Full text of "Opera omnia in unum corpus digesta ad fidem editionum Coloniensium : cura et labore monachorum sacri ordinis Cartusiensis, favente pont. max. Leone XIII"

See other formats

«w

AXft

■»-u

,;; >

aei

Digitized by the Internet Archive

in 2011 with funding from

University of Toronto

http://www.archive.org/details/operaomniainunum10deni

DOCTORIS ECSTATICI

DIONYSII GARTUSIANI

OPERA OMNIA

T. 10.

ZACH.L [RAMAGNAEGOIBASCORSVPER GETLS,Er£AGlTAS/AEAS CO/APLEBQIN EIS DLV 3Z.

DOCTORIS ECSTATICI

D. DIONYSII

CARTUSIANI

OPERA OMNIA

IN WNUM CORPllS DIGESTA

AD FIDEM EDITIONUM COLOMENSIUM

CURA ET LABORE
MONACHORUM SACRI ORDINIS CARTUSIENSIS

FAVENTE PONT. MAX. LEONE XIII

IN DANIELEM, ET XII PROPHETAS MINORES

MONSTROLII
TYPIS CARTUSIiE S. M,. DE PRATIS
MDCCCC

- INSTITUTE C,r STUDIES

10 E

TC j 5, CAHADA

3?a

ENARRATIO

IN DANIELEM PROPHETAM

T. 10.

PRO(EMIUM

1% ~T ON faciet Dominus verbum, nisi revelaverit secretum suum ad servos suos

^L Prophetas. Amos m, 7.
-1- 1 Deus altissimus, rex et princeps incomparabilis majestatis, cujus sapientiae p».c*lvi,5.
non est finis nec numerus, hominum qui actus humanos divinae providentia? subesse
fuerant negaturi, perversitatem ignorantiamque prsenoscens, ut universorum se curam
habere, et preesertim hominum providentiam gerere demonstraret : futura, et ea quse
non nisi Deo revelante queunt prsesciri, quibusdam hominibus prsenuntiavit, ut veni-
entia scirentur divinitus pra?ostensa, et juxta ordinem providentia? summi Dei com-
pleta; sicque soli vero Deo homines latria? cultum impenderent, totam spem suam in
eo ponentes, ejusque judicium metuentes ; imo et indesinenter quotidie coram pra?-
sentia Creatoris et intuitu sapientia? ejus reverenter ac virtuose viventes. Hinc itaque
Deus in veteri Testamento quosdam a se seternaliter ad hoc electos, supernaturaliter
illustravit, et spiritu decoravit prophetico, ita ut futura tanquam prsesentia certissime
intuerentur : rn quibus illud Sapientia? impletum est, Sapientia in animas sanctas se Sap. vu,27.
transfert, Prophetas ac amicos Dei constituens.

Horum unus inter prsecipuos non immerito computandus fuit beatissimus Daniel
vates prseinclytus, sequitatis zelator invictus, et castitatis amator mirabilis. De quo in
Prologo expositionis scribit S. Hieronymus : Illud commoneo, nullum Prophetarum tam
aperte dixisse de Christo. Non enim solum scribit eum esse venturum, quod est com-
mune cum ceteris Prophetis ; sed quo tempore venturus fuerit, docet, et reges per
ordinem digerit, annos enumerat, ac manifestissima signa prsenuntiat. Hinc christiana?
fidei impiissimus hostis Porphyrius quidam philosophus Platonicus, deorum cultor
sacrilegus, de quo in libris de Civitate Dei plurima recitat Augustinus, contra Danielis
librum potissime disputat. Unde Hieronymus : Contra Danielem, inquit, prophetam
duodecimum librum scribit Porphyrius, asserens eum a Daniele non esse compositum,
sed a quodam, qui temporibus Antiochi qui appellatus est Epiphanes, fuerit in Judaea ;
nec Danielem tam dixisse ventura, quam illum narrasse prseterita : insuper quidquid
usque Antiochum dixerit, veram continere historiam ; si quid autem ultra opinatus
sit, quia futura nescierit, esse mentitum. Cui solertissime responderunt Eusebius Cae-
sariensis tribus voluminibus, et Apollinarius uno grandi libro, et ante hos ex parte
Methodius martyr.

Porro Hebraei Danielem non computant inter Prophetas, sicut nec David, Salomo-
nem, et Job ; sed inter eos qui Hagiographa conscripserunt. Hagiographa autem idem
sonat quod Sacra? Scriptura?, ab ayios, quod est sanctus, et ypacp^, quod est scriptura.
Unde Hagiographa nominantur, scripturse sanctitate auctoritatem habentes : et sunt

£.52

4 PROOEMIUM

lales, quod de earum auctoritate non dubitatur, sed inter canonicas numerantur Scri-
pturas. Hebraei equidem Scripturas veteris Testamenti in tres dividunt parles, puta in
legem, in Prophetas, et in libros hagiographos : prout Hieronymus in prologo libri
Regum; qui prulogus dicitur Galeatus, plenius tractat.

Denique, secundum Albertum Magnum, Daniel in primis sex libri hujus capitulis,
mirabilis ostenditur in visionibus aliorum, videlicet regum Babylonis, etc, quas inter-
Dan.w. pretatus est : sive imaginarias sibi in somno factas, ut in Nabuchodonosor, qui statuam
auream vidit in somno; sive sensibiles, utpote in vigilia praesentatas, sicut in Balthasar
ibid. v. rege, qui vidit scribentis articulos. In quarum visionum expositione Daniel spiritua-
liter docet, qualiter proficiet et stabit regnum Christi, deficietque ac destruetur re-
gnum mundi. In aliis sex capitulis per totam longitudinem temporis, decursum regni
Ghristi describit ex propriis visionibus sibi per lucem intellectualem ostensis, usque
ad ultimum statum resurrectionis communis : et haec omnia multum lucide enarravit
de rege in regem, et de tempore in tempus. Propter quod in Prologo totius sacrae
Scripturae, qui in principio Bibliorum ponitur, de Daniele testatur Hieronymus, quod
sit totius mundi philohistoricus et temporum conscius : quia totius mundi statum de-
scribit tam evidenter, quasi historiam narret, non prophetiam. Sicque dicere potuit

p«.«ui,5. illud in Psalmo : Memor fui dierum antiquorum: meditatus sum in omnibus operibus
Eccii. tuis. Illud quoque Ecclesiastici, quod ad litteram fertur de Isaia, Spiritu magno vidit

xi.mii,. . u||jma e|. consoiat,us est lugentes in Sion, competit Danieli.

ibid.xtw, Praeterea, secundum Albertum, Daniel dicere habuit illud Ecclesiastici : Doctrinam

quasi antelucanum illumino omnibus, et enarrabo illam in longinquo. Circa quod pul-
chre scribit Albertus : Doctrina, inquiens, quae est quasi antelucanum, quod scilicet
lucem diei praecedit, doctrina est prophetalis, praesertim in Daniele. Doctrina namque
vocatur scientia sub lumine seu notitia suae causae proposita, quoniam res doceri non
potest, nisi per propriam causam. Scire enim, est rem per causam cognoscere. Hinc
prophetia dicitur doctrina, quia sub inspiratione divina, per quam scibilis est, docetur.
Matth. Et quoniam unus solus magister est, secundum quod loquitur Christus, Unus est ma-
gister vester qui in ccelis est ; ideo proprie doctrina fertur revelatio, sub lumine primae
joann.x\i, causae demonstrata, prout ait Salvator : Spiritus veritatis docebit vos omnem verita-

13.

ibidem. tem ; et rursus, Quae ventura sunt annuntiabit vobis. Sic docere, est Spiritum veritatis
in animam transferre, et intus in spiritu quae discenda sunt, revelare. Sic ergo scientia
prophetalis seu prophetia, proprie doctrina dicitur, quia sub luce primae veritatis, et
eadem luce sicut causa seu per causam demonstratur. Haec doctrina dicitur, Quasi an-
telucanum. Antelucanum enim habet lucem immixtam tenebris, et tenebras tendentes
ac terminatas ad lucem : sic prophetia lucem intellectualis visionis immixtam habet
obscuritati imaginariarum aut sensibilium formarum ac visionum ; et has ut tenebras
habet, sub quibus latet lux intellectualis significationis : quae lux tunc aperitur, quando
per inspirationem divinam aut prophetalem interpretationem docetur, quid per ima-
Ps. xvn, i-2. ginarias similitudines designatur. Ad quod mystice pertinet illud Psalmi, Tenebrosa
aqua in nubibus aeris : quoniam aquae doctrinarum in imaginibus sunt obscurae, sed
modo prsefato transeunt in fulgorem.

Postremo de laudibus Danielis aliquid est dicendum : qui licet virtutibus radia-
verit cunctis tanquam vir excellenter heroicus, primo tamen specialiter commendatur

PROOEMIUM 5

dc castitate. Ut enim in Scholastica fertur historia, nalus fnit in Bethoron superiori, et
adeo castus fuit, quod a contribulibus suis spado seu castratus putabatur, quamvis
ila non fuerit. Secundo laudatur de carnis nobilitale, quia de regio semine (secun-
durn Josephum et Epiphanium) duxit originem : et hoc infra in tcxtu innuitur. Ve-
rumtamen in Scholastica historia dicitur, quod secundum Septuaginta interpretes fuit
de tribu Lcvi, quoniam Septuaginta in titulo fabula^ Belis sic ponunt : Homo quidam
erat sacerdos nomine Daniel. Verum, secundum Hieronymum, hoc Septuaginta de
isto Daniele non dicunt, quum Danielem et tres pueros de tribu Juda fuisse sancta
Scriptura testetur. Posset etiam dici, quod tribus sacerdotalis ac regia seu tribus
Juda, matrimonialiter junctsR fuerunt frequenter a tempore Aaron, cujus uxor fuit i<:Xod.\i,

Eiisabeth filia Aminadab de tribu Juda. Tdcirco non sequitur, si fuit de tribu sacer-

dotali, quod non fuerit de tribu regali. Nam et Virgo benedicta, secundum doctores,

de utraque est prosapia orta. Tertio commendatur a sapientiae sibi infusa3 eminen-

tia, sicut de hoc infra multa dicentur in littera. Unde Ezechiel regi Tyri increpatorie

et subsannatorie dicit : Elevatum est cor tuum, et dedisti cor tuum quasi cor Dei : Ezech.

ecce sapientior tu es Daniele; omne secretum non est absconditum a te. Quarto com- XXV1"P 2'

mendatur de mirabili abstinentia zeloque legis, quod regios cibos contempsit, malens z>an.i,8,i2.

leguminibus uti et aqua in regis palatio, quam aliquo lege prohibito vesci. Quinto,

a fortitudine qua pro justitia et unius Dei cultu mori paratissimus fuit, prout in

fine hujus libri habetur. Sexto, a fervore caritatis Dei et proximorum, potissime md.™.

boni communis : propter quod ab angelo vir desideriorum vocatus est, et pro repa- /$,-<*. x,u.

ratione templi ac populi sui humillime ac ardentissime exoravit. Septimo, quia de md. ix, 4

Christo, ut allegatum est, ceteris apertius prophetavit. Alise quoque variee excellen- ej

tiae considerari possunt in eo, quoniam populi sui in captivitate refugium fuit at-

que solatium, cunctisque provinciis Babylonis a Nabuchodonosor rege prselatus. Nec '&«*•». 4»-

aliquis Judaeorum legitur extra propriam terram sic exaltatus, ut Joseph, Daniel, et 39-44.

»« , 1 Esther \ui,

Mardochaeus. 2> 15.

ENARRATIO

IN DANIELEM PROPHETAM

ARTICULUS PRIMUS

EXPLANATIO PRIMI CAPITULI '. ANNO TERTIO REGNI JOAKIM REGIS JUDA.

k NNO tcrtio rcgni Joakim regis Juda,

venit Nabuchodonosor rex Babylonis
iVJteg.xxn, Jerusalem, et obsedit eam. Quarto libro
Regnm et secundo Paralipomenon patet,
ixiv,i:,i9; quemadmodum Josias rex sanctus tres ha-

[ Par. in, , . ».,.

l,2;xxiii,30,

32, 34, 37;
x

i&,nPw. buerit filios, qui vitiose et impie post pa-
"*w< trem se habuerunt, propter quod capti sunl.

XXXVI. . • T l

iv Reg. Nam primum eorum nomine Joachaz cepit
xxm, 33,34. ^echao pharao rex .Egypti, et fratrem ejus
Eliacim pro eo constituit regem, mutans
nomen ejus, et Joakim eum appellans. Hic
Joakim favit regi -Egypti, a quo promotus
fuit, contra Nabuchodonosor regem : idcir-
/6«d.xxiv, co rex Babylonis fecit sibi hunc Joakim
tributarium, qui in hac subjectione tribus
annis permansit. Postea rebellavit, tunc-
que protinus Nabuchodonosor venit contra
Jerusalem, obsidens eam et vincens.

Unde quod dicitur, In anno tertio regni

Joakim, intelligendum est de annis quibus

tributarius fuit regis Babylonis, non de

tempore illo quo in Jerusalem regnare ex-

ibid.xxm, orsus est. Undecim quippe annis in Jeru-

3G* salem regnavit, et quarto anno regni sui

ccepit Nabuchodonosor regnare in Babylo-

Jer.xxv.i. ne, juxta illud Jeremia?- : Verbum Domini

quod factum est ad Jeremiam in anno

quarto Joakim filii Josiae regis Juda (ipse

est primus annus Nabuchodonosor regis

Babylonis). Unde, secundum Hieronymum

et Albertum, Joakim octavo regui sui an-

A no, tradidit se potestati Nabuchodonosor,
qui fuit quartus annus regni Nabuchodo-
nosor regis. Tertio autem anno post hoc,
scilicet undecimo anno regni sui, Joakim
rebellavit, et sicut secundo Paralipomenon n Par.
legitur, ductus fuit in Babylonem. Quod xxxv'! 6"
videtur contrariari ei quod Jeremias prse-
dixit,eum projiciendum extra portas Jeru- /er.xxn,i9
salem, et ibi sepultura asini sepeliendum.
Ad quod respondent doctores, quod rex
Babylonis eum remisit, inito fcedere pa-
cis. Eo ergo occiso, et sicut Isaias praedixit

B sepulto, fecit filium ejus regem pro eo : iv Beg.
qni filius dictus est Joakin*; sed in Hebra?o xx,,v'6i'-

^ Joaclnn

litteris scribuntur diversis. Jn Latino quo-
que, primus Joakim ultimam litteram ha-
bet m, secundus n. Uterque insuper dictus
est Jechonias, ut patetMatthrei primo,quum
dicitur : Josias genuit Jechoniam, etc. Ita-
que primus Joakim trinomius fuit : nam
dictus est Eliacim, Joakim, Jechonias; et de
isto jam sermo est, non de filio ejus, qui
non nisi tribus mensibus regnavit, qui- iv Beg.
bus expletis, a servis Nabuchodonosor ca- XXIV'8, ,0"
G ptus, atque in Babylonem perductus est.
Quemadmodum autem hoc loco scribit
B. Hieronymus, Porphyrius volens Mat-
thseum evangelistam falsitatis arguere. eo
quod una generafio desit (ut apparel Por-
phyrio) in tertia tessaradecade seu quater-
dena genealogiee Christi, imperitiam suam

Matth. i,

11.

8 F.NARRATIO IN CAP. I DANIEI.IS. — ART. I

ostendit, putans iltrumque Jechoniam seu A ea qua» abstulit, non usibus applicavit hn-

Joakim esse eumdem. manis.quemadmodum Balthasar rex nepos Dan.*,^.

2 Et tradidit Dominus in manu ejus, sci- ejns, propter qnod infra pnnitns describi-

licet Nabuchodonosor regis. Joa kim regem tur; sed posuit ea in loco secnndnm snam

Juda, primum scilicet Joakim. et partem a?stimationem solenni ac sacro. nt dictnm

vasorum domus Dei, videlicel templi. Ap- est. — Quocirca qua?ri posset. nnde pro

teque dicitur, Tradidit Dominus, ad insi- tunc Xabuchodonosor babuerit notitiam

nnandnm quod divina volnntate ac pote- Dei Judseorum. Ad qnod poterit responde-

state. non adversariornm propriis viribns. ri. qnod vel ex aliornm relatu. vel ex na-

facta sit ista punitio. Deus quippe per turali ratione aliqualiter novit unum esse

impios ssspe punit iniqua agentes etiam Deum altissimum.sicut et multi gentilium.

jer. l, i:. fideles. Dnde loquitur Jeremias : Iste no- Etenim plebs Hebraea iuit famosa. et ma-

vissimus Nabuchodonosor rex Babylonis B gnalia Dei ejus opera longe ac late etiam

exossavit eum. scilicet populum Jnda: et in gentilibus innotuerunt. ut patet primo \ Beg. iv,

/oiix.ii. in Job asseritur. Terra data est in manus Re^um. et in libris Esther ac Judith. Pro- ^ "' 3' 6;

Esther vi,

impii. Et asportavit ca per suos mini- pter quod Jeremias ait in Threnis : Xon *3: Juduh

stros. in terram Sennaar.Terra Sennaar est crediderunt reges terra? quod ingrederetur ^Thren IV

Chaldaea sive Babylonia, in qfia erat cam- hostis per portas Jerusalem. Denique ut *-■

pus Duran.ubi filii Adae tnrrim Babel con- habetur quarto Regum. per mirabilia qua? \x Beg. \x,

struere inceperunt : qui locus dictus est circa Ezecliiam regem operatus fuit Deus. 12'n«*r'

Babel seu Babylon.propter linguarum con- notitia ejus regi quoque Babylonis. qui

Gc;i.xkM>. fusionem ibi peractam, prout in Genesi ante hunc Nabuchodonosor fuit. innotuit.

fertur. Babylon nempe interpretatur con- Et ait rex Nabuchodonosor Asphancz 3

fusio. In eodem quoque campo postea con- pawposito eunuckorum. Secundum Alber-

structa est civitas Babylon. et de turre illa C tum. eunuchus dupliciter dicitur : primo.

ibi incepta. constructum est Capitolium. ab accidente corporis,scilieet quia exsectus

secundum Hieronymum. Hic ait Albertus : seu castratus : secundo. ratione obsequii.

Ejusdem Ioci nomen est Sennaar. et Du- Antiquorum namque mos fuit servos habe-

ran. ac Babylon. Itaque. Asportavit ea in re eunuchos sive castratos : propter quod

terram Sennaar. in domum dei sui, id est consuetudo inolevit. servos vocare eunu-

fanum seu templum idoli quod colebat. chos. Hinc ait Lyra : Antiquitus qui in

et vasa intulit in domum thesauri dci domo regis serviebant ad interiora domus,

s»?'.Juxta proprietatem seu consuetudinem castrabantur propter securitatem a mulie-

idiomatis Hebraporum. vas appellatur quid- ribus.ut aliqui dicunt. Alii vero affirmant.

quid alicujus est contentivum. seu instru- quod dicebantur eunuchi propter castita-

mentum ad aliquid peragendum : sicque tem et morum honestatem, propter quod
hoc loco vasa templi Dei feruntur. ea qui- D servitores generaliter eunuchi vocatisunt.

bus sacerdotes legis in Dei obsequio ute- Unde in Actibus vocatur eunuchus potens Actvm,27.

bantur. Domus quoque thesauri dei regis vir ille. qui erat super omnes gazas Can-

^abuchodonosor dicitur, locus fani in quo dacis regina? .Ethiopum. Quomodo autem

pretiosa quaeque et quorum usus fuit in prapsenti loco nomen eunuchi sumatur,

cultu idolorum. reponebantur. non penitus certum est. aliis dicentibus

Dicunt demum hic aliqui. quod Xabu- quod primo modo, aliis quod modo se-

chodonosor iste fecit aliquam reverentiam cundo. Horum itaque eunuchorum Aspha-

Deo cceli. qui in Jerusalem colebatur : quia nez fuit prsepositus seu magister.
a templo ejus non abstulit omnia vasa Ut introduceret de fdiis Israel aliquos.

ministerii ejus, imo qusedam ibidem ad prseclariores videlicet. et de semine regio,

cultum ejus reliquit : "t rursus. quoniam qui essent de genere David famosissimi

ENARRATIO IN CAP. I DANIELIS. — ART. I \i

regis : de quo et gentilium historiographi A cujusdam coloris. Ex his enim pulchritu-

i conscripserunt ; et tyrannorum pueros. do corporis, secundum Augustinum in li-

Tyranni uno modo dicuntur, qui potentia bro de Civitate Dei, resultat. Tales quoque

abutuntur et voluntatem habent pro ratio- solent esse ad sapientiam aptiores. Dicit

ne.AHo modo,qui in regni negotiis strenui enim Philosophus : Monstrum in corpore,

Esthervi, sunt : sicque in libro Esther et hoc loco su- frequenter est monstrum in mente. Com-

muntur. Propter quod dicit Albertus : Ty- mentator quoque super Ethicam scribit :

ranni hic appellantur, non a corruptione Indicia virtutum animee relucent in corpo-

regni atque regiminis, sed potius a stre- re, sicut in vivacitate sensuum prudentia;

nuitate rei militaris. Unde Hieronymus di- in debita proportione membrorum, mensu-

cit, quod tyranni hoc loco sunt nobiles. rae et quantitates justitisc ; in complexione

Nobiles equidem, strenuitate animi et rei gequali, temperantia ; et in robore corpo-

militaris exercitio, regibus sunt necessa- B ris, animi fortitudo. Hinc et de Christo fuit

rii : propterea Plato in primo Timsei ad prsedictum : Speciosus forma prse filiis ho- Ps.xuv, 3.

rem militarem eligi prsecipit electam ju- minum. Tales etiam decori, frequenler af-

ventutem. Electa vero juventus vocatur, fatu dulcissimi sunt.

quse corporis robore ac mentis prseminet Et eruclitos omni sapientia. Secundum

strenuitate. Hinc Nabuchodonosor jussit Albertum (per quem in toto hoc opere in-

pueros tales in suum palatium introduci: telligo Albertum Magnum, ordinis Praedi-

hi enim facilius informantur. Nobiles quo- catorum, Ratisbonensem episcopum), eru-

que induci prsecepit, quoniam tales coram ditus, est extra rude imperitiae positus.

regibus stare ministrareque solent : qui Dicitque Boetius, quod eruditi viri est, de

etiam ex superbia ignobiles spernere con- quolibet, sicut est, reddere rationem. Sa-

sueverunt. Insuper nobiles interdum ad pientia autem est de altissimis quse diffi-
informationem magis dispositi sunt : ete- C cile est homini scire, et quam propter se

nim nobilium est nobile cor habere, juxta ipsam potissime volumus noscere, ut ait

it. xxxii, 8. illud Isaia) : Princeps ea quse digna sunt Philosophus. Unde in Job habetur : Trahi- j0b*xvm\

principe, cogitabit, et ipse super duces sta- tur autem sapientia de occultis. Et Phi- i8-

bit. Boetius quoque secundo de Consola- losophus : Sapientia, inquit, est divina

tione philosophise testatur, quod nobilitas possessio. Denique reor, quod Nabuchodo-

est laus qusedam proveniens homini de nosor rex voluerit ut pueri Hebrsei coram

probitate parentum. Idcirco in generis no- se introducendi, essent in lege sua instru-

bilitate hoc bonum est, quod per ipsam cti. Omnium enim gentium linguas atque

qusedam necessitas nobilibus imponitur, scientias voluit sciri ab aliquibus mini-

ne a majorum suorum probitate degene- strorum suorum, ut tempore opportuno

rent. Secundum hoc homines bene mo- sibi in his deservirent. Hincque hoc loco
rigerati et originati, ad sapientiam asse- D nomine sapientise, notitiam legis ac Pro-

runtur dispositi, quia sedatis passionibus phctarum intelligo.

anima eruditur, dicente Philosopho, Ani- Cautos scientia, id est prudentes in re-

ma quiescendo fit prudens. bus humanis. Cautio quippe solet pars

In quibus nulla esset macula, id est poni prudentise, per quam homo circum-

defectus membri sive deformitas. Reges specte et consulte se habet, oculumque

enim, pulchros atque adspectu delectabiles mentalem longe ac late circumducens, ut

volunt habere ministros : ideo subditur, agat ea quse non tantum licent, sed et ex-

decoros forma, per venustatem coloris, u t pediunt. Circa quod scribit Albertus : Sci-

scilicet essent elegantis dispositionis in entia est effectus demonstrationis, quia

quantitate membrorum, et proportione eo- scientia in cautelis syllogismorum et pro-

rum ad invicem, ac superfusione candidi bationum consislit. Propter quod dicit,

10 ENARRATIO IN CAP. I DANIELIS. — ART. I

Cautos scientia. Et quia humana ratio de A da?orum maxime erant de scientiis divi-

humanis ratiocinatur, asserit Angustinus nativis, secundum Albertum. Itaque Nabu-

quod scientia est de humanis, sapientia de chodonosor voluit secum hahere quosdam

divinis. Tales autem cautclas ad respon- de qualihet lingua, qui cum propria lin-

dendum el obviandum necesse est habere gua scirent linguam Chaldaicam, ut pos-

curiales, qui frequenler sunt judices : qui- sent sibi legere atque exponere litteras

bus ad recte judicandum necessaria exstat gentium universarum. Imo regibus qui di-

scientia. Nam et de Christo omnium ju- versarum nationum scripta recipiunt, tales

js. i.iii,ii. dice Dominus ait in Isaia : Tn scientia sua sunt opportuni. Et ut ait Hieronymus, De

justificabit ipse servus meus multos. facili esse non potuit, ut essent in regis

Et doctos disciplina. Quemadmodum su- palatio, et lingua? regis essent ignari. Prac-

Hebr. xn, per illud ad Hebraeos, Omnis quidem di- terea in Scholastica historia dicitur, et ex

11 " sciplina, dicit Glossa, duplex est discipli- B Hieronymo sumptum est, quod lingua Chal-

na : Una est morum eruditio, de qua in dsea eadem est cum Syra, propinqua He-

Prov. xv, Proverbiis scribitur : Qui abjicit discipli- braea?. Philo autem disertissimus Judseo-

nam, despicit animam suam ; qui autem rum, dixit linguam Hebra>am et Chaldaicam

acquiescit increpationibus, possessor est esse eamdem, eo quod Abraham Hebrseus,

cordis. Alia est demonstrabilium. Et utro- fuit ChaldaMis. Cui scriptura ista obviare

que modo hic sumitur, ut scilicet moribus videtur : si enim eadem esset, pueri isti

essent ornati, et disciplinis liberalibus eru- in Hebrseo idiomate prompti, Chaldseum

diti. Disciplina quoque interdum accipitur idioma non didicissent. Ideo solvit GIos-

pro justa correctione. De qua ad Hebraeos sa, et est glossa Hieronymi, quod forte se-

ffebr. xn, ait Apostolus : Quod si extra disciplinam cundum quorumdam opinionem, Abraham

estis, ergo adulteri, et non filii, estis : quis utramque noverat linguam, sed filios suos

enim filius quem non corripit pater? Et C atque familiam non docuit nisi linguam

Prov. iii, in Proverbiis legitur : Disciplinam Domini, Hebrseam.

'*' i2> fili mi, ne abjicias : quem enim diligit Et constituit eis rex annonam, id est

Dominus, corripit. — Postremo, quoniam refectionem, pcr singulosdies decibis suis,

philosophia dividitur in naturalem, ratio- et de vino unde bibebat ipse : ut abundan-

nalem, moralem : quidam per sapientiam ter de necessariis corporis provisi, studio

intelligunt philosophiam naturalem ; per fructuosius liheriusque vacarent. Sollici-

scientiam autem, rationalem ; per discipli- tudo namque temporalium, impedit studii

nam vero, moralem. integritatem. Yoluit quoque rex eos tam

Et r/ui possent stare in palatio regis, id delicate nutriri, ut pulchriores, gratiosio-

est idonei essent manere ac ministrare co- resque essent : ut scilicet regio cibo san-

ram Nabuchodonosor rege. His etenim in- guis optimus nutriretur, et spiritus qui

signiti, regali adspectu sunt digni. Et id D aptus esset ad virtutis atque scientia? in-

spectat ad regum ac principum praelato- formationem. Vinum quoque pretiosum

rumque laudem, ut taliter eruditos curent moderanter sumptum, optimum facit spi-

secum habere, quorum consilio dirigan- ritum et optimum motum, secundum Al-

tur : siquidem quo pluribus prsesunt, et bertum. Verumtamen, quoniam tam laute

plura agere habent, eo plus peritorum vescentes, communiter in quantitate et

egent suffragio. Nam et in Tobia habetur : qualitate excedunt, et delectationem exqui-

7o6.iv, i9. Consilium semper a sapiente perquire. runt ; frequenter contingit ut ad studium

Ut docereteos praefatus eunuchorum pra?- scientia? ac virtutum ineptiores reddan-

positus per se ipsum, vel potius per alios tur, qui eis vescuntur. Ut enutriti praefata

sibi subjectos, litteras, id est scientias, et annona vinoque regio, et etiam lingua ac

linguam Ckaldceorum. Litterg? autem Chal- litteris Chalda?orum, tribus annis, postea

ENARRATIO IN CAP. I DAMELIS. — ART. I

starent in conspectu regis Nabuchodono-
sor, ad ejus obsequium prompti, et digni
adstare tanto regi.
6 Fuerunt inter eos de filiis Juda, Daniel,

Ananias, Misael, et Azarias. De diversis
gentibus plures pueri gratiosi fuerunt in-
tra palatium regis inducti, inter quos isti
quatuor prseclariores fuerunt : an vero de
filiis Israel non erant nisi hi quatuor in-
troducti, non est adeo certum. Porro, ut
refert Hieronymus, aiunt Hebrsei hos qua-
tuor fuisse eunuchos sive castratos, imple-
ta in eis prophetia Isaiae ad Ezechiam :

/s.xxxix.7. Tollent, scilicet Babylonii seu Chaldaei, de
semine tuo, et facient eunuchos in domo
regis Babylonis. Unde et Josephus adstruit
quod rex eos castravit : quod et aliis gen-
tibus a se vastatis fecisse dignoscitur, ut
in Scholastica fertur historia. Sed istud
Hieronymus aliqualiter reprobare videtur,
quoniam pueri isti dicuntur sine macula
exstitisse; castratio autem est maxima ma-
cularum, propter quod in Deuteronomio

Deuixxm, legitur : Non intrabit eunuchus amputatis
vel attritis testiculis vel abcisso veretro ec-
clesiam Domini.Hinc, secundum Albertum
et Lyram, eunuchi dicuntur ratione obse-
quii, non castrationis. Glossa quoque hic
ait : Non videntur abscissi, qui sine macu-
la sunt. Quidam enim eunuchizantur aut
vi, aut infirmitate; quidam autem se ca-
strant pro ccelesti patria, et hi abscissi
non sunt nisi sua voluntate, et hi sunt si-
ne macula.Unde in Matthseo loquitur Chri-

niatth.xix, stus : Sunt eunuchi, qui de matris utero
sic nati sunt; et sunt eunuchi, qui facti
sunt ab hominibus; et sunt eunuchi, qui
se castraverunt propter regnum ccelorum.
Secundum hoc igitur sensus est, quod pu-
eri isti actu castitatis, fideique custodia,
non corporis sectione, eunuchi dicuntur.
Denique regis industria pueros corpore
speciosos, et mente perfectos elegit : quo-
niam sicut virtus mentis substantialis est
felicitati, sic corporis pulchritudo conde-
corat camdem.Propter quod in primo Ethi-
corum habetur : Non dicitur felix, qui
specie corporis [turpissimus est. Juventus

12.

A quoque et pulchritudo se mutuo ornant, et
amabiliores efficiunt. Juvenes quippe, ce-
teris paribus, naturaliter amabiliores con-
sistunt. Unde Philosophus asserit, quod
delectatio ornat felicitatem, quemadmo-
dum pulchritudo juventutem.

Et imposuit eis pr&positus eunuchorum 7
nomina alia quam ante habebant, scilicet
nomina lingua? Chaldgeae, qua? sibi hono-
rabiliora videbantur quam nomina linguee
Hebraese. Danieli imposuit nomcn Baltha-
sar. Circa quod in Scholastica historia di-

B citur : Balthasar erat nomen regii gene-
ris, quod rex Danieli imposuit, quia de
ejus adoptione jam cogitavit, ut Epipha-
nius protestatur. Ex quibus etiam constat,
quod prsepositus de regis prgecepto nomi-
na permutavit, sicut et Pharao in .Egypto
aliud nomen imposuit Joseph. Et Anania' Gen.xu.45.
imposuit nomen Sidrach ; Misaeli, Mi-
sach ; Azariw, Abdenago. Secundum Al-
bertum, Balthasar interpretatur, capillus
capitis : unde propter judicii subtilitatem
sic dictus est Daniel. Sidrach interpreta-

C tur, decorus meus : sicque vocatus est
Ananias pro decore virtutis et corporis.
Misach interpretatur, qui scit risus, vel, de
gaudio : et ita appellatus est Misael, quo-
niam bona jucunditate commanentes fecit
jucundos, implens illud ad Bomanos : Qui Bom.xn,%.
ministrat, in hilaritate. Ministrantibus nem-
pe hilaritas competit. Abdenago interpre-
tatur serviens taceo : sicque nuncupatus
est Azarias, quoniam sine contradictione
et murmure deservivit, quod ministranti-
bus congruit.

D Proposuit autem Daniel in corde suo, 8
ne pollueretur de mensa regis, neque de
vino potus ejus, id est, ne regiis alimentis
contra legem Dei sui vescendo peccaret.
Peccatum autem animse, est anima? macula
atque pollutio. Potuitque quatuor modis
peccatum istud accidere. Primo, si come-
deret prohibitum lege, ut carnes porcinas. Lev.xt.i.
Secundo, si comederet injuste acquisita, ut
rapta sive extorta, juxta illud Proverbio-
rum : Comedunt panem impietatis, et vi- Prov. w,
num iniquitatis bibunt. Tertio, si comede- ■

ENARRATIO IN CAP. I DANIELIS.

ART. I

17.

ret de idolothyto, id est idolis immolato, A
icor.vm, quod in prima ad Corinthios Apostolus
seq' prohibet, ne scandalizentur infirmi. Et-
enim antiquitus mos fuit, in mensa ma-
gnorum aliquam poni portionem de obla-
tionibus idolorum. Quarto, crapulose seu
superflue comedendo, qnomodo in men>is
regum fieri solet. Praesertim autem in vino
regnat luxuria. Ideo secretariis regum ab-
undans vini usus non competit, prout in

Prov.ww, Proverbiis indueitur : Noli vinum dare re-
gibus, quia nullum secretum ubi regnat
ebrietas. Porro sobrietas victus ad sapien- B
tiae adeptionem disponit, sicut in Ecclesia-

EccU.u,3. stico habetur : Proposui a vino abstrahere
carnem meam, ut animum meum transfer-
rem ad sapientiam. Propter quod rursus

Proi>.xxi, Salomon ait : Qui amat vinum et pinguia,
non erit sapiens. Praedictum vero absti-
nendi propositum, non Daniel tantum, sed
et tres socii ejus conceperunt, secundum
Albertum, Scholasticamque historiam. So-
lus tamen Daniel tanquam principalior no-
minatur.

Circa hunc locum scribit Hieronymus : C
Qui de mensa regis et vino ejus non vult
accipere ne polluatur, si sapientiam atque
doctrinam Babylonis sciret esse peccatum,
non acquiesceret discere quod non liceret.
Discunt autem ipse et tres pueri illam,
non ut sequantur, sed ut reprobent, judi-
cent et convincant : quomodo si quispiam
adversus mathematicos velit scribere im-
peritus mathematicorum, risui pateret ; et
adversus philosophos disputans, si nesciat
dogmata philosophorum. Discunt ergo ea
mente doctrinam Chaldaicam, qua Moyses D
sapientiam JEgyptiorum. — Verumtamen
agnoscendum, quod in doctrinis Chaldaeo-
rum multa falsa, superstitiosa ac impia de
divinationibus aliisque vanitatibus conti-
nebantur : quee scire, peccatum non fuit ;
nec discere ea ob finem praetactum, fuit
illicitum.

Et rogavit Daniel eunuchorum prceposi-
tuin, ne contaminaretur , id est, ne cogeret

, , , se de praedictis comedere contra legem. Ita

Judith xn, l . °

». et Judith renuit vesci de cibariis Holofer-

nis. Dcdit autem Deus Danieli gratiam, 9
id est acceptabilitatem et gratiositatem, et
misericordiam, id est miseriae relevamen
seu compassionem, in conspectu, id est in
interioribus oeulis, principis eunuchorum :
ita quod Deus fecit Danielem acceptabilem
principi, movens cor principis ad compla-
centiam Danielis propter virtutes quas vi-
dit in eo ; itemque ad compatiendum ei-
dem propter malum suae captivitatis, et
quia de regia fuit stirpe. Hinc ait Hierony-
mus : Praeposuerat Daniel regiis epulis vi-
les suos cibos, idcirco gratiam et misericor-
diam in conspectu principis eunuchorum
accepit, Domino largiente. Ex quo intelli-
gimus pro necessitate rerum, si quando
sancti ab infidelibus diliguntur, Dei esse
misericordiae, non bonitatis hominum per-
versorum.

Et ait princeps eunuchorum ad Danie- 10
lem, et per eum etiam ad socios ejus, pro
quibus sicut pro se ipso Daniel interces-
sit : Timeo ego dominum meum regem Na-
buchodonosor. Quasi dicat : Quum diligam
te, quantum in me est, libenter te exaudi-
rem; sed regem meum formido, quia trans-
gredientibus sua praecepta non parcit. Qui
constituit vobis cibum et potum. Qui si vi-
derit vidtus vestros macilentiores pra? ce-
teris adolescentibus coa'vis vestris, id est
vultibus eorum, condemnabitis caput me-
um regi, id est, occasio eritis quod me oc-
cidet, tanquam sibi rebellem. Nam ut in
Proverbiis scribitur, Indignatio regis, nun- Prov.xm,
tii mortis. Rursusque Salomon fatetur : 14'
Sicut fremitus leonis, ita ira regis; et sicut ibid.zw,
ros super herbam, etc. Recte etiam dixit 12'
praepositus, Coeevis vestris : quia si es-
sent seniores aut juniores, forte non esset
aequalis vis nutritiva in eis.

Et dixit Daniel ad Malasar, quem con- 11
stituerat princeps eunuchorum super Da-
nielem, Ananiam, Misaelem , et Azariam.
Siquidem his quatuor tanquam notabilio-
ribus prsepositus ille specialem adhibuit
procuratorem. Mediae autem dignitatis est,
quibusdam praeesse, et quibusdam seu cui-

• • rT • t-. i Ma.tth.vm,

dam subesse, sicut ait Centuno : Ego homo 9.

ENARRATIO IN CAP. I DAMELIS.

ART. I

42 sum sub potestate conslitutus, etc. Tenta
nos, obsecro, servos tuos, id est, experi-
mentum sume de nobis, diebus decem, ct
dentur nobis legumina ad vescendum, et
aqua ad bibendum. Hsec enim lege non

43 vetabantur. Et contemplare, id est, corpo-
rali oculo diligenter adspice, vultus no-
stros, et vultus puerorum qui vescuntur
cibo regio; et sicut videris rationabile esse
et libi expediens, sic facias cum servis
tuis : id est, si interim videris nos aliis
exiliores, precem nostram non audias ; si
vero videris nos ceteris aequaliter melius-
ve in vultu dispositos, permitte nos in
abstinentia et parsimonia ista.In hoc quod
vicibus repetitis se suosque collegas sub-
ministri prsefati nominat servos, captat
benevolentiam ejus, et humilitatem suam
declarat. Insuper legumina postulando et
aquam, precem suam exaudibilem fecit :
talia enim facillime acquiruntur. Itemque
dicendo, Decem diebus, omnia ad Decalo-
gum refert : discretioneque utitur, quoni-
am tempus hoc nec nimis longum est, ut
rationabiliter denegetur; nec nimis breve,
ut in eo veritas comprobetur. Porro aqua
atque legumina, alimenta sunt frigida, in
quibus nec gulse neque luxuriae concitetur
voluptas. Postremo, quod Daniel a preepo-
sito eunuchorum obtinere nequivit, a sub-
stituto petivit : in quo instantia desiderii
ac fervor devotionis suee patescit. Et ut ait
S. Hieronymus, in verbis his incredibilis
magnitudo fidei Danielis ostenditur, quod
non solum corpulentiam sibi esu vilioris
cibi polliceretur, sed et tempus constitue-
re novit. Non est ergo temeritatis, sed fi-
dei, ob quam regias dapes contempserat.
Hinc dicit Glossa, quod non temeritate, sed
fidei magnitudine, tempus prsefixit. Pres-

JwHthvu, byteri vero in libro Judith temere statue-

runt tempus tradendi se Holoferni, nisi

infra quinque dies eis auxilium daretur de

lbid. vni, coelo : idcirco a Judith sunt reprehensi.

10 eir9 Qu* auctit° sermone hujuscemodi tam

ig rationabili, tcntavit eos diebus decem. Post

dics autem dccem apparuerunt vulttts eo-

rum meliores et corpulentiores prce omni-

A bus pueris qui vescebantur cibo regio : et id
gratiae potius quam naturae est adscriben-
duin, quanquam sanitas animae et corporis
sit sobrius cibus. Vigilia autem, el tortura, EccH.wx
et cholera viro infrunito, ut dicitur in Ec- 23'
clesiastico. Porro sancti delectatione virtu-
tis etiam corporaliter per redundantiam
reficiuntur, atque interna eis a Deo infusa
jucunditas, in corpus redundat. Propter
(juod scriptum est : Animus gaudens aeta- pnw.xvn,
tem floridam facit; spiritus tristis exsiccat 22-
ossa. Porro Malasar tollebat, haud dubi- 46

B um quin occulte, ne perciperetur a rege,
cibaria, et vinum potus eorum, quae scili-
cet eis fuerant deputata, convertens ea in
proprios usus, dabatque eis legumina.

Pueris autem his dedit Deus scientiam 47
et disciplinam, de quarum distinctione
pra?dictum est, in omni libro quem addi-
scebant, legebant seu exponebant, et in
omni sapientia, id est notitia divinorum :
quo enim se amplius disposuerunt ad illu-
minationes divinas, eo copiosius sunt de-
super illustrati ; et quo carnalia oblecta-

C menta plenius contempserunt, carnemque
ab illicitis represserunt, eo ad spirituales
consolationes et supernaturales instructio-
nes, digniores inventi sunt. Propter quod
scriptum est in Sapientia : Sapientia facile sap. vi,ts,
videtur ab his quidiligunt illam,et inveni- 14-
tur ab eis qui qugerunt illam; praeoccupat
eos qui se concupiscunt. Et in Isaia : Quem /g.xxvm,9.
docebit scientiam? et quem intelligere fa-
ciet auditum? Ablactatos a lacte, avulsos
ab ubere. Porro, secundum Hieronymum,
Deus contulit pueris istis scientiam et di-

D sciplinam ssecularium litterarum, ut cun-
cta quse legebantur intelligerent, et spiritu
Dei de Chaldseorum scientia judicarent.

Danieli autem intelligentiam omnium
visionum et somniorum, id est, Danieli
tanquam sanctiori prae ceteris, data est il-
luminatio altior, scilicet intelligentia, seu
clara cognitio omnium visionum et -som-
niorum, tam sibi quam aliis exhibitorum,
ita quod horum significationem intellexit
atque exposuit. Itaque nomine visionis in-
nuitur revelatio seu ostensio occultorum

ENARRATIO 1N CAP. I DANIELIS. — ART. I

tus

magis clara et intellectualis, tam in vigilia
quam in raptu et ecstasi facta; per somni-
um vero, revelatio facta in somno per ima-
ginarias formas magis obscure.Hinc Rabbi
Moyses dicit, quod somnium est casus a
prophetia : quoniam prophetia est visio in
lumine intelligentise; somnium autem, ma-
nifestatio futurorum in imagine, ubi cadit
et quasi occumbit lumen intelligentiae. Di-
cit autem Albertus, quod visio est in qua
res ut futurse sunt, ostenduntur. Hierony-
mus autem hic ait : Daniel ultra tres pue-
ros hoc habebat insigne, quod visiones et
somnia, quibus per symbola qusedam et
senigmata monstrantur futura, sagaci men-
te cernebat : ut quod alii videbant in
phantasmate, hic oculis cordis adspiceret.

18 Completis itaque diebus trium annorum,
post quos dixerat rex ut introducerentur
coram se : qui interim eruditi fuerunt et
digni effecti adsistere regi ; introduxit eos

prxposi- princeps* eunuchorum in conspcctu Nabu-
chodonosor, ut eorum eruditionem experi-

19 retur. Quumque eis locutus fuisset rex, eos
examinando, qusestiones atque senigmata

\uiieg.x, proponendo : sicut regina Saba tentasse
*• legitur Salomonem ; non sunt inventi ta-

les, id est tam sapientes, de universis co-
ram rege adductis, ut Daniel, Ananias,
Misael, et Azarias. Gratise enim lumen,
omnino efficacius est lumine naturali ; et
qui a Spiritu Sancto instruuntur, his qui
humanitus informantur sapientiores reful-
Ps. xcm, gent. Ideo ait Psalmista : Beatus homo
quem tu erudieris, Domine. Et steterunt
in conspectu regis, parati ad responden-
dum et obsequendum in licitis et hone-

20 stis. Et omne verbum sapientiw, quantum
ad divina, et intellectus, id est interpretati-
onis seu expositionis dubiorum ac diffici-
lium, quod sciscitatus est ab eis rex, inve-
nit in eis decuplum super cunctos ariolos
et magos qui erant in universo regno ejus,
id est multo plus quam in aliis, ita quod
promptius, sapientius, evidentiusque ad
omnia responderent. Et ponitur hic nume-
rus determinatus pro indeterminato, quum

Ps. civ, 8. dicitur, Decuplum, sicut in Psalmo : Me-

12.

A mor fuit verbi sui,quod mandavit in mille
generationes; et in Job, En decies confun- Jobwx, 3.
ditis me. Quod etiam in Apocalypsi fit sse- aPoc.\,u-,

* i~v • 1 • • • 1 vii -4" ctc

pius. Porro arioli nominantur, qui de oc- ' '
cultis vaticinantur, per sacrificia in aris
idolorum oblata : talis fuit Balaam. Magi
vero dicuntur astrologi, qui per constel-
lationes judicant de futuris atque occul-
tis. Tamen, secundum Hieronymum, magi
quasi magni * dicuntur, qui de omnibus *magistri
philosophantur. Hujusmodi vero artes di-
vinandi inter Chaldaeos vigebant : quas

B pueri isti secuti non sunt, sed per inspira-
tionem divinam melius sunt locuti, quam
per divinationes Chaldeei.

Fuit autem Daniel usque ad annum pri- 21
mum Cyri regis. Hoc intelligendum non
est, quod non vixerit nisi usque ad pri-
mum annum Cyri regis, quoniam infra ca-
pitulo decimo scribit sibi factam desuper Dm.%, i.
revelationem tertio Cyri anno. Itaque in-
telligendum est, quod usque illud tempus
fuit in dignitate, gloria et honore,primo in
Chaldsea, deinde in Media et Perside, prout

C in prosecutione libri patebit. Sicque com-
petit ei illud Sapientiae, Honestavit illum Sap. x, 10.
in laboribus suis. Et propter sapientiam
sibi divinitus datam fuit sic exaltatus, jux-
ta illud Sapientia? : Propter hanc habebo ibid. vm,
claritatem ad turbas, et honorem apud se- 10' "•
niores juvenis; et acutus inveniar in judi-
cio, et in conspectu potentium admirabilis
ero, et facies principum mirabuntur me.

Pr^eterea aliquid de mystico intellectu Exposiiio
hujus capituli inserendo, pensandum est mvstica-
D super illud, Partem vasorum domus Dei
asportavit in domum dei sui, quod vasa
designant animas pretiosas, quse virtutes
continent atque scientias : quee instigante
diabolo, vicissim de Ecclesia et corpore
Christi mystico, seu congregatione electa,
transferuntur in habitationem mundi, ita
quod relicta justitia, moribus impiorum
conformantur,et vasa dsemonum fiuntjux-
ta illud Isaiee : Auferetur paxillus de loco /«. xxu,25.
fideli, et frangetur, et cadet. Quod maxime
fit, dum Joakim, id est impius, praesidet,

ENARRATIO IN CAP. II DANIELIS. — ART. II 15

utpote prselatus aut princeps negligens et A gunt mendacium veritati, et bonum natu-

injustus, sub quo pereunt subditi, juxta rae perdunt multis malis,ideo pars vasorum

Hedi. x,2. illud Ecclesiastici : Secundum judicem po- fertur translata.

puli, sic et ministri ejus ; et qualis est Insuper, per hoc quod rex Babylonis

rector civitatis, tales et habitantes in ea. jussit introduci juvenes gratiosos, mente

Frequenter quoque contingit occasione et corpore elegantes, ac eruditos, admo-

prsesidentium injustorum, subditos tem- netur ut ad curam animarum et in Eccle-

poraliter tribulari, corporaliterque affligi, siam introducantur, qui donis gratiae de-

spoliari, capi, transferri, quemadmodum corantur, habituque mentis et corporis

Daniel ejusque socii atque Ezechiel cum perficiuntur, qui et linguam sciant eorum

Joakim rege translati fuerunt. Sed hoc sa- quorum suscipiunt curam, ut possint eos

pientissimus, justus, ac pius omnium Do- instruere. Propter quod in Exodo habe-

minus ordinavit et convertit in majus bo- B tur : Provide de omni plebe viros potentes Exod.wm,

num electorum suorum, qui etiam omni et timentes Deum, et qui oderint avari- 21,

peccato non carent. Unde per talia hic tiam, et constitue eos tribunos et centu-

purgantur, ad gratiam disponuntur, salu- riones. At vero per hoc quod Nabucho-

briter exercentur,a vitiis retrahuntur, con- donosor rex constituit pueris instruendis

formanturque Ghristo, et coelesti appro- annonam, ut liberius discerent, docentur

piant regno : qui si tempore persecutionis ecclesiastici viri, quibus praebendae con-

patientes et Deo fideles cum Daniele per- stitutae sunt, ut studio vacent Scripturse ac

manserint, maximis gratise donis divinitus laudi divinae. Etenim in sui damnationem,

ditabuntur, dabitque eis Dominus gratiam Ghristi sumit annonam, qui opus propter

coram persecutoribus suis. quod instituta est prsebenda, non perficit.

Denique, secundum Glossam, vasa sunt Propter quod in Ezechiele indignis pasto-
libri philosophicalium doctrinarum, qui C ribus infructuosisque praelatis Dominus

quidem nunquam in toto falsi sunt, sed ait : Lac comedebatis, et lana operiebami- Ezech.

aliqua continent vera : omnis autem veritas ni ; gregem autem meum non pavistis, et XXX1V' 3' 4-

est a Deo, ideo non in toto, sed in parte in quod infirmum fuit non consolidastis. Po-

Sennaar, quod interpretatur mendacium, stremo elucescit ex praeinductis, quantum

transferuntur. Hinc ait Hieronymus : Si abstinentia, refrenatio voluptatis, parsimo-

cunctos philosophiae revolvas Iibros, ne- nia victus,vita quieta, libertasque spiritus,

cesse est ut in his reperias aliquam partem ad sapientiam valeant desuper obtinen-

vasorum Dei, aliquas scilicet veritates : ut dam. Renuat igitur anima nostra in carna- ps. i.xxm,

apud Platonem, fabricatorem mundi ; et libus consolari, omnibusque terrenis dona 3-

apud Zenonem Stoicorum principem, infe- Spiritus Sancti praeponat, carnem cum vi- Gaiat. v,

ros immortalesque animas. Sed quia jun- tiis et concupiscentiis quotidie crucifigens. 24-

ARTICULUS II

EXPOSITIO CAPITULI SECUNDI : IN ANNO SECUNDO REGNI NABUCHODONOSOR.

IN anno secundo regni Nabuchodonosor, D quibus vel ipse aliquid vidit, vel visa ab
vidit Nabuchodonosor somnium. Sicut aliis explanavit. Prima est de statua gran-
ex praehabitis innotescit, in hoc volumine di, quam lapis abscissus de monte sine
Danielis decem visiones continentur, in manibus,comminuit et contrivit. Ista prae-

16 ENARRATIO IN CAP. II DANIELIS. — ART. II

senti capitulo recitatur, viditque eam Na- A buchodouosor videre merueriut, sed quod

buchodonosor secundo regni sui anno,non Joseph et Daniel digni exstiterint qui in-

computando a sui regni inchoatione : prae- terpretatione somniorum omnibus praefer-

sertim quum Daniel et ceteri pueri a rege rentur. Denique specialis providentia Dei

hoc capti, ad eum ingressi sunt tribus est circa principes magnos, in quantum

annis expletis a tempore quo in palatium ab eis dependet res publica : et ob hoc

regis fuerunt inducti ; et ex prsecedentis interdum aliqua ostenduntur eis magis

capituli elucidatione jam patuit, quod quar- quam aliis.

tus annus regni Joakim regis, fuit pri- Insuper, secundum Albertum, somnium

mus annus regni Nabuchodonosor, qui differt a visione et oraculo : quoniam visio

cepit Joakim regem undecimo regni sui est ostensio rerum in veritate, ut futurae

anno, qui fuit septimus annus Nabucho- sunt, clara ; oraculum autem, est expressa

donosor regis : quibus si addantur tres B rerum praedictio, et in somno percepta.

anni, quibus pueri praefati instruebantur, Hoc etiam advertendum, quod somnia non

decem anni habentur ; nec certum vide- semper sunt repraesentativa, aut attenden-

tur, quam cito post hos vidit hoc som- da : vicissim enim ex cibis, aut hominum

nium. Itaque annus iste secundus compu- actibus praeviis, aut daemonum illusione,

tatur ex eo tempore, quo regnum suum aut aliqua naturali causa causantur, tunc-

fuit dilatatum, ita quod omnibus pene que phantasiae vel phantasmata appellan-

gentibus non nimis distantibus imperavit, tur.Hinc scriptum est in Ecclesiastico:Qua- Eccii.

scilicet Assyriis, Moabitis, Ammonitis, Ju- si qui apprehendit umbram,et persequitur XXX1V-2-3-

daeis, Idumaeis, .Egyptiis : et ita exponunt ventum, secundum hoc visio somniorum.

Hieronymus, Albertus, Scholastica histo- Aliquando vero sunt somnia ex causa su--

ria, ceterique communiter. Nam et Jo- pernaturali et bona : sicque sunt revelati-

sephus decimo Antiquitatum libro, Post C ones seu ostensiones imaginariae in somno

secundum, inquit, annum /Egyptiae vasti- exhibitae, repraesentativae alicujus secreti :

tatis, vidit Nabuchodonosor rex mirabile quae in somno fieri solent,quia tunc anima

somnium. exterioribus sensibus clausis et quiescen-

Porro visio ista, qua rex vidit hoc som- tibus, habet imaginativam magis quietam,

nium, non fuit in vigilia, nec corporalis et ccelestium influentiarum capaciorem.

exterior, nec proprie intellectualis, quia Propter quod in Numeris Dominus ait ad

quid vidit, non intellexit : unde nec pro- Aaron et Mariam : Si fuerit inter vos Pro- mim. xn,e.

Gen. xli, pheta fuit, sicut nec Pharao, qui boves pheta, in visione apparebo ei, vel per

1_7- vidit et spicas. Intelligentia namque est somnium loquar ad eum. Et in Job : Per /06'x'xxm,

opus, id est principale, in visione prophe- somnium in visione nocturna aperit Deus 15' 16-

tica. Sed fuit in somno, et imaginarie per aures virorum. Postremo, secundum Glos-

imaginarias formas, seu similitudines in D sam, sex sunt maneries seu genera som-

inleriori sensu, videlicet vi imaginativa niorum : primum est ex nimia ventris

formatas, non per spiritum malignum, sed inanitate; secundum, ex nimia ingurgita-

per angelum sanctum, sive illum qui fu- tione ; tertium, ex illusionibus inimici ;

erat custos regis istius, sive qui praefuit quartum, ex cogitatione praemissa, et illu-

regno ejus, aut per alium. Hoc loco ait sione secuta ; quintum est per revelatio-

Hieronymus : Vidit rex impius somnium nem Spiritus Sancti, quod multis agitur

futurorum, ut interpretante illud sancto modis ; sextum, ex curis praemissis ad

Daniele, Deus glorificetur, et Judaeorum Christum vel Ecclesiam pertinentibus, re-

captivorum, ac Deo in captivitate servien- velatione subsecuta.

tium sit grande solatium. Simile de Pha- Et conterritus est spiritus, id est ani-

raone legimus : non quod Pharao et Na- mus ejus ex inconsueta visione propter

ENARRATIO IN CAP. II DANIELIS. — ART. II \1

/06 iv, 13, magnitudinem ejus, juxta illud Job : In A Glossam, seu mathematici, secundum Ilie-

horrore visionis nocturnee, quando solet ronymum : quod redit in idem, quoniam

sopor occupare homines, pavor tenuit me in Chaldaeis viguit astronomia. Chaldeei

et tremor, et omnia ossa mea perterrita aulem per considerationem astrorum di-

lbid.mM. sunt ; et rursus, Terrebis me per somnia, vinabant, et circa ccelestium motus erant

et per visiones horrore concuties. Albertus intenti. Propter quod visa solis retroces-

hoc loco per spiritum, intelligit spiritum sione sub Ezechia, rex Babylonis, quee est

corporalem qui est rector formarum, est- in Chaldeea, litteras misit et munera Eze- WReg.-n,

que vel corpus subtile, vel humor subti- chiee per nuntios, ut sciscitarentur de cau- l'**1™'™''

lis : qui quando in terrore confunditur, sa et modo retrocessionis solis tunc factee,

delentur formee quee in eo sunt, quibus prout quarto Regum et secundo Paralipo-

deletis, somnium cadit in oblivionem. Ve- menon describitur. Hieronymus quoque

rumtamen huic spirilui non proprie com- B hic ait, quod Chaldeei, puta tres Magi, na-

petit terror. Et somnium ejus fugit ab eo, tivitatem Salvatoris primo intellexerunt. et

id est, per oblivionem recessit. Oblivio venientes in sanctam Bethlehem, Puerum Matth. u,

quippe causatur ex magna motione humo- adoraverunt, stella desuper radiante. Ve-

rum : propter quod pueri et multum an- rumtamen, sicut Albertus heec verba ex-

tiqui, solent esse malae memoriae, sicut in ponit, non est hoc sic intelligendum,quasi

libro de Memoria et reminiscentia scribit per naturalem cursum stellarum depre-

Philosophus. Terror autem efficit gran- hensus sit ortus Salvatoris. Hujus namque

dem humorum commotionem, idcirco in- oppositum tenet Ecclesia ; nec Hierony-

duxit somnii oblivionem. Quod tamen fa- mus negat novae stellee creationem, sed

•ctum est ordinatione divina, 11 1 hujus dicit quod quum mathematici semper cce-

oblivionis occasione Daniel vocaretur, som- lestia contemplentur, inter alios primi lu-
niumque interpretaretur ad Dei gloriam, C cem createe stellee viderunt in Christi na-

et populi Judeeorum relevationem persom- tivitate, quam non vidissent nisi ccelestia

nii expositionem. contemplati fuissent. Quod autem in Chal-

2 Prcecepit ergo rex, ut convocarentur deea viguit astronomia, constat ex eo quod

arioli et magi. De significatione ac distin- scriptum est in Isaia de Babylone : Stent, is. xlvu,

ctione ariolorum et magorum, circa finem et salvent te augures tui, qui contempla- ,3-

Dan. i, 20. preecedentis capituli dictum est. Preeterea, bantur sidera, et supputabant menses, 11 1

secundum Hieronymum, pro ariolis alii ex eis annuntiarent ventura tibi.

transtulerunt, Incantatores, quia arioli ani- Ut indicarent regi somnia sua. Plurali-

■•* malia interfecta cum carminibus sacrifi- ter dicit, Somnia, propter plures somnii

cant. Et malefici. Secundum Hieronymum hujus partes. Reges autem et principes

et Glossam, malefici sunt, qui sanguine terree illius ad artem scientiee hujus, id
utuntur et victimis, et seepe contingunt D est secundum astronomorum divinatio-

corpora mortuorum : qui, secundum Al- nem,omnia agunt, secundum Hieronymum.

bertum, proprie dicti sunt necromantici, a Qui quum venissent, steterunt coram re-

vexpdc, quod est mortuus, quia in mortuis ge; et dixit ad eos rex :Vidi somnium, id 3

divinant. Hoc tamen secundum preedicta est, apparitionem quamdam in somno per

ad ariolos quasi pertinere videtur : idcirco visionem imaginariam habui, et mente con-

maleficos aliqui dicunt eos, qui avertunt fusus, quia terrore turbatus, admiratione

sensus humanos per aliquod dictum vel fa- oppressus, ignoro distincte quid viderim,

ctum circa eos,sicque aversis seu alienatis quia nec somnii reminiscor in particula-

sensibus, aliqua eis occulta a deemonibus ri et sigillatim, nec significationem ejus

revelantur. agnosco.Recordabatur se aliquid magni vi-

Et Chaldcei, id est astronomi, secundum disse, sed determinate quid fuerat. erat

T. 10. 2

ENARRATIO IN CAP. II DANIELIS. — ART. II

oblitus. Unde ait S. Hieronymus : Umbra A indicaveritis mihi somnium et conjectu-

qusedam, et ut ita dicam, aura et vesti- ram, id est significationem ejus proba-

gium somnii mansit in corde regis, ut re- bilem, peribitis vos, id est, me jubente

ferentibus aliis, posset reminisci eorum occidemini ; el domus, id est possessiones,

quae viderit, et nequaquam eum decipe- habitacula, familiae, vestrce publicabuntur ,

rent mentientes. id est, publicae direptioni adjudicabuntur.

Responderuntqxie Chaldcei regi Syriace, Vel, secundum Glossam, Publicabuntur, id

id est Chaldaica lingua. Syra namque et est confiscabuntur. Sed quomodo publica-

Chaldaica lingua, est una et eadem. Dicit buntur, si in bursa regis reponentur? Re-

quoque Hieronymus, quod liber iste huc- spondetur, quoniam quee ponebantur in

usque scriptus est sermone Hebrseo; ab fisco, pro publicis expendebantur nego-

hoc loco usque ad visionem anni tertii ins.Siautemsomniumetconjecturamejus
Balthasar regis,quam Daniel vidit in Susis, B narraveritis, prcvmia pro labore vestro, et
Hebraicis quidem litteris, sed lingua scri- dona ultra condignum ex liberalitate rega-

bitur Chaldaica, quam hic Syriacam vocat. li, et honorem multum accipietis a me,

Aliqui autem affirmant, quod lingua Sy- qui vos tanquam sapientissimos honorabo

riaca et Chaldaica, quantum ad litteratos, per me ipsum et alios. His verbis efficit

sit eadem; sed quantum ad vulgares, aliquo eos diligentes atque sollicitos, dum ex una

modo discordat. Rex, in ceternum vive. His parte maximam minatur adversitatem, et

verbis regem salutant, et benevolentiam ex alia parte maximam pollicetur prospe-

captant ipsius;et secundum Albertum, non
audebant alloqui regem, nisi postquam
primo allocutus est eos. Denique, quia
ponebant homines bonos ad consortium

ritatem : ut opposita juxta se posita, cla-
rius innotescant, et ipsi duplici incitamen-
to provocentur ad inquisitionem. Ita et
Deus omnipotens nobis, si sua servaveri-

transferri deorum post vitam praesentem, C mus jussa, insestimabilem promittit felici-

Il.V/ac/i.xi,
23.

quemadmodum secundo libro Machabseo-
rum Antiochus rex adolescens ait de geni-
tore suo defuncto, Patre nostro inter deos
translato ; ideo regi dixerunt, Rex, in seter-
num vive. Dic somnium servis tuis, et in-
terpretationem, id est significationem, ejus

tatem ; si vero transgressi ea fuerimus,
summam minatur calamitatem. Somnium
igitur et interpretationem ejus indicate
mihi.

Responderunt secundo, atque dixerunt :
Rex somnium dicat servis suis, et inter-

indicabimus tibi.Superius dictum est, quod pretationem ejus indicabimusAn hoc quod

non solum Chaldseos, sed et alios multos petierunt somnium sibi notificari, rationa-

rex advocavit. Chaldaei tamen tanquam re- biliter sunt locuti; prsesumptuose vero, in

gi familiariores,concives et magis audaces, eo quod addunt, Interpretationem ejus in-

primitus et pro omnibus responderunt : dicabimus. Non enim omnia poterant som-
principaliores etiam et rationabiliores f u- D nia interpretari ; et si rex somnium istud

erunt, quantum ad hoc quod secundum eis insinuasset, non valuissent ipsum expo-

considerationem cursus stellarum, alii au- nere, quia naturalem inquisitionem trans-

tem omnino superstitiose, conjiciebant seu cendit. Denique somnium alterius inter-

divinabant.
5 Respondens rex ait Chaldaiis : Sermo

recessit a me, id est, prse terrore et confu-
sione loqui vix possum. Excessivse equi-
dem passiones loquelam impediunt, juxta
/o6ix,3o. illud Job : Nec enim possum metuens re-
spondere. Vel, Sermo de somnio isto, re-
cessit a me, quia oblitus sum somnii. Nisi

pretari homo non potest,nisi prius dicatur.
Dicit namque Philosophus in libro de
Somno et vigilia, illum esse artificiosum
somniorum judicem, qui visas similitudi-
nes novit perpendere, partesque ad invi-
cem comparare, comparationem quoque ad
dispositionem cceli, et passiones ac simili-
tudines somniantis, et ad mores ipsius et

ENARRATIO IN CAP. II DANIELIS. — ART. II

complexionem : quae omnia attendenda
sunt ibi.

8 Respondit rex, et ait : Certe scio* ' , quod
tempus redimitis, id est, infructuose ex-
penditis, et verborum circuitu illud dedu-
citis, volentes vos ipsos de manu mea re-
dimere ambage verborum, scientes quod
recesserit a me sermo (secundum sensum
duplicem jam inductum), ideo non debe-

9 retis a me somnium investigare. Si ergo
somnium non indicaveritis mihi, una, id
est communis et par, sententia est de vo-
bis apud me, quod interpretationem quo-

'deceptio- que fallacem, et deceptionem* composue-
nepienam riiis f ui loquamini mihi incerta, falsa ac
deceptoria pro veris et certis, tenentes me
occupatum donec tempus pertranseat, id
est, aliis intendere cogar, et ista dimittam.
Somnium itaque clicite mihi, ut sciam quod
interpretationem quoque ejus veram lo-
quamini. Quum enim difficilius fuerit som-
nium alterius scire, illo non revelante,
videlicet cogitationes ejus, quam somnium
interpretari : certum regi fuisset interpre-
tationem eorum veram consistere, si som-
nium sibi potuissent edicere ; nec tamen
consequens fuit, eos non posse somnium
aliquod interpretari, nisi quivissent illud
preefato modo dignoscere. Verum reges ex
sua superbia plerumque sequuntur volun-
tates et passiones magis quam rationem.
Unde exactio regis fuit irrationabilis. Po-
test tamen inquiri,cur exegit ab istis som-
nia sua indicari, quum hoc impossibile
fuerit. Respondet Albertus, quod Chaldaei
isti mathematici exsistentes, dicebant ex
astris inferiora causari, influentiisque coe-
lestibus hominum animas subjacere : et
ideo quum se profiterentur scire cursus
stellarum, et quas in inferioribus facerent
impressiones, quserebat ab eis rex, quas in
spiritu suo impressiones fecissent.
10 Respondentes ergo Chalda?i coram rege,

dixerunt : Non est homo super terram,
qui sermonem tuum, rex, possit implere.
Et hoc verum fuit, loquendo de naturali
hominum potestate : cordium enim secre-

I Reg. xvi, r

7. ta cognoscere, non est facultatis humanae.

A Sed neque regum quisquam magnus et
potens, ut tu, verbum hujusmodi sciscita-
tur ab omni ariolo, et mago, et Chaldazo.
Verba ultima supra exposita sunt. Quasi
dicant : Contra laudabilem consuetudinem,
quse habet vim legis, tu facis; nec libi
potentissimo regi competit, ceteris regibus
crudelius agere, quum ad regem spectet
clementia : sicut in Proverbiis Salomon
loquitur, Clementia roboratur thronus re- prov.
gis. Sermo enim quem tu quaris, rex, gra- 28-
visest, id est difficilis ad complendum; nec

B reperietur quisquam qui indicet illum in
conspectu regis. In hoc verum dicere se
putabant, ignorantes veri summique Dei
cultoribus, scilicet Israelitis, occultissima
desuper revelari.

Exceptis diis, quorum non est cum
hominibus conversatio. Gentiles ponebant
varios ordines deorum : nam et corpora
ccelestia, ac motores eorum deos pone-
bant ; animas quoque hominum quorum-
dam ad consortium transferri deorum, ac
deificari, quibus occultorum scientiam at-

C tribuebant, quae homines scire non pos-
sent, nisi revelantibus illis. Et dicunt hic
aliqui, quod Chaldaei dicebant sicut Plato-
nici, puta quod daemones essent animalia
corpore aeria, mente rationalia,animo pas-
siva, et tempore aeterna : quae, secundum
eos, habitant in aere, et cum hominibus
saepe junguntur, et quodammodo conver-
santur; a quibus per artes magicas aliqua
possunt inquiri ac sciri, sed non omnia.
Deos autem quorum non est cum homini-
bus conversatio, ponebant substantias se-

D paratas, quae sunt altioris scientiae,ad quas
ars divinativa ac magica se non extendit
ad aliquid inquirendum ab eis. Albertus
per deos intelligit homines divinos : quo-
rum conversatio dicitur non esse cum ho-
minibus, quia conversatio talium est in phiiiPP
ccelis. Hoc tamen non videtur fuisse inten- 20-
tio Chaldaeorum, qui neminem se in terris
diviniorem censebant. Hieronymus demum
hic ait : Confitentur magi, confitentur ario-
li, et omnis scientia saecularis litteraturae,
praescientiam futurorum, non hominum

XX,

RNARRAT10 IN CAP. II DANIRLIS.

ART. II

ls. xu, 23

Jacob. \,"20

Prov.xxvu,
4.

Dan. i, 5.

Gen. xi.vii

9-7

esse, sed Dei. Ex quo probatur, Prophetas
spiritu Dei locutos. Hinc nempe et Isaias
effatur : Qu« futura sunl annuntiate, et
sciemus quia dii estis vos.

Quo audito, rcx in furorem versus est :
et hoc, irrationabiliter valde. Superbi enim
non patiuntur se informari, nec instructi-
onem, quamvis caritativam rationabilem-
que, admittunt. Et in ira magna prcvcepit
at perircnt, id est interficerentur, omnes
sapicntcs Babylonis. Quemadmodum apud
Jacobum habetur : Ira viri justitiam Dei
non operatur. Propter quod in Proverbiis
scriptum est : Ira non habet misericor-
diam, nec erumpens fnror ; impetum au-
tem concitati spiritus ferre quis poterit?
Et egressa, id est prolata ac publicata,
sententia occisionis, sapientes Babylonis
interficiebantur, id est, ad occidendum
quserebantur, et disponebatur de morte
eorum. Res autem dicitur facta seu fieri,
quando in proximo est ut fiat, vel quasi
facta est : sicut de agonizante dicimus,
quod sit mortuus homo. Infra autem pate-
bit, quod sapientes isti non fuerunt occisi,
nisi forsitan aliqui. Sed cur tanto furore
exarsit in eos? Ad hoc Lyra respondet,
quod vacantes philosophise conjecturisque
futurorum ac similibus, vestitum et vi-
ctum, imo sumptus magnos habebant a
rege : sicut capitulo praecedenti dictum
est de Daniele et sociis ejus. Unde in Ge-
nesi legitur, quod sacerdotes .Egypti non
sunt tempore famis compulsi vendere ter-
ram suam ut alii : quoniam victum reci-
piebant ex horreis regis. Quoniam ergo
rex Babylonis multa expendit pro susten-
tatione sapientium suorum, iratus fuit in-
tense,quando ad suam voluntatem,et sicut
speravit, non responderunt.

Quatrebanturque Daniel et socii ejus,
Ananias, Misael et Azarias, ut perirent, id
est interficerentur, quia et ipsi de numero
sapientium fuerunt. Circa hoc scribit Hie-
ronymus : Quaerunt Hebraei, cur Daniel et
tres pueri non sunt cum aliis sapienlibus
ad regem ingressi, et tamen prolata sen-
tentia, jubebantur occidi cum eis. Re-

A spondet, quod eo tempore quo rex dona,
prsemia et honorem promittebat,ire nolue-
runt, ne impudenter divitias et dignitatem
Chaldaicam viderentur appetere. Aut certe
ipsi Chaldcei invidentes glorise et scientia?
eorum, soli ingressi sunt, quasi soli pra?-
mia recepturi; et postea in periculo vo-
luerunt Chahlau istos habere consortes,
quos in spe gloria? refutarunt. Sed mirum
quod rex non vocavit eos ex nomine, quia
uf dictum est capitulo praecedenti, jamdu-
dum rex invenit decuplum in eis sapientiae

B et intellectus, quam in ariolis, magis at-
que Chaldaeis. Ad quod dicere quis potest,
quod rex mente confusus, oblitus sit eos
vocare.

Tunc Daniel requisivit de lege, id est 14
prsecepto occidendi sapientes, atque sen-
tentia damnationis latae in eos, ab Arioch
principe militiai regis, qui egressus fuerat
ad inter ficicndum sapienles Babylonis :
et tamen non festinavit in hoc, quia invi-
te exsequebatur imperium regis, cujus in-
discretionem bene advertit. Et interrogavit 15

C cum qui a rege potestatem acceperat oc-
cidendi, scilicet Arioch, quam ob causam
tam crudelis sententia a facie, id est'ore
et praesentia, regis esset egressa. Quum
ergo rcm, id est causam hanc, indicasset
Arioch Danieli, Daniel ingressus, rogavit 16
regem ut tempus daret sibi ad solutionem
indicandam regi. Non solum secundum
Sanctos, sed et secundum Aristotelem, qui
bene se habent in divinis, melioris sunt
spei. Ideo Daniel tanquam vir sanctus,
confidit de misericordia Dei quod sibi haec

D revelaturus esset. Regem quoque confi-
denter accessit, tanquam de ejus exsistens
palatio, et quia jam ante perpendit circa
se regis favorem. In hoc autem Daniel non
egit contra documentum Christi, dicentis :
Nolite preemeditari quemadmodum respon- Mattk.x,
deatis; dabitur enim vobis in illa hora '^"c.xxi,

14, 15.

quid loquamini : quia, ut ait Albertus, Do-
minus non prohibet deliberationem sim-
pliciter, sed deliberationem et pra?medi-
tationem rationis humanae : quia si huic
sancti inniterentur, viderentur dubitare de

ENARRATIO IN CAP. II UANIELIS. — ART. II

fide. Inducias autem faciendae orationis, et
impetrandae reveJationis, ac ordinandao re-
sponsionis secundum fidem, Christus non
prohibet. Hinc ait Hieronymus : Tempus
postulat, non quod tractatione et sagacita-
te mentis occulta perquireret, sed quod
occultorum Dominum precaretur. Et ite-
rum ait Hieronymus : Scientes Chaldaei,
quod decuplum super cunctos ariolos et
magos qui erant in universa Chaldaea, Da-
niel et tres pueri saperent, celaverunt eos
interrogationem regis, ne sibi in interpre-
tatione somnii praeferrentur. Ideo Daniel
ab Arioch de crudelitate sententiae inter-
rogavit, quoniam causam sui ignoravit pe-
riculi.

17 Et ingressus est domum suam sibi a
rege concessam.Principales enim de curia,
habitacula certa habent. Itaque ab aliis se
subtraxit, ingrediens domum, ut Deum
quietius liberiusque oraret, et in silentio

ps.lxxxiv, contemplationi vacaret, auditurus quid lo-
■ queretur in ipso Dominus Deus, juxta il-

Matth. vi, lud : Tu autem quum oraveris, intra in
J* cubiculum; et clauso ostio, ora Patrem

Sap. vin, tuum in abscondito.Et Sapiens ait : Intrans
in domum meam, conquiescam cum ea,
scilicet cum sapientia. Ananiceque et Mi-
saeli et Azariai sociis suis indicavit nego-

18 tium,ut guaererent misericordiam, scilicet
revelationem piam, a facie, id est clementi
adspectu, Dei cceli super sacramento isto,
id est sacro atque divino isto secreto,quod
in somnio regis continebatur : in quo ali-
quid de regno atque mysteriis Christi fti-
erat designatum. Secundum Hieronymum,
Daniel socios suos sibi in oratione conjun-
git, ne solus de suo merito praesumere
videretur : ut quorum commune erat dis-
crimen, communis esset oratio. Denique,
oratio multorum, praesertim justorum, mul-
tum est exaudibilis. Et non perirent, id
est, ne occiderentur, Daniel el socii ejus :
ex quorum vita dependebat consolatio om-
nium Judeeorum captivorum ; cum ceteris
sapicntibiis Babylonis, id est, ut nec illi
perirent : sicque pro inimicis oravit. Vel
sensus est, Ut non perirent, quemadmo-

A dum illi perire jussi fuerunt. Juxla pri-
murn sensum, in hoe magna Danielis insi-
nuatur caritas atque perfectio, quod pro
insidiantibus invidentibusque oravit, evan-
gelicum illud adimplens :Diligite inimicos natih.v,
vestros, benefacite his qui oderunt vos, et u-
orate pro persequentibus et calumnianti-
bus vos.

Tunc Danieli mysterium, id est secrc- 19
tum somnii hujus,^>er visionem nocte re-
velatum est ministerio angeli sancti : quia
per angelos, secundum divinum Dionysi-

B um, propheticae revelationes fiebant. Por-
ro qualis fuerit revelatio isla, an scilicet
imaginaria, vel intellectualis tantum, an
etiam facta sit in somno, vel in vigilia, in
textu non dicitur,nec certum videtur. Hie-
ronymus tamen innuit eam fuisse in som-
nis, dicendo : Somnium regis suo discit
somnio ; imo et somnium et interpretatio-
nem ejus Dei revelatione cognoscit, quod
daemones ignorabant. Glossa quoque hic
dicit, et aliqui asserunt, quod idem som-
niavit quod rex, moxque post hoc revelata

C sit ei expositio somnii. Lyra etiam scribit
hic : Probabile videtur, quod vidit in som-
no consimilem visionem visioni regis, et
ultra hoc, intellectum ipsius : nam dicitur,
Nocte. Tales enim visiones magis nota?
sunt fieri nocte sensibus quietatis, juxta
illud in Job : Per somnium in visione no- /oftxxxm,
cturna, quando irruit sopor super homi- 15' 16'
nes, et dormiunt in lectulo, tunc aperit
Deus aures virorum, et erudiens eos in-
struit disciplina. Albertus aliter dicit. Sic
enim exponit : Per visionem, non per som-

D nium, sed per apertam rerum demonstra-
tionem.

Et Daniel benedixit, id est, laudavit, et
bonum sibi impensum Deo dixit atque
adscripsit, Deum cceli. Deum enim a suis
effectibus nominamus : ccelum autem est
opus Dei praeclarum ; et nomine cceli in-
telligendus est gloriosus Beatorum exerci-
tus inhabitans ccelum. Et hic solus verus
est Deus : propter quod ait Jeremias, Dii /«-. x, u.
qui non fecerunt coelum et terram, per-
eant. Secundum Hieronymum, Benedixit

ENARRATIO IN CAP. II DANIELIS. — ART. II

Deo cadi, ad distinctionem eornm qui
versantur in terra, et daemoniacis artibus

20 atque praestigiis deludunt terrena. Et lo-
cutus ait, gratias referendo pro tam super-

naturali et grandi revelatione : qui enim
de acccptis beneficiis gratias refert, ad
majora sortienda se aptat :

Sit nomen Domini, scilicet nomen no-
minatum, quod est ipsemet Dominus, no-
inine nominante signatus, benedictum, id
est laudatum et sanctum, ita ut omnes
Domino benedicant. Denique verus Dei
amator et gratus donorum ejus susceptor,
contentus non est per se solum benedicere
Deum, sed ab universis et singulis eum
appetit benedici. A sa?culo'et usque in sce-
culum, id est per saecula cuncta, seu aeter-
naliter; vel, A saeculo omnium patrum, in
saecula omniunx filiorum, in quibus nun-
quam defecerunt illuminationes et mise-
rationes divinae. Quia sapientia et fortitudo
ejus sunt. Hoc dupliciter intelligi potest.
Primo, quod sapientia et fortitudo, seu vir-
tus ac potestas in Deo sunt, et ei vere ac
plene conveniunt, imo sunt ipsemet super-
sapiens omnipotens Deus : cujus compara-
tione sicut nullus bonus, ita nullus est

Rom. xvi, sapiens, juxta illud ad Romanos, Soli sa-
pienti Deo honor et gloria. De quo scri-

/o&ix,4. ptum est in Job : Sapiens corde est, et

/6i<i.xxv,2. fortis robore; itemque, Potestas et terror
apud ipsum est. Secundo accipitur, quod
omnis sapientia et fortitudo cujuscumque
creaturae a Deo profluxit, ejusque donum

Eccii. i,i. est, juxta illud Ecclesiastici, Omnis sa-
pientia a Domino Deo est; et ad Romanos,

Rom. xm,i. Xon est potestas nisi a Deo. Sapientia au-
tem hic dicitur, vel cognitio secretorum
coelestium, vel scientia dispositionis uni-
versorum : sapientis namque est ordinare.
Fortitudo vero accipitur pro virtute et ef-
ficacia exsequendi disposita. Et haec duo
praecipue ad dominos ac judices pertinent.

Eccti.Yn,6. Propter quod Ecclesiasticus ait : Noli quae-
rere fieri judex, nisi valeas virtute irrum-
Eccie. x, pere iniquitates; et alibi, Vae terrae cujus
rex puer est.

21 El ipse mutat, id est distinguit, tcmpora

27.

16.

A et wtates, id est rerum periodos : sicut in
Mymno cantamus : Rector potens, verax
Deus, qui temperas rerum vices. Deus au-
tem excelsus est universorum creator, qui
per motum ccelestium corporum efficit
dies et noctes, aestatem et hiemem,menses
et annos, jnxta illud Genesis : Dixit Deus, Gen. 1,14.
Fiant luminaria in firmamento cceli, et
dividant diem et noctem, et sint in signa,
et tempora, et dies, et annos. De quibus
legitur apud Amos : Convertens tenebras Amosv,s.
in mane, et diem nocte mutans. Pra>terea,

R Deus per omnipotentiam suam tempora
potest mutare, diem supernaturaliter pro-
longando, ut tempore Josue et Ezechiae. josuex, 12-
Dicit autem Albertus, quod tempora di-H'j.^'
cuntur secundum quod spatia sunt in mo-
tibus ccelestibus ; aetates vero, secundum
quod spatia illa relinquuntur in inferio-
ribus. .Etates autem seu periodos rerum
corruptibilium Deus immutat,vitam et du-
rationem entium ad libitum prolongando
et abbreviando. Nam et ante diluvium lon-
gior fuit a4as humana, quam postea.

C Et transfcrt rer/na atque constituit, id
est, destruit secundum ordinem sapientiae
atque justitiee suae infallibilis atque im-
mensae : et hoc communiter propter ho-
minum merita et demerita, prout Eccle-
siasticus ait : Sedes ducum superborum EcciiAXi.
destruxit Deus, et sedere fecit mites pro
eis; et rursus, Regnum a gente in gentem ibid. 8.
transfertur propter injustitias, et injurias,
et contumelias. Tnterdum autem aliqui a
Deo constituuntur in reges aut regna, non
propter suas justitias, sed ad punitionem

D pravorum, quemadmodum per Isaiam pro-
testatur : Dabo pueros principes eorum, et /s. m,4.
effeminati dominabuntur eis. In Job quo-
que : Deus regnare facit hominem hypo- /ofixxxiv,
critam propter peccata populi. Denique in 30-
Deuteronomio Moyses populo Israeli ait :
Ne dicas in corde tuo, Propter justitiam Deut.nA,
meam introduxit me Dominus in terram 6-
hanc, scilicet Chananaeorum, quum du-
rissimae cervicis sis populus. Frequenter
etiam Deus dat alicui regnum, propter ali-
quod opus ex genere bonum, quamvis non

ENARRATIO IN CAP. II DAMELIS. — ART. II

mcritorium vita? a?terna?, quemadmodum A
Cyro, eo quod liberaturus erat filios Israel

7s.xLv.t-4. de Babylonica captivitate, sicut in Isaia
habetur.Aliquando demum impiis regnum
conceditur ad correctionem et exercitium
electorum, sicut et Attila rex Hunnorum
dixit se esse flagellum Dei. Et in Isaia

ibid.x,a. Dominus loquitur, Va? Assur, virga furoris
mei et baculus ipse est : quod ad litteram
dicitur de Sennacherib rege Assyriorum.
Dat sapientiam sapientibus : ab eo enim
est omnis notitia veritatis. Sed variis mo-
dis dat et infundit sapientiam mentibus. B
Siquidem donum sapientia? est immediate
per creationem a Deo ; sapientiam vero
prophetalium vjsionum infundit per ange-
los. Aliquando autem sapientiam qua? est
donum gratia? gratis data?, et gratiam pro-
phetia? ac Scripturarum notitiam, imme-
diate per se ipsum largitur, sicut Apostolis
in die Pentecostes, et Paulo in raptu. Sed
et sapientia tam philosophica quam theo-
logica per studium acquisita, dona sunt
Dei, qui naturale lumen intellectus contu-
lit et conservat : a quo omnium rerum C
esse et posse ac agere incessanter depen-
dent. Unde de philosophis ait Apostolus

jiom. 1,19. ad Romanos : Deus illis revelavit. Et sci-
entiam intelligentibus disciplinam, id est
vere moralibus, morigeratis, passionum
victoribus, qui apti sunt illuminari a Deo.
Disciplina autem est morum correctio, ju-
sta punitio, seu moralis doctrina : cujus
passionum secutor est inanis auditor, se-
cundum Philosophum primo Ethicorum.

Prov. 11, e. Hinc in Proverbiis scriptum est : Dominus

dat sapientiam, et ex ore illius scientia et D

Jacob. i,5. prudentia. Et Jacobus ait : Si quis indiget
sapientia, postulet a Deo, et dabitur ei.
22 Ipse revelat, id est, hominibus manife-

stat, imo et angelis, profunda, id est alta
seu difficilia, et abscondita, id est homini-
bus naturaliter ignota, qua? naturalem ca-
pacitatem seu facultatem transcendunt : de

i cor. m,io. quibus ait Apostolus, Nobis autem reve-
lavit Deus per Spiritum suum ; et Job,

job xii, 22. Revelat profunda de tenebris, et producit
in lucem umbram mortis. Et novit in te-

nebris constiluta, id est in occulto : vel
in tenebris ignorantia1, quoad eos qui ea
ignorant: vel in tenebris impietatis, id est
peccata quantumlibet occulta et parva,
secundum illud in Job : Ipse novit ho- ./06x1,11.
minum vanitatem, et videns iniquitatem,
nonne considerat ? Aut certe in tenebris
exterioribus seu locis caliginosis, contra
quosdam indoctos, qui ea qua? in tene-
bris talibus fiunt aut sunt, Deum late-
re putabant. In quorum persona fertur in
Psalmo : Et dixi, Forsitan tenebra? concul- />s.cxxxvm,
cabunt me. Hinc per Jeremiam Dominus iK
ait : Si occultabitur vir in absconditis jer. xxm,
suis, et ego non videbo eum? Et lux cum 24'
eo es^.In Deo enim est sapientia et veritas,
qua nihil splendidius : imo Deus est lux,
pulchritudo, et claritas superpurissima et
immensa. De quo in prima Joannis epi-
stola habetur : Deus lux est, et tenebrse Uoann.i,
non sunt in eo ulla?. Et tanta est claritas 5"
hujus lucis, ut ejus respectu cuncta sint
tenebrosa, juxta illud in Job : Ecce etiam Jobxxv, 5.
luna non splendet, et stella? non sunt
mundae in conspectu ejus. Qui, secundum
Apostolum, lucem habitat inaccessibilem. irim.vi,i6.
Circa prsedicta scribil Hieronymus : Cui
Deus revelat profunda, dicere potest, 0 al- v?om. xi, 33.
titudo divitiarum sapientia? et scientia?
Dei ! et habitante in se Spiritu Sancto,
scrutatur etiam profunda Dei ; et in pro- i Cor.n, 10.
fundo animae suee puteos fodit altissimos,
omnemque terram, videlicet terrenas af-
fectiones, egerit, qua? profundas aquas sa-
pientia? operire consuevit; servatque man-
datum Salomonis, dicentis, Bibe aquas de Prov.\,\o.
cisternis tuis.

Tibi Deus patrum nostrorum, scilicet 23
Abraha?, Isaac et Jacob, confitcor nostra
mala, et tua bona; teque laudo gratias re-
ferendo, et tuam pietatem ac veritatem
profitendo. Meminit autem patrum suo-
rum, quia illorum meritis multa beneficia
filiis Israel pra?stitit Deus. Et item, secun-
dum Hieronymum,ne videatur suis tribue-
re meritis, refert hoc ad patrum justitiam,
veritatemque Dei, qui seminis illorum
etiam in captivitate miseretur. Quia sa-

ENARRATIO 1N CAP. II DANIELIS. — ART. 11

34.

pientiam ad cognoscendum divina myste-
ria, et fortitudinem et constantiam incon-
cnssam inter prospera et adversa, dedisti
mihi. Et nunc ostendisti mihi significata
per somnium regis, ipsumque somnium,
quce rogavimus te ego et tres socii mei
alicni nostrnm ostendi, quia sermonem re-
gis de somnio suo aperuisti nobis seu
indicasti mihi, videlicet interpretationem
quam cupit audire. In quo illud Amos est
Amosm, 7. impletum : Non faciet Dominus verbum,
nisi secretum suum revelaverit ad servos
suos Prophetas.

24 Post hoec Daniel ingressus ad Arioch,
quem constituerat rex ut perderet sapien-
tes Babylonis, sic ei locutus est : Sapien-
tes Babylonis ne perdas. Circa quod ait
Hieronymus : Imitatur Daniel clementiam

Luc xxin, Dei, qui pro persecutoribus deprecatur,
et non vult eos perire propter quos fue-
rat periturus. Introduc me in conspectum
regis, et solutionem regi narrabo, tam
super quaestione de somnio, quam super
interpretatione ejus. Et in hoc arrogan-
tiam evitavit : nam ipse recto itinere po-
terat ire ad regem, et tamen postulat in-
troduci.

25 Tunc Arioch festinus introduxit Dani-
elem ad regem. Festinavit, sciens se laeta
regique placitissima nuntiare, et quia sa-
pientibus Babylonis parcere praeoptavit.
Quseritur, cur Arioch tam cito credidit Da-
nieli. Respondent aliqui, quod Arioch ali-
unde habuit experimentum quod Daniel
haberet spiritum propheticum : ideo etiam
credidit eum veracem, quoniam vidit tam

Dan.i,&et justum, studiosum ac temperatum, ut in
exordio patuit. Et dixit ci : Inveni homi-
nem de filiis fransmigrationis Juda, id
est de numero eorum qui cum Joakim de
Judaea translati sunt huc, qui solutionem
regi annuntiet. Arioch loquitur quasi sua
inquisitione atque industria invenisset Da-
nielem, volens per hoc regi placere more
servorum, qui quum bona annuntiant, sua
videri volunt, et sibi adscribi. Quandoque
tamen dicitur aliquis invenire, non solum
quod quaerit, sed quod sibi etiam inopi-

seq

A nate aut a casu occurrit, sicut qui impro-
vise thesaurum inveniunt.

Respondit rex et dixit Danieli, cujus 26
nomen erat Balthasar : Putasne vere po-
tes mihi indicare sornnium quod vidi,
et interpretationem ejus ? Quae multum
laeta sunt, vix creduntur ; similiter quae
valde difficilia : ideo rex somnium et in-
terpretationem ejus vehementissime scire
desiderans, eaque sibi insinuari difficile
esse perpendens; prima facie vix credidit
Arioch. Ob hoc Danielem interrogavit. Et

13 secundum Hieronymum, servat ordinem
quaestionis, ut primo somnium, et postea
interpretationem quaerat : ut quum som-
nium audierit, et quod viderat recogno-
verit, tunc credat et interpretationi, quae
variam recipit conjecturam.

Respondit Daniel coram rege imperter- 27
rite et constanter, loquente in ipso et per
ipsum Spiritu Sancto : Mysterium, id est
occultum somnium, et secretam interpre-
tationem ejus, quod rex interrogat, sapi-
entes, magi, et arioli (verba ista exposita

G sunt), et aruspices nequeunt indicare regi :
quasi dicat, Nec humana, nec magica arte
potest agnosci. Per aruspices autem Hie-
ronymus accipit eos qui exta inspiciunt,
et ex his futura denuntiant. Secundum
Albertum vero, aruspices sunt augures,
qui ex his quae in aura vel aere fiunt, di-
vinationem promittunt, ut in volatu avium
vel garritu, vel auditu tonitruorum, vel
occursu bestiarum. Porro, omne quod oc-
cultum est homini, et ab hominibus igno-
ratur, vocari potest mysterium. Sed est 28

D Deus in ccelo : qui licet infinitus incir-
cumscriptibilisque sit, specialiter lamen
in coelo esse et habitare asseritur, quia
ibidem evidentius ac magnificentius ope-
ratur, et clarius se illic ostendit ; reve-
lans mysteria, id est, secreta manifestans,
quando, ubi, quibus, quoties, et quomodo
vult. His verbis, secundum Hieronymum,
occulte retrahit regem a multorum cultu
deorum, et ad unius Dei notitiam dirigit.
Qui indicavit tibi , rex Nabuchodonosor,
id est, per somnium designavit, non tamen

ENARRATIO IN CAP. II DANIELIS.

ART. II

exposuit, quce ventura sunt in novissirnis
temporibus, scilicet in ultima mundi aeta-
te, et circa sa?culi fiuem : quoniam visio
ista decursum mundi usque in finem si-
gnificat; imo,secundum Hieronymum,uni-
versa somnii inlerpretatioad finem mundi
pertingit, in quo imago statuao qua3 cer-
nilur, conterenda est. Praeterea in hac re-
velatione fit mentio de regno Ghristi, quod
ultimum est regnorum ; et tempus evan-
gelicse legis ultimum perhibetur, Paulo

icor.x.n. dicente : Nos sumus in quos fines saecu-
lorum devenerunt. Et in prima epistola
Joannis de tempore Christi inducifur :

tiJoann. n, Novissima hora est.

Consequenter accedit ad solutionem : in
qua plus respondet quam rex interroga-
vit, quia enuntiat quid rex ante somnium
cogilavit, quod soli Deo cognitnm fiiit.
Somnium tuum, et visiones capitis, id est
cordis seu intellectus, tui in cubili tuo,
hujuscemodi sunt. Somnium et visiones
pro eodem hic accipiuntur, secundum Al-
bertum : ut somnium dicatur, per compa-
rationem ad dormientem ; visiones, quoad
rerum demonstrationes. Vel pluraliter ait,
Visiones, propter multa quae continentur
29 in somnio isto. Tu, rex, cogitare ccepisti
in strato tuo, quid esset futurum post hcvc
tempora tua et gesta, videlicet de succes-
sione regum sive regnorum, et his qua?
tuum concernunt imperium : secundiim
quod homines avidi sunt scientiae futu-
rorum : et qui revelat mysteria, scilicet
Deus, ostendit tibi quamvis indigno, ex sua
clementia, quce ventura sunt. Secundum
Hieronymum, in hoc quod dicit, Tu, rex,
cogitare coepisti, ostendit causas somnii :
quod idcirco ei Deus fulurorum mysteria
revelaverit, quia ipse rex voluit scire ven-
tura. Circa quod Lyra ait : Ex hoc etiam
patet, quod sollicitudo praecedens in vi-
gilia, est bene causa somniorum sequen-
tium in dormitione. Sed hoc contingit du-
pliciter : Uno modo naturaliter, quando
phanlasmata quae fuerunl in vigilia, re-
vertuntur in somno, vel similia. Hoc an-
tem non fuit hic, quia talia somnia non

A sunt signa futurorum, sed magis praece-
dentium. Alio modo supernaturaliter, quan-
do ex sollicitudine circa aliquid futurum
disponitur homo, ut de talibus fiat sibi
aliqua a Deo ostensio in sequenti somno :
quoniam talia convenienlius fiunt in som-
no quam in vigilia. Insuper.secundum Hie-
ronymum, tanta est omnipotentis Dei cle-
mentia, ut etiam Nabuchodonosor impio
regi dispensationis suae, qua mundum re-
git, mysteria revelarit.

Mihi quoque non in sapientia quce est 30

B in meplus quam in cunctis viventibus, id
est non per sapientiam meam naturalem
et studio acquisitam, in qua ego non sum
cunctis viventibus doctior, quamvis per
supernaturalem illuminationem excellens
sim (sicque negatio cadit super hoc to-
tum), sacramenlum hoc, id est sacrum is-
tud secretum, revelatum est : quasi dicat,
Non humana virtute aut sapientia istud
agnosco; sed ut interpretatio somnii tibi
regi manifcsta fieret, et cogitationes men-
tis tuce in somno habitas, oblivionique

C traditas, scires. Revelatio nempe prophe-
tica est grafia gratis data, quee ordinatur
ad aliorum utilitatem, sicut ait Apostolus:
Unicuique datur manifestatio Spiritus ad iCor.xn,7.
utilitatem. His verbis Daniel arrogantiam
vitat, humilitatem ostendit, invidentiam
aliorum fugit ; sapientes Babylonis excu-
sat, innuendo quod non nisi summi Dei
revelatione ista potuerunt agnosci ; regem
quoque honorat, dum propter illius cer-
tificationem sibi fatetur divina revelata
mysteria.

D Tu, rex, videbas visione imaginaliva in 31
somno ; et ecce : hoc adverbium signat
notabile esse quod dicitur ; quasi statua
una grandis, id est imago alicujus reprae-
sentativa. Unde statua dicitur, quia per
similitudinem ponit seu statuit id, cujus
est imago. Statua illa magna et statura
sublimis slabat contra te. Omnia ista per
similitudines in interiori sensu regis for-
malas fiebant : et statua ista magna et alla
apparuit, quia rei magnae fuit indicium ;
in visione quoque ita apparuit, quasi sta-

ENARRATIO IN CAP. II DAMELIS.

ART. II

ret ex opposito regis intuens eum. Et in- A suefacta, sicut sanctis hominibus. Hinc

Ezech.
xxvi, 7.

tuitus ejus crat terribilis. Ideo horribiliter
apparebat, quia horribilia figurabat, vide-
licet regnorum successionem et debella-
tionem, quse non sine innumerabilium ho-
minum occisione completse sunt. Hujus
statuce caput ex auro optimo crat, secun-
dum apparentiam non confictam, sed ali-
cujiis veri significativam. Pectus autem et
brachia de argento. Porro venter et femo-
raexxre, etc. Omnia ista sic somnialiter
visa sunt, nec Prophetae expositionem an-

frequenter per Jeremiam Dominus loqui-
tur : Quia non solum homines, sed et jer.xxvn,
bestias terrse dedi ei, scilicet Nabuchodo- G;xxv'"'14'
nosor regi.

Tu cs crgo caput aureum, id est, tu,
o rex, et regnum tuum Babylonium, desi-
gnatur per aureum caput statuse quam
vidisti : quia ceteros reges nunc excedis,
sicut aurum reliqua metalla, et propter
divitias quas in tuo imperio congregasti.
Et rursus, quemadmodum caput primum

ticipare oportet : ipse enim sanctus Daniel B est inter corporis membra, sic inter qua-

omnia ista consequenter exponit in textu,
idcirco textum transilio usque ibi : Hoc
ergo est somnium.

Deinceps expositionem annectit. Inter-
pretationem quoque ejus dicemus coram
tc, rex. Tu rex regum es : primo, quoni-
am multos reges devicit, eisque impera-
vit ; secundo, quoniam tempore suo non
fuit ei in terra sequalis. Hinc etiam in Eze-
chiele Nabuchodonosor vocatur rex regum.
Et Deus cceli, regnum istud quod habes,

tuor regna, per statuam secundum diver-
sas ejus partes signata, regnum tuum Chal-
deeum est primum.

Et post te consurget regnum aliud minus
tc, argenteum, hoc est regnum Medorum
atque Persarum : quod occiso Balthasar Dan. v,3o,
filio filii Nabuchodonosor regis invaluit, et 31'
post mortem Darii unum regnum effe-
ctum est, Cyro utrumque regnum tenen-
te : cujus tamen regnum minus fuit regno
Nabuchodonosor regis, habuitque se ad

scilicet Chaldseorum, et fortitudinem qua C illud sicut argentum ad aurum.Hoc itaque

aliis prsevales, et imperium quo pluribus
praesides, et gloriam, id est famam, excel-
lentiam, gloriationem quoque de crebris
victoriis, dedit tibi. Omnia enim bona, Dei
sunt dona, et ex specialibus causis pro-
videntia Dei promovit eum ad ista, sicut
et Cyro contulit monarchiam, secundum
\Esdr.i,±. quod ipsemet Cyrus loquitur : Omnia re-

regnum signatum est per pectus et bra-
chia argentea : nam et ideo duo brachia
argentea visa sunt, quia (ut dictum est)
regnum Persarum atque Medorum primo
f uerunt duo regna divisa ; sed quoniam
postea unum regnum sunt facta, hinc bra-
chia ista in uno pectore argenteo vide-
bantur. Et regnum aliud tertium cereum,

38 gna terra? dedit mihi Deus cceli.-E^ omnia, quod imperabit universa? terrce. Hoc fuit
scilicet loca seu habitacula, in quibus ha- regnum Graecorum sive Macedonum pro
bitant filii hominum, et bestice agri, vo- tempore Alexandri Magni. Tunc enim Ale-
lucres quoque cceli, dedit in manu, id est D xander pene toti orienti prsevaluit, et us-
potestate tua, et sub ditione, id est jussio- que ad fines terree pervenit; multi quoque
ne tua universa constituit : id est, omnem
tibi terram cum hominibus ac brutis sub-
jecit. Quod totum intelligendum est synec-
dochice ac hyperbolice, ponendo partem
pro toto : ita quod hic est sermo per ex-

solo ejus terrore dcjecti, sponte subdide-
runt se ei : non tamen simpliciter cunctis
terrse provinciis imperavit et regnis, sed
in hoc est hyperbolica queedam locutio.
Quemadmodum autem ees durius est ar-

cessum dictus ad majorem expressionem gento et auro, sic regnum istud praeceden-

faciendam, ad designandum quod valde tibus fuit robustius. Quod etiam compara-

multis nationibus imperavit, et irrationa- tum est aeri, quod optime sonat, quoniam

bilia variis modis possedit; non quod bru- Greeci sonoritate eloquentiae intendebant :

ta ferocia sibi miraculose fuerint man- eratque regnum hoc ubique famosum pro-

ENARRATIO IN CAP. II DANIELIS. — ART. II

pter potentiam, sapientiam, eloquentiam-
que Gra3corum,quando et Aristoteles dixit:
Sumus ergo nos Grscci digni universum
mundum gubernare. Hoc itaque regnum
significatum est per ventrem et femora
statuae aerea.

40 Et regnum quartum, scilicet Romanorum
imperium, erit velut ferreum. Cujus ratio
subditur : Quomodo ferrum comminuit et
domat omnia tangibilia, sibi in materia
communicantia, seu cuncta metalla ; sic
comminuet et conteret, id est destruet, om-
nia hcec regna praefata. Romani enim, pra3-
sertim tcmpore Julii atque Pompeii et
Octaviani, monarchiam sortiti sunt, omni-
umque regnorum gentem et gloriam de-
vicerunt.ac plurimos occiderunt.Unde hoc
regnum signatum est per ferreas tibias
statuse hujus; et per duas statua? tibias in-
telligi potest, quod regnum hoc postea di-
visum est in regnum Romanorum et Con-
stantinopolitanum imperium.

41 Porro, quia vidisti pedum et digitorum
qui erant in pede, secundum Albertum,
partem testeam figuli, et partem ferream,
id est unam partem terream, ut est testa
formata a figulo, aliam partem de ferro :
designat videlicet, quod regnum divisum
erit : id est, primo erit fortissimum atque
durissimum tanquam ferrum, sed per in-
testina bella, civiumque discordias intra
se et contra se, dividetur ac debile fiet :
quod Augustinus in libris de Civitate Dei
clarissime docet impletum. Nam et Julius
quum vicisset occidentem, et Pompeius
victo oriente, contra se invicem gravissime
praeliabantur : imo causa quod Romanum
imperium ita deperiit, fuit Romanorum
infelix ac detestanda ambitio. Quod tamen,
id est quae divisio, de plantario ferri orie-
tur, id est de fortitudine Romani imperii,
ex qua dissensio orta est : in qua divisio-
ne, una pars Romanorum facta est debilis,
alia fortis ac pr8evalens : nam et Julius
tandem fugavit Pompeium. Planta autem
statuae ferrea apparebat, sed digiti de ea
prodeuntes, partim testei, partim ferrei
visi sunt. Robur autem et opulentia Roma-

A norum, fuit eis occasio ambitionis et dis-
sensionis : nam ceteris superatis, contra
se invicem bellare cceperunt. Et istud con-
sequenter in textu subjungitur.

Secundum quod vidisli, o Nabuchodo-
nosor, ferrum mixtum, id est junctum,
testce et luto : in pede equidem statua? tria
haec videbantur, planta exsistente ferrea,
digitis ejus terreis seu lutosis. Aliqui au-
tem textum sic legunt, Ferrum mixtum
testa? ex luto : ut sit sensus, quod testa
fuit ex luto formata. Et digitos pedum vi- 42

IJ disti ex parte ferreos, et ex parte fictiles,
id est testeos : sicut expositum est, ita
quod aliqui digiti erant ferrei, aliqui te-
stei ; ex parte regnum erit solidum, ct ex
parte conlritum. Hoc significatum est per
prsedicta, quod imperium istud pro parte
erit robustum, praesertim in suo processu
non longe a principio, et postea debile ;
item quod una pars populi ejus vincetur
ab alia. Quod autem vidisti ferrum mix- 43
lum testce ex luto formatae : qua? mixtio
fuit per contactum, non autem mixtio prc-

C prie dicta ; commiscebuntur quidem hu-
mano semine, id est, ipsi Romani per con-
nubia prolificabunt, ut contra adversarios
augeantur, sed non adhcvrebunt sibi, per
caritatem ct pacem, filiis patrum discor-
diam sequentibus, sicut ferrum misceri
non potest testcv, mixtione proprie dicta,
per quam ex mixtibilibus fit aliquid for-
maliter unum : et ista intestina dissensio
eorum qui corporaliter cohabitabant, figu-
rabatur per conjunctionem ferri et testa?,
qua? non nisi superficialiter miscebantur,

I) seu potius jungebantur, quia jam dictum
est quod misceri non queunt.

In diebus autem regnorum illorum, id 44
est decursis temporibus regnorum de qui-
bus jam mentio facta est, adhuc duranle
regno Romano; vel pluraliter dicit, Regna,
propter partes Romani regni pra>fatas; su-
scitabit, id est, promovebit et faciet, Dcus
cceli regnum quod in ceternum non dissi-
pabitur, id est regnum atque Ecclesiam
Christi, de quo angelus dixit ad Yirginem:
Regnabit in domo Jacob in a?ternum, et 33.

28 ENARRATIO 1N CAP. II DANIELIS. — ART. II

js. ix, 7. regni ejus non erit finis. Et Tsaias : Multi- A turo completive per dona gloriao : sicut

plicabitur. inquit, ejus imperium, et pacis et Christus eis promisit, Gaudium vestrum Joam. *n,

non erit finis. Regnum quippe et slalus nemo tollet a vobis. Secundum quod vidi- 2i" jk

Ecclesise a tempore Christi incepit, et us- sti, id est, eo modo cuncta comminuet, et

que in finem mundi durabit, deinde iu durabit, prout in visione tibi ostensum

ccelis perficietur. Ilic enim inchoatur, et est, scilicet, quod de monte abscissus est

in palria perpeluatur. Duplex autem est lapis sine manibus. Lapis iste est Christus

regimen populi regni Cbristi, puta Eccle- ob suam immobilem firmitatem. De quo

siae, scilicet spirituale et saeculare, seu di- ait Psalmista : Lapidem quem reprobave- p«.cxvii,

vinum atque civile ; et Christus per suos runt aedificantes, hic factus est in caput 22,

vicarios, praelatos, ac principes regnat in anguli. Et in Zacharia de ipso habetur :

Christianis, in quorum cordibus spirituali- Super lapidem unum oculi septem sunt. zach.m.v.

ter regnat in via per gratiam, in patria ve- B De quo per Isaiam Dominus ait : Ecce ego /s. xwm,

ro per gloriam. Et regnum ejus poputo mittam in Sion lapidem probatum, angu- 1G-

alteri non tradetur, id est, hostium mani- larem, pretiosum, in fundamento funda-

bus non tradetur. Quamvis enim Christus tum. Mons autem intelligitur Synagoga,

plebem fidelem permiserit et permittit, ac quantum ad sanctos Patriarchas, reges et

potissime permissurus sit tempore Anti- Prophetas, de quibus natus est Christus.

christi ab impiis impugnari, partimque Vel mons est virgo Maria, propter altissi-

vinci ac trucidari, nunquam tamen per- mam ejus excellentiam in omni sanctita-

mittit hanc in toto exstingui; imo eidem te et gratia : de quo monte abscissus est,

Matth. promisit : Ego vobiscum sum cunctis di- id est prodiit, Christus, sine manibus, id

XM"' ebus usque ad consummationem saeculi. est absque operatione, ope, semine, coitu-

Aliqui autem referunl clausulam istam ad que humanis, virtute et operatione Spiri-

populum Christi, quantum ad statum ejus G tus Sancti, qui in Zacharia protestatur :

in Ecclesia triumphanti, eo quod regnum Ecce ego caelabo sculpturam ejus, id est, Zaeh.m,9.

Christi potissime sit in ccelo, ubi cives corpus ejus in utero virginali formabo.

sunt immortales. Et comminuit testam, et ferrum, et a>s,

Comminuet autem et consumet universa et argentum, et aurum, id est, universa

regna ha?c. Regna enim praefata etiam cum mundi regna sibi subjiciet, adversariosque

Romano imperio, subdita facta sunt regno prosternet, quemadmodum ab Isaia prae-

Christi atque Ecclesiae, consumptis in eis dictum est : Ad eum venient, et confun- /s.Xlv,25.

ritibus paganismi, omnique pristino tu- dentur omnes qui repugnant ei. Qui enim

more ac statu superbiae; et in fine, Anti- modo Christo non subjiciuntur per fidem

christo occiso, omnes pene convertentur et obedientiam, in aeternum sunt perituri.

ad Christum. Postremo, in finali judicio Ideo supra in descriptione somnii textus

omnis terrena ac inimica potestas tolletur, D habet :

et omnia Christo plenissime subjicientur. Tunc contrita sunt parifer ferrum et vers. 3o.

Ilinc enim Christi Ecclesiae promissum est testa, ais, argentum et aurum, videlicet

Mich. v, 9. a Michaea : Exaltabitur manus tua super regna omnia per haec designata, et redacta

hostes tuos, et omnes inimici tui peribunt; sunt quasi in favitlam ccstivce arece, id est

h. lx,i2. et ab Isaia, Gens et regnum quod non ser- in favillam stipulae, quae relinquitur in

vierit tibi, peribit. Denique de Christi Apo- area aestivali, domo succensa, juxta illud

stolis praedictum fuit atque impletum est : Isaiae : Erit fortitudo vestra ut favilla stup- /s..,3i.

ps.x..iv,i7. Constitues eos principes super omnem ter- pse, et opus vestrum quasi scintilla ; et

ram. Et ipsum stabit in vigore virtutum, et succendetur utrumque simul; qum rapta

gratia Dei ad divina erectum, in aHernum, sunt vento, id est, praedicta cito concussa

nunc inchoative per dona graliee, et in fu- et mota sunt, sicut de impiis dicit Psalmi-

ENARRATIO IN CAP. II DANIELIS. — ART. II

Ps. lxxxii, sta : Deus meus, pone illos ut rotam, et

sicut stipulam ante faciem venti. Nullus-

que locus inventus est eis, id est, ipsa de

Ps. xxxvi, locis suis sublata sunt, juxta illud : Quae-

sivi eum, scilicet impium, et non est in-

yo6iv,8,9. ventus locus ejus. Et in Job : Vidi impios
Domino flante periisse. Lapis autem qui
percusserat statuam, id est Christus, qui
mundanam potestatem et regnum terre-
num prostravit, factus est mons magnus,
id est universis praelatus, Rex regum et
Dominus dominantium factus quoad natu-
ram assumptam, omni sanctitate excellens.
h. 11, -2. De quo scriptum est in Isaia : Erit mons
domus Domini in vcrtice montium.ift im-
plevit universam terram majestate sua et
gloria, id est, regimen ejus totum mundum

Ps.i.xxi,i9. occnpavit : juxta illnd in Psalmo, Reple-
bitur majeslate ejus omnis terra; et in Ma-

Maiach.i, lachia, A solis ortu usque ad occasum, ma-
gnum est nomen meum in gentibus, dicit

Ps. xxi, 28. Dominus ; rursusque in Psalmo, Remini-
scentur et convertentur ad Dominum uni-
versi fines terrae.

Praeterea, sicut Hieronymus refert, quae
de lapide et potentissimo Christi regno
jam dicta sunt, Juda?i impiusque Porphy-
rius male exponunt de populo Israel :
quem in fine saeculorum volunt esse for-
tissimum, et omnia regna conterere, et in
aeternum regnare. Advertendum quoque,
quia ut Scholastica refert historia, Jose-
phus super haec verba de lapide dicit : Si-
gnificavit etiam Daniel regi de lapide, quod
mihi non placuit indicare. Josephus enim
quum esset Judffius, noluit indicare de-
structionem Judaeorum factam tempore
Christi.

P*.cxuv,3. Deus magnus, cujus magnitudinis non
est finis, cujus comparalione totum uni-

is. xi., 15. versum est quasi pulvis exiguus. Et ma-
gnitudo Dei quid est, nisi infinita perfe-
ctio ejus, ipsumque esse divinum, plenum,
purum, immensum ? Ostendit regi, tibi
scilicet Nabuchodonosor, quae ventura sunt
postea, id est post te, prout scire optasti.
Et verum est somnium quod vidisti, id est
veri significativum, et fidelis interpretatio

A ejus, id est vera expositio quam audisti.

Tunc rex Nabuchodonosor cecidit in fa- 46
ciem suam, humiliando se Deo cceli, cujus
majestatem ex praeinductis pensavit; tan-
taque admiratione repletus est ac stupore,
quod se dejecit &tton\tus, ef Danielem ado-
ravit, et hostias et incensa, scilicet holo-
causta, prwcepit ut sacrificarent ei. Contra
hunc locum Porphyrius probare volens
hoc volumen non a Daniele editum, sed ab
alio quodam confictum, primo sic arguit :
Nunquam accidere poterat, ut rex super-

R bissimus hominem a se captum adora-
ret ; secundo, quod minus credibile est
quod divinum ei cultum impenderet ; ter-
tio, quia Daniel quum fuerit sanctus, non
permisisset sibi adorationem, hostias et in-
censa impendi. Sed ista facillime dissol-
vuntur. Primo, quod gentilium error fuit,
omne quod supra hominem aliquid ap-
paret aut agit, Deum putare : sicut et
barbari, viso quod Paulus apostolus non Act.xwm,
laederetur a vipera, dixerunt eum esse de- 3"6'
um. Lycaonicenses quoque voluerunt ei ibid. xiv,

C ac Barnabee sacrificare, quemadmodum in 1<M2,
Actibus Apostolorum narratur. Secundo,
quod adoratio hic accipitur pro reverentia
magna seu adoratione duliae, qua in Scri-
pturis sa?pe aliqui etiam sancti, quosdam
homines vel angelos adorasse leguntur, ut
Abraham tres angelos. Tertio, quod rex Gen.xnm,
tanto stupore fuit impletus, ut vix sciret 2'
quid faceret. Quarto, quod Deum adoravit
in Daniele, quemadmodum Alexander rex
in pontifice Judaeorum adoravit Deum eo-
rum : ut hic refert Hieronymus; secundum

D quem etiam dici potest, quod Deo in Da-
niele sacrificari praecepit, sicut et verba
sequentia insinuare videntur : statim nam-
que majestatem Dei professus est.Denique
licet hic scribitur quod jussit sacrificari
Danieli, non tamen quod illud factum sit,
aut Daniel istud permiserit : imo creden-
dum est, quod non permisit sibi sacrifi-
cari ut Deo.

Loquens ergo rex ait Danieli : Vere 47
Deus vester, quem colitis vos, Judaei, Deus
deorum est, et Dominus regum. Ex suo

ENARRATIO IN CAP. II DANIFXIS. — ART. II

Ps. L, 8.

Exod.wiu,
11.

effectu Deum Israel altissimum esse co-
gnovit : quia illud revelavit Danieli quod
dii Ghaldaeorum ac aliorum suis non va-
luerunt revelare cultoribus. Hinc subdi-
tur : revelans mysteria, his qui cum Psal-
mista dicere possunt : Incerta et occulla
sapientiee tuse manifestasti mihi; quoniam
potuisti aperire sacramentum hoc, id est
somnium et ejus mysterium declarare ex
instructione divina. Ipse quoque Porphy-
rius fassus est, quod Deus Hebreeorum sit
pater et rex deorum,quem et numina per-
horrescunt. Et Jethro auditis a Moyse mi-
rabilibus Dei, ait in Exodo : Nunc cogno-
vi quoniam magnus Dominus super omnes
deos. Hsec demum conjunctio, Quoniam,
etc, si referatur ad id quod ait rex, Vere
Deus vester, Deus deorum est : potius dicit
signum causae, quam causam, vel dicit
causam a posteriori.

Tunc rex Danielem in sublime extulit,
id est, magnifice exaltavit verbis, signis,
factis et donis, et munera multa et magna
dedit ei. Et in hoc calumniator Ecclesise,
inimicusque Ghristi Porphyrius reprehen-
dit libri hujus auctorem, cur Propheta
munera ista accepit. Gui respondendum,
quod Daniel munera ista non ex cupidita-
te suscepit, sed ad consolationem populi
sui capti ac spoliati. Sic enim et Joseph a
rege /Egypti, et Mardochseus ab Assuero re-
ge dignitatibus atque muneribus sublimati
noscuntur. Et constituit eum super omnes
provincias Babylonis, id est Babyloni Chal-
da3ae metropoli subditas, principem secun-
dum post regem : sicut et Pharao posuit
t7en.xu,44. Joseph iEgypto preepositum, Absque tui,
inquiens, oris imperio nullus manum aut
pedem movebit in omni terra /Egypti; et
praifectum, qu&ntum ad auctoritatis ac po-
testatis eminentiam, et magistrum, quan-
tum ad judiciorum discretionem ordina-
tionemque legum, super cunctos sapientes

27.

Gen.xLi,43;
Esllier \ui,
2, 15.

erat

A Babylonis, magos videlicet, ariolos sive
aruspices.

Daniel autem postulavit a rege licenti-
am faciendi quod subditur : et constituit
auctoritate regis, super opera provincia?
Babylonis, Sidrach, Misach et Abdenago :
id est, socios suos tres viros sapientes et
virtuosos prsefecit publicis provinciarum
Babylonis operibus, unicuique certas par-
tes terrarum committens, in die bonorum Eccu. h,
memor malorum, et sociis suis servans fi-
delitatem, eos suse prosperitatis consortes

B efficiens qui suee adversitatis atque peri-
culi fuerunt participes : quod item Deo
ordinante ac miserante peractum est, ad
consolationem Judseorum per Babylonise
provincias dispersorum. Ipse autem Da-
niel mansit* in foribus regis : ab ejus la-
tere non discedens, ut eum in favore Ju-
daeorum teneret, et ne quis inter regem et
se seu populum Judaeorum captum, dis-
cordias seminaret.

