeat  inriiicnliam  et  aliquem  crrc(!tuin 
super  corpora  iiileriora,  lanqnam  primiim 
causatum  corporeum  super  sequenlia  :  et 
rationes  ad  hoc  iuducla>,  sunt  conceden- 
dae.  —  Haec  Bonaventura. 

De  hac  re  breviter  et  obscure  scribit 
Albertns.  Neinpc  in  Suminfe  secunda  parte 
sic  arguit  :  Secundum  ordinem  nalura>, 
priuium  et  supremum  influentiain  habet 
super  inferiora.  Et  sicut  ait  secundo  de 
Generatione  Philosophus,  idem  eodem  mo- 
do  se  habens,  semper  facit  idem.  Si  ergo 
coelum  empyreum  est  uniforme  in  luini- 
ne,  secundum  coelum,  cui  influit  forinam 
atque  virlutem,  erit  uniforme  in  lumine. 
Sed  hoc  est  falsum  :  quia  secundum  cce- 
lum  est  firmamentum,  quod  est  valde 
difforme  in  lumine,  ut  patet  in  difformi- 
lale  slellarum,  in  parfibus  etiam  coeli  non 
slellalis.  —  Ad  istud  respondet  :  Non  est 
semper  verum,  quod  idem  eodem  modo 
se  habens,  semper  facit  idem,  nisi  et  reci- 
piens  etiam  eodem  modo  se  habeat.  Hinc 
quamvis  dicamus,  quod  primum  coelum 
influit  super  secundum,  non  tamen  opor- 
tet  quod  secundum  sit  uniforme  ut  pri- 
mum,  quia  secundum  non  se  habet  eodem 
modo  in  recipiendo  :  nam  in  quadain  sui 
parte  receplivum  est  luminis,  in  quadain 
non.  Haec  in  Summa.  —  Porro  libro  de 
IV  Coapquaevis  eamdein  objectionem  sic 
solvit  :  Coelum  empyreum  influit  inferio- 


A  ribiis.  \'criiiii  iil  ail  Pliiloso|)liiis  in  libro 
dr  Subslanlia  orbis,  cl  ilciii  Itoclins,  ac- 
tio  agcnlis  non  cst  sfumiidiim  polc'slat(^m 
agcnlis  lanliim,  scd  cliaiii  sccuiidiim  polc- 
stalcm  cl  (lisposilioncm  rccipicnlis.  Pro- 
plcr  hoc,  quiiin  infcriorcs  cu'li  non  sinl 
a>(Hic  nobilcs  (11111  c(clo  cmpyrco,  non  ila 
iiiiiformilcr  suscipiiinl  liinicn  sicnt  in- 
fliiit  eis. 

Iii  his  vcrbis  falcliir  Albcrliis,  (piod  coe- 
liiiii  cmpyrciim  infliiil  infcrioribus  cu'lis, 
j)i;cscrliin    proximo    sibi    cudo,    forinam, 

B  virlutem  cl  Iiiincn.  Videlur  qnoque  hic 
insinuare,  quod  coelum  stellatum  sit  coe- 
lo  empyreo  proximuin,  quaiupiam  tam  in 
Suinina  quain  alibi  dicat  cudum  crystalli- 
iiiiiii  scii  iionain  splueram  vel  primiiin 
inobile  inter  ha>c  mediare.  Nec  Albcrtiis 
vull  dicere,  quod  coelum  empyreum  in- 
fluat  alicui  coelo  formam  subslantialem. 

Dicit  rursus  [in  libro  de  IV  Goaiqua3vis] : 
Bene  concedi  potesl,  quod  cudum  empy- 
reum  innovabitur.  Et  addit  :  Scnlentia  isla 
de  coelo  empyreo,  quod  sit  uniforme  alque 

C  immobile,  sub  opinione  est,  non  de  his 
qiuo  ponit  fides.  Philosophi  vcro  non  po- 
nunt  ipsum,  quia  locuti  sunt  de  superio- 
ribus  quantum  ex  sensu  cognoscitur,  aut 
secundiim  consequentiam  ralionis.  Et  se- 
cunduin  sensum  apparent  nobis  tantum- 
modo  octo  spluerte.  Nona  vero  probatur 
secundum  consequentiam  rationis.  Deciina 
vero,  quse  ponilur  immobilis,  nec  sensu 
nec  forti  ratione  manifeslatur.  Hsec  Al- 
bertus. 
At  vero  Thoinas  in  his  aliter  sentiens  : 

D  Coeluin  (inquil)  empyreum  nullam  super 
alia  corpora  influentiam  habet  quae  rafio- 
nabiliter  poni  possit.  Non  enim  ponimus 
corpus  aliquod  influenfiam  habere  super 
aliud  nisi  per  motum,  quoniam  ut  in  libro 
de  Causis  asseritur,  etiam  anima  in  hoc 
ab  inlelligentia  deficit,  quia  non  imprimit 
in  res  nisi  movendo  eas  :  multoque  minus 
corpus.  Nullum  vero  corpus  movet  nisi 
motum,  ut  probant  philosophi.  Coelum 
namque  per  motum  suum  causat  genera- 
tionem  et  corruptionem  in  inferioribus  : 


IGO 


IN    LllllUM    II    SENTENTIAUIM. 


DIST.    II  ;    QU.EST.    IV 


propter  quod  octavo  dicitur  Physicoruin,  A 
quod  inotus  ejus  est  quasi  vita  exsisten- 
libus  omnibus.  Unde  et  Rabbi  Moyses  lo- 
quitur,  quod  ca^Iuin  in  universo  est  sicut 
cor  in  aniinali  :  cujus  cordis  si  inolus  ad 
horain  quiescerel,  vila  corporis  rinirelur. 
Ouuinque  caduin  einpyreuin  ponalur  iin- 
mobile,  non  potesl  ralionabililer  dici  in- 
lluenliain  super  inferiora  liabere.  Conslat 
(juippe  quod  non  habel  influenliam  sine 
inolu  ad  inoduin  creanlis.  Nec  laiiien  iiega- 
tur  quin  Deus  poluerit  ei  dare  influeiiliam 
absque  motu;  sed  quoniam  hoc  nec  au-  B 
ctorilate  confirmalur  nec  ralione,  idcirco 
praefata  illa  opinio  eadem  facilitate  con- 
temnitur  qua  recipitur  :  pra^serliin  qiium 
iii  talibus  non  qineratur,  quid  Deus  per 
iniraculum  facere  queal,  sed  quid  rei  na- 
tuiie  conveniat,  prout  secundo  super  Gene- 
siin  disseruit  Augustinus.  —  Unde  opinio 
illa  super  tria  falsa  fundatur.  Primum  est, 
quod  dispositio  qua3  est  in  corpore  huma- 
no,  esse  non  valeat  ex  solis  virtute  :  quuin 
taincn  nobilissima  dispositio  quae  unquam 
potest  esse  in  corpore  ad  formam,  sit  in-  .C 
fra  CQili  nobilitalem,  ita  quod  eadem  est 
virtus  coelestis  qua  corpus  disponitur  ad 
formam  elementi  et  inixli,  et  aniinae  vege- 
tabilis,  sensibilis,  ac  rationalis.  Nec  opor- 
tet  si  hoc  coelum  disponat  ad  animam 
vegetativam,  quod  disponere  nequeat  ad 
sensitivam,  nisi  probetur  quod  illud  sit 
ullimum  suae  virtutis  :  quod  falsum  est. 
Secundum  est,  quod  lux  sit  corpus  mate- 
rialiter  veniens  in  aliquam  composilio- 
nein.  Tertium,  qiiod  sit  mediuin  inter  ani- 
main  et  corpus.  Quaj  sunt  absurda.  Ihec  D 
Thomas  in  Scriplo. 

Praeterea  Thomas  videtur  hoc  loco  de 
incerto  nimis  asserlive  loculus,  iiec  ratio 
ejus  concludit.  Multa  eteniin  agunl  iii  alia 
sine  inolu  siio  locali  :  quemadmodum  ma- 
giies  atlrahit  ferruin,  et  lupus  eliain  si 
immobiliter  stet,influit  ovi  inimicilia^  spe- 
ciem  ac  timorem  el  fugam,  et  candela 
stans  fixa,  illuminat  rein  ci  objeclain.  Nec 
positio  illa  quain  re|)robal,  ponil  luineii 
esse  corpus,  aul  malerialiter  adveuire  in 


composilionem  inferiorum;  sed  virtualiter 
eis  influere,  ac  diversos  ibi  effectus  pro- 
ducere  :  quod  negari  non  valet,et  ipsemet 
Thomas  alibi  hoc  concedit.  Nec  inconve- 
nicns  esl  quod  liix  dicatiir  media  inter 
animam  cl  corpus  :  inedium,  inquain,  con- 
cilialivum,  pneparativum  atque  aptificans 
ad  hoc  quod  corpus  immedialc  recepli- 
vuin  sit  animae. 

Hinc  deinuni  idem  sanctus  ac  venerabi- 
lis  Doctor  in  priina  parte  Suinnue.  qiuesti- 
oiie  sexagesima  sexta,  de  hac  re  consultius 
loquens,  sic  arguit  :  Secundum  Augusli-  aii.  3. 
iiuiu  lerlio  de  Trinilale,  inferiora  corpora 
per  superiora  quodain  ordine  dirigunlur. 
Si  ergo  ccelum  empyreum  est  quoddam 
corpus  supremum,  oporlel  quod  habeat 
aliquam  influentiam  in  corpora  inferiora. 
—  Ad  quod  respondet  ibidem  :  Salis  pro- 
babile  est,  quod  coeluin  empyreum,  se- 
cunduin  quosdam,  quum  sit  ordinalum  ad 
gloria;  slalum,  non  habet  influentiam  in 
corpora  inferiora,  qu*  sunl  sub  alio  ordi- 
ne,  tanquam  deputata  ad  naluralem  rerum 
decursum.  Probabilius  tamen  videlur  di- 
cendum,  quod  sicut  supremi  angeli,  qui  DeCoeicst. 
adsistunl,  influenliain  habenl  super  me-  '"*'"'^-^"'- 
dios  et  infimos  angelos,  qui  mitluntur, 
quamvis  ipsi,secundum  B.  Dionysium.non  ibi.i.c.vi. 
miltanlur;  ila  coeluin  empyreum  iiiflu- 
entiain  est  sortilum  super  corpora  quae 
inoventur,  quamvis  ipsuin  non  moveatur. 
Ideo  dici  potesl,  quod  ca»lum  empyreuin 
iiifluit  in  primuin  inobile  coeluin,  non  ali- 
quid  fransicns  adveniensque  per  inotuin, 
sed  aliquid  slabile  et  fixum.  pula  virlulein 
conlinendi  et  causandi,  aul  aliquid  tale  ad 
diguitatein  pertinens.  Haec  in  Sumina. 

Idein  Petrus;  ef  addil  :  Inconveniens 
videtur,  quod  corpus  fain  magniim  ac  no- 
bile,  influenlia  et  operalione  careal  usque 
ad  resurreclionem  futuram.  Ideo  dici  po- 
lesl,  quod  caduin  empyreum  comparatur 
eliain  ad  corpora  inferiora,  atqne  ad  ho- 
iiiinem,  propter  quein  crealum  esl,  et  se- 
cundiim  slatuin  praesentem  influil  corpo- 
ribiis  inferioribus,  mediante  mulliludine 
stellarum  ac  orbiuin,  conlinendo  conser- 


AN    COKI.dM    KMPYUEIIM    Af.AT    IN    AI.IA,    l'U  V.SKIITIM    IX    COUPOllA    I.NIIOUIOUA 


i(;l 


vaM(lo(|iR'  (^a.  S('(l  principalis  cjiis  iilili- 
las  (>sl  rcspcclu  slaliis  riiliiri,  iii  ipio  ciil 
hoininiim  clccloniin  rcgio  j^loriosa.  Ihcc 
Pclriis. 

Kicliardiis  (pioquo  :  Milii  (ail)  vidcliir, 
(jiiod  codiiin  ciiipyrciim  ordiiialiim  csl  ad 
obsc({iiiiim  homiiiis  iioii  soium  iii  paliia, 
sed  ilcin  iii  via.  Kl  lorsilaii  iiiiliicnlia  cjiis 
prtTsorlim  coopcraliii'  ad  dchilam  pro- 
porlionein  disposilionis  cor|)oris  hiiinani, 
qniiin  cffilum  illiid  sil  nohiiiiis  inler  coe- 
ios,  qiicinadmodiim  corpiis  hiimaniim  csl 
nobilissimum  inlcr  corpora  gcnciabiiia  cl 
corruplibilia,  iino  el  nohiiiiis  ca'io,  in 
quanlnm  anima  inforinatum,  qunin  coili 
sinl  inanimati,  ul   iulra  prohahitur. 

Si  aulem  ohjicialur,  quod  corpora  ccele- 
stia  non  agunl  in  inferiora  nisi  per  lumen 
et  inotuin  :  cociiim  aulcin  empyreiim  uou 
spargit  luincn  inferius,  ueque  inovetur,  ut 
patnit.  Respondendum,  qiiod  virtus  cocle- 
stium  corporum  interdum  bone  perlingit 
ad  inferiora,  qiiando  lumen  eorum  non 
pertingit  ad  ea.  Luna  namque  exsistente 
sub  hemispha^rio  nostro,  hene  fit  fluxus 
et  refluxus  inaris  ubi  liix  luna>  non  per- 
tingit,  videlicel  versus  hemisphcerium  no- 
strum.  Sic  et  virtus  aiiqua  empyrei  coeii 
potest  inferiora  attingere,  quamvis  lumen 
ejus  ad  eadem  non  pertingat.  Denique  mo- 
tus  non  fuit  ccelestibus  corporibus  ne- 
cessarius  propter  influentiam,  sed  pro- 
pter  influentiarum  contemperantiam.  Nam 
quamvis  sol  staret,  tamen  lumen  et  ca- 
lorem  influeret.  Sed  quoniam  influentiae 
nequeunt  proportionari  nisi  alternentur, 
ad  quod  motus  coelestium  requiritur;  ideo 
datus  est  illis  motus.Et  sicut  omne  mobile 
reduci  oportet  ad  immobile,  sic  forsan  in- 
fluentise  coelorum  mobilium,  quse  alter- 
nantur,  juvantur  et  contemperantur  per 
influentiam  coeli  empyrei,  nec  ejus  influ- 
entia"  alternatur. 

Verumtamen  quidam  dicunt,  quod  ab 
una  parte  ejus  alia  virtus  influitur  quam 
ab  alia  :  quoniam  etsi  sit  uniformiter  lu- 
minosum,  non  tamen  est  uniformiter  vir- 
tuosum.   Nam  quarto  Moralium   ait   Gre- 

T.  21. 


A  goiiiis  :  Tcrra  acrc  fcciiiidaliir,  acr  c(i'li 
(pialilalc  disponilur.  (jiiuin  orgo,  iil  di- 
cnnl,  vidcamus  lcrras  a'(pialiler  ab  iilro(pie 
polo  (lislanles,  sic(|iie  hahenles  oinncin  in- 
flucnliani  cadesliuin  corporiim  mohiliiiin 
a'(|iialeiu,  disposilioncs  haherc  divcrsas, 
corpora  (pioipic  liiimana  in  lerris  iilis  in- 
cliualioncs  liabcrc  divcrsas,  ac  S(Mnpcr  ila 
fuisso  ex  (pio  lcrrar  iiiai  inhahitari  coe- 
periinl  ;  vidoliir  hoc  esse  quoniam  ter- 
ra?  illa;  diversas  influenlias  cadi  recope- 
riint  empyroi,  qua;  non  allornaiilur.  Nec 

H  dici  [)olosl  lioc  esse  (pioniam  s[)hinra  oc- 
lava  conlinue  mulol  |)olum  :  qiiia  lunc 
lerrae  ill;e  non  soinpor  fiiissent  in  disposi- 
(ionibus  ila  sibi  repugnaiilibiis,  sicut  fue- 
runl.  —  Alii  dicunt,  quod  sicul  ccelum  illiid 
esl  uniforme  in  lumine,  ita  et  in  virlulo, 
omnosqiK^  |)arlos  (\jus  virlulom  unifonni- 
lor  influunl.  Dicunt  quoque,  diversitales 
naturalos  qu;c  sunt  in  diversis  parlibiis 
terrip,  non  oportere  reduci  iu  influentiam 
coeli  sicut  in  totam  causam  creatam,  quo- 
niam  elemenla   proprias  suas  influentias 

C  habont  ex  sua  nalura,  et  terram  in  diver- 
sis  parlibus  diversam  esse  ex  diversis  dis- 
posilionibus  quas  a  sua  conditione  recepit 
in  diversis  partibus  suis.  Sed  prima  opiuio 
evidentius  videtur  reddere  rationem.  Heec 
Richardus. 

Porro  Hannibal  sequitur  responsionem 
Thoma?  in  Scripto  :  quanquam  et  Thomas 
in  Quodlibetis,  quajstione  qua  quajritur, 
an  ccelum  empyreum  agat  in  inferiora, 
illam  suam  revocet  responsionem.  Quam- 
vis  eniin  coelum  empyreum  principaliter 

D  ordinetur  ad  gloriam  Beatorum,  non  ta- 
men  oportet  ut  solum  ad  illam  conferat 
atque  deserviat  directe  et  immediate. 

De  influentia  demum  coeli  empyrei  in 
alia  non  videtur  Guillelmus  loqui  diffuse, 
nisi  quod  comparat  coelum  illud  interdum 
cordi,  aliquando  capiti  :  cordis  autem  et 
capitis  est  corpori  suo  influere  vitam  et 
motum  ac  conservationem. 

Durandus  vero  magis  declinat  ad  hoc 
quod  coelum  empyreum  agat  in  inferiora. 
Dicilque  ipsum  ex  natura  sua  tenere  gra- 

11 


1G2 


l.\   LIBRIM   II   SENTENTIARUM.    —   DIST.    II  *,    QU.EST.   V 


(Imn  et  ordiiicin  iiilcr  iialuralia  corpora, 
alque  cjusiicm  ordinis  cssc,  quainvis  <lc 
bcncplacilo  I)ci  sil  iocus  et  inansio  Uca- 
toruiii.  Quod  (iiclum  vi(ieliir  posse  probari 
e.\  lioc  quo(i  species  reruin  se  lialienl  ut 
niimeri,  et  eoor<iinata>  snnl  inuluo,  el 
unum  constiluunl  or<iincm  universi.  — 
Verumlamen  objici  possel,  qnia  ut  super 
Genesim  asserit  Augustinus,  in  rerum  cre- 
alione  non  qUcTrilur  qui<l  Deus  polueril, 
sed  quid  reruin  conveniebat  naluris.  Si  er- 
go  ccpiiim  cmpynMim  ex  siia  nalura  gra- 
duin  ordinciiujuc  sorlirelur  inler  naluraiia 
corpora  cl  cjus<lem  cuin  iiiis  esset  onlinis, 
apparet  quod  ex  sua  nalura  compeleret  ei 
moveri,  quemadmo<iuni  ceteris  cceiis,  et 
quies  conveniret  ei  vel  contra  naturam, 
seu  snpra  naluram,  sive  miracuiose  :  sic- 
que  in  exor<lio  Dcus  non  instiluisset  cre- 
ala  sicut  eoriiin  naturis  conveniebat. 

Dicit  quoque  Durandus,  quod  niliil  con- 
servatur  ab  aiio  per  se,  nisi  illud  sit  causa 
ipsius  per  se.  —  Cui  objici  polest,  qiiod 
teste  Philosopiio,  locus  naliiralis  est  natu- 
raiiter  conservalivus  locati  (proplcr  quod 
levia  tendunt  sursum,  gravia  vero  deor- 
sum);  non  tamen  iocus  est  per  se  causa 
locafi.  Quiedam  qiioque  sunt  naturales  oe- 
culla;  ac  valida;  vires  gcmmarum,  qiia) 
vitam  animalis  conservant  non  soluin  im- 
pediendo  corriiptiva,  sed  eliam  nalurain 
in  se  vigorando,  ut  legitur  :  sic  el  medici- 
nalia  qua^dam. 

ConcedendiP  suiil  itaque  rationes  qiue 
probant  cwiiim  einpyreiim  iiifluere  aliis 
tam  ccKieslibus  (jiiain  inlVrioribiis  corpo- 
ribus,  imo  el  ciinctis  cu'lestis  palalii  civi- 
bus,  quos  dciectat  inansio  lam  coiigrua  ct 

p.  I57A.  pripciara,  prout  ex  dictis  jam  patuil  Guil- 
leiini  Parisiensis. —  In  cujiis  niliilo  miiius 
verbis  inccrtum  aut  certe  non  verum  est 

p.  15« D'.  quod  ait,  omnein  motum  iocaicm  proplcr 
indigcnliam  seu  ex  iii<ligeiitia  cssc.  (Jiiod 
ct  All)crlus  el  aiii  qui<iain  ncgant,  quuin 
et  quidain  inotus  ex  iictitia.  imo  ct  ex 
qua<lain  cxuberanlia  jucunditalis,  proce- 
derc   vidcantiir  :  qnod   et   in   corporibus 


A  giorificalis  cre<litiir  a<iriitiiriim.  qiue  do- 

no  agiiilalis  oriiala,  laiupiam  s<'intiila>  in  .s„y,.  ,„,:. 
ariiiKiincto  discurrent.  Et  qiiidam  in  vita 
hac  ex  jucunda>  devotioiiis  picnitudine  el 
consoiationis  supcriue  rcdundanle  duice- 
diiic,   sc   conlincrc   alquc   rcpriiin-rc   non 
vaienles,  iii   qiiosdam    inolus,  sailaliones 
ac  cursus  erumpunl.  Ciijus  rei  verilas  et 
figura  in  sanclo  David  ante  arcam  Domini   wneg.M, 
lolis   viribus   subsiiienle,    pripcessit.   Nec  '^' 
dcfuerunt  nec  desiinl  hoc  ipsuin  expcrli. 
qiii   et    ex   senlcntia  grala    ineiile   <licere 

B  (pKMinl   :  Quain   inagua  iiiiiltilii<lo  <iiiice-  /'«.xxx.io. 
<linis  tua:',  Doininc!  Veruin  istud  pienius 
discutere  speclat  ad  quarlum,  et  ibi  Do- 
inino  concedente  Iraclabitiir. 

Poslremo  qiiod  in  conlrariiim  adducitur, 
nihil  probal.  Non  ciiim  paluerunt  philo- 
sophis  universi  effectus  cffiicslium  inferio- 
rumque  corporum,  nec  causa>  eoruindem 
effectuum.  Et  breviter,  sicut  empyrei  eoeli 
proprietates,  vires,  et  exceiientia»  pro  ma- 
xima  parte  nos  latent,  ita  effectus,  causali- 
tales  ac  influentije  ejus.  Idcirco  de  talibus 

C  iiil  lemere  asserenduin. 


QUJiSTIO    V 


PRtplerea  circa  hanc  <lislinctionem  qui- 
dam  doclores  quasdain  inovcnl  (pup- 
sliones  difficiles  de  motu  locoque  angelo- 
rum,  videlicel  :  an  angclis  eonveniat  esse 
in  loco  corporeo,  et  an  plures  angeli  va- 
lcanl  esse  in  loco  eodein ;  an  etiam  ange- 
I)  lus  possit  essc  in  loco  punctali,  el  ulrum 
iinus  el  idcin  angclus  queal  simul  el  se- 
mel  in  pkiribus  csse  locis.  A<l  quas  qua3- 
stiones  super  priinum,  dislinctione  tricesi- 
ina  septima,  inlroducl»  sunt  responsiones  lom.  xx, 
ThomiP,  Petri,  Uichardi,  Alberti,  Udalrici,  ■^^•'"'^- 
.Egi<lii  <'l  DuraiHli  :  qiup  modo  non  sunt 
rcpclcndie,  scd  alioriim  qiioriiin<laiii  re- 
sponsiones  ponendiP  siiiil  inoilo.  Qiupstio- 
nes  quoqiie  de  molu  angclorum,  slatiin 
post  htpc  secinuliim  eosdem  determina- 
bunlur. 


AN    AN(iKI.I    CIIKATI    KT    COI.LOCATI    I  TKIll  NT    IN    COI-^I.O    KMI'\llKO 


HV.i 


Ilaqiic  circa  (jiupslioiics  ^h'  localioiiihiis 
aiigcloiTiin,  loijiiilui'  .Mcxaiidcr  :  Scciiii- 
(liiin  .Viigiisliiiiiiii  iibro  dv  Spiiilii  cl  aiii- 
ma,  soliis  spirilus  iiicnNiliis,  csl  iiicii- 
cuinscripliis  ;  spiriliis  vcro  crcali,  loco 
circuinscrihuiihir. 

OiiaM-iiur  cr};(>.  An  ang'eli  creati  et 
collocati  fuerunt  in  ccelo  empyreo. 

Vidclur  (piod  iioii.  Priino,  (pioniain  in 
/s.  XIV,  i:i.  Isaia  anj^ciiis  aposlala  rcrlur  dixisst^  :  lii 
coeluin  conscondam,  su[)ra  astra  coBli  cxal- 
labo  soliuiii  mcuiii.  Kr^o  iiilVa  cadiim  cl 
aslra  c(Eli  crcalus  csl.  El  si  ipsc,  crgo  cl 
alii,  prjcscrlim  (piiiin  dicalur  primiis  angc- 
loruin  fuissc.  —  Sccundo,  Augusliiius  su- 
per  Genesiin,  lcrlio  libro,  ail  :  Superior 
pars  acris  propler  purain  tranquillitalcm 
ccelo  communi  pace  conjungitur,  ct  ejus 
vocabnlo  nuncupatur  :  in  qua  fortassc  i)ar- 
le  si  anlc  Iransgrcssioncin  suam  fucrunt 
angeli  transgressorcs  cuin  principc  suo, 
nunc  diabolo,  tunc  archangelo ;  nou  mi- 
ruin  si  post  suuin  peccatuin  in  hanc  sunt 
detrusi  caliginem.  Unde  elicitur,  quod  an- 
geli  in  suprema  aeris  parte  transgressi 
sunt,  et  inde  collapsi  :  ergo  et  ibi  sunt 
facti,  quia  de  loco  suae  creationis  non  sunt 
nisi  pro  culpa  sua  ejecti.  —  Tertio,  Dama- 
scenus  libro  secundo  loquens  de  angelis 
impiis,  protestatur  :  Ex  angelicis  islis  vir- 
tutibus,  qui  terreslri  praeerat  ordini  et  cui 
terra?!  custodia  erat  commissa,  sua  electi- 
one  factus  est  malus.  Non  ergo  in  coelo 
empyreo  sed  in  aere  est  creatus. 

In  oppositum  sunt  auctoritates  et  rati- 
ones  pr^habit».  Per  Ezechielem  quoque 
Esech.    Dominus  huic  angelo  loquitur  :  Posui  te 
xxvuc,  li.   jj^  monte  sancto  Dei. 

Ad  hanc  quaestionem  respondet  Alexan- 
der  :  Angeli  universi  in  ccelo  empyreo 
sunt  creati;  nec  decuit  creaturas  illas  in- 
tellectuales  nobilissimas  alibi  quam  in 
summo  cceIo  creari.  Unde  et  super  illud, 
Ps.  ciu,  io.  Draco  iste  quem  formasti  ad  illudendum 
ei,  asserit  Glossa  :  Secundum  substantiam 
eum  formasti,  in  qua  fuit  bonus,  et  in 
coelo  empyreo  collocatus.  —  Idcirco,  quod 


.\  aiigclns  illc  di,\il,  In  c(i'!iiin  ascciidam,  /».  xiv,  i.t. 
non  csl  inlclligcndiiiii  (\i'  asccnsii  (torjx)- 
rco,  scd  incla|)lioricc  siimplo,  iit  ascciisiis 
illc  (licalnr  rci  cxcclsioris  aflcctiis,  vidiv 
liccl  immodcralus  (liviiia>  a>(pii|)arantiio 
appclilus,  qno  voluit  css(!  inslar  Dci,  id 
csl  allcri  non  siibcssc.  —  ,\d  auclorilaliMii 
.Viignslini  dicciidiim,  (jiiod  hxpiiliir  opiiia- 
iivc  ct  jiixla  a>sliinali()ncm  qnoruindam 
|)liil()so|)li()iiiiii  dic(Mitiuui,  djcmones  ha- 
bcre  aeria  c()r|)ora,  angclosque  siinililcr  : 
propler  quod  diemonibus  conveniret  acr 

H  infcrior,  angclis  vcro  acr  siipcrior.  —  Ad 
auclorilalcm  cliaiii  Damascciii  potcrit  di- 
ci,  quod  pr{psid(uilia  illa  aiigcli  supcr  or- 
bem  terreslrem,  non  exigit  localem  pro- 
l)inquitatein,  quum  et  aiigeli  sancli  in 
coelo  empyreo  exsistentes  pra>sint  homi- 
nibiis.  II»c  Alcxander. 

Qui  in  alia  qua>stione  testatur  :  Augelus 
Iiabet  esse  iu  loco  corporali,  iion  quautum 
ad  illam  loci  proprietatein  qua3  est  salvare 
locatum,  quuin  angelus  sine  hujusmodi 
loco  potuerit  fieri,  et  exlra  ipsum  possit 

G  subsistere  el  salvari ;  sed  qiioad  illam  qua? 
est  continere  locatum  ac  definire.  Atlamen 
valde  dubitabile  est  quomodo  hoc  sit  pos- 
sibile  :  quoniam  in  corporibus  cernimus, 
quod  corpora  contenta,  suut  possibilia  seu 
potentialia  respectu  continentium,  et  per 
continentiam  terminantur.  Propter  quod 
corpus  continens  est  superius  :  ut  quum 
aqua  continet  terram,  aerque  aquam.  Po- 
nimus  quoque  corpora  continentia  in  quan- 
tum  hujusmodi,  esse  ut  species  respectu 
contentorum  inferiorum  :  sicque  in  cor- 

D  poralibus  semper  ponimus  aliquam  for- 
malem  naturam  in  continente,  secundum 
quam  natum  est  continere.  Nec  videtur 
possibile  reperire  in  corpore  talem  natu- 
ram  respectu  spiritualiuin  substantiarum 
quae  dicuntur  esse  in  ipso,  nec  ex  parte 
substantiarum  illarum  aliquam  potentia- 
lem  aut  materialem  naturam  qua  valeat  a 
corpore  contineri.  Hinc  valde  dubitabile 
est  quomodo  angelus  possit  contineri  a 
corpore.  Ideo  advertendum,  quod  aliter 
corpus  et  aliter  spiritus  continetur  a  cor- 


164  IN   LIBllUM    II    SENTENTIAHUM.    —  DlST.    II  ;   QU.EST.   V 

pore.  Aliqua  namqtic  proprielas  esl  in  cor-  A  libro  dc  Spiritu  Sanclo  scribil  Ainbrosius, 

pore  superiori  secunduni  quain  natuin  esl  quod    unaquieque  crealura  finibus   atque 

aiigeluin  conlinere.  Non   lainen  diciinus,  liinitibus  certis  est  definita.  El  ita  spiritus 

quod  sil  proprietas  corporalis  ex  corporis  angelicus  habet  ad   ininus  ex  parte  sua, 

parte  proveniens,  sed  divinitus  dala.  Con-  quod  loco  debeat  definiri.  et  quod  ila  sit 

formiter  est  aliqua  proprietas  angeli  qua  hie,  quod  non  alibi  :  sicque  h;oc  duo  con- 

natus  est  contineri.  Kt   hoc  dicimus  sine  ferunt  ei  quod  sit  in   loco.  Posset   nihilo 

pragudicio  senlentia'  melioris  :  non  (Miiin  ininus  dici,  quod  angehis  non  dicitur  esse 

invenimus    hoc    plane    delerminalum    iii  iii  loco  nisi  quia  pnesens  est  loco  :  et  sic 

Scripturis,  nec  a  Sanctis,  nec  ab  exposi-  iion    oporlet  esse  aliquam  dependeiitiam 

toribus  Scripturarum.  <'jus  ad  locum  corporalem  aut  ad  aliquod 

Ad  quod  clarius  explanandum,  adverte  corpus.  —  Hjec  Alexander. 
quod  Deus  ex  sua  natura  habet  duo,  vide-  B      Insuper  ad  quaeslionem  qua  qiiierifur, 

licet,   quod   oiiinia   continel,   el  quod   est  an  angelus  possil  esse  nbiqiie  simul  el  se- 

ubique.  Ou;e   duo   communicat   creaturae  mel,  respondel  quod   non.  Arguit  tamen 

proiil   illa  capere  polesl.   Kalionein   ergo  qiiod   imo.  Priino,  quoniam  aiiima  ratio- 

conlinendi  communical  creatura?.  Sed  cre-  nalis  est  tota  iii  lolo  et   lota  in  qualibet 

atura  spiritualis    quee  est   angelica,   eam  corporis  sui  parle.  Quumque  angelus  ali- 

nequivit  suscipere,  quoniam  angeli  ad  in-  quis  motor  sit  cadi,  videtur  esse  in  quali- 

vicein  sunt  distincti  secundum  suas  nalu-  bet  coeli  parte;  et  quia  per  cojlum  immu- 

ras,  uec  ita  uiius  ordinatur  ad  alium  sicut  tat  el  agit  in  inferiora,  piita  in  eliMiienta 

ex  parte  corporum  est.  Similiter  dicimus  et    inixta,   videlur   quod   sil    iii    oinnibus 

ex  parte  animarum.  Congruit  ergo  crea-  istis  :  quoniam  ubi  operatur,  ibi  est,  se- 

turae  corporali,  tamen  prout  possibile  est,  cundum    Damascenum.    Dicendum,    quod 

ut  quod  in  Deo  est  indivisibililer,  in  ea  sit  C  quamvis  moveat   caluin,  noii  lainen   esl 

secundum  divisionem.  Unde  potentia  isla  |)er  lotum  ccelum.  Non  eiiiin  unitur  ei  sic- 

in  Deo  esl  infinila,  in  creatura  vero  cor-  nt  forina  maleriie,  neque  sicul   perfectio 

porali  finita.  Nempe  ut  ait  Philosophus,  suo  subjecto,  sed  ut  motor  mofo  aut  mo- 

oinnis  virlus  unita  magis  est  infinita  quam  bili.  Motor  aulem  indivisibilis  potest  mo- 

virlus  mulliplicata.  Et  pra?cipue  congruit  vere  divisibile  mobile  etiain  per  essentiam 

illi  corporeee  crealurae  quse  est  composila  separatum  ab  illo;  et  si  esset  in  aliqua 

in  universo  :  et  hoc  est  ipsum  universum,  i^arte  inobilis  ut  in  loco,  posset  iiide  cele- 

quod  uiiuin  esl,  et  ex  se  habet  virlulem  ras  parles  inovere,  quemadmodum  naula 

continendi    tam    corpora    quam    spiritus.  sedens  in  parte  navis.  —  Si  rursus  obji- 

Quod    priBcipue    communicatur   creatura?  cias,  quod  angelus  indifferenfer  se  habet 

qua;  exsistit  nobilior,  ulj)0le  cado;  et  aliis  ad    oinnein    locum,  nec  plus  est  in  uno 

inagis  et   ininus,   secundum    iniijorem  et  D  quain   in  alio  :  ergo  si  cst  in  uno,  pari 

minorem  gradnin   nobililalis  eoruin.  Sic-  ralione  est  in  quolibet  alio,  et  ita  ubiqiie. 

que  nobis  videtur  dicendum,  qiiod  in  cre-  Dicendum.  (piod  angelus  ila  indifferenler 

atura  corporali  est  proprielas  divinilus  da-  se  Iiabel  ad  oninein  locum,  quod  ex  sua 

ta  qua  polest    spiriliis  conlinere  :  quain  nalura  iioii  delerminalur  ei  aliquis  locus, 

non  habet  ex  ea  parte  qua  corpus  esl.  —  iil    sursuin   aul    deorsum  ;   taineii    quuin 

Denique  Deus  non  solum  habet  virliitem  nunc   hic  est  aut   operatur,  pi\Tsens   est 

omnia  continendi,  sed   eliain    Iialxst  esse  huie  loco,  et  eonlineliir  ab  eo  ila  quod  non 

ubique,  et  hoc  eommunieal   creatiine  se-  ab  alio  :  el  hoc  ideo.  quoniam  determina- 

cundum  quod  crealiirie  possibile  est.  Sed  tip  virlulis  est,  ad  differenliam  Dei,  cujus 

esse  ubique  nulli  polest  compelere  crea-  virtus  est  infinila. 

lurae,  sed  solummodo  esse  hic,  proul   iii  Prielerea  si  qua?ralur,  an  angelus  simul 


AN   ANr.RF.I   CIUvVII    FT   COI.I.OCATI   rCRUUNT   IN   nOKI.O   KMPYUKO 


103 


[lossil  cssc  in  pliiiil)iis  locis ;  apnarcl  ([iiod  A 
imo  :  qiioiiiain  iihi  opcraliir,  il)i  csf.  Si 
ei-fjjo  inillaliir  ad  siihvcrlcndain  alitpiain 
Ocn.xix.  civilalcni,  sicnl  diiin  inissi  siiiil  dno  an- 
g(di  ad  Sodoinain  siihvcrlcndain,  oporlcl 
(]iiO(l  sil  iii  lola  civilalc,  aiil  in  ali^ina 
(\jiis  parlc.  Si  in  lola,  crgo  in  pliirihiis 
locis.  Si  iii  parlc,  non  siinnl  cvcrlcrcl  lo- 
tam,  sed  parlcm  posl  parlcin  :  iiisi  destni- 
ctio  iinins  parlis  (lependcat  e.\  (lcslnictio- 
ne  alterins,  sieiit  molns  tolins  navis  ex 
moln  incipicnlc  iii  nna  parlc.  —  Respon- 
demiis,  (]U0(I  angelns  iion  csl  iiisi  in  iino  13 
loco  imparlihili,  secnndnm  qiiod  ipsiim 
ponimus  in  loeo  ralione  siue  limilahe  ae 
finike  essenticP.  Nihilo  ininiis  polest  ino- 
vere  corpus  graiide,  ol  csse  laiilnm  in  iini- 
ca  ejus  parte  :  allamen  virtns  et  operalio 
ejus  exfcndinit  s(^  ad  qiiamlihct  parlcm 
illius,  diceliirqiic  pra^sens  cuiiihct  parli 
per  sufc  operalionis  inflnxnm.  Sicque  iii- 
lelligi  potest  qnod  loqnilur  Damascenus, 
qiiod  ibi  est  ubi  operatur  :  non  quod  opor- 
teat  eum  essentialiler  esse  ubicumque  seii 
in  quacumque  parle  operatur,  sed  soliim  G 
per  effectum  sujb  operationis,  secundum 
quod  sua  virtus  se  potest  extendere.  Nam 
et  corpora  qiuedam  movent  alia  corj^ora 
a  se  essentialiter  distantia  ef  distincta,  sic- 
ut  adainas  movet  ferrum  :  et  multo  plus 
potest  hoc  in  angelicis  esse  spirifibus.  Un- 
de  secundum  hoc  dicimus,  quod  angelus 
per  essentiam  non  est  nisi  in  uno  loco 
etiam  impartibili.  —  H»c  Alexander. 

In  cujus  verbis  hoc  potissime  videtur 

inepte  sonare,  quod  dicit  angelum  secun- 

dum  suam  essenfiam  non  esse  nisi  in  uno  D 

loco  impartibili,  seu  in  loco  punctali ;  ut 

cy.  i.  XX,  constat   ex   dicfis   in   priino,  distinctione 

p.  450  ct  s.  {j.jgggjj^-jj^  septima. — Amplius,  contra  id 

quod  ait  de  virtute  continendi  spirituales 
substantias,  objici  posset  :  quia  aut  virtus 
iiia  est  naturalis,  aut  supernaturalis.  Si  su- 
pernaturalis,  non  conveniref  ordini  rerum 
primordialiter  instituto,  in  quo,  secundum 
Augusfinum,  non  qiwritnr  quid  Deus  po- 
tuerit,  sed  quid  rerum  nafuris  convenit. 
Si  naturalis,  non  transcenderet  corporalem 


c(i>li  iialiiram  :  (piiiin(|nc  ipiod  in  alio  n;- 
cipilnr,  iii  ipso  rccipialnr  sccniidnm  na- 
liiraiii  ipsiiis,  se(piiliir  (piod  virtiis  illa  in 
cttdo  rece|)ta,sit  secnndnm  naliiralciii  cor- 
|)oris  cadeslis  condilioncm,  et  esset  virtiis 
in  corporc.  —  Pi"clcrca  advcrleiKhim,  (jiiod 
illi  (pii  dixcrnnt  |)riiniiin  aiigcliim  a|)()- 
stalam  fiiiss^;  de  infimo  clioro  (!t  h^rrcslri 
orbi  piNTlalnm,  cliain  falcbantiir  eiim  cre- 
aliiin  iii  co'I()  aerio.  Kl  liiijns  opinionis 
riiil  Damasceiius,  iit  Thomas  lam  in  Scri- 
plo  (piain  iii  Siiinnia  h^slalur  :  quanqiiam 
aliqui  alilcr  Damasceiii  verha  expoiiant,  ut 
infra  patcbit. 

De  prima  qiuTstionum  istarum,  videli- 
ccl,  (jiialilcr  angelis  competat  esse  in  loco 
corporeo,  scribit  Honaventura  :  Locus  fri- 
plicein  com|)aratioiiciii  liabet  ad  locatum. 
Primo  namqiie  comparatiir  ad  locatum  in 
ratione  conlinenlis  ;  secundo,  in  ratione 
incnsuranlis  ;  lerlio,  in  ratione  conservan- 
tis.  Continet  enim  ut  vas,  mensurat  ut 
quantilas,  conservat  ut  natura.  Secundum 
hanc  triplicem  hahifudinem,  subsfantia) 
finitffi  corporales  et  corruptibiles  siint  in 
loco  :  nam  quia  finita;  seu  limifattc  sunt, 
in  loco  continentur ;  et  quia  sunt  corpora- 
les,  sunt  in  loco  mensuranle;  quoniam 
corruptibiles,  sunt  in  loco  conservante. 
Porro  secundum  priinas  duas  comparatio- 
nes,  sunt  in  loco  substantia;  finitae  et  cor- 
porales,  sed  incorruptibiles,  ut  corpora 
ccBlestia.  Secundum  primam  vero,  sunt  in 
loco  substantise  finita;  spirituales  et  incor- 
rupfibiles,  ut  angeli  :  qui  tamen  habent 
locum  spirifualem  conservantem,  videli- 
cet  Dei  virtutem  ;  locum  quoque  com- 
mensurantem  seu  circumscribentem,  pro- 
pria;  essentia;  ac  virtutis  limifafionem  seu 
clausionem ;  locum  vero  habent  confinen- 
tem,  non  tantum  spiritualem,  sed  etiam 
corporalem. 

Ratio  autem  cur  angeli  continentur  in 
loco  sive  aliquo  ambiente,  est  ordinatio 
partium  universi.  Si  enim  non  haberent 
aliquod  continens,  non  esset  eorum  exsi- 
stenfia  ordinafa  ad  invicem,  nec  haberet 
ordinem  unus  ad  alium  :  quod  non  con- 


166  iN  LinnuM  ii  sententiarlm.  —  dist.  ii :  or.EST.  v 

docot  iinivcrsnm.  noc  summiim  opificcm.  A  in   libro  do  Civilalo  Dei  asserit  Augiisti- 

—  Ralio  qiioqiio  quaro   coulinonliir  loco  nus.  .Vngolus  ibi  ost  ubi  viill  :  noii  osf  in- 

corporoo.  duplo.x  osl.  Tna,  ipsa  liinitalio  tclligondiim.  quod  in  oodoin  nunc  sil  ubi- 

spirilus  creati.  Nempo  qiuim  spirilus  in-  ciimqiio  vult  esse,  sed  quod  velle  ejus  est 

crealus,  qui  Deus  esl.  Iiabeat  in  se  simpli-  efficax  ad  essendum  ubi  vult  absquo  tem- 

cilalom.  por  quam  osl  inlra  omnia,  alqiio  poris  mora  nolabili,  imo  ad  niilum  est  iibi 

immonsilalom,  por  (piain   conlinol   oiniiia  vult,  qiiia  uon  vull  nisi  qiiod  coiifrruit  oi. 

ol  osl  oxlra  omiiia:  cominunicat  illas  pro-  —  Soicndiiin  qiioqiio.  qiiod  oporari  alicubi 

priolalos  croaUira»  (pialoniis  nala  osl  roci-  contingil  duplicitor,  sciliccl  modiato  ot  im- 

pere.    Sicque    simplicilatem    communicat  modiate  :  sicut  anima  immediale  opera- 

spiriliii.  Sod  spiriliis  iion  potest  rociporo  lur  iii  iiiaiiu  :  uiodiato  in  navi  per  manum 

virliiloin  conlinenlem  :  quum  oniin  siin-  inovondo  tomonom,  nam  movendo  temo- 

plicifas  ojiis  fiiiila  sil,  est  hic  ef  nuiic;  el  \\  nem,  movel  folam  navoin.  Noc  oporlef  ut 

qiiia   iion   habol    parloin  of  partom,   idoo  sif  in  fofa  navi,  sod  iibi  op(M'afiir  prinio 

socundiim  sc  loliiin  osf  hic  of  nuuc,  noc  ct  immediafo.  Sic  infelligendum  est  quod 

potosl   univorsalom  habere  rerum  capaci-  angelus  est  ubi  operafur. 

fafom.   Corpus  vero  quia   composifum  et  Prfeterea  si  quffrafur,  an  angoliis  sit  in 

inniimorabilcs   habct    parlcs,    non    potiiit  loco  punclali ;  dicondiim.  qiiod  circa  hoc 

participare  simplicilatom;  scd  proplcr  par-  fiiit  Iriplcx  opinio.  rna,  quod  quamvis  an- 

tiiim  oxlonsioncm  potiiit  acciporc  capaci-  goliis  sil  in  loco  corporali,  non  tamon  cor- 

tafom.Ilinc  Deus  fccil  iiniiin  iiobilissiiiuim  poralifer,  sod  spirifiialifor  solum  :quoniam 

corpus,  quod  natum  ost  ciincfa  ambirc,  of  non  est  in  loco  silualifer,  ideo  nec  secun- 

extra  quod  iiihil  esl  :  qiiod  est  cceliim  oin-  duui  fofum,  ncqiie  secundum  parlom,  nec 

pyreum.  Ideo   necesse  est  angeluin   esse  secundum  imparlibile  :  quoiiiam  niilla  oin- 

intra  ipsum.  Alia  ralio  est,  quia  iu  solo  C  nino  est  commensuratio  angoli  ad  locum. 

corporo  est  distinctio  secundiim  hic  of  ibi.  Sed  ista  positio  non  vidotur  inlclligibilis 

Quum  ofcnim  cofono  croafiira^  haboaiit  or-  esse,  quod  scilicot  aliquid  sit  in  loco  de- 

dinom  in  mundo,  distinctionom  ot  posifio-  finitive  et  quod  conlinealur  in  eo,  noc  la- 

nem  habenf  secundum  gradus  pcrfoctio-  inon  priino  ef  immedialo  sil   in   lolo  vol 

num,  ifa  qiiod  una  est  hic,  alia  ibi ;  uiia  in  parte  aut  in  impartibili  loci.  Otiidqiiid 

sursum,  alia  deorsum  :  quuinque  in  solo  etenim  est  in  aliquo  toto,  est  in  illo  aut 

corpore   exsistat   possibilis   disfinclio   so-  rafione  totiiis,  aiif  rafione  aliciijus  parfis 

cundiim  hic  ct  ibi,   hinc   inlor   croatiiras  ipsius.  —  Idco  alia  csl   opiiiio,  qiiod  aii- 

soli  corpori  dcbuit  dari  iiniversalis  i)oton-  gclus  est  in  loco  impartibili  soii  piiiictali  : 

tia  locandi  respectu  visibiliiim  et  invisibi-  qiioniam  angoliis  liabct   malcriam  a  cor- 

liiim,   ut  sic   universum  esset  unuin,   in  |)oraIium    materia    diffcrontom,    videlicet 

cuncfis  suis  partibus  ordinatum.  —  Ha;c  D  inexfensam  et  simplicem  insfar  piincfi,  ita 

Bonavontura  de  isfo  qiia^sifo.  qiiod  angcliis  habct  simplicilalcm  propor- 

Insiipcr  dc  hoc.  an  uniis  angolus  simul  tionabilom  piincto.  Sod   h;rc   posilio  falsa 

et  semol  sit  in  piiiribiis  locis,  an  soluin  in  osf,  noc   inlolligibilis.  Ouidquid  onim  sit 

uno,  scribit  :  Quum  angelus  Iiabeat  esse  do  maleria.  quia  dc  hoc  infra  dicetur,  ve- 

individiiatum,   habet   esse    hic   cf    nuiic  ;  ruiu  ost  qiiod  omnis  locus  corporalis  est 

quia  vero  habet  esse  limifafum  el  liinita-  partibilis  :  idoo  sicut  est  opjiosifio  iii  ad- 

tain  virliifcm,  habct  esse  iii  hoc  iino  seu  jecto,  dicere  corpus  imj)arlil)ilc  sou  piin- 

in  iiiio  loco  lanliiin  :  (piiiitKpic  tain  iiidi-  clalc,  ita  ot  diccre  lociim   piinclalom.  Kl 

vidiiatio  qiiain  limitatio  insopaiabiiilcr  iii-  rursiis,  qimm   i^iiiiolus  noii  sil  lociis,  po- 

sint  aiigelo,  oporlcl  ciim  simiil  ct   somol  ncro  angcliiin  in  puncto,  est  euin  ponere 

esse  lantiim  in  uno  loco.  —  Qiiod  aiilciii  non  osso  in  loco. 


AN  ANOEM   CUEATI    KT   ror.F-OCATI    FrRmNT   IN   COfsI.O   KMI'YIU:0  107 

Ksl  (M'go  posilio  lcilia,  ([uod  (|iitiiii  aii-  A  (|(i()iiiaiii   coiinis  iiiiiiiis  iioii  csscl  orj^aiii- 

{j;cliis    coiiliiicaliir   loco   corporali,   csl    iii  zahilc  cl  viviricabilc.  Aiij^cliis  vero  (jiiiiiii 

loco  parlihili   laii(|iiaiii   iii   loco  priiiio  :  ci  iioii  sil  rorinalis  al(|iic  iiilrinscca  pcrlcclio 

(jiiia  iioii  polcsl  cxlciKJi  iii  co,  iiocesse  est  loci,  cl  siiiiplcx  coiisislal,  (jiiia  in  (|iialil)cl 

(piod  sil  in  lolo  ila  (piod  loliis  iii  loto  sno  j^arlc  loci  csl  loliis;  idco  (|iiaiiliiiiiciiiii(pic 

loco,  cl   loliis   iii  (pialihcl   cjns   parlc.    Kl  parviis  sil  iooiis,  salvalnr  iii  co,  iicc  jiolcsl 

in  lioc  siinplicilas  aii^M-Ii  (piodaiiiiiiodo  si-  cssc  locns  laiii  |)arviis,  (jniii  cssc  valcal  iii 

iiiiiis  est  siinpiicilali  diviiijp;  sod  dcficil,  ininori.ldco  iion  csl  darc  locnin  in  qno  ini- 

qiioiiiain  aii}:;clns  ila  csl  iii  iino  loco,  Dciis  iioii  osse  noii  |)Ossil.  Vcrnintaineii  esl  (lan; 

anlein  iibiqne.  iociiin  iii  (pio  inajori  csse  non  qiieat,  siciit 

\'criiin  liis  objici  polesl  priino,qiioniain  est  dare  corpns  et  lociiin  in  qno  inajori  cs- 

Daiiiascciiiis  arririnal  :  Aiip;<diis  cst  iii  ioco  s<^  iic(pical  aiiiina  :  qiiia  hoc  vciiit  ex  liini- 
iioii  rigiiral)ililcr,sed  iiilclli}iil)ililcr.(Jiinm  H  lalionc  siibslanlia'  aii}^(di  ac  sine  virliilis. 

ev^o  niliil    i[)siiis   loci  sil   iiirij^iirabilc  cl  Aiii()liiis,  ad  (piieslioiiein   liaiic,  iilriim 

inUdligibile   iiisi    pnnctiis,    videtnr   quod  plurcs  aiigeli  siinnl  (^sse  possint  in  loco 

angeliis  sil  in  pnnclo.  —  Seciindo,  quiiin  eodiMii,   [)riino  rcs[)ondet  :  Dixcrnnt  qiii- 

sit  proportio  loci  ad  locatum,videtnr  quod  dam  quod  sic,  propter  angeloriim  simplici- 

angclo   magis   conveniat  esse   in  pnnclo,  falein,  el  qiioniam  locum  ralione  sujc  spi- 

qnnin  lam  angclns  quam  piinctns  sit  siin-  rilualilalis  iion  rcplciil.  rndc  nec  minnnnt 

plcx.  —  Terlio,   ponamus    angelum    esse  ejiis  caj)acilalcm,  qucmadmodnm  nec  si- 

in  loco  in  quo  minori  non  possit  esse  :  mililudincs  rerum  in  medio,  nec  species 

quii^rilur,  aii   lociis  ille  sit  divisibilis,  an  in  anima^qupp  in  eodein  sunt  et  secundiim 

non.    Si    divisibilis,    ergo   quuin    angelus  idcm,  nec  lainen  similitudo  ponitur  in  si- 

simplex  sit,  polesl  esse  in  loco  ininori ;  et  mililudine,  nec  species  in  specie,  nec  lu- 
si  esse  non  valeal  in  minori,  apparet  quod  C  men  in  luinine  :  ita  dicunt  de  angelis  plu- 

ille  sit  indivisibilis  :  iiil  aiitem  indivisi-  ribus  in  loco  eodem.  —  Alii  diciint,  quod 

bile  est  in  loco  nisi  piinctus.  quamvis  angelus  spiritualiter  sit  in  loco, 

Dicendum  ad  primum,  quod  angelus  di-  plures  tamen  simul  in  eodem  nequeunt 

citur  esse  in  loco  corporali  infigurabiliter  esse,  repngnante  habitudine  distinctionis 

(id  est  non  commensurative)  el  intelligi-  qufe  est  loci  ad  angelum.  Quemadmodum 

bililer,  quia  hoc  solum  capit  inlellectus,  eniin  duae  species  albedinis  in  eadem  ani- 

quod  simplex  substanlia  sit  tota  in  parti-  ma  esse  non  valent,  non  ob  hoc  quod  re- 

bus  et  tota  in  tolo.  —  Ad  secundum,  quod  piignet  repletio,  sed  quia  repugnat  ipsius 

non  oportet  ut  sit  proportio  secundum  spe-  animae  informatio,  quoniam  anima  infor- 

ciales  et  proprias  conditiones  angeli  et  lo-  mata  una  albedinis  specie,  non  potest  de- 

ci,  quoniam  angelus  non  est  proprie  in  nuo  consimili  specie  informari;  sic  locus 
loco.  Est  tamen  ibi  proportio  quantum  ad  D  definiens  aliquid,  noii  potest  aliud  quod 

finitionem  et  limitationem,  per  quap  duo  eodein  modo  in  loco  est,  definire.Unde  sic- 

angelus  definitur  et  est  in  loco  :  quemad-  ut  unum  corpus  nequit  duabus  perfici  ani- 

moduin  enim  angelus  habet  substantiam  mabus,  sic  nec  locus  unus  primus  potest 

et  virtutem  finitam,  sic  locus  ejus  est  ar-  duobus  deputari  spiritibus.  —  Yeruin  hanc 

ctatus  ac  limitatus. — Ad  tertium,  quod  in  qua^stionem  melius  possumus  terminare, 

hoc  differt  exsistentia  angeli  in  loco  et  ex-  si  pensemus  cur  angelus  ponatur  esse  in 

sistentia  anim»  in  corpore  suo,  quod  ani-  loco  corporeo.  Hoc  quippe  non  est  propter 

ma  quuin  sit  perfectio  corporis  nati  vivifi-  indigenliam  angeli,  nec  propter  indigen- 

cari  vita  rationali,  quod  est  in  determinata  tiain  loci,  sed  propler  ordinem  universi, 

corporis  quantitate;  ideo  potest  esse  in  cor-  ut  patuit.  Quoniam  igitur  angelus  locum   p.  icoU' 

pore  ita  parvo  ut  esse  nequeat  in  minori  :  non  occupal,  indigentiam   loci  corporalis 


168 


IN   LIBRUM  II   SENTENTIARUM. 


DIST.    II  ;   QU.EST.  V 


non  terminal,  nec  simpliciter  ncc  in  par- 
le  :  ideo  quantuin  est  de  spiritiiali  natiira 
sui  ae  loci,  nil  prohiberet  pliires  spiritus 
esse  siiniil,  siciil  plures  species  in  aniina. 
Sed  qiioniain  ordo  nniversi  sic  tolleretur 
per  oinnimodain  indistanliam,  sicut  et  per 
inrinitam  distaiitiam  :  liinc  sicut  iioii  pa- 
tilur  ordo  universi  ut  unus  aiigelus  inli- 
nite  dislet  ab  alio,  sed  requirit  ut  omnes 
intra  unam  coeli  circumferentiam  coiiti- 
neantur;  ila  non  patitur  ul  unus  angelus 
in  eodein  loco  primo  sit  simul  cum  alio 
angelo.  —  Uxc  Bonaventuia. 

Prffiterea  de  his  scribil  Ilenricus  Quod- 
libeto  secundo,  qua^stione  nona  :  Loquen- 
do  de  esse  in  loco  proprie,  proul  locus 
ambiendo  circumscribit  superficie  sua  lo- 
catuin,  ul  Damascenus  libro  primo  Sen- 
tentiarum  suarum  describit  locum,  ange- 
lus  simplex  non  est  in  loco.  Sed  quaM-iliir, 
an  angelus  sit  in  loco,  extendendo  nomen 
loci  ad  omnem  situm,ut  illud  dicalur  esse 
in  loco,  quod  ali(}uem  sibi  determinat  si- 
tum  per  pra^sentiam  suam  alicubi.  Quod 
(ut  credo)  Damasceniis  inlellexil,  qnum 
ait  :  Est  aulem  inlelligibilis  locus  ubi  in- 
telligitur,  et  est  inlellectualis  el  incorpo- 
rea  natura  ubi  nimirum  est  et  operatur;  el 
non  corporaliter  sed  inlelligibililer  conli- 
netur  :  non  enim  habel  figuram,  ut  cor- 
poraliter  comprchendalur.  Dicitiir  aulem 
esse  in  loco,  quoiiiam  adest  et  intelligibi- 
liter  circumscribitur  ubi  et  operatur  :  non 
enim  potest  simul  in  diversis  locis  ope- 
rari.  Velocitate  autem  nalura?,  et  quia 
promple  ac  cito  perlransil,  operalur  in 
locis  diversis.  Deniqne  libro  secundo  te- 
slalur  :  Circumscriptibiles  sunl  angeli. 
Quuin  enim  sunt  in  coelo,  non  sunt  in 
tcrra ;  ct  quum  ad  terram  mittuntur,  non 
manenl  in  ccelo.  Intellectus  vero  exsisten- 
tes,  non  sunt  corporaliter  circumscripti ; 
sed  inlelligibiliter  operantur  el  adsunt 
ubicumque  missi  fuerint  :  el  qiiia  non 
possunl  secundum  idem  lempus  hic  el 
ibi  esse  et  operari,  ila  confeslim  ubique 
inveniuiitur  ubicumque  divinus  jusserit 
nutus,  velocitale  natura>. 


A  Quocirca  sciendum,  quod  sicut  duplex 
est  locus,  videlicet  naturalis  et  malhema- 
ticus,  sic  duplex  est  situs.  Naluralis  situs 
vocalur,  ad  quein  habet  se  res  per  depen- 
denliam  naluralem,  ita  ul  naturale  sit  ei 
essc  in  illo,  et  violentnm  ac  exlra  nalu- 
ram,  alibi  esse.  Situs  vero  matheinaticus 
est  applicatio  rei  ad  aliquod  iibi  determi- 
natum,  vel  supra  vel  infra,  sive  in  oriente 
sive  in  occidente,  absque  naturali  depen- 
denlia  et  determinatione  plus  ad  unum 
qiiain  ad  aliud,   ita  tainen  quod   necesse 

B  esl  rei  ex  sua  iiatura  esse  in  aliqiio  illo- 
ruin  :  quemadmodum  si  punctus  separatus 
esset  a  conlinuo,  necessario  esset  hic  aut 
alibi,  et  vel  superius  aut  inferius;  et  dum 
esset  hic,  nullalenus  alibi  esset.  Primo 
modo  aiigelus  non  est  in  loco  nec  in  si- 
tu,(juuin  secundum  suam  essenliam  nec  a 
loco  corporeo  neque  a  situ  locum  illum 
sequenle  dependeat,  nec  subslanlia  angeli 
secundum  se  est  sibi  ratio  exsistendi  in 
loco.  Unde  non  restat  dubitatio  nisi  an  an- 
gelus  sit  in  loco  aul  situ  malhemalico.  Et 

C  circa  hoc  nihil  agendum  esl  nisi  iit  con- 
sideretur  nalura  angeli,  qualiter  sil  deter- 
miiiala  aut  limitata,  ut  ex  hoc  videatur, 
an  limifatio  suff  nalura?  requirat  situin, 
an  non. 

Primo  igitur  advertendum  qualis  sit  sim- 
plicitas  angeli  in  sua  naliira.  Quumque 
duplex  sit  compositio  rei,  una  in  se  ex 
aliis,  alia  cum  alio;  determinalio  autem 
rei  ad  situm  importat  compositionem  seu 
unionem  ejus  cum  alio,  quamvis  nullam 
haberet  compositionem  ex  aliis  :  illud  er- 

D  go  qiiod  cum  hoc  quod  non  est  composi- 
tuin  ex  aliis,  non  requiril  composilionem 
cuin  alio,  majoris  est  simplicitalis  quain 
quod  requirit  compositionem  cum  alio.  Et 
penes  hoc  differunt  secnndum  majorem  et 
minorem  simplicitatem  principia  quanti- 
tatis,  qna?  sunl  pnncliis  el  iinilas.  Uni- 
tas  namqiie  simplieior  puncto  esl,  qiiia 
non  dicif  nec  requiril  i^osifionem  in  qiian- 
litale  ul  punctus.  Porro  angelus  in  siia 
nalura  simplicitatem  habet  non  instar  pun- 
cti,  sed  unilalis,  quoniam  a  nalura  ma- 


AN   ANC.EM   CRKATI    RT   COI.I.OCATI   FrKULNT   IN   COKLO   EMPYUKO 


100 


{;!;iiilii(liMis  csl  (Miiiiiiio  aljsfiacliis.  Oiiiiiiiio  .\ 
ei*go  iiii|)ossil>il('  csl  iil  angcliis  scciiikIiimi 
siibslanliain  suaiu  sil  iu  loco  aiil  silii,  ila 
iil  siia  cssciilia  ci  sil  ralio  c.xsislciidi  iii 
hoc  anl  illo  silu  scu  loco  (iclcrininalc  : 
imo  adhuc  oiunino  iinpossihilc  csl  iil  nc- 
cesse  sil  ipsnin  cssc  in  ali(|no  silii  anl 
loco  ad  inodnin  puiicli.  riidc  dicil  .\vi- 
ceuna  lcrlio  Mclaphysica»  sinc  :  Naliira 
qu;p  cst  aliipiid  alind  praMcr  hoc  (piod 
non  dividilnr,  si  illa  naliira  csl.  silus  aut 
quod  convciiit  siliii,  hoc  cst  pnnctns;  vcl 
si  naliira  illa  noii  csl  silus  ncc  (jiiod  con-  B 
venil  sitni,  cril  siciit  inlcllifitcnlia  ct  aiii- 
ma.  Qui  ergo  ucqiieunl  aiigeiuiii  inlclli- 
gere  secunduin  raliouem  siibslaiilijc  siue 
ut  unifatem  ahsque  ratione  piincti,  sunt 
illi  de  quibus  loqiiitur  Commeulator  su- 
per  secnuduni  Mcla[)hysica>,  qiiod  virtiis 
imagiiialiva  dominalnr  in  eis  supcr  virtu- 
tem  iutellectivam.  Oui  (ut  dicit)  uon  cre- 
dunt  demonstrationibus  nisi  cas  imagina- 
tio  comitetur  :  non  enim  credere  possunt 
nec  plenum  nec  vaciium  nec  tempus  esse 
extra  inundum,  nec  credere  queunt  hic  G 
esse  incorporca  neqiie  in  loco  iieque  iu 
tempore.  Priinum  crcdcre  nequeunt,  quia 
imaginatio  eorum  non  stat  citra  infinila  : 
ideo  mathematice  imaginanfur,  et  quod  est 
extra  coelum,  eis  infinitum  videtur.  Se- 
cundum  non  possunt  credere,  quia  ima- 
ginationem  non  valet  transcendere  intelle- 
ctus  ipsorum.Hinc  tales  sunt  melancholici; 
fiunfque  optiini  mathematici,  sed  pessimi 
metaphysici.Et  fiunt  naturales  inepfi,quo- 
niam  sub  finito  non  possunt  intelligen- 
tiam  suam  concludere  :  omnium  quippe  D 
nafura  constantium,  est  terminus  et  ratio 
magnitudinis  et  augmenti,  ut  secundo  de 
Anima  dicitur. 

At  vero  in  angelo  prseter  essentiam  su- 
am  sunt  ejus  pofentia;,  intellectus  videli- 
cet  et  volunfas,  quse  considerari  possunt 
in  ipso  dupliciter  :  primo,  ut  siint  in  acfu 
circa  corporalia ;  secundo,  ut  sunt  in  ha- 
bitu  seu  in  actii  circa  incorporalia.  Primo 
modo  indubifanfer  verum  est  substanfiam 
angeli  esse  in  situ  et  loco  :  quod  tamen 


niliil  dclcrmiiialioiiis  ponil  in  cjiis  csscn- 
lia  vcl  iiahiia.  Nain  cl  hoc  iiiodo  Dcus 
Iiabcl  cssc  in  loco  cl  dicilur  cssc  in  loco, 
diccnlc  Damascciio  :  Dii-itiir  Deiis  essc  in 
loco,  cl  dicilur  lociis  D(m  ubi  manifcsla 
fil  opcralio  cjus.  Sccundo  modo  non  csl 
angclns  in  loco  aiil  silii  ralioiic  sna-  [)o- 
fcnlia'  aiil  0[)crali()nis  magis  (iiiam  ralioiie 
sii»  essenlia',  (juoniam  non  cst  minoris 
abstraclionis  a  ([uanlilale  sitiiali  sua  po- 
tenfia  quam  essiMifia,  ctc.  —  Ila^c  Ilen- 
riciis. 

Scd  qnia  hyoc  ejiis  dclcrminalio  vi(I(d)a- 
liir  incidcrc  articulum  Parisiis  a  domiiio 
Slc|)liano  pricsule  coudemnatum,  qiio  di- 
ciliir,  Subslanliam  intellecfiialem  separa- 
taiu  (vidclicet  angclum  aiit  inlelligeuliam) 
noii  esse  in  loco  nisi  per  opcrafioniMn 
siiam,  error ;  et  riirsus,  Qiiod  siibslantia^ 
scparata^  suiif  aliciibi  pcr  operationem,  et 
quod  non  possunt  moveri  ab  exfremo  in 
extremum  nec  in  medium,  nisi  quia  pos- 
sunt  velle  operari  aut  in  medio  aut  in 
extremis,  error,  si  intelligatur  sine  ope- 
rafione  subsfanfiam  illain  non  esse  in  lo- 
co  nec  Iransire  dc  loco  ad  locum  :  hinc 
Doclor  iste  solennis  subjuiigit  :  Ne  incau- 
ta  locutio  simplices  protrahat  in  errorem, 
pontificalis  sententia  districte*  talia  dici  *disiincie 
seu  fieri  prohibef,  falesque  articulos  tota- 
lifer  damnaf,  excommunicans  omnes  qui 
dictos  errores  aut  aliquem  eorumdem  dog- 
matizaverint  aut  defendere  prsesumpse- 
rint.  Dico  ergo  secundum  jam  propositam 
deferminationem  pontificaIem,angelum  si- 
ne  operatione  esse  in  loco.  Sed  tamen 
eadem  pontificalis  senfentia  dicit,  quod 
verum  est,  quod  subsfantiffi  separafa?  nus- 
quam  sunt,  si  intelligatur  quod  subsfantia 
sit  ratio  exsistendi  in  loco  :  et  hoc  ideo, 
quia  substantia  ipsa  non  est  ratio  essendi 
substantiam  angeli  in  loco,  etsi  sit  in  loco. 
In  hoc  nainque  concordabant  omnes  ma- 
gisfri  in  theologia  super  hoc  congregati, 
quorum  ego  eram  unus.  Consimili  quoque 
rafione  verum  esf,  quod  si  angelus  per 
suam  pofentiam,  utpofe  per  infellectum 
ac  voluntafem,  non  applicat  suam  virtu- 


170  iN  LinnrM  ii  sRNTENTiAmM.  —  DisT.  II ;  Qr.f:sT.  v 

tem  ,1(1  locnm  oporaiido  circa  ipsnm.  qnod  A  ad   silnm.  qua   i!a   fiiiila  csl.  nt  ncccsse 

polciilia  cjns  noii  csl  ralio  c.xsislcndi  i[)sinn  sil   cain  cssc  alicnbi.   iion    nnsqnam   ncc 

in  loco,  iiisi  forsaii  polcnlia  cjns  sil  miiio-  ubiqnc  :  qua»  limilalio  pcrlincl  ad  pra^di- 

ris  abstractionis  qnain  sua  esscntia  :  qnod  camcntum  uhi,  et  certnm   est  eam   esse 

si  ifa  esf,  ego  in  hoc  infclligcndo  deficio.  pcr  snbslanliain  in  qnalibet  crcalura  sub 

sicnt  in  aliis  innllis.  Krgo  si  potentia  an-  qnaiilitale  extensam,  vel  sub  rafione  pun- 

gcli  iion  sit  forsilan  ralio  exsislcndi  ipsiiin  cli  inlcllcclam.  Porro,  qiiod  omnis  crcaln- 

iii  loco  (qnod  ad  pr.-escns  non  dclcrmino,  ra   diffcrat   a  Dco    pcr    primam    limilali- 

ncqnc  snslinco,  ncc  dcfcndo),oporlcl  qiue-  oiicm,  clarc   conspicio  ;  qnomodo   anlcin 

rere  aliquid  alind  qnod  sit  rafio  exsisfendi  necesse  sit  omncm  creafnram  distare  at- 

angclum  ipsnm  in  loco.  In  qno  alios  mal-  qiic  differrc  a  Dco   pcr  limilalioncm  sc- 

lem  andire,  quam  aliqnid  dicere;  cstqne  cundam,  ct  an   limilalio  prima  sit  causa 

tnlins  mihi  in  proposilo  profilcri  mc  igiio-  B  sccunda»  islins,  ignoro,  nec  de  hoc  aliqnid 

rarc  qiiid    dicain,   qiiam    aliqnid  dc  inco  docco  aut  affirmo.  Il;pcqiic  indnxi  nt  rci 

indiscrctc   ingcrcre.   Onid  eniin    illnd   sit  difficnllalcm    insinnarcm,  cl   aliqncm  ad 

nescio,  nisi  forte  dicamns  snbstantiam  an-  cjns  dcclaralioncm  sic  provocarem.  Et  se- 

gcli  sine  operatione  esse  in  loco,  scilicet  cunduin  jain  dicta,  dico  quod  angclus  se- 

per  passionem  quain  in  se  recipit  a  cor-  ciindnm  substanliam  snain  habef  esse  in 

poralibus  rcbus  qiia^  siinl  in  loco,  ut  da^-  loco  :  ^t  hnjus  ratio  potest  esse,  vel  ope- 

mones  ab  ignc  infcrnali,  propfcr  qnod  siint  rafio  cjns,  vel  limitatio  siia.   anf  aliqnid 

in  infcrno,  nbi  ignis  ille  est.  Scd  istnd,  nt  alind.  Fnde  qiinm  opcralur  in  loco  quanto 

credo,  nihil  ad  qtuTstionem.  .Ecpialis  eniin  ac  per  hoc  divisibili,  vernm  est  qnod  est 

error  fortc  jndicabitnr,  subslantiam    non  in  loco  per  suae  qiiaiititalein  virlnlis.  Ni- 

esse  in  loco  sine  passionc,  sicnt  sine  ope-  hilo  ininns  lamcn  qnum  est  in  loco  non 

ratione  :   ita  quod    intentio   episcopi   sif,  C  operando,  bene  potest  esse  in  loco  secun- 

snbsfantiam  angcli  esse  in  loco,  qiiamvis  dnm    snbsfanfiam    suain    pcr   alind  qiiod 

circa  corpiis  locale  nil  operefnr,  nccjnc  ab  illins  cst  ratio,  licct   non  in  divisibili  ct 

ipso  qnid  i^aliatur;  si  tamen  possibile  sit  qnanfo,  scd   in  simplici  ct  indivisibili,  et 

qnod  nihil  opcrctnr.  forte  efiam  in  quanto  ac  divisibili  :  quo- 

Non   resfat  ergo   nisi    limitafio   nafur»  modo  famen,  et  in  quanfo  loco,  puta.  pe- 

angclica',  vel    forfe   qnid   alind,    maxiinc  dali  anf  bipedali,   majori  vel   minori.  in 

taiiicn  limitafio,  nt  ex  Iioc  qnod   limitafa  simplici  vcl    divisibili,  ut  verum    fafear, 

esl  naliira  aiigcli,  oporfeaf  quod   ipsc  sit  ncscio.  —  Ha^c  Ilcnricns. 

alicnbi    in    nnivcrso   corporali,  non    nus-  Ciijns  responsio  prima  iisqne  ad  id  quod 

qnam  ncc  nbiqne,  quamvis  non  defermi-  factuin  est  dc  articulo  Parisiis  condcmna- 

nate   hic   anl    ibi.   Vernmtamen   qnid   sit  to,  satis  concordaf  responsioni  Thomjc  su- 

illnd  per  quod  angclns  ita  sif  in  loco,  ef  D  pra  priinum,  dist.inctione  fricesima  scpfi-    lom.  xx, 

qnid  sit  in  eo  rationc  ciijns  sit  in  loco,  ma,  indncfai.  Ef  mnlfi  docfores  Parisicnses ''*^'^^'^'^ 

sive  sit  ipsa  nafune  limilalio,  sivc  aliiid,  anliqni  senserunt  hoc,  qncmadmodnm  et 

revera  ignoro.  Allamcn  bcnc  crcdcrc  pos-  Albcrlus,  nt  paluif  snpra   priinnm,   pnp-  ii.i,i.ii.456D' 

suin,  qiiod  sif  ipsa  sua?  natur»  limilalio,  sertiin  illi  qui  dominnm  Slcphannm  pra-'''^^" 

qnamvis  noii  iiilclligam,qnafenns  credcndo  cesserunt.  Richardus  vero,  Pctrns  ef  alii 

infelligere  valcain,  qiinm    scripfnm    sit  :  innlli   consenlinnl   Sh^phano,   qncmadmo- 

/4.  VII,  0,  Nisi  crcdidcrilis,  non   inlclligclis.  Vcriiin-  dniii  cl  llcmiciis  in  nllima  isla  rcsponsio- 

juxiai,.\x.  (j^p^j.p  gpjf,  (inpliccm  cssc  crcalnne  liinila-  iic.  Nihilo  ininns  qnidain  poslcriorcs,  jira»- 

lioncin  :  unam  in  sna  csscnlia  ct  nalnra,  scrfiin  iioii  i*ai'isiciiscs,  prinue  rcsponsioni 

qua  in  sua  perfcctione  cl  specie  est  finita  adli;prcnt,  et  de  excommnnicatione  illa  a 

et  lerminis  eerlis  contenla;  aliain  qua)  est  Slcphano  facla  non  cnranl,  diccntes  quod 


AN   ANfJELI    CRKATI    ET   COM.OCATI    FI  EHINT    IN    TODI.O   K.MPYUKO  171 

oxcoiiiiiiimicalio  r|)is('0|)i  iioii  prolciKliliii'  A  fiiiKliiiii,  priiicipiiiiii  cl   linis  ac  incdiiim. 

c.\lra  pi'o\  iiiciaiii  cjiis.  —  Posliciiio  lioc  iii  Kcoiilraiio  aiilciii    sc   liahcl    iii    iibi   s|)iri- 

vcrl)is    llciirici   vidcliir  ma|j;is  obscuriim,  liiali.  Spiriliialcs  (jiiippc  snhslanliii'  maf^is 

p.  ir,!U).  (inod  ail,  dclcrminalioiiciii  aiigidi  pcr  sn-  circnmdaiil  cl   conlinciil    id    iii    (pio  cssc 

aiii    opcralionciii    scii   \iiltilcin    cxlcnlain  dicnnlnr,  (|nam  circnm(l(Miliir  cl  conlinc- 

ad  0|)cralioncm  circa  corporalia,  non  po-  aiiliir  ah  i|)so:(pi()(l  d(^  iiicircumscri[)lil)ili 

ncrc  ali(piain  (lclcnniiialioiicm  in  cjns  na-  Dco  csl   plaiiiim.  Proplcr  (piod  nriiis   plii- 

liira,  (piia  cl  hoc  iiiodo  Dcns  in  loco  csl.  Si  l()so|)Iioriiin  llalia'  dixil  iii  lihro  (jucm  scri- 

cniin   ho(!  ail  scnlicndo  qiiod  ex  illa  de-  psil  (lc  Naliira  Dcilalis  :  Dons  omnia  inlra 

lorminalionc  pcr  0[)eralioiioin  non  sc([iia-  so  conlinel  cl  eniilril  ([iiasi  part(!S  suas,  id 

tur  r(>alis  ac  porsonalis  [)i;os(uilia  angeli  osl,  ae  si  essenl   [)artes  ac  vlscera   ejus, 

ubi    immediato  ol  per   se   oporalnr,  non  quoniam    omnihus    [)rovidel.  Sic   et   ani- 

videreliir  posse  salvari,  ol  Damasceiio  0[)-  H  mam  dixernnt  c()r[)ns  siinin  continere  et 

poneictur.  ([iiasi   circnmdare,   ct   coi'[)Us   [)0liiis   esse 

Adhuc  antem  de  liac   ipsa  maleria  tra-  in  anima  qiiam  econlra.  Minc  quidain  di- 

clat  Ouilhdmns  libro  de  Universo  :  Si  qiiis  .xit  |)hiloso[)horuin  :  Anima  est  corpus  cir- 

(iiiquiens)  dicat,  Qnid  ad  spirituales  suh-  eiimdando  illnminans,  ot  illuminando  cir- 

slantias  de  loco  vel  habitation(^  eorporali  ?  ciimdans.    Sicqnc    in    hoc    cum    Creatore 

Oneniadmodnin  enim  iiihil  ad  cor[)ora  dc  aliqiialilcr  simililiidincm   habet,  qiioniam 

haI)ilalioiic  vel  domo  spiriliiali,  sie  nihil  ille  loliiin  niiivcrsnin  circiimdat,  conlinet, 

ad  spirilnales  siibstanfias  de  loco  habita-  ac  mulliplici  infhixii  illuininat.  Sic  et  de 

tion(>vo  corporali.Possetne,inqninnt,grain-  ceteris  differentiis  facile  est  videre,  qiiia 

matica  esse  in  bursa  tua?  Quanlo  miniis  contraria  earum  comilantur  iibi  spiritnale. 

snbstantiie  spiritnalos  in  locis  corporeis  ?  Praeterea  si  qua>ratur,  quantain  partem 

QiKTro  ab  his,  qualiter   intelligant  Deum  C  coeli  empyrei  unusquisqne  occupet  ange- 

habitare  in  teinplis  :  quod  ntiqiie  omnis  lornin  ;   respondendum   videtur   jnxta   ea 

secta  et  natio  tenet.  Necessarium  ergo  eis  qiuT  dixi  de  liinitatione  et  definitione  vir- 

est  ubi  spirituale  ab  ubi  corporali  scire  tiitum  hnjuscemodi  substanliarum.  Veri- 

distingnere.  —  Dico  ergo,  quod  ubi  spiri-  simile  etenim  est,  quod  qui  majoris  gloria) 

tuale,  soluin  ac  proprie  conveniens  spiri-  nunc   sunt  aut  tunc   erunt,  inajores   seu 

tiialibus   substanfiis,  mnltipliciter  differt  snblimiores  nobilioresque  parfes  cceii  il- 

ab  ubi  corporali,  quod  solum  ac  proprie  lius  oblineant :  quanquam  verum  sit,  quod 

corporalibus  substantiis  congruit.  Prima  et  etiain  in  parfibus  «qualibus  dissimilis  seu 

principalis  differentia,  est  circumdatio  seu  inaqualis  gloria?  angeli  valeant  collocari, 

continentia  qua  corpus   circumdatur  seu  queinadinodum  et  in  corporibus  humanis 

continetur  ab  interiori  superficie  corporis  aequalibus  sa:>pe  siint  anima;  in  sapientia 

illud  ambientis.  Secunda  est  repletio  con-  D  ac  virtufibus  plurimnm  ina>quales.  Cete- 

cavitatis   istius,  hoc  est  interioris  super-  rum   sicut  nulluin  corpus  ex  sua  natura 

ficiei  jain  dictae  :  ob  quam  replefionein  tain  apfum  est  perfici  pra>sentia,  inhabita- 

nec  corpus  aliud  nec  partes  corporis  alle-  tione  afque  virtufibus  anima>  rafionalis,  ut 

rius  secuin  compatitur  in  eadem  concavi-  corpus  humanum ;  sic  nullum  coBlum  tain 

tate  seu  loco.  Tertia  est  ada?quatio  loci  et  idoneum  est  inhabitari  ab  angelis  sanctis, 

locati,  non  sohiin  superficiei  ipsius  locati,  et  eorum    resplendere  ac  decorari  fulgo- 

sed  etiam  concavitatis   quam   replet  cor-  ribus,  ut  coelum  empyreum.  —  Ha^c  Guil- 

pus  locati.  Quarta  est  situs  seu  positio  ac  lelmus. 

ordinatio  partium   locati,  per  quam  assi-  At  vero  Scotus  hic  scribit  :  Dicunt  qui- 

gnantur  ibi  sursuin  et  deorsum,  ante  et  dain,  quod  angelus  est  in  loco  per  opera- 

post,  longum  qiioque  et  latum  atque  pro-  tionem    prsecise.   Quibus   objicitur,    quod 


172 


IX   LinnUM  II   SENTENTIARUM.    —   DIST.    II  ;    QU.EST.   V 


sunt  Scoli. 


c/;p.i69B'.  hoc  sit  arliculiis  condemnalus.  Et  si  di- 

cant,    quod    cxcounnuiiicalio   non    transil 

dia^cesiin,  objicitur  (juia  si  csl  (laiuiiatus 

arliculus  lan(]uain  h,Treticus,(lainnalus  est 

non  solum  auctoritale  episcopi  Parisiensis, 

sed  etiam  Paptc,  extra  de  IIa?reticis,  ca- 

pitulo  Ad  abolendam,  (et  in  can.  de  rcver- 

MiWeDccr.  sis  ulfro.  c.  Moutanus*,  ubi  dicilur,  quod 

^"  g^ '*)■  omnes   IhTreses  quas  lucrelici  coruiuque 

,s  Hic  ei  discipuli  docuerunt  vel  scripserunt,  non 

omnia.  ,  ,.  ,  •  i.  • 

soliim  repudialas,  verum  etiam  ab  oinni 
Ecclesia  Romaiia  eliminatas,  atque  cum 
suis  aucloribus  et  auctoruin  sequacibus 
sub  anathemalis  indissolubili  viuculo  in 
•Ha-cnon  fftemum  couritcmur  esse  damnatas*).  Vel 
saltem  sententia  est  suspecta,  quia  in  ali- 
qua  universilate  articulus  solenniler  esl 
damnafus.  —  Alii  noii  volentcs  uii  verbo 
suspecto,  videlicet  angelum  esse  in  loco 
per  operationem,  dicunt  eum  esse  in  loco 
per  applicafionem  sui  ad  locum.  Verum 
hi  sub  alio  vocabulo  idem  occulte  insinua- 
re  videntur.  Non  enim  videtur  applicalio 
aliquid  posse  intelligi  nisi  actus  primus 
aut  actus  secundus  :  non  acfus  primus, 
videlicet  esse,ut  palet ;  nec  secundus.quo- 
niam  ille  est  operatio,  et  non  immaneus, 
uf  infellecfio  aul  volitio,  quia  operalio 
immanens  abstrahit  a  loco  sicut  et  esse  : 
ergo  applicatio  est  operalio  transiens  in 
corpus,  sicque  angelus  erit  in  loco  per 
operationem  ejus  circa  corpus  in  loco. 

Confra  istud  arguitur,  quia  sic  dicens 
contradicit  sibi  ipsi  :  quia  in  qiuestione, 
an  Deus  sit  ubique,  probat  quod  imo,  quia 
secundum  Philosophum  septimo  Physico- 
rum,  movens  est  siinul  cum  inofo;  Deus 
autem  est  primum  efficiens,  et  ideo  po- 
tens  movere  omnc  inobile  :  ex  quo  conclu- 
dit,  qiiod  sit  prjcsens  omnibiis  et  ubiqiie. 
Quacro  quid  infendit  per  hoc  concludere. 
Aut  esse  pr»sentem,  hoc  est  moventem  : 
et  sic  est  petitio  principii.  qiuim  idem 
sint  pnrmissa  et  conclusio;  et  iiihil  ad 
pro|)osilum,  quia  ibi  iulendil  j^robare  Dei 
immensilalein  seciindum  quam  pra'seiis 
est  omuibiis.  Aut  inlendit  iirobare  illaiu 
pracscntiam  qua)  compctilDco  iu  quantum 


A  est  immensus  :  et  lunc  ex  operalione  ali- 
ciibi,  secundum  ipsuin,  sequitiir  pnrsentia 
Dei  qutf  perliuet  ad  immensilalem  divi- 
nam,  qua>!  est  ipsius  Dei  in  quantum  esl 
Deus,  ita  quod  naluraliter  prius  est  Deus 
prwsens  in  quanlum  immensus,  qiiam  iii 
qiianfum  est  operans.  Et  tamen  hoc  con- 
cluditur  ex  hoc  quod  per  operalionem  est 
prspsens,  sicut  ex  posteriori.  Ergo  a  si- 
mili  in  proposito,  angelus  prius  nafurali- 
ter  pra^sens  est  alicui  per  essentiam  qiiam 
per  operationem. 

B  Itaque  dico,  quod  angelus  non  est  de 
necessilate  in  loco  in  acfu  seu  actualiter  : 
quoniam  posset  essc,  creatura  corporali 
non  exsisfente.  Nec  est  in  loco  defermi- 
nato  a^qiiali,  nec  est  in  loco  per  commen- 
surationem  :  quantum  enim  simplici  et 
immateriali  non  est  a»quale  nec  commen- 
surabile.  —  Sed  quaestio  est,  an  ange- 
lus  sit  in  loco  determinafo.  Et  ad  hoc 
perfinef  qua^stio  ista,  an  possit  esse  in  lo- 
co  quantumcumque  magno.  Et  tenetur 
communiter  quod  non,  quoniam  hoc  est 

C  proprium  Deo.  Ex  quo  apparet  quod  non 
possit  esse  in  loco  quanlumlibel  parvo.  De 
islo  igitur  arficulo  videliir  lenendum.quod 
angelus  habel  locum  deferminatiim,  lameu 
indeterminate,  hoc  modo  quod  aliquis  lo- 
cus  est  quo  majorem  non  posset  habere,et 
aliquis  locus  quo  non  posset  habere  mi- 
norem,  loquendo  de  loco  continuo,  quain- 
vis  forsan  posset  esse  in  piinclo.  Et  de 
hoc,  an  possit  esse  in  punclo  vel  nou,  non 
videtur  ratio  necessaria  ad  unam  partein 
aut  alteram  :  quoniam  licet  sit  indivisibi- 

D  lis,  non  tamen  habet  iudivisibilitatem  li- 
mitatam  ad  situm  ut  punctus,  et  ideo  non 
oportet  eum  esse  in  punclo  sicut  in  loco. 
Nec  forsilan  sibi  repugual.quia  niillum  in- 
conveniens  inde  sequi  videfur.  Nam  si  ex 
hoc  inferatur,  quod  uon  posset  se  move- 
re  localifer  nisi  spatium  esset  ex  punctis, 
non  sequilur  :  posset  namqiie  se  imme- 
diate  transferre  de  piinclo  in  continuiim, 
ciijiis  piinctus  esf  ferminus.  —  rtrum 
vero  angelus  (lefermiuafum  locum  requi- 
rat  et  determinate,  utpote   quod  habcns 


AN   ANCELl   CllEATl   ET   COLLOCAT[    FUEIHNT   IN   C(H:I,0   KMPYUKO 


173 


corlain  cl  liiiulalaiii  (iiiuiitilalciii  virltilis, 
si  pnosiMis  rsl  loco,  dc  iicccssilalc  piipscns 
esl  lanlo  loco,  (lucinadinodiiin  (^orpiis  rc- 
qniril  iocnin  sibi  irqualcin,  aiiiiua  (iii0([ii(^ 
ralionalis  neccssario  csl  iii  lolius  sni  cor- 
poris  loco,  uoc  in  cjus  osl  polcslalc  cssc 
in  loco  inajori  anl  ininori  :  isliid  ilaipic 
dc  angclo  dubinin  csl,  ncc  iina  pars  ncc 
allcra  vidclnr  ncccssario  possc  probari. 
Qnod  cnim  inconvcnicns  cst,  si  quantilas 
sua?  virtutis  pcr  quain  prwsens  est  alicui 
loco,  sit  naluralis  ralio  csscndi  in  laiilo 
loco  suo  inodo,  (picinadinoduin  quanlilas 
corporis  cst  naluralis  ralio  cssciuli  iu  laii- 
to  loco  modo  sno  ?  Vcl  si  ponalur,  ([uod 
quantilas  virtulis  ipsorum  habeal  locum 
adipquatum  quo  majorcm  non  possit  Iia- 
bere,  quum  lamen  ipsa  subsit  angeli  vo- 
hintati,  ut  [iossil  non  sempcr  habere  hunc 
locum,  scd  majorem  vel  minorem,  non 
sequitur  inconveniens.  —  Et  quamvis  an- 
gelas  potest  esse  sine  loco  corporeo  cor- 
poralique  creatura,  attamen  in  angelo  est 
passiva  potentia,  qua  posset  esse  in  loco. 
Qutip  potentia  vel  fundatur  immediate  in 
ejus  subslanlia  qua  posset  esse  in  loco,  vel 
in  ipsa  ut  cst  limitata  natura  actu  exsi- 
stens,  vel  in  aliquo  quod  sit  extrinsecum 
angelo,  quidquid  sit  illud.  Ideo  non  opor- 
tet  quajrere  aliquam  intrinsecam  rationem 
essendi  angelum  necessario  in  loco,  quia 
in  00  non  ost ;  sed  tantum  est  in  ipso  pas- 
siva  potostas,  qua  potest  esse  in  loco,  eo 
quod  sibi  non  repugnet.  —  Potest  quoque 
concedi,  quod  superficies  aliqua  corporis 
continet  angelum  :  non  tamen  sequitur, 
quod  superficies  illa  sit  agens  seu  influ- 
ens  ant  continens  respectu  angeli,  quo- 
niam  continentia  loci  est  alterius  ratio- 
nis  a  continentia  formae  seu  speciei.  Nihil 
enim  aliud  est  hoc  in  angelo  nisi  conten- 
tum  esse  intra  hanc  superficiem  continen- 
tem,  ot  nihil  ejus  esse  extra  eam  :  et  hoc 
vernm  est  in  quocumque  definitive  exsi- 
stente  in  loco,  quoniam  nihil  ejus  est  extra 
locum  definientem.  —  Ha?c  Scotus. 

Girca  cujus  dicta  non  oportet  hic  im- 
morari,  quia  non  assertive  sed  opinative 


A  Incc  I()(|uiliir.  NCruiiilamcii  ([iiod  iii  |)i'in- 
ci[)io  rcfcil  dc  [)osilioiic  (•iijiisdam,  ([iicin 
sii)i  ipsi  (licil  esse  conlrariiim,  vidclnr  di- 
(•liiiii  (l(!  Thoina.  Qiiocirca  scicndiim,  ([iiod 
incptc  recilat  vcrba  sancti  Docloiis.  Non 
ciiiiii  saiiclus  Doclor  [»rol)al  (jxsislciiliain 
Dci  iii  omiiibiis  [)cr  lioc  ([iiod  lMiil()so[)lius 
scptimo  IMiysicorum  affirmal  ([iiod  ino- 
vens  et  motum  sunt  siinul,  sed  auclorila- 
lciii  illaiii  [)cr  inoduin  dcclaralionis  ad- 
a[)lal  ad  oslendcndum  (|uo(I  omne  ag(!iis 
0[)()rlct  conjungi    ci    in    qiiod    iiumcdiale 

B  agil,  cl  siia  virtiilc  illiid  contingcrc.  Sic 
c([ui(Icm  arguil  [)riina  [^artc  Sumiiuc,  ([Uic- 
slionc  oclava  :  Oportet  omno  agens  con-  aii.  i. 
jiingi  ci  in  quod  agit  immediate,  et  sna 
virtute  contingcrc  illud. Unde  seplimo  Phy- 
sicorum  probatiir,  quod  movons  et  inotuin 
0[)orlet  esse  simul.  Quum  autein  Deus  sit 
ipsiim  esso  per  suam  ossentiam,  oportet 
quod  esse  creatum  sit  proprius  ojus  effe- 
ctus  :  et  ita  in  omnibus  est,tanquam  causa 
ojus  quod  est  inlimum  rebus.  Hac  ratio 
efficax  est,  nec  est  in  ea  fallacia,  praeser- 

C  lim  quum  Dous  sit  sua  virtus  :  quod  non 
convenit  angolo,  idcirco  nec  simile  est  de 
ipso. 

Insuper  quasrit  Scotus,  utrum  unus  an- 
gelus  possit  siinul  esse  in  pluribus  locis. 
Rospondet  :  Angelus  de  facto  non  est  si- 
inul  in  duobus  aut  pluribus  locis,  ut  as- 
serit  Damascenus.  De  possibilitate  quoque 
angelorum  naturaIi,vidotur  probabilo  quod 
non  possunt  simul  in  duobus  consistore 
locis  quorum  ntorque  sit  eis  adseqnatus 
secundum    extremum    seu    ultimum    suae 

D  potentise.  Sed  utrum  in  duobus  locis  dis- 
continnis  angelus  possit  esse,  quorum  noc 
uniis    nec   altor    sibi    sit   ada^quatus,    est 
dubium,  nec  vidotur  necessaria  ratio  pro, 
nec  contra.  Porro  qiiod  in  duobus  locis, 
sive  adaequatis  sive  non  adsequatis,  valeat 
simul  esse  por  divinam  potentiam,  certum 
puto  :  quia  non  implicat,  sicut  in  quarto, 
iu  maleria  do  Eucharistia,  probabitur.  Haec 
Scotus.   —  Vorum   paulo   ante,  et   supra 
primum,  distinctione  tricesima   septima, 
introductae  sunt  variae  rationes  doclorum  pisiDcis. 


174 


IN    LIBHLM    II    SENTENTIARUM.    —   DIST.    II  ;    QU.EST.    M 


30 


probiiiiles  opposiluin  horiiin  quorunidani :  .\ 
(jnibus  ralionabilius  conscnlihir. 

lliTuin  qiKiTil,  an  (bio  anj,'t'li  possiiil 
simul  esse  in  loco  eodein.  Respondet  :  In 
hac  qua»slione  non  esl  verilas  lam  clara  et 
cerla  de  facto  nt  in  pishabila  qua^slione, 
an  angehis  siiniil  sil  in  duobus  aul  phni- 
bus  locis,  quia  Uiehanhis  quarto  de  Triiii- 
lale  arguit  (l;einones  eorpora  non  habere, 
Luc.  vm,  quia  legio  (Ueinonuin  fuil  in  corpore  unius 
obsessi  :  quod  non  fuisset  possibile,  ut 
apparel,  si  corpora  habuissenl.  Ergo  vide- 
tur  arguere,  quod  si  habuissent  corpora,  1} 
fuissent  corpora  eoruin  siiniil  in  eodem 
loco,  ergo  inodo  quando  non  habent  cor- 
pora,  dicendum  videtur,  quod  siinul  fu- 
erunt  sine  corporibus.  Verum  quidqiiid  sit 
de  facto  et  de  naturali  potentia  angelo- 
ruin,  videtur  possibile  per  divinain  poten- 
tiam.  quod  phires  sint  siinul.  —  Ihrc  Sco- 
tus.  Qui  de  his  opinalive  effatur.  Tainen 
e.\  arguinenlo  Uichardi  non  seqiiilur,  quod 
phires  angeli  boni  vel  inali,  sint  siinul  in 
eodem  loco  iminedialo  ac  proprio. 

C 


A' 


QU.ESTIO    VI 

Mplius  quffritur,  An  angelo  com- 
petat  moveri. 
El  circa  hoc  investigatur,  an  inovealur 
locahler,  et  in    teinpore,  atque    per   me- 
diuin.  De  quibus  dictiiin  est  in  priiiio,  di- 
lom.  XX,  stinctione    tricesima    seplima,    secnndum 
p.460A"eis.  pi-jgfatos  doctores.  Nunc  addenda  sunt  ali- 
qua  secundum  eos  qui  ibi  non  sunt  alle-  D 
gati. 

llaque  Alexander  circa  ha>c  loquitiir  : 
Concedimus  quod  angehis  inoveliirde  loco 
ad  locum,  quia  iit  ait  Damasceniis,  mit- 
tunlur  de  coelo  ad  terram ;  alque  ut  ait 
//eir. I, li.  Apostoius,  oinnes  sunt  a(hninistralorii  spi- 
ritus,  in  ministerium  inissi.  Gregoriiis  quo- 
qiie  :  Sic  (inqiiil)ad  nos  angcH  vcniiint.  ut 
ab  intiina  conlciiij)latione  nequatjuam  rc- 
cedanl.  Denique  siimil  esse  non  valent  in 
pluribus  locis,  imo  in  uno  sunl  loco  defi- 


nilive  :  dum  ergo  (h*  coelo  inillnnliir  in 
lerrain,  movcnliir  dc  loco  ad  locuin. 

Scd  objici  i)olcst  :  Oinnis  inotus  est  pro- 
pter  indigenliain  siii  ij)sius  sive  alterius. 
Nain  el  ccpluin,  qiiod  est  corj)us  perfe- 
ctuin,  elsi  non  moveatur  proj)lcr  indi- 
genliain  sui,  lamen  proplcr  indigentiam 
inicrioruin  islorum,  videlicet  causa  gene- 
ralionis  ct  iunovalionis  inferiorum  isto- 
riim.  Angehis  autem  non  movetur  propler 
indigenliam  sui,  (juuin  jam  sit  ultimam 
suain  perfectionem,  videlicet  beatiludi- 
nein,  assecutus ;  nec  ob  indigentiam  crea- 
tura^,  qiiia  complelo  finali  judicio,  adhuc 
polerit  Deo  jubenle  moveri.  —  Dicendum, 
qnod  in  creatura  j)Olest  indigentia  assigna- 
ri  diipliciter.  Primo,  ut  dicat  diminulio- 
nem  respectii  jjerfectionis  quae  est  in  Deo; 
sicque  conceditur,  quod  in  oinni  creatura, 
etiain  in  quocuinque  slalu,  esl  indigentia : 
liypc  namqiie  non  opponilur  perfeclioni 
qiiaj  creatunc  debelur.  .Vlio  modo,  ut  di- 
cat  diminulionem  contrariantem  ultimatae 
perfeclioni  creaturae,  secundum  quod  di- 
cimus,quod  angeli  ultiina  seu  finali  perfe- 
ctione  perficiuntur ;  sicqiie  dicimiis  quod 
nec  in  angelis  nec  in  corporibus  glorifi- 
catis  est  indigentia  :  idcirco  nec  motus 
eorum  est  ex  indigentia  qua;  eoruin  per- 
fcctioni  opponalur.  Nec  enim  quando  mo- 
venlur,  inveniunt  iii  medio  resistentiam  : 
iino  tam  cito  siint  ubi  volunt  esse,  ut  vo- 
lunt.  Et  veruiii  esf,  qiiod  si  aliler  esset, 
quod  in  ipsis  quoad  inoluin  ijisorum  esset 
et  sequeretur  indigentia  eoruin  pcrfectio- 
ni  opposila.  Dicimus  ergo  dc  aiigelis,  quod 
moventur  ob  reparandam  indigentiam  no- 
slram  :  el  quamvis  in  hoc  non  mereantur 
pruMnium  principalc  scii  essentiale.  me- 
rcntur  lamen  secundarium  accidentaleve 
priciniuin,sicut  pr;i>Ialiis  regcndo  subditos 
suos  non  acqiiiril  j)raMniiiin  j^rincipale, 
sed  secundarium.  Et  hoc  praMninm  bene 
mcrentur  aiigeli,  qiiamvis  inodo  b(^ali,  us- 
qtie  ad  dicm  jiidicii;  nec  laincn  ob  hoc 
csl  in  cis  indigcntia  coriiin  jKM-fcctioni  op- 
j)Osila,  sicul  osteiisnm  esl.  Dicimus  quo- 
que,  qnod  quamvis  iion  luovcrenlur  pro- 


AN    ANC.EI.O    r.OMPKTAT    MOVI.IU 


I7r, 


|)l('i-  iioslrain  in<li<;('iiliaiii  rcparaiKlain,  scd 
soliiiii  ad  oltcdiciHliiin  ('rcaloii,  adliiic  iiic- 
iciciiliii'  sccundariiiiii  piaMniiiin,  (jiiod  la- 
incii  liinc  csscl  allciiiis  };ciici'is.  ])Oss('l(|U(.' 
dici  aureola.  —  lla>c  Alcxandcr. 

In  ciijiis  vci'l)is  iniriiiu  vidcdir,  (jiiod  ail 
pra'lal()s  rcgcndo  subdilos  siios  iioii  ac(|iii- 
rero  seu  lucicri  [)r;uuiiuiu  [)riiici[)alc,  scd 
secuudariuiu,  ([iiiiiu  oiuuis  aclio  ex  cari- 
tate  procedeus,  uieritoria  ceusealur  beali- 
fica)  visionis.  Quuiu(]ue  houuin  eoiuinune 
sif  (liviiiius  qiiaiu  [)ro[)riuin,  et  carilas  sit 
lanlo  |)errectior  ([uaiilo  ad  [iliircs  cxlen- 
dilur,  sic  iiiagis  lueriloriiiiu  vidctiir  [n\v- 
mii  priuci[)alis,  procurare  plurimoruiu  sa- 
lulem  ac  bouuiu  commune  ex  carilale, 
quain  propriain. — Porro  quod  ait,pra^l'atuin 
augeloruin  pra;miuin  esse  aureolain,  re- 
servetur  ad  quartuin,  ubi  Iraclabilur,  an 
angelis  debealur  aureola. 

Insuper  ad  qiia>sliouein  hanc,an  necesse 
sit  angelis  moveri  per  inedium,  respon- 
det  :  Dum  angelus  movetur  locahter,  mo- 
vetur  per  medium.  Notandum  tamen,quod 
moveri  per  medium  dupliciter  dicitur.  Pri- 
mo,  duin  una  pars  ejus  quod  movetur  est 
in  una  parte  loci,  et  alia  in  alia  parte,  sic- 
ut  fit  motus  per  commensurationem  mo- 
bilis  et  inaguitudiiiis  :  sicque  angekis  non 
movetur  per  medium,  sed  corpus  tantum- 
modo.  Secundo  sic,  quod  licet  secundum 
unam  partein  suain  non  sit  in  termino  a 
quo  atque  secundum  aliam  in  termino  ad 
quem,nec  sit  motus  per  pra^fatam  comineu- 
surationem,  respicit  tainen  et  lerminum 
a  quo  et  termiuum  ad  quein  :  sicque  ange- 
lus  movetur  per  medium.  Unde  quum  est 
in  illo  medio  spatio,  non  est  in  illo  loco 
a  quo  recedit,  nec  in  illo  ad  qiiein  lendit, 
sed  habet  relationein  ad  ulrumque.  Veruin 
tunc  quseritur,  cur  necesse  sit  angelo  per- 
transire  medium  iu  motu  suo.  Dicendum, 
quod  ratione  motus  localis.  Oportet  enim 
in  motu  locali,  et  generaliler  in  oinni  mo- 
tu  differenle  a  inutatione,  esse  rationem 
medii  differentis  ab  extremis,  videlicet  a 
termino  a  quo  et  a  termino  ad  quem.  Quod 
non  oportet  in  mutatione  :  nam  quum  mu- 


\  laliiin  csl,  slaliin  rcs  csl  in  lcriiiino  ad 
(jiicin:  iicc  o|)oi'l('l  ibi  mcdiiiin  cssc  dil- 
lcrcns  ab  cxlrcmo.  niiiiin  crgo  in  iiiolii 
0|)orleal  esse  ralioiicin  iiicdii  difrerenlis 
al)  extremo  ulroi^nc,  liiiic  dum  aiigelus 
movcliir  localilcr,  nccesse  est  quod  mo- 
vcaliir  [)cr  incdiiiin,  (|uia  alilcr  iion  [)Osset 
iiilclligi  inovcri  localilcr. 

Sed  objici  potest,  ([uoniain  augelus  siin- 
plicior  est  hice  corporea,  de  qua  lestalur 
Augiistinus  iii  libro  VI  Qineslionum  :  Xon 
citius  perveiiil  radius  ad  pro[)iiiquiora  lo- 

H  ca  quaiu  ad  remoliora,  sed  re[)eMte  fit 
imiuulalio  in  inedio  et  extremo.  Spiiitus 
aulein  aiigelicus  nobiliori  modo  parlicipat 
motiiin  localem  ([iiam  radiiis  :  ergo  ininus 
p(U'lransit  mediuin  qiiaiu  radius  ille.  — 
llursus,  Augustinus  fatetur,quod  Deus  mo- 
vet  creaturam  corporalem  per  locum  et 
tempus,  spirilum  vero  non  per  loca,  sed 
tempora.  Angelus  ergo  non  movetur  per 
locuui. 

Et  respondenduin  ad  primum,  quod 
quamvis  nobilior  atque  simplicior  sit  spi- 

G  ritus  angelicus  quain  lux  corporalis,nihiIo 
minus  in  hoc  conveniunt,  quod  ulrumque 
movetur  per  medium  :  hoc  namque  exi- 
gitur  non  ex  parte  ejus  quod  movetur,  sed 
ex  parte  motus,  in  quo  necesse  est  esse 
medii  rationem  ab  utroque  terinino  diffe- 
rentem.  In  hoc  tainen  abundat  nobililas 
spiritus  angelici  super  lucem  corpoream, 
quod  in  motu  suo  non  est  secundum  unam 
partem  sui  in  termino  a  quo  (vel  in  quo, 
vel  in  spatio  in  quo),  et  secundum  aliam 
in  termino  ad  quem,  quemadmodum  lux 

D  quum  pertransit,  commetitur  se  parlibus 
loci.  —  Ad  secundum,  quod  Auguslinus 
non  intelligit  hoc  de  motu  locali,  sed  in- 
teriori,  quo  angelus  movetur  secundum 
cognitionem  et  affectionem.  —  Haec  Ale- 
xander.  Qui  in  his  verbis  non  videtur  con- 
sentire  Augustino  dicenti  quod  lux  non 
citius  pervenit  ad  loca  propinquiora  quain 
remotiora  :  imo  videtur  Alexander  senlire, 
quod  illuminatio  illa  fit  repente,  id  est  in 
tempore  imperceptibili,  non  tamen  sim- 
pliciter  in  instanti. 


ITG 


IN   LIBRUM   II   SENTENTIARUM.    —   DIST.    II  ;   QU^ST.   VI 


Praelerea  qutoril  hic  doclor,  an  aiigelus 
ex  se  moveatur  localiler,  an  ad  hoc  quod 
lalilor  inovealur,  oporleat  euin  corpus  as- 
suinere.  Respoiidel  :  Sicul  corpori  et  spiii- 
liii  diversiinode  couvenil  esse  in  loco,  sic 
dirrerenler  conveuil  eis  inoveri  localiler. 
•Moveri  quippe  proprie  esl  corporuin  tau- 
lum,  nec  spirilibus  convenit  nisi  ex  or- 
dinatione  ad  corpus,  non  in  sua  nalura 
ueque  secundum  se,  sed  sohim  per  acci- 
deus  :  quemadrnodum  molo  hominis  cor- 
pore,  dicimus  aiiiiiuun  inoveri  per  acci- 
dens.  Simililer  dicimus  inoveri  corpus 
quod  assumit  angelus,  et  augelum  in  cor- 
pore  illo  per  accidens;  sicque  loquitur 
super  Gautica  S.  Bernardus.  Unde  ad  ta- 
lem  motum  angelus  requirit  corpus  :  quod 
et  polius  est  propler  indigenliam  noslram 
quam  ejus.  Augelis  vero  e.x  se  convenit 
esse  in  loco  definilive  :  sicque  quantum 
est  de  natura  eorum,  convenit  eis  move- 
ri  de  loco  ad  locum  modo  pra3faclo  sine 
corporis  assumplione,  pr«sertim  quum  et 
anima?  separata}  sic  moveantur  sine  as- 
sumptis  corporibus.  Aut  euiin  assumereut 
corpora  sua,  aul  aliena  :  non  sua,  quum 
illa  jaceant  in  sepulcris;  aliena  vero  non 
videntur  ad  hoc  eis  congruere.  Ilaic  Ale- 
xander.  —  Verum  de  hoc  plenius  infra 
dicetur. 

Amplius  de  hac  re  scribit  Ilenricus 
Quodlibeto  quarlo,  septimadeciiua  quae- 
stione  :  Motus  localis  non  debelur  nisi  ex- 
sistenli  in  loco,  ila  quod  juxta  modum 
quo  habet  esse  in  loco,  debeatur  ei  motus 
localis  de  loco  ad  locum.  Porro  de  modo 
exsistendi  angelum  in  loco,  in  alia  diclum 
p.  iG8ij\  est  qu.Tstione,  ubi  dictum  est,  quod  an- 
gelus  non  habet  per  se  esse  in  loco  secun- 
dum  subslantiam,  nisi  forte  in  assumpto 
corpore  :  et  ita  per  accidens  compelil  ei 
esse  in  loco  ut  contenlum  el  circumscri- 
plum  a  loco.  Iloc  ('leniin  propriuin  esl  ma- 
giiitudinum  exleusarum,  qiue  et  j)roprie 
habent  moveri  localiler,  partiin  exsistendo 
in  termino  a  quo,  et  partim  iii  tcrmino  ad 
qucm  :  quod  non  couvenit  angelis  nisi  per 
accidens,  per  corpora  qujc  ab  ipsis  moven- 


A  liir  localiter  per  se;si  lamen  verum  sit 
quod  per  accidens  moveanlur,  et  non  po- 
lius  moveant  sine  sui  mulalione  locali, 
(juemadinodum  dixerunl  philosophi  intel- 
ligeulias  orbium  motrices  in  moveudo  non 
moveri  neque  per  se  neque  per  accidens. 

.\lio  modo,  sicut  expressum  est  iu  pra?-  v-  icsa'. 
tacta  qua>stione,  dicitur  aliquid  esse  in 
loco,  exlendendo  ralionem  loci  ad  silum, 
ut  dicatur  esse  in  loco,  quod  aliquem  sibi 
situm  delerminat  in  loco  in  quo  est  uunc 
vel  tunc,  ita  quod  non  alibi.  O'iod  inlelligi 

B  polesl  uno  modo,  delermiualione  facla  per 
applicaliouem  virtutis  in  agendo  aliquid 
iibi  dicitur  sitiiari;  alio  modo,  determiua- 
tione  seu  applicatione  facfa  per  substan- 
tiam  solam,  absque  omni  applicatione  vir- 
lutis  el  operationis.  —  Primo  inodo  fieri 
polesl  dupliciter,  scilicet  naturaliter  et 
volunlarie.  Xaluraliler  auiina^  habenl  es- 
se  determinatum  in  suis  corporibus,  per 
q\m  delerminatur  eis  essendi  inilium,  in 
quibus  ipsae  animae  moventur  per  acci- 
dens,  inotis  corporibus.  Sicque  angeli  non 

C  sunt  dicendi  moveri  localiler,  nisi  quis 
ponat,  quod  connaturalia  sibi  habeant  cor- 
pora  quemadmodum  aniinae,  aut  quod  di- 
versi  angeli  iu  esse  suo  nalurali  diversis 
parlibus  universi  determinantur,  quibus 
naluraliler  pra^sint,  et  circa  quas  acliones 
aliquas  nalurales  exerceaut  quibus  erigan- 
tur  in  suum  finem,  quamvis  nou  sint 
forma>  alque  perfectio  partium  earumdem, 
quemadmodum  philosophi  posuerunt  di- 
versas  intelligentias  inclusas  diversis  orbi- 
bus  ccplestium  corporum.  Ulerque  aulem 

D  horuin  modorum  impossibilis  esf  circa  au- 
gelos  :  quouiam  iiou  sunt  corporum  acfus 
ut  animae,  et  quoniam  proprii  essentiales- 
qiie  acfus  eorum  ab  omni  corporali  sub- 
slanlia  abslrahunlur,  ul  sunt  velle,  intel- 
ligere,  ad  quos  uullo  indigenf  corporali 
inslrumenlo  aul  organo.  Uiide  si  per  ap- 
plicalionein  virlulis  inlelliganlur  aj^plicari 
loco,  hoc  non  est  uisi  quia  locus  aul  situa- 
le  indigent  angeli  operalione  ac  influentia 
voluularia  :  sic  quippe  secunduin  fidem 
angeli  inoveul  orbes  ccelesfes  volunfarie. 


AN    ANriKr.O   COMIT.TAT    MOVKIM  177 

Ki'gO  aiigcliis  polcsl  (lici  movcri  localilcr,  A  (io  liabcl  cssc  propc  aiil  loiij^c,  sicnl  iic(|iic 

imiovando  opcralioncs  cl   inrincnlias  snas  albcdo  hahcl.  osso  (liil(;is  vcl  aiiiara  (ncm- 

eirca  loca  cl  cor[)Oia  :  cl  lioc,  vcl  conlimic  pc  propc  cl  lon}i;(^  solnm  coiivcniiiiil  sitiiin 

inrincndo  ah  cxlromo    in   oxlrcmiim   pcr  iii  siia  iialnra  liahcnlihiis,  qiKMnadmodtim 

mcdinm   iii  conliniio  cl   l(Mnpor(^;  V(d   al-  dnlcc  cl  ainarnm  saporihns)  :  nl  an}^(diciis 

lcrnando   inrinciilias   inodo  in   nno  (^xlrc-  inlcllcclns  sinc  omni  opcralionc  circa  icm 

mo,    modo   in   allcro,   ol    noii   iii    incdio   :  cor[)oralom  sic  iiil(dli^;alnr  cssc  iii  nnivcr- 

lnnc(|nc   movchilnr  do  oxlromo  iii   cxlrc-  so,  sicnt  [)ars  in  lolo  (jiiod  csl  nnnm  noii 

iniim  sinc  mcdio,  ct  hoc,  vel  conlinnando  coiitinnalionc  ant  siliialioiK^  sod  ordinali- 

iii  ntro(inc  oxlrcmornm  ant  in  alloro  0[)ns,  onc    |)arliiim    socnndnm    div(U'sos   gradtis 

aiit  Iraiisrorcndo  0|)ns  a  sif^no  iii  sij^nnm  [)crrcclionis   rcs|)ccln    nnins   fiiiis  ;  ot  so- 

per  aloma  lom[)oriim.  Scd  hoc  im[)roi)iic  cnndnin  hoc  (piod   snhslanlia  angoli  non 

esl    movori,   alqno    [xm'   accidciis  ;  ot   ost  H  dclcrminalnr  loeo  omiiiiio,  s(!(l  solnni  vir- 

proprio  islnd  moveri   non   ipsins  angcli,  Ins  ojns  applicalur,  non  por  gonoratioiKim 

stnl  roi  circa  quain  operatur  :  quia  hnjiis-  alicnjus    transennlis    [)or   aliquid    in    (pio 

modi  inotus  in  qnantuin  rospicit  angolurn,  non   sit   ojus   snbslantia,  quemadmodum 

ost  actus  porleeti  in  quantnm  porroetum  virlus   solis   transit    por  medinm    in  quo 

ost  ;  in   quanlum  voro   rcspieit   id   cirea  non  osl  solis  subslanlia,  noc  por  substan- 

quod  angelus  oporalnr,  ost  passio,  ct  est  tia>  dotej-ininalion^nn  illi  loco,  sed  per  na- 

actus  imporfecti  ut  imperfecti.  turalem  naturae  gradum  quo  superius  na- 

Et  quamvis  in  tali  oporatione  angelus  tum  est  influere  inferiori  virtutem,  sicut 

nequeat  dici  vere  moveri  secundum  sub-  angelus  superior  inferiori.  —  Et  secundum 

slantiain  suam,  vere  tamen  dieitur  quod  boc  angeliis   non  dieitur  proprie  moveri 

snbslantia  ojus  est  in  loco,  qnia  nil  opera-  loealifer  per  aceidons  propter  applicatio- 

lur   nisi   applieafione   virtutis   suae    eirca  C  nem  virtutis  ab  una  medii  parle  ad  aliam, 

illud  in  quod  operatur,  et  hoc,  non  per  sieut  nec  sol  dieitur  moveri  per  aecidens 

emissionem  virtutis   ojus,  sed  via   gene-  in  substantia  sua  per  mediuin,  quamvis 

rationis  et  multiplicationis  ejus  extra  se  :  virtutem  suam  undique  mitfat  et  spargat  : 

quemadmoduin   sol  multiplicat  lumen  et  et    multo    minus   angelus    quam    sol,    in 

virtufes  suas  in  inedio  tofo,  et  secundnm  quantum   sol  virtutem  suam  non    inulti- 

hoc  per  virtutem  suam  habet  esse  in  toto  plieat  nisi  per  naturalem  eonfaetum  atque 

medio.  In  angelo  enim  hujusmodi  gene-  continuam  generationem  procedentem  ab 

rativa  vis  non  est  ad  transmutandum  ali-  una  medii  parte  ad  alferam,  angelus  vero 

quod   corporale.    Oportet   ergo   quod   ap-  non  nisi  per  intellectum  suum  ae  volun- 

plicatio  suae  virtutis  sit  per  praesentiam  tatein.  Et  ita  si  angelus  seeundum  hanc 

subsfantiae  suse  illi  cui  applieat  eam,  unde  positionem  aliquo  modo  dicatur  inoveri, 

per  eam  moveat  illud,  et  sic  operetur  mo-  D  hoe   solum   erit   aecidentaliter   per   aeci- 

do  hie,  modo  ibi,  sitque   prfiesens  modo  dens  :  quia  videlicet  virtus  ab  eo  corpori 

hic,  modo  ibi,  et  dum  operatur  alicubi,  influxa   movetur  per  aeeidens,  puta   per 

preesens  sit  ibi,  non  alibi,  ut  videtur  Da-  eorpus  eui  influitur,  et  angelus  per  vir- 

mascenus  sentire.  Si  tamen  ita  sit  quod  per  tutein  illam  influxam,  et  ita  ipse  aeeiden- 

suam  essentiam  ad  omnem  situin  aequali-  taliter   per  aceidens,  non   aeeidentalitate 

ter  habeat  se  dum  nihil  oinnino  eirca  eor-  exsistente  in  ipso,  sed  in  illa  virtute.  Et 

poralia  operatur,  imo  quod  improprie  diea-  hoc  etiam  modo  accidentaliter  per  acci- 

tur  quod  propior  sit  essentia  sua  orienti  dens  habet  angelus  esse  determinafe  ubi 

quam  oecidenti,  vel  [>er  »qualem  distan-  agit,  et  intercludi  parietibus.  —  Haec  Hen- 

tiam  habeat  se  ad  ea,  eo  quod  natura  an-  ricus. 

geli  secundum  essentiam  suam  nullo  ino-  Verum  haec  ejus  positio  videtur  dictis 

T.  21.  12 


178 


IN    MRmM   II    SENTF.NTIAnUM.    —    DIST.    II  ;    QU.F.ST.    VI 


Peripalelicorum    (licenliuin    inleliigenlias  A  unum  post  aliud  perlransire.  Inriiiila  au- 


el  s 


loco  et  operalione  immohiles.  immoderalc 
el  forsan  periculose  consenlaiiea.  imo  ma- 
nifesle  coiilraria  (lelerminalioni  domini 
p.  IC9B'  Slcphaiii  de  loeo  moliuiut'  an^M-li  in  pije- 
cedenli  (jmeslionc  iiuhicke.  riidc  t'l    i[)se 


tciii  perlransin  nequeunl  nisi  in  lempore 
infinilo.  Kt  (]uanquam  non  appareat  mihi 
iii  islo  ralioiiis  sohilio,  iion  lamen  me  co- 
get  h;ec  argnmcnlalio  dogmalizarc  aiil  de- 
fendere  qiiod  docerc.  siislincrc  scu  defen- 


Henricus,  iie  vi(U'relur  pciicuhiin  ilhid  in-      dere  prohibet  ponlificahs  interdiclio.  Ha^c 
ci(h're,  mo.\  adjecit  :  Nec  lamen  negahiliir      Ilenricus. 


Qutp  excusalio  viderelur  sufficere,  nisi 
responsio  siia  inchiderel  id  e.\  quo  direcle 
el  insohibililcr  scquiliir  id  qiiod  ponlifica- 
iis  ilia  liatUtio  rcprobal.  —  Deniqiic  argu- 


angehis  esse  secundum  subslanliam  abs- 
que  omni  delerminalionc  iibicumque  ope- 
relur. 

Quod  iicrum  inale  soiiare  vidcUir,{pium 
(•/■p.iTTi).  juxla  prteiiabila,  el  juxla  doclrinaiii  Da-  B  mentum  islud  non  videtur  ad  solvendum 
masceni  ac  domini  Stephani,  aiigchis  ita  (hrnciic  :  siqiiidcm  cx  erronea  videlur 
sil  ubi  immediale  opcralur,  quod  noii  ali-  imaginalionc  procedere.  Naiii  ila  proccdit 
bi,  hoc  est,  cuin  determinalione.  Hinc  Hen-  quasi  aiigelo  proprie  competat  esse  in  lo- 
riciis  proliiius  addit  :  Scd  luiic  qiiid  esset  co  punclali  seu  punclo  :  cujiis  opposilum 
dicenduiii,  si  angelus  ponalur  esse  absque 
oiiiiii  aiipiicatione  cl  aclione  virl)ilis  sua? 
circa  quodcumque  corporale  ?  Nuniquid 
dicendus  esl  nusquam  esse,  et  ila  nullo 
modo  inoveri  de  loco  ad  locum  ?  Hoc  non 
dico  :  est  enim  contra  articuhiin  condem- 
iialum.  id  est,  hoc  dicere,  est  iiicidcre  la- 


patuil  supra,  el  sujier  primuin,  disliiiclio-  t/. i.xx, 
ne  tricesima  sepliina,  ex  dictis  Thoma>, ''  ^^" '^' *• 
Honavenlura?  ac  aliorum.  Kursus,  videtur 
jirocedere  ac  si  in  continuo  essent  puncta 
actualiler  infinila.  Siipponil  quoque,  quod 
siiiiplicilas  aiigeli  a^qualis  sil  simplicilali 
puncli,  a  qua  lamen   specifice  differl ;  et 


lem  articiihim,  vel  est  contra  arliculum  C  quasi  siinplicitas  aiigcli  sil  sumenda  per 
condemnantem  tale  dictum.  Qui  arliciilus      cxclusionem  loliiis  extensionis,  quum  ta- 


est  :  Quod  substanti»  separaUe  siinl  ali- 
cubi  per  operationem,  et  quod  non  pos- 
sunl  movcri  ab  exlreiiio  in  cxlremuin  iiec 
per  mcdiuin  seu  in  iiicdium,  iiisi  quia 
possunl  vcllc  opcrari  in  eis,  error,  si  in- 


mcii  iii  aiigelo  sil  magnifudo  quantilasve 
virtulis,  juxla  cujus  mcnsiiram  et  propor- 
lionein  esl  in  angelo  exlcnsio  qiuedam  es- 
senli.T  :  non  iitiquc  cxtcnsio  quanlilaliva 
corporalis,  iiialcrialis,  parlibilis,  sed  qua- 
lclligalur  subslanliain  separatam  sine  ope-  lis  convenit  anima3  rationali,  qua^  (ut  sic 
ralione  iion  esse  in  loco  nec  transire  de  loquar)  sine  extensione  extensa  est  exten- 
loco  ad  locum.  Cui  senlenlia;  non  coiilra-  sioiie  corporis  sui,  imo  et  imitaliva  qua- 
dico  :  imo  sic  credo,  qiiamvis  intelligere  dam  proporlione,  siciit  siipersimplicissi- 
hoc  sil  inihi  valdc  difficilc.  Iii  qiio  ine  im-  iniis  Deiis  in  dcitalis  sua^  iiaUira  cxtensus 
[)edil,  quod  non  est  vere  motiis  a  lermino  I)  csl,  ila  quod  vcre  iinincnsus,  incircum- 
in  terminum  nisi  pertranscundo  niediiim,  scriplus,  omnia  penetral,  universaque  re- 
ila  quod  omiiia  ;pqualia  sibi  exsislenlia  iii  plet,  et  sicul  pcr  Jeremiam  leslalur,  ca3-  j,,-. x\m, 
medio  perlranseat  successive.  Quuin  ergo  liiin  ct  lerraiu  iinplcl.Dc  quo  in  infinilum  -^- 
angelus  in  siia  naliira  sit  indivisibilis  ac  simplicissimo  Dco  in  libro.Iob  fcrliir  :  Ex- /tv,  xi.s,». 
piinclo  simplicior,  oportcl  eiini  (ut  vide-      celsior  coelo  csl,  et  quid   facies?  Profun- 

dior  inferno,  el  iinde  cognosces  ?  Longior 
lcrra  mensiira  ejus,  el  latior  mari.  Unde 
el  su|)ra  in  verbis  (iuillelmi  esl  lactiim  p.  i:ic". 
(|iicma(iiiiO(liiin  j^robahilc  sil.  angelos  al- 
lioris  pcrfeclionis  alqiie  niajoris  virlutis, 
phis  spalii  occiiparc  scu  rcplere  eliam  in 


lur)  oiniiia  sibi  ictiualia  invciila  iii  mcdio 
successive  pertransirc  aiitcqiiam  deveniat 
ab  uno  extremo  in  aliiid.  Quumque  a»qua- 
lia  illa  in  medio  indivisibilia.  iitpotc  \)u:\- 
cta,  sint  in  quolibet  conliiiuo.  ctiaiii  inini- 
ino,    infinila,    oporlcrcl    cuiii    oiiinia    iila 


AN    ANCKI.O    «lOMI-IMAT    M(tVI',U!  I/D 

oa'l()  ('m[»yr('(),  co  \  idcliccl   iikmIo  (|ii()  oc-  A  inovcii,    (|iii;i    csl     iiKJivisihilis,    (|iiaiiivis 

ciipurc    cl    rcplcrc    spirilil)iis    iiicor[»()rcis  [»osscl    rfUMlilcr   rcs|KHKlcri,  ([iiod   uii^clus 

(|ii(Miiil  ('(»iii|»ctcrc.  oc(;ii|)al  lociim  (livisihilcin,  cl  idco  rcsjXi- 

l'ra>lcrca  circa  lia»c  Scoliis  scriliil    [iro-  ctii   loci  s(^   lialx^l  ac  si  divisihilis  esset ; 

lixc    (|iia'sli(»iK'    (|iia    (|ii;i'ril,    ;in    ;iii};cliis  aiil    si    oc('ii|»;i(    lociiin    iiidi\  isihiicin    scii 

|»ossi(  ino\('ri  dc  l(»c(i  ;kI  lociiin  iik»Iii  c(»n-  |)nncln;dcin,  iil  pnncliNililcr  c.\sislcns  noii 

liiiiio.    Kl    i'('S[)Oii(lcl    (|ii()(l    sic,    (|ii()nijiiii  [lolcsl  (•onlinnc  inovcri  nl  scm[>cr  lialicai 

oiiiiic  recc[)tivnm  rormariiin  aliciijiis  <i;c-  (^sse  |niiicliial(!  :  laiiKui  ([iii;!   noii  videtur 

iieris  qiiod  c.v  se  iioii  est  delerminaluin  ad  ratio  quar(^  neg;iliir  iiidivisibilc!  posse  mo- 

aliipiam  unaiii  illariiin  iiec  illiniil;iliim  ;kI  vcri,  etiaiii  si  esset  indivisibilis  (|iiaiililatis 

eas,  polesl  movcri  seii  iniilari  ;il)  iina  ill;i-  [)cr  sc  c.xsislciis,  ideo  [lotcst  (■(»nc('di,  ([iiod 

niiii   rorinarum  ad  ali;iin.  Isla   [)ro|)Osilio  anyclus  Inibeiis  ubi  [lunclnalc,  [lotest  coii- 

patet  per  se,  quia  subjccluin  includil  [»r;i'-  B  liniie  inoveri  iit  est  in  piinclo  seini^er  ex- 

dicatiim.  Scd  anj^clus  est  receplivus  alicu-  sislens.  Nain  si^li.Tra  iiiola  sup(T  plaiiuiii, 

jiis  ubi,  defiiiitive,  licel   iioii   eircumscri-  describil   liiieam   in   plaiio,  cl    laineii  non 

i).  iTjii'.   plive,  ut  paluil  paiilo  ante   iii  qiuestione  taiigit  nisi  iii  puncto  :  ergo  punctum  illud 

de  locationc  angeli ;  iiec  est  illimilatus  ad  perlransit  lineain  lolam.   Et  tainen  liiiea 

oiniiia  ubi,  (piia  noii  est  immcnsiis.  Krgo  ista  qiue  sic  perlransitur  a   punclo,  non 

potest  mulari  ab  nno  ubi  iii  aliud.Kt  qiiod  componitur  ex  punctis  :  ergo  a  simili  nec 

continne,   patet,  quoiiiam   inler  duo  ubi,  Iioc  sequeretur  si  ille  punctus  esset  per  se. 

sunt  inrinila  ubi  media  :  qiiod  probatur  Porro  de  causa  successionis  in  quocum- 

ex  eontinuo  corporis  niotu  per  omnia  illa  qiie  motu,  dico  quod  causa  illius  est  re- 

nbi.  Et  per  oinnia  illa  angelus  potest  trans-  sistentia  mobilis  ad  motorem  :  non  talis 

ire,  ila  quod  iii  nullo  eoruin  sit,  nisi  indi-  quod  movens  non  possit  vincere  mobile, 

visibiliter  :  et  per  consequens  non  potest  C  tunc  enim  non  moveret  ipsum  ;  nec  talis 

haec  omnia  pertransire  nisi  continue  mo-  quod  inobile  reinclinetur  aut  renitatur  ad 

veatur.  Quod  confirmatur,  quoniam  anima  oppositum,  quoniam  hoc  solum  est  in  mo- 

beata  a^quabitur  angelis  beatis  :  anima  au-  tu  violento ;  sed  talis  resistentia,  quod  mo- 

tem  beata  movetur,  imo  beatissima  anima  bile  est  sub   aliquo   ubi   cui    non   potest 

Christi   movebatur  localiter   descendendo  immediate  succedere  terminus  intentus  a 

ad  inferos.  Patet  etiam  ex  Scripturis,  quod  movente  :  et  resistentia  ista  est  propter 

angeli  sa^pius  missi  sunt,  el  interdum  in  defectum  virtutis  moventis,  et  etiam  pro- 

assumptis  corporibus  :  et  si  tunc  cum  cor-  pter  resistentiam  medii  ad  movens  ac  mo- 

pore  movebantur,  videtur  quod  alia  fuerit  bile.  Tamen  si  virtus  moventis  esset  in- 

molio  passiva  ipsorum  a  corporis  motione  fiiiita,    posset    mobile    statim    ponere    in 

passiva.  Sic  et  frequenter  missi  creduntur  termino   ad  quem.  Hinc   quamvis  angeli 

Matih.  I,  sine  corpore,  ut  angelus  missus  ad  Joseph  D  nulla  sit  resistentia  ad  se,  tamen  quoniam 

"^"           ad  annuntiandum  ei  conceptum  Virginis  agit  ex  virtute  finita,  quando  est  in  coelo 

gloriosae.  —  Nec  est  inconveniens  omne  non  potest  mox  esse  in  terra,  sed  oportet 

creatum,  quantumcumque  perfectuni,  esse  medium  pertransire.  —  Haec  Scotus  :  qui 

capax  et  possibile  seu  potentiale  respectu  de  his  scribit  diffuse,  et  argumenta  solvit 

alicujus   perfectionis,  quamvis  illa  abso-  Henrici. 

lute  minor  sit  natura  illius  creati  :  sicut  Insuper  qusrit  Scotus,an  angelus  possit 

et  intellectio  angeli  est  aliqua  ejus  perfe-  se  movere.  Qu®  qua?stio  non  videtur  diffi- 

ctio,  et  tamen  sua  essentia  perfectior  di-  cultatem  habere,  quum  angelus  sit  liberae 

gniorque   consistit   illa   ejus   perfectione.  potestatis   et   sapientissimse   apprehensio- 

Ideo  moveri  potest  angelo  convenire.  —  nis,  et  habens   naturam  in  qua  conside- 

Quumque  arguitur,  quod  angelus  nequit  rantur  actus  et  potentia  :  ideo  sicut  quoad 


180  LIBEH   II   SENTENTIARUM.    —   DIST.    III 

aliquid  polest  nioveri  el  perfici  seu  actu- A  ul    paluil   supra.  IIoc  quoque  sciendum,  c/.piiTC 

ari,  ila  in  ipso  est  aliquid  quo  se  polest  quod  Thoiuas  nou  dicil  prout  recitat  is- *' ^ 

movere,  perficere,  acluare.   Verumlamen  le.  Siquidem  in  priina  parle  Summa?  im- 

de  isto  facit  Scolus  inquisilioneui   proli-  probal  opinionem   dicenlium  inotum  an-    Tiiom.  s. 

xam.  qu;p  necessaria  non  videlur.  geli  consislere  iu  inslanti ;  el  landem  ibi  "',||''^'^.|' 

Amplius   qu.Tril,  an   angelus    possil    iii  concludit    :    Tnde    relinquitur   qiiod    mo- 

inslanli  moveri.   Hespondel  :  Hic  dicitur,  tus   aiigeli    sit    in  tempore  :   iu   lempore 

quod  angelus  potesl   moveri   in   inslanli,  (inquain)  conlinuo,  si  motus  ejus  sit  con- 

non  quidein  temporis  conliuui,  sed  discre-  tinuus;  et  in  tempore   non   continuo,  si 

ti.  Videtur  Doclor  isle  (videlicel  Tliomas)  motus  ejus  non  exsistat  conlinuus.  Ulro- 

Tiiom.  s.  contradicere  sibi  ipsi.   Dicit   nainque  an-  (pic  eiiim  inodo  coiilingil  esse  angeli  ino- 

"'  '*  >'"'  geluin  esse  in  loco  per  oiieralionem  :  el  lum.  ut  diclum  esl.  Isla  super  primum, 
.).  1.111.  a.  3.  o                                         '     .      '                            ......  .        .  .      '      .„' 

si   intelligal   de  operatione  transeiinte   iii  n  disliiiclioiie  Iricesiina  sepliiiia,diffuse  sunt    lom.  xx, 

corpus,  illa  operatio  aul  est   iii   tempore  introducta.  p.*60Aeis. 

communi,  aul   in  inslanli  temporis  com-         Consequenter  Scolus  dicit  non  esse  po- 

inunis;  si  autem  inlelligal  de  operatione  nendum  tempus  discretum.  Ad  cujus  dicti 

iminanente,  videlicet  intelleclione  vel  vo-  reprobationem    reor    sufficere,    quod    tot 

litione,    illa   non   est   in    lempore   noslro  prtpclari  doctores,  Alexander,  Thonias,  Al- 

communi,  nec  alio,  sed  in  aivo,  secunduin  berlus,    Bonavenlura,    Pelrus,    Richardus, 

eum. — Sed  isla  objectio  inepta  ac  debilis  Henricus,  ac  alii,  ssepe  expresse  ponunt 

est.  Aliud  enim  est  loqui  de  molu  angeli  hoc  tempus,  et  ratioiiabililer  ac  inultipli- 

et  de   operatione  ejus,   pra?seilim   quum  citer  probant  ipsuin  esse  ponendum,  sicut    ibidem. 

ista  quaestio  sit  de  locali  angeli  motu,  ad  prtehabilum  est. 

quem  commiiniter  sequitur  operalio  ejus  Poslremo  qu.-erit  Scotus,  an  angelus  pos- 

in  loco.  Deiiique,  seciindum  Thoiiiaiii,  noii  C  sil  nioveii  de  exlreino  in  exlremum  iioii 

qua?libet  nec  quwcumque  operatio  iinma-  perlranseundo  medium.  Et   ea  qujB  circa 

nens  angeli  mensuratur  aevo,  sed  illa  dum-  hoc   scribit,  concordare   competenter  vi- 

taxat  in  qua  non  est  iniiovatio  neque  suc-  dentur  dictis  de  hoc  supra  primum,  dis- 

cessio,  qualiter  pra;serlim  sunt  beatifica  liiiclione  tricc^ima  seplima.  Nec  circa  hoc    ibidcm. 

visio  alque  fruitio;  celera?  vero  iii  quibus  iniinoderala  asserlione,  sed  potius  opina- 

contingil  successio,   mensurantur  leiii[)o-  tiva  inquisilione,  ul  censetur  :  idcirco  per- 

re  discreto,  secundum  sanclum  Doclorein,  Iranseo. 


DISTINCTK)   III 


A.  Quales  facti  fuerint  angeli,  et  quod  quatuor  eis  attributa  sunt 

in  ipso  initio  suce  conditionis. 


Huco,  (ic    ■  ^CGK  ostcnsum  est,  ubi  nngeli  fiierint  mox  ut  cre.iti  sunt.  Nunc  consequens 

Sucram.lib.      H    J  ,  ,.  •i.    . 

i,p.v,c.».  ■^  est  investigare,  quales  lacti  lueriiu  iii  ipso  priinordio  suas  conditioiiis. 
_JLj  Kt  (luatuor  quidem  angelis  videiitur  esse  attributa  in  iiiitio  subsistentia; 
suaR,  scilicet  :  essentia  simplex,  id  cst  iiidivisibilis  et  iminaterialis ;  et  discretio 
personalis  ;  et  per  rationem  natiiialitor  iiisitam,  iiitelligentia,  memoria  et  voluntas 


MIIFH   II    SEiNTENTIARlJM.   —   DIST.    Ili 


181 


sivo  diloctlo ;  libcnini  ((uoqno  arl)ifrinm,  id  cst  lil)cm  inclin.tndir  volnnlatis  sivo  ad 
bonnm  sivc  ad  mainm  fac-nltas  :  poterant  ciiiin  itci-  lilxMum  arbitrium  siiic  violcntia  iinno.s.im- 
et  coactionc  ad  ntrnmlibet  propria  voluntatc  d(>flc(^ti.  iracUi,c.'2. 

B.  An  omncfi  nngeli  fiierint  cequalcs  in  tribus,  scilicet,  in  essentia, 
in  sapientia,  in  libertate  arbitrii. 

Hic  considerandnm  est,  utrnni  in  sna  snbstantia  spirituali,  et  sapientia  rationali,    m. -leSa- 

criim.  lili.  I, 

et  libcrtate  arbitrii,  ([n:To  omnibns  inerant,  omncs  a^qnales  fuerint  :  ut  sit  prima  |..  v,  c.  s. 
considcratio  dc  substantia,  secunda  de  forma,  tertia  de  potestate.  Persona  qnippe 
snbstantia   est,   sapicntia    forma,  arbitrinm  potestas.   Kt  ad  substantiam  quidem 
pertinct  natura?  snbtilitas,  ad  formam  vcro  intelligentia;  perspicacitas,  et  ad  pote- 
statcm  rationalis  voluntatis  babilitas. 

IlkTe  ergo  essentiae  rationales,  qnae  personne  erant  et  spiritus  erant,  naturaque  ii.i.i.  c  o. 
simplices  et  vita  immortales,  difTerentem  esscntire  tenuitatem  et  difTerentem  sapientiae 
perspicacitatem  atque  differentem  arbitrii  libertatem  et  habilitatem  recte  babuisse 
intellignntur  :  sicut  in  corporibns  nonnnlla  difTerentia  est  secundum  essentiam  ac 
formam  et  pondns.  Quaedam  enim  aliis  meliorem  ac  digniorem  essentiam  et  formam 
habent,  et  alia  aliis  leviora  atqne  agiliora  sunt.  Ad  hunc  ergo  modum  credendum 
est,  illas  spirituales  naturas  convenientes  suae  puritati  et  excellentiae,  et  in  essentia 
et  in  forma  et  in  facultate,  diflferentias  accepisse  in  exordio  suse  conditionis,  quibus 
alii  inferiores,  alii  superiores  Dei  sapientia  constituerentur,  aliis  majora,  aliis  minora 
dona  prasstantis  :  ut  qui  tunc  per  naturalia  bona  aliis  excellebant,  ipsi  etiam  post 
per  munera  gratiae  eisdem  praeessent.  Qui  enim  natura  magis  subtiles  et  sapientia  ibid.  c.  lo. 
amplius  perspicaces  creati  sunt,  hi  etiam  majoribus  gratiae  muneribus  praediti  sunt, 
et  dignitate  excellentiores  aliis  constituti.  Qui  vero  natura  minus  subtiles  et  sapientia 
minus  perspicaces  conditi  sunt,  minora  gratiae  dona  habuerunt,  inferioresque  con- 
stituti  sunt  sapientia  Dei  sequo  moderamine  cuncta  ordinantis.  In  ipsa  facultate  ibid.  c.  ii. 
arbitrii  differentia  animadvertenda  est  secundum  differentem  naturae  virtutem,  et 
differentem  cognitionis  et  intelligentise  vim  :  et  sicut  differens  vigor  et  subtilitas 
naturse  infirmitatem  non  adducit,  minorque  cognitio  sapientiae  ignorantiam  non 
ingerit ;  sic  libertas  inferior  nullam  arbitrio  necessitatis  voluntatem  imponit. 

C.   Quoi  co?ntnunia  et  a^qualia  habuerunt  angeli. 


Et  sicut  in  prasdictis  angeli  differebant,  ita  et  quaedam  communia  et  aequalia  ibid.  c.  12. 
habebant.  Quod  spiritus  erant,  quod  indissolubiles  et  immortales  erant,  commune 
omnibus  et  aequale  erat.  In  subtilitate  vero  essentiae,  et  intelligentia  sapientiae,  et 
libertate  voluntatis,   differentes  erant.  Has  distinctiones  intelligibiles  invisibilium 
naturarum  ille  solus  comprehendere  potuit  et  ponderare,  qui  cuncta  fecit  in  pondere,  sap.\x,i\. 
numero  et  mensura. 


182 


MHFR    II    SENTENTIARIM.   —    DIST.    III 


D.  An  boni  vel  mali,  justi  vel  injusti  creati  sint  angeli ;  et  an  aliqua 
mora  fuerit  inter  creationein  et  lapsum. 

Illud  quoque  investigatione  dignum  videtur,  quod  etiam  a  pluribus  quaeri  solet : 
utrum  boni  vel  mali,  justi  vel  injusti  creati  sint  angeli ;  et  an  aliqua  inora  fuerit 
inter  creationem  et  lapsum,  vel  sine  mora  in  ipso  creationis  exordio  ceciderint. 

E.  Opinio  quorumdam  dicentimn,  angelos  in  malitia  creatos, 

et  sine  omni  mora  ruisse. 


AiiR.  de  Gc- 
iicsi  ad  lill. 
lib.xi.n.il. 

Joann.M», 
41. 


Aug.op.cit. 
n.  20. 


Il.id.  n.  il. 

Jobw..  14, 
juxlaL.VX. 

P».  ciii,  26. 


Aup.op.cil. 
lib.i,  u.  3. 


Putaverunt  enim  quidam  angelos  qui  ceciderunt,  creatos  esse  malos,  et  non 
libero  arbitrio  in  malitiam  declinasse,  sed  in  malitia  a  Deo  factos  esse ;  nec  aliquain 
fuisse  moram  inter  creationem  et  lapsum,  sed  ab  initio  apostata.sse ;  alios  vero 
creatos  fuisse  plene  beatos.  Qui  opinionem  suam  muniunt  auctoritale  Augustini, 
super  Genesim  ita  dicentis  :  Non  frustra  putari  potest,  ab  initio  temporis  diabolum 
cecidisse,  nec  cum  sanctis  angelis  pacatum  aliquando  vixisse  et  beatum,  sed  mox 
apostatasse.  Unde  Dominus  ait,  llle  homicida  erat  ab  initio,  et  in  veritate  non 
stetit  :  ut  intelligamus,  quia  in  veritate  non  stetit  ex  quo  creatus  est,  qui  staret,  si 
stare  voluisset.  Idem  in  eodem  :  Non  frustra,  inquit,  putandum  est  ab  ipso  initio 
temporis  vel  conditionis  suse  diabolum  cecidisse,  et  nunquam  in  veritate  stetisse. 
Unde  quidam  in  lianc  malitiam  libero  arbitrio  non  esse  inflexum,  sed  in  hac, 
quamvis  a  Deo,  putant  esse  creatum,  secundum  illud  beati  Job  :  Hoc  e.st,  inquit, 
initium  figmenti  Dei,  quod  fecit  Deus  ut  illudatur  ei  ab  angelis  ejus.  Et  Propheta 
ait,  Draco  iste  quem  formasti  ad  illudendum  ei  :  tanquam  primo  factus  sit  malus, 
invidus  et  diabolus,  nec  voluntate  depravatus.  —  His  alii.sque  testimoniis  utuntur 
qui  dicunt,  angelos  qui  ceciderunt,  creatos  fuisse  malos  et  sine  mora  corruisse. 
Eos  vero  qui  peristiterunt,  perfectos  et  beatos  fuisse  creatos,  adstruunt  auctoritate 
Augustini,  qui  super  Genesim  dicit,  per  co^lum  significari  creaturam  spiritualem, 
quae  ab  exordio  quo  facta  est,  et  perfecta  et  beata  est  semper. 


F.  Aliorum  sententia  probabilis,  qui  dicunt,  omnes  angelos  creatos  esse 
bonos,  et  aliquam  morulam  fuisse  inter  creationem  et  lapsum. 


Ilupo,Sum- 
ma    Scnt. 
tract.ii,c.i 


Aliis  autem  videtur,  omnes  angelos  creatos  esse  bonos,  et  in  ipso  crcationis 
initio  bonos  exstitisse,  id  est  sine  vitio,  justosque  fuisse,  id  est  innocentes,  sed  non 
justos,  id  est  virtutum  exercitiuin  habentes  :  nondum  enim  praBditi  erant  virtutibus, 
quae  stantibus  appositaj  fuerunt  in  confirmafione  per  gratiam,  aliis  per  liberum 
arbitrium  superl)ientibus,  et  ideo  cadentibus.  Aliquam  etiam  fuisse  morulam  aiunt 
inter  creationem  et  lapsum  vel  confirmationem  :  ct  in  illa  brevitate  temporis  omnes 
boni  erant,  non  quidcm  per  usum  liberi  arbitrii,  ,sed  per  creationis  beneficium  ;  et 


I.lllini    II    SENTKNTIAIUM.    —   DIST.    III  183 

(nlcs  erant  qui  starc  potcranl,  id   cst  non  cadcMT»,  i)or  hona  (;rcationis,  ct  cadcro 
per  libcnnn  arbitriuni.  Polci-.iiil   ciiiin  pcccii-c,  cl   non  peccarc;  scd  non  potcrant 
l^roficerc  ad  mcritiiin  vila",  iiisi  ^ratia  sn{)cra<l(l('reliir  :  (|iia'  addila  csl  ([iiibnsdarn  iii 
confirinaliono.  Kl  .id   hoc  (•onfirmandnni  iilniitiir  tcslimonio  ;\ii},Mistini,  (jni  sui)cr 
(lenesiin    dicit,  aii^fcHcaiii    ii.iliiraiii    priino    inrorinilcr  crcalam,  cl   (•(clnin   dictain  ;  AnK.ifii;.- 
postea  rormatam,  ct  lii(;em  appcllalam,  ([naiido  ad  (Ircatorcm  est  conversa,  i)crrccta  lit,.  ',,„..{, 
dilectionc  ei  inha>rcns.  Unde  prius  dictum  cst,  lii  principio  creavit  Deus  cadum  et  V,v„..,  i. 
tcrrain;  ct  postca  snbdilmii,  Dixit  Dcns,  Fiat  hix,  ct  lacta  est  lux  :  (piia  in  priino    /<,„y.  .1. 
aj^itur  dc   (•reatione  spiritiialis    natura;    informis,  postea   de   formatione  ejusdem. 
Ratio  (|UO(|uc  obviat  illis  (]ui  dicunt  angclos  creatos  fuissc  malos.  Non  enim  potuit    iiuso,  <io 

.  Sarrani.lil». 

Greator  o[)timus,  auctor  mali  esse  :  et  ideo  totum  bonum  erat,  (|uod  ex  ipso  illis  ,,|,.v,c.i',). 
erat ;  et  totnm  bonum  erat,  quoniam  ex  ipso  totum  erat.  Hoc  modo  probatur,  quod 
boni  eraiit  omnes  angeli  ({uando  primo  facti  sunt,  sed   ca  bonitatc  quam  natura 
incipiens  acceperat. 


G.  Probationem  Augustini  contra  illos  inducit  qui   dicunt   angelos  factos 
malos ;  verba  etiam  Job  determinat,  quce  illi  pro  se  inducebant. 

Ideoque  Augustinus  exterminans  opinionem  eorum  qui  ang-elos  creatos  fuisse 

malos  putant,  auctoritate  et  ratione  probat  bonos  omnes  fuisse  creatos;  et  verba 

praemissa  beati  Job,  qua^  illi  pro  se  inducebant,  quomodo  sint  intelHgenda  aperit, 

dicens  super  Genesim  :  Omnia,  inquit,  fecit  Deus  valde  bona.  Naturam  ergo  ange-  AuK.dcCc- 

lorum  bonam  fecit.  Et  quia  inju.stum  est  ut  nullo  merito  hoc  in  aliquo  quod  creavit,  iib..xi,n.i8! 

Deus  damnet  :  non  naturam  sed  voluntatem  malam  puniendam  esse  credendum    ""' '' ' 

est ;  nec  ejus  naturam  significatam  esse,  quum  dicitur,  Hoc  est  initium  figmenti  Aufr.op.cii. 

n.  -iy. 
Dei,  etc,  sed  corpus  aerium  quod  tali  voluntati  aptavit  Deus,  vel  ipsam  ordina- 

tionem  Dei  in  qua  eum  etiara  invitum  fecit  utilem  bonis,  vel  ipsius  angeli  facturam  : 

quia  etsi  prassciret  Deus  voluntate  malum  futurum,  fecit  tamen  eum,  providens 

quanta  de  illo  sua  bonitate  esset  facturus.  Figmentum  ergo  Dei  dicitur,  quia  quum 

sciret  eum  Deus  voluntate  maluin  fnturum,  ut  bonis  noceret,  creavit  tamen  illum 

ut  de  illo  bonis  prodesset.  Hoc  autem  fecit  ut  illudatur  ei.  Illuditur  enim  ei,  quum 

sanctis  proficit  tentatio   ejus  :  sicut  et  mali  homines,  quos  Deus  malos   futuros 

prsevidens,   creavit   tamen    ad  sanctorum  utiHtatem,   illuduntur  quuin    praestatur 

sanctis  eorum  tentatione  profectus.  Sed  ipse  est  initium,  quia  prsecedit  antiquitate 

et  principatu  raaHti;ie.  Haec  autem  ilkisio  tit  angelis  malis  et  hominibus  malis  per 

angelos  sanctos  :  quia  subdit  eis  angelos  raalos  et  homines  malos,  ut  non  quantum 

nituntur,  sed  quantum   sinuntur,  possint  nocere.  —  Ecce  aperte  ostendit,  qualiter 

praedicta  verba  Job  intelligenda  sint,  et  angelicam  naturam  bonam  creatam  esse 

asserit. 


184  LIBER   II   SENTEXTIARLM.    —   DIST.    III 

H.  Quomodo   mtelligenda  sint  verba  prceniissa  Doniini  disserit,  evidenter 
tradens,  angelos  esse  creatos  honos,  et  post  creationeni  cecidisse. 

Deinde  qualiter  verba  Domini  quoe  supra  posuit,  accipienda  sint,  Augustinus 
aperit;  ubi  etiam  sua  quae  prnedlxit  verba  determinat,  evidenter  docens,  angelos 
bonos  fuisse  creatos,  et  post  creationeni  interposita  aliqua  morula   cecidisse,  ita 

AuR.deGe- inquiens  :  Ouod   putatur  diabolus  nunquam  in  veritate  stetisse,  nnnquam  beatam 

lib.xi.nso!  vitam  duxisse,  sed  ab  initio  cecidisse,  non  sic  accipiendum  est,  iit  malus  a  bono 
•  quia  Deo  creatus  esse  putetur,  quasi  *  ab  initio  non  cecidisse  diceretur.  Non  enim  cecidit, 
si  talis,  id  est  malus,  factus  est.  A  quo  enim  caderet?  Factus  ergo  prius,  statim 
a  veritate  se  avertit,  propria  potestate  delectatus;  beataeque  vitae  dulcedinem  non 
gustavit,  quam  acceptam  non  fastidivit,  sed  nolendo  accipere  amisit.  Sui  ergo  casus 
praescius  esse  non  potuit,  quia  sapientia  fructus  est  pietatis.  Gontinuo  autem  ut 
fiictus  est,  cecidit,  non  ab  eo  quod  accepit,  sed  ab  eo  quod  acciperet,  si  Deo  subdi 
voluisset.  —  Ecce  hic  aperte  declarat,  angelos  bonos  creatos  fuisse,  et  post  crea- 
tionem  cecidisse  :  et  fuit  ibi  aliqua  morula,  licet  l)revissima.  Ouod  Origenes  con- 
Origencs,  fimiat,    supcr  Ezechielem   dicens  :  Serpens  est  hostis   contrarius   veritati   :   non 

ii'om.ln..s.  tamen  a  principio  neque  statim  supra  pectus  et  ventrem  suum  ambulavit.  Sicut 
Adam  et  Eva  non  statim  peccaverunt,  ita  et  serpens  ali(iuando  fuit  non  serpens, 

Sap.i,u.  quum  in  paradiso  deliciarum  moraretur.  Deus  enim  malitiam  non  fecit.  —  Ecce 
aperte  dicit,  post  creationem,  interposita  morula,  cecidisse. 

joann.Mu,  Ideoquc  illa  verba  sic  accipienda  videntur  :  Homicida  erat  ab  initio  vel  mendax, 
id  est  statim   post  initium,  quando  sibi  iTpqualitatem  Dei   promisit,  et  se  ipsum 

Hattk.wn,  occidit,  qui  homo  dicitur  in  Evangelio.  Nec  in  veritate  stetit,  quia  in  ea  non  fuit, 
sed  ab  initio  temporis,  id  est  statim  post  initium  temporis,  apostatavit.  Potest  eliam 
et  sic  accipi  illud  :  Ab  initio  homicida  fuit  vel  mendax,  id  est,  ex  quo  homo  fuit 
conditus,  quem  per  invidiam  in  mortem  prascipitavit,  et  fiillaciter  seduxit.  Ex  prae- 
dictis  ergo  liquet,  angelos  omnes  bonos  esse  creatos,  et  post  creationem  quosdam 
cecidisse  a  bono  quod  habuissent,  si  perstitissent. 

I.   Quod  triplex  fuit  sapientia  in  angelis  ante  casum  vel  confirmationem. 

Hic  inquiri  solet,  quam  sapientiam  habuerunt  ante  casum  vel  confirmationem. 
Hupo,  de  Erat  in  eis  triplex  naturalis  cognitio,  qua  sciebant,  quod  facti  erant,  et  a  quo  facti 
lib.  I,  |i.  V,  erant,  et  cum  quo  facti  erant;  et  habebant  aliquam  boni  et  mali  notitiam,  intelli- 
gentes  quid  appetendum  vel  respuendum  illis  foret. 

K.  An  aliquam  Dei  habuerint  dilectionem,  vel  sui  invicem. 

Solet  etiam  qua^ri,  utrum  aliquam  Dei  vel  sui  invicem  dilectionem  habuerint.  Ad 
quod  dici  potest,quod  naturalem  dilectionem  habebant,  utmemoriam,  intellectum  et 
ingenium,  qua  Deum  et  se  aliquatenus  diligebant :  per  quam  tamen  non  merebantur. 


nisT.  III  siMMA ;  oi.rsr.  i  :  .\n  .vnckm  sint  imh.k  kt  immatkiuai.ks  f.ssknti.t;,  i:Tr.    18." 


SUMMA 
DISTINCTIONIS    TKKTLK 

DK(^r..\M.VT()  |)rjpcod(Mili  (lisliiiclionc, 
(]ii()(I  aii^cli  siinl,  cl  iihi  ac  (|iian(!() 
crcali  c.vsislanl,  niinc  iiKjiiiriliir,  (|iiaics 
sinl  condili  :  cl  |)rimo,  (]iialcs  in  naliira- 
libns;  siMMindn,  (jnalcs  iii  p;raliiitis,  nlpotc 
an  lacli  siiil  boiii  cl  jnsli,  aii  pravi  alqiK^ 
injiisli  :  ct  eirca  hoc  |)Oiiil  ac  rcprobal 
qiiornindam  opinioncni  (MM'Oiicam,  cl  sci- 
scilatiir,  aii  iiihM-  (McatioiKMii  ct  lapsnin 
r(>proboriim  s[)irilnniii  Tiicrit  iiiora  nota- 
bilis.  T(M'lio  invcsligal,  qiialcs  sinl  facli 
qiioad  rclicilaliMn  (^l  miscriain,  cl  cxponit 
vcrba  Scriptniw  ex  qiiibns  qiiidam  occa- 
sionein  siim[)s(MMint  sni  erroris. 

Ostendit  aiilcm  Magislcr,  qiiod  angclis 
in  sna  creationc  attribnta  scn  collala  sunt 
qnalnor,  nl|)otc  :  simplcx  csscntia,  |)crso- 
nalis  discrclio  (crcari  cnim  cst  siipposilo- 
ruin),  sapicntia  quoquc  quantnm  ad  in- 
tellectum,  et  libcrlas  seu  amor  qnantum 
ad  voluntatcm.  Qnocirca  deterniinat  in  qiii- 
biis  conveniebaiit,  et  in  quibus  distinguc- 
bantur. 


QU^STIO    PRIMA 

HIc  qua>rilur  primo,  de  angelorum  sim- 
plicilate,  videlicet,  An  sint  purae 
et  immateriales  essentise  seu  for- 
mse  in  se  subsistentes,  an  potius 
aliquid  materiae,  saltem  spiritua- 
lis,  sit  in  eis. 

Vidctur  quod  in  eis  sit  spiritualis  ma- 
teria.  Primo,  quia  si  non  esset  eis  materia, 
actualitas  eornm  esset  illimitata,  utpote 
non  recepta  in  aliquo.  Hoc  autem  est  pro- 
prium  Deo,  esse  actum  illimitatum.  — 
Secundo,  ens  dividitur  in  actum  et  po- 
tentiain.  Si  ergo  essentia  angelorum  est 
simplex  actus,  non  admixtus  materi»,  sed 
forma  in  se  subsistens,  videretur  esse  ac- 
tus  purus  :  quod  Deo  est  proprium.  — Ter- 


A  lio,  in  omni  (Mcaliira  r(!|)(MMiinliir  [)ro|)ri(!- 
lalcs  iiiaUMMa',  (|iia>  siiiit,  rcci[)(M'c,  in(lig(M'c, 
m()\(M'i,  iniitari,  siil)slare  :  i'eci[)it  naiii(|iic 
cssc  cl  alia  iniilta  a  Dco,  ct  inccssa!)ilil(M- 
indigcl  co ;  ct  si(Mit  jaiii   |)aliiil,  ('tiaiii  an-    p.  itic, 


gclis  conviMiil   inov(M'i,   iniilari  siKM-cssio- 


ctr. 


iKMiiquc  [)ati.  —  (Jiiarlo,  aiigcli  siiiil  in 
[)i'icdicaiiKMil()  siibslanliic  :  crgo  siinl  ina- 
t(M'ialcs.  Ait  iiaiii([iic  Hoctius,  qiiod  Arislo- 
tclcs  cxlrcmis  rcliclis,  vidclicct  forina  at- 
([uci  inalcria,  agil  <\('  iiKMlio,  id  cst  de 
siibslanlia  coin[)osila.  —  (Jiiinlo,  in  libro 

B  dc  ("ausis  asserilur,  quod  iiitcllig(Mitia  est 

hab(Mis  hylialhim.  Hylc  aulcin  vocatiir  r/-. i. xix, 
inat(M"ia.  SicqiK^  vidctiir  habcrc  malcrialc '''  ' 
princi[)iuin.  Uiirsns,  in  eodcm  diciliir  li- 
bid,  ([iiod  cssc  crcatum  componitiir  cx 
finito  ct  infinito  :  ct  [)cr  finiliiin  inltdli- 
gilur  actus  limilatiis,  [)cr  infiniliiin  indi^- 
lerminala  materia,  iit  vidctur.  Quum  ergo 
aiigeliis  sit  ens  creatiim,  videtur  ex  illis 
compositus.  Ad  ideni  possiint  miilla  ad- 
diici  similia  :  sicut  quod  libro  dc  Trinilatc 
teslatiir   Boctius,    Forma   simplcx    subje- 

C  ctum  esse  non  [lotest;  et  rursus,  In  omni 
(inquil)  creato  differunt  quod  est  et  quo 
est.  Sanctus  quoqiic  Dionysius  ac  Dama- 
scenus  fatentur,  quod  angeli  quoad  Deum 
sunt  materiales,  imo  et  corporales,  alque 
quod  soliis  Deus  gloriosus  et  adorandus  est 
prorsus  immaterialis.  Idem  senserunt  Pla- 
to  et  magni  Platonici,  utpole  quod  in  omni 
ente  participato  particulariter  subsistente, 
inveiiiatur  materia,  ut  patet  in  Elemen- 
tatione  Procli,  et  in  libro  Avicebron,  de 
Fontc  vit». 

D  In  oppositum  est  auctoritas  Peripate- 
ticorum,  qui  substantias  illas  intellectu- 
ales  nominant  separatas.  Magnus  etiam 
Dionysius  quarto  et  septimo  capitulo  de 
Divinis  nominibus,  angelos  vocat  imnia- 
teriales. 

Porro  de  hac  materia,  puta  de  simplici- 
tate   angelorum    et  animarum,  tractatum 
est    primo   libro,    distinctione   octava,   et  quast.  7. 
alibi  in  eodem,  videlicet,  an  in  illis  diffe-  dist.  m.  q. 
runt  realiter  essentia  atque  potentia  :  id-  '''' 
circo  nunc  brevius  pertransibo. 


i8G 


IN   I.IRRUM   II   SENTENTIARUM.    —   DIST.    III  ;   Ql-EST.    I 


Ilaqiio  Thomas  :  Circa  lia'c,  iiujnil,  cst 
Iriplcx  o[)iiiio.  riia,  quod  iii  oiiiiii  siihslaii- 
tia  creala  cxsislit  inalcria,  alqiic  quod  oiii- 
niiiiii  csl  iina  inalcria.  Cujus  posilioiiis 
auclor  vidclur  Aviccbroii,  qiii  fccil  lihruiu 
Fonlis  vila'  :  (|ucm  mulli  scquunlur.  Sc- 
cuiida  csl,  quod  malcria  iioii  csl  in  siil)- 
slaiitiis  incorporcis.  scd  in  omni  corporali 
substanlia,  eliani  spccic  uiia  :  d  li;i'c  csl 
posilio  Aviccnna^.  Tcrlia  posilio  csl,  quod 
corpora  coeleslia  el  clementa  non  comiiiu- 
nicanl  in  malcria.  Kl  luec  est  opiiiio  Habbi 
Moysis  alquc  Avcrrois.  qu;e  cl  Arislolcli 
inagis  concordarc  vidclur  :  idcirco  cligi- 
mus  eain,  dicentes  qiiod  (pii(l(juid  sit  dc 
corporibus,  lamcn  in  anjiclis  iiullo  niodo 
polest  esse  materia,  liim  ralioiic  inlcllcclti- 
alilalis.  fum  raliouc  incorporcitalis.  Ouod 
eniiu  nullum  inlcllccliialc  sit  malcrialc, 
communiter  lcneiil  philosoplii.  Nain  ex 
immalcrialilale  inlcllcclualilas  nalura»  con- 
cludilur  :  quia  malcria  prima  reci|)il  for- 
main  non  in  quaiiliim  est  forina  simplici- 
ter,  sed  in  quaiiluin  est  haec.  Hinc  foniia 
exsistens  in  malcria,  non  csl  inlclli^ibilis 
nisi  iii  |)otcnlia  :  quia  cognitio  csl  loriiue. 
in  quanlum  cst  forma.  Idcirco  iiilcllccliis 
habcns  maleriani  iion  possel  per  formain 
suam  intclligcre,  nec  foriiia  sua  essel  iii- 
tellecla  nisi  in  polcnlia.  (]ujus  sigiium  cst. 
quod  forma  malcrialis  noii  cst  inlclligibilis 
nisi  abslraliatur  a  coiidilionibiis  appciidi- 
ciisqiie  malcria' :  sicqiie  efficilur  perfcclio 
inlcllectus  ei  [iroporlionata.  El  ista  neces- 
sitas  abslrahendi  non  consequitnr  iiiale- 
riam  ex  [larte  alicujus  form.T.  (juuiu  om- 
nis  forma  pcr  abstraclioncm  a  malcria 
inlclligibilis  fial  ;  scd  consc(|uitur  eam  sc- 
ciiiidiim  sc,  sive  sit  sub  forina  cor[)orali, 
sivc  s|)iriluali.  —  Secundo,  ratione  incor- 
poreitalis.  Qiium  eiiiin  iini  |)erl'eclibili  (W- 
bealur  una  [icrfcctio,  cl  in  matcria  [)riina 
noii  sil  iilla  divcrsilas,  0[)orlcl  qiiod  omiiis 
forina  anlc  (|uam  noii  [lotcst  iii  malcria 
esse  neqiie  inlclligi  ulla  divcrsilas,  iiivc- 
stiat  cam  lotaiii.  Scd  aiilc  cor[)Orcilalciii 
noii  [lolcst  in  matcria  iiitelligi  divcrsitas 
aliqiia  :  qiiia  divcrsitas  pra'su[)[)oiiit   [lar- 


A  lcs.  qiia>  noii  [lossnnt  cssc  nisi  pra'iiilcl- 
ligatiir  di\  isibililas.qiKP  coiiscquilur  qnan- 
tilaleiii,  qu;e  sine  corporeilate  non  cst. 
riide  0[)ortet  quod  tota  materia  sil  forma 
corporcilatis  vcstita  :  ideo  oiiiiic  incorpo- 
rcuiii  0[)orlcl  esse  immalcrialc. 

\'cruintaiiicn  com|)Osilionciii  (juaiiidam 
iii  aiigclo  poiiimiis.  Xcmpe  in  rebus  ex 
materia  ct  forma  coin[)Osilis,  natura  rei, 
qiifc  qiiidditas  vel  essentia  dicitur,  ex  con- 
juiictione  foriiue  ad  inaleriam  resiillat,  iit 
hiimanitas  cx  conjiiiictionc  aiiimip  cl  cor- 

B  poris.  I)c  rationc  aiitcin  qiiidditalis  iii 
qiiantiim  est  qiiiddilas,  noii  cst  qiiod  sit 
coin[)Osila  :  (juia  nuiiqiiam  iiivcniretur 
simplex  iiatura;  qiiod  ad  ininus  de  Deo 
est  falsiim.Nec  est  de  rationc  natune  qiiod 
sit  simplex,  quiim  qiuedam  sit  coin[)Osita, 
sicut  humanilas.  Esse  aiitcm  seciindnm 
quod  res  dicitur  csse  in  aclu,  diversimodc 
habel  se  ad  diversas  naturas  seu  quiddita- 
tes.  Qua^dam  namquc  natura  est  de  cujus 
intellectu  non  est  siium  esse,  quia  inlel- 
ligi  potcst  ignorando  an  sit,  ut   phoenix. 

C  Alia  naliira  esl  de  ciijiis  rationc  cst  suniu 
esse,  imo  ipsa  est  suuin  esse.  Talequc  cssc 
non  potest  esse  acqiiisitum  :  quia  qiiod 
res  habct  cx  siia  qiiiddilalc,  habet  ex  se. 
Porro  omne  qiiod  est  cilra  Deuiii.  Iiabet 
esse  acqiiisiluin  ab  alio  :  idcirco  in  solo 
Deo  siium  esse  est  sua  essciilia.  Scd  quiim 
qiiiddilas  qiUT  sequilur  coiiqiosilioncm  dc- 
pendeat  ex  [lartibus,  oportct  quod  non  sit 
subsislens  in  esse  qiiod  sibi  acquiritiir, 
sed  ipsum  composilum,  quod  vocatiir  sup- 
positum  :  ideo  quiddilas  com[)Ositi  non  cst 

D  ipsiim  quod  csl.  scd  cst  hoc  qiio  aliqiiid 
est,  sicul  hiiiiiaiiitalc  cst  hoiiio.  I^Iiiiddilas 
vero  simplex  qiiiim  non  fundcliir  in  [)ar- 
libiis,  subsislil  iii  cssc  ([iiod  ci  a  Dco  con- 
fcrliir.  Ilinc  ([iiiddilas  angeli  est  quod  siib- 
sistit,  et  esse  suuin  est  quo  est  :  sicque 
angelus  fcrtiir  composiliis  ex  f/uo(f  cs/  et 
fj/io  ('.s( ,  scii  ex  esscntia  ct  cs.sc.  Idcirco  in 
libro  de  Causis  asserilur,  quod  intclligcn- 
tia  11011  est  esse  lantiiiii.  iit  caiisa  priina; 
sed  est  in  ea  essc,  cl  ronna.  (jiia;  est  qiiid- 
ditas  sua.  Quuinque  ouinc  cns  sit  in  po- 


AN    AN(;KI.I    SINT    IM  ll.l.    KT    IMMATKIU AF.RS    RSSENTir,    F.TC. 


is: 


arl.  I. 


Iciilia  (iiioad  id  (|iiO(l  liatx-l  aliiindc  cl  iioii 
cx  sc,  (iiiiddilas  csl  siciil  polcnlia,  cl  cssc 
sinim  csl  siciil  acliis.  Uiid('  cx  consc(iiicnli 
csl  il)i  coiiiposilio  c.\  aclii  cl  j^olcnlia.  Kt 
si  isla  polciitia  voccliir  inalcria,  aii}.^(diis 
diccliir  (•oiii[)osiliis  c.\  nialcria  cl  rorma, 
quamvis  lioc  sil  omniiio  aupiivocc  dicliim: 
sa[)icnlis  cniiii  (>sl  dc  nomiiiihiis  uoii  cu- 
rarc.  —  Ihpc  Tliomas  iii  Scri[)l(). 

.VI  v(M-o  in  [)rima  [)arlc  Siimma»,  qiiiii- 
qiia}j;csima  (iiia^slioiic,  [^rimo  |)iohal  an<;c- 
los  iiicor[)orcos  cssc  :  Ncccssc  csl,  dic(Mis, 
aliqiias  crcaliiras  iiic()r[)orcas  [)Oii(M'c.  Td 
iiamqiic  quod  Dciis  pr;rci|)iic  iii  rchiis 
crcalis  inlcndil,  csl  boiium,  qiiod  consislil 
in  assimilalionc  ad  Dcum.  Pcrfocla  aulcm 
assimilalio  cfrccliis  ad  causam  allcndilur, 
qiiaiido  cffccliis  imilatur  caiisam  sc(miii- 
dum  id  pcr  qiiod  causa  prodiicil  cffccliim: 
qiiemadmodum  calidiim  cfficil  calidiim. 
D(Mis  vcro  opcraliir  [)cr  inlcllccliim  cl  vo- 
liinlalcm.  Hinc  ad  perfectionem  univcrsi 
rc(iuiritur  qiiod  sint  aliqua»  creaturee  in- 
tellcctuales.  Poiro  intelligerc  non  polest 
esse  actus  corporis,  nec  alicujiis  virtutis 
corporea?  :  quoniam  omne  corpus  deler- 
minatur  ad  hic  et  niinc.  Ad  hoc  ergo  quod 
universum  sit  perfeclum,  oporlct  quod  sit 
aliqua  incorporea  creatura. 

Antiqiii  vero,  ignorantes  vim  intelli- 
gendi,  nec  dislinguentes  inter  infelleclum 
et  sensum,  pntabant  nihil  esse  in  miindo 
nisi  quod  sensii  imaginationeque  capi  po- 
test  :  et  qiiia  siib  imaginatione  non  ca- 
dit  nisi  corpus,  jestimabant  nulluin  ens 
esse  nisi  corpus,  ut  quarto  Physicorum 
ait  Philosophus.  Inde  processit  error  Sad- 
.4c<.xxiii,8.  ducseorum,  dicentium  non  esse  spirilum 
nec  angelum.  Sed  hoc  ipsum  quod  intel- 
lectus  est  altior  sensu,  rafionabililer  pan- 
dit  esse  res  incorporeas  quasdam,  solo 
cognoscibiles  infellectu.  Et  ist»  sunt  ine- 
dise  inter  Deum  atque  corporea.  Propter 
quod  comparatione  Dei  dicuntur  corpo- 
reae  :  quoniain  medium  comparatum  uni 
extremo,  videtur  aliud  esse  exfremum  ; 
sicut  tepidum  calido  comparatum,  vide- 
tur  ut  frigidum.  Ef  juxta  hoc  auctorifa- 


A  lcs  S.  Dionysii  ac  DamasciMii  siinl  c.xpo- 
ii(Mida>. 

(]oiise(iU(Mil(M'  |)rol)at  ibid(Mii  angclos  cs- 
se  immal(M"ialcs  :  Qiiidam,  iii(iiii(Mis,  di(Minl  «n.  >. 
angclos  cx  inahMMa  cl  loriiia  coin[)osilos. 
(Jiiod  .Vviccbron  iii  libro  Koiifis  vila'  cona- 
liir  adslriKMc,  sii[)[)oiiens  (iiiod  (|ua'cum- 
(|U('  disliiigiiiinliir  iiilcllc(;lii,  dislingiianliir 
ct  rc.  In  sui)slanlia  aiilem  incorporea  in- 
lcllcctiis  ali(iiiid  ap|)reli(Mi(lil  [km-  ([iiod  dis- 
liiiguitur  a  subslaiilia  corporali,  ct  aliciuid 
p(M'  (luod  cum  illa  commiinicat.  riidc  con- 

B  cliidil,  (luod  id  (pio  siibslaiilia  incorporea 
diflcrt  a  corporea,  sil  ci  |)ro  forina ;  et  id 
qiio  ciim  ipsa  cominiiiiical,  (piod  ct  siibji- 
cifur  fornup,  sil  ejiis  mal(M-ia.  Hiiic  |)oiiil, 
qiiod  si)iriliialiiim  cf  corporaliiim  cadem 
sit  communis  iiiat(M'ia,  ita  qiiod  foriiia  siib- 
stantijo  incorporalis  imprcssa  sit  malcria^ 
spirifiialium,  sicut  forma  quantilalis  iin- 
[)ressa  est  materia>  corporalium.  —  Sed 
primo  adspcctii  apparet  hoc  iin[)ossibilc 
esse.  Forma  etenim  spiritiialis  et  corpo- 
ralis  recipi  ncqiiit  in  eadcm  parfe  mate- 

C  riao  :  qiiia  sic  iina  et  cadem  res  numero 
esset  corporalis  et  spiritualis.  Nec  materia 
dividi  potest  iiisi  per  quanfitatem  :  qua 
rcmofa,  substanlia  inanet  indivisibilis,  iif 
primo  Physicorum  habetur.  Oporteret  ergo 
maferiam  spirifualium  qiianfitati  esse  sub- 
jectain  :  qiiod  est  impossibile.  Ilinc  im- 
possibile  est  unam  spiritualium  corporali- 
uinqiie  esse  materiam.  Impossibile  qiioqiie 
est  quod  substanlia  infellectualis  mafe- 
riam  habeat  qualemcumque.  Operatio  nam- 
que  cujuslibet  rei  esf  seciindum  modum 

D  substanfi»  ejus.  Inlelligere  autem  est  ope- 
ratio  prorsiis  immaferialis  :  quod  apparet 
ex  ejus  objecto.  a  quo  aclus  sumit  ratio- 
nem  ac  speciem.  Sic  quippe  uniimquod- 
que  infelligitur,  secundum  quod  a  maferia 
absfrahitur.  Nam  fornife  in  maferia  sunf 
individiiales  :  quas  intellectus  non  appre- 
hendif  uf  tales  nisi  per  reflexionem,  efc. 
Nec  oportet  distincla  secundum  infelle- 
ctum,  distingui  realiter,  quoniam  intellectus 
non  apprehendit  res  secundum  modum 
rerum,  sed  suum.  Unde  malerialia  infra 


188 


TN   LIRRIM    II    SENTENTI ARIM. 


DisT.  III :  oi''T:st.  i 


iiitcllcflmn  cxsislcnlia.  sinipliciori  modo 
snnl  in  inlcllrcln  qnain  in  sc  ipsis.  An^cli 
vero  snnf  snpra  noslrnin  inlcllcclnin  :  id- 
circo  non  valcl  pcrlingcrc  ad  appichcn- 
(icndniu  eos  secnndnin  qnod  snnt  in  sc 
ipsis,sed  per  niodiiin  qno  a|)prclicndil  coin- 
posila.  Sic  qiioqiic  apprchcndil  cl  Dcnin. 
—  IlaDC  in  Sninnia. 

Amplins  de  hac  re  loqnilnr  Thoinas  dif- 
fnsins  in  Snmma  confra  gentiles,  lihro 
cap.46,eic.  secundo  pcr  diversa  capitnla  :  primo  osten- 
dens.  qnod  ad  perfectionem  nnivcrsi  cxi- 
gilnr  cssc  qnasdain  snhstanlias  intcllccti- 
vas,  ad  Dcuin  crealorcm  rcdilivas  non 
solnm  qnanlnm  ad  simililndinem  sni  es- 
se,  quod  esl  acfus  primns,  sed  etiain  ope- 
rafionis,  qna»  est  intellecfio  ac  volitio. 
ifa  qnod  Crcatorem  siiiim  cognoscerent, 
amarcnt  ct  colcrcnt  ;  dcindc.  qiiod  tales 
subslantiff  non  snnt  corpns,  nec  corpo- 
ra,  nec  corporeje,  qnuin  illsp  snbslantia} 
sint  omninin  receptiva',  contentiva;  ct  co- 
gniliva»,  immatcrialifcr  ef  abstracte,  non 
commensnrative,  nec  qnanlilalive,  ideoque 
immafcriales  exsislanf,  et  forma?  in  se 
snbsistenles,  non  famen  omnimode  sim- 
plices.  Et  de  his  multa  conscribit  ibidcin 
jnxta  sna  principia  :  quaa  tamen  facilifer 
solverentnr  ab  aliter  senfientibns.  Atlainen 
angelos  immaferiales  esse,  simplicifer  reor 
fencndnm.  pnrscrlim  ob  anctoritatcm  di- 
vini  cl  magni  Dionysii,  qni  in  phiribns 
locis  id  insinnare  videlnr,  vocando  eos 
simplices  et  deiformes  intcllectus,  ac  In- 
mina  qna^dam  piira,  mentes  et  animos  sn- 
permundanos.  Unde  et  quarfo  de  Divinis 
nominibiis  aif  capitiilo  :  Proptcr  divin;e 
bonitatis  radios  snbslitcriinl  oinncs  iiilcl- 
lcctnalcs  snbslanti»,  qiia;  sicnl  incorpora- 
les,  ita  et  immafcriales  censenfnr. 

Vernmtamen  Petrus  pnefafas  duas  nar- 
rans  opiniones,  primam  dicit  planiorein,ct 
ei  magis  conscntin^  videfiir,  utpote  qnod 
in  ang^dis  sit  spiritiialis  matcria.  Conccdit 
taiiKUi,  qnod  in  onuii  crcato  diffcrunf  rca- 
litcr  esse  et  qniddifas,  ct  ipsuin  quod  rst 
angeli,  dicit  cssc  cjiis  csscnliam  proiil  cst 
in  potenlia  ad  esse  qnod  recii^il  ;  alque 


\  hoc  ipsum  qiiod  cst,  conccdil  csse  compo- 
situin  cx  matcria  spiriluali  et  forina.  Vc- 
riimlamcn  sobrie  opinalivequc  loquifur, 
iilrinsqne  opinionis  mofiva  inovens  et  sol- 
vens.  —  Porro  ad  qua»slioncin  hanc.utrnm 
siibstanlia  angcli  sit  simplcx,  compcndio- 
se  respondct  :  .Aliquid  dicilur  simplcx  dii- 
pliciter.  Priino  univcrsalilcr,  a  privalionc 
omnimoda  composilionis.  Et  sic  nulla  cre- 
alura,  prapsertim  snbsislens,  est  simplex  : 
differnnf  enim  in  ea,esse  et  agere,essentia 
ct  actio,  r/uo(l  cst  et  quo  est.  Sccnndo,  in 

B  gcncrc  crcafiirarnm  sen  comparativc.  Sic- 
qiic  angclus  simplcx  esf,  quoniam  mini- 
inam  intcr  oinnes  creatnras  per  se  snb- 
sisfenfes  habet  compositionem.  Malcria 
autem  secundnm  snain  essenliam  est  sim- 
plicior  angelo;  sed  ipsa  est  pars  rei  subsi- 
stentis,  non  per  se  snbsisfens.  Ipsa  quoqne 
secundum  esse  suum  noii  esf  simplicior 
angelo,  sed  econlra  :  com[)onilur  eniin  di- 
versifafe  snbstantialinm  accidentaliumqiie 
formarnm.  —  Quafnor  vero  atfribufa  snnt 
angeli,  utpofc  :  simplex  essenfia,  persona- 

C  lis  discrcfio,  potcntia  imaginis,  cf  libcrtas 
arbilrii.  Ihrc  Petrus. 

PraMerca  piVTindnctis  objici  posset.quod 
in  libro  dc  Mirabilibus  Scriptnra?  loquitiir 
Augustinus  :  Deus  oiunipolens  ex  informi 
materia,  qnam  prius  de  nihilo  produxit, 
cuncfarum  r(Tum  scnsibilinm  cf  inscnsi- 
biliiiin.  inlcllectualium  ct  intellcctn  ca- 
rentiuin,  species  mulliformes  divisif.  Et 
rcspondendum,  qiiod  Augustinus  in  vcrbis 
illis  malcriam  primain  suinpsit  largissime 
pro  omni  eo  qiiod  est  in  potenfia  ad  alind: 

D  sicqiic  non  solnm  matcria  corporaliiim. 
scd  quiddilas  qnoquc  snbstanliariiin  im- 
malcrialium,  noiuinc  malcrijp  conlinctur. 
Proprie  autem  snmcndo  inateriam,.\ugusli- 
nns  perhibet  augeluiii  d  maleriam  siinnl 
creatos;  angcliim  propc  Dcum,  malcriam 
])rope  nihil.  Hinc  ct  Hocliiis  libro  dc  Dua- 
bus  naturis  Christi.  falcliir  :  Oiniiis  natiira 
incorporalis  substanliu;  nulli  materia»  fuu- 
damenfo  innififur. 

Pra'lcrca  Hichardus  hic  safis  forlihT  fe- 
net,quod  in  angelis  sit  spiritnalis  maferia, 


AN   ANC.KLI    SINT    VVW.K    KT  IMMATKIUALES    RSSR.NTI.i;,    KTC.                                  IHI» 

alUM'iiis  ralionis  a  iiialcria  cofi^orali  :  .\(l  A  hilcs,  posiiisscl  in  fis  inalciiaiii,  (|imiiii  sc- 

islain  (in(|iiicns)  (iiia>slioncin  ali(|ui  (licniil,  cnndo    lV1(Ma|)liysica>  (liial    :   .Malcriain    in 

([110(1  an^cli  csscntia  noii  csl  coinposila  cx  oiiiiii    (|iiO(l    niovclni'    inlclii<.^M-rc    cst    ik;- 

rorma   al(|iic   inahM-ia,   sivc    lo(|nainiir   dc  ccssc. 

inalcria    nnigcnca  (id   csl    niiins    rationis  llinc  inilii  vidctni-,  (jiiod  csscntia  aii^(di 
scn  j^cncris)  cnin  inatcria  corporalimn,  si-      coinposita  csl  c.\  rorina  cl  inatcria,  cxtcn- 

vc  iioii.  x\cc   laincn  csscnlia  aiij^(di   piir(;  dciido  noincn  inalcriic  ad  oinncin  nalnrain 

csl  acliialis,  sed  ali(jno  inodo  |)Ossil)ilis  sen  possibihMn  cx  (pia  et  alia  nalura  actiialiori 

polenlialis  :  non  cniin  0|)orlel  (piod  (pia*-  (•oiislilniliir  iinuiii  pcr  essentiain.  Qnod  sic 

libet  possibilitas  rcquiral   malcriain,  (pio-  dcclaro  :  Idciii  respecln  cjnsdcin  iioii  cst 

niain  oinnis  roriiia  crcala,  iii  quanlnin  a  agcns  cl   palicns    siiniil   ralioiK^    cjusdcm 

i)eo,  csl   (lc[)cn(lcns  atqiic   j)Ossibilis.  Pro  i'ci  :  quia  (jnuin  af^ciis  ay^nl  in  quanlnm 

hoc  vidclur  essc  quod   [)riino  siue  Mcta-  B  esl  in  actii,  et  noii  iii  (juanluin  csl  in  [)0- 

physic;!'  loquitnr  .Aviccnna,  quod  esse  sub-  lenlia,  et  patiens  |)aliatur  in  quantuiii  est 

slanliir  in  quantum  est  snbslantia  lanluni,  in  polentia,  non  ut  in  aetu ;  si  idem  respe- 

non  pendcl  cx  malcria  :  alioqui  non  esset  ctu  ac  ratione  ejusdem  siinul  esset  agens 

subslantia  nisi  sensibilis.  —  Sed  hi  debili  et  patiens,  sequereliir  quod  idein  respectu 

innitunlnr  rundamento.  Non  cniin  dicilnr  ac  ratione  ejusdem  siinul  esset  in  aclu  et 

inalcria  cssc  necessaria  ad  hoc  ut  sit  res  non  in  actu,  et  in  potentia  et  non  in  po- 

sic  possibilis  res[)ectu  prinue  causa?,  sed  tenlia  :  quse  contradictoria  sunt.  Sed  mo- 

ad  hoc  ut  sit  possibilis  respectu  sui  ipsi-  vere,   est   agere ;  et   moveri,  pati  :  ergo 

us,  seu  alicujus  inferioris.  Angelus  autem  idem  respectu  ejusdem  non  est  movens 

qnuin  moveat  se  de  uno  velle  ad  aliud,  et  et  motum  simul  ralione  ejusdcm.  Quuin- 

dc  uiia  cogilatione  ad  aliain,  alqiie  de  loco  que  modo  pra^fato  angelus  se  moveat  ac 

ad  locum,  quamvis  non  per  commensura-  C  mulct,  palet  quod  idem  angelus  est  mo- 

lionern,  possibilis  est  aliquo  modo  respe-  vens  et  motus  respectu  ejusdem,  videlicet 

clu  sui  ipsius  :  quoniam  omne  motum  in  sui   ipsius.  Ergo  iii  ejus  essentia  est  una 

quantum  tale,  possibile  est  respectu  moto-  res  per  quain  ipse  se  movet,  et  alia  per 

ris.  Auctorilates  autem  B.  Dionysii  et  Boe-  quam  movetur  :  quarum  primam,  dicimus 

lii  qua?  ad  oppositum  allegantur,  intelli-  formam ;  secundam,  materiam.  — Ad  hoc 

genda>  sunt  dc  materia  unigenea  materia?  facit  quod  in  libro  Confessionum  asserit 

corporalium.  Nec  debent  innili  auctoritati  Augustinus,  Omne  mutabile  insinuat  noti- 

Avicenna),  quoniam  Avicenna  et  Aristote-  ti»   nostra;  quamdam   informitatem   quae 

les  et  auctor  de  Causis  senserunt  intelli-  accipit  formam ;  et  quod  undecimo  Meta- 

gentias  nunquam  incepisse,  nec  eas  esse  physica;  loquitur  Gommentator,  Causa  po- 

possibiles  nisi  respectu  caus»  prima?,  nec  tentia  in  rebus  in  quibus  est  potentia,  est 

ullo  modo  mutabiles   :  ideo  non  est  mi-  D  materia.  Snper  octavum  quoque  Physico- 

rum,  si   in   hoc   errore   manentes,  nega-  rum  :  Ha3C  (inquit)  propositio  est  converti- 

verunt  in  ipsis  materiam.  Si  autem  cre-  bilis  :  Quod  simplex  est,  caret  potentia  ;  et 

didisset  Avicenna   eas   inccpisse   ac  esse  quod  caret  polentia,  simplex  est.  Potentia 

mulabiles, posuisset  in  eis  materiam,quum  enim  est  causa  compositionis  alicujus  ex 

quarto  Melaphysicee  sua3  loquatur  :  Oinne  duabus  substantiis.  Unde  et  capitulo  se- 

quod  incipit  esse  post  non  esse,habet  sine  cundo  de  Trinilale  teslatur  Boetius  :  For- 

dubio    materiam.   Secundo   quoquc  Meta-  moi  simplices  subjecta  esse  non  queunt. 

physica;   su»   dicit,  quod   res   secundum  Nain  quod  ceter»  fornia;  accidentibus  sub- 

quod  est  in  potentia  et  in  actu,  est  alia  jecta;  sunt,  ut  humanitas,  non  ita  acciden- 

et  alia.  Si  demum  credidisset  Aristoteles,  tia  suscipit  eo  quod  ipsa  est,  sed  eo  quod 

quod  intelligentiae  a  se  ipsis  essent  muta-  matcria  ei  subjecta  est.  Interpositis  quo- 


100  IN   LIRRUM   II   SENTENTIAnUM.    —  DIST.    III  ;    Ol-f^ST.    I 

que  paucis,  siibjuiigil.qtiod  foniia  (ina'  csl  A  alia.  Sicqiic  id  (jiiod  csl  aclualc  in  cssculia 

sinc  inalcria,  noii  polcsl  cssc  siibjccluni.  aiigcli,  suh  alia  lationc  esl  pars  suiB  essen- 

Angelus   aulein  quoruindain  accidenliuin  lia-.  alqiic  sub  alia  ratione  est  illius  essen- 

est  subjeclum.  Ad  hoc  valet  quod  ait  libro  lia»  acluale  esse  seu  exsistenlia  aclualis. 

dc   Ino  cl   unitalc.   iU'    aiigelo  cl   aniiiia,  lliiic  secundum  istos,  esse  angeli  non  prtr- 

qiiod  uniinupiodqiic  coriiiii  iiniiiii  csl  coii-  dicaliir  dc  cjiis  cssentia,  siciil  ncc  pars  de 

jiiiiclionc  roniuc  aUiiit'   inalcria'.  —  Ihcc  lolo.  —  Scd  coiilra  hoc  argiiilur  :  IVr  id 

Uichar(his.  quod  cst  possibilc  in  esseiilia  angcli,  aiit 

inlclliguiit  carcntiain  perfectionis  acliiali- 

Amplius   (pKcrit    Richardus,    Utruiii    iii  lalis,  aut  aliquam  maleriam  intelligibilcm 

angelis  sit  aliqiia  realis  coinpositio  c.v  esse  qua?  esl  naliira  potentialis  iioii  siiiiplicilcr, 

et  essentia.  El  qiiaiiivis  de  liac   qihnpslio-  scd   respcctu   fornuT  angcli,  aut   aliquam 

nc  introducta  sinl   mulla  siipcr  primiim.  B  iialiiram    piire    potcntialem.    Si    priimim, 

qua-si. :.  dislinctionc   oclava.   secundum   Thoiiiaiii,  (juiiiii  illa  carcntia  non  dicat  rcalc  aliquid 

Albcrlum,  Honavenluram,  .Egidium,  Udal-  posiliviim,  non  potest  esse  pars  essentiaB 

riciim,  prteserlim  quoque  secundum  Hcn-  aiigeli.  Alquc  secundum  hoc,  esse  actuale 

ricum ;  hic  tamcn  aliqua  addam,  et  primo  essenlijp  angeli  essel  rcaliler  sua  essentia, 

secundiim  Hichardum,qui  de  hoc  frequen-  non  differeiis  ab  ea  secundiim  aliquid  po- 

ter  scribit  opinativc,  cl  supcr  primum  dif-  sitiviim  absolulum  seu  rclalivuin  :  sicque 

fert,  ac  rcfcrl  sc  ad  secundum.  iion  essel  esscnlite  pars,  scd  lota  esscnlia. 

Itaque  ait  :  Eo  modo  qiio  essentia  angeli  Si  secundum,adhiic  nihil  essel  de  essentia 

et  esse  ipsius  differunt,  est  composilio  ex  angeli  nisi  actualilas  :  quoniain  sicut  pos- 

eisdem.  Dicunlque  aliqui,  quod  esse  an-  sibilitas  fornue  non  esset  ejus  essentia,  ita 

geli  non  differt  realiter  a  sua  essenlia,  sed  nee  possibililas  materia\  sed  tantummodo 

ratione  dumtaxal  :  idcirco  ex  esse  et  es-  C  consliluliim  cx  actiialilalc  matcria»  incom- 

sentia  non  cst  compositio  in  angclo  nisi  plela,  cl  acliialilatc  foriiue  complcnlc.  Sic- 

secundum    ralionem.  —  Sed  Iupc  opinio  que  adhuc  seqiieretur,  quod  acluale  esse 

stare  non  valct  :  qiiia  qiiiB  sola  differunt  angeli  esset  realiter  sua  essentia.  non  pars 

ratione,  de  se  invicem  pra^dicantiir,  ut  ge-  cjiis.  Si  tertium,  probabilis  esset  opinio, 

nus  de  specie,  ut  species  de  individuo;  supposilo   quod    in   nalura   angeli   posset 

ha^c  aulcin  est  falsa,  Esse  angeli  csl  sua  cssc  aliqiia  naliira  piii'e  polcnlialis  dc  cjus 

essenlia.  PrtPlcrca,  Hugo  priino  Didascali-  cssenlia,    iitpolc   spiriliialis    malcria.   Scd 

eon,  capitulo  scxlo  :  lii  solo  (inquil)  Dco  quoniam  id  qiiod  cst  loco  malcriie  in  an- 

idem  est  esse  et  quod  esl.  gelo,  non  est  natura  purc  polcnlialis,  sicut 

Alii  dicunt,  qiiod  qiiuin  essentia  angcli  palebil  (videlicet  quia  spirilualis  illa  ina- 

sit  composita  ex  actuali  et  possibili,  illud  tcria  est  alferius  rationis  a  materia  corpo- 
quod  est  actuale  in  ejiis  essentia,  cst  ac- D  raliiiin),  ideo  illi  opinioni  non  consentio. 

tiiale  essc  ipsiiis.  Et  si  objicialur,  qiiod  cs-  Alii  dicunt.  qiiod  cssc  aiigcli  iiltra  siiam 

scntia  polcst  inlclligi  simplici  iiilcllcclionc  csscnliam  addil   rem  aliquam  absolulain, 

praeter  actualem    ejus   exsistenliam,    nec  ita  qiiod  esse  est  actus  essentijr,  nec  est 

potest  intclligi  pr»ler  ea  quae  sunt  de  ejus  accidens,  imo  est  quid  nobiliiis  csscnlia, 

ralione,  seu  pr»ler  id  ipiod  ipsa  csl ;  re-  quia  cssentia  plus  habet  de  possibililate 

spondent,   quod   angcliis    inlclligi    iic(piil  (juaiii  esse  suiiin  :  quod  intclligunl  de  esse 

iion  intcllccta  rc  qiuc  cst  cjiis  cxsislcnlia  acliiali,  qiiia   in    hoc    ciincti    coiivcniiint, 

actualis,  quamvis  iion  siib  ralionc  aclualis  qiiod  cssc  csscnliic  noii  diffcrl  rcalilcr  ab 

exsistentije.   Ncc   iniriim.   Qiiod  enim   est  es.senlia  saltem  re  absoliita. 

unum  in  re,  potest  esse  plura  ralionc,  at-  Alii  diciiiil,  qiiod  esse  nil  absolule  dicit 

que  inlclligi  sub  una  sua  ralione,  non  sub  supt!r  essenliam  angcli  seu  alioriim,  sed 


AN   AXCEr.I    SINT    VVW.V.    ET    IMMATEUIAI.KS    KSSENTI.r,,    ETC.  I!M 

laiiliiin  rcalcin  rclalioiitMu  ad  (lalonMii  ipsi-  A  iialx-l,  nli'iiis(|iir  opinionis  ai-^niiiciilu  di.s- 

us  fssc.  Talis  nain(|nc  csl  (lisliiiclio  iiilcr  soivcus.ct  iiilcr  cclcia  dicu-iis,  (juod  secmi- 

snbslauliaiii   cl   accidciis,  (|UO(l   snhslaulia  (liiiu  uoiiiiullos,  liocliiis  ^wr  >/no(l  esf ,  uou 

iiala  osl  c.xsislcrc  iii  sc,  acoidciis  aiilcin  in  solnni  (h^sijjjnal  csscnliain,  scd  siipposiluiii 

alio.  Si   ifiiltii'  cssc  csscl  ahsolulc  alind  al)  crcalimi,    (juod    dicil    crcalaui    cssciitiaiu 

csscnlia,  (|uniu  nou  valcal  c.xsislcrc  iii  sc,  ciiiii    ualiiialihiis    siiis    pi()pii(!lalil)us  ;  cl 

sed  in  ipsa  csscnlia,  csscl  accidciis  csscn-  pcr  c.s.sc  scii  f/noi/  csf ,  (piidaiii  iiilclli};uiil 

lia>  :  (|iiod  esse  non  potesl,  (|niiiii  (^sse  sil  cssc    divinnin    cl    iiiorcaliiiii,   (pio   oiniiia 

acliialins  (piaiu  esscnlia.  Dcniipic  sccnu-  suiit  crriciciilcr,  iioii  roriualilcr.  —  Arj^u- 

dnin  Pliilosopliiiin  priino  dc  (icncralionc,  lucutuin    (pKxpK^    (pio    Tlioinas    pijccipnc 

suhslaiilia  uou  Iiabcl  cssc  siiuplicilcr  pcr  iilitiir  ac  iuiiili  \idctur,  (piod  sciliccl  cs- 

ali(piod  accidciis,  scd  cssc  lalc.  Sc(picrcliir  sciilia  polcsl   iulclligi    [iiictiu'  suuin  cssc, 

ita(pic,(piod  cssciilia  angcli  pcr  siuim  esse  B  iino  cl   intcllcclo  illo  nou  esse,  dicit  sic 

uou  iiabcrcl  (^sse  siiupliciter  co  inodo  qiio  posse  solvi  :  Ouainvis  csscutia  angeli  noii 

esse  siiu[)Iiciter  coiupelit  crcatnra).  Esse  (jiK^at  iulclligi  pra^ter  id  qiiod  rcalitcr  i^st 

ergo,  iiltra  esscutiaiii  augeli  seu  alterins  siiiiiii  cssc,  altaincn    potest  intelligi    uou 

crcatnnc    iioii    dicil    uisi    rclaliouciu    ad  sub  forinali  ac  [)iO[)ria  ratioiic  qiia  dicitiir 

Deuiu  in  qiiantuin  cst  caiisa  ciricicus  ct  esse,  qiiia  cjusdciu  inalcrialilcr  scn  rcali- 

dator   ipsius   esse.    Ideo   noii   conceditnr,  ter  possnnt  essc   rationcs   diversae.   Unde 

qnod  esse  creatura?  est  sua  csseutia;  sicnt  iulelligi  potcsl  color  nou  sub  ratioue  qua 

uec  ista,  Gurrere  est  cursus  :  quia  quod  specialis  color,  nihilo  miuus   idem   suut 

cnrsus  dicit  absolnlc,  cnrrcre  siguificat  iii  color  et  specialis  color. 

rclatioue  ad  cnrrcnlcm.  Vernmtaincn,  qiio-  Prieterea  qiiid  hac  de  rc  sentiat  Hcnri- 

uiaiu  relatio  creatnra?  ad  dalorein   ipsins  cus,  dictnm  est  supra   primiim,   nbi    in-  lom.  xix, 

esse,  res  aliqna  est,  quamvis  uon  absoluta,  C  ducla   est   ejus    responsio    iu    primo   suo  '''  '"'   ' 

ideo  sive  dicatur  qnod  esse  creaturse  dicat  Quodlibeto,  quffistioue  uoua.  Verum  tertio 

rein  aliqnam  absolulam  iiltra  esseutiam,  Quodlibeto,    qua^stioue   nona,    quaerit,    au 

sive  solaiu  rclatiouem,  coucedendum  est,  poneuda  sit  esseutia  aliqua  iu  creaturis, 

quod  in  angelo  omniqne  crcata  subslantia  per   indiffereutiam  se  liabeus  ad  esse  et 

est  compositio  qiuedam  realis  ex  esse  at-  uon  esse.  Et  arguit  quod  sic  :  quouiaiu  ad 

que  essentia.  —  Et  si  huic  objiciatur  opi-  scicutiam  habeudam  dc  rc,  uon  requiritur 

uioni,  quod  possumus  iutelligere  actnalem  essc  neqne   uon  esse   rei.  Nam    sive   res 

exsisteutiam  augcli  uou  intelligeudo  eam  actualitcr  sit,  sive  uou  sil,  uihilo  luinus 

sub  ratioue  qua  creatus  est;  dico  quod  eo  scitur  de  ea  qnid  sit.  Et  respoudet  :  Sicut 

modo  quo  intelligo  actualem  exsisteutiam  vnlt   Aviceuua    primo   Metaphysic»    suae, 

augeli,  iutelligo  relationem  ejns  ad  Crea-  unaqua>qne    rcs    iu    sua   uatnra   spccifica 

torem.   Si  eniiu   iutelligo   actualem   exsi- D  habet  certitudiuem  propriaiu,qu8P  est  ejus 

steutiam  ejus  in  commnui,  iutelligo  rela-  quidditas,  qua   est   id   qnod   est,  et   uou 

tioueiu  ejus  ad  datorem  sni  esse  implicite  aliud  a  se.  Hinc  couvenit  ei  iutentio  seu 

atque  iu  geuerali ;  si  auteiu  iutelligo  actu-  ratio  qua  dicitur  res  :  qnee  iutentio  alia 

alem  exsisteutiam  ejiis  distincte  et  in  spe-  est  ab  iuteutione  ipsius  esse,  qu»  sequi- 

ciali,   intelligo   relaliouem   ipsius   ad   sui  tur  intcntiouem  essentia».  Ex  hoc  namque 

esse  datorem  in  speciali  et  distiucte.  —  quod  certiludo  rei  est  id  quod  est  secuu- 

Hsec  Richardus.  dnin  se,  ex  hoc  (inquam)  habet  esse  in 

Qui  diverlit  ad  hoc,  quod  esse  superad-  anima  seu   in  conceptu  intellectus  creati 

dit  essentiae  quid  reale ;  sed  an  rclatiouem  aut   increati,    aut   in   singularibus   extra. 

dumtaxat,  au  quid  absolutum,  non  deter-  Certitudo    quippe    naturse    cujuscumque, 

minat,   sed   per   modnin   indiffereutis   se  qnautum  est  de  se,  habet  conceptum  ab- 


' 


192 


IN   LIBHUM    II    SENTENTIARUM.    —   DIST.    III  :   QU.EST.    I 


solutum,  quo  scilur  quid  (.'sl  vvs,  absqut' 
conimunicanlia  vrl  concomilaiilia  inlclli- 
geiuli  eam  esse  ullo  modo  jam  laclo.  Vc- 
rumlamen  non  dico,  quod  e.xlra  animam 
seu  inlelleclnm.  el  exlra  siiigularia,  Iia- 
beat  esse  absolutum  aul  separaliim,  sed 
(juod  ualiira  secundum  se  Iiabel  absoluliiin 
conceptnm  absqiie  omnibus  condilionibiis 
qiiu'  sequunliir.  Sie  namque  de  ralione 
linmanilalis  non  est  nniversalilas,nec  par- 
licnlaritas,  nec  nnum,  nec  multa,  sed  so- 
Iiim  hiimanilas.  Nec  sequiliir  inde.  qiiod 
sit  realiler  separata  :  iiiio  rei  sic  absolule 
acceptiB,  solum  convenit  esse  hoc  quod 
est.  Ipsum  enim  hoc  quod  esl  in  se  natnm 
Iiabere  secundiim  se  concepliim  absolu- 
luin  sine  omuibus  conditionibiis  qua?  se- 
qiiiintur  illnd,  habel  esse  in  islis,  el  non 
iiisi  in  istis  :  quia  aut  est  in  anima,  et 
universale ;  aut  in  rebus  extra,  et  singu- 
lare. 

Denique  circa  rei  quiddilalem  possumus 
habere  triplicem  intellectum  verum,  et 
iinum  falsiim.  Triplicem  quippe  habet  in- 
telleclum  verum,  sicut  et  tres  modos  in 
esse.  Unum  enim  habet  esse  natiir*  exlra 
in  rebus,  allerum  vero  habet  esse  rationis, 
terlinm  aulem  habet  esse  essenti»  :  quem- 
admodiim  aiiimal  acceptum  cum  acciden- 
tibus  suis  in  singularibus,  esl  res  iiaturjp; 
acceplum  vero  cum  accidentibus  suis  in 
anima,  est  res  rationis;  sed  acceptum  se- 
cundum  se,  est  res  essentia?,  de  qua  dici- 
tur,  quod  esse  ejus  est  prius  quam  esse 
sua?  nalura?,  vel  rationis,  sicut  simplex  est 
prius  composilo.  Hoc  esse  essentiic  proprie 
dicitur  esse  definitivum  et  qiiiddilativum: 
quod  nulli  convenil,uisi  ciijus  ralio  exem- 
plaris  est  in  intelleclu  divino,  per  quam 
natum  est  produci  realiter,  ita  quod  sicut 
ex  relatione  et  respectn  ad  Deum  tanquam 
ad  causam  efficienlem,  habet  qiiod  sit  ens 
in  effeclu  el  esse  exsislenli;c  habens,  ila 
ex  relatione  et  respeclii  ad  ipsum  siciit 
ad  caiisam  el  formain  seu  ralionem  exem- 
plarem,  habet  quod  sit  ens  aliqiiod  per 
essenliam  seu  esse  essenlia'  habens.  Ne- 
cesse  esse,  est  semper,  et  est  per  ipsiim. 


A  et  non  per  aliud  a  se ;  celeris  non  conve- 
nil  esse,  sed  inagis  privalio.  —  Intelleclus 
aiitein  falsus  circa  id  quod  secundum  se 
est  qiiiddilas  aliqiia,  est  intelligere  ipsum 
esse  aliqiiid  seciiiidiim  se,  absque  omni 
conditione  alteriiis,  tam  extra  intellectnm 
qiiain  extra  singuIaria.Sicqiie  ali(jui  imagi- 
iianlur  esse  essenlia»  rei,  quod  distingiiunt 
ab  esse  exsislentia",  el  ab  esse  ralionis. 
Sed  inale  sic  opinanlur.  Ouemadmodnm 
enim  esse  natnrjc  seu  exsislenlia»  rei,  ap- 
j)ellalur  cerliliido  ejus  cum  condilionibns 

H  seu  proprielalibus  quas  habel  ab  efficien- 
te  iii  ipsis  rebus,  et  esse  ralionis  appella- 
tur  certiludo  «^jus  cum  conditionibus  quas 
habet  ab  inlelleclu  in  ejus  conceptu  in 
relalione  ad  aliquid  aliiid;  sic  esse  essen- 
tia'  rei  appellatur  cerliliido  ejiis  absoliite 
accepta,  abst|ue  omiii  condilione  et  pro- 
prielate  quam  nata  est  habere  in  esse  na- 
tur»  et  ralionis. 

Dum  itaque  qua^riliir,  an  sit  ponere 
aliquam  essenliam  habentem  se  per  indif- 
ferenliam  ad  esse  et  non  esse  :  aiit  inlel- 

C  ligiliir  de  non  esse  ejus  qiiod  non  habet 
exemplar  in  Dt^o,  nec  nalum  est  esse,  nec 
est  positiva  natura,  ul  esse  Chimarap;  ant 
de  non  esse  quod  negat  esse  secundum 
unum  modum  essendi.  ponit  tamen  esse 
secundiim  alium  modum,  videlicet  quod 
negal  esse  actualis  exsistentia'.  Loquendo 
igitur  de  non  esse  primo  modo,  et  de  quo- 
cuinque  esse  sibi  opposilo,  non  est  ponere 
in  rerum  natura  neqiie  iii  inlellectu  ali- 
quain  essenliam  qua>  per  indifferenliam  se 
habeal  ad  esse  el  ad  non  esse  :  quia  quod 

D  illo  inodo  esl  non  esse,  de  se  est  necesse 
non  esse ;  qiiod  autem  ex  sua  natnra  est 
vera  essentia,  non  potest  sic  non  esse,  imo 
iiatiim  est  esse.  Loqiiendo  autem  de  non 
esse  secundo  modo,  pula  de  non  esse  ac- 
tiialis  exsislenti»,  et  de  esse  sibi  opposi- 
lo,  bene  esl  iionere  essentiam  indifferen- 
ler  se  habenlem  ad  esse  et  non  esse  :  siciit 
essentia  rosai  est  esse  florem  qui  tempore 
hiemali  non  est,  lempore  wstivali  esl. 

Verumtamen  distingnendiim  est  de  in- 
differenlia.  Nam    aliqiiid    per    indifferen- 


AN   ANr.ELI    SINT    VVW.V.   KT   IMMA TF.IlIAr.ES   ESSRNTI.K,   ETC. 


I!)3 


liam  sc  liahcrt'  a<l  csst'  t'l  iioii  csst'.  iiilclli- 
'^\  polcsl  tliiplicilcr  :  primo,  (|iiO(l  i\o  Caclo 
habcl  iicnlniiii,  scd  a'(]iialilci'  lial)cl  s(^  ad 
iilniiiupic;  alio  modo,  (iiiod  (|iiaiiliim  csl 
do  naliiia  ct  ossciilia  siia,  iioii  ila  sihi 
(Iclcrmiiial  iiiiiim,  (|uiii  |)Ossil  Iiabcic  al- 
lcriim.  Islo  sccimdo  modo  cssciilia  ciijiis- 
libcl  crcaliira>  in  (jiiaiiliim  cst  crcahira, 
pcr  IndifrcnMiliam  sc  liabcl  ad  cssc  cl  iioii 
osse  :  imo  reliclum  sibi,  cadil  in  iioii  csso, 
osl(nio  a  Doo  crcabilci  aut  croalum.  —  Si 
dcmiim  loquamiir  do  indifrorontia  osscn- 
lia>  ad  osso  ot  non  osse  primo  inodo,  ila 
vidclicot  quod  (ie  facto  nculriiin  Iiabcal, 
sed  apqualilor  se  haboat  ad  iiliiiiiupio;  hoe 
inodo  per  indifferentiain  se  habere  ad  esse 
et  non  esso,  intolligi  potest  duplicilor  : 
primo  modo,  quoad  conceplum  miMitis  de 
i[)sa  ossonfia;  sccundo,  quantum  ad  ipsam 
rom  in  so  ipsa.  Priino  inodo  dico,  quod 
essentia  cujuslibet  creaturtc  per  indiffo- 
rontiam  simpliciter  et  absolute  se  habet 
ad  esse  et  non  esse.  Esse  elenim  ot  non 
esse,  sunt  exlra  ot  pr.-cler  ossontialem  rei 
definitionom,  intentionem  ot  rationom,  ut 
patiiit.  Montis  ergo  concepfus  ossonfiam 
rei  concipit  absoluto  :  supor  quam  fiinda- 
tur  per  se  veritas  ennntiationum  de  inhse- 
rentia  essentiali,  ut  quod  homo  esl  homo, 
seu  animal ;  ot  per  aceidens  fundatur  su- 
por  hoc,quod  habet  osse  in  particularibus. 
Nempe  quod  homo  est  homo  et  animal,  pro 
cerlo  habet  ex  certa  ratione  suae  natur»  : 
iion  ab  alio  effective,  quoniam  quantiim 
ad  hoc,  non  est  aliquid  factum;  sed  solum 
habet  hoc,  quia  formaliter  est  in  intellectu 
divino.  Hinc  veritas  enuntiationum  super 
corlifudinem  talem  fundata,  potest  osse 
«terna  in  intellectu  aeterno;  et  aequaliler 
vera  est  re  oxsistente  et  non  exsistente, 
quoniam  actuale  esse,  extra  certitudinis 
verifatem  est.  Si  vero  loquamur  de  essen- 
tia  creatura3  quoad  cortitudinem  ejus  in 
se  ipsa,  sic  dico,  quod  nullo  modo  per 
indifferentiaiii  se  habet  ad  esse  et  non 
esse  in  effectu  seu  actu,  ifa  quod  de  facto 
neutrum  habeaf.  De  qiiolibet  enim  affir- 
matio  aut  negatio,  et  non  simul  de  eodem. 

T.  21. 


A  (jiiaiin  is  ciiiiii  cssciilia  cicaliiia'  iiculiiiiii 
illoriim  iii  siia  ralionc  includal,  sciii|)cr 
lamon  allcniiii  ilioniiu  liabcl. —  lla>(;  Ilcn- 
ricus. 

Kx  cujiis  diclis  habcliir,  (jiiod  esse  ac- 
liialc  (scii  cxsislciilia  acliialis)  cl  csscnlia, 
11011  diflcrunl  rcalilcr,  scd  ralionc  ct  rcla- 
lioiic  :  ila  qiiod  unum  ot  idoin,  relalum 
ad  Dcum  sicut  ad  (•aiisam  cxcinj)laroin, 
vocatiir  ossenlia  scii  csse  essenlijie;  rela- 
liim  vcro  ad  Doiim  iit  ad  caiisam  efficien- 
lcm,  dicilur   csso   cxsislonlijc.  —  Vcriim 

B  vcrba  Iiioc  cjus  jaiii  lacta, videIicol,Noin[)e 
qiiod  homo  ost  homo  et  animal,  habef  ex 
ralione  sua3  natura^  iion  ab  alio  effective, 
(jiiia  quantum  ad  hoc,  non  est  aliquid  fa- 
clum,  sed  solum  habct  hoc,  quia  forma- 
lilor  est  in  infollcclii  diviiio  :  isfiid,  in- 
quam,  non  vidctur  salis  rosolute  ac  socurc 
prolatum.  Nam  jam  sccundum  roi  verifa- 
foin  atque  de  faclo,  hominem  esse  homi- 
nem  et  animal,  esf  aliqiiid  positivum  roa- 
le  :  ergo  creatum  est.  Rursus,  hominem 
esse  hominem,  non  est  nisi  ipsemet  ho- 

C  nio,  qiii  creafura  veraciler  dicitur.  Iferiim, 
quidquid  habet  creatura,  habet  effective  a 
Deo  :  ergo  quod  homo  est  animal,  habet  ef- 
fective  a  Deo.  Denuo,  hominem  esse  homi- 
nem,  et  hominem  esse,  sunt  realiter  idem 
socundum  Henricum.  Sed  hominem  esse, 
ost  effeclive  a  Deo  :  ergo  et  hominom  esse 
hominem,  est  aliquo  modo  a  Deo  efficien- 
fer,  et  non  solum  habet  lioc  quia  forma- 
liler  est  in  intellectu  divino,  per  rationem 
videlicet  exemplarem  prseserfim.  Et  est 
alia   ralio  ac  confirmafio   prsedicforum   : 

D  qiiia  quod  Deus  de  rebus  in  se  ipso  for- 
malifer  exemplariterque  concepit,  hoc  eis 
effective  et  exsecutive  per  creationem  seu 
efficientiam  contulit.  Ideo  sicut  hominem 
esse  aniinal,  esf  a  Deo  formalifer  per  aeter- 
nam  prseconceptionem  exemplaremque  in- 
stitutionem,  ita  est  ab  ipso  per  realein 
et  effectivam  productionem  et  exsecu- 
tionem. 

Praeterea  decimo  Quodlibeto  movet  idem 
doctor  hanc  quffistionem  :  utrum  ponens   quasi.  7. 
essentiam  creaturae  idem  cum  suo  esse, 

13 


10'i  IN   LIimUM   II    SENTENTlAUrM.    —   DIST.    11!  ;    or.EST.    I 

possil  salvaro  crealioncm.  \u  cujus  qu;r-  A  esl    e.xsiskTc   absoluk',   sed    sub   quadam 

sili  delormiualionc  proli.xe  ac  diffuse.  imo  dependenlia  ad  inanulcncnliam  Crealoris, 

cl   profunde,  de  ista  traclal    malcria.  po-  cl  ila  in  (juodam  respeclu. 

nens  fortiora  allerius  opinionis  moliva.  ac  Dcniquc  quod  es.se  nihil  reale  superad- 

eadem  solvens,  et  inler  cetera  loquens  :  dat  essenliu»,  probavimus  triplici   medio.  r/. i. xix, 

Ilic  oporlel   |)rimo  viderc.  quomodo  essc  Primo,  quoniam  vcrilas,  bonilas  el  unilas,  p  ^***'*^*^^*- 

se  habeal  ad  essenliam.  Kt  dc  hae  rc  in  niliil  rcalc  absolulum    addunl   essenlia'  : 

ty. i.xix.  primo  nostro  diximns  (juodlibelo  ct  adhuc  crgo  nec  entitas.  Ad  quod  adversarins  ille 

p.wsAeis.  (jjpjj^^ijs^  quod  esse  creatura>  non  csl  ali-  rcspondel  :   Kns  uno   modo  dicilur  prout 

quid  rc  absoluta  aliud  a  crealunr  essenlia,  dividihir    in   decem    pnedicamenla,   quod 

additum  ei  ul  sil  aclualiter  seu  in  effeclu  :  est  cns  ab  essc  essenlije,  nec  aliqnid  addit 

imo  crealura  sna  esscnlia  seu  quiddilale,  quiddilali,  sicul   nec   verilas,   unitas,   seu 

qua  esl   id  quod  esl,  habet  esse,  non   in  B  bonitas.  Secundo  dicilur  ens  quod  exsistil 

qnantum  esl  essentia  secundnm  se  et  ab-  in  rernm  nalura,  quod  est  forina  addila 

solule  considerala,  sed  ul   considerala   in  (]ui(lditali  :  aliler  crealura  tanta?  esset  ac- 

comparalione  et  ordinc  ad  divinam  cssen-  tualitalis,  quod  ex  se  ipsa  posset  exsiste- 

tiam.  Elenim  in  quanlum  ipsa  secundum  re.  Conlra  quod  dico,  qnod  non  sequitur, 

se  absque  omni  addilo  absolulo,  esl  simi-  quoniam  esseutia  creata  ex  se  ipsa  non  ha- 

litudo  divina?  essenlia>  secundum  rationem  bet  csse,  sed  effcctive  a  Deo.  —  Secundo 

causae  formalis  seu  exemplaris,  convenit  sic  probo  intentum  :  Si  essentia  non  habet 

ei  esse  essentia^;  in  quantum  vero  ipsa  in  esse  nisi  per  absolulum  quid  ad(litum,hoc 

se   absque   omni    absolulo    adjuncto,    est  additum  est  creatura,  de  se  non  habens 

effectus  divin»   essentia?,  vel    immcdiate  exsistere,  neque   secundum   se  neque  in 

vel  mediate,  secundum  rationcm  efficien-  alio  :  ergo  ei  per  creationem  acquiritnr 

tis,  convenil  ei  esse  exsislenlia'  :  ila  ut  C  seu  confertur  esse  aliud  a  sc,  cademque 

nec  esse  essentia^  nec  esse  exsislenlisp  ali-  ralione  illi  esse  aliud  esse,  et  ila  in  infi- 

quid  superaddat  formale  et  absolutum  cre-  nilum.  Juxta  hoc  adversarius  arguebal  ad 

ata>    essenlia^,    sed    solum    respeclum    ad  idem  adversus  se,  sic  :  Sicut  essentia  est 

aliud.  possibilis  ad  esse  et  non  esse,  ita  et  illud 

Sed  objicit  nobis  adver.sans,  quia  essen-  esse  :  ergo  non  nisi  per  aliquid  addilum 

tia  de  se  est   in   polenlia  ad  esse  :  ergo  habet  exsistere,  quemadmodum  neque  es- 

recipil  illud  aliunde,  nec  esl  realiler  idein  sentia;  et  ita  in   infinilum.  Ad  quod  re- 

cum  illo.  Dicendum,  quod  aliquid  ex  se  spondit,  quod  illud  esse  est  possibile  esse, 

est  potenliale  dupliciler.  Priino,  ul  subje-  cui  acquirilur  esse.  Sed  hoc  est  per  acci- 

ctum  Iransmulationis  a  non  esse  in  esse  :  dens,  videlicet  quia  non  habet  esse  nisi 

sicquc  maleria  sola  in   naturalibus  est  in  in    ipso    possibili    ad    esse.    Vcrumtamcn 

j)0lentia.  Secundo,  ut  terminus  producli-  D  quantum  esl  de  se,  semper  habet   esse  : 

onis  :  et  sic  forma  qua?  educilur  est  in  sicul  dicunt  philosophi,  quod  omnis  for- 

polentia,  seu  ipsum  coinpositum;  et  tale  ma  quantum  est  de  se,  est  actus  quidain 

cns  ut  rclalum  ad  causam  cfficienlem,  est  et  necesse  esse;  sed  qnod  non  est  necesse 

quid  actnale,  in  quantum  parlicij)at  aclua-  esse,  venil  pcr  accidens,  scilicet  quia  re- 

litatem  et  perf(^ctionem  illius.  —  Secundo  eipilur  in  j)Ossil)ili  essc,  hoc  est  in  inale- 

sic  arguit  :   Kx   eo  (juod    creala    esseulia  ria.  Idcirco  non  ilur  iu  infinilum.quoniain 

habet   respeclum  ad   Deum,   non  cxsislil,  illud  j)rimum  esse  non  recipil  aliud  esse 

sed  est  ad  ali(jui(l  :  crgo  relalio  ad  j)iimaiu  a  sc  :  (juia  iioii  recipit  esse  nisi  quia  reci- 

causam  ('ffi(;icnlem   non   confcrl  essenti;e  i^iiiir  iii  alio  (jiiod  eo  liabet  esse.  Veruin 

qnod  sit  ij>sa  exsislcnlia  aclualis.  Dicen-  ex  hoc  diclo  aj)parel  mox  falsilas  pericu- 

duin,  qiiod  exsislcrc  creaturio  rcvera  noii  losior.  (juod    scilicet   rorin;e  creatnrarum 


AN   ANliKLI    SINT    VVli.V.    V.T    IMMATKIUAI.KS    KSSKNTI.K,    Kir..  195 

f\  sf,  t'l  ipsiim  fssc  (1110  crciiliirii  ronniili-  A  iiiiin(|iic  cl    id  (iiiod   co  csl,  inillo  i»rorsiis 

ler  exsislil.  non   smit    possil>ilc  cssc,  scd  (■oinciiiiinl  gcncrc.  |'',l  siipci-  illiid  t\i-  Diia- 

necesso  cssc,   nisi   (iuiii   siiiil    iii   possiliili  hiis  ii;iliiris  ('lirisli,  Quiv  rsl  Dci  lioininis- 

esse,   (|iniiii   liuiicn    iioii    sil    iiisi    nnicnin  (pic  conjiinclio  :  Kssc,  in(|iiil,  cl   id   (piod 

necesse  essc,  [iiila  cssc  diviiiiini  cl  incrcii-  csl,nc('  cjiisdcin  ^cnciis  iicc  cjiisdcin  siiiil 

tmn,  —  Tertio  arf^iio  sic  :  Tiilc  css(^  non  liilionis;   ididrco  iion  coinpoiiiinliir,  coii- 

polest    esse    aecidcns,    nciiiic    siihslanlia,  slitiicndo  iilitjiiod  lotnm  (piod  sil  in  gciuv 

quia  nec  est  inateria,  iiec   roriiia,   nc(jiie  re  per  se.  —  Sentiendiiin  (^st  iliKjiic,  (piod 

coinposilnin.  Ad  (inod  illc  rcspondel,  (piod  cssv,  noii  sil  (piid  ahsoliituin  essentiai  ad- 

licel  11011  sil   snbslanlia  rccipiciido  dc  se  dilnni;  iic(;  liiiiKMi  cssentia  ex  se  sola  pro- 

snbstanliic    priiMlicationcin,   (^sl   taiiicii  de  prictiilc^pic  siiii  (^sl  siiiim  essc,  sed  ex  hoc 

genere  snhslaiiliie  sicul  [^rincipiuin  (d  Tor-  (piod  cst  crrceliis  Dei. 

ina  quiedam,  dans  acfnalilalcm  cssenliiP,  \]      Dirrcriint  (pioque  essentia  el  (^ssc,  iion 

sicut  lorina  dat  actualilalcin  :  el  lioc,  siio  re  nec  sola  ralionc,  scd  medio  niodo,  vi- 

modo,  qneniadmoduin  [)iinctus  csl  (]c  ge-  delicet  inlenlionc.  Verum  ('oiilra  hoc  cla- 

nere  quanlilalis,   qnamvis   quanlitas   non  inat  ille  :  Non   inlelligo  qiiid  sit  dilferre 

praBdicctnr  de  eo.  Scd  hoc  slare  iioii  valef,  iiilcnlione  aliud  (iiiaiii  ralioiie  dilfcrre.  De- 

quoniam   essc   non    est  de  pra>dicanicnlo  claro  ergo  ul  ca[)iat.  Kcc(^  album  ef  ralio- 

subsfantia^   ut   forma   subslaiilialis.   Tunc  iialc  infer  se  diffcrunt,  ralionalc  ctiani  et 

eniin  reruin  essentia}  se  ipsis  seu  suo  esse  auimal  inter  se  differunf,  similifer  homo 

essentia3   non   constituereiit   prjedicamen-  et  animal  rationale.  Hoino  autein  et  animal 

tuin,  sed  suo  esse  exsistenlia);  nec  esset  rationale  sola  differunt  ratione,  sicul  defi- 

aliquod  pnedicamentuin  nisi  essentiis  re-  nifio  et  definituin,  ifa  ut  nullam  faciant 

rum  exsistcnlibus  :  cujus  contrarium  vult  compositionem.  Rationale  vero  et  albiiin 

•(i/irtsSini-  Avicenna,  atque  Themistius*  supcr  Pr<p-  G  differunt  realifer,  quia  faciunt  coinpositio- 

phrius       dicainenla.  Pra>terea  Algazel  in  Logica  sua  nem  realem;  sed  rationale  et  aniinal  dif- 

dicit  expresse,  quod  hujusmodi  esse  ex-  ferunt  medio  modo,  quia  aliquam  faciunt 

sistentiae  accidens  esl  entis.  Avicennaque  compositionem  in  specie,  iion  tamen  rea- 

ait,  quod  essentiae  rei  accidit  esse  quod  lem.  Baptizetur  ergo  inedius    ille  modus 

uon  est  ipsa,  ut  quod  sit  uuiversalis  vel  differendi,  quafenus   detur   ei    congruum 

particularis,  in  anima  aut  exfra  aniinam,  nomen,  si  dici  non  potest  differentia  se- 

et  universaliter  quod  sit  seu  non  sit.  Aver-  cundum  intentionem.  Sed  fatuum  est  dis- 

roes  quoque  super  quintum  Metaphysicge  putare  de  nomine,  dum  constat  de  re. 

contestatur,  quod  istud  esse  est  de  pra^di-  Quum   igitur   quairifur,  ufrum    ponens 

camento  accidentis,  et  illud  quod  est  esse  essentiam  creaturae  esse  idem  cum  suo  es- 

essenti8e,est  de  preedicamento  generis  sub-  se,  possit  creationem  salvare  :  dico  quod 

sfantia».  Quod  et  ipse  sufficienter  confes-  D  imo,  dummodo   dicat  ea  distingui    modo 

(■/'.  t.  XIX,  sus   est   jain    supra,    ubi   ait,    quod   esse  praetacto;  non   aufem   si   dicat  esse   nul- 

1).  iO/  c.     exsistentiae  est  forina   superaddita  essen-  lam   addere   relationem   ad   causam   effi- 

tiae.  Et  constat  quod  non  sit  forina  sub-  cientem    super   essentiam,    ifa    quod   es- 

stantialis,  quia  sic  nequaquam  pertineret  sentia  habeat  esse  sua  proprietate  absque 

ad  praedicamentum  accidentis.  Et  si  spe-  extrinseca  participatione  :  sic  enim  sola 

cfat  ad  illud,  non  est  de  genere  substantiae  divina  essentia  habet  esse.  Verumtamen 

sicut  principium,  sicut  nec  esse  essentiae,  non  est  ruditer  imaginandum,  quod  essen- 

quod  est  extra  omne  genus.  Unde  et  su-  tia   creaturae   participet   esse   quasi   quid 

per  illud  Boetii,  Unumquodque  habet  es-  absolutum  diversum  a  se,  sicut  aer  par- 

se  suum  ex  his  ex  quibus  est,  id  est  ex  ticipat  lucem  :  sicut  hoc  dictum  est  ple- 

partibus  suis,  asserit  Commentator  :  Esse  nius  primo  Quodlibeto  (super  octavam  pri- p.403A'eis'. 


m 


IN    LllUllM    11    SENTENTIAIUM.    —    DIST.    III  ;    QU.EST.    I 


mi  libri  (lislinclioncni).  Alio  igilur  inodo  A  quippe  absolulissimum  est,  et  omne  de- 


intelligilur  isla  |)arli("ipalio,  intelligendo 
essenliain  crealunc  ul  (pioddam  polenliale 
objecluin  el  sieul  lerininum  aclionis  de 
niliilo  iiroducluiiK  ipsuiii  vero  esse  inlel- 
ligendo  eamdem  essenliaui  ut  esl  acluale 
objectum  el  lerininus  aclionis  ipsnm  de 
nihilo  prodiicenlis.  Et  est  isle  Ncrus  mo- 
dns  parlicipalioiiis  ipsins  esse ;  priecedeiis 
aiileiu,  plianlaslica  imaginalio  qiiodamiiio- 
do  fingens  iiiodiim  crealionis  procedere 
secundum  modiini  iialuralis  generalioiiis, 


pendens.  (^o  ipso  quo  dependens,  cadit  in 
aliquam  coinposilionem,  quia  differt  qiio 
est  el  quid  esl.  Consideralur  quoque  quo- 
ad  sumn  effeclum  :  sicque  habel  com- 
posilionem  ex  subslanlia  alque  polenlia. 
Consideralur  iiihilo  niinus  ul  ens  in  ge- 
nere  :  sicque  secundum  melaphysicum 
componiliir  ex  actu  et  potentia;  secun- 
duiii  logicum  vero,  ex  genere  et  differen- 
tia.  Kursiis  consideratur  ut  ens  in  se  :  et 
ila  qiiantum  ad  esse  actuale,  est  in  ipso 


hoc  dempto  quod  generalio  illa  prsesup-  B  composilio  ex  ente  et  esse;  quanlum  vero 
ponit  subjectum.  —  Secunda  posilio  iion  ad  esse  essenliale,  comiioiiilur  ex  r/uo  est 
potesl  tam  perfecle  ralionem  crealionis  et  (jiiod  est;  et  quanlum  ad  esse  indivi- 
salvare  ut  prima.  Proprie  namqiie  crea-  duale  seu  pcrsonale,  ex  quod  est  et  r/uis 
tio  iion  esl  de  aliquo.  Uiide  si  quis  po-  f.sV.  Aliqua>  tainen  composiliones  a  sub- 
nat  esse  produclum  iion  de  nihilo,  sed  de      slanlia  angeli  removentur,   propler  quod 


aliquo,  ut  de  essentia,  tanquam  de  polen- 
tiali  suo  crealo,  secundum  hoc,  ipsum  es- 
se  non  esset  proprie  crealum,  sed  essen- 
tia.  Ilinc  voleiis  dicere,  qiiod  esse  sit  quid 
productum  in  essentia,  realiter  differens 
ab  ea,  melius  salvarel  crealionem,  diceii- 


simplex  vocatur,  ulpote  :  compositio  ex 
partibus  quantilativis,  compositio  ex  par- 
libus  heterogeneis,  compositio  ex  natura 
corporali  et  spiriluali.  Sed  de  coinposilio- 
ne  maleria'.  el  formcT  hic  specialiler  qua>- 
stio    est.    Dixerunlque    alicpii.    quod    iion 


do  non  quod  esse  producatur  de  essentia  C  est   in  angelis.  Sed  quum   in  angelis  sit 


ut  de  suo  potentiali  subjective,  sed  quod 
esse  prodiicatur  iii  essentia  simul  cuin 
ea,  et  quod  ulrumque  eoriini  sit  quoddam 
potenliale,  iil  prodiicalnr  objective  de  ni- 
hilo  ipsa  quidem  essenlia  iii  se,  esse  vero 
in  essentia,  non  de  ea  :  quemadmodiim 
si  Deus  crearet  ignem,  crearet  formam 
ejus  atque  materiam  siiniil,  nec  formam 
ex  maleria  igiiis  illius.  —  Ilaec  Henricus. 
Qui  in  deciino  Quodlibelo  de  hac  male- 
ria  prolixissime  scribit  :  cujus  verba  pos- 


ratio  mulabililalis,  et  ratio  cujiisdam  pas- 
sibililalis,  ralio  item  individuationis  et  li- 
milalionis,  postremo  ralio  essenlialis  com- 
posilionis  secundum  propriam  naluram; 
iion  video  quomodo  possil  defendi,  quod 
in  subslanlia  angeli  non  sit  compositio  ex 
diversis  naturis,  similiter  in  essentia  om- 
nis  creatura)  per  se  entis.  Quumque  natu- 
viv  ilhe  se  habeanl  per  modum  actualis  et 
polenlialis,  el  ila  per  modum  forma>  at- 
qiie  maleria?,  verior  apparel  posilio  quod 


sent  miiltuin  abbreviari,  nihil  omiltendo  D  composilio  ex  maleria  et  forma  consislat 
de  sensu.  in   angelo.  —  Ihec  Bonavenlura,  (pii   ad 

istud  iiiullas  auclorilales  et  motiva  satis 
pradiabila  inlroducil. 

Porro  haiic  (iiuestionem  iion  invenio  in 
Scripto  Alexandri.  Sed  (iiueril,  an  angelus 
sit  incorporea  subslantia  ;  et  respondet 
quod  iino.  An  vero  iii  angelis  sit  spirilua- 
lis  materia,  in  Scriplo  cjiis  (lelerminalum 
non  cerno. 

Albertus  vero  :  Angeliis.  iiiqnil,  non 
conslal  ex  forma  alque  iiialeria;  nec  est 


Niinc  red(mndo  ad  principale  qiia^situm, 
an  videlicel  angeliis  sil  ex  maleria  et  for- 
ma  coinposilus,  poneiida  esl  respoiisio  Bo- 
navenlura?  dicenlis  :  Cerliim  esl  aiigeliiiii 
non  habere  essenliain  simplicem  per  loli- 
us  compositionis  privalionem.  Polest  eniin 
considerari  per  comparalioiiem  ad  suum 
principiiim  prodiiclivum  :  el  ila  composi- 
tus  esl,  quia  dependens.  Simplicissiiniim 


AN   .\N(iKM    SINT    VVW.V.    IIT    IMMATKUI.M.KS    KSSKNTI.K,    KTC.  107 

ponciida  aliqiia  siiii|)lr.\  inalciia  :  ({iiia  iil  .\  aiiiiiia  (liciiiiliir  corponM,  (|iiiu  stirit  (Icriiii- 

(liciliir  iii  lihro  dc  Siihslanlia  orbis,  inalo-  livi^  in  loco.  Soliis  (iiioiiiu?  I)(MIs  sic  appcl- 

ria  noii  csl   iiisi  (■orporaliiiiii.  ct  dclerini-  laliir  incor|)()rciis,  (pioiiiaiii  cjus  csscnlia 

naia  ad  inoliiin.cl  (pianlilas  sc(piiliir  cain.  csl    siiii|)licilcr    inriiiila,    (^l    niis(piani    ac 

Hocliiis  (pioqiic  in  lihro  (lc  Diialnis  (lliri-  lcrinino  niillo  iiKdiisa.  Ha^c  .Mhcrliis. 

sli  naliiiis,  ralcliir  :  Incorporalia  c.\  iiiilla  Insiipcr  dc  his  iii  alia  lo(piiliir  (pwslio- 

inalcria  siiiil,  iil  aiijjcliis  ot  aiiinia.  —  Si  nc,  qnod  angcliis  csl  siihslanlia  coinposila 

aiilcin  qiiis  dical,  qnod  seciindnin  lihriiiii  cx  (/uod  csf  ci  f/ito  cs/ ,  ci  dirrcriint  in  eo, 

Avicohron  (qiicin    lihriiin   (piidain    iiomi-  liahciis  cl  id  qiiod  hahcl,  osscnlia  qiioqne 

nanl  Fonlcin  vihe,  qiiidain  V(m-o  dc  Foriiia  et  polcnli.e;  et  qiiod  est  composilnin  ex 

cl  inalcria)  diiplcx  cxslct  iiialcria,  scilicct  essenlialihiis  parlihiis,  non  larneii  cx  ma- 

s|)iriliialis  cl  cor[)oralis,  ct  (piod  in  aiig(dis  teria  ct  rorina  siihslanliali. 

sit   spiriliialis    maloria  ;   ohjiciliir   coiilra  H  Qna>  oninia  qiialitcr  sint  suinenda,super 

hoc,  quoniam  Augusliniis  siipcr  (lonosim  priinuin,distiiiclionc  oclava,iii(Iiictiim  ost.    qu.T9i.7. 

ad  litteram  dispiilat,  iilrum  aiiima  ratio-  Veriimlamon    impropric   dicluin    videtur, 

nalis  sit  ex  incorporali  matoria;  ot  qiiiim  angclum    ex    esseiitialihiis    parlihiis   esse 

mullum  vonlilot  qiuTstionein,  an   matoria  composiliim,  pr.Tserlim  socnndum  oos  qiii 

illa  sit  viva  vol  non  viva,  vel  iihi  sit  illa  in  oo  non  poniint  maloriam.  —  Per  quod 

niatoria,   landom    definil,  qnod   ex   nulla  cs^iii  angolo  accipil  Alhorliis  suppositum; 

materia  sit  anima  :  orgo  mullo  ininus  an-  per  quo  est,  naturam  seu  formaiii.  Et  ha3C 

golus,  qui  Doo  propinqiiior  alque  simpli-  in  angelo  idem  censentur,  quia  in  eo  sup- 

cior  porhihotur  qiiam  anima.  Imo  secun-  positum  nihil  de  gencre  suhstantiae  addit 

dum  Augusliniim   ot   Boeliiim,  ntilla   ost  essentitTC  :  et  sic  ista  in  eo  non  videntur 

materia  spiritualiiim.  —  Si  vero  objicia-  roalcin    facere  compositionem.   Et  tamon 
tur,    qiiia   secundum    Damasceniim    lihro  C  Alhortus   hic  scrihit  :  Angeli  composilio 

secundo,  angeliis  diciliir  immaterialis  ot  dignosciliir  in  hoc,  quod  angelus  est,  et 

incorporalis  qiianlum  ad  nos,  non  qtian-  hic  angelus.  Conslat  autom,  quod  angelus 

tum  ad  Doum  (omne  enim  crealum  com-  et   hic   angelus,  realiter   idem   sint ;   nec 

paratuin  ad  Dotim,  grossum  et  matoriale  individuum,  pra^^sertim  in  substanliis  se- 

invenitur;  solusque  Dous  essentialiter  iin-  paratis,  aliquid   substantiale   adjicit   spe- 

materialis  et  incorporalis  consislil);  dicen-  ciei,  ot  de  se  invicem  essentialiter  atque 

dum,  quod  corporeum  et  incorporeum  du-  identice  praedicantiir.  Divinus  etiam  Dio- 

pliciter  dicitur.  Primo,  a  forma  corporis  nysitis  ot  Augtislinus  evidenter  testantur, 

quae  per  essentiam  suam  in  corpore  est,  quod  angolus  est  simplex  essenlia  :  qiiia 

qusD  est  esse  longum,  latum,  profundum  :  videlicet  ad  ejus  substanfiam  seu  naluram 

et  per  hujus  corporeitatis  carentiam,  an-  nil  pertinot  nisi  simplox  immaterialisque 
gelus  et  anima  incorporales  censentur. Imo  D  forma  :   forma  (inqiiam)  non  informans, 

hoc   fuit  haeresis  Tertulliani,  quod   dixit  sed  foris  inanens,  ut  aif  Boetius;non  ta- 

angelum   ot    aniinam    corporalibus    linea-  men   sicut  de  ideis   asseruit  Plalo,  qiiod 

mentis  figuratos,  quia  interdiim  visibilitor  sint  forinse  per  se  separatim  subsistentes 

sic  apparent.  Secundo,  a  proprielafe  cor-  ac  foris  manenles.  Pra^terea,  in  libro  de 

pus  consequenfo,  qucO  est  localitas.  Nempe  Causis,  propositiono  soptima,  dicitur  :  In- 

ex  hoc  qiiod  corpus  terna  dimensione  ter-  tolligentia  est  subsfantia  qiiiP  non  dividi- 

minatur,  circumscribitur  loco,  et  superfi-  tur.  Non  ost  ergo  ex  ossentialibus   com- 

cies  sua  ad  loci  superficiem  terminatur.  posila  parfibus,  quum  omne  compositum 

Hinc  omne  ens  cujus  esse,  virtus  seu  ex-  dividatur   in  componentia   sua,  ac  omne 

tensio  terminatur  et  loco  confinetur,  vo-  fottim  in  parles.  Rursus,  vicesima  oclava 

catur  corporeum  :  sic  quoque  angelus  ot  propositione  libri  de  Causis  asserifur:  Ora- 


198  IN   LIRRrM    II    SENTENTIARIM.    —    niST.    III  ;    QU.F.ST.    I 

nis  subslanlia  slans  per  essenliain  suam,  A  solis  sil  corporalibus,  diversae  tamen  ra- 

esl  sinipk'.\.  (juod   iulor  creala  nulli   lani  lionis  sit  in  diversis. 

vere  ac  proprie  coinpelil.  iil  iiiielligcnliiP  Porro  Philoso|)lnis  duodecimo  Melaphy- 

seu  menli  angelica».  Alberlus  quoqiic  in  sica>,   loquens   de   inlclligenliis  qiias   nos 

commcnlario   siio    siipcr   de   Causis,    Irc-  appcllamiis  angclos.  ul  dcciino  Mclaphysi- 

qucnler   appcllal    iiitclligcnlias,  csscnlias  ca'  suic   loquilur  Avicciina   :   Il;c,  inqiiil, 

sive   subslanlias   simplices.    Et    si   anima  subslanli.-e   sunt  exlra   malcriam,  qiiibus 

ralionalis  est  simplcx  spirilus,  qiianlo  ma-  non   admiscetur   potentia.  neque  in  sub- 

gis  angdiis  ?  slaiitia  ncqiic  in  loco.  id  est,  passiva  po- 

At  vero  in  libro  dc  IV  Co.Tqii.Tvis, Iracla-  tcnlia.  ncque  ad  gcncralioncm  et  corru- 

tu  dc  angclis.  ail  :  Oiialuor  sunl  principia  plioncm,  ncqiic  ad  loci  mulalioncm.  llinc 

subslanlia?  composil.T,  sciliccl,  inatcria  cl  alii  (liciinl,   quod    in   angelis  est  malcria 

forma,  (juod  est  et  quo  est.  Et  per  quod  \\  spccialis  ac  propri.T  ralionis.  —  Qiiod  si 

est,  intclligo  id  qiiod   siibslat  forinjc,  ct  ralionabililcr  dicaliir,  oportcl   ut  de  hoc 

pra?cipue  id  ratione  cujus  siibsislit;  esse  nos  doceat  Iransinutalio  aliqiia  :  quia  ut 

autem  seu  quo  est,  voco  formam  compo-  asserit    Commentator   circa    fincm    primi 

siti,  qu.TP  pra^dicatur  dc  ipso  composito.  Physicorum  sccundiim  mcnfem  Philosophi, 

Ila^c  ibi.  transrnulatio    docuit    ac    monslravit    csse 

Ex  quibus  constat  vera  esse  qu»  dixi.ct  matcriam.  Fnde  et  secundo  Mclaphysicfe 

qnod  quod  est  et  quo  cst,  non  faciiinl  in  protestatur  :    Oportet   imaginari    primam 

angelo  composifionem  rcalem,  secundum  mafcriam  iii  rc  mofa.  Porro  fransmulalio 

verba  Albcrti,  quamvis  verba  ejus  in  mul-  quam  in  angelis  ratione  convincere  pos- 

lis  locis  opposilum  prsotendere  videantur.  siimus,  proplcr  qiiam  ratione  rcceplionis 

Et  forsan  vull  diccrc.  quod  formalilcr.  id  in  angclis  malcriam  propriam  poncrc  pos- 

est  secundiim  proprias  rationcs.  non  siib-  (]  suinus,  illa  non  csl  nisi  scciindum   intel- 

stanfialitcr,  distinguanlur.  Aliqiia  ilem  ad  lectum  et  voliinlalem  :  qiioniam  illa  qu.T 

subsistentiani    pcrsonalcm  concurriint  ac  est  secundum  locuin,  poniliir  proplcr  li- 

pcrtinent  qu»  non  sunt  de  ralione  nalu-  mitationcm.  qii.T  indiffcrcntcr  in  angclis 

ra",  imo  superaddiinliir  cidein.  ponitur,  sive  sinl  form<e  piir.T,  sivc  ma- 

Insiipcr  Udalriciis  iii  Siiinina  sua,  libro  tcrialcs.   Sed   hoc,   piita    matcriam    talem 

quarlo,    lucliir   positioncm   diccnlium    in  esse  in  angelis,  nequif  nos  doccre  aliqua 

angelis   non    cssc    malcriam,  cl   quod    in  Iransmiitatio  secundnm  intellectum  :  qua- 

solis    corporalibiis    matcria    sil    poncnda,  rc  neque  secunduin  volunlatem,  quum  ac- 

loni.  XIX,  proul  supra  primum,  distinclione  octava,  tio  inlellectus  magis  consistat  in  rccipicn- 

•*■  **^    ■    ostensiim  esl  ac  relatum.  do.quam  volunlalis. Ciijus  suinma  probalio 

Henricus  vero  Oiiodlibclo  quarlo  disse-  csl  ex  rafione  0|)crationis  intcllccliialis  :  cl 
quaesi.  10.  Tuit  :  Aliqtiorum  fuil  opinio,  qiiam   lencl  D  hoc,  per  ea  qiue  dicil   Philosophus  circa 

Aviccbron  in  libro  Fonlis  vila>,  quod  om-  noslri    inlcllcclus    immalcrialitatem,    quo 

nia  cilra  I)ciiiii  (vidclicel  ciincta   creala)  qiinm  angcli  sint  digniorcs  in  spccie  ma- 

subsistcntia,  habent  inafcriam,  ct  qiiod  iii  gisquc  separati,  oportet  quod  simpliciores 

omnibiis  eis  malcria  sil  rationis  iinius.  —  ef  immatcrialiorcs  sint  co.  rndc  lcrlio  dc 

Alii  |)oniinl  matcriain  in  rcbiis  corporali-  Aniina  asscril   Commcnlalor.  qiiod  cx  his 

bus  lanliim;  dicuiitipic  caindcm  in  omiii-  qua?  dc  noslro  cognoscimus  intcllcclu,  ad 

bus  illis  ejusdcm  consislere  ralionis,  qiiia  eoriim  notiliam  ascendimus  quae  circa  in- 

materia  sccundiim  se  est  pura   polcntia,  tcllectus  siint  scj)aratos.  De  nostro  anfem 

nullain    in    se    habens    actualilalcm    pcr  inlcllectu  doccl  Philosophiis  tertio  dc  Ani- 

quain  una  possif  diffcrre  ab  alia.  —  Ter-  ma,  qiiod  non  habct  dc  ralione  passionis 

lia  opinio  csl,  qiiod   malcria,  quamvis  in  nisi  hoc  tanliim,  qiiod  accipil  inlclligibi- 


AN   ANGELI    SINT    l'l)U.K    Kl    IMMATIMUALKS    KSSKNTLE,    KTC. 


199 


k'in  spcciciii,  cl  iii  |)Olcnlia  csl  ad  cain  ; 
noc  Iransnuilalnr  a  lornia  illa,  iil  scnsiis  : 
qnia  non  csl  inalciialis,  iicc  corpiis,  ncc 
virliis  in  c(>r[)Oi'c.  I)cni(iiic  (|iio(i  o|)orlcal 
ciiin  lalis  cssc  nalnra\  probal  cx  cjns  opc- 
ralionc  :  (jiiia  vidcliccl  inlcliigil  inalcrialia 
omnia,  ncc  posscl  oinniiiin  cssc  rcccpli- 
viis,  si  csscl  (lc  nalnra  alicnjns  in  spcciali, 
(pioniain  rccipicns  non  (lcbcl  (^ssc  do  na- 
tiira  rcccpli.  Iliirsns,  sicul  IMiilosoplins  cl 
Coinincnlalor  osIcikIiiiiI  ihidcin,  .id  lioc 
quod  inlcllccliis  inlclligal,  oporlcl  qiiod 
recipial  fornias  siniplicilor  ut  snnt  roriu;r, 
ot  univorsale  non  secunduin  qiiod  est  lioe 
aliqiiid.  Maloria  voro  ct  oinnis  forina  ina- 
lcrialis.  pnoserliiu  de  ciijus  essonlia  ost 
inalcria,  non  rccipit  roriuas  uisi  ut  Iioc 
aliqiiid  ot  particiilarc  :  qua>  sunt  solum 
potcutia  iutoUigibilos,  non  in  actu.  Si  ergo 
inlellectus  ifa  rociporel,  non  iulelligorot 
por  formaiu  ita  recoplain.  Qiiuinque  ange- 
11  sint  siiiiune  iiilollectualos  siibslanti<o, 
necesso  ost  quod  sinl  oiunino  iuunateria- 
les,  maxime  ifa,  quod  materia  non  sit  de 
eorum  essentia  :  Iioc  namque  plus  impe- 
dirot  actiouem  intolleclualem,  quam  si  es- 
set  acfus  matori.-p.  Ha^c  itaque  via  est 
probandi  iminatorialitatem  infellectualis 
natura>.  —  Idcirco  si  compositio  in  ea  est, 
illa  non  est  ex  forina  atquo  materia,  sed 
ex  aliquo  se  habente  ad  modum  maferiap, 
et  ex  aliquo  se  habente  instar  forma>  (hoc 
est  ex  actu  et  potentia),  in  quantum  omnis 
creafura  deficit  a  simplicifate  divina.  Ef 
de  fali  inodo  composilionis  loquitur  Com- 
menlator,  siiper  torfiiim  de  Aniina  dicens  : 
Quemadmodum  omne  sensibile  dividitur 
in  maferiam  ot  formain,  sic  infellecfuale 
in  consimilia  istis.  Hinc  solus  Deus  est 
pura  forina  et  actus  purus.  Celera  com- 
positionem  habent  ex  essentia  et  quiddi- 
tate,  seu  ex  guod  est  et  quo  est  :  appel- 
lando  quidditatem,  quo  est;  et  essentiam, 
quod  est.  Vel  ipsum  snpposifum  dicitur 
quod  est.  —  Hffic  Henricus.  Tainen  in  com- 
muni  modo  loquendi,  essentia  et  quiddilas 
pro  eodem  sumuntur;  et  per  quo  cst,  in- 
telligitur  esse. 


A  Priplerea  (luilh^imns  Parisiensis  secunda 
parlo  libri  (!(^  Univorso  :  Scin!  (iiKiuil)  do- 
l)cs  (|uosdain  (|ni  inlcr  sa|)icntcs  iiominari 
voliicriiiil,  |)osiiissc  oiiiiicin  rcccplibilita- 
lciii  formarum  propriam  csso  malcria',  id- 
ooqiic  niillam  sul)slaiitiain  css(^  iinmat(!ria- 
icm,  (piia  iil  opinali  siiiil,  roccplibililas 
illa  non  nisi  pcr  maleriam  adosl  substan- 
ti;p.  —  Erravorunt  autoin  homincs  isli 
iiiiiltiplicilor  iii  isto  sormon(^  Priino,  iu 
iiifclloclu  ac  ralione  iuat(!ri;e.  Roc(^ptibiIi- 
fas  namqiie  simplicifer  non  est  dispositio 

U  iiiateri;r,  sod  magis  siibstantia^,  qiiemad- 
modiiin  Aristoleles  ail,  qiiia  maxime  est 
snbsfanfia^  propriiiin,esse  siisceplibile  eon- 
trarioriim.  —  Seciindo  orrarunt  in  rati- 
oiie  rccopfibililalis,  niinium  oxlondontes 
receptibilitatom  matori;e,qiium  nullatenus 
so  extendat  nisi  ad  formas  corporales,qua- 
riim  acquisifione  fit  generafio,  et  quarum 
amissione  corruplio.  Alias  enim  formas 
qiuT  sunt  post  ipsas,  sivo  sint  siibsfanfia- 
los,  sive  accidentalos,  sola  substanfia  com- 
posifa  recipit  et  sustinet.  —  Tertio  errant 

C  in  hoc, quod  ponunt  materiam  primo  exire 
a  Creafore,  sicque  omnium  substantiariim 
imperfectissimam,  esse  propinquissimam 
Deo,  et  prins  emanaro  a  Croafore  quam 
aliquam  aliarum  :  et  ita  imperfectuin,  or- 
dine  nafurali  prius  erif  perfecto.  —  Quarfo 
errant  in  rafione  substantia',  non  intelli- 
genfes  vel  non  adverfenfes,  quod  subsfan- 
fia  osf  ens  per  se,  id  est  non  indigens  sus- 
tinenfo  aut  sustenfanfo.  Quum  ergo  oinnis 
forma  snbsfanfialis  substantia  sit,  non  oin- 
nis  forma  creafa  indiget  sustentante  aut 

D  recipiento  maferia.  Nec  indiget  ea  propter 
receptibililatem  congruentium  sibi  forma- 
rum,  quia  hanc  habet  ex  sua  natura  seu 
parto,  quia  subsfanfia,  cujus  est  substare. 
—  Hinc  quinto  errant  in  nomine  substan- 
tia',  non  attendenfes  efymologiam  ipsius. 
Subsfanfia  etenim  dicfa  esf  ab  eo  quod 
sfat  sub,  non  ab  eo  quod  sfat  supra  :  sic- 
que  potest  recipere  atque  substare.  —  Sex- 
fo  erranf  in  superfluifafe  positionis  hujus 
maforise  :  qiiod  manifesfum  est  ex  consi- 
deratione  formarum  quarum  susceptibiles 


200 


IN   LIllULM    II    SEME.NTIAHLM.  —   DIST.    11!  ;   QL.EST.    1 


suiil  subslantia»  hujusuiodi.  Quouiadmo- 
dum  euiui  iulcliijrcTe  uou  esl  iu  corpore, 
uec  pei"  corpus,  iu'c  adjuvalur  iii  aiiinia 
liuuiaua  corj)Oi"e  suo  (iiileiligere,  iu(|Mani, 
quod  desuper  irradialur);  sic  iulelii^M-re 
hujusiuodi  suhslaiiliaruiu.  videlicel  iiilel- 
ligenliaruui  seu  aiigeli,  ab  liujusmodi  uou 
juvatur  maleria.  lulelligere  vero  quod  ab 
iuferiori  esl,  iudipel  adjuvalurque  cor|)0- 
re  :  qiiouiam  roiiii;e  seusibiles.  a  quibiis 
fit  abslraclio.  recipiiiulur  iii  seiisiluis  cor- 
poris.  Porro  iii  maleria  quam  pouiiut  iii 
iutellectuabhus  illis  suhslauliis,  iiulla  fil 
receptio  formarum  desuper  adveiiieiiliuiu: 
ideo  propter  iiilelligere  illud,  el  j)ropter 
receptioiiem  iiilellijribilimu  specieriiiu,  ra- 
diorum  seu  liiiuiuuiu  desuper  proveuieii- 
tium,  iiequaquam  iiidigeiil  siibstaiili»  illa? 
materia.  Cousidera  cnim  omnes  formas 
subslaiiliarum  hujusmodi,  el  videbis  eas 
nihil  omuino  liabere  in  materia  :  sicut  sci- 
cutia  et  virtiiles,  ac  similes  forina^  qua> 
sunt  in  auimabus  humanis,  iiihil  liabent 
in  corpore.  —  Septimo  jaiu  palefacluni  est 
tibi,  quod  sicut  corpora  impediuul  iiobi- 
les  hominum  perfectiones  desuper  veni- 
entes,  ila  matericT  spiritualium  illarum 
substaiiliaruin  imjxHlirenf  perfecliones  ea- 
riim,  quuin  illa?  perfectioiies  sint  oinnino 
formales. 

De  his  consequenler  scribil  hic  doctor 
diffuse  el  multum  acule  contra  aliler  opi- 
nanles,  quoruin  opinionem  vocat  delira- 
uieiita  et  somiiia  ac  figineula,  varias  quo- 
que  auclorilales  Arislolelis  aUjiie  .\verrois 
et  quoruiudam  Calliolicoriiin  ad  posilioiiis 
suaB  corroborationeiu  allegaus.  Verumla- 
men  scribit  hoc  loco,  sicut  et  alibi,  quod 
in  angelis  sicut  el  in  inferioribus,  realiter 
distinguuntur  quod  cst  seu  ipsum  eus,  et 
quo  cst,  id  esl  ipsuin  esse  seu  exsistentia 
aclualis. 

Amplius  in  eodem  voluinine  inlroducit 
grandc  capiluliim  ad  demouslranduiu  in- 
tellectualium  illarum  substanliarum  iinma- 
terialilalem  :  Iii  omiiibus  (iu(juiens)  vi\  is 
coiujiosilis,  foruia  vivifical  siiam  maleri- 
ain;  inaleria  auteiii  subslautiaruin  illaiuui 


\  noii  esl  capax  vivificationis  iulellectivae, 
(jiiia  iiec  iiilellectio  neque  volitio  potest 
sul)jeclari  iii  ea.  —  Insuper,  iiiveiiilur  siil)- 
slaiilia  oiiiniuo  corjioralis  ac  malerialis,  ul 
lajiis;  el  subslaiilia  iiarlim  corjioralis  par- 
liiuque  sj^irilualis.  ut  homo  :  ergo  esf  sub- 
stantia  creala  oiniiiiio  spiritualis  el  iiniua- 
terialis. Posiiil  quoque  Avicenna  exeinpluiu 
de  oxymelle,  qiiod  est  ex  acelo  et  melle 
composilum  :  qiiod  quuin  sil  in  rerum 
iialura,  oporlel  laiii  mel  quaiii  acetuiii  e.s- 
.se  seorsum  el  separaluiu.  —  .Vdhiic  autem, 

H  quuiii  laiu  iufiiiila  sil  speciosilas,  simpli- 
cilas  ac  uiiilas  Dei,  uon  decet  iu  prsp- 
clarissimis  ejus  creaturis  vilein  maleriam 
j)0iiere.  el  compositionem  realem  ex  ipsa 
et  foriua  in  illis  asserere,  quuin  processus 
crealurarum  a  Crealore  per  assimilatio- 
nem  coulingal.  —  Postremo,  agnosce  quod 
hoinines  qui  negaverunt  vel  adhuc  negaut 
purilalem  et  immalerialitatem  subslautia- 
ruin  illaruiu,  iioii  feceruiit  lioc  nisi  pro- 
pler  causas  j^rfctaclas,  el  quoiiiam  terruit 
eos  et  adhuc  terret  eorum  aliquos  nomen 

C  form».  Ridendus  autein  in  eis  est,  qui 
pliilosojilii  volunt  vocari,  hic  error,  utpole 
puerilis  et  ridiculosus.  Non  enim  materia 
ad  formam  simpliciter  dicilur,  sed  ad  for- 
inain  geiierabileiii,  sicut  inaler  ad  j^rolem. 
Inde  et  nomen  materia>  suiujittim  est  ac 
derivatum,  videlicet  a  nomine  niatris.  For- 
ma  vero  agenlis  ac  generantis,  est  quasi 
pater  genitac  forma».  Et  in  hoc  laudauda 
est  Platonis  seiitenlia  qiia  posiiit  formas 
esse  immaleriales  et  separalas.  Qiiamvis 
lioc  nou  iulellexeril  de  his  formis,  iii  hoc 

D  tamen  repulo  eum  laudandum,  quod  for- 
mas  ad  materias  non  relorsil,  nec  refulil, 
sed  abslraxit.  —  Ha^c  Guilleliniis,  qui  non 
iulelligil  hoc  quasi  ponenda;  sint  ide»  sic- 
iil  i)Osuil  Plalo. 

lii  his  verbis  videlur  hic  doclor  fuuda- 
luenlalifer  satis  probare  iutenfum.  Aliqua 
tamen  scribil  iiou  certa  nec  clara,  ulj)ole 
recejitibililatem  materia»  se  nequaqiiam 
exlendere  nisi  ad  geiierabilium  el  corru- 
jilibilium  foruias  :  ex  (jiio  sequerelur  in 
corporibus  ca^leslibus  non  esse  maleriam. 


AN   ANCKr.I    SINT    IMU.i;    DT    I.MMATKIU AI.KS    DSSKNTI.K,    KTn.  -01 

Qiiod  qiiainvis  Coimnciilalor  iii  lihio  siio  A      ScciiikIiiiii    (|ii()(iiic    ai{^iimciiliiin    dicil 

(lo    Subslanlia    orl)is    pcrsiiadrrc    conalns  hmaiKltis    inciricax,   (|noniain    aniina    csl 

sil,  opinio  laincii  siia  ncipiil  salvari,  cl   a  pais  spccici,  iion  aii^^diis.  —  Ad  (juod  di- 

docloiibus   coininnnilci'   rcproltalnr,    |)iic-  cciiduin,  (juod  ar^Miincnliiin  (^sl  cvidciilcr 

scrliin    (piuin    juxla    IMiiloso|)liuiii    oinnc  idoiicnni,  ([iiiiin  iniiilo  inajoi"  ac  copiosior 

(pianluin   cl    dinicnsioiuituin,  oiiiiic    (pio-  ralio  siiiiplicilalis,  iiiiinalciialilalis  cl  pii- 

cpic  corpiis,  cl  ilein  oinn(>  s(Misil)ilc,  scd  cl  rilalis  sil  iii  angclis,  [)ra'S(M'liin  siipcriori- 

oiiinc  localihM'  inohilc  ac  cominensuraliv(!  hiis,  (piain  iii  aiiiina.  Nec  anima  ralioiialis 

locabile,  veram  sorlianlur  nial(M'iam.  ita  omiiirarie  est  pars  specici  nl  1'oriiuu  iii- 

Insiip(M"   Diiraiidus   iii   coii(diisionc  coii-  f(Miorcs  corru|)lil)iIcs,  (piibiis  niilla  coiivo 

cordal   'riionia',  AMkmIo,  IhMirico,  (iiiillcl-  nil  aclio  lraiisc(Mid(Mis  lualeriain  :  propl(M' 

1110,  elc.  Dicil  laincn  argumenla  fpucdaiii  (piod   inscpaiahilcs  a   maleria  corruplihi- 
pnrlacla  non  procederc  :  ul  duiii  ila  aigtii- B  les(pie  censeiiltir.  Porro  aiiima  ralioiialis 

liir,  llhui  ciijtis  propria  el  j^er  s(>  operatio  in  (|iiaiituin    intellectiva   ac  libera,   Iran- 

est  intelligere,  noii  habet   materiam  ;  sed  scendit  inaleriam,  ct  scparabilis  esl  el  se- 

angelus  est  liujtismodi.  —  Seciindo,  diiin  parala,  akpie  iit  sic,  per  se  subsistens,  til 

ita  argnitur  :  Aiiiina  rationalis  iioii  iiahcl  Tliomas,  Alberttis,  .Egiditis,  IhMirictis   cl 

malcriam,  ergo  nec  angclus.  alii  plures  ratentur  ac  j)robant;  iiec  aniiiia 

Primuin  arguuuMilum   dicit    invalidum,  separata  est  actualiter  pars  specici. 

quoniam  operatio  intelligendi  potesl  esse  Dcinde  Diirandus  efficacius  aliis  volcns 

alicnjus  dupliciler.  Primo,  sicut  princiiiii  arguere,  arguit  sic  :  Si  angelus  ex  materia 

irninedialc  elicienfis  atit  aclionem   illain  el  forma  est  composiUis,  aul  forma  illa 

suscipientis   :   sicqtie   convenit   anim»  et  separabilis  est  a  matcria,  ant  non.  Si  est 

ejus  potentia>,  et  de  illo  procedit  objectio.  separabilis,  angelus  esset  corruplibilis;  si 
Secundo,  sicut  person»  agentis  :  et  ita  non  C  non  separabilis,  ergo  imperfectior  est  aiii- 

valet  instantia,quum  homo  sit  supposituin  ma   ralionali    separabili,    quoniam   forrna 

intelligens,  et  tamen  inateriam  habens.  —  inseparabilis  a   materia,  iniperfectior  est 

Veruni  cavillatio  ista  modici  est  momenti.  forma  separabili,  utpote  magis  dependens. 

Primo  etenim  dici  potest,  quod  nec  homi-  —  Sed   huic   argumento   objicitur,   qiiod 

nis  nec  anima^  ejus  nec  potenti»  ejus  pro-  formjc  coelesfium  corporum  suiit  insepa- 

pria  et  per  se  operalio  est  intelligere,  scd  rabiles  a  suis  maferiis  :  nihilo  minus  per- 

potius   discurrere  et   ratiocinari,  ut   tam  fectiores  sunt  (secundum  philosophos  po- 

sublimiores  fheologi,  Dionysius,  Boefiiis,  nentes    corpora   illa   animabus    nobilihus 

Damascenus,  quam    clariores   philosophi,  animafa)   animabus    htimanis    separahili- 

Plato,  Arisfofeles,  Avicenna,  Averi'oes,  con-  b.iis;  afque  secundtim  verifatem  perfecti- 

testantur.  Imo  propria  et  per  se  operatio  ores  sunt   formis  mixlorum,  sallem  non 
subslantitc  separala>,  est  infelligere  :  pro-  D  viventium,  qu»   per  corruptionem  sepa- 

pter  quod  ab  aclu  illo,  substanfia;  hujus-  i'antur  a  suis  corporibus. 

modi  infelligentia)  a  Peripateticis  appellan-  Secundo   arguit  sic  :  Quod  non   liabet 

DcCcBicsi.  tur;  a  divino  autem  Dionysio,  deiformes  cognifionem  nisi  intellectivam,ut  angelus, 

'"'^''"■'^"  "'■  intellectus,  videlicet  quia  ad  imitationem  nullalenus   indiget    corpore.  — -  Ad  quod 

increatffi  mentis,  simplici  infuifu  sine  dis-  alferius    faufor   opinionis    dicere    possef, 

cursu    infelligunt.    Secundo    dici    pofest,  quod   angelus   indiget   corpoi'e,    quoniam 

quod  inducenfes  primum  illud  argtimen-  movef  alque  movetur  et  variatur,  vicissi- 

tum,  intelligunt  ipsum  de  principio  elici-  tudinemque  operationum  sortitur,  actum 

tivo,  et  de  incorporeis  illis  subsfantiis  de  quoque  et  potentiam,  et  ex  genere  et  dif- 

quibus  est  qua^stio  isfa;  non  de  homine,  ferenfia  compositionem.  Hinc  efficaciores 

de  cujus  materialifate  nulla  esf  qusesfio.  videntur  praehabitorum  rationes  docforum. 


202 


l.N   LIBRIM    II    SENTKNTIAIU  M. 


DisT.  m  :  or.EST.  i 


Ilanc  aulcin  qiueslionem  non  ropeii  mo- 
tani  in  Scoto.  Poslca  tainen  patcbit  cjiis 
intenlio. 

Verior  (lemmn,  probabilior.  sublilior.  el 
Peripalelieis  inagis  eonrorinis  videliir  po- 
silio,  qiiod  in  angelis  non  sil  vera  seu  no- 
minis  veri  maleria,  et  quod  non  sit  in 
aliquo  spiriliialis  maleria. 

Ad  primiim  ergo  in  opposiluin  est  di- 
cendum.  qiiod  acliialilas  subslanlia>  sepa- 
rake  quaii(lo(jiie  vocaliir  aeluale  esse  ipsi- 
us,  quod  secundum  qiiosdam  receptum  esl 
el  limilalum  in  ejiis  essenlia,  sicut  <]uo 
est  in  quod  esl.  Melius  vero  respondendo, 
dicendum  quod  aclualilas  angeli  esl  qiiid- 
dilas  ejiis  quoad  p(M'i'eclionein  suam  speci- 
fieam,  essenlialem,  inlrinsecam  el  sui^re- 
mam ;  et  ha»c  in  se  ipsa  est  per  propriam 
diirerentiam  limilala  ahpie  finita,  id  est, 
in  cerlo  determinaloque  gradu  inlrinseca? 
perfeclionis  locata  et  constiluta  :  quia  dif- 
ferentia  rei  ullimalam  ejiis  essenlialeiii 
perfeclionem  desigiial,  nec  opus  esl  ul  in 
aliquo  maleriali  suscipienle  ac  suslenlan- 
te  recipialur.  —  Sed  objici  potest,  qiiod 
S.  Thomas  in  Iraclafu  suo  de  Esse  et  es- 
sentia  scribit  :  Inlelligenli»  superius  sunt 
finiUT,  iiiferiiis  iiifiiiilic.  Finilff  snnl  eiiim 
quanliim  ad  esse  suiim,  qiiod  a  superiori 
reeiiiiiinl ;  non  lainen  finiiiiittir  inferins, 
quia  eariim  forma'  iion  limitantiir  ad  ca- 
pacitatem  alicujus  inateria»  recipienlis.  Ad 
quod  respondetur,  (piod  utiqiie  eariim  for- 
mff  alqiie  essenlia'  limilaUe  suiit  el  finilic, 
qiiainvis  non  in  aIi(jiio  recipienle,  (piia 
limilibus  sua>  essenlialis  perfeclioiiis  siiiil 
terminala;,  et  circumscribunlur  terminis 
su»  p(M'feclionis,  Deo  crealore  eos  ila  de- 
terminanle,  ciijiis  soliiis  esse  cst  indeter- 
•inicmii  niinaliim*  aUjue  ineircumscriptiim,  jn-oiil 
naium  |ibro  seciindo  loijiiilur  Damasceiiiis.  TIio- 
mas  aiilem  loqiiitiir  secundum  siiain  o\\\- 
nioiiem  qiia  inler  esse  et  essenliam  j)0nit 
in  angelis  distinctioiKMn  realcm. 

Ad  seciindiim,  qiiod  in  angelis  sunt  ac- 
liis  et  potentia,  non  realiler  ab  invicem 
differenles  :  (jiiia  ipsa  essenlia,  j^rout  ex  se 


A  nihil  esl,  el  dislans  alque  deficiens  a  ple- 
niliidine  iiifinita?  actualilalis  priini  prin- 
cipii,  jugitenjue  dependens  ab  ipso  et  in- 
digens  conservalione  ijisiiis, inultas  quoqne 
bonitalum  ac  liimiiiiim  iiifluenlias  ab  ipso 
mediiile  aiil  immediale  recijiicns,  rile  vo- 
calur  jiotentia;  et  ha?c  ipsa  essenlia,  iit 
primi  ac  puri  actiis,  qui  Deus  est,  perfe- 
clionem  jiarlicipans,  ac  Crealori  propin- 
qiians  ac  similis,  ejusque  donis  referla, 
recle  vocaliir  actiis.  Polenlia  etiain  ap- 
pellalur,  qiiantum  ad   suam  rationem   ac 

B  perfectionem  communem,  qua  cuin  aliis 
mullis  communicat,  a  qua  sumitur  ejus 
genus,  videlicet,  prout  est  substanlia  in- 
lellecliialis.  Sed  dicitiir  actiis,  qiiantum  ad 
siiam  |)erfeclionein  essentialem.  specialem 
et  iiltimatam,  a  qua  suiniliir  differenlia 
ejiis,  qiue  latel  nos,  jiixla  illiid  Damasceni 
libro  secundo,  capitiilo  tertio  :  Cujus  sub- 
stanti»  speciem  specialissimam  et  termi- 
niim  solus  qui  crealor  est,  noscit.  — Alii 
diciiiil,  qiiod  in  aiigelo  acliis  et  quo  est, 
sil  esse  seii  actualis  exsistentia  ejiis.  Ex 

C  quo  sequeretur,  quod  angeli  in  siia  nalura 
el  specie,  secluso  eo  quod  advenit  ipsi  na- 
tura»,  iioii  haberent  actiim  atque  pofen- 
tiaiii  :  iino  secundum  esse  suiiin  qiiiddita- 
fiviiin  et  propriam  ralionem,  essent  vel 
puriis  acliis,  vel  piira  j)Oteiilia  :  qiiod  cen- 
setiir  erroneiim. 

Ad  terlium  respondet  Averroes,  qiiod 
proprietales  maleriffi  inveniiinlur  a^quivo- 
ce  in  corporeis  et  incorporeis  rebus.  For- 
nw  aulem  crealie  eo  ij)so  qiiod  creata  esl, 
comj^etere  (jiieiinl    j)roj)rietales   isl?B  qiiic 

D  suiil,  recipere,  substare,  j^erfici,  moveri, 
eo  inodo  quo  angelis  adscribiinlur,  sicut  ry.p.iTiC 
oslensum  est.  —  Ad  quarlum,  quod  auclo-  *"'*■ 
rilas  Boelii  iiilelligenda  est  in  genere  el 
ordiiie  cerlo  :  quia  in  subslanliis  materia- 
libiis  veriiin  esf  qiiod  exlieiiia  ex  qiiibiis 
eoiislaiil  et  comi^onuntur,  noii  sunt  in 
j)r;edicamento  j)ropric,  sed  potius  redu- 
ctive,  laiujiiam  partes  et  principia  snb- 
slantiie  coinj)ositie,  quio  per  se  exsistil. 
Subslanliis  vero  sej)aralis  miillo  eminen- 
liiis  eonvenit  ralio  subslantiicqiue  est  per 


Qr.EST.  II  :  AN  i\  ANCKr.is  srr  iT.nsnNAMs  lusrnKTin                         iJ();{ 

so  ossc,  (inain  snbslaiiliis  cnmposilis,  (|ii;r  .\  (jiiaiii  ct  IMocliis  sclicinu  a|)|)(^IIaH'n(lc  du- 

innilmiliir  siislcnlainciito   nialcria'.  —  .\<l  crnU^siino   dcciino   llicorcmale   Klcmcnla- 

quinlum,  (jiiod  pcr  hyliatliim  iiilclli}j;cnlia>  lionis  sii;c   llicologic;!'   lassiis  csl  :  Oinnis 

tom.  XIX,  dcsigiialiir  i^olcnlialilas  cjiis,  siciil  oslcn-  aiiiina  siisccpliiculum  conn;iliiralc  cl  schc- 

''■  '"'■^"    snin  csl  :  cl  (iiioiii;iin  iii  iiatiir;i  iiilclli}j;cii-  ma  scmpcr  idcm  luiiicl  cl  m;i^Miiliidiiicm  ; 

li;»>  csl   c()iisi(lcr;irc   ;di(pii(i    |)olciili;ilc   cl  miijus  ;iulciii  cl  miiiiis  vidcliir,  cl  dissimi- 

in(lcl(>riiiiiialum,  cl  (>liaiii  ali(piid  acltialc  lis  schcmalis,  pr()|)tcr  ;ili()rtim   corporuin 

ac  (iclcrminaltim,  ;u'  sp(>cialissimaiii  spc-  ai)l;ilion(>s  cl  ;ipposilioiics. 
cicin,   pcrhihcliir  ipsa    scti    cjiis   esscnlia 
coinponi  ex  (iivisil)ili  el  indivisihiii.  —  Ad 

alia  palcl  c.\  diclis  rcsponsio.  OUiESTTO    II 

Ad    instanlias    (jtioqtic    llichardi,    (jtiod 
p.  i89;V.  idcni   sccundum   idciii,  n^sjx-clu  cjiisdcm  I{ 

uniforinilcr   sc    hahcnlis    cl    tiiio    laiittim  O  Kciindo  qiia>rilur,  An  in  angelis  Sit 

modo  considcrati,  non  cst  in  aciti  ci  po-  k^  personalis  discretio,  id  est  per- 

lenlia  :  et  per  lioc  omnia  ejiis  argumenta  sonalitas  seu  suppositalis   distin- 

fiicilitcr  dissolviiiiiiir.  ctio  ac  individua. 

\'idclur  qtiod  iioii.  l*riino,  qtiia  vcl  male- 

Quidani  intcrea  qiucrunt  hic,iitruin  oiii-  ria,  vel  quantitas,  vcl  maleria  htec,  scilicet 

niuin    inlellectualitim    subslanfiarum    sit  quaiila  et  qiialis  atque  signala,  ferlur  in- 

una  et  ejusdem  rationis  maleria  spiritu-  dividuationis  ef  supposilalis  dislincfionis 

alis;  et  rursus,  an  spiritualis  illa  materia  principium,  causa  el  radix  :  in  angelis  au- 

sit  ejusdem  rafionis  ciim   maleria  corpo-  tem   ntillum  illorum  est.  —  Secundo,  an- 

rali.  Sed  quia  niinc  lanquain   probabilius  geliis  est  simplex  forma :  ergo  communica- 
tentum  esf,non  esse  spirilualem  maleriam  G  bilis  esl,  non  incoinmunicabilis.  —  Terfio, 

nec  in  angelis  neque  in  aliis,  quwsliones  hic  angelus  magis  est  immalerialis  quam 

istas  dimitto.  Infra  tameu,  ubi  qu^retur,  abstracla  humanilas  :  huinanifas  namque 

An  omniiim  corporalium  sit  una  maferia,  includit   materiam    in   communi,  angelus 

aliqua  inde  tangentur.  nullam.  Ergo  ralio  communicabililalis  et 

Denique,  qiiamvis  Thomas  in  Scriplo  et  universalilalis  plus  convenil   huic  angelo 

in  fractatu  siio  de  Esse  et  essentia  dicat  qtiam  humanitati.  Natura  enim  individtiafa 

ipsum  Avicebron   fuisse   aucforem   hujus  et  particularizala,  per  abstracfionem  a  de- 

opinionis,  qiiod  in    infelligenfiis   exsislat  terminala  ac  determinante  materia,  ratio- 

materia;  nihilo  minus  diu  ante  Avicebron  nem  universalis  et  communicabililalis  sor- 

fuit  ilia  opinio,  imo  polius  Plato  fuit  au-  titur.  Quum  ergo  humanifas  sit  communis 

ctor  ipsius,  quem  in  hoc  secufus  est  ejus  commuiiicabilisque  nafura,  mullo  plus  hic 
discipulus  Proclus.   De  Avicebron   autem  D  angelus  :  et  ita  hic  angelus  non  est  per- 

opinatur  Guillelmus  in  libro  de  Universo,  sona,  nec  est  in  angelis  personalitas  ulla. 

quod  fuit  chrisfianus  et  Arabs,  aufequam  —  Quarfo,  species  intelligibilis  non  indi- 

Sarraceni  legem  Mahomefi  tenentes,  occu-  viduatur  in   intellectu  :  alias  non  reprae- 

parunt  Arabiam  :  praiserlim  quia  in  libro  sentaret  universale.   Ergo  nec  intellectus 

Fontis  vifa?  loquitur  de  Deo  Pafre  et  Verbo  ille  angelusve,  individualis  consisfit. 

ejus  spferno  afque  interno,  per  quod  asse-  In  contrarium  esf,  quod  suppositorum 

rit  omnia  esse  facfa.  est   esse   et   agere,  movere   afque    move- 

Postremo  posuit  Plafo  animam  rationa-  ri.   Si  ergo   angeli    non   essent  supposifa 

lem  non  esse  huic  grosso  corpori  imme-  nec  personae,  non  conveniret  eis  actualiler 

diate    unibilem    nisi    mediante    spirituali  esse,  Deo  frui,  ascendere   afque   descen- 

materia,  quam  et  in  intelligentiis  posuit  :  dere. 


20i 


IN    MnRlM    II    SENTENTIARr.M.    —    PIST.    III  :    Or.EST.    II 


Summ.iii.      A(l  hoc  rospondot  .Mbcrlus  :  Pcrsonalis 
dislinclio  convcnil  angelis;  qna»  dislinclio 


2'  parl.  .] 
13. 


sola  propriclalc  cognoscilur.  Onilil^'''  <'t- 
eniin  angelus  esf  per  se  una  subslanlia 
sub  hor  conininni  quod  esl  ralionalis  seii 
inlelleclualis  nalura.  —  Persona  (pioque 
est  nomen  civile,  el  honiines  individuales 
insignili  pra^Ialuris.  persoiur  vocanlur  :  iit 
pra?ses,  tribunus,  j)roconsul.  Tales  vero 
pra>Ialura>  ad  dignilalein  perlinenles,  sunt 
in  angelis,  ulpole  hierarchici  aclus  alque 
officia  ac  pnesidenliie  prorsus  pra^clara^. 
Personalus  aulein  non  coininillunlnr  nisi 
his  qui  seciindum  naluram  persona;  sunt 
dislinclai  sub  hoc  communi  quod  esl  ra- 
lionalis  nalura.  —  Porro  Richardiis  in  libro 
suo  de  Trinilale  :  Persona,  inqiiil.  Iribiis 
dislingiiiliir  inodis,  videlicel,  origine,  jiro- 
prielate,  el  ulroqiie.  Origine  lanliim  :  sicul 
in  Deo  tres  siipergloriosa»  persoiKT  relatio- 
ne  originis  tanliim  dislinguunliir,  non  ac- 
cidenlali  proprielate.  Proprielale  lanlum, 
iil  angeli :  quoriim  uniis  non  originatiir  ab 
alio;  sed  in  hoc  discernunliir  ab  invicem, 
qiiod  propria  uniiis,  qua?  coiiverliiutur 
ciim  ipso,  et  singiilarilalem  ejus  deinon- 
strant,  non  compelunl  alleri.  llomines  vero 
ulroqiie  modo  ab  invicem  dislinguiinliir, 
quiiin  unus  genereliir  ab  alio,  el  proprie- 
lalibus  accidentiiim  differunl,  qua»  secun- 
diim  Hoeliiim  sunl.  palria,  parentela,  lociis, 
lempiis,  aclio,  j^assio,  el  consimilia. 

Verum  his  objici  potest,  quia  secundum 
hapc,  angeli  dislinguerentnr  ab  invicem 
accidenlaliler  lanliim,  non  siibslanlialiler, 
quiiiii  laiiien  sinl  diversa»  subslanli;e.  — 
Dicendum,  quod  in  angelis  aliiid  esl  dis- 
crelionem  siibslanlia'  lacicns,  aliiid  sub- 
slanliam  discrelain  oslendens.  Onf^inadmo- 
dum  ciiiiii  iii  malerialibiis  individiialio 
naliirjo  commiinis  in  liac  maleria  deler- 
ininala  ac  pro|>ria,  facit  hoc  aliquid  ;  ila 
in  natura  spiriliiali,  in  qiia  differl  (juod 
csf  a  f/uo  c.st,  naliira  communis,  qua*  si- 
gnificaliir  per  guo  est,  parliculala  in  ip.so 
f/uod  est  singiilariler  dciiioiislralo,  facit 
singiilaris  cxsislcntia?  inodiim  cl  s|)irilii- 
alis  naluric  individuum.  Et  sicut  in  cor|)0- 


A  ralibus  esl  eolI(X'lio  accidentium  qiia"  in- 
dicat  in  hoc  corporali  individuo  singularis 
ct  incoinmunicabilis  exsistentia>  moduin, 
ila  in  hoc  spiriliiali  individuo  qiwTdain 
l^roprielalum  collcclio  csl,  iit  localilas  de- 
fiiiiliva,  officiiim,  propriiis  actiis,  qiue  in 
eodem  siiigularis  cl  incommunicabilis  cx- 
sistcntiff  indicant  modiiin.  Oii'iinquc  Ri- 
chardiis  testcliir,  qiiod  person»  angelicae 
sola  proprietate  dislingiianliir.  tangil  prin- 
ci|)iiiin  dislinclioncm  oslendens,  non  fa- 
ciciis.  Ilaqiic.  (jiiamvis  in  angelis  noii  sit 

B  malcria,  csl  laineii  in  eis  quod  cst  velut 
materiale,  in  hoc  quod  esl  principium  in- 
dividualionis  natiira»  communis  in  angelo; 
alqiie  per  hoc  fit  divisio  substantia',  per 
qiiam  persona»  ilUe  diff(>riint  seciindum 
siibslantiam  :  qihTP  diffcrcnlia  oslcndiliir 
collcclione  incommiinicabilium  propricla- 
tiim.  —  Hjpc  Albcrtus. 

Cujus  posilio  vidctiir  obscura,  qnia  (ut 
habilum  est)  secundum   cjus  doclrinam,    lom.  xix, 
esse  et  essentia  realiter  idem  sunt  in  an- "^' *'^'''' 
gelo;  similiter  guod  est,  id  est  siipposi- 

C  tum,  et  quo  cst,  id  est  nalura  :  quia  in 
angelo  supposilum  nihil  de  genere  sub- 
stanlia^  siipcraddit  natur.np.  Si  ergo  quod 
csf  subslanlia>  est  realilcr  idcm  qiiod  qiio 
est, non  potcst  uniim  individuari  per  aliiid. 
Allamen  sa^pe  dicit  .\Ibcrliis,  qtwd  est  ct  cf.  ibid. 
qi(o  cst  esse  divcrsa  in  angclo  ct  esse  es- ''"  ^**'^ ^ ' 
senliales  parlcs  ipsiiis  :  qiiod  iit  intcrdum 
l)robaliiin  csl,  non  videliir  posse  salvari  : 
liim  qiiia  rcalilcr  idem  siint,  idcirco  non 
faciiinl  comj)Osilionem :  liim  quia  essen- 
lialcs  parlcs  siibslanlia'  non  sunt  nisi  for- 

D  nia  siibslaulialis  alqiic  maleria  qiiain  iii- 
formal  hujiisinodi  foruia  :  qiiam  malcriam 
non  ponit  ipse  in  angelis.  —  Hinc  eliam 
Hannibal  ail.  qiiod  diffcrcnlia  naliira»  ct 
siipposili  iioii  invenitur  nisi  in  habenti- 
bus  malcriam.  Projilcr  (jiiod  asscril  .\vi- 
cenna.  qiiod  qiiiddilas  simj^licis  esl  ipsiiin 
simi)Icx. 

Advertenda  sunl  crgo  hic  verba  l'dal- 
rici,  si    forle   ex   cis   clarior   fial    positio 
iiilcnlio(iiic    Albcrli    :    Ncganlcs,    inniiil,     ^ ^-  ''"'.'■ 
composilioiicm   iiilclligentiie  ex  forina  cl  rinc. 


AN    IN    AN(;Er.IS    SIT  PERSONAI.IS    DlSCUrHO                                                  iJOo 

inalcria,  (liciiiuis    laiiicii    caiii    muiliplici  A  aii^niid,  sic  accipi  polcsl.  liilclli{.;ciitia  sc- 

eoinposilionc  cssc  coinposilain.  Ksl  ciiiin  ciiikIiiiii  aii(pii(l  siii  csl    iii   polciilia.  (pia» 

coinposila  cx  7/^r>^/ c.v/ cl  <'.s-.s(' .- (H)  (piod  iii  iii   iiiia(pia(|iic  iiihdlif^ciilia  csl   propria  cl 

ipsa  aliud  csl  (piod  i[)sa  csl,  cl  aliiid  cssc  dislincla  a  polcnlia  cujuslii)cl  allcrius  in- 

ipsiiis.  Ksl  (piO(|uc.  in  ipsa  coin[)()silio  lo-  l(dlijrciilia\  ([iicinadiiioduni  cl  i[)sa'  iiiUdli- 

liiis  pol(>slalivi,  sccunduin   ir(>s   naluralcs  gcnlia^  al)  iiiviccin  siiiil  disliiicla'.  Qiiiiin 

vircs  scu  [)ropriclalcs  (jiias  habcl  in  sc  :  crj^o  ([luclihcl  inlclligciilia  lial)cal   [iro^iri- 

ulpolc  [)roul  in  sua  iialura  habcl  viin  in-  ain  siiain  [)0l('iiliaiii,  (|iia'  rundal  al(iu(;  d(!- 

telleclivain,  cl  viiu   hahcl   cu'Ii   inolivain,  lcrininat   secundiiin    esse   sibi    pro[)ortio- 

estque  gralite  niinisler  [)er  coinparalionein  natuin,  actuin  suiiiii  ad   oinne   raluiu  et 

ad  Deuin.   El  nenlra   haruin    coinposilio-  (h'lcriiiiiialuin  iii  iialura,  el  ila  in(iivi(hial 

nnni  est  essenlialis.  Esl  ergo  inlclligcnlia  acluin   illiiin  ;  sic  inlclligenlia  cst  iiidivi- 

hoc  ali([iii(l   ila  coin[)osiluin,  habcns  diio  ]\  dua  siihslanlia,  sicut   in   cor|)oralibus  in- 

in  sna  naliira,  vidclicet  :  actuin,  in  qiian-  dividiialio  esl  per  [)ot(Miliani  inalcriie  fun- 

tuin  est  a  [)riina  causa;  et  potcntiain,  in  dantein  et  deterininanlem  formaiTi.Quamvis 

quantuin  [)cr  dislantiain  cadit  a  primo  ac-  enim    uiiilas  rei  consistat    in  lorma,  nu- 

lu.  Sicque  suiit  in   inlclligcntiis  aclus  et  merus  lamen  in  quantum  divisionem  con- 

polentia,  secundum   qnod    suut    in   omni  scquitur,  causatur  a  maleria,  vel  a  poten- 

creato  ;  et  in  natura  intelleclus  potculia  tia  maleriic  siinili,  qnantum  ad  hoc  quod 

illa  est  potentia  formalis,  et  actus  ille  est  potentia  est  causa  divisionis  formai  secun- 

actus    materia^    nulli    immersus.    Idcirco  dum  esse.  Ha;c  Udalricus. 

Averroes   solvens   qusestionem  Theophra-  Cujus  scripla  concordant  Albcrto,  el  tam 

sti,  qualiter   differat   potentia   intellectus  obscura  videntur  ut  verba  pra'habila.  Si 

possibilis  a  potentia  inateriic,  dicit  quod  enim   intelligentia  est   forma    lantum,  et 

necesse  est  esse  alia  principia  rerum  cor-  C  forma  illa  est  quo  cst,  seu  sua  natura  : 

porearum,  alia  incorporearum  :  quia  cor-  quomodo  quod  est  individuat  illam  natu- 

porea   habent   materiam   et   formam,   in-  ram  seu  formam,  quum  quod  esl  sit  ipsa 

corporea  autem  omnino  sunt  forinae.  Hinc  eadem  forma   et  ipsum   hyliathim,  quod 

infellectus  possibilis  nihil  habet  de  pro-  vocat  Udalricus  formam?  nisi  forte  ipsum 

prietatibus    materiae,    nisi   a?quivoce.    Est  qtiod  est  seu  suppositum,  in  quantum  est 

itaque  intelligentia  hoc  aliquid,  secundum  polentia,  individuare  dicatur.  Verumtamen 

quod  omne  suppositum  per  se  subsistens  individuationem    oportet   intelligere   ante 

atque  naturae  communi  substans,  sive  sit  suppositum  ordine  naturai,  tanquam  rati- 

communis  univoce  sive  analogice,  nuncu-  onem  seu  causain  formalem  suppositi  seu 

patur  hoc   aliquid.  Porro   suppositum  in  individui,  quod  individuationem  supponit, 

unoquoque  est  hoc  quod  ipsum  est,et  ha?c  quemadmodum  album  secundum  quod  al- 

intelligentia  est  id  quod  a  Deo  productum  D  bum,  albedinem.    Sed   horum   intellectus 

est  ad  receptionem  esse  :  ideo  est  in  po-  ex  sequentibus  magis  palebit. 

tentia  dependentiao  ad   ipsum  ;  et  est  in  Denique  libro  de  IV  Coaequaevis  scribit 

privatione  in  quantum  ex  nihilo  est,  quia  Albertus  eadem  quae  jam  ex  Summa  ejus 

sic  secundum  se  nihil  est.  Sicque  supposi-  inducta  sunt  :  Nil  aliud,   inquiens,  facit 

tum  illud  in  his  conditionibus  similatur  personam  per  se  unain,  nisi  particulatio 

materiae.   Esse  aulem   uniuscujusque,  est  formae  super  hanc  materiam.  Quumque  in 

sua  natura,  cui  substat  suuin  quod  est,  id  angelis  sit  esse  et  quod  est,esse  distinctum 

est  suum  supposilum.  Propterea  fertur  in  super  quod  est  facit  angelum  per  se  unum 

libro  de  Causis,  quod  intelligentia  habet  in  natura  angelica  et  esse  personain.  Haec 

et      hyliathim,  id  est*  forinam. — Qualiter  ve-  ibi. —  Quibus  consonant  scripta  ejus  in 

ro  intelligentia  per  praedicta  efficiatur  hoc  commentario  super  de  Causis,  ubi  saepis- 


20G 


I\    I.IlllU.M    II    SKNTENTIAUrM. 


DiST.  III :  nr.F.sT.  ii 


siine  scribil,  qiiod  in  iiiU-Iligciiliis  uiiud 
est  quo  esf  seii  esse.  aliiid  r/uod  csf  :  v\ 
tainen  dmn  verba  ipsius  resolvunlur,  per 
esse  inlelligenlije,  inlelligit  foriiiam.  nalu- 
rain  seu  essentiain  ejus ;  per  tjuod  esf, 
supposiluin  seu  personain  ejusdein,  quie 
non  est  nisi  hjec  forina  separala  per  se 
subsistens,  nihil  reale  de  genere  subslan- 
tiae  superaddens  essentias.  Et  si  dicatur 
superaddere  prnprielales  seii  accidenlalia, 
illa  secunduiii  Alberliiiii  individiialioiiein 
non  faciunl,  sed  oslendunl,  sicut  nunc 
paliiil. 

Ampliiis  Pelrus  responsionein  Alberli 
assequitur,  el  addit,  quod  individualio.  se- 
ciinduin  quosdam,  fil  noii  lantiiin  per  sen- 
sibilem  sed  spiritualem  qiioque  maleiiam. 

—  Insuper  quaM'il,  qualiter  disliiiguaiilur 
quatuor  attribula  angeloruin  pra'fata.  Re- 
spondet  :  In  unoquoque  ente  complelo  in- 
veniuntur  subslantia  qua  est  et  polentia 
qua  agit.  Subslanlia  dupliciler  dicilur,  ut- 
pole  natura  et  res  nalurie,  id  esl  siippo- 
situin.  Penes  primiim  allribuilur  angelo 
siinplicitas  essentiie,  penes  secundum  dis- 
cretio  persona?.  Potenlia  eliam  diiplex  esl: 
quffidam  delerininala,  qu;p  agil  per  ino- 
dum  natura>;  qiuedam  indelerminala,  qu;e 
agit  per  inodum  liber;p  volunlatis.  Peiies 
primam  accipitur  perspicacilas  iulelligeu- 
tiae,  seu  triplex  potenlia  imaginis;  penes 
secundam,   liberlas   arbilrii.  Hajc  Petrus. 

—  Idein  Alexander. 

At  vero  Thomas  :  Personalilas  (ail)  in 
angelo  est  aliter  quain  in  hoinine.  (jiiod 
patet,  si  tria  qua  sunt  de  ratione  persona» 
considerenlur,  videlicet,  subsistere,  ratio- 
cinari,  individuum  esse.  Subsislif  quippe 
hoino  in  parlibus  suis,  ex  quibus  compo- 
nitur;  angelus  vero  in  simplici  sua  subsi- 
stil  natura,  nullo  indigens  [)arlium  neqiie 
maleriiP  fiindamenlo.  Haliocinatiir  homo 
discurrendo  et  inquirendo  luinine  suo  in- 
tellectuali  per  leinpus  alcpie  continuum 
obumbrato,  ex  hoc  quod  cognilionem  a 
sensu  imagineque  accipil  :  quoiiiam  se- 
cunduin  Isaac,  ralio  in  umbra   inlelligen- 


.\  li;e  orilur.  Sed  angelus  lumen  iiilellecluale 
puruin  el  iinpermixluin  parlici|)al.  Ilinc 
secundum  W.  Dinnysium,  sine  inquisilione  Dc  nivin. 
deiforiniler  inlelligil.  Similiter  incoinmu- "°"'' "•"'"■ 
iiical)ililas  seu  individiialio  esl  in  liomine 
ex  hoc  quod  sua  nalura  in  inateri;p  funda- 
menlo  recepla  est  alque  delerininata.  In 
angelo  aulem  in  se  ipsa  deterininala  est 
ex  hoc  quod  in  aliqiio  recipi  non  potest 
sicul  forina  determinabilis  :  et  ex  hoc  ipso 
salis  iiicommunicabilis  est,  et  non  per  de- 
lenninalionem  recipienlis:  qiiemadmodum 

B  divinum  esse,  est  proprium  et  determina- 
lum  non  per  additionem  alicujus  contra- 
henlis,  iino  per  negalionem  oinnis  addi- 
lioiiis.  Propler  (juod  dicilur  in  libro  de 
Oausis,  quod  individualio  sua  est  bonilas 
pura.  Mullo  ergo  nobilior  personalilas  est 
in  angelo  quam  in  honiine,  sicut  et  cetera 
qiia»  eis  conveniiinl.  ul  S.  Dionysius  lo-  ibid.  c.  iv. 
quitur.  II;ec  Thomas  in  Scripto. 

Consonal  Alexander,  concedens  quod  in- 
dividuilas  seu  personalitas  non  sil  in  an- 
gelis  ex  parle  materia».  Sicque  videlur  in 

C  angelis  spiritualem  materiam  non  ponere : 
neinpe  qui  maleriam  in  angelis  ponunt, 
individuationem  ei  allribiiunt.  —  Insuper 
qiupril,  secundum  qiiain  ralionem  conve- 
nial  pei'sonalitas  ang(do.  Kt  circa  hoc  po- 
nit  tres  modos  quibus  secundum  Richar- 
dum,  diversi  angeli  diversimode  inter  se 
personaliler  dislinguunlur,  sicul  jam  in 
responsione  Alberli  pra'tactum  est.  Atque 
ad  qu;pslionein  respondel,  quod  in  angelis 
esl  dislinclio  persoiialis  secundum  abso- 
lulain  cl  naluralem  qualilatem  hyposlasis 

I)  nalunp  aiigelic;p:  qiui>  qualilales  sunl.  per- 
spicacilas  intelligentia>  ac  volunlatis  facul- 
las, (ju;p  sequunlur  simplicilatem  essentiae. 
Deinde  qiialilales  sic  distinguentes,  sunt 
officia,  dignilales  et  opera.  Veruin  quia 
dislinclio  per  accidenlalia  isla  non  indu- 
cil  subslanlialem  dislinclionem,  ut  tacluin  p.  20*c. 
esl,  concedil  Alexander,  quod  person;p  il- 
I;e  (liffcrunt  scu  dislinguiinlur  se  ipsis  : 
quod  videtur  concordare  verbis  Thoinae, 
diccnlis  qiiod  nalura  angcli  in  se  ipsa 
dclerminala    incoininuiiicabilisque   consi- 


AN    l.N    ANlilM-IS    SIT    1'KUSONAI.IS    DISCUKTK) 


207 


slit.  qnia  in  ali(|ii()  rccipi  ii('(|iiil.  Iii  idcin  A 
vidcliir  coincidcic  .Ml)cili  rcspoiisio.  sc- 
('iiiidiiiii  (|iiam  dici  non  valcl.  (piod  indi- 
vidiialio  aiigcloriiin  lial  [x-r  ali(|ui(l  rcalc 
siiporaddiliiin  (H)niin  iialiira\  (piainvis  pcr 
(alia  oslendaliir  ac  innolcscal. 

l»ru>lcrca  ([iiaMil  Kichardiis,  ririiin  aii- 
gclns  sil  snbslanlia  iiiia  niiincro  rorinali- 
ler  per  ali(]iii(l  snpcraddiliiin  siuc  csscn- 
tiai.  Ouai  qn.eslio  prieindiiclain  rcspicil 
qiKrslioncm.  Hcspondcl  :  Oiiidam  dixcriinl 
qnod  sic.Dc  quoniin  opinionc  vid(^liir  Avi-  li 
ccnna  rnissc.  Dicuiil  cniin,  qiiod  dcnomi- 
naliva  signiricanl  accidcns  :  nnwn  anlcm 
est  denoininaliviim.  Ilciii,  alilcr  csscl  nii- 
gatio  diccrc,  Uiia  snbslanlia.  —  Scd  isla 
opinio  irralionabilis  esse  videlur.  Proptcr 
qiiod  Comincnlalor  supcr  qnartiim  Mcta- 
physic»  dc  hoc  rcdargiiit  Aviccnnain,  di- 
cendo  :  Aviccnna  nuiltuin  pcccavit,  a?s- 
timando  quod  cns  ct  unum  designant 
dispositiones  additas  essentiae  rei,  et  mi- 
ruin  est  de  homine  isto  quomodo  erravit 
tanto  errore.  Si  enim  res  esset  quid  unum  C 
per  aliquid  superadditum,nihil  esset  unum 
per  sc  et  per  suam  substantiam,  sed  per 
rem  substantiae  additam  :  et  illa  res  quae 
est  una,  si  dicatur  una  per  intentionem 
additam  suae  essentise,  quseritur  etiain  de 
illa,  per  quain  fit  una,  an  sit  una  per  se, 
an  per  intentionem  additam;  et  sic  rever- 
tetur  ac  procedet  in  infinituin.  Haec  Gom- 
mentator. 

Videtur  ergo  mihi  dicendum,  quod  sub- 
stantia  angeli  est  numero  una  formaliter, 
non  per  quid  superadditum,  sed  per  suam  D 
essentiam  sub  ratione  qua  indivisibilis, 
salva  sua  integritate  :  quod  dico  propter 
unitatem  speciei.  Natura  nainque  humana 
ut  intellecta  prseter  unitatem  et  multitu- 
dinem,  intelligitur  non  ut  multiplicala, 
lamen  ut  multiplicabilis,  salva  sua  inte- 
gritate  :  quoniam  quidquid  debetur  ho- 
mini  unde  hoino  est,  totuin  salvatur  in 
quolibet  hoinine  singulari.  Porro  indivisi- 
bilitas  non  dicit  rem  aliquam  positivam  : 
et  sic  naturalis  unitas  ejus  et  sua  essentia 


non  diHcrunt  iiisi  ralionc.  co  (piod  iiiiilas 
siipcr  csscnliam  iioii  addal  iiisi  iiidiv  isibi- 
lilalcm  prauliclam.  ilinc  (lommcnlator  sii- 
[)cr  (piarliim  I\lclapliysica>,lo(piciis  dc  (!ntc 
cl  iiiio  :  Kaindcm  (in(piil)  dcsigiiant  nmi, 
scd  iiiodis  divcrsis,  non  divcrsas  disposi- 
lioiics  adjiinclas;  cl  snbslanlia  cnjiislibct 
rci  cst  csscnlialilcr  iiiia,  non  pcr  rcm  ad- 
dilain  o\.  Ihcc  Commcntalor.  Et  sic  iinilas 
individualis  csl  ipsa  cssentia  in  qiiantiiiii 
indivisibilis,  salva  siia  inlcgrilate.  —  Scd 
objici  |)()l(^sl,(piia  scciindiiiii  Dainasccnum 
lcrlio  lil)ro,ca|)iluIo  undccimo,  individuatio 
fit  pcr  accidcnlia.  Idciii  affirinal  l*or[)hy- 
riiis.  Avicenna  qiioque  tcrlio  MclaphysiciP 
su»  ait:  rnitas  substantijB  non  rccipitur  in 
ccrtificatioiic  qiiiddilatis  aliciijus  substan- 
liarum,  sed  est  quiddam  subslantiam  con- 
coinilans.Diccndiiin,quod  aiicloritatcs  illie 
Damasceiii  atquc  Porphyrii  intelliguntur 
dc  principio  individiiationis  manifcstati- 
vo,  non  factivo.  Auctoritas  vero  Avicennaj 
in  hoc  abjicitur.  —  Ha?c  Richardus. 

Bonaventura  quoque  hic  scribit  :  Qui- 
dam  dixerunt,  quod  in  angelis  est  discrctio 
personalis,  sed  non  pura  :  quia  ut  dicunt, 
in  aiigelis  tot  sunt  species  quot  individua. 
Quod  reprobabitur  infra.  Est  ergo  sobria 
et  catholica  positio,  quod  in  angelis  est 
distinctio  personalis  tantummodo,  aut  in 
omnibus,  aut  in  aliquibus  saltem.  Et  si 
objiciatur,  quod  distinctio  soluin  persona- 
lis  causatur  ex  divisione  materia^  :  dicen- 
dum  quod  falsum  est;  sed  multitudo  per 
generationem  venit  ex  materiae  divisione, 
quoniain  generans  dat  genito  partein  suiB 
substantia'.  Diversitas  autem  angelorum 
non  est  per  generationem  seu  multipli- 
cationem  unius  ab  altero,  sed  omnes  im- 
mediate  a  Deo  creali  sunt.  Haec  Bonaven- 
tura. 

Qui  insuper  quaerit,  Utrum  personalis 
proprietas  sit  in  angelis  accidentalis  :  et 
est  eadem  quaestio  ha^c  cum  mox  pra^ha- 
bita  quaestione  Richardi.  Ad  quam  Bona- 
ventura  respondet  :  Circa  hoc  est  triplex 
opinio.  Una,  quod  personalis  discretio  est 


208 


IN    LiniUM    II    SENTENTIARrM.    —   DIST.    III  I    QU.EST.    II 


accidonfalis  propriclas.  quoniam  dicit  id 
quod  csl  in  {jcncrc  accidcnlis.  cl  quod 
causalur  cliam  ab  acci(lcnlil)us  sicut  dis- 
cretio  numcralis.  in  hoc  lamen  dilfcrenlia 
est  :  quia  discrctio  numcralis  causatur  a 
diversitate  propriclalum  in  quibus  com- 
munical  crcalura  ralionalis  cum  irralio- 
nali;  discrclio  vcro  pcrsonalis,  a  propric- 
lalibus  propriis  crcalura'  ralionali.  llinc 
dixil  Porphyrius  :  Individuum  constat  ex 
propriclatibus  quarum  collcctionem  iin- 
possibile  est  in  altcro  rcpciirc.  Sed  isla 
opinio  nequit  salvari,  quwm  individua  dif- 
fcrant  sccundum  sul)slaiiliani,  non  sccun- 
duin  accidcnlalia  lanlum.  MagishM*  quoque 
in  litlcra  loquitur  :  Prima  consideratio 
circa  angchim  est  de  subslantia  cjus.  Et 
sub  illa  consideralione  comprehendit  dis- 
cretioncm  angeli  pcrsonalem  :  illa  ergo 
est  subslanlialis.  —  Secunda  opinio  est, 
quod  pcrsonalis  diseretio  dicit  propricla- 
tcm  accidentalem,  quae  lamen  non  ab  ac- 
cidentibus  sed  a  substanlialibus  causalur 
principiis  :  quemadmodum  unilas  qua  est 
principium  numcri,  est  in  gcnere  acci- 
dentis,  lamen  a  subsfanlia  immcdiate  ac- 
cipil  ortum.  Verum  tam  huic  quam  pra>- 
cedenti  opinioni  objicilur,  (piod  pcrsona 
non  est  aliud  quain  individua  subslantia 
nalura)  ralionalis  ;  individua  autem  sub- 
stantia  ralioualis  nalura),  est  directe  in 
pnedicamciilo  substantia»,  non  rcductive  : 
non  crgo  cst  aliquid  accidcnlalc.  Prieterea, 
nullum  accidens  est  nisi  in  subslanlia  in- 
dividua:ergo  individuilatem  essenliae  con- 
sequilur  accidens  tam  iii  ralionali  quam 
in  irrationali  nalura.  Ergo  priorilalc  nalu- 
ra>  esl  subslanlia  individua  qiiaiii  habcat 
accidens. 

Tertia  ergo  opinio  esl,  qiiod  discrclio 
personalis  elsi  vidcalur  diccre  accidcns, 
eo  quod  dical  pcr  modum  accidenlis,  prin- 
cipalilcr  tamcn  dicil  quid  substantiale;  et 
si  aIi(pio  modo  imporlal  accidcns,  hoc  cst 
consc(picnlcr.  ct  illud  laiiKMi  a  principiis 
subslanlialibus  orlum  habcl  immcdialc. 
Uuod  patct  sic.  Discretio  personalis  addil 
supcr  dislinctionem  individualcm.  Uiscrc- 


A  lio  vcro  individualis  duo  includit.  videli- 
cct.  indivisioncm, cl  consequcnlcr  distincti- 
oncm.Indivisio  autcm  est  ex  principiorum 
subslantialium  indivisione  et  appropriati- 
oiie  :  ipsa  quippe  rei  principia  duin  iii- 
vicem  conjunguntur,  appropriant  se  et  in- 
dividuum  faciunt.  Ad  (piod  conscquilur 
esse  discrctum,  sivc  distincluin  ab  aliis; 
et  inde  oritur  numcrus,  et  per  conse- 
quens  accidenlalis  proprietas  subslanliam 
sequens.  Sicque  individualis  discretio  di- 
cit  aliquid  accidenlale,  el  aliquid  subslan- 

B  liale.  Porro  personalis  discrclio  super  hanc 
addit  dignilatcin  pcrsonalitalis.  Qux  di- 
gnilas  duo  dicil,  videlicet  :  nobilitalem 
naturae  ralionalis,  qua?  est  quod  ralionalis 
nalura  inter  creata  tenet  primatum,  pro- 
pter  quod  non  est  ordinabilis  ad  formam 
perfectiorcm.  Oua»  nobililas  quamvis  per 
modum  qualilalis  inlclligatur,  niliilo  mi- 
nus  rationali  crcaturic  cst  essenlialis.  Dicit 
quoque  nobililas  illa  eminentiam  actua- 
lem,  ita  quod  in  supposilo  nulla  sit  natiira 
tam  principalis  ut  ralionalis.  —  Dicendum 

C  ergo,  quod  sicul  individiialis  discrelio  est 
exsistentia  forin.T  naluralis  in  materia.  sic 
personalis  discrclio  cst  cxsislcnlia  nalurae 
intelleclualis  ac  supereminenlis  in  sup- 
posilo  :  quamvis  utrobique  importctur 
quid  subslantiale,  et  item  quid  accidcnlale 
quod  consequilur  formain  in  materia,  seu 
naturam  in  supposilo.  —  Ihrc  lionavcn- 
tura. 

Qui  denuo  qua^rit,  Utrum  discrclio  per- 
sonalis  seu  individualio  sit  ex  parte  for- 
ma>  vcl    inaterisp,  seu   principii  formalis 

D  aut  malerialis.  Rcspondct  :  De  hac  quae- 
slioiie  fuil  contenlio  iiilcr  philosophos. 
Qiiidam  nainquc  innilciilcs  vcrbis  Philo- 
sophi,  dixerunl  qiiod  individiiatio  venit 
a  materia,  quia  individuum  siipra  speciem 
noii  addit  iiisi  materiam.  Quod  dixerunt, 
quia  senserunt  universalia  non  diccre  nisi 
fonnas,  el  tunc  priino  tangi  maleriam, 
(piando  ad  hoc  aliqiiid  pcrvcnilur.  Aliis 
visum  est,  quod  individualio  vcnit  a  for- 
ina,  ila  qiiod  ullra  formain  speciei  speci- 
alissimae  est  forina  individualis.  Et  quod 


AN    IN    A.NtlKf.IS    SIT    l'KUSONAMS    hlSCKKTIO 


iiO!) 


inovil  islos  Iupc  (liccic,  ruil  (|ii(hI  acccpc-  A 
ruiil  ordiiicm  iii  roiiiiis  cssc  sc('iiii(liiiii 
jj;cneralioiuMn  cl  njiliirain.  scciiiKiinii  ciiin- 
(lciii  inodiiin  (|iio  ordinanliir  in  gciicrc  : 
ila  (jiiod  roiina  ^^cnciis  j^cncialissiini  pii- 
ino  advcnil  inalcria',  cl  sic  alia'  dcsccn- 
dcndo  ns(jnc  ad  snccicin  :  iicc  illa  roiiiia 
conslilnit  individiuiiu.  (|uoniaiii  non  csl 
oinniiio  iii  acln;  scd  snbscqnilnr  rorina 
in(lividnalis,(jiuc  csl  prorsus  in  acln,  siciil 
nuitcria  rnil  oiniiiiio  in  polcnlia.  —  Dciii- 
iinc  (|iiadil)cl  liariiin  o[)inioniiin  aliipiid 
habcl  ({iiod  lioinini  noii  iniiltuin  inlclli-  B 
genti  ralionabilitcr  vidori  iinprobabiU^  po- 
teril.  Valdc  nanuinc  dilTicilc  cst  videre, 
quoinodo  inateria,  qiue  in  omnibus  cst 
cominnnis,  sit  principale  principinin  in- 
dividnalionis.  llnrsiis  valde  diriicile  csl  ca- 
pere,  qnoinodo  lornia  sit  lola  atque  pr;c- 
cipua  cansa  nuineralis  hujus  distinctionis, 
quum  omnis  forma  creala,quantuin  esl  ex 
sui  natura,  nata  sit  habere  aliaiii  similem 
sibi  ;  vel  quomodo  dicimus  diios  ignes 
differre  formaliter,seu  etiam  alia  qucp  plu- 
rificantur  ac  nuinero  distinguunlur  etiam  G 
ex  sola  divisione  continui,  ubi  nullius  est 
novae  formae  inductio. 

Idcirco  est  tertia  positio  planior,  quod 
individuatio  consurgit  ex  actuali  conjiin- 
ctione  forma?  cuin  materia,  ex  qua  con- 
junctione  unuin  sibi  appropriat  alterum  : 
quemadmodum  patet  duin  fit  impressio 
multorum  sigillorum  in  cera,  nec  sigilla 
plurificari  possunt  sine  cera,  nec  cera  nu- 
meratur  nisi  fuerit  diversis  in  partibus 
sigillata.  Quod  si  quaeras,  a  quo  principa- 
liter  veniat  individuatio  ista;  dicenduin,  D 
quod  individuum  est  hoc  aliquid  :  et  quod 
sit  hoc,  principalius  habet  a  materia,  a 
qua  habet  forma  positionem  in  loco  et 
tempore;  quod  vero  sit  aliquid,  habet  ma- 
gis  a  forma.  Individuatio  ergo  in  creatu- 
ris  ex  duplici  consurgit  principio.  —  Haec 
Bonaventura.  Gujus  positio  procedit  secun- 
duin  ipsuin  et  eos  qui  materiam  spiritua- 
lem  ponunt  in  angelis  et  numerum  de  ge- 
nere  quantitatis  :  quoruin  nulluin  ponit 
positio  alia. 

T.  21. 


Pra^lcrca  circa  lucc  sciiltil  llcnricns 
nuodlibcto  sccnndo  :  Oiucslio  isla  jsciliccl,  .luasi.  s. 
iilniiii  possint  ficri  a  Dco  diio  aiigcli  solis 
subslanlialibns  (Iistincli|  laiigil  difficnlla- 
tciii  (U'  cansa  individiiali()iiis,(|uoin()do  sci- 
licct  id  (piod  (l(^  sc^  csl  iinum  cl  siinplcx 
ac  indivisibilc  secundnm  (^sscntiam,  ficri 
qncal  plura  sccundiim  numcrnm.  \h'  (ina 
diversimode  loquuntiir  pliilosophi.  Arislo- 
tcles  nanu|ue  duodecimo  Melaphysica!  po- 
nil  causain  liiijus  ess(^  matcriain  ;  iibi  ail  : 
(Jua>ciiiii({U(t  sunl  iniilla  nnincro,  inaleriam 
sorliunlur.  In  (ino  vcrbo  sislit,  vX  (h;  hoc 
nihil  plus  dicit.  Per  quod  dal  inlelligere, 
qiiod  in  solis  matiM-ialibus  possibile  esl  sub 
eadein  specie  naturaque  simplici  individua 
esse  plura  :  quia  maleria  quum  sit  (qiian- 
tuin  cst  in  se)  iii  potenlia  ad  oinnia,  el  de 
sua  natura  sit  esse  sub  forma  corporea 
quanlitativa, ut  probat  Avicenna,forma  au- 
tem  corporea  quantitaliva  divisibilis  est; 
naturae  igitur  maleria',  est  ut  per  quanlita- 
tein  sub  qua  est,divisibilis  sit.  Forina  ergo 
materialis  quuin  necessario  sequitur  con- 
ditiones  suae  materia^,  ex  se  mulliplicabi- 
lis  est  per  materiam.  Forma  enim  ex  sua 
communi  ratione  communicabilis  multi- 
plicabilisque  consistit, quum  sit  subjectuin 
universalitatis.Potest  tainen  secunduin  Phi- 
losophum,  esse  aliunde  impedimenfum,  ut 
dum  tola  materia  sub  una  forina  conclusa 
est,  sicut  in  sole  et  luna.  Ex  quo  primo 
Goeli  concludit  Philosophus,  quod  neque- 
unt  esse  plures  cceli  seu  inundi,  quoniam 
c(]elum  et  mundus  ex  tota  sua  constant 
materia.  Hinc  in  formis  materialibus  con- 
tinentibus  in  se  totam  inateriam  suain 
possibilein  ad  formain,  et  in  forinis  imma- 
terialibus,  non  posuit  Philosophus  plura 
individua  sub  specie  una. 

Verumtamen  quidquid  circa  hoc  dicat 
et  sentiat,  opinio  sua  nullam  habet  neces- 
sitatem,  nec  in  formis  materialibus,  quae 
scilicet  in  materia  sunt  aut  esse  possunt, 
neque  in  formis  immaterialibus.  Quod  de 
forinis  materialibus  declaratur.  Nain  quam- 
vis  quaedam  earum  stent  sub  tota  sua  ma- 
teria  quee  possibilis  est  ad  eas  possibilitate 

J4 


2i0 


IN   LlimiM    11    SENTENTIAIIUM.    —   DIST.    III  I    QL-KST.    II 


nalunr,  non  lanicn  simpliciUT  conliiicnl 
omncin  malcriam  possibilcm  ad  cas  :  (jiio- 
niain  Dcus  posscl  alias  malcrias  similcs 
creare,  quamvis  hoc  miillum  abhorrerel 
Philosophus,  qui  diceret  Deuin  non  aiia 
posse  faccrc  in  reriim  naluris,  quain  qiuc 
fecil.  —  Palcl  cliam  idcin  cx  parlc  iiu- 
malcrialium  formaium  :  (juoiiiam  csscnlia 
creaturae  quanlumcumquc  immatcrialis  ct 
simplicis,  noii  esl  aclu  exsistens  ex  hoc 
qiiod  est  absolula  essenlia,  qiioniam  esse 
est  exlra  ralioncm  essenliaN  nec  convcnit 
essenti»  ex  sc.  sed  ex  caiisa  priina  clTi- 
cienle  seu  Crcalore.  (Jiiod  vcro  ila  iii  sc 
quu'dain  essentia  est.  indiffcrentiam  habct 
ad  esse  in  uno  aul  iii  pliiribiis.  Qiiod  eliam 
bene  declarat  Avicenna  quinlo  Melaphy- 
sicae  suae.  Scd  per  exsislciiliam  qiiam  ha- 
bel  a  Deo,  essenlia  dclcrininalur  ad  cx- 
sislcndiim  in  isto  aul  illo  :  et  sic  potcst 
miilliplicari,  effective  qiiidcm  a  causa 
agente,  complctive  vero  sive  formaliler 
per  actuale  esse  seu  subsislere,  quod  sup- 
posilorum  esl,  sicut  el  operaii.  llinc  mul- 
tiim  erraiil  qiii  in  inlcUigciiliis  ponunt 
spiritualcin  malcriam  ad  salvandiim  ea- 
rum  individualionem  et  mulliplicationem, 
quasi  aliler  individuari  eA  muUiplicari  non 
valeant  :  quae  utique  ficri  queunt  per  ac- 
tualein  exsislenliam  illam  quain  a  caiisa 
efficiente  suscipiunl.  —  Ihec  Ilcnricus.  Qui 
iu  determinatione  qu«stionis  istius  fale- 
tur,  quod  materia  et  qiianlilas  sunl  causa 
et  ratio  individiialioiiis  in  corporalibus  et 
in  inferioribus  rcbiis. 

Verumlamen  in  isla  qua'slioiic  inserit 
mulla,  qiiae  et  alibi  sa^pc  afrirmal,  videli- 
cet,  quod  inlcnlio  cl  meiis  Arislolclis  fuil, 
intelligentias  non  esse  prodiiclas  ab  ali- 
quo,  nec  creatas  a  Deo,  sed  unamqiiamque 
earum  esse  quemdam  deuin  in  ordine  siio, 
et  habere  necesse  essc,  nec  in  ea  disliiigui 
esse  ab  essenlia.  Vcrum  islud  ninKjuam 
fiiissc  de  incnle  Philosoplii,  cvideiilissiinc 
r/.t.xix,  siiper  primiim  oslendi  ex  verbis  el  doclri- 
\\ib'^'  "'^  Philosoi)lii,  pia'scilim  ((1111111  in  Mcla- 
physica  sua  solidissime  Iractcl  dv  aclii 
alque  polenlia,  ct  laiidem  iiisoliibililci'  iii- 


A  fcral  cl  concliidal,  quod  sohiin  priiuum 
ens  esl  puriis  acliis  el  omnium  priuccps, 
ad  qucin  loluiii  iiniversiim  sicut  exercitus 
ad  priiicipcm  ordiiiatiir.  Iii  ceteris  omni- 
bus  ponit  aclum  el  polcnliain  esse,  soliim- 
(]iic  Dciiin  asscril  simpliciler  et  absoliile 
pcrlcclum,  cl  j)cr  coiisc(jucns  iiitriiiscce 
rorinalitcr  cl  pcrfcclionalilcr  iiifinilum. 
Dc  quo  el  alibi  prolestalur,  quod  ab  hoc  Cf.p.-ic. 
eiite  omiiibiis  dcrivatum  est  esse  et  vive- 
re;  itcmque,  quod  ipsc  sil  ceteris  cunctis 
causa  ciililalis  el  vcrilatis.  —  Scribil  cliain 

B  liic  Ilcnricus.  qiiod  Avcrrocs  in  piicdiclis 
Arislotcli  conscnsil,  ()uuiii  laincii  iii  libro 
dc  Siibslantia  orbis  Averroes  apertissime 
falealiii  iiuiKpiam  fuissc  dc  mciilc  Arislo- 
lelis,  qiiod  ca^luin  sil  a  Deo  soliim  per 
conservationcm  aul  dependciiliam,  sed 
qiiod  sil  ab  ipso  pcr  vcram  cmanalionem 
seii  productioncm  rcalcm,  imo  qiiod  om- 
iiiiiin  celerorum  esse  a  Deo  effliixerit.  Nee 
ulla  ralio  hoc  permiltil  iit  dicanliir  plura 
increala  ad  uiiuin  principium  non  rela- 
la  :  quanlo  miiiiis  piilaiidum  est  ingenio- 

C  sissimum  illuin  philosojihiim  hoc  sensis- 
se,  qui  et  a  magislro  suo  Plaloiic  lolies 
didicit  quod  oinnis  multitudo  procedit 
ab  iino  ? 

Dciiiqiic  de  his  seciiiida  parle  libri  de 
Univcrso,  mulla  scribil  Parisicusis,  quasi 
Pcripatelici  pra^cipui  niillam  discrelionem 
numeralem  aut  personalem  diversitatem 
in  separalis  posuissent  substaiiliis  :  Re- 
slat,  inqiiicns,  perscrulatio  dc  hiijusmodi 
subslanliis,  an  sit  diversifiis  apud  eas  et 
D  miilliludo  :  ct  inlclligo,  an  divcrscnliir  nu- 
iiicro,  et  an  nuiiicro  lanluin,  aii  cliam 
specic.  El  dc  primo  lioruin  fiiil  serino  Ari- 
slolclis  cl  Alphorabii  ac  Aviccniur,  alio- 
riimquc  (|ui  in  liis  Aristolclem  sunt  secu- 
li  :  qui  oiiiucs  concordariint  in  hoc,  qiiod 
oiniiis  divcrsitas,  omiiis  nnmcriis  a  mate- 
ria  cst  corporali.  Proplcr  (|no(l  aniinas  no- 
slras  qiiiiin  fucrinl  scpaiala'.  dixeriinl  nu- 
niciiiin  noii  habere  nec  facere,  sed  omnes 
cas  iinain  siibslanliam  esse,  et  prorsus 
nnnm,  iicc  invcnirc  a|)ii(l  cas  hoc  el  lioc. 


AN    IN    ANCKr.lS    SIT  PKIISONAI.IS    DISCIlKrin                                                  211 

Hii'c    (iiiillfliiiiis   :   (|iii    (•ons('niifiilci'   Uivc  A       IMiclcica  Scoliis  t\i'   liis  traclaiis,  |)iiiii() 

i'('|)i'ol)al.  (|tia>ril  <lc  iiialcrialiuiii  iiKlividiialioiic  siih- 

S(m1  a}jfnos('cii(liiiii,(iiio(l  vciha,  iioii  iiicii-  slanliarniii,  iil  c\   lioc  claiiiis  palcal  (|na- 

lciii,  piiilosopliornin  illornin  rcdar^nit.  Noii  lilci'    siil)slaiiliis    iininalciialihns    iiidivi- 

cniin  (]nciiicnin(|n('  nnincrnin  ahslnlcrniil  diialio    coinpclal.    Ila(|iic    (|iia'i'it,    lliniii 

illis  siil)slaiiliis,scd  cnin  (jni  csl  dc  }j;ciici'(!  matcrialis   snhslaiilia    iiKlividiia  sil   c.\   sc 

(inanlilatis,  ct  cx  divisioiic   cansaliii'  con-  vcl  c.\  siia  iialnia.  Nidctni'  (inod  si(;,  (|iiia 

linni,  vocatnnjuc  nuincins  inalcrialis,  al-  IMiilos()i)liiis  scptiino  Mctaphysicu'.  coiilra 

(inc  in  solis  corporalihns  locuin  sorliliii'.  IMaloiuMn  prohal,  (|iiod  snhstanlia  cnjnsli- 

AIio(ini   vcriiin    iioii  cssct,   (jiiod    ipscincl  hcl  rci  csl  pro^^ria  illi  cujiis  csl,  iicc  allcii 

Gnillclinus    inullotics    iclcrl,   Arislolclcin  incsl :  crgo  pcr  suain  nalurain  csl  dislincla 

posnissc  iiilclligcnlias  novcin  aul  dcccm,  ah  aliis,  cl   proprium  qiiid   siihsislcns,  id 

juxla  nnincrnin  ca'Icstiuin  orhiuin.   Avi-  H  est  individnnm.  —  llic  rcspondclur,  (jnod 

conna  (|iiO(]uc  cl  Algazcl  conlcslanlnr  aiii-  sicul   nalnra  cx  sc  lormalitcr  esl  natiira, 

nias    hoininum    separatas   essc   aclualilcr  ita  ex  sc  est  singiilaris,  ita  qiiod  non  opor- 

p.8<).\,  li.  iiirinitas,  ut  dictum  est  supra.  Nec  oinnes  tel   (iiuerere   aliam   causam    singularitatis 

Peripalelici    concordiler   assernerunt  ani-  natiira",   qiiasi    naltira  |)rius   lempore  aut 

mas    homintim    post    scparationcm    lieri  natiirali  ordine  sit   iialiira,  anlcquam   sit 

unain   aiil    iiniim    quid;   scd  Averroes  ct  singularis,  et  tunc  per  ali^inid  adv(Miicns 

qnidain  perpauci  etiin  sequenles,  mentili  conlrahatur  ut  fiat  et  sil  singiilaris.  Qiiod 

sunt  aniinas  hominum  corrtiptihiles  esse  prohatur  per  siinile.  Nain  sicut  natura  per 

et  mori  cuni  corpore,  sicque  post  destrti-  se  habet  verum  esse  extra  aniinam,  non 

ctionem  earuin  non  remanere  nisi  intel-  aufem  habet  esse  in  anima  nisi  ab  alio,  id 

ligentiam  quamdam  communem,  qiiam  et  est  ab  ipsamet  aniina,  videlicet  per  abstra- 

aniinabus  nostris  in  hac  vila  conjungi  di-  G  ctionem  a  singularibus  (etenim  esse  verum 

xerunt  per    irradialionem    applicationem-  convenit  rei  simpliciter,  sed  esse  in  ani- 

que  quamdam.  Nec  verisimile  est  Aristo-  ma,  est  esse  secundum  quid)  :  ita  univer- 

telem  hoc  sensisse,  quamvis  Averroes  ex  salilas   non   convenit  rei    nisi   secundum 

verbis  illius  hoc  conetur  probare.  Propter  quod  hahet  esse  secundum  quid,  puta  in 

quod  S.  Thoinas  in  speciali  tractatu  con-  anima;  singularitas  autem  convenit  rei  se- 
tra  hoc  edito  diligentissime  probat  oppo-      cundum  suum  verum  realeque  esse,  et  ita 

situm,  -Egidius  quoque  in  libello  suo  de  ex   se   atque   simpliciter.   Est  ergo   quae- 

Unitate  intellectus,  prout  Domino  conce-  renda  causa  cur  natura  sit  universalis,  et 

dente,  suo  patebit  in  loco.  Hinc  demum  dandus  est  intellectus  ;  non  autem  cur  sit 

c/.  i.xix,  in  libro  de  Gausis   habetur,  quod    causa      singularis. 