Legitur autem S. Franciscus quasi simi-
lem habuisse visionem, quam et Deus ei

C exposuit. Vidit enim statuam superius au-
ream, in medio argenteam, inferius cupre-
am. Juxta quod, quae de statua Nabucho-
donosor dicta sunt, ad statum Ecclesise seu
cujuscumque religionis possunt referri :
ut per auream statuae portionem designe-
tur status militantis Ecclesiee, quantum ad
ejus principium, quando fervor divini amo-
ris, devotioque interna cum omni virtu-
tum excellentia in plebe viguit christiana,
potissime in religiosis ; per partem vero
argenteam, status in quo, caritatis ardore

D tepescente, claritas scientise et studium
Scripturarum f ulserunt ; porro, per ferre-
am partem, status ille miserrimus, in quo
cordis duritia praevalet, suntque homines
amantes se ipsos, qui excluso divino amo-
re, carnali ac saeculari affectione reple-
ti sunt.

ENARRATIO IN CAP. III DANIELIS. — ART. III

ARTICULUS III

ELUCIDATIO CAPITULI TERTII '. NABUCHODONOSOR REX FECIT STATUAM AUREAM.

R/ESENTI capitulo tertia visio Danielis, A Albertum. Praeterea, hujus Nabuchodonosor

id est a Daniele descripta, inducitur :
et quamvis res gesta hic recitetur, visio
tamen vocatur, propter angeli apparitio-
nem in ea contentam. Nabuchodonosor rex
fecit, id est, per artifices fieri jussit, sta-
tuam auream, altitudine cubitorum sex-
aginta, latitudine cubitorum sex. Circa
quod dicit Hieronymus : Velox oblivio ve-
ritatis, ut qui dudum servum Dei Dauielem
quasi Deum adoraverat, nunc statuam sibi
fieri jubet, ut ipse adoretur in statua. Ex

13.

indicibilem pompam, secutus est alius eo
posterior Nabuchodonosor, de quo in libro
Judith habetnr : qui jussit Holoferni con- judithm,
terere deos populorum, ut ipse solus a
gentibus superatis haberetur ut deus.

Et statuit eam in campo Duran provin-
cice Babylonis. Sicut in primi expositioue
capituli patuit, Sennaar, Duran et Babylon,
ejusdem loci sunt nomina. Campus autem
hic latissimus erat, ideo ibi statuit eam,
ut plures circa eam congregarentur, et vi-

Dan. i,

quibus elicitur, quod rex fecit hanc sta- B deretur a pluribus. Quumque statuam ere-
tuam ut ipse repraesentaretur per eam. xisset, circumsepivit campum, ut in Scho-
Ideo quoque fecit eam tam magnam, ut lastica historia legitur. Unde pro Duran,
intuentibus stuporem incuteret et terro- Septuaginta transtulerunt, :rspi'6oXov, quod

rem, cultusque divinus sibi in ea reveren-
tialius impenderetur. An autem statua ista
fuerit totaliter aurea aut superficie tenus
tantum, et an fuerit concava aut plena seu
solida, non est adeo certum, quamvis ali-
qui dicant, quod non nisi exterius fuerat
aurea. Denique per id quod dicitur, Alti-

interpretatur conclusum. Albertus etiam
dicit verisimile esse, quod vallavit eam
vallo aqua pleno.

Itaque Nabuchodonosor rex misit ad
congregandos satrapas, qui erant quasi
senatores seu nobiles barones, magistra-
tus, qui officia curiae ordinabant, seu ad

tudine sexaginta cubitorum, quidam af- consiUdirios, etjudices, quorum fuit causas
firmant describi altitudinem basis supra G audire ac determinare, duces exercitus seu

quam posita erat, non statuae : aliter lati-
tudo non corresponderet, quae sex cubito-
rum fuisse conscribitur. Istud textui con-
sonum non videtur, quia eodem modo
locutionis, altitudo et latitudo statuae hu-
jus describitur : ideo sicut per id quod
dicitur, Latitudine cubitorum sex, insinu-

militum, scilicet Cerethi et Phelethi. Cere-
thi autem dicuntur quasi vivificantes, quo-
niam cives vivificabant, id est, in vita
servabant. Phelethi vero dicuntur mortifi-
cantes, quasi qui pessimos trucidabant. Et
tyrannos, id est strenuos inter milites vel
tributorum regalium exactores, et prcefe-

atur statuae latitudo; ita per id quod dici- ctos, id est praepositos, seu eos qui singulis

tur, Altitudine sexaginta cubitorum, non prseerant villis, omnesque principes regio-

basis, sed statuae altitudo exprimitur. Ar- num Babyloni subditarum : qui principes

gumentum quoque nil cogit. Quemadmo- erant praesides provinciarum ; ut conveni-
dum enim praefata altitudo, humani cor- D rent ad dedicationem, id est consecratio-

poris altitudinem vehementer excedit, ita nem, statucu, quae sancta ac divina fuit

et latitudo illa latitudinem hominis : quae pronuntianda, quam erexerat Nabuchodo-

duorum palmorum esse debet, secundum nosor rex. Secundum Hieronymum, excel-

KNARRATIO IN CAP. III DANIELIS. — ART. III

sa periculis suis stant, id est, majori peri-
culo expositi sunt altiores. Unde Glossa
apertius ait, Excelsa periculosius stant.
Insuper, secundum Hieronymum, citius
corruunt quse sublimia sunt. Principes et
majores congregati sunt, ut per eos sedu-
cantur minores. Qui enim divites sunt et
potentes, dum timent carere divitiis atque
potentia, facilius supplantantur peccatis ;
et seductis magistratibus, subditi pereunt
exemplo majorum. Denique, secundum Al-
bertum, hanc statuam spiritualiter erigunt
avari, qui aurum venerantur ut deum, quia

Ephes.\,5; Apostolus avaritiam vocat idolorum servi-

Coioss. ui, tntem Hseretici quoque et schismatici, qui
fulgore eloquentiae saecularis falsum dog-
ma componunt, auream faciuut statuam,
vel potius deauratam, et quantum in se
est, persuasione sua compellunt homines
ut cadentes adorent idolum falsitatis.
3 Tunc congregati sunt satrapcv, et cete-

ri jam praefati, ad dedicationem statuae.
Stabant autem in conspectu statuce quam

* posuerat erexerat * rex. Et prceco clamabat valen-
k ter, grandi scilicet voce : Vobis dicitur, id
est, ex parte regis praecipitur, populis, ct
tribubus, in quas dividitur populus, et lin-
guis, id est diversarum linguarum natio-
5 nibus ; in hora qua audieritis sonitum
tubce et ftstulce. Fistula est instrumentum
musicum ligneum, multa habens forami-
na, quae sonum modulatum emittit. Et ci-
tharce et sambucce. Sambuca dicitur quasi
buccina parva, a sam, quod est sol, et buc-
ca : quia non fit nisi in aestate. Et psalte-
rii, id est instrumenti musici quod decem
chordis super concavum extensis perfici-

Ps. xxxn, 2. tur, juxta illud : In psalterio decem chor-
darum psallite ei. Et symphonice, quae
erat in cantibus sacerdotum, secundum
Albertum. Aliqui tamen accipiunt pro in-
strumento oblongo, quod digitis tangitur,
ct a caecis solet portari. Communiter vero
sumitur symphonia pro melodia in gene-
rali. Et universi generis musicorum, quae
hic in speciali non exprimuutur. Quae om-
nia ibi resonabant, ut ex tantis melodiis
cor populi molliretur et accenderetur ad

A statuae venerationem. Diversae siquidem
melodiae diversas causant in anima affe-
ctiones. Unde et David quum arcam Dei
transferret, musicis usus est instrumen- imeg.\i,s,
tis, ut legitur secundo Regum volumine.
Cadentes adorate statuam auream, quam
constituit Nabuchodonosor rex. Si quis au- 6
tem non prostratus adoraverit statuam,
eadem hora mittatur in fornacem ignis
ardentis. Dira comminatio, ut terror poe-
narum eos compellat quos ralio prohibet.
Post hcec ergo statim ut audierunt om- 7

B nes populi sonitum tubce, etc, cadentes
omnes populi, tribus et linguce, id est in
terram se prosternentes, in reverentiam
idoli, seu regis in idolo, adoraverunt sta-
tuam auream : non quod universi populi
illic tunc erant; sed est distributio pro ge-
neribus singulorum, quia cum majoribus
aliqui de subditis, de singulis locis regi
subjectis venerunt.

Statimque in ipso tempore accedentes 8
viri Chaldcei, accusaverunt Judcvos : qui-
bus invidebant, eo quod in regni negotiis

C sibi erant praelati. Hinc passionibus agi-
tati, celeriter aggressi sunt regem. Passio
namque rationis judicium non exspectat.
Dixeruntque Nabuchodonosor regi, ejus 9
benevolentiam captando, ut magis place_
rent et impetrarent intentum : Rex, in
a>ternum vive, nunc in saeculo isto, et post-
ea cum immortalibus diis. Tu, rex, posui- 10
sti decrefum, ut omnis homo praeter te, qui
audierit sonitum tubce, fistulce et citharce,
etc. Liltera plana est. Sunt ergo viri Ju- 12
clcei, quos constituisti super opcra regionis

D Babylonice, quia de tua licentia Daniel eos
praefecit publicis operibus provinciarum
Babylonis : ut dictum est in fine capituli Dan. n,49.
praecedehlis; Sidrach, Misach el Abdena-
go. Viri isti contempserunt decretum tu-
um : deos tuos non colunt,et statuam non
adorant. Tanquam dicant : 0 rex, ingrati
sunt tibi, et reddunt mala pro bonis, inju-
riam et contemptum pro honore eis a te
impenso; captivos,principes fecisti populi
tui, et tamen rebelles sunt tibi. Quidam
hoc loco deos et statuam pro eodem acci-

ENARRATIO 1N CAP. III DANIELIS. — ART. III 33

piunt, sicut in Exodo de vitulo conflatili A Kt quis est Deus qui eripiat, id cst, cri-

Exodxxnii dixerunt filii Israel, Isti sunt dii tui. Sed pere possit, vos de manu mea? Mira in-

quoniam dictum est, quod rex in statua stabilitas et exca?catio regis hujus, quod

jussit se adorari, et ultra hoc, ipsemet ido- de Deo Hebrseorum, quem dudum Deum

la adoravit, convenientius pro diversis ac- deorum et Dominum regum confessus esf, Am.u.47.

cipiuntur. Noverunt enim Chalda)i, quod nunc tam blasphemanter ac impie loqui-

viri isti non nisi Deum Israel colerent. tur, quasi non sit homine mortali poten-

13 Tunc rex Nabuchodonosor in furore, id tior. Simili quoque modo Sennacherib rex
est impetu furioso, et ira, quee est appe- Assyriorum, dixit per nuntios ad Ezechi-

titus vindictee, prcecepit ut adducerentur am : Non te seducat Deus tuus, quia non nuty.xix,

coram se Sidrach, Misach et Abdenaqo, poterit te liberare de manu hac. io;n/>ar.

xxxii 14 15

volens eis dare locum respondendi et ex- Respondentes Sidrach, Misach et Abde- \q

cusandi : sicut in Actibus scribilur Apo- B nago, dixerunt regi voce sccura et corde

Act. xxy, stolorum : Non est consuetudo Romanis non territo, non timentes eum qui corpus Matth. x,

condemnare aliquem, nisi preesentes ha- occidit, sed eum qui potestatem habet cor- 28-

beat accusatores, et locum accipiat res- pus et animam mittere in gehennam : Non

pondendi ad abluenda crimina. Qui con- oportet nos de hac re, scilicet, quis sit

festim adducti sunt in conspectu regis. Deus qui possit nos de tuis eripere ma-

Accusatores enim eorum avidissimi erant nibus, respondere tibi sermonibus, quoni-

condemnationis ipsorum : ideo festinabant am factis comprobandum est magis quam

eos adducere. verbis.Hoc dicunt tanquam de divina pro-

14 Pronuntiansque rex verba accusationis tectione securi. Vel, secundum Hierony-
audita, ait eis : Verene, id est anne vere, mum, sensus est : Non debes audire verba
o Sidrach, Misach et Abdenago , deos meos nostra, quorum jam ipsis rebus probabis
non colitis, et statuam auream quam con- C fortitudinem atque constantiam. Rursus-
stitui,non adoratis?Ex hoc apparet, quod que sensus est : Queestio tua, qua queeris
dii et statua non accipiuntur hic pro eo- an deos tuos ac statuam adoremus, et quis
dem, praesertim quoniam statuam, in qua sit Deus qui valeat nos liberare, ita ab-
se ipsum jussit adorari, deos suos non surda est, ut responsione indigna sit. Quid

15 nominaret. Nunc ergo si estis parati,qua- enim stultius, quam idola, inanimataque
cumque hora audieritis sonitum tuba?, etc, colere, et de summi Dei omnipotentia du-
prosternite vos humiliter coram idolo, et bitare ? Ecce enim Deus noster quem coli- 17
adorate statuam : quod si non adoraveritis mus fide, spe, caritate, et actibus latriee,

eam, eadem hora mittemini in fornacem cujus in ditione cuncta sunt posita, potest Estherxm,

ignis ardentis. Quamvis in furore jussit eripere nos de camino ignis ardentis, imo 9-

eos adduci, tamen his verbis dat spatium de omni persecutione : juxta illud Isaiae :

pcenitendi,et priori offcnsee ignoscit, dum- D Quum transieris per aquas, tecum ero; et is. xmi, 2.

modo vel secunda vice admoniti acquie- flamma non ardebit in te ; et de manibus

scant : quod si noluerint, pcenalissimam tuis, 0 rex, liberare : quemadmodum in

mortem minatur. Ignis namque est magis secunda Petri epistola habetur : Novit Deus upetr.n,9.

activus, et activa sua proprietate, puta pios de tentatione eripere. De quo omni-

calore, magis affligit. Ex quo patet quod potente Domino in libro Job scribitur :

non libenter, imo valde invite pueros is- Deus cujus irse nemo resistere potest : y06ix,i3,4.

tos interemisset, quoniam sibi carissimi quis restitit ei, et habuit pacem? Quod si 43

erant, potissime propter Danielem. Unde noluerit nos a temporali hac occisione

et eis visis, ad pietatem flexus videtur, preeservare : interdum enim Deus electos

licet cum furore mandavit eos sibi ad- suos permittit ab impiis trucidari ad bea-

duci. titudinis suee augmentum, juxta illud ad

T. 10. 3

ENARRATIO IN CAP. III DANIELIS.

ART. III

Bebr. », Hebraeos, Alii autem distenti sunt, non
suscipientes redemptionem, ut meliorem
invenirent resurrectionem ; nofum sit ti-
bi, rex, quia deos tuos non colimus, et sta-
tuam auream non adoramus : id est, parati
sumus potius inori, quam contra legem
patrum nostrorum idololatrare, justitiam-
que relinquere, certi quod si Deus permi-
serit corpora nostra occidi, animas non
relinquet : juxta illud secundi Machabae-
\\Mach.\u, orum, Parati sumus magis mori, quam
patrias Dei leges praevaricari.

19 Tunc Nabuchodonosor repletus est fu-
rore, reputans se contemptum : quod su-
perbia ferre non potest, cupiens magni
pendi ; et adspectus faciei illius immutatus
est super Sidrach, Misach et Abdenago :
id est, cordis sui turbatio in vultu appa-
ruit, praesertim in oculis, ubi passiones
animae magis citiusque resultant : et viros
istos, quos dudum favorabiliter adspicere
consuevit, nunc furibundo vultu adspexit.
Sic et Jacob in Genesi ait conjugibus suis :

Gen.wx\, Video faciem patris vestri, quod non est

circa me sicut heri et nudiustertius. Et

praecepit ut succenderetur fornaoc : quae,

secundum Albertum,in campo parata fuit;

septuplum, id est septies plus, quam suc-

cendi consueverat : quasi et simplex et

solitus ignis non sufficeret sanctos occi-

dere, et ut eos magis terreret. Furor nam-

que et ira quae insaniae proxima est,modum

nescit tenere. Propter quod in Ecclesiaste

Eccie.su, legitur: Ne sis facilis ad irascendum. quia

Protxxvn *ra m smu stl'bi requiescit; et alibi, Ira

4. non habet misericordiam, nec erumpens

20 furor. Et viris fortissimis corporali for-
titudine de exercitu suo jussit, ut ligatis
pedibus Sidrach, Misach et Abdenago,
mitterent eos in fornacem ignis ardentis.
Et quid necesse fuit pedes eorum ligari,
nisi quod irae impetus ratione non utitur?

21 Et confestim viri illi tres vincti pedibus
cum braccis : pro quo nomine Aquila et
Theodotion saraballa dixcrunt, qua? hic su-
muntur pro teguminibus crurum ac tibia-
rum,secundum Hieronymum etAlbertum;
et tiaris. Tiara, secundum Hieronymum,

A Graeeum est,et usu vertitur in Latinum,si-
gnificatque pileolum quo Chaldaei utuntur
et Persae. Quandoque autem accipitur pro
capitis mitra, juxta illud Exodi : Tiaram Exod.K\ix,
pones in capite ejus, scilicet Aaron pon-
tificis. Aliquando vero significat pallium.
Et calceamentis et vestibus, missi sunt, id
est projecli, in fornacem ignis ardentis.
bleo forsitan jussit eos mitti in ignem
indutos, ut diutius torquerentur. Namjus- 22
sio regis urgebat. Passionati enim, potis-
sime iracundi, cum impetu in optata fe-

B runtur, nec pensant quid imminet. For-
nax autem succensa erat nimis, videlicet
septuplum plus solito. Porro viros il-
los fortissimos, qui miserant in fornacem
Sidrach, Misach et Abdenago, interfecit
flamma ignis fornacis. Hoc dicitur hic per
anticipationem, quia, ut infra in isto di-
cetur capitulo, combusti sunt quum an-
gelus descendisset in fornacem, flammam- vers. 49.
que excussisset. Quod factum est, ut rex
non solum de miraculo formidaret, sed et
exercitus sui damna sentlr et. Viri autem hi 23

C tres, Sidrach, Misach et Abdenago, ceci-
derunt projecti in medio camini ignis ar-
dentis, ubi flamma fuit calidior, colligati,
id est pedibus vincti, vel et ipsi tres simul
ligati, ut poenas suas mutuo magis sen-
tirent.

Qua> sequuntur, in Hebraicis volumi-
nibus non reperi. Haec verba non sunt de
texlu, sed Hieronymus ea inseruit, quia
ut ait in Prologo hujus Prophetae, hymnus
seu canticum trium puerorum cum verbis
statim sequentibus, in Hebraeo non con-

D tinentur. Et sicut in Prologo refert Hie-
ronymus, quidam inter Hebraeos praeceptor
arguebat ista non esse de textu, eo quod
verisimile non sit, pueris istis tantum
otium in fornace fuisse, ut metro lude-
rentjOmnesque creaturas ad Dei invitarent
prseconium. Verumtamen quidquid sit de
veritate seu conclusione, ratio ista non
valet : imo valde credibile est, quod quum
pueri isti in medio ignis tantam Dei circa
se pietatem sentirent, ut non solum non
laederentur, sed velut rore refrigeraren-

F.NARRATIO IN CAP. III DAMELIS. — ART. III

tur, adversariosque sentirent comburi, et A
angelum Dei adesse, mirabiliter inflam-
mati sinl ad Dei praeconium, el, omnia ad
ejus invitaverint laudem, ila quod erant
in otio contemplationis mirabili.

24 Et ambulabant in medio flammcv, lau-
dantes Deum et benedicentes Domino :
laudantes eum de sua bonilate in se, et
benedicentes eidem de effectibus pietatis
suae et aequitatis. Et hoc grande fuit ini-
raculum, quod eorum vincula sunt com-
busta, ita ut ambularent, corpora autem

25 manserunt illsesa. Stans autem Azarias, B
qui inter tres forte senior ac principalior
fnit, oravit sic, ut statim subdetur. Ape-
riensque os suum. Hoc dicitur, ad insi-
nuandum quod sapientissime et cum de-
liberatione locutus est. Tn medio ignis,ait.
Stetit mente erectus et constans, corpore
quoque elevatus ad Deum, suamque ora-
tionem laudibus Dei commiscuit, ut exau-

ps. xvii, 4. dibilior esset, juxta illud in Psalmo : Lau-
dans invocabo Dominum, et ab inimicis
meis salvus ero.

26 Benedictus es, Domine Deus patrum no- C
strorum Abrahse, Isaac et Jacob : qui licet
sis omnium Deus ac Dominus per creati-
onem, illorum tamen specialiter Deus ac
Dominus es per praedestinationem, mise-
rationem, providentiamque et gratiam val-
de specialem.Unde quum in Exodo Moyses
nomen Dei a Deo sciscitaretur, responsum

Exod.m, est ei a Deo : Haec dices filiis Israel : Do-
13, minus Deus patrum vestrorum,Deus Abra-

ham, Deus Isaac, et Deus Jacob, misit me
ad vos : hoc nomen milii est in aeternum,
et hoc mcmoriale meum in generationem D
et generatidnem. Dicitur autem Deus be-
nedictus, tanquam fons omnis benedicti-
onis, et omni bono dicto dicendus seu
appellandus, utpote omni praeclara nomi-
natione praedignus, cui omne bonum est
adscribendum. Et laudabilis, tanquam vir-
tuosus et bonus simpliciter ac perfecte.
Laus enim virtuti ac bonilati impenditur
ac debetur. Et gloriosum nomen tuum no-
minatum, scilicet tu ipse, in scecula : glo-
riosum,inquam, id est omni fama et laude

dignissimum seu vulgalum, vel cum lau-
de cognitum, seeundiim quod gloria dici-
lur clara cum laude notitia ; gloriosum
quoque, id est felicitate, jucunditate et ex-
cellentia plenum.

Quoniam justus es in omnibus quce fe- 27
cisti nobis, id est in perseciitionibus et
flagellis nobis a te inflictis, qui das uni-
cnique quod mereliir. Sic et Psalmista
decantat : Justus es, Domine, et rectum p*.csvm,
judicium tuum ; itemque, Quoniam juslns l"j x 8
Dominus et justitias dilexit, aequitatem vi-
dit viillus ejus. Et universa opera tua ve-
ra, veritate naturae seu entis, in quantum
conformia sunt rationibus idealibus quas'
habent in mente divina. Vera sunt qiioque
veritate justitiae, in quantum primae et
increatae rectitudini ac sapienfise consona.
El vice tuce rectce, id est, processus tui in
rerum dispositione sunt ordinati.Viae quo-
que Dei, sunt prsecepta et consilia ejus :
de quibus in Proverbiis legitur, Viae ejus Pro».ui,n.
viae pulchrae, et omnes semitee ejus paci-
ficae. Rursus, viae Dei dicuntur ejus ve-
stigia.

Et omnia judicia tua vera, id est justa
ac sapientialia. Judicia autem Dei dicuntur
dupliciter : Primo, secundum quod sunt
in ipso Deo omnia judicante : in quo non
sunt plura, nisi per relationem ad judi-
cata, quemadmodum idese multae dicuntur
per respectum ad ideata. Haec vero judicia
quid sunt, nisi censurae sapientiae Dei, qua
de omnibus rectissime judicat? De quibus
ait Apostolus : Quam incomprehensibilia nom. xi,33.
sunt judicia ejus ! Secundo, dicuntur Dei
jndicia effectus divinae justitiae, scilicet
retributiones aut dispositiones in rebus.
De quibus ait Psalmista : Judicia Domini Ps. sviu,
vera, justificata in semetipsa. Denique po- l0"
nitur judicium discretionis, quo Deus in
praesenti inter electos reprobosque discer-
nit, illos misericorditer convertendo, istos
juste deserendo, de quo loquitur Christus,
Nunc judicium est mundi : et istUd occul- Joann.xn,
tum est. Aliud judicium est remuneratio-
nis, quod in fine saeculi, quantum ad om-
nes, apertissime fiet, juxta illud Psalini :

ENARRATIO IN CAP. III DANIELIS. — ART. III

Ps. xcvu.9.

Apoc. xv,
3; xvi, 7.

Judicabit orbcm terrarum in justitia, ct A
populos in aequitate. Porro, secundum Al-

bcrtum, pcr judicia intelliguntur hoc loco
punitiones a Dco inflidae. Sic namque ex-
ponit : Judicia tua vcra, quae scilicet con-
tra nos fecisti.Huic Dei praeconio consonat
illud Apocalypsis : Magna et mirabilia sunt
opera tua, Domine Deus omnipolens : ju-
stae et verae sunt viae tuae, Rex saeculo-
rum ; Domine Deus omnipotcns, justa et
vera judicia tua.

Judicia enim vera veritate justitiae feci-
sti, id est, supplicia nostris demeritis de- B
bita mi\\x\s\\, juxta omnia, id est in om-
nibus, vel secundum universa afflictiva,
qua; induxisti super nos per Chaldaeos, et
super civitatem sanctam patrum nostro-
rum Jerusalem. Quae dicitur sancta, quia
divino cultui fuit specialiter deputata, et
divinis sacramentis atque obsequiis san-
ctificata : in qua multi Vatum ac Patriar-
charum Domino servierunt in sanctitate
is.Lxiv.io. atque justitia; de qua in Isaia legitur : Gi-
vitas sancta tua, facta est deserta. Quae
postea per Christi in ea praesentationem, G
personalem praesentiam, visitationem, prae-
dicationem, miraculosam operationem, no-
vissimam Ceenam, Eucharistia? institutio-
nem, passionem, Spiritus Sancti missio-
nem, Apostolorum doctrinam, primitivae
Ecclesiae sacratissimam conversationem,
multorumque martyrum occisionem, ex-
cellentius sanctificata dignoscitur. Propter
quod Matthaeus dicit : Multa sanctorum
corpora surrexerunt, et venerunt in san-
ctam civitatem, et apparuerunt multis.
Quia in veritate justitiae, quae est vera ju- D
stitia; in vera quoque verborum tuorum
propheticorum impletione atque veraciter;
etjudicio justo, quod a veritate et aequita-
te procedit ; induxisti omnia hcec afllicto-
ria super nos per Chaldaeos, propter pec-
cata nostra, qui nullum malum relinquis
inultum, secundum illud Job, Deus inul-
tum abire non patitur.

Quocirca ait Hieronymus : Quando diver-
sis premimur angustiis, ex toto cordis af-
fectu praelata verba loquamur.Et quidquid

Matth.
xxvn, 52,53

Jobxxw, I S

nobis acciderit, juste nos sustinere fatea-
mur, ut compleatur in nobis quod scri-
plum est : Exsultaverunt filiae Judae pro- Ps. xcvi, 8.
pter judicia tua, Domine. Unde et Judith
salubriter admonet : Et nos ergo non ul- Judithvm,

, . .. , 26, 27.

ciscamur nos pro his quae patimur ; sed
reputantes peccatis nostris haec ipsa sup-
plicia minora esse, flagella Domini, quasi
servi qui corripimur, ad emendationem, et
non ad perditionem noslram evenisse cre-
damus.

Peccavimus enim, et inique egimus, re- 29
cedentes a te, per mentis aversionem a te
summo et incommutabili infinitoque bo-
no, non per corporis motionem directe,
scilicet ut est motio corporalis,distantiam-
que localem, quum vere essentialiterque
ubique sis; et deliquimus in omnibus per
peccata omissionis : juxta illud Osee, De- o*eeiv,io.
reliquerunt Dominum in non custodiendo.
Et prazcepta tua non audivimus interiori 30
auditu per obedientiam et complacentiam;
et quidam ita rebelles fuerunt, quod nec
corporalibus auribus verba Dei voluerunt
audire. Tales quoque fuerunt Judaei tem-
pore Christi, quibus ait : Qui ex Deo est, j0o*m.vm,
verbaDci audit : propterea vos non auditis, 47-
quia ex Deo non estis. Denique interio-
ri aure audire, est diligenter advertere, et
verbis Dei complacentiam efficientiamque
adhibere. Nec observavimus in memoria.
Memorialiter autem verborum observatio
valet ad repellendum tentationes ac vitia :
propter quod ait Psalmista, In corde meo Ps.cxvm,
abscondi eloquia tua, ut non peccem tibi. "'
Itaque, dum aliquid cogitamus, affecta-
mus, effamur aut operamur, pensemus an
verbis Dei repugnet : quod si' ita est, mox
ab illo cessemus.

Nec fecimus in opere exteriori sicut
pneceperas nobis, id est, eo modo ac tali
fine non implevimus tua mandata, quo
modo et cur ea fieri imperasti. Multi
quippe videntur divinis praeceptis obtem-
perare, quantum ad substantiam facti seu
operis, non tamen vere obediunt, quia non
ad Dei gloriam ex caritate talia agunt. Ut
bene nobis esset, praescrtim in spiritualibus

ENARRATIO IN CAP. III DANIELIS. — ART. III

bonis, ut scilicet bonis gratiae in praesenti, A
et bonis gloriae in futuro ditaremur. Ex
quo innotescit, quod ad nostram utilita-
tem ac felicitatem, non ad suum profe-
ctum aut commodum, Deus jussit nos sibi

Ps.x\, 2. parere : ipse enim nostrorum bonorum
non eget. Omnia tamen ultimate finaliter-
que refert ad se ipsum, suamque gloriam :
sed et nostram ipse salutem, quantum in
se est, se desiderare seu velle insinuat; et
filiis Israel etiam temporalium abundan-
tiam, si sibi efficaciter deservirent, spo-
pondit. Hinc in Deuteronomio habetur : B

Deut. v,29. Dixit Dominus ad Moysen : Quis det talem
eos mentem habere, ut timeant me, et
custodiant universa mandata mea, et bene
sit eis et filiis eorum post eos in sempi-
ternum? Prseterea, secundum Albertum,
duo peccata sunt, nolle audire, et auditui
nolle obedire. Contra quod fertur in Psal-

Ps. xciv,8. mo : Hodie si vocem ejus audieritis, nolite
obdurare corda vestra.

Insuper advertendum, quod praeinducta
verba humillimse confessionis tres pueri
isti non in sua, sed in sui populi persona C
effati sunt, quia et ipsi pars erant Israeli-
ticae plebis. Ipsi namque innocentes fue-
runt, praesertim ab eis sceleribus propter
quee tradita fuit Judeea Chaldaeis. Juxta

\Esdr. ix, quem modum etiam Esdras oravit : Deus

6- meus, confundor levare faciem meam ad

te, quoniam iniquitates nostrae multiplica-
tse sunt super caput nostrum, et peccata
nostra creverunt usque ad ccelum. Hinc
ait Hieronymus : Certe tres pueri nec pec-
caverant, nec ejus setatis erant, quando
ducti sunt in captivitatem, ut propter sua D
vitia punirentur : ergo quomodo hi ex per-
sona populi loquuntur, sic illud Apostoli
Rom. vii, legendum est : Non enim quod volo, hoc
ago; sed quod nolo, hoc operor; et cetera
quae in eodem scripta sunt loco.

31 Omnia ergo quce induxisti super nos, et
universa quce fecisti nobis, in vero, id est

32 justo, judicio fecisti. El tradidisti nos in
manibus inimicorum iniquorum et pessi-
morum, videlicet Chaldaeorum : quia in
quantum inimici, voluerunt nocere; quia

15.

iniqui, nulla virtutis honestate reprime-
bantur; et pessimi erant, quia quo celeris
gentibus potentiores, eo et crudeliores ac
superbiores, et idolis servientes ; prcevari-
catorumque, id est transgressorum etiam .
legis naturalis, naturalisque pietatis : de
cujus dictamine est, ut quod vis fieri tibi,
facias alteri, et quod non vis tibi fieri,
non facias alii. Unde in Evangelio lo-
quitur Christus : Quaccumque vultis ut fa- Matth.wi,
ciant vobis homines, haec facite illis. Et 12'
Tobias : Quod ab alio oderis fieri tibi, vide roft.iv.ie.
ne aliquando aliis facias. Quod tamen de
rationabili velle nolleque dicitur. Et regi
Nabuchodonosor, injusto contra proximos
quos oppressit, et pessimo contra Deum,
cujus sibi usurpavit honorem, idola colens
et se in statua adorari praecipiens, ultra
omnem terram, id est prae cunctis habita-
toribus terrae : nam crudelissimus fuit, et
innumerabiles gentes undique devastavit.
Nec obstat quod in Jeremia et Ezechiele jer. .uv,
Deus eum nominavit servum suum. Sic9' ff

xxix, 20.

nempe eum appellat, quoniam divinae fuit
justitiae instrumentum in punitione malo-
rum : quod tamen intentione fecit per-
versa; postea vero pcenituit, ut infra de-
scribitur.

Verumtamen circa haec quaestio oritur,
quomodo Deus justus justo judicio cum
injustis Judseis etiam justos Judseos mani-
bus tradidit Chaldseorum. Nam et Ezechiel
ad terram Israel ait : Ecce ego ad te, et Esech.x*i,
ejiciam gladium meum de vagina sua, et
occidam in te justum et impium. Et re-
spondendum, quod Deus sublimis et bene-
dictus, justus et sapiens, quandoque etiam
justos impiis tradit torquendos absque eo-
rum demerito seu peccatis : et hoc, justo
judicio, ut patet in Job. Non enim pro sola
culpa infligitur pcena a Deo, sed et ob alias
causas multiplices, scilicet ad virtutis ex-
ercitationem, ad justitise justorum osten-
sionem, ad aliorum aedificationem, ad bo-
norum profectum et gloriam ampliorem,
ad divinae potestatis declarationem, prout
Spiritu Sancto praestante, opere isto com-
pleto, super Job plenius declarabo.

ENARRATIO IN CAP. III DANIELIS.

ART. III

33 Et nunc non possumus aperire os, id
est, nec adversariis nostris respondere seu
resistere possumus, neque nos coram te
excusare; el prae confusione vix loqui va-

yoftxxxix, lemus. Sic et sanctus Job ait : Quia leviter
locutus sum, respondere quid possum ?
Mauum meam ponam super os meum. Et

/s.xxxvm, Ezechias in Isaia? libro : ■ Quid dicam, aut
quid respondebo quum ipse fecerim? Con-
fusio et opprobrium, id est materia confu-
sionis interioris, scilicet cordis in conscien-
tia, et exprobrationis exterius, facti sumus
servis tuis, et, pro id est, his qui colunt
te, quia ad exprobrandum objicimur eis.
Unde Glossa ait : Bonis infertur opprobrium
et confusio propter nos. Etenim dum justi
premuntur ab impiis, malitiosi insultant
ceteris justis quasi inaniter colant Deum,
qui eos in adversitatibus non tuetur : sic-
que miseria seu afflictio virtuosi pro op-
probrio infertur colentibus Deum ab im-

/06x11,4. piis. Propter quod in Job legitur : Deridetur
justi simplicitas. Et in Proverbiis Salomon

/vow.xxix, ait : Abominantur impii justum; et, Viri

"ibid. 10. sanguinum oderunt simplicem; et item,

/6jd.xxvin, Qni derelinquunt legem, laudant impium.

Ps.Lxvm,7. Hinc et Christus orat in Psalmo : Non eru-
bescant in me qui exspectant te, Domine ;
non confundantur super me qui quaerunt
te, Deus Israel. De hujusmodi enim eventu
dolent viri virtutum, non in quantum ha-
bent rationem pcenae seu adversitatis quan-
tum ad eos; hanc namque per patientiam
etiam cum gaudio ferunt : sed ut est culpa
gravissima, et velut blasphemia Dei, quo-
niam derogat providentiae ejus; et item, ut
est scandalizativum pusillorum, nocivum
quoque perversis ita agentibus.

34 Ne, quaesumus, etc. Secundum Albertum,
post et juxta confessionem ponit oratio-
nem sequentem : quae ex quinque confici-
tur, scilicet gloria nominis Dei, suffragio
paternae intercessionis, confessione humi-
liationis, sacrificio contribulati cordis, se-
quela perseverantissimae voluntatis. Haec
quinque consideranti sequentia innote-
scent. Quantum ad primum, orditur lo-
quens in sua et sociorum suorum persona:

A Ne,quwsumus, tradas nos hostibus inpcr-
petuurn affligendos.Quasi dicat : Non ultra
vires permittas nos tribulari, nec pcena haec
captivitatis nimium protrahatur, quamvis
ad tempus duret. Hoc oravit, ut cultus Dei
in Jerusalem reformaretur, et ne plebs
Jsraelitica adhuc imperfecta,adversitatibus
victa, ad impatientiam verteretur, atque a
Dei cultu ad idololatriam declinaret. De-
nique virtuosi tribulationibus cincti, ad
requiem beatitudinemque licenter adspi-
rant : sicut et David in Psalmo et verbis

B libri Regum, a Saule frequenter eripi fla-
gitavit. Unde et in Isaia habetur : Ne ira- h. uuv, 9.
scaris, Domine, satis. Hinc in fine Thre-
norum orans Dominum Jeremias : Quare, Thren.v,
inquit, in perpetuum oblivisceris nostri, 20*
derelinques nos in longitudinem dierum ?
Proptcr nomen tuum, id est, propter tui
ipsius bonitatem et pietatem nos audi, etsi
non propter merita nostra : sicut et Psal-
mista precatur, Propter nomen tuum, Do- Ps.kiv.u,
mine, propitiaberis peccato meo;et denuo,
Secundum misericordiam tuam memento ibid. 1.

C mei tu, propter bonitatem tuam, Domine.
Vel, Propter nomen tuum, id est ob tui
ipsius honorem et gloriam, ut in nostra
liberatione tu glorificeris, lauderis, om-
niumque tuorum liberator ab omnibus
agnoscaris. Ad utrumque autem sensum
pertinet illud Ezechielis : Non propter vos Ezech.
ego faciam, ait Dominus Deus, sed propter XSXVI' ''
nomen sanctum meum.

Et ne dissipes, id est, destrui seu auferri
permittas, testamentum tuum, id est legem
per Moysen datam : quae dissipatur dum

D ejus cultores tolluntur. Sic sumitur testa-
mentum ad Hebraeos octavo, quo verba Je-
remia? allegantur, et inter cetera dicitur :
Quoniam ipsi non permanserunt in tesla- Hebr.wn,
mento meo, ego neglexi eos, dicit Domi- 9-
nus.Vel,Ne dissipes testamentum tuum,id
est, fcedus seu pactum quod cum nostris
patribus percussisti in datione legis, quod
scilicet ipsis eorumque posteris propitius
esses, atque in tribulatione ad te vocife-
rantes exaudires : juxta illud Nehemiae :

• .1 UEsdr.i,

Memento verbi quod mandasti Moysi servo 8,9.

ENARRATIO IN CAP. III DAtflELIS. — ART. III

Luc. i, 72,
73.

Matth.xxv,
21, 23.

Joann. vm,
35.

Gen. xxii. 9.

Ibid.xxsm
U e< seg.

tno, dicens : Qmim transgressi fueritis, A
ego disperdam vos in populos ; et si re-
vertamini ad me, nt custodiatis praecepta
mea, etiam si abducti fueritis ad extrema
coeli, inde congregabo vos. Neque auferas
misericordiam tuam, id est pietatis tuse
effectum, a nobis : scilicet, pacem pecto-
ris, pacemque temporis, quibus ad pacem
aeternitatis ducamur, da nobis. Albertus
praedictum locum ita exponit : Ne dissipes
testamentum tuum, quo testatus es te no-
bis daturum ; secundum illud : Memorari
testamenti sui sancti ; jusjurandum quod B
juravit ad Abraham patrem nostrum, da-
turum se nobis.Neque auferas misericordi-
am,quate promisisti nasciturum ex nobis.
Propter Abraham dilectum tuum, id
est valde dilectum et ex pluribus prseele-
ctum, cui et multa dilectionis indicia os-
tendisti : ut patet in Genesi.Quidam dicunt
Abraham dilectum Dei vocari, quoniam
primus fuit electus a Deo ex idololatris, et
quia primo factse sunt ei promissiones
apertee de Christo : quse si ita se habeant,
in fine articuli hujus clarebit. Et Isaac G
servum tuum, servitute filialis timoris,
cui dicitur, Euge, serve bone, intra in gau-
dium Domini tui ; non servitute timoris
servilis, cui dicitur in Joanne, Servus non
manet in domo in seternum, filius autem
manet in aeternum. Ideo autem specialiter
servus vocatur, secundum Albertum et
alios, quia simpliciter obedivit, quando
pater ejus voluit eum Deo offerre. Tunc
enim advirilem pervenit eetatem,et tamen
a patre sene se permisit ligari, et ad im-
molationem accessit spontanee, ut Jose- D
phus primo Antiquitatum libro describit,
imo ex Genesi comprobatur. Et Israel, id
est Jacob patriarcham, sanctum tuum, id
est sanctificatum a te : qui et eximise ex-
stitit sanctitatis, sicut in Genesi patet ; vi-
deturque Augustinus sentire, quod sancti-
ficatus fuerit in utero matris, quia adhuc
exsistentem in utero Deus dilexit. Primo
quoque sancto Jacob in somno ostensa est
sanctitas templi ac cultus divini, secun-
dum Albertum, ut in Genesi inducitur :

ubi et legitur, quod speciali cultu vovit se
colere Denm, Erit (inquiens) mihi Domi-
nns in Deum. Jllud autem sanctum voca-
tur, quod divino culliii applicatur.

Quibus locutus es, pollicens, id est pro-
mittens, quod multiplicares semen eorum
sicut stellas cceli, et sicut arenam quaz est
in littore maris. Sic enim in Genesi Do-
minus Abrahae loquitur : Suspice ccelum,
et numera stellas, si potes : sic erit semen
tuum. Insuper Jacob ait ad Dominum : Tu
locutus es quod benefaceres mihi, et di-
latares semen meum sicut arenam maris.
Sed et Dominus ait Isaac : Multiplicabo
semen tuum sicut stellas cceli. Fuit autem
consuetudo populi Israelitici, in precibus
suis memorari justitise Palriarcharum is-
torum, et divinarum promissionum eis fa-
ctarum, ut Deus tam propter illorum vir-
tutes ac merita, quam propter propriam
veritatem, exaudiret ipsos orantes.

Quia, Domine, imminuti, id est nume-
ro pauciores effecti, sumus, plus quam
omnes gentes : gladio enim, fame, peste, et
captivitate pro maxima parte fuerunt Ju-
dsei consumpti tempore isto. Propter quod
scriptum est in Baruch : Avertatur, Do-
mine, ira tua, quia derelicti sumus pauci.
Hoc quarto Regum et in Ezechiele plenius
edocetur. Sic et Moyses pro tempore suo
dixit ad populum Israel : Te elegit Do-
minus, ut sis ei populus peculiaris : non
quia cunctas gentes numero vincebatis,
quum sitis omnibus populis pauciores. Et
sumus humiles, id est despecti et viles, in
universa terra hodie propter peccata no-
stra : quia ubique a gentibus, inter quas
erant dispersi et commorantes, despicie-
bantur. Quod propter sua patiebantur pec-
cata, sicut per Jeremiam Deus frequenter
eis prsedixit : Dabo vos in commotionem
et sibilum et maledictionem omnibus re-
gnis terrse. Nam audientes famam calami-
tatis eorum, stupebant. Hinc dicit Baruch :
Facti sumus subtus et non supra, quia
peccavimus Domino Deo nostro.

Et non est in tempore hoc princeps, id
est rex in populo Israel. Sedecias cnim

Gen. xxviii,
21.

lbid. xv, 5.

Ibid.xxxn,
12.

Ibid.xxw,

Baruch n,
13.

IVZ?e<7.xxv;
Ezech. xn,
16.
Deut. vn,

6,7.

Jer. xxxiv,
17; xxv, 18;
xxix, 18.

Baruchn,

ENARRATIO IN CAP. III DANIELIS. — ART. III

lunc captus asseritur. Et dux militise. Et

Propheta,(\w\ posset dare divinum respon-
sum. Sed videtur contrarium : nam tem-
pore isto in Chaldaea fuerunt Daniel atque
Ezechiel, et alibi Jeremias. Ad quod di-
cendum opinor, quod Propheta hic dicitur
ab actu prophetandi : et tempore isto non
erat actualiter consolationem futuram di-
vinitus nuntians. Neque holocaustum, id
esl oblatio quse ad diviine majestatis reve-
rentiam totaliter comburebatur, significat-
que homines spirituales et viros perfectos,
qui divino obsequio se integraliter man-
cipant, ac sanctse caritatis igne penitus
inflammantur. Neque sacrificium, nequc
oblatio. Secundum Albertum, sacrificium
dicitur quod de liquidis vel aridis rebus
fiebat ; oblatio, quae partim incendebatur,
et partim reddebatur offerenti. Alii sacri-
ficium exponunt esse quod partim incen-
debatur, partimque ad usum sacerdotum
servabatur ; oblationem autem, quae ex
devotione offerebatur spontanee. Neque
incensum, id est thymiama odoris, quod
super altare thymiamatis offerebatur ad
sacrificii consummationem, ut dicit Apo-

Bebr.\x,6. stolus ad Hebra?os. Neque locus primiti-
arum coram te, id est, in quo primitiac
frugum terrse Domino offerentur, quia Je-
rusalem et templum, ubi hsec secundum
legem offerebantur, destructa fuerunt vel
protinus destruenda. De his primitiis in

P;o!-. iii, o. Proverbiis Salomon monet : Honora Do-
minum de tua substantia, et de primitiis
39 frugum tuarum. Ut possimus invenire mi-
sericordiam tuam, id est tibi per talia
exteriora secundum legem reconciliari, et
pietatis tuse consequi opem. Verumtamen
talia exteriora non erant per se Deo acce-
pta et placita, nec principaliter requisita,
aut simplieiter necessaria ; sed primitia?
cordis quas sunt praecipui fructus virtu-
tum, devotio et pcenitentiae actus, de qui-
bus subjungitur.

Sed in anima contrita contritione pce-
nitentiali, id est se ipsam per illicitorum
eradicationem et deplorationem conteren-
te. Sicut enim corporaliter aliquid conteri

A dicitur, quando in minutissima frusta con-
fringitur; sic anima spiritualiter conteri
fertur, dum se ipsam a propria volunta-
te, concupiscentia, omnique culpa penitus
exuit et confringit. Et spiritu humititatis,
id est spiritu nostro humiliante se ipsum,
non alte, sed humiliter de se sentiendo ;
vel, Spiritu humilitatis, id est in gratia
Spiritus Sancti humilitatem donantis. Por-
ro in homine anima et spiritus eamdem
designant frequenter essentiam : quee ani-
ma dicitur, in quantum corpus animat,

B format, vivificat ; et spiritus, quantum ad
vires superiores, vel propter naturac sua)
simplicitatem : spiritus tamen multis mo-
dis in homine et in Scripturis accipitur.
Suscipiamur ad veniam intra brachia tuse
clementise, ut scilicet per contritionem et
humilitatem tibi reddamur accepti, juxta
illud in Psalmo : Sacrificium Deo spiritus ps. i.,i9.
contribulatus ; cor contritum et humilia-
tum, Deus, non despicies. Nempe per ha?c
duo peccator Deo prsecipue reconciliatur,
ut qui in vitiis delectatus est impie, et

C contra altitudinem Dei se pompose erexit,
per pcenitentiam se affligens, dolens, ac
divinse se majestati profunde prosternens,
contraria in se contrariis curet, sicque sa-
natus mente Deo salubriter vivat. Unde
per Isaiam Dominus protestatur : Ad quem js. lxvi, 2.
respiciam, nisi ad pauperculum et contri-
tum spiritu,et trementem sermones meos?
Et in Baruch asseritur : Anima quse tristis Baruchn,
est super magnitudine mali, et incedit 18'
curva et infirma, et oculi deficientes, dant
gloriam et justitiam tibi Domino. Denique

D super illud Genesis, Isaac amabat Esau, ut Gen. \w,
Lyra allegat, Rabbi Moyses dicit : Dilectae 28'
sunt magis tribulationes quam sacrificia.
Sacrificia quippe sunt de divitiis hominis,
tribulationes vero de corpore ejus, quod
est carius sibi, secundum quod dicitur in
Job : Pellem pro pelle, et cuncta quee ha- Job u, 4.
bet homo, dabit pro anima sua.

Sicut in holocausto arietum et tauro- 40
rum, id est de istis animalibus facto, et
sicut in millibus agnorum pinguium, sic
fiat sacrificium nostrum hodie : id est,

ENARRATIO IN CAP. III DANIELIS. — ART. III

spirituale sacrificium cordis nostri, quo
se tibi per contritionem et humilitatem
sacrificat, praesentat et offert, sic et in tali
fide ac devotione tibi hoc die atque in
luce gratiae seu sapientiae atque clementiac
tii83 complaceat, in quali fide et devotione
sacrificia illa legalia de agnis pinguibus
ac ceteris animantibus facta, tibi compla-
cuerunt, videlicet ex devotione et fide of-
ferentium, non propria sua virtute. Pro-
pter quod dicunt theologi, quod sacrificia
illa meritoria erant ex parte operis ope-
rantis, non operis operati. In conspectu
tuo, id est coram pietatis tuae respectu, ut
nos clementer adspicias : juxta illud Psal-

i>*.xxxii,i8. mi, Oculi Domini super metuentes eum, et
in eisqui sperant super misericordia ejus.

Gen. iv, 4. Et in Genesi legitur : Respexit Dominus
ad Abel et ad munera ejus. Ut placeat ti-
bi. Hoc semper permaxime optare debe-
mus, ut opera nostra placeant Deo.

Quoniam non est confusio confidentibus
in te, id est, optato spei suae bono non
frustrantur, nec finaliter erubescent. Juxta
hunc sensum ait Albertus : Confusio scu
confundi, est a spe cadere, et rem spe-
ratam non invenire. Sic non est confusio
speranti in Deo, quum ad Romanos dicat

Bom.v.o. Apostolus : Spes non confundit. Et Psal-

Ps.xxxi.io. mista : Sperantem autem in Domino mise-

ricordia circumdabit. In Ecclesiastico quo-

Eccii. ii, que habetur : Scitote, filii, quoniam nullus

11'12- speravit in Domino, et confusus est ; per-
mansit in mandatis ejus, et derelictus est.
Praeter hanc confusionis acceptionem, ad-
huc in Scripturis confusio duobus modis
accipitur. Uno modo pro confusione bona,
quae est salubris erubescentia de peccato
ad pcenitentiam aut salutem : et istam ha-
bent ad tempus sperantes in Domino, non
tamen jugiter in mala conscientia habent
eam coram ipso. Alia est confusio vitiosa,
quo quis verecundatur sua fateri peccata,
vel erubescit de his quae non sunt vera-
citer inhonesta aut turpia, quamvis ipse
ea quasi inhonesta aut turpia apprehen-
dat : ut quum non volumus aliquid pro
Deo pati, irrideri,aut pro nostris excessi-

A bus corripi. Ista in virtuosis locum non
habet. Hinc scriptum est in Ecclesiastico :
Pro anima tua non confundaris dicere ve- EccU. iv,
rum : est enim confusio adducens pecca- ^*»25»31-
tum, et est confusio adducens gloriam et
gratiam ; non confundaris confiteri pec-
cata tua. Interdum vero confusio sumitur
pro vituperatione, reprobatione seu irri-
sione alicujus ab alio : et sic sancti et
virtuosi dicuntur ab hominibus malis con-
fundi. Quae tamen non est vera et propric
dicta confusio, quia nec perfecti ex tali-

B bus intra se confunduntur, turbantur nec
contristantur, sed potius in adversis ex-
sultant, et bonae conscientiae testimonio
eriguntur. Est autem confusio secundum
aestimationem et apparentiam quamdam
humanam : et secundum hunc modum
Christus testatur in Psalmo ad Patrem, Tu Ps.umn,
scis improperium meum et confusionem J
meam, et reverentiam meam.

Et nunc, etiam in adversis et tribulati- 41
onibus, sequimur te, id est, tuae voluntati
nos conformamus, et sensum tuum nostro

C preeferimus, tibique obtemperamus, in to-
to corde nostro, scilicet in vi affectiva, in-
tellectiva ac memorativa, totum nostrum
velle, nosse et reminisci, ad tuam gloriam
ordinando. In hoc nostra consistit perfe-
ctio. Propter quod in Ecclesiastico legi-
tur : Gloria magna est sequi Dominum. Et Eccii.zxiu,
Christus in Evangelio loquitur : Qui se- 3joann V1II
quitur me, non ambulat in tenebris, sed 12.
habebit lumen vitae. Job quoque dicit :
Yestigia ejus secutus est pes meus. Haec Job km,
sequela spiritualis ac virtuosa est. ad fe-

D licitatem aeternam tendens, qua non post
concupiscentias proprias imus, sed Dei vo-
luntatem implemus. Et timemus tc filiali
timore,qui vitat malum culpae, scilicet Dei
offensam, metuens separari ab ipso. De quo
in Ecclesiastico fertur : Nihil dulcius quam Eccu. xxm,
timere Deum ; et timor Domini super om- 3
nia se posuit. Et qu&rimus faciem tuam,
id est gratiosam tuam prsesentiam.claram
notitiam, beatificam visionem, implentes
illud Psalmographi : Tibi dixit cor meum, ft.x^.s.
exquisivit te facies mea ; faciem tuam,

ENARRATIO 1N CAP. III DANIELIS.

ART. III

]'s. CXVIII,
U6.

Ps. i.xxxv,

P.S.LXXXVIII,

2.
/s. i.v. 7.

Eccli.

xxxvi. 0.

Jer. xxi, 2,

Domine, requiram. Facies autem Dei, in A
Scripturis, praetactis modis accipitur : in-
terdum videlicet pro gratiosa praesentia
seu pio ejus adspectu,quandoque pro ejus
sapientia seu uotitia, interim pro beatifi-
co ejus inluilu, imo pro ipsomet Domino
Deo, oinnia sapientissime intuente.

Ne confundas nos, id est, non nos relin-
quas confusos, nec sperato tuo auxilio nos
prives, ncc preces noslras repellas. Sic et
Psalmista precatur : Suscipe me secundum
eloquium tuum, et vivam, et non confun-
das me ab exspectatione mea. Sed fac no- B
biscumjuxta mansuetudinem tuam, id est
mititer, non per modum irati, te durius
ulciscendo. Porro passiones, et virtutes mo-
rales earum moderatrices, non proprie Deo
conveniunt, utpote per affectionis seu es-
sentia? veritalem, sed per operationis si-
militudinem. Unde sicut Deo ira adscribi-
tur, quia instar irati se habet, sibi illatam
vindicando injuriam ; sic mansuetudo ei
adscribitur, in quantum ultionem longa-
nimiter differt, celeriterque placatur, ita
quod eam non infert. Sicque de eo canta- C
mus : Quoniam tu, Domine, suavis et mi-
tis. Et secundum multitudinem misericor-
dice tuce. Misericordia Dei, prout in Deo
est, secundum essentiam una et simplex
est, sed multiplex in effectu ; et propter
varias suse pietatis operationes, pluraliter
designatur, quum dicitur in Psalmo : Mi-
sericordias Domini in aeternum cantabo.
Propterea Tsaias de ipso asserit : Quoniam
multus est ad ignoscendum.

Erue nos ab adversitatibus his, in mira-
bilibus tuis, id est per supernaturalia tua I)
opera atque auxilia : de quibus in Ecclesi-
astico habetur, Innova signa, et immuta
mirabilia. Per talia enim Deus suos erue-
re consuevit. Unde in Jeremia describitur
quemadmodum Sedecias locutus est Jere-
mise : Interroga pro nobis, si forte faciat
Dominus nobis juxta omnia mirabilia sua.
Istudque factum est tribus pueris istis in
liberatione eorum de fornace ardente. Un-
de quantumcumque magna videatur diffi-
cultas evadendi pericula, semper tamcn in

Deo sperare debemus, quia per omnipo-
tentiae suae miracula superfacillime potest
auferre cuncta pericula. El da gloriam
nomini tuo : id est, per mirabilia tua os-
tende te glorificandum, et alios induc et
excita ad dandum gloriam tibi, ut tibi soli
latriae cultum impendant, qui in Isaia te-
status es : Propter me ego faciam, ut non h. xlvhi,
blasphemer; et gloriam meam alteri non "'
dabo. Et pptest hic gloria sumi pro clara
cum laude notitia seu fama Dei pra?incly-
ta : de qua in principio libri Definitionum
Isaac Israelita philosophus ait, Fama Dei
sublimis est.

Et confundantur omnes gui ostendunf, 44
id esl, pcenaliter inferunt, servis tuis mala
pcenae, id est adversa. Si hoc orasse intel-
ligantur ex pietate, pro conversione sci-
licet Chaldaeorum, sensus est, quod con-
fundantur confusione pcenitentiali salubri,
erubescendo de suis excessibus. Si autem
ex zelo justitiae hoc oraverunt pro hostium
punitione, conformando se divina? justitiae,
sensus est, quod confundantur confusione
reprobationis et damnationis aeternae. Con-
fundantur in omnipotenlia tua. Aliqui
habent, In omni potentia sua : et tunc, Om-
ni polentia, dua? sunt dictiones. Quoad pri-
mum, sensus est : Ut per omnipotentiam
tuam eos dejicias et confundas. Quoad se-
cundum, est sensus : In omni sua potentia
confundantur, ita ut tua potestate dejecti,
experiantur et sciant quod eorum poten-
tia fuit infirma ac praesumptuosa, sitque
devicta. Sic et Ecclesiasticus orat : Glori- Eccii.
fica manum et brachium dextrum; excita xxxvl' ',8'
furorem et effunde iram. Et robur eorum
conteratur : ut ipsi simul cum suae pote-
statis abusione vincantur. Hoc potissime
est orandum, quando perversi impugnant
bonum commune aut fidem catholicam,
cultumque Dei auferre nituntur. Hinc im-
piis Isaias praedicit : Erit fortitudo vestra js. ., 31.
ut favilla stuppae. Rursusque Isaias profa-
tur : Contrivit Dominus brachium impio- /6{rf.xiv,5.
rum, virgam dominantium.

Et sciant, vel in futuro per experienti- 43
am suae damnationis, vel in praesenti per

ENARRATIO IN CAP. III DAMELIS. — ART. III

evidentiam mirabilium operum tuorum,
vel etiam in adversitatibus vita?, praesentis.
Multi equidem Deum in prosperis nolunt
advertere, sed tribulationibus inducuntur
ad recognitionem ipsius, juxta illud Jsaiae :

/s. xxv. ,if>. Domine, in angustia requisierunt te, et in
tribulatione murmuris doctrina tua eis.
Quia tu es Dominus Deus solus : Dominus
pcr universale, primum, ac exemplare om-
nium rerum imperium; Deus, per fonta-
lem causalitatem providentiamque supre-
mam; et gloriosus super orbem terrarum,
id est majestate et gloria plenus, cunctis in
terra degentibus omnipotenter ac excellen-
tissime praesidens. Hoc ipsum Nabuchodo-
nosor rex ejusque ministri noverunt per
mirabilem liberationem virorum istorum
de ardore fornacis.

Ps.lkxh, Praodictis consonat illud Psalmistae : Im-
ple facies eorum ignominia. Erubescant et
conturbentur in saeculum saeculi ; et cogno-
scant quia nomen tibi Dominus, tu solus
altissimus in omni terra.
46 Et non cessabant, qui miserant eos, id

est, in fornacem projecerant, ministri re-
gis, regi in malitia similes : prout in Pro-

Prov. xxix, verbiis Salomon scribit, Rex impius omnes
ministros habet impios; succendere forna-
cem, ut igne in se reflexo, esset ferventior,
naphtha et stuppa et pice et malleolis.
Naphtha, secundum Hieronymum, quem
Scholastica historia et Albertus sequuntur,
est genus fomitis apud Persas, ignem nu-
triens, et maxime augens, prout etiam in
Historia refert Sallustius; et secundum Pli-
nium apud Babyloniam per modum bitu-
minis fluit. Alii dicunt, quod sint ossa
olivarum arefacta cum amurca. Unde Je-

Baruckw, remias in epistola dicit : Mulieres eorum
colligatae sunt, succendentes ossa olivarum.
Stuppa autem de facili concipit ignem :
quemadmodum vitiosi cito consentiunt mo-
tibus passionum. Propter quod in Eccle-

A siastico legitur : Stuppa collecta, synagoga EeeiLxxi,
peccantium. Pice vero ignis fortiter sibi
cohaeret. Malleoli autem sarmenta dicun-
tur, quibus ignis fovctur, juxla illud Ac-
tuum : Quum congregasset Paulus sar- Acf.xxvm,
mentorum aliquantam multitudinem, et
imposuisset super ignem. Porro, secun-
dum Albertum, per pra?fata ignium nu-
trimenta, intelliguntur concupiscentiarum
incitamenta atque fomenta, et consuetudo
peccandi : quibus incitamentis libidinis
etsi virtuosi interim tangantur, ab ardore

B tamen, consensu, et actu turpitudinis prae-
servantur, sicut hi pueri ab igne fornacis.
Propterea Glossa dicit : Antiquus hostis
licet innumeras ciborum concupiscentias
nostris opponat obtutibus, quibus ignis
crescat libidinis : bonis tamen mentibus
gratia Spiritus superni insibilat; et a car-
nalis concupiscentiae hostibus illaesae per-
durant, ut etsi usque ad lentationem car-
nis flamma accedat, usque ad consensum
tamen tentatio non exurat.

Kt effundebatur flamma supra, id est 47

C extra, fornacem cubitis quadraginta no-
vera/quod, secundum Scholasticam histori-
am, geometrica comprehensum est regula.
\Et erupit, et incendit quos repcrit juacta 48
fornacem de Chaldaiis.} Quocirca morali-
zando dicit Albertus : Quinquagenarius
numerus, est numerus remissionis : a quo
quadragenarius nonus deficit, et ideo pec-
cati est numerus, quoniam flamma concu-
piscentiae eos vorat qui ad remissionis gra-
tiam non pertingunt. Incenditque flamma
propinquos fornaci, quoniam concupiscen-

D tiae calor lambit etiam eos qui concupisci-
bilibus sunt propinqui. LTnde Lot in Genesi
dictum est : Non stes in omni circa regio- Gen. x>x,
ne, sed in monte salvum te fac, id est in 1'-
sublimitate virtutum. Ecclesiasticus etiam
monet : Qui tetigerit picem, inquinabitur EccH.xw,
ab ea. '"

44 ENARRATIO 1N CAP. III DANIELIS. — ART. IV

ARTICULUS IY

PROSECUTIO EXPOSITIONIS HUJUS CAPITULT AB EO LOCO : ANGELUS AUTEM
DOMIM DESCENDIT CUM AZARIA ET SOCIIS EJUS 1N FORNACEM : IN QUO CANTICUM, BENEDICITE

OMNIA OPERA DOMLNT DOMINO, EXPONITUR.

lUONIAM deficiente electis humano au- A Et non tctigit cos omnino ignis. Si in

xilio, adesse solet divinum, subjungi- medio ignis ambulaverunt, quomodo ignis

49 tur : Angclus autem Domini descendit,V)CY eos non tetigit, a quo undique circumda-
visibilem operationem, secundum Alber- bantur? Verumtamen non tetigit, id est,
tum, imo et vere realiter intravit cumAza- actionem suam in eis non exercuit, nee
ria, inter hos tres principali, ut dictum afflixit. Unde Albertus exponit : Non teti-
est, ct sociis ejus Anania et Misaele, in for- git, tactu physico ad nocumentum. Sic
nacem. Angelus quippe est definitive in nempe habetur in lege, quod novacula Na- Nvm..w&
loco; et secundum Damascenum, illic est zaraeorum caput non tangeret, id est, non g"d!C' Xl"'
ubi operatur. Et cxcussit ffammam ignis raderet : solus namque contactus non erat

de fomace usque ad spatium quadraginta prohibitus. Et per Zachariam Dominus ait

novem cubilorum, ut paulo ante exposi- electis : Qui tetigerit vos, tanget pupillam Zach.u.s.

tum est. Angelici quippe spiritus plenum B oculi mei. Qui tetigerit, id est, tangendo

habent dominium super materiam inferio- afflixerit. Hiuc expositorie subditur : ne-

rum, quantum ad motum localem, secun- que contristavit, nec quidquam molestiai

dum doctores. Denique non ita excussit intulit : quum tamen ignis sit maxime

flammam ignis de fornace, quod in forna- activus et afflictivus, secundum Philoso-

ce ignis non manserit, quum infra in isto phum, ita quod pcena ignis dicitur ma-

vers. 92. dicatur eapitulo, Ecce ego video viros qua- xima.

tuor ambulantes in medio ignis; sed par- Circa hoc Lyra prolixam efficit quaestio-

50 tem ignis ejecit. Et fecit medium fornacis, nem, qualiter factum sit illud; sed faciliter
ubi ignis fortissimus fuit, quasi ventum respondetur, quod per omnipotentiam Dei,
roris flantem, id est dulciter pueros refri- qui non solum per angelos, sed et per ho-
gerantem : ut per rorem esset exstinctivus, mines instrumentaliter aliquid ministerii
et per ventum refrigerativus, secundum C adhibentes facit miracula : omni enim na-
Albertum. Verumtamen non fuit ignis ille turae creatso indita exstat divinitus obedi-
nec ardor ejus exstinctus, nisi quoad hoc, entialis potentia, per quam Deo creatori
quod actio ejus suspensa fuit a corporibus in omnibus qua? contradictionem non im-
puerorum. Sicque angelus dicitur medium plicant, ad nutum obedit, ut Scotus decla-
fornacis fecisse quasi ventum roris, quo- rat. .Egidius quoque de Roma in libro de
niam virtute divina cooperante principali- Sacramento altaris, de hoc subtiliter scri-
ter, et administrante angelo, pueri isti ita bit, prsesertim sexto et septimo capitulis,
suaviter sentiebant ibidem, ac si in vento inter cetera dicens, quod qualitates dupli-
roris adductivo fuissent. Aliqui tamen di- cem comparationem habent : unam ad
xerunt, quod ignis omnino excussus fuit, subjectum, secundum quam dant sibi esse
et angelus refrigerativa apposuit, ita quod tale; aliam ad objectum sive ad exteriora,
in fornace non manserit ardor. Sed, ut ta- D secundum quam sunt principia actionum,
ctum est, illud stare non potest. et ratio seu causa agendi : utputa calor

ENARRATIO IN CAP. III DANIELIS.

ART. IV

per comparationem ad subjectum, dat esse
calidum; prout vero comparatur ad cale-
factibile, est calefaciendi principium. Ita-
que per divinam virtutem fieri valet, ut
qualitas primam babeat comparationem
habitudinemque absque secunda ; sicque
igni erit ratio quod calidus sit in se ipso,
non autem ut per ipsum calefaciat aliud :
quemadmodum in Sacramento altaris, cor-
pus Christi per propriam quantitatem ha-
bet extensionem, situm et ordinem par-
tium ad se invicem et in toto, non autem
per comparationem ad locum.

Pra^terea, quoniam singularia beneficia
Dei, et potissime magna evidentissimaque
miracula, provocant beneficiatos bonos et
gratos ad preecipuam laudem Altissimi,
hinc devotissima gratiarum actio trium vi-

51 rorum istorum subjungitur. Tunc hi tres
pari beneficio provocati, quasi ex uno ore,
id est consona concordique voce ex inte-
riori voluntatis concordia, caritate, pace,
et gratia. Ex quo Augustinus ostendit et
admonet, quam concorditer psallentes in
choro, debeant Deum laudare humiliter et
modeste, non pra^cipitanter aut festinan-
ter. Laudabant, glorificabant et benedi-
cebant Deum in fornace, qui corpora eo-
rum servavit illsesa, et corda fecit igne
amoris flammantia. Porro laus Deo debe-
tur ralione suee virtutis ac bonitatis; glo-
rificatio, ratione suse claritatis ac celsitu-
dinis; benedictio, ratione suse liberalitatis.
Ideo dicit Albertus : Laudabant praeconio
virtutis, glorificabant demonstratione cla-
ritatis, benedicebant in gratiarum actione.
Ad hujuscemodi consonam Dei honorifi-
centiam hortatur nos Paulus ad Romanos :

Rom. xv, Deus solatii det vobis id ipsum sapere in
alterutrum, secundum Jesum Christum, ut
unanimes uno ore honorificetis Deum et
Patrem Domini nostri Jesu Christi. Et Pe-

\Petr.w,%. trus in sua Canonica : Unanimes in oratio-
ne omnes estote. Nempe ut asserit Glossa,
Os divisum nil impetrat; nec dubium quin
in dissonantia psallentium Deo,daemon tri-
pudiet.

52 Dicentes : Benedictus es, Domine Deus

5, G

A patrum noslrorum. Quomodo Deus subli-
mis atque omnipotens dicitur benedictus,
superius tactum est. Etenim benedictus
est, utpote in se ipso felix, bonus et san-
ctiis, omnique bono nomine superdignus,
ac jugiter benedicendus, bene ac reve-
rentialiter exprimendus, totiusque boni
origo, et omnis doni causa fontana; bene-
dictus in se alque in omni suo effectu ac
opere, quia in omnibus virtuose est agens.
Porro per patres suos, intelligunt specia-
liter Patriarchas ac Vates veteris Testa-

B menti, quorum se Deus universorum spe-
cialiter Deum esse perhibuit, et effectu
ostendit per singularem suam providen-
tiam, pietatem, gratiamque ad eos : ex
quibus incarnari Filius Dei elegit, dicente
Apostolo ad Hebraeos : Nusquam angelos Hebr.n, tc.
apprehendit, sed semen Abrahae apprehen-
dit. Unde in Deuteronomio Moyses populo
Israel ait : En Domini Dei tui ccelum est Deut.x,\i,
et cceli ccelorum, terra et omnia quae in ,0,
eis sunt : et tamen patribus tuis congluti-
natus est Dominus, et amavit eos, elegit-

C que semen eorum post eos. Unde propter
singularia Dei beneficia Israelitis collata,
ex singulari ejus pietate ac providentia
circa Israeliticum populum procedentia,
fertur in Psalmo : Qui annuntiat verbum ps. CSLV,i,
suum Jacob, etc. Etenim circa illos perhi- 19-
betur omnipotens omnium Dominator sin-
gularem providentiam gerere, quos singu-
lari gratia in ultimum dirigit finem. Et
quanto circa aliquem gratiosius clemen-
tiusque se habet, tanto singulariorem cir-
ca eum providentiam habere censetur.

D Et laudabilis, ob tuam bonitatem, vir-
tutem et sanctitatem. Laus enim debetur
virtuti, sicut et honor : sed laus consistit
in verbis, honor in actibus. Est namque
exhibitio reverentiae, in signum testimo-
niumque virtutis. Et sicut virtus et san-
ctitas Dei in infinitum cunctis praeeminet,
sic ipse superbeatissimus Deus infinite
laudabilior est, quam eum aliqua possit
creatura laudare, juxta illud Ecclesiaslici :
Glorificantes Dominum quantumcumque Eccii.xuu,
potueritis, supervalebit adhuc, etc. Itaque 3"-

46 ENARRATIO IN CAP. III DANIELIS. — ART. IV

etsi incessabiliter laudibus Dei intenti l'u- A venit de longinqno; et in Psalmo, Sit nc- p«.cxh,2.

erimus etiam mente devota, non inaniter men Domini benedictum), sic benedictum

gloriemur, nec prsesumamus quasi quid nomen gloriae Dei, nil aliud est nisi Deus

magni egerimus; sed pensanles omne no- gloriosus ac benedictus, qui proprie Deus

strum praeconium atque obsequium infi- et pater atque rex gloriae appellatur, pro-

nite a dignitate ac laudabilitate altitudinis pter incomparabilem suam majestatem,

Dei nostri deficere, ipsum liumillime de- excellentiam, voluptatem, et perfectionem

precemur ut per pietatem suam immen- in se et in suis operibus. Apostolus enim

sam, laudes nostras acceptare dignetur : ait ad Ephesios : Pater gloriae det vobis EPhes.i,\i.

polissime quia et quidquid in eis boni est, spiritum sapientiae. Et Stephanus in Acti-

ipsius est donum; quidquid vero defectu- bus : Deus gloriae apparuit patri nostro Aet.vn.a.

ositatis admixtum, id prorsus est nostrum. Abrahae. Rursus, gloria sumitur pro obje-

Et gloriosus. Secundum quod gloria B cto glorise, vel repraesentativo, vel osten-

multis modis accipitur, sic et Deus mul- sivo gloriae : ut quum ait Scriptura, Filius p,-ov.x,\;

tipliciter gloriosus asseritur. Est enim glo- sapiens gloria patris; et Paulus, Mulier, "Ji' *'

riosus, id est plenus gloria, sive per glc- inquit, gloria est viri, et vir gloria Dei di-

riam intelligatur jucunditas, sive felicitas, citur. Porro si nomen pro nomine nomi-

sive excellentia, seu majestas, aut clara nante sumatur, istud benedictum asseritur

cum laude notitia, aut fama praeinclyta. propter rei significatae per ipsum sancti-

Et absolute loquendo, ipse solus plenus tatem atque virtutem. Tunc specialiter de

est istis, utpote plenitudine infinita. In- hoc nomine Domini tetragrammaton ex-

terdum etiam sumitur gloria Dei pro ma- planatur, quod secundum Rabbi Moysen

gnifico aliquo ejus effectu, ut quum Eze- impositum est ad significandam divinam

Ezech. x, chiel scribit : Egressa est gloria Domini a essentiam absolutissime in se ipsa, vide-

,8- limine templi, etc. Hujuscemodi quoque C licet secundum intrinsecas suas proprie-

effectibus Deus causaliter plenus est. De- tates absque respectu ad creaturas. Alia

nique Moyses in Deuteronomio Deum esse autem Dei nomina imponuntur a divinis

Deut. gloriosum protestans, disseruit : Nisi ti- operibus, ut Elohim in Hebraeo, seu Deus

xxviit, 58, muerjtjs nomen Domini gloriosum atque in Latino, quod imponitur a generali Dei

terribile, augebit plagas tuas. Et superex- providentia atque regimine, unde aliis per

altatus : quoniam universis et singulis si- participationem quamdam communicatur,

mul acceptis incomparabiliter et immense quemadmodum in Exodo : Si latet fur, Exod.%-m,

melior altiorque consistit. Siquidem finiti dominus domus applicabitur ad deos, id 8"

ad infinitum nulla est comparatio. Ideo est judices. Et multo plus alia quaedam

p«.cxliv,3. cantat Psalmista : Magnus Dominus et lau- Dei nomina aliis communicantur. Nomen

dabilis nimis, et magnitudinis ejus non autcm Domini tetragrammaton, Deo appro-

est finis. In scecula utique universa, id est D priatur, et de eo solummodo dicitur, san-

omnium spatio saeculorum, generationum cCm^ .* quia essentialiter purum, virtuosum,

seu temporum. Saeculum autem variis mo- firmum et supermundissimum, si de no-

dis accipitur, prout in libro suo Damasce- mine nominato sumatur. Nomen autem

nus eloquitur. nominans, sanctum est, sicut et benedi-

Et benedictum nomen glorice tuce. Si ctum, et laudabile, et swperexaltatum in

nomen pro nomine nominato, id est re si- omnibus sceculis : quia universis quae un-

gnificata per nomen nominans, accipiatur quam fuerunt, sunt aut erunt, incompara-

(sicut et in Actibus quum Petrus affirmat, biliter et immense exstat prsstantius at-

Act. iv, 1-2. Non est aliud nomen sub ccelo datum ho- que sublimius. Ex quo apparet, quod de

minibus, in quo oporteat nos salvos fie- nomine nominato haec clausula intelli-

h. xxx, 27. ri ; et Isaias, Ecce, inquit, nomen Domini gatur.

ENARRATIO IN CAP. III DANIELIS.

ART. IV

Habac. i
20.

Ps. cxi.iv
17.

53 Benediclus es in lemplo sancfo glorice A

tucv. Quando ha?c verba dicebantur, tem-
plum Jerusalem fuit destructum. Quidam
tamen de ipso ha?c verba exponunt, quod
ipsum vocetur templum sanctum gloria?
Dei, quia in eo Deus gloriam et excellen-
tiam gratiae sua3 patribus declaravit. De
p*.lxiv,5, quo ait Psalmista : Replebimur in bonis
1 domus tuae; sanctum est templum tuum,

mirabile in sequitate. De quo et illud Ha-
bacuc exponitur a quibusdam : Dominus
in templo sancto suo : in quo fuit Deus
benedictus, qui omni loco et tempore be- B
nedictus est. Aliqua tamen loca sibi speci-
aliter deputantur propter specialem suam
operationem in eis : in quibus et benedi-
ctus est in se ipso, et in suo effectu, quo-
niam in omnibus irreprehensibiliter agit,
videlicet sapienter, sancte et virtuose, imo
clementer et juste, dicente Propheta : Ju-
stus Dominus in omnibus viis suis, et san-
ctus in omnibus operibus suis. Ex quibus
verbis sequentia quoque facilius patent :
et superlaudabilis , quia infinite laudabi-
lior quam comprehendere, aut laudibus G
exsequi valeamus, sicut expositum est, et
supergloriosus in scecula.

Benedictus es in throno regni tui. Thro-
nus iste est judiciaria sedes incircumscri-
ptibilis Dei : quse sedes intelligi potest,
vel divina auctoritas, seu potestas judi-
cativa dominativaque omnium, quae est
ipsemet Deus excelsus, qui nullibi verius
est quam in se ipso; vel thronus hic, est
ccelum empyreum, in quo Deus specialiter
esse et residere perhibetur, tanquam in
summa aula ac supremo palatio unde cun- D
cta gubernat. Hinc in Apocalypsi loquitur
Christus : Qui vicerit, dabo ei sedere me-
cum in throno meo, sicut et ego vici, et
sedi cum Patre meo in throno ejus. Cete-
rum Deus secundum se ipsum nuilam ha-
bet limitationem, habitudinem aut specia-
litatem ad locum, sed in se ipso ac propria
suae substantia? puritate, illocalis, intem-
poralis, interminabilisque consistit, nec ab
aliquo tangitur, neque alicui commisce-
tur. Praeterea regnum Dei, est Ecclesia mi-

Apoc. iii
21.

litans et triumphans, ubi per dona gratiae

et gloriae in suorum cordibus regnat; vel

totus mundus, secundum Albertum, quem

ut rex summus dispensat, juxta illud in

Job : Quem constituit alium super terram? Jobxw,

aut quem posuit super orbem quem fabri- 13-

catus est? Et in Psalmo : Regnum tuum ps. cxuv,

regnum omnium seeculorum. Sicque Deo 13'

potissime competit illud Proverbiorum :

Rex qui sedet in solio judicii, dissipat om- Prov. u,

ne malum intuitu suo. 8-

Postremo per thronum intelligi potest
angelicorum spirituum ordo, prsesertim
chorus infimus suprema? hierarchia? ange-
licse : cujus spiritus Throni vocantur, ab
inhabitatione ac insidentia tranquillissima
Dei, secundum beatissimum Dionysium
Angelica? hierarchia? capitulo septimo. Cui
expositioni consonat illud Augustini tertio
libro de Trinitate : In angelicis spiritibus
summa atque plenissima amicitia copula-
tis, et in unam voluntatem quodam spiri-
tuali caritatis igne conflatis, tanquam in
excelsa et sancta et secreta sede praesidens
Deus velut in domo sua et in templo suo,
inde se quibusdam ordinatissimis creatu-
ra? motibus, primo spiritualibus, deinde
carnalibus et corporalibus per cuncta dif-
fundit, et utitur omnibus ad incommuta-
bile arbitrium sententia? sua?.

De hoc throno legitur in Ecclesiasti-
co : Unus est Altissimus, creator omnium EccH. i,8.
omnipotens, rex potens et metuendus ni-
mis, sedens super thronum ; et in Psalmo,
Sedisti super thronum, qui judicas justi- Ps. n, s.
tiam; in Sapientia quoque, Mitte illam, Sap. w,io.
puta sapientiam, de ccelis sanctis tuis, et
a sede magnitudinis tuae.

Benedictus es qui intueris luce seu ocu- oo
lo supersplendidissima? sapientia? tua?, uni-
versa et singula perfectissime ac distin-
ctissime cognoscentis : secundum illud ad
Hebrseos, Omnia nuda et aperta sunt oculis Hebr. n,
ejus; abyssos, id est Oceanum, omniumque i3-
aquarum profunda, et pelagi ima ; vel,
Abyssos, id est absconditas partes terrae,
secundum Albertum, prout in Ecclesiastico
fertur : Ocuh Domini multo plus lucidi- 28.

KNARRATIO IN CAP. III DANIELIS.

ART. IV

ores sunl super solem, circumspicientes
omnes vias hominum, el profundum abys-
si. Quidam per abyssos intelligunt angelos
reprobos de ceelo projeclos, forte propler
caliginem impiamque profunditatem men-
lis eorum.

Et sedes super Cherubim. Secundum
Gregorium, Deus proprie super Thronos,
qui sunt de tertio ordine primae hierarchiae
angelicae, residet; sed propter vicinitatem
eorum ad Cherubim, qui sunt medius or-
do hierarchiae praefata?, etiain super Cheru-
bim sedere describitur, juxta illud Psalmi:

Ps.lx\ix,z. Qui sedes super Cherubim, manifestare.
Aliqui vero ad litteram per Cherubim in-
telligunt imagines Cherubim in taberna-
culo Moysis, quae in Exodo appellantur

Exod.xxv, Cherubim gloriae obumbrantia propitia-
torium, de quo Dominus loquebatur ad
Moysen. Sicque super Cherubim illa un-
de apparuit, affirmatur sedisse, sicut in
templo dicilur habitasse. Itaque super an-
gelicas menles de ordine Cherubim sedet
Deus, prsesidens illis : super quos etiam
sedere dicitur, quoniam illorum scientiae,
quamvis altae, supereminet infinite, ila
quod eum comprehendere nequeunt. Pro-
pter quod quidam Sanctorum leguntur di-
xisse, quod Cherubim Deum non audent
adspicere, quem tamen avidissime, jucun-
dissime, inavertibiliterque adspiciunt. Ta-
lis ergo modus loquendi extensus, pie su-
mendus est, ut sit sensus : Non audent
Deum adspicere, id est, majestatem ipsius
plenarie perscrutari, seu comprehendere
non praesumunt, sed terminis ac legibus
sibi divinitus praestitutis contenti sunt, ut
divinus Dionysius docet. His demum expo-
sitio Alberti concordat, dicentis : Secles, id
est quiescis, super Cherubim, id 6st ple-
nitudinem scientiae. Non enim discurris
super scita ut nos, scilicet ratiocinando ;
nec scientia tua causatur a scitis, sed est
causa scitorum : et sicut pertingis ubique
faciendo, sic et videndo : secundum illud

Sap. vin, 1. Sapientiae, Attingit a fine usque ad finem

/oAxui, 2. fortiter; et Job, Scio quia omnia potes, et
nulla te latet cogitatio.

A Benedictus es in firmamento cceli, id est 56
in firmamento quod dicitur coelum,de quo
in Genesi : Fiat firmamentum in medio <<en. i, 6.
aquarum; et item, Vocavit Deus firmamen- ibid. %.
tum ccelum. Quod dicitur firmamentum,
quoniam firmat omnia in se contenta, quo-
rum est locus communis. Locus autem est
conservativus locati, secundum Philoso-
phum : qui etiam dicit, quod motus cadi
est velut vita quaedam, virtus et conserva-
tio inferiorum. Unde in firmamento est
Deus, tanquam principalis motor, rector,

B atque influxor in inferiora : qui licet non
sit proximus motor ccelestium orbium in
genere causae efficientis, seu efficienter
moventis, est tamen motor primus et sum-
mus in genere causae finalis, quoniam mo-
vet sicut desideratum seu bonum optatum
movet desiderium et optantem, secundum
meliores philosophos, tam Peripateticos
quam Platonicos.

Gonsequenter tres viri isti omnes crea-
turas per ordinem provocant et invitant
ad Dei praeconium. Quo enim quis in Dei

C amore plus ardet, eo intensius ipsum ab
universis laudari, amari ac honorari desi-
derat. Propterea libro primo de Doctrina
christiana loquitur Augustinus : Quanto
quis in amore Dei ferventior est, tantum
agit quibus potest modis, ut Deus a plu-
ribus diligatur; rursus, quo aliquis Deum
sincerius contemplatur, eo se ipsum plus
parvi pendit atque humiliat, ac per hoc
laudem qua ipse Deum laudat, insuffici-
entiorem existimat, et ideo eum a cun-
ctis magnifice laudari cupit, et ut valet

D procurat.

Sed antequam sequens canticum expo-
natur, sciendum quod praeinducta ab ali-
quibus aliter elucidantur. Quum enim dici-
tur, Benedictus es in templo sancto gloriae
tuae : per templum, Christi humanitatem
accipiunt, quia ut ait Apostolus ad Colos-
senses, In Christo habitat omnis plenitudo coioss. u,
Divinitatis corporaliter. Propter ,quod, ut 9-
aiunt, dicitur in Apocalypsi de ccelesti Je-
rusalem : Templum non vidi in ea; Domi- Apoc.xxi,
nus enim Deus templum illius est et Agnus. 22-

ENARRATIO IN CAP. III DANIELIS.

ART. IV

Per thronum vero intelligunt beatam Vir-
ginem, Deo ratione maternilatis speciali
modo conjunctam, in cnjus gremio sedit
Ghristus, quando a Magis adorabatur. Has
autem expositiones non litterales, sed my-
sticas reor seu spirituales : sicut et per
lemplum intelligi potest Ecclesia, fidelis-
que anima, imo et templum materiale, in
(juo Christus sacramentaliter ac realiter
continetur, seu est in utraque sua3 perso-
nae natura.
37 Benedicite, omnia opera Domini, Domi-

no, laudate et superexaltate eum in sa>-
cula. Circa hoc ait Glossa, et sunt verba
Hieronymi : Omnis creatura non voce, sed
opere laudat Deum,quia ex creaturis Crea-
tor intelligitur, et in singulis operibus at-
que effectibus magnificentia Dei monstra-
tur. Insuper advertendum, quod quamvis
hoc verum sit de creatura irrationali, seu
non intellectuali, intellectuales tamen cre-
aturae vocibus mentis et oris Dominum
benedicunt. Nam et angeli, quamvis in
propria natura non nisi mentalibus ver-
bis utantur, in corporibus tamen assum-
ptis verba sensibiliter proferunt.Da?mones
quoque quandoque, quamvis invite, Deum
verbis extollunt, quemadmodum in Marco
legitur : Spiritus immundi quum Christum
videbant, procidebant ei, dicentes : Tu es
Filius Dei. Hoc autem cunctis commune
est, creaturis, quod Deum benedicunt, lau-
dant et superexaltanf dupliciter. Primo
materialiter, quoniam sunt materia laudis
sui Creatoris, in quantum sunt bonse, et
divina in eis relucet perfectio, juxta illud
Gen. i, 31. Genesis : Vidit Deus cuncta quse fecerat, et
Sap. xiii, 5. erant valde bona ; et in Sapientise libro, A
magnitudine speciei creaturse, poterit cre-
ator horum cognoscibiliter videri. Quibus
consentiens Paulus ad Romanos fatetur :
Rom. i, 20. Invisibilia Dei per ea quse facta sunt, in-
tellecta conspiciuntur, sempiterna quoque
virtus ejus et divinitas. Secundo, hoc faci-
unt per suas operationes naturales,in qua-
rum industria seu ordinato processu, motu
et ordine, divina sapientia non mediocri-
ter commendatur, sicut et in naturalibus

T. 10.

Marc
11, 12.

A eorum proprietalibus, viribus, plumis, pi-
lis, coloribus et fignris.

Postremo quod ait, Opera Domini, Do-
mino, dnpliciter sumitur. Primo, de effe-
ctibus seu creaturis Dei in natura pro-
ductis : sic enim omnes creatura', etiam
naturae rerum, dicuntur opera Dei, quem-
admodum ait Scriptura : Opera manunm ps. «, 2C.
tuarnm snnt cceli ; et iterum, Manus Do- Deut.xxxn.
mini fecit ha?c omnia. Secundo, de operi- 27,
bus virtutum, quse efficit Deus in bonis,
jnxta illud Isaia? : Omnia opera nostra is. Xxvi,i2.

B operatus es in nobis. In quibus operibus
nobis a Deo collatis, omnipotentia atque
clementia ejus ostenditur. Sic namque ait
Psalmista : Mirabilis Deus in sanctis suis; ps. uvn,
et Apostolus, Gratias, inquit, ago Deo super 3n'c
inenarrabili dono ejus. is.

Circa hoc oritur qusestio (benedicere
enim videtur esse majoris, dicente Aposto-
lo ad Hebraeos, Sine ulla contradictione, Hebr.mj.
quod minus est, a majore benedicitur),
quomodo creaturae benedicere Creatorem
monentur. Et respondendum est, quod du-

C plex est benedictio, utpote consecrationis
aut perfectivee collationis, de qua verita-
tem habet instantia : sic enim Deus bene-
dicit creatis. Unde Gregorius ait : Benedi-
ctio Dei, est collatio munerum ejus, et
multiplicatio eorumdem. Prselati quoque
tanquam medii inter Deum et subditos aut
subjecta, benedicunt eis hoc modo. Alia
est benedictio laudis, scu gratiarum actio-
nis, de qua modo est mentio : quomodo
Simeon justus Deum legitur benedixisse; Zuc.n, 28.
et David testatur, Benedicam Dominum in p*.xxxm,a

D omni tempore.

Laudate et superexaltate eum in sa>cu-
Id. Eisdem modis Deum laudant et super-
exaltant, quibus et benedicunt. Asserit-
que Albertus : Laudant, quia virtus Dei in
ipsis monstratur; superexaltant, quia Crea-
tor supereminere proprietatibus creaturae
monstratur. Omnibus nempe recte consi-
derantibus danl causam, prsebent mate-
riam, excitant mentem ad Creatoris prae-
conia, atque ad agnoscendum quod ipse
sit universis sine mensura sublimior. Cau-

ENARRATIO IN CAP. III DANIELIS.

ART. IV

sa equidem in suo relucet effectu, et crea- A
tuia csl quasi radius quidam sni creatoris.
Nam agens producit sihi simile, secundum
philosophos. kleo in oinni creato honitas,
sapientia, et omnipotentia Dei apparet.
Quamvis antem Laudare et Benedicere ac-
eipi soleant pro eodem, qnoniam tamen
in eantico isto distincte exprimnnlnr, po-
test benedictio ad gratiarum actionem re-
ferri, laus ad simplieem commendatio-
nem ; vel nnnm istornm ad pra?coninm
Dei sine comparatione ejus ad creaturas,
aliud ad prceconium ejus per comparatio- B
nem ad eas : juxta quem modum laudat
eum S. Dionysius in libro de Divinis no-
minibus, ubi de Dei tractat nominibus,
secundum processum influentiae Dei ad
creaturas.

Generali exhortatione praemissa, viri hi
ad particularia descendunt creata, et quod
dixerunt in summa, exsequuntur per par-
tes, a superioribus inchoantes, in quibus
major est similitudo primi opificis, secun-
dum quod Plato fatetur : Fluens a primo
bonitas, forma est in proximis, imago in C
distantibus, et velut obscura reflexio in
ultimis. Primo ergo invitant naturam an-
gelicam in rerum ordinibus [DeoJ propin-
qniorem, prout duodecimo Confessionum
loquitur Augustinus : Duo fecisti, o Do-
mine : unum prope te, scilicet angelum;
aliud prope nihil, puta materiam. Invitant
autem angelicos spiritus, non quod ipsi
nostra admonitione indigeant, aut a Dei
benedictione, laude et superexaltatione
unquam desistant ; sed verba haec, con-
gratulando quia sic faciunt, magis quam D
exhorlando ut sic faciant, rite sunt expo-

p*.cxLviu, nenda, sicut et illud in Psalmo : Laudate

"ps cii 20 eum' omnes angeli ejus ; et, Benedicite
Domino, angeli ejus, potentes virtute; et,

Ps.cxlvh, Lauda, Jerusalem, Dominum, si de Jeru-

'■ salem ccelesti explanetur.

58 Benedicite, angeli Domini, Domino.

Angelus, secundum magnum Dionysium,
quandoque est nomen coelestis spiritus de
infimo choro; interdum pro omni ccele-
sti spiritu sumitur, sicut et nunc. Propter

quod ait Albertus : Omnes coelestes spiri-
tus vocat angelos, propter hoc quod ad
minus per descensum et influentiam illu-
minationum mittuntur : quae illuminatio-
nes a superioribus ad medios, et a mediis
ad inferiores descendunt.Unde ad Hebraeos
dicit Apostolus : Nonne omnes sunt admi- Hei>r.\,w.
nistratorii spiritus? Laudate et supereocal-
tate eum. Hos actus angeli intellectualiter
ac jucundissime prosequuntur tanto prae-
clarius, affectuosius atque felicius, quo
increatam lucem seu divinam essentiam
limpidius ac subtilius contemplantur, ma-
jestatis Dei sui immensitatem profundius
intuentes, reverentialius admirantes, per-
fectius honorantes. In sa>cula, id est jugi-
ter per omne aevum : juxta illud Psalmi :
Beati qui habitant in domo tua, Domine; ps.lxxxui,
in saecula sEeculorum laudabunt te. Et in 5'
Apocalypsi : Servi Dei videbunt faciem Apoc.xxu,
ejus, et regnabunt in saecula saeculorum. 3"5-

Benedicite, cceli, Domino, omnes scilicet 59
orbes coelestes : ex quorum magnitudinis,
pulchritudinis, causalitatis, sphaericitatis,
coordinationis ac multiplicis proprietatis
consideratione, omnipotentia, sapientia et
bonitas Dei admirabiliter collaudantur. De
quibus in Job dicitur : Tu forsitan cum /ooxxxvu,
Deo fabricatus es coelos, qui solidissimi i8,
quasi aere fusi sunt. Isaias quoque ad con-
templationem Dei ex consideratione eo-
rum adhortans : Levate, inquit, in excel- is. xi., 26.
sum oculos vestros, et videte quis creavit
haec.

Benedicite , aquce omnes quw super cce- 60
los sunf, Domino. Hoc loco apertissime
dicuntur aquae consistere super coelos, et
consonat illud Genesis : Dixit quoque Deus : Gen. 1, g-s.
Fiat firmamentum in medio aquarum, et
dividat aquas ab aquis. Et fecit Deus fir-
mamentum, divisitque aquas quae erant
sub firmamento, ab his quae erant super
firmamentum; vocavitque Deus firmamen-
tum coeluui. Itemque in Psalmo : Laudate ps.cxivm,
eum, coeli coelorum; et aquae omnes quae 4' 5'
super coelos sunt, laudent nomen Domini.
Qnae licet prima facie videantur forsitan
naturali rationi et dictis philosophorum

ENARRATIO IN GAP. III DANIELIS. — ART. IV 51

contraria, tarnen ut scribit Augustinus su- A tractat Magister, secundo Sententiarum ; et

per Genesim, major est scripturee illius doctores multa ibi conscribunt. Commu-

Geneseos auctoritas, quam omnis humani nius autem tenetur, quod per aquas lias

inlellectus perspicacitas sive capacitas. intelligatur ccelum crystallinum seu aque-

Unde et Thomas in prima parte, quee- um, scilicet nona sphsBra, non propter

stione 68, de ista loquens materia, ait : naturam, sed similitudinem aquee in dia-

Certissime ei'go sciamus esse aquas super phaneitate.

coelos ; sed quee vel quales aqua?, non est Moraliter vero per aquas quee super

adeo certum. Origenes enim per aquas ccelos sunt, quidam intelligunt perspicuas

has intelligit spirituales substantias ; sed seu illuminatas mentes Sanctorum, in qui-

hoc non placet Basilio. Sunt ergo ibi cor- bus velut in speculo resplendent divina.

porales aquee ; sed quales, diversimode Benedicite, omnes virtutes Domini, Do- oi

traditur. Si enim dicamus firmamentum B mino. Per virtutes quidam intelligunt hic

esse coelum sidereum, tunc illee aqusc pos- orbium motores ccelestium, qui a philoso-

sunt dici illius naturee, cujus est hoc cce- phis intelligentiee, a theologis angeli asse-

lum. Unde qui dicunt ccelum esse de na- runtur. Et ut Thomas in Summa contra

tura elementorum, dicere possunt aquas gentiles opinatur, sunt de medio ordine

illas esse elementares. Qui autem asserunt mediee hierarchiee, puta de choro Virtu-

coelum esse specialis naturee, affirmant tum : idcirco nunc Virtutes vocantur. De

has aquas non esse elementares, sed na- quibus fertur in Psalmo : Laudate eum, Pt.cn.Tiii,

turse ccelestis : et sic per aquas inlelligitur omnes virtutes ejus ; et, Benedicite Domi- Pg Cll 2I

nona spheera, quse est sine stellis ; et no, omnes virtutes ejus, ministri ejus qui

aqueum dicitur propter diaphaneitatem, facitis voluntatem ejus. Denique, secundum

sicut ccelum Beatorum vocatur empyre- divinum Dionysium, sicut omnes supernae

um, id est igneum, propter splendorem. C mentes angeli,ita et virtutes vocantur pro-

Qui autem ponunt aquas elementares su- pter vigorem, agilitatem, efficaciamque

per ccelum, ut Beda, Cassiodorus et alii agendi quidquid eis divinitus commenda-

multi, dicere possunt quod non sint gra- tur sive preecipittir.

ves, sed subtiles ; nec fluidee, sed ad instar Itaque locus iste multipliciter potest ex-

glaciei firmee ac duree : unde a quibusdam poni. Primo, de angelicis mentibus, sicut

ccelum crystallinum dicuntur. Et aliqui preetactum est. Secundo, de viribus cau-

ponunt ibi aquas ad temperandum calo- sativis ccelestium corporum, quae sunt po-

rem ccelestium corporum, quee dicunt esse testates causales per creationem insitse

de natura ignis : et ut ait Augustinus, hu- ccelestibus cunctis corporibus, per quas

jus experimentum quidam sumpserunt, agunt et influunt in elementa et mixta,

qtiod Saturnus est maxime frigidus ob vi- secundum quod Aristoteles ait : Sol ct
cinitatem ad aqtias illas. D homo generant hominem. Sunt enim cce-

Denique Albertus scribit hoc loco: Aquae lestia corpora, per virtutes hujusmodi, in-

istee quee super ccelos sunt, ut dicit Au- strumentaliter causee motuum et alterati-

gustinus, in minutissimis gtittis ibi sus- onum, generationum et corruptionum in

pensee sunt : et quidam autumant inde inferioribus istis : ut etiam beatus Diony-

rorem descendere. Vel forte melius dici- sitis ait quarto capitulo de Divinis nomi-

tur, ait Albertus, quod aquee nomen est nibus, preesertim de sole loquens ibidem;

Gen.1,2. primum materiee, in Genesi : Spiritus Do- consonatque verbo Philosophi, asserentis

mini ferebatur super aquas. Et ratione quod accessus solis in obliquo circulo,pu-

perspicuitatis, sunt in ccelo crystallino ; ta zodiaco, est causa generationis et re-

ratione humiditatis et fluiditatis, in ccelo novationis in inferioribus seu terree na-

inferiori, puta aerio. De ista difficultate scentibus ; recessus vero ejus in circulo

F.NARRATIO IN CAP. III DANIELIS.

ART. IV

i^to, est causa corruptionis et arefaetionis A
illorum, sicut ad oculum cst videre. Unde
Peripatetici ponunt quatuor causas uni-
versales, summas, primarias : quarum al-
tissima Deus est ; secunda est intelligen-
tia ; tertia, anima nobilis (ccelestia etenim
corpora animata dixerunt, quorum animas
nobiles nuncupabant) : quarta est natura,
vis seu virtus insita ccelestibus corpori-
bus. Hinc ait Albertus : In orbibus coe-
lorum virtutes sunt moventes et instau-
rantes naturam (scilicet inferiorum per
individuorum procreationem, in quorum B
successione continua species perpetuatur),
quas hic ad Dei laudem inducit. — Tertio
potest exponi de virtutibus imperialibus,
quas ponit Damascenus, ab eis ccelos mo-
veri affirmans. Quarto, de omnium natu-
ralium seu creatarum rerum ac specierum
naturalibus viribus sive potentiis,per quas
ad operationes sibi connaturales ac debi-
tas exstant idonese. Nullum enim natura-
lium propria caret operatione, secundum
Damascenum : alioqui frustra esset, quum
ens non queat suum attingere finem, nisi C
per propriam actionem seu motum. Has
virtutes putavit Rabbi Moyses in Scriptu-
ris angelos nuncupari : in quo tamen er-
ravit, putans angelicas mentes seu sepa-
ratas substantias, non esse plures quam
sunt orbes ccelestes,prout Albertus et Tho-
mas suis locis de ipso enarrant.
62 Benedicite, sol et luna, Domino. Haec

sunt duo luminaria cceli illustrantia ter-
Gen.i,i6. ram, de quibus dicitur in Genesi : Fecit
Deus duo luminaria magna. In quorum,
praesertim in solis diligenti consideratio- D
ne,divina majestas mirabiliter conspicitur
et relucet. Nempe, ut quarto de Divinis
nominibus capitulo loquitur Dionysius, sol
iste visibilis, evidens est imago divinae
bonitatis, quse est sol aeternus et intelle-
ctualis, sol sapientiae atque justitiae : imo
in magnitudine, velocitate, claritate, cau-
salitate, influentia et efficientia solis, di-
vinae potestatis ac sapientiae eminentiam
satis admirari non possumus. Et dicitur
sol, quasi solus omnibus lucens, quia non

solum luna, sed cetera quoque astra ac
planetae, secundum plures philosophos,

lumen sortiuntur ab eo. Hinc et signifer

ille S. Franciscus, considerando intuendo-

que fratrem solem, non mediocriter de-

lectabatur in Creatore altissimo. De hac

re in Ecclesiastico legitur : Species cceli EcciiMm,

in visione glorise, sol in adspectu, vas ad-

mirabile, opus Excelsi, radios igneos ef-

flans. Magnus Dominus qui fecit illum, et

in sermonibus ejus festinavit iter. Et luna

in omnibus in tempore suo, ostensio tem-

poris et signum aevi ; mensis secundum

nomen est ejus, crescens mirabiliter in

consummatione, vas castrorum in excel-

sis, in firmamento coeli resplendens glo-

riose.

Spiritualiter autem sol significat intel-
lectum veri et boni, ac rationis fulgorem
super ceteras vires ei subjectas, quae illu-
minantur ab ea ne ruant, errantes in lu-
brico vitiorum. Luna designat inferiorem
animse portionem, ut ab animse suprema
portione, directione virtuosa, perfusam ei-
que subditam. Et quia electi horum ha-
bent utrumque, idcirco in Apocalypsi de
Ecclesia scribitur : Mulier amicta sole, et Apoe.*u,i,
luna sub pedibus ejus.

Benedicite, stellce coeli, Domino. Magni- 63
ficentiam enim sui Creatoris multipliciter
reprsesentant sua pulchritudine, motione,
causalitate, pluralitate, situ, influxu et or-
dine. Parvse quidem videntur, sed minima
major asseritur tota terra, quoniam remo-
tissime distant a nobis. Propter quod in
Ecclesiastico scriptum est : Species coeli Eccii.xuu,
gloria stellarum, mundum illuminans in 10-
excelsis Dominus. — Stellse autem desi-
gnant virtuosos sapientia praeditos, qui
verbo, exemplo, fama seu moribus, aliis
lucent : qui sunt velut lucerna lucens et Joann.\,
ardens, quemadmodum ad Philippenses 3o'
scribit Apostolus : Omnia facite sine mur- PhiUpp.u,
murationibus, ut sitis sine querela et sim- 14~16'
plices filii Dei in medio nationis pravse
atque perversse, inter quos lucetis sicut
luminaria mundi, verbum vitse continen-
tes. Hinc infra scribitur : Qui multos eru- Dan. xu, 3.

ENARRATIO IN CAP. III DANIELIS.

ART. IV

/s. LV, 10.

Job xii, 15.

lbid. xxvi,
8.

Ps.cxi.vi, 8.

/s. v, 6.

/ftitf. 7.

Cen. i, 2.

Joann. ni

Ps. cxxxiv

diunt ad justitiam, fulgebunt quasi stellae A
in perpetuas aeternitates.

Benedicite, imber et ros, Domino. Istae
sunt duae impressiones in aere factae, per-
utiles ad terrae nascentium fecunditatem,
et vitae humanae conservationem : ex qua-
rum diligenti consideratione oritur nobis
grandis materia gratiarum actionis et lau-
dis divinae. Imber quippe seu pluvia ter-
ram irrigat et fecundat, juxta illud Isaia3 :
Descendit imber de ccelo, et illuc ultra
non revertitur, sed inebriat terram, et in-
fundit eam, etgerminare eam facit, et dat B
semen serenti, et fructum comedenti. In
modo quoque descensus pluviae, quo gut-
talim per cohaerentiam rivuliformem, vel-
ut per subtilissimos aquae ductus atque
canalia defluit ac descendit, sapientiam ac
bonitatem providentisc Dei satis mirari ne-
quaquam valemus. Hinc apud Job scri-
ptum est : Si continuerit aquas, omnia
siccabuntur ; si emiserit eas, subvertent
terram, videlicet si simul cum impetu
caderent. Ideo rursus apud Job habetur :
Qui ligat aquas in nubibus, ut non erum- G
pant pariter deorsum. Et Psalmista decan-
tat : Qui operit coelum nubibus, et parat
terrae pluviam. Insuper ros flores et gra-
mina dulci nutrit humore. — Imber autem
doctrinam et praedicationem, ros Spiritus
Sancti consolationem et unctionem, desi-
gnant, sicut per Isaiam Dominus loquitur:
Mandabo nubibus meis. ut non pluant su-
per eam imbrem : et ibi ad litteram ser-
mo est de Synagoga Judaeorum, secundum
quod vinea Domini Sabaoth perhibetur.

Benedicite , omnes spiritus Dei, Domi- D
no. Spiritus hic pro vento accipitur : qui
a diversis terrae plagis procedit, atque ad
terrae nascentium pullulationem, hominum-
que consolationem et refrigerationem plu-
rimum confert. De quo, secundum unam
expositionem, accipitur illud Genesis, Spi-
ritus Domini lerebatiir super aquas ; il-
ludque Evangelii, Spiritus ubi vult spirat,
et nescis unde veniat. Unde ait Psalmista :
Qui producit ventos de thesauris suis. —
Perventum vero, Spirilus Sancti adspiratio

ac refrigeratio denotatur. Posset quoque
per omnem spiritum Dei, quaelibet spiri-
tualis et subtilis essentia insinuari.

Benediclte, ignis et cvstus, Domino. Si 66
subtilitatem, activitatem et magnitudinem
ignis elementaris pensemus, Dei excellen-
tiam in eo perpendere quimus. Cetera
enim tria ambit et continet elementa : est-
que elementum magis formale et actu-
osum. Imo, ut Thomas ait, per ignem
proprietates divinorum convenientissime
exprimuntur : nam et Deus, ignis consu- Hebr.xu,
mens ab Apostolo dicitur; caritas quoque, 29'
imo et Spiritus Sanctus ob varias causas,
ignis vocatur. Similiter a sublimi Diony-
sio, proprietates Seraphim a similitudine
ignis accipiuntur et describuntur, quem-
admodum super Angelicam hierarchiam
Hugo et Lincolniensis exponunt. Quo de-
mum aqua subtilior est terra, et aer aqua,
tanto ignis iste aere est subtilior : unde
in sua sphaera nec visibilis, nec lucidus
fertur. iEstus autem seu xau}/.a est effe-
ctus ignis, vel, secundum Albertum, regio
aeris proxima igni. Ignis quoque qui apud
nos est compactus atque visibilis, et aestus
causatus in aere prope nos, dant nobis
materiam laudandi benedicendique Deum.
— Spiritualiter, ignis est caritas ; aestus
ardor est caritatis. De quo ait Christus :
Ignem veni mittere in terram. Et discipuli z«c.xn,49.
duo dicunt : Nonne cor nostrum ardens iMd.xw,
erat in nobis de Jesu, dum loqueretur no- 3:
bis in via? Ganticorum quoque octavo de
caritate habetur : Lampades ejus, lam- Cant.mi,
pades ignis atque flammarum. Hic ignis 6
divinus, spiritualisque aestus, sunt praecla-
rissima bona, et prsestantissima Dei dona :
quaB dum nobis collata senserimus, aestu-
antes, prsecordialissimas, et item humil-
limas Deo superpiissimo grates referre
debemus ac laudes.

Benedicite, frigus et cestas, Domino. 67
Frigus pro hieme, vel ipsa temporis illius
aspera qualitate, hic sumitur. Temporum
autem distinctio in hiemem et aestatem,
aulumnum et ver, annum, diem et no-
clem, a motu ccelestium, praesertim ipsius

54 ENARRATIO IN CAP. III DANIELIS. — ART. IV

solis, causatur, secundum quod in Genosi A dispensatoria subtractione seu suspensio-

Gen. 1, 14. ihducitur : Dixit Deus : Fiant luminaria ne consolationis ac sensibilis devolionis,

in firmamento cceli, et dividant diem et intelligi potest : in quo eventu benedicen-

noctem, et sint in signa, et lempora, et dus est Deus, et patienlia conservanda,

dies, et annos. Praeterea in ordinatissima orandumque longanimiter pro refusione

temporum et qualitatum eorum distineti- doni subtracti ; et interim in exterioribus

one, sapientia Dei mirabiliter declaratur, ac indignis renuat consolari anima noslra. pt.m\i,z.

et humanae vitae sapientissime providetur, Benedicite, glacies et nives, Domino : quae 70

qucmadmodum in hymnis tangit Ambro- causantur a frigore. Et quidam per gla-

sius, dicens : ciem intelligi volunt grandinem. Nives au-

.Eterne rerum Conditor, tem SUnt a<Iliap' ^ rar8C seu tenues COn"

Noctem diemque qui regis, gelat» descendunt. In quibus sapientia
Et temporum das tempora, IJ Dei relucet, dicente Psalmista : Qui dat Ps.cxlvh,

Ut alleves fastidium. nivem sicut lanam ; et item, Ignis, gran- 16-

Et alibi : do, nix, glacies, spiritus procellarum, quse 8.

vestiens faciunt verbum ejus. Per haec duo desi-

Diem decoro lumme, gnantur Dei flagella quibus percutimur :

Noctem soporis oratia. . ., ^. , . , , ,.

in quibus Deum laudare debemus, dicen-

Ps. om, 19. Unde quum Psalmista dixisset, Fecit lu- tes singuli illud Job, Peccavi et vere deli- Jobxxxm,

nam in tempora, sol cognovit occasum qui, et ut eram dignus non recepi. '''

suum, et cetera quae sequuntur, admiran- Benedicite,noctes et dies, Domino.Nox ab 71

ibid. 24. do subjecit : Quam magnificata sunt opera opacitate terrae causatur, et tribulationem

tua, Domine! Omnia in sapientia fecisti. designat ; dies, prosperitatem. Quandoque

— Mystice, frigus est exstinctio flammae autem nox, veteris Testamenti obscurita-

concupiscentiarum ac vitiorum ; aestas, ca- C tem vel vitiorum caliginem, dies, evange-

lor maturitasque virtutum : in quibus ele- licae gratiam veritatis vel mentis clarita-

cti Deum magnifice laudant,tam recessum tem, significat, ut quum ait Apostolus :Nox R0m. xm,

a malo, quam accessum ad bonum, divinae praecessit,dies autem appropinquavit.Z?ewe- 12-

pietati humiliter adscribentes. dicite, luo) et lenebroe, Domino. Secundum

68 Benedicite, rores et pruina, Domino. Albertum, lux spargit vigiliam, tenebra re-
Ros est effectus temperati caloris, et fre- fovet et continet spiritum, ne dissolvatur.
quentius fit in vere. Pruina, effectus est In lucis autem consideratione, puritate,
frigoris, et fieri solet in autumno, juxta amcenitate, subitanea diffusione, multiplici
Philosophum secundo libro Meteororum. fecunditate ac utilitate, ortu atque occa-
Quorum primum designat prosperitatem, su, divina majestas sublimiter innotescit,

aliud adversitatem : in quibus virtuosi Deo quemadmodum in Ecclesiaste dicitur: Dul- Eccie.w.i.
aequaliter regratiantur (imo quandoque D ce lumen, et delectabile oculis videre so-

amplius in adversis), qui non prosperis ex- lem. Per lucem etiam sensibilem, increata

tolluntur, neque adversis dejiciuntur, ar- lux Dei multiformiter designatur. Et my-

ucor.vi,7. mati armis justitiae a dextris et a sinistris. stice lux est illustratio mentis, consolatio

69 Benedicite, gehi et frigus, Domino. Gelu et exhilaratio bona; tenebra vero, defectu-
causatur a frigore : atque a frigore venti ositas seu ignorantia cordis aut obscuratio
seu plagae septentrionalis fortissimum ori- ejus. Unde ad innuendum mirabiles pro-

Eccii.xwi, tur gelu, juxta illud Ecclesiastici, Frigidus prietates istorum, Dominus ait ad Job :

ventus Aquilo flavit, et gelavit crystallus Indica mihi, si nosti, in qua via habitet j0bxx:

Ps.cxlvh, ab aqua ; et in Psalmo : Ante faciem fri- lux, et tenebrarum locus quis sit, ut ducas 18~20-

i;" goris ejus quis sustinebit ? Per gelu et unumquodque ad terminos suos, et intel-

frigus, mentis constrictio atque duritia ex ligas semitas ejus.

XXXVIII,

ENARRATIO IN CAP. III DANIELIS. — ART. IV OO

Si autem objiciatur, quum tenebra sit A Iumen suum : quse lustrant cuncta per cir-

sola lucis privatio, quomodo ipsa ad be- cuitum, quocumque eas voluntas guber-

nedicendum Dominum invitatur : respon- nantis duxerit, ad omne quod preeceperit

dendum, quod opposita juxta se posita illis super faciem orbis terrarum, sive in

clarius elucescunt. Ideo in caecitatc, sur- una tribu, sive in terra sua, sive in quo-

ditate, tenebris, ceterisque privativis, po- cumque loco misericordiso sua> jusserit eas

sitiva eis opposita evidentius agunt ad Dei inveniri. Et denuo : Numquid nosti se- Jobxxwi,

pra3Conium. Rursus, in distinctione tene- mitas nubium, magnas et perfectas sci- 16"

brarum a luce, benedicitur sapientia Dei, entias ?

omnium ordinatrix. Sed et nomine tene- Praeterea scire oportet, quod nisi in con-

brarum, aliquid positivum insinuatur, sci- sideratione naturalium et meteoricarum

licet tempus illud, aut effectus qui tunc impressionum considerabilis esset perfe-

magis accidere solet ; seu utilitas quaB ex \) ctio, providentia, et majestas Dei viven-

recessu lucis diurnee evenit homini, ut so- tis, nequaquam Scriptura hoc loco, et in

pore reficiatur et conquiescat. — Iterum Psalmis ac libris Prophetarum tam fre-

qmeri potest, quomodo homo sensatus ad quenter horum faceret mentionem. Ita-

heec inanimata dirigat verbum, alloquens que, dum prrcmemorata et subscripta cre-

ea quse sensu carent, ratione ac vita. Et ata ad Dei praeconia invitamus, nos ipsos

respondendum, quod non ideo ut ipsa au- ad ejus laudes efficaciter inflammemus,

diant atque intelligant, sed ut ipse qui ea atque rerum istarum naturas et proprieta-

affatur, se ipsum et alios ad Dei praeconia tes,cursum,actum,ordinemque pensantes,

inflammet. Sic quippe in Psalmis frequen- ex omnibus his ad Dei supergloriosissimi

tissime agitur. contemplationem, laudem, admirationem,

73 Benedicite, fulgura et nubes, Bomino. et ferventem amorem jugiter conscenda-

Fulgura sunt incensiones seu ignes qui C mus. Hinc enim in Jeremia scriptum est :

micant in nubibus; spiritualiterque signi- Dominus Deus verus est, ipse Deus vivens jer.\,io,

ficant miraculorum coruscationem,vel ter- et rex sempiternus ; ad vocem suam dat ,3,

ribilem comminationem. De quibus in Job multitudinem aquarum in ccelo, et elevat

jobxxwm, Dominus loquitur : Numquid emitfes ful- nebulas ab extremitatibus terrae ; fulgura

gura, et ibunt, et revertentia dicent tibi, enim in pluviam facit, et educit ventum

Ps. i-xxvi, Adsumus ? Et in Psalmo : llluxerunt co- de thesauris suis. De quo scriptum est

l9, ruscationes tuse orbi terrse, commota est in Amos : Faciens Arcturum et Orionem, im0sv,8.

et contremuit terra.Nubes vero sunt aquse convertens tenebras in mane, et diem no-

vaporabiliter elevatee, qua? jam condensari cte mutans ; qui vocat aquas, et effundit

incipiunt : et designant gratiarum fluenta eas super faciem terrae : Dominus nomen

ac prsedicatores, imo et angelos, secundum ejus. In Job quoque : Subito aer cogetur jobimn,

Dionysium. De nubibus autem in libro D in nubes, et ventus transiens fugabit eas. il-

Job multa dicuntur, ad comprobandum Et prsecedenti illic capitulo : Qui aufert ibtd.wwi,

quod in consideratione earum et operati- stillas pluviae, et effundit imbres ad in--7, 28-

onum quas habent, pietas ac providentia star gurgitum, qui de nubibus fluunt, qua3

Dei egregie declaratur. Itaque Job tricesi- praetexunt cuncta desuper.
job xxxvi, mo sexto de Deo inducitur : Si voluerit Benedicat terra Bominum. Terra est 74

extendere nubes quasi tentorium suum, et infimum minimumque elementum : cujus

fulgurare lumine suo desuper, cardines tamen pars maxima operta est aquis. Cu-

quoque maris operiet ; per hoc enim ju- jus quantitalem, dispositionem, fecundita-

dicat populos, et dat escas multis morta- tem, ac ceteras proprietates rite pensan-

y&iUxxxvn, libus. Et sequenti addit capitulo : Frumen- tibus, et quomodo ista est velut centrum

\ \ - 1 1 •

tum desiderat nubes, et nubes spargunt universi, et suo loco permanet fixa, im-

ENARRATIO IN CAP. III DANIELIS. — ART. IV

mobilis, quamvis sit maximee gravitatis,
occurrit grandis ratio laudis divinee. Idcir-
co, ad insinuandum quomodo majestas ac

sapientia divina in elemento terree possit
perpendi, ipse Greator omnipotens ait in

Job xxxvin, Job : Ubi eras quando ponebam funda-
menta terrae? Indica mihi, si habes intel-
ligentiam. Quis posuit mensuras ejus, si
nosti ? Vel quis tetendit super eam line-
arn? Super quo bases illius solidatse suut?
Autquis demisit lapidem angularem ejus?
Denique, ut Plato loquitur in Timeeo, par-
tem terree voluit Deus esse aquis disco-
opertam, ut esset hominibus ac brutis in
habitaculum et altricem. Terra itaque fru-
ctum suum producendo, et cetera ad quee
divinitus condita est peragendo, Dominum
non mediocriter, juxta sensus preehabitos,
laudat. Quae ob suam stabilitatem et fe-
cunditatem, hominem virtuosum stabilem-
que designat, quem Spiritus Sanctus cce-
lesti semine, scilicet verbo Dei, fecundat.
Luc. vin, Unde ait Salvator : Semen est verbum

ll' 13' Dei. Quod autem in terram bonam cecidit,
hi sunt qui in corde bono et optimo au-
dientes verbum retinent, et fructum af-
ferunt in patientia. Hinc, secundum Gre-
gorium,ager est mundus,id est habitatores

i cor. m,9. terree : quibus et Paulus dixit, Dei agri-
cultura estis.

75 Beneclicite, montes et colles, Domino.
Secundum Albertum, montes et colles va-
pore subterraneo elevantur, vel ab aquis
nimium congesta mole causantur. Et no-
tant majores ac minores in Ecclesia, pree-
sertim praelatos, aut in donis gratiae prae-

Amos ix, fulgentes, juxla illud Amos : Stillabunt
montes dulcedinem, et omnes colles culti
erunt.

76 Benedicite, universa germinantia in ter-
ra, Domino. Si eorum quae intra terram
et in superficie ejus atque ex ea gignun-
tur, varietatem, valorem, pulchritudinem,
suavitatem, amcenitatem ac ceteras innu-
merabiles proprietates sapienter attendi-
mus, prae admiratione excellentiae Creatoris
altissimi deficiemus ; nec sapientiam, dul-
cedinem, ac decorem ejus in his satis mi-

A rari poterimus. Flinc quippe sunt metal-
la, flores, fructus,species,arbores,gemmee,
quorum vires et proprietates, tot et tales
et tantee sunt, ut mortalibus plene non in-
notescant; et quidquid speeiositatis, amce-
nitatis, virtutis et amabilitatis in eis est
sparsim atque finite, hoc in superpreestan-
tissimo Deo est indivisim, simplicissime,
omnino perfecte ac infinite. Ex quorum
etiam formatione, renovatione, dispositio-
ne, providentia Creatoris probatur, et a
quibusdam magnis philosophis est pen-

B sata, quemadmodum decimo de Trinitate
Dei Augustinus ostendit, dicendo : Ploti-
nus Platonicus de providentia disputans,
eam a summo Deo, cujus est intelligibilis
atque ineffabilis pulchritudo, usque ad
haec terrena et ima pertingere, flosculo-
rum ac foliorum pulchritudine compro-
bat : quee omnia quasi abjecta et velocis-
sime pereuntia, decentissimos formarum
suarum numeros habere non posse con-
firmat, nisi inde formentur ubi forma
intelligibilis et incommutabilis simul ex-

G emplariter habens omnia, perseverat. Hoc
et Christus in Evangelio pandens : Con- Matth.^n,
siderate, inquit, lilia agri quomodo cre-28>29-
scunt. Dico autem vobis, quod nec Salo-
mon in omni gloria sua coopertus est
sicut unum ex illis. De hac quoque mate-
ria Hugo et Richardus ejus discipulus pul-
chre loquuntur, uno eorum dicente, quod
et alius in sententia ponit : Quid de gem-
mis et pretiosis lapidibus narrem, quorum
non solum efficacia utilis, sed adspectus
quoque mirabilis ? Ecce tellus redimita

D floribus, quam jucundum preebet specta-
culum ! Videmus rubentes rosas, candida
lilia, purpureas violas : in quibus non so-
lum pulchritudo, sed origo quoque mira-
bilis, quomodo scilicet Dei sapientia de
terrae pulvere species tales producit.

Benedicite, fontes, Domino. Fons a fun- 77
dendo nomen sortitur, quia aquarum fun-
dit fluenta, et sua diffusione, perspicuita-
te, exuberantia, claritate, evidens queedani
imago seu repraesentaculum est bonitatis
divinee, ob ejus communicabilitatem, cla-

ENARRATIO IN CAP. III DANIELIS. — ART. IV 57

ritatem, munificentiam, exuberantiamque A paradisi fluvius paradisi profluxit,et fluvi-

immensam. Propter quod Deus aeternus us ille quadripartitur. Verumtamen, secun-

frequenter fons nominatur.In origine quo- dum Damascenum, fons praefatus ex mari

que fontium, qualiter scilicet ex terree vi- Oceano habel originem, sicque verificatur

sceribus prodeunt, et multiplicatione ac illud Ecclesiastee : Omnia flumina intrant Eeeie. i, 7.

utilitate eorum, sapientia Dei eximie com- in mare, et mare non redundat; ad locum

mendatur, qui taliter hominum necessitati unde exeunt flumina, revertuntur, ut ite-

providit, utilitati consuluit. De mirabilibus rum fluant. — Per mare autem interdum

demum quorumdam fontium proprietati- exprimitur saeculi hujus, id est sscculari-

bus ac viribus, Augustinus et alii, tam um hominum, inquietudo, amaritudo at-

theologi quam philosophi, varia conscri- que tumultus. Impii enim quasi mare fer- /*. lvu,2o.

pserunt : in quibus omnibus divina claret vens, quod quiescere non potest, ut dicit
majestas. — Fons autem doctores, prsedi- B Isaias. Interdum autem per mare, corda

catores ac sacerdotale designat officium : pcenitentium, se in amaritudine et flucti-

Eccii.*\,3. quorum est rivos sapientise, aquam saluta- bus internse compunctionis afficientia, de-

ris scientise, charismata gratise, influentiam notantur. Flumina vero nunc gratiarum

sacramentorum aliis communicare, propi- copiosa charismata, nunc tribulationum

nare, profundere. De quibus in Psalmo ha- abundantiam signant. Quantum ad pri-

/>s.i.xvii,27. betur : In Ecclesiis benedicite Deo Domino mum ait Christus : Qui credit in me, flu- joann.su,

h. xii, 3. de fontibus Israel ; et in Isaia : Haurietis mina de ventre ejus fluent aquse vivse. 38-

aquas in gaudio de fontibus Salvatoris. Quoad secundum ait Psalmista : Elevave- ps.*cn,z,

78 Benedicite, maria et fiumina, Domino. runt flumina fluctus suos a vocibus aqua- 4-

Unum est mare totale, dictum Oceanum, rum multarum.

scilicet aquso elementum, cingens et am- Benedicite, cete et omnia quai moven- 79

biens terram : quod Secundus philosophus C tur in aquis, Domino. Hsec sunt elementi

appellavit cingulum terrae, scribens Adri- aquse prsecipua ornamenta. Porro si ea quse

ano imperatori. Sunt autem plura particu- de ceto a philosophis et theologis scripta

laria maria, velut brachia magni maris. sunt, attendantur, magna valde offertur ma-

Sed et minora qusedam sunt maria, de teria laudandi, admirandi, honorandique

qualibus et in Evangelio legitur. De qui- Deum. Nempe de hoc genere piscis, secun-

bus potissime verum reor quod hic ait dum unam expositionem sumuntur, saltem

Albertus : Maria, inquiens, causantur a pro parte, quae in Job de Leviathan scripta j0b xl, xu.

confluxu fluminum. Sicque juxta proprie- sunt. Hinc inter pisces specialiter nomina-

tatem idiomatis Hebrseorum, quselibet ma- tur et prsenominatur, quia est maximus

gna congregatio aquse, mare vocatur, secun- piscis, inter creaturas Dei opus ejus non

Gen. 1, 10. dum id Genesis : Congregationes aquarum parum mirabile. Quemadmodum enim in-
appellavit Deus maria. Flumina autem ex D ter homines magnitudine eminent ipsi gi-

fontibus scaturire feruntur, quamvis vi- gantes, inter volucres gryphi, inter bestias

cissim aliunde causentur. Hinc dicit Al- terrse quadrupedes elephantes ; sic inter

bertus : Flumina a confluxu fontium ge- pisces sunt cete. De quibus in Genesi ha-

nerantur.Denique in Genesi habetur, quod betur : Creavit Deus cete grandia, et om- Gen. 1, 21.

ibid.n,e,. fons ascendebat e terra, irrigans univer- nem animam viventem atque motabilem

ibid. 10. sam superficiem terrce; et denuo : Fluvius quam produxerant aquse in species suas.

egrediebatur de loco voluptatis ad irrigan- Prseterea quanta sit varietas, decor, utili-

dum paradisum, qui inde dividitur in qua- tas, robur, vis atque proprietas piscium

tuor capita, scilicet in quatuor principalia maris, quis mortalium poterit rimari aut

/6id.ii,i3, flumina ex paradiso manantia, de quibus explicare ? — Sed quia ad Petrum et An-

14' in Genesi fit mentio. Itaque ex fonte illo dream locutus est Christus, Faciam vos 10.

ENARRATIO IN CAI\ 111 DANIELIS. — ART. IV

Ezech.
xi.vii, 9, 10

fieri piscatores hominum, constal nomine A
piscium intelligi homines : ita (|iiod cete
designant majores atque potentes Bapti-
smatis unda renatos; cetera qua? moven-
tur in aquis, minores ac simplices, in aqua
Baptismi motum virtutum vitamque gra-
tia> sortientes. De hujuscemodi aqua et
piscibus in Ezechiele multa leguntur, ubi
inter cetera dicitur : Oinnis anima vivens
qua? serpit, quocumque venerit torrens,
vivet ; et erunt pisces multi satis post-
quam venerint illuc aqua? isUe, et sana-
buntur, et vivent omnia ad qua? venerif B
torrens, et stabunt piscatores super illas.
Benedicite, omnes volucres cceli, scilicet
aerii ubi volucres volant, Domino. Et quis
in diversitate, pulchro colore, cantu suavi,
multiplici actu, celeri motu, penneo te-
gumento, multiformi ornatu, ceterisque
avium proprietatibus, superbenedicti et
supergloriosissimi Dei sapientiam, perfe-
ctionem ac majestatem digne miretur? —
Quamvis autem per volucres quandoque
superbi in altum vanitatis se erigentes.
quandoque diaboli in aere volitantes si- G
gnentur, ut quum in Matthaeo ait Salvator,
Volucres coeli comederunt illa, id est, se-
mina verbi Dei abstulerunt; nunc tamen
per volucres intelligendi sunt contempla-
tivi, pennis orationum, meditationum, vir-
tutum atque donorum in sublimia elevati,
quibus competit dicere illud in Psalmo :
Quis dabit mihi pennas sicut columba?, et
volabo et requiescam? De qualibus loqui-

h. l\,8. tur et Isaias : Qni sunt isti qui ut nubes
volant, et quasi columba? ad fenestras su-

/iirf.xi.,31. as? Et item : Qui sperant in Domino, mu- D
tabunt fortitudinem, assument pennas ut
aquila?, volabunt, et non deficient.

Benedicite, omnes bestice et pecora, Do-
mino. In his quoque suinmi artificis ex-
cellentia ineffabiliter commendatur. Unde
ad declarandam sapientiam suam in istis
suis effectibus, opifex Deus multa ad san-
ctum Job loquitur. Aristoteles quoque et
Albertus Magnus, in libris suis de Anima-
libus mira et pulchra scripserunt. Sed et
Augustinus in libris de Civitate Dei, aliqua

Matth.ww
4.

LIV, /.

Job xxxix.

de his tangit. Quinto enim de Givitate te-
statur : Deus nec exigui et contemptibilis
animantis viscera, nec avis pennulam, nec
herbae flosculum, nec arboris folium sine
suarum convenientia partium et quadam
veluti pace reliquit. Et Hugo : In terra, in-
quit, commorantur animalia tam diversi-
mode figurata, quorum nonnulla miramur
ex corporum magnitudine, quaedam ex
parvitate, quaxlam ex raritate, qua?dam ex
speciositate, qua?dam (ut sic loquar) ex
quadam convenienti ineptitudine et dele-
ctabili deformitate, quae vocantur ridicula.
Insuper, secundum Augustinum, vicesimo
secundo de Civitate Dei, animalia qua? mi-
niinum habent quantitatis, plus habent ad-
mirationis : plus enim formicularum et
apicularum opera stupemus, quam im-
mensa corpora belluarum. Hugo quoque
his consonans, ait : Animalia qua? ob par-
vitatem miramur, tam artificiose ac sapi-
enter sunt instituta, ut vix discernere vale-
amus, quid magis debeamus mirari, dentes
apri vel tinea?, alas gryphi vel scinifis,
caput equi vel locusta?, crura elephantis
vel culicis, aquilam vel formicam, leonem
vel pulicem, tigridem vel testudinem. His
nempe tam exiguis corporibus sic omni-
fariam lineamenta sua? natura? congrua
plene distribuit Deus, ut nihil deesse vi-
deatur tam minimis, eorum qua? natura
formavit in magnis.

Itaque quidquid in creaturis et pulchri-
tudine, proprietate actibusque earum, vi-
sui aut considerationi nostra? occurrerit,
protinus ad superadorandi ac superdelici-
osissimi atque in infinitum sapientissimi
Creatoris contemplationem, reverentiam,
laudem et gloriam, ainorem et superextol-
lentiam referamus, cuncta creata pensan-
tes, ut sunt creatricis sapientia? quidam
effectus, non ut sunt res qua?dam in suis
speciebus atque ordinibus consistentes :
sicut dum a?dificia pulchra conspicimus,
statim ex consideratione eorum, artificis
collaudamus industriam. Hinc etiam natu-
ralis philosophia, si quis ea utatur legiti-
me, ad divinorum contemplationem con-

ENARRATIO IN CAP. III DAMELIS. — ART. IV 59

fert non modice. Ad quam et naturaliter A quoad corpus et animam, el naturaliter

ingeniosi, pra?sertim ad melaphysiealiiim circumstantia ac concernentia eum, invc-

speculationem bene dispositi, utpote in vi nimus tanto copiosiorem excellenliorem-

cogitativa apti ac prompti, ceteris paribus, que materiam benedicendi Creatorem, quo

aptiores censentur : quamvis in aliis defe- ceteris creaturis praefatis homo est altioris

ctum natura? ac naturalis scientia? gratia natura, eminentiorisque formaturse, quoad

Dei facillime queat supplere, imo et illis corpus et animam. Unde de pulchra hu-

sublimiores efficere. mani corporis dispositione loquitur Augu-

Per bestias autem et pecora, homines stinus vicesimo secundo de Civitate Dei : In

sensualitatem sequentes signantur, qui ad ipso hominis corpore quanta Dei bonitas,

benedicendum Dominum invitantur, eo quanta tanti Creatoris apparet prudentia !

quod tam diu eis pepercerit, et adhuc ad Nonne ita sunt in eo loca sensuum et ce-
emendationem eos praestolatur ac provo- B tera membra disposita, speciesque ipsa ac

cat. Quum vero conversi fuerint, Dominum figura et statura totius corporis ita modi-

/>s.xcni,i7. grata mente solent laudare, dicentes : Nisi ficata, ut ad ministerium anima? rationalis

quia Dominus adjuvit me, paulo minus se indicet factum?Non enim, ut animalia

habitasset in inferno anima mea. Verum irrationalia prona in terram esse videmus,

quum bestise proprie appellentur animalia ita creatus est homo ; sed erecta in coelum

silvestria atque indomita, pecora autem, corporis forma, admonet eum, quae snr-

bruta domita sive domestica : per bestias, sum sunt sapere atque adspicere. Porro Coioss.w

homines carnales, crudeles, intractabiles ; mira mobilitas linguae ac manibus attri- "'

per pecora, homines carnales, mansueti, buta, ad loquendum et scribendum, et ad

tractabiles, congrue intelliguntur. opera artium plurimarum ac officiorum

82 Benedicite, filii hominum, Domino. Be- complenda conveniens : nonne satis osten-
nedicat Israel Dominum, laudet, etc. Be- C dil, quali, quamque praeclarae animae tale

ncdicite, sacerdotes Domini, Domino, etc. corpus ad serviendum consistat unitum ?

Rationales et intellectuales creaturae dupli- De dispositione quoque interiorum corpo-

citer Dominum benedicunt, videlicet gene- ris, scilicet perplexitate venarum atque

raliter ac specialiter : generaliter, dando nervorum,et secretis vitalium viscerum, lo-

materiam laudis divinse considerantibus quitur Augustinus ibidem, ostendens quod

eas, et exercendo operationes sibi natura- si talium harmonia, connexio ac dispositio

liter convenientes, eo utique modo, quo notae essent, ita delectaret pulchritudo ra-

(ut dictum est) ceterae creatura? irratio- tionem in eis, ut omni forma? qua? oculis

nales et inanimata? Dominum benedicere placet, ipsius mentis pra?ferrelur judicio.

asseruntur. Specialiter quoque Dominum Insuper, quis in institutione sensuum et

benedicunt intellective ac dilective, for- modo immutationis eorum a suis objectis.
maliter atque vitaliter, corde et ore Dei D et in mutua sensuum ac sensibilium pro-

laudibus insistendo per sapientiam et amo- portione ac cohabitudine, in dispositione

rem. Primo igitur modo benedicunt . Deum, quoque sensuum interiorum, et nobilita-

sive considerentur quoad bona naturae, si- te virium animae superiorum intellectiva-

ve quoad dona gratia?, sive quoad dona rum,omnipotentiam sapientiae ac sapienli-

gloria?. Nam et quantum ad naturalia, ho- am omnipotentia? Dei auctoris primi totius

Gen.i,ii. mo est mirabilis creatura, Dei sui imagi- natura? satis miretur, digne collaudet? Si

ne decorata, ex spirituali rationali essentia vero supernaturalia dona hominibus pra?-

et carne mortali mirabiliter compaginata, slita intueamur, videlicet dona gratia? gra-

membris corporis et viribns anima? artifi- tum facientis, et etiam dona gfatiae gratis

ciose dotata. datae, abundanliorem sublimioremque ma-

Et breviter, si hominem consideremus tcriam benedicendi Dominum invenimus :

ENARRATIO 1N CAP. III DANIKLIS. — ART. IV

Ps. CXLVH,

19, 20.

Ps. LXXVII,

Deut.

xxxiii, 29.
Baruch iv,

ICo>\x,18.

Galat. vi,
10.

i?om.ix,4,5.

Jer.xwi.li

et maximc, si bona gloriae eis promissa, et A
mullis jam data, pensemus.

Postremo, quo alicui plura el potiora
diviniliis collata sunt beneficia, eo plus
Doininum benedicere obligatur, et amplio-
rem praebet materiam benedicendi illum.
Idcirco postquam in generali dixerunt, Be-
nedicile, filii hominum, Domino, de ls-
raelitiea plebe specialiter subjunxerunt :
Benedicat Israel Dominum, scilicet propter
speeialia mulfa ef magna benefieia sibi
concessa. De qua fertur in Psalmo : Qui
annuntiat verbum suum Jacob, justitias et B
judicia sua Israel; non feeit taliter omni
nationi, et judicia sua non manifestavit
eis. Itemque : Quanta audivimus et cogno-
vimus ea, et patres nostri narraverunt no-
bis. Deuteronomii quoque liber continet :
Quis siinilis tibi, popule, qui salvaris in
Domino? Et Baruch ait : Beati sumus nos,
quia qiuc Deo placita sunt, manifesta sunt
nobis.Verum quoniam plebs illa per suam
incredulitatem indigna effecta est nomine
Israelis, de qua ait Apostolus, Videfe Israel
secundum earnem ; nunc per Israel intel- C
ligendus est populus fide et opere chri-
stianus, de quo idem Apostolus ait : Pax
super Israel Dei. Hic enim populus Deum
fide prospiciens, etiam in Prophetis fre-
quenter ad Iitteram nominibus Jerusalem
et Sion ac Israel designatur, pra?sertim
quia primitiva Ecclesia ex populo illo fuit.
Sed et multo majora data sunt beneficia
ac munera gratise populo chrisfiano,quam
plebi Judaeae, quamvis de illa dicat Apo-
stolus ad Bomanos : Israelitae, quorum est
adoptio filiorum Dei, et gloria, et testa- D
mentum, et legislatio, et obsequium, et
promissa; quorum patres, ex quibus Chri-
stus secundum carnem, qui est super om-
nia Deus benedictus in sa?cula.

Expresso demum in generali nomine
Israel, in speciali sacerdotes nominantur,
quibus majora dona eraut concessa, et qui
ratione officii sui specialiter ad spiritualia
exercitia laudesque Dei fuerant obligati.
De quibus Dominus dixit per Jeremiam :
Inebriabo animas sacerdotum pinguedine.

Quibus et secundo Paralipomenon ait Eze-
chias : Filii mei, nolite negligere ; vos iiPar.xxix,
elegit Dominus, ut stetis coram eo, et mi- ll"
nislrefis ei, eolatis eum, et cremetis ei
incensum. In Levitico quoque Dominus
pra?eepit eis : Doceatis filios Israel omnia Lev. x,n.
legitima mea ; et alibi, Sacerdotes sancti Jbid.wi,
erunt Deo suo. Si autem tam spiritualiter,
continenter, et sobrie vivere tenebantur
sacerdotes illi legales, quorum sacerdo-
tium typicum crat, puta figura sacerdotii
Christi atque Ecclesia? : quam spirituali-
ter, caste, ac temperate vivere obligantur
sacerdotes Ecclesia?? Nonne tanto perfe-
ctius, quo spiritualius atque divinius eo-
rum est sacerdotium, et quo prsestantio-
rem Deo hostiam offerunt, ac pra^stantiora
sacramenta contrectant? Itaque Deo jugiter
benedicant,laudibus vacent divinis, et spi-
ritualibus se prorsus mancipent actibus,
vitia gula? et luxuria? primo ac vehemen-
tissime abhorrentes ac repellentes.

Benedicite, servi Domini, Domino : quod 85
vel de ministris sacerdotum in cultu divi-
no, puta Levitis, quibus modo in Ecclesia
succedunt diaconi, vel de quibuscumque
Dei famulis dicitur. Omnes autem fideles
sunt servi Dei, tanquam creati ac redem-
pti ab ipso : quibus summa ingenuitas et
libertas est Deo servire. Hoc namque est
vitiis et proprio animo dominari, carnem
ac deemonem simul cum hoc sa?culo ne-
quam superare : quod excellentissimum
victoria? genus est.

Benedicite , spiritus et animce jusforum, 86
Domino. PraMerea, sicut refert Hierony-
mus, quia superius dictum est, In anima vers. 39.
contrita et spiritu humilitatis suscipia-
mur; et nunc dicitur, Benedicite, spiritus
el anima? justorum, Domino : quidam di-
xerunt, in homine, pra?ter Spiritum San-
ctum, duo distincta esse, spiritum et ani-
mam : quibus, secundum Hieronymum,
laborandumest, quomodo absque carne et
gratia Spiritus Sancti, dua? substantia?, et
duo interiores homines in uno homine es-
se dicantur. Hoc quippe ex eorum sequitur
dicto. Itaque spiritus et anima, hoc loco

RNARRATIO IN CAP. III DANIELIS. — ART. IV Gl

eamdem animse rationalis essentiam ex- A Tandem viri isli se ipsos ad Dei pro-

primunt : quae anima dicitur, in quantum vocant lanrlem. Bencdicilc, Anania, Aza- 88

informat et animat corpus ; spiritus, ob ria, Misael, Domino : ex praesenti scilicet

suam simplicitatem, et in quantum con- liberationis ab igne beneficio atque mira-

templatur ccelestia, ut babelur ex libro de culo, scienles eum omni creaturae super-

Spiritu et anima. Laus autem justorum eminere, nec ei cessantes de cetero gratias

Deo gratissima esse dignoscilur, sicut et agere. Et aliqui dicunt, (juod terminant

laus humilium ac sanctorum, de quibus laudem istam in se ipsis. Cui rlicto obvi-

87 mox additur : Benedicite, sancti et humi- are videtur, quod paulo post generaliter

les corde, Domino : non propriae potestati subdunt : Benedicite, omnes religiosi, Do- vers. 90.

aut labori sive industriae virtutes et merita mino.

vestra attribuendo, sed pietati et gratiae Causam autem qua inflammantur ad lau-

Phiiipp.n, Spiritus Sancti, qui operatur in vobis vel- B des Dei, adjiciunt : Quia eruit nos de in-

*Ps i. )9 'e ac perficere. Cor autem contritum et ferno : quia, ut dicit Glossa, si mortui

humiliatum Deus non spernit. Et quum fuissent, ad infernum descendissent. Quod

ipse sit essentialiter, pure infiniteque san- rle limbo patrum intelligendum est : viri

yaco6.iv,f>. ctus, sanctitas sibi maxime placet, humi- enim hi fuerant virtuosi. Quandoque au-

libus quoque dat gratiam. tem infernus pro limbo hoc sumitur : ut

Itaque dum canticum istud devotum ac quum in Genesi Jacob ait : Descendam ad Gen.xxxvn,

fervidum pronuntiamus,ex ardenti irl aga- filium meum lugens in infernum; et Job, 35-

mus affectu, et Deum ab omni suo effectu In profundissimum inferni descendent om- /o6xvn,i6.

honorari cordialissime affectemus. Et ipsi nia mea. Preeterea, sicut dupliciter malum

quoque eum devotissime benedicamus, vitatur, ita dupliciter aliquis ab inferno

laudantes eum in se ipso et in suis ope- eruitur, scilicet per anticipationem seu
Eccii. ribus, juxta illud Ecclesiastici : Benedici- C praeventionem, ne fiat, et per subventio-

XXIX' ' te Dominum in operibus suis; et denuo, nem seu meliorationem aut correctionem,

Md.'*\. In omni corde et ore nunc collaudate et ut factum jam desinat.Et primo Deus pue-

benedicite nomen Domini. Omnia etenim ros istos efiam de inferno damnatorum

ProD.xvi,4. Deus majestatis propter se ipsum creavit, eripuit,quia nisi perejus gratiam fuissent

ut sua perfectione in omnibus relucente, adjuti, in mortalia vitia corruissent, et in

ipse in omnibus et ex omnibus laudetur eis periissent. i& salvos nos fecif de manu,

Eccie. 111, ac veneretur, juxta illud Ecclesiastae : Fe- id est invasione seu potestate, mortis cor-

14.

cit Deus opera sua ut timeatur.Ideo Glossa poralis, seu incendii mortis illativi. Mors

dicit : Quum cernimus aliquid pulchrum autem, prout solam exstinctionem aut pri-

vel honestum, inrle Deum laudare, et ei vationem vitae seu separationem animae a

gratias referre debemus. Circa praeceden- corpore dicit, non habet potestatem rea-
tem quoque versiculum ponit, quod spi- D lem, sicut nec caecitas proprie; sed per

ritus est quo discernimus, et anima qua similitudinem quamdam, secundum quorl

vivificamur, ut vitam et inlentionem ad interimere dicitur, quum ipsa formaliter

Dei praeconia referamus. Postremo bene- sit ipse interitus. Si autem sumatur pro

dicere et laudare Deum excelsum, angeli- causa seu prsevia dispositione ad mortem,

cus actus est et ccelestis, magisque divi- ita est aliquid, polestatemque habet ad

num ac merilorium opus, ceteris paribus, corrumpendum. Unde in Osee Dominus lo-

quam Deum orare. Ob hoc ait Propheta : quitur : De manu mortis liberabo eos. 0stfe XIIli
ps. cm,33. Cantabo Domino in vita mea, psallam Deo Et liberavit nos dc medio ignis. Propter u-

Ps.xxxm, meo quamdiu sum; et : Benedicam Domi- quod in Sapientia scribilur : Vim virtutis sap.*n,

num in omni tempore; semper laus ejus suae oblitus est ignis, ut pueri tui, Deus, M;»"i6-

in ore meo. servarentur illaesi. Et istud miraculum in

(52

KNARRATIO IN CAP. III DANIELTS.

ART. IV

Sanclis novi Testamenti, tam viris quani A passionem,ob quam misericors (secundum

feminis, saBpissime accidit, sicut in chro-
nicis el legendis Sanctorum conscribitur.
Ex quo frivola declaratur instantia Hebraei,
de quo in Prologo hujiis Prophetae refert
Hieronymus, volentis probare, canticum
jam praBScriptum, a tribus pueris non esse
compositum. Siquidem ille Hebraeus ca-
villabatur et reprobabat, tantum non fuis-
se otii seu quietis tribus his pueris, ut in
camino aestuantjs incendii metro luderent,
et per ordinem ad laudem Dei omnia ele-

Damascenum) dicitur quasi cor miserum
habens, videlicet miseria pcenae cujusdam
affectum; sic in impassibili ac incommu-
tabili Deo locum non habet, nisi quoad
similitudinem actus, qui est miseris sub-
venire, quemadmodum ira et furor adscri-
buntur eidem.

Benedicite,omnes religiosi, Domino. Re-
ligio proprie sumpta, prout ponitur virtus
moralis, est idem quod latria : quae, se-
cundum Tullium, est virtus Deo cultum
menta provocarent. Imo ista instantia de- B caerimoniamque impendens. Sicque religio

ridenda videtur. Jam enim innotuit, quod
50. angelus fecit medium fornacis quasi ven-
tum roris flantem, ita quod in refrigerio
et gaudio erant ; et Dei circa se gratiosis-
simam pietatem experientes, angelicam

a religando nomen sortitur, quia per eam
rationalis creatura a saeculi vanitatibus,
propria voluntate, ac vitiis religatur atque
abstrahitur, et Deo subjicitur ac colligatur.
Sic autem omnes fideles Deo efficaciter

quoque praesentiam, divino amore succen- servientes, et ejus cultui mancipati, dici

si sunt et contemplationis lumine adim- possunt religiosi. Antonomastice autem re-

pleti, atque a Spiritu Sancto edocti. Et ligiosi vocantur, qui votis se ligaverunt ad

nonne hoc totum omnipoteritiae Dei super- Dei obsequium, seque Deo totaliter obtu-

Dan. i, 4.

facillimum fuit? praesertim quum pueri
isti jam in lege edocti exstiterint, ut primo
capitulo patuit.
Confitemini Domino duplici confessione,

Ps. cxxxv, sciiicet laudis divina? et propriae culpa?,
quoniam bonus in se ipso, idcirco laude
praedignus ; et pius ad indulgendum, ideo
fiducialiter vestra ei confitemini mala,

Pc.xxxi.s. exemplo dicentis : Dixi, Confitebor adver-
sum me injustitiam meam Domino : et
quo fructu, adjecit, Et tu remisisti impie-
tatem peccati mei. Quoniam in sceculum
misericordia cjus. Misericordia enim Dei
in ipso, est ipsemet Deus misericors, cui

Ibidem.

lerunt, propriae voluntati per votum obe-
dientiae renuntiantes : cujusmodi sunt clau-
C strales. De religiosis autem primo modo,
nunc sermo est ad litteram. Et secundum
Lyram, istud ultimum additur, quia non
solum in populo Israel,sed in aliis quoque
populis erant nonnulli, qui speciali cultu
Deum colebant, ut Job atque Melchisedech
et similes, qui hic religiosi vocantur. Reli-
giosi autem secundo modo, specialissime
divinis laudibus semper debent insistere.
Dco deorum. In Scripturis, virtuosi et san-
cti, dii vocantur per participationem di-

vinarum proprietatum a summo Deo, ut
coaeterna est misericordia sua. Effectus D sunt rectores et judices, et qui potestatem

quoque misericordiae ejus per omnes ge- eximiam habent in alios, sicut ad Moysen

nerationes diffunditur, sicut in cantico suo Dominus ait : Constitui te deum Pharao- Exod.vn,i.

Luc. i,5o. loquitur Virgo beata : Misericordia ejus a nis. Et Moyses ait : Ad deos, id est judices, md.txu,

progenie in progenies timentibus eum. causa perveniet ; et rursum, Diis non de- 9-

Imo in damnatis ac reprobis rigori justitiae trahes. Contemplativi quoque, divini ac

aliquid misericordiae admiscetur, dum ci- dii participative dicuntur : quoniam pri-

tra condignum puniuntur aut relinquun- mam veritatem contemplando ac diligen-

tur. Denique Gregorius ait : Esse Dei, est do, Deo praecipue assimilantur. Insuper in

bonitas; natura, dulcedo; proprium, mi- Joanne Christus illud ex Psalmo allegans,

sereri et parcere. Verumtamen, secundum Ego dixi, Dii estis : Si illos, inquit, deos j'^n'%

quod misericordia includit quamdam com- dixit, ad quos sermo Dei factus est. Alii a 35.

ENARRATIO IN CAP. III DANTRLIS. — ART. IV 03

gentilibus sestimati et dicti sunt dii hoc A ignem : Nonne frcs viros misimus in me-

modo, qui tamen tales non erant, sed im- dio ignis eompeditos ? Interfogatio ista ex

pii et damnati fiierunt et sunt. Siimmiim ignorantia non processit, sed ex admira-

vero Deum dixit Porphyrius etiam ab istis tione, sicut fTequenter contingit. Ideo quo-

diis, quos sacrilegus coluit, formidari. que eos interrogat, ut illis secum sen-

Confitemini ei, quia in omnia soecula, tientibus, ex confessione eorum veritas

a principio mundi usque in finem, videli- mirabilium clarius elucescat, et ceteiis

cet per omnia temporum intervalla, et per credibilior fiat ; vel, secundum Hierony-

universas generationum successiones, mi- mum, ut principibus istis, quae sequuntur

scricordia ejus permanet, et actus suos annuntiet. Qui respondenles, dixerunt :

effundit etiam super iniquos : prout apud Vere, rex, sic est, ut tu dicis.

Luc.m^.i, Lucam loquitur Christus : Diligite inimi- Respondit rex et ait : Ecce ego video 92

35' cos vestros, et eritis filii Alfissimi, quia B viros quatuor solutos, et ambulantes in

ipse benignus est super ingratos et malos. medio ignis, et nihil corruptionis in eis

6aP.xi,24; Hinc in Sapientia scriptum est : Misereris est. In quibus verbis tangit tria mirabilia.

x"'16" omnium, quoniam omnia potes ; et ob id Primo, quod corpora trium virorum non

quod omnium Dominus es, omnibus te sunt lsesa ab igne. Secundo, quod corpori-

parcere facis. bus illsesis manentibus, vincula sunt com-

Prseterea, sicut Hieronymus ait, scien- busta, ita quod ignis egit in unum com-

dum quod hucusque, videlicet usque ad bustibilium, et non in aliud, quum ambo

haec verba inclusive, non in Hebrseo habe- essent eequaliter applicita : sicut et sol

tur, videlicet canticum istud et laus seu radios fudit in terram habitationis filio-

gratiarum actio trium virorum istorum ; rum Israel, non ubi manebant /Egyptii,

sed de Theodotionis translatione Hierony- a quibus per omnipotentiam Dei lumen
mus ista inseruit, quoniam tempore suo C suum subtraxit, ut patet in Exodo. Tertio, Kxod.s,n.

per omnes Ecclesias erat vulgata. quod quum tres missi fuissent in ignem,

91 Tunc Nabuchodonosor rex obstupuit vi- rex quatuor vidit. An autem ipse solus

sis tot mirabilibus,utpote excussione flam- viderit angelum, an alii quoque Chaldeei,

mae de fornace cubitis quadraginta novem, scriptura ista non exprimit. Angelus quip-

et combustione repentina fortissimorum pe in corpore assumpto, quibus vult se

exercitus sui virorum, et subsistentia tri- ostendit, et quibus vult occultat. Dicitque

um istorum in medio ignis. Et ut ait Al- rex se quatuor viros videre, quoniam an-

bertus, Sicut membrum stupidum dicitur gelus in forma viri apparuit. Unde et

carens sensu et motu, ita cor regis ob- angeli in Scripturis viri vocantur, ut in

stupescere dicitur, quoniam tanta agonia Genesi, Vir luctabatur cum Jacob; et in Ge».xxxn,

admirationis percutitur, quod nec sensu Actibus, Duo viri steterunt juxta illos. u-
nec facultate potest in id quod admiratur. D Et species quarti similis filio Dei. Hu-

Itaque stupor iste est vehemens admiratio, jus verbi expositioni immorari oportet.

seu ex ingenti admiratione quidam cordis Albertus autem circa hoc modicum dicit :

defectus. Et surrexil propere, id est, mi- et id ipsum in Hieronymo scriptum est,

raculum istud plenius videre festinavit. qui etiam plura super hoc scripsit. In

Hoc enim naturale est homini admiranti, Scholastica vero historia breviter legitur,

velle illum adspicere circa quem factum quod verbum istud de angelo intelligi po-

est, vel qui fecit opus rarum atque mira- test. Primo itaque inducenda sunt verba

bile. Et secundum Albertum, Admiranti B. Hieronymi, sic dicentis : 0 quam ine-

et amanti nihil est satis velox. Et ait opti- narrabilis est potentia Dei ! Vinculis stri-

matibus, id est primis principibus suis, cta sunt corpora, uruntur vincula, corpora

quorum consilio missi fuerunt tres viri in non uruntur. Speciem autem quarti, quem

KNARRATIO IN CAP. III DANIKLIS.

ART. IV

similem dicit filio Dei, vel angelum debe-
mus intelligere, ut Septuaginta Iranstule-
runt; vel certe, ut plerique arbitrantur,
DominumSalvatorem.Sed neseio quomodo
rex impius Dei Filium videre mereatur.
Ergo juxta Symmachum (qui interpretatus
est : Species autem quarti similitudo filio-
rum, non Dei, sed deorum), angeli sen-
tiendi sunt, qui et dii et Dei filii saepis-
sime nuneupantur. Hoc juxta historiam.
Ceteruin in typo praefigurat iste angelus
sive filius Dei, Dominum nostrum Jesum
Christum, qui ad fornacem descendit in-
ferni, in quo elausse et peccatorum et ju-
storum animse tenebantur, ut absque exu-
stione sua et noxa sui, eos qui tenebantur
inclusi mortis vinculis, liberaret. Hucus-
que Hieronymus. Ex cujus verbis primo
elicitur, quod pro filio Dei, Septuaginta
transtulerunt, Angelum, vel, Angelo. Sym-
machus vero, ubi Hieronymus transtulit,
Species quarti similis filio Dei, transtulit,
Similitudo quarti filiorum deorum, per
quos intelligit angelos : ut quod ait, Filio-
rum deorum, sumatur intransitive; erit-
que sensus, quod quartum dixit similem
angelis, qui et dii et filii Dei vocantur.

Verum, quia Hieronymus secutus est
Hebraicam veritatem, ejus translationi in-
sistendum existimo.Inquirendum estequi-
dem, quid sit quod ait, Species quarti
similis filio Dei. Nempe in verbis istis di-
slinctionem insinuat inter hunc quartum,
et filium Dei, cui dicit similem esse hunc
quarlum. Nihil enim sibi ipsi proprie si-
mile dicitur. Rursus queerendum, quid
intelligat per filium Dei, cui asserit simi-
Iem esse quartum praefatum. Quserendum
prseterea, quid hoc loco nomine Dei intel-
ligat, scilicet, an Deum verum, an aliquem
horum quos ipse deos putavit, et quorum
quemlibet deum aestimavit. — Si per fi-
lium Dei intelligit Verbum seternum, Uni-
genitum Dei Patris, hoc sine supernaturali
revelatione esse non potuit. Si autem ali-
quam puram creaturam, ut angelum aut
aliquid tale, tali filio iste quartus non so-
lum similis fuit, sed et angelus exstitit.

A Quod et Nabuchodonosor rex cognovit,
soeundum quod paulo post ait : Benedictus vers. 95.
Dominus qui misit angelum suum,et eruit
servos suos. Unde secundum hoc magis
dixisset : Quartus est filius Dei, vel, aliquid
lale. Insuper si nomine Dei intelligit ve-
rum Deum, ergo agnovit verum Deum ha-
bere Filium, qui speciali ratione dicatur
Filius ejus, alia scilicet quam angelus, qui
non per veram divinilatis naturam, sed
per excellentem imitationem vocatur fi-
lius Dei.

B Ad ista respondeo, quod verba inducta
videntur mihi tripliciter posse exponi. Pri-
mo, ut per Deum intelligat Deum verum,
quem statim post heec vocat Deum excel-
sum et Deum trium virorum istorum ; et
per Filium Dei intelligat qucmdam, qui
praecipua ratione vocetur Filius Dei : cui
Filio similem dicit hunc quartum, propter
vultus sui splendorem, et gloriam atque
magnificam operationem, qua sic mira-
biliter in fornacem descendit, puerosque
servavit illsesos. Sed tunc oritur quaestio

C triplex. Prima, unde habuerit veri Dei 110-
titiam, quum miserit viros hos in forna-
cem, eo quod non nisi verum Deum colere
voluerunt. Secunda, quomodo novit verum
Deum habere hujuscemodi Filium. Tertia,
quid putavit esse hunc quartum, an scili-
cet angelum, an hominem gloriosum. —
Ad primam qusestionem patet responsio
ex praecedenti capitulo, quo habetur quod
Nabuchodonosor interpretatione somnii sui
a Daniele audita, in faciem suam corru- Dan. »,46,
erit : Vere, inquiens, Deus vester, Deus 47-

D deorum est et revelans mysteria, quo-
niam poluisti aperire hoc sacramentum.Et
quamvis post modicum fuerit summi Dei
oblitus, quemadmodum in principio expo-
sitionis hujus capituli dictum est: nunc
tamen tot visis miraculis, ad animum red-
iit, et Dei dudum adeptam notitiam in se
continuo renovavit. — Ad secundam vide-
tur respondere Augustinus in quodam ser-
mone, qui incipit, Vos convenio, o Judsei :
ubi etiam per dicta gentilium probatDeum
habere Filium, inter cetera, verba haec

ENARRATIO IN CAP. III DANIELIS. — ART. IV

Nabuchodonosor regis allegans, atqne ad
hnnc regem admirative exclamans : 0 alie-
nigena, unde hoc tibi ? Quis tibi Dei Filium
revelavit? Ex qnibns (ut reor) verbis ac-
ceptum est quod Glossa hic ait : Alieni-
gena, quis te docuit Filium Dei ? In quibus
verbis, si rite considero, insinuatur quod
per revelationem divinam rex iste istud
cognovit. Impiis enim dona gratiao gratis
datse, sicut electis, donantur. Sed tunc ob-
jici potest quod superius Hieronymus di-
xit : Nescio, inquiens, quomodo rex impius
Dei Filium mereatur videre. Ad quod re-
spondetur, quod non suis meritis sibi ha3c
revelata fuerunt, sicut etiam suis meritis
non vidit quartum similem Filio Dei, nec
ea quae praecedenti capitulo fertur vidisse,
nec ea quae sequenti habentur capitulo :
quae omnia sola pietate divina sibi ostensa
creduntur. Haec ergo est una expositio hu-
jus passus : de qua expositione nil temere
judicare praesumo.

Secundo potest exponi, ut nomine Dei,
summus Deus (ut dixi) intelligatur ; per
filium Dei, angelus; per quartum similem
angelo Deique hujuscemodi filio, homo
gloriae eminentis. Quem quartum rex iste
putavit primo intuitu esse hominem ve-
rum, ob suam claritatem angelo similem :
propter quod dixerat, Video quatuor vi-
ros. Postea tamen cognovit quod angelus
fuit : vel ex hoc, quod egredientibus tri-
bus viris de medio ignis, repente dispa-
ruit; vel quia tres viri hi hoc regi dixe-
runt. Forte enim inquisivit ab eis, quis
fuerat ille quartus, quamvis hoc scriptum
non sit. Poterat quoque ex Daniele audis-
se, quod summo Deo angeli deservirent,
et per eos divina mysteria revelarentur
hominibus. Daniel enim regi familiaris-
simus fuit. Itaque taliter dixit, quod es-
set similis filio Dei seu angelo, quomodo
in Judicum libro mater Samsonis locu-
judic. xm, ta est suo marito : Vir Dei venit ad me,
habens vultum angelicum, terribilis val-
de. Primo ergo putavit mulier illa, quod
ille sibi apparens, homo exsisteret ; sed
postea ex subita ejus disparitione cogno-

T. 10.

A verunt ipsa et ejus marilus, quod ange-
lus fuit.

Terlio potest exponi, quod Nabuchodo-
nosor nomine Dei intellexit indistincte ali-
quem ex universitate eorum quos deos
pulavit, loquens juxta ritum et consuetu-
dinem suae gentilitatis ; et per filium Dei,
intellexit quemdam ex hominibus deifica-
tum secundum suam perfidiam : prout
gentiles dixerunt Apollinem esse filium
Jovis, cujus carnalis filius fuit, et cum
Jove posuerunt eum in sorte deorum ;

B qiiemadmodum Jovem, Neptunum, Plulo-
nem et Orcum dixerunt deificatos, qui Sa-
turni fuerant filii, quem Saturnum etiam
pro deo colebant : quemadmodum de his
et ista materia loquitur Augustinus in pri-
mis libris de Civitate Dei. Porro per quar-
tum similem filio Dei, intellexit hominem
quemdam tantae gloriae ac splendoris, ut
filiis deorum glorificatis posset similis per-
hiberi.

Postremo Lyra circa hunc locum ait :
Propter irradiationem vultus in corpore

C assumpto, bene apparebat quod angelus
non erat filius hominis, sed magis aliquid
supra hominem, et quid divinum.

Secunda expositionum istarum rationa-
bilior mihi videtur.

Tunc accessit Nabuchodonosor ad osti- 93
um fornacis ignis ardentis, et ait : Si-
drach, Misach, et Abdenago, servi Dei
excelsi, egredimini et venite. Visis tot mi-
rabilibus, et terribili illo angelico vultu
lucifluo viso, rex superbissimus et infre-
nis pavore concussus est, et pompa abje-

D cta, non nuntios misit, sed per se ipsum,
quos damnavit, accessit et evocavit, in pro-
pria eos volens honorare persona, tanquam
fidelissimos Dei altissimi servos. Compun-
ctus enim fuit, et ad devotionem quam-
dam inductus. Statimque egressi sunt. In
quibus impletum est illud Ecclesiastici, In Bccii.ufi.
medio ignis non sum aestuatus; illud quo-
que ad Hebraeos, Exstinxerunt impetum #e&r.xi,34.
ignis; et quod loquitur Isaias,Flamma non /s.xuu, 2.
ardebit in te.Bt satrapa? congregati et ma- 94
gistratus et judices. Quibus nominibus

GG ENARRATIO IN CAP. III DANIFXIS. — ART. IV

quid signetur, et de distinctione istorum, Aconfluunt, quam esurientes ac sitientes ad
vers. 3. praeeedent i articulo dictum est. Contem- alimenta.

plabantur viros illos oculis mentis et car- Benedictus Deus eorum, Sidrach vi-

nis, cum maxima admiratione, quoniam delicet, Misach et Abdenago, yui misit

nihil potestatis, id est activitatis et impres- angelum suum. Jam enim ostensum est,

sionis pcenalis, habuisset ignis tam aestu- quomodo scivit quod quartus ille fuerat

ans in corporibus eorum, Deo omnipotente angelus. Deum quoque rex ex operibus

ignis naturalem inflammandi polestatem suae omnipotentise atque clementiae laudat.

rcprimente ac suspendente. Tuncque im- Et eruit servos suos de igne, quia credide-

Ps. xxvm, pletum est illud Psalmi, Vox Domini inter- runt in eum fide completa, secundum sta-

cidentis flammam ignis. Super quod dicit tum ejus perfectum. Habuerunt etenim

Chrysostomus : Intercidil, ut sanctis lumen fidem illuminatam rationibus credendo-

sit ad solalium, et ardor urere nesciat ad D rum cum depuratae intelligentia mentis,

supplicium. Et capillus capitis eorum non illamque fidem quam Apostolus ad Gala- o~aiat.\,

essef adustus, ita quod nec unus pilus de tas connumerat fructibus Spiritus : quae 23-

eorum capitibus laesus fuit : quod tanto fides, secundum Thomam, non est virtus

mirabilius exstitit, quo et ignis ferventior, theologica, sed quaedam praecipua illius fi-

et capillus inflammabilior erat. Et sara- dei certitudo. Omnia autem possibilia sunt Marc. «,

balla eorum non fuissent immutata, id est ita credenti. Hinc in Ecclesiastico habetur: 22-

braccae, quibus propter communem vere- Laudabit usque ad mortem anima mea Do- EccH.u,s,

cundiam virilia tecta manserunt : quae non minum, quoniam eruis sustinentes te, et i2,

fuerunt immutatae, quia nec combustae, liberas eos de omni angustia. Et verbum

nec fumo aut aliunde aliquo colore perfu- regis Nabuchodonosor (se ipsum enim no-

sae.Non minus miraculum fuit, quod Chri- minat regem) immutaverunt, id est, trans-

stus in magistris illis ostendit, quos bea- C gressi sunt, non ei obediendo, scientes

tissima Catharina convertit : qui licet in quia obedire oportet Deo magis quam ho- Act.\, 29.

igne spiritum reddiderunt, tamen nec cor- minibus, potissime dum homines jubent

pora eorum, nec pili, nec vestes ab igne contraria Deo: et tradiderunt corpora sua

laesa fuerunt. Et odor ignis non transisset periculo mortis ac ignibus, malentes com-

per eos. Odor ignis est calor ipsius : qui buri quam Deum offendere, ne servirent

metaphorice odor vocatur, eo quod sicut idolis aut regi terreno superstitiose : illud

olfactus olfaclibilis seu sui objecti sentit Deuteronomii implentes : Dominum Deum oeut. VIi

praesentiam per ipsius odorem, sic per tuum adorabis, et illi soli servies. Et ut13;x-20;

calorem ignis praesentia experitur. Juxta Salomon protestatur in Proverbiis, Qui ti- io.

quem modum loquendi scriptum est in li- met hominem, cito corruet; itemque Ec- />''01'-XXIX'

/udic.xvi, bro Judicum : Samson rupit vincula, quo- clesiasticus, Qui timet Deum, nihil trepi- Eccii.

modo si rumpat quis filum, quum odorem D dabit. Et ne adorarent omnem deum, id XXX1V- 1C-

ignis acceperit. est nullum omnino, excepto Deo solo, qui

95 Et erumpens in laudem Dei, spiritu eum per Moysen idololatriam summe prohibuit.

Matth.ym, cogente, Nabuchodonosor rex ait . Ex abun- A me ergo rege positum est hoc decre- 96

dantia enim cordis os loquitur. Cor autem tum, id est, ego nunc ordino atque praeci-

regis, admiratione, timore, imo et gloria- pio, quod jam mente concepi. Et loquitur

tione quadam fuit repletum, quia de tot de praesenti per modum praeteriti, propter

mirabilium perpetratione sibi ostensa gau- certitudinem facti, ut scilicet suae jussioni

debat : secundum quod rara, nova, super- praesenti ita obediatur, et sic facta ubi-

naturalia atque insolita cernere, naturaliter que credatur,quasi jamdudum promulgata

jucundum est hominibus, qui naturaliter fuisset. Ut omnis populus regionum mihi

scire desiderant, atque ad talia avidius subditarum, et tribus quarumlibet gen-

ENARRATIO IN CAP. III DANIELIS. — ART. IV

tium, et lingua quwcumque locula fuerit A
blasphemiam contra Deum Sidrach, etc,
dispereat per occisionem, et domus ejus
materialis, seu soboles ac familia, vaste-
tur, id est, destruatur, ut nec reliquiac ma-
neant. Videtur Nabuchodonosor iste satis
bonam habuisse synderesim. Unde saepe
visis magnalibus Dei, bonam habuit incli-
nationem ad Dei honorem, sicut sequenti
magis clarebit capitulo. Neque enim est
deus alius qui possit ita salvarc, id est
cultoribus suis tam supernaturaliter sub-
venire.Soli enim vero omnipotentique Deo B
competit agere miraculose, proprie de ra-
tione miraculi eloquendo, ut scilicet dicit
effectum, omnem naturalem cursum et or-
dinem, potestatem et legem causarum se-
cundarum ac rerum creatarum transcen-
dentem. Propter quod canit Psalmista :
Ps. lxxi, Benedictus Dominus Deus Israel, qui facit
mirabilia solus.
97 Tunc rex promovit Sidrach, Misach et

Abdenago per se ipsum, quos ante promo-
vit per Danielem, in provincia Babylonis,
ut essent praefecti provinciarum ac ope- C
rum, secundum Albertum. Et ut aliqui
dicunt, promovit eos magis quam ante :
quoniam prius erant praefecti operum,
nunc vero constituit eos judices provin-
ciarum propter fidelitatem eorum : cogi-
tans quod sicut Deo suo, ita et sibi de
cetero fidelissimi essent; et rursus, quod
Deus eorum dirigeret eos in negotiis sibi
commissis ad totius regni profectum.

Deinde epistola regis missa ad sibi sub-

jectos, subjungitur. Voluil, enim Deum ho-

norari ab omnibus, et aedificare absentes. D

Nam et ideo Deus filios Israel dispersit in

gentibus, et mirabilia sua circa eos exer-

cuit, ut per eos notitiam suae majestatis

Tob. xni, cunctis monstraret, juxta illud Tobiae :Con-

fitcmini Domino, filii Israel, et in conspe-

ctu gentium laudate eum : quoniam ideo

dispersit vos inter gentes quae ignorant

eum, ut enarretis mirabilia ejus, et faciatis

scire eas quia non est alius Deus omni-

98 potens praeter eum. Nabuchodonosor rex,

omnibus populis, gentibus et linguis, qui

habitant in universa terra. Per univer-
sam terram, intelligit omnem terram suae
ditioni subjectam, vel terram orientalem,
secundum Albertum. Sed et tot gentibus
praesidebat, quod se omnium regionum ac
provinciarum quasi dominum reputavit,
eo quod nullus sibi resistere valuit. Juxta
quem modum et Cyrus rex Persarum lo-
quitur in Esdra : Omnia regna terrae dedit \Esdr. i,
mihi Deus cceli. Pax vobis multiplicetur . 2'

De pace, atque multiplici specie distin-
ctioneque ejus, et quomodo omnia appe-
tant pacem, Augustinus nonodecimo de
Civitate Dei pertractat. Est autem triplex
pax, scilicet pectoris, quae est tranquillitas
ordinis, et quietatio mentis in Deo ; pax
temporis, quae exterior appellatur, et cum
aliis qui adversari poterant, conservatur,
utpote quaedam cum illis concordia ; et
pax aeternitatis, quae habetur in patria.
Omnem hanc pacem optare debemus. Nam
et illi qui pugnant, quid pugnando nisi
pacem quamdam, quamvis interdum non
veram, intendunt? Potissime autem prae-
latorum et principum est, pacem quaerere
subditoruin, potissime spiritualem, veram,
internam, imo et temporalem, quantum
fieri potest. Ideo ad Timotheum ait Apo-
stolus : Obsecro primum omnium fieri ob- l Tim. a,
secrationes, etc, pro omnibus hominibus, *' "
pro regibus et omnibus qui in sublimitate
sunt constituti, ut quietam et tranquillam
vitam agamus in omni pietate. In libro
Esther quoque rex potentissimus Assue-
rus : Volui, inquit, nequaquam abuti po- Estherxm,
tentiae magnitudine, sed clementia et leni- 2"
tate gubernare subjectos, ut absque ullo
terrore vitam silentio transigentes, optata
cunctis mortalibus pace fruerentur. De hoc
.Egidius de Boma, in libro de Begimine
principum, quem regi Franciae ad ejus
scripsit instantiam, inclyte tractat, philo-
sophica ac theologica documenta docte
miscens.

Signa et mirabilia, jam descripta, fecit 99
apud me Deus excelsus. Ne nomine Dei,
quemlibet deorum suorum gentiles isti ac-
ciperent, cum additamento locutus esl :

ENARRATIO IN CAP. III DANIELIS. — ART. IV

Deus excelsus : tantae videlicet excellentiae,
quod cdmparatione ipsius, nullus deorum

possit vocari excelsus ; sicut et Proclus
Platonicus in Elementatione sua theologi-
•catcrva ca perhibet, quod nec tota catena* deorum
primo illi Antotheo, id est ex se et per se
Deo, comparabilis est. Porro, secundum
Albertum, signa et mirabilia sunt idem
subjecto, id est realiter, sola ratione di-
stincta : quia in quantum demonstrant
summam operantis potentiam, signa di-
cuntur ; in quantum vero referuntur ad
videntes, praeter quorum spem et faculta-
tem eveniunt, mirabilia appellantur.
Placuit ergo mihi, zelo divini honoris,
100 prazdicare verbo et scripto signa ejus, quia
magna sunt in se, et magnae potentiae os-
tensiva, idcirco relatu praedigna. Magnalia
equidem Dei, ad ejus honorem hominum-
que profectum sunt revelanda, quemad-
modum in Tobia Raphael angelus prote-

Tob. xii, 7. statur : Opera Dei revelare et confiteri,
honorificum est. Et mirabilia ejus, quia
fortia, omnem creatam excedentia pote-

Jobm, io. statem : juxta illud Job, Qui facit magna
et inscrutabilia et mirabilia, quorum non
est numerus. Unde in Tobia angelus dixit :

Tob.xnw. Vos autem benedicite Dominum, et enar-
rate omnia mirabilia ejus. Et regnum ejus
regnum sempiternum. Si per regnum Dei,
intelligatur gubernatio ejus activa, con-
stat quod illa sit ipsemet Deus gubernator
aeternus. Si vero per regnum ipsius acci-
piatur gubernatio quam efficit in electis,
qua regnat in eis, vel ipsi recti Deo subje-
cti : hoc quoque regnum aeternum est a
parte post, quoad Ecclesiam triumphan-
tem; et item quoad Ecclesiam militantem
electorum, in quibus nunc regnat per gra-
tiam, regnaturus in eis postea in aeternum
per gloriam. Et potestas ejus in generatio-
ne et generationem . Universae enim gene-

A rationes potestati Dei subduntur, et ipse
malos potens est coercere, el bonos defen-
dere, sicut in Psalmo cantamus de ipso :
Qui dominatur in virtute sua in aeternum.
Circa principium hujus capituli solet in-
quiri, cur Daniel regi Nabuchodonosor fa-
miliaris atque domesticus, permisit eum
statuam praescriptam erigere, et alios ad
ejus adorationem inducere; insuper, cur
Daniel non fuit tam bene accusatus a Chal-
daeis regi, quod non adoraverit statuam,
sicut tres pueri ; et rursus, cur Daniel regi

13 tam carus, non satagebat socios suos apud
regem excusare, atque de igne per antici-
pationem salvare. Ad ista quidam, secun-
dum quod rationabilius imaginari queunt,
respondent : quod -Daniel forte pro tunc
absens fuit, et aliquo missus ad expedien-
da regis negotia sibi a rege commissa, aut
forsitan aegritudine decumbebat. Vel, quia
pensavit se apud superbissimum regem
non posse proficere, ideo de statuae fabri-
catione eum non increpavit, nec pro socio-
rum ereptione studebat. Quaedam autem

C glossa affirmat, quod de Daniele non fit
mentio, quoniam regi adsistebat, qui pro-
priam statuam non adorabat. Sed quod
sanctus Daniel regi in tali idololatria cor-
poraliter actualiterque adstiterit, non opi-
nor. Praefatae quoque solutiones certum nil
intuentur. Unde et probabiliter intelligi
potest, quod Daniel in interpretatione som-
nii regis praecedenti capitulo scripta, in
tantum regi complacuit, quod nullam con-
tra eum accusationem admisit, nec idolo-
rum ab eo culturam exegit, eo quod Deus

D suus tantam sibi in secretissimorum ac
somniorum interpretatione ac revelatione
sapientiam dederit, secundum quod rex
iste in se ipso fuit expertus. Propter quod
indecens aestimavit, ut Danielem ad alte-
rius dei cultum compelleret.

Ps. LXV, 7.

ENARRATIO IN CAP. IV DANIELIS.

ART. V

ARTICULUS V

EXPOSITIO CAPITULI QUARTI '. EGO NABUCHODONOSOR QUIETUS ERAM
IN DOMO MEA ET FLORENS.

IERONYMUS et Albertus hoc loco in-
cipiunt capitulum qnartum ; quidam

Dan. m,98. vero paulo ante, videlicet ibi : Nabucho-
donosor rex omnibus populis ; et dicunt,
quod epistola regis ibi incipiat, ad quam
totum istud capitulum pertinere affirmant.
In Scholastica quoque historia scribitur,
quod istud capitulum sit regis epistola.
Sic enim habet Historia illa : Sequitur ter-
tia visio Danielis,quam non scripsit Daniel
(scilicet populo), sed est epistola regis,
quam scripsit universo regno suo, post-
quam de bestia restitutus est in hominem
et in regnum ; in qua praedicavit mirabi-
lia qiieo apud, eum fecerat Deus excelsus :
quam epistolam Daniel inseruit operi suo.
Itaque Daniel scripsit epistolam istam in
libro isto, sed non scripsit eam ad popu-
los : imo, secundum Hieronymum, episto-
la regis in Prophetae volumine ponitur, ut
non fictus ab aliquo iste liber, sed Da-
nielis esse credatur. Porro, secundum AI-
bertum, habita visione de regno Christi
secundum potestatem qua conterit regna
mundi, inducitur hic visio de eodem se-
cundum cognitionem et viam quae ducit
ad ipsum. Hinc aliqui asserunt, quod haec
tertia visio significat Christi praedicatio-
nem contra humanam prosperitatem.Verba
autem sequentia dicunt esse narrationem
epistolse, scilicet :
1 Ego Nabuchodonosor , monarcha quo-

dammodo orientis, quietus eram a praeliis,
vel in lecto quiescens, in domo mea, Pa-
bylonico scilicet palatio : et quia quietus
erat, ad visionis perceptionem aptior fuit.
Anima enim quiescendo fit prudcns. El
Eccii. de Sapientia legitur in Ecclesiastico : Qui

xxxmii, 25. minora|ul. act(lj percipiet illam. Sapiens

A quoque alius : Intrans in domum meam, 5ap.vm,i6.
conquiescam cum illa. Et fiorens potesta-
te, honore, divitiis, gloria, omnique pro-
spcritate terrena, in palatio rneo. Som- 2
nium vidi, quod perterruit me. Verbum
istud in superioribus fuit expositum. In- Dan.u, i.
solita autem, praesertim tempore noctis
visa, intuentem perterrent.ift cogitationes
mea? in strato meo habitae, et visiones ca-
pitis mei conturbaverunt me admiratione
atque pavore, sollicitudine, desiderioque
sciendi quid designarent. Cur autem plu-

B raliter dicit, Visiones capitis mei, quum
non nisi una visio, unumque somnium
fuerit, patet ex dictis in superiori expo-
sitione, ubi sic legitur- : Somnium tuum ibid.is.
et visiones capitis tui in cubili tuo, hu-
jusmodi sunt. Fuit quippe una visio inte-
gralis, quae ob suas partes, pluraliter visi-
ones vocatur. Et cur visiones dicat esse
capitis sui, praeallegato loco expositum est. lbidem.
Siquidem visio ista, imaginaria fuit et in
vi imaginativa, quae situatur in capite : in
quo etiam spiritus animales et naturales,

C qui vehunt formas seu similitudines reve-
lationis, puriores et lucidiores sunt, se-
cundum Albertum : secundum quem,som-
nium istud insinuatur partim provenisse
ex praeviis cogitationibus regis, qui ccepit
vigilando in lecto cogitare de sibi ac regno
suo futuris ; quamvis principaliter fuerit
somnium hoc divinitus inditum, secun-
dum quod in expositione primae visionis ibid.w.
dictum est clarius.

Et per me, id est a proprio ore meo, 3
positum est decretum, id est commissio,

D ordinatio seu praeceptum, ut introduce-
rentur in conspectu meo cuncti xapientes
Babylonis : carentes sapientia quae <\f-

ENARRATIO IN CAP. IV DANIELIS.

ART. V

Jacob. iii,
17.

Is. xxix, 14;
\Cor. i, 19.

sursum est, quae et bonis operibus plena
est, secundum apostolum Jacobum; sed
saeculari sapientia prsediti, de quibus Do-
miiius ait : Perdam sapientiam sapienti-
um.et prudentiam prudentium reprobabo.
Denique, secundum Albertum, sapientes
hic nominantur peritissimi divinationum.
Et ut solutionem somnii indicarent mihi.
Somniorum namque significationibus plu-
rimum intendebant gcntiles, et reges eo-
rum de sapientium suorum consilio cuncta
agebant, ut dictum est in primae visionis
commento.

4 Tunc ingrediebantur arioli,magi,Chal-
dan, et aruspices. Quorum significationes
et distinctiones diligenter expositae sunt in

#0)1.11,2. elucidatione secundi capituli. Et somnium
narravi in conspectu eorum. Nunc huma-
nius ac rationabilius habuit se, quam viso
somnio primo, cujus non solum interpre-
tationem, sed et essentiam exegit sibi a
praeinductis indicari hominibus,Nunc enim
flagellis Dei correptus,humiliatus etemen-
datus, impossibilia ab illis non requisivit,
sed somnium eis proposuit. Et solutionem
ejus, id est somnii significationem, non
indicaverunt mihi : quoniam sicut som-
nium supernaturale divinumque exstitit,
sic expositio ejus non nisi supernaturali-
ter atque divinitus valuit sciri, juxta illud
iCor.n,u. ad Corinthios, Quae sunt Dei, nemo novit
Gen. xl, 8. nisi Spiritus Dei; et in Genesi, Numquid
non Dei est interpretatio ?

5 Donec collega, id est socialiter ac fami-
liariter mihi colligatus amicitia speciali :
in quo constat regem jam humiliatum,
quod captivum et servum vocat collegam;
ingressus est in conspectu meo Daniel.
Haec dictio, Donec, excludit hic etiam
tempus sequens, quia praefati sapieutes
nec post Danielis ingressum, somnium re-
gis exponere potuerunt, nisi expositione
Danielis audita. Cui nomen Balthasar Chal-
daice secundum nomen dei mei, id est,
eo nomine appellatus, quo deus meus :
quoniam deus Nabuchodonosor, Balthasar
vocabatur, secundum Glossam. Et partici-
patione Spiritus divini, impositum est Da-

A nieli nomen divinum, quia prae ceteris
divinior apparebat, prout in exposilioue
primi capituli amplius dictum est.

Qui habet spiritum deorum sanctorum
in semetipso, id est, illuminatus est illo
spiritu quo sancti dii sunt pleni ; vel,
anima seu spiritus ejus tanta? sapientiae
est, ut deorum spiritui comparetur, est-
que talis ut spiritus illorum. Loquitur au-
tem more gentilium, et falsos deos suos
aestimat sanctos, futurorumque praescios.
Circa quod ait Hieronymus, et habetur in

B Glossa : Non mirum si erret Nabuchodo-
nosor, et quidquid super se cernit, deos
arbitretur. Verum. ut refert Albertus, ali-
qui dicunt, quod dii dicuntur angeli, a
quibus Prophetae illuminationes percepe-
runt, juxta illud Psalmi : Illuminans tu ps.lxxv,5.
mirabiliter a montibus aeternis. Nam ex
praecedenti capitulo ejusque expositione,
jam patuit, quod angelorum aliqualem no- Dan.m,w,
titiam rex habebat. Dicit autem, In semet- 95-
ipso, ad innuendum quod Daniel quasi
ad nulum vel exuberanter habuerit spiri-

C tum talem. Circa hunc passum Lyra sic
ait : Qui habet spiritum deorum sancto-
rum, ad interpretandum somnia. Propter
hoc ars interpretandi somnia, dicebatur
divina scientia. Unde Albertus commenta-
tor super librum de Somno et vigilia dicit,
Socratem Atheniensibus exclamasse lau-
dando scientiam divinationis somniorum,
dicentem : Absit a me, ut hanc vestram,
quam experti estis per somnia, dicam esse
falsam scientiam ; sed hanc divinam me
ignorare profiteor. Humana me scire exi-

D liter protestatus sum ; et ut verum fatear,
hoc solum me scire arbitratus sum, quod
ignoro, eo quod scientiam deorum vel san-
ctorum non sum adeptus. Verumtamen
istis non obstantibus, gentiles multipli-
citer superstitiosi fuerunt in conjecturis
somniorum. — Et somnium coram eo lo-
ci/tus sum : quamvis non dubitaverim
quin ex revelatione divina ipsum potuisset
cognoscere, sicut et somnium primum.

Qnaeritur, cur rex sciens Danielem om-
nibus sapientiorem Chaldaeis, eum primo

ENARRATIO 1N CAP. IV DANIELIS. — ART. V

omnium non vocavit. Ad quod quidain
rcspondent, quod Daniel absens fuit, et
alibi in negotiis regis occupatus : cunctis
enim provinciis regis fuit praepositus. Alii
dicunt, quod ministri regis primo indu-
xerunt Chaldseos magistros, ul ipsi am-
plius honorarentur a rege, si somnium
explanarent; sed divina dispensatione sic
contigit, ut Deus Israel in suo famulo
exaltaretur, et Daniel sublimior appareret,
magisque idoneus apud eum ad loquen-
dum pro filiis Israel, atque ut idololatrae
confunderentur,eorumque praesumptio fal-
sa comprobaretur, qua de primo somnio

Dan.n,i. suut locuti : Rex dicat somnium servis
suis, et solutionem indicabimus ei.
G Ballhasar, princeps ariolorum, id est

incantatorum seu divinatorum : quoruin

ibid.w. principem constituit eum rex, ut dictum
est in fine secundi capituli, quia sapien-
tior illis fuit, non quod ariolando aut im-
pie divinando ita vocari meruisset ; quo-
niam ego scio per experientiam, quod
spiritum deorum sanctorum habeas in te:
juxta sensum praehabitum ; et omne sa-
cramentum non est impossibile tibi, id
est, nullum secretum impossibile est tibi
interpretari ac manifestare, propter excel-
Ientiam illuminationum tuarum, ita quod
istud potes non propria et humana vir-
tute, sed divina et supernaturali : sicut ait
Phuipp.w, Apostolus ad Philippenses, Omnia possum
in eo qui me confortat. Hoc nempe dici-
mur posse, ut ait Philosophus, quod pos-
sumus per nos aut per nostros amicos.
Hinc viri perfecti et sancti ea posse dicun-
tur, quaa faciliter valent impetrare a Deo.
Visiones somniorum meorum quas vi-
di, id est visiones somniales in somno
factas, et imaginarias interius apprehen-

vcrs. 2. sas. Superius singulariter dixit rex, Som-
nium vidi;nunc autem pluraliter loquitur,
Visioncs somniorum : quoniam somnium
istud figurativum, preesagum futurorum,
plurima complectebatur. Ideo propter di-
stinctionem rerum ad ipsum pertinenti-
um, pluraliter explicatur. Et solutionem
earum narra mihi. Paulo ante jam dixit,

A Somnium coram eo, scilicet Daniele, lo- vers. s.
cutussum, et in verbis statim sequentibus
rex recitat illud : quomodo ergo jam petit
illud sibi a Daniele narrari ? Et respon-
dendum, quod petit illud sibi ab eo nar-
rari, id est narratum resumi, ut sigillatim
per particulas exponatur.ltaque sicut non-
nulli bene dicunt, petit narrationem per
modum expositionis, in qua necesse est
somnium ab expositore resumi, partesque
singulas visionis applicari singulis par-
tibus expositionis. Quamvis vero rex ore

B tenus visionem suam Danieli protulerit,
nunc tamen recitat eam, redigendo eam
ad formam epistola?.

Visio capitis mei in cubili meo. Triplex 7
est visio, scilicet cordis aut mentis, et ocu-
lorum, ac imaginativas virtutis, quse hic
visio capitis nominatur, quia vis imagi-
nativa sita est in capite. Idcirco ad innu-
endum quod erat imaginativa, nec pure
intellectualis neque sensibilis, ait : Yisio
capitis mei in cubili meo. Quod, secun-
dum Albertum, est titulus narrationis se-

G quentis. Quocirca ait Hieronymus : Na-
buchodonosor visiones non oculorum et
cordis, sed capitis novit : quoniam pro-
pter gloriam servorum Dei, futurorum illi
mysteria revelantur, videlicet ut per ex-
positionem imaginarise visionis regis,unus
eorum, et per illum exaltarentur et ceteri
ad gloriam Dei, consolationemque populi.
Videbam sensu interiori, imaginaria vi-
sione ; et ecce arbor in medio terraz, et
altitudo ejus nimia, etc. Hoc totum, sicut
et cetera quse sequuntur in visione, sic

D apparebat : quia species seu similitudines
rerum talium formabantur in vi imagina-
tiva regis ministerio angeli sancti, secun-
dum doctrinam S. Dionysii, qua? similitu-
dines talia reprsesentabant. Nam et nobis
frequenter in somnis apparet, quod ali-
qua exteriora agamus, videamus aut pa-
tiamur; sed ideo fallimur, quia species
rerum pro ipsis rebus accipimus. Nabu-
chodonosor autem advertit somnium su-
um aliquid designare, quamvis nescierit
quid notaret.

KNARRATIO IN CAP. IV DANIELIS.

ART. V

PraBterea non decet nos expositionem
sancti Danielis praecurrere, idcirco transi-
liendus est textus qui sequitur, usque ad

15 id : Tu ergo, Balthasar. lbi enim narratio
somnii terminatur, et quae nunc transili-
untur, in expositione verborum Prophetae
resumentur et exponenlur. Interpretatio-
nem somnii bujus narra festinus. Arsit
enim desiderio sciendi mysterium somnii
tanti. Ardenter autem optanti et multum
timenti, vix aliquid satis est velox ; petit-
que celerrime consequi quod affectat. Pu-
tavit etiam rex Danielem tam sapientem,
quod dilatione, inquisitione, deliberatio-
neve multa non indigeret. Ideo subdit : Tu
autem potes auxilio spiritus deorum, non
viribus proprns, quia spiritus deorumsan-
ctorum est in tc : sicut expositum est.

16 Tunc Daniel ccepit intra semetipsum
tacitus cogitare quasi una hora. In textu
non legitur, quando Danieli ostensa sit
desuper interpretatio somnii ejus ; et pro-
babiliter dici potest, quod infra hanc ho-
ram, ita quod nunc recollegit spiritum
suum in se, et recollectum elevavit ad
Deum cum oratione interna atque ferventi
affectu pro illuminatione hujus somnii de-
clarativa : alioqui non videtur, cur tanto
tempore conticuisset, si jam ante fuisset
sibi somnii expositio revelata : sicut in
primi somnii expositione ductus ad re-
gem, statim processit ad somnii solutio-
nem. Aliqui tamen affirmant, quod ccepit

* rcgio intra se tacite cogitare, qualiter religio *
culmini servaret honorem, et tamen non
absconderet veritatem, id est, qualiter ip-
semet Daniel religiosus, regiae dignitati re-
verentiam congruam exhiberet, nec tamen
veritatem taceret. Et ita praemeditabatur
quasi una hora ad ordinandum respon-
sum. Nec obstat quod loquitur Christus,
Matth.x, Nolite praemeditari quid respondeatis,etc,
il[ UCXX1' quia ut dicit Albertus : Quamvis de fide
non sit praemeditandum, quoniam statim
scitur quid sit tenendum ; tamen de or-
dine sermonis, qualiter audientibus pro-
ponatur, est prsemeditandum. Et hoc ver-
bum Alberti intelligendum est sane.

A Et cogitationes ejus conturbabant eum :
quia ex revelatione sibi interius facta,vidit
regi gravissimam imminere calamitatem,
cui condoluit; et contemplatione divini
judicii aequitatisque ejus contremuit.Quod
et vultus ejus immutatio patefecit ; atque
hoc ipsum rex consideravit. Propter quod
subditur : Respondcns autem rex, ait :
Balthasar, somnium et interpretatio ejus
non conturbent te immoderate, id est, non
ita dejiciant, ut veritati quid detrahas.Un-
de Hieronymus asserit : Tacitus intellexit

B Daniel somnium esse contra regem ; et
timorem cordis, vultus pallore signabat ;
dolebatque pro eo qui ei honoris pluri-
mum detulit. Quod totum verum est, in
quantum perpendit ista adversa, tanquam
quaedam mala pcenalia; in quantum vero
erant divina? pietatis remedia, animae re-
gis salubria, Propheta consolabatur se ip-
sum. In hoc quoque, quod rex Danielem
hortatur et roborat ad denuntiandam ve-
ritatem, quantumlibet adversa immineant,
typum gerit pcenitentis, qui ad omne fla-

G gellum debet esse paratus, ut hic scribit
Albertus.

Respondit BaUhasar et dixit : Domine
mi rex, somnium his qui te oderunt con-
tingat, et intcrpretatio ejus hostibus tuis
sit. Blande et amicabiliter mutuo se affan-
tur, ad insinuandum quod quidquid dici-
turinter eos,ex dilectione procedit,nec se
invicem velint offendere. Daniel quoque
tam reverenter temperateque loquitur regi
cui durissima fuerat relaturus, ne rex ul-
tra modum contristaretur, quia non est

D afflictio addenda afflicto. Sed mirum vi-
detur, quod Propheta tam sanctus, pcenam
regi divino judicio justissime infligendam
optat ab eo auferri, ejusque hostibus im-
primi : quorum nonnulli rege hoc super-
bissimo meliores fuerunt. Et responden-
dum, quod Daniel id optavi V partim ex
pietate, partjmque zelo justitiae. Regi enim
pie condoluit propter humanitatem ejus
ad se ; et hostibus ejus malum impreca-
batur, in quantum peccatores fuerunt, et
animabus eorum expedivisset in praesenti

ENARRATIO IN CAP. IV DANIELIS.

ART. V

puniri. Tterum Daniel verbum suum intel-
ligi voluit, prsesupposito beneplacito Dei,
servatoque ordine sequitatis. Ex simili zelo
Jer. xvin, loquitur Jeremias in libro suo : Da filios
eorum m famem, et deduc eos in manum
gladii.
17 Deinceps expositionem orditur. Arbo-

rem quam vidisti sublimem atque robu-
starn, id est similitudo arboris hujusmodi
tibi praesentata in somno, cujus altitudo
19 pertingit ad coelum, etc., tu es, rex, per
significationem, non per essentiam : quia
per speciem et rem illam tu designaris, ita
quod quidquid de dispositione illius ar-
boris dicitur, te concernit ; qui magnifi-
catus es potestate, divitiis, fama et gloria,
omnique prosperitate mundana, et inva-
luisti super terram, hostibus prsevalendo.
Ideo arbor illa apparuit sublimis atque
robusta : sublimis, regia dignitate ; robu-
sta, potestate exercitus et armorum. Et
magnitudo tua, non corporalis, sed spiri-
tualis, puta majestas et excellentia in re-
gnando, crevit numero subditorum, et per-
venit usque ad ccelum, id est ad valde
magnam exaltationem et eminentiam : ut
per hyperbolen dictum istud intelligatur,

Ps. cvi,26. sicut et illud in Psalmo, Ascendunt usque
ad coelos, et descendunt usque ad abys-

Ps.lxxh,9. sos; itemque, Posuerunt in coelum os su-
um.Hinc proceritas arboris videbatur con-
tingere ccclum. Et jjotestas tua in terminos
universa? terrm orientalis, ubi rex iste mo-
narchiam sortitus est ; vel, in universam
terram, per hyperbolen, ad innuendum
multitudinem provinciarum sibi subjecta-
rum. Sic enim ad litteram in Isaia, de so-

h. xni, ii. Ia Babylone civitate Dominus loquitur, Vi-
sitabo super orbis mala : ut ibidem exponit
Hieronymus. Et in Joanne Pharisaei dixe-

Joann. xn, runt de Christo : Ecce totus mundus abiit
post eum. Talibusque modis loquendi sa-
cra Scriptura est plena. Idcirco de arbore
dictum est : Adspectus illius in omnem
terram. Et ubi Hieronymus transtulit, Ad-
spectus ejus, Theodotion transtulit, Domi-
natio ejus.

Rursus, quod dictum est quod magni-

A tudo regis hujus crevit et pervenit usque
ad coelum, intelligi potest de magnitudine
suae elationis ac praesumptionis : quse us-
que ad Dei coeli crevit injuriam, cui iste
quodammodo voluit similari, per se ipsum
volens regnare, plenus ambitione ac fa-
stu, quemadmodum in Isaia dixisse indu-
citur : In ccelum conscendam, supra astra /*.xiv, 13.
Dei exaltabo solium meum.

Folia ejus, scilicet arboris hujus, put- vcrs. 9.
cherrima : per qua3 intelliguntur pretio-
sissima regis hujus ornamenta, ac mul-

B tiplex apparatus, vel decus regni, verba
atque edicta ; et fructus ejus nimius, id
est, divitiarum copiam maximam rex pos-
sedit. Et esca universorum in ea : id est,
de facultatibus regis ceteri sustentaban-
tur, nec plus quameis permisit aut con-
tulit, habuerunt. Subter eam /tabitabant
animalia et bestiai commorantes : id est,
rusticani, simplices et vulgares sub ejus
potestate ac protectione degebant ; et in
ramis ejus, id est altioribus officiis, locis
seu dignitatibus ac delationibus potestatis

G regis istius, volucres cceli, id est nobiles
et potentes instar avium alta petentes, le-
ves, petulantes et garruli, conversabantur ,
tanquam regi quotidie adsistentes. Et ex
ea vescebatur omnis caro : id est, omnis
homo de regis opibus vescebatur, id so-
lum habendo quod ipse dedit celeris aut
reliquit. Et ipsa distributio accommoda
est, atquepro generibus singulorum potius
quam pro singulis generum suscipienda.

Sicque Videbam in visione capitis mei, vers. io.
secundum sensum prsehabitum, superstra-

D tum meum in somno, exterioribus sensi-
bus quietatis. Et hic brevis est dictorum
epilogus. Et quod subditur, est secunda
pars somnii regis.

Ecce vigil et sanctus de ccelo descendit;
et clamavit fortiter, ct sic ait. Per vigilem vers. n.
et sanctum, intelligit angelum nunquam
dormientem, omnique terrena affectione
et labe peccati carentem. Siquidem angeli
rite vigiles appellantur, quia ad noslram
custodiam, ad divini imperii exsecutio-
nem, ad contemplandum Altissimi vul-

ENARRATIO IN CAP. IV DANIELIS. — ART. V

lnm, et ad ejus praeconia vigilant atqne
intenti sunl incessanter. De quibus in Isaia
/s.lxu, 6. habetur : Super muros tuos, Jerusalem,
constitui custodes; tota die et tota nocte
in perpetuum non tacebunt. Vigil iste de
ccelo descendit, missus a Rege superno,
Jer.i.12. qui loquitur per Jeremiam : Vigilabo ego
super verbum meum, ut faciam illud. Cla-
mavitque fortiter : quia et ipse fortis est
miles Principis summi, et omnipotentis
Domini auctoritatem ac potestatem suo
valenti insinuavit clamore. Qui tamen cla-
mor non fuit exterior neque vocalis, sed
interior, interiusque auditus per imagina-
rias reprsesentationes, sicut in Apocalypsi
Apoc. i.io; Joannes perhibet se audisse voces, quasi
IjVxiv a' tubarum et tonitruorum atque aquarum
etc- multarum; qua? omnia solo interiori sus-

cepit auditu, sicut ibidem exposui. Suc-
cidite arborem, et prcecidite ramos ejus, et
excutite folia ejus, etc. Omnia ista ipse-
met Daniel infra exposuit, dicendo :
20 Quod autem vidit rex, Nabuchodonosor

scilicet, vigilem et sanctum, utpote ange-
lum, descendere de ccelo, et dicere. Omnia
ista per imaginarias similitudines osten-
debantur interiori visui regis imaginativo,
per angelum qui similitudines istas for-
mavit in interiori sensu Nabuchodonosor
regis. Succidite arborem, o Chaldaei, et
dissipate eam, etc.

Et vinciatur ferro et aire in herbis fo-
vers. 12. ris. Sicque superius dixit : Alligetur vin-
culo ferreo et aereo in herbis quae foris
sunt. Ex his verbis videri potest alicui,
quod Nabuchodonosor tempore suae amen-
tiee fuerit vinculatus atque inclusus. Quod
et Hieronymus hoc loco sentire videtur.
Nam ait : Quaerunt a nobis qui historiae
contradicunt, quomodo in vinculo ferreo
et aereo fuerit Nabuchodonosor, aut quis
eum vinxerit et compedibus alligaverit.
Quorum inquisitioni satisfaciens, subdit :
Quum perspicuum sit, omnes furiosos, ne
se praecipitent et alios invadant, ferreis ca-
tenis ligari. In quibus verbis innuitur,
quod saltem vinctus exstiterat. Albertus
quoque haec verba, Vinciatur ferro et a3re,

A exponens : Furiosi, inquit, ferreis catenis
solent ligari, ut dicit Hieronymus. — Snl
huic videtur obviare quod subditur, In
herbis quae foris sunt ; et quod fertur in
textu, Et rore coeli conspergatur, et cum
feris sit habitatio * ejus ; et quod infra * pabulnm
hahetur, Fcenum ut bos comedes. Ex qui- vers. 22.
bus consequitur, quod in agris seu pratis
vel locis silvestribus inter bestias erat ac
discurrebat. Quod item ex verbis Hiero-
nymi sequi videtur, dum ait : Quis amen-
tes homines non cernat instar brutorum

B in agris vivere locisque silvestribus? Hinc
Lyra affirmat, quod non fuit ligatus ne-
que inclusus tempore furia3, quia per hoc
infirmitas ejus fuisset aggravata : patet
enim ad sensum, quod furiosi quum li-
gantur, magis infirmantur ; et sciebant
ejus ministri ex revelatione Danielis, quod
Nabuchodonosor in campis non morere-
tur, sed finaliter in regnum restitueretur.
Et istud videtur probabile. Si enim ligatus
fuisset et clausus, corpus ejus non fuisset
nudum et rore perfusum. Unde quod di-

C ctum est, Alligetur vinculo ferreo, Lyra vers. 12.
exponit : Id est, infirmitate inducta ex di-
vina sententia, quae infrangibilis est ; in
herbis qua' foris sunt:qui8i tempore amen-
tise habitavit in agris cum bestiis. Alber-
tus quoque expositorie ait super illud,
Alligetur vinculo ferreo : Id est, tentatione
durissima, quae domet superbiam ejus. Et
istse expositiones litterales possunt con-
sistere, quiim juxta similem modum lo-
quendi, Dominus dicat regi Assyriorum :
Quum fureres adversum me, superbia tua it.mm

D ascendit in aures meas. Ponam ergo circu- 29'
lum in naribus tuis, et frenum in maxillis .
tuis. Quod de corporeis freno ac circu-
lo intelligendum non est, sed de repres-
sione sua? superbise, et refrenatione sua?
blasphemiae, per occisionem sui exercitus md. 36.
ab angelo sancto. — Verum non video cur
Albertus preememorata verba de tentatio-
ne seu punitione regi illata, magis expo-
nat quam verba sequentia, scilicet, Vinci-
atur ferro et aere, quum verba ista prorsus
ad idem pertineant. Sequens enim ver-

ENARRATIO IN CAP. IV DANIELIS.

ART. V

bum, est resumptio praeeedentis, ut litte-
ram intueuti patescit. Insuper facile non
apparet, quomodo verba Hieronymi sibi
invicem consonent, nisi quis dicat quod
Nabuchodonosor ad tempus, et forte in
principio suae insaniae, fuerit vinculatus
seu clausus, et postea ad consilium Dani-
elis fuerit ad naturae relevamen solutus.
Aliqui quoque amentes partim ligantur, et
incedere permittuntur : sicque ligantur, ne
penitus liberum habeant manuum usum.

21 H(vc est interpretatio sententia' altissi-
mi Dei, quam per vigilem sanctum pro-
nuntiavit, qux pervenit ex divina justitia,
super dominurn meumregem, propter ejus
demerita, praesertim ob ejus superbiam.
Austeritatem interpretationis circumlinit

Luc.x,u. suavitate verborum, vinum infundens et
oleum.

22 Ejicient te ab hominibus, et cum bestiis
ferisque erit habitalio tua. Quod qualiter
factum sit, infra habetur in littera. Quum
enim in amentiam versus esset, idque suis
innotuisset ministris, eum tanquam in-
sanum ejecerunt de regno, et ipse instar
furentium hinc inde agitabatur. Et fce-
num ut bos comecles. Ipse namque se bo-
vem putavit, et illis se junxit, eorum ve-
scens edulio : sicut videmus ad oculum
furiosos bestialibus delectari, ex subver-
sione imaginationis quam incurrerunt. Et
rore cceli infunderis , id est humectaberis :
quia, secundum Albertum, nudus erat.
Septem quoque tempora, id est septem an-
ni, mutabuntur super te, id est, volventur
et defluent, durante tua amentia, ita quod
septem annis sic eris. Tempora quippe
principaliter distinguuntur ad motum so-
lis : ideo septem tempora, sunt septem
anni. Hinc in Scripturis utriusque Tesla-
menti, per tempus intelligitur annus ; per
tempora, duo anni : sicut qiium infra di-

Z)on. xii, 7. citur, In tempus et tempora et dimidi-
um temporis. Et idem ordo verborum in
Apoc. xn, Apocalypsi habetur. Donec scias per ex-
perientiam debitae castigationis : scias, in-
quam, stabiliter ac perfecte, quod domine-
tur Excelsus, id est Deus altissimus, cujus

A respectu cuncta sunt bassa, supcr regnum
hominum, id est, cunctis regnis, tanquam
snmmus, primus, omnipotens dominator
praesideat : juxta illud Psalmi, In manu /*».xcw,4
ejus sunt omncs fines terrae ; et ' cuicumque
voluerit, det illud , unum juste deponendo,
alterum ad libitum promovendo.

Quod autem vigil et sanctus prcecepit, 23
ut germen radicum ejus, id est arboris,
relinqueretur : sic enim superius dixit,
Attamen germen radicum ejus in terra vcrs. 12.
dimiltite : id (inquam) significat, quod

B reguum tuum tibi manebit, id est, te e.\-
spectabit, et illud recipies, postquam co-
gnovcris, vexatione tibi intellectum pra>
stante, et corde tuo per humilitatem ac
supernam illuminationem disposito, pote-
statem esse ccelestem, id est, esse unam
summam ac primam virtutem increatam
et independentem, in cadis regnantem, et
terrestria moderantem, providentiam uni-
versorum habentem. Itaque per germen
radicum arboris,designatur possibilitas re-
deundi ad regnum.

C Nunc exponenda sunt quaedam superius

transilita. Succidite arborem, et prcvcidite vcrs. n.
ramos ejus, id est, regem Nabuchodonosor
de regno propellite, et dilatationcm sui
imperii tollite. Et excutite folia ejus, id
est, verba ejus magnifica et ornatum, os-
tendite vana, et dispergite fructus ejus, id
est, opes ipsius auferte ab eo.Aliqui etiam
dicunt, quod divitise regni Babylonici, du-
rante regis insania, a pluribus rapieban-
tur. Et fugiant bestiw qua3 subter eam
sunt, id est, subditi, inferiores, rusticani

D et simplices, de regis jugo recedant ; et
volucres, id est divites, potentes, et in
dignitatibus constituti, de ramis ejus, sci-
licet Nabuchodonosor, abeant, sub latitu-
dine suee potestatis non amplius se tuen-
do. Cor ejus ab humano commutetur , id vers. 13.
est, mens seu ratio ejus ab aliorum mente
varietur, ita quod in amentiam transfera-
tur. Ratione enim a brutis secernimur :
diim ergo usu rationis privamur. brutales
efficimur. Et cor fera? detur ei, videlk-ti
judicio rationis nudato.

KNARRATIO IN CAP. IV DANIELIS. — ART. V

Matth
xxiv, 42.

vers. 14. Tn sententia rigilum, id est per sen- A
tentiam promulgatam per angelos, decre-
tum est, id est, divinitus ordinatum est
sic fieri : ita quod institutio seu ordinatio
Dei per sententiam angelorum, innotuit
mundo de regis hujus punitionc praefata.
Et licct unus vigil seu angelus vcrba in-
ducta clamaverit, alii tamen consenserunt,
aut exsccutioni sententise cooperati sunt.
Porro qui die ac nocte, quantum natura
permittit, sanctis instant vigiliis, Dei lau-
dibus aut actibus virtuosis vacando, cce-
lestium vigilum agilitatem sectantur. Hinc B
ait Hieronymus : Nos quoque crebris per-
noctationibus imitamur officia angelorum.

Zuc.xn,37. Et Christus in Evangelio : Beatus, inquit,
servus ille, quem, quum vencrit dominus
ejus, et pulsaverit januam ejus, invenerit
vigilantem ; et rursus, Vigilate itaque, quia
nescitis qua hora Dominus vester ventu-
rus sit. Et sermo sanctorum : id est, eo-
rum qui divinae aequitati consentiunt in
supernis, sermo et verbum cst ut talitcr
fiat ; et petitio eorumdem. Sancti namque
expostulant ultionem contra malignos, et G
Dei omnipotcntiam in impiorum justa de-
jectione declarari precantur, juxta illud

Apoc.vi,io. Apocalypsis : Usquequo, Domine (sanctus
et verus), non judicas, et non vindicas
sanguinem nostrum de his qui sunt in
terra ? Donec cognoscant viventes in ter-
ra, quod dominetur Excelsus, id est Deus
sublimis, in regno hominum, id est, cun-
cta rcgna ejus potestati subdantur : sicut

z>an.n,2i. plenius dictum cst super illud, Ipse trans-
fcrt regna atque constituit. Et cuicum-

Sap. xii, 18. que voluerit, dabit illud. Subest enim ei, D
quum voluerit, posse. Ideo secundum Dei
voluntatem quisque ad praesidentiam est
vocandus, ut ait Gregorius ; ncc debet se
quisquam ingerere, neque vulpinis uti
cautelis, sed rem dispositioni divinae com-
mittere, quum ad Hebraeos dicat Aposto-

Hebr. v,4. lus : Nemo sumit sibi honorem, sed qui
vocatur a Deo tanquam Aaron. Et humil-
limum hominem constituet super eum, id
csl super regni principatum. Quidam per
humillimum hominem intelligunt Chri-

stum, qui protestatur, Data est mihi omnis Matth.
potcstas in coelo et in terra ; alii, regem xxv'"' 18'
Nabuchodonosor, qui post suam amentiam
profundissime humiliavit se Deo. Genera-
lius tamen exponi potest indeterminatc,
quod Deus quemcumque hominem sibi
placentem ad promovendum, promoveat
ad regnandum, si ita decrevit, quantum-
cumque ille sit vilis atque abjectus. Juxta
quod dicitur primo Regum libro : Suscitat \Reg.u,%.
de pulvere egcnum, et de stercore elevat
pauperem, ut scdeat cum principibus, et
solium gloriae teneat.

Nunc visio tota exposita est ; subjun-
giturque consilium sancti Prophetae, qui
nil melius vidit pro rcge, quam ad divi-
nam confugere misericordissimam pieta-
tcm. Quamobrem, rex, consilium meum
tibi placeat. Consilium etenim sapientium,
praesertim in arduis,est quaerendum atque
servandum, ut in Tobia habetur : Consi-
lium semper a sapiente perquire ; et in
Proverbiis, Qui cuncta agunt consilio, re-
guntur sapienlia. Et peccata tua eleemo-
synis redime, ne debitor poena? permaneas,
neque peccatis obnoxius, et iniquitaies
tuas misericordiis pauperum. Contraria
enim curantur contrariis. Ideo decet, ut
qui pauperes oppressisti, eis subvenias. Et
ad impetrandum misericordiam Dei ma-
ximc confert, misericordiam pauperibus,
imo et cunctis, impendere. Propter quod
ait Salvator : Beati misericordes, quoniam
ipsi misericordiam consequentur. Et ite-
rum ait Scriptura : Sicut aqua exstinguit
ignem, ita eleemosyna exstinguit pecca-
tum ; et in Proverbiis, Per misericordiam
et fidem purgantur peccata. Sed et in To-
bia inde notabiliter scriptum est : Noli
avertere faciem tuam ab ullo paupere :
ita enim fiet, ut nec a te avertatur facies
Domini. Eleemosyna ab omni pcccato li-
berat, et non patietur animam ire in te-
nebras.

Forsitan ignoscet Deus delictis tuis.
Quum per Ezechielem Dominus dicat, Si
impius egerit pcenitentiam, omnium ini-

Tob. iv, 19.

Prov. xm,
10.

Matth.\,l.

Eccli.mfli,

juxta vers.
antiq.
Prov. xv,

27.

Tob. iv, 7.

lbid. 11.

Esech.
xvm,21,22.

ENARRATIO IN CAP. IV DANIELIS. — ART. V

quitatum ejus uon recordabor amplius :
cur Daniel dubitative locutus est, Forsilan
ignoscet Deus delictis tuis ? Et responden-
dum, quod non dubitavit quin culpam
Deus regi dimilteret, si veraciter pcenite-
ret; sed certus non fuit an pcenam in
praesenti comminatam dimitteret. Pceni-
tenti enim dimittitur culpa, non protinus
pcena : nisi forte fervor caritatis et do-
lor contritionis esset tam vehemens, quod
etiam ad pcenae deletionem sufficeret.
Rursus, Propheta tam sobrie loquitur, ne
quis alteri temerarie veniam repromittat.
Nam et facilitas veniae praestat peccandi
audaciam. Nec quicumque dolor aut ge-
mitus ad veritatem pcenitentiae sufficit,
sed oportet (secundum Hieronymum) ut
dolor poenitentialis sit adaequatus pecca-
to, quatenus quo major est culpa, eo ma-
jor dolor sit : quem etiam provenire opor-
tet non ex solo servili timore, sed ex zelo
justitiae ac divino amore, si meritorius
erit atque idoneus. Hinc Glossa hic dicit,
et sunt quasi verba Hieronymi : Daniel
praescius futurorum, de Dei sententia du-
bitat : in quo apparet eorum intolerabilis
temcritas, qui audacter peccatoribus ve-
niam pollicentur ; nemini tamen despe-
randum, quia et Nabuchodonosor regi, si
bona fecerit, indulgentia promittitur. Et
hoc est quod ait Hieronymus : Sciendum
quod si Nabuchodonosor bona opera fa-
cienti venia repromittitur, quanto magis
aliis qui minus peccaverunt? Ideo quoque
ait, Forsitan, secundum Albertum, quia
in voluntate et gratia Dei est, secundum
joeiw, 14. illud Joelis : Quis scit si ignoscat Deus?

Denique circa praedicta S. Hieronymus
et alii movent hanc quaestionem : Quum
Daniel praedixerit Dei sententiam,quae non
potest cassari et immutari, quomodo hor-
tatur regem ad eleemosynas, ut Dei sen-
tentia commutetur ? Et respondetur, quod
prophetia seu praenuntiatio praedestinati-
onis semper impletur, quia in ea aliquid
dicitur secundum quod est in providentia
Dei; non autem prophetia aut praenuntia-
tio comminationis, cujus impletio ex me-

A ritis nostris dependet frequenter. Daniel
autem non scivit, ut dicitur, an praenun-
tialio sua prophetica, osset comminationis
dumtaxat. Gomminationes vero prophdi-
cae intelliguntur sub conditione, utpote
nisi illi contra quos dicitur, se emendent,
aut precibus suis seu aliorum suffragio
procurent oppositum, ut patet in Ninivitis Jonzm,i
et Ezechia. Propterea per Jeremiam Do- (s' xxxv'"'
minus profitetur : Repente loquar adver-
sum gentem et regnum, ut eradicem et
destruam illud.Si poenitentiam egerit gens Jer.xvmfi.

R illa, agam et ego poenitentiam super malo
quod cogitavi ut facerem ei.

Omnia hcec mala pcenalia praenuntiata, 25
venerunt super Nabuchodonosor regem,
per modum qui subditur. Post finem men- 26
sium duodecim, uno scilicet anno comple-
to a praenuntiatione jam habita, quo ad
pcenitentiam exspectabatur a Deo : de quo
in libro Sapientiae fertur, Misereris omni- SaP. xi,-24.
um, et dissimulas peccata hominum pro-
pter pcenitentiam; in aula Babylonis de-
ambulabat, id est in suo palatio, plenus

C superbia. Ait quippe Hieronymus : Fecit
Nabuchodonosor juxta Danielis consilium
misericordias in pauperes : idcirco usque
ad mensem duodecimum in eum est dilata
sententia. Postea vero intumuit, putans
non esse implendum quod a Daniele au-
divit.

Responditque rex , et ait. An solus de- 27
ambulavit vel cum aliis, et utrum aliquis
eum alloquebatur, cui responderit, in tex-
tu non scribitur. Et multi expositores te-
stantur, quod non alicui se affanti, sed

D proprii cordis elationi respondit. Et qui-
dam imaginantur, quod tunc cogitavit de
abjectione sibi a Daniele praedicta, quam
falsam putavit, quia jam transiit annus, et
ipse tantae potentiae se praesumpsit, quod
nullus posset eum dejicere. Ideo dixit :
Nonne hcec est Babylon civitas magna ?
De cujus dispositione et magnitudine in- Art.vicir-
fra, Domino concedente, dicetur. Q««mcalinom
ego aidificavi, id est, auxi, melioravi et
roboravi. Nam et ante eum fuit constru-
cta; siquidem in Genesi scriptum est, quod Gen.x, 10.

78 ENARRATIO IN CAP. IV DANIELIS. — ART. V

principium regni Nemrotl fuit Babylon, et A que manserant, secundum multitudinem

Aiach, et Achad, et Ghalanne. In domum alarum aquilinarum crescentes, ut pilis

regni, id est, ut in ea personaliter reside- esset opertus, sicut aquila plumis. Et un-

rem, palatiumque haberem. Sicque (ut di- guesejus quasi ungues avium .-quia nemo

citur) fecit eam regni ac monarchiae suae eas a digitis manuum aut pedum absci-

metropolim. In robore forlitudinis mece, dit. Aquilae autem propter suam rapacita-

id est propria potestate et exsecutione sub- tem comparatur. Unde in Ezechiele de ipso

ditorum meorum. Sicque totum sibi, nil habetur : Aquila grandis magnarum ala- ExecKwn,

Deo, attribuit : quem superbi et praesum- rum, plena varietate et plumis, venit ad 3'

ptuosi sequuntur, ita de Dei donis glorian- Libanum.

tes, quasi a se ipsis ea haberent. Et in Igitur post finem dierum castigationis 31

gloria decoris mei, id est in gaudio pro- meae, septem scilicet annis expletis, ego

speritatis et ornatus ac excellentiae meae, B Nabuchodonosor oculos meos mentis et cor-

vel ad ostentationem propriae majestatis. poris ad ccelum levavi, ut coelum intuens,

28 Quum adhuc sermo esset in ore regis, ejus Creatorem considerarem ac venera-
vox de coelo ruit, formata per angelum, Deo rer; et sensus, id est intellectus ususque
jubente, et forte per illum quem Nabucho- rationis, meus redditus est mihi a clemen-
donosor ante vocavit sanctum et vigilem, tissimo Deo, qui peccatis meis punitis,
arboremque praecepit in visione succidi. mentem meam illuminare dignatus est. Si-

Sap. i, ii. Sermo enim obscurus non ibit in vacuum, mili modo accipitur sensus in prima Joan-

•Scduiius ut dicit Sapiens.Et Sallustius* dicit : Fran- nis epistola, ubi legitur : Scimus quoniam \joann.\,

git Deus omne superbum. Ferturque vox Filius Dei venit, et dedit nobis sensum. 20'

de ccelo ruisse, quia de aere sonuit, et Prius tamen redditus est ei sensus, quam

prolator ejus de coelo descendit. An vero oculos ad Deum erexit. Et Altissimo bene-

solus rex eam audivit, an etiam alii, cer- C dixi, gratias referendo, quod me paterna-

tum non est : quamvis aliqui dicunt, quod liter flagellavit et illustravit : sequens To-

multitudo obsequentium adfuit, vocemque biam qui ait : Benedico te, Domine Deus Tob. «, i:.

audivit, ut Dei vindicta intelligeretur a po- Israel, quoniam tu castigasti me, et tu

pulo, quse idcirco regi inflicta est, ut Dei sanasti me. Itemque Psalmista : Laetati ps.lxxxix,

potentia monstraretur. Tibi dicitur, Na- sumus pro diebus quibus nos humiliasti, lo'

buchodonosor rex : Regnum transiit a te, annis quibus vidimus mala. Propterea et

id est, tibi nunc auferetur. Unde, ad in- nos adversitatem et disciplinam perpessi,

nuendum quod in proximofiet hoc, dictum non indignemur, sed gratias proferamus,

29 est : Transiit. Et ab hominibus ejicient te, scientes quod Deo ordinante aut saltem
etc. Ista exposita sunt. Foenum quasi bos permittente, talia nobis ad nostrum con-
comedes. Quod quidam exponunt : Come- tingant profectum. Et Viventem in sempi-
des radices herbarum et fructus silvestres, D ternum laudavi : qui solus absolute aeter-
sicut bos comedit fcenum. Vel per fcenum nus est, et actualissime, deliciosissime,
omnia haec intelliguntur. ac simplicissime vivens vita intellectuali ;

30 Eadem hora sermo completus est super cujus essentia est superperfectissima ac
Nabuchodonosor , et ex hominibus abje- superbeatissima, superessentialisque vita,
ctus est. Mox enim furere ccepit, et tan- fons omnis vitae; et glorificavi, id est, glo-
quam insanus, pulsus est regno a suis. Et riosum monstravi verbo et facto; quia po-
foenum ut bos comedit, et rore coeli corpus testas ejus, potestas sempiterna, et regnum
ejus infectum est, id est tinctum ac made- ejus in generatione et generationem. Hoc
factum, quoniam nudum fuit, doneccapilli in fine praecedentis capituli, quantum ad Dan.w,m.
ejus in similitudinem aquilarum cresce- sensum, scriptum est atque expositum.

rent. Crines enim ipsius, intonsi inculti- Quoniam ergo talis ac tantus est Deus, di-

ENARRATIO IN CAP. IV DANIELIS. — ART. V 79

gnus et superdignus est omni benedictio- A eis a principio suae creationis indilis, per

ne, glorificatione ac laude. quas influunt inferioribus,secundum quod

32 Et omnes habitatores terrce apud ipsum ait Philosophus : Oportet lmnc mundum

in nihilum reputati sunt. Simile est illud esse contiguum lationibus superiorum, nt

/s.xl, i7. Isai» : Omnes gentes quasi non sint, sic tota ejus virtus inde gubernetur. Omnes

sunt coram eo, et quasi nihilum et inane itaque virtutes islao ei obediunt. Quam in

reputatae sunt ei. Scit enim Deus omnipo- kabitatoribus terrw. Propler qnod ait per

lcns et immensiis, universa creata, com- Jsaiam : Consilium meum stabit, et omnis /«.xlw.io.

parationc ipsius, nullius esse momenti, et voluntas mea fiet.

fragilc esse genus humanum, miseriis at- Et non est qui resistat, id est, resistere

que defectibus animse etcorporis plenum; vel impedimentum ponere possit, manui,

et ilem quod omnis creatura ex se nihil id est omnipotentiae ejus, ita quod ei prse-

est, atque ex nihilo, et laberetur in nihi- \\ valeat, vel ejus beneplacitum ab effectu

lum, nisi conservaretur ab ipso : praeser- impediat. Nec obstat quod de impiis scri-

tim autem homines, in quantum sunt pec- ptum est in Job, Ipsi fuerunt rebelles lu- j0b xx,v,

catores, terrena, non Deum, amantes : qui mini. Vitiosi equidem, quantum in ipsis 13-

proprie habitatores terrae censentur, quo- est, Deo resistunt, Spiritui Sancto obicem

runi vidclicet conversatio non est in ccelis, ponunt; et daemones salutem quam Deus

contemptibilesque sunt coram Deo, et pro facit in suis, impedire conantur. Verumta-

nihilo reputantur ab ipso. Hinc fertur in men Deus, quum voluerit voluntate bene-

p*.oxLHi,4. Psalmo : Homo vanitati similis factus est ; placiti, quse est ipsemet Deus volens, ad

Ps. xxxvni, et item, Verumtamen universa vanitas om- nutum praevalet cunctis adversariis suis :

e' nis homo vivens. Attamen homo, ut est ad imo rebelles voluntates inclinat in omne

Dei imaginem factus, beatitudinis susce- quod complacet sibi, eas ad libitum im-

plivus, atque ad eam plasmatus, praeser- C mutando, et quocumque voluerit, has ver-

tim ut a Christo redemptus, et caritate ac tendo. Ideo ait ad Job : Quis resistere po- m<3. xu,

gratia decoratus, non reputatur a Deo pro test vultui meo ? Omnia quae sub ccelo1*2'

nihilo absolute, neque ab ipso despicitur : sunt, mea sunt. Per Jeremiam quoque :

ps. vm, g,7. imo sic ait Psalmista, Minuisti eum paulo Quis similis mei? et quis sustinebit me ? /er.xux,i9.

minus ab angelis, gloria et honore corona- Et quis est iste pastor qui resistat vultui

sti eum, et constituisti eum super opera meo? Et dicat ei, Quare sic fecisti? Nul-

p&lxxxvui, manuum tuarum ; et rursum, Numquid lus enim sapientior, nulliis justior, nullus

48, enim vane constituisti omnes filios homi- potentior eo ; sed ipse universis et singu-

num? Imo sic ipsemet Deus ait in libro lis in infinitum sapientior, potentior, ju-

Proo.vm, Proverbiorum, Deliciae meae, esse cum fi- stiorque consistit. Et quamvis secundum

licorvi liis nominum ; et alibi, Eritis mihi in filios voluntatem suam in omnibus agat, non

18. et filias; in Apocalypsi quoque, Ecce ta- D tamen tyrannice agit, quamvis voluntas

' bernaculum Dei cum hominibus, ct habi- secundum se comparetur tyranno : quoni-

tabit cum eis. Itaque vilipendamus nos am in supersimplici ac supersanctissimo

ipsos in nobis, sed in Deo curemus nos, Deo realiter idem sunt, sapientia, justitia

perpendentes ad quid conditi simus ; et atque potentia. Ipseque Deus sublimis et

transitoria atque carnalia detestemur, De- benedictus, est omnium prima regula, pri-

um jugiter totis viribus, omni affectu et ma virtus, et totius veritatis, aequitatis et

toto conatu quaerentcs, nec labori, diffi- sanclitatis fontalis ac summa mensura. Id-

cultati aut tentationi cedentes. circo errare, falli, reprehendi non potest.

Juxta voluntatem enim suam facit tam Propter quod etiam in libro de Causis ha-

in virtutibus cazli, id est angelicis spiriti- betur : Omnes virtutes quibus esl finis,

bus, seu virtutibus ccelestium corporum, pendentes sunt per primum infinilum,

KNARRATIO IN CAP. IV DANIELIS.

ART. V

quod est virtus virtutum. Et Augustinus
octavo de Civitate Dei : Celebriores, inquit,
philosophi aliquid tale de Deo senserunt,

ut iu illo inveniatur et causa subsisten-

di, et ratio intelligendi, et ordo vivendi.

Rom. xi, 33. Denique imperscrutabilia sunt judicia Dei.

Propter quod ait Apostolus ad Romanos :

/&irf.ix,2o. 0 homo, tu quis es qui respondeas Deo?

Jobxxx\i, Et in Job libro Eliu loquitur : Quis poterit
scrutari vias ejus? Aut quis ei dicere po-
test, Operatus es iniquitatem? Sed et Isaias

/«. xi.v, 9. dicit: Vac qui contradicit factori suo. Num-
quid dicit lutum figulo suo, Quid facis ?
33 In ipso tcmpore sensus meus reversus

est ad me. Hoc, modo expositum est. Et ad
honorem regni rnei decoremque pcrveni.
Secundum Hieronymum, Nabuchodonosor
eleemosynis suis regni sui recuperationem
promeruit.

Et figura mea reversa est ad me. Occa-
sione hiijus verbi perhibuit Josephus, Na-
buchodonosor regem non solum in amenti-
am versum, sed et in bovem mutatum, ita
quod exteriorem figuram amiserit, indue-
ritque bovinam. Quemadmodum etiam di-
xit, quod Adam in statu innocentia? de
Gen. n, 25. nuditate sua non erubuit, quia bestiali vi-
xit simplicitate : quod dici non potest,
quia sic ex peccato melioratus fuisset pri-
morum status parentum, per peccatum
usu rationis adepto. Epiphanius vero et
doctores catholici communiter tenent op-

vers. 13. positum. Nam superius dictum est : Cor

vers. 29. ejus ab humano commutetur; et, Fcenum
quasi bos comedes. Non dicit, quod factus
bos comedit fcenum. Albertus ergo ita ex-
ponit, ut intelligatur ratio figura? consona,
ut ad humanam rationem figuret opera
sua. Quidam enim figurantur ad canes,
quidam ad porcos. Verba hsec intricata vi-
dentur : quorum sensus apparet, ut per
figuram designetur figuratio vitse secun-
dum rationem. Nam et Petrus in prima
iPeir.^u. sua ait Canonica : Non configurati priori-
bus ignorantiae vestrae tenebris. Alii cla-
rius dicunt, quod figura accipitur hic pro
exteriori compositione, quia post furiam
fuit vestitus et tonsus, sicque in figura suo

A modo mutatus. Vcrumtamen reor, quod et
de exteriori 1'igura quodammodo accipi
possit, non quod illam quoad lineamcnta
amiserit, sed quantum ad mulliplicem de-
ordinationem, incurvationem et deformi-
tatem. Herbarum enim radices rodendo, in
terra cum bobus, feris, bestiisque jacendo,
et varias amentias exercendo, notabilem
incurrit immutationem figurae, quantum
ad plurimas corporis partes. Vel, figura
reversa est ad eum, quantum ad manife-
stationem. Pilis enim opertus, in terram

B prostratus, et bestiis se conformans, non
videbatur figuram habere humanam.

Et optimates mei et magistratus requi-
sierunt me ad mentem reversum, recor-
dati quantum promoverim regnum Chal-
dseae; et ex Danielis eloquio agnoverunt
eum de cetero rationabiliter regnaturum ;
atque, ut aliqui dicunt, quia Evilmerodach
filius Nabuchodonosor, rcgnans post eum,
tantse erat nequitiae, quod lassi de ejus
imperio, patrem ipsius requisierunt. Et
in regno meo restitutus sum, et magnifi-

C centia amplior addita est mihi. Videntes
enim Chaldsei mirabilem regis modestiam,
mansuetudinem,prudentiam et probitatem
in omnibus post suam ad mentis usum re-
versionem, magis quam ante venerati sunt
eum. Et ipse de cetero plus profecit et
crevit pietate atque consilio, quam ante
crudelitate ac impetu. Quia et Seneca lo-
quitur : Melius vincit homo consilio, quam
iracundia. Et de Romanis scriptum est
primo Machabaeorum : Possederunt omnem i Mack.w»,
locum consilio suo et patientia. Salomon 3"

D quoque in Proverbiis scribit : Roboratur Prov. xx,
clementia thronus regis. 28-

Nunc ergo ego Nabuchodonosor laudo et 34
magnifico et glorifico, id est, magnum et
gloriosum profiteor ac o%\em\o, r eg em cceli,
id est ccelestis exercitus, angelorum et
orbium ac astrorum ; quia omnia opera
ejus vera veritate justitia?, et omnes via?
ejus, id est processus in regimine univer-
si, pracepta atque consilia, sunt judicia,
id est, recto fiunt judicio, secundum cen-
suram increatse sapientia? Dei : ita quod

0, 8,

ENARRATIO IN CAP . IV DANIELIS. — ART. V 81

Deus nil agit prsecipitanter, tyrannice aut A et carnes non comedens, et vinum non

injuste,sed omnia sapienter et juste. Verba hihens, sed leguminibus utebatur et her-

z>mi.iM,27. ista capitulo prseccdenti clarius sunt expo- bis, juxta consilium Danielis. Et quum

sita. Et gradientes de malo in pejus in su- ilerum regnasset, voluit Danielem facere

perbia, potest humiliare. Frequenler enim coheredem filiorum suorum.Et ait Daniel :

differt vindictam, non ex impotentia, sed Absit a me, ut patrum relinquens heredi-

clementia, ut impius convertatur, juxta tatem, incircumcisorum donis inhseream.

Job miv, illud Job : Nunc enim Deus non infert Hsec in prsefata Historia continentur.

furorem suum, nec ulciscitur scelus valde. Quse non sunt adeo certa : imo Glossa su-

Porro humiliare superbos et omnem ela- per illud, Septem tempora mutentur super

tum posse dejicere, competit vere ac pro- eum, dicit quod mentiuntur qui dicunt

/6td.xL,*, prie Deo, qui ait ad sanctum Job : Si habes septem annos oratione Danielis mutalos in
brachium sicut Deus, et voce simili to- B septem menses. Hieronymus quoque, Al-

nas : disperge superbos in furore tuo, et bertus, ceterique communiter dicunt quod

respiciens omnem arrogantem humilia; et insania ejus septem annis duravit. Un-

facies eorum demerge in foveam. In Nu- de insufficienter dicere videntur volentes

Num. xv, meris quoque scriptum est : Anima quse Glossam et Scholasticam historiam concor-

per superbiam aliquid commiserit, quo- dare, dicendo quod septem anni non sunt

niam adversum Dominum rebellis fuit, mutati quoad hoc, quod usque ad finem

peribit de populo suo : verbum enim Do- septem annorum non est reductus ad re-

mini contempsit. gnum. Iterum sunt mutati, quia post sep-

Prseterea advertendum, quod de facto tem menses recuperavit sensum oratione

isto Nabuchodonosor regis, multa in Scho- Danielis, quem, nisi Daniel pro eo orasset,

lastica feruntur historia, utpote quod ab- non recepisset usque ad finem septem an-

latus est ei usus linguse ad loquendum, C norum. Jam enim ex superioribus patuit,

videbaturque ei quod bos esset in anterio- quod secundum Hieronymum, Glossam et

ribus,et aquila in posterioribus,secundum Albertum, septem annis privatus est usu

mysterium, id est juxta mysticam signifi- rationis. Nec videtur quod infra septem

cationem proprietatum tyrannorum, qui menses, capilli ejus in tantum ut dictum

in prima setate cervicosi et voluptatibus est, excrevissent. Glossa etiam magis con-

dediti, jugo dsemonis subjiciuntur, in fine sonat textui, qui sonare videtur quod non

vero interficiunt, diripiunt, et conculcant. sit reversus ad mentem, nisi toto tempore

Mulli quoque egrediebantur, et videbant furise consummato, et quod tunc statim

eum. Solus Daniel non egrediebatur ad vi- ad regnum reductus sit.

dendum eum, quoniam toto tempore alie- Sed si ita dicatur, oriuntur qusedam in-

nationis ejus, orationi pro eo vacabat; et stantise. Impossibile enim videtur, quod
ad preces ejus, septem anni in septem D Nabuchodonosor rex tam delicate nutritus,

menses versi sunt. In quibus, quadraginta septem annis fceno vesci quivit et vivere,

diebus in insaniam vertebatur;et per alios ac totidem annis absque corporis sui lace-

quadraginta ad cor hominis reversus, fle- ratione inter feras et bestias vixerit. Item,

vit, supplicavitque Deo, in tantum quod quod tam potentissimum regnum amenti

oculi ejus ex nimiis fletibus ut caro livida homini per septem annos servatum sit, et

facti erant; et iterum per alios quadragin- tam diu sine rege.fuit. Aut si alius ei

ta dies vertebatur in insaniam, donec sep- successit in regnum, non videtur ut pro-

tem menses complerentur. Postquam au- pter illum imperio cederet, prsesertim

tem revocatus est, non regnavit, sed statuti quum Chaldseorum historise nil tale conti-

sunt pro eo judices, et usque ad finem neant. Rursus non videtur, quod tam diu

septem annorum poenitentiam egit, panem nudus ac sub dio vivere potuisset.

T. 10. 6

ENARRATIO IN CAP. IV DANIELIS.

ART. V

Propter heec motiva quidam finxerunt,
quod Daniel hic ad litteram loquatur de
diabolo sub metaphora <le Nabuchodonosor
rege, ut refert Bieronymus, asserentes dae-
monem tandem salvandum, et pristinam
beatitudinem adepturum.Quod penitus fal-
sum est atque haereticum, ex fabulis et
haeresibus Origenis contractum. Praefaf.i
etiam erroris intolerabilis falsitas,ex textu
clarissime demonstratur. Quomodo enim
diabolus somnium habuit, qui incorporeus
nunquam dormivit? Et dato quod som-
niasset, quomodo a Daniele viro sancto ex-
positionem somnii expetisset, praesertim
quum ipse diabolus tantae sit subtilitatis?
Quomodo etiam Daniel cum diabolo tan-
tam habuit amicitiam? Et quomodo no-
minavit eum dominum suum ac regem?
Stultissimus ergo error hic exstitit. — Ar-
guebant quoque ex hoc, quod potestas
regis Babylonis non se extendit per totam
terram. Sed dictum est satis, quomodo hoc
hyperbolice exponatur.

Instantise quoque facile dissolvuntur,
quia ut tangit Hieronymus, furiosis s.unt
queedam possibilia, quse sanis impossibilia
essent. In furiosis enim, propter passio-
num vehementiam, et rationis subversio-
nem, imaginationisque tenebrosum erro-
rem, corporalis natura totaliter deordi-
natur, ac bestialis efficitur, ita ut crudis
delectentur, et sub dio morentur, ac be-
stiis familiariter copulentur : quemadmo-
dum cernimus quod mulieres praegnantes,
terra et carbonibus vesci desiderent, ex
deordinatione naturee. Rationabiliter etiam
dici potest, quod divina virtute fuit a fera-
rum laceratione et morte inter tot incom-
moda praeservatus. Postremo quidam af-
firmant, quod durante furia regis, regnum
ejus per principes, et potissime per Danie-
lem, fuerat gubernatum : quia ex Daniele
sciebant regem sanandum ac reducendum.