''■        ■    prima  est  de  se  maxime  haec,  et  quod  ipsa  Itaque  dico,  quod  substantia  materialis 

non  habet  hyliathin  ;  et  si  dicatur  habere  D  ex  sua  natura  non  est  de  se  haec  :  quia  si 

hyliathin,  hyliathin  illud  est  individuum  sic,  intellectus  non  posset  eam  intelligere 
ejus,  quoniam  ipsa  individua  est  per  pro-      sub  ratione  opposita.  Aliqua  ergo  est  uni- 

priam  bonitatem,  quae  omnia  saecula  bo-  tas  in  re  realis  absque  omni  operatione 

nitatibus  et  gratiis  implet.  Deus  quippe  eo  intellectus,    minor   unitate   numerali   seu 

ipso  quod  est  purus  actus  et  bonitas  pura,  unitate  propria  singularis.  Neinpe  ut  quin- 

nuUi  est  commiscihilis,  neque  alicui  se-  to  Metaphysicae  suee  asserit  Avicenna,equi- 

cundoruin   essentialiter   communicabilis  ;  nitas  est  tantum  equinitas,  nec  ex  se  est 

sed  in  se  et  per  se  suinme  consistens,  ab  una  nec  plures,  nec  universalis  nec  parti- 

universis  et  singulis    infinita   excellentia  cularis.  Non  est,  inquain,una  ex  se  unitate 

segregatus,  nec  comparem  habens,  nec  co-  numerali,  nec  plures  pluralitate  opposita 

aequaevum,  neque  contrarium.  hujusmodi  unilati,  nec  universalis  actu  eo 


^I^ 


IN    I.IIUU  M    II    .SKNTENTIAia  M.    —    DIST.    III  :    Ol-F-ST.    H 


inodo  quo  aliqiiid  csl  univrrsak"  racliiui 
ab  ink-llcctu.noc  parlicularis  clc  sc.  (Juaiu- 
vis  eniin  realiter  nunquain  sil  sine  aliquo 
Iioruin,  non  taincn  csl  dc  sc  aliquod  is- 
toriiin,  scd  est  naluralilcr  prior  oinuibus 
islis  :  el  sceunduiu  priorilalciu  hanc  nalu- 
ralcin.  esl  quod  (jidd  cs-t  scu  quiddilas  rci 
sccunduin  sc,  el  est  objccluiii  inlcllcclus 
perse;atquc  ut  sic  considcralur  a  ineta- 
physieo,  et  per  dclinilioneiu  c.vpriiuilur. 
—  Prima  ergo  inlcllcelio  cst  natune  prout 
ei  nou  coinlclligilur  aliquis  niodus,  ucqiie 
quein  habcl  in  iutcllcclu,  nc{|uc  qucin  ha- 
bet  ad  e.xlra.  Et  sicul  secuuduin  illud  cssc 
nou  est  natura  de  se  universalis  (iiuo  uui- 
versalitas  accidit  ei  secunduin  priinaiu  ra- 
tioncin  cjus,  secunduiu  quain  esl  obje- 
cluin  inlcllcclus),  ila  cliain  in  re  e.xtra.  iibi 
iialura  esl  cuin  singiilaritale,  uon  est  ilia 
natura  de  se  deteriuinala  ad  singularita- 
tein,  sed  prior  est  ualuraliler  ratione  cou- 
trahente  ipsain  ad  singularitalein;  ct  iii 
quantuin  esl  naturaliter  prior  hujusinodi 
contrahentc,  uoii  rcpugnal  sibi  essc  sine 
illo.  Qucniadmoduiu  cliaiu  objcctum  in 
inlellectu  secunduiu  illaiu  suain  cutilalcm 
et  universalifatem  habet  vere  esse  inlelli- 
gibile,  ita  iu  rerum  uatura  secundum  hanc 
entitafein  habcf  vcriiiu  cssc  rcale  exfra 
animain  ;  afquc  sccundum  illam  cnlilafcm 
habet  uuitafcm  sibi  proporlionalcm,  qu;e 
est  indiffercns  ad  univcrsalilalein  ct  sin- 
gularitafem,  ita  quod  illi  unifati  non  re- 
pugnat  de  se  quod  cuin  qiiacumqiic  iiiii- 
tate  singularitatis  ponalur.  —  Haec  Scolus. 
Ciijus  positio  vid(!tur  crronea  et  sibi  ipsi 
coiitraria.  Ucs  cuiiu  crcafa  non  habct  cssc 
nisi  iu  infellcclu  causaiilc  scu  coguosccn- 
te,  et  in  re ;  et  in  infellccfu  dumfa.xaf 
convenit  sibi  rafio  coinmunifatis,  scu  uiii- 
versalifatis,  seu  absoliili,  aut  qiialilercum- 
que  absfracti;  ncc  cquinifafi  aiit  humaiii- 
tafi  convenif  rafio  illa  faiii  absolula  cl 
propria  qua  dicifur  fantuiu  csse  cquinilas 
sive  humanifas,  secundum  qiiod  est  rc, 
sed  soluin  sccundiiin  qiiod  consfat  in  con- 
sideratione  iutcllectiva,  eain  secundiim  sc 
nude  et  absolutissime  apprehendculc.Ilinc 


A  communilcr  dicunl  philosophi  Arislote- 
lcin  asscculi.  quod  iiilcllcctus  facit  uni- 
vcrsalitatcin  iu  rcbiis ;  el  rursus,  quod 
universalc  cst  duin  inlclligifur.  parficulare 
scii  singularc  diim  sculilur.  Ef  rursus,  ut 
ail  lioclius,  oinnc  quod  esl,  exlra  iiilcl- 
lccluiu  vidclicct.  ideo  csl,  cpiia  umim  mi- 
lucro  esl.  Siquidciu  esse  aclualilcr  cl  in 
re,  non  couvenil  nisi  ciiti  determinalo, 
limilaluiii  cl  pi'opriuiu  csse  habcnli.  — 
Hinc  Damasccnus  j)rimo  libro.  capitulo 
oclavo  i)andciis  qualilcr  nalura  incrcata, 

B  pufa  divina  csscnlia,  cl  natura  crcata,  sic- 
iit  humanifas,  divcrsimodc  sint  in  pluri- 
biis  seu  iu  distinctis  personis  :  Oportet 
(iiiquit)  scire,  qiioniaiu  aliud  est  re  con- 
siderari,  et  aliud  ratione  et  cogifationc, 
(|uia  iu  omiiibus  crcaliiris  divisio,  id  cst 
distinclio.  hyposlasium  scii  suppositorum, 
coiisideraliir  re,  id  est,  rcalifcr  ac  sub- 
sfautialifcr  sunf  distinctjp.  Ideo  subdit  : 
Rc  eniiu  Petrus  a  Paulo  separatus  consi- 
dcrafur  ;  infclligimus  aufciu  infellectu, 
qiiod  Pelrus  et  Paiilus  cjusdcm  sunl  nalu- 

C  nr,  ct  communcm  Iiabcnl  naluram.  (}uasi 
dicat  :  Coiiimuuifas  ista  cst  per  infcllcctus 
conceptuin  fundalum  in  rebus,  in  qui- 
bus  est  realis  disliuclio.  non  iinilas  ncquc 
commiiiiitas  actualitcr,  secundum  quod 
rcalitcr  suul  subsistcnlcs ;  imo  ut  sic,  non 
convcnil  cis  iinitas  ncqiic  communitas,  ni- 
si  apliludinalilcr  ct  quasi  in  pofcntia.  Hinc 
addif  Damascenus  :  H»c  ergo  communis 
natiira  raliouc  csl  considcrabilis.  Nequc 
cnim  ha)  hypostases,scilicet  Petrus  et  Pau- 
lus,  in  se  invicem  suiil,  scd  seorsuin  una- 

D  qu.Tqiic  ct  sccuudum  S(^  ipsam  scparafa. 
In  suinma  autcin  Trinilafc  cst  cconlrario, 
quia  in  illa  uuum  rc  consideralur,  id  est, 
diviiia  csscnlia  realilcr  uiia,  cl  permanens 
iina  ct  cadcin  ac  indistincfa.  Ha^c  Daina- 
sccnus. 

Erroncuiu  crgo  cst  diccrc.  iino  opposi- 
fiim  in  adjccto,  quod  nafiira  crcala  Iiabet 
cssc  vcriiiu  rcalc  cxtra  aniiuaiii.  indiffe- 
nuis  ad  siiigularilalcm  cl  univcrsalitafem  : 
(juouiam  eo  ipso  quod  csl  iii  rcriiiu  na- 
liira,  est  ad  singularitatcin  seu  parficula- 


AN    IN    ANCKI.IS    SII    l'i; llSdN AI.IS    DlSCHrilO 


21:1 


lilalcm  coiitracla,  scoisiim  cl  scpaialim 
consislciis.  Niliilo  miims  vcriim  csl,  (|(io(l 
in  nalnia  sic  oxsisicnlc  l'nn(lal)ilis  csl  |)cr 
acliiin  inlcllcclns  ralio  imivcrsalilalis  cl 
commnnilalis,  imo  spceici  ac  gcncris,  cl 
ctiam  absolnli  sccnndnm  sc.ila  qiiod  niliil 
illornm  csl  dc  sna  inliinscca  ralionc  cl 
proprio  inlcllcclii  ac  qniddilaliva  dclini- 
lionc,  pronl  Aviccnna  inlcndil,cl  Hcnricns 
dilTnsc  c.xplanal.  Idcirco  snbslanlia  mahv 
rialis  non  esl  individna  cx  siia  nalnra,  ila 
qnod  individnilas  sit  dc  ralionc  ipsins,ant 
qnasi  coinmnnilas  ci  rcpnjijncl.  Allamcn 
sccnndum  csse  qnod  habct  in  rerum  na- 
tiira,  individna  est  et  niiniero  nna,  juxta 
intentionein  IJoclii;  aliterqne  sentire,  re- 
pntatiir  Plalonicnm. 

Secnndo  intcrrogal  Scotns,  Utrum  snb- 
stanlia  matcrialis  pcr  aliquid  positivnm 
intrinsecnm  sit  dc  sc  individua.  Qnocirca 
narrat  quornmdam  opinionem,  dicentium 
quod  individuum  dicit  negationem,  vide- 
lieet  indivisionem  in  sc,  et  privationem 
identilalis  ad  aliud  :  propter  quod  non 
potesl  partes  snbjectivas  haberc,  ncc  pra>- 
dicari  de  phiribus.  Contra  qnod  arguit, 
quia  nihil  simpliciter  repugnat  alicui  enti 
per  solain  privationem.  Quod  probat,  quo- 
niam  quantumcumque  negatio  tollat  po- 
tentiam  proximam,  non  tamen  ponit  re- 
pugnationem  formalem.  Ad  qiiod  videtur 
dicendum,  qiiod  negalio,  imo  et  privatio, 
sic  ponit  repugnantiam  formalem,  quod 
eis  inexsistentibus  rei,  nequeunt  eidem 
rei  convenire  opposita  :  sicut  nec  ca;cns, 
stante  ca^citate  sua,  potest  videre;  noc 
snrdus  ut  sic,  audire.  —  Rursus  sic  ar- 
guit  :  Negatione  non  ponitur  aliqnid  in 
entitate  perfecliori;  sed  prima  substantia 
seu  individuum  est  inaxime  substantia, 
secundum  Philosophum  :  ergo  non  poni- 
tur  in  tali  eminentia  sola  negatione.  Con- 
tra  quod  argui  pofest,  qnod  essentia  divi- 
ditur  in  essentiam  crealam  et  increafam. 
Increatum  vero  dicit  negationem,  et  tamen 
increala  essentia  incomparabiliter  dignior 
est  quam  creata.  3Iulta  similia  objici  pos- 
sent.  Attamen  verum  est,  quod  negatio  ut 


A  |)iira  iicgalio.  posili\iiiii  cl  digniricalix  iiin 
non  habcl  cffcclnm.  scd  pcr  positivum 
substratum  scii  snbinlellectnm.Agcrc  eqiii- 
dciii  piicsup[)onil  esse.  —  Dcindc  Scolns 
siiam  |)oiiil  ()[)ini()ncin  :  Necessc;  esl,  in- 
([uicns,  hiiic  la[)idi  seii  inalcriali  iiidivi- 
diio,  |)cr  ali([iiid  |)ositivuin  inlrinsccnm 
tan([uain  [)cr  ralioncm  [)ro[)riain  rc[)Ugna- 
rc  dividi  iii  [)artes  subjectivas;  et  illud 
positivnm  ciit  ([uod  dicilnr  esse  per  se 
caiisa  individualionis,  ([iiia  [)cr  individna- 
tioncin   iiif(dligo  indivisibililatcm   scii   ro 

B  [)ngnantiain  ad  divisibilitalcm  pnpfatam. 
llipc  Scolus.  Qni  adhuc  non  exprimit  qiiid 
sil  iiliid. 

Ideo  tertio  qua^rit,  An  substantia  ina- 
terialis  per  actnalem  exsistentiam  sit  indi- 
vidna.  Ad  qnod  dicil  quod  non,  qiioniam 
exsislcnlia  esl  cxlra  coordinalionem  \n'ip- 
dicamenlalem  snbstaiiti;p,  et  ipsa  exsisten- 
tia  de  se  communis  est  sicnt  essentia. 
—  Ad  qnre  faciliter  respondetnr,  quod  ex- 
sistentia  vel  realifer  est  ipsa  essentia,  vel 
non  extranea   ab   eadem,  sed    immediate 

C  reducenda  ad  idem  genns,  nec  in  pra^di- 
camento  accidentis  ponenda.  Et  insuper 
ipsum  esse  ut  est  terminus  realis  prodn- 
ctionis,  est  quid  limitatnm  et  individnale 
se  ipso.  Ista  scholastice  tango,  infra  dictu- 
rus  quid  potius  videatur  lenendum. 

Quarto  qua^rit,  Utrum  substanfia  mate- 
rialis  pcr  qnantitatem  individua  sit.  Et 
multipliciter  atque  (ut  reor)  efficaciter 
probat  quod  non  :  imo  ex  multis  prseha- 
bitis  constat  quod  non.  Et  in  hoc  spe- 
cialifer   confligit    contra  zEgidium,   cujus 

D  positio  non  videtur  probabilis. 

Qninto  igilur  qua?rit,  Utrum  materialis 
substanfia  individna  sit  per  maferiam. 
Quocirca  fatetur  et  probat,  quod  ex  variis 
auctoritatibus  Philosophi  videtur  sic  esse  : 
propfer  quod  a  inulfis  tenetur  quod  iino. 
Et  quia  qugestionis  istius,  auctorifatum 
quoque  Philosophi,  pendet  solutio  ex  alia 
qua^stione;  ideo  qnwrit,  An  materialis  sub- 
stantia  sit  individna  per  entitatem  ali- 
quam  positivam,  per  se  determinantem 
ipsam   naturam  ad  singularitatem.  Circa 


211 


IN    I.inmM    II    SKNTENTIARIM. 


DIST.    III  :    QC.F.ST.    II 


hoc  loquilur  cl  luctur  (juod  iiiio.  Quod 
probal  sic  :  (Jucinadiuoduiii  unilas  in  coin- 
niuni  per  se  eonsequitur  enlitatcni  in  coin- 
inuni.  ita  qujrcuinque  unitas  conscqiiitur 
per  se  aliquam  ontitatcin  :  crgo  unilas 
siiiiplicitcr,qualis  csl  unilas  iudividui.con- 
scquitiir  pcr  sc  aliquain  cntilalcin.  Non 
aulcm  couscquilur  per  se  cntitalciii  natu- 
rae,  quia  illius  est  aliqua  unilas  propria 
el  per  se  rcalis  :  ideo  sequitur  aliquam 
entifatem  aliaiii  detcrmiiiantem  islain  en- 
tilalcin  nalura\  cuin  qua  faciet  per  se 
uiium,  quoniam  lotuin,  cujus  est  hiec  uni- 
tas,  perlectum  cst  de  se.  —  Si  dicas  : 
Si  est  aliqua  unitas  realis  minor  unita- 
te  numcrali,  aut  est  aliciijus  iiumeralilcr 
in  eodcin  uno,  aul  iu  aliquo  alio  :  non 
in  eodem  numcro,  quoniam  quidqiiid  in 
eodcm  numcro  est,  uiium  csl  niimcro ; 
non  in  duobus,  quoniam  in  diiobus  nihil 
est  unum  idemque  numero  rcaliter.  Di- 
cendum,  quod  naturaliter  natura  prior  est 
qiiam  hsc  natura,  et  unitas  propria  conse- 
qucns  naturam,  ut  nalura,  prior  cst  natu- 
ralitcr  unilalc  cjus,  ul  h.TC  natura  :  sicquc 
considcrat  metaphysicus  eam.  In  codem 
ergo  quod  idem  est  numero,  est  aliqua 
entitas,  quam  consequifur  minor  unitas 
quam  numeralis. 

Porro  quio  sit  entitas  ista,  declarari  po- 
test  per  similc  ad  entilafcm  a  qiia  sumitiir 
diffcrcnfia  spccifica.  Difrcrciilia  nainciuc 
specifica,  scu  entilas  a  qua  sumitur  ipsa, 
comparari  polest  ad  id  quod  est  infra  se, 
vel  ad  id  quod  est  supra  se,vel  ad  id  quod 
est  juxta  se.  Priino  modo,  differentiae  spe- 
cificfc  et  entilafi  illi  spccific.T  repugnat 
pcr  sc  dividi  in  plura  csscnfialitcr  specie 
vcl  natura,  atque  per  hoe  rcpugnat  foli, 
cujiis  cntitas  illa  esf  per  se  pars.  Ita  in 
proposifo,  huic  entifafi  individuali  repu- 
gnaf  dividi  in  partes  subjecfivas,  et  per 
ipsam  repugnaf  talis  divisio  toti,  cujus 
illa  cntilas  cst  pars.  Kslquc  soliiin  diffe- 
reiifia  in  hoc  quod  unitas  illa  naliir»  spc- 
cifica?  minor  est  nnitafe  hac  iiumerali  : 
propter  quod  illa  non  cxcludit  omncm 
divisionem  qu»  est  secundum  partes  sub- 


A  jectivas,  sed  tanlum  cam  qii.T  esf  parlium 
cssenlialium.  Sicquc  rcalitas  individui  si- 
milis  est  realitati  specifica^,  qunm  sit  qua- 
si  actus  dclcrminans  rcalitatem  specifi- 
cain  tanquain  potentialem.  Sed  quoad  hoc 
dissimilis  esl  :  qiiia  rcalitas  individiii  nun- 
qiiain  sumiliir  a  forina  addila,  scd  pra>cise 
ab  ullima  rcalilalc  forina»;  realilas  aiilem 
diffcrcnlia»  seu  spccici  aliquando  sumilur 
ab  eo  quod  aliiid  est  a  forma  generis, 
quando  videlicef  species  addit  realilalem 
aliqiiam  supcr  natiirain  gcncris.  Ilciii  (juo- 

R  ad  alitud  esl  dissimilc  :  (juia  illa  rcalifas 
specifica  constifuif  composilum  cujus  ipsa 
est  pars,  in  esse  quiddilativo;  ista  aufein 
rcalifas  individui  est  priino  diversa  ab 
oiiini  enfifafc  quiddilativa,  quoniam  intel- 
ligcndo  quamcumquc  cntitatcm  qiiiddifa- 
tivam  Iimilatam,non  habetur  in  qiiidditate 
intcllccta  iindc  ipsa  sit  hTC.  Itaquc  rcali- 
tas  spccifica  consfiluif  in  esse  forinali  et 
quidditativo,  realilas  vero  individui  con- 
stituif  prfficise  in  esse  maferiali. 
Verum  si  quaeras,  Qu»  est   isfa  enfifas 

C  individualis  a  qiia  sumifur  diffcrcnlia  in- 
dividualis  et  numcralis  ?  cslnc  forma,  aiit 
maleria,  aut  cerle  coinposituin  ?  Respon- 
detur,  quod  enfitas  ista  non  esf  materia, 
nec  forma,  neque  composifum,  in  quan- 
fiim  qiiodlibct  isforum  est  natura;  sed  est 
iilfima  rcalitas  eiitis  qiiod  cst  materia,  vel 
cnlis  quod  csl  forina.  aut  quod  cst  com- 
posifum  :  ila  quod  quodlibel  commune, 
et  tamen  determinabile.  adhiic  polest  dis- 
tiiigui  (quantumcumquc  sit  uiia  rcs)  in 
plures  realifates  formalitcr  (lislinclas,qua- 

D  riim  una  non  cst  fonnalilcr  alia  :  et  ha>c 
cst  formalilcr  entilas  singiilaris.  et  illa 
est  entilas  natura>  formalitcr.  Nec  possunt 
isf»  realitafes  esse  res  et  res,  sicut  pos- 
sunt  esse  rcalitas  uiide  accipilnr  gcnus,  et 
rcalilas  unde  accipilur  diffcrentia,  ex  qui- 
bus  rcalifas  spccifica  sumiliir;  sed  seinper 
iii  codcm.  sive  parlc  sivc  tolo,  suiil  rcali- 
lalcs  cjusdcin  rci  formalilcr  distincla\  — 
IIjcc  Scofus. 

Cujus   vcrba   siinf    intricala,  et   posilio 
siia  vidctur  esse  ficlicium.  Quid  cnim  sunt 


AN    IN    ANC.KMS    SIT    PKUSONAI.IS    DISCIUCTIO 


'2\ry 


isla'  (•{'alilalcs  (jiias  dicil  iioii  cssc  acci- 
(lciitia,  scd  poliiis  iii  }j;ciicrc  suhslanlia', 
si  iioii  smil  roniia  iicc  inalciia,  iicc  (|iii(l 
composiluin  ox  cisdcin  ^  Si  aiilcin  viilt 
dicci'0,  quod  noii  rcalilcr,  scd  rormalilcr, 
jiixla  siium  modiiin  lo(|ucn(ii,  ab  inviccm 
disliiiguiiiitur.  non  criint  nisi  ciilia  ralio- 
nis,  s(Mi  ciitia  sola  ralionc  disliiicta,  scii 
iinum  el  idcin  multipliciter  consideratum. 
Maiiifestiim  est  enim  juxta  omnein  do- 
ctrinain  Pcripatelicoriim,  iino  ct  IMaloni- 
coruin,  (]U0(I  s|)ccies  spccialissima  dicat 
lotum  cssc  quiddilalivum  cl  csscntialc  in- 
dividuorum  suoriim  [)lcnarie;  et  ea  qu;c 
ultra  in  individuo  eonsideranlur,  nil  [)ror- 
sus  essentiale  adjiciunt  :  quamvis  varia> 
considerationes  lormales  ac  proprias  in 
tali  essc  quidditalivo  individualiter  [)arli- 
ci[)ato  queant  liindari,  vcl  [)otiiis  linj^i, 
qiuc  in  rc  ipsa  nil  adduiit,  iiec  pouuiit 
realem  hiinc  effectiim.  Nempe  quid  reale 
de  genere  substantiffi  superaddit  liumani- 
tas  Socratis  hiimanilati  secunduin  se  ab- 
solute  et  abstracte  considerata?,  quo  illa 
coulrahatur  ac  individuetur  ? 

Durandiis  demuin  hic  iiarrat  duas  de 
principio  individuationis  opiniones.  Unam, 
dicentium  quod  materia  sit  illud  princi- 
pium,  quoniam  ei  non  convcnit  esse  in 
multis,  sed  alia  potius  recipere  in  se.  Quffl 
persuasio  est  inutilis.  Materia  enim  seciin- 
dum  se  est  quid  commune,  et  ipsa  est  in 
materialibus  rebus  tanquain  pars  substan- 
tialis  in  toto.  Aliam,  quod  quantitas  sit 
individuationis  principium.  Quod  repro- 
batiir,  quia  subjectum  naturalitcr  prius 
est  accidente  :  quum  ergo  qiianlitas  acci- 
dens  sit  subjccti  individui,  naturali  ordine 
sequitur  illud.  Rursus,  si  quantitas  esset 
de  ratione  individui  in  genere  substantia?, 
individuuin  illud  iion  esset  ens  per  se, 
neque  ens  unum,  nec  in  praedicamento 
substantia:>  :  quia  in  suo  inlellectu  inclu- 
c/.p.208D.  deret  accidens.  Istud  quoque  superius  sa- 
tis  est  improbatum. 

Hinc  addit  Durandus  :  Dicendum  ergo, 
quod  nihil  est  principiuin  individuationis 


A  nisi  (|uod  cst  |)i'iiici|>iiiiii  iialuia;  ct  ([uid- 
dilalis.  Qiiod  [)rimo  [^robalur  sic.  S[)ecics 
(-1  individiium  siint  idem  sc(Mindum  rein, 
cl  diffcrunt  scciindiiin  ralioncin  :  qiiia 
(|ii0(l  dicil  s[)ccics  indctcrminatc,  indivi- 
diiiim  (licit  dclcrminatc.  Qiia'  dctcrminatio 
cl  indctcrminalio  sunt  sccuiidum  css(;  cl 
iiilclligi  :  iiniversah^  namqiM^  est  uniim 
lautummodo  scciindum  intellcclum,  indi- 
viduiim  aulcm  secundnm  esse  real(\Quein- 
admodiim  eniin  actio  intellectus  constituit 
univcrsalc,  sic  actio  agenlis  naluralis  tcr- 

B  minalur  ad  esse  singiilar(\  KachMii  ergo 
scciiiiduiii  reni,  diffcrentia  soluin  s(!cun- 
(luiii  rationem,  siint  [)rinci[)ia  spcciei  et 
individui.  Secnndo,  qiiouiain  id  quod  ciim 
eiitc  convertitur,  cX  de  eadein  re  prwdi- 
catiir,  iioii  dicit  aliqiiid  additum  super  ea 
dc  qiiibus  pripdicatnr.  Scd  esse  indivi- 
duum  convertitur  euin  ente  accepto  se- 
cundum  esse  reale  :  nil  cnim  exsistit  ad 
extra  in  re  nisi  individuiim.  Ergo  esse 
individiium  non  convenit  alicui  per  ali- 
qiiid  sibi  additum,  sed  per  id  quod  est; 

C  omnisque  alia  unitas  est  rationis.  Per  quid 
itaque  Socrates  est  individuuin  ?  Utique 
per  id  per  quod  est  exsistens  :  quod  ex- 
trinsece  sunt  causa  finalis  et  causa  effi- 
cicns,  cujiis  est  prodiicere  singulare;  in- 
trinsece  autein  sunt  hwc  materia  et  ha>c 
forina.  Quod  si  qua?sieris,  per  quid  forma 
est  haec;  dicendum,  quod  per  id  per  quod 
est  in  re  extra  :  et  hoc  extrinsece  est 
agens,  concomitative  autein  maleria,  quia 
materia  communicat  esse  formae  pure  ma- 
teriali,qua3  absque  materia  non  exsisteret. 

D  Idein  dico  de  materia,  nisi  quod  indivi- 
dualio  sua  plus  dependet  a  forma  quain 
econtra  :  forma  quippe  est  magis  causa 
essendi  materia^  quain  vice  versa.  Porro 
substantiffi  separat»  nullo  alio  intrinsece 
individuanfur,  nisi  se  ipsis.  —  Itaque, 
quamvis  duo  individua  speciei  ejusdem 
conveniant  in  natura  abstracte  absolute- 
que  suinpla  sccundum  rationem,  differunt 
tamen  in  ea  secundum  realem  exsisten- 
tiam  suinpta.  Similiter  differunt  in  prin- 
cipiis  seu  partibus  suis  essentialibus  ex- 


2IG 


IN   LIBRUM   II  SENTENTIARIM. 


DIST.    III  ;   QU.EST.    II 


sistentialiler  sumptis.Ouuinquc  opponitur, 
quod  forina  non  est  hapc  nisi  quia  ircipilur 
in  maferia  signata.  lioc  est  per  quantita- 
tem  determinala  atque  divisa;  dicenduin 
qiiod  falsiim  est,  qiioniam  forina  per  se 
ipsam  intrinsece  esl  ha^c,  H  non  per  hoc 
qiiod  reeipiliir  in  materia,  nisi  concomi- 
lanter  :  qiiia  quod  sit  Iutc,  non  habet  nisi 
in  materia,  nisi  sit  separabilis  forina,  iit 
anima.  Ihec  Durandiis. 

Cujus  opinionem  recilative  induco,  qiio- 
niam  mulla  incliidit  (pue  a  communi  do- 
ctorum  doctrina  dissentire  videntur.  \n'iv- 
sertim  qiiod  dicit  maleriam  commiiiiicare 
esse  ipsi  forma^  :  quod  lainen  videtur  ad 
hunc  sensuin  dixisse,  quia  est  causa  sine 
qua  non. 

Postremo  de  individiiatione  malerialium 
substanliariim  loqiiiliir  Thomas  in  Iracta- 
tu  suo  de  Esse  et  essentia  :  Quia  maleria 
individuationis  principium  est,  ex  hoc  for- 
te  sequeretur,  quod  essentia,  qu»  mate- 
riam  et  formain  compleclitiir,  sit  lantiim 
particularis.  Idcirco  sciendiim,  qiiod  non 
qutecumque  sed  soliim  signala  materia, 
quse  sub  determinalis  dimensionibus  con- 
tinetur,  individuationis  consistit  princi- 
piiim.  Et  hffic  materia  non  poniliir  in 
definilione  hominis,  scd  Socralis,  si  defi- 
nitionem  haberel.  Ha^c  ibi. 

Quibus  objici  potesl,  qiiod  materia  si- 
gnata  quffi  in  definilione  individiii  po- 
neretur,  si  definibile  esset,  est  maleria 
individiia  seii  individiiala.  Materia  namque 
dc  se  nominat  qiiid  commiine,  quod  per 
qiiantitalem  certam  seu  determinalam  et 
qiialilalem  individualiir  :  ergo  ipsa  non 
csl  individiiatioiiis  origo  et  radix,sed  qiiod 
eam  individiial.  limilal  el  designat.  Qiiod 
si  quis  dicat,  ipsain  esse  principiiiin  in- 
dividualionis  iiialerialiiiin  substantiariim 
j)riinaruiii,  piita  iiidividiionim,  iioii  aiitem 
simpliciler  toliiis  iiKlividiialionis  in  gene- 
re  corporalis  subslantije;  objicietiir,  qiiia 
qiiod  est  causa  causap,  est  causa  causali,  el 
(jiiod  priiiia  causa  in  oiiini  ordine  |)liis 
ceteris   infliiil    :   id  ergo   qiiod    esl   caiisa 


A  individiiationis  materiie.eril  potissima  caii- 
sa  individiialionis  eorum  qua»  per  male- 
riain  signatam  individuanliir.  —  Denique 
nialeria  signala,  in  sua  ratione  seu  intel- 
ligentia  incliidit  non  solum  maleriam  de 
genere  siibslanlia^.  sed  et  aliqiiid  de  gene- 
re  qiiantitalis,  aiil  eliain  qiialilalis.  quem- 
admodum  homo  albus.  Ergo  non  est  quid 
iiniiin  simpliciter,  neqiie  in  prffidicamenlo 
substanliae,  sicut  nec  album  :  ergo  nec 
individiiiiin,  (W  ciijiis  inlelleclu  seu  ralio- 
ne  est   lalis   maleria.  Sicqiic   prima>  siib- 

B  slantiip.  materialium  reriiin  ac  specicruni, 
ut  Petrus,  Joannes,  non  essent  in  priedica- 
menlo  siibstantiffi:quod  prorsus  absurdiim 
est.  —  Insiiper  possel  sic  argui  :  Coinpo- 
sitio  prima,  videlicel  unio  forma;  substan- 
lialisciim  materia,pnrcedil  composilionem 
secundam,  qiiff  esl  eonjiinclio  maleriae 
cum  forma  accidenlali,  fj^iialis  est  dimen- 
sio.  Oiiiim  ergo  individualionis  principi- 
iiin.  qiiod  secundum  hanc  opinionem  ma- 
teria  cst  signata,  includal  compositionem 
seciindam,  iilpole  conjunclionem  materia» 

C  cuin  (piantilate,  incliidit  et  compositionem 
priinam  :  sicqiie  talis  inaleria  essel  jam 
quid  informaliim  forma  substanliali,  et 
ita  non  esset  pars  siibslantialis  substanti;r 
prima",  quffi  dicitur  individiiari  per  eam. 
Pra^lcrea,  si  maleria  secundiim  se  sum- 
pta  dicatiir  individiialionis  principiiim.  ut- 
pole  terminans  fluxiiin  foniue,  iil  Albertus 
et  alii  multi  videnliir  sentire  :  objici  po- 
lest,  qiiod  jiixla  Philosophiiin.  forina  est 
qua»  dislinguil  el  separat,  actuat  alque  de- 
terminal;  et  sicut  forma  generaliler  siim- 

D  pla  dal  esse  matcria\  ita  h;rc  forina  dat 
materia»  hiiic  hoc  essc  individiiale  et  siib- 
slanliale.  Sicqiie  forma  miillo  plus  liini- 
lal.  delerminat  individuatijiie  materiam 
(jiiam  econlra  :  prffisertim  qiniin  maleria 
sit  de  se  piira  poleiitia.  indifferens  et  in- 
deteniiiiiata  ad  formam  qiiiimciimqiie.  aiit 
sallein  ad  islain  seii  illain.  Qiioiiiodo  ergo 
maleria  conferel  alleri  delermiiialionem 
individiialem,  potissime  ei  a  qiio  ejus  in- 
delerminatio  specificafur  ac  terininaliir, 
atquc  a<l  individiiale  esse  perducitiir  ? 


OU.EST.    III    :    AN    OMNKS   AN(iKM    SJ.NT    KJl.SDEM    SPECIEI 


21 


Vidcliir  ('i'<;o  inilii  in;ij;is  (lic('ii(Iiiiii.(|ii<)(l 
qiuiiii  rcs  al)  ('odciii  liabcal  cssc  cl  lioc 
essc  (al)  codcin,  iiKniain.  ciriciciilcr  hI([iic 
sccniidniii  rcalcin  inrinxnin),  qncinadmo- 
duiii  cliaiii  in  codciii  rcalilcr  idciii  snnl, 
esso  et  iioc  cssc,  lo([ncii(lo  dc  cssc  siin|)li- 
cilcr,  qniiin  nnins  cl  cjiisdcin  iioii  sil  iiisi 
nnnin  cl  idciii  cssc  siiii|)ii(ilcr  diclnin  : 
illiid  csl  crCccliva  caiisa  iiidividualionis  iii 
oinni  individno,  sn[)[)Osilo  cl  |)crsona,qnod 
csl  clTccliva  cansa  illorum;  i[)siiinqnc  cssc 
actnalis  c.xsislcnlije,  in  quanlnm  est  lor- 
ininiis  [)rodiu'lionis  rcalis  ac  circctiva^,  cst 
proxiina  formalis  al(|uc  iiilrins(H'a  cansa 
individiialionis.  IIoc  clcniin  cssc,  dc  so  esl 
quid  individnalc,  co  i[)so  qiiod  cst  lcrmi- 
nus  realis  productionis,  qniiiii  [iroducere 
ef  produci  sint  supposilornm,  seu  indivi- 
dualinm  aut  parlicnlarium  rcrnm.Essenlia 
qnoqnc  seu  forina  nt  hoc  csse  acluala, 
subsislens  est  seu  consistens,  et  incoin- 
municabilis  plnribns,  imo  et  alleri  cui- 
cumquc.  Porro  qnid  huic  [)Osilioni  objici 
possit,  cnm  sna  soiulione  pra>lactnni  est. 
Quamvis  eliam  esse,  communissime  accipi 
qneat  sicnt  essentia,  tamen  nt  est  termi- 
nns  realis  productionis, necessario  est  quid 
individuale  et  limilatum.  Ista  qnoque  po- 
sitio  potest  teneri  lain  secnndnm  eos  qni 
inter  esse  et  essenliam  staluunt  distinctio- 
neni  realem,  quam  secundum  aliam  tradi- 
tionem.  Nec  oportet  individnalionem  fieri 
per  quid  realiter  ab  individualo  distin- 
ctum,  ut  eliam  Thoinas  fatetnr  in  angelis. 
—  Prseterea,  si  objiciatur  qnod  jnxta  hsec, 
esse  exsistentia;  esset  de  intellectu  et  ra- 
tione  individui,  et  mentiretur  Porphyrius 
loquens,  Sive  Socrales  sit,  sive  non  sil, 
Socrates  lamen  est  homo ;  dicendnm  quod 
multa  concurrnnt,  requiruntur  ac  perli- 
nent  ad  esse  actuaie  seu  individualem  ex- 
sistentiam  hominis,  quae  non  sunt  de  in- 
tellectu  et  ratione  ipsius,  uf  accidentales 
dispositiones  diversa». 

Islnd  scholastice  diclum  sit,  uf  sfudiosis 
prsebeafur  inquisitionis  acutioris  occasio. 
Nec  enim  in  opinabilibus  istis  materiis,  in 
quibus  etiam  magni  fam  diversimode  opi- 


A  naiiliir.  aii(|iiid  ('iiiii  lcmcraria  asscrlionc 
csl  i^rofcrcndiim  aiil  ([iiasi  ccrliliidiiialilcr 
dclcrminandnm  :  (|uan(|uam  noniiiilli  iii 
lalibns  iiiiiiis  asserlivc  l()(|naiiliir,  ([iiasi 
i[)si  soii  sano  ac  [)ra'ccllcnli  [^ollcrciil  in- 
gciiio. 

\(\  |)i'iiiiiiiii  iii  [)i'iiici[)io  ((iKcslioiiis  ob- 
jccluin.  diccndnm  (|iiod  in  universilafe 
cor[)oralinin  reriim,  causa  individiiationis 
ferlur  malcria,  aiil  inaUTia  h;ec,  v(d  (inan- 
lilas;  aiigcli  aulcin  sii[)erioris  sunl  ordi- 

B  nis,  ct  aliiis  iiiodiis  individualionis  juxla 
[)ra>habila  compclif  cis.  — Ad  sccundnm, 
([iiod  aiigclo  secundnm  esse  abslractnin 
snin[)lo,  ct  in  qnaiitum  est  forina  secun- 
duiii  commnnem  rationem  forinas  con- 
venire  ()ofest  commnnicabilifas  el  ralio 
nniversalis;  lameii  in  qnanlum  cst  falis 
forina,  conv(Miit  ei  per  se  individiialifer 
subslanlialilerqne  exsislcre.  Vcrum  de  hoc 
(laulo  post  plenius  referetnr.  —  Ad  ter- 
tinin,  qiiod  in  rebus  malerialibns  abs- 
fractio  a   maleria   ponifur   universalitatis 

C  communicabililalisque  cansa.  De  iminafe- 
rialibus  vero  esf  alifer  judicandnm  :  imo 
quo  angelus  niinus  habet  de  propriefafe 
et  nafura  maferiff  afque  potenfia>,  eo  plus 
competit  sibi  per  se  supposilaliter  esse, 
nlpote  plus  de  formalifafe  et  actualitate 
habenti.  —  Ad  qnartnm,  qnod  species  in- 
felligibilis  est  qnid  coinmune  per  repree- 
senfafionem,  non  per  exsisfenfiam,  neqne 
per  inhserentiam  in  subjecto. 


D 


QU^STIO    III 


TErfio  principalifer  quaeritur  de  diffe- 
rentia  essentiali  angelorum  inter  se, 
videlicet,  An  omnes  angreli  sint  ejus- 
dem  speciei. 

Et  ista  qnaesfio  complectifur  niulfas,qu8e 
simul  sunt  expedienda?,  nt  vifetur  imnio- 
derafa  prolixifas.  Pofesf  etenim  qiwri,  an 
sub  una  specie  angeli  sint  aul  esse  valeanf 
plura  individua   scu  pcrsona>,   prsesertim 


218 


IN   LIBRIM    II    SKNTENTIAniM.    —   DIST.    III  ;    Qr.EST.    III 


si  in  ipsis  milla  coiisislal  materia.  Ileriim 
qiiapri  polest,  an  angeli  universi  siiit  spe- 
ciei  ejusdem;  (leiiuie,  aii  cuncti  aiigeli 
unins  eliori  seu  ordinis,sint  speciei  unins. 
(jrea  quas  quiesliones  varia  fiunl  argu- 
menfa  ad  j^artem  ulramquc,  qu;e  in  jiro- 
cessn  parliui  taugentur. 

llaque  ad  qihTstionem  qua  qusprilur,  an 
angeli  diiferant  specie,  Alexander  respon- 
det  quod  imo  :  quoniam  angeli  supreuur 
hierarchije  |dus  difreruul  ab  augelis  infi- 
in;p  hierarclii;e,  (piam  augeli  infim;e  hie- 
rarchia»  ab  invicem.  Sed  angeli  qiii  sunt 
in  eadem  hierarchia,  aut  idem  sunt  spe- 
cie,  et  differunt  mimero;  vel  idem  sunl 
genere,  et  differunt  specie.  Ergo  angeli 
qui  sunt  in  superiori  hierarchia,  qiium 
plus  differaut  ab  his  qui  sunt  in  iiifima, 
differunl  ad  minus  specie  ab  eisdem.  — 
Insuper,  angeli  de  ordine  Seraphim  inter 
se  magis  conveniunl  quam  cum  angelis 
de  ordine  Cherul)im.  Aut  ergo  conveniunt 
specie,  et  differunt  numero;  aut  conve- 
niunt  genere,  et  differunt  specie  :  et  quod- 
cuinque  horum  dicatiir,  consequens  est 
qiiod  angeli  inler  se  differunt  specie.  — 
Pnelerea,  chori  seu  ordines  angelorum  iu- 
ter  se  dislinguuntur  secuudum  officia  et 
dignitates,  atque  pnelationes  unius  super 
alium,  sicut  et  nomina  ordinum  pandunt, 
qu;e  sunt  :  Archangeli,  Principatus,  Pote- 
states,  Virtutes  et  Dominationes.  Sed  ipsa 
officia  differunt  specie,  ergo  et  angeli. 

.liixta  hoc  qineritur,  an  ordo  naturaliter 
angelis  insit,  vel  accidenlaliler  laulum,  vi- 
dclicet  ex  meritis.  Videlur  quod  natura- 
liler,  quoniam  sapienlis  esl  ordinare,  et 
ordinalio  sapienti;c  atlestatur  :  aiigeli  au- 
tem  a  divina  sapientia  omnia  ordinante, 
creali  suiil.  —  Uespoudenduin,quod  secun- 
duiu  Aiigustinuin  duodecimo  de  Civitate 
I)ei,  non  esscnl  oinnia,  si  (>sseul  jequalia  : 
iniinens  ordinem  nou  laulum  iu  geneiibus 
crealiirarnin,  sed  etiain  in  speciebus.  Ideo 
ab  exordio  creationis  inerat  angelis  ordo. 
Ordo  laiiieii  ille  noii  tantuin  respieit  ualu- 
raiii,    sed    etiain    graliam.    Utroque   eniiu 


A  inodo  ordinem  liabenl  angeli  boni.  Mali 
vero  angeli  quamvis  non  habeant  ordinem 
grali;e,  tainen  ordinem  habent  natnne  :  ita 
quod  ex  natura  quidam  sunt  |)erspicacila- 
lis  majoris,  (piidam  minoris;  el  ita  de  aliis 
u;ilur;dil)us  (loiiis.  Ouemadmodum  etiam 
iu  hominibus  aliqui  coustiluti  in  officiis, 
dejiciuntur  propter  suam  indignitalem  et 
transgressionem ;  sic  angeli  mali  de  coelo 
ejecli  sunt,  et  ab  hoiiore  qnem  habuissent 
si  perstitissent. 

Pnelerea   ad    (pueslionem    hanc,  an   in 

B  augelis  sub  iina  specie  sinl  plures  perso- 
nap,  respondet  Alexander  quod  sic.  Major 
namque  est  virlus  essentiam  suam  com- 
municare  pliiribus  sine  diininutione,quam 
uni  soli  :  ergo  luec  virtus  in  eminenlio- 
ribus  ac  virtuosioribus  pleniiis  invenilur. 
Quumque  spirilualis  crealura  sit  virluo- 
sior  corporali,  et  in  corporalibiis  talis  vir- 
tus  consistal,  inulto  plus  in  spiritualibus 
eril.  Nam  el  divina  essenlia  indivisa  et 
simplicissima  perseverans,  tribus  commu- 
nicatur  personis.  Quumque  nalura  angeli- 

C  ca  pra?  ceteris  similior  alque  vicinior  sit 
divina?  essentia?,  convenit  ei  communica- 
bililas  ista  secundum  modum  ipsius. 

Verumtamen  objici  potesl,quoniam  caii- 
sa  multiplicationis  individiiorum  sub  iina 
specie,  videlur  esse  corruptibililas  iiidivi- 
duorum  contingens  ex  parle  inateri;e,  ut 
species  conservetur.  —  Rursus,  divina  es- 
sentia  aliquam  habet  commnnitatem,  et 
tameu  iioii  communicat  se  nisi  nni  quod 
csf :  sicut  enim  divina  essentia  est  una,  ita 
uniis  est  Deus.  Qiium  (M'go  simililudinein 

D  priiuam  recipit  aiigeliis  |)rout  esl  possibilc 
in  specie  creatune,  eril  iii  aiigelo  reperire 
communem  essenliam  qua?  non  commu- 
nicel  se  iiisi  uni  guod  esf.  -Sed  essentia 
communis  est  species;  quod  est  vero  in  an- 
gelis,  individuum.  rni  ergo  speciei  iiniiiu 
respondebil  iudividuiim.  Spirilualis  eliaiii 
erealuia  inagis  assimilalur  Creatori  in  uni- 
tate,  quain  corporalis.  Sed  in  corporali- 
bus  rebiis  siiperioribus  iuveiiitiir  unuiu 
iiidividuiiin  tanfuin  esse  sub  specie  uiia, 
ul  iii  sole  et  luna  :  ergo  inagis  in  angelis. 


AN    OMXKS    ANCKr.I  SIMT    KJTSDFM    SPKCIKI                                                   210 

DicciKliiin    ad    piiiiiiiiii.    ({iiod    alia    csl  A  cjiis  jiissa  pci'  aiij^cloriiiii  olx-iliriiiiaiii  dc- 

ratio  iiiiilliplicalioiiis  iiidividiioriiiii  iii  s|)i-  siipcr    iiiiiiisliaiiliir,    p(>i-vciiil    jiissio    Dcj 

rilil)us    siil)    spccic    iiiia,   (piaiii    iii    rchiis  noii   soliiiii    ad    hoiniiics,   avcs  cl    pcconi, 

corjiorcis.  Iii  spiiilihiis  (piippc  csl  ad  iiia-  iiiio  cl  ad  ca  (|iia>  lalciil  siih  aipiis  :  siciil 

niiV^sliilioiiciii   hoiiitalis  diviiia',  (|iia>   miII  ad  (*ctiiin  (pii  (lc<^liitivil  .lonaiii.  cl  ad  vcr-  yu»;pii,  i. 

|)liiril)iis  coiniiiiinicarc  pailicipalioiicin  hc-  iiicin    (pii    coirosit    (Dco   jiihcnlc)   ciiciir-  "'"^■'^'^' 

atitiidiiiis  siia\  (]iialcniis  siciil   iniilliplica-  hilaiii    scii    licdcrain.    Si   cniin   doininiiiin 

tiir  nnincrns  individiioruin  iii  s|)iicic  ani-  donavil   Dcus   liomini,  iil    (•ariicin    pcccali 

ina'   rationalis,  ila  inulli|)liccliir  nunuMMis  i^ortans,   possil    noii   soluiii   pocora  di  jii- 

ang^doriiin  siil)  (piacunuiuci  specie  ad  rriii-  menla   siiis    iisil)us   dcpiitala,   nec   soliiin 

tioiiein  bealiludinis.  Deni(pic,  polentia  re-  aves  doineslicas,  veruin    etiain    ferocissi- 

gis  terreni    el  (l(>cens   (Iis|)osilio    in   aiila  inas  hcstias  caj^erc  inansuclastpie  facere, 

(\jus  ostenditiir,  (hiin  inulli  coiisiinilis  dis-  H  et  eis  iinperio  ratioiiis,  non  rohorc  corpo- 

positionis  scrviunt  ci  in  olTicio  aliipio,  ina-  ris,  iinj)crare   :  ([uanlo  inagis  lioc  an^cli 

gis  quain  si  uniis  dumtaxat  :  ut  diim  miilti  possunl,  qui   jiissa   Dei,   quein    perpetuo 

pincerncT    sunl,    non    uiiiis    tautuminodo.  intucntur,  incommulahili  veritate  perspe- 

Ouumque  polestas  el  magiiificentia  Hegis  cta,  valent  efficere  et  iin[)lere,  movendo 

superni  sif   prorsus   improportionalis,  at-  se  (per  tempora  et  corpora  sibi  siibdita) 

que  in  infiiiilum  suhlimior  omiii  poteslatc  per   lociim  el  lempiis    mira   agililatc,   iit 

regis  tcrreni,  dispositio  quoque  auke  coe-  quocumque  venire  opus  est,  imperccpli- 

lestis   in    immensum   decentior   sit  omni  biliter  addiicantur?  Ex  quibus  Augustini 

dispositione  terreni  palatii,  conveniens  est  verbis  elicitur,  quod  necessaria  est  niaxi- 

angelos,  qiii  sunt  servi   minisleriales  Al-  ma  multitudo  angelorum  secundum  con- 

tissimi,  plures  esse  sub  specie  una.  —  Ad  gruentiam  :  non  quod  mediantibus  paucis 

aliud,  quod  divina  essentia  non  se  com-  C  Deus  non  queat  creaturas  has  dispensare 

municat  nisi  ei  quod  unum  cum  ea  est,  ac  ministrare,  sed  quoniam  potiiis  conde- 

quuin  nou  sit  possibile  plures  consistere  cet  fieri  isla  per  multos  ministros,  qiiem- 

verosDeos;  non  autem  ita  in  angelis  est,  admodum  et  in  terreno  cernimus  regno. 
imo  eis  plus  congruit  pluralitas  persona-      Verumlamen  quamvis  iion  essent  ista  ter- 

rum.  Non  enim  est  simile  de  domino  et  rena,    adhuc    deceret   esse    muUitudinem 

ministris    :    quoniam    unitas   et   indivisio  angclorum  ad  adsistendum  Regi  supremo, 

perfectioni  domiui  ampliiis  convenit.juxta  tanquam  parafam  semper  parere  ejus  im- 

illud  Philosophi,  Pluralitas  priucipum  ma-  perio.  —  Denique  in  pluribus  verum  est, 

la.  Servis  vero   plus   convenit  multitudo  quod   distantiam  a  Deo  secundum   simi- 

atque  pluralitas,  quum  et  Salomon  in  Pro-  litudinem  concomifatur  major  multitudo 

/>»w. XIV,  verbiis   protestetur  :  In    mulfifudine  po-  rerum  distanfium.  Propfer  quod  major  est 

puli,  dignitas  regis ;  in  paucitate  plebis,  D  multiludo  mineralium  quam  plantarum,et 

ignominia   principis.  Angeli   autem    sunt  plantarum  quam   animalium.   Sed  utrum 

administratorii  spiritus.  Nec  est  simile  de  ita  sit  de  angelis,  soli  Deo  est  cognitum. 

sole  et  luna,  quia  in  eis  plurificatio  sup-  Atfamen  finitus  est  numerus  eorumdem ; 

positorum  sub  specie  una  obesset  ordini  hominibus  vero  incertus  est,  ut  ait  Glossa 

et  bono  communi.  super   illud   Job,  Numquid   est   numerus  yoixxv,3. 

Consequenter  quserit  Alexander  de  cau-  militum  ejus?  Illud  efenim  est  de  his  quae 

sa  tanf»  multitudinis  angelorum.  Respon-  spectant  ad  altitudinem  sapientia>  Dei,  cu-  nom.\\,n. 

det  :  Ad  hoc  dicendum  videtur,  quod  sicut  jus  iiicomprehensibilia  exsfant  judicia.  Ve- 

habetur  ab  Augustino  super  Genesim  ad  ruin  quod   maxiina  sit  multifudo  angelo- 
litteram,  quuin  angeli  sint  ministri  pote-      rum,    conjici    potest   ex   dictis.    Quocirca 

statis   divinae  in  creaturis   mundi,  quum  quajri  potest,  ufrum  numerus  angelorum 


220  iN  LinnrM  ii  sf.ntentiaih  m.  —  dist.  iii  :  qc.est.  iii 

cerlus  sit   aiijjclis.  DicciKliiiii.  (jiiod  siciil  A  i'liaiii    S.   Dionysii.    qiii    dcciino    capiUilo 

ex    Encliiridio  .\ugiislini    liabcliir,  aiigcli  ('adcslis  liicrarclii;p.  in  codcin  ordinc  pcr- 

sancti  nosciint  c.\  qiiol  eleclis  hoiiiinibus  liii)cl   cssc  prinios  ac  nicdios  cl  infinios. 

eorum  riiina  sil  rcparanda.  rnde  videfur  Iliiic  aiitcin  posilioni  esl  necessarium  con- 

quod  videnl   iii   \'crbo   leterno   numeriiin  sentire.  lum  ex  aiigelorum  immalerialila- 

omnem  siioruiii  concivium.  —  TI;pc  .\lc-  le.  lum  cx  coriim  incorporalilalc.  Si  enim 

xandcr.  Ciijus  dicta  cl  ralioiics  iua^slima-  immalcrialcs  poiiuiiliir.  (pium  iiulla  nalu- 

bilis    iiiiilliludiuis   angcloriim    sanctorum  ra  scii  rorma  mullipliccliir  uisi  cx  diversi- 

iiifra  magis  patebunt.  tate  materi.T,  oporlet  quod  forma  simplex 

His  per  omnia  concordat  Honaventura,  et   immalcrialis    non    rccepla    in    maleria 

qui  eliam  addil  :  Oiiidam  dixerunl,  qiiod  ali(pia,  lanluin  sil  una  :  idco  quidqiiid  est 

in    angelis   lol   siiiil  specics    qiiot  indivi-  cxlra  cam,  allerius  esl  nalune,  co  quod  di- 

diia.  0'iorum  opiiiio  vidctiir  |)r;esumpluo-  B  slcl  ab  ca  secuiidum  lormam.  Talis  vero 

sa.qiium  nou  a[)parcal  ad  lioc  aliqua  ralio  diversilas  causal  dirfcrciiliam  iii  specie.  In- 

cogens.et  neque  per  Scripturas.  ncquc  per  siiper  idem  de  necessitale  sequitur,  qiiam- 

dicta  Sanclorum,  iiequc  per  officia  ange-  vis    ponanliir    maleriales,  dummodo   non 

lorum,  iuuolescal  uobis  tanlani  eis  iiies-  |)Oiianliir  corporalcs.Ouorumeiimqiic  nam- 

se  diversitatem.  Imo  siciil  in  inferioiibus  qiic  materia  seciiiidiiin  esse  diffcrn^  asse- 

ceriiimiis  qiiod   oiiiuc   aiiimal   iiaturalilcr  ritiir,  oportcl,  si   illa   malcria  cjusdem  sit 

appclil  consorliiim  similis  sibi  iii  spccie,  ordiuis  in  iitroquc,  qiiemadinodum  inate- 

et  deleclabilius  illi  convivil,  ila  in  angelis  ria   generabilium    et   corruplibiliiiin    una 

esse  vidclur,  qiiorum  natiirale  desideriiim  esl.  quod  diversa*  forniff  secundum  quas 

fruslrari  non  valcl.  Ha^c  Bouavenlura.  diversiim  esse  accipif,  recipiantiir  in  di- 

Petrus  vero  liic  recilat  aliorum  opini-  versis    malcri»   parlibiis.  Non  eniin    una 

ones,  non  se  diverlens   ad    unain    potiiis  C  pars   nialcria:'.  divcrsas    forinas  opposilas 

quain    ad    aliam,    sed    declaraiis   qualilcr  el  disparalas  simul  reciperc  polesl.  Diver- 

qu;elibel  possil  defendi.  De  nuinero  aulein  silas  aiilein    parlium  in  maleria  intelligi 

angclorum  dicil  sicut  jain  taclum  est,  et  neqiiif,  nisi  pr;eiiitclligatur  in  ea  qiianti- 

sicut  post  pauca  ex  Thoina  dicelur.  Dicif  tas  dimensiva  ad  minus  inlerminata.  per 

qiioquc  angclos  esse  in  genere,  et  siib  illo  quani   dividafur,  ul    libro   de   Siibslanlia 

divcrsas  species  specialissimas  accipi,  pos-  orbis  el  j^rimo  Physicorum  loquitiir  Com- 

se  cousislere,  sicul  hoc  supra  clarius  est  mciifator,  ctc.  ILtc  Thomas  in  Scrijito. 

osfensum.  IIoc  idem  forfiter  asserif  in  priina  parle 

Prseferea  de  hoc,  an  siiil  pliires  angeli  Suinina',  quinquagesima  qua»sfione  :  liii-    ari.  4. 

uniiis  speciei,  scribit  hic  Thomas  :  De  hoc  possibilc  (inqiiiens)  est  angelos  ejiisdem 

siinf  fres  opiniones.  Ouidain   iiamquc  di-  hierarchia;  aut  ordinis  esse  speciei  unius. 

xeriiiit,  qiiod   omiics   aiigcli    siiut   spccici  D  Ea  qiiippc  quiv  convcniiint  specie  et  dif- 

iinius.   iii   tanliiin  qiiod  cliain    posiicruiif  fcrunf   luimcro,   in   forina  convcniiint,  et 

angclos  cl  aiiimas  rafioiialcs  iiniiis  coiisi-  iiialcrialifcr  distinguiiiitur.  0'iniiit]ue  an- 

slere  speciei.  Alii  dicunt,  quod  angelus  et  geli  noii  siiit  cx  maleria  el  forina  compo- 

aiiima  diffcriiiit  s|)C('ic,  cl  ilcm  quod  an-  sili,  iin[)Ossibilc  csl  diios  ejusdem  speciei 

gcliis  uiiius  ordiiiis  differt  ab  angelo  alle-  angelos  esse.  Si  efiam  angeli  haberent  ina- 

riiis  ordinis  s[)ccic;  omnes  vero  angclos  fcriain.  nec  sic  |)Ossenf  esse  pliires  angeli 

iinius  ordiiiis,  cjiisdciii  csse  s[)ccici  affir-  s|)ccici  iiiiiiis.  O[)orteret  eniin  qiiod  prin- 

iiiaiil.  .\lii   dicuiil.  ([iiod  quilibcl   aiigclus  ci[)iuiu  disiinctionis    uniiis   al)  alio   esset 

diffcrt  ;i  ([uolibct  alio  s|)ecie,  ila  quod  lof  maleria,  non  secundum  divisionem  quan- 

sunl    species    iii   angclis    ([iiol    persoine  :  lilalis,  ([iiuiu  siul   iiicor[">orei,  sed  secun- 

([iiod    consonal    diclis   [)hiloso[)horiiin,  et  duiii  divcrsilalcm   pofenfiariim  :  quap  di- 


AN   OMXKS   ANCKI.I   SINT   KJrSDKM   SPKCIRI 


221 


vcrsilas  inalrria'  cansal  (livnsiialfin  iion 
solnin  spccici,  s('(l  ji^cncris.  Ila^c  in  Sinnina. 

Ain[)liiis  in  Sninina  conlia  gcnlilcs,  lihro 
seeundo,  capiliilo  iionafj^csinu»  icrlio.  i(l(MU 
(lcfcndcns  :  Snbslanlia'  (ail)  scparala',  siinl 
(|ni(l(lilalcs  pei'  sc  siihsislcnlcs.  Spccics 
aiilcin  rci  csl  (|iiain  sij^nirical  dcrinilio  : 
qniddilalcs  igilnr  siihsislcnlcs  stml  s|)C- 
cies  subsislenles.  Ideo  snl)slaiili;e  separahe 
nequcnnl  cssc  pliircs,  nisi  sinl  specie  dil"- 
fereulcs.  Mnlliplicalio  (iiiocpic  speciernin 
inagis  coulerl  ad  uobililalcin,  perfeelio- 
ucin,  dccorcin  cl  ordiiicin  niiivcrsi,  (piain 
innlliplicalio  scciindiiin  nnincriiin  :  ideir- 
co  plus  eoin[)elil  ordiiii  ac  decori  nui- 
versi,  (juod  singiili  angeli  differant  specie. 
Htpc  ibi. 

In  his  verbis  Tliomas  nou  soliiin  lcsla- 
liir.quod  augeli  omnes  ac  singuli  diffcranl 
ab  invicem  specie,  sed  eliam  quod  impos- 
sibile  sit  plures  esse  speciei  ejusdein.  Et 
si  intelligit  hoc  sic,  quod  simpliciter  im- 
possibile  sit,  ita  ut  uec  a  Deo  fieri  queat, 
eo  quod  impHcet,  salvari  non  poteril,  nt 
infra  patebit.  An  vero  secnndum  natnrain 
impossibile  sit,  infra  discutietnr. 

Denique  Thomas  in  his  a  doctrina  ma- 
gistri  sni  Alberti  extreme  recessit,  qunm 
tainen  Albertus  motiva  Thomae  solverit  cla- 
re.  Qui  itein  Albertus  in  doctrina  Peripa- 
telicorum  eininenter  fuit  exercitatns.  Oui 
Sunini.iii.  scribit  hoc  loco  :  Circa  istam  materiain 
2»i)ai-t.q.8.  gy^^f  {,.gg  opinioues  soleuues.   Uua,  quod 

siuguli  augeli  a  siugulis  differunt  specie, 
propter  rationes  prsDhabilas.  Alii  proba- 
bilins  tenent,  qnod  oinnes  angeli  uniiis 
ordiuis,  ejusdein  sunt  speciei;  diversorum 
ordiunm,  diversarum  specierum  :  dicen- 
tes,  quod  Sapieutia  iucreata  multiplicat 
sub  nno  coinmuni  quod  est  species,  per- 
sonas  angelicas,  propter  multiplicitatem 
minisleriorum  atque  officioruin  ad  coele- 
stis  regni  ornatum  spectautium. 

Tertii  dixerunt,quod  omnes  angeli  unius 
sunt  speciei,  hierarchiis  ordinibusque  dif- 
ferentes  :  eo  quod  quidam  eoruin  sunt 
quasi  agalmata  seu  exemplaria  juxla  Deum 
exsistentia;  alii  vero  secunduin  diversa  do- 


\  iia,  dignilalcs  cl  0[)cra,  di\  ('isiinodc  disliu- 
gnnnlur.  Kl  ([uia  seiilculia  isla  |)lus  coii- 
gruil  diclis  Saiicloruin,  cl  iii  ciini  iiiagis 
coiisentire  vidciilur, ideo  a[»[)ar('t  ci  eoiiseii- 
liciidiiiii.Nain  el  (liviiius  Dionysius  iii  lihro 
de  Aiigclica  asscril  hicrarchia.  ([iiod  oiii-  <ii|..  v,xi. 
ncs  dicunliir  cuslestcs  csscnlia',  ct  omnes 
di(Miiiliir  cddcsles  virlutes,  oiniies  (|U0([ue 
aiigcli  a[)[)ellantur.  Hcddil([iic  caiisaiu  no- 
iniiiiiin  horiiiii,  diccns  ([iiod  oiiiues  vocau- 
lur  coeh^sles  essentijc,  ([uoiiiam  hoc  com- 
iniiiK^  ([iiod  cst  coelcslis  esscnlia.  {pqnalilcr 

j{  |)ai'lici[)unl  :  oiniics  ([ui|)|)c  in  ca'Io  eiii- 
[)yreo  creali  sunl,  oiniics  ctiaiii  ad  mini- 
steriuin  regni  coelestis  sunt  ordiuati.  Di- 
cuntnr  dcinnin  cffilestes  virlutes,  quoni- 
am  omnes  ad  actus  ministeriornm  suoruin 
virtutem  efficacianujue  sorliti  suiit  phuie  : 
propfer  qiiod  in  singiilis  ordiiiibus  exslaut 
dispositi.  Omues  iiisuper  augeli  nuncii- 
pantur  :  quoniam  Angeli  infimuin  habent 
chorum,  et  ideo  omnes  superiores  perfe- 
ctionem  ipsorum  includunl.  Iii  omnibus 
etenim  potestatibus  virtualibus,  superiores 

G  dona  iuferioruin  conlinent  eminenter,  non 
econtrario.  Apparel  ergo  qiiod  omnes  uni- 
ns  sint  speciei  secundum  naturam  quae  est 
coelestis  essentia,  et  non  nisi  douis  ac 
potestalibus  differant.  —  Adhuc  autem, 
proportio  est  et  qua?dam  similitudo  mili- 
tiic  regis  terreni  ad  mililiam  Regis  coele- 
slis.  In  militia  autem  regis  terreni,  omnes 
unius  sunt  speciei,  inter  se  differentes 
dignitatibus  ac  potestatibus,  et  ornatu  per- 
tinente  ad  illas  dignitafes.  —  Rursus,  ut 
S.    Dionysius    contestatur,    omnes    divina    De  Divin. 

D  suut  lumiua  et  clarissima  specula  increati  ^"'"cfBie^t' 
luminis  mauifestativa;  et  ipsorum  est  una  i'ier.  c.  nr. 
perfectio,  unusque  modus  deiformiter  in- 
telligendi,  atque  ad  finem  ordinati   sunt 
unum. 

Quuin  ergo  objicitur,  quod  multiplicatio 
ex  sequo  facta  sub  uno  communi  quod 
commune  est  ad  multa  differentia  non  per 
materiam,  fit  per  differentias  [essentiales] 
et  species  dividentes  illud  commune ;  an- 
geli  autem  multiplicantur  sub  genere  hoc 
communi  quod  est  substantia  spirifualis 


L)44 


IN    LIIiHrM    II    SENTENTIAmM. 


niST.    III  :    Ol-F.ST.    III 


inlellectiialis  :  ergo  pcr  (liflVrcnlias  et 
species  distingiiuntur.  Pr.Tlerea.  commune 
siibstanliale  non  contrahitur  ad  hoc  aul  il- 
hid.nisi  pei- diffeienliam  constilulivam  aul 
maleriam:  in  angelis  vero  commune  illiid 
subslanliale  pi;ei'alum  non  conlrahilur  per 
materiani,  ergo  per  formain  seu  differen- 
tiain  constitulivam.  Dicendum,  (juod  ma- 
jores  objectionum  istarum  non  seinper 
sunt  vera},  sed  in  logicis  et  naluralibus 
tantum,  non  autem  in  civilibus.  In  civi- 
libus  namque  mulliplicatio  est  ad  mini- 
steria  per  ordinatiouem  politici  sapienlis. 
Distributio  aulem,  dispositio  seu  ordiiiatio 
regni  coeleslis,  similior  est  polilicis  atque 
eivilibus,  quam  logicis  ac  naturalibiis  : 
cujiis  signum  est,  quod  regnum  cirlorum, 
civitas  el  domus  ac  palria  nuncupaliir. 
—  Ilajc  Albertus.  Cujus  positio  videlur 
deficere  in  hoc  quod  universos  et  singu- 
ios  angelos  unius  dicit  speciei  consislere, 
sicut  partiin  ostensuin  est,  et  infra  pro- 
babitur. 

Idcirco  in  hoc  Udalricus  quoque  ejus 
discipulus  recessit  ab  ipso,  scribens  quar- 
to  suae  Sumnne  libro  :  Quamvis  pra^fata 
natura?  angelicye  atlribula  cunctis  coele- 
stibus  essentiis  exsistant  communia,  nulla 
tamen  earum  participat  aliquod  eorum 
a^qualiter  cum  altera,  sicul  nec  iii  esseiilia 
sunt  »quales.  Quuiu  eniin  secundum  Dio- 
DeCoeiesi.  nysiunti  sanctum,  illuininationes  descen- 
iiier.  c.  X.  jg^jjj  jj  superioribus  in  inferiores,  nec  so- 
lum  veniant  ab  hierarchia  in  hierarchiam, 
atque  ab  ordine  uno  in  aliuin  liierarchiae 
ejusdem,  iino  eliain  in  eodeiii  ordine  ve- 
niant  ab  angelo  uno  in  aiiuin,  propter 
quod  divinus  Dionysius  in  eodein  ordine 
ponit  primum,  medium,  et  ulliinuin;  pa- 
tet  quod  oinnes  angeli  inter  se  differaiit, 
sicut  differunt  plura  gradatim  descenden- 
tia  ab  uno  priiicipio  :  (juia  non  esset  ralio 
ciir  angeli  ejiisdem  ordinis  essent  in  gra- 
dibus  priini  el  medii  ac  ulliini,  el  non 
aiii.  Porro  in  taiibus,  nec  in  essentia,  nec 
in  perfectionibiis,  nec  iii  essenlialibus  al- 
Iributis  est  a^qiiaiitas  uniiis  ciiin  aiiqiio 
aiio;  sed  ille  angeius  esl  aliis  spiritualior, 


A  cujiis  natiira  consistit  formalior,  ex  eo 
quod  sua  actualitas  esl  polentiaiitate  ini- 
iius  perinixla  :  et  lioc,  ex  piopiiKiiiilale 
sua  ad  aclum  primum  ac  purum.  Siinpli- 
cior  qiioque  est  ille  effeclus  pne  omuibus. 
qui  ordine  nalurie  emanavit  immediate 
a  sim[)licissiino  priino.  Minus  etiam  habet 
inutabilitalis,  qiiia  pius  liabet  actnalilatis, 
el  allioris  est  immorlalilatis.  Sed  el  pro- 
pter  minorem  a  Creatore  dislanliam,  manet 
in  clariore  plenioreque  liimine  inlellectiis. 
—  Ex  his   solviliir  qiuestio  de  differenlia 

B  angelorum,  an  quilibet  ab  alio  differat 
specie,  vei  aliqui  tanliim  nuinero  a  se  dif- 
ferant,  an  etiam  differant  genere.  Diffe- 
runt  nainque  sicut  diversi  gradus  ejusdein 
naliira',  causali  ex  distantia  ab  uno  priino 
eoj'um  principio  :  ejiisdem,  inquain,  na- 
tur»,  noii  secundiim  unitatem  univocatio- 
nis  realiter,sed  solum  secundum  unilatem 
analogicae  coinmunitatis.  Talia  autem  nec 
genere  nec  specie  unum  sunt.  Ideo  vero 
dixi,  ioquendo  realiter  :  quoniam  si  su- 
inamus  illam  naturam  secundum  logicam 

C  intenlionem,  et  non  secundum  esse  reaie, 
tiinc  ipsa  est  unuin  genus  siibalternatuin 
substantiae,  qiiod  vocalur  natura  intelle- 
clualis;  et  ultra  dividitur  in  genera  sibi 
subalterna,  et  illa  riirsus  subdividiinlur, 
donec  landem  deveniatur  ad  singiilas  spe- 
cies,  quaruin  quadibet  non  habet  nisi  in- 
dividuum  unuin  :  quemadmodum  etiam 
secundum  dona  et  gradus  gralia*,  quibus 
correspondent  gradus  naturjc,  dividuntur 
primo  in  tres  Iiierarchias,  quadibet  qiioqiie 
hierarchia  in  Ires  ordines,  el  uiiusqiiisque 

D  ordo  in  primos  et  medios  ac  ulliinos. 
Quumque  natnra  ralionalis  non  sit  proprie 
natura  intellectualis,  sed  umbra  ejus,  con- 
stat  quod  anima  rationalis  nec  in  specie 
nec  in  genere  proximo  convenit  ciiin  an- 
gelis.  IIa?c  Udalricus.  Cujus  positio  con- 
soiial  Thoiiuc. 

Pr;cterea  de  ista  maleria,  scilicet,  an 
plures  angeii  possunt  sub  eadein  specie 
esse,  scribit  Diirandus  satis  sublililer  ac 
diffuse  :  llic  esl  (dicens)  unuin  praMntel- 
ligeiidiim,  videlicet,  quod  qiiando  effectus 


AN   OMNKS   ANCKt.I   SINT   KJI'SI)KM    S1'KCIKI  223 

(lc|n'ii(l('l  cx  uiia  sctla  caiisa,  liiiic  lola  pos- A  vcrsalis,   c.\    iiiiilliliKliiic    acliiali    scii    [)o- 

sihililas  scii    iiiipossihililas    illiiis  clTccliis  lciiliali  iiKlividiioniin.oriliii'  iiiiilas  spccici 

(lcpcndcl  c\  condilioiic  cl   |)0lcsljilc  illiiis  opcralioiic    iiilcllcclus    ahslralicnlis.    l  iii- 

causa'.  I']nlilas  aiilcni  scii  cssc  an}j;cloriiin,  vcrsalc  naiiKiiic  aiil  p()sl(.'rins  csl  illis  sin- 

cl  pcr  coiisc(iu('iis  uiiilas  pliiralilas(|iic  co-  }i;iilaril)us,  atil   iiiliil  csl,  ul  (li('ilur  prinio 

runi.  iiuincdialc  ac  solum  (lc[)cndcl  a  caii-  i\v  .Viiiiiia.  l'osl(|iiaiii  vcro  ila  roriualus  csl 

sa   [)riiiia.    llinc   lola    [^ossihililas    uuilalis  concc[)lus  s|)cciriciis,  i'iirsus  sccuiidiiin  ra- 

ac  [)liiralilatis  i[)S()ruiu  suh  s[)ccic  una,  cx  liouciu  dividilur  iii    iudividuoriiiu   [)lura- 

natura  diviniP  polcntisp  esl  pcnsanda.  I)i-  lilatciii  :  ct  ila  sccunduiu  ralionciu  unilas 

vina  aulcin   [)olcnlia  ad  oiiiiiia  ([iia^  coii-  [)lui'alilatcin  ali(juo  inodo  j^riDcedil.  Quuiii- 

tradiclioncin    non    im[)licant   sc   c.xlendil.  (]nc  laiu  difrcrcns  sit  divisio  (jiiauti  a  di- 

Oiuprcndum  csl  crfj;o, ulriiiu  |)lurcs  angclos  visioiic  s[)ccici,  [)atcl  ([iiod  ([iiaiililas  non 

cssc  suh  una  s[)ccic   imi)licat.   VA   dicmit  15  cst  causa  [^luriricalioiiis  individuoium  siih 

(juidam  (piod  sic,  pioplcr  rationcm  pra'-  spccic  modo  [)i'a'laclo.  —  Vcriimlamcn  ali- 

liahilam.ul[)olc  quia  dirrcrcntia  sccuudum  ([uo  inodo  causa  cst  ejiis,  sceundum  (luos- 

rormam,  cst  dirrcicnlia  secundum  spcci-  dam,  in  (luanlum  vidclicct   materia,  r]ua3 

cm,pra>sertim  quando  accipitur  secundum  est  altera  pars  iudividui  iii  materialihus, 

ahsolutam  ralioncm  ipsius  roiiiue.  itaque  iiou    posset  plures   recipere   formas,   nisi 

[)rimo  iiiquircudum  esl  liic,  quid  sil  priii-  mcdiaute  qiiautitatc,  rion  secundum  esse 

cipiuiii  multitudiiiis  individuorum,  ct  an  suhjcctum  lorina',  sed  secundum  quod  est 

quantitas  sit  talis   plurilicationis   princi-  mcdiuin  in  transmutari  ant  fieri.  Tamcn 

piiiin.  nec  istud  est  verum.  Primo,  quoniam  ea- 

Est  autem  advcrtcnduin,  quod  si  in  ma-  dein  ratione  quantitas  esset  causa  plurifi- 

tcrialibus  natura  speciei  prius  esset  una  cationis  specificje  :  quia  sicut  dua^  forina) 
secundum  numcruin.  et  postea  divideretiir  C  ejusdem  rationis  non  recipiuntur  in  ina- 

in  plura  secundum  numeniin.  quemadmo-  teria  nisi  per  quantitatem  divisa,  videlicct 

dnin  unum  numero  lignum  in  ligna  nu-  quum  divisio  facta  est  secundum  rem;  ita 

meraliter  plura  dividitur,  nemo  ambigeret  nec   plures   formaB   diversarum   rationum 

quantitatem  esse  principium  plurificatio-  recipi  simul  queuiit  in  materia  tali,  nisi 

nis  hujnsmodi.   Sic  autem   non  dividitur  eodein   modo  divisa.  Nec  tamen   propter 

natura  commuuis  in  individua  plura  tan-  hoc  ponitur,  quod  quantitas  sit  causa  plii- 

quain  prius  sit   una  secundum  rem,  sed  rificationis  secundum  speciem  :  ergo  nee 

soluin  secundum  rationem  :  imo  nec  pro-  propter  hoc  ponendum  est,  quod  sit  causa 

prie  in  plura  dividitur,  sed  potius  unitas  pluralitatis  secundum  numerum.  Secundo, 

ejus  ex  pluribus  individuis  colligitur  per  quia  opinio  ista  non  assignat  causam  plu- 

aclum  intellectns,  qui  universalitatem  fa-  rificationis  forma^jSed  solum  materige.Ter- 
cit  in  rebus.  Hinc  ista  divisio  differt  ab  D  tio,  nam  quamvis  divers»  formap  coexigant 

illa  in  tribus.  Primum  est,  quoniam  qiian-  diversas   materia^  partes   in  quibus   sint, 

tum  est  unum  seciindum  rein,  species  au-  nec  tamen  oportet  id  esse  causam  plurifi- 

tem  secundum  rationem.   Secundum  est,  cationis  form»,  quod  est  causa  divisionis 

quod   partes   quanti   divisi,    sunt   per   se  materise.  Non  eniin  ex  hoc  sunt  diversae 

partes  integrales,  et  non  subjectivae,  nec  forma,  quia   recipiuntur  in    partibus  di- 

totum  illud  prffidicatur  de  unaquaque  ea-  versis  materia; :  imo  econtra,  quia  diversae 

rum.  Individua  vero  sunt  partes  subjecti-  sunt    forma',    idcirco    requirunt    diversas 

V0e  speciei,  de  quibus  et  species  pra^dica-  partes  materia>  in  quibus  recipiantur,  cui 

tur.  Tertium  est,  quia  in  divisione  quanti  tainen  receptioni  praeintelligitur  formarum 

surgit   multitudo    ex    pracedente   unitate  diversitas.  Quum   ergo   principalior   pars 

reali;  in  divisione  autem  speciei  seu  uni-  rei  sit  forma,  cujus  multiplicationis  causa 


'2:>'i 


iN  i.nmiM  II  sENTF.NHARrM.  —  nisT.  III :  nr.F.sT.  iii 


noii  ivddilur;  ideo  iiisufficiiMjter  assigiia- 
lur  priiu:ipiuiii  pluralilatis  iiidividuorum 
sub  spccie  ex  sola  materiie  plurificatione 
per  (|uaiitilalem. 

Diccuduui  ergo.  quod  eausa  priiieipalis 
atque  iiilrinseca  quod  ali(jua  fonna  sit 
plurificabilis.  est  Jatitudo  sua'  naturas  e.\ 
qua  convenit  ei  posse  esse  iii  plurihiis. 
Porro,  quod  j^ossibilitas  seu  apliludo  isla 
perducalur  ad  acluui.  possunt  esse  varijp 
causip  e.vlrinsecie  seu  concausie.  l)eiii(pie 
qna^dam  foriuio,  ul  animie  raliouales,  ma- 
nenl  naluraliler  mull;e  siue  materia  el 
quanlilate;  et  formiP  iiiferiores  per  omni- 
potenliam  Dei  possuul  a  materia  separari 
el  separalim  manere.  Iliec  eliam  latiludo 
convenil  forinis  a  causa  ageiile  seu  crean- 
le,  et  polest  omni  natura»  compelere,  ut 
probabililer  dicitur,  quum  materia  el  for- 
mae  accidentales  ac  naturales  insint  plu- 
ribus  sub  specie  una. 

De  substanliis  quoque  separatis  idem 
probatur  auclorilale  ac  ratione.  Ratio  lalis 
est  :  Omnis  natura  qua?  producilur  ab 
agente  actione  reiterabili,  polest  secun- 
dum  numerum  plurificari.  Sed  omnis  na- 
tura  creata  est  talis.  (juemadmodum  enim 
agens  una  actione  producit  unum,  sic  plu- 
ribus  plura  :  quia  sicut  aclio  ilerabilis  est, 
ita  et  lerminus  aclionis.  Iii  his  uamque 
tola  possibilitas  unilatis  pluralitatisque  ac- 
tionis  et  producti,  est  ex  virtute  et  effica- 
cia  producentis.  Hinc  in  divinis  esse  non 
valet  nisi  Filius  unus,  quoniam  actio  qua 
producitur,  non  polesl  inlerrumpi  nec  ile- 
rari  sicut  crealio.  Omiiis  igilur  crealura 
potest  plurificari  numero,  praDserlim  sub- 
stantia?  separatie,  qunm  tota  ex  Deo  de- 
pendeat.  —  Auctorilate  etiam  patet  hoc 
Augusliui  lertio  libro  de  Libero  arbilrio, 
ubi  loquens  de  angeli  peccato,  supposilo 
quod  oinnes  peccassent,  ait  :  Nec  boiiilas 
Dei  tipdio  aliquo,  nec  omuipotenlia  ejus 
difficultate  deficerel  alios  creando  quos  in 
eisdem  sedibus  collocaret. 

Postremo  fnndamentum  allerius  opinio- 
nis,  quo  dicilur,  (juod  omnis  differeulia 
secundum   formam  est  diffcrenlia  secun- 


A  dum  speciem.  falsum  esl  :  imo  breviter 
dico,  quod  iiulla  differenlia  esl  nisi  per 
forinam.  Siqnidem  per  maleriam,  quap  esl 
])ura  polcnlia.  res  iioii  possunl  differre  ab 
iu\  iceiii  :  (piia  differre  supponil  esse :  per 
maleriam  aulem  nihil  habel  esse,  sed  tan- 
liiiu  per  formam.  Qua^cumque  ergo  diffe- 
riiiil.  et  qnalitercnmque  differunt,  lotum 
esl  |)('r  formam  iu  habentibns  forinam 
al({ue  lualeriam.  Nihilo  iiiinus  malerialia 
ab  immalerialibus  peiies  maleriam  diffe- 
runl  sccuiidum  alfiriiialiouem  et  negalio- 

IJ  iiem  :  uam  unnm  habet  materiam,  aliud 
non.  —  Iloc  item  seiendum,  quod  quam- 
vis  conservatio  speciei  sit  qu.edam  causa 
mulliplicalionis  individnorum  sub  specie 
corruptihiliuiii  reruiii.  iion  tamen  est  cau- 
sa  in  omiiibus,  nec  sola  nec  tola  causa  : 
alias  non  multiplicarentnr  plus  quam  ne- 
cesse  est  ad  speciei  conservationem.  .Mul- 
tiplicantur  ergo  et  propter  alias  mullas 
ulililales,  quas  Deus  prieordiiiavil  prove- 
nire  ex  eis  lam  in  corruplibilibus  quam 
in  incorruplibilibus.  —  Hicc  Durandus.  In 

C  cujus  dictis  sunt  aliqua  quae  recitatorie 
tango  :  attamen  satis  videtur  probare,  pos- 
sibile  esse  plures  angelos  sub  una  speeie 
esse,  quod  et  infra  clarius  ac  efficacius 
ostendetur. 

Scotus  quoque  :  Dicentes,  inquit,  prin- 
cipium  individuiitionis  esse  quanlitalein 
aut  materiam,  consequenter  dicunt  in  an- 
gelis  non  posse  plures  sub  una  specie  es- 
se,  et  habent  dicere,  quod  hoc  non  soluin 
impossibile  sit  ex  proprielate  intrinseca, 
sed  eliam  proprielate  extrinseca.  ila  quod 

D  simpiiciler  impossibile  sit,  quia  naturae 
huic  re|)ugnat  distinctio  soluiu  iiidividua- 
lis,  eo  quod  sibi  repngnet  id  quod  praecise 
l)0test  esse  priucipium  lalis  dislinctionis. 
Fnndamenta  aulem  hiijus  opinionis  im- |..2i3Cfi« 
probala  suut  supra  :  idcirco  lenenda  est 
conclusio  simi)liciler  opposila.  Omnis  et- 
enim  quidditas  quantum  est  de  se,  com- 
municabilis  esl,  etiam  quiddilas  Dei.  Nul- 
la  aulein  commuiiicabilis  est  pluribus  in 
idenlilale  numerali,  iiisi  sil  infiuila  :  ergo 
quaplibel  alia  comimmicabilis  esl,  et  hoc, 


AN   OMNRS   AN(iELI   SINT   IMirSDJ^M   srKCIKI 


m 


cMiin  (lisliiiclioiH'  iiiiiiicrali.  Porro  (|iii(l(li- 
lalciii  (•oiiiiiiiiiiicaNilciii  cssc,  i^robaliir  : 
(|iiia  lioc  sil)i  iioii  rc[)iigiial  cx  pcircclioiic, 
(|uiiiu  convcnlat  diviiia^  ('ss(Milia>;  iic(juo 
ex  iinperfeclionc,  (|iiuiii  convenial  iiile- 
rioruin  naliira».  Ileruin,(|ua'lil)cl  (luiddilas 
polest  iiilclliffi  sub  ralioin^  uiiiv(Msalis,  cr- 
go  el  sub  ralioiic  eoinmuuicabilis.  —  lliir- 
suin,  nciis  polcsl  quciuciiuuiiie  aiigcluin 
in  niliiluiu  rc(li}j;erc,  eouservalionein  siiaiii 
abslrahcudo  cideiu.  cl  aliiiiu  ejusdein  s[)e- 
ciei  i^rodiicere,  sie(]U('  ordinein  universi 
recuperare  :  et  sicut  polesl  duos  ejiisdcin 
speciei  producere  successive,  ila  et  simiil, 
quuin  non  sit  incoinpossibilitas  ad  hoc. 
—  Amplius,  nisi  in  angelis  essent  plures 
persouic  in  una  specie,  multa3  species  iii- 
tellectualis  natura}  essent  tota}  damnalae  : 
quod  inulti  habent  pro  inconvcnienti. 

Dico  ergo,  quod  omuis  nalura  qua?  non 
est  actus  purus,  polest  secundum  illam  re- 
alifatein  secundum  quam  est  natura,  esse 
potentialis  ad  realitatem  qua  est  haec  na- 
tura.  Quumque  objicitur,  quod  differentia 
formalis  est  differentia  specifica;  dicen- 
duni,  quod  differentia  formalis  dupliciter 
dicitur,  scilicef,  differentia  in  forma,  et 
differentia  formarum,  quamvis  non  sit  in 
forma  ut  in  ratione  distinguendi.  Primo 
modo  potest  assumptum  illud  concedi. 
Quilibet  autem  angelus,  quamvis  sit  sim- 
plex  ac  forma  immaterialis,  non  lamen 
superaddit  cuilibet  alferi  angelo  gradum 
essentialis  perfectionis  :  ideo  non  distin- 
guitur  ab  alio  quocumque  specifice.  — 
Hsec  Scotus.  Qui  plura  super  his  scribit, 
qua3  satis  pra?habita  sunt.  Et  ipse  per 
modum  alium  salvat  pluralitatem  angelo- 
rum  sub  una  specie,  quam  Durandus. 

Henricus  vero  adhuc  salvat  hoc  alio  mo- 
do.Itaque  Quodlibeto  secundo,octava  quae- 
stione,disseruit  quod  essentia  intelligentise 
de  se  communicabilis  multiplicabilisque 
consistat.  Et  quamvis  secundum  mentem 
Philosophi,  id  fieri  nequiverit,  quoniam 
materiam  et  quantitatem  non  habet,  illa 
tamen  positio  sua  necessitatem  non  obli- 
net  :  quoniam  alio  modo  individuatio  et 
T.  21. 


A  miilliplicalio  cssculia'  iiilcllig(Milia^  fi(M'i 
\al(Mil,  vidcliccl  |)(M"  essc  acliialis  cxsishMi- 
lia',si(Mil  cx()Osiluin  est  iii  fiiie  (nucslionis  i.jiTAtiii. 
|)rjehabita\  lino  ex  illa  o|)iiiion(!  IMiiloso- 
|)hi  iiiconvenientia  duo  inagiia  sc(|iiuuliir. 
Priinuin,  qiiod  ali(|ui(l  csscl  iii  |)Olenlia 
en^afura^  ef  iii  fiiiidaiiKMilo  iialiiiic,  ul|)ole 
possibililas  iiiiilliplicalioiiis  iialiinc  al(|ii(; 
pliiialilalis  cjiis  iii  iudividiiis,  (|ua'  faiucn 
iiuiKiiiain  i)er  quodcumque  ageiis  posset 
ad  eff(!ctum  perduci.  Sicque  fruslra  esset 
aliquid  in  nalura  :  quod  nec  ipsc  concedit 

B  Philosophiis.  Secundum  est,  quod  aliqiiid 
essel  iu  [)ofenlia  crcafiinr,  quod  iiec  per 
infinilam  Dei  virtufein  possct  in  actum 
reduci  :  et  ifa  non  esset  Deus  vere  omni- 
potens,  quia  non  posset  omne  id  quod  ex 
parte  rei  est  possibile  fieri.  —  Hinc  inter 
erroneos  arliculos  nuper  ab  episcopo  Pa- 
risiensi,  scilicet  domino  Stephano  (quia 
fuit  docfor  thcologiaj),  damnafos,  esl  illa 
positio.  llnus  namque  illorum  fuit  articu- 
lorum  :  Quod  Deus  non  possit  mulliplicare 
individua   sub   specie  una   sine    materia, 

C  error  est.  Alius  fuit  :  Quod  formse  non 
recipiunt  divisionem  (id  est  multiplica- 
tionem)  nisi  secundum  materiam,  error, 
nisi  intelligatur  de  formis  ex  materise  po- 
tentialifafe  educfis.  Tertius  fuit  :  Quia  in- 
telligentiae  non  habent  materiam,  Deus 
non  posset  facere  plures  speciei  ejusdem, 
error.  Hinc  Sancti  nostri  testantur  in  qua- 
libet  specie  angeli  plurima  individua  esse. 
Unde  et  Damascenus  :  Creator,  inquit,  mul- 
titudinem  specierum  insfituit.  Ilypostasim 
vero    secundum    unamquamque    speciem 

D  constituit  differentem,  vel  hy[)Ostasium 
differontiam ;  et  copulationem  fecit  inter 
has  naturalem  :  omnes  quippe  sub  eadem 
specie  hyposfases  ratione  naturae  unitae 
sunt;  differentiam  autem  hyposfasium  ha- 
bent,  quoniam  characteristicis  proprieta- 
tibus  ab  invicem  discernuntur.  Propter 
hoc  aufem  secundum  unumquemque  or- 
dinem  angelicarum  virtutum  differentes 
hypostases  condidit  non  solum,  sed  et  se- 
cundum  unamquamque  speciem,quatenus 
communicantes  naturam  (id  cst,  in  natura 

15 


22G 


IN    LinRlM    II    SKMENHARrM. 


DIST.    111  ;    Ol^-EST.    III 


spocifica  convcniciilcs),  a<l  iiiviccm  gaii- 
(lcaiil.  ac  naliirali  liahiliidinc  copiilali  sc 
curciil,  cl  aiiiicaliililcr  ad  iiiviccin  (iis|)0- 
naiilur.  Hypostasiuin  vero  differenlia  pro- 
prium  disccrnit  ab  alicno. 

Omnis  ilaque  creata  essentia,  in  eo  quod 
esl  Dci  crcaliira,  parlicipat  esse;  et  ipsa 
esscnlia  inlclligcnlia'  scii  angcli,  nulla  alia 
re  addila  fil  pcrsona,  hac  sola  inlcnlionc 
adjeela,  qua  liabct  esse  effectus  Dei  actua- 
literve  subsistcns.  Jiinc  duo  angeli  in  solis 
substanlialibus  e.xsistcntes,  dato  quod  nul- 
lum  accidcns  rcale  ab  coriiin  essenlia  re- 
alilcr  differens  in  sc  Iiabcant,  iilpolc  nec 
polciiliam,  nec  habiliim,  nec  quidquam 
hujusmodi,  individualiter  sunl  distincti 
lioc  solo  quod  subsisliinl,  iicc  subsistere 
unius,  est  subsislere  allerius  :  sicque  du- 
plicatur  in  eis  spccici  natura.  —  Denique 
universalitcr  vcrum  csl,  qiiod  pcr  nulla 
accidcntia  fil  subslaiiticu  individualio.  Sub- 
stantia  enim  prior  est  accidenle,  definifio- 
ne,  cognitionc  et  tcmpore  :  ideo  nullo  mo- 
do  potest  inlclligi  individuatio  subslanlia? 
immaterialis  per  addilionem  alicujus  di- 
versi  a  se  sccundiim  rem.  Oporlel  ergo 
quod  sit  additionc  diversi  lanluin  secun- 
dum  intentionem,  quoniam  esse  non  addit 
super  essentiain  nisi  respcctum  ad  caii- 
c/.p.i94A.  sain  efficientem,  iit  snpra  ostcnsum  est. — 
Ila^c  Hcnricus. 

Porro  Qiiodlibclo  undccimo,  prima  qua^- 
stionc,  iiiquiril,  iitruin  Dciis  faccre  potcst 
angelum  de  novo  iii  aliqiia  specie  specia- 
lissima  ejusdem  natiinr  ciiin  aiigclo  jam 
creato.  In  cujus  dccisione  qua>siti  pro  ma- 
gna  parle  scribit  qiue  in  Ouodlibcto  niinc 
allegalo.cl  lcnd  quod  imo.pra-scrlim  quia 
oppositum  Parisiis  csl  damiialum.  —  Quo- 
circa  sciendum,  qiiod  S.  Tliomas  diii  pra'- 
cessit  diviiin  Slcphanum,  Parisicnsem  epi- 
scopuin,  qiii  de  conscnsu  ct  apj)robalionc 
universitalis  Parisicnsis  daiiinavil  praMa- 
clos  aliosqiic  divcrsos  arliculos.  Idco  rcor, 
qiiod  si  Thomas  lciii|)orc  damnalioiiis  ar- 
ticuloriim  illoriiin  luisscl  aiil  poslca,  noii 
defendissel  scienter  contrariiiin.  Ilinc  noii 
deeet  nunc  quemquaiii  Thomislam  conlra 


A  illam  damnalioncm  dcfcndcre  Thoma»  opi- 
nioncm.ciii  cl  tain  luulli  solciincs  doclorcs 
jain  nominati,ac  alii  pliircs,  rationabiliter 
contradiciint. 

Undc  Kichardiis  :  Deus,  inquit,  potuit 
creaic  plurcs  aiigclos  in  cadcm  spccicllhe 
naiuquc  crcalura^  in  cadcm  siinl  spccie, 
(liKc  simililiidincm  habcnt  univocaiii  in 
csscnlia,  ncc  in  aliqiio  gradu  csscntiali 
suff  completap  essentiae  se  excediint.  Pro- 
plcr  (jiiod  Philosophus  terlio  Mctaphysicap 
dicil,  quod  in  individiiis  cjiisdem  speciei 

H  iioii  est  hoc  priiis  cl  illiid  i^ostcriiis  in 
(lignilalc  essenlia»  :  alias  cjusdcm  spccici 
noii  cssciit,quiiin  quilibcl  cxccssus  iii  gra- 
dii  csscnliali  possit  designari  diffcrentia 
essentiali,  qiue  constituil  spcciem.  Esse 
aulcm  plurcs  angelos  tales,  nullain  con- 
Iradictioncm  incliidit,  sive  habcanl  male- 
riam,  sivc  non.  Nam  quamvis  siipra  diclo 
modo  sinl  similcs,  adhuc  se  ipsis  formali- 
lcr  possunt  distingui  :  quia  ut  dictum  est 
in  isla  distinclione,  res  formalilcr  una  est 
numero  per  essenliam  propriam,  in  qiian- 

C  tuin  indivisibilis  salva  inlegrilate  sua.  Per 
quod  aiilcin  rcs  cst  numcro  una.  pcr  id 
dislinguilur  ab  aliis.  Iliiic  dominus  Ste- 
phaiius,  Parisiensis  episcopus,  magister  in 
thcologia,  excommunicavit  istuiii  arlicu- 
Iiim  quo  cxprimitur,  quod  Deus  non  po- 
lest  mulliplicarc  iiidividua  sub  una  specie 
sinc  malcria.  Non  tamcn  crcdo  qiiod  om- 
ncs  angcli  unius  sint  speciei.  ILnec  Ri- 
chardus. 

PrtPlerca,    sccundo   libro   de   rnivcrso 
(iiiillclinus  siiper  his  scribens  :  Tcntabo 

D  (iiiquil)  scriitari,  an  apud  substantias  se- 
paralas  sit  divcrsitas  scciiiidiim  spccics. 
Dico  crgo, qiiod  sccundum  doclrinam  (>hri- 
sliaiioriiiii,  diccnliiiin  cxccllcntiorcm  illa- 
riim  corriiisse,  et  principein  daMnoniim 
faclam,  difficile  esl  rcspondere  rationibus 
qiiibiis  i^robaliir  diversitas  spccifica  essc 
iii  illis.  Priino,  (]uoiiiam  ciincta  cjiisdcm 
s|)ccici  iiidividiia  habciil  oiiinia  csscnlialia 
cl  naluralia  siia  aH|iiaIia,  ila  (piod  ina'(}ua- 
lilas  in  his  iioii  cst,  nisi  ab  accidenti  :  et 
qiiid(pii(l  dc  hoc  dicaliir  in  corporalibus, 


AN    OMNKS    AN(iKI.I  SINT    KjrSDKM    SPKCIKI                                                   2-J7 

in  siibslanliis  laincii  siiii|)li(Ml)ns  scparalis  A  |)i('iiliii>   \c\    virliilis  (|iiani    iillcr;   liiilxnl 

oinnino  sic   cssc   ('onvincilni'.  Oniiiii  crgo  (inoiinc  sliidiii  ac  arliliciii   iimilii. 

siiprcinns  cl  priiniis  anji;cliis  illc.  ii|)Oslala  Dciiicinc   iiilcr  \  ircs   sciisilivas  cxlcrio- 

1'aclns,    loiigc    iiiiuiinalis   iihjiic   (lissiinilis  rcs,  visus  ocnlornin,  iiilcriori  visiii,  id  csl 

riicril  aliis  iii  sapiciilia  nalnriili  cclcrisipic  inlclleclui,  riU^  siinilior  pcrhihclnr.  Visns 

virlnlilins,  cx  lu^cessilale  allerins  cxslilil  iiiilcin  cxlcrior  iii  divcrsis  aniinalihus  innl- 

spccici.  Ii()licil('r  scicnndimi  spccicin  divcrsiricari 

Ainpliiis,  si    naliiralis  csl   dissiniililndo  vidclnr.  Visns  elciiini   calli,  el   visiis  ve- 

sen  (livcrsilas  in  anjijclis,  hoc  noii  riiil  cx  sperlilionis  ac  noctuao,  celeroruinque  aiii- 

nalurali  cl  nccessariii  inlluenlia  Crealoris,  nialiniii    (jiue   vidcnl    iii    lcnebris,   ncqiia- 

ciii  iion  conipclil  (W  iiccessilate  sed  libere  ([uain   videtur  csse  sp(?ciei  ejiisdein  ciim 

operari   ad  exlra;   ncc    ex    rcceplibililah!  visn  huinano;  siinililcr  nec  visiis  a([iiili(s 

seu   cai^acilale   illoruin,  quia  anlc  coriiin  B  (|ii('iii    jiivat  lulgor   solaris,  qiii  oblundit 

crealionciu    reule  nil    erat  nisi  Crealor   :  visiiin   hunuuiuin.  l*orro  lynceis  (iil  dici- 

ergo  ex  solo  beueplacito  Creatoris  proces-  liir)  oculis  densissiini  parietes  pervii  suiit. 

sit.  Quod  si  dicatur,   iniruin  vid(^lur  cur  Sunt  autein  et  ali»  multa?  differentia;  a{)ud 

tanlam  excellenliam  dedcrit  ei  quem  iio-  sensuin  visus.  Nam  et  visus  coluinke,  ut 

verat  mox  abusurum  omnibus  donis  illis,  aucupes  dicnnt,  a  ca?citate  novies  revivi- 

conversurumque  oinnia  illa  in  conlume-  scil, Si  ergo  lanla  invenitur  diversitas  a[)ud 

liain  largiloris;  inrerioribus  vero  prtesli-  visum  corporalem,  qui  eo  usque  similis 

terit  dona  ininora,  qiios  praDscierat   bene  cst  visui  spirituali  :  quomodo  non   tanta 

illis  usuros,  ac  conversuros  in  cultum  glo-  aiit  inajor  diversitas  est  apud  visum  spi- 

riamque  ipsius.  ritualem  ?  Qua3  diversitas  iu  angelis  esse 

Rursus,  si  nulla  esset  in  angelis  dissi-  non  valet  in  specie  una. 

niililudo  naluralis  et  essentialis  sive  spe-  C      Dico  ergo,  quia   difficile  valde  est  in- 

cifica,   natuialiler   non   esset   in   eis    ulla  venire  diversifalem  secundum  speciem  in 

causa  alterius  diversitatis  aut  dissimilltu-  substantiis  islis,  propter  elongationein  ea- 

dinis;  esset  igitur  tota  ex  parte  Creatoris  :  ruin  a  consuetudine  et  experientia  nostra. 

quod  habet  admirationem  non  parvam.  Ut  Propiietis  autem  et  aliis  viris  sanctis  qui 

quid   enim   apud    eos    essent   tot   gradus  familiarilatem   aliquarum.  ex   illis   habu- 

dignitatum,  ac   differentiae   tantae,    ut   in  erunt,  atque  alloquiorum  frequentiam  et 

Scripturis  habetur?  Ut  quid  alii  Throni,  apparitionum,  possibile  fuit  ac  facile,  si 

alii  Dominationes,  alii  Virtutes  noininati  ad  hoc  intendere  voluissent.  —  Quod  vero 

7'oi.xii,i5.  essent  ?  Et  cur   Raphael  dixit,  Ego  suin  dictum  est,  quoniam  quidquid  est  naturale 

unus  ex  septem  qui  adstamus  ante  Deuin?  uni    individuorum   cujuscumque   speciei, 

Si  igitur  in  natura  essent  sequales,  irratio-  naturale   est  omnibus   individuis   ceteris, 

nabiliter  et  sine  causa  videretur  facta  a  D  iion   est  verum,  ut   patet  de  primis   ho- 

Creatore  in  illis  tanta  dignitatum  varietas.  minibus,   quorum   naturalis  dispositio  in 

—  Quod  si  quis  dixerit,  quia  secundum  corporibus   et  animabus   eorum,  alterius 

istam  probationem  non  deberet  inter  ho-  fuit  habitudinis  quam  posterorum.  Corpo- 

mines  esse  differentia  dignitatum  ac  po-  ra  nainque   eorum   integra   facta   sunt   a 

testatum,  quum  sint  natura  sequales;  re-  Creatore  in  fortitudine  et  magnitudine  : 

spondeo,    quia   revera   si   sola   natura   in  unde  et  decuit  eorum  corporibus  infundi 

liominibus  operaretur,  non  essent  hi  gra-  animas  sapientia  virtutibusque  perfectas, 

dus  aut  ordines   apud  eos,   sicut  nec   in  quae  ad  motum  et  gubernationem  illorum 

bestiis  unus  equus  vult  aliis  dominari.  In  sufficerent  corporum.  Idcirco  scientia?  et 

homiuibus  vero,  prgeter  naturales   perfe-  virtutes  fuerunt  eis  naturales,  statimque 

ctiones,  unus  plus  liabet  industriae  aut  sa-  inditae  et  innatae  in  plasmatione  eorum  : 


2i28 


IN    LIliULM    II    SENTENTIAUIM.    —    DIST.    III  ;    QU.F.ST.    III 


qiiod  aiiitnabus  poslcrorum  non  convciiit. 
—  Al  vcro  vcrisiinile  esl,  sapicnlissiinum 
Crealorem  non  omnes  spirilualcs  sinij)li- 
cesque  subslanlias,  quamvis  ejusdem  spe- 
ciei  eas  creaverit,creasse  per  omnia  a^qua- 
les  et  in  omnibus  similes:  quemadmoduin 
ncque  in  ali(|ua  spccic  scnsibiliiiin  siib- 
slaiiliarum  lioc  ci  facere  placuil,  sicul  ncc 
omnes  bomines  neque  equos.  Pra»vidit 
namquc  quod  ex  ipsa  inaeqnalilale,  dissi- 
mililudinc  ac  varielate,  augeretur  ina?sti- 
mabililcr  speciosilas  pra^clarissim»  civila- 
tis  supcrna'  :  sicut  mililiam  ornaf  veslium 
prcliosa  variclas.  —  Ibiec  Guillclmus. 

(Jui  in  his  verbis  videlur  ad  hoc  diver- 
lere  ac  senlire,  quod  omnes  angeli  seu 
immateriales  illaB  subslantiae  sint  speciei 
uniiis.  Quod  et  ita  persuadere  conalur  : 
Quemadmoduni  forma*  accidentales  cjiis- 
dem  purilalis  el  immixlionis  sen  siinpli- 
cilatisjSunt  unius  speciei  specialissima',  ut 
omnes  albedines;  sic  universap  subslantise 
separalae,  quarum  una  super  aliam  nihil 
habet  naturalilcr  admixlum,  sunt  unius 
specialissim»  speciei.  Unde  enini  esset 
diversitas  specialis  seu  specifica  inler  eas? 
In  coloribus  enim  diversitatem  spccificam 
exlremorum  ad  medios,  et  mediorum  ad 
invicem,  sola  facit  admixtio.  Quuraque  in 
simplicibus  illis.substantiis  non  habcat  lo- 
cum  adinixlio  aul  depuralio,nec  divcrsilas 
talis  spccifica  intcr  eas  consislere  polcsl. 
Rursus,  qua^cumque  sunt  ejusdem  simpli- 
citalis  et  puritatis  in  esse,  non  diversifi- 
canliir  nec  dissimilanlur  ad  invicem.Tales 
aulem  sunt  omncs  subslanliai  illa>.  H»c 
Guillclmus. 

Quocirca  sciendum,  quod  luee  moliva 
modici  siint  vigoris,  et  ex  pradiabilis  sol- 
viinlur  facillime,  nec  aliquam  videntur  sa- 
pere  subtililalem.  Quamvis  cnim  angeli 
sunt  simplices  forma;  supposilaliler  sub- 
sislenlcs,  niillus  laincn  sapicnlium  aiiibi- 
git  aiil  ignorat  formas  illas  non  cssc  acliis 
puros,  sed  aliquid  polcnlialilalis  habere 
admixtum,  in  quanliim  sunt  depcndentes 
et  dislantes  a  puro  actu,  qui  esl  Deus  glo- 
riosus    ac    adorandus,    alque    incessabili- 


liior.  c.  M 


A  tcr  indigcnlcs  conservalione  ac  influenliis 
ejus.  Idcirco  corum  purilas  ac  simplicitas 
non  est  omnifaric  perfecta,  aut  plena  seu 
impermixta,  quamvis  careat  admixlione 
et  impiirilale  non  solum  omnis  peccali, 
sed  etiam  omnis  maleria?  ac  diversilatis 
csscnlialium  parliiim.  Iino  in  eis  est  com- 
posilio  varia  cl  spiiilualis  permixlio  :  quia 
ut  divinus  Diony.sius  protestatur,  diversi-  DcCceicst. 
ficantiir  iii  eis,  esse,  posse  et  agere;  ac 
jiixla  Doclium,  diffcrunt  in  eis  rjuod  est  et 
quo  est.  Nec  sunt  esse  piirum  in  se  ipso 

B  subsislens.  Nec  oporlet  qiiod  acliis  cl  po- 
lcnlia,  seu  quo  cst  el  quod  cst,  sinl  in  eis 
esscntia^  seu  naliir»  realiler  ab  invicem 
diffcrentes  :  sed  una  cadcmquc  essenlia, 
in  quantuin  cst  qua>dam  parlicipalio  et 
simililudo  primi,  puri  et  increati  actus, 
vocalur  aclus  cl  quo  est,  seu  esse ;  atque 
in  quanlum  a  priino  actu  illo  dislans,  oc- 
cumbens,  deficiens,  ipsoque  jugiter  indi- 
gens,  nominatur  potenlia,  imo  et  quod  est, 
secundum  quod  recipil  influenlias  ejus, 
prout   istud   superius   frequenter  est  de- 

C  claratum.  Sic  quoque  facile  est  pensare 
qualiler  in  eis  accipianlur  genus  et  diffe- 
rentia,  distinclioque  specifica.  Hinc  itidem 
clucescit,  qiiod  omnes  non  sunl  wqnalis 
poleslalis  et  simplicilalis  (imo  qua;  inajo- 
ris  sunt  actualilalis  el  formalitatis, ac  puro 
actiii  pcr  parlicipationcm  diviiuip  pcrfc- 
clionis  propinquiores,  majoris  sunl  puri- 
latis,  unitalis,  ac  simplicilalis),  quamvis 
in  hac  simplicilate  et  purilale  communi- 
cent,  quod  non  componunliir  ex  forma  at- 
que  maleria.  Denique  qiium  sint  simplices 

D  forniir,  non  habel  in  cis  lociim  divcrsilas 
illa  in  naliiralibus  qiuT  cx  parle  conlingit 
matcria».  Rcmolissima  quoquc  cl  debilis- 
sima  siinililiido  est  inter  formas  acciden- 
tales,  et  formas  illas  dignissimas  substan- 
tiaIcs,non  informanles,sed  foris  manenles, 
in  se  pcrsonalilcr  subsislcntes.  Sed  et 
argumcntum  a  siinili  dcbilissimum  per- 
liibcliir.  Nec  vcruin  est,  quod  in  angclis 
essentia  uniiis  super  essenliain  alteriiis 
nihil  habcl  adjunclum  ac  addilum  :  imo 
una  supcraddil   allcri   gradum  essenlialis 


AN  omm:s  an(;i:i.i  sint  i;.iisih:m  si'i:rii:i 


m 


pcrfrclionis,  (iiuc  spccialtMii  consliliiil  s|)c-  A 
cicin,  (i  a  (|iiii  [)ci  rcdioni'  (iirfcrcnlia  con- 
stilnliva  accipihir. 

I*osilio  ihnpic  diccnlinni  onincs  ani^clos 
cssc  s|)ccici  cjnsdcni,  cclcris  inipr()l)al)i- 
lior  (lci}iiior(pic  vidclnr.  O[)inio  vcro  di- 
conlinni  ii)  angclis  e.sse  tol  specios  (piol 
individna,  sicn!  jam  [)aliiil,  a  Parisicnsi 
e|)iscopo  cxcomninnicala  csl  cl  damnala, 
oonscnlicntc  lola  ilia  Univcrsilalc,  ct  a 
inagnis  ct  miillis  doctoribns  im|)rol)ala. 
Mcdia  crgo  [)osilio  vcrior  rcpntatnr,  vidc- 
licet  an{i;clos  cjnsdem  chori  ac  ordinis  esse  B 
spcciei  ejnsdem.Nec  tainen  asserere  andeo 
omnes  angelos  cliori  nniiis  in  specie  spc- 
cialissima  convenire,  obslanlc  sacralissimi 
p.  iiic.  Dionysii  ancloritatc,  qni  jiixla  [^r.etacta,  in 
spirilibus  illis  cjusdcm  ordinis  [)erhibct 
esse  snpremos  el  inedios  ac  infimos:  qnod 
qnamvis  ad  distinctionem  in  accidentali- 
bns  posset  referri,  incerlnm  tamen  est  nii- 
hi  qnaliter  princeps  ille  theologorum  intel- 
lexil  hoe  ipsnm.  Iino  in  istis  qua^stionibns 
dc  angelis  sanctis,  vitanda  est  omnis  in- 
canta  asserlio  ac  irreverentialis  locutio,  C 
prapsertim  disputatio  contentiosa.  Nempe 
cum  reverentia,  formidinc  et  cautela  de 
snbslanfiis  illis  dignissimis,  dominis,  du- 
cibns,  adjutoribus,  protectoribus  et  cuslo- 
dibus  nostris,  nos  loqui  oportet,  ne  aliter 
fando  de  ipsis,  offendainus  beatissimos  ac 
benignissimos  vultus  eorum.  Pra^terea  sic 
loquendo  de  ipsis,  non  apparet  cur  justus 
ac  supersapiens  Deus  largitus  fuisset  eis- 
dem  tam  infequalia  gratiarum,  potestatum 
et  dignilafum  charismala,  si  in  nalura 
specifica  pares  fuissent,  nisi  forsan  pro-  D 
pter  differentias  meritorum  ipsoruin  :  quod 
Guillelmus  non  exprimit.  Et  infra  dicetur 
probabilius  esse,  quod  qui  excellentiores 
erant  in  donis  perfectionibusque  natnrao, 
forfius  et  perfectius  se  converterunt  ad 
Creatorem,  et  ita  eminentiores  in  donis 
glorife  sunt  effecti,  atqne  in  superiori  or- 
dine  collocati  :  ita  quod  excellentia  gra- 
tnitorum  et  gloriosorum  donorum  corre- 
spondet  in  ipsis,excellentiis  ac  differentiis 
natnralium.  Nam  et  Deus  omnipotens  uni- 


cui(|uc   inflnit  scciindnm  ca|)acital(Mn,  di- 
gnilal(Mii,  (lis[)Osilion(Mn   s(mi   iiKMila  cjns, 
(liKMiiadinodiiin   in   Kvangdio  fassns  cst  : 
Tradidil   illis  boiia  siia,  uiiicni([ue  scciin-  .Uaiih.xxv, 
diim   [)i()|)riain  \irliil(Mn.  ' '' 

IV)slr(MiH)  argtiiiKMila  ad  0|)[)osiliim  in- 
trodticla,  satis  solnla  snnt,  hoc  d(Mn[)lo 
(|ii()(I  laiigit  'riiomas  :  qnum  ordo  ct  dccor 
iiniv(M'si  in  s[)ecicbns  consistal,  vidctnr 
|)Otissiine  ad  dt^corem  ac  ordincm  cadcstis 
[)alriie  |)crlin(M'c,  qtiod  ibi  sint  tot  s[)ccies 
([tiol  sii|)[)Osilii  ang(dortiin. — Ad  ([tiod  pn- 
to  dicendtim,  quod  ordo  ulram([tic  (liv(M'si- 
tat(Mn  includens,  iitpote  tain  diversilat(Mn 
[)ltiritiin  personarnin  sub  una  specie,quam 
[)lurium  specierum  in  nno  choro,  anl  cer- 
tc  in  nna  hierarchia,  mtilto  [)ltis  confert 
ad  dccorcm  et  vcnuslatcm  ac  deleclabili- 
tatein  paradisi  coelestis  afque  angelicorum 
spirituum,  quam  sola  diversitas  specieruin 
apqnalis  nninero  suppositis  angeloruin  : 
quemadinodum  etiam  in  ecclesiastica  hie- 
rarchia  mnlfo  speciosior  afqne  jucnndior 
esset  sessio,  processio,  multitudo,  in  qua 
essent  multi  archiepiscopi,  miilfi  episco- 
pi,  mtilfi  abbafes,  multi  archidiaconi,  etc, 
nuilti  etiam  reges,  mnlti  duces,  mullique 
comites  ot  barones,  quam  illa  in  qua  esset 
do  nnoquoqne  istorum  nnns  dumtaxat, 
quamvis  ossent  tot  gradus  in  unitatibus 
illis,  quod  «quarentur  numero  persona- 
rum  illarum. 

Nunc  prosoquenda  est  qna>stio  de  nu- 
moro  et  multitudine  angelornm,  ad  quam 
inducfa  est  responsio  Alexandri.  De  qna  ii.JtoDcis. 
re  Guillelmns  secundo  libro  de  Universo 
conscripsit  :  Quaestio  ista  multam  habet 
difficuHafem,  tum  propfor  sormonos  au- 
thenticos  et  anfiquos,  qni  sibi  invicem 
videnfur  confrarii,  tum  propter  urgentis- 
simas  rationos,  quibus  rospondori  oporfot. 
Ait  quippe  antiquorum  sapientium  unus  : 
Numquid  est  numorus  militum  Dei?  Quasi  /o6.\.\v,3. 
dicat,  Non.  Quod  per  hyperbolen  dictum 
esse  intelligere,  non  est  novnm,  noc  in 
Scripturis  inusitatum.  Alius  vero  sapions 
ait  :  Omnia  in  numero,  pondere  et  men-  Sap.\t,ii. 


230 


IN   LIBHIM   II   SENTENTIAIUM. 


DIST.    III  ;   QU.EST.    111 


sura  constituisli.  Voriim  quia  cx  tropis  seu  A  clriiiaiu  Clirislianoruin.  aniin.T  hominuin 

figuris    loculionum,  ef    varia   exposilionc  eleclorum  tequamia^  sunt  angclis   sanclis 
auclorilatum,  non   potesf  numerus  ange-      in  felicitate  el  gloria,  etiam  coa^quand» 

lorum  ad  liquidum  deprehendi,  ad  ratio-  siiit  eis  in  numero.  Qnod  et  decor  supern» 

nes  ac  probationes  est  recurrendum.  —  Jerusalem  ex   angelis  el   hominibns   con- 

Dico  ergo  in  primis.  quia  si  in  angclis  est  slruendtp,  videliir  requirere.  Decel  elenim 

restrictio  aut  determinatio  nuineri.  illa  est  omnem  domuiii  ;oqualilas  parietiim.  om- 


aul  ex  parte  Creatoris,  aut  ex  parle  ipsa- 
rum  substantiarum,  aul  utriiisque.  Non 
ex  parte  Creatoris,  quuin  sil  potestalis, 
bonitalis  et  munificentia}  peniliis  infiniUe. 
Nec  ex  parte  angelorum,  quum  nulla  inter 


neinque  civilatem  a-qualitas  lalerum.  Pa- 
rieles  vero  el  latera  domus  seu  civifatis 
superna»,  eriint  universitas  angelorum  bo- 
iionim  et  universilas  hominum  elecfo- 
rum  :  quoriim  numerus  admodum  magnus 


eos  fuerit  conlrarielas  qiia  se  invicem  im-  B  eril.  et  nobis  adhiic  iiicertus  est. 
pedirent.  Non  eniin  anguslant  se  invicem  Ouoniam  aiitem  lex  et  doclrina  Chrisfi- 

in  locis,  nec  inviccm  contrariantur:  quein-  anorum  ac  Hebra^oriim  et  utriusqiie  legis 
admodum  besfiiP  ferap,sicut  leones,ad  paii-  Prophetjc  crebro  nominant  millia  milliuin, 
citatem  (Deo  providenfe)  redactte  sunt.ne  et  decies  inillies  centena  millia,  opinabi- 
hominibus  noceant.Respondeo  igitur,quod      tur  forsitan  aliquis. denarium  esse  radicem 

iiiimeri  illiiis.  Denarium  qiioqiie  dixeriint 
Pylhagorici  j)rimam  qiiadraluram,  ipsiim- 
que  esse  iiiiineroriim  consummationem, 
iiec  ullra  ipsiim  proprie  numerum  esse, 
sed    ipsiiis    ciim    addifione   repetitionem. 


I's.  i.xvii, 
IS:/Mh.vii, 
I0;.4/»oc.v, 
11;  IX,  lli. 


defecliis  infiiiitalis  angeloriim  fiiit  ex  ir- 
receptihilitale  iiica[)acilaleque  rerum,  quic 
nec  iiifiniUT  magiiiliidinis  nec  infinitfe 
multitudinis  siint  capaces  :  imo  d(^  ratio- 
ne  numeri  est,  esse  finitum.  Et  sicut  iniin- 


do  non  capaci  magnitudinis  infinitai  dedit      Quoiiiain  ergo  cubus  denarii   millenarius 
Deus  magnitiidinem  limilalam  siia"  natiirae  C  est,  primiis  videlicel  ciibiciis,  qiii  addilio- 


congruenlissimam,  qua  omnia  capere  et 
infra  se  claudere  valet ;  ila  angelis  infini- 
ta?  miiltitudinis  incapacibus,pra>vidif,prae- 
fixit  et  contulit  infinita  sapientia  Dei  con- 
gruenfissimum  numerum. 


nem  in  se  nec  liabel  nec  conlinet,  sed  nec 
dimiiiutionein  a  denario,  per  ipsum  ma- 
xime  videfiir  numerari  spiritiialiiim  mili- 
tiariim  exercitus;  similiter  el  j)er  cenfe- 
nariuin  in  medio  loco  proporlionalem,  et 


Quem  aiitem  numerum  deceat  esse  an-      est  qiiadratiis  denarii,  latus  vero  millena- 
geloriim,    et   qiiis   ille    sit,    non   est    leve      rii.  Quiim  ergo  cubicaveris  milleiiariiim, 


determinare.  Propler  quod  noii  iiarvam 
habel  admiralionem  sermo  ejus  qiii  dixit, 
qiiod  legio  una  proporlionaliter  est  ine- 
dio  loco  inter  ordinem  uniim  et  angeliim 


excrescet  in  millies  mille  inillia.  Xam 
quiim  quadraveris  millenarium.  proveniel 
quadratus  ejus,  videlicet  mille  inillia  :  iii 
qiiem  si  diixeris  latiis  ipsius,  id  est  mille, 


iinum  :  qiiod  esf  dicere,  ordinem  uiiiiin  lot  D  ciibicabis  illiid,  el  proveniel  millies  mille 


legiones  confinere,  quof  aiigelos  continet 
legio  iina.  Porro  hiijus  sermonis  declaratio 
non  pervenit  ad  me,  neque  quis  dixerit 
hoc.  Qiiia  vero  notus  est  niimerus  legionis 
uniiis,  videlicet  sex  millia  sexcenti  sexa- 
ginta  sex,  facilis  est  qiiadrali  niimeri  liii- 
jus  inveiilio  :  hoc  eniin  esl  diicen'  ijisuin 
in   scmctiiisum,  seu    iiiullij)licare    ij)sum 


inillia.  Qiiem  si  iterum  cubicaveris,  ex- 
crescet  in  millia  qiue  vix  capiet  iinagi- 
iialio  liia,  et  erit  tertiiis  cubus  in  ordine 
millenarioriim.  Qiiein  si  rursus  cubicave- 
ris,  exsurgel  in  lol  inillia  milliiim,  iii 
(Iiioriiin  aj)pi'elieiisioiie  inlellectus  liiiis  la- 
borahil,  el  iiidubilaiiler  omniuin  nuinera- 
biliiim  mundaiionim  iiiiiiieruiii  sujierabit, 
per  se,  id  esl  tofies  suiiKMe  ipsum  quot  Non  tamen  intelligas,  aut  arenam  maris 
in  se  continet  iinitates.  Videri  taiiieii  po-  aiil  jiliivia'  guttas  vel  graiia  qua>que  hic 
lest,  ul  qiioniam   juxla  legein  alqiic  do-      iiic  vocare   numerabilia,  scd    ea   qiue   in 


AN    (1MNKS    ANCKI.I    SINT    IMI  SMKM    SI-KCli;! 


ii;{I 


inundo  solciil  nnmcrari,  sicnl  cxcrcilns,  cl 
j;rc<i;cs,  uc  alia  ([ua'  vcisanlnr  iii  coiilra- 
clihns  lioininiiin.  lii  cr^o  iiilci'  iiiiiiicios 
\  idcnlnr  piiiclicrriini,  al(|iic  ah  ipso  con- 
snrgciilcs  dcnario,  (pii  nnincrns  csl  lain 
codorniii.  (piain  ordiiiiiiii  [)ci'  iniillilndi- 
ncin  pcrrcclissiinain,  nlpolc  cnhicain.  l)c- 
ccni  aiil(>m  (licnnlnr  codi,  vidcliccl.  iiovciii 
mohilcs  cl  codnm  cin|)yrcnin  ;  cl  iiovcm 
cliori  scn  ordincs  angclorum,  c.\  (piihns 
niius  asscrilnr  corrnissc,  id  csl,  lol  dc 
novciii,  (piod  posscl  iiidc  nnns  conslarc, 
iit  iiilVa  clarins  cxpon(Uiir.  Vcrisiinile  ergo 
videtur  ac  decens,  elegisse  Crealorem  iii 
hac  ordinalionc  nnmcrornm  nnmernm  is- 
tnm,  quo  nnmcrari  ei  complacuit  inilitias 
suas.  cl  (>xerciliis  lam  angclornm  sanclo- 
rnin  qnam  hoininnm  clcclornm.  —  Poslrc- 
mo  si  qiiis  dical,  loquaicm  esse  numerum 
slcllarnm  lixarnm,  qna>  ornamcnta  siiiil 
coeli  shdlali,  ct  civinm  snpcrnorum,  qui 
ornanienta  snnt  coeli  empyrei  :  non  video 
ad  hoc  validam  rationcm,  qunm  nec  stel- 
Ijc  ex  illis  dcpendeanl  ncc  econtra,  nec  ad 
finem  ordincnfur  eunidem.  —  Ha}C  Guil- 
U^lmus. 

Insuper  Thomas  :  Ratio  (inqnit)  huinana 
deficit  a  cognitione  substantiarum  separa- 
tarnin,  qna?  tainen  notissima  sunt  nalnra', 
id  est  ex  sua  nalura,  nlpote  excellenter 
actualia,  iinmaterialia  atque  formalia  :  ad 
qua>  intellectus  noster  se  habet  sicut  ocii- 
lus  noctua)  ad  lucem  solis.  Ilinc  secundo 
de  Animalibus  dicitur,  quod  de  his  valde 
panca  cognoscere  possnmus  per  rationem : 
qnod  tamen  delectabile  valde  est  et  aina- 
tiim.  Idcirco  philosophi  de  illis  quasi  nihil 
demonstrative  et  pauca  probabiliter  sunt 
locuti  :  quod  ostendit  eorum  dissensio  in 
ponendo  numerum  angelorum.  Quidam 
namque  posuerunt  numerum  substantia- 
rum  separatarum  secundum  numerum  mo- 
tunm  coeli,  nt  Aristoteles  nndecimo  Me- 
taphysicee;  quidam  secundum  nnmerum 
sphserarnm,  nt  Avicenna.  Aliqui  penitus 
negaverunt  incorporea  esse,  sicut  Empe- 
docles  alque  Democritus,  et  Sadductei  Ju- 
deei.  Nonnulli  dixerunt  iinuin  tantuin  an- 


A  g(diim  cssc,  (pii  scciindiim  acliis  siios 
(li\('rs()s  (IJNcrsa  sorlilnr  vocahnla,  iil  (pii- 
(hiiii  Incrclici.  Kahhi  .Moyscs  vcro  posiiil 
aiigclos  in  niimcro  iiohis  iiidclcrminalo ; 
scd  pcr  angclos  significari  asscrnil  in  Scri- 
|)liiris  onincin  virlnlcm,  svn  corporalcm 
scii  s[)iriliialcin,  laii([iiaiii  diviiur  [)olenlia) 
nnnlium,  [)cr  ([uaiii  Dciis  sua*  [)rovid(Mi- 
lijp  exsequilnr  ordincm  :  iii  laiilum  quod 
etiam  viin  concn[)iscibilcin  iiiiiicu|)avil  an- 
gclum  concu[)isccnlia'.  Snbslantias  vcro 
sc[)aralas  [)crhil)nit  essc  sccundum  niiine- 

B  riiin  qiKMH  posuerunt  philosophi.  —  Forro 
fidcs  catholica  docet  nuinerum  siibslan- 
tiariiin  illarum  quas  angelos  appellamiis, 
Deo  ess(;  finitiim,  nobis  antcm  iiifinitnm, 
id  cst  innnmcrabiI(Mn.  Unde  in  Glossa  Da-  zJan.vn, lo. 
niclis  sc[)limo,  Grcgorius  dicit  numcrum 
angclornm  exccden!  oinnein  imilliludi- 
iicm  materialem.  Sanctns  quoqiic  Diony- 
sius  quartodecimo  Coelestis  hierarchia;  ca- 
pitulo,  idem  fatetur.  Et  hoc  satis  probabile 
esl.  Vidcinus  nainque  corpora  nobiliora,  ut 
coelestia,   divinam   bonitatcm   eininenlius 

C  participanlia,  qiiasi  incomparabiliter  ex- 
cedere  corpora  inferiora  in  magnitudine 
et  virtutc.  Quod  est,  quoniam  bonilas  Dei, 
quain  creaturis  voluit  communicare,  est 
causa  et  ratio  creatioiiis  rerum  :  ex  quo 
videtur,  qnod  spirituales  naturas,  in  qui- 
bus  bonitas  Dci  relucet  prwcipne,  creavit 
in  numero  quasi  improportionabiliter  ex- 
cedente  numerum  corporalium  natnrarum. 
Si  autem  objiciatur,  quod  numerus  est 
species  quantitatis  discreta»  :  ergo  in  im- 
malerialibus    non   est.  —  Rursus,  seciin- 

D  duin  philosophos,  in  his  qna»  sunt  sine 
materia,  numerus  esse  non  valet  nisi  se- 
cunduin  causam  et  causatum  :  sed  nnus 
angelus  non  est  causa  alterius.  —  Prs»ter- 
ea,  motor  et  mobile  proportionantur,  et 
parificari  videntur  in  nuinero  :  ergo  tot 
suiit  subslantia'  separat»,  quot  orbes.  — 
Iterum,  numerus  angelorum  determinari 
videtur,  quum  dicitur  in  Daniele  :  Millia  ibidem. 
millium  minislrabant  ei,etc.  Ergo  et  nobis 
finitus  est  :  praesertim  quuin  secundum 
pliilosophos,  ea  qine  priino  uni  ac  siin- 


232 


IN   LIBRUM   II   SENTENTIARIM.    —   DIST.    111  ;   QU.EST.    III 


plicissiino  siint  propinquiora,  sunt  niinus 
multii^licata,  ntpolc  Deo  siuiiliora.  Propter 
quod  ait  Averroes,  ea  qujr  diminuta  sunt, 
non  ea  quie  perfecla  sunt.  multiplica- 
ri.  Unde  divina  essenfia  mnltiplicari  nou 
potesf. 

Diccndum  ad  |)riinum,  quod  uiuiiu  du- 
pliciter  dicilur.  Primo  communiter,  prout 
convertilnr  cnm  enle,  quod  non  deter- 
minatnr  ad  aliquod  genus.  Et  multitudo 
seu  numerns  sequens  nuum  sic  sumptum, 
non  est  in  genere  quanlilatis,  sed  ti"aii- 
scendcus  :  quia  uon  sequilur  divisioncm 
quantitatis  aut  materia>,  sed  disfinclionem 
naturarum.  Talem  ergo  multifudinem  et 
numerum  posnerunt  philosophi  in  sub- 
sfantiis  separatis,  et  nos  in  angelis.  Se- 
cuudo  dicilur  unum,  prouf  est  principium 
numcri,  qui  esf  quanlilas  discreta  ex  con- 
tiuui  seu  materiae  divisione  causafa.  Talis- 
que  numerns  iion  est  nisi  in  rebus  cor- 
poreis.  —  Ad  secundum,  qiiod  secuiidum 
philosophos, qiii  dislinguunt  nnmerum  sub- 
stauliarum  separatarum  per  causam  et 
caiisalum,  causa  ef  causatiim  non  suiif  per 
se  disliiiguenlia,  imo  secuiidiim  eos,  con- 
sequnnlur  ad  disfinctionis  principia.Quiim 
enim  dislincfio  sit,  per  se  loquendo,  per 
hoc  quod  est  composifio  major  auf  miuor, 
atque  secundum  dislanliam  actus  el  po- 
tenfi.T;  consequens  est  seciindum  philoso- 
phos,id  quod  est  plus  in  aclu,esse  causam 
ejus  quod  miniis  in  actu  est  :  secundiim 
qnem  modum  dicimt  mulliludiiiem  ab  uno 
primo  simplici  processisse.  Quem  lamen 
modiim  Commenlator  undecimo  Melaphy- 
sica»  dicit  insiirficienter  probatum,  el  con- 
cedil  ab  uno  primo  simplici  potuisse  plura 
immediale  procedere.  Sic  et  nos  concedi- 
mus  omnes  natnras  intellecfuales  a  Deo 
imiiiediafe  fliixisse  dislinclas  secundiim 
ordinem  sa])ieutiie  disponentis  diversos 
gradiis  spiritiialiiim  naliirariim.  Idcirco  re- 
molo  (piod  inridcliialis  esl,  videlicet  or- 
diiie  caiisalilatis  aiigeli  uniiis  ab  alio,  et 
relento  eo  quod  fidei  consonat,  utpote  gra- 
du  simplicilalis,  habemiis  eiimdem  dislin- 
ctionis  inodum  quem  illi.  —  Ad  lerlinm. 


A  quod  molores  orbium  bene  parificanlur 
orbibns  in  quantum  molores,  non  ut  in- 
leiligenliae  aut  angeli  :  sic  enim  ordinau- 
fiir  ad  finem  superiorem,  nec  propter  cor- 
poralia  principaliter  facta  snnt.sed  uf  Deo 
adsistant,  vacent,  inha^reanl,  honorificen- 
fiam,  landem  gloriamque  imi^endant. 

Ad  nllimum  dicendnm,  qnod  aucforitas 
Danielis  a  diversis  diversimode  exponitur. 
Sancfus  quippe  Dionysius  et  Gregorius  in 
hoc  concordant,  quod  angeloriim  numerus 
non  est  nobis  delermiiiatiis.  In  lioc  aulem 

B  differiiiil,  quia  secundum  H.  Dioiiysium,  DcCobIcsi. 
qnum  dicitur,  millia  millinm,  uniim  mille  "^*^  ""^' 
mulliplicaf  aliud,ac  si  dicerefur,  millesies 
mille;sicque  apqualis  nnmerus  importatur, 
quum  dicitur,  millia  millium  primo,  et 
quum  dicifur,  decies  centena  inillia  se- 
cundo,  prout  habet  litfera  una  :  laiilum 
enim  sunf  decies  centum  inillia,  quantiim 
millies  millia.  Ef  juxfa  hoc  datur  inlelligi, 
quod  «Tqualis  sit  numerus  angelorum  mi- 
nistrantium  et  adsisleulium.Vel  secundum 
aliam  lilteram  qiuT  habef,  Millia  millium  />fl».vii,io. 

C  minislrabanf  ei,  el  decies  millies  cenlena 
millia  adsislebant  ei,  insinuatur  qiiod  nu- 
merus  adsisfentium  ob  suam  nobilitatem 
excedit  minislranlium  numerum  :  quod 
consonat  ei  quod  siipra  dictum  est  secnn-  p, 
dum  divini  Dionysii  inlentionem,  quod 
nobiliores  creaturtT  sunt  plures.  Hinc  ail, 
quod  iii  pnefala  auctorifate,  inaximus  nu- 
merus  apiid  nos  nomen  habens,  scilicel 
mille,  miilliplicatiir  per  omnes  maximos 
numeros,  utpote  limites  nominalos  :  hoc 
est,  per  se  ipsum,   quum  dicifur,   millia 

Dmillium;  ef  per  denariiim,  (piiim  dicilur, 
decies  millies;  per  cenlenariuin  quoque, 
qunm  dicitur,  centena  millia.  In  qiio  os- 
teiiditiir  uiimerositas  maxima,  inlellectum 
noslriim  excedens.  Gregorius  vero  viilt 
qnod  sit  consfrucfio  parfifiva,  dum  dici- 
fiir,  uiillia  milliiiin,  quasi  dicatur,  inillia 
de  nuiiicro  iiiiliiiim  :  sicqiie  viilt  qiiod 
designeliir  inajor  numerus  minislranliiim 
quam  adsisleiiliiim,pro[)ter  hoc  quod  quo- 
ad  minislrantes  poniliir  numerus  non  de- 
lerminatiis,  quum  diciliir  millia  milliiim; 


i.^lB". 


AN   OMNKS   AN(iELl   SINT   KJUSDEM   SPECIEE 


2.'{3 


ol  (luoad  adsislcnlcs,  iiimuMiis  (lclcnniiia- 
liis.  —  AiK^lorilas  vero  Pcripalclieoniin 
bone  convincil,  quod  (>a  (iu;o  iinmcdialiiis 
a  Dco  proccduul,  iii  sc  ipsis  soii  in  siiu 
nalura  suiil  siinpliciora,  nou  laiucu  pcr 
lioc  aiircrlur  al)  cis  pluralilas  gradiimn.  — 
IliPC  Thoinas  in  Scriplo. 

Porro  iu  priiua  parlo  Suinina^,quiTslion(> 
ari.  3.  quiiiquagcsima  :  Circa  uumcruin  (iiupiil) 
subslauliarum  scparalarum  divcrsi  divcr- 
sis  raliouibus  proccsscriiul.  IMalo  cniiu  j^o- 
suil  subslaulias  sc[)aralas  cssc  spccios  scn- 
sibiliiim  rcruin.  Sicqiie  subslanliio  ilUo 
separalio  essent  secundum  numcrum  son- 
sibiliuni  spocierum  :  qiiod  Aristoleles  im- 
probavit,  quia  inaloria  est  dc  ralioue 
sensibilium  horuin.Posuit  lamcn  quod  sub- 
slantia>  separaljo  habont  ad  sousibilia  isla 
rationem  movoulis  ot  fiuis.  Ilinc  socuu- 
dum  primorum  (seu  coeleslium)  motuum 
numerum,  posuit  uumerum  subslanliarum 
illarum.  Quod  quum  repugnot  Scripturis, 
Rabbi  Moyses  volens  coucordare  ulruin- 
quo,  posuit  quod  angeli,  secundum  quod 
dicunlur  immalorialos  subslanlia»,  nume- 
ranlur  secundum  numorum  motuum  cor- 
porumve  coeloslium.  Angoli  vero,  ut  addi- 
dit,  dicuntur  etiam  in  Scripluris  homines 
divina  annuntiantes,  et  ilein  virtutes  re- 
rum  naturalium  omnipotentiam  Dei  ma- 
nifostantes.  Verum  hoc  a  consueludine 
Scripturarum  est  alienum,  quod  irratioua- 
biliuin  rerum  virtutes  angoli  appellentur. 
—  Idcirco  dicendum,  quod  aiigeli  ut  sunt 
immateriales  subslanti»,  in  maxima  mul- 
titudine  sunt.  Propter  quod  quarlodecimo 
capitulo  de  Coelesti  hierarchia  S.  Dionysius 
proteslatur  :  Multi  sunt  mentium  super- 
naruin  beali  exercitus,  infirmam  et  con- 
strictam  commensurationem  numerorum 
materialium  corporum  excedentos.  Quum 
eniin  universi  perfectio  sit  id  quod  Deus 
principaliler  in  rerum  creatione  inlendit, 
quanlo  aliqua  sunt  inagis  porfecta,  tanlo 
in  majori  excessu  sunt  creala.  Quemad- 
modum  autem  in  corporibus  attenditur 
excessus  secundum  magnitudinem,  ita  in 
rebus  incorporeis  potest  attendi  excessus 


A  S(H'iindiiin  miillitudincm.  Vid(Mnus  aul(!m 
quod  corpora  iiicorruplibilia,  (pue  p(!rfe- 
cliora  siint  aliis,  excoduiil  iii  magiiiludiiie 
qiiasi  incomparabililcr  corruplihilia  cor- 
pora.  Haliouabih^  crgo  osl,(|uod  subslaulijn 
iiumalcriaics,  iil  angeli,  cxccdaiil  (piasi 
incomparabililor  scciindiiin  mulliludiucm 
malcrialos  siibslantias.  IlffiC  Thomas  iii 
Suiuma. 

Al  vero  in  Siimma  conlra  gcnlilcs,  libro 
socundo,  ca|)ilulo  iioiiagcsiino  sociindo  : 
Scicudum,  ail,  ([iiod   Arislohdcs    proban^ 

B  couatiir,  non  soluin  osse  subslanlias  intol- 
locluales  soparalas,  sed  eliain  pra^cise  lan- 
las  qiiot  sunt  motus  deprohensi  in  coelo. 
Probat  namque  non  esse  aliquos  motus  in 
coelo  qui  a  nobis  nequeant  deprehondi, 
por  hoc  quod  omnis  inotus  qui  ost  in  coe- 
lo,  ost  propler  inotum  aliciijus  slell»,  qua^ 
sensibilis  ost  :  orbes  quippe  deferunt  stel- 
las  ;  inotus  autom  doferentis,  est  propter 
moluin  delati.  —  Probat  quoque  quod  non 
suut  aliquffi  subslautia^  separatic  a  qui- 
biis  non  provoniant  motus  in  ccelo  :  quia 

G  quum  molus  coeleslos  ordinentur  ad  sub- 
slantias  separatas  sicut  ad  fines,  si  essont 
alia?  subslantia?  separat»  quam  illffi  quas 
numeral,  ossent  aliqui  motus  ordinati  ad 
eas  sicut  ad  fines  :  aliler  essent  motus  im- 
perfecti.  H»c  autem  probatio  necessita- 
tein  non  habet.  Nempe  in  his  qua?  sunt 
ad  finem,  necessitas  sumitur  ex  fiue,  ut 
ipsemet  docet  secundo  Physicorum,  non 
econtrario,  etc,  ut  supra.  Reslat  ergo  pro-  p.  mw 
banduin,  mullo  plures  esse  subslantias 
separalas,  quam  sint  motus  coelestes.  Sub- 

D  slanfia)  eniin  intellectuales  secundum  ge- 
nus  suum  Iranscendunt  omnem  naluram 
corpoream.  Oporlet  ergo  accipere  gradum 
in  ipsis  secundum  elevationem  earum  su- 
pra  naluram  corpoream.  Sunt  autem  quae- 
dam  inlellecluales  subslanliee  elevata?  su- 
pra  corporalem  subslantiam  secundum 
generis  sui  naluram  lanlum,  quae  tamen 
corporibus  uniuntur  ut  formae,  ut  animae 
ralionalos.  Quumque  intellectuales  sub- 
stantiae  secundum  esse  suum  nullam  ad 
corpus  dependentiam   habeant,  invenitur 


234  IN   LinRlM    II    SKNTENTIARIM.    —   DIST.    III  :   Ql.^^ST.    III 

hujusmodi  substanliarum  allior  {jradus  :  A  ludinis  angclorum  cst  duplox.rna  est  mul- 

qu;o  clsi  non  uuiantur  corpoiihus  iil  lor-  liplicilas  ministcrii  ad  indigentiam  homi- 

m;o.  sunt  lamen  proprii  corporum  detcr-  nis  ordinati,  quod   fit  non  in  rebus  uno 

minalorum  motores.  Simililer  nalura  sub-  aiil   cerlo    numero   comprehensis,  sed    in 

stanli,T,  intellectualis  non  dependet  ab  actu  omnibus  Iiujus  muudi  creaturis,ex  quibus 

movendi,  quum   movere  sit   aclus  conse-  erudiri,  corrigi,  aul  juvari  corporaliler  aut 

quens  ad  principalem  eorum  acliim,  qui  spiritualiter  j^otesl.  Alia  est.  quoniam  bo- 

esl  intelligere  :  eril  ergo  et  adhuc  altior  nitalis  ac  liberalitalis  divin;r  est,  non  tan- 

gradus  inlellectualium  subslantiarum  qiKT  luin    uno   modo   aut  paucis    modis   com- 

non  sunl  orbium  molores,  sed  motoribus  prehensove  numero  communicare  lucem 

superiores.  Il;ec  ibi.  Miilla  quoque  consi-  ac  beatiludinem  suain  in  theophaniis,  id 

milia  indiicit  ibi  moliva  ad  idem  proban-  est   apparilionibus    seu    illuminalionibus, 

diim.  —  Concordat  Petrus.                           B  descendenlibus  ab   ipso,  sed  omni  modo 

(juocirca  mirum  videlur,  quod  Arislote-  ad  regni  ornatiim  pertinenle,omnique  mo- 

les  dixeril  nou  esse  aliqiios  motiis  in  ccpIo  do  potestatis  perfecl;r,  et  omni  modo  ope- 

qui  a  nobis  deprehendi    uon   ])Ossinl,  eo  rationis   complet;r.   ut   diviniis   Dionysius 

qiiod  omnis    motus   coelestis   sit    propter  dicit.Ideo  infinitos  qiioad  nos  angelos  con- 

molum  alicujus  slella'  sensibilis. Non  enim  didil,  quatenus  oinnis  modiis  communica- 

omiies  slellap  nobis  apparenf  dislincle.  lionis  illiimiiialionum   in  angelis  inanife- 

Insiiper.qiialiler  niimeriis  sil  in  angelis,  sletur.   (Jiiod    iiiteiidil    Propheta   dicendo, 

ostendens  Richardus  :  (^ua^dam,  inquit.  est  Millia  milliiim   miuislrabaut  ei  :  per  hoc  ^>a;i.vii,io. 

unilas   substantialis,   quoniam    substantia  innuens  ininislerii  mulliplicifatem ;  alque 

est  una  numero  per  essentiam  siiam,  non  addendo,  Et  decies  millies  centena  millia 

per  accidentale  quid  additum  :  qiiia  ha^c  adsistebant  ei  :  per  hoc  innuens   super- 

unitas  non  siiperaddit   nisi  indivisibilita-  C  effluenfem  su;e  magnificenfi<T  bonifatem 

fein,  qiuT  non  dicit  aliquid  positivum.  Sic  in  infinilis  quo;i(I  nos  modis  parficipatio- 

et  qualifas  una  esf  niimero  formaliler  per  nis  illuminalionis  ac  bealiliidinis  sikt.  Qui 

siiam  essentiam,  quantitasque  similifer,  et  ad  niillum  numerum  maferialium  et  apud 

ita  de  aliis.  Qiium   ergo  tain  ex   iinifati-  nos  coarctatum  redigi  queiint  :  sic  nam- 

bus   substantialibus   quam   ex   unilatibus  que  limifaretur  et  coarclaretur  superefflu- 

qucT  siinf  qiiantifas  et  qualitas,  possit  con-  ens  modus  participatioiiis  bonitafis  ipsiiis. 

stiliii    mullitudo,  ef  omnis  multitudo  sif  Ideo  scripliim  est   in  Job  :  Numqiiid  est  yo&xxv,:*. 

numeriis;  sequitiir  qiiod  numeriis  circuit  niimeriis  mililiim  ejiis  ?  elc.  — Ilis  causis 

oinne  pnedicamenlum  quemadmodum  uni-  diiabiis    aliqiii    terliain    addunt,    qua',   est 

tas.  Qiiiiiiupie  in  angelis  sint  iiuilales  sub-  qiiasi  civilis  :  dicenfes.  qiiod  sicut  in  hu-                   ^ 

sfantiales,  qua»  sunt  eorum  substanli.T  siib  manis  de  magnificentia  esf   regali,   quod 

rafione    indivisibilifafis,  constat  quod    in  D  inniimerabiles  habeat  ministros  ad  curiae 

eis  sit  niimeriis  qiii  super  eoriim  siibsfau-  regalis  frequentiam   perfineufes.  innume- 

tiaiii   non   addit   qiiid   posilivum  :  idcirco  rabiles  (juoqiie  proceres  regali  gloria»  ad- 

reducilur  ad  geiiiis  sul)slaiili;e.  Conformi-  sistenles  ;    ila    mullo    magis    spectat   ad 

ter  est  iii  eis  iiuiuerus  qui  ('ousliluiliir  ex  majestatem  immensam  Uegis  coelestis,  ut 

unitalibus  qu;e  sunl  qualilates,  nec  siiper-  innumerabiles  mililes  ei  minislrent,  innu- 

addit  eis  nisi  ralionem  iiidivisibililalis  seii  ineriibiles  quo{jue  principes  ei  adsistauf. 

negationis:  sed    non  est   in  eis  numeriis  Qiiod    insinuatiir    lertio    Regum,    ubi    Mi- 

eonslitiilus  ex  unilatibiis  qu;p  siiit  (|iiaii-  eh;eas  ait  prophela  :  \'idi  Dominum  seden-    iii  «<■;/. 

lilales  dimeiisioiiales.  Il;ec  Ricliardiis.  Iem,el  oinnem  exercituiu  eadi  adsislentem  """'  '"'■ 

Pra;terea   dc    iiuTstiinabili    miilliludine  ei  a  dexlris  et  a  sinistris.  Hinc  dixit  Sal- 

augeloriim  scribif  Albertiis  :  Gausa  iiiulli-  vafor  :  An  pulas  quod  non  possuin  rogare  xxvi,  53. 


AN  OMNRS   ANr.Kr.I    SINT   FJCSDFM    SPKCIKI 


2:}:) 


Gen. 
xxxviii,  13. 


Cf.  dc  Coe- 
lest.  Iiicr.c. 

VI,  XIV. 


Palroin.  d  cxliihrlnl  inilii  pliis  (|iiain  diio- 
deciin  lcfjioncs  anfj;('loriiin  ^  IhKinc,  siciil 
in  ccplcslibiis  iniilliplicanlnr  liiinina  ina- 
l(M'ialia  a  divina  sa|)icnlia,  non  pcr  nialc- 
rin^  divisioncin,  scd  in  adniinislralioiKMH 
giMKM-alioiiis  cl  corrii|)li<)nis  iiilcrioriiin  (iii 
qiiibns,  iil  diciinl  pliilosophi,  orhis  liiiiic 
movol  aipiain,  cl  orhis  solis  ignoin  ;  or- 
bcsqiK^  aliornin  qniiKino  planotarmn,piila, 
Satnrni,  Jovis,  iMarlis,  Venoris,  et  Mercn- 
rii,  inovenl  a(M'(Mn,  propUM"  (piod  in  a(M'o 
ninlti  snnl  inoliis;  orhis  vcro  slollarnin 
fixarnin  inovct  torrain  ad  rignras  ac  lor- 
mas  nuilliplices  genoratornin  et  corrnpto- 
riim);  sic  oadoin  sapiontia  ordinans  cffi- 
jestis  ciirifp  niagnil'icentiain,  cansa  osl 
iniillilndinis  ccrlostinin  spirilnnin  iiiini- 
slrantiiim  ac  adsist(Mitinni  sninino  Rcgi. 

Porro  Rabbi  Moysos  ot  Rabbi  Isaac, 
Jnda^i  philosoplii,  Irivole  volenles  dicta 
philosophoriiin  redncere  ad  verba  legis 
Mosaica>,  dixerunt.  quod  angeli  sunt  inlol- 
ligentia»  quibns  datuni  est  movere  corpora 
coelestia,  atquo  ad  numerum  ccplosfium 
corporum  ac  motuuni  multiplicantur.  Hinc 
Rabbi  Moyses  ait,quod  angoli  nou  veniunt 
ad  nos,  nisi  in  signis  per  visiones  som- 
niales,  et  in  effectibus  per  corporum  im- 
mufationes.  Unde  super  illud  Genesis  ubi 
Judas  vidit  Thamar  in  bivio,porhibet  quod 
angelus  conciipiscenfia'  fetigit  eum.  Hjoc 
autem  secundum  fidem  cafholicam  sunt 
frivola  et  absurda.  —  Ha>c  Albertus. 

Quocirca  sciendum,  quod  juxta  pra^ta- 
cta,  Rabbi  Moyses  et  ejus  seqiiaces  asse- 
ruerunt  per  angelos  interdum  intelligi  in- 
tellectnales  substantias,  sicque  esso  tot 
angelos  seu  intelligentias,  quot  sunt  orbes 
coelestes ;  interdum  vero  quascumque  vir- 
tutes  naturales  divino  imperio  obsequen- 
tes ;  quandoque  homines  angelicum  ha- 
bentes  officium,  ut  sacerdotes. 

Concordat  Udalricus  por  omnia.  Qui 
etiam  verba  S.  Dionysii  protesfantis  quod 
angeli  sancti  agnoscunt  suorum  concivi- 
um(id  est  angelorum)  omnium  numerum, 
et  verba  Gregorii  affirmantis  qiiod  nume- 
rus  ille  soli  Creatori  est  agnitus,  ita  con- 


A  cordal,  (piod  angcli  iion  nisi  ex  divina 
sapi(Mitia  noscunt  liiinc  numeriim.  —  V'C- 
riimlanKMi  c(Mtiiin  csl  qiiod  ctiam  naliira- 
liMU  ct  oiniKMn  sci(Miliain  siiain  halxMil  a 
Dco.  liisup(M"  sciMindiim  Udaliiciiin,  lol  siiiil 
si)ccics  (|iiot  individiia  angcloriim  :  spccics 
aut(Mn  riMMiin  ad  ordiiKMii  p(M'liiKMit  iiiii- 
vcrsi  ;  angclis  vcro  naliirali  cognitionc 
compclil  ordinciii  iiniversi  cognoscerc.Me- 
liiis  orgo  vidoliir  diceiidiiin,  (jiiod  soli  Deo 
nnmcrus  angclorum  dicitnr  cognilns  [icr 
incIiisioiKMii   domcsticoriim   palrisfamilias 

B  doiiiiis  ac  patriio  siiperca'loslis  :  siciit  in- 
terdum  dicimus  solum  patromfamilias  ter- 
roiium  (^sse  in  doiiio  siia,  qiioniain  niillns 
oxlraneiis  secum  est;  juxla  qiiem  modum 
loqiiifnr  Damasceniis  libro  secundo,  (piod 
soli  Doo  cognita^  siint  specios  specialissi- 
m;c  angelorum. 

Pr»terea  circa  ha>ic  Durandus  miilta  con- 
scribit,  probans  quod  rationes  pra^habita? 
de  innumerabili  uobis  multitudine  ange- 
lorum,  necessitafom  non  habeant.  Ad  qiiod 
dico,  qiiod  pra^allegati  doctores  non  intro- 

G  ducunt  hujusmodi  rationes  tanquam  de- 
monstrativas,sed  sicut  probabiles  ac  ratio- 
nabiles  persuasiones,quemadmodum  ad  ce- 
tera  qu»  fidei  sunt,  argumenta  formantur. 
Tangit  quoque  duos  modos  intelligendi 
verba  S.  Dionysii  recitata. Primus  est,quod  i»  ■^'■^'^^- 
plures  sunt  species  angelorum  qiiam  sint 
spocies  maferialium  rerum;secundus,  qiiod 
plures  sunt  angeli  quam  res  materiales. 
Juxta  primum  modum  non  sequeretur 
mulfum  excessivus  numerus  angelorum, 
pra>sertim  si  sub  una  specie  non  ponantur 

D  angeli  plures.  Species  enim  maferialium 
non  videnfur  tam  excessiva'  sicut  de  ange- 
lis  legifur :  Millia  millium  ministrabant  ei, 
et  decies  millies,  etc.  Porro  secundus  sen- 
sus  videtur  incredibilis.  —  Circa  quod  reor 
dicendum,  quod  intentio  divini  Dionysii 
est  loqui  de  multitudine  ineestimabili  sup- 
positorum  angelicorum.  Et  si  objiciatur, 
quod  secundum  hoc  plures  essent  ange- 
lorum  personee  quam  guttse  aquarum,  gra- 
mina  terrae,  areua  et  pili;  dicendum  juxta 

f       '  J  p.  230  in 

inducta  ex  Guillelmo,  quod  per  numerum  fme. 


236 


IN   I.IBRIM   11   SENTENTIARUM.    —    DIST.    III  ;   Ql-EST.    III 


inalorialium  rernm  inlelligcnda  sunl  in- 
dividua  rerum  quic  in  numcralionoin  ho- 
minum  solenl  venire,  sicut  sunl  supposita 
communilatis,  pecora  gregum,  el  consi- 
milia. 

Verum  contra  hoc  esse  videtur  quod 
addil  DuraiKhis  :  Nihil  prohibet  phires 
esse  animas  hominum  quam  supposila  an- 
gelorum,  loquendo  de  animabus  omnibus 
qua^  fuerunt,  sunt  el  erunt.  Circa  hoc  di- 
co,  hoc  probabiliter  posse  defendi  secun- 
dum  posilionein  S.  Gregorii.  perhibenlis 
quod  tanlus  esl  numerus  hominum  pra>- 
deslinatorum.  quanlus  el  angelorum  san- 
ctorum,  ita  quod  tot  homines  salvabun- 
tur,  quot  angeli  sunt  beati.  Nempe  quum 
numerus  hominum  reproborum  in  lantum 
excedat  numerum  hominum  eleclorum,  ut 
electi  respectu  reproborum  dicantur  pauci, 
de  angelis  vero  mullo  pauciores  cecide- 
rint  quam  manserunl ;  videretur  probabi- 
le,  quod  plures  essent  homines  condem- 
nandi,  quam  sint  electi  homines  electique 
angeli  atque  diaboli.  Verum  de  positione 
ista  Gregorii  alii  longe  aliter  sentiunt.  Scri- 
ptiira  quoque  Deuteronomii  quam  allegat, 
Oeiit.xwn,  videlicet  isla,  Slatiiit  lerminos  genlium 
juxta  numerum  angelorum  Dei,  alias  ha- 
bel  Iranslationes,  alias  etiam  exposiliones, 
ut  infra  patebit.  Porro  in  revelalionibus 
sanctae  Brigitt.-c  continetur,  quod  bene  lot 
sunl  angeli  sancli,  qiiod  quamvis  universi 
homines  qui  fueninl,  suiil  et  erunt,essent 
collecli,  adhuc  unicuique  homini  possent 
decem  sancti  angeli  deputari  :  cui  narrati- 
oni  consonant  verba  Thoma?  jain  inducla. 
Denique  quum  unicuique  homini  eliam 
infideli,  imo  et  nondum  nato,  ex  utero 
deputatus  sit  angelus  bonus  de  infimo 
choro  exsistens,  ad  ininus  sunt  lot  ange- 
li  de  infimo  choro,  quol  unquam  eodem 
lempore  homines  fuerunt  in  s«culo  islo. 
Quumque  inler  noveni  ordines  angelorum. 
taiilo  in  quolibft  ordine  plures  sint  spiri- 
lus  angeliei,  quanto  ipse  ordo  csl  altior, 
ut  infra  ex  verbis  S.  Dionysii  innolcscet; 
consequens  esf,  quod  in  supremis  priina? 
hierarchia'  ordinibus  sinl  quasi  ina'stima- 


A  biliter  plures  qiiam  in  ehoris  infimap  hie- 
rarchia^.  Potissiine  phalanga  illa  sacratis- 
simoriim  Seraphim,  indicibiliter  superat 
felicem  catalogum  angelorum  ordinis  imi. 
Constal  quam  inenarrabiliter  et  nobis 
inniimerabiliter  iniilli  sint  in  toto  angelici 
spiritus  :  quos  omnes  valde  diligere  ac 
revereri  debemus,  alque  ad  eorum  glorio- 
sa  consortia  fervide  adspirare. 

Insuper  de  his  circa  principium  secundi 
libri  de  Universo  scribit  Guillelmus  :  Cau- 
sa»  qua?  induxerunt  Aristolelem  ad  ponen- 

B  dum  novem  intelligenlias,  fuerunt  novem 
molus  ca'Iorum  mobilium.  Dixit  namque 
in  cffilis  illis  esse  aniinas  movenles;  ani- 
mabusque  illis  posuif  proportionala  intel- 
ligibilia  abstracta,  videlicet  intelligentias, 
quarum  perfectionem  animae  illa?  jugiter 
intuerentur,  cupientes  intelligentiis  illis 
vehementissinio  affectii  assimilari,  imo  et 
ipsos  coelos  qiiorum  sunt  anima',  confor- 
mare  intelligentiis.  Hanc  autem  perfectio- 
nem  dixit  esse  completam  actualitatem, 
qua  nihil  haberent  in  potentia,  sed  totum 

C  (qiianliim  ipsis  possibile  erat)  in  actu, 
qnod  ad  earuin  spectaret  perfectionem, 
sicut  nos  ponimus  de  slatu  animariim  post 
resurrectionem  futuram.  Hac  de  causa  di- 
xit  animas  illas  continue  revolvere  suos 
orbes  :  et  hoc,  quoniam  situs  posuit  per- 
fectiones  esse  partibus  coelorum,  quemad- 
modum  loca  siia  naluralia  corporibus  na- 
tura  mobilibus.  Quoniam  ergo  coelorum 
parles  non  possiinl  simul  habere  omnes 
situs,  satagit  anima  cujuslibet  coeli,  ea 
velocitate  qua   potest,  quamlibet  parlem 

D  sui  coiW  ad  hujusmodi  producere  silus. 
Sed  istud  erroneum  est,  quoniam  ex  si- 
liium  talium  acquisitione,  nulla  perfectio 
j)ailibus  cadi  accideret.  —  Contra  lianc 
opinionem  doctor  iste  mullipliciter  arguit. 
Ciijus  tamen  argumenta  a  Peripateticis  pro 
maxima  parte  faciliter  solverenlur,  quan- 
quam  oj)inio  illa  sit  falsa. 

Verumlainen  non  videtur  hic  doclor  Ari-     • 
slotelis  j)Osilionein  recle  referre.  Arislote- 
les  nanique,  sicut  j)r;rhabitum  est,  undeci-  p.  231D0IC. 
1110  .Melaj^hysica»  dicil  tot  esse  intelligentias 


QU.EST.    IV    :    AN    ANdKl.lLS    l.N    PIIIMO    INSTANTI    .Sl.K    CKKATIONIS    irilUIT    .MAI.IS 


237 


qiiot  siiiil  luoliis  ca>l«'slt's.  Kl  ila  iTfcrunl 
Tlioiims.  .Mltcrliis,  I)iiiaii(liis,  ac  rrlicini. 
—  Niliilo  miiuis  alio  ca[)iliilo  iltMiiiii  rdcrl 
(luillclimis  :  (lirca  miiucrmu  iiilcllifj;ciilia- 
riiiu  uoii  laiu  crrassc  (|uaiii  iiisaiiissimc 
(Idirassc  vidclur  Aiislolclcs.  .Vlciiie  iulcr- 
(luiu  arrinual,  (|iio(l  .Viislolclcs  posuil  iii- 
lcllif>;culias  (lccom,  iulcrdum  ([iiod  uovciii : 
qiiia  cuiu  illa  quaiu  dixil  spIiaTa»  aclivo- 
riiiu  cl  passivorum  pra'cssc,  csscul  dcccm. 
Dciiidc  salis  idoncc  probal,  (piod  [icircclio 
aiiimarum  codcsliiim  scu  uobiliiim  iilli- 
mala  ac  priucipalis,  nou  potost  esse  in  uui- 
one  earuiu  ad  inlolligcntias,  sed  ad  Crea- 
torem,  prout  lioc  suis  [)robabitur  locis  ; 
ilein,  quod  linis  inlolligculiarum  uon  sit 
ipsos  orbos  luovoro,  aut  auiiuas  oibium  iu 
moveudo  (iirigoro,  sod  polius  coutompla- 
tioni  et  amori  Groatoris  iutondoro  (sicut  et 
1).  esiA'.  supra  probalum  est),  ol  idoo  ex  numero 
mobilium  aul  luotorum  uou  possit  intel- 
ligentiarum  uumerus  certus  aut  detormi- 
nalus  probari. 

Poslromo,  ut  Poripatoticorum  innoloscat 
iulontio,  priiefatos  situs  partium  orbiuin 
nou  dixeruut  esse  perfectionos  partium 
illarum  in  quantum  sunt  situs  aut  propter 
situs  dumtaxat  :  imo  dixerunt  intolligou- 
tias  ot  auimas  nobilos  siib  Doo  et  jux- 
ta  dispositionem  ipsius  intoudere  bouum 
universi,  illudquo  procuraro  et  consorva- 
re,  atque  ob  hoc  generatiouum  ac  corru- 
ptionum  periodos  ac  vicissitudines  con- 
tinuare  :  ad  quse  necessarii  sunt  diversi 
respectus,  situs  et  influxus  ccelestium  cor- 
porum  circa  inforiora. 

Prajterea  Udalricus  in  Sumina  sua,  libro 
quarto,  couatur  dicta  theologorum  et  phi- 
losophorum  taliter  concordare,  ut  substan- 
tisB  separata3  in  quantum  suut  gratise  Dei 
ministri,et  glori»  Conditoris  intentse,  quasi 
innumerabiles  asserantur;  sed  in  quantum 
sunt  iutelligentiee  ac  motores  coelorum, 
ponantur  in  numero  quem  taxant  philo- 
sophi.  —  Verum  ista  concordia  non  est  ad 
rem.  Peripatetici  eniin  dixorunt,  quod  sub- 
stantise  separatse  non  essenl  plures  quam 
motus  et  orbes  coelestes. 


0 


OUiESTIO  IV 


Uarlo  |)riiicii)alilcr  (|iia'iiliir,  An  an- 

g-elus  in  primo  instanti   suee 


creationis  fuerit  malus. 

Ilioc  aiilem  ([luostio  duas  coiu|)l(M;liliir, 
seciiiidiim  qiiod  (lii[)licilor  [^olcsl  inUdligi. 
Priiuo.  .\n  aiigcliis  ali(|iiis  sil  naliiralilor 
maliis.  Sccundo.  .Vn  dalo  (piod  aiigoliis  sit 
a  Doo  boniis  croalus,  fiioril  laiiicn  aiit  esse 

B  poluorit  inalus  iu  [)rimo  suse  creationis 
inslanti. 

Circa  primum  argui  potest,  quod  Dous 
focorit  angolum  malum.  I[)se  nainquo  Oin- 
uipolons  [)or  Amos  proplu^lam  leslaliir  : 
Si  orit  inalum  in  civitalo  quod  Dominus  .^i»«osiii,g. 
non  fecit?  Et  item  per  Isaiam  :  Ego  Do-  /*.  xrv,:. 
minus  faciens  pacem,  et  creans  maluin. 
—  Insupor,  malum  confert  ad  universi  dc- 
corem  :  quuiu  ergo  ordo  et  decor  univorsi 
a  Doo  siut,  vidotur  quod  aliquio  creatura; 
sint  a  Deo  mala)  croatae. 

C  Prajterea  argui  potest,  quod  angelus  in 
suse  creationis  primo  instanti  fuerit  malus 
atque  peccaverit.  Quaedam  enim  sensibiles 
res  eodem  instanti  quo  incipiunt  esse,  in- 
cipiunt  operari  :  sicut  lux  eodem  instanti 
quo  producitur,  lucet  et  illuminat;  iguis 
quoque  quum  generatur,  sine  mora  ascen- 
dit.  Angolus  vero  in  natura  et  operatione 
est  multo  simplicior,  agilior  et  actualior 
seusibilibus  rebus  :  eodem  ergo  quo  crea- 
tus  est  instanti,  exorsus  est  operari.  Quum 
igifur  operatio  ejus  ex  libero  procedat  ar- 

D  bitrio,  apparet  quod  in  primo  suae  condi- 
tionis  instanti  poterat  agerc  male,  seu  de- 
bitum  bonum  omittere.  —  Amplius,  si 
prius  fuit  bonus,  et  postea  malus,  signari 
potest  ultimum  instans  in  quo  fuit  bonus 
et  innocens,  et  primum  instans  in  quo  fuit 
malus.  Aut  ergo  est  unum  et  idem  in- 
stans,  et  sic  simul  fuisset  bonus  et  malus ; 
aut  aliud  et  aliud,  sicque  quum  inter  quae- 
libet  duo  instantia  sit  tempus  medium,  in 
tompore  illo  noc  bonus  fuisset  nec  malus. 
Quod  quum  impossibile  sit,  non  est  ange- 


238 


IN   LIBRIM   II   SENTENTIARUM.    —   DIST.    Ill  ;    Qr.EST.    IV 


lus  i'.\  bono  inalus  eirfctus.  sed  in  princi- 

pio  suiP  crealionis  exstilit  niaius. 
iri./i.iv,4.      In  eonlrariuni  est  ilhul  Aposloli  :  Oninis 

creatura  Dei    bona;  et   illud    in  Genesi  : 
««■II.  i,:u.  Vidil   Deus  cuncta  qujB  leceral,  el  erant 

valde  bona. 

Ad  ha?c  IJonaveulura  respondel  :  Non 
solum  falsuin,  sed  el  h»relicuin  est,  dice- 
re  diaboluni  innatam  sibi  habere  maliliam 
volunlalis.  Opus  elenim  Dei  eo  ipso  quod 
est  opus  Dei,  necesse  est  esse  landaliile, 
ordinabile,  acceptabile,  perfecluni  aul  per- 
feclibile.  Nihil  enim  facit  Deus  nisi  quod 
suam  condecel  majeslalem.  Idcirco  quuni 
ipse  sit  in  se  et  in  suis  effectibus  magnus, 
Ps.xcv,  V.  laudabilis,  gloriosus;  impossibile  est  quod 
opera  sua,  secundum  quod  ab  ipso  flu- 
xerunt,  viluperabilia  sint.  Malum  autem 
culp»,  de  quo  nunc  sermo,  vituperabi- 
le  est,  dignumque  poGua  :  non  est  ergo 
a  Deo.  —  Rursus,  id  quod  Deus  facit, 
ordinabile  est  in  finem,  et  acceptabile 
Crealori,  alque  perfectum  aut  perfeclibile, 
quum  Dei  perfecla  sint  opera  :  quod  to- 
tum  verum  est  de  opere  Dei  quantum  ad 
id  quod  habet  a  Deo.  Quumque  malum 
culpap  non  sit  ordinabile,  nec  Deo  acce- 
ptum,  neque  perfectum,  conslat  quod  non 
sit  a  Deo. 

Porro  ad  hoc,  an  angelus  in  primo  sua3 
crealionis  instanti  fuerit  aul  esse  poluerit 
malus,  respondet  :  Anliqua  quorumdam 
positio  fuit,  quod  simul  tempore  fuil  dia- 
bolus  el  peccavit,  nec  unquam  fuil  nisi 
maliis.  Quod  Augustinus  super  Genesim 
undecimo  approbare  videlur,  dicendo  : 
Non  frustra  pulari  polesl  in  initio  tempo- 
ris  diabolum  superbia  cecidisse,  nec  uUum 
ante  tempus  fuisse,  quo  cum  angelis  san- 
ctis  pacatus  vixerit  et  beatus,  sed  in  ipso 
creatura?  primoidio  a  suo  Creatore  apo- 
slalasse.  Si  dixeris,  Auguslinum  islud  non 
dicere  secundum  propriam  opinionem,sed 
aliorum,  nain  et  alias  mullas  recilat  ibi 
opinioues,  quas  non  lenel  :  objicilur  con- 
tra  hoc,  quia  Augustini  opinio  fuit,  omnia 
simul  esse  creala;  et  per  lucem  inlelligit 


Deut.x\K\i 
4. 


A  angelicam  crealuram  formalam,  per  lene- 
bras  vero  intelligil  aversam  a  Deo.  Ergo 
si  simul  facta  est  lux,  et  divisa  a  tenebris, 
sicut  exponil,non  fuil  ibi  mora  inter  crea- 
lionem  et  culpam.  Ilinc  quidam  moderni 
sic  lenenl.  —  Sed  quia  secundum  .Vugusli- 
num  undecimo  de  Civilale  Dei,  ista  opinio 
esl  propinqua  opinioni  hieretica?  asserenti 
angelos  malos  esse  crealos,  et  ila  quasi 
hajresim  sapil ;  idcirco  communis  opinio 
magislrorum  Parisiensium  tenet,quod  cre- 
atio   angeli    Ia])sum   ejus   duratioiie   pra>- 

B  cessil,  alque  de  communi  magislrorum 
consilio,  opposila  opinio  ab  episcopo  Pa- 
risiensi  est  excommunicala.  Ideo  illam  opi- 
nionein  magis  veram  et  calholicam,  et 
inagis  probabilem  dico,  quod  inter  pro- 
duelionem  el  lapsum  angeli  morula  fuit, 
quamvis  parvula.  Propler  qiiod  Sancli  et 
expositores  ac  ipsa  Scriplura  loquuntur 
de  diaboli  inalitia  qiiasi  fuerit  semper  in 
ea,  quoniam  modicum  illud  quasi  pro  ni-  ijoann. 
hilo  reputatur.  Unde  quum  dicilur,  Dia-  ^- 
bolus  ab  initio  peccavit;  sensus  est,slatim 

C  post  initium.  Auguslinus  quoque  super 
Genesim  verba  inducit  piu-tacla  secundum 
aliorum  opinionem.  Nam  ipse  libro  de  Ci- 
vilale  Dei  dicit  contrarium.  Quumque  ob- 
jicitur  quod  ipse  posuit  omnia  siinul  l'a- 
cta,  dicendum  quod  verum  est  quantum 
ad  esse  nalurale,  sed  non  xjuanlum  ad 
bene  esse.  Posuit  quippe  quod  lux  corpo- 
ralis  simul  fuit  facla,  et  a  lenebris  divisa, 
et  (juod  non  fuil  materialium  ordo  die- 
rum;altamen  spiritualium  dierum  ordinem 
posuit  secundum  seplemplicem  conversio- 

D  nem  inlelleclus  angeli  super  ereala.  — 
II»c  Bonaventura. 

At  vero  Thomas  :  De  hoc,  inquit,  an 
angelus  in  principio  sua;  creationis  potu- 
erit  esse  malus,  Iriplex  fuit  opinio.  Una, 
quod  angclus  a  Deo  crealus  est  malus. 
Quod  haM-eticum  esl  el  impossibile.  Niillus 
enim  effectus  progredilur  ab  agenle  nisi 
seciindiim  conditioncm  agenlis.  Qiiiimque 
causa  creationis  rerum  fueril  bonilas  Dei, 
quain  Deus  voluit  rebus  communicare,  im- 
possibile  esl  a  Deo  aliquid  fieri  nisi  se- 


AN   AN(.Kr,lIS    IN    IMU.MO    INSTANTI    SI',F,   CHKATIONIS    FdF.IUT   MAMIS 


2;«) 


('nndiim  (juod  (liviiia»   boiiilalis  csl   paili- 
ccps  :  cl   lioc  csl   honiiiii,  noii   inalnni. 

Iliiic  alii  asscrcbaiil,  (piod  aii;.;<'his  in 
piinci[)io  sua>  crcalioiiis  liiil  inaliis,  non 
iiabcndo  a  Dco  s(mI  a  pr()[)iia  voiiinlalc 
iiialiliain.  Ibcc  aulciii  o[)inio  vaiia  cl  cr- 
roiica  cst  ac  lalsa.  \'ana,  (|uia  noii  liabcl 
rinnniu  rundauiculuiu  (jiio  [)robcliir,(|iiuiu 
inalilia  aii<i,('li  e.\  volnnlalc  cjiis  dci)cn- 
dcal ;  cl  idco  qiiuiu  voinnlas  ad  nlriiinii- 
bet  so  liabcal,  raliouc  invcniri  noii  [)()lcsl. 
Krrouea  est,  (iiiia  [)riiiuv  opinioiii  valde 
viciua,  et  a  inagislris  daiunata.  Falsa  esl, 
(liioniaiu  iiu[)ossil)ile  est  augelum  iu  pri- 
luo  sua>  creatiouis  inslanli  peccasse.  — 
Ciijiis  iin[)Ossil)ililalis  caiisa  lia'C  a  (]iiibiis- 
daiii  assignaliir:  ([uia  duariiin  opcratioiiuiu 
se  cousequeuliuiu  uon  potest  leriuiuus  es- 
se  uuus;operatio  autem  aiigeli  creationein 
consequitur  :  hinc  esse  non  valet  unum 
et  ideiu  iustaus  in  quo  priino  est  ens.quod 
est  termiiius  crcationis,  et  in  quo  primo 
est  malus,  quod  est  lerminus  operationis. 
Verum  haec  ratio  non  videtur  cogens  :  qiiia 
quum  operatio  voluntatis  augeli  non  sit 
continua,  non  oportet  quod  ultimum  ejus 
differat  a  principio.  Principium  autem  po- 
test  esse  siinul  cum  termino  creationis  : 
ergo  et  terminus  operationis  potest  simiil 
esse  cum  termino  creationis.  Nec  potest 
dici,  quod  oporteat  actum  voluntatis  se- 
qui  apprehensionem  intellectus,  nisi  ordi- 
ne  naturae  :  quoniam  de  eodem  potest  si- 
mul  esse  cognitio  et  voluntas.  Nec  iteruin 
potest  dici,quod  oporteat  collationem  prai- 
cedere  de  appetendo  :  quoniam  intellectus 
angeli  non  est  inquisitivus  nec  collativus. 
—  Ideo  aliter  est  respondendum,  videli- 
cet  quod  quum  voluntas  non  sit  nisi  boni, 
non  potest  aliquid  esse  volitum  nisi  ap- 
prehendatur  ut  bonum  ad  appetendum. 
Quod  si  vere  bonum  est  appeti,  non  est 
peccatum  in  appetitu  :  ideo  si  sit  pecca- 
tum,  oportet  quod  sit  bonum  verisimiliter 
seu  apparenter,  non  vere.  Porro  secundum 
Augustinum  in  libro  contra  Academicos, 
non  potest  aliquid  judicari  verisimile,  nisi 
verum  sit  cognitum.  Ergo  oportet  ut  in- 


A  lcllcclns  veri  boiii  [^iicccdal  iiilcll(u;lum 
vcrisimilis  boni  :  sic([nc  a|)[)clilus  Jpsli- 
inali  boiii,  (|iio  aiigclns  fil  inalns,  iioii 
|)ol('st  scqiii  j)rimiiiii  acliiiu  inlcllcclus, 
([110  cousi(I(M'at  v(!riiiii  boiiiim,  sed  secuu- 
diiin,  (|iio  cousidcrat  verisimile  boiium. 
Undc  ([iiiim  iui|)ossil)ilc  sil  inlcllccliii  cre- 
alo  |)Iura  siiuiil  intelliger((,  noii  [lotiiil  a[)- 
|)clilus  aiigcli  cssi;  inaliis  in  [iriiiio  inslan- 
li  sua>  crcalionis.  —  Ihec  Tliomas. 

Ciijiis  dicla  nou  videutur  consouare 
verbis   Honavisutura»,    diccutis  :  Oiiamvis 

B  aliqiii  dicaiil  iii  niilla  creatnra  simul  esse 
rei  productionem  et  oi^eratiouem,  quia  ta- 
luen  Aiigusliiiiis  videtiir  coiilrarium  dice- 
re  iu  Iiice  et  s[)leiidore,  concedamiis  hoc 
ipsuin  in  angelo  :  non  taineii  fuit  slaliin 
iu  actu  electionis,  quoniam  illiiiu  anlece- 
dit  deliberatio,  et  pra>cognitio  plurium.  — 
Uude  rursus  Bonaventura  sic  arguit  :  Om- 
nc  peccatum  actuale  exit  in  esse  per 
acliim  delibcrationis.  Sed  ubi  deliberatio, 
ibi  collatio  atque  successio  :  ergo  si  pec- 
catum  sequitur  deIiberationem,angeli  pec- 

G  catuin  sequitur  creationem  angeli,  non 
solum  natura,  sed  item  duralione.  Si  di- 
cas,  quod  angelus  propter  intellectum  dei- 
forinem  deliberat  in  instanti,  et  siinul 
videt  atque  deliberat;  ostendo  quod  non. 
Angelus  eniin  ad  hoc  quod  appeteret,  tria 
necessario  praecognovit,  videlicet,  appeti- 
bile,  et  cui  appetebat,  rationemque  appe- 
tendi  (aliqua  etenim  ratio  fuit  quae  excita- 
vit  ad  appetendum).  Hsec  autem  diversa 
sunt,  estque  impossibile  per  naturam  po- 
tentiam  aliquam  simplicem  simul  et  se- 

D  mel  ad  plura  converti.  Propter  quod  etiam 
dicit  Philosophus,  quod  intelligimus  unum 
solum.  Hgec  Bonaventura.  Quocirca  appa- 
ret,  quod  plura  ut  connexa  simul  appre- 
hendi  nil  prohibet. 

Insuper  circa  verba  Thomse  videtur 
quod  quamvis  secundum  Augustinum  non 
queat  quid  verisimile  judicari,  loquendo 
formaliter,  id  est  sub  ratione  verisimilis, 
nisi  veruin  sit  cognitum ;  nihilo  minus 
potest  creata  mens  aliquid  cupere  quod 
materialiter  est  verisimile,  non  prajintel- 


2'tO 


IN  LIBRUM   II   SENTENTI ARIM. 


DisT.  III ;  or.EST.  n' 


ligendo  aclualiter  vorum  bonuui  sub  pro- 
pria  ralione. 

Denique  in  prima  parle  Summa»,  qua>- 
ari.  i.  stione  se.xagesima  tertia,  loquitur  Thomas  : 
Omne  quod  esl,  in  quantum  est  el  naluram 
aliquam  habef.  natiiraliler  tendit  in  ali- 
•  bonum  quod  bonum,  utpote  e.\  principio  bono  * 
e.xsislens  :  quoniam  semper  effectus  in 
suum  principium  converluntur.  Conlingit 
autem  alicui  bono  parliculari  aliquod  ma- 
lum  esse  annexum,  ut  igni  esse  consum- 
plivum  alioruin.  Rono  autem  universali 
non  polest  aliquod  malum  esse  anne.xum. 
Si  ergo  sit  aliquid  cujus  nalura  ordinelur 
in  aliquod  bonuin  parliculare,  potesl  na- 
turaliter  tendere  in  aliquod  malum,  non 
in  quantum  est  malum,  sed  per  accidens, 
in  quantum  est  conjunctum  cuidam  bo- 
no.  Si  vero  sit  aliquid  cujus  natura  ordi- 
netur  in  aliquod  bonum  secundum  ratio- 
nem  boni  communem,  hoc  naturaliter  seu 
secundum  suam  naturam  non  potest  ten- 
dere  in  aliquod  malum.  Quumque  quap- 
libet  inlellectualis  natura  habeat  ordinem 
in  bonum  universale,  quod  potest  conci- 
pere,  et  quod  est  voluntatis  objectum,  non 
polest  diabolus  naturaliter  esse  malus,  nec 
naturalem  inclinationem  habere  in  malum 
culpae. 

Quod  si  objicialur,  quia  ut  decimo  de 
Ciivitate  Dei  recitat  Augustinus,  di.xit  Por- 
phyrius  :  Quoddam  est  daemonum  genus 
natuia  fallax,  simulans  deos  el  animas  de- 
funclorum.  —  In  Scriptura  quoque  dicilur 
5ap.xii,io.  de  quibusdam  :  Erat  naturalis  eorum  ma- 
litia.  —  Sed  et  bestiae  quspdam  videntur 
naturaliter  prava>  :  sicut  vulpes  et  pica 
sunl  subdola»,  lupusque  rapax. 

Dicendum,  quod  Augustinus  ibidem  re- 
prehendit  Porphyrium,  qui  et  ideo  dixit 
hoc,  quia  putavit  da^mones  esse  animalia 
naluram  sensitivam  animamque  passivam 
habcntia.  —  Porro  hominum  quorumdam 
malilia  dicilur  naturalis,  vel  propter  consu- 
etndin(Mn,qu(P  est  altera  natura,vel  propler 
naturalem  inclinationem  ex  parte  naturse 
sensilivjB  ad  inordinatam  aliquam  passi- 
onem  (sicut  quidam  dicuntur  naluraliter 


A  iracundi,  aut  concupiscenles),  non  aulem 
ex  parle  nalune  inlcll^-clualis. — Nalura  au- 
lem  sensiliva  ordiiiatnr  in  aliquod  bonum 
particulare,cui  potest  aliquod  malum  esse 
conjunctum.  Sic  et  brula  inclinationem 
naliiralcm  sorlita  sunt  ad  qiKodam  parti- 
cularia  bona.qiiibus  conjiincla  siinl  aliqua 
Miala  :  queinadinoduin  vulpes  ad  qua'reii- 
(liiiii  vicliim  sagaciler,  cui  unitur  dolosi- 
tas.  Hinc  esse  dolosuin  non  est  maliim  in 
viilpe,  sicut  nec  esse  iraciindiim  in  cane, 
iil  qiiarto  capiliilo  de  Divinis  nominibiis 

B  B.  Dionysius  ail. — Ihec  Tliomas  in  Siimma. 
Insuper  de  lioc,  quod  diabolus  in  priino 
instanti  su{p  crealionis  non  fueril  malus, 
ila  subjungil  ibidem  :  Impossibile  esl  an-  an.  5. 
geliiin  in  primo  instanli  sua^  creationis 
peccasse  per  inordinalum  liberi  arbitrii 
actum.  Quamvis  eniin  res  aliqiia  iii  primo 
inslanli  quo  incipit  esse,  possit  siinul  in- 
cipere  operari,  tamen  operatio  illa  quae 
simul  incipit  cum  esse  rei,  est  ei  ab  agen- 
le  a  quo  habel  esse :  sicut  moveri  sursum, 
est  igni  a  generante.  Unde  si  aliqua  res 

C  liabeat  esse  ab  agente  deficiente,  quod 
possit  esse  causa  defectiva"  actionis,  pote- 
rit  in  primo  instanli  in  qiio  incipit  esse, 
defectivam  operationem  habere  :  ut  libia 
quae  nasciliir  ciauda  ex  seminis  debilitale, 
statim  incipit  claudicare.  Porro  causa  an- 
gelorum,  videlicet  Deus,  non  potest  esse 
causa  peccali  :  ideo  da^mon  in  priino  in- 
stanti  siiae  conditionis  non  poluit  esse  ma- 
liis.  Quod  etiam  ex  Scriptiiris  probalur  : 
qiiia  de  primo  apostala  angelo  in  Isaia 
dicitur  siib  regis  Babylonis   figura,  Quo-  /«.  xiv,  12. 

I)  modo  cecidisti,  Lucifcr,  qiii  manc  orieba- 
ris  ?  In  Ezechiele  qiioqiic  siib  rcgis  Tyri 
persona  :  In  deliciis   paradisi  Dei  fuisli,     Ezech. 
doncc  invenla  est  in  te  iniquilas.  '"'^"'' 

Verum  his  objici  potest  primo  illiid  Jo- 
annis  :  Ille  homicida  erat  ab  inilio.  Se-  Joann.yim, 
cuiido,  qiiia  angcliis  iii  prinio  inslanli  suae  **' 
creatioiiis  poliiit  inereri,  crgo  ct  dcmcre- 
ri.  —  Dicciidiiin  ad  primiim,  secundum 
Augustinum.  quod  diabolus  peccavit  non 
ab  inilio  crealionis,  sed  suae  Iransgressio- 
nis  :  quia  cx  iiiio  ctt'pil  peccare,  non  de- 


AN    A.\(;i;i.l  S    I.N    1'1U.MC)    I.N.SlA.Mi    Sl'.l';    (^UKAllU.MS    l'l  KllH     .M Al.l  S 


1>'M 


siil.  .\(I   st'cii!i(liiiii,  (iii(»(l   iioii   csl   siinilc  :  \ 
(|ii()niaiii   aclio    iuciiloria   c>l    a    Dco,    iioii 
(•iil|)a.  —  lla'C'  'riioiiias. 

\  criiinlaiiicii  liuic  lalioiii  (|iiaiii  aNsi^iial 
llic  sancliis  Doclor,  dc  Ikk-  ([uod  diaholiis 
nou  poliiil  a  priucipio  siia>  crcalioiiis  cssc 
inaliis,   sic  ohjici   |)()lcst.  Nidcreliir  ciiiin 
eadein   ralioiie,  (jiiod   iiiiiKiiiain    poliiissel 
peccarc,   (|iiia  noii    soliiin,   iino  ncc   pliis 
priina  aclio  cjiis  riiil  a  cuiisa  agcnlc  scii 
Crcalorc,   (Hiaiii    aclioiies  ejiis  sc(pieiilcs. 
Priina  nain([iie  ejiis  aclio   riiil   soliiin  ab 
ipso,  laiKjiiain  a  [)rinci|)io  elicitivo  aclionis  \i 
illiiis    iiiMnedialo   el   [)ro[)rio,  al([iie   siib- 
jeelo  aclionis   ejusdcin;   1'iiit  auleni  el  a 
[)riiua  caiisa,  laiK[uaiu  a  cansa  [)riina  et 
[)iiiicipali  i)ro[)ria  \  iiliile  agenle,([iiie  [)Ius 
influit  in  oiunciu  crrecliiin  cujnscuin(]uo 
cunsic  seciiud;e,  ([luini  i[)sa  causa  secun- 
da.  ul  in  priina  pro[)Ositione  libri  de  Cau- 
sis  et  iii  Proclo  [)robalur.  Sed  hoc  luodo 
Creator  eausa   esl    ciijuscuiuque   aclionis 
aiig(di  sive  diaboli.  (Juod  eliaiu  [)atet  de 
igue,  cujus  uon  soliiin  [)riinus  inotus  seu 
ascensio  esl  a  generante  eo  modo  quo  se-  C 
cunduin   Philosophuiu,  gravia  et  levia  a 
geiieranle  moventur,  sed  etiam  molus  se- 
qneules.  —  Insuper,  Deus  est  priina  prin- 
cipalisqiie  causa  non  soluin  aciionis  bonse 
ac  virtuostB,  imo  etiam  actiouis  prav»  et 
tom.  XX,  vitiosae,  quantum  ad  id  quod  entilatis  et 
p.  M\.\.    efficacise  est  in  illa,ut  probalum  est  super 
primum.  Sicqiie  diabolus  nunquam  potu- 
isset  peccasse,  quia  omnis  actio  sua  fuit 
principaliter  a  creante.  —  Ainplius,  sicut 
tibia  curva  primo  incipit  claudicare,  ita 
et  tibia  recfa   infantuli  incipientis   ince-  D 
dere,  qui  protinus  cadit  nisi  sustentetur, 
quamvis  ex  virtute  seminis  sufficiente  na- 
ta  sit  recta.  Denique,  si  Deus  omnipolens 
per  se  iinmediate  producat  seu  creet  ho- 
minem  claudum  in  disposifione  virili,  nt 
Adam,  eliain  ille  claudicabit  mox  in  sui 
incessus   exordio,  quamvis   tibia   sua   sit 
facta  ab  indefectibili,  indeviabili  oinnipo- 
tentique  causa.  —  Rursus,  prima  actio  an- 
geli    libera   fuit,    non    coacta,    pra^sertim 
quum  secundum  Doctorem   hunc,  fuerit 

T.  21. 


aiil  cssc  poliicril  iiicriloria.  Dciis  aiilciu 
inriiiil  caiisis  scciindis  scciiiidiiiii  dis[i()- 
silionciii,  capacilalcm  cl  iialiiraiii  cariiin  : 
sic(|iic  iii  (\\()i'di()  iiiovil  aiigclos  ad  [)riiiios 
coriiiii  actiis  inriiienlia  libcra,  noii  cogen- 
lc,  ila  ([iiod  aiigcli  libcic  processcriiiil  iii 
acliis  [)()lenliariiiu  suariim.  Krgo  polerant 
agiue  male  iil  bciie,  el  (hMuereri  sicut 
luereri.  —  Isla  scholaslice  faiigo,  non  ad 
[)i()I)an(luin  concliisioueiu  lianc  i[)sain,sed 
([iiod  ratio  illa  iion  sil   idoiica. 

Pia'lerea  dc  liis  alit(!r  sentit  Alexauder  : 
Concedimus,  inquiens,  qnod  nec  mali  an- 
gcli  seinper  fuerunt  mali,  nec  boui  sein- 
[)cr  boni  boiiilafe  coiirirmala,  ([uain  sunt 
j)0slea  consecuti.  Dicimus  ergo,  ([uod  in 
alio  iuslauti  ince[)eruiit  esse,  et  in  alio 
se  verterunt  sen  operati  sunt.  Nec  oporlet 
iiilcr  duo  illa  niinc,  esse  miHliuin  lein[)iis. 
Ideo  diciinus,  quod  pro[)Ositio  illa,  Inlcr 
qucclibet  diio  nunc  est  intermcdinm  tein- 
[)us,  iulelligitur  de  inslaiilibus  temporis 
prout  est  mciistira  conlinuorum;  uec  te- 
nct  hic  :  iiuo  possunt  esse  duo  instantia 
quasi  contigua  sine  intermedio.  At  vero 
supposito  quod  fuerit  aliqiia  luorula  in- 
termedia,  si  qiuTratur,  quid  angelus  egerit 
in  ea ;  dici  polest,  quod  tunc  movebatur 
per  infellectuin,  non  per  affectum,  motu 
videlicet  penes  quem  deferminatur  boni- 
tas  actualis  seu  conversio,  id  est  motu 
meriforio.  Non  tamen  esset  inconveniens 
dicere  quod  movebatur  per  affectum  motu 
naturali,  uon  grafuilo,  quo  nec  merebatur 
nec  demerebatur. 

Sed  objici  potcst,  quia  secundum  Au- 
gustinum,  coelum  et  motus  ejus  sunt  co- 
a-vi  :  ergo  eodem  insfanti  quo  creatum  est 
c(]eluin,  coepit  moveri.  Angelus  autem  sim- 
plicior  afque  agilior  coelo  est  :  ergo  primo 
insfanti  quo  fuit,  pofuit  velle.  —  Dicen- 
duin,  quod  nec  in  ccjelo,  neque  in  angelo, 
neque  in  aliqua  creatura  contingit  hoc, 
quod  in  eodem  insfanti  in  quo  primo  est, 
habeat  aliquem  actum.  In  oinnibus  nam- 
que  citra  Deum,  prius  est  pofentia  quam 
actus,  non  solum  natura,  sed  etiam  dura- 
tione,  quamvis  in  quibusdam  simul  sint 

10 


242  iN  i.iHurM  II  sKNTivMiAnf.M.  —  Disr.  III :  Qr.i-.sT.  iv 

polcnlia  akiuo  o.ssoiilia,  jiixla  qiiod  dici-  A  cla  Alo.xandri,  Thonwo  ol  lJonavonlui\T  in 

tur,  qnod  in  porpoluis  non  (lilforl  esse  cl  unuin,  dicondo  :  An<;olns   nec  in    priino 

posse.  Ideo  non  osl  voniin,  ([iiod  in  prinio  inslanli  inalus  crealus  est,  nec  bonus  cre- 

inslanli  cxsislentijB  coeli  luil  molus  ip.si-  aliis,  in  eodoin  inslanli  volnnlarie  cecidit: 

us;  sed  voruin  esl  qiiod   in   illo  inslanli  iino  nec  lunc  cadore  poluil,  Iriplici  ralio- 

incepil  ejiis  inoliis.  VA  hoc  vorbiiin,  ince-  no.  l'na,  proplor  natiirain  inlollocliis  croa- 

pil,  quainvis  signiricol  per  nioduin  aclus,  li,qui  plura  siiniil  intolligoro  noqiiil.  Nihil 

non  tamen  dicil  aotuin   aiil   moluin,  sed  enim  niovel  appelilum,  nisi   bonum  aut 

inclinalionom  qiiaindam  proximam  aclioni  voriim  aut  apparens.  Appetitus  aulem  veri 

seu  motni  :  qiue  inclinalio  esl  quasi  media  boni,  peccalum   non  esl.  Appelitus  vero 

inler  polonliam  coili  ol  inoluin  ojus.  Por-  apparentis  boni,  absqiie  ejns  pnecognilio- 

ro,  qnod  molus  dicifur  calo  coa'Viis,  iion  no  osso  non  valot;  noc  cognitio  boni  appa- 

idoo  (licilur,  quod  in  eodoiii  inslanli  simul  1}  renlis,  sine  pra^cogiiiliono  boni  oxsiston- 

liiit   cum    coelo,  sed   quoniam    in   eodein  lis    :    et   ulrninquo   bonuin    angoliis   non 

inslanli  incepil  :  sed  illiid,  incopit,   iion  potuil  acliialiler  pra^cognoscere  in  inslan- 

dicit  moliim,sed  inclinationcm  ad  molum.  li.  Alia.  pro|)lor  naluram  libone  volunla- 

—  H»c  Aloxandor.  tis,  qiia>  quuin  possit  agore  et  non  agore, 

Veruin    hioc  ejiis    posilio,  quantiim  ad  sompor  siio  acliii  pra^oxsislil.  Tortia,  pro- 

hoc  quod  ail,  noc  in  aiigolo,  nec  in  ca^lo,  jitor  naluram  malilia;  culpie  actualis,  qna) 

neque  in  aliqua  creatura  in  eodein  instan-  est  privalio  aliciijus  boni  :  in  eodem  au- 

ti  fuisse  primo  ipsiim  osso  seu  posse,  et  tem  instanli  idom  boniim  csse  per  crea- 

actionem  ipsius,  manifesle  est  conlra  Au-  lioncm,  et  non  esse  per  privalionem,  non 

gustinum   in  pluribus  locis,  et  iinproba-  potuit.  IliBC  Pelrus. 

c/:p.7:{D,  la  cst  supra.  Eodoin  quoqiie  instaiiti  quo  Qui  eliam  roforl,  qiiod  IhTrotici  asseron- 

'^*^'       luna   illuminalur  a  solo,  aor  illuininatiir  C  les  angolum  inaliim  esso  croalum,  fuoriint 

a  liina.  Manicluoi.  Et  addit :  Onidain  dixoriint.quod 

Ampliiis  Pelriis  :  Duplex  (ail)  ost   nia-  angolus  in  priino  inslanli  suao  crealionis 

liim,    iinum    pojnip,   aliud   culpa\   Maluiii  fuit  maliis,  non  tamon  ex  Crealore,  sed 

poena?  seii  pa?nale,  quamvis  sit  inaluin  per  ex  proj^ria  voluntato  :  quod  tanquam  erro- 

comparalioncm  ad  suslinonloin,  lainon  po-  neum  Parisiis  per  assonsiim  dooloriim  ot 

lest  boniim   essc  per  coinpaialionoin   ad  aucloritatom  episcopi  Parisionsis  Guillol- 

agentem  seu  infligentem,quoniain  juslum.  mi  reprobatum  est,  qiiia  si  priiiio  inslanti 

Malnm  culpa3  maluin  ost  lam  quoad  susli-  peccasset,  peccatum  illiid  inevilabile  fuis- 

nentem,  pula  naturam,  qua)  illo  corruinpi-  S(M.  —  Ibec  Pctriis.  Qui  in  hoc  Alcxandro 

iur,  quam  quoad  agenlem,  vidclicet  volun-  consenlit,  quod  angelus  in  primo  snae  cre- 

talem,  qiue  por  illiid  a  siio  finc  averlilur.  alionis  inslanli  non  operabatur,  saltem  oli- 

Ilinc    maliiin    poMuo    potost    essc    a    Dco  D  cilivc. 

auclore,   in    quanliim    bonum  ct  justum.  Pneteroa   de    islo   secundo   scribit    Ri- 

Amosui,G.  Unde  scriptum  est  :  Si  erit  maluiii  in  ci-  chardus  :  Angolus  in  priino  inslanti  suae 

vitatc  qiiod   Dominiis   non  fccit  ?  Maliiin  crcationis  non  poluit  se  a  Dco  averfcre  : 

vero  culpa;   nullo   modo  a  Dco   cst,  nisi  quia  objootum  naluralis  acliis  ipsius  vo- 

pcrmissive.  Deus  enim  non  ])Olcst  direcle  liintatis,  est   boniiin   absolutc  ;  objccluin 

essc  caiisa  aversionis  a  sc  ipso  :  in  qua  autem  volunlalis  doliborativ;e,  ost  bonum 

avcrsionc  consisfil  porloeta  ralio  inali.ll«c  in    rclalione  sivc  ad   finom,  sivc  ad  cir- 

Pelrus  de  hoc,  an  angolus  pofuit  a  Deo  cumslanliam,  sive  ad  objcclum,  sive  ad 

inalus  crcari.  aliquid  aliud.  Rogiila  quoquc  creata  actns 

Dc  hoc  aulcm,  an  in  primo  inslanli  suao  naluralis  volunlalis,  csl  dicfainen  nalurale 

crcationis  potuit  cssc  malus,  colligit  di-  inlellecliis;  rogiila  vcro  acfus  voluntafis 


AN    ANCia.rs    IN    l'UIM(i    INsrANIl    Sr.K   CIIKAIIONIS    irKlllT   .MAI.US  '^V.i 

(I('lil>tM';ili\a\  csl  (licliHncn   iiilcllccliis   in-  \  iic([iic  oniissionis  :  f|iiiii  iion  (sl  poccnliim 

riisiiin  scii  ac(|uisiliiin.  Acltis  cliatn  voiiiti-  oinissionis  riisi  (|nntii  voiiinlas  oinillil  ac- 

lalis  nalnralis,  csl  a  voltinlalc  in  (|iianltiin  liitn  ad    (|iicin   lcncliir,   |)i'o  illo  l('ni|)oro 

est  naliira;  acltis  anlcin  siiiis  (lclihciali-  \('l  inslanli  (iiio  ad  iliniii  lcnclnr;  anj^cliis 

viis,  esl  al)  ca  in  (inattliitn  csl  lil)(!ra.  Porro  aulom  ab  inslanli  sua>  crcalioiiis  non  l(!nc- 

boiium  in  rclalionc  non  [inpccdil  ordine  balur  se  ad  I)(!um  converlere  aliciuo  actu 

nalnric  bonuiii  absolttltiin,  n(>c  diclaincn  voliinlalis  dcliberalivo  :  ergo  in    illo  in- 

ac(]nisiluin  diclaincn  naliiralc,  ncc  voliin-  slanli    avcrlcre  se  nequivit,  nec    peccalo 

las  libcra  se  i[)sain  nl  csl  naliira.  Krgo  in  coininissionis,  neque  [leccalo  omissioiiis. 

aiigclo    non    [)0luil    cssc   acliis  voliinlalis  ll;cc  Uicliardiis. 

dclibcralivtis  atilc  omiicitt  naturalcni  ipsi-  l*r;ciii(Iiiclis   concordat   Albcrtns    qtian- 

us  actnin.  Sed  priinns  n;iliiralis  acliis  vo-  Itiin  ad  [)riiici[)ale  inlcntum.  Allamen  ait, 
lunlalis    angclica»,    non    poluil    esse    nisi  H  qtiod   angcliis  ncc  in   priino   iiislaiili   nec 

rcclissimns  rccliludinc  [)ro|)orlionala  siia)  in  aliquo  inslanli   indivisibili   |)()liiil   mo- 

natura»  :  qtiia  rcs  iion  iiii[)cdil;i  lciidil  in  veri   in   boiiuin    aul  iiiakim   dclibciiilive. 

snnm  principium  nalurali  motn  iii  qtt;in-  Non  ciiiin  eo(l(Mn  inodo  est  in  moln  libcri 

tum  i)Olcsl.()tinm  ciiiiii  omne  generaiis  scu  arbilrii,    ct    iii    [lolenliis    naturalibiis.    In 

[)roducciis  delermincl   suuin  crreclum  ad  inolii  iiaiiKiuc  seu  actu  liberi  arbilrii,  exl- 

aliquem  acluni  quo  conclur  suo  conjuiigi  giltir  arbilralio  et  a^slimalio  ejtis  ad  quod 

princii)io,  sic  ergo  ct  Dcus  cr(>ando  voltin-  movclnr.  ac  (Iis|)ositio  qtialitcr  pertinga- 

tiitcin  angcli,  dclcrminavil  cain  ad  acliim  tiir  ad  illttd,  alqtic  scnlcnlia  dc  tnolii  (iiio 

aliquein  natnralcm  qno  nilebatnr  Crcatori  movelur   ad    illiid   :  qiuo   otnnia   o.xigunt 

suo  uniri. —  Nec  in  illo  motu  poliiil  esse  moratn    lcmporis,  et    in    uno    indivisibili 

ali(iua  obliquilas,  qtiia  illa  rcfusa  fuisset  in  m(nc  nullo   modo  ficri  valenl.  Et  pra>t<^r 
anelorein  ipsius  naturac.  Nec  eum  actu  illo  C  lijoc  omnia  oxigitnr  affecttis  dcleclatioque 

rectissimo  potorat  simtil  esse  actns  volun-  in  oo  ad  qtiod    movelnr.  —  IIoc   diclum 

lalis  dcliboralivus  viliosns.  Natn  qtiamvis  Alberli  consonat  pra^inductis  verbis  Bona- 

non  opponalur  ei  ratione  speciei,  opponi-  vonturie,  quamvis  aliter  senserit  Thomas, 

tur  lainen  ei  rationo  generis,  in  quantum  ut  pattiit. 

uno  actn  volnntas  tendebat  in  suum  prin-         Udalricus  quoque  Alberlo  concordans  : 

cipium,et  alio  actu  ab  eodem  recessit,  nec  Voluntas  (inquil)  qnae  concomitatnr  esse 

unus  actuum  horum  ordinabatur  ad  ali-  rei  perfect®  ad  esse  et  ad  operationes  na- 

um.   Ideo   sicut  videmus,   quod   qua^libet  turales,  non  potest  esse  voluntas  electiva, 

tristitia  in  aliquo,  remittit  naturaliter  per-  qua   sola   consummantiir  peccata.  Quum 

fectionem  gaudii  in  eodem,  et  quod  motus  enim  eligere  sit,  duobus  propositis,  unum 

non   ordinatus  ad   allum,  naturaliter  re-  alleri  pra?optare ;  oportet  illa  ante  com- 
mittit  perfectionem  alterius  in  eadem  sub-  D  parationem  absolute  cognoscere,  et  postea 

stantia,  multoque  plus  in  eadem  potentia;  comparare  in  intellectu  ac  voluntate  :  sic- 

sic  oportet  concedere,  quod  pravus  aclus  quc  prg>cedant  hanc  voluntafem  alia}  ope» 

voluntatis  deliberativa3  remittit  perfectio-  rationes.  Voluntas  ergo  mox  concomitans 

nem  natnralis  actus  ejnsdem.  Sequitur  er-  inceplionem  esse  rei,  est  volunlas  natu- 

go,  quod  actus   malus  volunlatis   delibe-  ralis,  procedens  ex  imperfectione  habilus 

rativse    non   potuit   prfiecedere    in    angelo  naturalis  qtio  omnis  voltinlas  naturaliter 

primum  naturalem  actum  voluntatis  ipsi-  diligit  suum  subjectum  vcl  objectum,  et 

us,  nec  simul  esse  cum  illo.  Hinc  angelus  Denm  :  in  quibus  operationibus  non  con- 

ab  instanli  suse  crealionis  nequivit  habere  sislit  peccatum;  et  ita  in  primo  inslanti 

aliquem  voluntalis  aclum  iniquum.  Ideo  productionis  suse  angelus   non  peccavit. 

nec  poluit  peccare  peccato  commissionis,  Haec  Udalricus. 


m 


IN    t.inur.M    II    SENTENTI.VIUM.    —    DIST.    III  ;    Qr.K.ST.    V 


Veriimlaincn  qnainvis  lup  aclioncs  cl 
successioncs  rcqiiiiaiitnr  ad  aclnin  dcii- 
berativuin  seu  elecliviim  mcnlis  liuinaiuc, 
non  tainen  ap[)arcl  (iiiod  ad  acluin  lalcin 
menlis  aiifjidica',  (jua'  ponilur  iion  colla- 
liva  ncc  discursiva,  |)r;cscrlim  qiiiiin  cl  in 
snpcriorihiis  lial  pcr  panciora,  qiiod  iii 
inrcriorihiis  lil  pcr  piura. 

Ainpliiis  de  liis  scribit  Scolus  supcr 
quinlam  dislinclioncm,  cl  probal  raliones 
quorumdam  doclorum  pradiabilas  non  es- 
se  idoncas,  sicul  et  modo  probaliim  csl 
parliin.  —  Halio  qiioque  ilia,  quod  aiigclus 
dc  iicccssilatc  pcccasset,  si  in  priino  in- 
stanli  suic  crealionis  peecavit,  soluta  esl 
p87innnc.  supra  :  ui)i  oslensum  est,  quod  (piamvis 
Deus  ab  »lerno  creassct  mundiim.  niliilo 
ininus  libere,  non  de  neccssilalc,  cicassct 
eum,  sicut  et  electos  liberc  ab  a>lcriio 
pra'deslinavif. 

Guillelmus  dcmuin  libro  secnndo  de 
Universo  :  Xecesse  esf,  inqiiil,  maliliam 
angclorum  adventiciain  esse,  noii  iialiira- 
lcin,  ncquc  iiinalam  :  alias  csscl  Crcalori 
altribiicnda.  Xcquc  cnim  possibilc  csf  ut 
in  primo  suo  nunc  dcpravavcrinl  scincl- 
ipsos  :  hoc  namquc  est  poncrc  primam 
eoruin  opcrationem  fuisse  malain.  Qiiiiin 
autem  bene  agcre  conveniat  eis  ex  natu- 
ralibns  suis,  inale  vcro  agcre  eis  sit  ac- 
(piisilum  vel  ex  acquisilo,nccesse  esl  priiis 
in  eis  luissc  beiie  agcrc,  quam  agere  ina- 
le,  sicut  et  prius  esl  eis  esse  bonos  quain 
malos  :  quia  priora  sniif  iinicuiqnc  rcrnm 
cssenlialia  cf  naluralia  sua,  quain  adven- 
ticia  et  acqiiisila.  —  Amplius,  proporlio- 
nabilia  siinl  hoiiilas  cf  malifia,  hciic  agcic 
et  inalc  agcrc  :  crgo  sicut  bonilas  pra-ecs- 
sil  in  eis  malitiam,  sic  benc  agcrc  pr;p- 
cessit  iii  ipsis  agere  male.  Qiiod  si  qiiis 
qiia>rat,  qiialc  bcnc  agere  prajcessit  in  cis 
niale  agcre;  rt^spondco,  qiiod  vis  apiirc- 
hcnsiva  et  vis  moliva  non  riicruiil  in  cis 
oliosa'  :  idcirco  in  ipso  nunc  crcafionis, 
fuerunt  in  aclu  sen  ericctu  operalionum 
suaruin,  ifa  qiiod  vis  inlellecfiva  fuit  in 
actu  cognosccndi,  et  vis  moliva  iii  aclu 
amandi.Quumquc  inlclligcrc  conveniaf  cis 


A  non  a  rchiis.  scd  ex  innalo  liimiiic  virlufis 
iiitcllccliva',  nccesse  est  eos  iii  ipso  priino 
nnnc  exsistentia?  siia»  intellexisse  actuali- 
tcr  ca  qiiorum  cognilio  iiinata  seu  indila 
eis  fiiil.  I)c  aiiiorc  (iiioqiic  scii  acln  vo- 
liinlalis  simililcr  sc  liabcl.  Xec  diihiiim 
(|uin  oiniiis  acliis  cujuscumque  virlulis 
naluralis  iiaturalitcr  bonus  sit.  Primuin 
ergo  iiilclligerc  cl  primum  ainare  cujusli- 
bcl  angcli,  bona  fuerunt.  Ilaec  Guillclmus. 

Solulio  ad  ohjccla  cx   |)ra'Iiahitis  inno- 

H  lcscit.  .Maliiin  (pioqiic  ciilpic  dirccfe  non 

confert   ad  dccorcm  anl  ordincm  univer- 

si,  sed  potius  boniiin  quod  bonus  ac  sa- 

piciis  Deus  elicit  iiidc. 


QU^STIO  Y 

Oriuto  princi|)alilcr  qua^ritur.  All  an- 
geli   cognoscant   per   species 
nniversales  tam  communia  quam 

C  particularia  seu  singularia  distin- 
cte  ac  simul. 

IIu?c  qiiaslio  inulla  includil.  Priiniim 
csl,  .\ii  aiigcli  cognoscant  per  species  seu 
simililudincs  rcriim  :  et  circa  hoc  inqui- 
rclur,  an  angcli  supcriores  inlclliganl  per 
spccics  univcrsaliorcs.  Sccuiidiim.  .\n  pcr 
liujusmodi  spccics  cogiioscanl  dislincle 
fain  commnnia  quain  singularia.  Terlium, 
\]\  cognoscant  lalia,  ulpole  plura,  simul. 
De  his  quidaui  sigillaliin  diversas  profe- 
ruut   qiKcstioiics. 

D  (Juaiitum  ad  primum,  apparcl  quod  an- 
gcli  iioii  cogiioscaiit  j^cr  specics  rcruin, 
Ipsa  (uim  csscntia  angeli  eininenlius  conli- 
iict  cl  pra'senlal  infcriorum  naluras,quam 
iiifclligibilcs  forina'.  seu  species,praesertiin 
(juia  scciindum   divinuin   Dionysium,  su-    DeDivin. 

1  •  I  I  I         ■  •      f         IlOlll.  C.  V. 

pcriora  in  enlihiis  sunt  cxciii[)laria  inle- 
lioruin.  —  In  0|)posiluin  esl  doclrina  |)hi- 
losophorum  cl  Ihcologorum,  sicut  patebil. 

Ad    Iia}c    rcspondcl    Alberfus  :   Dicunt  Summ.Ui. 
quidain,  ut    Pliili|)piis   canccllarius   Pari- -*i""'''i'^- 


AN   ANCKF.I    COIINOSCANT   I'Kll   SPKCIKS    INI\  KIISALKS,   KTC. 


2'h*i 


sicnsis,  qiiod  iii  Dco  csl  ralio  ('Of.^nos('('n(li 
omitia,  cl  ralio  opcraiuli  iiiiivcrsa;  cl  liaiic 
(iii|)li('ciii  polcslalcm  (•ommiinicaN  il  crca- 
tiira',  (lans  crcahira'  s[)iiilnali,  vidcliccl 
angclo,  poh^slalcm  cojj^nosccmli  OMiiiia  (iii;c 
siiiil  in  muiido  sciisihili,  iiahira'  vcro  po- 
lcslalcm  a«i;ciidi  ca.  Idco  aiij;('lis  in  priii- 
cipio  dcdil  ralioiics  scii  spccics  aiil  siini- 
lihidincs  inlclli^ihilcs  iinivcrsalis  ordinis, 
iu  (jiio  crculns  csl  nuindiis ;  aUiiic  iii  illa 
spocio  ordinis  miivcrsalis  eognosciinl  ca 
qna'  ciirsii  ordinalo  cl  coiisiiclo  riiiiil  iii 
miindo.  Ili  aiilcin  iimihinlnr  aiiclorilali 
Maximi,  (pii  sii[)cr  (iiiinhim  ca|)iliiliim  li- 
bri  dc  Divinis  iiominibiis  scrihil  :  Caiisa' 
primordiales  sunl  [)riiici|)ia,  ([iias  Gra^ci 
vocanl  ideas,  hoc  esl  specics  scn  rormas 
sclernas  al([uc  incommulahilcs  raliones, 
socnndmn  (luas  et  in  quihus  visihilis  iniin- 
dns  rormalnr  ae  rcfijiliir.  hlcoquc  a  Vivx- 
corum  sapientihus  -rrocstx  ap[)cllaii  mcrii- 
ernnf,  id  est  principalia  cxcmpla,  qiUT 
Pafer  in  Filio  reprposenlaf,  et  per  Spirifiim 
Sanctum  in  suos  effecfiis  continno  dividit 
atque  inultiplicaf.  In  his  quffcumque  di- 
vina  providenlia  fiunf,  incommutabilifcr 
pncdcfinifa  sunl.Qua>  a  IMatone  IMalonicis- 
quo  philosophis,  divina^  volnntalcs  appcl- 
lari  solent,  quia  qua^cumque  Deus  facere 
voluit,  in  ipsis  priinordialifer  causaliter- 
que  insfituit.  Et  addif  Maxiinus  :  Has  divi- 
nus  Dionysius  ac  alii  Sancti  nominant  pcr 
se  bonifalem,  per  se  essenfiam,  per  se 
vitam.  Neinpe  qufpcumqiie  boiia  sunf,  par- 
ticipatione  per  se  bonifatis  bona  sunl ;  et 
qua^cumque  sunt,  parficipatione  per  se 
essentia)  sunf ;  et  qua^cumqiie  vivunt,  par- 
ticipalione  per  se  vif»  vivunt.  Nulla  si- 
quidem  virtus,  sive  generalis  sive  spe- 
cialis,  in  nalura  reruin  osf,  qua',  ab  his 
primordialibus  caiisis  parficipafione  ina^s- 
fiinabili  non  procedat.  —  Ilinc  dicunt  hi 
Sancli,  quod  per  lalcs  formas  sou  specics 
ideales,  id  est  ab  a^ternis  ideis  profliicn- 
tes,  intelleclui  angelico  in  ipsa  crealione 
a  Deo  inditas,  angeli  infelligunt  omnia 
qwfe  in  hoc  mundo  fiunt  et  siinl. 

Nec  obsfat,  quod  in  Deo  non  ost  realis 


A  |)liiralilas  idcarum  :  (piia  in  mcnlibiis  cre- 
alis  miilli|)licaiihii'.  .\il  (|iii|)|)c  S.  Diony- 
siiis  sc|>limo  ca[)iliilo  lihri  dc  Divinis  no- 
ininihiis  :  .Angclos  scirc  dicMiil  Klo(|iiia  ea 
(|iia'  siiiil  iii  lcrra,  iioii  [)cr  scnsnum  a|)- 
[)i'chcnsi()ncin,  scd  seciindiim  [)r()[)riam 
dciformis  mciilis  virlulcm  cl  naliiram.  Kt 
virliis  aiigcli  cl  nahira  dciformis  mcnlis 
dicihir  cssc,  |)ro[)lcr  diias  caiisas.  Tiia  cst 
cx  [)arlc  iiicdii  [)cr  ([iiod  cognoscit;  alia 
csl  cx  |)arl('  achis  cognoscondi.  Nain  qnan- 
liim   ad    |)iimiiiii,   cognoscil    [)or  spociem 

l>  cl  cxcin[)lar  iinivorsalis  ordinis  causarnm 
naluraliiim,  ct  s[)eciornm  univorsalis  or- 
dinis  oinnium  roriim,  sceiindnm  ([iiod  flu- 
iinf  dc  ^'crbo  .Tloriio,  [)('r  ([iiod  fiunl  om-  ./o«j/-».i,.i. 
nia,ol  in  ([iio  laiKjiiain  in  priino  ol  summo 
exomplari,  ralio  ordinis  iiiii\crsorum  ah 
«'lorno  pra^fnlsit.  Quanlum  v(^ro  ad  secun- 
diim.  cognoscit  nihil  accipicndo  a  robus,et 
lamcii  cogiioscit  rcs  iii  [)r()[)rio  osso.  An- 
goliis  nainquo  cognosccndo  oxoinplar  cau- 
s;p  ul  cst  oxoinplar  hujus  afquo  illiiis,  co- 
gnoscit  lioc  ot  illud   in  esso  singulari  ac 

C  proprio  :  et  hoc  ost  cognoscere  secnndum 
deiformis  mcnfis  virfiifom  ac  nafuram.Cu- 
jiis  exemphim  osl  forma  arlis  in  ipso  ar- 
lifice,  per  quam  arfifcx  cognoscit  et  ope- 
ratur  in  proprio  osse  imumquodqiie  oorum 
quJB  oxiguntur  ad  opus,  nihil  accipiendo 
ab  oporo.  Etonim  forma  arfis  est  ad  rem 
cognoscendam  of  operandam,  et  non  ost 
a  re  per  absfractionem  accepfa. 

Denique  Augiistinus  quarfo  ef  octavo 
siiper  Genesim  scribit  :  Deus  ab  inifio 
indidit  matoria>  causas  sominalos  et  cau- 

D  sas  rafionales,  qiuT  ad  hoc  indifa:'  sunt,  ut 
ex  eis  producatiir  omiie  opus  nafiira'.  Et 
causa>  illa',  ut  dicit  Anselmus,  sunt  du- 
plices,  ufpoto  :  seininales,  qiue  ad  hoc 
indit»  sunf,  ut  ex  eis  prodiicafiir  opus  na- 
liiriP.  De  quibus  dicilur  :  Germinof  torra  Ccn  i, ii. 
Iierbam  virenfem  ot  facienfem  semen,  li- 
gnumque  [)omiforiim  ciijus  semen  in  se- 
motipso  sit.  111»  ofenim  causa;  seminales 
et  in  planfis  ef  in  animalibns  consislunf. 
AliiB  causa>  sunt  qiuo  magis  diciinlur  ra- 
tionales,  quam  seminales.  Et  ilUe  sunt  se- 


2'iG 


IN   LllilU  M   II    Si:.MI-..MIAIU  M.    —   DIST.    III  ;   QU.F.Sr.   V 


cundiim  quas  in  nalura  non  cst  ut  cx  ipsis 
fial,  S('(I  iil  ('.\  i[)sis  volinilalc  Dci  lieri 
possil,  ul  luiraculuiu.  Nihil  cniiu  ralio- 
nahilius  csl  (piaiu  ipiod  crcalura  olx-diat 
Crcatori,  ut  lo(iuilur  Aujiuslinus.  rndc  ct 
quarlo  super  Gcnesiin  asscrit  Auguslinus: 
Non  erat  in  cosla  Ad»  ut  e.\  ea  ficret  Eva, 
scd  ul  ex  ca  ficri  posscl  voliiulalc  divina. 
Porro  ordo  iste  causaruin  scnuiialimn  et 
ralionaliuiu  qucin  indidit  Dcus  nalunt»,  ab 
yoann. ',*.  aMcriio  pra^lulsit  iii  Ncrho  ul  vila  ct  lux, 
ut  ait  JoaiHics :  alque  sccundum  modum 
ac  ordinem  quo  proccssil  a  Vcrho  in  na- 
turam,  sic  pcr  siinilitudinem  el  specicm 
cxcinplarilcr  iu  inlclleclihus  rcfulsit  an- 
g(dicis.  Sic^juc  iii  s])ccic  luijus  ordinis  uni- 
versalis,  anjjcli  omnia  uaturalia  in  sinjjii- 
lari  ac  proprio  esse  ipsorum  cognoscunl, 
etiam  dalo  quod  ea  uou  operentur.  Ea 
vero  qua?  sunt  liberi  arhilrii,  noscunt  in 
quantum  vesligia  sui  rclinquunt  in  cor- 
pore  :  ct  si  talia  nulla  rcliuquuul,  co- 
gnoscere  ea  non  queuul,  nisi  angcli  honi 
cognoscant  ea  in  Vcrbo;  mali  vero  ea  co- 
gnoscerc  nequeunt.  llinc  angeli  hoiii  ad 
coguoscendum  singularia  noii  indigcnt  in- 
quisitione,  sed  simplici  intuitu  ca  cogno- 
scunt  per  cxciuplar  artis  diviiuv.  —  Il;rc 
Albertus.  Kx  quihus  patescil,  quod  augcdi 
coguoscunt  per  species,  imo  per  species 
universales  sibi  a  sua  crealione  indilas,  et 
qualiter  per  casdcm  particularia  quoquc 
noscant. 

Al  vcro  in  commcuto  suo  super  librum 
dc  Causis,  dcclarans  qualitcr  intclligcnliic 
snperiores  inlclligunt  per  formas  univcr- 
saliores  :  Influxus  (inquil)  forinariim  ah 
inlclligentiis  superioribus  dcscendil  ad  iii- 
feriorcs.  Ilinc  ojiorlcl  quod  rorma'  (ju;e. 
sunt  in  inlclligcntiis  supcrioiihus.siiil  m;i- 
gis  universiilcs,  co  qiiod  sinl  iu  pliirihus 
atquc  de  pliirihiis.  In  inrcrioiihus  aiilcin 
inlclligcnliis  sunl  magis  conlracl;p  ct  par- 
licuhircs,  (pii;i  in  p;uicioril)iis  ct  dv  p;iu- 
ciorihus  siinl.  l'oiiu;e  cniin  suixMMoruiii 
comprchcndiinl,  lcnent  ac  rcguul  forinas 
inrcrioriiiu.  iioii  ccoiilrario :  d  (|iiid(piid 
polcst    infcrior,   polcsl    supcriur   ciuiiicu- 


A  tiiis.  In  primis  quippe  intelligcntris  pro- 
ptcr  eariiin  simiilicitatcin  cl  unilalciu  ac 
propinquilalcin  ad  primum.est  virtus  pnc- 
cipiia:  in  infcriorihus  vero  esl  virlus  dc- 
hilior,  idcirco  minoris  est  ambitus  et  coin- 
prehensionis  minoris.  —  Ihcc  ibi  :  qujc  et 
in  lihro  de  Causis  et  in  commento  ejus 
plcnius  conlinentur. 

I'ra'lcrca  a  diclis  istis  Alhcrli  vidclur 
disscnliic  discipiilus  ejiis  Udalricus  in 
Siimina  sua,  lihro  quarto  :  Angcli,  inqui- 
ens,  nafnrali  cognilione,  secundum  quos- 

B  dain,  cognoscunt  per  species  reruin  totius 
ordinis  universi  :  qua?  concreat»  sunt  an- 
gelis,  sunfque  simililudincs  idcio  seu  idea- 
liuiu  ralionum  Verhi  a'tcrni.Idcirco  angcli 
pcr  cas  cognoscunt  res  non  soluiu  secun- 
dum  genera  et  species,  scd  etiam  secun- 
diim  individua,  queinadmodum  Deus  pcr 
sui  inlellectus  ideam  singularia  noscit. 
Oiiod  dicliim  qiiia  nec  ralione  i)robafur, 
ncc  aliciii  auclorilali  innililur,  ficlum  vi- 
dcliir,  jiixla  crrorcm  Plalonis,  qui  etiam 
nostruin  inlcllccfuin  lalihus  formis  adeo 

C  dixit  perfectum,  quod  negavil  nos  aliqnid 
discere,  sed  immcmores  recordari.  —  In- 
super,  sequilur  cx  Iioc  dicfo,  quod-  angeli 
codciu  modo  sciunt  oiunia  contingcnlia 
fiilura  pcr  causas  univcrsalcs,  siciit  sciuiit 
ea  posl(iiiain  siinl  facla.  Quod  est  contra 
Augustinum,  dicenlem  :  Res  fuluras  co- 
gnoveruul  iu  Verbo;  facfas  vcro,  iii  pro- 
pria  nalura.  —  Rursiis,  qiiales  sint  species 
pcr  qiias  iiniis  angcliis  cognoscil  alios  an- 
gclos,  difCicilc  cst  fingcrc.  quiiin  nos  cx 
noslro  el  non  ex  aliqiio  alicno  liiijiismodi 

D  spirilualia  cognoscamus. 

Nos  vcro  iii  liac  malcria  induhilalam 
rationcm  seqiiculcs,  alqiie  incerlis  cerla 
pr;crcrciitcs,  dicimus  qiiod  qiiiiin  Dciis  in 
ordiiic  ct  conncxione  condidcril  univcr- 
sniu,ordo  csl  t;ilis,  quod  poslcrius  scinpcr 
j)roduclum  csl  mcdianlc  priore.  Talis  qno- 
qiie,  sccunduiu  S.  Dionysium,  esl  conne-  oe  Di^in 
xio  graduiiui.  (piod  scmpcr  ullim;i  scii 
iuriiua  priorum,  conjun(i;i  siinl  siiprcmis 
poslcrioriim.  Iliiic  siciil  ;iiiim;t  r;ilioii;ilis 
\iiiualilcr  in  sc  iiahcl  oiuniiiin  rcrum,lain 


imni.  c,  VII. 


AN    AXCF.I.I    COliNOSCANT    VV.W   SlM-.C.ir.S    IM VKIlSAI.r.S,   KTC.  217 

snpcrioiiiiii  ,ic  s|)iriliialiiiin  (|ii;iiii    iiiliii    A  Irniiinulaiii   iiilcllccliiaicm  (lclcnniiial  ad 

oriiin  r()r|)()i'aliuin(|iic,   naliiras,    ila   (|ii()il  ipsniii  paiiicnlarc  iii  niilnra  cxsislons  (si- 

ojus  cO}!;nilio  vidclnr  inaximc  ad  omiicm  w  illiid  parliciiiarc  sil  omniiio  spirilnalt', 

proric(M'c  vcrilalcm,   iil    (iicilnr   primo   (U'  (pioniam  sinc  liiijiismodi  applicalionc  iion 

Aiiiina  :  sic  c(   innilo   pliis   (piiciihcl    siih-  posscnl    inviccm   silii    hxpii    aiijj;cli   sijiiiis 

slaiilia  inhdlcclnalis  naliiru'  in  siia  csscn-  ac   nnlihns;  si\-c   sil   corporalc,   (pioniain 

li;i   \  iiiiKililcr    !i;il)cl    omniiim   rcrnin    ii;i-  iililcr   iion   cssciil   \'iccs  in  sncccssiva  !in- 

turas   iion   solnm    iii   |;-ciicrc,   scd    ilciii    iii  «fclornm   coj;iiilionc)  :  sic(pic   in    ill.i  s[)c- 

specio,  socundnm  j«i'a(liis  sinj^ulos  iiniNcr-  cio  sic  dclcrmiiiiila,  cognoscil  dclcrininalo 

si ;  divcrsimodc  laincn  :  nain  snpcriornm  ipsuin  piirticularc.  Ilinc  scplimo  th'  Divi- 

nalur;\s   liahcl    in   sc   iin[)crrcclc,  sicnl   cl  nis  nominihns  i'a[)ilu!o  S.  Dionysins  [)ro- 

im|)crfcclo  oas  partici[)al ;  inrcriornm  vo-  lcslalnr  :  Angclos  scirc  dicunt  sacra  Klo- 
ro  naluras    hahcl    in   so   [)crfoclius  quain  H  (]iiia  ca  ([ii;c  siiiil  in  lcii;i,  noii  socunduin 

sinl   iii   sc   i[)sis.   Quuin  crjio  omiiis  t;ilis  sciisns  coj^noscondo  sonsihilia,  sod  socun- 

subslanlia  porfocla  sil  in  sui  ipsius  cogiii-  duin  pro[)i'iain  dciformis  inonlis  nadirain 

tiono,  00  ([uod  siius  inhdlcclus  possihilis  al(|uo  virlulcm.  (jiiam  dciformilalom   iin- 

ad  acluin  [)crfcclo  rodnctns  sil,  cogiioscit  mcdiato  [)r;iMnisit,  dicoiido  :  Dous  o.xsiston- 

siiam    ossontiain    in   oinni    sua    virlulo    :  lia  cognoscit  scicntia  quap  est  sui  ipsius, 

quomadmodum  aniina  ralioiialis  iion  co-  l^iuh!  ait  commcnlalor  :   Corporalos  osse 

gnoscorot    so    perfocte,   nisi   scirot    in    so  crcalnras    s[)iritiialilor  porspiciiint  angoli 

virtutom  intclloctus  ot  ralionis,  sensilivir,  in  s[)iritiialihus  causis.  —  H.-ec  Udalricus. 

qiioqiio  potontijp  ot  polcnliio  vog(Mativ;T>.  Do   ciijiis   opiniono   quid   vidcatur,    infra 

HcPC  autcin  sciendo,  scit  oinnos  naturas,  dicolur. 

quas  in  so  virtualitcr  liahot  :  sicqiie  anima         Priotorca  Tliomas  ad  hoc,  an  aiigoli  co- 
rationalis  cognoscendo  totain  virlutom  sii-  C  gnoscant  ros  per  species   rorum  vol  per 

ani,  cognoscit  animain  vogetativam  et  aiii-  essentiam  propriain,  respondens  :  Intelle- 

mam   sensitivam,  ot  inlelligentiam   so[)a-  clus  (inqiiil)  aiigcliciis    medius   est  inler 

ratain.  Ergo  et  angclus  ila  scil  omnia,  scd  intollcctnm  diviiinm  et  liiimanum  iii  vir- 

suporiora  imperfcclo,  inforiora  pcrfccle,  ut  tiito    et  modo    cognoscondi.   In    inlcllectu 

patot  in  e.xemplo  de  aniina.  Quumque  glo-  eniin  divino  similitudo  rei  intellecta)  est 

ria  non  tollat  naturalem  perfoctionem,con-  ipsa  intelligenlis  ossentia,  qnsn  est  rerum 

stat  quod  ista  cognilio  sit  eliam  angolo-  cansa  finalis  et  exomplaris  atqiie  efficiens. 

ruin  in   gloria  oxsistenlium.   Undo  super  In  inlellectu  voro  huinano  similitudo  rei 

Gonosim  asserit  Aiignslinus  :  In  suporna  intcllectffi   est  aliiid  a  substanlia   intelle- 

gloria  sempcr  ost  dics  in  contem[)lalione  ctiis,  et  est  sicul  forma  ipsius  :  ideo  ex  in- 

incommutabilis   veritatis,  et   somper   ve-  telloctu  ct  similitiidine  rei  efficilnr  unuin 
spcra  in  notitia  creatura?.                             D  complelum,  quod  est  inlollectus  aclii  in- 

Si  autem  qna^ratur,   [)or  qnid  luec  co-  telligons;  ct  liiijus  similitudo  ost  accepta 

giiitio  doterminotnr  ad    individua  cogiio-  a  ro.  Porro  in  inlclleclii  aiigelico  similitu- 

scenda,  quorum  cognitio  eis  est  naliiralis,  do  est  aliud  a  subslanlia  iiitelligentis;  non 

qiiiim  in  d<rnionibus  qiioque  sit  :  dicimus  tainen   est   acquisita   a   re,   quum   angeli 

sine  piVTJiidicio,  quod  sicnt  nosler  intol-  non  sint  ex  rebus  divisibilibus  cognitio- 

lectus    per   reflexionem    ad    phantasmala  nom  congregantes,  ut  S.  Dionysins  assorit 

determinando  speciom  univcrsalem  ad  par-  soplimo   ca[)iliiIo   dc   Divinis   nominibiis. 

ticularom,  cognoscit  nniversale   delermi-  Nec  tamen  forina  illa   ost   caiisa   rerum, 

natum  in  isto  aut  illo  particulari,  ita  quod  secundum  fidem,  sed  ost  influxa  a  Deo  ad 

tunc  intellectus  noster  dicitur  phanlasia;  cognoscendum. —  Cnjiis  ratio  sumi  potest  . 

ita    intellectus    angelicus    specicm    inde-  ex  Commentalore  undecimo  Mela})liysica?, 


m 


IN  r.irinrM  ii  sentf.ntiarim.  —  dist.  iii  :  qc.f.st.  v 


nl»i  (licit.   qtind  sccundiini  ordincni  siin-  A  oninia   arlificialia    fiiint.   Ad   aliiid,  qnod 

l>licitalis  nalurarnin  sc|)aialaruin,  csl  ordo  rcs  non  cognosciliir  pcrfcctc  in  cxcin[)la- 

■disianiiic  diffcrenf ijp*  specici  inlcllccla}  ab  intcdlc-  ri,  nisi  a  quo  dncitur  sen  forinafnr  sccnn- 

clu.  Tudc  iu   |)riina  csscnlia,  cni  non  <id-  diiin  loliiin  (piod   in   ipsa  csl ;  sicqnc  rcs 

niisccfur  pofcnfialilas  aliqna,oinnino  idcin  cognoscunlnr  in  c.xcinplaiibiis  ralionibus 

sunl    inhdlijrcns   ef    infcllcclnni ;   in    aliis  scu  idcis  incntis  di\  ina».  Ksscntia  vero  an- 

vero  secundiim  qiiod  jiliis  admiscefnr  d«^  g(di    iion   esl    caiisa    aiil  cxcmplar   loliiis 

polcnlia,  esl  iiiajor  (iislanlia  iiilcr  spccicni  quod  esl  in   re,  ncc  (>sf   causa  aiigcli   in- 

inlidlcctam  el  inhdlecfum.  Niliii  ciiiin  ope-  ferioris.  —  IIa'c  Thoinas  in  Scripto. 
ralur   nisi    secundiiin    quod   csf    in    aclii.  At  vero  in   priina  parlc  Suinnur.  qiuc- 

Hinc  illiid  ciijns  essentia  esl  j)nrus  aclus,  sfione  quinquaj::esima  quinla  :  Id  (ait)  quo     an.  i. 

infellijiit  siiic  recei^fione  perficienlis  qiiod  inlcllcctiis  inlcilij^il,  comparaliir  ad  inlel- 

sit  e.xtia  essenliam  e.jiis.  Illud  vcro  in  ijuo  B  lccliiin  inlcllijj^cntein  ut   forma  ejus.  quo- 

esl  poleiitia.   iioii    poterif   inhdligcrc  iiisi  niam   forma  csl   qiio  agcns  agil.  Ad   Iioc 

pcrficialnr  in  aclii  pcr  aliqiiid  ab  exlriii-  aulcm  (piod  polenlia  i>erfecle  complcatur 

seco  recepfiim  :  cl  hoc  est  luinen  inf(dle-  per    formam.   oporfcf   quod  omnia  confi- 

cfualc  nafurale,  quod  a  Deo  iii  subsfanfias  neanlur   sub  forma,  ad  qua»  potcnfia   se 

inlcllcclualcs  emillifur.  Oi"i"i(iue  unum-  exfcndif.    llinc    in    corruptibilibns    forina 

qnodque  recipiafur  iii  aIi(|uo  pcr  modiim  non  perfccte  complct  polenliam  materia>  : 

recipienfis,  luineu   illiid.  quod  in  Deo  est  qnia  polenlia  matcria>  ad  plura  se  extcn- 

simplex,  recipilur  in  menfe  angeli  ut  di-  fiil,  qnam  sit  confinentia  forina^  hnjus  ant 

visuin  cl    miilliplicalum.   Omnis    namqiie  illiiis.  Polciilia  ^cro  inlellecfiva  angeli  ad 

potenlia    rcccpliva    divisibililatem    habet  intelligendum    oinnia   se   exfcndil    :   qiiia 

ex  se,  secundum  (ii;od  non  esl  delermina-  objcclum    iulellccfiis    cst   ens  vel   veriim 

fa  ad  unniii,  quod  fit  per  aclum  delermi-  C  commuuilcr  sumplum.  Scd  essentia  angcli 

naulem.  lliuc  dicilur  in   iibro  de  Causis.  non  comprehendil  oinnia  in  se,  quum  sit 

qiiod    sicut    in   naliira   inferiori    mullipli-  delerminala  ad    geniis  ef   speciem   :   iiiio 

caiiliir  singularia.  ila  et  species  intelligi-  hoc    propriiim  esf  diviiia"   essenfia^,   qu;c 

biles  in  intclligenliis  :  iilrumque  etenim  (niiiin  sit  infiuifa,  comprehendif  simplici- 

est  propfer  mulliplicabililalem  polenlia»;  fer  in  sc  omnia.  Idcirco  soliis  Deus  cnncfa 

ef  isfic  siint  spccics  per  qiias   inlelligunt  coguoscil  per  snain  esscnliaiii.  Intellecliiin 

angeli.  igilur  angcli  oporlcl  spcci(d)iis  pcrfici  ad 

Veriim  his  objici  polest,  qnia  secnndum  res   cognoscendas.   Tnde   qiiarlo   capilulo 

Philo.sophiim  tertio  de  Anima,  anima  est  de  Divinis   nominibiis  Dionysiiis  sancfiis 

species  specieriim  :  ergo  mnilo  plus  an-  festatnr,  qiiod  angeli  illuininantur  rationi- 

geliis,  qui  est  simplicior  afqiic  pr;esfanlior  biis    reriiin.    qiue   eis    coiiiiatiiralcs    exsi- 

aniiiia:  sicque  aiigidus    per  siiam  essen- D  sluul.   Oniiinvis    ergo   lam  ea  qiuc   siipra 

fiam   iiilclligit  cclcra.   Uiirsus,  secundiim  augclum    siiiil,  quaiii  ca  (iiKe  infra   ciiin 

B.  Dionysiiim  qiiinlo  de   Divinis  nomiui-  siinf,  sinf  qiiodam  modo  in  snbslanlia  an- 

biis,  iiobilioia  in  enlibiis  siiul  exemplaria  geli.  iioii  lainen  seeundmn  proprias  ralio- 

inferioriim.   Angeli  ergo  suam  essenliam  nes  ipsoriim. 

infiKMido,    inferiora   cognosciiuf   :   iinum-  Dcniciue  oporfet  accipere  distincfionem     .iri.  t. 

(liiod(nie  enim  iii  siio  cxcm])Iari  coguosci-  ef  ordincm  spiiiliialiiiin  subslanlianim.sic- 

liir  oplime. —  Diceudiiin  ad  primum,  (]uoi|  iil  esl   ordo  aUiiic   dislinclio   corporaliiiin 

aniina  dicifiir  species  specicriim,  iu  qiian-  rcniin.  Hinc  siciif  corpora  cadesfia  et  sii- 

tiim  pcr  infellecfnm  agciilcm  facil  species  prcma   liabciil    polenliam  a   principio  sui 

.   esse  iiilclligibiles  aclii.  sicul   maiiiis  dici-  omiiiiio  complclam   pcr  roniiam.  polciilia 

tiir  organiim  orgaiionim,  (iiiia  pcr  maiiiis  \-ci'o    inali'i'ia'  (•oiponiin    inlVrioruiii    iioii 


I 


AN   ANC.FXI   CO(JNOSf;ANT   IMJl   SIMX.IKS   CNIVr.HSALKS,  ETC. 


240 


COinph^lur  |)(M'  foiMiiaiu  iinaiii,  scd  siiccos- 
sivc  siiscipil  pliircs  :  sic  potnilia  iiilcl- 
lccliva  siilislaiiliiMMim  siipnionim,  vidcli- 
c<'l  aiip;cl()nim,  a  siii  cxordio  complcla  csl 
ptM'  iiilclligiliilcs  spccics  sihi  coiiiialas  ad 
oiimia  cogiioscciida  (puc  iialiiralihM-  co- 
j?iiOS('ci'c  polcsl  :  polcnlia  \('i'o  inlcllc('li\a 
in  siihslaiiliis  iiirci'ioi'il)iis,  scilic(M  anima- 
l)iis,  non  csl  iii  |)rincipio  siii  ila  complc- 
la,  scd  siicccssivc  p^M-liciliir  p(M'  ahslra- 
clioiKMii  sp(M'i(M'iiiii  a  rchiis.  Idco  aniiiuc 
ralionalcs  corporihus  iialiiralihM'  iiiiiiiii- 
liir. —  Ihcc  iii  Siiinma.  I)c  (piihiis  cl  iniilla 
halxMilur  in  Siiinina  coiilra  g(Mililcs,  lihro 
scciindo. 

Amplius  i\v  lioc,  (pialihM-  aiii!;(di  pcr  for- 
nias  scii  spccics  inlclligihilcs  uiiiv(M'salcs 
parliciilaria  noscanl,  conscrihit  :  PraMcr 
opinioncin  dicfMilinin  angclos  parliciila- 
riiiin  noliliain  non  hahcrc,  (pur  harelica 
est  ct  veritali  Scri[)luric  conlraria,  snnt 
divcrsjp  opinioiics  (i(^  iiiodo  quo  ang(dus 
siiigiilaria  novit.  Qiiidam  clciiim  dicuul, 
qiiod  angcli  pcr  fonnas  iniialas  cogno- 
sciiiit  cansas  nniversales,  sed  ex  rehiis 
ipsis  accipiiiiil  iiude  singularia  ex  iiniver- 
salihiis  causis  producta  cognoscunt.  Hoc 
aiilcin  non  vidclnr  conveniens.  Quod  iiam- 
que  acce[)tuin  cst  a  re  singulari,  non  du- 
cit  in  cognitionein  singularitalis  ejiis,  nisi 
quamdin  servantur  in  eo  conditiones  ina- 
teriales  individuanles  illud  :  qnod  noii  po- 
test  esse  nisi  specie  exsistenle  in  orgaiio 
corporali,  ut  in  sensu  et  iinagiiialionc ; 
quumque  angeli  organo  carcaiit  corpora- 
li,  etiamsi  species  a  rehus  ahslraherent, 
non  possent  per  hujusmodi  species  singii- 
larinm  cognitionem  habcre.  —  Ilinc  alii 
responderunt,  quod  omnia  singularia  ex 
causis  nniversalihns  ordinalis  in  iiatura 
prodeunt  vel  producuiitur ;  quumqiie  in 
angelo  siiit  forin?p  ordinis  causarum  niii- 
versi,  per  hnjusinodi  forinas  oinnia  sin- 
gularia  cognoscere  valet.  Et  hsac  videtur 
positio  Avicennsp.  Non  lamen  videtur  se- 
cnnduin  fidein  noslram  siifficere,  quia  in 
causis  niii\ci'salil)us  non  cognoscilur  ali- 
qiiid  secundum  condiliones  individualcs. 


A  riidc  dicil  i|)sc  Aviccnna,  ([iiod  D(MIs  non 
cognoscil  |)iii'liciiliii'iii  |)iirlicularil(M',  iil|)o- 
lc  lioc  iiiiiic  cssc,  (M  iiiinc  noii  cssc.  Kl  csl 
similc  (]('  co  qiii  cogiioscil  c('li[)sim  in 
ciiiisis  siiis  uiiiv(M'siilil)iis,  (|ui  liiincn  noii 
cognoscil  li.inc  (M'li[)siin  s(MMiiidiiiii  ([iiod 
csl  Iiic  cl  iiiiiic  iiichoans  cl  iiiiiic  dcsi- 
iiciis,  iiisi  s(Misu  [)(M'('i[)ial.  —  Idco  ad  Iiiiih; 
|)()silioii(Mii  iili([ui  ii(I(li(I(M'iinl,  ([iiod  cx  ii[)- 
[)Ii('iili()iic  Iiiinim  uiiiv(M'siiliuiii  foniiiinim 
iid  Iioc  [)iii'liciilar('  vcl  illud,  (lcl(M'miniilui' 
aiigcli    cognilio  iit  hoc    singularc   cogiio- 

15  sciil.  Scd  lioc  il(M'iiiii  noii  vidcliir  suffi- 
ci(Mis  :  (inia  htec  a[)[)licalio  aiit  csl  ad  sin- 
giiliirc  ([110(1  csl  iii  iiilclI(M'lu  aiigcli,sic([iic 
sii[)|)()ii(M'cl  isla  0|)iiiio  id  dc  qiio  diihi- 
laliir,  ul[)Olc  singiilaria  esse  in  inhdlcclii 
aiigcli;  vel  ad  singiilare  quod  est  in  re, 
[irout  vi(l(Milur  inlendere,  nt  si  lux  solis 
esset  inlelIig(Mis,  inlclligcrot  cor|)ora  ad 
qiKC  siii  radii  applicantiir.  Sed  hoc  esse 
iioii  valct.  ()uuiii  cuim  cognilio  non  sit 
nisi  sccunduin  assimilalionem,  impossibi- 
lc  est  qnod  cognitio  se  exlendat  iillra  id 

C  in  quo  est  assimilatio.  Si  crgo  Inx  solis 
vel  intellectus  angeli  assiinilatur  rei  qiiain 
irradiat,  hoc  non  potest  esse  nisi  vel  ex 
co  qnod  illnd  quod  est  rci  recipilnr  in 
iiitcllectu  aut  in  luce  solis,  el  hoc  ipsi  non 
poiiunl,  quia  rediret  priina  opinio;  vel  ex 
eo  qnod  a  sole  aliquid  circa  rein  ponitur, 
et  sic  non  cognosceret  de  re  nisi  quod 
circa  eam  ponit,  sicut  sol  cognosceret  na- 
turam  luininis,  non  propriam  rationem 
hujus  vel  illius  coloris,  qujc  csl  ex  divcrsa 
rccipicnlium  proportione  :  et  similiter  an- 

D  geliis  pcr  hujusinodi  applicationein  non 
haberet  de  rebus  propriain  cognitionem, 
quum  propriain  naluram  rebus  non  con- 
fcrat.  —  Alii  diciint,  quod  ex  conjunclio- 
ne  uiiivcrsalium  qiuT  cognoscunt,  resultat 
cognilio  particularis,  secundum  quod  ex 
[)luribus  forinis  congregatis  resultat  acci- 
dentium  qnecdam  colleclio  quain  non  est 
reperire  in  alio.  Sed  neque  hoc  sufficit, 
quoniam  individuatio  forinie  non  est  nisi 
ex  materia  :  idcirco  quotcuinque  forinfr 
aggregentur,  seinper  rcmanct  colleclio  illa 


2o0 


IN   LinRlM   11   SKNTnNTIAniM.    —   DIST.    III  ;    Qr.rST.   V 


coinmnnicahilis  mnllis.  qnousque  inlelli-  A 
galur  jjcr  maleriam  individuata. 

Ideo  aliler  csl  (liccnduui.  videlicet  quod 
eadem  est  ralio  coguiliouis  siujjularinm  iu 
Deo  et  angcdis  :  ideo  alleiidcndum  (|uali- 
ter  Deiis  siiigularia  noscal.  Oporlel  cuiin 
illaui  virlulem  seii  potenliam  qu.T  cogno- 
scit  siiifiulare.  liabere  apud  se  simililn- 
dinem  rci  (luaulum  ad  condiliones  iiidi- 
viduanles  :  el  ista  est  ratio  qnare  per 
speciem  qu;r  est  in  sensu  cogiioscitur  sin- 
gulare,  non  per  speciem  (pue  est  in  iiitel- 
lectu.  Oportel  qnoque  ul  apud  arlificem  13 
sil  simililndo  rei  per  artem  condilie,  se- 
cunduin  lolnin  illud  qnod  ab  artifice  pro- 
ducitnr.  Propler  lioc  a^dificalor  per  arlem 
coguoscil  ronuam  domus  qiiain  inducil  in 
materiam;  uou  aulcin  luinc  domum  vel 
illain,  nisi  per  id  quod  capit  a  sensu  : 
quoniam  ipse  materiam  uou  producit.  Por- 
ro  Deus  est  causa  rei  non  soluin  quantum 
ad  formam,  sed  eliam  qnantum  ad  inate- 
riam.  qntv  est  individuationis  prineipinm. 
Uiide  idea  in  menlc  diviiia,  esl  simililudo 
rei  quautum  ad  nlrumque,  videlicet  for-  C 
main  atqiie  inaleriam  :  sicque  j^er  eaui 
cogiioscuiilur  res  non  tanluin  iu  niiiver- 
sali,  scd  item  iii  particulari.  Formai  vero 
qihT  snut  in  mcutc  augeli,  siuiillim;p  siiut 
ralionibns  idcalihus  in  inenle  divina  ex- 
sislentibus,  laiKinam  immediale  exempl.a- 
riler  (leducl»  ab  eis.  Hinc  per  eas  inlelli- 
gere  angeli  siiigularia  possnnt,  quiiin  siut 
simililudines  rerinn  etiain  quanliiin  ;ul  dis- 
posilioiics  malcriales  individuanlcs,  (lucm- 
admodum  et  i(lc;e  mciilis  diviiue.  Ihujue 
in  aiigclo  pcr  lumcu  inlcllceluale  cis  in-  D 
natnin,  delcnniiuuiliu"  speeies  qiiibus  fit 
rcriim  coguilio.  —  II;ec  Tliomas  in  Scriplo. 

hisiiper  dc  lioc,  quod  angeli  superiores 
iiilclliganl  per  species  nniversaliores,  lo- 
(luiliir  iii  codcm  :  Secundum  pliilosophos 
aliiuc  IIieolog()s,  oporlel  poiuM-c  formas 
inlclligibiles  snperioriiiii  ;uigcIorum  esse 
niagis  nniversales.  iii  oiiiiiibus  nanuiue 
scientiis  sen  arlibiis,  lam  specnlalivis  (luaiii 
pnicticis,  illa  (in<e  allior  est  et  ordiualiva 
aliariim.   considcral    rationcs    uiii\('i^;ilio- 


res,  eo  qnod  principia  parva  snnt  quanll- 
tale,  maxima  antein  virlute,  et  simpliciora 
;id  pliira  se  extenduiil.  Verbi  gralia,  snb 
civili  scientia  est  inilitaris,  et  snb  mililari 
equeslris,  sicquc  deinceps  :  civilis  vero 
scienlia  consideral  rationem  honi  humaui 
absolute  ;  militaris  antem  consideral  idcm 
prout  determinalur  ad  hellica.  Ideo  scien- 
tia  inferior  accipit  siia  priiicipia  a  snpe- 
riori,  (lua»  est  quasi  demonslrans  propter 
quid.  lii  speculalivis  qiioque  scienliis,  me- 
tapliysica  ((lua'  aliariim  est  ordinaliva) 
cousidcrat  ralioiiem  entis  ahsoIule,ali;e  au- 
tem  secundum  delerminalionein.  Ei  ita  in 
angelis  esl,  secundum  nos  et  philosophos  : 
qiioniam  angeli  snperiores  per  snam  sci- 
entiam  ordinant  acliis  alque  officia  in- 
feriorum,  eos  purgando,  illuininando  et 
perficiendo.  rnde  oportet  qnod  scientia 
superiorum  sil  uiiiversalior,et  species  uni- 
versaliores.  —  Ilinc  nndecimo  Mctaphysica? 
asserit  Commenlalor  :  Secundum  ordinem 
differenti;p  inter  inlelligens  et  inteII(H'tnin, 
est  etiain  ordo  mulliplicatiouis  inlelleclo- 
rum  :  quia  in  inlelleclii  su[)eriori,  qui 
iniuus  liabet  de  polentialilale,  minor  est 
compositio  intelligentis  et  inlellecli.  Idcir- 
co  in  eo  panciores  sniil  inlelligihiles  for- 
nvd\  Quo  eleniin  miiins  liahel  de  polentia, 
eo  luiiicn  iiilclleclual(>  ininus  in  eo  divi- 
ditur  el  mulliplicatnr  :  idcirco  inl(dligil 
])cr  lorinas  nniversaliores,  iniiins  mulli- 
plicalas  alque  divisas.  Fnde  et  scientia 
Dci  esl  universalissima,  quia  per  nnam 
similitiidiucin,  qii;e  est  sua  essenlia,  in- 
telligit  oiiinia  :  veliiti  si  quis  per  raliouem 
eiilis  intelligerc  possit  cuncla  sub  enle 
contenla;  el  quanlo  per  panciores  inhdli- 
git  forinas,  taiito  ejus  scientia  exslat  uni- 
versalior,  el  scienli;e  diviiuT  similior. 

Suiit  ilaqiie  foriine  ill;e  nniversaliores 
in  rcj)r;esciitando  :  inio  iinivcrsaliorcs  sunt 
laiii  (iiiantum  ad  cognilioucm,  (luain  qmiii- 
liiin  ad  operaliouem.  Ouaiiliiin  ad  cogni- 
lioiiem  :  taiii  ex  parte  specicnim  ipsariim, 
(|iii;i  ;i(l  pliira  cxtcndunt  se  ;  ciuain  cx 
parle  reriiin  cognihinim,  (iuoui;iin  aiige- 
li  siipcriorcs  pcrfccliiis  cl;ii'iiis(|iie  coguo- 


AN   AN(ii:LI   COtiNOSCAiNT   VVM  SrKCIIvS    IMVKIISAI.E.S,   ETC.  2')1 

scnnt    ('n(l(Mn    cop;nilJi   (|nani    infcrioi^cs    :  A  jxt  sin^MiIa  ('xplicclnr :  (pii  vrro  foilioi-is 

proplcr   (piod    iilnininaiil    cos.    Xcc   cliam  siinl    inlcllccliis,  cx    |)aiicis   iniilla   capcic 

csl   rcmoliiin  a   Ncrilalc,  (piin    |)liira   sn!)-  possmil.  — \'criiinlaincn  cojinosccrc  ali(pii(l 

jnccanl     nalnrali    (■oj;iiilioiii    snpcrioriiin,  iii  iinivcrsali,  conlin^Ml  (Inplicilcr.  Priiiio, 

(piain    iiifcriornm.   Similitcr  (pianlnm   ad  cx    parlc    co^iiili,   ila  iil  soliiin    noscaliir 

operalioncm  :  lam  sccnndnm  |)liilosopiios,  niiixcrsaiis   naliira   ipsiiis  :  sic(pic  co|.^no- 

(|ni    poiitiiil   ordiiicm    iiilclligcnliarnm   sc-  sccrc    iciii    iii    iiiiixcrsali,   csl    impcrfccla 

ciiiidiim  ordincm  molinim,  cx  (pio  oporlcl  co^nilio,  siciil   (pii  soliim  cojj;nosc('rcl  dc, 

quod  cansalilas  formarnm  illiiis  inlcllij;cn-  liominc  (piod  csl  aniiiial.  Sccnndo,  cx  par- 

ti{P  sni)crioris  sit  niiivcrsalior,  ciijiis  ino-  tc   iiicdii    co^nosccndi    :   ct   ila   pcrfcclins 

Ins   csl    in    cansando    commnnior;   (piaiii  cst  cof^nosccrc  aliipiid  in  nnivcrsali.  l*cr- 

scciindiim   nos,  (pii   |)oiiiiiuis  an<j;clos  or-  fcclior  qnipp(M'sl  iiilcllcclns  (pii  pcr  nnnin 

diiiatos  seciuidmu  diversa  officia,  ila  (piod  IJ  nicdinm   niiivcrsalci  polcsl  singnla  distin- 

superiorcs   angidi   ordinant   inferiorcs    in  cli;  cognoscere,  qnain  (jni  lioc  iiequit.  IIa'C 

suis  officiis,  non  cconlra.  Iliiic  relinqiiilnr  ibi. 
nobis  eadcin  via  [irocedcndi  scciindnin  do-  l*ra'lcrca  dr  [iriino  horniii,  vidclicct,  au 

DeCflBicst.  ctriuaiu  S.  Dionysii,  sicut  cl  philoso[)Iiis.  augelns  cognoscat  res  per  eaniiu  species, 

—  Si  aiiteiu  objiciatur,  qiiod  coguitio  [)er  aii  per  snaiu  esseutiaiu,  res[)0udet  Petrus 

mediuiu    uuiversale   est   iiuperfecta  :  di-  concorditer  dictis  Thounc  :  Niilla  (inqiii- 

cenduiu  quod  veruiu  est,  loqneudo  de  lue-  eus)  creala  esseulia,  quuiu  sit  delerininala 

dio   uuiversali   qiiod    noii    est   efficax   ad  et  iu  genere  deleriiiinalo  exsislens,  liabet 

cognilioneiu  omiiiiim   [iropriorum ;  si  au-  dislinclani  siuiililudiuem  diversoriiiu;  id- 

tciu  per  uieditiiu    uiiiveisale  oiuiiia   pro-  eo  esse  nou  potest  sufficiens  ralio  disliu- 

pria  efficaciter  cognoscanfur,  [)erfectissi-  c\k  cogiiilionis  diversorum.  lii  oiniii  qiio- 

ma  est  coguilio  :  qiiia  qiianto  aliquid  est  C  qne  qiiod  esf  cilra  T3eiim,  differiint  (jnod 

magis  simplex  et  uniiin,  fanfo  est  virftio-  est  ef  quo  es(  :  ergo   luulfo    plus,   qiiod 

sius  afque  uobiliiis.  Tales  anfcm  sniil  for-  inlelligit,  et  qiio  iulelligit. 
ma?  seii  species  tiniversales  [)er  qtias  inlcl-  Instiper  de  eo  qiiod  qtueriliir.  an  angeli 

ligiint  angeli,[)ra^serliiu  superiores.  —  Iliec  per  s[)ecies  innalas  vel  acqnisilas  inlclli- 

Thoiuas  ibidem.  g'iid,  sic  loquitur  :  Circa  hoc  est  triplex 

Ilinc  iu  Suniiua,  qua^stione  qiiinqnage-  opiuio.  Oiunes  quidem  conveuiunl  in  hoc, 

ari.  3.     sima  quinfa,  disseruit  :  Ex  hoc  in  rebiis  quod  omnis  infclligentia  pleua  est  foriuis 

sunt  aliqtia   siqieriora,   qiiod   uni   priiuo,  universalibus,  per  quas  habet  cognitiouem 

videlicct  Dco,  stinf   pro[)inqtiiora.  lu  Deo  efiam    mafcrialitiiu    rerum    uuiversalem  ; 

autem  lofa  pleuiltido  iiitcllectualis  cogui-  scd  differiint  opiniones    isfa;  circa  parfi- 

tionis  continetur  in  uuo,  qiiod  est  divina  cularium  coguitionein.  Quidaiu  euim  con- 

essentia,  per  qtiaiii  Deiis  universa  cogno-  D  formantes  se  opiuioni  qiiod  visus  fit  exlra 

scit.  Ha3c  intelligibilis  pleuitiido  iu  infelle-  mitfendo,  uou  iiitus  suscipiendo,  dixeruut 

ctibus  creafis  inferiori  minusque  sim[)lici  quod  angelus  noscit  mafcrialia  per  eorniu 

modo  consistit.  Iliuc  qtuc  Dcus  cognoscit  foriuas  nou  a  rebus  absfracfas,  uec  iiina- 

per   unuiu,    iuferiores    infellectus   cogno-  las,  sed  intellecfui  ejus  objccfas  et  iiume- 

scunt   per   mulfa;  et  tauto   amplius    per  diate    pra^sentatas.    Quemadmoduiu   enim 

plura,  quanto  inferiores  exstiterint.   Ideo  liix  contingendo  colorata,  videret  colores, 

angelus  quanfo  sublimior,  tanto  per  spe-  si  visivam  haberet  potenliam,  lux  quoque 

cies  [jauciores  universifafem  infelligibili-  iutellecfus  agenfis,  imaginabiles  iufelligit 

uin  capere  polest.  Naiu  et  inler  homines  s[)ecies  siqier  qiias  radial ;  ila  lux  intelle- 

quidaiu  sunt  fardioris  ingenii,  qni  verifa-  cfiis  angelici  dirigendo  radios  ad  res  ipsas, 

teiu  capere  neqneunt,  uisi  eis  particulaliiu  quodam  coulactu  spiriluali  conlingif  ea- 


9N9 


IN   LIBRIM   II    SENTENTIARIM.    —   DIST.    III  ;   QU.F.ST.   V 


nim  formas,  sicqne  cognoscil  cas  qiiasi 
se  communicando  ipsis.  Aliler  quippc  per- 
ficilur  acliva  polenlia,  scilicel  se  commu- 
nicando;  aliler  passiva.  ulpole  recipiendo. 
—  .\Iii  (iicunl.qsiod  siiijj;ulai'ia  (|Uiedain,  id 
esl.  qua^  iiahenl  esse  necessarium  el  de- 
terminalum.cognoscil  per  formas  innalas; 
ea  vero  qiuc  habent  esse  conlingens,  per 
formas  a  rebus  acceplas.  Ilabel  namque 
naluram  speculi  in  recipiendo,  el  lucis  in 
agendo ;  mullo  quoque  perfeclior  est  lux 
aiifrclici  inlcllccliis  quam  nostri  :  hinc  im- 
mediale  a  rebus  malerialibus  polesl  abs- 
Irahere  forinas,  sicul  nosler  a  piianlasma- 
libus.  —  Terlia  opinio  esl.  quod  omnia 
noscit  per  formas  innalas,  el  nihil  per 
acquisilas.  IsI;p  veio  forma>  exlracla'  sunt 
a  formis  idealibus  inentis  divina'  :  idcirco 
per  eas  cogiioscil  perlecle  quoad  maleri- 
ani  el  formam  el  accidenlia,  ipsas  res ; 
quemadmodum  filiiis  arlificis,  si  a  formis 
pateriii  iiilcllcclus  reciperel  formas,  agno- 
sceret  per  easdein  res  a  palre  fiendas. 

Ilaruin  opinionum  secunda  probabilior 
mihi  vidclur  :  quia  non  video  (luomodo, 
ut  dicil  prima  opinio,  possit  angelus  res 
cognoscere,  iiisi  informetur  earum  essen- 
lia  aiil  similitudine.  Nec  video  quomodo, 
ut  tenct  opinio  terlia,  una  forina  creala. 
(juum  delerminati  sit  gcneris,  valeat  in- 
lellectum  aiigcli  ad  diversa  in  propria 
ratione  cognoscenda  sufficienter  informa- 
re,  quum  hoc  iiropriiiin  vidcatur  idea» 
menlis  divina»,  eo  qiiod  iioii  sit  in  aliqiio 
genere  determinata.  —  II;ec  Petrus. 

.Vmplius  de  hoc,qiio  modo  angeli  singii- 
laria  noscunl,  respondct  :  Oinnes  fatcnliir, 
quod  angeli  noscunt  siiigularia.  Veruiu- 
lamen  de  modo  siint  posiliones  diversa?. 
Priina  namqiie  jam  lacta  opinjo  dicil.quod 
cognosciint  ea  iiiiinillciKlo  ipsi  rci  iulcl- 
ligibile  lumen,  (|uema(lmO(lum  sol  inrcri- 
ora  cognoscerct.  si  radiiis  vim  visivam 
haberel.  —  Alii  dicunl,  (piod  accipiciido 
speciem  similcm  speciei  maleriali  ipsa- 
ruin  maleriarmm  rcruiii.  laiiicii  iiiiiiialcria- 
|ciii,(|uia  1'ccipiiiiit  cam  sccuiidum  modiiin 
suuin.  (jiiod  si  objicialiir.  (|ni;i  iiilcllccliis 


A  non  recipit  immcdiate  a  sensibilibus.  sed 
medianle  sensu  ;  dicendum,  quod  verum 
esl  Iioc  (\v  iiitcllcclu  coiijunclo.  non  se- 
paralo,  (piia  liix  inlelleclus  separali  libe- 
rior  efficacionpie  consislil,  (piam  liix  in- 
bdlectiis  conjiincli  :  liinc  surficil  |)er  sc 
formam  malerialem  ad  inlclligibile  esse 
perdiicere. 

Terlii  dicunt,  quod  per  species  innalas 
cognoscunt  singulare.  Kl  lioruin  posilio 
Iriplex  esl.  Aliqiii  eleniin  dicunt,  quod 
species  illa  qiia  cognosciinl  singulare,  uni- 

B  versalis  esl  in  se,  sed  per  ejiis  ai)|)licalio- 
nem  appropriatur  singulari,  sicque  pcr 
eaiii  ab  angelo  singularc  cognoscilur.  Sed 
coiilra,  qiiia  aul  angeliis  pra^cognoscit  id 
ciii  applical  speciem  universalem,  el  ila 
siiie  illa  el  anle  applicalionem  hnjiismodi 
cognoscil  singiilare;  aiit  non,  el  sic  for- 
luito  applicat  eain,  non  eleclive.  —  Alii 
dicuiit,  qiiod  angelus  Iiabet  species  iiiii- 
versales  tolius  iiniversi  secundum  genera 
et  species  omnium  decem  generum,  alque 
per  compositioncm  div(M'sariim  specieriim 

C  singiilare  cognoscit,  siciil  quis  noscil  aii- 
reos  monles  qtios  niinqiiain  vidil,  conjun- 
gendo  aurum  cuin  monle.  Sed  conlra.  qiiia 
conjunclio  universaliiiin  formariim  niin- 
quaiii  facit  singnlare,  nisi  delerminala  ad- 
(laliir  materia.  —  Alii  diciinl,quod  angclus 
cognoscit  singulare  pcr  species  nc^iue  uni- 
versales  neque  singiilares,  sed  quasi  uni- 
versales,  habenles  vim  singularium.  Oncm- 
admodiim  eiiiin  Dciis  per  formain  iinicam 
iii  rc.solaqiie  ralione  seii  respcclibus  mul- 
liplicalam,   multa    cognoscit ;  sic  angelus 

D  pcr  foriiias  specierum  sub  diversis  respe- 
clibiis  singiilaria  iioscil.  Porro  h;e  species 
seu  forma^  intelligibiles,  universaliores 
sunl,  el  nihilo  minus  efficaciores,  ipiia 
simpliciorcs,  aUpic  ielernis  ideis  similio- 
res,  in  siiperioiibus  (piain  in  inferiori- 
biis  aiigclis.  (iOntra  isliid  objiciliir,  (piia 
sic  iingclus  iino  cognoscerel  mulla  :  (|uod 
l^roprinm  csse  videlur  cognitionis  divina». 
—  Ha>c  Pclriis.  (pii  intcr  Iiiis  opiniones  non 
pr;cclii;il  iiii;im  ;iltcri.  scd  (]Ualilcr  uiia- 
(pi;e(]ue  probabililer  (]ii>";it  lciicii.(i(>clarat. 


.\.\    .^.MiKI.I    COII.NOSCAM    \'Ki\   SPKC.IKS    r.MVKIlSAI.KS,    KTC. 


ii:j;{ 


Porro  Ricliiinliis  (Iclcriiiiiiiiiis,  iiii  iiilcl-  A 
li^ciiliii  scu  ;iiip'liis  c()<;iioscii(.  pcr  spc- 
cics  :  .Vii^-cliis,  iiKiiiil,  coj^iioscil  ;ili(|ui(l 
pcr  cssciiliiiiii  siuiiii,  vidcliccl  sc  :  (luoiiiiiiii 
.S(i/)  IX,  i.i.  iiilcllccliii  (|iiciii  coriiipliliilc  corpiis  iioii 
ajj;gi'uv;il,  siniililiido  iioii  csl  iicccss;iri;i  iid 
cognosceiiduiu  .ili^piid  crc;Uiiin,  iiisi  ;i(l 
lioc,  ul  iiil(dlccliis  siinilior  riut  inlclligi- 
bili  ;iclii;ili()r(pic  rcspcclu  illius,  c\  dr- 
lcrininclur  ;i(l  intclligihilc  ipsuiu,  iiUpic 
por  siniililudiiicin  siuuii  iiiUdligihiU^  ;ili- 
qno  inodo  sil  iii  iiilclligenlc.  Aiigidus  ;ui- 
lciii  [)cr  csscntiain  siiain  cst  siniilior  sibi  B 
ipsi,qnani  pcr  quaincninqnc  inlclligibilcin 
spccicin,  acliialior  (luo^iiic  rcsi)cctn  sni 
ipsius,  ct  snrricicnlcr  dclciiniiialns  ad  sc, 
ac  vcrins  in  sc  ipso  pcr  csscntiain  suain, 
qnam  intclligibilc  sit  in  intcllcctn  pcr  spe- 
cicin.  Et  idco  pcr  cssciitiain  suain  angclns 
inlclligit  scinctipsnin. —  Dcniqnc  alia  a  se 
rcalitcr  in  sc  cxsistcnlia,  nt  habilus,  co- 
gnoscit  pcr  ipsa,  non  pcr  spccicin  :  quia 
pcr  ipsos  liabiliis  intcllccliis  angclicus  cst 
suiricicnlcr  inrorinatus  ct  dcterminatns  ad 
cos  cognoscendos.  Non  tamen  cst  ita  de  C 
anima  molc  corporis  praegravata,  qn»  ve- 
nit  in  cognilionem  habitnuin  incipicndo 
a  cognilionc  objccti,  ct  indc  vcniciido  ad 
cognitioncm  actns.  — Alia  aulcm  a  sc  quee 
non  snnt  realiter  in  eo,  angclns  cognoscit 
per  specics  rernm,  ut  probatnr  cx  intro- 
ductis.  Si  antcm  objiciatnr,  qnod  ut  dici- 
tur  in  libro  de  Causis,  omnis  intclligentia 
scit  res  per  hoc  qiiod  cst  intclligentia;  cst 
autein  intelligentia  per  csscntiam  suam  : 
ergo  per  esscntiain  suam  cognoscit  res. 
Dicendum  cst,  quod  intclligit  res  per  hoc  D 
quod  est  intelligentia,  quia  proprietas  in- 
telligentia3  cst  scicntia;  vel  intelfigit  res 
per  hoc  quod  cst  intclligentia  spcciebus 
cntiuin  informala. 

Amplius  de  hoc,  an  oinnia  qua)  angelus 
cognoscit  per  species,  cognoscat  per  spe- 
cies  concreatas,  respondet  :  Non  omnia 
quae  angelus  naturali  cognitione  cognoscit 
per  species,  per  species  cognoscit  concrea- 
tas  :  imo  aliqua  per  concrcatas  species 
noscit,  ut  univcrsalia  omnium  naturalium 


rcruiii,  iiiiill;!  (|U0(pic  siiigiihiria  iiiconu- 
plibilia;  (pi;c(liuii  \v\o  cogiioscil  pcr  spt;- 
cics  a  rcbiis  ;icccptiis.  Ivxpcrimiir  ipiippi! 
iii  iiobis,  (piod  liiibcmiis  iii  iiilcllcclii  spc- 
ci(>in  <ili(;iijus  ici  modo  acliialitcr  noii  cx- 
sislciilis,  ct  poslcii  c.xsislciitis.  Si  crgo  vis 
apprchcnsiva  mc;i  iion  rccipil  dc  iiovo  ali- 
(|uid  ;i  rc  ill;i,  iicc  alitcr  disponitnr,  co- 
giiilio  iioii  iiiiihiliir  (pi;uu  iiiilc  di'  rc  illa 
habcbam.  Krgo  si  aiigcliis  nil  pcnilus  rc- 
cipcrct  ab  his  rcbiis,  non  alitcr  cognosce- 
rct  c;is  n;itiirali  cognilionc  diiiii  siiiit,(iiiam 
anlc  :  sic^iuc  scciucrctnr,  qiiod  nalur;ili 
cognilionc  miillorum  fuliirorum  contiii- 
gcnlium  hab(M-ct  noliliam.  Qnod  est  fal- 
suin,  quuin  ct  Danuxsccnus  libro  scciindo 
lcstctnr,  quod  fiitura,  scilicct  contingcn- 
tia,  ncc  aiigcli  ncc  (Ucmoncs  natni-ali  co- 
giiitionc  noverunt.Unde  quod  aliqui  contra 
luvc  dicunt,  qiiod  rcs  aliain  habet  relatio- 
ncin  ad  snain  spccicm  iii  inlcllcctu  ang(s 
lico,  quando  cst  et  antcquam  est,  paruin 
valct  :  quia  mancntc  cadcin  dispositione 
iutellcctus  angclici,  res  exsistens  non  ha- 
bet  aliam  relationem  sub  ratione  qua  re- 
pra^sentata  cst  ad  intcllectum  angelicum, 
quaiii  habuit  antcquam  cssct  ;  manente 
vcro  a^quali  disposilione  intcllectus,  atque 
a^quali  rclatione  rei  ad  intellectum  sub 
ratione  qua  repra^sentata  est,  potest  in- 
tcllectus  a^qualitcr  rcm  illam  cognoscere 
naturali  cognitionc.  —  Itaquc  angeli  ab 
inferioribus  istis  intelligibilem  recipiunt 
similitudinem,  non  per  virtulem  inferio- 
ruin,  nisi  instrumentaliter  :  quoniam  an- 
gcliis  per  suum  intellectum  activum  prin- 
cipalitcr,  et  per  similitudines  inferiorum 
instrumentaliter,  cducit  dc  potentia  sui 
possibilis  speciem  intelligibilein,per  quam 
habct  de  novo  aliquam  inferiorum  noti- 
tiam ;  estque  illa  operatio  naturalis,  sic- 
ut  in  nobis  est  naturalis  operatio  intelle- 
ctus  agcntis.  —  Ha^c  Richardus.  Qui  in  his 
parumpcr  a  Thoina  rcccdit.  Nec  apparet 
quomodo  per  similitudincs  inferioruin  in- 
struinenfaliter  angelus  agat  hoc,  nisi  simi- 
litudincs  ilUc  mentem  moverent  angelicam 
ad  hujusmodi  cductioncm;  nec  videntur 


254  IN    LIRRrM    II    SENTEXTIAnUM.    —   DIST.    III  ;    Qr.EST.    V 

eam   posso  inovcro  iiisi  ci  aliciuid   iini)ii-  A  cios    iii    iiilcllcclii  cxsislciis  oinnino  abs- 

mondo,  quod  non  vidclur  possibilo.  Iraliil  a  iiialcria.  iiullo  niodo  est  in  eodom 

Vcrum  dc  iiis  noii  aiideo  asscrlorie  ju-  inlcllcclu  poncrc  forinas  seu  species  di- 

dicaro,  qunin  cerluin  sit  nos  a  plcna,  clara  vcrsas   solo   nuincro   difforentes.  Si   ergo 

ot  corla  nolilia  angclicaruni  propiiclaluin.  iiilcllcolus  angclicus  liabol   oinniuin  nnl- 

viriiim    ot  o])cialioiiuin,   laiii    nalmaliuin  vcrsalium  spccics  innalas,  nullain  ullorius 

qiiain  graluilarum,  vcliciiiculcr  dcriccrc  :  rccipil  spccicm,  scd  sufficicnlor  pcr  illas 

quippe  qui  a  sensibiliuin  cognilione  ealo-  oiniiia  iioscil. 

nus  caligamns.  Consequontor  terliam  ponit  opinionem, 

Kvidens  quoquo  luijus  est  signum,  qnod  qiia?  comploclitnr  in  se  positionom  quain 

docloros    do    liis    fam    divcrsimodo   sonli-  soquilnr   Thoinas,  ct   nnam   oaruin    (juas 

niil.  Nam  ol  Honavonlura  circa  ha»c  rccilal  rccilal  l*olrus  :  lliiic,  inquil,  osl  lorlia  po-  Cf.p.iaiB. 
praMiiduclam  rcsponsioiicm  .Mborli,  cui  cl  B  sitio,  qiiod  aiigolus  oinnia  noscit  per  spo- 

Thoinas  concordal;  ac  improbat  eain  :  Dif-  cios  iiiiialas,  non  quia  non  possit  de  novo 

ficilo,  inqiiiens,  est  vidcro,  qualilor  spe-  recipere  species,  quia  si  Deus  novain  cre- 

cies  quoanl  iii  aiigolo  mulliplicari.  Species  aret  naluram,  angelus  aul  illam  nescirel, 

enim  nnius  rci  non  goncrat  speciom  rei  auf  de  novo  spociom  ojus  reciperot  :  ideo 

omnino  diffcrontis  a  se,  nec  eadcm  spo-  lurc  non   ost  ralio,  sod    lioc,  quod    Dous 

cics    mulliplicat  se   in   anima   socuiuhim  gloriosus  ol  bonediclns  inlollcclum  aiige- 

numerum,  quum  in  una  sit  anima,  qiiein-  licum  possibilom  tot  spociebus  implovif, 

admodiim  et  unius  objecli  una  est  spocios  quod  per  oas  pofest  cognoscere  oinnia  si- 

in  iino  specnlo  indiviso.  ne  nova  receplione.ldeo  dicitur  inlollecfns 

Doinde  posilioiiem  ex  Richardo  narra-  angelicus  osse  in  actu  rospecfu  roruin,non 

tam  rcfcrt  cl  rcprobaf  :  lla'c  (dicons)  po-  quia  so  ipso  sil  in  actu,  vol  qiiia  sil  acfus 
silio  vidcfur  includoro  duo  opposifa,  pula,  C  pnrus,  sed  qiiia  por  spocies  facfus  est  in 

qiiod  angolus  habeat  species  universalimn,  actu.  Deus  olonim  in    angelis  concroavit 

postque  suscipiat  species  singularium.Spe-  specios  univorsalos  reruin  omniiim  fien- 

cies  qiiippo  singularium  ejusdcm  nafura}  darum,  j^cr  qiias  possunl  omnia  universa- 

specifica;  non   nisi   numero  difforiinf,  et  lia  cognoscere,et  efiain  singularia,sc(l  iion 

iinpossibile   est  accidentia   ejusdem   spe-  nisi  componant  eas  ad  invicom  :  uf  si  ha- 

cici  in  oodein  subjecfo  esse  divorsa  nuine-  boain  apud  ine  specioin  fignra»,  specieni 

ro.  Nulliis  igitur  infellecfns  pofest  habcre  hoininis,  speciem  coloris  ef  tomporis.  et 

duas  infelligibiles  species  hominis  :  ergo  componam   ad   invicein,  cognoscam   sine 

si  habet  unam  innafam,  non  pofest  aliain  nova    speciei    receptione    individuum    in 

ejusdom  speciei  recipere,  sicut  nec  dua)  propria    nafura.   Affamen   quoniam   falis 

albcdincs  in  oodom   sunt  corpore,  id  est  composilio  ossot  ficlio  alquo  docoplio,  nisi 
in  oadom   corporis  parto.   Quod  si  dicas,  D  essot  secundum  corfifudinem  ot  corrospon- 

duaruin  albodinum  similifudines  in  eodem  denfiam  ad  rom  ipsain  :  ideo  aiigelus  sin- 

aere  esse,  diversa  quoque  lumina  ejusdem  gularia  non  cognoscit,  nisi  dirigaf  suum 

Dc  Diviii.  nafura»,  iil  divinus  Dionysius  ait,  et  facies  adspocfiim  supra   cogiioscibilo  ipsiiin,  et 

lom. c.M.   j^Qpjj,,,  lioiiiiniim  in  oadom  imagine;  non  secunduin  illud  qiiod  ost  in  re,  ipse  com- 

est  siinilo,  qiioniam  idola  seu  simililudi-  ponat  species  in  sc ;  sicque  habet  ila  cla- 

nes  et  lumiiia  dislinguiiiilur  iii  iiicdio  pcr  rain  ct  corlain  cogiiilionom  dc  rc,  sicut 

siias  origincs.  Siccpic  vidclur  dicla  posilio  si  spocioin  (^jus  slafim  rociporof.  llivc  po- 

imiilicarc  confraria.  —  Ampliiis,  si  species  sifio  inagis    placet,  quoniam  concors  est 

est  fotiiin  ossc  formale  individuoriim,  iil  lalioni,  cl   pIiiIosophia\  ac  Scripturjp.  — 

dicit  Boetius,  noc  ost  in(Ii\  idualio  nisi  c.\  ILtc    Bonaveiilura.  Vornin   huic   opinioni 

coiijuncfione  forina?  cum  maloria;  si  spe-  objici  pofosl,  proul  laiigil  Richardus,  (piod 


AN    AN(;KI,I    COliNOSCANI    l'l',ll    SPKCIKS    rNIVKIlSAf.KS,    KTC. 


(lirfclio  iiilcllccliis   iiiii;clici    sii|»cf  c()<;iiO-  A 
scil)ilc,  11011   polcst  (^sso  nisi   illiid  co;;iio- 
scal;cl  ila  cof;;iiosc(>r('l  siiij;;iilarc  aiilc^inain 
coiii|)oiicrcl  iii  sc  (livcrsas  spccics  ad  illiiis 
habciulaiii  iioliliain. 

Insupor  (lc  his  Alcxaiidcr  iniilla  conscii- 
bil  ;  al(]nc  dc  niodo  ([110  aiigcli  cogiioscunl 
se  inviccui,  Iraclaus  :  (Joadruplcx,  ail, 
osl  niodus  cognosccudi  ang(duiii  uiiuiu  ah 
alio.  IMiiuus  csl  por  orfoclum  ;  qiii  niodiis 
angolo  ac  aniuuo  osl  comiunnis.  Oucuiad- 
moduiii  cniin  uiia  auiina  noscil  aliain  in  B 
suis  efroclihus,  ul  osl,  movere  corpiis,  con- 
ferre  sonsum  ol  lociUioncm,  aUpio  per 
hujusmodi  aclus  doveniinus  ad  cognilio- 
noiu  polouliarum,  per  aguilionoui  quociue 
polenliaruiu  ad  agniliouom  essenli»;  sic 
unus  angelus  potest  coguoscere  aliuiu  per 
suos  effectus.  Sunt  namque  qua^dam  ope- 
rationes  mirabilcs,  quio  noqueunt  fieri  ui- 
si  ah  ang(do,  pcr  quas  oliam  homo  polost 
devenire  ad  coguilionom  angeli.  Vorbi  gra- 
tia,  scimus  quod  aniina  prona  cst  ad  la- 
psum,  nec  ex  se  hahet  uon  lahi  frequen-  C 
ler  :  sicque  doprehendimus,  quod  non  labi 
frequenler,  ex  alterius  habet  custodia,  vi- 
dclicct  Dei  aut  angeli.  Deiude  eliciinus, 
quod  hoc  non  cst  solum  ex  Dei  custodia, 
sed  magis  ex  quadam  speciali  custodia, 
qu»  dala  est  ei  ob  suain  nobilitatem  :  et 
heec  est  custodia  angeli.  Si  ergo  nos  per 
cognitionem  actuum  angeloruin  deveni- 
mus  ad  eorum  notitiam,  multo  fortius 
unus-  angelus  ad  cognitionem  alterius  : 
quoniam  vident  angeli  effectus  suos  inter 
se  magis  quain  animae  suos;  et  angeli  ho-  D 
ni  ac  animse  sanct®  melius  quam  angeli 
mali  et  animse  prava^,propler  majus  posse 
quod  in  sanctis  est  ex  gratia.  Alius  modus 
cognoscendi  est  per  Scripturas,  ex  quibus 
cognoscimus  eos  diversos,  ac  diversis  mo- 
dis  apparuisse,  alque  in  diversis  locis.  Ter- 
tius  et  quartus  sunt  circumscripta  omni 
operatione  :  et  hoc  est  simpliciter  nosce- 
re.  Quod  contingit  dupliciter,  utpote,  in 
Yerbo  a?terno,  et  in  proprio  genere  sive 
in  se.  His  etenim  daobus  modis  unus  an- 


g(diis  cognoscil  aliuiii.  Mt  sccnndniii  liuiic 
(piailniu  modiiiii  cogiioscondi  aiig(duin, 
sciliccl  in  sc,  diciiuns  (piod  uniis  aiig(diis 
cognoscil  aliuiu  pcr  s|)cciciii,  iion  iiiua- 
lam,sod  poliiis  acipiisilam,  (|uam  ipse  sil)i 
lacil  iu  sc.  l\{  conccdimus,  (juod  iii  aiigelo 
csl  dnplcx  nalura  seu  potcnlia,  una  dandi 
loriuas  iiil(dligibilcs,  alia  recipiendi  eas 
ab  alio.  Ila^  quo(|nc  nalunc  cxslant  in 
aiigido  sicut  in  aniiua  :  est  eniin  in  cis 
])roprielas  s])cculi,  et  sic  possunt  rccipere 
rorinas  inhdligibiles;  et  ratio  luminis,  et 
sic  iiossnnt  cas  dare,non  famen  secundum 
ralionem  kiminis  proprii,  sod  divini  su- 
poriufliionlis.  —  Diciinus  orgo,  qiiod  unus 
angclus  cognoscit  alium  pcr  specicin  seu 
slmilitudincm  suam,  et  accipit  illain  a 
si)ocio  allorius  angeli,  quoniain  similitu- 
dinein  accipit  speciei  illius  :  quain  ferlur 
accipcre  ac  sihi  conferrc,  quoniain  facit 
quod  in  se  sit.  Contrario  autcm  inodo  est 
hoc  iu  intolloctu  angolico  et  in  iutellectu 
possibili  aniuiffi.  Inlellectus  quippe  ange- 
licus  non  ahstrahit  duin  alium  unus  intel- 
ligit,  quum  immateriales  sint  angcli.  Con- 
cedimus  quoque,  quod  non  sufficit  inutua 
angelorum  pra^sentia,  sed  ultra  requiritur 
conversio  cognoscentis  supra  cognitum,ac- 
cipieudo  similitudinem  ejus,  ut  dietum  est. 
Nec  requiritur  adjulorium  extrinsecum. 
Unde  Bernardus  in  homilia  quinta  super 
Canticum  :  Nec  hrutus  nec  angelicus  spiri- 
tus  ad  ea  capienda  quse  beatam  et  spiritua- 
lem  faciunt  creaturam,  suis  ullo  modo  cor- 
poribus  adjuvantur :  ille  quidem  pro  innata 
stoliditate  non  capiens;iste  vero  pro  excel- 
lentioris  gloriee  prgerogativa  non  indigens. 
Prseterea  qua^ritur,  an  unus  angelus  ali- 
um  noscat  tripliciter,  puta,  in  Verbo,  et 
in  se  ipso  cognoscente,  atque  in  proprio 
genere  rei,  sicut  tripliciter  noscit  ceteras 
creaturas.  Dicendum  quod  imo.  Cognitio 
enim  qua  angelus  cognoscit  aliquid  in  se 
ipso,  non  est  tantum  de  re  fienda,  sed 
etiain  de  re  facta  :  quemadmodum  artifex 
potest  videre  in  se  tam  rem  fiendam  quam 
factam.  Oinnia  quoque  cognoscit  in  Verbo 
ffiterno  atque  in  genere  proprio. 


2o6 


IN    I.iniU  M    II    SK.MKNTIAIU  M.    —    DIST.    III  ;    Qf.KST.    V 


liisiiper  quaMiliii',  (]iialilcr  aiif,'cliis  co- 
giioseat  corporalia  cl  iiifcriora.  (iiia'  iii 
ipsum  agcrc  aul  speciciu  ci  iiui^iiiucre 
ucqiiciiul.  Diciiuus,  quod  sicul  lux  liabcl 
potciitiaiu  luuiliplicaiKli  sc  iu  divcrsis  par- 
tibus  acris,  ct  cliaiii  ipsaiu  speciem  co- 
lorati ;  sic  augelus  quuiu  sit  lumen,  liabct 
tantuin  possc.  ut  simililudiiii  corporali  det 
esse  spiritualc  ac  iulelligibile,  sicque  iii- 
lclligat  illam.  Idco  illa  non  aguut  iu  angc- 
Iiiiii.  scd  ipsc  polius  agit  in  illa,  sicut 
nobiliiis  in  ignobiliora. 

llerum  quaM-itur,  quomodo  angcliis  bo- 
nus  ac  malus  cognoscant  habilus  nalura- 
les  et  acquisilos  alque  graluitos,  ut  justiti- 
aiu  naluralcm  cl  accpiisilam  ac  gratuilam. 
Ilabitus  namque  cogiioscunlur  ])er  proprios 
actus.  Quum  igilur  angclus  malus  noii  lia- 
beat  aclus  illos,  videtur  quod  illos  non 
noscal.  Dicendum,  quod  noseunt  justiliaiu 
naturalem  cl  acquisilam  pcr  species  suas, 
qute  lameu  species  non  sunt  aliud  quam 
rcs  ipsiP.  Vcriimlamcn  sccundum  Augu- 
slinuin,  angclus  bonus  cogiioscil  juslitiam 
speculative  et  practice,  quoniam  pra^sens 
est  in  suo  inlellectii  atque  alfectu;  sed 
lualus  spcculativc  tanfuin,  liabcndo  eam 
coguitive  fanlum  in  inlcllcclu  :  sicque  lia- 
bet  cam  secunduin  quid  ;  bouus  vero  an- 
gelus  liabet  cam  sim])licitcr.  Iino  angelus 
lualus  coguoscit  juslitiam  uoii  solum  per 
speciem,  sed  item  per  privationem.  Si  ve- 
ro  quaM^atur,  unde  habet  angelus  nialus 
specicm  justifia»  ac  habituum  cctcrorum  : 
dicendum,  quod  ab  exordio  crealionis  da- 
la?  sunl  ei  a  Deo,  nec  eas  aiuisit  pcccan- 
do ;  et  eas  habere,  est  ei  pceua.  —  Porro 
de  juslilia  gralum  faciente  dicimus,  quod 
angelus  bonus  eam  cognbscil  per  se  i])sam: 
nialus  vero  per  ejus  cffectum,  videndo 
graluila  0])cra,  qiuo  cl  sublilius  ac  majori 
cx])criculia  vidct  qiiam  homiucs,  ul  asse- 
rit  Augusliuiis  libio  dc  Diviuatioue  da>- 
mouum.  Graliam  aiitcm  nou  vidcl,  nec 
per  se  ij^sam,  nec  per  specicni  :  (jiiia  ncc 
ejus  inlclleclus  nec  ejus  affeclus  esl  dci- 
forinis.  —  Ibrc  oiiinia  Alcxaiidcr. 

Qui  ex[)riinendo  qualilcr  aiigcliis  coguo- 


A  scil  infcriora.  loqiiilur  juxla  doctriuam 
illoium  (jiii  dixciiiul  visioncm  ficri  cxtra 
millendo.  Et  alia  (|uaHlam  scribil,  (jujb 
oi)iuabiIilcr  sunl  ])rolata.  Obscurum  (]uo- 
quc  videtur,  quod  dicil  augclum  malum 
cognoscere  juslitiaiu  naturalcm  et  acqui- 
silam  pcr  specicin  qua^  sit  i])sa  res,  pula 
justilia?  habilus.  (]uiim  lamcu  nullaiu  in 
sc  realitcr  justiliam  liabcal. 

Prielerea  Diiraudus  circa  lucc  scribit 
prolixe,   respondcudo   ad    hoc,  an   angcli 

B  cognoscant  per  essenliam  suam,  an  per 
species  :  Duo,  inquiens,  sunt  videnda.  Pri- 
mo,  quomodo  intelligere  fiat  in  nobis;  se- 
cundo,  quomodo  in  angelis. 

Dc  priino  esl  du])lcx  opinio.  Una.  (]uod 
iutclligcre  in  nobis  sit  aclus  inlcllccfus 
inforinali  per  speciem  rei  :  qu»  opinio 
vidcliir  inepla,  quia  secundum  Iioc  actus 
intelligcndi  magis  princi])iarctur  a  specie 
illa  infelligibili  quam  ab  inlcllectu,  quuni 
sjjccies  illa  esscl  (jiiasi  formale  principi- 
um.  Alii  (licuut,  quod  intclligcre  et  senti- 

C  re  per  hoc  solum  fiunt  in  nobis,  quod 
objcctum  inovct  polentiam,  non  causando 
in  ea  speciein  aliquam  objccli  repra^sen- 
lalivam,  nec  actionis  elicilivain,  sed  im- 
mcdialc  causaudo  ipsuin  intclligcrc  atque 
sculire.  Illud  cuim  ad  quod  aliquid  sc  ha- 
bet  in  potentia,  fit  actu  in  ipso  ab  agente 
proporlionalo,  et  non  per  aliud;  sed  po- 
tentia  apprchensiva.  ul  sensus  el  intelle- 
clus.solum  est  in  polcntia  ad  apprehcnsio- 
nem  :  ergo  pcr  objectum  proporlionatum 
scusui  aut  iutcllcctui,  soluiu  lit  in  actu. 

D  Verum  ut  horuin  veritas  clarius  pateat, 
sciendum  qiiod  inlelligere  et  senlire  non 
(liciiiil  aliqiiid  reale  superadditum  poten- 
li»  sensitivae  et  intellectiva>,  faciens  com- 
])Ositionciu  rcalcm.  Nam  aclus  i^rimus  est 
foriua,  ut  iutcllcctus  in  hoiuinc,  et  calor 
iii  iguc.  .Vcliis  vcro  sccuiidus  est  operalio, 
ul  inlelligcre  cl  calerc.  Ojicralio  aulem 
forma»  nou  polest  esse  ab  ca  dislincta, 
qufo  est  actus  priinus  :  quia  tunc  oj)eralio 
nou  cssct  acliis  sccundus,  scd  ])riiuus.  For- 
ma  nainquc  quaHuinujuc,  subslanfialis  vel 


AN  AN(;i:i.i  coiJNOscANi'  i'i;it  sPKciKs  rMVKusAi.Ks,  rrc.  1:*.")7 

accidiMilalis,  (licit  iiclimi  priiiiiiiii.  \''A   nir-  A  juillKMiliconim   scholasliconim  (locloriiin, 

siis,  si  opcralio  sccimdiim  sc  csscl  ali(|iia  Alcxaiidri,  Tlioiiia',  .Alhcrli,  |{oiiavciiliira', 

rorma,  cjus  csscl  ali(|iia  opcralio,  sic(jiic  Pclri,  iticliardi, /Mj^ndii,  Oiiillclmi  i>arisicii- 

proccdcrcliir  iii  inriiiiliim  :  (iiioiiiam  lor-  sis,  rl  domiiii  Aiilisiodorcnsis.  (jiiid  cniin 

m;c  csscl   rorma,  cl  opcralionis   opcralio.  esl   diccrc,   (piod    opcralio   mcnlis  crcala) 

Ergo   opcralio    lorma'    iion   csl    rorma   ei  non  dilTcral  rcalilcr  ab  ejus  esscnlia  seu 

addila.  —  Insupcr  dico,  (]uod  intelligere  polcntia,  et  quod  non  superaddat  potentiae 

et  senlirc  siml   in  nobis   per  se  a  danle  cinid  rcale,  ita  quod  contemplalio  ct  di- 

sensum  vcl   inhdlcclum,  qiiod   cst  creans  leclio  non  sint  aliquid  siiperaddiliim   in- 

vcl  gcnerans;  ab  objcclo  aiilcm,  sicut   a  lcllcclivc-c  polcnlia^  ac  volunlali  ?  Quo  da- 

caiisa  sinc  qiia  noii.  Oinni»  ciiiin   iiil  ad-  lo,  mo.x  sc(jiiiliir  (jiiod  incrila  «d  dcmcrila 

danl   siipra   jmlcnliam,   suiil  ab  codcm  a  scu  aclioncs  mcriloria^  ct  dcmcriloria'.  in- 
quo  ipsa>  liotentije.  Actus  quoque  proprius  B  lcriores,  non  suiil  aliquid  reale  ultra  pra)- 

speciei,  esl  a  dante  rorinain,  pcr  quain  res  falas  vires,  sicqiic  non   sil  aliquid  realc 

in  specie  jionilur.   Insuj)cr  sj)ccics  nullo  iii  sanctis  et  electis  angelis  mcnlibusque 

inodo  rcquiritur  ad  actum  inlclligcndi,  ni-  liuiiianis,  per  quod  Crealori  complaceant 

si  solum   ut  rcpr.Tsentct  objcctum,  ct  in  cl   vila   a^tcrna   condigni    siiit,  pralcr   et 

hoc  esl  causa  sinc  qua  non.  ullra   id   quod    est   in   da;inonibus   atque 

Angelus  vero    intclligit  se  et  alia  :  se  iniquis  hominibus.  In  omnibus  enim  his 

quidein  pcr  essenliam  suam,  non  per  spe-  sunt  potentia  inlellectiva  et  volunlas.  Et 

cies,  ut  concedunt  philosophi  alque  theo-  si  actioncs  immanentes  virium  harum  non 

logi.  Alia  vcro,  sccundnin  communcm  opi-  sunt  aliquid   reale   sujjcradditum  viribus 

iiioncm,  infclligit  pcr  sjiecies  ei  influxas,  istis,  nec  realiter  distinct»  ab  eis,  conslat 

non  acqiiisilas.  Scd  lioc  stare  non  valet,  qiiod  nihil  reale  sit  in  electis  et  virtuosis, 
quia  sccundum  hoc,  semper  de  necessitate  C  pcr  quod  complaceant  Deo  et  bealitudine 

iutelligeret   actu   omnia   quorum    species  digni  sint,  quod  non  exsistat  in  reprobis 

habet,  quum  ad  actualem  intellectioncin  ac  iniquis.  Ideo  error  iste  est  stolidus,  ne 

non  plus  exigatur  quam  intellectus  et  ob-  dicam  haereticus. 

jccti  pra>sentia.  Dicendum  ergo,  quod  an-  Pcrsuasiones    quoque  a  Durando   indu- 

geli  nou  intelliguut  alia  a  se  per  specics,  ctcC,    levissima;    sunt   ac   nullius   valoris. 

nec  etiam   per  suam  essenliam,   sed  per  Unum  namque  et  idem  respectu  diverso- 

ipsarum  rerum  praesentiam  in  se  aut  in  rum  vocatur  actus  primus  et  actus  secun- 

causis  suis  :  qua?  preesentia  non  attenditur  dus,  quemadmodum  etiam  unum  ac  idem 

secundum  situm,  sed  secundum  ordinem,  respectu  diversorum  est  formale  ac  ma- 

qui  hoc  facit  in  spiritualibus,  quod  situs  teriale.  Nonne  anima  est  actus  primus  sui 

in  corporalibus.  Quem  ordinem  non  puto  corporis,  et  ultra  forma  substantialis  suae 
esse  nisi  proportionem  intellectus  angelici  D  materia;  ?  et  tamen  anima  respectu  Crea- 

ad  omne  quod  naturam  entis  participat.  toris  est  actus  secundus,  et  per  modum 

—  Hsec  Durandus.  rei   materialis   se   habens,  recipiendo  in- 

Verum  quid  de  ista  materia  sit  tenen-  fluentias  sui  actoris.  Esse  quoque  dicitur 

dum,  dictum  est  supra   primum,  distin-  actus  primus,  et  operatio  actus  secundus  : 

c/".  i.  XIX,  ctione  tertia,   ubi  errores    hujus    opinio-  et  tamen  esse  per  comparationem  ad  for- 

p.262Cet3.  j^jg  gyj^j  reprobati.  Ideo  sufficit  ista  hic  mam  seu  essentiam,  a  qua  fluere  perhibe- 

brevissime  tetigisse.   Et  breviter,   in  hac  tur,  est  quasi  actus  secundus  et  sequens. 

qusestione  scribit  iste  Durandus  tot  et  tam  Similiter  operatio  interior,  quae  est  actus 

j  manifestos  errores,  ut  videatur  indignum  secundus  respectu  ipsius  esse,  est  actus 

/   contra  eos  arguere.  Sunt  etiam  contra  com-  primus  respectu  actus  exterioris  ab  inte- 

munem    solidamque    doctrinam    omnium  riori  actu  manantis  :  quemadmodum  lo- 

T.  21.  17 


258 


l.V   LinilLM    II    SENTENTIAnrM.    —   DlST.    III  :   Qr.EST.    V 


qiii,  »'l  coiisilium  aii.xiliiiimjiir  l(»ris  im- 
p<'ii(k're,  proccdiiiil  o.\  coiiccplii  iiilcnio 
cl  (iilcclionc  scii  piclalc  mciilali.  Dciiicpic, 
qiiaiiivis  spccics  iiilcllijiibilis  sil  j)riiieipi- 
uin  fonnalc  iiicxsislciis.  aUpic  a<l  acliia- 
lcm  inlcllcclioncm  caiisalilcr  conrcrciis  cl 
coiicurrcns,  cx  lioc  lamcii  non  scqiiiliir 
qiiod  specics  illa  sil  inajjis  caiisa  iiilclle- 
clionis  qiiain  ipsa  vis  iiilcllccliva  :  iiiio 
dico,  qiiod  ipsiiin  snpposilniii  csl  polissi- 
ine  j)riiicipiiiiii  aclioiiiim,  (lciiidc  forma 
subslanlialis,  lcrlio  polcnlia.  Siipposiloiiim 
qnippc  esl,  essc  cl  agcre  aUpic  pati.  S|)c- 
cies  vero  inlclligibiiis  quamvis  iino  modo 
se  liabeat  pcr  inoduin  formalis  principii, 
non  lainen  pcr  modum  forinaiis  principii 
principalis,  scd  concausalis  :  pi\Tscrliin 
(piiim  sil  accidcns  dchilis  cnlilalis,  iii  iii- 
tcilcclii  sorlicns  fnlcimenliim.  —  Amplius, 
non  est  inconveniens  quod  forma'  sil  for- 
nia,  siciit  polenlia  est  iii  anima,  cl  virtus 
in  pofentia,  et  aclio  in  iilroque.  In  taiibns 
tainen  uiiiim  se  iiabet  aliquo  modo  per 
inoduin  malcri.T,  el  aliud  per  inodiun  for- 
\mv,  in  quaiilum  unum  pcrficil  aliud.  Sic 
et  operalionis  polest  operalio  esse,  seciin- 
diim  (piod  iina  procedit  ex  alia;  non  la- 
inen  in  infiiiitiim.  —  Infinita  iiis  consimi- 
iia  possunt  erroribiis  oiijici  jam  prcplactis, 
sed  his  indigiuim  esl  immorari. 

Quodi.  V,  Verum  Henricus  iii  siiis  Oiiodiibelis  par- 
quapst.  11.  iji^^  concordal  ciiin  posilione  ex  Diirando 
narrala,  affirmans  qiiod  angeius  non  co- 
gnoscat  inlelligihilia  per  species  eoriim- 
dem,sed  pcr  liai)iliis  scicnlialcs  :  ila  quod 
ad  aclualcm  iiitcllcclioncm  siifficiiinl  Iria 
haec,  inlcllccliis  seu  vis  inlcllccliva,  ha- 
bilus  scienlialis,  cl  iiilclligihilc  ohjeclive 
pracsens  el  in  ip.so  iiahitii  splendens,  non 
inh.Tprens.  Qiiod  autein  in  angclis  noii  sint 
ponendic  spccies  inlelligibilcs  j^rohal,  qiio- 
niain  scqncrclur  qiiod  infiiiila'  cssciil  spc- 
cies  in  ipsis,  siciit  in  Deo  siint  infiniUc 
ideap,  co  quod  nati  sint  inlelligcre  inlclli- 
gibilia  oinnia.  Et  item,  si  per  species  re- 
riiiii  cis  impressas  inlciligcriMil,  ncccssario 
seinpcr  cl  iii  aclii  simiil  oinnia  alia  a  se 


A  inlclligcrciil,  qiiiim  spccies  illaci  eis  indesi- 
iicnlcr  prjcsenles  consislanl,naliiralilcrqiie 
pra'seiitciil  inlcliecliii  suiiiii  inlciligiliiie. 
Dcindc  grandcm  iiiducit  pcrscriilalio- 
iiciii.  (pialilcr  iiilcllccliis  aiigclicus  fial  de 
])Olcnlia  aclii  inlclligciis.  (jiiocirca  inlcr 
cclera  scribil  :  Inlcllccliis  angclicus  iion 
inlclligit  neqiie  de  polenlia  in  aclum  per- 
diiciliir  per  objeclum  sibi  ab  alio  pra?sen- 
talum.  scd  iial)cl  iii  sc  liahilum  scicnlia- 
lciu  pcrfcctum  ad  oiiiiiia  a  se  naluralitcr 
cognoscibilia  :  (pii  iiabiliis  csl  virliialilcr 

B  oiniiia  al)  aiigclo  ipso  scil)ilia,  naluralcin- 
qiie  colligaiiliam  corrcialionis  hahcl  ad 
ipsa.  Et  angelus  iii  Iiahilii  lali  crcalus, 
mox  nalnraliler  inclinaliir  ad  concipien- 
diiin  reriim  simpiices  qiiiddilales;  et  laiilo 
pliis  ad  islas  qiiam  ad  illas,  quaiilo  esscn- 
lialiiis  ordinatur  ad  islas  qiiam  ad  aiias  : 
ul  forte  ad  cognoscendum  qiiiddilalein  es- 
sentia^  sua>,  seu  creatnra»  magis  abstraclae 
et  aclualis,  pius  de  inteiligibililale  haben- 
tis.  Et  liinc  demum  qiiiim  aclu  perfeclus 
est  in  habilu  priino.  lihcro  voliiiilalis  im- 

C  perio  ex  habilu  scicnliali  disciirrit  ad  sin- 
gula  lain  compiexa  qiiam  iiicoin|)lcxa  in- 
lelligeiida,  discursu  qiio  cognoscilur  hoc 
post  hoc,  non  hoc  cx  hoc.  —  Ihec  Ilen- 
ricus. 

Conlra  ciijus  posilionein  dispulaliiin  est 
salis  supra  primuin  :  nec  eniin  apparen-  c/. t.xix. 
tiain  iiai)et,  nec  ejus  motiva  coiiciiidiint.  p^^^^"^^^- 
Non  cuiin  o[)ortcl  iii  angciis  aut  inlcili- 
genliis  lol  ponere  species,  quol  iii  Dco 
i)('ncdiclo  idcas,  quiiin  ipse  incomprciien- 
sibilis  cl  incircumscriplibilis  Dciis  in  in- 

D  finilum  {ilura  inlciligal  (piain  aiiqiia  incns 
crcala,  pneserlim  iiilclligciili;e  sinqilicis 
visione.  Sufficit  quoqiie  in  angelis  ponere 
species  universi ;  cl  si  alia  qiiO(pie  qiue- 
dain  cognoscere  queanl,  non  lainen  eoriiin 
capacilas  esl  immcnsa.  —  Insiiper,  spe- 
cichus  inlclligiliilihiis  siiis  uliiiilur  se- 
ciinduin  siue  dis|)Osilioiicin  iialui\T,  vide- 
licct  iiitcllcctualilcr  cl  libere,  el  prout 
suiil  cognosciliv»,  sicut  paiiio  infra  lan- 
gclur.  Nec  iiiagis  nccessario  utiinliir  spt^ 
ciebus    quaiii    habilii    scienliali,    quoruin 


A.\  AN(ii;i.i  c.oiiNo.sc.v.Nr  i'i;u  si'i;(;ii;s  UNivi;iis.\i.i;s,  kic. 


!>:;!) 


iili'iiini|Ui'  iiis(>|).'ii','ilMliici'  1x1  .'icliiiii  iiilcl- 
li>>;cii(li  ('itiiciiiiil.  Iiiiii  scciiikIiiiii  llcn- 
riciiiii  sc(|iii  \i(lc(iii',  (iiioil  ciiiicla  co- 
giiosccrciil  siiiiul,  ({uiiiii  dical  liahiliiiii 
scienlialein  unicuin  css(^  in  (iiiolihcl  aii- 
gelo  :  qiiod  itcin  rcpulatur  crroiicuin. 
(jnamvis  enim  pliira  cognoscanl  pcr  lia- 
bitum  nnnm,  qnam  iulellectus  humaniis, 
non  lamcn  Crcalorcm  et  creata.  Immalc- 
rialia  quo(|uc  cl  malcrialia,  naluralia  cl 
supcrnaluralia,  suhslaulialia  et  accidcnla- 
lia,  [noiil  uiiico  hahilu  scicntiali  cogiio- 
scunt.  Nec  omiiia  isla  laiii  disliucla,  di- 
versa  ct  Naria,  iii  codciii  hahitn  sciculiali 
rcs[)lcn(lcut  lain  clarc  iil  pcr  ciim  disliu- 
cle  inhdligaiitur  :  idco  pro|)ric  iiitclligihi- 
les  spccics  rcquiriinlur,  cl  liahilus  plurcs. 
—  De  hac  qiueslione  invenies  prferaliim 
doclorem  Quodlihclo  quinlo  loquenlem. 

At  vero  Scotus  quoqiic  hic  rccilat  ac 
improhat  opinionem  Ilcnrici,  sic  argueus  : 
liiconveniens  est  qiiod  iutcllectiis  creatiis 
pcrfectus,  ex  toto  causarum  naturaiium 
ordine  non  possit  in  aclum  intelligendi 
inlelligihile  ei  proportionatum,  quia  hoc 
potest  iinperfectior  intellectus,  puta  hu- 
manus,  qui  cnm  phantasmatihus  et  infel- 
lectu  ageiite  potest  exire  in  actum  suiiin. 
Sed  hoc  sequitur,  si  angclus  non  inlelligit 
nisi  per  hahitum  istum  :  quoniam  hahitus 
iste  a  solo  Deo  est,  et  sic  omnes  cansse  na- 
turales  non  possunt  habitum  hunc  causare. 

Verum  hsec  ratio  Scoti  videtur  infirma. 
Quamvis  enim  hic  habitus  scientialis  an- 
geli  a  solo  sit  Deo  per  concreationem,  ta- 
men  quuin  naturaliter  competat  angelo, 
quemadmodum  calor  igni,  inter  causas 
naturales  est  compufandus  respectu  actus 
infelligendi.  Eadem  quoque  ratio  contra 
positionem  Scofi  posset  adduci.  Ipse  et- 
enim  ait,  quod  angelus  intelligit  se  per 
essentiam  suam,  ifa  qiiod  sua  essentia  si- 
bi  sit  ratio  cognoscendi  se  sine  aliquo  re- 
prsesentante  actum  intelligendi  naturaliter 
prgecedente.  Certum  est  autem,  quod  es- 
sentia  angeli  a  solo  sit  Deo  per  creatio- 
nem,  quemadmodum  scienfia  illa  hahitua- 
lis  seu  habitus  scientialis. 


.V  Scciiiido  sic  argiiil  Scoliis  :  Si  ;iiigclus 
noii  polcsl  iiilclligcrc  cssciili.iiii  sii.iiii  iiisi 
iil  rcliiccl  iii  hahilii  illo,  .-iiil  lioc  csl,  ipiia 
ohjccliim  iioii  esl  iiilelligihilc  nisi  sit  rc- 
liiccns  iii  liahitu,  aut  qiiia  non  cst  hiiic 
intcllectui  (pula  angelico)  intelligihile  nisi 
ul  ila  rclii('ciis,aut  qiiia  non  est  proportio- 
nahiliter  pra^sens  in  ralione  infelligihilis 
iiisi  sit  pi\Tsens  pcr  informationcm.  Non 
|)rimo  modo  :  (|iiia  sic  Dciis  noii  posset  il- 
lam  coguoscere  nisi  per  hahiliim,  vcl  ni- 
si  iii  hahilu,  ([uia  non  potest  cognoscere 

B  ali([iiid  iiisi  sil  intelligihile.  Nec  secundo 
iiiodo  :  ([iioniam  huic  intclh^ctui,  scilicet 
angclico,  est  int(dligihile  illud,  videlicet 
csscnfia  aiigeli,  summe  pro|)ortioiiafum. 
i\am  oiiine  intelligihilc  est  alicui  iiilcUe- 
cliii  [)ioporfionafiiin ,  nec  est  ohjecfum 
inagis  adipquatum  et  proporfionalum  ali- 
ciii  intellecliii  quain  suo.  Nec  fertio  mo- 
do  :  quoniam  non  requirifur  pricsentia  per 
informationcm,  ad  hoc  quod  infelligihi- 
lc  aliquod  sit  intellectui  priesens,  alio- 
qui  Deus  non  cognosceret  essenfiam  suam. 

C  Hinc  sufficit  quod  sit  pnesens  sub  rafione 
qua  infellectus  pofest  ad  eam  redire  redi- 
tione  complefa.  Est  ergo  proporfionatum 
intellectui  ejiis,  prwsenfatum  eidein  pra- 
terquam  per  hahitum  :  et  ita  est  alio  modo 
inlelligibile  quam  per  hahitum  scientia- 
lem.  —  Mulfa  consimilia  ad  idem  prohan- 
dum  Scotus  inducit. 

Insuper  praefactam  snam  positionem,  vi- 
delicet  quod  angelus  intelligit  se  per  suam 
essenfiam,  probat  sic  :  Ohjecfum  habet 
causalifafem  aliquam  parfialem   respectu 

D  intellectionis,  et  hoc,  in  quantum  est  actu 
infelligibile;  et  intellectus  habet  suam  cau- 
salitatem  respectu  ejusdem  actus,  secun- 
diim  qiiam  concurrit  cum  objecto  ad  ta- 
lem  aclionem  perfecte  producendam  :  ita 
quod  duo  hsec,  quando  sunt  unifa,  sunt 
nna  integra  causa  respectu  intellectionis. 
Et  ex  hoc  arguo  sic  :  Omnis  causa  parfia- 
lis  quse  est  in  actu  perfecto  sibi  proprio, 
secundum  quod  talis  causa,  potest  causare 
causalifafe  sibi  correspondente  effecfiim; 
et  quando  unita  est  alteri  causa?  partiali  in 


200 


IN   LIBnUM   II   SENTENTIARIM.    —   DIST.    III  ;   QU.EST.    V 


suo  aolii.  j)Ol('sl  ciiiii  ea  j^cirfclr  caiisaiT. 
Sed  esscnlia  aiifrcli  csl  «lc  sc  iii  aclii  priiiio 
coiTOspondcnU'  oltjcclo.  (Hiia  de  so  cst  ac- 
lii  inlclligibilis.  alcjuc  cx  sc  iiiiila  iiilcllc- 
clui,  siciil  objcctiini,  (jiiod  csl  allcra  cansa 
parlialis  :  crgo  potcsl  iiunicdialc  cuiii  alia 
causa  parliali  unila,  liabcrc  actuin  pcrlc- 
ctuin  intcllcctionis  rcspcctu  sua>  cssentiae. 
—  H;rc  Scolus,  qui  in  his  rationabilius 
Ilenrico  lo(pii  vidctur. 

Insupcr  (luicrit  Scolus,  ulruin  ad  lioc 
quod  angclus  dislincte  cognoscal  (piiddi- 
lales  crealas  alias  a  se,  necessario  rc(piira- 
tur  quod  habeat  proprias  ac  distinclas  ra- 
liones  cognoscendi  illas.  Quocirca  referl  et 
impugnat  opinionem  Ilenrici  :  Gandensis, 
Cf.p.izsc.  inquiens,  Quodlibelo  quinto  dicit,  quod 
angelus  cognoscit  oinnes  quidditalcs  per 
unuin  habiluin  scientialcm.  Nam  quamvis 
habilus  ille  sil  in  intellectu  ut  lorma  in 
subjecto,  tamen  objectum  non  esl  in  eo 
nisi  objective  splendens  in  habitu.  Quam- 
vis  enim  habitus  ille  sit  de  prinia  specie 
qualilatis,  lamcn  super  ipsam  scicnliam 
lundalur  essenlialis  rcspeclus  ad  scibile  : 
qui  respectus  ab  ea  separari  non  valet,  ita 
quod  intelleclus  capere  eam  non  potest 
nisi  capiendo  scibile  respectu  cujus  est, 
propler  naluralcm  colligantiam  correlatio- 
nis  quam  habct  ad  illiid.  —  Pcr  unum 
quoque  habitum  scienlialem  possunl  {)lii- 
ra  objecta  esse  prtesentia  menli,  qiioniam 
habitus  ille  virlualiter  conlinet  infelligibi- 
lia  multa  circa  qua?  versatur  scienlia,  et 
tanlo  aclualius,  quanlo  simplicior  est  :  ita 
quod  si  essenl  infinila>  species  crealura- 
rum,  unicus  habitus  iste  sufficeret  ad  in- 
telligendum  easdem,  eliam  (in  infiniluin 
procedendo)  unam  post  aliam  ;  et  hoc  lan- 
lo  facilius  alque  limpidius  singula  intelli- 
gendo,  quanlo  habilus  ille  magis  fueril 
indeterminattis  in  sua  natura,  scciiiidiim 
quod  aiigcli  supcriorcs  dicunlur  inlciligc- 
re  per  habilus  universaliores  el  simplicio- 
res  quam  inferiores. 

Alia  opinio  dicit,  quod  non  oportet  in 
angelo  ponere  proprias  rationes  respectu 
singulariiiTi  quidditatum  crcalurarum  :quo- 


A  niam  licel  inferior  angelus  inlclligat  qiiid- 
ditatcs  divcrsas  jx-r  pliircs  rationcs  noscen- 
di,  supcrior  lamcn  bcne  polesl  cognoscere 
pcr  uiiam  ali(piam  ralioncin.  proul  duode- 
ciino  Angclica'  hicrarchia'  divinus  Dionysi- 
us  probat.(piod  angcli  siipcriorcs  univcrsa- 
liorcm  liabciil  scicnliam  quain  infcriorcs. 
—  Ihec  opinio  cuin  pra^cedenti  coincidit 
in  hoc,  quod  siciit  illa  pracedens  ponit, 
quod  infinila'  quidditates  cognosci  pos- 
sunt  jicr  unicuin  habilum,  quantiim  ex 
[)artc   ipsius  csl   :  sic   isla  ponere  habel, 

H  quod  in  uiio  scu  suinmo  aliquo  angelo  sit 
una  ratio  reprffsenlans  oinnia,  el  non  lot 
quidditales  quin  plures;aut  salleni  quod 
perpauca?  rationes  seu  species  sint  in  eo. 
Scd  lurc  opinio  slarc  non  valet  :  quo- 
niam  omiiis  una  ralio  cognosccndi.  habet 
unuin  objcclum  ada^qualum  sibi,  in  quo 
includunlur  perfecle  omnia  per  hanc  ra- 
tionem  cognoscibilia.  Sed  ha^c  ratio  una 
quam  |)onit  pitTlacta  opinio,  non  habet 
objcctum  aliquod  includens  virtualiter  oin- 
ncs  alias  quiddilates  sccundum  lolam  co- 

C  gnoscibililatem  ipsarum.  Ponilur  nainque 
I^rapcise  habere  pro  objeclo  cuncla  creala, 
nullaque  crealura  sic  omnes  includil.  — 
Hinc  etiam  prima  opiiiio  est  inepta.  Non 
enim  in  uno  habilu  possunl  lam  diversa 
cl  mulla  dislinctc  rclucere. 

Idco  dico,  quod  aiigclus  ad  cognoscen- 
dum  distinctas  qiiidditatcs,  habet  raliones 
cognoscendi  distinclas.  Ilabet  enim  ratio- 
nes  cognoscendi  alias  ab  ipsis  essentiis 
cognitis,  repra^senlantcs  eas  :  qua»  ratio- 
nes  vere  el  proprie  dicunlur  inlelligibiles 

D  species.  Et  si  ab  aliquibus  nominentur  ha- 
bilus,  hoc  accidenlaliler  convenit  eis  :  ra- 
tio  elenim  habiliis  accidentaliter  convenit 
speciei  i^roul  species  esl  in  inlelleclu,  a 
quo  difficulter  delelur.  Insuper  dico,  quod 
angclus  quamlibcl  qiiiddilalcm  aliam  a  se, 
ct  ctiam  suain,  i^olcsl  cognoscerc  per  spe- 
cies,  et  itcni  per  ipsarum  essentias  :  per 
essenliam  quidcin,  cognoscendo  rem  co- 
gnitione  intuiliva,  scilicet  sub  ratione  qua 
pncscnlatur  in  actuali  exsislentia;  per  spe- 
cicm  vero,  cognoscendo  cognitione  abstra- 


AN   ANC.EM   COr.NOSCANT   IMCU   SPKCIKS   l  NIVKUSAI.KS,   KTC. 


261 


cliva.  —    Ilioc   Scolus,    (|ni    coiilia    dicla  A 
Ilciirici  ar}j;iimcn!aliii'  (lirriisc,  cl   (iii   fa!- 
lor)  idoiicc. 

Insiipcf  l'aiisifnsis  libro  sccimdo  dc 
Univcrso  :  Ucslal  (inqnil)  scnilandum  d(! 
naluraiibus  an^clonim  scicnliis,  (|ui  a  sa- 
picntissimis  appcllanlur  clarissima  s[)ccu- 
la  ac  lucidissimi  lihri  rcriim  al)  cis  nalii- 
ralilcr  cogiiilarum.  Kl  (licliim  jam  csl.^piod 
ty.p.iisA.  non  dcciiil  cos  in  scicidiis  naluraiil)iis(juc 
virlulibus  css(>  ,'rqualcs  pioplcr  dccorcm 
coriim  ac  iiiiixcrsi,  ipii  provcnit  cx  vari-  B 
etale  et  ina'([ualilalc  [)u!chritu(linum  ha- 
rnm.  Oii'i'0(|uc  scicnlia'  dicantur  aM]uaIcs 
ant  claritalc,  siv(^  ccrtitudinc,  aut  am[)li- 
tudinc  (quia  scicntia  proptcr  quid  ct  sci- 
entia  ^'wm.ainplitudine  possunt  esse  «'qua- 
les  in  aliquo,  ul  quando  vcrsantiir  circa 
eadem  tantum,  aiit  circa  a^qnalia  numcro  : 
atlamcn  ccrtitudinc  aul  clarilatc  nc([iicunt 
essc  |)arcs,  qiium  scicnlia  proptcr  quid 
seinpcr  luminosior  ccrliorquc  consistat, 
ulpole  prior,  atquc  ex  ipsis  principiorum 
luminibus  tanquam  ex  maximis  splendo-  C 
ribus  scientialibus  emicans;  scicntia  vcro 
quia,  ex  minoribus  ct  poslerioribus  lumi- 
nibns,  ct  tanquam  tenebris  ignorantia;  vi- 
cinioribus)  :  liinc  scientia'.  angclorum  non 
sunt  secundum  claritatcm  certitudincm- 
que  a^quales,  sicut  nec  natnrales  eorum 
virtutcs.  Si  vero  spquales  sint  secnndum 
amplitudinem  et  extensionem,  ita  ut  nihil 
cadat  in  scientiam  unins  ipsorum,  quod 
non  cadat  in  scientiam  singuloruin,  nihilo 
minns  restat  investigandum,  utrum  omnia 
scibilia  in  uniuscujusque  corum  cadanl  D 
scientiam,  an  qusedam  sic,  ct  qua^dam 
non ;  et  rursus,  an  cuncta  scibilia  cadant 
in  quorumdam  scientiam,  in  quorumdam 
vero  non  nisi  qua?dain ;  et  qii»  vel  cujus- 
modi  sint  illa,  et  quse  causa  diversitalis 
hujusmodi. 

Dico  ergo  in  primis,  quia  si  virtus  in- 
tellectiva  in  eis  perfecta  est  sua  natiirali 
perfcctione,  habet  tolum  in  effectii  scu 
actu  quidquid  naturaliler  in  potcntia  ha- 
bet  :  oinnia  ergo  scit  actu  qu»  in  potcntia 


iioscil.  (^onstat  aiilcm  (|iiod  inhdlccliis  pii- 
riis  a  c()rrii[)li()n('  cl  obsciiratioiic,  naliira- 
lilcr  habct  iii  [)olcnlia  scicnliam  omniiim 
[)ra>lcriloruin,  |)i;csciiliiim  ct  futiiroriim. 
Oiiciiiadinodiim  cniin  visiis  s(!  hal)ct  ad 
visibilia,  sic  intcllccliis  talis  ad  omnia  in- 
lclligibilia.  Oiiarc  siciit  si  |)crfic(.*rctiir  po- 
lcntialitas  visus,  ila  ([iiod  lolalilcr  ac  \wr- 
fcclc  rcdigcrclnr  ad  actiiin,omnia  visibilia 
a[)U(l  i[)siiin  csscnt  visa  iii  cffcclu  ;  sic 
a[)ii(I  inhdlccliim  hujiismodi  omnia  inlcl- 
ligibilia  smil  intcllccla  scii  scita  in  aclii. 
Ergo  uniisqiiisque  angcloriim  csf  sciens 
oinnia  priclcrita,  pra^sentia  et  futura  in 
cffcctu.  —  .\m|)Iius,  si  qiiis  coriiin  iion  est 
scicns  nisi  ([iia'dam,  ct  non  oinnia,  in  par- 
tc  im[)crfccta  cst  virtiis  intcllcctiva  ipsiiis, 
et  in  parfe  perfccla.  Ila^c  aulcm  dimidiatio 
non  dccet  divin»  munificenti»  largitatem 
in  angelis  suis.  —  Ampliiis,  id  qiiod  deest 
pcrfcclioni  angcli,  aut  cst  ac([iiisibile  pcr 
doclriiiam,  aiil  cxspectat  largilioncm  Crc- 
atoris.  Si  pcr  doclrinam,  jain  dudum  cst 
acquisitum,  quiim  tot  millia  annorum  a 
creatione  flnxerint  angelorum  :  nisi  forsi- 
tan  quis  dclirans,  dicat  eis  dcfuisse  docto- 
rem.  Si  vero  a  Creatore  danda  est  angclis 
illa  perfectio,  quid  retardavit  aiit  prohi- 
biiit  largitafem  ipsius,  ut  quum  dcdcrit 
allcram  partem  perfectionis  istius,non  do- 
naverit  ct  reliquam  ? 

Sed  forsan  qiiis  dicef,  quia  earum  re- 
rum  scientiam  contulit  angelis  Deus,  qiia- 
rum  scienfia  eis  iililis  aiit  nccessaria  fuit. 
Multa'  quippe  rcs  esse  videntur,  quarum 
scientia  eis  non  prodesset  :  nt  est  scienlia 
numcri  arcna*  maris,  aiit  guttarum  plii- 
visp,  scu  muscarum  qiKT  quolidie  generan- 
tur  vel  percunt.  —  Dico,  quod  isfe  est 
scrmo  hominis  ignorantis  pcrfcctionem  an- 
gelorum  ct  animarum  nostrarum,  ipsam- 
que  veritalem  atque  nobilifalem  perfecfi- 
onis.  Efenim  si  nulla  vidcafur  necessifas 
aut  utilitas  nossc  numcriim  arcnfe  maris, 
aut  aliquid  de  aliis  falibus ;  gloria  tamen 
non  modica  est  scienlia  fam  difficilium, et 
infellcctiii  nostro  in  islo  slatii  sciri  im[)Os- 
sibilium.GIoria  ctiain  magna  esf,imo  com- 


202 


I.N    I.limiM    II    SKNTKNTIAIU  M.    —    DIST.    III  I    Of.r.ST.    V 


plfMiUMihim  pulclierriiniiin  «jloria',  (pialciu 
vis  inlcllecliva  naliiralilcr  polcsl  liahcrc, 
iinplclio  possihililalis  naliiralis  abs^nic  di- 
ininnlioiic.  ct  cvaciialio  inlcfjra  polcnlia- 
lilalis  cl  iinpcrfcclionis.  Naiii  cl  im|)crrc- 
clns  esl  libcr  (pii  non  csl  lolus  inscriplns, 
indecoriimque  capnl  quod  non  est  loluin 
pilis  ornalum. 

Oiinin  igilur  isla  sil  naliira  angclorum, 
nl  naluralilcr  crcari  non  valcanl  nisi  pcr- 
fccli  naliirali  pcrfcclione  quanliim  ad  in- 
lcUcclum,  cujus  iialuralis  pcrlcclio  csl 
com[)lcta  scicnlia  iialuralis  (lioc  esl  nalii- 
ralilcr  indila  sen  innala)  corum  (pi;r  na- 
tiiralitcr  siint  scibilia;  qncmadmodum  pi- 
sces  mnlli  ncqucunt  nasci  nisi  pcrfccli 
integrilale  mcmbrorum  suorum,  virluti- 
bus  qnoque  auimalibus  molivis  et  aj)prc- 
hensivis,  proplcr  (piod  nali,  inox  nalant 
ad  pastum,  qiiod  ct  in  voialilibns  inullis 
ila  se  liabct  :  quanlo  inagis  in  snbslantiis 
separalis  ila  se  liabcre  oporlel  ?  prfPscrlim 
qiium  earnm  pcrfcclio  nec  tcmpus  ncc 
nioram  ullain  rcquirat,  quemadlnodum  iii 
hominibus  (qiii  el  sine  denlibus  generan- 
tnr)  et  animalibus  miiltis  videmus.  Virtiis 
eniin  inlcllccliva  niliil  pcr  parfes  aul  suc- 
cessive  recipere  potest,  scd  cx  necessilale 
tota  simnl  ac  subilo  illiimiuatur;  simililcr 
vis  motiva  seu  aficctiva  augclorum,  vir- 
tiite  tola  siinnl  et  rcpenle  perficilur.  Id- 
circo  in  corniii  crcalione  oportuit  eos  illu- 
minari  lolaliler  ac  snbilo  scientia  naliirali 
complela,  (pianlum  ad  vim  inlellectivaiii  ; 
pcrfici  quoquc  lolalilcr  ac  subilo  boiiilalc 
inlcgra,  qiUTC  est  totus  dccor  naliiraliuin 
virtutnm,  qnanlum  ad  vim  molivam.  Ain- 
pliiis,  lola  coriiin  perfeclio  dcsni^cr  venit, 
nec  ab  infcrioribiis  qiiid(piain  recipiiiiil. 
—  Nec  ita  prirdicla  inlelligo,  (piin  adliiic  a 
Crealorc  |)Ossinl  rccipcrc  dona  i])sius  :  ipsc 
eniin  iii  eis  polcsl  augcrc  natiiralia  doua 
siia;  de  snpernalnralibus  eliain  et  secrelis 
mysteriis  poU\st  eos  docerc.  Vcriim  iialn- 
ralis  subslantiariim  scparalariim  sciculia 
diiobns  inodis  est  liiuitala  :  |)rimum.  Ii- 
inilc  scii  tcrmino  naliiialium  rcrum,  (pia- 
rum  fines  scienlia  illa  cxirc  no:i  sinilur; 


\  sccundo,  necessilale  v(d  ulilitale  rerum 
(piaruin  solarum  cognilio  ipsis  necessaria 
nlilisvc  consislil.  —  Ibcc  (luillcliiius. 

In  cujiis  vcrbis  qiKcdam  coiilincri  vi- 
dcnlur  obscura,  cl  a  communi  docloruin 
dogmalc  alicna  :  ul  qiiod  lcslalur  et  pcr- 
snadere  conalur,  angelis  nalnraliler  nolum 
esse  nnmernm  arena*  inaris  pluvialium- 
qne  giiltarum.  muscarum,  et  consimilium 
rcruin,  oiniiia  (pio^pic  pi"clerila.  pra'sciilia 
ct  futiira  :  dc  (piibus  iii  Kcclcsiaslico  lia- 
bcliir,  Arcnain   inaris  cl  pluvia'  giillas  ct  Eccii.i,i. 

B  dies  s;rculi  quis  diniimeravil?  Per  quod 
insiniiari  videtur,  quod  Crealori  proprium 
sit  illa  coguoscere.  —  Rursus,  qiiod  ait  et 
probal,  angclos  in  sua  crcalione  in  omni 
nalurali  scicnlia  alqiie  virlutibus  condilos 
fuisse  perfeclos,  actualilcrquc  susccpisse 
et  liabuisse  quod  capere  poleranl,  et  la- 
men  postea  Io(juifiir  (juod  doiia  naturalia 
polcrant  in  eis  augcri,  non  apparct  invi- 
ccm  consoiiare.  —  Insiij)er,  qiiod  ail,  vim 
iulcllcclivam  conim  niliil  per  parles  aut 
succcssionc  possc  suscipcrc,  vidclur  a  phi- 

C  losophis  discordare,  secundum  quos  infe- 
riores  iulclligcnlia'  a  superioribus  dirigiin- 
tiir  ct  illustrantur.  Unde  in  libro  de  Causis 
asscrilur, quod  inlelligenlia'  inferiorcs  j^ro- 
jiciunt  viillus  suos  siijicr  lumiiia  inlclli- 
gciiliarum  suj^criorum,  ul  iicrficianlur  ab 
ij)sis. 

Ait  eliain  inlcr  luec  :  l*ioj)hclici  sj)lcn- 
dorcs  cl  ali;e  illuminalioncs  qiur  dcsiir- 
suiii  sunl,  lolalilcr  siinnl  ac  subilo  infiin- 
dunlur.  Conlra  (jiiod  objici  polcsl.  quod 
proj)hclica'    rcvclationcs   communilcr    fa- 

D  cl;e  ciim  imaginaria  visione,  diiique  sre- 
piiis  durarunt,  et  successive  complela',  an- 
gclis  sanclis  hxjuenlibiis  ciim  Prophelis, et 
exj)oncnlibus  ij)sis  per  alloeulioncm  inlcr- 
luiin,  aiil  cliain  cxlcrnam,  scn  alio  modo, 
sigiiificalioncs  inuigiiuiriarum  cl  jiroj^hc- 
taliiim  visionum  :  siciil  iii  ls;iia,  .lercmla, 
Ezcchiclc,  l);iiiiclc  ct  .\j)ocalyi)si  S.  Joan- 
nis  oslendiliir.  Imo  cl  l*;uiliis  aj)Osl()Ins  in 
r;i])lu  siio  diu  dclcnlus  fiiil,  et  verba  a',i-  iiror.xn, 
divil  ;ircaun,  ahjuc  sccrcla  didicil  j>liira;  ^' 
iicc  loliiin  Iroc  facluin  csl   iii  iiislanli.  — 


AN   ANC.Kr.l    COCNOSCANT    PKU    SPKCIKS    I  NIVKUSAI.KS,    KTC. 


2()3 


Domio  scrihil  :  Oiiis  <Ii(;il  Cicalorcin  ab 
iiiilio  iiisliliiissc  aiilliiiicliciiiu  anl  '^ro- 
niclriciiiii,  (|iii  iiiliii  lial)iiil  iiiiinciarc  aiil 
inciisiirarc  i  (liii  diclo  ohviarc  vidcliir, 
qiiod  scciiiidiiin  doclorcs  coinmiiiiilcr  |)ri- 
ino  parciili  concrcala  csl  naliiialis  scicnlia 
rernin,  qiia>  cl  poslinodiiin  Saloinoni  infii- 
sji  csl.  Ncc  diibinin  (piin  priinns  Iiomo  liu- 
biiil  aii(pia  nnmcrarc  ac  mcnsiiiarc,  snam- 
qiic  soliolcm  dc  lalibns  iiirormarc.  Scd  de 
hoc  ini'ra  pleniiis  conseribeliir. 

Niinc  reslaf  ex|)rimere,  An  aiigeli  pliira 
inlcllijjanl  acln  siiniil. 

Qiiocirea  loqniliir  Tliomas  :  C^aiisa  qiiarc 
non  possnnl  pliira  siiniil  inlclliji;i  acln,  csl 
qnani  assijj;iial  Algazcl,  diccns  :  ()|)orlel  iii- 
lellectnm  confijjnrari  aclii  pcr  speciem 
siiam  inlelligibilem  rei  qiiain  aclii  iiilcl- 
ligil,  nt  sit  assimilalio  nlriiisqiic,  qiue  ad 
rei  coijnilionem  cxigiliir.  Qucmadmodiim 
aiilcin  impossibile  esl  eorpiis  scciindiim 
eaindem  parlcin  diversimode  figiirari,  sic 
iinpossibile  esf  enmdem  intellectnm  siinnl 
diversis  speciebns  ad  diversa  inlelligcnda 
acliialilcr  informari.  Ilinc  qnicnmqne  in- 
telleeliis  pliira  intclligit  per  species  plii- 
res,  oporlel  qiiod  ca  non  simul  intelligat, 
ut  patet  in  intellcctu  liumano  secnndum 
slalum  pra>senlem  a  rebus  accipicnle.  Por- 
ro  intellectiis  divinus,  qnoniam  nno  (piila 
per  propriam  essentiam)  universa  intel- 
ligit,  ideo  simul  acfn  est  omninm.  Intel- 
lecliis  vero  angcli  cognoscit  res  diiplici- 
ter.  Uno  inodo  per  plures  species  qiKT  in 
sno  sunt  inlellcclii  :  sicqiie  non  cognoscit 
simnl  plura,  nisi  in  qiiantum  reducunliir 
ad  nnam  speciem  qua  noscunlur.  Alio  mo- 
do  cognoscit  res  in  iino  qnod  est  caiisa 
earum,  pula  in  Verbo  a^lerno  :  cl  sic  po- 
test  esse  simul  in  aclii  cognifionis  omni- 
um.  Et  isla  cognitio  est  quasi  formalis 
respecfn  pra^cedentis,  a  qua  angeli  nun- 
quain  cessant  :  ideo  invenifur  sa?pius  di- 
ctnm  a  Sanctis  alque  philosophis,  qiiod  in 
inlellecfn  angeloruin  non  est  successio  nec 
renovafio,  scilicet  quoad  cognilionem  re- 
rum  in  Deo,  quamvis   sit  vicissitudo   in 


A  (piaiiliim  inlclligiiiil  rcs  iii  propria  naliira 
pcr  spccics  concrcalas. 

Si   aiilcm   objicialiir,  (piia   iil   S.  Diony-   DiC.rir-i. 

I  <       ■     I     1 1       1  1  •  ■      I    •     lii<'r.  c.  VII, 

siiis  (loccl,  iiilcllccliis  aiigcliciis  cst  dci-  ^,  ^,, 
forinis  :  crgo  inslar  Dci  |)Iiira  aiil  oinnia 
siiniil  iiilclligil.  —  Hiirsus,  scciiiidiim  ,\ii- 
giisliiiiim.  iii  palria  iioii  siinl  volnhiles 
eogilaliones  :  iion  ergo  inlclligniil  ang(di 
iiiiiim  |)Osl  aliiid,  scd  oiniiia  simiil.  —  llc- 
rum,  lcilio  dc  Aiiiina  diciliir  dc  iiihdleclii 
agciilc  hiimano,  qiiod  iioii  (piaii(lo(pie  in- 
l(dligil    el    (piaiido(|iic   noii,   sed   seiiipcr  : 

R  iiiullo  cigo  pliis  inlcllccliis  aiigeli  indcsi- 
iiciilcr  inbdligil  (piod  cognoscil. 

Diccndum  ad  |)rimiiiii,  qiiod  iiilcllcclns 
angclieiis  dicilur  dciformis,  non  (piod  orn- 
iiia  siimil  ct  uiio  aclii  inlelligal,  iiisi  in 
Verbo,  sed  (piia  agnitionem  a  i-ebns  non 
accipif,  et  sine  investigalione  disciirsnque 
ralionis,  et  absque  admiuiculo  sensns  co- 
gnoseit.  —  Ad  secundum,  qiiod  cogilalio- 
nes  Bealorum  dicunlur  noii  csse  volubilcs, 
qiianfuin  ad  cognitionem  reruin  in  Verbo. 
—  Ad  tertium,  quod  intellectus  agens  et 

C  possibilis,  est  in  angelis  ef  in  nobis  modo 
diverso  :  quoniam  infellectus  noster  voca- 
tiir  possibilis  respecfn  specierum  accepta- 
ruin  a  rcbiis,per  lumen  infelleclus  agentis 
aclii  inlclligibiles  faclas*;  in  angelis  vero '"/'"« aoiu 
possibilis  appellatur  respecfn  liiininis  a  l^^^;'^ 
Deo  in  eos  procedentis.  Simililer  lumen 
intellecfns  agentis  in  iiobis  non  sufficif  ad 
dislinclam  reriim  cognilionem  habendam, 
iiisi  secnndiim  sjiecies  receplas,  qiias  in- 
formal,  quemadinodum  Iiix  colores.  Lii- 
meii  aiilem  inlellecluale  in  angelis  suffieit 

D  ad  habendiim  disfinclam  reriiin  cognifio- 
nem  :  quia  hoc  ipsum  lumen  esf  ex  qiio 
foriTiie  intellecfnales  mulliplicanlur,  qiii- 
bus  inlclligenlire  ])lena»  dicunlur.  Sic  ergo 
inlelleelus  agens  ipsorum  dicilur  semper 
in  acfu  esse,  qiioniam  incessanfer  ad  ali- 
quid  infelligendiim  actu  lucef  in  angelis, 
quemadmodum  et  in  nobis,  qiiantum  in 
ipso  est ;  non  tamen  oporfet  uf  semper  ad 
unam  speciem  fiat  conversio,  ila  ut  sem- 
per  unum  intelligaf  in  acfu.  —  Haec  Tho- 
inas  in  Scripfo. 


2Gi 


IN    LllilUM    II   SENTEMIAUIM. 


nisT.  III ;  Qr.F.sT.  v 


PrcTlerca  iii  priina  parte  Siimnia',  qn;r- 
ari.  2.  slione  qninqnagosiina  oclava,  hoc  ipsnin 
dcclarans  :  (Jncinadinodnin,  inqnil.  ad  nni- 
talcin  ninlns  rc(|iiiriliir  niiilas  lcrinini,  ila 
ad  nnilatcin  opcralionis  cxigilnr  iinilas 
objccli.  Conlingil  anlem  aliqna  accipi  ut 
pliira,  cl  iil  nnnin  :  sicnl  [)arlcs  conlinni. 
Si  enim  nnaquirqiic  pcr  se  acci|)ialnr, 
siint  piurcs  :  undc  ncc  una  operationc  ncc 
siimil  cognosciinliir  pcr  scnsuin  ant  intel- 
lecluin.  Sccundo  accipiiinlur  ul  uniim  iu 
toto  :  sicque  una  opcratione  ac  simul  no- 
scuntur  tam  per  sensum  quam  per  intelle- 
ctum,dum  lolum  continuum  consideratur, 
ut  dicitur  lertio  de  Anima.  Sic  qiioqiie  in- 
tcllcctiis  noslcr  simul  cognoscil  siibj(^ctiim 
et  pra^dicatuin,  proul  sunt  parlcs  proposi- 
tionis  unius.  Ilinc  multa  secundum  quod 
sunt  distincla,  non  possunl  siinul  iiilelli- 
gi;  sed  prout  in  uno  inlelligibili  uniuntur, 
sic  siinul  inlelligiinlur.  —  Porro  unum- 
quodque  cst  intclligibile  acfu,  sccundum 
quod  ejus  simililudo  seu  spccics  consistit 
iu  inlellectu.  Qmrcumque  crgo  per  unam 
speciem  intclligibilcm  queunt  cognosci, 
cognoscuntur  ut  unum  intclligibile  :  idco 
simul  noscunlur.  OuaR  vero  per  diversas 
cognoscuntnr  inWdligibiles  species,  ut  di- 
vcrsa  inlclligibilia  capiunlur.  QiuT  ergo 
angeli  cognoscunt  in  Verbo,  inlelligunt 
una  inlelligibili  spccie,  qua>  est  divina  es- 
senlia  :  sicque  omnia  simul  cognoscnnt. 
Ea  vero  cognilione  qua  cognosciint  res 
pcr  spccies  innalas,  omnia  illa  siinul  pos- 
siinl  inlclligcre  qiia"  una  specie  cogno- 
scnntur,  non  aulcm  illa  qua^  divcrsis.  Ex 
his  constat  qualilcr  illnd  IMiiI()sO[)hi  sc- 
cundo  Topicorum  sit  inlclligcndiiin  :  Con- 
tingit  multa  scire,  sed  unum  solum  iutel- 
ligerc.  Ila^c  in  Suinma. 

Insiiper  in  Siiinma  contra  genliles,  libro 
secundo,  ca[)iliilo  iillimo  :  Oinne  (ail)  hoc 
est  actu  intcllecliim,  ciijus  species  intelli- 
gibilis  est  aclii  iii  iiilelleclii,  ila  (jiiod  iii- 
tidlcctus  ulitiir  ea.  (Juum  eniin  subslanlia 
iiilelligens  sil  cliain  volciis,  al(|iic  |i<m'  Iioc 
(hjiiiiiia  sui  acliis,  in  jioleslalc  i[)siiis  esl, 
duin    habct   speciem   aliqiiam    inlelligibi- 


A  lem,  ut  ca  utatur  ad  intelligendum  actu ; 
aul  si  habcat  pliires,  ut  utatiir  una  carum. 
Unde  ct  ca  qna*  scimus.  non  omnia  actu 
considcramiis.  Siibslantia  crgo  inlclleclua- 
lis  [)er  species  [)lurcs  cognosccns,  iililur 
una  qiiam  vull,  ac  [)cr  hoc  siinul  actu  co- 
gnoscit  omnia  qiup  per  unain  inlclligit 
s[)ecicm  :  oinnia  (jui[)[)c  illa  sunt  qnasi 
unuin  iiilelligibile,  in  qnanlum  [)er  uniim 
sunt  cognila.  Ea  vcro  qua^  pcr  divcrsas 
spccies  cognoscit,  non  cognoscit  siinul. 
Est  ergo  in  inlelleclu  subslauli;r  separal» 

B  qiia'(Iaiii  inlelligcntiaruin  successio ;  non 
tamen  proprie  moliis,  quum  non  succedat 
actiis  potcnlia»,  sed  actus  actiii.  Ha^c  ibi. 
Dc  hac  deinum  materia  in  quibiisdam 
alilcr  senlit  Duraudus.Ncgat  namqiic  quod 
diclum  est,  quod  sicut  corpus  non  potest 
simiil  figurari  diversis  figuris,  sic  intelle- 
ctus  simul  informari  nou  valct  diversis 
specicbus.  Omncs  enim  species  intclligi- 
biles  in  inlcllectu  exsislenlcs,  quantiim  ad 
actuin  inforniaiuli,  sunt  in  aclu  simplici- 
ter,  sive  intellectus  consideret,  sive  non, 

C  Secundo  negat  quod  dictum  est,  qnod 
angeliis  quuin  sit  liber  et  volens,  potest 
uti  spccie  una,  non  alia.  Conlra  quod  scri- 
bil  :  Non  potest  essc  quin  agcnle  cl  passo 
apjiroxiinalis  fial  aclio,  ncque  possibile 
est  quin  pra^sente  objecto  polenti{p  cogni- 
tiva^  ncccssario  fiat  cognitio  :  idcirco  in 
polestate  voluntalis  non  est,  quod  inlellc- 
ctus  nosler  non  inlclligat  pi\Tscntato  sibi 
objecto  in  phantasmale.  Sed  qiiia  voliinlas 
facerc  valcl,  quod  [)hanlasia  non  phanla- 
sietur  de  aliquo,  potcst  ex  consequenli  fa- 

D  cere  quod  inlelleclus  nihil  de  illo  considc- 
ret.  Quum  igiliir  iiilelleclui  angelico  per 
species  quas  habet,  omnia  objccla  a-quali- 
ler  |)ra^senlciiliir,im|)nssil)ile  vidctiir  (jiiod 
iii  jiolcslate  sil  ejiis  inlclligcre  iinuin,  non 
aliiid  ;  et  uli  specic  una,  non  alia.  Ideo 
res[)on(Iendiim,  qiiod  angclus  sem[ier  in 
aclii  inlelligit  sc,  quoniam  indesincnlcr 
[)ra'scus  est  sibi.  Alia  (jikkjiic  (jiuv  ex  solis 
ii.ilmalibns  caiisis  (ie|(eii(Ieiil,  incessaiiler 
iiilrlligil  aclii  :  (jiiniii;im  elsi  l;ili;i  iinn 
siiiil  [)ra'seiilia  iiieiili  aiigclic;c  secuudum 


QUJ;ST.  VI    :   AN   ANCKMS   COUNIilOiNI':   NATUUALI    NOMT   DIVINAM    KSSKNTIAM,   KTC.       2()0 


esse  oxsislonliir  propria',  allamcn  ei  pnp-  A 
sonlia  siinl  sccniKhini  cssc  ipiod  lialicnl  iii 
siiis  cansis.  —  Si  vcro  oltjicialiir,  (iiioiiiain 
siciil  iinilas  iiiolns  rctpiiril  niiilalcin  lcr- 
iniiii,  sic  niiilas  o|)cralioiiis  nnilalcin  oh- 
jecti  :  ergo  niio  aclii  cl  siinul  non  polcsl 
angclns  iiilcllij^crc^  phira.  I)iccii(liiin,  (piod 
(jniiin  inlcllif;crc  lial  in  iiohis  [)cr  lioc 
qiiod  inlclli^ihilc  lil  inlcllcclni  pra>sciis, 
consiinililcr  (Hkkhic  in  aiiyclo,  (jiiain  prjc- 
senliain  faeil  non  silns,  sed  ordo ;  oiiinia 
illa  liahcnl  ralionein  unins  ohjccli  iiilcl- 
lij;il)ilis,  iino^pic  acln  ah  aiiiiclo  [lossiiiil  W 
inhdligi,  qiue  ci  sui)  uno  valcnl  ordinc 
pra>scnlari.  Oniuia  aiilcin  qiue  angclns  na- 
Inralilcr  noscil,  pr;esciitanUir  ci  suh  ordi- 
ne  uno,  alque  in  ordine  ad  unnm,  piila  in 
ordine  ad  virlulem  cocleslem,  quam  plene 
novit,  et  cui  omnes  caiisic  inferiores  cuiu 
suis  effeclihus  subjicinntnr  in  aliquo;  cl 
oimiia  lalia  hahent  ralioiicm  iinius  ohjccli, 
aclnque  uiio  qiiciint  inlclligi.  ()u;e  aiilcin 
aiigelo  rcvelantiir,  suh  alio  ordine  cadnul, 
et  alio  actu  intelliguntur.  —  Ihec  Durandiis. 

Inler  lias  duas  opiniones  videtur  via  G 
media  eligenda,  utpolc  quod  angelus  uti 
potest  specie  uua,  non  alia,  convertendo 
se  libere  super  unam  magis  quam  ad  ali- 
am.  Nec  iu  omnibus  verum  est,  quod 
agenle  et  passo  approximatis  seu  appli- 
catis,  necessario  fiat  actio ;  sed  in  his  quai 
naturaliter  invicem  agunt.  Inteilectus  quo- 
que  participat  iiberlatcm.  Unde  seciindun\ 
Auguslinum  super  Joannein,  nemo  credit 
nisi  voiens.  Denique  sicut  inlcilectus  iibe- 
re  iititur  iiabitu  scientiali,  ila  et  specie 
inteliigibili,  quamvis  quidaiii  aliter  opi-  D 
nentur.  In  celeris,  ut  in  soiutione  inslan- 
tisp,  defendi  potest  Durandi  opinio  :  imo 
si  intelieclus  non  possct  simui  informari 
piuribiis  speciebus,  videretur  redire  opi- 
nio  Avicennae,  quod  sciiicet  actuali  inteile- 
ctione  cessanle,  species  inteiiigibiies  non 
manerent  actualiter  seu  reaiiter  in  intei- 
lectu.  Denique  visus  exterior  simui  videt 
coiores  diversos,  proul  sub  aliqiio  ordine 
silns  ei  repriesenlantur  :  crgo  visus  iute- 
rior,  sciiicet  inteiiectus,  qui  visu  exteriori 


miiilo  [)olciilior  csl,  [)lura  simiil  a[)[)rclicn- 
dcrc  |)olcsl,  al(|iic  ad  [)liircs  sc  convcrlcn! 
s[)ccics  iiiodo  [)r;cfalo.  —  \'crniiilaiiicii  de 
angclis  siiiiclis  siil)  coniin  |)iii  sii[)[)orl<ilio- 
iic  cl  corrcclionc  oiniiia  dic(),([iioriiiii  ciiii- 
iiciili;i  ct  [icrfcclio  |)ro  maxima  [liiitc  iios 
liiicl.  (juiiiii  ciiiiii  a  cerla  ct  |)lciiii  noliliii 
[)ro|)rii  iiilcllcclns  ct  coriiin  ([Uic  ci  iiisiiiit 
cl  c()iii[)cliiiil,  liim  vclicmcnlcr  dcficiii- 
niiis  :  ([iiaiilo  iiiagis  a  cognilionc  ang(do- 
riiin  sanclorum,  qui  [)ra»clarissiini  sunt 
omnipolentis  Dei  effectus,  ad  qiiorum  co- 
gnilioncm  se  liahct  inlellcclus  hnmanus 
quciiuidinodiiiii  ad  iiilniliim  solis  noctiue 
oculiis  ? 

QU.ESTIO    VI 

SExlo  [)rincipalilcr  qua>rilur,  An  an- 
gelus  cognitione  naturali  novit 
divinam  essentiam  in  se  ipsa,  abs- 
que  omni  medio  et  creaturse  admi- 
niculo. 

Videtnr  quod  sic,  quoniam  Deus  pra^sen- 
tissiinus  fuit  angeiica}  menli.  —  Secundo, 
omne  cognoscibiie  per  se,  aut  cognoscilnr 
per  sui  essentiam,  aut  pcr  speciem  :  si  er- 
go  angeius  Deum  naluraliter  novit,  iit  ha- 
betur  in  littera,  aut  cognovit  ipsum  per 
speciem,  aut  in  sua  essentia.  Non  per  spe- 
ciem,  quum  species  videatur  esse  majo- 
ris  simplicitatis,  abstractionis  et  puritatis, 
quam  id  cujus  est  species;  Deo  autem 
nihil  est  purius  neque  simplicius  :  ergo 
cognovit  euin  in  sua  essentia.  —  Tertio,  si 
angelus  cognovit  Deum,  aut  ergo  per  me- 
dium,  aut  sine  medio.  Si  sine  inedio,  ergo 
vidit  Denm  in  se  ipso.  Si  per  medium, 
hoc  est  coiitra  Augustinum,  dicentem  quod 
inler  Deum  et  aiigeium  nuiiuni  est  me- 
dium  :  imo  et  contra  rationein,  quoniam 
medium  iiiud  aut  erat  niagis  proporlio- 
naie  Deo  quam  angeius,  aut  minus  :  si 
niagis,  ergo  creatura  aliqua  est  superior 
angelo  ;  si  miniis,  ergo  potius  impedivit 
cognitionein  Dei  quani  juvit. 

In  contrariuin  est,  quod  Deum  ciare  in 


2GG 


IN    LIUIU.M    II    SKNTKNTIAUl  M.    —    DIST.    III  :    QI.F.ST.    VI 


se  ipso  videre,  esl  bealiludo  et  pnrmiuin 
elecloruui  :  ad  quod  uulla  \u'v  iialuralia 
sua  polest  perliugere  crealura. 

Ad  hoc  Bouavciilura  respoiidel :  Aiigeliis 
nalurali  eoguilione  divinain  essenliain  in 
se  ipsa  seu  propria  iucrealaciiie  clarilale 
videre  uon  poluil.  Diviiia  t'iiiin  Itix  |)io- 
pler  emiueiiliaiu  suain  iuaccessibilis  est 
cunclis  viribiis  ualune  creahr  :  hiiic  per 
qiiaindain  beniguilalis  coiidesceusionein 
facil  et  dat  se  coguosci,  ila  quod  in  illa 
cognilioiie  cognoscens  mullo  pliis  agiliir 
quain  agit.  lllacpie  condescensio  bouilalis 
esf  quid  graluiliiin.  Non  lainen  desigual 
divina»  essenlia'  lniinilialionein.  quiiiu  ilia 
non  valeat  ininoraii :  sed  iinportal  alicujus 
radii  graliiilain  iiniuissionein,  per  qiiain 
mens  clare  cognoscil,  qiiuui  esl  iininis- 
sio  illa  in  abundanlia.  siciit  etit  in  patria. 
—  Angelus  ergo  divinain  esseuliain  in  se 
ipsa  non  polest  cogiioscere  per  nattirarn, 
queinadmodtiin  colligiliir  a  Diouysio  iii 
priiuo  capiltilo  Mystica»  theologia».  El  qtiam- 
vis  Detis  sit  pnpsenlissiuius  inenti  creata^ 
nf  principinin  conservans,  non  taineu  itl 
objecluin  itnintilans.  Cognoscifur  qiioqtie 
naliiraliler  noii  per  esseuliam.  neque  per 
speciem  proprie,  sed  per  erfeclus  visibiles 
et  per  spiriltiales  subslantias,  per  inriiien- 
tiam  eliain  luminis  connaliiralis  polenfitO 
coguoscenli,  qtiod  similitiido  est  coguifi. 
Sicqiie  coguovif  angcliis  f)('iiin  per  iik^- 
diiiin,  scilicef  per  eflectiim  :  nou  qiiia 
inedium  illiid  ftiil  Deo  inagis  proportio- 
nale,  sed  intellectui  augelico.  rnde  Deus 
naluraliler  videbaliir  per  specnlnm  cf  per 
vestigiiiiii,  (|iiamvis  iiou  |)er  a^nigma,  qtiod 
obscuralioni  correspondel.  .\iigtistinus  aii- 
lem  viill  (licere,  (piod  iiiler  Detiin  et  ineii- 
lem  non  esf  meditim  iii  ralioue  caiis.c 
efficieulis.  Ihec  Houaventtira. 

Alexander  vero  hic  lo(]iiiliir  :  Deiis  iiiio 
inodo  sine  omtii  iiicdio  cogiioscilur  se  ijiso 
ab  angelo,  et  iii  crealuris  conspiciliir  ])im' 
simililiidiiicm  seii  effecliim.  Liix  nam(]ue 
non  vidcliir  ])ci'  idoltim,  (]U()uiaiii  idoltim 
est  rei   habenlis    i^ioiniam    figtiralioiicm. 


A  Lux  igilur  sumina  el  increala  idolo  caret. 
Iliiic  Dens  non  iutelligifnr  ab  angelo  ne- 
que  ab  auiiiia  sub  simililudine  ali(]ua  illo 
inodo  jain  laclo,  sed  sc  i])so.  Xcc  aliqnid 
aliud  ex  ])arle  sui  rcqiiirilur.  Taiiicn  ex 
parle  cognoscenlis  reqiiiritur  assimilafio  : 
qiia^  assimilalio  fil  iii  iulclleclu  coguo- 
scenle,  vel  per  donnin  naliirte,  qiio  factus 
est  ad  iinagiiiein  Crealoris,  et  ha^c  est  as- 
similalio  ])rima;  vel  per  grafiam,  et  isla 
esf  major:  sive  per  gloriam,  et  isfa  est 
inaxima.  Potest  qiioijiie  cognosci  per  siios 

B  effectus,  ut  dicfiim  esf  priino  libro. —  Ihec  lom.  xix, 
Alexander.  Cujiis  ])osilio  bene  inlellecla, ''' "'^*' 
concordaf  Bonavenfiira?.  Deus  quipj)e  ex 
sua  natura  se  ipso  suinine  cogiioscibilis 
esl,  ef  a  licatis  videlur  sine  inedio  ab  ijiso 
reipsa  dislinclo,  hoc  esl  per  suam  essen- 
liain  seu  ])er  speciem  increalam. 

Af  vero  Pefriis  :  Divina  (inquif)  essenfia 
consideralur  dtipliciter.  Priino,  in  se  :  et 
ita  est  objccltim  oinni  crealo  inlellecliii 
improporlionaltim,  nec  polesl  ad  ipsain 
attiiig(M'e  nisi   siipcr  sua  naliiralia  eleve- 

C  lur.  Secundo,  protit  in  creaturis  resulfat  : 
ct  ila  Deus  esf  aliqnalitcr  inculi  creala? 
jiroporliouatus,  ila  quod  per  suos  cognosci 
jiotest  effcctiis.  Inlcllecttis  quid(Mn  huina- 
ntis  ex  sensibilium  cogiiitione  inciiiil  ad 
Dei  cognilioncm  ascendere,  angelus  vc- 
ro  ex  immalerialiiim  nolione;  et  propria 
essenlia  iilifur  fanqnam  similifudinc  ad 
nit(dlig(Mi(litm  Dctiin  naliitali  uolilia.  Se 
ijisum  vero  cognoscil  augcliis  ])er  suaiu 
essciiliain:  alios  vero  aiigclos  per  eortiiu 
species  sibi  connalas,  qiiamvis  aliqtii  di- 

D  caiit  qiiod  per  species  acquisilas.  IIa»c 
Pelrus. 

Amjilitis  Scofiis  hic  qiKTrif,  an  angeltis 
habeal  naluralem  uolitiam  dislinctam  di- 
viiue  css(Mili;e..\d  (jiiod  rcsiiondct  ^Otiidam 
concordilcr  diciiul  (jiiod  iiou,qi!o:iiaiii  oin- 
iiis  ralio  ])ropria  intelligcndi  objeclnm, 
])('!'  a(la'(]iiationcm  illtid  rciira^sentat.  Niil- 
la  aiitcm  essenlia  sjieciesve  creala  polest 
adjeqiialc  diviuam  rc])i'a^s(Mitarc  effigiem  : 
(jtioniam  (jtiodlibcl  talc  finiltim  cst :  finili 
aulcin  ad  infiiiiliiiii  non  esf  ada'(juafa  pro- 


I 


AN  AN(;Ki.rs  (:()(i.Mii()i\i';  naiiiiai.i  M)vit  diviin.vm  i;ssi:mi.\m  in  sk  ipsa,  ktc. 


207 


porlio.  —  Alii  (licnnl,  (|n()(l  aiij^clns  co- 
^noscil  l)ciiin  pcr  csscnliiim  stiiini  pio- 
pi'iiun  :  (piii)  cssciiliii  iiiii^cli  csl  iniiii^o 
siinililn(i()(pic  Dci. 

Circii  liicc  (lico,  (piod  (Iiiplc.x  (^sl  co<;ni- 
lio  (lc  ohjcclo  :  iiiiii  iibslnu  liva,  ipiic  csl 
ipsiiis  (piiddilalis  scciindnin  (piod  iihsliii- 
liil  iil)  c.xsislciilia  aclnali  cl  non  c.vsislcn- 
lia.  Alia  csl  inliiiliva,  (piic  cst  ipsiiis  rci 
sccniidiiin  Jiclnalcin  c.\sislciili<un  cjns,  scii 
sicnli  csl  iii  sc  :  cl  liilcni  coj^iulioiicni 
o.\s|)ccliuiins  liidicic  (U'  Dco,  non  liilcin 
qnalis  possil  Ii.ihcri  dc  co,  dalo  [icr  iin- 
possihile  (piod  non  essel.  —  Ila^pic  dico, 
(]iio(l  qnainvis  sceiinduiii  coinmnnitcr  lo- 
(picnlcs,  iion  \alcat  an^Mdns  c.\  [iiiris  iia- 
Inralihns  Iiahcrc  co«j;iiilioiicm  Dci  iiiliii- 
tiviuii,  iioii  liuncii  vidctnr  ncjz^iuidnin  (piin 
iialnraliler  possil  liahere  cognilionem  dc 
Deo  abslraclivam,  sic  inlelligendo,  qiiod 
sp(^cics  aliipia  dislinclc  rcpricsenlct  illani 
esscnliam,  (piamvis  iion  rcpricscnlcl  cam 
ut  in  se  pra'senlialitcr  e.\sislenlem.  Tnuc- 
quc  possihile  est  habere  intelleclionem 
ejiis  distinctam,  licct  abslractivam,  qno- 
niam  abslracliva  dividilnr  in  confusam 
ahpic  distinclam,  ju.\la  aliam  el  aliam  ra- 
tiouem  cognoscendi  cnlilatem.  Et  talcm 
speciem  repr;escnlanlein  divinam  essen- 
tiain,  noii  videtur  inconveniens  ponere  in- 
ditain  esse  inlelleclui  angeli  a  principio  : 
ila  (piod  licet  species  illa  non  sit  hoc 
niodo  intclleclui  angelico  natiiralis,  qiiod 
possit  eain  ex  nalnralibus  snis  acquirere, 
neqne  eliam  quod  possil  eam  habere  ex 
actione  alicujus  objecti  naturaliter  agen- 
tis ;  aftamen  sicut  perfccliones  angelo  da- 
tie  iu  sua  priina  creatione,  licet  non  neces- 
sario  sequantnr  naturam  ejus,  dicerentur 
iiaturales, dislinguendo  naturale  coiilra  lue- 
re  supernalurale  gratiic  et  gIoria>  douuin, 
sic  ista  perfectio  data  inlellectui  angelico, 
qua  divina  essentia  esset  ei  pra;sens,quam- 
vis  absfractive,  pofest  vocari  naturalis,  et 
ad  naturalem  angeli  cognilionem  speclare, 
ita  quod  quidquid  angelus  de  Deo  coguo- 
scit  hujiis  speciei  virtute,  aliqiio  modo 
naturaliter  noscit,  et  aliquo  modo  non  na- 


A  lunilitcr  :  iiiilnralilcr,  in  (pianlniii  sjiccics 
isla  iioii  csl  |)rincipiiiiii  graliiili  acliis  ncc 
gloriosi ;  ct  non  iialnralilcr.  iii  (pninlnm 
iid  i|)sain  angcliis  iic(piil  pcrtingcrc  cx 
niilnriilibiis,  iic(pic  ex  actionc  .■ili^ina  na- 
tniiili. 

Deni(pic,  quod  l.ilis  s[)e(;i(^s  sit  [)oiicndii, 
sic  [)crsiiii(lcliir.  i\<iliir;ilis  hciililiido  iuigcli 
cxccdit  iiiitiiriilcm  iioiuinis  hcaliliidinciii, 
cliaiii  I()([iicn(l()  dc  cis  scciiiidiiin  innoccn- 
tiio  slatiun.  Krgo  (piuin  hoiiio  [)ro  slalii 
iiiiluric    liq^sic    |)ossil    Inihcrc   cognilioneiu 

IS  (U'  iillimo  fiiic  iii  nniversiili  cl  volilioncm 
coiiscqncnlcin,  cl  |)ro  slatu  iiiiioccnli;e  [)0- 
lucril  iili(|iio  inodo  hid)er(^  noliliam  cjus 
disliiichun,  cl  volilio  suiiimi  honi  sc(pia- 
Inr  cognilioncm  summi  veri ;  conscquciis 
csl  qiiod  iii  lali  cognilionc  snnuni  vcri 
volilioncqne  sununi  hoiii  disfincte,  possit 
angcliis  fclicilatem  habere  majorem  qiiam 
hoino.  —  Pnrtcrca,  aliquis  videns  in  raplu 
di^inam  csscnliam,  cessanlc  raplii,  {)olest 
liabere  memoriam  ohjecti  siib  ratione  cjus 
disfincfa  qua  fiiit  objectum  visionis, qnain- 

C  vis  non  suh  ralione  acfnalifer  [)ra>senfis, 
quoniam  talis  pra^senlia  nou  manet  post 
actum  in  ratione  cognoscihilis.  Igilnr  per 
aliain  ralionem  potest  objeclum  islud  isto 
modo  objeclive  esse  prtrsens.  Et  ila  non 
est  confra  rafionem  divina>  essenfia>,  quod 
species  illius  sit  in  intellectu  angelico  dis- 
lincte  repi\Tsenfans  eam.  —  ILtc  Scotus. 
Prceferea  Thoinas  in  priina  parte  Siim- 
ma^,  qua-stione  diiodecima  :  Impossibile 
(ait)  est  qiiod  aliquis  infellectus  crealus 
per  sua   naturalia   Dei   essenliain  videat. 

D  Cognifio  eniin  est  secunduin  quod  cogni- 
tum  esf  in  cognoscente.  Cognitum  vero  est 
in  cognoscenle  seciindum  inodum  cogno- 
scentis.  Ilinc  cujuslihet  cognoscentis  co- 
gnitio  est  secuiidum  modiun  sua)  nafur;e. 
Quod  si  inodus  essendi  alicnjus  rei  cogni- 
fa>  excedat  modum  cognoscentis  natura^, 
oi)Orfet  quod  cognifio  illius  cogniti  sit 
supra  naturam  cognoscenfis.  Multiplex  ve- 
ro  esf  inodus  essendi  reruin.  Oua^dam  eniin 
sunt  qnoruin  iiatnra  non  liahet  esse  nisi 
in  hac  individuali  maleria,  ut  corporalia. 


art.  4. 


2G8 


IN   LinmM    II   SENTE.NTIAUr.M. 


niST.    III  ;    QU.EST.   VI 


Ouornindain  vero  naturac  sunl  per  se  sub- 
sislentes  sine  inaleria,  qiiao  lainen  iion 
sunt  snnin  esse,  ut  angeli.  Deo  aiilein  pio- 
priiiin  esl.qnod  esl  snnm  esse.  Ilaqiie  eoii- 
naturale  est  nobis  cognoscere  ea  quje  ha- 
bent  esse  in  inaleria  individuali,  eo  quod 
anima  noslra  forma  est  corporis.  Qu.e  la- 
men  duas  habet  vires  cognoscilivas:  niiam 
organicain,cui  ^'onnalurale  esl  noscere  res 
secundum  qiiod  suiil  in  individuali  ma- 
leria.  Alia  csl  iiiorganica,  scilicet  inlel- 
leclus,  cui  convenit  cognoscere  naluras 
in  maleria  quideiii  iudividuali  exsislenles, 
non  lainen  secundum  quod  sunt  in  ea,  sed 
ut  sunt  ab  ea  per  consideralionem  abs- 
tracla.  Sicque  per  inlellectum  noscuntur 
in  iiniversali  :  quod  esl  supra  seusuum 
facullatein.Intellectui  autem  angelico  con- 
naturale  est  cognoscere  naturas  quap  in 
maleria  iiou  sunt  :  quod  excedit  facnlta- 
lem  intellectus  huinaui  iu  stalii  pra>senli. 
Relinquitur  ergo  quod  cogiioscere  ipsnm 
esse  subsistens  in  se,  soli  intcllectui  divi- 
no  sit  connalurale,  et  omnis  creatsc  inenlis 
facultatem  transcendat  :  qnia  nulla  crea- 
tura  est  snum  esse,  sed  habet  esse  parli- 
cipalum.  Ihec  Thoinas  in  Suinma. 

Insuper  in  eadem  Summa,  qinrstione 
art.  3.  qiiiiHpiagesima  sexla  :  Tripliciter,  inqiiit, 
cognoscilur  aliqiiid.  Primo,  per  pru'sen- 
tiam  essentiffi  siiae  in  cognoscente,  sicut 
si  liix  videatur  iu  oculo  :  et  sic  angelus 
se  ipsum  inlelligit.  Secundo,  per  praesen- 
liain  simililudinis  sikt  in  potentia  cogno- 
sciliva.  T(nlio,  per  lioc  quod  simililiido 
rei  cogniUc  suinitur  non  immediale  a  co- 
gnilo,  sed  a  re  alia  in  qua  similitudo  illa 
resultat  :  iit  quiim  videlur  hoino  in  spe- 
culo.  Priuiie  cognilioni  assimilatur  cogni- 
lio  qua  Dens  per  essentiam  cerniliir  :  ad 
qnam  coguitionem  nulliis  per  naluralia 
siia  perlingero  valet.  Terlia'  cognitioni  as- 
similalnr  cognilio  Dei  qna  eiiin  in  vita 
hac  |)er  creaturas  cognoscimiis.  Inler  has 
inedia  est  cogiiitio  qiia  aiigeliis  Deiiin  prr 
naliiralia  sua  cognoscit,  et  assimilatiir  iio- 
titia^  ipia  res  vidctiir  pcr  spcciem  ah  ea 
acceptam.  Quum  eiiim  naliira  aiigcli  ima- 


A  go  sil  Dei,  angeliis  Denm  per  siiain  co- 
gnoscit  essentiam.  iii  (piaiilum  ipsa  sua 
essentia  esl  Dei  similitudo.  Xon  lainen 
Dei  videl  esseiitiam  per  hoc,  qiioniam  iinl- 
la  similitudo  creata  siifficieiis  esl  ad  re- 
prapsentandam  divinam  essentiam.  Unde 
et  ista  cogiiitio  magis  se  tenet  cum  spe- 
culari  notitia.quia  naliira  angelica  esl  spe- 
cnliim  qiioddam  divinam  similitndinem 
repnesentaiis.  Ilacc  ibi. 

Denique  de  huc  ipsa  materia  scribil  snb- 
lilius  in  Suinina  conlra  Gentiles,  libro  ler- 

B  tio,  capitulo  qiiadragesimo  nono  :  Caiisa, 
iiupiiens,  ex  suo  effecln  miiltipliciler  po- 
lest  cognosci.  Priino,  prout  effectus  sumi- 
tiir  nt  inediiim  ad  cognoscendum  de  caiisa 
quod  sil,  et  quod  talis  sit  :  iil  fit  in  sci- 
entiis,  quae  causain  per  effcctiim  suum 
deinonstrant.  Secundo  sic,  quod  in  ipso 
effectu  causa  conspiciatur,  in  quanlum  si- 
mililudo  causae  in  effectu  resultal  :  sicut 
homo  per  similitudiiiem  siiain  videtur  in 
speculo.  Et  differt  hic  inodus  a  priino  : 
quia  in  primo  sunt  duae  cognitiones,  effe- 

C  clns  et  cansae,  quariim  una  est  causa  alte- 
rius  (cognilio  quippe  effeclus  est  causa 
cognilionis  suie  causae);  sed  in  inodo  se- 
ciindo  est  nna  cogiiitio  utriusque  :  simul 
enim  dum  videlur  effectiis,  videtiir  el  cau- 
sa  in  ipso.  Tertio  ita,  quod  simililudo  cau- 
sjc  in  effectu,  sit  forina  qua  cognoscil  caii- 
sam  suiis  effeclus  :  quemadmodum  si  arca 
haberel  intellectum,  et  per  formain  suam 
cognosceret  arlem  a  qna  forma  sua  tan- 
qiiain  ejus  simililiido  processil.  Niillo  lio- 
rum  modoriim  potest  per  effectum  cogiio- 

D  sci  de  causa  quid  sil,  nisi  sit  effeclus  in 
qiio  tota  virliis  cansae  reluceat.  Porro  siib- 
slaiitiie  se|)arata'  cognoscunt  Deiiin  per  su- 
as  essentias,  sicut  cogiioscitnr  causa  per 
suiim  effectum  :  non  aiitein  primo  inodo, 
qiiia  sic  eoriiin  cognitio  esset  discursiva; 
sed  secnndo  inodo,  in  qiianluin  una  videt 
Deum  in  aIia;l(Mlio  (jiioque  inodo, in  quan- 
Itim  (piiplibel  eariim  videt  Deuin  in  sc 
i|)sa.Oiium(ju('  iiiilla  eariim  sit  effecliis  ad- 
a'(juiiliis  virliitis  di\iine,  iiou  esl  jiossibilc 
iit    jier  Iiuiic   iiiodum  cognitionis   vidcaiit 


AN    AN(;KI.IIS    COCNITIONK    NArilllAI.I    NOVIT    DIVINAM    KSSKNTIAM    IN    SK    ll'SA,    KTC.        2(50 


Doi  ossonliiun.  —  II.cc  ihi  :  iihi  <'l  alia 
miiila  circa  Iia'('  scrii)il,  (iiuc  cl  iii  (|iiarl() 
lociiiii    |H>liiis  liahciil. 

I*()slrciiu)  iii  coinincnlo  supcr  Uocli- 
iiiii  (lc  Trinilalc,  rcspondcl  :  Dnplicilcr 
((liccns)  rcs  coj^iiosciltir.  l*riino,  pcr  pro- 
})riain  torinain  :  (iiicinadinodiiin  ociiliis  vi- 
dcl  la[)i(lciii  pcr  spccicm  lapidis.  Scciiii- 
(lo,  |)cr  rorinain  allcrins  similcm  sil)i  : 
iil  noscilur  caiisa  pcr  siniilitudincm  sui 
clfcclus,  cl  homo  pcr  formam  siuo  ima- 
ginis.  Pcr  forinam  (luocpie  suam  alicpiid 
du[)licilcr  ccrnitur.  Priiiio,  per  formam 
quip  est  ipsa  res  :  sicut  Deus  cognoscit 
se  per  siiain  essentiain  ;  similiter  angelus 
se  per  essenliam  siiam  inlelligit.  Secuii- 
do,  per  formam  ([ua'  est  aliud  ab  ipso, 
sive  sit  ab  ipso  abstracla,  quando  vide- 
licet  forma  est  iinmalerialior  qiiam  res, 
sicut  forma  lapidis  ahstraliitur  a  lapide; 
sive  sit  iinpressa  iiitelligenti  ah  co,  ut 
quaiulo  res  est  sim[)Iieior  quam  siinili- 
tudo  qiia  noscitur,  ju.xta  quod  Avicenna 
asseruit,  quod  intelligentias  cognoscimus 
per  impressionem  earum  in  nobis.  Quum- 
que  intellectus  noster  in  vita  hac  habeat 
hahiludinem  determinatam  ad  formas  quae 
a  sensu  ahstrahuntur,  quum  ad  phanla- 
smala  comparetur  quemadmodum  visus 
ad  colores ;  non  potest  nunc  Deum  cogiio- 
scere  per  formam  quse  est  essentia  sua  : 
imo  sic  cognoscitur  in  patria  a  Beatis. 
Similitudo  etiam  qupecumque  a  Deo  im- 
pressa  intellectui  huinano,  non  sufficit  ad 
hoc  quod  faciat  essentiam  Dei  cognosci, 
quum  infinite  excedat  omnem  formam 
creatam.  Nec  in  via  cognoscibilis  est  a 
nobis  per  speciem  pure  intelligihilem  quee 
sit  aliqua  similitudo  ipsius,  propter  con- 
naturalitatem  intellectus  nostri  ad  phan- 
tasmala.  Relinquitur  ergo  ut  solum  cogno- 
scatur  per  formam  effectus.  Sed  effectus 
est  duplex,  etc,  ut  supra. 

Hinc  non  valemus  in  statu  isto  pertin- 
gere  ad  cognitionem  Dei  nisi  quia  est.  Ve- 
rumtamen  unus  cognoscentium  quia  est, 
cognoscit  perfectius  alio  :  quoniam  causa 
tanto  perfectius  cognoscitur  per  effectum, 


A  qiianlo  [icrfecliiis  per  (^ffeclum  a[)[)rclien- 
diliir  liahitiido  caiisa>  ad  siium  cffcctiim. 
nii;i'  liiihiiiido  iii  cffcclii  iion  [)cilingcnl(! 
ad  ic([ualilalein  siK'e  caiisa>,  allciidilur  se- 
cundiiin  Iria,  vidclicct  :  [leiics  [irogressuin 
crfcctiis  a  caiisa,  el  secundum  lioc  quod 
(^ffectns  conscquilur  de  simililudiiK!  siia;  * 
causa',  al([iic  sccnndum  ho(;  qiiod  defieit 
a  siia  caiisa.  Sic^iiic  mciis  hiimana  lri[)Ii- 
citer  proficit  iii  Dei  eognilionc,  (iiiamvis 
ad  cognosccndum  (juid  est  non  pertingat. 
Ihec  ibi. 

H  In  eodem  commento  magis  accedens  ad 
rem,  seiscitatur,  aii  possimus  divinam  for- 
niam  sive  essenliam  in  stalu  via'  iiis[)ice- 
re.  Et  arguit  ([uod  noii,  (|uia  W.  Dionysiiis 
in  prima  epistola  ad  Caium  prolestatur  : 
Si  quis  videntium  Deum  intellexit  quod 
vidit,  non  vidit  ipsum,  sed  aliquid  eorum 
qiia}  sunt  ejus.  Forma  auleni  divina  est 
Deus  :  ergo  non  possumus  formam  illam 
in  hoc  statu  inspicere.  Prseterea,  forina 
Dei  est  divina  essentia.  Sed  Deum  per 
essentiain  nemo  in  vila   hac  valet  agno- 

G  scere,  juxta  illud  :  Deum  nemo  vidit  un-    joann.  (, 
quam.  Insuper,   quicumque    inspicit   for-  *^- 
mam    alicujus    rei,    aliquid    de    re    ipsa 
cognoscit.  Sed  ut  primo  Mystica;  theolo- 
gia?  capitulo  divinus   Dionysius  loquitur, 
intellectus  noster  secundum  quod  melius 
potest  Deo  unitur,  quando  omnino  nihil 
ejus  cognoscit.  —  In  oppositum  est  illud 
Apostoli  :  Invisibilia  Dei,  a  creatura  mun-  Rom.x.id. 
di  per  ea  quae  facta  sunt  intellecla,  con- 
spiciuntur.  Itein  super  illud  Genesis,  Vidi  Gen.xxxn, 
Dominum  facie  ad  faciem,  ait  glossa  Gre-  ^°' 

D  gorii  :  Nisi  homo  divinam  veritatem  ut- 
cumque  conspiceret,  non  senliret  se  non 
posse  eam  conspicere. 

Respondendum,  quod  dupliciter  cogno- 
scitur  aliquid  :  primo,  dum  scitur  de  eo 
an  est,  seu  quia  est ;  secundo,  dum  scitur 
de  eo  quid  est.  Ad  hoc  autem  quod  de  re 
sciamus  quid  est,  oporlet  quod  intellectus 
noster  feratur  in  ipsius  rei  quidditatem 
sive  essentiam,  vel  iinmediate,  vel  me- 
diantibus  aliquibus  qu»  sufficienler  ejus 
quidditatem  demonstrent.  Immediate  au- 


270 


IN    I.lltlUM    II    SKMKMIAIUM. 


IHST.    III  ;    QL.KSr.    VI 


lcm  ferri  iion  valel  iiilelleclus  noslcr  pro  A 
niinc  in  (livinain  csscnliain.  ii<m|iic  iii  siih- 
slanlias  scparalas  :  (juoniain  ad  plianlas- 
niala  iinincdialc  c.vtcnditur;  sicquc  iiniiic- 
dialc  potcst  conspicerc  quidditatcin  rci 
sensibilis,  non  rci  iininalcrialis.  Unde  se- 
•  ciindo  capilulo  Cadcstis  hicrarchia»  S.  Dio- 
nysius  fassus  est,  qiiod  nostra  analogia 
nequil  iinincdialc  exlcndi  in  invisihilcs 
contcniplalioiics.  Scd  qiucdain  invisihilia 
sunt  (luoruin  (juidditas  ct  natura  pcrfcctc 
expriinilur  cx  qiiidditalihus  reruni  sensi- 
biliuin  nolis;  el  dc  talihus  inlclligihilihiis  B 
possumus  scire  quUl  est,  sed  incdiatc  : 
sicut  ex  hoc  quod  scitiir  qiiid  csl  lioino 
et  quid  cst  aniinal,  sufficiculcr  innotcscit 
hahiludo  uniiis  ad  allcrum.  Porro  iiaturte 
sensibilcs  inlelleclae,  non  sufficienler  ex- 
primunl  divinain  essentiam,  nec  aliqiias 
suhslantias  separatas, quum  non  sint  uuiiis 
gcncris,  naturalifer  loqucndo.  Idco  quiddi- 
las,et  omnia  cjiismodi  nomina, fcre  «Tquivo- 
ce  diciintur  dc  sensihilihus.et  de  scparatis 
suhstanliis.  Iliuc  simililudines  sensihili- 
um  reruin  Iranslalas  ad  immaleriales  suh-  C 
slanlias,  divinus  Dionysius  secundo  capi- 
lulo  Cceleslis  hierarchiffi  vocat  dissimilcs 
similationes.Idcirco  pcr  viain  simililudiuis 
suhslantia3  illic  cx  islis  non  sufficicutcr 
innotescunt;  nec  etiam  per  viam  causali- 
talis,  quia  effectus  earum  in  inferiorihus 
istis,  non  ada:>quanl  virtules  ipsariim.  — 
Ilinc  de  illis  substanliis  iinmaterialibus,in 
statu  hoc  scire  ncqiiimiis  qiiid  sunt,  ne- 
que  per  viam  naturalis  cogiiitionis,  ncc 
per  viam  revclationis  :  quoniam  radius 
revelationis  pervenit  ad  nos  secundum  D 
modum  nostrum,  videlicet  per  conversio- 
nem  ad  phautasmala,  prout  B.  Dionysius 
DeCmicsi.  fatctiir  :  Impossibilc  cst  nobis  siipcrlucerc 
iiier.  c.  1.  (liviiiiim  radiiim,  nisi  circumvclalum  va- 
ridalc  sacroriim  vclaminum.  Scparala  igi- 
liir  illa  cognoscimus  soliiin  cognilione  nn 
cst,  sivc  loquamiir  dc  cognitionc  naturalis 
ralionis  cx  cffcclihus,  siv(^  i\i'  cognilionc 
qua;  est  ex  rcvclalioiic  pcr  similitudines 
a  scnsibilibiis  siimplas. 

Vcrumtamcn  advcrtcnduin,(iuod  dc  luil- 


la  rc  polesl  sciri  an  csl.  nisi  aliqiio  modo 
df  ca  scialiir  qiiid  csl,  \cl  cognitionc  pcr- 
fccla.aiit  saltcm  (•ogiiitioiic  conftisa  :  (|iicin- 
admodum  ait  IMiilosopluis  in  princii^io 
Physicorum,  qiiod  dcfiiiila  suiil  piiccogni- 
ta  partibus  definilionis.  Scienlem  qnippe 
hominem  esse,  el  qua-renlcm  quid  est  Iio- 
mo  j)cr  dcfinilioncm,  oportet  scirc  qiiid 
hoc  nomcu,  hoino,  significal.  Sic  quoque 
de  Dco  ct  scparalis  subslantiis  iion  j^os- 
siimiis  scire  'an  csf,  nisi  sciamiis  dc  cis 
f/uid  cst  sub  quadain  confiisione  :  qiiod 
cssc  nou  potest  per  cognilioncm  alicujus 
gencris  proximi  aiil  remoti,  co  qnod  Dciis 
in  niillo  sit  geiicrc.  Inlelligenlia»  vero  seu 
angcli  siinl  in  gciicrc  :  ct  quamvis  logice 
loqucndo,  convcniant  cuin  istis  sensibili- 
hus  in  genere  remoto,  quod  est  suhstan- 
lia;  natiiralitcr  tamcii  loqucndo,  non  con- 
veniunt  ciim  (us  in  gcncrc,  sicul  nec 
corpora  ccelestia  cum  islis  infcrioribiis. 
Corriiplibile  namqiic  ct  incorrii[)tihilc  non 
coiivciiiiiiit  gcucre,  ut  dicilur  dccimo  .Mc- 
taphysica'.  Logicus  enim  considcrat  abso- 
lule  inleiiliones,  secundum  qiias  iiil  pro- 
hibct  materialia  ciiiii  immalcrialihus  ct 
corriiplibilia  cum  incorruptihilihus  conve- 
nirc.  Naliiralis  vcro  et  mclai)hysicus  con- 
sidcranl  csscnlias  sccnndiim  (juod  liahcnt 
esse  in  rehus  :  ideo  ubi  invciiiuiit  diver- 
sum  modum  essendi,  dicuiit  genera  esse 
diversa.  Verum  in  his  subslantiis,  loco 
cognitioiiis  generis  hahcmus  cognilionem 
de  cis  pcr  ncgationem,  dicendo  qiiod  sunt 
immalcrialcs,  incorporales,  ctc.  Et  quo 
plura  talia  negativa  de  eis  cognoscimus, 
lanlo  cognitio  est  minus  confusa  :  quoni- 
am  per  negationes  sequentes  negalio  prior 
contrahitur  et  delerminaliir,  siciil  genus 
remoliim  pcr  differcntias.  — Per  Iktc  pa- 
tct  ad  ohjecta  solulio.  Priinum  eiiim  et 
secundum  proccdiinl  dc  cogiiilione  guid 
cst  pcrfccla ;  lcrtium,  dc  cognitione  iin- 
perfecta,  qualis  dicta  est. 

Ilcriim  qiiaM-it  ibidcm,  aii  ad  formam 
seu  esscntiam  Dci  ins|)icicn(lain,  pcr  sci- 
cntias  s|)cciilativas  possil  pcrvciiiri.  —  ^'i- 
dctur    quod    sic,   quia    tam    mctaphysica 


I 

I 


AN    ANC.KLIIS    C0(iNITIONI':    NATlllAI.I    NOVH    DIVINAM    KSSKNriAM    IN    Si:    ll'SA,    KIC 


271 


qnnin  llicolojiia  Iraclal  dc  Uro,  cl  ad  cjiis 
iiis|M('icn(liiiii  (>sscnliaiii  ofdinaliii'. 

Dicciidnm,  (iiiod  iii  sciciiliis  s|)cciilali\  is 
S(Mn|)cr  (^x  ali(|ii{)  piiiis  iiolo  proccdiliii', 
laiii  in  dciiioiisli-alionihiis  concliisioiinin, 
(]iiaiii  iii  iiivcnlionibns  dcrinilioniiiii ;  iicc 
ost  iro  in  infinilnin.  Idco  oiiinis  considc- 
ralio  scicnliarnm  spccnlalivarnm  rcdiici- 
Inr  in  ali(|na  piima  priiicipia,  (]iia>  qiiili- 
bol  lioiiio  iion  ncccssc  habcl  addisccrc  ant 
invonire.  llinc  niliil  j)olcsl  sciri  iii  s|)c- 
cnlulivis  scienliis,  iicc  i)cr  viaiii  dcmon- 
stralionis,  nec  j^er  viaiii  derinilionis,  nisi 
ea  ad  qine  pr;edicla  priiici|)ia  se  exkMi- 
diiiil.  Miijusmodi  vcro  liomini  naliiraliler 
eognila,  moiislraiiliir  ei  liiinine  inlellcclns 
agtMitis,  qiiod  est  hoinini  iialurale  :  (]uo 
Ininine  nihil  hoinini  manireslatiir  nisi  in 
quanlum  j^er  ipsnni  phaiilasmata  fiunl  in- 
tellijiibilia  actii.  Phantasmala  qii0(jue  a 
sensibns  accij)iiintiir  :  hinc  priiicipium 
cognilionis  pr;e(lictoruin  jiriiicipioruin  ex 
sensibus  est  atqiie  memoria.  Idcirco  prin- 
cipia  illa  uon  ducunt  nos  iiisi  ad  ea  quo- 
riiin  coguitionem  acquirere  possumus  ex 
his  qua>  sensu  aj^prehcndunlur  :  inler  qua) 
non  continentur  substantia>  separata^.  Un- 
de  per  nullain  scienliam  speculalivam  po- 
lest  hic  sciri  a  nobis  de  substantia  sepa- 
rata  quid  sit,  ut  tertio  de  Anima  loquitur 
Coinmentalor,quainvis  qnidain  eontrarium 
dixerit,  qnia  putavit  quidditales  sensibi- 
lium  sufficienfer  exprimere  quiddilates 
immalerialium  :  quod  ut  ibidem  Coinmen- 
talor  testatnr,  est  falsum,  quum  quiddilas 
de  utrisque  dicatur  quasi  eequivoce. — Ha3C 
Thoinas.  Quae  secundum  ejus  opiniones 
procedunt  quibus  ait  omnem  inlelligen- 
tem  in  vita  hac  oportere  phantasmata  spe- 
culari,  cujus  oppositum  infra  probabitur; 
et  ipsum  esse  ab  essenlia  differre  realiter, 
quod  improbatum  est  supra. 

Verum  de  islo,  an  in  hac  vita  habeamus 
conceptum  distinctum  de  Deo  seu  de  di- 
vina  essentia,  aut  soluin  confusam  et  in- 
(iist.iii,q.i.  distinctam  notitiam,  dictuin  est  plenius 
super  primum  ;  atque  ut  ibi  ostensum  est, 
si  conceptus  seu  notitia  vocetur  distincta 


CA  i.xix, 

p.405Dels. 


tom.  XiX, 
p.22IAets. 


A  cl  j)ropria,  (jiiia  V(mc  cI  soliim  conv^Miit 
rci  conccj)t;i'  s(mi  cogiiit;!',  sic  miiltii  (U' 
Dco  (•ognoscimiis  cogiiitionc  dislincla,  sal- 
l(Mii  (jii;iiiltiin  :id  fjii/ti  cst ,  iit  (jiiod  i|)se 
csl  j)uriis  ;icliis,  virliis  omnij)Olens,  verilas 
j)iiiii;i,  bonitas  sumina,  esse  incircnmscri- 
I)liiiii,  siinj)licissiinuin,  sejiaralissimnm,  in 
sc  siil)sisl(Mis,  cl  consimiliii  miilla,  .Mliimen 
iiihil  horuiii  cognoscimus  (jiianlum  ad 
(/uiil  cst.  —  l'ra'l(M'ea,  qiiod  Thoinas  hic  as- 
scril,  j)rjedicala  j^radata  j^erfeclionalia  Deo 
et  creaturis  conv(Miire  qiiasi  a'qiiivoce,  vi- 

B  dcitur  j)aruinj)er  dissentire  ab  eo  qnod  alibi 
ait  mnlloties,  lalia  neqiie  univoce  neque 
a^quivocc!,  sed  analogice,  enunliari  de  ipsis. 
At  vero  contra  dicla  Scoli  jiotesl  sic  ar- 
gui  :  In  Deo  ex  natura  rei  penilus  idem 
sunt  esse  et  essentia,  ut  universi  theologi 
atque  j)hilosophi  bene  fundali  fatenlur.  Ad 
qiiod  insinnandum,  Rabbi  Moyses  et  Avi- 
cenna  dixeriint  causam  primam  consislere 
quoddam  actualissimum  ac  purissimum 
esse  sive  essentiam.Nec  minus  illimilafa  et 
illuininala  et  incomprehensibilis  est  divi- 

C  na  essentia,  quain  esse  divinum.  Ergo  non 
potius  potesl  haberi  distincfa  nolilia  de  es- 
sentia  Dei  qiiam  de  esse  ipsins,  pra^sertim 
quuin  et  ulrumque  sit  omnifarie  wque  in- 
variabile.  —  Ilursus,  quum  de  ratione  pro- 
pria  forinali  infrinseca  Dei  seu  divinae  es- 
sentiae  sit,  esse  perfectionalifer  infinitum 
purumque  actum,  et  ens  absolufe  perfe- 
cfum;  repngnat  et  implicat  Deum  seu  divi- 
nam  essenfiam  considerare  cum  abstracti- 
one  ab  exsisfentia  actuali.  Unde  et  in  primo 
ex  Anselmo,Alexandro,Alberlo  etBonaven-  dist.m.q.^. 

D  tura  monstratum  est,  quod  Deus  non  pofest 
cogitari  non  esse.  Amplius,  quum  omne 
cognoscere  sit  quoddam  infueri,  et  intel- 
ligere  sit  spirituale  videre,  constat  quod 
omnis  cognitio  sit  intuitio,et  intuifiva  rife 
dicatur  :  idcirco  distincfio  illa  de  cognitio- 
ne  intuifiva  et  abstracfiva,  modici  ponde- 
ris  esse  censetur.  Tamen  de  usu  termino- 
rum  non  est  superflue  confendendum. 

Porro  Ilenricus  Quodlibeto   quinfodeci- 
mo  sciscitatur,  An  actus  intelligendi  quo  quaest.  o. 


f 


272 


IN    LlllIUM    II    SENTENTIAULM. 


angelus  seu  mens  humana  iiilelligit  se,  A 
sit  ei  essenlialior  quain  ille  quo  inlelligil 
Deum.  Ad  qiiod  respondendo  luulla  scribil 
vel  ineerla  vel  communi  tloclriiKe  noii 
consona.  Idcirco  perlrauseo;  el  breviler 
dico,  quod  in  omui  menle  creata  actus 
intelligendi  realiter  differt  a  mente  :  idcir- 
co  in  nulla  aclus  intelligendi  dici  polest 
essenlialis,  quasi  essentialiler  idem  menti 
hujusmodi.  Potesl  tainen  dici  essentialis, 
id  est  naluralis  alque  essentiam  stalim 
concomilans,  quamvis  non  absque  inter- 
media  inlellectiva  potentia.  B 

Si  autem  quspratur,  an  mens  creata 
prius  intelligat  se  an  Deum  ;  constat  de 
intellectu  humano,  quod  ejus  cognitio  ex 
creaturis  ad  Crealorem  ascendat,  et  ab 
universalioribus  ad  particulariora  descen- 
dat,  a  sensibilibus  quoque  ad  separata  ac 
divina  progrediatur.  Et  quamvis  Henricus 
Quodlibeto  ultimo  et  in  Summa  affirmet, 
quod  inlellectus  quoque  angelicus  priiuo 
intelligat  universale  directo  ac  lineali  ad- 
spectu,particulare  vero,sive  se,sive  quod- 
cumque  aliud,  secundario  ac  reflexe  et  C 
quasi  oblique;  alii  tamen  probabilius  tu- 
entur  ac  tenent  oppositum.  Non  enim  an- 
gelus  sicut  homo.  inlelligit  abstrahendo; 
eodemque  actu  polest  uiiiversale  et  par- 
ticulare  saltem  aliquod  inlelligere.  Et  ipse 
per  suam  essentiam  intelligit  se  directe,et 
ex  sui  notitia  Creatorem  cognoscit,quem  per 
suam  angelicam  essentiam  intelligere  per- 
hibetur, non  sine  intermedio  aclu  suae  pro- 
priae  agnitionis  :  sicque  inlelligere  se,  con- 
venit  sibi  per  [)rius;  sed  iiilelligere  Deum, 
principalius  atque  fiualius.  Et  istud  de  na-  D 
turali  intellectione  angeli  dico.  De  actu  vero 
intelligendi  compelente  ei  per  dona  grati» 
aut  gloria?,  acutius  considerare  restarel. 

QU^STIO    VII 

SEpliino  principaliter  qu{eritur,An  an- 
g-elus  dilectione  naturali  magis 
dilexerit  Deum  quam  se  ipsum,  et 
proximos  suos  sicut  se  ipsum. 


DIST.    III  ;    OL-EST.    Vll 

Videtur  quod  non.  Primo,  quia  ut  asse- 
ril  Avicenna,  natura  creata  ex  se  avara 
est,  et  cupida  proprii  coiumodi.  Ciii  con- 
sonat  quod  sanclus  testatur  Hernardus  : 
Natura  semper  in  se  curva  est.  Inde  et 
rursus  in  Metaphysica  sua  loquilur  Avi- 
cenna  :  NuUius  naturae  actio  mere  libera- 
lis  esf,  nisi  solius  Dei ;  omnem  namque 
allerius  actionem  sequifur  aliquod  com- 
modum  agenfis.Dilecfio  aulem  qua  crealu- 
ra  diligit  Deum  propter  ipsumiuel  Deum, 
non  fertur  ad  proprium  commodum.  — 
Secundo,  infellecfualis  creatura  naturaliter 
appetif  suam  felicitatem,  quae  est  oplima 
operalio  ejus,  et  ad  eam  referf  cetera  uni- 
versa  :  ergo  ef  Deum.  —  Terfio,  diligere 
Deum  ob  suam  propriam  bonitatem,  non 
intuifu  prajmii,  videfur  acfus  pra^cipuus 
carifafis  :  non  ergo  est  actus  naturalis  di- 
lecfionis. 

In  oppositum  est,  quod  nullum  pure 
ualurale  esf  vifiosum;  sed  diligere  se  plus 
quam  Deum,  est  inordinatum,  perversum 
et  vitiosum  :  nou  ergo  est  actus  naturalis 
dilecfionis,  sed  libidinosa?  affecfionis. 

Ad  hoc  Antisiodorensis  in  Summa  sua, 
libro  secundo,  respondef  :  Angelus  natu- 
rali  dileclione  magis  diligebaf  se  ipsum 
quam  Deum.  Nec  sequitur,  ergo  peccavif, 
propter  fallaciam  cousequenlis.  Dilectio 
uamque  qua  quis  diligit  se  magis  quam 
Deum,  duplicifer  habet  se.  Primo  sicut 
libido,  ila  quod  frui  vult  creafura  :  quod 
esf  morlale  peccatum.  Et  ista  dilectio  est 
innafuralis.  Secundo,  ila  se  habef  nafuralis 
dilectio,  quod  per  eam  mens  diligit  suam 
utilifafem  et  conservafionem.  Nec  est  pec- 
catum,  si  tali  dilectione  nafurali  creafura 
plus  diligat  se  quam  Deum  :  qiiouiam  non 
est  datiim  ei  aliquid  naluraliler  qiio  dili- 
gat  Deum  plus  quam  se,  nec  per  se  ipsam 
hoc  potesf. 

Sed  contra,  angelus  naturaliler  Deuin 
cognovit  et  voluit  :  ergo  maxime  delecla- 
balur  in  ipso,  videlicef  plus  quam  in  se 
ipso.  qiiouiaiu  angeliis  habuit  cordis  pa- 
laliim  uou  infecfum.  Deus  quoque  ex  sua 


AN    ANCKI.rs    DII.KC.TIONI',    N.^TIIl.U.I    MM,\S    Dll.r.XKlllT    DKIM    yiAM    SK    II'SI'M,    KTC.       iJ73 


iialiira  (Iiilcissiimis  csl,  cr^o  niMxiiiic  di^lc 
clabal  };iisliiiii  mciilis  aiigclica>  :  crj^o  d 
iiia.xiinc  arricici)aliir  ad  Dciiiu.  —  Insiipcr, 
oiniiis  polcnlia  ina}j;is  sc  liahcl  ad  i<I  ad 
qmn\  priiicipalilcr  csl  insliliila  ao  ordiiia- 
ta,  quain  ad  colora.  Sed  vis  coiicupiscibilis 
potonliip  appctiliviD  angcli,  principalilcr 
et  per  se  ordiiiala  riiil  ad  suininiiin  bo- 
niiiu  :  ergo  ad  illud  [)olissiiuuin  fereba- 
liir.  —  Aiuplius,  sicul  sc  liabcl  liabilus  ad 
liabiluiu,  ila  [)olcnlia  ad  |)()l(>iiliani.  Scd 
habilus  qtio  diligilur  crcaliira,  ina.xime  ha- 
bet  se  et  leiidil  ad  crealuram  :  ergo  et 
potentia  qua  diligitur  Deus,  puta  voluntas, 
inaxiine  tendil   iii  i[)suiu. 

Dicendum  ad  [)riiuuiu,  quod  augclus 
suinine  dcleclabalur  iii  Deo  quanliini  ad 
slatuin,  non  laiucu  suuiine  simpliciter  :  et 
hoc,  quia  gustus  spirilualis  non  eral  in 
angelo  iu  opliina  et  ultiina  dispositione, 
scilicet  dispositione  gralia?.  —  Ad  secun- 
duin,  quod  vis  concupiscibilis  magis  se 
habet  ad  diligendum  Deum  quain  teinpo- 
ralia  seu  creala:quia  ad  diligeuduin  Deum 
se  habet  naturaliter,  quia  ad  hoc  fuit  col- 
lata,  non  ad  temporalia  diligenda.  Atta- 
men  talis  est  facta,  quod  potuit  inclinari 
ad  ea  :  quemadinodum  enim  intellectus 
habet  apprehcudcre  transitoria  et  a>terna, 
sic  vis  concupiscibilis  ei  annexa  habuit  ea 
appetere.  Verumtainen  non  valet  hoc  argu- 
mentum  :  Concupiscibilis  magis  se  habet 
ad  diligendum  Deum  quam  temporalia ; 
sed  sola  per  se  potest  diligere  temporalia 
propter  se  et  super  omnia  :  ergo  sola  per 
se  potest  diligere  Deum  propter  se  et  su- 
per  omnia.  Quoniam  non  concludit  quod 
proposuit.  Proposuit  quippe  de  simplici 
dilectione,  et  concludit  de  dilectione  per- 
fecta,  ad  quam  vis  concupiscibilis  non 
magis  habet  se,  quam  ad  diligendum  tem- 
poralia  perfecte,  propter  quatuor  causas. 
Prima  est,  quia  ad  opus  perfectse  dilectio- 
nis  requiritur  deliberatio  multiplex,  sed 
ad  actum  vitii  nulla  :  quia  ut  asserit  Ori- 
genes,  virtus  est  tarda,  vitium  autem  prae- 
ceps.  Secunda  est,  quia  vis  concupiscibilis 
habet  se  ad  diligendum  Deum  propter  se 

T.  21. 


\  iioii  iiisi  [icr  ('.'irilalrm,  (|ii()iiiaiii  alilcr 
lciri  iion  [)olcsl  sii[)ci'se;  immediale  vero 
sc  liabel  ad  lcnqtoialia  diligcnda.  Tcrlia 
csl,  ([iioiiiaiii  Dciis  liic  manircslc  noii  ccr- 
iiiliir;  lciii[)oralia  vero  vidciitur  a|)erte. 
Ouarla  esl  foines.  —  Ad  lerlium  conformi- 
tcr  r(^s[)Oudeudum.Nam  et  naturalius  habet 
moveri  vis  affectiva  ad  Deum,  et  nalura- 
lem  liabct  a[)liludinein  ad  hoc;  sed  exse- 
ciilio  exigil  carilalis  iufus.T  auxiliiiin  at- 
([iie  [)ra>seiiliain.  —  Ihec  Anlisiodorcnsis. 
Oiii  iiisu[)er  quaMit  hic,  ulriim  angelus 

B  nalurali  dilectione  fruebatur  se.  Videtiir 
quod  sic,  quia  sicut  se  siipcr  omnia  et 
plus  qiiain  Deum  dilexit,  sic  maximc  sibi 
i[)si  inh.ipsit  :  et  hoc  est  frui,  vidclicct  ali- 
cui  propler  se  inha^rere  amorc.Coulrariuin 
hujus  [)robatur,  quia  hoc  fuissel  iui((uuiu; 
et  modo  inductum  est,  quod  amor  angcli 
nou  fuit  culpabilis.  —  Dicendum  quod 
amor  naluralis  sui,  est  ille  quo  quis  natu- 
ralifer  vult  sibi  bonum,  ut  esse,  vivere, 
intelligere  :  qui  amor  non  tendit  nisi  ad 
couservatiouem  utilitatemque  sui.  Secun- 

C  do,  amor  sui  dicitur  amor  propriae  excel- 
lenlia?,  qui  est  superbia,  et  amor  libidino- 
sus  vit»  praesentis  :  eslque  fundamentum 
Babylonicae  civitatis,  et  causa  ac  radix  vi- 
tios»  fruitiouis;  nec  fuit  iu  angelis  ante 
lapsum. 

Terlio  qua^rit,  an  angelus  illa  dilectione 
fecit  de  via  finem,  et  de  creatura  deum 
suum.  Videtur  quod  sic,  quoniam  se  plus 
quam  Deum  diligendo,  se  ipsum  constituit 
sibi  finem  et  deum  :  finis  enim  summe 
diligitur.  —  Respondendum,  quod  naturali 

D  dilectione  qua  quis  diligit  se  propter  sui 
utilitatem,  non  peccat,  quoniam  illa  dile- 
ctione  non  fruitur  se,  nec  tendit  ad  sui 
fruitionem  :  quod  esset  se  ipsum  facere 
sibi  finem  supremum.  Quum  enim  quis 
diligit  creaturam  propter  naturalem  ali- 
quam  utilitatem,  talis  dilectio  non  exclu- 
dit  ultimum  finem.  Iino  ex  hoc  quod  di- 
ligit  se  propter  suam  utilitatem,  potest 
pertingere  ad  veram  Dei  dilectionem.Quum- 
que  vere  diliget  Deum,  tunc  perfectc  di- 
liget  se  propter  suam  ulilitatem  :  quoniam 


274 


IN    I.IDIUM    11    SKNTENTIARLM.    —    DIST.    III  ;    Qr.EST.    Vlt 


oiimia  (lcsidcria  cl  opcra  noslra  rdVrrc 
(lcboiuus  ad  gloiiaiu  Dci  ulililal<'iu(|iu'  iio- 
slrain.  Gloriain  quippc  Dcus  vull  sil»i  ad- 
scribi;  iilililalciii  vcro  vult  cssc  rciii  iio- 
Pi.  XV,  2.  slrain,  quoniain  honoriiin  nostroruni  non 
egct.  Hiiic  (lilcctio  naturalis  non  cst  cari- 
lati  Dci  contraria,  scd  potest  cssc  via  ad 
cain.  Et  quamvis  dilcclio  illa  natiiralis 
carcat  debito  fine,  non  taiucn  illiim  cx- 
cliuiit,  sed  susceplibilis  ejus  esl,  sicut  in 
actionibus  indifrerentibiis  accidil. 

Iteriiin  qiKrril,  an  dilcctio  illa  naluralis 
in  angelo  in  primo  stalu  fueril  simoniaca. 
Vfdctiir  qiiod  sic,  quia  per  acluin  siium 
spiritualcm,  videlicet  dilectionem,  inten- 
debat  acquirere  suam  utilitatem. 

Propler  hanc  ohjectionem,  ac  similes, 
qiiidam  di.xeriint,  qiiod  ang(dus  seii  liomo 
in  principio  diligebat  se  non  proptcr  sc, 
sed  propler  Deuin,  et  Deum  propler  Deum 
tantuin ;  atque  quod  naliirali  dilectione 
diligebat  Deum  super  omnia,  et  propter 
ipsummet  Deum.  Naturali  namqiie  dile- 
ctione  non  diligit  quis  nisi  propriam  uli- 
lilatem  :  ergo  majorem  sui  utilitatem  plus 
diligit,  et  maxiine  summain.  Sed  Deus  est 
suinina  creatura?  utililas,  seu  suinmuin 
/>e«/.  vi,5.  utile  sibi.  —  Item,  prajceptum  hoc,  Dili- 
ges  Dominiim  Deum  tuum  ex  lolo  corde 
luo,  morale  esl  :  ergo  a  priiicipio  nalura- 
liter  fiiit  scriptiim  in  incntc  angclica,  et 
sic  illud  non  adimplcndo,  traiisgressus  fu- 
isset  legein  naturalem. 

Sed  contra,  Deum  propler  se  et  super 
oinnia  diligere,  est  modus  excellentissi- 
mus  diligendi,  et  vera  jiistitia  :  quia  sic 
diligens  Deum,  est  rerum  integer  ajstima- 
tor,  justa?  ffslimationi  nil  addens  nec  sub- 
trahens.  Sicque  sola  naluraii  dileclione 
juste  viveretur  :  quod  fuit  haM-esis  Pela- 
giana. 

Ilespondendum,quod  duplex  est  dileclio 
naluralis,  sciliccl  voluntaria  cl  involuula- 
ria,  seu  rationalis  et  irrationalis.  Dilcctio 
quoque  involiinlaria  duplex  esl :  una  quam 
habemus  cum  brulis  commiinem,  qiia  ho- 
mo  diligit  se,  id  est  siue  vilai  conserva- 
lionem,  sauilalein,  ac   meinbra ;  sicut  et 


A  briila  pcr  vim  rpslimativam  scciuiinlur  eon- 
scrvativa  fugiunhpic  iiociva.  Et  ista  dile- 
clio  noii  cst  cul[)a,  (luuiii  uoii  sil  volun- 
taiia.  Alia  autem  est  dileclio  involiintaria, 
qutr  est  hoinini  propria,  qua  naluraliler 
diligit  anima  summiim  bonum,  a|)pelciis 
beatitudinein  sinc  oiuni  dclibcrationc  el 
prwelectione.  Ihec  dilcclio  quum  sit  irra- 
tionalis  ct  involunlaria,  non  polest  esse 
l)eccaluin.  —  Dileclio  vero  rationalis  ac 
volunlaria  in  duas  dividilur  species,  scili- 
cel,  in  concupisccnliam.  et  amiciliain  seu 

B  benevolcnliam.  Concupisccntia  cst  dileclio 
qua  diligimus  omiie  id  quo  frui  appeti- 
mus  habereve  cupimus,  sicut  gulosus  dili- 
git  viiium.  Dilectio  amicitiac  est  qua  dili- 
giinus  id  cui  volumus  bonum,  seii  cujiis 
bonis  congraliilamur.  Itraquc  liac  dilcctio- 
iie  diligimus  Deuin  per  naturam  sine  ad- 
jiitorio  gratia?,  et  itein  per  gratiam.  Per 
naturam  quidem,  quando  dilectio  est  iii- 
ducla  per  testimonia  creaturarum  :  qua- 
riiin  consideralio  ostendit  Deuin  esse  sua- 
vein  et  optimum,  sicqiie  accendil  in  aniina 

C  quamdam  ejus  concupiscenliam.  Possiint 
quoqiie  creatura?  testari  ac  pcrsiiadere, 
Deuin  esse  dignuin  cujus  bonuin  diligalur 
et  ciijus  bono  congaudeatur,  duin  oslen- 
diiul  nobis  et  clamanl,  quod  ipse  fecit /'«. xcix,  3. 
nos,  et  quod  oinuia  visibilia  fccit  propler 
rios  :  sicqiic  inducunl  in  iiohis  dilcclionem 
Dei  qua3  amicilia  niincupalur.  El  talis 
amor  est  per  naturalia  acquisilus  sine  gra- 
tia  gratum  faciente;  nec  lamen  est  siino- 
uiacus,  quia  nalura  non  facit  euin  viam 
ad   aliud   acqiiircndum.  Ilinc   tali   ainore 

I)  summuni  boiium  ^olumus  Deo,  el  ejus 
bono  cougralulamur,  quamvis  nobis  nil 
boui  inde  evenial.  Eslque  graluitus  ex 
parte  caus»  finalis,  licet  non  ex  parte  cau- 
sa)  efficienlis,  qiium  ex  naliiralihus  ralio- 
nibiis  sit  induclus  et  innilalur  eisdein, 
quciuadmodiim  amor  qiio  patcr  diligit  ma- 
gislrum  filii  sui  proplcr  filiuin  siiiiiu  :  qui 
ainor  ex  parle  causa'  finalis  est  gratuitus, 
licet  inductus  sit  ex  filii  ainore,  cui  vult 
boniiin,  licet  nihil  commodi  inde  ei  pro- 
venirel.  Ainor   vero   qui   caritas   dicitiir, 


AN  AN(;r;t.is  dii.kctioM';  n.viiium  m.vci.s  i)ii.!;\i:iiri   iii;r.M  oiam  si:  ipsim,  nc.     -J?.') 

graliiiliis  rsl  cx  oiiiiii   pailc,  sivc  sil   coii-  A  csl  (lilcclioiii  (|iiit  (|iiis  riiiiliir  l)co  \ci  lcii- 

(•iipisccnlia  sivc  ainicilia.  dil    ad    rriicii(liiiii    co    |tr(i|ilcr  sc    i|isiiiii. 

Iv\  iiis  |)alcl  sttliilio  ad  ohjccla.  Ad  [tri-  lliiic  iiiia  islaniiii  csl   virtiis;alia  viliiiin, 

iiiuin    ciiiin    dicciidiiin,    (|iiod    illc    aiiutr  (|iiia  ^U'  crcalnra  lacil  dciiin  siiiiin.  Ila(|ii<^ 

nalnralis  (|iio  aiiiina  dili^il  Dciiin  laii(|iiain  dilcclio  iialiiralis  noii  csl  iuordinala,  |iroiit 

sil)i    opliinnin    ac    iililissiinnin,  csl    idcni  inonlinaliiin  sonal   in  vilium;  laiiicn  noii 

ainor  qno  dili^il  sc  :  quoniain  rcjj;u!a  csl,  csl  c.\   lolo   ordiiiala.   Ncc    iiabcl    ali(|U(t(l 

qiiod    dili^cns  sc  aiiiorc    coiicu|)iscciilia\  conlrariuin  ordini  carilalis,  sod  csl  dispa- 

(lilif^il  sc,  {iiiidiinid  aliiid  illo  diligil.  El  di-  rala.  noii   conlraria  earilali.  —  IIa'C  Aiili- 

ciinns,  (piod  illo  ainorc  dilifjil  lioino  Dcnin  siodorcnsis.  (liijiis   posilio  al)  aliis   iii  ali- 

suininc  sccundiim  slalnin   in  (jiio  csl,  id  (iiiihiis,  sicul    palci)il,  disscnlil. 
csl  sccundum  possihililalcm  naluru',  Simi-  Igiliir  l5oiiavcnliira  icspoiidcns :  Temporc 

litor  aiigclus  in  priino  slalu  laii  dilcclione  B  (inqiiil)  naliirac  instiluta^,  lam  hoino  qiiam 

Dciiin  (lilc.\it  naluralilcr,   ncc  inagis  ncc  aii{:;clus  liabilis  crat  ad  diiigcndiim  Dcuin 

miiiiis  (iiiain  sc,  ncquc  (rqualilcr  :  sicut  proplcr  sc  ct  sup^n-  omnia  :  iiaiii  impos- 

isle  non  magis  diligil  dulce  quain  viiium,  sibilc  luit  ciiin  aliler  esse  rccliim.  Uccli- 

ncc  minus,  neque  aHiualilcr  :  quia  ex  ea-  liido  clcniin  inenlis  coiisislit  radicalilcr  in 

(lem  numcro  dileclioiic  alque  eodein  modo  aiiiore.  Aiiior  vcro  reclus  essc  non  valct, 

se  habenlc,  qua  diligit  dulce,  diligit  vi-  si  aliqiiid  diligat  snpra  Dcum  vel  a^que, 

niiin.   0"od  vcro   supra  jain    diclum  esl,  aiil   aliqiiid    diligat    propter  sc,  et   Dcum 

quod  angelus  seu  homo  naturali  dilcctione  propler  aliiid.  Si  igitur  Deus   Tecit  liomi- 

piiis  dilcxit  sc  qnam  Deiim,  diclum  cst  de  nem  ac  aiigchim  reclum,  palet  quod  uni- 

dilcclioiie  amicitite  qiia  diligiliir  Deus.  —  cuiquc    dcdil     habilitalem    ad    amandum 

Ad  secundum,  qiiod  priccci^lum  illud  di-  Dcum    super  oinnia  et   propler   se.   Ilinc 

lectionis  insilum  cst  cordi  hominis  qiian-  C  affectus  angeli  Deum  cupiebat  habere  pro- 

tum  ad  scientiam,  non  quantum  ad  facien-  pler  se,  id  est  propter  ipsummet  Deum, 

di  poleslatem  :  quoniam  hajc  est  potestas  quoniam  summe   bonus   et    summe   refi- 

solius  gratiae,  ut  quis  diligat  Deum  plus  ciens  fuit,  non  boni  alterius  gralia.  Deo 

Thi-en.nt.  quam  se  ipsum,  el  ut  levet  se  supra  se.  quoqiie  volebat  bonum  propfer  Deum,mul- 

^^'  Postremo  circa  lupc  quapril,  an  dilectio  lo    plus    qiiam    amicus   amico.    Similiter 

angelorum  naluralis,  fuit  ordinata  an  inor-  pro  nullo  commodo  aut   incommodo  vo- 

dinata.  Si  ordinala.  ergo  carilas  fuit  :  quia  luit  Deum  offendere  aut  perdere.  Ideo  dico 

ut  loquilur  Augustinus,  caritas  est  ordi-  quod  dilexit  Deum  naturali  dilectione  pro- 

nafa  dilectio.  Si  inordinata,  ergo  fuit  pec-  pter  se  et  super  omnia.  —  Ilinc  auctoritas 

catum,  quum  ordo  dileclionis  sit  in  pra^ce-  S.  Bernardi  dicentis,  quod   motus  naturae 

pto.  —  Dicendum,  quod  naturalis  dilecfio  curvus  est,  inlelligenda  est  de  natura  ut 

angeli  in  primo  slatu,  differebat  a  carifafe  D  lapsa  est.  Nec  impossibile  est  rationali  at- 

in  duobus  tantum,pufa,  in  causa  efficiente  que   infellectuali  creaturee  elevari   super 

seu  originali,  et  in  causa  inducenle  seu  se,  id  est  ad  alliora  sua  natura,  per  con- 

motiva.  Causa  namque  efficiens  dilectio-  femplalionem  et  dilectionem   nafuralem  ; 

nis   naturalis,   est   pofentia   seu   volunfas  sed  super  suum  posse  elevari  non  valet 

creafa;  causa  aufem  mofiva,  sunt  benefi-  nisi  alieno  auxilio. 

cia  Dei.  Sed  neufrum   isforum,  imo  nec  Quumque   objicitur,   quod   Deum   pro- 

utrumque  simul,  facit  contrariefatem  in-  pter  se  et  super  omnia  diligere,  est  per- 

ter  dilectionem   naturalem   et   carifatem,  fectissimus  actus  ac  Deo  gratissimus.  Di- 

sed  solum  finis  dilectionis.  Dilectio  quippe  cendum,  quod  actus  ille  alifer  aftribuitur 

qua  tendit  mens  creata  ad  fruendum  cre-  grafige,  alifer  natura?  insfitul»  :  quia  na- 

atura  vel  ad  delectandum  in  ea,  confraria  tur»   insfitutfe   convenit   ex  qiiadam   ha- 


276 


IX  i.iimrM  II  sENTEXTiAniM.  —  nisT.  III ;  qi.est.  vii 


bililafr  el  rccliliulino  rcspoclu  hoiii  :  gra- 
liae  vero  est,  quia  caplivalus  csl  affcclus 
in  obsequiuui  Chrisli,  qucinadiuoduin  iu- 
telleclus  per  fidein.  Tunc  aulem  capli- 
iifor.x,5.  valur  intelleclus  in  obsequiuin  Clirisli, 
dum  conlra  illud  qnod  nalMralis  ralio  di- 
ctat,  priinjp  verilali  assentil  ;  siculi  et 
affectus,  quando  id  ad  quod  diligendum 
naluraliter  inclinalur,  ainore  Christi  est 
paralus  odire,  seu  econtrario,  duin  id  ad 
cujus  odium  naluraliter  inclinalur,  amare 
paralus  est.  Talis  affeclus  est  qui  conlem- 
nit  vitam  carnalem,  et  honores  omneque 
desiderabile  sa^culi  hujus,  et  diligil  odien- 
tes,  persequentes  atque  ladentes  se,  pro- 
pter  Deum  :  et  iste  est  solus  affectus  qui 
Deo  famulatur  et  placet,  ac  coronari  mere- 
tiir;  et  est  a  gratia,  non  a  naliira.  —  Aliter 
etiam  differl  hic  actus  ab  illo  :  quoniam 
ille,  scilicet  actus  dilectionis  naturalis,  est 
ex  naturali  cognitione ;  alius,  a  coguitione 
fidei.  Et  differt  cognitio  isla  ab  illa  :  quia 
cognitio  naturalis  cognoscit  Deum  summe 
bonum,  e.x  diffusione  et  coinmunicatione 
suie  bonitalis  in  effectibus  creatis;  fides 
autem,  ex  communicatione  divina  ad  in- 
tra.  Utraque  ergo  cognitio  fatetur  Deum 
summe  bonum  et  summe  amandum  ;  ve- 
rumlamen  cognitio  gratuila  fidei  mullo 
prfficlarius.  Sic  et  utraque  dilectio  Deuin 
super  omnia  propler  se  diligit;sed  dile- 
ctio  gratuita  inullo  sublimius.  —  Alia  dif- 
ferentia  consuevit  dari,  videlicet,  quod 
dileclione  naturali  diligit  animus  Deum, 
quoniam  bonus  est  sibi ;  et  ideo  summe 
diligit  ipsuin,  quoniam  suinme  bonus  est 
sibi,  et  oinne  bonum  quod  est  et  quod  ha- 
bet  animus,  pendet  ex  Deo,  et  nihil  esset 
nisi  per  ipsum  :  ideo  plus  diligit  Deum 
quam  se  ipsum.  Porro  dilectione  gratuita 
diligit  Deuin,  qiioniam  bonus  in  se  ;  et 
quoniam  sumine  bonus,  summe  diligit 
eum ;  qiiuiiupH!  nec  ipse  hoino  bonus  est 
nisi  in  qiuuitum  est  ad  Deum,  non  diligit 
se  ipsuin  nisi  propter  Deuin. 

Sic  ergo  inter  has  dilectiones  est  diffe- 
rentia  triplex  :  prima  ex  parte  modi  dili- 
gendi,  secunda  ex  parle  eognilionis  dis- 


A  ponenlis,  lcilia  ex  parle  molivi.  —  II;ec 
J{onavenlura. 

Qiii  etiain  ad  qua^stionem  hanc,  qualiter 
angelus  uniis  habeat  se  circa  aliorum  an- 
gelorum  dilectionem,  respondel  :  Magis  di- 
ligere  aliqiiid,  polesl  esse  tripliciler,  ut- 
pote,  aut  ratione  boni  optali,  aul  ralione 
affectiis  intensi,  aut  ratione  effectiis  im- 
pensi.  Primo  inodo  magis  diligil  aliquem 
qui  majus  bonuin  optat  ei  :  sic  angelus 
inferior  angelum  siiperiorem  plus  dilige- 
bat,  volendo  ei  bona  desuper  sibi  collata. 

B  Katione  aiitein  inlensionis  aflecliis  quis 
amplius  diligit  aliiiin,  qiiando  affeclio  sua 
plus  trahit  ad  illum,  atque  libentius  est 
cum  illo,  et  de  ipsius  pra>sentia  plenius 
consolatur  :  et  sic  angeli  ejusdem  ordi- 
nis  inagis  se  invicem  diligiinl.  Sicut  enim 
compalriota^  magis  se  muluo  amanf,  diiin- 
modo  moribiis  sint  conformes,  similiter 
homines  ejusdem  officii  et  professionis 
seu  ordinis,  nisi  vices  suas  interponat  in- 
vidia ;  sic  angelus  allerum  angeluin  ejus- 
dem  ordinis  ac   conformis  officii,  majori 

C  dilectione  ainplecfitur  naturali,  pra?sertiin 
quuin  non  sit  ibi  inoruin  diversitas,  nec 
rancoris  malignitas.  Ratione  autem  effe- 
ctus  beneficiive  impensi  quis  amplius  di- 
ligit  illuin  cui  plus  benefacit,  et  circa 
qiiem  magis  sollicifatur,  quemadmodiim 
inater  circa  prolem  fenellam,  in  qua  indi- 
genfiam  videt  majorem  :  sic  angelus  su- 
perior  inferiorem  plus  diligit,  quein  pur- 
gat,  illustrat  et  perficit.  Haec  idem.  —  Per 
hanc  etiam  distinctionem  faciliter  solve- 
renlur  objecta  qiiae  fiunt  in  contrarium. 

D  Pra^lerea  Alexander  in  his  sequifiir  An- 
tisiodorensem,  dicendo  :  Dilectione  natiirali 
quee  est  concupiscentiae,  Deus  natiiraliter 
diligitur  inaxime.  lii  qua  dilectione  non  est 
magis  aut  ininus  aut  a?que  diligere  Deum 
et  se  :  quia  dilectio  ista  non  distinguit 
inter  boniim  quod  conciipiscitur,  et  cui 
concupisciliir,  qiiasi  sint  duo  conciipisci- 
bilia;  imo  cst  iina  dileclio  hujus  et  illius. 
Unde  assignatur  luec  regula,  quod  amore 
naturali  qui  est  concupiscenlia,  diligitur 
uua  dilectione  id  quod  niaxiine  concupi- 


AN   ANC.ELUS   DILRCTIONK   NATUUALI   MA(;iS   DILKXKUIT   DKUM   QUAM   SR   IPSUM,   ETC.       277 


scitur  (i  ciii  (^onciipiscilur.  Si  aulcni  dili- 
gcro  dicalin'  adiiMMcrc  aliciii  I)()no  pcr  alTc- 
cluin.scii  (lclcclal>ilitcr  alTici  circa  ixniiiin 
in  (luanluin  hujiisinodi,  ul  in  dilcclionc 
qnso  ex  (hdibcralionc  proccdil ;  sic  angc- 
his  inagis  cl  ininus  poluil  dilij^crc,  |)roul 
dislingiicbal  unuin  alio  inagis  aul  ininus 
bonuin  cssc ;  cl  sccimdiiin  hoc,  Dcns  csl 
naliiralilcr  niafi;is  dilij^cndiis  an}:];clo,  (piain 
anj^clus  sibi  ipsi.  Sic  cniin  dilcclio  sc(pii- 
tnr  cleclioncin,  qiup  csl  iiiuiin  allcri  pnc- 
Oplare.  Et  sic  anj^cliis  naliirali  diicclionc 
concupisccnli;c  Dcnin  niaxiinc  diligcbal 
lanqiiain  suininc  concupiscibilcin,  nlilcin 
ac  iicccssariiiin  sil)i;scd  sc  ipsiiin  inaxiiiK^ 
diligcbal  laiupiain  ralionein  [iroplcr  (piaiii 
Deiun  niaxiine  conciipiscebat.  —  Ihpc  Alex- 
ander.  Qiii  in  his  Anlisiodorensem  omnino 
sequi  videtnr.  Onorum  opiiiio,  ut  infra  pa- 
tebit,  miniis  cst  probabilis  :  quia  se  facere 
ralioncin  diligcndi  Dcum,  est  se  ipsum 
Dco  pi\Tfcrrc,  et  Deum  ad  se  referre,  non 
se  ad  Deum;  quod  est  se  ipsum  sibi  facere 
ultimum  finem  et  Deum  medium  :  quod 
est  prorsus  perversnm,  et  Deo  nli,  sc  ipso- 
que  frui.  In  aliis  Alexander  Bonaventura> 
concordat,  et  ait,  quod  unus  angelus  na- 
turali  (lilcclione  diligit  alium  angelum  seu 
proximum  suum  sicut  se  ipsum,  non  ta- 
men  tantum  quanlnm  se  ipsum. 

Denique  Thomas  :  Circa  hspc,  inquit, 
est  duplex  opinio.  Quidam  nainque  distin- 
guunt  dilectionem  concupiscentia^  et  ami- 
citia>,  qua?  differunt  secundum  duos  actus 
voluntalis,  qui  sunt  :  appetere,  quod  est 
rei  non  liabitaj ;  et  amare,  quod  est  rei 
habita?,  secundum  Augnstinnm.  Est  ergo 
dilcctio  concupiscenlia>,  qua  qiiis  aliqnid 
desiderat  ad  adipiscendum,  quod  sibi  est 
bonnm  secundum  aliquem  modum.  Et  lali 
dilectione  in  slalu  naturalium  angeli  Deum 
plus  quam  se  diligebant,  vehementius  ap- 
petendo  bonnm  divinum  quam  sunm,  quia 
hoc  eis  deleclabilius  erat  :  sicque  tolam 
dilectionem  hanc  in  se  ipsos  retorquebant. 
Dilectio  autem  amicili»  est  qua  quis  simi- 
liludinem  cjiis  qiiod  in  se  habet,  ainat  in 
altero,  volens  bonum  ei  ad  quem  similitu- 


A  dincin  habcl.  Pro|)lcr  qiiod  ail  IMiiloso- 
pliiis,  (piod  csl  siinilc  simili  amiciim  : 
(picinadmodnm  tiiiiis  virliiosns  diligit  ali- 
uin;  in  (piibiis  laiilum  csl  amicilia  vcra.  Et 
lali  dih^ctione  angeli  (piodammodo  (lilig(!- 
baiit  Deiim  siipra  se,  qnia  oplabanl  ei  ma- 
jiis  boiniin  qiiain  sibi,  vidclicet  esse  Denin, 
(piod  sibi  non  volcbaiil.  Allamcn  inlcnsins 
sibi  volcbanl  boiiiim  crcalum,  (piam  Dco 
boiiuin  diviniiin  cl  incrcalum.  —  Vcrum 
isla  solutio  slare  iion  valel,  ipiia  0[)orlet 
conccdere  angclos  in  slalii  illo  dileclioncm 

B  amicitiiP  habuissc  ad  Deum,  qunm  divina 
simililudo  rcs[)lcnderet  in  ipsis  [)er  natu- 
ralia  siia.  IIoc  aiilcm  cst  d(^  ralione  ainici- 
lia',  ([iiod  (|iiainvis  habcal  dclcclaliones  et 
nlililalcs  sibi  annexas,  non  tamcn  ad  has 
respicit  oculus  amantis,  sed  ad  bonum 
amatum.  Ergo  in  corde  amanlis  pra^pon- 
derat  bonuin  amalum  omnibns  ulililatibns 
ct  dileclionibus  consequenlibns  ex  amalo. 
NuIIuin  aulem  bonum  cral  in  angelo  nisi 
ex  Deo  amato.  Ergo  plus  diligebant  Deum 
seu  bonum  divinum,  qiiam  se    ipsos.  Et 

G  ha^c  est  secunda  veriorque  opinio.  Haec 
Thomas  in  Scriplo. 

At  vero  in  prima  parte  Summa>,  qua3- 
slione  sexagesiina  :  Falsitas  (ail)  illiiis  pri-  art.  5. 
ma^  opinionis  aperte  apparet,  si  qiiis  in 
naturalibus  rebns  consideret  ad  quid  res 
natnraliler  moveatur.  Inclinatio  namque 
naturalis  in  his  qu»  sunt  sine  ratione,  de- 
monslrat  inclinalionem  naturalem  in  vo- 
luntate  intellectualis  natur».  Unumquodqne 
vero  in  naturalibus  rebus,  quod  secundnm 
naturam  hoc  ipsum  quod  est,  alterins  est, 

D  magis  principaliusque  inclinatiir  in  id  cn- 
jus  est,  quam  in  se  ipsum.  Et  ha>c  iiicli- 
natio  naturalis  demonslratur  ex  his  qine 
naluraliler  aguntur  :  quoniam  unumquod- 
que  sicut  nafuraliler  agitur,  ita  aplum 
natnm  est  agi,  prout  secundo  dicitur  Phy- 
sicorum.  Videmns  autem  quod  pars  nalii- 
raliter  se  exponit  pro  conservatione  to- 
tius  :  et  quoniam  ratio  imifatur  naturam, 
imifationem  hujus  in  virlulibus  invenimus 
politicis.  Est  cniiii  virlulis  civis  ac  mililis, 
ut  se  exponat  periculo  morlis  pro  conser- 


278 


IN   LIDRIM   II    SENTENTIAUIM. 


DIST.    III  ;   QU.EST.   VII 


vatioiR'  rci  piil^Iicii';  ol  si  homo  esscl  iia- 
liiralis  pars  hiijiis  civilalis,  h;rc  incliiialio 
ei  exsislercl  naliiralis.  0"i""(l"<'  n<'<is  sil 
boniini  iiiii\('rsalc,  siib  qiio  conlincliir  oin- 
nc  boiiiiin  parliciilarc  crcaliim,  cliain  aii- 
gcliis  cl  hoino  (oinnis  c(]iii(Icin  crcalnra 
secundum  k\  quod  csl,  naliiialilcr  csl  Dci 
creatoris  sui);  scqnilur  quod  lani  liomo 
qiiam  angclus  nalurali  dilcclioiic  pliis  ac 
principalius  diligat  Dcuin  quam  se  :  alias 
naliiralis  dilcclio  esscl  pervcrsa,  nc(pic  pcr 
carilalcm  pcrriccrcliir,  sed  dcslrucrclur. 
Ihec  in  Suinina. 

Pelrus  demum  iii  his  omniiio  sc^iiiiliir 
Bonavenlurain,  eliam  pene  sub  vcrbis  cis- 
dcm,  et  ainbo  consonant  Thoma>. 

Richardus  quoquc  quanliim  ad  [)rimiiin 
concordal  eisdcin  :  Quidam  (inquiciis)  di- 
cunl,  quod  angcliis  ex  piiris  iialuralibtis 
non  polerat  Deum  diligcrc  plus  quain  se, 
quia  cx  iialuralibus  nequivil  Deiim  ama- 
re,  nisi  in  qiiaiitum  est  natura>  dalor  cl 
conservator.  Sed  conlra  hoc  esl,  quod  qiii- 
dain  homines,  cliam  gcnliles,  ex  nalnrali 
ainore  ad  bonum  communc,  cxposucriinl 
se  morti  pro  boiio  hiijusmodi.  Quum  igi- 
liir  Deus  sit  lotius  nafura»,  suinmiim  ct 
communissimum  bonum,  polerat  angelus 
ipsum  pliis  quam  se  ipsum  diligere.  — 
Porro  quantiim  ad  aliiid,  Richardiis  paii- 
lisper  a  Bonaventura  ac  Petro  recedit,  di- 
cendo  :  Angelus  ante  suam  conversionem 
seu  aversionem  magis  diligebat  angelum 
superiorem,  qiiam  sibi  aHjualcm  aut  inagis 
propinqiiiim,  inajus  bonum  illi  volendo,  et 
etiam  boiiuin  illiiis  inlensiiis  cii|)icn(lo  : 
quia  quuin  gloria  sil  nalnra^  rcctic  pcrlc- 
clio,  et  modo  in  gloria  angclus  inferior 
magis  diligat  siipcriorem  ulio(|ue  inodo 
pricfalo,  videliir  qiiod  et  anle  lapsiiin  sic 
fiiil.  Hinc  inihi  apparet,  qiiod  (jiiilibet 
angcliis  inagis  diligcbat  Dcuin  (piam  sc 
ipsiiin,  pliis  (juo(juc  sc  ipsiiin  quain  qucm- 
ciiiiKjiic  iirium  aiigcliim  ;  atqiie  intcr  alios 
inagis  dilcxil  eos  qiii  D(^o  fueriint  j^ioiiiii- 
qiiiores.  Ilicc  Kichardiis. 

Pnetcrca  Albcrliis  posilionem  j^riehabi- 
lain   .\iilisio(Iorcnsis  cl  Alcxaiidri  scciiliis 


.\  csl  :  Antiqui,  dicens,  sicul  Prieposilivus  et 
Giiillclmiis  Antisiodorensis,  dixerunt  quod 
diiplex  est  aiiior,  videlicel  concupiscentia) 
el  amicilite,  elc,  sicut  pradiiibitnm  est. 

rdalricus  vcro  in  hoc  ab  Albcrlo  rcce- 
dil  :  Dilcclionc  (iiKjuicns)  nalurali  angcliis 
jilus  diligil  Dciiin  (juain  sc,  ut  palct  i>cr 
Auguslinum,  (jui  in  libro  de  Fide  ad  Pe- 
Iruin,  disseriiit  :  Talcs  Dciis  creavit  ange- 
los, ul  ipsum  pra>  se  diligerent,cujiis  opcre 
lalcs  se  esse  crealos  agnosccrcnl.  Qiiod  qui- 
diim  asscriint  vcriiin  csse  dc  ainore  con- 

B  ciii)iscciiliic.  (juic  cst  dilcclio  j^rojiler  ulile 
aul  dclcclabilc.  vcl  proplcr  iilraqiic,  qiue 
amans  percij^it  ab  amalo,  auf  percipere 
cupit,  si  non  recipit.  Onum  ergo  angclus 
natiiralilcr  plus  concnpiscit  bonum  divi- 
iium  quam  jiroi^riiim,  lanquam  sibi  ine- 
liiis  ac  dclecliibilius,  patcl  propositum. 
Non  autem  concedunt  hoc  de  dilectione 
amiciliie,  qna  ainans  vult  amato  bonuin 
propter  ipsiim,  non  propler  se  :  quia  ad 
huiic  acluin  (ut  dicunl)  caritas  pcrficil  na- 
liiram    in   sc    curvam.   Vcrum    hi    crraiil, 

C  quoniaiu  iiiiliiralis  voluiitas  sequitur  natii- 
rale  judicium  inlelleclus  :  inlellectiis  vero 
ex  nalurali  rccliludiiic  siia  judical  sum- 
miim  boniim  pne  omnibus  et  supra  oiniiia 
esse  amaiidum.  —  Ilipc  Udalricns  :  qui  de 
dilcctioiic  qiia  aiigcli  infcriorcs  diligiint 
superiores,  sc^iuitur  jain  prielaclam  posi- 
lionem  Richardi. 

Prsterea  Ilcnrieus  Qiiodiibelo  quarlo  su- 
\wr  his  Iracfat  diffuse  :  Oporlel  (dicens)  (iiia-si.  ii. 
videre  quid  sit  amor,  et  qui  sint  gradiis 
(\jus,  quie  ctiain  diffcrcnlia  inlcr  amorcin 

D  naliiralcm  ct  libcralcm. 

lla(juc,  ainor  seu  dilectio  esl  inclinalio 
aiit  mofus  in  boniiiii,  ila  qiiod  amans  sem- 
per  movetiir  iii  bonuin  amatuin,  nisi  Iia- 
beat  impcdimcnlum,  qnod  in  ainore  pure 
nalurali  (qui  csl  siiic  cogiiilionc,  nec  est 
nisi  qiiidam  naliiralis  appclitiis)  esf  iini- 
cnm,  puta  conlrarium  proliibcns  :  qiiem- 
admodiim  lciiii  gigncns.  naliiriili  ainorc 
inclinaliir  iii  acluiii  pulliilandi  ac  gcrini- 
iiandi,  ct  cxil  iii  opiis,  nisi  calor  vivificus 
impcdialui'  pcr  frigiis  ( oiilrJiriiim.  Iii  aino- 


AN   ANf.F.LrS    DILECTIONK    NATIUAI.I    MACIS    Itlll.MIUr    I)K(  M    QIAM    SR    IPSIM,    F,Tr.      279 


re  voro  iialiirali  ([ni  rsl  pcr  (•ofiiiilioiicin,  A 
osl  (In|)l('.\  impcdiiiKMiliiin,  vidcliccl  :  ij^iio- 
ranlia  Itoni  iii  (|iiO(l  csscl  lciidcnduin,  cl 
violciilia  ali(|na  inclns  aiil  liinoiis,  scii 
alind  ali(|iii(|  iinpcdicns  cxlcriorcm  mo- 
tiim  si\('  lciidcnliam.  (|nain\  is  iion  inoliim 
dosidcrii  inlciiorcm.  I']t  jii.xla  \\ivv.  (ii\crsi 
snnl  f^radiis  dilcclionis,  (|nil)iis  ril  moliis 
iii  boniim  (lii|)licilcr  :  primo,  pcr  iinpc- 
tiim  nalnra',  ciii  non  polcsl  rcsislcrc  mo- 
tiim,  scn  amans  vcl  aj)pctons  ;  sccnndo, 
pcr  lihcrlalcnn  eloclioiiis,  qni  inolns  csl 
diloctionis  liboralis  scn  dcliborativa'.  Iliiic  15 
diloclio  nalnralis,  nalnrjp  iinpolnin  so- 
qnons,  osl  qnasi  pondiis  naluralitor  incli- 
nans  ad  inolnin  ot  aelnm,  sioiit  ji;ravilas 
traliit  doorsnin.  Undo  in  libro  ('onrossio- 
num  loquilnr  Angnslinus  :  .Vmor  ineus 
pondus  inonin,  eo  feror  qnocninque  fcror. 
Motus  autoin  diloclionis  Iil)eraIis,ost  qnasi 
pes  volnnlario  so  cxtondons  ad  proces- 
snin,  secundiim  quod  assorit  Auguslinus 
p«.  IX,  iii.  super  id  Psalmi,  Comprehensns  est  pes 
eoruin  :  Pes  anim.-e  recto  inlolligitur  amor. 
ILt  ergo  dna^  dilectionos  diflorunt  sicnt  C 
impetuosum  et  libernm;  snntque  duap  spe- 
cies  dileclionis,  dislinct;r>  ponos  niodos  in- 
clinalionis  in  boiiiim. 

Porro  luTC  quiTslio  intelligitnr  de  dile- 
ctione  naturali  inlollectualis  creatura^  ex 
cognitione  rationali  sive  intellectiva  na- 
scente,  qnae  est  diloctio  volnntalis  ut  na- 
tura  est,  atqne  por  hoc  etiam  de  illa  qu» 
est  voluntatis  ut  volunlatis,  ulpole  ut  est 
libera  et  deliborativa.  Dilectio  demum  na- 
turalis  non  est  nisi  boni  simpliciter,quam- 
vis  volunlas  ut  libera,  habeat  se  indirfe-  D 
renter  ad  bonuin  siinpliciter  et  apparens. 
Oiiumquo  nihil  queat  amari  nisi  aliqualiter 
coguilum,  si  Deus  diligitur,  lioc  est  socnn- 
duni  quod  cognoscilur.  Sed  cognitio  de 
Deo  est  duplex  :  una  in  particulari,  qua 
cognoscitur  quod  ipse  sit  singularitas  qua>- 
dam,  quse  est  ipsuni  necesse  esse  absolu- 
te;  alia  qua  cognoscitnr  quod  sit  finis  bea- 
tificans  creaturam.  Do  hac  cognitioiie  Doi, 
sive  por  fidem,  sivo  [)er  spociein,  nihil  ad 
proposituin  :  quoniam  onmis  lalis  cognilio 


solnm  dirigit  diloctlonoin  dcliborativam, 
(pia  Dcns  osl  diligcndus  iii  spociali,  (piciii- 
admodiiin  cognilio  illa  csl  iii  spcciali.  Scd 
ad  proposiliiin  spcclal  ('Ognilio  Dci  in  cre- 
aliiris  anl  in  se  i|)so,  qiia>  dirigit  dilootio- 
ncm  Dci  piirc  nalnralom,  (pia  cognoscilur 
iii  niiivorsali  solum,  (piemadmodnm  dilo- 
clioiic  piirc  iialiirali  non  diligilnr  nisi  di- 
lcolioiic  in  iiiii\('rsali  :  oodcin  cloiiiin  ciir- 
sii  |)r()co(lunt  cognilio  akpio  diloclio  circa 
Dciim. 

Ilaipio  lo(piendo  <\r  diloctioiK^  b(Miopla- 
cciilia',  (pia  diligiliir  boniiin  i|)si  anianli, 
Doiis  diligiliir  natiirali  diloctiono  a  qua- 
ciim(|iic  voliinlalo  croala  siipor  oiniiia,  in 
(pianliim  esl  boniis  sim|)licilor, ol  quoniam 
boiiiis  est,  ot  ralio  diligondi  oinnis  allo- 
rius  boni,  ot  iinivorsale  bonum,  sine  cnjiis 
parlicipalione  nihil  est  diligibilo.  Nec  di- 
ligons  diligit  so  ipsuin  sen  aliqnid  alind, 
nisi  iu  quantnm  aliqiia  ralio  boiii  in  se 
aiit  in  alio  creato  consistil  :  qua>  ratio  per- 
feclo  conlinetur  in  Deo,  qui  in  illo  bono 
crealo  diligilnr.  Verum  ista  dilectio  natu- 
ralis,  qna  snper  omnia  diligilur  Deus,  val- 
de  est  imperfecla,  habolqne  perfici  dilecti- 
one  deliberaliva, qiue  soqnitur  cognilionem 
Dei  in  crealuris  in  spociali  :  ol  hoc,  quoad 
bona  naturalia  seu  moralia;ot  quum  in- 
formala  fuerit  caritato,  quoad  bona  gra- 
tuita. 

Sod  ntrum  dilectione  naturali  amicitia; 
et  benevolentia>  Deus  super  omnia  diliga- 
tnr,  non  est  ex  his  manifestnm,  qnia  noc 
in  se  manifestum  est  utrum  lali  dileclior 
ne  absolute  diligendus  sit.  Est  ergo  dicen- 
dum,  quod  quuin  amicitia,  secnndum  Phi- 
losophum,  qua>rat  a^qnalilatem,  et  nimia 
dislantia  amicitiam  corrumpat,  Dons  pro- 
prie  loquendo  nullo  niodo  diligendns  est 
dileclione  amicitiT,  quia  non  decot  eum. 
Hinc  proprie  loquendo,dilectione  delibera- 
tiva  amicitia)  nulla  creatura  diligit  Deuin  : 
qnare  mullo  fortius  nec  dilcctione  natu- 
rali  amicitia^,  quum  dilectio  deliberativa 
porficiat  naliiralem.  Et  sicut  Doo  non  de- 
bclur  dileclio  amicitiio,  ita  nec  benovolen- 
lia^,  quum  dilectio  bencvolenlia;  sit  pedi- 


280 


IN   LllilU  M    11    SKyrFNTIAlUM. 


nisT.  III ;  or.F.sT.  vii 


scqiia  (lileclionis  amiciliae.  riraquc  cnim  A  verunt  Deum  non  confuse  aut  in  universali 


respicil  bonum  quod  quis  vult  sibi  ac  alii, 
et  incipil  a  sc.  Nihilo  minus  Deo  debemus 
aliquo  niodo  (iiI(M'lioncm  amiciliic  ac  bc- 
ncNolculia'  sccundum  quamdam  supcr- 
abundanliam,  volendo  ei  o[)timuiu  bouum 
quod  ipse  est,  et  cetera  bona  qusB  decent 
eum,  ut  scilicet  honoretur  et  diligalur  ab 
omnibus.  Nempe  (juidquid  recta  ratione 
cousulcule  magis  diligibilc  est  in  quocum- 
qiu»  gcncre  dilcclionis,  hoc  plus  diligit  vo- 
lunlas  naluralis  ut  natura  est,  et  hoc,  natu- 


dumlaxat,  sed  multo  clarius  et  parlicula- 
rius  quam  aliquis  homo  in  hac  vila  Deum 
cognosccrc  qucal,  sallcm  ualurali  uolilia  : 
et  cx  illa  prima  cogiiilionc  incilabantur 
ad  amorcm  Dci  supcr  omnia  naluralem. 
Verum  hoc  dictum  Henrici  videtur  ex  eo 
procedere,  quod  opinabalur  etiam  angeli- 
cuin  inlelleclum  primo  in  universali  co- 
gnoscere,  deinde  iu  parliculari,  ut  supra  p.  iT2B. 
narratum  est  ct  improbatum. 
Tenendum  est  ergo,  quod  omnis  mens 


II 


rali  inclinalione,  absque  motu  exlrinsecus  B  creala  iu  naluralibus  bene  disposila,  na- 

inclinante,  ita  (piod  appetitus  naliiraj  ut  turali  amore  diligit  super  se  el  super  om- 

nalura  est,  semper  est  in  melius  simplici-  nia   incomparabiliter   Dcum.  Hoc   etenim 

ter  :  cui  si  voluntas  deliberativa  concorda-  naturalis  dictat  ct  cxigit  ratio  :  angeli  vero 

ret,  semper  quod   melius  est  eligcret  ac  naturali  sapicutia  eminebaut,  et  clarissime 

magis  diligeret;ad  quod  etiam  eam  diri-  hoc  noverunl.   Imo  nisi  sic  esset,  posset 

git  caritas,  perducendo  eam  perfecfe  ad  id  quis    certitudinaliter   et    experimenlaliler 

ad  quod  eam  incliual  nafura,  quamvis  per  scire  se  esse  in  cavitate,  qiioniam  homo 

se  pcrlingere  complereque  nequeat.  secundum  naturam  vivens,  ad  hoc  pofest 

Dicendum  cst  ergo  summafim,  quod  ab-  perlingcre.  ut  Deum  super  omnia  nafurali 

solute  cst  concedendum,  Deum  a  creatura  amet  affeclu,  et  hoc  ipsum  cxpcriafur  in 

nafiirali  dilecfione  super  omnia  diligi,  ifa  se  :  praesertim  quum  et  bonum  creatiim, 

quod   dileclione   amicitiae    ac   benevolen-  C  virtufe  politica  auf    etiam  vitioso   amore 

tiao  per  excellenfiam  cl  superabundanfiam  plus  possit  amare  qiiam   sc,  quemadmo- 

quamdam  amatur,  non  proprie  :  quia  se-  dum  aliqui  virfuose  exposueriint  sc  morfi 

ciiudum   Philosophum   in   Efhicis,  amica-  pro  bono  communi  rci  piiblica»  seu  priu- 

bilia  ad  alferiim  siint  ex  amicabilibiis  ad  cipis  sui,  quidam  cliam  vifiose  pro  volu- 

se  ipsuin.  —  Haec  Henricus.  Cujus  positio  ptafe   venerea,   aul    cerla   persona   impie 

ad  responsionem  Thomae  ac  Bonaventunc  concupita.  Imo  et  juxta  evangelica  docu- 

facili  concordalione  reducitur  :  quibus  et  menta,  debemus  pro  proximis  nafuralem 


I 


Hannibal  consonat. 

Aliqua  famcn   obscura   in  dicfis  conti- 
p.  279A'.  nentur  Henrici,  ut  quod  ait,  parficularcm 


corporalemque    vifam    exponere,    dicente 
glorioso  Joaniic  :  Nos  debemiis  pro  fratri- lyoaMn.m, 
bus  animas  ponere.  "*• 

Posscnt  aiifeiu  liic  aliqiia  dc  libero  arbi- 

lem  ejus  dilecfionem.  Angeli  enim  natii-  D  trio   qua>ri,  sed    inde    infra   plenius   dis- 

rali  cognitione  mox  ut  conditi  sunt,cogno-      seretur. 


Dei  coguilionem  nou  coucomilari  nafura- 


LIHKU    II    SKNTKNTI.VnUM.    —    DIST.     IV  281 


DISTINCTK)  IV 


P 


A.   An  2^erfectos  et   bentos  creavit  Deus   angelos, 
an  miseros  et  imperfectos. 

OST  linoc  vidcndiim  cst,  ntmm  perfectos  et  beatos  creavit  Dcus  anf^^clos,  an  iiugos.im- 

ma   Scnl. 

miseros  et  impcrlectos.  Ad  qiiod  dici  potest,  qnod  nec  in  boatitudine  nec  iii  i.act..i,c..'. 
miseria  creati  sunt.  Miseri  enim  ante  peccatum  esse  non  potucrunt,  quia 
ex  peccato  miseria  est.  Nam  si  non  fuisset  peccatum,  nulla  esset  miseria.  Bcati   cr. Proi-. 

x.v,  34. 

quoque  nunquam  fuerunt  illi  qui  ccciderunt  :  quia  sui  eventus  ignari  fucrunt,  id 

est  peccati  et  supplicii   futuri.  Si  enim   lapsum   sunm   prfcscivcrunt  :  aut  vitare    iiiiro,  de 

Piirraiii.lil). 

vohierunt,  sed  non  potucrunt,  et  ita  erant  miseri;  aut  potucrunt,  .sed  nohierunt,  et  i,p.v,c.i3. 
ita  erant  stulti  et  mahgni.  Idcoque  dicimus,  quia  non  erant  prnescii  eventus  sui, 
nec  eis  data  est  cognitio  eorum  quoe  futura  erant  super  eos.  Boni  vero  et  qui 
perstiterunt,  forte  sua!  beatitudinis  prrescii  fuerunt.  Unde  Augustinus  super  Gcne- 
sim  :  Quomodo,  inquit,  beatus  inter  angelos  fuit,  qui  futuri  peccati  atque  supplicii  Aug.deOc- 
pr?escius  non  fuit?  Quferitur  autem  cur  non  fucrit.  Fortc  hoc  Dcus  revelare  diabolo  iib.xi,n.2i. 
noluit,  quid   facturus  vel  passurus   e.sset;   ceteris  vero   revelare  vohiit,  quod  in 
veritate  mansuri  essent.  His  verbis  videtur  Augustinus  significare,  quod  angeh  qui 
corruerunt,  non  fuerunt  prcTSScii  sui  casus,  ideoque  beati   non   fuerunt;  ct  quod 
angeli  qui  perstiterunt,  beatitudincm  sibi  adfuturam  prgescivcrunt,  atque  quod  de 
ea  certi  in  spe  exstiterunt  :  unde  quodammodo  jam  beati  erant.  Et  revcra,  si  ita 
fuissct,  posset  illos  dici  aliquo  modo  fuisse  beatos;  ahos  vero  non,  qui  nesciverunt 
eventum  suum. 

B.  Quod  opinanclo  Augustinus  hoc  dixerit,  non  asserendo,  scilicet,  quod 
angeli  qui  perstiterunt,  prcescii  fuerunt  futuri  sui  honi. 

Sed  hsec  magis  opinando  et  quaerendo  dicit  Augustinus,  quam  assercndo.  Unde 
et  huic  opinioni  opponens,  consequenter  subdit  :  Sed  quare  discernebantur  ilU  iijiJcm. 
a^ceteris,  ut  Deus  istis  qu?e  ad  ipsos  pertinercnt  non  revelaret,  ahis  vcro  revelaret, 
quum  non  prius  sit  ipse  ultor,  quam  aliquis  peccator?  Non  enim  damnat  ipse 
innocentes.  Hic  videtur  innuere,  quod  nec  peccaturis  futurum  mahim,  nec  perman- 
suris  futurum  bonum  revelaverit.  Ideoque  nec  ilh  qui  ceciderunt,  unquam,  nec  ilh 
qui  perstiterunt,  usque  ad  consummationem  beati  fuerunt :  quia  beati  non  poterant 
esse,  si  de  beatitudine  certi  non  erant,  vel  si  damnationis  incerti  erant.  Unde  Augu- 
stinus  in  eodem  :  Dicere  (inquit)  de  angelis,  quod  in  suo  genere  beati  esse  pos-  ibid.  n.  25. 
sent,  damnationis  vel  salutis  incerti,  quibus  nec  spes  esset  quod  mutandi  essent 


282  LIBER   11   SE.NTENTIARIM.   —   DIST.    IV 

Aug.dcGo-  in  meliiis,  iiimia  praesiimptio  cst.  Quomodo  enim  beati  esse  possunt,  (piibus  est 

ncsi  ad  litt.   , 

lib.xMi.ii.  mcert^i  sua  beatitudo  ? 

C.  Sunimam  colligit  prccdictorum,  confirmans  omnes  nngelos  ante  co^ifirma- 

tioncm  vel  lapsum  non  fuisse  beatos,  nisi  per  beatitudinem  quis  accipiat 
illum  statum  innoccntioi  in  quo  fuerunt  ante  casum. 

Ex  pra^dictis  consequitur,  quod  angeli  qui  corruerunt,  nunquam  beati  fnerunt, 
nisi  beatitudinem  aliquis  accipiat  illum  statum  innocentiae  in  quo  fuerunt  ante 
peccatum.  IUi  vero  qui  perstiterunt,  aut  suam  beatitudinem  futuram  Deo  revelante 
prajscierunt,  et  ita  spei  ccrtitudine  aliquo  modo  beati  fuerunt;  vel  incerti  exstite- 
runt  suoe  beatitudinis,  et  ita  aliter  beati  non  fuerunt  quam  reliqui  qui  ceciderunt. 
Mihi  autcm,  quod  posterius  dictum  est,  probabilius  videtur. 

D.  Responsio  ad  id  quod  quoirebatur,  an  angeli  essent  creati  perfecti  aut 
imperfecti ;  et  dicitur  quod  perfecti  fuerunt  secundum  aliquid,  et  imper- 
fecti  secundum  aliquid. 

Ad  hoc  autem  ({uod  qu?erebatur,  utrum  perfecti  vel  imperfecti  fuerint  creati, 
dici  potest  quia  quodani  modo  perfecti  fuerunt,  et  quodam  alio  modo  imperfecti. 
Non  enim  uno  modo  aliquid  dicitur  perfectum,  sed  phiribus. 

E.  Quod  tribus  modis  dicitur  perfectum  ■•  sccmidum  tempus,  secundutn 
oiat^tram,  et  wiicersaliter  perfectum. 

Huso.Sum-        Dicitur  namque  perfectum  trilms  niodis.  Est  enim  perfectum  secundum  tempus, 

irari  ii,c  2;  et  cst  perfectum   secundum   naturam,  et  est  universaliler  perfectum.  Secunduni 

lib.tTv!"^  tempus  perfectum  est,  quod  habet  quidquid  tempus  requirit,  et  convenit  secun- 

"^"  dum  tempus  haberi  :  et  hoc  modo  angeli  erant  perfecti  ante  confirinationem  vel 

lapsum.  Secundum  naturam  perfectum  est,  quod  habet  quidquid  debitum  est  vel 

expedit  natiirae  suoe  ad  glorificationem  :  et  hoc  modo  perfecti  fuerunt  angeli  post 

confirmationem,  et  erunt  sancti  post  resurrectionem.  Universaliter  ct  summc  perfe- 

ctum  est,  cui  nihil  unquam  deest,  et  a  quo  universa  proveniunt  bona  :  quod  est 

solius  Dei.  Prima  ergo  perfectio  est  naturae  conditae,  secunda  naturie  glorificata;, 

tertia  natune  increataj. 

F.  Proidicta  breniter  tangit,  addens  quales  fuerunt  angeli 
in  conversione  ct  aversione. 

Ouales  fuerunl  angeli  in  creatione,  ostensum  est  :  boni  scilicet,  et  non  mali, 
jn>ti.  iil  csl  iimoccntes,  et  perfocti  (luodam  modo.  ;\\\o  \ovo  inodo  imperfecti.  Beati 
vero  noii  fuerunt  usque  ad  connrinationiMH,  nisi  bealiludo  acci})iatnr.  ut  Jani  diclum 
est,  ille  status  iniioccntia'  ct  ])onitalis  in  i[uo  conditi   suiit. 


DisT.  IV  siMMA  ;  Qf.r.sr.  i  :  an  an(;i;i.i  ciucaii  si.nt  iti;.\Ti,  inc. 


283 


SUMMA 

DISTINCTIONIS    or.VUT;K 

PU.KCKDKiXTI  .ii^liiiclioiK"  (ici.-niiiim- 
liiiii  csl  (lc  aiif^clis  quiuiliiiii  .kI  csscii- 
liaiii  cl  iiiiuicciiliaiii  al(|iic  inaliliain,  cl 
qnaiitiiin  ad  nalnralcs  coriiin  [^ropriclaU^s 
scn  allrihnla.  .lain  liaclalnr  (\v  cis  (]nan- 
tiiin  ad  coiiiin  ^loriain,  (iiNc  (lchclnr  iii- 
noccnlia»,  ct  iniscriain,  (lua'  iiiriigiliir  .•ic 
dcbetur  inaiilia».  El  circa  lurc  priino  in- 
quiritur,  an  crcali  siiil  hcali,  aiil  iniscri; 
secundo,  an  suain  hcalitudincin  vcl  mi- 
scriain  pnccognovcrinl ;  tcrtio,  an  conditi 
siiil  jusli  ct  pcrrccli,  an  non.  Kt  lurc  cst 
nuitcria  distinclionis  istius. 


QU.ESTIO    PRIMA 


/>t'l(/. XXXII, 

4. 


Ezvch. 
xxviii,  13. 


I  Cor.  xiii 
12. 


HIc  qiurritiir  [)riino,  An  ang-eli  cre- 
ati  sint  beati,  ita  quod  beatitu- 
do  seu  gloria  eis  sit  concreata. 

Videtur  quod  sic.  Priino,  quia  Dei  perfe- 
cla  sunf  opera :  pcrfectio  aiilein  in  felicilate 
consislit.  —  Sccundo,  qiiia  de  priino  apo- 
stala  angelo  in  Ezcchicle  habclur  :  In  dc- 
liciis  paradisi  Dei  fnisti.  —  Tertio,  primi 
homines  facti  sunt  in  donis  gratise  :  ergo 
angeli  in  donis  glorifc,  quum  sint  homi- 
nibus  perfecliores  in  specie.  —  Quarlo, 
quia  aut  viatores  aut  comprehensores  pro- 
ducti  sunt  :  non  vialores,  quia  non  am- 
bulavcrnnt  per  fidem,  nec  cognoverunt 
per  speculum  in  aMiigmate.  Ergo  coinprc- 
hensores  creati  sunt.  —  Quinto,  in  libro 
de  Ecclesiasticis  dogmatibus  Augustinns 
effatur  :  Angeli  qui  in  illa  iu  qiia  creali 
sunt  beatiludine  perseverant,  etc.  Ergo  in 
beatitudine  sunt  plasmati. 

In  opposituni  sunt  qua)  tanguntur  in 
littera. 

Ad  hoc  Thomas  respondct  :  Beatitudo 
angeli  ac  hominis,  est  perfectissima  opc- 


A  ratio  cjiis  coiitcm|)lationc  altissimi  intclli- 
gibilis,  scciindiiiii  philosophos  ahpic  Ihco- 
logos.  Qiuc  l)calitudo  inaupialitcr  iiicsl  cis, 
scciiiidiiiii  (piod  iiiagis  aiit  miiiiis  claro 
intiicnliir  snmmiim  illiid  objcctiim.  liiio 
ct  alitcr  cotivcnil  Dco  ct  aiigclis  al(|iic  lio- 
miiiibus  sccundiiin  coruiii  iialnralia  coii- 
sidcratis.  I)(nis  (pii|)pc  sc  vidcl  pcr  siiain 
csscnliam,  non  pcr  aliipuim  siii  siinilitndi- 
iicin.  .Aiigcliis  vcro  vidcl  cum  pcr  simililu- 
(liiicm  cjiis  ac(|iiisilaiii  scii  sibi  infiisain.ct 
pcr  snain  csscnliam,   in  quanlnm  cst  si- 

\\  inilitiido  qiucdam  increaho  csscnlias  sicut 

pradiabiliim  cst.  Intcllcclns  anlcin  huina- c/ip.aooc'; 
nus  ad  lianc  visioiicm  iion  ducilur  nalura-  ""'''*'^' 
li  iiolilia,  nisi  pcr  simililiidincs  c.\  crca- 
tiiris  acccptas.  Prima  liarnin  visionnm  cst 
sicut  oculus  vidct  lucem  c.xsistcntem  in 
pupilla  :  quain  vidcl  pcr  se,  iion  pcr  spc- 
cicin  aliain.  Visio  aiitcm  qiia  angclus  Dcum 
vidct,  cst  similis  visioni  qua  quis  conspi- 
cit  homiiicm  per  simililndinem  ab  ipso 
immcdiatc  acccplam.  Tcrlia  vcro  visio  as- 
similafur  visioni   qiia  quis    spcculum   in- 

C  tucndo,  vidct  in  co  hominem  pcr  spcciem 
ab  homiue  in  speculo  rcsultanlem.  Et  in 
hac  naturali  beatitudine  visionis  divina? 
angeli  sunt  creafi;  non  autcm  in  snper- 
naturali  bcalilndine,  qua  divinam  confem- 
plautur  essciitiam  iiou  per  spcciem  crca- 
tam  receptam,  sed  increafam,  ut  eorum 
beatitudo  increafa>  felicitati  conformis  sit : 
et  hanc  beafitudinem  boni  meruerunt.  Mi- 
seria  quoque  non  poluit  in  malis  prsece- 
dere  culpam.  IIa?c  Thoinas  in  Scriplo.  — 
Idein  in  prima  parte  Suinina',  qua>stione 

D  sexagesima  seciinda. 

Petrus  qnoque  :  Beafitudo,  inqnit,  du- 
pliciter  dicifur.  Priino  large,  pro  sfafii 
qnodain  in  quo  est  carenfia  omnis  mali 
culp®  et  poenffi  :  sic  erant  beati.  Secundo 
proprie,  pro  stafu  ulfimo  perfecfae  salufis, 
in  quo  est  copia  oinnis  boni  :  et  sic  non 
erant  beafi.  Ha^c  enim  beatitudo  consisfit 
in  nobilissiino  acfu  nobilissimie  pofentije 
circa  summuin  objecfnm  pra^sfantissimo 
niodo,  per  immediafam  priina?  verifatis 
visionem,  qiuT  appellatur  visio  per  essen- 


284 


IN   LIBRIM   II   SENTF.NTIARIM.    —   DIST.    IV  ;   QUiEST.    I 


tiam  :  quam  non  habebant ;  ideo  non  fu- A  qni    angeli    conditi    sunt   beali,    quoniam 
erunt  beali  simpliciler.  Ilirc  Pelrus.  simul  lempore,  quamvis  posterius  nalura, 

Idein  Richardus  :  Gloria  (dicens)  proprie      facluni  est  coelum  et  hix,  id  est  angelica 
consislit  in  clara  et  immediala  Dei  visio-      nalura  informis  et  formata.  Sed  ista  opinio 
ne,  el  perfecla  ejus  fruilione  ac  tentionis      reprobata  esl  supra.  quanlum  ad  hoc  quod  p.  238A'. 
securitale   :   a   qua   gloria   nulhis   cadere      dicit  angelos  in  primo  inslanti  fuisse  aver- 

sos.  Et  quanlum  ad  aUeram  partem,  palet 
falsilas  per  Auguslinum,  de  Correptione 
el  gratia  :  ubi  dicit,  quod  angeli  etsi  beati 
facli  sunt,  eral  lamen  adhuc  quod  eorum 
beatitudini  adderelur.  si  permansissent. 
Conslat    aulem,  quod   bealiludini   el   glo- 


potest. 

Insuper  quaril  Richardus,  utrum  quili- 

bet  angelus  prius  ordine  natur»  naturali 

cognitione  intellexeril  se  quam  Deum.  Ad 

p.  27iB.   quod  respondel  quod  sic,  sicul  pnrcedenti 

dislinclione  responsum  esl. 


Ilerum  quffril,  an  quilibel  angelus  na-  R  ri.T,  quum  sil  invariabilis,  non  fit  addilio. 
turali  cognilione  certius  intellexit  se  quain      Ha»c  Ronaventura. 


Deum.  Et  respondet  quod  imo,  sive  lo- 
quamur  de  cognitionc  quid  ent,  sive  de 
cognitione  quia  cst.  Naturali  enim  cogni- 
tione  cognovit  Deum  per  hoc  quod  co- 
gnovit  se  :  sicque  cognitio  sui   prwstilit 


Scolus  demum  hic  loquitur  :  Angeli  bo- 
ni-  in  primo  sua»  crealionis  inslanti  potu- 
erunt  esse  beali.  Realitudo  namque  non 
polest  inesse  creaturae  capaci  beatitudinis 
nisi  a  Deo.   Ergo  iii  quocumque  instanti 


eerlitudinem  cognitioni  alterius.  Hfec  Ri-  polcst  dari  a  Deo  alque  inesse  creatura?, 

chardus.  —  Gui  objici  polest,  quod  juxta  potcst  esse  creatura  beata.  Sed  pro  quo- 

pra^habila,  Deus  non  polest  cogilari  non  cumque  instanti  potuit  eam  Deus  confer- 

esse.  Ilerum,  pluribus  et  infallibilioribus  re,  et  fam  bene  in  primo  inslanli,  ut  in 

rationibus  angelus  scivit  Deum  csse,  seu  secundo  vel  tertio;  bonus  quoque  angelus 

quia  est,  quam  se  esse.  Rursus,  Deus  ex  G  quolibet  inslanli  sui  esse,  fuit  ipsius  ca- 

sua  natura  cum  summa  certitudine  cogno-  pax.  —  Altamen  angeli  boni  non  fuerunt 


scibilissimus  est  :  et  quamvis  nobis  non 
sit  ita  certissimc  notus,  atquc  nolissime 
cerlus,  quantum  ad  quid  est,  ob  sua>  ac- 
tualilalis   excessum ;  tamen  quanlum    ad 


de  faclo  beati  in  primo  inslanli,  quia  ut 
ait  Auguslinus  quarlo  super  Genesim,  non 
plus  discernebat  Deus  bonos  a  malis.quam 
pro  tunc  erant  discreti   inler  sc.  Si  ergo 


quia  esl,  non  excedit  noslr»  menlis  intui-  fuissent  beati  in  primo  illo  instanti,  ergo 

tum,  quum  ipse  in  omni  suo  effeclu  clarc  omnes  fuissent  beati,  quoniam  uniformes 

mullipliciterque  reluceat  quoad  hoc.  Hinc  erant  creati   :  sicque  nullus  eorum    pec- 

dici  solet  :  quemadmodum   nihil  incerti-  casset,  quum   certitudo  assecuralionis  el 

us  iucomprehensihiliusque  consislil.quam  confirmalio  in  bono,  ad  bealitudinem  exi- 

quid  sitDeus;  sic  niliil  cerlius  et  clarius  ganlur. 

est,  quam  Deum  esse.  Unde  ad  minus  vi-  D      Sed  objici  pofest.  Angeli  enim  in  primo 

detur  dicendum,  quod  exfensive  loquen-  inslanli  fuerunt  beali  bealitudine  nalura- 


do,  angelus  certius  novit  Deum  esse,quam 
se.  Reor  aulem  quod  eliam  inlensive. 

Am|)Iius  Ronavenlura  :  Quorunidam  (ail) 
opinio  fuil,  quod  angeli  in  primo  inslanli 
sua?  crealionis  fuerunt  in  aclu  conversio- 
nis  et  aversionis  :  et  sicut  in  j)rima  illa 
aversionc  aversi,  iplrinalilcr  sunf  damna- 
li;  ita  iii  prima  illa  convcMsione.  coiiv(M'si, 
»t<M-naIiter  sunl  glorificati.  Kf  hoe  di(  iiiil 
int(Midisse  Anguslinum,  dieendo  quod  ali- 


li.  ergo  et  beatitudine  supernaturali  :  quo- 
niam  causa  supernaturalis  bealiludinis, 
scilicel  Deus,efficaeior  esl  causa  bealitudi- 
nis  naturalis,  qiiic  fuit  ipsa  mens  angeli, 
seu  causa  naliiralis  creala.  llem,  in  priino 
instanti  fuerunt  in  gratia,  uf  palebil  :  ergo 
iii  eodem  fiKMiint  in  gloria,  (piiii  angelus 
sine  disciirsu  perfectioiuMn  siiiiin  confe- 
sliin  eoiise(piilur  habila  (Iis|)()silione  re- 
qiiisila.   —  Die^Midiim   ad   primuin,   qiiod 


QII.KST.    II    :    .\N    .VNCEI.I    IN    CllAll.V  (iU.VTlM    lACIK.NTK    CIIKATI    .SINT                       28?5 

11011   s('(|iiiliir  (lc   ('aiisn   ('rriciciilc,   a}j;ciil(>  A  noii  sc(|iiilm'.  Scd  dalo  (|ii()(l  |)i'iiiii  lioiiii- 

spoiilc  ac  lihcrc.  Ad  scciindiiiii,  (|ii()(l  dii-  nos  racli  siiiil  iii  gralia,  argni  polcsl  (|nod 

binni  csl  aii   riicriiil   iii  j^ralia  coiidili.  VA  an<^clis  cxccilcnliiis  conccssiiin  csl  lioc. — 

eslo  ([iiod  sic,  adiiiic  laincn  non  sc^inilnr.  Ad  (|iiai'lmn,   (|n()(l   vialorcs   riicriinl,   lia- 

Naiii  (inainvis  sinc  discnrsu   niox  nalma-  l)iici'iinl(|iic  ridciii  aiil  ali(|iii(l  lidci  corro 

lcin    habncrinl   bcalilndincm,  non   laincn  spondciis  cl  proporlionalc.nl  infra  diccliir. 

oporlol  qnod  cl  snpcrnalnralem.  Kst  eniin  —    Ad    qninliim,    (piod    Angnslinns    pcr 

qii,T(lam   disposilio    iii    licii   laiilnm,  non  bcalilndinem  inlclligil  pnelaclam  aiigclo- 

iii  laclo  cssc  rcinancns,a(l  sii[)criialiira!cm  rmn  cmiiKMiliain  in  iialmalibiis  (lonis([ne 

bcaliludiiicm  i'C([uisila;  cl  hujnsmodi  dis-  i^ralia'  cis  collala',  [)roul  Augiisliniis  scn- 

posilio  csl  mcriloriiis  aclns  rcspccln  bca-  lirc  vidclnr.   (lonrormilcr   suiit    solv(Mi(IiD 

tiludinis  simplicitcr  :   idcirco  non  simiil  similcs  Anguslini  seii  aliorum   auclorila- 

insnnt  aiigclo.  Ad  nalnralcm  aulcin  bca- H  lcs,  iil  ([uo(J  in  libro  dc  Mirabilibus  Scri- 

tilndinem  non  requirilur  dispositio  lalis.  iilune  Augustinns  deprompsil  :  Angelus  in 

—  Ibec  Scoliis.  summo  sui  ordinis  honor(^  constiliitus,col- 

Hannibal  cliain  scribil  :  Bcaliludo  per-  la[)sus  est.   In    libro  quoqiu!   de  Fide   ad 

fectioncm    imporlat.   Pcrieclio  aulem   est  Pclrum   :  Angelici   spiritus    pro  eo  quod 

diiplex  :  una  secnndum  geniis  dctcrmina-  ralionales  facti  snnl,  eolernitatis  et  beati- 

tum;  alia  simpliciter.  Sic  et  bealitudo  est  tudinis  donniri  in  ipsa  natnrae  su»  spiri- 

duplex  :  nna  per  quam  quis  habet  per-  tualis  creatione  divinitus  acceperunt. 
fectionem  seu  operationem  perfectam  se- 
cundum  inodum  propria?  speciei ;  sicque 

Iiomo  et  angeli  sunt  beali  creali,  quia  in  Q U.d?jS  110    II 
suffi  creationis   principio  liabuerunt   per- 

fectain  cognilionem  de  Deo,  ad  quam  se  C  OEcundo  qneeritur,  An  angreli  in  gra- 

eoruni   extendebat   natura   :   quia   natura  O  tia  gTatum  faciente  creati  sint. 

a  perfectis  sumit  exordiuin,  ut  in  de  Con-  Videtur  quod  sic,  per  Augustinum  libro 

iii,pros.io.  solatione  scribit  Boetius.  Alia  est  beatitudo  de  Civitate  dicentem  :  Angelos  Deus  crea- 

supernaturalis,    qua   creatura   intellectna-  vit,  siinul  in  eis  condens  naturam  et  lar- 

lis  habet  operationem  perfectam  simplici-  giens   gratiam.  —  Secundo,    sanctificatio 

ter,  videndo  Deum  per  speciem  :  quam  non  fit  in  intellectuali  creatura  sine  gratia 

nullus  reproborum  habuit  angelorum.Hsec  gratifiCante.  Sed  Damascenus  libro  secun- 

Hannibal.  do  effatur  :  Per  Yerbum  Dei  creati  sunt 

angeli  omnes,  et  a  Spiritu  Sancto  per  san- 

Ad  primum  ergo  dicendum,  quod  per-  ctificationem  perfecti.  —  Tertio,  super  il- 

fectio    multiplex   est,    queinadmodum    in  lud  Osee,  Dilexerunt  vinacia  uvarum,  ait  Oseeui,!. 

Cf.p.iHE.  textu  habetur,  videlicet,  secundum  tem-  D  glossa  Hieronymi   :  Per  vinacia   uvarum, 

pus,  secundum  naturam,  et  secundum  om-  dsemones  designantur,  qui  in  magna  pin- 

nem  inoduin  seu  universaliter.   Dei  ergo  guedine  spiritus  sunt  creati,  sed  a  super- 

opera  sunt  perfecta  secunduin  exigenliam  abundantia  arefacti,corruerunt  de  coelo. — 

et  dispositionem   naturae  eorum,  et  tem-  Quarto,  primi  parentes  in  originali  justitia 

pore  suo,  quia  ad  congruam   sibi  perfe-  et  supernaturalibus   donis  sunt  condili  : 

ctionem  ordinantur  ac  tendunt.  Opera  quo-  ergo  plus   angeli.   Salomon  quippe  testa- 

que   Dei   simul   suinpta,   sunt   eminenter  tur  :  Fecit  Deus  hominem  rectum.  —  Quin-  Ecde.su, 

perfecta,  sicut  et  valde  bona.  —  Ad  se-  to,  infinilam  munificentiam,  bonitatem  et  ^*** 

cundum,quod  per  delicias  illas  intelligun-  inisericordiam  Creatoris  condecuisse  vide- 

tur  naturalis  felicitas,  omnisque  concreata  tur,  ut  excellentissimas  illas  creaturas  de- 

excellentia  angelorum.  —  Ad  tertiuin,quod  corarit  ab  exordio  donis  gratiae. 


28G 


IN   LIBIUM    II    SENTENTIARUM.    —   IHST.    IV  ;    QU.EST.    II 


In  conlrarium  est,quia  si  fuerunt  creali 
in  gratia  graluin  faciente.  ergo  el  in  ca- 
ritate  :  ergo  prinius  eoruin  actus,  qui  non 
poluit  esse  malus,  fuissel  merilorins,  el 
fuissent  per  carilalom  ad  Doiim  convcrsi, 
pra>serlim  quum  nulla  passionc,  niilla  siig- 
geslione  rclrahcrcnlur  aut  impcdircnlur 
a  Deo  in  primo  aclu.  Sed  converlcnlibus 
sc  ad  Dcuin  pcr  caritatem,  mox  dala  est 
merces  visioque  beala  :  quiimquc  sil  ea- 
dcm  ratio  dc  angclis  univcrsis,  nullus  cor- 
ruisscl  c.x  cis.  —  Insupcr, .Vnguslinus  supcr 
Genesim  conleslalur  :  Uiabolus  conlinuo 
nl  factus  est,  cecidil,  non  ab  eo  quod  ac- 
cepil,  sed  quod  acciperel,  si  Dco  subjici 
voluisset.  Cecidit  autem  a  carilalc  et  gra- 
tia  :  ergo  eas  nondum  acccpcral.  —  lUir- 
disi.  III,  F.  sus,  Magistcr  in  lillcra  falctur  :  Angclus 
in  sua  crcatione  acccpit  id  per  quod  po- 
terat  slare,  non  id  per  quod  quivit  profi- 
cere.  Non  ergo  carilalem  graliamquc  ac- 
cepil,  qiiia  pcr  illas  proficilur. 

Summ.tii.      Ad   hoc   respondcl    Albcrliis    :    Iii    hac 
2>|)ari.qi8.  qna^stione  diversificali  sunt  anliqui,  sicut 

disi.  iii,  E,  hic  narrat  Magisfer. 

Quidam  enim  concedunt,  quod  omnes 
angeli  in  gialia  gralum  facicnte  creati 
sint.  Ciijus  opinionis  fuit  Pra>posilivus, 
allcgans  illud  .\uguslini  dnodccimo  dc  Tri- 
nilate  :  Deus  crcavit  angclos  in  caslo  amo- 
re,  simul  in  eis  condens  naturam  et  largi- 
ens  graliam.  —  Ad  omnes  vero  auclorilatcs 
et  rationes  quae  dicunt,  quod  Deus  primo 
creavit  informes,  et  postea  eos  formavit 
in  convcrsione  ipsorum  ad  se  :  dicunt, 
quod  priiis  et  poslcrius  iion  nolant  ibi 
successioncin  alicujus  moric  aut  lcmpo- 
ris,  sed  priorilalcm  ordinemque  nalura? 
ad  graliam  :  quo  ordine  naluralia  pricce- 
dunt  gratuila  in  codcm,  sicul  ct  esse  est 
anle  benc  esse. 

Quod  confirmaiil  pcr  Anguslinum  siipcr 
Gencsim,  ubi  ali(iua  scribit  in  qiiibus  vi- 
detur  al)siirduin  repulare,  quod  angelus 
aliquando  sinc  gralia  fueril.  —  Ansclmus 
quoquc  in  libro  de  Casu  diaboli  :  Angcli, 
iiiquit,  qiii  maliicrunl  illiid  pliis  qiiod  cis 


A  Dcus  nondiim  darc  decrevil.  qiiam  slare 
iii  juslilia  in  qua  facli  cranl,  cadcin  jusli- 
lia  judicaiilc.  el  illud  propter  quod  Deum 
conlcini)scrunl,  ncqiiaquam  oblinuerunl, 
cl  quod  tcncbanl  boiium  amiserunl.  Ex 
qiio  patel,  qiiod  in  jiistilia  facti  siinl :  et 
conslal  quod  lociuilur  dc  formala  juslilia, 
qua>  sinc  carilalc  cl  gratia  non  habelur. — 
Augiislinus  ilcin  duodccimo  Confessionum 
ioqiiilur  Dco  :  Moyses  scribens  le  in  prin-  Cen  i,  t. 
cipio  fccissc  cadum  cl  lcrram,  lacel  de 
lemporibus,  silcl  dc  dicbus.  Crcalura  et- 

B  cniin  iiilcllccliialis  quanqiiam  tibi  ncqua- 
quam  coaeterna,  particeps  tamen  tua?  ffiter- 
nilalis,  mulabililatem  suain  prae  dulcedine 
fclicissim;e  conlcmplationis  lua>  cohibet, 
et  sinc  ullo  lapsii  e.\  qiio  facla  csl  inha>- 
rendo  libi,  c.\ccdil  oinncm  volubilcm  vi- 
cissiludincm  lcmporum.  E.\  hoc  habclur, 
quod  angcli  e.\  quo  facti  sunt,  inJKTrent 
Deo  felicissima  conlemplalione.  Ergo  ex 
tunc  felices,  imo  et  felicissimi  sunt  :  quod 
essc  non  polcst  sine  gralia.  —  Ilcrum  duo- 
dcciino  de  Civilalc  Dci  disscruit  :  Quidain 

C  dicunt  angelos  sccundum  aliquem  lcmpo- 
ris  processum  sine  gralia  exstitisse,  di- 
cenles  qiiod  priino  lenebne  erant.  Ili  nou 
recle  dicunt  :  sed  simul  ut  facti  sunt,  lux 
facli  sunt. 

Ilis  ct  consimilibus  auctorilatibus  inni- 
tentes,  dicunl  qiiod  intclicclualis  nalura 
non  est  perfecte  formata  nisi  per  confir- 
malioncm  bcaliludinis  :  ideo  antc  illum 
slatum  vocatur  aliquo  modo  informis.Quod 
dicunt  scnsisse  Auguslinum,  dicendo  quod 
priiis  facla  est  informis,  et  coelum  dicfa; 

D  postmodumque  formata,  et  lux  ac  dies 
appellafa. —  Amplius  dicunl  hi,  quod  per 
divisioncm  lucis  a  tencbris  non  designa- 
tur  distinctio  natiira^  ac  gralia"  :  qiiia  na- 
tura  angelica  nunquam  est  lenebra.  (luuin 
per  dona  grafia>  grafis  dal;p  miillum  sit 
illuslrata  pcr  nobililatcin  qiiafuor  aflri- 
butorum  ipsius,  dc  quibus  pneliabiliim  disi.iii, A. 
esl.  Proplcr  qiiod  cliain  bealissiinns  Dio- 
nysius  quarto  capitulo  libri  de  Divinis 
nOminibus  lcslatur,  qiiod  lijcc  naluralia  in 
dirmonibus  inli^gra  ac  splcndidissima  ma- 


AS    AN(ii:i,I    IN    (IUAriA    CUAII  M    rACIKNTh;    CIIKATI    SINT  287 

n(Mil.    Ilinc  (liciml,   quod    pcr  diNisioncin  A  I)()nil;is  (Iicaloris  noii  (•onliiiil  cis  {^raliam 

hicis  a  icMci)i'is   sij;naliii'  scparalio  l)()iio-  in   piimo  crcalioiiis  inslaiilc;   rcspoiKicnl, 

riim  anj;clorti!u  a  iiiaiis.  Inlcr  (|iiain  scpa-  (iiioii  sapicnlia  Dci  voiiiil   nl  priino  cxpc- 

ralioncin  cl  cornin  crcalioncm  conccdiinl  riiciiliir  (piid   cis   convcnircl  cx   sc  cl  cx 

luisso  inoram.  Kl  (piidam  coriim  (licunl,  iialiira,  (icindc  (piid  cx  gralia  :  Dcus  auleiii 

quod   inornia  ruil  parva,  qiuu  suiiVcil  ad  dal  ^raliam  crcaluris  sccuiiduni  ralioiicn'» 

t'Oj>;ilalioncm  dc   [uopria  polcslalc,  cl   ad  ac  ordincm    sapicnliin   sna'.  —  Poslrcmo 

dcloclalioiuMn  morosam.  Aiii  dicunl,  quod  iii   cliam    dicuiil    priinum    liomiiicm    nori 

S(M'un(ia  dic  facla  sit  soparalio  iiia,  proul  inissc  iii  <,Malia  j,Maliim  lacicnlc  crcalum, 

Maijjislcr  in  iiisloriis  narral.  Proplcr  (piod  scd   poliiis   in  f^ralia  <,Malis  dala  :  sicqtic 

sccundam  lcriam  ccicl)ranl  iii  iioiiorc  slan-  ^Maliiilis  dicilur  spoiialns.  El   isla  j^osilio 

lium  angclornm.  —  lla>c  opiiiio  valdc  pro-  noii  iiahcl  aiiqiiid  iigmcnlo  siiniie.  —  IIjcc 

babiiis  est,  ct  pitira  Sanclorum  originaiia  B  All^crlus,   qiii    ut   cx    his   verbis   conjici- 

videnlur  conscnlirc  in  iiiam.  lur,   liiiic   opinioui    liic  magis  consonlire 

(lisi.  111,1'.       Vcrumtamcn    quia   Magislcr    in    liltora  vidoliir. 

aiiam  soquilur  viain,  vidoiicol,  quod  an-  Vcrumfamcn  in  iibro  do  IV  Co.Tqu.Tvis, 

goli    in    solis    naltiralii)ns   suiit  croali,  ol  primjc  opinioui   niagis  consonticns  :  0'i'- 

poslmodum,   qtiadam   mortiia  inlorposila,  daiu  (inqtiil)  tostantur,  qtiod   in   soiis  na- 

graliam  sunt  sortiti;  opinionom  ojtis  mul-  turalibus  croati  snnt  angcii;  alii,  qiiod  in 

ti  secuti  sunt,  hac  rationc  prsesertim  indu-  gratia  gratis  data,  non  in  gralia  gratuin 

cti,  qnia  non  est  in  angelo  sicut  in  nobis.  facicnte ;  tortii,  quod  etiam  in  gratia  gra- 

Ilomo  quippe  somol   conversus  ad  grati-  tificante,  qnibus  consenlire  videntur  om- 

am,  itorum  iabi  potost ;  et  relapsus,  po-  nia  origlnalia  Sanctorum,  si  quis  ea  bene 

test  rursus  resurgore.  Angelus  vcro  somel  inspexerit.  Ha^c  Albertus. 

conversus  ad  gratiam,  cadere  ncquit ;  et  C      Concordat  Udalricus  in  Summa  sua,  li- 

si  seniel  cadat  a  gratia,  resurgere  non  va-  bro  quarto  :  Quum  diximus,  inquiens,  an- 

let.  Ideo  dicunt,  quod  angelus  ante  suam  geios  primo   creatos   informes,  et  postea 

confirmationem,    ntillam    habuit   gratiam  gratia  ac  sapientia   esse   formalos,  intel- 

gralum  facientem.  Et  quum  dicitur,  quod  leximus   hoc   secundum  Augustinum,  de 

angeli  in  creationis   sua?  primordio  boni  priorifale  qua  matoria  corporalis  omnino 

fuerunf,  glossant  sic  :  id  est,  sine  vitio.  informis,  dicitur  prius  creata  quam  for- 

Et  quuni  fertur,  quod  justi  fuerunt,  glos-  mata,  videlicet  ordine  naturae,  non  tempo- 

sant  :  id  est,  innocentes.  Et  dicunt,  quod  ris.  Unde  dicit  Augustinus  duodecimo  Con- 

postea  per  gratiam   sunt  confirmati.   Di-  fessionum  :  Angelica  natura  mox  ut  facfa 

cunt  namque  aliqnam  fuisse  morulam  in-  est,  elevata  esL  sine  temporis  intervallo  ad 

ter  creationem,  et   inter  confirmationem  hoc  ut  fieret  lux. 

bonorum  ac  lapsum    malorum.  —  Porro  D      Quumque  Augustinus   frequenter  dicat 

ad  argumenta   alterius  opinionis   respon-  eos  factos   in  gratia,  et  alii  Sancti  com- 

dent,  quod   ubicumque   Sancti   affirmant  muniter  sentiant  ita,  reputamus  praesum- 

angelos   creatos    in   gratia,  intelligendum  ptuosum  quod   aliqui   dicunt  oppositum, 

sit  de  gratia  gratis  data  beneficio  creati-  pra^sertim   quum  de  primo   angelo  dicat 

onis.  Quumque  dicitur,  quod  justi  creati  Ezechiel    :    Tu    signaculum    similitudinis     Ezech. 

sunt,  exponunt  hoc  de  justitia   innocen-  (quantum  ad  naturam),  plenus   sapientia  """"'  '"■ 

tiaj,  non  de  justitia  supernaturali  formata  (quantum  ad  intellectum),  et  perfectus  de- 

per   gratiam.    Quod   etiain   asseruntur   in  core  (gratia3  ac  virtutum,  quantum  ad  af- 

ainore   casto   conditi,  exponunt  de    inge-  fectum);  in  deliciis  paradisi  Dei  fuisti,  per 

nita  inclinatione  ad  caritatem  et  gratiam.  actuin   fruitionis   Dei   elicitae  ex  utroque 

—  Quumque  inquiritur,  cur  liboralissima  genere    donoruin,    tam    intcllectus    quam 


288 


IN    LIBRUM    II    SENTENTIARrM. 


DIST.    IV  ;    Ql.F.ST.    11 


Dom.  c.  IV. 

Fzech . 
XXVIII,  13. 


Ibidem. 


ipsiiis  affoclus.  non  laincii  loquendo  <le 
fruilione  glori;p  consunimala^.  El  si  quis 
dical,  lurc  intelligenda  esse  de  sapienlia 
natiirali  et  decore  naluralis  perfectionis, 
Ezech.  obvial  (juod  siibditur  ibi  :  Perdidisli  sa- 
"""'  *'■  pientiaai  in  decore  tuo,  id  est  cuni  decore 
tuo.  E.\  quo  patet  quod  locutus  fuit  de 
sapientia  et  decore  gratiaj  gralum  facien- 
tis,  qua?  peccando  perduntur  :  qua?  non 
sunt  naturalia,  sed  gratuila  dona,  quia  se- 
De  Dnin.  cuuduui  (liviuuin  Dionysium.  naturalia  in 
daMnoiiibus  inlegra  permanseiunt.  —  Di- 
citur  quoque  ibi  :  Omnis  lapis  pretiosus 
operimenluin  tuum,sardius,lopazius,etc. ; 
per  quos,  secundum  expositiones  Sancto- 
rum,  singula?  virtules  intclliguntur,  qua3 
sunl  omni  ralionali  naluriP  operimentum 
decoris.  Quod  si  dicalur,  hoc  de  nalura- 
libus  verum  esse  virtutibus,  quae  etiam  in 
nobis  sunt  secundum  imperfectam  inchoa- 
tionem,  in  angelis  autem  naturaliter  sunt 
perfecte;  contra  hoc  est  quod  subditur 
ibi,  Foramina  tua  in  die  qua  conditus  es, 
parata  sunt :  per  qucC,  sccundum  Glossam, 
mentis  capacitas  significatur.  Quo  couslat, 
quod  naluralis  habililas  ad  virtutes  infu- 
sas  distinguitur  contra  ipsas.  Si  vero  ob- 
jiciatur,  quod  secundum  Gregorium,  per 
lapides  intelliguntur  novem  ordines  an- 
gelorum ;  obviat  quod  additur  ibi  :  In  me- 
dio  ignilorum  lapidum  ambulasti.  Quod 
nequit  intelligi  nisi  de  igne  caritatis,  per 
Ps.c\»,\.  quam  Deus  facit  minislros  suos  ignem 
urentem.  Quo  patet  inferiores  angelos  in 
caritale  f uisse ;  multoque  plus  convenit 
hoc  angelo  priino.  —  H;cc  Udalricus. 

Consonat  Thomas,  hic  scribens  :  llarum 
opinionum  quse  verior  sit,  non  potest  effi- 
caci  ratione  deprehendi,  eo  quod  creatu- 
rarum  exordium  ex  sola  ac  simplici  Cre- 
atoris  volunlate  dependet,  quam  rationc 
investigare  est  impossibile.  Tamen  secun- 
dum  convenientiaiu  ad  alia  opera  Dei,  po- 
test  una  pars  alia  probabilius  suslineri. 
Opinio  quippe  ponens  angelos  in  nalura- 
libus  tantum  creatos,  consonat  opinioiii 
dicentium  omnia  simul  creata  in  materia, 
non    per   dislinclas    formas    seu    species. 


ibid.  )i. 


A  Nam  sicut  se  habel  maleria  inforinis  ad 
formas  corporaies,  ila  angelica  natura  ad 
graliam.  Porro  posilio  ponens  angelos  cre- 
alos  in  gralia,  magis  concordat  positioni 
qua  ponilur  oinnia  fuisse  per  species  di- 
slincta  a  crealionis  exordio.  Qu®  opinio 
mihi  magis  placel,  absque  alterius  prae- 
judicio  parlis  :  quoniam  huic  opinioni, 
prapcipue  quanlum  ad  gratiam  angelorum, 
plures  Sancloruin  aucloritales  consonare 
videnlur.  Ha'C  Thomas  in  Scriplo. 

Dcnique  in  prinia  parle  Summa',  qua>- 

B  stione  sexagesima  secunda  :  Hoc,  inquit,  ari.  3. 
probabilius  tenendum  videtur,  et  dictis 
Sanclorum  magis  est  consonum,  quod  an- 
geli  creati  fuerunt  in  gratia  gratificante. 
Sic  enim  videmus,  quod  omnia  qu»  pro- 
cessu  temporis  per  opus  divin»  providen- 
tiae  causanlur  a  Deo  operante,  in  prima 
rerum  conditione  producla  sunt  secundum 
quasdam  rationes  seminales,  ut  Augusti- 
nus  super  Genesim  ad  litleram  dicit  : 
quemadmodum  arbores,  et  animalia,  et 
cuncta  hiijusmodi.  Manifestum  est  aulem, 

G  quod  gratia  gratuin  faciens  sic  compara- 
tur  ad  beatitudinem,  sicut  ratio  seminalis 
in  natura  ad  naturalem  effectum.  Unde  in 
Evangelio  gratia  semen  vocatur.  Sicut  er-  /.uc.vm,ii. 
go  secundum  Augustinuin,  slalim  in  pri- 
ma  creatione  corporalis  crealurae,  indilae 
sunt  ei  rationes  seminales  universorum 
naturalium  effecluum  ;  ita  mox  in  prin- 
cipio,  angeli  in  gratia  sunl  creati.  Haec 
Thomas  in  Suinma. 

Pelriis  quoque  circa  haec  loquitur  :  Gra- 
tia  Iripliciter  sumitur.  Primo  largissime, 

D  pro  omni  dono  gralis  dato  :  et  sic  natura- 
lia  etiam  appellantur  gratuita.  Secundo 
minus  large,  pro  omni  dono  spirituali  gra- 
tis  superaddilo  donis  naturae.  Tertio  slricle 
et  proprie,  pro  gratia  gratum  facienle.  Pri- 
mo  el  secundo  modo,  in  gralia  conditi 
sunt  angeli.  Nam  et  Damasceno  teslanle, 
angelus  gratia  iminorlalilalem  sortitus  est. 
De  terlio  modo  dixit  Pncposilivus,  (luod 
iii  gratia  suiil  producli,  quia  ad  gratiae 
susceplionem  suffecit  dispositio  habilua- 
lis  quam   habebanl.  .\lii   lenent  conlrari- 


AN    AN(il',l.l    IX    CltATlA    (illATlM    I  AClKNTl':    CIUCATI    SINT  iiSO 

iiiii,  (licciilcs  ({iKxl  .1(1  ^iitliii' siisccplioiiciii  A  piii  cl   iiplii   iii   iisiiim    Itoiiiiiii    scii    iiicrilo- 

cxi<>'<iliii'  (lis|)()sili()  acliiiilis.   iil   csl    inoliis  riiiiii.    ('inlc   siciil    iirohahiliicr   coiiiiciiinl 

iilii|iiis   xdliiiilaiis.  iii    lialiciilc   lil)ci'i   iiilii-  iili(|iii,   (|iii)(l   Dciis  iii   |)i'iiici|)io   irccril  iir- 

Irii   iisiiiii.   Ila'c  l*clriis,  iioii    iiiiijiis   iiiiiiiii  horcs  rriicliliiis  [ilciiiis.  iiliii  (jiioiiiir  iii  iio- 

qiiiim  iiliam  opiiiioiicm  iippi'ol)iiiis.  hilissimo    slulu  ;    sic   cl    naliiriim    iin^M-li 

Al    Ycro    Uichardiis    coiisciilil    opinioni  oriiiivcril   j^rali.i   in   priino  sua>.  crculionis 

(licenlium,  (]iio(l  noii  rucriinl  crcali  in  f:;ra-  insliuili,  (|Uii'  iii  |)i'imo  iisu  hono  cral  pcr- 

lia  :  Non  vidcliir  (diccns)  [^iohahilc,  (iiiod  [)cliiiiiida,  cl   in  |)rima  (lcordinalionc  i)cr- 

a  gralia  gralum    racicnlo  rcccssisscnl,  si  |)clualilcr  amiUcnda.  —  iMolivum  vero  al- 

in  ca  crcali  ruisscnl  ;  ncc  vidctiir  [)roha-  lcrius    opinionis,    1'uil    dis[)Osilio    nalura) 

bile,  quod   gralia  eis  dala,  gloria  corum  aiigclica^  qu»  1'crlur  in   id   quod  appclit, 

fuissct    diliila.    Et   [)ro   hac   o|)inionc   est  sinc  rclardaliorK^  Nam  sicul,  cx  conversio- 

qiiod   [)rimo  supcr  (icnesim   loqiiilur  Au-  B  iie  ad    maluin,   ila    prolundc  aversi    sunt 

giislinus,  dicendo   :    Principium  ci'ealura}  ul   redire  non  valeant;  sic  (imo  et  multo 

intellectualis    est   sapientia    illa    sunima,  [)lus)  ex  conversione  ad  honiiin  et  hahili- 

quod  principium  in  se  incommutahililer  lah^  ad   illiid,  ila  hono  lotaliler  adhi»sis- 

maiiens,  nuUo  modo  cessahat  occulla  in-  sent,si  gratiam  hahuissent,quod  nunquain 

spiratione  vocationis  loqui  ei  crealurii'  cui  la[)si  essent.  Huic  opinioni  tanqiiam  pro- 

principium  esl,  ut  converteretur  ad  id  a  hahiliori  est  concordandum.  Ihec  IJonaven- 

quo  est,  quod  aliler  lormala  ac  perfccta  tura. 

esse  non  posset.  Idem  vidctur  sentire  Gre-  Alexander  demuin  frequenter  insinuat, 

gorius  super  Job,  exponens  illud  Ezechi-  et  tanquam  probahilius   lenet,  quod   nec 

Ezech.    elis  :  Omnis  lapis  pretiosus  operimentum  angelus  nec  liomo  in  gralia  gratum  faci- 

xxxm,  13.   tmiiii  ii„JQg(inqi,i()  [api(jig  foramina  prae-  ente  sit  conditus.  Ad  quod  potissime  in- 

parata  sunt,  quoniam  capax  caritatis  con-  C  troducit,  quod  in  libro  de  Correptione  et 

ditus  est  :  qua  si  repleri  voluisset,  stan-  gratia  loquitur  Aiigustinus  :  Saluherrime 

tibus    angelis    lanquam    positis    in    regis  confit(?mur  et  rectissime  credimus,  Deum, 

ornamento  lapidihus,  inhterere  potuisset.  qui    creavit   omnia  valde   bona,  et   mala 

Et   inlerpositis  paucis,  subjungit  :  Ilabuit  ex  bonis  exortura  praescivit,  scivitque  ad 

ergo  lapis  iste  foramina;  sed  propter  su-  omnipotenlissimam    bonitatem    pertinere, 

perbise  vitium,  caritatis  auro  non  sunt  re-  etiam  de  malis  bona  facere,  magis  quam 

plefa.  Unde  apparet  quod  Lucifer,  de  quo  inala  esse  non  sinere  ;  sic  ordinasse  ange- 

loquitur,  graliam   seu  caritatem  non  ha-  lorum  et  hominum  vitam,  ut  in  ea  primo 

buit.  Haec  Richardus.  ostenderet  quid  eorum  posset  liherum  ar- 

Preeterea  Bonaventura  :  Qusestio  (inquit)  bitrium,  deinde   quid  posset  gratiae  suae 

haec   facti   est,  et  non   invenimus   de   ea  beneficium,  justitia;  quoque  judicium.  — 

aliam  ralionem  quam  congruitatis;  idcirco  D  Rursus,  per  carilatem  et  gratiam  fit  spiri- 

utrumque    de    ea    possumus    probabiliter  tuale  matrimonium  inter  Deum  et  men- 

opinari.  Quidam  namque  dixerunt,  quod  lem  creatam,  cujus  lex  est,  ut  sine  mutuo 

angeli  fuerunt  creati  in  gratia.  Et  ratio  eos  non  fiat  consensu  :  ergo  in  mente  creata 

movens,  fuit  ex  parte  Dei  perfecta  libera-  consensus  ejus  gratise  infusionem  praeces- 

litas  ejus ;  atque  ex  parte  creaturae,  ido-  sit,  saltem  in  utentibus  ratione.  Hajc  Alex- 

neitas  ejus.  Quia  enim  ab  initio  erant  vasa  ander  :  qui  de  his  tractat  diffuse,  sed  dicta 

munda,receptivaque  gratiae,et  Deus  prom-  ejus  virtualiter  sunt  inducta. 

ptus  est  gratiam  impertiri  nisi  habeat  ob-  Prseterea  Durandus   doctoribus  Ordinis 

stacula  ex  parte  creati,  non  dimisit  vasa  sui,  Thomae,  Alberto,  Udalrico,  in  his  ma- 

illa  vacua  ad  momentum ;  sed  talia  exie-  gis  consentiens  :  Probabilius  (inquit)  vide- 

runt  de  manu  ejus,  ut  statim  essent  prom-  tur,  quod  angeli  fuerunt  creati  in  gratia, 

T.  21.                              •  19 


290 


IN    LIHIU  M    II    SENTENTIAUIM.    —   ItlST.    IV  ;    Ql.EST.    11 


tum  quia  ad  hoc  siml  oxpross.T  auelori- 
lalfs  Saiicloruiu.  Iiiiii  qiioiiiaiii  ralioiics 
prohahiics  hoc  conviuciinl.  Non  cnini  iiii- 
iioris  dignilalis  rucriinl  anj^cli,  (jiiaiii  pri- 
mus  hoino,  qui  fuil  crealiis  in  gralia.  Fiiil 
enim  coiidilus  in  originali  juslilia,  quae 
non  vidcliir  fiiisse  siiie  gratia  concomilan- 
te  :  quoniam  cousistchal  in  pcrfccta  ohe- 
dienlia  eorporis  ad  auimaui,  inferioruin- 
que  virium  ad  superiores,  el  recliludine 
vohintatis  ad  Deum;  et  sicul  duo  ilia  pri- 
ma  non  videnliir  fuisse  sine  gratia  gratis 
dala,  sic  lertium,  scilicel  rccliludo  volun- 
tatis  ad  Deuiii,  iioii  vidctiir  fuisse  sine  gra- 
lia  gratiim  faciente.  —  Item,  sicut  est  in 
esse  naluraii,  sic  et  suo  modo  in  esse  su- 
pernaturali  :  sed  sic  est  in  esse  nalurali, 
quod  quapcuiuque,  etc,  sicut  supra  in 
Thoma.  Ilipc  Durandus. 

Scotiis  qiioqiic  :  Videliir  (ail)  prohahile, 
quod  quiiihct  angclus  aiiqiiaiido  fiieril  in 
gratia,  sive  iii  instanli  crcationis,  seu  post- 
ea.  Et  quamvis  uou  sit  necesse  ad  hoc 
quod  aliquis  peccet,  quod  prius  sit  in  gra- 
tia, congruum  lameii  est  quod  illi, videlicet 
angeli,  iion  soluiu  non  fucrunt  iiijiisti, 
quouiam  acceperiint  liherlalem  naluralem, 
per  quam  potuerunt  salvare  justitiam  na- 
turalem  ;  sed  quod  eliam  acceperuut  justi- 
tiam  gratuitam,secundum  Auselmum  lihro 
de  Casu  diaboli,  diiodecimo  et  sextodeci- 
ino  capitulis.  Deiiique  Deus  non  discernit 
inter  istos  et  illos,  antequam  ipsi  per  ac- 
tus  suos  se  discreverint  :  quia  secundum 
Augiistinum  super  Gonesim,  iiou  prius  est 
Deus  ullor,  qiiain  aliqiiis  sit  peccator.  Er- 
go  usque  ad  instans  meriti  atqiie  deme- 
riti,  omncs  erant  uniformes  :  et  si  tiinc 
primo  gralia  bonis  appouehatur,  apparet 
quod  dehuit  tunc  apponi  et  aliis.  Nam  anle 
illud  instans  non  demeruerunt:  quarc  ergo 
non  debuit  eis  apponi  gratia  ut  aliis  qiii 
meruerunt  ?  Si  vero  istius  erant  deiiieriti, 
ergo  prius  illam  hahiieniut,  quia  gralia  et 
culpa  non  sunt  simiil.  Ilu^c  Scoliis. 

Antisiodorensis  autem  dicit  in  Summa 
sua,  libro  secundo,  quod  angeli  aiiti?  la- 
psum  fuerunt  in  slatu  bono  ac  innocenti. 


A  Sed  responsio  h;pc  ad  parh-iii  polcst  flccli 
iilraiiKpic.  Naiii  cl  ulraciuc  [)ia'lala  opiiiio 
hoc  defendit,  qiiamvis  secnudum  diver- 
siiiii  sensum,  ut  palet   ex  dictis. 

Ampliiis  Ilenricus  Quodlihelo  octavo  su- 
per  his  scrihit  :  Utrum  gratia  juslificans  q«ia»si.  lo. 
fiierit  angelis  iu  eorum  crealioue  collala, 
nihil  jiidico  iiisi  (}uod  sic  poluit  essc  fa- 
clum;  sed  an  fiierit  facluin,  quia  a  mera 
Dei  voluntate  dependet,  scio  quod  uulla 
iialiirali  ratione  valcal  certitudinaliter  de- 
l^rehendi.  Modus  aulem  aliquis  quo  con- 

B  gruenliiis  fieri  |)Oluisse  apparel,  qiKTren- 
diis  esl,  quum  sempcr  pnosiimendiiiii  sit 
Deiim  fecisse  qiiod  ralioiiahilius  conve- 
iiienliusque  erat  agendum.  Nempe  ul  in 
lihro  de  Lihero  arhilrio  Augustinus  fale- 
tur,  si  recla  ratione  deprehendi  valet,quod 
decimum  ccplum  congriiat  esse,  credcii- 
diim  esl  Dcum  illud  fccisse.  Itaque  secun- 
dum  decentiorem  congriieiilioremque  mo- 
duiii  credendum  est  Deiiiii  gratiam  angelis 
coiiliilisse.  Quumque  gratia  non  ordinetur 
iiisi  ad    meritiim  congrui  quoad  graliam 

C  ^ralis  dataiii,  aul  coiuligiii  quoad  graliam 
gralum  facientem.  el  usquc  ad  lioram  qua 
deliherarc  potest,  inlellectualis  crealiira 
non  meretiir,  quiim  actus  voluntatis  ejus 
iioii  cst  nisi  pure  naluralis,  quo  nec  de 
congruo  nec  de  condiguo  habetur  aliquod 
meritum;  frustra  fuisset  angelo  gralia  dala 
aute  lioram  qiia  quivil  deliberare.  Ilinc 
mihi  apparet  potius  esse  credendum,quod 
usque  tunc  angelus  fuit  in  naturalibus 
tautiim,  in  quibiis  cl  fuit  crealus,  atque 
in  natiirali  bealitiidine  perstitit,  quousque 

D  deliberare  potuit ;  deinde  Deum  omnibus 
graliam  contiilisse,  anteqiiam  aliqiii  pec- 
cariint  ex  se  ipsis.  Sic  ergo  sccundum  An- 
selmuin  libro  de  Casu  diaboli,  Crealor 
adjecit  creaturcT  angelica;  gratiam  alque 
juslitiam,  qua  non  naturaliter  tanliim,  sed 
et  juste  et  condecenter  concupiebant  feli- 
citalem. 

Veriiin  si  gratiain  istam  jiistificantem 
aiigclis  datain  censemus,  liinc  angclos  bo- 
nos  ac  inalos  iii  gralia  pares  fuisse  anle- 
quam  mali  prolapsi  sunl,  judicamus  :quod 


OiVKST.  III  :  AN  A.N(ii;i.i  r.o.M  si  AM  i-!;i.I('.it.\ii:m  i:r  (iioiuAM  i-it  i  a  ikkuint,  ktc.    291 


liiincii  Aiifin.sliiuis  iioii  iiiKicl  iisscrcrc  ; 
idcirco  iicc  iios  iirririiiiirc  iukIciuiis.  Iiik) 
i'iili()iiiil)iliiis  iiohis  ii|)|)iii'cl,  (|ik)(I  piiiiio 
uiunibiis  iiii;j,(>lis  diilii  sil  ^riiliii  cl  jiisliliii 
aiitina  gralis  dala,  (inii  slarc  cl  ad  graliaiu 
gratificanlcni  se  de  congrno  pricparare  va- 
lebant  :  qna  qiii  bene  iisi  sunt,  gratiain 
gralit'icaiilcin  iiiox  acccpernnt,  alqiie  pcr 
ejiis  ineriloriuiu  iisiiin  et  actnin,  snpcrna- 
tnraieni  bealitiKiinein  de  condigiio  iiiciii- 
ernnt.  Ccteri  abiilcnlcs  deiueriiciiiiil  gra- 
liaiu  gratiricanleiu  rceipere,  (iiii  peccaudo 
dcjccli  siiul,  ruiiiaiu  coriiiu  \idcnlii)iis  aii- 
gelis  I)onis,  el  e.\  ca  Denin  icvcrcnler  ti- 
luentibiis,  seqiie  ad  ipsuiu  couverteutibus: 
qiiod  agendo  bealiludinem  luernernnt,  at- 
que  in  bono  siiut  contirinali,  reprobis 
prius  lapsis,  dainnatis  el  obduralis,  prout 
plenins  tractat  Gregoriiis,  exponens  illiid 
Job\u,  iii.  bcati  Job  :  Quiiin  siiblaliis  riierit,  liiuebiiut 
aiigeli,  ef  territi  piiigabiinlur.  Uiide  seciin- 
duin  hiOC,angeli  reprobi  nuiiquain  gratiain 
gratificantein  sniit  adepti.  iM'optcr  quod 
Moraiinin  libro  tricesiino  quarto,  capilnio 
oclavo,  ait  Gregorius  :  Secunduin  hoc  po- 
nainus  angeios  peccatores  gratiani  justifi- 
canteiu  non  habuisse,  sed  simul  illain  ac 
gioriain  demeruisse.  —  Haec  Heuricus. 

*  Inter  tot  opiniones  probabilius  reor, 
qnod  omues  angeli  in  gratia  gratificante 
snnt  conditi,  non  eequali,  sed  quod  altio- 
ribus  in  natura  specifica  data  siut  dona 
gratnita  magis  perfecta  :  quia  ex  hoc,  nt 
mihi  apparet,  eminentius  commendatur 
bonitas,  caritas  et  munificentia  Dei  in 
ipsis;  electorum  quoque  angelorum  digni- 
tas  ex  hoc  amplius  commendatur,  sicut 
et  reproborum  ingratitudo,  facinorosilas 
ac  justa  damnatio  ex  hoc  ciarius  innote- 
scunt.  —  Auctoritas  vero  Augustini  ab 
Aiexandro  contra  istud  inducfa,  faciliter 
soivitur  :  quia  per  hoc  quod  Deus  omni- 
potens  mentes  angeiicas  per  dona  grafnita 
non  coegit  ad  bonum,  sed  in  propria  iiber- 
tate  reliquit,  satis  monsfratur  quod  ilia>  per 
naturam,  quod  item  per  graliam  possent. 
Etenim  ex  hoc  cousecuta  est  reproborum 


A  ruiiia,  in  (iiia  naluraiis  ilioniui  iiii^'ciorum 
IViigililiis  \cl  iniigis  (]iiic(liiiii  iiiiililiii  pii- 
liiil  ;  cl  clccloniiu  aiigcloniui  lil)cra  a(! 
iiiciiloria  ikI  Dciiiii  convcrsio,  in  (jiiii  di- 
vinai  gratiie  efficacia  spiciiduil.  — l*ostre- 
mo,  qiiod  Ilenricns  oI)jicit,  frustra  fuisse 
dalniu  graliam  iu  crealionis  inslanli  seii 
aiile  (lclibcralioiiis  fa(;uilalcin,  iiii  ol)li- 
net  :  (piia  ex  grafiio  iufiisionc  iiiox  dispo- 
iicbaufur  ad  lucliora,  cf  iii  ca  apparuil 
Iionifiis  iii)ci'iilitas(iue  divina.  Inlantibus 
efiaiii  iii  liapfismo  diu  anfe  deiiberationis 

H  iioraiu,graliaruin  infundunlur  charisiuata. 


QU^ilSTlU    111 


TErfio  quierifiir,  An  angeli  boni  su- 
am  felicitatem  et  g-loriam  prse- 
viderunt,  et  utrum  angeli  reprobi 
suam  prseviderunt  ruinam. 

Videtur  qiiod  sic.  Primo,  quia  fuerunt 
mullo  luajoris  scientiic  quaiu  homines  via- 

C  fores,qui  tainen  salfein  condifionaiiter  seu 
ex  pra'supposifione  pnenoscunt  se  saivan- 
dos,  si  perseveraiifer  Deo  adlwserint ;  aut 
damnandos,  si  a  Deo  finalifer  se  avertant. 
Ergo  et  angeli  omnes,  antequam  merue- 
runt  aut  demeruerunt,  praecognoverunt  hoc 
ipsum.  —  Secundo,  hoc  ad  divinam  videtur 
pertinuisse  pietafem  atque  justitiam,  ut 
per  comminationem  ac  pra^nuntiationem 
poenarum  cohibuerit  ipsos  a  culpa,  pro- 
missioneque  praemiorum  incitaverit  illos 
ad  obedientialem  subjectionem,  quemad- 

D  modum  facit  hominibus,  praesertim  quum 
istud  ad  omnem  prudentem  videatur  le- 
gislatorem  spectare.  —  Tertio,  angeli  divi- 
nam  piefatem  jusfifiamque  noverunt  lim- 
pidius  qnam  aliquis  hominum  viatorum. 
Sed  homines  ex  illa  sciunt,  quod  Deus 
nullum  peccatum  deserit  impunitum,  nec 
ulliim  bonum  irremunerafum.  Angeli  ergo 
hoc  agnoverunf.  Et  quia  nec  bene  nec  male 
egerunt  nisi  bouum  aut  malum  prseconci- 
piendo,  in  iila  pra^conceptione  noverunt 
pceuam  aut  gioriam  eis  retribuendam,  etc. 


202 


iN  r.innr.M  ii  sentknti.\iu'M.  —  dist.  iv ;  qu.est.  ih 


In  opposiluin  sunl  quie  liahentur  iii 
lillera. 

Ad  hapc  .Mcxander  respondet  :  .Anpcli 
boni  non  hahuerunl  prjpseienliain  siuv  sla- 
bililatis  seii  iiiaiisioiiis ;  scd  iiiinc  habciit 
scicnliain  ilhiin.  .\it  cniiii  ad  Orosiuin  .\ii- 
gustinus  :  Oinnes  aiigcli  a^qiiales  creati 
sunt ;  sed  cadentibus  per  superbiam  iin- 
piis,  ceteri  Doinino  pia  obedienlia  adha?- 
scrunt,  accipicntcs  cerlain  scicnliam  sua? 
slabililalis,  qiiain  rcprobi  illi  niinqiiam 
habucrunt  :  sicque  deinccps  angcli  boiii 
sunt  iindiquc  gratia  Dei  circuindati,  ut  ne- 
qiiaqiiain  cadcre  valeant  a  vita  beata. 

Porro  angeli  niali  casum  suum  non  prjc- 
vidcrunt.  Unde  libro  de  Correptione  et 
gratia  loquitur  Augusliniis  :  Diabolus  et 
angcli  ejus  se  in  miscriam  casuros  non 
pra>sciebant.  Anselmus  quoque  in  libro  de 
Casu  diaboli,  argiiit  sic  :  Scientia  non  cst 
nisi  circa  ea  qua?  certa  sunt  ratione  infel- 
ligibilia;  quod  autcm  potest  non  esse,  non 
potcst  certa  ralioiic  inlclligibile  esse  :  sed 
angelus  potuit  non  peccare.  Insuper  ait 
Bernardus,  loquens  Lucifero  :  Si  pra?vidisti 
praecipitium,  qua?  fuit  insania,  ut  cum  tan- 
ta  miseria  cuperes  principatiim,  ut  misere 
inalles  pra^esse  quam  bcate  subesse  ?  — 
Nec  obslal  quod  ilcrum  dicit  Bernardus  : 
Si  in  pra>scientia  Dci  tuum  pra>vi(lisli 
principalum,  cur  non  et  pnecipitium  tu- 
um  ?  Quasi  dicat  :  Simililer  pra>videre  po- 
tuisti  utrumqiie.  Dicendum  enim,  quod 
non  est  simile  de  ulroque,  quoniam  prin- 
cipatiim  proprium  pr.Tvidcrc,  non  incliidit 
suppliciiim. qucmadmodiim  proprium  pra»- 
noscere  casum  :  qiiem  pra^noscere  est  poe- 
nale  ;  poena  aiifem  in  angelis  non  poluit 
prfficedere  culpam.  —  Bursus  objiciliir  il- 
lud  Aiigiislini  in  Qiuestionibiis  veteris  Tc- 
sfamciili  :  Pnevidil  diabolus,  qiiod  ad  ac- 
ciisationcm  cjiis  racliis  cst  lioino. .Accusatio 
auteiii  non  cst  nisi  dc  ciilpa.  Ergo  pra>vi- 
dit  suam  culpain  :  igitur  et  ruinam.  Di- 
cendiim,  quod  Augiistiuus  dicit  hoc  de 
Liicifero  pro  statu  suo  quem  habuit  post 
ruinam. 


A  Pra>terea  si  qiueralur.  an  diabolus  prin- 
cipatum  suum  pra^vidit  :  respondcndum 
quod  dominatio  duplcx  esl.  Tiia  qiia  pec- 
cator  subditiir  diabolo.  acquiescendo  vo- 
Iiinlati  et  suggcslionibus  cjus  :  quip  non 
csl  sinc  peccalo  diaboli  priecedenti ;  nec 
hanc  pra'vidit.  .\lia  dominatio  est  in  ange- 
lo  ex  conditione  natura;  vel  beneficio  gra- 
li;e;  hancquc  potuit  pra^videre.  —  Ha?c 
Alcxandcr. 

Thomas  quoque  :  .\liquid,  inqiiit,  polest 
cogiiosci  diiplicitcr.  scilicct  :  ccrtitudina- 

B  litcr.  iit  qiuc  liabcnt  dctcrmiiiatas  et  inlal- 
libilcs  causas,  quemadmoduin  solem  oriri 
cras;  et  conjecturalitcr,  ut  ea  qua?  habent 
causas  determinatas  ul  in  parte  majori, 
siciit  medicus  noscit  sanitatem  futuram, 
nautaqiic  tcmpcslatcm.  Quumque  confir- 
malio  ct  casus  angelorum  ex  libero  de- 
pendeant  arbitrio,  quod  non  est  causa 
determinata  ad  unum,  non  poterant  certi- 
tudinaliler  pra?sciri  nisi  a  Deo,  qui  omnia 
prtescnlialitcr  inluctur.  Conjecturaliter  au- 
tcin  potcranl  pra^sumerc  sc  omnes  beati- 

C  tudincm  adcptiiros,  quia  ad  hoc  erat  eo- 
rum  natura  instituta  ac  inclinafa.  Casuin 
vero  suum  pra?scire  non  poterant  ex  se 
ipsis,  neque  per  conjectiiram,  neque  per 
certitiidinem,  sed  tantum  cadendi  potenti- 
am  ;  nec  congruebat  cis  desuper  revelari, 
iic  pa?na  culpain  pra^cederct;  nec  iferuin 
bonis  suam  confirmalionem,  ne  dislinctio 
ciilpam  pra^cederet.  Si  tamen  eis  ha?c  re- 
velala  fiiissent,  intellexissent  non  qiiasi 
per  certitudinem,  sed  cautelam  ef  advisa- 
tioncm.  Pcr  qiiod  solviliir  istud  objccliim: 

D  Chrislus  Pctro  praHlixit  siium   peccalum.     Matth. 
—  Dato  qiioqiie  quod  Lucifcr  pnescivisset  '"'"' ^*- 
se    supcr   iniquos   dominium   habiluriim, 
non  lamen  scquifur  quod  casum  suum  seu 
cul|)am  pnpscierif.  Dum  cnim  ad  aliquod 
conscqiicns  pcr  diversa  mcdia  perlingilur, 
polcsl  conscqiicns  sciri  sinc  hoc  qiiod  an- 
tecedens  dctcrminatc  sciatur  :  qucmadmo- 
diim  Joseph  pra>vidif  dominium  suum  su-  nen.xxwn, 
pcr  frafres,  non  tamen  venditionem  suam,  '•  ^- 
ct    alia    cx    qiiibiis    consecutus   est   illud 
dominium.  Ita  de  diemone  est  dicendiim, 


AN   ANCKLI    l!OM    SUAM   FF.MCITATKM   IVr   GI.ORIAM    IMl.F.VlDFRrNT,   FTC. 


293 


pnvscrliin    (iiiia    bomis    cxsisk-iis.    poliiil  \ 
princops  cssc  iiiiilorimi.   Ifjuc  Thoinas   iii 
Scri|)lo. 

Idcin  IVtrus.  0"'i  cliaiu  ail,  (|no(I  aii^cii 
omnes  habcbanl  spcm  bcaliludiiiis  cliam 
sine  affliclivo  limorc  conlrarii,  (nioiiiam 
non  scnlicl)anl  iii  sc  ali(|ui(!  rclraclivum  a 
bono. 

Concordal  Richardus,  sallcm  pro  parto 
niajori.  Qni  lam(Mi  iiilcr  cetcra  arguil  sic  : 
Angeli  aul  suam  fiiluram  conversionein 
cerliludinalilcr  pra^scichanl,  aut  cirdc- 
bant.  Sed  iion  crcdcbaiil  :  qiioniam  fidcs  B 
est  spnignialica  cognilio,qiia  ipsi  carcbant. 
Ergo  eam  cuin  cerliludine  pra>cognove- 
rnnt.  —  Ad  quod  respondel,  qiiod  nulliim 
illornm  est  vcruin,  quia  nec  certitudinali- 
ter  suam  pr«scierunt  conversionem,  ne- 
que  credebaut,  propric  loquendo  de  cre- 
derc,  quod  actus  cst  fidei;  sed  probabililcr 
eam  opinabautur  ob  causara  pra^habilam. 
Veruni  quum  hoc  dici  non  queat  de  illis 
qui  mali  fuerunt  futuri,  quia  in  eis  falsa 
fuisset  opinio  ante  peccatum  :  hinc  aliis 
dicendum  videtur,  quod  angeli  post  siiam  C 
creationem  slatim  respicienles  suam  na- 
turam,  fuerunt  per  modicam  moram  in 
quadam  admiratione  suspensi,  et  paulo 
post  bonitatem  boni  Dei  recogitanles,  mox 
se  converterunt  ad  Deum  ;  alii  suam  nobi- 
litatem  et  excellenliam  intucntes,  nec  eam 
ad  Dei  laudem  referentes,  protinus  se  aver- 
terunt  a  Deo.  —  Ha^c  Richardus.  In  cujus 
verbis  incertum  apparel,  qiiod  dicit  ange- 
los  ante  beatificam  visionem  fidem  non 
habuisse  :  cujus  oppositum  multi  tuentur, 
sicut  et  Thomas,  ut  infra  tangetur.  Item,  D 
secundum  verba  Richardi  videretur,  quod 
nec  probabilis  conjectura  salutis  fuisset  in 
angelis  reprobis,  quia  oppositum  conligit : 
sicque  ante  culpam  fuisset  in  eis  conje- 
ctura  falsa  erronea. 

Porro  ad  quspstionem  qua  quseritur,  an 
angelis  reprobis  revelari  potuit  sua  futu- 
ra  aversio  sive  damnatio,  respondet  quod 
non  :  quia  cum  cerlitudine  futune  damna- 
tionis  non  stat  confidenlia,  sed  necessario 
sequitur  desperatio  de  salule ;  sicque  Deus 


compcllcrcl  dcspcrarc,  csselcpic  caiisa  dc- 
spcralionis  cl  ciilpa».  Idein  Alcxandcr  et 
Anlisiodorensis.  —  Ansclmus  (]iio(pi(^  sie 
argiiil  libro  dc  Casu  diaboli  :  Si  aiig(diis 
adlnK;  in  boiia  slans  voliiiilalc,  casiiriim 
s(i  |)ra>sci(d)al,  aiil  volcbal  sic  fieri,  aiit 
non  :  si  vol(d)al,  ergo  voliinlalc  jam  ceci- 
dil,  rcusqiK^  fuit;  si  non  volcbal,  (M'go  anle 
ciilpam  dolebal.  Ibec  Richardiis. 

Concordat  liis  Ronavcntiira,  narrans  de 
isla  malcria  duas  0[)iniones,  sicul  iii  lcxlii 
habcliir. 

Albcrtiis  quoqiie  super  his  scribil  diffii- 
sc,  inler  cclera  rccilans  verba  Auselmi, 
libro  de  Casu  diaboli  inquientis  :  Onari 
polcst,  utrum  existimationem  vel  opinio- 
nem  aliquam  de  casu  suo  potuit  angeliis 
priehabere.  Et  ostendit  Anselmus  quod 
non,  per  deductioncm  ad  impossibile,  sic  : 
Si  angcliis  adhiic  in  bona  volunlalc  consi- 
stens  pra?sciebat,  existimabat  aut  opinaba- 
tur  se  casurum,  aut  volebat  sic  fieri,  aut 
non,  efc.,  sicut  supra.  —  Insuper  Ansel- 
mus  sic  arguit :  Est  et  aliud  quo  ostenditur 
angelum  malum  suam  pra>varicationem 
nullaleniis  pra^scivisse.  Nam  aut  coactam 
eam  putasset,  aut  spontaneam.  Sed  nil  erat 
quo  se  cogi  posse  suspicaretur.  Similiter 
suspicari  nequivit  quamdiu  in  veritate  vo- 
luit  perseverare,  se  illam  verilatem  spon- 
tanee  deserturum  :  quia  adhuc  rectam 
habuit  voluntatcm,  et  in  ea  proposuit  per- 
manere.  Onapropter  volcndo  tenere  perse- 
veranter  quod  tenebat,  niillo  video  modo 
unde  potuerit  suspicari,  nulla  alia  causa 
accidenfe,  deserturum  se  illud  sola  pro- 
pria  voluntafe. 

Qua^rifur  quoque,an  angelus  inalus  ante 
casuin  suum  sciverit  se  non  debere  (id  est 
licite  non  posse)  deflecti  a  bono  in  quo 
erat.  Et  apparet  quod  sic,  quoniam  intel- 
lectualis  fuit  natura»  cum  intellectu  dei- 
forini  :  ergo  scivit  quid  agendum,  qiiid 
cavendum.  —  Quocirca  ulferius  quseritur, 
an  sciverit  tantam  poenain  esse  infligen- 
dain  pro  tanta  culpa  si  fieret,an  non  scivit 
hoc.  Et  videlur  quod  scivit  hoc.  Scivit 
namque  Deum  esse  jusfuin  :  ergo  scivit 


p.  281. 


Sumni.  lli. 
2»|)arl.q.lS. 


294  l.N    MIUU  M    II    SKNTENTI.MUM.    —   DIST.    IV  ;    Ql-EST.    III 

eum    unicuiqiio    pro   suis    morilis    rcddi-  A  Quod  aiitcm  asserif  Aiigusliuus.  sapien- 

lurum.  tiam  esse  fruclum  pirlalis,  idcoque  diabo- 

Ad   qu.T  respondcnduui.  quod  scivil  se  lum  non  pr<pscisse  suam  ruiiiam.  iulciligi 

non  debcre  dcriecli  a  Ijouo  iii  qiio  cral  :  polest  de  incrcala    piclalc   :   (jiuo  idcirco 

non  cniiii  poluil  ciiin  lalcrc  ralio  juslili;r,  non   fccil  diabolum    sui   casus  sapicnlcm 

qiii  dcirormis  cxslilil  iulcllcclus.  —  Deni-  seu  pra*scium,  quoniam  indu.xisscl  diabo- 

que   e.\   ralionc  jusliliiP,  quain   cognovil,  lum  revelalio  lalis  iii  Iristiliam  scii  limo- 

scivit  el  poenain  del)crc  scqui  ciilpaiii  :  at-  rem    aiitc    suuiu    pcccatuiii.    Polcsl    ilem 

tamen    eamdem    poMiain    fore   seculuram  exponi  i\r  |)iclalc  crcata.  qna>  diciliir  Oeo- 

Ps.wwj.  non    pi\esuinpsil.   Nam    quia   judicia    Dci  akfi^.x,  cl   esl   ciiltus   Dci  :  ex  cujiis  cullu 

7?om. XI, 33.  abyssus  luulta,  ct  invcsligabilcs  via»  cjus,  orilur  sapor  diviuonim   inlcriiiis,  qui  esl 

ncqiiivil   coiiiprcbcuderc  an   Deiis  faceret  sapicnliie  qiiidam  afrccliis,  quem  iiupedi- 

quod  jiisle  facere  posset.  Sed  et  si  quis  di-  B  visset  revelalio  talis.  —  Scd  conlra  ba>c 

cat.  (piod  nuUalenus  credere  poluit  Deum  forlius  objicit  Anselmiis  :  quoniam  primo 

damnalurum  esse  propriam  creatiiram  pro  bomini  adbuc  innocenti  Deus  revelavit  in 

culpa  ipsiiis,  qiiam  laula  condidil  boiiita-  quo  pcccaref,  videlicet  si  de  fruclu  ligni  cen.n,ii. 

te  :  priescrtim  quia  adbuc  nulliim  pneces-  sciculiie  boni  et  mali  coinedcrct ;  pcrnam 

sit  exemplum  iiltionis  divinie  jiistitiie;  cer-  qiuxjuc  (piam  sustiiicrel,  addeiulo  :  In  qiui- 

tusque  esset  numerum   illiiin  angelorum  cuinque  die  comederis  ex  eo,  morte  mo- 

in  qiio  fuliiri  erant  qui   Dco   fruerenlur,  rieris.  Ergo  el  angclo  poluit  el  debuit  re- 

fanla  sapienlia  esse  priefinilum,  quod  sic-  velare  utrumque.  El  respondel,  quod  non 

uf  nihil  superfluum   liabiiif,   ita  si   dimi-  est  similc  de  ufro(pie.  noininum  namqiie 

nueretur,    pcrfcctus   non   esset,    nec   tain  natura   proplcr  priorum    traiisgrcssionem 

prieclarum  opus  Dei  ex  aliqua  parte  im-  parcntum  iuniimcrabilibus  incommodis  esl 

perfectum  esse  mansurum  :  si,   inquam,  C  subjccta,    passibilisque    effecla  :   ex    qua 

aliquis  dicat  hoc,  qua)  inconvenientia  esf  ?  passibililale  multis  modis  gralia  operalur 

Utique  niilla.  incorruplibililatem  in  nobis.  Angeliis  vero 

Angclus  ctiam  bonus  non  pnescivit  ne-  nullo  pneccdeulc  pcceato,  nullius  luali  mc- 

que  prauioscere  dcbuil  culpam  el   casum  riicrat  passionem  :  idcirco  pcr  revclalio- 

ang(di  mali  :  quia  liinc  non  solum  ainore  ncm  sui  casus,  in  Iristiliam,  qua>  inaxima 

justitiit?,  sed  et  formidine  poen;e,  cavisset  pcEua  esl,  induci  non  debuil.  Alii  qiiidam 

peccatum.  Non  aiifem  deciiit  ciim  tiinore  dixcriinl,  ([iiod  duplex  csl  paMia,  videlicet 

supplicii  a  malo  recedere,  qiiiim  bo(;  ad  proinovciis   cf    suffocans.    Promovcns   esf 

impcrfeclioncm   pcrtineat.  —  II;ec  Albcr-  qiue  valcl  ad   mcrilum.  Hanc  Dcus  inler- 

fus  ex  vcrbis  Ansclmi.  Et  addit  :  Rcatus  diim  infligit   sinc  ciilpa.  ut  j)alcl   in  Job.    job  i,  u. 

Bernardus   libro  de  Giadibiis  bumilitalis,  Siiffocans  csl  (juie  non  inducil  nisi  dcspe- 

aliter  ad    nnum    pnTdiclorum    respondel,  D  ralionem  alque  Iristitiam,  qua»  morfem  se-   iiror.vn, 

dirigendo  sermonem  ad  diabolum  sub  bis  cundiim   .\postolum  operafiir.   Ilinc  Deus  '^^- 

verbis  :  Credibiliiis  cst  qiiod   non   pi.-evi-  baiK!    non   infligil    siiie  pr;evia  culpa.   — 

disli    casuin    luiiiu,    aul    ])roplcr   caiisam  Ibcc  .Mbcrliis.  —  K\  qiiibus  cliain  patel 

quain  dixi,  vidclicct,  quoiiiaiu  bonit;ilcm  objcctoriiiu  soliitio. 

/'s  X.I3,  Dci  attcndcns,  dixisti  iii  cordc  liio:Xon  rc-  ^'cruinlaiucii   contra  Ii.cc  objici   posscl. 

spc    ejr.   q„j,.j.|  |),.,,|,;  p,.Qpl,.,.,.;i  j,„pi,.  piilasti  Dciim  (pioil    Dciis    priino    bomiiii    non   revelavil 

non   ulcisci   pccc;itum.  .\iil   (pioiiiam   \iso  siiam    Ir.insgrcssioiicm   .ibsoliilc.  scd   con- 

concupifO(jue   priucipalu,  (piod  supi';i  .is-  dilionalilcr,  ut|)ole,  si  dc  proliibilo  cdcrcl 

Ira  cadi  cxallares  soliiim  liiiiin,  stiitim  in  friiclu.  Nempe  (jiiod  dixil,  lii  (piaciiimpic  ^v».  m,  i". 

oculo  siipcrbi;e  Irabs  cxcrcvil,  (pia  iiilcr-  dic  ex  eo   comcdcris,  dixil    pr;cii(I\  isjindo 

posilii,  casiiiii  liiiiiii  vidcre  noii  poliiisli.  cl  iidmonendo  uc  inde  comedcrct,  non  pr;e- 


QiLf:sT.  IV  :  oi'Afin:u  coiimtio  matitina  i:t  vi:sim:uti\a  I)Istin(;li;nti:h  i.n  ANriF.f.is  20?{ 


-^fjff- 


iiisiiuiaiKlo  qiiod  (*.\  ilio  mandiicaliirns  cx- 
sisleret.  1'aMiain  (nioiiiit'  ci  ahsolnlc  pijc- 
(lixil,  si  violarcl  pra-ccplnin ;  ncc;  laiiicn 
ex  lioo  priiniis  liomo  ali(piam  incidil  po'- 
nam,  piila  Irisliliam  anl  (l()k)r(Mii.  l'jj.;o  cl 
simili  inodo  (lc(Miil  ang(do  rcv(dari  siiain 
cnlpam  paMiaiiupic,  ikm;  lanuMi  cx  Ikx;  uI- 
lain  incidisscl  affliclionom.  —  Pra'l(M'ca, 
siimimis  illc  aiif^clns  (pii  pcccavil,  iion 
ignoravil  l)(Mini  lam  inrinita'  essc  jiislilias 
qiiam  infinila'  consislil  cNMiKMilia»,  idcirco 
iKHpuKpiam  p(Mniill(M'c  ciil|)aiii  riuillain. 
Scivil  qiioqiie  l)(Mim  esse  omnipohMilcin, 
idco  posse  eiiin  facilihM-  rciiilc}i;rare  niiiiie- 
riim  minoralnm,  cl  reparare  ac  recuperare 
deperdiliiin.  Hnrsiim,  scivit  D(Miin  (^ss(! 
sanctilalis  immcnsa',  idco  impiclalem  vc- 
h(Mnentissime  dcteslari,  odir(^  aUpie  pn- 
nire.  Imo  talia  scivit  innlto  suhlilius  qnain 
aliquis  vialorum.  Quot\  loliiiii  sic  csse  exi- 
stimo,  ila  qiiod  oinnia  isla  hahiliialilcr 
scivil,  quamvis  forlassis  ea  acliialiter  non 
pensavit,  neque  discussit  au  Deus  suam 
rehellionein  ulciscerelur,  an  non.  Et  for- 
san  de  hoc  vel  actualiter  cogitavit;  sed 
agnila  Dei  majeslate,  alque  propriae  pul- 
chritudini  ac  eminentia>  ciim  complacentia 
et  delectatione  inlentus,  inox  ei  suhrepit 
conceplio  pessima,  ct  amhilio  inloleranda 
sequens  ex  ea  :  qua^  fiiil  Iransgressio  sua 
gravissima.  Quam  (ni  fallor)  non  incidis- 
0.  set,  si  posuisset  cor  suum  super  vias  suas: 
quod  non  faciendo,  negligenter  et  oinissive 
se  hahuit. 

Ainplius,  ea  qua^  de  hac  maleria  scrihit 
Alhertus  in  lihro  de  IV  Coa^qu.-evis,  per 
omnia  cousouaut  pradiahilis  verhis  ejus 
ex  Sumina  sua.  —  Dicla  quoque  Udalrici 
in  Summa  sua,  lihro  qiiarlo,  omnino  con- 
cordant  eisdem. 

Postremo  Anlisiodorcnsis  in  Summa  sua, 
lihro  refert  secundo  :  Dixeruut  quidam, 
quod  Deus  potuit  angelis  revelare  casum 
suuin  futurum,  ipsi  tamen  non  potuerunt 
illuin  prspscire,  quoniam  non  hahehant 
poleslatem  hoc  prffisciendi  :  quain  si  Deus 
eis  dedisset,  potuissent  hoc  scire  ;  sicut 
ego  non  possum  miracula  facere,  quia  non 


A  liahco  potcslahMii  ad  hoc  :  (piain  si  Deus 
iiiilii  coiilcncl,  p()ss(Mii  miraciila  oprM'ari. 
Scd  ha'c  0|)iiii()  pcr  pra-Iiahila  reprohalnr, 
(piia  sic  iii  angclis  prena  ciilpam  pra^c<!.s- 
sisscl,  cl  (lcs|)ciar(;  coacti  fnisscnl.  —  Si 
aiilcin  ohjicialnr,  ipiia  Dcns  [lolnit  dicere 
aiigclo,  Tii  pcr  sii|)('rl)iaiii  cades ;  (picmad- 
niodiim  (lixit  Pclro,  Tcr  iiic  iicgahis.  Di-  Afoiih. 
ciiniis,  (piod  argiimentalio  ista  noii  va-  """'  ''*■ 
let,  Dcns  |)oliiil  aiig^dis  ciilpain  eoruin 
pra'(Iiccre,  ergo  poliiil  cos  d(;  siio  casii 
ccrlificare   :  qnoniam   csl   fallacia  conse- 

Bqiicntis,  a  sii[)eriori  ad  inferiiis  affirmaii- 
do.  Porro  si  Deus  dixisset  angelo,  Tu  per 
supcrhiam  cades,  angelns  dehiiit  hoc  in- 
tclligcrc  suh  conditione  aiil  commiiialione 
aiit  pra^advisalione,  siciit  Niiiivihe  inlel- 
lexeriinl  verba  Joiue  de  eoruin  suhversio-  yo»*iii,3. 
ne,  et  Petrus  verba  Chrisli  de  sua  negatio- 
iic.  —  Ila^c  Antisiodorensis.  Qui  etiam  in 
hac  qiupstionc  ponit  pra^tactam  distinctio-  p  29iC'. 
nein  (W  dnplici  poena,  videlicet  proino- 
venle  et  suffocante. 


QU^.STIO    IV 

OUa^ritur  qiiarlo,  Qualiter  cog^nitio 
matutina  et  vespertina  distin- 
guuntur  in  angrelis. 

Ex  ciijus  distinctionis  assignatione  pate- 
hit,  qualiler  fuerunt  in  angelis  ante  confir- 
mationem  bonorum  et  lapsum  malorum,  et 
qualiter  postea. 

D  Qiiocirca  scribit  Bonaventura  :  Circa  ha-c 
suiit  positiones  diversa>,  qua^  consurgiint 
ex  diversificalione  verhorum  Angustini  in 
ista  matcria.  Quidam  namque  attendentes 
ad  verha  Augiistini  super  Genesim  ad  lit- 
terain,  dicunt  quod  duin  qua-ritur,  utrum 
angeli  a  priucipio  sua>  creationis  cognitio- 
nem  hahuerint  matutinam,  facienda  est  vis 
de  qiiibus  qiuTratur  :  quia  aut  qua^ritur  de 
omnihus,  aut  de  aliquihus.  Si  de  omnibus, 
dicunt  quod  non  omnes  eam  hahuerunt  : 
quoniam  Lucifer  et  secum  prolapsi,  nun- 


29G 


IN   F.lBRrM   II   SENTENTIARIM.    —  DIST.    IV  ;   Qr.TlST.    IV 


quain  oain  sorlili  sinif,  quoniain  luccin 
(livinam  in  se  ipsa  nunquain  videruiil.  I)o 
aliis  aiifjelis  (licuiil.  quod  oinnes  eain  ha- 
buerunt  :  (juia  (ul  diciinl)  siinul  leuipore 
sunl  creali  alquc  per  gloriain  ad  neuiu 
conversi,  el  iii  eodem  inslanti  sunt  lor- 
mati  et  a  lenebris  divisi.  In  eodein  quo- 
que  inslanti  res  omnes  cognoverunl  se- 
cnnduin  suuin  ordinem  et  connexionein  : 
el  hoc,  in  Verbo.  (jute  res  elsi  in  eodem 
instanli  ac  simul  cum  angelis  sunt  crealie, 
altamen  natura  ac  dignilate  posleriores 
suiit  angelorum  productione  et  conversio- 
ne  ad  Deum.  Ideo  dicitur,  quod  angeli  in 
Verbo  cognoverunt  res  faciendas  :  et  istud 
expresse  videntur  praitendere  verba  Augu- 
stini  terlio  et  quarlo  super  Genesim  ad 
litteram. 

Sed  quoniam  Augustinus  undecimo  de 
Civilate  Dei  videtur  expresse  sentire  op- 
posilum,  dicens  quod  fuerit  mora  inter 
creationem  et  lapsuin,  et  quod  anle  !a- 
psum  nec  boni  pra^scii  fuerunl  sua»  bea- 
titudinis,  nec  mali  sua^  miseri;e,  ita  qiiod 
in  principio  nec  boni  fuerunt  lux,  nec 
mali  tenebra>;  idcirco  ne  sibi  conlradicere 
videatur,  distinguunt  aliqui  cognitionem 
matutinam  dupliciter.  Cognilioiiem  quip- 
pe  inatulinain  vocal  Auguslinus  cognitio- 
nem  reriim  in  Verbo.  Porro  iii  Verbo  an- 
geli  dupliciler  dicuntur  cognoscere.  Primo 
perfecte,  videlicet  intuendo  ipsuin  Ver- 
bum  in  se,  et  alia  in  Verbo  :  qu;e  cognilio 
facit  bealos.  Secundo,  suscipiendo  illumi- 
nalionem  a  Verbo,  el  in  illa  susce[)tione 
cogiioscendo  alia  :  h.Tcqiie  coguitio  aiige- 
lis  fuit  iiinata,  quoniam  indidit  eis  Deus 
omniuin  species,  et  lumen  inlelleetiiale 
expandit  super  inenles  eoruin,  quo  eoguo- 
scerent  facla  el  faeienda.  El  isla  eognilio 
malutina  est  de  qiia  loquitur  Augiislinus 
siiper  Genesim  ;  ef  Ii.tc  fiiil  iii  angclis 
oinnibus  :  qiiain  el  dicuiil  iii  (laMiiouibiis 
remansisse,  sed  obscuralam  pcr  ciilpam, 
idcirco  nec  maliitinain  vocari.  Kl  sicul 
distinguuiil  iii  (-ogiiilionc,  il;i  in  liiee  cl 
lenebris  :  quod  scilicel  iiiio  iiiodo  dieiliir 
angelus  liix  propler  irradialioiicin  ah  illji 


A  superna  luce  prodeunlem  secundnm  sla- 
luin  naliine  :  per  qiiam  irradialionem  co- 
gnoscnnl  angeli  res  in  proprio  genere,  co- 
gnitione  qu;e  dicilur  vesperlina;  et  prout 
res  ad  Deuin  referunl,  diciliir  malutina. 
Tenebra  (piO(jue  per  oiipositum  dicitur 
ignorantia,  qme  ab  aiigelis  est  exclusa  : 
propter  quod  dicuntiir  sapientia  fiiisse  re- 
pleti.  Alio  modo  dicitur  lux  ipse  angelus 
propler  irradiationem  manantem  a  summa 
luce  secundiim  pleiiitiidinem  grali;e  con- 
summaf;e  seu  gloria',  qiia  aiigeli  dicunlur 

B  illiiminali.  ul  bealc  sai^iciiterque  viverenl; 
atqiie  in  hoc  slalu  proprie  appellalur  co- 
giiitio  matulina,  qua;  nunqiiam  iiisi  in 
angelis  fiiit  beatis.  Sicque  Auguslinns  di- 
versimode  loquitiir.  Per  quod  solvunliir 
ralioiies  et  aucloritalcs  qiuv  hinc  inde  ad 
parlein  fiunt  utramqne. 

Istiid  demum  curialius  sonat,  quam  di- 
cere  quod  Aiiguslinus  sibi  ipsi  conlrariiis 
sit,  et  tanquam  instabilis,  nunc  hoc,  nunc 
illiid  affirmet.  Verumlamen  qiiidquid  sit 
de  oiiinione  Augustini   circa  reriim   pro- 

C  duclionem,  quain  ila  exponil  qiiod  aliis 
conlradicere  Sanctis  videlur  ;  non  lamen 
credendum  esl,  qiiod  lanlus  hoino  sibi 
ipsi  conlradical,  inaxime  in  his  qua>  non 
relraelat.  Sed  qiialiterciiinque  verba  ejus 
iiilelligaiilur.  inagis  slanduin  esl  his  qiian 
in  libro  de  Civilate  digessil,  ubi  loqiiitur 
asserendo  ;  super  Genesim  vero  ipsemet 
fateliir  se  loqiii  inqiiirendo.  0>i"ni<I"f  in 
libro  de  Civitate  Dei  (esletiir,  qiiod  inora 
fiiil  inter  creationem  et  lapsiim  aiigelo- 
ruiii,  ac  per  hoc  inler  crealionem  el  glo- 

D  rificalioiiem  eoriiin,  et  cogiiitio  matulina 
propric  sil  gloriosa;  teneudiim  est  quod 
angeli  eain  iioii  habueninl  a  sua  creatio- 
ne,  et  qiiod  angeli  mali  nuiuiiiam  hanc 
habuerunl. —  II;ec  Bonavenlura. 

Qiii  consequcnter  respondeiis  ad  qihT- 
slionein  qiia  (]u;erilur,  uliuin  iii  aiigelis 
sit  cognitio  vesperlina  posl  eoriiin  glori- 
ficalioncni  :  Oiiinis  (iiiqiiil)  erealiira.  qiian- 
luni  csl  dc  sc.  Icii('l)i;i  csl.  iil  viill  Aiigu- 
sliiiiis;  Dciis  vero  liix  esl,  el  lenebne  in  i./o<i»».i,5. 
eo  iioii  siinl  iill;i'.  ul  (liciliu'  in  piima  .lo- 


QUAI.HKU   f.OliMHO   iM.VTLTIN.V    KT   VKSPKUTI.NA    DISTINULLNTLH   IN    ANC.KI.IS  207 

annis.  Dics  aiilrin  (licil   illimiinalioncm  a  A  ('0}j;nili(>   iiialiilina  cl    vcspci-lina.  Ucspoii- 

Incc  flncnlcin  sii|)cr  lia'('  lcncbrosa;  inanc  (lcl  :  Dc  liac,  dnplici  an^'cloniin  coj^nilioiKS 

vcro  cl  vcspcra  snnl   incdia  inlcr  dicm  cl  lofpiilnr  ,\ii<;iislinns  siipcr  (lcncsim,  cl  li- 

noclcin,   sccnndiiin    acccssiim    liiminis   cl  bio  (h'  llivilalc  Dci,  cl  ad  Orosium.  ila(pi(! 

rcj.^i'cssiiin. —  Ihupic  iiix  diviiia  iiiiiiiiinans  secnndnm  Aii^nslinnm,   copnilio   an}.?clo- 

an}?clnin  illiiininalionc  pcrfccla  ad  siii  co-  rnm  diciUir  dics  :  ciijns  snnl  diia'  parlcs, 

gnilioncm,  ('iricil  anf^cliim  liiccin;cl  i|)sa  vidcliccl  iiianc  cl  vcsjicia.  \'iill  i},Mliir  An- 

Dci  cO}:;nilio  iii  sc  dicifnr  dii^s,  (iiiia  piira  }^iislinns  cognilioiKMii  comparare  diei  seu 

csl   liix  cl  c()}:;iiilio  ac  ralio  coj-nosccndi.  Inci,  i}j;iioraiiliaiii  vcro  iio(;li  scii  lcncbris. 

lnsn])('r  Inx  isla  anjiclica,  s(HI  anj^clns,  (pii  Oiiiiiii(|ii('   niaiic   sil    principinm    dici,   vc- 

csl   liix  sic   ilhiminala,   hahcl   co^^nosccrc  spcia  linis  :  viill  simililcr  jnxla  lioc,  (piod 

crcalnrain.  Sic(]nc  (|nia  cognoscit  id  (piod  cogiiilio    aiigcli    in    \'crbo    sit    malnlina, 

tencbra  cst,  cognilio  cjiis  aj)pcllaliir  iiiaiic  B  qnuiii    sil    laii(|n<iiii    in    principio  rcriiiii; 

ac  vespcra  :  scd  vespera,  pront  cognoscit  sed  cognilio  cjiis  vcl  rcriiin  iii  sc  ipso,  vel 

crealnram  in  se  ipsa;  manc  anhMii,  proiit  rcriiin  in  proprio  gcnere,  est  vespcrlina, 

ex    illa    cognilionc   ad    (]rcaloris    laiidcm  qiiiim   sit  in    crcadira,   qna>  in  qnantnni 

consnrgil,  ct  rcfert  ac  ordinat  cam  ad  co-  cst  crcatnra,  est  iii  dcclinalione  ct  casu,  ct 

gnilioucm  ipsius  in  Verbo. Unde  nndecimo  a  sninina  luce  occumbit.  Verumtamen  isla 

de  Civitate,  capitulo  seplimo,  loqnitnr  Au-  similitudo  non  attenditnr  quantum  ad  oin- 

gustinns  :  Scicntia  crcatura»  comparalionc  nia.  —  Si  aulein  qihTratnr,  cnr  cognilio 

scienlite  Crcatoris   advcspcrascil,   iternin-  aiigeli  iion  vocelnr  diurna,  dicimns  ([iiod 

qiie  Incescil  ct  iiianc  cfficitur,  qnum  ipsa  bciie  potest  sic  appellari.  Undc  nndecimo 

refcrlnr  in  landem  dilcctioncmque  Crea-  de  Civitatc  Dci  asscrit  Angnstinus  :  In  Ver- 

toris ;  nec  in  noctcm  vertitnr,  iiisi  qnnm  bo  cognoscnnt  angcli  lanquam  diurna  co- 

Crealor  amorc  creatnrae  relinqiiitur.  C  gnilione,  in  se  ipsis  tanquam  vespertina. 

Hinc  nota,   quod  qnamvis   ad   similifu-  In  qnarto  qnoque  siiper  Genesim  :  Cogni- 

dinem   hujus   visibilis   lucis   dicantur   in  tio  qua^  est  in  Verbo,  ad  diem  pertinet ; 

angeiis  mane  ct  vespera,  differunt  tamcn  qu;c  cst  in  se  ipsis,  ad  vesperam.  —  Sed 

duplicitcr  :  primo,  qnoniam   ibi  vespcra  fortassis  qua^retur,  quum  meridies  sit  qna- 

in  noctem  non  vertitnr;  secundo,  qiioniam  si  mcdia  pars  diei  inter  mane  et  vespe- 

ipsi  mane  non  succedit  meridies,  nec  ve-  ram,videtur  quod  secundum  hoc  erit  tertia 

spera  diei,  sed  totnm  est  simul.  Ilinc  An-  angelorum  notitia,  qux  dicetnr  meridiana. 

gustinns  super  Genesiin  qiiarto  :  Siinnl,  Dicendum,  qnod   hoc  non    oporfet  :  non 

ait,  liabcnt  diem  vesperamqne   et  mane.  enim  pofest  cognoscere  angelus,  nisi  aut 

Ilaqne  in  angelis  beatis  est  nnnc  cognifio  in  Creatore   aut  in    creatnra,  hoc  est,  in 

vesperlina  cnm  matutina;  nec  habent  suc-  Dco,  aut  in  se,  aut  in  propriis  reruin  ge- 

cessionem  et  ordinein   temporis,  sed   or-  D  neribus. 

dineni    dignitatis   :  quia  ut   loqnitur  Au-  Secundo  quaeritur,  an  cognilio  angelo- 

gustinus   undecimo   de   Civitate,  cognitio  rnm  matutina  seu  vespertina  sit  natnralis. 

creatura'  in  se  ipsa  dccoloratior  est  quam  Dicendum,qiiod  vespertina  cognilio  polest 

quum  in  Dei  Sapicnlia  noscitur.  Unde  di-  vocari  dupliciter  :  primo,  dum  cognoscun- 

versifas  hujus  duplicis  cognifionis  non  est  tur  res  in  genere  suo;  secundo,  duin  ex 

nisi  ratione  diversi  modi  cognoscendi :  qui  rebus  aut  ex  nafura  cognoscitivi,  sine  ad- 

tainen  non  sunt  oppositi;  sed  unus  alleri  miniculo  grafise,  ascendit  angelus  ad  no- 

famnlafur,  et  unus  perficit  alium,  non  ex-  titiam    Dei.    Naturale    quoque    dupliciter 

cludit.  —  Ha>c  Bonavenfura.  dicitur  :  primo,  id  ad  qnod  sufficit  nafu- 

Pricfcrea  de  his  movct  Alexandcr  pluri-  ra;  sccundo,  quod  a  principio  esf  dafum 

mas  qiu-estiones.  Prima  esf,  quare  dicatur  natnra>,   et   repulalur  vclufi  nalnrale.   Et 


208 


IN   LIRRUM   II   SENTFXTIARUM.    —   DIST.    IV  ;   QU.EST.    IV 


hoc  secundo  modo  cognitio  vespertina  di- 
ci  poterit  naturalis  :  iino  ct  prinio  niodo 
vespertina  angeloruni  nolilia  dicilur  nalu- 
ralis.  qna  angcli  cx  sua  iialniali  |)crft'rli- 
one  polucrunl  cognoscere  res  in  se  ipsis 
vel  in   proprio  genere. 

Terlio  qua-rilur,  an  divisio  isla  cogni- 
lionis  angelicic  in  matulinain  el  vesperli- 
nam,sit  sufficiens.  Videlur  quod  non:quia 
secnnduin  Auguslinuin,  angelns  res  co- 
gnoscit  in  Verbo,  et  in  se  ipso,  et  in  pro- 
prio  genere  reruin  :  ergo  erit  una  cogiiilio 
nialulina,  alia  ineridiana,  lerlia  ves|)erli- 
na.  —  Dicendum,  quod  cognitio  dicilur 
vespertina,  non  solum  qua  cognoscuntur 
res  in  genere  suo,  sed  ilem  illa  qua  co- 
gnoscuntur  in  angelo  specicbus  reriiin 
pleno. 

Quarlo  qu;erilur,  quff  liaruin  cognilio- 
nuin  sil  dignior.  Respondendum,  quod  co- 
gnitio  matulina  :  quia  per  illam  noscuntur 
res  in  Deo  per  speciem  increatam  clarius 
ac  purius  quam  in  aliqua  rc  creata.  Polior 
quoque  est  cogiiilio  vesperlina  per  spe- 
ciem  angelo  concreatam,  videlicet  qihT  est 
in  angelo  ipso,  quam  cognitio  rerum  in 
proprio  genere,  et  prout  sunl  in  ipsa  ex- 
sistentia  actuali. 

Quinlo  qiucrilur,  ulrum  cognitio  qua  an- 
gelus  inlelligil  Verbuin  spternum,  sil  inatu- 
tina.  Videlur  quod  non  :  quia  secuiiduin 
Auguslinum,cognilio  dicilur  malulina,qiia 
res  creala>  videntnr  in  Verbo.  Ergo  siciit 
aliud  est  inliicri  lumen  solis,  aliud  res  in 
lumine;  sic  aliiid  aliaque  cognitio  est,  vi- 
dere  res  in  Verbo,  el  ipsiiin  ('ons|)icere 
Verbum.  —  Respoudeiidum  ex  verbis  Au- 
gnstini,  ad  Orosiuin  sic  dicenlis  :  Iloc  pos- 
se  inlelligi  arbilror,  quod  Deus  non  in 
ipso  die  septimo  r(^quievit,  lanquam  iii- 
digens  die  illo  ul  iii  ipso  essel  bealior; 
sed  ipsiim  diein  scpliinum,  id  est  naliiram 
angclicam,  |)er(Iiixissc  ad  rc(|uicin  siiain, 
ut  vidcrciil  iii  i)co  siciil  oinncin  crcalii- 
rain  formandam,  ila  et  illuiii  qui  iiullam 
creaturam  |)io  indigenlia  sua,  sed  ex  sola 
sua  fecerat  bonilale.  Kx  (|U()  \  idcliir,  (piod 
eadem  sil  visio  bcalifica  (pia  angcli  vidciil 


A  Verbum  et  ipsas  res  in  Verbo.  Sic  autem 
non  est  eadeiii  visio  qua  res  videtur  in 
luinine,  et  qua  sol  videtur.  Ilinc  visio 
Verbi  iii  ipso  Verbo,  est  cognilio  malu- 
tina. 

Sexlo  qua'riliir,  an  diPinoncs  liabeant 
cognilioiiein  vesperlinam.  Dieendum,  quod 
exlendendo  nomen  vespertinw  cognitio- 
nis,dici  potest  quod  naturalis  cognilio  qua 
da^mones  in  principio  cognoverunt  res  in 
se  et  in  proprio  genere,  vocari  vaieaf  ve- 
s[)crtina    respeclu    cujuslibet    cognitionis 

B  graluihe.  —  Ihec  Alexander.  (jui    in   Iia- 
rum  solutionibus  qua»stionum  aliqua  scri- 
bit  jiixla  pra-Iiabilas  suas  oi)iiiiones,  qui-  p.  mR'-. 
bus  opinatus  est  angelos  iioii  esse  creatos  "^^*" 
iii  gralia,  et  quod  a  rebus  creatis  recipiant 
species  :  quoruin  opposilum   supra  pro-    p.  291 C; 
balum  esl,  idcirco  pertranseo.  "^'^" 

Porro  dc  his  Tliomas  non  Iractat  in  Scri- 
pto,sed  in  priina  parte  SumuKTjqua^stione 
quinquagesima  octava  :  Id  (inquil)  quod    an.  c. 
dicitiir  de  cogiiilione  maliilina  et  vesper- 
tiiia,   introduclum  est  ab  Aiigustino,   qui 

C  sex  dies  iii  quibus  legitur  Deus  cuiicla  Cen.i. 
fecisse,  exponil  non  de  usitatis  diebus  qui 
solis  circuitu  peraguntur,  quum  sol  quarlo  /ftiv/.uio. 
dic  facfus  legatur,  sed  de  uno  die,  piila 
cognilione  angclica  sex  reruin  generibus 
prtesenlala.  Oncmadmodum  aiilem  in  die 
consuelo,  mane  est  diei  principium,  ve- 
spere  terminus  :  ita  cognitio  ipsius  pri- 
mordialis  csse  rcriim,  dicitur  cognitio  niiV 
liilina,  cl  ha>c  est  secnndum  (juod  res  sunt 
in  Verbo ;  cognitio  auleiii  i|)sius  esse  rei 
creata^  secundum  qiiod  iii  pro|)ria  natura 

D  coiisistil,  dicilur  vcsi^erlina.  Nain  csse  rc- 
rum  fliiit  a  Verbo  aMerno  siciil  a  quodain 
primordiali  principio;  et  iste  effliixus  ter- 
minalur  ad  esse  rerum  quod  iu  propria 
habent  nalura.  —  Si  autem  objiciatur,  qiiia 
inler  vcspere  et  inane  cadil  nox,  et  inter 
nianc  cl  vcspere  cadit  incridics  :  crgo  si 
in  angelis  est  ponenda  cogiiilio  matutina 
et  vespertina,  pari  rafione  meridiana  al- 
qiie  nocfurna.  Dicendum,  qiiod  malulina 
et  vesperlina  cogiiilio  speclat  ad  diem,  id 
csl  ad  aiigclos  illuminalos,  qui  a  lenebris 


OrAF,nr,u  ('ocnitio  matitina  iri'  vi;si>i;uitma  nisTiNcn  .ntiu  in  ancim.is 


2!)9 


siml  (lisliiicli,  id  csl  alt  aii};clis  malis.  .\n- 
^^cW  \('ro  hoiii  (•ognosccnlcs  ('rcaliiiaiii, 
noii  rigiiiilni'  iii  ca,  (inod  csscl  lcnchrcscc- 
ro  iioclciiuiiic  iicri  ;  scd  rcrcninl  caiu  ad 
I)ci  laudcin,  in  (|iio  siciil  iii  principio  om- 
iiiii  nosciinl.  Idciico  |)Osl  vcspcram  noii 
poniliir  nox,  scd  maiic  :  ila  (piod  iiiaiic 
sil  riiiis  praM'cdciilis  dici,  priiici|)iiiin(iiic 
scipicnlis,  in  (piaiiliim  angcli  coji;nili()ncin 
0|)cris  pi'a'cc(lcnlis  ad  laiidcm  rcrcriinl 
(^.rcaloris.  .Mcridics  aiilcm  comprclicndiliir 
siil)  nominc  dici,  laiKpiam  mcdiuin  iiilcr 
diio  oxlrcma;  vcl  polcst  referri  meridics 
ad  Dei  cognitionem,  ([lue  iioii  lialjcl  prin- 
cipium  nc(|uc  rincin.  ll;ec  Tliomas. 

Dcniipie  ad  (pneslionem  hanc,  ulrum  sit 
una  co^nilio  lualiilina  el  vespcrlina,  re- 
art.  T.  spoiidel  :  Juxla  i^radiabila,  cognilio  dicilur 
vesperlina  secunduiu  quod  augehis  noscit 
esse  rerum  iu  propria  eorum  nalura,  seii 
prout  in  se  ipsis  exsislunl.  Qno''  V^^'  "K'" 
diuiu  diiplex  coguoscit,  pula,  per  species 
iunatas,  alque  per  raliones  rerum  ideales 
cxsislenles  iu  Verbo.  Nempe  videudo  Ver- 
buiu,  nou  solum  cognoscuut  esse  rerum 
quod  habeiit  in  Verbo,  sed  et  illud  esse 
quod  in  propria  habeut  natura  :  (pieinad- 
modum  Deus  videudo  se,  cognoscit  esse 
rerum  quod  habeut  in  ipso,  ct  etiam  esse 
quod  in  ualura  propria  habent.  Si  ergo  di- 
catur  coguitio  vespertiua  secuudum  quod 
angehis  noscit  res  iu  propria  natiira,  vi- 
dendo  in  ipso  Verbo ;  sic  secundum  essen- 
tiain  uua  et  eadem  est  cognilio  matulina 
et  vesperliua,  dilfereus  solum  secuudum 
cognita.  Si  autem  cognitio  vespertina  di- 
catur  secundum  quod  angeli  cognoscunt 
esse  rerum  in  propria  ipsarum  natura  per 
formas  iunalas,  sic  alia  est  cognitio  ve- 
spertiua  et  matutiua.  Sicque  videlur  in- 
telligere  Augustiuus,  diceudo  unam  re- 
spectu  aherius  imperfeclam.  —  Si  autem 
ohjiciatiir,  qiiod  impossibile  est  uuam  po- 
tentiam  simul  duas  operationes  habere  :  si 
ergo  cognitio  vespertina  esset  alia  a  ma- 
tutina,  quuin  angeli  indesineuter  coguo- 
scant  actualiter  cuncta  in  Verbo,uunquam 
cognoscereut    ea   in    proprio   genere.   Re- 


A  s|)Oii(lciidiiiu,  (piod  diia'  opcralioncs  ejus- 
dcm  polcnlia'  [tossiinl  siiiiiii  consislcrc, 
diim  iiiia  rcfcrliir  ad  aiiaiii  :  iil  dum  vo- 
liiiilas  siiiiul  viiil  fincm  et  ca  ([iia>  siint 
ad  fincm;  inlciiccliis  ([ii0([uc  simul  intel- 
ligil  [)i'iiici[)ia  cl  (•oiiciusioiics  [)cr  i[)sa 
liriiici[)ia,  ([iiando  ac([uiril  scicnliain.  (!o- 
giiitio  vero  in  angclis  v(>s[)erlina  refcrliir 
ad  inaluliiiaiii,  sccuuduin  .Viigiislinum  : 
idco  siiuul  cssc  [)ossuiil.  Ila>('   idcm. 

Al  vcro  I*clriis  liis  consouans  :  (lognitio 
(iu([iiil)  malulina  iu  Verbo,  [lolcsl  dici  du- 

B  [)liciler,  scilicet  :  imperfecta,  per  speciem 
crealam  acceptam  a  Verbo ;  et  perfecta, 
[)cr  speciem  Verbi  ipsius.  Primaiu  angeli 
a  [)rincipio  habiieriint ;  secundam  in  gio- 
rifiealione  acc(>pcriiut. Sed  quouiam  |)i'iiiia 
iiia  cognilio  non  vidclur  differre  a  cogni- 
tioue  reriim  in  [)roprio  genere  per  species 
innalas,  hinc  verius  videlur,  quod  angeli 
mali  futuri,  nuuquam  viderunt  in  Verbo. 
Ha>c  Petrus. 

Richardus  vero  :  Coguitio  (ait)  matutina 
tripliciter  dicitur.  Primo,  cognitio  reruin 

C  in  diviiia  essenlia,  quam  angeli  intueutes, 
simul  in  ea  intuentur  et  alia.  Sicque  ab 
Augusliuo  accipitur  qua>stione  vicesima 
sexta  ad  Orosium,  ubi  teslatur  :  Creatiirai 
cognilio  in  scmetipsa  vespera,  in  Deo  erat 
mane,  quoniam  plus  et  clarius  videtur  in 
Deo  quaiu  in  se  ipsa.  Unde  propter  cla- 
ritalem  cognitionis  istius  vocatur  ab  Au- 
giistino  aliquando  meridiana,  ut  quuiu  su- 
per  Genesim  hoc  affirmat  :  Onnm  sit  una 
dies,  ea  qiup  facla  suut,  iu  Creatore  pri- 
milus,  el  iu    ipsis   angelus    cousequenter 

D  aguoscens,  nec  iu  ipsis  remanens,  sed  eo- 
rum  coguitionem  posteriorem  ad  Dei  refe- 
rens  diiectionem,  vesperam  et  maue  alque 
meridiem  in  omnibus  pra^buit,  non  per 
moras  temporum,  sed  propter  ordinem 
condilorum.  Hanc  coguitionem  matutinam 
angeii  maii  nunquam  habuerunt,sicut  nec 
Deum  per  speciem  conspexeruut.  Secundo 
dicitur  cognitio  matutina,  qiia  angcli  co- 
guoverunt  res  in  se  ipsis  per  sapienliam 
eis  concreatam,  hoc  est  per  species  reriim 
sibi  innatas,  rcferendo  deliberala  voliinta- 


300 


IN   LinnUM   II   ^NTENTIAniM.    —   DIST.    IV  ;   QU.EST.    IV 


te  illam  cognilionriu  ad  cognilioncni  laii- 
dtMncjnc  Crcaloris.  Sic  quoqnc  anjicli  niali 
cognilionem  matnlinam  nunqnain  sorliti 
snnt.  Tcrlio  cognitio  nialnlina  inipropriis- 
sime  dicilnr,  clara  qna^dain  cognilio  crca- 
turap  in  sc  ipsa  pcr  spcciciu  concrcalain, 
sive  rcrcralur  volnnlale  dclibcrala  in  dilc- 
clionem  laudciuqnc  Dci,  sive  nou.  Sicqnc 
angcli  luali  dici  possunl  aulc  lapsuiu  su- 
um  magis  hahuisse  cognitioncm  malnli- 
nam  quam  poslea,  quouiain  per  peccaluin 
in  eis  esl  obscurala.  —  Auiicli  antcui  clc- 
cli  adhuc  posl  suaiu  gloiificaliouciu  ha- 
bent  vesp<'rlinain  cognilionciu  :  imo  simnl 
habcnt  cognitionem  malulinaiu  cl  diiir- 
c/".p.297C.  nam  ac  vespertinam,  sicut  ostcnsnm  esl. 

Hjpc  Richardns. 
Summ.ih.      Albcrlns  dcinum  :  Si  quis  (iuquil)  attcn- 
i'part.q.ib.  ^^1   yj.pj^j^  Augnsliui   siiper  Gcncsiin,  an- 

gelns  maliis  nunquam  factus  fnil  dics  cx 
illnslralione  luminis  diviui,  ideo  nnuqnam 
fnil  in  visione  matulina  aut  vesperlina, 
qua?  visiones  diem  illum  distiuguunt.  El 
si  cognovit  res  in  se  ipsis  ualurali  cogni- 
tionc,  non  tamen  altollcbaliir  in  laudcm 
Crealoris,  ul  visio  matutiua  forinarchir  in 
ipso,  sed  potins  delectatione  propria>  po- 
testalis  cl  sni  amore  conversns  est  in  tc- 
ncbras  uoctis,  Ideo  cognilio  illa  nou  ler- 
minabatnr  ad  mauc  :  quod  propriuin  est 
nolilia^  vcsperlina^^.secnndiiiu  Angustiunni, 
ut  scilicct  ad  malnlinain  Inccin  lcrininc- 
tur,  non  interposila  nocte.  Hinc  coguilio 
vespertiua  iioii  appcllalnr  simplex  cogui- 
tio  rcrniu  in  se  ipsis,  sed  potiiis  ex  luce 
divina  i[)sas  res  illustrantc,  alqiic  ex  as- 
surrcclionc  in  pi%TC0niiim  Crcaloris.  Ha:>c 
Albcrlns. 

Cnjns  dicla  qiiamvis  a  pnphabilis  vi- 
dcanlnr  aliqualiler  dissenlire,  iiihilo  ini- 
nns  [)er  distinclioncs  pra^laclas  facililer 
concordaulur.  Vcrumtamen,  qiiod  ait  au- 
geliim  inaliiin  nniiqnain  faclnm  fnisse 
diciu  cx  iiliistralionc  Iticis  diviihT,  vidclur 
contrariari  auctorilatibiis  Augnslini  prjp- 
allcgalis,  in  ([iiibus  falctnr  angclos  oiuncs 
iii  gralia  gratiim  facicnle  cssc  crcatos  : 
quod  cl  i[)sc  Albcrtns  libro  de  Coa;qiurvis 


A  probat  ct  scqnitnr.  Libro  qiioquc  dc  Co- 
a^qiurvis  [)Ins  scribit  de  his  :  quae  quum 
seiitentialiler  sinl  indncla,  pertranseo, 

Insuper  1'dalricus  in  Summa  sna,  libro 
qnarto,  siiper  his  conteslatur  :  Naturalis 
[icrspicacitas  iulcllcclns  in  angclis  in  du- 
plici  consislil  coguilionc,  secnndum  Au- 
gnstinum  in  qiiarlo  snper  Gencsim,  sci- 
licet  :  in  inatulina,  qn»  est  iu  liimine 
Vcrbi;  et  in  vespertina,  qua;  est  cognilio 
rcriim  in  nmbra  naturarum  suarum.  Dicit 
etciiiin    .\ngiislinns,    qnod    priini    scptcin 

B  dics  iulclligiintnr,  vel  sccundnm  siicces- 
sioucm  tempornm  ex  illnslratione  Iiicis 
corporalis;  vel  diffusio  Inminis  intellectus  • 
primi  in  esse  formali  seplcm  gcncrum 
opernm  :  ila  qnod  luanc  sil  perfeclio  crc- 
alurffi  ex  parlicipalione  Incis  divina';  cl 
ves[icre  sit  obmnbratio  Incis  illins  pcr 
imperfectionem  ct  privalioncm  qiias  ha- 
bet  omnis  crcatura  ex  sc.  Vel  terlio,  dies 
intelligitur  forma  operis,  vespera  lermi- 
nus,  mane  initiiim  alterius  operis.  Vel 
quarto,  dies  illi  siinl  diffnsio  lucis  creahe 

C  iulellcclnalis,  id  csl  angelicff>,  per  opera- 
lioiiem  cognilionnm,  super  eadcm  genera 
operum.  Mane  autem  et  vespere  dislin- 
guuutur  modo  pra>dicto. 

Tria  prima  islornm  non  consonanf  An- 
gnstino.  Nec  est  inlcutio  Auguslini,  qiiod 
coguilio  ista  rcriim  in  Vcrbo,  sit  cognilio 
15caloriim,qiii  Dcnm  clare  cernendo  oinnia 
perhibenliir  vidcre  in  ipso,  Qiiod  probat 
Aiignsliniis  per  hoc.  qnod  ctiam  primus 
homo,  qiii  iiou  vidit  Dcnm  per  speciem, 
habnit  cognilioucin  hanc  diqiliccm.  Oii<'iii- 

D  adinodnm  ciiiin  iii  cr<'alionc  angcli  <Iuo 
dicnntnr,  vidclicct,  Dixit  Dcns,  Fial  lux;  nen.i,:^. 
el,  Facla  est  lux  :  sic  in  creationc  hominis 
<Iicta  sunt  <luo,  nl[)Olc,  Faciamns  hoini- /6«/ 2<;,i7 
uciu,  elc, ;  et,  Fecit  Dcns  hoiniiKMu,  Xaiu 
el  isla  crealnra  ralioualis  cst  cliain  Inx, 
siciit  et  illa.  —  Ilinc  illa  cognitio  esl  na- 
luralis  cognilio  int<dlccliis  possibilis,  mnl- 
lo  fortioris  in  angelis  qnain  in  nobis  :  qni 
cognoscunl  Vcrbiim  non  soliim  in  se,  sed 
<'li<'iiii  iil  csl  oiniiiiim  i<ica  cansalis,  ila 
cnnctis  commiiiiis  [)cr  sui  in  sc  id(Milila- 


I.lltini    II    SKNTKNIIAUKM.    —    l)IST.    V  301 

lcin,  (iiiod  sin}j;iilis  csl   propii.i   prr  siii;:;ii-  A  lalioiiahililas   rxcliidil    Vcrhi    iliiiiiiinalio- 

loriim    siii^Milaivin   ad   ipsuin   rclalioiicin.  ncs  ah  cis.  Porro  vcs|)crliiiain  cof^nilioncm 

Ncc    loiniimur    niinc  dc    illuminalionibiis  oinncs   modcrni   doclorcs  diciinl  cssc  pcr 

j^loiia»,  scd  iU'  iIliiininalioiiil)us  iii  dislri-  spccics  rcriiiii  loriiis  ordinis  nnivcrsi  an- 

Imlionihus  naluralibns   :  (luihus   \'crhiiiii  ^'(dis  concrcalas.  —  lla'c  Tdalricus. 
a'lcriiuiii,  iii  qiio  omnia  sunl  vila  cl   lu.\,  Qui  in  liis  ab  Alberto  rmMlil,  lain  ina- 

sicul  disposilis  ad  rormas  vila>  cl  cssc,  iii-  lulinam    (luam    vcspcrliiiain    cof^iiilioncin 

fundil  eas;  ila  disposilis   pra>lacla  dispo-  allribucndo  ang(dis   rcprohis  aiilc  ooruin 

siliouc    ad    luccm,    se   sub    ralioiui    lucis  lapsum  :  atquc  spccialil(!r  ab  aliis  inullis, 

iiihdlcclualis    communical.   iii  (luo  cliaiii  adscrihcndo  illis  malulinam  iioliliam  aiilc 

pliilosoplii  iii  iiohis  constitucrunt  iulcllc-  ipsoriim  riiinam ;  rursiis  in  lioc,quod  lianc 

clum  assimilaluin  :  quod  oiiim  iii  malcri-  din^Iiccm    cognilioiiciii    dicit   in    nalurali 
alibus  opcralur  contactus  malcrialis,  hoc  H  perspicacilate  angelici  intellectus  consiste- 

in   spirilualibus    lacif  i^ropiuquitas   siiui-  re.  In  hoc  quoque  deviarc  ostenditur,qiiod 

litudiiiis,  ul  scilicet  uiiiiin  iii  aliud  a}2;at,  ct  ait  intentionein  Auguslini  consistere,  quod 

unum  ab  alio  recipiat.  l^ndc  couslal,  quod  cognifio  rernm  in  Verbo  non  sit  cognitio 

omncs  augeli  aiilc  casuin  quorumdam,  co-  beafifica  :  cujus  oppositum  conslat  e.x  di- 

gnitionem  hanc  hahuerunt;  sed  uiali  nuiic  ctis.  Sed  verum  est  quod  non  solum  illa 

ipsa  carenf,  quia  ipsorum  anienlia  et  ir-  cognilio  dicitur  matutina  ab  Auguslino. 


DISTINCTIO  V 

A.   De  conversione  et  conCirmatione  stantium, 
et  aversione  et  lapsu  cadentium. 

OST  hnec  consideratio  adducit  inquirere,  quales  effecti  sint,  dum  dividerentur  Hugo.sum- 
aversione  et  conversione.  Post  creationem  namque  mox  quidam  conversi  i,-aci..i,c.:). 


P 


sunt  ad  Greatorem  suum.  quidam  aversi.  Gonverti  ad  Deum,  fuit  ei  caritate 
adhnerere;  averti,  odio  habere  vel  invidere.  Invidiae  namque  mater  est  superbia,  qua 
voluerunt  se  parificare  Deo.  In  conversis  quasi  in  sp.eculo  relucere  coepit  Dei 
sapientia,  qua  illuminati  sunt ;  aversi  vero  excaecati  sunt.  Et  illi  quidem  conversi 
sunt  et  illuminati  a  Deo,  gratia  appesita;  isti  vero  sunt  excaecati,  non  immissione 
malitiae,  sed  desertione  gratioe  :  a  qua  deserti  sunt  non  ita  ut  prius  dedita  subtra- 
heretur,  sed  quia  nunquam  est  apposita  ut  converterentur.  Hgec  est  ergo  ionversio  id.  de  Sa- 
et  aversio,  qua  divisi  sunt  qui  natura  boni  erant,  ut  sint  alii  supra  illud  bonum  p^v^X'^^' 
per  justitiam  boni,  alii  illo  corrupto  per  culpam  mali.  Gonversio  justos  fecit,  et 
aversio  injustos.  Utraque  fuit  voluntatis,  et  voluntas  utriusque  libertatis. 

B.  De  libero  arbitrio  breviter  tangit,  docens  quid  sit. 

Habebant  enim  omnes  liberum  arbitrium,  quod  est  libera  potestas  et  habilitas 
voluntatis  rationalis.  Poterant  enim  voluntate  eligere  quodlibet,  et  ratione  judicare, 


302  MBER   II   SEXTKNTIARIM.    —   DIST.    V 

id  est  discernere  :  iii  (iuibiis  constut  libcruni  ailjitriuni.  Nec  creati  sunt  volentes 
averti  vel  converli,  sed  habiles  ad  volenduin  lioc  vel  illud.  Kt  post  creationem 
Cen.iA.  spontanea  vohmtate  alii  elegerunt  nialum,  ahi  l)onum  :  et  ita  discrevit  Deus  hicem 
a  tenebris,  sicut  dicit  Scriptura,  id  est  bonos  angelos  a  malis;  et  lucem  appellavit 
diem,  noctem  vero  tenebras,  quia  bonos  angelos  gratia  sua  illuminavit,  malos  vero 
excaecavit. 

G.  Post  creationem  aliquid  datum  est  stantibus  per  quod  converterentur, 
nec  merito  aliquo,  sed  gratia  cooperante . 

Hupo.Sum-        Si  autem  quairitur,  utrum  post  creationem  conversis  aliqiiid  collatum  sit  per 

nia    Sciil. 

iraci.ii,c.3.  quod  convertereutur,  id  est,  diligerent  Deum ;  dicimus  quia  est  eis  collata  gratia 
cooperans,  sine  qua  non  potest  proficere  rationalis  creatura  ad  meritum  vitae  : 
cadere  enim  potest  per  se,  sed  proficere  non  potest  sine  gratia  adjuvante. 

D.   Qua  gratia  indigebat  angelus,  et  qua  non. 

Non  indigebat  angelus  gratia  per  quam  justificaretur,  quia  malus  non  erat,  sed 
qua  ad  diligendum  Deum  perfecte  et  ad  obediendum  adjuvaretur.  Operans  quidem 
gratia  dicitur,  qua  justificatur  impius,  id  est,  de  impio  fit  pius,  de  malo  bonus; 
cooperans  vero  gratia,  qua  juvatur  ad  bene  volendum  efhcaciter,  et  Deum  prae 
omnibus  diligendum,  et  ad  operandum  bonum,  et  ad  perseverandum  in  bono,  et 
hujusmodi  :  de  quibus  postea  plenius  dicemus.  Data  est  ergo  angelis  qui  persti- 
terunt,  cooperans  gratia,  per  quam  conversi  sunt  ut  Deum  perfecte  diligerent. 
Gonversi  ergo  sunt  a  bono  quod  habebant  non  perdito,  ad  majus  bonum  quod  non 
habebant;  et  facta  est  ista  conversio  per  gratiam  cooperantem  libero  arbitrio  :  quae 
gratia  aliis,  qui  ceciderunt,  apposita  non  fuit. 

E.  A7i  sit  imputandum  illis  qui  ave^^si  sunt. 

ibidcm.  Ideoque  a  quibusdam  dici  solet,  non  esse  imputanduin  illis  qui  aversi  sunt  et 

non  conversi  :  quia  sine  gratia  converti  non  poterant ;  sed  illa  non  est  eis  data,  nec 
culpa  illorum  fuit  quod  non  est  data,  quia  in  eis  nulla  culpa  adhuc  prfecesserat. 
—  Ad  quod  dici  potest,  quoniam  quibus  apposita  est  ipsa  gratia,  non  fuit  ex  meritis 
eorum  :  alioqui  jam  non  esset  gratia,  si  ex  merito  quod  esset  ante  gratiam,  daretur. 

F.  Qua  culpa  gratia  non  est  data  eis  qui  ceciderunt. 

ibidcm.  Ouod  vero  aliis  non  est  data,  culpa  eorum   fnit  :  quia   quum  stare  possent, 

noluerunt,  quousque  gratia  ai^poneretur,  sicut  alii  perstiterunt,  donec  illis  caden- 
tibus  per  superbiam,  cis  gratia  apposita  est.  Aperte  ergo  cadentium  culpa  in  hoc 
deprehendi  potest,  quia  licet  sine  gratia  ncquirent  proficere,  quam  nonduin  acce- 


hisT.  V  siMMA  ;  oi!.i;sr.  i  :  vinvsx  .vN(iivi.i  i-ori  i;ui.\i   i-kcc.mu;,  inr.  303 

poraiil.  i>('r  id  l;imon  qiiod  cis  colliiliun  (>r;il  iii  croation^!,  potcMMiil  iioii  (;a(l(!ro,  id 
est  st;ir(>  :  (iiii;i  niliil  (M;iI  ([iiod  ;i(l  (msiiiii  cos  coiiipollorot,  sod  sim  spontiinoa 
voluntatc  dcclinavcrinit  :  (piod  si  non  lecissoiil,  (piod  daliiiii  ost  ;iliis,  iiti({nc  darotnr 
et  istis. 

G.  Qtiofl  angeli  in  ipsa  cnnfirmatinne  beati  fuerunt.  Sed  utrum  eam  meru- 
erint  per  gratiam  tunc  sibi  datam,  ambiguum  est :  de  hoc  enini  diversi 
dioersa  sentiunt. 

Hic  qua?ri  solet,  utrum  in  ipsa  confirmationc  beati  fucrint  angeli,  et  an  ipsam 
beatitndinom  aliquo  modo  meruerint.  Quod  in  ipsa  confirmationc  bcati  fnerint, 
plures  contestantnr  auctoritates,  et  ideo  pro  constanli  babondum  est.  Utruni  vero 
per  gratiam  tunc  sibi  datam,  ipsam  beatitudinem  meruerint,  ambigunm  est.  Quibus- 
dam  enim  placet,  quod  eain  meruerint  pcr  gratiam  quam  in  confirmatione  perce- 
perunt;  simulque  in  eis  meritum  et  praemium  fuisse  dicunt,nec  meritum  praecessisse 
praemium  tempore,  sed  causa.  Aliis  vero  videtur,  quod  beatitudinem  quam  recepe- 
runt  in  confirmatione,  per  gratiam  tunc  appositam  non  meruerint  :  dicentes  tunc 
non  fuisse  eis  collatam  gratiam  ad  merendum,  sed  ad  beate  vivendum;  nec  tunc 
eis  datuni  esse  bonum  quo  mererentur,  sed  quo  feliciter  fruerentur.  Quod  autem 
tunc  in  praemium  acceperunt,  per  obsequia  nobis  exhibita  ex  Dei  obedientia  et 
reverentia  mereri  dicunt  :  et  ita  pra^mium  pra^cessit  merita.  Et  hoc  mihi  magis 
placere  fateor. 

A  reprobat.  Posfremo  producil  in  medium, 
SUMMA  an  in  angelis  bonis  morifa  pra^cessit  prae- 

niium,  an  econfra.   Ouocirca  faneit  ciuid 
DISTINCTIONIS   QUINT^  ^^-  p,,b,bilius  visum  sit. 

HIC  tracfat  Magisfor,  quales  offecti  sint 

angeli  in  sua  conversione  et  aversio-  QUiESTIO   PRIMx\ 
ne,  hoc  est,  quales  in  sua  conversione  ad 
Deum  facfi  sinf  angeli  boni,  quales  ifem 

consfituti  sint  angeli  reprobi  in  sua  aver-  TT^c  quaeritur  primo,  Utmm  angrell 

sione  a  Deo.  Et  circa  hsec  introducit  quali-  XX  potuerint  peccare,  et  qua  spe- 

ter  in  hujusmodi  conversione  et  aversione  cie   peccati   atque   qualiter  trans- 

aliquod  donuin  grafuifum  sit  conversis  ap-  B  grressi  sint. 

positum,    et    avorsis    subfracfum.    hiserit  In  qusesfione  hac  tria  tanguntur.Primum 

quoque  aliquid  de  naturalibus  affribufis,  esf,  an  angelus  fuerit  peccabilis,  fallibilis 

viribus  seu  propriefafibus  angelornm,  sic-  seu  deviabilis.  Secundum  esf,  quod  fuerit 

C/.dist.iii.  ut  et  supra ;  et  quid   per  nafuralia   illa,  peccatum  cadenfium  angelorum.  Terfium 

prffisertim  per  liberum  pofuerunt  arbifri-  esf,  qualiler  indncfus  sif  angolus  ad  pec- 

um.  Prseterea  tangit  opinionem  stultorum  candum,  an  scilicot  a  se  ipso,  vel  an  unus 

quorumdam,  dicentium  angelis  pravis  non  alium  induxerit  ad  peccandum. 

esse  impufandum  quod  peccaveruntiquam  De  primo  apparef,  quod  non  potuerunt 


304 


fN   LIimUM   II   SENTENTIARUM.    —  DIST.   V  ;   QU.£ST.    I 


ppccare.  Primo,  qiioniam  omiiis  crror  vo- 
liinlatis  procedil  e.\  aliquo  errore,  defeclii 
seu  negligentia  intellectus,qui  est  director 
el  oculus  volunlalis.  Angeli  autem  secun- 
ncDivin.  dum  divinum   Dionysium.  liabent   deifor- 

"'""■'^•^""  niem  inlelleclum,  in  quo  erior  non  cadit 
neque  fallacia.  —  Secundo,  quia  nl  Arislo- 
teles,  Avicenna,  et  alii  Peripatetici  conte- 
stantur,  supra  orbem  lume  non  potest  esse 
malum.  Sed  adhuc  minus  polest  esse  ma- 
lum  in  angelo  qnam  in  corpore  coelesli.  — 
Tertio,  Averroes  ail,  quod  inlelligentia  est 
agens  infallibile,  el  non  errans.  Angelus 
autem  est  inlelligenlia.  —  Quarto,  secun- 
dum  Pliilosophum,  intellectus  semper  est 
reclus;  phantasia  vero  recta  est,  et  non 
recta.  In  angelis  autem  non  esl  phantasia  : 
ergo  eorum  inlelleclus  semper  fuil  et  esl 
rectus.  —  Quinlo,  origo  el  causa  errorum 
ipsius  inlellectus,  sunt  ea  quae  fiunt  in 
parte  sensitiva,  videlicet,  passiones,  fragi- 
litas  carnis,  sollicitudo  et  occupatio  circa 
externa  :  qucc  in  angelis  non  fuerunt.  Hinc 
secundum  Philosophum  septimo  Physico- 
rum,  omnis  variatio  virtutis  ac  vitii  redu- 
citur  in  allerationem  qua?  est  secundum 
passiones  partis  sensitivae.  Ha?c  aulem  in 
angelis  locum  non  habet.  —  Sexto,  si  an- 
geli  peccaverunl,  vel  ergo  ex  habitu,  aut 
ex  infirmitate,  aut  ex  ignoranfia  :  non  ex 
habitu,  quoniam  ante  primum  eorum  pec- 
calum  non  fuit  in  eis  aliquid  viliosum  ; 
nec  ex  infirmilate,  quia  non  ex  vehemen- 
tia  passionis;  neque  ex  ignorantia,  quo- 
niam  pleni  erant  scienlia. 

In  conlrarium  est  auclorilas  Scriplura- 

Luc.  X,  18.  rum,  sicut  quod  ait  Salvalor  :  ^idebam 
Salanam  sicut  fulgur  de  cado  cadenlem  ; 

jounn.\'m.  et  rursus  :  In  veritate  non  sletit,  etc.  Illud- 

Vi,      ..  Qiif  Job  :  Ecce  qui  serviunl   ei  uon   sunt 

Job  IV,  \h.   T  » 

slabiles,  et  in  angelis  suis  reperit  pravila- 
lem.  —  Ilem,  omne  crealum  ex  se  lal)ile 
est,  quum  ex  nihilo  sit  ])roductum,  el  di- 
stans  a  suo  fine,  indigensquf^  indesinenler 
conservatione  ac  manulenenlia  Grealoris. 

Ad  hoc  Guillelmus  Parisiensis  secunda 
parte  libri  de  Universo  respondet  :  Arislo- 


A  leles  expresse  negavil  maliliam  posse  in- 
esse  subslanliis  separalis.  Coulra  quem 
dico,  quia  maliliam  quarumdam  lalium 
subslantiarum  indicat  idololalria,  qua  se 
coli  volunl  cullu  soli  vero  Deo  debilo.  Ne- 
que  enim  Crealor  ullam  illis  irrogavit  in- 
juriam,  ob  quam  hoc  jusle  facere  pos- 
sinl,  quasi  exercendo  vindictam.  Imo  in 
lantnm  processit  earum  infidelitas  atque 
malilia,  quod  Creatoris  cultum  et  honori-  ^^ 
ficentiam  pene  exterminaverunt  de  ler- 
ra.  Crudelissimas  quoque  morles  veri  Dei 

B  culloiibus  procuraveruiit  |)er  tyrannos  in- 
fligi.  Aliud  itein  indiciiim  malevolenlia? 
earumdem,  sunt  malefictp  artes  et  opera 
earum,  quibus  nocumenta  innumera,  tam 
corporalia  quam  spiritualia,  sunt  innocen- 
tibus  irrogala.  Rursus,  indicium  harum 
maliliarum,  est  earum  ejectio  ab  arrepli- 
ciis  et  obsessis,  et  quod  a  sanctis  homi- 
nibus  fugiunt  ac  vincunlur,  alque  quod 
persuaserunt  hominibus  esse  se  deos  im- 
mortales,  provisores  ac  salvatores  suorum 
cullorum. 

C  Porro  Arisloteles  et  sequaces  ipsius,  ve- 
xationes  diTinoniacas  interpretati  sunt  es- 
se  morbos.  Unde  et  incubum  nocturnum, 
quein  (^phiallem  aliqui  vocanl,  opinatus 
est  Aristoteles  polius  esse  humorem  cor 
comprimentem.  qiiam  d;rmonem.  Similiter 
morbuin  quem  medici  vocant  lupiniim 
da-monium,  non  daMnonium  sed  morbum 
putavit.  Lunaticos  quoque  et  occasionatos, 
non  a  dypmonibus,  sed  certis  apgritudini- 
bus,  pati  vexationes  existimavit.  Ilinc  ad- 
mirationem    habet   non   parvain.  qualiler 

D  tanlum  philosophiim  quivil  latere  lain  pa- 
tens  ac  sjevieus  per  loluin  orbem  inali- 
gnilas  da>monuin  :  pra^sertim  quum  ipse 
quemdam  diPinonem  familiarem  habuisse, 
et  nefando  sacrificio  obtinuisse  se  dixerit. 
Qualiler  eniin  opinari  potuit  boniim  esse 
s|)iriluin,quem  sacrificio  lain  iinpio  acqui- 
sivit?  \'el  (pialiter  poluil  esse  spiritus  bo- 
nus,  qui  sibi  sacrificium  offerri  permisit, 
nisi  forsilan  illud  Crealori  obtulerit?  quod 
ipsa  ejusdem  verba  locusque  sacrificii  nul- 
latenus  patiuntur.  Cur  eliain  credidil  spiri- 


UTinM  a.\(;ki.i  i'()HHlu.\T  fKCc.vuK,  KT  oi  \  si'KciK  i'KCc.\Ti  .vTQi  K  (ji  Ai.in;u        ;{(!.'} 

Ium  illiiiii  sil)i  missiiiii  (lc  rtvU)  \'oneris,  A  (l(n'iai('  al(|iir  pcccan'.  Siii<^iilaiia  (|iiO(|iie 

ina<?i.s  (|ii;im  dc  alio  co'lo  ^  cojj;ii()S('iiiiliir  (lii|)li(;il('r,  iilpolc  iii  aclii  d 

PraMcrca,  ralioiics  .\rislolclciii   iii(luccii-  iii  lialiilii,  iliiic  coiilin^il  <-ili(|iiciii  [)cccaii- 

tes  ad    pra^laliim    crrorcm,   riicriiiil    (jiiod  lciii  rcclaiii  a^slimalioiicm  cliaiii  dc  ali(pi(> 

di.xil   siibslanlias    illas  csse    inlcllij^cnlias  siiijfiilari  opiM-ahili  in  liahilii  liabcrc,  iion 

puras,  immalcrialcs,  noii  rcccplibilcs   iii-  lamcn   in   aclii  :  (piia   iii   liominc  habilns 

rinenliarnm    ant   passionnm   ah   inrcriori-  passione  ligalnr,  ne  progredialur  in  actum 

bus,  sed  dcsnpcr  lanliim,  (jiiod  csl  a  [)arte  circa  considcralionem  [larlicnlaris  agcndi, 

Crcaloris,  a  qno  nil  mali  im|)riiiiitiir  ipsis.  iit  ira  cl  concii[)iscciilia;  in  laiitiim  nt  clsi 

Pra3lerca,  malilia  iion  [lotnil  iiitclligcnliis  vcrba  vcritalis  ac  virlntis  [iroiiiinlict,  scn- 

esse  innata  aul  csscntialis,  crgo  esl  eis  ad-  snin  lainen  incnle  non  leneat,  iii  quanliiin 

venlicia  cl  accpiisita  :  aut  crgo  ex  se  ipsis,  jndieium  ralionis  ahsorheliir  vehementia 
aut  alinndc.  Non  cx  sc   i[)sis,  quiiiii   siiil  B  [^assionis,  juxla  qiiod  sexto  Klliiconnn  ha- 

siin[)liccs,  idcoque  nou  poluerunt  se  ino-  bi^lur,  quod  dch^ctatio  corruin[)it  existima- 

vere  et  allcrare  a  bonitale  ad  pravitatem,  lioiicm  [)riid(Milia'.  Quamvis  aiifcin  in  an- 

quum  nihil  sccundum  idcin  sit  movens  et  gclis    judicium    inlellcctus    ila    corriiin[)i 

moluin,  altcrans  ct  altcralum.  Nec  a  supe-  non  valeal,  quoniam  tales  [)assiones  in  eis 

riori  ad   inalum  cuI[)jp   inductic   sunt.  —  non  sunl,   polest   lamen   ligari,   in  quan- 

Veruin   isljc   rationes   supra  so1uI;t>   sunt.  tiim  considerando  uuiim,  rclrahitur  a  con- 

r/-.  i.xix,  Nec  enim  penilus  sinn^lices  sunt,  sed  snnt  sideratione  alterius,  eo  quod  [)lura  simul 

7'*V»"f(n  ''^  'P*''^  aclus  alquc  pot(Mitia,  volunlalis  li-  intelligere  nequcaiit,  nisi  in  \'erbo  oinnia 

dist.iii.q.i.  berlas.  de[)cn(lcntia  et  susceptibilitas  qiuT-  contemplanlur,    prout   supra    dictum    est  p.  2c:iB. 

dist.m.q.a.  daui.  Uudc  ct  supra  ostcnsum  est,  quod  in  plenins.  Contingit  autem  aliquid  esse  eli- 

scientia   possunt  proficere.   Inferior  qiio-  gendum    secunduin   unam    rei   considera- 
que  a  superiori    intelligenlia  valet  influ-  C  tionem,  quod  tamen   eligendum   non   est 

xum  recipere.  Ex  quibus  patebit,  qualiter  omuibus  conditionibus  concurrentibus  con- 

angeli  potuerunt  peccare.  —  Ha^c  Guillel-  sideratis:sicque  in  angelis  error  electionis 

mus  :  qui  consequenter  declarat  qualiter  potuit  esse  et  peccatum.  Ha^c  Thoinas. 

peccaverunt,  prout  infra  ponelur.  Porro  in  prima  parte  SumnuT,  qujestione 

sexagesima  tertia,  scribit  :  Tam  angelus     art.  i. 

Insuper,  super  his  in  diversis  locis  sub-  quam  qneecnmque  creatura   rationalis,  si 

tiliter  et  aperte  conscribit  Thomas.  Et  ait  sola  sua  attendatur  natura,  polest  peccare. 

in  Scriplo  :  Apud  universos  Catholicos  cer-  Et  quaecumque   peccare   non  valet,  dono 

tum  est  angelos  peccasse,  da^monesqiie  ef-  gratia^,  non  conditione  natura?,  hoc  habet. 

feclos  esse.  Quomodo  autem  peccaverunt,  Cujus  ratio  est,  qiiia  peccare  non  est  nisi 

difficile  est  videre  :  quia  non  potest  esse  declinare  a  reclitudine  actus  quam  dcbet 
peccatum  in  vokmtate,  nisi  sit  aliquo  mo-  D  habere,  sive  accipiatur  peccatum  in  na- 

do  deceplio  in  intellectu  aut  ratione.  Pro-  turalibus,   sive    in   artificialibus,    sive   in 

pter   quod   omnis   malus   et   peccans   est  moralibus.  Solus  autem  actus  ille  a  recti- 

aliquo   modo   igiiorans,   ut    terlio   dicitur  tudine  non  pofest  declinare,  cujus  regula 

Ethicorum.  Quod  qualilcr  veruin  sit  viden-  est  virtus  agentis.  Si  enim  manus  artificis 

dum  est  ad  quwslionis  proposifai  intelle-  esset  regula  incisionis,  non  posset  artifcx 

ctuin.   Ipse   quippe   Philosophus   septimo  incidendo  errare;  sed  si  rectitudo  incisio- 

Elhicorum  distinguit  duplicem  operando-  nis  sit  ab  alia  regula,  potest  incisio  recta 

rum  cognitionem,  videlicet  universalem  et  et  non  recfa  consistere.  NuIIa  autem  vo- 

particularem.   Quumque   operationes   sint  luntas   creata   rectitudinem  in  suo  habet 

circa  singularia,  contingit  aliquem  in  uni-  actu,  nisi  in  quantum  a  voluntate  regula- 

versali  recte  intelligentem,  circa  singularia  tur  divina,  qiue  sola  est  regula  sui  ac- 

T.  21.  20 


300 


IN    LlltlUM    II    SENTENTIAUlM.    —    DIST.   V  ;    QU.EST.    I 


tiis.  (|iiia  ad  ipsain  ixMliiict  ultiiiins  linis  : 
(jiKMnadinodnin  (jiia-Iibcl  voliintas  inlerio- 
ris  regnlanda  cst  sccnndiiin  voiiinlalciii 
sui  supcrioris,  iit  volnntas  iniiilis  voliin- 
late  diicis.  Ilinc  in  soia  voluiitalc  divina 
nequit  cssc  pcccatuin  ;  in  quaiil)ct  vcro 
volunlale  crealurie  polest  esse  peccaluin 
ex  condilione  sua*  nalura*. 

Sed  objici  polest  :  Appelilus  non  est 
nisi  boni  veri  aul  apparcntis.  Tn  angclis 
autcm  non  polcst  csse  boiinin  apparens, 
quod  non  sit  veruiii  bonuiii  :  quia  in  cis 
error  esse  non  valel,  vel  saltein  culpain 
non  polest  pra^cedere.  Ergo  non  possunt 
appetere  nisi  quod  vere  est  bonuin  :  quod 
appetere  non  est  culpabilc.  —  Diccndum, 
quod  peccafum  in  aclu  libcri  arbitrii  po- 
test  esse  dupliciler.  Priino,  e.\  hoc  quod 
aliquod  malum  eligitur,  ut  adulterari.  Et 
lale  pcccatum  seinper  procedit  cx  igno- 
rantia  aut  errore  :  nain  inalum  sub  ratione 
mali  nequaquain  eligitnr,'  et  adulfer  in 
particulari  erraiido  decipitur,  eligendo  ac- 
tum  vitiosuin  quasi  aiiqiiod  boniiin  pro- 
pter  deleclationem  annexam.  Hoc  autem 
modo  in  angelo  peccalum  esse  non  potuit. 
Secundo  peccatur  per  liberum  arbitrium, 
eligendo  aliquid  secundum  se  bonum,  at- 
tamen  absqiie  ordine  debifiP  regula»  aut 
mensurte :  ita  qiiod  dcfectus  culpam  indu- 
cens,  sit  soluin  ex  parle  eleclionis,  qua? 
debitum  ordinem  non  habef  nec  servaf, 
non  ex  parfe  rei  elecfa>  :  ut  si  aiiquis  ora- 
re  eligeret,  non  attendens  ad  ordinem  ab 
Ecclesia  insfitufiim.  Et  taie  peccatiim  non 
pra^exigit  ignorantiam  in  peccantc,  scd  so- 
lum  absentiam  consideralionis  eoruin  qua? 
merito  consideraret.  Sicque  peccavit  ange- 
lus,  converlendo  se  per  liberum  arbitrium 
ad  proprium  boniim  absqiie  ordinc  ad 
voluntafem  divinam.  —  IIa?c  Thomas  in 
Summa. 

Insuper  in  Sumina  coiitra  gcntiles,  libro 
tertio,  capitulo  centesimo  nono  :  Si  quis, 
inqiiif,scqiii  vellel  Platonicos,  facilis  esset 
responsio.  Dicunt  enim  damones  esse  ani- 
malia  corpore  aeria  :  sicque  esset  in  eis 
pars  sensitiva.  Undc  cl  passiones  qua?  in 


A  nobis  siinl  causa  peccandi,  eis  allribuunl, 
iil  irain,  odiuin.  Pioptcr  qiiod  ait  .Vpiileius, 
(|ii()d  aniiiio  siint  passiva.  Propler  hoc  qiio- 
qiic  qiiod  uiiili  corporibiis  pcrhibentur, 
posscf  forsan  in  cis  aliiid  gciuis  cognilionis 
poni  qiiain  inlcllcclus.  Xcmpc  sccundiim 
Platonciii.  etiam  aiiiina  scnsiliva  incorru- 
plibilis  est  :  idcirco  oportet  quod  habeat 
operationem  cui  non  communicet  corpus. 
Et  sic  nihil  prohibel  operationem  sensifi- 
va*  anim.T  invcniri  in  snbslantia  aliqiia  in- 
lcllccluaii,  quamvis  corpori  noii  unila,  cl 

B  per  conscquens  passioncs.  Verum  opinio- 
ncs  illa;  errone*  sunt. 

Ad  evidenfiam  igifur  proposifjp  qua^sfio- 
nis,  sciendum  quod  sicut  est  ordo  in  cau- 
sis  agenfibus.  ita  et  in  caiisis  finalibns  : 
ut  scilicet  secundariiis  finis  a  principali 
dependeaf,sicut  secundariiim  agcns  a  prin- 
cipali  agcnfe.  Accidit  aufem  peccafum  in 
causis  agentibus,  dum  secundariuin  agens 
exit  ab  ordine  principalis  agenfis  :  sicut 
dum  fibia  ob  siiam  curvitatein  deficit  ab 
cxsecutione  mofiis  qucin  virtus  appctitiva 

C  imperavit,  scquifur  ciaiidicafio.  Confoiini- 
tcr  in  causis  finalibus,  quum  finis  secun- 
darius  non  conlinetur  siib  ordine  princi- 
palis  finis,  peccatum  est  voluntatis,  cujiis 
objectiim  est  bonuin  cf  finis.  —  Porro  una- 
qiKTqiie  volunlas  naluralitcr  viilt  propri- 
iiin  bonnm  voieiifis,  vidclicef  ipsuin  esse 
perfectnm,  nec  polesf  velle  hujus  contra- 
rium.  Iii  iiio  ergo  volenle  nulluin  polest 
voliiiitafis  peccafum  accidere,  cujus  pro- 
priuin  boiium  esl  ullimus  finis.  qiiod  non 
conlinclur  snb  ordine   fiiiis  alleriiis.  iino 

D  sub  ejus  ordiiie  oinnes  fines  alii  conlinen- 
tur.  Talisqne  volens  est  Deus,  ciijus  esse 
cst  bonilas  summa,  quaj  est  oinnium  iil- 
timus  finis.  Iii  omni  autcm  alio  volenle, 
ciijiis  propiiiiin  bonuin  necesse  est  sub 
altcrius  boiii  ordinc  coiilincri,  polcst  pcc- 
catum  accidcre  volunlalis,  si  seciindiim 
propriam  consideretur  naturam.  Quamvis 
enim  naturalis  inclinafio  volunfalis  uni- 
cuiqiie  insit  volenti,  ad  volendum  at(pie 
amandiim  sui  ipsiiis  pcrfcctionem,  non  ta- 
mcii  naliiraiitcr  ei  esl  indituin  ut  sic  ordi- 


niuM  ANCKr.i  i'OTi'i;iiiNr  pkcc.aui;,  r.r  oi  a  spiccih;  i'i;(;(;.vi'i  a rni  i;  «,)i  ai.iii;» 


;?()7 


iicl  sii.iin  pcrrcclionciii  iii  iilinin  riiicin,  A  oidinaliii'  siili  \r>^i-  cl  snh  |ii'iii('i|)i-  inili- 
(jiioil  (lcliccrc  al)  co  iioii  (|ii(-al,  i|niiiii  liiiis  lia>,  poh-sl  Nolnnlalciii  snani  ordinarc  iii 
sii|)ci'ioi'  iioii  sil  siia'  iialnra'  [iropriiis,  scd  lionnin  principis,  cl  moii  rcf^is.unl  ('coiivci'- 
siiperioris  naliira'.  UcliiKpiilnr  crj^o  sno  ar-  so.  81  \('ro  priiiccps  inililia^  ub  oniiiK^  re- 
bilrio,  (piod  propriain  [icrrcclioncm  iii  sii-      gis  rcccdal,  bona  cril  voiniilas  niililis  rc- 


pcriorcm  ordiiicl  liiicm.  In  lioc  ipiippc 
diffcriint  voliiiilalom  liubeiilia  ab  aliis, 
qiiod  voliinlalem  hubenliu  ordinaiil  se  cl 
suu  in  finem,  eelera  a  snperiori  agenle  or- 


cedcnlis  u  vohinlale  principis.el  dirigcnlis 
vohinlalem  siiuin  in  regem ;  mala  uiilem 
essel  vohinlas  mililis  secjiienlis  vohinta- 
(ein   principis    conlra  vohinlulem   regis   : 


dinunliir  el  qiiusi  agiinlnr  seii  impellnnliir  (pioniam  ordo  inferioris  prineipii  depen- 
in  fincm.  Poluil  crgo  in  volunlale  snbslaii-  dcl  ul)  ordiiic  superioris.  Siibslaiilia>  aii- 
lia'  scparahe  esse  pccculum  c.x  hoc,  qiiod  lem  se|)ural<e  iion  sohiiii  ordinunlnr  siib 
propriiim  boiiiim  ulqne  perfcelionem  sn-  B  Dco,  iino  cl  iinu  earuin  ordinulnr  siib  alia. 


am  non  ordinavil  in  nllimum  finein,  scd 
inhtpsil  proprio  bono  ul  ulliino  fini.Ouum- 
que  ex  fiiie  neeesse  sil  regulus  aceipi  ac- 
tionuin,  consequens  est  quod  ex  se  i|)sa,iii 
qiia  fineiii  consliluil,  regiilariler  dispoiKv 
rel  aliu,  et  ut  ejus  vohinlas  non  regula- 
retur  a  superiori  :  quod  soli  Deo  convenit 
ac  debetur.  Sicque  inlelligendum  esl  quod 
appcliil  Dei  cTqualilalem  :  uoii  sic,  ut 
suum  boiiuin  esset  divino  et  increalo  bo- 
no  a^quale.   Hoc  enim   scivit  impossibile 


Ouumque  iii  qiiolibet  volenle  siib  Deo 
polcsl  essepeccalum  vohinlalis,  si  in  sua 
natura  considerelnr,  possibile  fuil  (piod 
ali(juu  supcriorum  aul  eliaiii  suprema  pec- 
carel  sccundum  vohinlulem  :  quod  sulis 
probubile  est.  Non  enim  in  bono  proprio 
quievisset,  nisi  illud  valde  perfectum  et 
excellens  fuissel.  Poluil  igilur  fieri,  quod 
aliqua>  inferiorum  sua  volunlute  proprium 
boniim  ordinurent  in  bonuiii  ilHiis  supe- 
rioris  subslaulia>  sojiarala^,  per  lioc  a  (Hvi- 


esse,  nec  in  ejns  inlelleclu  poterat  cadere :  C  no  ordiiie  rccedentes,  qua^  simiHter  pecca- 


imo  hoc  appetondo,  appeteret  se  non  esse, 
qiiiim  distinctio  specierum  secundiim  di- 
versos  rerum  provoniat  gradus.  Volle  au- 
tem  allos  regulare  ac  regere,  vohintalem- 
que  suam  a  superiori  non  regulari,  est 
velle  praeesse,  non  subjici  :  quod  est  pec- 
catum  superbi».  Idoo  convenientor  asse- 


verunt;  alia)  autem  in  motu  seu  actu  suae 
vohintatis  servantes  divinum  ordinem,  re- 
cte  recederent  ab  ordine  peccantis,  quam- 
vis  suporioris  secundum  naturse  ordinem  : 
qua3  non  peccaverunt,  imo  sub  summi 
Regis  obodientia  permansorunt.  —  Hsec 
Thomas  ibidem.  Ex  quibus  palet,  quaHter 


ritur,   quod   primum   poccatum   da^monis  angeli  potuorunt  peccare,  et  qualiter  pec- 

fuit  suporbia.  Verum  quia  ox  uno  errore  cavorunt  ;   ot    itom,   qiia    specie    peccati 

circa  principium  varius  ac  multiplex  er-  trangressi   sunt.    Attamen   circa   qusedam 

ror  consequitur,  hinc  ex  prinia  illa  inordi-  nunc  tacla,  quidam  aliter  opinati  sunt,  ut 
nalione  voluntatis  in  deemone,  consecutum  D  palobit. 

et  constitutum  est  muUiplex  peccatum  in  Pra?ferea  de   his    etiam   alibi   Thomas 

volunlalo  ipsius,  videlicet,  irse  et  odii  con-  scripsit.  Siquidem  ad   hanc  queestionom, 

tra  Deum  resislenfem  suae  suporbiae  et  pu-  ufrum    diabolus   appefierit  Dei  a>quaHta- 

nienfem  jusfissime  culpam  ipsius,  invidia  tem,  respondet  :  Circa  hoc  est  triplex  opi- 


quoquo  contra  hominom,  et  multa  similia. 
Pra^foroa  advertondum,  quod  diim  pro- 
prium  alicujus  bonum  ordinem  habot  ad 
phira  superiora,  liberum  est  volenti,  ut  ab 
ordine  alicujus  superlorum  recedaf,  et  al- 


nio.  Oiiidam  namque  simpliciter  et  abso- 
lute  concedunl,quod  angelus  poccavit  Dei 
a?qualitafem  optando,  non  obstante  roi  im- 
possibilifate  :  quoniam  teste  Augusfino, 
caeca  ambitio  semper  plus  praesumit  quam 


terius  ordinem  non  relinquat,  sive  exsistat      possit.  Sed  hoc  non  vidolur  convoniens. 
superior,  sive  inferior  :  sicut  miles,  qui      Nam  quamvis  homo  plus  valeat  desiderare 


308 


tN    LlimiM    II    SENTE.VriAniM. 


niST.   V  ;   QU.EST.    1 


quam  quoaf  liaberc.  noii  laineii  plus  polesl 
velle  quaui  possit  ;rstiinare  :  quia  voliin- 
tas  inlelleetuin  sequiliir,  non  excedit.  Pia>- 
terea,  in  angelo  non  est  passio  qiia'  ex 
appelitu  lionoris  liget  judiciiiiu  intclle- 
clns,  siciit  in  iiohis.  —  Hinc  alii  (liciiut, 
quod  Dei  a^qualilalcin  non  appctiil  dire- 
cte,  sed  indirecte  :  quia  appcliil  aliquid, 
quo  liabilo.  scqucrcliir  quod  esset  Deo 
a^qiialis,  vidcliccl  iiiilli  subesse.  Sed  nec 
hoc  convcnicns  csse  videtiir  :  qiioniaiii  lo- 
tiini  boiiuin  angcli  coiisislit  iii  lioc  (piod 
Deo  subest,  qucinadinoduin  lola  clarilas 
aeris  est  in  lioc  quod  subjicilur  radiis  so- 
lis;  et  ita  hoc  non  poluit  ab  angclo  appeli. 

Ideo  aliter  est  dicenduin,  quod  scilicet 
non  appeliit  a^qualilatcm  Dci  simplicitcr 
quanliiin  ad  subslaiiliam  dcsidcrati,ul  sci- 
liccl  vcllcl  taulam  bouitalcm  cl  pcrfcclio- 
neni  habere  quanlam  liabcl  Dcus;  appetiit 
tamen  a^qualilalem  secundum  quid,  scili- 
cet  quantum  ad  modum  habendi.  Bonitas 
quippe  et  bealiliido  in  Deo  est  ex  sua  na- 
lura  atqiie  fontaliler,  ita  qiiod  ab  ipso  aliis 
coiiimunicatiir.  Vidcns  igitur  angelus  di- 
gnitatem  sua?  naturae,  qua  creaturis  ceteris 
prffeminebat,  voluit  a  se  bonilalem  et  bea- 
titudinem  in  omnia  inferiora  derivari ;  vo- 
luit  quoque  per  naturalia  sua  in  bealitndi- 
nis  perfectionem  pcrlingcre  :  idco  dicilur, 
quod  sine  merito  voliiil  oblinere  quod  cx 
merilis  suis  habuisset,  si  perstitisset.  Ncc 
etiam  quantum  ad  modum  habendi,  voliiit 
Deo  simplicitcr  a^quiparari.  Non  enim  vo- 
luit  a  se  fclicilalem  habere,  nec  esse  pri- 
mum  transfiindcus  in  alios;  scd  a  Deo,  ct 
sub  Deo,  sccuiidiim  quod  Dciis  in  oinni 
operatur  natura.  —  Ihec  Thomas  in  Scripfo. 

Ad  quffislioncm  demum  hanc,  ulriiin 
peccatum  dapinonis  fuerit  superbia,  rcspon- 
dendo  :  Supcrbia,  inquil,  Iripliciler  suini- 
tur.  Primo  habiliialilcr,  pro  iiiclinabililatc 
ad  supcrbicndiiiii  cx  inflcxibililalc  naliii;p 
EccH.\^5.  aut  fomitis  corrii[)lioiic  :  sic(jiic  supcrbia 
vocafnr  initium  omnis  pcccali.  Scciindo 
actualiter,  proiit  qiiis  cffcrt  se  extra  liiiii- 
tes  jussionis,  ul  pra^cipicnti  non  subjicia- 
tur  :  cl  ila  non  est  sp(^ciale  peccaliim,  scd 


A  generalis  qua^dam  condilio  omnc  pccca- 
liiin  conscquens  ex  parfe  aversionis.  Ter- 
tio  supcrbia  dicitur  inordinatus  propria? 
exccllcntia'  appclilus,  pra»sertim  in  hoiio- 
rc  aut  dignitate  :  et  sic  est  spccialc  pecca- 
lum,  cl  iiniim  scpfcm  capilaliiim  vilio- 
ruin.  Sicquc  primiim  pcccatum  angcli  fiiit 
superbia  :  qnod  patef  tam  ex  rc  desidcra- 
ta,  qiioniam  ciniiienfiam  dignitatis  appc- 
tiit  ;  quam  cx  inotivo,  qiiia  ex  conside- 
rafionc  propri»  pulchrifudinis  corriiif  in 
pcccaliiin.  —  Scd  objici   polcsl  :  quiciim- 

B  quc  cniin  non  agil  quod  lcncliir,  pcccat 
per  omissionem  ;  sed  angelus  dcbuil  intra 
se  confcrre  et  cogitare  de  divina  ordina- 
tionc,  ne  eam  excederef  :  quod  non  fecit. 
Diccndum,  quod  omissio  quandoquc  est 
spccialc  peccatum.  qiiando  vidclicct  diinif- 
liliir  qiiod  ficri  dcbcl,  co  qiiod  spccialilcr 
jussum  cst.  Intcrdiim  est  condilio  omne 
peccatum  concomilans,  secundum  quod 
cst  dimissio  alicujus  circumstantiae  in  ope- 
rc  obscrvandffi :  et  sic  in  primo  angeli  pec- 
calo   fuit   omissio.    Atlamcn   dici    polcst, 

C  qiiod  non  tcnebafur  acfualitcr  tunc  con- 
fcrre,  qiiia  ct  alio  modo  potuit  peccatuin 
vitare.  Ha^c  idcin  ibidein. 

Prjrterea  in  prima  parte  Snmin;p,  qu*sfi- 
one  sexagesima  ferfia,  respondcns  ad  is-  art.  2. 
tiid,  qiiale  malum  ciilpa>  possif  in  angclis 
malis  essc  :  Pcccatum,  inqiiil,  polcsf  in  ali- 
quo  esse  duplicitcr.  Priino,  sccundum  rca- 
tuni;  seciindo,  secunduin  affectum.  Priino 
inodo  univcrsa  peccafa  in  diemonibns  pos- 
sunl  esse,  quia  dum  homines  ad  cuncta 
pcccata  inducunt,  omniiim  vitioriim  rca- 

D  tuin  incurrunt.  Sccundum  affcctum  vcro 
illa  (iumlaxat  pcccata  in  eis  sunt,  ad  qu» 
natiira  spiritualis  afficitur  :  qua;  non  affi- 
ciliir  ad  bona  corpori  propria,  sed  ad  ea 
quae  in  rebus  spiritualibus  invcniri  pos- 
sunt.  Nil  cnim  afficitur  nisi  ad  id  qiiod 
siia'  naliira^  aliijiio  niodo  cst  convcnicns. 
In  spiriliialibiis  aiilciii  boiiis  iioii  iiotcst  cs- 
sc  pcccatum  diim  aliipiis  ad  ca  afficitnr, 
iiisi  pcr  hoc  (luod  in  tali  affcctu  regiila 
siqierioris  non  observatur.  Kl  hoc  est  pec- 
caluiii  supcrbi;p,  non  subdi  superiori  in  eo 


i 


1'Tiu'M  AN(;i;i.i  roriKUiM   pkccauk,  i;r  yi  a  spkcii:  riiccAii  aiqi  k  gi  ai.ih:» 


;joo 


qiio  pr.psidcl.  Iliiic  |tiiiiuim  |)('ccaliiin  dia- 
boli  iioii  poliiil  cssc  iiisi  siipcihia.  Coiisc- 
(piciilcr  vcro  poliiil  iii  cis  iiividia  cssc. 
Kjiisdcm  clciiim  ralionis  csl,(piod  a("rccltis 
lciidal  iii  ali(piid  appctciidiim,  cl  (piod  rc- 
nilaliir  opposilo.  Iiividiis  iiiiicm  {\o  boiio  al- 
lcrius  dolcl,  (piia  Ixniiim  illiiis  rc|)ulal  siii 
proprii  boni  iiiipcdimciilum.  N(^c  polciat 
boiium  allcriiis  rcpiitari  impcdimciitum 
boiii  alTcclali  pcr  aiigclum  iiialum,  iiisi  iii 
qiiaiilum  aircclavil  cxccllcutiam  siuj;ula- 
rcm  :  (iikp  pcr  allerius  cxccllculiain  jain 
cessal.  Idco  posl  peccaliim  supcrbia'  coii- 
scculuin  csl  iii  daMiioiic  pcccaliim  iiividia^ 
secuudum  qiiod  doluit  i\v  boiio  homiiiis, 
el  eliam  dc  exccllciilia  Crcaloris,  scciin- 
dnm  quod  Dcus  ulitur  co  in  gloriam  divi- 
nain  conlra  volunlatciu  diaboli.  —  Porro 
in  obscenilalibus  carnalium  vilioriim  (he- 
mones  non  deleclanlur  qiiasi  ipsi  ad  <\t'- 
leclaliones  carnales  afficianlur;  sed  hoc 
toliiin  ex  iuvidia  oritur,  quod  in  quibus- 
cuimpie  hominnm  excessibus  delectantur, 
in  quantnin  sunt  iinpediincnla  salutis  hu- 
nian;r.  Iloc  quoque  sciendum,  quod  in  su- 
perbia  et  invidia  prout  in  dwmonibus  esse 
dicuntur,  comprehenduntur  vitia  cuncta 
qiuc  nascuntiir  ex  ipsis.  Ha>c  ibi. 

De  hoc  deinuin,  quod  da^mon  peccavit 
Dei  similitudinem  inordinale  appetendo, 
ait.  3.  scribit  eodem  loco  :  Angelus  sine  dubio 
peccavit  appetendo  esse  ut  Deus.  Qnod  in- 
telligi  potest  dupliciter  :  primo,  per  a^qui- 
parantiam ;  secundo,  per  siinilifudiuem.  Pri- 
mo  modo  non  poliiit  hoc  optare  :  quoniain 
scivit  nalurali  coguitioue  hoc  impossibile 
esse  ;  nec  primum  actum  peccandi  pra^- 
cessit  in  angelo  habitus  ant  passio  ligans 
cognoscitivam  potentiam,  ila  nt  in  parli- 
culari  errando  eligeret  impossibile.  Et  da- 
to  quod  essef  possibile,  adhuc  esset  contra 
desideriuin  naturale  :  appefendo  namque 
essentialem  graduin  allioris  natura^,  appe- 
tisset  se  non  esse.  Verumtamen  in  hoc 
imaginatio  fallitur.  Nain  quia  homo  appe- 
tit  esse  in  altiori  gradii  quantum  ad  acci- 
dentalia  aliqua,  quie  crescere  queunt  abs- 
qne  corruptione  subjecti,  aestimafur  quod 


.\  |)ossil  appclcrc  altiorcm  gradiim  naluraB, 
iii  (picm  pcivcnirc  iion  poss(M,  iiisi  css(5 
dcsiiicrcl.  —  Dciii(|uc,  appclerc  esse  iil 
Dciis  pcr  similitudiucm,  coiilingif  diipli- 
cilcr.  liio  iiiodo,  (piaiifum  ad  id  iii  quo 
ali(|uid  iialuii)  csl  Dco  assimilari  :  et  sic  si 
(|iiis  (piaiitum  ad  IiO(;  appelat  cssc  similis 
Dco,  iion  |)cccat,  duinmodo  simililiidiiKMn 
Dci  dcbilo  ordiiic  appclal  adipisci,  ul  sci- 
liccl  cain  a  Dco  obtincal  ;  pcccarcl  autem, 
si  appctcrct  Dco  assimilari  virluU;  pro- 
pria,  non  diviiui.  Secundo  poU^st  qnis  ap- 

li  pelcre  ess(^  similis  Dco  iii  co  in  quo  non 
est  apliis  ei  assimilari  :  iil  si  qiiis  appe- 
leret  cadum  et  terram  crearc,  quod  Deo 
esf  proprium  ;  in  qiio  a[)pclifii  esset  pec- 
catuin.  Sicqiic  diaboliis  appcliit  ess(^  simi- 
lis  Deo  :  non  ut  D(^o  assimilanitur  qiianlum 
ad  hoc  quod  est  nulli  subesse  simpliciter, 
(jiiia  sic  efiain  suum  non  esse  appeteret, 
quum  nulla  creafura  valeat  esse  nisi  per 
hoc  quod  sub  Deo  esse  parficipat,  et  sub 
ejus  couservatione  subsislit ;  sed  in  hoc 
appefiit  indcbite  esse  similis  Deo,  quia  id 

G  ad  quod  virtute  suffi  natura;  poterat  perve- 
nire,  appetiit  uf  fiuem  nlfimum  beatitu- 
dinis  suse,  avertens  appetitum  suum  a  sn- 
pernafurali  beafifudine,  qua>  est  ex  gratia 
Dei.  Vcl  si  eain  ut  ultimnm  finem  appe- 
tiit,  tamen  voluit  eam  acquirere  virtute 
sua".  natura^,  non  ex  Dei  auxilio,  jiixla  dis- 
positionem  ipsius  :  quod  consonat  Ansel- 
ino,  dicenti  quod  appetiit  id  ad  quod 
pervenisset,  si  stefisset.  Isfaqiie  diio  in 
idem  quodammodo  redeunt,  qnia  secim- 
duin  utrumque  moduin   appefiit   finalem 

D  beatitudinem  per  snam  naturalem  virfu- 
tem  habere:quod  est  proprium  Dei.Quum- 
que  id  quod  est  per  se,sit  causa  ejus  quod 
est  per  aliud;  idcirco  ex  hoc  efiam  con- 
secufum  est  quod  appefiit  principafum 
quemdam  super  alia  :  in  quo  etiam  voluit 
Deo  inordinate  assimilari.  Ha^c  Thomas 
ibidem. 

Videfur  autem  sanctus  Doctor  in  Scripfo 
reprobare  qiiod  in  Summa  confra  gentiles 
affirmat,  videlicet,  quod  diabolus  voliiit 
nulli  subesse.  Quod  tamen  dupliciter  po- 


310 


IN    Limu  M    II    SKNTKNTIAIU  M.    —    DIST.    V  ;    Ql.F.ST.    I 


test  intelli^i  :  priino,  ut  nnlli  obcdiirt ; 
secundo,  nl  a  nullo  infln.\uin  aut  conser- 
vationcm  acciperet.  Kt  |)riino  inodo  (nt 
reor)  inleliijiil  Thoinas,  el  (ni  rallor)  etiain 
illi  (pios  iinprohal. 

Porro  seripla  l*elri  diclis  Thoina^  oinni- 
no  concor(lanl,el  eoinprehendnnlur  in  eis. 
Allamen  Pelrus  concedit,  qnod  in  aii^'eiis 
lapsis  aliquis  error  inhdleclns  pra'cessit 
vilinm  vohintalis  :  noii  (|iiod  error  ille  fnit 
proprie  culj)a,  sed  imperfeelio  considera- 
tionis,  seu  qiuedam  omissio,  jiixla  sensiiin 
p. 308B\  inductum;aul  si  e.xslitil  eiil|)a,  in  pecca- 
to  volunlatis  inchiditnr,  taiuiuain  via  ad 
illud. 

Cirea  ha^c  seribil  Richardiis  :  Primuin 
peccalnm  Lueiferi  fuit  siiperbia. Non  eniiii 
fnit  gaudium  iiiordinaliim  :  quoniam  gau- 
dium  est  quies  ipsius  appetitus  in  re  aina- 
ta  pra^senti ;  ideo  pra^snpponil  inordiiia- 
tiim  amorem.Nec  fiiit  inordinatnm  odiiiin. 
Nain  qnidcjiiid  odiliir,  odilur  in  (juanliim 
appreheudilnr  iit  rcpngnans  rei  aiiial;e  : 
ergo  pnrsupponit  inordinalum  ainorem. 
Nec  fiiil  inordinatnm  desiderium  :  qiio- 
niam  desiderium  est  respectu  boni  fuliiri, 
amor  aiilem  respectu  boiii  simpliciler  : 
ergo  inordinatum  desiderium  pivTSiippoiiit 
iuordiualnm  amorem.  Quod  homo  potest 
experiri  in  se.  Onandocumqiie  eniin  desi- 
derat  aliqnod  bonum  non  habilum,  ideo 
illud  desiderat,  qiioiiiam  complacet  sibi  iu 
illo,  hoc  est,  qiiia  in  affeclu  suo  est  co- 
aplatio  (puedam  ad  illiid,  qiu-p  est  amor. 
Nec  fiiit  fnga,  neqiie  Irislilia,  ut  conslat. 
Nec  fuit  inordinala  spes  :  qiioniam  spes 
est  respectu  boni  desiderali ;  sicque  pra»,- 
suppouit  desideriiim  inordiuatum.  Ilicc  Hi- 
chardns,  qiii  isliid  i^rolixc  de  diversis 
passionibns  el   peeealis  proseqiiitnr. 

^'eriimlameii  coulra  id  (jiiod  ail,  iiiordi- 
nalnin  desiderium  non  fiiissc  pcccaliim 
Lucifcri,  objiei  polcsl.  I''iiil  cnim  appeli- 
liis  proprijr  exccllenlia?  nonduin 'adeptjp, 
sed  spcraliP,  V(d  magis  priesumptir;  lalis- 
qiie  ap[)elilus  dcsideriiim  proprie  appclla- 
liir.   l']l   siciil   piiehabiliiin   csl,   iii   iiiigclo 


A  anle  aclualem  suain  superbiam  non  fiiil 
aliqnis  amor  habilualis  inordinatus  aut 
passio. 

OiiaMit  qiioqne  Riehardus,  an  peccafnm 
angclorum  cnin  primo  aposlata  illo  pee- 
cautinm,  fiierit  superbia,  an  pusillanimi- 
tas.  Respondel  :  Primiim  peccatum  illornm 
fiiil  siiperbia,  (iiiia  secundum  .\nselmum 
libro  de  Casu  diaboli.id  quod  impii  angeli 
appclicrnnt.  fiiil  aliqiiid  ad  qiiod  erescere 
poliicriiul,  (iiiod  in  siia  crealione  nou  ae- 
cepcriint,  qualenus    nierilo   siio   ad   illiid 

B  proficerent.  0"<'"iadino(lum  enim  Lucifer 
excellentiam  ad  qiiam  condilus  fuit,  pro- 
pria  virtnte  mox  voliiil  oblinere  absque 
merilosiio:  ita  et  angidi  ei  consenlienles, 
tamen  ope  Lneiferi  :  et  hac  de  caiisa  sibi 
siibesse  volenlcs.  Posset  tamen  videri  ali- 
qiiibiis,  quod  prima  ipsorum  superbia  fuit 
in  diligendo  deliberative  magis  excelleu- 
liain  propriam  quam  divinam.  Ilacqne  in- 
tolcrabili  siiperbia  oblenebraliis,  Liicifer 
ptilavit  oblincre  se  possc  cxecllcnliam  su- 
ain    per  nalnram  virtiitemque    propriam, 

C  alii  vero  per  ejus  polentiam  :  quae  excel- 
leiilia  eis  coiivenire  neqnibat  nisi  per 
graliam.  Et  sicut  a?stimaverunt,  sic  appe- 
licriint.  Talifer  qiioque  approbare  falsiim 
pro  vcro,  noii  fnit  in  eis  ante  omne  pec- 
caluiu  :  iino  <eslimalio  lalis  nec  in  homiue 
neqiie  in  angclo  fiiif  anfe  peccafiim.  rnde 
Augiisliuiis  libro  tertio  de  Libero  arbilrio: 
Approbarc  falsa  pro  veris,  non  est  naliira 
hominis  inslilnli,  sed  paMia  damuali.  Onod 
a  simili  polcsl  dici  de  angelo.  —  Porro, 
qnod  aiigcli  illi  perversi  magis  volueriint 

D  snbcsse  servo  quain  doinino,  seu  Lucife- 
ro  (iiiain  Deo  :  hoc  iiou  fiiit  pusillanimi- 
lalis,  sed  elafionis  :  quia  ad  hoc  malnerunl 
subesse  Liicifero,  nt  inagis  manerent  pro- 
priie  voliinlalis.qnod  fiiil  siip(>rbiip;  qiiem- 
admodum  (iiiidam  siipcibi  maliinl  siibcsse 
prineipi  iin|)olciiliori  qiiain  piiepolenli,  iit 
miiiiis  coercciuiliir.  Il;ec  Richardus. 

Veriiin  his  objici  polesl,  qiiod  aclio  in- 
lellecliis  prior  cst  operiilione  volunlalis  : 
sicqiic  a'sliinalio  illa  lalsa  Liicifcri  (|iia 
pnliivil  sc  siiis  viribiis  posse  excellcnliam 


iiTUUM  AN(;Kr,i  i'()i'ri:iuNT  PKcr.Aui;,  i;t  yiA  spkcik  iMiccAri  .\nj\:v.  QUAr.iTKu 


aii 


Sunim.  III. 
2»i)arl.q.il. 


(anlain  acijiiircrc  idicccississc  vidcliir  cjiis 
siipcrhiain.  Ncc  ciiiiii  oplasscl  lioc,  iiisi 
p()ssil)ii(>  a>stiinasscl  :  cl  sic  a^sliiiialio  illa 
laiii  crroiica,  liiisscl  |)cccaliiiii  clalioiicm 
praH'C(lcns.  Qiiod  cl  iii  cclcris  aiijj;clis  rc- 
probis  inajj;is  apparcl.  Si  naiiKinc  |)iilal)aiil 
sc  adjiilorio  Lncilcri  j^ossc  c.\  virihiis  siiis 
cxccllcnliain  scn  bcaliliidincin  ad  (inain 
facli  craiil,  acqnircrc,  viliosc  (M-ravcrnnl 
anlo  coininissioncin  siiiT>  snpcrbijc.iinrsiis, 
nos  vialorcs  sciiniis  pcr  naliiralcm  ralio- 
nem,  (piod  impossibih^  sil  oiiini  mciili 
creatjr,  ad  bcalificam  Dci  visioncin  por 
spccicm  nalnridi  virlulc  pcrlingcrc,  qnnin 
bcaliliido  illa  sil  prorsiis  siipcriialiiralis  : 
crgo  iniillo  plns  F.iicifcr  cl  cjiis  sociclas 
omni  naliirali  sci(Milia  plciii,scivcruiil  lioc. 
Non  ei'go  vid('liir,(iiiO(l  bcalilndincm  cl  cx- 
ccllciiliam  illiim  supcriiaUiralcm  ad  qiiam 
erant  crcati,  volucrunl  pcr  naliiralia  adi- 
pisci  :  nam  et  illa  fnit  luTrcsis  Pelagiana. 
—  Scd  ad  ha>c  forsan  quis  dicel,  quod 
qnamvis  loqncndo  in  gencrali,  actio  intcl- 
lectus  pra^cedat  aclionem  volunlalis,  non 
lamen  qna>libet  acfio  inlellecliis  quam- 
libct  volunfalis.  Ideo  Lncifer  primo  per 
infcllectnin  apprchendit  appelitum  excel- 
lentiic  sine,  moxque  intense  afficiebatur 
ad  eain  :  ct  ita  ambitioso  ca>cafus  affectu, 
erravit  in  infellectu,  a^sfimando  sibi  pos- 
sibile  qnod  sibi  impossibile  fuit;  et  qnod 
habifiialifer  scivit,  actualitcr  non  affendit. 
Sed  tnnc  denno  objici  potest,  quod  ap- 
petifus  excellenticP  non  habuif  ralionem 
culpffi  morfalis,  nisi  ex  consensu  intelle- 
cfus  :  qui  consensus  fnisset  culpabilis,  et 
sic  prius  fuisset  culpa  in  intellectu.  —  Ad 
qnod  forsan  diccfur,  quod  actiones  infel- 
lectus  et  volnntafis  connexa>  sunf,  pariter- 
que  concurrunt  ad  complementuin  pecca- 
ti  inorfalis  ;  et  in  quibusdam  mortalibus 
principale,  a  qno  fit  denominafio,  se  fenct 
ex  parle  volnnfalis,  sicut  ct  in  superbia. 
De  his  nil  teinere  assero. 

Prjelerea  Albertus  :  Dicenduin  (inqiiil) 
cum  Sanctis,  quod  diabolus  nihil  appetiit 
nisi  beatitudinem,  ad  quam  pervenisset,  si 


A  sfclisscl.  Iii  bciililiidinr  V(M'0  Iria  principa- 
lilcr  iillciidiiiiliir,  viihdiccl,  pcrlVclio  polt;- 
sliilis,  pcifcclio  scicnliic,  cl  pcrfcclio  bo- 
niliilis.  Dcsidcraliim  aiilcm  iib  iiiigclo,  fiiit 
pcrfcclio  polcsfjifis,  non  considcrafa  [)crfe- 
cfioiie  scicnfiic  iicc  bonifalis.  D(^si(lcratnin 
aiilcin  priini  homiiiis,  fiiil  perfeclio  scien- 
liicnoii  considcriilii  pcrfeclioiK!  polcslatis 
cl  boiiiliilis.  .Appclibilc  demiiin  Anli(diri- 
sli,(Mil  pcilcclio  bonilalis,  iioii  coiisidcrala 
sci(Milia  a(!  potcsfale.  —  Qiiod  secundiim 
Aiiscliiiiim  ilii  cst  accipiendiim.  Ad  perfe- 

H  cfioncm  potesfalis  Iria  cxignnliir.  Priinnin 
est,  ul  a  se  et  iioii  ab  alio  habcat  polesla- 
feni ;  seciiiiduin,  nt  slalini  habcaliir,  et 
iioii  proricialiir  ad  eain  per  mcriliim;  fer- 
liuiii,  ul  iii  subjeclis  noii  patiatnr  rcsisten- 
fiain  pcr  alteriiis  poteslaUMii.  Ad  perfectio- 
neiii  (iiKxpie  scienliir  liia  liis  consiinilia 
reqiiiriintiir  :  nt  scilicet  habcatur  a  se,  nec 
ab  alio  per  mcrilum  exspectetiir,  nec  in 
scibilibus  resistcnliaiii  seu  ignoranliam 
habcat.  Ilinc  in  Genesi  dixit  diabolus  : 
Eritis  sicut  dii,  scienfes  bonum  et  malum.  Gcn.in,5. 

C  Conformiter  tria  ad  perfecfionem  perti- 
nent  bonitatis.  Volet  eqnidem  Antichristus 
a  se  boiiilatem  habere,  et  non  per  meri- 
tnin  ab  alio  exspeclare, et  qnod  in  bonifafe 
nihil  sit  sibi  comparabile,  juxta  illud  Apo- 
stoli  :  Extollitur  snper  omne  quod  dicitur  ii  r/im. 
Dens,  aut  quod  colifur,  etc.  "'** 

Dicimns  demnm  cum  SS.  Augustino, 
Anselmo  et  Gregorio,  quod  priinum  pec- 
catuin  da^monis  fiiif  superbia,  ex  qua  sur- 
rexit  in  eo  invidia,  qua  hominem  dejecit. 
Ilinc  in  fracfafu  de  Conflictu  virtufum  et 

D  vitiorum  asserit  Augusfinus  :  Qnam  den- 
sissimis  snperbi»  tenebris  putamus  in  ter- 
ra  lutnin  involvi,  si  potuit  in  coelo  sfella 
qna>  mane  oriebatiir,  per  superbiain  lucis  /s.xiv,  12. 
sua>  globos  amiftere?  Undecimo  item  su- 
per  Genesim  loquitur  Aiigusfinus  :  Invidia 
sequitur  superbiam,  non  pra>cedit.  Non 
eniin  causa  superbiendi  est  invidia,  sed 
econlra.  Ainando  eleniin  quisque  excellen- 
fiain  suam,  aut  paribiis  invidef  qiiod  ei 
a>quentur,  aut  inferioribus,  ne  sibi  a>quen- 
tur, auf  superioribus.quod  cis  non  a>qualur. 


312 


IN   I.IRRIM   II   SENTENTIARl  M. 


niST.    V  ;   QU.EST.    I 


Siiperbieiulo  igitur  invidus,  non  invidcndo  A  nuilabili  bono.  Avarilia  vcro  esl  radix.quia 


quisque  fit  supcrbus. 

Verurnlamen  secun(hini  Prirposiliviini. 
superbia  trij>lieiler  sinnilur.  Primo  genera- 
liler,  pro  ap|)elilu  e.xcellenlia^  seu  allitu- 
dinis   iii   (pioeuinque,  sive  in   laude,  sive 


ex  parle  conversionis  ad  commutabile  bo- 
MiiMi.  Iraliil  succum  delectationis  atque 
lil)idiiiis,  (jiio  nulrilur  in  viliis.  Secundo 
avarilia  sj)ecialiler  dicitur  niinius  aj)peli- 
tus  pceunia'  seu   bonoriiin   forluiia'.  qua^ 


in  alio.  Ihecque  siijierbia  j)roprie  dieilur      secunduin  Philosojiliuni  quinlo  Elliieoruin, 

Tumor      pecunia  vel  numismate  mensurantur :  qua? 


tumor  mentis.  Unde  Gregorius 
menlis  est  obstaculiim  Acritatis.  Qiii  (jua- 
tiior  modis  contingit  :  primo,  duni  qiiis 
credil  ex  se  habere  bomim  quod  habel ; 
secundo,   diim   |)iO|)riis   meritis  eredil   id 


j)roprie  i>hilargyria  nominaliii'. —  Idco  uii- 
decimo  super  (lenesim  asseril  Aiigiisti- 
niis  :  .Alerilo  iiiiliiim  omnis  jieccali  Scri- 
j)liira    (leriiiit,    (iieeiido    :    Inilium    omnis  avcH.x.is. 


accepisse;  terlio,  diiiM  liilso  se  jaclat  lia-  B  peccali   siiperbia.   Ciii   testimonio  ajilaliir 
bere  quod  non  liabel ;  quarto,  quaiido  se 
putat  omnibus  plus  habere.  H.tc  qualuor 
antiqui   comprehenderunl    in   hoc  versu  : 


Ex  se,  pro  meritis,  falso,  plus  oninibus,  inflant. 


illud  Aposloli,  Hadix  omnium  malorum  inm.w, 
est  avaritia,  si  avariliain  generalem  iii-  '**■ 
telligamus,  qua  quisque  appelit  aliquid 
amplius  quam  oporlel,  j>ropter  excellen- 
tiam  suam  et  qiiemdam  propri.-e  rei  amo- 
rem  :  qiii  recle  amor  j)rivatus  vocatur, 
qiiod  poliiis  a  detrimento  quam  ab  in- 
cremento  dicfum  elucet.  Omnis  namque 
privatio  ininuit.  Unde  itaqiie  vult  eminere 
siiperbia,  inde  in  angustias  et  egeslatem 
coiitrudiliir,  qinira  a  communi    bono   ad 


Secundo  geiieralius  apjieilatiir  suj)erbia, 
amor  proprii  boni  cum  aversione  a  sum- 
mo  bono,  prout  siij^er  Genesim  undecimo 
libro  Augustinus  testatur.  Nempe  per  hoc 
quod  se  avertit  a  siimmo  bono,  amor  pro- 
prii  boni  induif  rationem  superbia>;  et 
ista  sujierhia  iion  est  speciale  j)eccafum,  C  propriuin  damiioso  sui  amore  redigitur. 
Eccii.\,\6.  sed  iniliiim  omnis  peccati.  —  Tertio  su-  Specialis  autem  est  avarifia,  amor  pecu- 
perbia  specialissime  nuncupalur  appefitus  ni».  Cujus  nomine  Ajiostolus  per  speciem 
excellentiap  in  potestate  ad  dignifafem  spe-  genus  significans,  universalem  avarifiam 
ctanle  :  el  ha»c  fuit  primum  peccatum  volebat  intelligi,  dicendo  :  Radix  omniiim 
diaboli  et  eliam  hominis  j)riini.  D.Tinon  malorum  est  avarilia.  Ilae  generali  avarilia 
namqiie  excellere  voluil  in  poteslalis  pro-  diabolus  cecidil,  qiii  pecuniam  non  dile- 
priic  dignilate,  homo  in  dignilate  excel-  xif,  sed  propriam  polestalem.  Ilic  amor 
lentiffi  propriff.  perversiis  sancta  socielate  privavit  lurgi- 

Simililer  avaritia  duobus  sumitur  modis,      dum   spiritum,  eumque   arctavit   miseria 
videlicet  generaliter  et  speeialiter.  Gene-      jam  per  iniquilafem  saliari  oplanlem. 
raliler   avarilia   nominafiir   nimiiis    amor  Porro  si  objicialur.  qiiod  in  omni  rafio- 

cujuscumqiie  boni  ])ropiii.  El  lurc  non  D  nali  natura  rex,  qui  in  aj)pelibilibus  et 
differt  a  suj)erbia  generalissime  dicta,  nisi  faciendis  regere  debet,  dissijiabif  maliim, 
ratione  :  siquidem  amor  ille  vocatiir  su- 
perbia,  secundiim  quod  a  siimiiio  bono 
averlit;  avarilia  vero,  secuiidiim  qiiod  ad 
commulabile  boiium  converlif.  Tliiic  siiper 
iri/H.  VI,  illud,  Hiidix  omMiiim  malorum  (^sl  ciipi- 
diliis,  Augiisliniis  :  Ciivcaiiius.  inqiiil,  su- 
perbiam  el  avaritiam,  non  diio  iiiiilii,  sed 
iinum.  llinc  suj>erbia  ferfur  initiiim  om- 
iiis  j)cccali,  (jiiiii  j)iincij)iiini  ciiljiip  est  ex 
parlc   foriiiie.  qiue  esl   aversio  ab  iiieom- 


10 


secundiim  illiid  Proverbiorum  :  Rex  qui  /vor.xx.s. 
sedet  in  solio  judicii,  dissij)al  oinne  ma- 
liim  iiiliiilii  suo.  Sed  func  ila  non  rexit, 
nec  maliim  dissipavif  :  ergo  omissio  fiiil 
])riinuiii  ejiis  j)cccaliim. —  Di('endiim,(]uod 
ihi  error  fiiit  ralioni  admixliis  :  qiii  er- 
ror,  seciindiim  .Vnselmum.  iiiil  im|>uiiilalis 
pra>suiiij>lio.  I'".l  liic  error  non  fiiil  sjieciale 
peeealum,  sed  error  eleclionis  el  inqiiisi- 
lioiiis.vcl  ignoranlia  j)riecc(Icns  omiic  pec- 


i tiu:m  AMiKi.i  1'tvii  iciuNT  PKCCAiu:,  i;t  qv\  si»K(;ir;  imcccati  atqit:  qi  ai.iikh        .'5l.'J 

calum,  pioiil  lcrlio  Klhiconiin  ail  Pliiloso-  A  plcr  (piod    in    lil)i()   di'  (livilalc    l<)(piiliir 

plins,  (jiiod  oinnis  iiialiis  csl  i{j;iioraiis.  (jmc  Aiif^iisliiins  :  Ani^cliis    niox    ii!    racliis  csl, 

laiiicn    ij^Mioranlia   iioii    incrclnr   ij^nosccii-  conliniio  sc  a  vcrilalc  a\ filil,  propria'  |>o- 

liaiii  aiii  niiscialioiiciii,  scd  ohjniji^alioncni  lcslalis  clcvalionc  scii  clalionc  dcpiax  aliis. 

el  viliipcralionciii.  —  l*ia'|)osiliviis  cl  An-  I^orro   pcccando    appcliil   siiiiililii<liiicrn 

tisiodorciisis    rcspondciiinl   ad  hoc,   (piod  Dci  :  iion   siinililtidiiicin   iinilalioiiis,  (piia 

an^cliis  non  lcncbalur  conrcrrc,  (pioiiiaiii  iii  ca  coiisislil  hoiiiiin  oiiinis  cn^aliira';  scd 

alilcr  poltiil   ciilpain  cvadcrc  :   idco   iioii  siinililiidincin  a'(piiparanlia',  di;  (pia  dixil, 

oinisil.  Polnil  ciiiin  cvadcrc,  dccliiiaiido  al)  In   co'liiiii   consccndam   :  ipiod    inlcllij^cn-  /».xiv,i:i. 

appclilii  proprii  lioni  ac  dclcclalioiic  pro-  dtiiii   csl    (\c    c(i'lo  Trinilalis.    Non    laiiicn 

|)ria^  polcslalis.  —  ihcc  .Mhcrliis.  (jiiil)iis  a|)pcliil  simplicilcr  i)co  assimilari,  (jiiiini 

concordanl  scripla  cjiis   lihro  dc  IV  Coa'-  scircl.  lioc  iiii|)()ssil)ilc  osse ;  voliiiilas  v(M'0 

qiucvis,  ubi  cadcm  scribil  dv  liis  tpia'  liic.  B  clccliva  im[)Ossil)iliiiiii  iioii  csl,  stHmndnm 

IMiilosophum.  Ap()cliil  crj^o  illaiii  a-ipiali- 

Deniquc  Udalricus  iii  Siimina  sua,  libro  lalcm   laiiliim    in   qiiodam   inodo  habcudi 

quarto  :  ()ualilcr  (inqiiil)  crcalura  dtulor-  illtid   qiiod    |)0ssibilc    riiil  coiiscqui  eum, 

nii  praxlila  inlcllcclu  crrare  potucril,  dil"-  iino   (piod    coiiseculus    fuisscl,    si    dcbilo 

ficile  est  videre,  pra>serlim  quum  de  ho-  modo  id  appelisset.  Proplerea  Augustinns 

mine,  quia  divina  mente  pra^ditus  exstilil,  nono  super  Genesim  dicit  eum  ab  illa  al- 

i7i,H.ii  11.  dicaf  Apostolus  :  Adam  non  cst  sediiclus  titudine  impia   superbia  cecidisse,   qiiam 

in  pncvaricalioncm,  nuilier  auteiu  seducla  si    voluisset,   fuerat   percepturus.  Nempe 

esf.  Riirstis,  quum  dicat  Angiislinus,  quod  quiiin  sccundnm  natnralia  angclis  data  sit 

omnis  aclus  pcrvcrsus,  c.\  aliquo  cst  erro-  major  atit  luinor  bealiliido  et  super  alios 

re,  alque  seciinduin  IMiilosophum,  oiunis  inflnenlia   alqiie   pnelalio,  ipse   qui    pr» 

maliis  igiiorans  sil ;  patet  difficnllas  qua^-  G  omnibus  in  naluralibus  emincbat,   uiajo- 

sili.  —  Veruin    hoc    faciliter   solvitur,  si  rem  omnibus  felicifatem  accepisset  a  Deo, 

modus  sui  peccati  perpenditur.  Id  namque  et  super  omnes   angelos   alios  :  imo  per 

qiiod   appcfiit,  habiiisset  si   perslitisset   :  conscqiiens  stiper  omnia  qii;c  eorum  mi- 

qtioniam    dcbilum    fuit  naturalibus    suis,  nislerio  giibcrnaiifiir,  influentiam  habuis- 

debito  congruilatis,  nou  obligalionis  jusfi-  set.  Idque  appetiit,  dicens  :  Super  asfra    ibidem. 

tiae,  quum  sit  divinae  beneficium  gratia).  ca'li,  id  est  angelos,  exaltaho  solium  me- 

Priinum  horum  actualiter  intuens  angelus,  um,  id  est  poteslafem   prajlationis  atque 

potesfateque  propria   deleclatus,   perdidif  rcgiminis  mei,  ut  Augustiuus  exponit.  Se- 

secundse  considerationis  sapieutiam  in  suo  debo  in  monte  testamcnti,  id  est  in  supre- 

dccore,  id  est  decoris  sui  occasione  :  per-  mo   vertice   »terna3   felicifatis,  quam    ab 

didit,  inquam,  non  quantum  ad  habitum,  aeterno  Deus  ordinavit,  et  ab  exordio  sa3- 

sed  quoad  usum,  ita  quod  ad  hoc  oculum  D  culorum  frequenter  testatus  est  se  datu- 

consideratiouis    non    deflexif,    sed    voluit  rum  electis;   in  lateribus  aquilonis,  qui 

volunfate  electiva  hoc  consequi  a  Deo  so-  est   locus    caliginis,  et  designat   tenebras 

lum    naluralium    rafione,  ad  quod  etiam  quas  Deus  posuit  lafibtiltim  suum.  Unde  /•s.xvii,i2. 

gratia   requircbafur   ac   merifum.  Et  hoc  et  iii  Paralipomenon  ferfur  :  Deus  polli-  iiPnr.vi,i. 

fuit  superbia.  Quemadinodum  euim  pas-  citus  est  ut  habitaret  in  caligine.  Qua?  se- 

sioues  in  nobis  ignorantiam  pariunt  par-  cundum  divinum  Dionysium,  invisibilem    Episi.  s. 

ticularis  in  actu,quod  scitur  in  universali,  plenifudinem  et  incomprehensibilem  ex- 

imo  et  in  particulari  secundtim  habitum  ;  cellentiam    luminis   increati  designaf.  — 

sic   vehemenfia    affectionis   ad    propriam  IIa;c  Udalricus. 

pofestalem,  inclinat  in   angelo   ad    unain  In  cnjus  diclis  duo  pra^supponuntiir  : 

considerafiouem,  cxcludilque  aliam.  Pro-  untim,  qiiod  primus  ille  aposfafa  siimmus 


314  IN    I.IIiRrM    II    SKNTKNTIAnr.M.    —   DIST.    V;    QU.^ST.    I 

o.xslitil  angcloriim;  secuiuluin,  quod  an- A  inovelur,  ulpole  duin  cop:ilal  de  beneficio 

geli  allioris  nalura'.  allioris  quoque  facli  iil   est  beneficiuiii.   <i   parvi   pcndil   illud 

sinl  gioria',  per  hoc  quod  inlensiori  affe-  seu  benefaelorem  :  el  ita  est  speciale  pee- 

etu  se  ad  Deuin  converlerinl.  Porro  quod  caluin.  Et  sic  non  peccavit  diabolus,  quia 

ail.  aiigeluin    sapicnliain   perdidissc,   uon  non  cogilavil   de  beneficiis   Dei  ut  eraiil 

quanluin  ad  liahituiiKscd  (juoad  usuiii  scu  Dci,   scd    in   quanlum    eranl   sua    |)ropria 

aclum.  inlelligi  ncquil  de  .sapienlia  super-  bona  :  idcirco  clalus  csl.  Ibec  Bonavenlura. 

nalurali  infusa  caritali  sempcr  annexa,  in  Qui   dcclarans   (pialilcr  diabolus  voluil 

qua.  sccundiiMi  |)ra'liabila,  crcati  sunl  an-  Deo  parificari  :  Diiplex  esl,  ail,  simililudo 

geli,  sed  dc  sapicntia  nalurali.  qiue  douum  Dei,  utpole,  a^quiparanlijr  seu  a^qualilalis, 

esl  graliin  gratis  dake.  et  imitafionis.   Simililudo  imilalionis  po- 

test  appcli   ordinale,  et  inordinalc.  Ordi- 
At  vero  Bonavenlura  :  Aliqui   (inquit)  B  nale,  quando  appelilur  in  liis  qiue  nostra; 

dixerunl,    quod   diaboliis    siiiiul    tciiqiore  smil   a|)tiludinis,  et  divinjp  acceptationis, 

peccavil  pluribus  generibus  viliorum, priii-  iil  sunt  perfecliones  virhiluin.  Inordinale, 

cipaliiis  lamcn  sii|)crbia.  Qiiod  non  vide-  dum  appelilur  qiiod  noii  decet,  aiil   Dco 

liir.    Quiim    ciiim    affecliva   vis   d.-omoiiis  non  placel,  ul  pnecsse.  iilcisci.  Simililudo 

simplcx  sil,  qucmadmodum  inlellccliis,  id-  aulciii    omnimoda   a^qualilalis    nullalciius 

eo  siciit  inlelh^clus  non  potest  simiil  in-  polcst  appeli  ordinale;  polest  tamen  (ut 

lclligere  plura  iicc  plures  cogilaliones  lia-  credo)  aliquo  modo  appeli  in  aliqiia  con- 

bere,  sic  neque  affeclus  in  eodem  inslanli  dilione,  ut  in  dominio,  prcTsidenlia,  sci- 

polest  pliira  peccala  commillere,  pra-ser-  enlia.  —  Sciendum  crgo,  quod  diabolus 

tim  qiKc  ad  divcrsas  perliiiciil  aclioncs,  iit  aliquo  inodo  appcliit  simililudinem  iiiiila- 

iiifidclilas,superbia,  invidia.  Idco  alilcr  est  liouis,  ct  aliqiio  modo  a^qiialitalis  :  quod 
dicendum,  utpole,  quod  coiitingil  loqui  de  C  palel,  si  attcndalur  appelibile  ejiis,  mo- 

peccalo  secundum    Iriplicem   slaluin,  vi-  diisque  appeleudi. Diabolus  qiiippe  appeliit 

delicet,  qiianfum  ad  inchoalionem,  et  con-  aliis  pra^sidere,  propria  lamen  auctoritale. 

summalionem,  et  confirmalionem.  Pccca-  Qaod  appetiil  pneesse,  fuit  imilalionis  : 

tiim   aulem   diaboli    initiatum  esl   in   sua  quod  ct   oblinuissel,  si   perslilissel.  Quod 

pra^sumplioiie  :  mox  enim  ul  piilchrilu-  aulein  propria  auclorilale,  ila  qiiod  sine 

dinem  suam  vidit,  pra^sumpsif.  Consiim-  merilis  ct  sinc  pra^ordinalione  daloris,  ita 

matum  esf  in  ambilione,  quia  pra^sumens  quod  nulli  subesscl.  ,Tqiii|)aranli»  fuit  : 

de  se,  appeliit  quod  oinniiio  siipra  se  fuil.  quod  cl  mulla»  Sanclorum  auctorilales  te- 

Sed  confirmatum  esl  aversione  invidia»  et  slanliir.Ait  namque  Gregorius,qiiod  voluit 

rancoris  :  ex  qiio  cnim  oblincre  non  va-  esse  siii   juris,   ila  quod    iiulli    subcsscl  ; 

liiit  qiiod  oplavil,  invidere  ca>pil,  affcclu-  Bernardus,  qiiod  appeliil  ieqiialilalem  po- 
quc  odii  conlrairc ;  atquc  iii  hoc  pertiiiaci- D  tciitia?;  Ans(dmus,  qiiod  o|)lavit   prieesse 

tcr  esl  firmalus,  quoniam  hoc  scparavil  sine  merilis.  Omnesque  vcriim  dicunt,  ct 

ciim  oinnino  a  Dco,  et   pcrfeclum  obsla-  vcrbis  divcrsis  idem  circumloquunlur,  vi- 

ciilum   posuit,  siciil   perfecla  caritas  Deo  deliccl   qiiod  voliiit   prieesse  propria   au- 

plciic  conjuiigit.  —  Si  vcro  objicialiir,(|iiod  cloritiilc.  llicc  idciii. 

licccaliim  diaboli  fiiil  iiigiiititudo  :  diccii-  Uiii  ctiaiii  aliorum  aiigcloriim  pravoriim 

diiin,  quod  iugiiilitudo  diiplicitcr  dicitur,  pcccala  dcscribil  :  Plauiim  csl,  diccns,  cx 

scilicet    ncgalive    el    privalive.    Ncgalive,  diclis  Sanclorum   ct  glossis,  quod  angidi 

diim  ipiis  iioii  csl  Deo  graliis  iit  dcbcl  :  cl  miiiorcs  pcccalo  superbijc  sunl  aversi ;  la- 

ila   est   circumslanlia    oiiiiiiiiin    \itiorii:ii.  iiicii  iii  modo  i)Oiiciuii,  diversilas  esl.  Nam 

Privativi^  vero  seu  coiilriiric,  (|iiaiido  iion  aliipii  dicunl,  ipiod   infcrioriiiii    siipcrbia 

solum    nou    csl    graliis,   imo  cl   coiitriiiic  fuit    iii    hoc,  (jiiod    cousciiscrunl    pcccalo 


niirM    ANCKI.I    l'()Tl  Klll.M    PKCCAIU:,    i:i'  OI'A    SIMIC.IK    ITCCAH    Alui  i;   orAI.ITIill          .'U') 

T.iicircri  su|)('rl)i«Mi(is  :  (1110(1  riiil  siii)(M"hia;  A  csl  a|)oslalar<Micc  aiiiarc  cxccllciiliaiii  pro- 

(liicmadiiiodiim  .Vdaiii   diciliir   sii|)<Ml)issc,  [)iiam,scd  c.vccllciiliam  (|iiasi  commiiiicm, 

neii.ui,c>.  qiioiiiam  sii|)cil)iciili  cons(Misil   iixori.  Sc(|  (|ii()iiiam    ad   commiiiKMii    ordiiialiir    iilili- 

hoc   iioii   vidcliir   prohabilc,  ([iiod   sciliccl  lahMii.    iliiic   radix    sii[)(Mhia'   diaholi    liiit 

angcli  miiiorcs  [)riiis  a[)[)cli(MMiil  aII(M-i,  |)n-  (Mi[)i(iilas,   qiiia  [)raM>sse  a[)[)cliil   oh  [)ro- 

ta  Lucif(M'0,  ali([ii()(l  hoiiiim  commulahilc,  [)iiuiii   commodiim   vc!    liononMn.  —  Ve- 

(|iiaiii  sihi   i[)sis,  ([iiiim  iiiiiiis(Mijiis([iic  al-  ruiiilaiiKMi  iion  a[)[)cliil  ;p(|iialilal(Mn  divi- 

fecliis   maxinic  jiiiKius  sil   sihi,  cl    [)rius  naiii  in  |)i()|)ria  ralionc,  ricc  css(!  nl  Dimis 

ai)|)(ial   inordiiialc  sihi  (|iiain  alhMM,  (i  si  siih  liac  ralionc  siiii|)licilcr ;  scd  a[)[)(iiit 

alhMM,   laiiKMi   proi^lcr  sc  lioc  facil.   ilinc  illud  (iiiod  si  ohliniiiss(i  co  iiiodo  (ino  ap- 

alii  diciint,  quod  siipcrhi^MMinl  non  solum  piiiil,  essct  irqiialis  Dco  seii   sicul  D(mis. 

consenliendo,  s(mI  (i   sihi    ipsis  exccll(Mi-  ^^tiMiim  ( iiiKiis  pra'css(^  ct  niilli  sub(!sse, 

tiain  appclcndo.  QuuiiKnie  sc  iioii  crcdc-  H  esl   proprium  Dci.  Siuiililer  liahcre  heali- 

reut  posse  ad  illud  |)erlingere  sine  Luei-  liidiiiem    e.x    nullo    inerilo,    ncc    siio   nec 

feri    suhliinilale,   qiii   crat  ut  caput,   tam  alieiio,    convenit    soli    Dco.   —    Mulliplex 

sihi  quain   illi   cxccliciiliam   oplavcrunl    :  quo^iiie  est  simililudo,  vidclicct  :  nalura', 

sicque    propric   supcrhicruiil,    al([ii(^    sii-  el  graliio,  ac  {^lorijo,  qiiarum  qiuplibet  po- 

perhia'  consenserunl.  l<^iiit  qiioque  eoriiiii  lcst  appcli  ordinale;  ([uarta  est  simililiido 

su[)erbia  conformis  su[)erbia>  princi[)is  le-  a>qui[)aranlia>,  qiia^   iiullahMiiis  csl   0[)lan- 

nebrarum,  qui    naturaliuin    suoruin  slre-  da.  IIkc  Alexander. 
nuilalcm,  exccllculiam   prieccllenliamque 

conspiciens,    voluit    [)ripsi(lcrc    et    iu   sua  Insuper  de    his  Aiilisiodorensis    scribit 

aiuiorilate   quiescere.   Porro  djcmones  ei  diffuse  :  cujiis  dicla  senlcntialiter  siml  in- 

subjecti,  iion  sunt  ausi  lauliim  appetere ;  ducta.  Yerumlamen  tenet,  quod   angclus 
sed  naturalium  suoruni  slrenuitatein  pen-  C  reprobus   appeliit  similitudincm  a'quipa- 

sanles,volueruiit  sub  iimbra  illiiis  quiesce-  ranlia^  Dei,  id  est  (Cqualifatem  cum  Deo, 

re,  ila  qiiod  iiou  iiiiuistrarcnt,  scd  quadam  volens    pra^esse  et  non    subesse   :  sicque 

siib   illo    polirenlur    volunlaria    liherlale,  voluit  rapere  dcilalem,  propter  qiiod  aini- 

quam  videbant  se  non  posse  sub  divino  sit  felicitalcin.  —  Quumque  objicitur,quod 

habere  imperio.   Cognoverunt  aulein   an-  fuit  perspicacissima^  rationis,  ergo  scivit 

geli,  factos  se  esse  ad  parlicipandum  quie-  lioc  impossibile  esse;  respondet,  quod  ha- 

lis  beatitudinein,  et  ad  acquirendum  eain  bitualiler  hoc  agnovif,  sed  pulchritiidinis 

per  opera  atque  obsequia  sua.  In  hoc  ergo  su»  considerationi  infentus,  actualifer  non 

superbierunt,  quod  sine  merifis  voluerunt  adverlit  nec  conlulit. 

esse  beati,  et  sine  ininisferio  qiiiescere,  ac  Recilat  quoque  quemadmodum  quidain 

sine  limife  propriam  voluntatem    imple-  dixerunt  priinum  peccatum  Luciferi  esse 
re  :  quod  toluin  fuit  superbia',  quamvis  D  omissionein,  dicentes  quod  quicuinque  ac- 

non  tanla>  sicut  omnibus  velle  praesse  et  tualifer  peccat,  peccat  etiam  per  omissio- 

nulli  suhesse.  Hicc  Bonaventura.  nem  :  sicut  qui  fornicalur,  peccat  forni- 

Concordat   Alexander,    iiiter   cctera   lo-  cationem  non  vifando.  Ouumque  a  Sanctis 

quens  :  Primum  peccatum  diaholi  fuit  su-  asseritiir,  qiiod    priinum    peccalum  illius 

perbia,  et  radix   ejus   cupidilas;  nec  est  fuit  snpcrbia,  exponunt  hoc  de  priino  pec- 

opposilio  inler  ha>c  se  ita  habeiilia.  Super-  cafo  actuali  illius  Sed  contra  hoc  est,quod 

hia  quippe  qwsa  est  speciale  peccatiim,  est  angelus  pofuit  vitare  peccatum  non  con- 

ainor  seu  appefitus   propria;  excellenti»,  ferendo  sive  rafiocinando  :  quia  quuin  fu- 

ila  quod  hoc  quod  dico,  propriw,  sonet  erit  liberi  arhitrii,  poluit  fleclere  illud  ad 

in    culpam.   Nain    pofest  quis  amare  seu  boiium   sine  collafione.   Ergo  non  confe- 

velle   prteesse  propter  Deuin  :  quod  non  reudo,  non  peccavit  oinissione  ;  iino  con- 


31G 


IN    I.iniU  M    II    SKNTENTIAnrM.    —   DIST.    V  I    Or.F.ST.    1 


sidcratio  propriae  excellentiap  potiiil  esse 
via  ad  laudem  el  reverenliam  D.m  sine 
collalione.Ouod  eoneedimus,dicenles  quod 
pro[)Ositio  ista,  Tenebatur  vilare  motum 
superbi;r,  dupliciter  potesl  inteliigi  :  (juia 
lioc  verbuin,  vitare,  polest  teneri  tanlum- 
modo  privative,et  valet  tantnm,  tenebatur 
noii  movcri  elatioiie;  el  ila  est  vera.  Potest 
quoijue  accipi  posilive;  sicque  esl  falsa. 