A Alii dicunt, quod filius regis successit ei
in regno, et p>stea cedere est coactus, om-
nibus patrem ejus qiuerentibus.

Postremo inquiritur, an Nabuchodonosor
rex sit salvatus. Et ex dictis videtur quod
imo, praesertim quia et Daniel secum per-
mansit usque ad obitum ejus. Idem etiam
in Decreto habetur, quod scilicet fecerit
pcenitentiam salutarem. Sed in Isaia multa
dicuntur quae in contrarium sonare viden-
tur, videlicet : Detracta est ad inferos su- h. xiv, 11.
perbia tua; Infernus conturbatus est in oc- lbid. 9.

B cursum adventus tui.Quse omnia si de isto
Nabuchodonosor exponantur ad litteram,
pertinere dicuntur ad prophetiam com-
minationis, non praedestinationis : quam-
vis in praeallegatis auctoribus, quidam per
regem Babylonis, non istum Nabuchodo-
nosor, sed Ballhasar ejus nepotem (de quo
sequenti dicetur capitulo) intelligendum
exponant. De ista quaestione nunc transeo,
quoniam super Isaiam eam latius pertra- ibidem.
ctavi.

Postremo, quae in isto capitulo de arbo-

C re, quantum ad Nabuchodonosor regem,
litteraliter dicta sunt, non est difficile ap-
plicare ad principes et praelatos, juxta
sensum quo dispositio arboris de Nabu-
chodonosor jam fuit exposita. Qui princi-
pes et praelati, si vel de temporalibus vel
de spiritualibus bonis Deique donis ccepe-
rint superbire,a corpore mystico electorum
succiduntur, spiritualiter moriuntur, dae-
monibus sociantur, bestialiter conversan-
tur, vestimentis virtutum privantur, aquis
concupiscentiarum inficiuntur, ferreis vin-

D culis, id est pessimis consuetudinibus, in-
volvuntur, et a bonis subditis principatu
judicantur indigni, subinde quoque spo-
liantur dominio. Qui tamen, si se humili-
averint, gratiam sortiuntur amissam. De
hac moralitate, brevitati studens, pertrans-
eo, et tantumdem tetigisse sufficiat.

ENARRATIO IN CAP. V DANIELIS. — ART. VI

ARTICULUS YI

EXPOSITIO CAPITULI QUINTI '. BALTHASAR REX FECIT GRANDE CONVIVIUM

OPTIMATIBUS SUIS MILLE.

BALTHASAR rex fecit grande convi-
vium. Quemadmodum in Scholastica
historia edocetur, Daniel mutat hic histo-
rise ordinem, ita quod visio hic descripta,
non contigit immediate post praecedentem,
nec duas sequentes prsecessit : imo licet
sit quarta secundum ordinem libri, tamen
secundum ordinem temporis, et juxta hi-
storiam, sexta est. Unde Hieronymus in
prologo Habacuc prophetse, sextam appel-
lat eamdem. Porro secundum Albertum, in
ista parte ostenditur ruina regni mundi
per regnum Ghristi, in destructione Baby-
lonici regni. Et ut aliqui dicunt, in hac
visione ostenditur emirientia regni Christi
et justorum, ad regnum Antichristi et ma-
lorum. Verumtamen in isto capitulo non
est ad litteram sermo de Christo vel Anti-
christo. Ideo verba expositorum istorum
intelligenda sunt quantum ad spiritualem
ac mysticam designationem et interpreta-
tionem.

Primo demum est inquirendum, quis sit
Balthasar iste, qui infra in hoc ipso capi-
tulo vocatur filius Nabuchodonosor regis,
de quo prsecedcnti capitulo facta est men-
tio. Propter quod, ut refert Hieronymus,
vulgo creditum fuit a pluribus, quod im-
mediate fuisset filius ejus. Sed hujus op-
positum certum est. Et B. Hieronymus
cum aliis doctoribus tam Hebrseis quam
Latinis in hoc concordantibus, probat quod
fuit filius Evilmerodach filii Nabuchodo-

nosor regis.

Nihilo minus de catalogo regum Babylo-
nis, et ordine successionis eorum, magna
est inter exponentes distantia. Quidam
enim, quos sequitur Lyra, affirmant quod
Evilmerodach immediate regnavit post Na-

A buchodonosor, et quod post Evilmerodach
immediate regnavit Balthasar filius ejus,
de quo nunc sermo. Sed dictum istorum,
ab Hieronymo quantum ad hoc repro-
batur, quod dicunt Balthasar statim post
Evilmerodach imperasse. Ait namque Hie-
ronymus : Juxta Berosum qui Chaldaeam
scripsit historiam, et Josephum qui sequi-
tur Berosum, post Nabuchodonosor qui
regnavit annis quadraginta tribus, succes-
sit in regnum Evilmerodach, de quo scri-
bit Jeremias quod primo anno regni sui Jer. ui,3i.

B eduxit Joachin regem Juda de carcere. Post
Evilmerodach, secundum Josephum, regna-
vit filius ejus Neglisar, et post hunc filius
ejus Labosardach, post quem regnavit fi-
lius ejus Balthasar. Hunc modum Albertus
secutus est ; sed in Scholastica historia
longe aliter dicitur. Sic enim dicitur ibi :
Et mortuus est Nabuchodonosor magnus,
et regnavit pro eo Nabuchodonosor filius
ejus, qui super lapides grandes instar
montis evectos plantavit arbores, ac hor-
tum qui suspensilis dicebatur, eo quod

C uxor ejus in finibus Mediae nutrita, re-
gionem suam a longe videre desideraret :
quem Megasthenes historiographus asserit
fortitudine et actuum magnitudine Her-
culem transcendisse. Quo mortuo, regna-
vit pro eo Evilmerodach frater ejus : qui
Evilmerodach habuit tres filios, scilicet
Neglisar et Labosardach jam preefatos, et
Balthasar, ad quem, post regna fratrum,
devolutum est regnum. — Quid horum sit
verius, sapientiori committo. Constat ta-
men ex his, quod concordantia aliquorum,

D dicentium quod Evilmerodach et Balthasar
fuerunt iidem numero cum Neglisar et
Labosardach, eo quod ambo binomii fue-

ENARRATIO IN CAP. V DANIRLIS.

ART. VI

rint, non procedat juxta praedicta, nec sit
concordantia vera, quia secundum eam
non diceretur quod quatuor isti sibi in-
vicem per temporum intervalla successis-
sent in regno.

Itaque, Balthasar reao Babylonis fecit
suis grande convivium.Sed mirum appa-
rel quare hoc fecerit, quum tempore hu-
jus convivii civitas sua fuerit a Persis ac
Medis obsessa. Ad quod quidam respon-
/er.xxv,i2; dent, quod quia Jeremias praedixit septua-
xxix, io. gjnta annis evolutis finiendum regnum
Babylonis, atque solvendam Judaeorum ca-
ptivitatem de Babylone, Balthasar putans
annos illos fluxisse, nec tamen Judaeos a
sua jurisdictione solutos, aestimavit vati-
cinium Jeremiae cassatum, atque exsul-
tans, diis suis gratias egit ; Judaeorumque
spei insultans, vasa templi Dei ad suam
praecepit mensam portari, sicut dicetur
inferius. Hoc dictum Hieronymus, Scho-
lastica quoque historia, fabulam vocant.
Imo illa testatur Historia : Sane illa an-
norum septuagena nondum fluxerat, sed
septima decas jam currebat, id est septi-
mus deuarius. In septuaginta enim sunt
septem denarii, et ultimus denarius illo-
rum annorum tunc erat, secundum Histo-
riam istam. Praeterea Historia ista aliam
hujus convivii rationem assignans,sic ait:
Secundum Josephum, solennitas in Baby-
lone fuerat instituta ob urbis defensio-
nem : ad quam soleunitatem majores con-
venerant.Denique in Judith historia legitur
judithsi, Ozias princeps plebis Israel, obsessa urbe
19, 20" sua Bethulia, fecisse cunctis presbyteris
cceuam magnam.

Porro quod ait, optimatibus suis mille,
dupliciter intelligi potest : primo, ut po-
natur ibi certus numerus optimatum ; se-
cundo, ut per numerum determiuatum in-
sinuetur numerus indeterminatus, quod
scilicet multi valde fuerunt. Dicuntque
aliqui, omnes maguos Babylouici imperii
principes convenisse in Bahylonem, ut de-
fenderent civitatem contra Cyrum et Da-
rium reges eam tunc obsidentes. Et unus-
quisque secundum suam bibebat tctatem, id

A est secundum quod suae congruebat aeta-
ti : ita quod non cogebatur bibere ultra
vires, quemadmodum in convivio Assueri
factum scribitur, quum dicitur : Non erat Esthent%.
qui nolentes cogeret ad bibendum ; sed
sic rex statuerat, ut sumeret unusquisque
quod vellet. Secuudo, et melius, ut appa-
ret, exponitur secundum Glossam, quod
ideo unusquisque secundum suam aetatem
bibisse dicatur,quia secundum aetates suas
erant in convivio collocati, videlicet se-
niores in altioribus locis. Et ut dicit Al-

B bertus, aetas intelligitur ibi non vitae, sed
diguitatis adeptae, quia ex tunc honor eis
debebatur : ita ul qui diutius fuerunt in
diguitatibus atque officiis, seniores vocen-
tur, sicut in religionibus qui prius vene-
runt, seniores dicuntur. In Actis quoque
dicitur Jacobus Major, quia vocatione ad
apostolatum fuit alio Jacobo prior.

Prcecepit autem jam temulentus reoc, id 2
est Balthasar ebrius factus : quum tamen
ebrietas regi maxime disconveniat. Bex
enim a regendo vocatur, et ebrietas regi-

C minis impedit bonitatem. Ideo in Prover-
biorum libro inducitur : Noli regibus dare Prov.xxxi,
vinum, quia nullum secretum ubi regnat 4'
ebrietas. Et Osee ait : Fornicatio et ebrie-
tas et vinum auferunt cor. Et alibi : Va?
terrae cujus rex puer est. Et mirum quod
in tali obsidione sobrietatem reliquerit,
quum tunc potissime consilio sano egue-
rit, nisi forte in fortitudine urbis confi-
dens, putaverit eam inexpugnabilem esse.
Ut afferrentur per suos ministros vasa
cultus divini aurea etargentea qua? aspor-

D taverat Nabucliodonosor , pater ejus, non
proximus, sed remotus. Est enim consue-
tudo Scripturae, etiam avos, proavos et
atavos, dicere patres, imo et remotiores,
praesertim notabiles et famosos, sicut in
libris Begum Asa et Ezechias filii David
vocantur. Dc templo quod fuit in Jerusa-
lem. Posuitque ea in templo dei sui in
Babylone, ut in principio dictum est. Ut Dan. 1,2
biberent in eis rcx ipsemet, scilicet Bal-
thasar, et optimates ejus, et uooores, et
concubinw. Quod prorsus sacrilegum fuit.

Oseew, II.
Eccle. x,

16.

II IReg.xv,
11; IV Rey.
xviii, 3.

ENARRATIO 1N CAP. V DANIELIS. — ART. VI 85

Unde Nabuchodonosor vasa haec aliqualiter A est similitudines digitorum, quasi manus

secundum suam perfidiam honoravit, ea hominis. Non dicit, Manus, sed, Quasi ma-

in domo dei sui ponendo ; iste vero tota- nus : quia nec vere digiti, nec vere manus

liter ea contempsit, dum ea non solum fuerunt, sed eorum effigies. Aliquid ta-

usui applicavit humano, quantum ad se, men reale apparuit in vigilia clare ad

sed et servis et conjugibus, imo et scortis oculum, cujus materia ad formam digi-

ea apposuit ad utendum : ideo statim eum torum ac manus hominis fuit redacta :

secuta est ultio Dei. Et tamen, ut dicit quod totum angelico ministerio factum

Albertus, istud quotidie fit, quando the- est.Et sicut praecedenti capitulo dicebatur,

sauri domus Dei et ecclesiastici reditus in Quum adhuc sermo esset in ore regis, vox Dan.iv,z%.

scortorum convertuntur abusum. Quid au- de coelo ruit ; ita nunc dicitur, ln ea-

Dan.i, 2. tem haec vasa mystice signent, dictum est dem hora : ut utrobique intelligatur ob
primo capitulo. B Dei blasphemiam illata vindicta, secundum

£ Bibebant vinum ex vasis his, el lauda- Hieronymum. Tamen quia poena Nabucho-

bant deos suos aureos et argenteos, asreos, donosor fuit terminanda, et ipse per pce-

ferreos, ligneos et lapideos. Quod dupli- nitentiam restituendus in regnum, idcirco

citer accipi potest. Primo, quod laudabant in ejus poenae denuntiatione vox desuper

deos, quorum imagines erant de auro vel ruit.Hic vero ob perpetuam rei memoriam

argento, sere, ferro, ligno aut saxis. Se- scribitur, quia rex Balthasar fuit necan-

cundo, quod idola de his materiis facta dus, ejusque regnum irreparabiliter dis-

laudaverint, putantes aliquid numinis esse sipandum, propter tantum Dei et vasorum

in eis, prout Augustinus in libro octavo ejus contemptum. Ex quo sequitur, quam

de Civitate Dei commemorat Trismegistum temerarium sit, res Deo consecratas usi-

dixisse : Statuas dico animatas, sensu et bus applicare humanis, quum et Aposto-

spiritu plenas. Nempe, ut Valerius Maxi- C lus dicat : Si quis templum Dei violaverit, \Cor. m,

mus refert, quidam gentilium non idola disperdet illum Deus. Scribentis contra '

templorum, sed deos per idola praesenta- candelabrum, id est ex opposito ejus, ut

tos, quidam vero idola ipsa colebant. De scriptura lumine candelae directius tacta,

Daruchsx, his diis ait in epistola Jeremias : Videbitis clarius videretur a rege ac suis. Unde ap-

in Babylone deos aureos et argenteos, la- paret, quod in coena id accidit. In super-

pideos et ligneos portari in humeris. Se- ficie parietis aulce regice : ut rex adver-

cundum Hieronymum autem, laudant deos teret scripturam pertinere ad se, quia et

suos, insultantes Deo Judseorum, quod diis ex adverso ipsius est exarata.

suis sibi victoriam tribuentibus, bibant in Et rex adspiciebat articulos manus scri-

vasis Dei. Ad ostentationem quoque ma- bentis. Secundum Scholasticam historiam,

gnificentiee sua?, Balthasar vasa Dei ita incertum est an etiam adstantes viderint

tractavit. — Insuper, secundum Hierony- D manum seu digitos. Et quidam super haec

mum et Albertum, aurum sapientiam sse- verba ait : Hic non dicitur, quod alii vi-

culi signat ; argentum, eloquentiam ; aes, derint : ex quo videtur, quod non erat

carmina poetarum ; ferrum, ligamenta ibi manus scribentis secundum exsisten-

syllogismorum ; lignum et lapides, ineptas tiam, quia talia communiter videntur ab

adinventiones ac faciles ad solvendum, omnibus adsistentibus ; sed erat ibi talis

duras tamen propter obstinationem erran- apparitio in oculis regis, et sententia in

tium. Itaque qui ista immoderanter ho- pariete scribebatur, ministerio tamen an-

norant, aut ista habentes propter ea, quasi gelico. Oppositum autem istius jam di-

adorant et laudant ac colunt aurum, ar- ctum est : ideo magis credendum, quod

gentum, aes, ferrum, ligna et saxa. ibi aliquid reale extra oculum fuit ac vi-

5 In eadem hora apparuerunt digiti, id debatur. Nec verum est, quod talia com-

86 ENARRATIO IN CAP. V DANIELIS. — ART. VI

muniter a cunctis videntur : imo magis A Exclamavit itaque rex fortiter ex in- 7

contrarium accidit, ut scilicet quae angeli- genti affectu, ut magnitudo clamoris, ma-

co ministerio praesentantur per corpora ab gnitudinem interioris turbationis signaret.

eis assumpta sive formata, non aeque ab Naturale est enim bomini angustiato ac

omnibus videantur, sed ab eis dumtaxat territo, exclamare, juxta illud Baruch :

propter quos talia specialiter exhibentur : Anima in angustiis et spirilus anxius cla- Bamchm,

nam et talia visum immutant, secundum an- mat ad te, Domine. Ut introducerent mi- *•

geli voluntatem. Frequenter etiam defuncti nistri sui qui aderant, qui etiam scriptu-

et spiritus mali aut boni, realiter vigilan- ram viderunt, saltem postquam manus

ti apparent in corpore quodam assumpto, evanuit, secundum Scholasticam histori-

nec tamen cunctis qui adsunt, apparent. am, magos, Chaldwos et aruspices. Quid

6 Tunc facies regis commutata est,'\(\ est, istis significetur nominibus, in expositio- Dan. 1,2.

in pallorem versa prae timore, ex quo san- B ne secundi capituli patet. Utque Glossa

guis amicus naturae, decurrebat ad cor in testatur, antiquum gentis suae sectatur er-

ejus subsidium. Hinc in Ecclesiastico di- rorem, magos vocans, non Dei Prophetam.

Eeeii. xm, citur : Cor hominis immutat faciem ejus, Et proloquens, id est procul ac publice

01 m

sive in bono, sive in malo. Unde hujus- loquens, rex, ait sapientibus Babylonis :

modi pallor quandoque timorem, quando- Quicumque legerit scripturam hanc, et

que dolorem cordis demonstrat. Siquidem interpretationemejus manifestam mihi fe-

secundo Machabseorum libro scribitur : cerit, purpura vestietur, et torquem au-

iiMach.w, Facies et color immutatus declarabant in- ream habebit in collo. Istud, secundum

ternum animi dolorem. Et cogitationesejus Glossam, summae fuit dignitatis. Insuper

conturbabant eum. Quadam enim ratioci- Glossa dicit : Apud Judaeos unctio fecit

natione seu mentis discursu excogitare ni- reges ; apud gentiles autem quatuor insi-

tebatur, quid res tam inconsueta signaret, C gnia, scilicet purpura, fibula, annulus,

et cogitavit quod aliquid mali praetende- diadema ; unumque horum sine aliis con-

/>a«. iv, 2. ret : sicut et patri suo Nabuchodonosor cessum, non dabat honoris regii pleni-

contigit. At vero, secundum Albertum, co- tudinem, sed participium. Simul enim

gitationes, quasi coagitationes dicuntur, accepta,regium designabant honorem per-

quando mens hominis multa revolvit : fecte ; singula autem per se accepta, vel

quod naturale est homini conturbato, se- quaedam eorum simul, designabant ali-

Jobxx, 2. cundum illud in Job : Cogitationes meae quam regii honoris participationem. Ideo

variae succedunt sibi, et mens in diversa subditur : et tertius in regno meo erit.

rapitur. Et compages renum ejus, ubi su- Quod dupliciter posse intelligi, breviter

periora inferioribus junguntur, solveban- innuit Hieronymus, dicens : Vel tertius

tur aliqualiter, non totaliter, ab invicem, post me, vel unus de tribus principibus.

utpote ab habitudine naturali, ita quod D Quidam sequuntur primum sensum,quod

partim vires amisit. Passiones enim fiunt scilicet tertius a rege esset in honore.

cum corporali transmutatione : et si fu- Scholastica historia et Albertus secuti sunt

erint multum intensae praefatae passiones sensum secundum, dicendo : Unus erit tri-

timoris sive doloris, magnam valde im- um principum praesidentium satrapis seu

proportionem harmoniae in corpore pa- mille optimatibus.

riunt, sicque compago renum dissolvitur. Porro torques dabatur in signum quod

Et genua ejus ad se invicem collideban- collum non erat solutum ad insipienter

tur. Timor namque intensus in corde, facit loquendum. Aurum enim sapientiam de-

tremorem in corpore. Sanguine etenim a notat, sicut in Proverbiis jubetur : Audi, />ro». 1,8,9.

membris fugiente ad cor, membra frige- fili mi, disciplinam patris tui, ut addatur

scunt ac tremunt. gratia capiti tuo, et torques collo tuo. Pur-

ENARRATIO 1N CAP. V DANIELIS. — ART. VI 87

ptira atitem regia vestis est, qua uti non A ejus, sollicita, clomvm convivii ingressa

licnit nisi regibns, nisi de eornm licentia est, in qua nxores concubina^que regis

alii uterentnr. Insuper illa scriptura sa- epulabantnr simul cum rege. Nisi forte

cram designat Scripturam, homines prae- dicatur, quod mulieres seorsum resede-

monentem de futuris suppliciis. Legit au- rint, sicut in convivio Assueri factum est : E»ther\,9.

tem et interpretatur, qui de Scripturis quod tamen ex superioribus non apparet.

monita profert salutis. Iste induitur pur- Unde regina ista propter senium suum

pura, id est devotionali animse ornamen- videtur se a convivio absentasse. Et forte

to, in devotione passionis ac sanguinis exemplo viri sui se aliqualiter emendavit :

js. lxih,2. Christi, de quo in Isaia habetur : Quare si tamen uxor Nabuchodonosor fuit. Et

rttbrum est iudumentum tuum ? Accipit proloquens, ait : Rex, in celernum vive,

qiioque et auream torquem, id est sapien- nunc scilicet prospere, deinde in societate
tialem discretionem loquendi. Hinc Ec- B deorum, finita hac vita : sicut secundo Dan.n,i.

Eccii.vi, clesiasticus ait : Injice pedem tuum in capitulo magis expositum est. Et conso-

compedes illius, et in torques illius col- latorie ac magnanimiter loquitur regi, ut

lum tuum. tristitiam temperet. Non te conturbent co-

8 Tunc ingressi omnes sapientes regis, gitaliones tuce, neque facies tua immute-
non potuerunt scripturam legere. Scri- tur ; sed tumultuantes cogitationes has
pta enim fuit Hebraice. Etiam quamvis abjice, et esto securus.

verba legere potuissent, sensum tamen ex- Est vir in regno tuo, qui spiritum cleo- 11

ponere sine revelatione non valuissent. rum sanctorum habet in se. Quod praece- ibid.iv,s.

Nam verba exarata ex humana institutio- denti capitulo fuit expositum. Loquitur

ne, sensum aDeo intentum non habuerunt. autem mulier more gentilium, et unius

Nec interpretationem ejus indicare regi. summi soliusque veri Dei donum gratui-

Quo figuratur,quod sacra Scriptura nequit C tum, putat esse donum deorum, secundum

intelligi, nisi eodem spiritu quo est scri- unam expositionem verborum istorum. Et

9 pta, revelata seu edita. Uncle rex Baltha- in cliebus patris tui, non proximi, sed re-
sar satis conturbatus est pree sollicitudine, moti, scilicet Nabuchodonosor regis, ut in
et vultus illius immutatusest prse pavore. isto articulo dictum est plenius, scientia
Quocontra de justo loquitur Salomon,quod in humanis, et sapientia in divinis, inven-

Prov. quasi leo confidens, absque terrore erit ; tce sunt in eo abundantius quam in om-

TbTd"\n->i e^ item, Non contristabit justum quidquid nibus sapientibus Babylonis. Nam et rex

ei acciderit. De Anna quoque matre Sa- Nabuchoclonosor pater tuus principemma-

ifleg. 1,18. muelis scriptum est : Vultus ejus non sunt gorum et incantatorum, Chaldceorum et

amplius in diversa mutati. Ideo dicit Al- aruspicum (quae supra, praesertim primo ibid. 1,20;

bertus, quod inconstantise signum sit, us- et secundo capitulis, exstant exposita), "'2'27'48-

que ad suffusionem vultus dejici in lv\- D posuit* eum. Incantatores autem, secun- » constituU

stitia. Sed et optimates ejus (urbabantur , dum Albertum, dicuntur, qui carminibus

regi compatiendo, et de suis simul peri- in herbis aut animalibus divinant. Pater,

culis formidando. inquam, tuus, o rex : quia spiritus am- {%

10 Regina autem : quam Porphyrius som- plior, id est copiosior illustratio spiritus
niavit fuisse conjugem Balthasar, illudens superni, seu spiritus vel anima seu mens
eam viro sapientiorem, quasi non quotidie plura comprehendens.sicque ampliorquo-
inveniantur uxores suis sapientiores ma- ad multitudinem scitorum, et prudentia,
ritis. Sed secundum Josephum, avia ejus id est clarior atque profundior, quoad agi-
fuit ; secundum Origenem, mater. Sicque bilia, pra?sertim humana ; intelligcntia-
ex senio recordabatur diu prseteritorum. que, id est interna ac penetrativa cognitio
Pro re quce acciderat regi et optimatibus per rationes cognitorum, et interpretatio,

ENARRATIO IN CAP. V DANIELIS. — ART. VI

id est vocalis et evidens expositio, somni-
orum, mysticum aliquid continentium, ac
prophetalium, aut naturaliter significali-
vorum ; et oslensio secretorum, quae rati-
oue investigari uou valent humana, seu iu-
tellectualium visiouum, atque eorum quae
non in somniis nec imaginarie revelantur:
talia namque ostensa sunt ei, et ipse talia
aliis declaravit;e£ ligatorum,k\ est obscu-
rorum quae aeniginatibus, allegoriis atque
melaphoris involula sunt, qualia potissi-
me sunt prophetica scripta, solutio ; in-
ventce sunt in eo a Nabuchodonosor rege,
talia ab ipso quaerente : noverat equidem
rationes intricatorum. Sicque Philosophus
loquitur, quod sicut nodum solvere ne-
quit, qui ejus intricationem non novit; sic
nec qusestionem dubitabilem, qui rationum
ex utraque parte intricationes ignorat. Hoc
est in Daniele, cui rex Nabuchodonosor
imposuit per principem euuuchorum (ut
Dan.x, 7. patuit primo capitulo), nomen Balthasar.
Circa quod scribit Hieronymus : Miranda
viri et inter barbaros sancta conversatio,
ut regina pro virtutum magnitudine tantis
eum elevet laudibus. Ubique namque vir-
tuti sua sunt praemia, dum et barbara fe-
mina virum Dei tantis extollit praeconiis.
Nunc itaque Daniel vocetur, etc.

13 lgitur introductus est Daniel coram
rege. Ad quem rex ait. Ecce quod con-
temnendus non est sexus. Unde si mulier
loquatur viriliter ac prudenter, non abjici-
endum ejus eloquium, nec parvi penden-
dum consilium. Tu es Daniel de filiis ca-
ptivitatis Juclce, id est tribus Juda seu
Jtukcorum, quem adduxit pater meus rex

md.i. Nabuchodonosor de Judcea cum Joakim re-
ge Juda? Mirum quod virum tam famo-
sum, sapientem ac sanctum, rex iste non
novit. Unde videtur totus fuisse sacrilegus
et carnalis, nec quidquam de virtuosis cu-

14 rasse hominibus. Audivi de te, quoniam
spiritum cleorum habeas in te ; et scientia
humanorum, intelligentiaque secretorum,
ac sapientia divinorum, ampliores quam

16 in aliis, inventcv sint in te, etc. Si ergo
vales scripturam hanc in pariete apparen-

A tem legere, et interpretationem ejus indi-
care mihi, purpura vestieris, etc. Quae
transiliuntur, nulla difficultate teguntur :
imo et si quam habent, supra jam patu-
erunt.

Ad quce respondens Daniel ait coram 17
rcge : Munera tua quae promittis, sint ti-
bi, id est, remaneant tui juris, el dona
domus tuce alteri da. In quo constantia,
justitia atque perfectio Danielis emicuit,
quia nil veritus est, nec pro spirituali
temporale accipere voluit, atque in omni-

B bus ordinate processit. Denique, sicut et
Lyra dicit : Ex pacto non est aliquid ac-
cipiendum pro revelatione divini secreti,
sed post factum potest aliquid accipi ex
liberalitate dantis. Et ut Seneca ait, Liber
non est qui munus accipit. Hieronymus
hic loquitur : .Emulemur Danielem, regi-
am dignitatem et munera contemnentem,
qui absque pretio proferens veritatem,
jam ipse legis preeceptum evangelicum
sequebatur : Gratis accepistis, gratis da- Matth. *,8.
te. Alioqui, et tristia nuntiantem, indecens

G erat libenter munera accipeve. Scripturam
autem legam tibi, rex, et interpretatio-
nem ejus ostendam tibi.Wdetuv quod jam
omnia ista revelata fuerint Danieli, quo-
modo, cur, et quid scriptum esset, quid
item scripta significarent, quamvis in ipsa
scripturae inspectione quiverit Deus Da-
nieli expositionem ostendere.

0 rex Balthasar. Exclamationem pree- 18
mittit, ut dicenda seriosius advertantur,
atque ut notabilia prorsus et magna esse
pandantur. Deus altissimus, a cujus ma-

D jestate omnia distant in infinitum in per-
fectione et gloria, regnum, imo et orientis
monarchiam ac grande imperium, magni-
ficentiam, gloriam et honorem (ista prae- z)an.iv,i9.
cedenti capitulo prolixe exposita sunt),
dedit Nabuchodonosor patri tuo. Omnis R<m.zm,i.
enim potestas a Deo est, et omne bonum
naturae atque fortunae datur ac dispensa-
tur ab ipso : qui bonis et malis, gratis et Matth.\,
iugratis ista communicat, occulto quidem 45-
judicio, diversisque modis. Et propter ma- 19
gnificentiam quam dederat ei, universi

ENARRATIO IN CAP. V DANIELIS.

ART. VI

12.

populi, tribus et linguce : quorum diffe-

Dan. 111,4. rentia capitulo tertio fuit exposita ; tre-
mebant et metuebant eum, ita quod prse
magnitudine pavoris cordis, etiam corpo-
ra contremebant. Estque distributio ista
accommoda et pro generibus singulorum.
Atque de his potissime sermo est qui regi
huic stibjecti fuerunt, vel ab ipso impu-
gnari verebantur. Prsecipue quippe timen-
da est iracundia regum, juxta illud Pro-

Prov. xix, verbiorum : Sicut fremitus leonis, ita et
ira regis ; sicut ros super herbam, ita et
hilaritas ejus.

Quos volebat, interficiebat ; et quos vo-
lebat , percutiebat Isedendo seu mutilando.
Quos volebat, exaltabat ; et quos volebat,
humiliabat opprimendo. Deus enim per-
mittit praesidentes potestate sibi collata
abuti, et frequenter ob hominum pravita-
tem dat reges principesque crudeles, sicut
Oseexm, per Osee protestatur : Dabo tibi regem in
furore meo, et principes in indignatione
mea. Verumtamen impii hi dominatores
nil agunt in subditos, nisi Deo volente aut
juste permittente : sub cujus providentia
omnia cadunt ; et qui per sapientiam at-
que justitiam suam jndicialiter ordinat, et
prasertim in die generalis jndicii, rectissi-
me ordinabit, quidquid interim obliquum
impiumque videtur. Sed et feroces ac im-
pii prsesidentes, ssepe sunt instrumentum
eequitatis divinae contra iniquos, quorum
Deus punit excessus per illos. Hanc regis
tyrannidem sequuntur tyranni crudeles-

Sap.ii.n. que domini, illud Sapientise dicentes, Sit
fortitudo nostra lex justitise : voluntatem,
non rationem, sequentes. Denique istud
agebat Nabuchodonosor ante suam amen-
tiam, multum injuste et irrationabili vo-
luntate. Ad mentem vero reversus, quan-
do et major virtus ac gloria datse sunt ei,
similia quidem egil quoad substantiam
facti, sed rationabiliter, judicialiter, ac
jnste, cum Dei timore, Danielis utens do-
ctrinis.
20 Quando vero elevatum est cor ejus ela-

Jo6xv,26. tionis tumore : juxta illud in Job, Cucurrit
impius adversus Deum erecto collo ; et

A spiritus ejus, id est anima, quoad supc-
riorem ejus partem et voluntatem, obfir-
matus est ad superbiam, id est induratus in
ea, in tantum ut se in statua aurea quam Dan.m,\-&.
erexit, faceret adorari, et diceret, Nonne /6irf.iv,27.
hsec est Babylon civitas magna?prout prse-
cedenti dicebatur capitulo; depositus estde
solio regni sui, etc. Deo enim sibi usum
rationis abstrahente, pulsus est regno ut
vere insanus, juxta modum prsecedenti ibid.w.
scriptum capitulo, in quo, quse nunc tran-
silio, clare tractata sunt.

B Tu quoque filius ejus, Balthasar, non 22
humiliasti cor tuum, quum scires ha'c
omnia : forte ex aliquorum relatu, et quia
hujusmodi facta regum scribi solebant ;
nec istud fuit tam diu prseteritum, quin
in memoriis plurimorum recenter per-
manserit, quia et multi qui istud vide-
runt, adhuc vivebant, ut Daniel. Et in hoc
aggravabatur impietas Balthasar, quod pa-
tris sui exemplo se non correxit, quum in
Proverbiis scriptum sit : Pestilente flagel- Prov.xn,
lato, stultus sapientior erit. Et Ptolemseus "5-

G disseruit : Qui exemplo alterius non cor-
rigitur, alii corrigentur ab ipso. Prseterea,
felix quem faciunt aliena damna peritum;
qui istud Ecclesiastici sapienter advertit :
Memor esto judicii mei, sic enim erit et Eccii.
tuum; mihi heri, et tibi hodie. Innotescit XXXV111'23-
demum ex his, quod superiorum ac prse-
sidentium vitia non sunt palpanda, sed
juste reprehendenda, quando locus, tem-
pus, causa, caritas, discretioque requirunt.
Quod tamen discrete agendum est, ne ex-
acerbentur.

D Sed adversus Dominatorem cceli eleva- 23
tus es, id est, obtenebrata pompositate
opposuisti te Deo. Superbus autem prse-
cipue opponit se Deo, juxta illud in Job :
Quid tumet contra Deum spiritus tuus ? j00 xv, 13.
Superbus quippe gloriamet honorem,qiise
Deo debentur, usurpat inique. Et vasa
domus ejus allata sunt coram te : sicut
in principio hujus capituli dictum est at- VCrs. 3.
que expositum. Deos quoque argcnteos et
aureos,etc,.,laudasti, cultum soli Deo ve-
ro debitum, vilissimis impendendo. Idola

ENARRATIO IN CAP. V DANIELIS. — ART. VI

autem, ut dicitur, de diversis fiebant me- A
tallis, secundum proprietatem illorum qui-
bus fiebant : ut idolum Martis de ferro,
similiter aliorum deorum quos in bellis
potestatem habere credebant ; idolum so-
lis, de auro ; lunae, de argento. Vel etiam
opinandum, quod idola de materiis pretio-
sis aut vilioribus fabricabantur, seeundum
facultatem majorem aut minorem facien-
tium fieri ea. Porro Deum qui habet fla-
tum tuum, id est spiritum seu animam vel
respirandi virtutem, qua vita servatur, in
manu, id est in potestate sua, it& ut quum 15
ei placuerit, tollat eum a te. Potest quoque
eum damnare, et gratiam salvationis po-
test prsestare. Sic enim accipitur flatus,

/*.xui,5. quum per Isaiam Dominus loquitur : Ego
Dominus dans flatum populo qui est su-
per terram, et spiritum calcantibus eam.
Et ideo anima flatus vocatur, quoniam

een.n,7. scriptum est : Inspiravit Dominus in fa-
ciem ejus (scilicet hominis) spiraculum
vitae, et factus est homo in animam vi-
ventem. Unde per Isaiam Dominus con-

/s.lvh, i6. testatur : Flatus ego faciam.ift omnes vias C
tuas, id est cogitatus, affectiones et actus,
ita ut possit eas per lineas aequitatis cle-
menter dirigere, et in abruptis vitiorum
juste deserere, easque ad libitum condem-
nare. Flatus quoque et via regum fertur
esse in manu Dei, quia ad nutum inclinat
ea quocumque voluerit, prout Salomon

Prov.xx\,\. dicit : Cor regis in manu Dei; quocumque
voluerit, vertet illud. Non glorificasti, nec
verbis nec operibus, imo utroque modo
blasphemasti : quod est pessima aposta-
sia. Atque infelicissima calamitas creatu- D
rae rationalis haec est, quod Creatorem su-
um relinquit, et vana ac vilia ei praeponit.
Propter quod in Ecclesiastico legitur :

EeeiixM, Initium superbia? hominis est, apostatare
a Deo ; quoniam ab illo qui fecit eum, re-
cessit cor ejus.
24 Idcirco, id est pro tantis demeritis, mis-

sus est ab eo articulus manus : Deo enim
jubente, angelus effigiem hanc formavit ;
quou scripsit hoc quod exaratum est. Ex
quo, secundum Albertum, videtur quod

non colore, sed in lapide scriptum fuit.

Ha'c est autem scriptura quw digesta est 25

verbis Hebraicis, ut aliqui dicunt: Mane,

Theccl, Pharcs, id est, numerus, appen-

sio, divisio. Ad quod parlim applicari po-

test illud Sapientiae : Omnia in numero, 5qp.»,st.

pondere ac mensura constituisti.

Kl haic est interpretatio sermonis, id est 26
expositio horum trium verborum : quo-
rum quodlibet ex divina institutione in-
tegrum sensum ■significavit, qui non nisi
per revelationem poterat sciri. Mane si-
gnificat : numeravit Devs regnum tuum,
id est, tempus durationis Babylonici im-
perii in certo posuit numero, ut (juxta
oraculum Jeremiae, imo Dei per eum) om- /er.xxv,ii;
nes gentes septuaginta annis servirent re- XX1X>,°-
gibus Babylonis. Vel, secundum Albertum,
Numeravit Deus regnum tuum, id est om-
nes actus et verba quae habuisti in regno :
secundum illud Job, Nonne Deus considerat yOOXxxi,4.
vias meas, et omnes gressus meos dinu-
merat ? Et complevit illud, id est, jam
in te illud terminabit, ita quod te occiso,
regnum Babyloniae transferetur ad alios.
Thcc.et significat : appensum est regnum 27
tuum, vel, appensus es tu, in statera, id
est in aequitate seu examine divini judicii,
et inventum est, vel, inventus es, a Deo
infallibili judice omnia intuente, minus
habens de justitia quam merito haberet,
vel haberes ; vel, minus habens bonitatis,
quam tu ipse putabas. De hac statera lo-
quitur Job : Si ambulavi in vanitate, ap- ibid.5,6.
pendat me in statera. Et in Proverbiis :
Pondus et statera judicia Domini sunt. />,.0„. XV|,
Phares significat : divisum est regnum u-
tuum, et datum est Medis et Persis, id
est, jam statim separabitur et tolletur a
te ac tua progenie, et ad Medos transfe-
retur ac Persas : juxta illud Isaiae, Non js. »vn,t.
est solium ultra filiae Chaldaeorum ; et
rursus, Ecce ego suscitabo super eos Me- ibid.xm,
dos et Persas, etc. 17-

Tunc jubente rege, indutus est Daniel 29
purpura, et circumdata est torques aurea
collo ejus ; el praidicatum est de eo, quod
haberet potestatem tertius in regno suo,

ENARRATIO IN CAP. V DANIELIS. — ART. VI 91

scilicet Balthasar regis, id est, quod unus A eademque nocte occisus est Balthasar, et

esset trium principalium principum, vel capta est Babylon. Denique, dato quod ea

tertius in potestate post regem. Et secun- tam ccleriter percepissent, nequaquam vi-

dum Albertum, forte unus istorum trium detur quod tam subilo urbem cepissent,

principum praefuit curisc, alter exercitui, cnjus muri, ut statim dicetur, ducentorum

tertius terrae. Omnia ista exhibuit Baltha- cubitorum in altitudine erant. Imo, secun-

sar Danieli, ut promissionem suam im- dum Hieronymum, incredibilius videbatur

pleret, qua interpretanti scripturam ista eam posse capi et destrui, quam sedifi-

promisit ; et ut Glossa Hieronymum se- cari.

quens tangit, quatenus Dei hominem ve- Bationabilius ergo existimo quod de

nerando, veniam mereretur : quam idcirco hac re in Scholastica historia atque in

non meruit, quia gravius fuit sacrilegium Chronica Martini scriptum est. Sic quippe

ejus in Deum, quam veneratio in servum B in Scholastica fertur historia : Cyrus divi-

ipsius ; vel, quia non putavit interpreta- sit Euphraten longe a civitate per alveos

tionem Danielis tam cito implendam. Da- plures, ut alveum qui influebat in civita-

niel quoque, secundum Hieronymum, ista tem, vadabilem faceret ; et per ipsum in-

ornamenta accepit, ut per ea Dario in re- gressi sunt hostes in civitatem sub muro.

gnum mox successuro fieret notior, et per De qua re in Chronica Martini plenius ita

notitiam honoratior. narratur : Quum Cyrus orientem sibi pro

30 Eadem nocte interfectus est Balthasar magna parte subjecisset, ad Babylonem,

rex Chaldajus. Circa quod scribit Hiero- quae aliis civitatibus opulentior fuit,acces-

nymus : Befert Josephus decimo Antiquita- sit. Sed Euphrates magnus fluvius obstitit.

tis Judaicse libro,quod Babylone a Medis et Quumque unus de suis militibus audacior

Persis obsessa, Balthasar in tantam venit sui et forma elegantior transitum attentaret,

oblivionem seu negligentiam, ut celeberri- C et fluvii rapacitafe absorptus fuisset, rex

mum iniret convivium, et vasis templi Cyrus dolens pro milite, iratus protestatus

Dei allatis, vacaret epulis. Unde potest sta- est, quod fluvium qui tam pra?clarum mi-

re historia, quod eadem nocte sit captus litem voravit, adeo meabilem faceret, ut

et jugulatus,omnibus interpretatione som- genua feminarum transeuntium non tan-

nii territis aut ebrietate sopitis, aut con- geret. Quod et factum est. Nam per campi

vivio ac celebritati intentis. Aliqui dicunt amplitudinem in quadringentos sexaginta

Balthasar regem a cubiculariis suis occi- alveos fluvium divisit. Sicque Euphraten

sum, et proditione eorum urbem hostibus validissimum fluvium per mediam Baby-

traditam. Secundum Glossam vero, a Me- lonem fluentem, a civitate avertit ; et sic

dis ac Persis occisus est. Dicuntque aliqui, per alveum in luto aquarum multarum,

quod Persse ac Medi, audita visione atque sicut prophetavit Habacuc, civitatem ho- Habac.w,

divina sententia contra Balthasar per ex- D stiliter introivit. Cepitque urbem, quam ,5-

ploratores suos, fecerunt contra civitatem (ut dicit Orosius) vel humano opere ex-

audacter insultum ; bellatoresque urbis strui, vel humana virtnte destrui potuisse,

nequibant resistere, quoniam ex praedicta pene incredibile apud mortales erat. Nam

visione et Danielis interpretatione attoniti civitas in amplitudine latissimi atque pla-

erant, et in stuporem conversi, et quo- nissimi campi sita, undique conspicua,

niam vino atque convivio fuerant fatigati. natura loci lsetissima, per quadrum fuit

Sed mirum apparet, quomodo tam cito disposita, scilicet quadrangularis, non ro-

percipere poterant Persee ac Medi,quse in tunda. Murorum ejus latitudo fuit quin-

aula regia intra urbem acciderant, quum quaginta cubitorum, et in altitudine quater

ista visio ac interpretatio in ccena aut post tantum, scilicet ducentorum. Murus ejus

eam contigerint, ut ex praehabitis liquet, ex cocto latere atque interfuso bitumine

92 ENARRATIO IN CAP. VI DANIELIS. — ART. VII

fuit compactus. A fronte niurorum cen- A Non habitabitur usque in finem ; sed re-

lum portas aereas habuit. Porro, secundum quiescent ibi bestiae, et replebuntur do-

Bieronymum super Isaiam, quodlibet latus mus eorum draconibus, et habitabunt ibi

muri quadrati civitatis hujus,sedecim mil- struthiones, et pilosi saltabunt ibi ; et re-

liaria, id est octo leucas, in longitudine spondebunt ibi ululsc in aedibus ejus, et

habuit. Nec incredibile est hoc, quia (ut sirenes in delubris voluptatis. Quod vero

aliqui asserunt) tunc sic aedificabantur ci- exsistente convivio protinus caperetur, ita

vitates,saltem aliquae,quod quilibet secun- praedixit : Pone mensam, contemplare in /«.xxi.s.

dum statum suum habebat juxta domum specula ; comedentes et bibentes, surgite,

suam hortum et vineam, ubi crescebant principes, arripite clypeum. Tanquam di-

terrae nascentia, de quibus tempore ob- cat, Tempus praeliandi est, non epulandi.

sidionis diu simul cum sua familia vivere De qua etiam re Jeremias ille preeclarus Jer. l, u.
posset. Capitolium vero seu fortalitium B tam lucide vaticinatur, ut ipsam videatur

urbis istius, fuit turris Babel, post dilu- historiam recitare.

Cen.xi,3-9. vium a filiis Noe aedificata, ut in Genesi Et Darius Medus, id est rex Medorum, 31

legitur, in altitudine quatuor millia pas- successit in regnum Balthasar regis, ita

suum habens. In hac civitate erant templa quod illud suo adjecit imperio, non quod

marmorea, ac aureae statuae, atque plateee Babylonem reparaverit atque possederit,

auro lapidibusque fulgentes. Nunc vero annos natus sexaginta duos, ita quod se-

infra moenia, vastissima solitudo est et xaginta duorum tunc erat annorum. Ideo

bestiarum tumultus. Et sicut Hieronymus Cyrus rex cum eo obsidens Babylonem,

sibi testatur relatum, sunt ibi venationes cessit ei in regni sui successione, videlicet

regales. Unde et muri coctiles subinde in- ratione aetatis ; et quia Darius avunculus

staurantur propter bestias includendas, ut Cyri fuit ; et rursus, quoniam usque ad
facilius capiantur. C illud tempus, regnum Medise majus fuit

De hac destructione Babylonis, Isaias in regno Persarum. Has tres rationes tangit

diversis libri sui capitulis plura praedixit. breviter Hieronymus. Postremo de hoc Da-

Siquidem inter alia quamplurima de ea rio scribit Josephus, quod fuit filius As-

is. xin, i!i- legitur vaticinatus : Et erit Babylon illa tyagis, qui alio nomine dictus est Assue-

gloriosa in regnis, inclyta, subversa sicut rus, et quod aetate et moribus regno fuerat

subvertit Deus Sodomam et Gomorrham. dignus.

ARTICULUS YII

EXPOSITIO CAPITULI SEXTI : PLACUIT DARIO, KT CONSTITUIT SUPER REGNUM SUUM

SATRAPAS CENTUM VIGINTI.

1 P^LACUIT Dario, et constituit super re- D quod quilibet uni provincia? praeerat, se-

XT gnum suum, id est totale imperium, cundum Albertum, qui etiam ait, quod

satrapas centum viginti.Qm<\ satrapae pro- Darii hujus imperium continebat centum

Dan.-m, 2. prie appellentur, dictum est in expositione viginti septem provincias : ad quod alle-

capituli tertii. Ut essent in toto regnosuo, gat illud Esther, In diebus Assueri regis, w/ien.i.

id est, per universum ejus imperium sin- qui regnavit ab /Ethiopia usque Indiam,

guli singulis praesiderent provinciis : ita super centum viginti septem provincias.

ENARRATIO IN CAP. VI DANIELIS. — ART. VII

Sed quid allegatio ista ad Darium regem
pertineat, certum non habeo, nisi 1'orte
dicatur Assuerus natus de semine Darii
hujus. Quo tamen concesso, non sequere-
tur quod si Assuerus, de quo in Esther
* ciiam habetur, tot provinciis praefuit, et* Darins,
de quo nunc sermo, totidem quoque prae-
fuerit, praesertim quia et Assuerus iste
suum auxit valde imperium, sicut in libro

Esther\,\. Esther conscribitur quod insulas maris
fecit tributarias. Dicit demum Albertus,
quod septem reliquae provinciae Darii,quae
superant praefato numero satraparum, de-
serviebant tribus principibus principali-
oribus, de quibus statim dicetur. Itaque
non penitus certum apparet quod Darius
iste tot provincias habuit, quod quilibet
satraparum dictorum unam integram sub-
jectam sibi habuerit. Porro Darius iste, ut
refert Hieronymus, fuit (secundum Jose-
phum) filius Astyagis : qui Astyages, ut

Dan. ix, i. infra legitur, dictus est Assuerus ; sed iste

Esther\,\. fuit alius ab Assuero de quo in libro Es-

ther habetur. Praeterea fuit et alius Darius

Agg.j, i; rex, de quo in principio Aggeei et Zacha-

Zach. i,i. pjgg ppophetarum habetur : quem multi
dicunt fuisse filium Assueri regis de quo
historia Esther tractat, quem aliqui dicunt
illum Darium quem Alexander Magnus de-
vicit. Sed et Assuerus de quo in Esther,
ac Darius de quo in Aggaeo, diu fuerunt
post Astyagem et Darium de quo nunc
loquitur Daniel.
2 Et super eos principes tres, id est, satra-

pis illis praefecit tres principes, ex quibus
Daniel unus erat : ut satrapce redderent
rationem, id est computationem de red-
ditibus provinciarum et expensis atque
negotiis. An autem rationem reddebant
omnibus tribus simul, vel eorum alicui, in
textu non determinatur. Et rex non susti-
neret aliquam molestiam in auditu nego-
tiorum et causarum ac computationum :

Z)o«. v, 31. praBsertim quia (ut in fine praecedentis
articuli dictum est) senex jam erat, idcirco
quietam ducere vitam optavit. Itaque sa-
trapae constituti fuerunt ad discutiendum
negotia, ad levandum tributa, ad dispo-

A nendum partes imperii sibi commissas. De
tribus autem principibus nunc repeti pos-
sent, quee jam in praecedentibus capitu-
lis de tribus principibus regni Babyloniae
sunt praedicta, scd in praeinductis articulis
haec quaerantur. Dicit vero Albertus, quod
pauciores tribus praeesse non poterant, eo
quod unus praefuit curiae, alter militibus
seu exercitibus, tertius negotiis sive ju-
diciis.

Porro ex hac gentilis regis industria in-
stiHiuntur praelati principesque fideles, ut

B quae per inferiores congrue fieri queunt,
officialibus suis committant, et in majo-
ribus praesint, quatenus ab exterioribus
occupationibus exonerati, Deo quietius va-
cent. Denique in Exodo aliquid tale in-
ducitur. Ut enim ibi legitur, Jethro co-
gnatus Moysis, viso quod solus Moyses
sederet ad populi negotia discernenda, Exod.x™
dixit ad eum : Non bonam rem facis; ul- 14>17----
tra vires tuas est istud negotium. Sed
audi verba mea. Esto tu populo in his
quae ad Deum pertinent; et provide de

C omni plebe viros potentes et timentes
Deum, in quibus sit veritas, et qui oderint
avaritiam; et constitue ex eis tribunos et
centuriones et quinquagenarios et deca-
nos, qui judicent populum omni tempore.
Quidquid autem majus fuerit, referant ad
te, et ipsi minora tantummodo judicent ;
leviusque tibi sit, partito onere in alios.
Insuper, secundum Josephum et exposi-
tores communiter, Darius capta destructa-
que Babylone, volens reverti in Mediam,
secum adduxit Danielem : quia ut refert

D Ilieronymus, ambiguum non est quin Da-
rius rex audivit visionem seu signum
quod Balthasar regi Babylonis acciderat,
expositionemque Danielis, et qualiter re-
gnum Medorum elevandum preedixit. Id-
circo in illo eum habebat honore, ad quem
et Balthasar eum propter interpretationem
scripturae seu visionis promovit.Dicuntque
aliqui, quod Darius reperit Danielem pur-
pura indutum, et aurea torque circa col-
luni ornatum : cujus decoris causam in-
quirens, audivit quee de scriptura et ejus

94 ENARRATIO IN CAP. VI DANIELIS. — ART. VII

interpretatione praetacta snnt. Ideo Danie- A tamen est in donis. Rursus, qnemadmo-

Icm tanqnam sapientissimum virum eum dum Spiritus Sanctus dicitur dari et in-

omni honore assumpsit : quanquam du- fundi ac esse in his, quibus sua dona

bium non sit, ex speciali Dei ordinatione prsestantur ; sic dicitur esse major in eis,

totum hoc contigisse, ut per Danielem Deus in quibus dona ejus magis abundant. Vel

suam majestatem gentilibus declararet, et hoc loco per spiritum Dei, intelligitur vir-

populus Israel hinc inde dispersus, per tus, gratia, seu manifestatio Spiritus Dei

Danielem consolaretur. in donis suis. Sicut ergo gratia fortior est

Praeterea advertendum, quod (ut in Hi- quam sit natura, sic Daniel per dona gra-

storia scholastica fertur)quamvis visio ista tiae virtute Spiritus Sancti vicit naturalem

sit quinta secundum ordinem libri hujus, providentiam atque virtutem satraparum

puta secundum ordinem quo Daniel visi- ac principum.

ones istas describit, septima tamen est se- B Porro rex Darius cogitabat cum delibe- 4

cundum rem gestam seu historiae ordinem. rato consensu, constituere eum super omne

Nam duae sequentes visiones, duobus capi- regnum, id est toti imperio suo eum prae-

tulis immediate sequentibus scriptae, ante ficere, propter providentiae suae eminen-

hanc contigerunt, scilicettempore Balthasar tiam, ut esset primus post regem : sicut

regis : quo occiso, quod in isto capitulo le- Joseph fuit in regno .Egypti primus post

gitur, contigit.Cur vero Daniel in processu Pharaonem, juxta illud Genesis, et sunt

hujus voluminis, ordinem temporis atque verba Pharaonis ad eum : Ad tui oris im- Gen. xli,4o.

historiae ac visionum non servat, causa perium cunctus populus obediet: uno tan-

(secundum Hieronymum) est, quia histo- tum regni solio te praeccdam. SicqueDaniel

riam historiae copulat, ut quia in fine prae- praeficeretur duobus illis magnis principi-

cedentis capituli dictum est, quod Darius bus. JJnde principes hi duo, et satrapa?

superavit Balthasar regem, descripsit quid G centum viginti, seu multi eorum, gueere-

sibi post hoc accidit. Quamvis autem in bant inter se modum impediendi promo-

libro isto decem visiones in decem capitu- tionem ipsius, ut invenirent occasionem

lis describantur, quarum prima est in pri- accusationis Danieli ex latere 'regis exsi-

mo capitulo, ultima in undecimo, quaedam stenti, id est Danieli qui erat regi colla-

tamen visionum istarum prae ceteris histo- teraliter familiariterque conjunctus : quo-

riales vocantur, quia plus historia eis mi- niam rex fecit eum sibi specialissimum et

scetur. Ideo ait Hieronymus, hic historiam quasi collegam. Vel, Ex latere regis, id est

historiae copulari ; imo in isto capitulo res ex parte reginae seu concubinarum regis

gesta describitur, et tamen in eo visio ad ejus latus cubantium. Observabant ita-

contineri asseritur : quia ut Lyra affirmat, que an Daniel in sermone, tactu, nutu seu

hic fit mentio de angelo in lacum leonum internuntio indecenter se haberet ad ali-

descendente, ora leonum claudente, Danie- D quam harum.Hanc expositionem dicit Hie-

lemque liberante : in quibus Christi de ronymus esse Hebraeorum, suspicationem

morte surgentis figurabatur mysterium. addens quod propter occasionem unius

Igitur Daniel superabat omnes princi- verbi, Iongas soleant fabulas texere. Vel

pes et satrapas Darii, etiam duos quibus sic : Quserebant Danieli occasionem ex

ipse fuerat sociatus : hos superavit sapien- latere regis, id est, ut separarent eum a

tia, providentia, honestate, justitia omni- tanta amicitia regis. Nullamque causam

que virtute, quia spiritus Dei, id est Spi- et suspicionem reperire potuerunt contra

ritus Sanctus, amplior, id est major seu eum, eo quod fidelis esset regi in omnibus

copiosior in communicatione donorum suo- fidelitate ad justitiam pertinente, et omnis

rum, erat in illo. Quamvis etenim Spiritus culpa et suspicio non inveniretur in eo, id

Dei sit unus et simplex in se, multiplex est nulla culpa contra regem, imo nec su-

ENARRATIO IN CAP. VI DANIELIS. — ART. VII

spicio. Non tamen fttit sine omni peccato,
saltem veniali. Sed de hoc non poterant
eum Dario accusare.

In his verbis commendatur maxima Da-
nielis perfectio, quod tam irreprehensibi-
liter se gerebat, quod nec levis quidem
suspicio contra eum inveniretur : sicut de
Jttdith vhi, Judith scriptum est : Quia in omuibus fa-
8" mosissima erat, quoniam timebat Deum

valde, nec erat qui loqueretur de ea ver-
bum malum. Sicque Daniel implevit illud
i Petr. ii, Petri : Benefacientes obmutescere faciatis
imprudentium hominum ignorantiam. De-
nique vanitatis non est, quod sanctus Da-
niel ista de se ipso conscribit, quoniam
zelo veritatis ad Dei honorem et hominum
sedificationem hoc fecit. Sic quippe sancti
viri virtutes laudesque suas prodere atque
conscribere consueverunt humiliter, non
jactanter. Dicit quoque Albertus, quod oc-
casio est minus quam causa per accidens.
Causa enim per accidens, causat per hoc
accidens quod est in ipsa. Occasio autem
est, quod non per se, ncc per aliquid quod
in ipso est, malum est, sed est interpreta-
tum ad malum : sicque in libro Proverbi-
Prov. xvin, orum sumitur, quo habetur : Occasionem
l" quserit, qui vult recedere ab amico ; omni

tempore erit exsecrabilis.Hinc alii dicunt:
Suspicio est, quando aliquis incipit dubi-
tare de bonitate alicujus ex aliquo levi
signo. Nullam ergo suspicionem, id est, nil
quod alicujus posset movere suspicionem,
invenerunt in Daniele : qui (secundum
Josephum)super thesauros regis erat, quo-
niam adeo justus fuit, quod munera spre-
vit oblata.
5 Dixerunt ergo viri illi ambitiosi, non

ab animi veracitate seu vigore viri vocati,
is. Mi,4. sed vitiis effeminati. Invidia quippe eos
incessanter agitavit et torsit, eo quod vi-
rum alienum viderent sibi in cunctis prse-
ferri, seque comparatione ipsins non re-
putari et deprimi. Ambitiosi autem sunt
invidi; et invidi occasiones quserunt contra
innocentes ac virtuosos, potissime contra
eos quosvident aut metuunt sibi prseferri.
Solentque vitia ista in magnatum curiis

A abundare. Non inveniemus Danieli huic
aliquam occasionem deprimendi eum. Vi-
derunt nempe quod stabilis erat in bono,
nec putabant eum ab eequitate flecten-
dum. Nisi forte in lege Dei sui, id est in
observatione legis divinse contra ordina-
tionem quamcumque humanam. Conside-
rabant enim, quod a cultu Dei sui nequa-
quam recederet. Ideo proponebant inter
se aliquid ordinare, et ordinationis suse
confirmationem a rege procurare, cujus
observatio esset contraria legi Dei, atque

B per hoc Danielem accusarent regi, tan-
quam inobedientem eidem.Secundum Hie-
ronymum : Felix est conversatio in qua
adversarii nullam inveniunt occasionem,
nisi in legitimis Dei quse servat, id est, quse
talis est quod in veritate reprehendi non
potest, nec aliud ei objici valeat nisi quod
ad veram spectat justitiam. Qui taliter vi-
vit, dicere potest illud Apostoli ad Corin-
thios : Gloria nostra hsec est, testimonium ucor. 1,1-2.
conscientise nostrse, quod in simplicitate et
sinceritate, et non in sapientia carnali, sed

C in gratia Dei, conversati sumus in hoc
mundo.

Tunc principes et satrapa? surripuerunt 6
regi, id est, lalenter ac deceptorie impia
suggesserunt, et sic locuti sunt ei : Dari
rex, in wternum vive, nunc scilicet in
regia dignitate temporaliter, deinde inter
deos perpetue; vel, ln seternum vive, id
est, quantum in nobis est, optamus te sem-
per manere in vita atque imperio. Iste fuit
modus honorandi, affandi, salutandique
reges : et a blandis inchoant verbis, ut

D benevolentiam capiant regis, eumque fa-
cilius ad suum trahant affectum. Consi- 7
lium inierunt cuncti principes regni tui,
magistratus et satrapai (nomina ista supra
exposita sunt), et senatores, qui amplioris
fuerant dignitatis, et judices, ut decretum
imperatorium exeat, id est, a te impera-
tore instituatur lex prseceptoria, et edi-
ctum, id est mandatum undique ratum, et
comminatione pcenarum vallatum : Utom-
nis qui in tuo est regno, qui petierit ali-
quam petitionem a quocumque deo aut

ENARRATIO IN CAP. VI DANIELIS.

ART. VII

homine usque ad triginta dies, nisi a te,
rex, mittatur in laeum leonum.
/o&xxxvi, Non immerito simulatores et callidi pro-

13 .

vocant iram Dei, duin mala sub specie
boni, imo et pessima sub optimorum pro-
ponunt colore. Sic isti perversi, sub specie
aequitatis et zeli pro rege, quaerunl ut in-
fra tantum tempus nullus quid postulet
nisi a rege : ut scilicet homines ad regis
reverentiam inducerentur; rex quoque in-
terim suam regiam liberalitatem ostende-
ret, et cunctis amabilior redderetur, factus
jam recens monarcha. Sicque per hono-
rem regi impendendum, moliuntur justo
insidias. Mali namque, quum veritate et
aequitate non queunt quod cupiunt obti-
nere, falsis et impiis mediis, sub aliquo
boni apparatu, se armant : et istud apud
reges, principes et praelatos solet potissi-
me practicari, per eorum ministros ac fa-
miliares impia persuadentes, quasi pro ho-
nore dominorum suorum zelantes, quum
tamen quae quserunt, nociva sint illis. Pro-
pter quod scriptum est in libro Esther :
Estherva, Quidam aures principum simplices, et ex
sua natura alios sestimantes, callida fraude

md. 5. decipiunt. Et iterum : Quidam in tantum
vesaniae proruperunt, ut eos qui credita
sibi officia diligenter observant, et ita
cuncta agunt, ut omni laude digni sint,
mendaciorum cuniculis conentur subver-

ibid. 7. tere. Itemque : Malis quorumdam sugge-
stionibus regum studia depravantur. Deni-
que triginta dierum tempus instituunt,
quia infra tot dies Danielem sperabant se
posse deprehendere ; cogitantes quoque
quod quamvis paucis forte diebus, non
tamen tam multis, a Dei sui invocatione
cessaret.
8 Nunc itaque, rex, confirma sententiam,

id est sensum verborum istorum, quem
nos rationabilem judicamus, et scribe de-
cretum, id est, preefatum edictum jube in
scriptis promulgari ; ut non immutetur,
sed inviolabiliter observetur, quod statu-
tum est a Medis atque Persis, id est a
nobis tantis ac talibus, prae ceteris in sa-
pientia potentiaque praeclaris,ad quos mo-

A narchia devenit, nec prwvaricari cuiquam
subditorum tuorum liceat hoc decretum.
Contra hos eisque similes scriptum est in
fsaia : Vae qui condunt leges iniquas ; et u. x, i.
scribentes, injustitiam scripserunt.Ex prae-
habitis verbis infert Hieronymus, unum
luisse sub Dario et Cyro regnum Medorum
et Persarum. Porro rex Darius calliditate 9
pravorum deceptus, proposuit decretum,
et statuit, id est, ordinavit istud observa-
ri, et in scriptis illud insinuavit.

Quod quum Daniel comperisset, id est 10

B constitutam legem, id est, jussionem is-
tam iniquam agnosceret promulgatam, in-
gressus est in domum suarn, ut in ea oraret
quietius, nec publice illud agendo, pra-
vorum insaniam provocaret, regisque edi-
ctum inordinate videretur contemnere. Nec
enim debet se quis sine causa exponere
mortis periculo, vel alios ad vitium in-
flammare. Et fenestris apertis in ccenaculo
suo contra Jerusalem, id est versus eam,
tribus temporibus in die fiectebat genua
sua et adorabat Deum, confitebaturque

C confessione laudis divinae ac culpae suae,
vel potius populi sui Israel, seu etiam
regis ac regni, coram Deo suo, immenso,
ubique praesente, et omnia intuente, sicut
ante facere consueverat. In quo constantia
atque justitia Danielis monstratur, quod
non timens eos qui corpus occidunt, ma- Matth. x,
luit mortis subire periculum, quam Dei 28-
transgredi legem. Orat autem in alto lo-
co, ut hinc inde latius circumspiciens, et
Deum in suis contemplans effectibus, se
ipsum ad contemplationem sublimius eri-

D gat. Nam et altior locus, videtur ad ele-
vationem mentis conferre. Et de Petro
apostolo scriptum est in Actibus, quod as- Aci. x, 9.
cendit in superiora domus ut oraret. Porro
ccenacula,secundum Hieronymum,alio no-
mine appellantur solaria. Et in Actibus de
Apostolis eisque associatis habetur : Quum /Md.i,i3,
introissent in ccenaculum, ascenderunt in 14,
superiora ; et erant perseverantes unani-
miter in oratione. Christus quoque in cce- mc. xxn,
naculo Pascha legitur celebrasse : in quo 12 et seq-
et Apostoli Spiritum Sanctum suscepe- Act. u, 1-4.

ENARRATIO IN CAP. VI DANIELIS. — ART. VII

III.fte0.vni.

48.

Act. 11, 15.
lbid.x,0.

Ibid. in.l.

Exod. xx.

Act. n, 15.

iV»»i.xxi,9.

Zuc. XXIII,
33, 44.

Num. xx,
11.

Joann. xix,
34.

Ps. uv, 18.

Num.
xxvin, 3-6.

Ce;i. in, 0.

Ac?. iii, 1.

rnnt. Oravit autem Daniel facie versa ad
templum Jerusalem : sic enim captivis fi-
liis Jsrael esse orandum, Salomon ait. Id-
circo fenestras aperuit, ut versus illarn
terrae plagam magis libere adspectaret,sic-
que Dei et beneficiorum ipsius, ac Patri-
archarum et Prophetarum profundius re-
cordaretur.

Girca praedicta ait Hieronymus : Tria
tempora quibus Deo flectenda sunt ge-
nua, tertiam horam et sextam et nonam,
evangelica traditio intelligit. Denique ter-
tia hora descendit super Apostolos Spiritus
Sanctus ; sexta, volens comedere Petrus,
ascendit coenaculum ad orandum ; nona,
Petrus et Joannes pergebant ad templum.
— Insuper de hac re in Scholastica histo-
ria fertur : Tribus horis orabant Judaei in
die, scilicet hora tertia, sexta, nona. In
tertia orabant, quia tunc datus est eis
Decalogus legis in monte Sinai. In eadem
hora orat Ecclesia, quia tunc datus est Spi-
ritus Sanctus Apostolis. In sexta orabant
Judaei,quia tunc erectus estserpcns aeneus
in deserto. In eadem orat Ecclesia, quia
tunc Ghristus suspensus fuit in ligno. In
nona orabant, quia tunc petra dabat aquas
in Cades. In eadern orat Ecclesia, quia
tunc de Christo lanceato exivit sanguis et
aqua. — Quidam vero tria haec tempo-
ra intelligunt, mane, meridie, vesperam,
juxta illud in Psalmo : Vespere et mane
et meridie narrabo. Mane namque et ve-
spere juge sacrificium offerebant ; in me-
ridie autem peccavit Adam. Ista est expo-
sitio una Alberti. Et ad idem redit quod
Lyra hic dicit : Orabat tribus temporibus
in die, id est : hora matutinali, quia lotis
manibus Judaei tunc Domino benedicunt ;
et hora tertia vel sexta ante comestionem ;
et hora vespertina, prout dicitur in Actibus,
Petrus et Joannes ascenderunt in templum
ad horam orationis nonam : quae accipi-
tur circa tempus vesperarum, ut patet in
Ecclesiis majoribus, ubi tunc dicitur No-
na. Hoc secundum Lyrarn narratum sit. —
Quod autem Scholastica historia perhibet
Judaeos ter orasse in die, forsitan non vi-

T. 10.

A detur prima facie consonare ei quod scri-

bit Nehemias, quod Judaei quater in die, et UEsdr.n,
quater in nocte confitebantur et adora- 3-
bant Dominum Deum suum. Et alibi le-
gitur : Septies in die laudem dixi tibi. Pt.cxsm,

Viri ergo illi curiosius inquirentes. Iir {
quo eorum superflua occupatio demon-
stratur. Curiositas quippe, secundum Tul-
lium, est superflua investigatio rerum ad
se non pertinentium. Invenerunt Danie-
lem orantem et obsecrantem Deum suum.
Forte accesserunt subito eum quasi pro

B negotiis regis. Oratio autem est simplex
petitio ; obsecratio vero est invocatio per
aliquod sacrum, per quod oratio fit exau-
dibilis, ut quum dicimus, Per passionem
tuam libera nos, Domine. Circa praedicta
ait Hieronymus : Ex hoc loco discimus, ne
incaute nos offeramus periculis; sed quan-
tum in nobis est, declinemus insidias :
unde Daniel non in foio, non in plateis,
sed in abscondito fecit contra regis im-
perium, ut Dei omnipotentis jussa im-
pleret.

C Et acceclentes, locuti sunt regi super
edicto, id est de praecepto non petendi
aliquid nisi a Dario : Rex, numquid non
constituisti ut omnis homo de subditis
tuis, qui rogaret quemquam de diis et
hominibus usque ad dies triginta, nisi a
te, rex, mitteretur in lacum leonurn ? Pri-
mo in generali inquirunt, nec Danielem
in speciali accusant, quatenus rege quod
jusserat confirmante, non habeat faculta-
tem liberandi Danielem, quem sciebant
regi carissimum. Acl quos respondens rex,

D ait : Verus est sermo quem dicitis, quod
scilicet ita constitui, juxta decretum Me-
clorum atque Persarum, quod praevaricari
non licet. Quod utique falsum est, quia
obedire oportet Deo magis quam homini- Ac/.v, 29.
bus. Sed tantae aestimationis fuerunt Medi
et Persae apud se ipsos, quod verba sua
putabant omnimode observanda. Tunc di-
xerunt coram rege : Daniel de filiis ca-
ptivitatis Judasas. De numero captivorum
asserunt Danielem, ut ejus contemptus.
quo regis edictum abjecit, intolerabilior

KNARRATIO IN CAP. VI DANIKLIS.

ART. VII

videatur, secundum Hieronymum. Non cu-
ravit de lege tua, et de edicto quod con-
stituisti. Lex et edictum hic realiter idem
designant, puta prseceptum, seu ordinatio-
nem quafi in quantum verbis seu scriptis
promulgatur, edictum voeatur.

14 Quod verbum quum audisset rex, sa-
tis contristatus est, quod carissimum con-
demnaret ad mortem,et virum regno utilis-
simum perderet ; et pro Danielc apposuit
cor ut liberaret eum, id est, variis niodis
quserens eum eripere, et usque ad solis

15 occasum laborabat ut crueret eum. Viri
autem illi intelligentes regem, id est, con-
siderantes ejus intentum, quod scilicet
quserebat modum vitandi seu differendi
damnationem Danielis : consideravit enim
se illorum calliditate circumventum, et
propria responsione arctatum, illos quo-
que ex invidia tetendisse insidias ; dixe-
runt ei : Scifo, rex, quia lex Medorum est
atque Persarum, ut omne decretum quod
constituerit rex eorum, non liceat immu-
tari, id est revocari aut violari. ldeo rex
leges et consuetudines regni sui immutare
non audens, regia potestate contra suos
non utitur, sed ratione atque consilio.
Quumque modum evasionis pro Daniele
non cerneret, consensit petitioni suorum.
Uno autem inconvenienti dato, multa se-
quuntur. ldeo qui constituit edictum bla-
sphemum, et illud irrevocabiliter servan-
dum putavit, alia quoque incidit vitia,
ita quod innocentem rex humano timore
damnavit.

16 Tune rex prcecepit adduci Danielem de
domo sua ; et adduxerunt Danielem, et
miserunt eum in lacum leonum. Dixifque
rex Danieli antequam in lacum descen-
deret : Deus tuus, quem lu colis semper,
scilicet cultu latriae, liberabit te. Quocirca
scribit Hieronymus : Cedit rex multitudi-
ni, et consentientibus inter se adversariis,
mortem amici non audet negare ; quodque
ipse rex obtinere non potuit, scilicet Da-
nielis liberationem, Dei tradit potentiae.
Nec ambigue loquitur, ut dicat, Si potu-
erit ; sed audacter et confidenter, Deus,

A inquit, tuus quem colis, liberabit te. Au-
dierat enim tres pueros qui inferioris a
Daniele meriti erant, flammas vicisse Ba- Dtm.m,n
bylonicas in fornace, et Danieli multa my- et seq'
steria revelata. Unde et diligebat eum, ho-
minemque captivum in maximo habebat
honore. Allatusque est lapis unus, et po- 17
situs super os laci, quem obsignavit rex
annulo suo, et annulo optimatum suorum.
Jussit ergo rex os foveae lapide operiri,
eumque signari, ne quis rege ignorante
lapidem amoveret, aut Danieli nocumen-

B tum inferret. Ideo subditur : ne quid fieret
contra Danielem ab adversariis ejus.Magis
enim timuit rex saevitiam hominum quam
leonum.Ideo Glossa sequens Hieronymum,
dicit:Qui de leonibus securus est, homi-
nes pertimescit. Dicit quoque Hieronymus:
Rex credit eum Dei potentiaa ; et signat la-
pidem etiam annulo optimatum suorum,
ne quid suspicionis contra eos videatur
habere.

Et abiit rex in domum suam, quia jam 18
vespera fuit, et dormivit incoznatus. Quo-

C modo verum est hoc? quum sequatur, ci-
bique non sunt allati corarn eo a famulis
suis, quia cibos sibi afferri prohibuit, in-
super et somnus recessit ab eo. Et respon-
dendum, quod forte parum dormivit, quum
tristitia oculos gravet, et ad somnum in-
clinet. Nam et somnus est alleviativus tri-
stitise. Hinc in Marco legitur : Erant oculi Marc.xw,
eorum, scilicet Apostolorum, gravati prse
tristitia. Vel quod dicitur, Dormivit, ex-
ponendum est, Ad dormiendum se posuit,
seu, in lecto quievit. Magnitudo autem

D tristitlae, sicut et ceterarum passionum,
lantam facit in corpore transmutationem
ac dyscrasiam, ut somnum impediat ; si-
militer sollicitudo, et ingens consideratio
rei, abstinentia quoque a cibo : quae om-
nia in rege fuerunt. Circa haec Hierony-
mus scribit et Glossa : Quanta benevolen-
tia regis ! Nec die cibum capit, nec nocte
dormit; cum Propheta periclitante, quasi
uno pendet affectu. Quanto magis nos pro
peccatis propriis debemus Deum ad mise-
ricordiam flectere, quum rex Deum ne-

ENARRATIO IN CAP. VI DANIELIS. — ART. VII

scicMis, formata scilicet notitia, hoc faciat A
pro eo quem vult de periculo liberare !
Sed quaeritur, si rex firmam habuit con-
fidentiam quod Deus eriperet Danielem,
cur eatenus tristabatur. Et respondendum,
quod confidentia ejus non fuit perfecta
et pura, sed variis cogitationibus ac pas-
sionibus, plense confidentise contrariis,
mixta. Sic quippe imperfecte speranti-
bus solet contingere, prsesertim quia etsi
de Dei potentia non dubitent, ejus tamen
dispositionem et voluntatem non norunt :
Rom. xi, 33. occulta namque sunt Dei judicia. B

19 Tunc rcx primo diluculo consurgens,
festinus ad lacurn leonum perrexit prse

20 desiderio sestuanti. Appropinquansque la-
cui, Danielem voce lacrimabili inclama-
vit. Ex compassionis enim magnitudine
lacrimas continere non potuit. Forsan la-
pidem jussit deponi, antequam sic clama-
vit. Daniel, serve Dei viventis. Deum Da-
nielis vocat viventem, tanquam verum
summumque Deum, et ad differentiam de-
orum qui manibus fiunt. Porro, secundum
Hieronymiim, rex iste oblitus regiae di- G
gnitatis, victor ad captivum, et dominus
cucurrit ad servuoi. Deus tuus cui tu ser-
vis semper, omni scilicet tempore oppor-
tuno, putasne valuit te liberare a leo-
nibus? Non quasi de Dei omnipotentia
dubitans, ita rex loquitur; sed secundum
Hieronymum, in ambiguo sententiam tem-
perat, ut quum Daniel incolumis apparu-
erit, quanto res incredibilior videbatur,
tanto contra adversarios Danielis indigna-
tio regis justior appareret.

21 Et Daniel regi respondens, ait : Rex, in D
azternum vive. Honorantem se salutat, et
afflictum ac blande loquentem, dulciter

22 consolatur. Deus meus misit angelum suum
et conclusit per angelum ora leonum, eo-
rum feritatem, rictum rabiemque refre-
nans. Unde secundum Hieronymum, non
est leonum feritas immutata, sed rabies
refrenata. Et non nocuerunt mihi : quia
coram eo justitia inventa est in me, id
est, vere coram Deo justus apparui, non
viribus meis, sed ope gratia? ejus. Hoc ad

xvii, 6.

gloriam Dei Propheta adjecit, ad satisfa-
ciendum regi, quod ejus edictum praeva-
ricando, non incidit culpam. Ideo subdil :
Sed et coram te, rex, delictum non feci :
quia jussio regis fuit vitiosa totaliter, ideo
ejus transgressio fuit opus virtutis, non
vitium.

Tunc rex vehementer gavisus est super
eum, videlicet quo eum magis amavit, et
quo eum sibi ac suo imperio utiliorem
agnovit ; et Danielem praicepit educi de la-
cu, et nulla Iwsio inventa est in eo, quia
credidit Deo suo fide completa : de qua in
prima sua epistola ait Joannes, Ha?c est Uoann. v,
victoria quae vincit mundum, fides nostra;
et Paulus ad Hebraeos, Sancti per fidem Hebr.n.n.
vicerunt regna, obturaverunt ora leonum.
Denique Salvator : Omnia, inquit, possibi- Marc. ix,
lia sunt credenti; et rursus : Si habueritis Malllixyil
fidem sicut granum sinapis, dicetis huic '9; Luc.
monti, Tollere, et jacta te in mare, et obe-
diet vobis.

Jubente autem rege, adducti sunt viri
illi, qui accusaverunt Danielem ; et in la-
cum leonum missi sunt, et filii eorum et
uxores eomm, quos, secundum Albertum,
incentores scelerum habuerunt, vel saltem
fautores seu cooperatores. Rex autem viso
tanto miraculo, sumpsit audaciam, et eemu-
li Danielis timore dejecti sunt. Et non per-
venerunt usque ad pavimentum laci. Se-
cundum aliquos, per gradus erat introitus
fovese, in fundo pavimentum habentis.
Donec arriperent eos leones, et omnia ossa
eorum comminuerunt ; forte quod angelus
auxit tunc leonum ferociam, ut Danielis li-
beratio miraculosior monstraretur, et Deus
per eam amplius glorificaretur. Et aliqui
dicunt Josephum dicere, quod accusatores
Danielis dixerunt leones fuisse carnibus
saturatos, et ideo Danielem non devoras-
sent ; tunc rex jussit, ut ipsi leonibus car-
nes darent : quod quum facere attenta-
rent,a leonibus(sicut jam dictum est) sunt
discerpti. Potius autem videtur juxta tex-
tum,quod rex in pcenam talionis jussit eos
tradi his feris : quia hoc justum erat se-
cundum pcenam talionis, quae in sequales

■100

KNARRATIO IN CAP. VI DANIELIS. — ART. VII

Ps. VII,

16.

Prov. xi

,6.

Eccli.xwu,

30.

Esther

VII,

10.

Dan. in,98.
26

potissime locum habct. Praeterea Glossa
ail : Nulla lcx aequior cst, quam necis arti-
ficcm sua arte perire. Propter quod ait
Psalmista : Lacum aperuit et effodit eum,
et incidit in foveam quam fecit. El in Pro-
verbiis : ln insidiis suis capientur iniqui.
Et Ecclesiasticus quoque ail : Facienti ne-
quissimum consilium, super ipsum devol-
vetur, et non cognoscet unde illi adveniet
illusio.Sic Aman fuitaffixus patibulo quod
paraverat Mardochaeo.

Tunc rex Darius scripsit universis po-
pulis, tribubus et linguis habitantibus in
universa terra sui imperii : Pax vobis
multiplicetur. Verba ista in epistola Nabu-
chodonosor regis supra exposita sunt. A
me ergo constitutum est decretum, ut in
universo imperio et regno meo. Per re-
gnum, intelligi potest specialiter regio Me-
dorum, qua? propria fuit Dario; per impe-
rium vero, omnis provincia sibi subjecta.
Tremiscant et paveant Deum Danielis, qui
licet sit omnium Deus per creationem,
Danielis tamen, per tam singularem ejus in
omnibus gubernationem, et ob specialem
cultum ei a Daniele exhibitum. Tremor
autem ad corpus, pavor ad animum perti-
net, quando tantus est timor internus,quod
redundat in corpus usque ad ejus concus-
sionem. Ipse enim est Deus vivens per es-
sentiam, et ipsa actualissima, supersub-
stautialis, supervoluptuosissima vita, et
ceternus in scecula, quum sit ens simpli-
citer primum, independens et incommu-
tabile prorsus; et regnum ejus non dissi-
pabitur, quoniam congregatio electorum
ac Beatorum (qui sunt regnum Dei) ma-

A net perpetuo. De horum expositione nunc

transeo, quia supra verba haec habita sunt »<m.iv,3i.
ac diffuse exposita. Et potestas ejus usque
in ceternum. Ipse enim est sua potestas.
De quo ait Psalmista : Qui dominatur in ps.i.w.i.
virtute sua in aeternum. Ipse est liberator, 27
ab adversitatibus eruendo, atque salvator,
prospera beatitudinemque preestando, fa-
ciens signa et mirabilia : signa, in quan-
tum sunt diviiue potentia? supernaturaliter
ostensiva; et mirabilia, quia cernentes in
admirationem convertunt; in ccelo et in

B terra : per quee duo extrema, intelligenda
est omnis creatura, qua? Creatori ad nu-
tum obedit. Quomodo enim non plenum
dominium super universa haberet, qui
cuncta de nihilo fecit? Qui liberavit Dani-
elem de lacu leonum. Istam tam pulchram
epistolam Darius rex, ut reor, Daniele eum
plenius edocente de Deo, dictavit.

Porro Daniel perseveravit usque ad re- 28
gnum Darii et regnum Cyri Persae. Secun-
dum Hieronymum, non est sensus quod
solum vixit usque ad regnum Cyri, scilicet

C usque ad principium regni ejus super Me-
dos et Persas : nam infra habetur, quod Dan.x, 1.
anno tertio Cyri regis Persarum verbum
revelatum est Danieli. Sed sensus est quod
usque ad primum annum monarchise at-
que imperii Darii regis, Daniel mansit in
Chaldaea in potentia et honore, quousque
scilicet Darius regnum Chaldaeorum de-
struxit, et monarchiam adeptus est, qui
tunc Danielem duxit in Mediam : quo de-
functo, adhuc mansit Daniel sub Cyro rege
per aliquot annos, qui Cyrus Dario succes-

D sit in regno atque imperio.

ENARRATIO IN CAP. VII DANIELIS. — ART. VIII 101

ARTICULUS VIII

EXPOSITIO CAPITULI SEPTIMI '. ANNO PRIMO BALTHASAR REGIS BABYLONIS.

ONSEQUENTER scribitur visio sexta A succinctim exprimens, ait verbis scriptis

Danielis : sexla, inquam, secundum atque vocalibus. Somno enim completo

ordinem descriptionis visionum in libro vigilans factns, tempore opportuno visa

isto; sed quarta, secundum rem gestam et redegit in scriptis ad perpetuam rei me-

temporis ordinem. Cur autem Daniel ita moriam.

mutavit ordinem in scribendo, in praece- Videbam in visione mea nocte : no- 2

denlium capitulorum exposilione osten- cturno siquidem tempore imaginaria vi-

sum est. sione hsec vidit, et mente visum intellexit.

1 Anno primo, non vitae, sed regm,Balt/ta- Porro per visionem intelligilur hic res in

sar regis Babylonis : de quo in superiori- somno apparens, cujus significationem

Dan.\. bus dictnm estplenius; Daniel somnium Daniel (ut infra habetur) intellexit. Vel

viclit, id est, imaginariam visionem sibi in si per visionem intelligere aliquis velit

somno ostensam, interioribus oculis ad- B actum videntis, in hac visione Daniel vidit

spexit et intellexit. Cur autem in somno formaliter : quoniam visio, ratio est forma-

fieri soleant revelationes prophetica? ac lis ob quam et per quam vidit, quemad-

divinse, et cur visio imaginaria seu pro- modum fertur in Isaia : Commotione com- &.xxiv,i9,

phetalis somnium appelletur, et de pro- movebitur terra, dissipatione dissipabitur 3'

prietate visionis imaginaria3, ac distincti- terra.

one inter somnium et visionem, aliisque Et ecce. Ecce, adverbium est demon-

quibusdam ad horum intelligentiam ac- strandi, ad designandum quod magnum

ibid. n,i. commodis, dictum est ante. Loquitur au- sit quod narratur. Quatuor venti cceli pu-

tem Propheta de se ipso quasi de alio. Visio gnabant. Ubi scribit Hieronymus : Quatuor

autem capitis ejus in cubili suo. Et som- ventos cceli, quatuor arbitror angelicas

nium scribens ad aliorum utilitatem. Do- potestates, quibus principalia regna com-

num siquidem prophetise, ad gratias per- C missa sunt, juxta illud quod in Deuterono-

tinet gratis datas ; gratise vero gratis datae mio legimus : Quando dividebat Altissimus Deu/.xxxn,

proprie sumptse, ad aliorum utilitatem dan- gentes,quando separabat filios Adam, con- 8'

tur et ordinantur. Ex prophetalibus autem stituit terminos populorum juxta nume-

revelationibus et earum impletionibus, de- rum angelorum Dei. Allegat autem Hierony-

monstratur Deus altissimus omnium ha- mus hanc scripturam juxta translationem

bere certissimam ac distinctam scientiam, Septuaginta interpretum : secundum quam

providentiamque completam,et specialiter Gregorius eam allegat in sermone de om-

probantur Christi mysteria sancta esse et nibus angelis, Anselmus quoque in libro

vera divinitusque preedicta. Brevi sermone Cur Deus homo.

comprehendit. Sermo enim compendiosus, Quamvis vero Scholastica historia et cete-

delectabiliter ac fructuose auditur. Et in ri expositores catholici, quantum ad princi-

h. x,23; Isaia legitur : Verbum abbreviatum faciet D pale, sequanlur Hieronymum, quod scilicet

Rom ,IX'28, Dominus snper terram.Tsediosa ergo proli- per quatuor ventos cceli, sunt intelligen-

xitas est vitanda. Summatimque perstrin- dse angeliea^ potestates, non tamen id uni-

gens, id est, visa sibi ostensa, in summa formiter agunt.Nam quidam per potestates

102

ENARRATIO 1N CAP. VU DANIELIS.

ART. VIII

has intelligunt angelos bonos; alii angelos
malos, sicut Albertus, qui scribit hoc loco :
Quatuor venti coeli, id est qnatuor angeli-
cae potestates, quae regnis in quadripartito
mundo positis prsBsunt, scilicet potestates
contrariae : quia secundum uniuscujusque
gentis meritum, bona potestas vel mala
praeponitur ei. Dicuntur autem venti, quia
suggestionibus suis tentant : et dicuntur
venti cceli, quia mali ad hoc pugnant, ut
a ccelo dejiciant; boni vero, ut ad ccelum
perducant. Pugnabant quoque, quia quod
boni suadent, mali impugnant, secundum

Apoc.xu,-. illud Apocalypsis : Factum est pra3lium in
ccelo; Michael et angeli ejus praeliabantur
cum dracone. Insuper aliqui asserunt, lo-
cum hunc dupliciter posse exponi, videli-
cet de angelis bonis et malis : dicentes
quod mali angeli pugnant, quando excitant
homines ad pugnandum ; boni, in quan-
tum proponunt coram Deo merita regno-
rum et hominum, quae sunt aliquando
contraria : sic tamen, quod angeli boni
ista merita contraria coram Deo proponen-
do, non habent inter se voluntates contra-
rias,sed super his requirunt beneplacitum
Dei de futuris, ut quod tale regnum tali
dominetur, vel econtrario; et scita super
hoc voluntate divina, utrique angelo est
accepta, sive sit pro exaltatione gentis cui
praeest, sive pro ejus depressione.

Itaque Albertus verba Hieronymi ad an-
gelos malos retorquet.Similiter quod infra

Dan. x, i3. legitur de principe Persarum resistente
Gabrieli, quidam affirmant Hieronymum
interpretari ac intelligere de angelo malo ;
imo Thomas in prima parte et super se-
cundum Sententiarum hoc dicit, prout in
capitulo illo tangitur. Verumtamen quan-
tum capere valeo, Hieronymus jam per
quatuor ventos intelligit angelos sanctos.
Primo,quia ad hoc allegat scripturam can-
tici Deuteronomii secundum interpretati-
onem Septuaginta, qui ibidem per ange-
los Dei intelligunt angelos bonos.Secundo,
quia Hieronymus perhibet his angelicis
potestatibus esse commissa ac credita re-
gna mundi. Tertio, quia quod fertur in

A textu, Quatuor venti cocli pugnabant in
mari magno, ita exponit : Quatuor venti
qui pugnabant in mari magno, angeli cceli
esse dicuntur, quia unusquisque angelus
facit pro regno quod sibi creditum est.

Postremo, quomodo angeli sive boni si-
ve mali, ad invicem pugnare dicantur, in
expositione capituli decimi clarius est di- Dan. x, iz.
cendum. Dicere etiam possumus, angelos
sive bonos sive malos, nomine venti si-
gnari, propter subtilitatem ac invisibilita-
tem natura? eorum ; vel propter motus et

B operationis eorum velocitatem aut agilita-
tem. Nam et alibi in Scripturis spiritus
dicitur ventus. Praeterea per mare ma-
gnum mundus significatur, propter ama-
ritudinem inquietudinemque habitatorum
ipsius, et propter instabilitatem, fluxibili-
tatem alque continuam variationem saeculi
hujus instar maris, quod jugiter agitatur
et procellis concutitur. Praeterea, quantum
ad imaginariam pertinet apparitionem, vi-
debatur Prophetae in somno per imagina-
rias similitudines, quod a quatuor plagis

G terrae venti consurgerent, ac inter se in
Oceano compugnarent : et quid per hoc
figurabatur, angelo edocente cognovit.Sic-
que putandum de eo quod subditur.

Et quatuor bestiw grandes ascendebant 3
de mari : id est, quatuor regna ferocia at-
que potentia, de terra successive exorta
sunt, quse etiam bestialis vitae fuerunt,
prout consequenter patebit ; diversa' in-
ter se : quia regna ista diversas habuerunt
proprietates, leges et consuetudines. Pri- i
ma quasi lecena, id est, primum regnum,

D scilicet Chaldaeorum, simile est leaenae; et
alas habebat aquilw : ad designandum al-
titudinem ambitionis et superbiae regis ac
populi Babylonis, cujus rex ait : In ccelum is. m, 13.
ascendam, etc. Aquila autem rex avium
dicitur, et volat altissime. Aquila quoque
rapax est animal : et sic per alas ejus, ra-
pacitas Chaldaeorum exprimitur. Circa heec
scribit Hieronymus : Regnum Babylonicum
propter saevitiam et crudelitatem, sive pro-
pter luxuriam et vitam libidini servien-
tem, non leo, sed leaena vocatur. Aiunt

ENARRATIO IN CAP. VII DANIELIS.

ART. VIII

103

Is. vin, 8.

enim qui de bestiarum scripsere naturis,
leaenas esse ferociores, maxime dum catu-
los nutriunt, et semper gestire a<l coitum.
Cujus rationem assignat Albertus, quia ex
natura habent calorem moventem, et ex
sexu humorem materiam ministrantem.
Quidam autem non inconvenienter per alas
aquilae, intelligunt abundantiam divitia-
rum, peritiamque armorum regis et plebis
Chaldaeae, quibus in altum elationis se ere-
xerunt. Albertus vero per alas intelligit
exercitus hinc inde se extendentes, juxta
illud Isaiae : Erit extensio alarum ejus, sci-
licet regis Assyriorum, implens latitudi-
nem terrae tuae, o Emmanuel. Insuper ait
Hieronymus : Ut leo inter bestias, ita aquila
inter aves regnum tenet; et aquila multo
tempore vivit : sic regnum x\ssyriorum, in
quo scilicet ccepit regnum Chaldaeorum,
multis aetatibus est dominatum. Unde in
Scholastica historia scribitur, quod in se-
Gen. m,21 cuuda aetate mundi inchoans sub Sarug
proavo Abrahae, descendit usque ad quin-
tam sub Balthasar rege Babylonis. Interdum
enim haec regna pro eodem sumuntur.

Adspiciebam diligenti consideratione in
visione prophetica, clonec evulsw sunt alce
ejus : id est, regna prius regi Babylonis
subjecta, ab ejus dominio recesserunt,
quando videlicetNabuchodonosor in amen-
tiam versus est, et quando nepos ejus Bal-
thasar a Medis occisus est; et sublata est
de terra : quia Nabuchodonosor in furiam
versus, ab hominibus est ejectus, et Bal-
thasar interfecto,subversum est imperium
Chaldaeorum, sicut superius plenius di-
ctum fuit; et super pedes quasi homo ste-
tit : id est, Nabuchodonosor post amentiam
ad pristinum statum reductus est ; et cor
ejusdatum est ei, id est usus rationis : ita
quod se mortalem fragilemque cognovit
per pcenas instructus, sicut Antiochus le-
taliter laesus ait : Justum est, subditum
esse Deo, et mortalem non paria Deo sen-
tire. Istud quoque,secundum Hieronymum,
ad totum populum regnumque Babyloni-
cum potest referri, quod Balthasar inter-
fecto, ad communem rediit hominum hu-

Dan. iv, 30
v, 30.

Jbidem.

U Mach
ix, 12.

A militatem, nec amplius se erexit. Itaque
rex Babylouis, qui in prima visione, scili-
cet in statua quae Nabuchodonosor appa- z>an. .1,31,
ruit, significabatur per aureum caput, jam 32'38'
per leaenam est significatus.

Et ecce alia bestia similis urso in parte 5
stetit. Glossa atque Scholastica historia et
Albertus sequentes Hieronymum, per be-
stiam secundam similem urso, intelligunt
regnum Medorum atque Persarum propter
laboris tolerantiam, victusque parcitatem,
ita quod more Lacedaemoniorum, pro pul-

B mento utebantur sale et cardamo. Lyra
quoque hic scribit, quod ursus sit poten-
tissimus ad labores ac verbera, et parvo
cibo contentus, ita quod pro magna parte
anni nil accipit : sic Persae infrangibiles
erant laboribus,et insuperabiles bellis, sal-
tem ad tempus, adeoque parci in victu, ut
pene sicco pane uterentur, nisi gratia festi
aut hospitum, ut dicit Trogus Pompeius
historiographus. Bursus regnum hoc urso
comparatur, quia ut ursus est minus ferox
quam leaena, sic regnum istud fuit Judeeis

C minus crudele quam regnum Chaldaeum.
Nam et Cyrus rex Persarum Judaeos a ca-
ptivitate absolvit, templumque resedificari iEsdr.1,2
praecepit. Hincque in Zacharia, per equos etJe\
albos signatur, atque in parte stetisse as-
seritur, quia non movit se contra Judaeos
sicut praecedens.

Et tres ordines erant in ore ejus et in
dentibus ejus : id est, tria regna in impe-
rio isto adunata fuerunt, videlicet Persa-
rum, Medorum, et Chaldaeorum, quod Da-
rius vicit et suo subjugavit imperio. Vel

D tres ordines isti sunt tres principes, qui

centum viginti satrapis prsefuerunt sub Am».vi,i,2.
Dario, ut dictum est ante. Os autem be-
stiae hujus et dentes, designant potestatem
et bellicositatem, quae per regna ista ac
principes corrosit populos multos. Quidam
tamen per dentes intelligunt officiatos re-
gni, qui inferiores premebant. Et sic di-
cebant ei consiliarii et amici : Surge, et
comede carnes plurimas, id est, homines
miiltos occide : quod secundum Hieronv-
mum et alios, refertur ad Assuerum regem

■104

E.NARRATIO IN CAP. VII DANIELIS.

ART. VIII

Esther m. regni praefati, cui Aman et sihi consen-
tientes, persuaserunt occidere omnes Ju-
daeos in suo manentes imperio : quod quia
divina ordinatione implendum non fuit,
Daniel asserit dictum, Comede, non, Co-
medes.
6 Post hcvc adspiciebam, in apparitione

imaginaria : in qua omnia quae hic scri-
buntur, videbantur fieri, sicut in textu
narratur ; sed Propheta per angelum doce-
hatur, quid singula figurarent. Etecce alia
bestia quasi pardus : qua regnum Macedo-
num seu Graecorum, preesertim pro tem-
pore Alexandri, exprimitur. Pardus enim
velocissimum animal est, et vario colore
perfusum : sic Alexander mirabili veloci-
tate monarchiam adeptus est; pluribus
quoque regnis quasi coloribus est ornatus.
Dicit autem Hieronymus, quod pardus prae-
ceps fertur ad sanguinem, et saltu ruit in
mortem. Sic Alexander et milites ejus ad
sanguinis effusionem ferebantur prsecipi-
tes : quo facto, Alexander subito in necem
collapsus est. Et alas habebat avis quatuor
super se : quia Alexander ad victorias po-
tius tanquam avis videbatur volare, quam
ire. Propter quod ait Hieronymus : Nihil
Alexandri victoria velocius fuit, qui ab
illyrico et Adriatico mari usque ad Indi-
cum oceanum et Gangem fluvium, non
tam praeliis quam victoriis percucurrit, et
sex annis Europae partem et omnem sibi
Asiam subjugavit. Quidam per quatu.or
alas intelligunt robur corporis, animosita-
temque cordis, liberalitatem et ingeniosi-
tatem, quse omnia excellenter in Alexan-
dro fuerunt. Et quatuor capita erant in
bestia, sciiicet quatuor duces Alexandri,
quibus ipse regnum suum divisit : Ptole-
maeus qui regnavit in .Egypto, Seleucus
qui in Syria, Antigonus qui in Asia, Phi-
lippus qui regnavit in Graecia. Et potestas
data est ei, quasi dicat : Non humana et
propria potestate ita invaluit, sed virtute
et ordinatione divina, quae per eum ori-
entales populos justo judicio castigavit. Et

Rom.xm,\. ut ait Apostolus, Nou est potestas nisi a
Deo. Propter quod Christus in passione ad

A praesidem : Non haberes, inquil, in me /oann.xix,
potestatem ullam, nisi datum tibi esset "'
desuper. Abusus vero potestatis, ex per-
versitate est voluntatis humanae.

Post hcec adspiciebam in visione noctis, 7
et ecce bestia quarta terribilis atque mira-
bilis apparatu, ac plurimum monstruosa;
sicque mirabilis, non eminentia bonitatis,
sed feritatis ; et fortis nimis : significavit
enim Romanum imperium ceteris regnis
multo potentius. Unde secundum Ilierony-
mum et Scholasticam historiam, speciali

B nomine non explicatur, ut quidquid in
bestiis ferocius excogitare poterimus, in
Romano intelligamus imperio : a quo etiam
Christi Ecclesia in principio sui atrocissi-
mam persecutionem sustinuit. Hebraei ta-
men, ut refert Hieronymus, dicunt bestiam
istam similem apro fuisse,juxta illud Psal-
mistae : Exterminavit eam aper de silva, et ps Lxxix,
singularis ferus depastus est eam. Dentes u-
ferreos habebat magnos : ad designandum
quod Romanus exercitus populos innu-
merabiles devastaret, principesque acutos

C et duros haberet; comedens, aliquos tota-
liter occidendo, atque comminuens, quos-
dam debilitando, spoliando, seu partim
necando, et reliqua pedibus suis concul-
cans, id est,tributis ac servituti subjiciens.
Dissimilis autem erat ceteris bestiis
quas videram prius, id est tribus prsedi-
ctis, quia Romanum imperium in pluribus
cetera regna excessit; et habebat cornua
decem : per quae intelligendi sunt decem
reges, non sibi invicem in imperio succe-
dentes, sed simul exsistentes, quoniam im-

D minente tempore Antichristi, Romanum
imperium dividetur in decem reges. Dicit
namque Hieronymus : Dicamus quod om-
nes scriptores ecclesiastici tradiderunt : In
consummatione mundi, quando regnum
destruendum est Romanorum, decem fu-
turos esse reges qui orbem Romanum in-
ter se dividant. Et in Scholastica historia
legitur : Quod sequitur, Habebat cornua
decem, respicit ad finem mundi, quia tunc
regnum Romanorum dividetur in decem :
quod significatum est per decem soles in

ENARRATIO IN CAP. VII DANIELIS. — ART. VIII 105

vaticinio SibyllaB. Cornua autem signifi- A Scholastica refert historia : Alla et mira-

cant reges, ob suam excrescentiam et ro- bilis scientia erit in eo. Et magice faciet

bur et defendentiam, quia per ea defen- miracula, invenietque thesauros abscondi-

dunt se bestiae. Sic etenim eminent reges tos, daemone sibi indicante. Et erit ei os

dignitate atque potentia, estque eorum loquens ingentia, quia Deum se dicet, cir-

protegere plcbem. cumcidet se, et dicet se esse Messiam,

8 Considerabam cornua, id est reges istos confluent ad eum Judaei, reaedificabit tem-

et eorum potentiam ; et ecce cornu aliud plum, et solium sunm ponet in eo, con-

parvulurn ortum est de medio eorum,h\ est vertet ad se omnes homines (id est pene

Antichristus : qui respectu decem regum omnes), Eliam et Enoch interficiet.
dictorum erit undecimus, et de medio ali- Adspicicbam indesinenter intentus vi- 9

cujus regnorum orietur; eritque in primis sioni praedictae, donec in decursu ac pro-
parvus in potestate, et cooperante diabolo, B cessu hujus imaginariae visionis tkronipo-

omnibus fiet potentior. Et tria de corni- siti sunt. Fn his verbis alque sequentibus

bus prirnis evulsa sunt a facie ejus, id describitur secundus Christi adventus,quo

est, tria regna de preefatis decem regnis ad judicium est venturus, in quo erit ?e-

ipse primitus superabit. Unde Hierony- des praecipua posita judici Christo. Apo-

mus : Dicamus undecimum surrecturum stolis quoque et apostolicis viris omni-

esse parvulum regem (scilicet Antichri- busque perfectis, qui tanquam assessores

stum), qui tres reges de decem supera- judicabunt cum Christo, throni ponentur :

turus sit, id est, JEgyptiorum, Africae, et quibus ipse spopondit, Vos qui reliquistis Matth.m,

.Ethiopiae : quibus interfectis, et alii sep- omnia, et secuti estis me, sedebitis super "'

tem reges victori colla submittent. De hoc sedes, judicantes duodecim tribus Israel.

Scholastica narrat historia : Ecce cornu Et Apostolus, Nescitis, inquit, quia Sancti iior.vi.s.
aliud : hic est Antichristus, de ignobili C de hoc mundo judicabunt? Porro hi thro-

tribu Dan nasciturus, in obscuro Babylo- ni, judiciariae potestates seu privilegiatae

niae loco; ex seminibus quidem parentum auctoritates sunt perfectorum, qui Christo

concipietur, sed post conceptum spiritus specialiter conformabuntur, assessorie con-

malignus descendet in uterum matris, cu- judicando : in quibus et requiescent, tan-

jus virtute puer deinceps nascetur, aletur quam in tanta excellentia firmiter radi-

et adolescet. cati, quod tunc omnibus ostendetur. Ideo

Et ecce oculi quasi oculi hominis erant pluraliter ait, Throni, quoniam Sancti ju-

in cornu isto : qubd dupliciter explanatur. dicabunt cum Christo.
Nam, secundum Hieronymum istud dici- Et Antiquus dierum, id est Deus aeter-

tur, ne putemus Antichristum fore diabo- nus, scilicet Deus Pater, vel Trinitas Deus,

lum, sed veraciter purum hominem, in sedit ad judicandum. In finali enim judi-
quo totus Satanas habitaturus est corpo- D cio, sicut et nunc, Trinitas Deus est judex

raliter. Secundum alios, per oculos desi- principalis per auctoritatem fontanam, et

gnantur magna providentia, scientia atque interiorum discussionem, discernentiam-

astutia Antichristi, quibus plurimos fallet. que inter bonum et malum. Christus au-

Qui etiam oculi dicuntur quasi oculi ho- tem secundum naturam assumptam, est

minis, ad innuendum quod scientia ejus judex per sententiae prolationem, et di-

erit non divina, sed secundum humanam vinae aeternaeque dispositionis exsecutio-

diabolicamque astutiam. Et os loquens in- nem : et hanc judicandi dignitatem ac

nrAeM.ii, gentia, id est verba praesumptuosa. Extol- potestatem sua humilitate et passione pro-

letur enim, secundum Apostolum, super meruit, quemadmodum ait loquens de Pa-

omne quod dicitur Deus, aut quod colitur, tre et se : Potestatem dedit ei et judicium joann.v,

ostensurus se tanquam sit Deus. Hinc facere,quia Filius hominis est. Porro Deus 27-

106

ENARRATIO IN CAP. VII DANIELIS.

ART. VIII

aeternus vocatur Antiquus dierum, quia

aeternitas oinne tempus includit. Iluic au-

tem scripturae dicit Hieronymus, et eum

sequens Albertus, consonare illud Apoca-

Apoc.iv,2, lypsis : Ecce sedes posita erat in ccelo, et

supra sedem sedens ; et in circuitu sedis

sedilia viginti quatuor, et supra thronos

viginti quatuor seniores sedentes. Sed quia

ibidem ad litteram non fit sermo de finali

judicio, magis ad hunc locum pertinere

censetnr quod alio loeo ejusdem Apoca-

lypsis de isto judieio litteraliter scrihitur,

/&;V. w, dicente de se S. Joanne : Vidi thronum
11 e'

magnum candidum, et sedentem super

eum; et vidi mortuos, pusillos et magnos,

stantes in conspectu throni.

Vestimentum ejus cancliditm quasi nix.

Incircumscriptibilis et supersimplicissi-

mus Deus, corporaliter non vestitur, sed

propria sihi consubstantiali claritate, pu-

ritate ac luce ornatur, ac pulcher monstra-

Ps.cm,i,2. tur, sicut de eo in Psalmo cantamus : Con-
fessionem et decorem induisti, amictus

Ps. xcu, i. lumine sicut vestimento; et item : Domi-
nus regnavit, decorem indutus est; indu-
tus est Dominus fortitudinem. Itaque, per
vestimenti candorem in visione imagina-
ria apparentem, divinae naturae munditia,
sanctitas, lux, sinceritas insinuatur. At
vero, secundum Albertum, vestimentum
Dei candidum,est circumdatio Sanctorum,
cum quibus veniet. ad judicium. De tali

/s.xlix,18. vestimento loquitur Isaias, dicendo : Ilis
omnibus velut ornamento vestieris, et cir-
cumdabis eos tibi velut amictum. De qui-

/6irf.iu,i4. bus denuo Isaias scribit : Dominus ad jn-
dicium veniet cum senioribus populi sui,
et principibus ejus. Zacharias quoque :

Zaeh.sn, Veuiet Dominus Deus meus, omnesque

5' Sancti ejus cum eo.

Et capilli capitis ejus tanquam lana
muncla. Per capillorum laniformem mun-
ditiam, quae senectutem praetendunt, sa-
pientia atque maturitas, ac sinceritas Dei

Jobm, 12. in judicando, signantur. In antiquis enim
est sapientia, et in multo tempore pru-
dentia, ut habetur in Job. Circa quod ait
Hieronymus : Quod capilli ejus lanae mun-

A dissimae comparantur, purum ostenditur,
sincerumque judicium, et nullam perso-
nam in judicando respiciens. Senex quo-
que describitur, ut maturitas sententiaB
comprobetur. Simili modo scriptum est de
judice Christo in Apocalypsi : Caput ejus Apoc.i,u.
et capilli, erant candidi tanquam lana alba
et tanquam nix. Secundum Albertum, per
caput significatur excellentia Deitatis; per
capillos angeli Deo jugiter adhaerentes,qui
sunt quasi lana alba, ut per lanam intelli-
gatur eorum mollities ac mansuetudo ad

B bonos ; per munditiam vero, innocentia
eorumdem, quoniam nunquam peccati la-
be foedati sunt.

Thronus ejus fiammoe ignis : id est,
sedes Jndicis summi ignea? flammae assi-
milatur, quia in flamma est lumen et
ardor. Per lumen ergo claritas veritasque
judicii atque justitiae Dei ostenditur, juxta
illud Osee : Judicia tua quasi lux egredi- o*ee\i,5.
entur; et in Psalmo, Educet quasi lumen Ps.xxxvi,
jnstitiam tuam, et judicium tuum tan- 6-
quam meridiem. Per ardorem vero innu-

C itur ignea illa punitio, qua mediocriter
boni purgantur, et valde mali uruntur.
Sicque ait Hieronymus : Thronus ejus
flammae ignis, ut peccatores tormentorum
magnitudinem pertimescant, et justi sal-
ventur, sic tamen quasi per ignem. Vel
thronus Dei dicitur flammae ignis, propter
zelum veritatis et aequitatis in Deo, qui
in Exodo protestatur : Ego sum Dominus Exod.xx,$.
Deus zelotes, visitans iniquitatem patrum
in filios, in tertiam et quartam generatio-
nem eorum qui oderunt me. De quo et

D Josue ait : Deus sanctus et fortis aemulator josue XmV,
est, nec ignoscet sceleribus vestris. Hinc ,9-
ait Apostolus : Deus noster ignis consu- Hebr. m,
mens est. ftotce ejus, ignis accensus. Se- 29,
cundum Albertum. rota3 Dei sunt justitia
et velocitas ejus in peccatores, per quas
in eorum punitionem quasi festinat, et
fertur tempore praestituto. Rota quippe
volubilis est : et quantum in uno arcu
erigitur, tantum in alio deprimitur ; ita
judicium quantum elevat Sanctos, tantum
deprimit impios. Istae rotae dicuntur ignis

ENARRATIO IN CAP. VII DANIELIS. — ART. VIII 107

accensus, propter ardontem justitiae judi- A geli, etsi non ad exteriora, corporalia el

ciique amorem, ac igniformem judicandi terrena, tamen ad inferiorum ordinum an-

zelum in Deo, qui loquitur per Sophoni- gelos mitti dicuntur, in quantum eos il-

SopA. m, 8. am : In igne zeli mei devorabitur omnis luminant. De hoc Thomas in prima parte,

7s.i.xvi,i5. terra. Et Isaias : Ecce Dominus in igne et super secundum Sententiarum, multa

veniet reddere in indignalione furorem pulchra conscribit, cum B. Dionysio te-

suum, et increpationem suam in flamma nens, quod superiorum ordinum angeli

ignis. Hinc in Deuteronomio Moyses ait : nunquam foras mittuntur:praosertim quuin

Deui. vii, Dominus Deus tuus, ipse est Deus fortis ad denuntiandum summum illud myste-

et fidelis, reddens odientibus se statim, ila rium incarnationis Filii Dei, atque ad ex-

ut disperdat eos, et ultra non differat, plendum ministerium dignissimum circa

protinus eis restituens quod merentur. illud, missus sit angelus Gabriel, qui de Luc. i,m.
10 Fluvius igneus rapidusque, id est abun- B infima hierarchia consistit. Denique Al-

dantia ac impetus atque severitas damna- bertus et Thomas divinum Dionysium in

tionis ac poenae in reprobos, egrediebatur omnibus circa istam materiam assequen-

a facie ejus, id est a praesentia divinae tes, dicunt quod quatuor superiorum or-

justitiae impios judicialiter adspicientis, dinum angeli, scilicet Seraphim, Cheru-

/*.xxx,27, juxta illud Isaiae : Ecce nomen Domini bim, Throni et Dominationes, foras non

venit de longinquo, ardens furor ejus et mittuntur : sed alii quinque ordines infe-

gravis ad portandum ; labia ejus repleta riores.Nihilo minus secundum Dionysium,

sunt indignatione ; spiritus ejus velut tor- plures sunt angeli adsistentes quam mi-

rens inundans ad perdendas gentes. Qui nistrantes : quia (ut ait) quo ordo angeli-

Deut.xwu, in Deuteronomio testatur : Ignis succensus cus est altior, eo plures in eo spiritus

est in furore meo, et ardebit usque ad angelici continentur. Gregonus vero opi-

Ps. xlix,3. inferni novissima. De quo Psalmista : Ignis, G natur, quod adsistentes sint ministranti-

inquit, in conspectu ejus exardescet, et bus pauciores. Unde quod dicitur, Millia

in circuitu ejus tempestas valida. De quo millium ministrabant ei, Gregorius expo-

Nahumi,%. scriptum est per Nahitm : In diluvio prae- nit non multiplicative,sed indefinite,quasi

tereunte faciet consummationem. dicatur : Innumerabilia sunt millia mini-

Millia millium ministrabant ei, et de- strantia. Dionysius autem exponit hoc mul-

cies millies centena millia adsistebant ei. tiplicative : idcirco quum subditur, Decies

Secundum Hieronymum, Gregorium, om- millies centena millia adsistebant ei, datur

nesque doctores catholicos, ponitur hic intelligi, quod multo plures adsistant. Et

numerus determinalus, perfectus et ma- hanc sententiam Thomas probat esse ra-

ximus, pro numero indeterminato, nobis tionabiliorem.

incomprehensibili et ineffabili angelorum Insuper, secundum Dionysium, angelo-

sanctorum : quorum aliqui dicuntur mi- D rum multifudo omnem materialem multi-

nistrare, alii adsistere ; quamvis absolute tudinem quasi incomparabiliter excedit, ita

omnes Deo ministrent laude continua, at- quod (ut multi scribunt doctores) quem-

que adsistant contemplatione perpetua. Scd admodum ccelestia corpora excedunt in

per appropriationem ministrare dicuntur, magnitudine quasi incomparabiliter cor-

qui ad explenda foris ministeria divinitus pora inferiora, ita angelici spiritus exce-

emittuntur ; adsistere vero, qui sic intima dunt heec inferiora in multitudine. Quum

Dei visione fruuntur, quod foras nequa- enim cuilibet homini pra>sit unus angelus

quam mittuntur. Verumtamen, secundum bonus, et universi angeli singulorum ho-

kebr.i,u. Apostolum, omnes vocantur administrato- minum custodes esse dicantur de infimo

rii spiritus, in ministerium missi propler choro, constat quod ad minus sint tot an-

electos :quoniam superiorum ordinum an- geli de infimo choro, quot unquam simul

108 ENARRATIO IN CAP. VII DANIELIS. — ART. VIII

fuerunt, sunt vel erunt homines in hoc A dicii omnibus pateat. Sicque Hieronymus

mundo. Ex quibus damnatur gravissimus ait hic : Conscientieo et opera singulorum

Rabbi Moysis error, qui dixit tot solum in utraque parte, vel bona vel mala, om-

esse spirilus iutellectuales incorporales se- nibus revelantur. Tnsuper ait : Bonus liber

paratos, quot sunt orbes ccelestes, sequens est, quem sa?pe legimus, liber viventium.

in hoc quosdam philosophos : angelos ve- Malus liber, qui in manu tenetur accusa-

ro in Scripturis dixit vocari effectus et toris, qui est inimicus et vindex, de quo

impressiones illorum spirituum in infe- in Apocalypsi legimus : Accusator fratrum aPoc. xu,

rioribus istis, ut dicit Albertus super Job ; nostrorum projectus est. Liber iste terre-

vel naturales rerum creatarum virtutes, nus est, de quo Jeremias dicit : Recedentes Jer.x\>\,iz.

qme agendo ad quod divinitus institutse a te, in terra scribentur. Lyra quoque hic

sunt, quasi nuntii Dei videntur, dum ei ait : Liber vitae aperietur, qui tenebitur

obediunt ac ministrant. B in manu Dei ; et liber mortis, qui tene-

Denique, quum ad hoc creata siut uni- bitur in manu accusatoris. Sed contra hoc

versa, ut divina in eis perfectio splendeat videtur quod Thomas in prima parte, qua>

ac monstretur, probabile est ea amplius stione 24, ostendit, quod reprobis non cor-

esse multiplicata, qua> sunt altioris natu- respondet liber mortis, sicut preedestinatis

rae seu gradus vel ordinis. Ideo Thomas liber vitse, quoniam non est consuetum,

ait in prima parte, quaestione 112 : Quan- eos qui repudiantur, conscribi. Ad quod

to aliquid in rebus creatis est dignius, respondendum videtur, quod secundum

tanto est magis a Deo intentum ac mul- Thomam reprobis non correspondet liber

tiplicatum. Quod autem tam innumerabilis mortis in Deo ; non autem vult dicere,

sit angelicorum multitudo spirituum,patet quod in memoria accusatoris scripti non

/o&xxv, 3. ex eo quod scriptum est in Job : Num- sint. — Praeterea, secundum Richardum,

quid est numerus militum ejus? et super C libri intelligi possunt corda Sanctorum,

quem non surget lumen ipsius? Verum per contemplationem exemplata ad sapi-

dc hac materia possent plura pulcher- entiam et justitiam Dei. Ad quod redire

rima introduci, nisi studendum brevitati ac pertinere videtur, quod Augustinus per

esset : et aptiori loco talia sunt servanda. libros apertos intelligit Sanctos, in quibus

Judicium sedit, id est, Deus ad judi- impii poterunt legere et videre bona quac

candum se exhibebil : qui ad judicandum facere debuerunt et neglexerunt. His con-

sedens describitur, ad insinuandum quod sonat illud Apocalypsis : Libri aperti sunt; Apoc.w,

sinc commotione cum summa quietudine et alius liber apertus est, qui est liber vi- 12'

5ap.xn,i8. judicat, juxta illud Sapientiae : Tu autem, tee ; et judicati sunt mortui ex his quse

Dominator Domine, cum tranquillitate ju- scripta erant in libris.

dicas, et cum reverentia magna disponis Adspiciebam, so\\ic\te perpendendo pro- 11

nos. Et libri «perti sunt. Sunt libri sacrae D cessum ordinemque judicii, propter vocem

Scripturae, videlicet novi ac veteris Testa- sermonum grandium, quos cornu illud

menti : qui in judicio aperientur, quia sicut loquebatur, id est propter blasphemias,

Scriptura ista praedixit, judicabitur mun- praesumptionesjactantias Antichristi : pro-

dus, et tunc veritas Senpturarum cunctis pter quae verba optabam videre, quem res

patebit. Ita exponit Beda super Apoca- ipsa, puta processus judicii, exitum sor-

lypsim. — Sunt autem et libri conscien- tiretur, praesertim circa hoc cornu. Et

tiarum, qui sunt ipsa? conscientise, secun- vidi quoniam interfecta esset bestia, sci-

dum quod in eis merita sive demerita licet quarta, designans Romanum impc-

continentur atque leguntur : qui tunc ape- rium, sub quo Antichristus nascetur, quod

rientur, quia tunc conscientiee singulorum ante regnum Antichristi dispergetur : qui

singulis innotescent, ut sequitas divini ju- etiam Antichristus ad quartam pertinet

ENARRATIO IN CAP. VII DANIKLIS. — ART. VIII

109

27.

211

I Cor. xv,
24.

bestiam, ut dictum est, et significatur per

ipsam. Sicque in bestia; interfectione, An-

tichristi occisio designatur : qui in Apo-

ipoc.xij; calypsi frequenter bestia dicitur, et a Chri-

Hii,i,2,etc S(^0 creditur occidendus, dicente Apostolo :

a.Thess. ii, Quem Dominus Jesus inlerficiet spiritu

oris sui, et destruet illustratione adventus

sui. Et perisset corpus ejus, id est omnes

iniqui pertinentes ad bestiam istam, qui

pariter damnabuntur. Sicut autem electi

icor.xu, et justi corpus sunt Ghristi, sic reprobi et

iniqui corpus sunt Antichristi atque dia-

boli, secundnm Gregorium. Et traditum

esset ad comburendum igni infernali :

Apoc. xix, jnxta illnd Apocalypsis, Qui adoraverunt

imaginem bestise, missi sunt in stagnum

ignis ardentis et sulfuris.