—  Dicimus  itein,  quod  nullus  peccat  per 
a[)pelilum,  iiisi  [irius  [^cccel  per  consen- 
suin  illicilum.  riide  cl  Liicifcr  anlcquam 
ap[)etiit  pneesse  et  non  subesse,  consensit 
iii  illiiin  ii[)[)('lituin.  Qni  consensus  fuit 
morlalc  peccalum;  sed  fuil  idcm  pecca- 
tiim  cum  illo  ap[)etitu. 

Si  aulem  qu;eralur  de  caiisa  illiiis  [)rimi 
peccati,  dicendum  qiiod  caiisa  cjus  fuit 
non  necessaria,  sed  libera  et  conlingens, 
videlicet  ipsa  voliintas  nt  creata  el  defe- 
cliva  :  qu;p  potius  fuil  causa  dcficicns 
qiiam  efficiens,  in  quantiim  peccans,  priT- 
serlim  loqiiendo  de  formali  ipsiiis  pecca- 
ti.  —  Scd  objici  polesl,  quia  si  voluntas 
angeli  fuit  causa  primi  peccati,  vel  ergo 
bona  voluntas,  vel  niala  :  non  bona,  qiiia 
bonnm  iil  lale,  non  est  causa  mali ;  nec 
mala,  quia  ante  primiim  peccatum  volun- 
tas  non  fuit  mala.  Dicimus,  quod  revera 
liberiim  arbitrium  fuit  causa  priiihT  vo- 
luntalis  maltc,  sed  non  fnit  ejiis  causa  per 
se  nec  necessaria.  Ideo  nihil  esl  caiisa 
efficiens  prim.T  niala?  voliintatis.  Liberum 
vero  arbitriiim  esl  caiisa  ipsius  |)er  acci- 
dens,  scilicct  per  defcclum.  0"i  duplex 
esl  :  iiniis  qiiasi  materialis,  qui  est  hoc, 
qiiod  anima  sive  angeliis  est  creatura  de 
nihilo  creata;  alter  qiiasi  formalis,  pula 
privatio  iitilis  aclionis,  seii  saliibris  con- 
siderationis  a  vilio  relrahenlis. —  Alioriim 
aulcm  angclorum  [^cccatiim  fuil,([Uod  Lu- 
cifero  consenscrunl,  elc,  ul  infra  (licetiir. 

—  IIa»c  Anlisiodorensis. 

Porro  Durandiis  :  Volunlas  (inqiiil)  an- 
geli  innilitiir  rcguhe  defectibili,ut|)Ote  suo 
intcllectui,  in  quo  cadere  (jiiivit  defectus, 
cl   si   nou  (>rroris   aiit    ncsciciili;e.   lamcii 


A  inconsideralionis.  Ideo  poliiit  peccare.  In 
hoc  vero  differunt.  crror,  ignorantia  seu 
nescienlia,  el  inconsideralio,  quod  error 
esl  approbarc  falsa  [)ro  veris,  ideo  falsam 
a>slimalioncm  includit :  ignorantia  aulem 
est  nescientia  horiim  qu;e  quis  scire  te- 
netiir  et  polesl ;  inconsidcralio  est  soluin 
defectus  aclualis  cognilionis  eoruin  quaj 
habiliialiter  sciuntur.  0»amvis  ergo  in  an- 
gelis  non  ponaliir  proprie  error  aul  igno- 
ranlia, [)onitiir  tamcii  in  eis  inconsideralio. 
Non  enim   oporlet   quod  omnia  qth-e  cir- 

B  cumstarc  possiint  et  rectificare  volunlalem 
angelns  sem[)er  considerel  aclu,pra^serlim 
in  his  quae  naluralcm  ralionem  transcen- 
diinl,  ul  ea  per  qua"  ad  bcatiliidinem  est 
tendcndiiin.  .\l([ue  ob  hujus  considcratio- 
nis  defeclum,  fiiit  in  aiigcli  elcclionc  pec- 
catiim,  dum  appetiit  id  qiiod  ex  genere 
suo  fiiil  boiiiim,  non  cum  circumslanlia 
sine  qua  non  fuerat  appetendum,  quia  de 
illa  non  cogilavil.  H;ec  Durandus. 

Ouibiis  objicitur,quia  divinus  Dionysius 
ponil  in  angclis  ncscicntiam  scii  ignoran- 

C  tiam,  a  qua  siijieriores  sua  illiiininalione 
piirgant  inferiores. Iterum,  diclum  est,quod 
angcli  consenserunl  in  molum  superbia^  : 
qiii  consensus  fuit  erroneus.  Rursus,  ap- 
pefere  bealitudinem  non  appelendo  media 
requisila  ad  eam,  noii  taincn  excludcndo 
eadcm,  non  esl  maliim  :  sicnt  nec  inlel- 
lectus  est  falsus,  apprehendendo  unum  eo- 
rum  qiKT  consistunl  in  re,  non  a|)prehen- 
dendo  aliud,  nisi  apprehendat  iinum  sine 
alio  esse. 

D  Pra^lerea  Scotus  :  Communiler  (ait)  hic 
dicitur,  qnod  angelus  non  potuit  a^qiiali- 
tatein  Dei  appelere.  Ad  quod  videntiir  esse 
qualiior  raliones.  Prima  esl,  qnoniam  non 
jicccavit  ex  [)assionc  aiit  iguorantia,  scd 
clcctione.  Eleclio  aiilcm  non  esl  im[)ossi- 
biliiim  :  sed  angcliim  Deo  esse  a^qualcm, 
est  impossibile.  Secunda,  ([uia  angeliim 
esse  Deo  a^qiialem,  iucliidit  conlradiclio- 
ncu),  videlicel  ipsiim  esse  el  non  esse  : 
ergo  non  esl  aliqiio  inodo  volibile.  Terlia, 
qiiia    niliil    [)()lcst   vohiiilas  vclle  nisi    sit 


Dc   Ecrl. 
liicr.  c.  VI. 

(Y.p..1IOA', 
314  U'. 


ITUUM    ANdia.l    roriiKltlXT    iT.CCAIti;,    KT   OIA    SlM-.C.ll':    PKCCAII    ATQCK   OnAf.lTKIl  .'{17 


pnpconcopluni  al)  iiilcllcclii;  scd  iiilcilc- 
cliis  iuigcliciis  iic(iiia(|iiam  [^oluil  lioc  |)iic- 
conciperc  :  iiiio  si  lioc  pra^concepissel,  er- 
rassel,  sic^iue  riiissel  iii  eo  error  (>l  pn-iia 
aiile  primuiii  siiuiii  pccealiim.  Quarla,(pio- 
niam  aiif^clus  iion  poliiil  velle  se  non  es- 
se.  Sed  crealiiram  esse  Deo  aHpialem,  iii- 
eliidil  eam  non  essc  :  (piia  iion  polesl  essc 
crealura,  nisi  sit  Crealore  inCerior. 

Verumlamen.ipioniam  ralioiK^s  ishe  non 
ooncludiinl,  polesl  aliler  responderi,  ul- 
pole,  (piod  aiig-elus  potuit  appelere  a^qua- 
litalem  Dei.  Volunlas  namqiie  duplicein 
habet  aclnm  ainandi,  videlicel,  amorein 
amicitia^,  et  aclum  concnpiscendi  aliquid 
amalo.  Et  secundum  ulrnmque  aclnm,  ha- 
bet  lolnm  ens  pro  objeelo,  ila  quod  sic- 
nt  quodeumque  ens  polest  aliquis  amans 
amare  amore  amiciti»,  ita  qiiodcumque 
ens  potest  ipse  concupiscere  ipsi  amalo. 
Ergo  qunm  angeUis  potuerit  se  ipsuin 
ainare  amore  amicilia?,  potuit  sibi  concu- 
piscere  quodcumque  bonum  concupisci- 
bile  :  quumque  ffqualitas  Dei  sit  quoddam 
bonuin  concnpiscibile  secundum  se,potuit 
angekis  illud  bonum  sibi  concupiscere.  — 
Praeterea,  secundum  Philosophum  tertio 
Ethicorum,  voluntas  potest  esse  impossi- 
bilium  :  ergo  impossibilitas  illa  non  pro- 
hibet  angeium  appetisse  Dei  aequalitatem. 
—  Insuper,  angeli  pravi  odiunt  Deum  : 
ergo  volunt  eum  non  esse ;  quod  lamen 
impossibile  est  omnino.  Et  sicut  volunt 
Deum  non  esse,  ita  possunt  velle  eminen- 
tiam  Dei  esse  in  alio.  Ergo  velle  possunt 
eam  esse  in  se  :  quod  est  Dei  eequalitatem 
appetere.  —  Haec  Scotus. 

Gujus  positio  videtur  prorsus  absurda. 
Primo  in  hoc  quod  tot  solennium  doclo- 
rum  concordi  determinationi  contradicit, 
imo  et  tot  Patrum  sanctorum,  sicut  jam 
patuit.  Secundo,  quia  persuasiones  ejus 
nuliius  vigoris  sunt;  et  si  quid  conclu- 
dunt,  non  est  ad  propositum,  nec  contra 
mentem  doctorum.  Siquidem  prima  per- 
suasio  sua  hoc  solummodo  probat,  quod 
angelus  potuit  Dei  eequalitatem  velle  atque 
appetere  objective  :  et  sic  angeli  boni  eam 


A  Noliiciunt,  dile.xeriint  cl  ap|)clicriinl,  ad 
|)ci  rnicndiim  ea,  el  ad  lionorandiiin  eaiii 
pienarie,  et  ut  consiMvarenlur  ab  ea  in 
esse  ad  lionorem  gioiiaiiKpie  ipsiiis;  an- 
geli  vero  iiiitpii  voliiciunl  et  appetierunt 
Dei  a'qualitalcm  ad  ulendiim  ea,  et  ut 
conservarentiir  ab  ipsa  ad  propriuin  com- 
modum  et  honorem.  Nec  istiid  intendiint 
sancti  Patres  ac  probi  doclores  negare.  Ve- 
riini  iK^e  ang(di  i)oni  nec  angeli  reprobi 
appetierunt  neqiie  appelere  potiierunl  de- 
liberaliva  ei^^ctionc!  aHiiiaiilatem  Dei  esse- 

B  tive,  Iioc  (ist,  ila  quod  a^qualilas  Dei  es- 
sentialiter  eis  competeret  et  inesset,  sic 
quod  ipsi  vere  essent  Deo  a^quales,  et  per 
consequens  veri  Dii.Imo  et  ex  coriseqiienti 
iion  essent  creati,  nec  dependentes,  nec 
indigentes  :  quod  certissime  cegnoverunt 
prorsus  impossibiiissimum  esse. —  Ex  his 
patet  ad  alia  duo  responsio  :  quia  ut  ha- 
bitum  est,  et  B.  Augustinus  hoc  asserit,  p.  311D' 
primum  peccatum  angeli  non  fuit  nec  esse 
potuit  odium  Dei,  neque  invidia,  qua;  ne- 
cessario  ex  inordinato  sui  amore  et  elali- 

C  one  nascuntur.  Prima  quoque  inordinata 
voluntas  angelicae  creaturse  non  potuit  es- 
se  tam  C8eca,et  impossibilium  ac  implican- 
tium  reruin,  sicut  et  infra  in  solutionibus 
quorumdam  argumentorum  magis  patebit. 
Ampiius,  de  iioc,  an  peccatum  Luciferi 
formaliter  fuit  superbia,  scribit  Scotus  : 
Communiter  dicitur,  quod  peccatum  Luci- 
feri  fuit  superbia.  Sed  ad  videndum  ve- 
ritalem,  primo  est  attendendum  quse  fuit 
malitia  in  angelo  primo  peccante;  deinde, 
ad  quod   genus   peccati   pertinuit.  Primo 

D  quoque  videndum  de  ordine  actuum  vo- 
luntatis,  qui  sunt,  velle  et  nolle.  Est  equi- 
dem  nolle,  actus  positivus  voluntatis  quo 
fugit  disconveniens,  seu  resilit  ab  objecto 
disconveniente.  Velle  autem,  est  actus  vo- 
luntatis  quo  acceptat  objectum  conveni- 
ens.  Et  est  duplex,  ut  dicatur  velle  amici- 
tise  esse  objecti  cui  quis  vult  bonum;velle 
autem  concupiscentiae  esse  objecti  quod 
quis  vult  amato.  Istorumque  actuum  patet 
ordo  :  quoniam  omne  nolle  preesupponit 
aliquod  velle.  A  nullo  quippe  refugio,  nisi 


318 


IN   I.limrM    II   SENTENTl.VULM.    —   DIST.    V  ;   QL.KST.    I 


(jiiia  slarc  noii  valfl  cniii  (|n(><lain  (|mo(1 
laii(]iiain  coiivcnicns  accci^lo.  NCIJc  (|iio([ne 
conciij)isccnli;p  j)ra'snj)j)oiiil  vcllc  ainici- 
litP.  Quum  oniin  aiiialuin  sil  rcsj)ectu  con- 
cuj)ili  (jnasi  fiiiis  eui  volo  bonnin  (nain 
jiroj^lcr  ainaluin  concuj)io  sihi  honnin 
quod  ei  volo),  quunique  fiiiis  liabcal  j)ri- 
niam  voliti  rationcin  ;  [)alcl  quod  vclle 
amicili»  jjrapcedit  velle  concupiscenti.T. 
Et  ex  isto  i)robalo  seqnilur  quod  siini- 
lis  est  processus  in  vcllc  cl  nollc  dcordi- 
iialis. 

Ilinc  priinus  actus  volunlalis  inordina- 
tus,  fuil  vcllc  ainicitijp  priinuin  rcspcclu 
ejus  cui  voluit  bonum.  Hoc  vero  obje- 
ctum  non  fiiil  Deus  :  quia  iion  j)Otuit 
Deum  inordinale  ex  intensione  amare  ex 
amicitia,  quoniam  Deus  est  tale  ainabi- 
le,  quod  ex  sola  sui  rationc  iit  objcclum 
est,  coinpletam  dat  ralionem  bonitalis  ac- 
tui  perfecte  intenso.  Nec  est  vcrisimile, 
quod  aliquid  aliud  a  se  niinis  inteiise  di- 
lexerit  aclu  ainicitia?  :  tum  quoniain  na- 
turalis  inclinatio  inagis  inclinavit  ad  se 
quain  ad  alind  quodcumque  crcatum  sic 
amaiiduin;  luin  quoniain  non  vidctur  quod 
aliquid  aliud  crcatum  a  se  sic  intellexc- 
rit  ut  se.  Ergo  primus  actus  inordina- 
tus  angeli,  fuit  actus  amicitiae  respeclu 
sui  ipsius.  Unde  secundum  Augustinum, 
amor  sui  crescens  usqne  ad  contcinplum 
Dei,  civitatein  fecit  diaboli.  In  quo  con- 
temptu  consummala  est  ista  malilia.  — 
Porro  loqucndo  dc  inordinalione  ij)sius 
velle  concupiscentisp,  apparet  quod  ange- 
lus  ille  primo  concupivit  sibi  immoderale 
bealitudincm.  Processit  nainquc  cx  affc- 
ctioiic  proprii  commodi,prout  commodum 
coin|)rclicndit  delcclabilc.  llinc  aj)paret 
quod  angcli  primo  concupierunt  bealilii- 
dinein.  Veruin  in  hoc  potuerunl  Iripliciter 
inordinalc  habcre  se.  Priino,  jilus  aj^ijclcn- 
do  bcaliludinciii  sihi  qiiain  suinino  1)0- 
no,  scii  jiliis  bcaliliidincm  ciipicndo  quain 
Dcuin  aniaiido.  Sccniido,  voIcikIo  cain  lia- 
bere  nimis  cito,  et  ante  finein  nioruhe  in 
qiia  quasi  iii  via  craiil.  Terlio,  volcndo 
eain  ex  suis  naluralibns  adijiisci.  Ultcrius 


A  dici  polcst,  qiiod  aiigcdus  inordinate  con- 
cupivit  sibi  ali(jnod  bonuni  crcaliim,  vi- 
dclicel  cxccllcntiam  rcspcctu  aliorum. 

Dcniquc  de  pnedicto  inordinalo  ainore 
communilcr  dicitur,  quod  fuil  sujicrbia  : 
ct  vidcliir  essc  intentio  Augustini  libro  de 
Trinilalc,  quo  ait,  quod  jinesninptio  est 
nimis  sibi  ipsi  placere  :  idcirco  superbi 
in  Scrijituris  dicuntur  sibi  placentes.  — 
Ila^c  Scotus. 

Qui  de  his  scribit  prolixc,  et  tandem 
coucludit,  quod   j)rimum   peccaluiii  Liici- 

B  fcri  fuit  inordinalus  ainor  sui,  qui  pne- 
suinplio  dici  potcst,  sed  non  propric  ut 
est  prima  species  superbia?.  Nec  peccatum 
Luciferi  fuit  simplex  et  unicum  :  imo  fu- 
crunt  inulla  peccata.  Malilia  qnipjie  ipsi- 
us  inccpit  ab  iminodcralo  ainore  sui,  et 
dcvcnif  ad  dcsidcrium  bcaliludinis  inor- 
dinatum,  dciiide  ad  cxccllcntijp  ac  jinesi- 
dentia>  super  alios  appetilum,  et  consum- 
inabalur  in  odio  Dei,  quod  inaximum  est 
pcccatum  :  quod  ex  hoc  sequebatiir.  quod 
non    potuil    liabcre   volila   Deo   mancnte. 

C  Hinc  cx  inoidinato  apj^ctifu  priiis  j)0tuit 
velle  Dcum  noii  cssc,  cl  ita  odirc.  —  Ila- 
que  priinuin  illiid  peccatum  Lucifcri,  sci- 
licet  inordinala  dilcctio  sui,  non  erat  irre- 
nicdiabilc  scu  irremissibile  cx  sua  natura, 
neque  gravissiiiium.Quando  enim  peccavit 
secundo  pcccalo,  b(\ililiidiiicin  inordinafe 
oplando,  adhuc  fuit  in  via,  et  pofuit  j)oe- 
nifcre  dc  primo  pcccato,  sicque  rccipcre 
veniain  et  misericordiam  :  ergo  j)riinuin 
ejus  peccafnm  ex  se  non  fuit  irremissibi- 
le.  Sed  quia  ex  illo  devenit  ad  terminum, 

D  oinnia  ejus  pcccata  irremissibilia  facla 
sunl  :  oinnc  nainquc  pcccaluin  peccatoris 
perdurans  usqiic  ad  lenninum  visp  iiiclu- 
sive,  est  irreniissibilc. 

In  his  Scoti  vcrbis  vidcntftr  aliqiia  con- 
fincri  documentis  Sancloruin  cl  j)i;ralle- 
galoriim  doctoruin  noii  coiis()na.j)ra'scrlim 
iii  co  qiiod  vidclur  scnlirc  jnimuin  jicc- 
catum  Lucifcri  uoii  fuisse  siijicibiam  vcl 
pi\Tsumj)tionein  proprie  dictain,  sed  so- 
Inm  iiiijiroj^ric  dictain.  Communiter  etiain 
Sancli    tcslantur,  quod   Lucifcr  ob  suain 


UTUUM   ANCKLl    POTIJKIUNT    PKCCAHK,    KT   QIA    SrKCIl';    PKCCATI    ATQIK   yiAI.HK» 


;]i!) 


r/'.|>.:i(niir 
307  c.i». 


snpcrhiam  (\r  nvlo  rjccliis  sil  :  si((|iii'  iii 
sii|)(>rl)iii  ilhi  \i(iclm-  siia  ini(|iiilas  (|iiain 
anlc  cjcclioiicin  hainiil.  consiiininala.  VA 
siciil  |)i'oi)aliiiii  csl,  aiilc  iliain  cjcclioncin 
non  0[)lavil  Dciiin  noii  cssc,  (iniiin  scirct 
se  sine  Dei  consorvationo  non  posse  snb- 
sistere. 


Dcinccps  Ilcnriciis  Oiiodliliclo  oclavo  : 
qiiasi.  10.  In  aclibiis  (iii(iiiil)  inlcllcclnalis  ina.\iini 
anj^cli,  (lc  (pio  pi'a'cipne  esl  s(M'ino,  scien- 
(iiiin  (inod  per  intellecliiin  priino  ex  lia- 
bitu  concrealo  coinpndiendit  nniversales 
reruiu  esseutias,  el  siinul  inox  coiuplacet 
ualiiraliler  siue  voluulali  iu  illis  absque 
dclibcralione.  Tu  (]ua  coiuplaceiilia,  qu;e 
uecessario  esl  priiuus  acliis  ipsius,  qiiuiii 
non  sit  circa  parlicularia,  uou  potest  esse 
bouum  aut  maluiu  luoris.  In  compreheu- 
sione  autem  particularium  sub  uuiversali, 
quuiu  siiuul  plura  compreheudere  neque- 
at,  sed  solniu  per  discursum  uuum  post 
allerum,  uou  uuuiu  ex  altero  (sic  ut  an- 
gelus  iu  uaturalibus  superior,  prius  suam 
parlicularem  essentiam  tauquam  sibi  ma- 
gis  pra>seutem  iulelligaf),  cujnsque  siugu- 
laris  cognitionem  concomilatur  compla- 
cenlia  natnralis  in  eo,  et  sic  in  quolibet 
successive,  secundum  quod  ab  intellectu 
comprehenditur  uuum  post  allerum.  Nec 
in  aliquo  actu  hujusmodi  voluntatis  potest 
esse  bonum  aut  maluiu  moris,  sed  solum- 
modo  bouum  nalurse.  Ulterius  vero,  quum 
intellectus  angeli  primi  essentiam  propri- 
am  comprehendit  sub  comparatione  ad  in- 
feriorum  essentias,  et  comprehendit  quod 
essentia  sua  superior  est,  et  quantum  est 
ex  naturalibus,  nala  praeesse  ac  dominari, 
atque  quod  hoc  bouum  esset  sibi  et  aliis; 
in  hoc  verum  dicit  intellectus  ipsius  abs- 
que  errore.  Quuiuque  lalem  inlellectiouem 
sequitur  complacentia  voluntalis,  compla- 
centia  illa  adhuc  pure  est  naturalis  et  abs- 
que  omni  deliberatione.  Unde  sistendo  in 
ea,  adhuc  omnes  actus  voluntatis  hucus- 
que,  qui  necessario  plures  sunt,  boni  sunt, 
bonitasque  illorum  in  Deum  est  retorquen- 
da.  Quod  ita  se  habet,  sive  angeli  in  gratia 


A  sini  crciili,  si\('  noii.  Si  ilaipic  aiigcliis 
inaliis  coinplaccnliain  illain  siib  inodcra- 
iiiiiic  lcmiisscl,  noii  |)cccasscl.  Sic  cniin 
cliain  boni  angcli  siipcriorcs  pra-rogali- 
vaiu  siiam  siiper  inreriores  cons|)cxcriinl, 
alqiic  iii  hoc  eis  (;oinplaciiil  ;  sed  rion 
peccaverunt,  quia  siib  mo(l(;ramine  juxla 
exigenliaiu  ullimi  fiuis  secundum  inslin- 
cliiiu  gralia^  eis  datie  sese  conlinuernnl. 
Angclus  vero  maliis  iRVjiuupiam  ;  sed  ciiiu 
eo  quod  sibi  pra^emincnlia  sua  com[)la- 
cuil,  in  siugularilalis   tumorem  eru[)il,  (;t 

B  complaceutijp  moderamen  excessit,bonum 
sibi  siugulare  singiilariter  repulans,  et  bo- 
uniu  alioriim  (Ics|)iciens,  sicqiie  in  hoc  se 
sui)cr  alios  Allissimo  similem  jiidicans.  Flt  /s.x.v,  14. 
[)cr  lioc  se  alioriim  consliliiil  rinem  ;  et 
quia  a  fine  ac  secundum  fiuis  exigentiam 
regulanda  sunt  ea  qiia^  suut  ad  finem,  id- 
circo  se  ipso  et  secundum  se  ipsum  dis- 
posiiit  alia  regere  ac  ipsis  prseesse. 

Quumque  secuudum  Gregorium,quatuor 
sint  species  elatiouis  :  prima,  dum  quis 
a  se  ipso  habere  se  boua  putat;  secunda, 

G  dum  data  sibi  desuper  bona  pro  suis  se 
meritis  accepisse  existimat;  tertia,  dum 
jactat  se  habere  quod  non  habet;  quarta, 
quaudo  despeclis  aliis,  singulariter  videri 
appetit  habere  quod  habet  :  non  peccavit 
Lucifer  prima  superbia^  specie,  quia  ex 
naturali  scientia  novit  se  accepisse  a  Crea- 
tore  quidquid  fuit  et  habuit ;  nec  secunda 
specie,  quia  ex  nihilo  scivit  se  factum ; 
nec  tertia  specie,  quia  de  nullo  est  gloria- 
tus  quam  de  eo  quod  habuit,  quamvis  de 
eo  male  gIoriando,ulterius  habere  appetiit 

D  quod  non  habuit.  Ideo  quarta  specie  arro- 
gantia?  est  transgressus,  quoniam  singu- 
lariter  videri  et  praesidere  appetiit  de  eo 
quod  habuit :  quod  non  processit  ex  aliqua 
deordinatione  erroreve  rationis,  quia  non 
proposuit  volunfati  nisi  quod  ipse  erat, 
nec  ratio  aute  peccatum  voluntafis  errare 
quivit.  Unde  ratio  in  angelo  non  erravit, 
uisi  posfquam  elatus  fuit.  Nempe  post  pri- 
mam  ejus  elationem  ratio  in  ipso  est  ob- 
scurafa  circa  appetibilia,  qua3  proposuit 
voluntati   sub  ratione   boni,  non   pertra- 


320 


IN    LinRLM    II    SENTKNTIAUrM.    —   DIST.    V  ;    Qr.F.ST.    I 


clando  qnod  sibi  ex  puris  nalnralibns  iion 
conipelebal  :  qnia  vohinlas  hoc  perlraclaro 
inlelleclni  non  pnccepil.Hinc  perlraclalio- 
nem  seu  collalionein  hnjnsinodi  non  per- 
Iraclans.  pnehilionein  oplavil.  eainqne  ex 
natnralibns  suis  asseqni,  el  qnasi  in  pos- 
sessionein  se  ponere  nisns,  noii  cnravil  de 
inodo  ac  ordine  perlingendi  ad  illain.  \'e- 
rninlainen  non  sic  istain  concnpivil  pra>- 
lalionein,  nl  quasi  non  sub  Deo  eain  vo- 
Inerit  oblinere,  qiiia  ex  naturali  sapientia 
scivil  nnllain  creatnram  nalnrali  ordine 
posse  alios  regere  sine  inriuentia  viiiutis 
divinao;  sed  praesumplnose  pulavil,  quod 
generalis  et  naturalis  Dei  influentia  sibi 
sufficeret,  et  quod  nlterins  ex  puris  natu- 
ralibus  deberel  habere  alia  regere  :  quuin 
lainen  hoc  se  receplnrum  non  nisi  ex  spe- 
ciali  dono  Dei  debneril  pra'slulari,  et  si 
Deus  sic  vellel.  Ideo  de  eo  qnod  concupi- 
vit,  suspendere  debuit  judicium  rationis 
appetiluinqne  voluntalis,  quousque  pr»- 
ceptuin  accepisset  divinum,  sicut  fecerunt 
angeli  boni.  Itaque  nihil  oplavit  inordinate 
nisi  quod  a  Deo  ordinale  per  graliain  ac- 
cepisset,  si  humiliter  exspeclasset.  —  Ilinc 
vanum  est  dicerc,  quod  bonum  spiriluale 
visionis  Dei  ant  alicujus  hujusmodi  ex  na- 
tuialibus  voluit  obtinere.  De  tali  qnippe 
boiio  nec  tunc  nec  nunc  aliquam  potuit 
aestimationem  ex  naturalibus  puris  habe- 
re.  —  Ilaec  Ilenricus. 

In  cujus  positione  innlla  dicuntur  se- 
cundum  ceteras  ejns  opiniones,  ut  qnod 
non  possit  esse  error  in  ratione  aut  inlel- 
leclu,  nisi  praecedat  culpa  in  volunlale  (de 
qua  re  infra  dicetur);  atqne  qiiod  ait,  an- 
gelos  non  appetivisse  spirituale  boiium 
visionis  divinap  :  cujns  oppositnm  ex  Sco- 
to  probatum  est.  Nec  verisimile  reor,  qiiod 
Creator  non  manifestaverit  angelis  mox 
ut  condidil  eos,  ad  qiiem  finein  creaverit 
ipsos  :  alias  viderenlur  de  sna  excnsahiles 
pravitale.  Iino  et  primis  parentibus  reve- 
lavil  ad  quam  beatitudinem  instiluerit  eos. 

Postreino  Parisiensis  libro  secundo  de 
Uuiverso  :  Atlende,  inquil,  quemadmodum 


im.  VI, 


A  priinnm  peccalum  necesse  est  fuisse  su- 
l^erbiain,  id  esl  actnin  enntis  super  id 
qnod  fuil  aut  habiiit.  hoc  est  a  ministerio 
in  doinininin,  et  a  servilute  quasi  in  al- 
Inm  exemi^lionis.  Ex  alia  vero  parle  videri 
polest  primnm  illud  peccalnm  fuisse  ava- 
ritiae  el  furli  atqne  rapince.quum  scriptum 
sil,  radicem  omniiim  maloruin  avariliam  iTi» 
esse.  Egregiornm  qnoque  nnus  doctorum  '"• 
perhibnit  avaritiam  non  solum  esse  pecu- 
nia',  sed  eliam  alliludinis  atque  scientiae. 
In  Genesi  eliaiii    lcgitnr  evidenter,  quod 

B  promissione  altitndinis  ac  scienliae  priini 
parentes  ad  peccandum  inducti  snnt.  Nain 
dictum  est  eis  :  Qnacuinqne  die  de  fructu  cen.  m,  5. 
illo  comederitis,  eritis  sicnt  Elohiin,  scien- 
tes  bonum  el  inalum.  Eloliim  autein  in- 
terpretalur.  dii  aiit  jndices.  Ergo  proinissa 
est  eis  altitndo  deilalis  aul  judiciaria^  po- 
testatis.  In  eo  vero  quod  additur,  Scientes 
bonum  et  maIum,promissa  est  eis  scientia 
boni  et  niali,  non  qualiscumque,  sed  eini- 
nens  ac  nobilissima,  qiiuin  in  illo  statu 
praedili    essenl  et   naturali    boni   ac   mali 

C  scienlia,  el  ilem  graluila,  qu»  oinni  na- 
tiirali  scientia  longe  est  praestanlior.  —  An- 
gelorum  ergo  peccatum  una  considerali- 
oiie  fuit  superbia,  a  snpereundo,  hoc  est 
ab  eundo  super  id  quod  eranl,  ant  quod 
habebant  in  naluralibus  viribus  suis.  Alia 
autem  consideratione  fuit  avarilia  seu  cu- 
pidilas,  a  cupiendo  seu  rapiendo  quod  fuit 
alienuin.  Vindicare  namque  aut  usnrpare 
in  re  aliena  domininm,  in  qua  vindicans 
seu  nsurpans  non  habel  nisi  ministerium, 
snperbia  el  avarilia  siiiiul  est.  Sicque  con- 

D  slat  non  discordare  quod  dicluin  est,  Ini-  £cc/i.x, 15. 
tiuin  oinnis   peccati   superbia  est,  ab  eo 
qnod  dicitur  :  Radix  omninm  maloruin  est    i  rim.vi, 
avaritia.  '"• 

Porro  superbia  angeli  fuit,  quod  inor- 
dinale  appeliit  Dei  similitndinein  :  non 
enim  verisimile  est,quod  appetiil  Dei  aequa- 
lilalem,  a  qiia  ex  condilione  siue  naturae 
scivit  se  incomparabililer  plus  dislare, 
qnam  dislet  rusticus  ab  imperii  dignilate. 
Si  ergo  rusticus  tanqnam  stullissimus  sper- 
neretur,  qui    se   ad  dignilalem    ingereret 


XXVIll,     \'l. 


UTHUM   ANtJKLI    POIUKUINr   l-KCCAUi:,    Kl    QIIA    SPKCIi':    1'KCCATl    ATQUK   QUALHKU  li"2i 

imporialcm   :  qiianlo    magis    an^M-liis    ilic  A  diciil,  iioii  loii}^»'  a  prohahiiilalc  coiisislcl, 

impcrilissiiiiiis  riiisscl,  si  ad  Dci  adspiras-  (iiiiiin  cl   manircsliiin  sil   lioiiiiiics  ad  do- 

scl   aM|iiaIilalcin  ^   Am|)liiis,    i^norarc   iioii  iniiiaiidi  liliidiiicm  css(!  lam  pi()iios,iil  ncc 

poliiil  (piin  laiila  csscl  siia  a  Crcalorc  di-  maj^iiis    siiliditoriim    miilliliidiiiibus    sint 

slanlia,   iil  ncc  gencrc,  imo  ncc  pricdica-  conlcnli,  iiiio  lolis  sliidiis,  virihiis  ac  frau- 

menlo  ei  appropinqiiaret  :  idco  cerliim  ei  dibiis  dominalioncm  suam  in  pliires  exlcn- 

fuit,  iion  nisi  per  siuc  substanlia>  corru-  dere  enilantur  :  qiianquam  a  taiila  perver- 

ptionem    siurque  speciei    mulationem  ad  silale  aiigeii  tanlo  longiiis  esse  debuerant, 

Crcatoris  digiiitatem  seu  a>qiialitalcin  pos-  quaiito    et    a    tciicbris    ignorantia\    ct    ab 

se  pertingcre.  originali    corriiplioiu!    crcati   siint   iiniiiii- 

Si   aulcm   qiiis   dical,   quod    videns   se  nes  ac  liberi.  Nec  video  qualilcr  [)riiiius 

Ezech.    sigiiaculiiin    simililiidiiiis    Dci    pnc   oinni  iile  peccalor  prjcesse  voliiit,  non  siibesse, 
crealura,  inauiler  eievalus  in  gloria  pul-  B  iiisi  modo  pra^laclo.  Difficillimc  naimpie 

chritiidinis  ac  similitudiuis  taiu  ad  ipsum  majores  ad  minorum  ac  subdilorum  obse- 

Palrem  quam  ad  ejiis  Filium,  voluit  filiiis  quia  inclinantur,  nisi  Dei  muncr(^  adjuven- 

haberi,  quuiii  sc  simillimum  Palri  eoiispi-  tur,  ct  sua  officia  ac  diguilates  difficuller 

ceret.  Ex  hoe  igitur  voluit  hahcri  filius,  et  rcputaiit  oiiera  esse. 
recusavit  esse  servus  :  nou  quod  esseiilia-  Pra)tcrea,  si  qua^ratur  iinde  Lucifcro  lan- 

liler  aut  personaliler  voluerit  esse  Uiiige-  tus  aiisus  fainque  intoleraiida  prffisumptio, 

nitus  Palris,  sed  sicut  ipse,  in  hoe  quod  ut  Creatori  subesse  modo  pra^dicto  nolu- 

non  subesset,  sed  faiiliim  prtresset  omui-  erit;  respondeo,  quia  ipsiim  pra^esse  tanta 

bus  se  infcrioribus,  quemadmodum  Uni-  libidine  ei  complacuit,  ut  subesse  non  cii- 

genitiis    Palris.    Cujus    exemplum    est   in  raveril,  adha^rens  ipsi  pra^esse  amore  non 

magnalibus,    qui   vehementer   exallati   et  solum  perverso,  sed  etiam  nimio  et  pene 
houorati  a  regibus,  praeesse  volunt  aliis,  C  insano.  Propter  quod  pro  tuuc  non  vidit, 

et  nequaquam  subesse  eisdem;  interdum  quod  vere  et  rite  subesse  sit  vere  prajes- 

quoque  servire  renuunt  et  subesse  eis  a  se;  et  quod  mirabiliiis  esf,  nou  sensit  ju- 

quibus  ita  siint  honorati.  Porro  lex  Crea-  cunditatem  quam  habet  servitus  Creatoris, 

Afaith.xx,  toris,  quam  Ghristus   expressit  ac  adim-  quDc  incomparabiliter  major  est  quam  de- 

plevit,  est  ut  quibus  unusquisque  prseesse  lectatio  quam  somniat  ac  mentitur  ambitio 

videtur,  illis  maxime  serviat  subditusque  in  hujusmodi  falsi  nominis  dominatione. 

consistat.  Et  tunc   quisque  rite  ac  recte  Et  quamvis  omne  vitium  obtenebret  suum 

multitudini  praeest,  dum  in  officiis  injun-  subjectum,  maxime  tamen  ambitio,  quae 

ctis  diligenter  ac  fideliter  servit  eis,  vel  appropriate  ceeca  vocafur  :  quae  et  tantae 

potius  Creatori  in  gubernatione   illorum.  vehementiae  fuit  in  impio  illo,  quod  fam 

Primus  vero  ille  apostata   econtrario  ha-  illuminosam  ejus  caecavit  scientiam. 
buit  se,  volens   omnibus  se  inferioribus  D      Si  demum  quis  admiretur  qualiter  fam 

per  naturam  praeesse  ac  dominari,  et  nec  subito   rapere  quivit   Luciferum   honoris 

ipsis   nec  Creatori    in    ipsorum   regimine  illius  illusorii  pulchritudo,  attendat  quam 

deservire,  sicut  et  Unigenitum  Dei  domi-  cito  atque  faciliter   pulchritudo  mulieris 

nari  conspexit,  ipsum  imifari  volens  per-  rapiat  in    se  sapienfium  corda;   ips^que 

verse.Denique  ha^c  est  perversifas  in  omni  feminae    interdum   ex    sua    pulchritudine 

praesidenfe  creato,  aliud  quaerere  in  sub-  tam  intense  ac  fatue  exfolluntur,  ut  alias 

ditis,  quam  Creafori  placere  atque  servi-  spernant,  et  ab  hominibus  pene  cupiant 

re,  et  ipsis  prodesse.  Quaerere  aufem  seu  adorari.  Multipliciter  quoque  constat,  qua- 

ainare  ipsum  dominari,  quaestumve  alium  liter  quidam  sic  ambitione  vanave  gloria 

ex  subjectis,  diabolica  perversitas  ac  feri-  aut  amore  carnali  vincuiitur  et  excaecan- 

na  exsistit  rapacitas.  —  Itaque  si  ita  quis  tur,  ut  desiderio  honoris,  voluptatis  aut 

T.  21.  21 


26-28. 


322 


IN    I.IlinUM    II    SENTENTIARUM.    —    I>!ST.    V  :    QU.EST.    I 


famap,  gravissimo.s  subeanf  sumptus,  labo- 
res.  curas,  afflicliones  el  hesiones  :  quem- 
admoflum  in  exercenlibus  lorneamenla.  in 
hypocrilis,  in  regibus  el  lyrannis  sua  do- 
minia  augere  oplanlibus.  palel.  Addo  el 
hoc,  quia  vi.v  separanlur  ab  invicem  Ires 
illa?  parles  seu  species  aul  rami  seu  filiae 
superbiff,  quaj  sunl,  dominandi  libido, 
amor  inanis  glorifp,  el  honoris  ambilio. 
Nec  est  verisimile  primuin  ilhim  aposla- 
tam  ab  aliqua  earum  fuisse  iinmunem. 

Porro  si  dicas  :  Tu  qui  Ikcc  dicis  et 
dispulas,  qua  auchicia  te  ha^c  videre  prae- 
sumis,  et  primum  angehim  ilhim,  quem 
sapienlissimum  e.\stitisse  dubilat  nemo, 
isla  non  vidisse  contendis,  pra?sertim  quum 
involutus  sis  lenebris,  atque  distantia  qua- 
si  immensa  a  luce  sapienlia;  ejus  te  longe 
esse  negare  non  valeas  ?  Respondeo,  quo- 
niam  quantumcumque  expedifa  et  clara 
sit  virtus  visiva,  non  tainen  ita  clare,  ut 
aliquis  intueatur  ea  in  qua?  aciem  non 
convertit  :  sic  fidelis  et  illuminatiis  vialor 
clarius  conspicil  falsitatein  ac  vanilalem 
illusoriae  dominationis,  quam  angelus  ille, 
qui  vanae  illius  dominalionis  amore  et 
ambilione  caplus  et  excaecatus,  eam  in- 
terius  non  perpendit,  quam  vana,  vilis  et 
enormis  consisleret.  Imo  quemadmodum 
oculorum  quantacumque  clarilas  cespila- 
re  permiltit  ac  cadere  euin  qui  visum  non 
dirigit  in  discrimina  viae,  sic  splendor  sa- 
pientiae  angeli  reprobi,  inlenti  in  alia  et 
profundali  in  illis,  non  relraxit  ipsum  a 
casu.  Ex  quibus  apparet,  subitum  et  non 
deliberatum  fuisse  ipsius  peccatum,  sicut 
in  eo  qui  visa  feinina  speciosa,  mox  ardet 
in  eam,  non  requirens  nec  consulens  ne- 
que  deliberans  an  sibi  sit  appetenda.  Su- 
bitaneilas  autein  alque  femeritas  inagis 
insunt  superbitP  quam  alicui  ex  aliis  vi- 
tiis  :  propter  quod  vento  a  philosophis  ac 
theologis  comparalur.  —  Ilaec  Guillclinus 
in  diversis  capilulis  libri  pracfali,  in  qui- 
bus  de  his  etiam  alia  multa  conscribit. 

Verum  quod  peccalum  illiid  Luciferi  di- 
cil  fiiisse  non  deliberatum,  sed  subitum, 
noii  videlur  pnnhabitis  concordare,  qiium 


A  in  crealiira  inlellecluali  lociim  non  habeat 
morlalc  peccalum  anle  plenum  consen- 
sum  el  ralionis  deliberalionem. 

Insuper  :  Quoniam  (inqiiil)  unus  sapien- 
liiim  (utpole  Augiisliniis)  i^rimum  maliim 
fuisse  affirmat  aversionem  ab  incommu- 
fabili  bono,  congruit  super  hoc  perscruta- 
ri.  Ifaqiie  maximum  maluin  in  moribus 
afque  moralibus,  est  privafio  confraria 
adlicTsioni  qua  bono  incommiilabili  adh;p- 
retur.  0'""iifl"^  ^^'^  '^•■'  adh;rretur,  bona 
esl  et   salubris   sive  expediens,   bona  est 

B  adha^sio  :  sicut  dum  virliitibiis  adhaeretur. 
Si  vero  sit  nociva,  adhaesio  mala  est  :  sicut 
lepra  dicitur  alicui  adhaerere.  Et  de  Judaus 
loquif ur  Isaias  :  Pueris  alienis  adhaeseriiiit.    rs.  u,  c. 
.Adha^rendiim  est  igitur  maxiine  Creatori, 
de  qiio  ail  Prophela  :  iMihi  aulem  adluerere    />«.  txxi 
Deo  boniim  est.  Ipse  qiiippe  sponsus  est  -^- 
ciijuslibet  aniinae  virtiiosiP  secundum  tres 
nobiles  ejiis  vires,  videlicet   :  secunduin 
intellecfum,  in  quantum  veritas  lumino- 
sissima  ;    secundum    concupiscibilem.    iil 
boiiitas  suavissima;  secuudum  irascibilem, 

C  ut  gloria  magnificenfissima,  ef  honor  seu 
decus,  post  quem  non  est  alius  honor  aut 
decus.  Circa  haec  eniin  versantur  cuncta 
nobilia  humanariim  desideria  animarum, 
et  ista  suiit  quae  sola  recfe  et  magnifice  ac 
laudabiliter  ab  eis  qii;eriintur.  Uiule  ab 
aliis  omnibus  quae  propfer  isfa  tria  noii 
quaeruntur.  illuditur  eis,  et  remanent  va- 
cnae  etiam  quum  ea  fuerint  assecutae.  Sed 
ad  illa  tria  est  bona  animarum  nosfrarum 
conversio,  puta  ad  Deuin,  in  quo  ista  sunt 
uniim,  ad  qiiod  oinne  bonum  creatum  est 

D  ordinandum.  —  Hinc  constat,  priinum  pec- 
catuin  fuisse  separalionem,  recessum  seu 
aversionem  a  summo  bono,  de  ipso  pec- 
cato  loquendo  formaliler  :  quae  aversio 
fiiit  privatio  debitae  adlucsionis  ciim  Deo. 
Nempe  iif  Arisfofeles  bene  ait,  per  se  est, 
qiio  posifo  aliquid  ponifur,  ef  quo  reniofo 
removelur.  Posila  aufem  hac  adhtesione 
cum  Deo,  boni  suiniis;  et  ea  remota,  mali. 
Sicque  privatio  ei  opposila, est  malitia  qua 
per  se  mali  sumus.  Ihec  idem. 

Pi\Tlerea  tractat.  ;ui  Lucifcri  culpa  pri- 


irruuM  ANcJKi.l  POTiKuiNr  i'i:(:(;\iii;,  kt  (^ma  srKciK  pi^ccati  akjlk  (ji  ai.iiku        ."{ii.t 

rna   riiil    iinidia    :   Ncc   ira.  iii(|iiiciis,  iicc  A  (lliiisli   ad   l'ali(iii   ac  Spiriliiiii   Saiicliiiii. 

(lolor,    iicc    odiiiiii,    piiiiio    iiicssc    aiij^clis  ilaiicinic   lciiipcslalcm    iiilclii^^c  lolius  ^'c- 

poliKM-iiiil,  nisi  rorsan  dolor  invidia',  sicnt  iiciis  liiiiiiaiii   la|)siiiii   iii  coiiii|»lioiiciii  ac 

noiimillis  (^sl  visnm,  (pii  dixcriiiil   Lncilc-  inoilcm.  Ilaiic  Kiliiis  Dci  dixil  proplcr  sc 

riim   invidissc   Kilio  Dci,  (picin  \idil   sihi  orlain, laiupiam  in  invidiain  suuin  a  priino 

infinila  gloriio  snporeinintMilia  pra>ccll(3n-  angolo  concilalam.   Vcrumlamcn    adinira- 

lom.  Conveni(Mis  ergo  est  de  hoc  alicpian-  lionein  habet  non  levem,  quomodo  angc- 

lulnm  |)(>rscriilari.  Non  cniin  pnelcr^Mindi  liis  ille  li;oc  appelivit  aul  a|)pcl(M-e  potiiit, 

sunl  lanloriim  sapiontium  s(M'moncs  in  ro-  (pii    s(^    scivit   ah   omnimoda   suhjcclione 

hus  lam  ardiiis,  ot  a  noslra  consuoludine  Filii  Doi  nullalonus  oxiini  [)osso.  Nec  igiio- 

tam  longe  dislantihiis.  ravit  sc   niliil    posse   in   se   aut  iii  siihdi- 

Dico  ergo,  quod    dolor    invidia>    hxMim  los,  iiisi  iii  (piaiiliiiii  darel  aut  p(M"inilteret 
sortitur, uhi  ex  aliena  qiuKMimqne  pricstan-  B  l)ons,(}uum  nec  homines  id  nesciant  oliain 

tia   aut   piwominonlia   quoquomodo   qiiis  slnlti.  Ergo  scivit  se  nec  regom  nec  domi- 

cogiioscit  aul  limot  excellontiip  suiP  diini-  iiiiin    posso  esso  conlra    illiiis  disposilio- 

nutionom,  licsionom,  seu  o!)scurationom,  ikmii,   iiisi    nominjiliono    slnlla   ot    vana  : 

suaove  apparonliio  minorationem.  Nain  uhi  prieserlim  quiiin  sciret  oinnoin  poloslaliMn 

nil  horuin  est,  qinD  cansa  potest  esse  iiivi-  et  regnum   iii   maiiu  consislere  Unigonili 

diiB  aut  doloris?  nisi  forte  quis  dicat,  aino-  Dei,  ex  cujiis  parto,  siia  noii  niinuohatur 

rein  singularilalis  in  honis  quihuslihot  do-  sod  dependehat  felicilas.  Cur  ergo  illi  in- 

lorem  hujusmodi  gonoraro :  quod  in  angelo  viderit? —  Cogimiir  ergo  falori,  priinum 

noquaquam   locuin  hahuisso  videlur.   Fla-  illius  peccalum  fuisse  suporhiain  :  qiiod 

doin  oleniin  rationo  invidisset  Patri  atqiie  et  sacri  Doclores  concordiler  dicunl,  qui 

Spiritui  Sanclo,  qnoriim  ulorque  iu  infini-  et    invidiam    protoslaiitur   esse    suporhiic 

lum  eminet  ei  :  sicque  por  unuinqueinque  C  filiam,  et  inulti  priinogenitam  filiam  ojus 

eorum  impedilur  singularitas  seu  solitu-  illain  dixernnt. 

do,  quani  fertur  amasso.  Nec  singularitas  Quod  si  dixerit  quis,  quod  dederit  Deus 

illa  poluit  esse  nisi  in  hoc,  qiiod  noluit  angelis  non  ministeriuin  sod  lihoram  do- 

crealuram  hahere  inajorem  ant  parem   :  ininalionem  in  rehus  ac  virihus  suis  ahs- 

quod  et  ita  fuit.  Nempe  ut  dictum  est,  non  que  legis  restrictione,  destruitur  hoc  :  quia 

concupivit  nec  cupere  potuit  esse  simpli-  secundum  hoc  nequaquam  peccassent;inio 

citer   Deo   sequalis.  —  Alia   igitur   causa  secundum  hoc  potuissent  omnihus  donis 

fuit,  cur   Filio  Dei    invidit.   Nec   apparet  Creatoris  uti  in  contumeliam  alque  inju- 

quid   verisimilius   dici    possit,  secundum  riam  ejus  sine  peccato.  Denique  error  hic 

eum  qui  ista  dixit,  puta  B.  Bernardum,  ni-  in  tantum  Sarracenos  seduxit  pro  magna 

si  quod  Lucifer  ille  praevidit  Filio  Dei  re-  parte,  ut  credant  se  omnihus  rebus  suis 
gnum  ex  humano  genere  acquirendum  et  D  lihere  posse  uti  sive  abuti  :  propter  quod 

congregandum,  sive  in  terra,  sive  in  coelo  et  servis  masculis  abutuntur  et  animali- 

et  in  terra.  Ergo  secundum  istam  senlen-  hus  multis.  Rursus,  nil  magis  est  nostriim 

tiam,  amhivit  simile  regniim  in  homini-  quam  propria  memhra  et  partes  viresque 

bns,  qnamvis  contrarium  regno  illi  ordi-  aniina?.  Ergo  et  linguis  noslris  lihere  uli 

nato  ac  juslo.  Sed  cur  non  simililer  et  in  possemus  ad  mentiendum  et  perjurandum, 

angelis  regnuin  sibi  ambivit,  quum  vide-  imo  ad  blasphemandum,  manibus  quoque 

ret  Filium  Dei  lunc  in  angelis  regnanlem  ad  furandum  el  rapiendum,  et  intellectu 

ac  postea  rognaturum?  Adducit  aulem  San-  ac  volunlale  ad  cogilandum  ac  appelen- 

/on»  1,12.  ctus  ille  verba  Jonic,  dicentis,  Si  propter  dum  quffcumqne  placentia,  divinapque  le- 

me  tempestas  heec  orta  est,  mittile  me  in  gi  contraria.  Tenendum  est  igitur,  angelis 

mare  :  haec,  inquam,  dicentis  in  persona  legem  vivendi   esse  innatam    naluraliter- 


324 


IN    LiniUM    II    SENTENTIAHUM. 


niST.  V ;  QU^ST.  i 


que  inscriplaiii.  nco  a  jiirc  naliirali   ruc- A 
runt  exeinpli. 

Porro  de  eo  qiiotl  tacluin  esl,  principcm 
isluin  inalilite  invidisse  Filio  Dci.  quoniaii» 
sanclus  ac  sapicnlissiinus  vir  in  rcbus  di- 
vinalibus  dixil  hoc,  nec  tuluin  nec  boniiin 
est  conlradicere  ejus  sermoni.  Reverentia 
eteniin  mulla  honorandi  sunt  lanli  ac  tales 
viri,  el  eorum  sermones  :  imo  intoleranda 
slullilia  est,  slatim  conlradicere  ipsis,  et 
pulare  eos  crrassc.  (piainvis  vcrilas  cl  caii- 
sa  qiuc  induxit  eos  ad  scnlicnduin  alque 
dieendum  sic,  ignoretur  el  difficullcr  in-  B 
veniatur.  Forlassis  autem  nec  verisimile 
est,  uisi  multum  exercitalis  ac  erudilis  in 
divinis,  principcm  islum  prtevidisse  aut 
pra^cogilasse  fuliira  iii  gcncrc  liumano  de 
colligendo  seu  congrcgando  regiio  Sanclo- 
ruin  per  Filium  Dei,  et  de  hoc  quod  Filius 
Dei  esset  rcgnalurus  in  eis  in  natura  hu- 
mana.  Nempe  quum  angelus  ille  solum 
habuerit  naturalem  cognitionem,  nec  ex 
illa  pra?noscere  aut  cogilare  potuerit  ea 
quae  supra  naturalem  cursum  et  ordiuem 
erant  fulura,  utpote  quse  in  rebus  natu-  C 
ralibus  neque  indicia  ulla  nec  conjecturas 
suae  futuritionis  habebant;  conslat  cx  illis 
non  poluisse  invidiam  principi  illi  fuisse. 
—  Nihilo  minus  veruin  est  quod  ait  Scri- 
5a;).  11,21.  ptura  :  Invidia  diaboli  inors  introivil  in 
orbem  terrarum.  Potuit  namque  conjicere 
ex  nobililate  in  qua  vidil  condifam  natu- 
ram  humanam,  pracsertim  ex  supernatu- 
ralibus  donis  ei  adjectis,  transferendam 
esse  ad  angelic»  felicitatis  a^qualitatem, 
longeque  altius  elevaudam  quam  fuit  sta- 
tus  de  quo  ipse  corruerat  :  quod  poterat  D 
esse  occasio  invidendi  hominibus,  quum 
quanlo  in  naturalibiis  ipso  eranl  iufcrio- 
res,  tanto  fuluros  perpenderel  esse  se  su- 
periores.  Ex  quo  et  conlra  Filiiim  Dei  ira 
sua*  malignitalis  excandescerc  potiiil  ac 
rancore  lorqueri.  Non  enim  ignoiabat  be- 
nignissimam  Dei  sollicitudinem  circa  ho- 
mines  primos,  seque  ab  eodem  dejectum 
ac  despectum  :  ideo  non  improbabile  est 
quod  invidit  Filio  Dci  rcgnum  (juod  habi- 
turus  erat  in  gencrc  hiimano.  Tunc  crgo 


primo  apud  euiii  iin  idia  illa  exarsit,  dum 
condilos  novil  iiomines  primos.  An  vero 
d<'  dcilate  el  gloiia  Filii  Dei  doluerit,  non 
csl  mihi  adhuc  ali(juo  scrmonc  authenlico 
dcclaralum.  Pitetcrca,  quamvis  sciret  se 
adversus  Deum  nil  posse,  tamcn  prtrfalo 
modo  ex  consideratione  excellenlitp  suae 
in  arrogantiam  elevatus,  caecalus  fuit;  nec 
actu  attendit  qiiod  merito  attendisset.  Nam 
et  servi  vilissimi  a  siiis  doiiiinis  magnifice 
honoiali  alqiic  diltili.  advcrsiis  dominos 
ipsos  aliquando  inlumcscunl. —  lltec  Ouil- 
lclmus. 

lii  qiiibus  non  vidctur  sufficieuter  re- 
sponsum  ad  verba  S.  Bernardi,  qui  in 
scrinonc  quo  scribit  haec,  videtur  sentire, 
quod  Lucifer  anle  ruinam  et  ejectioncin 
suaiii  couccpit  invidiam  eliam  contra  ho- 
minem  protoplastiim.  Nihilo  minus  idem 
Sanctus  frcquenler  et  evidenter  teslalur, 
Luciferum  ob  suam  superbiam  lapsum  et 
condemnatum.  Idcirco  quod  scribit,  pri- 
mum  angelum  priinuinque  hominein  in- 
vidisse  Filio  Dci,  vidctur  intelligendum, 
non  quod  primuin  ulriusque  peccalum 
formalilcr  fuerit  invidia,  sed  quod  uter- 
que  per  quamdain  appropriationem  pecca- 
verit  in  Filium  Dei,  inordinate  appetendo 
similitudincm  Crealoris  :  (piia  quum  Filio 
appropriclur  seu  propria  sil  imago,  simi- 
litudo  alque  apqualilas  Patris,  eo  ip.so  quo 
angelus  primus  et  homo  proloplastus  ap- 
petierunl  inordinanter  et  immoderanter 
assimilationem  divinam  et  qiiamdam  quo- 
dammodo  adacqualionem,  sallem  angelus 
illc,  palain  quod  apj^ropriale  peccavcrunt 
in  Filiuin  Dci,  ejusque  nuijcslati  et  gloriae 
derogavcrunt,  cui  conformari  stolide  prae- 
sumpserunt.  Et  quia  qui  alterius  excellen- 
liain  talilcr  appclil,  eidem  invidere  faci- 
lilcr  solcl,  aul  j)cr  modum  invidcntis  se 
habcrc;  hinc  ex  sequcla  cl  concoinilanlia 
quadam,  seu  aoquivalcnler,  vel  qiiantum 
ad  simililudinem  effectus,  unigcnito  Dei 
Filio  invidisse  dicunlnr.  Poslea  vero  dia- 
bolus  invidit  Dco  formalilcr.  —  Elcnim 
hoc  modo  sanclus  ct  illuminalus  Bcrnar- 
dus  in  scrmonc  (luodam  dc  Advenlu,  prte- 


UTRUM   ANGKLI   POTUEUINT   PKr.CAHK,   KT   QUA   SPKCIK   PKCCATI   ATQUK   QUALITKH  .'52.') 


Jonr  r,  12.  allcjijala  v(>rhu  Jona^  indncil,  p(>r(raclal,  cx- 
ponil,  in  pci-sotia  h'ilii  Dci  hxpiciis  :  Diias 
ralionalcs  crcaliiras  coiididil  Dciis  Palcr, 
vidcliccl  an}i;cliim  cl  lioinincm;scd  iilram- 
que  pi'0|)lci'  inc  pcrdidil,  id  csl.  proplcr 
peccaluin  iii  mc  a[)proprialc  coinmissiim 
abjccil.  El  rursiis  :  Oinncs.  in(|iiil,  invi- 
dcnl  inihi.  Palcr  vcro  zclans  pro  Filio,  in- 
jiiriam  Filii  iilliis  csl.Filius  aulcin  palcriKc 
inajcslalis  hoiiorcm  r(HMi[)crare  dcsidcrans, 
decc[)l0{|ue  hoinini  suhvenire  inhMidens, 
dixit  :  Si  propter  inc  lempeslas.hapc  orla 
est,  id  est  vehemens  illa  vindicla  alque 
expulsio  unius  de  coelo,  allerius  de  pa- 
radiso,  inillile  ine  in  inar(>,  id  est,  per 
Incarnationis  mysteriiim  in  munduin  inre- 
riorein,  in  abyssum  tril)ulalioiiuin  et  per- 
secutionuin  profundilalem,  ad  redimen- 
dum  genus  humanum.  Unde  in  Psalmo  est 

p*.  Lxvm,  dictum  :  Veni  in  allitudinem  maris,  et 
tempcslas  demcrsit  me. 

Rursus,  de  qualilale  et  specie  peccali 
Luciferi  movet  Guillelmus  hoc  dubium  : 
Nec  pra^tereundum,  ulrum  ab  inilio  sujc 
creationis  aposlala  ille  ambierit  ciillum 
et  honofificentiam  Creatoris,  hoe  est,  an 
instar  Crealoris  adorari  et  coli  voluerit, 
quemadmodum  postea  multi  ex  ejus  con- 
sortio,  qui  et  genus  humanum  ad  idolola- 
triam  induxerunt,  seque  in  idolis  adorari 
ac  coli  procuraverunt.  Nec  parum  est  ad- 
mirandum,  eos  ab  initio  istam  incurris- 
se  insaniam,  quum  nulliis  homiuum,  nisi 
mente  captus,  hujusmodi  cultum  sibi  un- 
quam  impendi  voluisse  legatiir,  doncc  ho- 
minibus  est  suasum  in  deos  qiiosdam 
transire  ac  deificari  propler  egregios  suos 
alque  magnificos  actus.  Invaluit  deniiim 
eousque  isla  opinio  de  homiuum  Iransla- 
tione  in  deos,  ut  quidam  adliiic  in  carne 
viventes,  veilent  dii  repulari  el  coli,  ac 
slatuas  sibi  erigi  praeciperent  vel  gaude- 
rent.  Unus  quoque  ex  regibus  Babylonis 

Jtidiihm,in  dementiam  eam  prosiliit,  quod  deos 
omnium  geiitium  exlerminari  pra^cepit, 
qualcnus  ipse  soliis  a  gcnlibus  sibi  sub- 
dilis,  deiis  colerctur  ct  adorarelur,  siciit 
in  Judith  libro  describilur.  Ex  quibus  ali- 


13 


A  eiii  polest  vidcri,  quod  ab  inilio  aposlalro 
aiigcli  in  liaiic  clalionis  amciiliain  |)roru- 
[)criiiil.  ll;('C(|iic  csl  simililiido  (|iiain  [)ri- 
miis  coniiii  o|)la\  il,  Similis.  im|iiiciis,  cro  /*.  xiv,  u. 
.Mlissimo,  iil|)olc  in  li()norifi(!cnlia  liiijus 
ciilliira>.  Ncc  islud  a  |)r()babililal(!  td  ve- 
risiinililiidinc  loiigc  csl,  (|iiiim  homines, 
([ui  ignorare  n(H[iiibaiit  se  esse  inorlalcs, 
ad  laulam  corriicrint  cordis  amenliam  : 
ang(di  vero  se  inimorlales  esse  sciebant. 
llivc  Giiilhdinus. 

lu  supra   indiiclis   aiitem   verbis  hiijiis 

B  docforis,  aliqiia  continentur  qua»  sibi  in- 
vicem  non  consouare  videnliir,  ut  qiiod 
angeliim  illum  primum  solain  ait  naliira- 
lem  habuissc  cognitioncm,  et  riirsus,  quod 
piwsupponit  et  ait  euin  habuisse  notiliam 
Filii  Dei,  imo  et  totiiis  supergloriosissima) 
Trinilalis,  quamvis  nondiim  per  speciem  : 
cognilio  autem  Filii  Dei  seu  Trinitatis, 
natiiralcm  transcendit  scienliam.  —  Am- 
plius,  si  quis  cuin  S.  B(!rnar(lo  dicere  aut 
verba  Sancti  illius  dcfendere  vclit  in  eo 
quod   tangit  Luciferiim   ante   siiam  deje- 

C  clionem  homini  invidisse,  posset  forsilan 
opinari,  qiiod  et  supernaturalium  et  futu- 
rorum  quorumdam  scientia  concreata  aiit 
data  fuit  Lucifero  anle  ruinam  :  de  qiio 
juxta  probabiliorem  opinionem  tenetur, 
quod  in  caritate  et  gratia,  alque  in  sapien- 
tia  illa  quae  donum  est  Spiritus  Sancti, 
creatus  sit,  sicut  probatum  est.  —  Deni-  p.  2oic. 
que,  secundum  doclores  communiter,  pri- 
mo  homini  ante  suam  transgressionem 
desuper  fuit  revclaliim,  Unigenilum  Pa- 
fris  ex  suo   semine   incarnandum.  Potiiit 

D  ergo  ef  lale  quid  angelo  illi  mulfum  in  na- 
turalibus  digiiiori  divinilus  revelari,  quan- 
quam  de  his  nil  temere  sit  promendum. 

Reslal  nunc  fertia  pars  qiueslioiiis  hiijiis 
solvenda,  videlicet,  an  angeli  alii  lapsi,  ex 
instigatione  Luciferi  peccaverunt,  an  ma- 
gis  proprio  molu  afque  conceptu. 

Qiiocirca  scribif  Guillclmus  :  Restaf  (in- 
quiens)  inquirendiiin,  qualifer  fanta  an- 
geloruin  peccaverit  inulliludo,  an  adhie- 
rendo  Lucilero  in  sua  stultifia,  vel  per  se 


32G 


i.N  i.ntnrM  ii  sentf.ntiaium. 


nisT.  V ;  or.F.sT.  i 


ipsos  superbicndo;  cl  iilruin  ipse  hoc  |)ro- 
curav(M'il  alicpia  su<rj];rslion('  au!  suasiono, 
el  ulruin  iiiler  eos  Iraclalus  aliquis  fueril 
seu  (leiiheralio  de  (•onspiralione  ageiuhi 
conlra  Crealoreui.  el  (k'  erigendo  eligendo- 
que  regein  aliuin  el  principein  ex  adver- 
so.  Conslal  aulein  quod  apud  iios  non  fi- 
unt  tales  aggressus  sine  fautoribus  alque 
conii)heibus.  Aul  ergo  Lucifer  non  inleii- 
debal  aliquid  iii  Crealoris  injuriain  allen- 
tare,  quuin  scirel  se  eonlra  euin  nil  pos- 
se  ;  ant  frelus  fiducia  inullitudinis  ac 
polentia^  sibi  adha^rentiuin,  hoc  prffsuin- 
psil.  Veruin  hoc  facililer  reprobalur  :  quo- 
niam  scivit  se  conlra  Crealorein  nihil  va- 
hM'e,  etiainsi  lolus  angeloriim  sibi  adstarel 
exercilus.  Amplius,  (pio  lerroie  aul  favore. 
qiia  suggeslione,  promissione,  adulalione, 
qiiibus  signis  aiil  miraculis  potuit  angelos 
illos  indiicere  iil  se  pro  suinino  Dco  ado- 
rarent  aut  colerenl,  (piem  secum  siinul 
crealiim  videbaiil,  nec  sine  Crealoris  vo- 
luiilale  et  iiifliixu  posse  essc,  vivere  aut 
inanere  sciebanl  ?  Iiisuper,  aiit  isti  tra- 
ctafus  lalebanl  angelos  alios,  aul  non.  Si 
lalebant,  cur  polius  eos  latebant  qiiain 
ceteros,  qniiin  el  ipsis  posset  iinpius  ille 
propositum  suuin  suggerere,  qiiemadmo- 
diim  inalis?  Si  non  lalebanl,  ergo  pecca- 
verunt  non  relrahendo  nec  argiiendo  ini- 
quiiin.  —  Ampliiis,  ipsa  volnnlas  gerendi 
se  inferiorem  d  subditiim  eis  qiii  post 
aliqiiem  el  sub  ijiso  siiiil.  noii  videbitur 
forsilan  aliciii  naluralis  inslilulionis  esse, 
sed  ex  diviiio  Crealoris  miinere  et  ordi- 
nalione.  Qiiidipiid  aulem  hic  dicatur  a 
quocuinqiie,  milii  lainen  apparet,  quod 
naluralis  ordo  iiisliliiliovc  natura»  hoc  non 
prohibeal,  eliam  si  hoc  naluraliler  non 
efficeret.  Mulla  nainque  nalura  per  se 
ipsam  pleruiiKpie  facere  neqiiit,  qiue  ta- 
men  iii  siiis  subslanliis  non  prohibel  na- 
tiiraliler  ab  alio  effici  :  siciit  aer  se  ipsiiin 
illiiminare  non  polest,  sed  illiiminalioiicm 
prompte  susci|)il  alinnde.  Deniiiue  iii  sub- 
slantia  inlellecliiali  nondiim  perversa,  na- 
liiralis  iiistilutio  liabct  iit  cx  donis  sibi 
a  Crealore  collatis,  j^rosit  ac  scrviat  aliis  : 


A  siciil  cl  paslor  §uis  pecndibus,  reges  et 
I^rineipes  suis  subjeclis.  Idcirco  si  angeli 
Crealori  subesse  el  inferioribus  prodesse 
spreverunl  aut  noluerunt,  manifesta  est  in 
hoc  eorum  superbia. 

Iliiic  apiiarel,  superbiam  exstitisse  pri- 
mum  alque  coinimine  universorum  illo- 
rum  peccatum.  cl  omnes  ex  eadem  causa, 
videlicet  ex  eminentia,  excilalos  fuisse  ad 
ipsam  superbiam,  appclenfes  pra^falam  li- 
bcitalcm  inaiicm.domiiialioiicmqiie  falsam 
seu  inordinalam  supcr  inferiores.  Itaque 

B  probabiliiis  reor,  unumqueiiiqiie  illorum 
propria'  malitijo  fuisse  auclorem,  ila  quod 
priinus  cl  maximus  iniqnorum  illornin  ce- 
lcros  non  sediixil  iicque  siibvertit.  Nec 
ciiim  cx  conlractu  aul  Iraclalii  video  se- 
ductioiicm  illain  peraclam. 

Ouod  si  qiKTralur,  cur  potius  peccave- 
runt  quidam  coruin  qiiain  celcri  omnes; 
dico  niilluin  illorum  violenlo  impiilsu  ad 
peecandiim  fuisse  induclum  :  qiiare  unus- 
qiiisquc  propria  volunlale  peceavit.  libere 
eam    averlens  a  vero  bono,  et  applicans 

C  eaindem  bono  falso;  nec  aliain  causain 
aut  occasionem  habiiil  qiiisquain  coriiin, 
quain  dixi.  —  Porro  si  qihTras,cur  caiisjp  il- 
hi^  potiiis  induxernnt  quosdam  iii  cul[)am 
qiiain  alios;  rcspondco,  qiiia  ipsi  dedcriint 
sc  hiijiismodi  eaiisis  seu  occasionibus  : 
quod  dare  seu  Iradere,  non  fuit  nisi  velle 
seu  appetere  falsuin  bonum.  —  Si  qiu-rris, 
cur  eaindem  caiisam  non  habuerunt  illi 
qui  noii  peceavcrunl;  respondeo,  quoniam 
voliintatcm  siiam  falso  bono  non  appli- 
eiieruiil.  Conlingil  ctcniin  in  duobus  gla- 

D  dios  a^qiiales  hab(Milibus,qiiod  uiius  gladio 
suo  se  perimil.  allcr  iion  ;  ncc  in  hoc  est 
alia  caiisa,  iiisi  (piod  allcr  volniilalem  su- 
ain  slullissime  applical  laiito  nialo,  aller 
non.  Coiirormilcr  csl  dc  duobiis  a'(Hialcs 
Aires  el  raliones  habcnlibus  ad  ambulan- 
(lum,et  «Tqnales  etiain  suggestiones,exein- 
pli  gralia,  ncgolialionein.  Tnus  gradilur, 
desiderio  lucri  allraclus:  allcr  vcro,  iion. 
Qiiod  a  volunlate  procedil,  qiui»  laiihr  li- 
bcrlalis  cl  impcriositalis  consislil.  iil  ne- 
(jiKupiam  eogalur.  In  aclibiis  igiliir  malis 


UTiuM  AN(;i:i.i  i'()Tn;iuM   i'r,rc.\nK,  irr  qla  spkciI';  i'i;(;cati  ATfjiK  QrAMTiiu 


;{27 


Siiinm.  tli 
2»  |mi't.  q 
20. 


Apoc.  XII,  l. 


non  habcl  aiirtoriMn  nisi  sc;  in  honis  vc- 
ro,  Crcalorcin,  (mijms  jiissio  vcMiil  ad  cain 
pcr  iiinuMi  innatiiin,  aiit  |)(M'  inspiralioiKMn 
graliiilam,  vcl  ptM'  lcgiMU  sivo  (loctrinain. 
—  IIa>c  (iiiillchnus. 

Alhorlns  quo(pic  liis  consoiians  :  F.ii- 
cifcr,  inqnil,  pri!ic('[)s  (homoniiin,  niilli 
acliialilcr  siiain  volnntalcm  |)(M'siiasil,  scd 
uniis(piisqiic  propria  voliiiilalc  conscnsit 
ci.  ^'idcnlcs  naiiHpic  dccorcm  cjus  in  na- 
turalihus,  rcpulavcrunl  ciiin  digiuim  Dci 
anqiialilalc,  atque  qiiod  propria  rcgcref  po- 
leslale  se  ipsuin  ac  alios,  nulli  siihjcctns  : 
et  hoc  fuit  pcccatum  corum.  Ncc  fiiil  il)i 
persujisio,  nisi  occasionalilcr,  scciindiim 
qiiod  cxcoII(Milia  pulcliriludinis  cjiis  qui- 
libct  inforiornm  pcrsuasus  csl.  Proplcr 
quod  supor  Cantica,  scrmono:  so[)limodo- 
cimo,  dicit  Bernardns,  qiiod  Lucifor  in 
hiinino  divino  pra'vidil  tantain  Dci  esse 
bonignilatom,  quod  aliquam  crcaluram  ra- 
tionaleni  Dcus  assumplurus  cssot  in  supd 
persona3  unilalom;  vidensque  sikto  nalurm 
decorem,  pulahat  se  esse  illam,  et  polesta- 
te  propria  deleclatus,8DquaIitalem  Dei  con- 
cupivil,  nulli  volons  subesse,  et  celeris 
pra^sidore.  ILtc  Alhertus. 

Quibus  objici  polest,  quod  nullus  ange- 
lorum  tam  hebes  aut  simplex  fuit,  quin 
scivit  Creatorem  omni  creatura  ac  ipso 
Lucifero  in  infinitum  perfectiorem  pul- 
chrioremque  esse,  quum  et  ipsis  philo- 
sophis  in  lumine  naturali  hoc  ipsum  con- 
stiterit. —  Denique  pra^taclam  responsionem 
ponit  Albertus  eliam  libro  de  IV  Coa^quae- 
vis,  dicens  ceteros  angolos  propria  oligon- 
tia  et  volunlale  peccasse. 

Porro  Udalricus  supor  his  aliler  son- 
tiens,  in  Summa  sua  asseril  libro  qiiarlo  : 
Cecidorunt  isli  (videlicet  celeri  angoli) 
suggoslione  Lucifori. ILtc  quippe  ost  cauda 
qua  ut  in  Apocalypsi  logilur,  draco  traxit 
in  terram  tertiam  parlem  slellarum.  Nil 
demum  aliud  fuit  illa  suggestio,  nisi  con- 
ceptjB  malitia'  insinuatio  universalitor  om- 
nibus  angelis  facla  per  inlellectus  locutio- 
nem  :  in  quarn  aliqui  consenserunt,  quum 
per  oum  et  cum  eo  bealitudinem  virtute 


A  natiirjijiiim  suoriim  oblinore  conati  siint. 
.\lii  \(M'()  dissciilicnlcs,  ad  Crcaloi^Mii  coii- 
vcrsi  siiiil,  cjiis  honilalc  cl  giatia  hdici- 
lalcin  cl  gloriam  adi|)is('i  o|)lanlos.  Kt  de 
hac  a[)[)cliliiiiiii  contraiiclalc,  anagogice 
ox[)onitiir  [^radinm  illiid  magniim  faclum  Apoc.x»j. 
iii  c(i'lo,  ((iiod  a(ls(M'ibilnr  JMichaeli  non 
ralionc  ordiiiis,  ([iiiim  iioii  sit  dc  supre- 
inis,  scd  nominis,  ([uod  iiilcr[)rolalur,  Oiiis 
ut  Dous?  Ciii  coin[)otit  rosistore  illis  qiii 
volucriiiil  ossc  iil  Dciis,  id  cst  esse  Allis- 
simo  similos.  —  Qiiamvis  aiitein   malitia 

B  Liiciferi  prajcessit  caiisalilate  peccatiiin  in- 
fcrioriim,  non  lamon  diiralione  aiit  loiii- 
porc.  Ouum  cniin  inslar  fulguris  cecidisse  /.i/c.  x,  is. 
(licaliir  proliiiiis  iit  [)cccavil,  peccaliim 
cjiis  110!)  fiiisscl  aliis  poccandi  occasio, 
qiium  ciim  vidissent  deformatiim  alqiie 
damnaliim;  sod  [)oliiis  fiiisset  limoris  oc- 
casio  ot  cautela>,  nec  siinul  corriiissent 
cum  ipso.  Nec  irralionabilo,  qiiod  piii- 
ra  dicimus  simul  esse  duraliono,  quoriim 
uiuim  consequitur  alterum  ut  effectus.IIoc 
namqiie  conlingit  in  ciinctis  operibus  mo- 

C  monlaneis  et  indivisibilibus,  ab  invicem 
non  discrotis,  sed  simul  jiinclis  :  quoni- 
am  indivisibile  contingit  indivisibile  lo- 
tum  secundum  se  totum,  tam  in  loco 
quam  in  dnratione;  siciit  simiil  sunt,  aeris 
illuminatio,  coloris  abstractio,  ipsorum  in 
visu  receptio,  et  judicium  de  receptis.  Sic 
enim  etiam  hic  omnia  hfpc  simul  fuorunt : 
appotilio  Luciferi,  elocutio  ejus  ad  ango- 
los,  consensus  maloriim,  casus  omniiim 
simul,  conversio  bonorum  ad  Deum,  in- 
fusio  gratia>.  Ha^c  Udalricus. 

D  Ex  quibus  solvi  vidontur  argumenla  Al- 
berti,  dicenlis  :  Si  angelus  primus  per- 
siiasit  aliis  volunlaloin  suam  iniquam,  ad 
porsuasionom  illaiu  oxigehatur  mora,  in 
qua  quod  persiiadore  voluit,  conciperet 
ol  ordinarel  ad  alios,  ut  oos  ad  consensum 
inducerel.  Ergo  aliquo  lempore  malus  fuit 
in  coelo  :  qiiod  est  contra  Augiislinum,  di- 
cenlom,  Superbia'  sua?  merilo  mox  fuit 
depressus.  ■ —  Rursus,  secundum  Augusli- 
num,  qiii  per  alium  peccat,  per  alium 
redimi  polest  :  si  ergo  aiigeli  mali  sug- 


328 


IN    LIBIUM    11    SENTF.NTIAniM.    —    DIST.    V  ;    QU.EST.    I 


p.  327 C. 


gestione  Luciferi  peccavenmf,  redimi  pos- 
sent.  IIoc  tamen  ex  verbis  illis  Udalrici 
non  solvitur,  sed  infra  solvetur. 

At  vero  Thomas  :  Circa  hoc,  ait,  est 
opinio  mulliple.x.  Quidam  dicunl,  quod 
inter  peccatum  angeli  primi  et  aliorum, 
non  atlenditur  aliquis  ordo  nisi  secundum 
quanlilatem  culpap,  quia  peccatum  angeli 
primi  ceteris  fuil  enormius.  Quod  non  vi- 
detur  conveniens,  quia  ex  modo  loquendi 
Scriptura^  designalur  causalilas  aliqua  pri- 
mi  angeli  ad  aliorum  peccatum.  —  Ilinc 
alii  dicunt,  quod  prjpcessil  tam  gravitale 
qiiam  causalifate,  et  item  duration(\  Sed 
nec  hoc  videtur  conveniens,  quia  secun- 
dum  Damascenum.  quod  in  hominibus  est 
mors,  hoc  in  angelis  est  casus.  Ideo  sicut 
morientes  in  peccalis  mox  condemnantur, 
sic  angelus  peccans  slatim  suam  damna- 
tionem  recepit,  et  a  bonorum  consortio 
est  ejectus  :  sicque  alios  non  potuisset  tra- 
here  ad  peccandum.  —  Idcirco  dicendum, 
quod  peccatuin  Luciferi  aliorum  priecessit 
peccala  non  tanlum  gravitate,  sed  etiam 
causalilale,  non  tamen  duratione.  Qiiod 
qualrter  conligerit,  sic  potesf  videri.  An- 
gelus  primus  id  consequi  voluit,  ut  sicut 
nalura  alios  pra^cellebat,  sic  eis  quodam- 
niodo  causa  esset  oblinendi  ulliinam  per- 
fecfionein  seu  felicifafem.  Omimque  mofus 
desiderii  indivisibilis  fuerit,  non  conti- 
nuus;  idcirco  principium  ejus  non  pnt>- 
cessit  lerminum  ipsius.  Ideoque  molus 
alicujus  ab  ipso  causatus,  qui  incepit  in 
termino  ejus,  simiil  omnino  fuit  ciim 
ipso,  secundum  qiiod  id  quod  desideravil, 
affentavit  ut  ad  actum  perduceret,  aliis 
suum  desiderium  exponendo  ;  et  simul 
cum  hoc,  fuif  aliorum  visio  desideriiqiie 
consensus  perversus,  sicuf  contingif  in 
omnibus  operationibus  insfanlaneis  (ut 
supra). 

Verum  his  objici  potest,  quia  si  Lucifer 
alios  insfigavit  ad  sibi  consentiendum.  er- 
go  jain  vidcrunt  culpam  ci  furpifudinem 
ejus,  et  ita  non  consensissent  ei.  —  Rur- 
sus,  in  angclis  bonis  non  poniliir  quod 
uniis   fiieril  alteri   causa  couversionis  ad 


A  Deuin  :  ergo  nec  in  malis  ponenduin  quod 
unus  alteri  fuerit  causa  aversionis. 

Dicendum  ad  primum,  quod  deformitas 
ciilpa?  consecula  est  in  priino  angelo  ex 
aclii  suo  simul  cum  aclu  alioriim.  Visio 
aulem  angelorum  inferiorum  non  fereba- 
fur  in  angelum  priinum  secundum  quod 
ex  actu  relinquebafiir  in  ipso  deformitas, 
sed  secundum  qiiod  actus  processit  ab 
ipso  :  qujr  eniin  conjiincfa  sunt  tempore, 
per  acluin  anima'  separanfur.  pra?serlim 
duin  unuin  naturaliter  prius  esf  altero.  — 

B  Ad  secundum,  quod  conversio  efficaciam 
habuit  per  gratiam,  qua?  non  est  ex  aliqua 
crealiira;  sed  creatura  ex  se  sufficit  ad 
aversionem.  Atfamen  non  est  remotum  a 
verilale,  dicere  quod  conversio  unius  an- 
geli  fuerit  occasio  et  exemplum  conver- 
sionis  alioruin  ;  imo  videtur  ex  eo  quod 
scriptum  est  :  Michael  et  angeli  ejus.  —  Apoc.xn,:. 
Nec  ex  his  habetur,  quod  peccatum  an- 
gelorum  sit  remissibile,  quoniam  alio  in- 
sliganfe  fransgressi  sunt  :  quia  nec  illa  est 
causa  quod  peccatum  angeli  primi  est  ir- 

C  remissibile,  sed  est  congruitas  qua^dam 
iit  peccatum  hominis  magis  remedietur. 
—  ILtc  Thomas  in  Scriplo. 

Porro  in  prima  parle,  qua^slione  sexage- 
sima  ferfia  :  Peccalum,  ait,  angeli  priini  ari.  8. 
fiiif  aliis  angelis  causa  peccandi,  non  qui- 
dem  cogens,  sed  quadam  quasi  exhorta- 
tione  inducens.  Ciijiis  signum  est,  quod 
omnes  d;rmones  illi  supremo  subdunfur, 
iit  manifesfe  apparel  per  verba  Chrisfi, 
dicentis  :  Ife,  maledicti,  in  ignem  after- .i/„«/i xxv, 
num,  qiii   parafiis  esf  diabolo  et  angelis  ^'' 

D  ejus.  Ilabet  enim  hoc  ordo  divina?  justi- 
ti<r,  uf  cujiis  suggestioni  aliquis  consenlit 
in  cul|)a,  ejus  jiofestafi  subdafiir  in  popna, 
juxla  illiid  Pelri  in  secunda  siia  Canonica  : 
A  quo  quis  superalus  esf,  hujus  ef  servus  vPctr.n, 
est.  IIa>c  in  Siimma.  —  Quibus  per  omnia  '^' 
Petrus  concordat. 

Consonat  et  Richardus,  qiiamvis  videa- 
tiir  in  verbis  aliqualiter  dissenlire,  dicen- 
do  qiiod  peccaliim  Luciferi  non  fiiil  pro- 
piie  caiisa  pceeali  alioriiin,  (juia  eoriim 
peccalum  ex  propria  ipsoriim  orlum  est 


1 


UTRUiM  ANGELI    POTUEIUNT   PECCARK,   ET   QIA    SI'KCIK    l'KCCATI   ATQIE   QUAI.irKU  329 

voliinlalc   :   liiil    laincii    oeeasio,   pcr  lioo  A  proliims    inlcrnaiii    liahiiil    p«Miain,    piila 

qiiod  i|)sis  siiiiin  insiniiavil  ('onccpliini.  cl  cainis   rchcllioncin  cl   cnihcsccnliain    nn- 

piaviiin   (lcdil   cxcinpliiin.  —   (liica  qiiod  diialis ;  ila  dc  aiij^clo  priino  vidcliir  diccn- 

dico,  (piod  oinnc  acliialc  t>l  pcrsonalc  pcc-  diiin,  ipiod   non  in  codcin   inslanli  cccidit 

caliiin  ex  propria  pcccantis  voliinlale  j^ro-  qiio  jiceeavil.   Dcniipie  jiixla  liaiie  viain, 

cedit    :   niliilo   ininiis   iiniis  dieitnr  caiisa  pceealiiin  Liieiferi   prjrcessil  lain  eonver- 

peeeati  allcriiis  variis    inodis,   piila,   lior-  sioncin  aiifi;eIoriiin   hoiiornin,  (piain  aver- 

lando,  eoinininando,  jiihendo,  ele.  sioiicni  inalornm.  I[)sc  elcniin  |)riiiiiis  su- 

Tlioinas    qiioqiic  de  .\rf;cnliiia    1'alcliir,  pcrhivil,    el    siiaiii    siipcihiain    oinnihns 

qiiod  Lncircr  alios  sceniii  Iraxil  ad  eiil|)ani.  indicavit ;  alqiie  cx   tiiiic  ci  aiiipii  adlia'- 

Insnper  Bonaveiilnra  reeitat  hic  trcs  opi-  seriint,  alii  rcslilcrnnt  cl  Deo  adluescriint  : 

niones,  siciil  cl  Thoinas,  et  inai^is  eonsen-  sicqiie  siiniil  isli  liix  el  illi  tenehr.Tc  sunt 

til  opinioni  dicentiiiin,  ipiod  Lncirer  fiiit  B  effceti,  ila  qiiod  eodem  instanli   fiiil  an- 

aliis  eaiisa  occasiove  peccandi.  Terlia  (di-  geloriiin  honorum  conversio,  et  malorum 

eens)  opiiiio  esl,  qiiod  in  pceeatis  Liieifcri  avcrsio,   noii    lamen    siiniil    enin    pcccalo 

el  alioriini  angeloriiin  fuil  ordo  qiiantiiin  Liieifcri.  Ihec  lionavenlura. 

ad  gradiim  peccati,  quia  peccatum  Luei-  Alexander  qiiO(pie  do  his  aliorum  narrat 

feri  fnit  enormius;  et  qiiantum  ad  oeca-  opiniones,  nil  pro  eerlo  detcrminans. 

s!onem,quoniam  aliis  pra^iuit  exemplum  ;  Durandus  vero  positionem  sequitiir  Tho- 

et  quantiim  ad  durationem  :  qiioniain  sic-  nijp;  tamen  veritatem  liiijus  qiuTsiti  dicit 

ut  in  Lucifero  necesse  fuit  tempore  priiis  infra  certiliidincm   es.se,  quum  sit  de  fa- 

esse   cognitionem    qiiam   actiis    peccandi,  cto,  nec  Seriptura  aliquid  elare  inde  de- 

quia  in  eodein  instanti  non  potuit  hahere  terminet. 

cognilionem,  q\m  exigitur  ad  peccatum,  Porro  Seotus  opinatur  et  prohat,  quod 
cum  deordinata  affectione;  sic  in   inino- C  actus  pnefali,videlicef,conceptio  superhisB 

rihus   angelis   oporlebat   quod    prius   ad-  Luciferi,  et  insinuatio  qua  eam  aliis  pate- 

spicerent    quid    angelus    volehat,    deinde  fecif,  suggeslio,  et  angelorum  aliorum  per- 

respicerent  commoda  sua.  Sieque  pecea-  ceptio  seu  apprehensio  qua  illam  appre- 

tum  Luciferi  duratione   pra?cessit  eorum  henderunt,  atque  consensio  sive  adha>sio, 

superhiam  :  ef  quia  adspectum  hahuerunt  non  potuerunt  esse  in  eodem  instanti. 

ad  peccatum  Luciferi,  idcirco  eodem  ge-  Idem  tuetur  Henricus,  et  de  hoc  infra 

nere  peccafi  transgressi  sunt.  Ilaee  positio  magis  fraclahitur. 

intelligihilior  esse  videtur.  —  El  juxta  hoc  Inler  tot  opiniones  videtur  positio  Tho- 

dieetur,  quod  ceciderunt  simul,  id  est  non  moe  Scripfuris  conformior  ac  rationahilior, 

in  eodem  instanti,  sed  repente,  quasi  in  dempto  quod  dicit  omnes  actus  illos  prip- 

imperceptihili  tempore.  Vel  Lucifer  non  fatos  in  eodem  fuisse  instanti  ;  imo  qiioad 

slafim  cecidit  ut  peccavit,  sed  postquam  D  hoc,   Bonavenfurae   magis    consentio.  Nec 

peecafum  ejiis  fuit  consummatum  et  eon-  simile  videtur  de  iliuminafione  aeris,  dif- 

firmalum  per  odium  afque  invidiam,  et  fusione  et  immufalione  coloris,  informa- 

postquam  divisio  facfa  esf  honorum  ange-  fioiie  apprehensioneqiie  visus,  in  quihus 

lorum  a  malis,  de  quorum  consortio  mox  esf  eondependentia  seu  connexio  natura- 

post  beatificafionem  ipsorum,  angeli  mali  lis,  non  sic  autem  infer  actus  illos  prsc- 

repulsi  sunt.  Necex  his  sequifur,  qiiod  pec-  tacfos.  Aucforifafihus  quoque  h«c  posifio 

cafnm  Luciferi  fuit  aliquando  sine  decore  consonantior  esse  censetur.  Ait  enim  Da- 

juslitiiP,  quia  peccatum  semper  hahet  pce-  mascenus  libro  secundo  ;  Simul  eum  Lu- 

nam  internam  sibi  adjunctam.Unde  quem-  cifero  evulsa  est  qu»  secufa  est  mulfifudo 

aduiodum    homo  noa  slatim  fuil   ejeetus  infiiiila  eorum  qui  sub  ipso  fueranf  ordi- 

de  paradiso  postquam  peccavit,  sed  tamen  nati.  Isidorus  quoque,  Bernardus,  et  alii 


330 


IN    I.IBRIM    II    Sn.MF.NTIARlM. 


DIST.    V  ;    Ql.EST.    II 


Sancli,  teslanlur  qiiod  djcmones  Lucifero 
in  nialilia  consenserunl  :  eonsensus  vero 
secjui  solel  persuasionem.  Sed  el  ralio  con- 
sonal.  Ouum  euim  qu.Trerel  omnibus  pra'- 
sidere,  el  scirel  se  non  possc  aufjelos  ad 
hoc  cogere,  probabile  est  quod  nilebalur 
eos  sibi  per  blanda  allicere. 


QU^ESTIO    II 


SKonido  qua^rilur,  An  angeli  indi- 
guerint  gratia  ad  h.oc  quod  con- 
verterentur  ad  Deum. 

\'i(l('lur  (]U()(1  uou.  IMinio,  (|uia  habebaul 
libcrum  arbilrium  sine  iulrinseco  reli'a- 
henle  el  sine  culpa  gravanle,  cuin  ralione 
perspicaci  inlellecluque  deiformi,  el  per 
ha^c  poluerunl  se  libere  ad  Crealorem  con- 
verlere  :  non  ergo  ad  hoc  ope  grali» 
eguerunl.  —  Secuudo,  eonversio  ad  Deum, 
esl  disposilio  ad  gralia>  receplionem.  Si 
ergo  conversio  illa  esse  non  valel  sine  gra- 
tia  pra>cedenle,  ncc  ileruin  illa  gralia  sine 
pra'paralione  alia,  alioqui  cunclis  dare- 
tnr ;  videlur  hoc  modo  esse  processus  in 
infinitum. 

lu  oppositum  esl,  quod  ex  naluralibus 
solis  nec  homo  nec  augelus  polesl  salvari, 
imo  nec  promereri,  nec  vilam  gloria?  adi- 
pisci  :  quod  tolum  efficilur  per  conver- 
sionem  ad  Deum. 

Ad  hoc  Thomas  respondel  :  Circa  hoc 
est  duplex  opinio.  Una,  quod  ad  conver- 
sionem  meriloriam  exigilur  gralia  diiplex  : 
una  gralum  faciens.  qu;p  acltim  conver- 
sionis  informal,ac  mcriloriuin  rcddil:  alia 
gralis  dala,  ex  qua  elicilur  subslaiilia  ac- 
lus,  per  quam  libcriim  arbilriiim  iiiclina- 
tur  ad  volcudiim.  Scd  islain  gratiain  po- 
nere  non  videlnr  necesse,  nisi  liberlas 
arbilrii  gralia  appellelur,  (juam  a  Deo  ha- 
bemus,  vel  ali(juic  occasiones,  qucP  inler- 
diim  conferunlur  a  Deo  homiuibiis  ad 
conversioucm  dis[)0silive,  ul  inslniclio  le- 
gis,  casligalio  iMiiuilians,  elc,  sine  quibiis 


A  lamen  possibile  esl  graliam  oblinere,  ho- 
mine  qiiod  in  se  esl  facienle  :  ad  quod 
faciendum  non  exigilur  aliipiid  aliiid.  Id 
namqiie  ad  qiiod  pcr  sc  non  valct  nec 
sufficit  libcrum  aibilrium,  non  esl  in  ho- 
mine  ut  facial  illud  :  hoc  quippe  in  nobis 
dicilur  esse,cujus  nos  domini  sumus.Hinc 
isla  posilio  implical,  ponendo  quod  libe- 
ruin  arbilrium  noslrum  non  sufficil  ad 
faciendiim  quod   iu  nobis  esl. 

Hinc  dicendum,  (piod  libcrum  arbilrium 
sufficit  ad   elicieudum    aclnm    conversio- 

H  nis,  per  qiicin  disponil  se  ad  gratiam  ob- 
linendam.  Verumlamen  efficacia  conver- 
sionis  ad  merilum  non  esl  nisi  pergraliam 
gratificantem.  rnde  unus  el  idem  est  ino- 
tus  in  quo  gratia  infiinditiir :  el  esl  dis- 
posilivus  ad  gialiam,  seciindum  quod  exit 
a  libero  arbilrio,  el  merilorius,  secundiim 
qiiod  gratia  informatiir.  El  simile  esl  in 
motu  conlrilionis,  quo  primo  impius  jii- 
slificalur.  —  Qiiod  qiialilcr  fial.  polesl  vi- 
deri  in  his  qua>  in  iiatura  conliiiguul.  In 
eodem  namque  inslauli  in  quo  primo  est 

C  disposilio  necessilans  iii  maleria,  forma 
subslantialis  induciliir.  Oiium  enim  gene- 
ralio  sit  terminus  alleralionis,  oporlet  in 
eodem  inslanli  alteralioncin  terininari  ad 
dispositionem  qiia'  est  necessitans,  el  ge- 
neralionem  ad  formain  siibslanlialem.  Ve- 
riiin  qiium  alteralio  sit  inotus  conlinuus, 
ideo  principiiiin  alleralionis  et  mediiim 
quo  materia  ad  formain  subslanlialem  dis- 
pouitiir,  p!\Tcedunl  lempore  forma»  intro- 
duclioucin.Molus  vero  volunlalis  disponcns 
ad  gratiani,  simplex  esl,  non  conliiiiiiis. 

D  Ideo  vel  primiis  lanlum  esl  sufficiens  ad 
graliam  disiiositio,  vcl  ulliinus  inlcr  |)lu- 
rcs,  ageiis  iii  viitule  omniiim  pra^cedcn- 
liiim  acluiim  :  idcirco  ciim  illo  infundilur 
gralia.  Ihec  Thomas  iii  Scriplo. 

Porro  in  prima  partc  Siiiiima\qii.Tslione 
sexagesima  secunda  :  .Vugcli,  iii(]iiit,  indi- 
guerunl  gratia  ad  hoc  quod  converleren- 
liir  ad  Dciiin  laii(]iiam  iii  siii^crnaliiralis 
bealitiidiiiis  o!)jccliiin.  Naliiralis  elenim 
iiicliiiatio  voliiiitatis,  csl  ad  coiivcuicutia 
secundum  naluram.  Idco  ad  su|)ernaluralia 


art. 


I 


AN   ANCKLl    INl)ir.l'i:iUNT   (IHATIA    AD  IIOC    niOI)    roNVIvllTKUKNTI  II    Al)    liKI  M              .'i.'!! 

f(M'ii   iioii  valcl,  nisi  ali(|ii()  siiix-iTialiirali  A  {xloiiic.   Ncc   fiiil    iicccssaria   }i;ralia   gralis 

doiio  adjiita  :  (|iiciiia(liiiO(liiiii   i^nis  nalii-  dala   .inl   ^raliiin   faciciis,  ad  abjicicndiiin 

ralilcr  calcracil.    non   anlcin   };cncr;il    car-  snbslaiitiain  acliis  conlrarii,  nl  (|iii(lain  di- 

iicin,  nisi  sccnndnin  (|iiod  niovclnr  nl  in-  xcrniil   :  (|nia   naliira  illa  riiit  sana  cl   in- 

stnimcnlnin  ab  aniina  nnlriliva.  O"i">i(|no  lc{^na,  niilli  \ilio  snixlila. —  Ihcc  Pctriis. 

visio  Dci  pcr  s|)ccicm   sil  snpcrnalnralis,  In  cnjiis  vcrhis  ali(pia  vidcnliir  conliiicri 

Tiiilia   crcalnra   polcsl    lialicrc   nioliim    vo-  obscnra,  pivcsciiim    (piod   dicil    iii   codcin 

Innlalis  ad  illain,  nisi  adjiila  siipcrnaliirali  inslanli  Iria  illa  liiissc  :  dc  (pio  inlra  di- 

a}:;ciilc  :  (jnod  nnncnpamiis  aiixiliiim  };ra-  ccliir.  Ncc  consonal   lioc   positioiii  diccii- 

tia',  l()(picndo  ih'  i\v;('i\\c   rormali.  Ncc  ta-  tiiiiii,  ipiod  aii}j;(di  rncrnnl  crcali  iii  f^ralia. 

iiicn  itiir  iii  inliniliim.lXam  (piilil)cl  inoliis  Hicliardiis    (pio(pi(^    Pctro  concordans    : 

volnnlalis  iii  Dciim,  dici  |)olcsl  (■onvcrsio  Coiivcrsio(in(|iiil)angclornin  boriornm  liiit. 

ad  ipsiiin.  Iliiic  Iriplc.x  cst  in  Dciiin  coii-  D  per  natnram  inclioala,  pcrgratiam  graliim 

versio.    Una    per   dilcclioncm    [)ert'cclain,  racientcm   promola  Deoqiu!  [)Iacila  facta, 

qiisp  est   crcatnr.T  jam   Deo   rruenlis  :  ad  aUpie  [)er  gloriam  consiimmala.  Kl  qnaiii- 

qiiain    reqnirilnr  gralia  consnmmala,   nl-  vis    inler    isla    noii    ruil    ordo   secnndnin 

polc   gloria.   Alia    esf   conversio   quit^   est  [)rius  et  [)0sleriiis  iii  duralione,  laineii  in- 

bealiliidinis  merilum  :  iid  qiiam  re([uirilnr  ter  ea  fnif  ordo  secundiim  |)riiis  el  posle- 

gralia  liahilnalis,  qiur  esf  merendi   |)riu-  riiis  ordiiie  iiatnrtp.  Sic  enim  primo  fiiil 

ci[)inm.  Tertia  est  qua  qnis   [^rtfparat  se  inotus    liberi   arbitrii   in  Dcnm  :   iii  qiio 

ad  graliam  iliam  :  et  ad  hanc  non  exigitiir  inofu  fuil  conversionis  illiiis  iuceptio.  Se- 

grafia  hahilualis,  sed  operalio  Dei  animam  cuiido  promola  fiiil  per  grafiio  gralnm  fa- 

ad   se   converfcnlis,   juxfa   illiid    Threno-  cientis  adjutoriuin,  duin   facla  esf  angelo 

r/ice«.  V,  rnm  :   Converte   nos,  Domine,   ad    te,  el  gratia>  grafum  facienlis  infusio.  Terfio  re- 

convcrfemur.  [hec  in  Summa.  —  IIoc  idem  C  cepit  angelus  gloriae  habitiim,  per  quam 

probat  in  Summa  confra  gentiles,  terlio  facta  est  sua?  conversionis  consummatio. 

libro  et  quarlo.  IIcPC  Richardiis. 

At  vero  Pelrus  :  Conversio  (ail)  ange-  Denique  Bonavenfura  :  In  conversione 

lorum   ad   Deum,    fuit   secundum    actnm  (ail)   angeloruiYi   ad   Deum,  alfenditur   et 

dilecfionis.  Actus  autem  dilecfionis  est  ac-  consistit   rectifndo   spiritualis   substantia!! 

tns  naturap  et  grafiao  ac  glorige  :   sed  ut  qnantum  ad  ejns  mentem,  praesertim  quo- 

natura?,  sic  est  merilorius  solum  de  con-  ad  vim    mofivam,  nec  pofest  esse  recta, 

grno  ;   nf   grati.-e,  de   condigno  ;    ut   glo-  nisi   aclu   auf    habitu   sit  ad   Deum    con- 

ria>,  sic  est  de  pi\Tmio.  Dico  ergo,  quod  versa.  Ouemadmodum  ergo  duplex  est  re- 

angeli  actii  dilecfionis  naluralis,  per  na-  cliludo,  ifa  et  duplex  conversio.Est  quippe 

tnralia  actu  conversi  sunt  in  Deum  super  quppdam  rectifudo  naturee  insfituta»,  et  pe- 

oinnia  diligendum  :  et  quia    natnra  non  D  nes   hanc   est   originalis   jusfilia  ;    et   est 

polest  pliis,  hinc  in  ipso  actii  lanquam  in  rectiliido  grafia',  penes  quam  esf  juslifia 

pneparalione  sufficienti,infusa  esf  eis  gra-  meriforia  :  quam  Jndex  suminus  acceplat 

tia  acfiim  illum  inrormans;  ef  qiiia  nafura  ad  relribulionem  iTfernam,  quoniam  videt 

angelica,  ad    quod    converfifur    fola   con-  in  ea  pulchriludinem  grafia',  merifo  cujus 

verfitnr,   infusa   est  eliain   gloria   confir-  animam  Iraducit  in  sponsam,  ejusque  ope- 

mans,  actum  illum  a  suo  objecto  ac  fine  ra  snnt  sibi  amabilia  et  accepta.  Sic  est 

immobilem  faciens.  Fuerunfque  tria  isla  duplex   conversio,  qua^dam  a  rectifudine 

simul  in  eodem  insfanti,  secundum  prius  naturali,  qua^dam  a  reclitudine   gratuita. 

et  posterius  nafura  ef  causalitate,  ita  quod  Primam    absque   gralia   angeli   poluerunt 

primo  fuit  in  aclu  illo  perfectio  nalura',  habere,   non  secundam.  (Cefera  sicuf  su- 

secundo  perfectio  grati»,  tertio  perfectio  pra  in  Richardo.)  Ila^c  Bonavenfnra. 


332 


IN    I.HlRrM    II    SFNTKNTlARrM. 


DIST.    V  ;   QU.F.ST.    III 


Insupor  AlexaiuliT  dicens  anjjclos  non 
esse  crealos  in  gralia,  asscrit  cos  profe- 
cisse  ad  cain.  et  in  convcrsione  ad  Deum 
ipsos  cain  sorfilos. 
Summ.iii.  Super  liis  seribil  .Vlhertus  :  Aiigeli  edi- 
caciler  converli  non  j>oleraiit  sine  gralia 
apposila,  quaiu  Magisler  vocal  graliam  co- 
operanlein.  Disliuguil  cteniin  Angustinus 
graliaiu  in  duo,  videliccl,  in  graliain  ope- 
rantein,  el  in  graliain  cooperauleiu.  Vo- 
calque  graliaiu  operantciiu  iu  qua  soliis 
Deus  operalur  :  qu.-e  est  gralia  juslilica- 
tioiiis  impii.  Juslificationem  naiuque  im- 
pii  Deus  operalur  iii  nobis  sine  nobis,  ut 

/«. xLiii,25.  per  Isaiam  ait  :  Ego  suiu  qui  deleo  iuiqui- 
tales  tiias    propler   lue.   Et   in   Evaugelio 

/.Kc.  V,  21.  dieilur:Ouis  polesl  dimillere  peceala,  uisi 
soliis  Deus  ?  Ilac  gralia  iiou  iiuiiguil  au- 
gelus  :  omnes  enim  erant  justi  justilia 
innocentia?  naturalis.  Gratia  vero  coope- 
rans,  est  qua  cooperalur  ciim  libero  arbi- 
trio, sicut  virlus  graliiifa  elevans  pofenfiam 
libcri  arbitrii,  ut  efficaeiler  ac  meriforie 
velit  et  possit  iii  bouuiu  quod  supra  se 
est,  quod  est  bonum  a?tcruuin.  Qiiumque 
converli  sit  per  amorem  Deo  iulKerere 
propler  se  et  super  omnia,  couverti  est 
meritorius  actiis  et  carifatis  effectus.  Ilinc 
augelus  in  actum  illum  ex  naluralibus 
solis  non  [)Otuil,  sed  indigiiil  gralia  eo- 
opcrante.  Ilaic  Albertus.  —  Concordat  1'dal- 
ricus. 

Ilaunibal  demum  hic  loqiiitur  :  Motus 
liberi  arbilrii  iu  Deuiu,  esf  duplex.  Qui- 
dam  iiuperfeetiis,  sicut  iu  liomiue  gra- 
liaiu  noii  iiabeule  ;  et  est  quasi  feiKJere 
ad  virtulem.  Et  ad  liunc  iion  rcquiriliir 
gralia  graliiiu  faciens,  sed  exigilur  gralia 
grafis  dala,  seciiiidiiiu  quosdain.  Qnod  ve- 
riim  csl,  si  per  gratiam  gralis  daiain  iii- 
telligilur  quodcumque  diviuum  aiixilium, 
sine  qiio  uil  possumus  boui ;  non  auleiii 
si  iiilelligatur  lial)ifiiale  aliquod  boiuiiu, 
(jiiia  irefiir  iu  iiifiniliiiu.  .Vliiis  liberi  ar- 
bilrii  inolus  in  I)euin,esl  i)erfeelus,siiiiilis 
aiMiii  (jiii  esl  a  virlule  :  iii  (jim-iii  iiioIuiu 
non  valel  lilxMMiiii  arbiiiiiiiii  siiie  gralia, 
qiiaj  ei  jierfcetioiiem  largifur.  Talisijiie  fiiil 


A  conversio  angelorum  in  Deum  :  idcirco  ad 
eum  gralia  requirebaliir.  Ilapc  Hannibal.  Et 
iii  isla  concordaiit  Calholiei. 

Veriiin  iil  iiifra  palebil.  ad  acliim  me- 
riloriiim.  jn\Tler  liberiim  arbilriiim  habi- 
liialemque  graliam  seu  carilalem,  requi- 
ritnr  et  conciirril  acliialis  qua^dam  niolio 
Spirilus  Sancli.  —  l^ostremo,  pra?lactis  his 
verbis  Alberti,  Juslificationem  impii  Deus 
operaliir  iii  nobis  sine  nobis,  objici  polest 
verbuiu  illud  Augiislini  commune  :  Qiii 
creavit  te  sine  te,  noii  jiistificabil  le  sine 

B  le.  Qiiod  in  adiiltis  el  ralione  ulenlibiis 
conslat  sic  esse,  qiiamvis  in  infaulibus 
baplizatis  sil  aliler. 


QU.ESTIO    III 

TErlio  qua^ritur.  Utruni  angreli  su- 
am  beatitudinem  meruerint,ita 
quod  in  eis  meritum  praecesserit 
prsemium. 

C      Qiiocirca  esf  inqiiirendum  de  mora  qiia) 
fuit  inler  angeloriim  crealioncm,  et  con- 
versionem  ac  glorificationem  :  de  qua  re 
jam  dicta  suiil  aliqiia  iu  qiuTstione  pra^-    p. 238B', 
habila.  ''''■ 

\'i(lelur  aiilem  qiiod  iii  aiigelis  meritum 
eoruin  pra^miationcm  nequaqiiam  pra»ces- 
serit.  Primo,  auctoritate  Magistri,  qiii  in 
texlii  luagis  hoc  approbat.  —  Secundo,  cx 
Pelro  el  Hichardo  indiicliim  cst,  qiiod  ac-  p.sstCeis. 
Iiis  dileeliouis  iialiiralis.eouversio  jier  gra- 
liaiu  el  glorifiealio,  fiieriiiil  iii  aiigelis  bo- 

D  nis  in  eodem  inslaiili.  —  Terlio,  angelus 
se  lotuiii  iiiflexibiliterque  convcrlit  ad  id 
ad  qiiod  se  converlit.  Ergo  jirimo  actu  sua? 
conversionis  ad  Deiim,  immobililalus  fuil 
iu  co,  el  per  eonseijiieus  eomjireheiisor  : 
noii  ergo  meriiil  bealiliidiiiein  aelu  illo, 
aiil  iii  eodeiu  inslanli  fuil  vialor  et  coin- 
prehensor. 

lii  coiilrariuin  esl,  (jiiod  sicul  via  esl 
aiile  lermiiiiim,  sie  meritiim  aule  jira^- 
iiiiiim.  —  Uiirsus,  Deiis  noii  esl  jx-isoua- 
ruiii  accejitor  :  ideo  sicul  non  Iribuil  aiii- 


* 


LTUUM    ANCJKI.I    SUAM    IIKATITUDINKM    MICIIIICIIINT,    KTC. 


'm 


niahiis,  ila  ncc  anprlis.  fcIicilaliMn  cl 
j;l()riain   siiic   pr;c\iis  «;iiilia  ac   incrilo. 

Siimiii.  iii.  A(l  liipc  Albcrlns  rcspondcl  :  Magislcr 
"''"""'■'•''  liic  iiiimil  Ircs  opinioncs.  l*riina  csl,  qiiod 
anj^eii  nec  aiUc  ncc  postca  pcrccplain  bca- 
tiliulincin  incrucrnnl ;  cl  a(l(li!,(iiiO(l  gralia 
in  coiirirmalionc  dala  csl  aiififclis  noii  ad 
mcrciKliim,  scd  ad  bcalc  vivciidiim.  Sc- 
cnnda  csl,  (jnod  mcrncriinl  j^loriam  pcr 
convcrsioncin  libcri  arbilrii  gralia  iiilor- 
niali  ad  Dciim,  aUpic  (]iiod  mcrilum  illiid 
piwccssil  bcaliliidincm  caiisa,  noii  lcmpo- 
re  :  qiiod  diclis  Saiicloriim  vidclnr  magis 
congriicrc.  Tcrlia,  qnod  mcrucrunt  bca- 
liliidiiicm  non  antc,  scd  poslca,  pcr  obse- 
quia  liominibns  cxhibila  ex  jussionc  divi- 
na,  ita  quod  prtpinium  luil  prius  inerilo, 
non  causa,  sed  teinpore.  Ilanc  opinioncm 
Magister  dicit  sibi  magis  placcre.  Verum, 
sequendo  Augustinnm  et  Anselmum,  di- 
ccndum  quod  angeli  se  convcrtendo  ad 
Dcum  pcr  liberum  arbitrium  gratia  infor- 
malum,  meruerunt  beatificari,  et  in  beati- 
tiidine  confirmari,  ita  quod  meritum  prius 
fuit  pra)mio  causa,  non  tempore.  Porro 
per  obsequia  nobis  exhibila  merenlur  pr»- 
mium  accidenlale,  quod  est  gaudium  de 
profectu  ministerii  sui,  juxta  illud  Luca3  : 
Ziic.xv.io.  Gaudium  est  angelis  Dei  super  uno  pecca- 
tore  pcenitentiain  agenle.  Haec  Albertus  de 
primo.  —  Idem  Udalricus  in  Summa  sua, 
libro  quarto. 
Summ.  ih.  Insuper  de  mora  quse  fuil  inter  ange- 
2"pari.q.24.  jorum  crcationem,  et  conversionem  seu 
aversionem,  scribit  Albertus  :  Tempus  et 
momentum  casus  angelorum  malorum  in- 
certum  est,  nec  ex  Scripturis  determina- 
tum;  sed  certum  est,  quod  boni  creati 
sunt,  et  propria  volunlate  depravata  sic 
ceciderunt.  Ideo  dicit  Magister,  quod  aliis 
videtur  morulam  fuisse  inter  creationem 
joann.\M,  ct  lapsum.  Quuuique  Salvator  ait,  llle  ho- 
*'■  micida  erat  ab  initio;  glossat  sic  :  id  est 

subito  post  iuitium.  Atfamen  dici  potest, 
quod  aliud  sit  initium  temporis,  aliud  ini- 
tium  creationis  angeli,  et  aliud  initium 
status   ejus;  atque  quod  verbum  Christi 


A  iiilciligcndiim  sil  iioii  (h'  iiiilio  l(>m])oris 
aiil  crcalioiiis,  scd  sialiis.  Slaliis  (•lciiim 
liiil  aiilc  coiifirmalioncm,  sicut  (pia-libct 
rcs  impcrfccla  esl  iii  siii  exordio,  pcrfccla 
aiilciii  iii  slalii  plciio. — Magister  vero  in 
hisloriis  dicil  iJcdam  ct  (piosdain  Sanctos 
dixissc,  (juod  secundo  dic  angeli  cccide- 
riinl,  assignanlcs  ad  hoc  Iripliccm  ratio- 
ncin.  Priina  acci[)ilur  cx  niimcro,  qiiia 
binarius  est  priinus  numcrus  njccdcns  ab 
nnilal(!  :  pcr  (piod  coinpet(Milcr  signifi- 
cabalur   reccssus   aiigcli    a    inonadc    Dco. 

B  Secunda   ratio   Cst,  quia  duin  diciliir   in 

(jcncsi,  Fial  lux,  secundiim  Aiigustiniiin  ^<?n.  i.  3. 
inlclligilur  naliira  angclica  formata  pcr 
graliam.  Simililcr  quuiii  dicitur,  Divisit  Jijiii.  i. 
Deus  aqiias  qua^  sunt  sub  firmamcnlo, 
ab  liis  qu»  crant  supcr  firmamcntum  : 
per  aquas  qua>  erant  subtus,  intelliguntur 
angeli  qui  ad  loca  caliginosa  desccnde- 
runt.  Uiide  duodecimo  Confcssioniim  lo- 
quitur  Angustinus  :  Per  aquas  qua?  de- 
scenderunt  in  pra?ceps,  signantur  aiigeli 
qui  descenderunt  in  abyssum,  de  quibus 

C  in  libro  Job  scribitur  :  Ecce  gigantes  ge- /oAxxvi.s. 
munt  sub  aquis,  et  qui  habitant  cum  eis. 
Tertia  ratio  est,  quoniam  opus  secundjB 
diei  benedictione  caret  :  quia  non  dicitur 
ibi,  Vidit  Dcus  quod  esset  bonum.  Quod  Gen.i,to. 
dicunt  omissum  propter  ruinam  cadenti- 
um  angelorum.  Hinc  in  honore  stantium 
angelorum  faciunt  secunda  feria  Missas 
celebrare.  Haec  Albertus. 

Praeterea  Antisiodorensis  in  Summa  sua, 
libro  secundo,  testatur  :  Quum  Dominus 
ait,  Diabolus  mendax  fuit  a  principio,  haec  /oann.vm, 

D  praepositio,  a,  non  est  inclusiva  sed  ex-  **' 
clusiva  principii,  ut  sit  sensus  :  paulo  post 
principium.  Et  creditur  quod  angeli  ce- 
ciderunt  secunda  die  :  quod  videtur  re- 
velatum  fuisse  Ecclesiee,  qua3  secunda  die 
cantat  de  angelis  ad  honorem  stantium 
angelorum,  qui  confirmati  sunt  quando 
alii  angeli  corruerunt.  Sed  super  illud  Ge- 
nesis,  Divisit  Deus  lucem  a  tenebris,  dicit  Gen.i,4. 
Glossa  :  Angelos  bonos  a  malis.  Et  hoc 
factum  est  prima  die.Unde  verius  creditur 
quod  lapsi  sint  prima  die.  Ecclesia  vero 


334 


IN    LIimiM    II    SENTKNTIARIM.    —    DIST.    V  ;    Or.EST.    III 


Ezech . 
XXVIII,    14. 
15. 


canlal  dc  angclis  sanctis  secunda  dic,  (jiiia 
post  Deiim  debeiniis  angelis  secunduin  ho- 
norem.  qui  nos  ex  Dei  pra^ceplo  cuslo- 
diunl.  e(  secundain  digiiitalem  naluraliler 
liabenl    posl    Deiiin.  Hipc   .Vntisiodorensis. 

Amplius  .\le.\aii(!er  ad  ulramque  Iiujus 
puncti  partem  nuillipliciter  arguit,  et  lan- 
dem  respondet  :  Utrumque  opinando  di- 
ctum  est,  id  esl,  quie  pro  ulraque  parte 
adducta  suiil,  iioii  asserlive,  sed  opinalive 
prolala  siinl.  Non  eiiiin  ex  Scriplura  alle- 
ruin  Iioriim  esl  manifeslum.  Uiide  quod 
Augustinus  super  Genesim  ait,  Angelus  fa- 
ctus,  coiiliniio  se  a  luce  verilatis  avertit, 
superbia  tumidus,  et  proprije  poleslalis 
deleclalione  corruptiis;  et  quod  ail  Isido- 
rus,  Mox  ut  faclus  est,  iii  siiperbiaiii  eru- 
pit;  alque  quod  in  Ezechiele  coiiscriplum 
est,  Ambulasti  perfeclus  in  viis  luis,  donec 
invenla  est  iniquilas  in  te  :  non  oporlet 
sic  accipi,  quasi  angelus  slatim  posl  iii- 
stans  sua;  condilionis  peccavit,  aut  qiiod 
longo  tempore  in  via  jiistitiai  stefit ;  sed 
quod  diu  iiou  steleril,  nec  per  leinpus  no- 
tabile  perseveraverit,  et  quod  perfectio 
naturalis  bonilalis  fuerit  in  eo  quousque 
Iransgressus  est.  Ha>c  Alexander. 

Qiii  etiam  circa  hoc  quarit,  an  diabolus 
anle  hominis  crealionem  poccaverit.  Vide- 
tur  quod  sic,  quia  in  libro  de  Suiiimo 
bono  dicit  Isidorus  :  Priiis  de  ccelo  cecidit 
diabolus,  qiiain  Iiomo  conditus  fuil.  Uiir- 
sus,  homo  faclus  est  sexta  die,  diabolus 
autem  lapsus  est  prima  aut  saltem  secun- 
da  die,  sicut  jam  patuit.  —  Dicendiim, 
quod  secundum  senleiitiain  illorum  qui 
successionem  dierum  poiiebanl,  prius  pec- 
cavit  Lucifer  quam  homo  conditus  esset. 
Secundum  aiitem  positionem  dicenlium 
omnia  siinul  esse  creala  non  soluin  in 
inaleria,  sed  ilem  in  foriiia,  prius  crealus 
esl  hoino  quaiii  ille  Iraiisgressiis  :  sicqiie 
dislinctio  illa  dieriim,  ad  ordiiieiii  naliira^ 
rerum  et  angelica;  illuminalionis  referliir. 
Unde  jiixta  hoc  loquiliir  Aiigiisliiiiis,  qiiod 
diabolus  slaliiii  poslquam  sui^erbivit,  in- 
vidit,  ulpote  Iiomini  jaiii  exsislenli.  Ad 
JobxL,\(i.  quod  eliam  allegaliir  illiid  .lob  :  Eece  He- 


A  heinolh  quem  lcci  lcciiiii.  IVr  Behemolh 
autein  designalur  diaboliis.  Si  ergo  simul 
cum  homine  faclus  est,  et  Iransgressio  sua 
siiam  crealionem  secula  est.crgo  anle  ejus 
pranaricalioiicm  el  lapsuin  Iioino  esl  con- 
dilus.  Ila^c  Alexander. 

Pr.Tlerea  Thomas  de  primo  horum  :  Sus- 
tinendo,  iiiquil.  angelos  in  gralia  esse 
crealos.meriliim  ccrtissiine  pra'cessit  pra>- 
iniiiin  seii  bealiludiiicm  aiigcloriim.  Si  au- 
leiii  iion  suiil  crcali  iii  gralia,  sed  gralia 

B  eis  fuit  data  cum  gloria,  tunc  sunt  hic  tres 
opiniones,  etc.  (ut  supra  in  Alberlo).  — 
Opinio  autem  dicentium,  quod  angeli  bea- 
liludinem  nequaquam  merueruiit,  iioii  vi- 
dclur  conveiiiciis  :  qiiia  bealiliido  habet 
ralioiiem  piuMiiii;  praMnium  autem  siue 
merilo  esse  non  potest,  sicut  nec  poena 
sine  culpa.  —  llla  qiioque  opinio  qnod 
bealiludinein  merentur  per  obsequia  no- 
bis  exhibila,  improbalur  :  quoniam  bea- 
liludo  habel  ralioiicm  lcrmini ;  merilum 
aulem  quuni  sit  leiidens  in  aliquid,  habet 

C  rationem  viic.  Hinc  beatus  non  potest  esse 
in  statu  merendi.  Niliilo  ininus  secundum 
aliquid  potest  salvari  illa  opinio,  iil  di- 
canlur  inereri  prccmium  accidenlale,  quod 
est  gaudium  coiiccplum  ex  illis  qiii  per 
eoruin  salvantur  officia.  —  Hiiic  cuin  aliis 
videtur  dicendum,  qiiod  meriliim  in  eis 
non  pracessit  pra»mium  tempore,  sed  na- 
tura.  Quemadmodum  enim  actus  liberi  ar- 
bitrii  est  dispositio  ad  gratiam,  sic  actus 
gralia  informatus  est  meritum  gloria»  : 
sicque  unus  ct  idem  molus  conversionis, 

D  est  pra^paralio  ad  graliam,secundum  quod 
ex  libero  procedit  arbitrio;  et  merilorius 
gloriie,  proiil  est  gralia  informatus ;  et 
rursus  fruitionis  actus,  secnndum  quod 
complcliir  pcr  habitum  gloria\  Ilaec  Tho- 
inas  iii  Scriplo. 

Consonat  Pelriis  :  qui  opinionem  Ma- 
gistri  dicit  fiiisse  Pi\eposilivi.  Kl  addit  :  In 
angelis  diiplcx  esl  vis,  pula  :  conlcmpla- 
tiva,  ciijus  objectum  esl  D(mis,  qua  non 
prouuMrnlur,  sed  priPmiantur ;  alia  mini- 
slrali\a,  ciijus  objcclum  est  creatura  :  hac 


UTllUM    ANUELI    SIAAI    ItlvA  M  H  DI.NKM    MKIILKIUN I ,    KIC. 


'm 


inoiTnlnr  iioii  csscnlialc  scd  accidciiljilc 
praMuiiiin.  Il;cc  Pcliiis.  —  (loiicordal  llaii- 
iiibal. 

Kiciiardiis  ([ii()(|uc  :  Opiiiio  (ail)  .Mafj;islii 
liie  coininiinilcr  iion  lciicliii-.  Magis  ([iiippe 
coiigriins  ordo  csl  iil  inciiliiiii  pijcccdaf 
mcrccdciu,  (piaiii  ccoiilra.  Iii  iioc  cliain 
niagis  palescil  (pianlnin  Deiis  a|)prclialiir 
nioluin  voliiiilalis  cx  j;ralia,  cl  (piaiila  sit 
gralia'  virlns,(pia  Nolunlas  uuico  aclu  laiii 
inlciise  polnil  ac  [xmIccIc  inoveri,  qiiod 
uuieo  actu  cl  iiiolu  lanlain  el  laiii  a^ler- 
nalein  |)Olnif  l)ealilndiiieiii  proiuereri.  l)e- 
nique,  dalo  quod  lioiuiues  nou  fiiissent, 
angeli  eis  uon  ininislrassenl,  ct  tainen 
bealiludinein  siiain  [iroincruissenl,  sicut 
et  ineriieruiil.  Kl  quainvis  incriliiin  illud 
non  fuit  iniilliplicaliiiii  iiec  ileratnm,  Iioc 
laineu  recoiupensatiiin  est  in  iutensionc 
perreclionc(pie  actus  seu  convcrsionis  il- 
liiis.  Ilipc  Richardus. 

Concordat  Hoiiavenlura,  qui  lamen  di- 
cil  Magislrniu  ralioiiabiliter  motum.Quum 
euim  uou  sit  meritum  sine  gratia,  nec 
inagnnm  meritnm  siiie  magno  obsequio, 
atque  in  angelis  propter  naturae  velocita- 
tein  et  idoneitatem,  simul  duratione  data) 
sint  gralia  et  gloria;  videtur  quod  in  an- 
gelis  merilum  non  potuit  pra>cedere  praj- 
mium.  Verumlamen  opinio  alia  rationabi- 
lior  est,et  sufficit  quod  meritum  praecessit 
mercedem  natura  et  causa.  Hsec  Bonaven- 
tura. 

At  vero  Durandus  prsedictis  in  hoc  con- 
cordat,  quod  meritum  prius  fuit  praemio 
angelorum.  In  hoc  vero  dissentit,  quod 
dicit  meritum  illud  etiam  tempore  prae- 
cessisse  mercedem  :  quoniam  actus  oppo- 
sitionem  circa  statum  operantis  includen- 
tes,  nequeunt  simul  esse ;  sed  tales  sunt 
actus  meriti  et  praemii  circa  eumdem.  Me- 
reri  namque  est  ejus  qui  est  in  statu 
acquirentis,  ac  tendentis  ad  terminum. 
Pra?mium  vero  respicit  statum  non  acqni- 
rentis,  sed  possidentis ;  nec  tendentis  ad 
terminum,  sed  jam  exsisfentis  in  termino. 
Quae  aperte  opponuntur.  Ergo  necesse  est 
meritum  duratione  prsecedere  praemium, 


A  non  cconlra,  (|iiamvis  Magisler  dical  con- 
Irariniu  :  (jiiod  cl  (|iiidain  conririnanl,  di- 
cciitcs  [)cr  siiniic,  (jiiod  iiiiics  |)cr  ac- 
tiis  sc([iiciilcs  slrciiiic  [iiicliaiido,  mcrclur 
('([uiini  scii  doiialivum  sil)i  priiis  a  rege 
coliatiiiii.  Sed  islud  noii  valet  :  qiiia  aut 
re.v  dal  iniiili  c([iiuiu  gralis  et  absoliile, 
aiit  siib  coii(lilioii(\  Si  priinum,  tiiuc  0|)era 
scqncntia  iion  siiiil  nisi  qua'dam  rccom- 
|)ciisalioiics  graliliidiiiis  [)ro  l)ciicficio  da- 
lo,  iioii  iiicrila  :  (|uia  |)cr  nicriluin  fit 
aliqnid  aiiciii  dcbiliim  seu  allineiis,  (piod 

B  [irins  sibi  noii  deb(d)aliir  iiec  atliu^^bal. 
Niillns  euiin  inereliir  quod  sniiiii  est.  Si 
seciinduiii,  tuiic  iniles  per  actiis  siuc  ini- 
lilia'  mcrclur  cquuin,  iion  qiiidcm  [)riiis 
sunm,  scd  quasi  sibi  accominodalum.  Bca- 
tifndo  aufem  coiiferlnr  a  Deo  simplicifer  : 
ergo  prius  datam  iiullns  ineretur.  Hirc 
Durandus. 

Qui  iu  his  coiilradicit  Thoina^,  Bona- 
venfuiw,  Aiberfo,  Petro,  Richardo,  ac  aliis 
mnltis  :  et  quidquid  sit  de  verifate  con- 
ciusionis,    motivum   tamen   Dnrandi    iion 

C  convincit.Non  enim  incongruum  esf,nnuin 
et  idem  alicni  convenire  ex  pluribus  cau- 
sis  ac  meritis  :  quemadmodum  Chrisfo 
secundum  naluram  assuinptam  convenit 
judiciaria  potestas  minislerialis,  et  quan- 
tum  ad  prolationem  sententiae,  ratione  hy- 
postaticsB  nnionis  snae  humanitatis  cum 
Verbo  aeterno,  et  item  ratione  suae  humi- 
liationis,  dijudicationis  et  passionis,  sicut 
ait  Apostolus  :  Humiliavit  se,  facfus  obe-  phiUpp.M, 
diens  usque  ad  morfem ;  propter  quod  et  *'  ^- 
Deus  exalfavit  ilinm.  Sic  quoque  et  ipse 

D  pro  suae  humanitatis  glorificatione  acci- 
dentalique  praemiatione  oravit,  dicendo  : 
Pater,  clarifica  Filium  tuum.  Quae  tamen  joann.xvit, 
sibi  conveniebant  ac  debebantur  ratione  '• 
unionis  prsefatae,  ac  suae  conversationis 
sanctissimae  et  passionis  amarae.  —  Deni- 
que  omnis  actio  ex  caritate  procedens,  est 
meritoria  vitae  aeternae  ;  non  tamen  crescit 
homo  in  praemio  essentiali,  nisi  et  crescat 
in  carifate,  ut  commimis  tenet  positio.  Qni 
ergo  in  caritate  est,  et  ex  carifafe  ejus- 
dem   gradus,    plura   peragit   opera,   idein 


336 


IN    LIBUIM    II    SENTE.NriAIUM.    —    DIST.    V  ;    QU.EST.    111 


j)ra:>miiini  pluribus  aclibus  promeietur  : 
sioque  inerclur  quod  ci  jain  debebalur.  ul 
ei  e.\  jiluribus  inerilis  aut  rationibus  (ic- 
bealur.  —  Insnper  dici  polcsl,  qnod  in 
casu  pnrtaclo  rex  del  iniliti  equnin.  ve- 
raciler  lamen  cum  onere  seu  obligalione 
obsequii.  —  Iterum,  aclus  oppositionem 
circa  statum  agentis  ponentes,  queunt  si- 
mul  inesse,  qnamvis  non  secundum  idcni : 
quemadmoduin  idcin  hoino  polcsl  simul 
esse  servus  el  doniinus,  servitulis  quoque 
atqne  dominii  exseqni  actus. 

Verum  circa  lia;c  oritnr  dnbilatio  gran- 
dis  difficultasque  ingens.  Nempe  ut  ex 
prffiinduclis  verbis  Thoma^,  Alberti,  Bona- 
venturff,  Petri,  Richardi  habetur,  merilum 
et  prai^ininm  angelorum  bonorum  eodem 
fnerunl  instanli;  nec  unum  aliud  teinpore 
seu  duratione  praecessit,  sed  solum  natura 
seu  causalitate.  Si  ergo  juxta  Thomain,  Al- 
berlum,  Udalricum,  Prteposilivum,  niul- 
losque  alios,  dicanlur  angeli  creali  in  gra- 
tia  gratum  faciente;  videlur  qiiod  in  priino 
suae  crealionis  inslanli,  habuerunl  aut  eer- 
te  potuerunt  habere  actum  meritorium,  ex 
gratia  hujusmodi  procedenlem.  Quumque 
secundum  jam  facla,  simul  in  eodem  in- 
stanti  fuerunl  inerilum  el  pra'inium,sequi- 
tur  quod  in  priino  sn<fi  creationis  inslanli 
p.283C'eis.  fuissent  beali  :  qnod  est  contra  pra-habila 
distinctione  quarla,  nec  a  qiioquam  con- 
ceditur.  Et  si  omnes  fuerunt  creati  in  gra- 
tia,  omnes  habuissent  meritorium  aclum  : 
quumque  conversi  ad  Deum.  beatiludinem 
protinus  sint  adepli,  omnes  fuissent  glo- 
rificati. 

Denique  sanclus  Doclor  in  his  vide- 
lur  sibi  ipsi  contrarius.  Siquidem  hic  fa- 
tetur,  quod  meritum  et  pr»minm  siinul 
duratione  fuerunt  in  angelis.  Porro  in  pri- 
ma  parte  SuinmiB,  qua-slione  sexagesima 
secunda,  arliculo  quiiilo,  scribit  in  cor- 
pore  qua'stionis  :  Angelus  post  primum 
aclum  carilatis  qno  bealiludinem  meruil, 
statiin  bealns  fnil,  ita  quod  statim  post 
meritum  beatitudo  fuit  consecuta  in  eo. 
Ex  quibus  verbis  ap|)arel,  qiiod  incrilum 
fuit   prins  piVTinio  illo,  ct  non  in  eodein 


,\  inslanli.  —  Qnod  si  dixeris,  quia  inlenlio 
Thoina»  est.quod  fuil  prius  non  duratione, 
sed  iialnra  seu  cansa,  ut  tactum  est,  obvial  p.  333B, 
quod  in  soliilione  secundi  argumenli  ejus- 
dein  qua*slioiiis  leslatur  :  Angelus  est  su- 
pra  tempns  corporalium  rerum.  Unde  in- 
slanlia  diversa  in  his  qua?  ad  angelos 
pertinent,  non  accipiuntur  nisi  secundum 
successioiiem  in  aclibus  ipsorum.  Xon  au- 
lem  poluil  siinnl  iii  eis  csse  acliis  merilo- 
rius  bealiliidinis,cl  ipse  bealiludinis  aclus 
(id  est  merilum  el  pijemium),  quuin  nmis 

B  sil  gralia»  imperfecla»,  alius  gratiae  con- 
suinmat».  Ideirco  oportet  diversa  instantia 
accipi,  in  quorum  uno  bealitudinem  me- 
ruerit,  alque  in  alio  bealus  fuerit.  Ilaic 
ibj.  Ex  quibus  palet  propositnm. 

Pra'terea,  in  eadem  Suinina,  qua»stione 
sexagesima  tertia,  arliculo  quinlo,  sic  ar- 
guil  :  Nalura  angelica  virtuosior  est  quam 
nalura  corporea.  Sed  res  corporalis  statim 
in  priino  inslanti  suap  crealionis  ineij^it 
opcralionem  suam  habere  :  qnemadmo- 
diiin  ignis  in  primo  suae  produclionis  in- 

C  stanti  incipit  sursum  inoveri.Ergo  angelus 
in  primo  instanli  sua?  creationis  poluit 
operari.  Aut  ergo  liabuit  operationem  re- 
ctam,  aut  non  rectaiii.  Si  rectam,  ergo 
qnnm  habneril  graliam,  per  eam  ineruit 
bealiludinem.  In  angelis  autem  slatiin  ad 
merilum  sequitur  prapinium,  sicut  est  di-  c/".p.337B. 
ctum  :  ergo  fuissent  statim  beati,  et  nullus 
eorum  peccasset;  quod  est  falsum.  Relin- 
quitur  ergo,  quod  in  primo  inslanti  non 
recte  operando  peccaverunl.  —  IIoc  argu- 
menlum   sic  solvit  :  Deus    non  discrevit 

D  inler  angelos  ante  conversionem  quorum- 
dain  et  perversionem  malorum,  ut  asserit 
Anguslinus  undecimo  de  Civilale  Dei.  Ideo 
omnes  angeli  in  gralia  creati,  in  priino 
inslanli  merucrunl.  Sed  qiiidam  eorum 
slaliin  impedimentum  j)ra'slilcriiiil  bcali- 
Indinis  su.t,  pnecedcns  merilum  morlifi- 
canles  :  ideo  bcaliliidine  quam  meruerunt, 
sunl  privali.  Haec  ibi. 

Ecce  in  his  verbis  Thomas  apertissime 
dicit,  quod  angcli  condemnali,  in  priino 
siuc  crealionis   inslanti   se  ad  Creatorem 


I 


LTULM    ANC.KI.I    sr.VM    IIK.VTn  ThlNKM    MKIU  KIIIM  ,    KTC.  337 

aclualilcr  rl  mciiloiic  (•oiivcrlrninl,  cl  vi- A  vciicnlildis,   (lispoiiciililuis,   cl   idoiicc  ac 

laiu    lucrucruiil    a-lcriiam,    ila    (iiiod    pcr  siiiriciculci'  a|)laulil)us,  mo.v  siiic  dilatio- 

carilalcm    craiil    iii   Dcum    couvcrsi,  siiic  nc  iiiriuxcril  gloriam.  —  Uiirsiis,  raciciiU; 

qua   iiullus  vilaiii    };Ioiia'  [iromcrcliir.   Si  mciilc  orcala  (juod  iii  s(!  est,  Cnialor  mox 

ergo  meritiim  cl  pra-mium  siiiiul  riicniut  adcsl.coufert  et  perficit  acluin  et  conatum 

in  augdis,  universi  fuisscut  bcali.  Si  vero  illius.  —  Ileriim,  conversio  illa  angelorum 

dicalur  quod  vcrhiim  illiid  iiilclligatur  de  ad    snpcrgioriosissimum    Crcalorcm,    non 

angclis  bonis,  crgo  illi   fiiisscul  bcali   iu  fuit  lciu[)oralis  siicccssiva,  scd  iiislaiilauca 

primo  sua>  coiidilionis  iiislauti.  tolaqiic  simiil.  Non  ergo  apparet  ralio  ciir 

l)cuiqiic  solulio  illa  S.  ThonifB  non  vi-  Dcus  in   uno   magis  quain  in  altcro  glo- 

dclur   posse    salvari.   Si  ciiiiii    f.u(;ifcr  ct  riaiii  addidisscl,  el  felicilaliun  pro  merito 

ang(di  ejus  fuisscnt  pcr  acluiu  carilalis  in  liibuisset,  aut  diguiim  dislulisset  pra-mi-  p.  :):uC. 

Deuin  meritorie  actualitcrqiu^  convcrsi,fu-  B  uiu  im[)crliri.  —  Ain[)lius,  siciit  pradiabi- 

issent  in  dis[)Osilioiic  [)ro[)iiiqua,   iiuo  ct  liim  csl,  communilcrquc  lcnclur,  aiigcliis 

proxima   ac  sufficicinli,  ad   susccptioucin  sc  totum  couverlit  ad  id  ad  qiiod  se  con- 

gloria>  ac  mercedis  a  Dco,pra>serlim  quiim  vertit.  Unde  et  Albertus  et  alii  [)liires  con- 

et  Tiiomas  testetur,   quod  angelo  ex  sua  scribuut,  quod  angeli  in  sua)  productionis 

natura  conveniat  unico  actu  et  merilorio  primordio  sc  vel  inavcrlibililer  converte- 

Siinim.  ih.  molu  beatitudin(Mu  adipisci.  Gratia,  inqiiit,  runt  ad   bouiim,  vcl    iuconverlibilitfT  se 

1* '""5  ''  pi'1'f'cit   naturam   sccuudum    inodiim    ua-  vcrterunt  ad  lualiim.  Si  igiliir  Lucifer  in 

tura;,  sicut  ct  omnis    perfcctio   rccipitur  [)rimo  sua  creationis  instanti,  aut  etiam 

in  perfectibili  secundum  perfectibilis  mo-  slatim  post  hoc,  convertit  se  per  graliam 

dum.  Est  autem  hoc  proprium  natursp  an-  et  caritalem  ad  Deum,  inavertibiliter  at- 

gelica?,quod  naturalem  suam  perfectionem  que  totalitcr  se  vertisset  ad  eum,  et  sic 

non    per  discursum   acquirat,  sed  statim  C  nunquam  se  avertisset  ab  eo;  et  idem  ar- 

habeat  per  naturam.  QiKmiadmodiim  au-  gui  potcst  de  angelis.  —  Insuper,  coinmu- 

tem  angelus  cx  sua  natura  habet  ordinem  niter  dicitur,  et  Thomas  hoc  ipsum  fate- 

ad  perfectionem  naturalem,  ita  ex  merilo  tur,  quod  quanlo  angeli    fuerunt  altioris 

ordinem  habct  ad  gloriam  :  idcirco  post  iiatura>,  tanto  eminentiorem  gloriam  me- 

meritum  statim  in  eo  consecuta  est  gloria.  ruerunt,  videlicet  quia  intensiori  affectu 

Ex  quibus    ipsius    sancli   Doctoris  verbis  ferebantur  in  Deum.  Quum  igitur  Lucifer 

videtur  haberi  propositum.  credatur  fuisse  summus  inter  angelos  uni- 

Si  vero  respondeatur  pro  eo,  quod  prae-  versos,  sequeretur  quod  ipse  pra?  angelis 

allegata  ipsius  verba  sint  vera,  et  intelli-  universis  amorosius,  ferventius  atque  per- 

genda,  nisi  aliunde  occurrat  impedimen-  fectius  convertebatur  in  superdignissimum 

tum ;  ideoque  Lucifer  et  angeli  ejus  non  Greatorem  :  ergo  prse  cunctis  dispositis- 

fuerunt  felicitatem  adepti,  quoniam  pro-  D  simus  ac  dignissimus   fuit  pro  tanlo  ca- 

tinus  obicem  posuerunt  :  contra  hoc  mul-  ritatis   ardore  beatitudinem   mox   sortiri. 

tipliciter  argui  polest.  Deus  namqiie  om-  —  Adhuc  autem,  quum  perfectio  in  actu 

nipotens,  ex   sua   bonilate  et  liberalitate  caritatis   consislat,    sequitur    quod    Luci- 

immensa,   suam  influit  largitionem,  gra-  fer   fuit    perfectissimus    angelorum.    Sed 

tiam  et  gloriam,   ubicumque  videt  suffi-  ut  loquitur  Origenes,  nullus  qui  in  sum- 

cientem  et  condignam  prseparationem  :  et  mo   perfectoque    gradu   exstiterit,  subilo 

hoc,  secundum  statum  ac  naturam  rei  cre-  et    simul    totaliter    evacuatur    sive    sub- 

atae  disposita>.  Quum  ergo  naturgp  angelicae  vertitur,  sed  paulatim  atque  per  parles. 

competat  uno  meritorio  actu  sufficienter  Non  ergo  apparet  probabile,  quod  Lucifer 

disponi  et  aptari  ad  gloriam,  videtur  quod  tam   instanlanee   aut  repente   ac  prorsus 

Deus  cunctis  angelis  se  ad  ipsum  ita  con-  omnino   a   tanla   perfectione   et   bonitate 

T.  21.  22 


338  IN   Llimr.M   II   SENTENTIAnrM.   —  ItlST.   V  ;  ql.f.st.   iii 

ad    tam    cxliYMnain    rorrnissel    maliliani.  .\  iics  anjrrli  in  primo  inslaiili  lcmporis  »iis- 

Probabilins    ijiilnr    rcor.  (jnod    lcnciuio  crcli  ^raliam  iialtncrnnl.  pcr  qnain  in  co- 

ciiin  Angnslino  ac  aiiis  mnilis  Sanclis.  Lu-  (icm  inslanli  polncrnnt  mciitorinm  cliccre 

ciferum  cnm  snis  fuisse  crcatnm  in  gra-  acluin.  cl   pcr  conscqncns  in  sccundo  in- 

tia,  diccndum  sil  quoti   ncc  ipse  nec  an-  stanti    teinporis    poluernnt    pi\Tmiari,   et 

geli   ejus    nnquam    usi   actuaiiter  fuerinf  prspmiati  sunt  Ijoni ;  sed  inaii  in  iilo  se- 

gralia   iiia,   nec   cx   caritate   et  giatia   se  ciindo    inslaiili    lcmpoiis   obiccin    posue- 

unquam    convertcrinl    aci    snpcrsanclissi-  rnnt  :  idco  noii    iiiciunt  praMiiiali.  Ciijus 

inuin  Grcatorcm.  Elcniin   lil)cii  cianl  ar-  dicli  ralio  csl  indncla.  — Contra  quod  ob-    p.  j:i:B. 

bilrii,  poterantquc  gralia  uti  et  non  uli.  jicitur  :  (Juicnmqnc    \)vo   tota   mora  viae 

manet   iii    iiuMilo.   nccessario   in  tcrmino 

Praeterea,  de  mora  qua»  fuit   inter   an-  erit  bealus.  juxla  iliud  :  Qui  perseverave-     ^fatih. 

gelorum    crcalioncm    et    avcrsioncm    scu  1}  ril    usquc    in    finem,   hic    saivus   erit.   In  ^^"'  '^- 

conv(M"sion(Mn,  scribil   H.  Tliomas  in   ])ri-  niliino  nanKjnc  inslanti  vije.  in  qno  debuit 

ma  parlc  Sninmas  qua'stionc  scxagcsima  rccipcrc  bcaliludiiuMU,  non  poluit  ponere 

ari.  c.     tcrtia  :  Circa  hoc  est  duplex  opinio.  Sed  obiccm  :  aiiter  iilnd  instans  non  fuisset 

probabiiior  ef  Sancforum  dictis  inagis  con-  t(Mniinns.  Scd  j)ro  mora  vi»,  per  le  boni 

sona,  est  quod  sfatim  post  primnm  insfans  ef  inaii  fuerunt  iequales  in  merito  :  ergo 

suae  creationis  diabolus  pcccav(M-it.  Et  hoc  in  lcnniiio  fiuM-unf  a^qnaies  in  j^rjpmio. 

necesse  est  dicere,  si  ponalnr  quod  in  pri-  Dico   crgo,   quod    boni    cf    maii    angcli 

ino  instanti    siu-e  crealionis   in  acluin   li-  fucrunt  discreli  ad  inviccm  in  via  :  alilcr 

beri  arbifrii  proruperit,  et  in  grafia  con-  non  fuissenf  discrefi  finaii  discrefione  in 

difus  fnerit.  Quuin  enim  angcli  j)cr  unum  fcrmino.  In   via   ergo   fuerunt  necessario 

actuin   meriforium  ad  feiicitatem  j)erfin-  dih'»  moriP.  Una  seu  prima  mora,  in  qua 

gant,  si  diabolns  crcafus  in  gralia,  in  pri-  C  fucrunt   uniformcs  iii  gratia  (si  volumus 

mo  instanli  proineruit,slaliiu  posf  primuin  diccrc,  quod  iiiaii  graliam  habucrunl),  vel 

instans  bcaliludincm  acccpisscl,  nisi  sla-  uniformes  saitcin  in  naluia.  Sccunda  mo- 

tim  impcdimentum  dedisset  peccando.  Si  ra,in  qua  adhuc  in  via  exsisfentes,fuerunt 

vero  ponatur,  quod  angeius  in  grafia  crea-  difformes,  ifa  quod  boni  angcli   uilimate 

tus  non  fuerif,  auf  quod  in  priino  insfanli  nieruernnl,  el  maii  nilimale  demeruerunt. 

actum  iiberi  arbitrii  habeie  nequiveril,  iiil  Terlia    inora    fuit   finalis  dislinclio  niiius 

prohibef  aiiquam  moram  inlcr  crcalioncin  ab  alio.  —  Probabilc  quoquc  est,  quod  in 

et  lapsum  fuissc.  Iia'C  Thomas.  sccunda  inora,  in  qua  fucruiit  diflormes 

Et  idem  dicendum  de  creatione  ef  con-  in  via,  fnerunt  morulae  mullae  :  quoniam 

versione  angelorum  bonorum,  juxla  quod  in  iila  maii  peccaverunt  mulfis  speciebus 

p.  320B'.  dictum  esf,  eodem  inslanfi  bonos  fuisse  peccati,  videlicef,  snperbia,  odio,  invidia; 

conversos  reprobosque  aversos.  —  Veruin  D  et  lii  acfus  ordinafe  et  non  uno  insfanti 

de  hac  re  alii  aiiter  senfiunt,  sicuf  jam  fuerunt  elicili,  nl  palcl  dislincfione  quinta 

pafuit,  et  pafebil.  in  principio,  et  est  aucforitas  Auguslini. 

Elenim  Scotus   :  De   hoc,  inquil,  quot  IIoc  ileruin  j)alet  per  iliud  Apocaiypsis  : 

fuerunt  mora^  et  qnantiB  inter  angelorum  Facfum  esf  praplium  magnuin  in  cado.  Et  Apoc.xn,:. 

creationem  ef  damnafionem  sive  salvatio-  dicitur  ibi,  quod  Michael  fecit  vicforiam, 

nem,  communiter  dicifur  duas  fuissc  mo-  quae  cessit   in    iaud(Mn    angclorum    bono- 

ras  :  nnam  in  via,  aiiamquc  in  termino.  riim  :  quod  non  fiiit  nisi  qiiia  pcccafiim 

Nam  ponitnr,  quod  non  siiniil  jiraMuiaban-  angclonim  malorum  fuil  iiiC(Milivuin  tcn- 

tur  ef  iiuM-ncrunl,  nec  boni  nec  mali.  Scd  talionis  bononim,  (jui  f(MilalioiuMn   islain 

utruin    jirima   inora  in   via   fiierit  iinica,  vicernnt.  Onuin  (M"go  angclus  bonus  non 

dicit  unus  doclor  quod  inio  :  (jnoniam  oin-  fucrif  j)ra>scius  futuroruin,  prius  fuit  eli- 


l  IKIM    AN(;i:i,l    SIAM    llKATHrDI.NKM    Mi;iH  KlllNT,    KTC. 


;{.'{•) 


cilmii  |)t'((iitiiiii  ;il»  ;iii^M'I()  iiuilo,  iiiilc- 
(|iiiiiii  |)cr  i|)siiiii  csscl  lioiii  lciil;ili(»  :  idco 
iii  s«'ciiii(l;i  inoi';i  rucriiiil  iiiiill;c  iiioriil;i' 
sou  ('ul|);i'  11   iiiiilis  clicilii'. 

St'(l  (le  prima  inoni,  in  (}ua  fiierunl  iiiii- 
formes,  polest  probahililer  sustineri,  (juod 
in  primo  inslanti  fuerunl  unilormes  in 
slatu  natunr,  creali  sine  gralia;  poslea  iu 
secundo  inslanli  eranl  unilormes  iii  gialia; 
deinde  in  lerlio  inslanti  via",  in;ili  iiiiilti- 
|)liciler  demeruerunl,  el  boni  inulli|)lieit('r 
merueriinl ;  et  in  quarlo  instanli  fuerunt 
in  termino.  Quod  rationabile  esse  ai)[)aret: 
sic  nam(]ue  experti  erant  de  oinni  stalii, 
atque  majorem  habebant  oceasionem  eli- 
cieudi  inlensius  merilorium  aclum  postea, 
quum  simul  graliam  liabcbant,  ex  hoc 
qiiod  eranl  experli  cpiod  ex  naluralibus  in 
primo  instanti  hoc  non  polerant.  —  \o\ 
dici  potesl,  quod  in  priino  inslaiiti  erant 
uniformes  creati  in  gratia,  el  in  secuiido 
instanti  boni  promerucriint  et  inali  de- 
meriierunt  anle  terininum  :  quoniam  Deus 
non  discrevil  eos  aiitequam  fuissent  inter 
p.  338  B'.  se  discreti.  Nec  valet  quod  dicebalur  supe- 
rius,  quod  si  sletissent  in  secundo  instanti, 
debebant  beatitudinem  recepisse,  et  ideo 
boni  tunc  fuerunt  in  termino.  Longior 
enim  fuit  via  illorum  quam  mora  unius 
instantis  :  imo  forte  per  duo  aut  tria  in- 
slantia  sequentia  habere  beatitudinem  non 
debebant.  —  Si  autem  dicamus,  quod  tan- 
tum  in  primo  instanti  erant  in  naturalibus 
uniformes,  ita  quod  nunquam  fuerunt  uni- 
formes  in  gratia,  tunc  dicendum  est,  quod 
in  secundo  instanti  dabatur  gratia  non 
ponentibus  obicem  :  qute  fuisset  data  ma- 
lis,  nisi  obicem  posuissent.  Potuerunlque 
obicem  ponere  respectu  gratia?  recipien- 
dae,  quamvis  non  respectu  prsemii  reci- 
piendi  in  instanti  in  quo  debuit  recipi  : 
quoniam  tunc  non  erat  recipiens  in  via, 
sed  in  termino.  Tuncque  ipsi  demerue- 
runt,  ac  boni  promeruerunt,  omnes  adhuc 
in  statu  viae  exsistentes ;  atque  in  termino 
boni  erant  beati,  mali  vero  obstinati  :  ita 
quod  non  credo,  quod  omnino  pares  in 
via,  fuissent  dispares  in  termino. 


A       Scd  (pi;iiit;i>  sitit    isl;i'   iiiorii',  dicil  iiiiiis 
(loclor,  (|ii()d   siinl   iiislanliii   discrcli   lcm- 
poris.   Scd    iilibi    dicliim   csl,   (piod    iiiiiia   i>.  ihoI!'. 
cst  iicecssilas  [loncndi  tciiqms  discrelum. 
—  lliec  Scoliis. 

Kx  his  conslat  diversilas  opinionum  cir- 
ca  hffic,  et  quod  veritas  horum  infra  cer- 
titiidinem  nobis  sit,  nec  aliquid  hic  asse- 
renduin  incaule.  Verumliimcn  iiiodiis  ille 
pnelaclus,  videliet^l  (piod  fiiissciil  omnes 
primo  creati  in  iiatur;ilibiis  piirc,  deiiide 
iii  secundo  inslaiiti  oinnes  graliam  rece- 

B  pissenl,  improbabilis  repulatur.  Si  eniin 
angeli  reprobi  adhuc  in  naturalibus  con- 
sislenles,  profecissent  seu  perligissent  ad 
graliam  se  disponendo  ad  eam,  forlius  (ut 
a[)|)ar(^l)  graliain  jam  sortili  ac  per  eam 
roborali,  [)rofecissent  ac  pertigissent  ad 
gloriam.  ll;ec  qiioque  opinatio  mullifaria 
Scoti  non  consonat  documentis  dicentium, 
quod  angeli  lolaliter  et  inavertibiliter  sive 
finaliter  se  convertunt  aul  avertunt. 

Porro  Henricus  Quodlibelo  oclavo,  a  po-  quaest.  lo. 
sitione  illa  Thoma;   loiige  discedens   :  Si 

C  quis,  ail,  non  distinguat  inter  actum  vo- 
lunlatis  natiiralem  et  deliberativum,  non 
adspiciendo  ad  actum  alium  quam  deli- 
berativum,  dicere  polesf,  quod  creatura 
intellectualis  [)otest  primum  actum  habere 
malum.  Unde  dicenles,  quod  deJiberatio 
naturae  intellectualis  fieri  valeat  subito, 
quia  intelligit  sine  discursu,  dicere  pos- 
sunt  quod  in  primo  instanti  aclio  ejus 
prima  esse  poterit  mala.  —  Circa  heec  ver- 
ba  Henrici  dico,  quod  quamvis  Thomas 
dicit  angelum  in  instanti  posse  deliberare, 

D  imo  et  in  sui  exordio  in  primo  suse  crea- 
tionis  instanti  deliberasse,  attamen  non 
concedit  primum  ipsius  actum  potuisse 
exsistere  malum  ob  causam  supra  indu-  p.  239D. 
ctam;  nec  ex  diclis  Thoma?  hoc  sequitur, 
qui  nihilo  minus  inler  actum  volunta- 
tis  naturalem  et  deliberativum  distinguit, 
quamvis  aliter  quam  Henricus,  prout  infra 
magis  patebit. 

Insuper  loco  prseallegato  scribit  Henri- 
cus,  deliberatum  molum,  affectum  seu 
actum  volunlatis  angelica^  deliberativ»  ne- 


340 


LlBEh    II   SKNTENTIAUIM.   —   DIST.   VI 


cessario  prapcossisso  qiiosdam  actiis  el  com- 
p.  3i'.>A.  placentias  volunlalis  natnralis,  nt  snpra 
expressnm  est,  in  quibns  aclibns  nalnra- 
libns  non  consislil  ralio  merili  ncqne  dc- 
mcriti  :  cl  ila  sccnndnm  (■nin.  primus  ac- 
tus  volnnlalis  angeli  nnllalenns  rnil  nec 
esse  polnit  merilorius.  Unde  subjnngit  : 
Quod  aliqui  dicunt,  angelos  fuisse  crea- 
los  in  gralia  gratum  facienle,  atqne  qnod 
omnes  in  primo  inslanli  sn®  creationis 
meruerunt.  non  video  qnod  lunc  potti- 
erunt  mernisse,  quum  quanlnni  esl  de 
natura  sua,  angelns  tnnc  de  nullo  polnerit 
deliberasse,  iino  necesse  sit  aclns  ipsos 
complacentia»  naluralis  omnem  delibcra- 
tionem  pneisse.  —  Conseqnenler  defendit, 
quod  omnes  angeii  per  aliqnod  lemporis 
spalium  fuerunl  in  cokIo  anlequain  pecca- 
verunt,  utpote  actibus  volunlalis  naluralis 
inlenti,  et  consideralionibus  su»  natnrae 
aliarumque  rerum  quarnmdam  infixi,  quo- 
usque  deliberaverunt,  et  deliberale  adlia}- 
serunt  vel  Creatori.  aut  creatnne. 

Insuper  addit  :  Polest  quis  boiiuin  velle 
lemperale  tripliciter  :  primo,  ex  piiris  na- 
turalibus,  secundum  dictamen  ingenita» 
rationis;  secundo,  ex  naluralibns  cnm  ad- 
jntorio  gratia^  gralis  dala?  naluram  juvan- 
tis;  tertio,  ex  dono  grati;p  gratnm  facien- 
tis,  naturam  perfectius  adjuvantis  :  ila  ut 


A  ex  primo  actu  nulluni  omnino  merilnm 
esse  ponamns,  ex  secundo  anlein  meri- 
luin  congrui  lanlum,  ex  tertio  vero  meri- 
Inm  condigni.  Oniimque  qiiod  ex  aliquo 
ineiilo  dari  alicni  potesl.  eongruenlius  (ut 
videlur  secnnduin  commnnem  cursum)  da- 
tur  merilo  congrui  prajcedente,  et  dene- 
galnr  propler  demeritum  congrui.  qnam 
ul  absque  omni  merilo  aul  demerito  Iri- 
bualiir  aul  denegelur,  quemadmodnm  jux- 
ta  Anselmum,  bealiludinem  congruenlius 
est  conferri  ex  inerilo  quam  sine  eo  :  hinc 

B  qnamvis  noii  pono  omhes  angelos  in  gra- 
tia  gratificante  creatos,potius  tainen  puto, 
quod  omnibns  primo  dala  fuerit  gratia 
seu  jnstitia  aliqiia  gratis  dala,  qua  stare 
in  bona  volunlale  potnernnt,  et  bonum 
temperale  velle,atque  mereri  de  congruo  : 
qua  gratia  qui  bene  usi  sunt,  gratiam  gra- 
tiim  facientem  slalim  adepti  sunt,  et  per 
eam  gloriam  meruerunt;  celeri  abnlendo 
gralia  illa,  graliam  justificantem  statim 
demeruerunl,  et  gloriam  perdiderunt.  — 
Uaec  Uenricns. 

C  Poslremo  Guillelmus  et  Albertus,  cete- 
rique  dicenles  Lucifernin  non  instigasse 
angelos  ad  sibi  consentienduin,  minorem 
indigent  ponere  morain  inter  angelorum 
creationem.  et  aversionem  alque  conver- 
sionein,  qnam  prajtacla  posilio. 


DISTINCTIO   VI 


Hugo,Sum- 
ma    Senl. 
tracl.ii,c.i. 


A.  Quod  de  majoribus  et  minoribus  quidam  ceciderunt : 
inter  quos  unus  fuit  celsioi^,  scilicet  Lucifer. 

RiETEREA  sciri  oportet,  quoniani  sicut  dc  niajoribus  et  minoribus  qnidam 
])erstiterunt,  ita  de  utroque  fjradu  quidam  corrueruiit  :  inter  quos  unus  fuit 
omnibus   aliis   cadentibus    excellcntior,   nec   inter   stantes   aliquis  eo   fuit 
joftxL,  14.  dignior,  sicut  testimoniis  auctoritatum  monstratur.  Ait  enim  Job  :  Ipse  principium 
Ezech.    viarum  Dei.  Et  in  Ezechiele  legitur  :  Tu  signaculum  similitudinis,  plenus  scientia 

XXVIII, 12,13. 

orcpor.in  et  perfectioue  decorus,  in   deliciis  paradisi  Dei  fuisti.  Quod  Gregorius  exponens, 
c.xxm.n.i:".  ait  :  Ouanto  in  eo  subtilior  ost  natura,  co  magis  in   illo  imago  Dei  similitudinis 


P 


Mlti:»    II    SICMKMIAIU  M.    —    DIST.   VI  liM 

insiiumtiu'  iinpress;!.  Kom  iii  Kzoc.hiclfi  i(>{,M(iii'  :  Oiniiis  lapis  protiosus  oporimontnin     /■:zffii. 
ejns,  i(i  ost,  omnis  ;m<j[(>lns  (pi;isi  opci-iiiiciitnni  ojus  enit,  ipii;i  nt  dicit  (Jrof^orius,  in  \?r!'Kor' in 
;iii()ruiii  (•()ni|);ir;ili(>iio  cotorls  cltuMor  riiil.  CikIc  vociitns  ost  rjuoifer,  sicut  tostatur  "'l',I''''!f" 

i  '  \..A XIII, 11,  '\n , 

Isaiiis  :  Onomodo  (iiii[iiil)  cecidisti,  Lncifor,  ([iii  niiin(>  orioli.iris?  otc,  (Jui  non  uiuis  /».  xiv.  li. 
ordo,  s(>d  nnns  spiritns  iiccipiondns  o.si.  (Jni   lcslc    Isidoro.  poshpiiiiu   ci^c^ilns  ost,   Ui.i. Soni. 
oiuin(Mili;iiii  niilur;i3  ot  profnndiliilom  scientiio  siub  porpondons,  in  siiuin  Oiciitorom  „.h.' 
snporl)ivit   in   t;iii(nni,  (piod  oliiiin   Doo  so  ;o([niiro  voluit,  iil    in    Is;ii;i  dicilur  :  lii  /«.xiv.n, 
caMum  asc(>ndam,  supcr  iistra  cddi  oxaltiU)o  soliuin  in(>nm,  ot  oio  similis  Altissirno. 
Similis  quidom  Dco  esse  voluil,  noii  [)or  iinitiitionom,  sed  per  ae(piiUitii((>m  potoutiio. 

B.   Unde  et  quo  dejectus  fuerit  merilo  suoe  supei^hicc. 

Et  tiuitiie  superl)ia3  merito  de  coelo,  id  ost  do  empyreo,  in  quo  cum  aliis  fuerat,  Hugo.sum- 
dojeclus  ost  111  istnm  caliginosnm  iicroni  cnm  omnibus  suffi  pravitatis  consortibus.  traci.n.c.i. 
Nam   ut  Joannes  ait   in  Apocalypsi,  draco  do  co;lo  ciidens,  secnm  triixit  tertiiim   xpoc.  xn, 

S,  i. 

partem  stellarum  :  qnia  lAicifer  illc  iUiis  inii.jor  non  solus  cecidit,  sed  cnm  eo  alii 
multi,  qui  ei  in  malitia  consenserunt ;  eosque  cadentos  hujns  caliginosi  aoris  hatii- 
taculum  recepit.  Et  hoc  ad  nostram  probationcm  factum  est,  ut  sit  nobis  exerci- 
tationis  caiisa.  Unde  Apostolus  :  Colluctatio  est  nobis  adversus  principes  et  potestates  EpUcs.w, 
mundi  hujus,  et  adversus  rectores  tenebrarnm  harum,  contra  spiritualia  nequitia? 
in  coelestibus  :  quia  daemones,  qui  sunt  spirituales  et  neqnam,  in  hoc  turbulento 
aere  nobis  propinqno,  quod  coelum  appellatur,  h;ibitant.  Unde  et  diabolus  princeps  ioid.n,i. 
aeris  dicitur. 

G.  Quod  non  est  concessum  eis  liaMtare  in  coclo,  vel  in  terra. 
Non  enim  est  eis  concessum  habitare  in  coelo,  quia  clarus  locus  est  et  amoenns;    iiuso.op. 

cil  c   \ 

nec  in  terra  nobiscum,  ne  homines  nimis  infestarent;   sed  jnxta  apostoli  Petri 
doctrinam  in  epistol;i  c;monica  traditam,  in  aere  isto  caliginoso,  qui  eis  qnasi  carcer  r/-.  iiPt(r. 
usque  ad  tempus  jndicii   deputatus  est.  Tunc  autem  detrudentur  in   barathrum   ' 
inferni,  secundum  illud  :  Ite,  raaledicti,  in  ignem  aeternum,  qui  paratus  est  diabolo  .vn«/( xxv, 
et  angelis  ejus. 

D.  Quod  dcemones  alii  aliis  prcesunt,  et  habent  etiam  alias  prcelationes. 

Et  sicut  inter  bonos  angelos  alii  aliis  prsesunt,  ita  et  inter  malos  alii  aliis 
praelati  snnt,  et  alii  aliis  subjecti.  Quamdiu  durat  mundus,  angeli  angelis,  daemoncs 
dfemonibus,  homines  hominibus  pra-sunt;  sed  in  futuro  omnis  evacuabitur  prae- 
latio,  ut  docet  Apostolus.  Habent  quoque  secundum  modum  scientine  majoris  vel    i^or. w, 
minoris,  praelationes,  alias*  majores  vel  minores.  Quidain  eiiim  uni  provuicia3,  alii   Huecop. 

c i t .  c.  -i- . 

uni  homini,  aliqui  etiam  uni  vitio  praBSunt.  Unde  dicitnr  spiritus  superbii^e,  spiritus    *  aiii 


21. 


342  r.IRER    II   SF.NTFNTIARIM.    —    DIST.   VI 

liixurijv,  et  hujusniodi  :  quia  de  illo  vitio  maxime  potest  homines  tentare,  a  quo 
denominatur.  Inde  etiam  est,  quod  nomine  djemonis  divitise  vocantur,  scilicet 
Xfatih.yi,  mammona.  Est  enim  Mammon  nomen  dsemonis  :  quo  nomine  vocantur  divitia? 
secundum  Syram  linguam.  Hoc  autem  non  ideo  est,  quod  diabolus  in  potestate 
habeat  dare  vel  auferre  divitias  cui  velit,  sed  quia  eis  utitur  ad  hominum  tentatio- 
nem  et  deceptionem. 

E.  An  omnes  dcemones  sint  in  hoc  aere  caliginoso, 
an  aliqui  sint  in  inferno. 

Hupo..sum-  Solet  autem  qua?ri,  utrum  omnes  in  Isto  aere  caliginoso  sint,  an  aliqui  jam  sint 
iracu^c.i.  in  inferno.  Ouod  in  infernuni  quotidie  descendant  aliqui  doemonum,  verisimile 
est  :  quia  animas  ilhic  cruciandas  deducunt.  Kt  quod  illic  aHqui  semper  sint, 
alternatis  forte  vicil)us,  non  procul  est  a  vero  :  qni  iliic  animas  detinent  atque 
cruciant.  Quod  autem  aniinae  malorum  ilhic  descendant  atque  illic  puniantur, 
ex  eo  constat  quod  Christus  ad  inferos  descendit,  ut  justos  qui  ibi  tenebantur, 
educeret.  Si  enim  justi  illuc  descendebant,  multo  magis  injusti  ;  et  sicut  tradit 
Grcgor.in  auctoritas,  quum  justos  eduxit,  iniquos  ibi  reliquit  :  momordit  enim   infernum, 

Evane.  IIo-  ,  i      •• 

mii.xx»,n.  non  absorbuit. 

6. 

0*eexin,l4. 

F.  Quidam  jnitant  Luciferuon  esse  in  inferno  religatum  ex  quo  tentavit 
Christum  et  victus  fuit  :  quem  dicunt  primum  hominem  tentasse  c.t 
vicisse. 

HiiRo,  op.        De  Lucifero  autem  quidam  opinantur,  quod  ibi  rehgatus  sit,  et  ad  nos  tentandos 

Apoc.\i\,  nunc  accessum  non  habeat,  quia  in  Apocalypsi  legitur  :  Ouum  consummati  fuerint 

milJe  anni,  solvetur  Satanas  dc  carcere  suo,  et  exiet  et  seducet  gentes.  Ouod  erit 

Matth.   novissimo  tempore  Antichristi,  quando  erit  tanta  tribulatio,  ut  etiam,  si  fieri  potest, 

"""'  '  '    moveantur  electi.  Quem  ibi  religatum  dicunt  ab  eo  tempore  quo  tentavit  Christum 

in  deserto  vel  in  passione,  et  victus  fuit  ab  eo.  Ipsum  putant  primum  hominem 

lentasse  et  vicisse.  et  secundo  Deum ;  sed  ab  eo  victum  esse,  et  ideo  in  inferno 

religatum.  .\Iii  autem  dicunt,  ex  quo  cecidit,  pro  peccati  sui   magnitudinc  illuc 

fuisse  demersum. 

G.  Quod  Lucifer  non  habet  potestatem  quam,  habcbit 
in  tem,pore  Antichristi. 

Sed  sivc  in  infornuin  deinersus  sit.  sive  non,  credibile  est  eum  non  iiabere 
potestatem  accedcndi  ad  iios,  (inani  hal)('l)it  in  tempore  Antichristi.  iii  (|uo  fraudu- 
lenter  ac,  violenhM-  opei-abitnr.  Kl  idco  fort(^  di^nlnr  lunc  solvendus,  <{nia  tiinc 
dabilur  ci  a  Deo  potcstas  lenlandi  honiines,  (juam  inodo  non  habet. 


DIST.    VI    STMMA  ;    Ol.r.ST.    I 


AN  i,i('.ii'i:u  iri;uir  ommim  amiki.oiu  m  srnirMis 


:\v.\ 


H.  Quo/f  (t<rniO)irs  f!cmcl  virti  a  snnrtis,  non  ncccflimt  nmptins  nit  ntios, 
.\liis  (|iu)({iu>  (lui  a  saiiclis  juslc  el    pudic^^  viv(Mitil)Us  \iiicuiilur,  polo.stas  alios  iiuKoSum- 

ma    Scnl. 

teiilaiidi  vidotur  adiiui.  l'iido  ( )ri<j;oiios  :  1'ulo  (iiKiuit)  suio,  ([uia  sanoti  ropuffnantos  irac^t.M.r.i. 
advorsus  istos  lucoiilorc^s.  ot  viiu^outos,  luiuiiaiit  (ixoroitiiin  diiMiionuni,  volut  ffuani- j„gue   iio- 
plurinios  coruni  intcriiuaul,  \\w  ullra  fas  sit  illi  spiritui  ([iii  al)  ali((uo  sanoto  castc  ""  ■""'"■  " 
ol  pudic(>  vivondo  viotns  ost,iiupu;jniar(>  iloruiu  ariuiii  lioiuinom. —  IIoo  aiitotn  piitant 
(luidain  intollifjrouduiu  tauluiii  (V'.  illo  vilio  iii  (pio  supcratus  est  :  ut  si  do  suporbia 
ali(|uoiii  viruni  sanctuni  tentat,  et  vincitur,  ultcrius  noii  liceat  illi  illuni  vcl  aliuiu 
dc  superbia  tentare. 


SUMMA 
i)  I S T 1 N  CT 1 0  N I S   S  E \  T/E 

Hl('  plonius  Iraofat  Maj^ister  do  angolis 
lapsis,  oslondons  (1(^  quibiis  1'iierint 
choris,  et  de  qno  ordino  liiorit  priinus  illo 
apostata;  doiiule,  de  qno  loco  ejecliis  sil, 
et  in  qiioin  locuin  fiiorit  delrusiis.  Insupor 
traclat  quomodo  inler  da>inonos  sit  qihT- 
dam  pradalio,  et  quod  diversi  diversis 
hoininibiis  sint  ad  e.xercilium  depulali. 
Specialiter  quoque  de  Lucifero  aliqiia  in- 
Iroducil ;  ac  tandem  inqiiiril,  an  da>inones 
ab  hominibus  seinel  victi,  amplius  eos 
tenlent. 


QU^STIO     PRIMA 


HIc  qiuTrilur  primo,  An  primus  ille 
apostata  Lucifer  fuerit  non  so- 
lum  cadentium,  sed  etiam  omnium 
angelorum  supremus. 

Videtur  qnod  non.Primo,quia  quo  mens 
croala  est  increatffi  inenli  propinqiiior,  eo 
et  similior.  Oi"i'ii  fi^go  inons  incroata  sit 
siimmo  impeccabilis,  infallibilis,  et  iiifi- 
nita;  actualilafis,  sequitur  quod  angelus 
summus  pra»  omni  creafura  sit  ex  sua 
natura  minus  peccabilis,  fallibilis,  et  ad 
passibilitates,  ruinas,  mulabililates  miiii- 
me  pronus  :  non  ergo  lani  cifo  enoriniter- 


A  qiie  peccavit.  —  Scciindo,  qnoniam  Daina- 
scenus  libro  secundo,capitiilo  (iiiarlo,aperle 
leslalur  :  Ex  his  angidiois  virtiilibus,  is 
qni  praMM-at  lorrono  ordini,  et  ciii  lorne 
ciislodia  a  Deo  ('ommissa  erat,  non  forons 
illiimiiialioniMii  (U  hononMU  qiiem  illi  (iOn- 
dilor  largiliis  fiioral,  olevatus  est  adversns 
faclorem  suiiin,  ei  rebellare  volens.  Ex 
quibiis  verbis  probatiir,  quod  fuit  de  infi- 
mo  choro,  aiif,salfom  de  iillima  hierar- 
chia  :  quia  socundum  divinuin  Dionysiiim, 
minisleriis  iiiferioribiis  ac  terrenis  alque 

B  humana!  cuslodia>  et  ecclesiastica^,  hierar- 
chia>  prwfecli  suiit  ac  deputali  aiigeli  in- 
fima».  hierarchia>.  —  Tertio,  ad  aposlatam 
istiim  dicitiir  in  Ezechiele  :  Tii  Cherub 
extentiis  et  protogens.  Ergo  fuit  de  ordine 
Cherubim,  non  Seraphim  :  Seraphim  au- 
tem  est  ordo  supremus.  —  O^iarfo,  se- 
cuiidum  Philosophum,  Deus  et  natura  nil 
agunt  frusfra,  nec  in  pra^cipiiis  suis  frn- 
slrantnr  effectibus.  Increata  ergo  et  in- 
finita  Sapienfia,  qua?  omnem  rationalem 
ot  iiifellecfualem  creafuram  ad  siii  ipsius 

G  beatificam  plasmavil  fruitionem,  non  est 
in  pra>clarissima  creafura,  siia  ordinatio- 
ne,  inlenlione  et  inslitulione  friislrala. 

In  opiiosilum  siint  qiup  inlroduciinlur 
in  lextii  ex  Scripluris  et  Sanctoriim  elo- 
quiis,  prseserlim  ex  verbis  Gregorii. 

Ad  hoc  Alexander  respondet:MiiIlis  San- 
clorum  auclorilatibus  comprobalur,  quod 
impius  ille  fuit  de  supremo  ordine  an- 
gelorum,  et  summus    iii  ordiiie   iilo.  Ait 


De  Coelcst. 
Iiier.  c.  IX, 

XIII. 


Ezech . 
xxviii,  14. 


344 


IN   LIHRrM   II   SENTENTIARIM.    —    DIST.  VI  ;   QU.EST.    I 


etenim  Augnstimis  iii  libro  Quirsliomiin 
vcteris  Teslainciili  :  Lncircr  eral  qnasi 
princeps  mnllornin,  iiilcr  qnos  clarior 
eral  :  qnornm  soeielate  ad  impium  tle- 
scendit  certamen.  —  Gregorius  qnoque 
Moralinm  tricesimo  secundo:  Primum(ail) 
angelum  Deus  reliquis  angclis,  quorum 
novem  sunt  ordincs,  einincnliorcin  con- 
slilnit.  Rnrsus  iii  Moralibus  coiilcslatnr  : 
Qnoniain  comparatione  claritalis  suae  ce- 
terorum  claritatem  obumbrasse  creditur, 
Ezech.    ipse  exlentus  et  protegens  perhibetnr.  Re- 

'"'^"''  ■  liqnos  enim  qnasi  obnmbrando  opcrnil.qni 
magnitndincin  cornin  cxccllcnlia  majori 
transccndit.  Itcin   cxponcns   illnd   Ezcclii- 

/Airf.xxxi,  clis,  Cedri  non  fucrunl  alliores  illo  in  pa- 
radiso  Dei,abietes  non  ada?quaverunt  snm- 
mitatem  ejus,  omne  lignum  paradisi  Dei 
non  est  assimilatum  ei  et  pulchritndini 
ejus;  ait  Gregorius  :  Per  ccdros  ct  abictcs, 
ccrlcslium  virtntum  procerie  celsilndinis 
aginina  designanlnr:  quae  qnamvis  excelsa 
sint  condita,  hnic  tamen  non  snnt  pricla- 
ta  nec  adaequata.  Tanfa  species  illum  pul- 
chriorem  reddidit,quanla  ipsum  supposita 
angclornm  mnllitndo  decoravit. 

Nec  obviat  liis,  qnod  nndecimo  super 
Genesim  ad  lilteram  loquitur  Angnslinns  : 
Dicere  de  aliquibus  angelis,  quod  in  suo 
genere  beati  esse  possint,  fntunc  iniqni- 
tatis  vel  salutis  incerti.  vix  ferenda  est 
pra^snmptio  :  nisi  fortc  dicatnr,  ila  crcalos 
hos  angelos  mnndaiiis  minislcriis  dislri- 
bulos,  nt  pro  rcclc  gcstis  prjcposilnris 
accipiant  vilain  bealam,  de  qua  possint 
certissimi,  ejus  spe  gaudcntes,  dici  beati. 
Ex  qnorum  numcro  si  diabolus  cecidit 
cum  sociis  iniqnilatis  sua>,  similc  est  hoc 
ei,  qnod  cadniil  a  jnslilia  fidci  ctiam  ho- 
mincs  simili  snj)cibia  pncvaricali.  In  qni- 
bus  verbis  insinuare  vidctur,quod  diabolns 
de  ordine  fuit  inferiori,  cui  administratio 
terrenornm  commissa  est.  —  Ad  quod  di- 
cendum,  quod  Augustinus  hoc  scribil  non 
assercndo,  scd  polins  aliornin  opinioncs 
nariaiido.  Imo  iii  libro  Qna-slionnin  vclc- 
ris  Tcstamcnli  disscrnit  :  Nidit  Lncifcr 
infra  sc  inullas  spirilnales  crealuras,  (jnip- 


A  pc  quum  iu  paradiso  Dci  pr»slantior  es- 
scl  cognilionc  ininistcrii  coplestis.  —  Hapc 
Alexandcr. 

Concordat  Bonaventura,  dicendo  :  Sicut 
testantur  Scriptnr<Ti  et  auctoritates  Sancto- 
rnin,  Lncifer  valdc  fnit  excellens,  et  si 
stetisset,  in  supremo  ordine  collocatus  fu- 
isset. —  Denique,  ipse  aj)pcliit  cunctis  praB-  • 

esse,  et  putavit  se  posse  hoc  obtincre  : 
quod  non  est  probabile  ipsum  optasse  aut 
attcntasse,  nisi  vidisset  se  omnes  pra»cel- 
lere  dignitate  natnr»;  et  si  de  minoribus 

B  fnissel,  sufficere  sibi  putasset  suprcmo 
aiigclo  coipqnari.  —  Rursus.  peccatum  cjns 
fnit  gravissimnm  intcr  jieccata  oinninm 
angelorum,  imo  et  omnium  creatnrarum  : 
j)eccatnm  aulcm  est  tanto  enorinius,quanto 
eminentioris  natnra;  ac  gradus  est  peccans. 
Si  autem  objcceris  :  Lucifer  fuit  ex- 
cellentissima  creatura,  ergo  et  Crealori 
carissima. Non  cst  ergo  crcdibile,quod  cre- 
aluram  ita  pra^claram  permisit  sic  per- 
irc,  qnain  facilliinc  j)otnit  conservare.  Di- 
ccndum,  qnod    in    hoc   mira  Dei   jnstitia 

C  commcndatnr  :  quae  in  tantnm  servat  ju- 
slitiam.ul  ordinem  inslilnlnm  nnllo  modo 
infringal ;  alquc  in  tanlnm  odil  pcccaluiii, 
ut  propter  illud  etiam  quos  carissimos 
repufavit,  abjiciat.  Ilinc  credo,  quod  tam 
j)avendum  mysterium  divinae  severitatis 
in  angelo  summo  ac  nobilissimo,  ac  ho- 
ininc  j)rimo,  qnornm  ulrnmqne  propriis 
manibns  plasmavil  ac  dccoravil.  Dcns  in- 
firmis  iiobis  apj)0snit  et  oslendil,  ul  dis- 
camus  quautum  odit  peccafum,  praesertim 
superbiaivi,  quod  pro  uno  motu  cordis,  no- 

D  bilissima  oinnium  creaturarum  aeternali- 
ter  ef  sine  spe  veniae  esf  damnafa;  ac  pro 
nno  csn  pomi,  Adam  ct  lota  cjns  postcri- 
tas  usqiic  ad  fincin  iiinndi  morlalilali  et 
mnltiplici  j)aMialitafi  est  snbjecla.  Qno  con- 
stat  qnam  horrendum  sit  incidcre  in  ma-  //tftr.x,3i. 
nns  Dci  vivcnfis.  Nemj)C  si  snpcrbieiiti 
nobilissimo  aiigclo  non  j)epcrcit,  qnid  crit 
dc  vilissimo  ciiicrc  cl  abjcclissimo  in  al- 
liiin  sc  cxlollciilc,  (jnniii  jaccrc  dcbcal  in 
ciiicrc  cl  cilicio.  inio  in  ij)so  slcrquilinio  ? 
Ila^c  Doctor  devolus. 


AN   LrCIFEn   FrElllT   OM^MIM   .VNdEr.OniM    srPHEMIS 


m 


liisnpcr  Thomas  :  llaiic  (iri(Hiil)  (iiijrsli- 
oiiciii  Aiiji;iisliiiiis  iiioNct  iiiKlcciino  siipci' 
Gonesiiii.c!  iiKlctcniiiiialaiii  rcliiKpiit.ipiia 
dc  his  (iiia'  ad  aiij^clos  |)ciliiiciit,  paiica 
voliiil  asscrciido  coiisciihcrc.  l'ostca  vcro 
(Ircgoriiis  cxprcssc  (lctcriiiiiiavil,  ([iiod  Lii- 
cilVr  allior  riiil  cclcris,  uon  solnin  pcc- 
canlihns,  scd  ctiaiii  stanlibns.  Ciii  coii- 
sciilil  coiuinnnis  s(Milcutia  :  (pia'  quidciu 
prohabilis  cst.  Iiiin  proptcr  innllas  anclo- 
rilalcs  Sciiptuiic  (jiia>  hoc  lignralivc  vi- 
dcnlnr  cxpiiincrc,  Inin  qiiia  noii  csl  |)ro- 
babilc,  (juod  Crcaloris  a^qiialilatcin  ille 
appcliil  spirilns  qiii  allcri  crealnrsc  erat 
siibjcctns.  H(ec  Thoinas  in  Scriplo. 
.\l  vero  in  priina  paiMc  Suinuup,  (pi;r- 
nri.  7.  stioue  sexagcsiiiia  lcrtia  :  In  peccato,  ait, 
dno  considerantnr,  videlicet,  proiiitas  ad 
peccandnin,  et  luolivnin  ad  peccaiidnin. 
Qnantum  ad  priinum,  ininus  apparet  qnod 
snperiores  angeli  peccaverint,  quam  in- 
feriores.  Propler  quod  dixit  Damasceuns, 
qnod  major  eorum  qni  peccaverunf,  fuit 
ordiui  lerrestri  pi\T]atus.  Et  videtur  isla 
opinio  cousonare  positioni  Platonicorum, 
qnam  recitat  Angustinns  ocfavo  et  nouo 
libris  de  Civilate  Dei.  Dicebant  namqne, 
quod  oinnes  dii  sint  boni,  sed  da^monum 
quidam  boui,  et  aliqui  niali  :  deos  nomi- 
nanfes  substantias  intellecfuales  qu»  sunt 
a  globo  lunari  snperius;  daemones  vero, 
subsfantias  infellectuales  quae  suntaglobo 
lunari  inferius,  superiores  hominibns  or- 
dine  naturse.  Sed  est  abjicienda  isfa  opinio 
tanquam  aliena  a  fide  :  quoniam  fota  cre- 
atura  corporalis  administrafur  a  Deo  per 
augelos,  secundum  Angustinum  terfio  de 
Trinitate.  Unde  nil  prohibet  dicere,  infe- 
riores  angelos  divinitns  disfributos  esse 
ad  adininisfrandum  corpora  inferiora;  su- 
periores,  ad  administrandum  corpora  su- 
periora;  supremos,  ad  adsisfendiim  Crea- 
tori.  Sicque  loquifur  Damascenus,  quod 
illi  qui  ceciderunl,  fuerunt  de  inferiori- 
bus.  In  qiiorum  etiam  ordine  aliqui  boni 
angeli  permanserunt.  —  Porro  si  conside- 
relur  motivum  ad  peccandum,  hoc  majus 
in   snperioribus   iuvenitur.   Peccatum   et- 


A  ciiiiii  (hcmoiiiiiii  fiiil  siipcrbia  :  ciijiis  mo- 
li\iiiii  csl  cxccllciilia,  ipia'  riiit  iii  sii|»c- 
rioribiis  iiiajor.  Iliuc  dixit  (ircgoriiis,  (piod 
priiuns  ilh;  peccantinm,  fiiil  iulcr  aiigelos 
iiiiivcrsos  sn|)erior.  VA  hoc  probabilius  vi- 
(lclur  :  (piia  |)cccaluiu  aiigcli  iioii  proces- 
sitex  proiiitate,scd  ex  solo  libcro  aibifrio. 
Iliiic  magis  vidctiir  pcnsauda  ralio  (pia; 
snmitiir  cx  |)arte  niolivi  ad  peccandnm. 
Vernmlamcu  alii  opinioni  nou  cst  pra'ju- 
dicandiim,  (pioiiiam  cliain  in  i^rincipc^  in- 
fcriorum    aiigclorum    poluit  cssc   aliipiod 

H  inofivnin  ad  peccandiim.  Ihcc  Thomas  in 
Snmma. 

Ciijiis  responsio  videtiir  egrcgia.  Obscu- 
rum  tamen  apparet,quod  ait  peccalnm  Lu- 
ciferi  noii  processisse  ex  aliqiia  i)ronilale, 
scd  ex  solo  libcro  arbitrio  :  (piia  cx  libcro 
arbilrio  non  orifiir  culpa  iu  (pianluiu  libe- 
rum  arbifrium.  Alioqni  angeli  saucti  ad- 
huc  possent  peccare  :  imo  et  Deus,  in  quo 
excellentissime  consistit  libertas  arbilrii. 
Non  ifaque  peccafnm  progreditnr  ex  libe- 
ro  arbifrio,  nisi  in  quantum  istiid  csf  ali- 

C  quo  modo  pronum  ad  malum  :  iino  secnu- 
dum  Auguslinuin  in  libro  de  Civitate  et 
alibi,  omnis  voluufas  creafa,  in  quantnm 
ex  uihilo,  ex  se  est  prona  ad  malum.  Et 
nisi  Lucifer  fuisset  ad  vitinm  pronus,  quo- 
modo  fam  cifo  ac  subito  ex  se,  nullo  pe- 
nitus  instiganfe,  ad  tam  enormissimam 
corrnisset  impietatem? 

Pctrus  prtpferea  consonat,  dicens  :  Lu- 
ciferum  summum  angelorum  fuisse,  per- 
penditur  ex  mofivo  peccandi,  quoniam 
universalis  snperiorifas  movit  eum  ad  ap- 

D  petendum  universale  omnium  creaturarum 
domininm  liberum  ac  regimen  per  se 
usurpandnm.  Item  ex  termino,  quia  ad 
quamdam  Dei  paritafem  conscendere  vo- 
luit  :  quod  non  usurpassef,  si  aliquem  se 
superiorem  infer  Deum  et  se  vidissef.Item 
ex  consortio,  qnia  de  singulis  ordinibus 
ei  fanquam  principi  inagna  mullifudo  ad- 
hspsit.  Ha^c  Petrus.  —  Idem  Richardus. 

Concordat  Albertus  in  Scripto  ef  libro 
de  IV  Coa:>qu8evis,atque  Udalricus  in  Snm- 
ma,  libro  quarfo. 


i 


34G 


IN    LIIUUM    II    SKNTKNTIARIM. 


DIST.  VI  ;   QU.EST.    1 


Dnraiidiis  vcro  hic  scribit  :  De  qiio  or- 

(liiic    riicril    [..ucircr.    iioii    polcsl    ccililii- 

diiiaiilcr  seiri.  (juia  iicc  Scripliira  siipcr 

hoc   ali(]ni(l    hxpiiliir.    (jnod    cniiii    Isaijp 

/v.  XIV,  t  qnarlodccirno  dc  Lncifcro  dicitnr,  de  re- 

«•'«pq-        gp  Habylonis   ad    bllerain   exponilnr  ;  cl 

Kzech.    qiiod    Kzcchiclis   vicesiino   oclavo  de   re- 

XXVIII,  11-  gp  scribilnr  Tyri.  non  iiisi  allcgorice  ex- 

ponilnr   dc    priino   aposlala   aiijjclo.   Ihcc 

Dnraiuhis.  qni  alia  plnra  circa  luec  scri- 

bil.  qiia»  in   responsione  Thoinae  coiiten- 

ta  siinl. 

Vernni  circa  hfpc  verba  Dnrandi  scien- 
dnm.  qiiod  V(M"ba  illa  Isai;r  el  Ezechielis 
a  divcrsis  diversimode  cxponnnlnr.  Oni- 
dain  enim  lotniii  passum  nlrinsqne  Pio- 
phelae  exponunt  ad  lilteram  de  regibns 
illis;  qnidam  de  primo  impiissimo  angelo; 
nonnnlli  parlim  de  regibns  iliis,  parlim 
de  a|)Oslala  priino  :  qiiornm  cxjiositio  ap- 
tior  esse  vidcliir.  Ouamvis  cniin  lotiiin 
aliqiio  inodo  qneat  de  regibus  illis  iiilcr- 
prelari.  cl  non  dc  angelo  illo  pravo  :  alla- 
incn  certum  est,  intnentiqne  conslat.  ali- 
qua  ibi  dici  qnae  exponi  non  valent  de 
regibns  illis  ad  lilteram,  nisi  innllum  ini- 
proprie;  ali(jua  (pioque  ibi  conscripla  ac- 
cipi  nequeunl  ad  lillcram  de  perditissimo 
illo  apostala,  nisi  improprie  valde.  Sicqne 
credendnm  censetur,  qiiod  Scriptnra  illis 
in  locis  ad  lilteram  loqnilnr  de  transgres- 
sione  cl  (lamnalione  primi  reprobi  aiig(v 
Cf. lom.v,  li,  jiixla  unaui  scplem  rcgularum  ad  iii- 
i».  looA.  jei|(.(.tiiin  ScripliiriP  necessariaruin  :  qu<r 
esl,  qnod  Scripfnra  inlerdnin  siib  eodcin 
coiitcxtii  sermonis  transit  a  diabolo  ad 
meinbra  ipsiiis,  et  econverso,  adscribendo 
qnsi  niiins  siint  alleri,  et.  econlra.  Sicqiie 
occasionc  descriplionis  iniquilalis  alipie 
damnalionis  rcgum  Habylonis  ac  Tyii, 
traiisennt  sancli  illi  Prophehe  ad  dcscri- 
bendum  pnevaricalionein  principis  cl  ca- 
pilis  regum  illornin  et  omniiim  iniqiio- 
rum,  vidclicel  primi  aposlahc  :  siciil  iii 
Psalmo  hxpiilnr  Scriplnra  dc  bonis  ac  ma- 
lis  hominibns  (luasi  dc  cisdciii.  (liccndo, 
y'4.i.xxvii,  Quum  oc(;i(lerel  cos,  qn.Trebani  (Miin,  cl 
'*■  rcverfebanlur,   cl    diliiculo   vcnicbanl    aii 


A  enm  :  et  conslat,  qnod  qni  occidebantur, 
iioii  revcrlcbanlur  ad  eiiiii  diluculo. 

Ad  primiiin  ergo  dicendum,  qnod  qnan- 
tumcumque  Liicifer  fuil  cxcellens,  tainen 
eo  ipso  qnod  fiiil  creatnra  ac  liberjr  vo- 
luiilatis,  ex  se  ipso  habuit  deficere  et  pec- 
care,  sibi  ipsi  relicliis.  nec  gratia  con- 
firmalns  ;  scd  (jnanto  minorem  habiiil 
inclinalionem  cl  pronilalein  ad  culpam, 
eo  inexcnsabilior  fuil. 

Ad  secundnm   Pelriis  ct  Richardns  re- 

B  spondenf, quod  Liicifer  fnit  ordini  terreslri 
prtTlalns  pradalionc  gcnerali  el  mediala, 
laiiqnam  cnnclis  ordinibiis  allior.non  pr;p- 
lalione  immediala  el  speciali.  Albertns  ve- 
ro  et  Alexander  respondent,  quod  dicitur 
ordini  terrestri  pra^lafns,  quia  et  eos  (pii 
terrenis  prspsident,  habuisset  illnminare 
atque  dirigere.  —  Veriimlamen  ist;r  et  si- 
milcs  solulioncs  noii  procedunt  seciindnin 
Damasceni  intcnlioiiem.cujus  si  verba  rile 
pensentur,  ccrtum  csl  (piod  dicere  infen- 
debat,  qiiod  Lucifer  fiiit  in  loco  subliinari 

G  et  de  ordine  inferiori.  Propter  quod  se- 
cundiim  Damasceni  inlcnlionem  dixil  :  In 
copluiii,  [lula  einpyrcum,  conscendam.  Id- 
eo  meliiis  sccundum  Tliomam  diceiiduiii, 
qiiod  Dainascenns  fiiit  illiiis  opinionis;  et 
nt  in  Suinma  siia  testalnr  Albertus,  idein  quaE-si.  io. 
omnino  cum  Damasceno  dixit  Gregoriiis 
Nysseniis,  qni  fiiit  S.  Hasilii  fraler.  Ilinc 
qiioqne  Richardus  plcniiis  rcspondcndo  : 
Damascenus,  iiKiuil,  hnjus  fuil  opinionis, 
qnod  snbstanliarnm  inlellectualium  qiia»- 
dain  suiil  a  globo  liinari  snperins,  quaniin 

D  qmedam  snnt  a(Isistenles,qiia^dam  corpora 
coelestia  admiiiislranlcs,  ct  qnod  nnlla  is- 
tariiin  pcccavil  ;  (imedain  vcro  snnt  in- 
fra  globuin  lunarcni,  et  snprcma'  islarum 
mull;e(]ue  ali;e  peeeaverunt,  el  qna'  ex  eis 
slclcruiil,  inferiora  luec  iiiliiiinislr;iiil.  Scd 
opinio  Gregorii  Pa|);r,  scilicct  qiiod  Deus 
Lncifernm  rcli(|uis  angclis  eminenliorein 
fccit.  ralioiiiibilitn"  communiorquc  coiisi- 
slil  :  idco  ci  nuigis  csl  ac(]uicsccii(lnm 
(piiiiii  Damasccno.  H;ec  Uichardiis.  —  De- 
niiliic  mcliiis  rcor  mciilcs  ancloruin  vere 


' 


QU;EST.    li    :    AN    IHO    OIOI.IIUM    OliniNn    .\N(;r,l()IU  M    AI.KM  I    I..VI'S1    SIST  347 

e(  siiiccrc  cxpriiiicic,  (|iiam  glossis  fiicalis  A  <lc  siii^iilis  clioris  ali(|iii   lapsi  siint.  Qiiod 

concordaiiliaiii  appaicnlcin,  iioii  cxsislcn-  cl  ralio  pcrsiiadcl.  niiiiiii  ciiiiii  dc  siiiin'- 

l(Mn,  iiidiiccrc.  Oiiaiinis  cliain  S.  Tliomas  iiio  oidiiic   ali(|iii   siiil   cviilsi,  crcdciidiim 

dical  o|)iiiioni  Damasccni  iioii  |)i'a'jiidican-  (iiiod    oiiiiics    ordiiics    sciisciiiiil    ali(|iiam 

dnm,  lamcn    iil    rccilal   .Mcxandcr,   H.  .\ii-  riiinam.  \'ciiiinlaincn  in  Scriptiiris  daMiio- 

giistiiiiis  iindcciino  snpcr  (i(Micsiin,  positio-  ncs   non   \ocantiir  Tlironi  anl   S(M'apliim, 

iiCMii  illam  rccilaloric  taiip;il  cl  im[)r()l)arc  (piia  ha'c  nomiiia  iii  siia  si<i;iiiricalioii(!  cl 

vidiMiir.  (litMMido  :  Miriiin  si  dici  lioc  po-  ralionc   aliipiid    incliidiinl    virlnlis.   Scra- 

lcsl.    Kl   ccrlc   sccniidnin    concordcm   l*a-  |)liiin    (piippc   dicit    carilalis    incendiiim  ; 

tniin  doclrinam,  oiiincs  aiijjcli  saiicli  siinl  Tlironi   vcro,  scssionis  (piictcm    pcr  iiilia- 

in   cado  cmpyrco,   (piamvis    inlcrdiim  ad  hilalioiicm  ad  jiidicaiidiim  :  (pnc  in  (hciiio- 

infcriora  miltanliir.  nihiis  iioii  invcniiinliir ;  in  (piihiis  tamcii 

Ad  tertinm,  ([iiod    a|)Oslata   illc  dicitiir  B  siiiit  princii^aliis,  iioteslales  et  doininalio- 

Chernb,non  qiiia  de  ordine  Chernbiin  fiiit,  nes,  elc,  qnamvis  inordinate.  Ihec  Hoiia- 

sed  ad  insiiuiandnm  sikc  iniqiiilalis  iiici-  venliira.  —  Idem  Alexander. 

tamenlnm,   ([iialilat(Mn    ct    cnonnilalem    :  ]*orro   Thoinas    in    Scriplo  qn.Tstionem 

icor.viii,  quoiiiam  |)(m'  siip(M'l)iaiii  corniil ;  scicnlia  islain  non  iiiovct,sed  in  prima  parte,  qiia;- 

'■             aulein  inrial,  el  ciniiienlia  sapienlia>  siue  slione  scxagesima  lerlia,  eani  sic  solvil  :  ari.oadS'"». 

extuiit  eum,  quemadmodnin  in  Ezechiele  Secundum  dicenles  qiiod  priinus  apostata 

Ezech.    habeliir  :  Klcvaluiu  esf  cor  tuuin  in  decore  fiiil   dc  iufiino  ordine,  constat  ipiod  iion 

tuo,  elc.  de  qiiolibct  choro  qiiidam  sunt  lapsi,  sed 

Ad  qnarliim.qiiod  sapieiilia  Dei  in  niillo  de  infimo  tantuin.  Veruin  seciindiiin  di- 

suo  effectii  falliliir  aiit  frustratiir,  nec  ali-  cenles  quod    primiis    impius    ille  fiiit  de 

qiiid  ei  non  pnrcognitnm  accidere  polest;  choro  siipremo,probabiIe  est  quod  de  qiio- 

et  qiiod  ex  una  parte  videtur  egredi  ordi-  C  libet  choro  aliqui  corruerunt.  In  quo  etiam 

neni  providentife  Dei,  ex  alia  parle  rela-  libcrlas  arbilrii  inagis  comprobatur,  qnai 

bitiir  in  eumdem.  secundum  quemlibet  creatura?  gradiim  fle- 


xxviii,  17 


QU/ESTIO    II 


cti  potest  in  malum.  —  Ha^c  Thomas,  ciijus 
cetera  dicla  dc  hoc,  sunt  prffhabita. 


Ad  qugpstionem  demum  qua  qiiffiritur, 

SEcundo   qua^ritur,  An  de  quolibet      An    plures    peccaverunt   quam   stelerunt, 
ordine  ang*elorum    aliqui  lapsi      Alexander   et   Thomas    respondent,    quod 
Sint.  plures  manserunt,quiim  peccalum  sit  con- 

Videtnr  quod  sic,  quia  secundum  Grc-  Ira  naturalem  inclinalionem,  et  pra»ter  na- 
gorium  in  sermone  de  angelis,  ad  singiilos  tiiram  ac  ordinem ;  cl  talia  ut  in  paiicio- 
ordines  angelorum  aliqui  hoinines  assu-  D  ribiis  accidunl,  quamvis  in  hominibus  ex 
nnuntur  electi.  Hugo  quoqiie  aperte  hoc  di-  corruplione  foinilis  et  sensualilatis  rebel- 
cit.  Communiter  autem  dicitur,  quod  ange-  lione  aliter  fiat.  Hinc  quod  ait  Philoso- 
lorum  ruina  per  lioinines  reparatur.  —  In  phiis,  malum  iit  in  plnribus  fieri,  bonum 
contrarium  arguitur,  quia  da>inones  nun-  ut  in  paucioribus,  qiiantum  ad  homines 
qiiam  in  Scripturis  designantur  nominibiis  accipi  debet.  Quod  autem  pliires  inanse- 
Throni  et  Seraphim,  quum  tamen  aliorum  riint,  probatur  ex  eo  quod  quarto  Regiim 
vocabulis  ordinum  exprimantur  :  ergo  sal-  loqiiitur  Eliseus  :  Plures  nobiscum  siint  \\/iey.\i, 
tem  de  illis  duobus  choris  cecidit  niillus.      qiiam  cum  illis.  Ubi  per  plures  intelligun-  "'' 

tur  angeli  sancli. 

Ad  hoc  Boiiaventura  respondet  :  Sancti  Concordat  Petrus,  et  Richardus,  qui  ad- 

ex  Scripluris  accipiunl  et  affirmant,  quod      dil,  qiiod  per  homines  eleclos  angelorum 


\ 


3i8 


IN    LIRRrM    II    SENTENTIARIM. 


DIST.  VI  ;   QU.EST.    III 


riiina  (lioiliir  rcparaiida,  Jion  quo<l  ob  hoc 
piincipaliter  lacliis  sil  lioino.  aul  ([uasi 
factus  non  esset,  nisi  angeli  corruissent ; 
sed  quia  et  hoc  bonum,  videlicel  reparatio 
iila.  creationein  hoininis  est  secutuin.  Et 
ad  hoc  allegal  Iliigonein  libro  de  Sacra- 
inenlis  id  assereiilein.  ahpie  quoriinidain 
iinpcriliaiii  iiicrej)aiilem.  cpii  ob  repara- 
lionem  illam  pulanl  coiidiliim  geniis  hu- 
manum,  qiiasi  insliliitiiiii  iioii  exslitissef, 
nisi  angeli  fuissent  collapsi. 

De  hoc  (liffiisius  scribit  Anselmus  libro 
Ciir  Deiis  homo.  Nempe  quiim  homo  ad 
complementuin  ac  ordinem  pertineat  uiii- 
versi,  conslal  quod  fuissel  crealiis,  qiiam- 
vis  angelus  non  fuisset  transgressus.In  iiis 
concordant  doctores  communiter,  nec  im- 
morari  oi)ortet. 


T' 


QUiESTIO    III 

^Erlio  qua^ritiir,  An  angreli  trans- 
gressores  in  aerem  calig-ino- 
sum  sint  detrusi,  et  collocati  in 
eo,  vel  potius  in  inferno. 

Videtiir  quod  in  inferno.  Locus  namque 
congruil  locato.  Qiium  ergo  peccatiim  sit 
vilitas  ma.xima,  et  ipse  mortaliter  pec- 
cans  indignus  sit  omnium  creaturariim 
obseqiiio,  apparel  (jiiod  niillus  locus  tam 
proporlioiialus  el  coiigrinis  ei  sit,  sicut 
infernus.  —  Secundo,  siimmfB  et  gravis- 
sima?  elalioni  siiperbia»  (lebeliir  ima  et 
extrema  depressio,  utpole  collocatio  in  in- 
ferno. — Tertio,  in  secunda  Pelri  Canonica 

UPcir.i\,\.  habetiir.quod  d.Tinones  nideiilibiis  inferni 
delracli  siinl.  Hiideiiles  aiitem  inferiii  de- 
trahunl  iii  infernum.iion  iii  aerem  telriim. 

Apoc.\u,<).  —  Oiiarto,  iii  Apocalypsi  legiliir,  Projectus 
est  draco  magiius,  serpens  anliqiiiis,  (pii 
vocatiir  diaboliis  el  Salanas,  in  lerram,  et 
angfli   fjiis  ('iiiii  eo   missi    siiiil.   Additiir 

Jhid.  \i.  (pioqiic  ibi  :  \iv  lcrra'.  el  inari,  (piia  dc- 
scendit  ad  vos  diaboliis,  habciis  iram  ma- 
giiain.  Ergo  terra  et  inare,  iion  aer,  est 
locus  illoriim.  —  Apparct   praMcrca,  cpiod 


A  alius  lociu  depiitcliir  diabolo  anle  Christi 
passioncm.  et  aliiis  poslea,  aliiisque  post 
diein  jiidicii,  quum  in  Apocalypsi  scri- 
pluin  sit  :  .\ngelus  qui  habebat  clavem  Apof.w, 
abyssi  et  calenam.  ap|)rehendit  draconein  ''^'  '' 
qiii  est  diabolus,  et  misit  euin  in  abys- 
siiin,  et  clausil  ct  signavil  siiper  illum  ;  et 
qiium  consummati  fiicrint  mille  anni,  sol- 
vetur  Satanas,  et  seducet  gentes,  Gog  et 
Magog,  etc.  :  qiiod  Antichrisli  tempore 
erit ;  ef  nunc  fempore  grati»,  quod  per 
niillc    aiinos    signatiir,    est    religatus    in 

B  abysso. 

Ad  hoc  respondef  Albcrtiis  :  Diiplex  est  Summ.iii. 
lociis  in  qiieiii  cecidit  da>mon  :  unus  in  j^ ''"'^^  "^" 
quein  cecidit  secundnm  merifum  snro  su- 
perbia'  ;  alter,  secundum  ordinem  provi- 
dcntia?  Dei.  qihT  noii  sinercf  ficri  inala, 
nisi  sciref  bona  qu;e  cx  malo  eliccrcf.  rn- 
dc  ait  Gregorius  :  Etiam  illiid  Deo  militat, 
quod  per  malitiam  voluntalis  contrarialur 
et  obsfaf.  Primus  locus  casus  illius,  est 
profundum    inferni.    Talis   efenim    locus, 

C  qnoniam    infimiis  est,   tanf»  debefur  su- 

pcrbia^,  iil    iii  Isaia  dicitur  :  Veriimtamen /«.  xiv.  15. 

ad  infcriiiim  dclraheris,  in  profuiKlum  la- 

ci.  Secundus  locus  est  isfe  aer  caliginosus, 

iii  (pio  usqiie  ad  diem  judicii  ad  tentatio- 

nis  hominiim  exercifium  confinefiir.  Nem- 

pe  hoc  bonum, quod  esf  exercitiiiiii  virliilis 

sancloriim,  cliciiit   providenlia  divina  de 

fanfo  malo.  Veriimlamcn  quanttim  ad  ex- 

ercitium  hoc,  pofcslatem  diversimode  ha- 

bet.  Nam  usqiie  ad  tcmpus  Antichristi  ha- 

bet  potestalem  religatam  et  refrenafam,  eo 

D  quod  in  deserfo  fentavit  Christum  atque  .Vaiih.tv, 
succubiiit.  lii  iiassione  qiioquc  conatus  est  '  "^'  ^*^''' 
pcr  iixorcm  Pilati  |)assionem  iin|)cdire  F"i-  //,iv/.xxvii, 
lii   Dci.   Unde  et   tunc  vicfus,   potestatem  '"'' 
habuit  rcligalam.  Sed  tempore  Antichristi 
propter  dcmerila  hominum,   (pii   vcritate 
abjecfa  iniquilati  conscnlicnl,  rclaxabilur 
cjiis  poleslas.   Ibrc  .Mbcrlus. 

Concordal  Tliomas  dc  .\rgentina  :  Casus 
(iiKpiiciis)  diaboli  cst  du|)lcx.  scilicet  :  spi- 
ritualis,  in  ciilpam  ;  <■!  localis  :  (pii  diiplcx 
csl,  iilpotc  iii  acrcm  cl  infcrnuin.  Tria  vc- 


AN    ANCiKLI    THANS(;ilKSSOUKS    IN    AKIlK.M    C.U.KIINOSI  M    SIM    DKTlll  Sl,    KIC. 


im 


ro  coiisidcranliir  iii  vo  :  iialiira,  |)('('faliim, 
orficiiiiii.  Naliira>  sna'  compclcl^al  co'liim 
('mpyfciim.  pcccalo  iiirciiiiis,  oiricio  acr 
cali^Miiosiis.  iScc  coiivciiil  ci  siipcrior  acris 
rejj;io  ob  suam  lucidilalcm,  iicc  iiirima,  iio 
homincs  nimis  iurcslct.  Ila'c  illc. 

Hinc  Udalricus  iii  Suinma  siia,  libro 
quarlo,  dirrnsius  scriboiis  :  Oiioniam,  iii- 
(juil,  daMuoiics  supcrbia»  vilio  obdiirali  lii- 
eruiil,  de  cudo  cm|)yrco  sunl  cjccli,  ru- 
denlibus  inrcrni  dclracU  in  tarlarum,  id 
est  iii  pa'nain  tarlari,  iion  in  ii^suin  lo- 
ciim  :  quia  in  epislola  Jud*  aposloli  legi- 
Ji((i,r(',.  tur,  «  Angelos  qui  non 'servaverunt  suuin 
priiicipatum,  sed  dereliqiHM-uiit  suiiin  do- 
micilium  »,  id  esl  ca'lum  cmpyreum,  «  re- 
servavit  »  Deus  «  vinciilis  a^ternis  »,  id  est 
reatu  inexpiabilis  obligalionis,  «  iii  judi- 
cium  niagni  diei  )>,  id  est  usque  ad  diem 
/s.  11,  iT.  judicii,  in  qua  die  exaltabitur  Deus  solus, 
ut  dicit  Isaias,  «  sub  caligine  »,  id  est  aere 
caligiuoso,  quod  a  philosophis  medium 
aeris  interstitium  nominatur.  Nam  usque 
ad  diem  judicii  non  sunt  in  inferno  reli- 
gati,  quia  iititur  Deus  eorum  malitia  'ad 
profectum  justorum.  Nec  concessus  est  eis 
locus  circa  nos,  quatenus  ipsa  loci  discre- 
tione   ostenderet   Deus  verum   esse   illud 

iCo)-.x,i3.  Apostoli  :  Fidelis  Deus,  qui  non  patietur 
vos  tentari  supra  id  quod  potestis  sustine- 
re.  Quod  non  videretur  nobis  verum  esse, 
si  semper  apud  nos  exsistentes,  continuis 
intercisionibus  nos  pulsarent.  Nec  conces- 
sum  est  eis  habitare  prope  coelum,  id  est 
in  spha^ra  ignis  aut  a>there,  qu»  loca  sunt 
luminosa  :  quoniam  juxta  Christi  senten- 
tiam,  damnationi  tenebrarum  interiorum 
debentur  tenebra^  exleriores.  Medium  ergo 
aeris  interstitium,  quod  est  tenebrosum  et 
tempestuosum  ac  frigidum,competens  dae- 
monibus  obtenebratis  per  culpain,  inquie- 
tis  per  tentationum  invasionem,  frigidis  a 
caritate,  usque  ad  diem  judicii  ipsis  con- 

/s.xxiv,2-2.  cessuin  est.  Porro  in  judicio  congregabun- 
tur  congregatione  unius  fascis  cum  reli- 
quis  condemnatis,  et  mittentur  in  lacum. 
—  Ratio  horum  est,  quia  ex  ordine  naturae 
fuit  angelus  ordinalus  a  Deo  ut  ministe- 


13. 


A  rialilcr  coopcrarclur  iii  saliilcm  <'lcclis. 
niiiinupic  diviiia  ordiiialio  ac  providcnlia 
prorsiis  fruslraii  iioii  ipical,  dcccns  csl  iit 
pcrmissionc  divina,  [icr  accidcns  cl  pra'tcr 
siiaiii  iiilenlioiKMn,  cooperelur  ipsis  in  bo- 
iiiim,  ipsos  lcnlaiido,  (^t  siiccumbeiido  : 
ipsc  naimpie  est  draco  formaliis  ad  illii-  / 
dciidiim  ci.  FlaM'.  rdalriciis. 

IMiclcrca  Tliomas  :  Aiigclo,  ail,  scciin- 
diiin  siiain  cssenliam  iion  dcbctiir  lociis, 
sed  soliim  quanlum  ad  suam  oixMationem: 
vcl  pcr  modiini  coiigruentia%  ut  in  opere 

B  contemplalionis;  vel  per  moduin  necessi- 
lalis,  ut  in  his  qiiip  circa  nos  operantur. 
Operalio  aiilein  aiigeli  sccundum  naliiram 
suain,  qiiuin  sil  inlellccliialis  subslaiitia, 
est  contemplari  :  liinc  oinnes  in  loco  con- 
lemplationi  apto,  id  est  in  coelo  empyreo, 
siint  creali.  Op(M'atio  vero  gloria;  non  dif- 
fert  ab  operatione  natura?  eoruin,  nisi  sic- 
ut  perfectum  ab  imperfecto  :  ideo  idein 
locus  debetiir  angelis  conditis  et  gloriosis. 
—  Sed  quantum  ad  statum  culp»  aut  ini- 
serise,  potest  eorum  operatio  attendi  tripli- 

G  citer  :  primo,  secundum  lucem  naturae, 
quffi  in  eis  remansit,  quamvis  obtenebrala 
peccato;  secundo,  quantum  ad  tenebras 
culpse,  sicque  locus  eis  debetur  tenebrosus 
atque  poenalis  ;  tertio,  quantum  ad  ordi- 
nem  divinae  sapientiae,  quo  ex  eorum  ma- 
litiis  elicitur  bonum  nostrae  exercitationis. 
Et  quantum  ad  haec  tria,  debetur  eis  me- 
dia  regio  aeris  :  quia  in  quantum  est 
diaphana,  per  naturam  lucis  consonat  eo- 
rum  perfectae  naturae ;  quantum  autem  ad 
turbulentiam,  competit  eis  ut  pcenalis  con- 

D  tra  culpam ;  in  quantum  vero  nobis  pro- 
pinqua,  convenit  ad  exercitium.  Infernus 
demum  competit  eis  contra  culpam,  in 
quantum  poenalis,  tenebrosus  ac  horridus. 
Veruin  his  objici  potest.  Primo,  quo- 
niam  daeinones  quum  sint  incorporales, 
nullain  a  loco  recipiunt  impressionem, 
nec  illuminationem,  neque  infrigidatio- 
nem  :  ergo  inutiliter  eis  locus  corporeus 
deputatur  in  pcenain.  —  Secundo,  Philoso- 
phus  refert  in  secundo  libro  de  Coelo  et 
mundo,  quod  Pylhagoras  dixit  ignem  esse 


«.  cMi,  20. 


I 


350 


IN    I.lliUrM    II    SENTE.NTIAIILM.    —    DIST.   VI  ;   Ql.EST.    III 


carcereiii  iiiicjuorimi  scu  (laimialorum  : 
non  ergo  iii  aere  suiil.  —  Terlio,  diemones 
cum  hominibus  suiil  lihenler,  non  ex  cari- 
tale,  ut  prosinl,  sed  ex  invidia  niagna,  ut 
noceant  :  ergo  hoc  eis  concedi  noii  de- 
buit,  quia  concessio  placiti  exhilaiat  po- 
tius  quam  affligit.  —  Quarlo,  peccalum 
da?inonum  gravius  esl  peccalo  animaruin  ; 
sed  animae  scelerata»  inox  ul  a  corpore  se- 
paranfur,  ad  inferos  dei^rimuntiir  :  ergo 
mullo  plus  (laMiiones.  —  Qiiiiito.  secundum 
Jacub.u\,i;.  Glossam  Jacobi  terlio,  (laMuoues  quocuiu- 
que  vadunt,  secum  deferuiit  iguem  suiim, 
pula  tarlareum.  Sed  ignis  ille,  quum  sit 
corporalis,  agit  ex  necessilafe  natura».  Er- 
go  videlur  quod  ad  nos  nunquain  acce- 
dant :  quia  omnia  quae  circa  nos  sunt  coin- 
burerentur. 

Dicendum  ad  piiiuum,  quod  dicunlur 
esse  in  loco,  non  quasi  a  loco  aliquid  reci- 
pientes,  sed  quasi  circa  locum  operanles 
aliquid  consonum  proprielalibus  loci.  — 
Ad  secundum,  Pylhagoras  loquebatur  de 
igne  qiKMn  in  luedio  universi  ponebat,  ut 
ibidem  habetur :  quein  dicimus  esse  ignein 
inferni,  horridum,  tenebrosum,  alque  pce- 
nalem  da?monum  locum.  Ignis  vero  ele- 
menlaris  esl  inter  generabilia  et  cor- 
ruptibilia  omnia  subtilissimus,  inagisque 
lumiiiosus  :  ideo  angelis  oblenebralis  nou 
convenit.  Unde  magis  Deus  fons  luminis, 
et  angeli  lucis,  per  proprietales  ignis  et 
secundum  melaphoras  sumplas  ab  igne 
describunlur,  ut  in  fine  Coeleslis  hierar- 
chiae  divinus  Dionysius  docet.  —  Ad  ter- 
tium,  poena  da?monum  ex  pra^sentia  eo- 
rum  nobiscum  non  minoralur,  nisi  quod 
aislimant  sibi  poenale  quod  nobis  nocere 
non  valent  quando  in  inferno  tenentur.  — 
Ad  quarlum,  error  Gra^corum  fuit,  animas 
anle  (li(Mn  jiidicii  nec  iiif^Miiuin  ncc  re- 
gniiin  intrare  ('(rlorum  :  et  derivaliis  esl  a 
fabiilis  l*ytliagoiicis  poetarum,  dictMiliiim 
aniinas  occisorum  circuire  sepulcra  us- 
que  ad  morlis  vindiclam,  et  iterum  non 
redire  ad  comparein  stellam  aiite  comple- 
tam  periodum  vila»  qua)  anle  lerminuin 
immalura  morte  finita  est.  Sed  isla  sunt 


A  falsa.  Nec  siinile  est  de  dtpinonibiis  el  ani- 
niabiis  damnatorum  :  (|iiia  iil  diclum  est, 
(laMnones  secundiiin  gradiim  nalurffi  suae 
constituli  erant  medii  inler  Deum  et  nos, 
etc.  —  Ad  quiiilum  qiiidam  dixerunl.  sen- 
sibilem  daMiioiium  pcpiiain  esse  dilalam 
usque  ad  diem  judicii  :  quod  est  coiitra 
Sanctoriim  auclorilales,  et  conlra  divinam 
juslitiain,  qua»  aniinas  iiiiquoriiin  mox 
pcpnis  infernalis  igiiis  immittit,  quarum 
lameii  peccaliim  peccalo  (l;einoniim  non 
esl  majus.  Hiiic  alii  diciinl,  quod  igiie  in- 

B  feriiali  seiuper  ardent,  quein  eliain  sein- 
per  secum  deferunt;  nec  tamen  ignis  ille 
combiirit  alia  cor[)ora.  quoniam  agit  ut 
inslruinenlum  divinae  justitiae  lantum  in 
ea  qua^  ad  talein  paMiam  suiit  addicla.  Sed 
quuiii  daMuones  sint  incorporei,  non  vide- 
tur  probabile  quod  corporalein  ignem  se- 
cum  deportent.  Unde  dicendiim,  quod  igne 
infernali  jugiler  ardent,  non  tamen  eis 
semper  praesente  secundum  locum  :  cpiia 
non  agit  corporali  inodo  calefaciendo  et 
desiccaiido,  sed  modo  spiriliiali;  propler 

C  quod  non  requirilur  ibi  delerminala  di- 
stanlia,  sicut  in  aclione  corporali.  —  Haec 
Thomas  in  Scripto. 

In  cujus  scriptis  non  placet  quod  dicil, 
diPinones  non  esse  in  loco  quasi  aliquid  a 
loco  recipienles,  sed  ut  circa  locuin  ali- 
quid  operantes.  Nempe  per  locuin  iion  in- 
telligil  proprie  superficiem  continentis, 
quum  nec  circumscripfive  in  loco  ponan- 
tur  ;  sed  corpora  quibus  alligantnr  aut 
depulantur,  ut  aerein  caliginosum,  etc.  : 
a  quibus  si  nihil  poenae  recipiunt,  sequilur 

D  quod  nec  ab  igne  torquentur.  Eadem  quo- 
que  ralione  nec  animae  defunctorum  in  in- 
ferno  aut  purgatorio  affligerenlur  tartareo 
aiit  piirgalorio  igne.  —  Simpliciler  ergo 
fenendum,  quod  a  locis  illis  paMialibus 
igiiibiisque  inat(MiaIibiis  V(M'e,  realiter,  iino 
iiia'stiiiiabilit(M'  diire  torcjiUMiliir,  alqiie  iin- 
pressionem  recipiunl  :  qiiaiiivis  iioii  opor- 
teat  dici,  quod  prorsus  univoce  aut  omni- 
farie  modo  eodein  qiio  corpora  corporalifer 
calefianl,  proiil  hoc  alibi  phMiius  declaravi 
(ul  iii  traclalu  de  Parliculari  judicio,  el  in 


AN    AN(;KI.I    THANSCiUKSSOnKS    IN    Al.KKM    C.AI.lCINOSl  M    SINT    DKTIirSI.    KTC. 


:{:il 


liltcllo  (lc  (JualiiiM-  iio\  issimis),  rl  iiiri;i  li- 
bro  (iiiailo.  si  Dciis  ^Hoiiosiis  r\  saii<liis 
eoiicosscril.  (lirriisiiis  cliicidaho.  (iiiillci- 
uuis  (|iio(Hic  ['arisiciisis  cl  llciirictis  idciii 
ralciiliir.  ila>c  iiiiiic  laiiliiindcm  lcligissc 
surriciat.  (juidaiu  vcio  \(dciil('s  (\r  liac  rc 
sublilitcr  io^iiii.  riiditcr  siiiit  locuti  :  (luo- 
rmn  cliain  opinio  limorcm  Oci  miiiiicrct 
in  cordihiis  pliirimorum. 

Dcnicpic  (piod  (licliim  csl,  pcccala  aiii- 
nianiiii  pravariim  cssc  miiiora  \itiis  da>- 
inonuin,  noii  \i(lcliir  iiiiivcrsalilcr  aUpic 
siinplieitcr  possc  iiitcllij^i,  locjucndo  dc 
pcccalis  duMnomim  pra'cc(lciilibus  coriim 
cjcclioncm  cl  damnatioiicm.  (piihus  pro- 
pric  dcincrucriint.  (jiiidam  cniin,  ul  eruei- 
i'i.\ores  (^ihristi  cl  lhTrcsiarcha>  ac  persecu- 
(ores  Ecelesia>  ct  alii  iniilti,  peccaveruiit 
enorinilcr.  mulli[)liciter  ct  qnasi  innumera- 
biliter  niinis.  Idco  potius  a^stiino,  quod  qui- 
dain  homincs  graviiis  pcccavcrunt  qiiain 
daMiioncs  (piidain,  ct  pcr  eonsequeiis  acri- 
ora  ferant  supplicia. 

Postreino  si  dtemones  non  affligerentur 
igne  infcrnali  nisi  spiritiialiter  taiitum,  et 
qiiadam  (ut  dicitur)  alligatione,  homines 
r(q)robi  post  dicm  e.xtremi  judicii  multo 
et  pcnc  incomparabilitcr  poenalius  torque- 
rentur  ab  igne  illo  quam  (Upmoncs.  Mult® 
qiioque  notabilcs  ae  fide  digna^  visiones, 
apparitiones,  iino  et  experimentationes, 
frequenler  patefecerunt  atque  testatse  sunf, 
animas  ac  da?mones  corporeo  igne  ineffa- 
bili  modo,  vere,  acerrime,  intolerabiliter- 
que  torqueri. 

De  his  demum  loquitur  Thomas  in  pri- 
ma  parte  Summge,  quaestione  sexagesima 
ari.  4.    quarfa,  pene  eadem  quae  hoc  loco.  —  Con- 
cordat  Pefrus. 

Porro  Richardus  pro  majori  parle  his 
consonans,  aliqua  addil :  Per  infernum,  in- 
quiens,  infelligere  possumus  infernalem 
locum  in  quem  nondum  da?mones  cecide- 
runt,  et  item  supplicium  infernale.  Gredo 
autem,  quod  adhuc  non  receperunt  infer- 
nalis  supplicii  complementum,  sed  differ- 
tur  usque  ad  judicium,  quamvis  magnam 
et  mulfam  valde  habeant  poenam.Unde  di- 


\  xissc  lcgiintiir  in  Kvaiigclio :  .lcsii,  Kili  hci,  Matih.w», 
ipiid    \('iiisti   aiilc   lcmpiis   loripicrc    iios  ?  '  ' 
(Jiiociica    loipiitiir   (Jlossa    :    Scicbant   sil)i 
fiitiiram  in  Dci  jiidicio  damnatioiicm   Priii- 
ccps  (pi()(pic  .\posloloruin   Pclrus  :  Ucscr-   ii/v//-. m, 
\aiiliir.  ail,  criiciandi  in  jiidicio  :  tiinc  sci-  *• 
lieef   re(;cptui'i   suip  damnationis  com[)le- 
m(>ntum.  riidc  (llossa  :  Ucstat  adhiic  ulliini 
|)OMia  jiidicii,  (|iiia  [)ar<itiis  cst    ignis  dia-  Mniin.wv, 
bolo  cl  aiigclis  cjus.  Non  cniiii   [)(M'iniftil ''• 
cos  D(Mis  coiisiimi,  scd  scrvat,  iit   gravius 
[)iiiiiaiiliir  ciiiii  iiKMiibris  siiis.  Ilinc  adhnc 

B  suiit  iii  stalu  dciner(Mi(li  iis(|iic  ad  (li(Mn 
jiidicii.  Ibcc  Hichardiis, 

V(M'uin  liis  objici  [)Otcsl,  ([iiod  scribit 
S.  Thoinas  |)riiiia  [)artc  Suinnia',([iuestioiie 
sexagesima  quarta  :  (juidain  dixcrunt,  ns-  ad .!""•, 
que  ad  diem  judieii  differri  paMiam  sciisi- 
bilem  lam  damonum  quain  animarum  : 
quod  est  falsuin.  Alii  vero  de  daMnonibus 
sed  non  de  animabus  concedunt  Iioc.  Ve- 
riiis  tamen  est,quod  idcm  judicinm  est  de 
malis  animabus  et  de  angelis  malis,  qiiem- 
admodiim  idem  judicium  est  de  animabus 

C  justis  et  angelis  sanctis.  Ilinc  sicut  locus 
cadestis  ad  gloriam  pertinef  angelorum, 
quorum  tamen  non  minuitur  gloria  dum 
vcniunt  ad  nos,  quia  considerant  illum  lo- 
cuin  esse  suum  (eo  inodo  quo  dicimus  ho- 
norem  cpiscopi  non  minui  dum  actu  non 
sedet  in  cafhedra);  sic  da^mones  quamvis 
actu  non  alligenfur  infernali  incendio  dum 
sunt  in  aere  isto  caliginoso,  tamen  hoc 
ipso  quod  sciunt  sibi  illam  alligationem 
deberi,  non  minuifur  poena  eorum.  Nec 
obstat,  quod  Christum  rogaverunt  ut  non  Luc.\m,u. 

D  mitteret  eos  in  abyssum  :  quia  hoc  peti- 
erunt,  reputanfes  sibi  poenam,  excludi  a 
loco  in  quo  hominibus  possunt  nocere.  Un- 
de  a  Marco  dicitur,  quod  deprecabantur  j/arc.v.io, 
eum  ne  expelleret  eos  extra  regionem. 
Haec  Thomas. 

Pro  horum  concordia  forsitan  dici  po- 
test,  quod  dsmonum  poena  sensibilis  dif- 
fertur  pro  j^arte,  non  autem  pro  toto ;  at- 
que  quod  sunf  in  sfafu  demerendi  non 
simpliciter,  scd  quanfum  ad  accidentalia 
quaedam    supplicia.  —  Verumfamen   pce- 


3o2 


IN   LinRlM    II    SENTENTIARUM. 


1)1  ST.  VI  ;   QILEST.    III 


nam  diPmonum  aliqiialilcr  miniii  v\  lioc 
qiiod  nondum  sunt  aclualiter  in  inferno, 
apparet  ex  hoc,  quod  in  Legenda  S.  liar- 
tholomwi  apostoli  narraliir  quemadmoduin 
angelus  saneliis  di.xit  diabolo :  Pio  eo  qiiod 
Aposloli  jussionem  implesli  idolum  con- 
fringendo,  conceditur  tibi  ut  inlres  ac  ma- 
neas  in  deserto,  ubi  nulli  hominum  qiieas 
nocere.  Unde  videtiir,  quod  ciipiant  exlra 
inferniim  consislere,  non  solum  iil  homi- 
nibus  noceanl,  sed  item  ul  p(M-  lioc  eorum 
relevetur  lormenliim.  Veniin  Ikoc  qiia-slio 
super  quarliim  i^otiiis  habet  lociim. 

Insuper  Bonaventura  :  Locus,  inquit,  dse- 
monum  post  riiinam,  est  aer  caliginosus. 
Utrum  autem  quidam  eorum  delriisi  sint 
in  infernum,  ignoro,  nec  a  Sanclis  deler- 
minalum  invenio;  sed  credo,  qiiod  (piidam 
ex  eis  descendunl  ad  infernum  ad  animas 
torquendas,  secundum  quod  inler  se  ha- 
bent  depulala  maledictionis  officia.  Porro 
in  aere  sunt  ad  exercitium  electorum  : 
quia  ut  asserit  Augustinus,  nunquam  Deus 
fecisset  quos  malos  prjrscivil  fiiliiros,  nisi 
pariter  agnovisset  quibus  bonorum  iisibus 
eos  accommodarel.  Unde  divina  dispositio 
lioc  exigit,  ut  etiam  de  praevaricaloribus 
angelis  profectum  eleclorum  eliciat.  — 
H»c  Bonaventura.  Quibus  eliam  mullse  vi- 
siones  et  revelationes  concordant. 

Pneterea  qua^rit  hic  Doclor,  iilrum  da^- 
mones  ceciderint  in  infernale  supplicium, 
id  est,  an  crucientur  ubicumque  exsistunt. 
Et  respondet  :  Circa  hoc  sunt  diversa? 
positiones  doctorum.  Nam  qiiidam  dicunt, 
dgpmones  ubicumque  siinl,  piiniri  siippli- 
cio  ignis  malerialis,  non  lamen  ila  inlense 
sicut  posl  diein  jiulicii.  Quunuiue  non  sit 
bene  inlelligibile  quod  ignem  concreman- 
tem  ubiqne  circumferant  secum,  nisi  ha- 
beanl  corpora  alligala,  falentur  quod  a 
casus  sui  principio  habenl  sibi  aptata  hu- 
jiismodi  corpora,  iii  quibiis  lorquenlur.  et 
in  qiiibiis  iulriiisecus  circumferiint  inale- 
riale  incendium  quocumqiie  discurrunt, 
inslar  febricilanlis,  qiii  seciim  suiim  de- 
fert  ardorem.  Sed  qiiia  diffieile  est  istud 
defendere,  alii   dicunl,  qiiod   (hpinonibus 


A  poena  ignis  nsque  posl  judicii  diem  differ- 
liir.  QihT  hariim  positionum  sit  verior,  ne- 
scio.  Nam  Glossa  super  Canonicam  Jacobi  j.icob. w,6. 
(scilicet,  quod  sicul  gehenna  semper  ar- 
det,  sic  diaboliis  iibicumque  sit,  semper 
fert  secuin  lormenla  flammarum),  si  tola 
adspicialiir,  non  loquiliir  de  ardore  aut 
flamma  ignis  materialis,  sed  vitioruin  irae 
et  invidiff,  qiiibus  torquentur.  Haec  Bona- 
venlura. 

Circa  quiv  videliir  non  esse  ad  inlelli- 
gendiim  seu  credendiim  difficile,  qiiaiiter 

B  (hemones  sine  corporibus  sibi  taliler  alli- 
gatis  deferant  secum  ignem  malerialem, 
quuin  materia  corporalis,  qiiantum  ad  mo- 
lum  localem,  subsil  spirilualium  poteslati 
subslantiarum  ;  frequentissime  eliam  exte- 
rioribus  visum  sil  oculis,  corporalia  (|u;e- 
dain  iiinc  inde  deferri,  nullo  videnle  a  quo 
deferebantur,  certumque  fuit  ea  deferri  a 
spiritu  quodam,  prout  etiam  Guillelmus 
secunda  parte  de  Universo  plenius  scribit. 
Vidi  puellam  qu;e  personaliler  relulit  mi-  r/-.  tom.  i, 
hi,  qualiter  diabolo  scripsil  su;e  perdilio- •*■  ^'""' 

C  nis  chirographum.  In  brachio  quoque  suo 
cicatricem  vulneris  mihi  monslravit,  ex 
qiio  sanguineni  traxit  quo  chirographum 
illiid  conscripsit.  Quam  diaboliis  ille  fre- 
quenler  ad  loca  tiilit  remota,  et  subilo  re- 
portavit.  —  Quamvis  etiam  (hiMnones  gra- 
viler  affliganlur,  ex  hoc  tainen  eorum 
impugnatio  non  impeditur  :  qiiia  ex  suis 
suppliciis,  ad  phanlasiam  protervam  et 
furorem  amenlem  vehemenlius  excande- 
scunt.  —  Dalo  etiam  quod  post  peccatum 
aiil  lapsum  habeant  corpora  sibi  apla  et 

D  alligala,  si  laiiuMi  ex  ipsis  et  illis  corpori- 
biis  non  fil  iinuin  simpliciler  seu  uniim 
siipposiliiin,non  videnturex  illa  connexio- 
ne  pali  ab  igne.  Rursus,  si  in  sua>  simpli- 
cilale  nalur;r  maneudo,  non  possiint  ignein 
circumferre,  qiiomodo  possunl  circumfer- 
re  corpora  illa? 

(iirca  luec  primo  quaMit  .\lexander, 
ulriiin  sil  d;einonibiis  paMia,  esse  in  aere 
islo  caliginoso;  secundo. quomodo  punian- 
liir  ibidcMii ;  liM-lio.  an  lanliiin  ille  easiis 
localis  sit  eis  in  puMiain,  aii  eliam  alii  ca- 


AN   ANUELI   TUANS(iUKSS01U;s    I.N    AKUKM    CALKilNOSUM   SINT    DKTllliSI,   KTC. 


333 


sus  localcs;  (|uail(),  ;iii  oiiiiics  c<'ci(lci'inl 
iii  habilalioiiciii  a(M'is  cali^iii(>si,  aii  (|iii- 
(laiit   iii   illaiii,  (|ui(Iaiii   iii   iiiicniiiiii. 

A(l  piiiiiiiiii  rcspoiidcl  (piod  iiiio  :  (piia 
secuiKluiii  Augiisliiiuiii  siipcr  (iciicsiiii, 
sunt  ibi  qiiasi  iii  carcere.  Et  vicesimo  pri- 
mo  de  Civitale  Dei  teslatur  :  lii  hoc  coelo 
aerio  et  in  lerris,  (hpinonum  et  hominiim 
miscrrima  vifa  csl,  (M"roribiis  ;criiiiiiiis(|uc 
pleuissima.  C(rliiiu  vcro  empyrciim,  (piod 
est  liimiiiosum,  ruil  cis  lociis  coiiiialuralis. 
Itaque  esse  iu  acrc  lciiebroso,  pttma  est 
illis  :  non  qiiod  paMia  csset  augido  boiio 
esse  in  tenebroso  loco,  ut  si  inittatur  ad 
parles  tcrra^  iiilcriorcs ;  sed  idcirco  cedit 
duMUOnibus  lociis  illc  in  paMiam,  quia  re- 
vcrti  iiequcunt  ad  rcgionem  luminis  sibi 
connaturalem.  Deferunt  etiam  secum  tene- 
bras  interiores,  quic  magis  sunt  eis  in 
paMiam  quam  tenebra?  exteriores. 

Ad  secundum  Alcxaudcr  respondet  :  Di- 
cendum  videliir,  quod  quuin  staliis  daMHO- 
nuin  in  prasenti  mediaiii  leneal  rafionem 
inter  statum  innocentiae  quem  habuerunt, 
et  statum  seternaB  miserise  cui  sunt  depu- 
tati,  congruebat  ut  dum  essent  in  sfalu 
hoc  medio,  haberent  aliquid  de  potentia, 
et  aliquid  de  passibilitale  :  primus  quippe 
ille  stafus  ad  pofentiam  perfinebat,  alfer 
ad  miseriam.  Et  distant  extrema  loca  his 
stafibus  congruentia,  scilicet  coelum  em- 
pyreum  et  infernus.  Convenit  ergo  ut  me- 
dium  locum  teneanf  modo,  congruenfem 
duobus  praetactis,  ut  agere  queant  et  pafi 
in  ipso  :  agere  homines  impugnando,  et 
pati  a  caliginoso  ergasfulo. 

Ad  tertium  idem  respondet  :  In  libro 
Collectionum  de  sententiis  Sanctorum  in- 
ducitur  (et  verbum  Ambrosii  esse  vide- 
tur)  :  De  tribus  locis  diabolus  cecidit.  Pri- 
mo  de  ccbIo  per  superbiam ;  secundo  de 
paradiso  per  homicidium  Adae ;  tertio  de 
terra  per  invidiam  generis  humani  cecidit 
in  infernum.  Quod  dictum  videfur  per 
quamdam  coaptationem.  Nempe  secundum 
hsecjsi  diversi  hi  casus  essenfialifer  respon- 
derent  diversis  peccatis  praefactis,  tunc 
pro  primo  peccato  superbiae  cecidisset  in 
T.  21. 


.V  inlcriium,  jiixla  illiid  Fsaiai  :  V(M'umlaiii(Mi  /«.  xiv, 
ad  inlcriitim  (IclraIi(M'is.  Ubi  nolaliir,  (|iiod 
pro  pcccalo  illo  sii|)(M'biai  inriicliis  csf  ci 
castis  gclKMiiiie.  liKh^  piM'  coaplatioiicm  de 
diversis  locis  dicitur  cecidisse.  Nam  quia 
peccavit  in  ccelo  siiperbiens,  de  ccelo  ce- 
cidit  per  siiperbiam ;  quia  peccavit  iii  pa- 
radiso  siiggcMcudo  primis  panMilibtis,  fer- 
ttir  corriiissc  dc  [laradiso  pcr  homicidium; 
cf  (}iiia  qiiolidic  pcccaf  iu  ferra  tenlando 
hoiuincs,  dicitur  cecidisse  de  terra,  qiiasi 
de  hominiim  habilatione.  Sicque  quanttim 

B  ad  termintim  a  quo,  de  tribus  cecidil  lo- 
cis;  sed  quaufum  ad  lerminum  in  qiiem, 
diio  loca  poiiunfur,  vidclicet  aer  caligino- 
sus  et  infcriius. 

Ad  quarltim  respondet  :  Iii  Moralibus 
super  Job,  H.  Gn^gorius  exponens  illud 
S.  Petri  aposfoli,  Deus  angelis  peccanfibus  nyv/,-. 
noii  pepercit,  etc,  disseruit  :  (Juantum  ad 
sublimifafem  coeIi,aer  istc  caliginosus  non 
immerito  polcsf  infernus  vocari  :  quemad- 
modiim  quaufum  ad  ejusdem  aeris  alti- 
tudinem,  terra,  quae  inferius  jacet,  potest 

C  infernus  inlelligi.  Malignus  ifaque  spiritus 
de  superioribus  in  haec  inferiora  dejectus, 
ne  ad  coelestia  valeat  evolare,  pcenae  suse 
pondere  coarcfatur,  et  hic  quasi  in  carcere 
constringifur  :  quia  tenfare  bonos  quan- 
tum  desideraf,  prohibefur;  et  ut  implere 
mala  quae  appetit,  nequeat,  superna  distri- 
ctione  religafus  angusfatur.  Ex  quibus  ver- 
bis  colligitur,  quod  esse  in  aere  caliginoso, 
est  \)censL  indifferenter  cunctis  daemoni- 
bus  :  loquitur  enim  de  diabolo  et  angelis 
ejus,  et  ita  indifferenter  uferque  locus  est 

D  daemonum  poena.  —  Videtur  autem  qui- 
busdam,  quod  poena  aeris  caliginosi  sit 
poena  eorum  usque  ad  diem  judicii;  poena 
vero  ignis  gehennalis,  post  judicium.  Sed 
quod  poena  gehennalis  sit  etiam  poena 
ipsorum  in  pra;senti,  pafet  per  verba  Be- 
dae,  dicentis  quod  ubique  deferunt  ignem 
suum  secum.  Praeferea,  primum  peccatum 
diaboli  fuit  majus  quam  peccata  istud 
consequentia  :  ergo  et  major  poena  debe- 
batur.  Quum  ergo  pro  illo  peccafo  jam  ju- 
dicafi  sint,  major  illa  poena,  videlicet  poe- 

23 


354 


IN   LIBHLM    II   SENTENTIAHLM.    —   DIST.    VI  ;   QU.EST.    III 


na  inrcini.  eis  inllicla  est.  Insn|)(M',  in 
jndicio  nlliino,  (|nnin  proponilnr  scnlcnlia 
Jndicis  rcspccln  (ianinaloiinn,  nnlla  nicn- 
lio  fil  ibi  de  judicio  fcrendo  in  angclos 
malos,  sed  tanfuin  de  judicio  ferendo  in 
hoinines  nialos.  Ex  qiio  probalnr,  qnod 
jain  lalnin  esl  iii  eos  jndiciiiin.  Eis  anlcin, 
Maiih.xw,  ii'  ^''  Salvalor,  paralns  csl  ignis  illc.  Ergo 
*'•  jain  lalnin  csl  jndicinin  conlia  eos  respe- 

clu  iilius  pa'iue.  Nec  pcrna  aeris  tenebrosi 
est  paMia  ipsoruin  priiicipalis  :  ([iiia  in 
aere  illo  suiil  collocati  causa  e.xercendi  ge- 
nus  hnmanuin.  —  Ihec  .Vlexandcr.  (jijiis 
responsio  dc  nlliino  islo  qiuTsilo,  vidclnr 
responsioni  Tlionue  pcnilus  concordarc. 

Ilannibal  quoquc  videlur  quasi  in  om- 
nibus  sequi  Tlioinam,  ct  parum  aul  iiihil 
conscribere  quod  noii  conlinealur  in  scri- 
plis  Thoma'. 

i\mplins  de  his  faliir  Guillclmns  secun- 
do  libro  de  Univcrso:Qniim  doclrina  Chri- 
stianorum  habcat  evidenlcr,  in  aeris  parle 
caliginosa  daemones  quasi  in  carcere  habi- 
tare  usque  ad  diem  judicii;  qna^rilnr,  (jiia- 
liter  indc  lam  libere  exeant,  et  in  mullitu- 
dine  lanta.  Aliquaiido  (Miim  qiiasi  lolam 
terram  occupasse  videnlur  in  lcmplis  ct 
staluis,  ac  receplaculis  aliis,  in  domibns 
ac  penetralibus  domorum,  iu  hortis,  in  li- 
milibns  agrorum,  in  silvis,  in  fontibus  at- 
que  fluminibus  et  locis  amoenis,  iii  qnibus 
colebanliir  ao  rcspondcbanl.  Anl  crgo  pan- 
cissimi  remancbant  in  acrc,  anl  incrcdi- 
biliter  numerosa  esl  mulliludo  eoriim.  Et 
videntur  liberum  habuisse  (imo  et  adhuc 
habere)  egressum,  quum  ad  incanlationes 
invocationesque  magornm  et  necromanti- 
corum  inox  venianl.  Quid  cliam  dicain  de 
opere  majoris  minorisqiic  circnli  (in  qui- 
bus  taiila  eoriiiii  multiludo  a|)|)arcl.  iil)i  cl 
quatuor  reges  eorum  a  qualuor  inniKli 
partibus  cuin  exercitibus  suis  innumcra- 
bilibus  venirc  dicunlur),  de  exercilibns 
quoqne  noclnrnis?  Quid  de  fatis  et  falali- 
bus?  Qiiid  dc  dominabns  noclnrnis.  (pia- 
rum  princip(Mn  vocanl  dominam  Abiindi- 
ain  seu  Saliain,  ab  alnindanlia  sciliccl  cl 
satielale,  quain  largiri  credunliir  iii  doiiii- 


A  biis  (pias  freqiKMilanl,  pra»s(Mliin  a  innlie- 
riliiis  (puc  \ilibiis  dcliraiiKMilis  inUMKliiiil. 
qmini  lucc  oiiinia  maxinic  maligni  s[)iiilns 
vidcantur  ?  Qnoinodo  ligali  aul  incarce- 
rali  censentur  ([iii  ila  discurrunt?  Nain  et 
Evangelium  prolcslalnr  in  nno  homiiie  le-  .v<./f.v,<i. 
gionem  daMnonum  uiiam  fuisse. 

Vcrumlamcn   ob  luec  nnllalcniis  debes 
de  verilalc  doclriiuc  Chrislianorum  ainbi- 
gere.  Quod  si  reminiscaris  serinonis  ejus  c/:p  230D. 
([ui  dixit,  qnod  tot  legiones  in  unoqiioque 
ordiiic  se[)aralaruiii  subslanliarum  consi- 

B  stuiil,  quot  suiil  subslanlia'  iii  iiiia  legio- 
iie,  videbis  iii  unoqiioqiic  ordinc  esse  sex 
millia  et  sexccnlas  cl  scxagiiila  sex  legio- 
nes  subslanliarum  hujusmodi.  Unde  ne- 
quaquam  pulandum  est,  quod  ad  libitnm 
possint  sffivire  in  homines.  Nec  sine  per- 
missione  providenti»  Creatoris  egrcdi  que- 
iint,  et  nostram  liabilalion(Mii  inlrare  :  iino 
juslo  Dei  jndicio  illndunl  el  paMias  varias 
infligunl  iniqnis.  In  quibus  omnibus  Crea- 
loris  inlentio  sancta  et  recta  est,  ut[)0le, 
decor  juslilia',  correclio  peccalorum,  [)u- 

C  nilio  medicinalis  cnlparnni. exercitalio  ele- 
cloruni.  —  I*orro  de  exercitibus  noclurnis 
et  dc  his  qiue  fiuiit  in  majori  minorique 
circulis,  non  oporlel  piilare  qiiod  siiit  vcri 
exercitus,  vel  etiani  si  veri  esseiil,  quod 
essent  ex  dcPmonibus  illis  :  iioii  ciiim  oin- 
nia  quffi  sic  vidcntur,  vera  siinl,  sicut  iiec 
ca  qiue  vidcnliir  a  somnianlibus,  ct  ra[)lis, 
ac  iiienle  alicnalis.  Nain  miilla  hujusmodi 
in  visione  tantnin  fiuiil,  non  in  re  et  ve- 
rilate.  —  Ila^c  Gnillclinus.  Qiii  de  his  mul- 
ta  disseruit,  quorum  qua^dam   iiifra  tan- 

D  geiilur. 

Dcniqne  de  liis,  et  qiialiler  incorporcus 
spirilns  ab  igiie  cor[)oreo  rcalilcr  affliga- 
lur,  scribil  llenricus  bciie,  sublililcr,  ca- 
tholice  el  diffuse,  Quodlibelo  octavo  :  qiiod  qu^sL  sk 
laiiKMi  ad  quarlum  inserere  differo,  in  laii- 
luiii  iiunc  laiigiMis.  qiiod  de  hoc  ponit  sex 
inodos,  ([iiorum  quiiique  rc[)iilal  miiius 
idoncos  :  scxlumqiie  [loiiil  :  ()[)orlcl  (in- 
qui(Mis)  diciMc  scxlo  iiiodo,  ([uod  igiiis  ille 
affligit  s[)irituiii  iii  quaiiliiiii  calidus,  al- 
quc  eodem  gencre  afflictionis  quo  afflige- 


QILKST.    I\'    :     \N    IN    It.rMOMIllS    Sir    OUDO    .\  TUI  H    l'll.l.l..\TIO 


i'('l  ('or|)()i'is  sciisiiin.  Scd  (|iimii  iioii  sil 
a('li\iiiii  siiic  |)assiv()  sil>i  (•oiics|)oii(iciilc, 
non  polcsl  i^nis  a|.>;('i'(^  stia  iialiiiali  aclioiic 
in  s[)iriliiin,  i[)stiiii  airiijj^ciKlo,  nisi  s[)iri- 
liis  [lossil  [)ali  al)  i|)S()  vcrain  [)assioiicin, 
qualcni  scnsiis  ab  \'^i\e  rcci[)orel.  Pro[)ria 
aulein  [lolenlia  reei[)ienili  hiijiisinodi  [)as- 
sionem,  non  est  nisi  sensus,  ol  aelus  acli- 
voruin  iion  sunl  nisi  in  [)aliciilc  (lis[)osilo. 
Diabolus  vero  viiii  sensilivain  noii  liabel. 
Kcslal  er«.?o  (lirrieiillas  ex  [)arle  s|)irilus, 
quoiiiotlo  ab  ij;iic  eor[)OraIi  [)ossil  in  se 
passionein  i('ei[)ere.  Nee  [)olesl  diei,  quod 
[)Olenlia  illa  passiva  sil  in  s[)irilu  natura- 
liler  :  (|uia  lunc  indirferenler  [)ateretui' 
exsislens  in  igiie  infernali  s[)iriliis  pecea- 
tor  et  non  [)eeeator,  et  inagis  [)cecalor  et 
minus  [)eeealor,  quiiin  [)eeeatuin  non  sil 
dispositio  ad  paMiain  nisi  merilorie.  Quod 
falsum  esf,  dicenle  Gregorio  quarlo  Dia- 
logorum  :  Unus  geheniue  ignis  non  eo- 
dem  modo  cniciat  peecalores.  Unusquis- 
que  eiiiin  qiiaiitum  exigil  eul|)a,  lantiim 
sentit  de  poMia.  Nec  [)olcsl  diei,  ([uod  Deus 
in  hoc  inulet  naluram  spiritus  :  quia  tunc 
non  suslineret  pffiuam  qui  commisit  cul- 
pam.  Resfat  igifur,  ut  videtur,  quod  Deus 
supernaluraliler  imprimit  naturse  spiritus 
angelici  ac  humani  communem  vim  qua 
pati  queat  ab  igne  corporeo.  Vel  ita  utri- 
que  naturaliter  inest,  licef  lafet  nos;sic- 
que  illam  temperat  Deus,  uf  ipse  spiritus 
per  illam  sustineat  poenam  peccatis  corre- 
spondentem,  ut  secundum  quod  dicit  Gre- 
gorius  nono  Moralium, quamvis  angelorum 
el  hominum  sit  nafura  dissimilis,  una  ta- 
men  poena  implicat  quos  unus  in  crimine 
reatus  ligat.  Hsec  Henricus. 
p.  312F.  Postremo,  ut  Magister  refert  in  littera, 
aliqui  dicunt  Luciferum  in  inferno  reli- 
gatum  a  tempore  quo  a  Ghrisfo  victus  est 
in  deserfo,  seu  tempore  passionis.  Alii  opi' 
nantur,quod  inox  uf  peccavif,in  infernum 
projectus  sit  ob  sui  enormifafem  exces- 
sus.  Diversee  quoque  visiones  testantur, 
tam  in  inferno  quam  in  purgatorio  dee- 
mones  plures  esse  ad  puniendum  animas 
reas.  Et  sicut  Lazarus  per  angelos  sanctos 


A  fiiil  iii  siiiiiiii  .MiraliM'  dc|ioi'laliis,  sic  [x-r 
(hcmoiics  diiciiiiliir  iiiiijiii  .id  inrcios  : 
(|ii()d  cl  iiiiilli  a  moi'l(^  n^siiseilali  h^slali 
siiiil,  Saiicti(|iic  iili(|iii  iii  rcvclalioiiibiis 
siiis,  [)roiit  iii  diversis  chroiiicis  et  l('g(;n- 
dis  dcscribilur. 


n 


0 


QU^ESTIO   IV 


Uario  (|iia'riiiir,  An  in  dsemonibus 
sit  ordo  atque  praelatio. 
Vidcliir  (|ii()(l   non.  Priiiio,  qiiia  secun- 
duin  divinum   Dioiiysiuiii,  ordo  esf  o[)ti-  ^7.  Kpist. 
mum  qiiid  iii  r(d)us.  In  (hemonibus  aulem  ^"'" 
non  est  ([iiid  0[)liiniiin,  scd  [^cssimum.  — 
Secundo,  peccalum  mci(!tiir  (le[)rcssion('in 
ac  servitulem  :  ergo  aiigeli  superiores  eo 
ipso  quo  inferioribus  gravius  peccaverunt, 
vehemenliiis  0[)priini   ineruerunt  et  sub- 
esse.   Ergo  non   [^itTsiinf  infcrioribus.  — 
Terfio,  pcccaliim  dcordiiiatio  csf  nalura'.  In 
(Uemouibus  aulcin  gravissima  sunf  pceca- 

C  la,  ergo  dcordinalio  inaxima.  —  Quarlo,  in 
libro  Job  legifur  :  Ubi  (videlieet  in  infer-  Jobx.ii. 
no)  umbra  morlis  et  nullus  ordo,  sed  sem- 
pilernus  horror  inhabilaf. 

In   conlrarium    est  illud  Job,  Una   uni  1001. xu,s. 
adhaeret  :  quod  de  squamis  Leviathan  di- 
cifur,  per  qiias  membra  diaboli  designan- 
tur.  —  Rursus,primus  ille  aposfala  appella- 
tur  princeps  tenebrarum  ac  daemonum,  et  Maith.K, 
rex  super  omnes  filios  superbiee.  —  Ghri-  y^j^,,  ^5 
stus   quoque   in    Evangelio   loquifur   :  Si  iCdc.  xijs. 
Safanas  in  se  ipsum  divisus  est,  quomodo 

D  stabit  regnum  ejus?  Habet  igitur  regnum, 
ergo  et  principatura  ac  ordinem  tanquam 
superior. 

Ad  hoc  Thomas  respondet  :  Ordinem 
piwlationis  in  dsemonibus  esse,  congruit 
eorum  nafura>,  divin;e  quoque  sapienfise, 
ae  propria^  neqiiiti».  Ex  nalura  enim  qui- 
dam  aliis  superiores  fuerunt  :  et  quia  pec- 
catum  naturam  non  follif,  sequitur  quod 
efiam  post  peccatum  quidam  aliis  supe- 
riores  remaneant.  Ad  divinam  etiam  sa- 


33G 


IN  LIBRUM   II   SENTENTIARUM.    —   blST.   M  1   QUiEST.    IV 


piontiam  perlinet  ul  ca  qu»  ab  ipsa  sunl,  A 
Rom.xm.i.  ordiuata  consistant.A  Deo  autem  est  omnis 
polestas  :  ideo  potestas  dtpmonum  ad  e.\er- 
cendum  liomines  puuiendunuiue  damna- 
tos,  a  Deo  est,  et  per  gradus  pradationum 
debel  ordinata  consistere.  Similiter,  ex  ne- 
quitia  sua  humano  generi  adversantur. 
Eos  autem  esse  invicem  aliquo  modo  con- 
cordes  atque  amicos,  qui  inimici  sunt 
ejusdem,  consequitur  :  idcirco  ut  magis 
hominibus  noceant,  quasi  ad  invicem  con- 
foederantur,  ut  concorditer  et  ordinate  im- 
pugnenl,facilius  copiosiusque  pra^valeanl.  B 
—  Quod  crgo  in  inferno  dicitnr  non  esse 
ordo,  inteliigendum  est  de  liabitudine  ad 
ultimum  beafitudinis  finem,  quem  nun- 
quam  recuperant.  Ilaec  Thomas  in  Scriplo. 
Insuper  in  prima  parte  Summae,  quaB- 
stione  centesima  nona,  de  his  duas  quae- 
ari.  1, 2.  stiones  inducit.  Prima  est,  utrum  in  dse- 
monibus  sint  ordines.  Secunda,  an  in  eis 
exsislat  pradalio. 

Atque  ad  primam  respondens  :  Ordo, 
inquit,  in  angelis  attenditur  secundum  gra- 
dum  natura?  et  gratia?.  Gralia  vero  dupli-  C 
cem  habet  slatum,videlicet:  imperfectum, 
qui  est  status  merendi ;  et  perfectum,  qui 
est  status  gloria?  consummata?  :  et  quoad 
hunc  statum  perfectum,  damones  nun- 
quam  in  ordinibus  exstiterunt  angelicis.Si 
vero  dicantur  fuisse  creati  in  gratia,  sic 
quantum  ad  id  quod  est  gratiae  imperfe- 
ctse,  fuerunt  in  illis  ordinibus,  sed  ab  eis 
ceciderunt.  Quantum  vero  ad  naturalia, 
adhuc  sunt  in  ordinibus  illis  :  quoniam 
dala  naturalia  non  amiserunt,  nec  illa  tol- 
luntur  per  culpam.  —  llla  quoque  ordina-  D 
tio  da?monum  est  sacra  ex  parte  Dei  omnia 
bene  ordinantis,  et  malis  beiie  ulentis; 
sed  ex  parte  voluntatis  dtemonum  non  est 
sacra,  quoniam  abutuntur  sua  bona  na- 
tura  ad  malum.  —  Ordinem  vero  esse  in 
Ephes.M,  eis  docet  Apostolus  :  Non  est(dicens)nobis 
colluctalio  adversus  carnem  et  sanguinem, 
sed  adversus  principes  et  potestates,  ad- 
versus  mundi  rectores  lcn(d)rarum  harum. 
Ad  secundam  respondet  :  Quum  actio 
sequalur  rei  naturam,  quorumcumque  na- 


12 


tura?  sunt  ordinatjr,  oportet  actiones  etiam 
mufuo  ordinari  :  ul  mofus  et  actus  cor- 
porum  inferiorum  subduntur  motionibus 
actibusque  cadestium  corporum,infra  quae 
sunt  nalurali  ordine.  Quemadmodum  ergo 
daemones  quidam  aliis  diemonibus  sunt 
nafuraliter  inferiores,  ita  in  actibus  suis 
subduntur  illis.  —  Nec  illa  superiorum 
praelatio  cedit  eis  in  bonum,  sed  in  majus 
malum  :  quia  quanto  superiores  sunt  in 
natura,  tanfo  sunt  viliores  in  culpa,  et 
magis  depressi  servitute  peccati.  Nec  obe- 
diunt  invicem  ex  vera  amicitia,  sed  ex 
communi  ef  pari  nequifia  qua  homines 
odiunf,  ac  justitia^  Dei  repugnant  :  quem- 
admodum  homines  pravi  ad  propriam  ne- 
quitiam  exsequendam  libenter  se  subdunt 
ac  sociant  illis  quos  viribus  vident  potio- 
res.  Haec  Thomas  in  Surama. 

Idem  Pefrus.  Qui  et  contra  haec  objicit  : 
De  da-monibus  ait  Judas  apostolus,  Non    Jmix  c. 
servaverunt  suum  principatum  :  ergo  non 
habenf  praelationem.  —  Item  omnis  ordo 
praelationis  et  subjectionis  requirit  quam- 
dam   pacis  et  concordiae  colligationem  : 
quae  inter  da>mones   non  est,  quum  sint 
impii  et  superbi,  afquc  ut  Salomon  con- 
testafur,  Inter  superbos  semper  sunt  jur-   p,or.xm, 
gia;  et  Isaias,  Non  est  pax  impiis,  dicit  "^y^ 
Dominus.  22. 

Dicendum  ad  primum,  quod  reliquerunt 
suum  principalum,  id  est  obedientiam  ad 
principafnm  divinum;  vel,  Non  servave- 
runt  suum  principafum,  id  est  ordinem 
principatus,  quia  de  suis  ordinibus  ceci- 
derunf :  famen  extra  ordinem  illum  quam- 
dam  praelafionis  pofestatem  sortiti  sunl. — 
Ad  secundum,  concordant  in  vitiis,  non 
in  bonis  :  et  sicut  inter  latrones  non  est 
simpliciter  regimen  juris,  sed  secundum 
(juid,  in  quantum  aliquod  jus  societatis 
invicem  servant,  et  depraedata  aequaliter 
inter  se  dividunt;  sic  inter  damones  non 
est  regimen  alicnjus  juris  simpliciter,  sed 
in  male  agendo  aliquam  juris  similitudi- 
nem  servanl.  Unde  in  Vilaspatrum  nar- 
ratur,  quod  (juidam  princeps  daMUOuum 
jussit  alios  flagellari.  —  Haec  Pelrus. 


AiN    IN    D.r.MOMltrS    SIT    OIIDO    .VIOrK    l'U.!:i..\TIO 


;}o7 


1  Cor. 
i4. 


Riclmnlus  qii0(|ii('  :  I*ra>Ialio,  in(|iiil.(Iii- 
plicilcr  siiiiiiliii'  :  piiiiio,  |)ro  |)i';i'lalioii(' 
do  jiirc;  sccuikIo,  pro  pra^lalioiic  (lc  iaclo. 
Priiiio  inodo  noii  csl  propri(^  ii»  (I;ciiioiii- 
biis  pra'lalio,  (piia  iii  ciiiiclis  pcrvcrsiiiu 
1'iiiciu  iiilciidiiiil.  Scctindo  luodo  pnclalio 
esl  in  ipsis,  (]iiia  (juos  vidcnl  iu  iialiira 
nobiliorcs,  cl  iii  polcslalc  slrcnuiorcs,  al- 
quo  in  nc(]uilia  subliliorcs,  libcnlius  illis 
obcdiuiil,  nou  oX  auiore  inutuo,  scd  Dci 
ac  hoininuin  odio,  ut  sic  forlificali  |)liis 
noccaut  :  et  quia  in  tribus  illis  Lucifcr 
omnibus  eininel,ci  universi  obcdiiinl.  Iliiic 
loqiiilur  Auguslinus,  et  habeliir  iu  dlos- 
,  sa  supcr  illiid,  Quuin  evacuaverit  omnein 
principalum  et  polcslalem  :  Diim  durat 
niiiudiis,  angcli  augclis,  (K-pinoues  daMiio- 
nibus,  el  honiiucs  hoininibus  pra^sunl.  — 
IlaH!  Hichardus.  Verumlamen  pradatio  d»- 
nionum  potest  dici  dc  jure,  in  quantum 
ex  divina  providentia  oritur  ac  procedit  : 
sicut  et  liomines  pra^sidenles,  quamvis  ini- 
qui,verain  habent  auctoritalem  ct  jus  pr»- 
sidcndi,  sunlque  vere  pra>lati. 

Ilinc  Ilannibal  scribil  :  In  dsemonibus 
aliquid  invenitur  dupliciter.  Uno  modo,  ex 
propria  volunlale  :  et  sic  nihil  pulchrum 
et  ordinatum  in  eis  consistit.  Alio  modo, 
ex  natura  et  ordinalione  divina  :  sicque 
in  eis  est  pulchritudo  et  ordo.  Nempe  ut 
Deus  ex  ipsorum  malitia  decentius  bonum 
eliciat,  voluit  in  ipsis  ordinem  esse  prae- 
lationis  :  qui  ad  Dei  ordinationem  relatus, 
est  rectus;  sed  relatus  ad  ipsorum  volunta- 
tem, est  perversus, et  quantum  ad  finem,ut 
patuit,  et  quanlum  ad  ordinis  usum,  in 
quantum  superiores  per  superbiam  sibi 
usurpant  dominium,  et  inferiores  coacti 
renitentesque  obsequuntur.  —  Ifec  Hanni- 
bal.  Cujus  lioc  ultimum  verbum  videtur 
non  consonum  prffinductis,  quum  dictum 
sif,  inferiores  superioribus  illis  libenter 
parere.  Quocirca  videtur,  quod  forsan  in 
quibusdam  libenter  obediunt,  ut  quse  eo- 
rum  perversa)  voluntali  plus  placent;  in 
quibusdam  invile,  vel  ex  timore  non  pra?- 
valendi  et  confundendi,sive  ex  difficultate 
injuncti  :  metuunt  namque  interdum  im- 


A  pii}j;nar(^  perfeclos  cl  fervidos,  quos  no- 
sciiiil   forliler  rciiisiiros. 

Concordat  Albcrliis:  Unus(iiupiicns)din-  Summ  ih. 
inou  siil)jiciluraIlcri,(|ucuiadi4iodiiiii  iiilcr  -'pan.q.ifi. 
lorlores  rcf^is  lcrrcni  iiuiis  allcri  subdiliir 
ad  obcdiendum,  diiplici  ralionc  :  piiiiio, 
(piia  hoc  speelat  ad  ordiiicm  familiai  re- 
gis;  secundo,ex  spontanea  voliiiilalc,  qiiia 
scilicet  (hcmon  inferior  voliinlarie  se  sub- 
jicil  siipcriori,  iit  secundiim  mandaliim 
su|)(uioris  dc  codciu  vilio  leiitet  de  (pio 
ille   poleslalem   lculandi  accepit.  —  Iliuc 

B  super  illiid  Josu(s  Oinnes  bcllando  cepit, 
loqiiitur  Glossa  :  Nou  est  pulandum,  quod 
unus  foriiicaliouis  spiriliis  seducat  eum 
qiii  in  Hrilaunia  fornicaliir,  et  euin  qui 
iu  liidia,scu  aliis  locis;  neque  unum  dum- 
laxat  esse  spirilum  inv.  qiii  in  diversis 
locis  diversos  exagitet  homines.  Sed  po- 
tius  pulo  spiritum  fornicationis  unum  es- 
se,  alque  innumeros  qui  ei  in  lioc  officio 
pareant;  sicque  per  singulos  homines  di- 
versos  esse  spiritus  sub  uno  principe  mili- 
tanles,  qui   ipsos    homines   ad    hujusino- 

C  di  peccata  sollicitent.  Similiter  iracundi» 
principem  unum  esse  arbitror,  innume- 
rosque  sub  eo;  et  idem  de  ceteris  vitiis. 
Ideo  plures  dicit  Apostolus  esse  principa-  Ephes.w, 
tus  contra  quos  nobis  est  piigna.  —  Hac  ''" 
Albertus.  Glossa  vero  praeallegafa,  ex  ser- 
mone  Origenis  est  sumpta. 

Hinc  Udalricus  in  Summa,  libro  quarto  : 
Quamvis  inter  da^mones  non  sit  ordo  gra- 
tiffi,  quo  juxta  divinum  Dionysium,  media  DeCcEiesi. 
per  prima,  ultima  quoque  per  media  re-  '""•<=•"''''• 
ducunfur  in  Deum  (propler  quod  Job  lo- 

D  quitur  :  Ubi  nullus  ordo,  elc);  est  tamen  job\.n. 
ibi  ordo  pralationis,  quo  inferiores  volun- 
tarie  superioribus  subduntur  ac  parent  : 
quia  affectus  quo  in  principio  appetierunt 
excellenliam  propria^  potestatis,  quam  et 
infcriores  voluerunt  adipisci  per  superio- 
res,  et  econverso  superiores  per  inferiores, 
manet  absque  fine  in  eis ;  quemadmodum 
in  hominibus  decedentibus  in  peccafis, 
manent  affectus  culparum.  Et  hoc  in  dse- 
monibus  est  causa  tentationum,  qiiia  co- 
nautur  sedere  in  lateribus  aquilonis,  id  est  /«.  xiv,  u. 


3:i8 


IN    I.inUlM    II    SKNTENTIARIM.    —    niST.   VI  ;    Or.EST.    IV 


33 


/onHii.xii,  (loiniiiari  miillis  iiiiqiiis  :  undc  cl  princeps 

^'"  nuiiHii  apud  JoaniHMn  niincupaliir.  Idcirco 

ad  lioo  consenliiinl  inviccin  sibi  in  inalo, 
quamvis  simpliciler  se  muluo  persequan- 
lur  el  odianl.  —  In  hac  poleslale  non  leiiel 

Aom. XIII, 2.  illud  Aposloii  :  Qiii  poleslali  resistil,  Dei 
ordinalioni  resislil.  Naiii  qiiamvis  polc^slas 
isla  a  Deo  sil  effective.  proul  iii  nafiira 
rundaliir,  non  lainen  qnanliim  ad  ahusiim 
ef  exsecutionem  su.t  malili;p,  nisi  permis- 
sive  :  imo  sic  est  a  Deo.  non  iit  ei  obedia- 
tur,  sed  resislendo  ilhidatiir.  Oiue  illiisio 
non  solum  consislil  in  hoc  qiiod  a  sanctis 
vincilur,  juxla  qiiod  de  Lahan   in  (icnesi 

«CH.  XXXI,  jegilur,  Sic  delusa  solliciludo  (iiueieiilis 
est ;  sed  etiam  quoniain  victiis,  confusiis 
el  derisibilis  reddilur.  Ha3C  Udalriciis. 

Alexander  eliain  :  r^rapsideiilia  (ail)  an- 
gelorum  malorum  suj^er  alios,est  ex  digni- 
lale  naliiraliiim  disposilive;  nec  derivaliir 
ex  meritis,  sed  pnrsunt  alii  aliis  in  mi- 
nisterio  tenlandi  seu  puniendi,  sicul  inler 
carcerarios  seu  tortores  uniis  alii  pr»est, 
ut  explealur  seciindum  mandalum  regis 
juslitia.  Kl  qiiia  minores  consenserunt  ma- 
joiihns  in  mahdicio  suo,  in  popnam  a  Deo 
iiiriiclum  est  eis  iit  suhsint  eis  laiKjiiain 
parlicipes  in  popua,  et  coadjulores  ad  pu- 
nienduin.  Ihec  Alexander. 

At  vero  Ronaventura  :  Pra^lationem,  in- 
qiiil,  alqiie  imperium  esse  inler  da>mones, 
esl  probahile  :  liiin  quoniam  filii  lenehra- 
rum  imilari  conanliir,  qiiainvis  lalso  et 
iin[)erfecle,  filios  lucis  :  ideo  siciil  d;emo- 
nes  vident  angelos  ordinale  exsequi  sua 
officia  seciindum  imperia  sapienlioriim  at- 
que  majoriiin,sic  et  ipsi  faciiinl  maleficia; 

/,i(c. xvi,8.  tuin  qiiia  filii  tenehrariim  priidenlissimi 
in  gcneralione  sna  suiil  :  qiiuiiKpie  liiclen- 
tur  adversus  geniis  Iiuinanum,  el  exercilus 
divisus  ac  cai)ile  carens  stare  non  valel ; 
ideo  siciit  liomines  in  excrcitu  pi\Tliantes, 
quantuinlihcl  |)!;esiiinpluosi,  lainen  cx  lio- 
sliiim  odio  libenler  habeiil  diieem  exerci- 
lus  et  subdiinl  se  ei,  ila  et  d;rinones.  — 
ISec  illa  [)r;el;ilio  esl  ex  eleclione,  iH'(|iie  ex 
violenlia,  sed  (iil  credo)  naliira  el  insliliili- 
one  divina.  riide  loqiiiliir  lliigo,  (jiiod  ini- 


A  nisleriiim  illud  in  inalo  exereenf.  quod  ex 
condilione  perficiendiim  in  hono  acce|)e- 
riinl  :  sicque  sihi  invicem  pr;esunl,  siciit 
prwessent  si  honi  essent.  El  ifa  de  facfo 
esl  ihi  pra-latio;  non  pro[)rie  aiit  iillo  ino- 
do  de  jure,  quum  damones  siibjeclis  iiiliil 
[)r<eci|)iant  nisi  contra  jus,  qiiia  riqieriint 
jus.  fregeriinl  |)actuin,  dissi|)averunl  l\v- 
diis  seinpilerniim.  Ideo  niilla  inaiiel  ihi 
obligatio  juris  (videlicet  quantiim  ad  iin- 
piam  voluntalein  pra^sidentis  et  exsecutio- 
nis  abiisum,  sed  bene  [)er  respectnm  ad 

B  pneordinalionem  provideiili;e  Dei),  sed  so- 
liim  malevolens  couftfKleralio.  H;ec  Bona- 
veiilnra. 

Qui  eliam  quffirit  hic,nfruin  in  da?moni- 
bus  sit  distincfio  ordinum.  Et  respondet  : 
De  angelis  est  loqiii  Iripliciler, seu  quanfum 
ad  lri[)Iiceni  statum,  videlicel,  gloriae,  et 
nalune  inslilula^,  ac  Iaps;e.  Ouanlum  ad 
slaluin  gloria»,  in  eis  distinclio  ordinum 
est  perfecta.  Ouantnin  ad  slatum  natiira} 
instituta»,  fiiil  in  eis  dislinctio  ordinum 
imperfecta,  quia  perfectio  distinctionis  il- 

C  lins  a  gralia  est.  Ouaiitiim  vero  ad  sfatum 
n;iliir;r  lapsa^,  esl  iiiler  eos  ordinnm  dis- 
linclio  [lerversa.  Neinpe  qui  ineliora  na- 
luralia  hahueriint,  graviiis  peccaverunt  et 
peccant,  quia  ardentius  appetieriinf,  et 
magis  fuerunt  ingrali,  acriusqne  modo  ve- 
xant.  H;ec  Bonavenlura. 

Pnrliahilis  de  (hemoniim  ordinalione  et 
prin('i[)alu,concor(laiil  dicla  Henrici  Qiiod- 
libelo  quiiilo  in  [)luribus  locis,  iibi  decla- 
ral  ([uain  inse[)arahilis  sit  ordo  a  rehns  et 
inliinus  eis,  qiii   nec  per  peccata  in  toto 

D  auferlur. 

Insu[)er  Guillelmns  lihro  seciindo  de 
riiiverso,  siiper  his  inulla  inducil  ([ii;e  ab 
aliis  communiter  non  langunlur.  Incipi- 
am,  inquiens,  perscrutari  de  ordinibus  ma- 
lignoniiii  spiiiliiiiin.  si  ([iii  sinl,  el  qui 
siiil.  el   iinde  sinl. 

Il;i(|ii('  ([iiid;iiii  (|ui  dixil  se  inh;ibilasse 
ciiiii  liahilanlibus  lucein  annis  Iriginla.  et 
didieisse  ah  eis  0[)era  malefica  ((ii;e  con- 
scri|)sil,  iioii  dislinxil  iuler  s[)irilus  bonos 


AN    IN    D.KMONinrs    SIT    0111)0    ATQIT",    IMl.KI.AITO 


;{:ii) 


o(  inalos  :  iino  iicc  sfiisil  ali(|iios  cssc 
in.Tlos.  (|iiaiiliiMi  iippaici  cx  scrmoiiilms 
siiis.Oiio  coMslal  ciiim.ncI  iiilolcrahili  it-iK»- 
raiilia  c.\caM'aliiiii,  (jni  laiM  (liii  coinci'- 
saliis  ciiiii  i|)sis,  iioii  (lcprciiciHlil  coruiii 
Mialiliam ;  aiil  mira  maii^iiilalc  dcprava- 
liiiii,  (iiii  illoriim  maliliaiii  iioii  soliim  ahs- 
coiidil,  scd  cliam  loxil,  al(|Mc  iil  IbNcrc- 
liii'  iicrariis  ciillilMis  dociiil,  cl  omiiihiis 
aliis  diirMsiiis  scripsil.  Ncc  mirum  si  posl 
tam  ditiliiiTiam  ramiliarilalcm  ciim  cis, 
i|)sis  in  laMliim  consciisil. 

llic  scripsil  diiodccim  cssi^  ordincs  spi- 
rituiim  ahslracforum.  El:  dc  oclo  ordinihiis 
non  discrepavil  ah  crroiT^  iMcrcurii  ac  alio- 
rum  (]ui  posucrunt.  unicuitpic  cado  pro- 
prios  spiritiis  :  quia  cliam  iii  circulo  si- 
giiorum  posucriinl  spiritus  minislrantes, 
simililcr  in  orhc  Salurni  ct  spluera  .lovis. 
—  Uniciiique  autein  elemenlo  ordinem 
uniiin  spirituum  deputavit  :  iimuim  vidc- 
licet  igni.  Et  iste  vidctur  siiggessisse  ido- 
lolalriam  ignis,  qu;e  priiiio  viguit  iii  regiio 
Cliahhrorum  :  quapropter  ipsi  spiritiis  in 
igiie  colehantur.  Unde  et  princeps  eorum 
a  Mercurio  deus  ignis  vocatus  est.  —  Ali- 
um  ordinem  spirituum  aeri  deputavit,  in 
qiio  teinpla  et  fana  excelsa  a^dificabantur 
diis  spiritihusque  a^thcriis,ut  idololalr.T  ihi 
per  sacrificia  ohtinerent  responsa  illorum 
per  aves,  sive  per  garritus  scu  per  exla 
aut  volatus  earum,  aut  aliis  inotihus.  Ha^c 
teinpla  consecrata  erant  diis  a>theriis,  sci- 
licet  quorum  mullitudo  magna  freqiienter 
in  aere  se  monstravit.  Quihus  attrihuebant 
serenilalcs  aeris,  et  tempestales,  pliivias, 
nives,  grandincs,  fiilgura,  lonilrua,  ac  ce- 
teras  aeris  passiones.  Ilinc  Lalinorum  plii- 
losophus  nohilis  Cicero,  in  libro  de  Natura 
deorum,  et  Divinatione,  dixit  aethera  seii 
aerem  diis  immortalihiis  esse  plenum.  — 
Tertium  assignavit  ordinem  horum  spiri- 
tuuin  aquis,  quoruin  principes  Nepliinum 
el  Thctin  asscruit,juxla  fahulas  pocfariim. 
Ex  quihus  spiritihus  inulti  in  marihiis  at- 
quc  fluminihus  s<'ppe  a[)pariieriiiil,  dcos 
marium  ac  fluminum  se  diccre  pra?su- 
meiites,  ut  in  periculis  marium  et  flumi- 


A  niim  iinocaiciiliir  d  colcrciiliir,  (piasi  nii- 
xiliari  valciilcs.  —  (Jiiartiiin  ordincm  dixit 
fcrra'  itr.ccssc  :  ciijiis  pi'in('i|)cs  dixif  IJac- 
cliiim  ct  Ccrcrcm.  Iii  ipio  ordinc  |)()sucriint 
iiiiiiiiiia  liorfoiMm,  (pioriim  priMci|)cm  di- 
xcriiiif  friapiim;  niimina  ipioipic  liiMitiim, 
(pioriim  priiKdpcm  vocahant  Limilaiiiim  *.  * i jiniiivum 
Qiii  oiiines  ('i'c(lchaiiliii',scciiiidiiin  idolola- 
IraiTim  crrorem,  siihesse  IJacciio  et  Cereri 
proplcr  friictiis  ntililales(pi((  terne.  Ci^teri 
dcmiiin  (pii  iii  templis  liahitare  dicehan- 
liir,  aut  in   (lomil)us,   silvis,   descrtis,  ad 

li  liiiiic  ordinem  pcrlinchant,  his  demptis 
(pios  iii  cudis  liahifarc  dicebant  :  qiiaii- 
qiiain  veruni  sit  qiiod  planefae  responsa 
iioii  dahanf,  nec  aliquid  ad  niimina  perfi- 
nciis  0|)erahaiilur.  Sed  nomiua  planefartim 
sihi  tisiir[)ahant,  qualcniis  dii  crcd(;renlur 
cddesfes,  afque  stihlimius  colcrcntiir.  Nec 
miruin  si  aliqtiis  illorum  sj)irituiiin  no- 
mcn  solis  usurpare  pra^sumpsit, qunin  per- 
inissiim  fiicrit  ei  inferdum  se  transfigiira-  iiCor.  xi, 
rc,  ct  iiistar  solis  se  exhihere  in  idolis  '^" 
ejiis.   Similis    quoqiie    liidiricatio  de  aliis 

C  planetis  a  dajmonibiis  eorumdem  nomi- 
niim  interdum  est  affentata,  et  facta  cen- 
setur.  Verum  qiiod  phanfastica)  fuerint 
hiijusmodi  apparitiones  hinc  consfat,qiiO(l 
ntilliis  iinquam  planetarum  recesserit  ex 
sphffira  sua,  nec  doinuin  intraverit  terre- 
nain,  quain  nec  pra>  magnitudine  ingredi 
poftiisset. 

Scito  igitur,  quod  homo  iste  non  habifa- 
vit  nisi  cum  angelis  inalis,  quos  tamen 
vocat  hahifafores  lucis,  et  eorum  prorsus 
taccf  malifiam.  Nec  eniin  angeli   honi  in 

D  arido  fali  loco  commorari  clcgeriinf,  qiii- 
hus  altior  ac  nobilior  mansio  est  possi- 
hilis  :  imo  qtiomodo  boni  fuerunt,  qui 
iinpium  illum  necromantiam  idololafriam- 
que  docebant  ?  Nec  vera  sunt  quae  dicit 
de  ocfo  ordinihiis  spirituum  juxta  ordi- 
nem  ocfo  coelortim,  quum  in  ntillo  coelo- 
rum  queanf  minisfcrium  aliqtiod  exhibere. 
Pra?ferea  perscrufandum,  qiiomodo  ho- 
mo  ille  dicif  diiodeciin  esse  ordines  spiri- 
tuum  ahsfracfortiiM.  Nempe  si  ordinem 
infellexerit  prout  una  hierarchia  est  con- 


300 


IN   CIBRrM   II   SENTENTIARIM.   —  DIST.  VI  ;   QI-F-ST.    IV 


lincns  Iros  ordinos  sublimitim  ac  bcalo- 
rnni  spirilnuin,  i^roul  pcr  rcvdalioncni 
divinain  acccpUnn  csl,  impossibile  est  es- 
se  duodccim  ordines  omnium  spirituum, 
id  est  bonorum  ct  malornm  insimul  ac- 
ccplorum.  Sed  quoniam  ex  vcrbis  illius 
habclur,  quod  non  habuit  bonorum  agni- 
tioncm  spiriluum  (dicil  namquc  se  idolo- 
lalriam  didicissc  ab  his,  cum  quibus  se 
habilasse  sex  lustris  annorum  asscrit),  sed 
sohimmodo  malignorum,  quorum  se  vocat 
familiarem  ct  discipulum;  scquitur  cum 
ffquivocc  usum  fuissc  nomine  ordinis.  aul 
ralioncm  ipsius  nominis  non  intcllcxissc  : 
alioqui  scqucretur  plurcs  esse  spirilus  ma- 
los  quam  bonos.  Ordincs  enim  numero 
legionum  ct  numerositate  spirifuum  fequa- 
les  esse  necesse  est  omnes.  Jam  aulem 
Cf.\y.m\:  dixi  ordinem  tot  contincrc  Icgioncs,  quot 
Icgio  continct  unitates.  —  Amplius,  do- 
ctrina  Chrislianorum  non  ponil  nisi  no- 
vem  ordines  angclorum  ab  initio  condi- 
tos  :  unde  ergo  corruissent  duodecim 
ordines?  —  Prspterea,  theologi  Christiano- 
rum  ponunt  decimum  ordinem  tantummo- 
do  cccidissc  :  non  quod  unfjuam  fucrit 
dccimus  ordo,scd  quia  tot  ceciderunl  quot 
unus  continet  ordo,  ita  quod  ex  unoquo- 
que  novem  chororum  lapsi  sunt  aliqui, 
ex  quibus  omnibus  aggrcgatis  complctur 
summa  unius.  Nou  crgo  ea  infcntione  or- 
dinis  possMut  cssc  duodccim  ordincs  ma- 
liguorum  spiriluum.  —  Maliticnc  vcro  et 
injustiti»  opcra  non  consfituunt  ordines 
nequc  mulliplicanl.  Nec  spiritus  unius  or- 
dinis  mutalur  aut  fransferlur  ad  alium 
ordincm.  Quare  princcps  malignorum  spi- 
riluum  non  habct  pofcstatcm  traiismulan- 
di  vcl  potius  pcrvcrlcndi  ordinafioncm  a 
Crcalore  conslitulam,  ctiani  in  his  qui 
ceciderunt  spirilibus,  quum  ncc  ante  su- 
am  ruinam  hoc  polucrit. 

I)'ico  crgo  juxla  verisimililudincm,  non 
juxla  ccrliludincm,  quod  sicul  omni|)olcns 
bonilas  (^rcaloris  pcrmillit  homincs  prin- 
cipcs  impios  diversos  ordincs  in  princi- 
palibus  ac  dilionibus  constilucre,  qui  cl 
malos  solent  cxallarc,  ac  bonos  dcjiccre, 


A  imo  indignissimos  ac  pcssimos  in  digni- 
lalibus  polcslatibusquc  collocarc ;  ila  pcr- 
millit  et  principi  malignorum  spirituum, 
juxta  perversilatcm  malignilatis  suae  alios 
de  malignis  spiritibns  sublimare  variisqne 
operibus  malis  i^ra^ficcre,  alios  ab  eisdem 
officiis  rcmovcrc  :  quod  Dcus  pcrmitlit 
propler  innumcras  utililalcs  quas  elicit 
inde. 

Cujus  signum  cst  quod  in  Vilaspatrum 
narratur.  Apparuit  quippc  cuidam  sanclo 
viro  princeps   malignorum    spiritunm    in 

B  solio  scdcns  rcgali,  cl  antc  enm  horribi- 
lium  mullitudo  spirituum  :  qui  dc  divcrsis 
regionibus  vcnientcs,  inlcrrogabanlur  ab 
eo  quid  perpefrassent ;  el  quos  modicum 
mali  judicavit  egisse,  lorquebat  et  flagel- 
labat.  Quorum  quum  unus  rctulisset  se 
qucmdam  sanctum  ercmitam  pcr  quadra- 
ginfa  anuos  tcntasse,  et  in  ipsa  noclc  in 
fornicalionis  Inrpitudinem  dejccisse,  cum 
ingcnti  gaudio  et  festivitate  ab  illo  rece- 
ptus  csf.  ita  quod  cum  juxta  se  collocavit, 
et  coronam  quam  in  capite  suo  gestabat 

C  deponens,  da^monis  illius  imposuit  capiti. 
Elenim  sicut  ab  initio  ambitiosissime 
affectavit  assimilari  Altissimo,  ila  nunc 
usque  regnum  suum  tenebrosum  ac  sce- 
leratum  contendit  inanissima  impielale 
conformare  rcgno  atquc  mililifc  Creato- 
ris, dcpulaudo  angclos  tcncbrarum  divcrsis 
iniquilatis  obscquiis.  sccundum  quod  an- 
gcli  sancfi  depulala  habcul  minislcria  pic- 
tatis.  Sic  et  ecclesiam  malignanlium  suam 
assimilarc  conatur  ccclesiap  sanctorum  : 
quatenus  sicut  Deus  et  Salvator  in  Eccle- 

D  sia  sua  constituit  veros  Apostolos,  veros 
Proplietas,  sanctos  martyrcs,  fidclissimos 
confcssorcs,  virgincsque  mundissimas;  sic 
et  ipse  habere  salagit  pscudoprophctas, 
falsos  apostolos,  martyres  vanos,fictos  con- 
fessorcs,  ac  virgines  fatuas.  Enimvero  qui 
ab  cxordio  fuit  signacuhim  similitudinis,  /Czrch. 
plcnus  sapiculia  cl  pcrfcclus  dccorc,  ('a- •^''^"'' '-• 
ctus  cst  simia  ridiculosa^  ac  dcformis  imi- 
lalionis:sic  ct  lotnm  rcgnum  ij)sius,  quod 
est  mullitudo  j^crdilorum,  sua  vanilale, 
ambilionc.  cl   ini(juilalum   congcric,  ver- 


I 


AN  IN  n.K^fONinus  siT  onno  ATorr;  rn,F,f,ATio  301 

siiin  csl   vcliil    iii    simiam  (piamdam    lu'-  A  (|n('   (|nas(Iain    carnm    (|noli(li(;   crcari    cl 

ch^sijp   clecfornm,  (iinc  vcrc   cst  rcgnnin  cadcic,  dicciis  l^onilnlcm  Dci  ccssaro  nnn- 

Dei.                                                               ^  qnain  |)osso  a  crcalionc  snhslanliarnm  lam 

N(H!  mircris  nu\Ii};nos  spirifns  ex  snis  nobilinm.  Kt  dixit  qnasdam  cccidisse  vel 

acerhissimis    crncialihns    ct    lonncnlis    a  cadcrc    iii    divcrsas    pailcs    lcrrarnm    et 

snis  amhilionihns  cl  impnfjjnalionihns  iion  a^juarnm  cl  dcscrli   cl   ronlinm    ac    gcm- 

A'.iW.  VII,  avcrli,  qnnin  scias  IMuiraoncm  cx  lot  i)la-  mariiin  alqnc  licrharnin,  cl  nnanupianKpie 

»3.  o'c-      gjg  „(^„  enuMidatnm,  s(h1    indnralnm.   I)(^  caniin  poteslalcin  hahcn;  in  rchns  liis  in 

/06x1.1,1;).  diaholo  qnoqne  h^gisti  :  Indnrahilnr  cor  qnas   corrnif,  sieqne   ah   eis    lanlas   essc 

ejns  qnasi  lapis,  et  slringctnr  qnasi  inens  virtnles  ac  vires   in  geinmis  el  lapidihns 

mallcaloris.    Oncmadmodnm    cnim    incns  prcliosis.    Quod    csse    non    polcst,    qiiuin 

inalicatoris  assidnis    inallcornm  Innsioni-  casus  ill(\  sit  nllio  culj);e  ac  pauialis  ca- 

bns  non  rrangilnr  nec  mollilur,  qiiin  po-  B  lamilas. 

tiiis  indnratnr;  sic  malignorum  spiritnnm  On<>i^ii'ca  inerilo  in^iniritnr,  an  gandcro 

corda,  id  est  intimai  volnnlalcs,  nullis  crn-  possint  de  vitiis  hominnm,  aul  de  vitiosis 

cialihns  emollinntnr,  ncqnc  a  inalis  ali-  hoininibns  ant  tormenlis  eornm.  Et  vide- 

qiiihns  avertnntur.  \'ilium  nainque  siiper-  tur  quod  iino  :  qnia  desiderant  lalia  evc- 

biie   adeo    longe   facit  snpcrhuin  a  fonle  nire,  et  placent  eis  dnm  finnt;  coinpla- 

graliio,  adeo   inficit  el  corrnmpit  inlima  centia   aiileni   talis   non   aliud   est    quam 

snperbientis,  adeo  exca^cat  intellectum  at-  delecfalio.  Quod  si  ita  est,  erunt  innume- 

que   perverfit   affectnm   ipsins,   nl  qnasi  rahilia  gaudia  da;monnm,  qnnin  fot  ef  tan- 

nihil    relinqnat  nafnree   illins,  sed  fotnm  fa  fiant  qnotidie  mala  :  sicqne  crnciatns 

ipsnm  vindicet  sibi,  et  totnin  sine  contra-  djcmonum  ahsorberi  a  tot  gaudiis  jam  vi- 

diclione  possideat.  dentur.  —  Ad  qnod  dico,  qnod  qnamvis 
Pra^terea  opinari  qnis  potest,  inter  da3-  C  plnra  snnt  mala  quam  hona  in  vita  hac, 

mones  esse  ordines  contrarios  sanctornm  et  plnres  iniqui  qnam  jnsti,  nihilo  minns 

ordinibns  angeIornm,contrariis  quoqne  no-  ipsa  bona  virtnosa   ac  meritoria,  majora 

minibus  nominandos,  ut  antiseraphim,  an-  snnt  magnitndine  seu  intensione  incompa- 

ticherubim,   antithroni   dicantur  :  sicque  rabiliter,  prout  in  tracfatn  de  Virfutibns  et 

antiseraphim  appellentur  qui  graviori  in  moribus  declaravi.  Quapropfer  intensio  et 

Creatorem   odio   exardescunt;   anficheru-  magnitudo  bonorum  non  solum  redimnnt 

bim,  qui  majori  ceferis  praecellunt  astu-  paucifatem  eorum,  et  compensant  magni- 

tia;  antithroni,  qui  pervertendis  judicio-  tudinem  mulfitudinemque  malorum,  imo 

rum  semitis,  et  corruptioni  judicum  seu  efiam  illam  incomparahiliter  superant  et 

trihunalium  summopere  infendunt,  et  is-  excedunt.   Non  ergo  necesse  est  ut  gau- 

tud  pestilentissimum  officium  nocendi  vel  dium,  si  quod  est  malignis  spiritibus  de 
sibi    ipsis   assnmpserunf,  vel   a   principe  D  hominum  malis  (id  est  vifiis  et  formen- 

militiae  susceperunt.  Sic  et  antidominati-  tis),  aut  de  aliis  malis,  ahsorbeat  dolores 

ones,  anfivirtutes,  anfipotesfafes,  etc,  per  et  cruciafus  eorum,  nec  etiam  ut  mitiget 

contrarium  ad  sanctas  Dominationes,  Vir-  illos  aut  femperet,  quamvis  mundus  dura- 

tutes   et  Potestates   sumuntur ;  et  ita  de  turus  esset  in  sfatu  hoc  sine  fine.  Licet 

aliis  choris.  Et  ista  est  ordinatio,  vel  po-  enim  multiplicarentur  hominum  mala,  et 

p«.xxv,5;  tius  confusio,  ecclesiae  malignantium  sy-  fam  numero  quam  mensura  in  infinitum 

poc.  11, 9.  nagogseque  Safana?.  excrescerent,  bona  quamvis  malis  paucio- 

Nunc  pafefaciam  fibi  et  alium  errorem  ra,  similiter  excrescerent,  et  quod  minus 

necromanfici   jam  praefati.  Scripsit  nam-  haherent  in  numero,  non  soluin  supple- 

que,  ut  tactum  est,  duodecim  esse  ordi-  retur  eis  intensione  seu  magnifudine,  imo 

nes  abstractarum  substantiarum;  posuit-  longe  superabundantius  superabnndarent 


302 


IN   LIBRUM   II   SENTENTIAUIM.    —   DIST.  VI  ;   Ql-.F.ST.  V 


eisdtMii.  Consi(lcraii(luni  quoqn(^  quanluin 
(loleant  do  iinincnsilatc  irioria'  ('ondiloris. 
(lc  qua  induliilantcr  (lolcnl  doloic  incoin- 
parabililcr  inajori  oinni  jiaudio  quod  dc 
hoininuin  nialis  valciil  habcrc.  Oiianli  cr<io 
dolores  sunl  eis  de  felicilalc  cl  };loria  aiigc- 
loruin  sancloruin  ac  oinnium  Hcaloriiin  ? 

Kl  Incc  qnidcin  noii  ila  sinl  dicla  ac  si 
gaudiuin  alicujus  inodi  habcri  posscl  apud 
illos.  Non  enim  verisiinilc  csl  quod  lor- 
mcnla  iii  qiiibus  sunt,eos  vel  ad  inodicuin 
frandere  palianliir  :  qucniadnioduin  mani- 
leslum  est  de  his  qui  jam  in  infcrno  sunt 
positi,  quoriim  iminanitas  atquc  immcnsi- 
las  tormcnlonim  non  fcrunl  alicujus  gc- 
neris  gaudium  esse  in  ipsis.  Nec  aliqiiod 
gaiidium  possct  ei  inesse,  qui  cremarclnr 
in  igne  apiid  iios  exsistente.  Et  breviter, 
sicut  fclicitas  superna  paradisi  omncm  ex- 
cludit  dolorem,  sic  conlraria  miscria  to- 
tius  cxpcrs  cst  gaudii.  —  Porro  crucia- 
tus  malignoriim  spiritiium  longc  major  csl 
damnalarum  supplicio  aniinarum  :  qiiia 
maligni  spiritus  contra  Creatorem  se  eri- 
gentes,  multo  enormius  peccaverunt. 

Si  vcro  qihTralur,  qualitcr  taiili  cnicia- 
tiis  pcrmitlant  cos  tam  studiosc  inlcndcrc 
ijisidiis,  lcnlalionibus  alquc  inlcrdiim  fla- 
gcllationibus  hominum,  ut  quasi  a  cclcris 
cunclis  vacare  nec  aliud  habcre  agere  vi- 
deanlur.  Dico  in  hoc,  quod  volunlas,  id 
esl  pcrmissio,  Crcaloris,  in  hoc  csl  proplcr 
mullipliccs  ulilitalcs  clcctis  indc  provcni- 
enlcs.  Tanla  qiioquc  csl  naluralis  forlitudo 
cl  vigor  djrmoniim,  ul  lanlis  tormcntis  ab 
hujiisinodi  opcribus  non  piohibcaiilur, iicc 
rclrahaiiliir.  Sic  vcro  non  esl  in  noslris 
animabus,  proplcr  longc  ininorcin  forlilu- 
(liiicm  cariimdcm. 

Qiiod  si  qiiis  dixcril,  (piiii  difrcninlur 
(laMnoiium  pcrna^  usquc  iii  (li(Mii  jiidicii  ; 
dico,  quod  in  hoc  eis  ina^slimabilis  gralia 
ficret,  si  eis  per  seplem  millia  annoruin  a 
dcbilis  criicialibus  parccrclur  :  (jiiod  sinc 
dnbio  csscl,  si  p(ciia'  coriiin  diffcrrciiliir 
nsipic  in  dicm  jiidicii,  (piiim  ab  c.xordio 
muiidi  iisipic  ad  tcin|)iis  illud,  scplcm  mil- 
liuiii  annorum  spaliiim  a  sapicnlibus  cssc 


A  crcdalnr.  Scciindiim  hoc  quoqne  major  es- 
scl  jiislilia  I)ci  in  homincs  pravos.  quam 
m  spiriliis  malignos  :  quod  iicino  raliona- 
lis  iinquam  dixit.  Ktcnim  ira  Dci  in  magis 
peccantes  est  major,  ct  in  ininus  pcccan- 
tes  minor.  Onaproplcr  qiuim  loiige  gravius 
pcccavcrinl  hiijusmodi  siiiritus  quam  mali 
homincs.  iiiajor  csl  ira  Crcaloris  in  illos, 
qiiain  in  islos.  Alio(pii  (pnc  csscl  jiistilia 
Crcaloris,  si  illis  pcr  scplcm  millia  anno- 
riiin  parceret  a  crucialibns  dcbitis,  homi- 
nibus  vcro  nec  pcr  spaliiim  nniiis  hora; 

B  post  morlcm  ?  —  Hapc  Ciuillelmus. 

Ciijiis  verba  pro  inaxima  parlc  consonant 
pnciiiductis.  Niliilo  iniiius  qujcdam  conti- 
iicnlur  in  eis  obscura.  Primiim,  qnod  dicit 
choros  omnes  angcloriim  csse  jcquales  ad 
invicem  numero  legionum  et  numerosi- 
late  spirituiim  scu  pcrsonarum.  Ncmpe  ut 
infra  pandclur.  chori  scii  ordincs  angclo- 
ruin  qiianto  snnt  superiorcs,  tanlo  pcrso- 
nas  in  se  conlincnt  plurcs,  juxla  divini 
Dionysii  documenla.  Verum  secundum  di- 
cla  Grcgorii  cst  econlra.  —  Secundum  est, 

C  quod  dicit  ordincm  angclicum   continere 
lol  lcgioncs,  qiiol  lcgio  conlincl  iinilalcs  : 
hoc  (piippc  inccrliim  csl,  ncc  ratione  pro- 
batiir  iicc  aiiclorilalc,  ut  paluit  supra.  —  p.  aoc. 
Terliiim  csl,  qiiod  ail   ab  exordio  miindi 
usque  ad  diem  judicii  esse  protractionem 
scii    spatium    scplcm    niillium   annoriim. 
Ncmpc  ut  asscrit  Aiigiistiniis  libro  dc  Ci- 
vilatc  Dci,  Chrisliis  diccndo,  Dc  dic  ct  ho-     -i/(i/(/i. 
ra  illa  (piila  jiidicii  gcncralis)  ncmo  scit,  ''''"'  '*'■ 
repressit  digitos  omniiim  calcnlantium  ac 
valicinanlium  (U'  (pianlilalc  (lislanlia>  us- 

D  quc  ad  fiiicin  miiiidi  scu  di(Mn  jiidicii.  Vn- 

(\c  ct  dixit   .\p()sl()lis   :   Non  cst  vcslrum   .iw.  i,  7. 
iiossc  lcmpora  Ncl  momcnla  qu;c  Palcr  in 
siia  posiiil  polcslalc. 

QUJi:8TI0   V 

OViiiio  (luicriiiir.  Aii  daemon  semel 
^  victus  ab  liomine.  cle  cetero  a 
tentatione  desistat,  et  in  infernum 
mox  retrudatur. 


■i 


AN   U.EMON   SEMF.r.   VinTI-.S    All   IIOMINF,    \)V.  CrrEUO   .\    TE.VIATIONE   DESIST.VT,   ETC.       'M>'] 

m 

Vidcliir  (|ii()(l  iion.  Priiiio,  (|iiiii  iil  crcdj-  A  lcr    rciiioNc.iliir   lciilalor,  dclcriiiiiiarc  csl 

Maiili.w.  Iiir.  |)iimiis  illc  a|)oslala  lciilax  il  ('.lirisliiiii  dirricilc.  Idco  (|iii(|i|iii(|  dical  ()ri<j;ciics.  iiu'- 

iii  crcnio,  riiil(|iic  vicliis  :  cl    lanicn  Cliri-  liiis  csl  sii|)cr  lioc  diihilarc,  (|iiain  ali(|iiid 

sliis  dixil  dc  illo,  viiUdiccl  lcinporc  doMia',  dcrinirc.   Ihcc  Honavcnliira. 

7o.i»i;i.xi\,  Vcnil  ad  inc  princcps  iniindi  liiijiis,  cl  in  .Vlc.xaiidcr  (|iio(pic  :  .Adainaiiliiis,  iiKpiil, 

inc  non  liahcl  (piiihpiam. —  Sccnndo,  (|iiia  (id    csl    Ori}i;ciics)  disscrnil   :   (Jiii    piidicc 

Z.HC. IV,  i:t.  in    l\vaii},Mdio    lcgiliir,   (]ii()(I    consiimmala  vivcndo   rornicalionis  spiriliiin  siipcravil, 

omni  lcnlalioiie,  diaholiis  rcccssil  a  (!liri-  iioii   iillra  las  csl  si)iriliiin  illiiin  vicliiiii, 

s(o  ad  lcinpiis.  (jiio  Ncrho  insiniialiir,  (piod  aliiiin  hoiiiincin  iiiipnj^nan^  Scd  Adainan- 

non  ircessil  oiuniiio,  scd  rcdiit  poslca.  —  liiis  opinalivc  hoc  dicil.  Polcsl  larricn  cssc 

Tcrlio,  lciilalorcin    lolics    vincimns,  quo-  iil  si  plciic  vicliis  cssct,  noii  iillra  lcnlarct 

ties  ejiis  snggcslioni  conscnsiim  nc^amus:  illo  fj;(uiere  leiilationis.  Veruin  qiiia  in  liac 

sed    dirinoiies    qiiidani    legiiiitiir    Saiiclos  B  vita  iioii  est  plcna  vicloria,  aUpie  ut  ait 

iiouniillos  de  eodein  vilio  pliirihus  anuis  (jlregorius,  viclis  viliis  remauel  aliquid  lui- 

teulasse,   infra   quos    Sancli   illi   uherlim,  niiniim   ipiod  vinci   vi.x    [^olest  ;   ideo  ve- 

imo  quotidie  vel  luagis  assidue,  uegabaut  risiiuih!  est  qiiod  seuiper  reiuanet  aliqiia 

asseusuiu,  ae  peuilns  dissenserunf  siigge-  lualeria   leulalionis  :  hincqiie  non   iisqiie- 

slioui   leulaulis.  —  (juarlo,  do  healissimo  qiiaqiie  dcsislil   leiilare.  (>aiilc  crgo,  lan- 

palre  Auloiiio  legiliir,  qiiod  a  djcuionihus  (piaiu  0|)iiialive  [irolalum,  sumcndum  esl 

etiam  eisdeui  frequeuter  tculatiis  esl,  et  qiiod   super  illiid  Josue,  lu  illo  lempore  jo.ine\i,ii. 

aliquoties  crudeliter  flagellatus.  —  Quiulo,  venit   Josue,   (^t   iuterfecit,   etc,  loqiiilur 

coiuiuuuiter  dicitur,  quod  unicuique  ho-  Origeues  :  Saucti  coulra  istos  (iilpote  da?- 

mini  (le[)ufalus  est  angelus  honus  ad  cu-  moues)  incenlores  peccalorum  [)iignaufes 

slodiam,  et  malus  ad  exercilium,  qui  us-  ac  viiicenles,   minuunt  exercituin  daMiio- 

que  iu  fineiu  viUe  pra^sentis  uou   cessat  C  num ;  et  siiiguli  vicli,  in  abyssum  seii  in 

lemporihus  suis  teutare,  quanquam  infe-  exferiores  feuebras  adduciiutur  a  juslo  ju- 

rim   frequenler  viucatur.  —  Sexlo,  qiium  dice  Christo.   Unde  accipitur,  quod  durn 

diabolus  superbissimus  iuvidiosissimusque  victi  sunt,  ullra  tenlare  uou  valeant.  Quid 

consistat,  apparet  quod  semel  viclus,  acri-  euim  est  milti  iu  abyssum,  nisi  poteslafe 

us  mox  invadaf,  quemadmodum  ef  de  hoc  fenfandi    privari,    ac    poeiiffi    magnifudiui 

mulfa  leguutur  exempla,  ut  in  vita  S.  Hi-  subjacere  ?  Sed  ut  siiper  Lucam  exponit 

lariouis,  elc.  Ambrosius,   abyssiis    vocatur   profuudilas 

In  conlrarium  sunf  qua?  dicuntur  in  lit-  pcena)  iu  quam  milfeulur  posf  diem  judi- 

tera.  —  Prseterea,  humana  jusfifia  pugilem  cii.  —  Praeterea,  tenfatio  diaboli  permitli- 

semel  victum,  ad  coufliclum  ulferius  non  tur  ad  prohafionem  elecforum,  poenamque 

admittit.  —  Insuper,  jusfus  judex  a^qua-  reproborum  :  quod  usque  in  finein  sa>culi 

lein  imponit  conditionem  seu  legein  pu-  D  durat,  et  fieri  polest,  quamvis  diabolus  vi- 

gnaulibus;  sed  dffiinon  viucens  ininuit  ju-  ctus  rursus  impugnet.  —  Denique,  diaho- 

storum  exercitum  :  ergo  dum  vincitur,  ab  lus  feufando  servit  Deo.  Unde  super  illiid 

exercitu  tentantium  removetur.  Job,  Numquid  accipies  eum  servum  sem-  /oixT,,23. 

piternum?  loquifur  Glossa  :  Servus  sem- 

Ad  hoc  Bonaventura  respondet  :  Circa  pifernus  esf,  dum  laudibus  Dei  nesciens 

hoc   difficile   est    veritafem    deferminare.  servif.  Si  ergo  Deus  non  vult  ininui  servi- 

Quod  euim  imminutio  fiat  iu  exercitu  dte-  tiuin  suum,  uon  vulf  qiiod  oinnino  aufera- 

mouum,  improbabile  uon  videtur,  quum  tur  potesfas  lenlandi. 

ifa  videamus  contingere  secundum  legein  Pra^terea  si  quseratur,  an    diaholus  vi- 

belli,  ut  superalus  amoveafur  a  bello.  Ve-  cfus    siiper    aliqiio    peccalo,    qiieat    iiltra 

rumlamen  quanlum  et  qiiando  ac  quali-  tenlare  de  illo  peccalo;  videfur  (juod  non, 


30i 


IN   LIBRIM   II   SENTENTIAniM.    —   DIST.  VI  ;   QU.EST.  V 


ex  pr.Tallopata  Origonis  anclorilalc.  —  Hc- 
spondcnduni.  qnod  ex  illa  anclorilalc  non 
habclnr  qnod  non  possit.  scd  qnod  non 
andcal  nltra  indc  lcnlarc.  sallcin  lain  an- 
dacter  nt  ante.  Nec  est  simile  dc  pugna 
corporali  qn.T  dicitnr  monomachia  :  quo- 
niam  victns  in  illa.  non  habcf  nltra  cx 
jnslitia  polcstatcm  pngnandi.  Nam  rcpnla- 
tur  infamis,  lanquam  dc  pcrjnrio  convi- 
ctus.  In  bello  autem  spirituali,  qnia  tcnfa- 
tiones  prosnnt  electis,  permiltitnr  pofestas 
diaboli  lcntare,  propter  ntililafem  tentafi, 
non  tentantis. 

Tnsnpcr  si  qn.Trafnr.  an  pofcslas  diaboli 
sit  ligafa  rcspcclu  alicnjns  dclcrminaf.T 
persona?,  ut  eam  non  possit  tenfarc  ;  di- 
cendum  quod  non,  qnia  Christum,  in  quo 
non  fuit  fomes,  tentavit,  nec  in  prima  ten- 
Matth.  IV.  tatione  victus  cessavit,  imo  triplici  tenla- 
tionc  impngnavit  enmdem  confinue.  Ve- 
rnmfamcn  sic  est  ligata  pofcstas  diaboli 
respectu  quornmdam,  ut  non  tentet  eos 
usque  ad  casum.  Est  quoqne  fentafio  du- 
plex,  pufa  interior  atque  exterior.  A  fen- 
tatione  interiori  cohibetnr  in  illis  in  qui- 
bus  est  fomcs  exsfincfus,  vel  nbi  non  est 
fomes,  sicnf  fnit  in  Chrisfo.  A  tcnlalione 
antem  exleriori  non  cohibelur,qua  ef  Chri- 
stum  tentasse  cognoscitur.  —  Uxc  Alex- 
ander. 

At  vero  Thomas  :  Omnes  (ail)  concedunt 
d.-pmonem  semel  victum,  aliqno  modo  a 
tcnlalione  cessare.  Sed  circa  hoc,  scilicef 
qualiler  ccsset,  tres  snnt  opiniones.  Oui- 
dam  enim  dicunl,qnod  ila  repellitur,  quod 
nec  ipsuin  victorem  nec  alium  nllra  ten- 
tare  permillilur, nec  de  eodem  peccalo  ne- 
que  de  alio.  Alii  dicunt,  qnod  polest  tcn- 
tare  de  alio  peccalo,  non  aul<'m  de  codcm, 
nec  ipsum  vincenlcm,  nec  alium.  El  ishe 
dua>  opinioncs  ponunlnr  in  lillcra.  Ccteri 
dicunt,  quod  ex  quo  aliqnis  da^moncm  de 
aliquo  vilio  lenlanlem  vincit  perfecte,  non 
potest  de  eodem  vilio  tenlari  ab  illo,  sed 
de  alio;  alios  vero  polcsl  tcnfare  fam  dc 
vitio  illo,  (juam  alio.  II.tc  anlcm  |)osilio 
habet  cansam  amplins  manifeslam  :  qno- 
niain  ill<'  dicilur  perfccle  diabolnm   vin- 


A  cere  de  aliqiio  vitio.  in  qno  passiones  ad 
illud  viliiim  inclinantes  tolaliler  dcvin- 
cnnfiir,  nt  est  in  illis  in  quibiis  acquiritnr 
habitns  virtiitis  consnetiidinalis;  et  tunc 
non  rcmanel  magna  pronitas  ad  illiid  pec- 
catum  :  ideo  non  tenlatur  a  diabolo  de  hoc 
pcccafo,  qnia  vires  cjus  cognoscit.  Alia- 
riim  dcmiim  opinionum  ralio  polcst  esse, 
qiiia  qiiiim  carilas  opcra  bona  reddat  com- 
miinia  in  tota  Ecclesia,  ex  victoria  unius 
fidelis  omnes  aliquod  commodum  asse- 
qiiunfur,  dum  cornm   hostes  minuuntur, 

B  Verumlamen  quid  horiim  sit  verius,  est 
incerfum.  qiiia  ncc  rafione  nec  auclorifate 
mulfuin  pofcst  probari.  —  Illi  qiioque  qiii 
dicnnt  d.Tinones  viclos  ab  omni  tcnfatione 
cessare,  intelligunt  ad  tempus  determina- 
tiim,  post  quod  iterum  ad  pugnain  rede- 
iinf.  Ha>c  Thomas  in  Scripfo. 

Porro  in  prima  parfe  Summ.T.  qiwstionc 
ccnlesima  quarfadecima,  respondef  :  Ali-    ari.  5. 
qui  dicunf,qiiod  da>mon  superatus  nullum 
de  cetero  hominem  potest  tentare,  nec  de 
eodem  peccafo  neque  de  alio.  —  Alii  di- 

C  cnnf,  quod  alios  potesf  fentare,  non  eum- 
dem.  0"od  probabilius  dicifiir,  si  tamen 
intclligalur  dc  impotenlia  usque  ad  ali- 
quod  tempus.  Nam  scripfum  est  in  Evan- 
gelio  :  Consummata  omni  tentatione,  etc.  zuc.  iv,  13. 
Ciijiis  diiplex  est  ratio.  Una  est  ex  parte 
divin»  clementiT  :  qnia  ut  dicit  Chryso- 
slomns,  non  tamdiu  fenfat  homincs  diabo- 
liis  quamdiu  vulf,  sed  quamdiu  Dcus  pcr- 
iniflit  :  qni  efsi  pcrmittaf  illiim  paiilispcr 
tcnfare,  tamen  repellit  tentantem  proptcr 
infirmam  tentati  naturam.  Alia  ratio  sumi- 

D  fur  ex  astutia  diaboli.  Unde  Ambrosius  as- 
serit  siiper  Lucam  :  Diabolns  instare  for- 
midat,qiiia  frcqiienlius  rcfiigit  Iriumphari. 
Ouod  lamcn  diabolus  aliqiiando  redcat  ad 
enm  qucin  dimisit.palel  per  illiid  MalllKTi: 
Rcverlar  in  (loniiim  iiicain  tinde  exivi.  II;rc  Maith.\i\, 
Thomas  in  Siiinina.  **• 

Consonat  Petriis  :  Diiplex  est  (dicens) 
vicloria  qiia  homo  d.Tinoncm  vincit.  Una 
plena.  quando  daMuon  ncc  in  miillo  nec 
in  modico  i)ra»valcl.  Onii^dam  iioii  |)Icna, 
qiiando   iii   aliquo   pra?valel   el    la?dit,  11- 


, 


AN    D.EMON    SKMKL    VlCirS    A»    IIOMINK,    I)K   ('.KIKIIO    A    TEMATIONK    DKSISTAT,    KTC.        .'K).') 


I 


crl  iioii  iii  lolo.  Kl  (jnaiido  sic  prjcvalcl, 
iioii  r<'('C(lil  ;  scd  (Hiaiido  viiiciliir  plciic, 
rcccdil  sallciii  ad  tciiipiis,  iil  iis(pic  ad 
fincni  vita>  saiicli  u  ([iio  viclns  csl  :  iiisi 
c.\  spcciali  pcnnissionc  alilcr  [)cniiilta- 
tnr,  sicnl  cl  I.ucilcr  in  linc  [)cnnittclnr 
lcnlarc.  —  liaic  Petrus.  In  cclcris  sicnl 
Thoinas. 

l)cni(pic  Uichardus  ad  lucc  clarius  rc- 
spondcns  :  Diaholnin  (iii([uit)  vinci  ah  illo 
([iicin  t(Mital,  du[)licit('r  [)()tcsl  inlclli^i. 
Primo  dc  victoria  tam  [icrlccla,  ([iiod  dia- 
bolus  despcrat  coiitra  illum  ohtincrc  tri- 
nniphum  de  vitio  illo  omiii([nc  alio  :  ct 
([uia  diabolus  cst  supcrbus,  viiici  ablior- 
rens,  idco  amplius  illnm  non  tentat,  nisi 
conjeclnrcl  illum  poslca  dcbiliorcm  ac 
proniorcm  ad  malum  clTcctnm.  Sed  non 
video  cur  non  lentct  alium  quem  non 
icstimal  ila  fortcm  ut  illuin  a  quo  victus 
est.  Cur  etiam  ille  qui  vicil  perfecte  dia- 
bolum  inferiorem,  non  tentetur  a  diabolo 
polentiori,  non  video.  (In  ceteris  sicut  Pc- 
trus.)  —  Sed  ohjici  potest,  quoniam  Job 
a  diabolo  saepe  fuit  tentatus,  et  ssBpius  vi- 
cit.  Ad  hoc  dicendum,  quod  vel  Job  non 
habuit  tentationes  illas  ab  eodem  diabolo  ; 
vel  diabolus  ille  victus  a  Job  in  uno,  spe- 
ravit  vincere  euin  in  alio. 

Qui  autem  dicnnt  diabolum  semel  vi- 
ctum  non  reverti,  possuut  allegare  pro  se 
/aco6.iv,7.  illud  Jacobi  :  Resistite  diabolo,  et  fugiet  a 
vobis.  —  Hsec  Richardus. 

Hannibal  consonat  Thomae.  —  Thomas 
de  Argentina  nihil  determinat,  sed  opinio- 
nes  tantum  recitat  aliorum. 

Durandus  magis  concordat  responsioni 
Richardi,  atque  pi'a3  ceteris  loquitur  asser- 
tive  :  Da3inon,  inquiens,  hominem  lentans 
de  aliquo  vitio,  quantumcuinque  perfecte 
sit  victus,  alium  tamen  potest  tentare  de 
eodem  vitio.  Item  eumdem  a  quo  victus 
est,  potest  tentare  de  alio  vitio;  sed  eum- 
dem  eodem  modo  se  habentem,  non  potest 
de  vitio  eodem  tentare.  Quod  totum  proba- 
tur  hac  unica  ratione  :  Omnis  tentans  ten- 
tat  sub  spe  alicujus  victorisB.  Sed  daemon 
quantumcumque   perfecte  victus  ab  ali- 


A  ([110,  [lotcst  s[)crarc  (|iiod  alios  \  iiiccl  si- 
iiiili  lcntalionc  :  (|iiia  iioii  omncs  siiiit 
a'([nc  virtnosi.  Potcsl  (^liaiii  confid(M'c  ([iiod 
vincct  cnmdcin  (\r  alio  vilio  :  ([iiia  ([iii 
iioii  cst  [)roiiiis  ad  unuiii  vitinm,  sa'[)c  cst 
[)roiius  ad  aliiid.  Scd  daMiion  noii  [)Otcst 
sperarc  quod  cumdcin  codciii  iiiodo  sc  ha- 
benlem,  vincet  cadcm  vel  simili  tcntati- 
onc  :  ([uoniain  idcin  manciis  idcm,  nalus 
csl  codcni  modo  rcsistcrc.  Ha'C  Duraiidns. 
Quocirca  [)ciisandnm,  ([iiod  [^crsuasio  is- 
la  11011  lciict.  Scit  iiamquc  diaholus  lioiiii- 

B  ncm  non  lam  sua  quam  diviiia  virtnle 
alque  angelica  ope  tentatioiiibus  prujvalc- 
re.  Qnamvis  autein  Deus  qnantum  in  se 
cst,  nulli  suuin  neget  an.xilinm,  iion  tamcn 
seinpcr  uniformitcr  adcst,  neqnc  a>quali- 
tcr  pnevcnit  homincm.  Homo  quoqne  mu- 
tabilis  est,  et  importuna  impngiialionis 
diuturnitate  dejici  solet.  Hinc  beatissimos 
viros,  Antonium,  Hilarionem,  ac  similes, 
non  solum  eodem  modo  se  habentes,  imo 
quotidie  fortiter  proficientes,d8emon  foriii- 
cationis  interpolalis  vicibus  acerrime  im- 

C  pugnavit,  ut  in  eorum  narratur  legen- 
dis.  Angelus  quoque  Satanse  sanctissimum  \icor 
Paulum  apostolum  jugitcr  proficientem  ac  "■ 
preevalentem,  importunissime  impugnavit, 
ut  ipsemet  protestatur.  Hinc  Richardus  de 
S.  Yictore  inter  modos  seu  species  tenta- 
tionuin,  unam  nominat  importunam. 

Circa  haec  quserit  Richardus,  utruin  pce- 
na  daemonum  compatiatur  secum  aliquod 
gaudium.  Et  respondet  quod  sic,  ante  fu- 
turum  judicium,  non  postmodum  :  quo- 
niam  interim  poena  daemonum,  quamvis 

D  magna,  non  est  tamen  completa ;  ideo  sus- 
tinet  admixtionem  gaudii  alicujus  de  even- 
tu  malorum  quse  desiderant,  juxta  illud 
Proverbiorum :  Desiderium  si  impleatur,  de-  prov. 
lectat  aniinam.  Unde  et  quarto  de  Civitate  ^^- 
Dei  loquitur  Augustinus,  quod  turpibus 
gaudent.  Post  judicium  vero  ultimatum, 
nullius  gaudii  erunt  compotes,  repleti  mi- 
seriis. 

Huic  responsioni  videtur  responsio  Guil- 
lelmi  paulo  ante  inducta,  aliqualiter  dis- 
sentire. 


XII, 


XIII, 


366  t.lllKR   II    SENTENTIARIM.  —  DIST.  VII 


DISJINCTK)    AII 

A.  Quod  boni  angeli  a  Deo  sunt  confirmati  per  gratiam,  ut  peccare  non 
possint ;  et  mali  ita  obdurati  in  onalo,  ut  bene  cicere  nequeant. 

r/-.disLvA.   /^  UPRA  dictum  est,  quod  angeli  qui  perstitemnt,  per  gratiam  confirmati  sunt; 


s 


iiugo.sum-   ^^  et  qui  ceciderunt,  a  gratia  Dei  deserti  sunt.  Kt  boni  quidem  in  tantum  con- 

ma    Seiit.       k       ^ 

traciii.ci.  Pk_>^  nrmati  sunt  per  gratiam,  quod  peccare  nequeunt;  mali  vero  per  malitiam 
adeo  sunt  obstinati,  quod  bonam  voluntatem  babere  sive  bene  velle  non  valent,  etsi 
bonum  sit  quod  aliquando  volunt.  Vohint  eniin  aliquando  aliquid  fieri  quod  Deus 
vult  fieri  :  et  utique  illud  bonum  est  et  justum  fieri,  nec  tainen  bona  voluntate 
illud  volunt. 

B.  Quod  utrique  liberum  arbitrium  habent,  nec  tamen  ad 

utrumque  flecti  possunt. 

ibidem.  Sed  quum  ncc  boni  peccare  possint,  nec  mali  bene  velle  vcl  l)ene  operari ;  videtur 

quod  jam  non  habeant  hberum  arbitrium,  quia  in  utramque  partem  flecti  non 
possunt,  quum  hberum  arbitrium  ad  utrumque  se  habeat.  Unde  Hieronymus  in 

Hier.Epist.  tractatu  de  prodigo  fiho  dicit :  Sohis  Deus  est  in  quem  peccatum  cadere  non  potest ; 

""''"■  ■  cetera,  quum  sint  hberi  arbitrii,  in  utramque  partem  flecti  possunt.  Hic  videtur 
dicere,  quod  omnis  creatura  in  libero  arbitrio  constituta,  flecti  potest  ad  bonum  et 
ad  malum.  Ouod  si  est,  ergo  et  boni  angeh  et  mah  ad  utrumque  flecti  possunt  : 
ergo  et  boni  possunt  fieri  mah,  et  mah  boni.  —  Ad  quod  dicimus,  quia  boni  tanta 
gratia  confirinati  sunt,  ut  nequeant  fieri  mah,  ct  mah  in  mahtia  adeo  obdurati  sunt, 
ut  non  valeaut  fieri  boni ;  et  tamen  utriquc  habent  hberum  arbitrium  :  quia  et  l)oni 
non  aliqua  cogente  necessitate,  sed  propria  ac  spontanea  voluntate,  pcr  gratiam 
quidem  adjuti,  bonum  eligunt  et  malum  respuunt;  et  mali  similiter  spontanea  volun- 
tate,  a  gratia  destituti,  bonum  vitant  et  malum  sequuntur  :  et  mali  habent  liberum 
arbitrium,  sed  depressum  atque  corruptum,  quod  surgere  ad  bonum  non  valent. 

C.  Quod  boni  post  confirmationem  liberius  arbitrium  habent  quam  ante. 

Boni  vero  arbitiium  habent  multo  hberius  post  confirmationem  quam  ante.  Ut 

Aug.Enci.i- cnim  Augustinus  tradidit  in  Enchiridio  :  Non  idco  carent  libero  arbilrio.  quia  male 

nd.c.  10...  .^,g]jg  j^Qj^  possunt;  multo  qiiippe  liberius  est  arbitrium  (juod  iioii  potest  servire 

peccato.  Neque  culpanda  est  voluntas,  aut  vohintas  iioii  ost,  aut  libera  dicenda  non 

est,  qua  beati  esse  sic  volunt,  ut  esse  miseri  non  solum  nolint,  sed  nec  prorsus  velle 

possint.  Non  possunt  itaque  boni  aiigcli  velle  malum,  vel  velle  esse  miseri;  neque 


l.lltKll    II    SKNTKNTI AIUM.    —    IHST.  VM  .'{07 

hoc  habciil  ox.  nalMra.  scd  cx  [^ralia-  hciicncio.  .Xiilc  ^ralia-  iiaiiKjiic  conriniialioiicMi 
j)oliici(!  jtcccarc  aii;.^(>li,  cl  (jirKlaMi  cliaiii  i^cccaAcriiiil  cl  (la-iiKUics  racli  siimI.  IJiide 
Au<;iistinMs  iii  lihrQ  contra  MaxiiuiiiuiM  :  Crcal.Miaruni  iialiira  cddcstiiini  iiiori  potuit,  AuB.conira 

111  <■       1  •  L  !•  Maximiii. 

(jiiia  j)cccarc  jioImiL.  Naiii  aii^ch  jicccaveruiit  ct  ajcinoiios  lacti  sunt,  quoruin  uia- iib.„,c.xi., 
holus  est  princoj)s ;  ct  (jui  mom  jieccavorunt,  jioccarc  jiotueruiit;  et  cuicumquc  crea- "' 
turae  rationaH  pricstatur  iit  i)cccar(>  iioii  possit,  iioii  (!st  hoc  natuiu'  propriae,  sed  Dei 
gratia\  Idcoijuc  solus  Dcus  cst  (jui  mom  gratia  cujusquam,  sed  natura  siia,  non 
jiotiiit  Mcc  potost  nec  potcrit  peccare.  —  Kcce  hic  insinuatur,  quod  angeh  ante 
contunnationem  peccarc  potuerunt,  sed  post  coMfirMiationom  iioii  possunt.  Et  quod 
potuenmt,  luil  eis  cx  lihero  arliitrio,  quod  est  ois  naturale.  Quod  vero  modo  non 
possunt  peccare,  non  est  eis  ex  natura,  id  est  Hhero  arhitrio,  sed  ex  gratia  :  ex  qua 
gratia  otiam  est,  ut  ipsum  Hlierum  arbitrium  jaui  mom  possit  peccato  servire. 


D.  Qttod  post  confirmationem,  angeli  non  possunt  ex  natura  peccare  sicut 
ante  :  non  quoci  debilitatum  sit  eorum  liberum  arbitrium,  sed  con- 
firmatum. 

Non  ergo  post  confirmationem,  angeH  de  natura,  sicut  ante,  peccare  potuerunt: 
non  quod  Hhorum  arhitrium  eorum   dehilitatum  sit  per  gratiam,  sed  ita  potius 
confirmatum,  ut  jam  per  illud  non  possit  honus  angelus  peccare  :  quod  utiquo  non 
est  ox  ipso  Hhero  arhitrio,  sed  ex  gratia  Dei.  Quod  ergo  Hieronymus  ait,  Getera,  iiicr.Episi. 
quum  sint  liheri  arhitrii,  possunt  flecti  in  utramque  partom  :  accipi  oportet  secun- 
dum  statum  in  quo  creata  sunt.  Talis  enim  et  homo  et  angelus  creatus  est,  qui  ad 
utrumque  flecti  poterat  :  sed  postea  honi  angoli  ita  per  gratiam  sunt  confirmati,  ut 
peccare  non  possint;  et  mali  ita  in  vitio  ohdurati,  ut  hene  vivere  nequeant.  Similitor 
etiam  illud  Isidori  intelligendum  est  :  Angeli  mutabiles  sunt  natura,  immutahiles  isid.Sent. 
sunt  gratia  :  quia  ex  natura  in  primordio  suro  conditionis  mutari  potuerunt  adn.  i>.' 
honum  sive  ad  malum;  sed  post  per  gratiam  ita  hono  addicti  sunt,  ut  inde  mutari 
nequeant.  Ad  hoc  enim  repugnat  gratia,  non  natura.  Hugo.sum- 

ma   Sent. 
lract.ii,c.4. 

E.  Quod  angeli  mali  vioacem  sensum  non  perdiderunt, 
et  quibus  modis  sciant. 

Et  licet  mali  angeli  ita  per  malitiam  sint  ohdurati,  vivaci  tamen  sensu  non  sunt   ibidem. 
penitus  privati.  Nam  ut  tradit  Isidorus,  triplici  acumine  scientise  vigent  dsemones,   isid.sent. 
scilicet  :  suhtilitate  naturge,  experientia  temporum,  revelatione  supernorum  spiri- n.i:'  '  ^' 
tuum.  De  hoc  etiam  Augustinus  ait  :  Spiritus  mali  qusedam  vera  de  temporalihus  Au-deOc- 
rebus  noscere  permittuntur,  partim  subtilitate  sensus,  partim  experientia  temporum,  iib"n,c.'i7, 
callidiores  propter  tam  magnam  longitudinem  vitse,  partim  sanctis  angelis,  quod"'^'' 
ipsi  ab  omnipotenti   Deo  discunt,  jussu  ejus  sibi  revelantibus.  Aliquando  autem 
iidem  nefandi  spiritus  et  quae  facturi  sunt  velut  divinando  praedicunt. 


3G8  LIBER   II   SENTENTIARIM.    —   DIST.  VII 

F.  Quod  magicoi  artes  virtute  et  scientia  diaholi  valent  :  qua^  virtus  et 
scientia  est  ei  data  a  Beo,  vel  ad  fallendum  malos,  vel  ad  monendum 
vel  exercendum  bonos. 

Ouorum  scientia  atque  virtute  etiam  magicae  artes  exercentur;  quibus  tamen 
tam  scientia  quam  potestas  a  Deo  data  est,  vel  ad  fallendum  fallaces,  vel  ad  mo- 
nendum  fidelcs,  vel  ad  exercendam  probandamque  justorum  patientiam, 
Aug.dcTri-        Unde  Augustinus  in  libro  tertio  de  Trinitate  :  Video,  inquit,  infirmfe  cogitationi 

nilale,   lib.  .  ,  ,,.,.,  .  -,  i  ■  ■    •  f,  n        i 

111,  c.  7.      quid  possit  occurrere,  cur  scilicet  ista  miracula  etiam  magicis  artibus  fiant  :  nam 

Exo<i.\n,  et  magi  Pharaonis  serpentes  fecerunt,  et  alia.  Sed  illud  est  ampbus  admirandum, 

quomodo  magorum  potentia,  quae  serpentes  facere  potuit,  ubi  ad  muscas  minutis- 

simas,  scilicet  scinifes,  ventum  est,  omnino   defecit  :  qua  tertia  plaga  iEgyptus 

Tbid.  viii.  caedebatur.  Ibi  certe  defecerunt  magi,  dicentes  :  Digitus  Dei  est  hic.  Unde  intelligi 

19 

datur,  nec  ipsos  quidem  transgressores  angelos  et  aerias  potestates,  in  imam  istam 
caliginem  tanquam  in  sui  generis  carcerem,  ab  illius  sublimis  aetheriae  puritatis 
habitatione  detrusos,  per  quos  magicae  artes  possunt  quidquid  possunt,  abquid 
valere,  nisi  data  desuper  potestate.  Datur  autem  vel  ad  fallendum  fallaces,  sicut  in 
.(Egyptios  et  in  ipsos  etiam  magos  data  est,  ut  in  eorum  spirituum  operatione  vide- 
rentur  admirandi  a  quibus  fiebant,  a  Dei  veritate  damnandi ;  vel  ad  monendum 
fideles  ne  tale  aliquid  facere  pro  magno  desiderent  (propter  quod  etiain  nobis  in 
Scriptura  sunt  prodita) ;  vel  ad  exercendam,  probandam  manifestandamque  justorum 
patientiam. 

G.  Quod  transgressoribus  angelis  non  servit  ad  nutum  materia 

rerum  visibilium. 

Aug.  op.        Nec  putandum  est,  istis  transgressoribus  angelis  ad  nutum  servire  hanc  visibi- 
n.  13.      '  lium  rerum  materiam  ;  sed  Deo  potius,  a  quo  haec  potestas  datur,  quantum  incom- 
mutabilis  judicat. 

H.  Quod  non  sunt  creatores  (licet  per  eos  magi  ranas  et  alia  fecerint), 

sed  solus  Deus. 

ibidem.  Nec  sane  creatores  illi  mali  angeli  dicendi  sunt,  quia  per  illos  magi  ranas  et 
serpentes  fecerunt  :  non  enim  ipsi  eas  creaverunt.  Omnium  quippe  rerum  quae 
corporaliter  visibiliterque  nascuntur,  occulta  quaedam  semina  in  corporeis  mundi 

ibidem.  hujus  elementis  latent,  quoe  Deus  originaliter  eis  indidit.  Ipse  ergo  creator  est 
omnium  rerum,  qui  creator  est  invisibibum  seminum  :  (juia  quaecumque  nascendo 
ad  oculos  nostros  exeunt,  ex  occultis  seminibus  accipiunt  progrediendi  hic  pri- 
mordia,  et  incrementa  debitoe  magnitudinis  distinctionesque  formaruin  ab  origi- 
nalibus  (ut  ita  dicam)  regulis  sumunt. 


r.lllKll    II    SKNTICNTIAUUM.    —   DIST.   VII  .'iOO 

I.  Sicut  pnrentes  non  dtcuntur  crentores  fUiorum,  nec  agricoloi  fru- 
gum ;  ita  nec  boni  angeii  nec  mnli,  etsi  per  eorum  ministerium  Hant 
creaturcv. 

Sicut  ergo  nec  pjireiites  dicinuis  creatores  hoininnm,  nec  agricolas  creatores  AugdcTri- 

,;.,.,.  ...  ..  1        T^.        •    i         nitalc,   lib. 

frugum,  quamvis  eorum  extrinsecus  adhibitis  motibus,  ista  creanda  Dei  virtus  „,,  c. «,  n. 
interius  operetur ;  ita  non  solum  malos,  sed  ncc  bonos  angelos,  fas  est  putare  crea- 
tores.  Sed  pro  subtilitate  sui  sensus  corporis,  semina  istarum  rerum  nobis  occultiora 
noverunt,  et  ea  per  congruas  temperationes  elementorum  latenter  spargunt ;  atque 
ita  et  gignendarum  reruni  et  accelerandorum  incrementorum  pnebent  occasiones. 
Sed  nec  boni  haec,  nisi  quantum  Deus  jubet,  nec  mali  hjiec  injuste  faciunt,  nisi 
quantum  juste  ipse  permittit.  Nam  iniqui  malitia  voluntatem  suam  habet  injustam, 
potestatem  autem  non  nisi  juste  accipit,  sive  ad  suam  poenam,  sive  ad  aliorum  vel 
poenam  malorum,  vel  laudem  bonorum. 

K.  Sicut  justificationem  mentis,  ita  creationem  rerum  solus  Deus  operatur, 

licet  creatura  extrinsecus  sermat. 

Sicut  ergo  mentem  nostram  justificando  formare  non  potest  nisi  Deus  ;  prse- ibid.  n.  u. 
dicare  autem  extrinsecus  Evangelium  etiam  homines  possunt,  non  solum  boni  per  vhiUvp.u 

18 

veritatem,  sed  etiam  mali  per  occasionem  :  ita  creationem  rerum  visibilium  Deus 
interius  operatur;  exteriores  autem  operationes  atque  contemperationes  sive  occa- 
siones,  ab  angelis  tam  bonis  quam  malis,  vel  etiam  ab  hominibus,  adhibentur.  Sed  Aug.op.cit. 
haec  ab  hominibus  tanto  difficilius  adhibentur,  quantum  eis  desunt  sensuum  subti- "^'  '" 
litates,  et  corporum  mobilitates  in  membris  terrenis  et  pigris.  Unde  qualibuscumque 
angelis  vicinas  causas  ab  elementis  contrahere  quanto  facilius  est,  tanto  mirabiliores 
in  hujusmodi  operibus  eorum  exsistunt  celeritates.  Sed  non  est  creator  nisi  qui  ibid.  n.  i». 
principaliter  ista  format;  nec  quisquam  hoc  potest  nisi  unus  creatqr  Deus.  Aliud  ibid.  n.  le. 
est  enim  ex  intimo  ac  summo  causarum  cardine  (vel  creaturarum  ordine)  condere  ac 
ministrare  creaturam,  quod  facit  solus  creator  Deus;  aliud  autem,  pro  distributis  ab 
illo  viribus  ac  facultatibus  aliquam  operationem  forinsecus  admovere,  ut  tunc  vel 
tunc,  sic  vel  sic,  exeat  quod  creatur.  Ista  quippe  originaliter  et  primordialiter  in 
quadam  textura  elementorum  cuncta  jam  creata  sunt,  sed  acceptis  opportunitatibus 
postea  prodeunt. 

L.  Quod  angeli  mali  multa  possunt  per  naturce  vigorem,  quoi  non  possunt 
propter  Dei  vel  bonorum  angelorum  prohibitionem,  id  est,  quia  non 
permittuntur . 

Illud  quoque  sciendum  est,  quod  angeli  mali  quasdam  possunt  per  naturae  sub- 
tilitatem,  qu^e  tamen  non  possmit  propter  Dei  vel  bonorum  angelorum  prohibitio-' 
T.  21.  24 


370 


IN    LIIIRLM    II   SENTENTIARLM.    —    DIST.   VII    SLMM.V  ;    QU-EST.    I 


Aug  lieTri 
nilalc,  lib 
III,  c.  9,  D 
ig. 


Exod.  VIII 
19. 


nem,  id  est,  quia  non  permittuntur  illa  facere  a  Deo  vel  ab  angelis  bonis.  Possent 
utique  fecisse  scinifes,  qui  ranas  serpentesque  fecerunt.  Qua?dam  vero  non  possunt 
facere,  etiam  si  permittantur  ab  angelis  superioribus,  quia  non  permittit  Deus. 

Unde  Augustinus  in  libro  tertio  de  Trinitate  :  Ex  ineffabili  potentia  Dei  fit,  ut 
quod  possent  mali  angeli,  si  permitterentur,  ideo  non  possunt,  quia  non  permit- 
tuntur.  Neque  enim  occurrit  alia  ratio  cur  non  poterant  facere  scinifes,  qui  ranas 
serpentesque  fecerunt,  nisi  quia  major  aderat  dominatio  prohibentis  Dei  per  Spi- 
ritum  Sanctum  :  quod  etiam  magi  confessi  sunt,  dicentes,  Digitus  Dei  est  hic.  Quid 
autem  per  naturam  possint,  nec  tamen  possint  propter  prohibitionem,  et  quid  per 
ipsius  naturae  sune  conditionem  facere  non  sinantur,  homini  explorare  difTicile  est, 
imo  impossibile.  Novimus  hominem  posse  ambulare,  et  neque  hoc  posse,  si  non 
permittatur;  volare  autem  non  posse,  etiam  si  permittatur.  Sic  et  illi  angeH  quasdam 
possunt  facere,  si  permittantur  ab  angelis  potentioribus  ex  imperio  Dei :  qua^dam 
vero  non  possunt,  etiam  si  ab  eis  permittantur  :  quia  ille  non  permittit,  a  quo  est 
illis  talis  naturae  modus,  qui  etiam  per  angelos  suos  illa  plcrumquc  non  permittit, 
quae  concessit  ut  possint. 


SUMMA 
DISTINGTIONIS  SEPTIM/E 

HIC  Iractatur  de  angelorum  bononim 
confirmatione  afque  inaloruin  obsli- 
natione,  et  qualiter  nihilo  ininus  in  utris- 
que  liberum  permansit  arbitriuin;  et  item, 
qualiter  in  angelis  malis  post  peccatuin 
manet  scienlia,  et  de  scientia  eorum  mul- 
tiplici,  de  0[)eratioiiibiis  eliam  eorumdem, 
praeserlim  in  actibus  magicis. 


QUiESTIO   PRIMA 

HIc  qua^ritur  primo,  Utrum  ang*eli 
pravi  sint  obstinati  in  vitiis, 
ita  ut  nec  poenitere  nec  bene  agere 
valeant. 

Quocirca  qua?rendum,  An  omnis  eorum 
actio  sit  vitiosa  ac  pure  mala,  ita  iil  iiil 
virtutis  sit  ei  admixta. 

Quod  autem  non  siut  peiiitus  obstinati, 
primo  probatur  ex  textu,  quia  sunt  liberi 
arbilrii,  de  cujus  ratione  est  flcxibililas  in 


A  utrumque  :  crgo  de  malo  ad  bonuin  exsi- 
stunt  flexibiles.  —  Secundo,  necessilas  li- 
bertati  repugnat;sed  obstinafus  simplici- 
ter,  de  necessitafe  malo  adhjeret  :  ergo 
non  habet  libertatem  se  inde  averfendi 
bonoque  adha-rondi.  —  Terfio,  qui  flecfi 
nequil  ad  bouum,  non  peccat  :  quia  pec- 
catum  est  adeo  volunlarium,  (piod  non  es- 
set  peccatuin  nisi  esset  volunlarium.  — 
Quarlo,  naliiralia  secundum  divinum  Dio-  dc  Divin. 
nysium,  in  (la>inonibus  inanserunt  inlegra  "'""•*^'^' 
ac  splendida  :  ergo  ratio  diclat  eis  qiiid 

B  ipsis  expediat,  utpote  pcenitere  ac  veniain 
postulare;  et  possunt  hoc,  quum  unicui- 
que  sit  nalurale,  nociva  ac  inconvenienfia 
abhorrere  ac  fugere.  —  Quinfo,  in  Cano- 
nica  S.  Jacobi  legilur,  quod  da^mones  cre- /a<;oA.ii,i9. 
dunt  et  conlremiscunt  :  qiii  sunf  actiis 
laiidabiles.  —  Sexlo,  daMnones  si  in  oinni 
aclu  peccanl,  ergo  ef  deinereiilur,  quuin 
culpa^  debeatur  punilio;  quumque  perpe- 
liio  siiil  mansuri,  pcena  ipsorum  augeretur 
iii  iuCiniluin.  —  Septimo,  iil  Origenes  in 
Pcriarcliou  et  in  libris  Slroinaluin  ac  su- 

C  pei'  Tlirciios  lalelur,  decens  videlur  ut  iii- 
fiiiila  misericordia  operi  maiiiium  suarum  ./06  xiv, i5. 
fandein  porrigaf  dexleram,  juxla  quod  scri- 

'  .  * .  Uabac.  III, 

pfuin  est  :  Qiiuin  iralus  lueris,  inisencor- 2. 


I 


UTRrM    ANCKr.I    IMIAVI    SINT    OIJSTINATI    IN    VITIIS,    RTC. 


371 


/'4-.  lAxvi,  diii'  rccordabeiis ;  ilcnujiK^  Niimqiiid  oMi- 
'"■  visccliir  iiiiscrcri   Dciis,  aiit   (H)iiliiicl)il   iii 

ira  siia  inisoricordias  siias? 

Iii  opposilum  suiit  (iiia'  conliiiciiliir  in 
litfera. 

Ad  hoc  Bonavenlura  respondet.  Sancti 
et  aiictoritates  teslantiir,  quod  volimtas 
diaboli  nullaleniis  potest  rectificari,  se- 
ciindiim  qiiod  hoc  verbum,  potest,  piwdi- 
cat  qiiamdam  |)olciiliam  habeiilcm  aliqiiam 
ordinationcm  ad  actiim.  Si  ciiiin  intclliga- 
tur  dc  polcntia  erricienlis  absolute,  uliqiic 
polens  est  Deus  restitiiere  diabolo  bonain 
voliintalem ;  sed  ex  parte  diaboli  non  est 
ordinalio  aliqiia  ad  hoc  :  iino  lacta  est  ejiis 
voluntas  ad  hoc  impossibilis,  ut  Sancti 
tcstantiir  et  rafiones  ostciiduiit.  Quod  si 
causa  hiijiis  impossibililatis  qiurratur;  di- 
eendum,  qiioci  ad  rectitiidincin  ac  rectifi- 
cationem  voluntatis  per  actuale  peccatum 
lapsae,  duo  concurrunf,  videlicet,  poeniten- 
tia  ex  parte  volunlatis,  et  gratia  sanans  ex 
parfe  Dei  :  qiiorum  utriimque  deest  dia- 
bolo;  ideo  deest  ei  via  rectificationis  oinni- 
no.  Si  autem  qua^ratur,  quid  horum  est  ra- 
fio  defecfus  alferius;  respondendum,  quod 
iinpcenitenfia  diaboli  est  rafio  quod  gratia 
gratum  faciens  deest  ei,  quia  ad  eam  poe- 
nitentia  informis  disponit.  Rursus,  si  in- 
vestigefur,  cur  deficif  ei  poenifentia;  di- 
cendum,  quia  deficit  gratia  gratis  data, 
qusB  praevenit  voluntafem  ut  poeniteat,  et 
sine  qua  se  nemo  unquam  ad  gratiam  prae- 
parat,  ut  melius  jam  pafebit.  Si  qu»ratur, 
unde  veniat  defectus  gratiae  gratis  datse, 
vel  quae  sit  ratio  ejus  :  absque  dubio  gra- 
tiae  gratis  datae  defectus  non  potest  habere 
causam  nisi  deficientem;  sicque  nec  Deus 
neque  natura  angeli  potest  esse  prima  ipsi- 
us  causa,  sed  necessario  ipsa  culpa,  qua 
diabolus  ita  segrotavit  et  aegrotat,  ut  non 
pateat  in  eo  aditus  grafiae.  Et  in  hoc  con- 
senfiunt  communiter  omnes  qui  circa  ma- 
teriain  hanc  sentiunt  recte. 

Sed  unde  culpa  diaboli  hanc  habeat  ir- 
remediabilitafem,  diversae  sunt  opiniones. 

Quidam  enim  dixerunt  hoc  esse  ex  com- 


A  paralionc  cuipa'  ad  severilalcin  jiidicanlis, 
(juia  ciiiiii  (liaboliis  cl  aiigidi  cjus  gravis- 
simc  |)cccavcriiiil,  Dcus  severiis  jiidcx  mox 
eos  damnavil  :  quemadmodnm  jiidex  ma- 
giiiiin  latroncm  in  tiirpi  latrocinio  dcpre- 
hensiim,  statiiii  facit  susj)en(li,  quamvis 
suspcndium  diffcrat  parvi  latronis,  qiii  ali- 
qiiam  forsau  cxciisationem  habet.  —  Sed 
haoc  rafio  congruitatis  est.  Nam  esto  quod 
diaboliis  miiiiis  i^cccassef,  fiinc  viderelur 
posse  rc(lire;et  nos  vidcmiis,  qiiod  Dciis 
frcqiu^nlcr  facit  miscricordiam  cum  scele- 

B  ratissimis  lioininibus,  ef  inferdum  quos- 
dain  qiii  modicum  peccaverunt,  demergit 
in  infernum.  Ideo  ratio  illa  tantum  con- 
gruitas  est. 

Alii  sumpserunt  rationem  ex  compara- 
fione  ciilpae  ad  natiiram  peccanfis,  iifpote 
quia  peccans  fuit  substanlia  omnino  spiri- 
tualis,  non  habens  pondus  carnis  ;  et  quia 
substanfia  spiritualis  est  semper  in  actu 
suo,  propfer  quod  non  lassatur,  imo  conti- 
nuo  habet  voluntatem  inordinatam,  gra- 
tiamque  impugnat  continuo  :  ideo  ei  gratia 

C  non  offertur.  —  Verum  rationes  istae  non 
sunt  necessifatis.  Tuin  quoniam  pondus 
carnis  non  inclinavit  primum  hominem 
ad  peccatum  :  idcirco  nec  adeo  excusavit 
ejus  peccatum,  ut  sortiretur  remedium. 
Nec  econtra  carentia  carnis  in  tantum  ag- 
gravavit  peccatum  diaboli,  nec  ipsum  sic 
impedivit.  Consimiliter  nec  alia  ratio  : 
quoniam  gratiam  gratis  datam  frequenter 
dat  Deus  homini  exsisfenti  in  actuali  vo- 
luntate  peccandi,  quia  haec  sfat  simul  cum 
culpa.  Nam  Paulus  in  via  et  actu  persecu-    Act.  ix. 

D  tionis  fidelium  fuit  admonifus  et  conver- 
sus.  Sunt  tamen  congruitates  quaedam  a 
latere. 

Alii  sumpserunt  rationem  ex  parte  cul- 
pae  relatae  ad  modum  peccandi,  per  op- 
posituin  ad  hominis  peccafum.  Quoniain 
enim  homo  alio  suggerente  peccavit,  di- 
gnum  fuit  eum  alio  liberari.  Rursus,  quia 
totum  genus  humanum  ceciderat,  ne  fo- 
tum  periret,  congruum  fuit  ad  rectitudi- 
nem  illud  reduci.  Angeli  autem  per  tenta- 
tionem  non  peccaverunt,  maxime  Lucifer. 


372 


m   LIBRUM    II    SENTENTIARIM.    —   DIST.   VII  ;    QL.EST.    I 


Hinr  rirogoriiis  qiiartn  Mornlinni  rXnnquam 
InnKMi  prinii  slatiis  acccpil.  qnia  iion  pcr- 
snasns  illnd  amisit.  Simililcr.  cccidit  sc- 
cundum  parlcm,  ita  quod  peccatum  suum 
luit  parliculare  el  personale  :  ideo  rcctili- 
cari  non  debuif.  Unde  in  Enchiridio  Augu- 
stinus  :  Placuit  univcrsilatis  conditori,  ut 
qiiia  non  lota  angcloriim  miillitndo  Dcnin 
deserendo  pcrierat,  ca  qua>  perierat,  iii 
aeterna  damnatione  maneret.  —  Verum  is- 
tae  similiter  sunt  rafiones  congruitafis  : 
quia  si  homo  peccasset  propria  voluntate 
sine  alferius  suggestione,  vel  particulari- 
ter,  non  video  qiiare  non  posset  reciipe- 
rare  bonam  volunfatem,  Deo  restituente. 
Alii  rationem  sumpserunt  per  compa- 
rationem  ad  slatum  peccanlis,  quoniam 
tempus  meriti  et  status  merendi  fuif  eis 
praefixus  usqne  ad  primam  bonam  opera- 
tionem  vel  malam  :  ideo  sicut  homo  quan- 
tumcumque  parum  peccaverit,dum  tamen 
mortaliter,  et  qualifercumque  peccaverit, 
ultra  non  potest  bonam  voluntafem  recu- 
perare,  posfqiiam  tempus  merendi  per- 
transivit;  ita  de  angelis  est  infelligendum. 
Sicque  assignat  Damascenus,  dicendo :  Quod 
angelis  est  casus,  hoc  hominibus  esl  inors. 
Augustinus  quoque  libro  de  Fide  ad  Pe- 
trum  :  Sic  (inquiens)  creavit  Deus  ange- 
los,  ut  qui  vellent,  perpetuo  boiii  essent ; 
qui  nollent,  nunquam  eos  divino  munere 
repararef.  Et  ifa  Deus  slatum  et  tempus 
merendi  prapfixit  in  angelis  usque  ad  pri- 
mum  conflictum.  —  Et  hanc  rationem  pro- 
priam  et  necessariam  credo  :  quia  dum 
aliqua  passio  inest  diversis  subjectis,  inest 
eis  secundum  aliquid  commune.  Diabolus 
autem  ita  est  obsfinatus,  quod  bonam  re- 
cuperare  voluntafem  non  valet;  similiter 
Judas,  et  quicuinque  damnatus.  Constat 
autem,  quod  lioc  eis  non  inesl  ratione 
natur»,  nec  ratione  modi  peccandi,  quia 
nullum  horum  est  eis  commune  :  ergo 
non  invenitur  communitas  nisi  cx  parte 
status,  quia  uterque  jain  est  extra  meriti 
statum.  Deus  nainque  decrevit  dare  gra- 
tiam  quamdiu  est  tempus  merendi.  Quiiin- 
(jue  contra  suam  dispositionem  non  faci- 


A  at,  tempore  promcrendi  finito  non  offert 
gratiam  qn<e  voluntatcm  pnpvcniat  af(jne 
ad  paMiitcntiam  formef  :  sicque  remanet 
volunfas  iii  impcrnitenlia  sua  in  sempi- 
lcriium. 

Pra»ferea  si  objicias,  Deus  prsevidit  dia- 
boliim  peccafurum  :  ciir  ergo  pra^fixit  ei 
laiii  brcve  lciiipus  mcrcndi,  ifa  iit  non  ha- 
bucrit  spafium  rcdcundi?  Dicendum,  quod 
in  condifione  rerum  non  attendilur  prin- 
cipaliter  ratio  misericordiae  sive  justiliae, 
sed  sapientiae.  Decuit  namque  divinam  sa- 

B  pientiam  in  universo  producere  duplicem 
creafiiram  rationalcm.  ad  hoc  quod  uni- 
versum  esset  complefnm  :  unain  corpori 
uiiitam,  ut  animam  rafionalem  ;  aliam  se- 
])arafam  et  spiritualem,  ut  angelum.  Et 
quia  subsfanfia  omnino  spiritualis,  est  om- 
niiio  incorruptibilis  et  ingenerabilis,  non 
pofuit  unus  angelus  produci  ex  altero  : 
ideo  simul  producfi  sunf ;  et  sicut  siinul 
sunt  creati,  sic  etiam  simul  glorificandi 
seu  ad  glorificandnm  dispositi.  Quumque 
spiritnales   incorrupfibilesque   consistant, 

C  nequaquam  refardationem  habenfes,  in  lo- 
co  gloriie,  utpofe  in  coilo  empyreo,  sunt 
creali.  Sicque  de  proximo  ad  gloriam  erant 
dispositi  et  ratione  naturae  et  loci.  Ideo 
tempus  meriti  est  eis  tam  breve  praefixum 
sicut  potuit,  videlicet  usque  ad  primain 
deliberativam  conversionem  aut  aversio- 
nein.  Homini  vero,  quia  conditus  esf  in 
corpore  animali  ad  procreandam  prolem 
ad  cultum  Dei,  et  ita  in  dispositione  re- 
motiori  a  gloria,  datus  est  locus  distans  ad 
promerendum,  videlicet   paradisus  terre- 

D  nus,  et  spalium  vitae  praesenfis,  propter 
officium  procreandi  proleni.  Et  propferea, 
qnum  peccavit  angelus,  stafim  exiil  tem- 
pus  meriti ;  homo  vero  non  :  et  ideo  isle 
potuit  recfificari,  ille  vero  non.  Hoc  est 
quod  loquifur  Augusfinus  in  libro  de  Mi- 
rabilibus  sacrae  Scriptune  :  Angelus  de 
sublimissimo  ordinis  sni  sfatu  cccidif,  id- 
eo  rcsurgcrc  non  potuit.  Eteniin  quoniam 
extra  slaliim  mcrili  fuil,  cerlissime  fiiit 
sibi  rcvclafa  sua  damnatio  :  unde  ex  tunc 
sperare  non  potuil,  sicut  nec  angelus  bo- 


UTRUM   ANGELI    rHAM    SINT  OIJSTINATI    IN   VITIIS,   FTC. 


373 


niis  posl  siiiuii  (•oiiriniialioiirin  liiiirrc.  — 
IIuH'  noiiavciilma. 

liisu|HM'  circa  ha>c  lociiiiliii'  .Mcxaiidcr  : 
Irrcmissibilc  (lii|>licili'r  (liciliir  :  primo, 
qiiod  iioii  rcmillcliir ;  scciiiido,  (piod  noii 
pol(>sl  rcmilti,  (piaiiliim  csi  (\o  polciilia 
rcmillciilis.  I^rimo  modo  pcccaliim  diaholi 
irrcmissihilc  pciiiihcliir :  s(m1  adliiic  csl 
distiii«j;iicn(lum.  I)icilur  ciiiin  irrcmissibilc 
qiiod  iioii  rcmillclur,  (pioiiiam  non  csl  li- 
bcrum  arbilriiim  iii  slalii  rcccplibili  rc- 
missioiiis  :  iil  csl  in  anima  viliosa  posl 
morlcin,  iii  qiia  slaliis  mcrcndi  fiiiiliir. 
Riirsus  ])cccalum  irrcmissibilc  dicilur, quo- 
niam  licet  libcrum  arbilrium  sit  in  statii 
in  quo  possit  dcmercri,  non  tamcn  cst  in 
slatii  in  quo  possit  vcniain  deprccari,  pro- 
pter  inentis  indiiralioncm  ac  dcspcratio- 
nem  :  sicque  peccaliim  diaboli  cst  irrcmis- 
sibilc.  Unde  dicit  Isidorus  :  Diaboliis  non 
pelit  vcniam,  quoniam  non  compungitur 
ad  poenitentiam.  Poenitere  quoque  non  po- 
test,  quia  in  eo  qiii  poenitet,  est  dolor  de 
peccato,  ct  gaudium  de  dolore  :  qusc  non 
sunt  in  diabolo.  Imo  adhuc  est  in  eo  gau- 
dium  de  peccato,  quia  ut  ait  Gregorius, 
appctitum  celsitudinis  vertit  in  rigorem 
nientis,  ut  jam  per  duritiam  se  male  esse 
non  sentiat,  qui  prseesse  per  gloriam  quse- 
rebat.  Pra>terea  dicitur  irremissibile  pec- 
catum  diaboli  rationc  cxcellentia>  slatus 
angclici.  Sicut  enim  Dominus  prolestalur 
Cen.vi,  3.  in  Genesi,  Non  permanebit  spiritus  meus 
in  homine  in  seternum,  quia  caro  est ;  sic 
per  oppositum  dici  potest,  Permanebit  spi- 
ritus  indignationis  divinae  in  aeternum  in 
spiritu  nialigno,quoniam  spiritus  est.  Item 
ratione  excellentia>  sui  status.  Angeli  quip- 
pe  adha^rentes  bono  aut  inalo,  iinmutabi- 
litcr  adhaeserunt.  Quemadmodum  enim  ait 
Gregorius  :  Angeli  crant  nalura  mutabiles, 
quatenus  aut  sua  sponte  caderent,  aut  ex 
arbilrio  starent;  sed  hanc  standi  mutabi- 
lilalem  vicerunt  immutabilitate  angcli  bo- 
ni.  Idco  qucmadmodiim  angeli  boiii  ac- 
ceperunt  immutabilitatem  in  bono,  quia 
steterunt  in  eo ;  sic  per  oppositiim  alii  ob- 
tinuerunt  immutabilitatem  in  malo,  quia 


A  coiivcrsi  siiiil  ad  iiialiim.  I',st  crgo  pccca- 
luin  diaboli  irrcmissibilc  ratioiK^  stuliis 
prjcruti,  vidclicct  ratione  status  cxccllen- 
lia'  sua>. 

Dcniqiic  pcccalum  proptcr  aliiid  dicitiir 
irrcmissibilc,  cl  proplcr  aliiid  irrcmcdia- 
bilc.  Irrcmissibih^  cniiii  diciliir,  (piia  cx 
parlc  siii  non  habct  caiisam  molivam  ad 
remissionem  ;  irremcdiabile  vero,  qiioni- 
aiii  ncc  per  se  ncque  per  aliiim  est  suscc- 
ptiviim  remcdii.  Pcccaliim  c(piidem  origi- 
iialc    r(Miic(lial)ilc    riiit    pcr  aliiim   :  siciit 

B  ciiiin  liomo  conlraxit  illiid  aliiinde,  ita  pcr 
aliiim  fiiit  im[)ciisuin  rcincdiiim.  Actuale 
vero  hominis  peccalum  remediabilc  est 
per  poonitcmliam  :  nam  siciit  homo  per  se 
dclinqiiit,  ita  pcr  datam  sibi  gratiam  sa- 
lisfacit.  Ilabet  namqiie  homo  duplicem 
vcrlibilitat(Mii,  videlicet  :  primam,  ad  bo- 
nuin  seu  ad  malurn;  secundam,  a  bono  in 
maliim,  et  a  malo  in  bonum  :  quoniam 
anima  rationalis  est  spiritus  carni  unitus. 
Angelus  vero  primam  vertibilitatem  tan- 
tummodo  habet.  —  Hsec  Alexander. 

C  In  quibus  dicit  diaboliim  esse  in  statu 
demerendi,  videlicet  quoad  prjcmium  seu 
potius  supplicium  accidentale.  Dicit  quo- 
que  gaudium  quoddam  esse  in  eo;  quod 
tamen  dicit  omni  amaritudine  esse  resper- 
sum  :  ct  concordat  praehabitis  verbis  Ri-  p.  sesc. 
chardi. 

Anlisiodorensis  autcm   in  Summa  sua, 
libro  secundo  :  llujus  (inquit)  queestionis 
soliitionem  habemus  ex  vcrbis  B.  Dionysii, 
qui  in  libro  de  Divinis  nominibus  asserit    cap.  vn. 
angelum  habere   intellectum   deiformem, 

D  animam  vero  per  discursum  et  collatio- 
nem  cognoscere.  Ouumque  angelus  instar 
Dci  in  inslaiiti  videat  quid  agendum,  ho- 
mo  vero  in  tempore,  instans  autem  infi- 
nile  simplicius  atque  celerius  est  tempo- 
re;ideo  angelus  infinite  citius  conspicit 
quid  agere  debeat,  quam  homo.  Unde  et 
pcccatum  diaboli  in  infinitum  gravius  est 
pcccato  hominis,  idco(pic  irrcmissibile  et 
irrcmediabile  est  omnino.  Ilaec  Antisiodo- 
rensis. 

In  ciijus  verbis  stare  non  valet,  quod 


374 


IN   LIBRUM   II   SENTENTIARIM. 


DIST.  VII  ;   QUXST.    I 


dicit  peccaluin  angrli  in  infinitiun  gravins 
esse  peccalo  hominis.  Aiiiina  qnoqiie  qinr- 
dain  in  instanli  inlelligere  polest  et  sine 
collalione,  ut  prima  prineipia  lam  ope- 
randoriim  quam  speculabilium.  Nec  illa 
celerilas  cognoscendi  instantanea  gravat 
peccatum  diaboli  infinitc.  Et  sicut  actio 
virtuosa  angeli  boni  non  potuit  esse  inten- 
sive  meritoria  aut  virluosa  seii  vigorosa  in 
infinilnm,  ita  nec  transgressio  diaboli  fiiit 
infinita?  enormilatis  aut  infinile  demerito- 
ria.  Imo  sicut  potentia  omnis  creatap  men- 
tis  est  finita,  ita  et  actio  ejus  finita?  esl 
virtuosilatis  aul  viliosilalis.  finilique  me- 
riti  sive  demerili  :  unum  vero  finilum  non 
excedit  aliud  finitiim,  praesertim  ejusdem 
generis,  in  infinitum. 

Amplius  Thomas  :  In  da>inone,  ail,  est 
natura  bona  a  Dco  creata,  sed  voliinlas 
mala  :  cujus  malilia>  ipse  est  causa.  Ideo 
omnis  actus  nalurae  ejus  est  bonus,  aclus 
vero  voluntatis  ejus  est  maliis.  Actum  au- 
lem  contingit  esse  malum  dupliciter  :  pri- 
mo,  quantum  ad  subslanliam  actus,  ut  for- 
nicari ;  secundo,  quoad  moduin  agentis,  ut 
dare  eleemosynam  pro  laude  hiimana.  lla- 
que  da>mones  facere  queunt  acluin  bonuin 
ex  genere,  non  lainen  bona  volunlale.  Cu- 
jus  obslinationis  ratio  diversimode  assi- 
gnatiir.  Quidam  elenim  dicunt,  qiiod  libe- 
rum  arbitriiim  angeli  mediuin  est  inter 
divinum  et  humaniim,  in  hoc  qiiod  divi- 
niiin  immobile  esl  anle  eleclionem  et  post, 
hiinianum  aulem  mobile  anle  et  posl ;  an- 
gelicum  vero  est  mobile  ante,  sed  immo- 
biie  posfea.  Verum  hacc  ratio  pra^supponil 
id  cujus  causa  qufcritiir,  videlicet  immo- 
bililatem  liberi  arbitrii  angeliorum  post 
eleclionem.  Secundum  hoc  qiioque  assi- 
gnari  non  posset  ratio  confirmalionis  et 
obslinalionis  animarum  post  mortein.  — 
Ideo  alii  rationem  assignanf,  quia  qiium 
angeliis  sit  indivisibilis,  ad  qiiodcumque 
se  verlit,  se  totiim  converlif.  Qiia»  non  vi- 
deliir  siifficere.  Nam  quamvis  indivisibilis 
sit  essenlia,  famen  (li\isibilis  est  viiliilc, 
secundiim  quod  viiliis  ejiis  se  ad  iniilla 
exlcndit,  et  hoc,  secundum  objecla;  alqiie 


A  secuudiim  qiiod  magis  aut  minus  alicui 
applicaliir,  el  hoc,  secundum  intensionein 
remissionemve  actiis.  Ideo  non  oporlet 
quod  aclio  sua  procedat  ab  eo  secundum 
tolam  suam  virlulem,  quum  sil  dominus 
sui  actus.  —  Alii  diciint,  quia  hoino  per 
alinm  cecidit,  angelus  per  se.  Sed  nec  hoc 
videtiir  siifficere  :  quia  per  se  vel  per 
aliuin  cadere,  circumslanfia?  sunt  peccali, 
quae  in  infiniliiin  gravare  non  valent,  ila 
ut  peccalo  recuperabililas  aiiferalur.  Pra»- 
ferea,  si  homo  nunquam  reparatus  fuisset, 

B  non  tamen  ob  hoc  obslinatus  consisteret  : 
nt  pafef  in  infidelibus.  qui  beneficium  re- 
parafionis  noii  consequiintur,  non  lainen 
qufflibet  eoruin  aclio  est  peccatum,  ul  in- 
fra  dicetur.  lla  etsi  casus  da^monis  sit  ir- 
reparabilis,  noh  lainen  ex  hoc  seqiiiliir 
suffi  obslinatio  volunlatis  in  malo.  —  Alii 
dicunt,  quod  quia  angelus  peccavil  conlra 
inlelleclum  deiformem,  etc,  ut  siipra.Con- 
tra  quod  esf,  qiiod  inlelleclus  angelicus  et 
ralio  humana  non  improportionabiliter  di- 
stant,  ut  irreparabile  et  reparabile,  quia 

C  ufrumque  finifum  est.  —  Alia  ratio  assi- 
gnaliir,  qiiia  nalura  hiimana  fiiit  tola  in 
hoinine  primo  corriipfa,  elc,  ut  siipra.  Sed 
nec  hoc  videliir  siifficere  :  quia  secundum 
hoc,  si  primo  homine  non  peccante,  ali- 
quis  de  filiis  ejus  peccasset,  peccatum  ejus 
irremediabile  foret. 

Idcirco  dicendiim,  qiiod  sicut  impossi- 
bile  est  a  volunlale  iudeclinabililer  ad- 
ha^rente  reclo  ac  debilo  fini,  procedere 
culpam;  sic  econverso  impossibile  est  a 
volunlafe  inconverfibilifer  adha^renfe  fini 

D  perverso,  opus  rectum  oriri.  Peccatum  au- 
tem  volunlalis  circa  finem  conlingit  du- 
pliciler  :  priino,  ex  passione  abdiicenle 
rationem  ab  actuali  finis  recti  considera- 
tione,  et  lalilcr  peccans  inox  poenilet  pas- 
sione  cessante;  secundo,  ex  malitia,  qiia> 
secundiim  Philosophum  sepfimo  Elhico- 
riiin,  corrupliva  esl  finis.  Dicilur  nainque 
ex  malilia  peccare,  qiii  ex  elecfione  finis 
perversi  jieccal  :  (iiioiiiaiu  cjiialis  esl  se- 
cundiiin  iiabiliiin,  lalis  ei  fiiiis  videliir. 
Quumqiie  error  circa  finem  in  operabili- 


UTnUM    ANCKM    PU.VVl    SINT   OltSTINATI    IN    VITIIS,    F.TC. 


375 


hiis,si(  siciil  (MTor  c-irca  |)iiina  piincipia  in 
sprcnlalivis.  oirca  (jiur  (Mianlcin  non  con- 
(iiif^il  cx  aliis  inajiis  nolis  dirij^i  ;  idcirco, 
sic  poccans  ost  iinpoMii((Mis,  nl  (liciliir  scp- 
(inio  Ediicornni.  Krjio  (\v  jx^ccalo  nnliiis 
polcsl  paMiil(M'c,  nisi  vcl  |)assionc  ccssan- 
lc.  vcl  liahidi  r(Miiolo  (jiio  inalnin  riiuMii 
elc5.!;i(.  Porro  hahidiin  rcinov(Mi  non  cst 
possihilc  nisi  in  eo  qiii  est  iii  sladi  via>  ct 
mnlahililalis.  rndc  ({iiandocninqiK^  aliqiiis 
dovenit  ad  lcnniiuini  vi;e,  iion  polest  de- 
flecti  a  fine  ciii  adhiesil,  sivc  sit  hoiiiis, 
sive  nialns.  Fiiiis  ankMn  vi;r  hoininis,  csl 
mors  siia;  fiiiis  vcro  angcli,  esl  lcrininiis 
snso  electionis  qna  bono  adhfosit  ant  malo. 
Hinc  siciit  hoinines  post  morhMii  confir- 
mantiir  in  hoiio  s(mi  in  inalo,  ila  angcli 
post  aversionem  vel  conversionem.  Datnr 
qiioqnc  honiini  longior  via  qiiam  angclo, 
qnoni.im  niagis  distans  erat  a  Dco,  oporle- 
batqne  qiiod  inqnircndo  in  Dei  noliliam 
perveniret.  —  Ha?c  Thomas  iii  Scripto. 

In  quibiis  insinnari  videtnr,  qiiod  angcli 
reprobi  peccavernnt  ex  habitu  pravo  : 
qiiod  stare  non  valet,  quoniam  ante  pri- 
mum  eoriim  actuale  peccatum,  non  fuit 
in  eis  maluin  culpa>,  nec  habitus  malus. 
Aut  enim  fuisset  eis  innatus,  aut  acquisi- 
tus  :  si  innatus,  inalida  fuisset  eis  innata, 
atque  in  Creatorem  redundaret,  quod  im- 

p.  ntc.  probatum  est  supra  ;  si  acquisitus,  ergo 
jam  ante  peccassent.  —  Insuper,  peccatuin 
volunlatis  circa  finem  non  solum  contin- 
git  ex  passione  et  habitu.sed  item  ex  igno- 
rantia  :  sicque  potest  quis  poenitere,  nec 
hahitu  nec  passione  cessante,  sed  ignoran- 
tia  illa  sublata.  —  Ampliiis,  quod  Philo- 
sophus  asserit,  peccantem  ex  habitu  pravo 
popnitere  non  posse  :  non  est  intelligen- 
duin,  quod  absolule  non  possit,  alioqiii 
ex  necessitate  omnino  peccaret  ;  sed  qiiia 
non  potest  de  facili,  imo  et  difficuller  ra- 
roque  poenitet  :  juxta  quem  modum  etiain 

Maiih.\i>,  qua>dam  peccata  in  Spiritum  Sanctum  ir- 
remissibilia  asseruntur.  —  Pralerea,  isla 
quoque  responsio  pra^supponere  videfur 
quod  petitnr,  utpote  quod  lerminus  pri- 
mae  electionis  angeli,  sit  finis  et  terminus 


32. 


\  sn;i'  vi;i'  ;  ncc  lioc  csl  iilind  diccrc  nisi 
(piod  lihcriim  cjiis  arhilriiiiii  immobilila- 
dii'  iii  illa  ('Iccdonc,  ciijiis  radoiUMn  isla 
iion  ;issigiiiil  n^sponsio.  —  AnUi  demuin 
iiarr;idiin  est,  quemadmodum  seciindnm  p.288A'. 
Tlioin;iiii,  oinncs  angcli  fiicrnnt  creati  in 
c;iiil;ilc  cl  gralia  gniliim  facienle,  el  im- 
medialc  se  convcrtcrunl  ad  Crea(orein  per 
gratuitam  dilectionem  ac  mentalem  ad- 
h;esionem  atque  eleclionem  :  et  ita  se- 
ciindiim  h<TC  verha  Thomje  nunc  recitata, 
oinn(^s  inaverdbilitcr  adlhTosissent  illi   ul- 

\i  timo  fini. 

Poslrcmo,  ha>c  S.  Thoina>  rcsponsio  pro 
inagna  parle  concordat  pnehabitai  respon- 
sioiii  Bonavenliirffi;  ciijiis  tamen  respon- 
sio  in  hoc  plenior  clariorque  videtur,qiiod 
radoncm  assignat  ciir  ferminus  \'m  angeli 
esl  prima  illa  ejiis  eleclio  seii  ruina,  ho- 
ininis  vero,  mors  :  ciijus  rei  rationem  et 
causam  dicit  esse  supergloriosissimi  Crea- 
toris  dispositionem  ac  placitum. 

Denique  in  prima  parte  Suinmae,  quae- 
stione  sexagesima  quarta,  sanctus  disseruit    art.  2. 

G  Doctor  :  Origenis  positio  fuit,  quod  oinnis 
voluntas  creaturw  propfer  lihertatem  arbi- 
trii  potest  flecti  in  bonuin  et  in  malum, 
dempfa  anima  Christi  propfer  unionem 
cum  Verbo.  Sed  ha^c  positio  tollit  veram 
felicitatem  a  Sanctis,  quia  stabilitas,  imo 
et  securitas  seternalis,  est  de  ratione  bea- 
titudinis  :  unde  et  vita  seterna  vocatur.  Matth.w^ 
Confrariafur  etiam  auctoritati  ac  veritati  ***• 
Scriptura?,  qua^  reprobos  in  eefernum  dam- 
nandos,eIectos  vero  in  aeternum  salvandos 
pronuntiat.  Hinc  ista  posifio  est  tanquam 

D  erronea  confulanda;  tenendumque  est  fir- 
miler  secundum  fidem  catholicam,  quod 
vohinfas  angelorum  sanctoriim  est  confir- 
mata  in  bono,et  voluntas  dsemonum  obsti- 
nala  in  malo. 

Causam  vero  obstinadonis  istius  oportet 
accipere  non  ex  gravilate  culpae,  sed  ex 
conditione  natnrae  status.  Hoc  est  enim 
hominibus  mors,  quod  angelis  casus,  ut 
protulit  Damasceniis.  Oinnia  aiitem  pecca- 
ta,  quantumlibet  gravia,  sunt  hominibus 
anfe  mortem  remissibilia,  non  postea.  Ita- 


37G  IN  LIBRUM   II   SENTENTIARIM.    —  DIST.  VII  ;   QU^ST.   I 


\ 


que  ad   inquirondum   cansani   obslinatio-  A  Sed  Petrus  ad  nullam  opinionum  laclarum 

nis  istius,  i^ensandum  quod  vis  appetitiva  declinat. 

in  omnibus  proportionatur  apprehensiv.e  a  Porro   scripta   Richardi    in    pra^inducla 

qua  movelur,  sicul  mobile  molori.  Appeti-  posilione  Bonavenlursp!  conlenta  sunt.  Et 

tus  quippe  sensitivus,est  boni  particuiaris;  ipse  Richardus  causam  irrecuperabilitatis 

volunlas  vero,  universalis  rquemadmodum  atque    impoenilenti»    dfrmonum    Iradens, 

sensus  apprehensivus  esl  sinjiularium,  in-  plures  raliones  de  hoc  pnehabitas  in  unum 

teileclus  universalium.  Differt  autem  ap-  commassat.  quasi  unaqu.Tque  earum   per                    j 

prehensio  angeli  ab  apprehensione  liomi-  se  non  sil  suffieiens,  sed  omnes  seu  plures 

nis    in    lioc,    quod    angelus    apprehendil  simul  acceptap,  una  cum  dispositione  pro- 

immobiliter  per  intelleclum,  quemadmo-  videnliae  Dei,  sapientissime  rationabililer- 

dum  nos  prima  principia;  homo  vero  per  que  instituenlis  ut  via  angelorum   lermi- 

ralionem   apprehendit   mobiliter,   discur-  B  narelur   in    prima   eorum   electione,    nec 

rendo  de  uno  ad  aliud,  habens  viam  pro-  poslea  eis  daretur  auxilium  redeundi.  Pra»- 

cedendi  ad  utrumque  oppositorum.  Unde  cipue  autem  commendal  Richardus  ralio- 

et  voluntas  hominis  adha?ret  alicui  mobi-  nem  illam  expressam  ex  parte  simplicita- 

liter,  tanquam  polens  ab  iilo  recedere,  et  tis  naturae  angelica^,  ila  quod  diabolus  se 

conlrario  adha^rere  ;  sed  voluntas  angeli  lolo  convertit   conalu   ad  suam   ambitio- 

fixe  immobiliterque  adhaeret.  Ideo  si  con-  nem,  sicut  et  angeli  electi  ad  divinam  ad- 

sideretur  ante  adhaesionem,  potest  libere  hapsionem.   Per   quod   solvi    possel    obje- 

adhaerere  huic  el  ejus  opposito,  in  his  sci-  clio  conlra  hanc  causam  adducla,  videlicet 

licet  quaB  non  naluraliler  vult;  sed  post-  quod  diabolus  quamvis  sit  simplex  in  na- 

quam  adhapsit,  immobiliter  adhaerel.  Ideo  lura,  tamen  est  multiplexin  virlule,  et 

angeli  boni  semper  adhaerentes  justitiae,  dominus  sui  actus  :  idcirco  non  oporluisse 

sunt  in  illa  confirmali;  mali  vero  peccan-  C  quod  tolo  conatu  se  ad  vanitatem  conver- 

tes,  sunt  in  peccato  obstinati.  —  Ha^c  Tho-  teril.   Sed   et   Thomas   objectionem    hanc 

mas.    Ex   quibus   verbis    rursus    videtur,  faciens,  nihilo  minus  fatelur  (ut  infra  di- 

quod  si  angeli  reprobi  Deo  unquam  per  celur)  quod  angeli  quo  erant  allioris  na- 

aclualem    caritatis    dileclionem    adhcesis-  tura\  tanto  eminentioris  facti  sunt  gloria»: 

sent,  nunquam  fuissent  ab  eo  aversi.  quia  videlicet  lolo  conatu  se  converlerunt 

Cf.p.3i»B.      Insuper,  quum  dicat  ceteros  angelos  re-  aut  averterunt.  Unde  et  ralio  illa  mullum 

probos  suggeslione  peccasse  Luciferi,  ex  videtur  fecisse  ad  obslinationem  impooni- 

quo   sequi  videtur   eos   reparabiles   esse,  lentiamque  diaboli.  Propler  quod  et  Alber- 

juxta    quod    quidam    dicunt    Sanclorum,  tus  eam  alicubi  langit. 

etiam  Gregorius  et  Bernardus,  ideo  pri-  Qui  et  hic  conteslatur :  Obstinalio  dupli-  summ.ih. 

mos  parenles  liberabiles  fuisse,  quia  per-  citer  sumitur.  Primo,  pro  immobili  affectu  -'  '"'■'•  ''• 

ad  4"™.    suasione  peccaverunt  diaboli ;  respondel,  D  in  malo.  Sicque  procedit  a  voluntate  dia- 

hoc  non  esse  totam  reparabilitatis  redem-  boli  indurata,  nec  timore  ponnarum  retra- 

ptionisque  causam.  hilur,  nec  pietate  mollitur,  juxla  illud  in 

De  his  etiam  scribit  B.  Thomas  in  Sum-  Job  :  Ecce  cor  ejus  ut  lapis  indurabilur,  7«/.  xu,  ir.. 

ma  contra  genliles,  libro  quarlo  circa  fi-  el   stringetur  quasi  malleatoris  incus.  Se- 

cap.  9i-95.  nem.  Ex  quibus  multa  accipi  queunt  ad  cundo  sumilur  pro  poRna,videIicet  pro  non 

horum  declarationem  accommoda  :  quae  posse  redire  ad  bonum  :  quod  est  maxima 

tamen  ad  (piailum  Senlentiarum  pliis  per-  ))OMia.  Et  ita  a  Deoest,  et  inflieta  est  justo 

linenl  ;  el  ibi,  si   Deus  concesseril,  indu-  ejus  jiidicio,  quemadmodnm  oinnis  poMia 

cenlur.  l)ro  peccato  inflicla,  a  Dei  i^rocedil  judi- 

Scripla  dtMnum  Petri  de  his,  iii  |)i'a'Iia-  cio.  Nempe  juslissimiiin  fiiil  qiiod  angeliis 

biljs  verbis  Thom.T  totaliter  contin<Mitur.  qui  deiformis  erat  inlelleclus,  el  nihil  in 


UTRl'M   ANOEM   PRAVI   SINT   ODSTINATI    IN   VITIIS,   ETC. 


377 


S(>  iiabuil  (|ii()(l  iul  viliiiiii  iiK-liiiaicl,  scd 
pro|)ria  spoiilaiu^a  ch^cliono  malniii  clcf^il, 
in  oodcm  iiiiinobilis  pciinaiirifl.  lla([no 
proiit  'ohslinalio  isla  cst  poMia  |)iinitiva, 
osl  sapicnlis  ('rfocliis,  ncc  crcaliirain  facit 
dclcriorcin  aiil  tiirpiorcin,  scd  incliorciii 
ac  pulchriorcin.  Iiii(|uilas  nanupic  iinpii- 
nita,  est  tnrpis;  pnnila  vcro,  rcsplcndct 
d^corc  juslilia»  :  sicnt  sancliis  ail  Ainbro- 
sius,  qiiod  fnr  pulclicr  cst  in  palibiilo,  ot 
Judas  rcsidct  in  infcrno  vclut  carbunciili 
^(Mnniula  in  auro.  —  Ilinc  lotpiiliir  Prosp(>r 
in  libro  dc  Vila  coulcinplaliva  :  Aiif;cli  qiii 
se  contra  Crcatorem  typho  lclalis  supcrbiae 
hostiliter  erexerunt,  de  superna  cadi  re- 
gione  projecti  sunt  :  qiios  divina  sententia 
eo  judicio  condemnavil,  ut  quia  nolucrunt 
perseverarc  qunin  possent,  ncc  vclint  re- 
parari  nec  possint.  Siquidem  pnevarica- 
tionis  eoriiin  demerilum  fuit,  quod  irre- 
vocabilis  judicii  animadversione  percussi 
sunt;  et  ad  damnationem  justissimam  pro- 
fecto  perlinuit,  qiiod  facultatem  redeundi 
ac  voluntatem  penitus  amiserunt.  Ha>c  AI- 
bcrtus. 
quapsi.  67.  Qui  ct  iu  libpo  de  IV  Cosequa^vis  :  Pro- 
pria  (inquit)  causa  confirmationis  dsemo- 
num  in  peccalo,  est  eorum  volunlas  :  quo- 
niam  ratio  eoruin  sic  est  creafa,  quod  est 
boni  et  inali,  propter  bonum  eligendum, 
et  propler  summum  bonum  adipiscen- 
dtim.  Unde  dum  illiid  acquirit,  tunc  non 
est  amplius  boni  et  mali,  sed  stat  in  illo, 
sicque  est  indeflexa  ab  illo.  Voluntas  quip- 
pe  quamdiu  in  via  est,  quamvis  declinet 
ad  culpam,  non  tamen  induratur  sic  in  ea 
ut  aliud  affectare  non  valeat  nisi  culpam  ; 
quse  vero  est  in  termino  vise,  nil  amplius 
vult  quam  peccatum.  —  Hinc  Anselmus 
in  libro  de  Casu  diaboli  :  Angeli  (ait)  qui 
maluerunt  illud  plus  quod  Deus  eis  non- 
dum  dare  volebat,  quam  stare  in  justitia 
in  qua  creati  erant,  eadem  justitia  judi- 
cantc,  ct  illud  propter  quod  illain  conlem- 
pserunt,  nequaquam  oblinuerunt,  et  quod 
tenebant  bonum,  amiserunt.  Sic  ergo  dis- 
erefi  sunt  angeli,  ut  inha^renfes  jiisfitiae, 
nuUum  bonum  vellc  possint  quo  non  gau- 


A  dcaiit  ;  ct  dcsercnlcs  illain,  niilliiin  boniim 
vclh^  qneant  (pio  iion  careanl.  —  HcPc  AI- 
bcrliis  ibi.  Taincn  nt  siipra  in  vcrbis  Tho-  p.  .itsd. 
m-.v  csl   tacliiiii,  in   liis   pra'siip|)onilur   id 
ciijiis  ralio  pclilur,  iilpolc  (piod  (hcmoncs 
piiina  cl(>clioiic  siia  poiiiinliir  in  tcnnino. 
(loiicordat  piicdictis  rdalricus  in  Siimma 
siia,  libro  (piarlo  :  Obduralionis  da'inoniim 
ct  oinniiiin  damnatoriim   caiisa,  cst  quo- 
niain  ipsc  qui  ail,  Sinc  ine  nihil  polcslis  Joaun.w, 
faccrc,  dum  dcscril  homincm  in  hac  vila,  ^* 
mox  scquiliir  casiis  in  ciil|)am,  sccundiim 

B  id  1'salini  :  Diinisi  cos  scciiiuliim  dcsidcria    /'«.  lxxx, 
cordis  ipsorum,  ibunt  iu  adinvcntionibus  '^" 
suis;  et  illud  Isaia^:Auferam  sepem  ejus,et   ;«.  v,  .■>. 
erit  in  direptionem. Qiiiim  ergo  tofaliter  de- 
serit  qualcmcumque  ralionalcm  creaturam 
quanlnm  ad  oinnc  ordinaliviim  in  bonum, 
noii  potest  affeclus  creafurfe  talis  consur- 
gere  in   aliquod    bonum,  sed    semper  ad 
malum  :  et  hoc  esl  in  termino  via>,  qui  est 
homini  mors,  et  angelo  casus.  —  Hinc  dia- 
bolus  habere  non  polest  bonam  volunta- 
tem,  nec  opiis  bonum  :  qiiia  quod  viilf, 

C  aiit  scmper  est  malum;  auf  si  est  bonum, 
tamen  vulf  illud  male,  aut  vult  illud  im- 
perfecta  volunfate, qu»  nunquam  pertingit 
ad  actum  completum  nisi  sub  ratione 
malifia?  :  quemadmodum  S.  Dionysius  ait 
quarto  capitulo  de  Divinis  nominibus, quod 
da^mones  nafuraliler  appefunt  boniim,  vi- 
delicet  esse,  vivere,  inlelligere;  sed  nafu- 
ralis  iste  appefitus  non  procedit  in  actum 
nisi  cum  deformifale  deliberativa?  volun- 
fatis,  qua  haec  volunt  habere  ad  usum  pec- 
candi.    Unde   B.   Dionysius    ibi    praemisit, 

D  quod  ipsi  non  vident  sua  naturalia  dona, 
claudentes  suas  virtufes  boni  inspectivas, 
ne  scilicet  videant  ad  bonum  usum,  sed 
malum.Vel  agit  ex  necessitafe  natur8e:sic- 
ut  synderesis  sua  remurmurat  malo,  quia 
in  ipsa  sunt  scripta  naturalia  juris  preece- 
pfa,  qua)  necessario  renitunfur  suo  confra- 
rio  ;  nec   alifer  cssef   in   eis   conscientise 
vermis.  Aut  ex  coactione  divina?  potentia' :    ^fciT.  i\, 
quemadmodum  ex  Christi  imperio  de  ob-  ^yatth.\m, 
sessis  exivit  corporibus.  Aut  tiinore  ser-  '*'• 
vili,  secundum   illud   Jacobi   :   Da^mones  Jacob.n,v). 


378  IN  LIBRUM   II   SENTENTIAULM.    —   DIST.  VII  ;   QU.EST.   I 

credunt,  el  conlremiscnnf.  Aut  intentione  A  vis  enm  non  exprimat.  Itaque  arguit  rafio- 

deoipiendi  :  ul  quuin  vera  profert.  quale-  nem  pneiiuluclam  (piam  Thomas  assignal    p.  37iC. 

nus  falsa  coinmisceal.  Ideo  Clirislus  eum  obslinalionis  diaboii,  videlicel,  quod  sicul 

j/arc.1.23.  obmulescere  jussil,eliam  quaudo  vera  pro-  impossibiie  est  a  voluulale  immutabiiiler 

nunliavit  de  se.  Panlus  qnoqne  spiriliim  adhaerenle  reclo  fini,  procedere  opus  pra- 

^o/.xvi,i6-  pylhonicum  vera  de  ipso  dicenlem,  ejecil.  viim;  sic  econlrario  impossibile  est  a  vo- 

Aiit  simili  aliqua  pravilale,  circumslantia,  lunlale  immiilabililer  adha^renle  pravo  fi- 

aiil  fiiie  perverso.  Nec  causam  iiiijus  credo  ni,   procedere  opus  boniim.  Contra  qiiod 

habifum  maiilia»,  iit  mulli  dicunl  :  quoui-  objicil  sic  :  Non  esl  aliqiiis  finis  unus  cui 

am  ille  noii  iucliuarel  ad  oinne  inalum,sed  oiiines  mahe  voliinlales  adhsrenl.sicul  est 

tanlum   ad   opera  sibi  similia  secundum  uuus  fiiiis  cui  omnes  boaa>  voliinlates  ad- 

speciem  peccali.  haerent.  Neque  enim  esl  aliquod  summum 

Oiiiim  ergo  relicfum  sit  ei  liberum  arbi-  B  maliim   iii  quo  maK-e  voliinlales  qiiielan- 

Iriuin,  patet  qiiod  impolenlia  isla  ad  bo-  tur,  sicnt  est  aliquod  suinmnm  bonuin  in 

num  iioii  lollit  ab  eo  liberfatem  arbilrii.  quo  omnes  bon;e  volunlates  concordanf  : 

Ououiam    lameu    peccalum    viiliierat    na-  el  lameu  hoc  ralio  illa  suppoiiit.  Secundo, 

luralia  qiiantum  ad  habililales  eoriim  ad  qnia  a  voluntale  adluTreiile  recto  fini,  po- 

bonum,   idcirco   per   immobilem    malilia?  test  procedere  opus  pravum  quando  non 

habitum  liberlas  arbilrii  miiltum  iii  ipso  referlur  ad  fiiiem  illiiin:  simililer  ex  vo- 

est  dimiuiita  quantiim  ad  id  in  quo  prffci-  liinfale  adha»renfe  pravo  fini,  pofest  pro- 

pue  coiisisfif  ejus  liberlas,  quod  esl  habi-  cedere  opiis  bonum  qiiod  non  referlur  ad 

litas  ad  boiium.  Diminula  est  aufem  noii  illum  fiiieni  :  ul  pra^stituens  sibi  delecla- 

per  aliqiiam  abJationem,  sed  per  inclina-  tionein   adulferinam    pro   fine,  eleemosy- 

tionem  ad  oppositum,  per  habitum  mali-  nam   jiolest  conferre  non    propler  finem 

ti;e,  afque  per  impofenfiam  propria?  sua>  C  illiim,  et  benc  facit.  Hwc  Durandiis. 

nalui\T.  —  II«c  Udalricus.  0>iocirca  videfiir  dicendum,  quod  non 

In  cujus  verbis  videtur  obscurum  quod  arguit  efficaciter,  imo  nec  contra  menlem 

ait  :  Nec  causam  hujus  credo  maliti.T  lia-  S.  Tliomap,  et  aliorum  quorum  est  illa  po- 

bifum,  etc.  Oiii"ii  enim  habifus  vitiosiis  sitio,  puta,  Alberfi,  Pefri,  Udalrici,  Richar- 

ex  mulfis  malis  actibus  generefur,  consfat  di.  Et  dico  in  primis,  quod  quamvis  nou 

da>mones  pravis  acfibiis  jugiler  insisfen-  sif    aliquod    posiliviim    summum    maliim 

tes,  vitiosis  habilibus  esse  replelos.  Udal-  quod  sit  essentialiler  malum,  nec  aliquod 

riciis    quoque    in    verbis    pra-lacta   verba  boniim  crealiim  simpliciler  eontenlalivum 

seqiienlibus,  faleliir  habiliim  malili;p  esse  menlis  creake  :   esl   tameu   privative  ali- 

in  ipsis.  Onod  ergo  ait  Udalricus,  Non  cre-  quod  summiim  malum,  videlicet  careulia 

do  can.sam   Iiiijus  esse  habiliim   malitia^,  divina>  visionis;  simililer  est  aliquod  snm- 

inlelligit  vel  de  habilu  malilia^  generali,  D  nunu    maliim   culpa^,   uf  odium   Dei ;  est 

aiit  speciali.  Non  generali,  quiim  subdal  :  itcni  sunimum  iiialiim  pauiale.  —  Riirsiis, 

Oiioiiiam  ille  noii  inclinarel  ad  omiie  ma-  sicut  Iionor  et  gloria  Dei  esl  generalis  qui- 

lum,    sed    lanlum    ad    opera   sibi    similia  d;im  fiiiis  omniuin  l)onoriiiii  electoriim  ac 

secundum  speciem  peccati.  Nec  polesl  ve-  Rcatorum.  ita  esl  aliciiiis  finis  commuiiis 

rificari  de  habitu    maliti;e   speciali,  qiiia  omniiim  pravoriim  reproboriim  et  damna- 

ad  specialia  vitia  ex  specialibiis  inclinan-  toiiim.  ul  bouo  commiilabili  iillimale  in- 

tiir  habitibus.  Ipse  qiioqiK'  Udalriciis  lales  h;erere.  Nain    ef    Liicifer   ac   angeli   ejiis 

habilus  iii   da'inoiiibiis    poiiere   in    verbis  j)er|ielno  et  inaverlibililer  manenl  in  ea  af- 

pra't;ictis  vidctiir.  fcctioue  in  (pi;i  (\r  c(i'Io  cjccli  sunl  ;  siini- 

l'i;i'lerca  Durandus  circa  Inec  rccital  ;ili()-  litcr  aniiii;e  |)ra\;e  iii  illo  affcclii  in  qiio  a 

rum  posiliones,  specialiter  Thoma>,  quain-  corpore  migraverunt.  O'iod  enim  in  hoini- 


lITlUiM    AN(;I;M   PUAVI   SINT   OnSTINATI    IN    VITIIS,   KTC.  .'579 

iiil)iis  rsl   inors,  Iioc   iii  aiij^clis  csl   casiis.  A  iiio   (|iio(l    iii    sc   csl    1'ccciil,   Dciis   iiliiiiio 

Eccte.\i,i.  AUjiic  iil  Saloiiioii  lassiis  csl  :  rhiciiiiunic  eaiii  inriiii(lcl. 
cccidcril  li;j;iiiim,  ibi  ci'il,sivc  ad  aiislriiiii, 

sivc   ad   a^iuiloiiciii.   IIoc   laiiicii   sanc  osl  Prjflcirca  Scoliis  sic;  qiia'iil,  iilniin   aii- 

iiilclli^cndmn,  proiil   iiilVa  clariiis  cxpri-  ^(diis  iiialns  neccssario  vclil  iiial(!.  Kl  rv- 

iiicliir.    1^1    t\r    hnjnsmodi    fiin^    iilliiiialo,  spondcl  :  llic  ponilnr  dnplc.x  caiisa  conli- 

non  {]c  (jiiociiiiKpic  linc  snhallcrnalo,  pra'-  niialionis  maiilia'  iii  an^clis  inalis.  1'riiiia, 

l'ali   doclorcs   hxinnnliir,  cl    dc;  adlncsionc  (pioniam  an^<dns  ap|)rchcii(lil  immohililcr 

invariabili  ad  hiijiisiiiodi   rinciii.  Adlursio  siiic  discnrsii ;  hoiiio  aiilcni  mohililcr  dis- 

aiilcin  invariahilis  inlerniplioncin  noii  sns-  cnrrendo,  cle.,  iit  snpra  in  Tlioina.  Seciin- 

cipit.  Sed  contra  hoc  Dnraiidns  isle  ineple  da,  qiianlo  volnnlas  esl   perfeetior,  tanlo 

assninil,  dieendo  :  A  volniilale  adhaM-enle  p(M'feetiiis  se  (;oiijungil  volihili,  iit  voliiii- 

reeto  fini,  polcsl  procedcre  opns  pravuin,  B  las  scparala,  pra'sertiin  aiigelica,  qua^  esl 

etc.   Dehiieral   (]nippe    sic    assuinpsisse    :  oinniiio  perfeel(!  lihera.  Nostra  autein  vo- 

A  volnnlale  invariahiliter  adluiprente,  etc.  luntas  corpori  corriiplili  nnita,  libertat(!in 

Oiia>  volunlas  oinnia   sna   finaliler  refert  hahet   diminutain  ;   separata   vero,    hahet 

ad    hujiisniodi    finein    suiim    [)ra'cipuuin.  majorcm.  Nostra  quoque  volnnlas  separa- 

Et    conlra    hoc    non    procedunt    illa>    in-  fa,  vel  exsislens  in  corpore  incorriiptihili, 

sfantiap.  immobililer  sc  jmigit  objecto,  ita  ul  ab 

Insuper  dieit  Dnrandus  :  Bonitate  gratia>  illo  rcsilire  iion  valeat,  juxla  illud  Prover- 

oninis  operatio  dcPnioniim  caret,  quoniam  bioriim  :  Tmpius  quum  in  profundum  pec- /vor. xvm, 

gratiam  irrecuperabiliter  ainiserunt. Quum-  catorum  venerit,  confemnit.  Quando  ergo  ^" 

que  malum  non  sit  nisi  privatio  boiii,  po-  voluntas  perfecte  est  libera,  elecfione  per- 

test  dici,quod  omnes  actus  daemonum  isto  fecfa  pra>cedente,  efficaciter  currit  in  vo- 

modo  sunt   mali,  tamen   improprie  :  quia  G  litnm,  pouendo  in  eo  finem;  veniensque 

quum  maluiii  sit  carentia  perfecfionis  de-  ad  obstaculum  synderesis,  non  ibi  sislit, 

bifa»,  gralia  aufem  non  est  perfectio  debila  sed  contemnendo  impingit  :  imo  in  eam 

inesse  creatur»,  alioqui  gratia  non  esset  retunditur,  ut  se  retrahere  nec  velit  nec 

gratia;  ideo  ejus  carentia  facit  actum  de-  possit  velle;  velut  si  ferrum  impingatur 

fectuosum,  sed  non  proprie  nialnm.  ossi,  retunditur,  nec   retrahi   potest,  nec 

Circa   quae   verba   Duraudi    dico,    quod  eadem  virfute  qua  immiftitur,  neque  ma- 

omnis  homo,  preesertim  fidelis  adulfa^  a^ta-  jorl.  —  Isfis  objicitur  :  Si  volunlas  huma- 

tis,tenetur  esse  in  carilale  et  grafia,quum  na  ex  se  redire  posset  ad  justitiam,  multo 

primum    goneralissimumque    praeceptum  magis  volunfas   angelica  :  ergo  voluntas 

sit,   Deum    toto    corde    diligere    :    sicque  angelica  nec  propter  immobilitatem  suse 

gratia  gratum  faciens,  est  perfectio  debita  cognifivae  potentiae,  nec   propter  plenam 

inesse    creaturae  ex  parte  praecepti,   quia  D  liberlafem  ejns,  ex  hoc  quod  est  separata, 

obligatur  ad  eam ;  ex  parte  quoque  praeci-  est  impossibilis  ad  justitiam  reverti  post- 

pientis,  in  quanfum  Deus  requirit  eam  a  quam  peccavit.  Vel  sic  :  Anima  peccans, 

Maiih.wu.  creatura,  illuin  expellens  quem  non  inve-  in  instanfi  separationis  est  obstinata,  quia 

'^'           nerit  ea  ut  veste  nuptiali  indutum.  Non  est  in  termino;  et  noii  per  actum  quem 

autem  est  debita  creaturae,  quasi  ipsa  de  tunc  elicit,  quoniam  in  eodem  insfanti  in 

condigno  eam  promereatur,  vel  quasi  ejus  quo  separatur,  tolum  compositum  corrum- 

operibus  debeatur,  loquendo  de  grafia  pri-  pilur,  ef  in  illo  non  intelligit ;  nec  etiam 

ma,  qua>  de  condigno  promereri  non  va-  per  actum  pra^cedenfem  illud  instans  est 

Ephes  II,  let,  prout  ad   Ephesios   docet  Aposfolus.  obsfinata,  quia  tunc  fuit  viatrix.  Vel  sic  : 

Porro  Deus  eam,  sicut  et  carifatem  ac  fi-  Si  voluntas  hominis  propter  hoc  quod  ha- 

dem,   requirit  ab   homine   :  quia   si  ho-  bet  apprehensionem  immobilem,  reddit  se 


380 


IN  LIDRUM  II   SENTENTIARUM.    —   niST.  VII ;    QU.EST.   I 


obslinalam,  vcl  hoc  osl  <luni  est  in  cor-  A 
porc,  vd  (luni  cst  cxlra  corpus.  Non  pri- 
muni.  quia  lunc  non  iuibcl  apprclicnsio- 
ncm  immobilcm,  (piuin  sil  vialrix.  Nec 
secunduni,  quoniam  in  inslanli  separalio- 
nis  anima  obslinalur  alque  (lamnatur;  nec 
tunc  habet  apprchcnsioncm,  (|uia  illud 
est  instans  coiruj)lionis.  Pra'lcrca  opor- 
tet  assignare  unam  communcm  obslina- 
tionis  causam  in  angelo  et  anima  con- 
dcmnata. 

Ilaque  ad  horum  solulionem  sunl  duo 
vidcnda  :  primum,  de  gradibus  bonilalis  B 
et  maliliie;  sccundum.  qua^  bonitas  possil 
inesse  volilioni  daMuonis,  vcl  si  aliqua  ma- 
litia  necessario  insit. 

De  primo  dico,  quod  ultra  bonitalem 
naluralcm  volitionis  qu®  convenit  ei  in 
quanlum  est  cns  positivum,  et  convenil 
cuilibet  enli  posilivo  secundum  gradum 
propria?  entitalis,  adhuc  est  triplex  boni- 
tas  moralis,secundum  ordinem  se  habens: 
quarum  prima  dicitur  bonilas  ex  genere ; 
secunda  potest  dici  bonitas  virtuosa,  seu 
bonilas  ex  circumslanlia;  lerlia  est  boni- C 
tas  meriloria  scu  graluita,  sive  bonitas  cx 
acccplatione  divina  in  ordine  ad  prtemi- 
um.  Prima  convenil  volitioni  cx  hoc  quod 
ipsa  transit  super  objectum  conveniens 
actui  lali  secundum  dictamen  recta;  ralio- 
nis,  et  non  solum  quia  est  convenicns  ac- 
tui  naturaliter,  ul  sol  visioni.  Ihcc  bonilas, 
qua^  esl  prima  bonilas  moralis,  vocatur 
bonilas  cx  gcncrc,  quia  csl  quasi  matcria- 
lis  respectu  boni  ulterioris  in  genere  mo- 
ris.  Nam  actus  ille  est  quasi  formabilis 
per  quamcumque  aliam  circumstanliam  D 
moralcm.  Secunda  bonilas  convenit  voli- 
tioni  cx  lioc  (|uod  ipsa  clicilur  a  volunlalc 
cum  omnibus  circumslanliis  a  rccla  ra- 
tionc  diclalis  sibi  congruere  :  quoniam  bo- 
num  est  ex  intcgra  causa.  Undc  istud  est 
bonum  in  spccic  moris,  quia  jam  habel 
omncs  diffcrcntias  moralcs  contralicnlcs 
bonum  ex  gcncrc.  Tcrlia  bonilas  (onNcnil 
actui  ex  hoc  quod  pra'supposita  duplici 
bonilate  jam  dicla,  aclus  ipsc  elicilur  con- 
formilcr  princij^io  promcrcndi,  (juod  csl 


carilas  seu  gratia,  sive  secundum  carilatis 
cl  grati.T  inclinationcm.  —  Huic  triplici 
bonilali  opponitur  triplcx  malitia  cx  op- 
posifa  ratione  accepla,  ut  facile  est  pen- 
sare.  Quadibct  quoque  malitiarum  islarum 
accipi  polest  privalive  et  ilem  contrarie 
rcspcctu  sua»  bonilatis.  Elenim  privalive 
acccpta.  solum  prival  scu  aufcrl  bonita- 
tcm  sibi  oppositam;  conlraric  vero,  ullra 
carentiam  ponil  aliquid  bonilati  repngnans. 

Angelum  autem  malum  non  est  dubium 
posse  habere,  imo  et  habere,  volitiones 
mullas  bonas  ex  generc,  qua?  transeunt 
supcr  objcclum  convcnicns  actui  suo,  pu- 
la,  amando  se,  et  ptrnam  odicndo. 

Porro  volilioncm  bonam  ex  carilate  seu 
gralia,  non  polest  habere,  inlelligendo  in 
sensu  composilo  :  quia  non  simul  slant, 
quod  sit  malus,  et  talem  habeat  bonita- 
tem.  Sed  in  sensu  diviso  polcst  ibi  negari 
vel  polenlia  logica,  vel  rcalis  :  si  realis, 
aut  illa  qua>  dicit  ralionem  principii,  aut 
illa  quaj  est  differentia  entis,  qufe  ordi- 
nem  dicit  ad  aclum.  De  potentia  ergo  reali 
vidcndum  est  quomodo  non  habel  polen- 
tiarn  quip  est  principium  ad  sic  volcndum. 
Ubi  dico,  quod  hoc  principium  aut  inlelli- 
gi.tur  esse  passivum,  aul  activum.  Habet 
autem  passivum  principium,  quia  volun- 
tas  sua  est  quoddam  receplivum  recta;  vo- 
litionis.  Quod  enim  de  se  est  receplivum 
recta>  volitionis.qnamdiu*  in  sc  mancl.non  •  quandiu 
est  non  receptivum  illius  :  illa  autcm  vo-  "*'""' 
luntas  angeli  mali  aliquando  fuil  recepliva 
bona?  volilionis,  videlicet  anle  lapsum.  At 
vero  de  principio  activo  respectu  recta? 
volitionis,  possumus  loqui  vel  de  princi- 
pio  lolali  volilionis,  vel  principio  partiali. 
Principium  acli\uin  partialc  csl  voluntas 
angcli  mali,  qua'  intcgra  manet  in  eo,  sic- 
ut  et  naturalia  alia,et  eamdem  nunc  habcl 
quam  in  slatu  innocentia»  habuit.  Idcirco 
non  potest  ab  eo  vere  negari  principium 
acli\um  parlialc  \olitionis  mcritoria\  scd 
principiuin  lolalc  aclivum  cjiisdcm  :  (|uod 
principium  csl  volunlas  simul  cum  gralia. 
—  Si  vcro  intclligalur  de  potcnlia  logica, 
qua)  dicil   modum  composilionis  formata» 


1;TIHM   ANr.RM   PUAVI   SINT  OnSTINATI    IN   VITIIS,   KTC. 


381 


tll)  inlcllcfhi,  lioc  luodo  iiiipossil^ililas  po-  A 
lesl  osse  in  coiiiposilioiic  vcl  ex  repii}?iian- 
lia  iiilrinseca  lcriiiiiioriiiii  iiilcr  sc,  \cl  cx 
alicjiio  exlrinseco  (jiiod  rc([iiiriliii'  ad  Ikx; 
(]uod  cxlrema  sint  nnila.  Ila(iu(!  iiiipossi- 
bililas  ista  non  cst  cx  rcpu;;iiaiilia  inlriu- 
seca  extrcinoniin  :  iii  subjccto  ciiiiu  uoii 
esl  repiijinanlia  ad  pra^dicalum.  Si  (ina  er- 
go  sit,  liic  impossibililas,  eril  ex  repngnan- 
tia  alicnjns  exlrinseci  ad  nnionem  exlre- 
mornm  istoruin  :  et  illud  exlrinsecnm  non 
potest  esse  nisi  Dens,  qui  solus  cst  gratijp 
causa.  Ergo  imposAibilc  cril  angclis  nialis  B 
bene  velle,  gratianKine  liabere,  quia  iin- 
possibile  est  Deum  eis  gratiam  dare.  Im- 
possibililas  deinnm  ex  parle  Dei  est  du- 
plex,  videlicet,  ex  parte  polentia?  ordinata^, 
et  ex  parle  potentia^.  absolnt*.  Absolnla 
est  respectn  omnium  qiuc  contradictionem 
iion  includunl,  et  sic  iion  est  impossibile 
Deum  ipsis  gratiam  impertiri.Potentia  Dei 
ordinala,  est  quse  est  conformis  in  agendo 
regulis  pra?delerminatis  a  divina  sapien- 
tia,  vel  potius  a  voluntate  divina,  ut  sunt 
regulse  ia  Scripturis  expressa^,  videlicet  :  C 
Eccie.\i,i.  Ubicumque  ceciderit  lignum,  ibi  erit;  et, 
A-.i.xvi,2i.  Vermis  eorum  non  morietur,  et  ignis  non 
Matihxw,  exstinguetur ;  itemque,  Ibunt  hi  in  suppli- 
cium  sempiternum,  justi  autem  in  vitam 
aeternam.  Ex  quibus  regulis  Augustinus 
vicesimo  primo  de  Civitate  Dei  concludit  : 
Certum  est  Deum  nunquam  daturum  dse- 
monibus  gratiam.  Sicque  impossibile  est 
eos  bene  velle,  quia  impossibile  est  Deo, 
loquendo  de  potentia  ordinata,  dare  gra- 
tiam  illis. 

Gonsequenter  videndum,  an  possint  ha-  D 
bere  volitionem  moraliter  seu  ex  circum- 
stantia  et  ex  specie  bonam.  Et  dicunt 
quidam  quod  non,  quoniam  omnem  suam 
volitionem  deformant  ex  circumstantia  ali- 
qua  inordinata,  referendo  iilam  inordinate 
ad  amorem  sui.  Habitus  quoque  in  eis  est 
perfecte  makis,  estque  in  termino  :  et  ideo 
omnino  incliuat  ad  malum.  —  Conlra  quae 
objicitur,  quia  in  eis  manet  remorsus  syn- 
deresis,  et  habent  actum  naturalem  non 
vitiosum ;  atque  ex  libertate  sua  possunt 


40 


noii  \t-llc,  (|iiia  sc(Minduiii  .\ugiislinum, 
iiiliil  laiii  csl  iii  potcslalc  volunlalis  (piain 
ipsa  \oluiilas,  vidclicct  (pianliim  ad  opc- 
rari.  —  lliiu;  vidctur  possc  dici,  (juod  non 
ncccssario  liabcnt  ali(picin  actiiin  inaluin, 
ncc  io(picii(lo  dc  actii  dclcrininalo,  ncc  (h; 
acln  indctcrminalo  seu  vago  :  possunt 
cnim  se  avertere  ab  uno  actu  ad  aliiim. 
(Jiiamvis  ergo  non  possinl  haberc  volitio- 
nem  moraliler  bonam  bonilate  complela 
ex  circnmslantiis  singulis,  attamen  pos- 
sunt  habcre  cain  moraliler  bonam  boni- 
lah^  incompleta.  —  Ihec  Scotus. 

Qui  de  his  scribit  n>ultiim  diffuse,  vel 
magis  prolixe.  Et  sicut  patebit,  scripfa 
ejus  sunt  contra  excellentiores  doctores 
communiler,  nec  rite  proccdunt.  Qiiod  ut 
clariiis  innotescat, inlroducam  aliorum  scri- 
pla  de  isla  inateria,  ex  quibus  responde- 
bitur  ad  nunc  tacta. 

Itaque  Henricus  Quodlibeto  octavo,quae- 
stione  undecima  :  Quadruplex  (inquit)  dis- 
linguitur  bonum,  videlicet,  natura?,  moris, 
graliae,  et  gloriae. 

Damnatis  autem  non  aufertur  bonum 
nalurifi,  quatenus  in  ipsis  perseveret  ma- 
lum  pcensi.  Unde  in  Moralibus  ait  Grego- 
rius:Quamvis  diabolus  sublimitatis  poten- 
tiam  perdidit,  subtilitatem  tamen  naturse 
rationalis  non  amisit.  Et  ita  sicut  habet 
bonum  natura^,  sic  habet  bonum  naturalis 
actus  in  sciendo  intelligendoque  multa  ve- 
ra,  naturali  scientia ;  naturali  etiam  volun- 
tate,  in  complacendo  bono  naturse  et  fu- 
giendo  malum  ipsius,  imo  per  synderesim 
et  conscientise  vermem  detestando  malum 
culpae. 

Si  vero  intelligatur  qusestio  de  bono 
moris,  quod  consistit  in  actu  deliberativo ; 
dicendum,  quod  in  actu  morali  sunt  duo, 
videlicet,  substantia  actus,  et  forma,  quain 
imponit  intentio  operantis  :  quorum  pri- 
mum  potest  esse  in  damnatis.  —  Quantum 
autem  ad  formam  actus  intentionemque 
finis,  dicunt  aliqui,  quod  in  actum  bonum 
potest  damnatus  ex  pietate  naturali.  Quod 
videtur  sentire  Augustinus  super  illud,  In  Ps.\i,6. 


382 


IN   LIBRUM   11   SENTENTIARUM.    —    DIST.   Vll  ;    QU.EST.    I 


iiiferno  aiilom  quis  confitpbitur  tibi  ?  Sic 
Luc.  XVI.  (inqui(Mis)  coiircssus  cst  in  infcrno  divcs 

^^' ^^"  illc,  adco  ut  ctiain  suos  vellcl  fratres  ino- 
neri.  ul  a  suis  se  cohiberent  peecatis  : 
quod  e.\  plena  deliberatione  voluit,  sicut 
ex  Evangelio  coniprobatur.  Contrarinm  ta- 
men  videtur  senfire  Grcgorius,  oclavode- 
cimo  Moralium  dicens  :  Omnis  voluntas 
damnati  injusla  est.  Voluntas  aulcm  non 
est  injusla,  sicut  neque  jusla,  nisi  ex  fine. 
Idcirco  ut  mcdiam  viam  tcneamus  in  isto, 
dislingucndum  quod  veile  bonuin  ex  deli- 
beratione  quis  potest  dupliciter  :  primo 
per  se,  propler  ipsuin  boiium  ct  cjus  amo- 
rem  ac  odium  mali  ;  sccundo  per  acci- 
dens,  propter  fugain  pceuffi,  vel  propria? 
vel  aliorum.  Si  propriae,  sic  dico  quod 
possunt  in  aclum  bonum  moris,  ut  velle 
nunquam  peccasse,  ne  aeternaliter  puni- 
rentur.  Qu»  tamen  voluntas  in  hoc  non 
est  bona  bonitale  moris,  qiiia  nec  recogno- 
scunt  ex  vera  poenitentia  illum  actum  esse 
malum,  nec  displicet  eis  propter  se,  quia 
malus,  scd  solum  ralione  poenai  annexa?, 
'  quemadinodum  et  vellent  non  esse  pro- 
pter  acerbilatem  poencP.  Si  autem  propter 
fugam  poena?  aliorum,  sic  posset  quis  di- 
cere  quod  nequaquam  per  se.  Imo  abso- 
lute  atque  simpliciter  oinnes  damnati  ho- 
mines  ac  da?mones  vellcnt  oinnes  secum 
esse  damnalos  ac  puniendos;  et  ad  nul- 
lum,neque  ad  se  invicem.neque  ad  Deum, 
possunl  habere  acluin  amoris  delibera- 
tum,  sed  solum  ad  se  ipsos,  slatuendo  fi- 
nem  suum  in  se  ipsis  perverse  :  imo  ad 
se  invicem  et  ad  omnes  odiuin  habent 
summum.  Per  accidens  vero  possunt  tali- 
ler  velle  alteri  bonum  :  sicque  dives  ille 
petiit  suos  moneri,  quia  pulavit  se  posse 
restitui  corpori  suo,  et  in  eo  milti  ad  suos, 
sicque  subtrahi  a  tormentis.  Et  ita  nec 
per  alium  a  se  eos  inoneri   voluit.  Unde 

/W. 29,30.  dicente  Abraham,  Habciit  Moysen  et  Pro- 
phelas;  rcspondit  :  Non,  pater,  sed  si  ali- 
quis  ex  mortuis,  etc.  Quasi  dical  :  Per  me 
sic  fiat,  quia  inagis  idoneus  sum  ad  hoc, 
et  mihi  plus  credent.  (ilossa  lanien  aliler 
hoc  exponit  :  Servatur  (inquiens)  diviti  ad 


A  pcenam  memoria  fratrum  quos  reliquit,  ut 
dc  paMia  inulililcr  amalorum  amplius  tor- 
qucalur.  El  videlur  Glossa  inlcudcrc,  quod 
voluit  eos  converti,  ne  si  secum  in  locum 
tormentorum  venirent,  ex  hoc  acrius  tor- 
queretur  ex  pcena  visa  amatorum.  Quod 
videtur  sentire  Gregorius  Nyssenus,  di- 
cens  :  Quasi  quodain  justo  eliam  posl  inor- 
tem  a  vila  detinetur  affectu  carnali.  Nam 
si  quis  omnino  carnalis  secundum  men- 
tem  fiat,  nec  poslquam  corpus  exuerit  re- 
movctur  a  passionibus  ejus. 

B  Sed  undc  csl  lioc,  quod  ex  pietale  natu- 
rali  cum  delibcralione  non  possinl  pro 
tanlo  seu  in  lanluin  reverli,  ut  velinl  bo- 
num  moris  propter  bonum  moris  per  se, 
aut  saltern  propter  bonum,  sicut  exsistens 
hic  in  peccato  morlali  hoc  potest?  Ad 
quod  dicunt  aliqui,  quod  hoc  facit  alius 
ct  alius  status  horum  et  illorum.  Quod  non 
sufficit  :  quoniam  nulla  commulalione  fa- 
cta  seu  exsistente  circa  voluntatcm,  quod 
potest  quis  (quanlum  est  ex  parte  solius 
voluntatis)  in   statu   uno,   potest   in  alio. 

C  —  Hinc  alii  dicunt,  quod  voluntas  quanto 
liberior  est  alque  perfectior,  taiito  perfe- 
ctius  sc  immergit  scu  impingil  iii  voli- 
tum.  Et  ideo  natura  inlellectualis  separala 
a  corpore,  quum  sit  omnino  libera  volun- 
tate,  in  tantum  se  involvit,  immergit,  im- 
pingit  in  volitum.  lanloque  illi  alligalur 
amore,  ut  ab  illo  averti  non  queat,  non 
coactione  aliqua  impellente,  sed  ipsa  vo- 
lunlale  immobilitcr  illi  adhffrere  volente  : 
ut  etiam  exinde  homo  in  statu  innocentiae 
propter  corporis  aliquantulam  corruptibi- 

D  lilalem  aliqualiter  gravelur,  neque  omnino 
anima  immcrgat  se  in  volitum  per  adhae- 
sionem  omnimodam  ;  scd  scparala,  aut 
exsistens  in  corpore  incorruplibili,  totali- 
ter  sc  immergit,  ut  reverti  non  possit,  ut 
l^ropterea,  quod  hominibus  mors  est,  hoc 
dfBinonibus  casus  sit.  Juxta  quod  dicit  Gre- 
gorius  :  Idcirco  diabolus  peccans  sine  ve- 
nia  csl  damnalus,  quia  niaguus  sine  coin- 
paralionc  fucral  crcalus.  Et  hoc,  quia 
secunduin  magniludincm  siiam  ex  crea- 
lione,  impegit  et  immersil  se  in  volitum. 


ItTRlIM    ANr.ELI    IMIAVI    SINT   OHSTINATI    IN    VITIIS,    KTC. 


:m 


Vcrnmhuncii   lioc   iioii   salis  cxplical    ino- 
(liiin  ([iio  lial   islnd  (piod  (inaTiiiuis. 
Idcireo  diccndnin  (sccnndnin  illiid  l*ro- 

/Vor. xviii,  vcrbioriiiu,  lV'ccaloi'  (iniiin  in  |)i'oriiiidiiin 

^*  vcncril  [icccal()rnm,coiilcinnil),(iiiod  (iiian- 

(lo  volnulas  csl  iu  sna  [icrfccla  libcrlalc, 
habila  [)lena  dclibcralioue,  laula  elficacia 
cnrril  in  volilnin  [)cccali,  [)Oueudo  iu  eo 
riueiu,  ut  veuieus  ad  obslaciilniu  syndere- 
sis,  nec  ibi  sislal,  sed  couleiniieudo  iiu- 
piugat  iu  illaiu;et  ibi  rclnndilnr,  ul  ve- 
Iraliere  sc  ncc  [)Ossil,  uec  velil,  ucc  [)ossit 
velle  :  qncinadinoduiu  si  1'errniu  acutnin 
peuelraus  carnes,  iu  ossibns  interioi-ibns 
retuudalnr,  exlralii  noii  polcsl.  llomo  au- 
lein  viator,  quia  taula  ellicacia  impinge- 
re  ncqnil.  idco  sempcr  polest  reverli  iu 
bounin. 

Porro  si  liat  sernio  de  bono  gratia?  aut 
glorige,  sive  quoad  liabilum,  sive  quoad 
actum;  sic  damnati  nuuquam  valeut  redi- 
re,  quia  hoc  bonum  a  se  habere  non  pos- 
sunt,  et  Deus  juslo  judicio  decrevit  se 
uuuquam  datnrum  iilis  bouum  gratiee  aut 
gloria^.  —  Quamvis  ilaque  in  damualis  sit 
liberum  arbilrium,  hoc  tamen  sua  affe- 
ctione  in  malum  est  ita  ligatum,  ut  quam- 
vis  libertas  sit  ibi  ut  iu  radice,  in  effe- 
ctum  taiuen  nou  valeat  prosilire.  —  Haec 
Henricus. 

lu  cujus  verbis  videtur  obscurum,  quod 

ait  divitem  illum  pulasse  se  posse  corpori 

reddi  atque  ad  suos  mitti,  in  tantum  quod 

non  voluit  eos  per  alium  admoneri,  quum 

Luc.  XVI,  tamen  in  Evangelio  legatur  dixisse  :  Rogo 

-"•  te,  pater,  ut  mittas  eum  (videlicet  Laza- 

rum)  in  domum  patris  mei,  etc. 

Praeterea  Albertus  circa  hsec  multas  in- 
serit  quaistiones.  Una  est,  utrum  culpa 
diaboli  aliquid  secum  compatiatur  virtu- 
tis.  Ad  quod  respondet  :  Malitia  dgemonis 
nihil  virtutis  secum  compatitur,  nec  vir- 
tutis  informis,  neque  formatae,  nec  theolo- 
gicee,  neque  politicffi.  —  Quumque  objicitur, 

/acofc.ii.io.  quod  credunt  et  coutremiscuut  ;  dicen- 
dum,  quod  nec  fidem  formatam  habent, 
nec  fidem  informem.  Utraque  namque  est 
in  voluntate  electiva  :  quia  ut  loquitur  Au- 


A  gnstinns,  cclria  |)olrsl  lioino  nolcns,  vrc- 
derc  anlcin  iidm  jjoIcsI  iiisi  volcns.  IMra- 
({iie  (|n()(|iic  fidcs,  iil  divinns  Dionysius 
conlcslalnr  sc[)liino  ca^iilnlo  de  Divinis 
nominibns,  cst  liiincn  collocaus  crcdciilcs 
iu  [)riiiia  vcrilate,  et  [iriinam  vcrilatcm  in 
eis.  Credere  igilur  dtTmonum  non  est  ac- 
Ins  virtutis  fidci,  scd  illins  fidci  de  qua 
tertio  de  Auiina  faUMiir  l'liil()s()[)hus,  quod 
0[)iuio  lalionibns  juvala  fit  fidcs.  Sic(jne 
daMUoncs  ralione  ct  cx[)crimculo  sua^  [)ce- 
luo  convicti,  creduul  Deum   esse   ullorem 

B  iniquilalis.  (^onlremiscunt  itidein,  uon  ti- 
more  iniliali,  iiuo  neque  scrvili.  Nam  (i- 
mor  servilis  relrahit  a  peccato  formidine 
pceuffi  :  quamvis  (tesle  Gregorio)  in  ita 
timente  vivat  pcccandi  voluulas,  et  scque- 
retur  effectus,si  speraretur  impuuilas.Dfc- 
mou  autem  nou  cessat  a  peccalo  propler 
poeuam.  Quod  vero  contremiscit  timens 
poenam  atque  judicium,  est  ex  naturali 
timore,  qui  oritur  ex  fide  de  qua  dictum 
est  paulo  aute.  —  Praeterea,  quamvis  dae- 
mon  sit  uobilioris  natura3  quam  homo,  ta- 

C  meu  bouum  natura;  plus  est  corruptum  in 
daemone  :  quia  corruptum  est  in  eo  secun- 
duui  omnia  quibus  debebat  ordinari  ad 
bouum,  hoc  est,  secuudum  rationem,  ap- 
petitumque  sive  voluntatem,  et  quamcum- 
que  appareuliam  boni.  Nempe  secundum 
ratiouem,  ut  quarto  capitulo  de  Divinis 
nominibus  B.  Dionysius  docet,  malum  dse- 
monis  est  furor  irrationabilis,  quo  irratio- 
nabiliter  exagitatur  atque  irascitur  contra 
omne  bouum.  Secundum  appetitum  vero, 
malum   ejus  est  amens   concupiscentia  : 

D  quoniam  nulla  mente  frenatus,  concupiscit 
malum,  non  bonum.  Malum  vero  ipsius 
quantum  ad  bonum  apparens,  est  phan- 
tasia  proterva,  non  prout  phantasia  dicitur 
potentia  animae  sensibilis,sed  a  cpatvo)  Grae- 
ce,  quod  Latine  sonat  appareo  :  quoniam 
contra  omne  quod  apparet  in  boni  specie 
et  ratioue,  protervit  ac  repugnat  pro  pos- 
se.  Haec  Albertus. 

Qui  insuper  quaerit,  utrum  diabolus  ju- 
giter  in  suo  perseveret  peccato.  Respon- 
det  :  Appetitus  daemonis  potest  dupliciter 


384 


IN   LIBRUM   II   SENTENTIARUM. 


DIST.   VII  ;    QU.EST.    I 


II 


comparari  :  priino,  ad  radiccin  scu  iiii- 
qiiam  voiiinlalcin,  cx  qua  proccdil  appcli- 
tio  ipsa;  secundo,  ad  objcctum  sive  ad  al- 
tiludincm  Dei,  in  quam  procedit.  El  piiiiio 
modo  adhuc  dupliciler  consideratur,  vi- 
delicet,  quoad  volunlatis  nalurain.  ct  quo- 
ad  iniquitatein  qnsc  inforinal  voluiilalcin. 
Si  primo  modo,  tunc  nalurac  remorsus 
conlradicil  appclilui  propter  scintillam  ra- 
tionis  qu»  synderesis  nuncupatur  :  sicque 
aliquo  inodo  desistil  a  volunlate  iniqua, se- 
cunduin  quod  ail  Glossa  snpcr  illud  Pclri, 
iiPe^r. II,  Ubi  angcli  forliludine  et  virtulc  quuin 
sint  majores  :  Ibi  cruciabunlur  iniqui,  ubi 
angeli  ma!i,qui  contra  Deuin  superbierant 
prius,  jamquc  puniti  sunt,  modo  non  por- 
tant  sed  magis  abjiciunt  judiciuin  super- 
biendi  contra  Deum,  quod  exsecrabile  est 
conlra  ipsos  :  quia  pro  illo  graviter  puni- 
untur,  ct  territi  magnitudine  tormenloruin, 
ab  illo  pra?suinptionis  desistunt  judicio. 
Sed  istud  est  desistere  tanlum  secundum 
quid.  Porro  si  comparetur  ad  iniquilalem 
volunlalis  secundum  quod  iniqua  est,  quae 
naluralcm  ralionem  vincit  in  dapinone  et 
trahil  ad  aclum  pravum;  tunc  adhuc  idem 
usurpat  sibi  quod  prius,  non  tainen  in  eo- 
dem,  sed  in  simili,  ut  scilicet  in  inalis 
habeat  poteslalem,  sicut  ct  Deus  in  bonis. 
—  Si  vero  comparelur  volunlas  ad  obje- 
ctum,  rursus  dupliciler  allendilur.  Voluii- 
tatis  namque  objcctum  cst  ipsuin  volituin, 
el  hoc  inlelligi  polest  concrelum  sive  con- 
junctuin  culpjc  lantum,  vel  conjunctum 
poena?  per  culpam.  Et  si  priino  inodo,  sic 
non  desistit  a  voluntate  iniqua.  Si  secundo 
inodo,  sic  decor  jusliti»  resullat  in  culpa 
punita;  quunique  displiceat  d.Tinoni  oin- 
nis  dccor  juslilia»,  ideo  sic  ab  iniqua  vo- 
lunlate  desistit.  Cujus  eliain  alia  ralio  esl: 
quia  ut  dicit  Auguslinus,  pocnain  horret 
bona  natura;  et  quoniam  d;einonis  nalura 
est  bona  ac  intellcctualis,  ideo  horrel  poe- 
nam,  alquc  horrore  poentP  aliqiiando  desi- 
slit  ab  actu  pcccali,  quuin  laincn  culpa 
seinper  placcat  ci.  Ihec  idcin. 

Qui  eliain  quicril  hic, ulruin  iii  oinni  aclu 
seu  motu  peccet.  De  quo  inlra  vidcbilur. 


A  Ei  (luoquc  quod  scribil  Albcrlus.  da^mo- 
ncs  non  habcrc  fidcin  inforincm.  videlur 
obviarc  quod  .secunduin  quosdam,  omnes 
angcli  ante  conversioncni  ct  aversionem 
fucrunt  creati  in  fide  (quod  etiain  Tho- 
mas  in  secunda  secunda',  quffstione  de 
fide,  tuetur),  quoniam  erant  viatores,  po-  qujest.  v, 
teranlque  inereri.  lino  et  mulli  eorum  *""'■  '• 
promeruerunt  :  quod  sine  fide  non  fit. 
Noverunt  etiam  Deum  esse  Irinum  in  per- 
sonis,  ut  pluriini  atteslanlur  :  quod  lamen 
luininc  nalurali  cognoscere  non  valcbant. 

B  Vcruin  de  hoc  suo  loco  plenius  est  di- 
ccnduin. 

Pra>inducta;  autem  responsioni  Alberti 
concordat  quod  Thoinas  ait  in  Scriplo  :  In 
daMnonibus  remanet  potcnlia  naluralis  ad 
bonuin  ut  reinola  et  indisposita,  alque 
per  conlrariuin  habitum  depravala  :  qua 
polentia  possent  bene  facere,  si  vellcnt ; 
sed  velle  non  possunt,  quoniam  habitus 
inaliliaD  ab  eorum  voluntate  removeri  non 
valet,  quum  jam  in  slatu  via?  non  sint. 

—  Denique  quuin    in  angelis   natura  sit 
C  bona,  oporlcl  {{uod  naluralis  appetitus  eo- 

rum  sit  bonus  :  qui  lainen  pcr  circum- 
slantias  depravatur  quas  apponit  delibe- 
raliva  volunlas,  quia  vivere  volunt  sub 
deformilale  peccati,  sicut  lascivus  vult  vi- 
vere  in  sua  turpi  et  foeda   deleclalione. 

—  Aliqui  autem  opinati  sunt,  quod  syn- 
deresis  in  da^monibus  non  rcinurmurat 
culpa»,  scd  poense.  Quod  non  apparel,  quo- 
niain  iinpossibile  est  quod  aliquid  non 
renilalur  suo  conlrario.  In  synderesi  au- 
tein  sunt  univcrsalia  juris  naluralis  prin- 

D  cipia  :  unde  oporlet  ut  oinni  ei  reinur- 
murct  quod  fit  contra  jus  naturale.  Sed 
laincn  hoc  inurinur  in  d»monibus  esl  ac- 
tus  nalurai  :  in  eis  enim  voluntas  repu- 
gnat  perversa,  per  quain  claudunt  vires 
suas  cognilivas  a  boni  consideratione.  — 
Quamvis  etiam  aliqui  dicanl,  quod  culpa 
cl  poMia  dieinonum  crcscat  usquc  in  diiMii 
judicii,  iioc  laincn  non  vidclur,  qiiuin 
non  sinl  in  slatu  via?  :  proplcr  quod  sicut 
mulari  non  possunt  in  bonuin,  sic  ncque 
in  pejus.  Ilinc  dicendum,  quod  culpa  seu 


ITUUM    ANCKI.I    IMIAVI    SI.NT   OllSTINATl    l\    \HIIS,    KM]. 


:\h: 


siipcrhin  («oriim  (licilui'  scinixM-  ascciKliTc 
scii  crcsccrc.noii  (iiiaiiliim  ad  inlcnsioiicm 
malili;c,  scd  (luanlum  ad  acliiiim  cxtcn- 
sioncin  scn  mnlliplicalioncm.  Ksscnlialis 
(|no(|iic  poMia  coriim  m»n  crcseil,  scd  acci- 
(lcnlulis,  (iii;i>  esl  ex  mulliplicalionc  (lain- 
nalorum,  siciit  csl  (M  dc  i)catoruin  pra'iiiio 
ani^cloriim.  —  Ihvc  Thomas  :  (pi;c  cl  su- 
pra  (.'.X  U(hilrico  iiKhicla  snnl.  l*cr  (iiia> 
eliain  palct  inslanliarum  solnlio. 

Ilinc  itcin  ait  iii  [nima  [^arlc  Siimnup, 
ii.j.i.i,>'".  qu;eslione  sexagcsima  (piarl;i  :  Actiis  (I;e- 
monis  diiplex  (>sl.  rnus  cx  (lclil)cr;il;i  vo- 
hinlalc  procc(hMis  :  (ini  propric  nominatnr 
(hemonis  jictiis,  et  seinper  est  mahis,  (piia 
etsi  ahqnando  aUquid  boni  ant  veri  dicat 
aut  faciat,  non  lamen  henc  :  nt  duni  asse- 
rit  verilatem  ut  ralhit ;  ct  (iiim  non  voliin- 
tarie  credit  aut  conlilelur,  scd  evidentia 
reruin  coactus.  Aliiis  (i;emoiiis  aclus  est 
naluraiis  :  qni  polest  esse  bonus,  et  atte- 
stalnr  bonilali  natnra^.  Nihiio  minus  etiam 
tali  actii  bono  abutitur  in  malum.  Ha»c 
idem. 

Ad  quscstionem  autem  qua  quseritur,  an 
diaboius  continue  peccet,  Petrns  respon- 
det  :  (Juamvis  motus  natura?  in  diabolo 
non  sit  mains,  quia  natura  bona  est;  at- 
tamen  oinnis  motus  voluntatis  ipsius  est 
maliis.  Et  quia  voluntas  (\jus  ab  aiiqno 
actu  non  cessat,  id  est,  semper  alicui  ac- 
tui  est  intenla;  ideo  a  peccato  non  cessat, 
aut  volendo  qiiod  est  malum  secundum 
se,  aut  quod  est  malum  ex  circumstantia. 

Quod  si  objiciatur.  quia  interdum  im- 
plet  pi\Tceptum  Dei  aut  sanctorum  an- 
geiorum  vel  hominum  :  quod  agendo  non 
peccat.  Rursus,  qnoniam  nullus  peccat  in 
eo  quod  vilare  non  valet  :  sed  diabolus 
vitare  non  potest  malum.  —  Dicendum  ad 
prinium,  quod  quamvis  non  peccet  im- 
piendo  taie  prseceptum,  quantum  ad  sui> 
stantiam  actus,  sicut  ad  Christi  piwce- 
ptnm  de  obsessis  egrediendo,peccat  tamen 
quantuin  ad  modum  agendi,  quia  cum 
nuirmure  et  invite  exsequitur.  Ad  secun- 
dum,  quod  quamvis  vitare  non  queat  in 
universali,  potest  tamen  in  singuiari,  sicut 

T.  21. 


A  (\i'  \'ciii;ililiiis  (|ii;iiiliiiii  ;nl  liomiiics  dici 
soict.  Ii;cc    i'cliiis. 

NCruiii  his  ol^jici  potcsl,  (pii;i  iionnnlla 
Dci  ct  Sanctoriim  pr;cce[)la  vidctiir  lihcii- 
tcr  iinplcre  :  siciil  dum  jiislo  ac  pio  Dci 
judicio  ;iiriigil  cicclos,  seii  (iiiosihim  rcos 
occidil,    sicul    Ananiam    et   S;iphiraiii,   et    Act.  v. 
d(!   (piihiis    ioquilur  Pauliis,  Qiios   Iradidi  iriV«.i,jo. 
Salame  ;    ilenupic,    (longrcgalis    vobis    in  iro;-.v,i, 
iiniiiii,    Iradcrc    hujusmodi    in    interiluin  '' 
carnis.  in  l;dil)iis  laincn  j)eccare  censetiir, 
iion  qiiia  obedit,  sed  ({uia  |)erversa  inliMi- 

B  tionc  aut  ex  odio  seu  simiii  prava  circiim- 
slantia  operatiir. 

Circa  ha?c  quwrit  Aloxander,  an  diabo- 
ius  potuit,an  adhuc  possit,  peccare  veniali 
peccato.  Videtur  quod  sic,  quoniain  posset 
ununi  verbum  otiosurn  proferre.  —  Re- 
spondet  :  Diabolus  non  poliiit  primo  pec- 
care  veniaiiter,  nec  consequenter  :  priino, 
propter  excelientiam  sui  status;  deinceps, 
[)ropler  animi  sui  maiignifatern.  Nec  se- 
qiiifur  :  pofuit  peccare  morfaiiter,  ergo 
et  veniaiiter.   Quum   enim   in   tanta   fuit 

C  ciarifafe,  ut  Deo  posset  adlia^rere  imme- 
diate,  si  ciarifalem  suse  cognitionis  directa 
fuisset  volunfas  secuta;  ideo  primo  re- 
cedens,  maximo  recessit  recessu  :  maxi- 
mus  autem  recessus,est  r-ecessus  per  mor- 
tale  peccatum.  Imo  primus  honio  i-atione 
sui  slatus  non  potuit  primo  veniaiiter 
peccare  :  unde  muito  fortius  id  actum  est 
de  priino  angeio.  —  Hsec  Alexander.  De  isto 
tamen  infra  plenius  inquiretur. 

Insuper  Antisiodorensis  qu»rit  hic,  an 
omuis  actio  diaboii  sit  peccatum.  In  sua 

D  responsione  videtur  a  prsetactis  aiiqualiter 
disseutire  :  Non  omni  (dicens)  motu  suo 
diabolus  peccat,  quia  non  peccat  mofu 
pure  naturali.  —  Quumque  oiijicitur  quod 
siiper  iiiud  ad  Gorinthios,  Qu»  conventio  nroiwi, 
Cirristi  ad  Beliai  ?  ait  Glossa,  Christus  oin-  '''• 
nia  bene  egit,  diaboius  oinnia  male  :  in- 
teiligendum  est,  quod  Ghristus  omnia  egit 
bene,  id  est  meriforie;  diaboius  omnia 
maie,  quia  nil  meritorie.  Omnia  quoque 
quae  egit  ex  libero  arbitrio  et  libere,  fecit 
inaie.  Non  autem  intelligendum  est  de  his 

2.-. 


38G 


IN    LIUIUM    II    SENTENTIAUUM.    —    I>1ST.   Vll  ;    QL-EST.    1 


(]u;p  fccil  pcr  violcnliam  el  coactioneni,  A 
ut  (lc  obscssis  cxciiiKJo  coi'poril)iis  :  (|iiO(l 
agcndo  non  pcccavil,  quia  non  lccil  cuin 
inunnurc,  scd  cx  Uci  coaclionc;  ncc  fuil 
hoc  peccaluin.  quia  iion  crat  c.\  liberlale 
arbilrii.  —  Ha'c  Antisiodorcnsis.  (jiii  in 
hac  responsione  inlcr  cclcra  dicil  :  niiiim 
Christiis  dicilur  oinnia  mcriloric  cgissc, 
intelligcndiim  csl  de  opcribus  libcri  arbi- 
frii,  quoniain  inolu  sensualilatis  non  me- 
ruit  Christus,  nec  motu  quo  limuil  inori, 
vel  quo  voluit  iioii  mori.  Quocirca  videlur 
quia  (iit  sanctus  fatetur  llieronymus)  ino-  B 
tus  et  affccfiones  scnsualilalis  vel  poliiis 
sensifivi  appelilus  in  (^hristo  fueriint  po- 
tius  propassioiies  qiiam  passiones,  quo- 
niain  e.\  pra^vio  rationis  judicio  afque  vo- 
liinlatis  imperio,  secundum  ordinem  et 
impulsum  divini  amoris  seu  carilafis.  fii- 
erunt  in  ipso  :  ideo  meritorii  fuisse  cen- 
senlur. 

Amplius  quserit  Antisiodorensis,  aii  crc- 
dere  diaboli  sit  peccatiim.  Uespondet  : 
Credere  diaboli  aliquando  est  peccatum, 
interdum  non.  Qiiando  enim  credcre  ejus  G 
procedit  ex  inera  liberfate,  pcccatum  cst  : 
quoniam  ex  siiperbia  credit,  iit  Deum  iin- 
pugnet  aut  ea  qua?  Dei  sunt.  lllud  vero 
credere  quod  extorquetur  ab  eo  per  pcc- 
nas  tantum,  vel  per  solas  crcaturas  iminit- 
titiir,  velit  iiolit,  non  est  peccatum.  Licet 
autem  credat  omnia  credenda,  tamen  non 
habet  fidcm  qua>  sit  virtus  formata  vel 
informis  :  pigel  enim  eum  crcdcrc,  ct 
miirmiirat  in  credendo. 

Ulterius  qua^rit  hic  doctor,  utruin  dia- 
bolus  habeat  spem,  et  an  peccet  sperando.  D 
/oi  XL,  28.  Videliir  qiiod  sic,  per  illud  in  Job  :  Spes 
ejus  fruslrabiliir  eum,  et  vidcnlibiis  ciin- 
ctis  pra'cipilabiliir.  Glossa  qiio^iiic  (ircgo- 
rii  aif  ibidcin  :  Diabolus  dc  miscricordia 
Dei  blanda  sibi  promissione  mentifiir. 
Rursus,  Grcgorius  dicil  ibi,  (piod  vcrba 
illa  intelliguntur  de  membris  diaboli.  Vi- 
detur  ergo  (piod  de  ipso  etiain  diabolo 
possint  intclligi. 

Ad    lioc    ali(]ui    dicunt,    quod    (piainvis 
diabolus  a'sliinet  sc  vciiementcr  [luiiicn- 


dum  a-tcrnaliter,  tainen  ex  pra^siimptione 
speral  bcatitiidincm  ;ptcrualcin.  Vcl  (}ii;ui- 
tiiiii  ad  hoc  spcral  bcatiliidiiicm  ct  iiiipu- 
nilalem,  quoniam  sperat  inagnam  dilalio- 
nein  diei  judicii,  diuliusque  regnare  in 
inii)iis  quam  oblincbif.  Atfamen  posset 
(lici,  qucmadmodiim  aliqiii  dicunt,  qiiod 
diaboliis  esf  lanUp  arrogaiili;p  ef  obstina- 
tionis,  qiiod  sperat  se  habiliirum  a  Dco 
mulla  bona,  et  fandcin  vilam  aHcrnam, 
quamvis  maximc  odiat  Deum  :  sicut  quis 
confidit  se  habilurum  iiiulla  bona  ab  ho- 
iiiine  aliqiio  quem  pliiiimuiii  odit.  —  Ve- 
riiin  esl  aiilcm,  (|U()(1  mcinbia  diaboli, 
qiiamvis  inodo  siiit  in  infcrno,  ali(piam 
taincii  spem  habciit  adliuc.  Propter  qiiod, 
ut  est  apud  Matfh;piim,  in  die  judicii  di- 
cenf  :  Domine,  nonne  iii  nomine  tuo  pro-  Maitii.yu, 
phetavimus?  Et  iferum  :  Domine,  domine,  '^j,-^  ^^^. 
aperi  nobis.  Utrum  vero  et  diabolus  ifa  '•• 
speret,  nemo  potest  scire,  quiiin  non  sit 
in  Scripfura  dcterminafum.  —  Ilac  Aiiti- 
siodorensis.  Cujus  dicta  recifative  comine- 
moro,  quoniam  qua^dam  incerta  continen- 
tur  in  eis  :  imo  miilli  Sancforiim  afque 
scholasficorum  doctorum  affirmant,  qiiod 
damnalis  gravissima  paMia  csl  qiiod  sciiinl 
se  jplcrnaliler  in  infcrno  punicndos,  ct 
quod  in  ipsis  est  desperatio  mera. 

Qua^rit  quoque  hic  doctor,  an  diaboliis 
velit  se  esse  malum,  ct  iitrum  velit  Deuin 
esse  :  in  quorum  solulione  prolixus  est, 
ac  inserens  qua^dam  iiiccrta,  idcirco  per- 
transco. 

Hichardus  etiam  lcnct,  quod  diabolus 
scmper  seu  incessanfer  est  in  aliquo  actu 
peccati,  quia  non  habet  corpus  quo  retra- 
hatur  ab  actu  :  et  quod  usque  in  diem 
judicii  deinereliir,  alqiie  in  dic  illo  a  Cliri- 
slo  pro  quolibel  suo  aclii  inalo  recipiet 
l)a'nain. 

Poslremo  Guillelmus  libro  scciindo  de 
UniversOjtracfatu  de  da>monibiis  :  H;ec  cst 
(iiuiiiit)  sociefas  afqiie  connexio  viriiim 
apprclicnsivariiin  ac  motivariiin  nobilium, 
ut  siinul  mcliorenlur  aiil  dclcriorcnliir. 
.Ahuiifcstiim  vero  jam  esf  innumcrabilibus 
cxpcrimentis,  vircs  motivas  malignoruin 


IJTIIUM    ANCKM    IMtWI    SINT    OltSTIXATI    IN    \ITHS,    inn. 


;j8: 


s|)iriliniin  l.iiil.i  <'ss('  pcrv^Tsiialr  (lcpiji-  A 
Viiliis,  iil  iiiliil  lioiii  vcllc  possiiil  |»iiii- 
cipiililcr  cl  proplcr  sc.  Iiilcidiiiii  (pii|t- 
pc  aliiiiiii  boiia  hoiniiiihiis  snp;f?«M-uiil,  iion 
qiioniain  hoiia  siml  aiil  |)rosiinl,  scd  iit 
sint  eis  in  oceasioncin  nocuincnli  scu  ina- 
li.  Cnjus  excnipliiin  est,  qiiod  homiiiihus 
quos  nosciinl  cssc  inslahilcs,  iiilcrdiiin 
suggcnint  rcligionis  iiigrcssuin,  (pialcniis 
eos  in  aj)0stasiiP  |)eccaluin  iiKhicant.Oiinin- 
(pic  (lcpravalio  cl  ohscuralio  viriiiiii  ap- 
prehensivarum  nohilium,  sit  c.\  dcpravii- 
tione  et  perversione  viriiim  moti^aruiii,  B 
seqiii  videtur,quo(l  qiianlo  inajor  cst  (;aiisa 
depraviUioiiis  hiijusinodi,  laulo  sit  iiiajor 
obscuratio  ipsorum.  (juumqiie  siiprciiuis 
malignorum  spirituum  sit  maxiine  depra- 
vatus  in  motivis  viribiis  suis,  sequi  vide- 
tur,  qnod  ct  in  vi  intellectiva  sit  maxime 
obscuralus  :  sicqtie  princeps  d;emouum 
insipientissiinus  esset  atque  astutia  iniiii- 
mus  :  qiiod  neino  dixit  usque  adhuc.  — ■ 
Dico  ergo,  quod  depravatio  alTectivie  seu 
inotivtr,  inaxime  obscurat  viin  iiitellecti- 
vam  propter  mutuam  propinquilatem  et  C 
connexionem  :  quemadmodum  in  avaro 
conspicimus,  cujiis  intellectus  ex  cupidi- 
tatis  vitio  ita  obtenebratur,  ut  pecuniam 
intellectualiter  dijiidicare  non  valeat,  an 
scilicet  pecunia  appetenda  sit  propter  se, 
an  contemnenda.  Imo  teterrimum  avaritiae 
vitium  intolerabiliter  facit  et  quasi  cogit 
errare  avarum  circa  pecuniam,  in  tantiim 
quod  unus  Italicorum  dixit  philosopho- 
rum  :  Avaritia  est  inhaerens  opinio  et  qua- 
si  insita,  quod  pecunia  per  se  ipsam  sit 
bona  et  propter  se  ipsam  appetenda.  Hoc  D 
ergo  est  jus  ac  ordo  naturse  infellectualis, 
ut  minus  videat  et  cognoscat  rem  cir- 
ca  quam  depravata  est  ejiis  voluntas  : 
et  hsec  res  est  Creator  omnipotens  Deus, 
naturaliter  sanctus  et  bonus,  in  quem 
maxima  est  ira  odiumque  diaboli.  Ideo 
illura  minime  iioscit  ex  ea  parte  qua  illi 
iratus  est  eumque  odit  :  quia  si  odit  De- 
um  quouiam  justus  est,  miniine  cogno- 
scit  justitiam  ejus;  si  in  eo  quod  sapiens 
est,  minime   cognoscit   sapientiam  ejus ; 


eodcin  inodo  si  iii  co  (piod  boiiiis,  cf  ita 
<\i'  iiliis.  Oiiod  si  (|iiis  dical,  (piia  scciiii- 
(liiiii  oiiiiicm  rcspcclum  cl  iiiodum  odit 
ciiiii  princeps  liic  lcnebrariim,  ideixjiie  ei 
cx  oiiiiii  piirlc  ignotissimns  est  Creator; 
veriiin  cst  hoc,  jiixla  incam  infentionem. 
Vera  nainque  ejiis  cognifio  est  assimilatio 
cognoscenfis  ad  cognifiiin, jiixla  qiiod  scri- 
ptum  csf  :  Siiniles  ei  erimiis.  (piia  vide-  iyo««)i.iii, 
bimiis  cum  sicnti  est.  Idcirco  impiiis  ille  '" 
dissimillimus  Deo  est  siia  vifiosifafe.  Pcr 
crrecfiis  auteiii  ct  0|)cra  Dci  i[)suin  co- 
giioscif  :  siciit  per  siiain  depressionem  et 
pnniam  agnoscit  Creatoris  potesfafcm  et 
;e(|iiiliifcin.  Nihilo  miniis  dico,  ipiod  ra(;il- 
liinum  luit  Deo  reservare  huic  maledicto 
aposfafip  innatam  suam  nofitiam,  ac  na- 
turale  in  cognoscendo  acumen,  et  hoc,  in 
gravius  ejus  tormentum.  Ha^c  Guillelmus. 

Nunc  perscrutanda  sunt   brevifer   pr»-    p.  stoa' 
habifa  verba  Scoti.  ^*' ^' 

Itaque  quando  sic  argiiit,  Si  voliintas 
humana  ex  se  ad  justitiam  posset  redire, 
multo  magis  volunfas  angelica ;  constat 
qiiod  istiid  non  sequitur.  Cujus  niultiplex 
ratio  est  inducta,  pra)sertim  quia  increata 
sapientia  Creatoris  primam  electionem  an- 
geli  sfatuit  esse  terminum  sn»  viae,  homi- 
nibus  vero  mortem.  —  Qiiumque  assumit, 
Anima  peccans  in  instanti  separationis  est 
obstinata,  etc.  Dico,  quod  anima  ponitur 
in  termino  per  ulfimum  acfum  suum  in 
corpore,  in  quo  adhuc  fiiit  viafrix,  ideoque 
actu  illo  meretur  aut  demeretur  :  sicque 
immediate  post  actum  illum  amplius  non 
est  viatrix,  neque  in  statu  merendi ;  sed 
redditur  obstinata,  si  viam  clausit  in  ma- 
lo.  Nec  inconveniens  aut  impossibile  esse 
videtur,  animam  ipso  instanfi  quo  sepa- 
ratur  a  corpore,  esse  in  aliquo  actu  quo 
collocetur  in  termino,  ita  quod  illud  in- 
sfans  sit  ultimum  nunc  sua;  viationis.  — 
Quum  vero  sic  arguit,  Si  voluntas  hominis 
propfer  hoc  quod  habet  apprehensionem 
immobilem,  reddit  se  obsfinafam,  vel  hoc 
est  dum  est  in  corpore,  vel  dum  est  exfra 
corpus ;  dico,  quod  quando  est  in  corpore  : 


^88 


IN    I  limiM    II   SENTENTIARUM. 


iMST.  vii :  ni'.i-:sT.  i 


ad  hunc  sonsum.qiiod  pcr  ullimum  aclnm 
suuin  qiitMU  Iiabcl  in  corj)Orc,  collocatur 
in  lcnniuo,  ila  quod  dciuccps  s^u  posl 
illud  momenluin  aut  inslans,  non  esl  iu 
via  nequc  in  slalu  mcrendi,  sed  immo- 
bilitala  in  ca  disposilione  seu  affectione 
(lioc  est  convcrsionc  ad  Dcuin,  scu  avcr- 
sionc  ab  co)  iu  qiia  a  corporc  cmigravil. 
Et  quamvis  aliqui  dixcruul  auiinam  par- 
ticulari  judicio  judicari  ante  egressum  de 
corpore,  aliqiii  iii  iiislaiili  cgressionis ;  la- 
mcii,  ul  iii  traclalu  dc  Parliculari  judicio 
in  obilu  singiiloriim  probavi.  magis  vi- 
delur  tencndiim,  quod  posl  cgrcssum  dc 
corporc,sicut  ct  multi  a  morte  resuscilali, 
sunt  protestali,  prwsertim  quum  ct  Apo- 
Hebr.i\,ii.  stolus  ad  Hebra}os  testetur  :  Statutum  est 
hominibus  semel  mori,  post  hoc  autem 
judicium.  Aliqui  lamcn  Sancti  aut  eliam 
scriptorcs  catholici  intcrdum  de  hoc  lo- 
quunlur  non  mullum  pra^cise  seu  deler- 
ininatc,  dicendo  quod  hoc  fiat  in  morte,  id 
est  immediale  scu  cilo  post  mortcm. 

Deinceps  dum  Scolus  subjungit,  Ange- 
lum  maluin  non  est  dubium  possc  habere, 
imo  et  habere,  volitioncs  multas  bonas 
ex  genere,  quae  transeunt  super  objectum 
conveniens  actui  suo,  puta,  amando  se,  et 
poenam  odiendo  :  dico  juxla  pra?aIIegalos 
doclorcs,  quod  hujusmodi  actus  ut  ualu- 
rales,  possunt  taliter  esse  boni;  allamcn 
absolufc  loqiiendo,  et  prout  cx  delibcrala 
volunlatc  proccdunt,  sunt  vitiosi.  Nec  dic- 
mones  stant  in  nudo  suo  amore  nalurali, 
sed  in  amore  inordinato  ac  improbo,  ad 
se  perverse  reflexo;  abulunturque  aclibus 
illis,  et  horrent  paniam  non  soluin  ut  nia- 
Iiim  natur»,  sed  ut  effcctum  juslitiic.  — 
Insupcr  quum  affirinal,  quod  diabolus 
habet  passivum  principiiiin  bonilalis  gra- 
luita'.  seu  virtuosa>,  quia  voluntas  sua  est 
quoddam  receptivum  rectae  vojitionis;  ne- 
ganduin  cst  hoc,  quia  volunlas  sccundiim 
slatuiu  cl  cxsislciiliam  in  qua  esl,  iil[)ole 
inconvcrlibilitcr  avcrsa  a  suinmo  bono, 
non  csl  rcccptiva  rccla>  scu  jushc  \'oIilio- 
nis,  ut  clare  ostensum  est.  Et  qiiiiin  addil 
probando  assumptum,  Quod  dc  sc  cst  rc- 


A  ccptiviim  rccla'  volilionis,  quamdiu  in  se 
luancl,  iion  cst  non  reccptiviiin  illius:  is- 
lud  videlur  valdc  pucrilitcr  atqiic  dcbilitcr 
diclum  :  nam  et  simili  modo  posset  pro- 
bare,  quod  aniina'  jaiii  finalilcr  condcm- 
nat«,  essent  rcceptivai  conversionis  seu 
rectjf  volitionis ;  similitcr  angcli  sancli 
pcrvers»  volilionis,  cujus  antc  confirina- 
tioncm  suain  fucranl  rcccptivi.  Idcirco  di- 
cenduin,  quia  quod  de  se  est  receptivum 
recta?  volitionis,  quaindiu  in  se  manet,  id 
est  in  codem   statu  seu  dispositione,  est 

B  rcccptivum  ilIius,non  laincn  quamdiu  ina- 
nct  in  sc,  id  cst  in  exsistcnlia  sua.  — 
Hinc  quoque  erroneum  est  quod  dicit,  ab 
angelo  inalo  non  posse  negari  principium 
activum  partiale  ad  promerendum,  vide- 
licet  volunlatem  ipsius  produclivam  seu 
coiiiproduclivam  bona^  volitionis.  Qucm- 
admodum  cnim  voluntas  ejus  pro  stalu 
ct  disposilioiie  in  quibus  nunc  est,  non 
est  bona?  volitionis  receptiva,  ita  nec  pro- 
ductiva  aut  comprincipiativa  :  quia  nec 
gratiaj  est  capax,  et  indurata  est  in  malo. 

C  Ex  his  facilis  habetur  responsio  ad  ce- 
lera  argumcnla  istius.  Quamvis  eniin  po- 
lentia  angcli  maiict  integra  suo  inodo, 
quanquam  non  parum  sit  l«sa,  dcbilitala, 
ligala  et  coarctala,  ut  patuit;  nou  tamen 
cadeiu  potest,  quia  uon  inansit  in  stalu 
codcm  :  et  ita  est  in  ea  repugnanlia  in- 
Iriiiseca  cx  parte  subjecti  ad  bonuiu  vir- 
lulis,  non  tamcn  innata,  scd  accidcntalitcr 
culpabiliterque  contracla.  —  Qu»  autem 
contra  ha?c  objicit  istc,  nullius  vigoris 
sunt.  Quamvis  enim  sit  in  da^monibus  ali- 

D  quo  inodo  remorsus  synderesis  et  actus 
natura]:  boniis,  tamen  cst  adco  dcbilis,  et 
ila  pcr  libcrum  arbitrium  dcjibcralamque 
volunlalcin  rcpcrcussus,  dcpravalus,  ab- 
usus,  oppressus,  ul  idoneilalem  non  prae- 
stet  ad  actuin  moralilcr  boiium.  Denique 
quiim  finis  sit  polissima  circumslantia- 
rum,  cl  ii)si  ciincla  ad  pcrvcrsum  rcferant 
fincm,  ncc  aliciiiam  obscrv»'nt  circumslan- 
liam  ad  acliim  virlutis  rcquisilam,  co  luo- 
do  qiio  est  circumstantia  talis,sed  si  quain 
matcrialitcr  vidcanlur  scrvarc,sinislra  hoc 


ITIHM    ANCI.I.l    \'n\\\    SINT    OltsriNAIl    I.N    NITIIS,    KTC. 


m 


afiuiil  iiilciilioiic ;  idco  luillaiii  possmil  ha- 
biMV  actioiiriu  iiioialilcr  hoiiain,  iicc  hoiii- 
talo  coinplcla,  iicc  iiicoinpicla,  iicc  hxpicn- 
(lo  (lc  aclii  (lclciiniiiaio,  iic^nic  (U'  aclii  iii- 
(lclcriniiialo.  Oiianivis  ciiiin  iioii  iicccssario 
iiulcsiiiciilcr  iiisislanl  Iiiiic  aul  liuic  acliii 
pravo,  scquc  coiivcrlanl  dc  iino  aclu  malo 
ad  aliiiin,  scmpcr  laiucii  iusislmil  aclui 
iiialo.  ita  (]ii0(l  actui  moralilcr  boiio  ucchk^- 
iiiil  iiilumM'c.  —  Poslrcmo,  quod  allcj.5al 
Auguslinum  diccnlciu,  Niliil  lain  csl  in 
polestatc  voluntalis  qiiaiu  ipsa  voluulas, 
ccrliim  csl  dcbcrc  iiitclligi  (h;  voIiinlal(^ 
sccundiim  sc  suinpla,  noii  (pioad  qucm- 
ciimqiic  ipsius  slalnin  aut  qualificalioucm  : 
alias  IJcali  sc  posscnl  a  Dco  avcrtere. 
p.  383A.  Kxcmplum  demum  quod  Doclor  soleu- 
uis  iuducit  de  fcrro  incusso  carni  us- 
quc  ad  ossa,  elc,  mulliim  couvcniens  est, 
quamvis  alter  illud  subsauiict.  Synderesis 
iiamque  ob  suain  solidilalcm,  qna  jugitcr 
■  rcmurmurat  vitiis,  recte  comparala  cst 
ossibus;  cetera?  autein  vires,  actioncs  scu 
habitus,  qua^  facilius  ceduut  malis,  carni 
rite  assimilantur. 

Prii>lcrca  dc  prjf^habitis  Bouavcntura 
scribit  diffuse.  Nempc  ad  istud,  utrum  in 
dsemonibus  sit  malec  voluntatis  continua- 
tio,  respondet  :  Contingit  de  mala  voluu- 
tate  loqui  tripliciter.  Priino,  quantum  ad 
ejus  deformitatem :  et  in  ista  jugiter  manct 
diabolus.  Secundo,  quantum  ad  pronita- 
tem  :  sic  quoque  est  in  daunonibus  prava^ 
continuatio  volunlalis.  Tertio,  quantum  ad 
actualitatem  ipsius:et  sic  etiam  est  iu  dia- 
bolo  voluntatis  iniqua?  continuatio  quan- 
tum  ad  aliquem  actum  peccandi ;  sed  nou 
scmper  quoad  actuin  cumdem,  ncc  quoad 
idcm  genus  pcccati  :  quia  nunc  per  super- 
biaiu,  uunc  pcr  iuvidiam  pcccat,  ctc. 

Insupcr  ad  istud,  utrum  in  da^monibus 
sit  mala?  voluutatis  intensio  seu  auginen- 
tum,  rcspondet :  De  hoc  cst  triplex  opinio. 
Una  est,  quod  sicut  in  angelis  sanctis  vo- 
lunlas  bona  crevit  in  priina  conversione 
usque  ad  terminum,  ita  quod  bonitas  eo- 
ruiu  amplius  non  potest  crescere  iu  sc. 


A  scd  soliim  iii  criVclihus  lionis  circa  hoini- 
iics  :  sic  (Li-iiioniim  Noliiiilas  in  |)rima 
a\('isionc  sil  avcrsa  in  tcrmiiio,  ila  (|iiod 
laiiliiiii  liiil  dcpiiivala,  (jiiod  dc  cclcro  in 
sc  ampliiis  iion  dcpravatiir,  scd  iii  clTc- 
clibiis  iiialis  lantuni,  (jiioiiiaiii  pliira  mala 
c\  aMpiali  iiupia  volunlalc  sciii|)cr  cffi(ul. 
(JuuiiHpic  siippliciiim  non  soliiiu  rcspiciat 
inlciitioiicin  \oIunlatis,  scd  ctiain  a(;lum 
cxleriorem,  ideo  gravins  piniiliir  diabolns 
cx  inalis  (pia'  committit.  Seciiiida  opinio 
est,  qiiod  diabolus  assi(hie  in  inalilia  cre- 

B  scit  :  quia  couliniH!  peccal,  cit  qnotidic 
uovas  nocendi  cxcogitat  vias.  Tcrlia  esl, 
qiiod  in  diabolo  crescil  malitia  vohinlalis 
((iiaiiliim  ad  vim  adininistrativam,qna  con- 
vertitur  ad  hoinincm,  nou  quanlum  ad 
vim  contemplativam,  qua  a  Deo  simplici- 
ler  ct  neccssario  est  aversus.  Virtus  enim 
contemplativa  non  habuit  teinpus  seu  sta- 
tuin  mereudi,  nisi  usqiie  ad  priinam  snain 
eleclioncin  inclusive;  admiuistrativae  vero 
virtuli,  quia  concernit  homines,  praifixum 
est  lcmpus  mercndi  usque  ad  diem  judi- 

G  cii.  Ad  creinentum  autcin  voluntatis  luahe 
sive  demeriti,  requirifur  sfatus  mercndi 
vel  demerendi. 

Postremo  circa  inducta  movet  Doctor 
irrefragabilis  phirimas  qua^stiones,  in  qua- 
rum  solutione  satis  concordat  pra^dictis, 
preesertim  nunc  tactis  ex  Bonaventura.  As- 
serit  quoque,  quod  da^mones  nec  ante  pec- 
catum  nec  postea  habuerunt  fidein  proprie 
dictam,  qua  fit  visio  specularis;  sed  ha- 
buerunt  quamdam  crcdulitatem  ex  Christi 
operibus  sumpfam,  qua>  est  cognilio  ac- 

D  quisifa.  Et  de  ista  credulitate  exponit  au- 
cforifates  quse  fidem  adscribunt  da;moni- 
bus.  —  Ad  id  demuin  quod  quffrifur,  an 
da^mones  velint  Dcuin  non  essc,  absolufe 
et  benc  respondct,  quod  dehberata  volun- 
fafc  odio  Dci  replcfa,  vellent  Deum  non 
esse.  Ad  quod  allcgat  Augustinuin,  Inno- 
centium  quoque  Papam,  in  libro  de  Mise- 
ria  conditionis  Inimana)  id  contesfantem. 
—  Ad  hanc  autem  qiuvsfionem,  ufruin 
diabolus  habeat  spem.respondet  quod  non, 
iiuo  ccrfus  csf  de  sua  dainnatione. 


390 


IN    I.ir.lU.M    II    SKNTF,NTl.\niM. 


DIST.   VII  :    QU.EST.    II 


Qu.Tril  ilcm,  an  (iuMnoiics  velint  se  noii 
esse.  Quoeirca  respoiisioncin  recilal  aiio- 
ruin,  diccinio  :  Sccun(iuin  (jiios(iain,  syn- 
deresis  in  da^inonil)us  exslincla  est  1ril)us 
modis.  Priino,  quia  nec  proinovel  nec  pro- 
movere  potesl  eos  a(i  l)onum.  Secundo, 
quia  ex  superl)ia  voiunl  agcre  conlra 
Deum,  quamvis  scianl  iiidc  acrius  se  pu- 
niri.  Tcrlio,  quoniain  [)Olius  voiiint  sc  essc 
quaiii  non  esse,  nt  i^uguent  adversus  Cre- 
alorem  :  quod  cl  ex  magna  coriim  pne- 
sumplione  ac  doininandi  lihidinc  ])()l('sl 
procedere.  Homines  aulcm  damnali  inal- 
leiil  non  esse.  Parvulis  vero  in  iimbo  iiic- 
lius  esl  sic  esse,  quam  non  esse,  quoniam 
nuilain  acluaiem  habent  poenain. 

Poslremo  quff>ril,an  daMnones  nunc  laii- 
tuin  puniantur,  qiianluin  post  dicin  judi- 
cii..\d  quod  resi)ondct  quod  non.  Et  addil, 
qiiod  malitia  da^inoiuim  iiil(Midiliir  scii  aii- 
gclur,  ita  quod  in  maiilia  crcscunl  ct 
deleriores  fiunt  per  peccala  quae  super- 
addunt:  sicque  demerentur  iisque  ad  diem 
judicii.  Hinc  ail,  quod  quamvis  a  prin- 
cipio  habeanl  voiiinlalem  faci(M)di  quod- 
ciimqiic  inalum,  lauKM)  acliis  additus  vo- 
iiiiitali  augct  maliliam.  lliirsiis.dclcrminatc 
voiunt  modo  aliquod  maliim  qiiod  aiitc 
non  volucrunl.  rnde  noii  tanliim  aiigctiir 
eoriiin  maiilia  ex  actu,  imo  ctiain  ex  ipsa 
voliinlale  :  et  siciit  angcii  boni  qiiamvis 
confirmali  in  boiio,  possiiiit  iikmimm  ;  sic 
da;inoncs  qiiamvis  ()l)stiiiali  iii  malis,  pos- 
siint  magis  magisqiie  demereri.  Ncc  obstat 
qiiod  sunt  in  statii  relribulionis  :  nam 
possunt  esse  in  statii  retribiitionis  ex  pra:'- 
cedenti  jieccalo,  el  esse  in  stalii  deme- 
rcndi  ralionc  iilliM-ioris  lorm(Miti.  —  Ihec 
.AIcxaiid(M',  qiii  in  liis  a  (jiiibusdam  pra*- 
inductis  disscntit. 


OIJ.KSTIO    II 

SKciindo  qiia^ritiir,  An  angeli  sancti 
ita  sint  in  gratia  confirmati,  ut 
peccare  non  valeant,  et  tamen  in 


.\  ipsis  vere  permaneat  liberum  ar- 
bitrium. 

Kl  (jiiod  non,  cisdcm  polcsl  ralioni- 
biis  pcrsuadcri  quibus  in  pradiabita  argu- 
menlaluin  esl  qua>slione,  quod  scilicel  in 
daMnonibus  liberlas  arbilrii  non  sit  infle- 
xibililcr  (ichMMuiuata  ac  vcrsa  ad  maliim  : 
j)ra'scrliin  (jiiia  scciiiidiiin  Piiilosojihum, 
polentia'  ralionalcs  siiiil  ad  ojiposila;  li- 
beruin  aiilem  arbilrium  csl  ralionaiis  po- 
tcnlia,  quiim  sil  ralionis  ac  voiunlalis 
faciiilas.  —  Insupcr,  siciil   ralionaic  noii 

li  fit  irralioualc.  iicc  lcmjiorale  a'lcrnum  ; 
sic  libcrmii  arbitriiim  cx  siia  natiira  ino- 
bilc  et  ad  utriimquc  opposiloruiii  ficxibi- 
ie,  non  vidclur  possc  fieri  immobilc  et 
inficxibilc  in  iino  illorum.  —  llcriim.  in 
Ecclcsiaslico  scriptiim  esl  :  Oiii  jioliiit  Eccn.swt. 
Iraiisgredi,  et  non  cst  transgrcssiis.  Ergo  "^' 
agcic  bona  ciim  polculia  agciidi  iniqiia, 
cst  pra^cipue  comiiicndaiidum  :  hoc  igitiir 
j)Otissime  convenil  angelis  sanclis. 

In  conlrariiim  sunt  qihnc  habcnlur  in 
Iittcra,et  quod  aeterna  securitas  iinmobilis- 

C  que  conslanlia  ad  licalitudinem  speclant. 

-Vd  lioc  Tliomas  rcspondcl  :  Quemadmo- 
diim  Deus  ex  siia  habct  naliira  qiiod  pec- 
can'  iioii  possit,  sic  angehis  et  omnes 
Bcati  hoc  habent  ex  gralia  confirmalionis. 
Principiiim  namque  el  causa  mulabililatis 
rci,  est  j^olcnliaiilas  cjus;  nec  dcfcclus 
esse  potcst  in  re,  nisi  jkm'  jiolenliam  in- 
complctam.  Id  ergo  ciii  nil  admiscetiir  de 
polcnlia  sccundum  naliiram  suam,  nec 
miitari  polest  neque  deficere.  llliid  vero 
D  ciijiis  naliirae  commisceliir  poliMilia  qua» 
lamcii  tota  per  acliiin  complctiir.  polest 
(jiiidcm,  (jiiaiitum  iii  sc  csl,  deficcre  et 
miilari,  sccuiidiiin  (jiiod  siiiiin  esse  et 
complemciitimi  noii  liabct  iiisi  ab  alio; 
sed  ralione  perfeclie  rcceplionis  scii  ac- 
lualionis,  (jiia'  iiihil  jioliMilia'  imjicrfi^cliim 
rcliiKjuil,  iininobililatcin  in(icfici(Miliam- 
(jiic  sorliliir. 

Cujiis  exciii|)liiiii  iii  iialuralibiis  cl  in- 
leiiccluaiiliiis  jiatct.  Iii  ualiiralibus  nam- 
qiic  (jiiibiisdain,  j)olcnlia  naluralis  oinnino 


AN 


ANr.FLl   SANCTI    ITA    SINT    1\   C.IIATI  V    CONriUMATI,   IT   I'i:  CCAItlC   NHN   VAI.KANT,  KTf;.    .'I!)l 


romplclii  csl  c(  |)cf  sniiiii  cssc  ct  prr 
siiaiii  roriiiaiii;  cl  idro  cssc  iii(lcricii'iis 
lialiciil  :  siciil  palcl  iii  corporiliiis  mAc- 
slihiis,  (pia>  siisccpli\a  uoii  smil  allcriiis 
essc  aiil  loniia' ;  imkIc  iiiuiuiiics  siiiil  u 
pri^alionc,  cl  pcr  coiisc(piciis  a  corniplio- 
nc.  Iii  inlcllcchiaiihiis  cliain,  (piiim  pcr- 
vcnilnr  ad  priinnm  piiiicipiiim  p<'i"  sc 
iialiiralilcr  cof^iiiliim,  lcnninaliir  |)0len- 
(ialilas  ralionis  ad  consensnm  niiins  parlis 
(Mim  impossihililalc  allcrins.  —  Conronni- 
l(M'  csl  (1(>  voliiiilalc  ani;('li  hcali,  ad  (piam 
ila  sc  lial)cl  Iiiiiumi  i,n'alia'  scii  gloria>  ac 
virlns,  si(Mil  fonna  vcl  acliis  iii  natnrali- 
biis;ol  finis  iilliiiiiis,  sicnl  priimim  priii- 
cipiiim  iii  spcculalivis.  Qiuim(]iic  p(M-  Iii- 
men  gloria>  conjmiganliir  p^M-rccte  nltimo 
fini  pcr  plenam  rniitioiicm,  honilalc  illins 
toti  aireeti,  in  eoiilrarimn  non  qnemit  dc- 
fleeli.  —  Ihec  Thomas  in  Scriplo. 
Porro  in  prima  parte  Smnma\  qihTslio- 
ari.  s.  ne  sexagcsima  secnnda  ;  Angeli,  inqiiil, 
peccare  non  possnnt.  Ciijiis  ralio  est,  quia 
eormn  beatilndo  consistit  in  lioc,  quod 
Demn  per  essentiam  vident.  Rssentia  au- 
tem  Dei  est  ipsa  essentia  bonitatis.  Ilinc 
angelns  Deuin  clare  per  speciein  videns, 
ifa  se  hahct  ad  Deuin,  sicut  se  habet  qni- 
cumqne  non  videns  Deuin  ad  rationem 
boni  communem.  Impossibilc  autem  cst 
qnod  aliquis  qiiidquam  veiit  vel  operctur, 
nisi  attendens  ad  bonum,  vel  quod  velit 
a  bono  divertere  in  qiianlum  hujusmodi. 
Angelus  ergo  beatus  non  potcst  velle  vel 
agere  nisi  attendens  ad  Deum  ;  sic  vero 
volens  aut  agens,  non  potest  peccare.  Ha;c 
in  Summa. 
iib.i,c.ioo.  In  Sumina  ilcin  conlra  gentiles  mulli- 
pliciter  probat,  qiiod  de  ratione  beatitn- 
dinis  sit  a>terna  securitas,  inavertibilis 
nnio,  et  contentatio  plena,  quum  beati- 
tudo  sit  status  oinnium  bonorum  aggrega- 
tione  perfectus.  Idcirco  Beafi  peccare  non 
possunt. 

Consonat  Pelrus.  Qui  etiam  quaerit  hic, 
utrum  confirmatio  aut  obstinatio  minuat 
libernm  arbitrium.  Respondet  :  Duplex  est 
libertas  arbitrii  ;  quffidam  essentialis,  qua> 


.\  csl  a  s(M'viliilc  coactioiiis ;  (pia'dam  acci- 
(ItMilalis,  (pia'  csl  a  s(M-vilntc  (Milpa'  al(pi(! 
iiiis(Mi;c.  Oiioad  primain,  iP(pic  libcrmn  csl 
arhilrium  aiigclornm  ac  da'iiionum  aiilo 
riiinam  ct  posl.  Oiioad  sccmidam,  lihcrins 
esl  iii  honis,  et  miiiiis  lihcrmn  in  iiialis. 
Uivv  Pclrns. 

I\icliar(lus  (piotpie  concordal  responsio- 
ni  'riiomie  in  Suinina,  eamqne  clarins  po- 
iicns  ;  Principalis  (ait)  ralio  qiiare  angeli 
11011  (|ii(Minl  pcccare,  (^sl  hoc  ;  Sicul  vo- 
liinlas  iiiliil  |)olcsl  eligcre  nisi  siih  ratioiK! 

IJ  boni,  secundum  H.  Dionysimn  qnarto  ca- 
pitiilo  de  Divinis  nominibus,  si(;  iiiliil  |)0- 
lesl  respueri^  nisi  snb  raliom^  inali  seii 
carenlia>  aliciijiis  boni.  Et  qnoniam  angeli 
boni  Deum  vidcntes,  nihil  in  ipso  siib 
ralionc  mali  apprehendere  valent,  et  quid- 
quid  boni  in  creatura  potest  considerari 
aut  desiderari,  in  Deo  in  infinilum  emi- 
nenlius  pcrfectinsqne  conspicinnt,  quam- 
vis  non  sccnndnm  eamdcm  rationem;  ideo 
nihil  possunf  diligere  nisi  ipsiim  aut  pro- 
pler  ipsnm.  Et  hanc  rationem  tangit  An- 

C  selmus  libro  de  Casn  diaboli,  dicens  ;  An- 
geli  adeo  sunt  provecti,  et  tantum  bonum 
adepti,  ut  non  videant  quid  amplius  vel- 
le  possint.  Tsidorus  quoque  libro  primo 
de  Summo  bono  fatefur  ;  Quamvis  angeli 
mulabiles  sint  natura,  non  tamen  sinit 
eos  contemplatio  mulari  divina.  Ha)c  Ri- 
chardus. 

Albertns  demum  his  consonat  ;  Confir-   Summ.ih. 
malio,  inquiens,  angelorum  est  ex  duobus,  -'p^i^tq  ''•• 
videlicet,  ex  dono  perseveranlise  datac  eis 
secundum  actum  a  Deo,et  ex  immobilitate 

D  honesfalis  secundum  voluntafem  eornm. 
Qua>  immobilitas  caiisatnr  ex  hoc  quod  vo- 
liintas  ipsorum  conjnncta  est  nltimo  fi- 
ni  ;  propter  quod  in  his  mufabilibus  atque 
mobilibus  qu»  sunt  ad  finem,  amplins 
non  paliuntur  mutabilitafem.  Hinc  isfa  ne- 
cessitas  non  est  coactionis,  sed  immobilis 
honesfalis  ex  consecutione  ulfimi  finis, 
ciim  addifione  doni  perseverantiae.  —  Quod 
vcro  Augustiniis  ait  in  libro  de  Civitate 
Dei  contra  TulIinm,Qnidquid  est  ex  volun- 
fafe,  non  est  ex  necessitate  :  intelligitur 


392  IN   LIHUl  M    II    SENTENTIAHIM.    —    DIST.   VII  ;    Ol.F.ST.    II 

de  volimfatc  progrcdionlc  ad   finom   pcr  A  portioncni    cxslal   pcrfcctio   liahilunin    in 

inulabilia  ad   fincm    illuni  ordinala.  Ihcc  pra'scnli.  (juuiiKpic  id  quod  cx  parlc  cst,  icur.xm, 

Alhcrtus.  evaciian(hini  sil  advcnicntc  illo  quod  per-  '^' 

Concordal  rdalricus  lihro  (piarlo  Siiin-  fcctuin  cst.  Iiinc  Iiahitus  isti   inclinahiinl 

ma»   sua>  :  Assiduitas   (diccns)  ministcrii  pcrfcctos  cum  iininohilitatc  ad  actns  siios, 

angcloriim  causatiir  cx  confirinationc  co-  cum  impossihililatc  ad  oppositum  :  qncin- 

riiiH   in  C.ondiloris  amorc.  qiio  niliil   jios-  admodiiin    bcalissima  virjio   Maria.   Matcr 

sunl   vcllc    nisi    diviiKc  };lori;c   incrcnicii-  Dci,  coiisccrala    fiiil    cl    sanctificala   posl 

tum.    Est    qui|)pc    confirmalio    honorum  conccplioncm  Filii  Dci.  Et  carilas  sempcr 

angclorum  ad  hoc,  quod  non  possunt  vo-  actualiter  transponcl  ct   transfcrct  aman- 

luiitalem  hahere  malam,  sed  sempcr  vo-  icin  in  amatiim.  puta  in  Deum.  ul  imple- 

luiit   honum,  ct  bene;  aut  si  iiolunt   ma-  atur  i^ra^ceptnm  caritatis  cum  modo  dili- 

*  bonum   hiin*,  hoc  nolunt  hcne  :  qiiia  conformaiit  H  gcndi  ex  toto  cordc  totaque  anima,  elc.  Dcui.\t,^. 

omnino  voluntalcm  suam  juslissim;i»  vo-  —  II.tc  rdalriciis. 

lunlali  diviiUT.  El  hoc  non  j)Ossc  pcccarc,  Qui    conscqncnlcr    nililur    improbarc 

non  est  impotentia,  scd  grandis  polcntia,  rationem  confirmationis   angclorum  assi- 

quum   habealur  ac  sil   pcr  accessum    ad  gnalam  a  Thoma  :  Bcatiludo,  ait,  confirmat 

pcrfcctionem  oinnipolenticTi  divina»  :  quia  cos,  noii  proplcr  hoc,  qiiod  implciido  to- 

hoc  jiahcl  crcalura  per  gratiam,qiiod  Dciis  tam  polcnliam  ap|)clilus,  immohilcm  ciiin 

per  naluram.  rndc  quum  pcrfcclio  polcii-  rcddat,   iit   aliqui    dicunl.  qiicinadmoduin 

tia?  non  sil  minoralio  sua?  nalur»  vcl  ali-  forma  cadi  lotaiii  i^olenliam  malcri;c  iin- 

cujus  suffi  condilionis  naturalis.patel  quod  plcndo,  incorruptibilem  eam  facit  :  Bcati 

voluntas  seu  arhilrii  libcrlas  pcr  lioc  iii  etcnim   appclunt    mulla   qiia?   sunt   extra 

angelis  magis  esl  aucta  quam  diminula.  essentialcm    hcatiliidinem  suam,  suoriim 

Denique   suhstanliam    hujiis   coiifirma-  C  scilicet  corporiim  glorificationcm,  Sancto- 

tionis  Augiislinus  iii  Enchiri(lio,alquc  llic-  rum  mulliplicalioncm.  cl  consimilia  :  scd 

ronymus  in  traclalu  dc  Filio  prodigo,  Isi-  polius  proplcr  hoc,  quod  mohilc  conjun- 

dorus  quoque,dicunt  esse  graliam.Decimo  ctum  pcrfeclo  molori,  sua  virtute  vincal 

vero    Confessionum    teslalur    Aiiguslinus  non  soliim  ipsnm  inobile,  id  est  se  ipsum, 

causam  hiijus  confirmationis  esse  gloriam  sed  ctiam  omnc  alind  movens;  et  nihil  in 

sempilernam,  dicendo  :  Delcclalionc  fcli-  se  aliiid  habens  a  virlulc  moliva,  ncccs- 

cissima^  contcmplationis  divin;n  suam  co-  sario   movcliir  scciindum   virlulcm    illius 

hibcnt    mutabililatcm.    El    utrumquc    cst  moloris.  Scd  in  palria  pcr  acluin  fruitio- 

veriiin.  Quum    enim   secundum  Tulliiim,  nis,  intcllectus  el  appctitus  perfeclc  unili 

habilus   virtutis   naluralis   sil    operativus  sunt  suinmo  bono,  quod  est  veritas  priina, 

per  modum  natura>,  qiuc  inclinat  tanliim  hahens  virlulem  movendi  affcctum  cl  in- 

ad  unuin,  et  quasi  immohililat  ad  oppo-  D  telleclum  ad  desiderium  siii  :  (pue  virlus 

sitiiiii;  multo    pliis   convcnit    hoc    grali;r  vincit  omncm  affcctum  ct  iiilcllccliim,  cl 

virtulibusquc   formatis  pcr  gratiam,  (puc  nihil  aliiid  hahcl  in  sc  ralionc  cujus  pos- 

sunt   hahiliis  divini  et  superesscnlialcs   :  sint  inlcllcclus  cl  affcctus  non  movcri  ad 

quod  et  maxime  vcruiii   csl    dc  carilate,  ipsum.  Ideo  intcllectus  seinper  necessario 

Dc  DUin.  quiP  secundum  diviiium  Dionysium,  ccsla-  moNcliir  ad   conlcmplalioncin    i)riin;c  vc- 

noni.  c.iv.  j,j|^j  facil,  id  csl  t r;iiisposit ioiicin  iii  ;iiiiii-  riUilis;  cl  si  movctur  in  aliiid,  lioc  est  suh 

rotoM.iii,  tuin,et  cst  vinculiim  ])crfcclionis,  pcrfcclc  ralionc   Iiiijus  vcritatis  rcluccnlis  in  illo. 

'^'            vincicns  ac  nniciis  nos  cuin  Dco.  IIoc  aii-  Affcclus  (puxpic    scmpcr    ncccssario   iiio- 

lcm  impcrfcclc  liabcnt  hahiliis  isti  modo  vcliir  ad  siimmiiin  boiiuin  pcr  fruilionciii; 

in  via,  proplcr  impcrfeclionem  suhjccli  iii  cl  si  in  iiliipiid  aliiid  movetur,  hoc  est  iii 

sl;itii   viic.  scciiiiduiii   ciijiis  siihjccli    |)ro-  (puiiiiiim  iii  illo  csl  ;ili(jii;i  p;irlicipatio  hu- 


1 


AN   ANGKI.I   SANCTl    ITA    SINT    I^    (IIIATIV    COMTU.MA H,   II    PKCCAUK   NON   VAr.RANT,  F.TC.    '.)'X\ 


jus  honi.  —  Kl  li;pc  liitio  ;ic  |h;i'cc(I(mis, 
{'Oinimmilci'  coiicIikIiiiiI  coiiririii;ili()iicm 
anj^cloriiiii  ;ic  liominiiin  l)c;il()riiiii  :  lioc 
(Icinplo,  (piod  iii  liomiiic  (liiplcx  csl  iippc- 
liliis.  (iiioriim  iiiiiis  csl  sciisili\Tis,  (|iii  iioii 
moNcliir  (lircclc  cl  immcdialc  ;i  siiinmo 
boiio  :  iiikIc  vidcri  posscl,  (|iiO(l  scciindiim 
ipsnin  |)Ossil  homo  l)c;iliis  iiioNcri  ;id  iii;i- 
Inin.  Scd  lioc  iioii  csl  Ncriiin  :  (pioiiiam 
pars  scnsili\;i  (pi;c  niinc  soliiiii  ;ili(piali- 
tcr  parlicipal  lationcm,  iii  |);itriii  lolali- 
lcr  convcrtcliir  iid  rationcm,  iiccipicns  ab 
ea  |)cr  rcdnndaiitiam  objcctiim  sikp  per- 
IVclionis,  el  iion  a  corpore.  Idco  sninmnm 
bonnin  per  rcdmidantiam  caindcm  percc- 
pliiin  ab  appelilu  sensilivo,  ncccssario  el 
immobililer  inovel  ipsnin  ad  sni  deside- 
riiiin,  el  relniliil  ab  oinni  d(declabili  sc- 
ciiiKlum  cor|)iis.  Ihec  Udalrieus. 

Ouocirca  videtur,  quod  verbis  istis  Udal- 
rici  non  obstantibus,  ralio  illa  Tlioma^  sit 
conveniens  et  snbfilis.  Increatum  cnim  of)- 
jectum  iinplct  lolain  potentiam  seu  vir- 
tulem  appelitus  creali,  qiianluin  ad  id  in 
quo  bcatiludo  csseiitialitcr  est  cousislens  : 
cujus  respectu  et  comparatione  oinne  aliud 
in  quo  accidentalis  consistit  felicitas,  est. 
veluf  arena  exigua,  et  efiam  virtualifer  ac 
supereininenter  coulincfur  in  summo  bo- 
no,  nec  proprie  appefitur  exfra  illud,  sed 
in  illo  et  secundum  illud,  hoc  est,  intnifii 
et  amore  ipsius,  et  secundum  volnntafem 
ejns,  atque  per  relationem  ad  ipsum.  — 
Ainplius.quod  scribit  UdaIricus,quod  sum- 
mum  bonum  movet  ad  se  appefitum  sen- 
sitivum  per  redundantiam,  ifa  quod  refrahit 
enm  ab  omni  delectabili  secundum  cor- 
pus,  non  videfur  omnifarie  veruin  :  quia 
non  retrahit  vires  sensitivas  cogniti^as  et 
appetitivas  ab  intuitu  et  amore  creatura- 
rum  quarumdam,  qnio  et  exteriores  inle- 
rioresque  sensus,  imo  et  appelitum  sen- 
sitivuin  obleelant,  sicuf  potissime  sunl 
Chrisli  humanitas  et  gloriosissima  Virgo. 
Probabile  etiam  est,  quod  in  regno  illo 
superno  erit  laus  Dei  vocalis,  atque  (ut 
pulo)  suavissimus  glorificatorum  corpo- 
rum  odor.  Vcrumlamen  summum  bonum 


.\  sic  rctriihcl  scnsiliviim  piirtcm  ;ib  liis, 
(piod  iioii  dclccliibiliii'  iii  eis  c<U'iialiler  iic- 
(pie  inordinale,  sed  ordiiiiilissime,  sciisi- 
bililcr  lainen,  ac  mullo  intensins  (piain 
iiiiiic  in  (piocimupie  objeclo  sciisibili  v.i- 
lciit  dclectari,  siciil  et  tiiiic  niiiior  erit 
vivacilas  viriiim  sensitivariim,  ct  disposi- 
lio   iniillo  inelior  ciiriimdem. 

Porro  (pi;i-ril  liic  Monaveiilur;i,  iitriim 
confirmalio  iniilel  liberiiin  arbilriiiin.  \Ui- 
spoiidel,  qiiod  iniital  illiid  iioii  (puuilnm 
iul    suain    siibsliiiiliiiiii,    scd    (piiinliim    <t(i 

Bstalum;  vcl  per  ;ilia  verba,  iioii  iniitat 
illiid  quanliiin  ad  esse,  s(mI  quanfuiii  iid 
bene  esse  :  ipiiii  ;iliiiiii  iKibcl  iiiiiic  slatuin 
aliiKhpie  coiii[)leinenlum  (piam  prius. 

.Vd  istud  (pioqiie,  utruin  obstinafio  au- 
ferat'  daMnoiiibiis  liberi  arbilrii  usiiiii,  re- 
spondet  :  Usiis.  proul  nunc  sufficit,  (Iii|)Ii- 
ciler  sumilur.  Uiio  inodo,  pro  aclu  elicilo 
a  potentia,  et  ila  usus  libcri  arbilrii,  est 
libere  velle  sive  eligere  :  sicque  iu  d<e- 
monibus  manet,  quoniam  libere  volunt 
qiiod  volunf.  Secundo,  pro  acfu  a  pofentia 

G  elicilo  ad  rectum  seu  debitum  finem  :  et 
ita  in  illis  non  mansit. 

Adhuc  qua^rit  hic  Doclor,  utrum  con- 
firmatio  vel  obstinatio  augeat  vel  minuat 
liberlatis  dominiuin.  Respondet  :  Dnplex 
est  dominium  :  unum  quod  opponitur  co- 
aclioni;  allerum  quod  opponitur  subjecti- 
oni.  Primuili  domiuium  est  libero  arbitrio 
essenfiale,  quia  simpliciter  et  absolule  co- 
gi  non  potest  :  ideo  nec  confirmatione 
augetur,  nec  obstinatione  minuifur,  se- 
ciiudum   B.   Bernardum    libro   de   Libero 

D  arbitrio,  ubi  dicit,  quod  manet  libertas 
volunfatis  integra,  tam  in  malis  quam  in 
bouis,  tain  in  Creatore  quam  in  creafu- 
ris.  Dominium  autem  liberfatis  opposifum 
subjectioni  seu  servituti,in  pravis  et  dam- 
ualis  depressuin  est  et  minutum,  ulpofe 
vitiis  miseriisque  subjectum,  ef  ifa  est 
obsfinafione  minorafum;  in  Beatis  vero 
per  confirmationem  est  auctum  :  in  om- 
nibns  tainen  Omnipotenfi  subjecfum.  — 
Ha'C  Bonavenlura. 

Porro  Diiraudus  :  Ilic,  inquit.  sunf  diio 


394 


IN   LIBIllM   II    SENTENTIAIll.M. 


DIST.   YII  ;    QU.EST.    II 


vidcnda.  Primnm  osf,  nndo  convonial  ali- 
cni  qnod  peccarc  non  j)Ossil.  Sccnndnm 
est.  an  illa  cansa  n'p(M"iatnr  in  Bealis. 

Oiianlnm  ad  primnm  dico,  qnod  ex  hoc 
provenit  peecatnm  in  electione,  qnod  pr;r- 
cedit  aliqnis  defectns  in  ratione  :  defe- 
ctns,  incpiam,  erroris,  vel  nescientia^,  vel 
inconsiderationis.  Kl  nbi  non  potest  esse 
defectns  in  ratione,nnIIo  modo  potest  esse 
defectns  in  electione.  Qnod  ])atel  fripliei- 
ter.  Primo,  qnia  volnnlas  nnnqnam  |)ec- 
cat  nisi  eliiiendo  malnm,  ant  respnendo 
bonnm,  ant  pra^ferendo  minns  bonnni  bo- 
no  majori.  Sed  nnllnm  istornm  potest  esse 
in  volnntafe  nisi  pra^cedenfe  aliqno  de- 
fecfnnm  pra^facforiim  in  rafione.  Volnntas 
eiiim  nil  eligit  nisi  snb  ratione  boni,  nec 
refntat  nisi  secnndnm  qnod  apparef  ma- 
Inin.  Idcirco  non  pofest  volnnfas  eligere 
malnm  refnfareve  bonnm,  nisi  malnm  ap- 
pareal  bonnm,  ant  bonnm  appareat  ma- 
lnm:quornm  ntrumqne  confingif  e\  rafio- 
nis  errore  sen  ineonsideratione. —  Secundo 
pafet  lioc  sic  :  Sicnt  se  liabef  habitus  ad 
habitnm,  ita  actns  ad  actnm.  Sed  impos- 
sibile  est  esse  habifum  aliqnem  vifiosnm 
in  volnntafe  cum  perfecto  habitn  rafionis 
praefica'.  Prndenfia  namqne,  qua»  est  ha- 
bitns  rafionis  pracfic.T,  coexipit  celeras 
virtntes  morales,  qna^  et  conneefnnfnr  in 
ea,  nec  cum  ipsa  potest  stare  habifus  vi- 
tiosns,  secnndnm  Philosophnm.  Eigo  uon 
polest  in  volunlate  esse  actns  aliqnis  vi- 
tiosns,  nisi  in  ralione  sit  actns  defectno- 
sus.  —  Teilio  palel  hoc  sie  :  Onnin  vo- 
Innlas  sequalnr  praclicani  ralionem,  aelus 
volnnlatis  correspondenl  acfibns  practica^ 
rationis.  Aclus  antein  rationis  praclica?  dii- 
plex  est  :  unus  respectn  primorum  el  uiii- 
versaliinn  |)riiicipiorum  operabilium,  ul- 
pote,  (piod  bonum  est  eligendum,  inaliim 
vero  vilandnm;  alins  res|)eclu  |)arlieula- 
rinin,  qna'  dednenntnr  ex  nniversalibns 
illis  prin(;i|)iis  prr  deliberalionem  al(pie 
consilinm.  Similiter  iii  volunlalc  diio  suiit 
actns,  pra'(lictis  diiobus  aclibns  ('orrespoii- 
deiiles  :  iinus  se^piens  universale  jiKlicium 
de  agendis;  alius  deliberaliuiiein  el  eoii- 


A  sili^im  seqnens  de  aliqno  parlicnlari  agi- 
bili.  Ex  his  ita  argnitnr  :  Oneinadmodnm 
se  habel  primns  aclns  volnntatis  ad  pri- 
mnm  acfum  rafioiiis,  ita  secniidns  ad  se- 
cundnm.  Sed  primus  actns  volnnfalis  non 
polest  esse  viliosus,  quoniam  primns  ac- 
tus  ralionis  non  potest  esse  defectuosns. 
Ergo  secnndns  aclus  volnntatis  eligentis 
aliqnid  posl  consilium  et  deliberalionem, 
neqiiil  \itiosns  consistere,  nisi  secnndus 
acliis  ralionis,  (jiii  est  deliberare  el  con- 
siliari.  vitiosns  exsislat  secnndnm  aliqnein 

B  prjedictornm  defectiinm. 

Ex  qnibns  j)atet  secnndnm,  videlicet 
qiiod  Peati  non  valent  peccare,  qiiiim  iii 
ipsis  esse  non  possit  rafionis  defectns  aiit 
error.  —  H.ec  Dnrandus. 

Vernm  nenricus  Onodlibeto  primo  circa 
hoc  aliter  senliens  :  Distingnendnm  est,  in-  qu«si.  i7. 
qiiil.  (le  ignoranlia  ralionis  et  deordinalio- 
ne  volnntalis  pront  fnernnl  in  primo  ho- 
inine  ex  primo  peccato.  el  proiif  in  nobis 
snnf.  Nam  primo  modo  absolute  dicen- 
dum,quo(l  deordinalio  volunlatis  fnit  can- 

C  sa  erroris  in  ratione.  Nescientiam  namqne 
polnil  |)rimus  homo  habere  anle  pecca- 
tum,  sicnt  et  angeliis :  non  ignoranliam, 
qiium  ignoranfia  sit  poMia  peccati.  —  Si 
vero  Io(]uamnr  de  his  secnndo  modo.  vi- 
delicef  j)rout  in  nobis  snnt.sciendum  quod 
error  sen  ignoranlia  rationis  in  nobis  est 
duplex;  similiter  deordinatio  voluntatis. 
Oua^dam  est  tanfum  poenalis,  qiKTdam  \  i- 
tiosa.  Poenalis  ignoranfia  esf  qiiT  nobis 
iuflicta  est  ex  ])eccalo  originali  diimlaxal ; 
ef   idem   dicendum    de  deordinalione   vo- 

D  Innlatis  consecnla  ex  ignoranlia  illa.  Cnl- 
pabilis  vero  ignoranlia  est  ex  negligentia 
noslia  diseendi ;  consimililer  deordinatio 
voliiulalis  coneomilans.  rnde  loquitnr  .Vn- 
gusliiius  :  Non  fibi  impnfatur  ad  enl])am 
qiiod  igiioras  iuvifns,  sed  (juod  negligis 
qnaMrre  (juod  igiioras.  Nain  illnd  qnod 
ignorans  qnis(jue  non  reele  raeil,  et  qnod 
reclc  lacere  voleiis,  iion  jxilesl.  ideo  di- 
cuiilur  i»eeeala,(juia  de  i^eccato  illo  libene 
voluiilalis  originem  dueunl ;  in  se  anlein 
11011  suiil  i)ee('ata  :  (juoniain  sicut  ralio  esl 


AN   ANCKr.l   SANCIl   ITA    SINT    IN   (iUATI  \    COM-MIIMATI,   IT   PKCCAHr   NON    VAI.KANT,  MTC.    IVX) 


i\(\  ('a|)irii(liiiii  |)i':i>c('|)lii!ii.  il:i  \  i>IiimI.-is  .\ 
iu\  ()l)S('i'\;ni(liiiii.  I']\  (|ii()  ;ml('iii  iiicipil 
Iloiiio  cssc  Ciipiix  pi';cccpli,  iiicipil  possc 
pcccarc.  Diiohus  (|ii()(pic  iiiodis  pcccal  : 
piiiiio.  iioii  (l;iii(lo  sc  ad  accipiciidiiiii  scii 
c()j;ii()sccii(liiiii  pi'jiM'cplii  ;  scciiiido,  iioii 
iiiiplciido,  (piiiiii  no\ciil  aiil  iiiciilo  iio- 
sccrcl. 

Ilaiiiic  igiioranlia  ralioiiis  cl  dcordiiialio 
volimlalis  proiil  iii  nohis  suiil  soliiin  po»- 
njilcs.  pr;vc(Mliinl  lihcri  juhiliii  iisuin.  I']l 
possiiinus  locpii  dc  cis  iil  siinl  in  liahilii, 
aiil  iit  siinl  iii  aclu.  Si  priino  inodo,  sic  B 
nciilriiin  ;ih  ;illci()  csl,  scd  ;iiiih()  siinul  ;u' 
naliiralilcr  ;i  parcnlihus  priinis  contracla 
snnl.  81  scciindo  inodo,  (piuin  dcordiiialio 
illa  volunhilis  iialnr;dis  sil,  non  dclihcra- 
li\;i.  c.\  [)r;cvi;i  a[)prchensioiic  ralionis  (l(,^- 
*  rt/iris  ox  or(Iinal;i>  noii  vciiil  *  :  idcirco  adlmc  iii 
[|J!j"",j,jJ''"' parvnlis,  si  (jna  csl  deordinalio  iii  voliiii- 
^f»''  tiilc,  venit  a  ratioiiis  errore.  Polcsl  (|ii0(pie 
cuin  hoc  venire  ex  passione.  Veriiin  de- 
ordinatio  illa  non  dicitur  liheri  arhilrii, 
quiiin  ul  talis,  sit  in  liis  qui  nondimi 
liahenl  liheri  arbilrii  nsiini.  Slatiin  nam-  G 
quc  qimin  qnis  esl,  capax  prapcepti,  ad 
ejus  notitiain  observantianique  tenetur;  et 
mox  viliosjE  reddunlnr  ignorantia  ralionis 
et  deordinalio  voluntatis. 

Loquendo  ergo  de  eis  ut  in  nohis  siint 
viliosie,  distinguenduni  est  de  orrore.  Aut 
eniin  est  error  ex  ignorantia  scienlia}  de- 
bitaD  haberi,  aut  ex  obnnbilatione  scienli;e 
habitae.  Si  primo  modo,  jam  error  rationis 
causalns  esl  a  deordinatione  volimlalis. 
Nempe  quuin  ille  culpabilis  sit,  et  non 
habet  ortum  eulpa  nisi  a  vokmtate,  ut  D 
dictum  est  secundum  Augustinum,necesse 
est  cansain  illins  culpse  praecedere  ipsam 
vohmtatis  deordinalionem  :  et  hoc  dupli- 
citer,  in  duplici  modo  erroris.  Uno  elenim 
inodo  est  error  rationis  ex  carentia  scien- 
liic  debita>  inesse,  qnia  voluntas  non  ino- 
vet  rationem  ad  studendiim,  et  ad  inqni- 
rendnm  ea  quae  legis  sunt  et  de  necessitate 
salutis.  Alio  modo,  quia  volunlas  non  re- 
trahit  rationem  a  lemerario  studio,  quo 
cadit  in  erroris  exciecationein.  Estque  utro- 


(jiic  iiiodo  volimtiilis  dcordintilio  [^nece- 
dciis  r;ilioiiis  crroicin,  iil  ciror  illc  voliiii- 
lariiis  dici  iiici c^iliii'  :  ([iiiii  iil  lcrlio  lihro 
dc  Lihcro  iirhilrio  I()(|iiiliii'  .\iigiisliims, 
imlli  lioiniiii  iihl;iliiiii  csl  scirc  utilitcr 
(|ii;ci'('i'('  (|ii()(|  iimlililcr  igiioriiliir.  —  l'or- 
ro  si  error  ralionis  sil  e.\  ohimhiliilioiK! 
scienliic  iiiibitic,  ([iiod  coiilingil  cx  |)iissio- 
iiis  rcrvorc  ;  dc  lioc  est  [)riiici[)iililci' dilTi- 
cnlliis  (|ii;cslioiiis  islius,scilicel  de  [)cccato 
incoiiliiicnlis,  (|ui  |)('cciil  cx  [)iissi()iie  :  de 
(|iio  diihiliitio  csl,  utriiiii  |)iissi<)  [)riiis  iii- 
liciat  volimlalem  [)ravo  consensn,  el  illii 
inedianle  ohimhilcl  ratioiiciii  iil  iii  siio 
erret  judicio,  vel  econv(M'so  passio  illa  ra- 
tionein  [)riiiio  ohimbilet  ut  erret,  sicqiie 
se([iialiir  dcordiiiiilio  vohmlalis  a[)[)cteiilis 
S(>ciin(luin  ralionis  erranlis  judiciuin.  Ihec 
Ilenricns. 

Qiii  de  his  scrihit  multnin  prolixe,  diias 
recitans  0[)inioiies.  Oiiariiin  ima  esl,  qiiod 
forma  seu  species  intelleclus  qua  concij)i- 
tur  honnm  cognitum  siib  ralione  veri,  de- 
terininat  atque  specificat  motuin  volunla- 
tis,  ila  nt  per  consilium  finito  judicio  et 
conclusa  sententia  rationis  de  agendis,  vo- 
limtas  iinmobililatur,  et  necessario  seqiii- 
tur  rationis  dictamen:ut  si  apprehendalur 
bonum  secundnm  coininunem  rationem 
honi,  cujusinodi  est  bonuin  beatificans, 
noii  polest  volunlas  illud  non  velle,  sal- 
lein  in  generali  pro  slatu  vit»  pra^sentis, 
in  qiia  iion  apprehendimus  naturam  ejus 
iiisi  ex  particularibns  bonis  ;  in  futuro  aii- 
tein,iii  parliculari,quando  videbiinus  euin  UonnTi.w, 
sicuti  est.  Tenentes  istain  opinionem,  af-  '■ 
firinaiit  quod  oiimis  ordinalio  et  deordi- 
natio  volimtatis  procedit  ex  ordinatione 
et  deordinatione  ralionis.  Ralionis  aulein 
deordinationem  iii  inconlinente,  dicnnt 
incipere  a  passione  appelitus  sensilivi. 
Scd  istud  stare  non  potest  :  quoniam  pri- 
nius  homo  peccavit  per  voluntatem,  nullo 
prwcedente  errore  in  ratione,  imo  contra 
delerminatum  judicium  rationis  directe 
agendo,  neque  ex  passione  ;  et  si  tunc 
sic  fuit,  quando  volunlas  forlior  fuit  non- 
duin    la^sa   nec   passioni    snbjecta,  magis 


39G  IN    LIUIU  M    11    SENTENTIAULM.    —   DIST.  VII  ;    QL.EST.   11 

iiuDC  ila  esl.  quaiido  volunlas  debilior  la-  .\  qua^  cadunt  sul)  clectionejquorum  propric 

cta,  difficilius  tcncl  se  in  recta:>  rationis  est  liberuni  arbilriuin.  Electio  autem  non 

senlentia'.  est  de  fine,  sed  de   mediis  ad  iMuin;  et 

l)ic('n(bun    esl   ijiilur  absolule.  cl   saiia  ha^c  non  eligunlur  nisi  secun(bun  rci^ulam 

fidc  slaiilc  aUlcr  dici  non  valcl,  quod  oin-  finis  qua^  esl   in   jesfiinalionc.  bleo  circa 

nis  deonbnalio    per   errorein   in    ratione,  finem  non  potest  vobintas  contrarie  se  ha- 

procedit  causabler  cx  (b'or(biialione  vobin-  bere,  (juiun  neino  posset  affectare  mise- 

talis  per  pravam  affeclionem,non  econver-  riain  neque  nialuin  ul  tale,imo  naturaliter 

so,  nisi  occasionalilcr,  in  quanlum  cogni-  appelit   bonuin    alque    bealitudincin   :   ad 

tio  esl   pi\Tvia  ad  volunlalein.  Non  cniin  qiiam  tamen  asscqiiendain  diversi  diversas 

inoidiiiatc    ciipiinus    qu;p    per    cognilio-  eJigunt  vias,  secundiun  quod  per  illa  iTSti- 

nem   non  capiinus.   Idcirco   nt  dicil   Phi-  mant  se  posse  beatiludinem  consequi.IIinc 

losopbus  secundo  Ethicoriiin,  oporlcl  nos  B  potest  esse  error  in  electione  eorum  quap! 

babere  circa  delectabilia,  sicut  senes  ba-  sunt   ad  finem.  Tnde  apud  illos  quorum 

bebant  se  circa  Ilelenam,  dicentes  :  Fii-  est  indeficienter  recta  a»stimatio  de  fine 

gc,  fuge,  ne  ejiis  pulchriludine  capiaris.  et  universali  ct   parliculari.  ut  apud  liea- 

Sicque  libcre   poterit  agere  homo  contra  tos,  iinpossibile  cst  esse  vobuitalcm  alicu- 

cerlum  judiciuni  ralionis,  ut  tertio  Elhi-  jus   eorum  qua?  a  fine  deordinant.  Atta- 

coruin  expresse  testatur  Pbilosophiis  :  ^'i-  men  possunt  velle  hoc  auf  ilbid,  quorum 

dentur  (inquiens)  non  idem,  eligere  opli-  neutrum  a  finc  deordinal  :  sicque  salvatur 

ma, et  opinari;  scd  opinari  quidem  melius,  in  eis  proprielas   rafionalis    pofesfatis  ac 

propfer   malifiain   vero  eligcre   qiiT   non  libcrlatis,  in  quantum  possunt  hoc  facere 

oporlct.    Si    autein    pi\Tsit    electioni    opi-  el  non  facere,  quamvis  iion  |)Ossint  in  ista 

nio  aut  sequalur.  nihil  differt.  —  Opinio  opposita.bonuin  et  ma]uin.Denique,quam- 

aulem  Socralis  fiiil,  scienlem  non  posse  C  vis  libero  arbitrio  ex  sua  natura  competat 

esse    inconfinentem,    nec    aliquem    posse  qua>dam  mobililas,  non  tamen  est  incon- 

agere   id   quod   scil   esse   malum.    Confra  veniens  quod  per  gratiam  elevetur  ad  su- 

quem   docet  Philosophus   qualifcr  sciens  bliiniorem  propriefatem,  ita  qiiod  immobi- 

vereqiie  jiidicans  in  universali,  polest  in  litcfur  in   bono  et  nllimo  finc,  quiim  et 

parficiilari   decipi    passione   et   vinci.    —  pnefato  modo  perseveret  in  eo  liberfas.Sic 

IIa»c  Henriciis.  quoqiie  teste  Aposlolo,  inorlale  corpiis  el    icor.  xv, 

Cf.pMoh;     I)e  hac  materia  superius  introducta  siinl  homo  passibilis  indiiel  immorfalilalem  et  ^''" 

"^*^'  aliqiia  in  his  qua>  de  casu  angelonim  pro-  impassibililafem  finaliler.  —  Amplius,  vo- 

lala  siint,  iibi  osfensiim  est  qualifer  ciil-  binlas  nealorum  non  sic  deferminatiir  ad 

pam  vobinlalis  eoriim   pnecessit   inconsi-  unuin,  qiiiii  possil  hoc  faeere  et  non  face- 

deralio  aliqiia  intcllcctiis  :  qiiT,  tanien  in  re,  seu  hoc  aiil  illud  peragere,  nisi  in  ac- 
se  et   secuiKliiin    sc    iion    fiiit   secundiiin  D  tibus  conjungcnlibus  fini.  Nec  inde  con- 

pra'alIcgalos  culpabilis.  liifra  quoqiie  inde  seqiiilur  quod   possit   peccarc   :  qiioniam 

tangclur  iii  liis  (pia'  (]r  |)riiiioriim   traiis-  possc  peccare  est   impofenfi;e,  defecluosi- 

grcssione    parcnluin    diecnlur,    |)cr    (pioil  hitis  alqiie    mis(Ti;e;el  (piaiilo  pliis  quis 

Ilciirici  solviliir  ;irgiunciitiim.  liotcsl  quod  sibi  iion  expcdil  neqiic  lauda- 

bilc    esf,    taiilo    miscrior    iiii|)Ofentior(pie 

Ad  obiecta    (liccndiim,   oiiod   ralionalis  probalur,  ul   ct  Aiiselmus  falcliir.  Poslre-  ..   ,, 

polenlia  esl  opposiforuin  qiianfum  ad  ca  mo,  possc  transgredi,  ct   noii  fransgredi,  lo. 

1  Qiioil  si  sic  jiosso  :\<^o]\'  tiiiic  liiil  voiiintatis  Immaiia'  iiatiira'.  ct  nunc  cst,  licct  (lcliilior  vo- 
liinlas  nunc  sit  in  noi)is,  ut  (iiniciiius  se  toncat  in  sciitcntia  rationis  recta\  jiassiono  contrarianto, 
qiiaiu  tunc,  (jiiaiuio  iiuiia  )>assio  l^iit  in  liomiiio  anto  ]>occatum.  (Ucnricus.) 


QU.EST.  III  :  AN  D.F.MONKS  SINT  ACUTI  SCIK.NTIIS,  ITA  uroi»  IN   11'SIS  Sll'  TIIIPI.KX  sr.llvNHA    .'51)7 


De  Diviii. 
noin.  c.  IV. 


coiinnciulabilc  fsl  [no  slalii  vialoiiiin  : 
iion  ((uod  posso  Iransj^rrdi  sit  latKlandmn, 
scd  ([uia  laudahilc  osl  polcnliain  illaiii  a 
iiialo  coin[)csccrc  cl  ad  i)oiiuin  (■oiinciIcic. 


OU^ESTIO   III 


^pKdio  (|n;priiiir,  An  deemones  sint 
X  acuti  scientiis,  ita  quod  in  ipsis 
sit  triplex  scientia. 

Vidclui'  (luod  iioii.  I*i'iiuo,  (luoiiiain  sicul 
volnnlas  ooniin  csl  pcr  inalitiain  dcpra- 
vala,  ita  eoruin  inlellectns  est  multis  ac 
inagnis  vitiis  obscnralns.  —  Secnndo,  (juo 
in  aii(]uo  est  inajor  passionnin  tninuilus, 
eo  ol)scuratio  inajor,  ct  ininus  de  inl(dli- 
gentia'  iuce  :  passiones  namqiie  e.\ca'canl 
mentem,  prtesertim  improbus  sui  amor  et 
odium  Dei.  Uxc  autem  in  da^monibns  prai- 
abnudant  :  in  quibus  etiam,  teste  divino 
Dionysio,  est  amens  furor,  irrationalis  con- 
ciipiscentia, et  phanlasia  proterva. — Tertio, 
tormentorum  acerbilas  relraliit  mentem  a 
eonsideratione  acula  :  siqnidem  veliemens 
occupatio  et  intentio  circa  unnm,  impedit 
atqne  diminuit  attentionem  circa  aiiud. 
Sed  juxta  prseliabita,  in  dsemonibus  acer- 
bissima  sunt  tormenta,  eliam  acerbiora 
quam  in  animabus  damnatis  :  ergo  non 
viget  considerationibus  eorum  inteilectus. 
—  Qnarto,  in  Ecciesiaste  iegitur  :  Quod- 
cnmque  potest  inanus  tua,  instanter  ope- 
rare,  quia  nec  opus,  nec  ratio,  nec  sapien- 
tia,  nec  scientia,  sunt  apud  inferos.  Per 
inferos  autem  intelliguntur  damnati,  de 
quorum  numero  sunt  da?mones,  qui  et  in- 
fernum  suum,  id  est  ignem  tartareum,ubi- 
que  deferunt  secum  :  ergo  omni  carent 
scientia.  —  Quinto,  illud  in  Psaimo,  Draco 
iste  quem  formasti  ad  iiiudendum  ei,  a 
Sanctis  exponitur  de  diaboio,  cui  a  fideii- 
bus  faciliter  ac  frequenter  illuditur,  dum 
ejus  teutamenta  devincunt  :  ergo  videtur 
rudis  et  inconsideratus  in  suis  congres- 
Dc  Ecci.  sibus,  non  peritus.  —  Sexto,  iiiuminatio 
iiicr.  c.  IV.  p,.jpgupponit  purgationem,  ut  S.  Dionysius 


F'ccje.  IX, 
10. 


Ps.  ciii,  26. 


A  Iradil.  Quiim  crgo  iiiiiiiuiidi  spirilns  in 
sor(iil)ns  suis  jugilcr  pcrscvcrcnl,  iion  vi- 
(lciiliir  ali(|iiain  iial)ere  scienliam  c\  iliii- 
minalioiiii)us  angciornm,  ut  iii  itltcra  lan- 
gilnr.  — ■  Scplimo,  j^ioficcrc  in  scicnlia 
per  lemporis  diuluriiitalcin  et  cxpcticn- 
tiam,  convenit  Iiis  (pii  ex  sensiliva  nolilia 
ad  inUdlectualcm  conscendunl.  Dipmoiies 
aiilcin  (piniii  sint  incorporalcs,  ila  non 
crescniit  nolitia. 

In  op[)osituin  sunt  qine  in  t(^\tn  scri- 
i)unlur,    [)ra^scttiin    ([iiod    scciindiiin    ina-    De  Divin. 

B  gnum  Dionysiutn,  natiiralia  iii  (hcmonil^ns  "°"''^"' 
integra  ac  spiendidissima    i^crmanserunt, 
inlcr  ([luc  perspicacilas  inteiligentiffi  com- 
putatur. 

Circa  inec  Aiexander  mnita  qiUTrit.  Pri- 
mo,  an  d^mones  sint  privati  notitia  Dei. 
Uespoudet  :  Dupiex  est  coguitio  Dei.  Una 
est  per  lioc  qitod  est  iumen  incommuta- 
bile,  in  quo  cognoscnntiir  causa)  rerum 
cardinaies  seii  principaies,  et  quo  iiiumi- 
nantur  corda  piorutn.  Hac  cognitione  pri- 

G  vali  sunt  dyomones.  Alia  est  cognitio  Dei 
per  temporaies  effectus  virtutis  divina^, 
qui  sunt  signa  atque  vestigia  ad  cognilio- 
nem  Creatoris  seu  Redemptoris  ducentia  : 
et  hanc  daemones  habent.  Est  quoque  quae- 
dain  cognitio  Dei  per  effectus  suae  jnstitia, 
et  ita  cognoscnut  Deum  nt  Judicem.  — 
liinc  in  libro  nono  de  Civitate  Dei  loquilur 
Augustinns  :Innofuit  Christus  da^monibns, 
non  per  id  quod  est  vita  a>terna  et  lumen 
incommutabile  quod  iliuminat  pios,  sed 
per  temporalia  qnwdam  siise  virtutis  effe- 

D  cta,  et  occultissima  signa  pra^senti»,  quse 
angelicis  sensibus  maiignorum  spirituum 
potius  quam  infirmitati  humanse  possunt 
esse  conspicua.  Et  rursus  ibidem  :  Daemo- 
nes  non  aeternas  temporum  causas  in  Dei 
Sapientia  contemplantur,  sed  quorumdam 
nobis  occultorum  signa*  majori  experien-  'sedquo- 
tia  multo  piura  quam   homines  noscunt.  ■'""i'**"'  ^" 

^  ^-  gnorum  no- 

Ha3c  Aiexander.  bisoccuito- 

Quocirca  dicendum,  quod  dgemones  na-  '^""' 
turali  cognitione  ab  exordio  Deum  cogno- 
verunt  esse  vitam  aeternam  et  increatam, 


398 


IN   I.IHIUM   11    SF.NTENTIAnUM. 


niST.   VII  1    Ol-F.ST.    III 


alqiic  incoinnmlabilo  liiincn  :  (juod  d  A 
j)liilosopIiis  paliiil.Cognoscunl  otiain  Dcuui 
nalurali  nolitia  noii  soluin  pcr  cilcclus 
cjiis  lcmporalcs,  sed  ilcin  j)cr  spiriliialcs, 
cadcslcs  cl  iniinalcrialcs  cjiis  crrcctiis.  \)ov 
opcra  cliain  sua>  pictalis  iinincnsap,  pcr 
quaiii  eleclos  angelos  videriiiif  sletisse  et 
gloriam  impclrasse,  ac  miillis  hominibiis 
clementer  esse  subvenlum.  Sed  ideo  di- 
ciinliir  Dcum  non  cognovissc  j)cr  lioc 
(juod  cst  a'lcrniiin  cl  incommntaliilc  lii- 
mcii  vila(juc  lelcrnalis,  quia  privali  sunt 
suis  demerilis  cognilione  gratiie  et  gloria?,  B 
el  omni  formala  ac  salulari  nolilia. 

Secundo  quiorif  Alexander,  qualilcr  vc- 
riini  sit  qiind  in  libro  dc  Gradibus  linmili- 
As.  XIV,  li.  latis  scribit  Hcrnar(lus:Pulo  pcr  aqiiilon(>m 
rcprobandos  homiiies  esse  designalos;  et 
per  scdem,  polesfatem  in  illos  :  quos  uti- 
que,  Lucifer,  in  pr»sentia  Dei  quanlo  ce- 
leris  perspicacior,  praevidens  nullo  sapien- 
tia>  radio  coruscantes,nullo  spirilus  aiiiore 
ferventcs,  vclut  vacuum  rcpereris  locum, 
affcclasli  supcr  illos  domiiiium.  —  .\d  Iioc 
Ale.xander  respondet  :  Si  aliquam  habiiif  C 
angelus  ille  cognifionem  dc  rebus  in  \)rx- 
sentia  Dci  quanfum  ad  jirimum  suum  sta- 
tum,  non  credo  quod  modo  habcat  illum 
modiim  cognilionis;  sed  quod  j)Ost  casum 
cognoscit,  a  partc  cognoscit  infcriori,  vi- 
delicet  ex  crcatis.  Qualis  aiitcm  fticrit  illa 
cognitio,  non  plene  vidco  cx  Scrijiluiis. 
Unde  si  illa  cognilio  aliqua  fiiit,  fiiit  iia- 
tura>  primitus  inslilutte.  Et  qiiamvis  iialii- 
rain  Iiabcat  adhuc  camdein,  noii  tamcn 
cym  omiii  iiiodo  cognosccndi  quo  tunc 
cognovit.  Tiiiic  quippe  cognosccre  poliiit  D 
a  parte  superiori  et  parle  inferiori ;  nunc 
autem  ila  conversa  esf  cognifio,  iit  princi- 
pium  cognoscendi  sit  laiifum  a  parle  iii- 
feriori,  cl  j)rivcfiir  modo  siiperiori.  Ihec 
Alcxandcr.  —  De  hac  auleiii  aiictorifatc 
S.  Bcrnaidi  cfiam  siij)ra  facta  cst  mcnlio. 
Tcrtio  qiupril  hic  docfor,  an  (hrmoncs 
cognoverunt  myslerium  sapientia>  Dei  de 
incarnafioiie  advciitiujiie  Chrisfi  esse  iin- 
plelum,  hoc  est  ijisum  Filiiim  Dci  vcnisse 
in  carnc.  N^iddur  (jiiod  noii.  j)cr  illiid  .Vpo- 


sloli:Si  cognovissenl,  nunquam  Dominum  irvr.  n,  8. 
gloria»  criicifixissciit.  id  cst,  ad  crucifi- 
gendiim  instigasscnt.  —  .Vd  lioc  respon- 
dcl.quod  certifiidinaliler  noii  cognoveriint 
hoc,  sed  polius  cx  coiijccluris  et  susjiicio- 
ne;  vel  si  ccrfiludiiialitcr  hoc  noverunt, 
hoc  fuil  ex  potenlia  signorum  ipsius  :  non 
tamen  sciverunl  sc  morlc  Christi  vincen- 
dos  atquc  cjicicndos.  Ha^c  .Vlcxander.  — 
Verumtamcii  ad  istud  posset  ex  dicfis  Au- 
gusfini  cl  aliorum  jilcnius  respondcri.sicut 
el  sujicr  ferlium  Deo  rcspondcbitur  con- 
cedente. 

Insnjier  qihTrit,  an  cognoscanf  virtiites. 
Bespondef  :  Cognoscerc  virlutes  miillijili- 
ciler  accidif.  Est  enim  cognifio  qiia>dam 
virliilis  pcr  suain  essenliam,  qiurdam  jut 
suum  cffectum;  quicdain  per  cjiis  sj)e- 
ciein,et  qiia?daiii  per  ejus  privalionem.Co- 
gnoscunf  ergo  virtutes  per  earum  privatio- 
nem  et  effectum,  non  per  earum  speciem 
atqiie  essenliam. 

.\mplius  qihTrif,  an  privali  siiif  cogni- 
lionc  rcrum  in  jiroprio  gcncrc.  Bespondet : 
Duplex  esl  cognitio  reriim  in  proprio 
geiicrc  :  uiia  qua?  data  fuif  angclis  a  prin- 
cijiio,  duin  rcs  iii  jiropriis  generibus  fue- 
runt  creaf»;  alia  qu»  augetur  per  expe- 
ricnliam  lcmporiiiii.  Priiiia  itcriim  dujilex 
cst  :  iinu  iiatiiralis,  scu  cum  iialiira  jiriini- 
tus  institula;  allcra  vero  ex  gralia.  Cogni- 
tio  autciu  vesperlina  dicitur  illa  qiUT  est 
cognitio  rcriiiii  iii  proprio  genere  ex  gra- 
lia:sicqiie  angcli  boni  habuerunt  notiliam 
rerum  iii  proprio  gencre.  Alio  vero  iiiodo 
habiicrunl  cogiiilionem  reriini  iii  jirojirio 
genere  angeli  ex  suo  priiiio  slalu.  Tcrlio 
modo,  puta  per  experienliam  temporiim, 
sibi  acqiiiriinl  angcli  mali  cognilionem. 
Fnde  dicit  Isidorus,qiiod  dtrmones  Iriplici 
vigenl  scieiilia  :  iina,  ex  siiblilitatc  sujp 
natura>:  alia.  longiliidine  el  exjicricnlia 
tcmjiorum ;  tcrlia,  cx  rcvclalionc  angclo- 
riiiii  sancforum.  —  Ihrc  .\lcxaii(Icr. 

Bonavcnliira  quoquc  liic  sciscilalur, 
iilruin  iii  daMiionibiis  dcccplio  cadal  aut 
crror.  Ucsjiondcl  :Dcccj)lio  scii  crror  vcnit 
ex    dcviatiouc   scii   (l(M)rdiiiationc  jiidicii. 


AN    D.KMONICS    SINT    ACITI    SCIKNTIIS,    ITA    niOI)    IN    ll'SIS    SIT    TUIIM.F.X    SCIF.NTIA 


:m 


.liKliciiiiu  iiiilcin  (lii|)l(-\  csl  iii  (|ii()lil)('l  ni- 
liociiiiiiilc  :  iiiiiiiii  <'()<<;iios('cii(li)niiii.  (|ii()(l 
csl  \('i'i  siil)  ralioiic  xcri;  aliiid  ai^ciKlo- 
niiii.  (|iio(l  csl  hoiii  snl)  ralioiic  honi.  Pii- 
niiiiii  csl  iiilcllccliis  s|)('('iilali\  i,  iicc  ad 
lihcniin  arhilriiiin  pciiiiicl  ;  sccnndnin  csl 
inlcllccliis  praclici,  cl  csl  pars  lihcri  arhi- 
Irii.  Priinnni  jiidicinin  (|iiaiii\  is  iii  dicino- 
nihiis  pcnnancal  inlcj^niin  (|uaiiliiiii  ad 
snhslanliain  pohMiliso,  csl.  lanuMi  p(M'  ciil- 
pain  aliqno  iiiodo  ohnnhilalnni,  (pioniaui 
erraiil  rrciiiuMihM'  jndicando  dc  inullis,  cl 
dccipinnlnr  iii  ninltis.  pr;csertim  de  coii- 
lingcnlihns  Judicaudo.  .\liud  vero  jndici- 
uin  est.  in  eis  oinnino  snhversuin,  el  quan- 
tuin  ad  lioc  exctpcali  suiil  aiigeli  inali,sicnt 
quanlum  ad  affecluui  siint  ohstinati  :  et 
propter  islius  subversioueni  jndicii,  di- 
ciiiitur  tenebra  facli,  et  in  rej)rol)uni  seii- 
suiu  dali. 

Quicrit  eliaiii  idem  Doclor,  ulruui  in 
dtfmonibus  cadat  oblivio  circa  pra>terita. 
Uespondet  :  Actus  memorise  accipi  polest 
per  modum  habitus,  et  iste  est  speciem 
rei  cognitie  retinere;  et  dicitur  esse  liic 
actus  [)er  inoduni  habitns,  quia  conlinue 
reliuet,  magisque  nolat  slatum  seu  conser- 
valionem,  quam  actionem.  Alius  actus  me- 
moria3  est  per  modum  actus,qui  est  actua- 
liter  recordari.  Primus  actus  est  naturalis, 
nec  subest  vohintati  ;  nec  penes  ipsum 
altendilur  meritum  sive  demeritum.  Se- 
cundus  vero  aclus  memorise  polest  ordi- 
nari  ad  bonum,  et  iteni  ad  malum.  Et 
secundum  hunc  dupUcem  modum  distin- 
guendum  est  de  oblivione.  Nam  si  dicatur 
obUvio  per  oppositum  ad  speciei  retentio- 
nem,  sic  est  deletio  speciei  de  memoria, 
nec  convenit  da^monibus.  Si  vero  dicatur 
per  oppositum  ad  recordationem,  sic  dicit 
inhabilitationem  ad  actum  reminiscendi. 
Quod  potest  esse  bonum,  ut  duin  oblivisci- 
mur  malorum  qua?  nobis  illata  sunt.Potest 
etiam  esse  malum,  ut  dum  obliviscimur 
beneficiorum  nobis  a  Deo  collatoruin,  vel 
eorum  qua?  nobis  essent  utilia  ad  sahilem. 
Et  sic  cadit  ac  cecidit  in  dapmonibus  gran- 
dis  oblivio,  quia  obliti   sunt  suae  salutis 


\  l)ciicficioi'niiii|iic  (Ircaloris  :  inalis  ciiiin 
jngilcr  ac  mcinorilcr  inlcndciido,  finiil  in- 
liahilcs  ad  rccordalioncm  hononim.  —  lla'e 
H()iia\(Miliira. 

.\l  \('i()  Thoinas  ad  (jiueslionem  iiiolam 
rcspondciis  :  (Jiiiim  (inqiiil)  peccalnm  non 
lollat  iiaturam,  scd  laiitiiiii  diminnal  liabi- 
lilatcin  ad  hniiiim,  secnndiim  cpiod  facit 
iiiagis  (lislar(^  a  gralia,  oporlet  in  daMUoni- 
hiis  hiiiicii  inlellecluah^  iicrspicnnm  rciiia- 
ncrc,  (|iiiiiii  siul  inlelleclnalis  iialura!.  (lo- 
gnitio  aulein  coriiin  de  rebiis  cst  dnplc.x. 

B  (Jna'daiii  (Miim  suiit  qiioriiin  cognilio  |)er 
caiisas  natnialcs  aul  sigiia  liaheii  iion  po- 
lcst :  el  lalia  non  cognoscnnt  nisi  snperno- 
niin  revelalione  spiriluum.  Alia  sunt  quo- 
nim  cogiiitio  natuialilcr  potest  haberi ;  et 
lioc  dupliciter  :  vel  per  causas  determina- 
las  ad  naturales  effectus,  et  lalia  noscunt 
subtililale  sua?  iiatiira>,  iii  quanlum  in  eis 
resplendent  simililiidines  tolius  ordinis 
universi ;  vel  per  aliqna  signa  ex  qiiibiis 
ut  in  pluribus  potest  haberi  cognilio  ali- 
cujus,    quemadmodum    medici    pra^nosli- 

C  cant  de  sanilate  et  morte:et  talia  d»inones 
iioscunt  per  experienliam  lemporum,  se- 
cuuduin  quod  lalibus  signis  pluries  con- 
currerunt  tales  effectus. 

Revelatio  demum  qusp  fit  da^monibus 
ab  angelis  sanctis,  non  requirit  in  djcmo- 
nibus  purifalein  virtutis  et  gralia?i  :  quia 
nou  fit  per  inodum  ilhiminationis,  ita 
quod  intellectuale  liimen  djcmonis  vigore- 
tur  per  applicationem  clarilatis  angelici 
luminis  ;  sed  per  modum  locutionis,  ita 
quod  sibi  exponuntur  cognoscibilia  quae- 

D  dam  per  modum  quo  prius  non  expone- 
bantur. — Rursus,  quamvis  in  da?monibus 
non  sit  sensitiva  coguitio,  propter  quod 
a  rebus  cognitionem  non  accipiunt,  acui- 
tur  tamen  eorum  scientia  longitudine  tem- 
porum.  Per  species  enim  rerum  quas  ha- 
bent  innalas,  cognoscunt  res  et  quae  in  eis 
sunt,  quando  causa  determinatur  ad  effe- 
ctum;  sed  antequam  ad  effectum  deter- 
minatur  causa  contingens,  pra^sertim  ad 
utrumHbet,  non  est  in  ea  determinate  ef- 
fectus  ejus,  idcirco  non  potest  in  ea  co- 


iUO 


IN    LlimrM    II    SENTKNTIAIUM. 


DIST.   VII  ;    OL.EST.    III 


gnosfi  :  qiii  lanien.  cognita  ipsa  cansa, 
cognoscilnr  qnando  jaiii  ad  cffcclimi  csl 
(lctonninala.  —  Ihcc  Tlioinas  iii  Scripto. 
l*ra'tcrca  iii  |)iiina  partc,qii;cstionc  scxa- 
ari.  I.  gcsiina  qnarla  :  l)iii)lcx  csl  (ait)  cognitio 
vcrilalis  :  nna  qna^  liabclur  per  gratiain, 
alia  per  nalnram.  El  illa  per  gratiam.  <in- 
plex  esl  :  una  tantuin  speculaliva.  iit  <lnin 
alicni  qiUTdam  divina  revclaiitnr  sccrcla ; 
alia  affi'cliva.  carilatcm  inflammaiis,  qiiiP 
ad  donuiii  sapientia^  propric  i^crtiiict.  — 
Ilarnm  trinm  cognilionum  prima  in  da?- 
monibus  nec  ablata  est  nec  diminnta:con- 
scquilur  cniiii  nalnram  angeli,  qui  secuii- 
duin  suain  naturain  est  quidam  inlellectus 
seu  mcns;  et  propter  sna?  simplicilalcm 
subslantia?,  a  natura  ejus  nil  abstrahi  po- 
lest,  ut  sic  pcr  sublractionem  naliiralium 
puniatur,  quemadmodum  hoino  pniiiri  po- 
lest  subtractione  manus  aut  pedis.  Cogni- 
tio  qnoque  per  graliam  in  speculatione 
consislcns,  non  est  totalilcr  in  cis  ablata, 
sed  minorata  :  qiioniam  de  secrelis  divinis 
tanlum  eis  revelatur  quantum  oportct,  per 
angelos  aut  per  qiiaedam  lcmporalia  divi- 
na;  virlnlis  effecla,  ul  nono  dc  Civitale 
Dci  asseril  Augustinus;  non  aulem  sicul 
angelis  sanclis,  quibus  plura  ac  clariiis 
rcvclanlur  in  Vcrbo  aiit  pcr  angclos  supc- 
riores.  Tcrlia  antcm  cognilione  suiit  oni- 
nino  privali,  sicnt  et  caritale. 

Cognoscunt  etiam  qusedam  per  cxperi- 
enliani    diuturnam   :   non    quasi   a   sensn 
accipiciiles,sed  dum  in  rebns  singularibiis 
adimpletur  similitudo  specici  intclligibilis 
eis  concreata",  aliqua  noscunt  pra?senlia, 
qu»   non    pripcognoverunt   fiilura,  ul  de 
pra^cognilioiK'   et  scienlia   angcloriiin  <li- 
Summ.Ui.  ctum  csl  su[)ra.  —  Mysterium  dciniim  re- 
^'^'""^^tad  8"'  ^*^''  <I"od  per  Chrislum  implelum  est, 
a»».  oinncs  aiigcli  a  principio  ali(pio  modo  no- 

vcrunl,  maxiinc  cx  (jiio  bcalificati  sunl 
visioiie  Verbi  aileriii,  quain  (hcmoncs  niin- 
(piam  liabueriint.  Non  laincn  cuncli  angcli 
iioc  noverunl  perfecte,  neqne  jeqnalilcr. 
Hinc  da>moncs,  Chrislo  exsislenle  iii  innii- 
do,  mnllo  minns  pcrfcctc  myslcriiim  lii- 
carnalionis  cognovcriint.  Xoii  cnim   iiino- 


A  liiil  eis,  nt  Angnstiniis  dissernit,  sicut 
angelis  sanclis,  (pii  parlicipala  Verbi  a»ler- 
nilate  frniintur;  sed  sicnl  eis  terrendis  in- 
nolcsccndum  fuit  per  qiKcdam  tcmporalia 
gesta.  Si  aiilcni  pcrfcclc  novisscnt  ipsuiii 
esse  Filium  r)ei,el  effeclum  passionis  ipsi- 
iis,  nunquam  Uomimim  gloria^  crucifigi  iCor.  n,  8. 
l^rocurassent.  —  Ihcc  Thoinas  iii  Suinina. 
Pclriis  (pioquc  hic  conleslatur  :  Duplcx 
est  perfectio  rationalis  scii  inlcllcclualis 
crcatura'.  piita.  jiistitia  in  affccln,  cl  sci- 
enlia  iii  inlellcclii.  Iii  iilraqiic  creali  sunt 

H  angcli.  Sed  pcccatum  o[)poiiilur  jiislitiae, 
noii  scienliff  :  ideo  per  peccatum  sunl  pri- 
vali  juslitia,  non  scicnlia.  —  Denique  even- 
luiiin  quidain  contingiiiit  scinper,  (jiiidam 
ri('(|U('nlcr,  aliqui  raro  ct  in<lcleriiiiiiale. 
Piimos  (Uemones  sciiint  sublilitalc  sua^  na- 
tuivT,  ul  defeclus  liiminarium ;  secundos, 
experientia  temporuiu.  ul  grandines,  teni- 
pcslales.  Ullimos  sciniit  revelatione  ange- 
loriim,  iil  ea  qme  dependcnt  ex  voliinlale 
huinana  vcl  angelica,  vel  [uovidcnlia  di- 
viiia.  lla'C  Petrus. 

C  Qiiomodo  autem  sil  in  dapinonibus  obli- 
vio,  doccl  addendo  :  Triplex  est  actus 
officiiimquc  memoria^,  ntpole,  recipere, 
rctinere,  el  super  speciem  receptam  con- 
vcrti  rcminiscendo,  lioc  esl  actualilcr  re- 
cordari.  Qnoad  |)riiniiin  et  secuiidiiiii,  in 
da^mone  non  cadil  oblivio;  sed  qnoad  ler- 
liuiii.  Iiiil  in  00.  Xon  eiiiin  converlilur  ad 
considerandum  Dei  misericordiam  suam- 
(liic  cul|)ain,  ac  consimilia  :  hic  enim  ac- 
tiis  solus  polest  esse  meritoriiis,  vel  ad 
mcrilum    pra'|)aratoriiis.   l'iidc  quoad  ac- 

1)  lum  hiiiic,  est  in  da?inone  memoria  defor- 
iiiala.  Ihec  Petrus. 

Concordal  Richardus  :  Oblivio  (dicens) 
acci[)i  [lolcst  primo,  proul  o[)[)onilur  actui 
aliiuc  habiliii  iiit<'llig<'nliiP  convertentis  se 
suix-r  mcmoriam  ;  scciindo.  [)rout  0[)[)oni- 
tiir  actui  incinoria>  taiiliim.cl  sic  esl  ainis- 
sio  aliqiioruiii  qiup  memoria  qiiasi  liabi- 
tiuilitcr  iint<'  r<'tinebal  :  qiioniam  aclus 
mcmorijp  in  qiiaiitiim  esl  niemoria  lan- 
tiim,  <'sl  rctincrc  diimtaxal  simililiidines 
rcriim.  Priiiio  iiutcm  modo  oblivio  esl  in- 


A.N    U.EMONKS    SINT   A<;ini    SCIKNTIIS,    ITA    QUOI>    IN    II'SIS    SIT   TUIPI.KX    SCIKNTIA 


M)l 


lcllijjciiliain  iion  convcrli  iil  dclx'!  sii|)('r 
i(l  (|iu)(l  in  incnioriii  coiilinclm'  :  cl  sic  in 
(Ijcinoiiil)iis  iinciiiliir.  (iiiia  |)cr  ohsliiuili- 
oiiciii  siiain  iiiliabilcs  lacli  siiiil  ad  icmi- 
niscendnin  iniilla  hoiia  (jiioriim  simili- 
tndincs  intclligihilcs  iii  cornin  incmoria 
contincutur.  Sccimdo  modo  in  daMiioiiihiis 
noii  cadil  ohlivio,  (iiiia  spccics  ah  coriiin 
mcmoria  non  dclcnlnr  :  (inoiiiain  accidcns 
iii  suhjcclo  exsistens  non  corrumpiluiMiisi 
[)cr  aliiiiiain  corniplioucm  circa  suhjcclum 
l'aclain,vcl  [wv  introductionein  altcrius  ac- 
cidcntis  in  illiid  subjcctnm  incompossibi- 
lis  accidenti  priccxsislcnti,  vcl  pcr  sub- 
Iraclionein  virtiilis  conservantis.  Potcntia 
autem  memorativa  diaboli  est  incorriipti- 
bilis.  Species  qnoquc  intelligibiles  sibi  in- 
vicem  in  eadem  potentia  non  rcpugnaiit; 
et  qua  ratione  possunt  du<B  esse  simul, 
eadem  ratione  in  nuincro  quantumlibet 
magno  :  sicut  liabetur  quarto  1'liysicorum, 
quod  qua  ratione  possunt  duo  corpora  es- 
se  siniul  in  loco  eodem,  eadem  ratione 
possunt  in  numero  quantumcumque  ma- 
gno.  Conservatio  efiam  speciei  intelligibi- 
lis  in  memoria  diaboli,  non  dependet  ab 
aliqua  virtute  creata  exteriori  :  ideo  inde 
nequit  deleri.  Pra3terea  secundum  Pbiloso- 
phum  primo  de  Anima,  virtutes  seu  po- 
tentiae  non  deteriorantur  nisi  quoniam  or- 
gana  pejorantur.  Unde  affirmat,  quod  si 
senex  haberet  organum  visus  dispositum 
ut  jnvenis,  videret  ut  juvenis.  Memoria 
vero  diaboli  non  est  potentia  organica  : 
non  ergo  debilitatur,  nec  deficit  in  con- 
servando. 

Verum  his  objici  posset,  quia  videtur 
sequi  ex  eis,  quod  nec  de  memoria  nostra 
intellectiva  species  intelligibiles  deleren- 
tur  :  cujus  apparet  oppositum  ex  hoc  quod 
obliviscimur  plurimorum.  —  Dicendum, 
quod  etiam  species  intelligibiles  non  de- 
lentur  de  intellectiva  memoria  hominis  : 
sed  quoniam  species  imaginabiles  delen- 
tur  de  organo,  qmv,  secundum  legem  com- 
munem  necessaria?  sunt  ad  intelligendum 
in  statu  praesenti  ;  ideo  homines  multa 
obliviscuntur.  —  Hsec  Richardus. 

T.  21. 


A       lnsu|)('r  llciiiiciis  Oiiodlihclo  iiiidccimo: 

lii  diaholo,  iii(|iiil,  siciil  cl  iii  aiigclis  ho-  iiiwsi.  I3. 
nis,  diiplcx  liahcliir  scicnlia  :  iiiia  a  sua! 
cirationis  exordio,  pure  specnlativa,  circa 
jctcrna  et  circa  univcrsales  rerum  omni- 
iim  raliones,  ei  a  Deo  naturaliter  indita  ; 
altera  ex  tempore,  praclica  sive  experi- 
mcntalis,  ex  factis  ct  contingentibus  par- 
licularibus  acqiiisila.  De  prinia  dico,  qiiod 
circa  eam  in  dajinonibus  nulla  cadil  ohli- 
vio  :  quoniam  sicut  inlcgra  eis  inanent 
natiiralia,  ita  et  talis  nolitia. 

B  De  seciinda  dico,  qiiod  lucc  tria  diffe- 
runt,  nescicntia,  ignorantia,  et  oblivio  : 
quoniam  omnis  ignorantia  et  oblivio  est 
nescientia,sed  non  econtra.Qui  enim  igno- 
rat  aliquid  aut  oblitus  est  ejus,  nescit 
illiid.  Quod  vero  aliquis  nunquam  scivit, 
iiescit ;  non  tamen  ignorat  illiid,  neque 
oblilus  est,  quoniam  nunqiiam  id  scivil. 
Ignoraiitia  quippe  et  ohlivio  proprie  prae- 
supponunt  habitum  fuisse,  vel  ad  minus 
quoad  ignorantiam  potuisse  fuisse.  Nesci- 
entia  autem  in  daemone  est,  quoniam  mul- 

G  ta  scivisset,  si  stetisset,  quae  postea  nun- 
quam  scivit.  Multa  quoque  sunt  scibilia 
(iino  et  scila)  Deo  de  se  ipso,  quae  a  nulla 
creatura  sciri  possunt  eo  modo  quo  sciun- 
tur  a  Deo  :  et  sic  quoad  illa  diabolus  habet 
nescientiam.  Et  si  nescientia  talis  large 
dicatur  oblivio,  sic  oblivio  inest  diabolo 
ex  suo  demerito,  dicente  B.  Gregorio  quar- 
to  Moralium,  super  illud  Job,  Obscurent  job  m,  5. 
eum  tenebrae  et  umbra  mortis  :  Per  um- 
bram  mortis  oblivio  debet  intelligi;  quum- 
que  apostata  angelus  aeternae  oblivioni  tra- 

D  ditur,  umbra  mortis  obscuratur.  —  Porro 
oblivio  proprie  dicta,  est  carentia  notitiae 
prius  hahitae,  per  deletionem  interius  illius 
quo  [quis]  habuit  eam,  sive  hoc  dicatur  spe- 
cies,  sive  habitus  :  et  quoniam  in  diabolo 
nulla  interius  potest  fieri  deletio  eorum 
quae  a  natura  et  ex  creatione  habuit,  ideo 
proprie  in  eo  non  cadit  oblivio. — Ignoran- 
tia  vero  causatur  tripliciter.  Primo,  quia 
quis  nescit  quod  potuit  scire  ac  disce- 
re,  sed  noluit,  faciendo  aut  sponte  admit- 
teudo  quod  eum  impedivit  ab  addiscendo, 

26 


402 


IN    MnniM    11    SENTENTIAniM. 


DIST.   VII  :    01'F.ST.    III 


aul  impolcnlcm  rcddidil  ad  discondmn. 
Alio  modo.  quia  per  delelionem  alicujus 
quo  scivil  iulerius,  esl  oblilus  simpliciler. 
Terlio  modo.  quoniam  pro|)ler  passionem 
supervenienlem  non  adverlil  ad  lempus. 
Primo  modo  dico,  (}Uod  uiulla  ignoral  dia- 
bolus  quap  Beali  nunc  sciunt.  Secundo  mo- 
do  nibil  ignoral  diabolus,  quemadmodum 

c/.p.assA'.  nec  oblitus  est.  Nempe  ut  alibi  dixi,  ange- 
lus  per  habilus  innalos  cognoscil  univer- 
salia.  per  quop  absque  omni  sua  mutatione 
cognoscit  singularia  eorumdem,  secundum 
quod  sibi  succedunt  et  conlingunl  in  tem- 
pore.  Sed  ex  illis  tertio  inodo  aliqua  co- 
gnoscil  inlerdum  certa  experientia,  ali- 
quando  conjeclurali,  sicut  de  Chrislo  quod 

Luc.i\,u.  essel  Filius  Dei ;  supervenienle  lamen  mo- 
tu  irff  alque  iuvidia\  pulavil  contrarium  : 
sicque  ignoravit  ad  horam  quod  ante  sci- 
vit.  Aut  forte  quod  aliquando  scivit  ex 
habilu  inleriori,  ut  quod  Deiis  justus  es- 
set,  post  per  passiones  obnubilalus  ad  tem- 
pus,  varialione  iacta  non  in  habitu.  sed 
solum  in  aclu  mentis,  poluit  ad  horam, 
ignorare  quod  prius  scivil.  Quod  aulem  in 
actibus  mentis  et  voluntalis  ponatur  mu- 
tatio  in  diabolo,  nullum  inconveniens  est. 
Sicque  iguorantiam  islaui  ad  teinpus  large 
vocando  obliviouem,  in  diabolo  cadit  obli- 
vio;  noii  aliter.  Qu;p  tainen  oblivio  in  an- 
gelis  bonis  locuin  non  habet,  quia  iu  ipsis 
non  provenit  aliqua  passio  obnubilans. Un- 
de  Joannes  Sarracenus  quarto  capitulo  de 
Divinis  nominibus,  loquens  de  diemonibus 
et  de  eorum  oblivione  proprie  dicla,  fale- 
tur  :  Angeli  semper  discere  possunt,  sed 
niinquam  oblivisci.  Et  sequitur  :  Malitiam 
omnem  superat  angelus  et  oblivionem.  — 
Haec  Henricus. 

Verum  ex  auclorilale  illa  Gregorii  non 
videlur  probari,  quod  oblivio  insit  d;rmo- 
nibus  subjeclive,  sed  objective  :  quia  a 
Deo  traduntur  oblivioni  eo  luodo  quo  re- 
probi  el  damnali.  Proprie  quoque  non  est 
iu  eis  obuubilatio  passionum,  sed  inera; 
inalitia'  ac  spiritualium  vitiorum,  qua)  cor- 
poralibus  sunt  viljis  graviora. 

Prwlerea  de  scienlia  (KTmonum,  el  qiia- 


A  liler  in  ea  crescanl  ac  miilla  de  novo  addi- 
scanl  et  sciant,  scribit  (iuillelmus  secunda 
parle  de  Universo  prolixe  :  in  primis  de- 
clarans,  quod  et  omnibus  nobis  conslat 
ipsos  d;rinoues  parlicularia  qihTque  cogno- 
scere,  el  quibusdam  advocantibus  adveni- 
re,  apparere.  loqiii.  alque  ad  inlerrogala 
singiila  singulariler  respondere,  quemad- 
modum  et  idololalris  per  idola  danl  re- 
sponsa.  Qiiocirca  in  primis  elucidal.  quod 
sieiil  homines  miniis  astiili  ab  astiilioribus 
imilta  addiscunt,  sic  da'inones  inreriores  a 

B  siiperioribus  da^moniis,  qui  per  inferiores 
diemones  fraudes  exercent  innumeras. 

Deinde  subjiingit  :  Omnis  affeclio,  sive 
sit  bona,  sive  mala,  mullum  exacuit  men- 
tem  apprehensivasque  vires  ad  ea  consi- 
(lerauda  seii  oblinenda  ad  qua^  affeclio 
ipsa  iuclinal  :  sicut  in  avaris,  gulosis  et 
libidinosis  videmus,  qui  ad  conquirenda 
lucra  seu  obleclamenla  carnalia,  varias  et 
aslulissimas  excogilant  vias;  qui  lainen 
aliiinde  sunt  inlerdum  riides  ac  simplices. 

,    —  Rursus,  sicut  tesle  Philosopho,  virlus 

C  oinni  arle  certior  meliorque  consislit,  sic 
ulique  malitia  omni  aslulia  nequior  exstat 
et  certior.  Ergo  sicut  virtus  illuslral  scien- 
tiain  circa  perlinentia  ad  doclrinam,quem- 
admodiim  juslilia  scienliam  juris:  sic  et 
malitia  ipsam  maliguaudi  asliitiam.  circa 
ea  qiue  malignilatis  siint,  illiiminat  :  ila 
ut  quantum  crescil  malilia.  ila  et  ipsa 
maliguandi  aslutia:  quemadmodum  eliam 
in  virtuosis  qiianto  plus  iii  virlulibus  cre- 
scunl,  lanlo  pliis  augetur  in  eis  lumen 
salutaris  ac  moralis   scienlia'.  Ha?c  Guil- 

D  lelinus. 

Qui  et  da?mones  in  malitia  crescere,  et 
aiigeri  seu  inlendi  eorum  maliliam,  pro- 
leslatur  subdeudo  :  Perlinacia  crescit  ex 
inora.  Ideo  perlinacia  el  conlumacia  da»- 
mouum  crescil  indesinenler :  simililer  et 
ipsorum  malilia.  Eteiiim  seduclionibus, 
siibversionibiis.liidificationibus  hominum, 
al(pie  operibus  magicis,  iuserviunt  inces- 
sanler.  Quemadmodum  ergo  ex  frequenler 
male  agere  crescit  malilia  in  hominibus, 
sic   et    in    da^monibus,    pra»sertim    quum 


AN    n.KMONKS    SINT    Ar.lTI    SCIKNTIIS.    ITA    QIOI»    IN    ll'SIS    Sir   TUIIM.KX    SCIKNTIA 


m 


liinlas  rcnovaiionrs  inalornni  opcinni  pra- 
vaniiiKinc  (lis|)(»sili()nuiii  scii  passioiiiiin 
in  cis  licri  api^arcat  cvidcnlcr.  Siciil  i^iliir 
iiicessanler  crcscil  coiiiin  inalilia,  sic  cl 
versiilia.  .Vmplins,  (niiiin  iiilcr  cos  siiil 
priiu'ipaliis  et  potestates,  nova  jiissa  inala 
iiicessaiitcr  iinperaiit  eis,  novasqiie  inaii- 
tias  seinper  snjifiernnt  ipsis  :  qiioinodo 
ergo  iioii  iiicessanler  et  iiova  iiiala  addi- 
seniit,  (iimin  el  novis  siigg(>slionil)iis  priii- 
cipuin  siiornin  el  nova  laciendi  c.xpericn- 
tia  eis  assidiie  revelentnr  ^  —  Ilinc  conslat 
eos  partieularia  seii  singiilaria  lam  homi- 
num  quain  aliarum  reriim,  incessanler  ad- 
discere.  Iiisiiper,  qniim  dicat  Arisloleles 
oblinnisse  se  spiritnm  qiii  de  coolo  Vciie- 
ris  ad  ipsum  descendil,  de  cujus  obtenlu 
et  familiarilale  gloriatus  esl;  ergo  spiriliis 
ille  iiovil  .\ristotelein  el  facla  ipsius  :  cui 
familiarissimus  et  cujiis  jiissionibus  obe- 
dienlissimiis  fuif,  secnndnm  quod  ipsemet 
Arisloteles  di.\it.  Sed  supernaturalia  et  qua) 
natiiraliter  sciri  iiequeuiit  nec  prcTsciri, 
da^mones  non  cognoscunt  nisi  vel  super- 
noriim  revelafione  spirilnum,  vel  conje- 
cturis  :  unde  de  talibiis  prffdicere  ac  di- 
vinare  nituulur.  Enimvero  duin  justissiino 
Creaforis  judicio  quidam  homines  inali- 
giiis  spiritibns  fradunlur  ve.xandi,  hoc  eis 
ex  revelatione  innotescit,  quos  et  quantuin 
debent  vexare,  ne  illos  vexent  pro  suae 
malignitatis  desiderio,  sed  pro  Dei  arbi- 
7o6i,  12;  trio.  Cujus  exemplum  evidens  est  in  san- 
"'  ^-         cto  Job. 

Porro  qualiter  novsB  scientiae  particu- 
larium  et  sensibilium  rerum  in  eis  fiant, 
queestionem  habet  difficilem,quum  a  rebus 
iliis  nihii  recipiant.  Dico  ergo,  quod  apud 
Chrislianos  aliosve  quoscumque  ponentes 
animas  ante  futuram  resurrectionem  igne 
torqueri  gehennae,  non  reputafur  mulfum 
mirabile,  si  ab  aliis  rebus  sensibilibus  pa- 
tiantur  immateriales  et  separatae  illsD  sub- 
stantia>,  prsesertim  passionibus  qua?  eas 
non  la^dant,  sed  potius  juvent  atque  eru- 
diant  :  qnamvis  inodus  recipiendi  ac  pa- 
tiendi  non  solum  in  eis  mirabilis  et  in- 
ventu  difficilis  sit,  sed  etiam  in  potentiis 


.\  iiilcllcclivis  aniinarnm  noslrarnm.  (lcrliim 
csl  aiilciii,  vim  inlcllc(li\aiii  essc  iiilcl- 
ligibilc  speculum,  cl  intclligibilcs  appre- 
liciisioncs  ipsiiis  iioii  csse  nisi  apparitioiics 
v(d  resnllationes  reruiii  iii  i|)so  pcr  ipsa- 
runi  forinas,  imagiiies,  aiif  alia  sigiia.  Aut 
crgo  siibslanlia>  illa>  incorporalcs  recipi- 
uiit  a  sensibilibiis  el  parliciilarii)iis  rebiis 
lalia  signa  seii  formas,  aut  non  generanlnr 
iii  illis  siibslanliis  iiova^  reriiin  islarum 
scieiilia'.  Di^  modo  ergo  recipi('iidi  liiijiis- 
iiiodi   sigiia,   est  lola   h;pc   difficnllas.   — ■ 

R  (Jiiod  si  apprehcnsiones  animarnm  no- 
slrarum  profiindius  perscrnlatiis  fiieris, 
occnrret  libi  de  eis  similis  difficnllas. 
(jiiiiin  eiiiin  orgaiia  sciisuiiin  corporalia 
sint,  spirilus  quoque  qui  in  inlerioribus 
nervis  siiiit,  per  quos  fiunl  impressiones 
in  animabns  nostris,  corporah^s  esse  no- 
scuntur,  videlicet  liumores  snbtiles;  nc- 
cesse  est  animas  nostras  pati  saltem  ab 
hujusmodi  spiritibus, et  similitudines  istas 
recipere.  Qiiid  itaque  mirum,  si  a  corpo- 
ribus  patiantnr  substantia?  illae  seu  daeino- 

C  nes,  non  obslante  spiritualifafe  ipsarum, 
quum  spirifualifas  animarum  nosfrarum 
non  impediat  quin  patianfur  a  spiritibus 
illis  nervorum,  qui  spiritus  corpora  esse 
non  ambiguntnr?  —  Pra?terea,  ex  narratio- 
nibus  Christianorum  et  Hebra^orum,  imo 
et  idololafrarum,  constat  dccmones  irasci, 
dolere,  offendi,  placari.  De  ligationibus 
ifem  eorum  afque  clamoribus,  ab  exordio 
evangelicffi  legis  ipsimet  da?mones  fidem 
fecerunt,  protestando  se  cruciari  a  vlris 
sancfis  ac  angelis.  Libri  quoque  magorum 

D  sive  maleficiorum,  si  tamen  eis  creden- 
dum  est,  de  ligationibus,  incarcerationibus 
et  inclusionibus  dsemonum  pene  incredi- 
bilia  narrant.  Et  quidquid  sit  de  eis,  dubi- 
tari  tamen  non  debet  eos  a  sensibilibus 
rebus  aut  per  eas  acquirere  novas  scien- 
tias  et  particulares  notitias  sensibilium  et 
parficularium  rerum,  quacumque  occasio- 
ne  seu  modo  hoc  fiat. 

Nec  mirum  tibi  videri  debet,  mira  fa- 
cilitate  et  occasione  levissima  hoc  fieri 
apud  eos,  quum  in  animabus  nostris  si- 


< 


404 


IN    LlDttLM    11    SENTKNTlAniM. 


DIST.   Vll  ;    QL.EST.    III 


Eccli: 
XXXVII,  18. 


inilia  fianl.  Accidil  quipix'  UMnpoiv  inco, 
quod  iiuilitT  qiiuHlain  viniin  iiilensissiine 
amans,  pr<oseiiliebal  illiiin  veniri'  ad  se, 
quiiiii  adhuc  abessel  i)er  unuin  milliare 
aul  duo.  Inlerduin  vero  e.\sisteiile  eo  in 
palalio  inagno,  el  inuliere  a  foris  slanle,  et 
de  viro  illo  nil  audiente  nec  aliler  sciente, 
non  poluit  eain  latere  quod  ibi  esset.  Dic, 
qu{eso,qualis  fuit  cognilio  aul  apprehensio 
isla?Nulla  eiiiin  sensibilis  fonna  viri  po- 
lerat  in  illain  agere  feininain.  Uiiia  vero 
in  civilale  el  a  loiige  per  qiiatiior  luilliaiia 
potuit  eain  lalere  vir  ille,  verisiinile  est 
vim  cognoscilivam  mulieris  illius  appro- 
pinquatione  seu  propinquitale  viri  illius 
juvari,  quamvis  vir  niillam  iii  illain  im- 
primeret  passionem.  Nec  valet  negari  (piiii 
aliquid  novum  circa  aniinam  mulieris 
tunc  fieret,  a  quocumque  id  fieret,  dum 
ita  virum  praesenliebal.  Simile  huic  est 
quod  femiiia  qu.Tpdam  inlerfeclorem  filii 
sui,  quem  heredem  carissimum  habebal, 
levi  deprehendit  horrore  quein  ei  homi- 
cida  ille  ingerebat  non  soluni  adspeclu, 
sed  ipsa  quoque  propinquilale  qua  secum 
in  eadem  erat  domo.  Sed  et  prope  terram 
nativitatis  meae  fuit  caecus  a  nalivitate,  ni- 
hilo  minus  slrenuissimus  acerrimusque 
pugnator  :  qui  landem  coinpunclus,  in 
servitium  Dei  se  totum  contulit,  et  visuin 
ab  eo  corporalem  suscepit. 

Ideo  scias,  quod  in  oinnibus  his  et  con- 
similibus,  in  animabus  nostris  aliorumque 
animalium  vis  motiva  seu  appeliliva,  suae 
affectionis  vehementia,  incredibililer  ad- 
juvat  viin  apprehensivam,  jiixla  illud  : 
Ubi  intenderit  ingenium,  ibi  valet.  Propter 
quod  viri  sanctissimi,  in  spiritualibus  ac 
divinis  mullo  profunditis  ac  elarius  vi- 
dent,  consulunl  et  respondent,  (juam  fa- 
mosi  theologi  et  doclores,  queinadmodiim 
in  Ecclesiastico  legitur  :  Aniina  viri  sancti 
enuntiat  aliquando  verilatem  pliis  quam 
septem  circumsi^ectores  sedentes  in  excel- 
so  ad  speculandiim.  Sic  pulandiim  esl  mu- 
lierem  illam  de  qna  sermo  praocessit,  ad 
apprehensionem  viri  illiiis  in  sua  imagina- 
tione  novo  quodain  splendor^^  irradialam  ; 


A  sicul  eeonlra  ex  vcliemenlia  imaginalio- 
nis  vis  conciipiscibilis  iioii  taiitiiin  inva- 
lescit  et  conforlaliir,  iino  et  inflanimalur. 
(jiiod  si  qiiieratiir,  qnid  causa'  esl  quod 
vis  moliva  sic  juvat  apprehensivam ;  re- 
spondeo,  quod  siinili  modo  quieri  possel, 
cur  apprehensiva  sic  adjuval  molivam.Ma- 
nifesliim  esl  aiitem,  quod  vis  apprehensi- 
va  subest  moliva»  ul  imperanli;  nec  solum 
imperal  vis  moliva  inoliiiii.  sed  et  ea  quae 
adjiivanl  inoluni.  iil  priecogilalionem.  de- 
libcialionem,  aperlionem  oculoriim  el  ele- 

B  valioiiem.  —  In  praelaclis  quoqiie  exem- 
plis  de  vi  imaginaliva,  verisimile  esl  vim 
imaginalivam  aliqiialiler  ad  splendorem 
accedere  prophelicum,  qiii  super  vim  ima- 
ginalivam  solet  descendere  :  ad  cujiis 
receptionem  disponitur  imaginaliva  abs- 
traclione  seu  alienatione  sensuum  exleri- 
orum,  quoniam  luminosilas  naluralis  ani- 
mariiin  noslrarum  ex  obturatione  sensuum 
multiplicaliir  inleriiis,  inslar  aquae  cur- 
rentis  ex  obice,  ac  radii  liiminis  per  re- 
flexionem.  Quidam  enim  philosophi  opina- 

C  li  sunl  hoc  fieri  per  relenlionem,  quidam 
per  reflexionem  virtulis  apprehensivae  in- 
terioris.Simili  modo  fit  conforlalio  virinm 
molivariim  et  operalivarum  :  siciit  qui 
debiles  habent  pedes  ac  libias.  iilerumqiie 
maiiiis  habent  forlissimas  el  brachia;  et 
qui  debilis  est  in  una  manii  aul  brachio, 
restauralur  ei  in  altera;  et  qui  caecus  est, 
acutius  audit;  surdus  quoque  aculius  solet 
videre.  Sic  et  in  caeco  pnrfato,  qiiod  mi- 
niis  in  exteriori  habiiit  visii,  supplelum 
est  iii  vi   imaginaliva,  aiit  in  sensu  com- 

D  muni  interiori.  Et  suppletio  isla  fuit  ei 
ex  multiplicalione  et  corroboratione  dicti 
iiativi  liiminis,  vel  ex  superaddilione  di- 
vini  nuincris,  splendori  prophelico  simi- 
lis.  —  Niliilo  miniis  scias  miillas  mirabiles 
fieri  ap|)rehensioiies  sensu  iialura%  el  ap- 
prehensionem  iniilieris  pra'1'ata'  fieri  po- 
liiisse  sensii  nalurae.Qtue  enim  vehemenler 
inimica  suiil  nalurae,  hoc  est  vehemenler 
conlristaiilia  ipsain,  horrel  refiigilque  na- 
liira  absqiie  iilla  ai^prehensioiie  ipsorum; 
alqiie  ex  lali  horrore  conjicil  is  qui  patitur 


AN    D.EMONES    SINT   AriTI    SCIENTIIS,    ITA    QIOI»    IN    ITSIS    SIT   TUIPr.KX    SriF.NTIA 


m 


(alc  (|iii(I.  |)ia'S('iiliain  aiil  propiiKiiiilalcin  A  rchiis  s(>iisil)ilil)iis  novas  (•oj^nilioiics  soii 
liiijiisniodi  rci.  Sic  (jiio^pic  liiil  (W  iniilicrc      a|)[)reliciisioncs  iii  siibslanliis  scparalis;  ct 


qua>  liorichal  iiilcrrcclorcin  lilii  siii.(|iiiiiii 
niliil  (lc  lilii  iiilcrrcctionc  apprcliciKlisscl. 
Mcinini  cliain  mc  vidissc  luulicrcm  (pwp 
in  lanliiin  ahlioirchal  siiiiiu  mariliim.  iit 
qnolics  inlroihal  domiiin  iii  ipia  illc  crat, 
luorho  arripcrclur  cadiico,  liccl  alias  oiu- 
uino  cuiu   iji;uorahat  esso. 

Noc  islai  horripilalioues  sou  horrores 
siue  causa  couliuj^iiut  iu  corporil^iis  no- 
slris    a   corporalihus    rehiis    ahscjuc    pcr- 


oecasiones  isla^,  sivo  pulsatiou(!s  aiit  exci- 
lalioiics,  iioii  riunl  uisi  scciiuduin  longi- 
liidinciu  sive  dislanliam  cerlam,socuiuliiin 
virliilis  aeliva'  liiiiilalionein. 

I)ciii(pic  e\  liahitihiis  scicnliariim  ahpu; 
virtiiliim  ac  vilioriim,  oriunliir  cogilatio- 
nes,  passiones  el  suspicioues,  levissimis 
excilaliouihus  ohviautium  seu  occurren- 
tiiim  reruiu  :  |)roiit  Arislolcles  exemplifi- 
ca\il  de  eo  qiii  videt  loqiii  aliquem  ciim 


ecplione    sciisuum    cxlerioriim.    Ouciuad-  B  eam|)sorc,  el  ex  hoc  visii  iucidit  ei  0[)iuio 

moduiu  euiiu  isla>  s[)iriliialcs  siihslanlia^  qiiod  velil  muliiari  peciiniam.  SicqiK^  ad- 
agiiiil   iu   corpora  ot  corporalia,   non   pcr      spcclus  istc  dat  occasiouem  solortifo,  iit  ex 

corporalia  organa  vel  alia.  quum  omuiuo  ea    procodat   cogitalio    scu    siispicio   illa. 

niilla  habcaiit,  sed  loliim  faciiiiil  ab  intus;  Qiiod  si  iu  uobis  per  tam  exiguas  et  exiles 

sic  ot  auima^  noslnr  iii  robiis  luijiismodi  occasioues  soii  exeilationos  gouerantur  uo- 

toliim  paliiiulur  ab  intus.  Viva  euiiu  est  v;o  scienti;e  parliciilares,  longo  minoribus 

lola  iiatura  auiuue  liumaiKT,  idcoquo  lota  occasionibus  lioc  fieri  exstat  possibile  in 

sentieus  in  sc,  etiam  dum  organis  iiiem-  subslantiis  separatis,  pr<Tsertim  quum  in- 

brisquo  sui  corporis  uou  jiivatiir  ad  hoc  :  comparabiliter  proinptioros  ot  expoditiores 

quemadinodiim    nalura   substaiilia>   spiri-  siiit  ad  omues    cogitatus  et  approhensio- 

lualis  tota  viva  est,  ot  tota  agous  atque  nes,  ideoque  minoribus  adminiculis  rerum 
activa  in  se  ot  per  se,  idcirco  nec   iudi-  C  extoriorum    particularium    iucoinparabili- 

gons   ad   actioues   suas   corporeis   iustru-  tor  facilius  exciteutur  ad  hiijusmodi  ap- 

nientis.  Quemadmodiim  orgo  circa  corpora  prehensionos.  Sicqiie  adminicula  qu®  ani- 

et  corporalia  spirituales  substauti»  pali-  mabus  uostris  pnpstantur  per  passiones  et 

untur  ab  eis,  non  pcr  mediuin  aliiid;  sic  imprcssionos  qu»  fiunt  in  organis  exteri- 

auiiiUB  nostne  patiuutur  a  corporibus  et  orum  sonsiium,  supplot  perfectio  virtutis 

corporalibus  robus,  non  per  medium  iu-  iutolloctiva^  ac  imperativ»  in  substantiis 

torveniens  inler  hapc  et  illa.  Cujus  exem-  separatis.  —  Hspc  Parisiensis,  qui  de  his 


pluin  est  in  cacodaimouibus,  qui  salyri 
seu  fauni  vocantur.  De  quibus  iunumeris 
constat  experimentis,  qiiod  saxa  projici- 
unt,  atque  interdum  ostia  frangunt  :  ergo 


prolixissime  scribit.  Et  ista  quae  tetigi,  ex 
multis  sumpta  suut  pauca  :  qua)  etiam 
pro  magna  parte  recitative  magis  quam 
assertive  induxi,  prBPserlim  quod  dicit,  ca- 
vis  imperativa  sou  voluntas  in  eis  talis  est  D  coda^mones  seu  alias  substautias  separa- 
virtutis,  ut  ei  iu  hujiismodi  motibus  per  fas,  sola  voluulate  atqiie  imperio  corpora 
so  solain  lapides  et  alia  obcdiaut  corpora,  qiuTdam  movere.  De  qiia  re  qiiid  verius 
ila  qiiod  solo  imperio  moveant  ea.  Sic  et      sil,  iiifra  taugetur. 

aniuiffi  humanaB  movent  corpora  sua  solo         Pra^tereaHonriciis  Quodlibefo  tertio,quae-  quaesi.  is. 
iinperio  :  quia  si  media  suiit  alia  corpora      sfioue   qua   qua^rit,    an    da^mones   cogno- 
(quemadmoduin  pra-dixi  de  spiritibus  qui      scaut  nosfras  cogitationes  occultas,  aliquid 
in   nervis  interioribus   sunt),  et  illa  solo      super   his    scribit,  dicendo  :  Quod    cogi- 
iinperio  movent.  tationos    hominum    da?mones    quandoque 

Itaque  ex  pi\Tdicfis  nec  impossibile  nec  coguoscanf,  aperte  loquifur  Augustiuus  in 
niirum  tibi  videri  debet,  pr»ter  passiones  retracfafione  libri  de  Divinafione  daemo- 
et  impressiones,  occasionalifer  generari  a      num.  Pervenire  (inquif)  hominum  disposi- 


400 


IN    LIBUIM    II    SENTENTI.UU  M.    —    UIST.   Vll  ;    QL-EST.    III 


lioncs,  noii  soluin  voce  prolatas,  sed  cliam 
cojiilalionc  conccplas,  ad  nolitiam  da^mo- 
nuin.  |)cr  nonnnlla  (juoquc  cxpcriincnla 
coin|)cilnm  cst.  Scd  (|uoino(l()  iioc  rial.aul 
dirricilc  aul  nullo  modo  polcsl  ab  hoininc 
inveniri,  ut  dicit. 

rt  tamen  aliquid  circa  lioc  possimus 
invesligare  sive  conjicere,  sciendum  quod 
circa  cogilalioncs  noslras  duo  est  consi- 
derare,  vidcliccl  :  naluram  aclus  cogilan- 
di,  quod  pcrtinct  ad  intcllcclus  cognilio- 
nem  ;  atque  direclionem  ipsius  actus  in 
fincin  suuin,  quod  ad  volunlalis  spec-tat 
inlentionem. — Ad  subslanliam  aclus  co- 
gilandi  non  concnrrunt  nisi  polcnlia>  ani- 
nia^,  cl  spccics  rci  cogilala\  cl  lial)ilus 
sccunduin  qucm  cogilal,  si  artificiosa  sit 
cogilalio,  et  verbum  conceplus,  qui  esl 
effectus  actus  cogifandi,  ct  ipse  actns,  qui 
est  motus  quidam  spiritualis  in  inlellectu. 
Omnia  isla  quum  sint  res  qu.-rdain  crcaLT, 
infclligibiles  sccundum  naluram  suam,  cf 
(laMnoncs  [)crspicacissima  habcant  ingcnia 
naturalia  ad  intclligendum  cuncla  crcala, 
quoniam  naturalia  omnia  eis  subsunl;  non 
video  quomodo  subslanfia  acfionis  in  co- 
gitalione  cujusquam  da>mones  possit  lale- 
re,si  se  convcrlant  ad  illam  inspicicndam, 
quum  cl  infcriora  subsint  intclligcntia} 
supcriorum. 

Porro  quanlum  ad  ipsiiis  actus  dircclio- 
nem  in  fincm  scii  bonum  seu  inaliim,  ina- 
jor  est  dubilatio.  Forsan  enim  etsi  videat 
da>mon  clarc  cogilationes  nostras  (juoad 
rem  cogifalam,  non  tamcn  idcirco  oporfcl 
nt  prospiciat  ad  quem  aul  qualcm  finem 
dirigimus  cas.  Cogifarc  nainquc  quis  po- 
test  de  pulchritudino  mulieris,  ila  quod 
diabolns  mox  aclum  perci|)ial  cogilandi. 
Scd  quum  hoino  cogitalion(Mn  illain  possil 
dirig(M'c  ad  vifiosum  concubilum,  cf  ad 
consulcndum  sibi  ipsi  ne  puIchriludiiK^ 
illa  decipialur,  non  oportcl  quod  diabolus 
hoc  slaliin  cognoscat  :  hoc  cniin  pcrfinct 
ad  intcrnam  libcram([nc  virliilcin  noIuii- 
lalis  humaiia\  ([iiic  soli  siibcsl  Dco.  (|ui 
solns  csl  ipsiiis  |)crscnilalor.  Mullonim 
cniiii  cogilalioiics  (hcmoii   rorsilaii   iioscil 


A  et  tcnlal.  ([uoriim  si  virlutcin  intcrnam 
voluntatis  qua  cogitalioncm  iii  finciii  di- 
rigunt,  ccrncrcl,  cos  lcntarc  ccssarct,  ne 
viclus  confiisus  rcccdcrct.  Ilinc  diiodcci- 
mo  sn[)cr  Gencsim  asscrit  Auguslinus  : 
Certissimis  indiciis  apnd  nos  com[H'rtnm 
est  enuntiatas  a  da^monibus  hominiim  co- 
gilationes;  qui  tainen  si  virfutum  inter- 
nain  s[)ccicin  in  hominibus  posscnt  con- 
s[)iccrc,  non  lcntarcnt  cosdcin,  nc  dcvicli 
abircnl  confusi  :  sicut  si  illaiii  bcali  .lob 
nobilem  admirabilcmquc  patientiam  Salan 

B  cernere  potuissel,  nolnissel  a  tentalo  nli- 
quc  su[)crari.  —  Porro  dc  virlulc  |)alienti» 
ct  aliis,  iii  qiiantum  sunl  habitns  acci- 
dcnlales  iii  anima,  ac  rcs  qua'(Iam  iiitcl- 
ligibilcs  in  qualilalc  cl  quaiililalc  siuc  vir- 
tnlis,  quod  lalcre  [jossinl  diabolum  magis 
quam  aclus  cogilationis,  non  video;  con- 
Irarium  lainen  non  assero.Verum  intcrnam 
virlulcm  paficnfia'  virliiluiii([uc  aliarum, 
in  quanlum  iii  siiis  actibus  dcj^cndcnt  ab 
iiitcriori  virtulc  libcri  arbilrii  qua  dirigit 
actiones  virtutum  in  siios  fines  intensins 

C  aul  remissius,  possibile  est  quod  non  pos- 
sil  altingcre,  siciif  ncc  i|)saiii  vim  libcri 
arbifrii.  Et  credo,  qiiod  dictum  Augustini 
sic  dcbcl  inlclligi. 

Vcrumtamcn  hic  dislingucndum.  quia 
intcnlio  voluntatis  dirigcnlis  potcsl  coiisi- 
derari  diipiiciter  :  primo  in  se,  proul  om- 
nino  latilal  in  infimis  volunlatis;  secundo 
in  suo  effeclu,  prout  ex  fcrvorc  inlcntio- 
nis.  aclus  alicujus  affcclionis  in  i[)sa  vo- 
lunlalc  concipilur,  cl  a  volunlalc  ralionali 
in  virlute  scnsitiva  el  etiani  forsan  in  cor- 

D  pore  derivalur.  Ft  hoc  seciindo  modo,  non 
video  qnomodo  plus  possit  laterc  diabo- 
luin  affcclio  voluntalis  quam  cogitalio  in- 
lcllccliis.  quuiii  uliaquc  rcs  inlclligibilis 
sil  cxlra  siibslaiiliam  anima\  —  Scd  iniiii- 
qiiid  inlcnlio  voliiiilalis  simililcr  ali([iiid 
inlclligibilc  csl  supcr  snbslantiam  volun- 
lalis  ?  Hevera  dicendiim  qiiod  iiou.  qiio- 
iiiaiii  rcs[)cclus  solus  csl  Nolunlalis  ad 
riiiiMii.  (|iii  fiiiidalur  iii  csscnlia  |)olciilia^ 
\()lili\a'  :  (|uo  ([iiidcm  rcs|)cclu  cogilalio- 
ncs  dirigiinlur  ac  lcndunl   in  rincm.  Sic- 


AN    D.EMONKS    SINT   ACITI    SCIIONTIIS,    ITA    yiOI»    l\    ITSIS    SIT   TUIPI.KX    SCIICNTIA 


'»07 


qii(>  iiilciilio  voliiiilalis  iioii  csl  n-s  ali(|iia 
in  sc  (lisliiicla  a  voliinlalc.  I''.l  (|iiia  iiiliil 
csl  iii  sc  iialiiraliliT  inlcllif^^ihilc  iiisi  sil 
(]iii(I  (Iclcnninaliiin  in  sc,  idco  cl  si  lolain 
siibslanliain  cl  (iikcciiiiuiiic  ali(|iii(l  ici 
siiiil  in  ca,  (iial)olns  naliiialilcr  polcsl  ('oii- 
s|)i('crc,  non  laincii  voliiiilalis  iiilcnlioncm. 
Ila'c  iiaiii(|iic  csl  naliira  rcspcctiiiiin,  cinod 
cx  pcrrccla  iiolilia  snbjccloniiii  iii  (|iiil)ns 
non  (Ic  ncccssilalc  iiisnnl,  cognosci  non 
possnnl.  Kt  si  (laMUon  pcr  iii(Iiciiiin  a['ic- 
clionis  alicnjns  iii  voliinlah^  possil  coii- 
jiccrc  volnnlalis  inlcnlioncin,  iniillo  plns 
hoc  polcst  i)cr  iiulicinin  affcctioiiis  in  scn- 
snalitatc  cl  in  corpore  :  |)ra^s(M"tiin  (piiiin 
el  hoiniues  qnidain  snbtiles  al(]iic  i^crili, 
per  indicia  visa  in  corpore  scnilentnr  co- 
gitatioues,  affectioncs  intentionesqiic  alio- 
rnni.  —  Iltrc  IIiMiricns. 

In  ciijns  vcrbis  qiiod  dicit  de  intentione 
voluulalis,  nou  differre  ipsam  a  voluntale, 
procedit  ex  hoc  quod  dicit  relatiouem  non 
distingni  a  fuudaincuto  :  cujus  oppositnm 
r/. i. XX,  snpra  priiuuiu  osteusum  est.  Nec  miuiis 
p.iooD  ets.  j,gj  realis    ipsa    iutentio  voluulalis    qnam 
affectio.  Qniv  iutentio,  secundum  Ainbro- 
sium,  imi^rimit  speciem  actioui  morali.  Et 
ipsa  iutenlio  est  oculus  ineulis  :  de  qua 
Mntih.M,  Cliristus   disseruil,  Si  ocnlus  tuus   fuerit 
"■■  simplex,  id  est  iutcnlio  recta.  Idcirco  et 

ipsa  reale  quid  superaddif  voluulali,  siciil 
affectio.  —  Praeterea,  ex  hoc  quod  cogita- 
lioues  suut  res  creala)  iutelligibiles,  uon 
seqnilur  quod  d»moues  in  particulari  et 
distiucle  iutelligant  cogitalioues  cordium 
humauorum,  sed  quod  sciaut  in  generali 
quid  sit  cogilatio  ipsa.  Scriplura  quoque 
ubertim  testatur,  quod  Deo  sit  proprium 
ex  sua  perspicacia  clare  ct  distiucte  iu 
particnlari  cognoscere  cordium  (id  est  iu- 
lellectuum  ac  volnulatuiu)  secreta.  Sed  de 
his  iufra  dicetur.  —  Iliuc  Udalricus  quarlo 
suap  Sumina?  libro  testalur  :  Intellectus 
uosler  iu  se  iucognitus  est  dapiuoni,  siiui- 
liler  liberum  arbitrium;  uec  eos  cognoscit 
effectu  ipsorum  in  ipsis  lafeule,  sed  tunc 
quando  per  signa  inleriora  aut  exteriora 
produntur.  Ha?c  Udalricus. 


.\  liislaiiliarnm  soliilio  c\  |)i:i'iii(liiclis  Iia- 
bctiir.  IJrcvitcr  laiiKMi  tangcndo,  dic(Midiini 
ad  juiiiiniii,  (|ii(>(l  in  voliintalc  noii  slaiil 
sinml  (lc|)ravali()  vitioriiiu  bonilasipic  vir- 
lutiiiii,sall(Mii  infiisarum.  iii  iiitcII(H-tii  v(M'0 
sunt  simiil  viliosilas  ct  clarilas.  siiblililas 
n\i\\iv  acuincn  scicnlia'  infoniiis  ac  iiatii- 
ralis.  —  Ad  secuiidiiiii,  (^iiod  nti(]nc  in 
daMnoiiibiis  scicnlia  eornmdem  per  iriqiii- 
ctndincs  ct  j)eccata  iioii  modice  obscura- 
fiir,  imo  a  recto  ac  dcbito  iisu  penitus 
im|)cdifur.  Non  taincu  nalnrale  lurncn  in 

IJ  cis  i^rorsns  cxsliiigiiitur  :  (]iiin  iiofins  iii 
taiito  niauet  vigore,  ut  comparatione  Iii- 
iniiiis  iiaturalis  humaiii  a  divino  Dionysio  Do  Divin. 
sphMididissiniiim  iiuncn])etiir.  Quod  lamen  """'•*=• '^- 
Sanctus  ille  tain  forliter  et  qiiasi  per  ex- 
cessnin  cxpressit  ad  confutandam  hioresim 
ManiclKPorum,  qiue  tempore  Aposlolorum 
per  Marcioncm  inccpil,  (]ui  dixil  djemones 
naturaliter  malos,  et  a  principio  lenebra- 
rum  subslantialiter  malo  producfos.  —  Ad 
tertium  respondefur  secundum  Guillel- 
miim   Parisiensem,   quod    naturalis   vigo- 

C  rosilas  da>monum  agit  hoc,  quod  farila 
pocnarum  acerbilate  ab  acumine  conside- 
rationum  suarum  in  malis  uon  impediun- 
tnr,sicut  et  obstinala  eorum  malitia  causa 
est  quod  tantis  lormenlis  et  pra?scientia 
ac  tiiuore  incremcnli  eoruiu,  a  tenlatio- 
nibus  hominum  uou  retrahunlur,  neque 
a  Dei  impugualioue  desistunt.  Iino  ut  ali- 
qui  dicuut,  quamvis  sciant  cerlissime  sibi 
ex  his  semper  mala  provenire,  lainen  ma- 
luut  in  tantis  calamifalibus  esse,  quam 
non  esse,  ut  conlra  Deuiu  pugnent,  et  ejus 

D  houorificentiam  ac  cullum  diminuant.  Ali- 
qui  vero,  ut  paluil  siipra,  dixeruut  da?- 
luonuiu  scusibilem  pcenaiu  usque  ad  diein 
differri  judicii,  apstimantes  quod  poenarum 
acerbitas  noii  siueret  eos  tot  et  lautis  ma- 
chinaliouibus  dolosifafum  et  teufafionum 
insistere;  sed  priiua  responsio  videlur  ina- 
gis  idonea.  —  Ad  quartnm,  quod  ulique 
in  inferuo  non  sunt  sapientia,  scientia  et 
infellectns,  prout  suut  dona  Spiritus  San- 
cti  :  sic  euim  carifati  inseparabililer  sunt 
annexa.  Nec  est  ibi  opus  merilorium,  nec 


408  IN   LIBHIM   II   SEMENTIARIM.    —   DIST.  VII  ;   Ql.EST.   IV 

ralio.  qiianlnm  ad  rectum  jndicium.  .Vtqnc  A  tum  in  homine,  sod  eliam  in  brulis.  Unde 

ul  aliqui  opinanlnr,  non  snnl  ibi  qu;ecum-      Auguslinns  nono  super  Genesim  ad  lille- 

qne  sapienlia,  scicnlia  scn  ralio,  quanlnm      ram    dicit,    qnod    omnis   anima    movclnr 

ad  aclnalcm  eonsidcrationcm  eorum  qu;p      visis,  cl  qnod  ad  vcrmiculum  qui  (ut  in  junnw:. 

possent  damuatorum   affliclionem  aliquo      Jona  legilur)  percussit  hedcram,  visus  ille 

modo  mitigarc  :  ct   breviter,  ad   nullum      quo    apparcbat    vcrmiculo    perculiendam 

utilcm  reclumvc  usum  in  ipsis  sunt.  —      esse   hedcram,   ministerio   angeli    delatus 

Ad  quintnm  rcspondct  Guillclmus.  quod      est,  et  impressus  anima^  vennicnli.  —  Et 

diabolus  in  considcralionc  salnbrium,  sua'      qnod   sic  possinf    supcr   scnsnm   exterio- 

pravilalis  dcmcrilo  rudis  ct  inconsidcratus      rem,  patet  :  quia  nisi  sic  csset,  non  es- 

est  sa^pe,  ila  quod  non  considerat  quam      set  triplex  visio,  scilicet,  sensibilis,  ima- 

faciliter  homincs  virtuosi  adjutorio  gratia>      ginaria,  intcllcclnalis.   Dc  angclo  quoque 

Dei  et  suarum  vigore  virlutum  discrclio- B  malo  testatur  .\postolus,  quod  transfigu-    iicor.xi, 

nisque  luce  possint  sibi   pra^valcre  atque      rat    se   in   angclum   lucis.  Alque    in    tali  '*■ 

illudcre.  —  .\d  cctcra  cx  Thoma  respon-      Iransfiguralione,  sub  specic  sensibili  de- 

sum  est.  cipil  tam  per  visum  quam  pcr  audilum  : 

quemadmodum  lcgitnr  apparuisse  beatis- 

simis  Anfonio   ct  Martino.   Sic   et   angeli 
QUJ^^iSTIO    IV  ^oni  sensibililer  sappe  apparuerunt,  et  de 

mulfis  insfruxerunt  per  audifum  et  visum. 

ut  Abraham,  Lot,  Tobiam.  —  Quod  vero  r;*-».  xvm, 

OUarto  quiprilur,  An  daeinoiies  prse-      sic  possint  super  scnsum  intcriorcm,  con-  yj]|/^^*|^  , 
noscant  futura, ita  ut  ex  eorum      stat  ex   his  verbis   Gregorii  supcr  Job  :oiseq. 
revelatione    divinatio,    prophetia     Nisi  aliquando  somnia  ex  minislerio  re- p,^^^' ''^* 
seu  praenosticatio  fieri  queat.  C  vclalionis  angelorum  orirentnr,Joseph  pra^ 

Videtur  quod  non.  Primo,  quia  si  prse-      ferendum  se  frafribus   suis   fore   somnio 
scirent  futura,  non  tcntarcnt  eos  a  quibus      non  vidcrel.  0>'od  item  hoc  possil  angclus 
icor.11,11.  vincendi  sunt. —  Sccundo,  ea  qu.p  sunt      malus,  patet  :  quoniam   mullis  illudit   in 
hominis,  nullus  scit  nisi  spirilus  homiuis.      somno  pcr  tenlamcnta  ct  pollufioucs  ima- 
Ergo  quum    ipsemet  homo   ignoret   quid      ginationesque  turpes. 
die  aget  sequente  aut  quid  volet,  videtur         Aliqui    tamen   dicunt,  quod    per  lalem 
quod  nec  da?mones  sciant  hoc.  —  Tertio,      angclorum  impressioncm  nihil  fif  in  sen- 
futurorum  certa  pnecognifio  auf  pnonunfia-      su  lam  cxlcriori  quam  infcriori,  nisi  quod 
tio, signum  cst  divina?  pcrfcctionis  ac  vcra^      ctiam  pcr  opcrafioncm  ficrcf  nafuralcm  : 
/s.  XII,  2.3.  rcvclationis,  quum   in   Isaia  dicafur  :  Fu-      pcr  quam  scnsibilcs  spccics  scnsui  impri- 
tura  quoque  annuntiate,  et  sciemus  quia      muntnr   exferiori,  pra^sente   malcria   seu 
7c;-.xxvMi,  dii  estis  vos;  et  in  Jeremia  :  Quoniam  illc  D  objecto;  infcriori  vcro  sensni  qui  esl  iina- 
"•  est  Prophefa  qucm  misif  Dominus  in  vc-      ginafio,  imprimuntur  efiam  non  pra»senle 

rilafc,  cujus  vcrbum  cvcncrif.  mafcria.  —  Sed  falsum  csf  quod  in  appari- 

In  op|)Osifuin  suiif  qu;e  dicunlur  iu  lil-      liouibus  islis  nil  aliud  fi;il  nisi  quod  opc- 
tcra.  ralionc   fil    nalurali  :  quamvis  cnim   noii 

fiant  ali;c  spceies  secundum  formam,  la- 
.siimm.iii.      Circa  IhTC  scribil  .Mbertus  :  .\ngeli,  tam      lucii  alia   fif  abstracfio   specierum   alque 
^* ''"'■'•■  bonus  quain   malns,  cx  nalurali  pi\Temi-      imprcssio  in  sensnni  ct  imaginalioncm,  et 
nentia  sua  supra  animam  scnsibilem  |)0s-      cmincntiori  virlulc,  cl  ad  aliud  dcsignan- 
suiil  imiuimcrc  iii  sciisus  cxlcriorcs  cf  iii      duiii,  (|u;iiii  iii  (i|)ci;ifionc  ii;ituiali. 
scnsuiii    iiilciiorcm,    (|ui    csf    imagiiialio,  \'ciiim  fuiic  (iiKcritui',  iifrum  |)Ossil  cssc 

si)ccies*  scnsibilcs  cl  imaginarias,  iion  lan-      illusio  ab  aiigclo  bono  in  lali  scnsibili  aul 


AN    D.KMONRS    PH.K.NOSCANT   KimillA,    inc 


m 


im;ii:;inariji  visionc.  Vidclnr  (piod  sic.  An- 
gcliis  nanuinc  c.\  sua  nalnia  l)onns,  in 
visionc  pioi^iii  l)oni  polnil  lalli.  Lncircr 
nanujnc  dcccplns  liiil  iii  lioc,  (piod  jndi- 
cavil  (piod  pt>ccatnin  snnin,  (piod  Dcns 
e.\  ordiiic  siuc  jiislilia^  poliiil  vindicarc, 
jiroplcr  siiain  itonilalcm  non  lalilci'  vin- 
dicarcl  nl  vindicavil.  —  Diccndnm,  (piod 
si  an^clns  dicaliir  boiiiis  bonilalc  nalnrai 
tanlnm,  posscl  lallacia  iicri.  \'i.\  laincn 
coiilingit.qiiia  naliira  inlcllccliiaiis  aiigcli, 
qiii  dciiormis  csl  inlclioclns,  nalnralilcr 
inciiiKiUir  a(i  vcruiii,  non  ad  dcccplioncm. 
Si  aiilcm  augcliis  dicalnr  boiuis  bonilate 
gratiie  coiiliriuakc,  non  potcsl  per  enm 
deceptio  fieri.  Unde  in  iii)ro  de  Spirilii 
et  aiiima,  qni  Augiistino  adscribilur,  di- 
citnr  :  Hnmanum  spiritiim  aiiquando  spi- 
rilns  boiiiis,  aliquan(io  iiialns  assiimit;  nec 
lacih!  polcsl  (iisccrui  a  quo  spiritu  assii- 
matur,  nisi  qnia  boiius  iiistruit,  inalus 
failit. 

Insnper  Augustinus  duodecimo  siiper 
Genesiin  ad  iilleram  dicit  :  Angeli  boiii 
inuilis  inodis  facili  quadain  ac  pnepotenli 
iinione  cuin  auimabus  nostris,  visa  sua 
faciunt  esse  nostra,  visionemque  suam 
ineffabili  quodam  modo  in  spiritu  nostro 
informaut.  Circaquod  quseri  potest  de  illo 
iiu^ffabili  inodo.  Dicendum,  quod  angelus 
tain  bonns  quain  malus,  per  lioc  ipsum 
qiiod  secnndum  excellentiain  sua>  naturte 
elevatus  est  super  aniinam  sensibilem,  po- 
tesfatem  iiabet  imprimendi  ei  suos  coii- 
ceptus  per  modum  quo  omnis  natura  su- 
perior,  tam  spiritualis  quain  corporaiis, 
habet  potestafem  imprimendi  in  inferiora. 

Pra:^terea  adverfendum,  quod  seciindum 
Angusfinuin  et  Anseiinum,  triplex  est  cur- 
sus  reruin.  Primus  est  nafuralis  :  et  ad 
Ininc  manifestandum  animse  sensibili  non 
est  necessaria  impressio  angeli.  Secundus 
est  cursus  voiuntarins,  quo  fiunt  res  a  vo- 
luntate  procedentes.  Quem  cursuin  neque- 
niit  angeli  manifesfare,  quia  qua>  subsunt 
voiuntati,  non  valeut  cognosccre  nisi  in 
qiiantiim  manifestantur  in  corporalibus  si- 
gnis   :   quamvis  ex  perspicacitate   intelli- 


A  gcnlia>  talia  signa  siililiiiiis  cclcrinsfpic 
pcrcipianl  (piaiii  iiomincs,  diim  appan-n- 
incipiiinl  in  coiporc,  vcl  iii  sangiiinc,  aiil 
spiiilii  intcriori  naturali,  aiit  vilali,  aiil 
animali  ;  ct  (pia'  iii  corporaiil)iis  istis  [)er- 
ci[)iiiiil,  ea  possunt  imprimen^  iii  aniinam 
scnsil)ilciii.  Tcrtius  csl  cursiis  iniral)iiis, 
scciiiidiim  (|iiciii  iii  oinni  nafiira  rcscrva- 
vit  sii)i  Dciis  quod  de  nnaqiiaqiie  et  iii 
iiiia(|iiaqiic  natura  faciet  qiiod  viiit,  tciii- 
pore  suo,  ad  ostensionem  gioria»  afque  po- 
tcnfiie  sna5  :  et  quod  (\c  hoc  angcii  sancfi 

B  a  Deo  per  revciafioncm  percipinnt,  iit  hv- 
qucnliiis  auimabus  revelant  pin-  scnsibiles 
et  imaginarias  visiones.  —  Ihec  Ali)ertus. 
iii  cujus  verbis  videtur  obscurum  qnod 
ail  :  Lncifer  deceptus  fnit  iii  iioc,  (piod 
judicavit  qiiod  Deus  peccalum  suum  non 
vindicaret,  elc.  Neinpe  ut  liabitum  est,  p. -29.iA. 
lalis  deceptio,  error  seu  ciiipa  non  potiiit 
esse  in  ejus  inteliectu  ante  siue  volunlatis 
siibversioiiein.  —  Rnrsus,  solutio  illa  Al- 
berti  immediate  sequens  verba  jam  lacfa, 
sonat  ac  si  essent  angeli  aiiqui  boni  na- 

C  tiirali    bonitate  dumtaxat,  utpote   nec   in 
carifate  et  gratia,  nec  in  peccato  :  quod 
non  est  ponenduin,  quamvis  jiixta   pr»-  p.  ^stb. 
habita  aliqui  opinentur  quod  in  solis  na- 
turalibiis  fuerunt  creati. 

Pra^terea,  ad  qua^stionein  hanc,  utriim 
angeli  boni  et  inali  possint  siiper  intelie- 
ctuin  linmanum,  respondet  Aibertiis  :  In 
hac  qiupstione  valde  diversificati  sunt  do- 
cfores  ante  nos.  Philippus  eniin  cancella- 
rius  Parisiensis  dixit,  quod  soius  Deus 
potest  super  voluntafem  in  homine,  infor- 

D  mando  convertendoque  eam  ad  quodcnm- 
que  voluerit.  Quod  confirmavit  auctorilate 
Fulgenlii,  profcstantis  :  Solus  Deus  opera- 
tur  in  cordibus  hominum  ad  inciinandas 
voiuntates  eorum  ad  quidquid  voluerit.  — 
Dixit  quoque,  quod  angelus  bonns  pofest 
snper  sensum  exteriorem  et  super  sensuin 
inferiorem,  qui  est  sensus  coinmunis,  et 
imagiuativa  et  phantasia  et.a^sfimafiva  at- 
quc  memorativa  (dicit  etenim  Avieenna 
sexto  Naturalium,  quod  quinque  sunt  sen- 
sus  interiores,  qui  jain  nominati  sunt,  sic- 


410 


IN    LllJniM    II    SENTKNTIAIUM. 


DIST.   VII  ;    Ql.EST.    IV 


44 


ut  suiil  qiiiuquc  exleriores);  itciu,  quod  A 
potest  etiaiu  super  iutellectuin,  prapserliiu 
possibiiem.  Et  Pliilippi  ralio  fuit,  quia 
seciiiulmu  Aufiiisliiium.  triplex  visio.  pula, 
corporalis,  iinagiuaria,  iulelleclualis,  mi- 
nislerio  perficilur  augelorum.  —  lusuper 
dixit,  quod  angelus  inalus  polesl  super 
seusuin  exteriorciu  et  interiorein,  obuu- 
bilando  illusiouesque  faciendo  in  seusibi- 
libus  ac  phanlasiualibus;  sed  immediale 
super  intellectuin  non  polesl,  eo  quofl 
inlellectus  verorum  est  et  luminis  spiri- 
joami.Mii,  tualis  receptivns.diabolus  vero  pater  men-  B 
dacii  est,  et  aversus  a  luinine.  Mediale 
vero  polest  procnrare  deceptiouem  in  in- 
tellectu  el  ralione  per  couversionem  in- 
tellectus  ad  iuferiora,  lurbaudo  scilicet 
plianlasmata  :  quibus  turbalis,  intellectus 
nequit  ab  eis  accipere  claruin  luinen  ve- 
ritatis,  et  fallitur.  —  Porro,  quod  angeli 
sancti  possint  super  intelleclum,  probavit 
per  illud  Ilieronymi  :  Angeli  hominibus 
auxilium  tribuunt,  ministrantes  eis  salu- 
tein,  et  annuulianles  eis  largissima  doua. 
Quod  vero  angeli  inali  non  possint  super  C 
inlelleclum  et  voluntatem,  probavit  per 
illiid  Genesis  :  Sub  te  erit  appelilus  ejus. 
Dixit  namque,  quod  poleutijp  ista»,  intel- 
lectus  atque  voluntas,  suut  libera?.  —  II;pc 
vero  opinio  est  ralionabilis  valde,  et  diclis 
Sauctorum  concordans,  ideoque  tenenda. 
Ha>c  Alberlus. 

Quocirca  sciendum,  quod  isle  Philippus 
fiiit  Alberlo  conlemporaneus,  et  forsan 
consocius.  Doctores  deinum  eis  anliquio- 
res,  ut  Aulisiodorensis  in  Sumiua  sua,  et 
alii  quidam,  eamdein  positionem  disserue-  D 
runl  :  qiiam  et  sequilur  Thomas. 

Al  vero  libro  de  IV  Coa^qufpvis  scribit 
Albertus  :  Da^monf^s  non  possunl  nisi  su- 
per  sensuin  el  phaulasiam  ;  boni  aulem 
angeli  possunl  super  iutelleclum,  et  non 
super  volunlalem.  D;emones  vero  super 
intellecluiu  direclc  et  iminediale  non  pos- 
suiit  :  quoniain  (piamvis  secuiidiim  iiatu- 
raiu  allioris  sint  int(?lleclus  (piiim  homi- 
nes,  taiiien  qiiia  ex  peccalo  aversi  suul  ;i 
luiniiie  iirimo,  inlelleclum  habeiil  obscu- 


Cen.  IV, 


ratuin.  Unde  propler  distantiam  a  liimine 
summo,  amiserunt  vim  agendi  super  iu- 
telleclum  humanum.Supra  volunlalein  ve- 
ro  hominis  uulla  secundarum  iulelligen- 
liariim  Iiabet  potestatem  :  quia  voluntas 
secundum  perfectionem  sui  non  est  subje- 
ctuin  veri,  sed  boni  gratia^,  qiiod  infiindi 
non  polest  nisi  a  Deo.  Altamen  daeinones 
qiiuin  adhuc  habeant  cognitionem  vesper- 
tinam,  qua^  est  reniiu  crealarum  in  se 
ipsis,  qu»  habeiit  cognosci  per  sensibiles 
species  et  iinagines  qiia>  impriinuntur  in 
organo  phantasi»;  ideo  d;rinones  possunt 
in  islas  vires,  sic  disponeudo  sensibiles 
species  et  imagines  phiinlasia»,  ut  moveant 
ad  illicila  qua»  persiiadere  intendunt.  Ha^c 
Albertus.  —  Veruintamen  quidaiu  affir- 
mant  in  dc-pinonibus  non  esse  cognitionem 
vespertinam ;  sed  isla  dissensio  videtur  in 
qiiid  nominis  stare. 

Pra>lerea  qua^ri  polest,  an  dffinones  va- 
leaut  super  appelitum  sensilivum,  qui  in 
concupiscibilem  irascibilemque  dividitur. 
Et  videtur  qiiod  imo.  quuin  siiit  vires  sen- 
sitivip  organica^,  et  ila  videntur  eas  posse 
inullipliciter  immutare  :  prffsertim  qiium 
asseral  Aiiguslinus,  qiiod  sanguinibns  se 
immisceut  coucilando  et  inflaiuinando  ad 
libidinem.  et  biillieudo  ad  irain,  alqiie 
gravaudo  ad  somnolentiam,  acediam  et 
torporem.  l'nde  elicitur,  qnod  dispositive 
agant  ad  passiones  appelitus  sensitivi, 
quamvis  culpain  nequeant  extorquere. 

Quocirca  pensandiim  quod  scribil  Alber- 
tiis,  respondendo  ad  qu;eslionein  hanc, 
ulruin  angeli  boni  vel  mali  sint  iininis- 
sores  cogilationum  bonarum  sive  mala- 
rum,  aiil  incenlores  duinlaxat.  Ad  hoc, 
inquil,  Philippiis  caucellarius  Parisiensis 
resiiondel  :  Immillere  diciliir  inullis  mo- 
dis.  Inlerdiim  (piippe  referliir  ad  pro|n-iam 
suggestioneiu.  Quaudoque  rererlur  ad  opiis 
hanc  sequeiis,  in  quod  ex  suggestione  ac- 
cepla  (]uis  procedil.  El  ila  inlerdum  in 
inalo  accipitiir  :  sicut  in  Psalino.  Iinmis- 
sioiies  per  augelos  iiialos;  et  alibi,  Quuin 
(liiiboliis  jam  misissel  in  cor  .Iiid;e  ut  Ira- 
derel  euiii.  Quandoque  accipitur  in  bono, 


Ps.  I.XXVll, 

4!). 
yoafin..\iii, 


AN    D.r.MOMCS    IMl.KNOSn.VNT   |-ITin.V,    K\C. 


411 


Ps.  \X\III 
8. 


Cosla  Len 
Luca 


jii.xl.i  illud  :  IiMiiiillcl  iui^M-Iiis  Moiiiini  in 
circiiitu  liincnliuin  cuin.  .VIi(|u;in(lo  xcro 
rcrcrliir  ad  ipsas  s|)('('i('s  inlcllif^ihilcs  (Hiic 
pcr  siigj^cslioiicin  indiicuiilur  iii  iiilcllc- 
clum  :  (|im'  (|iiuin  pcr  iihsrraclioncin  licri 
noM  (lucanl  iii  aiinclo,  (|uiii  scnsilivas  noii 
liabcl  polcnlias,  pcr  (jiias  Til  iihslniclio,  si 
liilcs  rorinas  iininillcrct  iin^clus,  (luuiii 
iinmillcrc  nc(]iical  nisi  ([uod  habct,  opor- 
tcrcl  tpiod  laccrcl  cas  in  inUdlcctii  hunia- 
no,  uli)olc  pcr  crcalionem  producciido  : 
quod  iion  polcst,  quum  Dco  propriiim  sil 
crcarc.  Hinc  Siiiicli  fatcnliir,  ipiod  nec 
boiii  iicc  iiiiili  aiigcli  suiit  immissorcs  hoc 
niodo  cogilalionum,  scd  iiicenlorcs  carum 
snnJ,  disponendo  aut  movendo  ad  inspe- 
ctiones  inlelligibilium  specierum  quas  vel 
Deus  creando  immitlit,  vcl  inl(;llectus  a 
sensibilibus  abstrahil. 

Ouocirca  quiereudum  cst,  qiiibus  modis 
et  qualitcr  liat  ista  incensio.  Dicendiim, 
quod  miilti  inodi  inveniuntur  a  Sanctis  su- 
per  hoc  assignati,  quibus  boni  angeli  in- 
tellectus  ilhiminant  et  affecfus  accendunt, 
ul|)Ole  :  aliquando  pcr  remotionem  impe- 
dimeuti,scilicet  arcendo  malos  angelos,  ne 
impedimenta  procurare  possinl.  Nempe 
ut  in  libro  LXXXllI  Quicstionum  disseruit 
Augusfinus,  quandoque  malignus  spiritus 
obslruit  meatus  intelligenfia>  per  quos  ra- 
dius  lucis  setern»  pandere  solet  lumen  ra- 
tiouis.  —  Aliquando  patefaciendo  meatus 
verilatis  ad  infellectum,  quafenus  lumen 
aefernse  verifatis  venire  ad  infellectum  li- 
bere  valeat.  Dicifur  namque  in  libro  de 
Differentia  spiritus  et  anima^,  quod  ad 
cellulam  quse  dicitur  logistica  seu  rafiona- 
lis,  in  qua  operatur  vis  infellecfiva  in  spi- 
rifu  animali,  sunt  duo  meatus  :  unus  ab 
anteriori,  deferens  a  sensu  communi  et  a 
vi  imaginafiva  forinas  ad  cellulam  logisfi- 
cani;  alter  a  posferiori,  ad  eamdem  cellu- 
lani  ducens  formas  a  vi  memoraliva.  Qua3 
dua?  via>  inlerdum  obstruuntur  dupliciter: 
quandoque  videlicet  nigredine  ac  spissitu- 
dine  spiritus  aiiimalis,  obniibilafioneque 
ejus  ;  quandoque  vero  quadam  caruncula 
quae  ibi  est,  obstruente  meatum.  Cujus  si- 


A  giiuiii  csl,  iil  dicitiii'  ibi,  (|uo<l  duiii  lioiiio 
est  iii  cogitiilionc  stiblili  cl  miigiiii,  iigoiii- 
Ziil  (id  csl  laborat)  fleclendo  capul  anlc  cl 
rclr(»  cl  iid  (lcxlriim  iit^pie  sinislram  :  |)cr 
(|iio(l  iiiituiii  intcndit  rcmovere  ohslacii- 
liim,  (piiitcnns  inlclligibilcs  formii'  valcant 
Iiicidc  iic  libcrc  iid  inlcllccliim  Iransirc. 
QiiuiiKpic  jiixlii  |)richabila,  angcli  laiii  bo- 
iii  (|iiiim  iiiali  in  phanlasmatibus  operen- 
tiir  iii  soiniio  al(pic  vigilia,  ordinando,  il- 
liiminando,  scii  obiiiibilaudo;  sic  opeijilio 
boiioriim  angclorum  confert  ad  infellectus 

B  illuminalioncm.  —  Aliqiiando  cliam  spe- 
cies  iulelligibiles  (sicut  dicit  Aiiguslinus 
in  libro  duodecimo  super  Genesim  ad  lit- 
teram),  unitione  mirabili  et  mixtione  sui 
ad  aiiimam,  ipsi  intellectui  per  lurnen  di- 
vinuin  ingerendo.  De  quo  conveniens  da- 
liir  exempliim.  Dum  eniin  duo  specula 
direcfe  sibi  invicem  opponuulur,  species 
exsistenles  in  uno,  resultant  in  alio.  Sic 
angelo  conjuncto  intellectui  hominis,  spe- 
cies  quas  habet  in  lumine  divino,  cui  con- 
juncfus  est,resulfant  in  hominis  infelleclu 

C  aclione  luminis  divini,  cujus  virfute  spe- 
cies  ilhe  sunt  apud  hominem  :  quas  quiim 
intellectus  limpide  intuetur,  affecfus  in- 
flammatur,  et  carilalis  calore  incandescit. 

—  Daemones  vero  non  sunt  incentores,nisi 
phantasmata  disponendo  ac  perturbando. 

—  llspc  Albertus. 

Circa  hsec  scribit  Thomas  :  Futurorum 
qu»dam  sunt  in  suis  causis  determinata; 
qusedam  vero  non  habent  causas  determi- 
nalas,  ut  quse  ad  utrumlibet  sunt.  Quilibet 
D  autem  effecfus  potest  in  sua  causa  cogno- 
sci,  secundum  qiiod  determinatur  in  ea.  Si 
enim  determinetur  in  ea  ut  ex  qua  neces- 
sario  oriatur,  cerfitudinaliter  cognoscetur  : 
ut  qua)  circa  mofum  coeli  confingunf,sicut 
orfus  et  occasus,  eclipses  et  conjuncfiones 
luminarium  :  qua;  omnia  multo  clarius 
dffinones  sciunt  per  species  causarum  sibi 
innatas,  quam  per  artem  astrologus.  Si  ve- 
ro  determinentur  in  suis  causis  ut  ex  qui- 
bus  frequenter  nascantur,  cuin  pofestafe 
famen  deficiendi  in  parte  minori  propter 


412 


IN    r.IBRlM    II    SENTFNTIARIM.    —   DIST.   VII  ;    QU.F.ST.    IV 


impedimontum  ox  parte  agentis  ant  actio- 
iKMii  recipicntis ;  eorum  pnrcognilio  non 
certitudinalis  sed  conjecturalis  potesl  lia- 
beri  :  quemadmodum  astrologus  pr.Tdi- 
cil  qu.Tdam  lulura  qu;p  consequuntur  in 
lcrris  c.\  motibus  cadi,qucT  lamen  possunt 
impediri  e.\  inferiorum  defeclu  causarum. 
Et  ista  prjTCOgnitio  lanlo  plus  certitudini 
appropinqual,  quanlo  plures  causa?  ad 
eumdem  effeclum  concurrenles  noscun- 
tur.  et  quanto  virlus  seu  efficacia  causT 
plenius  scilur.  Ilinc  dicmones  in  lalium 
prffcognitione  sunt  valde  subliles.  —  Porro 
qugp  causas  delerminatas  non  liabenl,  ul 
quac  ad  ulrumlibet  sunt,  aut  in  parte  mi- 
nori  eveniunt,non  queunl  in  suis  cogiiosci 
causis,  sed  in  se  ipsis  dumlaxat,  quando 
prapsenlia  sunt  :  ideo  eorum  pra^cognilio 
soli  convenit  Deo,  cui  ab  spterno  pra?sen- 
tia  sunt,  et  quibus  ipse  vobierit  revelare. 
Hinc  lalium  futurorum  pra?cognitioncm 
nec  homines  nec  da^mones  possunt  habe- 
re,nisi  supernorum  revelalione  spirituum. 
Ea  denmm  qu»  da>mones  pra^cogno- 
scunt,  revelare  homini  possunt,  non  obji- 
ciendo  se  anima3  ut  specuhim,  in  quo 
cernuntur  qu»  relucent  in  speculo,  ul  ali- 
qui  dicunt  :  quoniam  anima  Iiumana  in 
stalu  vicD  non  videt  separala  a  maleria. 
nisi  in  quanlum  ex  plianlasmatibus  in  ii- 
lorum  perlingit  notitiam.  Nec  species  qua> 
sunt  in  intellectu  angelico,  proportionala> 
sunt  inlelleclui  humano,  quum  mullo  sim- 
pliciores  et  universaliores  consistant.  Un- 
de  sicut  species  qujp  sunt  in  inlellectu 
non  polest  capere  imagiiialio,  nec  sensus 
species  imaginalionis  ;  ila  nec  intellectus 
humanus,  secundum  slatum  vi;p,  species 
quiv  sunl  in  inlclicctu  angelico.  Sed  ange- 
lus  bonus  vel  malus  lalia  polest  homini 
alilcr  rcvelarc,  vidclicel  pcr  applicalioncm 
luminis  sui  ad  phanlasmala,  sicut  applica- 
tur  lumcn  inlcllcctus  agenlis  [)Iianlasmali- 
bus  ut  cx  cis  inlentiones  qucTdam  in  inlcl- 
lectu  possibili  elicianlur;  cl  (pianio  lunu-n 
fuerit  forlius  alcpie  i)crfeclius,  l.uilo  pln- 
res  ct  ccrtiorcs  cognilioncs  elicicnlur.  Sic- 
quc  cx  plKintasmalibus  illusli'alis  angclico 


A  lumine,  resullal  aliquorum  cognitio  in  in- 
telleclu  possibili  hominis,  ad  qnam  elici- 
endam  illustralio  intellectus  agentis  hu- 
mani  udn  sufficil.  quia  debilius  est  lumen 
ipsius. 

E\  pra^diclis  habctur,quod  divinatio  est 
non  quorumcumque  futurorum  prapnun- 
tiatio,  sed  eorum  qua>  cansas  determinatas 
non  habent,  quae  scire  est  proprium  Deo. 
Hinc  ab  usurpalione  actus  Dei  vocantur 
divini  qui  futuris  pr,Tnunliandis  inlenti 
sunl.  —  HcTc  Thoinas  in  Scripto. 

B  Cujus  responsio  procedit  secunduin  ima- 
ginalionem  ipsius,  qua  frequentissime  scri- 
bit  inlelligenlem  in  hoc  slatu  oportere 
speculari  phanlasmata.  In  qua  opinione 
aliler  senlio,  proi^tcr  moliva  alibi  parlim  t/. i. xvi, 
tacta,  et  plcnius  infra  tangenda.  Et  videtur  ^''^^'  "  *' 
mirabile  cur  dical  species  in  intelleclu 
angelico  exsistentes,  non  esse  intclleclui 
proporlionalas  humano,  nec  recipi  posse 
in  co  propler  earum  simplicilatem  et  uni- 
vcrsalilalcm,  quum  tamen  affirmet  lumen 
intellecluale  angelica?  menlis  posse  immc- 

C  diate  phantasmatibus  applicari,  sicque  eis 
proportionari  :  quum  ipse  inlcllectus  pos- 
sibilis  sil  simplex,  immalerialis  ct  inor- 
ganica  virlus,  phanlasma  vero  quid  cor- 
poralc  cxsislal  ;  cl  per  conscqucns,  specics 
inlclligibilis  angclici  intcllectus  incompa- 
rabililer  proporlionatior  sit  inlellectui  ho- 
minis,  quam  lumen  illud  angclicsp  mcnlis 
phantasmali.  Rursus,  inlellectus  angelicus 
immediale  illuminabilis  est  ab  inlelleclu 
divino  et  increalo,  qui  lamcn  incoinpara- 
bililcr    plus    transcendit    omncin    intelle- 

D  ctum  angclicum  in  simplicilale  et  univer- 
salilale  reprcTsentativa  (quippe  qui  pcr 
divinam  cssciiiiam  uuam  el  indislinclam 
univcrsa  cognoscil)  quam  angclicus  inlcl- 
Icclus  humanum  :  cur  crgo  inlcllcclus  hu- 
manus  non  cst  capax  immcdialc  illnini- 
iialionis  angelicai  absque  reflexione  ad 
phantasmata? 

lnsui)cr,  de  dcrmonum  divinationc  scri- 
bil  saiiclus  Doclor  iii  Siimma  conlra  gen- 
tilcs,  libro  lcrlio,  capilulo  ccnlcsimo  (iiiin- 
quagcsimo  (niarlo:Qucmadiiiodiim  maligiii 


\ 


AN    D.KMONKS    IMIKNOSCANT    1'iniinA.    KTC. 


413 


s|)ii'i(iis  vcrilalfin  lidci  (•orniiii|)('r(>  moli- 
ciilcs,  alxiliiiiliii'  ()[)('i'alioii('  iiiiiaciiloriiiii. 
ul  orrortMii  iiKliicaul,  ai'giiiiiciiliiin(|ii('  lidci 
cx  uiiraculosis  opcribiis  suiupliiiu  dchili- 
lcul.  11011  laiiicii  \('i'c  iiiiraciila  raciciido. 
scd  ca  (iiuc  lioiiiiiiihus  luiracMilosa  appa- 
rcul  ;  sic  (pKxiiic  ahiiliiiiliir  praMiuutia- 
liouc  propliclica,  uou  uliciuc  vcracilcr 
propliclaudo,  scd  aliipia  scciiuduiu  ordi- 
uciu  causaruiu  hoiuiui  occullaruiu  pru'- 
uuuliaudo,  ul  ruliira  iii  sc  ipsis  pra'co- 
guosccrc  vidcauliir.  El  qiiaiuvis  cx  causis 
ualuralihus  lalcs  clTtTlus  provciiiaul,  (hc- 
luoiics  lauKMi  suhlililalc  sui  iulcllcclus 
luagis  coguosecre  possuul  quaiu  lioiuiucs, 
quia  coguoseuut  quando  et  qualitcr  uatu- 
raliuiu  cffcetus  eausarum  valeaut  iiupc- 
diri  :  idco  iu  pra>uuutiaudo  lutura,  lui- 
rahiliores  ac  veraeiores  appareut  (inaiu 
hoiuiucs  quaufuiucuiuquc  sciculcs.  Dcni- 
quc  iulcr  causas  ualnralcs,  snprcuue  ct  a 
uostra  eoguiliouc  luagis  rcmota>  suut  vircs 
cadestium  eorporum,  quas  eoustat  d»mo- 
uihus  secundum  proprietatem  sua?  uatur» 
cognitas  esse.  Quumque  cuucta  corpora 
iutcriora  secundum  vires  et  luotus  ccele- 
slium  corporum  disponantur,  possunt  hi 
spiritus  multo  plus  quam  quicuiuque  as- 
trologus,  praenuntiare  ventos  et  tempesta- 
tes,  hujuscemodiqne  effectns,  ut  pestes. 
Et  quamvis  coelestia  corpora  super  intelle- 
ctivam  auima>  parteui  directe  non  queant 
imprimere,  vcrumtamen  quoniam  plurimi 
impetus  passiounm  inclinationesque  cor- 
porales  sequnutur  (quibus  soli  sapientes 
ac  virtuosi  resistunt,  qui  pauci  sunt),  in 
quas  passiones  et  inciinationes  efficaciam 
liabent  coeleslia  corpora;  hinc  et  de  acti- 
bns  hominum  multa  pra>dieere  possunt, 
qnamvis  intcrdnm  et  ipsi  in  pra^nuntiando 
deficiant,  propter  arbitrii  libertatem  aut 
divinae  providentiee  dispositionem.  —  Ea 
vero  quae  praecognoscunt^prsenuntiant  qui- 
dem,  non  nientem  illuminando,  sicut  in 
revelatione  divina  :  non  enim  intendnnt 
mentem  ad  veritatis  cOgnitionem  provehe- 
re,  sed  potius  a  veritate  avertere.  Prsenun- 
tiaut  autem  quandoque  quidem  imagina- 


:\  lioiiis  iiiiiiiiilalioiic,  vcl  iii  doiiuicndo,  iil 
(|iiiiiii  pcr  soiiiiiia  ali(|iioi'iiiii  fiiliiroiiiiii 
iiioiislianl  indicia,  sivc  cliaiii  iii  vigilaiido, 
nl  iii  aircpliciis  aUjiic  j)lir(Miclicis  pal(;l, 
(|iii  futiira  (ina-dam  praMiniilianl ;  ali^inan- 
do  V(M'0  p(M'  cxlcriora  indicia,  nl  pcr  iiio- 
tiis  garrilnsqnc  aviiiiu,  cl  pcr  aiipaiciilia 
in  cxlis  aiiimalinm,  ac  in  (luoriiiiidam  (h;- 
scriplioiK^  punclorum,  ot  in  coiisimilihiis, 
(Iiur  fi(M'i  sorlc  (inadaiu  vi(l(Miliir;  (inando- 
(|iic  V(M'0  visibililcr  appanMido,  s(Misihili- 
lci'(iuc  loqucudo.  —  Ihcc  ibi.  Ihi  ct  dc  his 

B  diffiisius  scribit  Thoinas  cliam  iii  capilulis 
aliis  plnrihns,  scd  ct  iu  sccuuda  sccnnda^, 
nt  infra  langetur. 

Praelerea  Udalricus  in  Summa  sua,  qnar- 
lo  libro  :  Divinatio  (inquit)  per  dffiinones, 
fit  per  pra^fatnm  seientia^  eorum  aeumen, 
ut  Origenes  et  Augnstinus  tcstanlnr.  Pro- 
pterea  daMuon  vocatnr  spiritus  divinatio- 
nis,  juxta  illud  Levilici  :  Vir  sive  mulier  Leiwx.n. 
in  quibus  pythonicus  seu  divinationis  spi- 
ritus  fuerit.  llinc  asserit  Origenes  :  Divina- 

C  tio  dicitur, qnoniam  gentium  natio  credidit 
esse  divinum  omne  quod  per  qnalcmcum- 
que  spiritum  profertur.  Quod  intelligen- 
dnm  est  de  futuris  quse  nulla  possunt  hu- 
mana  preesciri  peritia  :  sive  pra?iexsistant 
iu  naturaiibus  causis,  qnarum  collectio 
scitur  sufficiens  a  daemonibus  ex  perspi- 
cacitate  eorum,  sed  a  nobis  sciri  nou  valet 
nisi  pars  hujns  scientice,  per  quam  nihil 
certnm  de  illo  effectu  praecognoscere  pos- 
sumus  ;  sive  in  nulla  causa  praeexsistant 
uisi  in  Deo,  ut  sunt  mirabilia  divinae  po- 

D  tentiae  :  ideo  talium  praescientia  solins  est 
Dei.  Ideo  probans  se  solum  esse  Deum,  ait 
per  Isaiam  :  Annnntiate  qnae  ventura  sunt,  h.  xli,  2.3. 
et  sciemus  quia  dii  estis.  Daemones  ergo 
talia  non  sciunt,  nisi  ex  revelatione  ange- 
lorum  aut  Prophetarum.  Yidentur  autem 
homiuibus  prophetare,  quum  naturales 
quosdam  praedicunt  effectus  quorum  cau- 
sae  eis  snnt  uotae,  hominihus  vero  inco- 
gnitae. 

Hinc  tali  fallacia  schola  Stoieorum  de- 
lusa,  dixit  omnem  divinationem  fieri  per 


414  IN    LIBULM    II    SENTP:NTIARrM.    —    DIST.   VII  *.    Qr.F.ST.    IV 

doos,  ila  qiiod  por  divinalionem  probalur  A  diim  id  ciii  noinen  iniponilur.  non  secun- 

quod  dii  sinl.  juxla  illud  in  secundo  libro  dum  id  a  quo  nomcn  imponilur.  dixerunt 

de  Nalura  deornm   :   Pra>dicliones  rerum  divinalionem    non    esse   scientiam   divina 

fulurarum  declaranl  hominibus  deos  esse  iiispiratione  coiicessam,  sed  lanlum  nalu- 

qui  lia'C  revelant.  Quumque  \)('v  apparilio-  raicm  cCrcclum.  Elenim  divinalionem  esse 

nes  dtemonuin  didicissent  divinaliones  per  probat  Arisloteles  secundo  de  Somno  et 

dppmones  fieri  (siquidem   iit   in    libro  de  vi-iilia,    quia   quod   ab   omnibus    experi- 

Deo  Socralis  dicifur,  Pylliagorici  mirantur  menlaliler  est  compertum.  est  verum  et 

si  quis  negarel  nnquam  vidisse  se  dirnio-  aliquid  :  sed  quod  somnia  prjrostendant 

nein),  dixerunt  (UiMnones  esse  deos.  Ideo  riiliira,  qiiiiibet  sappe  experiliir,  el  hoc  vo- 

Plato,   qui    in    libro  siio   Symposion  dicit  camus  divinalionem.  Porro.  qiiod  isla  di- 

cuncla  denuntiata  et  magorum   mirabilia  vinatio  non  sit  immissio  Dei,  probalur  ibi 

omnesque  praosagioruin  species,  fieri  per  B  per  hoc,  quod    immissiones  Dei   maxime 

dcPmones  sub  primo  oinnium  deorum  pa-  fiiinl   illis   qui   sunt  ei   propinqiiiores,  et 

rente,  dominalore   alque  auctore,    posuil  qiii  habenl   in  se  regimen   sua"  vita»,  ad 

genera   tria   deorum,  videlicet  :  summos  quod  habcndiim  fiunl  hujiismodi  immis- 

deos  non  soliim  loci  dispositione.  sed  na-  siones.   Nullum  vero  animal  liabet   in  se 

tiira»  eliam  dignitatc,  qui  siiiil  iiivisibiles,  regimen  siue  vil»,  nisi  liomo:  el  infer  ho- 

quos  solo  intellectu  contemplamur,  ut  Ju-  mines, Deo  simillimus  ac  amanfissimus  est 

110,  Vesta,  Minerva,  et  liiijiismodi ;  et  me-  sapiens,  nt   dicitur   decimo   Ethicorum  : 

dios  deos,  quos  perhibuif  da^mones  esse,  idcirco  est  propinquissimiis  Dco.   Sicque 

quia   secundum    eum   compositi   sunt  ex  liujiismodi  immissiones  non  fierent  aliis 

iialiira  infellecliiali  alque  aerio  corpore  ;  animalibus  ab  homine;  inler  homines  quo- 

et  infimos  deos,  qui  sunt  omiiino  corpora-  qiie  magis  fiercnt  sapientibus  quaiii  mo- 

les,  ut  sunt   dii   coelesfes  quos  videmus,  C  rionibus  et    melaiicholicis  :  nos  vero  vi- 

videlicef,  sol,  luna  et  sfella?.  —  Unde  pa-  demus   totum   oppositum.  —   Itaqiie   isti 

tet,  quod  per  hoc  daemones  traxerunt  ad  jihilosophi  noii   loquunlur  de  divinafione 

idololafriam  homines  :  quoniam  Plafo  dicit  qua?  fif  maleficio  da»nionuin,  nec  de  pro- 

singiilos  singulis  esse  hominibus  depufa-  jihcfia    qua^    fit    revelalione    supernoriim 

tos,  el  qiiod  si  aliquis  du^moniim  ab  eo  spirituiim,  quia  de  his  sciri  nil  jiotesl  per 

cui  depulatus  esl,  rife  cognoscafur  afque  rafionem  naturalem ;  sed  fanfum  loquun- 

colatur,  fit  ei  prospecfor  in  rebiis  diibiis  tiir  de  naturali  prseoslensione  futurorum, 

ef  incertis,  apparendo  ei  per  somnia  aut  sicut  ex  canfu  galli  cognoscimus  horam 

per  signa  aut  alifer,  et  in  pericuUs  pra>-  noctis  :  sicqiie  vera  dicnnf,  neque  illici- 

miinitor.  Idco  in  libro  de  Deo  Socratis,  di-  fiim  esf  conjecturare  laliler  de  fiiliiris,  nisi 

cifur  ipse  Socrales  tam  perfectus  in  sapi-  quis  crederet  Dei  poleiiliam  ac  providen- 
entia   exsfitisse,   quia   uf    dicit   Homerus,  D  tiam  his  causis  naturalibus  alligatam.  qua- 

officia  divinationis  ac  sapienfia^  non  sunt  si  non  possit  aliter  fieri  quam  in  nafurali- 

divisa.   Sic   aufem   divinafioni    infendere,  bus  osfendiliir  causis.  Quoconlra  legitiir:  A  jc».  x,  2. 

idololalria;  species  est,  ac  divina  lege  pro-  sigiiis  copji  nolife  mefuere  ;  el  iii   Isaia  : 

hibiliim.  Unde  Ilieronymus  iii  originali  sii-  Ego   Dominiis    irrita    faciens    signa   divi-  /«.xuv.is. 

•Miciijcam  pcr  Malacliiam*  :  Diviiialio,    inqiiif,  niiii-  noriiin. 

quaiii  iii  boiio  accipilur.  (juod  veriiin  est  Si  aulcm  (jiueratur,  qiialilcr  fiilura  con- 

de  divinalione  proprie  dicla  :  aliler  esset  fingentia,  etiain  qiue  siibsunf  libero  arbi- 

/vor. XVI,  conlrariiim  illiid  Proverbiorum,  Divinatio  frio,    nafiirali    scienfia    cognoscanliir,   re- 

*"•           in  labiis  regis.  spondenl  jiliilosojihi  isli,  qiiod  omne  quod 

Peripalelici  vero  non  posiierunl  da^mo-  fit  in  inferioribiis  istis,  piwxsisfil  iii  ino- 

nes;  ct  ulentes  nomine  divinalionis  scciin-  lore  ca'lcsli  lanqiiam  in  natiirali  arlifice, 


i 


AN    D.KMONKS    PH.KNOSCANT    KUTUIIA,    KTC. 


415 


cf  explicalnr  por  rn'lmii  (>1  cjus  moliim,  A 
siciil  pcr  inslrumciiliim  illiiis  aililicis  ac 
moloris.  Spccics  ci"};o  cvciiliis  ruliiri,  (iiuc 
<\st  iii  iiilcilcclu  iulclli{j;il)ililci\  cl  iii  ca»lo 
corporalilcr,  imprimiliir  iurcrioribus,  sci- 
licel  elemcntis  et  mixlis;  ct  pliis  airicit  ca 
quam  aclio  ipialilalis  iialiiralis.  (pioniam 
clcincnla  dcrcliclis  suariim  aclioiiihus  iia- 
luialiiim  ([ualilalum,  sc(|iiuiiliir  rormam 
liujiis  iiii[)rcssionis,  ul  palcl  iii  mixlion(\ 
liii[)rimiliir  crgo  li;rc  s[)ccics  cliaiii  c()r[)0- 
ribus  animalinnuparliquc  anima^  sensilivao 
quje  conjuncla  est  cor[)ori.  Ideo  elemen-  B 
la  sccimduin  ipsam  com[)onuntiir  ;  aiii- 
iiialia  quo([uc  seciiudiim  hujusiuodi  lor- 
nias  agunliir  in  molihiis  atqne  garritibiis 
snis.  Sicquc  [)cr  hujiismodi  cognoscimus 
effeclum  fulurum  ccrlius  qiiam  lioc  co- 
gnoscalur  per  signa  cadi  :  quia  \wv  illa 
tantum  scitur  effectum  nalurie  universalis 
esse  n-ceptnm  in  natura  particulari,  sine 
quo  effectus  cceli  frustrarelur.  Ideo  Pto- 
lemwus  in  Centilogio  vocat  ha>c  secundas 
stellas.  Nec  tamen  ex  his  adhuc  certitudi- 
naliter  pra?scitur  iste  effectus  :  tum  quia  C 
hnjusmodi  motus  et  operationes  anima- 
liiiin  sa^pe  fiunt  ex  aliis  causis  quam  ex 
impressione  natura?  universalis  ;  tum  quia 
per  multas  indisposifiones  naturales  effe- 
ctus  poterit  impediri,  prsesertim  in  his 
qu?e  libero  subsunt  arbitrio,quod  resistere 
pofest  ac  prwvalere  inclinationi  ex  inotu 
coelesti  causata^.  Propter  quod  asserit  Pto- 
lemaeus  :  Sapiens  dominabitur  astris. 

Denique  impressiones  istse  melius  per- 
cipiuntur  a  brutis  quam  ab  hominibus,  et 
inter  homines  melius  a  stultis  et  amenti-  D 
bus  seu  dormientibus,  quam  a  sapientibus 
ac  vigilantibus  :  quoniam  quanto  anima 
per  alias  occupationes  minus  abstrahitur  a 
perceptione  impressionum  istarum,  tanto 
melius  percipit  eas.  Sapientes  vero  in  vi- 
gilia  occupantur  multis  pertinentibus  ad 
regulam  vitae,  quibus  furiosi  et  amentes 
ac  dormientes  et  irrationalia  non  inten- 
dunt  :  quemadmodum  etiam  in  somnis 
parvos  motus  magis  sentimus  quam  majo- 
res  in  vigilia,  sicut  parvo  sono  terremur 


lan(|iiain  lonilnio.  .\cr  (|iio(|Uc  magis  ([iiic- 
tiis  csl  (lc  noclc  circa  doiniicnlcm,  cl  iii- 
([uiclndines  objecloriim  liiiKt  cessanl,  cl 
aniiniis  liinc  libcrior  csl  ad  [)cr(;i[)icn(ios 
liiijusmodi  iiiotus  iii  sc  laclos.  Somnia  de- 
nium  in  briilis  sunt  tantuin  malcrialiler, 
scilicct  [)roul  somiiium  csl  [)crcc[)lio  s[)e- 
cici  imagiiiabilis,  absquc  lioc  ([uod  cx  i[)so 
iil  ex  signo  veniatur  in  signatum.  Forina- 
lilcr  vcro,  in  ([iiantiim  est  signum  eventus 
futiiri,  solius  (^st  hominis  :  quoniam  ordi- 
nare  species  imaginationis  ad  |)ra>noslica- 
lioncui  fuliiri.  noii  est  imaginalionis  nisi 
iii  qiiantuiii  conjuncla  est  rationi.  ilinc  ait 
Averroes,  quod  solus  liomo  [)ro[)rie  som- 
niat,  visionesque  alias  videt;  briila  autein 
lantum  habeiit  cortices  somniorum.  —  Ihec 
Udalricus. 

Qiii  de  his  ef  de  diversis  divisionibus  ac 
speciebiis  divinationis,  scribil  diffuse  ac 
[)iilchre.  In  quibus  nihilo  minus  quaedam 
continenlur  obscura,  ut  quod  ait,  secun- 
dum  Platonem  esse  tria  deorum  genera, 
utpote,  summos,  medios  et  infimos  :  et 
summos  esse,  Junonem,  Vestam  et  Miner- 
vam ;  medios  autem,  daemones  ex  natura 
intellectuali  et  aerio  corpore  composifos  ; 
et  infimos,  omnino  corporales,  ut  solem, 
lunam  et  stellas.  Quocirca  quaerendum, 
quid  per  Junonem,  Vestam  et  Minervam 
intelligatur  :  quia  si  homines,  utpote  fe- 
minae  illae  seu  animae  earumdem,  constat 
quod  illa?  non  sunt  secundum  Platonem 
summi  dii ;  imo  secundum  Platonem,  post 
superaltissimum  Deum  summi  dii  sunt 
ideae,  quas  posuit  separatas,  deinde  intel- 
ligentiae.  Insuper  orbes  ccelestes,  sidera  et 
planetas  dixit  Plato  altioris  ordinis  inter 
deos,  quam  daemones,  quos  animalia  cor- 
pore  aeria  nuncupavit.  Nempe  in  secundo 
Timaei  induxit  patrem  universorum  lo- 
quentem  ad  eos  :  0  dii  deorum  !  quorum 
pater  et  opifex  ego.  Ut  etiam  Thomas  et 
Albertus  testantur,  atque  ex  serie  textus 
ostenditur.  Unde  et  Aristoteles  libro  de 
Anima,  solem  vocat  patrem  deorum  ac 
virorum.  Nec  Plato  docuit  luminaria  coeli 
esse  deos  omnino  corporales,  id  est  non 


41G 


IN   LIBRLM    II   SEXTENTIAUUM. 


DIST.   VII  ;    QL.EST.    IV 


consl.iiitos  (^x  nalura  inlellectiiali  cl  cor- 
pore  :  inio  cdocuit  ea  esse  nohilissimis 
aniinabus  aniinata.  Unde  secundinn  ejus 
sequaccs,  aninue  illjc  ccploruni  ac  coilc- 
stiuni  corporuni,  aniina»  nobiles  appellan- 
tur  :  quae  omnia  in  Elemeiitatione  tlieolo- 
gica  Procli  Plalonici  et  parfim  in  libro  de 
Causis  contincntur.  —  Praelerca,  quod  in 
pneinduclis  vcrbis  Udalrici  commendalur 
illa  Peripateticoruni  positio  de  divinatio- 
ne,  iion  videtur  recle  prolalum  :  primo, 
quoniam  certum  est  Arisfotelem  et  scho- 
lam  Peripafeticorum  errasse  in  hoc  quod 
non  posuerunt  da?mones  sive  diaboIos,opi- 
nantes  angelos  seu  intelligentias  non  po- 
tuisse  peccare,  ncc  quosdam  eorum  facfos 
1».  30iA'.  diabolos,  ut  dictum  est  siipra.  Deindc  er- 
raverunt  in  hoc  quod  divinationes,  appa- 
ritiones,  variosque  effectus  qui  secundum 
veritatem  fiuiit  per  daemones,  dixerunt 
fieri  ct  posse  salvari  per  influentias  et 
virtufes  coelestes  ac  naturales.  Quod  et 
.Egidius  in  tracfatu  suo  contra  errorcs 
philosophorum  aperfissime  reprobaf.  Unde 
et  S.  Thomas  in  Summa  contra  gentiles, 
libro  tertio,  capifulo  cenfesimo  quinquage- 
simo  quarfo,  verbis  paulo  ante  ex  Sumnia 
illa  induclis,  subjungit  :  Qiiamvis  nllimum 
lioruin  (videlicet  visibilis  apparitio  ct  sen- 
sibilis  allocutio)  manifeste  per  malignos 
spiritus  fiat,  alia  tamen  quidam  conanfur 
reducere  in  causas  naturales,  etc.  Deinde 
adjungit  :  Sed  quia  hoc  modicam  habet 
rationem,  inagis  putandum  est  talia  ex  in- 
lellectuali  quadam  substanlia  fieri,  etc. 

De  his  aulem  non  invenio  scripsisse  Al- 
bertuin  in  Summa  sua,  nec  libro  de  IV  Co- 
ccqnaivis;  sed  super  Genesim  et  Danielem 
aliqua  inde  langit.  —  Pelrus  hic  Thoma? 
omiiiiio  concordat,  nec  superaddit. 

Porro  liichardus  narrat  hic  diias  opiiii- 
ones  de  pnescienfia  (hemonum  circa  iin- 
pressiones  meteoricas  in  aere,scilicel.  |)lu- 
viaruin,  tempestatum,  vcntoriiin.  Qiiariim 
una  dicit,  qiiod  non  pra^cognoscunt  talia 
cerlilndinali  scientia,  sicut  jain  ex  Thoiiia 
et  Udalrico  probalum  csf,  quoniam  causa> 


A  eorum  possunt  impediri.  .Vlia  tenet,  quod 
cerlitudinaliter  illa  praMioscunt  :  quia  elsi 
impediinenfiim  evcniat.de  necessilate  eve- 
nit,  quoniam  evenit  per  causain  iiatura- 
lem,  qiia'  de  necessitate  operalur.  rnde  si 
nalura  disposuerit  nubem  ad  pluviam,  de 
necessitate  resolvetur  in  pluviam  :  nisi  su- 
pcrvcniat  aliqua  causa  nafuralis  qua  hoe 
de  necessilate  impediafur.  A  causa  ergo 
necessaria  eveninnf,  quando  eveniunt ;  et 
a  causa  neccssaria  impcdiunlur,  quando 
impediunliir.    Quumque   dicmones    sciant 

B  naluralem  virtutem  elemenlorum  corpo- 
rumquc  coelestium,  motuni  quoque,  cur- 
sum  et  conjunclionem  planetarum  inter 
se  et  cum  stcllis  fixis,  vidctur  quod  pra»- 
fatos  effectus  certiludinalifer  pra>cogno- 
scant  sua  naturali  scientia. 

Ilarum  opinionum  inotiva  et  solutiones 
langit  Hichardus,  ad  nullam  declinans.  Ve- 
ruin  secunda  isla  opinio  videtur  omnino 
erroiica,  imo  erroribus  Aviccnnie  propin- 
qua,  qui  dixit  oinnes  iiaturalcs  effectus  in 
inferioribus  de  necessitate  produci,  si  to- 

C  tus  ccelestium  causarum  ordo  similiter 
sumatur  ac  consideretur.  Quam  ctiain  opi- 
nioncm  Aristoteles  sexto  MetaphysicsB  re- 
probal.  Eteniin  si  naturalium  causarum 
concursus  seniper  esset  cx  ncccssitale.om- 
nes  nafurales  effectus  de  necessitale  pro- 
venirent  :  quod  Philosophus  reprobat  ac 
reputaf  esse  falsuin.  Opinio  quoque  luec 
videlur  incidere  in  quemdam  articiiliim 
condemiiafuin  a  doinino  Slephano  Pari- 
siensi  c|iisco[)0  ac  doctore,  qui  talis  est  : 
Quod  niliil  fial  a  casu,  sed  oinnia  de  ne- 

D  cessifate  eveniunt ;  et  quod  oinnia  quaB 
erunf,  necessario  erunf,et  qua?  non  erunt, 
impossibile  sit  esse;  et  quod  nihil  eveniat 
confingenter,  considcM-ando  omnes  causas: 
error  esl,  (piia  conciirsus  causarum  est 
(le  definitione  casualis  effcctus.  El  polest 
etiam  poni  lale  exemplum  :  quod  aliquod 
corpus  terrestre  ignilum.  iii  superiori  par- 
le  aeris  generelur  alque  deorsuin  cadat, 
hal)el  caiisam  virlutem  aliquain  ca>leslem. 
Simililer,  (piod  in  su|)erficie  terra>  sit  ali- 
qua  maleria  combusfibilis,  potesl  rcduci 


\ 


AN    DKMONKS    l'U  KNOSCANT    KUTfllA,    RTC. 


M 


n  / 


iii  uIi(]no(l  priiicipiiim  ((tIcsIc;  scd  (iiiod  A 
i{i;iiis  (IcsccikIciis,   liuic   iii;ilcriii>    occmral 
cl  coiiil»iiral  caiii,  iioii  liahcl  liiijiisccinodi 
causuiu,  ncc  caiisaiu  iiccessarium  stMi  pcr 
se,  scd  caiisum  pcr  accidciis. 

lM-a'lorcu  hiiic  posilioiii  cl  diclis  cx  Tho- 
ma  el  Udulrico  coiicordut  Hoiiuvciiliira'  rc- 
spoiisio.  Kt  uddil  :  Quia  cof^uilio  crculiirjc 
dc[)cii([cl  e.\  re;  diim  res  inccrlu  esl  in  se 
et  in  sna  causa,  noii  polest  creatura  ccrti- 
Uidinuliler  illam  prtenoscere  nisi  per  reve- 
lalionein  :  ideo  pra>coj,niitio  lalium  est  vel 
Dei  vel  a  Deo.  Et  (iiioiiiam  snpcrbissimi  B 
da^moncs  ma.ximc  (icsidcraiil  sihi  iiupciidi 
divinum  hoiiorein,  maxiiiu^  studcnt  oslen- 
tare  se  illa  pricscire.  Verumtamen  even- 
tum  futurum  aliqiio  inodo  praesenliunt,  et 
fre(]uenter  vera  pra?dicunt  :  et  hoc  qua- 
drupliciler,  secundiim  Auguslinum  secun- 
do  super  Gcnesim  ad  littcram.  Primo,  acri- 
inonia  sui  sensus  atque  iiigenii  :  ut  dum 
diligenler  consideraiit  ud  quid  inclinetur 
nostra  ariectio,  vel  quse  sint  inducentia 
aul  retrahenlia.  Secundo,  multa  experien- 
tia  temporum  :  quia  ex  talibus  sa^pius  vi-  G 
dit  damon  accidere  talia.  Tertio,  dolosa 
cautela  :  ut  quando  proponit  aliquid  face- 
re,  et  praedicit  tale  quid  eventurum.  Quar- 
to,  aliena  doctrina  :  ut  dum  justo  Dei  judi- 
cio  permittitur  ab  angelis  discere.  Itaque 
dsBmones  quamvis  possint  futura  contin- 
gentia  probabiliter  prspsentire,  noii  pos- 
sunt  tamen  certitudinaliter  prgescire  aut 
praenuntiare.  —  De  somniis  vero  scien- 
dum,  quod  quinque  de  causis  fiunt,  vide- 
licet,  ex  dispositione  corporis,  ex  soUici- 
tudine  mentis,  ex  illusione  diabolica,  ex  D 
revelatione  angelica,  ex  visitatione  divina. 
Prima  duo  somnia  sunt  pra3sagia  futuro- 
rum  qu«  causam  habent  in  nobis  :  nam 
quse  contingunt  ex  dispositione  corporis, 
signa  sunt  infirmitatis ;  quae  autem  acci- 
dunt  ex  sollicitudine  menlis,  sunt  signa 
eorum  ad  qua>  facienda  vel  desideranda 
inclinatur  affectio  nostra.  Aliorum  vero 
non  sunt  signa  de  se  :  imo  si  applicentur 
ad  alia,  potius  prajbent  occasionem  errandi 
quam  praesciendi.  Somnia  demum  ex  dia- 

T.  -21. 


bolica  iliiisioiic  nasccnlia,  ccrliiiii  csl  lo- 
boris  cssc  iiullius.  Scd  soiiinia  (pia-  ab 
aiigclis  bonis  sunt  aiit  a  Dco,  siint  vciu 
sigiia  iii  nobis  rerum  illurnm  ud  (|uas  prat- 
signandas  aiil  ostendendas  exhii)ciilnr.  id- 
circo  ex  hoc  non  habelur  qiiod  pra'cognitio 
contingeiitiiim  fiiluroriim  alilcr  habcaliir 
qiium  u  Dco,  iiisi  pcr  aiiquam  coiijectu- 
ram.  ll;ec  Honaventura.  (Juibiis  Alexander 
concordat. 

Diiraiidiis  qiioqiie  consonat  pra^inductis, 
nisi  quod  concordare  videtur  sccundtc  opi- 
iiioni  cx  lUchardo  jain  rccilula^  de  pra'CO- 
gniliouc  (hcmoiiiim  circu  cogiiilioiicm  na- 
turaliiim  qiioriimdam  effectiium,  quorum 
causa3  possunt  aliquando  impediri. 