Aliarum quoque bestiarum trium prae-
dictarum, ablata esset potestas : quia ante
secundum Ghristi adventum, omnis terre-
na praelatio ac potestas cessabit, secundum
illud primse ad Corinthios, Quum evacua-
verit Ghristus omnem principatum et om-
nem virtutem. Et tempora vita^ constituta
essent eis, id est, unicuique bestiae, scilicet
regno per bestiam designato, preefixum
esset a Deo certum tempus quousque vi-
veret et duraret, seu justos persequeretur,
et cum Antichristo regnaret : juxta illud
./06 xiv, 5. Job, Constituisti terminos ejus, qui prse-
teriri non poterunt. Et istud clarissime
cunctis patebit, visa subita occisione An-
tichristi et satellitum ejus, destructione
quoqiie sui imperii. Usque ad tempus et
tempus, id est usque ad tempus debitum
exterminationi unius, alterius, seu cujus-
libet bestise : quia post unam surrexit alia,
et suo tempore periit queelibet aut peribit.
Vel, Usque ad tempus et tempus, id est
usque ad tempus primi adventus Christi,
et usque ad tempus adventus ejus secun-
di. Fuit enim persecutio quaedam justo-
rum ante primum Christi adventum : cui
persecutioni Deus posuit finem in tempo-
re primi adventus. Alia persecutio coepit
post primum Christi adventum, quse in
secundo ejus adventu cessabit. Vel tempus
et tempus, nominat duos annos, quibus

A persecutio Antichristi ferventior erit : a
quo tempore cessare incipiet rabies impi-
orum. Vel, Usque ad tempus mortis cor-
poralis, et usquead tempus mortis perpe-
tuac damnationis, qua3 est mors secunda.
Ilinc in Ecclesiaste legitur : Omnia tempus
habent, et suis spatiis transeunt universa
sub ccelo ; et in Apocalypsi, Venit tempus
judicare*, et reddere mercedem servis tuis
timentibus nomen tuum, et exterminandi
eos qui corruperunt terram.

Adspiciebam ergo in visione noctis, in-

B cessanter intentus prosecutioni hujus vi-
sionis somnialis ac prophetalis ; et ecce in
nubibus cceli quasi Filius hominis venie-
bat. In visione namque imaginaria non
veritas, sed similitudo fuit Filii hominis,
scilicet Christi : per quam figurabatur,
quod ipse vere in forma humana descen-
def in nubibus judicare vivos ac mortuos:
quemadmodum etiam in nube ascendit,
juxta illud in Actibus, Nubes suscepit eum
ab oculis eorum ; et post pauca angeli
dicunt, Quemadmodum vidistis eum as-

C cendentem in ccelum, ita veniet. Chri-
stus quoque tempore passionis ait Judaiis :
Amodo videbitis Filium hominis scden-
tem a dextris virtutis Dei, et venientem
in nubibus coeli. Scriptum est quoque in
Apocalypsi : Ecce venit cum nubibus, et
videbit eum omnis oculus, et qui eum
pupugerunt. Albertus per nubes intelligit
lucidos et sibi invicem permixtos splen-
dores Sanctorum,cum Christo ad judiciuin
venientium.
Et usque ad Antiquum dierum pervenit

D gequalitate divinitatis, qua sequalis est Pa-
tri eeterno. Sed quomodo ad hoc pervenit,
aut in judicio perveniet, quum aeternali-
ter sit Patri sequalis? Et respondendum,
quod Christus in ascensione venit ad dex-
teram Patris dupliciter : primo, secundum
naturam divinam, id est ad Patris sequa-
litalem, et hoc, quantum ad manifestatio-
nem, non omnibus, sed aliquibus factam ;
secundo, quoad naturam assumptam, id
est ad potiora bona Patris, seu prsecipua
dona glorificationis, etiam ejus quam ante

Eecle.mA,

Apoc.\\,\Z.

' morluo-
rumjudica-

Acl. 1, 9.

Ibid. 11.

Matlh.
xxvi, 64.

Apoc. 1, '

110 ENARRATIO IN CAP. VII DAMELIS. — ART. VIII

non habuit, qnantnm ad praemium acci- A norum. El regnum, id est imperaloriam

dentale. Porro in secundo adventu veniet ac regiam dignitatem, et regimen glorio-

ad Patris aequalitatem, quantum ad ma- snm qno in electis sine fine regnabit. De-

nifestationem omnibus exhibendam. Uni- niqne ab instanli incarnationis, eo ipso

versi enim tunc noscent Christum esse qno Ghrisli hnmanitas nnita est hyposta-

Dei Filium naturalem. Simili sensn sunt lice Verbo, data est ei potestas, honor et Hatth.

exponenda quae sequuntur. regnum super omnem creaturam. Unde et xxv'"' i8-

Et in conspectu ejtis, scilicet Patris ante passionem Ghristus testatus est in

aeterni, seu Dei unius ac trini, obtulerunt Joannis Evangelio : Pater diligit Filium, et ./oann.m,

eum, id est, Christum secundum formam omnia dedit in manu ejus ; itemque pas- 3d-

servi, praesentaverunt angeli ac Beati : et sione instante, Dedisti ei potestatem om- ibid.xvn,

hoc rursus, quantum ad manifestationem, nis carnis. Nihilo minus post resurrectio- ''

vel per veritatis confessionem. Quia enim B nem loquens Apostolis, Data est, inquit, Mattk.

ul dictum est, in judicio Deus Trinitas mihi omnis potestas in ccelo et in terra : XXV1"'18-

erit judex principalis per auctoritatem ; quia tunc ccepit datio ista manifestari

Deus autem, quamvis secundum se sit pe- magis quam ante, et usus ipsius tunc ma-

nitus illocalis, ibi tamen esse asseritur,ubi gis invaluit, quando Christus quotidie mul-

evidentius operatur, suamque ostendit po- tos convertit ad se, subjecitque sibi. Sed

tentiam : idcirco tunc potissime in loco in judicio ista dabuntur Christo, quan-

quo fiet judicium, esse dicetur et erit. tum ad generalissimam atque clarissimam

Sicque Christus secundum naturam as- manifestationem, et quantum ad usum

sumptam, ad locum illum corporaliter ve- completum, quo et bonos ac malos sibi

niens, ad Deum Patrem seu Trinitatem ibi subjiciet, illos frenando,incarcerando,8eter-

prsesidentem perveniet, imo ut homo, ad naliterque torquendo, istos ad beatissi-

se ipsum ul Deus est. Tuncque Beati per C mam servitutem gloriae perducendo, quae

laudem et gratiarum actionem offerent erit incessabilis Dei laudatio. De qua in

eum secundum formam assumptam Anti- Apocalypsi legitur : Servi Dei servient il- Apoc.wu,

quo dierum, collaudantes Divinitatis ve- li, et videbunt faciem ejus, et regnabunt 3~5'

ritatem et sequitatem, quod omnia sicut in saecula saeculorum. Et omnes populi,

praedixit, adimpleat, atque per Christum tribus et tinguce servient ei. Post judici-

hominem cunctos, ut prophetatum est, ju- um servient ei in regno felicitatis aeternse,

dicet. ut dictum est.

14 Et dedil ei, scilicet Antiquus dierum Quidam praedicta aliter exponentes,quod

Christo homini, potestatem judiciariam ac dicitur,In conspectu ejus obtulerunt eum,

adversariorum depressivam : quia tunc om- referunt ad oblationem Christi in cruce, in

nia erunt ei plene subjecta, ponenturque templo, in altari ; et quod in primo ad-
Ps.axj. inimici ejus scabellum pedum ipsius,quan- D ventu data sunt Christo praedicta, atque

ls. xlv, 25. do implebitur illud lsaiee,Ad eum venient, ex tunc servierunt ei omnes populi, tribus

et confundentur omnes qui repugnant ei ; et linguae, ut sit distributio pro generibus

ethonorem hyperduliae, secundum naturam singulorum, non pro singulis generum,

assumptam; imo tunc adversarii ejus, re- sicut in Psalmo : Beminiscentur, et con- ps. xxi.as.

verentiam ei exhibebunt, timore coacti. vertentur ad Dominum universi fines ter-

Quidam exponit hoc sic : Et honorem, sci- rae, et adorabunt in conspectu ejus univer-

licet latriae, quse sibi impendetur non sae familiae gentium ; itemque : Adorabunt />s.Lxxi,u.

solum ab electis, verum etiam a damna- eum omnes reges, omnes gentes servient

tiSjSecundum quod dicit Apostolus ad Phi- ei. Sic namque et Christus apud Joannem

PhiHpp. n, lippenses : In nomine Jesu omne genu praedixit : Si exaltatus fuero a terra, om- joann. x«,

10- flectatur, coelestium, terrestrium et infer- nia traham ad me ipsum. Quamvis autem 3-*

ENARRATIO IN CAP. VII DANIELIS.

ART. VIII

111

ista sint vera, tamen non videntur ordini
visionis, in qna de finali judicio agitur,
consonare, nisi dicatnr quod prophetla
transeat de tempore uno ad aliud, sicut
frequenter fit in Prophetis.

Potestas ejus potestas cvterna, qua? non
auferetur. Potestas Ghristi, secundum na-
turam divinitatis, est virtus incommuta-
bilis, increata, aeternalis, immensa. Pote-
stas autem assumptee natura3 collata, creata
est, et seterna est, non a parte ante, sed
sine fine mansura. Et regnum ejus quod
non corrumpetur. Sic quippe angelus san-
Luc. i,3-2, ctae Virgini est locutus : Regnabit in domo
Jacob in 33ternum, et regni ejus non erit
finis. Regnum enim ipsius, in triumphan-
ti Ecclesia nequaquam cessabit.

Ex prseinductis patet stultitia, error, va-
nitasqne Porphyrii, ea quae nunc de Chri-
sto exposita sunt, exponentis de Juda Ma-
chabseo et fratribus ejus, quorum nulli
certum est ista jam dicta congruere.

15 Horruit spiritus meus prse magnitudine
visionis, et propter districtionem divini
judicii, et ob mala futura atque blasphe-

, mias Antichristi. Ego Daniel territus sum
in his. Naturale est enim fragilitati huma-
nse, in tam mirabilium et insolitorum ap-
paritione terreri. Nec humana infirmitas
consuevit talia sine concussione atque an-
gustia ferre. Et visiones capitis, id est
cordis mei ; vel, Capitis, quia hsec visio
partim imaginaria fuit, sicque in imagi-
nativa erat potentia, quse est sensus in-
terior, cujus organum situatur in capite.
Heec autem visio totalis quamvis exstitit
una, pluraliter tamen exprimitur propter
partes ipsius, et plurima quee complecte-
batur. Conturbaverunt me conturbatione
bona, non vitiosa, id est, multnm attoni-
tum, alteratum, tremefactum, sollicitum-
que fecerunt.

16 Accessi, non corporali processu, sed in-
tellectuali accessu : de quo in Psalmo di-

Ps. xxxm, citur, Accedite ad enm, et illuminamini;
ad unum de adsistentibus judici Deo se-
denti in throno. Quod uno modo intelligitur
de aliquo angelo superiori, exsistenti de

A numero adsistentium, non ministrantinm.
Illuminationes autem ab adsistentibus in

ministrantes descendunt, secundum Alber-
tum. In visione enim hac imaginaria vidit
Propheta per similitudines corporales, qua-
si Deum in throno sedentem,sicut et Isaias
fatetur : Vidi Dominum sedentem super /». vi, \.
solium excelsum. Insuper angeli sibi ap-
paruerunt Domino adsistentes,quemadmo-
dum tertio Regum ait Micheeas : Vidi Do- iiifle&.xxn,
minum sedentem super solium suum, et '
omnem exercitum cceli adsistentem ei a

B dextris et a sinistris. Itaque quod ait, Ac-
cessi ad unum de adsistentibus, secundo
intelligi potest de quocumque angelo Deo
fruente.Vel in imaginaria visione apparuit
Danieli, quod quidam sanctorum angelo-
rum juxta se essent, quorum unum secun-
dum apparitionem suam accessit. Omnia
enim haec per similitudines quasdam fie-
bant. Et veritatem qucerebam ab eo de om-
nibus his mihi in revelatione ostensis,quid
scilicet significarent, et qualiter imple-
rentur. Qui dixit mihi interpretationem

C sermonum, id est expositionem verborum
jam descriptorum, et docuit me.

Hce quatuor bestice magnai, quatuor re- 17
gna sunt, id est, similitudines quatuor
bestiarum istarum (de quibus in principio
hujus capituli mentio facta est), signant
quatuor regna, quce consurgent de terra,\d
est, terrena erunt, et ex hominibus pro-
dient, videlicet regnum Chaldeeorum et
Medorum, Graecorum quoque ac Romano-
rum. Sed quum regnum Chaldeeorum tem-
pore hujus prophetia? diu duraverit, et

D prope interitum fuerit, quomodo de eo
angelus dicit, quod consurget de terra? ni-
si forte quia pro tunc quotidie se erexit in
superbiam contra Deum;vel quoad illud
regnum, ponitur futurum pro preeterito.
Suscipient autem regnum Dei altissimi, id 18
est regnum cceleste : de quo cantamus,
Regnum tuum, regnum omnium saeculo- Ps. cxuv,
rum ; atque oramus, Adveniat regnum l\Iatlh Vl
tuum; Sancti : quibus in judicio Judex to-
dicturus est : Venite, benedicti Patris mei, ibni. »xv,
percipite regnum quod vobis paratum est 3t'

112 ENARRATIO IN CAP. VII DANIELIS. — ART. VIII

ab origine mundi. De quibus Sapiens di- A poraliter occidendo. Nullum tamen sancto-

Sap. v,i6, cil : Justi anlem in perpetuum vivent, et rum electorum in finem subvertet : quam-

i7, apud Dominum est inerces eorum; ideo vis multos electorum ad tempus decipiet,

accipient regnum decoris et diadema spe- qui eo occiso pcenitebunt, vel antequam

ciei de manu Domini. Et obtinebunt re- occidetur, per praedicationem Eliae et . Enoch

gnum istud usque in sceculum, et sceculum convertentur, ac martyrium patientur. Hinc

sceculorum,id est in aeternum.Confundatur in Apocalypsi legitur : Datum est illi bel- APoc.xm,i.

ergo error hseresisque ponentium ruinam lum facere cum sanctis, et vincere eos.

is. xxw, esse in ccelo.Hinc in Isaia habetur : Laetitia Donec venit Antiquus dierum, id est, quo- 22

10 sempiterna super capita eorum; gaudium usqueDeus Pater per Christum ad judican-

et laetitiam obtinebunt. Quibus consonat dum processit : juxt.a illud Apostoli, Deus Act. svn,

Joann.xw, Christi promissio : Gaudebit cor vestrum, statuit diem m quo judicaturus est orbem 3L
22- et gaudium vestrum nemo tollet a vobis. B in aequitate, in viro quem statuit ; etju-

Circa praedicta ait Hieronymus : Quatuor dicium dedit sanctis Excelsi, id est, judi-

regna prgefata,fuerunt terrena;omne enim cialem sententiam dedit pro sanctis suis

Ecde. m, quod de terra est, revertetur in terram. seu Christi altissimi. Vel, Judicium dedit

Sancti autem nequaquam habebunt terre- eis, id est potestatem judicandi cum Chri-

num regnum, sed cceleste. Cesset ergo sto, secundum modum praedictum. Tunc

mille annorum fabula. enim, ut dicit Sapiens, Stabunt justi in SaP.\,i.

19 Post hcec volui diligenter discere ab an- magna constantia adversus eos qui se an-
gelo de bestia quarta, significante Roma- gustiaverunt. Et tempus advenit, id est
num imperium, quce erat dissimilis, etc. tempus plenum judicii et regni atque vi-
Istud jam in textu habitum est atque expo- ctoriae electorum; et regnum obtinuerunt

20 situm. Et de cornibus decem quce habebat sancti, id est, finaliter praevalebunt, et
in capite, per quae decem reges signati C regnum sortientur cceleste, et persecutores
sunt, et de alio cornu quod ortum fuerai ': suos damnabunt. Quibus per Malachiam

vors. 8. de quo dictum est in isto capitulo, Ecce Deus promittit : Orietur vobis timentibus Maiachw,

cornu aliud parvulum ortum est de medio nomen meum Sol justitiae, et sanitas in *' 3'

eorum : quo Antichristus exprimitur. Ita- pennis ejus; egrediemini, et salietis quasi

que volui discere de cornu illo, quod ha- vituli de armento, et calcabitis impios in

bebat oculos et os loquens grandia : quod die qua ego facio. Et apud Lucam : Nolite, Luc.xu.n.

totum expositum est. Unde in Apocalypsi inquiens, timere, pusillus grex, quia com-

aPoc xm, Jegitur : Datum est ei os loquens magna et placuit Patri vestro dare vobis regnum.
5' °" blasphemias, etc, ad Deum, blasphemare Et sicait angelus,quartam bestiam mihi 23

nomen ejus, et tabernaculum ejus, et eos exponens : Bestia quarta, regnum quar-

qui habitant in ccelo. Et majus erat cete- tum erit in terra, id est, similitudo bestiae
r/6/quia Antichristus, quamvis primo pu- D quartae designat quartum regnum, puta

sillus erit in potestate, paulatim tamen et Romanorum, quod majus erit omnibus re-

cito sic crescet, quod potestate atque divi- gnis praecedentibus ipsum : quando vi-

tiis major erit ceteris regibus terrae. delicet Romani monarchiam tenebant, ut

21 Adspiciebam, et ecce cornu illud, vide- tempore Augusti Caesaris, scilicet Octavia-

licet Ant\chvhtus,faciebatbellumadversus ni, quando (ut dicit Lucas) exiit edictum lbid.n,i.

sanctos. Ita in imaginaria visione apparuit, ab illo, ut describeretur universus orbis.

ad insinuandum quod Antichristus sanctos Et devorabit universam terram, id est,

in terra gravissime impugnabit, secundum omnes habitantes in terra occidet aut su-

Matth. quod ait Salvator : Erit tunc tribulatio perabit : quod hyperbolice accipi debet,

XXIV'21' qualis ab initio non fuit. Et prcevalebat quia et multi confcederati ac amicitia jun-

eis, vel spiritualiter subvertendo, vel cor- cti fuerunt Romanis, quibus nil nocue-

ENARRATIO IN CAP. VII DANIELIS. — ART. VIII

113

punt. Et conculcabit , subjiciendo tributis A
ac servituti, et comminuet eam, plurimos
auferendo de ea, civitates quoque et mu-
nitiones comburendo.

24 Porro decem cornua designant, quod
ipsius regni Romani decem reges erunt
simul : qui tempore Antichristi regnum
Romanum inter se divident, sicut prseta-
ctum est. Et alius consurget post eos, sci-
licet Antichristus, el ipse potentior erit
prioribus regibus, et plures habebit sibi
subjectos, et tres reges, scilicet /Fgypti,
Africae, et /Ethiopiae, sicut praehabitum est, B
secundum Hieronymum, humiliabit, id est
vincet : quo facto, alii ei colla sua territi

25 subdent. Et sermones blasphemiae contra
Excelsum, id est Deum sublimem, cujus
comparatione nihil est altum, loquetur, et
sanctos Altissimi conteret modis praefatis;
et putabit, excaecante eum inaestimabili
superbia, guocl possit mutare tempora et
leges, id est cursum ac ordinem temporis,
seu festa Christi et Sanctorum in solenni-
tates suas convertere; leges quoque seu
caerimonias ac praecepta religionis, pree- C
sertim christianae, pro posse demolietur, et
suis legibus commutare nitetur. In tantum
nempe elationis barathrum ruet, quod sic-

Matth. xn, ut Christus verissime se dixit esse domi-

8- num sabbati, legislatoremque nostrum, et

Joann. xiv, Filium Dei, per quem solum pervenitur ad

°- Patrem, sic Antichristus de se ipso praesu-

met ac dicet. Solent autem dubitare non-

nulli,an in tantum exc3ecabitur,quod puta-

bit se esse Filium Dei, regem Messiam, et

sanctum ac justum.

Et tradentur in manus ejus, id est, D
sancti permittentur divinitus tribulari ab
Antichristo, ad electorum probationem,
exercitationem, et gloriam ampliorem, us-
que ad tempus, et tempora, et dimidium
temporis. Juxta idioma Hebraeorum, per
tempus annum unum, per tempora annos
duos, per dimidium temporis medius an-
nus exprimitur. Tamdiu enim perdurabit
persecutio Antichristi. Hinc in Apocalypsi
Apoc. xn, scribitur, quod mulieri, scilicet Ecclesise,
pro tempore illo datae sunt alae duae ma-

T. 10.

14.

gnae, ut volaret in desertum, ubi aletur per
tempus, et tempora, et dimidium tempo-
ris. Rursusque : Data est bestiae, scilicet Apoc.xm,-.
Antichristo, potestas in omnem populum,
tribum et linguam. Quod autem tamdiu
durabit persecutio Antichristi, frequenter
in Apocalypsi praedicitur. Praedictum enim
tempus trium annorum ac dimidii anni,
exprimitur per dies mille ducentos sexa- lbid. xn,6.
ginta. Rursusque fertur, quod civitatem
sanctam,pula Ecclesiam, calcabunt mensi- ibid. «, 2.
bus quadraginta duobus, id est tribus annis
cum dimidio. Praeterea, secundum Grego-
rium, sicut persecutio illa erit gravissi-
ma, sic erit brevissima : quia ut Christus
in Evaugelio fassus est.Nisi breviati essent Matth.
dies illi, non fieret salva omnis caro, sed XX1V'22-
propter electos breviabuntur.

Et judicium sedebit, id est,Deus judicio 26
praesidebit, ut auferatur potentia, id est,
potestas Antichristi tollatur, et conteratur
una cum principe suo, et dispereat usque
in finem, ita quod nunquam poterit repa-
rari, juxta illud Apocalypsis : Cruciabitur Apoc.xw,
iniquus igne et sulfure in conspectu ange- 10' u-
lorum sanctorum et Agni; et fumus tor-
mentorum ejus ascendet in saecula sae-
culorum. Regnum autem et potestas et 27
magnitudo regni, qum est subter omne cce-
lum, id est quidquid potestatis et regni,
seu regiae dignitatis excellentiaeque rega-
lis, infra coeli empyrei ambitum contine-
tur, detur populo sanctorum Altissimi, id
est, ad Dei summi electos transferatur, eis-
que detur quoad id quod est perfectionis
et gloriae : sicut etiam (secundum Basi-
lium) quidquid foetoris,impuritatis et cali-
ditatis fuerit in igne conflagrationis, atque
in elementis terrae et aquae ac aeris, simul
cum reprobis in infernum descendet. Om-
nia autem sub ccelo contenta, cedent ad
gloriam electorum ; et ipsi regnabunt in
Deo, secundum voluntatem ipsius impe-
riose agentes, cunctisque inferioribus istis
praelati; et Deus regnabit in ipsis per dona
gloriae, eos in se tanquam in ultimo fine
aeternaliter conservando. Hinc in Apocaly-
psi scribitur : Nunc facta est salus et vir- /fiid.xn.io.

114 ENARRATIO IN CAP. VIII DANIF.LIS. — ART. IX

tns.et regnum Dei nostri.et poteslas Christi A a facie Domini, et a facie verborum san-

ejus, quia projectus est accusator fratrum ctorum ejus.Unde paulo ante Daniel dixit:

nostrorum. CujusAltissimiregnum,regnum Horruit spiritus meus. Sic et Eliphaz lo- vers. 15.

sempiternum est in patria Beatorum ; et quitur : Quum spiritus me praesente trans- /oiiv.is,

omnes reges, qui vere sunt reges, quales iret, horruerunt pili capitis mei ; pavor

p*. vin, 6. sunt omnes coelestis curia? cives, gloria et tenuit me et tremor. et omnia ossa mea

honore divinitus coronati,omnibusque suse perterrita sunt. Et facies mea immutata

salutis hostibus superlocati, servient et est in me. Ex intensa siquidem occupatione

obedient ei : sicut et nunc angeli sancti mentis circa divina secreta, anima ab ex-

Deo obediunt, quia ut ait sacer Dionysius, terioribus sensibusque corporeis abstrahi-

nil, pra?terquam eis divina lege praefixum tur, inferiorumque virium actiones remit-

est, facere audent nec volunt, et quidquid tuntur, et natura debilitatur, ac sanguis ad

eis Deus praefixit agendum, promptissime B cor colligitur : sicque membra frigescunt,

exsequuntur. et vultus prsesertim pallescit ac contrahi-

28 Huscusque finis verbi, id est, hic ter- tur. Ideo in Isaia habetur : Conturbatus /*.xxi,3,4.

minatur sermo angeli me de hac visione sum quum viderem ; emarcuit cor meum.

docentis. Quo facto, Ego Daniel evigilans, Verbum autem, id est sermonem mihi ab

multum cogitationibus meis conturbabar , angelo dictum de visione hac, in corde

id est, sollicitabar propter ostensa : sicut meo conservavi, per diligentem considera-

in isto articulo plenius dictum est de cau- tionem, frequentem memoriam, tanquam

sis conturbationis istius laudabilis. Sic et rem memoria dignam, et ut ista tempore

Babac. m, Habacuc ait : Audivi, et conturbatus est apto ad aliorum doctrinam conscriberem :

venter meus; a voce contremuerunt labia sicut et de beatissima Virgine legitur : Ma- Luc.h, 19.

Jer.xxm,9. mea. Et Jeremias : Contritum est, inquit, ria autem conservabat omnia verba haec,

cor meum ; contremuerunt omnia ossa mea C conferens in corde suo.

ARTICULUS IX

KNARRATIO CAPITULI OCTAVI : ANNO TERTIO REGNI RALTHASAR.

CONSEQUENTEB describitur visio, quse praecessit illam quae quinto capitulo scri-

secundum ordinem libri hujus, est bitur. Causa vero permutationis ordinis in
septima, quinla vero secundum ordinem D scrihendo, assignata est supra. Visio appar- Artvn,p.9*.

temporis atque historiae, ut in Scholastica ruit whT», secundum modum qui sequitur.

historia edocetur. Praecedens quoque visio Ego Daniel post idquod videram, xisio-

facta est primo anno Balthasar regis Baby- ne imaginaria ac intellectuali, in princi-

lonis, cujus imperii tertio anno facta est pio, id est primo anno Balthasar regis, vidi 2

ista. Ideo ait Hieronymus : Post duos an- in visione mea ea q 1133 subsequuntur, ^wmw

nos superioris revelationis apparuit haec essem in Susis castro. Hoc communiter ita

visio. Et hoc verum est, si tamen utraque exponitur, quod fuit in civitate nomine

facta est eodem tempore anni. ltaque di- Susis, quae castrum vocatur propter fortis-

cit : Anno tertio regni Balthasar regis simam suam munitionem ac muros firmis-

Babylonis, de quo dictum est supra. Unde simos.Potest quoque exponi, quod fuerit in

ista visio, sicut et immediate praecedens, castro aliquo urbis istius. QuodestinElam

KNARRATIO IN CAP. VIII DANIELIS. — ART. IX 115

regione, id est in regno Elamitanun. Elam A cernat, sicut in somno nobis contingit. In

quandoque est nomen regionis, qnando- prophetica autem visione non est illusio,

que civitatis a qua regio ista nomen sorti- sicut in somno nostro communiler : quia

taest:sicul a Babylon Babylonia dicitur;et ibi vera est significatio, et mentibus Pro-

Babylon nunc pro civitate, nunc pro regno phetarum, quid per imaginarias formas

Chaldaeorum accipitur in Scripfuris. Fuit significetur, desuper declaratur. Circa hoc

autem regio ista sub rege Medorum, contra scribit Hieronymus : Quamvis in somnis

jer. xux, quam Jeremias prophetat : in qua quidam videantur, quae videntur, in umbra vide-

seq' Judaeorum dispersi manebant. Nam et in licet et imagine, tamen ne ipsa quidem

Actibus, inter Judaeos qui in Jerusalem ex videre possumus sine oculis elevatis. In

diversis partibus erant, et ad praedica- quibus verbis insinuatum videtur, quod

tionem Apostolorum, omnium linguis lo- non solum imaginaria fuit, sed in somno

Act.n,9, quenlium, stupebant, narrantur fnisse et B quoque ostcnsa sit visio ista :juxta quod

Elamitae. Porro Susis fuit metropolis Ela- genus visionis angelus ait ad Jacob, Leva Gen.mi,

mitarum, quae (ut in Scholastica historia oculos tuos, et vide masculos ascendentes

fertur) in libro Judith Ecbatanis nomina- super feminas.

tur. Circa quod scribit Hieronymus : In Et ecce aries unus, id est similitudo

Ant. Jud. hac civitate Daniel, secundum historiam arietis,sta<W, secundum apparitionem, an-

hb.x,c. ii. Josephi, turrim exstruxit excelsam et qua- le paludem sitam ex adverso portae, vide-

dro marmore aedificatam,tantae magnitudi- baturque stare inter portam atque palu-

nis ac pulchritudinis, ut usque in praesens dem, habens cornua excelsa. Per arietem

nova esse videatur. In eaque regum Persa- significabatur rex seu regnum Medorum,

rum atque Medorum conduntur reliquiae sicut infra in textu hujus capituli dicitur :

seu corpora, et custos sive sedituus ac sa- imo, secundum Hieronymum, aries dicitur

cerdos ejusdem loci, Judaeus est. In Scho- C Darius filius Astyagis, rex Medorum, avun-

lastica quoque habetur historia, quod fecit culus Cyri. Per duo autem cornua, duo

in ea mausoleum,id est sepulcrum regum. reges signati sunt, in regno Medorum ac

Vidi autem in visione esse me super Persarum praecipui, scilicet Darius iste et

portam Ulai, id est paludis,quia ante hanc Cyrus : ita quod Darius fuit unus in per-

portam Susis jacuit palus, a qua porta sona, sed virtualiter rex bipartitus seu duo

nomen accepit. Unde Symmachus pro Ulai reges, quoniam imperavit Persis ac Medis;

transtulit, Paludem. Hinc secundum Hie- sicque per arietem et per cornua arietis

ronymum, Ulai est nomen portae vel loci. designatur. Et unum excelsius altero atque

Porro visio ista imaginaria fuit per aliena- succrescens. Per quod figuratus est Cyrus,

tionem ab exterioribus sensibus ; sicque qui secundum Hieronymum, simul cum

videbatur Danieli, quod esset super hanc Dario imperavit Persis Medisque, sed tan-

portam, quia in spiritu fuit illuc trans- D quam minus principalis et cedens avuncu-

Ezeekvm, latus : sicut Ezechiel perhibet se in Jeru- lo : quo defuncto, solus Cyrus imperavit

3;xl, 2. saiem et in montem altum fuisse trans- his regnis, et suum sic dilatavit imperium,

positum seu translatum. Hsec autem per quod multo potentior fuit quam ejus avun-

corporalium rerum similitudines in inte- culus erat. Nam in Esdra ait : Omnia regna \Esdr.\,i.

riori sensu imaginativo formatas, angelico terrae (scilicet orientalis seu Asise majoris)

ministerio fiunt. deditmihi Deus cceli.Per paludem quae est

3 Et levavi oculos meos interiores, ad in- locus non firmus, aliqui putant significa-

tuenda quae mihi interius objiciebantur tam instabilitatem regni Medorum, quod a

videnda, et vidi imaginarie quae subdun- Graecis post breve tempus f uit destructum.

tur. In tali tamen visione apparet videnti, Et quoniam Cyrus ac Darius non fuerunt

quasi etiam corporaliter exterius aliquid Judaeis molesti, sed potius pii, idcirco per

110

ENARRATIO IN CAP. VIII DANIELIS.

ART. IX

3-0

arietem animal mansuetum expressi sunt.
In praBcedenti verovisione regna Medorum
atque Graecorum,seu reges eorum,per alia
animalia designantur quam hic, ut patet
consideranti : et hoc,propter diversas pro-
prietates significantium ac significatorum
ad invicem.Propter quod dicit Augustinus,
quod cognitio proprietatum naturalium
rerum, pandit abdita Scripturarum.
& Postea vidi arietem cornibus ventilan-

tem, id est caput moventem, contra orien-
tem, contra occidentem, et contra aquilo-
nem, et contra meridiem, id est versus
quatuor plagas terrae. Secundum Scholasti-
cam historiam istud refertur ad regnum
Medorum, non ad personam, id est deter-
minatum aliquem regem illorum : quia
paulatim reges regni istius versus quatuor
plagas terrse se moverunt, varias regiones
hinc inde impugnando ac superando. Scri-
Judnh n, bitur quoque in Judith libro, quod Nabu-
chodonosor qui fuit alio nomine dictus
Cambyses, eratque filius Gyri regis, misit
Holofernem cum grandi exercitu ad subju-
gandum sibi regna omnia occidentis, vo-
luitque esse mundi monarcha. Porro Hie-
ronymus dicit istud non esse referendum
ad Cyrum vel Darium ejus avunculum,sed
ad alium Darium ultimum regem imperii
Persidis, quem Alexander Magnus devicit:
quem Darium potentissimum ditissimum-
que fuisse, tam Greecorum quam Latino-
rum ac Barbarorum narrant historiae. Et
omnes bestim non poterant resistere ei, id
est, nulli reges aut regna potuerunt huic
regno regibusque Medorum obsistere aut
reniti seu preevalere, saltem ad tempus, se-
cundum quod statim tangetur. Convenien-
ter autem haec regna et reges populi paga-
nismi,nominibus bestiarum expressi sunt,
quia creatorem suum non cognoscentes,
bestiis vilius injustiusque vixerunt. Neque
liberari de manu ejus : quia omnes quos
regnum Medorum invasit, sibi subjecit.

Fecitque secundum voluntatem suam,
non Dei; et instar tyrannorum, non ratio-
nem,sed voluntatem secutum est.Quamvis
enim regnum hoc fuit ad tempus, quasi

A flagellum divinee justitiae, per quod Deus
multorum punivit peccata; in quantum ta-
men regnum hoc in aliorum vastatione
non ad Dei respexit honorem, sed pro-
prium commodum, et ex crudelitate, am-
bitione, cupiditate, non ex bono fonte ad
bella processit, Dei data sibi potestate ab-
utens, propriam secutum est voluntatem,
nec sic motum fuit a Deo ad praelia. Et
magnificatus est aries, id est rex seu re-
gnum Medorum monarchiam acquirens et
possidens, preesertim tempore Darii ultimi

Ii jam praefati : cui et Graeci erant subjecti ;
atque Philippus rex, pater Alexandri pu-
tativus, solvit Dario illi tributum, prout
in vita Alexandri narratur.

Et ego Daniel intelligebam quodam mo-
do in communi quid ista signarent, videli-
cet mutationem regnorum per preelia. Nam
in praecedenti visione his similia viderat,
et ea ad mutationem regnorum pertinere
didicerat. Hinc ait Hieronymus : Ex supe-
rioribus visionibus, in quibus secundum
regnum per arietem et ursum significatum

C est, etiam nunc intelligit, quod Medorum
atque Persarum cernat imperium. Quod
autem nondum plene intellexit ista, infra
patebit. Ecce autern hircus caprarum ve-
niebat ab occidente super faciem totius
terrce. Per hircum animal luxuriosum, foe-
dum ac velox, exprimitur rex et regnum
Greecorum,qui lubrici erant : et praesertim
hic per hircum Alexander rex primus Grae-
corum signatur, qui a Macedonia ubi re-
gnavit paler suus Philippus (quae est in
plaga occidentali quoad Medos), venit con-

D tra Darium regem Medorum, omnemque
ejus terram occupavit celeriter. Ideo sub-
ditur : et non tangebat terram : quia tam
velociter praevaluit, quod triumphis vide-
batur volare potius quam incedere, sicut
de homine velocissime currente dicimus
quod volet. Porro hircus habebat cornu
insigne inter oculos suos. Quod tripliciter
explanatur : primo, quod hircus, id est
regnum Graecorum, habuit unum insignis-
simum principem, scilicet Alexandrum ;
secundo, quod Alexander habuit regiam

ENARRATIO IN CAP. VIII DANIELIS. — ART. IX 117

potestatem prseclaram ac fortiorem; tertio, A divitiis, fama el gloria. Nam et Indiam su-

quod Alexander ad nnnm potentissimnm peravit, et Asiam totarn, Africamqne pro

regnum obtinendnm oculos snos prseser- parfe, secundum historias. Sic itaque ex

tim direxit, videlicet ad Darium regem Me- ordinatione divina fortior insurgit contra

dorum ac Persarum. Legitur quippe in fortem, et spolians spoliatur, spernensque

vita Alexandri, quod legatis Darii venien- spernitur. Quumque crevisset Alexander

tibus ad Philippum patrem Alexandri pro potestate et opibus, et factus esset monar-

tributo, Alexander ex responsione illorum cha, fractum est cornu magnum : id est,

sit indignatus : tuncque mente concepit Alexander rex Graecia3 maximus, statim

Darium impugnare.Idco quoque Alexander defunctus est,veneno peremptus tricesimo

cornu insigne inter oculos habere visus secundo aetatis sua?. anno in Babylone, se-

est, quia ingeniosus fuit et doctus, ac phi- cundum Hieronymum. In toto autem re-
losophorum, preesertim Aristotelis, utens Bgnavitannis duodecim, et post triumphos

consiliis. statim, scilicet post paucos annos, scilicet

Et vcnit usque ad arictem illum cor- sex aut septem, vel circiter, est mortuus,

nutum, duo scilicet cornua pra?,ferentem, ut patet primo Machabseorum.-E^orta sunt i.Vach.1,8.

quem videram staniem ante portam Su- quatuor cornua subter illud : id est, qua-

sis, id est usque ad Darium regem prso- tuor reges Alexandro minores ac inferio-

fatum, in quo finitum fuit imperium Me- res, successerunt in regnis : quibus ipse

diee. Alexander enim primo variis praoliis adhuc vivens suum divisit imperium. No-

duces ac populos Darii superavit. Postre- luit enim parem habere, nec voluit sibi

mo Darius cum exercitu maximo contra post mortem suam aliquem dici parem :

Alexandrum personaliter venit, et preeli- idcirco imperium suum non uni dimisit

um perdidit. Et cucurrit ad eum in im- in toto, sed quadripartitus est illud. Quse

petu fortitudinis suce, id est, cum ani- G omnia in vita Alexandri, et primo Macha- lbid. 1-10.

mositate audaci, velocitate impetuosa, ac bfoorum, in Scholastica quoque historia

forti exercitu Alexander Darium invasit. plenius recitantur. Per quatuor ventos coe-

Quumque propinquasset ad arietcm, effe- li, id est per quatuor plagas terrae, ex

ratus est in eum, id est, atrociter Darium quibus principales quatuor venti oriuntur

impugnavit, et percussit arietem, id est, et flant. Qui autem fuerint hi quatuor re-

Darium interfecit, non tamen propria ma- ges, et in quibus regnaverint regnis, di-

nu : imo Darius a duobus suis principibus ctum est in preecedenti articulo. £<m.vn,6.

fuit clam letaliter vulneratus, sicut in vita De uno autem ex eis, id est de Seleuco 9

Alexandri habetur; sed ideo eum percus- rege Asiae, uno ex quatuor successoribus

sisse asseritur, quia compulit eum in fu- Alexandri, egressum est cornu unum mo-

gam, ex qua fuga Darius mortem incurrit; dicum, id est, carnaliter genitus est rex

exercitum quoque Darii pro maxima parte D unus, qui primo parvse exstitit potestatis,

peremit. Et comminuit duo cornua ejus, puta Antiochus Epiphanes de Seleuco de-

id est, regnum Persarum ac Medorum va- scendcns, quanquam aliqui intermedii fu-

stavit et subjugavit, et non poterat aries erint. Iste Antiochus parvum cornu voca-

resistere ei. Quumque eum misisset in tur, quia in primis fuerat Romse obses, et iitach.x,

terram, id est, prostrasset in fugam, eum iguorante senatu, a Roma discedens, re- "•

conculcavit, id est, regno privavit et hu- gnum Syriee occupavit, filium fratris sui

miliavit, et nemo quibat liberare arietem primogenifi, regno sibi debito privans, se-

de manu ejus : quia Dario nullus suorum que in primo humilians intentione vanis-

potuit opem ferre adversus Alexandrum. sima.Est enim qui nequiter se humiliat,et Eccu.™,

Hircvs autem caprarum , scilicet Ale- interiora ejus plena sunt dolo. Et factum "3-

xander, magnificatus est nimis potestate, est grande contra meridiem, id est, regem

118

ENARRATIO IN CAP. VIII DANIELIS.

ART. IX

/Egypti (quae respectu Syriae est in parte

meridiana) devicit, videlicet Ptolemaeum

Philometorem, quo fugato, regnum ^Egy-

pti adeplus est, et contra orientem, id esl

eos qui erant in Perside, qui respectu

Syriae orientales fuerunt, et contra forti-

tudinem, id est urbem Jerusalem et po-

pulum Israel, ubi Deus immensae potentiae

colebatur. Vastavit enim et intravit Jerusa-

lem,etfilios Israel in potestatem redegit,

uuach.i, sicut in libro Machabeeorum conscribitur.

e \r\ Et magnificatum est usque ad fortitu-

dinem cceli, id est contra populum Israel,

qui ad angelicas fortitudines specialiter

pertinebat, et vallabatur ac roborabatur

ab eis. Vel sensus est, quod contra angelos

sanctos Israelitarum custodes, magnifica-

tus est : non quod eis praevaluit, sed his

qui illorum custodiae erant commissi. Nec

mirum si contra angelos hoc modo ma-

gnificatus dicatur, quum paulo post con-

tra Deum magnificatus enuntietur. Et de-

jecit de fortitudine , id est, quosdam de

forti populo Dei prostravit, ad idololatri-

amque coegit ; et de stellis, id est, de viris

perfectis, luce sapientiae atque justitiae de-

PhMpp.m, coratis, quorum conversatio fuit ccelestis,

20' quosdam occidit, ut septem fratres, et

u Mach.vi, alios multos : ut patet secundo libro Ma-

™- chabaeorum; et conculcavit, id est, irre-

H verenter tractavit eas. Et usque ad prin-

cipem fortitudinis magnificatum est, id

est, contra Deum per superbiam blasphe-

miamque erectus.secundum Hieronymum.

Alii tamen per principem fortitudinis, in-

telligunt pontificem Judaeorum, alii Judam

Machabaeum. Et ab eo tulit juge sacrifi-

cium, id est quotidianam immolationem

agni, quae omni die fiebat semel de mane,

Lev.w, 9, et semel in vespere, prout in Levitico

,2; ffon' habetur. Figuravit autem hoc sacrificium

xxix, 38,39. °

immolationem corporis Christi, quod in
altari offertur quotidie. Prohibuit namque

iMach.i, Antiochus sacrificia legalia Deo offerri. Et
dejecit locum sanctificationis ejus, id est,
templum Dei violavit, ponendo ibidem ido-
lUm Jovis, secundum quod primo Macha-

ibid. 57. baeorum habetur : .Edificavit rex Antiochus

47.

A abomiuandum idolum desolationis super
altare. Sed et aliis variis modis templum
Jerusalem profanavit, ut scribitur in Jibris iMach.i,
Machabaeorum.Templum autem dicitur lo- ^MachV
cus sanctificationis Dei, quia in illo praeci- ±etseq.
pue populum exaudivit,purgavit ac sancti-
ficavit, et populus ibidem Dei sanctitatem
profitebatur, monstravit ac coluit. Vel di-
citur locus sanctificationis Dei, id est Deo
consecratus, et ab eo sanctificatus.

Robur autem datum est ei, id est, for- 12
tiludo Antiocho divinitus data est effe-

B ctive, et abusus potestatis concessus est
ei a Deo permissive, contra juge sacrifi-
cium, ita quod illiid impedivit (quod se-
ciindum Albertum fuit Deo sacrificiis cun-
ctis acceptius, scilicet propter significatum
ipsius, quod estimmolatio Christi in cruce
atque altari), propter peccata, quibus filii
Israel Deum offenderant,sicque affligi me-
ruerant, sicut secundo Machabaeorum fre- n Mach.v,
quenler innuitur. Et prosternetur veritas J^ "'^!
in terra : quia in Judaea ubi cultus Dei *», ^-
viguit, idololatriam frequentavit, et veri-

C tatem vitae, doctrinae ac justitiae suppedi-
tavit, multosque Judaeorum ad divinae legis
compulit abnegationem ; et prosperabitur
falsa prosperitate, id est, secundum su-
am affectionem expeditum habebit succes-
sum. De tali prosperitate ait Psalmista :
Noli aemulari in eo qui prosperatur in via ps.xxxm,7.
sua, in homine faciente injustitiam. Et
faciet, opere exsequendo quae vitiose con-
cepit.

Consequenter inducitur declaratio visio-
nis istius. Et audivi, interiori auditu quo 13

D audiunt ab omni exteriori sensu alienati,
unum de sanctis, scilicet angelis, loquen-
tem. Et dixit unus sanctus angelus alteri
nescio cui sancto angelo, loquenti sibi, id
est praefato angelo, cui tanquam inferiori
alius superior loquebatur. Ex quo patet,
quod angeli inferioresa superioribus quae-
runt et illustrantur, quemadmodum etiam
loquitur Zacharias : Angelus qui loqueba- zach. u,
lur in me, egrediebatur, et alius angelus 3' 4-
egrediebatur in occursum ejus, et dixit :
Curre, et loquere ad puerum istum. Ex

ENARRATIO IN CAP. VIII DANIELIS. — AUT. IX 119

quibus corum error ostenditur, qui ne- A desolalionis, id est idolum Jovis ab Au- iMach.i,

gabaut totum processum doctrinae B. Dio- tiocbo in lemplo locatum, faciens desola- ^"

nysii in libro de Angelica hierarchia, quo- tioucm Judaeis,seu idololatria aut desolatio

ad ea quae scribit de mutua angelorum templi ob populi scelera introducta, sup-

purgatione, illuminatione et perfectione : ple, durabit ?

dicentes, omnes angelos et Beatos a Deo, Et diocit ei angelus superior, de secretis 14

et solum ab eo, de omnibus illuminari. divini consilii ac operum ejus plura co-

Denique etiam secundum Philosophos, et gnoscens : Usque ad vesperam etmane, id

ut in libro de Causis docctur, intelligentia? est per dierum protractiones ac temporum

inferiores projiciunt suos vultus in lumi- inlervalla, per dies quorum numerus sub-

na superiorum intelligentiarum. At vero infertur : dies duo millia trecenti : qui

secundum Albertum, angeli loquuntur ad faciunt annos sex, tres menses et viginti

se invicem et ad homines : ad se invicem B dies, secundum Albertum, quibus duravit

ner illiuninationem, qua invicem se con- conculcatio memorata. Unde in Scholasti-

vertunt ; loqui autem eorum ad homines, ca historia legitur : Ab ingressu Anliochi

est per species sensibiles vel imaginales in Jerusalem, usque ad mundationem tem-

aut intellectuales hominem erudire.Fluunt pli factam a Juda Machabaeo, per succes-

autem illuminationes a superioribus, se- siones diei ac noctis fluxerunt sex anni,

cundum quod dicit divinus Dionysius le- tres menses et dies viginti. Hieronymus

gem esse Divinitatis, reducere ad se media quoque hic scribit : Legamus Machabaeo-

per prima, et ultima per media. Et quia rum libros et Josephi historiam, ibique

superiores usum non habent ministerii scriptum reperimus, quod centesimo qua-

exterioris, et angeli secundum Gregorium dragesimo tertio anno a Seleuco, qui post

nomina sortiuntur ab exteriori officio, id- Alexandrum primus regnavit in Syria,An-

eo nomen hujus angeli superioris mansit C tiochus ingressus est Jerosolymam, et uni-

Danieli incognitum. versa ibi vastavit, reversusque anno tertio,

Usquequo visio et juge sacrificium, et posuit in templo statuam Jovis ; et usque

peccatum desolationis quce facta est, et ad Judam Machabaeum, id est usque ad

sanctuarium, et fortitudo concidcabitur ? annum centesimum quadragesimum oc-

Loquitur angelus more dolentis, et quasi tavum, per sex annos vastitatis Jerusalem,

Judaeis compatiens : ideo verba ejus trun- contaminationis autem templi tres annos,

cata sunt, quibus supplendum est aliquid. esse completos dies praedictos.
Dolorosi namque, sermones defectivos so- Pro quorum intellectu sciendum, quod

lent proferre, quia affectio verba abrum- Antiochus bis intravit Jerusalem, et in

pit, sicut dum Christus ad Jerusalem ait primo ingressu vastavit urbem, in secun- utach.i,

in Luca : Quia si cognovisses et tu ; et qui- do profanavit templum, idolum ibi con- VftfJ 30-57

dem in hac die tua quae ad pacem tibi, D stituens, quod tribus illic annis perman- «tseq.

nunc autem abscondita sunt ab oculis sit. Sicque conculcatio sex annorum, non

tuis. Sensus ergo verborum istorum est : refertur ad tempus desolationis idoli hu-

Usquequo visio, id est lex divinitus reve- jus, sed ad desolationem civitatis ac po-

lata, vel prophetalis revelatio de adversa- puli Israel, imo etiam ad desolationem

riorum populi Israel dejectione, concul- templi, quantum ad spoliationem ipsius

cabitur ab adversariis legis, seu effectu ab Antiocho, ut primo Machabaeorum libro

privabitur? Simili modo quaBrit : Usque- clarissime dicitur, quod Antiochus primo ibid.n,u.

quo juge sacrificium, et sanctuarium, id suo ingressu in Jerusalem spoliavit tem-

est lemplum, et fortitudo, id est virtus plum. Porro primo Machabaeorum libro

justorum in Israel, conculcabitur ab An- habelur, quod Judas et fratres ejus mun- jbid.njt.

tiocho rege et suis? Et usquequo peccatum daverunt templum anno cenlesimo qua-

120

ENARRATIO IN CAP. VIII DANIELIS.

ART. IX

36.

dragesimo octavo. Et quoniam Daniel ista
tam lucide praenuntiavit, Hieronymus per-
hibet eum rion tam prophetam, quam hi-
storiographum exstitisse, qui eminenter

Ps. l, 8. dicere potuit Deo : Incerta et occulta sa-
pientia?. tuae manifestasti mihi. Ilinc im-
pius sacrilegusque Porphyrius specialiter
nisus est librum hunc reprobare, et esse
confictum probare.

Et mundabitur sanctuarium, id est
templum a Juda et fratribus ejus ab im-
munditiis idololatriarum ac idolo Jovis :
prout primo Machabaeorum libro diffuse

ii/nc/i.iv, describitur, ubi loquitur Judas : Ecce con-
triti sunt inimici nostri : ascendamus nunc
mundare sancta et renovare.

15 Factum est autem quum viderem ego
Daniel visionem, id est, visioni huic ima-
ginariae tota mente intenderem, scire ses-
tuans quid singula designarent, et quasre-
rem ab angelo intelligentiam ejus: nondum
enim singula distincte cognovit, sed pa-
rum quid in communi, prout superius
dixit, Ego intelligebam ; ecce sfetit in con-
spectu meo quasi species viri, id est an-
gelus in specie viri : fuitque Michael, se-
cundum Hebraeos, ut statim patebit, qui
interiori conspectui Danielis apparuit per

16 imaginariam formam. Et audivi interiori
auditu, vocem in interiori sensu forma-
tam, non foris sonantem, viri, id est an-
geli hujus, inter Ulai, id est inter palu-
dem et portam a palude adjacente, portam

vers. 2. Ulai dictam, sicut praehabitum est. Daniel
enim videbatur sibi esse super hanc por-
tam, et angelus iste videbatur stare prope
portam inter paludem et eam. Et clama-
vit, non clamore in aere resonante, sed
in vi imaginativa per similitudines ima-
ginales sonoro, et ait angelo inferiori de
quo subditur : Gabriel, fac intelligere vi-
sionem istam, id est, huic Danieli visio-
nem istam expone. Ex quo probatur ordo
in ministeriis angelorum : et quoniam Mi-
chael princeps exstitit Synagogae, diligen-
tiam habuit de illuminatione Prophetse,
cujus illuminatio erat pro totius Synagogae

17 utilitate et consolalione. El venit Gabriel,

A et stetit juxta ubi ego eram* , scilicet ante "stabam
me, ad docendum me.

Circa haec ait Hieronymus : Virum istum
qui Gabrieli praecipit ut Danielem faciat
intelligere visionem, Judaei Michaelem au-
tumant. Consequenter autem, quia visio
de praeliis erat regumque certaminibus,
imo successionibus regnorum, Gabriel qui
praepositus prseliis erat, huic officio in-
terpretationis circa Danielem mancipalur.
Gabriel enim, in nostram vertitur lin-
guam, fortitudo vel robustus Dei.Unde eo

H tempore quo erat Dominus nasciturus, et
indicturus bellum daemonibus, et de mun-
do triumphaturus, Gabriel ad Zachariam luc. i, io,
et ad S. Mariam transmittitur. Ubicumque 26-
autem medicina et sanatio necessaria est,
Raphael mittitur, qui medicina seu cura-
tio Dei interpretatur : hoc videlicet nomi-
nis interpretatione signante, quod vera in
Deo sit medicina. Porro ubi populo pro-
spera promittuntur, et propitiatio vel ex-
piatio necessaria est, Michael dirigitur, qui
interpretatur, Quis ut Deus ?

C Quumque venisset, pavens corrui in
faciem meam, secundum imaginariam ap-
paritionem : sicut Ezechiel subinde ceci- Ezech.xt.,
disse se perhibet, quando scilicet addu- 2; XLI!'' 3;

1 7 ^ XLIV, 4.

ctus erat in Jerusalem in visionibus Dei.
Angeli autem in apparatu terrifico solent
apparere igneo vultu, prout in libro Ju-
dicum ait mater Samsonis : Vir Dei venit judic.xm,
ad me, habens vultum angelicum, terri- 6-
bilis nimis. Prseterea, juxta Albertum, non
timore mali, sed reverentiae ob visionis et
illuminationis magnitudinem, lapsus est.
D Natura enim animse est, ut intenta ad
unum, remittatur seu debilitetur ad alte-
rum. Unde tota ad illuminationem inten-
ta, retrahitur a corpore. Corpus vero ab
anima derelictum, ruit in se ipsum ac
collabitur.

Et ait ad me, allocutione interna : In-
tellige quae vidisti, fili liominis. Filium
hominis vocat Prophetam, ut inter tam
sublimes angelos esse se videns, memor
sit fragilitatis humanae, gratiam penset,
neque se efferat. Hinc ait Hieronymus :

ENARRATIO IN CAP. VIII DANIELIS. — ART. IX

121

Zach. II. i.

Is. 11, 2 ;
Mich. iv, 1.

Jer. xxin,
20.

Gen. xux,
i.

Esech.uA;

m,23; xliv,
■i.
■ Js. xxi, 3.

Ezechiel, Daniel, et Zacharias, quia saepe
se inter angelos esse cernunt, ne eleven-
tur in superbiam, et angelicae naturae vel
dignitatis esse se credant,admonentur fra-
gilitatis su80, et filii hominum nuncupan-
tur, ut homines esse se noverint. Verum-
tamen Zacharias in toto libro suo ita non
appellatur formaliter, sed sequivalenter.
Angelus namque superior dixit ad ange-
Ium inferiorem : Curre et loquere ad pu-
erum istum. Quoniam in tempore ftnis
complebitur visio, id est, completa iniqui-
tate malorum, et bonis per eos purgatis,
consummabitur veritas seu effectus per
visionem hanc significatus. Quum enim
Jndaoorum populus fuisset per Antiochum
et subsequentes emendatus, impletum est
quod visio ista intendit. Completa quoque
iniquitate Medorum, per Grsecos puniti
sunt. Finis autem in Scripturis non sem-
per ultimum tempus durationis saeculi,
scilicet tempus proximum finali judicio
signat, sed interdum significat finem ea-
rum, de quibus sermo est, rerum : ut
quum in Isaia, et (quantum ad sensum) in
Micheea conscribitur, Erit in novissimis
diebus prseparatus mons domus Domini in
vertice montium : qtiod ad litteram de
Christi primo adventu exponitur, secun-
dum omnes doctores catholicos. Et Jere-
mias ait : In novissimis diebus intelligetis
consilium ejus. Denique, quod in Genesi
sanctissimus patriarcha Jacob suis loqui-
tur filiis, Congregamini ut annuntiem vo-
bis quse in novissimis diebus ventura sunt,
non ad tempus proximum finali judicio
potest referri : imo plura illorum ante
Christi adventum, et mnlta illorum in pri-
mo Christi adventu impleta sunt. Quidam
tamen occasione verbi istius putant ista
ad tempus Antichristi debere referri, in
quantum Antiochus fuit Antichristi figura.
Quumgue loqueretur ad me, collapsus
sum pronus in terram : cujus causa jam
posita est. Sic et Ezechiel ait in principio
libri sui et postea : Vidi, et cecidi in faci-
em meam. Et Isaias : Corrui, inquit, quum
viderem. Sic et Joannes in Apocalypsi te-

A statur : Cecidi ad pedes ejus tanquam Apoa,n.
mortuus. Siquidem lantfie lucis splendo-
rem, tam arduam visionem, tantam in di-
vina absorptionem, anima sine corporali-
iun virium destitutione ferre non solet. Et
tetigit me, lactu virtutis et confortationis.
Sic et Joannes in Apocalypsi : Posuit, ait, iindem.
dexteram suam super me, et dixit, Noli
timere. Dictum est aulem in isto articulo, vers. 3.
quomodo secundiim Hieronymum facta vi-
deatur visio ista in somno.Quo dato,etiam
forte facta est Danieli in strato quiescen-

B ti : sicque collapsio hsec fuisset secundum
imaginationem, non secundum realem cor-
poris lapsum.^ statuil me in gradu meo,
itaqnod more hominum steti erectus super
pedes, sive realiter, sive in imaginatione :
ad insinuandum, quod ad susceptionem
illustrationis divinee, requiratur elevatio
mentis ad Deum, dummodo illustratio sit
formata. Sic et ad Ezechielem angelus ait :
Fili hominis, sta super pedes tuos, et lo- Esech.n,
quar tecum. Et ingressus est, inquit, spi- '' '
ritus in me, postquam locutns est mihi, et

C statuit me super pedes meos.

Dixitque mi/ii : Ego ostendam tibi quai 19
ventura sunt in novissimo maledictionis.
Secundum Albertum, maledictionem vocat
tempus quo idololatria duravit in templo
Jerusalem. Tunc enim maledictio abunda-
vit, gratia benedictionis Dei juste sublata
ab ipsis idololatris. Quoniam habct tem-
pus, id est spatium durationis seu vitae
vel regni, aut transgressionis cujusque
hominis, finem suum : juxta illud Job :
Breves dies hominis sunt, numerus men- /00 xiv, 5.

D sium ejus apud te est ; constituisti ter-
minos ejus, qui praeteriri non poterunt.
Et in Actibus loquitur Paulus : Deus fccit Aci. xvm,
ex uno omne genus hominum inhabitare 26'
super universam faciem terra, definiens
statuta tempora et terminos habitationis
eorum. Denique in Genesi Dominus ait :
Nondum completae sunt iniquilates Amor- Gen.xv,i6.
rhaeorum.

Consequenter explanat visionem perlu-
cide. Aries, quem vidisti habere cornua 20
duo, rex Mcdorum est atquc Pcrsarum.

122

ENARRATIO IN CAP. VIII DANIELIS.

ART. IX

\Maclt.},
10.

h. x. 5.

I Mach. i
25, 39, 63-
66;l\ Mach

V. IMi; VI
VII.

I .1/nc/l. i
30 et seq.

lbid. II.

II Mach.v
21.

Ista el cetera quae transilio, ex dictis in A
isto capitulo atquc articulo clarissime pa-
tent, nec dicta, denuo sunt promenda.

Et post regnum eorum, i! 6a| fiuitu
d(»n>'!::(, (juatuor regum succedentium Ale-
xandro. quibus ipse suum divisit impe-
riuni. quum creverint iniquitates : tunc
enim ambitio, prselia, invidia, dolus et
plurima vitia simul exorta sunt. sicut pri-
mo lihro Machabaeorum habetur ; consur-
get rex impudens facie, pula Antiochus.
nullum habens pudorem laudabilem, quia
de nullo vitio verecundabatur ; fuitque ex 15
uno illorum quatuor natus, videlicet ex
Seleuco Asiao rege : et intelligens proposi-
tiones : quia astutus fuit et sapiens ad fa-
eiendum mala per calliditates vulpinas. E/
roborabitur fortitudo ejus, quam hahuil
in se et suo exercitu adversus adversarios
suos quibus praevaluit, secl non in viribus
suis, id est, non ex ipso erit tanta virtus
vietoriae, sed permissione divina : quo-
niam Deus justo judicio permisit iniquos
superari ab ipso, quemadmodum per Isa-
iam Dominus ait de rege Assyriorum : In C
manu ejus indignatio mea; et supra quam
credi potest, universa vastabit in terra
Israel et .Egypto, et prosperabitur in ma-
lis, et faciet quae concepit.

Et robustos et populum sanctorum in-
tcrficiet secundinn voluntatem suam :mu\-
tos enini justos in Judaea fecit occidi, ut
in libris scribitur Machabaeorum : et diri-
getur dolus in manu ejus, id est. fraudu-
lenta eordis sui machinatio optatum ha-
behit effectum. per opera impia finem
adipiscens intentum. Deo juste id permit- D
tente. De hoc primo Machabaeorum ha-
hetur, quomodo suos dolose miserit in
Jerusalem ac Judaeam, et per eos occi-
dit quamplures; et incredibile apparebat,
quod Antiochus. quum esset Romae ob-
ses, ad tantam perveniret potentiam. Et
cor suum magnificabit. Xam superbissi-
mus fuit. juxta illud Machabaeorum : Exi-
stimavit Antiochus rex prae superbia ter-
lain quidem ad navigandum, pelagus vero
ad iter agendum se deducturum propter

menlis elationem. Et in copia omnium
rerum occidet plurimos. Ad tempus enim
fuit praBdives el pecuniosus, largaque ma-
nii ileiiii suis stipendia. per quos occidit
quamplures. ut patet in libro Machabaeo- iMack
rum. Et contra principem principum con- ' "30'
surget, id est contra verum Deum omnium
dominatorem. cujus cultum prohibuit; et
sine manu conteretur, id est, letaliter pla-
gahitur, non quidem ah homine, sed a
Deo, qui propter superbiam Antiochi eum
collisit. Unde primo Machahaeorum, ipse
vexatione edoctus testatur : Xunc remini- ibid.-n,
scor malorum quae feci in Jerusalem ; co- 13'
gnovi ergo quia propterea invenerunt me
mala ista, el ecce pereo tristitia magna in
terra aliena. Secundo autem libro Macha-
baeorum habetur : Deus percussit eum in- UMach
sanabili et invisibili plaga : ut enim finivit °' 9'
hunc sermonem (scilicet contra Judaeos
quibus minabatur). apprehendit eum do-
lor dirus viscerum, et amara internorum
tormenta, ita ut de corpore impii vermes
seaturirent.

Et visio vespere et mane qua: dicta est ,
id est visio ista praefata, dierum processu
protrahenda, temporumque successu im-
plenda. vera est. Tu ergo visionem signa,
id est, nota seu scribe. vel sigilla seu scri-
ptam claude, ut ad posterorum utilitatem
permaneat ; quia post multos dies erit, id
est implebitur. Multi enim anni ante to-
talem ejus impletionem fluxerunt.

Et ego Daniel langui et cegrotavi per
dies plurimos : in quo visionis magnitudo
notatur. Ex quo contigit, quod prae sus-
pensione mentis ad consideranda divina
secreta, et ex apparitione praefulgida an-
gelorum sanctorum, ex pavore quoque et
admiratione. et ex dolore quod populo Is-
rael tot mala imminerent,corporalis natura
in Daniele totaliter immutata est. et con-
cidit vehementer, ac destituta est viribus,
ita quod cito reparari nequivit. Et secun-
dum Albertum. necesse est ut corpus re-
lictum ab anima. concidat. Dnde in hoc
casu (secundum eumdem) verum est quod
ad Corinthios ait Apostolus : Quum infir- io

iii,

12,

IX,

II Cor. xn,

ENARRATIO IN CAP. IX DANIELIS. — ART. X 123

mor, ttinc fortior sum. In talibus namque A seu res quaedam,sed ut est typus alterius;

delectatur homo et concupiscit, et uihilo lunc quod ad litteram de illa persona seu

Ps.lxxxim, minus deficit, juxta illud in Psalmo : Con- re scribitur, etiam litteraliler, imo littcra-

cupiscit et deficit anima mea in atria Do- lius ac principalius de illo exponitur, cu-

miui. Quumque surrexissem ab infirmita- jus persona seu res illa exstat figura : et

te,faciebam opera reyis mihi commissa, ut ila dicunl ista ad litteram de Antiocho scri-

Deo et homini satisfacerem, ac debita sol- pta, in quantum fuit Antichristi figura.

verem : implens quod ait in Evangelio Postremo, circa verbum illud quod Da-

Matth.xMi, Christus : Reddite quae sunt Caesaris, Cae- niel ait, Quumquc surrexissem, faciebam ven. n.

21' sari ; et quae sunt Dei, Deo. Stupebam ad opera regis, oritur mihi dubitatio quae-

visionem, id est, de his quae in ea milii dam, de (jiio scilicet rege id dicat : an sci-

apparuerunt et dicta sunt, etiam postea licet de rege Medorum, an de rege Baby-

diu ex memoria admirabar, el non erat B lonis.Videtur enim quod de rege Medorum

qui interprelaretur, id est, singula mihi non possit intelligi, quia (ut dictum esl

exponeret determinate, videlicet quoad in expositione principii capituli sexti) Da- Dan.vi,f.

nomina regum, distinctionesque tempo- niel fuit in Babylone usque ad interfecti-

rum, ut Hieronymus et Glossa hic dicunt. onem Balthasar regis Babylonis ; et Baby-

Vel,Non erat qui interprctaretur tam pu- lone destructa, Darius rex Medorum tulit

blica interpretatione, ut alise visiones ex- secum Danielem in Mediam. Ergo tempore

positae sunt, ut exponit Albertus. Ex quo visionis istius jam scriptee, Daniel non-

patet, secundum Lyram, quod Spiritus San- dum fuit officialis Darii regis Medorum,

ctus non semper revelat Prophetis sensum quum visio ista sit facta vivente Balthasar

plenarium visionis, sed solum quantum rege, et tertio anno regni ejus, ut in prin-

expediens est pro loco et tempore ac per- cipio hujus capituli continetur. Videtur

sonis propter quas fit revelatio. Ideo Pro- C quoque quod de rcge Babylonis, scilicet

phetse non lam clare scripserunt Christi Balthasar, non queat intelligi : quia, ut

mysteria de futuro, sicut Evangelislae scri- dictum est, regio Elam in qua Daniel vidil

bentes historiam de praeterito. hsec, fuit sub rege Medorum. Ilanc qua3-

Aliqui quoque litteram hanc ab illo lo- stionem non legi ab aliquo motam neque

vcrs. 23. co,Et post regnum eorum,quum creverint solutam, nec ex verbis eorum quos legi,

iniquitates, consurget rex impudens fa- certam video solutionem elici posse, nec

cie, exponunt de Antichristo, qui ad omne pro praesenti certa occurrit solutio : idcir-

malum impiidentissimus erit : et quomo- co responsionem jam differo, quia cordis

do littera possit applicari ad hoc, ex dictis mei conjecturas pro firma veritate prome-

facillimum reor. Porro, quum aliquid scri- re non praesumo. Veram solutionem Deus

bitur de aliquo non solum ut est persona scientiarum Dominus revelare dignetur.

ARTICULUS X

ENARRATIO CAPITULI NONI : IN ANNO PRIMO DARII FILII ASSUKRI, DE SEMINK MEDORLM.

NUNC visio scribitur, quae secundum D Secundum Hieronymum et doctores com-
rem gestam et ordinem libri istius muniler, iste non fuil Darius sub quo
octava est, ut ex Scholastica probatur hi- sedificatum est templum, ul in Aggaeo Za- *o?-\*

1 * U<J Zach. i. I.

storia. In anno priino Darii filii Assucri. chariaque legitur; nec ille quem Alexan- ij/«cA.i,i.

124

ENARRATIO IN CAP. IX DANIELIS. — ART. X

Dan. v, 31.
Estheri, I.

/er. xxix,

10.

ivy^/.xx,

12 ; Js.

XXXIX, 1 .

Baruch vi,

Eccli.

XXXIX, 1.

der Magnus dejecit : quia uterque illorum A
fuit post istuni. Sed iste est de quo di-
etum esl supra ; qui regnum Chaldaeorum
vicit, ad Medosque transtulit, fuitque filius
Assueri, non illius sub quo Estlier historia
contigit, sed ejus qui alio nomine dictus
esl Astyages. De semine Medorum. Medus
enim fuit hic Darius natione. Qui impe-
ravit super regnum Chaldceorum, scilicet
BabyloniaB, quod sibi subjecit et suo jun-
xit imperio. Fuit quoque primus qui de
semine regum Medorum Chaldaeis impe-
ravit, quum Balthasar regem Babylonis B
stravisset.

Anno uno, id est primo, regni cjus :
Judaei autem per unum intelligere solent
primum ; ego Daniel intellcxi in libris nu-
merum annorum, dc quo numero factus
est sermo Domini ad Jeremiam prophe-
(am, ut complerentur desolationis Jerusa-
lcm septuaginta anni : id est, hoc sermo
divinus per Jeremiam prsedixit, quod Je-
rusalem tot annis maneret templo privata
ac desolata. Scriptum est enim in Jeremia
de hac : Quum coeperint impleri in Baby- C
lone septuaginta anni, suscitabo super vos
verbum meum bonum, et reducam vos ad
terram vestram. Sed quum Jeremias non
scripserit nisi unum librum, cur plurali-
ter ait, In libris? Et respondendum, quod
in sanctis Scripturis, etiam epistolae libri
vocantur, ut patet quarto Begum, ubi le-
gitur rex Babylonis misisse libros ad Eze-
chiam. Jeremias autem de tempore isto
etiam in sua prophetavit epistola, quam
misit Judaeis in Babylonem. Si autem I)a-
niel conscius coelestium secretorum, legit D
scripta Jeremia?, quanto magis debemus
nos pusilli sacrse Scripturae libris studere,
tantique vatis exemplo, desiderio intelli-
gendi Scripturas accendi ? Unde inducit
Ecclesiasticus : Sapientiam omnium anli-
quorum exquiret sapiens, et in Prophetis
vacabit.

Et posui faciem meam ad Dominum
Deum meum, id est, mentis adspectum et
intellectum ad Deum erexi attente orando,
sed et faciem corporalem versus locum

templi Jerusalem verti : ut dictum est su- Dm.\i,io.
pra. Denique Deum omnium vocat Deum
suum, propter singularem cnltiim, dile-
ctionem, fiduciamque, quas habebat in
Deo, et ob prsecipua beneficia sibi a Deo
concessa. Rogare mentaliter cum fervore,
et deprecari vocaliter cum vigore, in jc-
junio et sacco et cinere, id est, corpus
meum jejuniis affligendo, sacco seu cilicio
operiendo ac induendo et cinere adsper-
gendo : ut non solum verbis, sed et factis
orarem, interiori quoque affectui exterior
corresponderet effectus;et quia humilitate
maxime juvatur oratio, juxta illud Eccle-
siastici, Oratio humiliantis se, nubes pe- Eccii.
netrabit. Usus autem sacci et adspersio ci- x:
neris, signa sunt humilitatis et arma pce-
nitentis, imo et incitamenta humiliandi se
ipsum : ideo in sacco et cinere exoravit.
Quantum vero jejunium valeat, constat ex
eo quod Christus in Evangelio nequissi-
mum genus deemonum asserit non posse Marc. ix,
expelli,nisi in oratione atque jejunio.Hinc 28-
quoque apud Tobiam angelus Baphael pro-
testatur : Bona est oratio cum jejunio et Tob. xn,s.
eleemosyna. Praeterea ita Daniel se affli-
xit, humiliavit et effudit propter populi
peccata magis quam sua.

Sed cur Daniel, sciens tempus liberatio-
nis divinitus promissum jam imminere, et
quasi in proximo adesse, oravit pro libe-
ratione hac populi sui? Ad quod respondet
Hieronymus, quod sic oravit, ne securitas
negligentiam, et negligentia pareret Dei
offensam. Orat ergo, ut quod Deus per suam
promisit clementiam, per ejus impleat pre-
ces. Denique in Genesi legimus centum Cen.vi, 3.
viginti annos poenitentiae constitutos ante
diluvium : et quia tanto tempore, id est
centum annis, noluerunt agere pceniten-
tiam, nequaquam exspectavit ut viginti
alii anni complerentur, sed infert ante,
quod postea fuerat comminatus inferre.
Oravit etiam Daniel, ut per orationem suam
Deus gratiam suam multiplicaret in popu-
lo; et rursus, quia sciebat quod Deus fre-
quenter sic aliqua spondet ac asserit se
daturum sive facturum, ut nihilo minus

ENARRATIO IN CAP. IX DANIELIS. — ART. X 125

velit pro hoc rogari. Sic et Christus, in- A sionem, et declinavimus per operum obli-

slante passione, pro corporis sui glorifica- quitatcm, a mandatis tuis moralibus, ac

lione, et nominis sui clarificatione per judiciis, id est mandatis judicialibus : per

/oann.xvn, mundum, oravit : Pater, clarifica Filium quae inter proximos servabatur ordo justi-

'■ tuum. tiae, sicut per mandata caerimonialia ser-

4 Et oravi ad Dominum Deum meum. vabatur modus et ordo justitise in cultu

Oratio enim, secundum Damascenum, est divino, prout Thomas in prima secundae

petitio decentium a Deo. Et confessus sum, ostendit. Non obedivimus servis tuis Pro- 6

confessione laudis divinae, et confessione phetis. Ista loquitur Daniel non in sua, sed

proprise (vel potius populi Jsrael) culpae. in populi sui persona, sicut de tribus pue-

Prov. xvm, Justus autem in principio accusator est ris dictum est plenius in expositione capi- Dan.m.zi,

17- sui, ut ait Scriptura. Et dixi : Obsecro, tuli tertii. Qui locuti sunt in nomine tuo™'

id est, per sacrum quid rogo, vel propter B regibus nostris,... omnique populo terroe

tuam bonitatem, caritatem, clementiam, Judaeae. Unde per Jeremiam Dominus ait jer.m,ts,

Ps.i:xuv,3. Domine Deus magne, cujus magnitudinis frequenter : Misi ad vos omnes servos "6; xxv' 4;

(id est perfectionis et gloriae) non est finis, meos Prophetas, et non audistis me.
et terribilis in peccatores ingratos, qui pro Tibi, Domine, justitia competit, inest, 7

uno temporali ac brevi peccato poenam in- et adscribatur, quoniam juste egisti, nos

Rom. xi, 33. fligis aeternam, cujus incomprehensibilia puniendo. Nobis autem confusio faciei in-

Ps. lxv, 5. sunt judicia, qui terribilis es in consiliis terioris in conscientia ex remorsu ejus

Bebr.x,3t. super filios hominum, in cujus manus in- contra peccata quibus subjecta est ; con-

cidere est horrendum ; custodiens pactum fusio quoque faciei exterioris, quia ab ini-

quod cum patribus nostris pepigisti, scili- micis nostris confundimur, et coram te

cet fcedus miserendi poenitentibus ac dan- verecundari habemus ob scelera nostra :
di promissum, et misericordiam, id est pi- G sicut loquitur Esdras : Deus meus, con- lEsdr.a,

elatis tuae gratiosos effectus, diligentibus fundor et erubesco levare faciem meam, 6'

Ps. cxuv, te : sicut ait Psalmista, Gustodit Dominus quoniam iniquitates nostrae multiplicatae

20' omnes diligentes se. Etenim amatores suos sunt, et peccata nostra creverunt usque ad

Deus amabilissime inspicit, exaudit, ac ccelum. Sic et secundo Paralipomenon li-

gratiis implet, juxta illud Ecclesiastici : bro dicit Manasses : Non sum dignus vi- oratio

Eccii. Oculi Domini in diligentes se. Et custodi- dere altitudinem coeli prae multitudine ManasS!B-

entibus mandata tua. Tantum enim Deum iniquitatum mearum. Hinc et Baruch ait :

diligimus, quantum ejus jussionibus obe- Deo nostro justitia, nobis autem confu- Bameh.i,

dimus. Signum namque dilectionis, est sio faciei nostrae, sicut est dies haec. Di- 15; "' D'

Joann.™, exhibitio operis. Et Salvator in Joanne : Si scamus ergo et nos vitia nostra non ex-

qnis (inquit) diligit me, sermonem meum cusare, sed humillime recognoscere ac

servabit. Ideo in prima sua epistola ait D fateri, graviter accusare, et debite castiga-

i/oann.in, Joannes : Non diligamus verbo neque lin- re, Deumque in omnibus collaudare. Sicut

gua, sed opere et veritate. Nullus ergo esl hodie viro Juda, id est natis de tribu

fallat se ipsum, de Dei dilectione sibi ina- Juda seu exsistentibus de regno ejus, et

niter blandiendo. Amicorum est eadem habitatoribus Jerusalem ei omni Israel, id

velle et nolle. est, qui ibi aliquando habitaverunt. Hujus

Peccavimus in nos, iniquitatem fecimus enim orationis tempore fuit Jerusalem dis-

in proximos, impie egimus contra Deum. sipata. Unde subjungitur : his qui prope

Vel, Peccavimus per venialia, iniquitatem sunt,et his qui procul in universis terris,

fecimus ner mortalia, impie egimus per ad quas ejecisti eos, etc. Quidam enim in

consuetudinem vitiosam et obdurationem locis propinquis Danieli seu Judaeae, qui-

in vitiis. Et recessimus per mentis aver- dam in locis remotis dispersi fuerunt.

18.

126 ENARRATIO IN CAP. IX DANIELIS. — ART. X

9 Tlbi, Domine, misericordia competit ex A cundum quod factum est in Jerusalem.

natura, et propitiatio in effectu, quia et Aliqui putant tantam fuisse calamitatem

citra condignum punis, et omui veraciter et tribulationem Judaeorum iu Jerusalem wneg.wv.

pcenitenti ignoscis. Postquam Deo adscri- tempore Sedecise, quod nunquam fuerat

psit justitiam tanqtiam jtidici summo, nunc ante similis sttper terram. Aliqui vero pu-

ei adscribit clementiam, ut tanquam pa- tant verbum istud per hyperbolen diclum,

trem ad parcendum inelinet. Porro, oratio ad insinuandum incredibilem magnitudi-

qua Deum ferveuter laudamus, et nos ipsos nem mali illius. Alii putant istud verificari

toto eorde humiliter accusamus, efficacis- propter templi combustionem, ita quod

sima est ad impetrandum quod petit, di- secundum eos ante non accidit tale ma-

Ps. xvii, 4. cente Psalmista : Laudans invocabo Domi- lum. Hinc in Threnis ait Jerusalem seu

num,et ab inimicis meis salvus ero. Sicque populus Juda : Attendite, et videte si est Thrm. i,
Daniel nunc precatur, et eumdem senstim B dolor sicut dolor meus. Jeremias quoque l*m xix s

frequenter resumit, ut moris est loquenti- atque Ezechiel idem dicunt quod nunc Da- Esech.v.v.

bus ex affectu. Talis namque oratio hu- niel scribit, scilicet quod tale malum nun-

juscemodi repetitione affectum renovat et quam acciderit. Et non rogavimus faciem 13

10 accendit. Non audivimus interiori auditu tuam, id est pietatis tuae adspectum. Istud
vocem Dei, ut ambularemus in lege ejus, dicitur in persona induratorum. Ut rever-
quam posuit nobis per servos suos Prophe- teremur ab iniquitatibus nostris, et cogi-

joann.i, tas. Lex per Moysen data est originaliter; taremus, id est, diligentcr altenderemus,

,7' sed per Prophetas posita fertur, tanquam oeritatem et justitiam tuam, seu legem et

per hortatores proponentes sua pra?dica- veram tuam doctrinam.

tione eam in audientium cordibus homi- Et vigilavit, id est diligenter intentus U

num. Prophetee quoque nonnulli in libris fuit, Dominus super malitiam vitiorum
suis scripserunt multa eorum quee in li- C nostrorum, illa pensando ad ulciscendum,

11 bris Moysis scripta sunt. Et stillavit, id et adduxit eam super nos, id est, nobis eam
est, instar stillicidiorum paulatim, non in imputavit, et nos propter eam punivit :

toto simul, venit, super nos maledictio, id sicut ubertim ait per Ezechielem, Vias ve- lbid. «■

est poenarum inflictio, et gratise spoliatio, stras ponam in caput vestrum; et in Jere- 'j',"1,'43'

et detestatio qua Deus nos abominatus est, mia, Vigilabo super verbo meo, ut faciam je>-. ,, 12.

qua; scripta est in libro legis Moysis, id illud. Vel : Vigilavit Dominus super mali-

Deut. est in Deuteronomio : ubi praenuntian- tiam poenae, de qua dicit Jonas, Misertus Jomm, to.

XXVIII.

tur mala transgressoribus legis parata, et est Dominus super malitiam quam Iocutus

transgredientes legem maledicuntur, custo- est ut faceret eis, et non fecit; et adduxit

dientesque eam benedicuntur. Quomodo eam super nos, quemadmodum in Threnis

autem Deus paulatim punivit duas tribus Jerusalem ait : Vigilavit jugum iniquita- Thren.,,

cum dimidia ac decem, ut converteren- I) tum mearum in manu ejus; convolutae 14-

tur, et tandem impcenitentes ac obstinatos sunt et impositae collo meo, videlicet per

\v Reg.wii; prorsus evulserit, patet in libris Regum et inflictionem pcenarum. Justus Dominus

11 Ja. Paralipomenon. Dicit quoque, Stillavit, ad Deus noster in omnibus quce fecit. Ita et

■\ \ \ \ ! . J tt-

21. innuendum quod omnis pcena vitae prae- nos, quantumcumque a Deo castigemur,

sentis, ad futuram pcenam, est sicut stilla patientes simus, gratiasque agamus, et

ad mare. Deum in omnibus semper laudemus, con-

12 Et statuit, id est, opere implevit ac po- fitentes quod multo graviora meruimus, et

suit, sermones suos comminatorios, quos quod infinitae pietatis sit ejus, quod in prse-

locutus est super nos, pcenas nostras prae- senti nos punit, ne aeternaliter pereamus.

nuntiando per vates. Malum magnum, Insuper post confessionem humillimam,

quale nunquam fuit sub omni ccelo, se- ponit devotissimam precem.Qui enim pec-

ENARRATIO IN CAP. IX DANIELIS. — ART. X 127

cata sua humiliter coufitetur,veniam oran- A dicando. Unde tradendo urbem suam ele-

45 do meretur. Et nunc, Domine Deus no- ctam Jerusalem in manus hostiles, quasi
ster , qui eduxisti populum tuum de terra iralus apparuit ; sed templum suum illis
ASgyptiin manu forti, id est omnipotenti tradendo, per modum furentis se habuit.
tua virtute, et per opera miraculosa : ut Orat itaque Daniel has punitiones cessare,

Exod.xn; patet in Exodo, ubi et Dominus ait, Non urbemque et templum reaedificarL Vel per

"'' 19'- dimittet populum nisi in manu forti. Con- montem intelligit regnum et sacerdotium,

suetudo autem fuit Judaeis, in orationibus quia in monte Sion erat regis palatium et

suis commemorare beneficia patribus prac- templum. Petit ergo regno ac sacerdotio

stita, praesertim liberationem ex .Egypto, misereri. Propter peccata enirn nostra et

ut ex hoc fiduciam sibi in Deo augerent, iniquitates patrum nostrorum, quas imi-

et Deum ad exaudiendum inducerent : tati sumus, Jerusalem et populus tuus in

quia qui de acceptis beneficiis gratus est, B opprobrio sunt omnibus per circuitum no-

majoribus dignum se exhibet. Et sicut strum. Filii ssepe propter peccata paren-

beneficii dati oblivio, est ingratitudinis tum ad corporales poenas affligi dicuntur,

pars maxima, secundum Senecam ; sic quia secundum corpus sunt aliquid pa-

ejusdem recognitio, est gratitudinis pars rentum, et descenderunt ab eis. De hoc

praeclara. Et fecisti tibi nomen secundum super Jeremiam et alibi plenius dixi.

diem hanc, id est, per mirabilia illa in Exaudi orationem servi tui mentalem, 17

/Egypto peracta, et circa patres in mari etprecesejus vocales : quia ex uno affectu

Rubro ac eremo, deinde in terra promis- multa verba formantur. Et ostende faciem

sionis, fecisti tibi nomen gloriosum et fa- tuam, id est pietatis tuae respectum et

mam praecipuam, quia per illa hominibus opem, super sanctuarium tuum quod de-

innotuisti, et tuam potentiam ostendisti. sertum est, id est templum a Chaldaeis

is. i.xm,i i. Hinc Isaias dicit Deo : Sic eduxisti popu- C combustum, ut reparetur, propter temet-

lum tuum, ut faceres tibi nomen glorise. ipsum, id est ob tuam bonitatem, liberali-

Exod. ix, Et in Exodo Deus loquitur Pharaoni : Id- tatem, dilectionem, misericordiamque im-

16- circo posui te, ut ostendam in te fortitu- meusam, et propter tui ipsius gloriam ac

dinem meam, et narretur nomen meum honorem.

in omni terra. Peccavimus peccatis omis- Deus meus , inclina aurem tuam,et au- 48

46 sionis, iniquitatem fecimus in omnem ju- di ; aperi oculos tuos,et vide desolationem
stitiam tuam,k\ est contra justitiam tuam nostram. Loquitur de Deo immateriali et
perfectam, vel contra justitiam legis na- simplici, quasi de homine, qui quando
turalis et divinae seu scriptse, et contra oratur, applicat aurem et aperit oculos. In
justitiam prseceptorum triplicium, scilicet Deo autem aures etoculi spiritualiter sunt,
moralium, judicialium, caerimonialium : et idem consistunt, videlicet scientia ejus,

Js. xxiv, s. quemadmodum in Isaia habetur : Trans- D qna omnia intra se cernit ac noscit.Sicque

gressi sunt leges, mutaverunt jus, dissipa- aurem metaphorice loquendo inclinat et

verunt fcedus sempiternum. oculos aperit, quando per effectum mi-

Avertatur,obsecro,ira tua et furor tuus sericordiae suse ostendit se noscere vota

a civitate tua Jerusalem, et a monte san- et preces ac indigentias noslras. Loquitur

cto tuo. Ira Dei et furor ejus, non sunt autem Daniel blande et affectuose ac de-

passiones aut turbationes ejus, qui cum votissime valde : ejusque modum orandi

s<y>.xii,i8. invariabili tranquillitate judicat cuncta : discere ac sectari debemus, nos ipsos in

sed per similitudinem, ira Dei dicitur ju- omnibus humiliando, ardenter optando, fi-

sta punitio minus aspera ; furor autem, ducialiter vicibus repetitis precando, ac

punitio valde dura : ila quod Deus per Dei in omnibus gloriam iinaliter inten-

modum irati et furentis se habet in vin- dendo. Et civitatem super quam invoca-

128

ENARRATIO IN CAP. IX DANIRLIS.

ART. X

Ps. cxviii,
12, 2G,etc.

tum cst nomen fuum, id est, Jerusalem
propitius respice ut instauretur, quam ad
tuum cullum specialiter elegisti, et pro
cujus conservatione servi tui te singula-
riter invocaverunt. Neque enim in justift-
cationibus nostris, id est, non confidendo
in propriis meritis, prosternimus, id est,
humiliter seu prostrati offerimus, preces
nostras ante faciem tuam, id est tuae pie-
tatis adspectui, seu praesentiae tua3 omnia
intuenti. Porro justificationes dicuntur ob-
servationes praeceptorum, de quibus in
Psalmo toties dicitur, Doce me justifica-
tiones tuas : bis enim formaliter justifi-
camur. Nam et praecepta sunt de actibus
justitiae. Sed in miserationibus tuis mul-
tis, id est, fiducialiter innitendo miseri-
cordiae tuae immensae. Miseratio autem Dei
(secundum quod dicit actum miserentis,
ignoscentis vel subvenientis) in Deo est
una ac simplex, sed pluraliter designatur
ob varios ejus effectus et modos quibus
Deus suis auxiliatur clementer.

Hanc sanctissimi Danielis formam et
humilitatem sectemur orando, et propriam
vilitatem, defectuositatem ac pravitatem,
atque in omne malum infelicissimam pro-
clivitatem sapienter, profunde, jugiterque
pensando. Nam et hoc affectu loquitur
pius rex Josaphat secundo Paralipomenon
libro : Quum ignoremus quid agere de-
beamus, hoc solum habemus residui, ut
oculos nostros dirigamus ad te. Denique,
etsi interdum justus in suis confidens sit
meritis, et oret cum Ezechia, Memento,
Domine, quomodo ambulaverim coram te
in veritate et corde perfecto : non ta-
men hoc agat sistendo in eis, vel quasi
ex se ipso habeat ea; sed merita sua con-
sideret, esseque fateatur Dei dona, et sic
totum refundat in Deum, et speret hu-
militer quod qui gratiose ac pie largitus
est merita ista, etiam alia bona pro qui-
bus petitur, largietur : per unum donum
dans aliud ei qui gratus est, non errat,
nec praesumptuosus est. Hinc et in Isa-
is. i., 10. ia scriptum est : Quis ambulat in tene-
bris, et non est lumen ei ? Speret in no-

WPar.xx,

IV Reg. xx
3.

A mine Domini, et innitatur super Deum
suum.

Exaudi , Domine ; placare, Domine, id 49
est, debitas pcenas dimittendo, et ea qui-
bus te offcndimus remittendo ; attende
per effectus exhibitionem, et fac. Ecce
quam affectuosissime deprecatur, et quo-
tics eumdem sensum aliis verbis resumit,
ut ardore amoris quasi Deo prasvaleat,
quem noverat sola caritate potissime su-
perari, secundum quod dixit ad Moysen :
Dimitte me, ut irascatur furor meus contra Exod.xxx»,

B eos. Ne moreris propter temetipsum, Deus 10'
meus, id est, ob tuam bonitatem, et pro-
pter tui ipsius gloriam ac honorem festina
implere quod precor. Beatus qui ex sin-
cera conscientiae bonae fiducia, fervidoque
ad Deum amore, Deum omnium, suum
potest Deum tam specialiter nominare.
Quia nomen tuum invocatum est, id est,
tu ipse exoratus es a me, aliisque tuis
electis, super civitatem Jerusalem, ut re-
sedificetur, et super populum tuum Israel,
ut ad propria reducatur.

C Quumque aclhuc loquerer verba jam 20
scripta Deo, et orarem, et confiterer pec-
cata mea, et peccata populi mei Israel.
Quo homo viator perfectior fuerit, eo pec-
cata sua etiam venialia amplius pensat,
exaggerat, accusat, dolet et punit. Daniel
autem sine venialibus non vixit peccatis :
ideo primo se ipsum coram Deo humiliat
et accusat. Aliqui tamen dicunt, quod di-
cendo, Confiterer peccata mea, insinuat pec-
cata populi sui : quae dicit sua, quia cum
aliis poenam pro eis luit, scilicet captivita-

D tem. Sed quia subjungit, Et peccata po-
puli mei Israel, videtur de propriis quoque
culpis confessus. Et prosternerem preces
meas in conspectu Dei mei, eas Deo hu-
militer cum prostratione corporis offeren-
do, pro monte sancto Dei mei, id est pro
monte Sion, ut scilicet in eo templum rur-
sus construeretur.

Adkuc loquente me in oratione mea. In 21
quo efficacia orationis justorum innuitur,
praesertim quando ex ardentissimo orant
affectu,quod antequam finiant verba,Deus

ENARRATIO IN CAP. IX DANIELIS.

ART. X

129

preces eorum exaudit, quemadmodum ait
/x.ixv,24; per Isaiam : Adhuc illis loquentibus, di-
Lvm' 9' cam, Ecce adsum. Ecce vir Gabriel, qui
in specie viri apparuit, et ratione virtutis,
non sexus, vir appellatur. Unde, ut refert
Albertus, scriptum est in libro qui dicitur
Phaedon : Socrates moriens dixit amicis :
Ibimus ad deos, ad illos optimos viros.
Quem videram in visionc imaginaria a
principio, scilicet visionis praeteritae prae-
cedenti capitulo scriptse, cito volans, id
est, celerrime me accedens. Sicque vola-
tus angeli agilitatem virtutis, prompli-
tudinemque exsequendi divina prsecepta
designat. Et forte vidit eum de coelo de-
scendere. Haec autem visio in vigilia fuit,
atque ad oculum exteriorem. Hinc in Isaia
ibid. vi, 6. habetur : Volavit ad me unus de Sera-
phim. Tetigit me, tactu virtutis ac luminis
influentia, vel etiam corporali attactu per
corpus ab ipso assumptum, in quo mihi
sensibiliter adstitit, loquebatur ac vide-
Act.xu, 7. batur : quemadmodum in Actibus legitur
angelus adstitisse Petro apostolo, percus-
soque latere ejus, excitasse eumdem. Te-
tigit autem Prophetam, qui pene totus ab
exterioribus abstractus jacuerat, et prae
fervore desideriorum sanctorum, corpore
debilitabatur ac affligebatur, ut eum con-
fortaret, consolaretur, et ad angelicam pree-
sentiam attendendam familiariter admone-
ret. In tempore sacrificii vespertini : quia
secundum Hieronymum, Danielis oratio a
sacrificio matutino usque ad sacrificium
vespertinum duravit. Ideo Dei in se flexit
clementiam, non propter multitudinem
verborum, sed ob continuationem affe-
Josue vii, ctuum. Sic et legitur, quod ipse Josue ce-
6' l0" cidit pronus in terram coram Domino us-
que ad vesperam, et tunc angelus ei
jacob.\,i6. apparuit. Sic enim scripsit Jacobus : Mul-
tum valet oratio justi assidua.
22 Et docuit me de his pro quibus oravi,

intus illuminando ; et locutus est mihi
vivae vocis oraculo, dixitque : Daniel,nunc
egressus sum de loco in quo, antequam
huc venirem, fui, seu de regni coelestis
palatio, vel ab invisibilitate ad hanc vi-

T. 10.

A sibilem apparitionem, vel a contemplatio-
nis secreto ad publicum istud mutuae col-
locutionis. Dicuntur autem angeli egredi
a facie Dei, quando destinantur ad viato-
res : non quod a Dei contemplatione de-
scendant, aut elongentur a Deo, sed quia
ad eos qui peregrinantur, et a beatifica
longe sunt visione, descendunt. Ut doce-
rem te quae discere concupisti de perti-
nentibus ad liberationem populi tui, et
intelligeres ea per intelligentiam claram,
de quibus nunc fluctuas ac varie opinaris.

B Ab exordio precum tuarum istarum
egressus est sermo : id est, statim ex quo
pro hac re Deum rogare ccepisti, ab ipso
Deo processit et mihi revelatus est sermo,
seu sententia de tua exauditione, instru-
ctione, populique reductione,et plena ejus
fienda per Christum liberatione. An autem
angelus-Gabriel acceperit illuminationem
istam immediate a Deo, vel mediate per
angelum aliquem superiorem,in textu non
explicatur, et de hoc aliqui diversimode
opinantur. Ego autem veni ut indicarem

C tibi. Quamvis Deus per se ipsum omnia
possit agere, implere, ac gubernare ; ut
tamen bonitatem suam copiosius creaturis
communicet, et ordinem in cunctis ob-
servet, voluit ecclesiasticam hierarchiam
per angelicam edocere. Quia vir deside-
riorum es, id est excellenter affectuosus
ac fervens ad cognoscendum divina, ad
praesciendum futura Christi mysteria, ad
Dei promovendum honorem, ad proximo-
rum salutem, ad templi et Terrae sanctae
recuperationem : et ardor ac copia desi-

D deriorum istorum ex serenissima ac for-
tissima Dei atque proximi caritate proce-
dit. Aliqui autem sunt naturaliter valde
affectuosi, sicut et ingeniosi. Et sicut tales
sunt pessimi et fiunt pravissimi, quando
juste a Deo relicti, afficiuntur ad delicias
carnales, ad divitias temporales, honores
humanos,tunc enim intentissime afficiun-
tur ad talia ; sic optimi effici solent, quan-
do misericorditer caritate ac gratia deco-
rati, ad Deum atque divina afficiuntur :
tunc enim vehementer ad ea afficiuntur

130

F.NARRATIO IN CAP. IX DANIELIS. — ART. X

seu inflammantur, zeloque caritatis ac
sequitatis, el divini honoris, proximorum-
que salutis desiderio maxime succendun-
tur. Vel, Vir desideriorum es tu. id est

Deo ae angelis dilectus atque amabilis. Tu
crgo, animadverte scrmonem, quem tibi
dico et dicam, et intellige visionem, quid
scilicet visio qua tibi appareo, praetendat,
quid signet. quo ordinetur.

Et subdit de summa temporis usque ad
consolationem perfectam per Christum, et
primum ejus adventum ac passionem : in-
fra quam etiam asserit esse futurum id
quod Daniel postulavit, videlicet resedi-
ficationem civitatis ac templi. reductio-
nemque populi. Itaque substantia visionis
24 subjungitur \Septuaginta hehdomades ab-
breviatai sunt super populum tuum, et su-
per urbemsanctam tuam,utconsummetur
praevaricatio, et finem accipiat peccatum,
et deleatur iniquitas, ct adducatur justi-
tia sempiterna , et impleatur visio ct pro-
phetia, et ungatur Sanctus Sanctorum.
Horum verborum expositioni tanto diligen-
tius insistendum, quo difficiliora, altiora,
sententiosioraque sunt, et ad convincendam
Judeeorum perfidiam fortiora.

De horum autem expositione verborum,
doctores ecclesiastici ante Hieronymum et
interim diversimode conscripserunt. Hie-
ronymus autem circa expositionem hujus
difficillimi passus, nihil aut quasi nihil de
proprio scribit aut asserit, sed eorum qui
ipsum prsecesserunt, recitat positiones :
primo Africani, secundo Eusebii Csesari-
ensis, tertio Apollinaris Laodiceni, quarto
•erudiiis- Clementis viri excellentissimi* atque pre-
sbyteri Ecclesise Alexandrinse, quinto Ori-
genis in quinto Stromatum libro, sexto
Tertulliani, septimo Hebrseorum, scilicet
Judseorum conversorum ad fidem. Hsec
beatus Hieronymus prolixe prosequitur, et
verba ejus in propria forma decreveram
scribere : sed quia in eis prolixitas magna
est, et. quasdam positionum istarum ipse-
met breviter tollit, positionum quoque pro-
babiliorum in Scholastica historia multum
compendiose continetur sententia, ex ver-

A bis Hieronymi sumpta ac breviata; ideir-
co quo taedium prolixitasque vitentur, ad
Scholasticam me converto historiam.

Aliqua tamen sunt prsemittenda. in qui-
bus omnes concordant expositores praeci-
pui, tam catholici quam Hebrsei, quod
seilieet in Scripturis veteris Testamenti.ad
quas pertinet liber iste, hebdomada du-
pliciter sumitur : Primo, pro hebdomada
dierum.qua? continet septem dies, ut quum
in Levitico jubentur numerari septem heb- Lev. xxm,
domada*. qua? faciunt dies quadraginta l3' ,0-

B novem, et die quinquagesimo festum Pen-
tecostes prsecipitur celebrari. Et ita nullus
expositorum hic sumit hebdomadas. Sic
enim quae hic preedicuntur futura, fuissent
infra annum cum medio adimpleta. Secun-
do accipitur pro hebdomada annorum, ita
quod una hebdomada est tempus septem
annorum, ut dum in Levitico dicuntur md. «v,
numerandse septem hebdomades annorum, 8- ,0'
quae faciunt annos quadraginta novem,
et annus proxime sequens, scilicet quin-
quagesimus, appellatur jubila?us, utpo-

C te remissionis. Et ita omnes expositores
hic sumunt. — Yerumtamen Lyra dicit,
quod quidam acceperint hoc loco hebdo-
madam seu septenam pro hebdomada jubi-
lseorum. quarum quselibet continet annos
quinquaginta: alii pro hebdomada cente-
nariorum. quarum quaelibet continet cen-
tum annos. De his opinionibus alibi nihil
legi, nec aliqui authentici dicunt sic, sed
forte quidam ac vani scioli, contentione et
disceptalione verborum ac novitate gau-
dentes. Lyra quoque satis reprobat eas,

D et facillime reprobantur, quia secundum
eas nondum esset Jerusalem et templum
sedificata post reditum a Babylone, nec
sacrificium esset oblatum, nec hostiae de-
fecissent legales, eo quod tempus hebdo-
madarum talium nondum completum sit.
Nec sacra Scriptura alicubi alibi sic sumit
hebdomadas.

Prseterea intuendum, quod duplex po-
nitur annus, puta solaris, et lunaris, qui
anno solari brevior est undecim diebus.
Quia ergo in liltera hebdomades ista? ab-

KNARRATIO IN CAP. IX DAMELIS. — ART. X 131

breviatae vocantur,Africanus et Beda, Scho- A computandi anni solares, ul aliqui putant,

lastica quoque historia et Albertus Magnus sed lunares quibus Hebraei utuntur. Prae-

ac Glossa, et communiter doctores Ecclesiae terea, sicul aliquando utuntur hebdomada

Bedam sequentes, hoc loco per hebdoma- dierum, aliquando hebdomada annorum ;

das auuorum intelligunt annos lunares : sic forte interdum utuntur annis solari-

ita quod hebdomades septuaginta faciunt bus, interdum lunaribus. Et forsitan Beda

annos quadringentos nonaginta lunares, dicere volnit, quod expositores scu con-

qni faciunt annos solares quadringentos versi Hebraei, hoc loco computent per an-

septuaginta quinque. — Sed contra hasc nos lunares. Postremo, quidam etiam tem-

argiiit quidam,quoniam Africanus et Beda pore isto legis evangelicae, utuntur annis

moti sunl cx hoc, quia (ut dicunt) Hebraei lunaribus in quibusdam negotiis.
computant per annos lunares; item, quia fnsuper, quod prsefatus dicit secundum
in textu isii anni dicuntur abbreviati : et B dictum Bedae el Africani falsuni, non vi-

ultra assumit, quod salva reverentia BedaB, detur consulte aul congrue dictum : quia

utrumque dictum cjus 1'alsum videtur. (ut dicit) in Hebraeo non habetur, Abbre-

Nam Ilebraei, ut dicit el probat, compu- viatae, ul notat diminutionem, sed, Praesci-

lant per annos solares : et in Hebraeo non sa3, ul dicit determinationem seu cerlam

habetur, Abbreviatac, prout sonat in dimi- taxationem. Primo, quia saepissime in ex-

nutionem ; sed ibi habetur, ut asserit, Prae- positionibus Prophetarum inveni, quod

scisae, prout notat temporis determinati- iste dixit in Hebraeo aliter haberi, quam in

onem, nec majus, nec minus. rpse ergo translatione Hieronymi : et tamen exposi-

exponit de annis solaribus. tionem Hieronymi diligenter considerans,

Sed nequaquam rcor Africanum, quem inveni quod secundum Hieronymum dictio

Hieronymus vocat doctissimiim, et vene- Hebraica sit ae.quivoca, et utrumque, inter-
rabilem Bedam sine rationabili causa as- C dumque plnra, significans. Ita in praesenti

seruissc, quod Ilebraei computent per an- conlingere posset. Secundo: nam dato quod

nos lunares : et si Hieronymus hoc falsum in Hebraeo haberetur, Praescisae, tamen non

putasset, non arbitror quod recitando sen- oportet hoc interprelari, ut dicit determi-

tentiam Africani, inde conticuisset. Nec nationem; imo hoc ad utrumque potest

dubium reor, quin Africanus et Beda, sicut refcrri. Quod enim abbreviatur, dici potest

Hieronymus, de hac re cum Hebraeis con- praescisnm comparatione longioris. Ter-

tulerint, et ab eis quae dixerunt, didi- tio, quia ut dicit iste prsefatus, secundum

cerint. Albertus quoque non mediocriter Habbi Salomonem, in Hebraeo habetur,

diligens fuit scire facta ac dogmata Judaeo- Scissae : et nonne scissio magis vel tan-

rum, tam theologica quam philosophica, tumdem ad diminutionem, sicut ad deter-

sicut legenlibus scripta ejus certissime minationem, est pertinens '. Nam et secun-
constal. — Porro, quod Judaei a luna com- D do Regum scribitur rex filionim Ammon u//e^.x,4.

putent tempora, probatur per illud quod praescidisse vestimenta servorum David :

Eeeiixuu, in Ecclesiastico legitur : Luna ostensio sicque vestes illorum erant praescisae, id

temporis, et signum aevi ; mensis, secun- est abbreviatae, non taxatae ad numerum.
dum nomen est ejus. Puto ergo verum Postremo, praefatus, ut ipsemet recitat

quod Iteda ait, Hebraeos computare per circa hunc locum, quando primo hunc

annos lunares, eo sensu quo Beda id dicit, passum exposuit, incepit computationem

quamvis non eo modo fortassis, qno prae- istarum hebdomadarum annorum solari-

dictus reprobat eum. Non enim Beda af- um a vicesimo anno Artaxerxis regis, qui \\Esdr. n,

firmat, quod regulariter in omnibus per misil Nehemiam ad inslaurationem civita- ^8-

istos computent annos. Denique Albertus tis ac murorum Jernsalem: finitque eas in

aperte hic ait, quod hoc loco non sint anno quarto post Christi passionem. Postea

0, 8.

132

RNARRATIO IN CAP. IX DANIFXIS.

ART. X

10.

autem expositio ista sibi non placuit, quia
secundum eam Mardochaeus fuisset du-
centornm quinquaginta novem annorum,

Estherxm, quando ab Assuero rege est exaltatus. Ideo

2" positionem hanc corrigens, incipit compu-

tationem temporis hujus, ab eo tempore
quo egressus est senno a Deo ad Jere-
miam, et deinde ab Jeremia, de reditu po-
puli a Babylone, et per consequens de
resedificatione Jerusalem ac templi in ea.
Hic autem sermo habetur Jeremiae vice-
simo nono capilulo, ubi legitur Dominus

Jer. xxix, dicere : Quum cceperint impleri in Baby-
lone septuaginta anni, visitabo et reducam
vos ad locum istum. Incipit ergo compu-
tationem hanc a quinto anno regni Se-
deciae regis, quia prseallegatum verbum
asserit dictum circa finem quarti anni Se-
decise. — Verum ista computatio videtur
minus apta quam prima, praesertim quum
dicat quod computatio hsec debcat incho-
ari a primo verbo, ex revelatione Domini
procedente de reditu populi in Jerusalem,
et civitatis ac templi reparatione. Nam se-
cundum hoc potius inchoanda videretur
computatio ista a tempore lsaise, quo ipse
Isaias, diu ante Jeremiam, de hac re aper-
tissime ac diffuse prsedixit. Frequenter
enim loquitur inde. Isaise quadragesimo
quinto etiam Dominus ad litteram loquens

/s. xlv, i3. de Cyro rege praedixit : Tpse sedificabit
civitatcm meam, et captivitatem meam di-
mittet, non in pretio neque in muneribus.
His ergo prsemissis, exponenda est litte-
ra,sequendo Bedam,Glossam,Scholasticam
historiam, et Albertum, aliosque doctores
authenticos. Septuaginta hebdomades ab-
breviatce, scilicet annorum lunarium, qui
faciunt annos lunares quadringentos no-
naginta, ut dictum est. Et dicuntur heb-
domadse istae abbreviatae, non numero, quod
pauciores sint, sed quantitate, quia annus
lunaris brevior est solari undecim diebus.
Sunt divinitus praeordinatee ac futurae prae-
nuntiatae, super populum tuum Judaicum :
qui tuus est sanguine et affectu,et propter
peccata sua non meretur dici populus Dei,
sed tuus : sicut ad Moysen Dominus dixit,

A (juum filii Israel vitulum adorassent, De- Exod.
scende, peccavit populus tuus ; et super x
urbem sanctam tuam Jerusalem : ut scili-
cet infra istud* fiant quae subsequuntur, 'istas
quae ad populi tui pertinent liberationem.
Ideo subditur :

Ut consummetur prmvaricatio consum-
matione consumptionis, id est, terminetur
seu finiatur. Quod quanlum ad satisfa-
ctionem, pro originali peccato accipi po-
lesl : sicque Christus sua passione illud,
quantum in se fuit, consumpsit. Et flnem

B accipiat peccatum a.ctua.\e,quo(\ merito pas-
sionis Christi delelum est. De quo Baptista
prsedixit : Ecce Agnus Dei, qui tollit pec- /oann.1,29.
cata mundi ; et Dominus per Isaiam, Pro- /«. un,8.
pter scelus populi mei percussi eum ; et,
Dominus posuit in eo iniquitatem omnium md. 6.
nostrum. Et deteatur per Christum ini-
quitasomms quaecumque sit illa,quantum
esl ex sufficientia meriti Christi, cujus
virtute dimittuntur peccata in sacramen-
tis, et per contritionem ac fidem Salvato-
ris.Unde de Christo legitur in Apocalypsi :

C Dilexit nos, et lavit nos a peccatis nostris Apoc.1,5.
in sanguine suo; et Petrus in prima sua
epistola, Peccata nostra pertulit in corpore 1 Petr. u,
suo super lignum. Et adducatur per Chri- 24'
stum justitia sempiterna, id est perfecta
et sine fine mansura evangelicae legis per-
fectio, cui lex alia non succedat, et cujus
justitia inchoatur in via, et completur in
palria, in qua caritatis praeceptum plene
impletur. Vel, Justitia sempiterna, quo-
niam Christus per viam justitiae genus hu-
manum redemit,pro culpa luendo pcenam,

D non per solam potentiam. Et impleatur
visio et prophctia, videlicet quidquid de
Christo ejusque mysteriis fuit praedictum.
Unde in Joanne habetur : Lex per Moy- joann.i, n.
sen data est, veritas per Jesum Christum
facta est. Et iterum scriptum est : Jesus ibid.xw,
sciens quia jam consummata sunt omnia, 28, 30-
ut consummaretur scriptura, dixit, Sitio ;
et quum accepisset acetum, dixit, Con-
summatum est.

Et ungatur Sanctus Sanctorum, id est,
Christus secundum assumptam humanita-

ENARRATIO IN CAP. IX DANIELIS. — ART. X 133

tcm plenitudine gratiee ac divinorum cha- A sus. Hebdomades septem, et hebdomades

rismatum impleatur in ipsa Verbi incar- sexaginta duce erunt, id est hebdomades

natione et animse Christi creatione. De qua sexaginta novem : et sic remanet una heb-

Ps. xliv, 8. unctione ait Psalmista : Unxit te Deus, domada de septuaginta, de qua infra fit

Deus tuus, oleo laotitia? prae consortibus mentio. Septuaginta enim hebdomades,

Aci.x, 38. tuis. Petrus quoque in Actibus : Jesum quas angelus primo simul expressit, nunc

unxit Deus Spiritu Sancto et virtute. Et in tres partes divisit, scilicet in septem,

js. iai, i. Christus per Isaiam : Spiritus, inquit, Do- et sexaginta duas, et unam, quia in his

mini super me, eo quod unxerit me. Por- partibus specialia facta sunt opera, ut sub-

ro Christus secundum divinitatem est San- ditur.

ctus Sanctorum, per essentiam sanctus, et Et rursum wclificabitur platea et muri,

Sanctos principaliter mundans atque san- scilicet Jerusalem, pro qua oras : per pla-

ctificans ; secundum humanitatem quoque B team intelligendo ejus plateas, sicut fre-

antonomastice sanctus, et solus sanctior quenter ponitur singulare pro plurali. Et

universis, per quem et cujus merito, ut istud exprimit angelus, ad ostendendum

sic, quasi instrumentaliter sanctificamur. quod fiet in primis septem hebdomadibus

icor. 1,30. De quo ait Apostolus ad Corinthios : Fa- prsedictarum septuaginta hebdomadarum.

ctus est nobis a Deo sapientia et justitia Propter quod jam septem a sexaginta dua-

et sanctificatio et redemptio. bus divisit. In angustia temporis, id est

Ista ergo impleta sunt infra septuaginta in magna tribulatione temporis hujus :

hebdomades dictas, videlicet circa finem quia, ut patet in Esdra seu Nehemia, Ju- lEsdr.w,

earum, secundum modum quem angelus daei reaedificantes Jerusalem, a nationibus "^5^-^.

VI.

consequenter expressit. In verbis namque etvicinis plurimum infestabantur,ita quod

sequentibus ponitur quasi expositio reve- una manu tenebant gladios, alia opera-

lationis inductae. Et in eis angelus per C bantur.

partes exsequitur quod dixit in summa, Et post hebdomades sexaginta duas si- 26

ostendens quod ipse Christus fuerat ven- mul et post septem de quibus jam dictum

turus, passurus ac prsedicaturus. est, quae praemittuntur in computo ista-

25 Scito ergo et animadverte diligenter, rum sexaginta duarum, id est post heb-

quod subditur de intellectu hebdomada- domades sexaginta novem, puta in ultima,

rum et quando incipiant, scilicet : Ab scilicet hebdomada septuagesima,occ^<?£wr

exitu, id est prolatione, sermonis, ut ite- Christus a Judaeis incredulis. De quibus

rum cedificetur Jerusalem, id est a vicesi- ait in Psalmo : Circumdederunt me ea- />*.xxi,i7.

mo anno Artaxerxis regis Medorum, quan- nes multi,consilium malignantium obsedit

WEsdr.u, do rex iste Deo inspirante dedit Nehemiso me ; foderunt manus meas et pedes meos.

1 8" licentiam eundi ac construendi Jerusalem, Et non erit ejus populus per pracdestina-

usque ad Christum ducem, id est regem D tionem et gratiam, qui eum negaturus est,

Messiam. De quo Dominus ait per Isaiam : id est Judaei, qui coram Pilato dixerunt,

is. lv,4. Ecce testem populis dedi eum, ducem ac Non habemus regem nisi Caesarem ; et joann.xix,

Mich.v,». praeceptorem gentibus. Et Micheeas : Et itcrum, Tolle, tolle, crucifige eum ; item- ,5-

tu, Bethlehem, etc, ex te mihi egredietur que, Sanguis ejus super nos et super fi- Matth.

qui sit dominator in Israel. Porro quod lios nostros. Istud tamen non univcrsaliter xxv"' 2a'

ait, Usque ad Christum ducem, refert (se- de omnibus illis valet intelligi, sed de in-

cundum Albertum et alios) ad illud tem- duratis ac reprobis qui non pcenituerunt.

pus quo Christus coepit se ducem populi Aliqui vero poenituerunt : de quibus et

declarare, scilicet ad tempus Baptismi, in Christus ante passionem prsedixit in Joan-

itfaMA.m, quo et Patris voce, et Spiritus Sancti de- ne : Quum exaltaveritis Filium hominis, joam.\m,

scensu super eum, dux populi est osten- tunc cognoscetis quia ego sum. Imo in 28-

134

ENARRATIO IN CAP. IX DAMELIS. — ART. X

Act. vi,7. Actibus Apostolorum scribitur, quod etiam
multa turba sacerdotum obediebat fidei.

El civitatem Jerusalem, et sanctuarium ,
id est templum, dissipabit, id est destruet,
popidus Romauus cum duce secum ven-
turo, videlicet Ti(o seu Vespasiauo. Istud
fuit post prsefatas hebdomades ; sed ad-
ditur, quia in ultionem occisionis Ghristi
inflicta est pcena ista Judaeis. Et finis ejus,
id est Jerusalem et templi seu Judaeae ac
populi ejus, erit vastitas per Romanos in-
ducta. Et post finem belli Romanorum
coutra Judseos hos, erit statuta, id est a
Deo praefinita, ac in aeternum ratificata,
desolatio Judaeorum.

Deinceps redit ad ultimam hebdomadam
praedictarum, scilieet septuagesimam ; et
quid in ea futurum sit, pandit. Siquidem
occasione mortis Christi, exierat tempus
seu durationem ac terminos septuaginta
hebdomadarum, pra?nuntiando poenam pro
morte Christi inflictam. Ideo revertitur os-
tendere quid in ultima hebdomada fieri
27 amplius debeat. Confirmabit autem Chri-
stus pactum, id est evangelicam legem no-
vumque gratia? testamentum, multis, de
Joann. xm, quibus dixit : Ego scio quos elegerim. Et
rite ait, Multis, non, Omnibus, quamvis,
quantum in se fuerit, omnibus illud fir-
maverit : quia non omnes illud recipere

lbid. i,n, voluerunt, sicut Joannes inducit, In pro-
pria venit, et sui eum non receperunt.
Quotquot autem receperunt eum,illis con-
firmavit hoc pactum non solum sufficien-
ter, sed etiam efficienter ac consummate,
ad eorum salutem. Hebdomada una, id
est in ultima ac septuagesima hebdoma-
da : in qua primo per se ipsum multa
et magna, solique Deo possibilia egit mi-
racula, ad novi Testamenti confirmatio-
nem spectantia;deinde per discipulos suos
partim ante passionem suam, plenius au-
tem post eam, innumerabilia ac potentis-
sima fecit miracula. De hoc Christi paclo

jer. xxxi, scriptum est in Jeremia : Ecce dies ve-
niunt, dicit Domiuus, et feriam domui Is-
rael et domui Juda pactum novum.

Et in dimidio hebdomadis hujus ulti-

12.

A mae, dcficiet hostia et sacrificium, id est,
legales oblationes cessaverunt, quantum
ad obligatiouem efficaciamque merendi :
nam in Christi passione suam amiserunt
virtutem, et ipse in Ccena novissima Sa-
cramentum evangelicae legis instituendo,
finem imposuit hostiis legis, qua? fuerunt
figurae et umbrae passionis mysteriorum-
que Christi. Figura autem et umbra ces-
sant, dum advenit veritas. Post publicatio-
nem demum Evaugelii, sacrificia ac cetera
ca?rimonialia legis fuerunt non solum mor-

B tua, sed et mortifera atque illicita, sicut
super quartum Sententiarum doctores con-
corditer scribunt.

Christus autem passus est in dimidio
hujus hebdomada? ultima?, id est in quar-
to anno ipsius. Tribus enim annis cum
dimidio circiter anno praedicavit : quo per-
acto, occisus est ; tuncque in dimidio heb-
domada? hujus defecit oblatio legis.Verum-
tamen quidam dicunt Christum passum
in dimidio hujus hebdomada?, id est circa
fiuem prima? medietatis ipsius, ita quod

C alia pars hujus hebdomada?, scilicet tres
anni cum medio, post passionem residua
fuit ac fluxit : in qua missus est Spiritus
Sanctus ; et Christus per suam resurre-
ctionem, frequentem apparitionem, ascen-
sionem, Paracleti missionem, Apostolorum
pra?dicationem, evangelicam legem firma-
vit ac dilatavit. Alii dicunt, quod passus
sit in dimidio hujus hebdomada?, id est in
ultima ejus medietate circafinem,ita quod
in passione fuit ista hebdomada termina-
ta. Unde in Scholastica historia legitur :

D Tres anni et dimidius hujus hebdomadis
novissima? pra?terierant, quando baptizatus
est Dominus ; et in dimidio ejusdem heb-
domada? residuo, circa finem hiijus resi-
dui deficiet hostia et sacrificium, id est,
veniente veritate cessabunt umbra?.

Et erit in templo abominatio desolatio-
nis : id est, in sacrificiis ac ritibus templi
post Christi occisionem erit abominabilis
desolatio, ipsaque sacrificiorum oblatio
erit sacrilega, detestabilis, abomiuataque
Deo : nec erit in templo post Evangelii

ENARRATIO IN CAP. IX DANIELIS.

ART. X

13o

promulgalionem cultus verus Dei, sed po- A
tius ludus diaboli. Aliqui autem per abo-
minationem desolationis, intelligunt sta-
tuam Adriani imperatoris, quam ipse jussit
poni in loco templi, et quo steterat arca.
Sed hoc fuit in templo a Romanis destru-
cto, nec infra hebdomades istas illud con-
tigitjuxta compulationem praemissam.De-
nique hanc scripturam Ghristus allegat in
Matth. Matthaeo, ubi ait : Quum ergo videritis

xxiv, i5. aDOmjnatjonem desolationis, quae dicta est
a Daniele propheta, stantem in loco san-
cto ; qui legit, intelligat. Quod quidam de B
statua Adriani exponunt ; alii, de imagine
Caesaris quam Pilatus collocavit in tem-
plo;nonnulli de Antichristo, qui secundum

liThess.u, Apostolum in templo Dei sedebit, osten-
dens se tanquam sit Deus. Et usque ad
consummationem generationis ac status
vitae praesentis, et finem saeculi, id est us-
que ad tempus proximum fini mundi,
perseverabit desolatio, id est captivitas ac
derelictio Judaeorum : super quos (ut ait

irAew.ii, Apostolus) pervenit ira Dei usque in fi-

'1' nem. Et Psalmista : Effunde super eos C

rs. lxviii, l

25-27. iram tuam,et furor irae tuse comprehendat
eos ; fiat habitatio eorum deserta : quo-
niam quem tu percussisti, persecuti sunt,
et super dolorem vulnerum meorum ad-
diderunt. Porro ciroa finem saeculi con-
vertentur ad praedicationem Eliae, quia (ut
Afatth.wn, Christus testatur) Elias quum venerit, re-
'V , , stituet omnia, prout apud Malachiam ple-

Malach.w, > i i i

5,t5. nius legitur. Et Apostolus ad Romanos :

/?om.xi,25, Caecitas ex parte contigit in Israel, donec
"26- plenitudo gentium intraret, et sic omnis

Israel salvus fieret. De hoc demum cla- D
OseeiuA rissime legitur in Osee : Dies multos se-
debunt filii Israel sine rege, et sine prin-
cipe, et sine sacrificio, et sine aUari, et
sine ephod, et sine theraphim ; et post
haec revertentur filii Israel, et quaerent
Dominum Deum suum, et David regem
suum (id est Messiam, secundum omnes
expositores), et pavebunt ad Dominum, et
ad bonum ejus in novissimo dierum.

Praeterea tempus prsedictarum hebdo-
madarum fuisse in Christi passione imple-

tum, Beda ostendit per annos regum et
monarcharum qui a tempore vicesimi an-
ni Artaxerxis regis usque ad octavum-
decimum imperii Tiberii Caesaris, quan-
do passus est Christus, fuerunt : ita quod
secundum Bedam et eum sequentes, a
praetacto anno Artaxerxis, Persae et Medi
tenuerunt imperium annis centum decem
et octo, deinde Graeci annis trecentis, reli-
quum temporis sub Romano computatur
imperio. Tertullianus autem in libro quem
scripsit contra Judaeos, et Hebraoi quidam
ad fidem conversi, incipiunt numcrare
istas hebdomadas a primo anno Darii, de
quo in principio hujus capituli legitur, id
est a tempore quo Danieli visio ista osten-
sa est : sicque per exitum sermonis de
reaedificatione Jerusalem, intelligunt horam
qua Gabriel Danieli denuntiavit senten-
tiam hanc esse a Deo egressam ac revela-
tam. Verumtamen, sicut Beda et Africanus
in principio numerationis hebdomadarum
harum conveniunt, incipiendo a vicesimo
anno Artaxerxis; et in fine discordant,quo-
niam Africanus extendit septuaginta hebdo-
madas solum usque ad quintumdecimum
annum imperii Tiberii, quando baptizatus
est Dominus, Beda vero usque ad tempus
passionis,ut patuit : similiter Tertullianus
et Hebraei in principio suae numerationis
conveniunt, sicut jam dictum est; sed in
terminatione discordant, quia Tertullianus
extendit septuaginta hebdomadas usquead
captivitatem Judaeorum per Romanos, He-
breei autem usque ad ultimam destructio-
nem Jerusalem ab Adriano imperatore,qui
etiam Judaeos de terra promissionis peni-
tus expulit. — Fuerunt quoque qui com-
putationem istam a reditu de Babylonica
captivitate exorsi sunt, quidam vero a tem-
pore destructionis primi templi.

Sed quocumque horum modorum suma-
tur, habemus ex his certissimum argu-
mentum contra Judaeos, quod Messias jam
venit, et impleta sit visio ac prophetia ;
quod item Ghristus in primo suo adventu
venit in paupertate, ut judicaretur et occi-
deretur, et quod Judaei ob Christi negatio-

I3G ENARRATIO IN CAP. X DANIELIS. — ART. XI

nem et occisiohem sint in liac gravissima A postea venit dux, scilicet Titns, et popn-

captivitate. lns, scilicet Romani, et fecerunt nobis se-

Sed et Rabbi Samuel in epistola sua ad cnndnm prophetiam istam. Hodie snnt

Rabbi Isaac, ex verbis his Danielis pul- mille anni, et sic in ira Dei sumus, et

cherrime probat Christum venisse, inter tamen in ipso speramus. Et si dicimus,

cetera dicens : Amplius videtur etiam, do- quod Christus nondum venit, sed cito sit

mine mi, Danielis prophetia quae scribitur venturus, et habebimus terram promissio-

nono capitulo, complcta esse, ubi sic di- nis, et reaedifieabimus civitatcm, et habe-

cit : Postquam consummatac fuerint sexa- bimus gratiam Dei et honorem in terra

ginta duaB hebdomadae, occidetur Christus ; nostra, et ista desolatio sit temporalis et

et veniet populus cum principe ventu- non perpetua : respondent nobis Christia-

ro, destruetque civitatem et domum, et ni, quod adhuc manebit occisio Christi, et
consummabit eam; et consumetur sacrifi- B adventus Titi et populi Romani, et deso-

cium, et erit consummata destructio de- latio pejor quam ista in qua modo sumus,

solationis perpetuae. Et ; non est, domine quia jam sunt mille anni.Heu! mi domine

mi, dubium, quin destructio perpetua? de- non est excusatio seu evasio consona.
solationis sit ista captivitas, in qua jam Haec in praefata epistola, in qua per alia

sumus. Nam jam sunt mille anni, et aper- plura ex lege et Prophetis evidenter pro-

te dicit Dominus per Prophetam, quod bantur Christi mysteria. Unde quia ex hoc

erit desolatio perpetua propter occisionem vaticinio Danielis, Judaei tempore Christi,

Christi, sicut est desolatio nostra post oc- ejus adventum non pensaverunt, increpat

cisionem Christi. Non comminatus est de- eos, dicens Pharisaeis : Faciem cceli judi-.waHA.xvi,

solationem perpetuam, nisi post occisionem care nostis, signa autem temporum non 4*

Christi. Et si voluerimus dicere, quod ante potestis? Postremo, quam irrationabilis,
occisionem Christi fuerimus in desolatio- C vana et stulta sit expositio quorumdam in-

ne, respondent nobis Christiani, quod ante fidelium Judaeorum, evadere quaerentium

illam mortem non fuit desolatio nisi sep- argumenta de adventu Christi ex isto ca-

tuaginta annis, et post hoc fuimus redu- pitulo sumpta, constat ex eo quod Lyra

cti in terram promissionis, et fuimus apud hic recitat, qualiter Rabbi Salomon (quem

Deum in gratia et honore. Certe, domine Hebraei moderni pro praecipuo habent do-

mi, non video evasionem contra popu- ctore) litteram istam exponens, per Chri-

lum : quia de facto probatur nobis, quod stum ducem primo intelligit Cyrum regem;

postquam a reaedificatione templi fuerunt secundo per Christum ducem occisum, in-

completae septuaginta hebdomadae, supple, telligit Agrippam regem Judaeae : et alia

annorum, quae sunt anni abbreviati, tunc multa hic dicit, quse Lyra sufficienter re-

fuit Jesus occisus a patribus nostris, et pellit.

ARTICULUS XI

EXPOSITIO CAPITULI DECIMI : ANNO TERTIO REGNI CYRI REGIS PERSARUM.

HOC loco describitur nona visio Danie- D tur; imo aliter verum non videtur, quod
lis : quam Hieronymus secundum He- in hoc libro scriptae essent decem visiones
braicam veritatem, dicit distinctam ab ea Danielis, quod tamen doctores Hierony-
quae duobus sequentibus capitulis poni- mum sequentes, communiter dicunt. Ve-

ENARRATIO IN CAP. X DANIELIS.

ART. XI

137

rumtamen Lyra dicit, sibi videri quod non
sit a sequenti visione distincta, sed una
cum illa : et tamen in expositione secundi
capituli asserit, in hoc volumine decem
visiones Danielis esse contentas.
1 Anno tertio regni Cyri regis Persarum.

Iste est Cyrus nepos Darii, de quo in prse-
cedentibus dictum est, quod simul vice-
runt Chaldseos ct Babylonem sunt demo-
liti ; simul quoque regnasse dicuntur, sed
Cyrus Dario tanquam seniori atque avun-
culo cessit, ita quod anni quibus regnavit
Cyrus, sub ipso Dario computantur : cui
Cyrus successit in regno, et ex tunc, scili-
cet post mortem Darii, incipit computa-
ri numerus annorum imperii Cyri, cujus
tertio anno ostensa est visio ista. Et istud
ex Scholastica historia sumpsi : qua et
quadam glossa ipsius multum adjutus sum
in explanatione hujus prophetise. Regnum
autem Persarum ac Medorum pro tempore
isto unum fuit, ut dictum est. Iste est Cy-

/«.xLv.i. rus, de quo scriptum est in Isaia : Hsec
dicit Dominus christo meo Cyro, cujus ap-
prehendi dexteram,ut subjiciam ei gentes,
et dorsa regum vertam. Verbum revelatum
est, id est, sermo propheticus dictus atque
expositus est, vel res significata per ver-
bum, declarata est, Danieli cognomento
Balthasar. Primum enim ejus nomen fu-
erat Daniel, sed a principe eunuchorum

Dan. 1,7. regis Babylonis, vocatus est Balthasar. Et
verbum verum est hoc, quia divinum et
veritatis expressivum, et fortitudo magna,
id est, magna vis latet in verbo hoc pro-
phetali; ipsumque verbum forte quid fuit,
eo modo quo sermo dicitur potens. Intel-

'sermonem lexilque verbum* , quid scilicet significa-
ret : et hoc angelica revelatione cognovit,
non humana industria.

Intelligentia enim, id est intellectualis
notitia, est opus, id est res necessaria ac
principalis, in visione prophetica tam sen-
sibili quam imaginaria,ad hoc quod debeat
dici prophetica : imo aliter non esset pro-

Gen.xu. phetica. Propter quod Pharao videns in
somno boves et spicas per visionem mini-
sterio angelico in ipso formatam, et signi-

A ficationem formarum illarum non intelli-

gens, propheta non fuit, sed Joseph, qui
visionem illam exposuit. Simile est de Na-
buchodonosor rege, qui statuam vidit, et Dan.n,zi.
de Balthasar rege, qui vidit articulos ma- ibid. v,s.
nus scribentis. Caiphas quoque,qui a Joan- joann.xi,
ne scribitur prophetasse de Christo, quia49'50-
expedit ut unus moriatur homo pro popu-
lo, et non tota gens pereat, propheta non
fuit : quoniam sensum verborum istorum,
secundum quem prophetica sunt, non iu-
tellexit. Denique quod opus secundum

B hanc expositionem accipi possit, hinc con-
stat, quia in Luca, ubi nostra translatio
habet, Porro unum est necessarium, Augu- Luc.x,u.
stinus utitur littera ista, Unum est opus, id
est necessarium, ut exponit.

In cliebus illis ego Daniel lugebam tri- 2
um hebdomadarum diebus. Luctus iste
prsecessit visionem hic scriptam, et dispo-
sitivus fuit ad eam : nam, ut ex littera
trahitur, per tria, puta luctum, orationem,
jejunium, disposuit et aptavit se ad obti-
nendam hanc. visionem. Ut autem Scho-

C lastica docet historia, luctus iste incepit
primo die primi mensis tertii anni imperii
Cyri. Hebdomada quoque non sumitur hic
pro hebdomada annorum, scilicet tempore
septem annorum, ut prsecedenti capitulo,
sed pro hebdomada dierum, quse continet
dies septem. Tnsuper Daniel tot luxit die-
bus, non penitus indesinenter, sed valde
frequenter, quia vir desideriorum seu af- Dan.\x,iz.
fectuosissimus fuit; nec dubium quin mul-
to diutius in luctu mansisset, nisi statim
vel cito post dies hos luctus suus divinitus

D consolatus fuisset, ita quod causa lugendi

fuit sibi ablata.Samuel luxit Saulem usque iReg.iv,
ad diem suae mortis, quoniam causa plan- 3o-
gendi permansit.

Cur vero Daniel ita se ipsum luctu atque
jejunio afflixerit, dicunt expositores com-
muniter, quod populi sui deplanxit pec-
cata, captivitatem atque miseriam. Sed ista
etiam praecedenti capitulo legitur deplo- Dan. «,4
rasse : imo quoniam prsecedenti visione rf "■*■
certificatus fuit ab angelo de relaxatio-
ne ac reditu captivitatis populi sui, non

138

ENARRATIO IN CAP. X DANIELIS. — ART. XI

apparet quod modo propter captivitatem A
hanc ita se afflixisset, nisi specialis occur-
risset ratio fletus. Itaque in Scholastica

hisloria causa liujiis fletus ac abstinentiae
Danielis plenarie edocetur, quum dicitur :
Primo anno Darii, Daniel intelligens im-
minere septuagesimum annum captivitatis
populi sui tunc liberandi, oravit Dominum
ut Darius et Cyrus tunc liberarent popu-
luni suum, scilicet populum Judaeorum. Et
dala est Danieli divinitus sententia seu rc-
sponsio de danda licentia redeundi, quam
Gabriel Danieli denuntiavit visione prseha- Ii
bita. Et ex tunc Darius disponebat de li-
beratione ac licentia danda Hebra?is ; sed
morte praeventus, non implevit. Cyrus ve-
ro primo anno regni sui dedit illis eam-
dem libertatem quam habebant indigenae,
et licentiam redeundi ad propria. Ipsi vero
quia fere omnes nati erant in Chaldaea, et
possessiones ibi habebant,eligebant mane-
re in terra nativitatis suae. Pauci vero qui
ascendere disponebant in Judaeam, pigri
erant et morosi, etiam usque ad tertium
annum Cyri.Quod attendens Daniel. vehe- C
mentiori affligebatur dolore quam prius,
et oravit Dominum ut qui prius dederat
regibus animum liberandi, daret et populo
animum redeundi. Factum est ergo tertio
anno Cyri regis, primo mense, primo die
mensis, orsus est jejunare.

Panem desiderabilem, id est lauta ciba-
ria, non comedi : panis quippe in Scri-
ptura quemlibet cibum designat; e£ caro
el vinum non introierunt in os meum : in
quo rigor abstinentiae tam in cibo quam
in potu ostenditur. Caro autem quia inter I)
cibaria humano corpori est similior, est
etiam delectabilior, sccundum Albertum.
Porro secundum Glossam, tribus hebdo-
madibus jejunavit propter mysterium Tri-
nitalis, et quoniam populus Israel contra
tria peccavit, videlicet contra naturam, ra-
tionem et gratiam. Iterum dicit Glossa : A
cibis delicatis abstinuit : quod nobis multo
magis faciendum est tempore jejunii. Qui
enim illicitis usi sunt, abstinere debent a
licitis. Hieronymus quoque : Hoc, inquit,

docemur exemplo, tempore jejunii a cibis
delicatioribus abstinere, nec carnes co-
medere, nec vinum bibere, nec unguenta
quaerere. Unde subjungitur : sed neque
unguento unctus sum, donec complerenlur
trium hehdomadarum dies. Persis autem
el Medis consuetudo fuit, secundum Hie-
ronymum, unguentis uti pro balneis, sci-
licet pro refrigerio contra intemperiem
caumatis. Aliqui demum hic dicunt, quod
eo ipso quo Scriptura haec dicit, quod Da-
niel ab istis, scilicet carnibus, vino et bal-
neis, tribus septimanis abstinuit, insinu-
atur, quod aliis temporibus utebatur, et
quod in senectute non tantam tenuit au-
steritatem in victu, sicut in juventute,
quando bibebat solum aquam et mandu-
cavit legumina, ut jam dictum est. Daniel Z)o».i, 12.
namque tempore isto fuit tantae potentiae,
quod faciliter habere potuit cibos lege ne-
quaquam prohibitos; nec tanta austeritas
est servanda in senectute, quando corpus
est debilitatum et passiones edomitae, sicut
in juventute, dum vigent passiones.

Die autem vicesima quarta mensis pri- £
mi, id est Aprilis, oratione jejunioque
completis, sub tertio anno imperii Cyri,
eram juxta fluvium magnum qui est Ti-
gris. Sic enim vocatur ob velocitatem et
impetum sui cursus, a tigride quae est be-
stia velocissime currens. Estque fluvius
iste, unus de quatuor fluminibus paradi-
si, vadens contra Assyrios, ut in Genesi Oen. n, 14.
habetur. Et levavi oculos meos exteriores 5
et interiores, et vidi quod sequitur. Ele-
vatione autem oculorum opus est, ut my-
stica cernere valeamus, secundum Hiero-
nymum. Qui ctiam ait : Et Ezechiel juxta^see/1.1,1.
flumen Chobar vidit visionem magnam ;
et Christo atque Baptistae juxta fluenta Lw.m,i\\
Jordanis aperti sunt cceli. Cujus mystica JoannA^i-
ratio est, quoniam inundantia aquae, di-
vinorum copiam charismatum signat. Eis
autem revelantur divina, ac panduntur
ccelestia, qui plenitudine gratiae deco-
rantur.

Et eoce vir unus, id est angelus in for-
ma viri apparens, virtutibus virens, in-

ENARRATIO IN CAP. X DANIELIS.

ART. XI

139

dutus lineis ad monstrandum puritafem
innocentiamque naturae angelicae, nunquam

labe peccati fcedata\ Linum enim est al-
bum, et lucis geternae imago, competitque
Apoc. Mi, 5. electis, juxta illud Apocalypsis : Qui vi-
cerit, vestietur vestimentis albis. Et renes
ejus accincti auro obryzo, id est, auream
zonam habuit circa lumbos. Sic Joannes
in Apocalypsi angelum sibi in persona
ibid.i, 13. Christi apparentem,dicit preecinctum zona
aurea ad mamillas. Aurum autem obry-
zum, est aurum mundissimum ; et secun-
Aiiisobri- (liim Albertum dicitur obryzum, quasi ob-
oI!h!ii?um' r,,('e' cIuJa videlicet in sua prima puritate
dictum vi- consistit. Secundum alios vero,obrizon di-
citur ab ob, et raclio, radians, quia pro-
pter suam radiationem sic nominatur : quo
designatur fervor amoris, quo angeli Deo
indissolubiliter copulantur, vel pura eo-
rum sapientia, qua Deo adhserent. Per au-
rum namque, utrumque istorum exprimi-
Apoc.m, tur,ut quum in Apocalypsi dicitur :Suadeo
tibi emere aurum ignitum probatum. Por-
ro renes sunt loca delectationum. Per re-
nes ergo aureo cingulo cinctos, intelli-
guntur concupiscentiarum victores, qui
omnem delectationem suam in Dei sapien-
tia atque amore constituunt. Unde ad in-
nuendum quod tales mereantur ab angelis
visitari, eosque contemplari, angelus cir-
ca lumbos aureo balteo cinctus apparuit.
6 Et corpus ejus quasi chrysolithus. Chry-

solithus, secundum Hieronymum, est unus
de duodecim lapidibus pretiosis, estque
marini seu ccelestis coloris, aureas habens
scintillas. Per tale itaque corpus datur in-
telligi, quod sicut ecelum, in quo sunl
stellee instar auri micantes, movetur el
non informatur ab angelico spiritu ; sic
corpus quod angelus assumit, movetur
quidem,sed non informatur ab eo.Quidam
tamen per chrysolithum, propter simili-
tudinem ejus cum mari in colore, intelli-
gunt amaritudinem captivorum. Nam Sep-
tuaginta, pro chrysolitho inlerpretati sunt,
Mare. Sic et Ezechielis primo habetur de
Ezeck. i, animalibus : Adspectus eorum quasi visio
maris. Magis autem videtur per chryso-

A lithum seu marinum colorem, ratione cla-
ritatis ac diaphaneitatis, ostendi puritas
corporis ab angelo assumpti, quia aeria
solent assumere corpora utique munda.
Sed si angelus lineis erat indutus, quomo-
do corporis ejus color seu dispositio vel
materia apparebat, nisi forte ob linei in-
dumenti subtilissimam tenuitatem ?

Et facies ejus sicut species fulguris, id
est, flammea apparebat ut fulgur : in quo
terror et ira contra inimicos Dei ostendi-
tur, vel excellentia gloriae angelorum, et

H quam terribiles sint adversariis veritatis.
Sic et in Matthaeo de angelo legitur : Erat Matth.
adspectus ejus sicut fulgur, vestimenta au- v
tem ejus sicut nix. Et oculi ejus ut lampas
ardens. In quo fervor amoris, claritasque
notitise in beatifica angelorum visione,
insinuantur, vel ut scintillantibus oculis
zeli sui ardorem significet. In Apocalypsi
quoque habetur : Oculi ejus ut flamma aPoc i,m-,
ignis. Et brachia ojus et guce deorsum x,x' ""
erant in corpore isto, usque acl pedes in-
clusive, scilicet crura, quasi species ceris

C canderttis in dispositione fuerunt. Per bra-
chia, fortitudo angelica, adjutoriumque
quod nobis impendunt, innuitur ; per ea
autem quae deorsum et pedes, agilitas mo-
bilitatis et efficacia processus in actibus
angelorum exprimitur. Hsec vero in simi-
litudine seris candentis apparuerunt, ut
magnitudo fortitudinis, mobilitatis, et ac-
tivitatis insinuetur in angelis, per quae
adversarios possunt domare atque terrere,
quemadmodum ferrum omnia domat, et
suo candore quandoque perterret, quem-

D admodum in armatis. Hinc et Ezechicl
inducit : Scintillae quasi adspectus asris Exech. 1,7.
candentis.

Et vox sermonum ejus, ut vox multi-
tudinis. Circa quod dicit Albertus : Multi
enim angeli venerunt cum eo ad consola-
tionem Prophetse, et unus pro omnibus
Ioquebatur. Sic enim in circuitu Elisei,
visi sunt angeli multi. Per sonoritatem au- rv.fap.vi,
tem et multiformitatem vocis angeliea\ 17-
significatur efficacia eorum promptissima
in loquendo et instruendo de divinis se-

140

ENARRATIO IN CAP. X DANIELIS.

ART. XI

cretis, terror quoque ipsorum in semulos A
Dei. Sic et iu Apocalypsi couscriptum est:
ipoc. i, 15. Vox ejus sicut vox aquarum multarum.

Ezech. i, Ezechiel quoque ait : Audivi souum ala-
rum, quasi souum aquarum multarum,
quasi souum sublimis Dei ; quum ambu-
lareut, quasi souus erat multitudinis, ut
souus castrorum.

Deuique geueraliter loqueudo. in tam
inconsueta nobis manerie angeli sancti ap-
parent hominibus, ut eis reverentialem
timorem inculiant, lmmilitatemque auge-
ant, et quanta sit excellentia eorum supra B
nos in donis naturse, gratise et glorise, ma-
nifestent. Et quoniam angeli apparent bo-
minibus per corpora assumpta, ut de oc-
cultis eos familiariter instruant ; idcirco
per proprietates corporis assumpti, spiri-
tuales proprietates angeli figurantur.
7 Vidi autem ego Daniel solus visionem,

id est rem visam, scilicet angelum taliter
apparentem. Visio autem interdum signi-
ficat actum videntis, interdum rem visui
pnesentatam, interdum revelationem, quan-
doque ipsam specierum apparitionem. Ex C
hoc insupcr verbo videtur, quod solus Da-
niel viderit angelum, sicut et paulo post
subditur. Unde Hieronymus dicit hic : Et
Paulus apostolus simile quid in Actibus
Apostolorum passus est, ut ceteris non
cementibus, solus visionem adspiceret,
quando videlicet ivit Damascum. Scriptum

Act. ix, -,. est enim : Viri qui comitabantur eum, sta-
bant stupefacti, vocem quidem audientes,
neminem autem videntes. Vocem utique
Pauli audierunt, non Christi loquentis cum
Paulo, secundum quod Paulus postea te- D
ibid.xui,9. statur : Qui mecum erant, vocem ejus non
audierunt qui loquebatur mecum. Verum-
tamen quidam ait hoc loco, quod solus
Daniel vidit hanc visionem perfecte, quia
non solum vidit angelum apparentem, sed
et loquentem intellexit. Alii qui erant cum
Daniele, solum viderunt angelum : ideo
dicuntur visionem hanc non vidisse, quo-
niam angelum loquentem non audierunt,
nec intellexerunt quse Danieli revelaban-
tur. Sed textui atque Hieronymo amplius

consonat, quod angelum non viderunt : et
ita Scholastica historia atque Albertus sen-
tire videntur. In potestate autem angelo-
rum est, ut corpora quse assumunt, immu-
tent visum unius. non alterius, quamvis
adsit : qnemadmodum erit in potestate
animarum beatarum post resurrectionem
communem ; imo et nunc sic est in earum
potestate, quse corporibus suis jam glo-
rificatis denuo sunt unitse.

Porro viri qui erant mccum, non vide-
runt. Ecce aperte dicit, quod visionem
hanc, scilicet angelicam apparitionem, non
viderunt, quia nec digni fuerunt. Sed ter-
ror nimius irruit super eos. Ex quo appa-
ret, quod aliqua signa angelicse percepe-
runt prsesentise, ut fulgorem, aut aliquid
tale. Nam et Paulus fatetur, quod qui se- Act. xxn,9.
cum tendebant, lumen viderunt. Humana
autem fragilitas talia sine ingenti altera-
lione atque formidine sustinere non solet.
Et fugerunt in absconditum : quia et male
sibi conscii erant. Semper autem prsesu- Sap. xvn,
mit sseva perturbata conscientia, ut dici- 10'
tur in libro Sapienti?e. Timuerunt itaque,
aliquid adversitatis sibi esse accidereve*. 'accidem
Istud tamen etiam bonis solet accidere,
sicut in homilia refert Gregorius, moriente
quadam femina sancta angelos introiisse,
quos quidam viderunt, alii non vide-
runt, sed omnes uno simul timore prostra-
ti sunt.

Ego autem relictus solus, tanquam con- 8
stantior ceteris, vidi visionem grandem
hanc : quia in se erat res magna quse ap-
parebat, et magnificenter se demonstra-
bat; magna quoque significavit hsec visio,
ut patebit. Et non remansit in me forti-
tudo corporalis, corpore videlicet destituto
ex magnitudine terroris, admirationis et
contemplationis ; sed et species mea im-
mutata est in me, pristino colore in pal-
lorem converso, et vultu contracto ex san-
guinis refluxu ad cor, sicut in debilitatis
ac territis cernimus : et emarcui, nec ha-
bui quidquam virium: ita quod ex prsedi-
ctis causis stupidus impotensque effectus
sum. De causis autem tantse alterationis

ENARRATIO IN CAP. X DANIELIS. — ART. XI 141

in corpore ex animse apprehensione, pas- A animse pulchritudinem, amatur a Domino.

Dan.\,a. sione et affectione, superius plnra memi- Nunc enim missus sum ad (e : ideo debes

9 ni dicta : idcirco pertranseo. Et audivi confortari atque advertere, non timere.

vocem sermonum ejus, qnos dixit ad me; Quumque dixisset mihi sermonem istum,

et audiens jacebam consternatus super fa- steti tremens : quia paulatim vires colle-

ciem m<?am:quasi prse debilitate stare non git, et membra adhuc frigida erant ac

valens, et forte etiam ut angelum adora- tremula, quia nondum sanguis rediit ple-

ret, ut moris erat in veteri Testamento; et ne ad ea.

vultus meus haerebat terra; : quia et vox Et ait ad me : Noli metuere, Daniel : 12

illa angelica auxit timorem, nec tam ter- quoniam adest amicns, non nocitor; quia

ribile objectum audebat, nec sine timore ex die primo trium hebdomadarum qui-

adhuc valebat adspicere, sicut de Moyse bus jejunasti, quo posuisti cor tuum ad

Exodm,G. sciiptum est : Abscondit faciem suam, et B intelligendum divina secreta atque futu-

non audebat respicere contra Dominum,id ra, ad quorum intelligentiam te per ex-

est angelum sibi in persona Dei in rubo teriora exercitia virtuosa disposuisti : po-

apparentem. Alibi quoque filii Israel di- suisti, inquam, cor tuum, ut te affligeres

;6iUxx,i9. cunt ad Moysen : Non loquatur nobis Do- in conspectu Dei tui per abstinentiam, la-

minus, ne forte moriamur. crimas, preces, vigilias : quee etiam ceteris

10 Et ecce manus tetigit me, id est, angelus paribus, senioribus laboriosiora noscun-

per manum corporis a se assumpti, suo tur; exaudita sunt verba tua, ita quod

me tactu confortavit : nam et talis atta- statim Deus decrevit te exaudire, idque

ctus, signum fuit familiaritatis atque amo- mihi denuntiavit, et ego veni propter ser-

ris. Hinc dicit Hieronymus : In hominis mones tuos : id est, quia Deum tam arden-

figura videtur angelus, et humanam ad ter precatus es, veni ut tibi nuntiem quod

Prophetam jacentem mittit manum, ut sui C oratio tua sit exaudita, ita quod Deus da-

generis corpus adspiciens, non formidet. bit jam populo tuo animum redeundi ad

Et erexit me super genua mea et super terram promissionis.

articulos manuum mearum : sicque pau- Princeps autem regni Persarum restitit 13

latim confortavit Prophetam. A distanti mihi viginti et uno diebus, scilicet tribus

enim in distans transitur per medium, se- hebdomadibus quibus orasti. Hic locum

cundum Dionysium, et ex imperfecto ad sortitur qusestio, quam super secundum

perfectionem gradatim, secundum Philo- Sententiarum et in prima parte Thomas

sophum. Et sic Daniel quasi quadrupes inducit, An inter angelos sit pugna ratione

stetit. In genibus, secundum Albertum, est custodiae. Et respondet, quod praedictum

virtus gressiva, sicut in pedibus virtus verbum Danieli dictum, Hieronymus ex-

fulcitiva. ponit de angelo malo, regno Persarum

H Et dixit ad me : Daniel, vir desiderio- D prselato, Gregorius de angelo bono. Deni-

rum, intellige verba quce ego loquor ad te, que ista sunt verba Thomae : Sicut uni-

et sta in gradu tuo, id est super pedes cuique homini datur ad exercitium unus

erectus. Gur autem Daniel vir desiderio- angelus bonus, alius malus, ita singulis

Dan.\x,n. rum vocetur, praecedenti articulo dictum gentibus duo spiritus praeponuntur, unus

est. Hieronymus vero hic dicit : Gongru- bonus et alter malus. Sed in hoc non est

enter vir desideriorum vocatur, qui in- minor dubitatio. Constat enim, quod an-

stantia precum et afflictione corporis, je- gelus Danieli loquens, erat bonus. Quo-

juniorumque duritia cupit scire ventura.et modo enim tam efficaciter sibi restitisset

Dei secreta cognoscere. Pro viro deside- angelus malus,nisi causam justam habuis-

riorum Symmachus transtulit, Vir deside- set? Et si justam habuit causam, multo

rabilis. Omnis enim sanctus habens in se magis impossibile erat resistentiam illam

142 liNARRATIO IN CAP. X DANIELIS. — ART. XI

per bonum angelum fieri. Ideo dicendum A licet Judaeorum ubicumque manentium :

cum Gregorio. ait Tliomas, quod uterque ideo omnium commodum procuravit, et ea

angelus bonus fuit. Hsec autem pugna sic quse pro liberatione ac reditu eorum fa-

intelligenda est, secundum Gregorium : cere poterant, simul cum Gabriele coram

p«.xxxv,7. Quum judicia Dei sint abyssus multa, pro- Deo allegavit.

funditatem eorum angeli sancti non semper Et ego remansi ibi, id est coram Deo,

intelligunt, nisi in quantum eis divinitus juxta principem Persarum, id est ange-

revelatur. Unde nec semper sciunt, quid lum praesidentem regno Persarum. Angeli

unicuique genti vel homini debeatur, se- autem qui regnis praesunt, seu toti alicui

cundum dispositionem divinam, nisi per populo, sunt de ordine Principatuum, se-

revelationem divinam. Gontingit autem cundum doctores. Et si princeps iste di-

quandoque, quod in diversis gentibus in- catur angelus sanctus, non est difficile

veniantur diversa merita, secundum quo- B quod Gabriel apud Deum juxta eum per-

rum diversitatem videtur quod una gens manserit ; si vero dicatur angelus malus,

alteri subesse debeat, vel ab ejus dominio ita apud eum mansit coram Deo, quomodo

liberari, sicut tunc erat in populo Juda> in Job dicitur Satan adfuisse inter filios /o6i,6;n,i.

orum : quoniam Danielis oratio, quantum Dei coram eo. Omnes enim boni malique

in se erat, liberationem eorum promeruit ; spiritus, in Dei prsesentia sunt. Mansit au-

sed peccata populi hujus, et etiam utilitas tem Gabriel apud principem Persarum tot

ejus quam fecit in regno Persarum, dum diebus, ne orationes Danielis privarentur

per eos Dei notitia diffundebatur, et ali- effectu, et ut causas pro liberatione po-

qui convertebantur, erant in contrarium. puli Juda Deo offerret : et hsec causa est,

Et quia unusquisque angelus secundum quod Gabriel tam diu distulit venire ad

suum officium, ad examen divinae justi- Danielem, quia divinam exspectavit sen-

tise refert merita sibi subditorum ; id- C tentiam, et ut Propheta diu rogando, flen-

eo relatio contrariorum meritorum sive do ac abstinendo, amplius mereretur di-

causarum per angelos facta, exspectantes vinitus exaudiri. Veni autem nunc,cognita 14

divinam sententiam, pugna angelorum vo- Dei sententia de populi tui negotiis, ut

catur : quorum concordia est in percepti- docerem te quce ventura sunt populo tuo

one illuminationis divinae, qua de divina in novissimis diebus, id est in consumma-

voluntate instruuntur. Hoc enim concordi- tione saeculi, secundum Hieronymum. Ideo

ter volunt, quod Deum velle percipiunt. sequitur : quoniam adhuc visio in dies

Idcirco absolute loquendo, est inter eos protelatur, id est, impletio ejus adhuc diu-

concordia. Itaque Thomas tenet Gregori- tius differtur. Quo constat quod venit ad

um. Hieronymus tamen hoc loco loquitur instruendum Danielem non solum de re-

non assertive, sed opinative ac sobrie, di- ditu Judeeorum in sua sub Gyro, et de his

cendo, Videtur, et, Forsan. D quae ante Christi adventum peracta sunt,

Et ecce Michael unus de principibus vel in illo ; sed de his quoque quae in

primis, id est unus praecipuorum spiri- Antichristi tempore fient, sicut sequenti-

tuum tertii ordinis angelorum : qui ordo bus patebit capitulis.

Principatus vocatur, estque summus cho- Quumque loqueretur mih.i hujuscemodi 15

rus in infima hierarchia angelica. Prin- verbis, tam altissimis, arduis et secretis,

cipum autem (secundum Albertum) est, dejeci vultum rneum in terram, tanquam

principatum dirigere, ut secundum leges ad intellectum angelicorum verborum de-

justitiae populum regant, ac justa decer- ficiens, et vultus ejus splendorem ferre

neait.Venit in adjutorium meum, simul vix valens, (et de populi sui peccato con-

orando mecum pro causa tua. Fuit enim fusus, propriam quoque fragilitatem re-

princeps totius Synagogae, et omnium sci- spectu angelicae sublimitatis magis per-

ENARRATIO IN CAP. X DANIELIS.

ART. XI

143

pendens alqne humilians,) et tacui. Sic A loqueretur mecum hnjusmodi verba bona

Luc. xxiv.
4, 5.

quoque Lucse nltimo seriptum est de san-
ctis mulieribus ad Christi sepulcrum per-
gentibns : Ecce duo viri adstiternnt jnxta
illas in veste fnlgenti ; qunm timerent an-
tem, et declinarent vultum in terram,etc.
Ideo demum Daniel vultum dejecit in ter-
ram, quia verebatur ne forte angelus dice-
ret populo suo plura adversa postmodum
esse ventura.

Et ecce quasi similitudo filii hominis,
id est Gabriel in specie hominis juvenili-

ac consolatoria, convalui, cessante timore,
et sanguine ad propria receptacula reflu-
ente, et dixi : Loquere, domine mi, quia
confortasti me, ut jam ad usum rationis
sim potens : quem immoderatae passiones
impediunt, juxta illud Job, Neque enim /06ix,35.
possum metuens respondere. Anima vero
quiescendo fit prudens.

Et dixit : Numquid scis quare vene- 20
rim ad te consolandum et certificandum
de exauditione precum tuarum, et instru-

Is. VI, '

que forma apparens, tetigit labia mea, ta- B endum de futuris ? quasi dicat : Ex prae-
ctu suo ea perficiens ad loquendum di- habitis verbis meis id scire vales. Et nunc
vina : quemadmodum angelus loquitur revertar ad eum qui me misit : a quo,
Isaiae, Ecce tetigi labia tua, et auferetur loco non disto ; sed ad locum revertar quo

iniquitas tua ; et aperiens os meum, locu-
tus sum, sumpta fiducia ex tam familiari
applicatione angeli ad me, et dixi ad eum
qui stabat contra me, scilicet Gabrielem :
Domine mi, in visione tua dissolutai sunt
compages meae, et nihil in me remansit
virium : id est, ex tam gloriosa tua ap-
paritione sic tremefactus sum et deje-

steti coram eo in aliis actibus pro tua pre-
ce ac populo tuo intentus, quam sint actus
quibus nunc circa te versor, et ad illos
actus repetendos regredior. Albertus ex-
ponit,Revertar ad intima contemplationis;
et alii, Revertar in conspectu Dei. Sed a
Dei contemplatione et Dei conspectu an-
geli nunquam recedunt, sed in diversis

ctus, quod juncturae membrorum a pristina C locis diversos efficiunt actus. Ut prcelier

Dan. v

cohaesione ac firmitate defecerunt, ex sub-
tractione sanguinis atque spirituum con-
currentium ad cor ex passione timoris :
g. sicut superius clarius dixi. Et quomodo
poterit servus domini mei, scilicet ego
homo infirmus, loqui cum domino meo?
Arf.ix,3,4. Sic et Paulus circumfulgente se luce cce-
lesti, cecidit pronus in terram. Nihilenim
in me remansit virium : sicut expositum
est. Sed et halitus meus intercluditur , ut
prse angustia spiritus spirare vix queam :

adversus principem Persarum (de quo
dictum jam est), ne suis allegationibus
preces tuas impediat. Quomodo autem hoc
praelium sit intelligendum, nunc patuit.
Est enim demonstratio diversorum meri-
torum gentium quibus angeli praesunl,
propter quae diversa gentibus illis deberi
videntur. Quum enim egrederer, desuper
veniendo ad te, apparuit princeps Groeco-
rum veniens, id est angelus regno Mace-
donum seu Graeciee praesidens : qui et ipse

ut accidit his qui in excessivis affectioni- D venit, ut coram Deo praeliaretur contra

Jer. i, 9.

bus positi sunt.

Rursum ergo tetigit me quasi visio ho-
minis, id est angelus in similitudine ho-
minis adstans. Sic ait et Jeremias : Misit
Dominus manum suam, et tetigit os meum.
Et confortavit me, et dixit : Noli timere,
vir desideriorum ; pax tibi ; confortare
Josue\,%. spiritu, et esto robustus corpore. Idem di-
cit Josue. Ronorum quippe angelorum, se-
cundum Antonium, est timorem expelle-

principem Persarum atque Medorum, alle-
gando causas ob quas regnum Medorum
esset Graecis subdendum.

Verumtamen annuntiabo tibi, antequam
recedam a te, scilicet interim quod prin-
ceps Persarum et princeps Graecorum in-
ter se dimicant, secundum Hieronymum,
quod expressum est in scriptura veritatis,
de his qua> concernunt desiderium tuum
ac statum populi tui : quae subsequentibus
re, et consolationem infundere. Quumque recitantur capitulis. Praeterea per scriptu-

144

KNARRATIO IN CAP. X DANIELIS.

ART. XI

ram veritatis, Albertus intelligit praBordi-
nationem divinam,per cujus insinuationem
totum horum principum angelorumque
prselium ad concordiam revocatur. Dicitur
autem scriptura veritatis, quia nec fallit
nec fallitur. Similiter Lyra per scripturam
veritatis, intelligit praescientiam Dei ange-
lo revelatam. Revelatio autem est qusedam
impressio divinse scientise. Denique istos
sequendo, dici potest quod sicut in Deo po-
nitur liber vitse, qui est ipsa praedestinatio
Dei, seu tenax et firma memoria sive notitia
in mente divina eorum quos Deus salvare
decrevit, ita in Deo ponitur scriptura ve-
ritatis.Verumtamen,quia secundum docto-
res, liber vitse in Deo metaphorice dicitur,
sicut etiam Thomas in prima parte, quse-
stione 24, ostendit, videtur quod scriptura
veritatis non proprie dicatur prseordinatio
seu prsescientia Dei, sed metaphorice po-
tius. Ideo per scripturam veritatis, proprie
intelligendam reor Scripturam canonicam
veteris Testamenti, potissime Propheta-
rum, in quibus ante hoc tempus collocu-
tionis Gabrielis cum Daniele, scripta erant
de quibus nunc mentio. Siquidem de li-
beratione ac reditu Judseorum ad propria,
de finali judicio, de Antichristi adventu, et
aliis multis, multa in Isaia, et qusedam in
Jeremia ac Ezechiele habentur; et ista Da-
nieli per angelum distincte ac clare osten-
sa, partimque particularius revelata sunt,
quam in prsefatis habeantur Prophetis.

Et nemo est adjutor meus in omnibus
his, nisi Michael princeps vester, id est
princeps Synagogse, secundum Hierony-
mum : qua repulsa, imo qua Deum repel-
lente, factus est princeps Ecclesise. Sed
mirum videtur, quod Gabriel nullum dicit
esse suum adjutorem in omnibus his Sy-
nagogse promotionem concernentibus, nisi
Michaelem, quum quarto Regum dicat
Eliseus, ostensis puero suo aciebus ange-
WReg.vi, licis : Plures nobiscum sunt, quam cum
illis, scilicet Syris. Amplius autem, nonne
et angeli singulis Judseis ad custodiam de-
putati, pro singulorum orabant profectu?
Sed et princeps Grsecorum eo ipso quo

16.

A restitit principi Persarum, contra quem
Gabriel prseliabatur, nonne Gabrielem vi-
detur juvisse? Forte hsec qusestio ex verbis
Alberti aliqualiter solvitur. Ait nempe hoc
loco : Multos in acie sua ducit signifer Mi-
chael, qui omnes decertant pro nobis. Hoc
significatum est in Apocalypsi, ubi habe-
tur : Michael et angeli ejus prseliabantur aPoc.\uj.
cum dracone. Sicque quod ait, Nisi Mi-
chael,intelligendum esset per inclusionem
agminis sui, velut si princeps terrenus
contra aliquem pugnaturus assereret : Ne-

B mo est adjutor meus, nisi rex Francise.
Prseterea, secundum Dionysium, nullus an-
gelorum quidpiam agere usquam attentat,
nisi quod sibi divinse legis prsefixione in-
jungitur. Ideo Gabrielem nemo adjuvit in
istis formaliter ac directe, nisi cui ex prse-
stitutione divina id fuit injunctum, ut Mi-
chael, juxta sensum a sancto Gabriele in-
tentum : in cujus verbi intellectu plenario
hebetudinem intelligentise mese fateor ca-
ligare.
Postremo, ex commento Alberti adjicio,

C quod glossa qusedam mystica super illud
hujus capituli verbum, Caro et vinum non vers. 3.
introierunt in os meum, dicit quod scilicet
caro corpus est Christi, et vinum sanguis
ipsius, quibus destitutus, deficit homo. Et
videtur innuere, quod tempore luctus ab
his abstinendum sit ; tempus autem lu-
ctus, est tempus pcenitentise. Hoc etiam
videtur Augustinus velle, qui dicit quod
corpus Domini sumere non debet,nisi con-
fortatus bona conscientia. De novo vero
pcenitens. non est confortatus bona con-

D scientia. De novo autem poenitentem voca-
mus, contritum et non confessum, et qui
non satisfecit. Et hoc videtur velle magi-
ster Hugo de S. Victore, qui dicit : Auda-
cter dico, quia etsi contritus sit et non
confessus, Christi corpus sumere non de-
bet. Contra hoc videtur esse, quod quando
contritus est, culpa tota remissa est, juxta
Ezechielis censuram : Quacumque hora in- Ezech.
gemuerit peccator, omnium iniquitatum XV1I1<21'22-
ejus non recordabor.Contritus ergo dignus
est vita seterna, ergo et communione. Di-

ENARRATIO IN CAP. XI DANIELIS. — ART. XII 1 45

cendum quod contritus et non confessus, A dum, quod confortationis causam habet et
dignus est communione, dnmmodo non bonam conscientiam,qui conscientiam pec-
contemptus religionis, sed necessitas im- cati mortalis non habet. Et quod dicit ma-
pedimenti rationabilis sit causadilatse con- gister Hugo, de eo intelligitur qui non ha-
fessionis. Et ad verbum Augustini dicen- bet propositum eonfitendi.Heec Albertus.

ARTICULUS XII

ELUCIDATIO CAPITULI UNDECIMI \ EGO AUTEM AB ANNO PRIMO DARII MEDI.

PR.ESENS capitulum a B. Hieronymo, B niam orantis Danielis precem Deo obtule-

Scholastica historia, et Alberto, aliis- rat. Et hanc opinionem sequitur quidam,

que communiter Hieronymum assecutis, probans quod verbum praefatum non pos-

exponitur tanquam distinctam continens sit de Daniele exponi, eo quod verbum

visionem a praecedenti, ita ut primum hu- immediate prsecedens sit Gabrielis, vide-

jus capituli verbum, in persona Danielis licet ultimum verbum capituli decimi ; si-

sit dictum, et visio ista ostensa sit ante militer verba immediate sequentia, huie

immediate praehabitam, scilicet primo an- verbo per conjunctionem copulativam ad-

no Darii avunculi Cyri, quemadmodum in jecta, sint Gabrielis, non Danielis.

superiorum visionum descriptione factum Sed ad istud sufficienter respondet Hie-

esse jam patuit. Et de causa mutationis ronymus, dicens : Consuetudinis est Pro-

ordinis habitum est. Hinc ait Hieronymus : phetarum, repente personas introducere

Porro, juxta Hebraicam veritatem, separa- C seu mutare, sine ulla praefatione verbo-

ta sunt quae sequuntur (scilicet duo isti rum, ut est illud in Psalmo ubi orat Pro-

capituli, a capitulo duodecimo), et scripta pheta,Tu es refugium meuma tribulatione ps.xxxi,i.

ordine praepostero. Non enim sub Cyri an- quae circumdedit me : repente persona Dei

no tertio, sed sub Darii anno primo nar- introducitur respondentis, Intellectum tibi ibid. 8.

rantur haec. dabo, etc. Denique hujus exemplum evi-

Itaque Daniel in sua ait persona : Ego dentius etiam in oratione copulativis con-

autem ab anno primo imperii Darii Medi, junctionibus continuata, habetur in Isaia,

id est regis Medorum qui Babylonem de- quum Propheta ibidem alloquitur Deum,

struxit, et Balthasar regem ejus occidit, Quum feceris judicia tua in terrajustitiam /s. xxvi,9-

secundum opinionem communem, stabam discent habitatores orbis; moxque in per-

orationi intentus, ut confortaretur ipse in sona Dei subjungitur, Misereamur impio :
imperio et in vita, et corroboraretur re- D ad quod in persona Prophetae vel Ecclesiae,

gnum ipsius. Quidam vero putabant in ex zelo justitiae respondetur immediate, Et

isto ac sequenti capitulo, non contineri non discet facere justitiam, in terra san-

specialem visionem, sed praedictae visionis ctorum iniqua gessit. Ad quod Deus re-

prosecutionem et explanationem, ita ut spondet ut judex, Et non videbit gloriam

verbum expositum, dicatur in persona Ga- Domini : cui sententiae applaudens Pro-

brielis, non Danielis : ut quia Gabriel ob- pheta, Domine (inquit) exaltetur manus

lulit preces Danielis Deo,hinc sicut Daniel tua, ut non videant. Ad quod Deus statim

stetit orando pro Dario ejusque regno, sic subjungit, Videant et confundantur zelan-

Gabriel idem se perhibet peregisse, quo- tes populi : quibus verbis favens Prophe-

T. 10. 10

1 4G ENARRATIO IN CAP. XI DANIELIS. — ART. XII

ta, adjecit, Et ignis hostes tuos devoret.IIic A principaliores ponuntur. Et rursus, quia

autem modus loquendi, in Zacharia est praefatus Xerxes dedit Grsecis occasionem

frequens.Idcirco Scholastica dicit historia, prseliandi contra Persas, idcirco post eum

quod hic sit metaplasmus, id est mutatio statim fit mentio de maximo rege Grseco-

de persona una in aliam. rum, Persarum victore, scilicet Alexandro.

ltaque consequenter Gabriel loquitur Da- Quidam vero dicens se sequi Hebrseos, af-

2 nieli : Et nunc, tempore hujus revelatio- firmat quod quatuor regum Persidis de

nis, veritatem annuntlabo tibi de regno ac quibus nunc sermo, primus fuit Cyrus;

regibus Persidis, pro qua re sollicite oras, secundus, Gambyses filius ejus ; tertius,

praesertim amore Darii regis, qui te sic Assuerus Esther maritus; quartus, Darius Esthenj;

Dan.m. diligit et sublimavit, et de lacu leonum Assueri istius filius,quem dicit ab Alexan- "' ,8-

eduxit, atque pro te sollicitus fuit. Et ecce dro devictum. Sed contra hoc Hieronymus

adhuc tresreges stabunt, regnando in Per- B dicit aperte : Frustra quidam Darium quar-

side, post Darium et Cyrum : qui nunc pro tum regem, qui ab Alexandro victus est,

eodem computantur, quia simul regna- scripsit : qui non quartus, sed quartus-

bant, et Cyrus Dario cessit, ut dictum est decimus post Cyrum Persarum rex fuit,

ssepe et pluries. Nec solum tres stabunt quem septimo imperii sui anno superavit

ibi, sed etiam quartus, sicut mox subdi- et occidit Alexander. Prseterea sestimare

tur : et quartus rex Persidis ditabitur opi- non valeo, quod historiographi Persarum

bus nimiis super omnes, qui ante eum in atque Medorum seu aliorum gentilium, ex

Perside regnaverunt. Primus istorum qua- quibus Hieronymus asserit se cepisse quse

tuor, secundum Hieronymum et eum se- scribit de regibus istis, tantum in descri-

quentes, fuit Cambyses filius Cyri : qui ptione rerum gestarum erraverint, ut scri-

judtth i,5. Cambyses in libro Judith Nabuchodonosor berent in regno Persarum quatuordecim

appellatur. Secundus fuit Smerdes magus, C reges post Danielem seu Cyrum regnasse

qui filiam Cambysis duxit uxorem. Quo a usque ad Alexandrum, si non nisi qua-

septem magis occiso, regnavit Darius filius tuor regnaverunt; nec apparentiam habet,

Hystaspis : qui Darius prsefatam Cambysis quod novem regnasse confinxerint ; nec

filiam conjugem sumpsit, genuitque ex ea imperium Persarum tot annis duravit sub

Xerxem filium, qui in Perside rex poten- quatuor regibus memoratis, quot annis

tissimus atque ditissimus fuit, et contra chronicse Persarum, quas sequuntur Hie-

Grseciam innumerabilem duxit exercitum, ronymus, Africanus, Beda, ceterique catho-

eaque gessit quse Grsecorum memorant hi- lici, illud durasse testantur.

storise : succendit enim Athenas.Hinc sequi- Surget vero rex fortis, et dominabitur 3

tur : Et quum invaluerit iste rex Persidis potestate multa, et faciet quod placuerit

quartus divitiis suis, per quas auxiliarios ei. Hoc omnes de Alexandro Magno Ma-

aggregavit, concitabit omnes, scilicet sub- D cedone interpretantur, qui tempore Darii

jectos,et favere pa.ra.tos, adversum regnum ultimi imperatoris ac regis Persarum at-

Grcecix : quod et vicit, et suo junxit im- que Medorum se erigens, ac plurimas ter-

perio sub tributo. ras sibi subjiciens, tandem Darium supe-

Insuper, secundum Hieronymum, post ravit, et Indiam subjugavit, mirabilem

hunc potentissimum Persidis regem,adhuc habens in omnibus bellis prosperitatem,

novem fuerunt usque ad Alexandrum Ma- atque ad libitum prsovalens. De qua re su-

gnum : qui omittuntur hoc loco, quia non pra dicta sunt multa, quse resumenda non

curavit spiritus prophetalis seu sermo pro- reor.

pheticus ordinem historise prosequi, sed Et quum steterit Alexander, id est, duo- 4

prseclara quseque perstringere. Hinc se- decim annis regna\er'\t, contereturregnum

cundum Albertum, isti quatuor tanquam ejus : quia triginta duorum exsistens an-

ENARRATIO IN CAP. XI DANIRLIS. — ART. XII

147

norum, secnndum Hieronymum, in Baby- A
lone veneno interiit. Jolus enim pincerna
interfccii ipsius cum infecit*, vino miscens vene-
num. Et dividetur in quatuor ventos cceli.
Moriturus quippe imperium suum divi-
sit in quatuor partes, quarum una fnit ad
orientem, altera ad occidentem, tertia ad
austrum, quarta ad aquilonem : ex quibus
terrae plagis flant venti quatuor principa-
les, ideo dicitur, In quatuor ventos coeli
aerii. In .Egypto equidem, quae est ad me-
ridiem, regnavit Ptolemaeus Lagi filius; in
Macedonia, quae est ad occidentem, frater B
Alexandri Philippus; in Syria et Babylone
ac superioribus locis, quae sunt ad orien-
tem, Seleucus, qui et Nicanor vocatus est;
in Asia et plagis vicinis, quae sunt ad sep-
tentrionem, Antigonus. His verbis addidit
Hieronymus : Hoc secundum totius orbis
plagas dicimus, utpote non habito ad spe-
cialem locum respectu. Geterum, qui in
Judaea est, ad aquilonem Syriam, et ad
meridiem habet iEgyptum. Secundum Al-
bertum, quatuor plagae terrae vocantur qua-
tuor venti cceli, quia res hujus mundi, qua- C
si vento huc illucque jactantur. Sed non
in posteros ejus. Isti enim Alexandri suc-
cessores non f uerunt ex eo progeniti ; imo,
secundum Hieronymum, fuerunt alieni ab
eo, dempto Philippo fratre ipsius. Dicit
quoque Hieronymus, quod Alexander non
habuit liberos. Verumtamen sicut in vita
Alexandri habetur, habuit prolem unam
ex conjuge sua filia Darii regis Persarum,
sed matrem cum prole occidit Jolus cum
Cassandro sibi in his adsistente, videlicet
interfectione Alexandri et interfectione D
conjugis SU83 ac prolis. Neque secundum
potentiam illius, id est, nullus regum isto-
rum similis erit Alexandro in potestate,
qua dominatus est Alexander potentissi-
mus regum.

Lacerabitur enim, id est dividetur, re-
gnum ejus, scilicet Alexandri, etiam in
exteros (seu externos), id est inferiores et
obscuriores reges praedictis quatuor regi-
bus. Alexandro quippe defuncto, regibus
ab ipso constitutis eorumve posteris inter

se praeliantibus, plures ab Alexandri im-
perio seu monarchia se subtraxerunt, et
reges sibi constituerunt, qui diademata
suis imposuerunt capitibus. Nam Cappa-
docia, et Armenia, atque Bithynia, Bospho-
rus quoque ac aliae provinciae, a Ma-
cedonum recesserunt imperio, Alexandro
defuncto. Sic ergo divisum est Alexandri
regnum in exteros sive extraneos reges,
exceptis his regibus praeinductis. In istis
atque sequentibus sequor Hieronymum,
Scholasticam historiam et Albertum. Ideo
non opus est ad singula allegationes in-
ducere.

Et confortabitur rex austri. Hic determi-
natur de processu ac praeliis duorum regno-
rum de praedictis quatuor regnis, utpote de
regno .Egypti ac Syriae : et de istis Gabriel
loquitur Danieli, aliis duobus regnis omis-
sis, quia haec duo regna erant Judaeis vi-
ciniora, et eis frequenter molesta fue-
runt. Propositum autem Scripturae veteris
Testamenti fuit, non exterarum gentium
historias texere, sed Judaeorum, et aliorum
secundum quod copulabantur Judaeis sive
in bono, sive in malo. Itaque angelus ait :
Confortabitur rex austri, id est .Egypti,
quae ad meridiem est, scilicet Ptolemaeus
Lagi filius, qui primus post Alexandrum
in .Egypto regnavit, pluresque insulas, re-
giones et urbes obtinuit, subjugavit, et
suum dilatavit dominium : qui, secun-
dum Hieronymum, prudentissimus atque
ditissimus fuit. Porro, ab isto Ptolemaeo
sequentes reges .Egypti dicti sunt Ptole-
maei : quorum primus fuit Plolemaeus Phi-
ladelphus filius Ptolemaei praefati, deinde
Ptolemseus Evergetes, Ptolemaeus Philopa-
tor, Ptolemseus Epiphanes.

Etde principibus ejus , id est filiis atque
principibus a Ptolemaeo Lagi filio descen-
dentibus, prwvalebit super eum, ,id est,
unus illorum eo erit praeclarior, potestate,
opibus, gloria, scilicet Ptolemaeus Phila-
delphus praedicti filius Ptolemaei, et post
imperans in .Egypto, et dominabitur ditio-
ne, id est, grandi dominio fulcietur. Circa
hunc locum scribit Hieronymus : Sub isto

148

RNARRATIO IN CAP. XI DANIKLIS.

ART. XII

Philadelpho Septuaginta interpretes Alex-
andrise Scripturam sanctam in Graecum di-
cuntur vertisse sermonem : qui Eleazaro
pontifiei multa Jerosolymam, et in templi
donaria vasa transmisit. Tantae narratur
fuisse scientiae, ut patrem suum in ea ex-
cederet. Narrant historiae, habuisse eum
ducenta millia peditum, viginti millia equi-
tum, millia curruum, quadringentos ele-
phantos, quos ex JEthiopia primus addu-
xit, naves longas mille quingentas, et alias
mille ad cibaria militum deportanda. Insu-
per aliqui asserunt, quod tantus sapientiae
fuit amator, quod omnium gentium libros
in sua bibliotheca congregavit. Unde libros
legis Mosaicae fecit transferri : et hoc, de
consilio magistri sui Demetrii, ut aliqui
dicunt. Multa enim dominatio ejus : quia
(ut dictum est) patre suo fuit potentior.

Et post finem annorum, id est, aliquibus
annis prselii evolutis, fcederabuntur prae-
fatus Ptolemaeus Philadelphus, et Antiochus
Theos rex Syriae ; filiaque regis austri,
scilicet Ptolemaei jam dicti regis JEgypti,
quae est versus plagam australem, ve-
niet ad regem aquilonis, id est Antiochum
Theos Syriae, quae est in parte aquilonari,
facere amicitiam : quia a patre suo data
est huic Antiocho uxor, ut bellum inter
eos cessaret. Hinc Theodotion transtulit :
Post annos illos commiscebuntur. Quod
Ptolemaeus ideo fecit, ut regnum Syriae ad
semen filiae suae, suos videlicet devolve-
retur nepotes. Et non obtinebit fortiludi-
nem brachii : id est, robur ac regnum
Syriae et militum ejus haec Ptolemaei filia,
Antiochi uxor, non adipiscetur, secundum
quod pater ejus speravit ; nec stabit semen
ejus, id est, filius quem ex Antiocho isto
genuit, non stabit in regno Syriae, nec diu
in vita. Et quomodo fieret hoc, subditur :

Et tradetur ipsa, filia Philadelphi, uxor
Antiochi; et qui addaxerunt eam de JEgy-
pto in Syriam, adolescentes ejus milites ac
nobiles, et qui confortabant eam in tem-
poribus, id est Antiochus ejus maritus, qui
eam ad tempus roboravit in reginam : hi
omnes traditi sunt in mortem. Iste nam-

A que Antiochus quando filiam regis JEgypti
sumpsit in conjugem, priorem suam uxo-
rcm repudiavit, et quasi ancillam concu-
hinamque habuit. Postea victus ejus amo-
re, accepit eam ad priorem gratiam atque
honorem.Porro illa viri instabilitatem per-
pendens,metuensque ne denuo abjiceretur
ab ipso, et ne filii quos ex eo habuit, re-
gno Syriae privarentur, devolvereturque
regnum hoc ad filium viri sui, quem ex
filia regis JEgypti genuit, per ministros
suos virum suum occidit veneno, ejusque

B conjugem JEgyptiam cum filio suo tradidit
quibusdam suis principibus occidendam.
Postea filium suum majorem nomine Se-
leucum, cognomento Galericum, loco pa-
tris sui constituit regem. Sed istam occi-
sionem filiae regis JEgypti, prolisque ejus,
frater suus, scilicet Ptolemaeus Evergetes
rex JEgypti post patrem suum Ptolemaeum
Philadelphum, ulcisci curavit, secundum
quod subditur.

Et stabit de germine radicum ejus, id 7
est de posteritate parentum filiae Philadel-

C phi, plantatio, id est germen seu filius,
scilicet Ptolemaeus Evergetes frater ipsius,
imperans in JEgypto; et veniet cum exer-
citu valde ingenti, et ingredietur provin-
ciam regis aquilonis, scilicet Syriam, quae
est in parte aquilonari seu septentrionali,
et abutetur eis, id est Seleuco Galerico, et
matre ipsius cum filio suo in Syria tunc
regnante, quibus fertur abusus, quia op-
probria intulit eis, crudeliterque subver-
tit : juxta quem modum Jeremias dicit, In Jer.mu,
tempore furoris tui abutere eis ; et obti- 23-

D nebit, id est, sibi subjecit; et ut aliqui
dicunt, ambos occidit : imo, secundum
Hieronymum, Syriam cepit atque Ciliciam,
superioresque partes trans flumen, et pro-
pemodum Asiam universam. Insuper deos 8
eorum, puta Syrorum, et sculptilia, vasa
quoque pretiosa auri et argenti captiva
ducet in sEgyptum. Quum enim (ut tactum
est) taliter praevaluisset, atque audisset in
/Egypto seditionem oriri, spoliavit Syriam,
tulitque secum ex ea vasa aurea et argen-
tea pretiosa, deorum quoque simulacra

ENARRATIO IN CAP. XI DANIELIS. — ART. XII 149

duo millia et quingenta, ac quadraginta A et pugnabit adversus regem aquilonis , id

millia talentorum argenti. Tpse prcevalebit est Antiochum istum Syriae regem, et prce-

adversus regem aquilonis, scilicet Ptole- parabit multitudinem nimiam, id est gran-

maous Evergetes contra Seleucum Galeri- dem valde exercitum. Hoc quippe fecit

9 cum Syriae regem, ut patuit. Et intrabit anlequam iniit pugnam. Et dabitur mul-

in regnum Syria?, illud undique perva- titudo in manu ejus, id est, magnum An-

gando, ut dictum est, rex austri, videlicet tiochi exercitum superabit. Et capiet mul- d2

Ptolemaeus praefatus, et revertelur ad ter- titudinem, id est,multos de parte Antiochi

ram suam, id est vEgyptum, Syria sic va- in praelio captivabit, et exaltabitur cornu

stata. ejus, id est regia ejus potestas, obtento

10 Filii autem ejus, puta Seleuci Galerici, triumpho contra Antiochum, et dejiciet

patre suo Galerico interfecto, provocabun- multa millia exercitus Antiochi quae oc-

tur ad pugnam contra regem .Egypti Pto- B cidit in bello, sed non prcevalebit contra

lemaeum Philopatorem, praefati Ptolemeei Antiochum totaliter atque finaliter. Antio-

Evergetis filium ac successorem, ct con- chum enim fugientem comprehendere ne-

grcgabunt multitudinem exercituum plu- quivit. Hinc subditur :

rimorum, ut patris sui mortem in eum Convertetur enim rex aquilonis : id est, 13

vindicent, a cujus patre pater eorum oc- Antiochus iste rex Syriee post fugam rursus

cisus est. Galericus quippe filios duos pue- faciem suam direxit contra regem ^Egypti

ros dereliquit, qui adulti, ista fecerunt. Et ad impugnandum; et prceparabit multitu-

veniet unus duorum fratrum istorum, vi- dinem multo majorem quam prius contra

delicet Antiochus, qui dictus est Magnus, regem /Egypti, non Philopatorem, sed fi-

properans ad resistendum regi .Egypti, et lium ejus Ptolemeeum Epiphanem, patri

inundans, id est impetu numeroque exer- in imperio succedentem, qui patre suo

citus sui abundans : sicut de rege Assy- C mortuo erat tunc quatuor annorum; et in

h. vin, 8. riorum scriptum est in Isaia, Et ibit per fine temporum annorumque ad hoc pree-

Judeeam, inundans et transiens usque ad definitorum, videlicet post aliquot annos

collum; et revertetur Antiochus iste. Fuit Philopatore defuncto,ueme< iste Antiochus

enim ad tempus in Babylone, et interim Magnus properans contra .Egyptum, cum

frater ejus primogenitus tertio regni sui exercitu maximo et opibusnimiis. Contra.-

anno in Phrygia dolose occisus est : quo xit enim, secundum Hieronymum, incre-

audito, frater ejus junior, scilicet iste An- dibilem exercitum a superioribus Babylo-

tiochus, sumpsit regnum et propere venit nis partibus, atque cum rege Macedonum

de Babylone. Et concitabitur , animo fer- Philippo iniit pactum ut se contra ^Egypti

vens ad pugnam,<^ congredietur cum robo- regem juvaret, hac conditione quod unus-

re ejus, id est, cum fortitudine sui exerci- quisque eorum urbes .Egypti superandas,

tus, bellum inibit contra duces et populum D suo imperio viciniores, haberet, suoque

Ptolemaei Philopatoris in Syria, quae pro regno adjungeret : sicque cum multis venit

tunc quasi hereditarie tenebatur a rege divitiis. Ideo subditur : Et in temporibus 14

iEgypti, hoc est, sicut et pater ejus Ptole- illis multi consurgent cum isto Antiocho

meeus Evergetes eam in suam redegit po- adversus regem austri, id est .Egypti,Pto-

testatem. Et exaltabitur cornu ejus : quia lemacum Epiphanem.

praevaluit ducibus Ptolemeei, et Syriam Consequenter inserit quiddam, quod tunc

recuperavit. contigit. Filii quoque prcevaricatorum po-

11 Et provocatus rex austri, id est, Ptole- puli tui, id est Judaei transgressores filii

mseus Philopator rex ;Egypti,animo inflam- transgressorum, extollentur, praesumptuo-

matus contra Antiochum Magnum, audita se agendo, ut impleant xisionem, id est,

dejectione suorum, egredietur .Egyptum, implere se jactent et aestiment prophe-

150

ENARRATIO IN CAP. XI DANIELIS. — ART. XII

13, 14.

js. x.\, 19. tiam Isaiae : In die illa erit altare Do-
mini in medio terrae iEgypti, et titnlus
ad terminum ejus : quod ad litteram di-
ctum est pro tempore Christi et Evange-
lii praedicationis conversis ad Salvatorem
iEgyptiis. Porro inter se dimicantibus re-
gibus Syriae et .Egypti, Judaei inter se di-
videbantur, quibusdam eorum faventibus
regi Syriae, aliis regi .Egypti.Hac occasione
Onias Judaeorum sacerdos, assumptis mul-
tis Judaeis, in .Egyptum fugit, quem rex
.Egypti PtolemaBiis Epiphanes cum honore
suscepit : sicque Onias de regis consensu
at.que subsidio in JEgypto construxit tem-
plum et altare similia templo et altari Je-
rusalem, asserens se praeinductum Isaiae
vaticinium adimplere. Et in hoc egit ini-
Deut. xii, que et contra legem, quae prohibuit alibi
fieri templum hostiasque offerri, nisi in
urbe divinitus ad hoc praeelecta, puta Je-
rusalem. Duravitque templum hoc annis
ducentis quinquaginta, quousque a Vespa-
siano, repugnantibus Judaeis Romano im-
perio, funditus est destructum una cum
civitate in qua erat, quae ab Onia, civitas
Oniae fuit vocata. Onia quoque in .Egypto
manente, innumerabiles ad eum confuge-
runt Judaei. Et corruent : quia hoc facien-
do peccaverunt, et postea templum, ut di-
ctum est, fuit destructum.
15 Et veniet Antiochus Magnus rex aquilo-

nis, videlicet Syriae, et comportabit agge-
rem, per suos satellites implentes fossas
munitionum, quas rex .Egypti adhibuit
urbibus quas regi Syriae abstulit; et capiet
urbes munitissimas. Rex namque .Egypti
plures Syriae urbes abstulit regi ejus, quas
Antiochus iste recuperavit. Rursus, Anti-
ocho isto Magno obtinente ac habente Ju-
daeam, rex .Egypti misit ducem sui exerci-
tus in Judaeam,qui cepit eam,et optimates
Antiochi inde ejecit. Et brachia austri, id
est auxilia, militesque regis .Egypti, quos
in urbibus Syriae ac Judaeae pro defensione
terrarum illarum reliquit, non sustine-
bunt, id est, ferre non poterunt invasio-
nem ac impetum Antiochi Magni, qui prae-
dictum regis .Egypti ducem expulit de

A Judaea ; ct consurgent clecti ejus, id est
elegantiores pugnatores regis .Egyptii, ad
resistendum Antiocho Magno, et non erit
fortitudo eis hoc adimplendi.

Et veniens Antiochus ad urbes et terras 16
has, faciet super eum, id est contra regem
.Egypti, juxta placifum suum, praevalen-
do, ut dictum est, et non erit qui stet con-
tra faciem ejus, id est, nullus ex parte
regis /Egypti tunc poterit rebellare Anti-
ocho. Et stabit in terra inclyta : id est,
Judaeam terrarum omnium (ut in Ezechie- Ezech.™,

13 le dicitur) praecipuam, melle ac lacte ma- 15'
nantem, a Deo electam, et ob cultum Dei
in ea insignem, Antiochus tunc habebit.
Nam et Judaei in Jerusalem eum honorifice
susceperunt. Et consumeturin manu ejus.
Aliqui hoc exponunt,quod Antiochus mul-
ta Judaeis intulit mala sub Juda Macha- \Mach.m,
bseo ; sed ille non fuit iste Antiochus ,v'
Magnus, sed filius ejus Antiochus Epipha-
nes. Aliqui vero exponunt : Consumetur,
id est,preesidia regis .Egypti demolietur,et
expellet ab ea, secundum quod dictum est.

C Hieronymus autem exponit : Consumma-
bitur, id est, perficietur in manu ejus,
quoniam templum ac populum Juda tunc
honoravit.

Et ponet faciem suam, id est, Antiochus 17
Magnus se vertet, ut veniat ad .Egyptum,
ad tenendum universum regnum ejus, id
estregis .Egypti. Acquisitis quippe de ma-
nu regis .Egypti Syria, Cilicia, ac Judaea,
totum quoque JEgypti regnum obtinere
optavit. Ambitio enim finem sibi non sta-
tuit. Et recta faciet cum eo, id est, sicut

D fecit sibi, sic restituet ei. Rex namque
.Egypti abstulit sibi urbes, et sic vicem ei
rependit. Sic quidam exponunt. Alii au-
tem intelligunt, quod faciet secum recta,
id est, fcedera pacis secum dolose inibit.
Ideo subditur : Et filiam feminarum, id
est filiam suam Cleopatram, de numero
feminarum sexu atque lascivia seu mori-
bus unam (et sic non est hic verborum
superfluitas aliqua), dabit illi, id est An-
tiochus Magnus Ptolemaeo Epiphani adhuc
adolescenti in conjugem, ut evertat illum,

ENARRATIO IN CAP. XI DANIELIS.

ART. XII

151

id est, regem .Egypti decipiat ; vel, Ever-
tat illud, id est, regnum .Egypti sibi sub-
jiciat. Videns equidem se virtule armorum
non posse de facili superare .Egyptum, fi-
liam suam dedit regi .Egypti, ut sic tem-
pore suo quasi amicus intraret .Egyptum,
ac vinceret eam. Et non stabit consilium
ejus, id est, non habebit effectum, nec
illius erit regnum .Egypti. Rex enim ^Egy-
pti et principes dolum perceperunt. Cleo-
patra demum marito suo magis quam ma-
chinationibus patris sui favebat.

18 Et convertet faciem suam ad insulas, et
capiet multas : quia videns se frustratum
spe sua quoad .Egyptum, convertit se ad
insulas Asise expugnandas, et multas ibi-
dem devicit ; et cessare faciet principem
opprobrii sui : quod intelligitur de se ip-
so, quia proprise confusionis suse exstitit
princeps ; vel de principe suse militia?,
per quem opprobria intulit atque prome-
ruit. Impugnando autem has insulas Ro-
manis confoederatas, causa fuit propriso
dejectionis. Nam insulso istse Romam mi-
serunt ; tuncque senatus Romanorum mi-
sit eis in adjutorium duos fratres legatos,
videlicet Scipionem Nasicam,et Scipionem
Africanum, qui Annibalem imperatorem
Carthaginensium superavit ; a quibus vi-
ctus est Antiochus iste. Ideo subditur : et
opprobrium ejus convertetur in eum : quia
quod aliis intulit, passus est, juxta illud,

Ps. viijc. Incidit in foveam quam fecit. Et conver-

19 tet faciem suam ad imperium terrae suw,

id est, de Asia fugiens, ad Syriam conaba-

tur redire, ef impinget in adversarios sibi

resistentes, et corruet, et non inveniefur.

Quum enim contra Elimseos pugnarel, cum

omni suo exercitu deletus est, secundum

Hieronymum. Quidam autem, scilicet Al-

bertus, exponens hunc locum, dicit hic

aliqua quse de isto Antiocho verificari non

queunt, sed de Antiocho Epiphane filio

ejus, qui internorum viscerum mortuus

n Mach. est dolore, ut secundo Machabseorum ha-
, t ■ seq. ketur jjjf S(a[)it {n ioco ejus vilissimus, et

indignus decore regio.

Sed hic ait Hieronymus,Scholaslica quo-

A que eum sequens historia : Hucusque de
hisiorise ordine inter Porphyrium atque
catholicos nulla confentio est. Sequentia
autem in isto et sequenti capitulo, Por-
phyrius de Antiocho tantum exposuit, Ca-
tholici vero mixtim et partim de Antiocho
typo Antichristi, et de ipso Antichristo,
sicut patebit.

Itaque ait : Stabit in loco ejus, id est,
Antiocho Magno succedet in regno, vilissi-
mus, et indignus decore regio, id est Se-
leucus Philopator primogenitus ejus,iners,

B rudis et pavidus, qui nil dignum actibus
patris sui ac regno Syriae gessit ; et in
paucis diebus conteretur , id est, cito mo-
rietur, nec diu regnabit, et non in furore,
nec in pr&lio : quia non in hostium fu-
rore aut bello peremptus est. El stabit in 21
loco ejus despectus, id est, sibi in regno
succedet frater ejus Antiochus Epiphanes
sive Illustris, quod idem est, qui primo
fuit modicse reputationis. Romani enim
victo Antiocho Magno, horum duorum fra-
trum patre, susceperunt istum Antiochum

C obsidem, ne pater ejus a fidelitate rece-
deret Romanorum : qui patris sui morte
audita, venit a Roma in Syriam, ignorante
senatu, ut aliqui dicunt ; quidam tamen
affirmant, quod de eorum venit licentia.
Et non tribuetur ei honor regius. In prin-
cipio enim vilipendebatur, prsesertim in
Syria, ab his qui Ptolemseo regi .Egypti
favebant. Et veniet clam, id est occulte
seu fraudulenter de Roma in Syriam, et
obfmebit regnum Syrise in fraudulentia,
id est cum dolo. Nam primo se nequiter

D humiliavit instar Absalonis, attrahens sibi u/tej.xv,
plebis favorem, simulans pietatem ac fide-
litatem ad cives, audaciam vero in hostes.

Et brachia pugnantis, id est robur exer- 22
citus seu milites Ptolemsei contra Antio-
chum hunc pugnantis, eocpugnabuntur a
facie ejus, id est, ab exercitu et praesentia
Antiochi superabuntur, et conterentur :
multi enim eorum ab ipso sunt victi.Nunc
vero est sermo non de Ptolemseo Epipha-
ne, sed de filio ejus Ptolemseo Philomefo-
re, cujus duces contra Antiochum prse-

lo2

ENARRATIO IN CAP. XI DANIELIS.

ART. XII

liantes, primo ab ipso sunt victi. Qimm
enim Philometor adhuc puerulus esset, et
duo ex ejus principibus regnum dispone-
rent, Syriamque repeterent. quam Antio-
chus iste occupavit habuitque dolose.inter
eos et Antiochum ortum est prselium, ip-
sique victi sunt. Insuper et dux fcederis,
id est Ptolemaeus Philometor filius Cleo-
patrse sororis Antiochi, cum quo tanquam
nepote Antiochus simulavit amicitiae foe-
dus, ab Anliocho est contritus, id est re-
gno privatus. Antiochus quoque regnum
Syriae occupavit injuste, eo quod filium
fratris sui verum heredem, regno Syrise
spoliavit : qui postea contra filium Antio-
Ufach.vu, chi prsevaluit atque regnavit, ut primo
Machabeeorum habetur.

23 Et post amicitias cum eo, id est Pto-
lemaeo Philomelore, faciet dolum. Finxit
enim se esse sollicitum pro suo nepote
tanquam adolescente,et regnum ejus -Egy-
ptium velle commodose disponere : sicque
intravit jEgyptum, et crediderunt ei -Egy-
ptii. Ideo subditur : Et ascendet in mo-
dico populo, id est, cum paucis intrabit

24 JEgyptum, et abundantes et uberes urbes
.Egypti ingredietur ac superabit : quia
nil mali suspicabantur de ipso. Et faciet
qua? non fecerunt patres ejus, nec patres
patrum ejus : quia nullus regum Syriae,
a quibus descendit, ita, ut ipse, vastavit
.Egyptum. Rapinas et pr&dam et diviti-
as eorum dissipabit, id est, .Egypti opes
auferet, distrahet, secumque tollet; et con-
tra firmissimas cogitationes, id est acutas
adinventiones ac consultationes sapienti-
um ac consulum regis .Egypti, inibit con-
silium. Callidissimus enim fuit iste Anti-
ochus, et suis versutiis multos oppressit.
Et hoc, usque ad tempus, id est, quamdiu
Deus permiserit : et non diu, quia post
pauca tempora fuit ab JEgypto per Roma-
nos expulsus ; imo nec diu regnavit.

Consequenter inducitur, quomodo Anti-

25 ochus secundo invasit JEgyptum. Et con-
citabitur fortitudo ejus et cor ejus adversus
regem austri, videlicet Ptolemseum, sua?
sororis Cleopatrse filium, in exercitu ma-

A gno quem congregavit. Et rex austri, id
est Ptolemseus iste Philometor, provocabi-
tur acl bellum multis auxiliis et forlibus
nimis. Ptolemseus etenim iste, ducesque
ejus cum fortissimis et plurimis auxilia-
toribus se contra Antiochum praeparave-
runt. Et non stabunt, id est, duces seu
auxiliatores aliqui non fideliter Ptolemaeo
adsistent, quia inibunt adversus eum, id
est Ptolemaeum dominum suum, consilia.
Antiochus quippe in omnibus dolose se
habens, et a nepotis sui exercitu maximo

B opprimi metuens, quosdam de parte Pto-
lemsei donis atque blanditiis traxit ad se,
per quos triumphus Ptolemsei est impedi-
tus. Ideo subditur : Et comedentes panem
coram eo, id est aliqui de domesticis seu
commensalibus vel familiaribus Ptolemsei,
conterent eum, id est, fraudulenter impe-
dient, et quosdam suorum occidi procura-
bunt; exercitusque ejus opprimetur frau-
dibus magis quam viribus Antiochi ; et
cadent interfecti ejus plurimi : quia mul-
tos de exercitu regis .Egypti occidit An-

C tiochus.

Duorum quoque regum cor erit ut ma-
lefaciant, id est, cor Antiochi et Ptolemsei
regis -Egypti, erit ad nocendum sibi in-
vicem, et ad mensam unam mendacium
loquentur. Antiochus namque cum Ptole-
maeo per intermedios quos attraxit, iniit
pacem dolose, et in signum amicitise pa-
riter comederunt ; sed nullus eorum alteri
favit, nec Ptolemaeus avunculo (cujus ex-
pertus fuit fraudulentias) credidit : ideo
verba mendosa invicem sunt locuti, quod

D scilicet unus alteri nil vellet nocere. Et
non proficient Antiochus et ejus exerci-
tus, quia Ptolemaeum superare non potu-
erunt, sed a militibus Ptolemaei ejecti sunt.
Vel, Non proficient reges isti,id est, nullus
eorum poterit alterum totaliter vincere,
quia adhuc finis, id est exitus hujus rei,
in aliud tempus a Deo servatus est, ut
quilibet eorum tempus sibi a Deo prae-
fixum, impleret. Et revertetur Antiochus
in terram suam, scilicet Syriam,cwm mul-
tis opibus, quas ab .Egyptiis cepit. Et cor

ENARRATIO IN CAP. XI DANIELIS. — ART. XII 153

ejus adversum lestamentum sanctum, id A tiochus peteret, Marcus circa eum fecit in

est, intentio atque propositum cordis sui sabulo circulum cum virga, et ait : Sena-

erit destruere cultum legis Moysis, ritum- tus populusque Romanus prsecipiunt ti-

que veteris Testamenti ; et faciet quod bi, ne egrediaris hunc circulum donec re-

decrevit, videlicet multa mala in Jerusa- spondeas. Territus ergo Antiochus, ait : Si

iMach.1-, lem ac Judaea, prout in libro Machabae- sic visum est senatui ac populo Romano,

orum habetur. Et revertetur in terram recedendum est. Et abiit de iGgypto. Sic-

suam, vastata Judaea. que percussus fuit, id est humiliatus, non

Porro ad intelligentiam praedictorum interfectus.

conferunt, quac scripta sunt primo Ma- Et revertetur de /Egypto versus Judac-

ibid. it,i9- chabaoorum, quo inter cetera legitur : Pa- am, et indignabitur conlra tesfamentum

ratum est regnum in manu Antiochi, et sanctuarii, id est templum et legem cul-

coepit regnare in terra ^Egypti, ut regna- R tumque Judaeorum, volens in eos retor-

ret super duo regna. Et constituit bellum quere adversitatem sibi illatam, et faciet

adversus PtoIema?um regem .Egypti, et quae concepit ; reverteturque et cogitabit

veritus est Ptolemaeus ab eo ; et accepit adversus eos qui dereliquerunt testamen-

spolia terrae .Egypti. Et convertit Antio- tum sanctuarii, id est Judaeos testamenti

chus, postquam percussit .Egyptum, et veteris transgressores, quos etiam dicitur

ascendit ad Israel. Et ascendit Jerosoly- spoliasse. Et brachia ex eo stabunt, id est 31

mam in multitudine gravi ; et intravit in duces et auxiliarii ejus, per quos Judaeam

sanctificationem, id est templum, cum su- afflixit, et quosdam suorum in arce Jeru-

perbia, et accepit altare aureum et can- salem posuit : qua3 primo Machabaeorum iMach.i,

delabrum luminis, etc. Et sublatis omni- clarius scripta sunt. Vel, Brachia ex eo30etseq'

bus, abiit in terram suam. Et fecit csedem stabunt, id est, aliqui de ejus progenie

magnam hominum. C post eum regnabunt. Unde pro brachiis

29 Statuto tempore quod sibi praefixit, id alia translatio habet, Semina. Et polluent
est post duos annos, secundum Hierony- sanctuarium fortitudinis, id est templum
mum, revertetur Antiochus a terra sua, et forte, in quo Dei virtus apparuit, et quod
veniet ad austrum, id est ad regnum .Egy- summae potestatis Deo fuerat consecratum.
pti, et non erit priori.simile novissimum, Fecerunt namque in templo aras et loca
id est, ultima ista impugnatio .Egypti ab scortantium. Et auferent juge sacrifici-
Antiocho, non erit tam gravis sicut prae- um, quod quotidie offerebatur mane et ve-

30 cedens. Cujus ratio subditur : Et venient spere, prout supra commentum est ple- /)on. vm,
super eum trieres, id est naves Italicae, et nius. Prohibuerunt enim duces Antiochi lK
Romani in eis ; el percutietur, id est, ab sacrificia legis Deo offerri,ut dicitur primo iMach.i,
eis vincetur. Trieres dicuntur quasi tri- Machabaeorum. Et dabunt abominationem 47-
remes, id est naves tres ordines remorum D in desolationem, id est idolum Jovis, quod
habentes. Quum autem Antiochus Alexan- Judsei velut abominationem spreverunt, et
driam .Egypti, in qua tunc duo fratres quod eos in desolationem perduxit. Hinc
Ptolemaei Philometoris ac filii Cleopatrae primo Machabaeorum habetur : Tvlificavit ibid. 57.
erant, obsideret, advenerunt Romanorum Antiochus abominandum idolum desola-
legati, quibus .Egyptii tunc erant confce- tionis super altare. Et Mathathias pater
derati. Popilius vero Marcus legatus Ro- Judae Machabaei conqueritur : Sancta no- ibid. n, 12.
manorum, inveniens Antiochum in littore stra et pulchritudo nostra et claritas no-
stantem, dixit ad eum : Senatus populus- stra desolata est, et coinquinaverunt eam

que Romanus praecipiunt tibi, ab amicis gentes.

suis recedere, et tuo regno esse conten- Et impii testamentum simulabunt frau- 32

tum. Dumque inducias respondendi An- dulenter : id est, quidam Judaei fingent se

154 ENARRATIO IN CAP. XI DANIELIS. — ART. XII

legem servare et Dei zelo moveri, et tamen A tres ejus in lege periti, omnes occisi sunt,
geutibus se miscebunt, et cum eis contra multique de amicis eorum. Ut confien-
Judaeos venient, dicentes se impium nihrl tur; id est, tribulationibus involvantur, ut
his machinari, sicque decipient bonos, pro- solent electi Dei, secundum illud Sapien-

lAfach.v», ut primo Machabaeorum de Alcimo legitur. tia?. : Tauquam aurum in fornace probavit Sap.m.s.
Populus nulem sciens Deum suum, id est, illos Dominus, et quasi holocausti hostiam
affectivam atque formatam Dei habens accepit eos ; et eligantur, id est, a Deo
scientiam, legem obtinebit, et faciet opera electi monstrentur, qui ait : Ego quos amo, aPoc. m,
virtuosa, adversariisque resistet, ut patet arguo et castigo; et dealbentur , id est, per ,9"
de Mathathia, et filiis ejus adjutoribusque temporales tribulationes a vitio omni pur-
ibid.u,\ ipsorum, prout primo Machabaeorum ple- gentur, quemadmodum per Zachariam Do-

e 'oo ne narratur. Ki docti in populo docebunt minus protestatur de suis electis : Ducam Zach.xm,

plurimos. Mathathias namque filiis suis B eos per ignem, et uram eos sicut uritur 9-
pulcherrima tradidit documenta de ser- argentum, et probabo eos sicut probatur
vanda in adversis constantia et forti pro aurum. Quod in septem fratribus eorum-
sequitate praeliatione, atque custodia legis que matre plenissime factum est, ut scri- 11.afacft.v11.

ibid.wet divinae, sicut allegato capitulo continetur. bitur secundo Machabseorum. Usque ad

seq.

Postea filii ejus populum docuerunt. Et tcmpus prwfinitum, id est divinitus prse-
ruent in gladio et i,i flamma, et in capti- fixum, istud durabit : quo finito, Deus

vitate cl in rapina dierum tribulationis fiuivit persecutionem Judeeorum a genti-

illius, id est, qua?. fient in illis diebus. bus, prout in libro Machabeeorum descri- ijfacftjuv-.

Aliqui enim Judseorum pro legis custodia bitur qualiter tempore Simonis fratris Ju-

gladio caesi sunt, quidam incensi, aliqui da?, reges contriti sint, et pax concessa

capti, nonnullique spoliati : qua? omnia in J\u\&\s.Quia adhuc aliud tempus erit per-

libris Maehabseorum plenius sunt digesta. C fecta? victoria?in Christi adventu secundo;

u. Mach.y, Scribitur equidem : Erant in triduo in eritque aliud tempus gravioris tribulatio-

Jerusalem octoginta millia ab Antiocho in- nis justorum ab Antichristo, cujus figura

terfecti, quadraginta millia vincti, non mi- fuit Antiochus : et tunc ea qua? dicta sunt,

nus venundati. plenius complebuntur.

34 Quumque corruerint ita Juda?i, subleva- Denique, sicut pra?tactum est, et S. Hie-
buntur auxilio parvulo, id est adjutorio ronymus asserit, ea qua? dicta sunt ab illo
Mathathia? filiorumque ejus : non quod loco, Et stabit in loco ejus despectus et non vers. 21.
iidem numero qui mortui fuerunt, sint tribuetur ei honor regius, doctores catholi-
sublevati, sed quidam de plebe eadem, ci usque ad finem capituli exposuerunt de

Ps.lxxvii, sicut in Psalmo habetur : Quum occideret Antichristo, et praeliis ejus, persecutioni-

eos, qua?rebant eum, et revertebantur, et busque sanctorum sub ipso : ita quod sic-

diluculo veniebant ad eum. De hoc auxilio D ut Isaias sub persona regis Babylonis lo- /s.xiv,4-

iAfaeA.ui, scribitur primo libro Machabaeorum : Sur- quit.ur de casu Luciferi, similiter Ezechiel 2{'Ezech

rexit Judas Machabseus pro patre suo, et de eodem sub persona regis Tyri, ita nunc »vm, 11-

adjuvabant eum omnes fratres ejus, et qui tractat Propheta de Antichristo sub desi-

se conjunxerant patri ejus, et preeliaban- gnatione Antiochi, qui fuit Antichristi fi-

tur pra?lium Israel cum la?titia; et perse- gura ; et persecutio Judaeorum ab ipso,

cutus est iniquos. Et applicabuntur eis fuit figura futura? persecutionis Christia-

plurimi fraudulenler . Sa?pe enim tam in- norum ab Antichristo. Itaque Antichristus

fideles Juda?i,quam quidam gentilium,sub de abjecta et modica plebe Judseorum sur-

specie amicitia? tentaverunt se illis misce- recturus, primo despectus et impotens ap-

re ad decipiendum. parebit ; sed da?monis adjutorio variis

35 Et de eruditis ruent. Nam Judas et fra- seductionibus regna mundi adipiscetur.

i, 2, 5.

ENARRATIO IN CAP. XI DANIELIS.

ART. XII

155

I Mach. i,
43.

II.)/ac/i.vi,

2, 7.

II Thess. ii,
4.

Brachia quoque Romani imperatoris sibi
resistentis superabit, et pacem simulabit
cum mnltis, suisque astutiis firmissimas
aliorum cogitationes ad nihilum rediget.
Et tanta ac talia faciet, qualia nullus prae-
decessorum ipsius ; urbes et regna suae
subjiciet ditioni, atque in primis regem
Mgypti victurus asseritur, et terras Chri-
stianorum depopulaturus. Hsec atque si-
milia Hieronymus plenius tangit. Sed fa-
teor, valde invite scribo quidquam de
futuris Antichristi operibus et concernen-
tibus ipsum, nisi quod ex Scripturis ca-
nonicis manifeste habetur : idcirco per-
transeo.

Porro quse sequuntur, quidam de solo
Antichristo putant intelligenda : et verum
videtur, quod multa eorum qua? sequun-
tur, non possunt de Antiocho exponi, nisi
multum improprie. Porphyrius vero om-
nia de Antiocho interpretatur : cujus er-
rorem B. Hieronymus clare multipliciter-
que ostendit.Et tamen, ut ait Hieronymus,
etiam si omnia haec de Antiocho expone-
rentur, qiiid ad nos ? id est, non esset
nostrae fidei contrarium. Non enim ex sin-
gulis capitibus, Christi adventum et Anti-
christi impietatem probamus. Sicut ergo
hucusque, ita et consequenter Hierony-
mum sequar.

Et faciet rex juxta voluntatem suam :
quia Antichristus ad tempus prosperabi-
tur, et quasi ad libitum persequetur fi-
deles. Antiochus quoque ad tempus fecit
contra Judseos quse voluit. Et elevabitur,
per stultam ac infirmam superbiam, et
magnificabitur adversus omnem deum. Et
adversus Deum deorum loquetur magni-
fica. Hoc non videtur Antiocho convenire,
qui Jovi diisque Greeciae deservivit : ad
tempus tamen jussit omnibus sibi subditis
legitima sua relinquere, et suum deum,
scilicet Jovem adorare, seu alios quos co-
lebat. Antichristo autem haec convenire
dicuntur, qui (teste Apostolo) extolletur
supra omne quod dicitur deus aut colitur,
ostensurus se tanquam sit Deus. Verum-
tamen quum Antichristus dicturus sit se

A esse Messiam in lege promissum, nequa-
quam apparet quod formaliter ac directe
verum Deum negabit, ut fecit Antiochus,
nec Deum Israel coli vetabit verbis aper-
tis. Sed quia Christum Dei Unigenitum
verumque Deum omnino negabit ac bla-
sphemabit, vere nunc dicitur, quod con-
tra Deum deorum,scilicet Christum regem
regum et omnium creatorem, loquetur
magnifica. Et dirigetur, id est, optatum
sortietur effectum, dirigente et adjuvante
diabolo, donec compleatur iracundia, id

B est, justa Dei ultio in eum descendat; vel,
Iracundia, id est punitio qua Deus in pra>
senti suos per eum purgaverit : quod
etiam Antiocho aliqualiter competit. Per-
petrata est quippe definitio, id est, in Dei
praescientia ita decretum est fieri. Dicit
autem Hieronymus, quod ab hoc loco quo
dicitur, Et faciet rex juxta voluntatem su-
am, Hebraei putant dictum de Antichristo:
et (ut reor) Hieronymus loquitur de He-
breeis ad fidem conversis.

Et Deum patrum suorum non reputa- 37

C bit. Hoc Antiocho non videtur competere,
qui deos Grseciee coluit, sed Antichristo
dupliciter. Primo, quod verum Deum non
reputabit, quia etsi verbis eum fatebitur,
opere tamen negabitet inhonorabit,quem-
admodum de impiis dicit Apostolus : Con- tu. i, 16.
fitentur se nosse Deum, factis autem ne-
gant.Secundo,quia unigenitum Dei Filium
Jesum Christum Deum Prophetarum ac
Patriarcharum contemnet. Et erit in con-
cupiscentiis feminarum.

Circa hoc ex verbis Hieronymi scribit

D Albertus : Istud in Hebraeo ambigue po-
situm est, unde Aquila verbum e verbo
exprimens, transtulit : Super Deum pa-
trum suorum non intelliget, et super con-
cupiscentias feminarum.Quee locutio dubia
est, quia inlelligi potest habere eum con-
cupiscentiam feminarum, et non habere.
Hoc namque quod dicitur, Non intelliget,
referri potest ad utrumque, vel ad alterum
tantum. Si ad utrumque, sensus est quod
non curabit concupiscentias feminarum: et
hoc Antichristo (ut fertur) conveniret, qui

156

ENARRATIO IN CAP. XI DANIELIS. — ART. XII

castimoniam simulabit, ut plures decipiat.
Si refertur ad alterum tantum, sensus est
quod erit in concupiscentiis feminarum :
quod Antiocho potissime competebat, de
quo refert Hieronymus, quod luxuriosissi-
mus fuit, et in tantum dedecus ac corru-
ptelas regise dignitatis per stupra ac vitia
carnis devenit, ut mimis quoque et scortis
publice jungeretur, et libidinem suam po-
pulo preesente compleret. Itaque, secundum
Hieronymum et Albertum, Antichristus pu-
tatur castus futurus.In Scholastica quoque
fertur historia, quod istud, scilicet,In con-
cupiscentiis feminarum, de solo Antiocho
sit sumendum : nam Antichristus castus
erit ob simulationem religionis. Verumta-
men istud certum non arbitror, prasertim
quum dicat S. Augustinus, quod primo
simulabit castitatem, et adepta potestate,
luxuriosus erit. In Apocalypsi quoque fre-
quenter per bestiam designatur, in qua
vita carnalis notatur.Sed et omnibus vitiis
plenus erit. Et dato quod abstinebit ab
opere, mente tamen libidinosus erit, ut
aestimatur, sicque concupiscentia femina-
rum sibi conveniet.

Nec quemquam deorum curabit vera-
citer : quia nulli legi erit subjectus, sed
dsemonis vohmtati in omnibus; atque se
ipsum pro Deo ab omnibus coli jubebit,
prout Haymo, Beda, Berengarius, Albertus
et alii, super Apocalypsim testantur. Prse-
terea quo quis superbior fuerit, eo minus
curat de Deo : Antichristus autem super-
bissimus erit. Quia adversum universa
consurget, totum mundum suee volens sub-
jicere ditioni, necDeum timebit nec homi-
nes.Ista non videntur convenisse Antiocho
Jovis cultori, ac Bomanis subjecto.

Deum autem Maozim in loco suo ve-
nerabitur. Maozim interpretatur, prasidii
sui.Et secundum Albertum,non est nomen
proprium alicujus dei, sed Hebraeum com-
positum, ut sit sensus, quod illum adora-
bit a quo se habere putabit prsesidium.
Antichristus autem habebit diabolum prae-
sidentem quem colet. Et tamen quomodo
colet eum, an scilicet directe atque formali-

A ter, an eequivalenter,non satis agnosco. An-
tiochus quoque deum preesidii sui, secun-
dum suam eestimationem, utpote Jovem,
venerabatur. Et deum quem i<jnoraverunt
patres ejus, colet auro et argento et lapide
pretioso rebusque preliosis. Istud non cen-
setur convenire Antiocho. Antichristus au-
tem praesidem suum diabolum suo modo
honoraturus est per externas istas divitias,
eis secundum diaboli instinctum utendo.
Patres autem Antichristi, secundum hanc
expositionem, intelliguntur Judsei, de quo-

B rum semine orietur, quorum meliores
hujuscemodi deum non coluerunt. Et fa-
ciet ut muniat Maozim, id est prsesidium
suum, vel locum quo suum prsesidentem
colet, cum deo alieno quem cognovit per
approbationem, id est cum veneratione
daemonis sui : cum quo, ut dicitur, pa-
cta inibit, familiaritatemque contrahet; et
midtiplicabit gloriam sibi ac suis in divi-
tiis atque honoribus, et dabit eis potesta-
tem in multis : Antichristus nempe satel-
lites suos constituet principes terrae ac

G judices; et terram dividet gratuito/id est,
gratis dabit sibi adhcerentibus terras fide-
linm quas rapiet eis. Hinc ait Hieronymus:
Antichristus multa deceptis munera lar-
gietur, et terram suo exercitui dividet ;
quosque terrore non quiverit, subjugabit
avaritia.

Et in tempore pra'finito,\(\ est disposito
divinitusque praaviso, prwliabitur adver-
sus eum rex austri, id est ^Egypti, qui in
primis impugnabitur ab Antichristo, se-
cundum Hieronymum, et quasi tempestas

D veniet contra illum rex aquilonis, id est
Antichristus rex totius confusionis. Praa-
terea, quia superius rex Syrise dictus est
rex aquilonis, per regem istum seu An-
tiochum significatus est Antichristus; per
aquilonem quoque, mali et qui in vitio-
rum sunt frigore, exprimuntur, quorum
Antichristus rex erit : qui tanquam tem-
pestas contra adversarios veniet, id est
cum impetu et terrore et grandi exerci-
tu. Hinc sequitur : in curribus,et in equi-
libus, et in classe multa, id est in navi-

ENARRATIO IN CAP. XI DANIELIS.

ART. XII

157

50.

bns pluribus bellicis. Navali equidem et
equestri atque pedestri bello per se et
suos impugnabit fideles, uf creditur. Et
ingredietur terras diversarum regionum,
et conleret habitatores earum, spiritualiter
avertendo, vel corporaliter occidendo seu
persequendo; et pertransiet, undique in-
satiabiliter saeviendo, tanquam avidissimus
propriae gloriae appetitor. Quocontra lo-
Joann.\m, quitur Christus : Ego non qusero gloriam
meam .

41 Et intrabit in terram gloriosam, id est
Judaeam sive Ecclesiam, ubi Deus mirabi-
lia perpetrando suam gloriam declaravit.
Antichristus autem ingredietur Jerusalem,
et in Judsea solium figet, cujus typus in
Antiocho olim praecessit, et multce urbes,
gentes ac provinciae corruent. Ha? autem
solai salvabuntur de rnanu ejus, Edom et
Moab, et principes seu terra principum
/iliorum Ammon.Secundnm Hieronymum,
Antichristus has terras relinquet intactas,
quia illic sancti ad deserta confugient. Et
Albertus : Hae, inquit, regiones de Anti-
christo eripientur, non ex operibus justitiae
quae fecerunt habitatores earum, sed quia
ibi deserta latissima sunt, montiumque
cavernae,ad quae sancti multi confugientes,
ab Antichristi persecutionibus absconden-
tur. Harum itaque terrarum salvatio ita ex
Dei misericordia fiet, quia sancti illuc ali-
quod habebunt refugium : quod (ut dici-
tur) fiet propter minus fortes, qui non
auderent se Antichristo opponere. — Por-
phyrius praeinducta de Antiocho inter-
pretatur, quod undecimo regni sui anno
rursus contra Ptolemaoum regem .Egypti
properare curavit : quo audito, Ptolemaeus
ad resistentiam se paravit.Sed non videtur
convenire Antiocho istud : Hae solae sal-
vabuntur, Edom, etc. Non enim Antiochus
universas terras praeter istas vastavit, quam-
vis dicat Porphyrius quod contra regem
festinans .Egypti,praefatas provincias ex Ju-
daeae latere sitas pertransiit, ne alieno bello
intentus, adversarium redderet fortiorem.

42 Et mittet manicm suam in terras, quas-
dam per se et sibi conjunctos, alias per

A missos a se, invadendo; et terra sEgypti
non effugiet : quia (ut dictum est) illnd
regnum erit de primis Antichristo subji-
ciendis. Ista dicuntur probabiliter magis
quam assertive. Et dominabitur thesau- 43
rorum auri el argenti , et in omnibus pre-
tiosis sEgypti.MdiXimas enim colliget opes,
ut eruat thesauris quos aliter subvertere
nequiverit. Per Libyam quoque et sEthio-
piam transibit, eas sibi subdendo. ^Egy-
ptus namque et .Ethiopia et Libya desi-
gnantur per tria cornua, quae primitus ab Dan.m,».

B Antichristo praedicta sunt evellenda : quod
non convenit Antiocho, quamvis Porphy-
rius multa excogitet. Et fama turbabit 44
eum ab oriente et aquilone, quum audierit
sibi ab illis mundi plagis resistentiam prae-
parari, et inde sibi imminere qui velint
resistere ; et veniet in fortitudine* magna 'muititu-
cum ingenti exercitu, ut conterat spiri- me
tualiter, et interficiat corporaliter pluri-
mos sibi non consentientes.

Et figet tabernaculum suum apadno. 45
Apadno, verbum compositum est, inter-

C pretaturque solium suum. Nec est nomen
proprium, sed commune, secundum A\-
bertum. Ut sit sensus : Tabernaculum solii
sui, in quo ut rex sedebit, figet inter ma-
ria, id est inter mare Mortuum ab oriente,
et mare Mediterraneum seu Tyrrhenum
vel Magnum, ab occidente. Figet enim in
Jerusalem tabernaculum suum, quae inter
haec maria sita est. Denique quidam dicit
hoc loco, quod Apadno secundum Hiero-
nymum, idem est quod Emmaus. Sed non
videtur sic dicere S. Hieronymus ; imo sic

D dicit : Figet tabernaculum suum in Apad-
no juxta Nicopolim, quae prius Emmaus
vocabatur, ubi Judaeae montana incipiunt
consurgere : ubi (ut dicitur) primo taber-
naculum figet. Super montem inclytum
ct sanctum, id est montem Sion seu Olive-
ti : quorum uterque est mons sanctus ac
inclytus propter praecipua opera Dei in eo.
Templum enim fuit in monte Sion : ubi et iMach.w,
Christus pracdicavit, miracula fecit, Coe- *6f0l'nn x
nam ultimam celebravit, paracletum Spi- 23 e/ «eg.
ritum Sanctum misit,ubi et evangelica lex

158 ENARRATIO IN CAP. XII DANIELIS. — ART. XIII

primo ab Apostolis orsa estpraedicari. Sed A populos, et telam quam orditus est super

Luc. xix, et mons Oliveti frequenti Christi visitatio- universas nationes. Allegat autem aliam

/oann!'v»i' nei ej||s°,ll° prsenobili ascensioue sanctifi- translationem, videlicet Septuaginta inter-

i; Act. i, 9, catus cognoscitur. Et veniet usque ad sum- pretum, nt opinor, quae ad hoc clarius

mitatem ejus : quia ad utriusque montis sonat, quum legitur : Praecipitabit Domi-

altitudinem verticemque ascendet, ut sci- nus in monte Sion faciem dominatoris te-

UThess.u, licet in vertice montis Sion resideat, osten- nebrarum super omnes gentes, et eum qui

dens se tanquam sit Deus, et adoretur. A dominatur cunctis populis. Postremo, ista

monte demum (ut dicitur) Oliveti dicet se non convenire Antiocho, Hieronymus et

ascensurum. Et nemo auxiliabitur ei, id eum sequentes efficaciter probant.
est, nullo ei valenteopem prsebere, ibidem Exponit autem Hieronymus difficilli-

divinitus occidetur, sicut ait Apostolus ad mum istud capitulum valde prolixe, pul-
ibid. 8. Thessalonicenses : Quem Dominus Jesus B chre ac optime, multa venusta commemo-

is xi, 4. interficiet spiritu oris sui. Et Isaias : Spi- rans, quae omisi. — In Scholastica vero

ritu, inquit, labiorum suorum interficiet historia fertur, quod Antichristo ascenden-

impium. Ad quod allegat Hieronymus il- te, et veniente ad locum unde Christus

/ii</.xxv,7. lud Isaiae : Praecipitabit Dominus in monte ascendit, vox audietur in aere, dicens,

isto faciem vinculi colligati super omnes Morere; et statim fulminabitur.

ARTICULUS XIII

ELUCIDATIO CAPITULI DUODECIMI : 1N TEMPORE AUTEM ILLO CONSURGET MICHAEL.

CONSEQUENTER inducitur finis om- C sistendo : imo (ut aliqui dicunt) Christus

nium praehabitorum, in judicio et glo- interficiet Antichristum imperative seu au-

ria resurgentium, perfecta quoque electo- ctoritative, Michael autem ministerialiter

rum victoria contra malignos. In tempore et exsecutive. Et ve.niet tempus tantae tri-

autem illo regnationis Antichristi, consur- bu\at\oms, quale non fuit abeo tempore,&zr

get Michael princeps magnus : de quo quo gentes esse cceperunt, id est a princi-

Dan. x, 13, dicta sunt multa in expositione capituli pio mundi seu primorum parentum^/s^we

decimi ; qui stat pro filiis populi tui, id ad tempus illud. Hoc idem ait Salvator

est pro populo Synagogae : de quorum san- apud Matthaeum : Erit tunc tribulatio ma- Matth.

guine Daniel fuit, qui et pro illis specia- gna, qualis non fuit ab initio usque mo- xxlv'-'>22-

liter sollicitus fuit. Hujus autem populi do, neque fiet; et nisi breviati fuissent

Michael fuerat princeps tempore veteris dies illi, non fieret salva omnis caro, sed

Testamenti, sicut nunc est princeps Eccle- D propter electos breviabuntur.
siae; et stetit pro eis coram Deo orando, Ex quo ostenditur error Porphyrii, ista

et contra adversarios resistendo. Tempore pro tempore Antiochi et de tribulatione

quoque finalis tribulationis, praedicante per ipsum Judaeis inflicta interpretantis,

atque Judaeos convertente Elia, Michael praesertim quum persecutio Judseorum a

stabit pro electis Judseis ac omnibus Chri- Nabuchodonosor rege fuerit major, quan-

stianis, eos tuendo per se et angelos sibi do et templum et civitas prorsus destru- iv^.xxv;

subministrantes,adversariis etiam tam dae- cta sunt, totusque populus Juda translatus lU^'

monibus quam Antichristianis fortiter re- est, paucissimis demptis, nec fuit qui tunc

ENARRATIO IN CAP. XII DANIELIS.

ART. XIII

159

resistere posset. Tempore autem Antiochi A vitam corporalem ac manifestam sunt su-
nnlltim contigit horum; imo tunc Judas et scitandi,et quia mors in multis dormitioni
fratres ejus fortissime restiterunt, et cum est similis. Ideo sequitur : evigilabunt, id
hetitia praelia Israelis exercehant, incredi- est, corporaliter suscitabuntur, et corpore
hilesque triumphos sortiti sunt, quamvis ac anima viventes parebuntSed quare non
vicissim valde graviter affligebantur. De- ait, Omnes qui dormiunt, etc? quum dicat

nique trihulatio ista sub Antiocho, particu-
laris fuit atque in modico populo Judaeo-
rum : quomodo ergo de ea diceretur, quod
nunquam fuerit tribulatio tanta a prin-
cipio mundi in toto hominum genere ?

Salvator in Joanne : Veniet hora, in qua Joann.v,
omnes qui in monumentis sunt, audient 28*
vocem ejus, scilicet Filii Dei; et Aposto-
lus, Omnes (inquit) resurgemus ; et, Sicut icor.xv,
in Adam omnes moriiintur, ita et in Chri-

Constat enim, quod aliquibus gentibus sto omnes vivificabuntur. Et responden-

et urbibus graviora olim acciderint, etiam B dum, quod in Scripturis nomine multi,

Chananaeis ad ingressum filiorum Israel, aliquando totalitas designatur, prsesertim

ut apparet. dum ad universitatem pertinentes sunt plu-

Insuper persecutio Antichristi erit du- rimi. Aliqui quoque respondent, quod pro-

rissima, quia ex omnibus tribulationibus pter pueros non baptizatos dicitur, Multi :

praecedentibus conflabitur et constabit, eas- qui licet sint resurrecturi, non tamen pro-

que virtualiter continebit. Passa est enim prie evigilare dicuntur, quia habituri non

Ecclesia primo a tyrannis corpus necanti- sunt sensum poenae vel gloriae. Vigilia au-

bus, secundo ab haereticis fidem impu- tem est sensuum solutio. Alii in vitam

gnantibus, tertio a falsis fratribus mores ceternam, id est ad obtinendum vitam glo-

subvertentibus : et tunc omnia ista adversa riae sempiternam, et plenam in anima ac

simul evenient. Antichristianorum enim corpore felicitatem, seu duplicem stolam,

aliqui, erunt principes gladio praeliantes; C sicut electi ; alii evigilabunt in oppro-

aliqui, praedicatores fidem corrumpentes, brium, id est ad sustinendum damnationis

;i.

Ibid.

perfidiamque docentes; alii,hypocritae ma-
ledicti morum infectores.

Et in tempore illo salvabitur populus
tuus omnis, qui inventus fuerit scriptus in
libro, id est omnes electi Judaei, quos Deus
a se viderit praedestinatos. De libro autem
pan.vii.io. vitae dictum est plenius supra in locis di-
i?om.xi,25, stinctis. Hinc ait Apostolus : Quum pleni-
tudo gentium intraverit, tunc omnis Israel
salvus fiet.Ad praedicationem namque Eliae

26.

suae confusionem, ut videant semper sui
opprobrii amaritudinem per experientiam
dolorosam. Hinc ait Salvator apud Mat-
thaeum : lbunt hi in supplicium aeternum, Matth.™,,
justi autem in vitam aeternam : et alibi : 40-
Procedent qui bona fecerunt, in resurre- joann.v,
ctionem vitae; qui vero mala egerunt, in 29-
resurrectionem judicii.

Ista mendax Porphyrius impie exponit
de Judaeis qui sub persecutione Antiochi

et Enoch patefacta Antichristi nequitia, I) ad eremum confugerunt, seque ibidem in

5, 0

convertentur Judaei, quemadmodum per
AJaiach.iv, Malachiam Dominus contestatur : Ecce ego
mittam vobis Eliam prophetam, antequam
veniat dies Domini magnus et horribilis;
et convertet cor patrum ad filios, et cor
filiorum ad patres.

Et multi de his qui dormiunt in terrce
pulvere, id est defuncti, sepulti, in pulve-
remque quoad corpus redacti. Mortui au-
tem dicuntur dormire, quoniam vivunt vi-
ta occulta ut dormientes, et quoniam ad

speluncis et cavernis petrarum absconde-
runt, postque praevalente Juda et fratribus
ejus, processerunt in publicum. Isti enim
non evigilaverunt ad vitam aeternam, nec
in opprobrium sempiternum, sed postea
obierunt. Rursus, quod dicitur, quosdam
evigilasse ad vitam aeternam, refert ad bo-
nos qui legem custodierunt. Porro, quod
dicitur,alios evigilasse in opprobrium, re-
fert ad legis praevaricatores. Istud ex libro
Machabaeorum falsum ostenditur : nam om- 2, etc.

160

RNARRATIO W CAP. XII DANIELIS. — ART. XIII

25.

nes qui ita Cugerunt, atque ad Judam Ma-
chabaMim venerunt, legis fuerunt. zelatores
boni.
Praeterea, de hac evigilatione futura san-

jobxw, 12. ctus Job ait in libro suo : Homo quum
dormierit, non resurget; donec atteratur
ccelum, non evigilabit. Itaque, quum coe-
lum atteretur, evigilabit. Et hoc esse de
mente Job, elucescit ex eo quod denuo
Jbid. xix, loquitur : Credo quod Redemptor meus
vivit, et in novissimo die de terra surre-

7s.xxvi,i9. cturus sum, etc. Hinc Isaias loquitur : Vi-

vent mortui tui, interfectique mei resur-

gent. Ad quod et applicari potest, quod

ibidem. Fursus loquitur Isaias : Expergiscimini et

laudate, qui habitatis in pulvere.

Et subdit de dispari claritate Sanctorum,
diversisque gradibus resurgentium electo-
3 rum. Qui autem docti fuerint , fuigebunt
quasi splendor firmamenti ; et qui adju-
stitiam erudiunt multos, quasi stella? in
perpetuas a>ternitates. Universi electi, et
qui in caritate ac gratia sunt, docti sunt
unctione Spiritus Sancti, quantum ad sa-
lutem requiritur, et septem dona Spiritus
Sancti habent secundum aliquem gradum,
videlicet sapientiam, intellectum, scien-
tiam, etc, secundum Thomam et Bona-
venturam, ceterosque doctores communi-
ter. Itaque docti nunc appellantur, qui
simplici praediti sunt doctrina, et non emi-
nent scientia; nec praedicando, sed exem-
plariter conversando alios instruunt; vel
si eminenter edocti sunt, non tamen alios
instruunt. Horum beatitudo, merces et
gloria comparatur firmamenti splendori,
qui non est lucis condensatae, sed tenuis :
quoniam gloria horum, ceteris paribus,
minor est felicitate docentium, praesertim
quoad praemium accidentale quod aureo-
la nuncupatur,quse non eis,sed doctoribus
datur. Et qui ad justitiam. id est ad juste
vivendum, erudiunt plurimos verbo et
opere, exemplo et praedicatione seu scri-
pto : quorum, ceteris paribus, majus est
praemium; ideo claritati stellarum seu stel-
lis, quarum condensata est claritas, com-
parantur. Sunt equidem quasi vasa lumi-

A nis, undique profundeutia lumen; et de
omnium meritis, quos convertunt et in-
struunt, coronanlur; suntque specialiter
deiformes, quoniam(B. Dionysio teste) om-
nium divinarum perfectionum divinissima
exstat perfectio, Dei cooperatorem esse in
reductione animarum ad Creatorem. Abso-
lute tamen loquendo, qui Deum plus dili-
git, melior est majorque in gratia; et ma-
jor erit in gloria, quantum ad praemium
essentiale, quod caritatis fervori, intentio-
ni, seu magnitudini correspondet, secun-

B dum B. Augustini doctrinam.

Denique hoc loco scribit B. Hieronymus :
Non sufficit scire sapientiam, nisi alios
erudias; tacitusque sermo doctrinae, alium
non sedificans, mercedem muto ore reci-
pere non potest. Cui concordat illud Ec-
clesiastici : Sapientia abscondita et the- Eedi.xu,
saurus invisus, quae utilitas in utrisque? 17-
Verumtamen non ita intelligendum est
hoc,quasi omnes docti ad vocalem tenean-
tur doctrinam seu praedicationem, praeser-
tim quum juxta D. Dionysium, monachorum

C non sit purgare, illuminare et perficere,
sed purgari, illuminari ac perfici. Hiero-
nymus quoque fatetur, quod officium mo-
nachi sit lugere, non docere. Quod itaque
dictum est, intelligi debet vel de his qui
ex officio habent docere, vel de aliis in
certo casu, vel de eruditione per exemplum
et formam, et ut oratione apud Deum la-
borent pro aliorum illustratione.Postremo,
quod omnes electi in caritate et gratia con-
sistentes, sint aliquo modo docti, constat
ex verbo Christi in Joanne protestantis :

D Erunt omnes docibiles Dei; omnis qui au- joann. vi,
divit a Patre et didicit, venit ad me. 45-

Sic ergo fulgebunt electi in perpetuas
aeternitates,participando ab incommutabili
aeternoque Deo perpetuam fixionem in cce-
lo : ad quam praemii perceptione seu be-
atifica visione pertingent, quia per illam
confirmantur in bono. Sed nonne videtur
esse nugatio in eo quod ait, Perpetuas aeter-
nitates ? Et respondendum, quod non. Fit
enim ista additio ad distinguendum aeter-
nitatem creatam ac participatam, ab aeter-

ENARRATIO IN CAP. XII DANIELIS.

ART. XIII

101

I Cor. xv,
41,42.

.Varc.iv, 2;
Luc. vni, 10

Matth.\u,
C.

/s.xxix,! 1
12.

Apoc. v, 1

nitate increata ac divina, quae esl ipsemet A
Deus seternus. Estque aeternitas increata
per carentiam inceptionis ac terminationis
seu desitionis, hoc est a parte ante, et in
post; aeternitas vero creata, dicitur per
carentiam desitionis. Et quoniam multi
sunt aeternitatem participantes, pluraliter
ait, In perpetuas aeternitates. Ex quihus
etiam verbis clare confunditur haeresis Ori-
genis, dicentis in regno ccelesti esse rui-
nam. Huic quoque comparationi Danielis
concordat comparatio Pauli apostoli, di-
centis ad Corinthios : Stella differt a stella B
in claritate; sic et resurrectio mortuorum.

Aliqui vero hoc loco, docentes qui ver-
bo et doctrina supereminent aliis, com-
parant splendori firmamenti; ceteros infe-
riores, splendori stellarum.Sed praeinducta
expositio, in qua etiam Albertum secutus
sum, aptior mihi videtur.