Anlisiodorensis  eliam  qiiarto  sujc  Siim- 
ma)  libro  consentit  pra^habitis.  Et  qualiter 
dffmoiies  sint  immissores  cogilationum 
malarum,  angeli  vero  boiiurum,  cxplu- 
iians  :  Uevera,  inquit,  diabolus  immissor 
est  cogitalionum.  Primo,  per  hoc  quod 
imagines  rerum  sensibilium  delectanlium 
imprimit  instrumenfo  seu  organo  imagi- 
nationis;  quoniam  data  est  ei  potestas  im- 
miscendi  se  spiritui  sensibili,  et  immu- 
tandi  ipsum  quandoque,  sicut  permittitur, 
imaginibus  delecfabilium  rerum  :  sicque 
immittit  cogitationes  rerum  hujusmodi, 
quemadmodum  aliquis  ponens  ante  me 
speculum  aliquod,  immittit  mihi  visum 
rei  in  speculo  relucentis.  Scit  namque  dia- 
bolus,  quod  delectabile  apprehensum  mo- 
vet  :  ideo  immittit  apprehensionem  rei 
delectabilis,  ut  moveat  ad  appetitionem 
inordinatam.  Sicque  potest  immittere  co- 
gifationem  mali.  Non  tamen  potest  immit- 
tere  cogitationem  malam  quae  sit  pecca- 
tum  :  quae  est  mala  voluntas,  secundum 
quod  dicitur,  Peccavi  cogitatione.  Ideo  be- 
ne  dicit  Beda,  quod  non  est  immissor  co- 
gilationum  malarum,  id  est  malarum  vo- 
luntatum,  quia  eas  proprie  non  immittit 
nisi  per  operationem  virium  nostrarum. 
Nec  enim  apprehensio  delectabilis  malam 
parit  volitionem  tanquam  necessaria  cau- 
sa,  sed  tanquam  occasio  aut  causa  vo- 
luntaria.  —  Alio  modo   immittit   diabo- 

27 


418 


IN    LinUrM    II    SENTENTIARUM. 


DIST.   VII  ;   QU.EST.    IV 


cxorcis- 
mala  ( Vidc 
Cangium). 


lus  cogilationoin  inali.  scilicet  per  niodum 
consulenlis.  queinadinoduni  angelus  ho- 
nus  iinmillit  cogilationem  boni  :  el  lalis 
iinmissio  appellalur  suggeslio.  Oua  autem 
lingua  ulilur  angelus  bonus  aul  inalus 
consulendo  homini  aut  admonendo,  semo- 
tum  est  a  sensibus  nostris.  lloc  ultimo 
modo  potest  diabolus  tentare  hominem  de 
iiivisibilibus,  sicut  dum  aliquem  inducit 
ad  errorem  in  fide.  Iljec  Anlisiodorensis. 

Postremo  Parisiensis  tertia  parte  libri 
de  Universo  :  Divinatio,  ait,  imitatio  qu»- 
dam  est  Deitalis,  juxta  propriam  nomi- 
nationis  hujus  inlenfionem,  quamvis  usu 
certissimo  sola  malignorum  spirituum  re- 
velatio  divinalio  nominetur,  quia  nec  an- 
gelos,  nec  Prophetas  dicimus  divinare. 
Vulgariter  vero  divini  vocantur,  qui  ex 
revelatione  malignorum  spirituum  secreta 
loquuntur.  Est  igitur  divinatio,  prout  dixi, 
Divinitatis  qua>dam  imitatio.  Et  intellexe- 
runt  hoc  antiqui  de  Divinitate,  id  est  Dei- 
tate,  qua  deos  seu  divinos  vocabant  non- 
nullos.  Inde  appellabant  et  da?mones,  id 
est  scientes,  ex  pra^eminentia  scientia) 
quam  eos  habere  pntabant,  qua  occulta 
praeteritorum,  praesentium  ac  futurorum 
eos  nosse  credebant.  Hinc  sestimabant  eos 
esse  deos  alque  colendos ;  et  ad  cullum 
eorum  multi  prolapsi  sunt,  et  usque  prae- 
sens  labuntur,  avidilate  sciendi  ab  eis  oc- 
culta.  Ariolos  quoque,  fanaticos  et  arrepti- 
cios,  dixerunl  divinos;  similiter  illos  qui 
aliqua  adhibent  instrumenla  quatenus  in 
eis  inspiciantur  occulta  :  sicut  sunt,  spe- 
culum,  unguis  puerilis,  ovum,  manubrium 
cburneum,  gladius  elimatus  ;  quibus  om- 
nibus  apponitur  unctio  ex  oleo,  ut  eorum 
augeafur  luciditas.  Addunt  item  deceplo- 
res  et  malefici  quiedam  sortismala*  seu 
adjurafiones,  el  observantias  temporum  ac 
horarum,  quasi  virtute  rerum  illarum  ap- 
paritio  fiat  seu  visio  in  pnefalis  lucidis 
instrumentis.  Praeterea  certum  esl,  quod  in 
illis  instrumentis  non  siint  res  nec  rcrum 
simililudiiies  qu.-e  (piaeruntur  ac  inspici 
ibi  videiilur  :  alioqui  ab  omnibus  ibi  prae- 


A  sentibus  inspicerentur.  Claruit  autem  jam 
multis  experimenfis,  quod  dum  sepfem 
aut  decein  pueri  ac  puellae  ad  hujusmodi 
visiones  applicantur,  vix  unus  eorum  vi- 
del  id  cujus  revelatio  quterilur,  ut  furtum 
aut  latronem.  Ilaec  Guillelmus. 

Qui  consequenfer  j^rolixe  circa  haec  nar- 
rat  quemadmodum  quidam  Platonici  dixe- 
runf,  animabus  nostris  scientias  ac  vir- 
lutes  concreatas,  et  pueros  ac  virgines 
adluic  immaculatos,  ex  lucidorum  instru- 
mentorum  illorum  infuitu  ad  interiora  sua 

B  reflecfi,  ac  intra  se  in  formis  sibi  connatis 
cernere  quod  sciri  oplatur.  Deinde  inqui- 
rit,  quid  verius  sit,  quod  Plato  dixit,  an 
quod  Arisfoteles, asserens  animam  in  prin- 
cipio  sui  esse  ut  fabulam  rasam:ef  pulchre 
diffuseque  probat  in  hoc  errasse  Plalo- 
nem.  —  Inter  haec  etiam  refert,  quemad- 
modum  unus  magorum  antiquorum  apud 
Latinos  famosus,  illo  errore  dementalus 
est,  quod  credidit  animam  pueri  iinmacu- 
lati  violenfer  necati,  habere  scientiam  om- 
niuin  praesentium,  praeteritorum  ac  futu- 

C  rorum,  ideoque  puerum  talem  violenter 
necasse,  ut  ab  ejus  anima  acciperet  re- 
sponsa.  Quem  aufem  intelligat  doctor  iste 
per  magum  illum.  certiim  non  habeo;  sed 
suspicor  quod  Simonem  magum,  de  quo 
el  S.  Tliomas  in  uno  scripsit  loco,  quod 
ab  aniina  occisi  infantuli  responsa  acce- 
pit.  Verumlamen  Guillelmus  hic  scribif, 
quod  diabolica  suggestione  magus  ille  in 
tantum  errorem  tamque  crudele  facinus 
est  collapsus,  el  quod  diabolus  in  specie 
talis  aniiiKe  apparuil  ei. 

D  Consequenter  describit,  qualifer  qiiidam 
juxta  Aristofelis  documenta  dicentes  sci- 
enfias  animabus  non  esse  innatas,  dicant 
per  inspecfionein  lucidorum  insfrumenfo- 
rum  apparere  ac  disci  occulfa,  per  viam 
nafur;e,  sinc  cooperatione  diaboli,  ex  irra- 
diafione  lucis  divinae  sive  angelicae.  Vide- 
mus,  inquiens,  hiijusmodi  illuminafiones 
irradialionesque  fieri  in  furiosis,  et  in 
graviler  a'grolantibus,  ac  in  excessive  ti- 
menlibns, in  somnianlibus  quoque.et  gran- 
dein  solliciludinem  profunde  gerenfibus  : 


QU.EST.  V  :  AN    D.KMONKS    N.VTlUAt.l    VIUTIITK    POSSINT    YEIIA    MIUACLLA    lACKUK 


410 


quia  hiTc  abslraliuul  auiiiiain  ah  cxle-  A 
rioiil)us,  |)r()|)riis(|U('  corpoiibiis,  sic^iiic 
ap[)ro.\iiuaul  i'aiu  inadialioui  lucis  siipcr- 
n».  CouConuilcr  isli  dicuul,  pucros  el  vir- 
gincs  per  laliuiu  lucidoruiu  iiispectionem 
ab  exlerioribus  reverbcrari  ac  inlus  redi- 
re,  sicque  desupcr  illuslrari  ;  pcrpaucis 
tamen  confin};il  hoc,  qui  pra'  cclcris  cx 
douis  ualiiiic  complcxiouisqiic  qiialilale 
ac  elevationc  iugcuii,  ad  illuminatioucm 
talcm  luagis  disposili  sunl.  Et  quamvis 
ha?c  dona  dispouaiit  ad  ha>c,  attamen  mul- 
to  plus  dona  graliic  ac  purilas  mentis  et  B 
vitin  :  quiP  iulcrdum  rcvclalioucs  oblinent 
non  pelilas,  pnescrtiin  iu  his  qui  zelo  siu- 
cero  solliciti  suut  de  gloria  ct  honorificcn- 
tia  Creatoris  ac  ulililatibus  publicis.  Unde 
i)an.  IX,  Gabriel  locutus  est  Danieli  :  Nunc  egres- 
^''  '^'  sus  sum  ut  doccrem  te,  et  veni  ut  indica- 
rem  tibi.  quia  vir  dcsidcriorum  es. 

Inveuiuntur  uihilo  miuus  aliqua;  animffi, 
quibus  hujusmodi  superveniunt  irradiati- 
ones  ex  fortitudine  cogitationum  in  rebus 
divinalibus,  alque  ex  vehementia  devotio- 
nis  in  orationibus  suis,  et  ex  ardore  san-  C 
ctorum  ac  piorum  affectuum  quibus  su- 
perjucundissimam  prorsusque  infinitam 
Greatoris  pulchritudinem  concupiscunt. 
Galenus  vero  in  libro  de  Melancholia  di- 
cit  quosdam  ex  desideriis  talibus  melan- 
cholicum  incurrere  morbum  :  qui  utique 
desipientia  magua  est,  et  alienatio  a  recti- 
tudine  intellectus  discretioneque  rationis. 
Porro  laborantes  hoc  morbo,  suscipiunt 
irradiationes,  verum  particulatas  et  de- 
truncatas.  Quapropter  instar  Prophetarum 
de  rebus  divinalibus  mira  loqui  incipiunt;  D 
sed  locutionem  illam  non  diu  continuant  : 
imo  in  verba  desipientia;  consuetae  mox 
recidunt.  Fumus  namque  melancholicus 
ascendens  ad  intellectivam  vim,  confestim 
intercipiens  mentis  fulgorem  illam  offu- 
scat,  et  a  tantae  altitudine  claritatis  dejicit 
eam.  Quandoque  enim  ad  modicum  cessat 
ascendere,  et  tunc  ad  modicum  elevantur 
ad  contemplandum  et  ad  loquendum  salu- 
bria;  sed  rursus  melancholico  ascendente 
vapore,  mira  subitatione  trahuntur  deor- 


sum,  alque  in  cogitaliones  ac  vcrba  alic- 
nalioiiis  ac  dcliratiouis  piiccipilaulur.  l*or- 
ro  (pii  piirilali  ac  coulcm[)lali()ni  ut  dccct 
iulculi  suiil,  laiuiiiarilatein  ac  consorlium 
angclorum  a(Ii[)iscuutur,  qucinadmodum 
de  magistro  suo  Socrate  t(;slatus  est  IMalo, 
dicens  :  Socrates  ob  cgrcgiam  vitam  et 
caslimouiaiu  ab  iufaulia  uuiih^u  habuit 
comilcm,  id  cst  spiritum  bouiim  se  coini- 
tanlem  ac  dirigcutem.  Tullius  ilem  in  li- 
bro  suo  de  Natura  deorum  disseruit  :  Si 
quis  lemp(M'ate  uteretur  cibis  ac  potibus, 
et  immaciilatum  se  cuslodin^t,  prjcscrlini 
a  veuereis  voluplatibus,  hic  coiisorlio  frii- 
crclur  ac  visione  deorum.  Anima  etcuira 
nostra  in  horizonle  est  et  quasi  confinio 
superiorum  ac  inferiorum.  —  Neque  hoc 
lateat,  quod  inspectionibus  lucidorum  in- 
strumentorum  frequenler  admiscent  se  d»- 
mones,  qualcnus  fallant,  aut  saltem  illo 
fulgore  oculos  intuentium  hedant.  —  Ilajc 
Guillelmus.  Qui  de  his  multa  prosequitur 
et  de  generibus  operum  magicorum  ac  mi- 
ris  occultissimis  virtutibus  multarum  na- 
turalium  rerum,  arborum  et  herbarum, 
animalium  et  gemmarum  :  de  quibus  infra 
tangentur  nonnulla. 

Ad  objecta  patet  ex  dictis  solutio. 


QU^STIO    V 


OUinto  quaritur,  An  dsemones  na- 
turali  virtute  possint  vera  mi- 
racula  facere. 

Et  circa  hoc  multa  occurrunt  determi- 
nanda,videIicet:primo,an  opera  magorum 
efficaciam  habeant  a  da^monum  potestate. 
Secundo,  an  materialia  ista  obediant  ad 
nutum  damonibus  quoad  motum  localem, 
an  etiam  materia  quoad  receptionem  for- 
ma3  substantialis.  Tertio,  qualiler  magica 
opera  fiant  virtute,  operatione  cooperatio- 
neve  daemonum. 

Quod  autem  vera  miracula  agere  neque- 
ant  dsemonesjvidetur  ex  verbo  illo  Psalmi- 
stse  :  Benedictus  Dominus  Deus  Israel,  qui  Ps.lxxi.js. 


45 


420  IN    LIBIUM    II    SENTENTIARUM.    —   blST.   VII  ;    Ql.EST.   V 

facit  mirabilia  soliis.  —  Apostolus  quoque  A  movelur,  videlicef,  tristitiap,  concupiscen- 

mirabilia  qua?  fient  per  Anlichrislum,  vo-  lia',    scu    timoris.   Verum    huic    opinioni 

WThett.u,  cat  signa  mendacia.  Tamen   illa  fient  co-  conlradicilur  a  philosophis  alque  theolo- 

^"             operanle  principe  d;rmoniorum,  cujus  po-  gis.  A   philosophis  quidem  :  quoniam  di- 

leslas  prpp   solilo  lunc   solvelur.   Krgo   si  cunt  corpus  cttdesle  esse  inlelligenlia'  in- 

illa   erunt    signa    mendacia   sive    fallacia,  slrumenlum;  et  ifa  non  nisi  per  motum 

mullo  magis  signa  da^moniorum  inferio-  cadi  polest  in  inferioribus  provenire  effe- 

iiCor.  VI,  rum. — Terfio,  Aposfolus  ait  :  Ou;e  con-  clus  ab  inlelligenfia.  A  Iheologis  etiam  : 

ventio  Christi  ad  Belial  ?  Ergo  non  decet  quoniam   fornue  corporales  non  sunt  ab 

opera  dieinonum  in  hoc  assimilari  operi-  inriuenlia  daMnonum.  sed  Dei,  qui  eas  in 

bus  Chrisli,  quod  ulraque  sint  vcra  mira-  polenlia    materiic    posuil,   alque    educere 

cula.  —  Ouarto,  fides  pra?sertim  innitilur  in  acluin  pofesl  absque  omni  adminiculo 

ac  probatur  miraculis  :  ergo  si  per  daemo-  B  agentis   creati ;  quod  vero   educuntur   in 

nes  fieri  queunt  vera  miracula,  robur  fidei  actum  secundum  cursuin  nafurae,  est  ex 

evacuatur.  naturalibus  determinalis  agenfibus.  Hinc 

In  oppositum  est,  quod  super  verba  illa  hujus  opinionis  falsum  est  fundamenfum. 

WThess.u,  Apostoli,   Cujus   (scilicct    Anlichrisli)   ad-  Idcirco  dicendum,  quod  dtemones  sola 

'■*■             ventus  erit  in  signis  mendacibus,  dicunl  sua  virtule   nullain  queuul    influere   for- 

expositores,  quod  Antichristus  faciel  vera  mam  in  materiam,  nec  substantialem  nec 

miracula  :  quae  tamen  vocantur  mendacia,  accidentalem;  nec  reducere  eani  in  acluin, 

quia  ad  deceplionem  ordinabuntur.  Idem  nisi  adminiculo  proprii  naturalis  agentis. 

affirmat  Beda  super  Apocalypsim,  ubi  et  Oufniadmodum  eniin  artifex  non  sua,  sed 

Apoc.xni,  legilur,  quod  bestia  (videlicel  bestialissi-  igiiis  virtule,  calefacere  pofesf ;  conformi- 

'*•           mus  Antichristus)  seducet   habilantes    in  ter  daMiioues  ad  certa  passiva  conjungere 

terra  propter  signa  quse  data  sunt  ei  face-  C  possunt   determinata  activa,  ut  sequatur 

/6id. XVI,  re;  itemque,  quod  sunt  spiritus  da?moni-  effectus    ex    naluralibus   causis,   alfamen 

'*■           orum   facientes   signa.  In   Exodo  quoque  pra^.ler  solilum  cursum  natura^jCx  mullitu- 

Exod.\u,  leguntur  magi  Pharaonis  eadem  signa  fe-  dine  ac  vehemenlia  virtutis  acfiv»  reruin  - 

*'• -"'^'"'' cisse  quac  Moyses  fecil.  aggregalarum    habililateque    passivorum. 

Hinc  effectus  qui   nou  suiil   in  pofeslale 

Circa  ha^c  scribit  Thomas  :  Duplex  error  alicujus   causae   naturalis,  producere  ne- 

circa  hoc  fuit.  Unus  gentilium,  qui  crede-  queunt  (ut  suscitare  mortuum,  aut  aliquid 

bant  dajmones,  quorum  virtute  magi  ope-  tale)  in   verifate,   sed   in    praestigiis   tan- 

rantur,  deos  esse,  sicque  eos  per  modum  tum,  ut  infra  dicetur.  —  Haec  Thomas  in 

creationis  posse  novos  effectus  producere.  Scriplo. 

—  Alius  est  Avicenna^,  qui  dixil  materiam  Porro  iu  priina  parle  Summa^quaeslione 
inferiorum   multo  plus  obedire  concepti-  D  cenlesima   quarladecima,  qua?rit,  an  dae-    an.  4. 

oni  substanliae  separata^,  quam  subdatur  mones  possint  vera  miracula  facere  ad  se- 

acfionibus  qualitatum  contrariarum  agen-  duceudum.  Respondet  :  Proprie  loquendo 

tium  in  natura  :  quia  agenlia  naturalia  so-  de   ratione  miraculi,  dwmones   nequeunl 

luin  disponunt  ad  formam  subslaiitiahMn,  miracula  opcM-ari,  nec  aliqua  creatura,  na- 

quae   secundum  Avicennam,  a  subsfanlia  liiiali  virlule,  sed  solus  Deus  :  quia  mira- 

separala  crealur.  Sicque  ad  conceptiouem  culum  proprie  appellatur,  quod  fil  pra'ter 

subslantiac  separatae  dixil  in  inferioribus  ordinem    totius  nafura'   creatae;  sub  quo 

quosdam  produci  effectus,eliam  praeteror-  ulique    ordine    daemones    confinenfur,   et 

dinem  ac  cursum  naturae.  Posuifque  exem-  omnis  virlus  seu  polentia  creatura».  Infer- 

plum  de  anima  iiostra,  ad  cujiis  apprehen-  diim  laiiuMi  miraculum  large  vocalur.quod 

sionein  lolum  cor()iis  ad  varias  passioiies  facuIlaUMU  el  consideralioncin  excedil  hu- 


AN   D.KMONES   NATUHAI.I   VIUTUTE   1'OSSINT   Vi;UA   MIIIACULA    FACKUn  421 

maiiain  :  sicqiic  (Ijoinoiics  niiracnla  Caccn^  A  possil  cx  aon!  sibi  fonnan!  alqnc  assninc- 

valciil,  sicnl  cl  iiiiiis  lioino  iiilcrdiiin  lacil  rc  c()r|)iis  ciijiisciiin(|ii(^  rif^iir.c  aiil  forni.-o, 

qiiod  facullalcin  cl  co^iiilioiicin  Iraiisccn-  cadciii    \irtiilc    ac   ralionc   |)()lcsl   cir(;iiin- 

dil  alloriiis,  cl  illiiin  iii  adiniralioncin  dc-  poncrc  allcri  rci  (piaincnnujiic  fignrain  ct 

diicit.  forinani  corporcam,  iil  iii  illiiis  sp(^ci(!  vi- 

Qiiainvis  anlcin   opcra   lalia  (l.cinonnin  dcatiir,  cl   a|)parcat  (piod  non  est.  Et  hoc 

ad   Ncrain   cl   plcnam    ralioncin    miracnli  esl  qiiod  oclavodccimo  de  Civilalc  Dei  Aii- 

iion  pcrliiijj;aiil,siiiil  laincii  qiiando(pic  rcs  giisliniis  l(>slalnr,  qnia  plianlaslicnm  lio- 

vcra\    noii    [)liaiilastic;c   :   (picmadinodnm  ininis,  qiiod  cliain   iii  cos^ilaiido  scii  soiii- 

ina|;i   IMiaraonis  virlulc  djcmoniim,  vcros  niaiido  pcr  innnmcrabiliiim  r(M'iiin  ffcnera 

A\iW.  VII,  prodiixcriiiit  scrpentcs  ac  ranas;  et  qnaii- •  varialiir,  veliit   incorporalnm  in  alicnjiis 

Job"^  16,  <^'o  ignis  de  coilo  cadens,  sancti  Job  pecora  animalis  ant  alterins  hominis  specie  sensi- 

•'■           pnerosqne  consnmpsil,  tnrbo  qiioqnc  do-  B  biis  apparet  alicnis.  Quod  non  est  sic  in- 

iniiin  ejns  siibvcrlil,cl  filios  cjns  filiasque  telligcndum,    quod    ipsa   vis    phantastica 

occidif,  lurc   fucrunt  non  phanlastica  scd  hominis  aut  spccics  cjiis,  eadcin  nuincro 

rcalia  Sataine  opcra,  nt  viccsimo  de  Civi-  incorporala  allcrius  scnsibus  ostcndalnr; 

tate  Dei  asserit  Augnstiniis.  Nihilo  ininus  sed  qnod  djrinon,  qni  in  phantasia  unius 

hnjnsmodi  signa  diaboli  dicuntur  menda-  hominis   forinat  aliquam  speciem,   potest 

cia  ex  parle  finis,  quoniain  ad  deceptio-  etiain  similem  spcciem  sensibus  alterius 

neni  hominum  ordinantur  a  Satana.  prwsentare.  —  H.tc  Thomas  in  Summa. 

Nec  fiunl  solo  iinpcrio  diemonum  :  non  Prielerea  in  eadem  Summa,  qusestione 

eniin  maleria  corporalis  obedit  angelis  bo-  centesima  decima,  qna^rit,  an  angeli  boni     an.  4. 

nis  aul  inalis  ad  nuluin,ila  quod  dicmones  scu  mali  possint  miracula  facere.  Respon- 

valcant  sua  virtute  transmntare  materiam  det  :  Miracnlum  non  dicitur  proprie  dum 

de  forina  in  formam ;  sed  semina  qnsedam  C  aliquid  fit  pra>ter  cursum  et  ordinem  ali- 

in  elementis  latentia  possnnt  adhibere  ad  cujus  particularis  naturae;  alias  qni  lapi- 

talia  producenda,  nt   loqnitur  Augustinus  dein  projiceret  sursum,  operaretur  mira- 

terlio  de  Trinitate.  Hinc  omnes  corpora-  culum.  Sed  miraculum  proprie  nominatnr 

lium   transmutationes   qiia^   talium   semi-  qnod    fit   praeter   ordinem   totius   natnra3 

num   adhibitione  sen  natnralinm  virtute  creatse.  Ideo   solus  Deus  potest  miracula 

fieri  queunt,  operatione   da:>moniim   fieri  facere.  Sancti  vero  dicuntur  operari  mira- 

possunt  :  ut  dum  res  qugedam  transmn-  cula,  vel  quia  ad  eorum  petitionem  fiunt 

tantnr    in    serpentes   vel    ranas,    qnge    et  a  Deo,  vel  quia  aliqnod  ministerium  exhi- 

per  putrefactionem  aliquando  generantur.  bent  in  miraculosis  effectibus.  Sicque  ait 

Transmutationes  aulem  corporalium  qua?  Gregorius  :  Virtutes  vocantur  illi  spiritus 

fieri  neqnennt  virtnte  natura>,  nequaquam  per  quos   signa   et  mirabilia  frequentius 

effici  possunt  secundum  rei  veritatem  dee-  D  fiunt.  — Auguslinus  vero  in  libro  LXXXHI 

monum  potestate  :  ut  quod  corpus  huma-  Qua^stionum  disseruit  :  Magi  agunt  mira- 

num  mutetur  in  corpus  et  figuram  alterius  cula  per  privatos  contractus;  boni  Chri- 

speciei  seu  bestijc;  sed  hoc  fit  sccundum  sliani,  per  juslitiam  pnblicam ;  mali  Chri- 

apparentiam  tantum.  Quod  conlingere  po-  stiani,   per  public»  justitiai   signa.  Unde 

test  dupliciter.  Primo  ab  interiori,  secun-  dum  magi  virtute  seu  ope  deemonum  ope- 

dum  quod  daemon  potest  immutare  homi-  rantur  miracula  (non  quidem  simplicifer, 

nis  phantasiam,et  etiam  sensus  corporeos,  sed  quoad  nos),  dicuntur  hoc  facere  per 

ila  qnod  aliquid  videatur  alifer  quam  est  :  privalos    contractns   :    quoniam   quaelibet 

quod  et  virtute  quarumdam  corporalium  virtus  creaturee  se  habet  in  universo  ut 

rerum  nonnunqnam  effici  perhibetur.  Se-  virtus  privatae  personae  in  civitate.  Quum- 

cundo  ab  exteriori.  Quum  efenim  daemon  que  magus  operetur  per  pactum  cum  dae- 


422  IN   LIBRUM   II   SENTENTIARUM.    —   DIST.  VII  ;    QU.EST.  V 

mono  inilum,agit  quasi  per  privalum  con-  A  strllarum  situs  considerant,herbarum  quo- 

tractum.  Divina  vero  justitia  se  habet   in  que  et  aliarum  rerum  corporalium  quae- 

universo  sicut  publica  lex  in  civitate.  Ilinc  dam  adhibenl  auxilia,quasi  ad  pneparalio- 

boni  Christiani  per  divinam  justitiam  mi-  neni  materiap  ad  suscipiendum  influxum  et 

racuhi  lacientes,  asseruntur  ea  facere  per  elfeclum  ccelestium  corporum.  —  Verum 

jusliliain    publicam  ;    mali    vero    per   si-  ista  opinio  expresse  conlrariatur  his  qu» 

gna  publiciP  justitiai,  ut  per  fidem  infor-  manifeste  realilerque  apparent.  In  opera- 

mem,  aut   divini   nominis   invocationem,  tionibus  quippe  magorum  sunt  niulla  quae 

seu    sacramenlorum    adhibitionem.    IIspc  sunt  propria  ralionalis  naturap  opera  :  quo- 

idem  ibidem.  niam  danlur  responsa   de   furlis,  et  aliis 

Insuper  in  Summa  contra  gentiles,  libro  hujusniodi;  et   apparent   in  vigilia  aliqui 

cap.  io:t.   terlio,  multa  super  his  scribil  :  Fuit,  in-  colloquenles,ac  de  variis  rebus  i'atiocinan- 

quiens,  posilio  Avicenna?,  quod  subslanliis  B  tes;  et  reveiantur  secreta.  Ex  quibus  ilein 

separatis  multo  magis  obedit  maleria  ad  probalur,  quod  substantia' ili»  quarum  ope 

productionem    effectus,    quam    contrariis  fiunt  Iiujusmodi  opera,  sint  viliosir  :  quia 

agenlibus   in  natura.   Sicque   asseruit   ad  ad  muUa  scelera  prapstant  consilia  alque 

apprehensionem  inlelligentife  fieri  pluvi-  auxilia,  idololatriamque  persuadenl.  De  his 

am,    sanitalem,    absque    actione    alicujus  multa  conscribit  ibi  supra  diclus  Thomas. 

corporalis  agentis.  —  Verumtamen  atten-  In  secunda  quoque  secundap,  quapslione 

dendum,  quod  dum  angeli  boni  aut  mali  nonagesima  quinta,  de  his  aiiqua  introdu- 

adhibent  naturalia  aliqua  ad  determinatos  cit;  et  specialiter  de  speciebus  divinatio- 

effeclus,  utuntur  illis  ut  instrumenlis.  In-  nis  compendiose  traclat  ibidem,  puta  :  de 

strumentum    aulem   ex   principali   agenti  divinafione  quae  fit  per  da?mones,  de  divi- 

aliquam  sortitur  virtufem  activam  supra  nafioiie  qua[»  fit  per  astra,  de  divinalione 

propriam  vim:sicut  serra  inducil  formam  G  quao  fit  per  somnia,  de  divinalione  quje  fil 

lecti  ex  motu  artificis,  quam  per  se  non  per  auguria  el   observaliones  consimiles, 

possel  inducere.  Conformifer  ex  naturali-  et  de  divinatione  quae  fit  per  sorles.   Et 

bus  causis  provenire  queunt  altiores  effe-  qualiter  omnes   species  istae  cum  genere 

cfus,   in   quantum   sunt   spiritualium    in-  suo,  quod  esl  divinalio.  confrarianlur  cul- 

strumenta  substanfiarum,quam  secundum  tui  Dei,el  superstilionis  sunt  species,  qnac- 

cursum  provenirent  communem.  Quamvis  re  ibidem. 
ergo   tales   effectus   simpliciter   miracula 

non  exsistant,  quia  ex  naturalibus  prove-  Circa  haec  quacrit  Pefrus,  an  danmones 

niunt  causis,  mirabiles  tamen  nobis  red-  possint  aliquas  species  rerum  producere. 

duntur  dupliciter.  Primo,  quia  per  spiri-  Respondel  :  Quidam  effecfus  sunf  qiiorum 

tuales  subslantias  applicantur  causie  illap  foruKT  ultinue  sunl  arfificiales,  ul  domus, 

ad  proprios  effeclus  modo  nobis  insolito  :  D  scamnum.  llos   daMuon    producere  polest 

nam  ef  ingeniosorum  artificum  opera  illis  arlificiosius  quam  homo.  Quidam  effectus 

facilia,  mirabilia  sunt  his  qui  modum  ope-  sunt  quorum  ulfiuKP  formap  sunt  natura- 

rafionis  eorum  non  capiunt.  Secundo,  ex  les.  Et  horum  quidaiu  producuntur  ex  se- 

hoc  qiiod  causic  illie  sic  applicatae,  aliquid  mine  :  in  qiios  (hemon  non  polesf,  qnia  in 

sorliuntur   virtutis   ad    producendiim,    ex  geiieralioiic  commixfioni  elemenloriim  ad- 

hoc  qiiod  siint  spiritualium  subslanfiarum  ditiir  aiiqiia  virlus  influens  ab  anima  ge- 

instrumenla.  neranlis,  qiiain  daMuon  non  potest  influe- 

cap.  101.       Praelerea   (piidam   opera   illa    mirabilia  re.  Qiiidam  ex  i^ulrefaetioiic.  iil  vermes  et 

qiiae  magicis  arfibns  fiunt,  adscrij)seriint  qiiidam  s(M'pentes.  El  in  his  contingil  ali- 

non  spirifualibiis  siibslantiis,  sed  coelesti-  qiiod  ag(Mis  dupIicil(M-  op(Mari,  videlicel  : 

iiMi  virfiifi  corporum.  Nam  ef  magi  cerfos  adminiculando,  siciil  op(M'aliir  agricola  in 


AN    DKMONKS   NATrUALI    VmTlTK   POSSINT   VKHA    MIKACII.A    KACKUK 


423 


|)i'()(iii('lion('  s('>,'('liim;  cl  coiiipIciKlo,  siciil  A 
sol  opcraliir  cl  iialiiia  iii  ^MMicialionc  inlc- 
rioiiini.  I*iiino  inodo  |)()lcsl  opcrari  diabo- 
liis,  non  sccniHJo.  Polcsl  naimiiic  collit^crc 
sciniiia,  (^l  activa  passivis  conlcmpcraro  : 
qiio  1'aclo,  sccpiilnr  inlrodnclio  iorimr  [)cv 
0|)cralioncin  iialiira>.  —  IIhh;  Pclriis,  (|iii 
in  cclcris  consonat  TlioiiKO.  iUchardus  si- 
militcr. 

Ik)iiavcntnra  V(>ro  adjicit  :  Maiif^iii  spi- 
rilns  possnnt  iormas  arlilicialcs  indiiccrc 
per  virtntem  propriam,  cl  iorinas  naliira- 
I(^s  pcr  virlnlcm  alicnam  :  (luoiiiam  opc-  B 
raiilur  [)cr  inoduiu  arlis,  iion  ualiira\  Undc 
siciil  iiatura  noii  i^rodueit  forniam  artifi- 
cialem,  sic  ncc  ars  formam  naturalcm.  El 
si  qnspralnr  ralio  liujiis,  dico  quod  est  li- 
milatio  pol(M»li;p  agentis  ad  lalem  seu  la- 
lein  effeetuin,secundum  disposilioncin  Dci 
et  primariam  ordinationem  causarum.  — 
Uiirsus,  si  qiueras  quare  sic  Ueus  dispo- 
suil.dico  quod  ordo  sapienliffi  hoc  requirit. 
Quuin  cniin  Iriplex  sit  agens,  videlicel, 
Deus,  natura,  et  intelligentia  ;  ista  sunt 
agentia  ordinala,  ila  quod  primum  pra-  C 
supponitur  a  secundo,  ct  secundum  a  ter- 
tio.  Deus  namque  operatur  ex  nihilo.  Na- 
tura  vero  non  operatur  ex  nihilo,  sed  ex 
ente  in  potentia.  Ars  autem  pra>supponit 
operationem  naturse,  et  operatur  super  ens 
completuin  :  non  enim  facit  lapides,  sed 
domum  ex  lapidibus.  Hinc  sicut  natura 
non  potest  anticipare  operationem  Dei, 
quae  est  de  nihilo  producere;  sic  nec  ars 
operationem  natura>.  Si  quaM'as,  qiiare  non 
est  econverso,  ita  ut  ars  pra^cedat  natu- 
ram ;  dicendum,  quod  operalio  naturalis  D 
per  naluram,  prior  est  in  eodem  quam 
operatio  artis.  Est  etiam  alia  ratio  :  quo- 
niam  agens  per  naturam  producit  sibi  si- 
miie  secundum  veritatem,  agens  vero  per 
artem  producit  simile  solum  secundum 
exemplar.  Quoniam  ergo  in  productione 
rei  seu  forina>  naturaiis,  agens  aiiquid  iin- 
perlitur  passo,  et  nihii  impertitur  aliquid 
alteri  nisi  id  respectu  cujus  est  in  actu 
secundum  veritatem ;  ideo  forinas  iiias  de 
potentia   in  actum    deducere  nequit   nisi 


(|Uod  agil  |)cr  modum  iialuiii'.  In  arlifici- 
alihiis  vcro  iiihil  impcrlilur  agcns  passo, 
scd  aufcrt  vei  inulal,  nt  patel  in  forma 
C()iii|)Ositionis  ant  fignra  incisionis.  Iliiic 
agcns  pcr  arlcm  non  potest  virtnle  pro- 
pria  formas  natiirales  prodiicere,  nisi  ilic 
soliis  (jiii  csl  aclus  pienus  aUpn^  perfcctus 
rcs[)cclu  oinniiiin  tain  in  cognoscendo 
(|iiam  0|)cran(Io,  videiicet  Deiis. 

i'r;cl('i'ca,  si  qua>raliir,  an  inagi  Phara- 
oiiis  coo|)erationo  da;inoniiin  prodnxerint 
veros  serpentes  ac  ranas  :  vi(i(!tur  quod 
non,  quoniam  Slrabus  ait,  quod  diabolicis 
figmcntis  illudcbant  intncntiuin  ocniis. 
Cilossa  qiioqiic  Augiistini  dicit  in  Exodo 
snper  illiid,  Devoravil  virga  Moysis  virgas  Erod.xw, 
eoruin  :  Virga  Moysis  absorbnit  virgas,non  '"' 
dracones.  IIoc  iiamque  absorbere  potuit 
qiiod  eranl,  non  quod  noii  erant.  Ergo  vir- 
g;c  magoriim  non  luerunt  vere  in  draco- 
nes  seu  scrpenles  conversai.  Natura  etiain 
non  videtur  in  lam  impcrceptibili  seu  bre- 
vissimo  tempore,  soiida  ligna,  ut  erant 
virga?  magorum,  posse  in  dracones  vera- 
citer  transmutare.  —  In  contrarium  est 
textus  Exodi  ubi  plane  hisloriaiiterque  re-  ibuieyn, 
fertur,  quod  magi  projecerunt  virgas  suas, 
quffi  vertebantur  in  serpentes.  IIoc  etiam 
tertio  de  Trinitate  Augustinus  sentire  ex- 
presse  videtur,  describendo  ibidem  quaii- 
ter  id  fiebat.  Unde  et  Glossa  ex  verbis  Au- 
gustini  super  Exodum  ait  :  Da>mones  mira 
celeritate  discurrentes  per  mundum,  colli- 
gunt  et  adducunt  semina  rerum ;  sicque 
110 vas  rerum  speeies  producunt. 

Dicendum,  quod  revera  Gloss»  videntur 
sibi  obviare  ibidem  :  hoc  tamen  pius  so- 
nant,  quod  virga)  magorum  versffi  fuerunt 
in  veros  serpentes.  Quumque  virga  Moysis 
dicitur  devorasse  virgas  magorum,  dra- 
cones  nominantur  virgffi  a  pra^exsistente 
maleria,  sicut  et  virga  Moysis,  quae  vere 
conversa  exstitit  in  draconem.  Quumque 
olDJicitur,  quod  natura  non  potest  tani  su- 
bito  operari  :  respondendum  est,  quod  ve- 
rum  est,  loquendo  de  iiac  natura  per  se; 
sed  taiiter  potest  esse  adjuta  et  confortata 
convenientibus  rebus  ac  viribus,  ut  quasi 


424 


IN    LIRniM    II    SENTENTIARIM.    —   DIST.   VII  ;    Ql.EST.  V 


20 


repenlc  proruinpal   in  opus,  ut   palet  de  A 
generatione  ranarum.  quas  de  quibusdain 
foiiis  ceicriler  nasci  conlingil. 

Si  dcnuo  qu.Tras.  quomodo  ab  invicem 
discernanlur  li;pc  sigiia  seu  miracula  Dei 
et  Sanctorum  vera.  et  signa  magorum ;  di- 
cendum,  quod  etsi  conveniant  in  materia, 
differunl  lamcn  cx  parlc  principalis  agcn- 
tis,  et  ex  parle  minislri,  alque  ex  parte 
finis.  et  ex  parle  facti.  Ex  parlc  principa- 
lis  agenlis  :  quia  in  vcris  el  proprie  suin- 
plis  miraculis,  opcralur  omnipolenlia  infi- 
nita  Creatoris,  et  etiam  supra  naturam :  in  B 
miraculis  dapmonum  seu  magorum,  opera- 
tur  virtus  natuiVT  multipliciter  per  alias 
naturas  adjufa.  Ex  parle  quoqiie  minisfri : 
quoniam  vcra  miracula  per  publicam  fi- 
unt  jusliliam,  id  est,  per  fidem  callioli- 
cam,  qua  vivilur  juste,  seu  etiam  per 
opera  et  merita  ejus;  magorum  vero  mi- 
racula,  per  privalos  contraclus,  ut  per  in- 
canlationes  et  qu.Tdam  arcana.  Hujus  si- 
gnum  est  quod  ibi  sunt  opera  tenebrarum: 
Joann.m,  quia  ut  ait  Salvator,  qui   male  agit,  odit 

lucem.  Item  ex  parte  finis  :  quia  miracula  C 
Dei  ordinantur  ad  fidei  roborationem,  Ec- 
clesifP  utilitatem,  et  ad  gloriam  Dei ;  ma- 
gorum  vero  miracula,  ad  deceptionem  ac 
gloriam  vanain.  El  riirsus  cx  parle  facli  : 
da^inoncs  namquc  faciunt  inutilia,  vana  ac 
vilia,  ut  canes  cantare,  stafiiasque  moveri ; 
miracula  vero  divina  sunt  valde  necessa- 
ria  el  iililia.  Unde  da^mones  serpentes  et 
ranas  pr.Tcipue  faciunt,  qiiia  ha^c  opera- 
lione  natune  facililer  prodiicunliir.  —  Ila- 
que  sic  Deus  daMnonum  polentiam  alqiie 
asliitiam  lemperat,  ut  eorum  miracula  el  D 
malos  queant  decipere  juxta  eoruin  demc- 
rita,  et  a  bonis  valcant  deprehendi ;  et  iit 
fides  simiil  cum  miraculis  Iiabeat  locnin. 
Ncmpe  si  soliis  Dcns  ac  cjus  minislri  face- 
rcnt  miracula,  qiiis  non  crcdidissct  com- 
piilsiis  miraculis?  Nunc  vero  dum  el  boni 
ac  inali  faciiinl  ea,  hi  (|ui  diviniliis  illii- 
slranlur  iit  inler  ca  qiieant  discernere,  per 
vera  miraciila  adjiivanlur,  et  per  d.Tino- 
nuin  miractila  prnbaiiiiii' cl  cxcrccnliir. — 
Ilipc  Honavciilura. 


Qui  etiam  qu.Trit  hic,  an  inlrodiiclio 
oinnis  forina»  subsfanlialis  sit  a  datore 
formarum,  an  ali(piod  agens  particulare 
possif  aliqiiam  inducere.  Rcspondcf  :  De 
educlionc  forma'  in  esse  tiiplcx  fuil  opi- 
nio.  Una  Anaxagono.  qui  posuil  lalilali- 
oncin  formariim.  Quod  diiplicilcr  polest 
inlelligi.  Priino,  qiiod  posuit  forinas  in 
maleria  acfiialifer  exsistere,  sed  non  ap- 
parerc  exfrinscciis.  instar  picfiirT  paniio 
operla>  :  el  hic  inodiis  impossibilis  esl  om- 
nino,  qiiia  conlraria  siinul  inessent  eidcin. 
Secundo,  quod  essentiae  formarum  sint  in 
malcria  in  polcnlia  non  solum  latentes, 
sed  in  polentia  entes,  ut  materia  habeat  in 
se  scminalcs  formariim  omnium  raliones 
a  primaria  condilionc  indilas  sibi,  el  per 
acfionem  agenlis  educcrentiir  in  actum  : 
qiiod  concordat  philosophiap  ac  Scripluris. 
Vcruin  isle  non  fiiit  infellectus  pr<Ttacta!i 
opinionis,  sed  primus,  ut  diciint  exposito- 
res.  Dixit  namque  quod  agens  particulare 
nil  agal  ad  forma»  productionem,  sed  lan- 
tum  detcgat  eam. 

Alia  fuit  opinio  philosophorum  magis 
modernorum,  dicenlium  quod  omnes  for- 
m;e  sunt  a  Creatore.  Qua?  etiam  opinio  du- 
plicilcr  polcst  inlelligi.  Primo.  qiiod  Deus 
sit  principaliler  agens  el  caiisans  in  om- 
niuin  prodiiclione  formarum  ac  rerum  :  et 
positio  ista  est  vera.  Vel  ila,  quod  Deus 
sit  lofa  causa  efficiens,  et  agens  particu- 
larc  nil  agat  nisi  adaptando  materiam,  iit 
sicul  Deus  prodiicit  animas  ralionales,  ita 
et  alias  forinas.  Islud  vero  slare  non  valet, 
quoniam  agcns  particiilarc  aut  indiicil  ali- 
qiiid,  aiil  nihil  :  ct  si  nihil,  ergo  nil  agit ; 
si  vero  aliqiiid  indiicit,  ergo  aliquam  effi- 
cil  disposilionem  :  sed  qua  ralionc  polcsl 
in  iinam,  polest  et  in  aliaiii.  Ergo  posilio 
isla  irrafionabilis  est. 

Tcrlia  posilio  csl,  qiiod  forniT  naliiralcs 
pene  omnes,  ad  miniis  corporales,  ut  for- 
iiKi'  clemenloruiii  cf  mixtoriim,  siinf  in 
polcnlia  matcria^,  alque  per  actionem  par- 
ticiilaris  agcntis  educunfiir  in  actiim  :  et 
Iianc  vidcliir  fcncrc  Pliiloso|)lius,  fcncnl- 
(jiic  cam  cominunilcr  doclorcs  in  philoso- 


AN   n.RMONES   NATIRAI.I   VIHTrTK   POSSINT   \T.\\\   MinACULA    FACEIIE  425 

phia  cl  IIi('()lo}^ia..Vllam('ii  lialicl  diias  vias.  A  lciicndaiii,  iioii  soliiiii  (luoniaiii   caiii  siia- 

Ali(|iii  (jiiipiic  (li('niil,qiiod  siiiil  iii  iiialcria  (l(!l  ralio,  scd  cliaiii  qiiia  confiririat  aiiclo- 

u!   iii  [lolciitia  rcccpliva,  cl  qiiodaininodo  rilas  ;\ii|j;iislini  siiper  (icnesiin,  (inam  Ma- 

acliva  cl  coopcraliva,  qiiia  inalcria  liabcl  gislcr   al!cj.?al,  ([nod    (|iiai    jirodncnnlnr  a 

possibililalcin  ad    recipicndnin,  cl   cliain  nalnra,  sccnndnin  ralioncs  sciiiinalcs  pro- 
inclinalioncin  ad  coopcraiidimi;  cl  iii  agcii-      diiciinlnr.   (Jiiid   vcro  sinl    ralioiics   seini- 

lc  csl  linjusmodi  roriiia  produccnda  ul  in  naics,  iiilra  jialcbil.  Sicijuc  sccunduni  po- 

priiicipio  circclivo  el  origiiiali,  (inoniain  silioncin    islain    dicendnm,    quod    aj^ens 

oiniiis  forina  per  naturain  suiP  speciei  ro-  parliculare   ediicil   foriiias  el  inducit,  ac 

cipit  virtutem  mnltipiicandi  se  :  iinde  iii-  rcs  iiatiiral(^s  producil.  Kl   si   (jn.Tras,  ari 

duclio  formro  est  ab  agente  formam  su-  ex  aliqno  vel  ex  nihilo  :  dicendum,  qiiod 

ain  iniiltii)licanle.  Et  poniinl  cxcmplum  in  seciindnm  tertiain  posilioncm,  tcncndo  pri- 
candcla,    (jiwe    innltas    accendit.    Ab    iino  B  mam  viam  illius  j^osilionis,  forma'  j^rodu- 

qiioquc  objcclo  relueent  multa^  imagincs  cniitnr  cx  aliqno,  sed  non  ex  aliquo  ma- 

in  pluribns  specnlis.  Atque  hujusmodi  for-  terialiler  vel  coiistitulive,  sed  ex   aliqiio 

ma>  non  habeiit  (ut  dicunt)  ex  quo  siiit  originalitcr ;  vcl  lenondo  viain  secundam 

malcrialiter,  sed  ex  quo  originaliler.  Ideo  ejusdem  positionis,  forma}  fiunt  ex  aliquo, 

non  dicnnlnr  creari,  iieqne  ex  nihilo  fie-  non  quod    ly  ex  dicat   partem,  sed   con- 

ri   :   quod  eniin   crcatiir,  nihil   cst;   talis  snbstantialilatem,  sicut  rosa  cx  globo,  quo- 

vero  forina  ante  educlioncm  suarn  aliquo  niam  globus  fit  rosa.  Sicque  materia  so- 

modo  est,  tum  i'atione  agentis,  tum  ratione  lum  se  habet  per  modum  receptivi ;  sed 

materispi.  seminatum  in  ea  seu  inditnm  ei,  se  habet 

Alia  via  est,  quod  forma;  sunt  in  poten-  quodammodo  per  modum  activi,  et  quo- 

tia  materia^  non  solum  ut  in  qua  et  a  qua  dammodo  per  modum  passivi  :  quoniam 
aliquo  modo,  sed  etiam  ex  qua  :  et  hoc  G  cooperatur  agenli,et  nihilo  minus  variatur 

noii  sic,  qnod  maleriap  essentia  sit  ex  qua  ab  una  dispositione  in  aliam.  Ha?c  est  ergo 

forina  producitur;  sed  quod  in  ipsa  ma-  summa  positionis  istius,  quod  agens  crea- 

teria  aliquid  est  concreatum  ex  quo  agens  tum  nnllam  quidditatem,  nec  subsfantia- 

dum  agit  in  ipsum,  educit  formam,  non  lem  nec  accidentalem,  producit  omnino, 

ifa  ex   illo  tanquam  ex   aliquo  quod    sit  sed  entem  sub  una  dispositione  facit  esse 

tanquam  pars  aliqua  formae  producendap,  sub  alia.  —  Hepc  Bonaventura. 

sed  quia   illud   potest  esse   forma,  et  fit  Cujus    hoc    ultimuin    verbum    videtur 

forma,  sicut  globus  rosae  fit  rosa.  Et  ista  prorsus  obscurum,  quum  lux  producat  ra- 

positio  tenet,  quod  in  maferia  slnt  veri-  dium,  calor  calorem,  objecta  similitudines 

tates  omnium  formarum    pi'oducendarum  suas,   et   substantia   operationem.   Verum 

naturaliter  :   ita   quod   quum    producitnr  de  hac  quaestione    infra   plenius   dissere- 
naturaliter   forma,  nulla   quiddifas,  nulla  D  tur  :  tangit  namque  difficultatem  in  phi- 

essentia  de  novo  inducitur,  sed  datur  ei  losophia  prsecipuam,  pufa  de  inchoafione 

nova  dispositio,  ut  quod  erat  in  potentia  formarum.  —  H»cque  positio,  quam  Bo- 

fiat  in  actu.  Differunt  euim  actus  et  po-  naventura  magis  hic  approbat,  videtur  es- 

tentia,  non  quod  dicant  quiddifafes  diver-  se  opinio  Alberti,  Udalrici,  et  aliorum  quo- 

sas,  sed  dispositiones  ejusdein  diversas  :  rumdam.   Thomas  vero,  .i<]gidius,  et   alii 

non  tamen  sunt  dispositiones  accidentales,  multi,  tenent  contrarium.  Quibus  in  hoc 

sed  substantiales.  Nec  mirum  hoc  esse  in  magis  reor  consentiendum.propfer  mofiva 

pofentia  agentis  creati,   ut  quod  est  uno  suo  loco  ponenda  :  imo  opinio  illa,  prout 
modo,  faciat  esse  alio  modo.  —  Haec  po-      eam   recitat   Bonaventura,  ponens   exem- 

sitio   inter  ceteras  videtur  esse   intelligi-  plum  de  globo  roste,  et  forinam  educfam 
bilior,    ef   veritafi    vicinior.    Quam    credo      formse   inchoatae   seu   educendge    consub- 


42G 


IN   LIBULM   II   SENTENTIARUM.    —   DIST.  VII  ;   QU.EST.  V 


Exod.  VII, 
ii. 


slaiilialcm  affinnans,  si  vere  resolvaUir 
ac  clare,  invenieUir  parnin  aul  niliii  ab 
Anaxajiorae  opinione  fliffcrre,nl  eliain  pio- 
leslaUir  et  probal  Ilenricus,  sicut  infra 
pandelnr. 

Insnper  Alexander  circa  ha»c  plura  qua*- 
ril  et  scribit  diffuse.  Cujus  dicta  senten- 
lialiler  pro  inaxiina  parle  sunt  inlroducla. 
Coucedit  quippe  juxla  sensum  pnehabi- 
tum,  quod  opera  d»monum  et  magorum 
non  sint  proprie  dicenda  miracula,  ita 
quod  Deo  omnipotenti  proprium  est  ope- 
rari  propria  poteslate  miracula  proprie 
sumpla. 

Prfflerea  ad  qiurstionem  hanc,  utriim 
opera  magorum  Pharaonis  fiebant  secuii- 
dum  veritatem,  an  secundum  phantasiam 
ac  pripstigialiter  tantum,  respondet  quod 
secundnm  veritatem,  quemadmodum  Au- 
giislinus  probat  et  tenet,  prfesertim  quo- 
niam  virga  Aaron  virgas  magoriim  (id  est 
serpens  serpentes)  legilur  devorasse.  Circa 
hoc  quaerit  Alexander,  an  dracones  ma- 
gorum  redierunt  in  virgas.  Nec  audet  hoc 
definire,  potissime  quum  nullo  modo  hoc 
naturalis  habeal  ordo,  quod  dracones  ver- 
tantur  in  ligna.  siicut  quod  ligna  in  draco- 
nes.  Sed  inirum  videtiir  quare  hoc  sci- 
scitetur  aut  ita  respondeat,  quum  dicat 
colubrum  Moysis  vere,  non  phantastice, 
dracones  illos  vorasse.  —  Quod  autein  non 
fuit  ibi  phanlastica  illiisio,  probat  :  qiiia 
in  tota  Exodo  de  lali  illusione  nil  legilur. 
/Aiv/.  vm,  Imo  Exodi  oclavo,  iibi  magi  iiarranliir  de- 
fecisse  in  non  valendo  prodiicere  scinifes. 
sunt  locuti  :  Digitus  Dei  est  hic.  Quod 
et  ante  dixissent,  si  in  faciendo  defe- 
cissent. 

Amplius,  respondendo  ad  isliul,  an  ope- 
ra  illa  magonim  fiierinl  miracula,  hanc 
ponil  disliiictionem  :  Miracula  possunl  dici 
vel  quantum  ad  rem  faclam,  vel  quan- 
tum  ad  modum  faciendi  soliim.Miraculiim 
qiiantum  ad  rem  factam,  et  non  solum 
quantiim  ad  modiim  faciendi,  vocalur, 
qiiando  siiscipieiis  niilliim  liab(>l  oidiiuMii 
naturalem  ad  suscipiendum  elieclum  :  ut 


18. 
Ihid.  19 


A  diiin  nalns  ca^cns  fil  videns,  seu  virgo 
manens  virgo  paril.  Miraculiim  aulem 
qiianUim  ad  moduin  faciendi  lantuin  di- 
citur,  diim  id  quod  miitaUir  in  alterum, 
habel  naturalem  ordinem  ad  hoc,  sed  non 
qiiod  fiat  tam  cito  :  ut  dum  ex  aqiia  fit 
vinum,  el  ex  virga  serpens.  Porro  islud 
cito  inlelligi  potest  dupliciler.  Primo,  de 
inslanli;  el  qiiando  sic  fit,  vere  est  mira- 
ciiliim,  et  soli  convenit  Deo.  Seciindo,  de 
tempore  brevissimo  et  quasi  impercepli- 
bili;  et  sic  non  est  proprie  miraculum,sed 

B  quoddam  mirabile.  Et  qnia  discernere  non 
valemus  quando  talia  fiaiil  in  inslanti  aut 
in  tempore  brevi,  uliiniir  nomine  mira- 
ciili  ad  iitriiinqiie.  —  Est  autem  Iriplex 
modus  prodiicendi  serpenles,  videlicet  : 
ex  putrefaclione  pure  natiiraliter;  secundo 
per  accelerationem,  sicut  fecerunt  magi; 
tertio  in  instanli,  sicqiie  divina  omni- 
potentique  virlute  Moyses  fecit.  Angeli 
(lemiim  boiii  el  mali  pneparare  possunt 
inaleriam,  non  indiicere  formam  substan- 
tialem.  —  Hjtc  Alexander. 

C  U"i  iterum  qua?ril,  qiialiler  fiant  illu- 
siones  atque  pra^stigia  in  operibiis  magi- 
cis.  Respondef  :  Qua^dam  illiisiones  fiunt 
absqiie  cooperalione  (hTinonum,  sola  agi- 
tatione  hominum  ostendenlium  et  occiil- 
tantium  aliqua,  ut  in  transjectionibiis.  In- 
terduin  qiioqiie  sine  virtiile  diemoniim, 
virtute  qiiorumdam  corporum  mineraliiim  : 
qua?  qui  habenl,  possunt  per  virtutem  illis 
corporibus  inditam,  rem  monslrare  non 
siculi  esl ;  nec  lunc  est  falsilas  ex  parle 
visi   qiiin   aliquid  sit  quod  videtur,  non 

D  tamen  est  sicnt  apparet.  Tertio  fit  illusio 
talis  per  dffimones,  qui  ex  ordine  suaj  na- 
turffi  habent  polestatem  super  qiiaDdam  in- 
feriora,  qiiam  cirea  illa  exercent  qiianlum 
Deiis  permillit;  liincqiie  apparel  res  non 
siciiti  est  :  el  qiiamvis  sil  isla  illiisio  quo- 
ad  modiim  videndi,  siibjacet  lamen  veri- 
las  cx  parle  rei  visie,  ul  de  mineralibus 
diclum  est;  sed  hic  fil  virlule  daMiioniaca 
qiiod  ibi  virlute  natiirali  indila  corpori 
illi.  —  Adhiic  lamen  illiisio  isla  non  ap- 
pcllatur    pra^stigium   :   (]uod    proprie   est 


AN   n.F.MONKS   NATIUAM    VIUTITE   POSSINT   VKUA   MIHACULA   FACKUK 


427 


illiisio  (laMiioiiis  iioii  iialxMis  (•aiisain  cx 
parlc  iniilalioiiis  fci.scd  fof^nosccnlis  (Inin- 
laxal,  (iiii  illndiliir  (inanliiin  ud  orgaiumi, 
anl  (iiiaiiliun  ad   polcnliain. 

Ad  inlclligcndiiin  dcinnm  (iiialilcr  fial 
lia'c  illnsio,  scicndiim  cinod  sonsibilc  di- 
ciliir  dnplicilcr,  sciliccl  pcr  sc  ct  pcr  ac- 
cidcns;  pcr  s(^  (inoqiic  dnplicilcr,  ntpolc 
propriiim  ct  coininniu^  Diciinus  crgo,quod 
in  proprio  scnsibili  non  dccipiliir  visus 
bcnc  disposilns  :  nain  quod  albuiii  csl, 
scmpcr  judicat  albnin.  8ed  in  scnsibili 
commiini  ct  iii  scnsibili  pcr  accideiis,  falli 
potcsl  iiitiis  et.  extra,  el  organum  ipsuin, 
el  hoc  per  virtutem  d;einonis  aliqiiid  ibi 
agentis;  non  (piod  miitet  tunicas  hiimo- 
resve  oculi  :  variis  quippe  modis  potest 
formas  formare  ac  visiii  pr.Tsenfare,  qui 
vclil  nolit,  objcclas  apprchendit  exsislenle 
organo  in  dcbito  stalu,  ila  quod  visus  ap- 
prchendit  spccics  qiias  offert  diabolus.Nec 
dicendum,  quod  diaboliis  uniat  eas  visui  : 
iino  naturaliter  ex  quo  oblata)  sunt  sen- 
sui  debito  modo,  sensus  unit  se  illis  et 
jndicat  de  eisdem.  Ulterius  vero  fallitur 
vidcndo  sensibile  per  accidens,  quum  pro- 
pter  formam  qua)  solebat  esse  hujus  rei, 
judicat  esse  hanc  rem  ubi  videt  talem 
formam ;  atqiie  secundum  diversas  obla- 
tiones  aut  secundum  diversas  mutaliones 
forma?  oblafa?,  judicat  semper  alia  et  alia, 
sicque  deluditur.  Unde  Augustinus  in  li- 
bro  de  Spiritu  et  anima  (ef  idein  tangit 
libro  de  Civitate  Dei)  :  Qua^dam  mulicr- 
cute  conversae  post  Safanam,  illusionibus 
phantasmatibusque  seductse,  credunt  et  fa- 
tentur  se  nocturnis  horis  cuin  Diana  et 
Herodiade  atque  innumerabili  mulierum 
multitudine  equitare,et  earuin  jussionibus 
iiCor.  XI,  obfemperare.  Safanas  namque,  qui  se  in 
angelum  lucis  transfigurat,  quum  mentein 
talis  mulierculae  ceperit,  et  eam  sibi  per 
infidelifatem  subjugaverit,illico  per  diver- 
sarum  species  feminarum  menfem  quam 
captivam  tenet  in  soinno  deludens,  modo 
tristia,  modo  lajfa,  modo  cognitas,  modo 
incognitas  personas  ostendens,  per  devia 
qua^que  ducit  :  et  tamen  solus  hoc  patitur 


A  spiriliis  inlidclis.  Isliid  lamcn  in  somno 
fil  pcr  iinaginaliva>  illiisioncin,  cf  propor- 
lionalilcr  ficri  polcsl  illusio  in  sensii  cor- 
por(!0. 

Poslrcmo  qiurrit,  qiiid  inlclligalur  per 
pnblicam  jusliliam,  (iiiiim  iii  aiiclorilate 
pra'lial)ila  asscrit  Aiigusliiins,  (piod  Saiicli  i>.  inb\ 
opcranliii'  iiiiia(;nla  pcr  jusliliam  piibli- 
cain.  Et  landein  determinal,  lioc  posse 
exponi  de  increafa  jiistifia,  qua  D(nis  glo- 
riosiis  et  iiifinifiis  agit  miraciila  pro  utili- 
tafe  coinmiini  auf    vera,   loco   et   tcnipo- 

B  re  opportuiio,  sccundum  exigenfiam  jiistie 
pia'vc  caiisjp,  iioii  per  quoscuinqiie,  scd 
per  prjpordinatos  a  se  ad  talia  peragenda. 
Hiiic  ail  :  Divina  pofestas  publica  et  uni- 
versalis  vocatur  publica  jiistitia,  quoniam 
piiblice  oinnia  regif;  et  duni  qiiis  in  ea 
confidit,  virfiite  influentifp  ejiis  fiiint  mi- 
racula.  Quod  confingit  diipliciter.  Primo 
sic,  quod  inflnit  et  super  invocanlem  et 
super  factuin  pro  quo  invocatur  :  sicque 
boni  Chrisliani  faciunt  miracula.  Influit 
enim  Dominus  non  soluin  super  factum 

C  miracuIosum,sed  etiam  super  boniim  Chri- 
stianum  quanfum  ad  fidein  formatain,  et 
quanfum  ad  id  quod  cum  fide  formafa 
requirilur  ad  hoc  ut  bonus  Christianus 
faciat  miracula.  Dum  vero  per  malos  facit 
miraculum,  influit  super  faclum,  non  su- 
per  invocantem  :  et  tunc  dicimfur  fieri 
miracula  per  signa  publicffi  jn^tifiae.  — 
Ha^c  Alexander.  Qualiter  aufem  Thomas  et 
Bonaventura  hsec  verba  exponanf,  patuit 
supra. 

D  At  vero  Parisiensis  tertia  parte  libri  de 
Universo  :  De  pra?stigiis,  inquif,  id  est 
operibus  ludificaforiis,  quibus  dsemones 
videntur  facere  quaedam  quae  non  viden- 
tur  eis  possibilia  esse,  non  immerifo  quae- 
rifur,  utruin  fiant,  et  qualifer.  Nec  dubi- 
um  quin  fecerint  ranas  et  serpentes,  ut  Exofi.ym, 
Moyses  scripsif.  Sed  quum  nec  animas '' '"' '" 
illorum  creare  nec  corpora  valebant  for- 
mare,  constat  eos  ministrasse  magis  JEgj- 
ptiis  vel  seinina  hujusinodi  aniinaliuni,vel 
materias  ex  quibus  facillime  generantur. 


428  IN   LIBRUM   II   SENTENTIARUM.    —  DIST.  VII  ;   QU.EST.  V 

Vl    auloin    clarius   intelligalur   qualiler  A  spirilibus  in  polenliis  animarum  nostra- 

fiant  opera  magica,  ponam  exempli  gralia  rum    pingere   cogitala   qurpcumque  volu- 

aliqua   :   primo  de  nununis  aun'is  al(jue  erint.  quolies  ipsis  permitlitur;  el  illa  non 

argenleis.  qui  reverluntur  ad  (ianlein.  quo-  taiilum  ul  cogilala  sed  etiain  ut  visa  im- 

ties  (lantur  seu  exponunlur  pro  aliis  re-  piimere, quemadmodum  in  somnis  ac  som- 

bus. De  quibus  conslat,quod  propria  virtu-  niis.  Et  hoc  diligenter  adverte,  quum  sit 

le  non  redeunt,  nec  magi  nec  da^mones  declaralio   ludificalionum    istarum.   Inler- 

eis  prtTstare  gressibilem  queunt  virlutem :  dum  quoque   cogitala  in  vigilia  eousque 

ideo  non  nisi  malignorum  poteslale  spi-  in  se  rapiunl  aniinas  noslras,  ul  appareat 

ritum    reverluntur,    si    lamen    veruin   est  nobis  quod  ea  non  soluin  cogilemus,  sed 

quod  reverlanlur.  Facile  quippe  esl  mali-  polius  videamus.  —  Ilinc  potest  patere  de 

gnis   spirilibus  facere  apparere   simililu-  ineanlatoribus  qui  videnlur  equos  suos  la- 

dines  anreorum  et  argenteorum  numm()-  B  cerare  frnstatim,  quoniam  forma  equi  vel 

ruin,  ubi  veritas  reruin  hujusmodi  nulla  integri    vel   detruncali,  est    in   animabus 

consislit  :  ideo   non   est  necesse  ut  veri  spectantium   per   procnrationem  et  depi- 

nuinini  sint  qui  reverti  dicuntur.  Nam  et  ctionein  (ut  dixi)  malignorum  spirituum. 

uni  Sanctorum,  puta  magiio  Anlonio,  ap-  Nec  est  in  eis  ut  cogitalum  et  signum,  sed 

parere  fecerunt  in  deserto  vas  grande  ar-  inagis   ut  visuin   et  res  :  et  hoc  est  ex 

genteum.  Et  si  da?mones  apparere  credun-  forlitudine  impressionis,  cui  addere  et  au- 

tur  in  speciebus  hominum,  cur  apparere  ferre  malignis  spiritibus  exstat  possibile. 

non  valeant  in  speciebus  numinorum  sive  Ilinc  sicut  cogilationes  ipsas  ingerunt  in- 

vasorum    per  transfigurationes  quas   ipsi  spicieiitibus  gesta  seu  figmenla  magorum, 

noverunt  ?  Nec  mulluin   refert  an  de  se  sic  ipsas  cogitationes  visiones  efficiunt;  et 

ipsis  transfiguraliones  hujusinodi  faciant,  quie   erant   signa,  videri   faciunt   non  ut 

an  de  materiis  aliis.                                     C  signa,  sed  ut  res.  Quod  ergo  magus  equum 

Denique  in  speciebus  scrpenlium  el  spe-  suuin  frusfatim  detruncare  sen  hominem 

ciosarum  mulierum  inlerdum  apparuisse  devorare   videtur,   hoc   modo   est   et   per 

legunlur.  Et  inerito  quaeritur,  an  realiler  hanc  viam,  quanlum  est  de  naturali  vir- 

fuerint  tales  forincT,  et  in  quo  veluti  in  tule  malignorum  spiriluum.  Verumlamen 

subjecto,  qualiter  etiam  malignissimis  spi-  non    improbabile  est    alias  vias   eis   esse 

ritibus  patuit  tantus  ad  sanctissimos  viros  possibiles,  qui   mullarum  reruin  virtutes 

accessus.  Vernin  ad  hoc  a  sapienlissimis  occultas  atque  mirificas  non  ignorant. 

Chrislianorum  responsum  est,  non  hoc  es-  Insuper  perscrulandum.  qualiter  spiri- 

se  nimis  mirandum.  quum  el  sjrpius  fla-  tus  isli,   qui  nec  colla   nec   humeros  ha- 

gellaverint  Sanclos  in  corpore,  el  ipsuin-  benl,   homines  quosdam  el  grandia    saxa 

Afaiih.iy.mcl    Salvalorem    lenlalor    adierit    alque  deporlent :  el  qualiler  jaciant  lapides.  qui 
assumpserit  secum  ad  loca  diversa.  Deni-  D  manus  ad  jaciendum  non  habent.  Ilomines 

que,  qualiter  viros  sanclos  quotidie  ten-  tamen  ictibus  illis  raro  aut  nunquam  lae-  c^.  tom.i, 

tant  cogilalionibus  et  imaginalionibus,  si  dunt  :  nuo  constat  virlutem  eoruin  divi- •'.'!''"'  '" 

non  est  eis   accessus  ad   animas   eorum-  nilus  esse  restriclain.  (jnoniain  jacere  pcr- 

dein,  et  si   non  esl  eis  facullas  pingendi  millunlur,  et  I.Tdere  |)i'oliiheiitnr.  Eslque 

cogilala  hujusmodi  in  iinagiiiatioiie,el  lor-  niirabile    (jualiler   us(iue   in   homines   ja- 

te  etiain   iii   vi   inlellectiva  illorum,  pra^-  clent  saxa  absque  hoiiiinum  Ia>sione.  Sed 

sertim  si   fuerit   lenlalio  cogilalionis  bla-  causa   iii   lioc  esl   restrictio,  quia  conalus 

si)hemije    de    rebus    spiriliialibus    alqne  eoruin  moderalur  divina  bonilas.  —  Porro 

subliiiiibus,  ut  de  esseiilia  Crealoris,  et  de  h.-ec  j)ossil)ilia  esse  scire  poles  istis  exem- 

consiinilibiis,  qii.T  non  caduiil  iiisi  in  in-  j)lis.    Adainas    nainque   seu    inagnes    sola 

tclleclum  ?  Qiiuj)ioj)ler  iacilc  est  malignis  sua  virlutc   absque   iinpulsu  dal    inoluin 


AN    D.KiMONES   NATUUALI   VIUTl  TR   1'0SSINT   VEUA    MIUACULA   FACEUE  4121) 

IVno  coMlrii  sii;i'  poiidcrosilalis  iialmaiii  :  A  sc   ipsos    Iradideiiiit    iiiaiiil»iis   da>iiioiiiiiii 

(|iiid  igiliii'  miriiiii  si  spiriliialis  siihstaiilia  |)cr  sacriricia  sangiiiiiis,  (|iio  (d  caiiiia  dia- 

laiila  virliilc  pnpdila,  siiic  impiilsu  cl  at-  hoiicis  cliaraclcribiis  lillcris(|iic   inseribi- 

luclii  cor|)orali  pra>slarc  possil  moliiiii  cor-  tiir,  dc  ([iia  c(piiim  sic  forinarc  insanissi- 

pori  gravi,   imo  corporibiis  miillis  i  Am-  mc  o|)iiiaiiliir.  —  l)(!  coliimbis  (puxpic  cl 

piiiis,    diim    iapis    projicilur    vc!    saj^illa  lcporibiis   ac   porcis,   qiios  ali(pian(lo  vc- 

ciuiltiliir,  qiiid  daL  moliim  illis,  nisi  vio-  iialcs  c.vhibiiisse  ac  vciididissc  narranlur 

lciilia  impulsionis  ^  (jmJ' <l"o  opcralur  ibi-  inalcliei,   idcin  cst  senlicndum   qiiod  de 

dcin  :  naluraloin  eniin  poiidcrosiUxtem  re-  equo  piiclalo  phanlaslico  :  nani  et  subilo 

ruin  ita  molaruin,  a  nalurali  sua  aetione  evanescunl,  iicc   ulla  relinquunl  vcstigia 

qu;o  est  descendere,  suspendit,  et  inotuin  c.xsistentiic  sua). 

illiiin  largitur.  Quumquc  impulsio  illa  in-         Ncc  arbilror  aliiid  sentiendum  dc  liidifi- 

comparahilitcr    miiioris    c.xsistal    virlutis  B  calionibus  lamosis  apud  parlcs  occidcnla- 

quain  suhslanlia  spirilualis,  qtiid  inirum  les,  praesertim  apud  Biilanniam  :  quaruin 

si  talis  substantia  suspendcre  possit  sua  una  est  hajc.  Interduin  videlur  sibi  aliquis 

priesentia  corpus,  saxum,  sagittam  a  sua  esse  in  palatio  magnifico  alque  pulcher- 

ponderosilate,  et  dare  eis  motuin  similem,  rimo,  ac  speciosissimain  ibi  videre  mu- 

vel  violentain  levilalem  ?  Aliqui  cnim  opi-  lierein  in  n^gio  apparatu,  splendidissiinis 

nanlur  ea  movcri  violenta  levilate  per  iin-  etiam  epulis  interesse,  deinde  tota  nocle 

pulsionem  causala.  Uursus,  si  anima  hu-  per  veiierea  commisceri  et  deleclari  cum 

mana,  quae  est  spiritualis  substantia,  dat  illa.  Evanesceutibus  vero  figmentis  phan- 

corpori  suo  gravi  sursum  moveri,  quanto  tasticis,  deprehendit  se  fuisse  tola  nocte 

niagis  spiritualis  subslantia  abslracta  po-  in  sordidissimo  luto  et  inter  ossa  crurium 

test  corpus  sic  ferre  solo  imperio  ?  vaccee  unius,  equumque  suum  alligatum 

Pra^lerea,  si  quseratur  de  equo  quem  ad  C  ad  arborem  tota  nocte  illa  nil  comedisse. 

vectandum  malefici  se  facere  credunt  de  Recolo  deinum  me  potuisse  videre  homi- 

canna,  per  nefandos   characteres  et  scri-  nem  cui  acciderat  ista  illusio,  sed  ex  ne- 

pturas,  quas  in  ea  scribunt  ac  pingunt  :  gligentia  atque  acedia  mea  non  vidisse.  Fa- 

dico,  quod  malignis  spiritibus  impossibile  cile  autem  malignis  spiritibus  est,homines 

est  de  canna  verum  facere  equum;  nec  de  quibus  hoc  permittitur,  soporare,  eos- 

cannam  malefici  eligunt  ad  talem  ludifi-  que  somnialibus  delectamentis  tota  nocte 

cationem  agendam  tanquam  canna  sit  ap-  illudere,  eis  quoque  soporalis,  equos  eo- 

tior  ut  transformetur  in  equum,  sed  for-  rum  arboribus  alligare,  et  corpora  eorum 

sitan   propter   superficiei    suae   planitiem  ubi  voluerint  collocare,   quum   nihil  ho- 

aptior  est  ut  in  ea  exsecrabiles  illae  fiant  rum  sentiant  soporati.  Nihilo  minus  raptis 

scriptura?.  Congruit  etiam  canna  daemoni-  per  illusoriam  visionem  similes  illusiones 

bus,  quum  sit  lignum  apparens,  non  ve-  D  fieri    possunt,   quum   ad   hujusmodi  visa 

rum,  sed  vacuum  intus,  non   habens  de  suspensi,  alia  nec  videant,  nec  attendant, 

ligni  soliditate  et  veritate  nisi  quod  in  ea  interdum  autem  nec  sentiant. 
apparet  extrinsecus  :  per  quod  etiam  in-         Post  haec  prosequar  de  substantiis  ap- 

sinuatur  quam  formidandum  et  periculo-  parentibus  in  similitudine  equitantium  et 

sum  sit  uti  equo  hujusmodi  propter  fragi-  bellatorum  in  praelium  currentium,  et  in 

litatem  cannae  et  periculositatem  fracturae  similitudine  innumerabilium  exercituum, 

ipsius  cannae,  qu»  ipsos  etiam  incumben-  interdum  vero  in  paucorum  similitudine 

les  sibi  multipliciter  vulnerat.  Hoc  autem  equitum.  Circa  quod  dico,  quod  substan- 

totum   fit  illusione   phantasticae  visionis.  tiae  illae  non   sunt  corporeae  :  nec  enim 

Nec  mirum  si  permittitur  daemonibus  ita  sunt  vulnerabiles,   et   dum   homines   co- 

ludificare  maleficos,  quum   ipsi  malefici  nantur  eas  transfigere,  mox  experiuntur 


430 


IN  LIBRUM   II   SENTENTIAniM.    —  DIST.  VII  ;    Qf.EST.  V 


se  fruslra  hoc  altentare.  Quod  si  habercnt 
aeria  eorpora,  onininin  aniinaliuni  inor- 
talissiina  essent  propler  teneritudinein  ac 
passibilitatem  corporuni  talium.  Etad  quid 
eis  arma,  quuin  ab  invicem  passibilia  et 
laesibilia  non  sint  ?  Nec  contra  lioinines 
gerunf  arma  :  alioqui  jain  omne  genus 
homiiHim  prostravissent.  Ludus  ergo  est, 
utpote  hastiludium,  si  quid  inler  eas  ar- 
mis  agitur  aut  agi  videtur.  Equi  quoque 
et  arma  eorum  soium  in  apparentia  sunt, 
quum  similiter  invuluerabiles  sint.  Ideo 
totum  in  visione  illusoria  atque  phanta- 
stica  est  et  agiliir. —  Et  hic  est  uniis  mo- 
dus  apparitionuin  istarum  :  videlicet  quia 
ludificationes  daMnonum  inlerduin  non  so- 
lum  in  ista  consistunt  manerie  ut  appare- 
ant  in  similitudine  hominum  mortuorum ; 
sed  et  apparent  terribiles  magnitudine, 
equis  et  armis;  apparent  qiioque  cum  fa- 
cibus  et  faculis,  seu  aliis  igiiibus.  Suiit 
et  aliie  ludificationes  malignorum  spiri- 
tuum,quas  interdum  faciunt  in  nemoribus 
et  locis  amoenis  ac  frondosis  arboribus, 
apparentes  in  similitudine  puellarum  ac 
matronarum  ornatu  et  candore  fulgenti- 
um,  item  nonnunquam  in  stabulis  cum 
luininaribus  cereis. 

Porro  de  substantiis  qua^  apparent  in 
domibus,  quas  vocant  dominas  noctur- 
nas,  quarum  principem  nominant  domi- 
nam  Abundiam,  eo  quod  doinibiis  quas 
freqiientat,  abundantiam  teinporalein  pu- 
tatur  pra>stare,  sentio  quemadmodum  de 
praedictis.  Neinpe  quod  comedere  videntiir 
ac  bibere,  illusoria  tantuin  est  visio,  quum 
spiriluales  substantise  cibis  ac  potibus  non 
utantur.  Deinde  nihil  consiimplionis  aut 
diininulionis  apparet  in  cibis  et  polibus 
de  qiiibiis  siimpsisse  videntur,  poslqiiain 
evaniierinl.  Qiiapropter  iii  taiiliiin  invaliiit 
imperitia  hominum,  prtesertim  quarum- 
dam  insania  vetularum,  ut  vasa  vini  et 
receptacula  ciborum  discooperta  relin- 
quant  dum  illas  crediinl  ad  suas  domos 
esse  venturas,  qiiateniis  cibos  illos  ac  po- 
tus  pro  beneplacito  sine  difficullate  acci- 
piant.   Quod   idololatria;  genus   est    :   ob 


A  cujus  eradicationem  prc^ecepit  Deus  in  le- 

ge,  omnia  vasa  cooperiri.  et  vasa  oper-  Xu.n.xix, 
culis  carentia  reputari  iinmunda.  —  Idem  '^" 
tenendum  de  malignis  spiritibus  qui  vul- 
go  striges  et  lamia;  appellantur,  apparenl- 
que  de  nocte  in  domibiis  in  quibus  parvu- 
li  nutriuntur,  eosque  de  cunabiilis  raptos 
laniare  aiit  igne  assare  videnliir.  Apparent 
aulem  in  specie  vetularum,  quie  nec  vere 
sunt  velulae,  nec  vere  laniant  pueros.  In- 
terdum  vero  permitluntur  pueros  truci- 
dare  in  poenam  peccati  parentum,  qui  in 

B  tantuin  afficiuntur  ad  illos  quod  Dei  sui 
obliviscantur.  —  Conformiter  sentiendum 
de  e.xercitibus  qiii  apparent  de  nocte  in 
simililiidiiie  hoininum  mortuorum,  ef  ma- 
.\ime  gladio  interfectorum  :  quorum  qui- 
dam  leguntur  aliquando  revelasse  viven- 
tibus,  se  animas  esse  defunctorum  qui 
olim  in  sa?culo  bellis  ac  pra>liis  intende- 
ruiit,  et  per  qua?  peccaveriint,  puniri.  Nec 
lamen  oportet  aniinas  talium  in  essentiis 
suis  vel  personis  pra?sentialiter  ibi  ades- 
se  :   imo  de  eis  oinnino  est  judicandum 

C  sicut  de  visis  in  somno,  ita  quod  simili- 
tudines  tantuin  apparenl. 

De  his  el  quibusdam  similibus,  multa 
diffuse  scribil  hic  doctor,  specialiter  quo- 
que  de  equitibus  nocturnis  qui  vulgari 
Gallicano  hcUequin  vocantur  :  qualiter  sci- 
licet  infra  circulum  majorem  in  terra  PBr- 
malum  convenire  videnlur  quatuor  reges 
a  quatuor  finibus  terra'.  cum  exercitibus 
suis  copiosissimis,  equis  et  armis  :  quae 
oinnia  dicit  illusorie  fieri  per  similitudi- 
nes  rerum,  ac  evanescere  subito,  nec  ulla 

D  in  gyro  aiil  alibi  remanere  vel  apparere 
vestigia  equorum  aut  equitum.  De  qiiibus 
si  plenius  appelis  edoceri,  ad  volumen 
illius  recursum  habeto. 

Insuper  Udalricus  in  Summa  sua.  libro 
quarlo,  super  his  scribit  pulcherrime  : 
ciijus  scripla  quantiim  ad  sensum  pro  ma- 
jori  parte  siint  habita.  Additque  :  Miilto- 
ties  daMuones  faeiunt  veros  effeclus;  et 
hoc  dupliciter  :  primo.  ex  sua  naturali 
potenlia,  perinissioue  diviua;  secundo,  su- 


AN    l).F,MONi:s   NATrHAM    VinTUTK   1'OSSINT   VKIIA    MIIIACLI.A    I ACEUK 


431 


pernatiiiiili  virliilc,  Dt-o  |)('r  ipsos  opciaii-  A 
U\  (picmadmodum  pcr  liomiiirs  |)ravos, 
Matih.yu,  qui  (liccul  iu  (lic  jiidicil  :  DoiiiiiK',  noiiiic 
III  noiuiuc  liio  virliilcs  mullas  lcciiiuis  ! 
In  priina  opcralionc  vcri  siiiil  mulli  cl"- 
fccliis  coniin  :  iil  in  coiivcrsionc  virj;aium 
inajioriim  in  scrpcnlcs  cl  aciu.T  in  saii^ui- 
ncm,  (iiiainvis  Slrabus  cl  Hahanus  dicanl 
cos  non  vero  illa  locisso.  Angusliniis  voro 
lorlio  i\('  Trinilalc  cxprosso  (lioil  conlra- 
riuin.  Etonim  porspicacilalo  inlclligoiilia> 
sua?  soinina,  id  osl.  nocossarias  dis[)Osili- 
onos  ad  siiifiulas  formas,  ubicumcjiio  di-  H 
sporsa^  siiil  aiil  lalontos,  colligunt  in  na- 
tura.  Sciunt  quoquo  in  quibus  locis  est 
virtus  forlior,  oductiva  forma>  ad  actuin, 
sive  illa  consistat  in  conloinperanlia  (jtia- 
lilatuin  activarum  et  passivarum,  sive  in 
rosi)cctu  cocli ;  illiicquo  applicant  mate- 
riain  bcn(>  (lisi)osilam  :  quibus  convenien- 
libus  in  natura,  fit  subilo,  id  est  in  tem- 
pore  impercoplibili,intentus  effecfus.IIinc 
daemones  facilius  vocantur  sub  uno  ad- 
spectu  quam  alio,  et  sub  uno  ascendente 
quam  alio,  ot  sub  una  constollatione  quain  C 
alia,  ut  dicitur  in  libro  Imaginum.  Unde 
et  in  libro  do  Mansionibus  luuffi  habetur  : 
Quando  descendit  luna  ad  constellationein 
exsistentem  in  secunda  mansione  orienlis, 
habens  de  signo  orientis  fere  tredocim 
gradus,  fac  idola  ad  morem  dominatoris 
terra?,  angelos  ad  te  clama.  —  Quo  patet, 
quod  dgemon  non  polest  nisi  in  illum  effe- 
ctum  in  quem  potest  natura.  Nec  potest 
in  omnem  talem  effectum,  sed  soluin  in 
ea  quae  ita  sunt  imperfecta,  quod  ad  eorum 
productionem  sufficit  natura  universalis,  D 
quoniam  illa  lantuin  potest  uti  deemon  : 
qualia  sunt  mineralia,  quse  sola  constant 
permixtione;  et  plantse,  quarum  sol  est 
pater  et  terra  mater,  ut  Anaxagoras  pro- 
tulit;  qusedam  quoque  animalia  facilis  ge- 
nerationis,  ut  ranae  et  consimilia  quaedam  : 
nam  et  Augustinus  fatetur,  quod  quando- 
que  ad  modicam  pluviam  generantur  in- 
nuinerabiles  ranae  parvse,  et  de  capillis 
mulierum  sub  terra  aliquantulum  positis 
in  convenienti  solis  adspectu,  generantur 


scrpciilcs;  (|u()d  ilcin  iii  tcira  siia  (pian- 
(i()(pic  iii  iiiia  noclc  invontus  ost  campiis 
plciiiis  hombycibus  iii  momonlo,  ct  oiiiikjs 
focoriint  soricum.  In  liis  crgo  minisl(;riis 
vorjp  specios  produciintur,  quamvis  alclii- 
iniskP  s|)ecics  inularc  noii  valcanl,  iit  in 
.Mcliimia  siia  dissciuil  .\vicciiiia  :  (piia  a 
[)ra'fala  daMiionmn  sagacilah^  [)()lcslalo  et 
agilitalc  dcficiunt;  noc  0[)orantiir  [)or  qua- 
lilales  causalas  ox  rosp(!Ctu  ot  virtute  coe- 
li,  ([ua  omiiis  species  natiira?  causatur,  sod 
por  qualilalcs  olcmonlaros  :  idcirco  effe- 
clus  ooriim  non  [)orficitur  in  consocutione 
form»  ot  specioi  illius.  —  Porro  ea  in  qua; 
non  potest  nalura,  ut  est  mutatio  unius 
porfecti  animalis,  praicipue  hominis,  in 
figuram  aut  naturam  alterius  animalis, nec 
da?mones  nec  homines  facere  vere  que- 
unt,  quamvis  intordum  ex  da>monum  illu- 
sione  apparcat  alitcr,  quemadmodum  oc- 
tavodecimo  de  Civitate  Dei  Augustinus  : 
Quum  essemus,inquit,in  Italia,de  quadam 
audivimus  regione,  ubi  stabularia3  mulie- 
res  imbutaB  artibus  malis,  unctiones  via- 
loribus  dare  solebant,  quibus  in  jumenta 
illico  vertebantur,  ac  deferebant  qufficum- 
que  necessaria,  ac  complotis  operibus,  rur- 
sus  redibant  ad  se.  Quod  autem  illa  non 
fiant  in  veritate,  hinc  demonstratur,  quod 
hi  quos  dsemon  ita  ludificare  non  potest, 
vident  illa  sub  priori  figura  :  sicut  in 
Vitaspatrum  narratur  de  sanctissimo  ab- 
bate  Macario,  quod  feminam  sibi  adductam 
quse  aliis  videbatur  conversa  in  equam, 
vidit  sub  figura  humana.  Conformiter,  ut 
fertur  in  Itinerario  S.  Clementis,  quum 
Siinon  magus  transformasset  faciem  Fau- 
stiniani  in  suam,  beatissimus  princeps 
Apostolorum  Petrus  vidit  in  Faustiniano 
propriam  ejus  formam  seu  physionomiam. 
Nec  credo  daemones  posse  producere  res 
perfectas  quae  non  causantur  ex  natura 
universali  nisi  ipsa  operetur  in  natura  par- 
ticulari,  ut  sunt  animalia  quae  non  gene- 
rantur  nisi  per  coitum  :  nisi  forsan  aliquid 
habeat  veritatis  quod  de  incubis  dicitur. 

At  vero  in  secunda  operatione,credo  eos 
esse  ministros  Dei  in  operibus  supernatu- 


432  IN   LIBULM   11    SENTENTlAhUM.    —   DIST.  VII  ;   QU.EST.  V 

ralibus,  qiiia  Psalinisla  enumeralis  plagis  A      Qiiocirca  sciendum,  quod  quamvis  Au- 

.flfiypli.  qn.T  fnrrunl  supcrnalnralia  opcra  gnslinns   opinalns   sil   pcrcnssioncni    pri- 

/>s. Lxxvii,  Dci,   snbjungil   :   Misil   in  cos  irani   indi-  mogcniloruin    .Kgypli    iaclam    ab   angclo 

*'■  gnalionis  suic.  indignalionem  el   iram  el  malo,  de   aliis   lamen    plagis   dispulalive 

tribulalionem,    immissiones    pcr   angelos  inqniril,  nee  andet  delerminare  quod  ab 

malos.  angclis  nialis  illaUT  sint.  Denique  in  tota 

Permillil  anlem  Deus  dfrmones  operari  illa  liisloria  Exodi  scribilur  Deus  fecisse 

in  lcnlationc  juslorum  ct  in  his  quiP  sunt  mirabilia  illa,  ct  interdum  .Moyses  pcr  in- 

virlulis  ipsorum  da?moniorum.  Cnjus  per-  vocalionem  veri   Dei,  et    mediante   virga 

missionis  causam  super  librum  Numcro-  Dei  :  qua»  idcirco  virga  Dei  vocatur,  quia   Exod.ix, 

rum  Origenes  assignat,  diccndo  :  Ex  quo  in  ca  et  per  eain  Moyses  fecit  signa  illa  "** 

Dcus  concessit  diabolo  poteslalcm  lenlan-  virtutc  divina,  sicut  in  E.xodo  fertur.  Ma- 

di  per  magicam  artem,  non  aufert  ei  usum  B  lefici  aulem  Pharaonis  operabantur  virtu- 

cjusdcm,  sicnt  ncc  universaliter  potcsla-  lc  (la>moniorum.  Xcc  verisimilc  csl,  quod 

tem  tenlandi,  aliler  vcrificaretur  quod  di-  da?inoncs  pugnaverunt  conlra  sc  invicem 

xit  diabolus    quasi    improperans  Chrislo,  pro   defensione   Israelitic»   plebis  et  pro 

Maiih.wi,  Venisti  ante  tempus  torquere  nos,  id  est  Dei  honore;  nec  rite  sonat,  quod  lam  Moy- 

^**'  ante  tempus  quo  non  erit  locus  pugnandi.  sis  quam  magorum  opera  mira  fiebant  ex- 

Atque  ut  ibi  asserit  Origenes,  in  tanlum  secutione  malignorum  spirituum ;  nec  dae- 

Deus   detulit  huic  arti,  quod    polius    ali-  moncs  hoc  egisscnl  nisi  compulsi.Denique 

quando  voluil  vocationem  da^inonnm  prae-  in  libro  Sapienlia^  legitur  :  Dum  inedium   Sap.xytn, 

vcniendo   impedire,  quam  vocatos  a  suo  silcnlium  conlincrct  omnia,  el  nox  in  suo  **■  *'• 

effectu  arcere,  ut  patet  in  libro  Numero-  cursu    mcdiuin    itcr  haberct,  omnipotens 

rum,  vicesimo  secundo  capilulo  nsque  ca-  sermo  luus,  etc.  Quod  ad  lilteram  expo- 

pitulum  vicesimum  quintum.  Qui  effectus  G  nilur  de   spirilu    cujus   exsecutione   per- 

est  malcdiclio  tantum  atque  corruptio.  Un-  cussa  sunt  primogenila  .Egypliorum ;  nec 

de  asserit  Origenes  :  Quamvis  virtus  mali  aliquo  inodo  dc  angelo  malo  hoc  potest 

aliquid  facere  potest,  tamen  restituere  in  exponi.  Scd  ct  Glossa  exponil  hoc  ibi  de 

integrum  non  potest.  Quamvis  ergo  bene-  angelo  bono.  Imo  Exodi  duodecimo  aper- 

dictio  divina  qua  Deus  protestatus  est  po-  tissime   recitatur,   quod   Dominus   media  Exod.ym, 

puluin  suum  esse  benedictum,  annihilare  nocte  pertransivit  et  ingressus  est  domus  *'• 

poterat  maledictionem  da;monum  de  po-  ^Egypliorum,  alque  percussit  primogenita 

tentia   absoluta,    non   tamen    de   pofentia  ibi  :  quod  exponitur  de  angelo  bono  qui 

ordinata,   ratione  jam  dicta.  Ideo  benefi-  in   pcrsona   Dei  ex  divino   imperio   fccit 

ciuin  pra^scrvalionis  illius  comincndat  po-  hoc.  Nam  legilur  ibi,  quod  Dominus  jussit   jbid.n. 

j/ic/i.vi,s.  pulo  suo,  per  Michseam  dicens  :  Popule  angelo  facere   illud.  Nec  da-mon  vocalur 

meus,  memento,  qua^so,  quid  cogitaverit  D  Doininus  in  illa  scriplura.  Nec  obvial  illud 

conlra  te  Balac.  —  Haec  Udalricus.  Psalmista?  :  Iinmissiones  per  angelos  ma-  Ps.lxxvh, 

Qui   in   his  verbis    aperlc  fatetur,  pla-  los.  IIoc  quippc  convenienlcr  cxponilur  de  *^" 

gas  illas  supcrnaturalcs  iniraculosas  illalas  horrcndis  inquielissiinis  ac  molcstissimis 

;Egyptiis,  esse  irrogalas   eisdem  Deo  ju-  somniis  qua^  paliebanlur  .Egyplii  ex  da»ino- 

bente  et  exsequentibus  daMuonibus.  Quod  num  ingeslione, de  pravissimis  quoque  co- 

eliam  Lyra  defendit  el  alii  quidam,  prav  gilalionibus  quas  ex  suggeslione  diemonum 

scrtim  propter  auctoritalem  P.salmista'  pr»-  concepcrunt  .Egyptii  conlraDcum  cjusque 

allegalam.  Mihi  autcm  omiiino  vidclnr  op-  populuin.   —  Ilaque    sicut    Dcus    pcrcus- 

r/.  i.vii,  posilum,  sicul  vl  su[)ra  libruin  Sapicntijp  sit  in  caslris  Assyrioruin  ccnlum  oclogin- iv/?e^.xix, 

p.  !)57i)  ci  gj^pQj.jjj   ^j.    probavi,  plcnius  vcro   Exodi  la  quinquc  inillia  hoininum  pcr  angclum 

sTiAeis.  duodecimo.  sancluin,  ita  et  primogenila /Egypliorura. 


35. 


AN    D.EMONES   NATURALI   VinTDTR   POSSINT   VEnA    MinACUI.A    lACRnR 


433 


6. 


14. 


Prjolcrfii,  (iiiod  ail  IMiiliiciis,  Dciiiii  oiii- 
iii|)()l(>nt(>in  iioii  |)oliiiss(^  dr  siiti  polciiliii 
ordiiiiilii  iiiiiiiliiliirc  luiilcdii^lioiiciii  (liciiio- 
miin,  vidcliir  iiiccrliiiii,  uc  dicain  crro- 
ncuin.  Maledictio  eteniin  daMnonuin  non 
fuil  nisi  iinprccatio  vcl  praMiiinlialio  scii 
praclicatio  inali,  quod  Dcus  pcr  graliain 
siiain  polcrat  racilliinc  iinpcdire.  Nec  be- 
n(^(lietio  ipsiiis  Balaain  ex  se  efficaciam 
liabuit,  (juainvis  Ralac  adulatorie  aiit  cr- 

^•iim.xxii,  ronee  ei  dixit  :  Novi  qiiod  bcnediclus  sil 
cui  benedi.vcris,  et  inalcdictus,  in  qiicin 
maledicta  congcsscris.  Dciiiqiic  ipsc  Ha- 
laain,  et  per  eiiin  diabolus,  inalcdixil  filiis 

/iid.xxiv,  Israel,  sicut  in  Nunieris  ait  :  Revertens  ad 
popuhim  meuin,  dabo  consiliuni  quid  po- 
puliis  tuus  populo  huic  faciat.  Imo  et  alio 
inodo,  saltein  proposito  et  affectu,  inale- 
dixit  eis,  qiiamvis  apcrfc  scriptum  non 
sit,  quuin  in  Deuteronomio  Moyses  dicat  : 

Deui.wM,  Noluit  Doiniiius  Dcus  tuus  audire  vocem 

^"  Balaam,  sed  convertit  maledictionem  ejus 

in  benedicfionem.  Rursus,  Deus  quotidie 
arcet  dipmoiium  potestatem  variis  modis, 
ut  dictum  cst.Nec  ex  da>monum  aut  ipsius 
Balaam  maledictione  liberum  arbitrium  fi- 
liorum  Israel  necessitabatur  ad  malum  : 
imo  adjutorio  gratiae  resistere  quivit  ac 
praevalere.  At  vero,  quod  ipso  Balaam  eun- 
te  ut  quaereret  augurium  et  consuleret 
dsemonem,  angelus  bonus  ei  occurrit,  non 
fuit  quia  Deus  per  suam  ordinatam  po- 
tentiam  non  potuisset  praevalere  maledi- 
ctionibus  daemonis,  sed  ob  alias  causas, 
videlicet  quia  per  Balaam,  quamvis  ini- 
quum,  voluit  magna  praenuntiare  secreta, 
et  omnipotentiam  ac  providentiam  suam 
ostendere,  etc. 


9k 

30 


Summ.  lii.  Albertus  demum  concordat  prsehabitis, 
part.  q.  gj  vipgas  magoruiii  Pharaonis  dicit  vere 
fuisse  in  dracones  conversas,  et  quod  ma- 
gi  vere  produxerunt  ranas  juxta  modum 
praehabitum.  Qualiter  autem  deludant  sen- 
sus  humanos,  etiam  tangit,  prout  in  se- 
quenti  distinctione  narrabitur. 

Ex  quibus  videtur,quod  opinio  illa  stare 
non  valet  quae  ait,  quod  virgae  magorum 

T.  21. 


A  iioii  liiciimt  iii  (lra('oiics  coiivcrsie,  scd 
11  (licmoiiibiis  c«derriiii(!  imp('rcc|)libiliter- 
(|m^  siiblriictii',  iil(|iic  ab  (MsdcMii  dicmoni- 
biis  dracoiics  fiiiss(!  snppositos,  qiiia  lain 
siibilo  non  (juivit  ficri  inagica  arlc  virga- 
riim  iiuilalio  in  dracoiies,  ul  illa  dixit 
opinio,  quam  siipcr  Exodiim  scquitur  Ly- 
ra.  Ciijus  coiitrarium  probavi  ibidcm;  et  c/-.  i.i.p. 
ut  patet  ex  dictis,  Alberlus,  Tliomas,  Pe- """' •'^ "• 
Iriis,  Richardiis,  Bonaventura,  Alexander, 
Guillclmus,  Udalricus,  concordiler  leneiit 
oppositum,  estque   contra   Augustini    do- 

B  cfriiiam. 

Praeterea,  quatenus  dicta  de  ludificatione 
(hpmonum  clariiis  intelligantur,  adverten- 
da  siint  verba  Richardi,  dicentis  :  Dae- 
moncs  dum  permitluntur,  possunt  sensus 
ludificarc  humanos.  A  sensibus  namque 
parlicularibus  exterioribus  sunt  viae  ad 
sensum  communem,  cujus  organum  est  in 
primaparte  primae  medietatis  cerebri,  per 
quosdam  nervos  concurrentes  ibidem  tan- 
quam  in  radice  particularium  sensuum ; 

C  afque  ab  illo  est  via  usque  ad  imaginati- 
vam,cujus  organum  est  in  posteriori  parte 
primae  medietatis  cerebri,  in  quo  in  ab- 
sentia  sensibilium  rerum  conservantur  si- 
militudines  rerum  apprehensarum  a  quo- 
cumque  sensu  particulari.  Et  ab  ipso  sensu 
communi  est  via  usque  ad  ventriculum 
qui  est  inter  primam  mediefafem  et  po- 
stremam  cerebri,  ubi  est  organum  virtutis 
cogitativae  et  aestimativae  :  quae  secundum 
quosdam,  sunt  una  potentia,  differens  se- 
cundum  respectus,  et  similiter  organum 

D  unum.  A  praefato  autem  ventriculo  ulte- 
rius  est  via  ad  ventriculum  qui  est  in 
posteriori  parfe  cerebri,  ubi  est  organum 
potentia?  memorativae.  In  praedictis  quoque 
organis  et  viis  inter  ipsa,  sunt  quaedam 
corpora  subtilia,  clara  quasi  vapores,  quae 
Constabilus  in  libro  de  Spiritu  et  anima  Costabcn 
nominat  spiritus.  Nec  sunt  organis  ac  viis  ''"*^''" 
praedictis  continua,  sed  contigua;  et  de- 
ferunt  influentias  potentiarum  animae  si- 
militudinesque  sensibilium,  ita  quod  nisi 
adfuerit  impedimentum,  similitudines  quae 

28 


434 


IN   LIBULM    11   SENTENTIARLM.    —  DIST.   VII  ;   QL.EST.  V 


conservanliir  in  organo  iinaginafionis,pos- 
snnt  nuilliplicari  ad  organnni  gpslimativc-c 
per  recluin  incessnm.vel  ad  organnm  sen- 
sus  communis  per  regressum.  medianli- 
bus  istis  spirilibus,  sicut  per  quiedam  dia- 
phana  corpora. 

Itaque  diabolus  polest  facere  ut  visibile 
quod  non  est  praesens  exterius,  appareat 
pripsens,  vel  similifudines  visibilium  quie 
snnt  in  organo  imaginationis  faciendo  se 
mulliplicare  niedianlibns  sublilibus  illis 
vaporibus  usque  ad  sensum  communem ; 
vel  tam  fortiter  movendo  spiritum  simi- 
litudine  informatum  in  organo  imagina- 
tionis,  ut  ita  forliter  recolligalur  intentio 
anima»  super  speciem  ibi  exsistenlem,  ut 
appareat  sibi  quod  immuletur  a  re  sen- 
sata;  vel  faciendo  in  aere  talem  disposi- 
tionem  quae  reflectat  imaginem  ad  modum 
speculi,  quffi  tamen  aeris  disposilio  visum 
lalebit  :  sicque  contingere  poterit  ut  res 
quae  est  relro  nos  a  remotis,  ante  noslros 
oculos  praesens  videatur. 

Potest  item  facere  ut  res  qu»  praesens 
est,  lateat  visum,  operando  extra  corpus 
nostrum  et  intra.  Exlra,  quia  ut  asserit 
Damascenus  libro  secundo,  visus  videt  se- 
cundum  lineas  rectas,  qua^  a  visibili  pro- 
cedentes,  tendunt  in  conum,  alque  con- 
stituunt  angulum  in  loco  judicii  virfutis 
visivae.  Propter  quod  idem  visibile  non 
videtur  per  easdem  lineas  a  duobus  Iio- 
minibus  juxta  se  positis,  nec  a  dnobus 
oculis  ejusdem  hominis.  Diabolus  autem 
potesf  aliquam  in  medio  facere  disposi- 
tionem  lalenfem  visum,  impedientemque 
transitum  linearum  a  visibili  diffusarum. 
Quumque  talem  facit  disposifionem  oppo- 
sifam  lineis  venienfibus  ad  ocuium  unum, 
et  non  opposilam  lineis  venientibus  ad 
oculum  alium,  videbit  idem  homo  oculo 
uno  quod  videre  non  poterit  oculo  alio. 
Simili  modo  poteril  facere  quod  id  quod 
videtur  ab  homine  uno,  non  videatur  ab 
homine  alio  prope  adstanfe  ;  quod  item 
duornin  visibilium  juxla  se  positornm  ho- 
mo  videal  unum,  non  aliud.  —  i'olest 
quoque  hoc  facere  operando  intra  corpus 


A  nostrum  :  quia  secundum  Philosophum 
libro  de  Somno  et  vigiJia.  simulacra  sub 
die  expelluntur,  dnm  operanlur  sensus  et 
inlelligcntia,  ef  exterminantnr,  quemad- 
modum  juxla  inagnum  ignem  minor, afque 
trisfiti»  delectationesque  parvae  juxta  ma- 
gnas  ;  dum  vero  quiescunt,  supernatant 
parva  simulacra.  Potest  autem  diabolus  fa- 
cere  ut  simnlacrum  quod  est  in  organo 
imaginationis,  simililudinem  suam  multi- 
plicel  per  ipsos  spiritus,  qui  sunt  corpora 
diaphana,  vel  per  humorem  subfilem  qui 

B  est  in  via  exsistente  inter  organum  sensus 
communis  et  organum  imaginationis,  us- 
que  ad  spiritum  qui  est  in  organo  sensus 
communis;  potestque  facere  quod  spirilus 
ille  tam  fortiler  moveafur  ab  illo  simula- 
cro,  ut  virlus  animae  ila  recolligatur  ad 
sensum  communem,quod  ipsos  molus  par- 
ticularium  sensuum  non  attendat. 

Conformiter,  facere  pofest  quod  visibile 
appareat  alterius  esse  coloris  quam  est, 
procurando  interpositionem  alicujus  vapo- 
ris  cholerici  vel  sanguinei  aut  melancho- 

G  lici  inter  ocuium  et  locum  judicii  :  sicque 
visibile  judicabifur  esse  illius  coloris  qui 
consonat  illi  vapori,  quamvis  alterius  sit 
coloris.  Similitudo  eniin  visibilis  quasi 
permiscet  se  similitudini  coloris  corporis 
diaphani  per  quod  Iransit,  ut  dum  album 
videfur  per  rubeuin  vitrum.  —  Multos  alios 
ludificationis  modos  possemus  prosequi 
ex  datis  principiis,  qui  in  una  quaestio- 
num  mearum  disputafarum  sunt  pafefacti. 
Denique  ludificationes  praetactas  facit 
diabolus  mediante  opere  nafurae,  sive  plu- 

D  res  dispositiones  specuiares  nos  latentes 
faciendo  in  aere,  ila  ut  pro  uno  homine 
appareaf  sensui  magnus  exercitus;  aut  cir- 
cnmvoivendo  spiritus  visibiles,  ila  ut  res 
quiescens  appareat  sensui  circumvolvi ; 
seu  deprimendo  nervuin  venienteni  ad 
ocuium  unum,  alio  non  depresso,  ita  ut 
simiiifudines  ab  eodein  visibili  venientes 
per  duos  oculos,  non  habeant  situm  eum- 
dcm  in  loco  judicii,  sed  diversum,  sicque 
iiiuiin  visibile  appareal  diio.  Elenim  na- 
luralc  esl,  ab  uno  visibili  plures  refulgerc 


QU.EST.  VI  :  AN  Lir.RAT  D.F.MONUM  CONSILIO  AUT  AUXH.IO  U'TI  IN  DIVINATIONinUS,  F/rC.    4.'JiJ 

iinajiiiifs  iii   [)iuril)us  spccuiis;  cl    siinili- .\  inlciioii    inriiianl  spccirs  ad  sciisiis  cxlc- 

liidiiii  nuluralc  (vsl  circuinvolvi  ciiciiiino-  riorcs,  cl  cos  airicianl  cl   iiironncnl   ac  si 

liilo   ipso    spirilu    dclcrcnlc.    i|)si(pi(^    cii-  ol)jc(!la  forinsc(!iis  apparcrciil,  |»roiil  iii  sc- 

cuinvolulo  naliiralc  csl  rc|)ra>scnlarc  rcin  (picnli  disliiictioiK!  inaj^is  pal(?l)il. 

ul  circuinvolulain;  siinililudiiiibns  (pi()(iue  lnsii|)cr  (|iia'rir  liic,  iilriiin  anj,M'lus  ino- 

ab  eodcin  visibili  ad  duos  ociilos  vcnicnti-  veal  cddiiin  aul  aliiid  coi[)iis  (iiiodcurnfpie 

bus  naluralc  cst  acci[)ere  siluin  diversuin  per  inlellecliim  cl  volunlalcin,  an  per  ali- 

in  loco  judicii,(lepresso  nervo  venienle  ad  am   potenliain   alifiiiam.   IhMiriciis   autcm 

oculum  unum,  alio  noii  depresso,  el  ipsis  inlerrogal,  an  aiigcliis  inoveat  cccliirn  per    quodiib. 

in  loco  judicii  diversum  siliiin  habenlibus  [)iius  cl  immediatiiis  pcr  inlellectum  qiiain  ^'"''i''- 

naturale  est  re[)riescntare  uiiiiin  lan([iiain  [^er  voliiiilatem.  —  Veriiin  ha?  qiucstioncs 

duo.  —  ihrc  Uichardus.  infra    [)oliiis    lociiin    habcnt.   Porro  paiilo 

Porro  si  objiciatur,  quod  scciinduiu  IMii-  B  anle  introdiiela  sunl  verba  (jiiillclmi,  in   p.Mnb'. 

losophum,  sensus  propriorum  sein[)er  est  quibus  affirmat,  angeluin   sola  volunfate 

verus,  ergo  circa  propriuin  sensibilc  non  et  intellectu,  seu  solo  conceptu  atque  im- 

est  deceplio;  respondcndum,  qiiod  veruin  perio,  cadiim  seu  alia  quawis  movere.  Alii 

est  per  se,  utpote  nisi  fiat  corruptio  ali-  opinantur  oppositum,  prajsertim  quum  di- 

qua  circa  organum.  Si  enim  diabolus  con-  cat   arlicnlus   :  Angelus   non    movet  sola 

greget  vapores  huinidos  circa  visibile,  ila  voluntate.  Sed  de    isto   infra   fraclabilur. 

ut   radii   venienles   a   visibili   ad   visuin,  De  hac  demum  inateria  adhuc  aliqua  con- 

frangantur  a  perpendiculari   quum  veni-  tinentur  in  distinctione  sequenti. 

unt  ad  medium    rarius,  sicque    inajorem  Objectionum  solutio  elucescit  ex  dictis. 
coiistituant  angulum  in  loco  judicii,  et  per 
hoc  visus  judicet  visibile  inajus  quam  sit; 

non  propter  hoc  falsus  est  :  quoniam  jiidi-  C                      OU.^STIO    VI 
cat  secundum  exigentiam  speciei  receptae 
in  loco  judicii,qu8e  rem  tanto  reprjBsentat 

majorem,  ceteris   paribus,  quanto    majo-  OExto   qusritur,   An   liceat   d88mo- 

rein  angulum  in  judicii  loco  constituit.  k3  num  consilio  aut  auxilio  uti  in 

divinationibus  et  mag-icis  factis. 

Insuper  Durandus  :  Si^inquit^qua^ratiir,  Videtur   quod    sic    :    quoniam    ipsemet 

qualiter  damones  possint  nobis  aliqua  re-  Deus  multa  bona  ac  jusfa  per  daemones 

velare,  dicendum  quod  per  sonos  formatos  exercet,  et  ex  malis  elicit  multa  magnaque 

in  aere  similes  vocibus  significativis.  Po-  bona.   Ergo   ministri   Dei    possunt   Deum 

test  nihilo  minus  dsemon  facere  quod  im-  suum  in  hoc  imitari.  —  Secundo,  Paulus 

mufationes    sensibilium    quse   manent   in  Corinthium   incestuosum   tradidit  Satanae  i  Coc.  v,  3. 

nobis   abeuntibus   sensibilibus   ipsis,   ve-  D  in  interitum  carnis. 

niant  ad  organum  phanfasiae,  sicque  fiant  In  contrarium  esf,  quod  in  lege  divina 

apparifiones  eorum  quae  dsemon  vult  re-  per  Moysen  dafa,  prohibita  sunt  ista  sub  Lev.  xx,  e. 

velare.  Nec  prseter  hos  duos  modos  vide-  poena  morfis. 
tur  alius  esse  possibilis.  Hsec  Durandus. 

Cui  objici  potest,  quod  angeli  boni  et  Ad  hoc  Bonaventura  respondet  :  Hujus- 

mali  possunt  nobis  aliqua  revelare  etiam  modi  artes  et  divinationes  nequeunt  esse 

sensibilifer  foris  in  vigilia  apparendo  at-  sine   peccafo,  nec   licet  a  diabolo   consi- 

que  loquendo  in  assumpfis  corporibus,  ut  lium,  auxilium  ministeriumve  requirere, 

sa>pe  factum  est;  item  exterioribus  sen-  nisi  forfassis  Deus  subjiceret  deemones  ju- 

sibus  species  imprimendo,  vel  procuran-  sto  judicio  alicui  homini  sancto,  prout  de 

do  quod  a  sensu  communi  aut  alio  sensu  aliquibus  viris  sanctis  audivi  narrari.  Vo- 


436 


IN   LIIIUIM    11   SENTENHAUUM.    —   DIST.   VII  ;   QU.EST.  VI 


luntario  auliMii  commercio  non  licet  :  imo 
aut  est  ibi  infidelilatis  peccatum,  si  divi- 
num  quid  d;emoni  inesse  credalur;  aut 
est  idololatriie  crimen,  utpole  in  pactis, 
oblalionibus  et  sacrificiis  quae  in  talibus 
fiunt;  aut  inobedientiae  vitiuin,  quuin  sit 
contra  prohibitionem  ecclesiasticam  ac  di- 
vinain.  Ratio  vero  prohibilionis  illius  est, 
quoniam  talis  peccat  in  se  ipsum,  dum 
se  committit  discrimini:  peccat  quoque  in 
Ecclesiam,  habendo  commercium  cuin  il- 
lo  qui  esf  ab  Ecclesia  omnino  pra-cisus,  et 
publicus  ejus  hostis;  peccat  item  in  ma- 
jestatem  Altissimi,dum  eo  relicto,  recurrit 
ad  daemonem  in  causis  hujusmodi,  quasi 
non  sit  vere  Deus  Christianorum  omni- 
potens,  bonus,  alque  ad  exaudiendum  pa- 
ratus.  —  In  characteribus  demum  ideo 
consistit  peccatum,  quoniam  fiuiil  ad  mi- 
nisterium  da?monum  implorandum.  Nec 
ex  se  efficaciam  habent  characteres,  sed 
ex  pactione  cum  daemone  aliquid  efficien- 
tiae  sortiuntur.  Sic  quippe  diabolus  pepigit 
cum  familiaribus  sibi,  quod  talia  recogno- 
sceret  signa,  et  ad  ea  se  exhiberet  prae- 
sentem.  Ostendit  quoque  seu  simulat  per 
illa  se  cogi,  ut  persuadeat  aliquid  virtutis 
inesse  artibus  illis,  in  quibus  sunt  multa 
nefanda,  per  quae  abducitur  homo  a  fide 
et  a  cullu  Dei.  Idcirco  nequaquam  cre- 
dendum  est,  quod  tales  characteres  ali- 
quid  possint,praesertim  super  spiritus,nisi 
ex  pactione  eorum.  Omnia  ergo  carmina 
illa  quae  fiunt  ibi,  sunt  vana  atque  per- 
niciosa;  nec  acquiescit  diabolus  quia  in 
illis  delectetur,  sed  in  infidelilate  agen- 
tium  talia.  —  Prohibilum  est  etiam  quae- 
rere  a  da?monibus  de  rebus  praesentibus 
atque  latentibus  :  quoniam  ipse  mendax 
est,  et  veris  frequenter  falsa  miscet;  sic- 
que  menliendo  seminaret  plurima  mala, 
sicut  dicendo  quod  ille  invenit  aut  abstulit 
hoc  vel  illud,qui  lamen  non  reperit  neque 
furatus  est  hoc.  Rursus,  quoniam  daeinon 
quaerit  decipere,  quaedam  honesla  in  divi- 
nationibus  suis  pra^tendit  :  ut  quod  puero 
virgini  suas  insinuet  divinalioiies,  quum 
tamen  in  occultis  ad  turpissima  incilet.  Et 


A  ideo,  ul  dieil  Auguslinus  secundo  super 
Genesim  ad  lilleram,  hoinini  christiano 
quilibet  iinpie  divinantium,  maxiine  vera 
dicenles,  cavendi  sunt.  Ihec  Ronaventura. 
Concordat  Thomas  per  oinnia,  dicens  : 
Ea  quae  sunt  supra  facultalem  hominis  ac 
naturae,  a  solo  Deo  sunl  requirenda.  Ideo 
sicut  graviter  peccant  qui  ea  quae  Dei 
sunt,  creaturae  impendunt  per  idololatriae 
cultum;  sic  graviler  peccant  qui  ea  quae 
a  Deo  sunt  expetenda,  auxilio  da?monum 
oblinere  niluntur,  ut  vaticinatio  de  futu- 

B  ris,  cognilio  de  occultis.  Ideo  dicitur  in 
Isaia  :  Numquid  non  populus  a  Deo  suo  /«. 
requiret?  Similiter  habet  se  in  aliis  ope- 
ribus  magicis,  in  quibus  complementum 
operis  ex  virtute  daemonis  exspectatur.  In 
quibus  omnibus  est  aposlasia  a  fide  pro- 
pter  pactum  cum  daemone  initum,  vel  ver- 
bo  lenus,si  interveniat  invocalio;aut  facto 
aliquo,  eliain  si  sacrificia  desint.  —  Por- 
ro,  quod  Aposlolus  et  quidam  Sancti  le- 
guntur  aliqua  egisse  per  daemones,  non 
fuil  ex  pacto  cum  illis,  sed  ut  exercentes 

C  in  eos  divinam  virtutem.  Haec  Thomas  in 
Scripto.  —  Idein  in  secunda  secundae,  quae- 
stione  nonagesima  quinta. 

In  Summa  quoque  conlra  genliles,  libro 
lerlio,  capitulo  cenlesimo  sexto,  multipli- 
ciler  probal,  viliosos  esse  spiritus  quoruin 
virtute  magica  opera  exercentur,  quuin 
ad  multa  scelera  praestent  subsidia,  et  de- 
lectentur  mendaciis.  Nam  invocans  eos, 
interdum  impossibilia  comminalur,  vide- 
licet,  quod  nisi  ille  quem  invocal,  slalim 
adveniat,  ipse  invocans  comminuet  cados, 

D  terram  evertet,  sidera  tollet,  prout  refert 
Porphyrius  ad  Anebontem.  Haec  Thomas. 
Quocirca  sciendum,  quod  Thomas  hoc 
sumpsit  ex  Augustino  in  libro  de  Civitate 
Dei,  ubi  recitat  Augustinus  quemadmo- 
duin  Porphyrius  scripseril  Anebonti  prae- 
suli  gentili  /Egyptiorum  :  quein  et  Por- 
phyrius  false  instruxit,  asserendo  in  illa 
epislola  quoddam  esse  sloiidissimum  dae- 
monum  genus,  qui  lalibus  comminationi- 
bus  terrerenlur,  et  ex  timore  hnjusmodi 
advenirent.  Quod  secundum  Augustinum, 


VIII,  19. 


1 


LinRR   11    SKNTRNTIAHUM.    —   DIST.   VIII 


437 


ct 


ncqiiaqiiain  ('rcdciHluin  csl.  iNoii  ciiim  po- 
tcsl  in  (laMnonil)us  laiila  essc  slolidilas  aiil 
ignoianlia,  ul  [)ulciil  lioiniiicin  fra^ilciu 
ac  inorlalcin  possc  coinininuerc  cu>los, 
qiiuin  sinl  dc  iiiiiucro  siihslanliariiin  sc- 
paralariiin,  ct  iniilla  siiblilissiiua  opcrcii- 
fy.  p.  307  lur,  ac  juxla  pijcliahila,  Iriplicis  sciciilia' 
acuiniiK^  viji;canl.  riuic  coiislal  cl  i[)siiiii 
Por[)hyriuin  luagiiin,  (heinouihus  faiuilia- 
rcin,  al)  i|)sis  (laMnouibus  iii  inullis  cssc 
deccpluin,  iil  Aii^iisliiius  lihro  dc  Civilalc 
Dci  lcslaliir.  (liiillcliiuis  (|iioquc  ac  alii 
concordilcr  id  ralculiir. 

At  vero  Pclrus  :  Minislcrio  (iuqiiil)  dia- 
boli  conlingil  iili  du[)Iicil(M-.  Priino,  iil 
obseqnio  servi,  licila  aliqua  ci  jiibcndo 
virtiite  divina  oniuibus  prtrsidculc  :  quod 
icor.v,.!-;).  Hccl,  ut  palct  dc  Paiilo.  Scciindo,  tanquam 
obscquio  ainici  aut  familiaris,  i|)siim  ro- 
gando  aiit  advocando  :  qiiod  proliihclur. 
Sic  etiam  licitum  est  uti  virtulc  desupcr 
dala  verbis  sacris,  et  herbis  ac  gemmis, 
ad  usum  divinitus  instilutum.  Vcrbis  au- 
tem  magoruin  et  characleribus  Dcus  nul- 
lam  vim  dcdit.  Imo  diabolus  arlem  hanc 
adiiivenit  ac  tradidit,  qua  sc  fingit  com- 
pelli,  quum  pareat  sponle,  quanquam  mi- 
nores  daemones  a  majoribus  valeant  cogi 
forsilan  metu  tormenti.  Ha^c  Petrus.  — 
Idem  quoque  sentit  Richardus. 

Praeterea  Udalricus  in  Summa  sua,  libro 


.\  qiiarlo,  coiis(M'ibit  :  Si  qihTraliir,  an  liccat 
uli  luagicis  ai'libiis  ad  |)nesci(Miliain  fntii- 
roruiii,  \('l  ad  iilililalcm  aliquain  conse- 
(pKMidam,  crcdo  disliugiKMidiiiii.  .Viil  (Miim 
coiisisluiit  iii  iuvocalionibiis  daMnoiiuiu 
[)(M'  vcrha  aiit  sacrificia,  s(mi  p(M'  iilraquc  : 
cl  ila  uou  lic(^t.  Aut  consisliint  in  vana 
lioiuiiiiiiii  adiuventionc,  iit  siint  sorlilc- 
gia,  clc.  :  cl  sic  riirsus  illicitum  est.  Vei 
consistuut  iii  consideratione  fatalis  effi- 
cicnlia>  scu  cadcslis  iuflucntife;ct  ila  licet 
cis    inl(Mid(M(^    mod(M'alc,   in    (luantiim   ex 

B  causis  ct  infliiculiis  piirc  naturalibns  ali- 
qiiid  potest  nosci  aut  pra^cognosci  :  nisi 
qiiis  arle  hac  abiilatur,  aut  eis  plus  in- 
nilalur  alque  confidat  qiiam  providcntia) 
Dci;  et  hoc  eliam  in  mcdicina,  qu»  licita 
est,  vitiiperatur,  qucmadmodum  secundo 
Paralipomcnou  rcfcrlur  de  Asa  regc,  quod 
nec  in  iufirmilale  sua  quaisivit  Dominum,  uPar.wi, 
sed  magis  in  medicorum  arle  confisus  est.  '^" 
IL-ec  Udalricus. 

Poslrcmo  Guillelmus    in  libro  de  Fide 
et  legibus,  alque  in  ullima  parte  de  Uni- 

C  verso,  clare  multiplicilerque  oslendit  ma- 
liliositalcm  spirituum  qui  magicis  artibus 
efficaciam  largiuntur,  et  quod  eis  assen- 
tire  et  communicare  sacrilegum  sit,  su- 
perstitiosum  et  prorsus  damnabile.  Et  in 
his  omnes  concordant  doctores  catholici. 
Solutio  ad  objecta  habetur  ex  dictis. 


DISTINCTIO    VIII 


A.  Utrum  angeli  omnes  corporei  sint  :  quod  quibusdam  visum  est,  quibus 
Augustinus  consentire  videtur,  dicens  angelos  omnes  ante  casum  habuisse 
corpora  tenuia  et  spiritualia,  sed  in  casu  mutata  in  deterius  malorum 
corpora,  ut  in  eis  possent  pati. 


SOLET  etiam,  in  qugestione  versari  apud  doctos,  utrum  angeli  omnes,  boni 
scilicet  ac  mali,  corporei  sint,  id  est,  corpora  habeant  sibi  unita.  Quod  aliqui 
putant,  innitentes  verbis  Augustini,  qui  dicere  videtur,  quod  angeli  omnes 
ante  confirmationem  vel  iapsum  corpora  aeria  habuerunt,  de  puriore  ac  superiore 
aeris  parte  formata,  ad  faciendum  habilia,  non  ad  patiendum.  Et  angelis  bonis  qui 


438  LIBER  II   SEMENTIARUM.   —  DIST.  VIII 

perstiterunt,  talia  sunt  observata  corpora,  ut  in  eis  possint  facere,  et  non  pati  :  quse 
tanta}  sunt  tenuitatis,  ut  a  mortalibus  videri  non  valeant  nisi  supervestita  aliqua 
grossiori  fonna,  qua  assumpta  videntur,  depositaque  videri  desinunt.  Angelis  vero 
malis  mutata  sunt  in  casu  corpora  in  deteriorem  qualitatem  spissioris  aeris.  Sicut 
enim  a  loco  digniori  in  inferiorem  locum,  id  est  in  caliginosum  aerem,  dejecti 
sunt;  ita  illa  corpora  tenuia  mutata  sunt  et  transformata  in  deteriora  corpora  et 
spissiora,  in  quibus  pati  possent  a  superiori  elemento,  id  est  ab  igne. 
Aug.deGc-  Et  hoc  Augustiuus  scnsisse  videtur  super  Genesim,  ita  dicens :  Da?mones  dicuntur 
lib.m.c.io,  aeria  animalin,  (juia  corporum  aeriorum  natura  vigent;  nec  per  mortem  dissolvun- 
tur,  quia  praevalet  in  eis  elementum  aptius  ad  faciendum  quam  ad  patiendum.  Ad 
patiendum  enim  hunior  et  humus,  ad  faciendum  aer  et  ignis  aptitudinem  pra3bent. 
ibid  n  13.  Traiisgressores  vero  angeli  cum  principe  suo,  nunc  diabolo,  tunc  Archangelo,  non 
mirum  si  post  peccatum  in  hanc  caliginem  detrusi  sunt.  Neque  etiam  hoc  mirum  est, 
si  conversi  sunt  ex  poena  in  aeriain  (lualitatcin,  qua  possunt  ab  igne  pati.  Caligino.sa 
tamen  aeris  tenere  tantum  permissi  sunt,  qui  eis  quasi  carcer  sit  usque  ad  tempus 
judicii.  —  Ecce  his  verbis  videtur  Augustinus  id  tradere  quod  quidam  opinantur 
de  corporibus  angelorum.  Hoc  autem  eum  alii  dixisse  adstrnunt,  non  ita  sentiendo, 
sed  opinionem  aliorum  referendo  :  quod  ex  ipsius  verbis  dijudicare  volunt,  quibus 
ait,  Doemones  dicuntur  aeria  animalia  (non  ait,  Sunt)  :  ita  enim  quidam  dicebant.  De 
habitatione  vero  caliginosi  aeris,  in  quem  detrusi  sunt,  non  opinando,  sed  rei 
veritatem  asserendo,  eum  tradidisse  dicunt  :  quod  ipsius  locutionis  distinctio  osten- 
dit.  Dicunt  quoque,  plurimos  catholicos  tractatores  in  hoc  convenisse,  atque  id 
concorditer  docuisse,  quod  angeli  incorporei  sunt,  nec  corpora  habent  sibi  unita ; 
assumunt  autem  aliquando  corpora,  Deo  prjeparante,  ad  impletianem  ministerii 
sui  sibi  a  Deo  injuncti,  eademque  post  expletionem  deponunt  :  in  quibus  corporibus 
hominibus  apparuerunt  atque  locuti  sunt;  et  aliquando  quidem  locuti  sunt  ex 
persona  Dei  sine  distinctione  alicujus  personas,  aliquando  ex  persona  Patris,  vel 
Filii,  sive  Spiritus  Sancti. 

B.  Quod  Deus  in  corporalibus  illis  antiquis  formis  apparuit. 

Nec  dubitandum  est,  Deum  in  corporalibus  formis  apparuisse  hominibus,  sicut 
AuB.dcTri-  Augustiuus  iu  secundo  libro  de  Trinitate  ostendit,  conferens  diversa  Scriptura3 
"',  c%-!.    testimonia,  ex  quil)us  Deum  in  corporeis  figuris  hominibus  apparuisse  probat,  et 

aliquando  ex  persona  Dei  sine  distinctione,  aliquando  sub  distinctione  personarum 

sermonem  eis  factum  esse. 

C.  De  perplexa  qucestione  quam  ponit  Augustinus,  qua^rens  :  an  ad  exhiben- 
dum  has  corporales  apparitiones  creatura  nova  sit  formata,  an  angeli 
qui  ante  erant  missi;  et  si  ipsi  missi  sunt,  utrum  servata  sui  spiritualis 


LIDKU   II   SKNTENTIARUM.    —    DIST.  VIII  430 

corporis  qualUalc,  aliquam  specicin  corporalcm  dc  corpulentiori  ma- 
teria  assumpscrint,  an  proprium  corpus  suum  mutaverint  in  speciem 
actioni  sucu  aptam. 

Sed  iibi  Douiu  hoiuiuibus  in  corporiilil)Us  iui;i<^iuil)us  aj)paruissc  asserit,  per-  AuK.<icTri- 

.,  1         1     -L  i  .        .ii.  nilalo,   lib. 

ploxaiu  quaastioueiu  ])ropouit,  ([uaiu  nec  absolvit,  quajreus  :  utruiu  lu  lilis  corpo- „,  „.  7. 
ralibus  apparitiouibus  rroatura  aliqua  crearetur  ad  illud  opus  tautuui,  iu  qua  Deus 
houiiuibus  aj^pareret;  au  augeli  qui  aute  crant,  ita  uiittcreutur,  ut  manentes  in  suis 
spiritualibus  corporibus,  assumerent  ex  corpulenta  inferiorum  elementorum  materia 
aliciuaui  speciem  corporalem,  quam  coaptatam  quasi  aliquam  vestem  mutarent  iu 
quaslihet  species  corporales,  veras  quidom ;  an  corpus  suum  proprium  verterent 
iu  species  aptas  actionihus  .suis,  per  virtutem  sihi  a  Deo  datam. 

Ait  cuim  ita  Augustiuus  in  tertio  lihro  de  Trinitate  :  QujBrendum  est  in  illis  ibid.iib.m, 
autiquis  corporalibus  formis  et  visis,  utrum  ad  hoc  opus  tautum  creatura  formata 
sit,  in  qua  Deus  sicut  tunc  oportuisse  judicavit,  liumanis  ostenderetur  adspectibus; 
au  augeli  qui  jam  erant,  ita  mittebantur,  ut  ex  persona  Dei  Io(iuerentur,  assumentes 
corporalem  speciem  de  crcatura  corporea  in  usum  ministerii  sui;  aut  ipsum  corpus 
suum,  cui  uon  subduntur,  sed  subditum  regunt,  mutantes  atque  vertentes  in  species 
quas  vellent,  accommodatas  atque  aptas  actiouihus  suis,  secundum  attributam 
a  Greatore  sibi  potentiam.  Sed  fateor  excedere  vires  intentionis  meae,  utrum  angeli,  iwd.  n.  5. 
manente  spirituali  sui  corporis  qualitate,  per  hauc  occultius  operantes,  assumant 
ex  inferioribus  elementis  corpulentioribus  corpus,  quod  sibi  coaptatum  quasi  ali- 
quam  vestem,  mutent  et  vertant  in  quaslibet  species  corporales,  et  ipsas  veras,  sicut 
a(|ua  vcra  in  vinum  verum  conversa  est  a  Doniino;  an  ipsa  propria  corpora  sua /oan».  11,9. 
transforment  iu  id  quod  volunt,  accommodatum  ad  id  quod  agunt.  Sed  quid 
horum  sit,  quoniam  homo  sum,  uullo  experimento  comprehendere  valeo,  sicut 
angeli  qui  hoc  agunt.  —  Attende,  lector,  quia  qu£estionem  propositam  non  solvit, 
sed  indiscussam  reli(pit  :  utrum  angeli  qui  mittehantur,  servatis  suis  propriis 
.spiritualibus  corporibus,  supervestirentur  aliqua  corpulentiori  specie,  in  qua  posseut 
videri;  an  ipsum  corpus  mutarent  et  transformarent  in  quamcumque  vellent  spe- 
ciem,  in  qua  possent  cerni.  In  quibus  verbis  videtur  Augustinus  attestari,  angelos 
esse  corporeos,  ac  propria  et  spiritualia  habere  corpora. 

D.   Qaod  Deus  in  specie  qua  est  Deus,  nunquam 
mortalibus  apparuit. 

Ceterum  hsec  velut  nimis  profunda  atque  obscura  relinquentes,  illud  induhitan- 
ter  teneamus,  quod  Deus  in  specie   essentiae  suae  nunquam  mortalibus  apparuit, 
sicut  famulo  suo  Moysi  dicit  :  Non  videbit  me  homo,  et  vivet.  Et  in   evangelio    Exod. 
Joaunis  legitur  :  Deum  uemo  vidit  unquam.  Visibile  euim  quidquam  non  est,  quod  "yoami'.  1, 
non  sit  mutabile  :  ideo  substantia  sive  essentia  Dei,  quoniam  nullo  modo  mutahilis  '*" 


440  LIBER  II  SENTENTIARUM.   —  DIST.  VIII 

est,  nullo  modo  per  se  ipsam  visibilis  est.  Proinde  illa  omnia  quae  patribus  visa 
sunt,  quum  Deus  illis  praesentaretur,  per  creaturam  facta  esse  manifestum  est.  Et 
si  nos  latet  quomodo  ea  ministris  angelis  fecerit  Deus,  per  angelos  tamen  facta 
esse  dicimus.  Audeo  ergo  fiducialiter  dicere,  nec  Deum  Patrem,  nec  Verbum  ejus, 
nec  Spiritum  ejus,  qui  est  unus  Deus,  per  id  quod  est  atque  id  ipsum  est,  ullo 
modo  esse  mutabilem,  ac  per  hoc  multo  minus  esse  visibilem. 

E.  Utrum  dcemones  intrent  corpora  hominum  substantialiter, 
an  illabantur  mentibns  hominu?n. 

Illud  etiam  consideratione  dignissimum  videtur,  utrum  dfemones,  sive  corporei 

sive  incorporei  sint,  hominum  substantialiter  intrent  corpora,  eorumque  animabus 

illabantur;  an  ideo  intrare  dicantur,  (juia  malitiae  suae  ibi  effectum  exercent  Dei 

permissione,  opprimendo  atque  vexando  eas,  vel  in  peccatum  pro  voluntate  sua 

AfatthAin,  trahendo.  Quod  in  homines  introeant  atque  ab  eis  expulsi   exeant,  Evangelium 

Ifl  ;  Marc.  .         . 

I,  23,  23 ;  aperte  declarat,   commemorans  daemonia  m  quosdam   mgressa  et  per  Christum 
"*^""'    ■  ejecta;  sed  utrum  secundum  substantiam  fuerint  ingressa,  an  propter  mali  efTectum 
dicantur  ingressa,  non  adeo  perspicuum  est. 

De  hoc  autem  Gennadius  in  Definitionibus  ecclesiasticorum  dogmatum  ait  : 

Gennad.dc  Daemoncs  per  energicam  operationem  non  credimus  substantialiter  illabi  animae, 

mal.^c^ss!  sed  applicatione  et  oppressione  uniri  :  illabi  autem  menti  illi  soli  possibile  est  qui 

creavit,  qui  natura  subsistens  incorporeus,  capabilis  est  suae  facturae.  —  Ecce  hic 

videtur  insinuari,  quod  substantialiter  non  illaliantur  daemones  vel  introeant  corda 

hominum. 

Beda,  in        Bcda  quoque  super  illum  locum  Actuum  Apostolorum,  ubi  Petrus  ait  Ananiae, 

^cL  post.  ^^^^  tentavit  Satanas  cor  tuum ?  dicit  :  Notandum   quod  inentem  hominis  juxta 

Act.x,z.  gy]3stantiam  niliil  implere  possit  nisi  creatrix  Trinitas,  quia  tantummodo  secundum 

operationem   et  voluntatis  instinctum  anima  de  his  quae  sunt  creata,  impletur. 

Implet  vero  Satanas  cor  alicujus,  non  quidem  ingrediens  in  eum  et  in  sensum 

ejus,  neque  introiens  aditum  cordis,  siquidem  potestas  haec  solius  Dei  est,  sed 

callida  et  fraudulenta  deceptione  animam  in  effectum  maliti.-B  trahens  per  cogita- 

tiones  et  incentiva  vitiorum,  quibus  plenus  est.  Implevit  ergo  Satanas  cor  AnanicT, 

Beda,  op.  non  intrando,  sed  malitiaa  suae  virus  inserendo.  Idem  :  Spiritus  immundus  flamma 

ci.xxMii,. .  yjj.j^fyj-j^  (jg  cordibus  fideiium  expulsus,  doctoribus  veritatis  venenum  persccutionis 

infundit.  —  His  auctoritatibus  ostenditur,  quod  daBmones  non  su])stantialiter  intrant 

corda  liominum,  sod  propter  malitia^  cfTectum  :  de  quibus  pclli  dicuntur,  (juum 

noccre  non  sinuntui'. 


I 


H 


DiST.  VIII  summa;  qu.est.  I  :  an  angki.i  iiAnnANT  corpoha,  etc.  441 

A  maloria  consonlirf;  vidctur.  Porro  ab  his 
SUMMA  loiij^c   (lislal,   (jiiod   jii.xla    piicliabila    nec 

DISTINCTIONIS    OCTAV^:  spirilimlis  malcria  in  angclis  aut  daMnoni- 

biis  csl  poncnda. 

N  Iiac  (iislinclionc  Iraclatiir  dv  aiifj;cIo-  Ihujiic  ciica  Ikcc  scribit  Albcrtiis  :  Quia     Summ. 

riiin  boiiorum  ct  maloriiin  nalura  (iiian-  in  primo  libro,  distinclione  triccsima  scp-  [I.'acux',!ro- 
tiiin  ad  corporcitalcm,  an  scilicet  in  sua  tiina,  determinavimus  quantum  potuimus,  remium. 
iiatura  sint  cor[)orales ;  deinde,  qualitcr  in  qualiter  angeli  assumunt  corpora,  et  qua- 
corporibus  suis  appareant ;  an  etiam  cor-  liter  moventur  in  ipsis,  restat  hic  inqui- 
pora  introcant  obsessoriim.  Kt  inter  h.TC  rcndiim  de  aliis,  etc. —  Istud  pra^mitto,  ut 
docct,  qiiod  ctiain  siin[)licissiinus  Dcus  in  ca  qine  infra  e.\  Udalrico  scribentiir  de 
cor[)oralibus  lorinis  intcrdiiiii  appariiit,  B  opinione  Albcrli,  clarius  intclliganliir.  Por- 
qui  tamen  in  sua  essentia  viatoribus  nun-  ro  in  pra^tacta  distinctione  fatetur  ct  scri- 
quam  ap[)aruit,  de  lege  saltem  cominuni.      bit   Albertus,    quod    angeli   corpora   vere 

assumunl,  et  in  ipsis  moventur,  et  per- 

gunt  de  loco  ad  locum,  visibiliterque  ap- 

OUiESTIO    PRIMA  parent  ac  loquunlur  hominibus. Quod  item 

in   libro   de   IV  Coa?qua?vis   teslatur,  ubi 

aperte   determinat,    quod   vere   assumunt 

"Ic  qua^ritur  primo,  An  angeli  ha-      corpora,  et  in  eis  vere  ab  extra  apparent, 

beant   corpora   naturaliter   et      ita  qnod  angeli  sancti  assumunt  aetherea 

inseparabiliter  Sibi  unita.  corpora,  id  est  de  puriori  aeris  parte,  an- 

Veruin  ha>c  quiestio  jam  supra  satis  vi-      geli  vero  inali  de  parte  aeris  grossiori  : 

deretur   expedita,  ubi   de   simplicitate  et  C  qu»  corpora  dicit  inspissari,  et  facta  ap- 

immaterialitate  naturap  angelica^  et  intelli-      paritione,  resolvi    in    pra^jacentem  mate- 

genfiarum  introducta  sunt  multa  tam  in      riam.Ad  qua?  comprobanda  multas  inducit 

c/-.  i.xxi,  isto   libro  quam  in  primo,  nisi  quaedam      auctoritates  SS.  Isidori  et  Bernardi;  pro- 

^■.'j^^^i^' verba  Augustini  difficulfatem  hic  facerent.      batque  ibi  diffuse,  quod  non  convenit  eis 

i>.  loiccis.  Absolute  enim  loquendo,  videfur  Augusti-      habere  corpora  nafuralifer  sibi  unita. 

nus,  sublimis  ille  Docfor,  sentire  quod  an-  Verum  his  obviare  videntur  pro  parte, 
geli  habeant  corpora  naturaliter  sibi  unita,  qu»  scribit  Udalricus  in  Summa  sua,  li- 
juxta  modum  qui  in  textu  exprimitur  :  bro  quarfo  :  Angelos,  inquit,  tam  bonos 
quod  super  Genesim  et  in  libro  de  Civitafe  quam  malos,  apparere  hominibus,  nullus 
Dei  ac  alibi  saepe  videtur  sentire.  Nempe  ignorat  qui  fidem  adhibet  sacrae  Scriptu- 
in  his  quae  ad  naturalem  specfant  philoso-  rao.  Modus  autem  apparitionis  incertus  est, 
phiam,  Plafonicos  praecipue  esf  secufus,  D  quia  occultus  est  nobis.  Nempe  ut  dicitur 
quos  et  in  libro  de  Civitate  Dei  aliis  cun-  in  libro  de  Deo  Socratis,  daemones  coinpo-  Apuicius. 
ctis  praefert.  In  quaestione  vero  qua  quae-  siti  sunt  ex  intellectuali  et  corporali  natu- 
rit,an  aliquam  grossiorem  induant  formam  ra,  habentes  corpora  de  aere  subtiliori ; 
sive  materiam  dum  apparent  hominibus,  sunfque  ornatus  et  habitatores  aeris  supe- 
praesupponit  eos  habere  corpora  sibi  uni-  rioris,  sicut  aves  aeris  inferioris  :  quoniam 
ta,  tam  tenuia  atque  subtilia,  ut  humanis  omnia  elemenfa  habent  animalia  propria, 
nequeant  oculis  percipi.  Aliqui  tamen  tan-  etiam  ignis,  uf  dicitur  ibi.  Et  imponit  au- 
tum  Patrem  excusant,  dicentes  quod  in  cfor  ille  hoc  dictum  Aristoteli.Propfer  hoc 
talibus  opinative  ac  recifative  locutus  est.  daemones  sunt  visibiles  quibus  volunt, 
Sed  et  illuminatus  pater  Bernardus  in  ser-  quum  divinitus  speciem  sui  offerunt ;  et 
nionibus  super  Cantica,  Augustino  in  ista      sunt  invisibiles  quibus  volunt,  quoniam 


442 


IN  LIDRUM   II   SENTENTIARLM.   —  DIST.  VIII  ;   QL\t:ST.    I 


fila  corporum  possident  rara  el  splendida. 
quii»  universos  visus  radios  rarilate  lians- 
inulanl.  splendore  reverberanl,  sublililer- 
que  fruslranlur.  —  Auguslinus  quoque  in 
libro  de  Civilale  Dei  et  super  Genesiin, 
hoc  dicluni  comniuniler  referl  ad  angelos 
bonos  ac  malos  :  quia  el  Plalo,  princeps 
hujus  opinionis,  ulrosque  appellal  (heino- 
nes,  dividens  eos  in  Tima-o  in  calod.Tino- 
nes,  id  est  bonos  da^mones,  et  cacoda>- 
mones,  id  est  darnones  malos.  Et  quamvis 
Augustinus  non  asseral  lioc,  lamen  hoc 
supponendo  ac  alia  inquirendo,  videlur  ita 
senlire.  Nam  super  Genesim  dicil  angelos 
habnisse  corpora  sibi  concreata  (h^  aere 
superiori,  sed  in  d;emonibus  esse  mutata 
in  qualilatem  aeris  grossioris,  qua  pati 
yo*xi.,  u.  possint  ab  igne.  Et  iilud  Job,  Ipse  est  ini- 
tium  figmenli  Dei,  dicit  non  designare  na- 
turam  angeli,  sed  corpus  aerium,  quod 
tali  voluntati  Deus  aptavit.  Deniqne  isto 
supposito,  qua^rit  lertio  de  Civitale  Dei  : 
an  angeli,  manente  spirituali  sui  corporis 
qualitate,  assumant  corpus  ex  inferioribus 
corpulentioribus  elemenlis,  quod  sibi  in- 
slar  vestis  coaplalum  mutent  in  quaslibet 
species  corporales  ;  an  propria  corpora 
transmutent  in  id  quod  voliint. 
p.  186 A  Sed  quoniam  ju.\ta  pra^habita  cerliim 
cis.;  18/ B  ^gj  angelos  incorporeos  esse,  licet  hoc  olim 
fuerit  dubiuin,  ideo  illa  opinio  modo  a 
cunctis  abjicitur  tanquam  philosophia?  ac 
Iheologia^  conliaria.  Ilinc  Gregorius  in  Mo- 
ralibus  probat  eos  assumere  corpora  :  Nisi 
(inqiiiens)  angeli  ad  tempus  ex  aere  cor- 
pora  sumerenf,  exterioribus  noslris  obtii- 
tibus  non  apparerent.  Et  hunc  sequilur 
modo  totiis  cocliis  doclorum. 

llaqiie  jiixta  liunc  modum  loquendi,  di- 

co  eos  inlerdum  assumere  vera  animalium 

Ccn. III,  1.  corpora  :  sicul  daMiion  assumpsit  serpeu- 

iVum. XXII,  tem,el  angelus  bonus  movil  linguam  asina» 

*^"  Balaam.  Sed  quia  per  illa,  pra>sentia  angeli 

non  monstrabalur, non  vocalur  hoc  appari- 

tio.  In  hac  deimim  assiimptione  non  est  iinio 

forina'  ad  maleriam  ((piiim  iiileilecliis  niil- 

liiis  cor|)oris  actiis  sit),  nec  moloris  naliiia- 

lis  ad  mobile,  sed  instrumenli  cum  artifice. 


.\  Porro  quuin  angelus  apparet,  lunc  de 
novo  assumit  et  format  corpus  ex  aere 
convenientiiis  qiiam  ex  aliqiio  alio  ele- 
menlo  :  qiioniam  cu'luin  secundum  partes 
abriimpi  non  polest,  quum  incorruptibile 
sit ;  ignein  vero  non  sustinerent  hi  circa 
quos  angelus  apparens  operatur;  terra  au- 
tem  difficiiller  est  mobilis  ;  aqua  etiam 
figuram  corporalem  per  se  non  tenet.  Nec 
ista  formatio  esl  forma'  substantialis,  sed 
accidenlalis  induclio.  Hanc  item  potesta- 
lem  formandi  et  assumendi  corpus,  habet 

B  angeliis  ex  ordine  sua'  nalui\T,  quo  allior 
est  corporali  nalura,  et  omne  allius  alio, 
potesl  iiti  eo  ut  instriimenlo.  —  Oni"iiqiie 
aer  sit  perviiis  visui,  oportct  eum  in  ap- 
parilione  hujiismodi  condensari  ul  terini- 
net  visiim,  et  tangere  queat  ac  langi,  et 
alia  hiijiismodi  opera  exercere.  Ad  quod 
intelligendiim  adverte,  quod  condensalio 
rari  seii  siibtilis  conlingil  diipliciter.  Pri- 
ino.  per  alterationem  aliciijus  qualitatis 
naluralis  acliva^  :  ut  dum  frigiditate  aeris 
vapor  condensatur  in  nubem,  et  nubes  in 

C  aquain.  Et  lalis  inspissalio  non  est  hic, 
quia  aer  converteretur  in  aquam.  Secun- 
do,  per  solam  partium  compressionem  sine 
oinni  altcrationc,  qiiemadmodum  corpus 
ca'Ieste  qiiod  replel  vacuilates  exsistenles 
inler  sphcPras,  freqiienler  inspissatur  et 
rarefit  :  et  ita  fit  iii  proposilo.  Sic  ergo 
compaclum  aerem  subilo  format  angelns 
in  figiiras  oinnium  organorum  exteriorum 
animalis  in  cujus  specie  vult  apparere, 
per  vehementiam  su;e  virlutis  :  quoniam 
non  est  polestas  super  lerrain  qmv  ei  va- yoAxu.ei. 

D  leat  comparari.  Interiora  vero  organa  ani- 
malis  illius  non  forinal,  ut  cor,  hepar, 
splen  :  qiiia  opera  illorum  non  exercet  in 
corpore  illo.  Ncc  Iiabet  vires  sensilivas  or- 
ganicas  :  idcirco  per  exteriora  organa  illa 
non  videl,  nec  audit,  elc.  Faciunt  quoque 
angeli,  boni  et  mali,  corpora  sic  assumpta 
esse  diversorum  colorum  el  claritatum,  si- 
ve  per  caiisas  seminales  inditas  rebus,sive 
e\  commixlione  o|)a('i  e(  Iiimiiiosi,  sive  ex 
allcro  hoiiim  alteriiin  excedcnle.  Aiigeli 
aulem  boni  ho0  eliam  possunt  miraculose 


AN    ANCRM    IIAHKANT   COUPOUA    NATIUAMTKU    KT    INSKPAUAIIII.ITKU    Slltl    LNITA 


443 


virlulo   (liviiia.   Universalilcr   (niO(|U('    lo- 

qiUMido,  (luuiii  aiif^clus  corpus  assum[)liiiu 

possil  luoverc,  uou  vivilicarc ;  polcsl  oin- 

uia   o|)ci'a  cxcrccrc    iu    coipor^^   illo  qua> 

coiisisluiil  iii  luolii,  scd  uulluiu  opus  vihe. 

Alilcr    aulciu    ab    iiiiivcrsis    praMiiissis 

sentit  (loclor  ukmis,  (loiuiuus  AHxm-Ius,  c[)i- 

scopus  quoiuiaiii  Malisbouensis,  vir  iii  oin- 

ni  scienlia  adco  divinus,  ul  uoslri  I(mu[)o- 

ris  stuporalquc  miraculuiu  coiij2;ruc  [)Ossil 

vocari;   iu   maf^icis   quoquc    cx[)(M'Ius,  cx 

qiiibus   uuilluiu   dcpcudcl   uialcria>  liujiis 

scicnlia.  Dicit  nainque  augclorum  appari- 

tionein  non  fieri  per  corporum  assuuiplio- 

nem,  sed  per  species  corporuin  quas  sen- 

sibus  ingeruut.  Et  conseulit  Damascenus 

libro    scciiudo,    capitulo    l(M'lio,    dicciis    : 

Trausriguraiilur  ad  quodciimqiic  doiuiua- 

lor  jusscrit  Deus,  et  ila  homiuibus  super- 

apparenl,  quum  divina  eis  revelant  myste- 

ria.  Et  de  da?monibus  eodem  dicit  libro, 

capitulo   quarto   :   Permissione  Dei    facta 

forliliidiiiem  habent,  et  trausmutautur  et 

trausfiguraiilur  in  quamcumque  volunt  fi- 

guram  secundum  imagiuem  phanlasticam. 

—  His  ergo,  quamvis  paucioribus,  ego  quo- 

que  consentio  :  quia  natura  non  sustinet 

ea  quae  de  corpore  aerio  supra  dicti  tra- 

dunt  doctores.  Pi\Tterea  inutiliter  tanta  ad 

hoc  opera  adhiberetur,  quod  per  spiritua- 

lem  operationem  spirituali  subslantia;  con- 

gruam  nielius  perficilur,  dum  et  ipse  spi- 

ritus   praesens   est,    suamque   pra;sentiam 

per  speciem  spiritualem  ostendit.  Nec  ta- 

men  h»c  sunt  pra?stigia  falsa  vel  illusio- 

nes,nisi  quum  ad  deceptionem  ordinantur, 

sicut  per  operationes  spirituum  immundo- 

rum;et  non  quando  ad  instructionem.quum 

Iaic.  XXIV,  et  Christus  in  specie  peregrini  apparuerit 
duobus  discipulis  :  qua3  species  iu  eorum 
tantum  oculis  fuit.  —  Haec  Udalricus. 
Cujus   scripta    inagnam    mihi    iugerunt 

ty.piviB-.  admiralionem  :  quia  (ut  patuit)  Albertus 
super  primum  et  in  libro  de  IV  Coaequspvis 
apertissime  scribit,  quod  vere  assumunt 
corpora  in  quibus  apparent,  et  quod  in 
illis  moventur  localiter.  Imo  et  tres  ratio- 
nes  assignat  cur  eorum  corpora  nominan- 


A  tiir  aeria.  Priina  csl,  (|iioniaiii  habilans  ct 
habilaculiim,  locans  cl  localuin,  iinius  i\y'- 
beiil  esse  natura'.  I*ro[)lcr  qiiod  tcrreslria 
collocaiitiir  iii  t(Mra,  a([ucsliia  in  a([ua, 
a(M'ia  iii  a(M'c.  Oiiiiiii([uc  daMiioiics  (luraiit(; 
l(Milati()iiis  cx(M'cili()  commoriMilur  iii  a(M'e, 
corpora  eoruin  diciiiiliir  acria.  Sc(Miii(la 
esl,  ([iioiiiam  iutcr  cleiiKMila  acr  faciliiis 
reci[)it  con(I(Misalioiieiii  et  siiblilialiouem, 
[)olcsl(|iic  facililcr  coiidcnsari  iii  cor[)Oi'a- 
lcs  figiiras  d(^  facili  solubilcs  :  qiue  figiirio 
couliiKMiliir  iii   i[)so    noii   virlute  alicujus 

B  mixti  (lc[)ressi  ac  densi,  sicut  retinentnr 
figura^  in  organis  natiiralibus  corporali- 
bus,  iu  quibiis  humidum  figiiraliler  ler- 
niiiiatiir  sicco  admixlo  sibi  ut  figiira  re- 
maiicat  ;  sed  reliucnlur  virtutc  s[)iritus 
a[)pareiitis  in  eis  qui  format  eas.  Terlia 
est,  quoiiiaiii  corpora  illa  disparendo  re- 
solvuntur  iu  aercm  :  per  quod  probantur 
aerise  esse  natura».  Mulla  his  consimilia 
scribit  ibidem,  et  aucloritate  divini  Dio- 
nysii  probat  hoc  ipsum. 
Insupcr   solvit   rationes   quibiis   probat 

G  Udalricus,  quod  corpus  non  assumat  ange- 
lus  bonus  seu  malus.  Sic  quippe  hoc  pro- 
bat  et  arguit  :  quoniam  uni  apparet,  non 
alteri,  qiiamvis  pra>senti ;  auditur  quoqiie 
ab  uno,  uou  ab  alio,  licet  adslaute.  —  Ad 
quod  respondet  Albertus  :  Quod  unus  per- 
cipit  voces  augeli  apparentis,  nou  alius, 
ideo  est,  quia  locutio  illa  exstat  mirabilis. 
Quemadmodum  enim  non  profertur  per 
materialia  organa  secundum  naturam,  ita 
nec  circulariter  immutat  medium  sicut 
vox  naturalis.  Hujus  etiam  causa  est,  quia 

D  locutio  angeli  fit  conversione  et  ordine  ad 
eum  cui  loquitur  :  idcirco  non  sonat  nisi 
apud  illum.  Idem  de  apparitionibus  est 
dicendum.  —  Ha^c  Albertus.  Eadem  quo- 
que  argumenla  faciliter  solvuntur  ab  aliis, 
ut  patebit. 

Verumtamen  non  reor,  Udalricum  illa 
recitasse  mendose,  nec  suo  magistro  talem 
opinionem  adscripsisse  mendaciter.  Potest 
etenim  esse  quod  de  eadem  maleria  iu  di- 
versis  locis  atque  temporibus  diversimo- 
de  senserit  ac  scripserit  :  quemadmodum 


444  IN   LIBRUM   II   SENTENTIAIILM.   —   DIST.   VIII  ;    QU.EST.    I 

otiam  in  uno   loco   conscripsit,  quod   de  A  ex  virlute  divini  iinperii.  Oiiumque  ange- 

forma  consecrationis  sanguinis  Christi  non  lus  figurat  corpus  ad  repr.Tsentandum  pro- 

sunt  nisi  hapc  verba,  Ilic  est  enim  calix  prias   suas    disposifioues  ac   proprielates, 

sanguinis  mei ;  in  alio  autem,  quod  et  ver-  tunc  dicitur  ipse  angelus  apparere:quando 

ba  illa,  Xpvi  et  ffterni  Testamenti,  etc,  sint  vero  ad  reprapsenlandum  majeslatem  divi- 

de  essentia  forma*  consecrationis  illius.  nam,  tunc  dicitur  Deus  sic  apparere.  An- 

De  ordinibus  autem  dirmonum  Plato  dis-  gelus  quoque  comparalur  ad  totum  corpus 

seruit  in  Tima^o,  quod  triplex  est.  Ouit^am  assumptum  :  idcirco  est  totus  in  toto,  et 

enim  secundum  eum,  snnt  supremi,  sum-  totus  in  qualibel  parfe,sicut  et  anima.Nec 

mo  opifici  jugiter  adsisfenlesiquos  dicit  in  tamen   est   simul  in  pluribus  locis,  sicut 

aethere  commanenles,  nec  animo  esse  pas-  nec  anima.  Ha?c  Ilannibal. 
sivos,  quoniam  circa  inferiora  non  versan- 

tur,  neque  compaliunlur.  Alii  sunt  medii,  B  Ilinc  Thomas  :  Angeli  neque  boni  neque 

hominibus   pro  custodia  depufati,  eorum  mali  habent  corpora  naluraliter  sibi  unila, 

profeclibus  congaudenles,  et  de  malis  eo-  quia  hoc  esse  uon  possel  nisi  essent  for- 

rum  dolenfes  :  quos  in  superiori  aeris  par-  mvc  illorum  corporum,  vel  sallem  motores 

te  testatur  esse  manenfes.  Tertii  sunt  spi-  proportionati   illis   corporibus  :  quumque 

ritus  mali,  ad  illicita  instiganles,  ac  vitia  sint  perfectioris  natur»  quam  anima^,opor- 

punienles.Primi  vocantur  calod{pmones;se-  teret  quod  haberent  corpora  nobiliora  cor- 

cundi,  catoda^mones;  terlii,  cacoda>mones.  poribus  animarum. Sed  inler  omnia  corpora 

Thoinas    quoque   de   Argenlina   recitat  generabilia  et  corruptibilia  nobilissimum 

quosdam  esse  pra^tactaB  opinionis  Udalrici,  est  corpus  humanum,  utpofe  similius  cor- 

quamvis  Alberfum  non  nominet.  pori  ccelesti  propter  a^qualitatem  comple- 

Similiter  Hannibal  :  Ouidam,  inquiens,  xionis  :  sicque  oporteret  corpora  illa  esse 

dixerunt  angelos  nunquam  assumere  cor-  C  ccelestia,  et  ifa  rediret  error  philosopho- 

pora.  Totum  vero   quod    in  Scriptura  de  rum  ponentium   angelos  esse  formas  or- 

angelorum  apparifione  legifur,  dicunt  es-  bium,    et    mulfiplicari    secundum   eorum 

se  infelligendum  secundum  visionem  ima-  numerum  :  quod  fameu  mullo  probabilius 

ginariam.   Vel  dicunt  hoc  factum  secun-  esset  quam  eos  habere  aeria  corpora  natu- 

dum    corporalem    visionem    per    modum  raliler  unita. 

pra^stigiorum,   ita   quod   species   visibilis  Insuper  erroneum   est  quod   aliqui  di- 

formaretur  in  visu  ab  angelis.  Cui  repu-  cunt,  angelos  nunquam  assumere  corpora, 

gnat,  quod  quandoque  angeli  apparentes,  et  omnia  qua»   de  apparilionibus  angelo- 

non  uni  fanfum  sed  omnibus  pr.Tsenfibus  rum  legunlur,  in  pra>sfigiis  esse  facla,  aut 

apparebant  :  quod  non  solet  in  pra^stigiis  secundum  imaginariam  visionem.Sed  quia 

fieri,  nec  in  imaginariis  visionibus.  Hinc  communiter  dicunt  Sancti,  angelos  etiam 

commimiter  tenetur,  quod  angeli  quando-  D  corporali  visione  apparuisse  hominibus,  et 

que  corpora  vere  assumunt.  Quod  accidit  Scriplura  concordat;  ideo  sine  dubio  est 

quando  non  solum    movent   aliquod  cor-  dicendum.angelos  inlerdum  assumere  cor- 

pus,  vel  qualifercumque  circa  illud  ope-  pora.  0'i'im  enim  nafura  spirilualis  supe- 

raulur;  sed   quaudo   sic   operanfur   circa  rior  sit  nafura  corporali,  oporfef  naturam 

illud,  ut  transferant  ipsum  in  aliquam  fi-  corporalem  obedire  spirituali;  non  quidem 

guram   convenienlem    repr»sentare  quod  quanlum  ad  formarum  susceptionem,  quo- 

angeli    nobis    de    se   volunt    manifeslare.  niam  prima  iiichoalio  formarum  in   ma- 

Ouam  Iransforiuationem  angeli  facere  pos-  teria,  secundum  quod  in  ea  dicunlur  esse 

sunt    medianlibus    virfulibus    naturalibus  habililates  ad  formam,  esl  ab  opere  Crea- 

aclivis,  et  hoc  ex  efficacia  su;e  virfutis.  foris,  et  educlio  eaiiim  in  acliiin  esl  per 

Angeli  vero  sancli  in  hoc  ulterius  possunt  virlulem  agenlium  naluralium  determina- 


AN   ANr.ri.I    IIAnRANT   rOUPOUA    NATLnAI.lTKIl    FT   INSEPAnAnil.lTF.U    SIIII    IMTA  4'tS 

lormn  :  scd  (|ikuiIiiiii  ad  iiioliiiii  localcin,  A  {^iiiain   (iiicanl  rccipcic  coii^riicnlcm  an- 

pcr  (]ncn)  nnlla  lonna  ponilnr  in  rc  inola,  ^clo  ap|iai'ciili,  ojtoilcl  ipiod  (pianlnin  ad 

obcdit   corpus  virlnli  spirilnali  ;  cl   pronl  lcrininnin    assninplionis    acr    ins[)iss(!lnr, 

virlns  spirilnalis   movol  corpiis,   conjnn-  sic^pic  ad  propriidales  lerrjp,  accodal,  scr- 

gilnr  ci  iil  molor  inobili.  Oi'i""n"<'  aii{^<'-  vala  aeris  verilale  :  (piod  agere  angeii  va- 

Ins  1'onnal  corpns  lioc  lalilcr  rpiod  in  co  lenl  lain  p(>r  inolnin  loealcm  |)arlcs  aeris 

appareanl  propriclales  visibiles  snis  invi-  congregando,  (piam  per  seinina  in  eleinen- 

sibilibns  pro|)rielalil)ns  congrncules,  Inuc  lis  respersa.  —  Ila^c  Thomas  in  Scriplo. 

(iicilnr  corpns  iiiud  assumere.  Porro  in  priina  park!  8umina>,  quaistio- 

Prjpterea  si  qiueralur,  an  augeius  corpus  ne  qninqnagesima  priina,  scribit  :  Qnod     ari.  i. 

assuinal    secuudum  vorilalem    nalnnr    in  accidit  natnr»  aiicni,  non  invenilur  uni- 

qua  videlnr;  dieendnm,  (piod  qiialilas  eor-  versaiiler  iii  ilia  nalura  :  ut  esse  aiatum, 
poris  assnmpli  ab  angelo  (In|)Iieiler  polest  B  qnnin    non    sit   de  ralione  auimalis,   non 

inqniri  :  primo,  qnantum  ad  vcrilalem  na-  couvenit  cniiibet  animaii.  Qnunique  inlel- 

luiw  quam   habet;  secundo,  quanlnm  ad  ligere  non  sit  actus  corporis,  nec  virtntis 

naluram  seu  materiaiu  de  qua  corpus  as-  corporea),  habere  corpus  sibi  unitum  non 

sumitur.  Quoad  primuin  dicendum,  qnod  est  de  ralione  inteilectnalis  subslanti»,sed 

corpus  ilind  non  Iiabet  verilalem  natuno  accidit  ei  ex  sua  imperfectione,  qua  indi- 

qua>  ostendilnr.  Unde  etsi  interdnm  ange-  get  scientiam  adipisci  minisferio  corporis. 

ius  moveat  corpus  veri  auimaiis,  non  dici-  Angeiis  ergo  iii  natura  inteilectuaii  perfe- 

tur  proprie  iliud  assumere  :  sicut  nec  an-  ctis,  et  quibus  est  scientia  concreata,  non 

geius  dicitur  assumpsisse  linguam  asiuffl  convenit  corpus  habere. 

A'i(m.xxii,  per  quam  ailoculus  est  Balaam,  nec  dsn-  Sed  objici  potest,  quia  in  iibro  Periar- 

mon  corpus  quod  vexat  et  obsidet  :  quo-  chon  asserit  Origenes  :  Soiius  Dei  (id  est 
niam  proprielales  qn.-e  vere  sunt  in  aiiquo  C  Patris  ac  Fiiii  et  Spiritus  Sancti)  naturae 

corpore,  ducunt  in  cognitionem  prineipio-  id  proprium  est,  ut  sine  materiaii  substan- 

ruin  subjecti,  et  non  actu  in  cognitionem  tia  et  absque  ulia  corporea)  adjectionis  so- 

spiritualis  substantia?;  quae  ductio  est  to-  cietate  inteiiigatur  subsistere.  Sanctus  quo- 

DeCoeicsi.  tus  fiuis  formatiouis  sensibilis,  ut  S.  Di-  que  Bernardus  homilia  sexta  super  Gantica 

iiicr.  c.  I.    onysius  docet.   Ilinc  quantum  ad    finem  ioquitur  ;  Demus  soli  Deo  incorporeitatem 

apparitionis,  oportet  quod  sint  ili^e  pro-  sicut  et  immortalilatem  ;  cujus  soia  natura 

prietates  secundum  simiiitudinem  tantum,  nec  propter  se,  nec  propter  aliud,  solatio 

quatenus  non  inteliigatur  iliis  subesse  res  indiget   instrumenti  corporei.  Liquet  au- 

aliqua  nisi  angeius,  ut  quasi  corpus  angeii  tem   omnem   spiritum    creatum   corporeo 

esse   videatur,    proprietatesque   ejus   sint  indigere  soiatio. — Et  respondendum,quod 

proprietates  angeli.  —  Si  autem  quseratur  quidam   dixerunt,   omne    quod   est,   esse 
de  secundo,  videiicet  quale  sit  corpus  ii-  D  corpus  :  ex  qua  astimatione   derivatum 

lud  secundum  materiam ;  dicendum,  quod  videtur,  quod   quidam  putaverunt  nullas 

materia  corporis  assumpti  ab  angelo,  con-  substantias   incorporeas   esse   nisi   unitas 

siderari   potest  dupiiciter  :  primo,  quan-  corporibus,  in  tantum  quod  quidam  dixe- 

tum  ad  principium  assumptionis;secundo,  runt  Deum  esse  animam  mundi,  ut  septi- 

quantum  ad  terminum  ejus.  Primo  modo  mo  de  Civitate  Dei  recitat  Augusfinus.  Sed 

materia   ejus  est  aer,  quum   sit  maxime  quia  hoc  fidei  repugnat  cathoiicae,  Orige- 

transmutabilis  in  quodcumque  :  cujus  si-  nes  recusans  de  Deo  hoc  dicere,  quantum 

gnum  est,  quod  quidam  nifentes  corpus  a  ad  aiias  intellectuaies  subsfantias  secutus 

dsemone  assumptum  scindere  aut  perfode-  est  aiiorum  errorem,  sicut  et  in  aliis  mui- 

re  gladio,  non  potuerunt,  quoniam  partes  tis    deceptus    est,    sequendo    antiquorum 

aeris  divisi  statim  continuantur.  Sed  ut  fi-  opiniones  phiiosophorum.  Auctoritas  vero 


28 


446 


IN   LIBRIM    11    SENTENTIARUM.   —   DIST.  VIII  ;   QL.EST.    I 


B.  Rcrnardi  polcst  inlelligi.  qiiod  spirilus  A 
creali  indigeanl  corporeo  instruinento  non 
iialuialiler  unilo,  sed  ad  aliquid  assumplo. 
ari.  2.  iiisuper  di'  assuiuptione  cori)orum  ab 
angelo,  scribit  Thoiuas  ea  qua?  ex  llauui- 
bale  jam  dicla  sunt,  et  addit  :  Angeli  non 
indigent  corpore  propler  se  ipsos,  sed  pro- 
pter  nos.  uf  cum  liominibus  familiariter 
conversando,  ostendanl  spirilualem  socie- 
tatem  quam  homiues  cum  ipsis  in  coplis 
suut  habiluri.  llla  quoque  assumplio  cor- 
porum  in  veteri  Teslameulo  fuit  figura  in- 
carnationis  Verbi  seterni.  —  Unitur  autem  B 
corpus  angelo  non  solum  ut  motori,  sed 
ut  motori  repracsenlalo  per  corpus  mobile 
assumplum.  OuPiiiadmodum  enim  in  Scri- 
pturis  proprietales  inlelligibilium  rerum 
sub  similitudinibus  sensibilium  describun- 
tur,  sic  sensibilia  corpora  ita  formanlur 
virtute  divina  ab  angelis,  ut  cougruant  ad 
repra^sentandum  angeli  intelligibiles  pro- 
prietates.  —  Ha^c  Thomas  iu  Summa. 

Ad  idem  probandum  valent  omnia  su- 
perius  introducla  de  simplicitate  ef  imnia- 
terialitate  intelligentiarum  et  augelorum.  C 

Insuper  in  Summa  contra  gentiles,  libro 
secundo,  capitulo  nonagesimo,  multipli- 
citer  probat  Thomas,  quod  nulli  corpori 
nisi  humano  uniatur  iufelleclualis  sub- 
stantia  ut  forma  substanfialis  intrinseca. 
Aut  enim  uniretur  corpori  simplici,  aut 
mixlo.  Non  simplici,  quoniam  elementa 
imperfectiora  sunl  mixtis,  et  propinquiora 
prim»  maleria^:idcirco  imperfecliores  for- 
ma)  competunf  eis.  Rursus, corpora  elemen- 
taria  propter  suarum  excellenfiam  quali- 
tatum  et  contrarietatum,  sunt  invicem  D 
activa  atque  passiva  :  non  ergo  immorta- 
libus  illis  conveniunt.  Neque  corpori  mix- 
to  polcst  uniri  subslanfia  infellecfualis  ut 
forma.  Quum  euim  infer  corpora  mixfa 
temperalissimum  sil  corpus  humanum,  si 
subslautia  inlellecfualis  uniafur  alicui  cor- 
pori  mixfo,  oporlet  quod  illud  sit  ejusdeni 
natura?  cum  corpore  humano  :  et  sic  non 
esset  differentia  secundum  speciem  iiiler 
illud  animal  et  hominem. 

Iiisuper  tertio  libro,  capifulo  centesimo 


quarto,  ait  :  Si  quis  dical.  quod  apparen- 
li<'p  in  operibus  niagorum  non  sunt  secun- 
dum  sensuin  exleriorem,  sed  lanluin  se- 
cunduin  iinaginaliouem.  non  ^idetur  hoc 
veruin.  Non  enim  alicui  apparent  foriuaB 
imaginatse  quasi  res  verae,  nisi  fiat  alie- 
natio  ab  exferioribus  sensibus  :  quia  non 
pofest  esse  quod  similitudinibus  altenda- 
lur  fanquam  rebus,  nisi  ligafo  naturali  ju- 
dicio  sensus.  Hujiismodi  aufem  colloculio- 
nes  et  apparitiones  fiuul  ad  homiues  qui 
exterioribus  sensibus  libere  actualiterque 
utuntur.  Non  est  ergo  possibile  quod  hii- 
jusmodi  visa  vel  audila  sint  secundum 
imaginalionem  dumfaxaf.  —  Verum  hoc 
verbum  S.  Thoma>  videtur  quibusdam  pra^ 
habitis  repugnare, quibus  diclum  esl.eliam 
sensum  exteriorem  posse  sic  immutari  ab 
iuteriori,  quod  res  aliqiia  apparebit  quasi 
ad  extra  vere  objecta. 

Praeterea  in  prima  parfe  Summae,  quae- 
stioiie  centesima  undecima  :  Nalura  (in-  art.  i. 
quil)  corporalis  obedif  angelo  quanfum  ad 
mofum  localem.  Ideo  quae  ex  mofu  locali 
aliquorum  corporum  queunt  causari,  sub- 
sunt  naturali  angelorum  virtuti.  Appari- 
fiones  vero  imaginaria?  quandoque  fiunt 
iu  nobis  ex  locali  mutafioue  spirifuum 
corporalium  et  humorum  :  uf  iii  libro  de 
Somno  et  vigilia  scribit  Philosophus,  quod 
dum  animal  dormit,  descendente  plurimo 
sanguine  ad  principium  sensitivum,  simul 
descendunt  motus,  id  est  impressiones  re- 
licfa^  ex  sensibilium  inotiouibus,  quae  in 
spiritibus  sensifivis  conservaufur,  ac  mo- 
vent  principium  sensitivum ;  ita  quod  fit 
quaedam  apparitio,  ac  si  tunc  principium 
sensitivum  a  rebus  ipsis  immutarelur. Inio 
tanfa  pofest  esse  commotio  spirituum  et 
humorum,  quod  tales  appariliones  eliam 
vigilaulibus  fiaiil,  ut  iii  phreneficis  aliis- 
que  hujusmodi  patet.  Queiuadmodum  ergo 
hoc  fit  per  nafuralem  commotionem  hu- 
iiioriim,  et  quandoque  per  Iioiuiiiis  volun- 
fafem,  qui  voluntarie  imagiiiafur  qiiod 
jirius  seusif ;  ifa  hoc  polesl  fieri  potestate 
augeli  boni  seii  inali  :  int(M'dum  quidem 
cum  alienalioue  ab  extcrioribus  sensibus, 


AN   ANC.FLl    II.VnEANT   COnPORA    NATinALITRH    KT   INSFPAnAniLITKn    Sini    INITA 


447 


qiian(l()(|ii('  al)s(|ii(>  lali  alicnalioiic.  IIa>c' 
'riioinas  iii  (ina^slioiK^  Iiac,  iilriiin  an^cliis 
possil  iinintilarc  iinayinalioncin  scii  iiua- 
^iiialivain  viin  lioininis. 
aii.  i.  DeiiKlesolvciuio  lianc  (iii;pslioiicm,nlrnin 
an^clus  valcal  iinimilarc  scusuin  lniiiia- 
luiin  :  Scusiis,  ail,  iinniiilalni'  (liiplicilcr. 
Uuo  luodo  ab  c.xlcriori,  ul  a  sciisibili 
scu  objcclo.  Alio  inodo  ab  iuleriori.  Vide- 
luiis  euiiii  quod  perlurbalis  spirilibiis  at- 
quc  biiiuoribiis,  scusiis  iiio.\  iiuiuulalur  : 
.  quciuadiiiodiiiii  liiigua  iuririni  [^lciui  liu- 
iiiore  cliolcrico,  oiuiiia  sciilil  laiiquaiii 
aiuara;  et  cousiiuililer  agidir  in  aliis  sen- 
sibus.  Et  utroque  luodo  angelus  iiuinula- 
rc  polcst  hominis  sensuin  naluraii  sua 
virtute.  Polest  eniiu  extcrius  opponere 
scnsibus  scnsibilia  aulc  lormala,  aut  ea 
dc  novo  rormaudo,  sicut  duiii  corpiis  as- 
sumit.  Siiuilitcr  polest  inlus  commovere 
spiritus  et  humores  (ut  dictum  esl),  ex 
qiiibus  sensus  diversimode  imiuutentur. 
—  HiPC  Thomas.  Quibus  et  rcor  consen- 
tiendum. 

Concordat  Petrus  :Quadruplex  (inquiens) 
secundum  Bernardum,  est  spiritus,  puta, 
divinus,  angelicus,  humanus,  et  brutalis. 
Divinus  spiritus  nuUo  indiget  corpore,  nec 
quoad  esse,  nec  quoad  operationes.  Ange- 
licus  non  indiget  quoad  esse,  nec  quoad 
operationes  proprias,  sed  quoad  operatio- 
nes  ejus  ad  alterum,  utpote  ad  nos.  Huma- 
nus  vero  spiritus  non  indiget  corpore  quo- 
ad  esse,  quoniam  potest  esse  sine  corpore, 
sed  quoad  operationes  proprias,  vel  per 
se,  quantum  ad  sensitivas;  aut  per  acci- 
dens,  quautum  ad  intellectivas,  quia  non 
intelligit  sine  phantasmate.  Brutalis  de- 
mum  spiritus  indiget  corpore  tam  quoad 
esse  quam  quoad  operationem  omnem  per 
se.  Primus  ergo  non  habet  necesse  con- 
jungi  corpori,  nec  ut  forma,  nec  ut  motor. 
Secundus  conjungitur  non  ut  forma,  sed 
ut  motor;  tertius  ut  forma  et  ut  inotor, 
taiTKBu  separabilis ;  quartus  ut  forma  et  ut 
motor  inseparabilis.  Haec  Petrus. 

Richardus  quoque  concordat,  et  praeter 


A  pi'a'liabila  ponil  |)aii('issiina.  .\(l  piobaii- 
(liiiii  M'i'()  (piod  in  aiigclis  sil  cor|)Us,  alb^- 
gal  illiid  cx  libro  dc  Kcclesiaslicis  dogma-  Gcnnadiu». 
tibiis,  capiliilo  duodccimo:  Crcaliira  oinnis 
corporca  csl ;  aiig(di  cl  oiiiucs  virliihis  c(k- 
lcstcs  cori^orci  suiil,  (piamvis  uon  carne 
siibsislaiil.  Ilciu  qiiod  (piinlo  dc  Considc- 
ralionc  saiictiis  paler  Hernardiis  (]e[)roin- 
psit  :  Aiig(di  corpore  exslant  aerii.  Quaj 
oiiiiiia  solvit,  dicendo  quod  crealura  qiiaii- 
tiiinlibcl  siiuplcx,taiiicii  comparaliouc  sim- 
plicilalis  ct  immatcrialitalis  iii(M'cat;c  po- 

B  tcst  vocari  corporca  :  quciiiadiiiodiiiii  esse 
crealum  ct  lux  facla,  respcctu  incrcati  es- 
se  luiniiiisque  apterni  dicuntur  non  esse 
ac  teuebrai.  Propter  quod  Damascenus  li- 
bro  s(!Ciindo,  poslquam  asseruit  angelos 
cssc  iucorporalcs,  adjecit  quia  coiupara- 
tione  Crcatoris  corporales  ccnsenlur,  cujus 
coinparationc  omne  creatiim,  grossum  et 
materiale  invenitur.  —  Insuper,  ad  pro- 
bandum  quod  angeli  assumant  aliquando 
corpora,introducit  Avicennam,decimo  Me- 
taphysic»  suae,  capitulo  primo,  dicentem 

C  de  illo  qui  aptus  est  ad  prophetiam  :  Hie 
est  in  cujus  animalibus  viribus  istaB  consi- 
stunt  proprietates,  ut  scilicet  audiat  ver- 
bum  Dei,  et  videat  angelos  transfigurantes 
se  coram  illo  in  forma  qua  possint  videri. 
Haec  Richardus. 

Qui  tamen  a  praedictis  dissentire  vide- 
tur  :  Credo,  inquiens,  quod  quando  daemon 
assumit  corpiis  quod  ipse  format,  et  sibi 
coaptat  coaptatione  quae  requiritur  inter 
movens  et  mobile,  assumit  illud  ex  pluri- 
bus  elementis.  Nec  tamen  hoc  corpus  ha- 

D  bet  formam  mixti  :  quoniam  elementa  re- 
manent  ibi  sub  propriis  formis  completis 
virtute  daemonis  ita  subtiliter  confusa,  ut 
corporalis  visus  inter  distinctionem  par- 
tium  elementorum  illorum  distinguere  ne- 
queat.  Ex  diversa  quoque  confusione  eo- 
rum  in  diversis  partibus  illius  corporis, 
lumen  cadens  super  ipsum  corpus,  in 
diversis  partibus  diversimode  est  resplen- 
dens  instar  diversorum  colorum.  Corpus 
etiam  illud  plus  habet  de  gravitate  quam 
levitate  :  attamen  facillime  atque  celerri- 


4*4  D 


448  IN  LIBRUM  II   SENTENTIARLM.    —   DIST.  VIII  ;   QUJ:ST.    I 

me  potest  a  spiritu  illo   moveri,  ex  ve-  A  Aiigiistinus  quain  Bernardus.  Sed  nunc  sa- 

henionfi   oxcessu   virlulis  inoventis  super  lis  cerliludinaiiUM-  lenelur.  cl  Magislcr  et 

ipsuin   inobile.  Hicc  Uicliardus.  —  Pra'ta-  Ricliardus   de   S.  Victorc  airirmanl,  quod 

clorum  vero  doclorum  posilio,  dicentium  angeli   suiit    incorporei.    Verumtamen   de 

corpus  illud  esse  aerium,  et  non  mixtuin,  lioc  plures  dubilanl,  an  da^mones  habeant 

rationabilior  reputatur.  corpora  sibi  inseparabililer  alligala,  in  qui- 

Insuper  quaerit  hic  docfor,  an  corpora  bus  torqueantur.  Sed   planum   est  satis, 

quae  da^mones  assumunt,  sint  perfectibilia  quod   sicut  angcli   boni  non  habenl  cor- 

seu  informabilia  ab  anima  inlellecliva.  Et  pora    nisi   volunlarie   assumpla,    ita    nec 

respondet  quod  non  :  quia  daemones  for-  d*mones.   Cujus   signum   est,    secundum 

inare  non  valent  corpora  perfectibilia  ab  Richardum,quod  corpus  pusillum  aliquan- 

aniina  intellectiva,  nec  immediate  propria  do  obsidetur  maxima  mulliludine  da^mo- 

p.  420 A',  sua  virtute  :  quia  ut  dictum  est,  per  illam  B  num,  quemadmodum  in  Evangeiio  legitur 

non  possunt  transmutare  materiam  ad  ali-  legio  dffmonum  fuisse  in  hoinine  uno. Duo  j/arc.v, 9. 

quam  formam  substantialem;  sed  in  cor-  aulem  corpora   nequeunt  siinul   esse;  et 

poribus  perfectibilibus  ab  anima  intelle-  si  dsemones  essent  corporei,  deceret  eos 

ctiva,prfficedit  ordine  nafurai  aliqua  forma  quantifas    safis    magna.    Hinc    dicendum, 

subsfanfialis   animam    intellectivam.   Nec  quod  nec  corpora  sibi  inseparabilifer  ha- 

possunt  hoc   mediante  opere   natura?,  eo  beant  conjuncta.  Nec   punilio   eorum  ab 

inodo  quo  ranas  produxerunt  et  serpenfes.  igne  exigit  corporis  alligafionem,  ut  pa- 

Corpus  quippe  perfectibile  ab  anima  in-  tebit  in  quarfo.  —  Gregorius  vero  dicens 

fcllecfiva,  non  est  producibile   per  viam  in  homilia,  quod  angelus  rationalc  est  ani- 

putrefacfionis :  imo  ad  ejus  naturalem  pro-  mal,  intelligit  hoc  non  quanfum  ad  veri- 

ductionem  requiritur  cum  virtute  coelesti  tatem    naturae,   sed   quoad   similitudinem 

virtus  et  influenfia  agentis  similis  in  spe-  C  operationis  infellecfualis,  seu  quantum  ad 

cie.  Haec  Richardus.  apparitionis   effigiem.  H«c   Bonavenfura. 

Hannibal  quoque  :  Quatuor  (inquif)  fu-  Qui  consequenfer  declarat,quod  corpora 

erunt  circa  angelorum  corporeifafcm  opi-  ab  angelis  assumpfa  non    sunt  vere   hu- 

niones.  Quidam  dixerunt  angelos  corpora  mana,  nec  intus  organizafa  ut  illa,  sicut 

ccelestia  habere  naturaliter  sibi  unita,  ani-  hoc  supra  ex  Richardo  et  aliis  osfensum 

mas  orbium  inter  angelos  compufantes,  ut  est.  De  materia  vero  eorum  ponit  tres  opi- 

fangit   in  sua  Metaphysica  Avicenna.  Se-  niones.  Unam,  quod  sint  ex  quafuor  ele- 

cunda  posifio  est  Rabbi  Moysis,  qui  dixit  mentis    mixfa    :    quam    reprobat,    quum 

angelos  esse  quaslibet  nafurales  virtules,  corpora   illa  quasi  repeiife    formentur  et 

quas  consfat  corporibus  esse  unitas.  Tertia  desfruantur.  Secundam,  quod  ex  solo  sint 

fuit  Platonicorum  positio,  dicentium  ange-  aere  :  quam  etiam  non  commendat,  quum 
los,  quos   calod»mones   et   cacodaemones  D  corpora  illa  sint  diversimode  in  parfibus 

appellabant,haberc  corpora  aeria  naturali-  suis  disposifa,  colorafa  seu  lucida,  et  tain 

ter  sibi  unifa  :  quod  etiam  Augusfinus  in  spissa.  Terfiam,  quod  parfim  sunt  mixfa, 

pluribus  locis  senfire  videfur.  Quarta  est  non  pure  acria  :  ifa  quod  acr  pripdomina- 

DeDivin.  B.  Uiouysii,  quod  omnes  angeli  sunt  in-  tur  in  eis  cum  aliqiia  admixfione  alterius 

corporei  :  et  haec  sententia  fanquam  ratio-  elemcnfi,  sicut  vidcmus  in  nube;  sic  quod 

nabilior,  ab  Ecclesia  communifer  jam  te-  aeri  admixtus  est  vapor  terrenus  seu  aqiio- 

nefur.  H.tc  Hannibal.  sus  in  formafione  corporis  sic  assumpti, 

Prajterea  Bonaventura  :  De  hoc,  inquit,  ita  quod  angclus  tam  bonus  quain  malus, 

an  angcli  habeant  corpora  naliiraliler  sibi  assumil  cor[)us  non  ex  nafiira  cadcsfi,  sed 

unita,  dubifarunt  aliquando  inagni  doclo-  clcmcnfari  :  non  simplici  ncc  plcne  com- 

rcs.  Undc  supcr  hoc  dubie  loquilur  fam  mixta,  scd   mcdio  modo,  ufpole  ex  aere 


nom.  c.  IV, 


QII.EST.    II   :   .\N   .VNr.Ef.I   IN   ASSUMPTIS   rOllPOHIHrS   EXF.nCEANT  OPEUA    VIT.E 


w^ 


vaporahili ;  aii{j;('liis  laiiifii  hoiiiis  cx  paitc 
anis  snpcrioii,  (laMiioii'  cx  inrcriori.  — 
Hanc  |{onavcnlnrai  posilionein  lUchar^his, 
nl  palnil,  cst  socntns  :  iino  ainho  siinnl 
in  hoc  sccnli  snnl  qnornindani  velcrnni 
opinionem. 

.\l  vero  Alcxandcr  circa  hivc  innlla  in- 
qniril,  et  palcl  cx  praMiidnclis  res[)onsio. 
Tenet  anlein  coniinnnem  opinionem,  di- 
cendo  qnod  corpora  assnmpla  ab  angelis 
snnt  aeria,  non  mixla,  neqne  ca^leslia.  — 
Idcin  dicit  Diirandns. 

(Jnid  ilcm  dc  immalcrialilale  et  incor- 
porcilale  anjj;clornm  hononim  atqne  ma- 
p.  198 1)  lornni    sentiant   Gnillelmus   et   Ilenricns, 
^*-  *•         palnit  supra. 

Postremo  Scotns  :  Angelnm  (inqnil)  as- 
snmere  corpns,  non  est  ipsnm  inlormare 
corpns,  nec  illnd  hyposlalice  sihi  unire, 
sed  tantum  esse  inlrinsecns  corporis  ino- 
tor  (et  sic  esse  definitive  in  illo  :  quod 
est  alius  modus  qnam  per  operationem 
esse  in  loco.  Nam  et  Deum  esse  uhique, 
prohatur  per  hoc  quod  ubique  operatur. 
Quod  si  hi  modi  non  differrent,  esset  ibi 
petitio  principii,  et  argueretur  ah  eodem 
ad  idem).  Angelus  enim  assumit,  id  est 
ad  se  sumit,  corpus,  quia  ad  operationes 
sibi  proprias  exercendas  utitur  illo  ut  in- 
strumento.  Nec  dicitur  ista  assumptio  fieri 
quando  corpus  assumptum  movetur  motu 
progressivo,  quoniam  talis  motus  non  con- 
gruit  fini  propter  quem  assumitur  tale 
corpus. 

Deinde  videndum  quale  corpus  potest 
assumere.  Et  dico,  quod  non  assumit  cor- 
pus  coeleste,  nec  elemenlare,quoniam  cor- 
pus  elementare  non  est  susceptivum  acci- 
dentium  in  qnihus  apparet.  Corpora  autem 
mixla  generala  potest  assumere,  sicut  ca- 
daver  defuncti,  aut  lapidem,  vel  aliquid 
tale.  Et  quando  assumit  corpus  quod  non 
videtur  prius  causatum  a  naturalihus  cau- 
sis,  sed  quasi  formari  tunc,  et  completa 
operatione  suhito  disparere,  tunc  videtur 
prohabile  quod  illud  sit  corpus  mixtum, 
propter  accidentia  quae  apparent  in  eo ; 
non  tamen  plena  commixtione  :  quia  cor- 

T.  21. 


.\  piis  simplicilcr  iiiixiiiiii  iioii  rormalnr  iiisi 
cx  gcncralioiK^  el  detcrminalo  [)roccssn 
naliira>.  Ilinc  cor|)tis  ([iiod  ila  ([iiasi  snbi- 
lo  formatur  alqin^  rcsolvitnr,  mixtnin  cst 
mixlione  impcrfecla,  ([ualis  [)Olest  indn- 
ci  ah  agcnlihns  nalnralihns,  ([iiasi  snbilo 
facla  a[)[)roxiinalione  clcmcnlorum.  Ila;c 
Scotiis. 

Qni  iii  liis  secutus  est  primam  illam 
opinionem  a  Honaventnra  narralam,  et 
partini  secundam.  Atque  ex  diclis  palet 
error  islins  rcs|)Oiisionis ;  nec  vernm  cst 

B  quod  acr  [)cr  ins[)issalioncm  aliasqnc  adlii- 
hilioncs  [)ra>laclas,  non  sit  illornm  acci- 
denlium  capax.  Experientia  qnoque  ali- 
quando  docuit,  corpns  angeli  mali  non 
esse  qnid  grossum,  niixtum,  secabile,  imo 
neqne  langibile,  sicut  et  Thomas  et  Du- 
randus  festantur.  Nec  decet  angelos  san- 
ctos  cadavera  assumere  mortuorum.  Ve- 
rumtamen  de  daemonibns  non  apparet 
universaliter  esse  negandnm  quin  inter- 
dum  assumant  cadavera,  sicut  de  hoc  in 
Csesario  et  alibi  aliqua  leguntur  exempla. 

C  Imo  da?mones  incubi  et  succuhi  talia  cre- 
duntur  assumere.  Quaedam  quoque  puella,  Cf.iom.i, 
qnae  multo  tempore  familiaritatem  hahuit  {||,J"'^"  '" 
cum  daemone  incubo,  personaliter  retulit 
mihi  se  audisse  a  deemone  illo,  quod  ca- 
daver  solet  assumere,  et  illud  forinsecus 
decorare. 


QU^STIO    II 


D  O  Ecundo  queeritur,  An  ang^eli  boni 
k3  seu  mali  in  assumptis  corpori- 
bus  vere  exerceant  opera  vit8e. 

Videtur  quod  sic,  qnia  in  Genesi  de- 
scribuntur  locuti  cum  patribus,  et  man- 
ducasse  ac  amhulasse  cum  eis.  Et  quod 
legitur  ibi,  Videntes  filii  Dei  filias  homi-  Gen.vi,  2. 
num  quod  essent  pulchree,  Josephns  et 
alii  quidam  exponunt  de  dsemonibus  incu- 
bis.  Mercurius  quoque  in  libro  de  Deo  deo- 
rum,  asserit  angelos  in  assumptis  corpo- 
ribus  deceptos  venereis.  —  Insuper,  angeli 

29 


450  IN   LIBRUM   II   SENTENTIARUM.   —   DIST.  VIII  ;   QU.EST.   II 

sic  apparenfes,  vere  loquuntur  ad  homi-  A  comedere,  intelligilur  supplendo,  ex  ne- 

nes  :  ergo  el  vident  ac  audiuiit  per  organa  cessitate.  El  quainvis  fuit  ibi  verilas  co- 

illa  sensus  atque  audilus.  inestionis  quoad  manifeslationem,  i»on  ta- 

In  conlrarium  esl,  quod  non  habenl  vi-  men  quoad  projeclionem  in  ventrem  aut 

res  vegelativas  nec  sensilivas.  neque  sunt  incorporalionem.  Quod  eliam  vere  cibum 

formap   corporum    subslanliales,  nec  cor-  sumpserunl,faletur  Auguslinus  in  libro  LX 

pora  illa  vivificant,  nec  unum  cum  illis  Qu»stionum  conlra  paganos  :  Legimus  an- 

conslituunt.  gelos  escas  sumpsisse  non  ficte  aul  phan- 

tastice,   sed    manifestissima   verilale.    — 

Ad  ha?c  Alexander   respondet   :  Dicen-  Denique   tale   corpus    celerrime  el  quasi 

dum  videlur,  quod   in  organis  corporum  imperceplibiliter  cilo  movetur  ab  angelo 

taliler  assumplorum  non  est  vere  vis  visi-  dum  vult,  quantum  permittit  nalura  cor- 

va,  neque  auditus,  aut  alius  sensus;  sed  B  poris  quod  movetur,et  quanta  est  intensio 

si  est,  dicilur  ibi   esse  eo  modo  quo  in  virlutis  motiva?  ex  parle  moventis. 

libro  de  Civilale  Dei  loquilur  Auguslinus  :  Si  aulem  qucrratur,  an  non  exsistente 

Angeli  prster  hoc  quod  intelligunl,  etiam  organo  ad  vocem  formandam,  posset  an- 

sentiunt;  sed    non  credo   unum   fieri  ex  gelus  formare  vocem  sensibilem ;  respon- 

potentia  illa  sensibili  et  organo,  et  pulo  dendum,  quod  angelus  habet  potestatem 

quod  non  aliter  fiat  immutalio  in  organo  formandi    locutionem  in  aere  etiam  sine 

illo,  quam  fit  resulfatio  rei  in  speculo.  In  inslrumenlo,  vel  sine  insfrumenlo  ad  hoc 

speculo  namque  resulfat  simililudo  sensi-  determinalo.  —  Et  si  objiciatur.  quod  lo- 

bilis;  sed    non   esf  speculo  sensitiva  vis  cufio  quum  sit  vox  articulafa,  non  fit  sine 

unita  quae  formain  illam  accipiat,  et  per  instrumenlo   corporeo  :  dicendum,   quod 

eam  judicet  de  re.  Nec  oportet  si  sit  forina  locutio  quae  est  operatio  animalis,  requirit 

similis    organis    sensitivis,    quod   propler  C  instrumenfum  corporeum  ;  quum  vero  est 

hoc  organa  sensitiva  exsislanf  :oculus  enim  operafio  substanfia?  separata?,  non  requirit 

qui  vim  visivam  amisif,  niliilo  minus  for-  iiislrumentum  corporeum,  sed  determina- 

mam  oculi  tenef.  Nec  oportet  si  fial  locu-  lam    maleriam.  (juod  enim   spiritus  con- 

tio  sive  percussio  vel  operafio  talis  qua?  junctus   facit   per   organum,    spiritus   se- 

est  quasi  ab  intra  ad  extra,  quae  fiunt  ad  parafus   sine  organo,  vel  organo  ad   hoc 

aliquid   designandum   auf   operandum   in  deferminalo,  facere  potest.   F^lenim  quod 

nobis,  quod   propler  hoc  fiat  visio,  sive  facit  virtus  inferior  per  plura,  virtus  su- 

audifio,  vel  hujusmodi   aliquid   quod    fif  perior  facit  per  unum.  Nec  indigef  insfru- 

quasi  ab  exfra  ad  intra,  quuin  ipsis  ange-  menfis  vocalibus  per  qiue  hoino  seu  ani- 

lis  virtufe  infellectiva  sufficienfer  innote-  ma   format   vocem.  Nihilo   minus   potest 

scant  quae  per  sensus  nobis  patescunt.  quandoque  in  corpore  assumpto  consimi- 

De  comestione  vero  dicendiim,  quod  ve-  D  lia  instrumenfa  habere  ad  vocis  formatio- 

ra  fuit  comestio  angelorum.  Sed  duplex  nem,sed  non  est  necesse  :  nam  et  ab  asina 

est  veritas   comesfionis  :   priina   propfer  Balaain  credifur  vox   formata  esse  mini-  Xum.xxn, 

necessitatem  comedentis,  et  ita  non  fuit  slerio  angelico   sine  insfrumenlis  quibus  "**■ 

ibi  comestio;  secunda  propler  pofestatem  fif  vox  humana.  Verum  ea  qu»  rationem 

ostendendam,   aut  familiaritatem   haben-  excedunt,  magis  oportet  ex  Scripluris  ac- 

dam  cuin  quibus  edebant,  et  sic  fuif  vera  cipere,  quam   indiscrete  scrulari.  —  Haec 

comestio.  Propterea  loquilur  Augustinus  :  Alexander. 

Potestatc  comedebant,  non  necessilale.  Et  Porro  Bonaventura  videlur  ad  haec  pro 

ponit  exemplum  dc  radio  aquain    consu-  parle  aliler  respondere  :  Spirilus  (iiiqui- 

menle,  et  de  terra  hanc  absorbenfe.  llinc  ens)  angelicus  in  corpore  assumpto   non 

rt,6.xii,i9.  quod  Tobiae  Raphael  dixit,  Videbar  vobis  habel  operalionem  anima)  vegetalivae,  nec 


AN  ANGKLI  BONI  SEU  MALI    IN   ASSHMPTIS  COnPORinUS  VEnR   EXEnCEANT  OPERA   VIT.E    451 


qnaiituii»  ad  cil^alioiuMn,  ncc  quanluin  ad 
gciicrulioiuMii,  qiiia  ncc  viin  hahcl  nulri- 
livain,  ncc  gcncrativaiu.  llal)cl  laiiicii  ali- 
quo  inodo  opcralioncs  his  coiilonnes.  In 
cibationc  quippe  sunt  cibi  suni[)lio,  con- 
suinptio,  convcrsio  cl  unio.  Quantiiin  ad 
diio  priina,  convcnit  angelis  coincstio  : 
nain  cibuin  apposituiu  sumpserunt  et  con- 
sumpserunt.  Non  auleni  in  subslanliam 
suam  cibum  converternut,  iiec  sibi  incor- 
poraverunt.  Ideo  fassus  est  Augustinns  : 
Sicut  aliler  absorbet  aquain  terra  siliens, 
aliter  radius  calciacicns ;  ila  cibatio  aliler 
convenit  angelo,  aliler  liomini.  —  Idem 
dicendum  de  actu  generationis,  in  quo  est 
seminis  constitutio  secundum  nervos  et 
virtutes  atquc  calores  tali  speciei  conve- 
nientes,  transfusio  quoque  et  susceptio  se- 
minis  sic  pcrfecli.  Quorum  primum  con- 
vcnit  lantum  iili  cui  Deus  dcdit  vim 
propagativam  :  quod  nequaquam  conve- 
nit  da>monibus  assumentibus  corpus.  Se- 
cunduni  vero,  utpote  seminis  transfusio 
et  susceptio,  potest  eis  competere.  Primo 
enim  succumbunt  viris  in  specie  mulie- 
ris,  ex  quibus  suscipiunt  semen,  quod 
quadam  sagacitate  in  sua  virtute  custo- 
diunt;  deinde  Deo  permittente  incubi  fi- 
unt,  et  semen  illud  in  vasa  feminarum 
transfundunt  :  ex  qua  transfusione  ho- 
mines  possunt  generari.  Haec  Bonaventura. 
Insuper  de  hoc,  an  angelus  in  corpore 
assumpto  exerceat  operationes  virium  sen- 
sitivarum,  scribit  hic  doctor  :  Quum  ani- 
ma  uniatur  corpori  ut  perfectio  seu  forma 
et  ut  motor,  quaedam  operationes  conse- 
quuntur  animam  ut  est  motor,  qua^dam 
ut  est  perfectio  corporis,  qusedam  partim 
sic,  et  partim  sic.  Differenter  quoque  exer- 
cet  operationes  has  anima.  Operationes 
namque  eam  consequentes  ut  est  motor 
sic  exercet  per  corpus,  ut  etiam  exerceat 
eas  in  corpus  :  quia  non  solum  movet  alia 
corpora,  sed  et  proprium  corpus.  Operatio- 
nes  vero  eam  consequentes  ut  est  perfectio 
corporis  sie  exercet  in  corpore  per  cor- 
pus,  quod  exercet  eas  cum  corpore.  Ter- 
tias  autem  operationes  exercet  in  corpore 


A  (jiiasi  ulioipic  iiiodo.  Idco  priina>  compe- 
tnnt  aniiinc  iit  (^st  lioc  aliipiid,  et  molor 
differens  a  iiiobili;  secunda^  vero,  ut  cst 
forina  (;onjuncta  iiiat(;rijc.  Quunuiuc  aii- 
gelus  unialiir  corpori  assumplo  non  ut 
forina,  scd  ul  molor,  primas  opcraliones 
plcne  cxcrcet  in  corpore  suo,  secundas 
luinime,  tcrtias  vero  quodammodo  sic,  et 
quodammodo  non  sic.  Molum  etenim  pro- 
gressivum  exercct  primo  modo  ;  actum 
sentiendi,  nullatenus;  actum  ridendi,  rne- 
dio  modo.  Ridere  namque  competit  anima) 

B  partim  ut  est  molor,  et  partim  ut  est  cor- 
poris  forina  :  quia  in  risu  est  quffidam 
exhilaratio  cordis,  et  hffic  est  ab  anima 
ut  est  forma;  et  est  in  risu  genarum  mo- 
tio,  qu»  est  ab  anima  ut  est  corporis  mo- 
tor.  Ratione  primi,  ridere  non  convenit 
aiigelo,  sed  solum  ralione  secundi.  —  De- 
nique  sentire  tri[)liciter  sumitur  :  primo 
communiter,  et  ita  est  idem  quod  rem  ut 
praesentem  cognoscere;  secundo  proprie, 
et  est  idem  quod  rem  ut  hic  et  nunc  ap- 
prehendere  ;    tertio   propriissime,    et   est 

C  speciem  exsistentem  in  matcria  pra^ter 
materiam  mediante  corporeo  organo  sus- 
cipere.  Primis  duobus  modis  non  differt 
sensus  ab  intelleclu  nisi  ratione  dumta- 
xat ;  et  convenit  angelis,  quia  sua  vi  intel- 
lectiva  cognoscunt  rem  ut  praesentem,  et 
ut  hic  et  nunc.  Tertio  vero  modo  differt 
potentia  sensitiva  ab  intellectiva,  re  et  ra- 
tione;  et  hoc  modo  spiritui  angelico  non 
convenit.  Et  si  objicias  quod  imo,  quia 
in  organo  corporis  assumpti  ab  angelo 
recipitur  species  sensibilis  ab  objecto;  di- 

D  cendum,  quod  in  organis  hujusmodi  cor- 
poris  non  sunt  ipsae  vires  sensitivse,  nec 
organa  illa  dicuntur  univoce  cum  organis 
animalium,  nec  angelus  plus  conspicit 
hominem  apertis  oculis  quam  clausis.  Haec 
Bonaventura. 

Idem  Thomas  :  Angeli,  inquiens,  cor- 
poribus  assumptis  vitam  non  influunt,  sed 
motum.  Ideo  operationes  consequentes  cor- 
pus  vivum  ut  vivum,  angeli  in  corporibus 
assumptis  nequeunt  exercere,  sed  eas  qusB 
consequuntur  corpus  secundum  quod  mo- 


4oii 


IN   LIBRUM   II   SENTENTIAHUM.   —   DIST.   VUI  ;   QUiEST.   II 


bile.  Ideo  non  proprie  coniedunf.  neqne 
bibunt  :  quia  elsi  cibuin  dividaul  alque 
trajicianf,  non  tamen  actus  illi  procediint 
a  potentia  valeule  digerere  alque   in  uu- 

Ce»i.xvm.  Iriinentuin  convertere.  Abrahani  autein  in 
principio  non  coguovit  Ires  illos  quibus 
obtulil  cibos,  angelos  esse,  sed  in  fine; 
vel  si  in  principio  scivit  hoc,  obtulit  eis 
cibos  in  comincndatiouein  alicujus  iny- 
slerii.  —  Aliqui  quoque  arfinnant,  quod 
da^mones  in  assumplis  corporibus  non  va- 

ibid.w,  2.  leant  generare;  nec  per  filios  Dei  in  pra;- 
habila  aucloritate  da^mones  incubos  desi- 
guari,sed  filios  Selh,et  per  filias  hominum, 
natas  ex  Cain.Sed  quia  a  mullis  coulrarium 
dicitur,  et  quod  inultis  videlur,  nou  potest 
omnino  falsum  esse,  secundum  Philoso- 
phum  septimo  Physicorum,  et  in  fine  de 
Somno  el  vigiiia;  ideo  dici  potest,  quod 
per  actum  iliorum  compietur  generatio, 
in  quanfum  semen  humanum  apponere 
possunt  in  ioco  convenienti  ad  proportio- 
natain  materiam,  quemadmodum  aliarum 
semina  rerum  colligere  possunt  ad  quos- 
dam  producendos  effectus  :  ita  ul  da^mo- 
nibus  solum  atfribuatur  id  quod  est  mo- 
tionis  localis,  non  generatio  ipsa,  cujus 
principium  non  est  virlus  d»monis,  nec 
corporis  ab  ipso  assumpti,  sed  virlus  ejus 
a  quo  sumptuin  est  semen.  Hinc  natus  ex 
semine  illo,  est  filius  liominis  alicujus, 
non  dsemonis.  Insuper  taiiler  natos  pos- 
sibile  est  esse  corpore  magnos,  ac  fortes 
velut  gigantes  :  quoniam  dwmones  scire 
valent  virlulem  seminis  decisi  ex  dispo- 
silione  ejus  a  quo  decisum  est,  et  mnlie- 
rem  magis  proporfionatam  ad  seminis  ii- 
lius  susceptionem, ifemque  constellalionem 
juvantem  ad  corporalem  effectum,  vide- 
iicet  opfima?  comi)lexionis  in  genilo  :  qui- 
bus  omuibus  concurrentibus,  gigiiitur  hu- 
juscemodi  proles.  —  Amplius  si  qiueratur, 
an  angeii  boni  seu  inali  movenlur  in 
assumptis  corporibus  ;  dicendum,  quod 
moventur  ad  inotuin  illorum  per  acci- 
dens,  qiium  in  eis  siiil  dcrinilive,  ila  qiiod 
non  alibi.  Deiis  aulein  non  moveliir  ad 
inoluin    corporis   cujuscumque,    quia   sic 


A  esl  in  uno  quod  etiam  in  alio  :  quemad- 
modum  aniina  non  movelur  per  accidens 
ad  moluin  manus.  sed  ad  inoluin  totius 
corporis.  Similiter  inotor  orbis  conjuiigitur 
orbi  secundum  totum,  iit  dicunt  philoso- 
phi.  et  non  uni  parli  fautum,  quamvis 
virtus  ejns  priino  appareat  in  dextera  par- 
te  orbis  unde  incipit  motus  :  et  ideo  non 
movefur  per  accidens,  quoniam  totus  or- 
bis  non  movetur  exfra  suuni  locum,  sed 
sic  quod  sit  in  alio  loco  ratione,  et  non 
siibjeclo.  Ha^c  Thoinas  in  Scriplo. 

B  Porro  in  prima  parte  Summae,  qua^stio- 
ne  qiiinquagesima  priina  :  Quaedam  (ait)  ari.  3 
vivenlium  opera  aliqiiid  liabent  commune 
cum  aclibus  aliis  :  ul  loqui.  cum  sonis 
inaniinaforiiin;  et  progredi,  cuin  aliis  mo- 
tibus.  Ideo  opera  vitae  quantum  ad  id  quod 
est  utrisqiie  commune,  possunt  ab  angelis 
fieri  per  corpora  assuinpla,  non  autein 
qiianluin  ad  id  quod  est  vivenlium  pro- 
prium  ;  quia  seciindum  Pliilosophum  libro 
de  Somno  et  vigilia,  cujiis  esf  pofentia, 
ejus  <3st  aclus.  Ilinc  uiliil    polest  habere 

C  opus  vita?  quod  non  liabeat  vitam,  quaB 
est  potentiale  principiiim  liujusinodi  ac- 
fionis.  Et  quia  sentire  est  tofaiifer  actus 
vita^,  ideo  angeli  per  organa  illa  nil  vi- 
dent,  nec  audiunt.  Nec  tamen  frustra  cor- 
pus  organizatum  assumunf,  sed  ad  desi- 
gnandiim  suas  spirituales  proprietates,  et 
ut  hominibus  se  familiariores  aiit  inagis 
proporlionalos  exhibeant.  —  De  hoc  de-  adC'"". 
iuum,an  da>mones  femiuis  coinmisceantur 
ac  generent,  scribil  Aiigusliniis  quintode- 
cimo  libro  de  Civilate  Dei  :  Multi  se  ex- 

D  pertos  aut  ab  experlis  audisse  affirmant, 
Silvanos  et  Faunos  iinj^robos  sa>pe  cuin 
inulieribus  exstitisse,  et  earum  expetisse 
ac  peregisse  conciibitum.  rude  lioc  negare 
imprudentiiP  est.  Sed  angeli  sancli  sic  labi 
aiife  (liluviiim  nuliatenus  potueriinl;  id- 
circo  in  Genesi  per  filios  Dei  inlelliguntur 
fiiii  Selh,  etc,  ut  supra.  Ihec  Thomas  in 
Siimina. 

Qui  iii  Scriplo  approbare  videtur  expo- 
silionem  Josephi,  iulelligentis  per  filios 
Dei,  daMUOnes  incubos.  Melius  vero  cst  ut 


'i 


I 


AN  ANGELI  BONI  SEU  MAM   IN  ASSIMPTIS   CORrORIRrS   VERK  EXKRCKANT  OPKR  \    VIT.F,    \V}^ 


p<M'  filios  Dci  iiil('lli;;aiilur  tilii  iiali  cx 
St'lli,  qiii  ad  kMiipiis  (lcvoli  riKM-iiiil.  Ncc 
inciihi  illi  posscMil  noiniiiari  liiii  Dci,  iiisi 
forsan  proplcM"  naliiiain  inlcllcclnalcin  cl 
raliono  crcalionis.  —  Uiiisws,  (piod  TIio- 
inas  (licil,  inolorcin  orliis  ('oiijuiij;i  orbi 
sccundnni  loluin,  inajori  iiidi^M'!  in(|nisi- 
lioiic,  si  inlclli^alur  dc  inlclligcnlia  cl 
pcrsonali  cjiis  pra>scnlia  pcr  lotnin  orbcin 
qiKMn  inovct;  cl  do  hoc  infra  dicotur. 

Potrns  doninin  indnctis  concordans  :  Ex 
considoraliono(iiiqiiil)  finis  disponilnr  inc- 
diiini,  cl  inslrniiKMiluin  a|)laliir.  Aii|^cli  aii- 
l(Mn  assninunt  corpora  ut  op(M'(Milur  iii  cis 
op(M'a  sciisibilia,  iion  tamon  naluralia,  sod 
voliinlaria.  Ilinc  assnmunt  corpora  iit  in- 
strumenta  artificialia,  non  iit  naturalia 
organa.  Undo  corpora  illa  habont  nalura- 
liiiin  corporum  siinilcin  figuram,  noii  na- 
tiirain.  H;cc  Potrus. 

Qui  otiain  scribit  corpora  illa  iion  esse 
puro  aoria  :  Gorpora  (dicens)  assumnnt 
angoli,  non  corpus  unum  vore  mixtum  ex 
elemontis  quatuor  faciendo,  quia  in  ojus 
dopositiono  fierot  corruptio  aliqua  ;  nec 
compositum  ex  elemento  aerio  corpus  fir- 
mando,  qiiia  non  essot  colorum  susceptibi- 
le.  Ideo  corpora  illa  assumunt  diversorum 
corpornm  confusione,  non  commixtione, 
unnm  corpus  figurando,  ita  quod  aeri  res 
alias  seu  vapores  apponunt,  plus  in  una 
parte  quam  in  altera  condensando  :  sic- 
quo  in  uno  corpore  diversos  producunt 
colores,  quemadmodum  ex  collectione  nu- 
blum  ot  radio  solis  apparet  coloratio  di- 
versa  in  aere. 

Quod  autem  de  generationc  daMiionum 
dicitur,  aut  non  est  vorum ;  aul  si  ost, 
oportet  quod  prius  suscipiant  ipsum  so- 
men  ab  homine,  et  deindo  transfundant 
in  mulierem.  Unde  prius  oportet  da>mo- 
nem  esse  succubum  quain  incubum.  Quod 
tamon  adhuc  videtur  iinpossibile,  qiium 
oportoat  ipsum  semen  calidum  siciit  a 
viro  descinditur,  transfundi  in  mulierem, 
secundum  naturalos.  —  Hsec  Pelrus. 

Quocirca    sciendum    juxta    prwhabita, 
quod   dsemones   naturalium    rerum   vires 


A  scicnU^s,  ()c(Milla  virliilc  (piciinl  sciiicn  in 
siio  s(M'varo  calon^  AIil(M"  (pKxpic  vahMil 
s(Miicii  coI!ig(M'c  (piain  siiccumboiulo,  ul 
iiifia  laiigcliir.  Sicqiio  iion  oporlct  iiniver- 
salilcr  (hcinonoin  priiis  esso  siiccnbiiin 
(|iiaiii  incubum.  Ncc  polcst  inlcllocliis  no- 
slcr  iii  |)ra'sciili  ('ogiiosc(M'o  nniv(M'sas  da;- 
inonuin  vorsutias  circa  ha'C. 

Ilinc  Uichardiis  :  Diiin  (ait)diabolus  non 
prohibolur  a  Doo  aiit  angelis  sanctis,  po- 
tcst  assumero  corpus  ad  similitiidinom 
miilieris  forinosa>,  sem(Mi(juo  virih^  rocipe- 

B  rc  a  viro  sociiin  concumbonto,  ot  illud  ad 
aliquaiiliiluin  lcin[)oris  in  sua  consorvare 
virtuto;  dcindo  assiimore  corpus  virile,  ant 
prislinuin  corpus  inutare  in  similitiidinem 
corporis  virilis,  et  soinen  illud  in  matri- 
cem  fomina?  sibi  consentientis  transfun- 
doro,  ita  quod  ox  semine  illo  et  scmine 
mulioris  in  proportionc  naturali  concur- 
rcntibus,  fetus  concipietur,  ut  dicitur  de 
Merlino,  qui  tamen  non  fuit  dsemonis  fi- 
lius,  sed  hominis  ex  cujiis  semine  fuit 
conceptus.  Verumtamen  quidam  dicunt  il- 

G  lud  potius  relinquondum  sub  dubio,  quam 
assertive  determinandum,  qunm  Augusti- 
nus  terlio  de  Civitate  Dei  super  hoc  du- 
bifative  loquatur.  Rationabile  mihi  quoque 
videtur,  quod  alteram  partem  pertinaciter 
affirmare  non  expedit.  Haec  Richardus. 

Preeterea  Udalricus  circa  ha^c  multa  in- 
ducit,  qua"  sententialiter  sunt  exprossa. 
Addilque  aliqua  :  Multi  (dicens)  affirmant 
dajmones  in  assumptis  coire  corporibus 
ac  generare;  et  videtur  pro  eis  esse  Scri- 
ptura,  qua>-  secundum  aliam  Iranslationem 

D  continet  :  Videntos  angeli  Dei  filias  homi-  Ge>i.\,,2. 
num.  Idoo  qua^slionom   hanc  movet  Au- 
gustinus  octavo  libro  supor  Genesim,  et 
tandem  dicit,   per  angelos  dosignari   ho- 
miiios  bonos  natos  ex  Seth,  quomadmo- 
dum  de  sanclo  fertur  Joanne  :  Ecce  ego  Maiachw, 
mitto  angolum  meum.  Dicunlque  aliqui,  '• 
quod  dffimones  colligunt  ab  hominibus  se- 
men  ;  vel  qui  uni  est  succubus,  alteri  est 
incubus;  ant  per  pollutionem   in  somno 
aut   per   mollitiem   in   vigilia    suscipiunt 
illud.  Quidam  etenim  doctor  magnae  au- 


454  IN  LIBRUM   II   SENTENTIARUM.    —  DIST.  VIII  ;   QU.£ST.   II 

cloritatis  retulit  se  a  quodam  vere  intel-  A      At  vero   Scotus    consonat   pra^inductis 

lexisse,  quod    quum    ipse   vilio    mollitiei  etiam  de  generalione,  qualiter  conveniat 

subjacerel,  semel  innumerabiles  calli  cir-  d<pmoni,   demplo   quod   ait   comestionem 

ca  eum  pollutum  apparuerunt  cum  maxi-  vere  compelere  angelis  in  assumptis  cor- 

mo  strepitu,  qui  semen  lingentes  depor-  poribus  :  quia  (ut  dicit)  comestio  non  est 

taverunt.  nisi  cibi  divisio,  et  divisi  ad  intra  traje- 

Sed   supposito   quod   sic   cum    feminis  clio;  tuncque  fieri  potest  exhalatio  et  re- 

coeant,   adhuc   est   dubium    duplex.    Pri-  solutio   in   humores   aut   elementa,  et  hi 

mum,  qualiler  semen  sic  dilalum,  possit  motus   locales   fieri  queunt    circa  corpus 

esse  generationis  principium,  quum  tola  virlule  acliva  angeli. 

seminis   virtus   per   quam   est  generalio,  Verum  ha?c  verba  Scoti  aliena  sunt  a 

consislal   in    virtule   formativa,  impressa  communi  doctorum  traditione.  Tamen  de 

ab  anima  generantis,  qua>  ut  iii  subjecto  B  islo  inultum  contendere  reor  inane,  quo- 

est  in  spirilu  incluso  et  conservato  in  se-  niam  difficullas  ha?c  in  quid  nominis  stare 

minis  viscositate  :  ideo  ipso  exhalante,  va-  videtur.  Nempe  si  illa  divisio  alque  traje- 

num  efficitur  semen  ad  generandum.  Hoc  ctio  ad   comestionis   sufficiunt   ralionem, 

autem   non   solum   fit  per   Iranslationem  stare  potesl  illa  opinio.  Si  vero  ullra  exigi- 

seminis  per  tanlum   spatium,  ut  isti  di-  tur  (juxta  praelacta)  conversio  nutrimenti 

cunt  :  imo  philosophi  Iradunt,  quod  pro-  in  comedentem,  et  unio  seu  incorporatio, 

pter  ineptam  longitudinem  venter  evapo-  ut  asserit  Bonaventura,  itemque  quod  ac- 

rat  semen  in  egressu,  et  spiritus  exspirat  lus  ille  procedat  a  vi  nuliiliva.  ut  expri- 

ab  eo,  ita  quod  fit  generationi  ineplum.  mif    Thomas,   certum   quod    opinio   falsa 

Verum  ad  hoc  respondent,  quod  djemon  sit.  Verum    secundum   Guillelmum    libro 

potest  super  spiritum  illum  sicut  et  super  de  Universo,  divisio  et  trajectio  cibi  non 

aerem,  atque  per  hoc  tenet  eum  ne  exha-  G  est  realiter  sed  apparenter  comestio.  Re- 

let.  Insuper   circumponit   ei    seminalium  aliter   autem    et   vere    comestio   est   cibi 

causas  virtutum,per  quas  tam  semen  quam  in  cibatum  mutalio.  Et  horum  doctorum 

spiritus  conservatur  in  qualitalibus  aplis  verior  ac  sublilior  est  doclrina.  Amplius, 

ad  generandum  :  sicut  videmus  quando-  si  comeslio  polest  vere  compelere  angelo 

que  per  aliquam  constellationem  etiam  in  in  corpore  assumplo  non  vivo  nec  anima- 

semine  animalis  alterius  speciei  imprimi  to,  Christus  edendo  non  probasset  idonee 

aliquid  figura?  humanse,  ita  quod  Empe-  se   vere   resurrexisse.  —  Insuper  Scotus 

docles  dixil  vaccas  aliquas  esse  bovigenas  pronuntiat  :  Christi  comeslio  ordinala  fuit 

atque  virigenas.  —  Secundum  dubium,cur  ad  nulritionem.  Et  loquitur  de  comeslione 

diemon,  qui  non  vult  aliquid  boni,  ila  per  Christi  post  resurrectionem.  Nam  subdit  : 

coitum  interposita  mora  projicit  semen  in  Non  enim  est  inconveniens  quod  corpus 

feminam,  quum  semen  fortius  in  suo  ma-  D  gloriosum  possit  in  se  converlere  corpus 

neret  vigore,  si  subilo  in  malricem  pro-  non   gloriosum,   sicut   potest   siinul   esse 

jiceretur.  Dicunt  quod  ideo,  quatenus  per  cum  illo.  Posset  enim  Deus  facere  corpus 

coitum    inducat    feminam    ad    iniquilalis  gloriosum  in  parva  quanlitate,  ef  illud  per 

consensum  :  nain  et  horror  retrahcret  a  comestioncm  vere  augere,  nec  tamen  ali- 

consensu,  si  scin^tur   hoc   esse   da>monis  (piid   de    nulrifo   vel   aucto   corrumpere- 

opus.  —  Ha;c  Udalricus.  Qui  addif  :  Ecce  tur.    rL-cc    Scotus.    Quae   communibus   ac 

ha^c  omnia  dicta  sunt  sine  aucforifale  et  solidis  aulhenticorum  documenlis  docto- 

ralione,  secundum  solam  famam  popula-  rum  non  consonanf,  ut  siiper  ferlium  et 

rein,  vel  potius  ficta;  quoniam  fictuin  est  quarlum  plcnius  ostendetur  :  ideo  levilati 

quod  coaclum  est  ad  posilioncm,  uf  duo-  el  singularilali  adscribenda  censenfur. 

deciino  iMetaphysica)  ait  Philosophus.  Uude  cl  Durandus  hic  coulestatur  :  Ac- 


AN  ANGELI  BONI   SRU  MALI   IN  ASSUMPTIS   CORPORIBIS  VnBK  KXEBCEANT  OPEIU   VIT.E    44)3 

tus  secuudiis  pnpsupponil  acluni  [uiuiuiu.  A  \w  (juod    (laiuiiati    rcsuiiiplis   corporibus, 

In  corporo  aulcm  {issumplo  ab  augclo  iioii  prolo|>lasli    (jiKKpic    parcnlcs   uoslri   auNi 

est  actus  primus  vila',  (piouiaiu  iion  iiiii-  cul|)aiu,  iiiiiiiorlalcs  cruiil  et  eraut,  fuit  ct 

tur  corpori   illi   ut    rorma  :  idcirco  iu  co  cril  siipcr  iialuram  cx  diviuu)  ordiuatiouo 

non    sunt   aliijiia    opcra    vilic,    (puc   siiiit  jiistitia».  Aiiipliiis,  si  hahcut  corpora  vcra, 

actus  scciiiidi.  Opcra  vcro  vit;c  vocautiir,  possct  coriim   iiiotio,  proj,n'cssi(),  pcu(!lra- 

non  (piia  clTcclivc  suiit  a  priiicipio  vivcii-  tio    rctardari    scu    impcdiri,  (piiim    plura 

te,  alioqui  motus  lapidis  ab  aiifj;clo  dicc-  corj)oia  iii  codciu  lUH^ucant  esse  loco.  S(^d 

rctiir  opus   vita> ;  ucc  idco   (jiiia   similia  liiijus   conlrarium    dicunt   cxixTimcutato- 

suiit  oi)cribus  viljc,  quia  similitudo  exclu-  res,  quorum    uouiiulli    falcutur  se  atten- 

dit  idcutitalcm;  scd  quia  suut  iu  subjcclo  tassc  piiguarc  advcrsus  illos,  ac  ferro  pcr- 

vivculc,  ct  a    i)riucii)io   vivcuti^    ut    talc.  culcn^   ij)sos,  cl  iiiotus  coruin  fortissimis 
Ilinc  inotus  laliuiu  corporum  uoii  cst  opus  B  prohibcre  obstaculis,  fiiiiibus,  trabibus  et 

vila)  seu  actus  vilalis,  quum  nou  sit  a  mo-  catenis,  nec  aliquid  profecisse.  At  vero  si 

tore  coujuucto,  nec  successivus'.  —  IIa>c  movenlur,  qiucrilur  an  volent  aut  gradian- 

Diiraudus.  In  cujus  vcrbis  vidctur  obscii-  tiir  :  si  volaut,  aii  habcaut  alas,  et  quales; 

rum,  quod  dicit  motiim    illiim  non  esse  si  gradiaiitiir,  au  habcaut  pedes,  et  quales. 

successivum  :  si  lamcn  hoc  dicit.  Forsitau  Au    ctiaiu    corpora   illa   habcant   figuram 

euim  libcr  qiiciu  vidi,  est  iucorrcctus,  ila  humauam  ac  staluram  erectam.  Praiterea, 

quod  pro  dictioue  hac  processivus,  scri-  qui  dicunt  eos  vere  assumere  corpora  pro- 

ptuin  est  successivus.   Motusque  ille  non  ut  voluut  et  eorum  obsequia  exigunt,  mul- 

est  proprie  processivus  seu  progressiviis,  tas    paliuntur    inslantias.    Si    enim    vera 

quum  nou  sit  auimalis  :  et  si  quis  dicat  essent  corpora  et  organa  haberent  vera, 

contrarium,  non  est  de  vocabulo  conten-  oporteret  vires  sensitivas  eis  inesse,  et  es- 
dendum.                                                           C  seut  tangibilia  vere.  —  Multa  his  consimi- 

Postremo  Guillelmus  secunda  parte  de  lia  tangit  Guillelmus  :  quorum  pro  parte 

Universo,  multa  super  hac  disseruit  quae-  patet  ex  dictis  solutio,  idcirco  non  immo- 

stione,  pra?sertim  an  angeli  boni  vel  mali  randum. 

vere   assumant  corpora   in  quibus   appa-  Iterum  arguit  ita  :  Si  vera  corpora  sunt 

rent,  an  in  apparentia  tantum.  Afque  post  quce  apparent,  ergo  et  vera;  vestes,  vera 

perscrutalionem   et   disputationeiTi   proli-  arma  verique  equi  sunt,  in  quibus  et  cum 

xam,  videtur  tandem  illam  incidere  opi-  quibus  apparent.  Quumque  interdum  ap- 

nionem  quse   paulo  ante  ex  Udalrico  est  pareant  absque  numero,  et  videatur  exer- 

recitata,  et  Alberto  adscripfa.  citus   eorum   major  omnibus   exercifibus 

In  primis  autem  dispufat  confra  defini-  omnium  regum  ac  principum  terrap,  ma- 

tionem  Apuleii  Plafonici,  asserenfis  quod  gna  et  mira  esf  quaestio  ex  qua  mafcria 
dsemones  sunt  animalia  corpore  aeria,  ani-  D  sint  omnia  illa  formala  :  et  quamvis  po- 

mo  passiva,  fempore  aeferna.  Si  enim  (in-  tesfas  formandi  hsec  omnia  fam  repenfe 

quit)  sunt  passibilia,  ergo  et  corruptibilia  data  esset  augelis  sancfis,  qui  ea  non  nisi 

ex  nafura.  Nam  et  aer  habet  confrarium,  ad  Creatoris  gloriam  uti  volunt  aut  pos- 

ef   in   suis   parfibus   corrupfibilis  exstaf.  sunt,  non  famen  videretur  data  malignis 

Rursus,  si   animalia   sunf,  ergo   mcmbra  spiritibus,  qiii  non  videnfur  ea  velle  ufi 

habenf,  quum   anima  sit  forma  corporis  nisi  ad  irreverenfiam  Condiforis,  et  ad  il- 

organici  physici.  Ergo  per  amputafionem  lusiones  deceptionesque  hominum. 

membrorum  naturaliter  possent  mori.  Nem-  Insuper  ob  hoc  quod  aliquid  apparet 

1  Juxta  ed.  Yenet.  1586  :  Similiter  dicendum  est,  quod  motus  talium  corporum  progressivus  non 
est  natura*,  nec  opus  vitse,  quum  non  sit  a  motore  conjuncto,  sed  separato  secundum  suppositum. 


4oG 


IN  LIBRUH   II   SENTENTIAHLM.   —   DIST.  VIII  ;   QUiEST.   II 


aliciii,non  oportet  novam  subslanliam  aut 
novnm  corpus  rormari,  assumi  aut  rcaliler 
exliibcri  forinseeus.  Qno*'  primo  probalur 
el  palet  in  dorinieulibus,  quibus  ap[)aret 
quod  veraciter  aliqua  videant,  audiant, 
palpent,  deosculentur.  Secundo  id  patet  iu 
febricitaulibus,  qui  alienaliones  patiuntur 
eliam  vigilanles  :  qui  lerrili  clamant,  et 
fugere  eniluntur.  quia  videtur  eis  quod 
cernunt  latroues  et  alios  hostes  super  se 
irruentes,  et  per  angustas  fenestras  intro- 
euntes;  palamque  est,  solas  imaginationes 
ac  phantasmata  quae  in  aniinabus  illoruu» 
consistunl,  sufficere  ad  apparitiones  hu- 
jusmodi.  Tertio  palet  hoc  in  melancholicis 
quibusdam,  quibus  apparet  quod  hostes 
ingrediantur  per  muros  et  portas  civita- 
tum  in  quibus  sunt,  nec  potest  eis  persua- 
deri  oppositum  :  ideo  terrili  et  clamantes 
diffugiunt.  Memini  me  vidisse  virum  re- 
ligiosum  ac  bonum  qui  dum  mihi  expone- 
ret  apgritudinem  suam,  in  ipsa  narralione 
videbatur  sibi  videre  mures  magnos  et 
nigros  lenlantes  caput  suum  ascendere  : 
propter  quod  in  continuo  erat  pavore.  — 
Nec  mirum  si  de  rebus  qusB  extra  nos 
sunt  aliqui  illudanlur,  quum  quidam  de 
se  ipsis  per  phanlaslicas  imaginaliones  in- 
credibilius  miserabiliusque  fallantur.  Fuit 
etenim  tempore  meo  quidam  qui  tam  per- 
tinaciter  pulavit  se  esse  gallum,  quod  de 
cetero  noluit  humana  uti  loquela,  sed  gal- 
li  cantuin  ac  vocem  effigiavit  pro  posse. 
Fuit  el  aller  qui  indissuasibilitcr  a^sliina- 
vil  et  dixit  se  morluum,  ideo  nec  debere 
nec  posse  amplius  inter  homines  viven- 
tes  manducare,  quoiisque  aller  simililer  se 
mortuum  similans,  illi  suggessit,  quod  se- 
cum  edere  posset  el  deberel,  quuin  el  ipse 
mortuus  esset,  cum  vivenlibus  autem  ueu- 
ter  eorum.  Fuit  et  alius  qui  indesiiieiiler 
credebat  se  videre  aquam  maguam  anle 
se  :  propler  quod  non  audebat  unuin  pas- 
sum  procedere,  lali  perterritus  phanlasia. 
Denique,  ul  ad  propositum  accedam,  re- 
cordare  apparilioinim  ac  visionum  qua? 
pcr  necromanlicos  riunt.  Ouariim  una  est 
quod  per  inspeclioiiem  pueri  virginis  in 


A  proprio  ungue,  videtur  se  videre  et  furem 
et  rem  furtivam,  et  nomen  furis  viasque 
ipsius,  et  ubi  posuerit  furlum.  Cerlum  est 
autem,  res  islas  non  esse  in  ungue  :  ideo 
intra  se  ipsnm  videt  et  audil  ha>c  oinniaEt 
fiunt  ha^c  universa  per  sola  rerum  phanta- 
sinala.  Nec  aliquis  spiritus  assumpsit  cor- 
pus  furis,  nec  corpus  rei  furtiva?,  nec  cor- 
pora  corporibus  illis  similia  ;  sed  soia?* 
imaginaliones  phautasliciD  ad  hujusmodi 
apparitiones  sulficiunl.Fiunl  ergo  Imjusmo- 
di  appariliones  seu  ostensiones,  per  fortes 

B  impressiones  hujusmodi  phanlasmatum  si- 
ve  imaginum  in  vi  imaginativa  videnlis. 
Eodem  modo  se  habet  de  aliis  inspectio- 
nibus  maleficis,  quales  sunt  qua;  fiunt  in 
ovo,  in  ebore,  in  ense,  in  pelvi,  in  specu- 
lo  quoque,  et  eliam  in  speculo  Apollinis, 
quod  est  in  hujusmodi  operibus  apud  ma- 
leficos  maximum.  Nec  dubites  omnes  isfas 
visiones  esse  da^moniacas  quasdam  arre- 
ptiones  :  idcirco  horrorem  faciunt  in  vul- 
tibus  ila  videntium. 

Patet  ergo  duobus   modis  fieri  appari- 

C  tiones  hiijusmodi,  videlicet,  a>gritudinis 
alienatione,  et  maligni  spiritus  imaginaria 
depiclione.  In  quibus  includere  non  iu- 
tendo  splendores  prophelicos,  neque  san- 
ctorum  angelorum  collocutiones  et  socie- 
tates. 

Porro  de  exercitibus,  armis  et  equis  qui 
■  apparent  de  nocte,  potest  revera  contin- 
gere  ut  malignus  spiritus  hujusmodi  vi- 
siones  suggerat  et  procurel.  Nihilo  minus 
angeli  sancti  possunt  aliqua  per  appari- 
tiones  hujusmodi  revelare.  Et  quamvis  di- 

D  versa  sit  causa  revelalionis  angelis  bonis 
ac  malis,  idem  tamen  eis  est  modus  reve- 
lalionis,  pula  pingeudo  in  vi  imaginativa 
has  visiones  seu  species.  In  Geiiesi  eniin 
ferlur  Jacob  vidisse  angelos  sanclos,atque  r.enxwu, 
dixisse  :  Castra  Dei  sunt  hfec.  Unde  veri-  '' ^" 
simile  esf  quod  apparebant  inslar  casfro- 
riim  seu  exercitus  ordinali.  In  Prophelis  *•! 

vero  Chrislianorum  narralur  pneliiim  vi-  Apoc.xu,-. 
sum  fuisse  in  caMo  inler  angelos  sanctos 
et  angelos   inalos  :  eslque   probabile.  ap- 
paruisse  ibi  species  prudiantium,  et  figu- 


AN  ANdELI   nONI   SEII  MALl   IN  ASSUMPTIS  COHPOUinrS   VERE  EXERCEANT  OI'ERA   VIT.E    457 


rain  forinaiiivc   piirlii.  Nec  (liihiuiii  (iiiiii 

p(^r  aii^cliim    sanclum   oslonsa   sit   visio 

illa.  —  Ncc  ali(iii()  inodo  a|>parc(  proplcr 

qnamcumque  apparilionnin   islarnin  cro- 

alnin  csse  lanlnin  exercilnm  verornin  lio- 

ininnin,  anl   ali(pioriiin   cori^ora  vcra  Iia- 

bciilinin.  (Jiiarc,  sicnl  [)ra'(lixi,  iniiltiliido 

ila  apparens,  nec  verornm  fnil  lioininnm, 

nec  verornin  corpornin  lininanornin,  ncc 

verornin  eqnornin  anl  arinornm,  qiii  es- 

senl  de  novo.  Fnernnt  ergo  appariliones 

ist;r  ex  irradialioiie  angelica  snpcr  aiiimas 

Prophclaruin,  pingcntc  ac  dcscribente   in 

eis  hnjusmodi  visa.  Iiiter  qna^  fnit  et  visio 

ivneg.xi.  igneornm  cquornm  et  cnrrnnm  ac  arma- 

II; VI,  17.    lopuni  oslensa  Eliseo,  et  ad  ejns   preces 

puero  suo.  Sicque  pnto  intelligendnm  quod 

\  lieg.    de  suscitalione  Samnelis  ejusqne  appari- 

xxviri,  iiei  jJQi^^,  (•y^.(j^  Saiili  regi  narral  historia.  Nec 

seq.  ~ 

enim  mnlier  illa  inaga  pythonica,  nec  spi- 
ritus  aliquis  malus,  potuit  illa.realiter  ex- 
hibere,  quum  et  teinpore  illo  corpus  Sa- 
muelis  jacuerit  in  sepnlcro  emorfuum. 
Manifestnm  est  ergo,  qnod  spiritus  ille 
pythonicns  speciem  Samuelis  pra>sentavit 
aniino  regis,  non  ipsam  veritatem  perso- 
nse  ac  corporis  Samnelis.  —  Pra?terea  qu»- 

Toh.  vxii.  stionem  habet  quod  angelus  Raphael  circa 
Tobiam  jnniorem  legitur  peregisse,  ipsum 
ducendo,  alloqnendo,  et  reducendo,  si  to- 
tum  hoc  visio  tantum  fnit,  et  factum  in 
apparentia,  non  in  exsistentia  vera.  Nec 
enim  Tobias  ille  tanto  tempore  fuit  in 
spiritu.  —  Hsec  Guillelmus.  Qui  de  hac 
materia  disputationem  protrahit  in  proii- 
xum,  ad  utramque  arguens  partem. 
Introducit  quoque  quod  in  Genesi  reci- 

Ooi.  xviu,  tatur  de  angelis  qui  Abrahae  et  Lot  apparu- 
isse  leguntur.  Nec  tamen  hanc  opinionem 
evidenter  aut  assertive  determinat,sed  tan- 
dem  ita  concludit  :  Et  angeli  igitur  po- 
tuerunt  esse  hospites  viri  sancti  istius,  et 
veri  homines,  vel  novi,  vel  prius  a  Deo 
creati  :  id  est,  illi  qnos  sanctus  patriarcha 
Abraham  hospitavit,  potuernnt  esse  veri 
angeli ;  item  potuerunt  esse  homines  veri, 
vel  tunc  ab  omnipotente  Deo  de  novo  cre- 
ati,  vel  antea  condili.  —  Quocirca  videtur. 


A  (jiiod  cx  ciicumstantia  litlcra'  libri  (ic- 
neseos  falcri  compcdlimnr,  (jiiod  fiicriint 
angcli  vcri,  non  homines.  Nec  iisqnam  lc- 
giliir  in  Scri[)liiris  divinis  Dcnin  creasse 
sen  iirodiixisse  de  novo  homincs  sinc!  viri 
ac  lcmiiia'  commixlionc,  c,\cc|)lis  |)riinis 
parcnlibns,  cl  Christo  ex  \'irgine  nalo. 
Unde  Guillclinns  adjccit  :  IHito  qnod  de- 
centius  sit  veros  angelos  illos  fuisse.  Nec 
verilas  horum  ad  certum  declarabilis  est 
per  vias  probationum  :  hinc  sufficere  ar- 
bitror,  sentire  in   his  qiiod  amplius  con- 

B  gruit  gloriai  Crealoris,  et  utililati  (^oriim 
proptcr  quos  talia  fiunt.  IIa3c  Guillelmus 
Parisiensis. 

Insupcr  de  dfPinonum  commixlionibiis 
et  generationibus  loquens  :  Esse  (inquit) 
da>monum  incnborum  et  snccubornin  libi- 
dinosam  concupiscentiain,ct  generationem 
esse  ab  eis,  credibilia  testimonia  virorum 
ac  mulierum  qui  testati  sunt  se  passos 
illorum  illusiones,  improbitates  atque  mo- 
lestias,  famosum  credibileque  fecerunt.  At- 
testantur  quoque  antiqua?  historiso :  praiser- 

C  tim  quum  gentem  Ilunnorum  sic  genitam 
esse,  orientalium  regnorum  affirmet  hislo- 
ria,  iino  et  totam  insuiam  Cypri  popula- 
tam  habitatamque  esse  a  filiis  da?inonum 
incuborum  praedicet  fama.  Et  quod  scribit 
Apostolus,  Mulier  debet  velare  caput  suum  i  cor.  xi, 
propter  angelos,  intellexerunt  quidam  de  "•  "^* 
angelis  malis,  quorum  iibidinem  opinan- 
tur  vehementer  provocari  ac  infiammari 
puichritudine  muliebrium  capiiiorum. 

Verum  nec  concupiscentiam  nec  gene- 
rationem   substantiis    iiiis   inesse  et  con- 

D  venire,  multis  viis  probatur  :  quia  nec 
carnem  habent,  nec  ossa,  nec  vires  animae 
sensitivai.  Generatio  quoque  est  similis  a 
simili.  Ampiius,  si  gigantes  ex  incubis  na- 
ti  snnt,  quomodo  nunc  cessavit  generatio 
gigantum,  quum  adhuc  non  cesset  com- 
inixtio  incuborum  ?  Jam  enim  a  miiie  tre- 
centis  annis  non  est  visus  gigas  super 
terram ;  atque  in  majori  Britannia  multis 
interfecti  sunt  praliis  per  Brutum,  quem- 
dam  ducem  Trojanorum,  quum  tanta  eo- 
rum  ibi  fuerat  muititudo,  ut  Terra  gigan- 


4o8  IN  LIBRUM   II   SENTENTIARLM.    —  DIST.  VIll  ;   QU.EST.   II 

tum  vocaretur  regio  illa.   Ilaqne  et  gens  A  similis   hiimano   est    corpori.    Non    igitur 

Hunnorum  non  est  proprie  nala  ex  incu-  mirum,  si  semeu  ursinum  tam  simile  sit 

bis,    sed   ex    iilorum    seminibus   quorum  semini   hominis,   ut   ei   ad   generalionem 

semina  incubi  collegerunt  ac  feminis  in-  convenienli  commixtione  valeat  applicari. 

fuderunl.  —  Denique  levi  ac  modico  adju-  Taiia  aulem  semina  possunl  daMuones  fa- 

rnenlo  adjuvalur  semen  femineum,  ut  ex  ciliter    procurare,    feminisque   infundere. 

eo  generatio  in  (jiiibusdam  auimalibus  fiat,  Praelerea  constat  eos  aquas  .•Egypli  in  san-  Exod.Mi, 

quemadmodum   fieri  consuevit  in  insula  guinem  convertisse.  Non  aulein  difficilior  ""• 

quadam  Porlugali.T,   ubi  flanle  venlo  fa-  esse  videtur  conversio  aquae  in  semen  hu- 

vonio,  equie  absque  masculorum  commix-  manum,  quam  in  sanguinem  :  ergo  el  sic 

tionibus  impra»gnantur.  Natura  eleniin  se-  possunt  seinen  procurare  humanum.  Am- 

minis  masculini  ha»c  est,  quod  plus  habet  plius,  sancta  quipdam  femina  a  dwmone 

caloris  ac  spiritus  quam   semen   femine-  B  ludificata,  testala  est  quod  lanto  seminis 

um;  et  quia  calore   coagulatur,  et  frigi-  fluxu  eam  inquinavit,  quod  mille  viri  non 

ditate  dissolvilur,  est  aliquo  modo  ad  se-  tantum  emitterenl. 

men  femineum,  sicut  coagulum  lactis  ad  Ilaque  conslat  dtpmones  posse  genera- 

Job  x,io.  lac,  juxta  illud  :  Nonne  sicut  lac  mulsisti  tionem  hominuin  procurare.  Nec  mirum, 

me,  et  sicut  caseum  me  coagulasti?  Ap-  quum  jam  ab  hominibus  altentatum  sif,  et 

paret  ergo  ex  his,  quia  quod  insufflalur  creditum   seu    Iraditum   ab  eis,  homines 

in  matrices  equarum  de  venlo  favonio  ad  fieri  per  aliam  viam  quam  per  viam  con- 

semen  femineum  quod  est  in  eis,  est  sic-  suefse  generationis,  prout  in  libris  expe- 

ut  spiritus  qui  est  in  semine  masciilino  rimenlorum  conscriptum  esl.  —  Inlerdum 

in    eisdem,  quum   evidenler   operetur  id  quoque  impi\Tgnalas  se  putant  femiuffi  ab 

ipsum  quod  ille  spirilus  operaretur  in  se-  incubis,  et  intumescunt  vehementer  ven- 

mine  equarum.  Non  ergo  est  dubium  quin  C  tres  earum;  quumque  tempus  pariendi  ad- 

da^monibus  incubis  facile  sit  similes  ali-  venisse  pufaverint,  sola  emissione  mulfae 

quas  inspiraliones  insufflalionesque  facere  venlosifalis  defumescunt.  Norunt  quippe 

in  mulierum  matrices,  dum  illas  suo  illii-  da?mones  semina  qua^dam.  qua^  vim  ha- 

dunt  concubilu.  bent   faciendi   tumorem,  ventosifafem  ef 

De  seminibus  demum  quoriimdam  ani-  quasi  tempesfatem  in  venfribus  hominuia 

malium  qiiod  cum  humano  semine  coii-  —  Quod  aufem  incubi  magis  infesti  sunt 

venienter  ad  generationem   se  applicenf,  mulieribiis    pulchros    crines    habcntibus, 

uno    exemplo    nofissimo    te    docebo.    In  Deo  jusle  permiftente  confingit,  propfer 

provincia  namque  Saxonia^  ursus  quidam  vanifafem, pompam  complacenfiamque  ina- 

rapuit  milifis  cujusdam  uxorcm,  et  detulif  nem  falium  mulierum. 

eam  in  siiam  speluncam,  in  qua  habuit  Posfremo  de  cambionibus,  id  est  parvu- 

eam  pliiribus  annis,  genuilque  ex  ea  fi-  D  lis  qui  a  dfpmonibus  siipponunfur  mulieri- 

lios  :  qui  postea,  muliere  illa  restifuta  suo  bus  parienfibiis,  earumdem  propriis  filiis 

marilo,  vixerunt  cum  ea,  et  facli  sunt  mi-  sublatis  ab  incubis,  dico  juxla  pra^habifa, 

liles.  Qiiiimqiie  veri  homiues  esscnf,  hoc  qiiod  d.Tiiiones  sinl  in  specie  faliiim  jiar- 

de  natiira  iirsina  in  ipsis  apparuit,  qiiod  viiloriim  :  sicul  ciiin  quodam  Sanclo  Icgi- 

vultiis  eorum   viillibus  ursoriim  aliquan-  lur  (hrinon  in  serpentis  specie  habilasse, 

tiilum  similes  erant.  Hinc  a  patre  suo,  sci-  cum  alio  qiiodam  in  specie  servi  seu  iniui- 

licet  urso  a  quo  genili  fueranl,  cognomi-  slranlis.  (^ambiones  vero  a  cambio,  id  est 

nali  sunt  Ursini.  —  Ursi  vero  in  diiobus  commiilare,    tale   nomen   sortiti,   semper 

assimilaulur  hoininibus  :  primo,  qiioiiiaiii  macilenli  el  ejiilanles  dicuulur,  alque  in 

coeuiif  iif   conjiigafi;  seciindo,  qiiia  (liiin  tantuin  bibiili  lactis,  ut  qiialuor  niilrices 

excoriati  sunl,  lofa  corporis  eoruiu  figura  quautumlibet  lacte  replefa),  unuiu  ueque- 


QU.EST.    m   :   AN  ANfiKLI   DONI   AC  MALI    INTUA    IIOMINKS   ESSE   QUEANT,    ETC. 


459 


ant  saliarc.  Ili  (■iiiii  iiiitricihiis  iiiiillis  aii- 
nis  visi  snnl  inorari,  (Iciiulc  siil)il()  (nola- 
rnnl,ant  polins  evannornnl.nnlinin  j^rioris 
e.\sistenti;p  vestiginin  reliiHjnenles  :  (jno- 
rnin  silis  illnsoria  fnil.  —  Ihec  Gnilleliniis. 

A(l  objccla  [)alcl  responsio.  Mercnrins 
vero  in  hoc  qnod  e.\  ipso  allegalnr,  erra- 
vit,  sicut  et  postea  sceleratissimns  Maho- 
metus,  pnfanles  qnosdain  angelos  iiicar- 
Cf.p.i^iD'.  nalos  venereisqiie  illeclos,  ut  recitaluin 
est  snpra. 


T' 


20 


OU/ESTIO    III 

Eriio  qu<Tritur,  An  angeli  boni  ac 

mali  intra  homines  esse  que- 

ant,  et   an   illabantur   animarum 

corporumve  essentiis,  et  qualiter 

intrent  obsessos. 

Videtur  quod  intra  homines  esse  non 
valeant.  Duo  enim  spiritus  simul  in  eo- 
dem  esse  nequeunt  loco.Quum  ergo  anima 
sit  tola  in  tofo,  et  fofa  in  qualibet  corporis 
parte,  non  pofest  alius  spiritus  siinul  esse 
cum  ea  in  corpore.  —  Secundo,  Glossa  su- 
ffabac.u,  pcr  illud  Habacuc,  Dominus  in  templo  san- 
cto  suo,  testatur:  Daemones  simulacris  prae- 
sidere  possunt  exterius,  non  intus  adesse. 
Sed  contra,  angelus  ubi  operafur,  ibi 
est.  Sed  angelus  bonus  bonas  cogitationes 
inserit  menti,  et  malus  malas.  Ergo  ufer- 
que  est  intra  mentem,  nec  videtur  cur  po- 
tius  sit  intra  corpus  quam  intra  animam. 

Ad  hoc  Thomas  respondet  :  Angeli  boni 
ac  mali  ex  sua  potentia  naturali  possunt 
immutare  corpora  nostra,  sicut  et  alia  na- 
turalia  corpora;  quumque  sint  ubi  operan- 
tur,  ideo  nostris  corporibus  illabuntur.  Per 
consequens  etiam  impressiones  habent  ac 
faciunt  in  vires  organis  affixas,  quarum 
operationes  immutantur  ad  immufationem 
organorum.  Sic  etiam  per  accidens  eorum 
impressio  resulfat  in  intellectum,  qui  in- 
feriorum  virium  ministerio  utitur.  Sed  hoc 


A  non  |)(M'vciiif  ns({iic  ad  voliinlalcm  :  qiiia 
voliinlas  ncqiie  (jiianliim  ad  actum  im^- 
qiie  quantum  ad  sunm  objcclnm  depcn- 
dct  ex  organo  corporali  ;  (juia  objc^clnm 
snnin  ab  inlelh^cln  accipit,secundnm  qnod 
inlcllecfiis  ali(|iiid  apprchcndil  in  ratione 
boiii.  —  Sci(Mi(luin  pnelcrca,  qnod  esse  in- 
tra  aliqnid,  est  esse  iiitra  terminos  ejiis. 
Corpus  vero  habel  terminos  dnplicis  ra- 
tionis,  videlicet  suap  quanlilatis  et  sna) 
essenlieo  :  ideo  angelus  operans  inlra  ler- 
minos  corporalis  qnantilafis,  illabitur  cor- 

B  pori ;  non  aulein  ila  qiiod  sit  intra  lermi- 
nos  essentiae  suao,  neque  ut  pars,  ncquc 
ut  virlus  dans  esse,  quuin  esse  sit  per 
creationem  a  Deo.  Subsfantia  autem  spi- 
ritualis  non  habet  terminos  quantitatis, 
sed  tantum  essentiae  :  ideo  in  ipsain  non 
infrat  nisi  qui  Iribuit  ei  esse,  videlicet 
Deus,  qui  habet  operationem  influenliam- 
que  infrinsecam  in  ipsam  essentiam.  Alia? 
vero  perfecfiones  superaddifae  snnt  essen- 
tiae  :  hinc  angelus  illuminans  non  dicitur 
esse  inlra  angelum  illuminatum  aut  ani- 

G  mam  illusfratam,  sed  extrinsecus  aliqnid 
operari.  Haec  Thomas  in  Scripto. 

Ubi  et  addit  quod  allegatum  est  supra,  pweAcis. 
videlicet  :  Formae  quae  videntur  in  praesti- 
giis,  non  sunt  nisi  in  sensu.  Quod  duplici- 
ter  potest  contingere  daemonum  operatio- 
ne.  Primo  sic,  quod  species  quae  sunt  in 
thesauro  imaginativae  servatae,  refluant  ad 
organa  sensuum  exteriorum,  sicut  contin- 
git  in  somno  :  ideo  quando  species  illae 
contingunt  organum  sensus  exferioris,uni- 
untur  ei  ac  si  res  esset  praesens  extra  et 

D  actu  sentiretur.  Secundo,  ex  immutafione 
organi,  quo  immutafo,  fallitur  sensus  ju- 
dicium  :  quemadmodum  habenti  gustum 
corrupfum  cuncta  videntur  amara.  Hoc 
aufem  facere  valent  virtufe  quarumdam 
naturalium  rerum,  sicut  ad  vaporationem 
cujusdam  fumi  trabes  domus  videntur  mo- 
veri.  Haec  Thomas  in  Scripto. 

Consonat  Petrus  :  Spiritus  (inquiens) 
creati,  subtilitate  suae  naturae  quasi  medii 
sunt  inter  spiritum  increatum  et  corpora  : 
quia  respectu  Dei  consistunt  corporei,  re- 


4G0 


IX   LIBRLM    II   SENTENTIARLM. 


DIST.   Vm  ;    QL.EST.    III 


spectu  corporinn  incorporei.  Ilinc  sicnl 
spirihis  increatns  sua  subfililale  penefral 
oinnein  spirifuiu,  sic  spirifus  creafus  sua 
sublilifale  j)enefrare  pofesf  onine  corpus. 
—  Porro  infra  aniinam  aliquid  dicifur  esse 
duplicifer  :  priino,  per  essentiam;  secun- 
do,  per  efficaciam.  Per  essentiam  quoquc 
dupliciter  :  vel  ut  conjunctum,  sicut  prin- 
cipia  rei  essentialia  sunt  infra  ipsam ;  vel 
ut  separafum.  sicque  soliis  Deus  est  intra 
aniinam.  Per  efficaciam  ifein  duplicifer. 
Primo,  secundum  parlem  infellecfivam  : 
et  sic  forsitan  angelus  bonus  quando  divi- 
no  imperio  revelat  aliquid  animae,  est  in- 
tra  ipsam,  suum  lumen  miscendo  lumini 
ejus,  quemadmodum  sol  miffit  lumen  su- 
um  in  domum  illuminafam,  et  dicitur  esse 
infra  illam.  Secundo,  quantum  ad  partem 
affectivam,  sicut  desiderafum  dicitur  esse 
in  corde  desiderantis,  quoniam  movet  cor 
ejus  :  sicque  diabolus  prava  desideria  sug- 
gerendo,  anima  consentienle,  dicitur  in 
ipsam  inlrare.  FLtc  Petrus. 

Idem  Richardus  ;  et  aliqua  addit,  qua> 
nunc  ex  Bonavenfura  tangentur,  qiii  ait  : 
Secundum  Augustinum  in  libro  de  Divina- 
tione  da^monum,  damones  per  sua?  subti- 
litatis  ac  spiritualitatis  naturam  possunt 
qua?cumque  corpora  penetrare,  alque  in 
eis  sine  impedimento  subsistere;  et  ex  sua 
potestate  possunt  corpora  in  quibus  sunt, 
agifare,  turbare,  vexare,  dum  desuper  per- 
miftuntur,  tuncque  dicuntur  corpora  obsi- 
dere  :  et  hoc,  respectu  anima^,  quam  es- 
sentialiler  ingredi  nequeunt,  sed  qiiasi  ab 
exlra  circumvallanl.  Permillil  deiniim  hoc 
Doininus  vel  ad  sn»  gloria>  oslensionem, 
vel  ad  peccali  pnnitionem,  vel  ad  peccaii- 
tis  correctionem,  seu  ad  aliorum  terrorem 
et  eruditionem.  Sed  ex  qua  harum  causa- 
ruin  evenliim  permitlat  hoc  Deiis,  latet 
nos.  —  Pra^lerea,  iii  aiiiina  ralionali  idem 
est  supremum  et  intimiiin  :  (jiiia  secun- 
diim  sui  supreinum  Deo  potissime  ap- 
propinquat;  simililer  seciindum  intimuin 
siii  :  nempe  qiio  inagis  redit  ad  inleriora, 
tanto  |)lus  asc<Midit  et  nuifiir  divinis.  Et 
quoniam  solus  Deus   siiperior  est  mente 


.\  humana  seonndum  supremum  sui,  solus 
Deiis  pofest  inenti  intimus  esse  et  illabi 
ei.  Ila^c  Bonavenfura. 

Ouibus  objici  pofest,  quod  non  solnm 
angelus  sumnius  sed  efiam  iiifimus  alfior 
est  mente  huinana  quoad  siii  supremum  : 
alfior,  inquain,  nafiira  ef  dignifafe,  inlel- 
lectualique  perfectione.  Siquidem  tesle  di- 
vino  Dionysio,  supremum  ordinis  inferi-  Cf.dcta- 
oris  magnain  eonvenientiam  habet  cum  ^1!"  ",»'"*' 
infiino  ordinis  superioris,  non  tamen  at- 
tingit  neque  jeqnafur  illi  :  imo  et  Christo 

B  fesfante,  qui  minor  est  in  regno  Dei,  id  Matih.w, 
est  infimus  Beatorum,  major  est  illo,  pufa  "* 
Joanne  Baptista  ut  viatore.  Verumfamen 
quiiin  verba  illa  sinf  .\ugusfini,  dieendum 
quod  soliis  Deiis  altior  est  inenfe  humana 
quoad  ejus  supremum,  non  sub  ratione 
forma',  sed  finis.  In  solo  enim  Deo  con- 
sistit  mentis  humana?,  sicut  et  angelorum, 
beatitudo.  —  Rursus,  si  juxta  Aiigustinum 
da^mones  habent  corpora  aeria  nafuralifer 
sibi  unifa,  miriiin  quomodo  dicat  eos  pos- 
se  omnia  penetrare,  quum  nec  penelratio 

C  dimensionum  possibilis  sit  per  naturam. 

De   ludificationibus  quoque  da^monum 

magicariimqne  arlium  diffuse  scribit  Bo- 

navenfura  :  de   quibus   satis   dictum   vi- 

deliir. 

Concordat  vero  Alexander  dictis  Bona- 
ventura?. 

Porro  Durandiis  :  Dicentes,  inquit,  quod 
angelis  compelit  locus  definilive,  et  per 
consequens  motus  ratione  sua^  essentia», 
quia  finila  est,  necesse  habent  dicere  quod 
angeliis  potest  intrare  ef  exire  qujeciimqiie 

D  corpora  circumscripfa  quacumque  opera- 
lione.  Qui  aulem  dicunt  angelis  non  con- 
veuire  locum  quanlum  ad  eoruin  essen- 
liain,  nec  circumscriptive  nec  definifive, 
dieere  liabenf  qiiod  angelis  qiiantiim  ad 
eoruin  essenfiam  non  convenil  inlrare  ex- 
ireve  corpus,  sed  soliim  qiiaiiluin  ad  ope- 
ralionem  eoruin  :  <niia  inlerdum  aliquid 
agiiiil  inlra  lerminos  qiianlilalis  corporis, 
ali(iiian(io  exlra  illos.  IIa»c  Durandus. 

De    cujus    opinione   dicluin    est   super    Cf.i.w, 
prinium.   (|iieiiiadmo(Iiiin    imaginatus   est ''' 


OII.EST.    IV   :   AN    DKIIS   I\    KORMIS  VISIllILIIlUS   IJNQrAM    APPAIllJERIT  461 

qiioinlibcl    aiigcluin   cssc  rcalilcr   iii   lolo  A  iiiu'  lalilcr  arroploniiii  cx  sif^nis  sini  lor- 

imivcrso,  noc  loco  arKjiio  claiidi,  iicc  iin-  niis  el  passionilnis  apprclicnsivariiin  appe- 

(liiaiii  rcalilcr  (lc  cu^lo  iii   lcriaiii  dcscen-  lilivariiiiKjiic  viriniii,0[)(!ranlc  (hcinonc,  ad 

(lerc,  iicipic  (lc  lcrra  in  cadiiin  ascendcrc.  inlra   Iraliiinliir  ad  inlciidcndnin  iiis  (jiio- 

Un;e  opinio   Scriplnris,   ralionibus  aiiclo-  riiiii  illa  siinl  sigiia,  cl  (|ine  pcr  siinilididi- 

rilalibiis(]U(>  rcpiignal,  nl  siipra  priiiiiiin  ncs  dcsif^nanliir,  ac  circa  qniv  passiones 

ostcnsiiin  csl ;  iicc  digiia  est   rccilari,  scd  ilhe  vcrsanliir,  in   lanluin  qnod   libcrlalo 

error  raliius  rcpulari.  volunlalis   expediloqne    usu  ralionis   pri- 

Dcniquc  Parisicnsis  terlia  parle  de  Uni-  vanlur  :  cx  quo  solct  accidere  ul  noceant 

verso  supcr  his  scribens,  traclat  qualiter  sibi  ipsis  ac  aliis  nisi  lig(Miliir.  In  qiiibiis 

daMuones  dicantur  ipsos  lioinines  obsidc^-  itidein  ex  praMloininanti  veheinentia  pas- 

re,  quuin  obsidcrc  sil  ab  cxlra  circuindare  sionnin,  robnr  aiif^etnr,  diiin  vis  impcrati- 

seu  ainbirc,  daMiioncs  anlein  inlra  eos  qui  B  va  intensius  excitat  ac  instigat,  in  lantum 

obsessi   vocantnr,   consistunt,  qnnm   fre-  quod   vires   exsecutiv»    inotus   plnrimurn 

quenter  per  ipsos  loquantur.  —  Verum  ad  invalescunt,  et  natura  extremum  sui  posse 

istud  ante  responsum  est,  quia  obsidio  su-  exercet.  —  Hsec  Guillelmus. 
mitur  per  respectum  ad  animam,  cui  non 

illabitur  da^non.  Obsessi  quoque  dicuntur         Ad  primuin  ergo  dicendum,  quod  anima 

per  siinililudinem  quaindain.   Nam    sicut  non  est  in  corpore  sicut  in  loco  :  ideo  ipsa 

a  visibilibus  hostibus  circumvallati  egredi  et  daemon  non  sunt  in  corpore  ut  in  loco 

prohibentur,  et  eorum  amici  ad  ipsos  in-  eodem.  — Ad  secundum,  quod  da^mon  non 

gredi  non  sinuntur;  sic  obsessus  a  dseino-  est  in  slatua  interius  tanquam  forma  in- 

ne,  ad  actus  rationabiles  nequit  exire,  ne-  trinseca,  est  tamen  intra  terminos  quanti- 

que   ad   interiora    sua    intrare.   Interdum  tativos  illius.  —  Ad  aliud,  quod  angelus  est 

etiain,  ut  tangit  hic  doctor,  homines  a  dae-  C  in  mente   per  influentiam,  efficaciam  et 

monibus   obsidentur   forinsecus,    dum   et  effectum,   non  per  essentialem  iilapsum. 
ipsos  daemones  in  horribilibus  conspiciunt 
formis,  atque    eorum   prffisentiam    sensu 

quodam  naturae  percipiunt  et  horrescunt,  OUiESTIO  IV 

quemadinodum  ovis  prgesentiam  lupi,  ac 
homo  latronis  pra^sentiam  :  et  hoc  secun- 

dum  determinatam  distantiam.  /~\Uarlo  quseritur,  An  Deus   in   for- 

Consequenter    tractat    de    vexationibus  \f  mis    visibilibus   corporalibus- 

quas  hominibus  inferunt,  non  solum  justa  que  figuris  unquam  apparuerit. 
sed   et   pia   Creatoris   permissione.    Quod  Videtur  quod  non.  Primo,  quoniam  inter 

duobus  agitur  modis,  videlicet  a  foris  et  formam   seu  figuram   repraesentantem  et 

ab  intus.  A  foris  dupliciter,  puta  in  rebus  D  rem  praesentatam,  debet  aliqiia  esse  pro- 

atque  corporibus  :  ut  patet  in  sancto  Job,  portio  :  alias  unum  non  posset  aliud  re- 

quem  nobis  proposuit  Deus  non  solum  in  pra^sentare  aut  designare.  Sed  inter  Deum 

exemplum  patienti»,  sed  etiam  providen-  eminentiee  infinitae  et  creaturas,  nulla  con- 

tiae  suae  divinae,  qua  curat,  regit  ac  tuetur  sistit  proportio.  —  Secundo,  talis  appari- 

suos  electos,  ne  in  adversis  formidemus  tio  esset  errandi  occasio,  utpote  [putandi] 

nos  a  Deo  relictos.  Ab  intus  vero  sunt  ve-  quod  Deus  in  sua  natura  corporalis  visibi- 

xationes  quibus  animas  hominum  multi-  lisque  exsistat.  —  Tertio,  Deus  nullibi  est 

pliciter    laedunt   ac    tribulare    noscuntur.  de  novo,  imo  invariabiliter  exstat  in  om- 

Hinc  arreptiones  vocantur  quae  fiunt  in-  nibus.  In  nullo  ergo  de  novo  apparet.  — 

trinsecus,  quibus  arrepticii  detinentur,  et  Quarto,  Deus  legitur  saepe  patribus  appa- 

a  malignis  infliguntur  spiritibus,  dum  ani-  ruisse  :  et  tamen  in  veritate,  qui  apparuit, 


19 


462  IN  LIBRUH   II   SENTENTIARUM,    —   DIST.  VIII  ;   QU.EST.    IV 

angolus  fuit,  non  Deus;  et  corpus  in  quo  A  sinuanduni   appropinquationem    temporis 

apparilio    illa    fiebat,    formatum    fuit   ab  in  quo  apparerel  iu  Angelo  magni  consilii, 

angelo.  hoc  est  iu  Chrislo,  in  quo  mullifarie  mul-  Hebr.\,\x 

In  contrarium  est,  quod  Isaias,  Daniel,  tisque  modis  locutus  est  nobis  Pater.  — 

Amos,  Ezechiel,Michapas,  scribunt  se  Deum  IIa>c  Alexander. 

vidisse  sub  variis  formis.  Hinc  Bonavenlura  in  quaestionibus  circa 

textum  :  Corporalis  (inquil)  figura  seu  sen- 

Ad  hoc  Alexander  respondet  :  Apparitio  sibilis  forma,  non  ducit  immediate  in  Dei 

seu   formatio  specierum  in   quibus    Deus  cognitionem,  sed  mediante  spirilu  ratio- 

apparuisse  describitur,  facla  est  a  Deo  per  nali,  cujus  miuisterio  fiebal  apparitio  iila. 

auctoritalem  et  imperialiter,  ab  angelo  au-  Quumque  in  ascendendo  prius  fiat  abslra- 

tem  exsecutive  et  ministerialiler.  Hinc  li-  ctio  a  corporali  figura  alque  sensibili  for- 
bro  de  Trinitate  loquilur  Augustinus  :  Dum  B  ma,  quam  perveniatur  ad  Deum,  quando 

patribus  antiquis  anle  incarnationem  Ver-  a  corpore  ascenditur  ad  Deum  mediante 

bi  aelerni  Deus  apparuisse  narralur,  voces  incorporeo   spiritu  :   hinc   talis    apparitio 

illae   seu   species   corporales   per   angelos  potius  scala  est  perducens  ad  verilalis  no- 

sunt   formatap,  aut  ipsis   ex  Dei    persona  litiam,  quam  deviandi  occasio.  Unde  quod 

agentibus  aliquid,  sicut  Prophetas  solere  in   Exodo   habetur,  Loquebalur  Dominus    Exod. 

ostendimus;  aut  assumentibus  ex  creatura  ad  Moysen  facie  ad  faciem,  subinlelligen- ""'""'  "' 

quod  ipsi  non  essent,  ubi  Deus  figurate  dum  est,  in  subjecla  creatura.  Per  eadem 

demonstraretur.  Quamvis  etiam  Deus  ne-  quoque  verba,  alque  per   illud   Numero- 

quaquam  indigeat  obsequio  angelorum  in  rum,  Palam  et  non  per  aenigmata  Moyses  .Vum.xu.s. 

formatione  corporum  et  corporalium  spe-  videt  Deum,  insinuatur  familiarilas  Dei  ad 

cierum  in  quibus   apparuit,   congruit   la-  Moysen  quantum  ad  apparitionem  et  con- 

men  dignilati  et  excellentiae  ejus  immen-  C  templationem,  in  quibus  Moyses  alios  ex- 

sae,  ut  in  talibus  ei  angeli  obsequantur.  cellebat  Prophetas,  non  solum  corporali  et 

Ga?a<.  111,  Propter  quod   scribitur  ad  Galalas   :  Lex  imaginaria  sed  et  intellecluali  ac  anagogi- 

ordinata  est  per  angelos  in  manu  media-  ca  intuitione  conlemplans.  Haec  Bonaven- 

toris.  tura. 

Circa  hoc  quaeritur,  cur  ante  diluvium         Insuper  Thomas  :  Deus,  ait,  in  sua  es- 

semper  legitur  Dominus  apparuisse  in  se  ;  sentia  corporalibus  oculis  nunquam  potest 

sed  post  diluvium  et  ante  Incarnalionem,  videri,  nec  etiam  intellectu,  nisi  a  Beatis. 

ubicumque  legitur  Dominum  apparuisse,  Verum  in  formis  corporalibus  apparuit  ho- 

legitur  quod  apparuit  in  angelo.  Quod  inde  minibus.  Divinae  autem  illuminationes,  se- 

perpenditur,  quod  ibi  praemiltitur  aut  cer-  cundum  B.  Dionysium,  uon  descendunt  in  DeCoeiest. 

te  subjungitur  de  angeli  apparilione.  Unde  nos  nisi  mediante  hierarchia  coelesti :  idcir- 

aliquando  dicit  Scriptura  augelum  esse  lo-  D  co  in  universis  corporalibus  apparilionibus 

cutum,   aliquando   Deum.   —  Dicendum,  illis,  corpus  formalum  est  et  assumplum 

quod  imminente  diluvio,  omnis  caro  cor-  ac  motum  ab  angelo.  Verumlamen  in  cor- 

ruperat  viam  suam  :  in  cujus  punilionem  poribus  sic  assumplis,  interdum  apparere 

Dominus  immisit  diluvium.  Idcirco  tunc  dicilur  Deus,  aliquando  angelus.  Formalio 

Dominus    minorem  habuit  familiaritatem  namque   atque  apparitio  hujusmodi   cor- 

cum  natura  humana.  Ad  quod  innuendum,  porum   fit  ad   designandum   spiritualium 

post  diluvium  non   legitur  apparuisse  in  proprielates   substantiarum.    Dum    ilaque 

se,  sed  in  angelo,  ut  noletur  elongatio  Dei  angelus  immediate  illumiuans  hominem, 

ab  homine  ob  illam  corruptioiiem.  Polest  intendit  eum  de  sua  propria  virlule  ange- 

etiam  responderi,  quod  post  diluvium  scri-  lica  inslruere,  repra'senlat  et  exprimit  in 

bitur  Deus  apparuisse  per  angelos,  ad  in-  corporc  illo  similitudines  suae  virlutis  :  et 


hier.  c.  iv. 


AN   DEUS   IN   FOnMIS   VlSiniLIDUS   COnPOnALinUSQUK   FlfiUniS   UNQUAM   APPAnUEniT       403 

luiic  (liciliir    ipsc    aiij^cliis  a|)|)arorp.  Ali-  A  sonlanlo.   —  Arl    (jiiarliiiii    pah;!    soliilio, 

qiiando    v<'ro    vull    lioiiiincin    cdoccrc    dc  (piia  pcr  angcliiiii   lacla  csl  apparilio  s(mi 

\  iilulc  divina  siipcriorisve  angcli  :  et  tunc  inanilcslatio  illa,  niliilo  ininiis  ipso  I)(mis 

lorinat  corpus   ad    rcpra'scnlandiiin    cini-  a|)paruit. 

iicnliain  inajcslalis  diviiuo,  aiil  |)ro|)ricla- 

lcs  an{i;tdi  siipcrioris;  tuiuujiic  Dcus  diciliir  (lirca  disliiuiioiKMii  lianc  (jiiidain  aliiiua 

apparcrc,  vcl  aiijj;clus  illc  sii[)crior.  Kl  lioc  (|ua'runl,  ad  (jiiai  sccundiiin  (juosdain  jain 

etiam  alliriiiat  (jrc}];orius  in  glossa  E.xodi  siipra  rcsponsiim  est.  Pro  qiiorum  intidli- 

tertio,  assignans  caiisam  ciir  angcliis  Moy-  gentia  clariori  niine  aliquid  addam. 

si  loquens,quaiidoque  vocatur  angelus,ali-  Itaque  ad  hanc  quffistioiKMH,  ulrum  da;- 

quando  Deus  seu  Dominus.  Fuilque  Deus  mones    sciant    cordiiim    cogilationcs,   re- 

absqiic  sui  variatioiu^  in  hiijusmodi  crca-  spondet  hic  Thoinas  :  Cogilationcs  cordiiim 

liiris  novo  modo,  siciit  signatum  in  signo.  B  scire,  solius  est  Dci.  Attamcn  angeli  pos- 

IL-ec  Thomas  in  Scripto.  sunt  de  eis  conjicere  ex  signis  corporali- 

At  vero  in  prima  parle  Summao,  qua^-  bus  exterioribus,  scilicet  :  ex  vultus  im- 

art.  II  ad  stione  duodecima,  scribit  :  In  Scripluris  mutatione,  juxla  illud, 

'"""■          dicunlur  ali(7ui  Deuin  in  hac  vita  vidisse,  ,       ,.,..,..           ,       ,     . 

,.                                   ,        „.  In  vultu  legitur  hominis  secreta  voluntas ; 
in  quantum  lormatcO  sunt  qujodam  ligurae 

sensibiles   aut   imaginaria>,   divinum    ali-  et  ex  motu  cordis,  sicut  per  qualitatem 

quod  secundum  aliquam  similitudinem  re-  pulsus  a  medicis  quoque-animge  passiones 

pra3sentantes.  Sicque  in  Genesi  Jacob  fate-  noscuntur. 

oen.wxu,  tuT,  Vidi  Dominum  facie  ad  faciem  :  non  Porro  ad  id,  an  dsemones   cogitationes 

''^'           quod  divinain  essentiam  viderit,  sed  figu-  immitfant,  respondet  quod  imo,  illustran- 

ram  et  creaturam  in  qua  Deus  repr^sen-  do  phantasmala  ila  quod  secunduin  diver- 

tabatur,    prout    quarto    capitulo   Coelestis  C  sas  eorum   compositiones   possint  ab  eis 

hierarchisB  S.  Dionysius  loquitur.  Vel  dixit  diversae   intentiones  ac  species   sumi   ac 

hoc  ad   insinuandum  eminentiam   quam-  elici  :  quas  tamen  intellectus  non  cogitur 

dam    susB    intellectualis    contemplationis.  accipere.  Nam  praeter  objectum  atque  po- 

HaBC  ibi.  tentiam  requiritur  ad  actualem  cognitio- 

Idein  Petrus  ;  et  addit  :  Deus  hominibus  nem  intentio  cognoscentis  per  sensum  vel 

in  propria  forina  visibiliter  nunquam  ap-  per  intellectum.  Sed  angeli  boni  etiam  di- 

paruit,  nec  in  forma  altera  sibi  unita,  nisi  recte   in   intellectum    imprimere   queunt, 

in  Christo,  sed  neque  in  forina  a  se  imme-  quia  secundum  Augustinum,  operantur  in 

diate  assumpta,  sed  angelo  mediante.  Deus  intelligentias  nostras  miris  quibusdam  mo- 

quippe    secundum    ordinem    providentiae  dis.  Hoc  autem  est  in  quantuin  lumen  in- 

suae  mediantibus  angelis  illuminat  homi-  tellectus    nostri    agentis    confortatur    per 

nes.  Hsec  Petrus.                                           D  intellectuale  lumen  eoruin.  Hoc  vero  dae- 

monibus  non  convenit,  quoniam  quamvis 

Ad  primum  dicendum,  quod  inter  Crea-  luinen  eorum  naturale  efficacius  sit  lumi- 

torein  et  creaturam  non  est  similitudo  na-  ne  intellectus  humani,  attamen  vitiorum 

turalis,  neque   univoca,  sed  analogica  et  tenebris   obvoluti,  nequaquam   intendunt 

imitativa  seu  repraesentativa.  —  Ad  secun-  lumen  intellectus  nostri  roborare  et  recti- 

dum  est  data  solutio.  —  Ad  tertium,  quod  ficare,  sed  potius  obscurare  et  fallere. 

Deus  est  in  creaturis  et  relucet  in  eis  ut  Demum  ad  istud,  utrum  daemones  sint 

causa  in  effectu.  In  corporibus  vero  seu  incentores  malorum,  respondet  :  Daemones 

figuris  ipsum  repraesentantibus,  est  sicut  dicuntur  incentores,  in  quantum  fervere 

signatum  in  signo  :  et  hoc  de  novo,  non  faciunt  sanguinem  :  ex  quo  anima  ad  con- 

quod  variatio  sit  in  ipso,  sed  in  re  reprae-  cupiscendum   disponitur,  quemadmodum 


4C4 


IN  LIBRUM   II   SENTENTIARUM. 


DIST.   Vlll  ;    QU^ST.    IV 


etiam  cibaria  qu.Tdam  et  pocula  ad  libidi- 
nem  provocant.  In  volunlatem  autem  di- 
recte  ac  immediale  iniprimere,  solius  est 
Dei,  eo  quod  voluntas  sil  libera  et  domina 
sui  actus,  nec  cogatur  ab  objecto,  sicut  in- 
tellectus  cogitur  evidentia  demonstrationis 
ac  rationis. 

Itaque  da^mones  imprimunl  in  phanta- 
siam,  angeli  etiam  in  iulellectum,  Deus 
solus  in  voluntatem.  —  llicc  Thomas  in 
Scripto. 

q.Lvii,a.v.      Eadem  scribit  in  prima  parte  Summa>. 

cxi,a.2.  jjjg  petrus  concordat  :  Cogitationes  (in- 
quiens)  contingit  cognosci  dupliciter.  Pri- 
mo,  clare  et  certe  in  se  :  sicque  Deo  est 
proprium  eas  cognoscere,  et  cui  revelave- 
rit  ipse.  Secundo,  incomplete  et  per  con- 
jecturam,  ut  per  effectus  et  signa  :  sicque 
diabolus  cogitationes  nostras  cognoscere 
potest.  Sed  quum  signa  sint  plurium  si- 
gnificalioni  apta,  ideo  talis  cognitio  non 
est  certa.  —  Pra?lerea  cogitationes  immit- 
tere,  dicit  actum  cujus  effectus  intra  ter- 
minatur  :  idcirco  immissio  ista  intelligi 
potest  dupliciter.  Primo,  intrinsecus  im- 
primendo,  sicque  non  immittunt  da?mones 
cordibus  cogitationes.  Secundo,  extrinse- 
cus  excitando,  et  ita  immittunl.  Phanla- 
smata  namque  dsemon  componit,et  lumine 
intellectus  sui  agentis  irradiata  praesentat: 
ad  quorum  susceptionem  anima,  si  vult, 
se  convertit ;  si  non  vult,  se  avertit.  —  In- 
super  incendere,  dicit  actum  a  corporali- 
bus  ad  spiritualia  translalum.  Dupliciter 
autem  dicitur  homo  incendere  :  primo, 
materiam  ministrando  seu  applicando,  ut 
ligna  in  fornace  ponendo ;  secundo,  for- 
mam  imprimendo,  quemadmodum  ignis 
incendit  domum.  Primo  modo  potest  dia- 
bolus  cogitaliones  et  affecliones  malas  in- 
cendere,  non  alio  modo,  elc.  ILtc  Pelrus. 
Richardus  quoque  :  Diemon  (ait)  non 
potest  esse  pra;sens  in  anima;  idcirco  non 
valet  videre  qusa  sunt  in  ea,  nisi  per  simi- 
liludinem  eorumdem.  Res  autem  quae  sunt 
in  anima  volunlarie,  simililudines  suas 
non  multiplicaul  nisi  ad  volunlalis  imperi- 
um  :  ideo  nisi  honio  voluntarie  conceplum 


A  suum  voluntarium  aperiat  diabolo,  non 
potest  diabolus  ipsuin  certe  cognoscere. 
Pnelerea,  simplieilas  aninue  ac  spirilualis 
creata^  subslanlia»  non  est  simplicilas  ne- 
galiva,  ut  esl  simplicilas  puncti,  nec  pri- 
vafiva,  sed  positiva,  quum  sit  simplicitas 
alicujus  magnitudinis  limitata».  Idcirco  spi- 
rilualiler  sunt  in  ea  intus  et  exlra  atque 
])rofundum.  Ouumque  diabolus  essentiam 
aniuiio  nequcal  inlroire,  non  potest  ejus 
cogitafiones  inspicere,  quamdiu  eas  tenet 
in  suo  profundo  ad  intra.  —  Al  vero  dae- 

B  mon  non  potest  cogitationes  proprie  nostro 
imprimere  inlellectui  :  quia  nec  speciem 
intelligibilem  potest  ei  imprimere,  nec  in 
tenfionem  intellectus  immediate  dirigere 
ad  rem  cujus  est  species,  post  speciei  re- 
ceptionem  :  quorum  utrumque  ad  actua- 
lem  cogitationem  exigitur.Dispositive  vero 
pofest  cogitafionem  immiftere  modo  pra;- 
tacto.  —  Conformiter  nequit  affectionem 
voluntali  ingerere,  nec  eani  ad  malum  af- 
fectum  mediale  aul  immediale  necessita- 
re,sed  inclinare  per  imaginarias  repra^sen- 

C  laliones  aut  passionum  commofiones,  per 
quas  volunfas  pronior  fit  ad  mala.  Et  per 
istam  distinctionem  facile  est  solvere  au- 
ctorilafes  qu,'e  coufrarium  videntur  sona- 
re.  Haec  Richardus. 

Porro  Bonaventura  :  Deo,  inquit,  compe- 
tit  cogitationes  immiltere  tanquam  prin- 
cipali  agenti  et  efficienti ;  daemoni  autem 
lanquam  excitanli  et  impellenti.  —  Si 
vero  quaerafur,  an  diabolus  possit  intelle- 
ctum  compellere  ad  cogifandum  quae  ei 
praesentat  :  dicunt    quidam,  quod  potest 

D  compellere  ad  cogitationes  malorum,  non 
tamen  ad  cogitationes  malas.  Cogilalio 
namque  de  malo,  non  est  mala  nisi  eam 
comitetur  affecfio  prava.  qu.T  in  pofestate 
est  noslra.  Aliis  probabilius  videtur,  quod 
(hemon  non  pofest  facere  aliquid,  quo  fa- 
cto,  cogilemute  necessario  malum,  nisi  in 
casu,  videlie^i  dum  cogilalio  noslra  non 
est  occupala  circa  ulilia.  Nempe  dum  eva- 
gatur  el  otialur  ratio,  potesl  ei  diabolus 
offerre  imaginom  turpem  ac  vanam.  Idcir- 
co  volenti    inalas   cogilaliones   ac   turpes 


LinKU   II   SKNTKNTIAHUM.    —   DIST.    IX  ^OS 

iinao^inalioiics  (>va(l<M'(>,  sollicilc  csl  cavcii- A      fnsii[)ci'.   siciil    Dciis   rontiilil   voliinlali 

(liiin   nc  aninins  snns  ah   nlilihns  ahslia-  ralionalis  ci'calnra>  (loinininin  sni  aclns  li- 

halnr.  Iloc  laiiicn  (lilTicilc  csl,  (|nan(|nain  hciiinuinc  aihiliiniiKciii  non  |)ra'si(lcl  nisi 

viio  virlnoso  cl  pcilcclo  ninllo  lacilins  dr-  (]i'oalor,  sic  j)olciilia^  inlcllccliva^  coiiccssit 

icelahilinsfpu^   consislal    in   cojiilulionihns  sccr^shiin  sinc  scicnlian,  qnod  noii  pcnclral 

bonis  vcrsari,  (inain  canialihns  hoininihns  iiisi  polcslas  (^t  sapicnlia  Oinnipolcnlis.  Id- 

in  loHlis  cl   lnr|)ihns  iinaginalionibns  oc-  co  aiiprclicnsioncs  inlcllcclns  dunnoncs  la- 

cnpari.  Icnl,  ncc  iiossc  cas  possnnl  nisi  pcr  sijfiia 

l)cni(inc  sicnl  iii  corporalihns  inccndcrc  cl  conjccliiras.  Qiininqnc  paiica  sinl  coj^i- 

esl   igni  pahiilnin   niinislrarc,  non   igiicin  lulionnin  cl  arrccliomiin  iioslrarnra  secrc- 

propric  gcncrarc,  ila   in  spiriliialihns.  Kt  (a  qiiae  non  ali^pio  modo  prodcanl  iii  opcra 

hic  ignis  cst  concnpisccnliu  scn  lihido  pcr-  cxtcriora,  anl   uppurcunt  pcr  sigiia  facici, 

vcrsa;  ctijns    pabnliiin    siinl    cogilulioncs  B  ant  pcr  signa  cordis,  quod  movclnr  divcr- 

affcclioncsqnc  pruvu',  cl  dclcclulioncs  fcr-  siinodc    sccnndnm    divcrsilalcin   affcclio- 

dfP  :  qnus  (innm  diuholns    possit  aiiinuo  iuiin;hincpro  inaxima  purtc  cogitationcs 

prtTsenlarCjCl  modo  pr.-elaclo  snbministra-  ct  affcctiones  nostiw  possnnl  a  (la>moni- 

re,  constat  qnod  recte  dicatnr  inccnsor  co-  bus  deprehendi  modo  pncdiclo,  nisi  dcsu- 

gilalioiinm  ct  affcctionnm  illicilarum.  pcr  arceantur.  —  IIsdc  lionaventura. 


DISTINCTIO   IX 


A.  De  orciinum  distinctione ,  qui  et  quot  sint. 

OST  prgedicta  superest  cognoscere,  de  ordinibus  angelorum  quid  Scriptura  Hugo.sum- 
tradat  :  quae  in  pluribus  locis  novem  esse  ordines  angelorum  promulgat,  t^act.u.c.s. 


P 


scilicet  :  Angelos,  Archangelos,  Principatus,  Potestates,  Yirtutes,  Domina- 
tiones,  Thronos,  Gherubim,  et  Seraphim.  Et  inveniuntur  in  istis  ordinibus  tria  terna 
esse,  et  in  singulis  tres  ordines,  ut  Trinitatis  similitudo  in  eis  insinuetur  impressa. 
Unde  Dionysius  tres  ordines  angelorum  esse  tradit,  ternos  in  singulis  ponens.  Sunt    Dionys. 

de  Coelest. 

enim  tres  superiores,  tres  inferiores,  tres  medii.  Superiores  :  Seraphim,  Cherubim,  hier.  c.  vi. 
Throni ;  medii :  Dominationes,  Principatus,  Potestates ;  inferiores  :  Virtutes,  Archan- 
geli,  Angeli. 

B.  Quid  appelletur  ordo,  et  quce  sit  ratio  nominis  cujusque. 

Hic  considerandum  est,  quid  appelletur  ordo ;  deind^e,  utrum  ab  ipsa  creatione 
fuerit  distinctio  illorum  ordinum. 

Ordo  angelorum  dicitur  multitudo  ccelestium  spirituum  qui  inter  se  in  ahquo 

munere  gratiae  similantur,  sicut  et  in  naturalium  datorum  munere  conveniunt.  Ut 

verbi  gratia  :  Seraphim  dicuntur  qui  prae  aliis  ardent  caritate.  Serapliim  enim  inter- 

pretatur  ardens  vel  succendens.  Gherubim,  qui  prae  aliis  in  scientia  eminent.  Ghe- 

T.  21.  30 


466  LIBER   11   SENTENTIARLM.  —   DIST.   IX 

rubim  enim  interpretatiir  plenitudo  scientiiie.  Thronus  dicitur  sedes.  Tbroni  autem 

Gregor.in  vocautur,  ut  H.  Gregorius  ait,  qui  tanta  Divinitatis  gratia  replentur,  ut  in  eis  sede.at 

m*n"xxxiv,  Deus,  et  per  eos  judicia  decernat  atque  inforinet.  Dominationes  vocantur  qui  Prin- 

"■  '^'        cipatus  et  Potestates  transcendunt.  Principatus  dicuntur  qui  sibi  subjectis  quae  sunt 

•minisieria  agenda  disponunt,  eisque  ad  explenda  divina  mysteria*  principantur.   Potestates 

nominantur  hi  qui  hoc  ceteris  potentius  in  suo  ordine  acceperunt,  ut  virtutes  adver- 

sae  eis  subjectae,  eorum  refrenentur  potestate,  ne  homines  tantum  tentare  valeant 

quantum  desiderant.  Virtutes  vocantur  illi  per  quos  signa  et  miracula  frequenter 

fiunt ;  Archangeli,  qui  majora  nuntiant ;  AngeH,  qui  minora. 

C.  Quod  ho3C  nomina  non  propter  se,  sed  propter  nos  eis  data  sunt  :  quce 
sumpta  sunt  a  donis  gratice,  qua^  non  habent  singulariter,  sed  excel- 
lenter ;  et  a  prcecipuis  nominantur. 

Hugo,  de        Hasc  nomina  illis  non  propter  se  sed  propter  nos  data  sunt  :  qui  enim  sibi  noti 

i,p.v,c!3i!  sunt   contemplatione,  nobis   innotescunt   cognominatione.  Et  nominantur   singuli 

ordines  a  donis  gratiarum,  quae  non  singulariter  sed  excellenter  data  sunt  eis  in 

participatione.  In  illa  enim  coelesti  curia  ubi  plenitudo  boni  est,  licet  quaedam  data 

sint  excellenter,  nihil  tamen  possidetur  singulariter.  Omnia  enim  in  omnibus  sunt, 

non  quidem  sequaliter,  (juia  alii  aliis  sublimius  possident  qufe  tamen  omnes  habent. 

Quumque  omnia  dona  gratiarum  superiores  ordines  sublimius  et  perfectius  perce- 

perint,  tamen  ex  praecipuis  sortiti  sunt  vocabula,  inferioribus  cetera  relinquentes 

ordinibus  ad  cognominationem  :  ut  Seraphim,  qui  ordo  excellentissimus  aestimatur, 

tam    dilectionem  quam  cognitionem  Divinitatis,  et  cetera  virtutum  dona,  ceteris 

omnibus  sublimius  et  perfectius  percepit ;  et  tamen  ab  excellentiori  dono,  id  est 

id.summaa  caritate,  nomen  accepit  ille  superior  ordo.  Majus  enim   donum  est  ipsa  caritas 

^,^^"  5 "^**^  ■  quam  scientia.  Item,  majus  est  scire  quam  judicare  :  scientia  namque  informat 

judicium.  Tdeoque  secundus  ordo  a  secundo  dono,  id  est  cognitione  veritatis,  appel- 

latus  est,  scilicet  Cherubim.  Ita  de  aliis  intelHgendum  est.  Assignatur  ergo  excel- 

Gregor.op.  lentia  ordinum  secundum  excellentiam  donorum.  Et  tamen,  sicut  Gregorius  ait,  illa 

cit.  n.  1 4. 

dona  omnibus  suiit  communia  :  omnes  enim  ardent  caritate,  et  scientia  pleni  sunt ; 
sic  et  de  aliis.  Sed  superiores  aliis  excellentius  (ut  jam  dictum  est)  ipsa  acceperunt, 
ibidem.   a  quibus  et  nominantur.  Unde  Gregorius  :  In  illa  summa  civitate  quisque  ordo  ejus 
rei  censetur  nomine,  quam  plenius  accepit  in  munere. 

D.  Quoestio  ex  verbis  Gregorii  orta. 

Sed  oritur  hic  quoestio   talis  :  Si   quisque  ordo  ab  illo  dono  nominatur  quod 

plenius  possidet,  tunc  (liierubini  in  scientia  prcTeminet  omnibus,  quia  a  scientia 

nominatur.  Sed  qui  magis  diligit,  plus  cognoscit  :  tantum  enim,  ut  tradit  auctoritas, 

ibid.  n.  10.  cognoscit  il)i  quisque,  quantum  diligit.  Itaquc  Serapliim  non  solum  iii  caritate,  sed 


I.lllKll    II    SKNTRNTIAIIUM.    —    DIST.    IX  4G7 

etiam  in  scicntia  prrecminont.  Idcoqnc  nnc^toritas  illa  sic  vidolnr  intclli^'cnda,  nt 
comparatio  non  rofcratnr  ad  onincs  ordincs,  scd  ad  (inosdani,  sciliccjt  inrcriorcs. 
lUc  cniin  ordo  non  plcnins  Scrapliiin  acccpit  scientiam  in  mnncrc.  scd  ])i('iiius  aliis 
ordinibns  (pii  smit  infoiMor^^s.  Ncc  noniinatur  (luisquo  ordo  ajj  omni  rc  (luaiii  plcnius 
aliis  accepit,  sed  al)  ali([ua  rcrnm  quas  acccpit.  Yel  potest  comparatio  referri  non 
ad  ipsos  ordines,  scd  ad  alia  dona ;  ncc  ad  oinnia  alia  dona,  sed  ad  quandam.  Sicut 
enim  homincs  quum  plura  liabcant  dona,  qu;x'dam  aliis  excellentius  possident ;  ita 
fortc  ct  anpcli  (luil)usdam  mnncril)us  magis  pollont,  ct  aliis  quibnsdain  minus. 

E.   Ut)'um  ordines  ab  initio  creationis  ita  distincti  fuerint. 

Jam  nunc  in([uirere  restat,  utrum  et  isti  ordincs  a  creationis  initio  ita  fucrint  iiuKo.Sum- 
distincti.  Quod  ita  fuerint  distincti  a  primordio  sua3  conditionis,  vidctur  testimonio  iract.n.c.s. 
auctoritatis  insinuari,  qnae  tradit,  de  singulis  ordinibus  aliquos  cecidisse.  Dc  ordine 
namque  superiori  Lucifer  ille  fuit,  quo  nullus  dignior  conditus  fuit.  Apostolus  etiam    Ezcch. 
principatus  et  potcstates  tenebrarum  nominat,  ostendens  de  ordinibus  illis  cecidisse,  seq. 
qui  qnum  in  malis  minislerium  exerceant,  non  tamen  penitus  nominibus  ordinum  i^^/'"^* ""' 
suorum  privati  sunt.  Sed  non  videtur  illud  posse  stare.  Non  enim  tunc  caritate  arde- 
bant,  nec  sapientia  pollcbant,  neque  in  eis  Deus  sedebat  :  si  enim  hoc  habuisscnt, 
non  cecidissent.  Non  ergo  tunc  erant  Gherubim  vel  Seraphim  vel  Throni. 

Ad  quod  dicimus,  quia  ante  casum  quorumdam  non  erant  isti  ordines,  quia 
nondum  habebant  dona  in  quorum  participationibus  conveniunt ;  sed  quibusdam 
cadentibus,  aliis  apposita  sunt,  eisque  qui  ceciderunt  collata  fuissent  eadem  dona, 
si  perstitissent.  Ideoque  Scriptura  dicit,  de  singulis  ordinibus  aliquos  cecidisse  :  non 
quia  fuissent  in  ordinibus  et  postea  corruerint;  scd  quia  si  perstitissent,  eorum 
aliqui  in  singulis  fuissent  ordinibus  :  qui  et  in  naturoe  tenuitate  et  in  formse  perspi- 
cacitate  differentes  gradus  habebant,  sicut  illi  qui  perstiterunt.  Alii  enim  (ut  prae-  iiugo,  op. 

cil 

diximus)  superiores,   alii  inferiores  conditi  sunt  :  superiores,   qui  natura   magis 
subtiles,  et  sapientia  magis  perspicaces ;  inferiores,  qui  natura  minus  subtiles,  et 
intelligentia  minus  perspicaces  facti  sunt.  Has  autem  invisibiles  differentias  invisi- 
bilium  solus  ille  ponderare  potuit,  qui  omnia  in  numero  et  mensura  et  pondere  .sap.xi,2i. 
disposuit,  id  est  in  se  ipso,  qui  est  mensura  omni  rei  modum  praefigens,  et  numerus  Aug.deCe- 
omni  rei  speciem  prsebens,  et  pondus  omnem  rem  ad  stabilitatem  trahens,  id  est,  11^1^,11'. ?.' 
terminans  et  formans  et  ordinans  omnia. 

F.  Utrum  omnes  angeli  ejusdem  ordinis  sint  cequales. 
Prseterea   considerari    oportet,   utrum   omnes  angeli  ejusdem  ordinis  sequales  Hugo,  op. 

cil. 

sint,  Ita  esse  quibusdam  placuit.  Sed  non  est  hoc  probabile,  nec  assertione  dignum, 
quia  Lucifer,  qui  fuit  de  collegio  superiorum,  ipsis  etiam  dignior  exstitit  qui  aliis 
excellentiores  creati  fuerant.  Ex  quo  percipitur,  quod  si  perstitisset,   in    ordine 


408  I.llJKU    II    SKMKNTIAIUM.    —    DlST.    IX 

superiori  fuisset,  et  aliis  ejusdeui  ordiuis  diguior  exstitisset.  Sicut  euim  uuus  est 
ordo  Apostoloruui,  et  alter  uiartyruiu,  et  tamen  in  Apostolis  alii  aliis  suut  diguiores, 
similiter  et  iu  martyribus  alii  aliis  suut  superiores  ;  ita  et  iu  ordini])us  augelorura 
recte  creditur  esse. 

G.  Quomodo  (licat  Scriptura,  decimum  ordinem  ex  hominibus  comjjleri, 

quum  non  sint  nisi  novem  ordines. 

Xotaudum  etiam,  quod  decimus  ordo  legitur  de  homiuibus  restauraudus.  Sed 

quum  noii  sint  nisi  novem  ordinos,  nec  plures  fuissent  etiam  si  illi  qui  cecideruut 

Cf.Luc.w,  perstitissent,  moveutur  lectores,  quomodo  Scriptura  dicat,  decimum  ordinem  com- 

8-10. 

pleri  ex  hominil)us.  Gregorius  namque  a.it  homines  assumeudos  iii  ordine  angelo- 

Grcgor.  inrum   :  quorum   aUi  assumuutur  iu   ordine  superiorum,  qui  scilicet  magis  ardent 

mii.  xxxiv,  caritate;  alii  m  ordine  inieriorum,  qui  scihcet  minus  perfecti  sunt.  Ex  quo  apparet, 

non  esse  de  hominibus  formandum  deciinum  ordinem,  tanquam  novem  sint  angelo- 

rum,  et  decimus  hominum,  sed  liomines  pro  quahtate  meritoruin    statueudos  in 

ordiuibus  angelorum.  Quod  ergo  legitur  decimus  ordo  compleudus  de  hominibus, 

ex  tali  sensu  dictum  fore  accipi  potest.  quia  de  hominibus  restaurabitur  quod  in 

•  ut     angelis  lapsum  est,  de  quibus  tot  corrueruut  unde  *  posset  fieri  decimus  ordo.  Pro- 

Ephes.  I,  pter  quod  Apostolus  dicit  restaurari  omnia  in  Christo,  quae  in  coelis  et  quae  in  terris 

suut :  quia  \)eY  Ghristum  redeinptum  est  genus  Immanum,  de  quo  fit  reparatio  ruinas 

angelicoe.  Tanien  non  minus  salvaretur  homo,  si  angelus  non  cecidisset. 

H.  Quod  homines  assumantur  juxta  numerum   stantium, 

non  lapsorum. 

Xon  enim  juxta  numerum  eorum  qui  ceciderunt,  sed  eorum  qui  permanserunt, 
Gregor.op.  homiues  ad  beatitudiuem   admittuntur.  Unde  (iregorius  :  Superna  illa  civitas  ex 

cit 

angclis  et  hominibus  coustat ;  ad  quam  crediinus  tantos  humani  generis  ascendere, 
Deut.xxxu.  quantos  illic  contigit  angelos  remansisse,  sicut  scriptum  cst  in  cantico  Deutero- 

8,    juxla 

Lxx.        nomii  :  Statuit  terminos  populorum  juxta  numerum  angelorum  Dei. 

T.   Quidam  dicwit,  secundum  numerum  lapsoru7n  aoigelorum 

homines  reparandos. 

A  ({ui])usdam  tainen  putatur,  quod  homines  repareutur  juxta  numerum  angc- 

lorum  qui  ceciderunt,  ut  ilJa  ca^lestis  civitas  nec  suorum  civium  iiumero  privetur, 

nec  majori  copia  regnet.  Ouod  Augustinus  in  Kncliiridio  sentire  vidctur,  non  asscrens 

de  liominilms  plus  salvari   quain  corruit  de  angeiis,  sed  non  minus,  ita  dicens  : 

Aug.Enciii-  Superna  .lerusalem,  mater  nostra,  civitas  Dei,  nulla  civium  suorum  numerositate 

rid.  c.  i'J. 

fraudabitur,  aut  ul)eriore  etiam  copia  fortasse  regnabit.  Xeque  eniin  uuincrum  aut 


nisT.  IX  suMMA  ;  or.r,sT.  i  :  nvw  sn  iiiERAur.iiiA  W^ 

sancloruiu    liournuim    ;uil.    iuiuiuudoruui    (l;r'iu(iuuiu    uoviuius,    iii    ((uoiuiu    lociiiu 
succedenlos   lilii   catholic;»-  luatfis,  (|ii:l'   sterilis  ^ippiirehat  iu  t(;ri'is,  iu  c;!.  piu-e  de  /».  uv,  i. 
quii   illi  ('eci(h'ruiit,  siuc  tillo   hMUimris  tenniiu)  |)crin;inehnnt.  Scd   illoruni  eivium 
uuiuerus,  sivc  ([ui  cst,  sivc  ([ui    luil,  siv(^  (|ui    rulurns  est.  iii  contcinplatione  (\jus 
luiiricis  est.  ([iii  Nocal  c;i  ([u;c  uoii  suul  !;iii(|ii;iiii  c;i  ([luc  suiit.  —  Kcce  iii)ertc  di(it,  //«m.iv.w. 
non  niinus  de  hoiniuihiis  salvari  ({u;iin  corruit  de  an^clis,  sed  i)lus  iion  iisserit. 

A  l)il    jir^iiiucnloriiiu    qiiac   hic    lieri    solciit 
SUMMA  sohilio. 

niSTINCTIONIS   NON.K  '^'""'^  qnoqiic  eorum  qn;p  in  hac  dislin- 

clione  tangiiiiliir,  cxpcdilii  sunl  anle,  vidc- 
liccf  :  an  ordiiics  aiij^clorniu  a  siiai  crea-   p.  \i">ii. 

nlC  Iraelat  iMagislcr  s|)ceialil('r  dr  an-      tionis  exordio  fiicrint  dislincli,  et  utrnm  p. itsets. 
gclis  sanclis,  quanltun  ad   niiiucriiin      oinncs  aiigeli  cjtisdcin  siiil  ordiiiis. 
ordiiuun  cl  liierarchiarnin  :  |)iimo  oslcii- 

dcns  qnid  dicalnr  hie  ordo;  sectuido,  qiiod  Iliuiiic  Thoinas  Iiic  scribit  :  Ilierarchia 

novein  stinl  ordities  aiigeloruin  ;  lerlio,  diciliir  qiiasi  sacer  principatus,  a  tspdv, 
qnaliter  inler  se  dislingtianfiir;  qtiarlo,  etir  qiiod  est  sacriim,  et  ip/o?,  qtiod  csf  prin- 
nomina  ista  eis  imi^osita  sint.  Deinde  circa  ceps.  In  oinni  antcm  principalu  reqniri- 
h;ec  movet  Ires  qtursliones."Unam  ex  ver-  B  tur  gradus  polestafis  ac  congrnns  finis. 
bis  Angustini,  nt  patet  in  texlti.  Secnnda  Hinc  sictit  iii  |)rineipatu  sa^culari  finis  est 
est,  an  ordines  ab  initio  siut>  ereationis  ifa  ut  subjecta  multitudo  pacifice  disponatnr 
distincti  fuerint.  Tertia,  an  oinnes  angeli  ad  bonnm  infentnm  a  principe,  sic  in 
ejtisdem  sint  ordinis.  Consequenfor  decla-  sacro  spiriliialique  principafu  assimilafio 
raf,  qno  sensti  dicattir  esse  ordo  dccimus  ad  Deuin  est  finis.  Qiiem  angeli  conseqiii 
angelortim.  Postremo  determinaf  quod  ho-  neqneunt  nisi  per  ordinafam  actionem, 
mines  post  hanc  vitam  ad  angelorum  or-  ad  quam  exigifnr  ordinata  potestas  afque 
dines  assumtinfur.  Qnocirca  inquirit,  an  scienfia  dirigens.  Idcirco  in  definilione 
assumentur  jtixta  numerum  stantium  an-  hierarchi»  ponitur  ordo,  in  quo  gradus 
gelorum,  an  lapsornm.  exprimitur  polesfatis,  scientia  quoque  nt 

dirigens,  et  actio  fanquam  ad  finem  per- 
C  dticens,  ac  Dei  similifudo  ut  finis  inten- 

OUESTIO    PRIM\  ^"^'  ^'''  <1"'PP^  tertio  Caiestis  hierarchia? 

capitnlo   divinns  et  magnus   Dionysius  : 
Hierarchia  est  divintis  ordo  et  scientia  et 

HTc  qmTriliir  primo,  Quid  sit  hier-      actio,  dciforme,  quanliim  possibile  est,  si- 
archia.  milans  seu  imilans,  el  ad  inditas  ei  divi- 

Et  jiixla  divinum  Dionysiiiin,  diciltir  es-      nitus  illitminationes  proi)Orflonabilifer  in 
se  sacer  principatus.  Cui  objicitur,  quod      Dei  similifudinem  conscendens. 
Principafus  est  unus  ac  specialis  ordo  an-  Porro    alibi    dicit   :    Hierarchia    est  ad  DeC(Bie.st. 

gelicus,  iino  ef  pars  infima^  hierarchia',  Deuin,  quantum  possibile  est,  unifas  et  dg*"^£cci"' ' 
sictif  pafebit.  Pars  aulem  non  prppdica-  siiniliftido.  Finis  namque  est  causa  causa- i'ier.  c.  u. 
tur  de  toto,  saltein  pars  integralis.  —  ruin  :  ideo  definilio  stimpfa  ex  fine,  cete- 
Sed  antequam  multiplicenttir  hic  argu-  D  ris  exstat  forinalior,  estque  medium  alias 
menta,  ponend»  et  exponenda)  sunt  hic  definifioiies  demonsfrans.  Hinc  illa  descri- 
descriptiones  hierarchia;.  Ex  declaratio-  plio,  Hierarchia  est  ad  Deuin  unifas  et 
ne  autem  definitioimm  hierarchia^,  clare-      similitudo,  est  velut  definifio  qnse  est  me- 


470 


rN   LIRRIM    II    SENTEMIARUM.    —    DIST.    IX  ;    QU.EST.    I 


dium  dtMnonslrafionis.llla  vero,  Ilierarchia  A  videlieet  essejn  quantum  est  corporis  for- 


esf  ordo  ef  scientia  el  actio,  si  nihil  adda- 
tur,  est  quasi  demonstrationis  conclusio, 
quia  inchidit  essenlialia  hici-archia'  prin- 
cipia.  Propler  quod  15.  Diouysius  eain  e.\ 
pra^dicta  conchidit.  Sed  prior  illa  perfe- 
ctior  est,  quoniain  comprehendit  ulrMin- 
queninde  est  qiiasi  demonstrafio  positione 
differens.  —  Denique  ordo  dupliciter  su- 
mitur.  Priino  quasi  absfractive,  pro  ordi- 
nafione,  quae  est  relatio  inter  gradus  dif- 


ina;  anuin  aufem  effectum  inducit  in  uno 
meiubro,  aho  mediante,  ut  inofum  :  sic 
Deus  oinnipolens  el  excelsus  cunclis  cade- 
stibus  ordinibus  immediate  infhiit  vifain 
natura?  vifamque  gratia?  et  gloria»;ad  divi- 
iioruin  vero  exsecufionem  officiorum  mo- 
vef  eos  ordinale,  videlicet,  medios  per  pri- 
mos,  ullimosque  per  inedios.  Idcirco  in 
definifioiic  hicrarchia»  non  ponitur  natura, 
grafia,  aut  gloria,  scd  scieiitia,  fanquain 


ferentes  :  sicque  in  definitione  ponifur  dirigens  acfionem  in  divinis  officiis.  —  Ad 
hierarchiap.  Secundo  concrelive,  secundum  B  secundum,  acfio  viatoribus  exhibifa,  est 
quod  nominat  unuin  gradum  fantum,  ut  ministrantibus  propria,  nec  in  definilione 
dicatur  ordo  unus  gradus,  videlicel  gradus  hierarchi<e  ponitur,  sed  actio  cognitionis, 
ordinalus  :  el  ila  cst  pars  hierarchiic.  Pcr  dcsignans  transfusionem  luininis  divinilus 
quod  palel  solutio  argtuncnli  islius  :  Pars      dafi  ex  uno  in  alium  :  qu;p  actio  omni- 


non  ponitur  in  definitione  totius,  saltem 
ut  genus. 

Insuper  contra  definitiones  has  sic  ar- 
gui  pofest.  Priino,  in  angclis  non  soluni 
est  ordo  secundum  scientiam,  sed  eliain 
secundum  alia  dona  naluralia  afque  gra- 
tuifa,  quae  excellenfius  sunt  in  superiori- 


bus  illis  exstat  coinmunis.  —  Ad  tertium, 
S.  Dionysius  in  verbis  illis  pra^tactis  non 
intendit  ordinare  definifionein  hierarchiae, 
sed  essentialia  ejus  principia  tangcre.  Qno- 
rnin  unum  est  velut  inatcriale,per  modum 
gencris  habens  se,  utpofe  ordo.  Alia  sunt 
fanquam    formalia    complentia    rationem 


bus  quam  in  inferioribus  :  ergo  ponenda  C  hierarchi<Te  per  inoduin  differentia^  :  quo- 

sunt  in  definifione  hierarchiae,  sicut  scien-  ruin  primum  esl  liuiiinis  divini  receptio, 

tia.  —  Secundo,  actio  specfat  solum  ad  or-  qiuT  nomine  scienti<p  designafur;  secun- 

dines  ministranles  :  ergo  non  est  in  dcfini-  duin   est   fransfusio    luminis   in   alferum, 

tione  hicrarchiiT  ponenda,quuin  hicrarchia  qusB  per  actionem  datur  intclligi ;  tertiuiii 

minisfranfibus  et  adsistentibus   sit   coin-  est  consecufio  finis  in  consecutione  divi- 

munis,nec  commune  per  proprium  habeat  n»   assiinilationis.   Sicque  inter  ha;c,  se- 

definiri.  —  Tertio,  idem  in  diversis  generi-  quens  est  quasi  formale  respecfu  praece- 

bus  non  suballernalis  poiii  non  valet.  Sci-  dentis.    Et   pofest   ex   illis   dari    definifio 

enfia  autem,aclio  et  ordo,  non  mutuo  sub-  Jiierarchi<T  sub  forina  hac  :  Hicrarchia  est 

alternanlur:ergo  inconvenienter  ponunlur  divinus  ordo  secnndum  scienliam  et  actio- 

in  defiiiitione  hierarchia;  ut  genera. — Quar-  nein  ad  adipisccndam  Dci  assimilationem. 
to,  in  divinis  et  increatis  supergloriosis  ac  D  —  Ad  quartuin,   secundum   quosdam,  in 

adorandis  personis  non  est  ordo  scienti.T  divinis  personis  qu;edain  hierarchia  con- 


et  acfionis,  qiium  earum  sit  una  scienfia 
unaquc  actio,  salfcm  ad  cxtra.  .\d  ratio- 
nciii  aufem  hicrarchiic  pcrlinct  ordo  sci- 
enfia!  et  actionis  :  ergo  non  similal  dcifor- 
me.  —  Quinto,  idein  est  deiformilas  et 
similitiido  divina  :  ergo  unuin  eoruin  su- 
perflue  ponitur  iii  Iiicrarchije  dcfinitione. 
Diccnduin  ad  j)riinuin,qiiod  sicul  aniina 
exsfslcns  in  cor[)orc  (picindain  cfecclnm 
imincdiate  iiiducil  iu  oiunibus  mcmbris, 


sislit,  quam  superccclesfem  appellant  : 
qiup  atfendilur  secundiim  ordincin  nalura> 
in  divinis  personis,  quain  assimilal  scu 
imitatur  hicrarchia  angcloruin  c(X'lcsfis,  et 
hominum  subcadesfis.  Sed  istud  non  est 
conveniens,  nec  S.  Dionysio  consonum  : 
quoniam  in  divinis  personis  ponerc  prin- 
cipatum  unius  ad  allcrum,  ccnsclur  lucrc- 
ficuin;  aiit  qiiod  Palcr  purgct.  illiiiiiinct 
aul   perficiat  b^ilium;  seu  id  quod  Palris 


Oril)   SIT  IIIKIIAUCIIIA                                                                      471 

osl,    r('{'ii)ialiii'    iiilVriori    modo    iii    Kilio  A  inilaiis,  clc,  iil  sii|)r!i.  Tcrlia  csl  :  lli(Tar- 

(|iiain    csl    in    Palrc   :   (|na'    laiiicn    rc^iiii-  chia  csl  ad  Dciiiii,  (|iiaiilniii  |)ossibil(i  csl, 

rniilnrad  ralioncm  liicrarchia\  scciiiidnin  siiiiililiido  cl   nnilas,  ipsiiiii  lialxMis  sariclJO 

DoOi.si.  inlciilioiicin  U.  Dioiiysii.  cl  sccniidnm  si-  scicnlia' cl  aclionis  (lucciii,  cl  ad  diviiiissi- 

''"-■'•  "^- '"■  fvniricalioiicin  vocabuli.  Idco  alilcr  csl  di-  iiinin  siinm  dccorcm  immiilahililcr  dcfiiii- 

ccndiim,  vidcliccl,  (|no(l  hicrarchia  similal  ciis ;  ({iianliim  vcro  possihilc  csl,  siios  laii- 

dcirormc  iii  (piaiilnm  pcr  Inmcii  d('sii[)cr  datorcs  rcrormans. —  llariim  dcfinilioimm 

parlicipalum  assimilalur  clarilali  diviihT,  priina  ost   incrcatao  hicrarchiiP.  Aliin   vc- 

11011    [)cr   aMpiiparanliain,    scd    sccnndnm  ro  du;r.  sunt  hicrarchiic  crcatae  :  quac  inlcr 

suani   possibililatom.   Proplor   quod    dicit  so  dirfcriinl,  qnoiiiam  prima  harum  diia- 

S.  Dioiiysius,  0"i'nlum   possibilo  esl.  Om-  rnin  princi[)alilcr  allondilur  ponos  cgros- 

nis  (|iii[)|)c  |)crt'ccli()  crcalnra'  ost  qmodain  siiin  a  Dco,  scd   nlliina  [)on(^s  rogrossum 

simililudo  bonilalis  diviino,  sed  una  ex-  B  ad  Dcurn,  quamvis    in    utraquo   laiigatur 

pressior  alia.  —  Ad  quintum,  agcnli  seu  ulrumque. 

inipriinenti  polest  recipions  dnplicilor  si-  Prima  definitio,  quffi  est  hiorarchia>  in- 

milari.  Primo,  socunduin  formam  tantum.  creatac,  oxprimit  eam  quanlum  ad  trinita- 

Secundo,  pones  forniam  et  actionom  :  sic-  tem    et   unitalem,   ila   qiiod    nec   trinitas 

ut  aliquid  ila  illuminalur  a  sole,  qnod  alia  pra^judicat   unitati,  nec  econtrario   :  iino 

quoqiio  illnminat,  ul  luna.  Sic  angcli  assi-  unilas  ad  perfectionem  perlinct  Irinitatis, 

rnilantiir  Deo,  lumen  ab  ipso  recipiendo,  et  trinitas  ad  perfectionem  unitatis.  Ut  er- 

quod  notatur  qiium  dicilnr,  Doiforme  quan-  go  osfendatur  ibi  esse  unitas  in  trinitate, 

tum  possibile  est  similans;  et  item  lumen  dicitur  :  Ilierarchia  est  divina  pulchritudo. 

a  Deo  rocepfum  aliis  commiinicando,  quod  Pulchritndo  namque   consistit  in  plurali- 

insiniiatur  dum  subditur,  Ad  indifas  illu-  tafe  et  spqualitate,  nt  asserit  Augustinus 

minationes,  id  est  secundum  virtufem  et  C  libro  de  Vera  religione.  Ut  autem  ostendat 

regulam  datarum  illiiminationum,  ascen-  qiiod  pluralifas  non  pra^judicat  unifati,  di- 

dens  in   similifudinem   Dei,  operando  et  cit,  Ut  simpla  :  quoniam  sic  est  ibi  plu- 

influendo  in  alios  secundum  suain  propor-  ralifas,  ut  tamen  non  tollatur  unitatis  sim- 

tionem.  Et  ideo  nominat  hoc,  ascensum,  plicitas.  Ut  item  ostendat  qiiod  unifas  non 

quia  in  hoc  consistit  perfectio  similitudi-  pra>judicat  pluralifati,  subjungit,  Ut  optl- 

nis  deiformis  :  nam  omnium  divinornm  ma  :  quia  sic  est  in  Deo  unifas,  ut  famen 

divinissimum  est  Doi  cooperatorem  exsi-  summa  sit  bonitas;  per  quam  est  perfecta 

ibidem.    stero,  sicut  diviuus  Dionysiiis  ait  ibidem.  communicatio,  et  ita  personarum  plurali- 

Ideoque  philosophi  posuerunt  finem  intel-  tas.  Postremo,ut  ostendat  quod  unitas  spe- 

ligentiarum  moventium  orbes  ab  eisdem  ctat  ad  perfectionem  pluralitatis,  et  econ- 

intentum,  esse  assimilationem  divinam  in  trario,  subdit,  Ut  consummativa  :  in  quo 

causando.  Sic  itaque  prima  similitudo  cor-  D  insinuatur,    quod    in   trinitate   et   unitate 

respondet   scientia?,    secunda    actioni.    —  consistit   omnimoda  et  summa  perfeclio. 

Haec  Thomas  in  Scripto.  —  Porro  secundee  definitionis  intellectus 

Pra^terea  Bonaventura  circa  haec  partim  sic  sumitur.  Angelica  hierarchia  definitur 

aliter  sensisse  videtur,  increafam  hierar-  ibi  secundum  egressum  a  Deo.  Egreditur 

chiam  ponendo  :  Beatus  (inquif)  Dionysius  aufem  a  Deo  secundum  rationem  imaginis 

ibidcni.    libro   de   Angelica   hierarchia    fres    ponit  et  similitudinis,  sicut  ef   homo.   Ilinc  in 

hierarchia?  definitiones.  Prima  est :  Hierar-  illa   nofificafione  primo  describit  hierar- 

ehia  est  divina  pulchritudo  ut  simpla,  ut  chiam  egredientem  a  Deo  per  modum  ima- 

optima,  ut  consummativa.  Secunda  est  :  ginis,  dicens  :  Hierarchia  est  divinus  ordo 

Hierarchia  est  divinus  ordo  et  scientia  et  et  scientia  et  actio  :  ut  ordo,  id  est  ordi- 

aclio,  deiforme  quantum  possibile  est  si-  nata   potestas,  respondeat   Patri,  scientia 


472 


IN    LinRUM   II    SENTENTIARrM.    —   DIST.    IX  :    QUJ.ST.    I 


Filio.  aclio  Spirilui  Sanclo,  instar  niOTno- 
ri<r,  inU'liigonlia>  ac  volunlalis.  Sccundo 
describit  eain  quanlum  ad  ralionem  simi- 
liludinis,  dum  suhjungil  :  Ueiforme  qnan- 
liini  possibile  est  similans,  elc.  El  langihir 
ipsa  similalio  quanlum  ad  habilum,  quum 
dicilur.  Deifoi'me  (juantum  possihile  esl  si- 
milans:  el  quanlum  ad  aelum.  quum  sub- 
diliir,  Et  ad  indilas  ei  illuminaliones,  elc. 
Similitudinis  quippe  seu  gratiie  assimi- 
lantis  acfns  est  sursum  ducere,  sicut  ejus 
origo  est  desursum  descendere.  —  Tn  ter- 
lia  descriplione  describilur  angelica  Iiier- 
archia  per  regressum  ad  Deum.  Nolalur 
ergo  in  hac  descriptione  hierarchia  regre- 
diens  seu  ejus  regressus  :  primo  qtiantum 
ad  habilitalem,  quum  dicitur,  Hierarchia 
est  ad  Deum,  quantum  possibile  est,  simi- 
liludo  et  unilas;  secundo.quantum  ad  ac- 
tualilatem,  quum  dicitur,  Ipsum  habens 
sanctcT  scienlia?  et  actionis  ducem  ;  lertio, 
quantum  ad  immutabilitatem,  quum  addi- 
tur,  Et  ad  divinissimum  suum  decorem 
immutabiliter  definiens  ;  quarto,  quoad 
pleniludinis  uberlatem,  quum  subditur. 
Quantum  vero  possibile  est,  suos  laudalo- 
res  reformans,  in  hoc  scilicet,  quod  non 
solum  sibi  sufficit,  sed  etiam  propter  ple- 
nitudinem  caritatis  et  gratise  est  potens 
alios  adjuvare. 

Sicque  ex  definitionibus  istis  innotescit 
quid  sit  hicrarchia,  lam  divina  quam  ange- 
lica.  Ex  quibus  elicilur  hicc  definilio  ma- 
gislralis,  oinni  conveniens  hierarchia^,  non 
tamen  univoce  :  Hierarchia  est  rerum  sa- 
crarum  et  rationalium  ordinata  poteslas, 
in  subditis  debitum  retinens  principalum. 
Qua^  definitio  tam  angelicje  quam  eccle- 
siaslicic  hierarcliia!  couveniens  est.  —  Ila^c 
Bouavenlura. 

Concordat  Antisiodorensis  in  Summa, 
lihro  secundo  :  Ilierarchia,  inquiens,  sc- 
cundum  divinum  Dionysium,  esl  rernm 
sacrarum  et  ralionalium  ordinata  poleslas, 
in  subdilis  debilum  servans  dominalum. 
In  qua  descriplione  ponilur  ordinalu  |)()le- 
stas  pro  genere;  ralionaliiim  i^oiiilur  ad 
differenliam   irrationalium ;  sacrarum,  ad 


A  differentiam  da^monum  hominumque  pra- 
voruni;  in  subditis  debitum  servans  doini- 
natum,  ad  differentiam  lerum  sacraium 
et  ralionaliuin  quaruin  est  obedire,  non 
princi|)ari,  quia  subjectos  non  habenl.  — 
Uapc  Anlisiodorensis.  Qui  addil  :  Triplex 
quoque  est  hierarchia,  videlicet  :  super- 
coelestis,  qu;e  consislit  in  Iribns  divinis 
per.sonis;  coelestis.quje  consistit  in  sanctis 
angelis:  et  subcoGlestis,  consistens  in  prae- 
latis  religiosis. 
Ilis  consonans  Petrus,  addit  :  Ouum  Iria 

B  sint  genera  rerum  ralionalium  et  sacra- 
rum,  videlicet,  divinarum  personarum,  an- 
gelorum,  el  hominum;  id(^o  ab  anli(juis 
doctoribus  Iriplex  consuevit  hierarchia  dis- 
tingui.  Prima  est  supercoelestis  et  divina, 
ita  tamen  ut  in  ea  non  inlelligatur  ordo 
principandi,  sed  princi[)ian(li,  quo  scilicet 
Paler  a  nullo  est,  Filius  a  Palre  solo,  Spi- 
ritus  Sanctus  ab  utroque.  Secunda  est  coe- 
lestis,id  est  angelica;tertia  subcoelestis,  id 
est  ecclesiastica.  Mediam  intendit  S.  Diony-  ' 
sius  describere   per  quatuor  ipsam   inte- 

C  grantia.  In  hierarchia  namque  esl  gradus 
poteslalis  aliciijus,  qui  dicilur  ordo;  et 
aliquid  quod  dirigil  polestatem  in  finem 
ne  erret,  et  hoc  estscientia,  id  est  divina 
illuminatio;  aliqnid  quoque  quo  pertingit 
potestas  in  finem,  scilicet  exsecutio,  quaB 
dicitur  actio;  et  aliquid  tanquam  finis  in- 
tentus  ad  quem  ordinatur  poteslas,  quod 
est  assimilalio  deiformis.  II*c  Petrus. 

Denique  Richardus  istis  consentiens,  se- 
quitiir  Thomam  iii  Iioc  quod  in  divinis 
personis  non  sit  hierarchia  :  Quia  (inqui- 

D  ens)  hierarchia  principalum  designat  inter 
personas  qiue  sunt  in  ea,  non  videtur  con- 
cedendum  superdignissimam  Trinilatem 
esse  hierarchiam,  nisi  cum  isla  delermiua- 
tioncquod  in  ea  est  ordo  principiandi.non 
princi{)an(li.  Non  eiiim  iii  ea  una  persona 
alleri  princi|)alur.  quum  sit  inter  ipsas 
siimma  a>qualilas.  Ihec  Hicliardus. 

Porro  Albciliis  :  Ilierarchia,  ait,  esl   to-  Sumiii.ih. 
tum  poteslativiim,  qiiod   in  suis  parlibus  ^l '"""'  '•' 
iln  se  Iiabcl,  ([iiod  priina  j)ars  potestative 
incliidilur  in  sequenti  seu  media,  et  ine- 


oni»    SIT    iriFRARCIIIA 


m 


(lia  iii  iillima — Oiiod  iMl('llijj;oii(Iiiiii  csl  (U' 
priino  scciiikIiiiii  viaiii  j;('ii('ralioiiis,  iioii 
pcrrcclioiiis  :  iiiio  priiiuiiii  scciiikIiiiii  \iaiii 
pcircclioiiis.iiu'lii(lil  polcslaliNc  sc([ii('iitia. 
Idco  subdil  Albcrliis  :  niicmadiiiodiiiii  sc- 
('iiiido  dc  Aiiiiiia  dicil  IMiiloso|>liiis,  ([uod 
vc^claliviim  i'sl  iii  sciisilivo,  vcj^claliviim 
qiioipic  ac  sensilivum  in  inlellecluali.  Vvo- 
plcr  (piod  S.  Dionysins  el  Boelins  dicuiil  : 

DeCuMcsi.  Qiiid(piid  [)olcsl  [>otenlia  inrerioi',  polesl 
su[>('rior  ciiiiiicnlcr,  nou  ecoiilrario. 

Kl  ila  esl  in  islis,  {[iiiiiii  dieitur  :  llierar- 
chia  esl  ordo  el  scienlia  et  aclio.  Ordo 
enim  dicit  liierarchiain  secundum  aliquid 
suso  potesfatis;  scientia  vero  determinat 
eam  in  qua  est  ordo ;  actio  autem  dieit 
eamdcin  polcstalem  seciiiidum  com[)lc- 
meiitum.  Ordo  quoque  dupliciler  sumilur, 
scilicel,  pro  rorma  ralioneve  ordinis,  ct 
pro  rebiis  ordinatis.  Seciindum  quod  or- 
do  dicit  res  ordinatas,  sic  secundum  Ma- 
gislrum,  ordo  vocatur  multitudo  cadesli- 
um  spirituum  qiii  inter  se  in  aliquo  dono 
gratiie  similaiitiir,  sicut  et  in  nuinere  na- 
luralinm  dononim  conveniunt.  Et  ila  non 
ponitnr  in  delinitione  hierarchite,  sed  pro- 
ut  est  forma  seii  ratio  ordinis  in  personis 
ordinatis.  —  Ut  etiam  asserit  Hugo,  hierar- 
chia  essentialiter  in  duobus  consistit,  vide- 
licet,  in  participatione  gratiae  ilhiminatio- 
nis,et  in  ejus  elfusione  super  inferiora.Ad 
participationem  autein  gratige  illuminatio- 
nis  tria  exiguntur,  quae  sunt  :  conversio 
ad  principium  illuminationis.  Qua?  conver- 
sio  nomine  ordinis  designatur.  Secundum 
est  receptio  luminis  :  et  hoc  dicit  scientia, 
quffi  est  lumen  ab  illuminatore  reeeptum. 
Tertium  est  effusio  luminis  in  inferiores  : 
quod  exprimit  actio. 

qiiaesi.  38.  Prseterea  quaeri  potest,  an  sit  aliqua  hier- 
archia  supercoelestis  divina  et  increata. 
Videtur  quod  non.  Ait  quippe  divinus  Dio- 
nysius, quod  hierarchia  habet  Deum  omiiis 
scientiae  actionisque  ducem.  Et  rursus  : 
Hierarchia  est  deiforme  quantum  possibile 
similans,  et  ad  indilas  ei  divinitus  illumi- 
nationes  iii  Dei  similitudinem  proportiona- 
liter  ascendens.  Et  certum  est  intelligenti, 


De  Cfclcst 
liicr.  c.  111. 

Ibidcm. 


A  ([iiod  niilliim  horiim  coiuciiil  siqierglo- 
riosissiina'  Trinilali.  —  Diccndiiiii,  ([uod 
aiiti([ui  commnniler  distinxeriml  li'i|ilicciii 
inerarehiam,  iil[>ot(',  sii[>('rc(elcstcin,  elc., 
iil  sii[>ra.  Idco  r('S[>oii(lcn(liim,  qiiod  liicr- 
areliia  aeci[)i  |)ot('st  scciindiim  essenlia- 
lcni  suain  defiiiilioncm  [)ra'lactam  :  ot  ila 
11011  diciliir  iii  diviiiis,  sicut  verba  iiiinc 
lacta  dcinonstranl.  1'otest  etiam  accipi  se- 
cunduni  nominis  coin[)Ositioneiii  :  et  ila 
non  (!st  iiisi  sacra  et  ordiiiala  [)Olestas. 
Qiiod  si  ordo  rcferatur  ad  ordinem  natiira) 

1}  Patris  et  Filii  ac  S[)iritus  Saiicti,  quo  alter 
est  ex  altero,  iion  qiio  alter  prior  est  alte- 
ro,  sic  procul  dubio  in  Trinitale  super- 
mundana  supercadestis  est  hierarchia  qua:!- 
dain.  F]st  eniin  sacra  et  ordiiiata  [>ol('stas 
in  Filio  ex  Palrc,  alque  in  Spirilu  Sancto 
ex  Palre  ct  Filio.  VA  hoc  intendit  Magister 
in  noiia  isla  distinclione,  dicendo  :  In  sin-  cf.p.ioo. 
giilis  hierarchiis  tres  ordines  siinl,  iit  Tri- 
nitatis  in  eis  similitudo  insinuetur  impres- 
sa.  —  Ha?c  Albertus  iii  Summa. 