Tu autem, Daniel, claude sermones, id
est, occultos inexpositosque relinque, et
obscuritatibus ac aenigmatibus involve ser-
mones istos propheticos tibi desuper re-
velatos, et signa librum istum prophela- C
lem a te descriptum, id est, mysteria ejus
describe, ac difficultatum signaculis muni
seu tege. Divina quippe secreta non sunt
omnibus revelanda, nec mystica sunt vul-
garibus atque carnalibiis proponenda. Hinc
Christus turbis in parabolis loquebatur,
discipulis vero seorsum cuncta exposuit.
Propter quod in Matthaeo dixit : Nolite san-
ctum dare canibus, neque mittatis marga-
ritas vestras ante porcos, ne conculcent eas
pedibus suis. Unde, secundum Dionysium,
una ratio hujuscemodi involutionis my- D
steriorum Scripturae est, ne malitiosi ac
imperiti ea derideant; alia, ut studiosis ac
bonis detur materia bonae exercitationis.
Propterea Tsaias de sui obscuritate volumi-
nis loquens : Erunt, inquit, vobis sermones
libri istius quasi verba libri signati, quem
si dederint nescienti litteras, dicentes, Le-
ge, respondebit : Nescio litteras. Si autem de-
derint eum scienti litteras, et dixerint, Lege
istum, respondebit : Non possum, signatus
est enim. Joanni quoque in Apocalypsi

T. 10.

ostenditur liber signalus sigillis septem.
Itaque signa librum, et claude sermoncs
usque ad tempus statutum, id esl, obscura
relinque usque ad tempus praefinitum a
Deo, hoc est, donec tempore Christi et
evangelicae praedicationis per illuminatio-
nem Spiritus Sancti mysteria Scriptura-
rum pandantur ac impleantur. Hinc in Jo-
anne Christus dixit Apostolis : Quum ve- Joeam.xn,
nerit ille Spiritus verilatis, docebit vos 13'
omnem veritatem. Et post resurrectionem
aperuit discipulis sensum, ut intelligerent Lue.xm,
Scripturas.Ad quod designandum, scissum 40,
est velum templi tempore passionis, quia jfatth.
videlicet in Christi passione impleta sunt XXVM' 5I"
Prophetarum eloquia, et deinceps ccepit
potissime velamen prophetalium verbo-
rum auferri.

Pertransibunt plurimi, hunc librum
aliquasque scripturas Iegendo, studendo,
et percurrendo, et multiplex erit scientia,
id est varia expositio et intelligentia Scri-
pturarum, ac multiplex modus exponendi
sensum eumdem, unoquoque abundante
in suo sensu : in quo Scripturae sanctae fe-
cunditas declaratur, et quod expositiones
super eam frequentius iterarentur. Deni-
que multiplices et diversarum proprieta-
tum sunt visiones per quas est revelata
Scriptura; et Spiritus Sanctus qui edidit
eam,quamvis sit simplex in essentia, mul-
tiplex est tamen in efficacia, juxta illud
Sapientiae : Est enim in illa, scilicet sa- sap.vn,22.
pientia, spiritus intelligentiae,sanctus, uni-
cus, multiplex, subtilis, disertus.

Et vidi ego Daniel visione sensibili in 5
vigilia. Ista enim visio non fuit in somno,
nec imaginaria tantum, ut patuit. Et ecce
quasi duo alii stabant, id est angeli duo
in forma virorum; unus hinc, id est ab
una parte, super ripam fluminis Tigris,
ubi facta est visio ista, ut dictum est su- Dan. x, 4.
pra, et alius inde ex altera parte* flumi- * ripa
nis, el ille fuit princeps Graecorum : qui
autem stetit ad ripam Danieli propinquam,
fuit princeps Persarum, in quorum terra
Daniel fuit. Alius vero stetit versus terram
cui praesidebat, secundum expositores. Di-

1G2

ENARRATIO IN CAP. XII DANIKLIS. — ART. XIII

cit quoque hoc loco Hieronymus, quod Da-
niel istos angelos non interrogat, nec putat
sciscitatione condignos. In quibus verbis

rursum sentire probatur, quod princeps
Persarum princepsque Graecorum inter se
praeliantes, et quorum unus contra Gabri-
elem praeliabatur, sint angeli mali : prout
Dan.x, 13, superius dictum est plenius, ubi osten-
sum est quid super hoc communius a do-
ctoribus teneatur, videlicet quod fuerunt
angeli boni.

6 Et dixi viro qui erat indutus lineis,
qui stabat super aquas fluminis. Iste fuit
Gabriel angelus, in specie viri albis indu-
ti, Danieli apparens, et stans super Ti-
grim, ad quem Daniel tanquam ad sibi
familiariorem notioremque loquitur, quia
et Michael ei commisit ut instruerct Da-
nielem. Cur autem Gabriel super flumen
stetit, et alii angeli super ripas? Respon-
deri potest, quoniam Judaei pro quibus
Gabriel praeliabatur, in fluctibus tribula-
tionum fuerunt captivi. Persae autem et
Gneci tunc in propriis regionibus commo-
rantes, in suis possessionibus quiescebant.
Usquequo flnis horum mirabilium ? id
est, quamdiu mirabilia ista sub Antichristi
persecutione futura durabunt ? et quanto
tempore complebuntur ? Hoc Daniel scire
optavit. Patientibus enim et compatienti-
bus magnum solet esse solatium, scire
quod in brevi adversitas finietur. Hinc
Apostolus, ut omnem vitae praesentis per-
secutionem doceret aequanimiter sustinen-
dam, momentaneam vocat eamdem, respe-
ctu glorise quse pro ea confertur, dicendo

ncor. iv, ad Corinthios : Id quod in praesenti est
momentaneum et leve tribulationis no-
strae, supra modum in sublimitate aeter-
num gloriae pondus operatur in nobis.

7 Et audivi virum qui indutus erat li-
' stabat neis, qui stetit* super aqaas fluminis,

scilicet Gabrielem : qui cur vir vocetur, et
Dan. x, 5. lineis indutus exstiterit, dictum est supra.
Hujus responsionem audivit Propheta per
modum qui subditur : Quumque levasset
dexteram et sinistram suam in ccelum, eo
modo quo angeli in assumptis corporibus

A membra dicuntur habere humana, non
univoce, sicut homo, quia corpora ab eis
non informantur, sed quoad similitudinem
lineamentorum, vel quantum ad apparen-
tiam ; et jurasset per Viventem in azter-
num, id est per Deum, qui solus vere
proprieque aeternus est, et aeternaliter vi-
vit, ac actualissima vita est. Itaque in
corporis gestu, et vocis oraculo, ac jura-
mento dictum suum confirmat, ejusque
veritatem designat immobilem. Similiter
in Apocalypsi ait Joannes : Angelus levavit aPoc. x,s,

l> manum ad ccelum, et juravit per Viven- "
tem in saecula saeculorum. Quia in tem-
pus, id est per annum, et tempora, id est
per annos duos, et dimidium temporis, id
est per medium annum, hoc est tribus
annis ac medio, durabit persecutio Anti-
christi. De hoc modo loquendi Hebraeo-
rum, verbique hujus intelligentia, ac tem-
poris tanti mensura, et brevitate ultimae
persecutionis gravissimae, dictum est ple-
nius supra, ubi de Antichristo habetur :
Tradentur sancti in manu ejus usque ad z)an.vn,as.

C tempus, et tempora, et dimidium tempo-
ris. Imaginationes autem Porphyrii, ista
ad Antiochum referentis, doctores catho-
lici, sequentes Hieronymum, et partim ex
verbis Hieronymi, sufficientissime falsas
ostendunt. Praeterea, secundum Albertum,
dextera significat dispositionem aeterno-
rum ; sinistra, dispositionem temporalium
rerum : quae in ccelum elevantur, quan-
do temporalia secundum ccelestia dispo-
nuntiir.

Et quum completa fuerit dispersio ma-

D nus, id est fortitudinis, virtuosaeque actio-
nis, populi sancti, id est fidelium, qui ab
Antichristo exagitabuntur, et ad fugien-
dum inducentur, complebuntur universa
hoec de Antichristo praedicta. lllius nam-
que persecutionis ac dispersionis tempore
terminato, Antichristus subito occidetur,
eruntque praefata completa, et sanctis pax
reddita, qui paulo ante in publico appare-
re non ausi fuerunt.

Et ego audivi verba haec, et non intel- 8
lexi plene cuncta quae dicta sunt, videlicet

ENARRATIO IN CAP. XII DANIELIS. — ART. XIII

403

quoad certas ct singulas circumstantias
personarum, temporum, nominum, locc-
rnm et negotiorum. Et dixi : Dominc mi,
quid erit post hcec, id est post Antichristi
rninam,et mirabilium praedictorum com-
pletionem ? Quibus verbis ostendit, se vel-
lescire terminum saeculi seu finem mundi

Z)a»>. ix, 23. determinate. Fuit enim vir desideriorum ;
et quanto in prsesenti homo plus discit
seu proficit, tanto plus inflammatur in eo
affectus discendi, et amor sapientia? ac
virtutum : si tamen sit vir desideriorum,
9 affectuoseeque mentis et nobilis animi. Et
ail:Vade, Daniel, id est, vitam tuam sa-
lubriter transige, et viam universae carnis
tempore suo ingredere, atque ad sanctos
patres in limbum perge ; interim quoque
quod tibi incumbit, fac; quia clausi sunt,
signatique sermones, id est, de ista ma-
teria non competit tibi aliquid determina-
tius revelari ; sed sermones jam inchoati,
obscuri manebunt, nec aperientur tibi
plenarie usque ad prazfinitum tempus, id
est tempus divinitus prgestitutum, quo
complebuntur, et per ipsam rei eviden-
tiam seu gestorum effectum patebunt. Sic
et Christus Apostolis, finem mundi scire

Act. 1,7. volentibus, ait in Actibus : Non est ve-
strum scire tempora vel momenta, quae
Pater posuit in sua potestate. Quibus ver-
bis (ut asserit Augustinus in libro de Ci-
vitate Dei) Christus repressit digitos omni-
um calculantium tempus durationis hujus
mundi.

Consequenter tangit profectum electo-
10 rum ex tribulatione pravorum. Etigcntur,
id est, divinitus ostendentur electi per
patientiam in adversis, et prae aliis acce-
ptabiles Deo erunt, et dealbabuntur , id
est, penitus mundabuntur in camino ad-
versitatis, et quasi ignis probabuntur , id
est, per furorem tribulationis examina-
buntur, an vere diligant Deum, multi prae-
destinati ad vitam : juxta illud Ecclesia-
Eccii. stici, Vasa figuli probat fornax, et homines
justos tentatio tribulationis ; et in Psalmo,

Ps. lxv.io. Quoniam probasti nos Deus, igne nos exa-
minasti sicut examinatur argentum. Tobia?

A quoque angelus dicit : Quia acceplns eras Tob.m,\z.
Deo, necesse fuit ut tentatio probaret te.
Sic et in Judicum libro legitur : Dimisit Judic.m,*.
Dominus gentes, scilicet Chananeeos, ul in
eis experiretur Israelem, an audiret man-
data Dei, an non. Probat autem Deus ele-
ctos, id est, probatos facit, non ut ipse
agnoscat, sed ut ipsi sibi ipsis ac aliis sa-
lubriter innolescant, et per adversa di-
scant ad Deum confugere, non extolli, nec
in se ipsis confidere. Ideo orat Psalmista :
Proba me, Domine, et tenta me. Et sanctus ps. xxv, 2.

B Job fassus est : Probavit me Dominus qua- jub xxm,
si aurum quod per ignem transit. 10-

Et impie agent impii : sicut ait Apo-
stolus : Homines mali proficient in pejus, UTim.m,
errantes, et in errorem mittentes. Et Ec- 13-
clesiasticus Iocutus est : Peccator adjiciet Eccii.w,
ad peccandum. Sed et primo Regum Da- 29-
vid : In proverbio (inquit) dicitur, Ab im- \Reg. xxiv,
piis egredietur impietas. Ac in Apocalypsi 14'
quoque scriptum est : Qui in sordibus est, aPoc.xmi,
sordescat adhuc. Neque intelligent omnes u-
impii intelligentia affectiva salubri,quam-

C vis vicissim intelligentiam nudam habeant
et informem, de qua Jacobus ait : Scienti jacob.w,
enim bonum, et non facienti, peccatum 17-
est illi. Scientia autem et sapientia, prout
pertinent ad dona gratiae gratis datse, com-
munia sunt electis ac reprobis ; sed ut
sunt dona Spiritus Sancti de numero sep-
tem donorum, non inveniuntur nisi in ha-
bentibus caritatem. Hinc Sapiens inducit :
In malevolam animam non introibit sapi- sap.,,4.
entia. Et Apostolus dicit : Animalis homo 1 cor. «,
non percipit ea quae sunt Spiritus Dei. u-

D Porro docti unctione Spiritus Sancti, non
solum instructione humana, intelligent
mystica ac divina per donum intellectus,
penetrando mysteria Scripturarum : quod
Apostolis et Evangelistis, ceterisque san-
ctis doctoribus potissime competit.

Deinceps angelus explicat, a quo tem-
pore sit inchoanda computatio durationis
persecutionis Antichristi, videlicet trium
annorum atque dimidii.ift a tempore quum 41
ablatum fuerit juge sacrificium, id est ab
eo tempore quo Antichristus, potestate

164

ENARRATIO IN CAP. XII DANIELIS.

ART. XIII

jam adepta, et orbc sibi subjecto, inter-
dixerit cultum Dci et Christi Filii ejus,
sacrificiumque altaris cessaveril publice
celebrari, atque continua laus Dei in Ec-
clesia : de quo sacrificio ait Apostolus ad

Hebr. m, Hebraeos, Per ipsum, scilicet Ghristum,
offeramus hostiam laudis Deo semper; et
posita fuerit abominatio, id est Antichristi
imago seu abomiuabile idolum ejus ante
oculos omnium, ut Antichristum in sua
imagine adorent ; vel, Posita fuerit abo-
minatio, id est, Antichristus exhibuerit se
adorandum; in desolationem fidelium, qui
inde permaxime affligentur ex zelo divini
honoris ac fervore sancti amoris ; dies
mille ducenti nonaginta, qui faciunt an-
nos tres cum dimidio. Ex quo sequi vide-
tur, quod tres anni ac medius persecuti-
onis Antichristi, inchoandi non sunt ab
eo tempore quo incipiet quosdam sibi
attrahere, seque ostendere ; sed ab illo
potius tempore quo tantae erit potentiae,
quod sese adorandum praebebit, mundum-
que subjectum habebit. Ideo dici solet,
quod annis sit tribus ac medio regna-
turus.

Et subdit de tempore pcenitentiae dando
d2 deceptis ab Antichristo : Beatus qui ex-
spectat Dei clementiam, in vitaque manet,
et pervenit usque ad dies mille trecentos
triginta quinque : qui ultra tres annos
ac medium continent dies quadraginta
quinque, qui lapsis dabuntur ad pceniten-
dum Antichristo occiso, et tunc Christi
religio maxime vigebit ubique. Beatusque
erit, qui cum Antichristo non periit, et
cui Deus gratiam pcenitendi praestabit ;
qui autem deceptus non fuit in illis die-
bus, gloriam merebitur ampliorem. Nec
intelligendum est istud, quasi omnes sim-
pliciter Antichristo perempto sint conver-
tendi; imo aliqui in sua persistent duritia,
Matth. quum dicat in Evangelio Christus : Sicut

xxiv, 37-39; fujt jn (}jeDUS Noe : edebaut, bibebant, nu-

Zuc.xvn,26,

27-, Gen. vi, bebant, donec venit diluvium, et tulit om-
nes ; sic erit adventus Filii hominis. Unde
quidam obstinatissimi, principe suo sub-
lato, adhuc ad deliciandum se dabunt, de

A quibus ait Apostolus : Quum dixerint, Pax iTJiess.\,3.
el securitas, tunc repentinus eis supcrve-
niet interitus, et non effugient. Postremo,
cerlum non est an post dies illos quadra-
ginta quinque Christus immediate ad ju-
dicium sit venturus. Et plures arbitrantur
quod non statim post illos dies venturus
sit judicare, quamvis Hieronymus dicat
hoc loco : Beatus qui interfecto Antichri-
sto, dies supra numerum praefinitum qua-
draginta quinque praestolatur, quibus est
Dominus atque Salvator in sua majestate

B venturus. Tamen quod ait, Quibus, posset
referri ad beatos illos praestolantes, non ad
dies praefixos, ita quod ad illorum poe-
nitentium gloriam sit venturus.

Tu autem, Daniel, vade ad tempus pra>- 13
finitum, id est, vive et ambula, de pere-
grinatione hujus exsilii tendendo ad bea-
titudinem veram, et hoc, usque terminum
vitae tuae tibi a Deo praefixum ; et requie-
sces, quantum ad corpus in monumento,
quantum ad animam cum patribus san-
ctis in limbo, et stabis in sorte tua, id est

C in parte, gradu, loco, et ordine beatitu-
dinis tuae, in fine dierum, id est in die
novissimo, corpore suscitato, et animae
reunito. De quo die sanctus Job : Cre- y0ftxix,25.
do, inquit, quod Redemptor meus vivit,
et in novissimo die de terra surrectu-
rus sum.

Denique Lyra refert hic,quod secundum
Judaeos, in penultima clausula hujus capi-
tuli ponitur tempus quo debent exspecta-
re Messiam futurum ; et quod accipiatur
hic non dies usualis, sed annualis, prout

D ad Ezechielem Dominus loquitur, Diem Ezech. iv,
pro anno dedi tibi : ita quod debent ex- 6-
spectare Messiam annis mille trecentis tri-
ginta quinque, incipiendo computationem
annorum istorum a tempore quo positum
est idolum in templo. Cujus dicti falsitas
faciliter reprobatur, quia sive computatio
haec inchoetur a tempore quo Antiochus
posuit idolum Jovis in templo, sive a tem-
pore quo Adrianus imperator in loco tem-
pli statuam collocavit, quod fuit quinquage-
simo circiteranno post Christi passionem,

ENARRATIO IN CAP. XIII DANIELIS. — ART. XIV 1G5

tempus istud jam cxspiravit. Nunc etiam A quando et Propheta resurrecturus est ; et

currit annus millesimus quadringentesi- frustra Porphyrium, quffl in typo Antiochi

mus quadragesimus. de Antichristo praedicta sunt, ad Antio-

Postremo, Hieronymus scribit hoc loco : chum velle referre. Cujus, scilicet Por-

Theodotion transtulit, Tu autem vade et phyrii, calumniis plenius responderunt

requiesce, et resurges in ordine tuo in Eusebius Csesariensis, et Apollinaris Lao-

consummatione dierum. Quo vcrbo osten- diccnus, et ex parte disertissimus vir mar-

ditur, omnem hanc prophetiam vaticinium tyr Methodius : ad laudem, honorcm, et

esse resurrectionis omnium mortuorum, gloriam Dei sublimis et benedicti.

ARTICULUS XIV

27, 28.

EXPOSITIO CAPITULI TERTHDECIMI '. ET ERAT VIR IN BARYLONE HABITANS,

ET NOMEN EJUS JOAKIM.

"N scquentibus duobus capitulis aliqua B frixit rex Babylonis in igne. Illi enim duo

describuntur quse sub Danielis tempore sunt, secundum expositores concorditer,

contigerunt, quae tamen in Hebraico inter de quibus nunc agitur. Insuper verborum

Scripturas canonicas non habentur, sed allusio etiam quandoque in Hebreeo inve-

de Theodotionis translatione accepta sunt. nitur, ut quum. dicitur in Josue : Turbasti Josuevn,

Theodotion quippe transtulit ea de He- nos, turbet (seu exturbet) te Dominus in " *

brseo (ut dicitur) in Grsecum, et post in die hac. Et Jeremias : Non phassur, inquit, Jer.xx, 3.

Latinum translata sunt. Ut autem in Scho- vocavit Dominus nomen tuum, sed pha-

lastica historia fertur, Hebraei vocant istam stor, id est pavorem undique. Primo quo-

Susannse historiam, fabulam, non quod in- que Begum legitur, quemadmodum Saule iReg.xv,

ficientur rem gestam, sed quia in ea (ut apprehendente summitatem pallii Samue-

dicunt) falsum continetur de sacerdotibus lis, et scissa eadem, Samuel rei gestae al-
lapidatis, quos Jeremias adustos testatur ; C ludens, adjecit : Scidit Dominus regnum

et quia nos fabulamur eam scriptam a Da- Israel a te hodie.

niele, quum a quodam Grseco sit scripta : Praeterea de auctore historiae hujus non

quod probant ex allusione quae infra fit est aliquid certum, vel ab Ecclesia deter-

ad nomina arborum, quse allusio in He- minatum. Imo Albertus hic dicit, quod

braeo non fit. Tales autem allusiones in secundum Hieronymum historia ista non

Hebraeo non inveniuntur. Sed quia historia sit a Daniele conscripta, sed ab alio Da-

ista in Ecclesia et in officio Missee solen- niele sacerdote. — Verum est autem, quod

niter legitur, sicut et sequens, de veritate haec duo capitula non pertinent ad Scri-

non dubitemus, et argumenta haec Hebrae- pturam canonicam, sicut nec Tobias, nec

orum faciliter dissolvuntur. In Scriptu- Judith, nec libri Machabaeorum, quamvis

ris namque quaelibet gravis pcena nomine de veritate non dubitctur.
ignis exprimitur, et ita duo presbyteri de D Nunc ergo exponenda est littera. Et

quibus in isto capitulo mentio agitur, frixi erat vir in Babylone habitans. Incipit is-

dicuntur in igne a rege Babylonis : quod tud capitulum a conjunctione Et, ut ad
/er.xxix,22. ex Jeremia patefit, quum scribit : Ponat te praecedentia connectatur, et ad librum Da-
Dominus sicut Achab et Sedeciam, quos nielis aliquo modo videatur spectarc. Ba-

106

ENARRATIO IN CAP. XIII DANIELIS. — ART. XIV

bylon autem quandoque est nomen urbis
metropolis in Chaldaea, quandoque regio-
nis ; nunc autem sumi videtur pro urbe,
quia et ibi Daniel habitavit, qui praesenti
negotio praesens fuisse describitur. Et no-
men ejus Joakim, nec immerito : Joakim
enim praeparatus Domino interpretatur. el

•virtute vir lste* ad divina fuisse videtur praecepta
paratus ; eratque cum Joakim rege Juda a
Juda?a in Babylonem translatus. ut insi-
nuare videtur Scholastica historia, ubi sic
legitur : Apparet hoc factum esse adhuc
recenti captivitate, quia Daniel adhuc ju-
venis erat, ut infra habetur. Daniel autem
cum Joakim rege fuit abductus et captus.
seu potius transmigratus, ut in principio

Dan. i, 6. hujus libri fertur.Aliqui etenim justi cum
injustis captivi abducti sunt tam in ca-
ptivitate duarum tribuum. ut patet de
Ezechiele, Daniele et sociis ejus, quam in
captivitate tribuum decem, ut constat de
Tobia ac Gabelo. Temporalis quippe af-
flictio corporalisque poena, interdum sine
propria patientis culpa divinitus infligun-
tur ad patientiae exercitationem, gratiae
augmentationem, gloriae incrementum, si-
ve ob alias causas divino judicio notas, ac
rationabiles. Cum talibus autem Deus spe-
cialiter fuit in captivitate, tuendo eos in
omnibus. et frequenter in temporalibus
quoque ditando. ut cum Daniele et Mar-
dochaeo. ac aliis multis.
2 Et accepit xixorem nomine Susannai/(,

quae interpretatur, obtentus lilii sui, seu
lilium. Nec indigne ita vocata est, quo-
niam corpore pulchra fuit, et pulchrior
mente, fuitque bonus odor Dei in omnibus
ac honestissimae famae, ut subditur. Filiam
Helcicv, qui et ipse cum conjuge sua a
Judaea captivus translatus est in Babylo-
nem : nam infra habetur, quod Susanna
venit cum parentibus suis. Pulchram ni-
mis in vultu et corpore, magis autem in
corde et moribus per virtutes. Porro pul-
chritudo corporis, secundum Augustinum
in libro de Civitate Dei, donum Dei est. el
inter dona naturae non minimum : quod
idcireo frequenter reprobis datur, ne ab

A electis immoderanter optetur sive ametur.
Et consistit pulchritudo corporalis in tri-
bus : Primo, in congrua membrorum com-
proportione seu cohabitudine. Secundo. in
eleganti quantitate : ideo secundum Phi-
losophum, homines parvae staturae non
proprie pulchri dicuntur. sed decori vel
speciosi. Tertio, in vivaci ac splendida co-
loris aut lucis superfusione. Ideo quoque
pulchritudo Susannae describitur, ut in-
centivum tentationis senum insinuetur, et
quia electis dona naturse sunt instrumenta

B virtutum : et tanto laudabiliores sunt se
juste habendo per gratiam, quanto aptio-
res sunt saeculo per naturam aut natura-
lem perfectionem.

Et timentem Beum casto ac filiali ti-
more, quae est fuga offensae sanctissimi
Dei, seu abominatio refutatioque peccati.
De quo timore in Ecclesiastico scriptum
est : Timor Domini corona justitiae; et, Ni- Eccii. 1,22.
hil dulcius quam timere Deum ; et, Timor ^6"*"*1"'
Dei super omnia se superposuit; itemque, Jbid.xw,
Plenitudo sapientiae, timere Deum : quae jbid.i^o.

C omnia intelligenda sunt, in quantum ti-
mor iste virtualiter in se caritatem in-
cludit. cujus proprius est effectus, ex ea
emanans : nam eo ipso quo quis diligit
Deum sincere, timet ejus offensam, ac
separationem ab ipso. Ideo quoque timor
iste in tantum extollitur, quoniam omnes
virtutes custodit, et universa peccata ex-
pellit, secundum quod Salomon protesta-
tur : Qtii timet Deum. nihil negligit. Eccie.y»,

Parentes enim ejus gutcm essent jusii, 19' o
erudierunt filiam suam secundum legem

D Moysis : in qua timor Dei praecipue edo-
cetur. Nam et Augustinus affirmat, quod
brevis inter legem evangeliumque distin-
ctio est, timor et amor. Circa hoc loquitur
Origenes decimo Stromatum libro : Hoc
utendum est testimonio ad exhortationem
parentum. ut doceant juxta legem sermo-
nemque divinum non solum filios, scd et
filias suas. Denique parentes debent filiis,
hatid dubium quin et filiabus, educatio-
nem, provisionem. disciplinam, seu cor-
rectionem et instructionem.

ENARRATIO IN CAP. XIII DANIELIS. — ART. XIV

167

4 Erat autem Joahim dives valde. Dedit

enim ei Deus coram gentilibus gratiam,

Tob. i,i3. sicut Tobiac, et propter JudSBorum capti-
vorum relevamen, ad quos Joakim eari-
tativus fnit atque benignus. Bonis autem
divitiae sunt instrumenta virtuturn, dum
eis bene, liberaliter frugaliterque uttin-
tur, nec ad eas inordinate afficiuntur, im-
Ps. lxi, u. plentes illud Psalmistse : Divitiae si af-
fluant, nolite cor apponere. Et erat ei
pomarium vicinum domui suae, pertinens
sibi, sicut et domus. In Babylone autem
latissima urbe domus ita dispositae erant,
quod quaelibet (ut dicitur) habuit hortum
congrue magnum. Denique, juxta Philoso-
phum quarto Ethicorum, Magnificum ha-
bitatio decet pulcherrima. Ex exteriori
qnoque pulchritudine horti et florum ac
arborum, memoria generatur spiritualium
florum ac arborum, videlicet internalium
ornamentorum, in exemplis Sanctorum :
sed et Creatoris excellentia in creaturarum
venustate conspicitur ac laudatur, et Deus
ex sui effectus consideratione timetur ac
honoratur. Propter quod Salomon ait :

Eccie. iii, Cuncta fecit Deus ut timeatur. Et ad ip-
sum conftuebant, gratia consolationis at-
que subsidii, Judtvi in Babylone captivi,
eo quod esset honorabilior ornnium ad se
confluentium : quamvis absolute loquen-
do, forte non fuerit honoratior cunctis
Judaeis tunc captis, videlicet Daniele ct
Ezechiele, atque similibus. Porro quum
honor sit exhibitio reverentiae in signum
virtutis, ut primo Ethicorum habetur, ille
proprie honorabilior est, qui virtuosior
comprobatur.

Itaque Joakim iste etiam in praesenti
quodammodo felix, et multis felicior fuit :
nam bono triplici abundavit, pnta utili,
quoniam dives ; deleetabili, quia pulcher-
rimam ac honestissimam conjugem ha-
buit ; honesto, quia honorabilior omnibus
fuit. Et haec omnia ad bona gloriae ordina-
vit, utendo eis ut oportebat in ordine ad
ultimum finem, ad quem etiam virtutes
nunc ordinantur.
5 Et constituti sunt duo sencs judices in

A illo anno. Secundum Albertum, consuetu-
do tnnc fuit Judaeis annuos judices pone-
re, ne confirmati in j)oteslate superbiient.
Idco autem constituerunt senes, quia sunt
magis experti atque prudentes ; et duos
hos tunc statuerunt, quia virtuosi vide-
bantur, sanctitatem simnlando. De quibus
locutus est Dominus, quia egrcssa est ini-
quitas a Babylone, id est ab inhabitanti-
bus Babylonem Judaeis. De quibus mox
subditur : a senioribus judicibus, scilicet
istis duobus, quia gravissime transgredi-

B endo, et feminas ad adulteria pertrahen-
do, ac tandem plurimos scandalizando, fue-
runt quasi judices originesque peccati,qui
senes fuerunt aetate et pravitate provecti,
non sapientia vera moribusque ornati. Sed
ubi locutus est Dominus de senibus istis ?
Fateor, in Scripturis veteris Testamenti
non inveniuntur haec verba in forma, nisi
hoc loco. Aliquid tamen hujuscemodi in
Scripturis illis canonicis invenitur. Siqui-
dem de duobus his senibus in Jeremia ha-
betur,quod fecerunt stultitiam in Israel,et jer. xxix,

C mcechati sunt in uxores proximorum su- 23'
orum, et prophetaverunt mendaciter. In
Jeremia quoque legitur : A prophetis Je- ibid.xxm,
rusalem egressa est pollutio super omnem la"
terram; et in Esdra : Manus magistratuum \E»dr.i%,%
fuit in praevaricatione hac prima. Qui vi-
debantur regere populum. Pulchre ait, Qui
regere populum videbantur, non, Qui re-
gebant. Bene etenim praesidentes populo,
vere hunc regunt ; qui autem tantum no-
men habent judicum, seu pastorum aut
praesidentium, atque injuste populo prae-

D sunt,videntur populum regere magis quam
rcgant : quibus competit illud Zachariae,
0 pastor et idolum, derelinquens gregem ! zaeA.»,i7.

Isti frequentabant domttm Joahim, ct 6
veniebant ad cos omncs Jndaei illic dcmo-
rantes, qui habebant judicia , id est causas
ad judicandum. Domus etenim illa spatiosa
fuit atque amcena, eratque ibidem Judae-
orum confluxus : idcirco senes ibi profe-
rebant judicia, et ad judicandum sede-
bant,quos tamen concupiscentiaet avaritia
traxit. Quum atttcm popttlus rcvcrtisset 7

168

ENARRATIO IN CAP. XIII DANIELIS. — ART. XIV

Gen. xxxiv,
1,2.

meridie. Usque meridiem, sensibus exsi-
stentibus sobriis, tempus est judiciorum.
Facto vero meridie, populus ad propria
rediit, et tunc solitarium mansit pomari-
um, eratque opportunitas Susannee deam-
bulandi in eo. Tdeo sequitur : ingredieba-
tur Susanna, et deambulabat in pomario
viri sui. Verecunda etenim fuit : ideo po-
pulo praesente mansit in abdito, nec egre-
diebatur ad plateas vaganter, sed intra viri
sui clausuras, sequens exemplum, non Di-
nse quae per regionem discurrens corni-
pta est, sed Dei, de quo dicitur in Genesi :
lbid. 111,8. Quum deambularet Dominus in paradiso
ad auram post meridiem. Deambulatio au-
tem excitat calorem, et eventat corpuscu-
lum, secundum Albertum ; et tempore a?s-
tivo, sumpto cibo, expediens est. Origenes
demum hic dicit : Non incongruum est
hunc locum assumere, quod recte quis ad
vegetandum corpiisculum deambulat. Scd
et causa recreationis, et ob loci amoeni-
tatem ibi deambulavit.
8 Et videbant eam senes quotidie ingre-

dientem et deambulantem. Populo namque
abeunte, senes judices aliquantulum ibi
manserunt ad conferendum de causis pro-
positis, et ut tali occasione Susannam ad-
spicerent. Quod enim carnaliter amatur, vi-
deri optatur. Susanna quoque non tantum
cavebat a senibus propter eorum senectu-
tem sanctitatisque apparentiam, quantum
ab aliis. Et exarserunt in coneupiscenti-
am ejus, id est, ardenti sensualitatis affe-
ctu ferebantur in eam : et fervor ac ten-
dentia ista, est ipsa concupiscentia tam
intensa. Ex visus itaque incustodia lapsi
sunt in tantum periculum. Ex apprehen-
sione etenim sensuum exteriorum, sensus
interiores et ratio ac appetitus inferior at-
que superior solent moyeri, et vitiose oc-
cupari, nisi per rationem sensus regantur.
Ideo orat Psalmista : Averte oculos meos, ne
videant vanitatem. Recteque ait, Exarse-
runt, quoniam concupiscentia fornicatio-
nis est ignis, juxta illud Job : Ignis est
usque ad consummationem devorans, et
omnia eradicans genimina. Et Osee ait :

Ps. CXVIII,
37.

Job xxxi,
12.

A Omnes adulterantes quasi clibanus suc- o*«evn,4.
census a coquente.

Et everterunt , id est, a recto ordine per- 9
verterunt, sensum suum, tam exteriorem,
quam interiorem ac intellectualem, qui
est ipsemet intellectus, de quo Joannes in-
ducit : Scimus quoniam Filius Dei venit, et i/oann.v,
dedit nobis sensum, ut cognoscamus Deum 20-
verum. Porro sensum exteriorem evertit,
qui eum rationis directioni non subjicit,
secundum quod debitus ordo requirit par-
tem sensitivam ab intellectiva in omni-

B bus gubernari. Similiter de interiori sensu
dicendum. Sensum autem intellectualem
evertit, qui eum legi non subdit divinae,
prout ordo requirit justitise. Et sic isti fe-
cerunt, sensualitatem brutalem sequentes,
et carnem spiritui prseferentes, juxta illud
Baruch : Aversi sunt sensus nostri, ut re- Baruchi,
cederemus a te. 19, 22-

El declinaverunt ad terrena atque car-
nalia oculos suos, tam corporales quam
mentales, quos ad divina erigere debue-
runt, ut non viderent ccelum, id est, Cre-

G atorem cceli habitantem in ccelo, neque
ccelestia considerarent. Et hoc concomitan-
ter se habuit ad concupiscentiam carnis,
quoniam inordinata affectio intellectum
excaecat, et carnis desideria obtenebrant
ralionem, secundum quod dicit Osee : For- Oseeiv,n.
nicatio et ebrietas et vinum auferunt cor.
Denique etiam corporeos oculos ad intuen-
dum ccelestium corporum magnitudinem
ac decorem debemus erigere, ut ex ipso-
rum sensitiva apprehensione mens ad Cre-
atoris eorum contemplandam excellentiam

D excitetur. Propter quod Isaias dicit : Le- js. xl,26.
vate in excelsum oculos vestros, et videte
quis creavit haec.Hinc quoque Ovidius pri-
mo Metamorphoseon ait :

Os homini sublime dedit, coelumque videre
Jussit, et erectos ad sidera tollere vultus.

Refrenandi ergo sunt oculi, prsesertim a
moroso et curioso intuitu feminarum. Pro-
pter quod loquitur Augustinus : Oculus ve-
ster etsi jaciatur in aliqua feminarum, in
nulla (igatur. Et Ecclesiasticus sapientis-

ENARRATIO IN CAP. XIII DANIELIS. — ART. XIV

169

sec. Hebr

Ecciux,5, sime scribit : Virginem ne conspicias, ne
7"9' scandalizeris in decore ejus. Noli circum-

spicere in vicis civitalis. Averte oculos tuos
a muliere compta. Prnpter speciem mulie-
ris multi perierunt. Neque recordarentur
judiciorum justorum, id est, diviuonnn
judiciorum sequitatem non rite pensarent,
nec ipsi recte, ut spectat ad judices, jn-
dicarent, judicantes secundum impetum
passionis, non secundum sinceritatem ra-
tionis, et legem divinam, scriptam ac na-
turalem transgredientes. Sicque de impio
Ps. x, 5, fertur in Psalmo : Aufcruntur judicia tua
a facie ejus.

Erant enim ambo vulncrati amore ejus
carnali.impuro, id est, vehementer accen-i.
et pree passionis magnitudine quodammo-
do languidi. Excessus namque hujusmodi
passionum, innaturalem facit transmuta-
tionem, et ex consequenti debilitatem in
corpore. Hinc et Pamphilus ait :

Vulneror, et clausum porto sub pectore vulnus.

Econtrario ex divino amore ardentissimo
atque purissimo languor et vulneratio lau-
dabilis oriuntur, prout in Canticis Sponsa

Cant.u,h, fatetur : Vulnerata caritate ego sum, et
amore langueo. Nec indicaverunt sibi vi-
cissim dolorem suum, praedictam scilicet
vulnerationem et afflictionem, quam sus-
tinebant ex hoc, quod optato objecto frui
non poterant. Talis quippe dilatio est af-
flictiva, sicut in Proverbiis scriptum est :

Prov. xui, Spes quse differtur, affligit animam ; li-
gnum vitae, desiderium veniens. Erubesce-
bant enim indicare sibi concupiscentiam
suam, volentes concumbere cum ea. Talis
namque concupiscentia erubescibilis est
et inhonesta, praesertim in senibus, et cir-
ca feminas reverendas. Valde ergo corru-
pti sunt mente ac vitiosi, qui expletis con-
cupiscentiis carnis, de opere fcetido se
jactant jam perpetrato, nec id pandere
confunduntur, quibus competit illud Jere-

Jer. in, 3. mise : Frons mulieris meretricis facta est
tibi : noluisti erubescere. Et quo amor ne-
farius plus crevit, eo diligentius qusere-
bant conjungi desiderato.

A Et observabant quotidie sollicitius vide- 12
re eam. Dilecti enim adspectus, jucundus
est, si bene se habeat. Dixitque alter ad

alterum : Eamus domum,quia hora pran- 13
dii cs/. Quilibet enim eorum optavit ab
alio separari, ut cito revertens, possel so-
lus cum Susanna loqui atque misceri. Et
egressi, rccesserunt a se. Quumque rever- 14
tissent ad pristinum locum, exagitante eos
concupiscentia, quge miserum non sinit
quiescere : quilibet autem eorum per viam
propriam festinavit reverti ; venerunt in

1] unum locum seu pariter. Sicut enim ambo
ardenter amabant, sic et celeriter remea-
bant. Et sciscitantes ab invicem causam
reditus hujus, confessi sunt non sacramen-
taliter, sed libidinaliter, concwpiscentiam
suarn, et tunc in commune statuerunt, id
est concorditer inter se, vel ut communi-
ter ei jungerentur, tempus, quando eam
possent invcnire solam. Noverant enim
quibus horis diei consueverat pomarium
ingredi. Circa hoc dicit Albertus : Statue-
runt in commune, ut non tantum adulte-

C ram, sed et communem facerent more Ni-
colaitarum, qui communes dicebant esse
mulieres.

Factum cst autem, quum observarcnt 15
diem aptum exsecutioni pravee voluntalis
ipsorum, ingressa est aliquando, id est
quadam vice, Susanna pomarium, sicut
heri ct nudiustertius, id est, prout ei so-
litum fuit. Iste autem est modus loquendi
Scripturse, ad insinuandum frequentiam
facti. Cum duabus solis puellis adjuvanti-
bus ad necessaria corporis. Ex quo vide-

D tur, quod multas habebat pedisequas seu
ancillas. Unde excellentia ejus in multis,
magis attraxit atque succendit impuden-
tium senum corda :quorum vesaniam plu-
res sequuntur. Voluitque lavari in po-
mario pro corporis refrigeratione atque
munditia. yEstus quippe erat : et tunc cor-
pora in sudores laxantur. Hinc Augustinus
in regula : Balneum, inquit, corporis qutim
necessitas exigit. minime denegetur. Et de-
nuo ait : Placet angelis sanctis munditia
corporalis. Pariformiter in Exodo habetur:

170

ENARRATIO IN CAP. XIII DANIELIS. — ART. XIV

^■^orf. ii,5. Ecce autem descendebat filia Pharaonis, ut
lavaretur in flumine; ef. puella? ejus gra-
diebantur per crepidinem alvei.

16 Et non erat ibi quisquam, id est, nullus
virorum in pomario fuit, prceter duos se-
nes abseonditos, qui se ipsos in secreliori
parte horti locaverant, ne ab aliquo cerne-
rentur, contemplantes eam, id est avide et
acute inspicientes. Nomenque contempla-
tionis hic communissime sumitur. Proprie
autem contemplari, est divina sinceriter in-
tueri. Vehcmens vero amor facit amantem
diligentissime intuentem et cogitantem,
quasi penetrantem omnia qua? sunt dile-
cti. Advertant visu incustoditi quod loqui-
tur Augustinus : Non dicatis vos habere
animos pudicos, quum habeatis oculos im-
pudicos. Impudicus enim oculus, impudi-
ci cordis est nuntius.

17 Dixit ergo puellis : Afferte mihi oleum:
quod hic sumitur pro materia seu humore
subtili et aromatico contra aestum refrige-
rationem prsBstante, ut aliqui dicunt. Vel
tenue quoddam unguentum, illuminati-
vum exhilarativumque pellis, vocatur hic
oleum. Imo secundum Scholasticam histo-
riam, lotio pro unctione ponitur paulo an-
te, quum dicitur : Voluitque lavari. Et
smigmata, vel ut aliqui legunt, migmata.
Et secundum Scholasticam historiam, mi-
gma proprie dicitur hordeum cum palea,
unde mulieres faciunt decoctionem, forte
ad vultus nitorem. Sicque in Isaia scri-

/s.xxx, 24. ptum est : Pulli asinorum commixtum mi-
gma comedent sicut in area ventilatum
est. Alii legentes, Smigmata, dicunt quod
smigma sit aqua, de hordeo et palea facta,
ad lavandam refrigerandamque faciem.Al-
bertus vero affirmat, quod smigmata sint
unguenta quibus restringuntur sudores.
Et ostia pomarii claudite : ne quis intret,

18 et me nudatam conspiciat. Et fecerunt
sicut prcvceperal ; clauseruntque ostia, et
egressce sunt per posticum, ut afferrent
quce jusseral. Posticum, secundum Alber-
tum, est transitus parvus, ubi non nisi
familiares transeunt.

19 Quum autem egresscv essent puellcv, sur-

A rexerunt duo senes,et accurrerunt ad eam
impetu passionis : quse fertur in praeceps,
ad insaniamque convertit, prout septimo
Ethicorum Philosophus inducit illud Ho-
meri : Doli complicatrix Venus, furata est
mentem valdo sapientium. Hinc in Eccle-
siastico legitur : Vinum et mulieres apo- EccU.xix,
statare faciunt etiam sapientes. Et dixe- "
runt : Ecce ostia pomarii clausa sunt, et 20
nemo nos videt, et in concupiscentia tui
sumus : quamobrem assentire nobis, et
commiscere nobiscum : ostendentes se ma-

B gis timere hominum adspectum quam Dei,
quibus competit illud Ecclesiastici : Dicit ibid.xxm,
peccator : Quis me videt? Tenebra? cir-25, 26'
cumdant me, et parietes cooperiunt me,
et nemo circumspicit me : quem verebor?
Delictorum meorum non memorabitur Al-
tissimus. Apud antiquos, Gonsentior et As-
sentior, verba erant deponentia : et ita hic
sumitur Assentire, id est, consensum pra?-
be. Quod si nolueris, dicemus contra te 21
testimonium, scilicet quod fuerit tecum
juvenis, et ob hanc causam, ut cum illo

C liberius fornicareris, emiseris puellas a te.
Blandiuntur in primis, ut fallant ; dein-
de minas adjiciunt, ut si adulatione non
profecerint, timore convincant, prsesertim
quum mulieres sint timidse, nec solum
mortem, sed infamiam quoque vehemen-
ter formidcnt, potissime quse honestse ha-
bentur.

Ingemuit Susanna praB tristitia et ti- 22
more, et ait : Anguslicv, id est afflictivae
pressura?, periculum et discrimen, mihi
sunt undique in corpore et anima, vel po-

D tius ex omni parte hujus negotii, videli-
cet, sive consensero, sive negavero, sum
perplexa : sicut et David ait secundo Re-
gum, Coarctor undique nimis. Ilinc cau- n^.^xiv,
sam angustiae pandit : Si enim hoc ege- l4-
ro, id est consensero, mors mihi est : id
est, corporalem mortem secundum legem
promereor, quia lex jubet adulterantes la- zei).xx,io;
pidibus obrui ; mortem quoque anima?, ^ul' xx"'
qua? est peccatum mortale, incurro, et Joann. vm,
mors damnationis a?terna? mihi debetur. 5'
Si autem non egero, non effugiam manus

ENARRATIO IN CAP. XIII DANIELIS. — ART. XIV

171

vestras, id est, mortem corporalem non A eam opprimere, diccns ad apprehensam

evadam per viam hnmanam, ob vestram in lecto : Tacc, Lucretia, ferrum in mani-

accusationem.Et ista dicendo, mentita non bus est; si vocem emiseris, morieris : et

est, quamvis mortem evaserit non agendo illa mallet mori, quam consentire, minas

quod senes petebant, quia intentio ejus adjecit, quod juxta occisam poneret in le-

fuit, quod per humanum auxilium non ef- cto servum jugiilatum, ut sic in lurpi

fugeret occisionem. Et quia mors animee adulterio probaretur necata: illa timore

est peccatum, hinc secundum Hierony- opprobrii victa, Tarquinium admisit fe-

mum, toties morimur, quoties peccamus.

Sed melius est mihi absque opere vitio-

so incidere in manus hominum, id est

mortem innocenter pro justitia pati, quam

rocem. Postea tamen ex dolore se ipsam
ferro peremit. Susanna vero nec mortis
nec opprobrii timore potuit superari, quia
Deum veraciter timuit, cujus offensam op-

peccare in conspectu Domini cuncta cer- 1] probriumque magis expavit, quam confu-
nentis. Peccatum quippe est infinitse fugi- sionem humanam.

bilitatis, quum Deus sit immensse honora-
bilitatis, sanctitatis ac dignitatis : et ratio
mali multo plus competit malo culpse,
quam malo poense : imo pcena non est
quid simpliciter malum, sed culpa. Et
quamvis mors sit naturaliter horribilis at-
que fugibilis, tamen mori pro Deo, pro
fide, pro justitia, non tam horrendum est,
quam optandum. Propter quod ait Salva-
Matth.x, tor : Nolite timere eos qui corpus occidunt.

Exclamavit voce magna Susanna. Et 24
in hoc legem implevit dupliciter, ne scili-
cet per duos opprimeretur, et quia mulie-
ribus intra urbem oppressis, quamvis per Deut.xm,
violentiam, non tamen clamantibus, lapi-23,24'
datio debebatur, eo quod non clamaverint.
Clamavit quoque, ut domestici sui accur-
rerent, seque juvarent. Sed et secundum
jura, qui tacet, quando tacendum non est,
consensisse videtur. Exclamaverunt au-

28.

Hieronymus quoque Origenis verba com- C tem ct senes adversus eam : quasi trans-

memorans, ait : Qui ad summitatem vir-
tutum venerit, non dicet sibi imminere
discrimen, si adulterorum manus non ef-
fugerit. Humanse quippe fragilitatis est,
mortem timere quse pro justitia infertur.
Hinc secundum istos doctores, Susanna
potius sibi dixit inesse angustias propter
opprobrium et ignominiam, quibus fuerat
perfundenda, dicentibus illis : Fuit cum

gressionem ejus nequaquam ferre valen-
tes, et ut eam apparentius accusarent, nec
primitus accusarentur ab ea. Sic et im-
pudica illa .Egyptia, videns se a Joseph Gen.xxxa,
sanctissimo viro contemptam, clamavit. I3, 14'
Contentiosorum quoque mos est, clamore
vincere velle. Unde,secundum Ambrosium
super epistolam ad Romanos, Contentio nom.\,io.
est impugnatio veritatis cum confidentia

ea juvenis, idcirco dimisit puellas. Rur- clamoris. Postremo, palliata justitia, cal-
sus, ut dicunt, in Graeco non habetur, Me- liditas atque hypocrisis, vestes induunt
lius est mihi, sed, Ronum est mihi : ita D aequitatis ut fallant. Et cucurrit unus de

quod non comparative dixit, sibi melius
esse incidere in manus hominum quam
peccare; sed absolute asseruit, Ronum est
mihi non facere malum,et incidere in ma-
nus vestras, ne peccem in conspectu Do-
mini.

Prseterea fortior fuit ista Susanna, quam
Lucretia nobilissima illa Romana, de qua
in gestis legitur Romanorum, et Augusti-
nus tangit in libro de Civitate Dei : quia
quum Tarquinius filius regis Romse vellet

duobus his senibus, non de servis Susan-
nse, et aperuit ostium pomarii, tanquam
per illud juvenis effugisset. Si enim do-
mestici Susannae ostia horti clausa compe-
rissent, nec juvenem invenissent in horto,
accusatio senum apparentise parva? fuisset.
Quum ergo audissent clamorem trium
clamantium famuli domus in pomario, ir-
rucrunt ,'u\ est, celerrime accurrerunt, per
posticum, quod fuit versus domum : et per
illud tanquam per propinquius iter, in-

172

ENARRATIO IN CAP. XIII DANIELIS.

ART. XIV

gressum familiares domus habebant ; ut A virtuosam conversationem ipsius. Tdeo ex

viderent quidnam esset negotii in poma-
rio. Insolita namque sciri optantur. Post-
quam autem senes locuti sunt verba accu-
satoria de adulterio Susannae cum juvene,
erubaerunt servi vehementer , dominae suae
opprobrium quasi proprium reputantes.
Nam et eis dilecta erat quamplurimum,
ejusque infamia redundavit in suos do-
mesticos. Et ideo etiam erubuerunt, quia
hucusque semper bonum de domina sua
testimonium praestiterunt, et eam magni-

compassione venerunt cum ea, parati ad-
stare ei usque ad mortem, et si in quo
possent juvare. Porro Susanna erat deli-
cata nimis, et pulchra specic. Erat enim
optimae complexionis, et habitudinis bonae
atque tenerrimae, ac formosa : ideo ex na-
turali dispositione virtutibus apta, et in-
dolis bonae, secundum quod taliter na-
turati esse consueverunt. Et inigui illi
jusserunt ut discooperiretur , quatenus vul-
tum ejus libidinose adspicerent; erat enim

fice laudaverunt : sicque erubuerunt, quod B cooperta ad caput et faciem ex tristitia et

tam contraria suis verbis evenerunt. Ideo- rubore ; eratque mos antiquus, secundum

que sequitur : quia nunquam dictus fuit Albertum, ut rei discooperirentur, omni-

sermo hujusmodi de Susanna. Fuit ergo busque se videndos exponerent, propter

houesta conversatione ac fama. exprobrationem majorem ; ut vel sic satia-

Et facta est dies crastina, in qua eam rentur decore ejus, visu luxuriando, quod

accusare publice voluerunt. Quumque ve- corpore non valebant. Flebant ergo sui, et

omnes qui noverant eam notitia approba-
tionis, id est, qui eam innocentem nove-
runt, fleverunt* ex compassione. Et quo
excellentior fuerat atque formosior, eo de
tanto ejus opprobrio vicinaque morte am-

nisset populus Judaeorum ad virum ejus

Joakim more solito propter causas prae-

dictas, venerunt et duo presbyteri, id est

senes,secundum Albertum.Presbyter enim

Graece, Latine senior dicitur. Unde non vi-

dentur fuisse sacerdotes legales, praesertim G plius affligebantur.

quum essent de tribu Juda, ut dicitur; et Consurgentes autem, id est, ad malitiam

secundum Scholasticam historiam, dice- simul surgentes, cluo presbyteri in medio

bant se esse de semine David : de qua populi, in malo concordes, et de sua au-

Hebr. vn, tribu Juda nullus praesto fuit altari, secun- ctoritate, aetate et fama praesumentes, quod

dum Apostolum ad Ilebraeos. Pleni iniqua scilicet eis faciliter propter haec credere-

cogitatione adversus Susannam, ut inter- tur, posuerunt manus suas super caput

Ps. lxhi,6. ficerent eam. Firmaverunt sibi sermonem ejus, quasi in testimonium veritatis accu-

malignum, et impise cogitationi pertina- sationis proponendae, ut scilicet pcena Su-

29 cissime consenserunt. Et dixerunt coram sannae retorqueretur in eos, si mentirentur.
omni populo ibi praesente, audacter et se- Quce flens ex praecordiali dolore, suspexit

cure loquentes, quasi qui bonae conscien- ad ccclum, ut oculos corporales dirigen-
tiae essent. Justitia namque parit fiduciam, D do ad coelos corporeos, oculum mentis ad
et bona conscientia securitatem; nequitia Greatorem Regemque coelorum sublimius

vero est timida. Mittite ad Susannam, ut elevaret, eumque contemplando invocaret
veniat huc. Et statim miserunt, adstricti

* adflevc-
runt

Exod.x*u, praecepto Dei in Exodo : Maleficos non pa-

,8' tieris vivere.

30 Et venit cum parentibus et filiis et uni-

vcrsis cognatis suis adultis, quos habuit
in illo loco. Non dubium, quin Susanna
exposuerit istis totius hujus negotii verita-
tem ac innocentiam suam, credideruntque

spe humili, et quoniam testem qui praesi-
det coelis, scilicet Deum, interpellabat; et
rursus, quia deficiente humano auxilio,
vidit sibi non posse opem praeberi, nisi de
ccelo; postremo, quoniam proprium est
Divinitatis, succurrere in hujusmodi casi-
bus desperatis. Sic et sanctus Job in libro
suo ait : Ecce in coelo est testis meus, et /o&xvi.ao,

ei, certissime scientes ex tempore diuturno conscius meus in excelsis; et ad Deum 21"

ENARRATIO IN CAP. XIII DANIELIS.

ART. XIV

173

12.

stillat oculus meus. Itemque Psalmista :
Ps.cw, 1. Levavi oculos meos in monles, unde veniet
auxilium mihi. Secundo quoque Paralipo-
menon libro, pius rex Josaphat loquitur
iiPar. x.:, Deo : Quum ignoremus quid agere debea-
mus, hoc solum habemus residui, ut ocu-
los nostros dirigamus ad te. Erat enimcor
ejus /iduciam habens in Domino, quam
sibi Spiritus Sanctus in tanto dedit peri-
culo. Serenitas enim conscientiae parit .fi-
duciam talem mediante gratia Dei. Unde
qui in divinis bene se habent, melioris
sunt spei atque majoris constantiae.

36 Et dixerunt presbyteri : Quum deam-
bularemus in pomario soli. Longum prae-
mittunt praeambulum, et vera quaedam
commiscent, ut accusatio eorum appareat
verior. Sic enim callidi facere solent. In-
gressa est hwc, id est ista tam impia, ut
proprio nomine exprimi sit indigna. Unde
ex contemptu ita loquuntur, sicut Judaei

/oann.xvm, de Christo tempore passionis : Non hunc,
iuc xxmi sec' Barabbam ; et, Hunc invenimus subver-
2- tentem gentem nostram. Et dimisit a se

puellas, ne testes essent facinoris, et pro-
pter communem verecundiam. Dicit enim
Augustinus, quod parentes in opere car-
nali, etiam eos quos genuerunt, nolunt ha-

37 bere testes. Venitgue acl eam adolescens
qui erat absconditus, et concubuit cumea.

38 Porro nos quum essemus in angulo poma-
rii, tanquam occultius de causis consulen-
tes ad invicem, vidimus eos pariter com-

40 misceri, etc. Hujus rei testes sumus. Midta
callide impii isti dixerunt, anticipantes ra-
tionabilem responsionem Susannae, qua
potuit eos mendaces ostendere; et crimen
suum in adolescentem transfundunt, de
quo magis poterat apparere tam ex parte
illius, quam Susannae. Juvenes enim, cete-
ris paribus,magisappetuntur quam senes.
In innocentem quippe frequenter transpo-
nitur culpa nocentis : idque vocatur impo-
stura, dum unus proprium crimen refert
in alium.

41 Credidit eis multitudo : quae, secundum
Chrysostomum,stuIto fertur consilio;<?wasi
senibus et judicibus populi : et hoc, abs-

A que diligenti examinatione negotii, aetati
et auctoritati inordinatius deferentes. Ideo
postea Daniel ait ad eos : Fatui filii Israel. vers. 48.
In causa autem criminali sine diligenti ac
debita examinatione testibus credi non de-
bet. Et condemnaverunt eam ad rnortem,
non proferendo sententiam, sed approban-
do a judicibus promulgatam.

Exclamavit autem voce magna, id est 42
affectuosa atque devota : quam secundum
Hieronymum, cordis affectus, pura con-
fessio, et bona conscientia fecerant clario-

B rem ; Susanna, non solum naturali mortis
timore et horrore tanti opprobrii, sed et
zelo justitiae tantam falsitatem et aequitatis
jacturam silenter ferre non valens. Fuit
enim mendacium callidissime coloratum.
Nam senes isti in hoc expertissimi erant.
Et dixit : Deus aiterne, qui abscondito-
rum,])er comparationem ad notitiam men-
tis creatae, praesertim humanae, es cogni-
tor : apud quem nihil exstal absconditum,
juxta illud Apostoli ad Hebraeos : Omnia Hebr.w
nuda et aperta sunt oculis ejus. Qui per 13'

C Jeremiam loquitur : Si occultabitur vir in Jer.nm,
absconditis, et ego non videbo eum ? Mens 24'
enim divina incommutabilis et aeterna,
omnia in propria luce, in sui ipsius essen-
tia, in se ipsa tanquam in superclarissi-
mo speculo omnium similitudinem atque
ideam continente ac repraesentante, inva-
riabiliter conspicit. Qui nosti omnia ante-
quamfiant, scilicet ab aeterno : quia divina
scientia non causatur a rebus, nec depen-
det ab eis, sed potius est causa earum.
Hinc in Ecclesiastico legitur : Domino Deo Eccii.xxm,

D antequam crearentur, omnia sunt cognita. 29'
Tu scis, qui es infallibilis supersapientis- 43
siinus judex, quem nulla latet cogitalio,
nulla affectio, nec aliqua fallit confictio,
quia falsum contra me tulerunt testimo-
nium : et ecce morior, id est, morti jam
proxima sum : quantum humano ingenio
potuit considerari. Unde de homine mox
morituro dicimus,quod sit mortuus homo,
vel quod moriatur. Quum nihil horum
fecerim quai isti malitiose composuerunt
adversum me. Exaudivit autem Dominus 44

174 ENARRAT10 IN CAP. XIII DANIELIS. — ART. XIV

vocem ejus : qui sperantes in se finaliter A ci potest. Et forte Daniel coepil esse in

non relinquit, atque interdum a temporali regis palatio.Hinc verba ejus populus cito

tribulatione, banc tollendo, eripere solet. ac multum advertit, praesertim quia ad

45 Quumque duceretur ad mortem, id est exsecutionem latae sententiae proni non
ad locum ubi fuerat, nisi Deus succurris- erant ex compassione Susannae, et quia de
set, necanda, suscitavit Dominus spiritum negotio satis certi non erant.

pueri junioris, cui nomen Daniel. Quod Qui quum starct in medio eorum, ait : 48

ait, Suscitavit Dominus spiritum pueri ju- Sic fatui filii Israel, id est, vera sapien-

nioris, intelligi potest dupliciter : Primo, tia in boc processu carentes, et inconsulte

intelligendo per spiritum, animam ejus : agenles. Unde non ex contemptu, sed zelo

quam Deus suscitavit, id est ad agendum veritatis ex caritate per amatoriam repre-

ac eloquendum quae subduntur, movit et hensionem nominat eos stultos, sicut Ga-

instigavit. Secundo, intelligendo per spiri- B latis dicit Apostolus : 0 insensati Galatae. Gaiat.m,\.

tum, gratiam donumque Spiritus Sancti, ei Ideo nec peccaverunt in hoc, sed bene

jam ante infusum : quod nunc suscitavit, egerunt Propheta atque Apostolus. Porro

id est, in actum insolitum supernaturalem quod ait Salvator, Qui dicit fratri suo, Fa- Matth.v,

ac magnum procedere fecit, et de occulto tue, reus erit gehennae ignis : intelligen- 22,

progredi fecit in publicum : sicut a dor- dum est,quando ex contemptu et superbia

mitione proceditur in vigiliam. Sicque Hie- hoc procedit : praesertim quum et Chri-

ronymus dicit et Glossa : Hoc sermone stus post passionem discipulis sit locutus,

ostenditur, quod nunc Spiritum non infu- 0 stulti et tardi corde ad credendum. zuc. XX1V,

dit seu dedit, quia jam ante erat in Dani- Quum equidem verba oris, sunt indicia 23-

ele; sed Spiritum in eo quiescentem, et conceptus mentalis, de bonitate et malitia

propter setatis infirmitatem opera sua non verborum vocalium judicandum est ma-

demonstrantem, data occasione suscitavit G xime ex intentione affectioneque mentis.

46 pro femina sancta. Etexclamavit voce ma- Non judicantes, neque quod verum est
gna, quia seriosa ac fervida, ut magnitu- cognoscentes, id est, ordinem judicii non
do clamoris, demonstraret magnitudinem servantes, nec verba testium examinantes,
detestationis pessimi facti : Mundus ego sicque illud Deuteronomii non implentes :

sum a sanguine hujus : id est, injuste Juste quod justum est exsequeris ; et ideo Deut.wi,

eam dico damnatam, nec innocentis ejus falsum recipientes pro vero, condemnastis 20-

occisioni consentio : cui si consentirem, filiam Israel? id est hanc Susannam , quae

homicidii reus essem, quia ex revelatione imitatione virtutum vere digna est dici

innocentem agnosco. filia Jacob et Israel, tanquam vitiorum

47 Et conversus omnis populus transiens supplantatrix, atque ccelestium contempla-
circa Susannam, dixit ad eum : non quod trix quorum amore maluit diffamari ac
omnes simul in verba prorumperent, sed D mori quam Iransgredi. Revertimini adju- 49
quidam de principalioribus pro omnibus dicium verum, id est ordinatum et pro-
loquebantur, sicut in Evangelio S. Joannis vidum.

joonn. vii, frequenter habetur : Respondit ei, scilicet Et reversus est omnis populus cum 50

2o,xn,3i. Christo, turba. Quis est iste sermo quem festinatione ad locum ubi senes accusa-

locutus es? id est, quid praetendit, et cu- verunt Susannam. Celeriter rediit popu-

jus est auctoritatis? An ex inexperta et lus, quia gaudebat de subventione Susan-

imperita pueritia prodit, an ex inspirati- nae. Et dixerunt ei, scilicet Danieli, senes,

one divina ? Noverant quippe isti Judaei non duo illi presbyteri, ut patet ex verbis

Danielem esse de semine regio, virtuo- sequentibus, sed aliqui de senioribus ac

sumque atque castissimum puerum, ut ex principalioribus Judaeorum ibi prsesenti-

praedictis in expositione primi capituli eli- um : Veni et sede in medio nostrum, tan-

F.NARRATIO 1N CAP. XIII DANIELIS. — ART. XIV 175

quam dignus consessione majonim, et in- A Nunc ergo si vidisti eam in crimine 54

dica nobis veritatem hujus negotii, et quis Lanto, dic sub qua arbore videris eos, sci-

le ad loquendum haec verba induxit ; quia licet juvenem et Susannam, colloquentes

libi dedit Deus honorem senectutis, id est, sibi. Gastissimus puer de re turpissima

tanta te gratia decoravit, tanta sapientia urbane profatur. Et quia ante hujusmodi

et auctoritate judiciaria, ut honor qui se- copulam solent verba praecedere, amcenio-

nibus pro virtutibus, aetate, et auctoritate raque et secretiora loca requiri, quaerit

debetur, tibi quoque videatur deberi. Ex sub qua arbore factum sit istud piacu-

modo enim loquendi Danielis, et gestibus lum. Nam hortus arboribus plenus fuit.

afque constantia ejus consideraverunt eum Qui ait : Sub schino. Quam arborem Gra>-

divinitus instigari ac roborari. ci nominant i/Tvov, secundum Albertum,

51 Et dixit ad eos Daniel, sedens inter et Latine vocamus lentiscum.Estque arbur
hos senes : Separate illos, id est duos pre- 15 humilis atque notabilis, desiderabilem ha-
sbyteros, ab invicem procul, ne colloquen- bens umbram, ut dicitur. Ait namque
do novum confingant mendacium, et unus Ambrosius, quod sit arbor humilis, ex-
subornetur ab alio, et dijudicabo eos, id tensorum ramorum in altum et foliorum
est,justo judicio condemnabo.Sicque Apo- spissorum, propter quod latebras sub se

I Cor. xi, stolus : Si nos ipsos, inquit, dijudicare- quiescentibus facit.Glossa etiam dicit,quod

mus, non utique judicaremur. Qui enim se succus foliorum ejus scissuras labiorum

ipsum humiliter accusat et reprobat, veni- et manuum solidat.

am Dei meretur. Magna autem constantia Dixit autem Daniel : Recte mentitus es, 55

atque fiducia Danielis fuit in verbis his. id est, omnino falsum est quod dixisti, ita

52 Quum ergo divisi essent alter ab altero, quod ratio mendacii recte atque formaliter
vocavit unum ex eis, et dixit ad eum. competit verbo tuo, in caput tuum, id est
Secundum Albertum creditur,quod vocavit G ad tui ipsius damnationem et occisionem
eum sicut et alium, non ad se solum, sed seu capitis tui pcenam. Ecce enim angelus
coram duobus aut pluribus de populo, a Domini accepta sententia tuae occisionis

. quibus convinceretur paulo post, si quod ab eo, id est a Domino qui angelo jussit

dixit negaret. lnvelerate dierum malorum, ut homines ad te interficiendum juste in-

id est, qui tempus tu.um in vitiis expen- stiget, scindet te medium, id est, corpus

disti, nunc venerunt peccata tua qua? ope- tuum faciet vulnerari ac discontinuari hinc

rabaris prius, id est, modo complcta sunt inde. Sicque Daniel a nomine arboris, sci-

et divinitus in publicum deducenda, ul- licet a schino, formavit nomen supplicii

ciscenda quoque, non diutius sustinenda. mortis, quod est scissio. Quidam per an-

Deus quippe permittit homines peccare gelum intelligunt judicem qui presbyte-

usque ad aliquam certam mensuram, qua ros istos damnavit, quia judices et sacer-
completa, non suffert diutius, secundum D dotes aliquando angeli nominantur. Sed

Augustinum. Hinc in Genesi Dominus di- prima expositio aptior est.
Cei.xv,i6. xit : Nondum completse sunt iniquitates Et amoto illo, jussit venire alterum, ct 56

53 Amorrhaeorum. Judicans, id est, judican- dixit ei : Semen Chanaan et non Juda, id
do proferens, judicia injusta, innocentes est, o impie, qui propter imitationem ma-
opprimens violentia vel fraudulentia, et litiae potius dici mereris filius Ghananaeo-
dimittens noxios pro lucro lerveno, dicente rum, quam Judae patriarchae seu fidelium
Domino, id est non obstante quod Domi- Judaeorum, quamvis secundum carnem a
nus dicat per Moysen : Innocentem et ju- tribu Juda descenderis. Sic et Ghristus ait
stum non interficies. In Levitico Dominus Judaeis incredulis : Vos ex patre diabolo /oann.vm,

Lev. xix, ait : Non facies calumniam proximo tuo, estis ; et rursum, Si filii Abrahae estis,

13.

nec vi opprimes eum. opera Abrahae facite. Et Ezechiel quoque

44.
lbid. 30.

176

ENARRATIO IN CAP. XIII DANIELIS.

ART. XIV

Ezech. xvi, pravo dicit populo Judaeorum : Radix tua A Juda, quae illis idololatrantibus in Dei cul-

et generatio tna de terra Chanaan. Species
decepit te, id est, pulchritudo SusannaB
generavit in te concupiscentiam, qna vi-
cta atque decepta est ratio tna, ita qnod
bonum apparens, carnale, caducum, prae-

tu permansit.

Nunc ergo clic milti, sub qua arhore
comprehenderis eos colloquentes sibi. 8\cut
de beatissimo legitur Nicolao, quod judi-
cem urbis suae cum innocentes damnas-

posuit bono vero, spirituali, incommuta- set, durissime reprehendit, sic Daniel Dei

bili. Ideo subditur : et concupiscentia sub-
vertit cor tuum, id est, rationem a Deo, a
lege divina, ab ordine recto avertit : imo
concupiscentia ista carnalis, in amore qui
a medicis epw? appellatur, parit insaniam.

electus testes et judices istos falsarios
acerrime increpavit. Ad quod ex speciali
Dei ordinatione ac munere auctoritatem
sortitus est. Deus siquidem constituit eum
judicem judicum horum. Qui ait : Sub

Sic facicbatis filiabus Israel sicut Su- B prino. Circa hoc dicit Albertus, quod se-

sannae, id est, verba terrentia ac commina-
toria eis proposuistis,nisi vobis praeberent
consensum ; et illat timentes mortem inor-
dinato et excessivo timore, ita quod magis
Matth.x, timuerunt eos qui corpus occidunt, quam
Deum qui corpus et animam impiorum
projiciet in gehennam : ideo magis vita-
bant malum pcenae quam malum culpse,
quum tamen malum culpae sit incompara-
biliter amplius abhorrendum ac fugien-

cundum Hieronymum, ttoTvo; Graece, La-
tine dicitur ilex. Estque arbor spissae ac
desiderabilis umbrae his qui latebras quae-
runt concupiscentiae. IIpTvo; etiam Graece,
Latine sonat sectionem, et ob hoc Daniel
sumit verbum per similitudinem, dicens :
Secet te medium. Has ergo arbores pre-
sbyteri nominaverunt, ut testimonium eo-
rum credibilius videretur super fornica-
tione praefata. Dicit quoque hic Lyra, quod

dum quam malum pcenae, potiusquedebeat aliqui dicunt prinum eamdem esse arbo-
homo mortem corporis pati, quam veniale C rem cum lentisco, et male, ut dicit, quia

peccatum incidere; loquebantur vobis ver-
ba carnalis consensus, et miscebantur. Un-
de apparet, quod isti sint senes de quibus
Jer. xxix, Jeremias scribit, quod mcechati sint in
uxores amicorum. suorum. Denique Glos-
sa dicit, quod etiam verbis blandis femi-
nas deceperunt, dicendo de eorum semine
Christum nasciturum, quum essent de se-

tunc non esset discordia in testimonio pre-
sbyterorum. Et in hoc Nicolaus de Lyra
recte locutus est. Et forte notat Schola-
sticam historiam ubi habetur, quod Latini
dicunt schinum ilicem vel lentiscum.

Dixit autem ei Daniel : Recte mentitus
es et tu in caput tuum : secundum sen-
sum nunc introductum. Manet enim an-

mine Judae : cujus videlicet Christi adven- gelus Domini, id est, te exspectat ad inter-
tus maxime desiderabatur. Insuper Glos- ficiendum, gladium habens, id est mortis
sa, Scholastica quoque historia asserunt sententiam contra te : quemadmodum in
Hebraeos hoc dicere. Sed filia Juda non D Apocalypsi de Christo refertur, quod de

sustinuit iniquitatem vestram, id est, Su-
sanna haec, carnis propagine et virtutum
imitatione digna dici filia Juda, non ac-
quievit subjici vobis et vestro communi-
care facinori, sed restitit vobis. De aliis
autem mulieribus consentientibus proba-
bile reor, quod quaedam earum de tribu
fuerint Juda; sed filiae Israel, non Juda,
vocantur, quia adulterando secutae sunl
aversiones decem tribuum, qua? nomine
Israel designantur, non constantiam tribus

ore ejus exibat gladius ex utraque parte Apoc.ij 6.
acutus ; ut secet te medium : sicut expo-
situm est. Potest quoque exponi, Ut scin-
dat seu secet te medium, id est, animam
a corpore dividat, te in duas partes essen-
tiales diviso ac separato.

Exclamavit itaque omnis ccetus Judae- 60
orum praesentium voce magna, et bene-
dixerunt Deo voce magna, benedictione
gratiarum actionis et laudis, qua inferior
benedicit superiori, non consecrationis,

ENARRATIO IN CAP. XIII DANIELIS. — ART. XIV 177

qua superior benedicit inferiori, juxta il- A slus, sicut in Psalmo : Sanguinem innocen- Ps.xcm.ai.

Heb>-.vi\,7. 1 iid Apostoli ad Hebrseos : Sine nlla eon- tem condemnabunt. Et Paulus ad Galatas : Gaiat.i,

tradictione, quod minus est a majori bene- Non acquievi, inquit, carni et sanguini. 16'
dicitur. Ilinc secundo libro Machabaeorum Ihdcias autem et uxorejus laudaverunt 6.3

UMach.1, habetur : Per omnia benedictus Dcus, qui Deum pro fdia sua Susanna,cum Joahim

tradidit impios. Qui salvos facit sperantes marito ejus et cognatis omnibus,quia non

in se. Semper enim salvat eos quantum esset inventa in ea res turpis. Secundiim

ad animam, a damnatione aeterna, si per- Hieronymum, isti tanquam sancti seu vir-

severanter speraverint ; quandoque etiam tuosi, non de hoc principaliter Deum lau-

a tribulatione temporali et corporali, ut in dabant, quod salvata est Susanna a corpo-

Susanna, Tobia, et Job, et filiis Israel tem- ris morte, quia hoc magnum non fuit; imo

pore judicum, multisque aliis. Hoc tamen ad aninise gloriam profuisset pro justitia
non egit in omnibus, ut de martyribus B mori : sed quia immunis inventa est a tan-

patet, et in veteri lege de septem fratribus to facinore, nec turpitudo peccati hujus-

lbid.vu. ac matre eorum pro lege occisis, ut legi- modi fuit in ea. Majus equidem bonum est

tur secundo libro Machabseorum. innocentia, quam corporalis naturalisque

61 Et consurrexerunt unanimiter adver- vita. Hoc ergo potissimum Dei beneficium
sus cluos presbyteros, eos apnd regem Ba- est, quod hominem a peccato prseservat,
bylonis Nabuchodonosor seu officiales ejus nec eum libere peccare permittit. Daniel 64
primitus accusando. Convicerat enim eos autem factus est magnus in conspectu po-
Daniel ex ore suo, id est propriis verbis puli a dieilla et deinceps, id est pra>cipuee
eorum, falsum dixisse testimonium. Unde reputationis, quia videbant Spiritum Dei
multitudo non fecit haec omnia, nisi Da- esse in eo ad faciendum judicium, ad reve-
niele pandente verba illorum contraria. landum secreta, ad preenuntiandum futura,
Feceruntque eis sicuti male egerant ad- G ad zelandum pro lege, ad custodiendum ju-
versus proximum, id est, pcenam quam stitiam,ac providendum populo Judseorum.
Susannse voluerunt inferre, intulerunt eis, Et rex Astyages appositus est ad patres 65
et ut promeruerunt peccando in proximum, suos. Iste est Astyages, alio nomine dictus
reddebant eisdem. Sicque si per proxi- Assuerus, non ille vir Esther, sed pater
mum intelligatur Susanna, per proximum Darii avunculi Cyri, ut dictum est plenius
notatur persona, non sexus : quemadmo- in expositione capituli noni. Hic itaque Dan.a,u

Matth.vx, dum etiam quum jubemur diligere pro- Astyages appositus est per mortem ad pa-

ximos sicut nos ipsos, ubi per proximos tres suos, et secundum errorem gentilium,

non viri tantum, sed et feminse designan- cum illis inter deos translatus ; secundum

62 tur. Ut facerent secundum legem Moysis veritatem autem, cum illis in inferno se-
Deut. xix, in Deuteronomio scriptam : Beddetur falso pultus, quantum ad animam, et in hu-

testi sicut fratri suo facere cogitavit. Et D mo, quantum ad corpus. Et suscepit Cyrus

interfecerunt eos : vel de licentia regis eos Perses, id est rex Persarum, et de semine

secundum legem Moysis lapidando, vel re- Astyagis regis Persarum atque Medorum,

gi occidendos tradendo, ita quod secun- regnum ejus. Fuit enim filius filia? Astya-

dum modum terrae suse fecit eos comburi, gis veraciter, prout in Scholastica historia

/«•.xxix, prout in Jeremia legitur, quod rex Ba- plenius recitatur. His autem verbis deter-

bylonis frixit eos in igne : quamvis per minatur tempus sequentis historiae, non

frixionem in igne, quaMibct gravis pcena tempus liberationis Susanna?. Quando enim

possit intelligi. Et salvatus est sanguis in- Cyrus regnum Astyagis suscepit, videlicet

noxius, id est Susanna innocens, in dieilla. Astyage defuncto, Daniel pueritia? annos

Solet enim per sanguinem homo intelligi, excessit, prout Lyra satis hoc loco osten-

et per sanguinem innocentem homo ju- dit, et Scholastica historia idem testatur.

T. 10. 12

19.

CK)

178

ENARRATIO IN CAP. XIV DANIELIS.

ART. XV

ARTICULUS XV

ELUCIDATIO CAPITULI QUARTIDECIMI : ERAT AUTEM DAINIEL CONVIVA REGIS ET HONORATUS.

ERAT autem Daniel conviva regis, et
honoratus super omnes amicos ejus.
Quamvis Daniel post destructionem Baby-
lonis, et occisionem Balthasar ultimi regis
ejus, fuerit maximus apud Darium regem,
deinde apud Gyrum ; tamen in ista parti-
cula per regem cujus Daniel fuit conviva,
non intelligitur Cyrus, nec Darius, sed rex
Babylonis, scilicet Balthasar, vel potius pa-
ter ejus. Sequens namque historia accidit,
durante Babylone, et stante rege in ea, sic-
ut in prosecutione patebit : fit tamen bic
mentio de Cyro propter ejus clementiam
in Judajos. Et quia in verbis praehabitis
notatur tempus sequentis historiae, quidam
incipiunt istud capitulum ultimum in ver-
bo quo dicitur : Et rex Astyages, etc. Fuit
ergo Daniel conviva regis Babylonis, qui
propter sapientiam ejus habuit eum in ho-
nore praecipuo, sicut et Nabuchodonosor
rex, pater vel avus regis de quo nunc
sermo, et sub quo accidit factum istud.
Communiter autem capitulum hoc inchoa-
ri notatur in verbo quod subditur :

Erat quoque idolum apud Babylonios :
per quos intelligi possunt specialiter ha-
bilatores urbis, nomine Babylonis, vel ge-
nerahter habitatores regui Babyloniae seu
Chaldseae; nomine iteZ.Dicunt aliqui idolo-
latriam ortum habuisse a Nemrod rege Ni-
nive, qui legitur homines compulisse ad-
orare et colere ignem. Alii asserunt, quod
a Nino rege Assyriorum sumpsit originem,
adstruentes quod Ninus de morte patris
sui nomine Beli plurimum dolens, pro sua
consolatione fecit sibi patris sui idolum,
statuam sive imaginem, deferens ei tan-
tum reverentiae ac honoris, quod confu-
gientibus ad ipsam quamvis rei essent,
pepercit : et ex hoc exorsi sunt homines

A divinum honorem imagini illi impendere.
Denique ad similitudinem statuae hujus,
homines in locis diversis fecerunt sibi
amicorum suorum mortuorum, vel etiam
longe distantium, imagines, impendebant-
que eis honores. Et sicut idola facta sunt
ad imitatiouem idoli praefati Beli, ita ex eo
sortita sunt nomina, cum aliqua tamen vo-
cabulorum variatione, secundum diversi-
tatem gentium atque linguarum. Primum
siquidem idulum dictum est Belus, quem-
admodum ille pro cujus honore inolitum

B est. Aliorum autem quidam idolum suum
vocaverunt Baal, quidam Beelzebub, qui- Num.wn,
dam Beelphegor, quidam Baalim, quidam il^'fudte^
Beel, quidam Belim. Porro apud Babylo- etc.;iv/?eff.
nios vocatum est Bel. ^;**

Insuper, secundum Albertum, Bel inter- dic- ». ";
pretatur vetustus.Fuit namque idolum Sa- etc.XL ''
turni, qui pater deorum vocatur. Unde et
cetera idola ab ipso denominantur. Satur-
nus enim quia altior erat, pater et prin-
ceps deorum dicebatur : ideo a gente quse
aliis gentibus fuit dominans, colebatur.

C Sed et usque hodie manet liber Chaldaicus
de fundendo capite Saturni, quod necro-
mantici dicunt dare responsa petentibus.
Haec Albertus. Ex cujus verbis elicitur,
quod Albertus per Saturnum intelligit pla-
netam, qui ceteris planetis est altior situ,
quem quidam coluerunt gentilium. Aliqui
vero Saturnum hominem quemdam Jovis-
que patrem coluerunt. Bursus, secundum
Albertum, idolum dicitur ab el8o; Graece,
quod Latine sonat forma sive figura, quia
in imaginibus daemon colebatur, prout ad

D Corinthios ait Apostolus : Quae immolant icor.x,2o.
gentes, daemoniis immolant, et non Deo.
Praeterea, sicut refert Hieronymus, hi-
storiam istam draconis et Belis, Hebraeus

ENARRATIO IN CAP. XIV DANIELIS.

ART. XV

179

quidam fabulam appellavit, eo quod fal-
sum et impossibile continetur in ea, vide-
licet de translatione Habacuc a Judaea in
Babylonem,et quia nibil propheticum con-
tinetur in ea, sed opus tantum ex industria
factum. Sed istae instantiae nihil conclu-
dunt.Numquid enim omnipotentiae Dei est
impossibile quidquam? et nonne angelus
sua virtute eximia sic potuit portare Pro-
phetam ? lmo in communi resurreotione
corpora resuscitata, saltem non glorificata,
per angelos ad locum judicii deferentur.
Nec sequitur, si in Scripturis canonicis
tale nil invenitur, quod nec in isto accide-
rit. Et tamen in novo Testamento interim
quidam Sancti leguntur repente de loco ad
locum translati in corpore, angelico plane
obsequio. Rursus non sequitur, quod id-
circo sit fabula, quia in ea nihil propheti-
co spiritu gestum narratur. An tamen ve-
rnm sit, nihil propheticum contineri in
ea, infra dicetur. Multa quippe etiam in
propheticis libris habentur pure historica,
de quorum veritate non dubitatur. Quoni-
am ergo Ecclesia in officio Missae utitur
ista historia, legitque eam loco Epistolae,
non videtur de veritate dubitandum.

Et impendebantur in eo , id est, idolo
huic offerebantur, et proponebantur pro
esu et alimento \psius, perdies singulos si-
milce, quse est optima delicatissimaque fa-
rina, artabce duodecim. Juxta Scholasticam
historiam, artaba apud Chaldaeos eadem
mensura est, quae et ephi apud Hebraeos,
puta mensura trium modiorum. Albertus
vero dicit, quod artaba sit mensura pro-
portionata ad panis quantitatem, et quod
quotidie duodecim panes offerebantur, pro-
pter duodecim forte horas diei, ut singulis
horis videretur Bel capere cibum. Per si-
milam quoque intelligit similagineum pa-
nem. Sed secundum hoc dicere oporteret,
quod panes illi fuissent quantitatis prae-
grandis. Sequitur enim, quod quotidie
impendebantur quadraginta oves, id est
carnes earum, et sex amphorce vini, quae
magna vasa fuisse fernntur. Ista autem
alimenta tantae fuerunt quantitatis, quod

A sufficiebant septuaginta sacerdotibus Be-
lis, domesticisque eorum, ut infra habe-vcrs. o
tur. Quantum vero apud Babylonios deler-
minate continuerit modius vel amphora,
certitudinaliter non habetur. Mensurae enim
secundum terras, gentes, et tempora, va-
riantur. Sed conjici potest ex hoc, quod
panes et carnes oblatse, tot hominum sns-
tentationi suffecisse dicuntur.

Rex quoque colebat eum, rex scilicet Ba- 3
bylonis, et ibat per singulos dies adorare
ewm. Circa quod dicit Albertus : Quod ne-

B scio quare fecerit, nisi ne ei noceret, quia
in libris Chaldaeorum scriptum est, quod
Saturnus nulli unquam profuit, et multis
nocuit. Est enim distans altitudine, piger
motione, frigiditate mortificans, et siccita-
te discontinuativus. Ex quo, quod jam di-
xi, rursus patescit, quod scilicet Albertus
per Saturnum intelligat hic planetam, non
hominem. Sed juxta hoc mirum videtur,
quomodo rex et populus putaverint Belem
comedere, quum planeta alimentis hujus-
modi non utatur, ut omnibus constat ; nec

C apparentiam habet quod putaverint ido-
lum edere, si id cujus est idolum, edere
non putarent. Insuper rex statuam ipsam
vivere aestimavit, et ut vivum quid adora-
vit. Fuit quippe gentilium consuetudo, er-
ror ac caecitas, omne id deum putare,quod
supra communem hominum statum appa-
ruit, vel insolita atque magnifica egit :
sicut in Actibus Apostolorum describitur,
quod Paulo nil patiente a vipera ad ejus Act.xx
manum pendente, Barbari deum eum esse 6*
dixerunt. Et quum claudum ex utero ma-

D tris sanasset, dixerunt eum gentiles esse ibid.
Mercurium. Quoniam ergo idolum istud MK
tanla quotidie videbatur consumere, rex et
populus aestimaverunt quod aliquis esset
deorum, sicque adorabant Belem, non qua-
si planetam in ccelo gyrantem, sed ut rem
in se vivam atque divinam, quae posset
succurrere atque nocere.

Daniel* adorabat Deum suum, qui uni- ♦ p0,
versorum Deus est per creationem, et Deus Damel
uniuscujusque eum devote colentis tanto
specialius, quanto et ipse Deus gratiosius

14.

VIII,

180

ENARRATIO IN CAP. XIV DANIF.LIS.

ART. XV

habet se eirca suum cultorem, et quanto a
suo cultore cordialius amatur ac revereu-
tialius colitur. Dixitque ei rex, vel Baltha-
sar, vel pater ipsius : Quare non adoras

4 Del? Qui respondens, ait ei. Amicus euim
qua?rit amicum habere secum eumdem
deum, et comparem cultum. Quia non co-
lo idola manu facta, quum nihil numiuis
sit in eis. Et in Sapientia? libro legitiir :

Sap. xiv, Infandorum idolorum cultura, omuis mali
causa est et iuitium et finis. Sed viventem
Deum, qui est suum vivere ac intelligere,
et suum velle atque diligere, quum sit
simplicissimus purusque actus, qui crea-
vit coelum et terram, et habet potestatem
omnis carnis, cunctorum scilicet morta-
lium et omuium creaturarum, quia pote-
statem habet super ha?c dispoueudi de eis
ad nutum. Communicavitque Ghristo se-
cundum uaturam assumptam hanc pote-
statem, dando sibi auctoritatem judiciari-
am, et potestatem dominatoriam creatam
ac depeudentem, et quoad increatam, po-
tentiam quasi instrumentalem super ha?c
omnia, secundum quod Ghristus in Joanne
joann.-iL\n, Ioquitur Patri de se ipso : Sicut dedisti ei
potestatem omnis carnis.

5 Et dixit rex : Nonne videtur tibi Del
esse vivens deus? An non vides, quanta
bibat et comedat quotidie? Bibere autem
et comedere non competunt nisi viventi-
bus. Si in naturali philosophia rex erudi-
tus fuisset, faciliter potuisset pensare quod
idolum illud non viveret, quia non habuit
materiam dispositam ad informationem

6 formae substantialis vilalis. Et ait Daniel
arridens, ut benignitate regem leniret, fa-
ceretque attentum, et risu contemneret
idolum : Ne erres, rex. Iste enim deus
tuus, scilicet Bel, intrinsecus lutcus est, et
forinsecus oereus : ideo membra non habet
et viscera, ad comestionem et potationem
requisita. Circa quod scribit Albertus : Su-
per formam luteam idolum fusum fuit. Et
videtur tunc idolum factum fuisse, sicut
nunc fit. In necromantia enim docetur
fundi caput Saturni.

7 Et iratus rex contra eos qui sibi oppo-

A situm persuaserunt, et magnornm sump-
tuum sibi causa iu idoli hujus cultura fue-
runt, id est contra sacerdotes Belis, vocavit
sacerdotes ejus, ef ait eis : Nisi dixeritis
mihi, quis csf qui comedat impensas has,
id est oblationes prsefatas ad mensamBelis
altareque positas, moriemini, id est, sta-
tim faciam vos occidi. Si autem ostende- 8
ritis, quod Del comedat hcec, morietur Da-
niel,quia blasphemavit in Del, secundum
gentilium aestimationem, quamvis Belem
dehonorare ac reprobare, non fuerit bia-

B sphemare, secundum veritatem. Et dixit
Daniel regi : Fiat juxta verbum tuum. .
Territus non fuit Daniel sanctus, quia ex
naturali scientia et supernaturali illumi-
natione certissime noverat, idola viva non
esse neque comedere. Erant autem sacer- 9
dotes Bel septuaginta : quia (ut dicitur)
fuit ibi templum conventuale ; exceptis
uxoribus et parvulis et filiis jam adultis,
qui cceperant forte ministrare in templo.
Et venit rex cum Daniele in templum
Bel, et dixcrunt sacerdotes : Ecce nos egre- 10

C diemur omnes de templo, ef tu, rex, pone
cscas ante Belem propria manu, vel per
ministrum. et vinum misce, lymphando
vinum sex amphorarum. Solet enim, ut
dicitur, in terris illis vinum aqua tempe-
rari propter fortitudinem suam. Et secun-
dum Albertum, vinum calidarum terrarum
nocet, si bibatur non mixtum. Et claude
ostium, et signa annulq tuo. Sic enim re-
ges et principes sigillare antiquitus con-
sueverunt, ut patet in libro Esther de As- Estherm,
sxxevo.Et quuin mgressus fueris mane,msi ..

D inveneris omnia comesta a Bel,morte mo-
ricmur, id est, a te occidemur, vel Daniel
qui mentitus est contra nos. Despiciebant* 12
autem adversarium suum, scilicet Danie- *c°ntem-

nebant

lem, nec de hujusmodi obligatione cura-
verunt, certi de idolis suis, et putantes se
deprehendi non posse a Daniele; quia fe-
cerant sibi sub mensa seu altari Belis abs-
conditum introitum, et per illum ingre-
diebantur semper, id est opportunis horis
in templum occulte.Per viam quoque sub-
terraneam de domibus suis ad illum usque

ENARRATIO IN CAP. XIV DANIELIS. — ART. XV

181

introitum, ut fertur, vcnerunt. Et devora-
bant ea, id est cibaria posita ante Bcl.

13 Factumest igitur postquam egressi sunt
illi, et rex posuit cibos ante Bel, pratcepe-
rat Daniel pueris, id est famulis suis, ut
cineres sibi afferrent; et attulerunt cine-
rem, cribravitque cineres per totum tem-
plum, id est super pavimentum, ut ve-
stigia latere non possent, coram rege; et
egressi <lc lemplo, rex et Daniel cum suis
ministris, clauserunt ostium templi, et si-

14 gnantes illud annulo regis, abierunt. Sa-
cerdotes autem ingressi sunt nocte, etc, et
comederunt omnia et biberunt. Sacerdotes
isti de illorum fuerunt numero impiorum,

Sap.w,u. de quibus Sapiens scribit : .Estimaverunt
lusum esse vitam nostram, et conversatio-
nem vitae ad lucra compositam, et oportcre
undecumque acquirere.

15 Surrexit autem rex summo diluculo.
Dcsiderium namque sciendi quod latet et
magnum atque mirabile sestimatur, in-
flammat accelerarique facit optantem, et
curiositas sciendi incitamentum producit.

16 Et Danicl cum eo. Et rex ait quum venis-
set ad ostium templi : Salvane sunt signa-
cula, Danielf id est, nonne jam integra
sunt et intacta signeta seu sigilla, ostio
templi annulo meo impressa? Qui respon-

17 dit : Salva, rex, sunt signa ista. Statim-
que quum aperuissent ostium, fractis signe-
tis, intuitus est rex mensam Belis, super
quam posita erant cibaria. Ubi affcctus,
ibi etoculus; atque in id quod ardentius
appetitur aut amatur, oculus primo proji-
citur. Clamavit voce magna ad laudem dei
sui,et ex affcctu quo ejus excellentiae con-
gaudebat : Magnus es, Bel, id est grandis
potentiae : quasi hoc magnum sit, tot ciba-
ria devorare, quod et bestiis competit; et
non est apud te dolus quisquam, ut Daniel
asserit, sed bonus, verus et justus es. Be-
fert Valerius Maximus, quod quidam gcn-
tilium idola coluerunt, non tanquam viva
aut numinis contentiva, sed solum ut im-
mortalium deorum repraesentativa : sicque
ut adstruit, antiqui Romani idola venera-
bantur. Alii colcbant ca, ut viva atque di-

A vina : quorum princeps fuil Bermes Tris-
mcgistus, qui de idolis loquens : Statuas,
inquit, animatas dico, sensu et spirilu
plenas, humana proximitate contentas, im-
becillitates et sanitates hominibus facien-
tes : prout libro de Civitate Dei diffusius
recitat Augustinus. De quorum consortio
rex iste et sui fuisse videntur.

Et risit Daniel, non ex vanitatc, levila- 18
te aut pompa, sed ex aequitate, idololatriae
stullitiam deridendo. Itaque non omnis ri-
sns exstat culpabilisjsed qui ex inordinata

B procedit origine, ex vana cordis laetitia, aut
supcrbo contemptu cujusquam, vel simili
causa. De quo loquitur Christus : Vae vobis, Zuc.vi.25.
qui ridetis, quia plorabitis ; et Jacobus,
Bisus vester convertatur in luctum. Porro Jacob.w,
ridere ex complacentia veri et boni, vel ex 9-
contemptu falsitatis et malitiae, virluosum
ccnsetur,quemadmodumde idolis loquitur
Jeremias : Vana sunt et risu digna. Super- Jer. x,ib;
fluitas vero et dissolutio in ridendo, sem- LI'
per vitanda est : imo et risus in se non
vitiosus, frenandus et moderandus est, ne

C quispiam scandalizetur. Et tenuit regem,
ne ingrederetur intro. Ex devotione nam-
que ad Bel, mox voluit ejus altare accede-
re, et idolum adorare : quod Daniel non
permisit, quia iniquum, et ne rex suis ve-
stigiis vestigia confunderet aliorum. Etdi-
xit regi : Ecce pavimentum, animadverte
cujus vestigia sint hazc, an scilicet unius,
an plurium. Vestigia quippe non fallunt.
Nam vestigia dicuntur quasi pcstigia, id
est stigmata pedis. Et dixit rex : Video 19
vestigia virorum et mulierum ac infan-

D tium. Vestigia autem infantium seu pue-
rorum, a vestigiis virorum ac mulierum
discreta sunt quantitate, quia minora. Ve-
stigia vero virorum ac mulierum ab invi-
cem discrevit figura, quoniam mulieres
calceis aliter in figura dispositis utebantur.
Praeterea, secundum Albertum, viri pedem
habent magis concavum et fortius calcea-
tum ; feminae pedem habent subtus pla-
niorem et delicatius calceatum. Et iratus
est rex proptcr fraudulentiam sacerdotum,
et suam ab cis illusionem.

182 ENARRATIO 1N CAP. XIV DANIELIS. — ART. XV

20 Tunc apprehendit, id est, capi teneri- A siderationem, dicendo : Antiqui etiam in-
q ue jussit, recc sacerdotes et uxores et filios fernales deos colebant, ut Plutonem et
eorum;et ostenderunt ei abscondita ostiola Vulcanum; et in dracone videtur deus in-
in templo sub altari, per qua> ingredie- fernalis magis coli quam alius. Insuper
bantur, et consumebant quai erant super dicit : Cur draconem coluerunt nescitur,
mensam. Ad hoc enim rex compulit eos, et nisi forte ut non noceret. Potuit autem
in falsitate deprehensi tam evidenter fue- diabolus permissione divina draconem a
runt, quod nullus tergiversationi manserat nocumento solito impedire, ut homines
locus : imo sicut confunditur fur in furto tam insanis erroribus involverentur.

21 compertus, sic illi. Occidit ergo illos rex Et dixii rex Danieli : Ecce nunc non 23
per suos ministros, vel per unum eorum, potes dicere, quod iste non sit vivens deus.

et Bel tradidit inpotestatem Danielis.Wdit Rex iste et populus ejus pari amentia la-
enim, quod Bel non erat nisi res inanima- B borabant, deum et adoratione dignum pu-

ta et fallax. Qui subvertit eum et templum tantes, quidquid insolitum et magnum ac

ejus, comminuens idolum, et templum per supra hominum virtutem apparuit. Aliqui

subditos destruens. tamen affirmant, quod Babylonii virtutem

22 Consequenter alia recitatur historia. Et alicujus dei infernalis in dracone esse pu-
erat draco magnus (draco est maximus tabant. Adora ergo eum, ne dispari cultu
serpens) in loeo illo. Dicunt quidam, quod dividamur, qui tanta amicitia nectimur.

fuit in quodam templo civitatis Babylonis Dixitque Daniel : Dominum Deum meum 24

in lacu seu subterraneo loco. Circa hsec adoro,quia ipseest vivens Deus,iste autem

dicit Albertus : Aristoteles vult, quod dra- non est vivens Deus, sed bestia vilis. Tu 25

co sit serpens cubitalis, qui propter hoc autem,rex,da mihi potestatem, et interfi-

quod omne aliud venenosum comedit, pes- ciam draconem absque gladio et fuste, id
simum habet morsum. Hic autem draco C est adjutorio Dei viventis, et per rationis

dicitur magnus serpens extensi corporis, industriam naturalesque causas, sicut pa-

magnorumque dentium, ita quod fossura tebit. Et ait rex : Do tibi.

dentium ejus, magna et profunda infert Tulit ergo Daniel picem et adipem et 26

vulnera, ut dicit Semirion philosophus. Et pilos, et coxit pariter fecitque massas, id

colebant eum Babylonii. Mirum videtur est offas ad modum massarum, et dedit in

quod homines sic poterant excsecari, quod os draconis, accedendo draconem absque

tam turpem bestiam coluerunt. Et nonne Isesione, virtute divina, vel ut aliqui pu-

sciverunt quod bestia esset vilior homine, tant, massam projiciendo draconi, et diru-

et draco eis prodesse non potuit? Et re- ptus est draco. Secundi\m Albertum,Daniel

spondendum, quod indicibilis fuit et est tulit picem, ut viscositate picis intestinum

csecitas idololatrarum, et justo Dei judicio draconis, quod spissum est, conglutina-
sic excsecari sinuntur, a dsemonibusque il- D retur et cohsereret; adipem, ut ob ejus

ludi. Nec tantum draconem coluerunt gen- dulcedinem appeteret offam, et sumeret

tiles, sed et volucres et serpentes, juxta eam ; pilos, ut adeps cum pice continuitate

Sap.xv, 18. illud Sapientiae : Animalia miserrima co- pilorum contineretur, et massa? digestio

lunt. De quibus ad Romanos scribit Apo- impediretur. Dicit enim Avicenna, quod

i?om. i,23. stolus :Mutaverunt gloriam incorruptibilis pili ab animalibus non digeruntur, sed

Dei in similitudinem imaginis corruptibi- evomuntur. Coxit autem haec pariter, ut

lis hominis,et volucrum, et quadrupedum, quodlibet istorum alterum ubique pene-

et serpentium. Denique quomodo indurati traret ; et dedit in os draconis, ut ex massa

Judsei quandoque talpas et vespertiliones strictum intestinum draconis scinderetur,

/*• ", 20; adoraverunt, in Isaia ct Ezechiele ostendi- pice conglutinaretur, et horrore pilorum

Ezech. vm, , . , . .

io, n. tur. Albertus autem habet hic aliam con- ad vomitum elevaretur, sicque draco sin-

ENARRATIO IN CAP. XIV DANIELIS. — ART. XV 183

gultiens rumperetur. Lyra quoque hic ait : A Et congregati sunt adversum regem.

Propter odorem pinguedinis calefactavlra- Primo inter se convenerunt contra regem,

co massam libenter accepit : quam quum habendo consilium quid essent acturi. El

momordisset,dentes ejus involuti sunt pro- dixerunt inter se : Judaius factus est rex.

pter picem et pilos, sic quod non quivit os Quod dupliciter intelligi potest : primo,

aperire, et massam hanc masticare, et ex quod dicere voluerunt Danielem Judseum,

consequenti nec respirare. Et quia est esse factum regem ipsorum, quia omnia

animal valde calidum, ut patet per effe- faceret inter eos quse vellet; secundo,quod

ctum, quia aliquando emittit fumum, ali- rex eorum judaizaret, et patrias leges re-

quando ignem, ex defectu respirationis linqueret, Danielem sequendo. Bel destru-

ruptus est venter ejus. Ex quibus ostendi- ooit, sacerdotes et draconem interfecit, vel

tur, quod draconis occisio partim fuit mi- rex dando licentiam, vel Daniel de licentia

raculosa, praesertim si (ut dicit Albertus) B regis. Et dixerunt, guum venissent ad 28

Daniel draconem accessit, et dedit in os regem : Trade nobis Danielem ad occiden-

ejus offas unam post aliam; partimque na- dum, aliogui interficiemus te et domum,

turalis, ex naturalibus scilicet causis et id est familiam et sobolem tuam. Vehe-

humana procedens industria. Et dixit Da- mens passio et impatientia ita occupavit

niel : Ecce guem colebalis, id est, ex hac et vicit eos, quod nec regem honorave-

diruptione et sordenti materia claret, quod runt, nec rationem attenderunt, sed sola

deus non fuit. potentia ac violentia uti decreverant.
27 Quod guum audissent Babylonii qui Vidit ergo rex, guod irruerent in eum 29

tunc praesentes non erant, indignati sunt vekementer animo concitato et impetuoso,

vehementer : in quo patet mira eorum ex- concordes facti in malo ; et necessitale

csecatio, ingratitudo et pravitas. Nam gra- compulsus, quia eis reluctari non valuit,

tias agere debuerunt, quod a diabolo, ve- C tradidit eis Danielem : quem etiam ra-

nenatoque bruto fuerant liberati. Sed forte puissent, quamvis rex non dedisset. Furor

a residuis sacerdotibus, et propinquis sa- autem multitudinis,irrationabilis valde est

cerdotum jam occisorum incitabantur,imo atque timendus. Qui miserunt eum in la- 30

et ex proprio cseco amore, quo ad deos cum leonum, ut eorum dentibus discer-

suos instigante diabolo afficiebantur. Fer- peretur : quod pcenale est valde. Et erat

tur autem in Scholastica historia, quod ibi sex diebus : ut si non a leonibus de-

sacerdotes draconis habebant hydraulia, id voraretur, fame periret. Timebant fortas-

est vasa plena aqua, facta de coriis vitu- se ne aliqua arte leones compesceret, qui

lorum, et percutiebant ea virgis corauli- draconem tam mirabiliter interfecit. Ideo

* a/ias co- nis *, ut facerent sonurn terribilem quasi tot diebus eum ibi dereliquerunt lacu

tonitruum,ad quem excitatus draco, quan- clauso manente, nec aliquo accedere fas

doque emittebat fumum,aliquando ignem, D habente. Porro in lacu erant leones sep- 31

interdum visibiliter apparebat.Quibus ver- tem. Consideranti litteram istam et textum

bis addit Lyra, quod vulgares reputabant sexti capituli, constat quod ista missio Dan. vi,i6

quod apparuit quasi sacrum, decepti a Danielis in lacum leonum, in pluribus dif- et seq'

sacerdotibus draconem colentibus propter fert ab illa quae sub Dario facta est, prout

qusestum temporalem. Similiter, inquit, habetur supra. Et dabantur eis duo cor-

fit in Ecclesia quandoque maxima dece- pora guotidie hominum damnatorum, qui

ptio populi in miraculis fictis a sacerdo- ad hoc reservabantur et colligebantur, et

tibus, vel eis adhserentibus propter lu- duce oves de communi, regalibusve im-

crum. Et talia sunt a bonis exstirpanda pensis. Et tunc non data sunt eis, ut de-

prselatis, quemadmodum illa exstirpata vorarent Danielem : si non ex naturali

sunt a Daniele. ferocia, saltem ex famis magnitudine fa-

•184

KNARRATIO 1N CAP. XIV DANIULIS.

ART. XV

ccrenthoc. Bestiis autem clausis proprium
est, magis saevire.

32 Erat antem Habacuc prophcla, unus
duodecim Prophetarum minorum, in Ju-
dcea. Fuitque Habacuc de tribu Simeon,
secundum Scholasticam historiam. Et ipse
coxerat pulmentum, et intriverat panes
in aloeolo, id est vase concavo parvo,dicto
ex similitudine alvi, id est ventris, in quo
cibi ponuntur. Intriverat autem panes, se-
cundum Albertum, ut mollificati, facilius
sumerentur. Et ibat in campum, ut ferre4,

33 messoribus qua? paravit. Dixitque angclus
Domini ad Habacuc. Forte visibiliter sibi
apparuit : nam et frequenter sibi creditur
apparuisse. Fer prandium guod habes, id
est cibum hunc quem defers pro prandio
tuis messoribus, in Babylonem Danieli,

34 quiest in lacu leonum. Et dixit Habacuc,
angelum recognoscens : Domine, Babylo-
nem non vidi, et lacum nescio. Praevidit
enim Jerusalem capiendam, venientibus-
que Chaldaeis, fugit in alium locum, se-
cundum Scholasticam historiam. Albertus
tamen dicit, quod videtur fuisse de pau-

ivfieg.xw, peribus terrae, qui relicti sunt a principe

12, militiae Chaldceorum. Sed istud faciliter, ut

arbitror, concordatur. Quamvis enim in-

stante obsidione Jerusalem, Habacuc fu-

gerit, tamen capta urbe potuit reverti,

praesertim audito quod rex Babylonis prae-

fecisset Judaeae Godoliam Judaeum : quia

tunc multi Judaeorum dispersi hinc inde,

redierunt ad eum, et collegerunt messem

ibid. xxv, multam, ut quarto Regum et in Jeremia

23; /«>•. xl, de hisce rebus dicitiir.

35 Et apprehendit eum angelus Domini in
vertice ejus, et portavit eum capillo capi-
tis sui. Angelus in assumpto corpore se
ostendens, similitudine manus apprehen-
dit Prophetam in vertice capitis, et solos
capillos, vel unum dumtaxat crinem ca-
pitis ejus tenuit manu, ad insinuandum
quam facillime eum ferre potuerit. Virtus
autem angelica tetigit, non pilos dumta-
xat, sed totum Habacuc corpus, movens
illud facillime, quum et angelici spiritus
ccelestia moveant corpora rapidissimo mo-

A tu, quorum comparatione tota terra est
tanquam punctum. Itaque apprehenso Ha-
bacuc per capillum, ille capillus non tulit
corporis gravitatem, sed virtus angelica
influxit in illud ac tulit. Posuifque eum
in Babylone super lacum in impetu spi-
ritus sui, id est celerrima actione suae
spiritualis potentiae. Yerumtamen, secun-
dum Albertum sensus est, quod angelus
fecit spiritiim, id est ventum impetuosum,
ac si Habacuc vento fuisset portatus. Vel,
In impetu spiritus sui, id est sui ipsius,qui

B spiritus estseu spiritualis substantia; visi-
biliterque apparens, videbatur quasi quid
constans ex corpore et spiritu ut homo, in
cujus forma apparuisse credendus est.

Et clamavit Habacuc : Daniel serve 36
Dei, non servitute servilis, sed filialis ti-
moris atque infusi amoris. Sic enim et
Christus secundum naturam assumptam
dicitur Dei servus, quum in Isaia dicitur :
Ecce intelliget servus meus, et sublimis is. ui, 13.
erit valde. Tolle prandium quod misit tibi
Deus. Cur angelus per se ipsum ista aut

C alia alimenta non attulit? nisi ad decla-
randam Dei potentiam, et ad consolatio-
nem non tam Danielis quam Habacuc ;
itemque, ut opera misericordiae humana
in esurientes et captos exhibita commen-
dentur, socialisque vita approbetur. Sic et
devoto presbytero jussit Christus, ut Be-
nedicto beatissimo cibum afferret. Et ail 37
Daniel : Recordatus es mei, Domine Deus,
id est, per hanc providentiam subventio-
nemque tuam, ostendisti te memorem esse
mei, et instar recordantis te habuisti, cu-

D jus scientia immutabilis est et aeterna ; et
non dereliquisti diligentes le caritate in-
fusa : de quorum numero Daniel per re-
velationem aut certa indicia scivit se esse.
Surgensque Daniel comedit. Primo be- 38
nedixit Deo : quo facto, comedit. Si lacus
erat magnae profunditatis, Daniel forte per
gradus ascendit usque ad Habacuc, vel
Habacuc intravit ad Danielem non timens
leones, de angelica certus praesentia : et
forte quod angelus lacum aperuit, vel ejus
virtute Propheta.

ENARRATIO 1N CAP. XIV DANIELIS. — ART. XV

185

Porro angelus Domini restituit Haba-
cue confestim in locum suum apud nics-
sores, vel in loco quo eum apprehendit. Et
puto quod nemo in terra vidit Habacuc
sic volantem in aere, agente hoc virtute
divina ; vel ob motus velocitatem corpus
ejus videri, aut non, aut vix potuit.

39 Venit ergo rex die septima, completis
sex diebus, ad quos fuit Daniel adjudica-
tus esse in lacu sine visitatione, ut luge-
ret Danielem quem credidit mortuum ; et

40 ecce Daniel in medio leonum sedens. Et
exclamavit voce magna, scilicet ex magna
admiratione et gaudio, rex, dicens : Ma-
gnus potentia, pietate et gloria, imo in
omni perfectione immemus, Dominus Deus
Danielis : omnium quidem Deus per crea-
tionem, Danielis specialiter per provisio-
nem tam singularem ac gratiosam. Et ex-
traxit eum de lacu, manibus ministrorum

41 suorum. Porro illos qui perditionis, id
esl condemnationis ad mortem, seu per-
ditionis, non quae fuit, sed quoe fuisset,
nisi Deus succurrisset, ejus causa fuerant,
quantum in ipsis fuit : et isti fuerunt
aliqui principales, qui communitatem ad
seditionem et contra Danielem inflamma-
verunt ; intromisit in lacum, et devorati
sunt in momento, id est valde velociter,
coram eo : quia leohes diu nil comede-
runt; et Deus sic voluit, ut Danielis li-
beratio miraculosior appareret, ad genti-
lium sedificationem, ac divinae potentise

42 declarationem. Tunc rex ait : Paveant ha-
bitantes in universa terra imperii mei,
vel per totum orbem terrarum, Deum Da-
nielis, quia ipse est liberator, ab universis

A eripiendo, et salvator, prospera conbucn-
do, faciens signa divinae potentiae osten-
siva, et mirabilia mentes hominiim in
stuporem et admirationem moventia ; qui
liberavit Danielem de lacu leonum. De
horum verborum expositione pertransco,
quia plenius exposita sunt sexto capitulo. Dan.w. 20,

Postremo circa id, Clamavit rex voce "7'
magna, dicens, Magnus es, Bel, scribit Hie-
ronymus : Istud videtur observationem no-
stram subvertere, qua dudum asseruimus
vocem magnam in sanctis tantum reperi-

B ri. Quod solvit Hieronymus, quia ista hi-
storia non est in canone, id est in Scriptu-
ra canonica, nec apud Hebraeos habetur.
Vult ergo Hieronymus dicere, quod in
Scripturis canonicis vox magna non nisi
sanctis seu bonis et virtuosis attribuatur.
Verumtamen objici potest B. Hieronymo
illud quarti libri Begum : Stetit itaque iv Be<j.
Babsaces, et exclamavit voce magna Ju- XVI"' "
daice, et ait. Secundo quoque Paralipome-
non libro ita habetur : Clamore magno 11 Par.
lingua Judaica contra populum persona- xxx

C bat. Sed et in Luca de Judseis Christi cru-
cifixoribus legitur : At illi instabant voci- iuc.xxm,
bus magnis, postulantes ut crucifigeretur. "3-
Verum quoniam istud raro invenitur, et
quod modicum est pro nihilo reputatur,
verbum Hieronymi expertissimi in Scri-
pturis, pie potest intelligi. Magna autem
vox sanctis proprie adscribitur, qui non
solum sonitu oris, sed et mentis fervore
caritativo clamant ad Creatorem super-
amabilem et superdignissimum, qui est
super omnia Deus sublimis et benedictus.

D Amen.

FINIS COMMENTARIORUM IN DANIELEM PROPHETAM

ENARRATIONES

DUODECIM PROPHETAS MINORES

I). DIONYSII

GARTUSIANI

ENARRATIONES PLE AG ERUDFLE

IN DUODECIM PROPHETAS MINORES

OSEE, JOELEM, AMOS, ABDIAM, JONAM,
MICHvEAM, NAHUM, HABACUC, SOPHONIAM, AGGjEUM,

ZACHARIAM, MALACHIAM

EX EDITIONIBUS COLONIJ]

JOANNIS SOTERIS ET MELCHIOKIS NOVESIANI, MDXXXIII ; (s. t. n.) MDXXXIX;

JOANNIS QUENTEL, MDXLIX;
GERVINI CALENII ET HEREDUM JOANNIS QUENTEL, MDLXVIII.

EGREGIO ET VENERABILI VIRO, JURISPRUDENTI^E CONSULTISSIMO AC DOMINO
D. JOANNI RINCK, PATRONO AC M^CENATI NOSTRI ORDINIS ET OMNIUM LIT-
TERATORUM MAGNIFICENTISSIMO, F. THEODORICUS LOER A STRATIS CARTUSL^E
COLONIENSIS VICARIUS S. D.

OMNES ferme priscorum philosophorum exactissimi, perbeatos censuerunt
eos (et quidem mea sententia rectissime) quibus non modo optima fortuna
arrisisset, sed virtutum splendor quoque illustriores redderet. In quorum
te albo, ornatissime Vir, non postremum conspicio^ nempe cui pulcherrimae cor-
poris et animae dotes, cui opulentissima honoris dignitas, et cui rerum tempora-
lium cumulatissimae opes, et quod inter haec mihi laudatissimum videtur, multi-
jugae eruditioni tuae, summae religionis pietas copulata est. Hinc probe claritudinem
natalium tuorum, totiusque familiae Rinckorum et prosapias, tua sapientia et vir-
tutum decore, non modo exornare videris, sed et longe avos, proavos, atavosque,
quantumvis clarissimos, superare contendis. Quo factum est, ut non immerito
insignis Agrippinae te Senatus ad sui splendorem suo jampridem ordini adsciverit,
idque prudentissime, quo patrem eruditissimum, avum, patruos, omneque avitum
genus (qui multo jam tempore consulatum non absque magna laude administra-
runt) unus referres. Accedit praeterea gloriae tuae, quod non eruditione tantum
ac dexteritate, verum pietate quoque, quam sibi jam olim Rinckorum stirps prae-
cipuam vindicavit, mirum in modum civibus tuis praeluces. Nam in pauperes, eos
potissime qui Christo sua ante reliquerunt, quis adeo est pius? quis aeque cle-
mens? quis tam liberalis atque tu? Aut cujus limina religiosi, maxime Francisca-
ni, atque tua assidue frequentant? Mirandum sane quomodo tantos sumptus tuae
ferre possint quantumvis etiam amplissimae opes, nisi Christo hos impenderes, a
quo quidquid in pauperes erogatur, centuplo mox fcenore recipitur. Praeterirem hic
quae in reverendissimum Archiepiscopum Daciae D. Georgium Schotberch virum
integerrimum, doctissimum atque omni virtute consummatum facis (propterea
quod parum hinc laudis clero nascitur Coloniensi), nisi tanta virtus, tanta in il-
lum pietas tua et tam diu perseverans, jam omnibus adeo esset nota, ut vel me
tacente se ipsam jam ante praedicaverit. Hunc namque virum propter fidei confes-
sionem a sede sua, ab honore, ex re familiari deturbatum, exsulem et pene ab
omnibus derelictum, tu aliquot jam annis religiosissime, non ut hospitem, sed
ut patrem, et qua decet reverentia, ut episcopum, in domo tua foves. Ubi (ut
obiter illud dicam) poterat quidem id universo clero vitio dari, nec sine opprobrio

102 EPISTOLA NUNCUPATORIA

objici, quod tanto viro, tanto antistiti, propter Ghristnm exsulanti, non providet
vel de Ghristi patrimonio unde vivimus omnes, nisi tu illis et virtutem et laudem
praeriperes. Tibi enim, ut video, gloria haec mercesque a Deo servata est, tibi vir-
tutis hujus palma constituta est, tibi misericordiae hujus praemium debebatur : ut
(quod religiosa tibi stirps tua veluti hereditarium reliquit) in egenos impendio
sis misericors. Proh pudor, quod arcis otiosam pecuniam includere, aut plerique
humo defodere malunt, quam in sanctos hujusmodi Ghristi pauperes erogare. Ni-
hil revera tua hac misericordia prasstantius, nihil liberalitate tua dulcius, nihil
commendabilius. Hac namque eflicis, ut quantumvis in pauperes eroges, majora
semper tibi Deus retribuat : adeo ut propemodum certare tecum divina libera-
litas videatur, atque periculum facere an tu plus pro sui valeas amore elargiri, an
ipse uberiora queat refundere. Utinam cunctis inesset divitibus hic animus, quo
misericordiam faciendo pauperibus, Domino foenerarentur : atque tribuendo mem-
bris Ghristi, Ghristum ipsum sibi constituerent debitorem. Verum nequaquam tibi
sordere debet haec virtus, licet a paucis frequentetur, licet pauci hanc colant : quin
potius tanto esse tu debes ferventior, tantoque in Ghristi pauperes eleemosynarum
profusior, quanto hac misericordia nihil tibi minui, sed temporalia magis cresce-
re, Domino eadem adjiciente, didicisti. Equidem pro hac tua in Deuni fiducia, pro
clementia in pauperes, pro liberalitate heroica in omnes, non possum tibi non
gratulari : quamvis non tantum has in te virtutes, sed reliquas omnes, quarum
nullam tibi deesse credo, admirer. Eapropter, si liceret soli facem circumponere,
niterer ego quoque postremus tuus clientulus, post eruditissimos quosque viros,
Rodolphum Langenum, Erasmum Roterodamum, Nicolaum Herbron, etc, splen-
dorem tuum orbi toti reddere notiorem et ab oblivionis injuria, qualicumque hoc
nostro scripturse suffragio vindicare. Atque ideo Dionysium hunc nostrum, virum
non minus religione ac sanctimonia quam eruditione clarum, tibi tum doctissimo,
tum pientissimo legendum, tuo patrocinio defendendum, tuo subsidio evulgan-
dum, qua decet devotione et reverentia dedico. Praesertim enarrationes ejusdem
piissimas doctissimasque in Prophetas duodecim quos minores appellamus, non
tam argumento et vaticinii decursu, quam elocutionis modulo et sententiarum
compage a majoribus differentes. Nam quae majores concitatiore divini Numinis
(ut ita dicam) spiritu stimulati, longo verborum ambitu, variis aenigmatum figu-
ris, et personarum crebris mutationibus effuderunt, hasc quoque minores, quibus
gratiae placidior instinctus adfuisse creditur, angustioribus periodis, et per brevio-
res obscuritatum anfractus complexi sunt. Porro prophetiam non humana mens
suapte natura per humanam sapientiam depromit, sed Spiritus Sanctus (ut
Sedulius ait) per gratiam loquentis dictat. Prophetas vero enarrare nemo facile
potest, nisi divino quodam afflatu excitetur : perinde ac prophetiam nemo elo-
quitur, nisi Spiritus Sancti inflammatione incalescat, nec interpres sine Dei prae-
cipuo afflatu explicat divinum oraculum, quod citra praesentis Numinis impulsum
/s. xxix, Propheta effari non potuit. Isaias testatur visiones esse verba libri signati : quem

"' l2' si quis dederit scienti litteras, dixeritque, Lege, respondebit, Non possum, signatus
est enim ; sin dederit nescienti litteras, et dixerit, Lege, respondebit, Nescio

A/ioc. v,t,3. litteras. Joannes se vidisse librum ait scriptum intus et foris, signatum sigillis

EPISTOLA NUNCUPATORIA 193

septem, quem nemo aperire, cujus signacula nemo solvere potuit. Osee propheta
inter hos duodecim primus, voluminis sui obscuritatem cognoscens, scripsit :
Quis sapiens, et intelliget ista? intelligens, et cognoscet ea? Cui succinit Jeremias oseexivjo.
dicens : Quis est vir sapiens, qui intelligat hoc, et ad quem verbum oris Domini /«•.«,«.
fiat, ut annuntiet istud? Quod si prophetise librum nemo solvit, nisi leo de tribu aPoc.v,5.
Juda, radix David, si prophetia Scripturse propria interpretatione (ut beati Petri apetr.i,
verbum est) non fit, si voluntate humana nunquam allata est prophetia, sed Spi- "
ritu Sancto inspirati locuti sunt sancti Dei homines : quis non videt quemad-
modum imprimis arduum, sic quoque periculosum esse, in Prophetas elucubrare
commentaria? Nempe in quibus, ut inconcinna quaedam verborum congeries le-
cturienti sese primum offert, ita in eruendo sensu immensus labor, et in errorem
proclivus et lubricus, identidem enarratori impendet, ut personarum verba sub-
inde mutantur, ut historiae ordo confunditur, ut minae temperantur consolationibus,
ut sedationibus mitescunt irae, ut medicamentis verbera deliniuntur : ita senten-
tiarum quae ad Prophetae scopum pertinent, difticilis est et plena discriminis
consarcinatio. Quare factum est ut pauci in enarrandis Prophetis oleum et operam
impenderint, nonnulli etiam avnrr&is yepa( (quod dicitur) in illorum explanationem
provolarint. Apud Graecos, Apollinarium Laodicenum commentariolos in Prophe-
tas reliquisse testatur Hieronymus : verum ejuscemodi, ut sensus magis tangant
quam explicent. Guderunt quoque libros in Prophetas Origenes et Didymus, sed
tales, ut beati Hieronymi palato non satisfaciant. Post Hieronymum apud Latinos
plerique hanc provinciam susceperunt, ceterum non aequali, neque eruditione et
judicio, neque auspicio et eventu. Inter hos est D. Dionysius noster, quem si
cum aliis conferas, admiraberis viri sanctitatem, commendabis diligentiam, su-
spicies eruditionem, deosculaberis pietatem, olfacies spiritum propheticum, quo
imbutos esse oportet Prophetarum prfwSouc et enarratores. Quod ad historiae veri-
tatem pertinet, sagaciter vestigavit : quod ad allegoriam, firmissimis Scripturae
testimoniis communivit : quod ad ordinem perturbatum, clarissima serie illustra-
vit : quod ad rerum gestarum involucra, miro quodam artificio evolvit : quod
postremo ad verborum tricas et sententiarum nodos, docte simul et feliciter eno-
davit. Hasce itaque elucidationes piissimas tibi consecro, rogans ut ab humili
monacho, tu qui doctos omnes piosque amas, foves ac promoves, munusculum
hoc non gravato suscipias animo. Scio me nosque omnes hujus monasterii alum-
nos, majora debere Rinckorum familia?., nec oblivisci nos posse quidquid candida
illa majorum tuorum progenies in nos contulit. Quis enim nesciat quanto favore
et benevolentia, quantisve beneficiis tota Rinckorum progenies ccenobium nostrum
atque nos semper affecerint ? Qui nec immerito loci nostri fundatores censeri
poterunt (quorum unus olim apud nos novicius, non parvam attulit in domus
subsidium eleemosynam), si interim tacere libuerit quod cellam necessariis pro-
visionibus pro uno monacho, quem perpetuum habeant pro se apud Deum di-
vinorum sacrificiorum exhibitorem et intercessorem, fundaverunt ; parvam (ut
vocamus) galilaeam, non tamen parvis sumptibus ; item domum capitularem et
bibliothecam : praeter ea quse quotidie ab hac religiosissima familia percipimus.
Gui itaque haud immerito is honos tribueretur : tibi vero omnium maxime,
T. 10. 13

194

EPISTOLA NUNCUPATORIA

propter haud vulgaria (quibus in dies fovemur) beneficia, et prudentissima consilia
quibus in moderandis rebus nostris per te tuosque juvamur, proque pio affectu quo
sedulo, non sine laboribus nos invisere dignaris, nobis in divinis assistens ofilciis,
quibus frequenter interesse soles, spem habens bonorum quae Deus per nos operari
dignatur, te participem fieri. Nihil hinc dubito quin boni consulturus sis hujusce-
modi nostri auctoris librorum oblationes, tametsi sermone scholastico, impolito et
triviali, quomodo suo saeculo et suae aetatis hominibus conveniebat, absque ullo
apparatu vel affectatione, sed presso et facili (quod imprimis ecclesiasticum scripto-
rem decet) descriptos stilo : vetuti praelibamina quaedam eorum quos et vestris et
universo consulatui propediem consecraturi sumus. Dominus Jesus salvator, ama-
tor et redemptor noster te, Vir carissime, cum tibi carissimis bene fortunare atque
ad decus urbis nostrae perquam diutissime valere velit, Dionysio nobisque amice
faventem. Ex domo divae Barbarae Coloniensis Gartusiae. Anno MDXXXIII.