In  libro  demum  de  IV  Coa^qiKTvis  lucc 

C  eadem  scribit,  et  ait,  quod  secundiim  defi- 
nitiones  a  B.  Dionysio  de  hierarchia  dige- 
stas,  hierarchia  non  dividitur  in  supercoe- 
lestein,  c(]elestem  et  subcoelestem,  et  qiiod 
illa  divisio  sit  analogi  in  contenta  siib  eo. 
Ibi  quoque  latius  exprimit,  qualiter 
hierarchia  sit  lotum  potestativum  :  Totum 
(dicens)  pofestativum  est  medium  inter 
fotum  universale  et  totum  integrale.  To- 
tum  enim  universale  est  in  qualibet  sua 
parte,  et  prsedicatur  de  ea  :  quia  ut  probat 
Philosophus   sepfimo   Mefaphysica^,    t[iiod 

D  est  per  essentiam,  idem  esf  universali  et 
parliculari.  Totum  vero  integrale  non  est 
in  aliqua  suarum  partium,  nec  pra?dicatur 
de  illis.  Sed  totum  pofesfativum  est  in 
qualibet  partium,  quamvis  non  eequipo- 
tenfer,  sed  in  prima  secundum  ininus,  in 
secunda  vero  pofentius,  et  in  ulfiina,  id 
est  suprema,  secundum  totum  posse.  Ef 
fale  fotum  est  hierarchia.  - —  In  potesfati- 
bus  enim  ordinatis  semper  sequens  pne- 
supponit  pra^cedentem^et  habef  plus. Quod 
probatur  tam  in  potestatibus  naturse,  quam 


474 


IN    LIBUUM    11    SENTENTIARUM.    —   DIST.    IX  ;    QU.EST.    I 


ofriciorum  ol  gralijr.  In  poleslalibus  nain- 
que  nalura»,  vegelalivum  esl  in  sensilivo, 
el  sensilivuin  iii  lalinnali :  sed  non  eoiiver- 
liliir,  iil  viill  S.  Dionysiiis  libro  de  Divinis 
noiniiiibus.  capiliilo  qiiinlo.  In  olTieiis  au- 
lein  poleslas  decani  esl  in  poleslale  cen- 
lurionis,  potestas  centurionis  in  poleslale 
telrarcha»;  sed  non  converlitur.  In  graliis 
eliain  polestas  subdiaeoni  esl  in  poleslale 
diaconi,  et  poleslas  diaconi  in  poleslate 
presbyleri;  non  econlra.  Ilinc  parles  lotiiis 
polestativi  secundum  ordinem  consliluunt 
totiim;  et  priina  constituit  ipsum  seciin- 
diim  quid,  secunda  autem  secundum  plus, 
ullimavero  |)erfecle  :  qiiemadmodiim  eliain 
(licimiis  de  divisione  boni  iii  bonum  dele- 
clabile  el  ulile  et  honeslum.  Deleclabile 
enim  est  bonuin  secundum  quid,  el  utile 
est  bonum  plus,  honestiim  autem  est  bo- 
niim  simpliciler.  Rursus,  honeslum  iiiclu- 
dit  seu  ponit  ulile  el  deIeclabiIe,non  econ- 
tra  ;  utile  quoqiie  ponit  delectabile,  non 
econtra.  —  Consimililer  dicimus  de  parli- 
bus  essentialibus  hierarchiarum,qua?  sunt, 
ordo,  scientia,  et  actio.  Nam  ordo  ponit 
hierarchiam  secundum  qiiid,scienlia  pliis, 
aclio  vero  perfecle.  —  II.tc  Alberliis. 

Idem  Udalricus,  ciijiis  scripla  de  isla 
inateria  in  prtehabitis  Thoinw  et  Alberli 
dictis  pro  parte  ma.xima  continenlur. Nein- 
pe  quarlo  Summae  sua;  libro  disseruit  : 
Numerum  supernorum  spirifuum  nobis  in- 
niimerabilem,  {elerna  Sapienlia  redegil  in 
ordinem  grali.r  :  quia  inordinala  mullilu- 
do  exstal  confiisio :  quam  esse  non  decet 
in  minislris  a^terna^  Sapienliap,  quum  et 
ii\ neg.xji.  ordo  ministrorum  Salomonis  reginam  Sa- 
ba  duxerit  in  stuporem,  et  sapientis  sit 
ordinare.  —  Denique,  quamvis  omnium 
reriim  perfeclio  iii  qiiodam  consislat  ler- 
nario,  ul  Arisloleles  ahpie  1'ytliagoras  con- 
leslantur,  puta,  in  principio,  in  mcdio,  el 
in  fine  ;  specialiler  tamen  perfectio  ordi- 
nis  inlegralur  ex  his.  Ilinc  copleslia  agmi- 
na  ita  in  tria  divisa  siinl  :  (jikp  Aposloliis 
wcor.xiui.  vocat  tres  cndos,  diim  ra|)liim  se  dicil  us- 
OcCffliesi.  que  ad  lerliiim  codum.  Sanctus  vero  Dio- 
hicr.c.  VI.  jjysiyg  ipsos  appcllat  trcs  hicrarchias. 


A  Et  ut  terlio  Coelestis  hierarchia»  capitulo 
loquilur,  hierarchia  est  ordo,  non  concre- 
tive  pro  uno  ordinis  gradii.  (jiii  est  pars 
hierarchiir,  sed  formaliUM"  el  in  abslraclo 
acceptus,  qui  est  ordinalio  gradiiiim  inter 
se.  El  nominaliir  ordo  iste  divinus,  non 
quod  sil  iii  divinis  personis,  ut  aliqui  di- 
cunl,  ponentes  hierarchiam  supercople- 
stein  :quia  h;rrelicum  esl  ponere  in  divinis 
personis  ordinem  in  scienlia  aclibusque 
hierarchicis,  quamvis  ibi  sit  ordo  natura?. 
Sed  nunciipatur  ordo  divinus,  quia  alten- 

B  ditiir  secundum  donum  diviniim.el  secun- 
duin  reductionem  in  Deiim.  Scienlia  quo- 
que  non  dicitur  liic  visio  Dei,  qiue  lota  est 
merces  :  quia  illam  cognitionem  angelus 
unus  non  sorlilur  ab  alio,  sed  omnes  iin- 
mediate  habent  eam  a  Deo.  Nec  etiam  vo- 
catur  scienlia  seu  nolilia  reriiin  in  Deo 
per  bealificam  visionem,  nec  habitus  na- 
turalis  scientia^,  sed  lumen  diviniim  mani- 
feslans  ea  qiue  ad  regimen  perlinent  uni- 
versi,  alque  ad  disposilionem  Ecclesia?,  ef 
ad  nolitiam  mysleriorum  absconditoriim  a    Coioss.i, 

C  sffculis  in  Deo.  Similiter  aclio  non  dicit  **'' 
hic  actionem  ministerii  circa  nos.  qiio- 
niam  hoc  non  convenit  omnibus  hierar- 
chiis:  scd  dicit  virlutem  jain  dicli  lumi- 
nis,  ad  explendum  aclus  hierarchicos,  qui 
sunl,  piirgare,  illuminare,  perficere. 

Hoc  quoqiie  sciendum,  qiiod  elymologia 
nominis  non  est  ejus  significatum  secun- 
dum  grammalicos  :  qiiemadmodum  id  a 
qiio  nomeii  impoiiilur,  non  est  id  ciii  no- 
men  impoiiilur.  Sic  in  proposilo  qiiamvis 
elymologia  Iiujiis  nominis,  hierarchia,  sit 

D  sacer  principatus,  tamen  significatum  ejus 
est  ornatus  seu  piilchriludo  :  j)ropler  quod 
Damascenus  libro  secundo,  capiliilo  lerlio, 
hierarchias  appellal  ornaliis :  bealus  ilem 
Dionysiiis  posl  praMaclam  definilionem 
concliidere  volens,  dicit,  Divina  piilchri- 
tudo.  Dicitur  aulein  Deus  piilchritudo.quo- 
niain  inslar  Iiiininis  ciim  fiilgore  infliiit 
universis  pulchrificas  fonlani  radii  Iradi- 
lioiies,  qiii  et  siios  Iheasicos*,  id  est  sub- *6ta(noTa? 
dilos,  facit  diviiia  agalmala,  id  esl  insignes 
figuras   seu   cxpressas  imagines,  specula 


QIIID   SIT    niKUAUCIIIA 


473 


llltT.  C.  I. 


qiKKiuc    clarissiina.    \\;u\{\r  scciiii(liim    lii-  .\  siiMiiiiiiiiii   siihslaiilianiiii,  vidcliccl  hiij,'('- 

iiicii  piicdicliiiii  conslal  cl  assignalnr  dis-  loriiin,  scii  cliaiii  lioiiiimiiii.  ad  orric^ia  or- 

tinclio  Iriplicis  liicrarchia>  scciindiim  do-  dinniii  scii  cliorornin  sacrali  ac  dcpnlali, 

clrinain  diviiii  Dioiiysii.  (piaiii  sc  a  l»anlo  liicrarcliia'    dicnnlnr,  jnxla   sapicnlissimi 

aposlolo  didicisse  j^lorialnr  scxlo  Cadcslis  Dioiiysii  iiilcnlioiicm.  Disliiixil  ipiippc  liicr-     Do  Kcd. 

Iiicran-liia'  ca|)ilnlo,  vocaiis  ciiin  diviniim  arcliias  in  Ircs,  pnla,  diviiiam,  aii^n-licam, 

smiiii  cl  sanclnin  i)ci  rcclorcm.  lla'C  c(|iii-  cl   liumanam. 

itv.  n,(i.  d<'iii  fiiil  saiiicnlia  (inaiii  loipicbalnr  Aiio-  Diccndo  aulciii,  (piod  hicrarcliia  csl  di- 

sloliis  iiilcr  pprfcclos,  et  ha'C  siiiil  vcrha  viiiiis  ordo,  scicnlia  cl   aclio,  iiit(dlcxissc 

11  cor. xii,  arcana  qua^  vidit  ipse  in  terlio  ca'lo,  qme  vidctur,  (piod  lolus  ille  sacratissiinus  bea- 

'■*•            non  licel  homini  loqui.  —  Ihec  Udalricus.  lissimorum  spiriluum  principalus,  esl  di- 

Porro   Diirandns   :   Considcrandum   csl,  vinitus    ordinala    socictas   :   ordinata,    in- 

inquil,    supcr   quid   hicrarcliia    rundalur.  B  quaiii,[)ulchcrriina  dislrihufione  donorum, 

Idcirco  nolaiidum,  quod  quainvis   oniiies  ac  decentissima  constitutione  gradunm,  ad 

angeli  sancti  immediale  videant  divinam  obsequia    Creatoris,    juxta    congruenliam 

essentiam,   iii  qua  visione  consistit  ipso-  exigentiamque  donorum,  hoc  est  scientia- 

riim  felicitas;  mysteria  lamen  gratia^,  et  ruin  et  virtutum,  quibus  illuminali  siiut 

ea  quic  circa  nos  agere  debeiif  ut  reduca-  ab  eodem,  et  juxla  decentiam  ofriciorum 

mur  in  Deum,  non  noverunt  iiisi  in  qiian-  quibus  pnodili  suiit  :   quoniam   alii    pra) 

tum  eis  revelantur  afque  de  ipsis  illumi-  aliis  perfectiores  et  exuberantiores  sunt  in 

yfom.xii.,i.  nanlur.  Plt  quoniam  fesfe  Apostolo,  qute  a  istis.  Ideo   eis   de    plenifudine  sua  juxfa 

Deo  snnt,  ordinata  sunt,  illuminationes  an-  Creatoris  dispositionem  ac  placitum  con- 

gelorum  de  mysteriis  grafia)  el  ceteris  qua>  venit  aliis  communicare.  Qua?  sacra  soci- 

circa  nos  per  eos  divinitus  ordinafa  sunt  etas  est  deiforme  quantum  possibile  est 

fieri,  ordinem  habeiif.  Nain  quidam  de  his  C  similans,   id  est,  increatam  formosifafem 

immediate  illuminantur  a  Deo,  alii  media-  eximie  imifans  quantum  permittit  infinifa 

te  :  medii  quidem  per  supremos,  infimi  et  inexcogifabilis  inferioritas,  remotio  seu 

vero  per  medios.  Ifaque  hic  ordo  recipi-  distantia  a  supereminentissima  excellentia 

endi  illuminafiones  divinas,  quia  ab  uno  Creatoris.  Vires  namque  substantiarum  il- 

descendit  originalifer  ac  dependet,  pufa  a  larum  in  perfectionibus  naturffi  et  gloria', 

Deo,  et  ad  unuin  tendit  finaliter,  ut  scili-  sunt  in  sua  ultimifale,  id  est  in  acfu  quo 

cet   reducamur  in  Deum,  dicifur   hierar-  possunt  majori,  nisi  alio  novo  munere  ad- 

chia,id  est  sacer  principatus  seu  ordo  bea-  juventur.  Non   enim   se   contrahunt,   sed 

torum  spirituum  sub  Deo,  in  recipiendo  potius  extendunt  in  quantum  possunt;nec 

divinas  illuminationes  ab  ipso  modo  pree-  se  resfringunt  ad  parva,  scienfes  quod  in 

tacfo.  Sicque  patet  super  quid  hierarchia  hoc  glorise  detraherent  Creatoris.  Rursus, 

fundefur,  videlicet  super  ordinatam  rece-  D  quod  ait,  Qnanfum  possibile  est,  pofest  ifa 

ptionem  illuminationum  a  Deo.  Hsec  Du-  infelligi,  quantum  fas  est  et  dignum  afque 

randus.  conveniens.  Neque  enim  ultra  fas  aut  di- 

Insuper  de  his  scribit  diffuse  Guillelmus  gnum    est  ut  divinam  et  increafam   pul- 

secunda  parte  libri  de  Universo  :  Manife-  chrifudinem  imitentur,  nisi  quantum  ipsa 

stum  est,  dicens,  quod  hierarchia  sit  sacer  insfifuit  et  grafuifa  contulit  bonitafe. 

priiicipatus;et  juxfa  intentionem  sapientis  Si  quis  autem  qua^rat,  qualifer  et  in  qui- 

ac  sancfi  Dionysii,  nominatio  ista  potissi-  bus   beatissimi    illi   ordines    assimilentur 

me  convenit  supergloriosissim»  ac  beafis-  divin»  pulchritudini  ;  dico,  quod  unaqiuT- 

siinse  Trinitati,  quae   est   unus   Deus,  es-  que  subsfantiarum  illarum  superdignissi- 

sentialiler  sanctus,  omnibus  dominans,  et  mae  Trinitafis  exemplum  est  atqiie  claris- 

infinite  universis  sublimior.  Coetus  vero  simum  speculum  :  siquidem  per  virtuosam 


47G 


IN   LIBRUM   II   SENTENTIAUIM. 


DIST.   IX  ;   QU.EST.   II 


Ezcch . 
XXVIII,    1-^. 


quxsl.  lo. 


pofontiam  qua  pnTdila  est,  exempliiin  est 
Dei  Palris;  per  liiininosain  sapieiiliam  qiia 
illiistrala  esl.  excmpliim  esl  iinigeiiili  Kilii 
Dei ;  per  ardeiilissimiim  eliam  siinin  amo- 
rein  in  Deiim,  exem|)lMm  esl  S|)irilns  San- 
cti.  Tola  qiioqiie  illa  siil)limis  el  hcala 
civitas,  in  singulis  civibus  suis  ila  conror- 
mis  est  dominaiilissim;p  ae  siipermagnifi- 
cenlissima>  Trinilali.  siecpie  respleii<l<'l  a<l 
ipsam,  ut  uniisquisqiie  illoruin  signacu- 
lum  simililudinis  sit  illius.  Propler  quod 
tota  civilas  in  ipsa  siia  lolalitale,  pace, 
coneordia  et  unitate  sincerissimi  ferven- 
tissimi(pie  ainoris.eximia  puleliriliidiiH'  si- 
militiKlinis  se  coiiformal,  qiianliim  fas  esl, 
a<l  dciforme,  id  est  formosilalem  divinam. 
Prc-pterea,  sicut  igni  piiro  et  elemenlari 
fortissima  et  incessabilis  iuelinatio  est  ad 
snrsum,  sic  beatis  illis  subslantiis  inabru- 
plibilis,  inseparabilis,  vigorosissima  ac  fer- 
venlissima  inclinatio  est  ad  sublimitatcm 
assimilalionis  diviiue.  —  Ibec  (jiiilleliiius. 
Pra^lerea  Henricus  Quodlibelo  quinlo  te- 
statiir  :  Quiim  perfectiis  fiieril  inlellectus 
nosfer  per  habitus  scientiales  omnium  qu» 
per  ipsum  nata  sunt  cognosci,  et  actu  in- 
lelligit  ea  ex  liabitu,  lioc  est  siimmiim  ct 
perfeclissimum  a<l  quod  ex  puris  natiirali- 
bus  suis  pofest  pcrtiiigerc  secun<lum  sta- 
tuiu  vifjp  i^rtpsenlis.  Hoc  tamen  est  infi- 
iiiiiiii  iii  iiilellectu  angelico.  Ipse  enim 
habet  habifiim  scientialem  naturalifer  sibi 
innafiim  omnium  rerum  a  se  nafuraliter 
cognoscibilium,  quasi  secundum  modiim 
rei  generaljp  naturaliter  ;  non  secun<Iiim 
niodum  scientiariim  ab  intellecfu  nostro 
acquisilariiin  :  quia  inlellectus  noster  in 
genere  intelleclualium,respeclu  formarum 
universaliiim  iulclligibiliiim,  est  sicut  iiia- 
tcria  prima  resp<'<'tu  formariim  parli<'ii!a- 
riuin,  et  in  j^rincipio  siii  cst  sieiil  labtila 
nuda  ad  habiliis  scienliales  recipiendum 
in  se.  Deiis  vero  siciil  iii  ordine  reriim,  ila 
iii  ordiiic  iiit<'lligibiliiiin  cst  pura  forina, 
cujus  esse  est  suum  iutclligcre  acliial*'. 
,\iig<'lus  aulem  inlcr  l)<'iiin  <•!  iiit<'ll<'cliiiii 
humauum  liab<'t  se  ine<lio  nuxlo  :  qiiouiam 
habitus  scienliales  a  se*ipso  non   habel. 


A  nec  posl  suam  productionem  recipit  eos, 
se<l  eoiiereali  siiut  ei.  Vcrum  qiioad  actus 
inlelligcndi  esl  in  i^olentia,  ul  iiou  sit  ne- 
cesse  euin  singiila  simul  inlellig<'re.  — 
Sicque  semper  inferiora  in  suo  supremo 
<'<)iinexa  siiiil  iiifiino  superiorum  ;  ef  qu;r 
iii  iiiicriori  siiut  seciin<iiim  ampliorem 
(•omposilionein  el  pofenfialilatcm,  in  su- 
periori  siinl  scciiiuliim  nuijorem  simpliei- 
latem  el  aclualilalcm  :qu;e  oiunia  finalilcr 
concurrunt  in  primam  ef  perfectissimam 
unilalem  et  acfualifatem.Unde  septimo  ca- 

B  pitulo  de  Divinis  nominibus  B.  Dionysius 
ait  :  Ipse  est  semper  omnia  compaginans, 
el  iusolubilis  causa  congriicnlia'  <)r<linalio- 
nisqiK'  omniiim  ;  fiiies  primoriim  seiuper 
conjuiigcns  principiis  secundorum.  et  sic 
unam  universilatis  conspirantiam  et  har- 
moniain  pulehram  cfficiens.  Et  iii  hoc 
fun<laliir  in  angelis  rafio  hierarchite.  HffC 
lieiii'i<'iis. 


QUiESTIO    II 

C 

DImikIc  hie  qiucriiiir.  An  in  ang:eli- 
cis  spiritibus  sint  tres  hierar- 
cliiae  et  orciines  novem. 

\'i<lcliir  quod  noii.  Aiig<'li  eniin  sunt 
simplicissimo  Deo  propinquiores  quam 
homines  :  ergo  in  eis  est  minor  mulliplici- 
tas  atque  divisio  quam  in  homiuibus.  Sed 
in  hominibus  non  esl  nisi  uiia  hi<Marchia. 
videlicel  ecclcsiastiea  :  ergo  hierarchia  an- 
gelica  non  est  friplex,  sed  iina  dumlaxat. 
—  Secundo,  B.  Dionysius  in  quolibel  or- 
D  dine  angelorum  dicit  esse  superiores  et  DeCoEicsi. 
iuferiores  ac  medios  :  i'rgo  in  quolibet  or-  '"*'•  *^-  '^' 
<liiie  esf  triplex  ordo.  —  Tcrtio,  siiprcinus 
aiigelus  iii  qiiolibcl  ordiue  iniiius  <lisliii- 
guitur  ab  iiifimo  aiigclo  ordinis  sup<'rioris 
qiiam  ab  infimo  angeio  siii  proprii  or<linis 
((piia  species  rerum  se  liabenf  ut  iiiiine- 
ri).  cl  iiiimc<liafe  se(]iiifiir  angcliim  iiliim 
iii  ordiiic  iiuiv<'rsi  :  ergo  i)lus  perlincrel 
a<l  or<liii<'iii  siipcriorem,  qiiam  ad  clio- 
riim  seii  ordiucm  in  qiio  collocaliir.  — 
Quarlo,  uuineriis  impar  imperfeclior  est 


AX    IN    ANCKLICIS    SlMmTlllfS    SINT    TIIKS    IIIKUAUCIII.r,    KT    OIIDINKS    NOVKM 


r/  / 


iiiiiiicio  pari  :  cy^o  [loliiis  ordiiu^s  aii^clo- 
niiM  siiiil  in  ali(|iio  niiincro  j^ari,  (|iiam 
noNciiaiio,  (ini  csl  nniiHMiis  iiiipai'.  -  In 
Kvanj^clio  (HKXinc  iiuilicM',  |)(M'  (|naiii  a'l(M- 
(,Z«c.xv,8,o.  iia  supi«M»lia  (lcsignalur,  Ic^iliir  (liachinaiii 
ilccimaiii  [)(M"(li(lissc,  (jmcsissc,  cl  inv(Miissc 
S(Mi  rcpaiassc  :  cr<;o  vidclnr  cssc  (leccm 
ordincs  an^clornm. 

Et  biTvilcr,  qua^slio  Iijpc  inquiril,  p(M' 
(|iiid  Iii(M'archia'  angclica)  ac  ordincs  aii- 
gclorum  dislinj^uimlur. 

Circa  h;rc  scribil  AIlH^rlns  :  Divisio 
hicrarchia>  angclica^  iii  Ircs  liicrarchias, csl 
divisio  loliiis  poleslalivi  in  parles  potesla- 
livas,  non  lolins  universalis  in  parles  siib- 
jectivas,  nec  lolius  inlcgralis  in  partcs 
ipsuin  inlcgrantes.  Dicil  aulein  Magister 
in  lithMa,  quod  Ires  sunl  hierarchito,  et 
quadibel  tres  continel  ordines.  Hinc  anti- 
qui  doctores,  ut  Prapositivus  et  Antisiodo- 
rensis,dixerunt  esse  istas  tres  hierarchias: 
epiphaniain,  hyperphaniam,  et  hypophani- 
am.  Epiphaniam  ila  deriniunt  :  Epiphania 
est  incalcsceiitis  anectionis  incendio,  al- 
tioris  inlellectus  fasligio,  judicii  libra,  re- 
suhatio  dislributa.Hyperphaniam  definiunt 
sic  :  Hyperphania  est  divina  illuminatio, 
sui  participes  interscalari  reverentia  insi- 
gniens,  usum  dominandi  edocens,  et  ar- 
cens  contrarium.  Hypophaniam  sic  defini- 
unt  :  Hypophania  est  divinum  participiuin 
legibus  naturae  occurrens,  secrela  revelans 
secunduin  participationem  discretani.  Et 
dicunt,  quod  legibus  naturae  occurrens,  di- 
citur  propter  Virtutes,  quarum  (secundum 
Gregorium)  est  miracula  facere,  quee  fiunt 
contra  vel  supra  leges  nalur».  Secreta  re- 
velans  secundum  participationem  discre- 
tam,  dicunt  qnod  dicitur  propter  Archan- 
.  gelos  et  Angelos,  quorum  est  revelare 
secreta,  ita  quod  Archangelorum  est  nun- 
tiare  majora,  Angelorum  minora.  Simili- 
ter,  in  definitione  epiphani»  dicunt  poni, 
Incalescentis  affeclionis  incendio,  propter 
Seraphim,  qui  interpretatur  totus  ardens, 
seu  totus  incendens  ;  Allioris  intellectus 
fastigio,  propter  Cherubim,  qui  interpre- 


A  lalnr  pIiMiilndo  sci(Milia' ;  ■Indicii  libra,  pio- 
pliM' Thronos.  iii  (piibus  (siMMindiiin  (Ircgo- 
riiiin)  D(Mis  scdcl,  cl  p(M'  cos  siia  dcc(M'iiit 
jiidicia.  In  dcfinitioni^  d(Miiiim  hypiM-plia- 
nia>  (li(Minl  (piod  poiiiliir,  Divina  illnmina- 
tio  siii  [)arlicipcs  int(M"scalari  rc\(M'(Milia 
iiisigni(Mis,  [)io[)t(M'  I'riiici[)aliis,  (|iioiniu 
(ut  dicunl)  est  inl(M'scalar«Mn  revenMiliam 
edocere,  nl  iiiiiciii([ue  secundiiin  siinm 
gradiiin  n^verentia  exhibcalnr.  Usuin  doini- 
nandi  docens,  dicunl  [)oni  pro[)l(M'  Domi- 
naliones,   quariim    (ut   dicunl)   est    usiim 

B  dominandi  doccre.  Arceiis([iie  contrarinm, 
asserunt  [)oni  [)ro[)ler  Potestates,  qiiarum 
csl  conlrarias  [)oteslales  arcere,  ne  tanlum 
noccant  ([uanliim  vellent.  —  Aliain  divi- 
sionein  ponit  S.  Dionysius  in  Coelesti  liier- 
archia,  capitulo  sexto,  ubi  sic  dicit  :  Di- 
vinns  nostcr  perfector  (id  est  Pauliis,  aut 
nicrothcu.s)  priinam  et  suminam  hierar- 
chiam  dicit  esse  circa  Deum  exsistentem 
semper,  et  attente  ipsi  et  ante  alias  inime- 
diate  uniri,  sanctissimos  scilicet  Thronos, 
et  oculosos  ac  pennosos  Chernbim  et  Sera- 

C  phim  ;  secundam  vero  hierarchiam,  ex 
Potestatibus,  Dominationibus  et  Virtutibus 
dicit  constare;  novissimam  vero,  ex  Ange- 
lis,  Archangelis  et  Principatibus  esse  con- 
stitutam. 

Qua>ritur  ergo  de  harum  sufficientia  di- 
visionum. 

Dicendum,  quod  dislinctio  hierarchiarum 
proprie  sumitur  penes  duo,  videhcet  :  pe- 
nes  simplicitatem  et  subtilitatem  luminis, 
quod  est  in  illuminatione;  et  penes  analo- 
giam  intelligentia)  angelica?  ad  tales  illu- 

D  minationes.  Nempe  ut  habetur  in  libro  de 
Causis,bonitates  qua?  sunt  in  causa  prima, 
non  sunt  ab  aliqua  secundarum  intelli- 
gentiarum  receptibiles  in  ea  puritate  ac 
nobilitate  qua  in  prima  sunt  causa  :  per- 
spicacius  tamen,  nobilius  atque  simpli- 
cius  percipiuntur  ab  intelligentia  superi- 
ori  quam  inferiori.  Quumque  angelns  per 
intellectum  deiformem  sit  quid  medium 
intcr  lumen  Verbi  a^terni  et  animani  ra- 
tionalem,  habet  se  in  analogia  medii  ad 
utrumque  extremorum  :  medium  enim  ali- 


478 


IN    LIBIILM    H    SENTENTIARUM.    —   DIST.    IX  ;    QL'.£ST.    II 


quo  iuodo  allingil  e.xlreinorum  ulrumque. 
Hinc  augeli  illi  qui  se  habenl  in  simpliei- 
tale  essenliiP  el  perspieacilale  iulelligen- 
tiae,ad  illuminaliones  diviuas  i)ereij)ien(las 
in  ea  purilale  el  nobililale  qua  sub  Deo 
major  nequit  intelligi.  id  esl,  qua  sub  Deo 
majorem  esse  non  decet  in  genere  illo,  ha- 
bent  se  ad  illuminaliones  divinas  prima 
relalioue,  et  de  prima  sunl  liicrarcliia.  11- 
ji  vero  qui  habenl  se  ad  illuminaliones 
easdem  secundum  proporlionem  puritatis 
qua  receptaB  sunl  in  inlelligenlia  angelica, 
habent  se  secunda  relatione  ad  illuminati- 
ones  divinas,  et  sunt  de  hierarchia  media. 
]lli  vero  qui  se  habent  ad  illumiualioues 
easdem  secundum  quod  transfusibiles  sunt 
in  inlelleclum  humanum,  qui  conjunctus 
est  conlinuo  el  tempori,  tertia  relalione  se 
liabent  ad  illas,  et  de  hierarchia  sunt  infi- 
ma.  Sicque  secundum  Iriplicem  proportio- 
nem  inlellectus  angelici  ad  illuminationes 
diviuas,  dislinguunlur  Ires  hierarchiie. 

Hinc  seplimo  Coelestis  hierarchi.T  capi- 
tulo  S.  Dionysius  proteslalur  :  Prima  cce- 
lestium  essentiarum  dispositio  est  iu  cir- 
cuitu  Dei  et  circa  Deum  immediate  staus, 
et  simpliciter  ac  incessanler  circuiens 
a>leinam  ejus  scientiam,  secundnm  excel- 
lenlissimam  quauliim  in  angelis  semper 
mobilem  collocalionem,  indesinenterque 
chorum  ducit  circa  divinae  illustralionis 
fulgores  ac  radios,  et  circuit  eos.  Angeli 
enim  primje  liierarchia»  fola  et  affecluosis- 
sima  menlis  inlenlione  jiigiter  se  exlen- 
dunt  in  Deum,  quatenus  illuminationes 
divinas  suscipiant  in  ea  (quanlum  ipsis 
possibile  est)  purilale,  qua  in  Deo  consi- 
slunt,  alque  in  illis  feliciler  delectentur.  Et 
ista  eorum  exlensio  circa  illuminaliones 
divinas,  vocalur  circularis  motus  eorum 
et  chorus,  itemque  Iripudium  quod  diicunl 
jucundissime  circa  Deum.  Porro  media 
hierarchia  illumiuatur  a  fonte  illuminalio- 
nis  ac  principe  mediante  prima.  In  lerlia 
vero  hierarchia  lerminalur  illuminaliouum 
descensus,  quanlum  ad  illumiiialioiies  no- 
bis  proporlioiiabiles  et  mauifeslalas. 

Hoc  quoque  divus  Dionysius  probal  tc- 


A  stimoniis  Scriplurarum.  Ait  enim.  quod 
imperium  ac  loculio  Dei  ad  angelum,  si- 
giiifical  proporlionem  et  moduiu  prima> 
illumiiialioiiis  a  Deo  in  primam  hierar- 
chiam  immediale  descendenlis,  allegans 
illud  Isai»  :  Onis  est  isle  qui  venit  de  /«.Lxm, i. 
Edom.linclis  vestibus  de  Bosra?Ubi  Filius 
Dei  per  se  ipsum  instruil  inlerroganfes. 
Disposilionem  vero  secund.-e  hierarchi» 
probal  per  illud  Zacharia»,  Angelus  cla- ZarA.n, 4. 
mavit  ad  aliuin  angelum;  et  per  illud  Da- 
nielis,  quod   unus  superior  angelus  dixit    Dan.\n,, 


iC. 


B  Gabrieli  :  Gabriel,  fac  istum  infelligere  vi- 
sionem.Dicit  quippe  quod  cIamor,eo  quod 
longe  sonat,  designat  illuminafionem  di- 
stanlem  a  primo  illuminalore.  et  per  alium 
lauquam  per  medium  deporlalam.  \{  vero 
fertia?  hierarchiip  disposifionem  asserit  si- 
gnificari  in  Zacharia,  ubi  dicifur  :  Angelus  Zac/i.i,u. 
qui  loquebalur  in  me,  etc.  Ubi  significalur 
illuminalio  descendens  ab  angelo  in  homi- 
nem  :  quod  proprium  esf  ferlia^  hierar- 
chiie.  Unde  quia  Iheologi,  id  esf  auclores 
Scriplura^  canonica',  ila  triplicifer  loquun- 

C  tur  de  illuminalionibus,  dicit  eos  per  hoc 
significare  hierarchiam  Iriplicem  angelo- 
lum.  0i'O  consfat.  quod  sufficieus  est  di- 
visio  hierarchia"  aiigelicie  in  priinam.  me- 
diam  ef  infimam,  eo  quod  illuminaliones 
a  Deo  descendentes  in  hac  friplici  exsi- 
sfunt  proporfione. 

Posfremo,  ad  hoc  quod  diclum  est,  pri- 
mam  hierarchiam  dici  epiphaniam,  secun- 
dain  hyperphauiam,  lerliam  hypophaniam, 
de  definitiouibus  quoque  earum.dicendum 
quod  verba  haec  ficfa  sunt,  et  nunquam  a 

D  beafissimo  Dionysio  tradifa  aut  expressa, 
nec  quantum  ad  sensum,  nec  quaufum  ad 
verba.  Thronis  namque  S.  Dionysius  nun- 
quam  aflribuil  judicii  liberlalem.  Princi- 
pafus  quoque  non  posuit  in  hierarchia 
secunda,  sed  fertia.  Similifer  Virfufes  nun- 
quain  i^osuit  iii  hierarchia  fertia,  sed  se- 
cunda.  llinc  verba  illa  fanquam  ficfa  sunt 
abjicienda.  —  Ihrc  Alberfus  in  Suinma.  El 
consoiiaiif  his  scripla  ejus  libro  de  l\'  Co- 
«'qiuevis,  ubi  de  his  mulla  inducil  :  quio 
brevilali  sfudens  omiffo. 


AN    IN    ANdRI.ir.IS    SIMHITinrs    SINT   TIIKS    IIIKIlAHCIII.r   F.T   OHDINKS    NOVK.M  470 

Ainpliiis  rdaliiciis  iii  Siiiniiia  siia.  lilno  \  cliriliKlini   incrcala',  <|iia'  (iil   fliviniis  l)io-  noCiclciii. 

qiiarU)  :  Liiiiicii  (jiil)  (li\  iiiiiiii  aiil  rcci[)iliii'  nysiiis   fassiis  csl)  (lisli'ii)iiliva  cst   proprii  '"'"'■■'■• '"• 

siinplicitalt^   cl    |)iirilalc    ralioiiis    liiininis  liiininis  scciindiiiii   iiniiisciijiis(|ii(;  capaci- 

proplcr  iinincdialain  (\jiis  siisccplioiicin  a  lalciii   ac   (Iiji;iiilatciii,    idcirco    priiiia   iia-c 

Dco,  vcl  rcci|)iliir  coinpositiiin  ct  |)crmix-  liicrarcliia  dislrihnil  liiincn  lioc  liicrarchia'! 

tiiin   cuin  ralionc    priiici|)ii   0[)cralivi  co-  scciinda'  :  (|iiia  iil  asscrit  S.  Dionysiiis,  lc-  iipi.i.  c.  iv, 

riiin  (luoruin  noliliain  i^andil.  gc  Dcilulis  sanciliini  csl  iil  sccunda  rcdu- '"'■ 

Priiiio  inodo  |)riinain  coiisliluil  hicrar-  caiiliir  iii  Dciiiii   jicr  |)rima. 

chiain,   (]uam    prO|)lcr  |)uritalcin   rationis  Porro  seciiiidiis   modiis  hiijiis  liiminis, 

islius,    id    cst    iinmcdiatam    liiminis    iiu-  cst    ex    distantia    a    foiilc    [iriino    :    (jiiia 

DcCcricsi.  jiis  suscoptioncm,   H.   Dionysius   noiniiial  (iroccdil  al)  i[)so  iii  scciiiidain  ac  lcrtiain 

'"'"■■'^' ^'""  aM]uiformcm,   (]iiainvis    uiuis   ordo    luijiis  iiicrarciiias  mcdianlc  j)riina,  [)cr  (jiiain  pia- 
iiicrarciiifB  pcrfcctius  islud  parlicipct   Iii-  15  uc  (listanliain  cadil  a  simplicilate  ac  pu- 

men  quain  alius.  Conforinilcr  csl  suincu-  rilalc  in  quamdain  cornposilionem  ct  [)cr- 

duin,  quod  alios  ordincs  ejusdem  iiicrar-  mixlionein   rationuin,  ul    palct   jier   cjus 

ibid.c.vm,  chia?  idein  Sanctus  a^quiformes  apixdiat,  eflecluin.  Nou  euiin  solum  inovet  angeios 

'"■            qiiantiim  ad  coinmiincm  inodum  suscepti  liariim  liicrarciiiariim  in  Dciiin  per  scibi- 

liiiniuis,  non  quantuin  ad  specialcs  gradus  ies  divinoruin  operum  ratioues  in  Deo  ina- 

•/•o>-.sa»iu  im[)erl'ectione*  susceptionis.  Nem[)e   quo  nifestatas,  sed  itein  ad  opera  rationum  ii- 

perfecuonc  p,,j,^,p  hierarciiia>  chori  ac  spirilus  imine-  laruin  causala,  inslar  luininis  artificialis 

dialius  a  Deo  procedunt,  eo  copiosius  et.  et  practici.  Quod  contingit  dupliciter.  Vel 

magis  immediate  iiiuininantur  ab  ipso,  at-  enim  hoc  iumen  a  divina  simplicitate  de- 

que  donoriiin  capaces  sunt  divinoruin  se-  ficiens,   manet  in  sua  universalilale,   ha- 

cunduin  moduin  divinum.  Et  quia  secun-  bens  virtutem  non  limitatam;  aut  deficit 
duin    capacitalem    eoruin    data?   sunt   eis  C  in  utroque,ita  qiiod  iiabet  non  soluin  coin- 

gratia  et  gloria,  ideo  immediate  circa  Deum  positionem,  sed  et  virtutis  suse   limitati- 

consistunt,  veiuti  in  Deitatis  vestibulis  col-  ouein.  Priino   modo   secundam    constituit 

ibid.  c.  vii.  locati,  nt  inagnus  Dionysius  ioquitur,  ubi  liierarchiam,    cujus    oinnia   nomina    sunt 

occuitum  Dei  ornatiim  interua  famiiiari-  nomina  potesfatis  universaiis,  ut  doinina- 

lafe   concernunt   :  propterea  in  deificam  tio,  virfus,  potesfas.  Secundo  modo  tertiam 

scientiam  provehuutur.  —  Unde  luinen  sci-  constituit,  cujus   ordines   pofeslatem    ha- 

entiale  eis  immissum,  in  sua  quantum  pos-  bent  limitatain  vel  ad  unain  gentem,  aiit 

sibile  est  permanet  purifate  et  simplici-  ad  aliquem  modum  officii,  seu  ad  unain 

tate,  non   aliain    habens   rationem   qnam  personam.  —  Verumtamen  in  omnibus  his 

rationein  luminis  divini  in  quantum  divi-  lumen  divinum  manet  non  obumbratum  : 

nuin  :  quod  pafet  per  ejus  effecfum.  Ita  quia  angelicus  intellectus,  utpote  a  cor- 
enim  manifestat  tribus  primis  illis  ordi-  D  pore  separatus,  est  huic  lumini  proporti- 

nibus  scientiam  Dei  de  rebus,  quod  non  onatus.   Si  vero  hoc   lumen   sit   velafum 

movet  eos  ad  aliqua  opera,  nisi  quae  im-  et  obumbratum    speculo   sensibilium    fi- 

mediate  sunt  circa  Deum.  Substanfialiter  gurarum  in  sacramentis  atque  figuris  et 

enim  eis  donatum  est  etiam  super  seu  ul-  senigmate   mysticarum   ac  parabolicarum 

tra  illam  similitudinem  quam  habent  ex  locutionum,  sic  constituit  ecclesiasticam 

lumine  gratiae  et  glorise.  Quumque  siinile  hierarchiam,  ut  primo  Ecclesiasticae  hier- 

moveatur  ad  id   cui  est  simile,   ideo  lu-  archise  capitulo  sacer  Dionysius  contesta- 

cis  hujus  dulcedine  semper  movenfur  in  tur.  Nain  ut  idem  primo  CcElestis  hierar- 

Deuin  inagis  quain  faciunt  ex  sola  delecta-  chiae  capitulo  loquitur,  non  est  possibile 

tione  verse  ac  substantialis  felicitatis.  Et  aliter  nobis  radium  lucere  divinum,  nisi 

quia   per  lumen   hoc   conformantur   pul-  varietafe  sacrorum  velaininum  anagogice 


480 


I.N    LIUULM    11    SEMENTIARLM.    —   DIST.    IX  ;    QU.EST.    II 


(id  est  sursumdnctive)  circumvclaluin.  — 
Haec  Udalricus. 

In  cujus  verbis  obscurum  vidctur,  qnod 
asserit  angclos  iiriiUiP  liicrarcliiic  dulcc- 
dine  hicis  liicrarchicu'  movcri  in  Deum 
niagis  quam  soia  delcclalionc  vcne  ac 
subslantialis  felicilalis.  ulpolc  prauiiii  cs- 
scnlialis.  Dcleclatio  naniquc  cssenlialis 
fclicilalis  miillo  inlcnsior  pricslanliorquc 
consislil,  quain  dulccdo  cujuscumquc  al- 
terius  doni  crcali,  sicut  et  ipsa  fclicilas 
excedit  celera  dona.  Riirsus,  hoc  liimcn 
aul  esl  lumen  gratiic,  aul  Iiiincn  gloria^, 
quum  cerlum  sit  ipsum  non  csse  lumen 
naliira'.  Ouomodo  crgo  dalum  esl  siipra 
scii  ullra  simililudincin  quam  habcnl  cx 
lumine  gralia*  aul  gloriic,  quasi  ipsum  non 
sit  gratisp  aut  glori»  lumen?  Si  aulem  vult 
dicere,  quod  diilccdo  liiminis  liujus  uiia 
cum  dclectalione  essentialis  beatitudinis 
forlius  niovel  ipsos  in  Deum,  quam  sola 
dcleclalio  fclicilalis,  hoc  ncc  difficullalcm 
habel  nec  dubiuin.  —  Coiiformiler,  quod 
ait  lumen  hoc  iu  secunda  hicrarchia  ha- 
berc  virtutem  non  limilalam,  sano  indiget 
inlellcclu,  quum  omne  boniim  crcalum 
virlulis  sil   limilata',  id  est  finita?. 

PriPlerca  Thoinas  :  In  angelis,  inqiiil,  in- 
veniliir  triplcx  dislinclio  :  una  hicrarchia- 
ruiii  ab  invicem,  secunda  ordinum  in  ea- 
dem  hierarchia,terlia  personarum  ejusdcm 
ordinis.  El  qiiiclibcl  harum  dislinclionum 
accipilur  sccundum  diversam  proporlio- 
iicin  ad  divini  luminis  rcccplioncm.  Divcr- 
silas  nainqiic  hicrarchiariiin  est  sccundum 
divcrsum  iiiodum  rccipicndi  illuiuinalio- 
nes  divinas;  diversitas  vero  ordinum  est 
secundum  aclus  diversos  quos  perficit 
liimen  divinum  secundiim  perfeclius  et 
ininus  perfeclum;  divcrsitas  aulem  per- 
sonarum  ejusdcm  ordinis  esl  sccundum 
divcr.sam  virlulcm  in  exseculionc  actiis 
magis  aiil  miniis  efficaci.  Vcrbi  gralia,  ec- 
clesiastica  hicrarchia  dislinguilur  ab  an- 
gelica  in  hoc,  qiiod  ecclesiaslica  perficiliir 
liiminc  divino  per  siinililiidincs  sensibilcs 
vclalo  laiii  in  sacramcnlis  qiiam  in  Scri- 
pluraruin   mclaphoris,  angclica  vero  per- 


A  ficilur  lumine  simplici  et  absolulo.  Ouiim- 
quc  diclus  modiis  communis  sit  omnibus 
ccclesiaslica'  liicrarcliiic  pcrsonis,  eariiin 
lainen  sunl  aclus  divcrsi.  secundiim  (pios 
divcrsi  ordines  dislinguiinliir.  Alius  cniin 
acliis  est  sacerdoliim,  alius  diaconorum. 
Imo  in  exercitio  ciijiislibel  acluum  horum, 
qiiidam  siinl  aliis  magis  idonei. 

Vcrum  angcli  omncs  quamvis  in  hoc 
modo  convenianl.  qiiod  siiic  iiiqiiisilionis 
disciirsu  cl  sinc  figiiraruiii  velamiiic  divi- 
num  recipiunl  liiinen;  nihilo  minus  diffe- 

B  riinl  iii  hoc,quod  quidain  corum  recipiunt 
illiid  in  luiijori  universalitale  quam  alii. 
Proplcr  quod  superiores  dicuntur  habere 
scicnliam  magis  iinivcrsajcm.  El  hoc  va- 
riari  non  valct  nisi  Iriplicilcr.  Aul  enim  co- 
gnilionem  divinorum  effccliium  recipiunt 
in  prima  causa  universali :  et  hic  est  modus 
primao  proprius  hierarchia»,  qusB  propor- 
tionata  csl  ad  recipiendum  illuminaliones 
divinas  in  ipso  fiilgorc  lucis  divinic.  Idcir- 
co  dicuntur  circa  Dcum  csse,  omnesque 
ordincs  ejiis  denominanliir  ab  aclione  qua; 

C  circa  Deiiin  versalur,  ut  sunt  cognosce- 
re  et  amare.  Aut  cognoscunt  res  in  uni- 
versalibus  ralionibiis  rerum  :  qui  est  mo- 
diis  liierarchiiT'  sccunda'.  Idco  angcli  hujiis 
liicrarcliiiP  cognilioncm  accipiunl  a  prinia^ 
angclis  hicrarchiir,  in  quibus  sunl  foriuie 
inaxime  universales;  et  nomina  sorliuntur 
ab  efficacia  operandi  in  rebiis  :  et  quia 
forma?  per  quas  cognoscunt  sunl  universa- 
Ics.nominanliir  a  polcslate  iion  delermina- 
la  ad  aliqiicm  vel  ad  aliquos.  Aiit  noscunt 
rcs  in  lalionibus  propriis  :  qiii  csl  modus 

D  infiniiP  hicrarchia^  in  qiia  sunl  forniffi  ma- 
gis  parliciilares,  magisque  proporlionata? 
inlellectibiis  nostris,  ut  illuslrentur  ab  eis. 
Simile  horum  vidcri  polcst  in  princi- 
palii  terreno.  Minislrorum  qiii|)pe  qiii  siib 
iino  siint  rcgc,  quidain  iinincdialc  opcran- 
Inr  circa  jiersoiiam  rcgis.  ul  cubicularii, 
consiliarii  cl  assessores  :  cl  hoc  prinijfi 
hicrarchiiT  esl  comjiclens  respeclii  Dci. 
Quidain  liabcnl  officia  ad  rcgni  rcgimcn  in 
communi,  non  dcpiilali  liiiic  aiil  illi  pro- 
vinciip,  iil  domiiii  curiic,  principcs  mili- 


AN    IN   ANGELICIS   SIMIUTIHUS   SINT  TIIKS   HIKIlAIlCllliE   ET   OIIUINKS   NOVKM 


481 


lia»,  jii(lic(>s  qii(^(]ii<'  palalii  :  cl  liis  similcs 
siiiil  aiigcli  hiciaicliia'  scciiii(la'.  Alii  iU'- 
piilaiilur  ac  piicriciiiiiiiir  ad  rcgiiiicii  ali- 
ciijus  parlis  rc^iii,  iil  piw|)osili  cl  ballivi, 
cl  liujusinodi  iiiiiiorcs  olTicialcs  :  ct  his 
siiiiilcs  siiiil  aiigcii  lerlia>  hicrarchiai.  — 
Hffc  Thomas  in  Scriplo.  Cujiis  rcspoiisio 
coincidil  cuin  rcsponsionc  Udalrici,  iiuo 
ulraipic  cuin  rcsponsionc  inagislri  corum 
Albcrli. 

Dcniquo  in  prima  parlc  Suinuuc,  qua)- 
slionc  ccnlesima  octava,  plenius  scribil  : 
nri.  I.  Ilicrarchia  (inquicns)  est  sacer  priiicipa- 
tiis.  In  principalu  aiilcm  sunt  duo,  vidcliccl 
princcps  ct  mulliludo  ordinala  sub  i[)so. 
Quumque  Dcus  sit  princeps  non  solum 
omnium  angelorum,  sed  etiam  hominum 
totiusque  creatura);  hinc  non  solum  aiige- 
lorum  nniversorum,  sed  totius  quoque  ra- 
tionalis  creatura',  qua^  sacroruin  parliceps 
esse  valet,  una  est  hierarchia,  secunduin 
Augustinum  duodecimo  de  Civitate  Dei, 
ubi  duas  ponit  civitates  seu  societates, 
unain  angelorum  hominumque  bonorum, 
aliain  reproboruni. 

Si  vero  consideretur  principatus  ex  par- 
te  multitudinis  ordinatae  sub  principe,  sic 
unus  principatus  vocatur  secundum  quod 
multitudo  uno  eodemque  modo  potest  prin- 
cipis  gubernationem  suscipere.  Et  qua;  ita 
nequeunt  ab  uno  principe  gubernari,ad  di- 
versos  pertinent  principatus  :  quemadmo- 
dum  sub  uno  rege  diversse  sunt  civitates, 
quae  diversis  reguntur  legibus  ac  ministris. 

Manifestum  est  autem  quod  angeli  et 
homines  diversis  modis  divinas  illuminati- 
ones  recipiunt:angeli  quippe  in  intellectu- 
ali  puritate,homines  vero  sub  sensibilibus 
formis  eas  recipiunt.  Idcirco  distinguitur 
hierarchia  angclica  ab  humana.  —  Eodem- 
que  modo  in  angelis  hierarchiae  tres  dis- 
tinguuntur,quoniain  angeli  superiores  uni- 
versaliorem  habent  veritatis  cognitionem 
quam  inferiores.  Cujus  cognitionis  triplex 
est  gradus  in  angelis.  Rationes  etenim  re- 
rum  de  quibus  angeli  illuminantur,  tripli- 
citer  considerantur.  Primo,  ut  a  Deo  priino 
universali  principio  fluunt  :  qui  modus 

T.  21. 


A  [)rima'  coiivcnil  liicrarchiio.  Scciindo,  pro- 
iit  hiijiisinodi  ralioiies  dcpciidciil  ab  iiiii- 
vcrsalibiis  caiisis  crcalis  cl  miilliplican- 
liir  :  cl  liic  modiis  sccunda'.  convcnit 
hicrarchia^  Terlio,  secundiim  quod  ralio- 
nes  ilho  apj)licantur  singularibiis  rcbus 
proiit  a  pro|)riis  caiisis  dcpcndent  :  qui 
cst  hicrarchia;  infima'  inodiis. 

I*ra'lcrca  in   uiiaqiia(|iie  hicrarchia  coc-    aii.  i. 
lesli  Ires  ordines  continenlur.  Una  enim 
hierarchia  est  unus  principalus,  id  est  una 
multiludo  ordinata  uno  inodo  sub  princi- 

B  pis  giibcrnationc.  Non  autem  esset  inulti- 
tudo  ordinala,  scd  confusa,  si  in  multitu- 
dine  ordincs  diversi  non  essent.  Ilinc  ratio 
hierarchia^  diversitatem  ordinum  exigit. 
Qua3  diversitas  perpenditur  secundum  di- 
versa  officia  ac  varios  actus  :  sicut  in  una 
civitate  alius  est  ordo  judicantium,  alius 
pugnantium,  alius  laborantium  in  agris. 
Quumque  multi  sint  ordincs  civitatis  uni- 
us,  oinnes  tamen  reducuntur  ad  tres,  se- 
cundum  quod  quslibet  multitudo  perfecta 
habet   principium  et   medium    ac  finem. 

C  Sicque  in  civilatibus  triplex  est  hominum 
ordo,  videlicet  :  supremorum,  ut  sunt  op- 
timates  ;  et  infimorum,  ut  est  vulgus;  ac 
mediorum,  qui  est  populus  honorabilis.  Sic 
et  in  qualibet  hierarchia  angelica  ordines 
distinguuntur  secundum  diversos  actus  at- 
que  officia  ;  et  omnis  ista  diversitas  ad 
tria  reducitur,  puta  ad  suminum  medium- 
que  et  infimum.  Ilinc  in  qualibet  hierar- 
chia  S.  Dionysius  ponit  tres  ordines.  DeCceiesi. 

Prseterea  si   objiciatur,  quia   in  eccle- '*'^'""*^'^''' 
siastica  hierarchia   distinguuntur  ordines 

D  penes  hos  actus  qui  sunt,  purgare,  illumi- 
nare,  perficere  :  nam  ordo  diaconorum  est 
purgativus,  sacerdotum  illuminativus,  epi- 
scoporum  perfectivus,  ut  quinto  Ecclesia- 
sticffl  hierarchiffi  gloriosus  Dionysius  do- 
cet.  Sed  quilibet  angelus  purgat,  illuminat 
et  perficit  :  non  ergo  est  distinctio  ordi- 
num  in  angelis.  —  Dicendum,  quod  etiam 
inferior  angelus  superior  est  supremo  ho- 
mine  ecclesiasticaj  hierarchiee,  secundum 
illud  Matthaei  :  Qui  minor  est  in  regno  coe-  Matih.  xi, 
lorum,  major  est  illo,  id  est  Joanne  Bapti-  ^*- 

31 


482  IN    UnRlM    II    SF.NTFNTIAnCM.    —   DIST.    I\  *.    0''-KST.    II 

sta  ut  viatoro.  Tdco  minimns  angclns  hier-  A  sonas  pertingit,  jnxla  illnd  Job  :  Numqnid  Joi  xw,  3. 

arehiae  coelestis  potest   non  sohim  purga-  est  nnmerus  mililum  ejns?  Kt  snper  quem 

re,  sed  etiam  illnminare  alqne  perficere,  non  spkMidet  himen  ipsius?  Veruin  infe- 

et  eminentins  qnam  onUnes  ecclesiastic;p  riores    inlenectns    uon    in  ea  perfectione 

hierarchia».   hlcirco  secniKhim   dislinctio-  ijjsam  reci|)innl.  qnod  per  eam  cognoscere 

nem   actionum   istarnm   ordines   ccek^stes  queant    singnla   ad   ordiuem    providentiaj 

non  distinguuntur,sed  secundum  alias  dif-  divina»  spectantia  quae  per  eos  sunt  exse- 

ferentias  actionum,  de-  qnibns  dicetnr.  (inenda,  sed  solum  in  qnadam  commnni- 

At  vero  ad  istud,  utruin  in  uno  ordine  late  :  et  quanto  sunt  iuferiores,  tanlo  per 

plures  sint  angeli,  sanctus  Doclor  respon-  ilhiminalionem  a  Deo  acceptam  ininus  in 

ari.  3.     det  :  Qui   pcrfecte  cognoscit  rcs  aliqnas,  spcciali  divini  ordinis  cognitioncm   acci- 

potest  usquc  ad  ininima,  naliiras,  virlnlcs  piunl,  in  lanlnin  quod   intcllcclus  huina- 
et  actus  earnm  dislingnere.  Qui  autem  co-  B  uus,  qui  infimus  est  secundum  naturalem  • 

gnoscit  res  imperfecte,  neqnil  dislingnere  cognilionem,  solum   quorumdam    univer- 

nisi  in  universali  :  quae  distinctio  fit  per  salissimornm    habct  noliliam.   Superiores 

pauciora.  Quemadmodum  qui   imperfecle  ergo  subslanliir  inlcllectuales  de  suae  co- 

naturalia  noscif,  dislinguit  corj)Oia  in  ca>-  gnilionis  cmincntia    infcrioribus  tradnnt, 

lcslia  et  terrena;  qni  anlcm  pcrfcclius  na-  qucmadmodum   cognilio  discipnli   iinper- 

turalia  novif,  potest  corpornm  coelestium  fecla  a  magislro  perficitur. 

ordines   assignare  diversos,  corpora  quo-  In    qualibet    demum    Providcntia>    dis- 

que  inferiora  diversis   modis  dividere   in  positionc,  ordinatio   effccluum  ex   forma 

plantas,  in  mineralia,  elc.  Nos  autem  an-  derivalur  agentium   :  effectus  namque  a 

gelos  et  eorum  officia  imperfecle  cogno-  causis  suis  secnndum  simililudincm  quam- 

scimus,  ut  sexto  Ctt^lestis  hierarchitc  ca-  dain    proccdunt.  Quod   aulcm  agens   snae 
pitulo  dicitur.   Idcirco  eorum   ordines  et  G  forina?  similifudinem  communicet  effecti- 

officia   distinguere   non  valemus   nisi    in  bus,  est  propter  aliquem  finein.  Primum 

generali  :  secundum  quem   modum  multi  ergo  principium  in  disposifione  Providen- 

angeli  sub  uno  ordine  conlincnlnr.  Si  au-  tiae  est  finis;  secundum,  forma  agentis; 

tcm  angclorum  officia  ac  dislinclioues  per-  lcrlium,  dispositio  ordinis  cfh>cluuin.  Sic- 

fccle  coguoscercmns,  scircmus  quod  quili-  quc  suprcmum   in  ordine  intcllcclus,  est 

bet  angclus  habet  proprium  suuin  offieium  (piod  in  fine  atlendalur  ratio  ordinis;  se- 

ac  proprium  ordinem  in  rcbiis,  cl  iniillo  eundum  aulem,  quod   iii   forina;  terliuin 

plns  quam  qutelibet  stella,  quamvis  nos  vero,  quod  ipsa  ordinis  dispositio  cogno- 

lateat.  Itaque  specialis  distinctio  ordinum  scalur  in  se  ipsa,  non  in  alliori  principio. 

ef   officiorum,    sccundum    quam    quilibct  Iliuc  ars  considcrans   finem,  vocalur  ar- 

angelus  proprinm  liabct  officium  ac  or-  chilectonica,  id  csl  principalis  ct  pra^ce- 
dinem,  est  nobis  ignota.  —  H»c  Thomas  D  pliva,  respectu  ejus  qua;  considerat   for- 

in  prima  parte  Summae.  mam;  et  qua>- considerat  formam,  respectu 

Insuper  de  his  in  Suinma  contra  genti-  ejus  quae  considerat  solum  ordinem  mo- 

les,   iibro   terlio,  adhuc  profundius   scri-  tuum  qiii  ordinantnr  ad  formam. — Haec 

cap.  80.     bens  :  Supcriores,  asserit,  inlcr  inlclleclu-  ibi.  Quo  in  loco  plcnius  islud  proscquilur, 

alcs  snbstanlias,  sicul  sunl  univcrsalioris  ul   mox  infra  langclur  :  qiiia  hoc  ad  dis- 

virtulis,  ila  perfcclius  diviiue  disposilionis  linclioncm  ordinum  inlcr  sc  spectat. 

nolitiam  a  Deo  suscipiunt,  in  hoc   quod  Idem  Pelrus,  cujns  scripta  de  ista  ma- 

usque  ad  singularia,  ordinis  ralionem  co-  lcria  conliuenlur  in  diclis. 

gnoscunl.  Ilicc  aulem  divinae  ordinalionis  Hcspousio  qnoque  Richardi  parum  dif- 

manifeslalio  divinitus  facla,  usquc  ad  ul-  ferl    ab    his    :    quae    laincn    brcviter    est 

limas  inlcllccliialiuiu  snbslanliarum  per-  tangenda,  quoniam  confert  ad  pra^inducta 


AN    IN    ANnEI.ICIS   SPmniHUS    SINT   THES    IIIRUAnCIIIE    KT   OUDINKS   NOVK.M  483 

clariiis  inl(>llig('n(la.  .\n}j;('lica  (iii(|iiil)  liicr- A  lcmplciiliir   in    Doo.  Voriiin    do  liis   ciinr) 

arcliia  (lislinjiiiiliir  in  Ircs.  (Ji"""^'^  ciiiiii  rcv(M'cnlia  cl  liinon^  sini!  incaiila  asscrlio- 

oiiincs  an^cli  sancli   Dciiin   iinincdialc  cla-  iic  csl  (lisscrcii(liiiii,  siciil  cl  S.  Dionysiiis    Uc  Divin. 

reqiie  vidcaiil,  ac  alia   iiiiilla   in  ipso,  lioc  docel  esse  agondnin.  nom.c.i. 

tainen  est  secnndnin  [iliis  ct   ininiis.  Qiii-  PraMcroa   Bonavontura    :    Hatioiios  (ail) 

dam  nainquo  oorum,  Ueum  conlomplanlur  qiuc  iiiducuiUiir  ad  parloin  ulranuiuo  de 

tam  clare,  qnod  non  lanluin  in  ipso  con-  islo,  an   novoin  tantuin    sint  ordinos  an- 

spioiunt  ralionos  socunduin  qiias  Dous  do  golorum,  soluin  sunl  congrnilalis,  noc  au- 

logc  coininiini   rcgil   aii^iuas   parlcs  mun-  clorilalos  supor   lioc   invcniunlur  c.xpres- 

di  doloriniiialas  univcrsuinvc  orhcm,  sod  sao.  Idcirco  do  hoc  opinionos  sunt  varia?. 

etiam  rationes  secundum  quas  rogil  prap-  Una,  qnod  oinnos  homines  assumerentur 

dicta  secundnm  lcgcs  quas  disponsal  o.\  ad  ordines  angoloruin,  nec  in  superna  illa 
privilegio  spociali  :  alque  ex  taliter  con-  B  Jorusalom  essonl  nisi  ordines  novem,  ut 

spicioiilibus    prima    coiisliluitur    hiorar-  sic  sit  oxprossa  confignratio  ad  supercce- 

chia.  Sunl  alii  qui  quamvis  in  Doo  non  losloin  incrcalamque  hiorarchiam,  qua^  in 

conspiciant  ralionos  socundum  quas  rogit  suinma  Trinilale  consislit.  Et  quamvis  an- 

universum  et  determinatas   partes  ipsius  goli  non  peccassent,  tamen  ad  eorum  or- 

secundum  loges  quas  ex  privilegio  speciali  dinos  homines  fuissent  assumpti,  sicut  et 

dispensat,  sed  rationes  hujusmodi  eis  re-  niinc  assumuntur.  Sed  in  hoc  difforentia 

volantur  a  Deo  modianlibns  angolis  priin»  est,  quod  tunc  illa  assumptio  esset  hoini- 

hiorarchiiP,  quando  divin»  complacet  vo-  num    boatificatio    tantum,    non    reparatio 

lunlati;  allainen  iii  Doo  immediate  con-  ruina?  angelic»,  queinadmodum  modo  est. 

spiciunt  rationes  quibiis  regit  universum  Nec  obstat  si  de  beatissinia  Virgine  obji- 

de  lege  communi  :  et  ex  illis  constituitur  ciatur,  quod  ipsa  est  super  omnes  choros 

niedia   hierarchia.   Sunt  alii   qui   nec   ad  C  et  ordines  angelorum  sublimata,  ergo  per 

primam    nec    ad    secundam    cognitionem  se  conslituet  ordinem  :  quoniam  sicut  spe- 

pertingunt,  sed  tantum  in  Deo  immodiale  ciale  privilogium  non  est  reducendum  ad 

conspiciunt  rationes  quibus  regit  aliquas  legem  communem,  sic  singularis   priero- 

partes  mundi  determinatas  de  loge  com-  gativa  quee  est  in  sacralissima  Virgine,  non 

muni  :  et  ex    illis  constitufa   est  infima  est  numeranda  cum  ordinum  distinctione, 

hierarchia.  Haec  Richardus.  Qui  consequen-  quae  est  secundum  legem  communem.  Et 

ter  exponit  distinctionem  novem  ordinum  ista  opinio  satis  videtur  probabilis. 
angelorum,  ut  sequenti  qusestione  patebit.  Verumtamen,  quoniam  auctoritas  Evan- 

In  cujus  verbis  obscurum  videtur,  quod  gelii   vocans    hominem    decimam    drach- Zac.  w,  8. 

ait  angelos  infimae  hierarchiae  non  noscere  mam,  videtur  iilud  insinuare,  et  Anselinus 

rationes  quibus  Deus  regit  universum  de  in  libro  de  Gasu  diaboli*  illud  videtur  sen-  *CurDeu8 

lege  communi.  Universi   etenim  coelestis  D  tire,  apparet  aliis  magis  probabile,  quod  |.'°'J°''''''' 

curiae  cives  in  Deo  immediate  intuentur  homines  per  se  constituant  ordinem  unum, 

rationem  et  ordinem  providentiae  Dei,  qua  quem  nominant  decimum  respectu  novem 

universum  gubernat  secundum  dictamen  ordinum  angelorum.  Non  enim  decet,  ut 

atque   censuram    sapientiae,   justitise   pie-  dicunt,  quod  homines  ad  angelorum  or- 

tatisque  sua^,  secundum  tenorem  et  cur-  dines  assumantur,  nisi  qui  angelis  in  vita 

sum  legis  generalis  ac  solitae,  ut  in  uni-  hac  similes  exstiterunt,  utpote  virgines,  ex 

versis   sua    majestas,    perfectio  et   gloria  quibus  solis  dicunt  angelicam   instaurari 

resplendeat  ac  pateat  ad  honorem  et  lau-  ruinam,  eo  quod  angelis  multum  cognata 

dem  ipsius,  sicut  et  ipsum  agnoscunt  or-  exsistat  virginitas.  —  Sed  ista  opinio  non 

dinem    universi,    quanquam    heec    oinnia  videtur  conveniens  :  tum  quia  per  deci- 

angeli  superiores  evidentius  ac  latius  cou-  mam  drachmam,  non  solum  corrupti  sed 


484 


IN    LlimiM    H    SENTENTIARIM.    —    DIST.    IX  *,    Or.EST.    II 


cl    virgiiK's    (Ifsignanlui 


tuni  quoniam  A  alquo  ordinibus  cogilarom,  incidil  mihi 
multi  carno  corrupti,  ul  Pelrus  aposlolus  cogitalio  de  regno  terreno  bene  ordinato 
et  Maria  Magdalene,  multis  sanclis  utrius-  ac  decenter  disposito,  et  de  familia  regia. 
que  sexus  virginibus  sine  dubio  sunt  ma-      Et  visum  est  mihi,  quod  proximi  latera- 


jores,  feliciores  et  sanctiores. 

Hinc  tertia  exstat  opinio,  quod  ultra 
novem  ordines  angelorum  addetur  deci- 
mus  ordo  ex  his  qui  in  hac  vita  ad  tanlam 
meritorum  excellentiain  non  venerunl  ut 
ad  angelorum  ordines  exallentur,  sed  me- 
ritis  Chrisli  salvali,  decimum  leneiil  gra- 
duin.  Et  isla  positio  apparet  prohabilis  : 


lesque  regis  constiluere  debenl  tres  ordi- 
nes  hoininum.  quos  oporlet  indesinenler 
ac  lateraliler  adsistere  regi.  Prinuis  est 
amantissimoruin,  id  est,  maxime  regem 
amaiilium,  et  amore  ipsius  super  omnes 
ferventium.  Consueludo  etenim  regum  est 
omniuni,ul  velinl  habere  et  habeant  juxta 
se  et  j)roximos  sibi  quosdam  quos  sibi 
luin  propler  imperrectionem  merilorum  B  fidelissiinos  et  amicissimos  credunt.  Se- 
quam  habent  multi  in  hac  vila  ;  luin  cundus  est  ordo  sapientium.  Quo  ordine 
])ropter  perfectionem  denarii,  in  quo  ma-  nihil  convenientius  nilque  decentius  regi, 
xima  consistit  numeralis  perfeclio;  tum  quum  et  Sapientia  summa  testetur  :  Per  Prof. 
propter  decimationis  significalionem,  et  me  reges  regnanl.  Terlius  ordo  esl  judi-  '^- 
propter  decim»  drachm»  inventionem.  Id-  cum,  qui  jura  cuilibet  reddant,  et  contro- 
circo  hanc  possumus  sustinere.  —  Si  au-  versias  lilesque  dirimanl.  Quarlus  ordo  est 
tem  objiciatur, quod  quilibet  ordo  coelestis  excellentissimorum  honorabiliumque  ma- 
in  aliqua  continetur  hierarchia,  decimus  gnatum,  ul  sunt  proceres  et  barones,  in 
autein  ordo  in  nulla  :  ergo  non  videlur  quibus  consistit  magna  pars  fortiludinis 
quod  debeat  esse.  Dicendum,  quod  sic-  regni.  Quinlus  est  ordo  praesidum  pro- 
ut  praeter  angelicam  hierarchiam  nunc  po-  vinciarum.  Sextus,  ducuin  legionum,  ut 
nitur  ecclesiaslica  hierarchia,  sic  pra'ter  C  sunt  instruclores  bellorum,  et  capilanei 
tres  illas  angelicas  hierarchias  erit  deci-      acierum.  Seplimus,  cenlurionum,  qui  vin- 

dictas  atque  justitias  exsequuntur.  Octa- 
vus,  nunliorum  magnorum,  qui  legati  vo- 
cantur  :  qui  magna  et  aliis  nunliis  nou 
insinuanda  denunliant  his  (juibus  rex  jus- 
seril. Nonus  el  infiinus  ordo  esl  nunliorum 
minorum    per    lolum    discurrentium    re- 


VIII, 


mus  ille  ordo,  et  erit  salvatio  in  decimo 
gradu  illo  siinul  rationis  ordinis  ac  hier- 
archiae  :  hierarchia?,  inquam,  per  coinpa- 
rationem  ipsoriim  ad  invicem,  quoniain 
non  habcbunt  omniinodain  ffqualilaleni; 
et  ordinis,  per  comparationem  ad  ordines 


superiores. —  Haec  Bonaventura.  Et  de  hac  gnum,  sive  equitum  sive  peditum,  jussa 

re   plenius    infra   dicetur,   ubi   qusretur,  regis  deferentiuin.  —  Nec  numero  coquos 

an  homines  ad  angelorum  ordines  assu-  in  ista  regali  familia,  quia  nec  regni  ne- 

mantur.  cessitas,  nec   decor  ejus   aut  gloria,  sed 

Porro  Anlisiodorensis   in   Summa   sua,  D  potius   deliciositas  noxia    ipsorum    mini- 

libro  secundo,  conscribit  ea  qugc  Albertus  steria  exquisivit.  Idein  de  pincernis,  cu- 

imputat  ei  et  Pra>positivo,  qua  tamen  An-  biculariis    ac    thesaurariis    dico,   quorum 

tisiodorensis  ex  verbis  S.  Dionysii  asserit  superfluitati  causain   dederunt,  voluptas, 

elici,  quantum  ad  triplicem  illain  dislin-  curiosilas  et  cupido,  quum  longe  minori 

ctionem.   Sed  de  usu    nominum   non  est  apparalu  et  ciira  possel  regibus  minislra- 

superflue    conlendendiim.   Scribit   et  alia  ri,  regnaque  gubeinari.  Et  lunc  bene  erat 

qua;dani  de  ordinuin  (listinclione, quic  pau-  rebus  humanis,  duin  a  deliciis  et  imino- 

lo  post  sunt  tangenda.  deratis  divitiis  ac  vanis  honoribus  reges 

Insuper   Guillelmiis    secunda   parte    de  se  abslrahebant,  et  ut  quidam  ait  philoso- 

Universo  :  Tempore  (iiujuit)  adolcscentiic  phus,  quum  philosophi  regnabant,  et  re- 

mea),  quum  de  sacris  islis  principalibus  ges  philosophabantur. 


AN   IN   ANGRLICIS   SPIIUTIIIUS   SINT  TUKS    IIIKH AllCIII.r,   KT   OIIDINFS   NOVKM  48i5 

Oiiiiin  orf^^n  hic  mimrnis  oidimim  cl  isla  A  iim   oidimim    honim    liiciarchiii  osl   saccr 

disposilio  rc^ni  lcrrciii  (iccciitissima  si(,cl  cardiiiaiiiim  c(rliis.  Domiiialioiiiims  palri- 

omnis  |)iih'hri(ii(U),  (hM-or  ac  coii(h'C(Mi(ia  arciia'  scu   |)rima(('s  assimilandir ;  iMinci- 

rc};ni   (crrcni,  t^xcmpluiu  si(  c(   ima^o  a(-  pa(il)iis,  archicpiscopi  scu   uuHropoIilani ; 

qiK^   cxprcssio   quaMlam    dccoris   ac  cmi-  l*o(cs(a(il)us  episcopi,  Virlulihiis  archidia- 

ncnlijp   rej;iii    illiiis    siipcriii    ac   sumini  ;  coni,  Archan},'clis  archiprcshylcri;  An}.;(dis 

dccct  in    rc^iio    iilo  cssc   iiovcm    ordincs  prcshy(cri  corrcspoiidciil,  juxla  illud   Ma- 

anij:cIorum  dcscrvicidiiim  (irca(ori,  incom-  hudiia'  :  Sac(M'dos  aiigcliis  Doinini  cx(?rci-  MaiaciiM, 

parahildcr   v(Mius(issimos,  ct   excmplarcs  tiium   cst.   Qtiuinquc   omnis   ordinado   cl   " 

omiiis  aKcrius  rcgni   ri(c  disposid.  Undc  omnis    piilchriludo  ordinadonis    in  omni 

et  Ecclesia   militans    ins(ar  triumphands  rcgno  (erreno,  tain  spirKuali  qiiam  sa}cu- 

fertur  disposita.  —  Kaquc  ordo  ille  pri-  lari,  exeinplum  sit,  similitudo  ac  reliicen- 
iniis  in  rcgiio  regis  (crrcni,  videliccl  aman-  B  da  sigmimquc  pulchrididinis  illius  summl 

tissimorum  rcgis  et  fcrvcndssimonim   in  ac  nohilissimi  rcgni,  manifestum  est  hu- 

ejiis  ainore,  proportionahilitcr  assimilatur  jiismodi   pulchritudinein    novenaria)  ordi- 

ordini    Scraphim ;    et  ordo   secundus   sa-  nationis  noniforinisque  ordinis,  quamvis 

piendum,  ordini  Cheruhim;  (ertius  ordo  incomparahilitcr  pulchriorem,  in  angelicis 

judicum,  ordini  Thronorum.  Quartus  ordo  essc  spiritihus.  —  Ha?c  Guillelmus. 
excellendssimoruin  honorabiliumque  ma- 

gnadim  assiinila(ur  ordini  Domina(ionuin,  Ad    primuin   ergo   dicendum,   quod   ea 

in  quihus  potissime  relucel  siipcreminen-  quse  primo  simplicissimo  enti  propinqui- 

tissima  dominatio  Creatoris,quemadmodum  ora  sunt,  ei  quoque  sunt  similiora  quan- 

in  gloria  et  potestate  magnatnm,  potentia  tiim  ad  hoc,  quod  nnumquodque  eorum  in 

regni  terreni  :  unde  et  barones  a  forti-  sua  natura  est  ei  similius  in  simplicitale 
tudine  nomen  sortiti  sunt.  Ordo  quintus  C  essendse  et  naturali  vigore,  non  autem  in 

pnrsiduin    provinciarum    assimilatur    or-  ceteris  omnibus,  qua^  ei  conveniunt  per 

dini   Principatuum  ;   ordo   sextus   ducum  respectum  et  nexuin  ad  alios.  —  Ad  se- 

principumque  militia},  ordini  Potestatum ;  cundum,quod  angeli  ejiisdem  ordinis  sunt 

septimus  ordo  centurionum,  ordini  Virtu-  in  quadain   distinctione,   non  tamen  tam 

tuin ;  octavus  legatorum,  ordini  Archange-  grandi  qua>  ordinis  diversitatem  inducat, 

lorum;  nonus  nundorum  minorum,  ordini  quum  non  pariat  diversum  modum  accipi- 

Angelorum  sanctorum. Theologi  autein  mo-  endi  desuper  illuminadones  divinas.  —  Ad 

derni   officium   faciendi    miracula  ordini  tertium,  quod  in  angelis  est  ordinatissima 

adscribunt  Virtutum,  quoniam  virtus   et  subalternatio  specierum;  et  quantum  ad 

omnipotenda  Dei  in  miraculis  magis  re-  hoc,  angelus  supremus  ordinis  inferioris, 

lucere  videtur.  similior  est  angelo  infimo  ordinis   supe- 

Possunt  quoque  ista  declarari  in  spiri-  D  rioris,  quam  angelo  infimo  proprii  ordi- 

tuali  regno  Ecclesia?:in  quo  Pontifex  sum-  nis.Veruintamen  in  angelicis  spiritibus  est 

mus  est  quasi  loco  ac  vice  Dei  altissimi.  gradus  quidam  permixdonis  actus  atque 

Cui  Pondfici  jugiter  adsistere  debent  tres  potentia",  qui  in  angelicis  mentibus  pau- 

ordines  clericorum  :  quorum  primus,  in-  latiin  in  tantum  descendit,  quod  in  aliquo 

star  Seraphim,  debet  esse  ferventissimus  spiritu  angelico  est  causa  seu  ratio  quod 

in  amore;  secundus,ad  similitudinem  Che-  in  ipso  incipit  distinctus  specialisque  mo- 

rubim,  sapientissinius  in  rebus  debet  di-  dus  recipiendi  cognitionem  a  Deo  :  quse 

vinis   consistere  ;  (ertius,  tanquam  Thro-  diversificatio  juxta  pra^habita  parit  ordinis 

ni,  jura  spiritualia  et  lcges  ecclesiasdcas  angelici  certam  distinctionem.  —  Ad  quar- 

perfecle  nosse,  ut  Pontifex  suminus  in  eo-  tuin,  quod  aliqui  impares  numeri  pra3ci- 

rum  judiciis  quietem  inveniat.  Et  ha?c  tri-  puse  sunt  perfectionis,  ut  tria,  septem  ac 


48G 


IN  LIURUM   II   SENTENTIAniM. 


DIST.    IX  ;   QL\EST.    111 


novcm.  —  Ad  aucloritalem  vero  Evange- 
p.  W3C-.   lii  inlroductam,  est  data  responsio. 


QU.ESTIO    III 


TEriio  qucTritur,  De  ordinum  dis- 
tinctione,  appellatione  et  pro- 
prietate. 

Et  videtur  quod  non  distinguanlur  ab 
invicem.  Primo,  quoniam  omnium  ordi- 
num  spiritus  supernorum,  angeli  ap|)el- 
lantur,  itemque  virtules.  —  Secundo,  quia 
in  Deitalis  amore  omnes  ina»slimabiliter 
ardent  :  et  sic  omnes  polerunt  Serapliim 
appellari.  Sic  et  omnes  sapienliali  fulgent 
splendore  pra^cipuo  :  sicque  Cherubim 
sunt  vocandi.  Sed  et  tantae  sunt  tranquil- 
lilafis,  ut  in  eis  Dominus  residere  et  quie- 
scere  affirmetur  :et  sic  Throni  sunt  nuncu- 
pandi.Mulla  consimilia  possent  argumenla 
formari,  quorum  solutio  ex  declaralione 
quaeslionis  patebit. 

Ad  haec  Bonaventura  respondet  :  Angeli 
nominari  possunt  per  ea  quae  eis  sunt  na- 
turalia,  et  ilem  per  ea  quae  sunt  in  eis 
graluita,  alque  ab  liis  qucC  sunt  eis  quo- 
dam  modo  naturalia  et  quodam  modo  gra- 
tuila.  Quumque  eorum  natura  nobis  non 
innotescat  in  singulari,  sed  in  communi, 
idcirco  dum  denominanfur  per  naturalia, 
habent  nominari  nominibus  cominunibus, 
sumptis  ab  eorum  natura  el  forma  com- 
muni;  et  hoc  dupliciler  :  vcl  a  communi 
remolo,  et  ita  vocanlur  coelestes  essentiae; 
vel  a  communi  propinquo,  et  sic  dicunlur 
ccelestes  spiritus,  ccelestesque  intellectus 
et  menfes.  —  Si  vero  denominentur  se- 
cundum  dona  graluifa,  sic  quia  in  ipsis 
differenfer  habent  sfatum  et  gradum,  et 
per  consequens  distinctionem,  sic  per  ilia 
habenl  ordines  nominari  nominibus  j)ro- 
priis  :  propriis,  inquam,  vel  respectu  dir- 
moniim,  vcl  nspeelu  ordinum  alionim; 
sicut  dicunltir  Seraphim  el  Tlironi,  qu;e 
nomina  solis  conveniunt  angelis  bonis.  — 


A  Porro  si  denominalio  sumalur  ab  his  quao 
secundum  unain  acceplionem  sunt  nalu- 
ralia,  secundum  aliam  gratuita.sic  noinina 
possunt  esse  communia  et  propria.  Coin- 
munia,  inquam,  bonis  et  malis,  ac  propria 
bonis,  ut  principatus  et  potesfates  :  quae 
si  dicanfur  a  naturali  proprietate,  conve- 
niunf  angelis  alque  dcTinonibus;  si  vero 
a  dono  graluito,  conveniunt  solum  sanctis 
spirilibus.  Vel  communia  cunclis  ordini- 
bus,  propria  aulem  quibusdam  :  ut  angeli 
et  virtutes.  Si  enim  dicantur  a  naluralibus 

B  donis,  ut  a  limpidifale  scientiae  et  forti- 
tudine  potenliae;  sic  quia  haec  duo  insunt 
omnibus  illis  substanfiis,  omnes  appellari 
qiieunt  angeli  ac  virlutes,  ulpote  habiles 
ad  revelandum  el  fortes  ad  operandum. 
Quod  si  dicanlur  a  dono  graliae  secundum 
quod  sunl  ad  ista  officia  specialiter  de- 
pulafi,  videlicet  ad  mysferia  revelanda  et 
miracula  facienda;  sic  sunt  quorumdam 
ordinum  noinina  propria.  —  Ifaque  deno- 
minatio  angelorum,  quanfum  ad  nomina 
singulis  ordinibus  propria,  sumpfa  esf  a 

G  donis  gratiarum  secundum  diversos  status 
et  gradus  in  quibus  distinguunfur  et  ordi- 
nanfur,  ut  dicfum  esf. 

At  vero  in  modo  accipiendi  hcPC  noini- 
na,  sunt  tria  consideranda.  Primum,  quod 
unum  donum  est  dignius  allero  :  qiiem- 
admodum  carilas  praeeminet  celeris.  Se- 
cundum,  qiiod  ordo  superior  in  omnibus 
donis  excellil  inferiores.  Terlium.  quod 
denominalio  fieri  debet  a  digniori.  Qiiiim- 
que  novem  sint  status  in  quibus  ordines 
angelici  habent  disponi   secundum  diffe- 

D  rentem  gratiiitorum  prcTcellenliam.  ordo 
supremus  vindicat  sibi  nomen  a  dignissi- 
mo  doiio  ac  stalu ;  ordoqiie  sequens,  a 
dono  et  sfalu  magis  accedenle  ad  priiniim, 
et  hoc  est  plcniludo  scienlicT  :  siccpie  de 
aliis,  descendendo  usque  ad  infimum.  — 
Ilinc  in  denominalione  consideralur  dii- 
plex  excessus,  ulpote,  doni  ad  donum,  el 
ordinis  ad  ordinem.  Qiiod  Ciregorius  in- 
niiil,  dicens  :  rnusqiiis(]iic  ordo  cjiis  rci 
censetur  noiiiinc,  (jiiain  plcnius  accc[)it  in 
munere.  IMenius,  inquam,  respectu  infe- 


DE   OHDINUM    DISTINGTIONK,   A1M'KM..\TI0.M';    KT   I'UOI'Uli:T.\Tn 


487 


rionnn.  Nisi  (loiiiiin  ilhid  laii(;i'  .sil  dij^iii- 
lalis,  (|ii()(i  al)  ipso  (lciioinincliir  ali([iiis 
onliiiuin  siipcrioniin.  .Nain  ordo  CJicriibiin 
|)lciiins  accepit  carilalcin  (|iiain  ali(|iiis  or- 
(liiinin  inrcriornin  ;  non  laincn  (lcnoiniiia- 
liir  ab  ca,  (jnia  (pinin  sit  cxccllcnlissiiniiin 
(lonnin,  c.vccllcnlissiino  oidini  appi'()[)iia- 
tnr.  Kl  qnod  ait  (lrcp:oriiis,  ordincin  esso 
dcnoininandiiin  ah  co  nuincrc  ([iiod  i)lc- 
nins  accepil,non  csl  inlclli^cndnin  (l(>  oin- 
ni  eo  qnod  plcnins  accc[)il,  scd  dc  [)Iciiiiis 
accc[)lo  alqnc  dignissimo,  pra^scrliin  si 
ordo  cxsislat  dij^iiissiimis  :  ct  si  ordo  iin- 
incdiale  sil  scqncns  illnin,  dcnoininandns 
est  ab  eo  qnod  iinincdialc  scqnilnr  donnin 
pnucellenlissiinnni  illnd;  sicqne  deinceps, 
descendendo  nsqne  ad  inriinnin.  Vernm- 
taincn  inrimns  ordo  nomcn  sorliliir  ab 
inrimo  dono,  non  ([nia  id  [)ossi(Icl  plcnins, 
scd  qnnm  alii  dcnominali  sint  ab  eo  qnod 
plenius  possident,  id  consecntnm  est,  nt 
infimus  ordo  denominetur  ab  infimo  dono. 

Si  autem  quis  instet,  qnod  sa[)ientia  est 
excellenlissimum  omninm  donornm  :  ergo 
Chernbim,  qui  a  sapicntia^i  eminentia  no- 
men  sumpsit,  suprenius  est  ordo.  Dicen- 
dum,  qnod  sapientia  ut  est  donum  excel- 
lenlissimum,  dicitur  a  sapore,non  a  sapere; 
et  ita  caritatem  includit.  Sapientia  vero 
(seu  scientia)  a  qna  Cherubim  nuncupa- 
tur,  designat  Dei  cognitionem  qua:>  ordi- 
natur  ad  affectionem  :  et  quamvis  sit  pra- 
clarissima  qua>dam  notitia,non  tamen  tam 
digna  ut  dilectio,  a  qua  est  sapor.  —  Ha^c 
Bonaventura. 

Preeterea  Thomas  :  Ordinum  (inquit)  pri- 
ma^  hierarchije  accipi  potest  numerus  at- 
que  distinctio  secnndum  Ires  actus  fruiti- 
onis  quibns  anima  beatifice  conjungifnr 
Deo  et  fruitur  eo.  Quorum  unus  est  coin- 
prehendere  seu  tenere,  quo  perficitnr  me- 
moria:et  juxta  hoc  accipitur  ordo  Throno- 
rnm,  quia  in  eis  residet  Deus  et  quiescit, 
duin  ipsos  in  se  quiescere  facit.  Alius  actus 
est  videre,  quo  perficitur  intellectus  :  et 
secundum  hoc  accipitur  ordo  Cherubim, 
qui  interpretatur  plenitudo  scientia?.  Aliiis 
actus  est  amare,  quo  perficitur  voluntas  : 


A  el  scciiiidiim  liiiiic  acci|)iliir  ordo  Scra- 
|)li!iii.  i|iii  inlci'[)rclalur  ardens  scit  inc(;ii- 
(lcns.  Kl  (|uia  iii  lio(!  aclii  csl  c()in|)l(!tis- 
sima  iinio  ad  Dciim,  co  ((iiod  aiiior  facit 
inlcriora  [)cncli'arc  aiiiali,  idco  ordo  Sera- 
|)Iiiin  csl  |)riinus;Clici'iil)iin  scciiiidns.pro- 
[)lcr  unilatcm  assimilalionis,  in  qna  sci- 
ciilia  coin[)lclni'  iii  actu;  terlius  antem 
Tlironorum,  quia  in  sessione  imporlalnr 
uiiio  solum  scciindiim  conlaclnm.  —  Or- 
dinum  deinuin  secnndtn  hierarchia?  nume- 
riis  al(|iic  divisio  sic  acci[)i  polest.  Uegi- 

1}  incn  alicujus  coininunilalis  consistil  in 
hoc  quod  i[)suin  bonuiii  commiine  ordi- 
nate  ac  [)acifice  dispensetur.  Ilicque  ordo 
pacis  Iribiis  dis[)oiiilur  :  uno  videlicet  sen- 
lentianle  qiiid  unicuique  debeatur;  et  ad 
hoc  est  ordo  Poteslafnm,  quffi  dicuntnr 
arcerc  aerias  poteslales  :  qiii  tamen  non 
est  ullimus  finis,sed  quietem  et  ufilitatem 
bonorum  dispensare  seu  exhibere,  quem- 
admodnm  potestas  sa?cularis  suspendit  la- 
tronem  propfer  rei  pnblica?  pacem.  Sen- 
tentia  quoque  debet  efficax  esse  et  recta. 

C  Ad  hoc  autem  quod  sit  efficax,  indiget 
aliquo  adjiivante  et  propngnante,  ut  nihil 
sit  impossibile  exsequi  quod  per  senten- 
tiam  determinatur.  Ad  quod  est  ordo  Yir- 
tutum,  qui  attingit  ultimum  in  omnibus 
difficilibus  operandis  ad  minisferia  divina 
spectantibus  :  hinc  attribuitur  ei  miracula 
facere,  quoniam  obviare  ac  prsvalere  le- 
gibus  naturte  arduissimum  est.  Ad  hoc 
vero  quod  sententia  recta  sit,  indiget  ali- 
quo  dirigente  ac  imperante  :  ad  quod  Do- 
minationum  pertinet  ordo.  Ideo  hic  ordo 

D  supremus  est  in  hierarchia  secunda,  qnia 
ab  ipso  dirigitur  ac  jubetur  quidquid  in 
divinis  minisleriis  per  angelos  agitur.  Post 
quein  est  proxime  ordo  Virtutum,  a  qui- 
bus  actio  Pofesfatum,  qua3  sunt  tertius 
ordo,  efficaciam  habet  :  sicut  et  leges  saj- 
culares  oportet  esse  armatas,  ut  vim  ha- 
beant  coactivam.  —  Ordinum  insuper  ter- 
tiffi  hierarchiffi  numerus  atque  distinctio 
sic  sumitur.  Nempe  quum  potestatem  ha- 
beant  limitatam,oporfet  (juod  actus  eorum 
limitentur  vel  ad  unam  provinciam,  vel 


488 


IN   LIBRLM    II    SENTENTIARUM.    —    DIST.    IX  ;    QU.EST.    III 


7>(j)i.x,l3, 
20. 


Luc.  I. 


De  Ecd. 
Iiier.  c.  V. 


De  Coelest. 
Iiicr.  c.  VIII. 

IX. 


ad  hominein  unum.  Si  ad  unain  provin- 
ciam.  sic  est  Principaluum  ordo,  ut  Prin- 
ceps  Persarum.  qui  pracerat  Persis,  de  quo 
Daniei  scribit.  Si  vero  limilelur  ad  homi- 
nem  unuin,  aul  est  de  his  qu«T  ad  ipsum 
perlinent  soluin,  et  ila  est  ordo  Angelo- 
rum ;  aut  de  his  qua;  pertinent  ad  bonum 
inultorum.qua^  per  acliiin  unius  explentur 
personap,  et  ad  hoe  est  ordo  Archangelo- 
rum.quemadmodmn  Gabriel.qui  uuiiliavil 
nativilatem  Chrisli  atque  Joannis  :  hinc 
dicuntur  nuntiare  majora. — Veruin  nume- 
rus  eorum  qui  iii  uiioquoqiie  sunt  ordine 
ignolus  est  nobis. 

In  ecclesiastica  vero  hierarchia  exsistunt 
tanlum  tres  ordines,  ut  S.  Dionysius  tra- 
dit.  Qui  distinguuntur  seciindum  Ires  ac- 
tiones  hierarchicas  :  quoniam  inferiorum 
ministrorum  est  purgare,  sacerdotum  iilu- 
minare  pariler  et  purgare,  episcoporum 
perficere.  Sed  talis  distinclio  non  potest 
in  hierarchia  esse  coelesti,  quoniam  ordo 
minimus  angeloriim  superioi'  est  supreino 
nostr»  hierarchiae  ordine  :  unde  potest 
purgare,  illuminare,  et  item  perficere. 

Si  aulem  his  objiciatur,  quod  Gregorius 
ponit  ordinem  Virtutum  primum  tertia; 
hierarchia",  ordinem  vero  Principaluum 
medium  liierarchi»  secund;e;  beatus  au- 
tem  ac  divinus  Dionysius  econverso.  Di- 
cendum,  quod  ordinatio  S.  Dionysii  est 
rafionabilior,  qiiia  distinguit  secundam  hier- 
archiain  a  terlia  penes  universale  el  par- 
ticulare  :  ideo  Virtutes  ponit  in  hierarchia 
secunda,  Principalus  in  lerlia.  Gregorius 
vero  non  multuin  inlendit  ordines  distiii- 
ctim  ac  proprie  ordinare,  sed  potius  niime- 
rare.  Nihilo  minus  ordinalio  illa  Gregorii 
accipi  potest  secundum  actus  exteriores, 
et  secundum  conformilalem  ad  ecclesia- 
sticam  hierarchiam,  in  qiia  pi\Tlalionem 
habentes,  sunt  siipra  privalas  personas  : 
ideo  in  seciinda  hierarchia  ordinal  illos 
quoriim  noMiina  pra>lalionein  designant 
seu  pnrlalionis  officium,  iilpole  Domina- 
tiones,  Principatus  et  Poleslales  ;  in  lerlia 
vero,  ordines  quorum  actus  sunl  privala- 
ruin  eliam   personarum  :  iit  miiabilia  fa- 


A  cere,  quod  est  Virtutum:  et  nuntiare  ina- 
jora,  quod  est  Archangeloruin  ;  et  nunliare 
minora,  qiiod  est  Angelorum.  —  Ila^c  Tho- 
inas  in  Scripto. 

Pra>terea  de  nominibus  seu  appellalio- 
nibiis  angelorum,  scribit  ibidem  :  Circa 
nominationes  ordinum  est  pensanduin, 
quod  sicut  unusquisque  ordo  est  altior, 
ila  etiam  a  perfecliori  denominatur  :  et 
quamvis  ea  qiiio  siinl  superionim.  ab  in- 
ferioribus  quodammodo  i)articipenlur,  et 
qu»  inferiorum  sunt,  a  siiperioribus  vir- 

B  tualiler  habeanlur  ;  non  tamen  noinina 
debent  esse  confusa,  sed  distincla.  Ad  hoc 
quippe  quod  nomen  aliquod  proprie  rem 
designet,  diio  requiriintur  :  primum.  uf 
id  qiiod  significalur  per  nomen.  habeatur 
perfecfe  secunduin  actiim  coinpletuin;  se- 
cunduin,  ut  sit  ultima  ejus  perfeclio  :  quo- 
niam  omnis  denominatio  est  a  forina(quae! 
dat  esse  et  est  principium  operationis)  al- 
que  a  digniori.  Sicut  in  hoinine  est  qihT- 
dam  participalio  intellectus;  sed  quia  non 
habet  actiim  pleniim  intelligendi,  quoni- 

C  ain  sine  discursu  et  inquisitione  infellige- 
re  nequit,  idcirco  in  ordine  intellectuali- 
um  substantiarum  non  ponitur.  Similiter 
quamvis  habeat  sensiim  completissime  re- 
speclii  animalium  universorum  qiioniam 
tamen  senfire  non  est  ulfiina  perfecfio 
ejus,  non  ponitiir  in  ordine  sensitivorum, 
sed  in  ordiiie  rationalium  :  qiiia  rationis 
actuin  habet  plenarie,  estque  actus  ejus 
in  quanlum  esl  homo.  —  Seciindum  hoc 
dico,  quod  donum  angeloriim  superio- 
ruin  est  in  inferioribus  secundum  quam- 

D  dam  parlicip&tionem,  non  secundum  ac- 
lum  compl(>luin  :  idcirco  ab  illo  neqiie- 
iinl  nominari.  Econtrario  dona  inferioriim 
suiit  in  superioribus  (Mninenliiis  quain  iii 
inferioribus,  scd  in  illis  aelibiis  noii  est 
siiperiorum  iilliiniim  complemenliim  :  uii- 
de  ab  illis  non  nominaiitiir  sicut  proprio 
nomine.  lliiic  dicunliir  sibi  iii  denomina- 
fionibiis  cedere,  ut  seilicel  ordo  siiperior 
ab  excellenliori  suo  acfu  noinen  propriuin 
sorlialur. 

Deni(|ue  jirincipaliis  prout  iii  defiiiilio- 


DE   ORDINUM    DISTINCTIOIVf:,   APPELI.ATIONF,   KT   PHOPniF/rATE 


489 


n<^  j)Oiii(iir  liicrarcliia'.  ('omiiimiilci'  suiiii- 
tur  ad  ciijiislibtM  pra^lalioiiis  orriciiiiii ;  <'l 
iil  ost  pro[)riiiiii  noincn  cliori  scti  ordiiiis, 
spccialilcr  suiiiiliir  ad  regiiiicn  dclciiuiiia- 
la>  provinciio.  —  Oiiiiics  (jiuxpic  aiigclitn 
spiriltis.angcli  api)(dlanliir.  Klcniin  noiiicn 
angcli  inanircslalionciii  iinporlal,  (jtiuin 
ang(dus  nuiititis  nunciipclur.  Kssc  aulcin 
inanifcslalivuin  siinplicilcr,  coinpclit  cun- 
clis  ordinibus,  in  (piantuin  •secunduin  dc- 
scensum  ordintim,  Itimcii  itilcllectuale  in 
eis  est  minus  simplcx  magis(]uc  propor- 
tionaltim  inlcllcclui  scquciitium.  Idco  do- 
cimo  Ca^lcstis  hicrarchia^  capittilo  S.  Dio- 
nysius  ait,  qnod  semper  iiif(M'ior  angelus 
superiorem  manifestal  omnibus  siib  se  or- 
dinatis.  llaque  esse  manifestativum  omni- 
um  superiorum  respectii  nostri,  est  ullimi 
ordinis  :  hinc  ullimum  ordincm  ang(do- 
rum,  nominc  angeli  designamtis,  aliis  or- 
dinibus  nominatis  ab  his  qua?  altiorem 
modum  nuntiandi  aut  manifestandi  desi- 
gnant.  Sicque  angelus  est  nomen  natursp, 
quia  conditionem  natura>  exprimit.  Si  au- 
tcm  nuntiarc  dicatur  secundum  exterius 
ministerium  quod  exercent,  sic  angelus 
est  nomen  officii,  non  natursp,  secundum 
Gregorium.  —  Noinen  quoque  virtutis  pro- 
ut  est  nomen  commune  cunctis  ordini- 
bus,  dicit  vim  seu  efficaciam  consequen- 
tem  naturam.  Quomodo  autem  sit  proprium 
p.  V87C'.  nomen  ordinis  specialis,  expressum  est.  — 
Sed  et  Seraphim  non  dictintur  incenden- 
tes  quasi  influant  directe  in  aliis  habitum 
carilatis,  sed  quia  illuminant  de  his  quae 
ad  caritatis  spectant  fervorem. 

Prapterea  nomina  ordinum  superiorum 
non  sumuntur  simpliciter  ab  actibiis  frui- 
tionis,  sed  ab  excellentia  eorumdem,  qute 
solum  in  superioribus  reperitur,  quamvis 
fruitio  communis  sit  omnibus.  Non  enim 
Seraphim  dicuntur  amantes,  sed  ardentes  : 
in  quo  consummatio  caritatis  exprimilur. 
Similiter  Cherubim  non  dicuntur  simplici- 
ter  videntes  sive  scientes,  sed  pleni  scien- 
tia  :  sicque  habere  scientiam,  non  omnibus 
est  commune.  —  Hoc  quoque  sciendum, 
quod   nomina   ista   prout  terminantur  in 


A  ///.  ul  (Micriibin  cl  Scraphin,  siiiil  gcnc- 
ris  iHMilri,  |)lui'alis  niimcri,  ct  |)Oiiiiiiliii' 
pro  lolo  ordinis  uiiiiis  collcgio;  sed  nt 
lcrminanltM'  iii  lin,  iit  Chcrnbim,  sunt  gci- 
ncris  masctilini  niiiii(M'iqiic  pliiralis,  ct  po- 
ntinltir  pro  pltiiibiis  ordinis  iinitis  per- 
soiiis.  Ch(M'iib  vcro  cl  S(M'aph  siiigiilaris 
suiit  nuin(M'i  cl  generis  masculini,  ct  d(!- 
signant  iinam  personain  illorum  ordinuin. 
—  Ihec  ibi. 

Insuper  in  prima  parle  SummcT,  qu»- 
stione  ccntcsima  octava  :  In  nominalione    ari.  5. 

B  (inqtiit)  ordintim  angeloriiin  oportcl  allen- 
dei'e,  quod  propria  nomiiia  singuloriim  or- 
dinum  proprietates  eorum  significant,  ut 
septimo  Ccelestis  hierarchia»  ca[)itiilo  di- 
vinus  Dionysius  loquilur.  Ad  vidcndum 
dcinum  qtue  sit  proprietas  cujuslibet  or- 
dinis,  oportet  advertere,  quod  in  rebus 
ordinatis  aliquid  potest  tripliciter  esse,  pu- 
ta,  per  proprietatem,  per  excessum,  et 
per  participationem.  Per  proprietalem  est 
aliquid  in  re,  quod  adwquatur  et  propor- 
tionatur  naturae  ipsius;  per  excessuin,dum 

G  quod  attribuitur  rei  est  minus  quam  id 
cui  attribuitur,  attamen  adscribitur  ei  per 
excessum,  ut  dictum  est  de  cunctis  no- 
minibus  quae  Deo  attribuuntur ;  per  par- 
ticipationem  autem,  dum  id  quod  alicui 
attribuitur,  non  plene  in  eo  invenitur,  sed 
deficienter  :  sicut  homines  sancti  dicun- 
tur  dii.  Si  ergo  quid  debeat  nominari  no- 
mine  designante  proprietatem  ipsius,  non 
debet  nominari  ab  eo  quod  imperfecte 
participat,  neque  ab  eo  quod  excedenter 
habet,sed  ab  eo  quod  sibi  est  coaequatum: 

D  velut  si  quis  velit  hominem  proprie  no- 
minare,  vocabit  eum  substantiam  rationa- 
lem,  non  subslantiam  intellectualem,  quod 
est  proprium  angeli  nomen,  quia  simplex 
intelligentia  convenit  angelo  per  proprie- 
tatem,  homini  per  participationem;  neque 
substantiam  sensibilem,  quod  est  nomen 
bruti  proprium,  quia  sensus  est  minus 
quam  id  quod  est  propritim  homini,  et 
convenit  homini  excedenler  prae  aliis  ani- 
malibus.  —  Sic  in  ordinibus  angelorum 
omnes  spirituales  perfectiones  cunctis  an- 


490 


IN   LlimiM    II    SEMENTIAULM.    —    DIST.    IX  ;    QL.£ST.    III 


gelis  sunt  communes,  omnesque  abundan-  A  suseepfiones  familiariler  apli.  —  Nec  ista 
tius  exsislunl  in  superioribus.Onumque  in  sunt  ita  inlelligenda,  quasi  aliud  sil  divina 
perfeelionibus  i|)sis  sil  gradus.  superior  bonilas,  aliud  divina  essenlia.  aliud  divina 
perfeclio  superiori  altribuilur  ordini  j^er      scienlia   disposilionem    conlinens    rerum, 


proprielalem,  inferiori  per  parlicipalio- 
nem.  Econverso  inferior  atlribuilur  inferi- 
ori  per  proprielalem,  superiori  per  exces- 
DeC(piesi.  sum.  Sicquc  B.  Dionysius  exponil  ordinum 
nomina  secundum  eonvenienliam  ad  spi- 
riluales  perfeeliones  eorum.  (jregorius  ve- 
ro  in  exposilione  nominum  horum  magis 
altendisse  videlur  mijiisleria  exteriora.  Di- 


liier.  c.  VII 
u 


cap.  80. 


/'«.  IX,  5. 


sed  quod  secnndum  hoc  est  alia  et  alia 
consideralio  ejus. 

Inter  ipsos  quoque  inferiores  spiritus, 
qui  per  s[)iritus  superiores  consequunlur 
perfeelam  cognilionem  divini  ordinis  per 
eos  exsequendi,  est  ordo.  Nam  qui  iuter 
eos  sunt  altioris  virlulis,  eliam  sunt  uni- 
versaliores*  in  cognoscendo  :  unde  cogni-  •uniTcrsa- 
cit  namque,  quod  Angeli  nuncupantur  qui  B  lionem  ordinis  providenti»  iu  prinei|)iis '"""'* 
minima  nuntianl  ;  Archangeli  vero,  qui  et  causis  magis  universalibus  adipiscun- 
summa:  Virtutes,  per  quos  mii-acula  fi-  tur ;  inferiores  vero,  in  eausis  magis  par- 
unl ;  Poleslales,  quibus  adversariic  pole-  ticularibus.  Allioris  enim  inlelleelus  esset 
slales  debellanlur;  Principalus,  qui  ipsis  homo  qui  ordinem  omnium  naluralium 
bonis  pracsunl  spiritibus.  Hicc  in  Summa.  cousiderare  posset  in  corporibus  coclesli- 
Amplius  in  Summa  contra  gentiles,  ter-  bus,  quam  qui  indiget  ad  perfeclam  na- 
tio  libro,  affirmat  :  Inter  intelleclus  illos  luralium  cognilionem  habendam  ad  infe- 
qui  immediale  in  Deo  perfectam  cogni-  riora  conspicere.  Illi  ergo  qui  in  eausis 
tionem  ordinis  providentije  divin»  perci-  universalibus,qua^  medi;e  sunt  inter  Deum 
piunt,  quidam  esl  ordo  :  quia  supremi  et  et  causas  parliculares,  possunl  ordinem 
primi  ordinis  spiritus  accipiunl  providen-  i^rovidenli»  perfecle  cognoscere  ;  medii 
tiae  rationem  in  ullimo  fine,  qui  esl  bo-  C  sunl  inler  illos  qui  in  ipso  Deo  rationem 
nilas  Dei ;  quidam  lamen  eorum  clarius  prfedicli  ordinis  considerare  sufficiunt,  et 
aliis  :  qui  Seraphim  appellantur.  Quo  no-  eos  qui  in  causis  ])artieularibus  necesse 
mine,  secundum  B.  Dionysium  septimo  habenl  ralionem  ordiuis  hujus  considera- 
capitulo  Ca^leslis  hierarchiiP,  designatur  re.  El  hi  a  B.  Dionysio  in  media  hierarchia 
eorum  mobilitas  circa  divina  fervens  et  ponuntur,  qua^  sicut  a  suprema  dirigilur, 
inflexibilis,et  reductio  inferiorum  in  Deuin  sic  infimam  dirigil,  ut  ocfavo  Coelestis 
sicut  in  finem.  Secundi  autem  ordinis  spi-  hierarehiie  capilulo  dicilur. 
rilus  rationem  providenti;e  in  ipsa  forma  Denique  inler  subslanlias  hujus  media> 

divina  perfecle  cognoscunt  :  et  hi  Cheru-  hierarchi;e  ordineiu  oporlet  consislere.Xam 
bim  noininantur,quod  inlerprelatur  scien-  universalis  Provi(lenli;e  dispositio  distri- 
tia;  plenifudo.  Scienfia  namque  per  ipsius  buifur  primo  quidem  in  mullos  exseculo- 
scibilis  formam  perficifur.  Ilinc  divinus  D  res  :  quod  fif  per  ordinem  Dominaliouum. 
Dionysius  proleslalur  ibidem,  quod  nomi-  Dominorum  quippe  esf  pra>cipere  quid  alii 
nalio  illa  siguifical  quod  sunl  conlempla-  exsequaulur.  Ilinc  oclavo  Coolestis  hier- 
tivi  diviiue  |)ul('liriludinis  in  [)rima  ope-  archi;p  ca[)iluIo  ferlur,  qiiod  noinen  do- 
ralrice  virlule.  Terlii   vero  dis[)osilioiiem      miualionis  desigiial   (luamdam   auagogen, 

id  esl  superdiietionem,su[)erposilaiu  omni 
serviluli  indigna^..  Secundo,  ab  0[)eranle  el 
exsequenle  distribuilur  el  mulli[)licalur 
ad  diversos  effeclus  :  quod  per  ordinem 
fil  \'irliiliiin,  quarum  nouieii,  ul  dicil  ibi- 
deiu   (lixiuus 


divinorum  judiciorum  in  s(!  i[)sa  conside- 
rant  :  el  hi  Throni  diciiiitur.  Per  lliioniiin 
nainquc  judiciaria  designalur  [)oleslas,  se- 
cundum  illud  :  Sedisli  su[)er  Ihioiium, 
(|iii  jiidieas  iiistiliam.  liide  dicil  ibideiii 
Dionysiiis,  ([uod  liac  ap[)ell<ili()ii(^  iiisimia- 
tur  quod  suut  deiferi  et  ad  omncs  divinas      virilifateui  in  oiunes  operaliones  divinas, 


Dioiiysiiis,   desigiial    forleiu 


DE   OnniNUM    niSTINCTIONK,   APl»KI,r,ATIONK   KT    IMIOPIUKTATK 


401 


Ltic.  XXI, 
■16. 


I)c  Coelesl, 
liicr.  c.  IX. 

I)an.x,n 
20,  -21. 


noii  rcliiuiiiciilciii  ol)  siii  iiiihcciliilalciii 
nioltiin  ali(|ii(>in  (lciioiincin.  (Jtio  ('oiislal, 
qiiocl  principiniii  iinivcrsalis  o|)cralioiiis 
ad  linnc  Ofdiiicin  pcrlincl.  Undc  vidclnr, 
qnod  ad  ordincin  istnin  pcrlincanl  inolns 
cwlcslinin  cor|)oriiin,  cx  (|iiil)iis  laiKpiam 
ab  nnivcrsalilnis  catisis  scipinnliir  in  iia- 
tnra  parliciilarcs  circclns  :  idco  Virlnlcs 
cadornin  vocanltir  apnd  Kiicani.  Ad  (pias 
eliain  pcrlincl  facere  ea  qnap  praMcr  naln- 
rap  ordinein  l'itint.  Tcrtio,  nnivcrsalis  ordo 
in  efrcetibus  jain  coiistitntns,  incoiifiisns 
ensloditnr,  dtiin  ca  qiia>  ctiin  |)0sscnl  iin- 
pedire,  arcenliir  :  qiiod  ad  ordincin  per- 
tinet  Potestatnin.  Unde  Dionysins  dicil  ibi- 
dem,  qnod  noinen  Potestatum  imporlat 
bene  ornalam  et  inconfiisam  circa  divinas 
snscepliones  ordinationein. 

Porro  infiini  intcr  intcllcctualcs  sub- 
stantias  snnt  qni  ordincm  diviiiffi  provi- 
dentiae  in  particularibns  cansis  cognosci- 
bileni  divinitus  accipinnt.Et  hi  immediate 
rebns  praeponnntur  hnmanis  :  per  qnas 
inlcllignntnr  omnes  inferiores  naturae  et 
caustc  particnlares  quap  ad  hominem  or- 
dinantnr.  —  Et  inter  hos  spirilus  ordo 
est.  Nempe  in  rebus  humanis  est  quod- 
dam  bonum  commune,  quod  est  bonum 
civitatis  aut  gentis  :  quod  videtur  ad  Prin- 
cipatuum  ordinem  pertinere.  Quod  no- 
men,  ut  S.  Dionysius  docet,  designat  quod- 
dam  dominium  cum  ordine  sacro.  Propter 
quod  in  Daniele  fit  mentio  de  Michaele 
Principe  Judaeorum,  de  Principe  quoque 
Persarum  atque  Grsecorum.  Sicque  dispo- 
sitio  regnorum  et  mutatio  dominationis 
de  gente  in  gentem,  ad  ministerium  hnjiis 
ordinis  pertinere  videtur.  Ad  quem  etiam 
ordinem  pertinere  videtur  instructio  prin- 
cipum  de  his  qnae  ad  ministrationem  re- 
giminis  pertinent  eorumdem.  Aliud  est 
bonum  humanum  non  in  communifate 
consistens,  sed  ad  unum  pertinens ;  non 
tamen  nni  soli  utile,  sed  mullis  :  ut  quae 
ab  omnibus  et  singulis  credenda  sunt  et 
servanda.  Et  hoc  nuntiare  et  exhibere,  ad 
Archangelos  spectat.  Aliud  est  bonum  hu- 
manum  ad  unumquemque  singulariter  per- 


20,  21. 


.\  liiicns.  (Jiiod  iitiiiliarc,  prociiiarc  cl  ('iislo- 
dire,  ad  .Vngclos  |)erlincl,  ipii  custodes 
siiiil   hominiim  siiigiilortiin. 

(jrcgoriiis  atilcm  (iil  paliiil)  Priiicipalus  p.  irhc. 
in  mcdia  statnit  hicrarchia,  el  Viitiilcs  iii 
iiifima  :  v\  lam  siia  (piaiii  \\.  Dioiiysii  po- 
silio  cx   verbis  A[)Osloli    habct  auclorila- 
tcm.   Nain  ad  Colosscnses   primo  lociittis 
csl  :  Siv(^  Tlironi,  siv(^  Doiiiinatioii(;s,  sive    Coioss.  i, 
Principalus,  sive  Potestates.  Ubi  Principa-  '"' 
lus  inter  Dominationes  et  Potestates  con- 
stiluit  :  qucm  ordinem  Gn^gorins  obscrva- 

B  vil.Ad  E|)hcsios  vero  disseruit :  Conslilticns  Epkcs.x, 
illtiin  (vi(l(dicct  Dctis  Pater  Chrislum)  su- 
pcr  oinnem  Principalum,  et  Polestatem,  et 
Virttitem,  et  Dominationem.  In  quo  patet, 
quod  ascendendo,  stipra  Principatus  Po- 
testates  posuit,  et  snpra  has,  Virtutes,  su- 
pra  quas  Dominaliones  collocavit  :  qiiem 
ordinem  Dionysiiis  observavit.  —  Ila^c  Tho- 
mas  in  Summa  praeallegata. 

Concordat  Petrus,  nisi  quod  juxta  distin- 
ctionem  ex  Bonaventura  inductam,  ordini 
Principattmm   atlribuit  pracesse   principi- 

Cbus;  Archangelis  vero,  regnis  seu  gen- 
tibus. 

Richardus  autem  :  Omnes  (ait)  ordines 
angelorum  mediate  aut  immediate  mini- 
strant.  Etenim  divina  providentia  supre- 
mum  ordinem  Seraphim  deputavit  ad  mi- 
nislrandum  ea  quae  voluntatem  disponunt 
ad  divinae  dilectionis  incendium.  Ordinem 
vero  Cherubim  ordinavit  ad  ministrandum 
ea  quae  disponunt  intellectum  ad  lucem 
divinae  cognitionis;  Thronos,  ad  ministran- 
dum  qua>  voluntatem  disponunt  ad  pacis 

D  tranquillilatem  internam,  quae  nomine  ses- 
sionis  exprimitnr.  Sicque  his  choris  atque 
obseqiiiis  primam  hierarchiam  convenien- 
ter  distinxit.  —  Haec  Richardus  :  qui  in 
ceteris  consonat  praeinductis  ;  et  ordini 
Principatuum  adscribit  praeesse  principi- 
bus  ac  prselatis,  Archangelis  vero  provin- 
ciis,  sicut  Bonavenfura,  qui  asserit  plus 
esse  praeesse  principi  quam  communitali 
ei  subjecta>,  qtinm  princeps  dignior  sif 
eadem.  De  quo  dicto  quid  videatur,  infra 
tangetur. 


492 


IN   LIBRLM   II   SENTENTIARIM.    —   DIST.   IX  ;   QU.EST.   III 


Surom.  Ih, 
2",)arl.q.3'.». 


Porro  Alberlus  :  Sera])hiin,  inquit,  a  pro-  A 
prietafe  ignis  sic  nominantur,  quia  ul  san- 
clus  scribil  Bernardus  in  sermone  nonode- 
cimo  super  Canlica,  angelos  qui  Serapliim 
appellanlur.  ipsa  qujo  Deus  esl  earilas  ad- 
eo  in  se  tra.xil  alque  absorbuil,  et  in  eum- 
dem  rapuil  sancta>  affeclionis  ardorem,  ut 
unus  cum  Deo  esse  spiritus  videantur,  in- 
star  profecto  ignis,  qui  aerem  quem  in- 
flammat.   non    ignilum  sed   ignem  facere 
videlur.  —  Si  autem  quir^ratur,  cur  potius 
nominentur  Seraphim,  id  est  incendentes 
et  calefacienles,  quam  incensi  et  calefacti,  B 
pra^serlim  quum  prima  conversio  in  Deum 
per  ignem  amoris  sit  secundum  accipere, 
el  non    secundum  dare;  dicendum   quod 
ideo,   quia   perfeclio   hierarchia>  consislit 
in  effusione  communicalioneque  luminum 
desuper  sortilorum  in  alios  :  quod  magis 
designat  hoc   nomen,  incendentes,  quam 
incensi.  —  Rursus,  si  objicialur,  quod  dua? 
sunt  ipsius  ignis  proprielales,  illuminativa 
videlicet,  et  usliva  :  ustivam   vero  habet 
in  quantum   est   elementum;  illuminati- 
vam,  ex  convenientia  cum  orbe  coelesti,  ut  C 
secundo  de  Anima  dicit  Philosophus.  lllu- 
minativa  ergo  proprietas  ignis  pra^stantior 
est  :  sicque  Seraphim  ab  ea  magis  dice- 
rentur  illuminanles,quam  incendenles.Re- 
spondendum,  quod   ha3  duic   proprielales 
dupliciter  considerantur  :  primo,  in  se; 
secundo,  in  comparatione  ad  vilam  quam 
faciunt  :  utraque   namque  vivificum   est 
principium  in  naluris.  Itaque  luminosum 
in  se  consideratum,  diguius  est  ustivo  et 
calefaclivo;  sed  in  ordine  ad  vitam  quam 
faciunl,  calidum  proximius  est  vifa>  quam  D 
luininosum.  Luminosum  (piippe  non  effi- 
cit  vilam  nisi  j^er  calidum,  lam  in  nafura- 
libus  quam  in  spirilualibus  :  quia  in  nalu- 
ralibus  cor  seu  id  quod  est  loco  cordis,  per 
calorem  vivificum  vivificat  fotum  eorpus; 
in  spirilualibus  quoque  vila  gratia>  el  glo- 
ri»  secundum  complemenlum  consislit  in 
calore  affeclionis  secundum  earifafem,nec 
est  in  lumine  intelligentia>  nisi  dispositi- 
ve.  El  sicuf  calidum  cadi,  seeundum  Phi- 
losophum,  operalur   in  vivifieo   humido, 


illud  subfiliando  ef  vivificando;  sic  cali- 
dum  divinum  operatur  in  huinido  pietalis 
el  devolionis. 

Propriefafes  vero  Seraphim  tangit  ma- 
gnus  Dionysius  sepfimo  CaMeslis  hierar- 
chia>  capilulo,  dicens  :  Seraphim  manife- 
slafivo  deiformium  suarum  habitudinum 
nomine  declarantur.  Mobile  enim  sem- 
per  eorum  circa  divina  et  incessabile, 
ef  calidum,  (^f  acufnm.  et  superfervidum 
attenfa!  el  infimte  et  inflexibilis  semper 
mofionis,  et  supposilorum  reduclive  et 
aclive  exemplalivum,  lanquam  recalifi- 
cans  illa  et  resuscilans  in  similem  cali- 
dilalem,  et  igneum  ccelitus  et  inexstin- 
guibile,  elc,  Seraphim  nominalio  docet. 
—  Cherubim  demum,  seeundum  divinum  DcCoeiesi. 
Dionysium,  nominautur  a  pleniludine  ac- '"'"'^  '' ^"" 
ceptionis  illuminationis  superna?,  et  ab 
effusione  seu  communicatione  ejusdem  in 
inferiores.  Ad  hoc  vero  quod  scientia  ple- 
na  sit  et  perfecta,  exigunfur  hcTC  :  sub- 
tililas  cognoscentis.  sublimifas  scibilis,  et 
effieacia  proprii  medii  ad  scientiam  fa- 
ciendam.  —  Insuper  duplex  est  actus  or- 
dinis  Thronorum,  a  quo  denominari  habet 
atque  describi.  Primus  est,  quod  recepfi- 
vus  est  acfualiler  quietissima»  sessionis,  et 
immaferialissim;e  ac  franquillissim.T  iidia- 
bilalionis  diviiuT.  Sic  enim  suscijjere  fhe- 
arehicum  ac  divinum  super-advenfum  ac 
Dei  insessionem,  proprium  officium  est 
Thronorum.  Secundus  actus  Thronorum, 
non  in  qnantum  sunt  Throni,  sed  prout 
referuntur  ad  aucforitafem  sedentis  in  eis, 
esf  judieare  :  quem  eis  adscribit  Grego- 
rius.  De  his  Thronis  super  Cantica  faletur 
Bernardus  :  In  Thronis  residet  Deus;  et 
pulo,  quod  his  spirilibus  super  omnes 
alios  el  jusfior  causa  et  copiosior  maferia 
sit  diligendi.  Nempe  si  intres  alicujus  re- 
gis  palatium,  nonne  quum  plenum  sit 
scamnis,  sellis  et  calhedris,  regia  sedes 
in  eminenti  posita  cernitur?  Nec  opus  est 
qua>rerc  ubi  sedere  rex  soleal  :  nimirum 
mox  occurril  manifesla  sedes  ejus,  ceteris 
allior  orualiorque  sedilibus.  Sic  quoque 
omui    decoris   ornalu    pra>cellere   celeros 


DR   OHDIXUM    DISTINCTIONf:,   APPELLATIONR   KT  PnOPIUKTATK 


403 


iiil('lli|;t'  spiiiliis  islos,  iii  (luihtis  stiipcii-  A 
(lii  (li^iiulioue  rex  ille  oiuuipolcus  sedeic 
elcj^il. 

l)e  liac  ordiuuiu  disliuclioue  augelico- 

rum  uiiilluiu  dirrusc  scribil  Alberlus  lain 

hic  (piaiu  iii  libro  dc  IV  (loaHjiuevis  :  qua) 

brcvilali   sludeus    pcrlrausco.    Kl    iu    hoc 

couroriuis  esl  ejus  positio  pradiabilis  di- 

clis  Thoma>,  quod  ad  Priucipatus  asscrit 

perliuere  provinciarum  et  reguoruin  dis- 

positioueiu  alque  cuslodiam ;  ad  Archau- 

gelos,  dcuuutiarc  luajora.   Et   hoc  veriiis 

reor  quaiu  quod  |)ra'l'ati  diciiut  doctores,  B 

assereutes  quod  ad  1'riiu'ipatus  perliueat 

dirigere  priucipes  et  pradatos.  lino  quuin 

principes  et  pradali  sint  pra?cipua>  partes 

ac  capita  communitatum,  magis  apparet 

quod  ad  eosdem  spiritus  augelicos  de  or- 

dine  Principatuuiu   spectet   tam   praplato- 

rum  ac  principum  quain  communitatum 

illis  commissarum  directio  et  item  custo- 

dia,  sicut  et  Thomas  taugit.  Denique,  dato 

quod  Principatuum  esset  pra^latis  princi- 

pibusque  terrenis  pra?esse,  non  tamen  ex 

hoc  sequeretur  quod  superiores  essent  spi-  C 

ritibus  quoruin  est  provinciis  pra^sidere. 

Nam  quamvis  prselatus  seu  princeps  sif 

diguior  grege  sibi  commisso,  in  quantum 

superior,  non  tamen  est  inelior,  nec  prin- 

cipalius  cadens  sub  providentia  Dei  :  imo 

bonum  et  beatitudinem  communitatis  Deus 

magis  intendit  et  quaerit,  quam  unius  per- 

sonse  etiam  pra^sidentis.  Hinc  principes  et 

praelati  in  christiana  religione  censentur 

subditorum  suorum  ministri :  quia  ad  sub- 

ditorum    profectum,    pacem    et    salutem, 

ipsorum  officiatio  ac  prasidentia  ordinan-  D 

tur   ac   tendunt.    In   Daniele   quoque,    ut 

p.  491C.    tactum   est,  Principes  appellantur  angeli 
sancti,  provinciarum  seu  regionum  prasi- 

Da>i.\,i[.  des  et  custodes,  ut  Michael  Princeps  tunc 
Synagoga>.  Gregorius  etiam  in  homilia 
apertissime  protestatur  Archangelos  dici, 
qui  inajora  denuntiant,  non  qui  provin- 
ciis  prasident.  Sic  et  Bernardus  super  Can- 
tica  et  quinto  de  Consideratione,  de  Prin- 
cipatibus  loquitur  :  Suut  Priucipalus,  qui 
Deum  altius  speculantes,  et  universitatis 


cssc  piiucipiiiiii  atlciidciitcs,  taiila  pioiiide 
|)i-iiici|)afus  digiiilalc  nc  gloria  domiuau- 
lur,  iit  ul)i({U('  lcriariiiii  iiabcaiit  |)olcsla- 
lem  (piasi  d(!  summo  (|iiO(lam  cardine  re- 
gna  et  |)iiii('ipatus  quoslibet  pro  arbilrio 
luulare,  digiiitalcsfpK^  ordiuare  :  [)ro  (|iio- 
ruiu  meritis  raciuiil  priiuos  novissimos,  et 
novissimos  primos  ;  alque  deponunt  po- 
teutes  de  sede,  et  cxallant  humiles.  El  rur- 
sus  :  Principatus  esse  putemus,  quoruin 
luoderamine  et  sapieutia  omnis  in  terra 
priucipatus  coustituitur,  regitur,  limitatur, 
trausferfur,  aut  inutilatiir. 

Proinde  recolo  me  ante  anuos  quadra- 
giula,  dum  in  pueritia  Suollis*  studerem,  *Zwoiio 
vidisse  ac  legisse  tractatum  a  S.  Bernardo 
composituin,  in  quo  Sanctus  ille  poeniten- 
tiam  agit  de  hoc  quod  in  assignatioue, 
ordinatione  et  distinctione  angelicorum  or- 
dinuin,  a  traditione  et  assignatione  di- 
vinissimi,  sacratissimi  et  theologicissimi 
Dionysii  parumper  recessit. 

Adhuc  autem  Udalricus  in  Summa  sua, 
libro  quarto,  disseruit  :  Quum  omnis  ope- 
ratio  hujus  primae  hierarchi»  sit  circa 
Deum,  et  proprium  ei  sit  immediate  ferri 
in  eum,  quod  fieri  nequit  nisi  tripliciter, 
videlicet,  secundum  divini  superadventus 
acceptionem  seu  tentionem,  vel  secun- 
dum  recepti  cognitionem,  vel  secundum 
habiti  et  cogniti  fruitionem  per  amorcm  ; 
patet  quod  tres  sint  primae  ordines  hierar- 
chiae  :  quorum  infimus  est  Thronorum, 
quoniara  minus  est  Deum  tantum  habere, 
quam  habere  et  cognoscere,  et  quam  ipso 
frui.  —  Quamvis  autem  thronus  Graece  sit 
idem  quod  sedes  Latine,  proprie  tamen 
non  quaelibet  sedes  est  thronus,  sed  solum 
sedes  regalis,  sicut  tribunal  sedes  est  judi- 
cis,  et  cathedra  doctoris.  Hinc  in  Scriptu- 
ris  thronus  frequenter  pro  regno  accipi- 
tur,  juxta  illud  :  Thronus  tuus,  Deus,  in  i>«.xi.iv,7; 
saeculum  sa3culi.  Itaque  ad  hujus  sedis  si-  ^'^*'"''*- 
militudinem  Throni  dicuntur.  Talis  autem 
sedes  altitudinem  habet  in  situ,  ornatum 
in  apparatu,  atque  officium  loci  in  usu. 
Ideo  secundum  haec  omnia  sumit  S.  Dio- 
nysius  ab  hoc  nomine  proprium   actura 


494 


IN   LlBniM   11   SENTENTIARUM. 


DIST.    IX  ;    QU.EST.    III 


ordinis  liiijns.  qni  esf  Denm  in  so  habere,  A 
per  hoc  qnod  ipsi  spiritns  chori  hnjns  in 
ipso  qniescnnt  nt  in  inniine  nuuiiCcslante 
eis  in  se  ipso  divina  inysleria.  —  At  vero 
secnndnin  Hieronynuiin  in  originali  snper 
Isaiain,  noinen  Seraphiin  nnsqnam  reperi- 
tur  in  Scripturis  veteris  Testamenli,  nisi 
is.\t,6.  Isaia^  sexto,  qno  legitnr,  Volavit  ad  me 
nnns  de  Seraphim  :  quod  interprelalnr  in- 
ccndentes.  Nec  est  luinc  sermo  de  flamina 
ainoris  quo  Deo  frnuntnr  nt  sninmo  bono, 
in  qno  fruendi  actu  completnr  felicilatis 
essentia;  sed  de  illo  fervore  amoris  quo  B 
circa  ipsum  ut  circa  delectabilissimum 
lumen  illuminans  eos  notitia  pertinenli- 
uin  ad  dispositiones  hierarchicas  afficiun- 
tur,  per  ipsam  illuminationem  reducti  in 
ipsum  immediate  :  et  iste  est  proprius  hu- 
jus  ordinis  actus.  —  Ounm  autein  ha:'^ 
snmma  hierarchia  dicitur  non  habere  me- 
dium  aliquod  inter  Deum  et  se,  a  qno  me- 
dio  illustretur,  intelligendum  est  hoc  de 
lege  communi  Iiierarchici  ordinis.  Nam 
Christus  homo  singularis  gralia^  privilcgio 
medins  esl,  et  ipsos  illuminat,  imo  et  sa-  C 
cratissima  Virgo. 

Dona  quoque  angelica  comparantur  du- 
pliciler.  IJno  modo,  comparando  diversa- 
riiin  ordines  speciernm  inler  se  secundum 
nobilius  el  ignobilius.  Sicque  distinguuii- 
tur  inter  se,  quoniam  qnamvis  ordo  supe- 
rior  habeat  omnia  dona  inferiorum,  tainen 
quuin  insuper  habeat  donum  sibi  propri- 
uin  excellenlius  omnibus  illis  donis, idcirco 
deiiominalnr  ab  co.  Secundo  fil  compara- 
tio  eoruiiidein  doiiorum  secundum  ratio- 
nem  perfectioris  et  imperfectioris.  Sicque  D 
DcCoeicsi.  secundum  divinum  Dionysinm,  superio- 
hicr.  c.  V.  j.gj,  ordines  inferiorum  nomina  sortiuntur, 
quia  eorum  dona  eminentius  continent  in 
se  qiiain  ipsimet  inferiores;  inferiores  ve- 
ro  non  sortiunliir  nomiiia  superiorum,  ut 
vocentur  Scraphim,Chcriibiin,  aut  Throni, 
quoniam  proprietates  superioruiii  in  infe- 
rioribus  non  sunt  perfecte.  —  Sed  obviare 
videtur  quod  ait  Gregorius  :  In  suinnia  illa 
civitale  qnaMlam  siinl  spccialia  singulo- 
ruin,  nt   tainen  sint  coinmunia  omniuin, 


sicut  oinnes  ardent  Conditoris  amore.  Di- 
cenduin,  qiiod  B.  Dionysius  lo^piilur  de 
donis  gralis  dalis.  (jregorius  vero  de  his 
in  quibiis  bcaliludo  consistit. 

Insuper  radius  divinus  immixtus  practi- 
cap  rationi  secundum  virlutem  non  limila- 
tain,  constituil  mediain  hierarchiam.  Aut 
ergo  ha?c  virtus  regendo  tantum  operatur 
circa  inferiora.  ita  quod  non  deprimitur 
per  hoc  qiiod  operando  sit  rebus  immixta; 
vel  dcpriinitnr  immiscetnrque  rebus  per 
operalioiiem  circa  easdem.  Primo  modo 
sunt  Dominaliones,  denominatae  a  partici- 
palione  divini  dominii,  cui  conformant  se 
per  incessabilem  appetituin  assimilalionis 
siia?  dominalionis  ad  increalum  dominium, 
noii  iminiscentcs  se  subdilis  per  operatio- 
nem,  sed  seinper  in  altuin  se  elevanles, 
dirigentesque  subditos  in  operibus  circa 
inferiora,  per  lumen  divinum  ad  hoc  eos 
perficiens  ;  et  hoc  est  proprius  actus  ordi- 
nis  hujus. 

Si  aulem  virlus  operaliva  hierarchica- 
rum  disposilionnm  sit  inferioribus  per 
operationem  immixla,  hoc  non  potest  esse 
nisi  dupliciter  :  quia  vel  esl  operativa  se- 
cnndum  rationem  potestatis  perfectae,  vel 
secnndum  rationem  jierfectiP  jnstitiie  uni- 
versalisqne  pacis.Et  qnantuin  ad  priimiin, 
est  ordo  Virlulum,  quap  denominantur  a 
simililudine  increatap  divinae  virtutis.  Haec 
virtus  creata  est  robur  natunr,  perfectum 
dono  gratia^  sen  illnminalionis  divinae,  po- 
nens*  in  ullimo  loco  mysteriorum  divino- 
niin  :  quia  sccundum  Philosoj)huin,  virtus 
est  ullimum  de  polciilia.  Idco  ininistrare 
Deo  in  actibus  hierarchicis  secundum  per- 
feclionem  roboris  hujus,  est  proprius  hu- 
jus  ordinis  actus.  Quumqne  in  omni  po- 
teslale  ordinata,  poteslas  minislerii  sit 
immcdiate  sub  poleslalc  dominii,  patet 
qnod  ordo  Nirtutuin  immcdiale  scquilnr 
ordinem  Dominalionum  :  quamvis  Grcgo- 
rius  dicat,  qnod  sit  primns  ordo  infimao 
hierarchiap,  ponens  Principatum  ubi  glo- 
riosus  Dionysius  ponit  Virtutes,  ut  multi 
ci  iin|)oiuinf.  quamvis  cxpresse  non  dicat. 
Solum  cnim  cx  ordine  cxpositionis  voca- 


polcns 


1)K    ORDINUM    DISTINr.TIONK,    APPKI.I.ATIONK    V.T    I'IU)IMUI:TATK 


405 


DeCoelesl, 
liier.  c.  viu. 


l)iiIonini  lioc  isli  ('Oiijicimil.iiuia  j;ra(larnn 
al)  iiilVi'i()i'il)iis  ascciKltMKlo  sic  oidiiial.  Scd 
isli  iiisuriiciciili  crcdidcruiil  si^iio.  Uii"i" 
cnim  riiTgoriiis  prolcslclur  sc  vello  cxpo- 
nero  iiomina  oiCicionim,  nomina  illa  con- 
junxil  (puc  ma^is  similcs  hahcnt  rali- 
oncs,  vidclicel,  Polcslalcs,  l»riiicipaliis  cl 
Domiiialioncs;  ncc  allcndil  ordiuum  coii- 
iicxioncm.  Nec  lamen  verisimile  est,  qnod 
Grcgorins  voluerit  senleiitiai  S.  Dionysii 
relVagari.  Qiiid(iui(l  lameii  sit  de  hoc,  sen- 
tenlia  Dionysii  de  angelis,  omnium  San- 
clorum  diclis  est  prit^fercnda  :  quia  et  ipsa 
senleiiliarum  cjus  supcrinlellcclualis  pro- 
rundilas  declarat  euin  dicla  sua  non  ab 
homine  accepisse  nec  didicisse,  sed  per 
revelationein.  —  Ampliiis,  poteslas  in  ci- 
vilibus  desuper  dala  est,  quatenus  noxio 
appclilu  sub  regulis  jiiris  redaclo,  homi- 
nes  vivant  honesle  nulluinque  KTdaut,  et 
unicuique  suuin  jus  Iribuant  :  in  quibus 
pax  coinmunilalis  consislit.  Ab  hujus  ergo 
poteslalis  seu  oflicii  simililudine  transla- 
tum  est  nonien  potestalis  ad  angelos.  Sic- 
que  ordinein  Poteslatum  ab  actibus  istis 
Dionysius  sanctus  describit  :  ad  quas  inter 
celera  pertinet  adversarias  reprimere  po- 
teslales.  Quumque  rationis  ordo  expostulet 
ut  polestas  universalis  ordinata  ad  finem 
ralionali  creaturse  convenientem,  imme- 
diate  sequatur  potestatem  generalem  ordi- 
natam  ad  omne  ministerium  operum  di- 
vinorum  in  omnibus  inferioribus  crealuris, 
constat  quod  ordo  iste  immediate  sequatur 
ordinem  Virtutum,  ut  magnus  Dionysius 
docet;  nec  ei  prseponitur,  ut  quidam  di- 
cunt  sensisse  Gregorium. 

Porro  ultima  hierarchia  recipit  lumen 
per  operationem  inferioribus  admixlain  : 
quse  operatio  est  limitata,  sicut  et  lumen 
illud  non  est  ita  universale  ut  lumen  me- 
disB  hierarchiae.  Haec  itaque  limitata  ope- 
ratio,  vel  limitata  est  ad  unam  gentem,  vel 
ad  unam  personam  secundum  ea  quse  re- 
dundant  in  bonum  commune,vel  ad  unam 
personam  secundum  ea  qua?  tanlum  illam 
respiciunt.  —  Primum  horum  spectat  ad 
Principatus,  qui  habent  potestatem  lumi- 


A  nis  giali.c  limilalam  ad  iiiiam  griilciii  :  ct 
csl  suprcmus  liic  ordo  in  iilliiiia  liiriar- 
('liia,(piia  siii^crior  cst  |)otcstas  (|iia>  pra>esl 
cominuiiilali  gcnlis  lotiiis,  (luain  (|ine  pcr- 
some  prjpsidet  singiilari.  Acliis  ila^iiic  or- 
diiiis  Principalus,  est  multitiidiiicm  lcrre- 
slrciii  rcduccrc  ad  acliim  (pio  conscivalur 
in  jiire  diviiio  ac  i)roi)ria  libeitale  ciiin 
ordiiie  sacro,  id  esl,qiio  ordine  ad  sanclarn 
Iianc  liberlalem  ordinanl  principes  et  pnc- 
lalos  ipsi  mulliliidini,  id  esl  ad  profectum 
communilalis  cui  pra'siint. 

B  Archaiigclorum  dcmuin  ordo  est  medius 
inler  Priiicipaliis  el  Angelos,  secuiidiim 
quod  medium  diciliir  p(;r  communicalio- 
nem  exlreinoruin,sicut  et  noinen  insinuat. 
Proprius  ergo  actus  ordinis  Archangelo- 
rum  est,  quod  ea  qua?  Principatus  propria 
operatur  aiictorilale  per  se  aut  per  Ange- 
los,  utpole  perlinentia  ad  bonum  stalum 
cominunitalis,  Archangeli  auctoritale  Prin- 
cipum  nuntiant  nobis  per  eosdem  Angelos 
vel  per  se.  Quemadmodum  enim  Principa- 
tus  per  se  exsequuntur  illa  in  quibus  di- 

C  recte  pax  consistit,  ut  quse  ad  totius  mul- 
titudinis  spectant  ducatum,vel  ad  ducatum 
ducis,  in  quantum  in  ipso  consistit  bonum 
totius  exercitus  (unde  secundo  Machabffio- 
rum  :  «  Apparuerunt  adversariis  de  coelo  UMach.x, 
viri  quinque  in  equis,  ducatum  Judseis  "^' ^*'" 
praestanles  »,  videlicet  quoniam  quinque 
sunt  ordines  qui  ad  minisleria  exteriora 
mittuntur,  quorum  omnium  vires  et  actus 
ibi  apparuerunt.  «  Ex  quibus  duo  )>,  unus 
de  ordine  Polestatum,  et  alter  de  ordine 
Virtutum*,  «  Machabeeum  medium  haben-  *Pnncipum 

D  tes  »,  quia  uterque  circa  eum  fecit  officii 
sui  actum  :  unde  sequitur,  «  armis  suis 
circumseptum  incolumem  conservabant  )>, 
quod  est  proprium  Potestatum;  «  in  adver- 
sarios  aulem  tela  et  fulmina  jaciebant  », 
quod  est  proprium  Principum);  illa  vero 
quse  indirecte  in  bonum  commune  redun- 
dant,  exsequuntur  per  angelos  inferiores, 
ut  quse  pertinent  ad  singulares  personas, 
in  quantum  bonum  earuin  refertur  ad  bo- 
iium  commune  (quemadmodum  Philoso- 
phus  praeter  bonum  commune  exercitus, 


496 


IN   LIBRLM    II    SENTENTIARUM.    —   DIST.    IX  ;    QU.EST.    III 


17 


qiiod  esl  boniim  ducis,  id  ost  infonluin  a 
duce,  ponit  otiain  bonuin  exercilus  in  se 
socunduni  ordinoin  parlimn  ad  invicoin, 
quaruin  una  allori  subininislral.  ila  quod 
per  hujusinodi  inuluuin  auxiliuin  ad  vi- 
ctoriain  pervenilur,  qu»  est  bonuin  du- 
cis)  :  similiter  Archangeli  niinora  qua?  per 
accidens  ad  bonuni  speclanl  coinmune, 
DeCoeiest.  nunliaut  Angolis,  et  Angoli  nobis.  ul  Dio- 
iier.c. i\.   j,yj^i,j^  jjji^.  n^ajora  autein  in  (]uibus  por  se 

bonuin  consistit  cominuno,  nunliant  por 
/)an.  VII,  se  :  sicut  Gabriel  per  se  nunliavit  Danioii 
successiones  regnorum;ef  beatissimae  Vir- 
Liic.  1.  gini,ac  Zacharisp,de  Chrislo.  —  In  quantum 
ergo  circa  idem  est  operalio  Archangolo- 
rum  circa  quod  est  operatio  Principum, 
sic  communicat  ordo  isle  cuin  illo  ;  in 
quantum  vero  est  alius  modus  operandi, 
puta  per  moduin  nuntiationis  et  instructi- 
onis,  sic  convenit  cum  Angelis.  Unde  pa- 
tet,  quod  uterque  istorum  immediate  ope- 
ratur  circa  ordinom  Angelornm,  quamvis 
divorsimode  :  quia  quod  Principatus  oxse- 
quunlur  per  eos,  hoc  Archangoli  eisdem 
annunliant,  et  nobis  per  eos. 

Ex  quibus  elicitur,  quod  actus  Angelo- 
rum  est  illuminare  seu  nuntiare  noslrae 
liiorarchiffi  ea  qu;e  ipsis  ab  Archangelis 
nuntiantur  in  lumine  Dei,  et  circa  oam- 
dem  exsequi  illa  qua>  Principatus  per  eos 
oporanlur  auclorilative.  —  Angeli  demum 
ejusdom  ordinis  difforunt  ab  invicem  pe- 
nes  majorem  et  minorem  virtutem  exse- 
quendi  proprium  illius  ordinis  actnm.  — 
Ha)c  Udalricus,qui  de  his  diffusius  scribit. 
In  cujus  aUainen  verbis  aliquid  conti- 
netur  obscurum.  Priinum  est,  quod  dicit 
eos  errasse  qui  beato  imponunt  Grogorio, 
qiiod  a  S.  Dionysii  dogmate  discrepel,  po- 
neiido  ordinem  Principatus  ubi  Dionysius 
ordinom  ponit  Virlutum;  et  itom,  quod 
dicit  illos  islud  conjicore  soluin  ex  ordine 
expositionis  vocabuloruin  a  Grogorio  in- 
troducta».  Quod  reprobat,  dicens  :  Ouuin 
enim  Grogorius  protosletur  se  velle  expo- 
nere  nomina  officiorum,  elc.  Quibus  ver- 
bis  ropugnaro  vidotur  quod  ipso  ail  Grogo- 
rius  :  Cur  istos  persistontium  angolorum 


A  choros  enumerando  perslrinximus,  si  non 
ooruin  quoquo  ministeria  sublililor  oxpri- 
inamus  ?  Quo  conslat,  quod  noii  noinina 
tanluin  officiorum  volil  oxponoro, sod  ipso- 
riiin  chororum  sou  ordinum  ministoria  de- 
clarare  :  quap  declarando,  ponit  Virtules  in 
iiifima  hiorarchia,  Principalus  in  inodia. 
Deinde  elucidando  qualitor  homines  juxla 
diversilatom  morilorum  suorum,  dignila- 
luin  seu  officiorum,  angolorum  ordinibus 
coaptenlur  ac  socionlur,  ascendit  gradalim 
ab  Angelis  per  Archangolos  et  Virlutes  ac 

B  Potoslales  usque  ad  Principatus;  eosque 
homines  qui  Principalibus  deputantur  et 
conformantur,  docot  esse  inullo  excolsio- 
ros  ac  molioros  quam  qni  Virtulibus  con- 
jiinguntur.  Nompe  sic  ail  :  Sunt  nonnulli 
qui  inira  faciunt,  signa  valontor  oporantur. 
Quo  isti  nisi  ad  supernarum  Virtutum 
sortem  ac  numerum  congruunt  ?  El  sunt 
nonnulli  qui  acceptis  virtutibus,etiam  ele- 
ctoruin  hominum  morila  transcendunt  ; 
quumque  ot  bonis  molioros  sunt,  electis 
quoquo   fralribus    principantur.    Quo    isti 

C  sorfem  suain  nisi  inter  Principatuum  nu- 
inerum  acceperunt  ?  H.-ec  Grogorius.  —  Ex 
quibus  constat,  ejus  fuisse  inlonlionem, 
quod  Principalus  sint  supra  Virtutes  in 
modia  posili  liiorarchia  :  quoniam  lam  in 
ordinuin  onumoraliono,  quain  in  officio- 
rum  eorum  expressione,  quam  in  a(hipla- 
tione  electorum  hoininum  ad  consortia 
ordinum  angelicorum,  gradatim  ascendit 
modo  praefalo. 

Insuper,  quainvis  pnrconia  pr.Tolocli  et 
fervontissimi   Dionysii,  spocialissimi    mei 

D  palroni,  optiine  ferre  queam,  nihilo  minus 
quoniam  duobus  exsistenfibus  amicis,san- 
ctuin  est  veritafem  pivThonorare,  apparet 
quod  laus  illa  qua  Udalricus  Sanclum  il- 
luin  commondal,  dicondo  quod  dicla  sua 
qu;o  (\o  angolicorum  dislinclionibus  ordi- 
nuin  doprompsit  ac  scripsit,  ab  liomine 
noii  accopit  noc  didicit,  verbis  ipsius  Dio- 
nysii  sancti  contrarioliir  :  (|iiippo  qui  in 
pluribus  suorum  locis  voluminuin  fafotur 
et  ex[)rimil,  se  a  magislro  et  insfifutore, 
duce  et  diroctoro  suo,por  quein  prucserlim 


DE   ORDINUM   DISTINCTIONE,   APPELLATIONE   ET   PROPniETATE 


497 


Paulum  aposloliiiii  vcl  sccuiHiiim  (|iios(laiu 
H.  lli(M'olli(Mim  iiilcIIi^Ml.  cssc  iiisliiictum. 
Kl  voniin  cst  (juod  ab  iilrcxiiic  piotcslatur 
se  esse  edocliimjnlcrdum  (juoqiio  ab  aliis, 
prapsertiin  Apostolis  aiil  apostolicis  viris. 
p.  473A.  Undo  communitcr  fcrlnr,  ol  snpcrins  ta- 
cluin  cst,  qiiod  oa  qu;e  Vas  olcclionis  vidit 
in  raptn,  huic  magno  Dionysio,  suo  disci- 
pulo,  revolavit. 

Praetorea  Parisiensis  in  secunda  parto 
de  Universo  :  Quoniam  (inqiiit)  qiiidam  di- 
xernnt  angclos  essc  sortitos  appollationos 
pnrhabitas  ox  orficiis  qiue  circa  so  invi- 
cem  vol  circa  homincs  oxercent,  expouam 
tibi  hornm  infentionem,  et  postmodum 
scrntabor  per  vias  probationum  an  ita  sit. 

Intendorunt  orgo  hi  dicerc,  Scraphim 
esse  vocatos  snpremos  spiritus  illos  qui  a 
Croatoro  hanc  acceperunt  virtutem,  qnod 
angelos  inforioros  Creatoris  amore  quount 
accendore ;  Chorubim  vero,  qui  ex  pleni- 
tudine  sapientiae  atque  scientise  sibi  colla- 
ta)  alios  valent  illuminare;Thronos  autem, 
qui  de  jure,  modo  ac  regulis  judicandi, 
alios,  pra^sertim  judicos,  habont  docere  ; 
Dominationes  demum  esso  vocatos  spiritus 
illos  coelestes  qui  ad  domandos  ac  dome- 
sticandos  indomitos  ferinosque  homines, 
atque  ad  exaltandam  et  ampliandam  divi- 
nsB  dominationis  honorificentiam,  diligen- 
ter  et  studiose  intenti  sunt ;  Principatus 
item,  qui  diligenter  docent  et  adjuvant 
ipsos  homines  regere  se  ipsos  ac  alios;  Po- 
testates  quoque,  a  quibus  spiritus  repri- 
muntur  maligni,  ne  quantum  vellcnt  ac 
possent  hominibus  noceant;  Virtutes  au- 
tem,  per  quos  miracnla  fiunt ;  Archange- 
los,  per  quos  majora  et  secretiora  de- 
nuntiantur ;  Angelos,  per  quos  nuntiantur 
minora. 

Quumque  caritas  et  bonitas  Dei  sit  in  eo 
quasi  caminus  et  fornax  spiritualis  ardoris 
supra  omnem  aestimationem  immensa,  id- 
eo  omnes  cives  supernos  in  medio  hujus 
fornacis  constitutos  et  ei  immediate  con- 
junctos,  constat  indesinenter  ardere  super 
ceteros  qui  fornaci  illi  minus  prope  nniti 
sunt  :  et  qui  aequaliter  propinqui  sunt  ei- 

T.  21. 


A  (l(Mn,  a'(iiiaIil(M'  ai(I(Mil  cx  oa,  cX  [wr  cam- 
d(Mn  viain  a'(pialil(M"  luccnf  cx  sa|)iciilia 
i|)sius,  ct  aHiualilcr  possiint  ox  omnipo- 
f(Mitia  ipsius.  Nisi  orgo  intcr  ordines  illos 
(liflonMilia  essct  in  gradu  dignifatis,  pcr- 
fccfionis  et  gloria»,  oinnos  a^qnalifcr  essent 
Seraphim,  Chcrubim  ot  Throni.  Quod  qui- 
dam  ox  antiquis  Ihoologis  concedcntcs, 
pncfactam  intcr  hos  ordines  disfinctionem 
constilucrunt  ila,  quod  Soraphim  non  di- 
cuntur  inde  piire  et  per  se  ex  amoris  ar- 
dorc,  sod  ex  officio  inflammandi  homincs 

B  divino  amore ;  sicque  do  aliis,  juxta  pra- 
tacta.  Porro  si  ifa  est,  cur  primus  ordo 
potius  dicitur  Seraphim  quam  secundus? 
Et  si  tres  illi  ordines  aeque  idonei  sunt  ho- 
mines  inflammare  caritatis  ardore,cur  pri- 
mo  ordini  hoc  magis  adscribitnr  ?  Et  si 
aequalitas  omnimoda  est  in  choris  angeli- 
cis,  cur  unus  dicilur  primus,  alius  secun- 
dus,  alterque  tertius?  —  Quidam  pra3terea 
voluit  primam  hierarchiam  adapfare  su- 
pereminentissimse  Trinitati,  adaptans  Se- 
raphim  proptor  amoris  sui  ardorem  Spiri- 

G  tui  Sancto,  qui  sine  dubio  fornax  immensa 
est  et  infinilus  caminus  per  omnem  mo- 
dum  spiritualissimi  sanctissimique  amo- 
ris;  Cherubim  vero  propter  plenitudinem 
communicationemque  sapientise,  adaptavit 
unigenito  Patris  Filio,  qui  est  sapientia 
abyssalis;  Thronos  Patri  propter  omnipo- 
tentiam  ejus  et  nobilitatem,  excellentiam- 
que  regiminis  ejus,  quo  omnia  cum  sum- 
ma  tranquillitate  gubernat.  Verum  istae 
adaptationes  novas  ingerunt  dubitationes 
ac  pariunt  quaestiones,  videlicet,  cur  Se- 

D  raphim,  qui  primus  est  ordo,  adaptetur 
Spiritui  Sancto,  qui  tertia  est  in  super- 
benedicta  Trinitate  persona.  —  Haec  Guil- 
lelmus. 

Qui  disputationem  istam  prolixe  prose- 
quitur,  et  sentire  videtur  tres  ordines 
cujuslibet  hierarchiae  esse  omnino  aequa- 
les  :  ad  quod  Dionysium  sanctum  alle- 
gat,  dicentem  quod  sunt  aequipotentes  seu 
aequipoUentes.  Asserit  tamen  Guillelmus, 
primum  chorum  Seraphim  appellari  pro- 
pter  eminentiam  caritatis;  secundum  Che- 

32 


498 


IN    LIRIUM    11    SENTK.NTIARrM.    —    DIST.    IX  ;    Qr.EST.    III 


rubim.  qiioniani  sapienlia  dono  caritatis  A 
polissime  obtinelur;  teiliuin  Tliroiios.quo- 
niam  regia  virlus  regiminisque  potestas 
non  est  danda  nisi  anuiloril^us  Dei  ac  sa- 
pienlibus.  consilia  atque  judicia  ejus  sci- 
enlibus.  Quibus  verbis  rursus  addit  hic 
doclor  :  Dicit  aulem  sanclus  et  sapiens 
iste,  videlicet  Dionysius,  omnes  spiritus 
istos,  videlicel  prima?  hierarchia^,  a^quales 
esse  in  istis  perfectionibus  et  in  aliis  mul- 
p.  4790.  tis.  Sed  ut  taclum  est  supra,  et  clarius  in- 
fra  dicetur,  iutentio  Dionysii  non  esl  talis, 
nec  dicit  eos  esse  a^quales  seu  a^quipoten-  B 
tes,  nisi  in  generali,  per  quod  convenit  eis 
in  eadem  consistere  hierarchia  :  inio  ipse 
DeCopicsi.  Dionysius  evidenter  testatur,  etiam  in  qiio- 
iier.  c.i\.\.  jjj^p^  ordine  esse  primos,  medios  ac  ul- 
timos. 

Insuper  distinctionem  illam  ordinum  an- 
gelicorum  a  Guillelmo  jam  recitatam,ponit 
Antisiodorensis  in  Summa  sua,  libro  se- 
cundo,  videlicet,  quod  ipsorum  Seraphim 
est  homines  ad  carilatem  accendere,  Che- 
rnbim  homines  illuminare,  etc.  Quae  dis- 
tinctio  non  videtur  idonea  :  quoniam  su-  C 
pcriores  illi  angelici  spiritus  nou  agunt 
immediate  circa  ecclesiasticam  hierarchi- 
am  et  circa  ejus  personas.  Nec  a  diversis 
spiritibus  et  diversorum  ordinum  angelis 
oportet  homines  infammari,  illuminari,  ac 
de  diversis  actibus  atque  officiis  edoceri  : 
imo  hsec  omnia  unus  idemque  angelus, 
etiam  infimi  ordinis,  et  proprius  hominis 
custos,  potest  eum,  pra?sertim  ut  est  pri- 
vala  persona,  docere,  eumque  disposili- 
ve  accendere.  Constat  ctenim  quod  juxla 
B.  Dionysii  documenta  ejusdem  sit  aiigeli  D 
inferiorem  angelum  seu  hominem  purga- 
re,  illuminare,  perficere.  Nihilo  minus  es- 
se  potest  ut  angelus  de  ordine  Seraphim 
altiori  modo  impendat  obsequium  ad  ho- 
minis  inflammalionem,  saltem  mediale. 

Ait  quoque  Anlisiodorensis  :  Distinctio 
ordinum  a  B.  Gregorio  assignata,  attendi- 
tur  secundum  stalus.  Priinus  aulem  status 
est  incipienlium  :quorum  est  implere  pra?- 
cepta  dumtaxat.  Hinc  de  sacerdolibus,  qui 
talibus  pra?sunl,  in  Malachia  habetur  :  La- 


Alalach.  II, 


bia  sacerdotis  custodiunt  scientiam.  et  le- 
gem  ex  ore  ejus  exquirent,  quoniain  an- 
gelus  Doinini  exerciluum  est.  Simplices 
etenim  sacerdoles  habenl  offieium  angelo- 
rum  iiifimi  onlinis.  quoruin  officium  est 
illuiiiinare  homines  ad  faciendum  pnrce- 
pla  legis  divinip.  —  Secundus  est  stalus 
proficieiiliiiiii.  purgatorias  virtutes  haben- 
tium.  De  quibus  virtutibus  ait  Salvator  : 
Beali  mites,  beati  qui  lugent,  beati  qui  3/a///i.v, 
esuriunt  et  sitiiinl  juslitiam,  beati  miseri- *"'■ 
cordes.  Per  hos  quippe  usus  seu  actus  vir- 
tutum  purgatur  homo  ab  omni  labe  pecca- 
li.  Et  pertinet  status  iste  ad  Archangelos, 
qui  illuminant  homines  lumine  ampliori, 
qiio  ostendunt  homiiii  virlules  Christi  ad 
iniitalionem.  —  Tertius  est  status  perfe- 
ctoruin,  qui  virtutes  jam  habent  animi 
purgali.  Quem  statum  Christus  ostendit, 
dicendo  :  Beati  nuindo  corde.  beati  paci-  /iirf.  8,9. 
fici,  etc.  Istis  debetur  proprie  potestas  fa- 
ciendi  miracula  :  quia  ad  primuin  reducti 
sunt  statiim  in  qiio  Deiis  fecit  hominem  Ce»i.i.  27. 
ad  imaginem  et  similitudinem  suam.dixit- 
que  Adae  :  Dominamini  piscibus  maris  et  ibid.  is. 
bestiis  lerr».  Hinc  S.  Martinus  imperavit 
brutis  et  avibuSjeremita^que  corvis  ac  ere- 
mi  feris.  Et  secundum  Aposlolum,  tales 
ffdificant  auriim.  argentuin  et  lapides  pre-  i  Cor.  m, 
liosos.  0"Piii«idmodiim  enim  lapis  pretio-  ''" 
sus  mirabilem  habet  virtutem,  ita  et  ipsi. 
Nec  inirum,  quia  per  donum  sapientiae 
consummata?  desipit  eis  oinnis  caro.  et 
vivunt  in  carne  supra  carnem.  Ideo  pro- 
prie  debetiir  eis  poleslas  faciendi  miracu- 
la,  in  quibus  pi\Tsunt  eis  Virtutes.  —  Sed 
quia  diabolus  confidit  se  posse  ipsos  deji- 
cere,  suscitat  eis  certamina  :  in  quibus  ne 
succumbant,  ab  angelicis  Poteslatibiis  ad- 
juvantiir;  et  hic  est  quartus  gradus,  efc. 
ILtc  Autisiodorensis. 

Ciijus  scripla  per  aliquam  forsan  ap|iro- 
prialionein  |)Ossunt  salvari.  Siquidem  ad 
religiosos  incipienfes  specfat  non  solum 
servare  pra>cepla,  sed  ilem  consilia,  quae 
tamen  facta  professione  sunl  eis  pra^ce- 
pta.  Officiiim  autem  angelorum  infimi  or- 
dinis.  non  soluin  est  sibi  commissos  ho- 


OU.EST.  IV  :  vnnm  ANCiEus  sanctis  conveniat  invickm  piuuaiu:,  ktc. 


4')9 


inincs  ('(1o('(M'('  ohscrvanliain  pr.TccplDimii, 
s('(l  cl  onniiiiin  (pia'  Dcus  rc^piiril  ah  cis.cl 
(pia'  i|)sis  ad  prorcclnin  cxpcdiiinl,  (piiiiii 
cl  niuis  lioino  \ialor  (\v  liis  oinnihiis  iii- 
striial  alinin.  rndc  dislinclio  oidiniiin  lio- 
rmn  scciiiiduin  TIioinain.Alhcrliiin  cl  Udal- 
ricnin  cxprcssa,  doclrina)  divini  Dionysii 
consonahilior  vcriorqnc  ccnsctur. 
Ad  ohjccla  [^alcl  cx  diclis  soliilio. 


0' 


QUiESTIO    IV 

^Uario  qu.Triiur.Utrum  ang^elis  san- 
ctis  conveniat  invicem  purga- 
re^  illuminare,  perficere. 
Vidclnr  quod  non.Priino,qnia  secundum 

cap.  111.  Dionysinm  lihro  de  Gcelesti  hierarchia,  an- 
gelns  est  speenluin  puruin,  immacnlatum 
ac  splendidum  :  ergo  non  convenit  ei  pur- 
gari.  —  Secnndo,  pnrgatio  est  ah  immun- 
ditia,  culpa  seu  macula  :  quarum  iiihil  in 
angelis  est.  Tertio,  angeli  sancti  immedia- 
te  conjnncti  sunt  luci  fontali,  et  absorpti 
in  illam  :  ergo  non  indigent  a  Ince  creata 
illuminari.  —  Ouarto,  non  videtur  posse 
assignari  inodus  quo  angelus  unus  illumi- 
net  alinm.  Aut  enim  hoc  fieret  per  pro- 
pritP  lucis  transfnsionem  in  alium,aut  per 
productionem  lucis  in  alio.  Primum  non 
videtur  possihile,quum  accidens  non  trans- 
eat  a  suhjecto  uno  in  alind;  nec  videtur 
transfusio  illa  fieri  posse  sine  medio  defe- 
rente.  Nec  aliud  dici  valet,  quum  angelus 
non  possit  lucem  inlelligihilem  creare  in 
alio.  —  Qninto,  angeli  sancti  sunt  perfecti 
et  beati  ac  consummati  in  Deo  :  ergo  per- 
fici  eis  non  competit. 

DeCoeiest.  In  contrarium  est  divini  Dionysii  doctri- 
iiier.  c.  111,  ^^  prorsus  aulhentica,  qui  affirmat  hos 
tres  actus  liierarchicos  angelis  convenire, 
atque  quod  ordo  hierarchicus  in  hoc  con- 
sistit,  ut  angeli  superiores  purgent,  illnmi- 
nent,  perficiantque  inferiores  :  ita  quod 
infimns  chorus  angelicus  singulos  quos- 
qne  homines  purget,  illustret,  perficiat;  et 
infima  hierarchia  angelica,  ecclesiasticam 
hierarchiam. 


;\  Ad  ha'c  rcspondct  Alhcrtiis  :  Angcli,  iil  suinm.tii. 
S.  Dioiiysiiis  hxpiiliir,  piirgaiiliir  a  dissimi-  ;'  ''"'"'■  ''• 
liliiditiis  coiiriisioiic  cl  n  liiminis  miiiorati-  I)cC<i.-Ii.-hi. 
oiic  scciindiim  iiitcllcclnm,noii  ah  iiiimiin-  Vi.-' ?i "' ' 

'  liohccl.llKT. 

dilia  aiil  pcccalo.  Carenlia  ciiiiii  liiminis  c.  vi. 
ad  faciendum  aclum  hierarchicum,  est 
privatio  illuminationis  qujp  illtiminat  ad 
hoc  quod  agendtim  est,  vel  ad  cansam 
ratioiHMnvc  cjns  :  qiia  illnminatione  pri- 
vala  inlclligcntia,  incomplcta  est  in  sc 
ipsa  atque  dissimilis  illuininatori ;  ea  ve- 
ro  accepla,  ad   sirnilitudinem  illuminato- 

B  ris  est  reducta,  eo  quod  nna  illtiminatio 
est  in  utroque.  Purganlur  ergo  inferiores 
ab  ignorantia,  tpia^  est  dissimilitudinis 
causa. 

Et  si  objiciatur,  quia  secunduiu  Augn- 
stinuin  libro  de  Lihero  arhilrio,  ignorantia 
atit  peccatum  est,  aut  conjuncta  peccato. 
Dicendum,  quod  ignorantia  triplex  est,  pu- 
ta,  negationis,  et  privationis,  et  contrariai 
dispositionis.  Ignorantia  erronc»  (seu  con- 
traria?)  dispositionis,  est  qua3  generatur  ex 
multis  actibus  erroneis  :  quse  non  potest 

C  esse  in  angelis.  Ignorantia  privationis,  est 
ignorantia  agendoruiu  qu®  quis  scire  te- 
netur  :  quia  privatio  relinquit  subjectum 
cum  dehito  ad  sciendum.  Et  de  illa  ver- 
bum  intelligitur  Augustini.  Ignorantia  ve- 
ro  negationis,  non  est  nisi  simplex  negatio 
seu  carentia  illuminationis  vel  agnitionis 
antequam  habeatur  :  et  heec  purgatnr  in 
angelis.  —  Si  rursus  ohjiciatur,  quia  se- 
cundum  Augustinum,  in  intelligentiis  est 
de  incorporeis  rehus  pura  et  certa  cogni- 
tio  :  quum  ergo  angeli  sint  intelligentiae, 

D  puram  et  certam  habent  cognitionem ;  sic- 
que  nec  purgari  neque  de  novo  illuminari 
competit  eis.  Dicendum,  quod  quamvis 
puram  et  certam  habeant  notitiam  de  om- 
nihus  quee  cognoscunt,  non  tamen  sequi- 
tur  quod  de  unoquoque  actu  hierarchice 
exercendo  in  singulari,  et  de  causa  ac  ra- 
tione  cujuslihet  peragendi,  certam  habe- 
ant  puramque  notitiam  :  quia  illuminati- 
ones  de  agendis  particularibus  continue 
descendunt  a  Verbo  seterno  in  angelos  su- 
periores,  et  ab  illis  transfunduntur  in  in- 


500 


IN   LIBRUM   II   SENTENTIARUM.    —   DIST.    IX  ;    QU.EST.   IV 


liier.  c.iv,  X. 


feriores,  sicque  illumiiianlur  ad  singularia  A  lantum  :  ideo  tertiam  habet  ad  illumina- 

facienda.  tionem   analogiam.  In   ordinibus   quoque 

Denique  actus  isti  in  angelis  fiunt  se-  cujuslibet  hierarchia»,  ut  D.  Dionysius  scri-  DeCoBiesi. 

cundum  unum  et  idem,  quod  est  ilhimina-  bil,  est  primus,  inedius,  et  infimus.  Atque 

tio.  Ex  hoc  eiiim  quod  quis  iUuminalur,  a  in  hoc  ordine  primiis  est  ilhiminans,  non 

dissimiUludinis  coiifusione    purgaUir  per  iUuminatus;  secundus,  iUuininatus  atque 

idem  lumen  acceptum,  atque  ad  proprios  iUuminans  ;  tertius,  tantum   iUuminatus. 

actus    ejusdem    iUuminationis    perficitur.  Simihter  in  quoUbet  ordine  sunt  personae 

DeCffiiest.  Ifaquc  B.  Dionysius  considerat  isfa  penes  suprem»,  media»,  ac  extremaj.  Et  perso- 

ler.c.iu.   (jiffgrpfijjani  terminorum  et  finis.Hoc  enim  na"  iUa?  suprema"  seinper  pofenfiores  sunt 

modo  dicit  purgafio  in  mofu  iUuminafio-  ad  iUuminandum  quam  medijp,  et  mediae 

nis   terminum  a  quo,  iUuminafio   aufem  quam  extrem»  :  imo  inferior  iUuminaf  vir- 
terminum  ad  quem,perfectio  vero  conjun-  B  tute  superioris,  quia  iUuminatio  illa  a  su- 

ctionem  cum  ultimo  fine  quem  infendit  il-  periori  in  inferiorem  descendit.  — Insuper 

luminafor  in  illuminato.  Et  verum  est  quod  decimo  capitulo  Coelesfis  hierarchia?  tan- 

sic  differunt  ratione  et  definitione,  sunt-  git  S.  Dionysius  quadruplicem  synagogam, 


que  fria  :  secundum  esse  tamen  formje, 
sola  illuminatione  perficiunfur  ha?c  fria, 
ut  divinus  Dionysius  loquifur.  —  Est  etiam 
inter  haec  ordo  :  quia  purgafio  passiva 
prior  est  in  hoc  quod  propinquior  est  ma- 
teria3  seu  potenfiali  principio;  illuminafio 
autein  prior  est  in  hoc  quod  propinquior 
est  agenti,  quoniam  ipsa  est  forma  quain 


id  est  connexionem,  angelic»  dispositio- 
nis  in  modo  recipiendi  illuminafiones.Una 
est  hierarchiarum  ad  invicem  ;  secunda, 
ordinum  cujuslibet  hierarchia^  ;  terfia, 
personarum  in  quolibet  ordine  ;  quarta, 
illuminationum  in  eadem  persona  exsi- 
stenlium.  H»c  Albertus. 
Udalricus  praelerea  in  Summa  sua,  libro 
dat  agens ;  perfectio  vero  habet  rationem  C  quarto  :  Actio  (inquit)  hierarchica  per 
primae  causae,  puta  finalis,  quoniam  movet  quam  definitur  hierarchia,  friplex  est,  ut- 
agentem  ad  illuminandum,  et  illumina-  pofe,  purgatio,  illuminafio,  perfectio  :  qiiae 
tum,  ut  purgetur  et  illuminetur  :  cerluin  tria  realiter  in  angelis  unum  sunf,  ulpote 
est  equidem,  quod  purgatio  et  illuminatio  assumplio  divina»  scientiae,  ut  sepfimo  Coe- 
ad  perfectionem  finalifer  ordinentur.  —  leslis  hierarchiie  capilulo  Dionysius  prote- 
Ha3C  Albertus  in  Sumina.  statur.  Diviiia  namque  scienlia  seu  lumen 

Qui  etiam  quaerit  hic,  utruin  tres  actus  divinum,  in  quo  habetur  et  continefur  sci- 
isti  conveniant  angelis  ex  aequo,  an  per  entia  mysleriorum  Dei,  est  emanafio  ideae 
prius  et  posterius.  Et  respondet,  quod  hi  divinae  continentis  in  se  scibiles  rerum 
actus  tripliciter  conveniunt  eis,  videlicet,  rationes  :  ideo  fria  habet  in  se,  scilicet, 
secundum  ordiiiem  hierarchia^,  et  secun-  quod  est  species  rerum  cognoscendarum, 
dum  dispositionem  ordinum  in  hierarchia,  D  et  quod  est  lumen,  et  quod  est  similitudo 
et  secundum  dispositionem  personarum  in  luminis  intellectus  divini.  Ex  quorum  pri- 
ordine.  Primo  modo  prima  hierarchia  illu-  mo  purgat  intellectum  creatum,  juxfa  sen-  c/ip.sisB' 
minata  a  Deo,  illuminat  mediam  hierar-  suin  pi\efacluin.  Intellectus  enim  creatus,  "'  "• 
chiain  ac  ulfimam,  non  illuminata  ab  ali-  efiam  angelicus,  respectu  cognifionis  se- 
qua  hierarchia.  Ideo  prim.e  hierarchitC  creforiim  divinae  sapienfiae,  esf  in  polentia 
maxime  conveiiit  illuminare.  Media  aulem  quoad  ea  qua>  ei  nonduin  sunt  revela- 
hierarchia  est  illuminala  a  prima,  et  illu-  ta.  Cujus  polenfiae  indelerminalio  vocatur 
minans  tertiam  :  ideo  secundam  analogi-  confusio,  quum  tertio  Coelestis  hierarchiao 
am  habet  ad  illuminationem.  Tertia  ve-  capitulo  B.  Dionysius  dicat,  quod  angeli  a 
ro  illuminata  est,  non  illuminans  aliquam  dissimilitudinis  confusione  purgantur.  Por- 
angelicam  hierarchiam,  sed  ecclesiaslicam      ro  ex  secundo  illuminat.  Qucmadmodum 


UTRUM   ANGELIS   SANCTIS   CONVENIAT   INVICRM    PlHdAUK,    IM.LMINARE,   PEIIFICEIIE        501 

oniin  corporali  visu  niliil  videlur  nisi  sub  A  u(  objccUun  boaliliulinis  ol  pcr  spociem, 

luinino  inaiiirostoliir,  sic  visu  inlollooluali  sod   in   (|iiaiilmn   rosplondol   in   sup<'riori- 

niliil   ijilollij:;ilur  nisi  sub  luiniiio   inlollo-  bus,  non  obslanlo  (piod  do  inriinis  angolis 

cliiali.  Al(iiio  ad  lioo  in  naluralibiis  snriicit  ail  Salvulor  :  Ang(di  oormn  in  coelis  scm-    Mntth. 

binion  inlcllccfus  agonlis.  In  supornalura-  por  vidcnt  facicm  l*alris  inoi.  ¥A  d(j  hoini-  ''^'"''  '"• 

bbus  vero  rcquirilur  suporaddilmn  luinon,  nil)us   dixit   Aposlolus   :  Vidobimus   oum  lyoonn.m 

quod  supcrinfunditur  Imnini  nalurali,qua-  sicuti  csl.  Alii,  ut  Iliigo  de  S.  V^ictorc,  com-  ^* 

tonus  inlcllocliis  [)ossibilis  ulroqiio:  lumin(i  monlalor  S.  Dioiiysii  supcr  Angclicam  hier- 

inforinalus,  vidoal   quic  anto  nosoivit.  Ex  archiain,  ot  alii  pliircs  Iliigonem  scquen- 

tcrlio  aulcm  porficit  :  quia  pcr  ipsum  in-  tcs,    non    iiilclligonlos    aliquam    divinam 

tcllcclus  rcducitur  ad  actnm  cognitionis,  illmninalioncm   nisi   illam    quae  est   sub- 

non   solum   illius   rei  cujus   illud   Imncn  stantia  beatitudinis,  potius  praosumpserunt 

exslat  idca,  id  est  forina,  sed  ctiam  Dei,  B  conlradicere  sermonibus  Sancti,  negantes 

cujus  simililudo  cst  lumon  illud,  ut  aliter  aliquam  illuminalionem  dcscendere  ab  an- 

cognoscatur  quam  prius,  vidclicet  ut  ex-  gelo  uno  in  alimn,  quam  suam  imperitiam 

emplar  et  causa  illius  cffoctus,  qui  in  ipso  humililor  fatorontur;  quum  tamcn  sccun- 

cognoscitur.  Sic  quippe  philosophi  quoque  dum  expositionom   Hicronymi,  Apostolus 

posucrunt  ullimam  nostri  intolU^ctus  per-  dicat  sc  illuminare  Principes  et  Potesfates  Ephes.m 

fectionem  in  hoc  quod  pcr  lumcn  diviniim  in  ccelestibus  de  multiformi  sapicntla  Dei.  ^'  '"• 

ascendit  per  confemplationem  in   Deum.  Prwterea  si  queeralur,  qualiter  lumen  in 

—  Ordinantnr  voro  hiiDC  tria  inter  sevariis  uno  angolo  individuatum  in  alium  derive- 

modis  :  quia  si  ordo  sumatur  ex  parte  sub-  tur;  dicendum,  quod  non  est  idem  nume- 

jecti  circa  qnod  sunt,  sic  primum  est  pur-  ro  lumen,  sed  est  effectus  similis  lumini 

gatio,  per  quam  aufertur  privatio  forma3  illuminantis.  Nempe  quum  lumen  hoc  di- 

inducendse  contraria;  secundum  est  illu-  C  vinum  formalius  sit  activum  quam  lumen 

minatio,  quae  est  per  formam  seu  habi-  corporale,  et  quam  lumen  naturale  intel- 

tum;  tertium  est  perfectio,  qu»  est  per  lectus  agentis,  constat  quod   angeli   ipso 

operationem,  potissime  illam  quse  reducit  repleti,ipsum  agere, derivare  et  diffundere 

in  ultimum  finem.  Atque  ut  tertio  Cciele-  possunt  in  sibi  subjectos,  multo  comple- 

stis  hierarchise  capitulo  magnus  Dionysius  tius  quam  secundum  philosophos  intelli- 

addit  :  Purgatores  oportet  abundare  in  pu-  gentiffi  superiores  lumen  suum  diffundunt 

ritate,  illuminatores  in  sapientiali  splen-  in  intelligentias  inferiores,  et  intellectus 

dore,  perfecfores  in  finali  perfectionc,  qua-  agens    in    intellectum    possibilem    atque 

tenus  ex  plenitudine  et  exuberantia  sua  phantasmata,  et   item  quam    sol  et   luna 

influant  aliis.  Deo  quoque  excellentissime  possunt  alia  illuminare.  Quod  enim  in  cor- 

competunt,  purgatio,  illuminatio  et  perfe-  poralibus  facit  conjunctio  tactus  ad  reci- 

ctio  sumptae  active.  D  piendum  actionem  agentis,  hoc  in  spiritu- 

Denique  illuminatio  isfa  non  est  mani-  alibus  facit  conjunctio  ordinis  :  quia  per 

festatio  qua  Deus  ut  lumen  offert  se  men-  hoc  inferius  fit  insfrumentum  superioris, 

tibus  Beatorum  videndum  per  speciem,  ex  cui  superius  imprimit  formam  qua  agit. 

qua  illuminatione  est  visio  qu»  tota  est  Amplius,  illuminationes  hujusmodi  vo- 

merces ;  sed  qua  Deus  offert  se  infellectui  cantur  theophania^,  id  est  apparitiones,  a 

creato  ut  exemplar  pertinentium  ad  dispo-  Bed?,  quod  est  Deus,  et  cpavo?,  quod  est  ap- 

sitionem  universi  et  ad  mysteria  Ecclesiae,  paritio  :  quse  in  via  hac  est  per  velatum 

vel  mediate  vel  immediate.  Et  ex  hoc  duo  lumen  Scriptura^;  in  pafria  vero  est  in  lu- 

eliduntur  crrores  quorumdam   intolligon-  mine  non  volato  :  et  hoc  tripliciter.  Pri- 

tium  hspc  perverse.  Unus,  diconlium  quod  mo,    dum    Deus   apparet   in    luminis   sui 

Deus  non  videtur  ab  inferioribus  angelis  effectu,  facientis  scire  ea  circa  quse  illu- 


f 


o02 


IN    LIRRIM    II    SENTENTIARIM.    —    DIST.    IX  ;    QU.EST.    IV 


10. 


minationes  angcloriiin  pnrfata?i  versantiir, 
noii  ipsiini  Dcwni  :  et  hanc  apparitioncni 
suscipit  angelus  unus  ab  alio.  Secundo, 
quando  in  luinine  crealo  videtur  luuien 
J's.  XXXV,  increatuui.  juxta  illud,  In  luinine  luo  vi- 
debiinus  luiuen  :  non  sicut  in  siinililudine 
per  quam  cognoscilur  res,  sed  sicut  iu  dis- 
posilione  elevante  el  aptificante  intelle- 
ctnm  creatum  ad  liiminis  increati  adspe- 
cluin.  Tertio,  qiiando  Deiis  esf  intellectiii 
crealo  iil  liiinen  sub  quo  ipse  videtiir,et  iit 
objeclum  quod  beatifice  cernitur.  El  his 
diiobiis  modis  Deum  per  Iheophanias  vi- 
dere,  esl  eum  immediale  adspicere  et  sic- 
uti  est.  —  Ha^c  Udalricus. 

Tn  cujus  verbis  grandem  mihi  ingerit 
admirationem,  qiiod  asseril.  HugoiKMu  de 
S.  Viclore  conlradicere  sermonibus  Sancti, 
puta  Dionysii,  nec  intellexisse  aliquam  es- 
se  illuminalionem  divinam  nisi  illam  qu» 
est  subslantia  beatitudinis,  id  est  bealifica 
visio,  (|ua  Deiis  sine  medio  est  lux  omni- 
um  Bealorum,  ideoque  negasse  aliquain 
illuminalionem  descendere  ab  angelo  uno 
in  alium.  Istud  elenim  venerabilis  alqiie 
doctissimus  ille  Hugo  non  videlur  sensis- 
se,  nec  conscripsisse  :  imo  in  commeula- 
rio  suo  super  Angelicam  hierarchiam  cla- 
rissime  ac  frequenler  scribit  opposilum. 
Iino  qui  taliler  sentit,  apertissime  et  quasi 
omnino  a  beatissimi  Dionysii  recedil  do- 
ctrina,  quam  Hugo  cum  ingenti  reverentia 
ainplectitiir  et  cominendal. 

Ilaque  libro  commenlarii  sui  quarto  lo- 
quitur  Ilugo,  qiioniam  hierarchia  secun- 
duiu  dispositionem  qua  divinam  pulchri- 
tiidinem  imilalur,  laudalores  suos  efficit 
tales,  ul  digni  sinl  liimen  divinum  accipe- 
re,  et  lucere  ex  lumine;  specialiter  autem 
quosdam  mundans  sic  perficil,  ul  princi- 
palis  liiininis  sinl  capaces,  et  imiiKMiiale 
illuiuinentur  a  Deo,  ac  deiude  ad  eos  (pii 
sequiintiir  post  se,  et  constiliiti  siint  siib 
se,  lumen  suuin  traiisfuiidaiil  copiose  ex 
abundantia  perceptionis  sutr  primic.  — 
Riirsus  ibidem  :  In  hoc,  inquit,  coiisistit 
hierarchia'  perfeclio,  ascendere  ad  iinita- 
tioiieiu  Dei,  et  fieri  cooj)eratricem  ipsiiis, 


A  ita  ut  divinam  aclionein  in  se  relucentein 
repra^sentenl,  et  quod  desiiper  receperunt, 
Iransfundant  ad  alios  :  et  ita  qui  purgan- 
tiir.  purgent ;  et  qiii  illuminanlur.  illiimi- 
nent  ;  et  qui  perficiiintur,  peificiant.  — 
Amplius,  hoc  ipsum  S.  Dionysius  ibi  in  cap.  m. 
texlu  evidenter  expressit  :  Ordo  (inqiiiens) 
hierarchia>  est  quosdam  qiiidem  purgari, 
quosdam  vero  purgare  ;  et  qnosdam  qui- 
dein  illiiminari.  qiiosdam  vero  illnminare; 
et  qiiosdaiu  qiiidem  perfici,  quosdam  per- 
ficere.  Siiper  qu;p  verba  Iliigo  inler  cetera 

B  scribit :  Sunt  quidam  superiores  subliines- 
que  augeli,  qui  Deilali  projiinquiores,  ab 
ipsa  immediale  suscipiunt  purgationem, 
ut  sint  miindi;  et  illiiminationein,  iil  sint 
clari ;  et  perfecliouem.  ut  sinl  sancli  :  at- 
qiie  ab  illis,  qui  sequiintur  purgantur,  il- 
luminantiir,  et  perficiuntiir.  Idein  asserit 
Hugo  in  pluribus  locis.  Idcirco  non  parum 
excessivum  fuit,  eum  sic  reprobare  non 
vere,  de  quo  in  libro  .\pum  narratur,  quod 
propter  eminenliam  scientia'  sihT  vocalus 
esl  alter  Augiistinus  :  quein  Joannes  Ger- 

C  son  cancellarius  Parisiensis  in  libro  suo 
de  Mystica  theologia  annumerat  sanctis  vi- 
ris  Bernardo  alilsqiie  nonnullis  qui  mysti- 
cam  theologiam  experli  siint. 

Insuper  circa  h;ec  Thoiuas  disseriiit  : 
Aclio  esse  iiequil  nisi  secuudum  disposi- 
tionem  exigenliamqiie  agentis.  Ouumque 
hierarchia  perficialur  scientia,  ut  palel  ex 
ejus  descriptione  pradiabila,  oporlet  qiiod  p.  woii', 
aclio  hierarchica  in  Irausfiisioue  consistat 
scienlitr.  rnde  se|)limo  Conleslis  hierar- 
chi;e  capiliilo  diviniis  Dionysius  fassiis  est, 

D  quod  piirgalio,  illuminatio  et  perfectio,  est 
scientitP  divin»  assiimplio.  Ad  scienliam 
auleiu  in  sui  acquisilione  duo  concurriiiit, 
videlicet,  contrarii  seu  privalionis  expiil- 
sio,  et  consiimmalio  ejus,  quemadmoduin 
in  acqiiisilione  ciijiislibel  foriiue.  Cousuiu- 
inalio  quo(]ue  scienliie  iii  diiobus  consi- 
stit,  sieiit  et  visio  corporalis,  ad  qiiain 
reijuiritiir  liiiiien  siib  qiio  videaliir  visibi- 
le,  et  conse(juilur  cognilio  rei  visibilis  : 
conformiler  j^er  luineii  inlellectuale  hiibe- 
liir  cognitio  iulellecliva.  Ilaijue  qiianlum 


ITRrM   ANdHLIS   S.\>'CTIS   CONVEMAT   INVICKM    IMHGAUK,    IIXrMINAUK,   IM;iu-|CKUK         *)()'J 


ad  rciiiolidiKMii  |)rivali()nis,  csl  |)iir<;ali<) ; 
(]iiaiiliiiii  ad  iiiriiKMiliaiii  liiiiiiiiis,  csl  illii- 
iuiiialio;s('(l  (niaiiliiin  ad  cognilioncin  con- 
sc(]Uonl(Mn.  in  (jiiaiii  dirif^il  liiiiicii  sicul 
iii  nllimuiu  lcriniiiiiiii,  csl  pcircclio.  Iliiic 
DeCtvicst.  pci-lcclorcs  a  S.  Dioiiysio  a|)|)cllaiilur,  sc- 
incr.c.  111.  (^.„m|„pj  (locirinariiin  IradilioiKMU  saiicla- 
ruin.  —  Quaiiivis  ci^o  pur^alio  a  culpa 
sil  pcr  }j;raliain,  (lua'  a  Dco  solo  coiilcrlur; 
piirj^alio  lanicn  a  noscicntia  csl  p(M'  lu- 
iiKMi  (loclriiiiP,  cl  polcst  cssc  al)  an}j;clo. 
Talis  pnrgatio  csl  a  dissimililudinis  coiirii- 
sionc,  nl  dicilur  l(M'tio  C(rlcstis  lii(M'arcl)ia' 
ca|)itulo.  ('onrusio  cquidcm  inlcllcctus  csl 
ex  lioc,  (piod  csl  in  potcnlia  respcctu  plu- 
rium  ;  a  qua  confusione  eripilur  per  hoc 
quod  per  lumen  sibi  eommunicatum  dc- 
terminatur  ad  ununi,  id  est  ad  certse  ve- 
rilatis  nolitiam. 

Denique  oinnes  ang(di  immediate  divi- 
nain  ceriiunt  ess(Mifiain,  non  tamen  in  ea 
vident  universos  ejus  effectus.  Nec  oportet 
eum  qiii  causam  cognoscit,  cognoscere 
cunctos  ipsius  effectus,  nisi  eam  secun- 
duin  totam  suain  potentiam  agnoscat,  se- 
cuuduiu  quod  Deus  se  comprehendens,  scit 
oinnia.  Aliorum  vero,  qui  ipsum  videndo 
non  comprehendunt,  unusquisque  tanlo 
plura  in  eo  cognoscit,  quanto  plenius 
ipsum  per  fruitionem  glorise  capit  ;  sicut 
ex  speculativis  principiis,  qui  melioris  est 
intellectus,  plures  conclusiones  elicere  po- 
test.  —  Hinc  in  divinorum  cognitione  ef- 
fectuum  angelus  superior  inferiorem  il- 
luminat  quantum  ad  statum  naturae  seu 
gratia>;qui  effectus  angelorum  officiis  dis- 
peusantur  seu  exhibentur,  prout  septimo 
Coelestis  hierarchiw  capitulo  et  in  princi- 
pio  quarti  capituli  de  Divinis  nominibus 
expresse  habetur.  Hinc  graviter  errarunt 
quidam,  dicentes  quod  omnes  angeli  ita  a 
Deo  immediate  illuminationem  recipiunt, 
quod  ab  invicem  non  illuminantur,  negan- 
tes  fotum  quod  B.  Dionysius  inde  fradit 
auctoritatibus  Scripturte  munifum,  ef  cou- 
soiium  dicfis  philosoj^horum. 

Si  autein  objiciatur,  quod  solus  Deus 
interius  docet  atque  illuniinat ;  dicenduin 


.\csl,(|iiO(l  vciiim  cst  laiKpiam  [)riii(;ipalis 
(loc(Mis,  iiitcllcctualc(pic  Iuiikmi  |)i()duc(Mis. 
—  Vel  (lic(Mi(lum,  (piod  (pKMuadmodum  in 
cogiiilionem  coloris  s(Misil)il(Mn  perveiiit 
lioiiio  cx  diiobus,  vidcliccl,  cx  objcclo,  et 
cx  Iiimiiic  siib  (pio  vidcliir,  cl  lam  is  qiii 
rcpra'S(Milat  objccliim,  quam  (pii  Iuiikmi 
addiicil,  dicilur  rcin  moiislrarc;  ita  ad  in- 
tellectualcm  cognitionem  dno  exiguntiir, 
videlicet,  ipsuin  inlclligibile,el  Inmen  quo 
videlur.  Ideo  dtiplicihM'  dicitur  (piis  doce- 
rc  ;  priino,  iit  propoiuMis  intclligibile  ;  sc- 

B  cuiido,  ut  [)ra'bcns  Iuiikmi  ad  infclligcn- 
duin.  lloc  aulcin  liiiucii  cst  diqilcx.  (Miuin 
intrinsecum,  coiinafuraN^  infcllectui,  cui 
assimilafur  luincn  quod  dc  comi^ositione 
est  oculi  ;  et  per  collalionem  hujus  lumi- 
nis  Deus  solummodo  docet.  Secundum  lu- 
men  est  superveniens  ad  conforfationcm 
luminis  connaluralis,  cui  in  corporali  visu 
assimilafur  lumen  solis  sive  candelffi  ;  sic- 
que  potest  angelus  angelum  ac  hominem 
illuminare.  Non  tamen  polest  homo  homi- 
nem  sic  docere,  quum  in  eo  lumen  intel- 

C  lectuale  debilissime  recipiatur.  Aliqui  ta- 
nien  dicunt,quod  nuUo  modo  angelus  docet 
ut  lumen  pra?bens  ;  quod  dictis  S.  Diony- 
sii  expresse  contrariari  videtur.  Similiter 
intelligibile  duplex  est.  Unum  ad  cujus  in- 
tellectum  sufficit  ratio  hominis,  dummodo 
sibi  considerandum  proponalur.  Ideo  sic 
proponens,  dicitur  alium  docere,  id  est  in 
cognitionem  deducere  ;  sicut  in  visu  cor- 
porali  rem  monstrat,  qui  eam  coram  ocu- 
lis  ponit.  Aliud  est  ad  cujus  intellectum 
non  sufficit  ratio  discipuli,nisi  per  aliquid 

D  sibi  magis  notum  manuducatur.  Sicque  ex 
hoc  quod  homo  proponit  illi  aliquid  magis 
nofum,  insfruit  ipsum  ;  qucmadmodum 
qui  alicui  rem  a  longe  apparentem  digito 
inonsfrat,  facit  eum  videre.  Et  his  duobus 
modis  dicitur  homo  hominem  docere  ;  et 
ista  doctrina  non  est  per  modum  illumina- 
tionis,  sed  locutionis. 

IIoc  quoque  scicndiim,  qiiod  ist»  tres 
actiones  interdum  jungunfur,  nec  diffe- 
runt  nisi  secundum  rationem  ;  quoniam 
omnis  perficiens,  perficiendo  iflustrat  et 


504 


IN  LIBRUM   II   SENTENTIARUM.   —  DIST.   IX  ;   QUJ:ST.   IV 


cap.  V. 


Malth.  V, 
14. 


Ephes,  1(1, 
8,9. 


art.  1. 


Ephes.  V, 
13. 


purgat,  et  omnis  illuminans  purgal,  non 
econtrario,  sicut  in  ecclesiastica  hierarchia 
patet  prsecipue.  Non  enim  quamlibel  pur- 
gationem  sequitur  himinis  receptio,  sed 
perfectam;  similiter  non  quamlibet  ilhi- 
minationem  sequitur  cognitionis  perfectio, 
sed  consummalam.  —  Il£ec  Thomas  in 
Scripto. 

In  cujus  verbis,  quod  ait,  informationem 
hominis  non  esse  per  modum  ilhimina- 
tionis,  sed  locutionis,  videtur  obscurum, 
quum  juxta  doctrinam  S.  Dionysii  in  Ec- 
clesiastica  hierarchia,  praelatorum  sit  pur- 
gare,  illuminare  atque  perficere  subditos. 
Quibus  et  ait  Salvator  :  Vos  estis  lux 
mundi.  Imo  secundum  Dionysium,  sacer- 
dolum  est  illuminare.  Apostohis  quoque 
ad  Ephesios  :  Mihi,  inquit,  data  est  gratia 
haec,  illuminare  omnes  qua?  sit  dispensatio 
sacramenti. 

At  vero  in  prima  parle  Summap,  quae- 
stione  centesima  sexta,  testafur  :  Lumen 
prout  pertinet  ad  intellectum,  non  est  nisi 
manifestatio  veritatis,  secundum  illud  ad 
Ephesios  :  Omne  quod  manifestatur,  lu- 
men  est.  Unde  illuminare  non  est  aliud 
quam  manifestationem  cogniffc  veritatis 
ahcri  tradere.  Sicque  unus  angelus  dicifur 
alium  illuminare,  in  quanfum  ei  manife- 
stat  veritatem  quam  ipse  cognoscit.  Quum- 
que  ad  intelligendum  duo  concurranf,  vi- 
delicet,  virtus  intellecfiva,  et  similitudo 
rei  intellecta3;  secundum  ha^c  duo,  unus 
angelus  potest  alteri  cognitam  a  se  veri- 
tatem.  notificare.  Primo,  forfificando  vim 
intellectivam  illius.  Quemadmodum  enim 
virtus  imperfectioris  corporis  forlificatur 
ex  situali  propinquitate  forma)  corporis 
perfectioris,  ut  minus  calidum  ex  calidio- 
ri ;  sic  virlus  infellectiva  angeli  inferioris 
conforfatur  ex  conversione  angeli  superio- 
ris  ad  ipsum.  IIoc  quippe  agit  in  spirilua- 
libus  ordo  conversionis,  quod  in  corpora- 
libus  ordo  localis  propinquifatis.  Secundo 
aulem  unus  angelus  manilVslat  alleri  ve- 
rilafem  ex  parfe  simililudinis  rei  inlel- 
leclic.  Superior  eniin  angelus  noliliam 
accipit  verilalis  in  universali  quadam  con- 


A  ceptione  :  ad  quam  ila  sumendam  virtus 
angeli  inferioris  non  exstat  sufficiens,  sed 
connalurale  est  ei  ut  parficularius  verita- 
tem  accipiat.  Superior  ifaque  angelus  ve- 
rifafem  quam  universalifer  accipit,  quo- 
dammodo  disfinguit  ac  dividit,  sicque  eam 
inferiori  angelo  cognoscendam  proponit  : 
quemadmodum  apud  nos  doclores,  quod 
in  summa  capiunf,  mulfipliciter  distin- 
guunt  ac  dividunf,  providenfes  inferiorum 
capacifati.  Et  hoc  est  quod  quinfodecimo 
Ccelestis  hierarchiae  capifulo  S.  Dionysius 

B  ait  :  Unaqua^que  inlellectualis  subslanlia 
datam  sibi  a  superiori  uniformem  intelli- 
genliam,  provida  virtute  dividif  ef  mulfi- 
plicat  ad  inferioris  sursum  ductricem  ana- 
logiam.  —  Si  aufem  objiciatur,quod  triplex 
esf  lumen  in  angelis,  scilicef,  naturae,  gra- 
tiae,  et  gloria»;  angelus  autem  illuminatur 
lumine  naturali  a  creante,  lumine  gratiae 
a  jusfificanfe,  lumine  gloriae  a  beatifican- 
te,  quod  totum  Dei  est  :  ergo  unus  angelus 
non  illuminal  aIium.Dicendum,quod  unus 
angelus  non  illuminat  alium  tradcndo  ei 

C  lumen  naturae  aut  gratiae  vel  gloriae,  sed 
confortando  lumen  naturale  ipsius,  et  ma- 
nifesfando  ei  verifatem  de  his  quae  perti- 
nent  ad  statum  nafurae,  gratiae  aut  gloriae. 
Haec  Thomas  in  Summa. 

Gujus  hoc  ullimum  verbum  quo  aif, 
quod  angelus  superior  non  illuminaf  in- 
feriorem  tradendo  ei  lumen,  etc,  videlur 
aliqualifer  dissonare  a  praefacto  verbo  Scri- 
pfi,  quo  profert  :  Quidam  dixerunt,  quod  p.  sosc', 
angelus  nullo  raodo  docet  ut  lumen  pric- 
bens.    Ad    quod    poterit    dici,    quod    non 

D  praebel  alferi  lumen  per  creationem  in- 
fundendo. 

Si  aufem  quaeratur,  an  angelus  superior 
illuminat  inferiorem  de  universis  quae  no- 
vif,  respondet  Thomas  :  Omnes  creafurae 
ex  divina  bonitate  parficipant,  ut  bonum 
quod  habent,  in  alia  aliquo  modo  diffun- 
dant  sive  communicent  :  (|uia  de  ratione 
boni  est,  se  aliis  communicare.  Hinc  eor- 
poralia  et  nafuralia  agenlia  simililudinem 
suam  pro  posse  aliis  Iradunl.  Quanlo  igi- 
tur  agentia  aliqua  divinam  excellenfius 


arl.  4. 


UTllUM   ANGKLIS   SANCTIS   CONVKNIAT    INVICKM   Pnir.AUK,   II.LrMINAUK,   I'KI\FICERK        ^0') 


bonilafnn  partioipanl,  lanlo  copiosiiis  pcr- 
rcclioncs  suas  (;oininunicanl  aliis.  Ounin- 
qiie  angeli  supcriorcs  in  plcnissima  (liviiup 
bonilalis  parlicipalionc  consislanl,  qnid- 
qnid  a  Deo  percipinnl,  snbjcctis  coininn- 
nicant  et  revelant,  qnainvis  ab  infcriori- 
bus  non  rccipiatnr  lain  cinincntcr  atqne 
pcrfcctc  sicul  in  sni)crioribns  conlinclnr  : 
idco  superiores  in  altiori  reinanent  ordine, 
et  perfecliorem  habent  scientiam.  —  Hinc 
qninlodecimo  capitulo  Coelestis  hierarchisB 
B.  Dionysius  contcstatur,  quod  unaquseque 
ca^Iestis  csscntia  infelligentiam  sibi  a  su- 
periori  coininunicalain  tradit  inferiori.Gre- 
gorius  quoque  :  In  illa  (ait)  ccplesti  palria, 
quamvis  qua>dam  data  sint  excellenter, 
nihil  tamen  possidetnr  singulariter.  Ha^c 
ibi.  —  Idem  Petrus. 

Goncordat    Richardus   :  Quum   (inquit) 
angeli   superiores   Deum   clarius  contem- 
plentur  quain    inferiores,   idcirco  in  Deo 
quasdam  speciales  leges  et  rationes  con- 
spiciunt  ad    quarum   intuitum    inferiores 
per  himen  essentiale  glorise  suae  non  at- 
tingunt;  et  quasdam  de  illis  revelant  in- 
ferioribus,    quando   divinee    est    placitum 
voluntati :  non  efficiendo  ut  inferiores  con- 
spiciant  leges  illas  in  Deo,  sed  ad  hoc  tan- 
tummodo    disponendo.    Nam    solus    Deus 
efficere  potest  ut  veritas  aliqua  nude  vi- 
deatur  in  ipso.  His  consonat  quaedam  glos- 
Ps.cwm,  sa  super  illud  Psalmi,Da  mihi  intellectum, 
ut  discam  mandata  tua,  sic  dicens  :  Ita 
angelus  dicitur  dare  homini  intellectum, 
sicut  quis  dicitur  lumen  domui  dare  cui 
facit  fenestram,  qunm  eam  sua  luce  non 
penetret  nec  illustret.  Ergo  similiter  ange- 
lus  angelum  non  illuminat  nisi  dispositi- 
ve,  loquendo  de  illo  modo  illuminationis 
altissimo  :  quia  loquendo  de  modo  illumi- 
nationis  quo  tantum  significatur  Intelle- 
ctui  de  veritate  quia  ita  est,  vel  de  illo 
quo  veritas  intellectui  ostenditur   in  ali- 
quibus  causis  secundis,  superior  angelus 
potest  inferiorem  illuminare  effective,  si 
aliquid  illorum  ignoret  quae  in  causis  se- 
cundis  possunt  ostendi.  Haec  Richardus. 
Qui  etiam  quaerit  hic,  an  angeli  inferi- 


73. 


A  orcs  illuminent  superiorcs.  Kt  rcspoiidet 
quod  non,  (juamvis  hxjuanlur  supeiiori- 
bus.  Illuminalio  nainque  est  manif(!stalio 
verilatis  perlinenlis  ad  seciindariam  intel- 
lectus  perfeclionem  in  ordine  ad  primuin 
luinen,  ii)sum(pie  intelh^ctuin  acutiorem 
et  clariorcm  cfficientis.  Sic  antcm  nil  sci- 
unt  angeli  inferiores  quod  lateat  siiperio- 
res.Quum  igitur  manifeslare  inlellectui  ve- 
ritatem,  sit  ipsum  docere  veritalem  quam 
prius  nescivit  vel  non  ila  clare  cognovil, 
constal  quod  angeli  inferiores  non  illumi- 
B  nant  superiores.  —  Quod  si  objicialur,quod 
angeli  inferiores  loquendo  superioribus, 
manifeslant  illis  suos  conceptus,  quos  an- 
te  nesciebant;  dicendnm,  quod  hoc  non 
sufficit  ad  rationem  illuminationis,  quia 
non  pertinet  ad  secundariam  superioris 
angeli  perfectionem  scire  inferioris  conce- 
ptum,  quemadmodum  discipulus  non  illu- 
strat  magistrum,  quamvis  dicat  ei,  Ego 
cogito  hoc  aut  illud.  Ha3C  Richardus. 

Eamdem  quaestionem  movet  Thomas  in 
prima  parte  Summ» ;  et  consonat  jam  in-  q.  cvi,  a.  3. 
G  ductis  ejus  responsio,  quamvis  exquisitius 
inde  scribat. 

Bonaventura  demum  et  Antisiodorensis 
de  actibus  istis  hierarchicis  hic  specialia 
non  inducunt.  Sed  qusestione  sequente, 
qualiter  animas  nostras  illuminent  angeli, 
Bonaventura  scrutatur,  ut  ibi  discutietur  ; 
et  illa  ad  horum  quoque  intelligentiam 
valent. 

Porro  Guillelmus  secunda  parte  de  Uni- 
verso,  de  hac  triplici  actione  hierarchica 
disputat  multum  diffuse  ;  et  qus  scribit 
D  prolixe,  jam  sententialiter  sunt  expressa. 
Itaque  tangit  in  primis,  quemadmodum 
nomina  ista,  purgatio,  illuminatio  et  per- 
fectio,  accipi  queunt  dupliciter,  active  vi- 
delicet  et  passive;  et  quod  non  sumuntur 
passive,  prout  universi  angeli  sancti  a  Deo 
purgantur,  illuminantur  atque  perficiun- 
tur,  sed  active  :  quod  probat  ex  hoc  quod 
vir  sanctus  et  sapiens,  utpote  divinus  Dio-  DeCcBiest. 
nysius,  tractat  de  eis  ut  sunt  angelorum '"'^''' *^"'' 
officia.  Officium  autem  non  dicitur  ad 
passiones  aut  receptiones,  sed  magis  ad 


506 


IN    LIHIUM    II    SENTENTIAIILM.    —    DIST.    IX  ;    QU.EST.    IV 


actiones  ac  (lisfribufiones.  Non  eniin  coin- 
buri,  (iicifur  esse  officiuni  combusfibili- 
um,  ul  lignorum,  (juia  officium  sonaf  po- 
tesfafem.  rnde  et  apud  oralores  officiiim 
definifur,  congriius  acfus  uniusciijus(jiie 
person»  secundiim  inores  insfilufa^jiie  pa- 
triae.  Infellexif  ergo  Dionysius  de  illii- 
minafione  acfiva,  qua  angeli  superiores 
illuminant  inferiores.  —  Consequenter  sub- 
jimgil  :  Tria  IhTC  adhiic  sumunlur  dtipli- 
cilcr,  videlicet,  secundiim  liahilum,  el  se- 
cunduin  acliiin.  Secundum  hahilum  non 
aliud  esl  ilhiminafio  quam  luminosifas,  el 
piirgafio,  qiiam  piirifas,  et  perfectio,  quam 
plenifudo  quaedam  ad  esse  vel  ad  bene  es- 
se.  Sanctiis  aiitem  et  sapiens  isfe  intendit 
interdum  hirc  acfus  esse  officiorum  bea- 
tissimoriim  spirituiim.  Convenif  aiitem  eis 
illiiminare  angelos  inferiores  et  animas 
nosfras,  sicut  hoc  exemplo  poles  doceri. 
Nam  homo  scienfificus  liiinen  scienti» 
anim»  sucTP  adhibet  per  vocein  ef  scripfii- 
ras,  seu  per  alia  signa,  infellectui  ejiis 
quem  viill  docere.  0"a'iivis  ergo  occiilfus 
sit  modus  ille  illuminationis  angelorum, 
hinc  tamen  pofes  advertere,  quod  longe 
pliis  possiint  docere  ef  illiiminare  subdi- 
tos  sibi,  quain  humani  docfores.  Neinpe 
de  spiriliiali  luce  nullo  modo  est  dubilan- 
dum  quin  ex  ea  a  supcrioribiis  descendant 
ac  orianfur  infliienfifp  luminales  et  scien- 
tiales  ad  inferiores  et  ad  animas  nostras, 
pra»sertim  ad  animas  Prophefarum,  alio- 
rumqiie  sanclorum  virorum  qiiibiis  reve- 
laliones  fiiinf  [ler  rapfiim  aiit  \)ev  ecstasim 
sive  \)('V  somniiim,  non  nalurali  necessi- 
tate,sed  libera  volunlafe.rnaqinrqiie  enim 
hujusmodi  siibslaiifiarum  vere  spirifualis 
est  liber  Iiicidissimi-p  inscriptionis  nafiira- 
liiim  ac  divinaliuin  scienfiarum,  et  appli- 
cal  se  inferiori,  non  corporali  confactu, 
sed  spiriliiali  conjiinclii,  (piiiiu  i|)sa  sit 
liber  spirilualis  et  speciiliim  piiriim.  Pro- 
plcc  (|U(k1  a|)|)licali()  cujiislibel  talis  sub- 
slanfia*  est  essentialis  el  immediala  ad 
inleriorem  cui  se  offerl  ac  objicil  iiiliicii- 
dain.  Ingrcdiliir  qiioqiie  in  animam,  siciil 
Zach.u.i.  uiius   piolulil   1*1  opliclariiiii  :  Angclus  (iiii 


A  loquebafiir  in  me,egrediebafur.  Et  de  pra»- 
sentia  luminosa?  talis  subsfantijp  effulget 
in  anima  luinen  revelafionis  qiiam  volue- 
ril  facere  in  cadein.  II.tc  riiiillclmus. 

('iijus  posifio  ciiin  pnrhabifa  posifione  p.  niB'. 
Alberfi  videfur  pro  luagna  coincidere  par- 
le,  dicenlis  qiiod  sicut  ex  oppositione  spe- 
ciilorum  diiorum  similitudines  reriim  quac 
suiit  in  uiio,  resulfanf  in  alio,  sic  angeli 
applicafio  ad  iiKMilcm  ang<dicain  seu  hu- 
iiiaiiam,facil  spccics  qu;i'  in  siiperiori  siint 
aiigclo,  apparcre  in  inferiori  :  qiUT  tamen 

B  posilio,ut  patuif  supra,a  Tlioma, Richardo,  p.niCeis. 
Diirando,  multisque  aliis  reprobatur.  Affa- 
men  Thoinas  de  Argentina  approbat  eam. 
Insupcr  Guillclmus  secunda  parle  de 
Universo.  el  .Vlbertus  in  isfa  disfincfione, 
fesfantiir  ea  qu;p  dicta  sunt  de  illumina- 
tionibus  hominum  ab  angelis  summis,  et 
de  immediata  supremap  hierarchiap  conjiin- 
cfione  ad  Deum,  esse  inlelligenda  secun- 
diim  legem  communem  :qiiia  ex  privilegio 
emincnfi  ac  singiilari.  duabiis  concessum 
esf  animabus,  ufpote  Chrisfi  ef  gloriosis- 

C  simae  Matris  ejus,  eminenfius  et  imme- 
diafius  Deo  uniri,  et  ineffabiliter  exube- 
ranfius  illiiminari  ab  ipso,  quam  alicui  ex 
hierarchia  siiprcma,  iii  tanfum  quod  Cliri- 
sfiis  efiam  secundiim  nafiiram  assumpfam 
faliler  glorificalam,  cl  pr;eeleclissiina  vir- 
go  Maria,  ex  tam  inapstimabili  plenitudine 
siia  piirgent,  illiiminenf  afque  perficiant 
etiam  quoscumqiie  hierarchia>  suprema». 

Hcsponsio  ad  objecfa  claret  ex  dictis. 
Elcuiui  venim  est,  quod  in  clara  ac  faciali 
D  Deilatis  inspectione  essentiale  prapinium 
siluin  est,  qiiod  cliam  per  se  plene  satiati- 
viiiii  cl  (Oiilciilalivum  est  inentis  creata», 
nisi  qiiod  Deiis  siipcrpiissiiniis  ac  immen- 
siis  ex  siia  liberalifale  prorsiis  intermina- 
ta,  iilfra  illiid  voluif  suis  clecfis  adjicere 
miilliplex  gaudiiim  cl  pr;emium  acciden- 
l;ilc.  riidc  et  Saiicli  el  Heati  cupiunt  illa, 
ct  ad  superplenam  confcnf;ifi()iicm  liabcn- 
daiii  aliqiio  iiiodo  indigenl  illis,  (pi;in(]u;im 
omiiia  illa  ila  sc  habcanf  ;id  |)r;pmiiini  cs- 
scntialc  siciil  punclum  ad  liiicam. 


i 


QUiEST.  V  :  AN   AIVriKLI   KJUSDFM   niKllAUCIII.1-:   AUT  KJUSDKM  OUDINIS  SINT  .1:QUAI.KS      '){)! 


caji.  viir,  IX 


ncC(i'lcsf 
liicr.  c.  X. 


m  B,  cic. 


I 

i 


QU^ESTIO    V 


Oriiiio   (|iiiiM'iiiir,  An  angeli   ejus- 
dem   hierarchiee ,  aut   saltem 
ejusdem  ordinis,  sint  sequales. 

\  idclnr  (iiiod  sic.  1'iimo,  (|iiia  15.  Dio- 
.  nysius  libro  dc  Cadcsli  liicrarcliia  angc- 
los  cjusdein  hicrarchia^  aliquolics  noini- 
nal  aMiuipolcnlcs  :  ergo  iniillo  pliis  aiifi;<di 
ejusdcm  ordinis  pares  sunt.  —  Sccundo, 
siciil  angcli  conveniiiiit  in  naluralibus,  ita 
in  graliiilis.  Scd  omiics  anfrcii  piim;p  hier- 
arcliia>  piirgaiilur,  iilumiiianlur  el  perli- 
.  ciuntur  immediate  a  Dco,  ut  divinus  Dio- 
nysiiis  tradit  :  ergo  in  naturalibus  atque 
gratiiitis  consistunt  a^qualcs.  —  Tertio,  in- 
apqualitas  causa  est  diversitatis  distinctio- 
nisquc  ordiiiiim.  Si  ergo  angeli  in  digni- 
talc  el  gradu  pcrfcctioiiis  sunt  iinpares,ad 
dislinctos  perlinent  ordines. — Quarto,Au- 
gustinus  libro  de  Vera  religione  tesfatur  : 
In  oinnibus  convenientia  placet,qua  salva, 
pulchra  sunt  omnia.  Convenientia  autem 
a^qualitatein  et  simililudinem,  non  dispa- 
ritatem,  requirit. 

In  opposituin  est  auctoritas  Dionysii,qui 
ut  frequenter  pra^habitum  est,  decimo  An- 
gelica)!  hierarchitB  capitulo  fatetur,  in  eo- 
dem  ordine  priinos  esse  et  medios  ac  ulti- 
mos.  —  Lucifer  quoque  dicitur  summus 
fuisse  in  primo  ordine  angelorum  :  ergo 
in  ordine  illo  alii  erant  inferiores.  —  Rur- 
sus,  ordo  secundum  Augustinum,  est  im- 
pariuin  pariumque  connexio  apta  :  ergo 
in  eodem  angelico  choro  imparitas  repe- 
ritur. 

x4d  hoc  Bonaventura  respondet  :  In 
angelica  hierarchia  reperitur  pulchritudo 
perfecta  in  genere  creaturae  ex  quadam 
gradatione  dispariuin.  In  hoc  eniin  conve- 
nienlia  et  pulchritudo  consistunt.  Quuin 
eiiim  nullus  angeloriim  in  se  ipso  omnino 
perfectus  sit,  necesse  esl  ut  ex  quadam 
convenienti  diversitate  in  proportionali 
gradatione  consurgat  convenientia  ordina- 


A  la,  et  perfeclio  inajor,  ac  [nilchriliido  in 
gcnere  crealiira'  pcrfccla.  iliiKt  sicut  iiiiiis 
diciliir  ordo  Aposloloriim,  unus(|ue  or- 
do  iiiail yiiim,  cl  iiniis  ordo  corif(!ssoniin, 
iiiiiis(|iic  \  irgiiiiim,  cl  laiiicM  iii  ipiolibel 
lioriim  cst  gradiis  pcrfc(^lioiiiiiii,  iind(^  d(! 
(luolibet  lcgiliir  Sanclo,  Non  est  iiiV(Miliis  JCccU.xuv, 
similis  illi ;  sic  in  angidicis  exslal  ordini-  "  ' 


bus. 


Nec  convenicnlia  siirgit  cx  sola 


ipqualilate,  sed  ex  dis|)ariuin  congriicnti 
ordinalione,  ut  pricallcgalo  libro  (W  \'cra 
religion(!    I()([iiiliir   Augiistiiiiis.   Veriimta- 

B  inen  in  su[)crbealissima  Trinitale  cx  sola 
a^qualitalc  et  simililiidinc  coiistal  [)ulchri- 
tudo  el  convcnientia  sumiiia,  (|uuin  qua",- 
libet  divina  et  increala  persona  sit  in  se 
absolule  perfecta  :  cujus  perfectioneiii 
quum  ordo  angclicus  plcne  nequeat  imi- 
tari,  supplet  in  ipso  diversitas,  quod  re- 
[)ra>senlare  non  valet  unitatis  simplicitas. 
Ila^c  Bonaventura. 

Pra>terea  Thomas  :  Angeli,  inquit,  secun- 
dum  diversitatem  naturalium  diversimode 
in  gratuitis  sunt  perfecti.  Quumque  juxta 

C  pra^habita,  in  angelis  tot  sint  species  quot  p.  2200'. 
individua,  semper  unus  angelus  est  supe- 
rior  alio.  —  Ilinc  angeli  unius  hierarchiae 
dicuntur  a>quipotentes  seu  a^quipollentes, 
non  simpliciter,  sed  secundum  quid,  vide- 
licet  quantum  ad  modum  accipiendi  illu- 
minaliones  divinas  convenientem  suse  hier- 
archia;.  Similiter  angeli  ejusdem  ordinis 
sunt  aequales  seu  aiquipotentes  seciindum 
convenientiam  in  actu  ordinis  sui,  non 
simpliciter  in  omnibus.  —  Nec  qua>libet 
distinctio  gradus  facit  distantiam  ordinum, 

D  sed  illa  quae  est  secundum  actus  diversos. 
—  Quamvis  etiam  omnium  spirituum  uni- 
us  chori  sit  idem  donum  in  generali,  non 
tamen  omnes  a^qualiter  illud  participant. 
Hipc  Thomas  in  Scripto. 

Concordat  Petrus  :  Quemadmodum  (in- 
quiens)  in  hierarchia  ecclesiastica  est  di- 
stinctio  statuum  generalium,  ut  pra^lato- 
ruin,  et  clericorum,  ac  laicorum;  atque  in 
quolibet  slatu  distinctio  graduuin  el  offi- 
ciorum,  ut  in  clericis  sunt  presbyteri,  dia- 
coni,  etc. ;  in  officiis  quoque  distiucta  ido- 


o08 


iN  LinnrM  ii  sententiarum.  —  dist.  ix  ;  qu.est.  vi 


neifas  personarum  ad  exsequendnm  illnd 
offieium  :  ila  in  angelica  hierarchia  inve- 
nitnr  diversilas  mulla  quoad  acfus  natursp, 
el  quoad  actus  glori.-p,  el  ilem  quoad  aclns 
officii,  secnndnm  quod  major  esl  virlns 
naluralis  unius  quam  allerins,  majnsque 
donum,  et  major  illuminalionum  capaci- 
tas.  —  Hinc  qnod  libro  secundo  asserit 
Damascenns,Ordo  est  uniformis  coelestium 
spiriluum  mulliludo  :  intelligendum  est, 
qnod  uniformes  dicunlur  parlicipalione 
unius  officii,  non  apqualilate  parlicipandi. 
Haec  Pefrus. 

Richardus  quoque  :  Angeli  (inquit)  ejus- 
dem  ordinis  non  sunt  apquipotenles,  nec 
in  scientia  dirigente,  nec  in  polenfia  offi- 
cium  exsequente,  nec  in  volnntalis  perfe- 
ctione.Qnum  enim  secundum  Augustinum 
nonodecimo  de  Civitate  Dei,  ordo  sit  pa- 
rium  dispariumque  rerum  sua  cuiqne  loca 
tribnens  dispositio,  videtur  quod  in  eodem 
ordine  angelornm  in  aliquo  exsisfat  dispa- 
ritas,  et  in  aliquo  paritas  :  disparilas,  sicut 
jam  dictum  est ;  paritas,  in  hoc  quod  ad 
idem  in  specie  officium  depnfali  sunt. 
Quia  tamen  propter  ipsarum  personarum 
disparitalem,  quamvis  proportionafam,  il- 
lud  officinm  exsequuntnr  dispariler, quam- 
vis  proportionaliter,  non  snnt  absolnle 
aequales  seu  »qnipolentes,  sed  tanlum  se- 
cundum  quid.  H.tc  Richardus. 

Concordant  Albertus,  Udalricus,  aliique 
communiter;  et  etiam  Alexander,  non  la- 

p.  2i8B\  men  omnimode  :  ut  enim  superius  patuif, 
ipse  opinalur  angelos  ejusdem  ordinis,sal- 
tem  aliquos,  esse  speciei  unius,  sicut  et 

p.  220B.  Bonavenlura  ;  quoniam  snb  una  specie 
specialissima  individua  ponunt  plura  in 
angelis. 

p.  407 D'.  Vernmtamen,  ut  factum  est  supra,  Guil- 
lelmus  dicit  angelos  ejusdem  ordinis,  imo 
et  omnes  angelos  ejnsdem  hierarchi;e,esse 
omnino  ietpiales.  Sic  qnippe  secunda  parfe 
de  Universo  effalur  :  Scilo  quod  vir  san- 
ctus  et  sapieris  isfe  (videlicet  magnns  Dio- 
nysius)  non  ponil  ()i'dinalionem  priorilalis 
ant  posleriorilalis,  simililer  nec  majorila- 
tis  aut  minoritatis,  neque  omnino  pracel- 


De  Ccelest. 
hier.  c.  x. 


A  lenliam  dignilafis,  infer  tres  ordines  su- 
premae  hierarchiae  angelicae  :  imo  potius 
asserit  eos  immediate  collocatos  circa  Cre-  DcCceiest. 
atoris  superpnestanlissimam   majeslafem,  '"«■"•  «•^■'- 
el  ab  ipso  priinnm  ac  immediale  dona  in- 
fluenliarum  suscipere.  —  Ilaec  Guillelmus, 
qui  sensum  eumdem  frequenter  ponit  in 
aliis  locis.  Verumtamen,  sicut  jam  claruif,   p.  4!>8A. 
istud  non  est  de  S.  Dionysii  inente,  quain- 
vis  dicat  angelos  ejnsdem  ordinis  esse  pa- 
res  :  quod  infelligendnm  est  modo  prae- 
fato,pracserfim  qnnin  in  eodem  choro  esse 

B  supremos,  medios  ultimosque  affirmet. 

Ad  objecta  pro  majori  parle  innotescit 
solutio.  Nihilo  minns  ad  secundum  dicen- 
dum,  qnod  sicnt  omnes  angeli  ejusdem  or- 
dinis  aliquo  modo  conveniunt  in  gratui- 
tis,  ita  in  naluralibus,  pula  in  genere;  in 
speciali  vero,  sicut  dislinguunfnr  speci- 
fice  in  nafura,  sic  et  dona  gratiae  ac  glo- 
ria;  habent  distincla  ef  magis  seu  minus 
perfecfa. 


QUyESTIO    VI 

SExio  qn;rrifnr,  An  animae  rati- 
onales  post  hanc  vitam,  seu 
homines  post  resurrectionem  g-e- 
neralem,  ad  angelorum  ordines 
assumentur. 

Videtnr  quod  non.  Primo,  quoniam 
homines  et  angeli  diversas  conslilnunt 
hierarchias  :  ergo  et  dislincfos  efficiunf  or- 
D  dines,  qunm  plus  sit  disfingui  hierarchia 
quam  ordine,  eo  quod  ad  eaindem  hierar- 
chiam  diversi  pertineant  ordines.  —  Se- 
cnndo,  quae  ejusdem  sunt  ordinis,  snnt 
ejnsdem  nalura\  quoniam  ordines  per  do- 
na  graliie  dislingunntur  :  homines  aulem 
et  angeli  non  sunl  ejnsdem  nalnra'.  —  Ter- 
fio,  inferior  angelus  non  potest  ad  supe- 
riorem  pertingere  ordinem  :  ergo  nec  ho- 
mo  ad  alicpiein  angelicnm  ordinem,  quia 
plns  disfat  homo  ab  angelo.  pra*sertim  su- 
periore,  quam  angelus  unus  ab   alio.  — 


AN   ANIM.E   RATIONALES    SEU   IIOMINES   AD   ANOEI.ORUM   ORDINES   ASSUMENTUR  509 

Quarlo,  liominibiis  posl   haiic  vilaiii   iion  A  j^iiiin.  [kt  hominos  augoatur.  —  Ilinc  lcrlia 

convoniiinl  aclus  qiii  ordinil^iis  compcliint  posilio  ampliiis  inihi  placct,  (jiiod  scilicot 

angclorum,  vidclicot  nunliaro  minora  slve  cuiicli  clocti  homim^s  assiimanlur  ad  ordi- 

majora.  ncs  angclorum,  qiiidam  ad  supcriorcs,  qui- 

In  oppositum  cst,  qiiod  apiid  MalthaMim  dam  ad  inlcriorcs,  qiiidam  ad  mcdios,  s(!- 

ait  Salvator,  quod  homincs  post  rcsiirrc-  ciindiim  divcrsilaUMii  mcritorum  siioriim  : 

Maiih.xxu,  ctioncm  cruiil  siciil    aiigcli   Dci.   Sanctus  sacra  autcin  Virgo  siipcr  oinncs  cst  olcvata. 

^^'  qiioqiic  Dionysius  primo  capitulo  dc  Divi-  Porro  an   tot  homines  assumcntiir,   quot 

nis  nominibus  loquilur  :  Flomincs  angclo-  angcli  pcrmanserunt,  an  qiiot  corruerunt, 

riim  gloriam  sortienlur.  Gregorius  item  in  aiit  qiiot   fiicrunt  utriqiic,  vel  plures  an 

homilia  artirmat,  quod  homines  secundum  potiores,  ille  scit  cui  soli  cognitus  est  nii- 

divcrsitatcm  mcritorum  suorum  ad  diver-  incrus  electorum  in  superna  folicitate  lo- 
sos  transferuntur  ordincs  angelorum.         B  candus. 

Denique  meritum  hominum  potest  effi- 

Ad  h»c  Thomas  :  Circa  hoc,  inquit,  ost  cacius  esse  merito  angelorum :  tuin  propter 

triplex  opinio.  Una  Eustratii  Grfcci  episco-  difficullatem,  quae  est  majoris  conatus  oc- 

pi,  qui  super  sextum  asserit  Ethicorum,  casio;  tum   propter  assiduum  et  diutur- 

quod  nemo  tantum  anim»  sua  profectum  num  profectum  in  caritate  et  gratia,quum 

potcst  sperare,  ut  ad  operationem  intelle-  homo  sil  multo  diutius  viator  quam  ange- 

ctuum  separatorum  pertingat.  Sicque  ho-  lus  fuerit;  tum  quoniam  merita  hominum 

minum  electorum  esset  decimus  ordo,  in-  efficaciam  sortiuntur  ex  merito  et  gratia 

ferior  aliis  novem.  Quae  opinio  est  dictis  Christi,  qui  non  angelos  sed  semen  A.hra.-  ffebr.it,[G. 

Sanctorum  contraria;  et  videtur  haeresim  hae  apprehendit.  Ideo  homines  magis  pos- 

sapere,  quuin  beatissima  Virgo  super  an-  sunt  transferri  in  gradum  gloriee  altioris 
gelorum  clioros  sit  exaltata  :  nisi  forte  di-  C  naturae  ac  ordinis,   quam   angeli.  —  Fit 

ctum  illud  Eustratii   intelligatur  de  ope-  itaque  ex  cunctis  electis  una  hierarchia 

ratione  ad  quam  homo  ex  naturalibus  suis  coelestis.  Quemadmodum  enim   se  habet 

valet  pertingere.  —  Secunda  opinio  est,  hierarchia  Ecclesise  ad  hierarchiam  ange- 

quod   aliqui    hominum   ad   ordines   assu-  licam,    sic    hierarchia    Synagogae    ad    no- 

muntur   angelorum  ;  alii   vero   decimum  stram,  ut  S.  Dionysius  docet.  Hinc  sicut  DeCoeiest. 

constituunt  ordinem,  juxta  parabolam  de-  vetus  hierarchia  fuit  via  et  figura  hierar-  ^'ei-ciide 

Luc.  XV,  ciinae  drachmae  perditae  ac  inventae.  Hoc  chiae  Ecclesiae,  atque  ad  eam  et  ad  ejus  c  v. 

^' ^'         quoque   diversimode   assignatur,    quibus-  ordines  est  assumpta;sic  nostra  hierarchia 

dam  dicentibus,  quod  solum  virgines  ad  est  via,  signum  seu  figura  hierarchiae  cce- 

ordines   assumuntur   angelicos,   ceterique  lestis,  et  ad  eam  ejusque  ordines  elevatur. 

electi  homines  faciunt  ordinem  decimum.  Non   tamen   conveniunt  beatis   animabus 
Quod  non  videtur,  quum  multi  non  virgi-  D  officia  angelorum  circa  inferiora,  quoniam 

nes,  ut  Petrus  et  Magdalena  multis  virgi-  officia  illa  consequuntur  ordines  angelo- 

nibus   eminentiores   consistant.  Hinc  alii  rum  quantum  ad  gradum  naturae  (quia  an- 

opinantur,  quod  perfecti  dumtaxat  ad  or-  gelica   natura  inter  Deum  et  nos   media 

dines  angelorum  pertingant,  ceteri  deci-  est)    magis    quam    secundum    essentiales 

mum  ordinem  compleant.  Sed  quum  ex  ordinum  proprietates.    Ideo  sicut   animae 

hominibus  et  angelis  una  Ecclesia  sit  fu-  damnatorum  non  deputantur  nobis  in  ex- 

tura,  unaque  hierarchia,  non  est  probabile  ercitium,  ita  nec  animae  Sanctorum  in  cu- 

quod   numerus   ordinum   coelesti   compe-  stodiam.  —  Haec  Thomas  in  Scripto.  Per 

tens  hierarchiae,  per  tria  terna  distinctus,  quae  patet  objectorum  solutio. 
quatenus  numerus  ordinum  ac  hierarchia-         Praeterea  in  prima  parte,  quaestione  cen- 

rum  summse  Trinitatis  repraesentet  vesti-  tesima  octava  :  Ordines  (ait)  angelorum    art.  s. 


510 


IN   LIBRLM    II   SENTF.NTIARLM. 


DISI.    IX  ;    QU.F.ST.   VI 


secunduin   condilioncin   nalurip  allendun-  A 
lur,  et  secunduin  dona  gralia'.  Ouanluin 
ad  priinuin,  ccilum  csl  lioinincs  non  assii- 
nii  ad  ordincs  angcloruin,  (iiioniaiii  sfiii- 
per  inaiicbil   naliiraruin  disliiiclio.  Ouain 
quidani  considerantes,  dixerunt   hoinines 
ad  angeioruin  ordincs  non  po.sse  assunii  : 
quod    rcpugnal    j)roinissioni  Chrisli,  pro- 
/.i/c.xx,3(i.  tcslanlis    qiiod    filii    resurrccliouis    erunl 
a^qualcs  angclis  in  coelis.  (juod  cniin  cst 
c.\   parle    nalura»,   habet   sc   ut    nialeriale 
in    ralione    ordinis.    Coinpletivuin   aulein 
alquc    forinale,  est    id   quod   est   ex    do-  B 
110  graliiP,   qua?  ex  Dci    libcralitatc,  non 
ex   gradu   naturas  depcndet.  Idcirco   per 
graliain  homincs  possunt  inereri  gloriain 
lanlaiu,  ut  angelis  in   merilo  et  pricmio 
coa?qucnlur  secunchim  gracUis  singulos  an- 
gclorum.   Augustinus   quoque   diiodcciino 
de  Civitale  Dei  lestatur,  quod  non  eruiit 
in  coplo  duffi  societates  angeloruin  et  ho- 
ininum,  sed  una  :  quoniain  oinnium  bcali- 
tudo  esl  uni  adhaMcrc  Dco.lkec  in  Suinina. 
Concordat  Boiiaventura  :  Ad  perfeclio- 
nem  (inquiens)  ordinis   diio   concurrunt,  C 
videlicet,  natura   tanquain    fundamentum 
et  dispositio,  et  gratia  ul  complemcnluin 
et  consiiininalio.  Et  quoiiiam  aliquid  dici- 
tur  esse  sccunduin  quid.  (juaiido  cst  in  so- 
la  disposiliouc,  lunc  vero  siinpliciter,quan- 
do  est  in  sua  perfectione  ;  quum  angcli 
sancli  el  dannones  in  naluralibus  conve- 
niant,  aliqiiando  dicuntur  daiinones  fuisse 
de  diversis  ordinibiis  aiigcloruin,  qiiamvis 
nunqiiam  plenc  fiicriul  iii  aliqiio  ordiiic  : 
j)roplcr  quod  inlclligendum  csl  hoc  secun- 
dum  quid,  non  simplieiter.  Sed  quuin  ho-  D 
inines  valeant  elevari  ad  excellentiam  gra- 
tiae  et  gloriae  in  qua  sunt   aiigcli,   polest 
ex  hominibus  et  angelis  idcin  ordo  consli- 
tiii.  —  Si  vero  objicias,  qiiod  non   polcst 
esse  conforniitas   in  pcrfcclione,  ubi   non 
est  convenienlia  in  pi\Tainbula  dispositio- 
ne;  dicendum,  quod  verum  est  in  dispo- 
sitione    necessitatis,    non    in   disposilione 
solius  congruilalis,  qiialis  csl  hic.  —  llinc 
Ps.  xLiv,  super  illiid  in  Psalmo,  Conslilues  cos  prin- 
*'■  cipes,  ait  Glossa  :  Elcgit  j)aupercs,  ut  e.\al- 


laret  eos  ad  ordiiies  cccli  qui  ex  angelis  et 
hominibus  fiunl.  Et  siipcr  illnd  Josue,  Om-  Jc.sue\.z. 
iiciii  lociiiu  (jucm  calcavciil  j)es  vesler, 
(ilossa  falclur  :  Si  dialK)lum  viccro.  si  mc- 
riicro  ul  eum  conlcral  Ueus  sub  jicdibus 
meis,  consequenter  locum  ejus  in  ccelo 
habebo.  IIa>c  Bonavenlura. 

De  ciijus  responsione  ad  istud  qua»si- 
tiiin.  dictuin  est  j)lenius  siipra,  in  qua^-  p.  mw 
slionc  sccunda  dislinctionis  islius.  Et  illi 
responsioni  concordal  omniiio  Hichardi 
rcsponsio.  Bonavcntura  autem  in  hac  qiiae- 
slione  loqui  videtur  de  da»monibus  secun- 
diiin  illain  opinionem  qu;e  poiiit  eos  nun- 
(juain  fuisse  in  caritate  et  gralia  graluin 
facienlc.  —  Responsio  etiain  Pelri  in  di- 
clis  Thoma'  jam  laclis  lolaliler  conlinelur. 
Albcrtus  quoque  et  Udalricus  resjjonsioni 
consonant  Thoma?, 

Porro  Durandus  aliquid  speciale  hic  scri- 
bil  :  Ilomincs  (dicens)  assuini  ad  ordines 
angeloriim,  intclligi  potcst  diipliciler  :  pri- 
ino,  quaiiliim  ad  lequalilatcm  officii:  se- 
cundo,  quanlum  ad  a^qualilatcm  pneinii. 
Primo  modo  non  assiimuntur,  quoniain 
actus  atque  officia  angelorum  sunt,  pur- 
gare,  illuminare,  perficere,  custodire,  et 
anniinliarc  :  qua?  non  convcnient  sanclis 
angclis  j)Ost  resurrcctionem,  nec  inodo 
convcniunl  aniinabus  Beatorum  secundiim 
legein  communem.  —  Si  vero  inlelligalur  Haecsum- 
de  a^qualilate  pra^mii,  dicendum  quod  ho-  f'^  ^"''^'I" 

11'  T  tur  non  dc 

mo    per    a^quale    ineritiim    non    jiervenit  Durando 
ad    a^qiialcm   visioncm   ciim    angclo,   nec  *^j  Ar-cu- 
per  a'qualc  luincn  glori;e  vidcl  a^qualiler  iin.dist.i>,, 
Deuin.  Priiiium  patel,  quoniam   inagis  di- "^'  ' 
stat  hoino  seu  ejus  cognitio  naturalis  a  vi- 
sione  Dei  per  essenliam,  quam  naturalis 
cognilio  angeli  :  ergo  ampliori  indigel  me- 
rito  ad  hoc  quod  jicrdiicaliir  ad  a^qiialem 
visioncm    ciiin    aiigclo.   Scciindiim    palet, 
quia  si  inaMjualibiik  addanlur  lequalia,  re- 
inanenl  iiKTqualia;  sed  lumcn  inlcllectus 
angcli.  cl    luiiicn   inlcllcclus   iiostri,  sunt 
iiKequalia  :  ergo  addito  a»quali  lumiiie  glo- 
ria'  in  iilroque  ad  elcvalioiicin  amboriiin, 
rcmancnl  in;equalia  in  virlulc.  Ergo  ut  ho- 
ino  pcrvciiial  ad  a'qualilatciii  visionis  cuin 


AN    ANIM.F.    UATIONAI.KS    SKU    IIOMINICS    Al)    ANCKI.OIUM    OIIDINKS    ASSCMKNI TU 


rjH 


angclo,  oporlol  qiiod  vi  siipcraddaliir  ain- 
pliiis  Iimirii  (|iiaiii  aii^clo.  (jiiod  IdIiiiii  Iic- 
nc  ricri  [lolosl,  (|iioniain  aiijicli  iiiciiicrunl 
tanliiiii  iinic-o  aclii,  Iioino  aiilcin  iniillis 
aclioiiihiis  cl  passioiiihiis  ([iias  proi^lcr  jii- 
sliliain  lolcral,  cjiis([iic  incriliiin  incrilis 
Chrisli  innililiir  cl  sacraincnlis  jnvaliir. 
Hfpc  Durandiis. 

(]ujiis  [)osilio  vidclnr  divin»  rcpiignarc 
juslilia>,  (|ua>  [)ro  a'([iialil)us  incrilis  a'([ua- 
lia  iili([nc  Irihiiil  [)raMnia.  Inrcriorilas  ([iio- 
qiic  naliira'  in  hoininc  cl  dchililas  luininis 
naliiralis,  inagis  coinniendant  cjns  diligcn- 
tiain,  incrilnm  ct  conaluin,  qncinadinoduni 
ct  inulli[)licilas  ac  vchcincntia  tcnlalio- 
nuin.  Insuper,  sccundnin  Augnslinnm  ct 
alios  Sanclos  concordilcr,  bealirica  visio 
corrcspondct  acluali  carilatis  [)crfcclioni  : 
ergo  si  homo  in  vila  hac  ad  lanfam  cari- 
tatis  perfeclionem  ct  actnalilalem  ascen- 
daf,  qnantum  habuit  angclus  in  sua  ad 
Deum  mcriloria  convcrsione,  crit  iTqualis 
angelo  in  hcalifica  visione.  Amplius,  oin- 
nipolens,  juslns  ac  sapiens  Dcus,  unicuiquc 
influit  secundum  suam  dispositionem,  ca- 
pacitafem,  dignifafem  seu  meritum.  Per- 
fcctio  aulcm  caritatis  disponit  potissime, 
imincdiate  ct  proxime  ad  fruifionem  be- 
afain.  Ergo  quo  viator  magis  perfecte  et 
sincere  ad  Dcum  afficitur,  eo  clarius  ipsuin 
ccrnet  atque  suavius  eo  fruetur.  Adhue 
autcin,  ut  asserit  Augustinus,  in  his  quae 
sunt  super  naturam,  tota  ratio  operis  est 
omnipotentia  Dei  agentis;  visio  vero  Dci- 
tatis  per  specicm,  cst  maxime  super  nafu- 
ram  :  ergo  ad  eain  sufficit  omnipotcntia 
Creatoris,  prjcsertim  ubi  aequalem  invene- 
rit  rationem  sive  par  merituin.  —  Argu- 
mentum  quoque  Durandi  ex  pra^habitis 
Bonaventurae  solvitur  verbis:quoniam  dis- 
positio  naturalis  ad  beatificam  visionem 
habet  se  ut  disposifio  congruitatis,  non  ut 
dispositio  necessitatis.  Denique  lumen  glo- 
ria?  satis  corroborat  et  coaptat  mcntem  hu- 
manam,  et  omnipotens  jpquifas  Dei  sup- 
plct  defectum  naturse.  Ad  ha^c  probanda 
plurcs  possunt  rationes  adduci,  scd  non 
videtur  necessc. 


\  Poslremo  Thoinas  (U'  Argcnlina  addit 
|)iiclial)ilis  :  Oiiidam  dixcninl,  ([iiod  diio 
|)ai'iclcs  criinl  iii  ciclo,  uiiiis  hoininiim, 
aliiis  aiigcloriim  :  cl  ([iiod  riiiiia  angclica 
rcslaiirahiliir  [)cr  virgincs,  (|iii  (•uiii  aiigc- 
lis  in  eodcin  criint  |)ariclc ;  cl  in  alio  [)a- 
riclc  lot  eruiit  Heati,  qnot  in  angidornm 
parielc  criinl  virgincs  ac  aiigcli  sancti. 
Ihcc  illc.  —  (Juocirca,  quum  tola  illa  coe- 
Icslis  ciiria  sit  una  doinus  ef  nna  Iriiiin- 
|)lians  Ecclcsia,  non  vidctiir  dicliim  illiid 
ahjicicndum  ([uaiilum  ad  IiO(;  ([iiod  imagi- 

B  nalnr  dc  simililndinc  illa  pari(Uum,  quiim 
et  in  inililanli  Ecclesia  duo  [)0[)uli,  utpole 
Jnda^i  ct  gcntilcs,  instar  duoruin  parietum 
in   Clirislo  lapide  angnlari  dicantur  con-   Fphes.  n, 
juncfi. 


20. 


Qufcrunt  demum  hic  aliqiii,  yVn  tot  ho- 
mines  salvabuntur,  quot  angeli  perstite- 
runt.  Ad  quod  ex  dictis  habetur  partim 
responsio ;  et  quid  ad  hoc  Thomas  in  Scri- 
pto  rcsponderit,  niinc  patuit.  Albertus  qiio- 
que   et   Udalricus    concordant   cuin    pr»- 

C  habitis  Thomae  verbis,  quod  scilicct  istud 
certitudinalitcr  sciri  sine  revelatione  non 
queat.  Probabilius  tamen  fafentur,  quod 
tot  salvabuntur,  quot  angcli  stantcs  man- 
scrunt  :  quia  etsi  angeli  nulli  peccassent, 
nihilo  ininus  genus  humanum  fuissct  crc- 
afum  et  pro  parfe  salvafum.  —  Pra^terea, 
juxta  Thoinam  in  prima  parte  Summae,  q.  l,  a.  3. 
quo  ordo  angclicus  exstat  superior,  eo 
plures  personas  continet  in  se  ;  ct  sicut 
corpora  cadestia  excedunt  corpora  inferio- 
ra  in  magnitudine  quasi  incomparabilitcr, 

D  sic  angelorum  multifudo  dignissima  exce- 
dit  quasi  sine  comparatione  infcriora  in 
numcro.  Et  juxta  hoc  plures  esscnt  angeli 
sancti,  quam  universi  homines  electi  si- 
mul  ac  reprobi.  Sancta  vero  Brigitfa  sibi 
asseruit  revelatum,  tot  esse  angelos  bo- 
nos,  quod  quamvis  homines  universi  qui 
unquain  fucrunt,  sunt  et  erunt,  essent  ac- 
tualiter  simul  collecti,  adhuc  cuilibet  eo- 
rum  decein  angeli  possent  deputari,  ita 
quod  decies  plures  esscnt  angcli  gloriosi 
quam  homines  cuncti  simul  accepti.  — 


»12 


IN  LIBRUH   II   SENTENTIARUM.   —  DIST.    IX  ;   QUJ:ST.  YII 


Petriis  eliam  aif,  probabilius  esse  quod  tot 
homincs  salvabuntur  quot  angeli  perman- 
serunf,  uf  ufrique  in  numero  sinl  ;r'(jiiali. 


S' 


QU^STIO    VII 


Eptimo  qu.Trifur,  An  ordines  an- 
gelorum  manebunt  post  diem 
judicii. 

Videtur  quod  sic.  Primo,  quia  in  ordine 
rerum  ac  specierum  pulchritudo  universi 
consisfit  :  quae  post  diem  judicii  augebitur 
magis  quam  minuetur.  —  Secundo,  quia 
dislincfio  ordinum  atfendifur  penes  dona 
nafurae  et  grafiep  :  quse  utraque  manebunt 
jtom.xin,\.  in  eis  perpefuo.  —  Terlio,  quae  a  Deo  sunt, 
ordinala  sunt,  secundum  Apostolum  :  et 
ordinata,  imo  ordinatissima,  praeserfim  in 
ccelo,  sine  fine  manebunt;  sicut  econfra- 
Jobx,2i.  rio  in  inferno  dicitur  esse  nullus  ordo. 
iCor.xv,  In  contrarium  esl  illud  Apostoli  :  Quum 
evacuaverit  omnem  Principatum  et  Pote- 
statem  et  Dominationem. 


24 


Summ.th.  Ad  hoc  respondct  Albertus  :  In  hac  quae- 
2«part.  q.  gjJQpp  gjjf|(  multae  opiniones.  Aliqui  enim 
dicunt,  quod  quidam  ordines  nominantur 
a  principatu  et  potesfafe  pertinente  ad 
viam,  quemadmodum  Potestates  dicuntur 
daemones  cohibere,  Virtutes  miracula  face- 
re,  Principatus  vero  regna  provinciasque 
disponere  :  quorum  usus  non  erit  post 
diem  judicii;  sicque  cessabunt  hi  ordines 
quoad  horum  usus  officiorum,  quamvis 
maneant  quoad  gradum  naturae  ac  dona 
gratiae  gratum  facientis.  Hancque  positio- 
nem  reputo  veram,  ac  aliis  probabiliorem. 
Alii  nominanfur  ab  illuminafionibus  gra- 
tiae  converfenlibus  in  Dcum,sive  secundum 
carifafem,  ut  Seraphim  ;  sive  secundum 
sapientiam.  ul  Cherubim  ;  sive  secundum 
pacatissimam  quiefem,  ut  Throni  :  et  illi 
nunquam  cessabunt.Verumfamen  usus  Do- 
minatiouum,  qui  est  disponere  quid  cui- 
que  agendum  sit,  cessabit  tunc.  Tsus  ifem 
Archangelorum  et  Angelorum,  qui  esl  ma- 


A  jora  et  niinora  nunfiare,  tunc  desinet  ; 
custodia  quoque  angelorum,  et  purgatio, 
illuminatio  ac  p<'rfecfio  quam  infcrim  im- 
pendunl  ecclesiasfica?  hierarchia» ;  omnia 
item  officia  ad  militiam  chrisfianam  spe- 
cfanfia.  Hiuc  glossa  Augusfini  super  prae- 
allegata  verba  Aposfoli  dicit  :  Dum  durat 
mundus,  angeli  angelis,  daemones  daemo- 
nibus,  et  homines  hominibus  praesunt  ad 
e.xercifium  vel  profeclum.  Sed  universis 
infra  receptacula  sua  collectis,  omnis  ces- 
sabit  prjplatio.  Haec  Alberlus. 

B  Praeinducfis  concordat  Udalricus;  et  ad- 
dit  :  Cessabit  in  fine  praelalio;  non  enira 
necessaria  erit.  Et  quamvis  non  erunf  ac- 
tus  hierarchici  ad  novorum  divinorum  co- 
gnitionem  effecluum,  allamen  erit  conti- 
nua  influentia  luminis  a  superioribus  in 
inferiora,  per  quam  inferiores  cognoscant 
rafiones  divinorum  secretorum  in  lumine 
superiorum.  Haec  Udalricus. 

Denique  Thomas  in  prima  parte  Sum- 
mae  haec  clarius  exprimens  :  In  ordinibus  q- 
(inquit)  angelicis  duo  considerantur,  puta 

C  distinctio  graduum  et  exsecutio  officio- 
rum.  Distincfio  graduum  est  in  angelis  se- 
cundum  differenliam  naturae  et  grafiae  : 
et  utraque  differenfia  perpefuo  in  angelis 
manebif.  Exsecutio  vero  officiorum  aliquo 
modo  manebit  in  angelis,  et  aliquo  modo 
non.  Cessabit  namque  secundum  quod  of- 
ficia  illa  ordinanfur  ad  perducendum  quos- 
dam  ad  finem;  remanebit  vero  secundum 
quod  convenit  in  ullima  finis  consecutio- 
ne  :  sicut  et  alia  suut  officia  mililum  in 
pugna,  et  alia  in  triumpho.  Sicque  inno- 

D  tescit  quomodo  Potestafes  el  Principafus 
evacuabunfur.  —  Amplius,  actiones  unius 
angeli  super  alium,  sunt  pensandae  secun- 
dum  similitudinem  actionum  infelligibi- 
lium  qu;p  sunt  in  nobis.  Quarum  aliquae 
sunt  in  nobis  coordinalae  secundum  Iia- 
bitudinem  causae  atque  causafi  ;  ut  dum 
per  multas  praemissas  gradatim  in  unam 
devenimus  conclusionem  :  cujus  cogni- 
tio  ex  omnibus  pr;pmissis  prjpcedenlibus 
dependef,  non  solum  quantum  ad  novae 
scienfiae  acquisitiouem,  sed  itein  quoad 


cvm,a./. 


I 


QiJ.r.ST.  VIII  :  yiiii)  sit  .v.nc.ki.ls  Dl.'} 

ojus    coiis(M'valioii('iu.   (hijus  sif^uuui   ost,  A  c.\  piiiribiis  (iirrcr^Miliis  (|uaruiu   iiiuuiiuc- 

(luod  si  (|uis  ol)livis('ci-('lui'  ali(|uo(i  iiicdi-  (|U(>  pcr  s(^  csl  iii  piiis,  laiiKMi  siiiuil  kuiu- 

oniin  scii   prauiiissaruiii,  iioii   lialxTcl  dc  plic,  vciiiuiil  ad  a'(pialilalciu,  scii  convcr- 

coiicliisioiic  illa  sciciiliaiii,   ordiiic  caiisa-  lihilcs  sunl  cuin  dcriiiilo  :  cl  lalis  dcriiiilio 

riiiii  igiiolo;  S(hI  ridciii  aiil  opiiiioiicin  pos-  uolirical  cssc  rci  subslanlialc,  diiiuinodo 

scl    habcrc    de   ea.    (junnupic   au{,'cli    in-  sint  dilTerentito  vera)  et  essenliales.  Alia 

feriores  ratioiicm  quoriiiudain  divinoriini  est  definitio  qua  cognoseimus  subslantiam 

opcrum    cognoscant    pcr   luincn    siipcrio-  jier  polentias,  alque  polenlias  pcr  proprios 

ruin,  non  soluin  quantum  ad  novain  ade-  aetus  :  et  isla  notificat  virtuale  rei  esse  ; 

plioncin  scd  eliain  conscrvalioncm  scien-  lalisquc  est  pradala  (lcfiuilio  angeli.  Dcni- 

ti;c,  palcl   quod  post  judiciiim  quoque  a  quc  (juoad   lioc   potcst  angclus   notificari 

supcrioribiis  iliuiuiuabuiiliir,  qiiainvis  non  (lu[)licilcr,  pula,  iii  sc,  et  in  comparatione 

proficicnt  cx  luiic  :  sicut  et  liomines  sa-  B  ad  aliud.  lii   se  qiioquc  dupliciler  :   pri- 

lutem  func  consecuti,  aliqiiam  illumina-  mo,  secundum  virtualcm  potcntiam  quam 

tionem    habcbunt   per  angclorum  officia.  liabct   ad   cognosceudum,  sicquc  dicifur, 

Ihec  Thomas  in  Suinma.  ((  subslanlia  intcllcctualis  » ;  sccundo,  ad 

Bonavcntura   quoque   :  Tripliciter,  ait,  movcndum  :  el  hoc  rursus  dupliciler.  Pri- 

unum  allcri  pricfcrtur :  primo,  pcr  inoduin  nio,  quantum  ad  conditionem  loci,  et  sic 

excedentis  tantum,  ut  auruin  praifertur  ar-  dicitur, «  semper  mobilis  » ;  secundo,quan- 

gento  ;  sccundo,  pcr  modum  excedentis  et  tum  ad  conditionem  affcctionum,  sicque 

influentis,  ut  coeluin  elementis;  tertio,  per  additur,  (c  arbitrio  libcra  »  ;  et  ilem,  ad 

niodum  imperantis,  ut  dominus  servo.  Et  perfectionem    suam,  scilicet  ad   gratiam, 

ad  pradafionem  perfectam  concurrunt  htec  hinc  subdilur,  ((gratia,  non  natura,  iinmor- 

tria,  ct  in  coelesti  sunt  hierarchia  inter  or-  talitatem  suscipiens  »;  et  ad  exercitium 

diiies,  quuin  ordo  superior  sit  dignior  et  C  suum,  unde  adjungitur,  ((  Deo  ministrans». 

influens  atque  pra>cipiens  ordini  inferiori.  Qualiter  autem  conveniat  angelo  mobili- 

Et  quantum  ad  primum  horuin  trium,  non  tas,  dictum  est  supra.  —  Differt  demum     p.  1-24  d 

cessabit  praelatio  angelorum  ad  invicem,  descriptio  ha3C  angeli  a  descriptione  ani-  ^'  *" 

quum  unus  permansurus  sit  alio  eminen-  mse  rationalis,  in  eo  quod  dicitur  <(  arbi- 

tior   in   naturalibus   atque   gratuitis;  sed  trio  »,  id  est  judicio,  <(  libera  »,  secundum 

quantum  ad  alia  duo,  evacuabitur  :  quia  quod  aliquis  potest  eligere  libere  bonum 

non  erit  influentia  nova  superioris  in  infe-  seu  malum.  Quod  diversimode  convenit  an- 

riores,  nec  jussio.  Heec  Bonaventura.  gelo  et  animae  :  quia  sine  collatione  atque 

discursu  competit  angelo,  qui  proprie  iii- 
tellectualis  vocatur;  et  anim»  cum  discur- 

0UJ5STI0    VIII  ^"'  ^*^^'®  idcirco   rationalis  rite  asseritur. 

D  Sed  et  esse  substantiam  incorpoream  con- 
venit  angelo  proprie  magis  quam  animae  : 

POstremo  pro  clariori  horum  intelligen-  quee  quamvis  in  se  incorporea  sit,  corpori 

tia  quaeritur,  Quid  Sit  angelus.  tamen  unitur,  non  angelus,  ad  faciendum 

Ad  quod  Alexander  respondet  :  Dama-  unum  compositum.  Dicitur  etiam  angelus 

scenus  libro  secundo  definit  sic  angelum  :  «  gratia,  non  natura,  immorfalitatem  sus- 

Angelus  est  substantia  incorporea,  intelle-  cipiens  »,  vel  quia  ex  sua  natura,  in  quan- 

ctualis,  semper  mobilis,arbitrio  libera,  Deo  tum  creatura,  vertibilis  est  in  non  esse,  eo 

ministrans,  gratia,  non  natura,  immortali-  modo  quo  asserit  Damascenus,  quod  omne 

tatem  suscipiens.  —  Pro  cujus  intellectu  ex  nihilo  factum  et  aliunde  esse  sortitum, 

sciendum,  quod  duplex  est  definitio.  Una  est  in  nihil  vertibile  ex  sua   natura,  ita 

ex  genere  et  differentia  converfibili,  vel  quod  si  sibi  ipsi  relinqueretur,  mox  in  ni- 

T.  21.  33 


514 


IN   LIBRUM   II   SENTENTIARUM.    —   DIST.    IX  ;   QU.EST.  VIII 


I  Tim.  V 
16. 


hil  redigerefur ;  vel  qiiia  est  quspdam  im- 
mortalitas,  id  est  omnimoda  immutal)ili- 
tas,  soli  Deo  pleue  eonveuieus,  juxta  illud 
Apostoli :  Qui  solus  liabet  imuiortalitatem. 
Et  istam  participat  angelus  per  gratiam 
consummatam,  id  est  per  gloriam  :  quia 
in  quantum  Deo  beatifice  fruitur,  uun- 
quam  mutatur,  imo  jugiter  in  eodem  per- 
manet  actu,  et  in  dispositioue  invariabili- 
ter  fixa.  Unde  in  definitione  pra^dicta,  per 
gratiam  designatur  et  gloria.  Ha?c  Alex- 
ander. 

Insuper  Alexander  exponens  defiuitio- 
nem  magni  Dionysii  de  angelo  traditam, 
scribit  :  Sanctus  Dionysius  quarto  capitulo 
libri  de  Divinis  nominibus,  definit  ange- 
lum,  dicens  :  Angelus  est  imago  Dei,  mani- 
festatio  occulti  luminis,  speculum  purum, 
splendidissimum,  immaculatum,  inconta- 
minatum,  incoinquinatum,  recipiens  tolam 
(si  justum  est  dicere)  speciositatem  bene 
formatae  deiformitatis,  et  pure  declarans 
in  se  ipso,  sicut  possibile  est,  bonitatem 
quae  in  abditis  est.  —  Dicitur  ilaque  ange- 
lus  «  imago  Dei  »,  extense  sumendo  ima- 
ginem,  pro  eo  quod  est  ab  alio,  et  est  si- 
militudo  ipsius.(Qualiter  autem  angelus  et 
anima  diversimode  dicantur  imago  Dei,  et 
c/-.  t.xix,  quid  magis  proprie,  diclum  est  super  pri- 
mum.)  Ad  actum  enim  intelligendi  exigi- 
tur  primo,  quod  sit  essentia  aliqua  polens 
intelligere  :  et  quantum  ad  hoc,  angelus 
habet  rationem  imaginis.  Requiritur  quo- 
que  iumen,  quo  effective  intelligit  :  sic- 
que  angelus  appellatur  «  manifestatio  oc- 
culti  luminis)).Exigitur  item  quo  intelligit 
formaliter,  utpote  species  recepta  ab  intel- 
ligente  :  et  quantum  ad  hoc,  dicitur  «  spe- 
culum  ».  Quemadmodum  enim  in  spcculo 
recipiuntur  atque  resultant  species  rerum 
sensibiles,  ita  in  angelo  species  intelligibi- 
les.  Qui  dicitur  speculum  lucidissimum, 
ad  differentiam  anima?,  quaei  post  origina- 
lis  peccati  conlractionem,  propter  venialia 
sua  assidua,  saltem  quofidiana,  non  potest 
lucidissimum  speculuui  nuncupari.  Quo 
contra  angelus  dicifur  speculum  «  splen- 
didissimum  ».  Per  scquentia  vero   verba 


p.  252  0". 


A  removefur  friplex  macula^  genus  ab  ange- 
lo.  Nam  speculum  potest  sordidum  esse  : 
primo,  quia  iu  se  maculam  liabcf,  ad  quod 
removendum  ab  angelo,  dicitur  specuium 
«  immaculafum  » ;  vel  quia  in  se  recipit 
maculam  ab  extrinseco  :  et  hoc  duplici- 
ter.  Primo,  quia  res  sordida  adjungifur  ei; 
secundo,  quia  rei  sordida?  jungifur.  Remo- 
vetur  ergo  ab  angelo  peccatum  originale, 
quum  dicifur  «  immaculatum  »;  et  acfua- 
le,  quum  dicifur  «  inconfaminatum  »  et 
«  incoinquinafum  »  :  quia  acfuale  pecca- 

B  tum  pofest  esse  in  anima  aut  ex  confa- 
minatione,  aut  ex  coinquinatione.  Haee 
Alexander. 

Bonaventura  quoque :  Describitur,  inquit, 
angelus  a  Damasceno,  quantum  ad  sub- 
stanfiam,  quantum  ad  virtutem,  quanfum 
ad  operationem,  et  quanfum  ad  duratio- 
nem.  Substantia  angeii  tangitur,  quum  di- 
citur  quod  «  angelus  est  subslantia  incor- 
porea  ».  Quumque  additur,  «  infellecfualis, 
semper  mobilis,  arbifrio  libera  »,  fangifur 
triplex  virtus  angelica,  scilicet,  cognifiva, 

C  operafiva,  imperativa  :  cognifiva,  quum 
dicitur,  «  intellectualis  »  ;  operativa,  quum 
subditur,  «  semper  mobiiis  »,  quoniam  an- 
gelus  potesf  sine  fatigatione  iucessabiliter 
operari ;  imperativa,  dum  sequitur,  «  ar- 
bitrio  libera  »  :  quam  virtutem  angeli  non 
oportet  realiter  ab  aliis  prffdictis  distin- 
gui.  Operafio  fangitur,  quum  subditur, 
«  Deo  miuistrans»;  durafio,  dum  subdi- 
tur,  «  grafia  immorfalitatem  suscipieus  »  : 
ubi  per  gratiam  uon  infeiligitur  aliquis 
habifus  gratis  datus,  sed  gratuita  influen- 

D  tia  Dei. 

Sanctus  autem  Dionysius  definif  ange- 
luin,  non  solum  quanfum  ad  esse  natura^, 
sed  efiam  quanfum  ad  bene  esse.  Ideo  no- 
fificatur  hic  angelus  in  quanlum  habef  in 
se  Dei  imaginem  per  nafuram,  et  in  quan- 
tuin  habet  similifudinem  Dei  per  grafiam, 
afque  iu  quantum  habet  deiformitatem  per 
gloriam.  Ratio  autem  imaginis  exi^rimitur 
quaiitiim  ad  duo,  videlicet,  quanfum  ad 
illud  quod  sursum  est,  ef  quaufum  ad  id 
quod  deorsum.  Primum  tangitur  quum  di- 


OUID   SIT  ANfiELUS 


515 


cilur,  «  Angcliis  ost  imago  Dci  »;  secun- 
(luui,  (]uuin  suhdil,  «  luauircslalio  occulli 
luuiinis)).  Inuigo  cnini  csl  I)ci,iu  (juauluiu 
capax  esl  ejus,  cl  parliceps  esse  polesl ; 
inanircslalio  (]iu)(]uc  csl  luiniuis,  quoniam 
illuininalioncs  quas  dcsupcr  accij^il,  iulc- 
rioribus  Iradit.  —  Conrormilcr  quautum 
ad  similitudincm  gratisp  describitur  quan- 
tum  ad  (lupliccin  rcspectuin,  hoc  est,  ad 
sursum  per  operaliouem,  et  ad  deorsum 
per  privafioncm.  Priinum  langilur  ibi, 
«  speculum  claruin,  splcndidissimum  »  : 
ubi  nolatur,  qiiod  gratia  dcsursuni  ve- 
niens,  naturam  conscrvat,  decorat  atque 
consummat  :  el  quantum  ad  hsBC  tria  di- 
cit  :  speculum  clarum,  splendidissimum. 
Comparatio  demum  ad  id  quod  deorsuin 
est  notatur,quum  dicitur,  «  immaculatum, 
incontaminatuin,  incoinquinalum  ))  :  pcr 
qua5  tria  removel  triplicem  foedilalem  ab 
angelo,  gratia?  repuguantein.  Primo,  fcedi- 
•aciam  talcm  activaui  *,  qu»  est  foeditas  actualis 
pcccati,  quum  ait,  immaculatum.  Secun- 
do,  fccdifatem  advenientem,  qu»  est  foe- 
difas  vcnialis  peccati,  quum  subjungitur, 
incontaminatum.  Tertio,  foeditatem  con- 
tractam,  quse  est  originalis  peccati,  quum 
additur,  incoinquinatum.  —  Similiter  dei- 
formitas  gloria?  tangitur  secundum  dupli- 
cem  comparationem,  scilicet,  ad  id  quod 
sursum  est,  et  ad  id  quod  deorsum.  Ad 
sursum,  quum  dicitur,  «  suscipiens  sic- 
ut  conveniens  est  (seu  quantum  possibile 
est),  totam  speciositatem  boniformitatis  et 
deiformitatis  )).  Comparatione  namque  ad 
Deum  deiformis  efficitur,  dum  speciosita- 
tem  a  Deo  sortitur.  Comparatio  quoque  ad 
deorsum  notatur,  quum  sequitur,  «  et  in 
se  resplendere  faciens  bonitatem  silentii 
quod  est  in  abditis  »  :  quod  est  dum  reful- 
gentiam  divinae  bonitatis  quam  ipse  ha- 
bet,  inferioribus  manifestat.  Quam  vocat 
silentium,  quoniam  nemo  intime  Deo  con- 
jungitur,  quin  quietetur  in  ipso,  et  strepi- 
tus  quiescat  exterior  :  ideo  vocat  silentium 
in  abditis.  —  Haec  Bonaventura. 
Summ.  ih.  Insuper  Albertus  :  Definitio  (ait)  Dama- 
2»part.q.6.  gggui  (j^ta  cst  dc  bonis  angelis  in  commu- 


A  ni,  sccuikIiiiii  (piod  ab  opliino  Crcator(^  ad 
csse  dedu(!li  sunt,ct  juxla  caiisam  fiiialcm 
a  Crcatorc  inlcnlam;  ct  nolificat  aiigcliim 
(luaiiliim  ad  esse  (^l  i)oss(!  ac  nossc.  In  qiia 
dcriiiilione  «  inlcllccliialis  »  [)onilur  \)vo 
diflcn^ntia,  prout  intellcctuale  radicatur  in 
essontia,  iion  prout  dicitur  a  potentia  con- 
sequente  essentiam.  Dicitur  etiam  angelus 
«  subslantia  semper  mobilis  »,  quia  se- 
cuudiim  inlcllectum  et  appetitum  indesi- 
nenter  movetur  in  Deum.  Oute  et«arbilrio 
libera  »  nominatiir,  ad  diffcrcnliam  [)olcn- 

B  tiffi  nafuralis,  quu!  ncccssario  dcfcriniiiatur 
ad  unum.  Ncc  obstat  quod  non  potest  pec- 
care,  quum  posse  peccare  sit  impofentiae, 
nec  est  libertas,  neque  pars  libertatis.  Ve- 
ruin  in  hoc  consistit  libertas  confirma- 
torum  in  bono,  quod  sine  coactione  et 
obligalione  ad  aliquid  alfcrum,  volunt  bo- 
num  hoc  qiiod  volunf ;  liberfas  vcro  obsti- 
natorum  in  malo,  consistit  in  hoc  quod 
sine  coacfione  volunt  et  eligunt  malum  ex 
pertinacia  et  obduratione  propriae  volun- 
talis.  —  Sciendum  quoque    quod   corpo- 

C  reum  dupliciter  dicitur.  Primo,  a  forma 
quantitativa  corporis  quse  per  essentiam 
est  in  corpore  :  quae  est,  esse  longum,  la- 
tum,  profundum.  Sicque  angelus  et  anima 
rationalis  sunt  simpliciter  substantiae  in- 
corporeae.  Secundo,  a  proprietate  corpus 
consequente,  quae  est  localitas  :  nerape  ex 
hoc  quod  corpus  longitudine,  latitudine  et 
profunditate  determinatum  est,circumscri- 
bitur  loco.  Et  juxta  hanc  proprietatem,  an- 
gelus  et  anima  similitudinarie  appellantur 
corporei,  quum  sint  terminati,  non  infi- 

D  niti  :  imo  ad  omnem  situm  terminafur 
eorum  essentia,  quum  nihil  eorum  sit  ex- 
tra  terminos  suae  essentiee.  —  Dicitur  item 
angelus  natura  mortalis,  quia  de  se  ad  ni- 
hilum  tenderet,  nisi  a  Creatore  conserva- 
retur;  et  quia  aliquo  modo  compositus 
est,  utpote  ex  guo  est  et  quod  est,  seu  actu 
et  potentia.  Juxta  quem  modum  loquendi 
Plato  in  primo  Timaei  inducit  Deum  altis- 
simum  diis  sub  se  constitutis  loquentem  : 
0  dii  deorum !  quorum  opifex  idemque  pa- 
ter  ego.  Opera  siquidem  mea  vos  estis, 


M6 


IN   LIBRIM   II   SENTENTIARIM.    —  DIST.  I\  :   QU.EST.  VIII 


natura  dissolubilia.  nie  tamen  ila  volenle 
indissolubilia.  Omne  enim  quod  conjuu- 
ctum  est,  natura  dissolubile  esl ;  sed  vo- 
lunfas  mea  est  major  nexu  vestro. 

Postremo  B.  Dionysius  quarto  capilulo 
de  Divinis  nominibus  non  intendit  ange- 
lum  definire  vera  et  essentiali  definitione; 
sed  ex  boniformitate  angeli  intendit  osten- 
dere,quod  in  angelo  non  est  malum,quem- 
admodum  ante  ostendit,  quod  malum  non 
est  aliquid  exsistenfium,  nec  aliquid  in 
exsistentibus.  Dicitur  autem  angelus  «spe- 
culum  purum  »  puritate  naturae,  «  claris- 
simum  »  perspicacitate  intellectualis  es- 
sentiae,  quasi  in  profundo  suo  recipiens 
boniformitates  lucis  divina?,  «  incontami- 
natum  »,  id  est  alienum  a  terreneitafis  ac 
materialitatis  confagione,  «  incoinquina- 
tum  ))  labe  originalis  peccati,  et  «  imma- 
culatum  ))  per  carentiam  actualis  peccati. 
—  Hsec  Albertus. 

Has  insuper  angeli  descriptiones  Udalri- 
cus  quoque  in  Summa  sua,  libro  quarto, 
exponit  :  Angelus,  inquiens,  est  «  substan- 
tia  )),  non  solum  a  substando,  sed  etiam  a 
subsistendo,  «  intellectualis  ))  essenlialiter 
sive  totaliter,  non  secunduin  parlem  ut 
anima,  «  semper  mobilis  ))  motu  de  quo 
asserit  Damascenus,  quod  omne  creatum 
vertibile  est  in  nihil,et  motu  per  tempora, 
non  per  loca,  ut  loquitur  Augustinus,  mo- 
tu  quoque  circulari  et  recto  atque  obliquo, 
per  contemplationem,  ut  quarto  capitulo 
de  Divinis  nominibus  sanctus  testatur  Dio- 
nysius,  «  arbitrio  libera  )>,  quoniam  habet 
infellectum  et  volunfatem,  qua>  duo  com- 
plent  liberum  arbifrium,  «  incorporea  )>  : 
non  enim  est  corpus,  sed  spiritus;  nec  vir- 
tus  corporalis,  qunm  sit  substantia;  nec 
virtus  in  corpore,  quum  sit  pure  intelle- 
ctualis. 


XXVIII,    li. 


A  Porro  secundum  divinum  Dionysium,  De  DiNin. 
angehis  est  «  Dei  imago  ))  (imo  uf  in  Eze- "'""■  *^" '^ ' 
cliiele  asseritur,  ipse  est  signaculum  seu  Fzech. 
sigillum  similifudinis  :  sigillum  quippe 
seu  signaculum.  impressam  sibi  habet 
exemplaris  figuram ;  unde  et  homo  in  Ec- 
clesiastico  dicitur  secundum  Deum  vesli-  EccU. 
tus  virtule  imaginis);  «  speculum  ))  quo- "' 
que  «  luminosum  ))  (speculum  namque  esl 
diaphanum,  et  ex  nafura  sua  luminosum; 
sed  famen  terininatum  per  aliquid  opa- 
cum  :  propter  quod  figura  ci  impressa  non 

B  Iransif,  imo  reducitur  ad  visum  inspici- 
entis.  Et  significat  intellectum  possibilem 
angeli  :  qui  intellectus  est  luminosus  in 
quanfum  infellectus;  sed  in  quantum  pos- 
sibilis,  occumbit  a  lumine  et  tendit  ad 
tenebrositatem),  «  purum  ))  a  materia  et 
materialibus,  clarum  per  informationem 
intellectus  agentis,clarius  per  lumen  gratiae 
informanfis  lumen  naturap,«clarissimum)) 
per  lumen  gloriae  perficientis  utrumque. 
Hinc  in  libro  de  Motu  cordis.habetur  quod 
angelus  est  substantia  illuminationum  qua? 

G  sunt  a  primo,  prima  relatione  receptiva  : 
quia  videlicet  instar  speculi  habet  in  se 
dispositionem  ad  suscipiendum  immediate 
a  Deo,  saltem  in  multis,  illuminationes  a 
Creatore,a  quo  solo  scientiam  sibi  innatam 
lucemque  grati»  et  lumen  gloria?  est  sorti- 
tus;  et  ita  immediate  ac  primo  ad  con- 
ditorem  suum  refertur,  reducifur  afque 
convertitur,  tanquam  ad  causam  efficien- 
tem,  exemplarem  et  finalem.  Unde  et  «  ma- 
nifesfatio  occulli  luminis  ))  perhibetur, 
quoniam  incomprehensibile  increalumque 

D  lumen  in  ipso  resplendet  ac  repra^senta- 
tur.  Anima  vero  rationalis  est  substantia, 
illuminationum  qua;  sunt  a  Deo,  secunda 
relatione  perceptiva,  sicut  inferius  expo- 
netur.  —  Haec  Udalricus. 


LIIJEU  II  SENTENTIAUUM.  —  DIST.  X  617 


DISTINCTIO    X 


A.  An  omncs  spiritus  coclestes  mittantur  :  et  ponit  duas  opiniones, 

et  auctoritates  quibus  innituntur. 


H 


OC  etiam  investigandum  est,  utrum  omnes  illi  coelestes  spiritus  ad  exteriora    Muko.  .ic 

Sacrain.lil). 

nuntianda  mittantur.  Ouidam  putant  aliquos  iii  illa  multitudine  esse,  qui  i.p.v.c.ss. 

foras  pro  olUcio  cxeunt;  alios,  qui  intus  semper  adsistunt,  sicut  scriptum 
est  in  Daniele  :  Millia  millium  ministrabant  ei,  et  decies  centena  millia  adsistcbant  /^an.v.i.io. 
ei.  Item  Dionysius  in  Hierarchia,  quas  sacer  principatus  dicitur,  de  praelatione  DcCoeicst. 
spirituum  ait  :  Superiora  illa  agmina  ab  intimis  nunquam  recedunt,  quoniam  ea  oregor.in 
quae  praeeminent,  usum  exterioris  officii  nunquam  habent.  His  auctoritatibus  inni-  xxmsn.^T. 
tuntur  qui  angelos  mitti  nisi  inferiores  infitiantur. 

B.  Objectio  contra  illos. 

Quibus  objicitur  quod  Isaias  ait,  Yolavit  ad  me  unus  de  Seraphim  :  qui  ordo  HugcSum- 
superior  est  et  excellentior.  Ideoque  si  de  illo  ordine  mittuntur,  non  est  ambigendum  iraci.n.c.c. 
quin  etiam  et  de  aliis  mittantur.  Apostolus  quoque  ait  :  Omnes  sunt  administratorii  HebrX  i*. 
spiritus,   in  ministerium  missi.   His  testimoniis  asserunt  quidam,  omnes  angelos 
mitti.  Nec  debet  indignum  videri,  si  etiam  superiores  mittantur,  quum  et  ille  qui 
creator  est  omnium,  ad  hoec  inferiora  descenderit. 

G.  Qucestio  :  si  omnes  mittuntur,  cur  unus  tantum  ordo 
nomine  Angelorum  censetur. 

Hic  oritur  quaestio  :  si  omnes  mittuntur  et  nuntii  Dei   exsistunt,  quare  unus    Hugo,  de 
tantum  inter  novem  ordines,  Angelorum  nomine  censetur?  Ad  quod  quidam  dicunt,  ..p.v.c.ss! 
omnes  quidem  mitti,  sed   alios  ssepius  et  quasi  ex  officio  injuncto,  qui  proprie 
Angeli  vel  Archangeli  nominantur;  alios  vero  rarius  mitti,  scilicet  majores,  causa 
extra  communem  dispensationem  oborta  :  qui  quum  Angelorum  ministerium  susci- 
piunt,  etiam  nomen  assumunt.  Unde  in  Psalmo,  Qui  facit  angelos  suos  spiritus  :  Ps. an,i. 
quia  illi  qui  natura  spiritus  sunt,  aliquando  angeli,  id  est  nuntii,  fiunt. 

D.  Putant  quidam  Michael,  Gabriel,  RcqMael,  de  superiori  ordine  fuisse; 
sed  sunt  nomina  spirituum,  et  non  ot^dinum. 

Et  putant  illi  Michael,  Gabriel,  Raphael,  de  superiori  ordine  fuisse.  Michael  Hugo,.=;um- 

ma  Senl. 

interpretatur,  quis   ut  Deus?  Gabriel,  fortitudo  Dei;  Raphael,  medicina  Dei.  Nec  iract.n.c.e. 
sunt  ista   nomina  ordinum,  sed  spirituum.  Et  dicunt  quidam,   singulum  horum  cuT'^9.*''' 


k 


518  IN   LIBRUM   II   SENTENTIARUM.   —   DIST.   X   SUMMA 

unius  proprie  ac  singulariter  spiritus  esse  nomen;  alii  vero,  non  unius  singulariter 
et  determinate,  sed  nunc  hujus,  nunc  illius  esse  nomen,  secundum  qualitatem  eorum 
ad  quoe  nuntianda  vel  gerenda  mittuntur  :  sicut  et  dajmonum  quaedam  nomina  sunt 
quae  quidam  putant  esse  unius  propria,  alii  vero  pluribus  communia.  Diabolus 
quippe,  qui  Graece  ita  vocatur,  et  criminator  interpretatur,  vel  deorsum  fluens, 
Hebraice  dicitur  Satan,  id  est  adversarius ;  dicitur  et  Belial,  id  est  apostata  et  absque 
jugojdicitur  etiam  Leviathan,  id  est  additamentum  eorum  :  et  alia  plura  reperies 
nomina  quae  vel  unius  spiritus  sunt  propria,  vel  pluribus  communia. 

E.  Quomodo  detenninent  prcedictas  auctoritates,  quas  videntur  adversari, 

qui  dicunt  omnes  angelos  mitti. 

Qui  autem  omnes  angelos  mitti  asserunt,  praemissas  auCtoritates,  Danielis  scilicet 
et  Dionysii,  ita  determinant.  Dicuntur  superiora  agmina  Deo  adsistere,  et  ab  inti- 
mis  nunquam  recedere  :  non  quin  aliquando  mittantur,  sed  quia  rarissime  ad  exte- 
riora  prodeunt ;  neque  tunc  ab  intimis  recedunt,  sed  Dei  praesentia?  et  contemplationi 
semper  adsistunt  :  quod  etiam  faciunt  qui  frequenter  mittuntur. 

F.  Quos  alii  dicant  mitti,  et  quos  dicant  non  mitti,  cum  determinatione 

auctoritatum  quce  videntur  sibi  adversari. 


iiugo.de        Alii  vero  dicunt,  tres  ordines  supremos,  scilicet  Seraphim,  Cherubim,  et  Thronos, 

acrain. 
i.p.v,  c. 


*"*'"!  33.  ita  Greatori  adsistere,  quod  ad  exteriora  non  exeunt;  inferiores  autem  tres  ad  exte- 


riora  mitti ;  tres  vero  medios  inter  utrosque  consistere,  non  modo  dignitate  vel 

loco,  sed    etiani  officio  :  quia   praeceptum   divinum  a   superioribus  accipiunt,  et 

deferunt  ad  inferiores.  Ideoque  quum  supremi   mediis,  et  medii  imis,  atque  hi 

hominibus  praeceptum  Dei  nuntient,  merito  omnes  Angeli  nominari  debent.  Et  ob  id 

*  forte  Apostolus  ait,  omnes  spiritus  administratores  esse  Filii,  et  mitti  in  ministe- 

rium.  Vel  per  omnes,  non  singulos  ordines,  sed  de  inferioribus  ordinibus  singulos 

id.summa  angelos  complexus  est.  Ilhid  vero  quod  Isaias  ait,  per  verba  Dionysii  determinant, 

ii*c.  J^*^   dicentes  :  Hi  spiritus  qui  mittuntur,  percipiunt  horum  vocabulum  quorum  gerunt 

DcCoeicsi.  Qfflcium.  Unde  dicunt,  illum  angehim  qui  missus  est  ad   Isaiam  ut  mundaret  et 

nicr.  c.  XIII.  •'  *.j  ^ 

incenderet  labia  Prophetae,  fuisse  de  ordine  inferiorum;  sed  ideo  dictus  est  fore  de 
Seraphim,  quia  veniebat  incendere  et  consumere  deUcta  Isaiae. 

„,.,,,,.  A  tur.  Et  circa  hoc  Magislcr  procedit  scliola- 

SUMMA  ..  ,  .       . 

stice,  arguondo  pro  parte  utraque,  caute 

DISTINCTIONIS    DECIMyE  tamen  aliorum  responsiones  narrando, non 

ex   proprio   qnid(]uam   teniere  assorendo. 

IN  hac  dislincliono  inquirilur,  an  ouinos      Et  oa  qu.-o  scriljil,  polissiino  sumpla  sunt 
spiritus  cffiloslos  sou  siiiguloruin  ordi-      ex  hoiniiia  B.  (irogorii  qiuc  in  foslo  logitur 
num  porsona),  ad  exteriora  ageiida  luittan-      boatissimi  Michaolis. 


QUJEST.  I  :  UTKUM  OMNRS  ANr.EMCI  SIMIUTUS  MIMSTHRNT  SFi;  IN  MI^MSTFRIUM  MITTANTUR   319 


Matlh.w, 


QUiESTIO    PRIMA 

Clrca  hanc  diversi  varias  movcnt  qiia»- 
stioncs,  vidclicct  :  an  onmcs  aiif;cli 
sancli  ininislrcnt  scii  ad  cxlcriora  inillan- 
tnr,  an  oinncs  adsislanl  ;  ct  rnrsns,  an 
iidcm  ministrent  et  adsislant ;  itemqne, 
qni  minislrenl,  ct  qni  adsislant.  Vernm 
qnnm  ista>  condcpcndcant  qna^slioncs,  dc 
omnihiis  lacio  iiiiain  lianc  :  Utrum  om- 
nes  angelici  spiritus  ministrent 
seu  in  ministerium  mittantur. 
^'idctiir  qiiod  sic.  Primo,  qiiia  Apostoins 

//eir. I, IV.  ail  :  Nonne  omnes  adminislralorii  spiritns 
snnt,  in  ministerinm  missi  propter  eos 
qiii  hcrcdilalcm  capinnt  saliilis?  — Secnn- 

is.  VI,  ti.  do,  qnoniam  Isaias  ait,  Volavit  ad  nw  iiniis 
de  Seraphim  :  qiii  est  ordo  snprcmns.  Si 
ergo  mittnntnr  de  illo,  magis  de  qnolibet 
ordine  inferiori.  —  Tcrtio,  divinse  et  in- 
creatsD  persona;,  Filins  et  Spiritns  Sanctns, 
missi  snnt,  ct  Filiiis  minislravil,  qni  etiam 
secnndum  naturam  assumplam,  propter 
hyposlaticam  ejns  cnm  ^erbo  nnioncm, 
cunctis  angelis  exslat  snblimior;  et  ipsa; 
divin»  personsp  in  infinitum  cnncta  Iran- 
scendunt  creata  :  mnlto  igitur  plus  etiam 
summis  angelis  convenit  ministrare  ac 
mitti.  —  Qnarto,  angeli  ex  caritate,  digna- 
tione  et  hnmililate  nobis  minislrant  mi- 
nisterio  dignitalis,  administrationis  atqne 
pr»lationis  :  quod  snperioritati  non  de- 
rogat,  sed  quanto  sunt  superiores,  tanto 
abundantiori  carilate,  dignatione  et  hnmi- 
litate  sunt  pleni  :  ergo  snpremis  potissime 
competit  ministrare.  —  Quinlo,  servi  boni 
et  humiles  suo  se  domino  libenter  confor- 
mant,  et  ejus  sectantur  vestigia  et  exem- 
pla.  Quum  igitur  universi  angeli  videant 
snum  creatorem,  Deum  ac  dominum  se 
tantum  humiliasse,  qnod  missus  venit  et 
servivit  hominibus,  videtur  quod  eum  in 
hoc  passim  seqnantur.Quis  enim  baronnm 
aut  militum  non  libenter  ministret  vulgari 
plebi  ad  mensam,  si  videat  ipsnmmet  re- 

14.    '  '     gem  id  agere?  —  Sexto,  ad  Hebrseos  pro- 


A  bat  Aposlolns  cxcclh^ntiam  Filii  Dci  siipcif 
aiig(dos  univcrsos,  qiiod  angcli  oinncs  Dci 
exsistnnt  ministri,  Chrisliis  vero  est  heres 
cl  filiiis  natnralis  :  qiiir  j)robalio  iion  ha- 
bcrct  proccssnm,  nisi  oinnes  veraciter  ini- 
nislrarcnl  ac  millcrcnlnr.  —  Scplimo,  Mi- 
chael  a|)pcllalur  pivcposilus  paradisi  :niliilo 
ininns  millilur,  iil  Daiiicl  iiisinnal.  /Mn.x,i:i. 

Flcontra  vidctur  qnod  omnes  adsistant. 
Priino,  qnoniam  Raphael,  qiii  missus  fuit 
ad  Tobiain,  disserit  :  Ego  snm  Raphael,  roA.xn.is. 
iiniis  de  sepl(Mn  qui  adslamns  antf^  Dcnm. 

IJ  Scd  anle  Dcuin  adstar(!  seii  slare,  est  Deo 
adsislcre.  —  Kx  eodem  argnilur  sic  secnn- 
do  :  In  verbis  illis,  per  septenarium  nu- 
merum  universitas  designata  est  angelo- 
riim,  qucmadmodum  in  Apocalypsi,  quo 
dicitur  :  Gralia  vobis  et  pax  a  Dco,  et  a  Apoc.i,i. 
seplem  spiritibns  qui  in  conspcctu  throni 
ejus  sunt.  Ergo  universi  adsistunt.  Quid 
enim  est  Deo  adsistere,  nisi  in  conspectu 
throni  ejus  esse  el  stare?  —  Tertio,  regi 
adsistere,  est  pr»sentem  ejus  vultum  con- 
spicere.  Sed  de  angelis  infimi  chori,  qui 

C  hominum  sunt  cuslodes,  Christns  fatetur  : 
Angeli  eornm  in  coelo  semper  vident  fa-    Matih. 
ciem  Patris  mei.  —  Quarto,  in  Job  habe-  """'  '**■ 
tur  :  Factum  est  quadam  die,  quum  adsi-    /061,6. 
sterent  filii  Dei  coram  Domino,adfuit  inter 
eos  etiam   Satan.   Ergo  et  angelus  malus 
Deo  adsistit :  multo  magis  quilibet  angelus 
bonus.  Gregorius  quoque  testatur  :  Adsi- 
stunt,  qui  intima  contemplatione  fruuntur. 
Sed  hoc  angelis  convenit  universis. 

In  contrarium  est  doctrina  divini  Dio-  DeCceiesi. 
nysii  in  C(Delesti  hierarchia;  et  quod  Daniel  ^'""  *^'  ^'' 

D  ait,  Millia  millium  ministrabant  ei,  et  de-  nan.\ii,\o. 
cies  millies  centena  millia  adsistebant  ei  : 
quocirca  fatetur  Gregorius,  Alii  sunt  qui 
adsistunt,  et  alii  qui  ministrant. 

Circa  hsec  multa  interrogat  Alexander. 
Primo,  an  angeli  a  solo  Deo  mitlantur.  Vi- 
detur  quod  sic  :  quia  omnes  sunt  mini- 
stratorii  spiritus  Dei,  non  nnus  alterius. 
—  Respondet  :  A  solo  Deo  est  missio  an- 
gelorum  anctorilalive.  Unns  vero  ab  alio 
mittitur  auctoritate  et  commissione  divi- 


¥ 


320 


IN   LIBRIM   II   SENTENTIARLM.    —   DIST.   X  ;    QU.EST.    I 


Zach. 11,3,  na,  juxta  illud  Zachariap  :  Angelus  qui  lo- 
*■  quebatur  in  me,  egrediebalur,  et  alius  aii- 

gelus  egrediebatur  in  occursum  ejus,  et 
dixit  :  Curre  el  loquere  ad  j)uerum  istum. 
Circa  quod  ait  Gregorius  :  (juum  angelus 
ait  ad  angelum,  Curre ;  dubium  non  est 
quin  angelus  angelum  mittal,  superior  in- 
feriorem.  Hinc  dixit  :  In  conspectu  Condi- 
toris  angelica  minisleria  ordinala  sunl,  ut 
commnni  felicilale  bealiludinis  opificem 
suum  videntes  gaudeanl,  quum  pro  com- 
muni  dispositione  dignilalis  alii  aliis  sub- 
ministrant.Sic  namque  el  in  regno  terreno 
snperior  officiatus  mittit  inferiorem.  Hapc 
Alexander. 

Secundo  qua^rit,  utrum  fam  boni  quam 

mali   angeli    mitlanlur  a  Deo.   Respondet 

quod  imo.  Quod  quum  certum  sit  de  an- 

gelis  bonis,  probat  hoc  idem  de  angelis 

malis  per  id  quod  tertio  Regum    legitur 

III  iteg.  Deus  dixisse  angelo  malo  :  Vade,  egredere, 

'^PsLxxxu  ^*  f^c  i^^-  Alque  in  Psalmo  :  Immissiones 

*9-  per   angelos   malos.  Verumtamen   iu   lali 

missione  alia  est  intentio   Dei  mitlentis, 

alia  Satanjc  missi  :   cujus  malitia  utitur 

Deus  in  bonum,  qui  de  malis  elicit  multa 

bona.   —  Hapc   Alexander.   Qui    in    hujus 

Exod.xii,  quapstionis  solutione  concedit  primogenita 

29-  .Egypfiorum    ab   angelis    malis  percussa. 

p.  432D.   De  qua  re  aliter  dictum  est  supra. 

Tertio  quaerit,  utrum  angeli  mitlanlur 
de  quolibet  ordine.  Ad  quod  nihil  asserlo- 
rie  dicit  determinando,  sed  recilatorie  tan- 
tum,  sicut  in  litfera  respondet  Magister  : 
Ex  hoc,  inquiens,  quod  ait  Gregorius, 
Utrum  per  se  hapc  faciant  superiores  an- 
gcli,  an  per  subjecta  agmina,  nos  affirmare 
non  audemus  quod  certis  testimoniis  non 
probatur  ;  inde  accepit  Magister,  quod  du- 
plicem  ponit  opinionem  :  unain  dicentium, 
quod  omnes,  de  quolihet  sinl  choro,  im- 
mediale  millanfur;  aiiam,quod  su[)eriores 
angeli  nuntiant  angelis  inferioribus,  el  illi 
hominibus  :  ideo  inferiores  per  se  milli 
dicuntur.  —  Atque  ad  illud  Gregorii,  Hi 
qui  pripeminenl,  usum  officii  exlcrioris 
nou  habenl,  rcspondeut  illi  (|ui  dicunl  om- 
nes  milti,  faciendo  vim  in  hoc  quod  ail, 


A  «  exterioris  officii  »  :  quia  est  quoddam 
officium  exterius  ad  quod  depulati  sunt 
angeli  inferiores  ac  medii,  ut  nunliare, 
punire;aliud  est  officium  interius,  ul  pur- 
gare,  illuminare,  ad  quod  depulali  sunt 
angeli  de  ordine  superiori,  ut  purgalio 
Isaia3  facta  ininisterio  Seraphim.  Similiter /*.  vi,  c,  7. 
quum  dicitur,  Millia  millium  ministrabant  Dan.\n,\o. 
ei,  etc,  non  dalur  intelligi,  quod  qui  adsi- 
stunt  non  minislrcnt,  aut  econverso :  sed 
quod  omnium  sit  duplex  officium,  scilicet 
minislrare  atque  adsislere. 

B  Quarto  qua^rit,  ad  quid  principaliter 
milfantur.  Respondet,  quod  ad  complen- 
dum  divinae  beneplacitum  voluntatis;  de- 
inde  propler  eleclorum  salutem,  juxla  il- 
lud  Aposloli  :ln  minislerium  missi  propter  ffetr.t^n. 
eos  qui  heredilalem  capiunt  salutis.  — 
Quinlo  sciscilatur,  ulrum  singuli  miftan- 
tur  ad  determinata  officia  adimplenda,  an 
singuli  indifferenter  ad  omnia.  Respondet : 
Videlur  dicen(lnm,quod  singuli  sinl  prom- 
pti  ad  omnia  officia  j^erageuda.  Sed  quoni- 
am  quoedam  sunt  propter  appropriafionem 

C  quorumdam,  apparef  quod  illi  millantur 
ad  illa  frequentius  :  et  si  qui  alii  de  alio 
choro  ad  illa  mittuntur,  accipiunt  quoad 
hoc  denominalionem  ipsorum.  —  Haec  Alex- 
ander. 

Porro  Bonaventura  primo  hic  qnaErit, 
ulrum  angeli  miltanlur  ad  homines.  Et  re- 
spondet  :  Angeli  absque  dubio  millunlur 
ad  homines.  Et  quamvis  hujus  possint  ra- 
liones  plurima»  assignari,  una  tamen  po- 
lissima  ex  lege  sumilur  carifatis.  Htcc 
enim  missio  concordaf  carilali  divinae,  ca- 

D  rilali  angelicae, et  carilali  humanap. Carilali 
diviucP  :  quia  in  hoc  manifeslatur  bouilas 
Dei,  et  quanlum  noslram  amet  salulem, 
quod  nobilissimos  spirilus  illos  qui  ei  in- 
lima  carilale  jungunlur,  et  ipso  bealissi- 
me  perfi  uuulur,  dirigil  ac  transmillil  ad 
l^rocurandam  noslram  salutem.  Competit 
quoque  caritali  angelicje.  Est  enim  carila- 
tis  ardentis,  maxime  desiderare  aliorum 
salutem.  Propfer  quod  Isaias  Domino  di- 
xil  :  Ecce  ego,  mille  ine.  QunuKpic  angcli  /«.  m,  8. 
valeant  nos  juvare,  et  videanl  nos  pericli- 


UTUIIM   OMNES   ANCELICI   SIMIUTIS   MINISTHENT   SEII    IN    MINISTEHILM   MITTANTUIl 


:m 


lari,et  siin  anxilin  inaxiiiic  indip^crc,  malos- 
(liit' aiiffclos  iiKlcsiiifnlcr  iios  iinpii^iiarc  ; 
idco  coriiin  carilati  concordat  cl  convciiil, 
iit  siio  ad  iios  advciilii  iios  adjiiNciil.  (loii- 
vcnit  cliain  caritati  hiiinana',  (]U80  quiiiii 
parviila  sit  iii  statu  pnrscnti,  indigct  fovc- 
ri,  nulriri  ct  cxcitari  :  ct  qnoniain  an}j;cli 
sunt  concivcs  hoininibus,  qniiiii  non  siiit 
cis  juncli  per  spcciricain  simililiidiiicin 
nalura\  qiu©  excital  ad  ainorem,  oi)orlcl 
eos  nobis  nunc  .juii{i;i  pcr  ohsc^iuium  bc- 
nefieentiip  siup,  ut  sic  eoruin  validius  ac- 
ecndamiir  amorc.  Uxc  Honavcntura. 

Qui  (iiiiTrit  sccundo,  an  onuiium  angclo- 
niin  sit  initti.  Kcs[)on(let :  sicul  ait  Magister 
in  litlera,  quidain  dixerunt,  quod  soli  an- 
geli  ultimsD  hierarchia>  mittuntur  ad  nos  : 
quod  B.  Dionysium  dicunt  sensisse.  Apo- 
/^eftr.  i,ti.  stoluin  vcro  ad  Hebrscos  dicnnt  solum  de 
angclis  hicrarchijc  infimie  ess(^  locutum, 
ntendo  distribulionc  accommoda.  Sed  quia 
non  consonat  hoc  intentioni  Apostoli  iii- 
tendentis  probare  Christum  esse  cunctis 
angelis  altiorem,alii  dicnnt,  quod  universi 
mittuntur;nec  esse  hoc  contra  Dionysium, 
qui  idcirco  dicit  angelos  superiores  non 
mitti,  quia  non  mittuntur  ita  frequenter, 
nec  pro  communioribus  causis,  aut  quia 
non  ex  proprio  officio  convenit  eis  mitti, 
ut  angelis  infimse  hierarchiae.  Sed  quia 
expositio  ista  est  valde  extranea,  quum 
S.  Dionysius  dicat,  quod  angeli  superiores 
usum  exterioris  officii  nunquam  habent, 
et  indubitanter  credendum  est  vera  esse 
verba  tam  Apostoli  quam  divini  Dionysii 
ejus  discipuli ;  idcirco  est  positio  tertia, 
per  distinctionem  salvans  utrumque,  et  di- 
cens,  quod  duplex  est  raissio.  Una  exte- 
rior,  ad  nos  :  qua3  non  competit  superio- 
rum  agminibus  ordinum.  Alia  interior,  ad 
angelos,  sed  propter  nos.  Sicque  mifti 
competit  omnibus  angelis,  quia  superiores 
mittuntur  a  Deo  ad  medios,  et  medii  ad 
infiraos,  dum  revelando  eis  quae  nobis  ex- 
pediunt,  purgant  atque  illuminant  infi- 
mos  :  quod  totum  est  propler  nos.  Hinc 
signantcr  dixit  Apostolus,  Missi  propter 
eos;  non  inquit,  Missi  ad  eos.  —  Missio 


A  aulciii  riiigcniti  Dci  fiiit  ad  rcdimcnduin 
ct  sahaiidiim  :  (jiiic  inissio  tant(c  est  cx- 
cellciilia',  (|iiod  aiigclis  non  poluit  conve- 
iiirc.  Idciico  iioii  scquitur  instantia  isla 
facla  dc  Kilii   missione. 

Kaqiic  iinivcrsi  angcli  miiltiplicitcr  nos 
juvaiil,  [)r()lcguiit  ct  siiccurruiil  immcdia- 
tc  aut  mcdialc,  rev(dationcs  ministrando, 
orationcsqtie  nosfras  Deo  assidue  offercn- 
do.  Nain  su[)eriores  simul  cum  inferio- 
ribus  pro  nobis  Allissimum  inter[)ellanl, 
et  nosfras  orationes  ei  exponunt,  non  ut 

B  inslruant  Dcum,  sed  ut  nostras  oratio- 
ncs  impcrfcctas  et  fe[)idas  igncis  suis  af- 
fectibus  rcddant  Dco  acceptas,  quemad- 
modiim  advocati  ornatis  eloquiis  aliorum 
cansam  tuentur;  sicquc  eliam  ad  snorum 
ordinum  instauralionem  cooperantur,  et 
caritatis  legera  picfatisque  curara  implent 
in  nobis.  —  Ha>c  idem. 

Insuper  quanit  hic  idcra  Docfor  alia 
qua)dain,  ad  qu»  qiiaravis  ex  pra-habitis 
innofescat  solufio,  attaraen  quoniam  circa 
ea   fangit    quspdam    non    habifa,    breviter 

C  tangam  ea. 

Itaque  sciscitatur,  ad  quid  angelus  rait- 
talur;  et  primo,  an  ad  inflammandum  af- 
fectum.  Et  respondet  :  Affectum  noslrum 
ab  aliquo  inflammari  conlingit  dupliciler. 
Prirao,  tanquam  a  principali  agente,  et 
directe  imprimente  seu  efficienfe  :  et  ita 
non  potest  ab  angelo  inflammari.  Secundo, 
fanquam  a  causa  excitante  et  disponente  : 
et  sic  potest.  —  Huic  verae  responsioni 
addit  Bonavenlura  :  Primo  modo  dixerunt 
quidara  philosophi  affectura  noslrura  ab 

D  intelligenlia  inflararaari.  Dixerunt  nam- 
que  quod  anima  esset  inslruraentuin  in- 
telligentia',  et  quod  intelligentia  influeret 
super  aniraara,  sicut  agens  super  instru- 
raentura.Unde  dixerunt,quod  aniraa  tripli- 
cera  habet  operationem,  videlicet,  anima- 
lem,  inlellectualera,  et  divinam  :  animalem 
ex  se,  intellectualera  ex  influenlia  angeli- 
ca,  divinara  ex  divino  influxu.  Hsec  Bona- 
ventura. 

Quocirca  sciendura,  quod  ea  qu»  dicit 
posuisse  philosophos,  ipsi  philosophi  pro- 


522 


IN    LIIJUl  M    II    SENTENTIAUUM.    —   DIST.    X  ;    QU-EST.    l 


tulerunl  de  anima  nobili,  id  est  coelesti  : 
quia  coeleslia  corpora  esse  aniniata  assei  ii- 
erunt,  ut  evidenter  patet  in  libro  de  Caii- 
sis,  ef  in  Eleineiilatione  theologica  Procli 
Plalonici.  A\  icenna  vero  et  Algazel,  dicen- 
tes  aniinas  huinanas  ab  inlelligenlia  ulli- 
ma  esse  creatas,  etiani  fassi  sunt  eas  posse 
directe  illuminari  et  accendi  ab  illa  laii- 
qiiam  a  creatore  :  quod  prorsiis  ha^relicum 
esl.  Xihilo  ininiis  ad  pium  inlellecliim  po- 
test  concedi,  qiiod  et  anima  ralioiialis  in 
hac  vila  triplicem  habeal  aclionem,  ulpo- 
te  :  animalem  ex  se,  in  quantum  corpus 
informal ;  intelleclualem,  in  quanlum  lu- 
men  suuin  naturale  ab  angelo  conforlaliir, 
ac  modis  pnehabilis  illustralur;  et  divi- 
nam,  in  quantum  a  Crealore  per  superna- 
turalia  dona  accendilur,  elevalur,  atque  in 
Deum  quodammodo  transformalur. 

Ouarlo  invesligat,  an  anima  ab  angelo 
illuminetur.  Respondet  :  Animam  quoad 
siiperiorem  ralionis  porlionem  illuminare, 
solius  est  Dei,  iit  freqiienter  Auguslinus 
oslendit;  quamvis  quidain  non  intelligen- 
tes  totius  veritatis  principium,  aliud  po- 
suerunt,  scilicet  intellectum  nostrum  non 
pervenire  ad  lumen  primiim,  sed  illiimi- 
nari  ac  perfici  ab  eodem  per  medium  in- 
telligentit'©  lumen:quod  exslat  haTelicum. 
Hiiic  tractatores  calholici  animam  noslram 
quantum  ad  parlem  rationis  inferiorem, 
posuerunt  ab  angclis  per  eorum  revelatio- 
nes  illuminari.  Quod  tripliciter  polest  iii- 
telligi  :  primo,  per  moduin  lumiiiis  ir- 
radianlis  ;  seciindo,  per  modum  speculi 
offerentis;  terlio,  per  modum  lingihT  viva- 
ciler  exprimenlis  :  qui  modus  inlelligibi- 
lior  esse  videtur,  ila  qiiod  angelus  illuini- 
nat  mcnlem,  non  lumen  infiindendo,  nec 
solum  offerendo  inslar  objecli  aut  speculi, 
sed  eliain  vivaciler  excilando,  ul  doclor 
exterior.  Ilicc  Honavenluia. 

Ciijus  verba  ex  pr.Tlialiilis  palenl,  ita 
quod  Deo  est  piopriiim,  animam  quoad 
superioris  ralionis  sua>  porlionem,  (jiia  iii- 
tendil  a^lernis,  illuminan'  direcle,  |)i()dii- 
cendo  in  ea  luineii  nalura>  vel  gralia*  aul 
glorifc  :  imo  hjcc  habet  a  Deo  immediate, 


A  et  potest  immediale  in  solo  Deo  bealifica- 
ri,  et  in  pra^senti  per  donuin  sapienti»  il- 
luslrari,  simililer  per  donum  inlellectus, 
consilii  alqiie  scienliie. Xihilo  ininiis  potest 
ab  angelo  |)i;cl'alis  modis  hierarchice  pur- 
gari,  illuminari  ac  perfici. 

Prffilerea  Thoinas  ad  qua»stionem  hanc, 
an  angeli  omnes  adsislant,  respondet  :  Ad- 
sislere  in  angelis  dicilur  ad  simililudinem 
horum  qiii  regibus  terra>  adsislunl;  qui- 
bus  adsistere  perhibenlur  qui  circa  eos 
sunl.  Oiiiiiiique  B.  Dionysiiis  dicat  primae  DcCfleiest 

B  hierarchia;    proprium    esse   ut    sic    circa '"""^' ^"" 
Deum  sinl  ejus  aginina,  tanqtiam  in  ejus 
vestibulis  collocala,  ei  dumlaxat  convenit 
Deo  adsislere,  in  qiianlum  immediale  ab 
ipso  capax  est  illiiininatiomim  in  ipsa  lu- 
minis  divini  simplicilale,  ul  supra  exposi-    p.  480B\ 
tum  est.  Inferiores  vero  illiiminaliones  seu  *^"^' 
cogniliones  accipiunt  ex  ipso  lumine  jam 
diviso,  et  ad  parliciilaria  applicato  :  ideo 
non  dicuntur  circa  Deum  esse  seu  ei  adsi- 
slere.  Verumtamen  omnes  immediate  uniti 
siint  Deo  ut  bealificanli  objeclo,  et  quan- 

C  tum  ad  mulla  qua^  immediale  cognoscunt 
in  eo  :  non  tamen  omnia  cernunt  in  ipso. 
—  Rursus,  tripliciler  dicitur  quis  Deum 
intime  conlemplari.  Primo,  per  hoc  qiiod 
ejus  consideratio  ad  exleriora  sensibilia 
non  dislrahilur  :  et  sic  oinnes  angeli  boni 
ac  mali  Deum  intime  contemplantur,  quia 
a  sensibilibus  aut  sensu  non  sumunt  re- 
ruin  notiliam.  Secundo,  per  hoc  quod 
non  indigent  exleriori  simililudine  in  qiia 
Deiim  contemplenlur,  qiue  simililudo  sil 
exlra  Dei  essenliam;  sed  euin  videiil   in 

D  sua  essenlia  :  sicque  eum  inlime  conspi- 
ciuiil  universi  Beali,  non  aulem  mali  an- 
geli.  Tertio,  per  hoc  quod  non  lanluin 
vident  Dei  essenliam,  sed  ipsain  quodam- 
modo  penelranles,  in  ipsa  conspieiunl  suo- 
ruin  effectuum  raliones  :  sicque  intiine 
conlemplari,  est  proprie  adsislere,  et  soli 
suprem»  convenit  hierarchia^.  Secundum 
alios  vero  modos  dicitiir  adsistere  secun- 
diim  ipiid.  noii  simpliciler.  Ihec  Thornas 
in  Scriplo. 
Denique  de  hoc,  an  omnes  angoli  in  mi- 


UTRUM   OMNES   AN(.KLICI   SPIRITUS   MINISTRENT   SEU    IN   MINISTEIUUM   MITTANTUU 


o23 


nislcriiiiii  iiiillaiitiii',  l()i|iiiliir  iii  codciii  : 
Ilaiic  (jiia'sli()ii('iii  iiioncI  (lic^oriiis,  cl 
iiKlcloriiiiiialaiii  rcliiKinil.  (jiiidaiii  vcro  di- 
ciiiil,  ali(|ii()s  aiif^clos  cx  ofiicio  ad  iiiiiii- 
slcriuin  dcpiitari,  videliccl  aiif^clos  inlcri- 
orcs  ;  allamcn  ali^iiia  caiisa  spcciali  cxlra 
eoininiiiicin  (iis[)ciisalioiicin  s(MI  adinini- 
slrationcin  exorla,  siipcriores  qiio^jnc  iii 
ininislcriiim  initli.  Sed  hoc  nccessarinm 
non  videtnr,  qnoniain  ad  qnanliimcumqne 
ina{;na  nuntianda  scu  exscquenda  infcrio- 
res  snfficiunt  ordincs.  El  itcriim,  qiiamvis 
talia  fiant  praMcr  communcm  cursum  na- 
lurte,  noii  taincn  fiuiil  pi'a't(M'  ordincm 
grali»,  secunduin  qiiem  atlciKlilur  dislin- 
ctio  ordinum. 

Hinc  secundum  Dionysiiim  rcsponden- 
diiin,quod  siiperiores  angcli  nunqnam  iin- 
mediale  circa  iios  minislcrium  habcnt. 
Cujus  ralio  ex  tribus  accipi  polest.  Primo, 
ex  dispositione  divina?  sapientia>,  cujus 
ordinatione  vel  lege  sancilum  est  ut  a  su- 
perioribus  in  ultiina  per  media  actiones 
perveniant,  ut  sit  ordinata  connexio  in 
partibus  universi,  et  nuili  sua  auferatur 
nobilitas,  quse  consistit  in  hoc  quod  quo- 
dammodo  causa  est  inferiorum  quantum 
ad  aliquid.  Seciindo,  ex  parte  iliuminati- 
onum.  Quemadmodum  enim  in  aclioni- 
bus  corporalibus  requiritur  proportio  inter 
agens  et  patiens,  quod  prwcipue  in  sensi- 
bus  patct,  quia  ab  excellenti  sensibili  cor- 
rumpuntur;  ita  est  et  in  inteilectualibus. 
Propter-quod  infeliectus  hebes  ad  subtilis- 
simas  veritates  non  pertingit.  Quumque 
lumen  inteilectuale  in  supremis  angelis 
simplicissimum  universalissimumqiie  con- 
sistat,  non  est  proporlionatum  intellectui 
nostro,  nisi  prius  contrahatur  et  determi- 
netur  in  inferioribus  angelis,  qui  minoris 
sunt  simplicitatis.  Tertio,  ex  parte  actio- 
num  quas  circa  nos  exercent.  Quum  enim 
actiones  minislerii  sint  parliculares  et  cir- 
ca  particularia,  oportet  quod  earum  exse- 
cutio  sit  per  forinas  maxiine  particulares 
atque  contraclas.  Et  hee  sunt  formai  qua3 
in  angelis  inferiorum  sunt  ordinum  :  id- 
circo  spectat  ad  eos  ministeriorum  exse- 


A  ciilio  diviiioiiiiii.  —  iliiK'  (|uo(|ii('  piiiioso- 
plii  posucriiiil  motoics  oil)iuin  diipliccs, 
[nita  :  coiijtinclos,  (juos  vocal)ant  orbiiim 
aiiiinas;  (|uoruin  conceplioncs  sunl  deU^- 
iniiiahc  (^l  parli(;iiiarizatic  :  qiios  eliam 
Aviceniia  vocal  aiigclos  ininislraiilcs.  Alios 
vero  sc|)aral()s,  (pios  iiitclligciilias  noini- 
iiaiil ;  iii  qiiibns  suiit  loriiuc  simpliccs  ct 
nniversaics  :  qiios  Avicenna  appcilal  an- 
gelos  adsistenlcs. 

Unde  conslat  qiiod  ista  positio  raliona- 
bilior  sit  :   tuin  quia  sanctus  ct  divinus 

B  Dionysius,  apostoli  Pauii  discipulus,  Ira- 
didit  cam,  qiii   cl  Aposloli   visioncs   crc- 
diltir  conscripsisse,  et  ipsuin  Aposloium  DeCmiost. 
frcqncnlcr  aiicgat  ac   lan([iiain  auctorein  j|.'"^j)|^,'|,'' ' 
indticit,  et  sicut  terliodecimoC(]clestis  hicr-  "om.  c.  n, 
archia>   caj)ituIo    innuit,   ista    positio   ftiit  '^' 
vnlgata  temporc  primitiviP  Ecclesijc ;  ttim 
quoniam  diclis  meiiorum  philosophorum 
pius    consonat,  ut  accipiamus  ab  eis  ea 
quffi  fidei  non  repugnant,  aliis  resecatis. 

Porro  objectionem  ex  Isaia  inductam  de  /«.  vi,  6,7. 
Seraphim,  B.  Dionysius  tertiodecimo  C(]e- 

G  lestis  hierarchiee  capitulo  solvit  dupliciter. 
Primo,  quod  angelus  missus  ad  purgan- 
dum  labia  Isaia>,  fuit  de  ordine  infcriori, 
et  dictus  est  Seraphim  a?quivoce,  quoniam 
venerat  purgare  per  ignem  ardentem.  Se- 
cundo,quod  vere  fuit  de  ordine  Seraphim. 
Non  tamen  angelus  ille  qui  visionem  reve- 
lavit  IsaicO  ftiit  de  superiori  ordine  :  imo 
is  fuit  de  ordine  inferiori.  Sed  quiim  vir- 
tus  hierarchica  quae  est  in  inferioribus  an- 
gelis,  sit  primo  a  Deo,  et  consequenter  a 
superioribus  angelis  in  inferiores  descen- 

D  dens,  angelus  visionem  formans,  reduxit 
Prophetam  non  solum  in  cognitionein  vir- 
tutis  immediale  agentis,  sed  etiam  virtutis 
divinsB  :  unde  ostendit   Dominum   super    ibid.  1. 
solium  sedentem.  Et  per  consequens  duxit 
in  notiliam  supremarum  virtutum  :  unde 
oslendit  Seraphim  stantia  circa  thronum.    ibi<L  2. 
Et  ostendit  virtutem    purgativam   ab   eis 
per  angelos  inferiores  nsque  in  homincs 
devenire,  per  hoc  quod  Seraphim  videba-    ibid  g. 
tur  ad  eum  volare.  Et  ponit  exemplum  de 
sacerdote  qui  absolvit  ex  potesfate  a  pon- 


524 


IN   LIBHLM    II   SENTENTIARUM. 


DIST.   X  ;   QU.EST.   I 


tifice  descendonlo,  ac  si  diceret  :  Ponlifex  A  timum  in  divinis  ministeriis  :  quod  no- 

te  absolvit,qui  milii  tradidit  potestatem  te  mini  competit,  quia  virlus  est  ultimum  in 

absolvendi.  Sic  et  angeius  oslendit  Sera-  re  de  potenlia,  ut  dicitur  primo  Coeli.  — 

phim  purgantem.  quoniam  ipse  in  virlule  Sicque  sex  ordines  ministranf,  el  tres  pro- 

iliius  purgabat.  —  ConCormiler,  omnes  an-  j^rie  adsislunl.  Inler  quos  ordo  Uominatio- 

geli  dicunlur  administralorii  spirilus,  in  num  quasi  medio  modo  se  habet ;  lamen 

quantum  inferiores  virlule  superiorum  mi-  ad   minislrativam  pertinet  dispositionem, 

nislerium  exsequunlur.  Polesl  quoque  di-  in  quantum  prai^cipit  ministranlibus,  et  os- 

ci,  quod  Apostolus  probare  inlendit  pne-  tendil  eis  quid  agant.  Ordo  vero  Potesta- 

eminenliam  uov.t   legis  ad   velerem,   per  tum  acfum  sorlilur  circa  ea  qua^  pertinent 

excellenliam   Chrisli,  qui  novam  conlulit  ad  franquillilalem  tolius  universi.  iu  (juan- 

legem,  ad  angelos,  per  quos  lex  velus  esl  tum    habet    polentiam   non    limilalam  ad 

tradita.  l*ropterea  loquilur  de  angelis  ulti-  B  isfam  auf   illaiu  commuuilatem  :  et  falia 

mi  ordinis,  per  quos  data  est  lex.  —  Ha?c  efficit  ordo  illc  per  se.  Alia  spectant  ad 


Thomas  ibidem. 

Insuper  ad  hoc,  an  universi  angeli  or- 
dinum  medi;o  hierarchi;e  milfaufur,  re- 
spondet  :  Quidam  dicuut,  angelos  prim;e 
hierarchiae  nullalenus  mitti,angelos  autem 
infimae  hierarchic-c  mitti  ad  homines,  an- 
gelos  vero  medi»  hierarchise  mitti  ad  illos 
de  terlia.  Ef  fangifur  opinio  ista  in  lillera. 
Sed  non  videlur  conveuiens,  quia  secuu- 
dum  eam  non  esset  differenfia  iuler  hier- 


statum  alicujus  regni  sive  provinciae  :  et 
hcTC  iion  faciunf  Pofeslales  nisi  medianti- 
bus  Principatibus,  qui  per  se  talia  exse- 
quunlur.  Qua^dam  vero  sunt  pertinentia 
specialiter  ad  aliquem  vel  aliqua  :  et  ha»c 
Principatus  non  exsequuntur  per  se,  sed 
per  iuferiores;  et  majora  per  Archangelos, 
minora  per  Angelos.  —  HcTC  Thomas  in 
Scriplo. 
Eadem   continentur  in   Summa,  prima 


archiam  primam   ac  mediam.  Non  enim  C  parfe,    centesima    duodecima    qua^stione, 


potest  inlelligi  missio  angeli  ad  angelum 
nisi  per  hoc  quod  unus  illuminat  alium  : 
sed  sicut  illuminat  media  ulfimam,  sic 
prima  secundam.  Rursus,  opinio  iila  di- 
clis  Sanctorum  non  consonat,  qui  adscri- 
bunt  angelis  hierarchiae  secundae  actus  qui 
in  exsecutione  ministerii   exterioris  com- 


quamvis  partim  sub  aliis  verbis.   Et  ali- 

qua  addit,  specialiter  de  hoc,  an  plures  arLiadi"". 

sinl  qui  miuisfraut  quam  qui  adsistunt  : 

De  numero  (inquiens)  adsislenfium  et  mi- 

nisfranlium  duplex  consideralio  potesl  ha- 

beri.Gregorius  quippe  affirmat  plures  esse 

ministranles  :  quia  quod  scriptum  est,  Mil-  Dan.\n,io. 


plenfur,  uf  miracula  facere,  daemonesque      lia  millium  minislrabant  ei,  exponit  non 
arcere.  mulfiplicative,  sed  partitive;  ac  sr  dicere- 

Ilinc  sequendo  rafiones  nouiiiuim  iu  s;i-  tur  :  Millia  de  numero  millium.  Sicque 
cra  nobis  |)agina  Iradiloruin,  ex  quibus  miuislraiilium  niiinerus  ponitur  indefini- 
oporlet  colligere  proprietates  atque  officia  D  tus,  ad  desiguandum  excessum;  adsisten- 


liicr 

IX 


DcCoeiesi.  ordiuum,  proul  a  Dionysio  assignantur,  di- 
"■  ciinus  qiiod  duo  ullimi  ordines  mediic  hier- 
archiic,  videlicel  Poleslafes  et  Virlules,  in 
miiiislerium  exlra  miltuutur;  quod  ordini 
Doiiiiiialiouum  non  compelit,  sed  dirigere 
omnes  ordines  inferiores  in  minisleriis 
suis  :  hoc  qiiippe  spectat  ad  dignilatem 
doinini,  acliones  inferiorum  ;i(l  iiufiiiii  di- 
rigere,  eorum(|iie  acfibus  non  misceri. 
Iliuc  ordo  Nirfulum  esl  siipicmus  \u\ov 
cos  qui  millunlur,  quasi  perlingeus  ad  ul- 


tium  vero  finilus,  dum  subditur :  Et  decies 
millies  centena  millia  adsistebant  ei.  Et 
procedil  opiuio  isla  secundum  posilionem 
Platoiiicorum,  dicenliiim  qiiod  qiianlo  ali- 
qua  suiil  uiii  j)riino  priiicipio  propiuquio- 
ra,tanto  sunt  i)auciora:sicut  quo  numerus 
est  unilafi  vicinior,  lanlo  est  luinor,  Et 
ista  salvatur  opinio  quantum  ad  numerum 
ordinum  :  qiiia  iil  diclum  est,  ordines  sex 
miuislraiil,  cl  tres  adsislunl.  —  >'erum 
maguus  Dionysius  quartodccimo  C(Xilcstis 


UTRUM    OMNFS    ANr.KLICI   SIMniTCS    MINISTIIRNT   SEU   IN   MINISTEIIIUM    MITTANTUH         525 

hierarchia^  capiliilo  poiiil,  (piod  inulliliido  A  aiil  inriammari,  Iriplicilci-  polcsl  inhdlij^i. 

angelorum  Iraiisccndil  omucm  mulliliidi-  Primo  clTiciiMilcr  :  siccpn!  soliis  Dciis  hoc 

ncm  malciialciii  :  iil  sciliccl  siciil  cor()0-  |)olcsL    Scciindo    niolivc,  si(;iil    ol)jc(;liim 

ra  ('(Ldcstia  exce(hinl  corpora  inrcriora  in  movcl   potcnliam  :  sicqiu!  dosidcratiim  iii- 

ma^niludinc  (|uasi  in  immcnsum,  sic  na-  riammal  aircclum.  Tci-lio  (!.\cilaliv(!,  siciil 

liira'  su[)cri()rcs   incorporca!  Iransccndiint  (pii  olTcrt  s|)ccicin  rci  oplalu',  ct  sic  an<^e- 

iniilliludiiic    oiuncs    naluras    corporcas  ;  lus,  acccndcrc    polcsl.   Ihcc    Petrus.   Ila>c 

quia  quod  melius  est  atque  prfpslantius,  supra  plenius  siint  iuducla. 

est  inaj^is  a   Dco  intcnlnm  ct  mulliplica-  Circa  lucc  scribit  inulla  Uichardiis,  qu» 

tum.  Sicque  plures  siinl  adsislenles  quain  senlentialiter  sunt   pnrhabila,  consonant- 

iniiiislrantes.   Et  ila  quod  dicitur,  Millia  que  praulictis.  Specialilcr  quoque  inquirit, 

millium,  lcgendum  esl   mulliplicalive,  ac  quomodo  angelus  doceat  hoiniuem  in  cor- 

si  dicerclur,  Millies  millia.  Quuinque  de-  H  [)oie    assumplo,    et    item    sino    assumpto 

cies  cenluin  sint  mille,  si  diceretur,  Decies  corpore.  De  quibus  dubiis  (jtiam  sparsim    p.wsDct 

centena  inillia,  daretur  inlclligi,  quod  tot  inulla  sunt  dicla.  Loquitur  autein  llichar- g''/*'^',^^' 

essent  adsislentes  quot  ministrantes.  Sed  dus  secundum   iinaginationem  dicentium  «is. 

quoniam   dicitur,  Decies    inillies  centena  intellectum    possibilem    nihil    intelligere 

inillia,   multo  pliires  dicuntur  esse  adsi-  posse  nisi  phantasmata  intuendo,  ideo  an- 

stentes  quam  minislranles.  Nec  lamen  hoc  geium  sine  corpore  non  posse  illuminare 

ila  est  accipiendum, quasi  tantus  dumtaxat  aut  instruere  hominem  nisi  super  phan- 

sit  numerus  angelorum,  sed  multo  major  :  tasmata  radiando,et  super  species  in  sensu 

quia  omnem  multitudinem  materialem  ex-  interiori  contentas  agendo,  easdem  diver- 

cedit.  Quod   designatur   per  multiplicati-  simode  dividendo,  componendo,  et  osten- 

onem   maximorum  numerorum  supra  se  dendo.  Qui  autem  dicunt,  inlellectum  jam 

ipsos,  puta,  denarii,  centenarii  et  millena-  C  specie   intelligibili   informatum  et  actua- 

rii,  ut  S.  Dionysius  dicit  ibidem.  Haec  Tho-  tum,  posse  absque  phantasmatis  specula- 

mas  in  Summa.  tione  intelligere,  secundum  quod  S.  Diony-  Demystica 

Concordat  Petrus,  dicendo  :  Duplex  est  sius  ponit  quamdam  anagogicam  et  pure  '^''^«•'°e'='- 

actus   contemplationis   angelorum  :  unus  inlellectualem    cognitionem,    subtilius    et 

earum  rerum  qua3  pertinent  ad  essentiam  (ni  fallor)  verius  dicere  queunt,  quod  an- 

gloriae  :  alius  rerum  quae  ad  officium  per-  gelus   sanctus    ipsum    intellectum   imme- 

tinent.  Et  juxta  hoc,  adsistere,  quod  est  diate  et  pure  potest  illuminare,  super  spe- 

immediate  contemplari,  dupliciter  potest  cies  intelligibiles  abstraclas  ac  depuratas 

intelligi.  Uno  modo  quoad  actum  contem-  in   ipso    consistentes    irradiando,    suoque 

plationis  beatificantis  :  sicque  quum  an-  spirituali  lumine  refulgentiam  quamdam 

geli  omnes  immediate  Deum  contemplen-  ibi  causando,  quemadmodum  lux  sensibi- 

tur,  omnes  ei  adsistunt.  Alio  modo  quoad  D  lis  emicat  et  splendorem  causat  in  rebus 

actum  contemplationis  ad  officium  perti-  corporeis,  ut  supra  in  verbis  Guillelmi  ex-  c/^.p.soeA'; 

nentis  :  et  sic  quum  non  aeque  immediate  pressum   est.   Nempe   si   phantasmata   et^"'^'®'^- 

contemplentur  ea  circa  quse  versatur  offi-  formae  sensibiles  capaces  sunt  irradiatio- 

cium,  non  omnes  adsistunt,  quoniam  pri-  nis,  influentiae,  compositionis  et  divisionis 

mi  immediate  a  Deo,  secundi  a  primis,  angeli  sancti,  cur  non  potius  ipsa  vis  in- 

ultimi  a  secundis  seu  mediis  illuminatio-  tellectiva  et  similitudines  spirituales  exsi- 

nes  recipiunt.  Haec  Petrus.  stentes  in  ea,  quum  inter  illud  activum  et 

Porro  de  effectibus  circa   nos  propter  istud  passivum  sit  major  proportio  ? 
quos  mittuntur  angeli,  concordat  praetactis         Amplius   circa   haec  Albertus   plurima  summ.  ih. 

nunc  Bonaventurae  responsis  Petrus  :  Affe-  sciscitatur,  in  quorum  solutione  concors  f  p*""'-  i- 

ctum  (dicens)  humanum  ab  aliquo  incendi  est  dictis   secundum  Thomam.  Verumta- 


326 


IN   LIBRLM    II   SENTENTLVRLM. 


DIST.    X  ;   QL.€ST.    l 


men  de  missionibus  angelorum,  prspserlim  A 
de  hoc,  an  de  singulis  millanlur  ordini- 
bns,  loqnilur  recilalive,  non  asserlorie, 
narrando  qna;  in  lexlu  habenlur;  el  ail, 
quod  iiii  qui  dicunl  oinnes  de  cunclis  or- 
dinibus  milli,  affirmant  Michaelem  et  Ga- 
brielem  de  superiori  ordine  esse,  quum 
el  Gabriel  allissimum  ilhid  incarnalionis 
Filii  Uei  myslerium  annunliaverit  Virgini 
gioriosa».  Addilque  :  Eliam  ha»c  videlur 
fuisse  opinio  Magistri  in  litlera,  et  Prae- 
posilivi,  alque  Guillelmi  Anlisiodorensis. 
—  Insuper  qua?rit,  ad  quid  mitlanlur.  Et  B 
respondet,  quod  sicul  secundum  Pliiioso- 
phum,  inlelligentia^  ac  anim»  nobiles  mo- 
vent  coeleslia  corpora  principaliler  ut  se 
conforment  virluli,  causalitati  et  commu- 
nicalioni  sumini  et  increati  principii;  de- 
inde  propler  utilitatem  adjunctam,  qua?i 
est  generatio  et  conservatio  inferiorum  : 
sic  angeli  milluntur  ad  homincs  et  ipsis 
minislranl  principaliter  ut  divinic  obtem- 
perent  voluntali,  eamque  exsequanlur  ; 
utilitas  autem  adjuncta  et  quasi  secunda- 
rius  finis,  est  procuratio  salvationis  huma-  C 
/Ttir.  1, 1 1.  nae,  sicut  ait  Apostolus  :  In  minislerium 
missi  propler  eos  qui  hereditatem  capiunt 
salulis.  —  Rursus  qua?rit  Albertus,  ulrum 
quilibet  angelus  circa  homines  exerceat 
tantum  actum  illius  doni  a  quo  denomina- 
tur,  ut  Seraphim  actum  incendii  carilalis, 
Cherubim  actum  lucis  scienliae,  Throni  ac- 
tum  judicii  et  determinationis  justilia>, 
sicque  de  aliis ;  vel  unusquisque  angelus 
missus,  promplus  sit  et  paratus  per  mini- 
sterium  exercere  actus  omnium  donorum 
omnium  aliornm  angelorum.  Et  respon-  D 
det  :  Dicendum  in  verilate,  sicut  et  anle 
nos  quidain  anliqui  dixerunl,  secnndum 
dicluin  H.  Gregorii,  quod  quilibet  angelus 
promptus  est  atque  paratus  exercere  offi- 
cium  omnium  aliorum,  et  quod  ordo  de- 
nominatur  ab  aliquo  dono,  non  quia  solus 
accepit  illud,  sed  quia  plenius  accepit  il- 
lud,  et  frequenler  exercet  actus  ipsius  :  et 
ila  Magister  delerminat.  —  H;ec  Albertus. 
Qui  in  hac  responsione  videtur  a  doclrina 
B.  Dionysii  parumper  defleclere.  Ego  vero 


in  his  ac  celeris,  sacratissimi  Dionysii  do- 
cumenlis  absolute  simpliciterque  consen- 
lio,  obtempero.  acquiescendumque  reor. 

Porro  rdalricus  in  Suinma  sua,  libro 
quarto  :  Quoniam  (inqnil)  in  Daniele  legi- 
tur,  Millia  millium  minislrabant  ei,  etc,  Oon.vn.io, 
B.  Dionysius  divisiones  angelorum  ad  bi- 
membrem  reducens.dividil  eos  in  adsislen- 
les  ac  ministrantes.  Et  ex  verbis  Danielis 
habeinus,  quod  alii  sunt  adsislenles,  alii 
ininislranles:quia  per  numerum  et  officia 
in  praMacla  auclorilale  dislinguunlur.  Ad- 
sistere  demum  Deo,  uno  modo  idem  est 
quod  se  exhibere  paratum  ad  exsecutio- 
nem  voluntalis  Dei,  vel  signi  vel  benepla- 
citi,  sive  exhibilio  illa  fial  bona  intenlio- 
ne,  sive  perversa.  Sicque  convenil  angelis 
bonis  ac  pravis,  quum  et  Gabriel  dicat, 
Ego  sum  Gabriel,  qui  adsto  ante  Deum;  et  Ahc. i,  lo. 
in  Job  dicitur,  quod  Salan  adfuit  inler  /061,0. 
filios  Dei  coram  Domino.  —  Omnes  au- 
tein  ordines  angelicos  praeler  tres  primos, 
S.  Dionysius  nominat  minislranles,  quuin 
et  eoruin  nomina  ab  officiis  sint  accepta, 
Verumlamen,  sicut  ad  artificialum  non  so- 
liim  facere  perhibetur  teclonicus,  qui  suis 
manibus  operalur,  sed  eliam  archilectoni- 
cus,  qui  manus  arlificum  regit  eisque  im- 
perat,  quamvis  manuin  propriam  non  ap- 
ponat;  sic  minislrare  ferunlur  non  solum 
angeli  qui  circa  exteriora  operantnr,  ut 
snnt  angeli  quinque  inferiorum  ordinum, 
sed  eliam  ordo  Dominalionum,  qni  in 
agendis  regit  ac  dirigil  eos  :  qui  lamen 
non  dicitur  inilli  ut  alii  quinque,  quoniain 
mitli,  est  exlra  locum  contemplationis  au- 
ctoritale  superioris  destinari,  ut  missus 
per  opus  aliquod  inferioribus  miscealur. 

Nec  his  obslat  quod  ait  Apostolus,  Om-  ^eir.  1,  u. 
nes  sunt  administratorii  spiritus  :quoiiiam 
loquilur  de  ministerio  de  quo  ex  auctori- 
tale  Psalmistae  pra^misit,  Qui  facil  angelos    ibid.-:. 
suos  spirilus,  et  ministros  suos  flainmam 
ignis.  Nempe  quod  ail,  «  flainmam  ignis  », 
de  Seraphim  dixil,  eo  modo  quo  in  Isaia    /*.  vi.c. 
legitur  nnus  de  Seraphim  ad   purgalionis 
ministerium  missus,  in  quanlum  per  infe- 
riorem  angelnm  a  se  directum,  hoc  fecit. 


UTUUM   OMiNKS   ANr.RLin    SPiniTUS    MINISTRRNT   SKU    IN    MINISTKIUrM    MITTANTrH 


rii>7 


II 


—  Deniquo   Aposlolus   ad    llcbnpos,    pcr  A 
inissioiuMn  !injj;cIoniin  probal  (iiirislnin  Dri 

Hehr.i,v  Kirniin.  iiilroducliiiii  \\cv  iiiissioiiciii  iii  car- 
ncin  in  orbein  ItMTarmn,  esse  inajorein  an- 
gelis,  sieul  rilius  esl  inajor  iniiiislro,  el 
sieul  adorandiis  esl  inajor  liis  {pii  l(!iieiilur 
ei  ialriiP  eulluin  iinpendere,  el  siciit  |)r<e- 
sidens  in  liirono  regis,  (lispensaloribus 
ejiis,  el  sieul  sedeiis  ad  dexlerain  palris 
iiiajor  esl  ininislris  iii  solio  residenlibus  : 
quoiiiain   sicut   Ciirisliis  propler  naliirain 

Ps.  VIII,  i;.  assuiiiplam  esl  niinoraliis  ab  angelis,  sic 

propler  personain  inissain  per  incarnalio-  B 
nis  mysteriuni  inajor  est  angelis,  et  Patri 
mittenti  jcqualis.  Idcirco  non  approbo  so- 
lutionein  quoriiindain,  dicentiuin  Aposto- 
luin  tantuin  loqui  de  inferioribus  angelis, 
per  qiios  data  est  le.x  :  quoniam  rationes 
Apostoli  concliidiint  de  universis  angelis. 
Psalmista  quoque  in  versu  pra?allegalo  lo- 
quitur  de  angelis  supremis,  videlicet  Sera- 
pliiin,  ut  Glossa  exponit.  —  Hgec  Udalricus. 
Cujus  hoc  ultiinum  verbum  est  conlra 
p.  snA.  id  quod  Thomas  (sicut  jam  patuit)  tangit 
in  Scripto,  dicens  Apostolum  loqui  de  au-  C 
gelis  per  quos  data  est  lex,  quos  dicit  fuis- 
se  de  ultimo  ordine.  Quod  etiam  videtur 
pati  instantiam,  quum  lex  illa  pertinuerit 
ad  commune  ac  maximum  bonum,  seu  ve- 
ram  salutem  tolius  Israeliticee  plebis.  Unde 
angeli  per  quos  data  est,  potius  videntur 
fuisse  de  ordine  Principatuum,  qui  com- 
munitatibus  preesunt,  secundum  unam  ex- 
positionem ;  vel  saltem  Archangelorum, 
quorum  est  nuntiare  majora,  et  ea  quse 
concernunt  bonum  commune  :  nisi  forsi- 
tan  Thomas  per  ultimum  ordinem  intelle-  D 
xerit  ultimam  hierarchiam.  Fateor  quoque 
Apostolum  ad  Hebraeos  loqui  de  angelis 
universis,  prout  consideranti  circumstan- 
tiam  connexionemque  litterae  ibi  patescit. 
At  vero  Durandus  circa  hsec  recilat  duas 
prsetactas  opiniones  de  isto,  utrum  omnes 
angeli  mittuntur  in  ministerium  ;  et  ea 
quse  quidam  objiciunt  contra  primam, 
tangit  sicut  ex  verbis  Thomae  objectum 
est  ei.  Contra  quae  arguit  sic  Durandus  : 
Congruit   ordini   gratiae,    ut   sicut   infima 


niintiaiiliir  pcr  infimos  aiigidos,  sie  majora 
iiiiiilieiiliir  i)er  inedios,  el  supreina  |)er  sii- 
|)i('iiios.  Oiiod  cl  iililc  csl,  (pialciiiis  iiiiiii- 
slcriii  illa  aiigcliea  (■oiigriieiitiiis  ct  ordiiia- 
tius  fiaiit  :  ne(pic  eiiiiii  {Ww[  rcgciii  iiiagiia 
per  infimos  nuiiliarc.  Ilciii,  (piiiiii  oiniies 
ordiiics  (iiii  sub  Doininalioiiii)iis  siiiit,  se- 
ciiiidiiiii  illam  opiiiionem,  millanliir,  et  in- 
ter  nos  el  \'irtiil(^s  sint  quatuor  iiilermedii 
ordiiies,coiislat  ipiod  quando  V'irtiit(^s  mit- 
tiintiir  (^l  circa  nos  aliqiiid  operanlur,  qiia- 
luor  ordines  medii  inlerinittiintur  :  sicque 
in  lioc  ordo  gratiro  non  servatur.  Ilaec  Du- 
randus. 

Et  bene  apparet,  quod  opinio  illa  pro- 
babiliter  posset  defendi,  nisi  S.  Dionysii 
auclorilas  obviaret.  Non  lainen  conviiieunt 
persuasiones  Durandi  :  quia  et  secundum 
B.  Dionysii  documenta,  majora  nuntianlur 
per  majores,  ut  per  Archangelos  (inter 
quos  eliam  sunt  majores,  minores  et  me- 
dii),et  maxima  per  supremos  Archangelos, 
aut  per  Principatus  secundum  quosdam. 

Alia  Durandi  objectio  solvitur,  quia  Vir- 
tutum  non  est  nuntiare,  sed  miracula  ope- 
rari  :  quod  directe  ac  proprie  ad  nulluin 
inferiorum  ordinum  dicitur  pertinere.  Ideo 
quando  Virtutes  mittuntur  ad  nos  propter 
agenda  miracula,  et  Angeli  ad  nuntiandum 
minora,  non  intermittitur  aliquis  ordo  me- 
dius  inter  illos,  ad  quem  directe  spectet 
aliquod  officiorum  illorum.  —  Insuper, 
mysterium  incarnationis  Filii  Dei  inter 
omnia  nuntianda  fuit  dignissimum,  et  ta- 
men  Gabriel,  qui  illud  electissima?  Virgini  Zi^c.  i,  26 
nuntiavit,  ex  Scriptura  probatur  non  fuis-  ®*^'"'- 
se  de  hierarchia  suprema  aut  ordine  sum- 
mo,  imo  inferior  exstitit  Michaele,  quum 
ipse  sanctus  Daniel  dicat  :  Factum  est  au-  Dan.sm, 
tem  quum  viderem  ego  Daniel  visionem,  *'''  **"• 
et  quaererem  intelligentiam  ejus,  ecce  ste- 
tit  in  conspectu  meo  quasi  species  viri 
(id  est  angelus  in  similitudine  viri),  et  au- 
divi  vocem  dicentem,  Gabriel,  fac  istum 
intelligere  visionem  (id  est,  o  tu,  Gabriel, 
expone  huic  Danieli  hanc  visionem).  In 
his  verbis,  secundum  expositores  catholi- 
cos  et  Hebrseos,  per  angelum  illum  qui  is- 


528 


IN   LIBRUM   II   SENTENTIARLM. 


blST.   X  ;   QU.EST.    I 


tud  commlsit  Danieli,  intolligitiir  Michael ; 
et  sive  ille,  sive  aiius,  certum  quod  fuit 
Dan.\,i\.  superior  Gabriele.  Micliael  aulem  princeps 
fuerat  Synagog;r,  el  sic  fuil  de  ordine 
Principatuum,  et  Gabriel  de  choro  (ut  fer- 
tur)  Archangelorum.  Praeterea,  si  juxta  Du- 
randum  suprema  nuntiantur  per  supre- 
mos,et  media  per  medios,cur  idem  Gabriel 
nuntiavit  Christi  incarnationem  et  S.  Jo- 
ibid.  XI.  annis  nativitatem,  imo  et  alia  cphTdam  mi- 
nora,  ut  in  Daniele  describilur? —  Verum- 
tamen  objici  potest,  quod  in  homilia  de 
angelis  beatus  testatur  Gregorius  :  Ad  hoc 
quippe  (videlicet  Incarnationis)  mysteri- 
um  nuntiandum.  summum  angelum  mitti 
dignum  fuit^qui  omnium  summum  venire 
nuntiabat.  Sed  et  B.  Bernardus  super  Mis- 
sus  est  :  Non  arbitror,  inquif,  hunc  ange- 
lum  de  minoribus  esse.  Ad  quae  poterit 
dici,  quod  fuit  summus  in  ordine  suo,  vel 
summus,  id  est  valde  altus,  et  forsan  inter 
Archangelos  primus. 

Praeterea  Tliomas  de  Argentina  :  Diffe- 
rentia  (ait)  est  inter  ministrare  et  adsiste- 
re  angelorum  :  quia  adsistere,  est  Dei  fa- 
ciem  contemplari,  sicque  adsistunt  omnes 
angeli  boni ;  item  adsistere,  est  illumina- 
tiones  a  Deo  immcdiate  recipere  :  sic  tres 
ordines  supremi  adsislunt.  Ministrare  ve- 
ro,  est  nuntiare  pro  temporis  opportunita- 
te,  vel  secundnm  officium  operari  :  mini- 
sterium  namque  est  nuntii  atque  officii.Et 
sic  ministrant  Deo  ordines  duo  Angelorum 
et  Archangelorum.  Rursus  adsistere,  est 
appropiiujuare  Deo,  et  extraneum  esse  a 
missione  :  sicque  adsistunt  quatuor  reliqui 
ordines,  utpote,  Dominationes,  Virlutes, 
Potestates,  et  Principatus.  — Haec  ille.  Quae 
prsehabitis  non  concordant,  quum  dictum 
sit,  ad  ordinem  Virlutum  speclare  mira- 
cula  facere ;  ad  Potestates,  dicmoues  coer- 
cere;ad  Priucipatus,  regnis  ot  provinciis 
seu  prtclatis  et  principibus  praesiderc  :  et 
ita  mitfuntur  atque  ministrant. 

Insuper  Scotus  concedit  universos  ange- 
los  mitti  vel  intra  vel  exlra;  et  addit  :  Vi- 
detur  tamen,  quod  supremi  aut  aliqui  de 
supremis  mitlantur  quandoque  ad  extra. 


A  Nam  incarnalionem  Verbi  multi  angeli  ne- 
scierunt  anle  lempns  incarnationis  passio- 
nisve  Chrisli.  Propter  quod  in  Isaia  quae- 
runt  :  Quis  est  isle  qui  venit  de  Edom  '.  Et  /*.  Lxm,  i. 
in  Psalmo  :  Quis  est  isfe  rex  gloriae?  Quum  /^*.  xxm.s. 
ergo  mysterium  illud  non  latuerit  Gabri- 
elem  tam  diu,  sequitur  ipsum  de  superiori- 
bus  esse.  —  Ilaec  Scolus.  Cujus  verba  quid 
contineanf  veritafis.  dislincfione  patebit 
sequente.  F^t  quamvis  praemissae  essenf  ve- 
rae,  non  tamen  concluderenf,  quod  Gabriel 
fuisset  de  suprema  aut  media  hierarchia, 

B  sed  quod  non  fuit  de  infimo  choro. 

Amplius  de  his  scribif  Quodlibeto  quin- 
to  Henricus,  specialifer  qualiter  unus  an- 
gelus  illuminet  alium  et  ei  loquatur.  — 
Denique  superprimum  introducfa  est  ejus  cf.p.asc 
opinio,  qua  dicit  actualem  intellecfionem  "  *■ 
non  fieri  per  inteliigibilem  speciem,  nec 
ad  actualifer  intelligendum  requiri  spe- 
ciem  talem,  sed  sufficere  habifum  scien- 
tialem  :  qu;i^  opinio  (sicut  ibidem  exposi- 
fum  est)  contrariatur  eommuni  ac  verae 
tam    philosophorum    quam    theologorum 

C  doctrinae. 

Deinde  ad  hanc  quaestionem,  utrum  unus  qusst.  is. 
angelus  possif  aliquid  de  novo  cognoscere 
per  alterius  angeli  operationem.  id  est  il- 
luminalionem,  locutionem,  etc,  respon- 
dens :  Quaestio  (ait)  haec  tros  comprehendit 
articulos  :  unum  de  angelorum  illumina- 
tione,  secundum  de  eorum  locufione,  fer- 
fium  de  ufriusque  novitafo. 

Ifaque  de  illuminatione  sciendum,  quod 
ipsa  ad  infelleclivam  pofeutiam  perlinet, 
ifa  quod  omnis  cognitio  ex  illuminatione 

D  procedit  :  ifa  quod  scire,  intelligere  seu 
cognoscero,  non  aliud  est  quam  infolle- 
cfum  lumine  quo  illuminatus  est,  lucere. 
Seienlia  namquo  socundum  acfum.  nihil 
est  aliud  quain  cogniti  inaiiifeslalio,  quae 
est  per  objectum  acfualifer  splendens  in 
intellectu.  Undo  et  objoctum  uf  actualiter 
coguifum,  dicitur  luinen  :  quia  coguitio  fit 
por  assimilalionom  cognoscenfis  ad  cogni- 
tum.  Unde  dixil  Aposfolus  :  Oinne  quod  Epiies.\, 
manifestatur,  lumen  est.  Quemadinodum  '^' 
enim  lumen  in  corporibus  esl  visibile  pri- 


UTUUM   OMNES   ANfiEMCI   SIMniTIS   MINISmRNT   SEU   IN   MINISTKUHM   MITTANTIIl 


r)20 


ino  (M  pcr  sc,  pcr  (|iiO(I  vi(l(Miliir  i'l  ;ili;i,  iii 
(|u;iiiliiiii  |i:ti-li('i|):iiil  Iiuikmi  ct  liiiiiiiic  il- 
Iiislriinliir;  sic  iii  s|)iriliiiilil)iis  lii\  priiii:i, 
qu;r  Dciis  csl,  cst  priimiiii  iiitclligihilc  p(M" 
sc,  ciijiis  piirlici|)iilioiio  iii  cssc  roriiuili  ct 
illiislriUioiic  oiiiiii;i  ;ili;i  iiilclligiiiiliir.  Iliiic 
siciit  is  (liciliir  (loiiiuiii  simi  ocuIos  cor[)0- 
ralcs  illiiiiiiiiarc,  (jui  lacil  quociiiiKjiic  iiio- 
(lo  iil  luiiKMi  iii  iiicdio  splciidcat,  el  ad 
acliiiii  vidciidi  imiiiulet ;  sic  spiritiialitcr 
dicitiir  iiiifjjclum  illuminarc,  qui  quocuin- 
quc  modo  ag;il  iii  inlcllcclu  angclico  ali- 
qiiid  qiio  aclualilcr  iminutclur  ad  inlcl- 
ligciidum.  —  Quod  dupliciter  ricri  polcst 
in  spirilualibiis,  proportionabililcr  illumi- 
nationi  qiiic  lit  in  corporalibus  :  uno  mo- 
do  lumcii  inlundcndo;  alio  modo  aliqiiid 
faciendo,  quo  faclo,  lumen  infunditur,  ta- 
mcn  ab  alio. 

Primus  modus  contingit  dupliciter.  Pri- 
mo,  ipsum  lumen  in  oculo  corporali  aut 
spirituali  causando  :  quemadmodum  sol 
lumen  suum  infundit  omni  oculo  corpo- 
rali  sibi  opposito.  Secundo,  proponendo 
ipsi  oculo  aliquid  parficipans  lumen,  ut  eo 
illuminetur  ad  vidcndum  :  quemadmodum 
exponeres  oculo  aperto  in  tenebris  pi- 
scium  squamas,  aut  putridum  lignum,  cu- 
jus  lumen  ex  se  videtur  in  tenebris.  Primo 
inodo  solus  Deus  illuminat  intellectum  an- 
gelicum,  causando  in  eo  lumen  naturap, 
aut  lumen  gratiae,  vel  gloriae,  aut  etiam 
increatum  lumen  infundendo ;  non  facien- 
do  ipsum  esse  ubi  prius  non  erat,  sed  fa- 
ciendo  quod  aliter  sit  ibi  quam  prius,  vi- 
delicet  :  aut  tanquam  rationem  et  medium 
cognoscendi  objective  alia  a  se,  non  au- 
tem  se  ipsuin,  secundum  quod  Augusti- 
nus  posuit  omne  verum  in  lumine  primae 
veritatis  cognosci,  pra?sertim  omne  verum 
supernaturale ;  aut  tanquam  objectum  co- 
gnitnm,  sicut  se  manifestat  Beatis.  Quum- 
que  angeli  esse  non  valeant  creatores  ali- 
cujus  luminum  horum,  nec  increatum 
lumen  manifestare,  constat  quod  isto  mo- 
do  unus  angelus  alium  illuminare  non 
queat ;  sed  potest  hoc,  proponendo  intel- 
lectui  aliquid  participans  lumen,  illumi- 

T.  21. 


\  iKiiis  iiilcllcctiiiii  ;i(l  cognosc<'ii(liim.  \'crum 
islc  iiiodus  ad  doclrinam  cl  locutioncMii 
pcrtinet  angcloriim. 

Porro  locincndo  de  illumiiialionc  scciin- 
do  iiiodo  priiici|)ali,  infcriorcs  ang(di  a  su- 
I)(M'ioril)us  hal)(Mit  illiiminari.  Possiint  et- 
(Miim  su|)(M'ior('s  ang(di  ali(pii(I  faccrc  circa 
infcriorcs,  qiio  faclOj  lumiMi  qiiod  illiimi- 
nat  iul  cognosc(Mi(luiii,  inrundaliir  iiifcrio- 
ribus,  quod  ipsimet  angcli  nequciiiil  iii- 
fiiiKlcr(\  Kt  Iioc  (iiipliciter  :  primo,  mere 
conlrarium  impcdicns  rcmovcndo;  secun- 

B  do,  ('11111  hoc  disiiosilioncm  ncccssariam 
indiiccndo.  Primo  inodo  dicitur  lumcn  in- 
fundcrc,  qui  facit  fenestram  in  pariete. 
Secundo  inodo  medicina  illuminat  oculum 
vitiatum,  removendo  a-gritudinis  vitiiim 
et  sanilatem  induccndo.  Sicque  unus  an- 
gelus  illuminat  alium.  —  Quocirca  nolan- 
duin,  quod  quiim  omiiia  naturaliter  et 
ordinatim  ad  invicem  sint  connexa,  con- 
nexio  ista  non  solum  est  accipienda  se- 
cundum  gradum  et  ordinem  naturarum, 
sed  etiam'  principalius  secundum  gradum 

C  influentiarum  et  operationum,  ita  qiiod 
natura  inferior  semper  quoad  aliquid  est 
in  potentia  respectu  superioris,  a  qiia  po- 
test  per  superiorem  reduci  ad  actum.  Et 
hsec  est  influentia  universalis,  quae  incipit 
a  primo  principio,et  gradalim  protendilur 
per  media  usque  ad  infimam  creaturam, 
quae  est  materia  prima.  Quam  connexio- 
nem  appellaverunt  philosophi  auream  ca- 
tenam  :  qua  universa  invicem  connectun- 
tur  ad  constitiiendum  universi  unitatem, 
ita  quod  si  connexio  talis  per  influentiam 

D  non  esset  in  universo,  ipsum  universum 
non  esset  unum  nisi  ordine  aggregatorum, 
quemadmodum  murus  lapidumve  acervus 
est  unus.  Et  quoniam  influentiam  istam 
non  ponebant  philosophi  nisi  per  motum 
coelestium,  idcirco  juxfa  numerum  mo- 
tuum  mobiliumve  coelestium,  posuerunt 
numerum  intelligentiarum,  ita  quod  si  qua 
esset  qu8B  non  moveret  corpus,  illa  esset 
ofiosa  et  frustra,  prout  duodecimo  Meta- 
physicse  asserit  Commentator.  Angelus  er- 
go  inferior,  quodammodo  est  in  potentia  et 

34 


530 


IN   LlBRrM   II    SENTENTIARUM.    —  DIST.   X  ;    QU.EST.   I 


imperfectiis,  reducibilis  ad  acluni  per  na- 

turalem  influentiam  superioris  in  ipsuin. 

Prffterea  de   angelorum    locutionc,  ali- 

quorum   fuit   opinio,    quod   sil   aliud    ab 

inlelligere   eorumdem.   utpole    nulus   seu 

signum   quo   angelus   unus  allcri    indicat 

suum  conceptum.  Sed  secunduMi  hoc,  nu- 

lus  illi  essent  quid  operatum  ab  angejo 

operatione  intelleclua]i,quum  loqui  sit  ac- 

tus  ralionis  et  intellectus.   Si  ergo   loqui 

non  est  intelligcre,  nutus  liujusmodi  es- 

sent  aliquid  operatum  ab  intelleclu  praMer 

actum    intelligendi,    non    ipse    conceptus 

mentis :  et  ita  non  essent  verba,  nisi  quem- 

admodum  sensibilia  facta  nutusque  mona- 

chorum  dicunlur  verba.  Si  ergo  loqui  pro- 

prie  ponamus  in  angelis  pro  verbo  menlis, 

quod   verius   esl   verbum    quam    verbum 

vocis;  quum  nullus  tali  verbo  loquatur  ni- 

si  actualiter  inlelligendo, quo  actu  concipit 

verbum,  non  est  dicendum  quod  verbum 

angeli  seu  loqui  ejus  sit  aliud  quam  intel- 

ligere  :  prffsertim  quum  non  sil   proprie 

loqui  sine  verbo  proprie  sumpto.  Ideo  ver- 

bum   angeli    non   nisi    ratione   differt   ab 

actuali   intellectione.  Nam  dicitur  intelli- 

gere,   in   quantum    inlelligentem    respicit 

absolute,  et  in  verbo  suo  aliquid  appre- 

hendit:  dicitur  vero  loqui,  in  quantum  or- 

dinatur   ad    indicandum   alleri    rem   qu.-B 

verbo  concipitur.  Ilujusmodi  ergo  verbum 

seu  conceptus  indicativus  (qui  dicitur  ver- 

bum  locutionis),  prout  in  intelligente  ab- 

solute  consideratur,  conceptus  vocatur ;  ut 

vero  ordinatur  ad  alium  conceplum  alteri 

indicandum,  dicitur  nulus. 

Quocirca  sciendum,  quod  notilia  angeli 
duplex  est,  videlicet  naturalis  et  superna- 
turalis.  Naturalis  non  cst  nisi  quidditalum 
universalium  atque  essentiarum  omnium 
creaturarum,  vcl  in  Verbo,  vel  in  propria 
natura.  Viso  elenim  Verbo  wterno,  nalura- 
liter  quiddilates  et  essenlia^  ill»  videntur 
in  ipso  :  et  perlinel  quodammodo  ad  bea- 
titudinem  essenlialem  cognitio  hujusmodi 
essentiarum.  Est  quoque  naluralis  nolilia 
angeli  singularium  parlicipantium  quiddi- 
tatcs,  Qua;  singularia  mox  ut  fuerint  exsi- 


A  slenlia,  angelus  naturaliter  noscit  :  quia 
in  ij^so  universalia  cognita,  sunt  rationes 
cognoscendi  singularia.  Cognilio  autem  su- 
pernaturalis,  est  cognifio  singularium  fu- 
turorum  dependenlium  a  sola  volunlale 
divina  el  pra-scientia  Dei  :  qualis  fuit  no- 
tilia,  quando  et  ubi  et  de  quo  populo  Chri- 
stus  nascerelur.  —  De  his  ergo  qua?  na- 
turalilei-  noscunt,  proprie  non  loquunlur 
angeli,  quoniam  omnia  illa  quilibet  ange- 
lus  novit,  nisi  forsan  ad  admiralionem  aut 
excitationem  laudis  divintc.  Ilinc  angelo- 

B  rum  loculio  proprie  est  de  particularibus 
factis  qua?  speciali  revelatione  ab  uno  pri- 
mo  supernaluraliter  cognoscuntur  :  quae 
unus  in  alio  naturaliter  cognoscere  uequit, 
neque  in  Verbo,  neque  in  exsistenlia  re- 
rum,  nisi  quum  actu  sunt.  —  IIa?c  Heuri- 
cus,  qui  de  his  scribit  prolixe. 

Verum  his  Scotus  conlradicit  pro  par- 
1e  :  Videndum  est,  inquiens,  de  locutione 
angelorum.  Et  pra^lermissis  opinionibus 
niullis,  una  est  reinovenda.  In  qua  dicitur 
primo,  quod  angclus  cognoscit  singulare 

C  nou  primo,  nec  per  aliquam  ralionem  pro- 
priam,  sed  per  universale  suo  intellectui 
concreatum  :  quoniam  unumquodque  sic- 
ut  sc  habet  ad  esse,  ifa  ad  cognilionem; 
forma  autem  singularis  nil  addit  super 
universalc  nisi  negationem,  ergo  nec  in 
cognifione.  —  Confra  quod  arguilur,  quia 
(ut  supra,  distinctione  tertia,  est  osten-  p.  2130. 
sum)  singulare  aliquam  entitatem  addit 
super  universale  :  ergo  universale  cogni- 
tum,  non  est  ratio  perfecta  cognoscendi 
singulare.  —  Rursus,  quum  singularia  in 

D  infinilum  mulliplicentur,  sequerefur  quod 
universale  cognifum  essef  infinifa»  effica- 
ciiP  in  reprffsentando.  Iterum  ex  illa  opi- 
nione  sequeretur,quod  quodlibet  singulare 
inox  ut  est  exsistens,  notum  esset  cuilibet 
angelo;  el  ila  localis  dislanlia  non  impedi- 
rel  angeli  inlellectionem  :  quod  negalur  a 
mullis,  et  esse  videtur  conlra  Auguslinum 
in  libro  de  Cura  pro  inortuis  agenda.  — 
Amplius,  probationes  quibus  probat  sin- 
gulare  non  posse  intelligi  ab  angelo,  proce- 
dere  vidcntur  ex  hoc  quod  imperfectionis 


QU.EST.   II   :    IJTRUM    ANC.ELUS   UNUS   LOQUATUH   ALTRIU 


:53i 


cst  in  iiilcllccdi  copfnoscorr  sinjj;iilarc  : 
qnod  csl  ralsnin,  (|uiii  sccundnm  hoc  in- 
lcllcctns  (livinns  non  inlciiificrcl  siiij^nla- 
ria.  Idco  conclusio  ab  illo  inlcnla,  iion  cst 
concedcnda  :  (luia  probabile  esl,  qnod  sic- 
ut  sensus  aliquis  coininuiiis  polcst  sentire 
oinne  sensibile,  sic  aliqnis  intellectus  cre- 
atns  potest  inlcllip;ere  oinnc  pcr  se  inlelli- 
gibile.  —  lnsu[)cr  non  vidclur  qnod  dis- 
posilio  ad  rorinain  mere  snpernaluralem, 
possit  cansari  ab  aiigclo  :  qnia  licet  ad 
tormam  immcdiale  a  Deo  producibilcin, 
cooperante  communi  cnrsu  natura>,  possit 
aliqna  causa  natnralis  disponere,  nt  palet 
de  corpore  organizalo  rcspcclu  aniina)  in- 
tellectiva3;  ad  1'orinam  lainen  omnino  su- 
pernaturalem,  non  cooperante  communi 
cursu  natnra>,  dispositionem  immediatam 
agere  agens  naturale,  videtur  inconveni- 
ens  esse. 

IIa>c  et  multa  consiinilia  inducit  Scolus 
contra  Ilcnricum  :  quorum  qua^dam  non 
mililant  conlra  eum.  Non  enim  negat  an- 
gelum  singularia  ista  cognoscere,  sicut  ob- 
jectio  illa  Scoti  videtur  pra^tendere.  Nec 
est  inconveniens,  angelum  dispositive  age- 
re  ad  infusionem  snpernatnralis  effectus 
seu  forma?,  utpole  luminis  gratiae  et  glo- 
riae,  et  aliorum  divinorum  charismatum 
gratise  gratum  facientis,  quum  et  homo 
hoc  possit,  ut  viri  catholici  cooperatores 
Dei  in  conversione  et  salvatione  erranti- 
um,  sicut  ait  Jacobus  apostolus  :  Qui  con- 
verli   fecerit   peccatorem    ab    errore   viae 

/fom.xi,i4.  suse.  Et  Paulus  :  Ut  salvos  (inquit)  faciam 
quosdam  ex  eis. 

Insuper  Scotus  :  Circa  haec,  ait,  sunt 
difficilia  duo.  Primum,  quomodo  angelus 
loquens  non  loquitur  cuilibet  angelo.  Si 
enim  loqui  angeli,  est  praecise  exprimere 

^  conceptum  qui  in  ipso   loquente  videtur 

sicut  in  libro,  et  hoc  expressnm  a  quolibet 
potest  videri  aequaliter ;  ergo  exprimens 
illud,  cuilibet  aequaliter  loquitur.  Aliud 
est,  quomodo  angelus  loquitur  ei  in  quo 
nihil  causat.  Nulla  enim  erit  ratio  quare 
et  quomodo  nunc  magis  intelligat  quam 
prius,  si  nihil  aliud  fiat  in  eo.  Hsec  Scotus. 


Jacob.  V, 
20. 


A  Vcniin  ul  isla  matcria  (\v  angclorum  lo- 
(Uilioiic  clarius  inlclligalur,  sciibciida  siint 
liic  docloruin  scnioiuin  rcsponsa. 


QU.ESTIO    II 

OUiierilurcrgo  hic  sccuiido,Utrum  an- 
gelus  unus  loquatur  alteri. 
Videtur  quod  non,  qnia  secnndnm  Gre- 
gorium  in  Moralibus^super  Job,  et  Angii- 
B  stinuin  libro  de  Civitate,  Bealorum  corda 
et  cogilationes  invicem  sibi  palcscnnt  et 
nota  sunt  :  ergo  non  indigcnt  mutno  sibi 
ea  manifcstarc.  Dciiide  si  loqiiuntur  ad  in- 
vicem,  quaeritnr  dc  medio  deferente,  et  de 
instrumentis  loquendi. 

Circa  haec  primo  qua>rit  Alexander,utrum 
loqui  conveniat  angelis.  Respondct  :  Du- 
plex  est  spiritnalis  loculio  angelorum.  Una 
qua  Deo  loquuntur.  De  qua  asserit  Augu- 
stinus  libro  de  Trinitate  :  Ilabet  Deus  suos 

C  nuntios,  id  est  angelos,  non  qnod  ei  ali- 
quid  quod  nescit  annuntient,  sed  bonum 
eorum  est,  de  suis  operibus  ejus  consulere 
voluntatem  seu  verilalem.  Alia  est  ipso- 
rum  ad  invicem  locutio. 

Si  autem  objiciatur,  quia  Commentator 
super  Angelicam  loquitur  hierarchiam  : 
Angeli  non  indigent  locutione,  quoniam 
conscientias  suas  ad  invicem  contemplan- 
tur.  Dicendum,  quod  ex  fine  auctoritatis 
illius  patet  ejus  solutio.  Sic  quippe  fini- 
tur:Quoniam  conscientias  suas  ad  invicem 

D  contemplantur,  ad  alterutrum  quodammo- 
do  sine  voce  loquuntur.  Quasi  dicat  :  Non 
sensibiliter  sed  intelligibiliter  spirituali- 
terque  loquuntur.  —  Vel  dicendum,  quod 
duplex  est  manifestatio  conscientiae  in  bo- 
nis  Dei  ministris  :  de  malis  namque  non 
loquimur.  Unam  habent  per  cognitionem 
in  Verbo;  et  secundum  hanc  verum  est 
qnod  conscientiae  eorum  sunt  sibi  invicem 
manifestae  :  nam  unus  in  Verbo  conscien- 
tiam  videt  alterius.  Hinc  Gregorius  de  no- 
bis  ut  glorificatis  in  patria  protestatur  ,* 


I 


532  IN    LIUULM    11    SKNTENTlAnUM.    —   DIST.    X  ;    QU.EST.    II 

rniuscujiisquo  mcnlcMn  ab  allorius  oculis  A  la  non  dicerol  :  Desideriuni  cordis  eorum    Ps.\,i:, 

corpulenlia  non  abscondet. Corporum  cnim  audivil  auris  lua.   Simililer  de  loculione  ^^*^  "'^'""' 

glorificalorum    tanla   conformilas  eril   ad  angeli  mali  leslalur  Gregorius  :  Diabolum 

spiriluni,  quod  ad  affeclus  (pii  erunt  in  loqui  ad  DeunT.  est  polestali  majestalis  ac 

spiritibus,  sequenlur  quidaui  nutus  in  eo-  sapienlia'  ejus  nil  posse  celare.  Ilinc  locu- 

rum    corporibus,  in  quibus    poterunl  di-  lio  angeli    non   aliud  est  quam   cogilatio 

gnosci  ipsi  affeclus  in  illis  nulibus  relu-  seu  desiderium  ejus  expressum  ;  respectu 

centes.  Simililer  dicimus  esse  manifeslas  autem  allerius  angeli  aut  animap,  est  indi- 

angelorum  conscienlias  in  invicem  quoad  catio  horum  ul  cognoscantur  ab  illis.  Unde 

cognitionem  quam  habent   in  Verbo.  Sed  el  Augustinus  libro  de  Trinitale  affirmat  : 

hoc  non  est  ex  nalura  propria  angeli,  sed  Formala  cogitatio  de  re  quaui  scimus,  est 

Verbi.  Unde  hoc  magis  est  ex  gratia  quam  vei-bum  quod  corde  proferimus. 
ex  nalura.  Nec  ideo  est  negandum  quin  B      Terlio  quterit,  au  una  sit  locutio  Dei  et 

alii  aliis  plura  cognoscunt  in  Verbo  pro  angeli,  quando  Deus  per  angelum  loqui- 

volunlale  ipsius  Verbi.  Nec  in  angelis  est  tur.  Et  circa  hoc  sciscitatur,  an  semper 

loculio  quoad  illa,  quia  potestas  manife-  per  se  immediale  loqualur  creatura^.  pr»- 

standi  illa  non  residel  apud  angelum,  sed  sertim  rationali,  an  seinper  per  angelum. 

apud  Verbum  :  ita  quod  sive  vellet,  sive  Ad  primum  horum  respondet,  quod  una 

nollel  angelus  qui  plura  cognoscit  in  Ver-  est  locutio,  quae  esl  Dei  ut  primo  moventis 

bo,  ipsum  Verbum  ha^c  eadem  manifesta-  ac  imperantis,  et  angeli  ut  exsequentis  et 

ret  angelo  pauciora  scienti.  Alia  est  cogni-  obsequenlis.  Elenim  una  est  actio  princi- 

tio  quam  habent  angeli  in  se  ipsis.  Et  de  palis  agentis  et  instrumenti  :  ut  arlificis 

hac  non  cst  veruin  quod  conscientije  eo-  et  securis  est  una  seclio.  Sicque  loquilur 

rum  sunt  sibi  invicem   manifestai  :   imo  Deus  per  angelum,  juxla  illud  Apocalypsis: 

plura  scit  unus  quam  alius,et  plura  sciens  C  Loquens    per   angelum    suum    servo   suo  A;>o<-.  i,  i. 

naturalem  habet  potestatem  manifestandi  Joanni.  —  Si  vero  objicialur,  quod  diver- 

ea  illi  qui  nescit;  ha^cque  manifestatio  vo-  sarum  essenliarum  diversa?  sunt  actiones : 

catur  locutio.  HaiC  Alexander.  dicendum,   quod  verum  est  (juando   una 

Secundo  quarit,  utrum  locutio  suinatur  non  operatur  per  aliam,nec  una  in  virtute 

univoce  aut  secundum  eamdein  rationem,  ac  vice  alterius:  et  rursus  hoc  verum  est, 

dum  Deus  dicitur  loqui  angelo  seu  anima>,  loquendo  de  aclionibus  elicitive  ac  imme- 

et  dum  angelus  dicitur  loqui   Deo,  alque  diale  productis  ab  ipsis  agentibus. 

dum  angelus  dicitur  loqui  animae  seu  an-  Ad  secundum  respondet  :  Deus  aliquan- 

gelo.  Respondet  :  Loculio  quamdani  ratio-  do  loquilur   anima>  per  se  ipsum,  quan- 

nem  sortitur  seu  habet  ex  parte  finis;  et  doque    per   angelum.    quemadmodum    ex 

ita  non  dicitur  secundum  eamdem  ratio-  Scripturis  probatur.  Propler  quod  ait  Gre- 

nem  respectu  Dei  et  angeli  ac  animjc.  Or-  D  gorius  :  Spiritum  Dei  quasi  qua>dam  verba 

dinatur   namque    locutio    ad   indicandum  nobis  dicere,  est  occulla  qua?  agenda  aut 

aliquid  seu  instruendum  :  et  ita  creatura  cognoscenda  sunt,  homini  inlimare,  atque 

non    loquilur  Creatori   omnia   aiternaliter  cor  hominis  non  adhibitis  slrepitu  ac  tar- 

cognoscenli.  Porro  ex  parte  forma>  secun-  dilate   sermonis,   peritum   de   abscondilis 

duin  eamdem  dicitur  ralionein,  lamen  per  reddere.   Quum  eniin   loquilur  per  ange- 

prius  et  posterius  :  sic  namque  est  expres-  lum,  aliquando   volunlatem    suain    rebus 

sio,  evidentia  aut  insinuatio  seu  interpre-  seu  factis   indicat,  aliquando   imaginibus 

tatio  desiderii  aut  conceptus.  Unde  de  ani-  oculis  cordis  ostcnsis,  quandoque  imagi- 

mx  locutionc  ad  Deum  faletur  Gregorius  :  nibus  anle  corporeos  oculos  ex  aere  as- 

Aniinarum  verba  sunt  desideria  ipsa.   Si  sumplis,  inlerdum  eadeslibus  substanliis, 

enim  desiderium  serino  non  essel,Prophe-  inlcnlum  lerrenis,  quandoque  coclestibus 


( 


UTIIUM   ANCELUS   UNUS   LOQUATim   ALTEIU 


r;33 


Joann.  \ii, 
28. 


Esech.  1, 
4,27. 


Gcn.  m,  8. 


/iirf.xxviii, 
12. 


Ibid.  xviii. 


MiUlh.wu, 

0. 

A'»/)i.xxii, 

28. 


Exod.  m,2. 


Zach.  1, 14. 


paritcr  ac  ((MTciiis.  Noniiun(|iiaiii  vcro  lin- 
inanis  cordihiis  ila  pcr  anj^cluin  hxiuilui', 
ul  i[)S(?  (]U0(|iic  pcr  angcluin  incnlis  oi)lu- 
libus  prapscnhUur.  Vcrhis  nainquc  pcr  an- 
gcluiii  lo(piiliir.  laiiicii  |)cr  iina^iiicm  iiiliil 
oslcndilur.  scd  siipciiKO  loculionis  vciba 
audiunlur  :  sicul  in  l*Aaii^-clio  lc^ilur,  Cla- 
rificavi,  cl  ilcriiin  claiilicabo.  Ncipic  cniiii 
Dciis,  qiii  siiK^  lcinporo  vi  lnlima3  iinpul- 
sionis  clainal,  in  lcinporc  vocciii  suani 
pcr  subslanliain  cdidil,  qiiain  incirciiin- 
scriplain  tcinporc  pcr  hiimana  vcrba  dis- 
tinxit ;  scd  dc  co^lcslibus  loqiicns,  vcrba 
siia  qii;i>  aiidiri  ab  hominibus  voluil,admi- 
iiislranlc  ralionali  crcatiira  rormavit.  Ali- 
qiiando  aufein  per  angelos  loquitur  Dcus 
rebiis,  duin  verbo  nil  dicilur,  sed  futura, 
assumpta  ex  elementis  imagine,  nuntian- 
tur  :  siciit  Ezechiel  spcciem  vidit  clectri 
in  mcdio  ignis.  Inlcrdum  vcro  per  angclos 
rcbus  simiil  et  vcrbis  loquitur,  prout  in 
Genesi  scribilur  :  Quum  audisset  Adam 
vocein  Domini  deainbulantis,abscondit  se. 
Interdiim  imaginibus  oculis  cordis  osten- 
sis  :  sicut  Jacob  vidit  scalam  in  somnis. 
Nonnunquam  imaginibus  ante  corporeos 
oculos  cx  aere  ad  teinpus  assumptis  :  sicut 
Abraham  vidit  tres  viros,  qui  nunc  angeli, 
nunc  Dominus  appellantur.  Quandoque  lo- 
quitur  ca^lestibus  siibstantiis  :  sicut  dum 
vox  de  nube  insonuit,  Hic  est  Filius  meus 
dilcctus.  Interdum  terrenis  :  quemadmo- 
dum  ore  asinsp  per  angelum  verba  hiima- 
na  formavit.  Aliquando  ccelestibus  simul 
et  terrenis  per  angelos  loquitur  Deus  :  sic- 
ut  ad  Moysen  in  monte,  quum  jussionis 
suae  verba  edidit,  ignem  rubumque  socia- 
vit.  Aliquando  immediale  per  angelos  sua 
secreta  humanis  cordibus  inspiravit,  quein- 
admodum  Zacharias  testatur  :  Dixit  ad  ine 
angelus  qui  loquebatur  in  me.  Ex  quibus 
patet,  qualiter  Deus  diversis  modis  per  an- 
gelos  loquitur.  —  Nihilo  minus  potest  per 
se  ipsum  verba  efficere,  et  res  per  quas 
loquatur,  sine  ministerio  angelorum  for- 
mare;  sed  in  hujusmodi  voluit  ipse  iniiii- 
sterio  angeloruin  agere,  quatenus  sicut 
angeli  sunt  medii  inter  Deuin  et  creatu- 


A  rain  ralionalcm,  ila  Dco  miiiislrcnl,  cl  ra- 
lionali  iialuiic  (livinam  iialiiram  insinucnl. 
—  IliPC  Alexandcr,  vcl  polius  (Ircgoriiis. 
Qui  (Ircgorins  dciiiio  piolcslatiir  :  Dci  lo- 
ciilio  ad  iios  inlrinscicus  facla,  vidctur 
poliiis  (|uain  audiliir,  qiioniam  dum  so 
ipsiiin  siiK^  iiiora  insiiiiial,  rcpcntina  luce 
tciicbras  igiioraiitiai  iioslra!  illiistral. 

Quarto  qnaorit,  qiiid  dicatur  locutio  se- 
ciindiim  qiiod  angeli  miitiio  loquuntur.  Et 
rcspondct :  Ait  Damasccnus  libro  secundo, 
qiiod  loculio  illa  est  intelligentia;  sivc  con- 

B  silii  communicatio  sinc  scrmoiie  vocali. 
Quocirca  ambigitur,  qualitcr  iiitelligentia 
uniiis  angcli  possit  transfcrri  ad  aliurn, 
qiiiiin  id  quod  traditur  aut  commiinicatur, 
ad  alterum  per  aliquid  tranferatur.  Diccn- 
dum,  qiiod  communicatio  ista  fit  per  si- 
militiidincm  quamdam,  iit  si  speculum 
quuiii  vellct,  suam  similitudincm  commu- 
nicarct  alteri  speculo ;  sic  angelus  quum 
vult,  suain  intelligentiam  communicat  al- 
teri  angelo.  Si  vero  qua^ratiir,  qua?  sit 
differentia  inter  traditionem  intelligentiae 

G  atque  consilii ;  respondendum,  quod  intel- 
ligentia  est  de  re  cognoscenda,  traditio 
consilii  de  re  fienda.  —  Hgec  Alexander. 
Qui  de  hac  materia  adhuc  inulta  inquirit, 
qua?  infra  tangentur. 

Insuper  de  hoc,  an  in  angelo  idem  sint 
locutio  et  cogitatio,  Bonaventura  respon- 
det :  Loqui,  dupliciter  sumitur.  Primo  mo- 
do  loqui,  dicit  actum  in  se  seu  intrinse- 
cum;  secundo,  actum  ad  alterum,  et  quasi 
extrinsecum.  Primo  modo  loqui,  est  idem 
quod  verbum  formare  seu  gignere ;  secun- 

D  do,  idem  est  quod  formatum  verbum  ex- 
primere.  Primo  modo  locutio  sive  in  Deo, 
sive  in  angelo,  sive  in  anima,  non  est 
aliud  quam  cogitatio.  Secimdo  modo  plus 
dicit  quam  cogitationem,  diversimode  ta- 
men  in  diversis  :  quia  in  Deo  loqui  ad 
alterum,  ultra  intelleclum  notat  effectum, 
videlicet  revelationem.  Non  enim  dicitur 
Deus  hoinini  loqui  solummodo  quia  in  se 
ipso  inlclligit,  scd  quoniam  ultra  hoc,  ali- 
qiiid  revelando,  illustrationem  aliquam  in 
nobis  efficit.  In  hoinine  autem  non  soluin 


534 


IN   LIDRLM   II   SENTENTIAULM.    —   DIST.   X  ;   QL-EST.    II 


addit  cffecfum  in  allerum,  sed  etiam  ac- 
tum  et  medium  signum,  videlicet  vocem 
sensibilem  per  quam  mentis  concepfus  al- 
teri  notificalnr.  In  homine  enim  esf  alius 
acfus  conversionis  supra  se,  et  alius  actus 
conversionis  ad  allerum.  In  cogitatione 
converfitur  anima  supra  id  quod  habet  in 
se,  in  locutione  aufem  offert  hoc  alteri  : 
sicque  aliud  est  cogitare,  quain  exterius 
loqui  ;  et  ita  addit  actum  locufio  supra 
cogifationem  in  homine.  Anima  quoque 
quamdiu  degit  in  corpore,  non  est  nata 
suscipere,  nisi  mediante  vi  sentiva.  Idcirco 
requiritur  signum  sensibile,  quatenus  sicut 
homo  compositus  est  ex  anima  et  corpore, 
sic  loculio  ejus  aliquid  habeat  spirituale, 
et  aliquid  corporale.  —  In  angelis  aufem, 
quum  sint  spirituales  substanfia^,  locutio 
habet  se  medio  modo  :  nam  ultra  cogila- 
tionem  addit  effectum  sive  respectum,  non 
sensibile  signum.  Addit  aufem  effecfum 
sive  respecfum,  quoniam  cogilatio  quan- 
tum  est  de  se,  exsfat  secreta  :  ideo  non  fit 
alteri  manifesfa,  nisi  cogitans  aliquid  offe- 
rat  alteri,  et  aperiendo  se,  quasi  quodam 
nutu  mediante,  id  quod  in  se  habet  faciat 
ad  alterum  quasi  ad  aurem  pervenire.  Ne- 
cessarius  quoque  est  actus  novus,quoniam 
angelus  non  eadem  conversione  convertit 
se  supra  se  et  ad  alterum.  Non  autem  re- 
quiritur  sensibile  signum  aut  deferens  me- 
dium,  quum  in  angelis  non  sit  sensitiva 
cognitio.  Propferea  sufficit  eis  intelligibilis 
specics,  qua3  ex  virtute  angeli  intellectiva 
ad  voluntatis  sua!  imperium  polost  pro- 
tendi  ad  allerum.  Quemadmoduin  eliam 
species  illa  dum  eam  sibi  et  in  se  intue- 
batur,  fuit  verbum  interius;  ita  dum  eam 
extendit  ad  alterum,  efficitur  quasi  nutus 
seu  signum,  et  verbum  exterius.  Quumque 
tam  species  illa,  quam  virfus  prolendens 
eam  ad  allerum,  cl  ipsa  prolensio,  spiri- 
tuales  consisfanf,  non  egent  corjjorali  me- 
dio  deferente.  Verumfamen  quoniam  vir- 
tus  illa  finifa  esf,  ad  hoc  quod  angelus 
angelum  protcndendo  illam  speciem  exci- 
tet,  oporfct  quod  non  nisi  finila  dislaiilia 
ab  inviccm  dislent.  Ifaque  locufio  angcli 


A  ultra  cogifafionem  addit  ulteriorem  actum 
alque  respectum.  rafione  cujus  concernit 
finifam  disfantiam,  quamvis  cogifatio  et 
inleliecfus  abstrahant  ab  omni  distantia; 
et  angeli  sancti  cogitationes  suas  ad  nu- 
tum  voluntatis  modo  communicanf,  modo 
occultant. 

Verum  his  objici  potest.  Locufio  nam- 
que  differens  a  cogilafione,  addit  aliquod 
signum  exprimens.  Si  ergo  angelus  vult 
speciem  suam  infelligibilem  alferi  angelo 
inanifestare  loquendo,  et  in  ipso  differunt 

B  cogitatio  et  locutio,  oportet  quod  differant 
etiam  species  illa  et  signum  quod  expri- 
mit.  Tunc  qua^ro  de  signo  illo  :  quia  aut 
esf  species,  aut  est  res.  Si  species,  pari 
rafione  indiget  aliquo  signo:  et  simililer 
qu.Treretur  de  illo  fertio  signo,  nec  erit 
stafus.  Si  vero  est  res,  aut  ergo  sensibilis, 
aut  intelligibilis.  Non  sensibilis,  quum  ni- 
hil  sensibile  exsisfat  in  angelo.  Si  intelli- 
gibilis,  qua>ro  quare  illam  magis  infelligit 
angelus  cui  fif  sermo,quam  speciem  ipsam 
qua>  est  in  intellectu  angelico.  Et  rursus, 

C  res  quae  est  in  uno  angelo,  nequit  fieri  in 
verifate  in  alio.  Ergo  fit  secundum  simili- 
tudinem  :  sicqiie  pari  rafione  species  ex- 
sisfens  in  unius  angeli  infellecfu,  potest 
gignere  similem  sui  in  alio.  El  si  non, 
qiueritur  quare.  —  Et  respondendum,  quod 
non  oporfet  nufum  et  speciem  differre  re- 
aliter,  sed  sufficit  quod  differant  compa- 
ratione.  Eadein  quippe  species  est,  qua? 
consideratur  in  se,  et  qu»  pofest  profendi 
ad  alferum,  differens  relafione.  Acliis  vero 
considerandi  eam  in  se,  qui  est  cogilatio, 

D  et  actus  profendendi  eam  ad  allerum,  qui 
est  locufio,  est  alius  et  alius  actus  :  nam 
his  acfibus  inlellecfus  angeiicus  eadem 
similifudine  diversimode  ufifur,  ifa  quod 
una  considerafioue  dicifur  fanfum  verbiim 
et  species.  alia  vero  eliam  niilus.  Nihi- 
lo  miniis  dici  posset,  quod  sicut  species 
qihTi  est  in  speculo,  dum  se  prolendif  ad 
oculuin,  non  est  penitiis  eadem,  sed  se 
multiplical,  ifa  et  species  intellectus  ange- 
lici.  Porro  si  qua'ralur  de  virliile  qua  fit, 
seu   de   luce   spiriluali;  dicendum,  quod 


.  I 


UTUUM   ANfiELUS   UNUS  LOQUATUU  ALTEIIL 


iifiO 


coiHMiiiil  il)i  liix  (liiplcx,  vidcliccl,  liix  iii- 
lcllccliis  aiij^clici  olTcrciilis,  cl  liix  siipcr- 
na'  \«M"ilalis  :  ul  siciil  iii  liicc  c()f[)orali  ad 
iininulaiKliim  visiim  ^idciiius  couciirrcrc 
cl.  luccin  incor|)oralam,  cl  liiccm  solis  su- 
pcrinriuciilcm;  ila  cl  in  s[)iriliiali  cofj^iii- 
lionc  (lii[)liccin  concurrcrc  luccm  iiilclli- 
gainus,  [)ula  divinam  alquc  crcalam,  iil 
sa^[)ius  innuit  Augustinus.  —  Ilyoc  Bona- 
ventura. 

Qui  item  ad  istud,  ulrum  cadcm  locutio 
possit  esse  a  Deo  el  angelo  sanclo,  res[)on- 
det  :  Sicut  lri[)lieit(>r  dicimiir  Dcum  vide- 
To,  ul|)Ote,  visione  e()r|)Oi'ali,  imai^inaria  ct 
inhdlccluali,  ita  quod  visioiu^  inlcllecluali 
videtur  Deus  in  cadis  in  se  i[)so  lucens, 
visione  imaginaria  ct  corporali,  in  crealu- 
ra  subjecla  a[)[)arens;  sic  tripliciter  dici- 
mur  aiulire  :  primo,  per  signum  sensui 
exteriori  oblatum;  secundo,  per  siguum 
in  interiori  scmisu  seu  imaginalione  forma- 
tum;  tertio, per  verbum  inspirationis  menli 
inslillalum.  Et  sicut  Iripliciter  Deus  audi- 
tur,  ita  tripliciter  loquilur, secundum  quod 
tri[)licem  excilat  in  nobis  auditum.  Quem- 
admodum  enim  sensum  nostrum  ad  sui 
ipsius  a[)prehensionem  excitat  signo  sensi- 
bili,  in  quo  angelus  apparet  in  Dei  perso- 
na,  vel  Deus  ex  ministerio  angeli ;  mentem 
autem  nostram  per  semetipsum  informat 
ut  ipsum  agnoscat  :  sic  in  locutione  inlel- 
ligendum  est,  quia  locutio  qua  Deus  loqui- 
tur  nobis  per  signum  sensibile,  sive  interi- 
us  sive  exterius,aut  semper  aut  frequenter 
exhibelur  per  angelum,  ut  Gregorius  ait 
tertio  Moralium,  nempe :  Dum  Deus  loquitur 
nobis  per  angelum,  aliquando  volunlatem 
suam  rcbus  indicat,aIiquando  imaginibus, 
etc.  (ut  supra  in  Alexandro).  Et  tunc  est 
eadem  locutio,  sicut  est  eadem  operatio 
principalis  moventis  ac  instrumenti,  etc. 
(ut  supra).  —  Pra?lerea  si  quaeratur,  an  an- 
gelus  in  Dei  persona  apparens,debeat  ado- 
rari  ex  persona  Dei,  sicut  apparet  et  loqui- 
tur  in  persona  Dei ;  dicendum,  quod  sicut 
sermo  quem  format  angelus  in  subjecla 
creatura,dupliciter  potest  referri  ad  Deuin, 
videlicet  immediate  et  mediale  :  immedia- 


A  lc,diim  aiigclus  [)roiiuiitial  a(;  si  D(mis  [)ro- 
nunliarel;  mcdiale,  diiiu  ang(dus  [)ronun- 
lial  iil  iiiiiiliiis  Dci  :  ila  iii  a|)[)arition(; 
scnsibili  csl  inlclligendum,  ([uoniam  for- 
ma  illa  aul  priiici[)alitcr  dueit  in  ang(;lum, 
sicqiic  |)0lcst  diilia  adorari ;  aiit  in  DiMim, 
ct  si(!  [lotcst  adoraii  lalria;  ciillu.  —  1*0- 
streino,  de  hoc,  an  hujusmodi  a[)paritiones 
et  loculiones  sensibiles  semper  fiant  me- 
diante  ministerio  angelorum,  Augustinus 
tertio  de  Trinitate  dubie  loquitur.  Attamen 
potius  inniiit,  quod  omnes  facla^  sint  mi- 

B  nislerio  angclico  in  novo  ac  veleri  Testa- 
iiKMito.  Gregorius  vero  tertio  Moralium  ex- 
pressius  hoc  affirmal  (ut  patet  in  verbis 
ex  Alexandro).  Iltoc  Bonavenliira. 

Pricterea  Thoinas  :  In  angelis,  inquit, 
est  quaxlam  locutio  ;  quffi  tamen  ab  illu- 
minationc  differt  in  duobus.  Primo,  quan- 
tum  ad  ea  de  quibus  sunt  :  quoniam  illu- 
minatio  proprie  est  de  his  quai  superior 
angelus  in  lumine  divina;  essentia)  appre- 
hendit  :  qujB  inferior  angelus  ibi  non  vi- 
det;  propler  quod   indiget  ut  in  luinine 

C  superioris  angeli  inagis  contracto  ac  deter- 
minato  quam  est  lumen  divinum  et  in- 
creatum,  illa  cognoscat.  Locutio  autem  est 
de  motibus  liberi  arbitrii,  quos  unus  non 
videt  in  alio.  His  etenim  modis  duobus 
aliquid  potest  esse  notum  angelo  uni,  non 
alleri.  Secundo,  quoad  inodum  quo  utrum- 
que  perficitur,  differentem  secundum  duo 
qua)  ad  visionem  intellectualem  requirun- 
tur,  ad  corporalis  similitudinem  visionis, 
videlicet,  res  ipsa  qu»  intellectui  propo- 
nitur,  et  lumen  sub  quo  videtur.  Illumina- 

D  tio  ergo  fit  per  hoc  quod  lumen  intellectus 
unius  angeli  per  fortius  lumen  superioris 
angeli  conforlalur  ad  aliquorum  cognitio- 
nem.  Sed  locutio  fit  per  hoc  quod  aliqua 
prius  occulta  proponuntur  ut  cognoscen- 
da,  sine  hoc  quod  virtus  cognoscentis  for- 
tificetur  :  ut  patet  in  recitationibus  hislo- 
riarum,  in  quibus  aliquis  cognoscit  quod 
prius  nesciebat,  sine  hoc  quod  suus  intel- 
leclus  clarificelur. 

Qualiler  autein  aliqiiid  possit  proponi 
angelo  ut  cognoscendum  ab  ipso,  patet  ex 


536 


IN   LIDULM   II   SENTENTLVRUM.    —   DIST.   X  ;   QU.EST.   II 


siinili  iii  nostra  locutione.  Est  eniin  ali- 
quid  in  hoinine  quod  alius  hoino  de  ipso 
nafuraliler  percipere  valet,  ul  qii.T  exleri- 
oribus  sensibus  subjacent ;  aliquid  vero 
quod  ita  ab  alio  nequit  coguosci,  ul  iule- 
riores  menlis  conceptus.  Species  ergo  cou- 
ceptae  interius,  secundum  quod  inanent  in 
simplici  conceplione  intellectus,  habent 
ralionein  intelligibilis  lantuin.  Sed  prout 
ab  inlelligenle  ordinanlur  ut  alleri  inani- 
leslanda',  habent  rationein  verbi,  quod  di- 
citur  verbum  cordis.  Secundiiin  aiitein 
quod  adaplaiilur  et  quodammodo  coordi- 
nanlur  siguis  apparentibus  foris,  si  sunt 
signa  ad  visum  spectanlia,  dicuntur  nu- 
tus;  si  ad  aiiditum,  vocaliir  proprie  vocalis 
locutio  :  hi  enim  sunt  duo  sensus  discipli- 
nabiles.  —  Confonniler  in  angelis  interior 
mentis  conceptus  libero  arbiirio  siibja- 
cens,  ab  alio  videri  non  potest.  Quando 
ergo  conceplam  speciem  ordinat  ut  maui- 
feslandam  alteri,  dicitur  verbum  cordis. 
Quando  vero  coordinat  eain  alicui  horuin 
qua3  unus  angelus  in  alio  naturaliter  po- 
test  videre,  illud  naturaliler  cognoscibile, 
fit  signum  expressivum  interioris  conce- 
ptus  :  et  tafis  expressio  vocatur  locutio, 
non  quidem  vocalis,  sed  intellectualibus 
signis  expressa;  virlusque  exprimendi  iio- 
minatur  illorum  lingua. 

Nec  his  obviat  dictum  Basilii,  Si  nuda 
et  intecta  aniina  viveremus,  ex  solis  moli- 
nuiibus  bus*  intentionum  cogitaliones  allerulrum 
panderentur  :  quia  per  verba  hirc  inlendit 
Basilius  ab  anima  separata  indigenliam 
locutionis  vocalis,  non  intellectualis,  ne- 
gare.  Et  pari  modo  exponendae  sunt  multai 
auctoritates  quae  idein  videntur  pr.-eleii- 
dere.  —  Nec  cogilandi  sunt  incorporei 
angeli  quasi  situaliter  ab  invicem  dislan- 
tes,  el  quasi  per  medium  deferens  collo- 
quentes.  lino  quod  in  corporalibus  agit 
siliis,  hoc  in  spiiilualibus  facil  ordo  :  hinc 
ad  islain  locutionem  sufficit  solus  ordo 
intentionis  ad  manifestandum  qiiid  alleri. 
—  Porro  angeli  sancti  indesinenler  sunt  iii 
actuali  sui  ipsorum  consideralione,  et  pcr 
consecjuens  eorum  (lUte  ad  ipsos  perlinenl, 


A  qniorum  omnium  ipsemet  quicumquc  an- 
gelus  est  ratio  cognoscendi.  Nil  enim  pro- 
hibet  plura  simul  inlelligi,  quoruin  una 
est  ratio  cognoscendi.  Verum  quam  cito 
angelus  unus  ordinal  loculionem  suain  ad 
alteruin,  efficitur  locutio  ejus  de  perlinen- 
tibus  ad  illum,  sicque  ab  ipso  cognoscitur. 
Quo  conslat,quoiiiodo  unus  angelus  plures 
sibi  loquentes  simul  polest  audire,  unus- 
que  Sanclus  plures  ipsuin  invocanles.  — 
Ha>c  Thoinas  in  Scriplo. 

Praeterea  in  prima  parte  Suinmae,  qnae- 

B  stione  centesima  seplima  :  In  angelis,  ari.  i. 
inqiiit,  exstat  locutio.  Sed,  ut  secundo 
Moralium  ait  Gregorius,  dignum  est  ut 
mens  noslra  qualitatem  corporeae  locutio- 
nis  Iranscendat,  quatenus  ad  sublimes  at- 
que  incognitos  inodos  loculionis  intimae 
suspendalur.  Ilaque  ad  intelligendum  qua- 
liter  uniis  angelus  alteri  loquatur,  adver- 
tenduin  quod  voluntas  movet  inlellectum 
ad  suain  operalionem.  Inlelligibile  autem 
est  in  intelleclu  Iripliciler  :  primo,  quasi 
habilualiter,  vel  secundiim  memoriam,  ut 

C  loquitur  Augustinus  ;  secundo,  ut  actuali- 
ter  consideratum ;  tertio,  ut  ad  aliud  rela- 
tiim.  Afque  de  priino  gradu  in  secundiim 
transferfur  infelligibile  per  volunfafis  im- 
perium.  rnde  iu  definifione  habitus  dici- 
tur:quo  quis  quiim  voluerit  utilur.  Siinili- 
ter  de  secundo  fransferfur  per  voluntatem 
in  tertium  :  quia  per  voluntatem  mentis 
conceptus  ordinalur  ad  alteruin,ad  aliquid 
operandum  manifeslandumve  alteri.  Diiin 
vero  inens  converlit  se  ad  considerandiiin 
actu  quod  novit  habitu,  loquilur  aliquis 

D  sibi  ipsi. Conceptus  autem  inentis  angelicae 
ordiiiatus  ad  maiiifeslandum  alleri  per  vo- 
luntatein  iinius  angeli,  alteri  innotescit  : 
sicque  uniis  loquitur  alferi.quiim  nil  aliiid 
sit  ad  alleriim  loqui,  quam  conceplum 
menlis  ei  manifeslare. 

Si  aulem  objiciatur,  qiiod  loquens  per 
ali(piod  signuin  excitat  audienfein,  ut  suae 
locufioni  allendal  :  sed  non  a|)|)arel  per 
(|iiid  angeliis  unus  sic  excifet  aliiiin.  Di- 
cendMin,  quod  quanfiiin  ad  angelos  beatos, 
qiii  incessanfer  se  inviceni  vident  in  ^er- 


UTIIUM   ANGELUS   UNUS   LOQUATUU  ALTKIU 


337 


bo,  non  essol  nocesse  |)oncn'  ali(|ni(l  cx- 
ciliilivnin  :  (inonian»  sicnl  ninis  scnipci- 
conspicil  aliiiin,  sic  jngilcr  vidcl  (iiiid^inid 
in  illo  csl  ad  sc  ordinalmn  ac  pcrlin(Mis. 
Scd  qnia  cliain  in  slatii  nalura^  coiidilai 
sibi  inviceni  lo(]ni  polcranl,  cl  inali  eliain 
aiij;;cli  inmc  invicein  sibi  loiiiiiinlm;  diccii- 
dmn.(]iiod  siciil  scnsns  inovcliir  a  s(Misil)i- 
li,ila  intcllcclns  ab  inlclligibili.  Ilinc  sicnt 
per  signnm  scnsibile  excitatnr  sensus,  ita 
pcr  ali(]nani  virtntem  intelligibilem  exci- 
tari  potest  niens  angcli  ad  attendcndnin. 
—  IIa?c  Thomas  in  Sninnia. 

In  qna  qiuorit  secnndo,  an  angelns  infe- 
rior  loqnalnr  superiori ;  lerlio,  an  angclns 
Deo  loqnatur.  Et  ex  pra^habitis  conslat 
quod  imo  :  siqnidem  oinnis  illuminatio  in 
angelis  est  locutio,  non  econtra.  —  Qnarto 
qua^rit,  an  localis  distantia  aliquid  agat  ad 
locutioncm  aiigelicam.  Quinlo,  an  locutio- 


nem   iinius  angeli 


ad 


alium   angeli  om- 


Siimm.lli. 
2"parl.q.35, 


nes  cognoscant.  Ad  qu»  eliam  ex  dictis 
habelur  in  promptu  responsio.  Operatio 
namque  intellectualis  angelica  est  omnino 
a  loco  et  tempore  separata  :  et  in  eo  quod 
ita  est  separatum,  neque  diversitas  tempo- 
ris  neque  distantia  loci  aliquid  operalur. 
Unde  in  locutione  angeli  nuUum  parit  iin- 
pedimentum  distantia  loci.  Rursum,  quum 
dictum  sit,  conceptum  unius  angeli  per 
hoc  percipi  posse  ab  alio,  quod  unus  an- 
gelus  ordinat  eum  sua  voluntate  ut  mani- 
festandum  alteri,  certumque  sit  quod  sic 
possit  eum  ordinare  ad  unum,  quod  non 
ad  alium  ;  constat  quod  sic  possit  loqui 
angelo  uni,  quod  non  alteri.  Hsec  Thomas 
ibidem. 

Albertus  quoque  :  Loquuntur  (inquit) 
angeli  sermone  intus  disposito,  non  pro- 
lato,  secundum  Damascenum.  Ideo  non 
sunt  in  eis  loquentium  organa,  ut  linguse, 
aures,  et  consimilia,  nisi  secundum  ana- 
gogicam  seu  spiritualem  significationem. 
Hinc  lingua  in  angelis,  est  intellectualis 
potestas  interpretandi  seu  significandi  suos 
conceptus  ad  alterum.  —  Loqui  etiam  con- 
venit  omnibus  ad  omnes,  loquendo  de  lo- 
cutione  simpliciter,  quantum  ad  interioris 


A  conccptus  significalionciii.  iloc  enim  est 
de  niiliiialibiis  angcloium,  ncc  |)crlinet 
iid  miiiislituilimn  ct  adsislcntiuin  distin- 
clioncin.  Alia  vcro  cst  hxmlio  ad  illuini- 
nationem  relala;ct  ila  superiores  angeli 
inferioribus  loqunntur,  iioii  cconvcrso.  — 
DcniiiiK^  ad  locutioiKMii  in  aiigclis  Iria  cxi- 
gmitur,  pnla  :  coiivcrsio  Inniinis  inlclli- 
gentiip  angelica^  super  speciem  rei  de  qua 
vult  loqui ;  et  ha)C  species  dicitur  signuni 
per  quod  angelus  alteri  lofiuilm".  Secun- 
dum  est  volmitas  manifestandi  allcri  an- 

B  gelo  suum  conccptum.  Et  hoc  a  Basilio 
vocatur  cogitationum  infcntio  :  ad  hunc 
qnippe  finem  angclus  tendit  loquendo;  di- 
citque  Augustinus,  quod  intenlio  est  vo- 
luntas  cum  fine.  Tertio  exigitur  innuilio 
per  lumen  intelligentise  ad  rem  quam  vult 
manifestare;  et  hoc  dicitur  nutus.  —  IIa3C 
Albcrtus.  Qiii  dt-  his  plura  conscribit  hic 
el  in  libro  de  IV  Co»qu»vis. 

Porro  Durandus  hic  recitat  et  impugnat 
quorumdam  opiniones  circa  angelorum  lo- 
cutiones  :  qnae  etiam  opiniones  modicum 

C  apparentiffi  sortiuntur  ;  nec  ipsa  Durandi 
opinio  certitndinem  habet.  Imo  finaliter 
puto,  quod  sicut  natura  angelica  nostrum 
iutellectum  vehementer  transcendit,  in  tan- 
tum  quod  mens  nostra  ad  ejus  cognitio- 
nem  et  intuitionem  se  habet  quemadmo- 
dum  ad  lumen  solare  oculus  noctua^;  sic 
et  modnm  locutionis  angelica;  reor  nobis 
pro  maxiina  parte  ignotum.  Imo  (ni  fallor) 
tam  per  lumen  suum  naturale  quain  per 
lumen  gratise,  possunt  variis  modis  nobis 
ignotis  loqiii  ad  invicem  et  ad  nos,  atque 

D  purgare,  docere,  influere,  operari ;  nec  sa- 
pientia;  est  de  talibus  multum  assertorie 
loqui,  sed  potius  Deo  et  ipsis  ipsorum  se- 
cretum  committere.  Nihilo  minus  jiositio- 
nes  solennium  doctorum  sunt  recitanda?, 
quatenus  ex  diversis,  quantum  nobis  pos- 
sibile  est,  veritatis  notitise  propinquemus. 
Placet  demum  et  angelis  sanctis,  ut  cum 
humilitate,  modestia  et  reverentia  et  timo- 
re  de  ipsis  loquamur. 

Itaque  Guillelmus  secunda  parte  de  Uni- 
verso  :  Quoniam  (ait)  ingressus  sum  hunc 


o38 


IN  LIBRIM   II   SENTENTIARLM. 


DIST.   X  ;   QU.£ST.   II 


sorinonem  de  ilhnninalionibus  aiigclorum 
et  applicalionibus  per  quas  fiunl,  aggre- 
diar  perscrutari  (liffusius  de  allocutioni- 
bus  illoruni  ad  inviccin  et  ad  aniinas 
nostras.  Qui  utique  non  naturali  neccs- 
sitate,  sed  voluntate  et  libertate,  lumina 
revelafionum  cominunicant.  Cujus  exem- 
pluin  est  in  eo  qui  tenet  libruin  inultoruin 
voluininuin  ac  folioruin,  libcraui  babens 
voluntatein  claudendi  illuin  atqiie  aperien- 
di,  et  aperiendi  ad  inspectionein  unius  fo- 
lii  aut  versiculi,  et  ostendendi  in  eo  quid- 
quid  voluerit  et  quoties.  Quilibet  namque 
eoruin  verus  est  liber  spiritualis  lucidissi- 
ma?  inscriptionis  naturaliuin  ac  divinalium 
seu  supernaluraliuin  scieiiliarum  :  el  qiian- 
tum  voluerit,  apcrit  se,  el  adspicienles  in 
se  legere  sinit  ex  jussione  et  beneplacito 
Creatoris,  sine  quibus  et  extra  quaa  nil  pe- 
nitus  facit.  Nec  sunt  prorsus  ut  malerialia 
specula,  sed  sunt  revera  clarissiina  specula, 
iinagines  visibilium  et  invisibilium  luci- 
dissime  rcpra^sentantia  secundum  inensu- 
ram  perfectionis  eis  a  Creatore  superglo- 
rioso  collatge  :  sic  tamen  ut  in  cis  nullus 
videat  nisi  quanfum  ipsi  voluerint.  Alque 
in  hoc  similitudinem  gerunt  Altissimi  ac 
Sap.v„,i6.  sapienlia?  ejus  :  qua?  quuin  sit  specuium 
sine  macula,  atlamen  in  ea  nullus  videre 
aut  noscere  potest  nisi  quantum  sua  di- 
gnatio  dederit. 

Denique  in  allocutione  humana  per  po- 
siliva  et  voluntaria  signa  excitatur  aiidiens 
ut  applicet  se  ad  intelligenduin  :  qiianto 
magis  signa  naturalia,  quibus  uluntur  an- 
geli,  polerunt  excilare,  el  intentum  expri- 
mere,  tanquam  ver»  et  expressa"  imagines 
rerum?  Forina?  eniin  qiuT  in  hujusmodi 
substanliis  sunt,vera}  ac  propria>  imagines 
rerum  sunt  quaruin  scientia  esl  in  ipsis  : 
ideo  non  siint  alia  signa  necessaria  beatis 
illis  subslanliis,  ad  loquendum  et  desi- 
guandiim  quod  voluerint  animabus  nostris 
aliisve  spiritiialibus  subslantiis.  Loqiii  er- 
go  earum  ad  invicem  vel  ad  animas  no- 
slras,  non  est  nisi  applicalio  earuin  ad 
invicem  sive  ad  aniinas  nostras  :  (|ueinad- 
inodum    nequc    loqui    noslruin    ad   alios, 


A  aliud  est  quam  applicalio  nostrae  vocis  ad 
auditum  illorum.  Ouum  ergo  nnaqujpque 
siibslanliarum  islarum  vox  naluralis  sit, 
non  posili\a,  et  tola  liber  iialuralis  ac 
proprius,  tolaque  signuin;  applicalio  ea- 
riim  ad  invicem  et  ad  animas  nostras,  est 
spiritualis  loculio  earum  ad  invicem  et 
ad  animas  noslras,  revelalio  quoque  at- 
qiie  instriictio.  Denique  vox  hujusmodi 
non  lantum  vox  spiritualis  esl,  sed  etiam 
forlissimus  et  clarissimus  clainor,  spiri- 
tuali  auditui  audibilissimus.  —  H«c  Guil- 

B  lelmus. 

Amplius,  ullra  pnehabila  qiiinto  asserit 
Qiiodlibelo  Ilenricus  :  Loculio  angelorum  qua-si.  15. 
non  esl  iiisi  conceplus  expressus  in  con- 
ceptu  unius  angeli  possibili  \  ideri  in  se 
ab  intellectu  alterius  angeli,  quemadmo- 
dum  si  legeret  in  libro  quo  eidem  explicat 
conceptum  aliquem  quem  naturaliter  vi- 
dere  non  potest,  neque  in  illo,  neque  in 
re  ad  extra  :  qiiod  alter  videre  non  valet 
illi  sic  esse  revelalum,  quoniam  absque 
immulatione  cognitionis  et  absque   novo 

C  conceptu  fit  revelatio  illa.  ILtc  Ilenricus. 
Qui  circa  haec  inulta  scribit  difficulta- 
tem  gignentia,  sicut  et  verba  isfa  nunc 
lacla.  Nain  quomodo  potest  revelatio  ista 
fieri  sine  novo  conceptu  ejiis  cui  fil,  si 
per  eam  aliquid  cognoscit  de  novo?  Ve- 
rum  circa  hoc  scribit  hic  doclor  mulla 
obscura,  et  qua>  verbis  divini  Dionysii 
consona  non  videnlur.  Puto,  inquit,  quod 
angelus  unus  de  novo  nihil  potest  eogno- 
scere  per  alterius  angeli  operationem  cir- 
ca  ipsiim  in  illuminando.  Tamen  de  hoc 

D  ambigue  loquitur. 

At  vero  Scolus  a  nonnullis  pra-diclis  dis- 
sentiens  :  Angelus,  inquit,  loquitur  angelo, 
causando  iinmediale  conceplum  aiit  cogni- 
lionein  obj(M'li  de  qiio  loquilur.  Loqiiens 
eniin  principaliler  inleiidil  exprimere  su- 
uin  conceptum  intellectui  cui  loquitur. 
Quodlibet  autem  agens  nalurale,  slatim, 
si  possef,  induceret  quod  principalifer  in- 
teiidif.  Aiigeliis  aufein  polesl  pra'fatum 
effeelum  iiiducere.  Oiiod  eiiiin  siifficiculer 
est  in  actu  priiiio  rcspectu  alicujus  cffc- 


UTllUM   ANGEI.US   UNUS   LOQUATUU   ALTRUl 


539 


cliis,  polest  (•riVclmu  illiim  prodiiccn'  in  A 
rcccplivo  propoilioiiJilo  cl  appioxiiimlo. 
Aii{j;ciiis  aiilcin  Imbiliialciii  lialiciis  iioti- 
tiain  aliciijiis  objccli,  csl  siirricicnlcr  iii 
actii  primo  ad  caiisandmn  inlcllcclionein 
aclualeni  ipsius  :  er^o  polest  elTcclmu  il- 
luni  eaiisar(>  in  (piocmnqiic  iiilcllcclii  rc- 
ecplivo.  Inlelleclus  aiileiii  allerius  inferio- 
ris(iue  angeli  est  receplivus  illins  elTectiis 
seii  nolilijp  aut  conceplus.  —  Polest  a*i- 
teni  angelus  loquens  causare  in  alio  so- 
luin  aclmn  :  ul  si  loquatur  ci  de  aliqiio 
quod  illc  habitualiter  noscit.Polest  qiioqiie  B 
in  illo  caiisare  speeiein  siiniil  et  aclmn  : 
ul  si  angeliis  ciii  loquitiir,  noii  Iiabeat  spe- 
ciem  singularis  de  quo  fit  sibi  locutio. 
Quemadmodum  enim  species  sensibilis  po- 
test  speciem  causare  sensibilem  ejusdem 
rationis,  ita  species  inlelligibilis  inlelligi- 
bilein  rationis  ejusdem. 

De  his  scribit  Scotus  prolixe.  In  quibus 
a  seniormn  et  majorum  documentis  rece- 
dit  :  quibus,  quia  rationabiliora  sunt  do- 
cumenta,  magis  est  consentiendum.  Nec 
enim  ea  qua>  scribit  plus  probant,  nisi  G 
qiiod  unus  angelus  causat  in  alio  actmn 
aut  speciem  dispositive,  excitative  et  co- 
operatorie.  Ipsa  autem  intellectualis  actio 
seu  actualis  intellectio  angeli  cui  fit  locu- 
tio,  effective  et  iinmediate  procedit  a  po- 
tentia  sua  intellectiva.  Nec  angelus  potest 
in  angelo  aliquid  per  creationem  efficere. 
Nec  veruin  est  quod  forina  seu  species 
sensibilis,  verbi  gratia,  color  et  species 
diffusa  ab  eo  in  mediuin,  ejusdem  sunt 
rationis,  quum  color  habeat  esse  ratuin, 
specificum,  denominans  suuin  subjectum,  D 
species  vero  esse  intentionale.  —  Asserit 
etiam  Scotus  iste,  quod  localis  distantia 
impedit  locutionem  angelicam  :  quod  a 
praenominatis  doctoribus  satis  est  repro- 
batum. 

Insuper  quferitur  hic,  An  angeli  per 
exteriora  ministeria  sua,  vel  per  jnissio- 
nem  et  allocutionem,  retardentur  aut  im- 
pediantur  a  conternplatione  beatifica  et 
divina. 


Ad  (piod  eoncordiler  ab  onmibiis  re- 
spondclur  (piod  noii,  (piia  inaverlibililer, 
plene  et  consummal(!  semperqiic  actiiali- 
lcr  miili  siint  Dco,  et  ipse  est  eis  causa  (^t 
finis  et  regiila  operaiidi  in  oinni  (piod 
agmit. 

lliiic  'riiomas  leslaliir  :  Angcli  niillam 
opcralionein  liabent  (|u*  non  sil  cssenlia- 
lis  felicilati  eoruiii,  id  est  ad  essentiam  fe- 
licilatis  eorum  pertinens,  vel  in  (pia  per 
contemplationcm  non  dirigantur.IIinc  con- 
lemplalio  eorum  se  habet  ad  minisleria 
eoriim  sicut  consideratio  regularum  arlis 
ad  exsecutionem  operuin  arlificis,  eo  qiiod 
Deus  est  finis  omniuin  operationum  hier- 
archicarum,  alquo  a  finc  siimitiir  ratio 
cujuslibet  operis,  et  ita  se  habet  finis  ad 
operabilia  sicut  principiiim  ad  speculati- 
va  :  et  ideo,  sicut  artifex  simul  considerat 
rationem  artis  et  exsequitur  opus,  sic  an- 
geliis  simul  contemplatur  Deum  et  mini- 
strat  nobis.  —  Si  autem  objiciatur,  quod 
Raphael  dixit  Tobia;,  Tempus  est  ut  re-  roA.xii,2o. 
verlar  ad  euin  qiii  me  misit ;  non  autem 
revertitur  ad  Deum  nisi  per  contempla- 
tionem  :  dicendum,  quod  sicut  angelus 
a  Deo  recessit  non  contemplationem  in- 
tennittendo,  sed  se  visibilem  exhiben- 
do,  ita  ad  Deum  reversus  est  invisibilila- 
tem  pristinam  resumendo.  Ha3C  Thomas  in 
Scripto. 

Concordat  Petrus,  dicendo  :  Oinnis  actio 
agentis  secundum  propositum  regulatur 
per  apprehensionem.  Apprehensio  vero  re- 
gulans  inotuin,  non  impeditur  per  motum 
ipsum  :  quemadmodum  apprehensio  arti- 
ficis  de  regulis  artis  non  impedifur  per 
opus  artificiale ;  nec  apprehensio  locutio- 
nis  exprimendae,  per  actum  locutionis.  In 
angelis  autem  omnis  eorum  operatio,  sive 
sit  circa  Deum,  sive  circa  angelum  alium, 
sive  circa  nos,  regulatur  per  lumen  con- 
templationis  divinae  :  unde  non  ininuit 
contemplationem  eoruin.  —  Si  autein  quis 
instet,  et  dicat,  quod  una  et  eadem  poten- 
tia  non  potest  simul  exercere  diversas  ope- 
rationes  ;  dicendum,  quod  verum  est  de 
operationibus  non  coordinatis  neque  con- 


540  LIDER   II   SENTENTIARLM.    —   DIST.    XI 

nexis.    Ila^c   Pelriis.  —  Idcm    Richardiis,  A  tetur  Gregoriiis  :  Angelus  ad  exteriora  sic 

Maiii,.    Udalricus.  et  alii.  Unde  Salvator  :  Angeli  mittitur,  quod  ab  interna  conteinplatione 

^""'     ■     eorum  semper  videnl  faciem  Patris  mei.  non   elongatur ;  et   iterum   :  Ouocumque 

Dicitur  quoque  angelus  ad  Deum  rever-  miftitur,  inlra  Deum   curril,  ut  Raphael. 

ti,  in  quanlum  redit  ad  coclum  empyreum,  qui  dixil,Tempus  est  ut  revertar,  se  nihilo 

/«.  Lxvi.  I.  in  quo  Deus  specialiter  esse  et  habilare  minus  Deo  prjpsenlem  esse  insinuavit,Ego  roi.xn.ia. 

asseritur,  quoniam  ibi  clarius  ccrnilur.  et  sum  (dicens)  unus  ex  septem  qui  adsla- 

gratiosius  ac  gloriosius  operalur.  Ilinc  fa-  mus  anle  Deum. 


DISTINCTIO    XI 


A.  Quod  quceque  anima  habet  angelum  bonum  ad  sui  custodiam  delegatum, 

et  malum  ad  exercitium. 


I 


LLUD  quoque  sciendura  est,  quod  angeli  boni  deputati  sunt  ad   custodiam 

hominum,  ita  ut  quisque  electorum  habeat  angelum  ad  sui  profectum  atque 

Hugo.Sum-  _■_  castodiam  specialiter   delegatum.   Unde  in  Evangelio  Veritas,  a  pusillorum 

tractii.cG.  scandalo  prohibens,  ait  :  Angeli  eorum  semper  vident  faciem  Patris.  Angelos  dicit 

xvm,"io'!    eorum  esse  quibus  ad  custodiam  deputati  sunt.  Super  quem  locum  Hieronymus 

tradit,  unamquamque  animam  ab  exordio  nativitatis  habere  angelum  ad  sui  custo- 

Hier.  in  diam  deputatum,  inquiens  ita  :  Magna  dignitas  animarum  est,  ut  unaquteque  habeat 

10.      ""' ab  ortu  nativitatis  in  custodiam  sui  angelum  delegatum.  Gregorius  quoque  dicit, 

Gregop.Mo-  quod  quisquc  bonum  angelum  sibi  ad   custodiam  deputatum  et  unum  malum  ad 

c^2!i.'    '  '  exercitium  habet.  Quum  enim  omnes  angeli  boni  nostrum  bonum  velint,  communi- 

terque  saluti  omnium  studeant;  ille  tamen  qui  deputatus  est  alicui  ad  custodiam, 

Toh.  VI.    eum  specialiter  hortatur  ad  bonum,  sicut  legitur  de  angelo  Tobiae,  et  de  angelo 

Act  XM  7  H 

Petri  in  Actibus  Apostolorum.  Similiter  et  mali  angeli  quum  desiderent  malum 
hominum,  magis  tamen  hominem  ad  malum  incitat,  et  ad  nocendum  fortius  instat 
ille  qui  ad  exercitium  ejus  deputatus  est. 

B.  Utrum  singulis  hominibus  singuli  angeli,  an  pluribus 

deputatus  sit  unus. 

Solet  etiam  quaeri,  utrum  singuli  angeli  singulis  horainibus,  an  unus  pluribus, 
HuRo,  op.  ad  custodiain  vel  exercitium  deputatus  sit.  Sed  quum  electi  tot  sint  quot  et  boni 

cil 

angeli  sunt,  plures  constat  esse  omnes  simul  bonos  ac  malos  homines,  quam  boni 
angeli  sunt.  Et  quum  tot  sint  electi  quot  angeli  boni,  et  angeli  boni  plures  sunt  quam 
mali,  pluresque  sint  homines  mali  quam  boni ;  non  est  arabigendum,  plures  esse 
bonos  homines  quam  sint  mali  angeli,  et  plures  esse  malos  homines  quam  sint  mali 
angeli,  vel  boni  angeli. 


LIIJKU   II   SKNTKNTIAHUM.    —   DIST.    XI  ^i'i\ 


C.  Con/irmat  imum  angelum  pluribus  hominibus  depulari,  sive  simul, 

sive  temporibus  dicersis. 

Ideoque  dici  oportet,  uiiiim  eunidemquc  angelum,  bonum  vel  malum,  pluribus 
hominibus  deputari  ad  custodiam  vel  ad  exercitium,  sive  eodem  tempore,  sive 
diversis  temporibus.  Ideo  autein  dicimus,  eodem  tempore  vel  diversis  temporibus, 
quia  videtur  quibusdam,  quod  omnes  homines  qui  sunt  sinuil  in  aliquo  tempore, 
singuli  singulos  angelos  habere  possunt,  bonos  vel  malos  :  quia  licet  major  sit 
numerus  hominum,  computatis  in  uimm  omnibus  qui  fuerunt  et  sunt  et  futuri 
sunt,  (j[uam  an<Telorum  :  tamen  quia  liomines  decedentibus  hominibus  succedunt, 
et  ideo  nunquam  simul  sunt  in  hac  vita,  angeli  vero  nunquam  decedunt,  sed  simul 
omnes  sunt;  ideo  esse  potest  ut  singuli  hominum,  dum  in  hac  vita  sunt,  singulos 
habeant  angelos  bonos  vel  malos  ad  sui  custodiam  vel  exercitium  destinatos.  Geterum 
sive  ita  sit,  sive  non,non  est  dubitandum,  unumquemque  habere  angelum  sibi  depu- 
tatum,  sive  pluribus  simul  destinatus  sit,  sive  uni  singulariter.  Nec  est  mirandum, 
unum  angelum  pluribus  hominibus  ad  custodiam  deputari,  quum  uni  homini  plurium 
custodia  deputetur,  ita  ut  eorum  quisque  suum  dicatur  habere  dominum  vel  epi- 
scopum  vel  abbatem. 

D.    Utrum  angeli  proficiant  in  merito  vel  in  prmmio 

usque  ad  judicium. 

Praeterea  illud  considerari  oportet,  utrum  angeli  boni  in  praemio  vel  in  merito 
proficiant  usque  ad  judicium.  Quod  in  meritis  proficiant,  atque  quotidie  magis  ac 
magis  mereantur,  quibusdam  videtur  ex  eo  quia  quotidie  hominum  utilitatibus 
inserviunt,  eorumque  profectibus  student.  Quibus  etiam  nihilo  minus  videtur,  quod 
et  in  praemio  proficiant,  scilicet  in  cognitione  et  dilectione  Dei.  Licet  enim,  ut 
aiunt,  in  confirmatione  beatitudinem  acceperint  agternam  atque  perfectam,  augetur 
tamen  quotidie  eorum  beatitudo,  quia  magis  ac  magis  diligunt  atque  cognoscunt;  et 
est  eorum  caritas,  qua  Deum  et  nos  diligunt,  et  meritum  et  praemium  :  meritum, 
quia  per  eam  et  per  obsequia  ex  ea  nobis  impensa  merentur,  et  in  beatitudine  profi- 
ciunt ;  et  ipsa  eadem  est  prsemium,  quia  ea  beati  sunt. 

E.  Auctoritatibus  confirmant  quod  dicunt. 

Et  quod  angeli  proficiant  in  cognitione,  ac  per  hoc  in  beatitudine,  testimoniis  Hugo.Sum- 
Sanctorum  confirmant.  Dicit  enim  Isaias  ex  persona  angelorum  Ghristi  ascendentis  tract.if.c.e. 
magnificentiam  admirantium  :  Quis  est  iste  qui  venit  de  Edom,  tinctis  vestibus  de  /s.  Lxm,  i. 
Bosra?  Et  in  Psalmo  :  Quis  est  iste  rex  gloriae?  Ex  quibus  apparet,  quod  mysterium  ps.xx.m,8, 
Yerbi  incarnati  plenius  cognoverunt  angeli  post  impletionem  quam  ante.  Et  sicut 


i 


542  LIBER   II   SENTENTIARUM.    —  DIST.   XI 

in  cognitione  hnjus  mysterii  profecerunt,  ita  dicunt  eos  in  Deitatis  cognitione  pro- 

ficere.  Quod  autem  in  hujusmodi  mysterii  cognitione  profecerint,  evidenter  docet 

Ephes.  III,  Apostolus,  dicens  :  Quag  sit  dispensatio  sacramenti  absconditi  a  saeculis  in  Deo,  ut 

9    10. 

innotescat  multiformis  sapientia  Dei  per  Ecclesiam  Principibus  et  Potestatibus  in 
Lyra  in  coelestibus.  Super  quem  locum  dicit  Hieronymus,  angelicas  dignitates  praefatum 

Ephcs.  III, '.1; 

Abiiard.     mystermm  ad  purum  non  mtellexisse,  donec  completa  est  passio  Christi,  et  Aposto- 
c.  48.      '  lorum  prajdicatio  per  gentes  dilatata. 

F.  Quod  in  hac  sententia  videtur  Augustinus  adcersari  Hierotiymo. 

His   autem    videtur  contradicere  Augustinus   super  eumdem  locum   Epistolae 
Aug.de Ge-  diccns  :  Non  latuit  angelos  mysterium  regni  coelorum,  quod  opportuno  tempore 

ncsi  ad  lilt. 

iib.v,n.38.  revelatum  est  pro  salute  nostra.  Ilhs  ergo  a  sfeculis  innotuit  supra  memoratum 
mysterium,  quia  omnis  creatura  non  ante  saecula  sed  a  saecuhs  est.  —  Attende, 
lector,  quia  videntur  dissentire  in  hac  sententia  illustres  Doctores.  Ideoque  ut  omnis 
Haymo  in  repugnautia  de  medio  tollatur,  praedicta  verba,  Haymonem  sequentes,  ita  determi- 
pics.  c.  .  j-^gj^^^g^  ^^  iijjg  angelis  qui  majoris  dignitatis  sunt,  et  per  quorum  ministerium  illa 
nuntiata  sunt,  ex  parte  cognita  a  saeculis  fuisse,  utpote  familiaribus  et  nuntiis  ;  illis 
vero  qui  minoris  dignitatis  sunt,  incognita  exstitisse  dicamus,  usquequo  impleta 
sunt  et  per  Ecclesiam  prsedicata,  et  tunc  ab  omnibus  angelis  perfecte  fuerunt  cognita. 
Gonstat  itaque,  omnes  angelos  in  cognitione  divinorum  mysteriorum  secundum  pro- 
cessum  temporis  profecisse.  Unde  non  incongruenter  ipsi  iidem  dicunt,  angelorum 
scientiam  ac  beatitudinem  augeri  usque  ad  futuram  consummationem,  quando  in  sci- 
entia  ac  beatitudine  ita  perfectissimi  erunt,  ut  nec  augeatur  ampHus  nec  minuatur. 

G.  Aliorum  opinio,  qui  dicunt  angelos  in  quibusdam  proidictoru^n 

non  profecisse. 

Alii  autem  dicunt,  angelos  in  confirmatione,  tanta  Deitatis  dilectione  atque 
notitia  fuisse  praeditos,  ut  in  his  ulterius  non  profecerint  nec  profecturi  sint  :  profe- 
cerunt  tamen  in  scientia  rerum  exteriorum,  sicut  in  cognitione  sacramenti  Incarna- 
tionis,  et  hujusmodi,  sed  non  in  contemplatione  Deitatis,  quia  trinitatem  in  unitate 
atque  unitatem  in  trinitate  non  plenius  intelHgunt  sive  intellecturi  sunt,  quam  ab 
ipsa  confirmatione  perceperunt.  Ita  etiam  dicunt,  eos  in  caritate  non  profecisse  post 
confirmationem,  quia  eorum  caritas  postea  non  est  aucta  :  et  sic  dicunt,  eos  non 
profecisse  in  meritis;  sed  hoc  quantum  ad  vim  merendi,  non  quantum  ad  numerum 
mcritorum.  Plura  enim  bona  fecerunt  postea,  qua3  tunc  non  fecerant ;  sed  eorum 
caritas,  ex  qua  illa  processerunt,  non  est  aucta,  ex  qua  tantum  meruerunt,  antoquam 
ista  adderentur,  quantum  postea,  his  adjectis.  Illud  vero  quod  alii  superius  dicunt, 
probabilius  videtur,  scilicet  quod  angeli  usque  ad  judicium  in  scientia  et  aliis 
proficiant. 


DIST.   XI   SIIMMA  ;  QU.KST.   l   :   IJTHUM    ANCKI.IS   COMPKTAT   IIOMINKS   f-USTODmF:  ?)43 

H.  Qucedam  auctoritatcs  videntur  obviare  probabiliori  sententioi. 

Ouibus  hiuion  vidouluf  obviarc  quarunidain  auctorihitum  verba.  Ait  ouiin  Tsi-  iiuKo.sum- 
dorus  iu  lil)ro  do  Suuuno  Houo  :  AufreU  in  Verbo  Dei  omnia  sciunt,  autoquam  iraciH.c.ii. 
fiant.  Sed  nec  onines,  noc  omuia  pcrfecte  au<^elos  scire  dixit,  ct  ideo  eos  iii  scicn-  liiri.c.To, 


fjor. 


tia  proficero  non  removit.  Gregorius  quoque  iu  libro  Dialogorum  ait  :  Quid   est  "■,:,;,; 
quod   ibi    ncsciant,  ubi  scientem  omnia  sciunt?  Ubi  videtur  dicere,  quod  oinnia  |'*"'|."*-'.;,j''''- 
sciant  aii<;oli,  et  nihil  sit  quod  nesciant.  Sed  accipiendum  est  lioc  de  his  quorum 
cognitio  beatum   facit  cognitorem,  ut  sunt   ea  quse  ad  mysterium  Trinitatis    et 
unitatis  pertinent. 

A  Socuiulo,   si    ciislodiunt    hominos,    quum 
SUMMA  ipsj  angeli  sinl  valdo  potonlos  ac  sapion- 

DISTINCTIONIS    UNDECIM/K  f '  ?^PP^^^*  T^^^^  "f  "^  ^,^"^^.  P^'"'''^^-  " 

lortio,  quia  si  cusloduint  hoininos,  lonen- 

tur  oos  pro  posse  inforinare,  et  ab  omni 

PR.ECEDENTl  distincliono  tractavit  Ma-  poriculo,  saltem  animaruin  suarurn,  jugi- 
gisler  do  aclibus  angoloruin  qui  eis  ter  pra>servaro,  imo  et  ipsis  hominibus 
conveniunl  por  respectum  ad  Douin  at-  sallom  aliquando  visibiliter  apparero  pro 
que  ad  invicem,  puta,  de  purgatione,  illu-      ipsorum  salute. 

ininatione  ot  perfectione,  de  adsistentia,  Insuper  circa  haec  plurima?  queestiones 

ministratione,  missione  et  locutione.  Hic  nascuntur,  videlicet  :  ad  quem  ordinem 
specialiter  loquitur  de  quodam  actu  ac  angelorum  pertineat  ista  custodia;  et  item, 
ministerio  quod  inferiores  angeli  circa  vi-  B  quoruni  hominum  sit  custodiri,  utpote,  an 
atores  exercont,  hoc  est  de  custodia  qua  primi  parentes  ante  lapsum  suum  angelos 
custodiunt  homines,  ipsos  dirigendo,  tuon-  habuerunt  custodes,  an  etiam  Christus,  et 
do,  confortando,  ac  aliis  modis  subvenion-  utrum  Antichristus  habebit  angelum  san- 
do.  Deinde  circa  ha^c  movet  qusestiones  ctum  custodem. 
poruliles.  Prima  est,  an  angeli  taliter  cu- 

stodiendo  homines,  proficiant  in  merito  ac  Circa    hffc    scribit   Antisiodorensis    in 

prsemio  usque  ad  dioin  judicii.   Secunda      Summa,  libro  secundo  :  Super  illud  Evan- 
est,  utrum  mysterium  bicarnationis  a  prin-      gelii,  Angeli   eorum   in  ccelis,  etc,  dicit    Matih. 
cipio  suse  glorificationis  noverunt.  Et  circa      auctoritas  :  Magna  est  dignitas  animarum,  ''^"''  "^' 
has  quserit,  an  circa  hoc  ab  ecclesiastica      quibus  ad  custodiam  deputati  sunt  angeli. 
hierarchia  aliquid  didicerunt.  Atque  ut  ait  auctoritas,  cuilibet  animee  de- 

C  putati  sunt  angeli  duo,  unus  ad  custodiam, 

reliquus  ad  exercitium.  Bonus  igitur  an- 

OUiESTIO     PRIMA  gelus,    tanquam   fidelis    amicus,    custodit 

hominem  diligenter,  ita  quod  quantum  in 
ipso  est,  homo  non  peccat,  nec  errat,  nec 

HIc  qua^ritur  primo,  TJtruin  ang^elis      perit.  Non  tamen  aufertur  per  hoc  homini 
competat  homines  custodire.        peccandi  libertas,  sicut  nec  per  providen- 
Videtur  quod  non.  Prinio,  quoniam  an-      tiam  Dei.  Nec  sequitur,  Homo  semper  cu- 
geli  sunt  superiores  ac  digniores  homini-      sloditur  ab  angelo,  ergo  non  peccat;  sed 
bus  :  ergo  est  contra  ordinem  rerum  ut      ost  ibi  fallacia  consequentis.  Quamvis  enim 
ministrent  hominibus  tam  defectuosis.  —      illa  sint  connexa,  non  tamen  ex  necessita- 


544 


IN   LIBRLM   II   SENTEXTIARUM.   —   DIST.   XI  ;   QU^ST.    I 


te  :  siciit  hic,  Iste  est  comptns  el  errabun-  A 
(liis  (le  nocte,  ergo  est  adiilter.  Aiigeliis 
tainen  semper  conseqnitiir  finem  quan- 
tum  in  se  est,  quoniam  nihii  omitlil  de 
pertinentibus  ad  se,  queinachnodnm  orator 
seu  medicus  vult  istum  curari,  sicut  et 
Deus,  scilicet  quantum  in  se  est. 

Circa  lioc  quieritur,  utrum  angelus  ma- 
his  sil  datus  a  Deo  homini  ad  exercitium, 
quatenus  iioiiio  cautior  alqiie  humilior 
fiat.  Et  testatur  auctoritas  quod  sic.  Sed 
objicitur  :  Deus  deputavit  homini  angelum 
maluin,  ut  hoino  cautior  humiliorque  red-  B 
datur ;  simiiiter  angeJum  bonum  contulit 
ad  custodiam,  ut  salvetur  nec  peccet ;  et 
fainen  ita  non  fit  :  ergo  intentio  Dei  fru- 
stratur,  nec  fit  quidqiiid  vull  Dens.  Ad  hoc 
quidam  respondent,  quod  in  iliis  locutio- 
nibus,  hae  dictiones,  n(  seu  ad,  diversas 
liabent  significationes.  Interdum  namque 
significant  cansain  finalem,  sicut  quuin 
iiCor.xii,  dicitur  :  Paiilo  apostolo  datus  est  stiinulus 
'•  carnis,  ut  humiliaretur,  vel  ad  humilialio- 

nem.  Interdum  notant  concomitantiam,  ut 
7?om. v,2o.  ibi  :  Lex  subintravit,  ut  abundaret  deli-  C 
ctum.  Aliquando  vero,  debitum  seu  obli- 
gationem,  ut  in  preesenti.  Nos  vero  dici- 
inus.  quod  dictiones  illa?  in  verbis  prietactis 
designant  causam  finalem.  Nec  valet  ar- 
gumentatio  illa,Deus  dedit  istum  angelum 
ad  exercitandum  illum,  ergo  directe  et 
causaliter  vult  ut  iste  exercitetur,  saltem 
ea  intentione  qua  hoc  vult  angelus  inalus. 
Verumlamen  ad  istud  argumenliim  aliter 
respondenl  qui  dicunt,  qiiod  oinnis  actio 
est  a  Deo;  et  illi  qui  affirmant,  quod  actio 
mala  non  est  a  Deo.  Haec  Antisiodorensis.  D 

Porro  Alexander  priino  hic  sciscitatur, 
nfrum  angelus  habeat  potestafem  custo- 
diendi  hominem  secundum  animam.  Vide- 
tur  quod  non,  quia  secundum  Aiigusti- 
nuin,  inens  hominis  a  Deo  immediate 
formatur;et  iterum  ait,  quod  inter  Crea- 
torem  et  mentein  rafionale  nullum  est  me- 
dium  :  ergo  nec  intermedius  custos.  —  Di- 
cendum,  qiiod  angelus  habet  poleslalem 
custodiendi  aniinas.  seu  homines  (inantum 
ad  animas.  Quemadmodum  eniiii    secun- 


dum  corpus  indiget  homo  custode  et  duce 
alipie  magislro  dum  parvulus  est,  ne  erret 
et  riiaf :  ita  sccundnm  animain  quamdiu 
durat  luec  vita,  in  qua  spiritnalitcr  dcbilis 
est,  hoslibusque  vallatus,  pronus  ad  inala, 
facililer  quoque  fallibilis.  Ad  auctoritates 
vero  Auguslini  aliqni  dicunt,  quod  inens 
humana  dnplicem  habet  vini  seu  respe- 
cluin,  videlicet  :  superiorem.  qii.T  intelli- 
gentia  nuncupafur,  per  quain  Crealorein 
cognoscit  ;  et  inferiorem,  qua  cognoscit 
creata.  Et  de  prima  vi  mentis,  quae  est 
apex  intellectiv»,  loquitur  Augustinus.  No- 
bis  vero  videtur  aliter  respondendum,  vi- 
delicet  quod  mens  hiimana  ntroque  modo 
habet  custodiam  angeli  secundum  aliquain 
rafionem  cuslodite  :  tamen  quanto  plus 
descendunt  potentiae,  tanto  esl  in  eis  ratio 
major  custodia?.  Et  quamvis  qua?Iibet  vis 
aniina',  tam  cognitiva  quam  affectiva,  im- 
mediale  a  Deo  formefur  forina  ultimata) 
complclionis,  nihilo  ininus  angeli  habent 
vim  disponendi  ac  pr^parandi  eas  ad  fa- 
lem  completionem.  Et  qnamvis  Deus  per 
se  ipsum  omnia  possit,  atfamen  convenit 
ordini  rerum,  ut  inferiora  per  superiora 
regantur  et  custodiantur. 

Secundo  qua^rit,  an  angeliis  habeaf  po- 
testatem  hanc  custodiendi  homines  a  na- 
tura  vel  a  gratia.  Dicendum,  quod  ex  utro- 
qne,  sed  differenter  :  quia  a  natiira  sicut 
a  principio  primo  dispositivo  et  funda- 
mentali,  et  a  gratia  tanquam  a  principio 
proximo  complefivo.  Doiia  eniin  nafuralia 
qu»  angelus  habet  eminenler  respectu 
aninnp,  sunl  hffic  qualuor  altribula  :  sim- 
plicilas  essentiffi,  discretio  personalis,  per- 
spicacitas  intelligentia',  libertas  arbitrii  : 
qu.T  sunt  disposilio  nafuralis  in  angelo  ad 
ciislodiain  anima^.  Sed  non  sufficil  excel- 
lentia  ista  nalurff,  imo  superaddila  est  an- 
gelis  bonis  gratia  confirmalionis  :  et  ita 
sunt  jngiter  et  inavertibilifer  stantes;  ani- 
ma?  vero  communiter  in  hac  vita  labuntur 
freqiienfer  aiit  labiles  snnt.  llaque  hoinini 
convenil  regi  el  cuslodiri  pcr  angelos,  tan- 
qnain  firmiores  in  vera  sapientia  et  oinni 
virtule   immobiles;  non  aulem   competit 


UTRUM   ANCELIS   COMPETAT   IIOMINKS   ClJSTOUmii: 


m 


angclo  custodiri,   (iimni   non   |)Ossil   crra- 
ir.  —  IlaH!  Alcxandcr. 

Honavcnlnia  (|no(inc  :  C.onvonions  (in- 
qnil)  est  homiiUMn  lapsum  il('[)ulari  s(hi 
coinmilli  angcliciu  cnslodias  cl  angidos 
depulari  ad  liomines  cuslodiendos,  Inin 
quoniam  decet  allitndinem  diviiiiP  poten- 
ti»,  tuin  qnoiiiain  deeet  ordinem  sapien- 
tiao,  tuin  (jnia  decel  dnleedinem  misericor- 
disB.  Altitndinem  nainque  divin»  polentiic 
decet  duplici  ratione.  Una  est,  qnoniam 
Deus  vult  honorari  non  solnin  in  se,  sed 
etiain  in  suis  ministris.  Unde  non  sulTicit 
altitudini  polentiiT  Dei,  qiiod  angeli  (m  mi- 
nistrent,  iino  ad  oslensionem  superexcel- 
lentis  polentiai  susp,  requirit  ab  eis  ut  suis 
quoque  creaturis  ministrent.  Secunda  est, 
•quia  diaboli  sunt  adversarii  Dei,  et  decet 
ut  illos  vincat  per  suos  ministros,  angelos 
sanctos,  ut  in  lioc  declaretur  Dei  potestas, 
qua  non  soluin  in  se,  sed  etiain  in  suis 
niinistris  tain  praepolens  est,  ita  ut  merito 
Dominus  exercituuin  ac  Deus  omnipotens 
appelletur.  Conformiter  decet  hoc  sapien- 
tiam  Dei,  quoniam  hic  est  condecens  ordo, 
ut  Deus  infima  per  media  deducat  ad  sum- 
ma.  Quumque  angelus  tam  ratione  suae 
excellentis  naturse  quam  ratione  gratige 
consummatae  seu  gloria)  medium  teneant 
locum  inter  Deum  et  homines,  decens  fuit 
ut  Deus  hominem  adjuvaret  et  custodiret 
per  angelum.  Decet  etiam  dulcedinem  di- 
vinae  misericordia?,  qua?  aperuit  sinum  gra- 
tiee  suae  homini  lapso,  nec  in  aliqno  defecit 
ei  quod  spectet  ad  suae  salutis  promotio- 
nem.  Quumque  habeat  daemonem  impu- 
gnantem,  dedit  ei  angelum  custodem  et 
adjutorem.  Decet  quippe,  ut  omne  inalum 
habeat  bonum  sibi  oppositum,  juxta  illud 
Eccii.  Ecclesiastici  :  Contra  malum,  bonum,  etc, 
xxxiii,  15.  gj  gjg  intuere  in  omnia  opera  Altissimi.  — 
Nec  ex  his  sequitur,quod  homo  sit  dignior 
angelo.  Ista  enim  est  ministratio  praesiden- 
tiae  et  dignitatis,  et  ministerium  quod  exhi- 
betur  inferiori  non  propter  ipsum  princi- 
paliter  aut  dumtaxat,  sed  intuitu  alicujus 
superioris  :  quemadmodum  miles  servit 
familiae  aut  ministro  regis  propter  regem 

T.  21. 


A  aiit  dignilatein  millenlis.  —  Unrsiis,  siciit 
Dens  coinmiinicavit  creatiiris  siiis  ess(% 
posse  et  agere,  ad  sine  bonitalis  ostensio- 
nem  ;  ita  inlellecliialibus  creaturis  coin- 
municavit  potestatem  priesidendi,  ciisto- 
diendi  ac  iniillipliciter  infliiendi,  ad  snao 
liberalilalis,  caiilalis  et  pietatis  declaratio- 
nein.  Ibec  Honaventura. 

Concordat  Tliomas  dicendo  :  Secnndum 
Hoetium  libro  qiiarto  de  ConsoIatione,Deus 
providenliam  suam  de  rebns  exsequitur 
mediantibiis  quibusdam  eausis  secundis. 

B  Kt  quaiuvis  oinnium  rerum  providenliam 
habeat,  specialiter  tamen  ralionales  crea- 
turac  providentiac  divina;  subdunlur,  in 
quantum  eminenlius  consequi  possunt  fi- 
nem  bonitalis  divinae,  imo  beatificam  ejus 
fruitionem.  Qunmque  inter  Deum  et  ho- 
mines  angelica  nafura  sit  media,  Deus  per 
angelos  exsequitur  providentiam  suam  cir- 
ca  salutem  hominum,  eos  adjuvando  ad 
tendendum  in  finem,  et  liberando  ab  his 
quae  processum  in  finem  impediunt  :  et 
haec  exsecutio  providentiae  divinae  per  an- 

C  gelos  circa  homines,  appellatur  custodia 
angelorum.  Deus  vero  est  custos  primus, 
principalis  ac  generalis,  in  quo  summa 
residet  ac  plena  auctoritas  providendi  at- 
que  custodiendi,  respectu  cujus  alii  sunt 
ministri  et  quasi  causae  instrumentales. 
Sicut  eniin  in  artificialibus  instrumenta 
disponunt  ad  formaj  susceptionem,  quam 
artifex  introducit ;  sic  angeli  et  praelati 
disponunt  sibi  commissos  ad  gratiam  et 
gloriam,  quas  solus  Deus  largitur.  —  Si 
autem  objiciatur,quod  custodientis  est  cu- 

D  stodire  creditum  sibi  secundum  modum 
ipsius  commissi  et  custoditi;  sed  conna- 
turale  est  homini  a  sensibilibus  cognitio- 
nem  accipere  :  ergo  angeli  custodientes 
deberent  hominibus  visibiliter  apparere  et 
instructionem  impendere;  quod  non  pas- 
sim  sed  raro  contingit.  Dicendum,  quod 
visibiles  seu  sensibiles  angelorum  appari- 
tiones,  quum  sint  supra  naturam,  incu- 
tiunt  stuporem  quemdam  hominibus,  et 
quodammodo  violenter  ad  consensum  in- 
ducunt  :  in  quo  deperit  aliquod  hominis 

35 


o46 


IN    LIBUr.M    II    SEXTENTIAUUM.    —    DIST.    XI  ;    QU.£ST.    II 


bonuin  qnantum  ad  condilionein  nalunr, 
quod  est  inquisitio  rationis.  Hinc  hujus- 
modi  apparitiones  aliquibiis  i'act;p  sunt  ad 
fidei  conrirmationem  in  multis,  sicul  et 
mirabilia  alia.  Nihilo  minus  angeli  per 
modum  nobis  convenientem  nos  instruunt, 
illustrando  phantasmala,  ct  lumen  intelle- 
ctus  nostri  conlorlando,  atque  ad  consi- 
derandum  aliquid  rectius  excitando.  Ha^c 
Thomas  in  Scripto. 
At  vero  in  prima  parte  Summa',  qu»- 
ari.  1.  stione  centesima  tertiadecima  :  Secundum 
rationem  (inquit)  divina;  providentiae  hoc 
in  omnibus  invenitur,  quod  mobilia  et  va- 
riabilia  per  immobilia  et  invariabilia  mo- 
venlur  et  regulantur  :  sicut  omnia  corpo- 
ralia  per  spirituales  substaiitias,et  corpora 
inferiora  per  superiora.  Et  nos  ipsi  per 
prima  principia  immobiliter  nota  regula- 
mur  circa  conclusiones,  in  quibus  contingit 
diversimode  opinari.  Quumque  affectiones 
et  considerationes  humaiue  multipliciter 
variabiles  fallibilesque  consistaut,  expe- 
dienlissimum  esl  eas  per  angelos  in  bonis 
immobilitatos  moderari  ac  regi.  Haec  Tho- 
mas  in  Sumina.  —  Idem  Petrus  et  Ri- 
chardus. 

Alberti  etiam  et  Udalrici  responsio  in 
prffihabitis  continelur.  Etenira  dicunl,quod 
propter  pericula  viae  et  ea  qua?  resistunt 
hierarchiffi  ecclesiastica?,  ad  profectum  ac 
salutem  adipiscendum  necessaria  est  an- 
Ps.  xc,  II.  gelorum  cuslodia,  juxta  illud  :  Angelis  suis 
mandavit  de  te,  ut  custodiant  te  in  omni- 
bus  viis  tuis.  Unde  ultra  ties  actiis  hierar- 
chicos,  qui  sunt  purgare,  illumiiiare,  per- 
ficere,  quos  angeii  in  hominibus  nunc 
exercent,  requiritur  prajfala  cuslodia. 


QU^STIO    II 


SEcundo    qua;rilur,    Quorum    homi- 
num  sit  custodiri. 
El  videtur  quod  pusilloriim  dumlaxat  : 
quia  Christus  de  piisiiioriim  ciistodia  facit 
soliimmodo    menlionein,    angelos    quoque 


A  cuslodes  nominat  pusilloriim  :  Videte  (in-  Maitk. 
quiens)  ne  contemnalis  unum  ex  his  pu-  ''^"''  "^" 
siilis  ;  dico  enim  vobis,  quod  angeli  eo- 
riim.  elc.  —  Insuper  apparet.  qiiod  primi 
parentes  in  paradiso  anle  iapsum.  angeli- 
cam  non  habueriint  custodiam,  quia  sci- 
entia  atque  virlutibus  eranl  ornati,  et  sine 
difficultale  poterant  agere  bona. 

Ampliiis  qiuerilur,  An  obslinali,  potissi- 
me  Aulichristus,  habiliiri  sint  angelos  san- 
ctos  cuslodes.  Videtur  quod  non,  quoniam 
fruslra  eos   haberent,    quum    inflexibiles 

B  sint  et  indurati  in  malis. 

Pra?terea  qua?stio  est,An  Christus  habuit 
angeliim  sanclum  custodem,et  Ulrum  qui- 
libet  homo  habeat  etiain  specialem  dajmo- 
nein  impiignalorem. 

Circa  ha3C  scribit  Thomas  :  Providenlia 
proprie  est  ad  conferendum  promoventia 
in  saiutem  seu  uitimum  finein,  et  ad  re- 
moveiHiiim  iiM|)edinieiila.  Ultimum  vero 
in  adjiiloiiis  istis  est  qiiod  conjungit  fiiii, 
seu  conjunctio  ipsa  cuin  Deo,  videlicet  lu- 

C  men  gloria?  seu  beata  fruitio  :  quod  a  solo 
Deo  est  effeclive.  Hinc  ab  angelis  custodi- 
bus, qui  divinam  providentiam  circa  singu- 
lares  exsequiintur  personas,  suiil  pra'para- 
liones  qiuedam  jiivantes  ad  consequendiim 
ultimum  finem.  Pneparans  aulem  non  ha- 
bet  operationem  nisi  circa  rem  ordinatam 
ad  finem,  ante  finis  consecutionem  :  ideo 
cunctis  hominibus  ab  infusione  animaB  ra- 
tionalis,  per  qiiam  ad  salulem  ordinanlur, 
debelur  custodia  iisque  ad  morlem,  in  qua 
via  proficiendi  finitur.  Nulii  ergo  carent 

D  custodia  angelorum,  nisi  aut  per  hoc  quod 
fiuut  impoenitibiles,  ut  damnali;  aul  per 
hoc  quod  gioriam  consequunlur,  sicut 
Beati. 

Denique,  quamvis  in  primis  parentibus 
ante  lapsum  iion  fueril  periculum  ex  cor- 
ruptione  carnis  instigante  ad  inaluin,  erat 
tameii  periciilum  ex  peccandi  potentia  et 
da?mone  oppugiiante.  Erant  quoque  debi- 
lioiis  eognitionis  et  virtuosilalis  quam  an- 
gcli,  iiec  eranl  confirmali  in  gratia  :  ideo 
iiKligchaiil   angelicie  ope  cuslO(lia\  —  Si- 


OUOUUM   IIOMINUM    SIT   CUSTODIIU 


mi 


Luc. 


43. 


inililcr  coiirirmali  in  gralia  indigonl  cnslo-  A 
(lia  aM};('IoriiiM.  Oiiainvis  (Miiin  pcccarc  non 
|>ossiiil,  possmil  laincii  pioliccrc  cl  a  pro- 
icclii  iiiipcdiri.  \ciiiaiilci(pic  |)(!ccarc.  — 
Pucri  dciniiiii  in  alvo  iiialcrno  quainvis 
non  sinl  ecclesiasticorum  sacramenlorum 
capaces,  quoniam  non  subdunliir  aclibus 
minislroruin  Kcclcsi;p,  niliilo  iniiius  sub- 
(lunlur  opcralioiiibus  Dci  ac  miuislronim 
ipsius  :  idco  ab  inslanli  iuiiisionis  aniina- 
rum  eorum  assignanlur  cis  angcii  sancli 
cuslodes,  per  quos  da^mones  cohibenlur  a 
mullis  nocumcntis  qua>  possent  iilis  inicr-  B 
re,  detcriorando  compicxioncs  coruin,  per 
quod  licrcnt  ad  vilia  pi'oniores,  et  exslin- 
guendo  vilain  ipsorum  ;  el  in  his  etiam 
prosunt  parvuiis  nalis.  —  Preeterea  Anti- 
christus  angelum  habebit  cuslodem,  quo- 
niam  iex  coinmunis  non  est  propler  unum 
mutanda  :  et  in  hoc  ejus  damnatio  juslior 
apparebit,  quia  beneficia  toli  natur»  hu- 
mana^  provisa  et  communicala,  non  sunt 
ei  subtracla.  Nec  tamen  ei  Irustra  adhibe- 
bitur  custodia  illa.  Nam  etsi  ad  bona  per 
eam  non  convertetur,  a  muitis  tamen  ina-  C 
lis  cessabit,  ab  angeio  custode  relraclus  : 
hunc  quippe  effectum  consequifur  ange- 
lus  per  suain  custodiam  in  quantumiibet 
obstinato. 

Amplius  Christus  non  habuit  angelum 
custodienlem  :  tum  quia  superior  fuit  an- 
gelis  universis  anima  ejus  propter  unio- 
nem  cum  Verbo,  a  quo  immediale  iilu- 
minabatur ;  tum  quoniam  verus  exstitit 
comprehensor,  propter  quod  bonum  ejus 
nec  impediri  potuit  nec  juvari.  —  Et  si 
objiciatur,  quod  quarto  CcBiestis  hierar-  D 
chiae  capituio  divinus  Dionysius  loquitur, 
quod  subdebatur  paternis  traditiouibus 
mediantibus  angelis  ;  item.  quod  passi- 
XXII,  one  instante  apparuit  ei  angelus  ipsum 
confortans.  Dicendum,  quod  subditus  fuit 
paternis  traditionibus  per  angelos  quodam- 
modo  indirecte,  in  quantum  angeii  in- 
struebant  beatissimam  Virginem  matrem 
ejus  ac  sanctum  Joseph  de  agendis  circa 
puerum  ipsum.  PosTremo  angelus  ipsum 
dicitur  confortasse,  non  ei  aiiquid  impri- 


imuidOjSed  |)cr  modiim  iiiiiiisl(M"ii,in  (piaii- 
liiiii  ('oiigi-aliilabaliii'  roililiidiiii  cjiis.ipiciii- 
adiiiodiiiii  lioiiio  iii  liibiilalioiic  iiuliiraiilcr 
coiiroilaliir  ad  |)i'a'sciitiain  ainicoi'um  :  sic- 
que  fuit  vcra  coiilorlatio,  sicut  ct  vera 
Irislitia,  non  soiuin  a[)parcns,  ut  ali(pii  di- 
cunl.  —  lUec  Tiiomas  in  Scripto. 

Porro  in  priina  parlc  Summa\qu<'pslione 
ceiilcsiina  l(M'lia(lcciina,  rcspondcns  ad  is-  ait.  i. 
lud,  an  qiiiiil)cl  hoino  custodialur  ab  an- 
geio,  scribil  :  Ouaindiu  hoino  est  iii  via, 
imminenl  ci  ab  iiitra  et  ab  extra  inuila 
pericuia,  juxta  illiid  :  iii  via  hac  qiia  ain- /'«.  cxii.i. 
buiabain,absconderunt  laqueum  miiii.Ideo 
sicut  hominibus  viain  noii  tulaiii  [icrgen- 
libiis  daiilur  cuslodcs,  sic  cuiiibcl  homini 
(piamdiu  viator  est,  custos  angelus  de- 
pulatur. 

Insuper  qua>rit  ibidem,  aii  singuiis  ho-     art.  2. 
minibus  singuii  angeli  pra>.sint. 

Videtur  quod  non.  Angelus  namque  ho- 
mine  exslat  sapientior  alqiie  potcntior.  Sed 
frequenler  unus  homo  sufficit  plures  ho- 
mines  cuslodire,  dirigere,  edocere  :  ergo 
pius  angelus  unus.  —  Riirsus,  quum  juxta 
prsehabila,  in  angelis  tot  sint  species  quot  p.220Deis. 
individua,  soius  unus  angelus  est  inter 
quem  et  homines  non  est  aiiquis  medi- 
ns.  Sicque  videtur  quod  unus  tantum  sit 
angelus  qui  immediate  custodit  homines, 
quum  inferiora  per  media  reducantur  in 
Deum. 

Dicendum,  quod  providentia  Dei  com- 
paratur  ad  singulos  homines,  sicut  ad  sin- 
gula  genera  ac  species  corruptibilium  re- 
rum  :  ideo  sicut,  teste  Gregorio,  diversi 
angeiorum  ordines  deputantur  diversis  re- 
rum  generibus,  utpote,  Potestates  ad  dse- 
mones  coercendos,  Virtutes  ad  mirabilia 
facienda  in  rebus  corporeis,  estque  proba- 
biie  quod  diversis  rerum  speciebus  diversi 
angeli  ejusdem  ordinis  praeficiantur ;  hinc 
rationabile  est  quod  diversis  hominibus 
diversi  angeli  ad  custodiam  deputentur, 
videlicet  singuii  singulis. 

Ad  primum  dicendum,  quod  aiicui  ho- 
mini  adhibetur  custos  dupliciter.  Primo, 
in  quantum  est  singularis  persona  :  sicque 


548 


IN    LiniUM    U    SENTP*NTlARrM.    —   DIST.    XI  ;    OU.F-ST.    Il 


uni  honiini  adhibclur  unus  cuslos,  el  in-  A 
terduin  plures  depulanlur  ad  unius  cuslo- 
diam.  Secundo,  in  quanluin  esl  pars  alicu- 
jus  coliegii :  el  sic  loli  coilegio  unus  hoino 
praMicilur  in  cuslodem.  ad  quem  spectat 
providere  ea  qua^  perlinenl  ad  hominem 
unum  in  ordine  ad  lotum  coliegium,  ut 
sunt  ea  quae  exterius  sunt  agenda,  de  qui- 
bus  alii  aedificantur  aul  scandalizantur. 
Angelorum  aulem  cuslodia  depulalur  lio- 
minibus  etiam  quantum  ad  invisibilia  et 
occulta  quiB  ad  singulorum  spectant  salu- 
tera  secundum  se  ipsos.  Undc  singulis  ho-  B 
minibus  singuli  angeli  deputanlur  ad  cu- 
stodiam.  —  Ad  aliud  respondendum,  quod 
angeli  prima?  hierarchi;e  omues  quanlum 
ad  aliqua  immediate  illuminantur  a  Deo  : 
atlamen  qu»dam  sunl  de  quibus  illumi- 
nantur  superiores  tantum  immediate  a 
Deo,  quae  inferioribus  revelant.  Idem  quo- 
que  in  inferioribus  est  considerandum  or- 
dinibus  :  nam  augelus  aliquis  infimus  il- 
luminalur  quantum  ad  aliqua  ab  aliquo 
supreino  seu  altiori,  et  quantuin  ad  uliqua 
ab  eo  qui  ei  immediate  pra^fertur.  Sicque  C 
possibile  est,  quod  aliquis  angelus  iinme- 
diate  illuminet  hominem,  quamvis  habeat 
aliquos  angelos  sub  se  quos  illuminat.  — 
Ha;c  Thomas  in  Summa. 
ari.  3.  Amplius  quserit,  utruin  singulos  homi- 
nes  custodire  perlineat  soluin  ad  infiinum 
ordinem.  Respondet  :  Duplex  custodia  ho- 
mini  adhibetur.  Una  particularis,  in  quan- 
tum  est  determinata  persona  :  et  illa  cu- 
stodia  ad  ordinem  pertinet  infimum.  Alia 
est  custodia  universalis  :  qum  seciindum 
diversos  ordines  inultiplicatur.  Nam  quan-  D 
to  agens  est  universalius,  tanto  est  allius. 
Hinc  cuslodia  multitudinis  humana3  ad  or- 
dinem  Principatuum,  aut  forte  Archan- 
gelorum,  est  pertinens  :  qui  Archangeli 
nominantur  Priiicipes  Angelorum.  Unde  et 
Z>ttH.x,  13.  Michae],quem  Archangelum  dicimus,  uiius 
de  principibus  appellatur  a  Daniele.  Ulte- 
rius  vero  super  omnes  naturas  corporeas 
custodiam  liabenl  Virtutes,  el  super  da)- 
mones  ipsa)  Potestates. 

Verum   his   objici   polesl,    quod    super 


illud,  Angeli  eoruni  in  coelis,  etc,  ail  Chry-  Mniih.  | 
sostomus  :  Non  de  quibuscumque  angelis,  """■  "*•  * 
sed  de  supereininenlibus,  loqnilur  Chri- 
stus  hoc  dicens.  —  Iterum.  ad  custodiam 
hominum  valde  necessarium  esl  arcere 
daMnones  :  quod  secundum  Gregoriuin, 
speclat  ad  Potestates.  Atque  ad  alioruin 
conversionem  mullum  juvant  miracula  : 
qute  facere  perlinet  ad  Virtutes.  Ergo  et 
illi  duo  ordines  depulanlur  ad  cuslodiam 
hominum,  et  non  solum  infimus  ordo. 

Dicendum  ad  primum,  quod  verbum 
Chrysoslomi  potest  intelligi,ul  loqualurde 
supremis  infimi  ordinis  :  quia  ut  divinus  DeCiEiesi. 
Dionysius  contestatur,  in  quolibet  ordine  """"'^•'^' 
suul  primi,  medii  el  ultimi.  Eslque  proba- 
bile,  quod  altiores  angeli  infimi  chori  ad 
illorum  deputentur  custodiam  qui  ad  ma- 
jorem  graduin  gloria^  sunt  electi.  —  Ad 
secundum,  quod  etiain  inferiores  angeli 
exercent  officium  superiorum,in  quantum 
aliquid  de  proprietate  et  donis  eorum  par- 
ticipant,  el  ad  superiores  se  Iiabent  ut  ex- 
secutores  officii  seu  virtutis  ipsorum  :  sic- 
que  etiam  angeli  infimi  ordinis  daemones 
possunt  arcere  atque  miracula  operari.  — 
Ilffic  ibidein. 

Qui  denuo  sciscitatur,  quando  angelus  ari.  r.. 
incipiat  hominem  custodire.  Kespondet  : 
Ouemadmodum  super  Matlha!um  recilat 
Origenes,  super  hoc  fuit  duplex  opinio. 
Quidam  enim  dixerunt,  quod  angelus  de- 
pulatur  homini  ad  custodiam  ab  hora  Ba- 
ptismi;  alii,  quod  a  tempore  nativilatis,  et 
hanc  opinionem  approbal  Ilieronymus.Be- 
neficia  eniin  qu;e  danlur  homini  divinilus 
ex  eo  quod  est  chrislianus,  incipiunt  a  Ba- 
ptismo  :  sicut  perceptio  Eucharistia',  et 
alia  hujusmodi.  Ea  vero  qu»  providentur 
a  Deo  hoinini  in  quantum  habet  naturam 
rationalem,  ex  lunc  ei  exhibenlur,  ex  quo 
nascendo  talem  accipit  naluram  :  et  tale 
beneficium  est  custodia  aiigelorum.  —  De- 
nique  puer  quamdiu  est  in  inaterno  utero, 
non  est  totaliter  separalus  a  inalre  ;  sed 
quadam  colligatione  est  aliquid  ejus,quein- 
adinodum  fructus  pendens  in  arbore,  est 
aliquid  arboris.  llinc  probabililer  dicitur, 


QUOIUM    IIOMINrM    SIT    CIISTODIHI 


:m 


qnnd  aiip^cliis  ciislos  inalris  ciislodil  cl 
prolciii  (|uaiii(liii  iii  vciilrc  csl  iiiatris:al- 
(]iic  iii  iialivilalc.  (iiiaiido  scparaliir  a  ina- 
Irc,  di^piilalur  ci  aiigclns  pro  ciislodc.  Ila>c 
Tlioinas. 

Consonal  Pctrns  :  Cnslodcs  (iiiqnicns) 
liominnin  propric  diciinlnr  anp;cli  illi  (pii 
ipsos  homincs  immc(lial(>  illuminanl,  p(>r 
qiiod  c.xcludiinliir  anj^cli  priiiKC  liicrar- 
chia':cl  (pii  hahciil  acliis  limilalos  circa 
hiiinana  officia,  pcr  qiiod  oxclndnnlnr  an- 
goli  liierarchiio  sccnnda>;ct  spccialitcr  qni 
procuranl  boiium  siugularinin  pcrsona- 
riiin,pcr  qiiod  c.xcluduulur  duo  supcriorcs 
ordincs  infinuc  Iiicrarchia:>.  H;pc  Pctriis. 

Insiiper  Udalricus  in  Sumnia  sna,  quarlo 
libro,  vidctnr  de  hoc  aliter  scribere  :  An- 
gelis  (dicens)  de  infima  hierarchia  compe- 
fil  cnstodire,  qnoniam  ciistos  singularis 
pcrsonsp  cst  dc  infiino  ordine.  Si  vero  ali- 
qnis  pra^sit  mnltiludini,  tunc  pro  custodia 
su»  personsD  habet,  nt  dictnm  est,  ange- 
luni  infimi  ehori;et  pro  multitudine  ciijns 
est  capnt,  habet  custodem  de  ordine  Prin- 
cipnm.  Si  antem  sit  privilegiata  persona, 
potest  habere  cnstodem  de  ordine  Archan- 
gelornm,  sicnt  Gabricl  exstitil  fclicissimaj 
Virginis  cnstos.  Confirmati  quoque  in  via, 
ut  beatissima  Domina,  et  sanctificati,  qui 
mortaliter  peccare  non  potuerunt,  angeli- 
cam  habuernnt  custodiam,  quoniam  po- 
tuerunt  proficere  :  similiter  parvuli  in 
maternis  visceribus.  —  Nec  sic  singuli  an- 
geli  singnlis  deputantur  hominibus,  quasi 
iidem  angeli  successive  non  preesint  diver- 
sis  hominibus,  quia  plures  sunt  homines 
omnes  qiiam  angeli,  qiinm  tot  sint  homi- 
nes  elecli  quot  angeli  sancti.  Sic  et  idem 
diabolus  successive  diversis  deputatur  ad 
exercitandum  hominibus.  —  Hffic  Udalri- 
cus.  Cujus  verba  sunt  intelligenda  cum 
c/.p.sooA',  moderamine  superius  tacto,  quia  de  nu- 
mero  et  multitudine  angelorum  diversae 
sunt  opiniones. 

Praeterca  dominus  Antisiodorensis,  qui 
in  multis  speciales  habet  opiniones,  tenet 
quod  Christus,  in  quantum  minor  fuit  an- 
gelis,  utpote  secundum  sensualitatem  pas- 


51 IB', 


A  sibilcmquc  naluraiii  iil  lalcm,  habiiit  an- 
gcliiin  cnsfodcm  ;  cl  (piod  aiigcliis  ille, 
(pianliim  ad  parlciii  illam  iiifcrionMii  qua 
Chrislns  horriiil  niortcm,  viin^  coiifortavif 
eum  passioiK!  inslante.  Nec  obstat  (iil  ait) 
qiiod  dcitas  Chrisfi,  imo  et  aniina  (!jus 
qiioad  parlcm  suam  siipcriorcm,  siifficie- 
bal  ad  sua'  iiifcrioris  partis  cuslodiain.  Li- 
cet  (Miiin  dcilas  sua  snfficiat  ad  univer- 
soriiin  cnstodiaiii  lioininiim,  viilt  nihilo 
ininus  adhibcri  ciislodiam  angelorum  pro- 
pter  mcritum  eorumdem,  et  proptcr  mu- 

B  tuiiin  aiigcloriiin  homiiiumquc  amorem, 
al([uc  ut  liomo  suain  coiisidiM-ct  dignila- 
tciii,  ad  danduin  quoqiie  exemplnm  nobis 
perfectffi  obedienticno  et  humilitatis,  dum 
cernimus  tam  sublimes,  deiformes,  inno- 
centissimos  ac  sacratissimos  spiritus,  no- 
bis  tam  dcfectuosis,  vilibus  ac  sordidis 
obsequi  creaturis.  —  Insuper  refcrt  hic 
doctor  qucmadmodum  qiiidam  dixeriint, 
qiiod  Antichristus  non  habebit  angelum 
custodem  :  quod  reprobat,  quia  ab  initio 
sui  non  erit  obstinalus,  sed  peccando  obs- 

C  tinationem  incurret.  Addit  tamen,  quod 
duin  ad  tantam  elationem  erumpet,  qtiod 
dicet  se  Deum,  mox  totaliter  ab  angelo 
custode  deseretur,  et  hoc  ei  proprium  erit 
sic  relinqui  ab  angelo. 

Idem  dicit  Thomas  de  Argentina,  ac  alii 
multi.  Sed  quia  B.  Hieronymus  super  Mat- 
thicum  et  alii  plures  Sancti  absolute  affir- 
mant,  quod  scripturam  illam  cx  Psalmo, 
Quoniam  angelis  suis  mandavit  de  te,  ps. kc,i\. 
diabolns  perverse  allegavit  prolatam  de 
Christo,  quia  de  membris  ejus  solum  est 

D  edita;  idcirco  communi  positioni  reor  con- 
sentiendum,  quod  scilicet  non  habuit  an- 
gelum  custodem,  quia  in  nullo  indiguit 
eo  :  sicut  nec  angelus  inferior,  quamvis 
angelo  superiori  sit  minor,  non  tamen  cu- 
stoditur  ab  illo.  Nec  Christo  compefebat 
proficere  sicut  Virgini  gloriosae ;  et  a  suae 
incarnationis  exordio  data  fuit  ei  secun- 
duin  naturam  assumptam,  ut  Verbo  uni- 
tam,  omnis  potesfas  in  coelo  et  in  terra.  Matth. 
Postremo  in  hac  materia  a  diversis  di-  '"'^"''  '*• 
versa  dicuntur,  qua)  pie  sunt  suscipienda : 


550 


l.N   LIBHLM    II    SE.NTENTIAIILM.    —   DIST.    XI  ;    QL",EST.    IH 


Matlh. 
XVIII,  10. 


ul  quod  ait  Alberlus,  Ibi  ciistodia  habel 
locum,  ubi  est  casus  periculum.  Ex  quo 
sequi  videlur,  quod  crloriosissiiua  Virgo 
prorsus  couliriuata  iu  bono.  uou  liabucrit 
augelum  custodieuteiu.  Iteiu  quod  ait  Tiio- 
mas,  quod  lex  communis  non  est  propter 
uuum  luutaiida,  ideoque  Autichristus  au- 
gelum  habebil  cuslodem.  Ex  quo  simili 
ralione  sequi  videtur,  quod  Christus  quo- 
que  custodem  augelum  habuerit. 

Demum  quamvis  Chrislus  apud  Matlha'- 
um  specialiler  langat  de  pusillorum  cuslo- 
dilione  angeliea,  non  laiuen  hoc  negal  de 
hominibus  aliis  :  imo  polius  alibi  in  Scri- 
pturis  hoc  exprimit. 


OUiESTIO   III 


TEriio  qua^riiur.  Utrum  angelus  bo- 
nus  seu  malus  interdum  dese- 
rat  hominem  quem  custodit  seu 
tentat. 

Videtur  quod  sic.  Primo,  quoniam  Mi- 
chael,  qui  fuit  princeps  SynagogiP,  ipsa 
relicta,  est  factus  princeps  Ecclesise.  — 
Secundo,  aposlolus  .lacobus  exhortalur  : 
Jacob.is,--  Resislite  diabolo,  et  fugiet  a  vobis.  —  Ter- 
tio,  Josephus  refert,  quod  templo  secundo 
vaslalo,  audilse  sunt  voces  angelorum  ibi 
dicentium  :  Transeamus  ab  his  sedibus. 
Ad  idein  perlinet  quod  apud  Jeremiam  an- 

Jer.  Li,  0.  geli  dicunt :  Curavimus  Babylonem,  et  non 
est   sanata ;  derelinquamus   eam.   Et   per 

is.  V,  :i.  Isaiam  loquilur  Deus  de  Synagoga  :  Aufe- 
ram  sepem  ejus,  et  erit  in  direplionem. 
Ubi  per  sepem  intclligil  Glossa  auxilia  an- 
gelorum.  In  Evangelio  ilem  Nazarfforum 
narratur,  qiiod  tempore  dominica^  passio- 
nis  audil.T'  sunl  iii  aere  voces  angelorum 
clamaiilium  :  Transeamus  ab  his  sedibus. 
Ergo  angeli  lunc  reliquerunl  filios  perver- 
sissim»  Synagoga\  —  Iii  Vilas  quoque  Pa- 
triim  habetur,  (lualitcr  quidam  vir  sancfus 
vidil  aiigclos  saiiclos  cum  iiidignatioiic  ab 
illis  recedere  qui  iiiaiiia  Io(|U('l)aiiliir.  Uiir- 
sus,  S.  IJernardus  in  suis  sermonibiis  iu- 


A  lerdiim  iiisinuat,  (jiiod  aiigeli  gloriosi  a 
Fralribus  somnolentis  el  pigris  discedant, 
propter  eoruin  negligeulias,  irreverenlias 
et  torjiores.  —  Insuper,  aiigeli  ciistodes 
frequenler  asceudunt  ad  cceluiu  eiupyre- 
um  ;  nec  valent  lunc  homiues  cuslodire  : 
qiiia  ubi  operanlur,  ibi  sunl,  et  ila  uon 
operantur  in  homiiie, qiiando  in  coelo  sunL 
lii  conlrarium  esl,  quod  aiigeli  suum  of- 
ficiuiu  fidelissime  ac  obedienlissime  im- 
plent,  el  quamdiu  se  vident  aliquid  posse 
in  sibi  coinmissis  proficere,  ipsos  cuslo- 

B  dire  uou  cessant.  Possunl  aulem  in  eis 
usqiie  in  finem  vita?  prapsenlis  aliquo  ino- 
do  proficere,  saltem  relrahendo  a  quibus- 
dam  excessibus  :  nam  et  .\nlichrislum 
angelus  cuslos  ejus  a  nonnuUis  sceleribus 
retrahet. 

Ad   hoc   respondet   Alberlus  :  Angelus  Summ.Ui. 
nunquam  sic  recedit  a  custodito,  nec  eum  -'p*'"'^i ■'"• 
quamdiu  vivit  ila  relinquil,  quin  aliquem 
eflectum  custodia^  exerceal  circa  ipsum. 
Dicilur  autem  aliquando  relinquere  homi- 

C  nem,  quautum  ad  illum  effectum  qui  est 
conversio  a  peccalo,  aut  similem.  Xihilo 
minus  semper  facit  quod  in  se  esl,  el  re- 
liiiel  hominem,  ne  toties  et  tam  graviler 
cadal  ut  caderet  si  custodem  aiigelum  non 
haberet.  Et  per  hauc  distinclionem  sol- 
vunlur  objecla  pro  utraque  parte  indu- 
cla.  ILtc  Alberlus  in  Summa.  El  eadem  in 
libro  de  IV  Coa^qiiscvis. 

rdalricus  demum  Iiis  eonsonans  :  -Vnge- 
lus  (ail)  custos,  quuin  divina'  providenlia? 
sit  minister  et  exseciitor,  qu.p  [)rovi(Ienlia 

D  nunquam  deserit  uos  omnino,  uunqiiam 
deseril  eum  cui  est  depulalus,  sed  deserit 
el  non  de.seril  cum,  sicul  et  Deus.  Simpli- 
ciler  auteiu  Deus  non  deseril  quemquam, 
quia  redigereliir  iii  iiihilum  :  sed  deseril 
quanliim  ad  qiiosdam  efreclus,  ul  duiu  ali- 
quem  pro  sua  ulililale  aul  pro  suorum 
exigentia  meriloriim  Iribulari  permitlil, 
aiil  cadere  in  peccalum,  jiixla  illud  secun- 
do  Paralipomenoii  :  Si  dereliijueritis  eum,  iirar.xv, 
dercliiKjuet  vos.  Sic  angeli  niinquam  de-  "" 
seruiit  exsislenles  iu  vila  hac,  ita  iit  iiul- 


UTUUM    ANCiKF.US    «ONUS    Si:U    MALUS    INTKKDUM    DKSKIIAT    llOMINKil,    KTC. 


t)i)l 


liiiii  providciiliii'  ('rrccliiiii  ci  cxliihcaiil  ; 
scd  (|iiaiiliiiii  ad  aliiiiioniin  opciiiiii  siih- 
traclionoin,  c\  Dci  voliinlalc.  ul  (juod  iioii 
jiivaiil  in  |)ci'iciilis  cl  ad\(M'sis.  Ncc  liiiic 
crcdcndiiin,  (jiiod  aiif^cliis  scinpcr  localilcr 
sil  ciim  sihi  coininisso;  scd  pcr  crricaciani 
siuc  virliilis  scinpcr  csl  |)ricsciis  :  (pioniiiin 
iiii[)riinit  lorlcs  ac  slahilcs  illiiminalioniiin 
el  arfcctioniiin  impressionos,  qiiihiis  homo 
a  inalis  spiritiialihns  pneservalnr,  et  ad 
boiia  disponilur.  AU^ne  cx  illuminalione 
divina  cogiioscit  quando  sit  opportunilas 
promovcudi  Iiomiucm  sibi  commissnm  in 
prospcritalc  lemporali  aut  spiriliiali  :  sic- 
qne  ascendit  et  descendit.  —  Ouumque  vir- 
tus  cjiis  inoliva,  sit  virliis  subslanli.e  im- 
malerialis,  operatio  ejus  est  sccnndum 
inodum  subslanlipe  a  qna  fluit.  Unde  qnia 
snhslautia  spirilualis  iion  cst  proporlionala 
spalio  incdii  localis,  quia  non  liahct  quan- 
titalcm  nec  principinm  qiianlilatis  in  sua 
naliira  :  ideo  dum  movetur,  venit  quidem 
de  exfremo  in  extremum  per  mediuni,non 
commensurando  se  medio,  nec  parles  spa- 
tii  numerando;  sed  virtule  medio  impro- 
porlionala  movetnr,  vinccndo  medium  im- 
petn  spiritus  sui,  ita  quod  quanlitas  medii 
non  est  ei  quantitas,  sed  ut  indivisibile 
punctum.  Aliter  enim  non  veniret  seque 
velociter  de  coelo  in  terram,et  de  una  par- 
te  terra^.  ad  aliain  :  quod  falsum  est.  Eadem 
itaque  velocifate  per  spatium  quodcumque 
movetur  :  qiiod  patet  ex  hoc  quod  subito 
in  locis  operatur  diversis,  ut  patet  mulfo- 
ties  in  Scripturis.  Sic  ergo  movetur,  quod 
in  uno  nunc  est  in  termino  a  quo,  et  in 
alio  in  medio,  atque  in  tertio  in  termino 
ad  quem.  Non  autem  movetur  in  tempore, 
etc.  Ha?c  Udalricus. 

Hoc  est  quod  loquitur  Thomas  :  Angelo- 
rum  custodia  quum  sit  qusedam  exsecutio 
divin»  providenlia?,  oportet  idem  esse  ju- 
dicium  de  utroque.  Divina  autem  provi- 
dentia  nunquam  hominem  relinquit  ex 
tolo,  licet  magis  provideat  uni  quain  al- 
/'s.  xxxiii,  tcri.  Inde  et  oculi  Douiini  siiper  juslos, 
"flom.vm,  qiiibus  adco  perfecte  providel,quod  omiiia 
cooperantur  eis  in  bonum.In  quibus  etiam 


28 


A  iingcliis  (|uiiiidi)(|uc  liim  roilcin  facil  im- 
prcssioiicin  scii  dis|)Osili()nciii,  (piod  ma- 
iicl  iid  lcmpiis  iioliihilc  :  iil  dnm  aliquis 
sciiicl  miillum  dcNolc  oiiil,  pcr  pliires  dies 
nMuanct  iiidc  dcvolior.  SiccjiK!  angelus 
qnamvis  non  scinpcr  sit  pra'scns,  potest 
scinpcr  ciislodirc.  Kt  quamvis  angelus  sci- 
rcl  sihicommissum  essc  pr;escitum,  atta- 
nien  posset  eum  a  mullis  malis  retrahere, 
et  ad  qujedam  bona  inducere.  Ilajc  Thomas 
in  Scriplo. 

Eadem  scribit  in  prima  parte  Summsp, 

B  qna^stionc  centcsima  f(Mliadccima.  Ubi  et 
addit  :  Oiiamvis  angclus  inlerdum  derelin-  aii.  o  ad 
(piat  homincm  loco,  non  famen  effectu  ^""'- 
cuslodiie.  Nam  cl  in  coclo  exsisfens,  quid 
circa  hominem  agatur  agnoscit;  nec  indi- 
get  mora  femporis  ad  motum  localem,  sed 
slalim  potest  adesse. 

Dcni(}iie  Pcfrus  :  Duplex  cst  (inquit)  cu- 
stodia  angclorum.  Una  gcncralis  fofius  ali- 
cujus  communifatis  :  et  hjcc  aliquando 
deserit  communifafem.  Unde  dicitur,  quod 
Michael,  qui  fuit  Synagogae  prsppositus,  fa- Z)on.x, 21. 

C  cfus  est  Ecclesiffi  princeps  :  secutus  est 
enim  Ecclcsiam  primifivam  ex  JiidaMS  in 
quibiis  remanserat  fides  patrum.  Alia  est 
custodia  specialis  personae  cujuslibel :  quae 
non  deserit  simpliciter,  etc,  ut  supra.  Haec 
Pefrus. 

Porro  Richardus  :  Quidam  (aif)  dixerunt, 
quod  angelus  interdum  deserit  cnstoditum, 
dum  scilicet  se  videt  circa  illum  non  pos- 
se  proficere,  quemadmodum  medicus  de- 
serit  segrum  de  cujus  curatione  desperat  : 
sicut  et  angelus  malus,  quum  ita  perfecte 

D  ab  homine  victus  est,  quod  se  putat  non 
amplius  posse  illi  nocere,  recedit  et  omit- 
tit  cuin  impugnare.  —  Alia  est  opinio  pro- 
bahilior  atque  communior,  quod  nunquam 
in  folo  deserit  hominem  custodia  angeli 
sui,  quia  semper  potest  ei  prodesse  in  ali- 
quo  :  quod  non  pofest  medicus  in  quolibet 
segro.  Angelus  quoque  malus,  nisi  sit  ita 
perfeete  victus  ab  homine,  quod  a^stimat 
se  non  posse  illum  refrahere  ab  aliquo  bo- 
no,  non  tofalifer  rccedit  ab  eo.  His  alludit 
quod  in  libro  dc  Dco  Socrafis  Apuleius  as- 


552 


IN   LIBRUM    II    SEMTENTIARLM.    —   DIST.    XI  ;    Qr.EST.    III 


Apoc.  IV, 
6;Ezech.\, 
18. 


Job  XXXI,  l . 


/"roc.xxiv, 

16. 
\Joarin.  i, 

8. 

/aco6.iii,2. 


III  Reg. 

XVII,  1. 


Galal.  II, 
II. 


serit  :  Ilic  qucm  drco  (videlicef  angelus  A 
custos)  prorsus  custoditor,  singularis  pnr'- 
feclus,  domesticus  speculator,  proprius 
curator.  intimus  copnitor,  assiduus  obser- 
vator,  individuus  arbiter,  inseparabilis  te- 
stis,  improbalor  malorum,  approbator  bo- 
norum.  Ha^c  Richardus. 

Insuper  Antisiodorensis  in  Summa  sua, 
libro  secundo,  sequitur  primam  illam  quam 
narrat  Richardus  opinionem  :  Puto,  inqui- 
ens,  quod  quum  aliquis  adeo  fuerit  puri- 
ficatus  atque  purgatus,  quod  jam  ascendit 
ad  statum  Thronorum,  et  habel  pruden-  B 
tiam  spiritus  oculatam  ante  et  retro,  in- 
star  animalium  Apocalypsis  et  Ezechi- 
elis;qu8e,  inquam.  prudentia  se  habeat  ad 
modum  ancilla^  ostiaria?,  nullum  penitus 
motum  illicitum  permitfentis  intrare,  sed 
dicenfis,  Pepigi  foedus  cum  oculis  meis, 
ne  cogitarem  quidem  de  virgine  :  tunc  ha- 
bet  in  tali  statu  plenam  victoriam  de  dia- 
bolo,  tuncque  verum  est  quod  diabolus 
eum  desinit  infesfare. Ha^c  Antisiodorensis. 

Sed  quum  dicat  Scriptura,Justus  septies 
cadit  in  die;  itemque,  Si  dixerimus  quia  C 
peccatum  non  habemus,  nos  ipsos  seduci- 
mus;  et  rursus,  In  multis  offendimus  om- 
nes  :  non  videfur  quod  diabolus  in  tofo 
recedaf  ab  aliquo,  praesertim  quum  mens 
humana  ad  dislractiones  sit  prona,  nec 
immobilitata  in  cogitationibus  bonis,  po- 
tissime  quum  et  sancfus  fateafur  Bernar- 
dus  :  Puto  quod  qui  clausit  coBlum  oratio- 
ne,  non  clausit  animum  a  cogitatione,  id 
est  Elias,  qui  utique  fuit  vir  excellenfer 
heroicus. Imo  et  beatissimi  Apostoli,quam- 
vis  recepfa  pleniludinc  Spiritus  Sancti  D 
non  peccaverunt  deinceps  mortaliler,  al- 
tamen  venialiter  peccaverunt,  sicut  et  glo- 
riosus  princeps  eorum  in  Antiochia  judai- 
zanflo,  ita  quod  Paulo  leste,reprehensibilis 
erat.  Ilinc  non  apparet  quod  aliquis  via- 
torum  in  hac  vila  sit  talis,  quod  diabolus 
desperet  se  posse  aliquid  in  ipso  hicrari. 
Undc  el.  bealissimo  Marlino  adslilil  in  ex- 
Iremis.  Propler  quod  loquitur  Augustinus: 
Perscvera  usque  in  finem,  quia  lenlalio 
perseveral  usquc  in  finem.  Usque  in  quem 


finem  ?  Onousque  finias  vitam.  Attamen 
interdum  ad  horam  fugit  diabolus  :  sicut 
in  Vitaspatrum  legitur  de  duobus  pra^ele- 
ctis  juvenibus  eremilis,  quorum  uni  non 
audebal  appropinquare  diabolus,  quia  ad 
quemlibet  versum  Psalmorum  exivit  flam- 
ma  ignis  in  coelum  ex  ore  ipsius.  —  Dicit 
eliam  Auguslinus  :  In  infinitum  ferventior 
esf  angelus  bonus  ad  custodiendum,  quam 
angelus  malus  ad  obsisfendum.  Quo  decla- 
ratur,  quod  angelus  cuslos  non  recedit  in 
tofo. 

At  vero  Alexander  concordat  :  Multiplex 
(dicens)  est  effectus  angeli  cusfodientis 
circa  animam  hominis  custodili.  Unus  est 
quoad  polentiam  speculativam,  videlicet 
illuminare  eamdem  quoad  qua>dam  occul- 
ta  :  et  quoad  istum  effectum,  angelus  in- 
terdum  recedif,  sicque  recessit  a  Zacharia,  Zach.\s, 
quia  non  semper  fangit  neque  illuminat 
corda  Prophetarum.  Alius  effectus  ejus  est 
quoad  vim  molivam.  Et  iste  esf  quadru- 
plex,  utpole  :  profici  in  bonum  gratia>, 
non  labi  in  malum  culpae,  a  malo  resur- 
gere,  non  in  tantum  malum  nec  toties  ca- 
dere  ut  caderet  homo  sine  custodia  illa.  Et 
aliquem  horum  acluum,  pra^cipue  quar- 
tum,  angelus  usque  in  finem  exercet  circa 
custodilum.  —  Nec  obstat  quod  loquilur 
Augustinus  :  Angelos  sanctos  repellimus, 
dum  eorum  consilio  non  acquiescimus,  et 
videntes  se  operam  perdere,  dicunt,  Relin-  jer.u,\ 
quamus  eum;  et  quod  ait  Ilieronymus  :  In- 
frucfuosa  est  anima  qufe  non  habet  Deum 
hospitem  neque  pr;rsidium  angelorum  ; 
itemque,  Quotiescumque  humana  fragili- 
tas  sua»  relinquifur  imbecillifati,  Dei  et 
angelorum  auxilium  ab  ea  recedif.  Rece- 
duiil  enim  quoad  aliquem  effectum.  Ha^c 
Alcxander. 

Pr;plerea  Ronavenlura  diffuse  hic  scri- 
bit  :  Communiler,  iiiquiens,  a  doctoribus 
tenetur,  quod  aiigelus  non  relinquil  obsti- 
nalos  omniuo  qiuimdiu  sunl  vialores.  Non 
tameii  cuslodil  eos  lain  diligenler  iil  jii- 
stos  aut  mediocriter  malos  :  ideo  dieilur 
eos  (|ii<)(lam  iiiodo  deserere. 

IIoc  aulem  polest  diversimode  explicari. 


UTRIJM   ANC.KLUS   BONUS   SEU  MAI,US   INTEIIDUM    DESEnAT   IIOMINEM,   ETC. 


353 


Nam  cuslodiri  hoiniiicni  ab  anjiclo,  dupli-  A 
cilcr  polcsl  inlclligi,  pnla.  scciindiiin  ha- 
biluni,  ct  s(H'uii(liiMi  acliiin.  Dixciiinhiiic 
ali(}ui,  qiiod  aiif^cliis  dcscril  obsliiialiiin, 
(piantuin  ad  acluin  cuslodicndi,  non  (]iiaii- 
luin  ad  liabiliiin  :  (juia  paratus  est  subve- 
nire,  si  vidcril  illuin  sc  ad  viam  vcrilalis 
disponcrc.  Scd  isliid  non  surficil,  quoniain 
ncnio  cst  ila  obstinalus,  (iiiiii  an};clus  pos- 
sit  ci  aliquod  custodi{i>  bcncficiiim  imper- 
tiri.  —  Ilinc  alii  dicunt,  quod  dupiex  est 
angclicjc  custodia!  actus  :  unus  respectii 
corporis,  consislcns  in  repulsionc  hostis,  B 
ne  opprimat  corpora ;  altcr  rcspectu  ani- 
ni.T,  nc  hostis  pcrverlat  cam.  Efficacia  pri- 
mi  actus  consistit  in  angclo;  efficacia  vero 
actus  secundi,  non  solum  in  angelo  sed  et 
in  nobis  consistit.  Quantum  ad  primum 
actum,  angelus  hominem  non  relinquit  us- 
que  ad  inortem,  quia  non  sinit  eum  a  dia- 
bolo  opprimi  aut  occidi,  nisi  aliiid  cxigat 
a?quitas  divini  judicii.  Sed  quantum  ad 
actum  secundum,  quum  actus  illius  effi- 
cacia  sit  non  solum  in  angelo,  sed  et  par- 
tim  in  nobis,  subtrahit  custodijE  suae  be-  G 
neficium  ab  his  circa  quos  videt  se  frustra 
exerceri.  Verumtamen,  quum  custodia  an- 
gelica  magis  respiciat  animam  quam  cor- 
pus,  non  apparet  probabile  quod  angelus 
omnem  actum  custodiae  subtrahat  respe- 
ctu  animse.  —  Hinc  alii  verius  dicunt,quod 
effectus  angelicffi  custodiae  est  tam  respe- 
ctu  boni  acquirendi  aut  conservandi,quam 
respectu  mali  devitandi  aut  minuendi.  Et 
quantum  ad  istum  actum  respectu  mali, 
angelus  bonus  non  deserit  hominem  obs- 
tinatum  :  imo  semper  pro  posse  retrahit  D 
eum,  ne  ruat  in  pejus.  Quantum  autem  ad 
actum  respectu  boni,  deserit  obstinatos, 
nec  Antichristum  custodiet.  —  Haec  Bona- 
ventura. 

Postremo  Parisiensis  secunda  parte  de 
Universo  super  his  tractans  diffuse  :  Quo- 
niam,  ait,  hucusque  pervenit  investigatio 
ista,  ut  dixerim  quosdam  ex  beatissimis 
istis  spiritibus  esse  rectores  inferiorum 
rerumque  humanarum,  ostendam  tibi  qua- 
liter  patuit  istud.  Et  dico,  quod  priino  per 


Hcbr.Torum  Prophclas,  in  qiiorum  nno, 
piila  Daniclc,  fil  incnlio  dc  |)iincipc  Pcr- /mh. x, jo, 
sariim,  ct  |)riiicipc  (iiNrcoriim,  ct  iMichacIe,  ''' 
(pii  insiniialiir  ibi  princcps  cxsislcrc  Jii- 
(hconiin.  Plato  aulcin  et  omncs  Plalonici 
ex  ejiis  doclrina  scnscrunt,  quod  bcatis 
spiritibus  cn^dila  sit  cura  ct  giibcrnalio 
gcncris  hiimarii.  Plcbs  qiioqiK!  Chrisliano- 
rum  ex  vcrbis  Icgislaloris  siii  hoc  lcnct, 
dicentis  :  Angeli  corum,  clc.  —  Qiiod  ol  ra-  Matt/,. 
tionabilitcr  potcst  probari.  Naturalis  nam-  ''^"''  '"• 
qiie  pietas  alqiic  dilcctio  est  inter  homines 
mutua,  natiiralis  ctiam  amor  honcslatis 
composilionisquc  vita',  per  qucm  unus- 
quisque  patcrfamilias  ad  hoc  lcndit,  ut 
componantur  mores,  et  decorctur  vila  fa- 
milia?  suae.  In  forinsecos  quoqiie  ostendit 
hanc  pietatem  et  caritatem,  commonens 
eos  atque  corripiens  pro  peccalis.  Quanto 
plus  in  sanctis  angelis  est  pielas  haic  et 
isla  dilectio?  Utique  tanto  plus,  qiianlo  in 
donis  natura;  ac  gratiffi  sunt  nobiliores.  Si 
ergo  natura  humana  non  sustinet  homines 
bonos  in  prsesenti  miseria  a  gubernationc 
et  correptione  hominum  abstinere:quanto 
magis  illa  nobilissima  angelorum  natura 
ac  copiosissima  gratia,  ferventissima  ca- 
ritas  ac  intima  pietas,  non  sinet  angelos 
abstinere  a  communicatione  consilii  atque 
auxilii  in  creaturas  rationales,  quas  vident 
assidue  crudelissimorum  ac  fallacissimo- 
rum  daemonum  dentes  incidere  ?  Amplius, 
sicut  hominibus  dantur  homines  rectores, 
et  custodes  contra  visibiles  hosles,  ita  ad 
divinee  providentiae  spectat  perfectionem, 
ut  contra  invisibiles  inimicos  invisibilibus 
custodibus  angelis  sanctissimis  munian- 
tur  :  praesertim  quum  homines  defectuosi, 
mortales,  non  sufficiant  hominibus  fragili- 
bus  sibi  similibus  pro  cusfodia  atque  regi- 
mine,  nec  valeant  sibi  commissis  ubique 
adesse,  imo  calliditatibus,  violentiis  ac  vi- 
ribus  invisibilium  hostium  nequaquam 
sua  virtute  valeant  reluctari  aut  prseva- 
lere. 

Quumque  bella  et  clades,  persecutiones, 
damna,  segritudines  et  mortes  hominum, 
ex  occultis  et  justissimis  Dei  judiciis  pro- 


oo4 


IN   LIUULM    II    SENTKNTIAIU  M. 


DIST.    XI  ;    Ql.EST.    III 


pler  imiuinerabilcs  hoinimim  ulilifates  in 
hoe  inundo  con(in«;unf,  non  est  angelorum 
ncfrligenfiis  impufandum,  qnod  nnnc  nna 
geus,  minc  alia.  dalur  in  pesfein  ef  |;la- 
dium.  Quemadmodum  eniin  ex  juslissimo 

^iorf.xiv,  Dei  judicio  exercitns  .KsfYl^tioruin  in  inari 
Rubro  submersus  est,  et  tofuin  geiius  hu- 

Gen.vii,2,i;  manuin  nniversali  diluvio,  octo  exceplis, 

1  Petr.  VII,  ,•       ,  ....  1,  •,      !•  1 

20.  exstincfum  est;  ita  in  inulliludine  homi- 

num  aut  paucitate,  ct  plerumqin^  in  uno 
iiomine,  accidit,  ex  causis  el  ulililafibus 
quas  novit  solus  inspecfor  oinnium  el  cu- 
rafor  allissimus.  Nec  angeli  consfifuti  suiif 
hominuin  cusfodes,  ut  justis  Dei  resistant 
judiciis.  Sfultus  ergo  sermo  est  dicentium: 
Quare  princeps  seu  cusfos  angelicus  per- 
inisit  urbein  aut  gentem  aut  hominem  il- 
lum  sic  destriii,  aut  justum  tam  injusfe 
occidi  ?  Eadein  rafionc  angeli  non  semper 
resistunt  savientibus  in  innocenfes,  nisi 
in  tantum  ut  non  pro  vofo  sa^viant.  Et  quo- 
niain  mors  justorum.  piVTsertim  pro  fide 
atque  justifia  lolerala,  tain  preliosa  et  me- 
riloria  esl  coram  Deo,  conslat  qiiod  Deus 
supergloriosus  ac  angeli  etiam  illos  cuslo- 
diunt  et  defendunt  quos  permiltunt  occidi. 
Veruin  circa  h;pc  objici  potesf,  qiiia  si 
angelorum  officium  est  homines  informa- 
re,  et  ad  I)(m  cultum  inducere,  cur  lot  na- 
tiones  et  regna  in  impiissimos  errores  ca- 
dere  et  manere  perpessi  sint  et  nuncusque 
permitfanl?  0'i'HTiqiie  officium  cusfodieii- 
di  insfruendiqiK^  homines  injiincfum  sit 
eis  noii  nisi  propler  Dei  gloriam  el  hono- 
rem,  homiiiumque  salulem,cur  tanlas  con- 
tnmelias  Creaforis  et  laiilas  hominum  pcr- 
nicies  et  spirituales  slrages  ac  clades  non 
impediant  nec  averfanl  ?  Nempe  ([uiim 
tam  grandis  sit  eoriiin  sapienlia  ac  pole- 
slas,  nequaqiiam  eonlra  eas  starc  valerent 
imbecillilas  hoininiim  alqiie  fafuifas,  si 
ipsi  coulia  h;ec  mala  impenderent  quid- 
quid  possent.  —  Sed  ad  h;pc  solufio  esf, 
(piia  justo  Dei  judicio  accidunt  ista,  qnum 
genfes  exhibeanf  se  i|)sas  indociles;  neqiie 
c()geiid;e  siiiif,  nec  solo  terrore  iii(luceiid;i' 
ad  fideiii.  El  sicul  per  Osee  |)rnpliel;im  lo- 

Osce  IV,  0.  cutus  est  DeuSjQiiia  tu  scieiiliam  repulisli. 


A  repellam  et  ego  te  ne  sacerdotio  fungaris 
inihi ;  sic  el   iii  iiovo  legitur  Testamento, 
qiiod  Aposlolum  et  snos  coadjufores  non 
permisil    Spirilus    Sanctus    pnrdieare   ad    Act.  wi, 
leui|)us  iii  Asia.  (juid  igitiir  iniruin,  si  el''"'' 
angelos  sanctos  non  sinat  Creafor  iinpiis- 
simis  revelare  salubria  et  secrela,  pra^ser- 
tiin    qiium   et    Dominus   ipse  in  Evange- 
lio   pr<T(licatoribus  suis  pra^cipiat,  Nolite  Matth.sn, 
sanclum  dare  canibus,  neque  inargarilas  **• 
veslras  spargere  anfe  porcos  :  evidenfer 
ostendens  sacram  doctrinam  non  esse  com- 

B  municandam  caninis  hominibus  aut  por- 
cinis,  ntpole,  his  qiii  sacris  oblatrant  do- 
cforibns,  eosqne  dentibus,  id  est  verbis 
maledicfis,  j)ersequuiifur,  vel  his  qiiibiis 
sola  spurcilia  viliorum  sapil.  Deiiiqiie  lan- 
ta  est  in  quibusdam  nalionibus  horribili- 
tas,aboininabilitas  ac  fa'culenfia  vitiorum, 
qnod  angeli  sancfi  eorum  cohabifationem 
abominantur  ac  horrent.  Unde  et  dixisse 
inlerdum  leguntur  :  Transeamus  ex  his 
sedibus. 
Pra>lerea  de  angelorum  cusfodiis  dico, 

C  quod  sicut  civitatibus  adhibenlur  cuslo- 
des  GOntra  incendia,  et  pa^dagogi  pueris 
confra  ruinas,  nufrices  quoque  infantibus 
confra  aquain  el  ignem  ac  porcos,  et  me- 
dici  a^gris  ad  curaudiim  ef  visilandum ;  his 
qualiior  modis  angeli  saiicfi  impendunt 
custodiam  hominibus,  prscsertim  electis. 
Qiiibus  dormientibus,  excubant  lanquam 
fid(dissimi  vigiies,  et  eliain  confra  corpo- 
ralia  nocumenfa  prolegunf  illos:  maxiine 
aiitein  sollicifi  sunt  a  viliorum  alqiie  libi- 
dinuin  incendio  refrigerare  et  eriiere  eos. 

D  Ad  instar  qiioque  papdagogi  dirigunt  sibi 
commissos,  ne  offendant,  scaiidalizentiir, 
hedantur.  Similifer  fanquam  nutrices  spi- 
rilnaliler  aliinf  creditos  sna»  cusfodia»,  il- 
Iiislniiido,  horlando,  el  a  spiritiialibns  ac 
cor[)oraIibus  a([u;o  ac  igiiis  [)ericulis  ern- 
unt;  afque  nt  piissimi  medici  spirifualiter 
et  cor[)oraliter  sananf  dispositive. 

Posfremo  sancti  et  sa|)ientissimi  angeli 
isfi  euslodes  iiostri  oinnia  juxla  Dei  pro- 
[losilum  exse([ii('iites.  ejus(|iie  beiie[)lacito 
oiniiia  o[)eranfes,  inferdum  quosdam  pu- 


QU.EST.    IV  :   AN   ANCKLI    DOLKANT    I)K   MAI.IS    KOIIUM    yiOS   CUSTODILNT,    KTC. 


M*  «•  «• 


I 


niuiil  pcc('<alores,  cl  (hMcriorcs  iiiis  iion 
piiniunt  :  co  (]uo(l  (lctcriorcs  juslo  Dci 
judicio  rcscrvanlur  ;clcrnis  sup|)liciis;  alii 
lan(]uaiii  ininus  rci,  pcr  hMnporulcs  advcr- 
silalcs  ao  paMias  [lic  cl  palcrnalilcr  casli- 
ganUir  ac  rcducunliir.  —  II;pc  (juillclinus. 


OU^.STIO    IV 


OTarlo  qii.Triiur,  An  angeli  doleant 
de  malis  culpse  ac  poenge,  prse- 
sertim  damnationis  seternse,  eorum 
quos  custodiunt;  et  an  ex  illorum 
perditione  minuatur  gaudium  an- 
gelorumret  hoc  est  qu8Drcre,an  gaudi- 
um  custodientium  angelorum  au- 
greatur. 

Jn  liac  quppstione  Iria  tanguntur.  Primum 
est,  an  angeli  dolcant  de  viliis  cuslodilo- 
rum;  secundum,  an  de  damnatione  ipso- 
rum;  tertium,  an  augeatur  angelorum  ju- 
ciindilas  ex  salvatione  commissorum. 

Videtur  quod  doleant  de  malis  culpa) 
illorum.Primo, quoniam  sicut  ardentissime 
diligunt  Deum,ila  vehementissime  cupiunt 
cultum  et  honorificentiam  ejus,  maxime 
quoque  de  contumeliis,  offensis  injuriis- 
que  trislanlur   ipsius.  —  Secundo,  Deus 

Gen.  VI,  6.  ipsc  in  Gcncsi  legitur  dolore  cordis  tactus 
intrinsecus  propler  flagitia  hominum  :  er- 
go  et  angeli  sancti  inde  cordialiter  dolcnt, 
suum  in  hoc  creatorem  sequentes.  —  Ter- 
tio,  angeli  sancti  omni  pietate  et  caritate 
abundant  :  ergo  vehementissime  pereunti- 
bus  condolent,  et  ex  dilectione,  de  tantis 
eorum  malis  trislantur.  Ad  quod  allegari 

/s.  xxxiii,  potest  et  illud  Isaise  :  Angeli  pacis  amare 

^'  flebunt.  —  Quarto,  angeli  sancti  cooperan- 

tur  hominibus  ad  salutem  :  ergo  de  eorum 
salvatione  laelantur,  prajsertim  quum  Do- 

Luc.  XV,  7.  minus  protestetur,  Gaudium  est  angelis  Dei 
super  uno  peccatore  pcenitentiam  agente, 
etc.  Quumquc  diversae  causiio  pariant  di- 
versos  effectus,  sequitur  econtrario,  quod 
ex  custoditorum  damnalionc  gaudium  an- 


A  gcloriim  diininualiir  :  crgo  cl  iiidr  Iri- 
slauliir. 

Ad  Incc  IJonavcnliiia  rcspondct :  Di^  hoc, 
an  ang(ili  dolcant  siui  dclrinKMiliim  inciir- 
rant  cx  homimiiii  dainnalioiK^  ac  inalis, 
■  diversi  diversa  siinl  0[)iiiali.  Qiiidam  (Miim 
dix(M'iint,  qiiod  qiiamvis  non  incurraiil  iii- 
dc  gloria^  (hitriinrnluin,  conci[)iiinl  Iuiikmi 
miscricordia^  compassionisvc  gcinitiim  : 
qiiainvis  (Miiin  cx  sublimilate  gloria^  iin- 
morlalcs  cl   impassibilcs  asscrantiir,  non 

B  laiiKMi  suiit  iiicoiii[)assibil(^s.  Et  istiid  acci- 
[)iiinl  (^x  quibiisdam  S.  Bcrnardi  V(M'bis, 
qui  vi(l(^liir  id  dic(M'c.  Scd  iion  apparct 
probabile,qiiod  aliqiiis  vere  condoIcat,nec 
dolcat,  quuin  condolcre  sit  cum  alio  do- 
lere.Nec  verisimile  est,  quod  angeli  aliqua 
pictatc  aiit  misericordia  flectantur  ad  re- 
probos,  quum  maxime  zelentur  jiislitiam, 
gloriamqiic  divinam,  utpote  constiluti  in 
perfecto  slalu  justiticr,  atque  divin»  jiisti- 
tia3  conformali.  Propter  quod  in  homilia 
de  Lazaro  et  divite  ait  Gregoriiis  :  Juslo-  Lhc.  xvi. 

C  rum  animai  quamvis  sua?  bonilale  naturae 
misericordiam  habeant,  tamen  aucloris  siii 
justitiae  jam  unila>,  tanta  rectiludine  con- 
stringuntur,  ut  nulla  ad  reprobos  compas- 
sione  moveantur. 

Hinc  alii  dicunt,  quod  angeli  custodien- 
tes,  ex  eorum  quos  custodiunt  damnatione 
nec  gemitiim  habent,  propter  plenitudi- 
nem  gaudii  sui,  quod  admixtionem  non 
admittit  contrarii;  nec  gloria^  detrimen- 
tum  incurrunt,  propter  stabililatem  im- 
mobilem  boni   adepti   :  nil  eniin  habent 

D  boni  quod  possint  amittere,  nec  ex  parle 
meriti,  nec  ex  parte  prwmii,  quum  sint 
in  gloria  alqiie  justitia  confirmati.  —  Unde 
quod  asserit  Origenes,  angelos  in  judiciuin 
adduci  seu  trahi  propter  homines  pereun- 
tes,  intelligendum  est  quod  adducuntur 
in  testimonium  contra  iniquos  qui  eorum 
monitis  acquiescere  noluerunt.  Illud  quo- 
que,  Angcli  pacis  amare  flebunt,  intelli- /s.xxxm,?. 
gilurnoii  quoad  veritatem  flclus,sed  quan- 
tum  ad  siinililudinem  operis,seu  quantum 
ad  aliquain   conformitatem   in   signo  vel 


I 


IN   LIRRLM   II   SENTENTIARIM.    —   DIST.   XI  ;   QU.EST.   IV 


effectu  exteriori,qucma(lmo(liim  Deus  fer-  A 
nen.M,6.  tur  tactus  dolore  cordis  intrinsecus.  —  Et 
si  objiciatur.  quod  desiderium  angeli  cu- 
stodis  frustialur  in  pfMTunte  :  ergo  inde 
trislatur.  Dicendum,  quod  desiderium  de- 
siderantis  frustratur,  quando  id  quod  ab- 
solute  et  in  omnem  eventum  appetiit,  non 
impletur.  Angeli  autem  ita  non  appetunt 
custodilorum  saiutem,  sed  cum  modera- 
mine  islo.si  debile  obedierint  atque  adluT- 
serint  Deo,  el  si  sint  pra^deslinati  ab  eo. 
Imo  quos  sciunt  esse  pr.Tscitos,  volunt 
absolula  volunfafe  damnari.  Nihilo  minus  B 
quantum  in  se  est,  vellent  eos  salvari,  fa- 
ciuntque  pro  illorum  salufe  quod  in  ipsis 
est  :  sicut  et  Deus  vult  illos  damnari  vo- 
luntate  absolula  et  consequente,  licet  velit 
eos  salvari  quantum  in  ipso  est,  et  volun- 
tate  antecedente.  —  IIa>c  Bonaventura. 

Concordat  Alexander,  et  addit :  Quamvis 
angelo  reveletur  damnatio  hominis  sibi 
commissi,  non  tamen  quanfitas  damnafi- 
onis  illius.  quoniam  ha»c  esf  de  secrefissi- 
niis  Dei.  Idco  angehis  nescit  qiiantum  pro- 
ficiet  circa  illum,  quantum  ad  hoc  quod  C 
minor  sit  ejus  damnatio. 

Denique  Thomas  :  Angeli,  inquit,  quum 
sint  in  divina?  voluntatis  conlemplafione 
continua,  cui  perfectissime  conformanfur, 
nihil  pofest  esse  contra  volunfafem  eo- 
rnm,  sicut  nec  contra  Dei  volunlafem.  Po- 
test  tamen  aliquid  esse  pr«ter  voluntalem 
ipsorum;  sed  hoc  ipsum,  in  quanlum  est 
permissum  a  Deo,  volilum  est  ab  ipsis 
sicul  a  Deo.  Ideo  nihil  pofesl  accidere  de 
quo  doh^anf,  sicul  nec  dc  quo  dolcat  Deus. 
Hinc  simpliciter  esl  dicendum,  quod  ne-  D 
que  de  hominum  culpis  nec  damnalione 
trislantur;  sed  ulrobique  hetantur  de  di- 
vina  justitia,  et  justa  ejus  permissione,  ac 
debila  pravorum  punilione.  —  Quod  autem 
/«.xxxiii,7.  in  Isaia  habcfur,  Angcli  pacis  amarc  flc- 
bunt,  ad  lillcram  dicluin  csl  de  nunfiis 
Ezechiffi,  quos  misit  ad  qua^rcndam  ab 
/AiUxxxvi,  Assyriis  pacem  :  qui  nunlii  flcverunl  ama- 
re,  auditis  blasphciniis  Habsacis.  Allcgori- 
ce  vero  exponifur  dc  Aposlolis  in  Glossa. 
Si  v(!ro  ad  angclos  rcfcralur,  intelligendus 


22, 


est  dolor  mclaphorice,  sicut  in  Scripturis 
atlribuilur  Deo  ira,  furor  el  dolor.  Haec 
Thomas  in  Scriplo. 

In  idcm  rcdil  quod  scribit  in  Summa, 
parlc  j)riuia.  qihTstione  centesima  terlia- 
dccima  :  Dolor  (inquiens)  et  tristilia  sunt  ari. :. 
de  his  qua;  voluntati  contrariantur,  ut  lo- 
quifur  Augustinus.  Nihil  autem  contingit 
in  mundo  quod  contrarictur  voluntafi  Bea- 
torum:quia  corum  volunfas  omniiioadha?- 
rcl  ordini  diviiue  jusfilije:  nihil  aulcm  in 
sffculo  accidit  nisi  Dci  jusfifia  agente  aut 
permittente.  Hinc  absolute  loquendo,  nihil 
fit  in  mundo  contra  voluntafem  Beato- 
rum.  Ut  enim  tertio  dicitur  Efhicorum,  id 
simpliciter  volunfarium  dicitur,  quod  quis 
vult  iii  parliculari,  consideralis  omnibus 
qu;c  circumsfant,  quamvis  in  uuiversa- 
li  consideratum  non  esset  voluntarium  : 
quemadmodum  nauta  absolute  non  vult 
mercium  projectionem  in  mare,  sed  im- 
mincnlis  submcrsionis  periculo  :  propter 
quod.  hoc  cst  magis  voluntarium  quam 
invohinlarium,  ut  dicilur  ibi.  Conformiter 
angeli  culpas  et  pcenas  hominum  non  vo- 
lunt,  absolute  loquendo  :  nihilo  minus 
volunt  circa  hoc  servari  ordinem  divin» 
justilia^,  qua  Deus  jiisto  judicio  pcrinillit 
quosdam  peccare  ac  debite  punit.  Ha>c 
Tliomas  in  Summa. 

Insuper  de  hoc,  an  gaudium  custodien- 
tium  angclorum  minuatur  aut  crescat,elc., 
ait  in  Scripto  :  Gaudium  angclorum  non 
minuitur  ex  damnafionc  sibi  dcpufato- 
riim,  quoniam  numerus  elcclorum  inino- 
rari  non  valct.  Gaudcnl  quoquc  dc  bonis 
suis  opcribus  qua»  custodicndo  (^gerunt, 
quamvis  cuslodilus  damnclur.  H;ec  Tho- 
mas  ibidem. 

Hinc  Bonaventnra  disseruit  :  Ex  salva- 
tionc  honiiiuim  crcscit  accidcnlalc  pra^- 
mium  augclorum  ;  non  laincn  scqiiiliir 
ex  hoc,  quod  ex  damnationc  hominnin 
incurrant  dctrimcnlum  aut  damnum  glo- 
ria^  pra>habil;p.  Si  aulciii  sil  dclrimen- 
tiim  rcspectu  rei  habciuhe,  hoc  solum 
cst  (]ii;iiido  ex  impcdimcnfo  rcmanct  in- 
digcnlia  <iliqua  et  impcrfcclio  in  eo  qui 


AN   ANGELI   DOLEANT   DE   MALIS   CUr-P^E   AC   POKN;K   EOIILM   QUOS   CUSTODIUNT,   ETC.       S*)? 


iinpoditur.  Et  ita  non  est  in  proposilo  :  A  prorcclihnsqiK^  hononirn,(pioiiiain  hoc  p<T 


II 


(liioiiiam  qiiaiihiniruinqiic  iilc  qiii  (-iislo- 
(litiii-,  (laiunclni',  niliilo  ininns  laiiicn  an- 
gclus  salviiin  hahcl  [)iaMniuiu  sunin  (iiian- 
liiiii  ad  ^andiuin  (inod  hahcl  iii  Dco,  cl 
quantuin  ad  gaudiuin  ([iiod  hahct  iii  s(^ 
ipso  seu  de  proprio  hono(gaudchit  qui[)pc 
de  bonis  opcrihns  qxnv  lecit  circa  (niin 
qiiein  cuslodivil),  et  ilcin  quantuin  ad 
gaiidiuiu  quod  liah(U  in  altero,  quoniain 
Apoc.  111,  uno  cadente,  alter  accipit  ejus  coronam  : 
liiuc  quamvis  ruina  angclica  noii  r(^para- 


illuminalioncs  dcsccndit  in  illos.  Xcc  sc- 
(|iiiliir,  Accidit  eis  lalci  gaiidiiiin,  cr^o  ct 
trislitia  ()[)[)()sita,  oo  ([iiod  o|)|)osila  hahciit 
licri  circa  idciii  :  ([iiia  iil  (liciliir  deciino 
Pithicornm,  tale  gaudium  talis([iic  delecta- 
tio  non  hah(Mit  contrarium,  quamvis  gau- 
diiim  et  dcleclatio  ut  sunt  passiones,  con- 
Irariam  hahent  trislitiam. 

Insupcr  (lico,  quod  angelus  praiscitum 
cuslodiens,  vult  cuin  salvari,  quia  [)(uis 
viilt  eum  hoc  velle  :  sicque  in  hoc  se  con- 


tur  ex  illo  quein  custodit,  reparahitur  ta-  B  format  voluntati  divina?.  Verumtamen  sci- 


men  ex  alio.Quamvis  ergo  propter  culpain 
illius  cusloditi  patiatur  hoc  impedimcn- 
tuin,  quod  de  ipso  non  gaudeat,  aliunde 
tanien  tantiimdem  gaudebit. 

Preeterea,  sicut  duplex  est  finis  artifi- 
cis,  unus  in  se,  alter  in  alio  (ut  patet  de 
rhetore,  cujus  finis  in  se,  est  loqui  or- 
nate  ;  alteri  vero  persuadere,  est  finis  ejus 
in  alio);  sic  et  accidentale  prsemium  an- 
geli  duplex  est  :    unum  quo  gaudet  de 


ens  finalem  pra^sciti  voluntatem  esse  ad 
peccatuin  vertendam,  et  quod  Deus  per 
ultimatam  scntenliain  decrevit  euin  dam- 
nare,  se  in  hoc  Deo  conforinat.  Non  enim 
ista  sunt  opposita,  aliquem  velle  salvari 
in  quantum  suffi  curae  atque  cuslodiaB  est 
commissus,et  eumdem  velle  damnari  pro- 
pter  finalem  sententiam  divinam  et  fina- 
lem  illius  impoenitentiam. 
Amplius,  in  angelis  ac  Beatis  pramium 


operibus  bonis  quae  fecit,  aliud  quo  gau-  substantiale  non  crescit  neque  decrescit. 
det  de  salute  ejus  quem  custodivit.  Et  G  Praemium  autem  eorum  accidentale,  est 
quemadmodum   artifex,  si   habeat   finem      gaudere   de   multis   bonis   operibus   quae 


primum  careatque  secundo,  nihilo  minus 

perfecte  habere  dicitur  methodum,  si  ex 

contingentibus   nihil  omisit  ;  sic  angelus 

qui    fideliter  custodivit   sibi   commissum 

ex  propria   culpa   damnatum,    perfectum 

habet  meritum  et  preemium,  dum  de  bo- 

nis   operibus   suis   gloriatur.    Hsec   Bona- 

ventura. 

Summ.  ih.      Girca  haec  scribit  Albertus  :  In  angelis      veniens  dicere,  quod  crescat  in  angelis  ex 
2«part.q.3o.  j^qj^  gm^|.  gayj^j^j^  gj  tristitia  prout  sunt      custodia  meritum  accidentaleque  praemi- 

passiones  sensitivam  animae  partem  respi-  D  um.  —   Haec    Albertus.   Goncordat   Udal- 

ricus. 


quis  fecit,  et  de  multorum  beatitudine 
quos  convertit  ac  custodivit  :  et  meritum 
praemii  hujus  in  quibusdam  crescit  quo- 
tidie  et  decrescit.  Nempe  quo  plura  bona 
fecit  in  custodiendo  angelus  sive  homo,  et 
quo  plures  convertit,  eo  in  pluribus  ex- 
sultabit;  et  quo  egit  pauciora,  eo  in  pau- 
ciorihus  congaudebit.  Et  ita  non  est  incon- 


i 


( 


cientes ;  est  tamen  in  eis  gaudium  intel- 
lectuale,  bonae  actioni  annexum  :  quod  ut 
super  decimum  Ethicorum  fassus  est  Mi- 
chael  Ephesius,  est  uniuscujusque  naturae 
diffusio  et  refloritio  in  operatione  proprii 
et  connaturalis  habitus.  Et  hoc  gaudium 
angelorum  est  diffusio  naturae  angelicae  in 
operatione  quae  sibi  est  propria  secundum 
theophaniam  et  illuminationem  descen- 
dentem  a  Deo  in  angelos  :  ideo  gaudere 
dicuntur   in    conversionibus    peccatorum 


Ad  objecta  ex  dictis  patet  solutio.  Quod 
enim  in  angelis  non  sunt  dolor  aut  pcE- 
nalis  affectio,  est  ex  sublimitate  status  ac 
felicitatis  eorum.  Detestantur  quoque,  hor- 
rent  et  aspernantur  peccata  in  quantum 
peccata  :  tamen  in  quantum  sunt  poenge, 
id  est  de  merito  praecedentis  culpae  a  Deo 
juste  permissa,  sic  et  ipsi  sustinent  ea 
sicut  et  Deus. 


358 


IN   LIHHLM    II    SENTENTIAHIM.    —    IJIST.    XI  ;    Ql'.«:ST.   V 


QU^STIO  V 

Oriiiio  (|ua'riiiir.  An  inter  ang-elos 
sanctos  sint  pugna  atque  dis- 
cordia. 

Videtur  quod  non.  Primo,quoiiiam  inter 
eos  est  sumnia  pax,  caritas  et  concordia, 
sicut  vera  el  plena  requiril  beatitudo,  jux- 
ta  illud  :  (Jui  posuit  fines  luos  pacem.  — 
Secundo,  inler  angelos  est  traiiquillissima 
pra^latio,  et  in  omni  causa  concordant  in 
Deo. 

In  contrarium  est  quod  Danieli  angelus 
sanctus  testatur  :  Princeps  Persarum  re- 
slitif  mihi  viginti  et  uno  diebus.  Ilemque, 
/ii(/.  vii, 2.  Qnaluor  veiili  cceli  pugnabanl.  Per  quos, 
secundum  Glossam,  designantur  quatuor 
angelica}  potestales,  quatuor  principalibus 
regnis  pra^latae. 


Ps.  CXLVII 

14. 


Dan.ii.  13. 


Jer.  XXV 
1l;xxix,10 


Circa  hoc  scribit  Antisiodorensis  in 
Sumina  sua,  libro  secundo  :  Jereinias  pro- 
phetaverat  populum  Israel  a  Babylonica 
captivitate  liberaudum  mox  septuaginla 
annis  complelis.  Quos  Daiiiel  sciens  iin- 

/^an.ix, X.  plelos,  oravit  pro  liberatione  populi  sui. 
Cui  angelus  dixit  tempus  esse  impletum, 
orationemque  ejus  esse  exaudiendam;  et 

/iirf.x,  13.  addidit  :  Princeps  Per.saruin  (id  esl  ange- 
lus  ille  de  ordine  Principatus,  iit  dicilur, 
praesidens  regno  Persarum)  restilit  mihi. 
Sicque  videtiir  inter  angelos  illos  sanctos 
fuisse  discordia.  Ad  qiiod  dicimiis,  qiiod 
nihil  aliud  fuit  illa  resisleiilia  iiisi  quod 
angelus  Persarum  revelavit  angelo  Daui- 
elis,  quum  esset  eo  superior,  aliquid  esse 
sibi  revelatum  quod  non  angelo  loquenti 
ad  Danielem  :  revelavit,  iiKjuam,  ei  ipsum 
velle  contrarium  ejus  quod  Deiis  volebat ; 
et  ille  acquievil,  volunlalemqiie  siiam  di- 
vina>.  siipposuil  volunlali.  \'oliiil  aulein 
princeps  Persarum  nondiim  liberari  Ju- 
daios,  ut  ccssan^t  odium  Persarum  adver- 
sus  eos,quos  ipsi  per  se  fuerant  aliquando 
persecuti.  Et  forte  ipse  erat  Archangelus, 
et   ei    revelaverat   Deus  Jud.pos    iiondum 


A  plene  purgalos  :  quod  tarnen  non  revela- 
verat  angelo  Danielis,  qui  eral  de  simpli- 
cibus  angelis.  Uivc  Antisiodorensis. 

(^iijiis  res|)onsio  est  obscura,  et  con- 
tinens  qiia>dain  incerla,  videlicet,  qiiod 
angeliis  Danieli  apparens  et  loquens,  fuit 
de  simplicibus  angelis,  quum  in  libro  Da- 
nielis  legatur  Gabriel  exstitisse,juxta  illud 
in  Daniele  :  Ecce  vir  Gabriel  stetit  coram  Can. ix,2i. 
me,  elc. 

Porro   Thomas   planius    pleniusque   re- 
spondens  :  Verba  (iiiquil)  ha'C  Danielis,ex 

B  quibus  tota  haec  difficultas  exorta  est,  a 
Sanctis  diversimode  exponnntur.  Hierony- 
mus  nainque  ait,  quod  princeps  ille  Persa- 
rum  resistens  liberationi  Israeliticte  ple- 
bis,  fuil  angeliis  inalus,  Persis  pnelatus  : 
quemadinodum  enim  unicuique  homini 
datur  ad  exerciliuin  uiiiis  angelus  bonus 
et  aller  malus,  sic  singulis  genlibus  duo 
angeli  pricponiintur,  iinus  bonus,  alter 
malus.  Sed  in  hoc  non  est  diibilalio  mi- 
nor.  Constat  eniin,  quod  angelus  loquens 
Danieli.  exstitit  bonus.  Quomodo  ergo  tot 

C  diebus  efficaciter  ei  restitisset  angelus  ma- 
lus,  nisi  causain  haberet  justam  ?  Quam  si 
habuisset,  etiam  possibile  fuit  multo  plus 
resistenliam  illam  fieri  per  angelum  bo- 
niim.  Idco  cum  B.  Gregorio  esl  dicen- 
dum,  quod  uterque  angeliis  fuit  bonus  : 
quod  ctiam  magis  consonat  Iitlera>,  qusB 
in  eadein  loculionis  serie  principem  Per- 
sarum  nominat,  et  Michaelem  principem 
Juda^orum,  quein  constat  esse  angelum 
sanclum. 

II;ec  autein  [)iigiia  secundum  Gregorium 

D  ila  est  intelligeiida.  Quum  Dei  judicia  sint  ri.xxxv,:. 
abyssus  inulta,  profundilalem  judiciorum 
ejus  angeli  sancti  comprehendere  neque- 
unt  :  ideo  quid  unicuique  genti  aut  homi- 
ni  debeatur  secundum  dispositionem  di- 
vinaiii,  iion  seiiiper  inlelligunl,  nisi  eis 
desuper  revelelur.  In  diversis  vero  genti- 
bus  merita  inveniuntur  diversa,secundum 
quorum  diversilatem  videlur  (juod  una 
gens  debeal  alleri  esse  subjecta,  vel  ab 
ejus  dominio  liberari.  Sicque  in  Juda;is 
tunc  fiiit  :  qiioniam  Danielis  oralio,  qnan- 


AN    INTEII    ANGKLOS    SANCTOS    SINT    l'L(;NA    ATQIK    DISCOUUIA 


¥ 


* 


» 


liiii)  iii  s(»  (^ral,  lilxTalioiKMii  |)0|)uli  Israi'1 
iiuM'(>I)aliir :  scd  i^cccala  plchis  illiiis,  cl 
il(Mii  iilililas  (iiiaiii  lacicbal  iii  rcgiio  l*(M'sa- 
niiu,  (luia  |)(M'  cain  iiolilia  V(M'i  Dci  (lirriiii- 
dcbaliir  iii  rcgiio  Porsaiiiiii,  ciaiil  iii  coii- 
Irariiiin.  Oiiiiniqiic  uiius(|iiis(iiic  angcliis 
s(^cnn(iiiin  sniiin  olTicinin,  ad  divina':  sapi- 
cnlia'  cxaiiKMi  rclcrcbal  incrila  sibi  snb- 
dilornin,  idco  conlrariornin  rclatio  nuMilo- 
runi  per  diversos  angclos  lacla,  divinain 
senlonliain  pi'{esloIanles,piigna  angclornm 
vocalnr  :  qnornni  concordalio  csl  in  pcr- 
ceplione  divina)  senlenlia;  seu  illuinina- 
tionis  supcriKo,  p(M'  qiiain  de  diviiia  vo- 
Innlalc  doc(Mitur.  lloc  quip[)c  concorditcr 
voliint,  qnod  percipiunt  Deiiin  velle.  Unde 

Job  XXV,  :>.  dicitur  in  Job  :  Deus  facit  concordiain  in 
snbliinibus  suis.  Diversitas  autem  opiiiio- 
nuin  non  repugnat  ainicitia?  neque  con- 
cordiff^,  sed  solum  diversitas  volunlatuin. 
Hinc  lalis  pugna,  qu»  est  secunduin  judi- 
cia  ex  diversis  ineritis  sumpla,  non  obslat 
unitati  caritalis,  quuin  voluntas  eorum  sit 
una,  ut  scilicet  divina  providentia  e.xplea- 
tur.  —  Ha?c  Thoinas  in  Scripto. 
Quocirca  pensandum,  quod  B.  Hierony- 

Z)o?i.  X,  13.  mus  verba  illa  Danielis  valde  hnmiliter 
ac  sobrie  exponit  sine  assertione  incaula. 
Unde  et  Thomas  in  parte  prima  Sumnue, 
quaestione  centesima  lertiadecima,  exposi- 
art.  8.  tionem  Hieronymi  non  improbat  :  Hiero- 
nyinus,  inquiens,  principem  regni  Persa- 
rum  dicit  fuisse  angelum  qui  se  opposuit 
liberationi  Judeeorum,  pro  quibus  Daniel 
orabat,  Gabriele  preces  ejus  Deo  praesen- 
tante.  Haec  vero  resistentia  ita  poterat  fi- 
eri,  quod  princeps  aliquis  daemonum  Ju- 
daeos  in  Persidem  ductos  ad  peccatum 
induxerat,  per  quod  impedimentum  fiebat 
exauditionis  orationum  Danielis.  Secun- 
dum  Gregorium  vero  septimodecimo  Mo- 
ralium,  princeps  ille  Persarum  fuit  ange- 
lus  bonus,  etc,  ut  supra.  Haec  Thomas 
in  Summa. 

At  vero  Petrus  :  Inter  bonos  angelos, 
ait,  nunquam  est  repugnantia  neque  dis- 
cordia  proprie  suinpta  :  attamen  secun- 
dum  considerationes  diversas  potest  esse 


A  inl(M'  cos  (Iiv(M'sa  apprcliciisio  de  eodciu, 
iion  laiiKMi  conlraria  dciinilio  s(mi  dcicr- 
minalio.  Divcrsitas  aiitciii  illa  inlcr  angc- 
los  (Iiv(M'sariiiii  provinciarnm  cx  Iribiis 
contiiigil.  1'iiiiiuin  cst  ignorantia  s(miIcii- 
lia^  divini  judicii.  Secundum  esl  diversitas 
et  qiiasi  conlrariclas  merilorum.  Terliiim 
est  consultalio  angclorum  super  Iiac  va- 
rietate,  et  pneslolatio  divinaj  senlentia), 
etc,  ut  supra  in  Tlioma. 

Kichardus  quoque  :  Omnes  (asserit)  cre- 
atura^    a   priino    procedunt    principio,    et 

B  quanto  pliis  dislant  ab  eo,  tanto  magis 
distant  iiitcr  se,  et  quo  amplius  ei  propin- 
quant,  tanto  plus  inter  se  uniuntur.  Pro- 
pler  quod  quinto  de  Divinis  nominibus 
capitulo,  S.  Dionysius  egressionem  creatu- 
raruin  a  Deo  comparat  exitui  linearum 
a  centro,  quia  quo  lineac  plus  elongantur 
a  centro,  tanto  plus  distant  ab  invicem,  et 
illae  parles  qucc  centro  sunt  propinquio- 
res, sunt  propinquiores  inler  se,et  ubi  jun- 
guntur  centro,  junguntur  inter  se.  Quum- 
que   angeli   sancti   sint   Deo   beatifice   et 

G  immediate  conjuncti,  sunt  et  inter  se  per- 
fectissime  per  amorem  uniti  :  quod  non 
esset,  si  inter  se  haberent  discordiam. 
Pugna  ergo  eorum  non  nisi  metaphorice 
dicilur  pugna,  etc,  ut  supra.  Haec  Ri- 
chardus. 

Concordat  Albertus  :  Non  est,  inquiens, 
inter  angelos  ex  custodia  contradictio,  nec 
praelium.  Non  enim  haec  contradicunt  : 
populum  esse  liberandum  propter  preces 
Prophetarum,  et  non  esse  adhuc  liberan- 
dum,eo  quod  nondum  satis  sit  castigatus. 
D  Hinc  super  illud  beati  Job,  Qui  facit  con- /o4  xxv,  2. 
cordiam  in  sublimibus  suis,ait  Gregorins: 
Sublimes  spiritus  gentibus  principantes, 
nequaquam  pro  agentibus  injusta  decer- 
tant,  sed  eoruin  facta  juste  judicantes 
examinant;  quumque  uniuscujusque  gen- 
tis  culpa  aut  justitia  ad  supernae  curiae 
consiliuin  ducitur,  ejusdem  gentis  praepo- 
situs  obtinuisse  in  certamine  aut  non  ob- 
tinuisse  perhibetur  :  quorum  tamen  oin- 
uiuin  una  victoria  est,sui  super  se  opificis 
summa  voIuntas,quam  dum  super  se  sein- 


560 


IN   LIBRLM   II   SENTENTIARLM.    —   DIST.    XI  ;   QU.EST.  VI 


10. 


per  adspiciiint,  quod  oblinere  nequeunt,  A 
nunquam  volunt.  Recle  ergo  dicitur,  quod 
angeli  sancli  conlra  se  veniunt,  quando 
subjectaruni  sibi  gentiuin  merita  contra- 
dicunt.  Haec  Albertus  in  secunda  parte 
Summae.  Idem  libro  de  IV  Coaequsevis. 

Udalricus  demum  :  Ex  carentia  (inquit) 
judiciorum  Dei,  videntur  interdum  angeli 
discordare.  Circa  quod  dicimus,  quod  vo- 
lunlates  angelorum  possunt  materialiler 
discordare,  puta  in  volito,  non  autem  for- 
maliter,  id  est  in  ratione  volitorum ;  quo- 
niam  omnes  volunt  quod  justum  est,  et  B 
quod  Deo  placere  cognoscunt.  —  Liberatio 
vero  Judajorum  de  captivilate,  justa  fuit, 
propter  proniissionem  qua  Deus  per  Jere- 

/cr.  XXIX,  miam  promisit  eos  septuaginla  annis  ela- 
psis  redimere,  et  propter  sanctorum,  prae- 
sertim  Danielis,  preces  et  merita.  Propter 
quod  in  Zacharia  angelus  interpellans  pro 
Zach.\,i>.  Israel  dixit  :  Iste  septuagesimus  anims 
est.  Alia  ratione  justum  fuit  ut  diutius 
captivi  manerenl,  propter  peccala  eorum 
in  ipsa  captivitale  commissa,  pra^cipue 
quoniam  alienigenas  duxerunt  uxores  :  a  C 
quibus  uxoribus  et  peecatis  nondum  fu- 
erunt  separati  neque  purgati ;  sed  post  re- 
ditum  factum  est  hoc  in  Juda^a,  ut  patet 

lEsdr.x.  in  Esdra.  Ha3c  Udalricus. 

Qui  etiam  scribil  hic  :  Hieronymus  dicit 
angelos  de  quibus  dicitur  in  Daniele,  fuis- 
se  principes  malos  :  de  quibus  ad  Corin- 

iCor.11,0.  thios  Apostolus,  Sapientiam  loquimur  non 
principum  saeculi  hujus.  Sed  Iioc  est  con- 
tra  id  quod  sequitur  ibi,  quod  ipse  prin- 

Dan.\,ii,  ceps  vcnit  propter  orationem  Danielis,  et 

16-19.  Daniel  vocat  eum  dominum,  et  confortavit  D 
Danielem.  —  Circa  haec  verba  Udalrici 
dico,  quod  Hieronymus  super  Danielem, 
per  principem  Persarum  principemque 
Grjccorum,  intelligit  spiritus  malos ;  spi- 
ritum  vero  qui  venit  ad  Danielem,  et  eum 
confortavit,  docuit  et  erexit,  intelligit  spi- 
ritum  bonum,  ut  patet  in  ejus  commen- 
tario  super  Danielem. 

Responsio  dcmum  Alexandri  consonat 
Tlioina;,  et  tola  sententialiter  continctur 
in  praeinduclis. 


OU.ESTIO  VI 

SExto  quaeritur  de  profeclu  angelorum 
sanctorum  in  cognilione,  An  SCilicet 
ministrando,  custodiendo,  ac  juxta 
Dei  imperium  extrinsecus  operan- 
do,  proficiant  in  Dei  cogrnitione  es- 
sentialive  prsemio,  aut  saltem  in 
aliarum  notitia  rerum  ;  preesertim 
an  mysterium  Incarnationis  per 
Ecclesiam  didicerint. 

Videlur  quod  in  Dei  contemplalione  et 
praemio  essenliali  proficiant.  Omnis  nam- 
que  actio  ex  carilate  procedens,  est  me- 
ritoria  vitae  aeternae;  sed  angeli  in  caritale 
perfecti  sunt  :  ergo  minislrando  ex  ea 
maxime  promerentur.  —  Rursus,  quum 
Deus  sit  liberalissimus  pra}miator,  nequa- 
quam  illa  assidua  angelorum  obsequia 
promplissima  caritate  ac  profundissima 
humilitale  atque  ingenti  reverenlia  sibi 
et  suis  minislris  exhibila,  deserit  irremu- 
nerata.  —  Insuper,  supra  ostensum  est,  p.sjsceis. 
quod  angeli  sancti  mutua  locutione  et  il- 
luminalione  cognoscunt  quaedam  de  novo. 
Quod  vero  mysterium  Incarnalionis  ex 
Apostolorum  pr»dicatione  didicerint,  vi- 
detur  ex  verbis  Aposloli  ad  Ephesios  :  Ut  «"p/ies.  m, 
innotescat,  inquil,  Principalibus  et  Pote- 
slalibus  in  coelestibus  per  Ecclesiam  mul- 
tiformis  sapientia  Dei. 

Circa  haec  loquitur  Thomas  :  Secundum 
Philosophum,  motus  et  operatio  differunt. 
Operatio  namque  est  actus  perfecti  :  ut 
lucere  actus  est  lucidi,  et  inlelligere  actus 
est  intellectus  jam  acluati.  Motus  autem 
actus  est  imperfecti  in  perfectionem  ten- 
dentis.  Ideo  quod  est  in  ullima  sua  per- 
fectione,  habet  operalionem  sine  molu,  ut 
Deus;  quod  vero  dislal  ab  nllima  sua  per- 
feclione,  habet  operationem  motui  jun- 
ctam.  Quumque  proficere  in  bealitudine 
sit  quidam  inolus  nalurae  tendenlis  in 
perfectionem,  ideo  quandocumque  ange- 
lus  aut  homo  ponitur  in  ultiina  sua  per- 


10. 


AN  ANCiKLI   MIiMSTllANDO,   ETC,    IMIOFICJANT   IN   UKI   COCiNITIONi;,    ICTC. 


oOl 


feclionc,  opcM-alio  rjus  non  cst  nuMiloria 
iKHiiio  prolici^Mis.  —  V(M'uin  (io  lioc,  qiian- 
(lo  sciiiccl  anj^ciiis  sil  in  siia  iilliina  jxm'- 
(Vclionc,  snnt  (lna>  opinioncs  :  iina  (iiiain 
MagisUM'  ap|)ioljal,  nlpolc  (jnod  lioc  (M-il  in 
die  jiidicii;  alia  qiup  cliain  in  litlora  lan- 
giliir,  qiiod  lioc  Inil  in  prima  ipsormn  ad 
Deiiin  convcrsionc  ct  confirnialionc.  Kt 
ha>c  prohabilior  milii  vidclur  :  tuin  (]uo- 
niam  ullima  p(M'fcclio  rci  (^sl  in  hMinino 
sua)  via»,  lcrminiis  vcro  via>  angclorum 
fuit  confirmatio  corumdom  (non  enim 
nunc  viatores  dicunlnr,  nisi  forle  secun- 
duin  (piid,  in  qiiantiim  circa  viatores  ope- 
rantiir);  liiin  quoniam  idcm  judicinm  cst 
dc  hominibus  post  morlcm,  ct  dc  angclis 
post  confirmationcm  scii  lapsnm  :  homini 
autem  slatim  post  morlcin  iiltima  sua  pcr- 
fectio  confertur,  nisi  forle  aliquid  piir- 
gandnin  rcpugnet.  Et  ideo  dicimns,  quod 
angeli  statim  in  confirmatione  ultimam 
perfcctionem  beatiludinis  conseculi  sunt, 
nec  poslmodum  in  visionc  Dci  proficiunt. 
Haic  Thomas.  —  Qua^sliones  de  profectu 
scientia3  angelorum  ex  mutna  locutione  et 
disi.ix,q.4.  illuminatione  pertranseo,  quia  prffhabitae 
sunt. 

De  iillima  vero  parte  qusesiti  respondet 
Thomas  :  De  hoc  videtur  controversia  esse 
inter  SS.  Dionysium  et  Augustinum,  et 
Hieronymum.Hieronymus  enim  ponit  duo. 
Unum  est,ante  Incarnationem  angelos  my- 
sterium  huinanitatis  Christi  ignorasse  :  et 
quoad  hoc  videtur  ei  obviare  Augustinus, 
dicendo  quod  a  Sceculis,  id  est  a  mundi 
exordio,hoc  noverunt.  Secundum  est,quod 
angeli  hoc  mysterium  per  homines  didi- 
cerunt  :  et  quantum  ad  hoc  videtur  ei 
DeCcBiest.  B.  Diouysius  obviare,  protestans  homines 
hier.c.  IV.  ^^^  angclos  iudc  instructos,  secundum  or- 
dinein  divinae  sapientia?  immobiliter  con- 
stitulum,  quo  inferiores  per  superiores 
divinitus  illustrantur. 

Ut  autem  sciatur  qualiter  quodlibet  ho- 
rum  possit  verificari,  pensandum  quantum 
ad  primum,quod  Incarnationis  mysterium 
dupliciter  potest  considerari.  Primo  quan- 
tum  ad  substantiam  facti  :  et  sic  a  prin- 

T.  21. 


A  (M[)i()  muiidi  oinncs  angcli  id  nov(M"iint 
fiiliiriim,  scilici^l,  incarnatioiKMn,  jjassio- 
iKMii,  rcsurrcclioiKMn.  ctc.  Sc(miikIo,  (|uan- 
liiin  ad  conditioncs  facliiin  circiimslanlfs, 
iit  (piod  siib  lali  pivcsidc;  illaipn^  hora 
rihrislns  esset  passiirus  :  et  hoc  a  princi- 
pio  non  scivenint.  Sic  ctiam  diffiMMint  Pro- 
pheta  et  Evangclisla  :  qiiia  Prophcla  pra;- 
nnnliavit  siibslanliain  fa(;li,  Evangidisla 
cliam  riHMlal  modum  cl  ciriMimslantias  rci. 
Qiiantiim  ad  scciindiiin,  nolaiidiim  (jiiod 
angcli  diipliciler  suinunt  nolitiam  r(!riim. 

B  Priino,  per  illnmiiialioncm  :  sicqiie  angeli 
per  hoinincs  nihil  recipiunt,sed  inferiores 
a  siij)(M'ioribiis  illuininantiir,  et  superiores 
immedialc  a  Dco;  pcr  qucm  inodiim  innl- 
tas  rationcs  mystcriorum  Ecclcsi<r  cdo- 
centur.  Seciindo,  per  modum  complelionis 
rerum  :  quemadmodum  futura  conlingen- 
tia  cognoscunt  duin  actu  complentur,  per 
hoc  quod  caus»  eoruin  ad  effectiis  deter- 
minantur,  ut  in  eis  queant  agnosci.  El  sic 
qua>dam  qiiffl  circa  Incarnationis  inyste- 
rium  nesciebant,  pra^dicantibus  Aposlolis, 

C  dum  actu  complebantur  noverunt,  non  ta- 
men  ab  Apostolis  inde  edocti.  —  Porro,  ut 
super  pra3tacta  verba  Apostoli  ait  Glossa, 
in  apostolicis  illis  verbis,  quum  dicitur,  Ut  Ephes.m, 
innotescat...  per  Ecclesiam,  hoc  comple-  ^**' 
\nm,  per  Ecclesiam,  non  determinat  ver- 
bum  hoc,  innotescat,  sed  preecedens  illud 
complexum,  illuminare  omnes:  ut  sit  sen-    md.  9. 
sus,  quod  Apostolis  erat  data  gratia  illu- 
minandi  omnes  de  Ecclesia.  Hieronymus 
tamen  vult  quod  determinet  verbum  hoc, 
innotescat ;  et  tunc  intelligendum  est  mo- 

D  do  praedicto.  Potest  quoque  intelligi  de 
Ecclesia  angelorum,  ad  quam  colligenda 
est  nostra  Ecclesia,  ut  sit  sensus  :  Myste- 
rium  Incarnationis  fuit  absconditum  in 
Deo,  ita  lamen  quod  a  saeculis  innotuit 
principibus  per  Ecclesiam,  id  est  in  coe- 
lesti  Ecclesia.  Et  lianc  exposilionem  ponit 
Augustinus  quinto  super  Genesim.  —  Haec 
Thoinas  in  Scripto. 

Porro  in  prima  parte  Summae,  quaestio- 
ne  centesima  septimadecima  :  Inferiores     art.  a. 
(asserit)   angeli    loqui   superioribus   pos- 

36 


3G2 


IN  LIBRIM   II   SENTENTIARUM.    —  DIST.   XI  ;   Ol-F-ST.    VI 


sunt  ;  sod  de  divinis  suporiores  ab  infe- 
rioribus  nunquain  illuniinanlur.  Quemad- 
niodum  vero  inferiores  angeli  superioribus 
subdunlur,  sic  supreini  liomines  viatores 
Afaiih.ii,  infimis  angelorum.  ju.\la  illud  :  0"'  niinor 
"■  esl  in  regno  eadorum,  major  esl  illo,  pula 

Joanne  Haplista  ul  vialore.  Hinc  de  rebus 
divinis,  ul  de  myslerio  Incarnationis,  an- 
geli  ab  hominibus  nunquam  illuminantur. 
Ephes.m, —  Quod  aulem  Aposlolus  loquilur.  Mihi 
*"'*'■  omnium  sanclorum  minimo  dala  esl  gia- 

tia  hiec,  illuminare  omnes  qua^  sit  dispen- 
salio  sacramenti  abscondili  a  sa^culis  in 
Deo,  Augustinus  exponit  sic  :  Abscondili, 
inquam,  ut  tamen  innotescat  Principibus 
et  Poteslalibus  in  coelestibus  per  Eccle- 
siam  mulliformis  sapientia  Dei.  Quasi  di- 
cal  :  lla  hoc  sacramenlum  fuit  abscondi- 
tum  hominibus, ul  tamen  coelesli  Ecclesia», 
quae  eontinelur  in  Principibus  el  Polesta- 
tibus,  notum  esset.  Potest  quoque  dici, 
quod  id  quod  absconditum  est  in  Deo, 
non  tanlum  innotescit  angelis  desuper,sed 
etiam  apparet  dum  explelur  per  liomines. 
Ha>c  Thomas  in  Summa. 

Idein  Petrus;  et  addit  :  Circa  Incarna- 
tionem  est  considerare  conditiones  genera- 
les  ex  divina  providenlia  dependentes ;  ut 
Christum  de  virgine  incarnandum,  passu- 
rum,  etc.  :  et  haec  angeli  omnes  pra?scive- 
runt.Ilem  est  considerare  conditiones  spe- 
ciales  ex  libero  arbitrio  determinatarum 
personarum  pendentes ;  ut  quod  incarna- 
retur  ex  Maria  virgine,quod  pateretur  sub 
Pontio  Pilalo,  traderetur  a  Juda,  praedica- 
relur  a  Paulo  :  alque  ut  Haymo  scribit, 
quasdam  conditionum  islarum  majores  an- 
geli,  per  quos  Incarnationis  mysterium 
annunliatum  est,ut  Gabriel,pra>sciverunt; 
alii  vero  non.  Hac  Petrus, 

Concordat  Hichardus,  adjiciens  :  In  an- 
gelis  resp<'ctu  Dei  major  est  possibililas 
seu  polenlialitas  quam  actualitas  ;  ideo 
inter  eorum  naluram  el  Deum,  qui  purus 
est  actus,  est  major  dislantia  quam  pro- 
pinquitas,  majorque  dissimilitudo  quam 
similitudo.  Et  quainvis  angeli  poluerunt 
disponere  se  per  suiim  actuale  ad  glori- 


A  am.  non  lamen  se  potuerunt  in  lanlum 
disponere,  quanlum  de  gralia  recipere  po- 
tuissent  :  ideo  quamvis  eorum  capacitas 
sit  replela  per  comparationem  ad  disposi- 
lionem  qua^  poluil  in  eis  esse  per  suum 
aclivum,  non  tamen  per  comparalioiiem 
ad  receplibililalem  quje  est  in  eis  per 
suum  possibile  vel  passivum.Porro  in  ani- 
ma  Christi  et  in  anima  Virginis  gloriosae, 
lanlum  est  de  gratia,  quantum  per  suum 
possibile  absolule  recipere  poluerunt,  ita 
quod  Deus  in  illis  animabus  non  |)lus  pos- 

B  set  ponere  de  gratia  neque  de  gloria.  Haec 
Richardus.  —  Cujus  hoc  ullimum  diclum 
videtur  parumper  obscurum.  (juum  et- 
eniin  anima  Christi  ac  sacratissimae  Vir- 
ginis  ejusdem  sint  speciei,  videtur  in  eis 
iequalis  esse  naluralis  capacilas  ad  gra- 
tiam  et  gloriam.  Quumque  gratia  aniin» 
Christi  et  gloria  animae  ejus  multo  plus 
transcendal  gratiam  et  gloriam  suae  prae- 
stantissimae  Matris,  quam  gratia  et  gloria 
Deiferae  Virginis  gratiam  el  gloriam  cujus- 
eumque   Sanclorum.    videtur   quod    Deus 

C  omnipolens  plus  gralia»  el  gloriae  de  sua 
absoluta  potentia  possit  conferre  seu  dare 
potuerit  animae  electissimae  Virginis  quam 
donavit,  quanquam  tantum  ei  contulerit 
quantum  condecuit  :  omnia  quippe  in  nu-  Sap. 
mero.  mensura  et  pondere  egit  ac  sta- 
tuil. 

Bonaventura  quoque  :  Cognitio  (inquil) 
in  angelis  quaedam  est  a  natura.  qua^dam 
a  gratia.  Prima  est  duplex.  Quaedam  et- 
enim  dicitur  a  natura,  quia  naturaliter  est 
inserla,  ul  cognilio  eorum  quae  sunl  a  pri- 

D  ma  mundi  conslitulione.  El  quoad  hanc, 
angeli  non  proficiunt  neque  deficiunl  : 
nam  quoad  hanc,  habent  universales  om- 
nium  species.  Alia  habetur  per  naturalem 
potentiam,  sive  sit  innata,  sive  acquisita  : 
et  quanlum  ad  hanc,  angeli  profecerunt 
s(>cundum  proccssum  lemporis  per  multi- 
plicem  expcrienliam  el  conversionem  su- 
per  his  quae  fiunt  de  novo.  Conformiter 
quaedam  est  cognitio  a  gratia  fixa,  qu;e- 
dam  a  gratia  fluente.  Quemadmodum  eniin 
in   membris  corporalibus  ponunlur  quae- 


XI, il. 


AN  ANGRLI   MINISTKANDO,   ETC,   1'HOFICIANT   IN    UEI   COttNITIONK,   KTC. 


mii 


(lain  virliilcs  riiicnlcs,  qiiipdain  l'ix;r,  scu 
vila  (|iiaMlain  lliicns.  (|na'(Iaiii  Tixa ;  ila 
inlclligcndnin  csl  cl  in  spiiihialihns  inctn- 
hris,  sivt^  angclicis  s|)iritil)ns.  In  (|nil)ns 
gralia  lixa,  esl  gralia  conlinnalionis.  Kl 
cognitio  a  grulia  illa  procedens,  est  vi- 
sio  lucis  aplerntp  :  in  qua  nec  proficiunt 
angeli, nec  deerescunl.riOgnilio  aulein  qtijp 
esl  a  gralia  rinenle,  esl  cognitio  rcvelali- 
onis  :  qiue  idco  dicilur  riuens,  quia  nou 
seinper  revelat  Deus  inysteria,  sed  loco 
et  tempore  opporluno.  Alque  secundum 
hanc  inlelligit  Magister  angelos  profecisse 
in  Dei  cognitione,  non  quia  Verbum  vide- 
rint  aperliiis.  sed  quoniain  facfa  est  eis  re- 
velatio  quavlain  a  \'eil)o.  —  (Juod  vero  ait 
Gregorius.  Otiid  est  quod  non  videant,  qui 
videntem  oinnia  vident?  noii  est  diclum 
per  proprielatem,  sed  per  a?quivalenli- 
am  et  sufficientiam  :  quia  cognilio  solius 
Verbi  adeo  sufficit  angelis,  ac  si  ornni- 
um  reruin  notitiam  etiain  in  particulari 
haberenl.  lliPc  Bonaventura. 

Praeterea  circa  pra?habila  asserit  Alex- 
ander  :  Quidam  angeli  cognoverunt  myste- 
rium  Incarnationis  a  principio,  non  crea- 
tionis,  sed  conditionis,  quum  dicttim  est  : 

aen.\,i.  Fiat  lux,  et  facfa  esf  lux.  Alii  vero  non 
cognoverunt  illud  ex  tunc,  sed  post  ple- 
ne  noverunt  dum  fuit  impletum.  Duplex 
quoque  potest  distingui  cognitio,  pula,  in 
Verbo,  et  in  genere  proprio.  Primo  modo 
cognoverunt  a  principio,  non  secundo  mo- 
do.  Unde  libro  quinto  super  Genesim  dici- 
tur  :  Mysterium  Incarnationis  non  in  Deo 
tantum  innotescit  angelis,  verum  etiam  eis 
in  hoc  mundo  apparet,  quum  realiter  ma- 
nifestatur,  juxta  illud  Apostoli  ad  Timo- 

I  ri*n.  III,  theum  :  Manifeste  magnum  est  pietatis 
sacramentum,  quod  manifestatum  est  in 
carne,  justificatum  est  in  spiritu,  apparuit 
angelis,  praedicatum  est  gentibus,  assum- 
ptum  est  in  gloria.  Haec  Alexander. 

Ad  intelligentiam  praedictorum  confe- 
runt  quee  scribit  Henricus  sexto  Quodli- 

quaest.  4.  beto,  qusestione  qua  quaerit,  an  Christus 
secundum  quod  homo  illuminet  angelos  : 
Omnis  (inquil)  illuminatio  procedit  secun- 


16 


A  duin  ordinein  et  gradtis  illiiminanlium  ef 
iilitmiiiatortim,  ila  (|tiod  stipcrioia  iii  gru- 
dti  ct  oidiiic,  nala  siinf  iiifciiora  illiimina- 
rc,  inferioia  vcro  iion  illuminanl  siiperio- 
ra.  Et  qiiia,  ul  palet  ex  divini  Dionysii 
dictis,  jtixta  naltiralis  ordinis  ralionem  or-  i)oCu>ie»t. 
do  siipernaluralis  illuminalionis  procedif,  '"«'•'=■'""• 
sciendtim  qiiod  diiplex  est  ordo  reruin  :  et 
sectindiiin  li()(;  duplex  est  ordo  illtimina- 
tioiiis  iiiferioruin  a  superioribtis.  Ksf  eniin 
quidain  ordo  rertim  in  esse  natura?,  qui- 
dam   in  esse  gratia\  Ordo  rerum  in  esse 

B  naturae,  est  secundiim  qtiem  Deus  Trinitas 
nafuraliler  est  stiper  omne  ens,  atque  ab 
ipso  universa^  creatura^  secnndum  ordi- 
iiem  giadiis  naturalis  procediint,  a  siimma 
creatnra  iisque  ad  infimam.  Ordo  reriim 
in  esse  gratiae,  est  secundum  quein  Deus 
Trinilas  siiper  oinnia  boniis  exsislens,  do- 
nis  grati»  intellectualem  creattirain  ad  se 
ipsuin  reducil. 

Ifaque  post  divinam  et  stipercoelestein 
hierarchiam,  qua^  consistit  in  eorum  ordi- 
ne  quffi  in  divina  conslituuntur  essentia, 

C  ut  sunt  rationes  attribulales  et  personse, 
ad  perficiendum  totius  mundanse  hierar- 
chiae  decorem  sequitur  ordo  creaturarum 
hierarchicus  duplex,secundum  pr»tactum 
duplicem  ordinem  rerum.  Nempe  secun- 
dum  primum  ordinem,  hierarchia  creatu- 
rarum  incipit  a  creatura  in  gradu  et  digni- 
fate  natur»  suprema,quffi  Lucifer  creditur 
exstifisse.  Post  illum  autem  sequuntur  ce- 
teri  secundum  gradus  excellentiae  naturse 
suae.  Post  spiritus  vero  coelesfes  sequitur 
spiritus  humanus.  Et  quia  hi  spiritus  per 

D  dona  naturse  nequeunt  suo  creatori  perfe- 
cte  conjungi,  idcirco  est  ordo  secundus 
per  gratiam,  ad  intellectualem  creaturam 
per  se  ac  specialiter  pertinens,  quse  cir- 
culo  quodam  perfecto  per  grafiam  et  glo' 
riam  ad  Creatorem,a  quo  procedit,  unitive 
revertitur.  —  Estque  ordo  gratiae  subli- 
mior  ordine  naturae,  et  angeli  sancti  domi- 
nantur  daemonibus,  qui  eis  ordine  naturae 
possunt  esse  sublimiores,  saltem  nonnulli. 
Nec  solum  hoc,  sed  et  homines  per  dona 
gratiae  et  glorise  angelis  etiam  bonis  que- 


m 


IN   LlBniM   II   SENTENTIARCM.    —  DIST.    XI  ;   Ql.EST.  VI 


12 


uiil  prapferri.  Clirislus  autcm  Deus  el  ho- 
mo,  cunctis  angelis  ineifabiliter  est  pra?- 
lalus  secunduin  nalurani  assumptan),  non 
(jnanlum  ad  ordinein  nalurie  seu  quoad 
iialnralia  sua,  sed  quanluni  ad  ordinem 
gralije,  secundum  quod  per  dona  graliic 
el  gloria;  angelis  el  oinni  mente  creata  est 
allior.  Ideo  omnes  illos  in  Ecclesia  trium- 
pliaiite  ac  mililante  potesl  illuminare,  et 
de  plenitudine  sua  exuberantissima  illis 
communicare,  imo  et  post  ipsum  glorio- 
sissima  Virgo,  Mater  ipsius,  de  qua  in  ser- 
inone  quodam  de  ejus  nativitate  fatetur 
Maximus  :  Coelum  quod  penetrasti,  et  cuii- 
cta  contenta  in  eo,  nova  et  ineffabili  gloria 
decorasti,  quia  priorem  gloriam  ejus  ex 
pra^senlia  tua,  iiltra  qiiam  dici  possit  aut 
cogitari.  magnificasti,  nova  ac  pra>cellenti 
virtulum  tuaruin  dignitate  illie  irradians, 
immensaque  gratiarum  luaruin  luce  per- 
lustrans.  Unde  ob  istam  illuminationem 
iPefr.  I,  angeli  sancti  in  Christum  prospicere  de- 
sideranl,  deinde  et  in  pra>stantissimam 
Malrem  ipsius.  —  Ua^c  Henricus. 


Postremo  Albertus  et  Bonaventura  assi- 
gnant  duodecim  effectus  custodiffi  angelo- 
rum,  quos  tainen  diversimode  exprimunt. 

Bonaventura  quippe  sic  scribit  :  Con- 
sueverunt  a  magistris  effectus  custodiae 
angelicffi  duodecim  assignari,  qui  ex  Scri- 
pturis  eliciuntur.  Primus  est,  pro  delictis 
increpare.  Unde  in  libro  Judicuin  dicitur  : 
Angelus  ascendit  de  Galgala  ad  locum 
Flentiiim,  et  dixit  :  Eduxi  vos  de  terra 
i^Egypti,  etc,  et  non  audistis  vocem  me- 
am.  Quare  hoc  fecistis?  Secundus  est,  a 
vinculis  peccatorum  absolvere,  sallem  dis- 
positive.  Ad  quod  designandum  scribilur 
in  Actibus  :  Angelus  Domini  adslilil.  El 
paulo  post  subditur  :  Et  ceciderunt  catena) 
de  manibus  ejus.  Tertius  est,  impedimenta 
boni  auferre.  In  cujus  signum  legitur  in 
Exodo  angelus  Doinini  primogenila  per- 
cussisse  .Egypli.  Qiiartus  est,  d»inones  ar- 
cere  :  ut  esl  in  libro  Tobia^  Da^monium 
ab  ea  ipse  coinpescuit.  Quinlus  est  docere: 
ut  in  Daniele,  Nunc  egressus  sum  iil  doce- 


Judic.  M, 
1,2. 


Act.  XII,  7. 


Exod.  XII, 
29. 

Tuh.  XII,  .-?. 
Dan.iK^ti. 


A  rem  te.  Sexlus,  secreta  revelare  :  sicut  in 
Genesi  tres  angeli  summae  Trinilalis  iny- 
slerium  expresserunt ;  quorum  unus  addit 
ibidem  :  Num  celare  potero  .\braham  quae 
gesturus  sum  ?  Septimus,  eonsolari  :  ul  in 
Tobia,  .Equo  animo  eslo,  in  proxiino  esl 
ut  a  Deo  cureris.  Oclavus,  in  via  Dei  con- 
fortare.  Unde  in  tertio  Regum  libro  dici- 
tur  :  Surge  et  comede,  grandis  enim  tibi 
restat  via.  Nonus  esl,  in  via  ducere  atque 
reducere  :  ul  in  Tobia,  Ego  ducam  et  re- 
ducam  filium  tuuiii.  Decimus  est,  hosles 

B  dejicere.  Unde  in  Isaia  :  Angelus  Doinini 
percussit  in  castris  Assyriorum,  etc.  Unde- 
cimus,  tentationes  mitigare  :  quod  signifi- 
catum  est  in  Genesi,ubi  legitur,  quod  Jacob 
Iiictatus  esl  cum  angelo,  et  benedictione 
accepla  confortatus  est,  et  emarcuit  ner- 
vus  femoris  ejus.  Duodecimus  est,  pro  no- 
bis  orare,  et  orationes  nostras  in  ccelum 
deferre.  Unde  in  Tobia  :  Quando  orabas 
cum  lacrimis,  ego  orationem  tuam  obtuli 
Deo.  IIa'C  Bonaventiira. 
Alberliis  vero  sic  exprimit  ista  :  Ponun- 

C  tiir  ab  anliquis  magislris  duodecim  effe- 
ctus  custodi».  Primus  est,  excitare  a  som- 
no  ignorantiae,  et  illuminare,  ac  solvere  a 
vinculis  peccatorum.Qiiod  significatur  ibi: 
Angelus  Domini  adstilil,  et  lumen  refulsit 
in  habilaculo  carceris;  percussoque  latere 
Petri,  excitavit  eum,  dicens  :  Surge  velo- 
citer.  Et  ceciderunt  caten»  de  manibus 
ejus.  Secundus  est,  eonfortare  ad  labores 
poenitentiae,  et  conforlanlia  ministrare.  In 
cujus  signum  angelus  dixit  Eliae  a  facie 
Jezabel  fiigienli  :  Surge.  comede.  Et  dedit 

D  ei  siibcinericium  panem  el  aqnam.  Terlius 
est,  daMUones  arcere,  ut  siipra.  In  ceteris 
namque  Albertus  concordat  Bonaventura», 
quamvis  alio  referat  ordine. 

Additque  :  Si  effectus  isti  accipiantur 
per  arlem,  potest  sufficientia  eorum  sic 
assignari.  Ad  perfeclam  custodiam  duo 
exigunliir,  piila,  excliisio  mali,  et  condu- 
clio  ad  boniim.  El  penes  exclusionem  mali 
siimiiiiliir  sej)lein  de  istis  effeclibus.  Tri- 
plex  eniin  excludendum  esl  maliim,nlpole, 
malum  cnlp;e,maluin  poeiup,el  malum  dis- 


Cen.  XVIII, 
17. 

Tub.  V,  13. 


III  Reg.xix, 


Tob.  V.  15. 


/j.  XXXVII, 

3C. 


^en.  XXXII, 
24  et  scq. 


ro6.  XII,  12. 


Suinm.  Ui. 
2*  parl.  q. 
3C. 


Act.  XII, 


Ill/fc</.xix, 

5-7. 


4 


AN  ANGELI   MINISmANDO,   ETC.    IMIOKICIANT    IN    l)i;i   COC.NITIONE,    KTC. 


posilivum  ad  ali([iiO(l  lioriim. Maliim  ciilp.T 
considcraliir  iii  sc,  ct  iii  caiisa  ad  i[)sum 
insliganlc.  Si  c.xcliidaliir  [)roiil  considcia- 
liir  iii  se,  sic  csl  [)rimiis  circcliis,  ([iii  csl 
absolvcrc  a  vinciilis  pcccatorum.  Si  ve- 
ro  considcraliir  in  causa,  sic  considcrari 
polcst  dupliciter,  vidclicet,  [)encs  insligaii- 
tem,  et  penes  modiim  insligalionis  :  si  pc- 
nes  inslifi;antcm,  cst  tcrliiis  clTcctus,  vide- 
licet  (hcmoncs  cocrccre;  si  penes  modum 
insligationis,  est  undccimus  effectus,  vide- 
licet  tentationes  mitigare.  —  Porro  peiics 
exclusioncm  mali  pocnap  est  considcratio 
du[)lcx.  Poena  namquc  considcratur  in  se, 
et  qiiantuin  ad  nocumentum  quod  infcrt. 
Si  cxcluditur  in  se,  sic  cst  cffcctus  septi- 
mus,  qui  est  adjiitorium  contra  hostes.  Si 
excluditur  quantum  ad  nocumentum  quod 
infcrt,  est  quintus  effectus,  qui  est  conso- 
lari  afflictos.  —  Si  est  exclusio  mali  quod 
disponit  ad  malum  culpa?  aut  poeniip,  hoc 
est  dupliciter.  Aut  enim  disponit  ad  ma- 
lum  directe,  aut  indirecte  :  si  directe,  est 
octavus  effectus,  qui  est  increpatio  pro 
delictis  qu»  disponunt  ad  malum  ;  si  indi- 
recte,  sic  est  nonus  effectus,  qui  est  au- 
ferre  impedimenta  ad  bonum. 

Si  vero  pensetur  custodia  in  conducti- 
one  ad  bonum,  hoc  est  dupliciter  :  nam 
bonum  illud  aut  est  ex  parte  intellectus, 
aut  ex  parte  affectus.  Si  ex  parte  intel- 
lectus,  aut  est  de  bonis  pertinentibus  ad 
salutem,  aut  de  bonis  pertinentibus  ad 
revelationem.  Si  primo  modo,  est  quartus 
effectus,  qui  est  docere  de  occullis.  Si  spe- 
ctat  ad  revelationem,  est  sextus  effectus, 
qui  est  revelare  mysteria  per  apparitiones. 
—  Si  autem  est  bonum  affectus,  conside- 
ralur  tripliciter.  Si  autem  consideratur  se- 
cundum  statum  affectus  non  exsistentis 
in  proprio  robore,  sed  confortantibus  in- 
digentis;  sic  est  secundus  effectus,  qui  cst 
confortatio  ad  bonum,  ut  via  pcfinitentiffi 
peragatur.  Aut  est  secundum  fervorem  af- 
fectus,qui  indiget  duce,ne  fervor  praecipi- 
tet  eum  :  et  tunc  est  effectus  decimus,  qui 
est  ducere  atque  conducere  in  via.  Si  vero 
sit  ad  bonum  affectus  impetrandum,  tunc 


A  cst  cffectiis  diiodecimiis,  ([iii  cst  orare  ct 
oralioiics  dclcrrc.  —  IlaM;  .Albcrliis. 

rdalrico  dcinuin  vidcliir  qiiasi  siipcr- 
fluiiiii  css(?  effccliis  ciislodia'  angclica'  nii- 
merarc,  quiim  innumerabiles  esse  [)ro- 
b(uitiir  cx  Scriptiiris.  Niliilo  miniis  dici 
[)0tcst,  qiiod  prtetacla  diniimcratio  illorum 
cffcctiiiiin  bona  ct  apta  sit,  ct  data  in  ge- 
n(M'aIi,  ad  qiiam  alii  |)Ossiint  rcduci.  —  De 
hoc  qiio([uc,  aii  aiigcli  [)cr  homincs  in  di- 
vinorum  [)roficianl  cognitione  mystcrio- 
riiin.scribil  sicut  pra^habituin  est,qualitcr  p.  m\). 

B  de  hoc  Ilicronymus  et  Auguslinus  diver- 
simodc  sensisse  videntur,  alqiie  pra^ha- 
bila  verba  Apostoli  diversis  inodis  ex- 
ponunt.  Concordantiam  ctiam  Haymonis 
qua  illos  concordat,  quam  et  Alexander 
sequitur,  asserit  esse  nullam  :  quoniam 
Aiiguslinus  dicit  illud  mysterium  inno- 
tuisse  a  principio  angelis  qui  sunt  nuntii 
ad  nos,  qui  sunt  de  infima  hierarchia. 
Verumtamen  ista  improbatio,  secundum 
quosdam  antiquorum,  non  procedit,  qui 
dixerunt    Michaelem    et    Gabrielem    esse 

C  de   superioribus    angelis,    ut    dictum    cst   p.  517D. 
supra. 

Item  scribit  Udalricus,  se  non  approbare 
positionem  dicentium,  quod  angeli  cogno- 
verunt  mysteria  Incarnationis  ac  passio- 
nis,  etc,  quantum  ad  substantiam  facti, 
non  quoad  circumslantias  conditionesque 
particulares  :  quae  positio  est  Thoma?,  Bo- 
navcnturse,  Richardi,  multorumque  alio- 
rum.  Nec  tamen  Udalricus  idoneam  ponit 
improbationem  positionis  illius ;  sed  ait, 
quod  sit  contra  mentem  Ilieronymi,  asse- 

D  rentis  angelos  ignorasse  mysterium  Incar- 
nationis,  sed  didicisse  illud  per  prsedica- 
tionem  Apostoli.  —  Verum  hoc  dictum 
Udalrici  nequaquam  efficaciter  est  prola- 
tum.  Sequitur  enim  ex  eo,  quod  angeli 
nescierunt  illud  ante  apostolicam  pra>di- 
cationem,  quum  tamen  ad  longius  in  Chri- 
sti  ascensione  didicerint  illud  a  Christo 
quantum  ad  substantiam  facti,  et  quoad 
aliquas  circumslantias  ejus. 

At  vero  Scotus  hic  sciscitatur,  iilrum 
angelus  custodiens  possit  cffective  aliquid 


o6G 


IN   LIBRIM   II   SENTENTIARIM.   —  DIST.   XI  *,   QUilST.  VI 


producere  in  anima  quam  cuslodil.  Et  di-  A  efficienter   radios    producendo   et    splen- 

cit  quod  non.  Cujus  oppositum  patuit  sa-  dorein   in   medio.  Ideo  lux    illa   angelica 

r/:p.5»5D'.  pe.  Et  ul  ex  Guillelmo  Parisiensi  ostensum  emicantias  resplendentiasque  j)roducit  in 

est,  lux  spirilualis  angelicorum  spirituum  menlibus    inferiorum,   juxta    modum    ex 

non  esl  minus  idonea  et  fecunda,  exube-  Guillelmo,  .\lberlo  et  aliis  introduclum  : 

rans  el  causalis  ad  effundendum,  commu-  quorum   j^osilio  diclis  1).  Dionysii  et  Au- 

nicandum  ac  dispergendum  se  spiriluali-  guslini  concordal,  imo  el  philosophi»  Pe- 

ter,  quam  lux  solis  ad  communicandum  ripalelicorum,  Avicenna»,  Algazelis,  Aver- 

diffundendumque  se  sensibiliter  et  vere,  rois,  et  auctoris  libri  de  Causis. 


I 


I 


INDIGES 


iNDF.x  s.  scrtptuutf: 


GENESIS. 

I,  1.  Iii  priiicipio  crcavit  Dcus  coelum  et  tcr- 
ram,  5(5B,  70A,  751),  84A,  97D,  151 C, 
154  C,  286  A'. 

—  3.  Dixitquc  Dcus  :  Kiat  lux.  Et  facta  est 
lux,  300 D',  333  B',  563  C. 

—  i.  Deus...  divisit  lucem  a  tcncbris,  333 D'. 

—  7.  Divisitquc  aquas  quiK  erant  sul)  firma- 
mcnto  ab  his  qu.-B  crant  supcr  Hrmamen- 
tum,  15iB',  333 B'. 

—  8.  Vocavitque  Deus  firmamentum,  coelum  ; 
et  factum  est  vcspcrc  et  manc,  dics  secun- 
dus,  153  A. 

—  10.  Vidit  Deiis  quod  esset  bonum,  333  C. 

—  11.  Germinct  terra  hcrbam  virentem  et  fa- 
cientcm  scmen,  et  lignum  pomiferum... 
cujus  scmen  in  scmetipso  sit,  245D'. 

—  26,  27.  Faciamus  hominem...  Et  creavit 
Deus  hominem,  300 D'. 

—  31.  Viditque  Dcus  cuncta  quse  fccerat,  ct 
erant  valdc  bona,  95  A,  238  A. 

II,  17.  Dc  ligno...  scientiae  boni  ct  mali  ne  co- 
medas  :  in  quocumque  enim  die  comcdcris 
ex  co,  mortc  moricris,  294 B',  D'. 

III,  5.  Erilis  sicut  dii,  scicntcs  bonum  et  ma- 
lum,  311 B',  320B'. 

IV,  7.  Sub  tc  crit  appetitus  ejus,  410  C. 

VI,  2.  Videntes  filii  Dei  filias  hominum  quod 
csscnt  pulchrse,  etc,  449D',  452A,  453D'. 

—  3.  Noa  permanebit  spiritus  meus  in  homine 
in  aetcrnum,  quia  caro  est,  373  C. 

XIX,  l.Veneruntque  duo  angeli  Sodomam,  etc, 

165A. 
XXXII,  2.  Castra  Dei  sunt  ha;c,  456 D'. 

—  30.  Vidi  Dcum  facie  ad  faciem,  269  C,  463B. 

EXODI. 


XX,  12.  Ilonora  palrem  tuum  ct  matrcm 
tuam,  ut  sis  longajvus  supcr  tcrram,  1011). 

XXXIV,  29.  Qiiumquc  dcsccndcret  Mojses  de 
monte...  ignoral)ut  quod  cornula  essct  facies 
sua  ex  consortio  scrmonis  Domini,  35. 

LEVITICI. 

XX,  27.  Vir  sive  mulier  in  quibus  pj^thonicus 
vcl  divinationis  fucril  spirilus,  ctc,  413B'. 

NUMERORUM. 

XII,  8.  Palam,  et  non  pcr  aenigmata...  Domi- 

num  vidct  (Moyscs),  462 B'. 
XIX,  15.  Vas  quod  non  habucrit  opcrculum  nec 

ligaturam  desuper,  immundum  crit,  430A'. 

XXII,  6.  Novi...  quod  bcnedictus  sit  cui  bene- 
dixeris,  ct  maledictus  in  quem  maledicta 
congesscris,  4.33A. 

XXIV,  14.  Pergens  ad  popuUim  meum,  dabo 
consilium  quid  populus  tuus  populo  huic 
faciat,  433 B. 

DEUTERONOMII. 

VI,  5.  Diliges  Dominum  Deum  tuum  ex  toto 
corde  tuo,  274  C. 

XXIII,  5.  Noluit  Dominus  Deus  tuus  audire 
Balaam,  vcrtitquc  maledictionem  cjus  in 
bcnedictionem,  433B. 

XXXII,  4.  Dei  perfecta  sunt  opera,  123  D', 
2.38  C,  283  C. 

—  8.  Constituit  terminos  populorum  juxta 
numerum  filiorum  Israel,  236  C. 

XXXIII,  5.  Erit  apud  rectissimum  rcx,  congrc- 
gatis  principibus  populi  cum  tribubus  Israel, 
33. 


VII,  12.  Px'ojeceruntque  singuli  virgas  suas, 
quae  versae  sunt  in  dracones ;  sed  devoravit 
virga  Aaron  virgas  corum,  423B',  C,  426B. 

VIII,  19.  Digitus  Dei  est  hic,  426 D. 


JOSUE. 

I,  3.  Omnem  locum  quem  calcaverit  vestigium 
pedis  vestri,  vobis  tradam,  510A'. 


o/l 


INDEX    S.    SCRIPTIR.K 


II   UEGU.M. 

VI,  ii.  David  saltabat  tolis  viribus  ante  Oomi- 
II  um,  1G2A'. 

III  ki:gum. 

.\.\1I,  19.  \i(Ji  Dominuiii  scdentem...  el  om- 
nem  exercitum  coeli  adsistentem  ei  a  dcxtris 
et  a  sinistris,  2341)'. 

IV  REGUM. 

II,  21,  22.  (Eliseus)  misit...  sal...  Sanatae  sunt 
ergo  aquae,  621$. 

V,  14.  (Naaman)  lavit  in  Jordane...  ct  munda- 
tus  est,  62  C. 

VI,  6.  Natavit...  ferrum,  62  C. 

—  16.  Plurcs...  nobiscum  sunt  quam  cum  illis, 
347  D'. 

II  PAR.\LIPOMENON. 

VI,  1.  Dominus  pollicitus  est  ut  habitaret  in 
caliginc,  3131)'. 

XV,  2.  Si...  dereliqueritis  eum,  derelinquet  vos, 
530  D'. 

XVI,  12.  .\sa  ..  nec  in  infirmilate  sua  quaesivit 
Dominum,  scd  magls  in  medicorum  arte 
confisus  est,  437  B'. 

XX,  6.  Nec  quisquam  tibi  potest  rcsistere, 
60  C. 

TOBI/E. 

XII,  15.  Ego...  sum  Raphacl  angelus,  iinus  ex 
septem  qui  adstamus  antc  Dominum,  227C, 
519A',  540A'. 

—  19.  Videbar...  vobiscum  manducarc,  450 D. 

—  20.  Tempus  est...  iit  rcvertar  ad  euni  qui 
me  misit,  539B'. 

JOB. 

I,  6.  Quadam...  dic  qutini  venissent  filii  Doi 
ut  iidsistcrcnt  corani  Domino,  adfuit  intcr 
eos  etiam  Satan,  519 C,  526B'. 

III,  5.  Obscurent  eum  tenebrae  et  umbra  mor- 
lis,  401  C. 

—  17.  Ibi  reriuieverunt  fessi  robore,  145 D. 

IV,  18,  19.  Ecce  qui  serviunt  ei  non  stint  sfa- 
biles  et  in  angelis  suis  reperit  pravitatcm  : 
quanto  magis   hi   qui   habitant    domos  lu- 


teas...    consumentur  vclut   a   tinea?  53  D, 
304  D. 

X,  22.  Ubi  nmbra  mortis  et  nullus  ordo,  sed 
scmpifernus  horror  inliahitat,  355 C,  3571)', 
512B. 

XI,  8,  9.  Excelsior  coelo  est,  et  quid  facics  ? 
Profundior  inferno,  et  unde  cognosces?  Lon- 
gior  terra  mcnsura  ejus,  et  latior  mari, 
178  D'. 

XII,  9,  10.  Quis  ignorat  quod  omnia  haec  ma- 
nus  Domini  fcccrit  ?  in  cujus  manu  anima 
omnis  viventis,  et  spiritus  universae  carnis 
hominis,  31. 

XXV,  2.  Facit  concordiam  in  sublimibus  suis, 
559 B,  D'. 

—  3.  Numquid  csf  numcrus  militum  ejus  ? 
219 D',  229 D',  2.34C,  482 A'. 

X.XVI,  5.  Ecce  gigantes  gemunt  sub  aquis,  et 
qui  habitant  cum  eis,  333  C. 

—  13.  Spiritus  ejus  ornavit  ccelos,  ct  obstetri- 
cante  manu  cjus,  eductus  est  coluber  tor- 
tuosus,  32. 

XX.XVIII,  4,  7.  Ubi  eras...  quum  me  laudarent 

simul  astra  matutina?  151  A'. 
XL,    10.    Ecce    Behemoth    quem    feci   tecum, 

334  D. 

—  14.  Ipse  est  principium  viarum  Dei,  123  A', 
442  B. 

—  23.  Numquid...  accipics  eum  servum  sem- 
pitcrnum  ?  3631)'. 

—  28.  Spes  ejus  frustrabifur  eum,  et  viden- 
fil)us  cuncfis  praecipifabitur,  386 D. 

XLI,  8.  Una  alteri  adha^rebit,  355  C. 

—  15.  Cor  ejus  indurabitur  tanquam  lapis,  et 
stringetur  quasi  malleatoris  incus,  361 A, 
376  D'. 

—  16.  Quum  sublafus  fucrif,  fimel)unt  angcli, 
et  terrili  purgabuntur,  291  B. 

PSALMORUM. 

VI,  ().  In  inferno  autem  quis  confitebitur  tibi? 
381  D'. 

VIII,  6.  Minuisti  eum  paulo  minus  ab  angelis, 
527  A. 

IX,  16.  Comprehensus  est  pes  corum,  279B. 

X,  5.  Dominus  in  cceIo  scdes  cjus,  157 A'. 

—  17,  sec.  Hebr.  Desiderium...  cordis  eorum 
audivit  auris  fua,  532 .\'. 

X^',  2.    Bonorum    meorum   non   eges,    104.\, 

274  A. 
XVII,   12.   Posuif    tcncbras    latibulum    suum, 

:m:!D'. 


INDKX    S.    SCRIPTUR.E 


o71 


XXIFF,  8.  Oiiis  osl  islc  rcx  glorijr?  riSSA*. 
XXX,  20.  (Juam  nia^na  innllilndo  (lulccdinis 

lua\  Domiiic  !  1()2I!'. 
X.XXII,  1.  Iloclos  decct  collaudatio,  33. 
XXMII,  8.   Inimillof   angclus  Domini   in   cir- 

cuihi  limontium  ouni,  41  lA. 
XXX\',  7.  Judicia  lua  abyssus  mulla,  5581)'. 

—  10.  In  luniino  luo  vidcbimus  lumon,  502A. 
XLIV,  17.  Consfitucs  cos  principcs  supcr  om- 

nom  terram,  510 D. 
LXVII,  18.  Currus  Dei  dccem  millibus  mulli- 

plex,  millia  leetantium,  230  B'. 
LXVIII,  3.  Veni  in  aUitudincm  maris,  ct  tem- 

pesfas  demersit  me,  32515. 
LXXI,   18.   I$cncdictus   Dominus   Deus  Isracl, 

qui  facit  mirabilia  solus,  419 D'. 
LXXII,   1.   Quam   bonus  Israel  Dcus   his  qui 

rccto  sunt  corde  1  33. 

—  28.  l\Iihi  autcm  adhaerere  Dco  bonum  est, 
322  ir. 

LXXIII,  16.  Tu  fabricatus  cs  auroram  ct  so- 

Icm,  34. 
LX.WI,  10.  .Vut  obliviscetur  misereri  Deus,aut 

continebit  in  ira  sua  misericordias   suas  ? 

371 A. 
LXXVII,  34.  Quum  occideret  eos,  quaerebant 

eum,et  revertebantur,  et  diluculo  veniebant 

ad  eum,  346 D. 

—  49.  Immissiones  per  angelos  malos,  410 D', 
432 A,  D',  520 B. 

LXXX,  13.  Dimisi  cos  secundum  desideria  cor- 

dis  eorum,  ibunt  in  adinventionibus  suis, 

,377  B'. 
XC,  11.  Angelis  suis  mandavit  de  te,  ut  custo- 

diant  te  in  omnibus  viis  tuis,  546  C,  549  C. 
XCIV,  4.  In  manu  cjus  sunt  omnes  fines  terrae, 

32. 
XCV,  4.  Magnus  Dominus  ct  laudabilis  nimis, 

238  B. 
XCIX,  3.  Ipse  fecit  nos,  274  C. 
CIII,  4.  Facis...  ministros  tuos  ignem  urentem, 

288  C. 

—  26.  Draco  iste  quem  formasti  ad   illuden- 
dum  ei,  163 D,  349 A',  397D. 

—  28.  Aperiente  te  manum  tuam,  omnia  im- 
plebuntur  bonitate,  32. 

—  31.Lsetabitur  Dominus  in  operibus  suis,69C. 
CXVIII,  73.   Da  mihi  intellectura,  et  discam 

mandata  tua,  505  C. 

PROVERBIORUM. 
III,  19.  Stabilivit  coelos  prudentia,  32. 


XIII,  10.  Intcr  siipcrbos  scmper  jurgia  sunf, 
356  C. 

—  19.  Desidcrium  si  complcafur,  delecfat  ani- 
iiiam,  .365  I)'. 

XI\',2S.  In  mullifudine  po[)uli  dignilas  rcgis,  et 
in  p;iucitalo  plcbis  ignominia  priiioii)is,219C. 

XVI,  4.  Univcrsa  proptcr  somofipsum  opcratus 
est  Dominus,  1031),  104 A. 

—  10.  Divinatio  in  labiis  rcgis,  414D. 

XVIII,  3.  Impius  (luum  in  profiindum  venerit 
poccatorum,  conlcmnif,  379 B',  .383 A. 

XX,  8.  Rex  qui  sedet  in  solio  jiidicii,  dissipat 
omne  maliim  intuitu  suo,  3121)'. 

XXX,  16.  Ignis...  nunquam  dicit  :  SulTicit,  33. 

ECCLESIAST/fc;. 

I,  9,  10.  Quid  est  quod  fuit?  Ipsum  quod  futu- 
rum  cst.  Quid  est  quod  factum  est  ?  Ipsum 
quod  faciendum  est.  Nihil  sub  solc  novum, 
ncc  valet  quisquam  dicere  :  Ecce  hoc  recens 
est  :  jam  cnim  prsecesslt  in  sseculis  quae 
fuerunt  ante  nos,  94 B. 

V,  9.  Avarus  non  implebitur  pccunia,  33. 

VII,  30.  Solummodo  hoc  inveni,  quod  fecerit 
Deus  hominem  rectum,  et  ipsc  se  infinitis 
miscuerit  quaestionibus,  32,  285D'. 

IX,  10.  Quodcumque  facere  potest  manus  tua, 
instanter  opei'are,  quia  nec  opus,  nec  ratio, 
nec  sapientia,  nec  scientia,  erunt  apud  in- 
feros,  397  C. 

XI,  3.  Lignum...  in  quocumque  loco  ceciderit, 
ibi  erit,  379 A,  381 C. 

CANTICI  CANTIGORUM. 

I,  3.  Recti  diligunt  te,  33. 

SAPIENTL^^. 

I,  7.  Spiritus  Domini  replevit  orbem  terrarum, 
32. 

—  13,  14.  Deus  mortem  non  fecit,  nec  laetatur 
in  perditlone  vivorum  :  creavit  enim  ut  es- 
sent  omnia,  et  sanabiles  fecit  nationes  orbis 
terrarum,  53  A. 

If,  24.  Invidia...  diaboli  mors  introivit  in  or- 

bem  terrarum,  32,  324  C. 
III,  7.  Justi...  tanquam  scintillae  in  arundineto 

discurrent,  162  A'. 
I.X,  15.  Corpus...  quod  corrumpitur,  aggravat 

animam,   et   terrena   inhabitatio    deprimit 

sensum  multa  cogitantem,  107D,  253A. 


vmnk 

OtZ 


INDEX    S.    SCRIPTUR^ 


I.\,  16.  DifTicile  aestiniamus  quae  in  lerra  sunt, 
et  quae  in  prospectu  sunt  invenimus  cum 
labore ;  quae  autcm  in  coelis  sunt,  quis  in- 
vestigahit?  {U\. 

XI,  21.  Oninia  in  mensura  ct  numero  et  pon- 
dere  disposuisti,  97  B',  134 A,  229 D',  5(52  C. 

XII,  10.  Naturalis  nialitia  ipsorum,  240 C. 

XIII,  1,  ij.  Vani...  sunt  omncs  homines  in  qui- 
bus  non  subest  scientia  Dei,  et  de  his  quae 
videntur  bona,  non  potuerunt  intelligere 
eum  qui  cst...  A  magnifudine  cnim  specici 
et  crcaturae,  cognoscibiliter  poterit  creator 
horum  videri,  31. 

XVIII,  14,  15.  Quum...  quietum  silentium  con- 
tinerct  omnia,...  omnipotens  sermo  tuus  de 
coelo,  aregalibus  sedibus...  prosilivit,  4.32B'. 

ECCLESIASTICI. 

I,  1.  Omnis  sapientia  a  Doniino  Deo  cst,  et  cum 
illo  fuit  semper,  et  est  ante  aevum,  130 D'. 

—  2.  Arenam  maris  et  pluviae  guttas  et  dics 
saeculi  quis  dinumeravit?  262  A'. 

—  4.  Prior  omnium  creata  cst  sapientia,  et 
intellcctus  prudcntiae  ab  aevo,  123  A. 

X,  15.  Initium  omnis  peccati  est  superbia, 
308 D,  312  C,  A',  320  D'. 

XI,  14.  Bona  ct  mala,  vita  ct  mors,  paupertas 
et  honeslas,  a  Dco  sunt,  44  D'. 

XVIII,  1.  Qui  vivit  in  aeternum,  creavit  omnia 
simul,  34. 

—  5.  Non  est  minuere,  nequc  adjicere,  nec  est 
invcnirc  magnalia  Dei,  34. 

—  8.  Sic  cxigui  anni  in  die  sevi,  130  C. 
XXIV,  6.  Ego  feci  in  coelis  ut  orirctur  lumen 

indeficicns,  32. 

XXXI,  10.  Qui  potuit  transgredi,  ct  non  est 
transgrcssus,  390 B',  3901)'. 

XXXIII,  15.  Contra  malum  bonum  cst,  et  con- 
Ira  mortem  vita;  sic  et  contra  virum  justum 
peccator,  et  sic  intuerc  in  omnia  opera  Al- 
tissimi  duo  et  duo,  et  unum  contra  unum, 
441)',  545  D. 

XXXVII,  18.  Anima  viri  sancti  cnunliat  ali- 
quando  vera,  quam  scplem  circumspectoros 
scdcntcs  in  cxcciso  ad  spccnlandum,  4041). 

XLI,  16.  Bonum...  nomcn  pcrmanebil  in  aevum, 
130  D'. 

XLII,  16,  17.  Gloria  Domini  plcnum  cst  opus 
ejus.  Nonno  Dominus  focil  Sanclos  onarrare 
omnia  mirai)ilia  sua,  qua\  confirmavit  Do- 
minus  omnipotens  slal)ilis  in  gloria  sua?  31. 

—  21.  Magnalia  sapicntiae  suac  decoravit,  32. 


XLIV,  20.  Non  est  inventus  similis  illi,  507  A'. 
ISALE. 

11,  6.  Pueris  alienis  adhaeserunt,  322 B'. 

V,  5.  Auferam  sepem  ejus,  et  erit  in  direptio- 
nem,  377 B',  550  C. 

VI,  6.  Volavit  ad  mc  unus  de  Seraphim,  494  A, 
519B,  520A',  523B',  D',  526D'. 

VII,  9,  juxta  LXX.  Nisi  credideritis,  non  intel- 
ligetis,  170D. 

VIII,  19.  Numquid  non  populus  a  Deo  suo  re- 
quirct?436B'. 

XI,  9.  Repleta  est  terra  scientia  Domini,  sicut 

aquae  maris  operientes,  31. 
XIV,  12.  Ouomodo  cccidisti  de  coelo,  Lucifer, 

qui  manc  oriebaris?  240  C,  311 D'. 

—  13.  In  coelum  conscendam,  super  astra  Dei 
exaltabo  solium  meum,  sedebo  in  monte 
tesfamenti,  in  lateribus  aquilonis,  151  K\ 
163A,  A',  313A',  C,  3571)',  398B. 

—  14.  Similis  ero  Altissimo,  319B',  325A'. 

—  16.  Verumfamen  ad  infernum  dctraheris, 
in  profundum  laci,  318 C,  353 A'. 

XXIV,  22.   Congregabunfur  in   congregatione 

unius  fascis  in  lacum,  349 D. 
XXXIII,  7.  Angeli  pacis  amare  flcbunt,  555D,  D', 

556  D. 
X.XXVIII,  21.  Jussif  Isaias  ut  tollerent  massam 

de  ficis  ct  cataplasmarent  super  vulnus  el 

sanaretur,  62  A. 
XLI,  23.  Annuntiatc  quae  venfura  sunt  in  fu- 

furum,  et  sciemus  quia  dii  cstis  vos,  408 C, 

413  D'. 
XLIII,  7.  Omnem  qui  invocat  nomen  meum, 

in  gloriam  meam  creavi  eum,  1031). 

—  25.  Ego  sum  ipsc  qui  dcleo  iniquitates  fuas 
propfcr  mc,  332 B. 

XLIV,  25.  (Ego  Dominus)  irrita  faciens  signa 

divinorum,  414  D'. 
XLV,  6,  7.  Ego  Dominus,  ct  non  esl  alfcr,  for- 

mans  lucem  ct  creans  loncbras,  faoions  pa- 

cem  ct  creans  malum  ;  cgo  Dominus  faciens 

omnia  ha^c,  44 D',  237 B'.' 
XLVIII,  22.  Non  cst  pax  impiis,  dicit  Dominus, 

356  C. 
LIX,  1.  Ecce  non  cst  abbreviata  manus   Do- 

mini,  32. 
LXIII,  1.  Quis  cst   iste  qui  venit   dc    Edom, 

finclis  vostibus  do  Bosra  ?  478 A',  528 A'. 
LXVI,  1.  Coelum  scdos  nica,  157A',  540A. 

—  24.  \  ermis  eorum  iioii  morietur,  et  ignis 
corum  non  exstinguetur,  .381 C. 


INDEX    S.    SGRIPTUR.E 


573 


ji':uEMi.i';. 


OSER. 


X,  2.  A  signis  cirli  nolito  metucrc,  4UI)'. 
XXIII,  2i.  Coelumcltcn-ani  cgo  implco,  1781)'. 
XXVIll,  9.  Proplicla...  ([uum  vcnerit  vcrhum 

cjus,  scielur  Proplicta  quom  misit  Dominus 

in  vcritalc,  4081). 
LI,  9.  Curavimus  Uabjlonem,  ct  non  cst  sa- 

nala;  ilcrclinquamus  cam,  550 C,  552  C. 

TIIRENOUUM. 

III,  28.  Solilarius...  levavit  super  se,  275 C. 
V,  21.  Convcrle  nos.  Domine,  ad  te,  ct  conver- 
tcmur,  331 B. 

EZECHIELIS. 

XXVIII,  12-15.  Tu  signaculum  similitudinis, 
plenus  sapicntia  et  perfectus  decorc  ;  in  de- 
liciis  paradisi  Dei  fuisti ;  omnis  lapis  pre- 
tiosus  opcrimentum  tuum,  sardius,  topa- 
zius,...  foramina  tua  in  die  qua  conditus  es 
praeparata  sunt,  lu  Cherub  extentus  et  pro- 
tegens ;  et  posui  te  in  monte  sancto  Dei,  in 
medio  lapidum  ignitorum  ambulasti,  per- 
fectus  in  viis  tuis...  donec  inventa  est  ini- 
quitas  in  te,  163 D,  240 D',  283  C,  287 D', 
288B,  C,  289B,  321 A,  334B,  343B',  344 A, 
360D',  476A,  516A'. 

—  17.  Perdidisti  sapientiam  tuam  in  decore 
tuo,  288  A,  347  B. 

XXXI,  8.  Cedri  non  fuerunt  altiorcs  illo  in 
paradiso  Dei,  abictes  non  adaequavcrunt 
summitatem  cjus,...  omne  lignum  paradisi 
Dei  non  est  assimilatum  illi  et  pulchritudini 
ejus,  344  B. 

DANIELIS. 

VII,  2.  Quatuor  venti  coeli  pugnabant,  558B. 

—  10.  Millia  millium  ministrabant  ci,  et  decies 
millies  ccntena  millia  adsistebant  ei,  230B', 
231 B',  D',  232 B',  234 B',  519 D',  520  A',  524  C, 
526  A'. 

VIII,  16.  Gabriel,  fac  intelligcre  istum  visio- 
nem,  478B',  527D'. 

IX,  22,  23.  Nunc  egressus  sum  ut  docerem  te, 
et...  veni  ut  indicarem  tibi,  quia  vir  deside- 
riorum  es.  419 B,  564 D. 

X,  13.  Princeps...  Persarum  restitit  mihi  vi- 
ginti  et  uno  diebus,  et  ecce  Michael  unus  de 
principibus  primis  venit,548D,  558  B,  C,  559 C. 


III,  1.  Diligunt  vinacia  uvarum,  285C. 

AMOS. 

III,  (J.  Si  eril  malum  in  civitate  quod  Dominus 
non  fecerit,  45 A,  237  B',  2421). 

JON^E. 

I,  12.  Tollitc  mc  ct  mittite  in  marc,...  scio 
enim  ego  quoniam  proptcr  mc  tcmpestas 
Iiaic  grandis  vcnit  super  vos,  .323  I),  .325  A. 

II,  1.  Pra^paravit  Dominus  pisccm  grandem, 
ut  deglutirct  Jonam,  219 A'. 

l\,  7.  Paravit  Deus  vermem...  et  percussil  he- 
deram  et  exaruit,  219A',  408  A'. 

MICH^;*;. 

VI,  5.  Popule  meus,  memento,  quaeso,  quid 
cogitaverit  Balac,  432  C. 

HABACUC. 

II,  20.  Dominus...  in  templo  sancto  suo,  459 C. 

III,  2.  Quum  iralus  fueris,  misericordia?  re- 
cordaberis,  370 D'. 

ZACHARI/E. 

I,  14.  Angelus  qui  loquebatur  in  mc,  etc, 
478 B',  533 D. 

—  20.  Ostendit  mihi  Dominus  quatuor  fabros, 
34. 

II,  3.  Angelus  qui  loquebatur  in  me,  egredie- 
batur,  506  D,  520  A. 

MALACHI^. 

II,  7.  Labia...  sacerdotis  custodient  scientiam, 
et  legem  requirent  ex  ore  ejus,  quia  angelus 
Domini  exercituum  est,  155 C,  485 A',  498 D. 

II  MACHAB/EORUM. 

X,  29,  30.  Apparuerunt  adversariis  de  coelo 
viri  quinquc  in  cquis,  ctc,  495  C. 

MATTH^I. 
I,  20.  Angelus  Domini  apparuit  in  somnis  ei, 


0/4 


INDEX    S.    SCRIPTUR.E 


dicens :...  Noli  timcre  accipere  Mariam  con- 
jugem  tuam  :  quod  enim  in  oa  natum  est, 
de  Spirilii  Sancto  est,  17!>l). 

V,  4-9.  Ueali  mites,...  beati  qui  lugent,...  beati 
qui  esuriunt  et  sitiunt  juslitiam,...  beali  mi- 
sericordes,...  bcati  mundo  corde,...  beati 
pacifici,  498  .V,  W. 

—  14.  Vos  estis  lux  mundi,  504 B. 

VI,  22.  Si  oculus  tuus  fuerit  simplex.etc,  407 C. 

VII,  6.  Nolitc  dare  sanctum  canibus,  neque  mit- 
tatis  margarilas  vestras  ante  porcos,  554A'. 

—  22.  Doniino,  nonno  in  nomine  tuo  propbe- 
tavimus,...  ct  in  nomine  tuo  virlutes  multas 
fecimus?386B',  431 A. 

VIII,  29.  Jesu,  Fili  Dei,  venisti  huc  ante  tem- 
pus  torquere  nos  ?  351  .\',  432B. 

XI,  11.  Qui...  minor  est  in  regno  ccElorum, 
major  est  illo,  4G0H',  481 1)',  562A. 

XII,  44.  Kevcrtar  in  domum  meam  undeexivi, 
304  D'. 

XVIII,  10.  Angeli  eorum  in  coelis  semper  vi- 
dent  faciem  Patris  mei,  501 A',  519  C,  540  A, 
543 B',  546 A',  548  A',  553 A'. 

XXII,  13.  Ligatis  manibus  et  pedibus  ejus, 
mitlitc  cum  in  tencbras  exteriores,  3491). 

—  30.  Erunt  sicut  angeli  Dei  in  coelo,  153  C, 
509  A. 

X.XIV,  13.  Qui...  perscveraverit  usque  in  finem, 
hic  salvus  erit,  3.38  .\'. 

—  36.  De  die...  illa  et  hora  nemo  scit,  362  C. 

XXV,  11.  Domine,  Domine,  aperi  nobis,  386B'. 

—  14,  15.  Tradidit  illis  bona  sua,...  unicuique 
secundum  propriam  virtufom,  229A'. 

—  41.  Discedite  a  me,  maledicti,  in  ignem 
aelernum,  qui  paratus  est  diabolo  et  angelis 
ejus,  328C,  351 A',  354  A. 

—  46.  Ibunt  hi  in  suppliciuni  .•Etcrnum,  justi 
autem  in  vitam  sternam,  381  G. 

XXVI,  53.  An  putas  quia  non  possum  rogare 
Patrem  meum,  et  exhibebit  mihi  modo  plus 
quam  duodecim  iegioncs  angolorum?  2341)'. 

XXVIII,  18.  Dala  est  miiii  omnis  potestas  in 
coelo  et  in  terra,  549 D". 

MARCI. 

V,  10.  Deprecabatur  eum  muitum  ne  se  expel- 
leret  extra  regionem,  351  D'. 

WGM. 

I,  37.  Non  erit  impossibile  apud  Deum  omne 
verbum,  60  C. 


I,  51.  Fecit  potentiam  in  brachio  suo,  32. 

IV,  13.  Consummata  omni  fentatione,  diabo- 
lus  recessit  ab  illo  usque  ad  tempus,  363  A, 
364  C. 

V,  21.  (Juis  pofest  dimittere  peccata,  nisi  solus 
Deus?332B. 

VIII,  11.  Semen  est  verbum  Dei,  288 C. 

—  30.  Ouod  tibi  nomen  est  ?  At  ille  dixit  : 
Legio,  174A. 

—  31.  Rogabant  illum  ne  imperaret  illis  ut  in 
abyssum  ircnt,  351  C. 

-X,  18.  Videbam  Satanam  sicut  fulgur  de  coelo 
cadentom,  l.'ilB,  .3041),  .327 B'. 

XI,  18.  Si...  Satanas  in  se  ipsum  divisus  est, 
quomodo  stabit  regnum  ejus?  355  C. 

XV,  10.  Gaudium  erit  coram  angolisDei  super 
uno  peccatore  poenitentiam  agente,  333  C, 
555  D. 

XVI,  27-30.  Rogo...  te,  pater,  ut  mittas  eum  in 
domum  patris  mei.  etc,  .382A,  I),  .383C. 

XX,  36.  -Kquales...  angclis  sunf...  fiiii  resur- 
rectionis,  510. \. 

XXI,  26.  \'irtutcs  coelorum  movebuntur,  491.\. 
X.XII,  43.  Apparuit...  illi  angelus  de  coelo  con- 

forfans  cum,  5471). 

JOANNIS. 

I,  1.  In  principio  erat  Verbum,  et  Norbum 
erat  apud  Doum,  72  C. 

—  3.  Omnia  por  ipsum  facta  sunt,  66  B, 
245B'. 

—  4.  In  ipso  vita  erat,  ct  vita  erat  lux  homi- 
nuni,  246  A. 

—  10.  Mundus  eum  non  cognovit,  72  C. 

—  11,  14.  In  propria  venit...  El  Verbum  caro 
factum  ost.  72  C. 

—  18.  Doum  nomo  vidit  unquam,  269C'. 

III,  20.  Omnis...  qui   male  agil,  odit  lucem, 

424  B. 
VIII,  44.  Illc  homicida  erat  ab  initio,...  quia 

mcndax  osf,  240  D',  333  D,  C,  410B. 

XII,  31.  Nunc  princops  hujus  nmndi  ejicietur 
foras,  358  A. 

XIII,  2.  Quum  diabolus  jam  misisset  in  cor  ut 
fradcrel  oum  Judas,  410 D'. 

XIV,  30.  ^cnit...  princops  mundi  hujus,  ct  in 
me  non  habet  quidquam,  363  A. 

XV,  5.  Sine  me  nihil  potcstis  facere,  377 A'. 

XVII,  1.  Pater,...  clarifica  Filium  fuum,  .3350'. 

—  9.  Non  pro  mundo  rogo,  97  B'. 

XVIII,  36.  Regnum  moum  non  est  de  hoc 
mundo,  94  C. 


INDKX    S.    SCRllTLRiE 


375 


ACTUUM. 

l,7.Non  osl  vostnim  nosso  loiiipora  vol  inoinon- 
lii  qiiiT  Palor  posuil  in  siia  polcslato,  i3()2I)'. 

X.XIII,  8.  SadducaM...  dicunl  non  cssc  rcsup- 
rccUoncni,  neque  angclum,  ncque  spiritum, 
1871). 

AI)  UOMANOS. 

I,  20.  Invisibiiia...  ipsius,  a  crcalura  mumli 
pcroacjua!  facla  sunt  intcllocla,  conspiciun- 
lur,  269  C. 

IV,  17.  (Deus)  vocatcaqUfE  non  sunt  tanquam 
ca  quaR  sunt,  .''ifiC. 

V,  20.  Lex...  subintravit  ut  abundurot  dcli- 
ctum,  5440. 

VIII,  20.  Vanitati...  crcatura  subjccta  est,  88  C. 
XI,  33.  0  altitudo  divitiarum  sapiontia;  ct  scicn- 

liae  Dci !  quam  incomprehonsibilia  sunt  ju- 

dicia  ejus !  219D'. 
XIII,  1.  Non  est...  potestas  nisi  a  Dco ;  quae 

autcm   sunt,  a   Deo  ordinatae   sunt,  39  C, 

356A,  475B,  312B. 

—  2.  Qui  resistit  potestati,  Dei  ordinationi  re- 
sistit,  358  A. 

XVI,  25.  Sccundum  revelationem  mysterii  tem- 
poribus  aeternis  taciti,  123B. 

I  AD  CORINTHIOS. 

I,  24.  (Praedicamus)  Christum  Dei  virtutem  et 
Dci  sapientiam,  32. 

II,  8.  Si...  cognovissent,  nunquam  Dominum 
gloriae  crucifixissent,  398 A',  400 A'. 

—  11.  Quis...  scit  quae  sunt  hominis,  nisi  spi- 
ritus  hominis  ?  408  C. 

III,  12.  Si  quis...  superaedificat...  aurum,  ar- 
gentum,  lapides  pretiosos,  498  C. 

XI,  10.  Dcbet  mulier  potestatem  habcre  supra 
caput  propter  angelos,  155  C,  i^lC. 

XII,  28.  Quosdam...  posuit  Deus  in  Ecclesia 
primum  Apostolos,  secundo  Prophetas,tertio 
doctores,  deinde  virtutes,  etc,  155  D'. 

XIII,  5.  Non  quaerit  quae  sua  sunt,  103  D'. 

—  12.  Videmus  nunc  per  speculum  in  aenig- 
mate,  283 D. 

XV,  24.  Quum  evacuaverit  omnem  Principa- 
tum  et  Potestatcm,  357 B,  512  B. 

II  AD  GORINTHIOS. 

III,  18.  Nos...  revelata  facie  gloriam  Domini 


spcculantes,  in  eamdcm  imaginom  Iransfor- 
mamiir  a  clarilatc  in  clarilalom,  35. 
\',  1.  Scimiis...  quoniam  si  lorroslris  domus 
nostra...  dissolvatiir,  rjuod  apdificationcm  ex 
Doo  babemiis,  doinum  iioii  maniifactam... 
in  coelis,  1531)'. 

VI,  15.  QuaRautoin  convcntio  Chrisli  ad  Belial? 
3851)',  420  A. 

VII,  10.  Saeculi...  tristitia  mortem  opcratiir, 
2941)'. 

-X.  5.  In  captivitatcm  rcdigcnlcs  omnem  intel- 
lcctuiii  in  obscquium  Clirisli,  276 .\. 

XI,  14.  Ipse...  Satanas  transfigiirat  se  in  angc- 
lum  lucis,  3.59B',  408B',  427D. 

XII,  2.  Scio  hominem...  raptum...  usquc  ad 
tertium  coelum,  1.53D',  4741). 

—  4.  Audivit  arcana  verba,  2621)',  475A. 

—  7.  Datus  ost  mihi  stimulus  carnis  meae... 
qui  mc  colaphizct,  544B. 

AD  EPHESIOS. 

I,  20,  21.  Illum...  constituens...  supra  omnem 
Principatum,  ct  Potestatem,  et  Virtutem,  et 
Dominationem,  491 B'. 

III,  9,  10.  Illuminare  omnes...  ut  innotescat 
Principatibuset  Potcstatibus  in  ccelestibus... 
multiformis  sapientia  Dei,  501 B',  504  B, 
560  C,  561 C,  562 A. 

IV,  10.  Qui  dcscendit,  ipse  est  et  qui  ascendit 
supcr  omncs  coelos,  151  A. 

V,  13.  Omne...  quod  manifestatur,  lumen  est, 
504  C,  528  D'. 

VI,  12.  Non  est  nobis  colluctatio  advcrsus  car- 
nem  et  sanguinem,  sed  adversus  principes 
et  potcstatcs,  advcrsus  mundi  rectorcs  tene- 
brarum  harum,  356D,  357 C. 

AD  PHILIPPENSES. 

II,  8,  9.  Ilumiliavlt  semetipsum,  factus  obediens 
usque  ad  mortem,...  propter  quod  et  Deus 
exaltavit  illum,  335  C. 

AD  COLOSSENSES. 

I,  16.  Sive  Throni,  sive  Dominationes,  sive 
Principatus,  sive  Potestates,  491 A'. 

II  AD  THESSALONICENSES. 

II,  4.  Extollitur  supra  omne  quod  dicitur  Deus, 
aut  quod  colitur,  311 C. 


INDEX    S.    SCRIPTIR.I: 


II,  9.  Cujus  esl  advenlus.. 
dacibus,  420A,  B. 


in...  signis...  men- 


li,  10.  A  quo...  quis  superatus  est,  hujus  el 
servusest,  3280'. 


I  AD  TIMOTIIEUM. 

II,  li.  Adam  non  est  seductus;  mulier  autem 
seducfa  in  praevaricatione  fuit,  313 B. 

III,  IG.  Manifeste  niagnum  cst  pietalis  sacra- 
mcntum,  quod  nianifestatum  csf  in  carne, 
justificafum  cst  in  spiritu,  apparuit  angelis, 
praedicatum  est  genlibus,...  assumptum  est 
in  gloria,  503 1). 

IV,  4.  Omnis  creatura  Dei  bona  est,  238  A. 
VI,  10.  Radix...  omnium  malorum  est  cupidi- 

tas,  3I2D,  B',  320A',  D'. 

—  16.  Qui  solus  habel  immortalitatem,  ol4A. 

AD  TITUM. 

I,  2.  .\nte  tempora  saecularia,  123B. 
AD  IIEBR/EOS. 

I,  3.  Qui  quum  sit  splendor  gloria?,  etc,  71  C. 

—  14.  Omnes  sunt  administratorii  spiritus,  in 
ministerium  missi,  174D,  519B,  520B',521B, 
526  C,  D'. 

II,  16.  Nusquam...  angelos  apprehendit,  sed 
semen  Abrahae,  509  B'. 

IX,  24.  Non...  in  manufacta  sancta  Jesus  in- 
troivit,  exemplaria  verorum  ;  sed  in  ipsum 
coelum,  153D'. 

—  27.  Slatutum  est  hominibus  semel  mori, 
post  hoc  autem  judicium,  388B. 

X,  31.  Horrendum  est  incidere  in  manus  Dei 
viventis,  344  D'. 

JACOBI. 

II,  19.   Dffimones  credunt,   et  contremiscunt, 

.370 B',  .377  D',  383 D. 
IV,  7.  Resistite...   diabolo,  ct  fugiel  a  vobis, 

365  C,  550  C. 

II  PETRI. 

II,  4.  Dcus  angelis  peccanfibus  non  pcpercit, 
sed  rudentibus  inferni  dctractosin  tartarum 
tradidit  cruciandos,  in  judicium  reservari, 
348  D,  351  A'. 

—  11.  Ubi  angeli  forfifudine  ct  virtufe  quum 
sint  majores,  etc,  384 B. 


I  JOANNIS. 

I,  5.  Deus  lux  esl,  ct  tenebra^  in  eo  non  sunt 
ulla>,  2961)'. 

III,  2.  Similes  ci  erimus,  quoniam  videbimus 
eum  sicuti  esf,  .387A',  395C',  50l.\'. 

—  8.  Ab  initio  diabolus  peccat,  2.38B'. 

—  16.  Nos  debemus  pro  fratribus  animas  po- 
ncre,  280  C. 

IV,  8.  Deus  caritas  cst,  103 D'. 

JUD^. 

6.  Angclos...  qui  non  scrvaverunt  suum  prin- 
cipatum,  sed  dereliquerunl  suum  domici- 
lium,  in  judicium  magni  diei  vinculis  aeter- 
nis  sub  caligine  reservavit,  349 B,  356 B'. 

APOCALYPSIS. 

I,  4.  Gratia  vobis  et  pax  ab  eo,...  et  a  septem 
spiritibus  qui  in  conspectu  throni  ejus  sunt, 
519B'. 

—  8.  Ego  sum  Alpha  et  Omega,  principium 
et  finis,  33,  103  A. 

V,  11.  Erat  numerus  eorum  millia  millium, 
230  B'. 

.XII,  4.  Cauda  ejus  trahebat  tertiam  partem 
stellarum  coeii,  et  misit  eas  in  terram, 
327  D. 

—  7.  Factum  est  praelium  magnum  in  coeio, 
327 A',  .328 B',  338 D',  4561)'. 

—  9.  Projectus  est  draco  iile  magnus,  serpens 
antiquus,  qui  vocatur  diaboius  et  Satanas,... 
iu  terram.  et  angeii  ejus  cum  iiio  missi  sunt, 
348D. 

—  12.  Vae  terrae  et  mari,  quia  descendit 
diabolus  ad  vos,  liabcns  iram  magnam, 
348  D. 

XX,  1-3,  7.  Vidi  angeium...  habenfem  ciavem 
alj3'ssi  et  catenam,  et  appreiiendit  draco- 
nem...  qui  est  diaiioius...  et  misit  eum  in 
al)jssum,et  riausif  ct  signavif  supcr  iiium  ;... 
ct  quum  consummati  fuerint  milie  anni, 
soivctur  Satanas...  et  seducct  gentes...  Gog 
et  Magog,  348  A'. 

XXI,  23.  Civifas  non  egct  sole  ncque  iuna,  ul 
iuccant  in  ca  ;  nam  claritas  Dei  iiiuminavit 
eam,  et  lucerna  ejus  est  Agnus,  154  B'. 


INDEX   AUCTOUUM 

ET   ALIORUM    QUI    SPEGIALI    TITULO 

MEMORANTUR 


ABIIBATHER,  82 B'. 

ADAMANTIUS,  363  A'.  Vide  Origencs. 

yEGIDIUS  (le    Roma,  49  A',  D',  211  G,  257  A', 

416B,  425D'. 
ALRERTUS  (B.)  Magnus,  35,  46B,  48A,  ctc.  <. 
ALGORANUM,  89 B. 
ALEX.ANDER  de  Halcs,  42 D",  60 B',  72 A',  ctc. 

—  Aphrodisiensis,  109  B. 

—  Girecestrensis,  114B'. 

ALGAZEL,  60 A,  A',  62 G',  68  G',  89 A,  195 G, 
211  B,  263B,  522A,  566A'. 

ALPHORABIUS,  47  B',  83  G',  210 D'. 

AMBROSIUS  (S.),  34,  75D,  76B',  82D',  89B', 
90D,  92B,  93D,  97B,C,  124A',  164A',  353D, 
363  G',  364  D',  377  A,  407  C. 

ANAXAGORAS,  43D',  45A',  46B,  B',  G',  47B', 
G',  70 C,  82 A',  90 G,  424 A',  426 A,  431 D. 

ANSELMUS  (S.),33,  144G',148B',  245D',  271C', 
286  D,  290  G,  D',  292 B,  293  A',  B',  294  G,  B', 
309 C',  310A',  311A',  C,  312D',  314D',  333B, 
340A',  348A,  377D,  391 C,  396D',  409D, 
483  C. 

ANTISIODORENSIS.  Vide  Guillelmus. 

ANTONIUS  (S.),  363B,  365B',  408B',  428B. 

APULEIUS  Platonicus,  306 A',  455  C,  551 D'. 

APUM  (Liber),  Thomae  Cantipratensis,  502  B'. 

AQUILA,  62 B. 

ARISTOTELES,  31,  34,  41 B,  42  D,  C,  43  B', 
44B,  45B,  B',  46  G,  D,  A',  B',  D',  47  D,  A', 
C,  48  G,  A',  50  C,  51 D',  52  A',  53  C,  55  D', 
56D,  59 C,  63  C,  68D,  A',  B',  D',  69  C,  70B, 
B',  C,  71 D,  A',  D',  72  C,  73  A,  77 B,  etc. 

ATHANASIUS  (S.),  i24A. 

AUGUSTINUS  (S.),  34,  42D',  43B,  49B',  51 C, 

1  Vide  infra  Indiceni  generalem. 

T.  n. 


S2C,  56B,  69D,  72C',  76G,  88G,  89A',  97B, 
99A',  W3\r,  112D,  1141),  123G,  B',  124B, 
125B',  126A',  131  G,  132A,  145 G,  D,  153A, 
160B,  B',  162 A,  106A',  175 A',  D',  188 C, 
189 C,  197B,  218D,  219B',  220A,  etc. 

AUREOLUS  (Petrus),  85  D'. 

AVERROES,  46B,56G',  68C,  72G,  109B,  111  G, 
116 A,  A',  B',  135B',  136 A,  151 D',  169B, 
186B,  i89C,  D',  195 G,  197A,  198B',  D',  199 A, 
C,  200  C,  20 lA,  C,  202  C,  205  B,  207 B,  A', 
210B',  211  B,  G,  220C.  232A,  G,  247D',250B', 
271  C,  304 A,  415B',  529D',  566A'. 

AVICEBRON,  64B,  65B',  66A,  67 C,  185C, 
186 A,  187 A',  197 A,  198D,  203  C,  D. 

AVICENNA,  43  A',  49  D',  57  B',  60  A,  A',  61 A', 
62B',  C,  D',  63A,  B,  D,  D',  64B,  G,  66B', 
68 C,  72D',  75 C,  76B,  78 A,  D,  B',  81 A',  B', 
89B,  lOOD',  108C,  114B,  115D,  128A',  137D', 
145B,  151 D',  169 A,  186 A,  189B,  C,  D,  191  C, 
195  C,  198  A',  200  A',  201  G,  204D',  207B,  B', 
209  B',  210B,  D',  211 B,  D',  213  A,  231 D, 
249D,  A',  265D,  269B,  271 B',  272 A',  304A, 
409 D',  416B',  420 G,  D,  422B,  431 A',  447B', 
448  C,  522 A,  523  A',  566 A'. 


B 


BARTHOLOM^I  (Legenda  S.),  352  A. 

BASILIUS  (S.),  125B',  152D',  153 A,D,  G',346C, 
536G,  537 B'. 

BEDA  (S.)  Ven.,  123  A',  124 C,  150B',  152G',  D', 
153 C,  333 A',  353D',  417D',  420B. 

BERNARDUS  (S.),  176B,  255G',  272A',  275C', 
292 C,  294 C,  314  C,  323  C,  324B',  D',  325B', 
327B,  329D',  376G,  393C',  398B,  D,  441 D, 
C,  445  C,  446 A,  447  G,  A',  448 A',  492 A,  D', 


37 


378 


INDEX  ALCTORUM 


493  D,  ir,  302  C,  528  B,  550  D,  552  C,  555  B'. 

BOETIUS(B.).  U,  49A,  91 B',  C,  93D,  12GB, 
i29D',  130A',  C,  156B,  159A',  185A',  B', 
188 D',  189 C,  D',  190 A,  191 A',  195D,  A', 
197 A,  B,  D',  201  C,  202  D',  204  C,  212 A', 
213  B,  228  A',  254  D,  269  A,  285  C,  473  A, 
545  A'. 

BON.WENTUUA  (S.),  32,  4iB',  45C,55C',  elc. 

BKIGITTA  (S.),  236  G,  511 D'. 


C^:SABIUS  Heislerbaccnsis,  449  B'. 

GAUSIS  (Liber  de),  David  Judaei,  59 D',  60 A, 
61 B,  D.  63 D,  65B,  102B',  126B,  C,  148 C, 
135  D',  138  C,  139  D',  185  B',  186  D',  189  C, 
197D',  203D,  206B',  211 C,  241B,  246A', 
248G,253C,262C',416A,477D',522A,566A'. 

CnALCIDIUS,  92D. 

GIIBVSOSTOMUS  (S.  Joannes),  364  C,  548  A',  B'. 

C0LL.\T10NUM  SS.  Palruni  (Libcr),  Cassiani, 
123  A,  123  D'. 

COLLECTIONUM  de  scnlentiis  Sanctorum  (Li- 
ber),  333  D. 

COMMENTATOB.  Hde  Averroes,  S.  Maximus, 
et  Gilbcrtus. 

CONSTABILUS  (Costa  ben  Luca),  411  G,  433 D'. 


D 


DAMASCENUS  (S.  Joannes),  53A,  56D,  62A', 
115C,  122B',  123A',  B',  131A,  133C',  D', 
134 C,  153  C,  163  C,  B',  164B',  165B,  A', 
167 A,  168B,G,  D,  169 A',  171B,  173C,  174D, 
177  D,  178  B,  185  C,  187  A',  197  C,  20 1  C,  202  D, 
B',  207 A',  B',  212 A',  225  C,  2.35 B',  253 B', 
285  C,  288 D',  328 B,  329 D',  343 A',  343 B,  D, 
346B',  C,  D',  347 A,  372G,  375D',434G,  443B, 
447B',  474D',  508 A,  513 D,  D',  514B',  515D, 
516G,  533A',  537D. 

DECRETUM  Gratiani,  172  A. 

DEMOGRITUS,  46  D,  69  C,  82  D',  92  A',  96 D', 
97D,  231 D. 

DEO  SOCRATIS  (Liber  de),  Apuleii,  414  A,  G, 
441 D',  5311)'. 

DIONYSIUS(S.)  Areopagita,  48  D,  52  B,  D,  59 D', 
66A',  84C,  83B,  911)',  101 B',  103B,  G,  104C, 
107D,  109A',  113A,  114B',  127D,  130C, 
136B',  138G,  143A',  B',  1531),  B',  C,  138B, 
160C,  185C,  D',  187A',  188G,  189G,  197G', 
201  C,  D,  etc. 

DURANDUS  de  S.  Portiano,  73 A,  101 C,  105B', 
140  A',  145  D',  etc. 


E 


ECCLESIASTIGIS  DOGMATIBIS  (Liber  de).Gen- 
nadii  Massiliensis,  122  A',  2831),  447  A'. 

EMPEDOGLES,  42  D,   43 B',  45B,    46C,  69 C, 
70C,  82A',  84A.  96G,  109B,  231 D,  454C. 

EPICURUS,  34,  92 A'. 
Epicurci,  46B'. 

EUCLIDES,  92 B'. 

EUDO.XUS,  astrologus,  83 B',  195 D. 

EUSTRATIUS,  Nicaeensis  episcopus,  509 B,  C. 


FULGENTIUS  (S.),  409  D'. 

G 

GALENUS,  109B,  419G. 

GERSON  (Joanncs),  cancellarius  Parisiensis, 
302  B'. 

GILBERTUS  Porretanus,  83B,  195D. 

GLOSSA,  130 C,  163D,  219D',  231 B',  269 C, 
283D',  288B,  333 D',  330 A,  351 A',  332 A', 
337B,  B',  C,  363D',  382D,  A',  384A,  383D', 
386D,  423B',  C,  432 C,  459C,  463 A,  505C, 
310 D,  A',  512 A',  327 B,  550 D,  536 D,  558 B, 
561 C.  Adde  Strabus. 

GR/ECI,  69 B,  123 C,  126 A,  243 B,  330 D. 

GREGORIUS  (S.)Magnus,  43A,  58 A,  70A,  98C', 
117B,123A',124G,  1451),  1531)',  154A,161.\'', 
174D,  231  B',  232A',  D',2.35D,  236  A,  C,  269D', 
288G,  289B,  291 B,  C,  311 C,  312A,  314C. 
319B',  320A',  343C',  344A,  B,  345A,  A', 
346D',  347  G,  348B',  353B',  355B,  C,  362 B', 
363 B',  372A,  373G,  D,  376G,  381  C,  382 A, 
1)',  383B',  386 D,  401 C,  etc. 

—  (S.)  Nazianzenus,  122B',  C,  123A,  A',  D', 
124B,  125  B'. 

—  (S.)  Nyssenus,  92  C,  108 A,  114  B,  346  C, 
382  A'. 

GUILLELMUS,  Antisiodorensis  episcopus,  257  A', 
272C',  295D,  315G',  etc. 

—  Parisiensis  episcopus,  49D',  64B',  65B,  etc. 


H 


UALI  (Ali  ben  Abbas),  93 B. 

IIANNIBAL,  49B',  37D,  123A',  285B,  etc. 

IIAYMO,  562C,  565B'. 

IIEBR/EI,  157D',  527D'. 

IIENRIGUS  de  Gandavo,  75 B,  85 D',  98  A,  etc. 

HIERONYMUS  (S.),  62B,   122A',  123B,  D,  B', 


INDKX    .VrCTOUlM 


379 


m\.  n,  lun',  iruA,  sssiv,  .isgh,  no^c, 
4ion,4Mi),.i!UA,rioin',ri.i8(:',5.in(;',  552(1', 

558ir.  55{)(:,  5()0(:,  l),  5(51  C,  C,  5G5ir,  c. 
IIIKUOTIIEIIS,  .i77ir,  .i!)7A. 
IIILAIUON  (S.),  3()3(;,  3G51J'. 
HILAIUUS  (S.).  123 A',  12il{. 
IIOMKUUS,  4141). 
IIUGO   ilc  S.  Vicloro,  33,   iOOC,  3471),  348 A, 

358 D,  473  C,  501 A',  50215,  C,  I),  A',  IV. 


I 


IMAGINUM  (Libcr),  Tliabil  ben  Curra,  431  C. 
INNOCENTIUS  Papa  III,  3801)'. 
INTKLLIGENTIIS  (Libcr  dc),  alias  Mcmoriale 

rcruin  diiricilium,  anonymi  xiii  sa3c.,  145 C. 
ISAAC  (Uabbi),  115B,  20GI),  235 B. 
ISIDOUUS  (S.),  Hispalcnsis  episcopus,  320 D', 

334 B,  C,  373 B,  m  C,  392  C,  ;]98D',  441  C. 
ITALICI,  135A. 
ITINEKARIUM  S.  Clementis,  431 C. 


MAMMUS  (S.)  Taurincnsis  episcopus,  5G4B. 

MKLISSUS.  46 C. 

MLUCnUUS,  G5C,  1)',  359B,  C,  4.iOI)',  459A. 

MICIIAKL,  Kpbcsius  episcopus,  5571). 

MOTU  COUDIS  (Libcr  dc),   Aicxandri  Cirece- 

slrcnsis,  114B',  51GB'. 
MOYSI-;S(Ual)bi),701),S2A',  leOA,  18GA,231A', 

2:{3B,  2:}5B,  (J,  271 B',  448  C. 


N 


NATUUA    DEITATIS   scu    dcorum  (Libcr  de), 

TuIIii  Ciceronis,  171 A',  414 A. 
NAZAU/EOUUM  evangclium,  5501). 


0 


OUIGENES,  13GB',  273D,  3371)',  357C,  363A', 
B',  364A,  370B',  375C,  413B',  432A,  B,  C, 
445 B',  D',  548  C,  555 D'. 


JOSEPHUS,  449D',  452D',  550 C. 


LATINI,  125B',  C. 

LEO  (S.)  Papa  I,  50  C. 

LEUCIPPUS,  46  D. 

LUDOVICUS  (S.),  rex  Franciae,  51 D. 

LYRA  (Nicolaus  de),  432  D,  433 A'. 


M 


MACARIUS  (S.),  431  C. 

MAGISTER   in    hisloriis   (P.  Comeslor),  92  A, 

287 A,  333 A'. 
MAHOMETUS,  66A,  89B,  203D,  459A. 
MANIGH.EUS  (id  cst  Manes),   43  A,  C,   45  D', 

46A,  49B',  50A,  D',  51B',  53B,  96A'. 
Manichaii,  45  C,  C,  D',  49  D',  50  B',  C,  52  D, 

96B,  D,  153 A,  242  C,  407B'. 
MANSIONIBUS  LUN.E  (Liber  de),  431 C. 
MARCION,  407B'. 

Marcionitae,  45  C. 
MARCUS,  hsereticus,  45  C. 

Marciani,  45  C. 
MARTINUS  (S.).  408 B',  498  C,  552 D. 
MASCHAALLAH,  93  B. 
MAXIMUS(S.),  commentator  Areopagitge,245B, 

C,  247B',  531 C. 


PARMENIDES,  46  D'. 

PARTICULARI  JUDICIO  in  obitu  singulorum 
(Tractatus  de),  Dionysii  Cartusiani,  350D', 
388  A. 

PELAGIANI,  274  D,  311 B. 

PERIPATETICI,  45 B',  50  B',  64  C,  B',  65 A,  B, 
68C',  72B,  178A,  185D',  2011),  202 A,  210C, 
211 B,  215A,  233 A,  236D',  237B,  D,  304A, 
414 D,  416 A,  B,  566 A'. 

PETRUS  de  Tarantasia  (B.  Innocentius  V),  34, 
55  D,  59  C,  64  D,  etc. 

—  de  Candia  (Alexander  V),  80 C,  85D',  87B. 

PHARIS/EI,  96 A'. 

PHILIPPUS  (Grevius),  cancellarius  Parisicnsis, 
244 D',  409  C,  410 A,  C,  D'. 

PHILOSOPHUS.  Vide  Aristoteles. 

Philosophi  innominati  :  484 D'  (Boetius); 
171 A',  387C(Tul]ius);  171 B'. 

PLATO,  34,  41 B,  43  D',  46 B',  47 B',  C,  48 A', 
65  C,  D',  67  C,  68 D,  69  G,  C,  70C',  82  A',  C, 
D',  83C,  D,  B',  84B,  89A,  A',  B',  C,  90A,  B, 
C,  D,  A',  B',  D',  91 A,  B,  C,  D,  A',  B',  C,  D', 
92  A,  B,  C,  D,  D',  93  C,  D,  A',  B',  C,  D',  94  A, 
B,  D',  95D,  96D',  97B,  102 C,  107D,  108 A, 
100  B,  114B,  117C,  123  C,  130  C,  153  C,  185  C, 
197D',  200C,  D',  201 C,  203C,  D,  210C, 
2HA',  233A,  245C,  246B',  306A',  414A,  C, 
415B',  C,  D',  418B',  419 A',  442 A,  444 A, 
515  D',  553 A'. 
Platonici,  45B',  72C,  158C,  185 C,  215A, 


580 


INDEX    AICTORLM 


24oC.  3060,  345C,  418.\',  441 13,  448C,  5240', 

553  A'. 
PO!{PHVRIlS,  153A',  IV,  207!r,  208A,  2170, 

240 C,  0,  3580',  436 0',  437  A. 
PR.K1^0SIT!VLS.    278A',   28GC,   2880',   312A, 

313A,  3340',  336R,  477B,  4840,  526A. 
PROCLLS,  59C',  SOB',  90 A',   B',  I)',  91 A,  C, 

93R',  101  A',  R',  126B,  158C,  185C',203O,  A', 

241 B,  416 A,  522  A. 
PROSPER  (id  est  Julianus  Pomerius),  377A. 
PTOLEM.KLS,  92A',  93A,  R,  415R,  C. 
PYTHAGORAS.43C',45!$,97C,349I)',350R,4741). 
P^tliagorici,  230 R',  350 0,  414 A. 


SIMON  MAGUS,  62C',  418 C,  4310'. 

SIMPLICIUS,  195C. 

SOCRATES,   46 B',   47 R',  C,  92C,  0,  D',  93C, 

123  0,  396C,  414C.  419A'. 
STEPHANUS,    Parisiensis    episcopus,    169  R', 

1700',    178A,    B,    225R',    2260,    C,    229A, 

238R',  416C'. 
STOICI,  1230,  413  0'. 
STRABUS   (Walafridus),    56R,    150R',    151 C, 

152 C,  D',  153 C,  423 B',  431 A.  A(Ule  Glossa. 
SUBSTANTIA  ORRIS  (Libcr  de),  Averrois,  197A. 
SYMMACHUS,  62  R. 


Q 


QUATUOR  NOVISSIMIS  (Libellus  de),  OioD^^sii 
Cartusiani,  351A. 


R 


RABANUS  (Maurus),  431 A. 

RICHAROUS  de  Mediavilla,  34,  58 A,  620',  etc. 

—  de  S.  Viclore,  204B,  A',  365 C,  448 A'. 


TERTULLIANUS,  197  0. 

THI^MISTIUS,  195  C. 

THEODOTION,  62B. 

THEOPHRASTUS,  205  B. 

THOMAS  (S.)  Aquinas,  32,  43  C,  530',  etc. 

—  dc  Argentina,   149 C,  329 A,  3480',  444B, 

506  R',  51  lA',  528  C,  549  C. 
TULLIUS  (Cicero),  171 A',  3590,  387 C,  3910', 

392  C,  414 A,  419 A'. 


u 


SADOUCEI,  187  D,  2310. 
SARRACENI,  2030,  323  C. 
SARIUCENUS  (Joannes),  402C. 
SCOTUS  (Joannes),  800',  117C,  118A,  B',  etc. 
SERENUS,  abbas,  123 A,  1250'. 
SE.X  PRINCIPIORUM  (Liber),  Gilberti  Porreta- 
ni,  1380. 


UO.\LRICUS  Argentoratensis,  480,  560,  90  A, 
1140',  123D,  etc. 


V 


VITASPATRUM  (Liber),  3560',  360A',  431 C, 
550  D,  552  A'. 


INDEX  DIONYSIANUS 


SIVK 


EGLOGA    LOGOHUM    NOTABILIORUM 


DIONYSII   GARTUSIANI 


LIBER  SECUNDUS  SENTENTIARUM. 

PROOEMIUM 31  et  S. 

DISTINCTIO   PRIMA. 

Oua^stio  1 47B',  50A',  51 B'. 

Qufestio  III 61D',  66A. 

Uusestio  IV 72B,  84D',87B. 

Quaestio  V 90D,  93D. 

OufEstio  VII 101  C,  102  C. 

Ousestio  VIII 105  C. 

Quaestio  X    .     .     .  114C',  117C',  118D,  119A. 

DISTINCTIO   SECUNDA. 


Quaestio  V  .    253  D',  257  D,  258  C,  259  C,  262  A', 
265  C. 

Qusestio  VI 2711). 

Quaestio  VII     ... 280  C. 

DISriNCTIO   QUARTA. 

Qusestio  I.     .     . 284B. 

Quaestio  II 291  C. 

Quaestio  III 294  D'. 

DISTINCTIO    QUI.NTA. 

Quaestio  I.  310D',  313 D',  316 C,  317 D,  318 D', 

320  C,  324 B',  325 B',  329  C. 
Quaestio  III.     .     .     .  335B',  336D',  339A',  C. 


Quaestio  II.  130  D,  131 A',  134 A,D',  138 D,  142C, 
143B',  147D,  148B',  149  C,  150B. 

Qufestio  III 153  C,  155B',  156B. 

Qusestio  IV 160D,  161  C  et  s. 

Qusstio  V 165D,  170D',  173D. 

Quaestio  VI.     175  A,  177 D',  178  A',  179  D'  et  s. 


DISTINCTIO   SEXTA. 

Quaestio  1 345 B',  346 B. 

Quaestio  III 350 C,  351 D',  352B'. 

Quaestio  IV 362B'. 

Quaestio  V 365B'. 


DISTINCTIO   TERTIA. 


DISTINCTIO   SEPTIMA. 


Quaestio  I  .  188 C,  C,  193A',  197  B',  198  B,  Quaestio  I.  373D',  375C,  376C,  378C,  C,  384A', 
200D'  et  s.  385A',  387B'  et  s. 

Quaestio  II  .    204B',  205C',  210D,  211A,  212D,  Quaestio  II 393B. 

D',  214D',  216C.  Qua;stio  III 397D',  407B. 

Quaestio  III.     .     .     .     226D,  228D,  235C  et  s.  Quaestio  IV.  409B',  410C,  412B',  415B',  416B'. 

Quaestio  IV 241 A,  244 A.  Quaestio  V  .     .  425C',  432D,  433D,  435B,  D. 

T.  21.  37. 


582  INDEX   DIONYSIAMS 

DISTINCTIO  OCTAVA.  Qusestio  VI 511 A. 

Ouaeslio  1 UW.  D',  449B'.  distinctio  decima. 

Ouspstio  II     ...     .    4r)3.\,  I),  454B',  455B. 

Ouaestio  III 460  A',  l)'.      Ouapstio  I.     .     .  521D',  525A',  527C.  B,  531 B.  | 

Ouaestio  II 537  C,  5390. 

DISTINCTIO   NONA.  ^.„...«.0..,.^    ..x.^,,  ..„  . 

DISTINCTIO    INDECIMA . 

Ouaestio  II 480A,483C.      Onaestio  II 549D'. 

Ouaestio  III  ....     493A,  496D,  498C,  D'.      Quaeslio  III 552C. 

Qusestio  IV 502B,504A,  C.      Quaestio  VI 562 B',  505 A'. 


INDEX   CENERALTS 


I 


LIBEU  U  SENTENTIARUM 

Epistola  nuncupatoria 1 

Distinctionuni  descriptio S 

Compcndiosum  mcmoriale 6 

Epitomap 7 

Tituli  ab  ipso  Magistro  primum  di- 
gesti 23 

Prooemium 31 

DlSTINCTIO   PRLMA 37 

Summa ■41 

Quaestio  I.  Utrum  sit  tantum  unum  prin- 
cipium  increatum 42 

Albertus.  461i,  48  A,  52  D;  Alexander, 
42 D';  Bonaventura,  45  C;  Guillelmus  Pa- 
risiensis,  49  D' ;  Hannibal,  49  B' ;  Thomas, 
43  C;  Udalricus,  48  D. 

Quaestio  IL  An  omnia  profluxerunt  a  Deo 

per  creationem 53 

Albertus,  56  A  ;  Bonaventura,  55  C,  58  D; 
Hannibal,  57  D  ;  Petrus,  55  D,  59  C  ;  Ri- 
chardus,  58  A  ;  Thomas,  53  D',  59  A;  Udal- 
ricus,  56  D. 

Quaestio  III.  An  cuncta  creata,  sint  a  Deo 

immediate  creata,  ita  quod  una  crea- 

tura  non  est  eflfective  instrumentaliter- 

ve  creata  ab  alia 59 

Albertus,  63  C  ;  Alexander,  60  B' ;  Bona- 
ventura,  60 B  ;  Guillelmus  Parisiensis, 
64  B',  65  B,  66  C;  Petrus,  64  D;  Richar- 
dus,  62  D';  Thomas,  60  C,  61  D,  62 D. 

Quaestio  IV.  An  mundus  sit  aeternus    .     .    68 

Aibertus,  82  D;  Alexander,  72  A';  Bo- 
naventura,  71  A' ;  Durandus,  73  A;  Guil- 
lelmus  Parisiensis,  77  D';  Henricus,  75B, 
85  D';  Petrus  de  Candia,  80  C;  Richar- 
dus,  85 D;  Scotus,  80 D';  Thomas,  69B'. 

Quaestio  V.  An  Plato  posuerit  tria  princi- 
pia  increata,  et  in  quibus  positio  sua 
deficiat 89 


Albertus,  89  (",  92  C  ;  Bonaventura,  94  D ; 
Thomas,  90  C;  Udalricus,  90A. 

Qusestio  VI.  An  tanlum  sit  unus  mundus.     94 

Albortus,  96C;  Alexander,  94  D' ;  Cuil- 
lclmus  Parisiensis,  95 C;  Thomas,9GlV. 

Quaestio  VII.  An  Deus  cuncta  conscrvet,  et 

quid  sit  conservatio  ista,  videlicel,  an 

sit  actio  aut  passio,  vel  idem  quod  ipsa 

creatio 97 

Durandus,  101  C  ;  Henricus,  98  A;  lli- 
chardus,  100  D,  102  A';  Thomas,  98  B'. 

Quaestlo  VIII.  An  Deus  agat  propter  fi- 
nem,  et  qualiter  bonitas  ejus  sit  omni- 
um  finis 102 

Alexander,  103  B  ;  Bonaventura,  103  D'  ; 
Durandus,  105 B';  Petrus,  106D' ;  Tlio- 
mas,  104  D,  106  B. 

Quaestio  IX.  An  animae  rationali  immortali 
naturale  atque  conveniens  fuerit  uniri 
corpori,  et  praesertim  corpori  mixto, 
grosso,  mortali 107 

Bonaventura,  110 C,  111 B' ;  Petrus,  1 09 C; 
Thomas,  107  B'. 

Quaestio  X.  An  angelus  sit  dignior  homi- 

ne,  et  utrum  anima  rationalis  et  ange- 

lus  differant  specie 112 

Albertus,  113  C;  Bonaventura,  112  A'; 
Richardus,  119  A' ;  Scotus,  117  C,  118  A,  B' ; 
Thomas,  115  C,  116  D';  Udalricus,  114  D'. 

DlSTINCTIO   SECUNDA 119 

Summa 122 

Quaestio  I.  An  angeli  ante  sensibilem  mun- 
dum  sint  conditi 122 

Albertus,  123  B;  Bonaventura,  124  D'; 
Hannibal,  125  A';  Petrus,  124  D;  Richar- 
dus,  124  B';  Thomas,  123  C;  Udalricus, 
123  D. 

Qusestio  II.  An  aevum  mensura  sit  ange- 

lorum 126 

Albertus,  129  C,  138  A',  146  B,  149  C; 
Bonaventura,  131 B',  138  C,  144  B ;  Duran- 
dus,  140  A',  145  D',  149  D;  Guillelmus  Pa- 


584 


INDEX   r.ENERALIS 


risiensis.  135  A;  Henricus,  132  D'.  141  B', 
.146C.  147  D';  F^etrus.  128  A.  136  D";  Ri- 
fhardus.  128 H.  137 A",  145A.  1.50A;  S<o- 
lus,  133  D',  134  H.  143  H;  Thomas,  126  H', 
135 A';  LMalricus.  1.30  H',  149  A'. 

QufPsfio  III.  Quid  sit   coplum  empyreum, 

et  quare  sit  condilum 150 

Albertus,  151  H;  Alexander,  150  C;  Bo- 
naventura.  1.14  C  ;  Durandus.  l.io  D  ;  Guii- 
lelmus  1'arisiensis,  156  A';  i*etrus,  154  A  ; 
Hichardus,  154  D;  Thomas,  151  B';  Udal- 
ricus,  151  D. 

Qtiflestio   IV.  An   cfElum   empyreum   agat 

in  alia,  praescrlim  in  corpora  inferiora.  158 

Albertus,  159  C;  Honaventura.  158  D; 
Petrus,  160 D':  Hichardus.  161  A  ;  Tho- 
mas,  159  D',  160  H'. 

Quaestio  V.  An  angeli  creati  et  collocati  fu- 

erunt  in  coelo  empyreo 162 

Alexander.  163  D;  Honaventura,  165B' ; 
(niillelmus  Parisiensis,  171 H;  Henricus, 
168 B;  Scotus,  171  D',  173  C,  174  A. 

Ouaestio  VI.  An  angelo  competat  moveri.  174 

Alexander,  174  D.  175  H,  176  A;  Henri- 
cus,  176  C,  178  H;  Scotus,  179  A. 

DlSTINCTIG    TERTIA 180 

Summa 185 

Qua^stio  I.  .\n  sint  purae  et  immatcriales 
essenliae  scu  formae  in  se  subsistentes, 
an  potius  aliquid  materiae,  saltem  spiri- 

tualis,  sit  in  eis 185 

Alhertus.  196 D';  Honaventura.  196D; 
Durandus,  201  H  :  Guillelmus  Parisiensis, 
199A',  200 D;  Henricus,  191 C,  193D'. 
198 D;  Petrus.  188 D;  Richardus,  188 D', 
190B;  Thomas,  186  A. 

Quaestio   II.  An   in   angelis  sil  personalis 

discrelio,  id  est  personalitas  seu  suppo- 

sitalis  dislinctio  ac  individua  ....  203 

Albertus,  204  A,  205D';  AIexander,206C; 
Bonaventura.  207  C;  Durandus.  215  C  ; 
Guillelmus  Parisiensis.  210  C;  Henricus, 
209  A";  Potrus.  206  B  ;  Hichardus,  207  A; 
Scotus,  211  A',  213  H;  Thomas,  206D, 
216 B;  Udalricus,  2011)'. 

Quaestio  III.  An   omnes  angcli  sinl  ejus- 

dem  speciei 217 

Albertus,  221 C,  2.34  D  ;  Alexander,  218  A  ; 
Bonaventura,  220A;  Durandus,  222 D'; 
Guiilelmus  Parisiensis,  226 D',  229 D'  ; 
Henricus.  225  D  ;  Richardus,  226  A',  2,34  B  ; 
Scotus,221  C:  Thomas,  220  D,  231  C;  Udal- 
ricus,  222C. 

Quaeslio  IV.  An  angelus  in  primo  instanti 
suae  crealionis  fuerif  malus 2.'{7 


Albertus.  243  B' ;  Alexander,  241  B' ;  Bo- 
naventura,  238  A,  239  B' ;  Guilielmus  Pari- 
siensis,  244  B  :  Petrus,  242C:  Richardus, 
242D';Thomas,  238  D',  240  A;  Udalricus, 
213  C. 

Quaestio  V.  An  angeli  cognoscant  per  spe- 
cies  universales  tam  communia  quam 
parlicularia  seu  singuiaria  distinctc  ac 
simul 2.44 

Albertus,  244  D' ;  .\loxander.  2.55  A  ;  Bo- 
naventura,  254  B  ;  Durandus.  2.56  B',  264  B'; 
Guillelmus  Parisiensis.  261  A  :  Henricus, 
258  C:  Petrus,  251  B' ;  Richardus.  2.53  A  : 
Scotus,  259  B;  Thomas,  247  C,  263  B  ; 
Udalricus,  246  A". 

Quaestio  VI.  An  angelus  cognitione  nalu- 
rali  novit  divinam  essentiam  in  se  ipsa, 
absque  omni  medio  et  creaturae  admi- 
niculo 265 

Alexander,  266  D;  Bonaventura,  266  A; 
Petrus,  266  B';  Scotus.  266  D';  Thomas, 
267  C. 

Quaestio  VII.  An  angelus  dilectione  natu- 
rali  magis  dilexerit  Deum  quam  se 
ipsum.et  proximos  suos  sicut  se  ipsum.  272 

Alexandor,  276D';  Antisiodorensis,272C; 
Bonaventura,  275  B';  Henricus.  278 C  ; 
Richardus,  278  B;  Thomas,  277  C;  Udal- 
ricus,  278  A'. 

DlSTIiNCTIG   QUARTA 281 

Summa 283 

QuKstio  I.  An  angeli  creati  sint  beati,  ita 

quod  beatitudo  seu  gloria  eis  sit  con- 

creata 283 

Bonaventura,  284  D  ;  Hannibal,  285  B; 

Petrus,  283  D' ;  Richardus,  284  A  ;  Scotus, 

284  B' ;  Thomas,  283  D. 

Quaestio  II.  An  angeli  in  gratia  gratum 

faciente  creati  sint 285 

Albertus,  286  C;  Ale.xander,  289  B';  Bo- 
naventura.  289  D  ;  Durandus.  2891)'  :  Hen- 
ricus,  290A';  Petrus,  288D' ;  Richardus, 
289 A;  Scotus,  290B;  Thomas,  288 D; 
Udalricus,  287  C. 

Quai^stio  III.  An  angeli  boni  suam  fe- 
licitatcm  et  gloriam  praevidcrunt,  ct 
utrum  angeli  reprobi  suam  praevide- 
runt  ruinam 291 

All)ertus,293  B' ;  Alexander,  292  A  ;  Anti- 
siodorensis,  295  D ;  Richardus,  293  A;  Tho- 
mas,  292  B'. 

Quanstio  IV.  Qualitcr  cognitio  matutina  ct 
vespertina  distinguuntur  in  angclis.     .  295 


INDEX   GKNEUAI.IS 


080 


Alliortiis,  m)l\;  Aloxandor.  207  D;  \\o- 
navcntura.mM)':  1'otrus,  2W\V  :  {{icliar- 
(lus,  29<)C';  'riionias,  L'".i81V  ;  rilalricus, 
300  A'. 

DlSTINCTIO   QIIINTA 301 

Siimma 30.1 

OiiiTslio  I.  Utruin  angeli  potueriiil  pecca- 

rc,  et  qua  specie  pcccati  atque  quaiiler 

transgressi  sint 303 

AII)ortus,  .■?lt  1).  ;}27  A  ;  Alexander,  .31.')  D; 
Antisiodoronsis,  31,')  C  ;  Honavontura, 
314»,  329 H;  Durandus,  3Uil);  l.uiilol- 
mus  Parisionsis,  304  D,  320  1),  322  A', 
32.5  H,  D';  Ilonricus,  319  A;  Richardus, 
310  H;  Scotus,  31(;i)',  317  C;  Tiiomas, 
305  C,  ,328  A;  lldalricus,  313  B,  3271). 

Qusestio  II.  An  angeli  indigueriiit  gratia 

ad  hoc  quod  converterentur  ad  Deum.  330 

Albertus,  332  A;  Bonaventura,  331  C  ; 
Hannil)al.  332  C;  Petrus,  331  C;  Ricliar- 
dus,  331  R' ;  Tliomas,  330  D. 

OucTstio  III.  Utrum  angcli  suam  beatitudi- 
nem  meruerint,  ita  quod  in  eis  meri- 

tum  praecesserit  prfemium 332 

Aibertus,  333  A  ;  Aiexander,  334  A  ;  Anti- 
siodorensis,  333  C;  Bonaventura,  335  B; 
Durandus,  335  C;  Henricus.  3.39  C,  D'; 
Petrus,  334  D' ;  Riciiardus,  335  A  ;  Scotus, 
338  D;  Thonias,  334  A',  336  D,  338  B. 

DlSTINCTIO   SEXTA 340 

Summa 343 

Quaestio  I.  An  primus  ille  apostata  Luci- 
fer  fuerit  non  solum  cadentium,  sed 
etiam  omnium  angelorum  supremus  .  343 

Alexander,  343  C  ;  Bonaventura,  344  A' ; 
Durandus,  346  A;  Petrus,  345  C;  Richar- 
dus,  346  C;  Thomas,  345  A. 

Quaestio  II.  An  de  quolibet  ordine  angelo- 

rum  aliqui  lapsi  sint 347 

Alexander,  347  C  ;  Bonaventura,  347  D ; 
Richardus,  347  D';  Thomas,  347  B'. 

Quaestio  III.  An   angeli  transgressores  in 

aerem  caliginosum  sint  detrusi,  et  col- 

locati  in  eo,  vel  potius  in  inferno.     .     .  348 

Aibertus,  348  B' ;  Aiexander,  3.52  D' ;  Bo- 
naventura,  352  B;  Guillelmus  Parisiensis, 
354  B;  Henricus,354D' ;  Richardus,  351  D; 
Thomas,  349  A',  351  B' ;  Thomas  de  Ar- 
gentina,  348  D';  Udalricus,  349  A. 

Quaestio  IV.  An  in   daemonibus  sit   ordo 

atque  prselatio 355 

Aibertus,  357  A';  Alexander,  358  B;  Bo- 
naventura,  358  C;  Guilleimus  Parisiensis, 


.358 IT;  Ilannibal,  .3.57  C  ;  Pctriis,  3.56  IV; 
liichardus,  3.57  A  ;  Tliomas,  3,55  1)'  ;  Udal- 
ricus,  ;i57  (''. 

Qufnslio  \.  An  da^mon  scmcl  viclus  ah  ho- 

miiie.  <Ie  cctcro  a  tcntationc  dcsistat,  ct 

iii  iiiferiium  mox  retrudatur    ....  302 

.MoxandiM',  3()3  .\' ;  Ronavontui'a,  3631); 
Durundus,  3(i51);  Pctrus,  .'564  D' ;  Ricliar- 
dus,  365  A;  Thomas,  364  C. 

DlSTINCTIO   SEPTIMA 366 


Summa .370 

Qu.Tslio  I.  Utrum  angeli  pravi  sint  obsti- 

nali  in  vitiis,  ila  ul  nec  poenitere  nec 

bcne  agcrc  valeant 370 

Aibertus,  :376D',  383  D ;  Aiexander,  373  A, 
.385  B',     389  C  ;    Antisiodorensis,     373  C, 

385  D';  Bonaventura,  371  A,  389  C;  Du- 
randus,    378 D  ;    Guillclmus    Parisiensis, 

386  D';  Henricus,  :J81C;  Petrus,  385  C; 
S(;otus,  379  A';  Tlionias,  374  B,  375  C, 
384  B';  Udalncus,  377  A'. 

Quaestio   II.  An  angeli  sancti  ita  sint  in 

gratla  confirmati,  ut  peccare  non  va- 

leant,  et  tamen  in  ipsis  vere  permaneat 

liberum  arbitrium 390 

Albertus,  .391  C  ;  Bonaventura,  393  A'; 
Durandus,  393  D';  Henricus,  394  B' ;  Pe- 
trus,  391  D;  Riehardus,  391  A' ;  Thomas, 
390  C;  Udalricus,  392  A. 

Quaestio  III.  An  daemones  sint  acuti  scien- 

tiis,  itaquod  in  ipsis  sit  triplex  scientia.  397 

Aiexander,  397 B',  398B;  Bonaventura 
308  D'  ;    Guillelmus    Parisiensis,   402  A' 
Henricus,  401  A',  405 D';  Petrus,  400  A' 
Richardus,  400  D' ;  Tliomas,  399  A' ;  Udai- 
ricus,  407 D. 

Quaestio  IV.  An  daemones  praenoscant  fu- 
tura,  ita  ut  ex  eorum  revelatione  divi- 
natio,  prophetia  seu  praenosticatio  fieri 
queat 408 

Aibertus,  408  D,  409  C,  410  D,D';  Anti- 
siodorensis,  417  B';  Bonaventura,  417  A; 
Guilleimus  Parisiensis,  418B  ;  Richardus, 
416  D;  Thomas,  411  C,  412  D';  Udairi- 
cus,  413  B'. 

Quaestio  V.  An  daemones  naturall  virlute 

possint  vcra  miracula  facere  ....  419 

Aiexander,  426  .\;  Bonaventura,  423  A; 
Durandus,  135  C;  Guillelmus  Parisiensis, 
427  D';  Petrus,  422  C  ;  Richardus,  433  B'; 
Thomas,  420  C;  Udairicus,  430 D'. 

Quaestio  VI.  An  liceat  daemonum  consilio 
aut  auxilio  uti  in  divinationibus  et  ma- 
gicis  factis 435 


586 


INDEX   GENERALIS 


Ronaventura,  435  D' ;  Petrus,  437  B; 
Thonias,  436.V;  Udalricus,  437  A". 

DlSTINCTIO   OCTAVA 437 

Summa 441 

Ou<Tslio  I.  .\n  angeli  habeanf  corpora  na- 

luralitcr  et  inseparabililer  sibi  unifa     .  441 

.\lbertus,  441. \',  443  C;  Honaventura, 
448 D;  Hannibal,  444  C,  448  C;  Petrus, 
447  C;  Hichardus,  447  D,  448  .\;  Scotus, 
449B;  Tliomas,  444  B' ;  Udalricus,  441  C 

Qua^sfio  II.  An   angeli  boni  seu  mali   in 

assumptis    corporibus   vere    exerceant 

opera  vitae 449 

.\le.\an(ler.  450 .\;  15onavcntura,  4.50^'; 
Durandus,  454  D' ;  Guillelmus  Parisien- 
sis,  455  C  ;  Petrus,  453  .\  ;  Richardus, 
453  A' ;  Scotus,  454  ,\',  C  ;  Thonias,  451  D'; 
Udalricus,  453  C. 

Quaeslio  III.  An  angeli  boni  ac  mali  intra 

liomines  esse  queant,  ct  an   iliabanlur 

animarum  corporumve  essentiis,  el  qua- 

liter  intrent  obsessos 459 

Bonaventura,  400C;  Durandus,  460C ; 
Guillelmus  Parisiensis,  461 A  ;  Petrus, 
4,¥JD';  Thomas,  459  D. 

Quaestio  IV.  .\n  Deus  in  formis  visibilibus 

corporalibusque  liguris  unquam  appa- 

ruerit 461 

Alexander,  462  A;  Bonaventura.  462  .\', 
464  C;  Petrus,  463  C,  464  B;  Kichardus, 
464  D;  Thomas,  462  C,  463  B'. 

DlSTINCTIO  NO.NA 465 

Summa 469 

Quapstio  I.  Quid  sit  hierarchia 469 

.\lljeitus,472  1)" ;  .\ntisiodorensis,  472 D; 
Bonaventura,  471 D;  Durandus,  475  B; 
Guillelmus  Parisiensis,  475  0;  Henricus, 
476C;  Petrus,  472  B' ;  Kichardus,  472  C  ; 
Thomas,  469A';  Udalricus,  474  C. 

Quaestio  II.  An  in  angelicis  spiritibus  sint 

Ires  hierarchiff!  ct  ordines  novcm.  .  476 

Albertus,  477  B  ;  Bonaventura,  483  .\' ; 
Guiileimus  Parisiensis,  484  D;  llichardus, 
482D';  Thomas,  480C;  Udalricus,  479 A. 

Quassfio  III.  De  ordinum  distinctione,  ap- 

peliatione  et  proprietatc 486 

Albertus,  492  A  ;  Antisiodorensis,  498 B; 
Bonaventura,  486(" ;  Guillclmus  Parisien- 
sis,  497  A;  Kichardus,  491  C ;  Thomas, 
487  D;  Udalricus,  493  C. 

Qua?stio  IV.  Ulrum  angclis  sanctis  convc- 


niat  invicem  purgare,  illuminare,  pcrfi- 

cere 499 

Albertus,  499A',  506B';  Guillelmus  Pa- 
risiensis,  505C;  Richardus,  505B;  Tho- 
mas,  502  C,  504  B,  D' ;  Udalricus,  500  C. 

Quaeslio    V.   .\n    angeli   ejusdem    hicrar- 

chiae,  aut  saltem  ejusdem  ordinis,  sint 

aequales 507 

Bonaventura,  507  D;  Guillelmus  Pari- 
siensis,  508  D;  Pctrus,  507  D' ;  Richardus, 
508  B;  Thomas,  .507  B'. 

Quaestio  VI.  .\n  animae  rationalcs  post  hanc 

vitam,   seu   homines   post   resurrecfio- 

nem  gencralem,  ad  angelorum  ordines 

assumcntur 508 

Bonaventura,  510  C;  Durandus,  510  B'; 
Thomas,  .509  B;  Thomas  de  Argentina, 
511  A'. 

Quaestio  VII.  .\n  ordines  angelorum   ma- 

nebunt  post  dicm  judicii 512 

Albertus,  512  C;  Bonaventura,  513  B; 
Thomas,  .512  C;  Udalricus,  512  B'. 

Quaestio  VIII.  Quid  sif  angelus    ....  513 

Albertus,  515  D;  Ale.xander,  513  D;  Bo- 
naventura,  514  B' ;  Udalricus,  516  B. 

DlSTINCTIO   DECIMA 517 

Summa 518 

Quaestio  I.  Ufrum  omnes  angelici  spiritus 

ministrent    scu    in    ministerium    niit- 

tanfur 519 

Albertus,  525  D' ;  Alexandcr,  519  D' ;  Bo- 
navontura.  520  C,  522  B  ;  Durandus,  ,527  D  ; 
Henricus,  528B' ;  Petrus,  525C;Scotus, 
528  D,  530  B',  531  I) ;  Thomas,  522  A' ;  Tho- 
nias  de  Argentina,  528  C;  Udalricus,526  A'. 

Quaestio  II.  Utrum  angelus  unus  loqualur 

alfcri 531 

Albertus,  537  D;  Alexander,  .531  B' ;  Bo- 
naventura,  533  C;  Guillelmus  Parisien- 
sis,  537  D';  Henricus,  5158  B'  ;  Petrus, 
539  C;  Scotus,  538  D';  Thomas,  535 IV, 
539  A'. 

DlSTINCTlO   UNDECIMA 540 

Summa 543 

Quaesfio  I.  Ufrum  angelis  compefat  homi- 

ncs  custodire 543 

Alexander,  544  D;  Antisiodorensis,  543  B"; 
Bonaventura,  545  A;  Thomas,  545  A'. 

Quaestio  II.  Quorum  hominum   sit  custo- 

diri 546 

Antisiodorensis,  549D;Petrus,  .549  A; 
Thomas,  546  B';  Udalricus,  549  B. 


LNDEX   GENEUALIS 


387 


Qua^slio  III.  lltrum  angelus  bonus  scu  ma- 
lus  inlenlum  dcscral  hominerii  quem 
cuslodil  seu  tonlat 550 

Alljcrtus,  nSOlV  ;  Alexandor,  5r)2B' ;  Aii- 
tisiodoi-cnsis,  552  A  ;  nonavontura,  552  1)'; 
(juillelnuis  Parisionsis,  55;iU;  Pctrus, 
551 IV  ;  Uicliardns,  551  C  ;  Thomas,  551  D  ; 
Udalricus,  550  C. 

QuflRstio  IV.  .\n  angeii  doleant  de  malis 
culpae  ac  poena3,pra?sertim  damnalionis 
aeternae,  corum  quos  custodiunt ;  an  ex 
illorum  pcrditionc  minualur  gaudium 
angelorum ;  et  an  gaudium  cuslodicn- 

lium  angclorum  augealur 553 

Albcrtus,  557  U;  Aloxaniler,  55G1B;  Bo- 
naventura,  555  A',  556  U';  Thomas,  556 C. 

Quaeslio  V.  An  inter  angelos  sanctos  sint 
pugna  atque  discordia 558 


All)ertus,559C' ;  Aiilisiodoroiisis,  55HC; 
Petrus,  550  U;  Richardus,  5.59  B';  Tho- 
mas,  558  B';  Udalricus,  560  A. 

Quajstio  \'I.  An  scilicet  ministrando,  cu- 
stodiendo,  ac  juxla  Dei  impcrium  cx- 
trinsecus  opcrando,  proficiant  in  Dei 
cognitionc  esscnlialivc  pra^mio,  aut  sal- 
tcm  in  aliarum  notitia  rcrum;  pra;ser- 
tim  an  mjstcrium  Incarnationis  perKc- 
clesiam  didicerint 5G0 

Albertus,  564  C  ;  Alexander,  56;^  C  ;  Bo- 
naventura,  562  C,  564  C ;  Henricus,  56;J  U  ; 
Petrus,  562C;  Richardus,  562 U;  Thomas, 
560  U*. 

Index  S.  Scripturae 569 

Index  Auctorum 577 

Index  Dionysianus 581 


Emkndanda.  l*ag.  50  C,  lin.  10  :  tractatu,  lege  et  tractatu; 
VI  Qua^stionum. 


450  A',  lin.  6  :  LX  Quaistionum,. 


Typis  Cartusise  Sanctae  Mariae  de  Pratis.  Tornaci. 
A.  Baudechon  t^pographus. 


I 


I 


I 


0 


THE 


TORUM  rO   6,    CANAOa. 


3^3/ 


■^ 


■v-r- 


a,v^ 


-^''^--'^%M^ 


'■"i  vl 


*^»-" 


•^-^tr.--; 


■p 

Bfe'^' 

^^. 

'^' 

M 

m^' 

m 

w  , 

'i 


'A*^ -. 


.^ 


•ar;;^! 


¥ 


r^ji'--:  ,,tjN.:,.;-/:j'.5';g  -         .,:'i^H 
Iv  ■..•  -■<■  /^i^T,  •i>--asr  ■vA, A ■  ■-■ , :,  ■■  .,;■  '^" 


i. 


x.-^: 


•  >  *  ■ 
■•  ■'  1 


KV