ENARRATIO

IN OSEE PROPHETAM

PROCEMIUM

APIIJNTIAM omnium antiquorum exquiret sapiens, et in Prophetis vacabit.
Eccli. xxxix, 1.

Melior quippe est sapientia cunctis opibus ; et omnia quae desiderantur, huic pr0o.m,
non valent comparari. Neminem quoque diligit Deus, nisi qui cum sapientia inha- ^j.^Vg
bitat. Jdeo Salomon admonet : Dic sapientiae, Soror mea es, et prudentiam voca ami-/>ro„iVIIi4.
cam. Sed quia ab exordio mundi increata sapientia Dei in animas sanctas se trans- sap.vn,27.
tulit, Prophetas atque amicos Dei constituens, constat quod in codicibus Prophetarum
salutaris sapientia prsecipue contineatur, sapicntia utique infusa ac supernaturalis,
quoniam principe Apostolorum testante, Non voluntate humana allata est aliquando i\petr.\,
prophetia, sed Spiritu Sancto inspirati, locuti sunt sancti Dei homines.

Ad obtinendum ergo sapientiam hanc, digne ac diligenter scrutandi sunt libri Pro-
phetarum, prsesertim quum ipsi sint fundamentum orbis terrarum : quorum solidis-
sima documenta stabiliunt universam Ecclesiam Dei, fidemque catholicam vehementer
corroborant, dum quidquid in novo Testamento de Christo audimus peractum, in
dictis Prophetarum invenimus prophetatnm. Universi namque Prophetae locuti sunt ad
dies Messise, quemadmodum Petrus in Actibus protestatur : Omnes Propheta? a Samuele £ct. m,u.
et deinceps prsenuntiaverunt dies istos. Porro quam gratum sit Deo hujusmodi stu-
dium, elucescit ex eo quod scriptum est : Concupiscentia sapientise deducet ad regnum sap.w,u.
perpetuum. Quomodo insuper sapientiam sacrae paginse oporteat investigare, discere,
perscrutari, in Proverbiis docemur : Si sapientiam invocaveris, et qusesieris eam quasi prov.n, 3-5.
pecuniam, et sicut thesauros effoderis illam, tunc scientiam Dei invenies. Diligenter
igitur, indesinenter, et sine fastidio inquirenda est scientia divinae Scripturee : sic
tamen, ne caput debilitetur, nec anima tantum se occupet in studio intellectus, neque
sic absorbeatur in consideratione et lectione, ut in his quse devotionem concernunt,
tepescat, vel in caritatis sancto fervore minus proficiat.

Postremo, quoniam in duodecim Prophctariim volumine quaedam abyssus est dif-
fictiltatum, magna profunditas sapientia?, abundantia quoque mysteriorum Christi atque
Ecclesiae, intentio est explanationi duodecim Prophetarum in hoc opere insudare, ejus
in primis ope et gratia implorata. de quo scriptum est : Dominus dat sapientiam, et lba. 6.
ex ore ejus prudentia et scientia. Ut enim Hieronymus asserit, in explanatione omnium
Prophetarum Sancti Spiritus indigemus adventu, ut cujus instinctu scripti sunt, illius
revelatione pandantur.

ENARRATIO

IN OSEE PROPHETAM

ARTICULUS PRIMUS

DE QUIBUSDAM PR.EAMBULIS IN EXPOSITIONE DUODECIM PROPHETARUM.

ICUT in novo Testamento evangelicis A modnm in corporalis fabricae constrnctio-

docnmentis adjnncta est apostolica do- ne tria snnt, qnibus ad majora consurgi-

ctrina, in Epistolis Pauli aliisque septem tur, scilicet fundamentum, paries, tectum ;

Ganonicis, in Apocalypsi quoque et Acti- ita et spiritualis structura Ecclesiae tribus

bus Apostolorum contenta, ita in veteri quasi munimentis continetur ac consum-

Testamento legi Mosaicse prophetica dicta matur, videlicet lege, prophetia,Evangelio.

ac scripta succedunt : non tamen consimili Lex ergo quasi lapidem ponit in funda-

modo parique causa per omnia. Evangeli mento, prophetia parietes constituit, Evan-

cse nempe Christi doctrinse superadditum gelium tectum consummat.Tn lege enim

est apostolicum dogma : non propter in- dicitur : Gentibus multis foenerabis, fratri Deut. w,

sufficientiam vel imperfectionem evange- autem tuo non fcenerabis. Ecce quasi in- 6;XXI"' 19-

licae disciplinae ; imo evangelica doctrina choatio, dum in parte prohibetur usura.

prorsus perfecta est, tum quantum ad om- B In prophetia vero ille fertur in tabernacu-

nis culpae exclusionem, tum quantum ad lo Domini quieturus, qui pecuniam suam ps. xtv.s.

praeceptorum et consiliorum evidentissi- non dederit ad usuram; et Ezechiel, Usu- Esech.

mam traditionem, tum etiam quantum ad ram, inquit, et superabundantiam non ac- ^"'ig7'

exemplaris vitse exhibitionem, fidei corro- cipies. Ecce profectus. In Evangelio autem

borationem, ccelestisque prsemii pollicita- dives ille spiendide epulans condemna- Luc. m,

tionem : sed propter particulariorem ac tur, non quia aliena rapuerit, sed quoniam ,9 "--•

diffusiorem admonitionem ac prosecutio- sua non erogavit. Ecce consummatio. Lex

nem eorum qua? in Evangelio continentur, itaque elementum est incipientium, pro-

et ad praecavendos futuros errores, item- phetia eruditio proficientium, Evangelium

que ad solvendum qusestiones incidentes. consummatio pervenientium : quatenus a

Legi vero Moysis prophetia succedit, ut fundamento inchoantium, per parietem

minus dicta suppleat, obscura elucidet, et C proficientium, ascendamus ad tectum per-

de Christi mysteriis plenius tractet. Quum venientium, tanquam cum Apostolo rapti ucor.xn,

Rom. x, 4. enim finis legis sit Christus, secundum usque ad tertium coelum, ubi audiamus "'4'

Apostolum, in hoc patet imperfectio legis, arcana verba, qua? carnalis homo non per- icor.n.u.

quod de Christo ejusque mysteriis tam cipit. Primum ccelum in lege, secundum

modice tamque obscure profatur. in prophetia, tertium in Evangelio. Hi sunt I,[fl«sf-*vu>
Denique, secundum Glossam, quemad- tres panes Eliso appositi, quos et in Evan- o.

200

KNARRATIO IN OSEE PROPHETAM. — ART. 1

zkc.xi,5-8. gelio amicus commodat postulanti. Primus
panis est purgatorius, quoniam lex sal-
teni timore pcenae retrahit a peccatis. Se-
cundus, consolatorius, quoniam prophetia
claris de Christo promissionibus consola-
tur praestolantes. Tertius, consummalorius,
quia legis et Prophetarum eloquia Evange-
lium Christi consummat. Haec insuper tria,
videlicet legalis profunditas, prophetalis
subtilitas, evangelica veritas, sunt qua-
si tria candelabra Ecclesiam illustrantia.
Quemadmodum autem ad materialis do-
mus perfectionem atque ornatum alia mul-
ta concurrunt, praeter tria praefata, vide-
licet fenestrae, ostia atque solaria, sic ad
spiritualis aedificii matris Ecclesiae perfe-
ctionem ac decorem concurrunt praeter
praedicta, alia multa, videlicet apostolica
documenta, de quibus jam tactum est.

Praeterea S. Hieronymus in exordio ex-
planationis duodecim Prophetarum testa-
tur, paucos ante se exstitisse horum Pro-
phetarum expositores. Affirmat tamen se
vidisse ac perlegisse commentarios Apol-
linaris Laodicensis, qui propter nimiam
suam brevitatem ad perfectam intelligen-
tiam non perduxit. Origenes quoque, se-
cundum quod refert Hieronymus, parvum
super Osee scripsit libellum, in quo omnia
quae contra Ephraim dicit Osee, ad haere-
ticos refert. Pierius etiam et Eusebius Cae-
sariensis aliqua super Osee scripserunt.In-
super dicit Hieronymus, quod dum rogatu
S. Paulae esset Alexandriae, vidit Didymum
virum sui temporis eruditissimum, eum-
que frequenter audivit, atque rogavit ut
in Osee scriberet commentarios. Precibus
ergo Hieronymi acquiescens Didymus, tres
libros super hunc dictavit Prophetam,
quos Hieronymus laetabundus recepit.

Ego quoque nunc opus istud aggrediens,
habeo expositionem Hieronymi, Bedae quo-
que, qui pauca ponit, nisi quae sumpsit ex
commentariis Hieronymi. Habeo et Glos-

A sam ordinariam cum expositione brcvissi-
ma Nicolai de Lyra. Glossa vero quae com-
muniter allegatur, intelligenda est Glossa
ordinaria : quae ordinaria dicitur, tanquam
regularis et satis authentica, utpote ex
sanctorum ac catholicorum patrum sive
doctorum dictis collecta.

Advertendum postremo, quia ut recilat
Glossa, S. Hieronymus praesenti libro pro-
logos duos praemittit, quorum primus, qui
incipit, Non idem est ordo duodecim Pro-
phetarum, ad totum pertinet librum; se-

B cundus specialiter ad Osee : qui prologus
incipit, Temporibus Oziae, habeturque in
Bibliis. In primi initio prologi dicit Hiero-
nymus : Non idem est ordo Prophetarum
apud Hebraeos, qui et apud nos. Unde se-
cundum quod ibi leguntur, hic quoque
dispositi sunt. Pro cujus intellectu sci-
endum, quod Ecclesia usque ad transla-
tionem Hieronymi utebatur translatione
Septuaginta interpretum. Secundum quos
iste est ordo Prophetarum duodecim, Osee,
Amos, Michaeas, Joel, Abdias, Jonas, Na-

C hum, Habacuc, Sophonias, Aggaeus, Zacha-
rias, et Malachias. Ideo dicit Hieronymus,
non eumdem esse ordinem Prophetarum
istorum apud Hebraeos et nos, id est apud
Ecclesiam pro tempore illo quo utebatur
translatione Septuaginta interpretum. Hie-
ronymus vero ordinando Prophetas, se-
cutus est Hebraeos, apud quos ordinantur
Prophetae secundum ordinem quem ha-
bent in translatione Hieronymi, qua uti-
mur modo. Propterea modo idem est ordo
duodecim Prophetarum apud Hebreeos, qui

D et apud nos, qui translatione Hieronymi
utimur.

Osee commaticus est, id est divisus, quia
in singulis clausulis diversas vel plenas
promit sententias. Idcirco in Prologo scri-
bitur : Et quasi per sententias loquens.
Dicitur quoque in Prologo, Osee fuisse syn-
chronon (id est contemporaneum) Isaiae.

ENARRATIO IN CAP. I OSEE. — ART. II

201

ARTICULUS II

EXPOSITIO PRIMI CAPITULI OSEE PROPHET^E.

i ~\JERBUM Domini quod factum est ad A
f Osee filium Beeri, in diebus Ozio?, Jo-
athan, Achaz, Ezechim, regum Juda, et in
diebus Jeroboam filii Joas regis Israel.
Hucusque procemium, prologus, ac titulus
libri sequentis. In quo prologo declaratur
nomen Prophetae auctoris libri praesentis,
nomen quoque patris ejus, et tempus pro-
phetalium revelationum huic vati facta-
rum : ut sit sensus : Verbum Domini quod
factum est, id est sermo propheticus di-
vinitus factus, seu revelatus ministerio
angeli, quia ut Dionysius adstruit, pro- B
pheticae revelationes factse sunt ministerio
angelorum. Ilic itaque sermo factus ad
Osee fitiurn Beeri (qui sermo in processu
libri hujus describitur) est materia hujus
voluminis, vel liber praesens, seu conten-
tus libro pracsenti. Estque sermo (id est
sermones libro isto descripti, multi enim
fuerunt atque diversis temporibus revela-
ti) factus ad Osee in diebus Ozice regis
WBeg.w, Juda,qui alio nomine dictus est Azarias, re-
\ 2, 5; ii gnavitqUe jn Jerusalem quinquaginta duo-
i,3, 16-21! bus annis. Quumque officium sacerdotale G
sibi temerarie usurpasset, thurificando in
templo contra prohibitionem legis atque
pontificis, mox percussus est lepra, et ha-
bitavit seorsum. Joalhan vero filius ejus
gubernavit palatium, et populum judica-
ibidem. vit. Qii83 omnia plenius scripta sunt se-
cundo Paralipomenon et quarto Regum.

Ccepit itaque Osee vaticinari regnante

Ozia, et exinde prophetavit sub tribus re-

gibus sequentibus, scilicet Joathan, qui

is. vii, i. secundum Hieronymum super Isaiam, ju-

iVBeg.w, stissimus fuit, et sedecim annis regnavit; D

33- et Achaz filio Joathan, qui Achaz etiam

/6irf.xvi,2 sedecim annis regnavit, cujus iniquitates

etseq. quarto Regum descriptae sunt; et Ezechia,

de quo quarto Regum habetur, quod ante iv Beg.
eum non fuit similis ei, nec postea, quem xv'"' °-
constat viginti octo* annis regnasse. Et md. i.
in clicbus Jeroboam filii Joas regis Isra- novem
cl. Quemadmodum scriptum est quarto
Regum, anno quintodecimo Amasiae regis md.xw,
Juda patris praedicti Oziae, regnavit Jero-23'2*'
boam filius Joas regis Israel in Samaria
quadraginta et uno annis. Fecitque ma-
lum coram Domino, incedens in peccatis
Jeroboam filii Nabat Ephrataei primi regis
Israel, seu decem tribuum : quarum re-
gnum a praefato Jeroboam Ephrataeo us-
que ad ultimum regem earum, dictum
Osee, duravit annis ducentis et quinqua-
ginta, secundum Hieronymum. Denique,
anno vicesimo septimo Jeroboam filii Joas, ibid.w,\.
de quo jam sermo, coepit regnare Ozi-
as : ex quo elucescit, quod iste Jeroboam
et Ozias simul regnabant quatuordecim
annis.

Ponit autem Osee propheta in titulo li-
bri sui non solum reges Juda, sed etiam
regem decem tribuum, quoniam utriusque
regni populo prophetavit. Pauca tamen,
secundum Glossam, loquitur duabus tri-
bubus, scilicet populo Juda ac Benjamin.
Sed quia Osee prophetavit non solum sub
uno regum Israel, puta Jeroboam jam prae-
dicto, verum et sub filio ejus, imo sub
omnibus regibus Israel posterioribus, mul-
tis quoque annis post eos, cur non ponit
in titulo nomina plurium regum Israel
sub quibus prophetavit, sicut commemo-
rat quatuor reges Juda ? Dici potest, quod
propter peccata et idololatriam eorum ip-
sos non exprimit. Sed huic responsioni
objicitur, quod etiam Achaz atque Jero-
boam idololatrae erant. Ideo dici potest,
quod reges Israel non explicantur. quia

202

ENARRATIO IN CAP. I OSEE.

ART. II

Wllfij.wu,
6.

expressis regibus Juda, dantur intelligi, A
tanquam contemporanei eis.

Porro nouo anno Osee regis Israel, scili-
cet undecimo anno Achaz regis Juda, ca-
ptae atque in Medos translatae sunt decem
tribus a Salmanasar rege Assyriorum.Quo-
niani ergo Osee propheta, prophetare ex-
orsus est tempore Jeroboam et Oziae, qui
multis annis praecesserunt prsedictum re-
gem Osee filium Ela, prophetavitque usque
ad tempora Ezechia?, qui ccepit regnare
sexto anno post decem tribuum captivi-
tatem : constat Osee vaticinatum ante ca- B
ptivitatem praefatam, et post eam. Propter
quod ait Hieronymus, quod futuram capti-
vitatem Israel praenuntiavit, praesentem
deplanxit, praeteritam vero pro correctione
duarum tribuum cum fletu retexuit.

Prseterea, secundum Glossam modus tra-
ctandi in Osee, est talis : Primo ponit pro-
cemium, sicut nunc patuit. Secundo dicit
Dominum in ipso praecipue esse locutum.
Postea sub metaphora meretricis atque
adulterse ait de decem tribubus ac duabus,
nunc conjunctim, nunc separatim. Deiu- C
ceps ait de Christi passione et surrectione,
dicendo : Vivificabit nos post duos dies, in
die tertia suscitabit nos. In fine autem os-
tendit voluminis difficultatem, quum ait :
ibid. xiv, Quis sapiens, et intelliget ista?

Advertendum quoque, quia ut Beda te-
statur, sive dicatur regnum Juda, sive re-
gnum duarum tribuum, scilicet Juda et
Benjamin, semper subintelligenda est ter-
tia tribus, videlicet sacerdolalis sive Levi-
tica, qua?. a tempore separationis decem
tribuum a domo David, adhaesit regibus D
Juda, quia in eis permansit cultus divinus,
eratque templum Dei in sorte eorum.

Adhuc autem quod dictum est, Verbum
Domini quod factum est ad Osee, Hiero-
nymus et Beda exponunt de increato seter-
noque Verbo Dei Patris, de quo legitur :
joann.i,i. Itt principio erat Verbum. Quod licet fa-
ctum non sit, tamen factum est ut hoc
Verbum fieret, id est, loqueretur ad Osee :
ac per hoc ipse Osee per inspirationem et
gratiam hujus Verbi quodammodo factus

Osee \i, 3.

Iii

II 1'nr.w
13, 14.

est deus, populique salvator, quoniam do-
ctrina et vita cooperabatur eorum saluti,
quemadmodum ait Apostolus : Quatenus Aom.xi.i4.
salvos faciam quosdam ex eis. Hinc Chri-
stus dixit Judseis : Si illos dixit deos, ad Joann. x,
quos sermo Dei factus est, etc. Ex quo 35'
clarum est, quod per divinas revelationes
fiant homines dii. Quae gratia consonat no-
miui hujus Propheta?, quia Osee interpre-
tatur salvator. Beeri vero, cujtis Osee est
filius, interpretatur, putei mei. Idcirco
Osee significat Christum Salvatorem Fili-
iini Patris geterni,qui dicitur puteus, fons,
atque abyssus, prout per Jeremiam testa-
tur : Me dereliquerunt fontem aquse vivae. Jer. n, 13.
Beeri autem pater Osee creditur fuisse
propheta, quoniam teste Hieronymo, He-
brsei affirmant omnes patres seu avos qui
in principiis Prophetarum ponuntur, fuis-
se prophetas, quamvis eorum vaticinia
non sint descripta, quia nec omnes Pro-
phetse libros ediderunt, vel revelationes
sibi desuper factas scripserunt.

Finito prologo inchoatur tractatus, quum
dicitur : Principium loquendi Domino in 2
Osee. Quod dupliciter intelligi potest, se-
cundum Hieronymum : Primo, quod Do-
miuus locutus sit huic Prophetae antequam
aliis, qui sequuntur in hoc libro duodecim
Prophetarum. Ut sit sensus : Principium
loquendi fuit Domino in Osee, ita quod ab
ipso sumpsit loquendi exordium, quan-
tum ad Prophetas sequentes. Huic autem
expositioni alii satis apparenter objiciunt,
quod Abdias est unus duodecim Propheta-
rum, et quartus in ordine. Ilic vero Ab-
dias, secundum doctores Hebraicos ac La-
tinos, fuit dispensator Achab regis Israel. A
fine autem vitae Achab usque ad princi-
pium regni Oziae, sub quo Osee orsus est
prophetare, fluxerunt centum circiter anni,
ut patet numeranti tempora regum inter-
mediorum. Unde apparet. quod Dominus
primo locutus sit Abdise, quam Osee. Ve-
rumtamen objectio ista nil certum con-
cludit : Primo, quoniam teste Hieronymo,
et communiter sic tenetur, illi Prophetse
in quibus tempus non prsefertur in titulo,

ENARRATIO IN CAP. I OSEE. — ART. II

203

sub illis regibus prophetaverunt, sub qui-
bus et illi qui ante eos habent titulos cer-
tum tempus continentes. Abdias autem
non habet tempus in titulo; sed Amos, qui
Amosi,i. ponitur ante eum, habet in titulo tcmpus
et nomen Oziae regis : ergo Abdias sub
Ozia prophetavit sicut Osee. Propterea non
est certum quod Abdiee locutus sit Domi-
nus prius quam Osee, quamvis certum
sit, secundum Glossam, quod Osee, Isaias,
Joel, Amos, Abdias, Jonas et Michseas eis-
dem temporibus prophetarunt. Rursus,
visio seu prophetia Abdiae est brevissi-
ma, propter quod restimari potest quod
Dominus non sit ei locutus tam diu ac
ssepe sicut Osee. — Nihilo minus secunda
expositio certior est, scilicet ista : Prin-
cipium loquendi Domino in Osee est id
quod immediate subjungitur de acceptio-
ne fornicariae, ita quod Dominus prius
locutus est hoc, quam reliqua quse se-
quuntur.

Porro quod ait, In Osee, quidam expo-
nunt sic : id est ad Osee. Hieronymus ta-
men et Glossa distinguunt inter hsec duo :
ut Dominus dicatur locutus in Osee, in
quantum per ipsum proposuit aliis ver-
bum Dei; ad Osee vero, revelando ei verba
prophetica.Vel ideo dictum est,In Osee, ut
insinuetur quod ista locutio fuit interna
per imaginariam repra3sentationem,quem-
Zach. n, 3. admodum Zacharias disseruit : Angelus qui
loquebatur in me, egrediebatur.

Et dixit Dominus ad Osee : Vade, sume
tibi uxorem fornicationum, et fac filios
fornicationum. Prophetse interdum rebus
seu factis, interdum verbis prophetave-
runt. Unde Dominus jubet sancto Osee, ut
fornicariam ducat, ad designandum pro-
phetice quod populus Israel et etiam re-
gnum Juda spiritualiter fornicaretur, re-
cedendo a Deo per idololatriam, vel potius
per idololatrise multiplicationem, quemad-
iv Rei,. modum in regno Juda patet impletum tem-
xvi;llPar. pQre ^chaz. ](jeo Subditur, quia fornicans
fornicabitur terra a Domino.

De hac muliere fornicationum Ilierony-
mus diversimode loquitur. In Prologo enim

A affirmat, eam sic dici propter fornicatio-
nem spiritualem seu idololatriam. Dnde
sic ait : Fornicariam non elocati corporis
meretricem, sed gentilem, Deum ignoran-
tem, debemus accipere, quse Creatoris sui
amore contempto, simulacrorum desideriis
se subjecit. In commentario autem mulla
ponit Ilieronymus, ex quibus sentire vi-
detur, quod fuerit meretrix. Ait namque :
Mulier ista, quam Propheta sumit in con-
jugem, non semel, sed frequentius forni-
cata est, ut quanto illa sordidior, tanto sit

B Propheta patientior, qui talem accepit.Nec
culpandus Propheta, si meretricem con-
verterit ad pudicitiam, sed potius laudan-
dus, quod ex mala fecerit bonam. Ex quo
intelligimus, non Prophetam perdidisse
pudicitiam, fornicariee copulatum, sed il-
lam assumpsisse pudicitiam, quam antea
non habebat. Hinc alii dicunt, quod erat
publica meretrix. Propheta tamen obedivit
in hoc Deo, quamvis secundum commu-
nem legem turpe esset ac vile,quemadmo-
diim Isaias de regio semine natus, Deo

C jubente, incessit nudus ac discalceatus, et /s. xx, 2.
Ezechiel polluto vescitur pane. Ezech.w,

Est igitur sensus : Sume tibi uxorem 12' l5-
fornicationum, id est feminam spiritua-
libus fornicationibus seu idololatria? vitiis
deditam, secundum primam opinionem ;
aut certe corporaliter fornicari assuetam,
secundum aliam opinionem, accipe in le-
gitimam conjugem. Et fac filios fornica-
tionum. Hoc dupliciter explanatur. Primo
sic : Fac filios fornicationum, id est, ex
femina ista genera pueros : qui dicuntur

D filii fornicationum, non quia illegitime,
sed quia ex ea nati, quae fornicaria fuit et
meretrix : sicut nunc aliquis dicitur filius
sacerdotis, non quia pater ejus sacerdos
fuit, quum genuit eum, sed postea. Sic
isti dicuntur filii meretricis, quia mater
eorum talis aliquando exstitit. Ideo ratio
Lyrae improbantis hanc expositionem non
cogit. Secundo exponitur sic : Fac filios
fornicationum, id est, feminam istam su-
me cum filiis suis in fornicationc na-
tis, sicque filios fornicationum fac tuos

204

KNARRATIO IN CAP. I OSEE.

ART. II

pcr adoptionem. Iluic cxposilioni consonat A ando, ut dictum est : sic Deus in veteri

translatio Septuaginta intcrpretum, qiuc
continet : Vade, lolle tibi uxorcm forni-
cationis et filios fornicationis. Unde se-
cundum Lyram, in Hebraeo habetur : Ac-
cipe uxorem fornicationum, et fac filios
fornicationum.

Hujus matrimonii mystica ratio subin-
fertur : Quia fornicans fornicabilur ter-
ra, id cst populus dcccm tribuum, et
ctiam regnum Juda, a Domino. Per hanc
reduplicationem seu ingeminationem, qua
ait, Fornicans fornicabitur, denotatur ve-
hementia seu multiplicatio idololatrice utri-

Tcstamento filios Synagogse idololatras et
perversos misericorditer convertit, et in
filios adoptivos mutavit. Fideles quoque
ex ea filios genuit, quos prseservavit ab
idololatria, prout loquitur ad Eliam : Re- mneg.xix,
liqui mihi septem millia virorum,quorum {*'>RomM<
gcnua non sunt curvata ante Baal. Simili-
ter tempore evangelicae legis fecit Ghristus
in Ecclesia ex gentibus congregata.

Denique habet locum hic queestio illa,

quam movet Thomas in secunda secundae,

B videlicet an Deo in omnibus sit obedien-

dum.Et arguit Thomas quod non.quoniam

usque regni. Itaque desponsatio fornicarice Deus jussit Abrahae innocentem filium oc- Gen.xxn,2.

fuit prophcticum signum, quod pnpulus
Israel idololatriae adhaereret. Quod autem
Propheta fecit sibi filios fornicationum,si-
gnificat quod Synagoga filios genuit rece-
dentes ac fornicantes a Deo.

Praeterea alia ratio, quod Osee fornica-
riam duxit, cst, quatenus quod ipse fecit
corporaliter, figuraretur Deus facere spi-
ritualiter. Deus enim Synagogam spiritua-

cidere, et filiis Israel /Egyptios spoliarc, Exo<\. m,
item Osee fornicariam ducere, quee omnia --•
videntur contrariari juslitiac. Et respon-
dendum, quod Deus sublimis et benedi-
ctus, est omnium rerum primus motor,
atque totius justitiae regula ac mensura.
Unde eo ipso est aliquid justum, quo a
Deo praecipitur, quum a Deo dependeat
omnis virtus et rectitudo voluntatis crea-

li ac corporali fornicatione contaminatam G tae. Quemadmodum ergo divinae motioni

Ezech. xvi
35.

(cui per Ezechielem locutus est, Et tu,
meretrix, audi verbum Domini) suscepit
clementer et sibi spiritualiter copulavit,
quandocumque ad Deum converti curavit.
Propter quod per Jeremiam etiam loqui-
/er.in, i. tur : Tu fornicata es cumamatoribus mul-
tis : tamen revertere ad me, dicit Domi-

ac voluntati cuncta naturalia naturali ne-
cessitate subduntur, sic divinae jussioni
omnes voluntates creatae, naturali neces-
sitate justitia? obedire tenentur. Sed sicut
in naturalibus aliqua agit Deus supra na-
luram, non tamen contra eam, quum hoc
sit unicuique naturale quodammodo, quod
nus. Rursus dictum est, quod Osee tenet Deus operatur in eo ; sic Deus nil prae-
figuram Christi. Per hoc ergo quod Osee cipit contra justitiam vel virtutem, quam-
duxit gentilem seu meretricem, figuraba- vis aliquando quaedam praecipiat supra so-
tur quod Christus Ecclesiam ex gentilitate litum modum virtutis. Unde pracdicta de
assumptam, collectam, electam, in spon- D Abraham et spoliatione .Egypti, et facto
sam assumeret et uxorem. Cujus uxor est Osee, non erant contra virtutem, quoniam

Canl. i, 4.
Apoc. xix,

Ephes.
25, 26.

.Ethiopissa, quae confitetur in Canticis :
Nigra sum, sed formosa, f ilise Jerusalem.
Unde in Apocalypsi legitur : Venerunt
nuptiae Agni, et uxor ejus praeparavit se :
quam, juxla Apostolum, Christus dilexit,
et tradidit semetipsum pro ea, ut illam
sanctificarct, mundans eam lavacro aquae
in verbo vitae. Quemadmodum autem Osee
fecit sibi filios fornicationum ex conjuge
sua, illos adoptando vel legitimos procre-

Deus habet imperium vitee et mortis. Ideo Ac/.xvn,25.
potest, cui vult, vitam auferre ac dare.
Ejus quoque sunt omnia ; et cui vult, tri-
buit ea. Item quum ipse sit ordinator
generationis humanse, ille est debitus mo-
dus utendi mulieribus, quem ipse prae-
figit.

Et abiit Osee, Deo prompte obediens, 3
non carnali concupiscentia provocatus, et
accepit Gomer filiam Debelaim, id est viri

F.NARRATIO IN CAP. I OSF.F..

ART. II

208

sic appellati, vel de loco sic dicto natam ;

et concepit, el peperit ei filium. Quamvis

autem Propheta dicat sibi divinitus im-

peratum, accipere uxorem fornicationum,

non tamen evidenter exprimit, an Domi-

nus determinaverit ei, quam sumeret. Un-

de non videtur certum, an Osee acceperit

Gomer propria electione, an divina prae-

fixione. Quidquid tamen dicatur de hoc,

probabile reor quod aliquid occultae vir-

tutis aut probitatis erat in femina ista,

propter quod electa est jungi viro tam

sancto, sicut et Rahab meretrix prse ce-

Josue vi, teris suis concivibus est salvata, et filio

tiatih i 5 priflcipis tribus Juda conjuncta, propter

fidelitatem suam.

k Et dixit Dominus ad eum, videlicet ad

Osee : Voca nornen cjus Jezrael, id est,

infantulo tibi nato impone nomen hoc,

Jezrael. Consuetudo est Hebraeis, nomen

imponere rebus ab aliqua proprietate, vel

ad aliquid designandum, quemadmodum

in Lsaia, Ghristus qui spoliavit infernum,

/«. vm, l. jubetur vocari, Velociter spolia detrahe.

Jezrael autem est nomen regiae civitatis,

atque unius metropolis in regno decem

tribuum. Jubetur itaque puer iste Jezrael

nuncupari, quia per eum Dominus signi-

ficavit punitionem et captivationem de-

cem tribuum, vel ultionem sanguinis in-

juste effusi in Jezrael, ut alii dicunt. Ideo

subditur ratio appellationis pueri, quo-

niam adhuc modicum, id est intra breve

tempus, et visitabo, id est ulciscar, san-

guinem Jezrael, id est sanguinem inno-

xium in hac urbe effusum, super domitm

Jehu, id est in posteritate ipsius Jehu re-

gis Israel : quse posteritas regnando super

decem tribus, dicitur aliquos bonos oc-

cidisse in Jezrael, idcirco visitatur sanguis

illorum in eis. Haymo per sanguinem Jez-

ittfieg.xM, rael, intelligit sanguinem Naboth, quem

fecit Jezabel occidi in Jezrael. Cui concor-

dat quod in Prologo dicit Hieronymus :

Sanguis (inquit) Naboth in Jezrael fusus,

in domo Jehu propter peccata redundatu-

rus significatur.

Sed contra hoe alii arguunt, quia nec

i, 13.

A Jehu, nec posteri ejus occiderunt Nabolh ;
secundo, quoniam quarto Regum legitur
Jehu Domino placuisse, eo quod vindicas-
set sanguinem Naboth, delendo dominn
Achab, et Jezabel occidendo. Sicque do-
mus Jehu non fuit propter sanguinem Na-
both punita, sed potius sublimata, Domino
pollicente ipsi Jehu quod filii ejus usque
ad quartam generationem sederent super
thronum Israel. Ad quod dici potest, quod
sicut Ghristus in Evangelio dicit, omnem
sanguinem justum effusum ab Abel usque

B ad Zachariam, venturum super Judseos in-
credulos, quoniam imitabantur peccata eo-
rum qui justum Abel et Zachariam in-
teremerunt, sic sanguis Naboth dicitur
visitari super domum Jehu, quia et ipse
Jehu et filii ejus ad idololatriam sunt con-
versi, atque ad multa crimina populum
Israel induxerunt.

Porro visitatio ista sanguinis Jezrael su-
per domum Jehu, facta est in Zacharia
filio prsedicti Jeroboam regis Israel, sub
quo coepit Osee. prophetare : quem Zacha-

C riam sexto mense imperii sui occidit Sel-
lum de alia tribu, et regnavit pro eo. De
isto Jehu legitur quarto Regum, quod Eli-
sseus misit ad eum unum adolescentem
de filiis Prophetarum, qui unxit eum in
regem. Quumque Jehu occidisset omnem
domum Achab et sacerdotes Baal, propter
quod agendum assumptus fuit in regem,
locutus est ei Dominus : Quia studiose
egisti quod rectum et placitum erat in
oculis meis, et omnia quae erant in corde
meo fecisti contra domum Achab, filii tui

D usque ad quartam generationem sedebunt
super thronum Israel. Jehu autem genuit
Joachaz, de quo natus est Joas, qui gene-
ravit Jeroboam patrem prsefati Zachariae,
in quo Dominus ultus est sanguinem Jez-
rael. Eratque Zacharias ultimus rex de
semine Jehu.

Et quiescere faciam regnum domus Is-
rael, id est, totum regnum decem tribuum
permittam a rege Assyriorum destrui et
auferri : quod impletum est nono anno
Osee regis. Statim vero occiso Zacharia,

\\ Iieg.x,
30.

Ibid. ix, x.

Ibid. x,30.

Malth.
xxin, 35.

Gen. iv, 8;
ILPar.xxiv,

20, 21.

IV Reg. xv,

8-10.

/6i'rf.ix,l-3.

Ibid. x, 30.

Ibid. xm,
1,9,13.

/6i'rf.xv,8,
10, 12.

lbid.\\\\,6.

20(5

ENARRATIO IN CAP. I OSEE.

ART. III

coepit regniim decem tribuum a regibus

Assyriorum vehementer affligi, primo a

WReg.xv, Phul, deiride a Theglathphalasar, postre-

. ;xvn, mQ a Salmanasai', qui transtulil populum

Israel in lerram suam. A praxlicto autem

Zacharia usque ad nonum annum Osee

regis, sub quo captee sunt decem tribus.

5 fluxerunt anni quadraginta novem. Et in

illa die, id est eo tempore, quum visita-

A vero sanguinem Jezrael super domum Je-
hu (sicut expositum est), conteram ar-
cum Tsrael, id est, omne robur et arma
decem tribuum superari atque corrumpi
permittam, in valle Jezrael, id est in
valle latissima sita juxta Jezrael : in qua
valle praeliantibus decem tribubus con-
tra Assyrios, victae et ceesee sunt tribus
Israel.

ARTICULUS III

PROSECUTIO EXPOSITIONIS HUJUS PRIMI CAPITULI : ET CONCKPIT ADHUC ET PEPERIT FILIAM.

OSTQUAM Deus praenuntiavit cessa-
tionem regni decem tribuum, jam per
verba et facta denuntiat captivitatis diu-
turnitatem atquefinalem derelictionem ea-
rum. Et concepit Gomer adhuc ab Osee, et
peperit filiam. Postquam csesus est Israel,
et regnum ejus dejectum, non jam mas-
culus, sed femina nascitur, quatenus per
sexus imbecillitatem atque femineum ani-
mum, infirmitas populi Israelis, et puerile
cor ejus idola colens, declaretur. Et dixit
Dominus ei, puta Osee : Voca nomen ejus,
id est f ilise tuae, Absque misericordia, id
est, tale nomen ei impone, quod significet
misericordiee abstractionem. Sic nempe vo-
cata est filia ista, non quod ipsa fuerit
expers divinee clementiee, sed quia per
ejus appellationem praefigurabatur duris-
sima atque longissima captivitas decem
tribuum : sicut opposito modo Salomon
WReg.xv, dictus est Amabilis Domino, quoniam Do-
minus dilexit eum. Ideo subditur ratio
impositionis hujus nominis :

Quia non addam ultra misereri domui
Israel, id est, populo decem tribuum non
parcam de cetero, sicut peperci hucusque.
Hoc ideo dicitur, non quod Deus miseri-
cordiam suam prorsus populo huic sub-
traxit(quum in omni opere Dei misericor-
dia et justitia commisceantur, puniatque

B etiam in inferno citra condignum : propter
quod ait Psalmista, Universee viee Domini Ps.xxiv,io.
misericordia et veritas), sed ideo hoc di-
ctum est, quoniam Deus ultra non distulit
captivitatem Israel, nec a regibus vastan-
tibus eos eripuit, sed durissime permisit
eos opprimi, occidi, captivari, transferri.
Sicque in hac ultione divina justitia cla-
rius resplenduit. quam misericordia. Sed
oblivione obliviscar eorum. Per hanc in-
geminationem insinuatur, quod populus
iste vehementer relinquendus esset a Deo.

C Quamvis autem in incommutabili Deo non
cadat oblivio, nec aliquid ei ignotum sit,
dicitur tamen hominum oblivisci, dum mi-
sericordiam suam eis non exhibet, nec
solitam gratiam beneficiaque impendit ;
sed ita se habet ad eos, quasi nequaquam
cognosceret ipsos, vel sicut se habet homo
ad eum quem penitus non agnoscit. Econ-
trario dicitur hominum recordari, quando
misericorditer auxiliatur gratioseque ad-
est. Hinc ait Psalmista, In memoria eeterna Ps. cxi,7.
erit justus; et Salomon in Proverbiis, No- Prov.x,i.

D men impiorum putrescet.

Queeritur, quomodo verum est quod Do-
minus ait nunc, Non addam ultra misereri
domui Israel, quum infra dicatur, Post Oseem,5.
heec revertcntur filii Israel, et queerent
Dominum Deum suum. Dicendum, quod

ENARnATIO IN CAP. I OSEE.

ART. III

207

/?o//i.xi,25,
26.

Matth.xw;,
11.

IVReg. xix,
35.

Gen. xxxn,
2S;xxxv,10.

III /i(J0. XII,

19.

Gen. xix,
24.

II Tim. i,

/>«. xi.iii, 7.

IV/ff/y.xix,
35.

vcrhis praBdictis non denegatur conversio A
populi linjiis circa finem mundi, quando
jn.xta Apostolum, plenitudine gentium in-
gressa, omnis Israel salvns erit, detecta
per Eliam Antichristi perfidia. Unde per
verba inducta designatur diuturnitas, non
omnimoda perpetnitas abjectionis popnli
Israel.

Et domui, id est regno et popnlo, Juda,
id est tribns Juda : per qnam denotantur
et aliae duae tribus, videlicet Levi et Ben-
jamin, sicut jam patuit; miserebor, libe-
rando eos tempore Ezechiae a Sennacherib B
rege Assyriorum. Alia quoque diversa bo-
na spiritualia ac temporalia praestitit Deus
regibus, sacerdotibus,ac populo huic tem-
pore Osee prophetae, regnantibus Ozia, Joa-
than et Ezechia, quamvis tempore Achaz
maximas miserias passi sint. Quamvis au-
tem in Scripturis [designetur] frequenter
nomine Israel, totus populus de Jacob, qui
dictus est Israel, generatus ; tamen ab eo
tempore, quo sub filio Salomonis decem
tribus recesserunt a domo David,per Israel
designatee sunt communiter decem tribus C
propter earum multitudinem. Et salvabo
eos in Domino Deo suo, id est, in me ipso,
seu Filio meo unigenito,vel propria vel di-
vina virtute liberabo regnum Juda ab im-
pugnatione Sennacherib. His verbis innui-
tur pluralitas Personarum in Deo, quum
Dominus ait de Domino : Salvabo eos in
Domino Deo suo. Juxta quem modum lo-
quendi scriptum est in Genesi : Dominus
pluit superSodomam etGomorrham ignem
et sulfur a Domino. Estque iste modus lo-
quendi frequens in veteri Testamento, ra- D
rus autem in novo, quamvis quandoque
inveniatur in eo, ut quum dicit Apostolus :
Det illi Dominus misericordiam invenire a
Domino in die illa. Et non salvabo eos in
arcu et gladio et in bello, id est virtute
armorum et praelii. Propter quod ait Psal-
mista : Non enim in arcu meo sperabo, et
gladius meus non salvabit me. Et in equis
et in cquitibus, id est, non in robore aut
mullitudine equorum atque equestrium
eos salvabo : quia, ut legitur quarto Re-

gnm, angelus Domini percussil in castris
Assyriorum centum octoginta quinque mil-
lia virorum. Sicque per manum angeli Ju-

daei salvati sunt a rege Assyriorum : qnam
salvafionem fecit angelus divino nnln at-
que imperio, ideo principaliter Deo ad-
scribitur. Uinc Salomon loquitnr : Equus
paratur ad diem belli, Dominus autem sa-
lutem tribuet. Et alibi legitur : Non in
multitudine exercitus, sed de coelo victo-
ria est.

Denique Deus spiritualiter salvavit mul-
tos de regno Juda in se ipso tanquam in
fonte et fine beatitudinis universae, quia
in regno Juda tempore praefatorum regum,
multi justi fuerunt. De qua salute Isaias
professus est : Israel salvatus est in Domi-
no salute aeterna. Salvavit quoque Domi-
nus domum Juda, quoniam licet permisit
eos tempore Sedeciae capi, et in Babylo-
nem perduci, tamen post septuaginta an-
nos de licentia Gyri regis Persarum, in
Judaeam reversi sunt.

Et ablaciavit. Gomer eam quce erat Abs-
que misericordia, id est, filiam suam vo-
catam Absque misericordia, amovit a la-
cte. Per quod prophetice notabatur, quod
populus decem tribuum divina consolatio-
ne privaretur, nec proprio cibo in terra
paterna aleretur, sed cibis externis, vide-
licet idololatriis, in terra captivitatis ve-
sceretur.

Et concepit Gomer tertium fetum, el
peperit ei, puta Osee marito %\\o,filium. Et
dixit Deus ad Osee : Voca nomen ejus, Non
populus meus, id est, hunc filium tuum
nomina tali vocabulo quod designet, Non
populus meus. Quamvis autem nomina
ista, in Latino complexa sunt, in Hebraeo
tamen incomplexa fuisse reputantur.Causa
demum hujus appellationis subjungitur,
quum Dominus ait : quia vos, o Judaei,
estis non populus meus per praedestina-
tionem et gratiam, quamvis sitis populus
meus per creationem et providentiam ge-
neralem ; et ego non ero vester Deus per
cultum devotum seu gratiosam ac piam
inhabitationem, ita quod non colatis me

Prov. xxi,
31.

I Mach. ni,
19.

/s. xi.v, 17.

IVReg.xxv,
21.

\Esdr. i,2-
5.

208

KNARRATIO IN CAP. I OSF.E.

ART. III

reverenter et caritative, sed in infidelita-
te et perversitate vestra manebitis. Dens
quippe universornm, proprie fertur Deus
eorum qui eum super omnia amant, et co-
lunt ut Deum. lstud, ut Haymo dicit,refer-
ri potest ad Judaeos tempore Osee captos,
vel ad eos qui erant in primo Salvatoris
adventu, et Christum negantes, coram prae-
Joonn.xix, side conclamabant : Tolle, tolle, crucifige

^ibidem eum ; et item' i>son habemus regem nisi
Caesarem. De quibus in Daniele crat prae-

^n».ix,26. dictum : Non erit ejus populus, qui eum

iThess. ii, negaturus est. Unde et super eos pervenit
ira Dei usque in finem, secundum Apo-
stolum ; perdideruntque locum et gentem,
et dicuntur filii, non Dei, sed daemonis.

Uoann.u, Qui enim non credit in Filium,nec Patrem
habet. Propter quod audiunt a Salvatore :

/oann.vm, Vos ex patre diabolo estis.
' 40 Et erit numerus filiorum Israel quasi

arena maris, qua' sine mensura est, et non
numerabitur . Et erit in loco ubi dicelur
eis, Non populus meus vos; dicetur eis,
Filii Dei viventis. Quidam hoc loco inci-
piunt secundum capitulum, quidam vero
loco sequenti, quo dicitur : Dicite fratri-
bus vestris. Porro litteram istam diver-
si variis modis exponunt, quemadmodum
breviter tangam.

Et erit numerus pZliorum Israel, id est,
populus Judseorum multus erit, quasi are-
na maris, qua? sine mensura est quantita-
tis discretae, id est sine numero hominibus
cognito. Ideo sequitur : et non numerabi-
tur prae multitudine. Absolute tamen lo-
quendo, non est in creaturis aliquid actu-
aliter infinitum, nec in magnitudine, nec
in multitudine, nec in perfectione. Deus

Sap. xi, 21. namque gloriosus et sapiens, in numero,
pondere et mensura universa constituit.
Sic filii Israel prae multitudine nequeunt
numerari : quod aliqui dicunt impletum
in Judaeis ab Assyriis captivatis ; aliqui
vero, in Judaeis qui usque in praesens sub
Romano imperio capti tenentur. Quidam
autem referunt ad Judaeos a Babylone re-
versos in propriam terram, qui per suc-
cessum temporis multiplicati sunt vehe-

A menter. Nonnulli referunt ad eos qui circa
finem saeculi erunt, veniente Elia. — Se-
cundum hanc diversitatem, etiam quae se-
quuntur, diversimode explanantur. Subdi-
tur enim : Et erit, id est, continget quod
sequitur : in loco, id est in Jerusalem et
locis vicinis, ubi dicetur eis, id est ubi
Deus per Prophetas dixit Judaeis, Non po-
pulus meus estis vos, quando coluistis ido-
la : hoc enim per Jeremiam saepe dixit
Dominus populo huic ; dicetur eis, Filii
Dei viventis estis : id est, ibi post con-

B versionem suam vocabuntur filii adoptivi
Dei vivi ac veri, a quo fontaliter profluit
omnis vita naturae, vita gratiae, vitaque
gloriae. Christo enim incarnato, et inter
Judaeos conversante ac praedicante, multi
crediderunt in eum, multoque plures post
Paracleti missionem a Christi Apostolis
sunt conversi. Alii per locum istum intel-
ligunt totum orbem, in quo Judaei dispersi
sunt, et jam multi eorum ad Christum
conversi sunt. In fine autem mundi omnes
ubique convertentur, et ita dicentur filii

C Dei, fide recepta, qui antea dicebantur
filii diaboli.

Et congregabuntur filii luda, id est na- 11
ti de tribu Juda, Levi ac Benjamin, qui
per Judam designantur, quoniam reges
erant de tribu Juda, ct filii Israel, id est
aliqui nati de decem tribubus, pariter, cor-
poraliter vel spiritualiter. Et ponent si-
bimet caput unum, id est, in Christum
concorditer credent : quod universaliter
implebitur per preedicationem Enoch at-
que Eliae, qui sicut in Evangelio scriptum

D est, restituet omnia. Et ascendent de ter- Matthnu,
ra, id est, coelestia quaerent, et ad divina ,i-
consurgent,quemadmodum monet Aposto-
lus : Quae sursum sunt quaerite, ubi Chri- Coiom.m,
stus est in dextera Dei; quae sursum sunt ''2-
sapite, non quae super terram. Porro haec
fient, quoniam magnus dies lezrael. Jez-
rael interpretatur semen Dei : per quod
intelligi potest Christus, de quo legitur, In Gen. xn,
semine tuo benedicentur omnes gentes ; ^"J 18;
vel congregatio fidelium. Est itaque sen-
sus, quod magnus est dies Christi, id est

ENARRATIO IN CAP. I OSEE. — ART. III

20!)

Ps. cxvn,
24.

Rom.i\,11
26.

tempus gratiae, quia iu eo Christus magui-
fice fecit nobiscum, maximam gratiam tri-
buendo, totumque mundum illustraudo,
adversarios humanaB salutis dejiciendo, et
infinita mirabilia perpetrando. Magnus est
quoque dies Ecclesiae, quae in nomine Chri-
sti mirabilia operatur, el a Sole justitia)
gratiosissime illustratur. De hoc die fertur
in Psalmo : Hsec est dies quam fecit Do-
minus.

Verumtamen expositiones istse infirman-
tur per hoc, quod Apostolus ad Romanos
allegal praMiuluctam scripturam de voca-
tione gentium praenuntiatam. Sic etenim
- ait sanctus Apostolus : Deus sustinuit in
multa patientia vasa irae apta in interi-
tum, ut ostenderet divitias glorige sua? in
vasa misericordise. Quos et vocavit, non
solum ex Judaeis, sed etiam ex gentibus,
sicut in Osee dicit : Vocabo non plebem
meam, plebem meam ; et non misericor-
diam consecutam, misericordiam consecu-
tam; et erit in loco ubi dictum est eis,Non
plebs mea vos, ibi vocabuntur filii Dei
vivi. Sequendo ergo intellectum divini
Apostoli, advertendum quod Prophetae et
Apostoli eodem Spiritu docti atque locuti
sunt. Quemadmodum ergo in novo Testa-
mento fit distinctio inter Judaeos, seu Is-
rael, carnales et spirituales (de carnali
8. siquidem dicit Apostolus, Videte Israel se-
cundum carnem; Joannes quoque in Apo-
calypsi, Dicunt se Judaeos esse, et non
sunt, sed sunt synagoga Satanae ; de spi-
rituali vero loquitur Paulus, Pax super
eos, et super Israel Dei) ; sic Prophetae lo-
quuntur de duplici Israele, puta carnali ac
spirituali, ita quod spiritualis Israel est
quicumque fidelis, sanctorum Patriarcha-
rum fidem ac mores amplectens, divina

Apoe. n, 9
iii, 9.

Galat. vi

10.

A contemplans, adhaerensque Christo, qui l'i-
nis est legis ac Prophetarum.

Est igitur sensus : Et erit numerus fill-
orum Israel, id est multitudo in Chrislmn
credentium, scilicet gentilium converso-
rum, Deum pura fide contemplantium,
quasi arena maris, quia innumerabilis.
Et erit in loco ubi dicetur eis, Non popu-
lus rneus vos, id est ubique terrarum, ubi
gentiles ante suam conversionem nomina-
bantur, non filii Dei, sed daemonum, qui-
bus et serviebant (omnes enim dii gentium
B daemonia), dicetur eis, Filii Dei viventis,
id est, ibi vocabuntur filii Dei, postquam
ad Christum conversi exstiterint : sicut ad
Galatas scribit Apostolus, Omnes filii Dei
estis per fidem in Christo Jesu. Quotquot
autem receperunt eum, dedit eis potesta-
tem filios Dei fieri. Et congregabuntur ,
congregatione spirituali per fidem et cari-
tatem, vel etiam corporali, filii Juda, id
est primitiva Ecclesia ex Judaismo conver-
sa, puta Apostoli aliique credentes natione
Judaei, et filii Israel pariter, constituendo
C unam Ecclesiam in Christo, tanquam in
lapide angulari convenientes atque con-
nexi. De quo subjungitur : Et ponent sibi-
met caput unum, id est, Christum unani-
miter eligent in regem ac principem :
quod non facerent, nisi electi prius essent
ab ipso. Hinc scriptum est : Pax erit inter
duos illos, videlicet gentiles et Judaeos in
Christum credentes. De hoc quoque capite
Dominus testatur in Ezechiele : Ego pa-
scam gregem meum, et ero eis in Deum,
et servus meus David princeps eorum. Per
D David autem omnes intelligunt Christum,
qui juxta Apostolum, est caput corporis
Ecclesiae. Quae vero sequuntur, exponenda
sunt sicut jam factum est.

Ps.

XCV, j.

Galat. iii,
26.
Joann. i,12.

Zaclt.

13.

Ezech.
xxxiv, 15,
24.

Ephes. v,
23.

T. 10.

210

ENARRATIO IN CAP. I OSEE.

ART. IV

ARTICULUS IV

EXPOSITIO MORALIS HUJUS PRIMI CAPITULI.

Matth. 1,
21.

/s. xi,v, 8.

Ephes. v,

27.

Joann. x,
16.

Is. xi.ix, 0.

Philipp. lii,
19.

Z,uc.xxi,34.
6'oZoss.m,
5.

Job xxxi,
24.

Eccli.x, 10.

irim.vi,9.

I/oann. v,
21.

JAM in superioribus dictum est, quod
Osee (qui interpretatur Salvator) figura
est Christi, de quo angelus ait : Ipse sal-
vum faciet populum suum a peccatis eo-
rum ; et Isaias, Aperiatur terra, et germi-
net Salvatorem. Per hoc ergo, quod Deus
jussit Osee ut acciperet uxorem forni-
cationum, prsefigurabatur quod Deus Pa-
ter dixit Christo, quando misit eum in
mundum per incarnationis mysterium, ut
acciperet uxorem fornicationum, id est,
gentilitatem cum idolis fornicantem sibi
desponsaret, atque ex ea exhiberet sibi
gloriosam Ecclesiam, non habentem macu-
lam neque rugam. Unde et Christus loqui-
tur : Alias oves habeo, quse non sunt ex
hoc ovili; et illas oportet me adducere. In
Isaia quoque Pater ait ad Christum : Pa-
rum est ut sis mihi ad suscitandas tribus
Jacob, et fseces Israel convertendas ; dedi
te in lucem gentium, ut sis salus mea us-
que ad extremum terrae. De hoc jam dicta
sunt plura.

Porro quod Dominus ait de decem tribu-
bus, Fornicans fornicabitur terra a Do-
mino, jam videmus in populo christiano,
quomodo aliquorum deus venter est, quo-
rum corda gravantur crapula et ebrietate.
Alii avaritiee (quod est idolorum servitus)
student : qui dicunt auro, Robur meum; et
obryzo, Fiducia mea : non metuentes quod
ait Scriptura, Nihil est iniquius, quam
amare pecuniam ; et quod ait ad Timothe-
um Apostolus, Qui volunt divites fieri, in-
cidunt in tentationes et laqueum diaboli.
Alii in sophismatibus ac vanitatibus suis
jugiter occupantur. Contra quos clamat Jo-
annes : Filioli, custodite vos a simulacris.

Et abiit et accepit Gomer. Gomer inter-
pretatur consummata sive perfecta. Per

A hoc itaque, quod Osee accepit Gomer, prae-
signalum est quod Christus accepit Ec-
clesiam ex gentibus congregatam, quse an-
te conversionem suam fuerat consummata
in vitiis,imo in fornicatione carnali et spi-
rituali, eratque perfecta filia voluptatis.
Postquam vero ad Christum conversa, et
ei in sponsam unita est, facta est consum-
mata in fide, spe et caritate; itemque per-
fecta in donis Spiritus Sancti, quemadmo-
dum scribit Apostolus gentibus conversis,
puta Corinthiis : Gratias ago Deo, quia in \cor. i,4,

B omnibus divites facti estis in illo, ita ut 5' ''•
nihil vobis desit in ulla gratia. Hinc Sal-
vator hortatur : Estote perfecti, sicut et Matth. v,
Pater vester ccelestis perfectus est. Quum- 48-
que Christus accepisset hanc sponsam, pe-
perit ei fitium, qui appellatus est Jezrael, 4
id est, semen Dei. Ecclesia namque per
verbum prsedicationis et in fonte Bapti-
smatis generat Christo filios gratiee ac sa-
lutis, dicente Apostolo : Per Evangelium i cor. iv,
in Christo ego vos genui. Quod Ecclesia
non faceret, nisi prius cognita atque fe-

C cundata esset a Christo, non semine ma-
teriali, sed luce ccelesti, donis ac virtute
Spiritus Sancti.

Insuper Dominus ait : Adhuc modicum,
et visitabo sanguinem Jezrael : id est, oc-
cisionem seminis Dei, utpote Christi, et
aliorum filiorum primitivffi Ecclesise, quos
occiderunt Judaei, ulciscar, super domum
Jehu, id est in populo Judaeorum incredu-
lo. Quod post quadraginta circiter annos a
Christi passione impletum est, quando Ro-
mani destruxerunt Jerusalem ac Judaeam,

D et Judaeorum plurimos occiderunt, vendi-
derunt, disperserunt, et variis modis af-
flixerunt. Et in tempore illo contritus est
arcus Israel, id est, tota fortitudo Judaeo-

15.

ENARRATIO IN CAP. 1 OSEE. — ART. IV

211

8, 9.

rum est dejecta in valle Jezrael, id est in
humilitate Christi et Ecclesiae. Christus
PAiKpp.ii, nempe sua humilitate ac passione prome-
ruit sni ipsius exaltationem, judiciariam
potestatem, adversariorum quoque suorum
dejectionem. Idcirco superbi Judaei, Chri-
stum humilem persequendo, ejus humili-
tate dejecti sunt. Hieronymus et antiqui
expositores, quorum temporibus abunda-
bant hseretici, per decem tribus seu Israel,
qui Dominum dereliquerunt, intelligunt
haereticos; per regnum vero seu populum
Juda, Ecclesiam. Sicque per contritionem
arcus Israel, designatur haereticorum de-
jectio, qui Christi virtute vincuntur.
6 Et concepit adhuc, et peperit filiam. Per

hanc filiam Osee vel Gomer, quae vocatur
Absque misericordia, designantur haereti-
Luc. viii, ci, qui ad tempus credunt, et in tempore
tentationis deficiunt, daemone suggerente,
varios inducendo errores, et tanquam ef-
feminati, tentationibus succumbendo. Hanc
congregationem seu filiam,quae divina mi-
sericordia meretur destitui, concepit a
Christo Ecclesia, dum eos primo fideliter
instruit atque baptizat ; dum vero fidem
rectam et ecclesiasticam deserunt unita-
tem, efficiuntur proles diaboli. De quibus
Uoann.n, ait in prima sua epistola Joannes : In no-
bis erant, sed non erant ex nobis. Hinc
Dominus ait : Non addam ultra misereri
domui Israel, id est, conventiculis haere-
ticorum, qui aeternaliter condemnantur ;

7 sed domui Juda, id est, Ecclesiae corde
itom.x.io. credenti et ore salubriter confitenti, mise-

rebor, perducendo eos ad finem beatum.

8 Et ablactavit eam quce erat Absque mise-
ricordia, id est, praefatam haereticorum

13.

A collectioncm privat Deus gratia internae
refectionis, lacte evangelicae legis, pane
vitse et intellectus, et aqua sapientiae salu- Eccii.xv,z.
taris, quae malevolam nequaqiiam ingredi- Sa , 4
tur animam : ita ut tales non jam nutri- Jj^ n
antur in croceis, sed stercora amplexentur. 3- '

Et concepit et peperit filium. El dixit : 9
Voca nomen ejus, JVon populus meus. Per
hunc tertium puerum Osee et Gomer, in-
telliguntur ceteri impii Christiani, qui re-
belles sunt lumini, nec per gratiam et
praedestinationem attinent Deo, sed sola
B fide Christiani filiique Ecclesiae reputau-
tur. De qualibus scriptum est : Ipsi de Uoann.»,
mundo sunt; et de mundo loquuntur, et 5>
mundus eos audit. De quibus ait Salvator:
Multi dicent mihi in die illo : Domine, ^««a.v„,
Domine, nonne in nomine tuo propheta- 22' 23,
vimus, et in nomine tuo daemonia ejeci-
mus, et virtutes multas fecimus? et tunc
confitebor illis : Quia nunquam novi vos ;
discedite a me, omnes operarii iniquitatis.
Istis melius esset viam justitiae ignorasse, nprfr.i,,
quam cognitam abjecisse : in quibus uti- "■
C que semen Dei non permanet. Horum Deus
omnium asserit se non esse Deum, quia
nec ipsi eum super omnia amant et co-
lunt, nec ipse per gratiam corda eorum
inhabitat, neque per providentiam singu-
larem providet eis efficienter de necessa-
riis ad salutem ; verum dimittit eos, ju-
stitia exigente, secundum desideria cordis ps. LXXx,
eorum, ut eant in adinventionibus suis. 13-
Quocontra de electis habetur in Apocaly-
psi : Ecce tabernaculum Dei cum homini- Apoc.xv,
bus, et habitabit cum eis ; et ipsi populus 3-
D ejus erunt, et ipse Deus cum eis erit eo-
rum Deus.

212

ENARRATIO IN CAP. II OSEE.

ART. V

ARTICULUS V

DECLARATIO SECUNDI CAPITULI '. DICITE FRATRIRUS VESTRIS : POPULUS MKUS.

UNC in fine praecedentis capitnli di-
ctum est, quemadmodum filii Juda et
filii Israel congregarentur, et constituerent
sibi caput unum, concorditer credendo in
Christum. Apostolica quoque auctoritale
ostensum est, quod per filios Israel, in-
telligantur spirituales Israclitae, id est ele-

Gaiat.m,n. cti gentiles, juxta illud ad Galatas : Qui
cx fide sunt, hi sunt filii Abrahae. Idcir-
co Propheta alloquitur modo praedicatores
primitivae Ecclesiae natione Judseos, puta
Apostolos aliosque Christi discipulos, ut
gentilibus gratiam Dei annuntient.
1 Dicite, o Apostoli et ex Judaismo con-

versi, fratribus veslris, id est electis ex
gentibus : qui sunt fratres vestri, non so-
lum propter conformitatem naturae et ra-
tione originis ex primo parente, itemque
quoniam ab eodem geniti Creatore (secun-

Maiach.u, dum illud Malachiae : Numquid non pater
unus omnium nostrum ? Numquid non
Deus unus creavit nos?), sed etiam propter
conformitatem fidei, caritatis et gratiae.

Gaiat. v, 6. Unde ad Galatas testatur Apostolus : In
Christo Jesu neque circumcisio aliquid va-
let, neque prseputium, sed fides quse per
dilectionem operatur. De talibus fratribus
Dominus ait electis Judseis per Isaiam :

/s.lxvi,i9, Mittam ex eis qui salvati fuerint, ad gen-

20- tes, in Africam et Lydiam, in Grseciam et

Italiam ; et adducent omnes fratres ve-
stros. Itaque, Dicite fratribus vestris : Po-
pulus meus, id est, quod ipsi per gratiam
sunt populus meus, sicut et vos. Propter

Rom. m,29. quod ad Romauos dicit Apostolus : An Ju-
dseorum Deus tantum ? Nonne et gentium ?

lbid. x, i2. Rursusque : Non esl distinctio Judsei et
Grseci; nam idem Dominus omnium, dives
in omnes qui invocant eum. Hinc per Isa-

/s. xix, 25. iam loquitur Dominus : Dicam .Egypto,

Is. LV, 5.

III

A Populus meus; et opus manuum mearum,
Assyrio. Et sorori vestrcv, id est Ecclesiae
ex gentibus congregatse, dicite : Misericor-
diam consecutu, id est, quod ipsa miseri-
cordiam meam suscepit per gratiam Chri-
sti. Propter quod in Isaia habetur : Ecce
gentem quam nesciebas, vocabis. Et in Ac-
tibus ait Petrus : Si Deus eamdem gratiam Act.-. a,i£
dedit illis (videlicet genlibus) sicut et no-
bis, ego quis eram, qui possem prohibere
Deum ? Hoc est quod ad Ephesios dicit
Apostolus : Revelalum est sanctis Aposto- Epiws. m,

R lis et Prophetis in Spiritu, esse gentes 5' °-
coheredes et concorporales, et comparti-
cipes promissionis Dei in Christo Jesu.

Prseterea, prseter hanc expositionem tan-
git Hieronymus alias duas. Prima est :
Dicite, o vos de tribu et populo Juda,
unum Deum colentes, fratribus vestris, id
est populo decem tribuum, quod sit po-
pulus meus, dummodo voluerint idolola-
triam et alia peccata abjicere. Et quia de
semine Patriarcharum progenitus est, et
sorori vestrai, id est eidem plebi vel Sy-

C nagogse,dicite quod sit misericordiam con-
secuta. Nam multi ex decem tribubus gra-
liose salvati sunt,quorum unus fuit. Tobias
de tribu Nephlhali. — Secunda est : Vos,
Judaci qui creditis, dicite fratribus vestris,
idestfractis ramis, quod sit populus meus,
et sorori vestrse Synagogse, quod sit mi-
sericordiam consecuta, quoad hoc quod
in fine mundi, quum intraverit plenitudo /j0m.xi,25,
gentium, omnis Israel salvus erit.

Judicate matrem vestram, judicate :
quoniam ipsa non uxor mea, et ego non

D vir cjus. Hunc locum Reda exponit pro
tempore Christi, ul sit sensus : 0 Apostoli
et ceteri credentes ex Judaismo, judicate,
id est reprehendite, matrem vestram in-

26.

ENARRATIO IN CAP. II OSEE.

ART. V

213

1 i

credulam Synagogam Christo. Et repetit, A
judicate, quatenus frequenter ac strenue
increpent eam. Quod in Actibus leguntur
fecisse Apostoli, dicente Petro Judaeis :
Aci.w,\3, Deus patrum nostrorum glorificavit Fili-
um suum Jesum, quem vos quidem tra-
didistis, et negastis ante faciem Pilati, et
petistis virum homicidam donari vobis.
Quia ipsa Synagoga incredula, non est
uxor mea, quum non sit mihi per fidem
et caritatem conjuncta, non impraegnetur
a me fructu operum bonorum ; et ego non
sum vir ejus, id est sponsus, ita, quia non B
cst acterna conjunctio spiritualis matri-
monii inter eam et me, quoniam peccata
/s.uxri. ejus diviserunt inter eam et me, et facta
est meretrix atque adultera : sicut patebit.
Loquitur autem Deus de spirituali con-
junctione, quae est inter creaturam ratio-
nalem et Creatorem, metaphorice sub no-
mine uxoris et viri. Et simili modo ait
ibid.L,\. per Isaiam : Quis est iste libellus repudii,
quo dimisi matrem vestram? Ei quoque
quod nunc Dominus ait, Judicate matrem
vestram, simile est quod per eumdem Isa- C
Jbid.v,3. iam Dominus ait : Et nunc, habitatores
Jerusalem, et viri Juda, judicate inter me
et vineam meam, videlicet Synagogam.

Consequenter Deus clementer hortatur
Synagogam ad pcenitentiam, et ut illa ma-
gis obediat admonitioni divinao, minatur
pauiam. Auferat, id est, relinquat atque
abjiciat, fornicationes suas spirituales, id
cst idolorum culturas ; fornicationes quo-
que corporales, id est illicitos concubitus
soluti cum soluta ; a facie sua, id est ab
adspectu atque praesentia sua, ne eas per D
approbationem adspiciat vel acceptet, sed
retro se jactet : quemadmodum per Jere-
Jer.„, i. miam Dominus asserit, Si abstuleris offen-
dicula tua a facie mea, non commovebe-
ris.Nihilo minus debet homo peccata sua
ante se ponere, ut ea poenitendo penset
P*. l, a. ac defleat, dicente Psalmista : Quoniam
iniquitatem meam ego cognosco. Propter
Jer. m,2. quod Dominus ait per Jeremiam : Leva
oculos tuos in directum, et vide ubi non
prostrata sis. Et adulteria sua spiritualia

ac corporalia auferat de medio uberum
suorum, id est a suis uberibus, vel a
corde, quod intra ubera situatur. Corpo-
ralia quippe adulteria per contactum ube-
rum provocantur, et consummantur : id-
circode uberibus tolli jubentur.Spiritualia
vero adulteria per cordis delectationem
explentur. Pra^cipitur ergo, ne cor vitia
idololatriae diligat, nec ea ad actum de-
ducat. Quamvis autem spiritualis fornica-
tio praescrtim idololatria appelletur, quia
per eam cor a Deo formaliter atque tota-
liter separatur; quodlibet tamen peccatum
mortale, fornicatio spiritualis est, quia per
ipsum mens, ccelestis Sponsi unione re-
licta, summique boni adhaesione rejecta,
rebus inhaeret caducis, et in creaturis po-
tius quam in Deo quiescit ac delectatur.
Propter quod in Numeris Dominus : Ne awxv,
sequantur (inquit) cogitationes suas, et 39,
oculos per res varias fornicantes ; et in
Ezechiele, Contrivi cor eorum fornicans,et Esech.n,
recedens a me. 9-

Ne forte exspoliem, id est, exspoliando 3
faciam, eam nudam, id est spiritualibus
gratiis vel corporalibus beneficiis desti-
tutam. Vestes nempe et ornamenta populi
Israel, fuerunt auxilium Dei, angelorum
custodia, doctrina legis et Prophetarum,
religiosae ac sanctae personae, et cetera do-
na Creatoris, de quibus gloriabantur, di-
centes : Non fecit taliter omni nationi, ps.<*wt,
et judicia sua non manifestavit eis. Ha?c 20-
Deus minatur se ablaturum, nisi pceni-
teant. Et statuam, id est ponam, eam se-
cundum diem nativitatis sua>, id est in
tali ac tanta calamitate, vilitate et abje-
ctione, qualem et quantam habuit in -Egy-
pto, ubi multiplicatus est populus Israel,
ct multis aerumnis, idololatriis, atque du-
rissimo jugo fuit subjectus. Propter quod
in Ezechiele scriptum est : In die ortus Exech.™,
tui non est praecisus umbilicus tuus, et *' 5-
aqua non es lota, sed projecta super fa-
ciem terrae. Et denuo : In die, inquit, qua lbid_ 4.8
nata es, non es sale salita ; et transivi per
te, et inveni te nudam et deturpatam, et
conspersam in sanguine tuo. Sed de tanta

214

ENARRATIO IN CAP. II OSEE. — ART. V

aerumna eripuit Deus hanc plebem, quum A quatenus Jerusalem vel Synagogam judi-
eam eduxerat de .Egypto. Propter quod cent, atque ex ejus pravitate perpendant

Ezech.xsi,
10-13.

Matth.
xxui, 38.

subdit : Indui te bysso et subtilibus, et
ornamenta circumposui tibi. Haec autem
videmus jam Judaeis ablata propter incre-
dulitatem suam in Christum.

Et ponam eam quasi solitudinem, id
est, habitatores terrae eorum occidam, vel
transferam de propria terra.Unde Christus
in Evangelio ait Judaeis : Relinquetur vo-
bis domus vestra deserta. Et statuam eam
velut terram inviam, id est, Synagogam

quod non sit sponsa seu uxor Dei, nec
ipse sit sponsus virque ipsius. Cetera quo-
que quae dicta sunt, applicari possunt Ju-
daeis temporis illius, eodem sensu quo
nunc applicata sunt Judaeis pro tempore
Christi. Multum enim viguit utraque for-
nicatio praeinducta in populo Judaeorum
ante Babylonicam captivitatem. Propter
quod Deus per manum Chaldaeorum eos
exspoliavit, et velut solitudinem terram-

parificabo terrae quae viam non habet, eo B que inviam staluit, prout per Jeremiam
quod non sit habitator vel deambulator in praedixit ubertim. Unde loco quodam lo-
ea. Sic Synagoga a Deo derelicta est, nec quitur Dominus : Derelinquam vos et civi-

habet rectam viam tendendi ad Deum,
h. lx, 15. quemadmodum Isaias testatur : Fuisti de-
relicta et odio habita, et non erat qui per
te transiret. Et interficiam eam siti. Hoc
accipi potest de siti corporali, quam Judaei
perpessi sunt, a Romanis obsessi ; tunc
enim defuerunt eis cibi ac potus : vel de
siti spirituali,id est aviditate audiendi ver-
bum Dei. Nunc enim Judaei multo tempore

tatem quam dedi vobis et patribus vestris;
et dabo vos in vexationem et maledicti-
onem, et in stuporem, et in sibilum, et
in opprobrium, eo quod non audieritis
verba mea. Denique sicut praedicta, sic et
sequentia utroque modo exponuntur, et
sensus redit in idem.

Et filiorwm illius, id est filiorum infi-
delis Synagogae, sequentium matris suae

Jer. xxiii,
39,40;xxiv,
9;xxv,18,8.

desiderarunt habere et audire Prophetam, C perfidiam et peccata : quibus in Evangelio

Ps. LXXIII,

Amos vm,
11.

qui eis aliquid certi de Messiae nuntiaret
adventu, dolentesque dicunt : Signa nostra
non vidimus, jam non est Propheta. Sed
exigentibus culpis suis, non merentur di-
vinitus exaudiri. De hujusmodi fame et
siti Dominus ait per Amos : Emittam fa-

dicitur, Genimina viperarum,quomodo fu-
gietis a judicio gehennae? non miserebor :
quoniam a Chaldaeis ac Romanis vastati
sunt; et bona gratiae in praesenti, bona-
que gloriae in futuro perdiderunt. Unde
Dominus ait ad Jeremiam : Non assumas

Matth.
xxiii, 33.

Joann. iv,
13, 14.

mem in terram : non famem panis, neque laudem et orationem pro eis ; si steterint

sitim aquae, sed audiendi verbum Dei. In- Moyses et Samuel coram me, non est ani-

terficiuntur quoque obstinati Judaei siti, ma mea ad populum istum. Quoniam filii

id est penuria aquae sapientiae salutaris fornicationum sunt, id est, multiformium

gratiaeque ccelestis. De qua dicit Salva- fornicationum vitiis servierunt. Propter
tor : Qui biberit ex aqua quam ego dabo D quod filii fornicationum vocantur, propter

ei, non sitiet in aeternum ; sed aqua quam abundantiam hujusmodi vitii, sicut Anti-

Jer. vn, 16;
xv, l.

ego dabo ei, fiet in eo fons aquae salientis
in vitam aeternam. Occiduntur quoque si-
ti, id est immoderato temporalium rerum
affectu, quum sint avarissimi.

Praeterea, quidam omnia jam praedicta,
ab illo loco, Judicate matrem vestram, ex-
ponunt de Judaeis pro tempore Babylonicae
captivitatis, ita quod Propheta alloquitur
Prophetas et justos, qui captivitatem illam
praedixerunt, videlicet Jeremiam, Baruch,

christus dicitur homo peccati et filius per-
ditionis. Yel dicuntur filii fornicationum,
quia a parentibus fornicatoribus nati non
solum in esse naturae, sed etiam culpae,
quoniam patres docuerunt filios suos er-
rores et scelera.

Quia fornicata est mater eorum, videli-
cet Synagoga, ut patuit. Unde Jeremias,
Unusquisque, ait, ad uxorem proximi sui
hinniebat. Et repleta fuit idolis terra eo-

II 77im.ii,
3.

Jer. v, 8.

Is. n, 8.

ENARRATIO IN CAP. II OSEE.

ART. V

215

Jer. vi, 15

Eccli. iv

iii, 3

lx. iii, 9.
P>-ov. ii,14

Ps. \xiv, 2,
3.

/er. xuv,
lti, 17.

rum, iit Isaias dixit. Confusa cst incredula A
Synagoga, id est, obstupuit, admirata est,
estque vitiis inordinata, et confusione di-
gua effecta, quce concepit eos, id est filios
fornicationum prsedictos, quos enutrivit
diabolo, instruens eos in malo. Sed obviare
• videtur illud Jeremiae : Confusione non
sunt confusi, et erubescere noluerunt. Et
respondendum, quod sicut in Ecclesiastico
, habetur, Est confusio adducens peccatum,
et est confusio adducens gratiam et glo-
riam. Confusio itaque una est mala, pec-
cati inductiva, dum quis prae rubore abs- li
condit vitia sua. Alia vero est bona, dum
homo erubescit de malo culpae. De hac
secunda loquitur Jeremias. Sic enim obsti-
nali non confunduntur, nec verecundan-
tur impie operari. Propter quod obstinatae
plebi Judseorum dicitur a Jeremia : Frons
mcretricis mulieris facta est tibi, noluisti
erubescere. De talibus loquitur Isaias :
Peccatum suum quasi Sodoma praedicave-
runt, nec absconderunt: et Salomon, Lee-
tautur quurn malefecerint. Praeter hanc
duplicem confusionem est confusio tertia, C
dum aliquis frustratur spe sua, et adver-
sariorum suorum voluntati exponitur, at-
que ignominiosam incidit calamitatem. De
qua orat Psalmista : Deus meus, in te con-
fido, non erubescam; neque irrideant me
inimici mei. De hac quoque loquitur nunc
Osee. Subditur enim ratio hujusmodi con-
fusionis :

Quia dixit mater serpentina ac infide-
lis : Vadam, spiritualiter per fidem, vel
potius infidelitatem et cultum, post ama-
tores meos, id est deos quos colui, vel D
homines in quibus magis quam in Deo
vero confisa sum, id est, idolis adhaere-
ho, vel hominum quaeram subsidia. Hoc
dixerunt Judaei ex diffidentia divini auxi-
lii. Quemadmodum enim in Jeremia co-
piose describitur, quum sanctus Jeremias
hortaretur eos ad idololatriae rejectionem,
dixerunt : Non audiemus verbum ex te,
sed facientes faciemus omneverbum quod
egreditur ex ore nostro, ut sacrificemus
reginse cceli. Quidantpancs mihi, ct aquas

h. xii, 3.

Ibid. lxi,
10.

meas, et lanarn meam, et linum mcum, et
oleum meum, et potum, id est necessaria
victui atque vestitui. Hsec enim arbitra-
banlur sibi conferri ab idolis, vel munda-
nis hominibus potius quam a Deo. Spiri-
tualiter dedit Deus electis Judaeis panem Ecdi.xvj
vitae et intellectus, aquas quoque sapien-
tiae salutaris, de quibus loquitur Isaias,
Ilaurietis aquas in gaudio de fontibus Sal-
vatoris; lanam etiam et linum, id est indu-
menta seu decorem virtutum, de quibus
Isaias inducit, Induit me vestimento salu-
tis, et indumento justitiae circumdedit mc;
itemque oleum unctionis et consolationis
internae, et potum spiritualiter inebrian-
tem, ab aestu concupiscentiee refrigeran-
tem, ipsamque animam in Deo laetifican-
tem. Unde et scriptum est : Torrente volu- />,.Xxxv,9
ptatis tuae potabis eos.Potus iste est fervor
divini amoris, seu exuberantia gratiae dei-
formis : per quem cuncta terrena desi-
piunt, solaque sapiunt bona aeterna.

Propter hoc, id est, quia dixisti, Vadam 6
post amatores meos, ecce ego Dominus se-
piam, id est, vallabo et implicabo, viam
tuam, id est desiderium vel actionem qua
nitebaris ire ad amatores nocivos, spinis,
id est doloribus et aerumnis adversitati-
busque &\\ ersis, et sepiam eam maceria, id
est muro seu grandi obstaculo, quo impe-
dietur venire quo ivit. Et semitas suas
non inveniet, id est, affectum suum non
poterit perducere ad effectum. Non enim
permisit Deus Judaeos hos adipisci optata
auxilia a diis vel hominibus in quibus
sperabant; sed gravissimis pcenis eos ad-
dixit, per obsidionem Chaldaeorum ac Ro-
manorum, ita quod nullus potuit eis opem
impendere. Insuper ad litteram possunt
per spinas atque maceriam intelligi corpo-
rales munitiones factae adversus Judaeos
tempore obsidionum dictarum, ita quod
non invenerunt semitas suas,id est modum
vel iter effugiendi. Et sequelur amatores 1
suos, id est, cordialiter affectabit auxili-
um hominum in quibus speravit, videli-
cet .Kgyplioium tempore obsidionis suae a
Chaldaeis. Promisit enim rex .Egypti Se-

2IG

ENARRATIO IN CAP. II OSEE. — ART. V

deciae, quod auxiliaretur ei contra Chal- A
dseos. Et non apprehendet eos : uon euim
poterant ei succurrere. Et quceret eos per
nuntios ac litteras, et non inveniet.
Et dicet, necessitate compulsa, juxta il-
Luc. xiv, 1 »i*l , Compelle intrare: Vadam spiritualiter

23- de vitiis ad virtutes, de amatoribus vauis

ad verum ac infallibilem amatorem, ef re-
vertar ad virum meum priorem, id est ad
Deum aeternum, deserendo bona caduca, et
inhaerendo bono incommutabili, Deo sum-
mo ac omnipotenti, Sponso coelesti, qui
me sibi desponsavit in legis collatione, vel B
in sanctorum Patriarcharum adoptatione,
et promissione eis facta de beneficiis con-
ferendis posteritati eorum ; quia bene mihi
erat tunc, quando Deo vero adhaesi ac
parui, magis quam nunc, dum idolis de-
servivi, atque humana subsidia exquisivi.
Constat enim ex toto decursu veteris Te-
stamenti, quod multo melius successit po-
pulo JudaBorum,tam in spiritualibus quam
in temporalibus bonis, quando divinee le-
gis observavit praecepta, quam dum idola
coluit, vel extranearum nationum postula- C
vit auxilia.

Istud autem, videlicet, Revertar ad vi-
rum meum priorem, dixerunt Judaei, saltem
aliqui, quando jam viderunt se a Ghaldaeis
mox capiendos. Tunc namque viderunt,
quod dii et homines eis nil profuerunt.
Propter quod Dei succursum petebant, sed
nimis tarde et frustra, quia ex necessitate
potius quam ex caritate. Vel si tunc non
revertebantur, certum estquod in Chaldaea
positi, ad Deum conversi sunt, maxime
Jer. xxix, expletis annis septuaginta, de quibus prae- D
dixerat Jeremias. — Huic quoque verbo,
Yadam et revertar ad virum meum prio-
rem, simile est quod ait filius prodigus

£uc.xv,t7, ad extremam perductus inopiam : Quanti
mercenarii in domo patris mei abundant
panibus, ego autem hic fame pereo! Sur-
gam, et ibo ad patrem meum, etc.
8 Et hcec mater viperina atque incredula

Synagoga nescivit, quia ego dedi ei fru-
mentum et vinum et oleum, id est cibos
et potus ac condimenta eorum, quae perti-

18.

nent ad naturales divitias. Unde paulo ante
adscripsit haec omnia amatoribus suis seu
idolis. Ad tantam equidem mentis caecita-
tem venerunt Judsei ante Babylonicam ca-
ptivitatem, quod divinam providentiam
negaverunl. Propterea non putabant sibi
a Deo vero collata ea quae possidebant. De
hoc Jeremias et Ezechiel plene loquuntur. jer.xuv,
Et arqentum multiplicavi ei, id est, co- J* et set-i

a * p Ezech.xxt,

piam argenti eis concessi, el aurum, qum 5etseq.
fecerunt Baal, id est, argentum et aurum,
quae eis multiplicavi ut ad honorem meum
talibus uterentur, expenderunt in fornica-
tionibus, sacrificiis atque ornatibus idoli
quod dicitur Baal estque deus Sidonio-
rum ; vel Bel, deus Babyloniorum. Hoc
enim idolum ornaverunt argento et auro,
et eadem ei immolaverunt. — Denique
spiritualiter dedit Deus populo Judseorum
frumentum, id est legem, cujus observan-
tia aluit mentem; et vinum, id est verae
hilaritatis materiam seu multiplex gaudi-
um;oleum quoque unctionis ac illustratio-
nis mentalis; argentum, id est eloquentiae
venustatem vel rerum creatarum scien-
tiam; et aurum, id est sapienliam quae est
notitia divinorum ; vel-aurum, id est Dei
amorem, de quo in Apocalypsi scriptum
est : Suadeo tibi emere aurum probatum Apoc.m.is.
ignitum, ut locuples fias. Haec bona ac
munera Dei, electi Judaei conservabant, et
Deo grati fuerunt; quidam vero eorum ea
rejecerunt, et totum quod a Deo sortiti
fuerunt, converterunt ad idolorum cultu-
ram, atque ad cetera mala.

Consequenter comminatur Dominus de-
bilam poenam pro tantis piaculis. Idcirco 9
convertar, per novi effectus operationem,
non per mei ipsius mutationem : convertar
itaque a pietate clementiee ad rigorem ju-
stitise, puniendo quibus diu peperci ; et
sumam frumentum meum, id est, blada
tollam a Judseis, in tempore suo, id est
tempore messis, quando jam propter ma-
turitatem apta erant reponi in horreis : et
hoc est gravissima pcena, dum tempore
maturitatis et messis terrse nascentia aufe-
runtur, et perit labor agricolarum ; vel, In

ENARRATIO IN CAP. II OSEE. — ART. VI

217

tempore suo, id est tempore prsefinito a
me; et vinum meum, id est vinum quod
contuli eis, auferam, in tempore suo, id est
tempore torcularis sive vindemiae, vel tem-
pore praeordinato a me. Heec Deus abstulit
Judaeis per tempestates vel hostes, quando
a Chaldaeis seu aliis vastabantur. Et libe-
rabo lanam meam et linum meum, id est,
materiam vestimentorum qua? eis conces-
si, tollam ab eis, ne ab ingratis et impiis
possideantur. Dum enim rationalis creatu-
ra abutitur bonis Creatoris, heec ipsa bona
indebitse servituti subduntur. Idcirco libe-

A rari dicuntur, dum ab injustis dominis
auferuntur. Quve lana et linum operiebant
if/nominiam ejus, id est, idolum populi
hujus ornabant. Judaei enim idololatrae,
idolum Baal multiplici genere vestium de-
corabant. Jdolum ergo ignominia appel-
latur, quia hoc erat Judaeis ignominiosissi-
mum atque turpissimum, quod relicto Deo
patrum suorum,omnipotenti, vero ac sum-
mo, idola coluerunt. Superius quoque di-
ctum esl, quid spiritualiter per frumentum,
vinum, lanam et linum signetur, et quomo-
do omnia heec eis spiritualiter sint ablata.

ARTICULUS YI

PROSECUTIO ELUCIDATIONIS HUJUS SECUIMDI CAPITULI, AB EO LOCO I ET NUNC REVELABO

STULTITIAM EJUS.

SaP.xi,\7. /^WJONIAM per ea, per quae quis peccat, B
10 \J punitur, idcirco Dominus subdit : Et
nunc, id est tempore Babylonicae captivi-
tatis, revelabo stultitiam ejus, id est, er-
rorem, seu idololatriam, vel idolum Sy-
nagoga? manifestabo, in oculis amatorum
ejus, id est Chaldeeis vel .Egyptiis, cum
quibus Judau habuerunt aliquando amici-
tiam. Quum enim Chaldaei, superata Jeru-
salem, ingrediebantur templum, viderunt
quomodo Judeei in templo idola coluerunt,
et qualitcr decepti fuerunt insipienter in
iftgyptiis confidendo. ^Egyptii quoque haec C
perceperunt, et ita in oculis eorum men-
talibus manifestata sunt haec. Et vir non
eruet eam de manu mea, id est, nemo po-
terit liberare Judaeos de vindicta seu po-
testate, quam exercebo in eis per manus
Estherxm, Chaldaeorum. Deo enim nullus valet re-
sistere, quemadmodum scriptum est in

Job xxni, Job : Deus solus est, et cogitationem ejus
nemo avertere potest; et anima ejus quod-
cumque voluit, fecit.
11 Et cessare faciam omne gaudium ejus,

id est, destruendo templum atque Jerusa- D

Iem.populum quoque fame,peste et gladio
occidendo, imponam finem laetitiae Judae-
orum ad tempus. In maxima enim tribu-
latione fuerunt Judaei, quum a Chaldaeis
obsiderentur, ita quod nec in spirituali-
bus, nec in carnalibus delectabantur. Unde
ab Isaia dictum est : Erit pro suavi odore /«.iu,24.
fcetor, et pro crispante crine calvitium.
Et Threnorum ultimo : Defecit gaudium Thren.v,
cordis nostri, versus est in luctum chorus ,3-
noster. Faciam quoque cessare solennita-
tem ejus, id est festa Judaeorum, ut po-
natur singulare pro plurali. Vel per so-
lennitatem, secundum Bedam, intelligitur
paschalis festivitas, tanquam solennior,
quae fiebat in commemorationem libera-
tionis eorum de terra JCgypti. Frequenter
autem Scriptura utitur singulari pro plu-
rali, et econtra, quemadmodum in Exodo
Dominus ait Pharaoni : Dimitte filium me- Exod.^-,
um, ut sacrificet mihi in deserto. perv''!etc-
filium namque intelligit universos filios
Israel.

Deinde ponuntur festa Judaeorum in spe-
ciali : Neomeniam ejus, id est festivitatem

218

ENARRATIO IN CAP. II OSEE. — ART. VI

Calenriarum, quae fiebant tempore inno- A
valionis lunae, seu in principio mensium.
Sabbatum ejus, iri est festivitatem septi-
mae riiei, in qua Judaei epulis otiisque va-
cabant, secundum Glossam. Fiebatque ista
solennitas \\\ memoriam creationis munrii,

Gen.n.s. quoniam septimo riie requievit Deus ab
omni opere quori patrarat. Et omnia festa
tcmporum ejus, id est solennitates quae
fiebant semel in anno, virielicet Paschae,
Pentecostes, et Tabernaculorum, ac Derii-
cationis. Eamriem enim Deriicationem non
celebrabant nisi semel in anno, quamvis B
quolibet anno plures celebraverunt Derii-
cationes.

Hsec omnia fecit Deus cessare in populo
Juriaeorum, quanrio a Chalda?is capti, oc-
cisi, vel translati fuerunt. Propter quori

rAren. i, 4. scriptum est : Viae Sion lugent, eo quori
non sint qui veniant ad solennitatem.Hinc

is. i, 14. in Isaia loquitur Dominus : Solennitates
vestras odivit anima mea.

Denique, secundum Thomam in prima
secunria?, in veteri Testamento erant sep-
tem festivitates temporales, iri est, quae C
certis diebus anni celebrabantur. Prima
erat Sabbati, in memoriam beneficii crea-
tionis munrii, ut riictum est. Secunda fuit
Neomeniae, in primo cujuslibet mensis, in
memoriam gubernationis rerum a Deo, et
quoniam inferiora secundum cursum lu-
nae mutantur, a qua mensis nomen acce-

Xccii.xi.m, pit, juxta illud Ecclesiastici : Luna os-

6, 8. I . . ...

tensio temporis, et signum aevi : mensis
secundum nomen ejus. Iricirco fiebat ista
solennitas in principio cujuslibet lunatio-
nis seu lunae, non in plenituriine ejus. D
Quori item fiebat propter iriololatriee ex-
clusionem, quia gentiles in plenilunio sa-
crificabant. Et quoniam haec riuo beneficia
Dei, scilicet creationis et gubernationis,
communia sunt cunctis hominibus, festa
hsec frequenter in anno iterabantur. Alia
quinque festa celebrabantur semel in an-
no, in memoriam beneficiorum specialiter
collatorum populo Israel. Quorum primum
fuit solennitas Paschse, de qua praetactum
est. Et post quinquaginta dies sequebatur

solennitas Pentecostes, in memoriam bt>-
neficii legis data>. Alia vero tria festa ser-
vabantur septimo mense, qui apud Judaeos
quasi totus celebris fuit. Nam primo die
hujus mensis erat festum Tubarum, in
memoriam liberationis Isaac. Unde tunc
cornibus buccinabant, quoniam Abraham
viriit arietem cornibus haerentem vepri- Gen.xni,
bus, quem immolavit pro Isaac. Erat quo- ,3"
que festum Tubarum, in quo invitabantur
Judaei ad solennitatem Expiationis, quae
riecima die septimi mensis fiebat in me-
moriam beneficii quo Deus ad preces
Moysis propitiabatur eis de adoratione vi- Exod.
tuli aurei atque conflatilis. Post haec cele- xxx"' ~u'
brabatur solennitas Scenopegiae seu Taber-
naculorum, septem diebus, in memoriam
protectionis ac deriuctionis eorum in rie-
serto. Unrie tunc afferebant fructus arboris Lev. %\m,
pulcherrimae. Porro in die octava fuit fe- i0/bjd 36
stum Ccetus atque collectae, quando colli-
gebantur a populo necessaria ari divini
cultus expensas. — Denique, per sabba-
tum, figurabatur spiritualis requies nobis
collata per Christum ; per Neomeniam,
quae est novae lunae incensio, figurabatur
primitivae Ecclesiae illuminatio : per fe-
stum Tubarum, praedicatio Apostolorum ;
per festum Expiationis, emunriatio Chri-
stianorum a vitiis ; per festum Tabernacu-
lorum, peregrinatio Christianorum in hoc
munrio exsulantium : per festum autem
Ccetus atque collectae, congregatio electo-
rum in regno coelesti : unrie hoc festum
riicebatur sanctissimum. De his festis lo-.Vum.xxvm,
quitur Moyses in Numeris. — Erat prae- XXIX"
terea in veteri Testamento una festivitas
velut continua, qua immolabatur quotiriie Exod.xsi*.
agnus mane et vespere. Per quam reprae- 3^ 3IM£
sentabatur perpetuitas felicitatis futurae.

Hinc secundum Glossam, praeriicta festa
Juriaeis ablata, a fidelibus spiritualiter ce-
lebrantur.

J5t corrumpam vineam ejus et ficum 12
ejus, iri est, vites et ficus ceterasque fru-
ctiferas Jurioeorum arbores destruam gran-
dine, aririitate et gelu, vel per manus
Chalriaeorum, qui talia destruxerunt, va-

ENARRATIO IN CAP. II OSEE. — ART. VI 219

stando Judaeam ; de quibus vineis et ficu, A pore. Unde Salvator, Sufficit (inquit) diei Matih.yn,

dixit : Mercedes hw, mece sunt, id est, malitia sua ; et ibidem, Crastinus dies }bidem,

bona ista sunt mihi pro praemio data, quas sollicitus erit sibi ; Apostolus quoque,

dederunt mihi amatores mei, id est dii Redimentes tempus, quoniam dies mali Ephes. v,

gentium quos colui. Omnia enim mobilia sunt. Sic modo dies visitari dicuntur, id

atque immobilia bona sua, putabant Ju- est peccata dierum puniri. Porro visitatio

daei idololatrae sibi ab idolis condonari, quandoque in bono accipitur, scilicet pro

sicque beneficia Dei idolis adscripserunt. gratioso vel pio affeclu Dei, ut quum ait

Et ponam eam insaltum. Saltus vocatur Psalmista, Respice de ccelo, et vide, et Ps.lxx.x,

multitudo arborum infructuosarum. Est visita vineam istam ; quandoque in malo,

itaque sensus, quod Synagoga comparabi- videlicet pro justa punitione, quemadmo-

tur saltui seu infructuosis arboribus, amit- dum Jeremise Dominus loquitur : Num- /er.v,9.

tendo fructus Spiritus Sancti, imo omnibus Bquid super his non visitabo, et in gente

bonis spoliata, sterilis facta, in solitudi- tali non ulciscetur anima mea ? Sic quo-

nemque redacta. Hoc fuit impletum, dum que accipitur nunc. Quibus diebus seu

a Chaldaeis vehementissime opprimeban- idolis accendebat incensum, id est thymia-

tur Judaei, ila quod Jeremias praedixit : ma, tanquam aliquid divinitatis haberent,

n par. Terra sabbatizavit sabbata sua. Et comedct et honorem Deo debitum ad falsos trans-

eam bestia agri. Per bestiam istam, in- tulit deos, et ornabatur inaure sua et mo-

telligi potest incultus atque crudelis exer- nili suo, id est inauribus seu ornamentis

citus Chaldaeorum, vel Nabuchodonosor ad aures pendentibus, ac ceteris decora-

z)an.iv,3o. rex eorum, qui (ut Daniel recolit) versus mentis, ad honorem deorum suorum : sic-

in amentiam, focnum ut bos comedit, erat- ut fideles in festis ornant se ad honorem

que cum bestiis habitatio ejus. Unde Je- Dei atque Sanctorum ; et ibat post amato-

Jer. l, i7. remias ait : Primus Assur comedit eum; C res suos, id est, idolis suis, a quibus se

iste novissimus Nabuchodonosor exossavit putavit ditari, amari et gubernari, adhaesit

eum, scilicet populum Judaeorum.Haec igi- corporaliter, quia ad loca ccrta idololatriae

tur bestia comedit, id est, occidit ac mi- deputata processit. Propter quod Dominus

nuit Synagogam.Quidam per bestiam agri, ait per Ezechielem Judaeis idololatris :

intelligunt principem vel exercitum Ro- Quid est excelsum istud, ad quod vos in- Bxeck.**,

manorum, qui finaliter dejecit Judaeos : de gredimini? In locis enim sublimibus idolis 29-

/\?.iaxix, quo exponunt Judaei illud in Psalmo, Ex- sacrificabant frequenter. Et mei oblivisce-

ii.

terminavit eam aper de silva. Potest quo- batur, dicit Dominus. Nam vero Deo re-
que nomine bestiae daemon intelligi, qui licto, deos gentium coluerunt.

spiritualiter devoravit Judaeos, inducendo Sed quoniam Dominus non solum vul- /06v, is.

eos ad vitia idololatriae ceteraque peccata. nerat, sed et medetur, et quum iratus fu- Habac.m,
Apoc.xn,o. De quo in Apocalypsi legitur : Projectus D erit, misericordiae recordatur, juxta illud "'

est draco ille magnus. Unde et alibi scri- Tobiae, Post tempestatem tranquillum fa- Toh. 111,22.

/Vlxxim, ptum est : Ne tradas bestiis animam con- cis, et post fletum exsultationem infundis;

fitentem tibi. idcirco post verba comminationis, inducit

13 Et visitabo super eam dies Baalim, id Dominus verbum consolationis. Propter. 14

est, peccata et idololatriam, quae commisit hoc, id est, quoniam tot mala pcenalia Sy-

Synagoga tempore quo idolis Baal servi- nagogae induxi, ecce ego lactabo cam, id

vit, ulciscar per exercitum Chaldaeorum. est, blandiar ei, et consolationibus Spiritus

Raalim est pluralis numeri, significatque Sancti eam implebo ; et ducam eam in

pluraliter, quod Baal singulariter. Solet solitudinem, id est, ab inquietudine et tu-

autem diei seu tempori attribui, id quod multu eam eripiam, atque ad Ioca contem-

attribuitur his quee sunt vel fiunt in tcm- plationi orationique apta, ipsam deducam;

220

ENARRATIO IN CAP. II OSEE. — ART. VI

18.

ef loquar ad cor ejus, id est, verbis dul- A
cibus, consolatoriis et amorosis alloquar
eam. Per locutionem namque ad cor, desi-

Ruthn, 13. gnatur allocutio talis quemadmodum Booz

Gen.xxxiv, loquebatur ad cor Ruth, et Sichem ad cor
Dimc. Vel, Loquar ad cor ejus, per revela-
tionem secretorum cudeslium. Istud se-
cundum Hieronymum impletum est post
Christi advenlum, quando (ut Lucas nar-

Act.ix,i\; rat in Actibus) Ecclesia per totam Judseam
ct Galilseam habebat pacem, discipuli quo-
que replebantur gaudio et Spiritu Sancto.
h. xxxn, Hiuc apud Isaiam Dominus dixit : Sedebit 15
populus meus in pulchritudine pacis et in
tabernaculis fiduciae, et in requie opulen-
ta. Quidam autem exponunt haec de Judaeis
a captivitate Babylonica redeuntibus per
desertum, alii vero de gentilitate per prae-
dicationem Apostolorum conversa.
15 Et dabo ei, id est Synagogae in Ghristum

credenti, vinitores ejus, id est spiritualis
vinese spirituales cultores. Synagoga quip-

lbid. v, 7. pe dicitur vinea, juxta illud Isaia3 : Vinea
Domini exercituum, domus Jsrael est. Hu-
jus vinese vinitores post Christi adventum C
et passionem fuerunt sancti Apostoli, qui-

Matth.x,6. bus dixit Salvator : Ite ad oves quse per-
ierunt domus Israel. Nam verbo, prece et
exemplo eam coluerunt, superflua seu pec-
cata amputando, semine verbi coolestis ir-
rigando, atque per pastoralem prsesidenti-
am ad spiritualium maturitatem fructuum
perducendo. Fueruntque vinitores hi ex
eodem loco nativitatis, id est nati ex Judsea
et Israelitica plebe. Vinitores vero vineae
hujus, quum educerentur ex .Egypto, fue-
ruut Moyses et Aaron, deinde judices, re- D
ges, sancti Prophetae et sacerdotes.

Et vallem Achor dabo vinitoribus istis
ad aperiendam spem. Achor hoc loco non
est nomen proprium, sed commune, tur-
bationem significans. Ut enim Josue libro
Josue vn, scriptum est, quum Achan usurpasset de
e seq' anathemate Jericho, et sorte deprehensus
fuisset, jussit eum Josue lapidibus obrui,

ibid. 25,2e. dicens : Quia turbasti nos, exturbet te Deus
in die hac. Propter hoc locus iste dictus
est vallis Achor, id est vallis Conturbatio-

nis. Dedit igitur Deus hanc vallem Aposto-
lis ad aperiendam spem, intelligendo per
vallem istam, Jerusalem, Judaeam, et tem-
pliun. Quoniam, sicut filii Israel, qui pro-
ptcr peccatum Achan in desperationem
maximumque mcerorem ruerunt : fuge-
runt enim a facie habitatorum urbis Hai, Josmw\,$.
propter quod desperabant se posse Chana-
nseis resistere : sicut itaque isto occiso
Achan, spem praevalendi receperunt, et
vehementer consolati sunt ; sic Apostoli
vel successores, discipulique eorum, visa
destructione Jerusalem et templi ac Judae-
orum, qui peccaverunt in Christum, ha-
buerunl spem quod subjicerent Christo
totum mundum. Sicque vallis haec fuit eis
ad aperiendam spem, id est ostium spei
seu occasio sperandi quod dictum est. Haec
est expositio Glossae et Bedae.

Potest quoque sic accipi, quod vallis
Achor, id est Judaea vitiis deordinata, con-
fusa, et multipliciter conturbata, data sit
Apostolis ad aperiendam spem, per hoc
quod multa millia Judaeorum, etiam eorum
qui occisioni Christi consenserunt, con-
verterent ad Christum. Quo facto sperare
poterant, quod alios quoque converterent
populos. Alii per vallem Achor intelligunt
huinilem contritionem de peccato : in qua
contritione est quaedam bona turbatio, di-
cente Psalmista, Anima mea turbata est Ps. vi, 4.
valde. Per hoc ergo quod Deus dedit ei,
videlicet Synagogae, humilem contritionem
de culpis, aperuit ei spem salutis. Hiero-
nymus ita exponit, quod vallis Achor data
sit ei ad aperiendam spem, quia per hoc
quod Judaea perpessa est adversitates tur-
bationum atque tumultuum, sperare po-
tuit quod esset perventura ad prospera.

Et canet ibi, id est, Synagoga Christi
fidem recipiens, Deum laudabit in Jerusa-
lem seu Judaea, vel humili contritione, per
vallem Achor significata, juxta dies ju-
ventutis suw, id est, sicut fecit tempore
sanctorum Patriarcharum, quando unum
verum Deum coluit atque laudavit, etjux-
ta dies ascensionis suw de terra JEgypti,
id est, sicut fecit quando egrediebantur

ENARRATIO IN CAP. II OSEE. — ART. VI 221

Egyptum. Submersis quippe in mari Ru- A palri suo defuncto, qui dictus est Belus.

bro ^Egyptiis, Israelitae laudabant Deum, ttoc idolum Babylonii vocabant Bel, Sido- Dan.™,*,

^xorf.xv.i. dicentes, Cantemus Domino, gloriosc cnim nii Baalim, Judaei Beelzebub. Hoc modo 7'^'c"'ll;

magniiicatus est : ut patet m Exodo. Sic exponit Hieronymus, Beda et Glossa. 24.

primitiva Ecclesia ex Judaismo conversa. Sed Lyrae videtur, quod Rabbi Salomon

et de spirituali ,Egypto, id est caligine vi- exponat hunc locum magis calholice, ila

tiorum, edncta, et ducta per mare Ru- quod vir snmitur hic pro sponso, qnod esf

brnm, id est Baptismum Christi sanguine nomen amoris ; Baali vero, secundum pro-

consecratum, in quo peccata ac daemones prietatem Hebraeae linguae, significat domi-

snbmergnntur, Denm devotissime jugiter- num meum, quod est nomen timoris, jux-

AcMi-iv. que laudavit, sicut in Actibus Apostolorum ta illud Malachiae : Servus timet dominum Maiach.,,

copiose describitur. Unde apud Isaiam di- suum : si ergo Dominus ego sum, ubi est 6-
is. ui, 8. cilur : Simul laudabunt, quia oculo ad ocu- B timor meus ? Est itaque sensus, quod po-

lum videbunt. quum converterit Dominus pulus christifidelis, ex familiaritate cum

Sion. Judaea autem in altiori situ est, quam Deo, vocabunt eum nomine amoris, non ti-

-Egyptus. Propterea filii Israel dicuntur moris : quod proprie competit statui evan-

ascendisse de .Egypto, pergentes ad san- gelicae legis, quae dicitur lex amoris, se-

ctam terram : multo amplius, qui de spi- cundum illud ad Romanos : Non accepistis ^0ffl.vl]Ii

rituali -Egypto ad terram promissionis, id spiritum servitutis iterum in timore, sed 15-

est de tenebris et peccatis hujus mundi accepistis spiritum adoptionis filiorum, in

ad patriam, asccndit : quia de terrenis ad quo clamamus, Abba (Pater). Unde Augu-

ccelestia, de carnalibus ad spiritualia, de stinus : Brevis, inquit, differentia legis et

conversatione vilissima ad vitam tendit Evangelii, timor et amor. Vult igitur dice-

puram atque angelicam. re, quod successerit amor.
16 Et erit in die illa, ait Dominus, id est C Verumtamen prima expositio videtur

tempore evangelicae legis et primitivae Ec- consonantior litterae. Nam subditur : Et 17

clesiae, quando electi Judaei in Christum auferam nomina Baalim, id est idolorum

crediderint, vocabit me Synagoga conver- Baal, de ore ejus, id est de ore Judaeae ad

sa, Vir meus, id est, dicet quod ego Domi- Christum conversae, ita quod ultra non

nus sum vir ejus : secundum sensum saepe exprimet nomen hoc, nisi forte in dete-

praetactum; et non vocabit me ultra, Baa- stationem idolorum; et non recordabitur

h : id est, quamvis posset me ita vocare, ultra nominis eorum ad hoc ut idola ve-

quantum ad rem significatam (nam Baal neretur, imo et rarissime occurrent me-

interpretatur, habens; Baali autem, habens moriae. Hoc patet impletum, quia primiti-

me : sicque sponsa vel conjux posset ma- va Ecclesia ex Judaeis collecta, non solum

ritum seu virum suum vocare Baali, id est non coluit idola, sed et gentilitatem aver-
conjugem habens me in conjugium*), non tamen vo- D lil ab idololatria. Ex quibus patet, quod

cabit me ita, propter magnam convenien- Dominus non vult a fidelibus Baali dici,

tiam hujus nominis, Baali, cum hoc nomi- propter similitudinem nominis hujus cum

ne,Baalim,quod est nomen idoli. Tanquam Baalim. Denique Aquila diligens et curio-

dicat : Ego Dominus in tantum idola dete- sus interpres, secundum Hieronymum sic

stor et odio, fideles quoque perfecti in hoc transtulit : Vocabit me, Vir meus; et non

mihi conformantur, quod propter conve- vocabit me, Habens me, id est Baali. Rur-

nientiam vocum, nolo a fidelibus, quorum sus in novo Testamento frequenter Deus

congregatio est uxor et sponsa mea, dici exprimitur nomine Domini.Dominus enim

Baali, scd vir vel sponsus, ne dicendo Baa- potest esse nomen timoris filialis et casti,

li, recordentur idoli nomine Baalim. Deni- qui non excluditur ab evangelica caritate,

que Ninus aedificator Ninive, fecit idolum sed eam assequitur.

222 ENARRATIO IN CAP. II OSEE. — ART. VI

18 Et percutiam eis foedus, id est, Judaeis A magnificentia et gloria. Haec enim praeser-

ad Ghristum conversis dabo pacem, vel tim fiebant, divisis et ad loca gentilium

eamdem legem, cum bestia agri, et cum destinatis Apostolis.

volucre cceli, et cum reptili terrai, id est Et arcum et gladium et bellum conte-

cum gentilibus, qui per eorum praedica- ram de terra, id est, pace hac facta inter

tionem recipient evangelicam lcgem, et credentes, et crudelibus ac superbis genti-

Epkes. ii, erunt confoederati Judaeis in Christo lapide libus ad fidem conversis, tollam arma et

20, '*" angulari, qui est pax nostra, faciens utra- praelia ab Ecclesia. Hoc maxime factum

que unum. Ex duobus siquidem popu- fuit a conversione Constantini. Nam inte-

lis, quasi ex duobus parietibus, constituit rim persecutiones generales pro maxima

unam Ecclesiam, prout in Joanne protesta- parte quieverunt. Potest quoque referri ad

Joann. x, tur : Alias oves habeo, quae non sunt ex tempus adventus Christi, quando in toto
hoc ovili ; et illas oportet me adducere, B mundo pax fuit, ita quod ad unius viri

et fiet unus pastor et unum ovile. Unde imperium totus describebatur tunc orbis. luc.m,\.

translatio Septuaginta interpretum habet : Unde habetur in Psalmo : Auferens bella />s.xlv,io.

Et disponam eis testamentum in die illa usque ad finem terrae; arcum conteret et

cum bestiis terree, et cum volatilibus cceli, confringet arma, et scuta comburet igni.

et cum reptilibus terrae. De hac quoque In Isaia quoque : Conflabunt gladios suos /s. n,4.

gentilium ac Judaeorum confoederatione lo- in vomeres, nec exercebuntur ultra ad

h. xi, 6. quitur Isaias : Habitabit lupus, inquiens, praelium. Et dormire eos faciam fiduciali-

cum agno, et pardus cum hcedo accubabit, ter, ita quod sine timore hostium ibunt

vitulus et ovis et leo simul morabuntur, et ad lectum.In pace quoque in idipsum dor- />s. IV, 9.

puer parvulus minabit eos. Hinc etiam, mient, et requiescent in spe futurorum

Act. x, 9 sicut in Actibus recolitur, quum Petrus bonorum, quae nec oculus vidit, nec auris /S.LX1V,4;
elseq' iturus esset ad conversionem gentilium, C audivit, nec in cor hominis ascenderunt. l Cor- "- 9-

scilicet Cornelii centurionis et suorum, vi- Hinc Jeremias loquitur : In diebus illis jer_ XXI1I, 6.

dit in visu vas in quo erant omnia genera salvabitur Juda, et Israel habitabit confi-

animantium, dictumque est ei ut come- denter. Unde Septuaginta transtulerunt :

deret ea ; quumque renueret, audivit : Et habitare eos faciam in spe.

ibid. 15. Quod Deus purificavit, tu commune ne Et sponsabo, id est, per gratiam, fidem 19

dixeris. Porro gentiles nominibus horum et caritatem conjungam, mihi te plebem

irrationabilium animalium designantur : seu congregationem fidelium, ut sis spon-

primo, quoniam bestialiter nimis vixe- sa mea, in sempiternum, id est in praesen-

runt; secundo, quouiam animalia hujus- ti et in futuro, quatenus de nuptiis vise

modi coluerunt, juxta illud ad Romanos : transferaris ad nuptias gloriae, de quibus

/?om.i,23. Mutaverunt gloriam incorruptibilis Dei in in Apocalypsi scribitur : Beati qui ad cce- aPoc. xix,
similitudinem imaginis corruptibilis ho- D nam nuptiarum Agni vocati sunt. Denique 9-

minis, et volucrum et serpentium. — Spi- triplex est sponsa Christi, videlicet : uni-

ritualiter vero per bestias agri, possunt versalis, quae est Ecclcsia, cui ait Aposto-

intelligi crudeles atque tyranni; per volu- lus, Despondi vos uni viro virginem ca- iicor.xi,2.

cres cceli, superbi; per reptilia terrae, ava- stam exhibere Christo ; particularis, quae

ri, gulosi, et luxuriosi carnalibus vitiis est anima justi; et singularis, puta virgo

pressi. Maria. Ideo quoque Dominus asserit : Spon-

Haec itaque faciam in die illa, id est sabo te mihi in sempiternum, quoniam sta-

tempore gratiee, radiante evangelicae veri- tui ac nuptiis Ecclesiae militantis et chri-

tatis splendore : de qua dicit Apostolus, stianae non succedet nisi status et nuptiae

ibid. xm, Nox praecessit, dies autem appropinquavit; Ecclesiae triumphantis ac patriae. Propter

/s. iv, 2. et Isaias, In die illa erit germen Domini in quod Christus promisit Ecclesiae : Ecce xxvm, 20.

ENARRATIO IN CAP. II OSKE.

ART. VI

223

Jer. xv, 1(J.

I Cor. xi
31.
Ps. i,5.

ego vobiscum sum omuibus diebus usque A
ad consummationem sseculi.

Et sponsabo te mihi in justitia, id est,
dando tibi habitum et actus justitise, ut
/Vxxxvi, declinans a malo, et faciens bonum, red-
das unicuique quod suum est; etjudicio :
quod est actus justitise, tanquam habitus
dirigentis ad efficaciter judicandum ; et
prudentiee, tanquam habitus actum elici-
entis. Estque judicium discretio inter bo-
num et malum, verum et falsum : propter
quod efficimur Deo amabiles, prout ad
Jeremiam Dominus fatur : Si separaveris B
pretiosum a vili, quasi os meum eris. Hoc
est ordinatum judicium, de quo Apostolus
dicit, Si nos ipsos dijudicaremus, non ju-
dicaremur; et Psalmista, Ideo non resur-
gunt impii in judicio. Propter haec duo
efficitur anima nostra apta et digna, ut sit
Sap. v.1,27. sedes seu thronus Sponsi ccelestis, juxta
p«.lxxxvih, illud in Psalmo : Justitia et judicium prae-
paratio sedis tua3. Et in misericordia et
miserationibus, id est per virtutem mise-
ricordiae et opera ejus, ut sis in te ipsa pia
et clemens, compassiva quoque ad alios C
et benefica cis. Beati enim misericordes,
quoniam ipsi misericordiam consequen-
Jacob.u, tur. Judicium vero sine misericordia fiet
ei qui non fecerit misericordiam ; sed et
ibidem. misericordia superexaltat judicium, ut ait
Jacobus. Oportet ergo animam quae vult
esse sponsa Dei, simul habere justitiam,
judicium et misericordiam. Propter quod
P*. cxvm, orat Propheta : Bonitatem et disciplinam
et scientiam doce me. Nempe per bonita-
tern misericordiam, per disciplinam justi-
tiam, per scientiam vero discretionem seu D
judiciuin intellexit, quatenus sciat homo
justitiam et misericordiam irreprehensi-
biliter contemperare per discretionis ju-
dicium.

Et sponsabo te mihi in fide, per dilecti-

onem operante, qua fit primo conjunctio

meritoria inter Deum et homines, quoniam

Hebr.xi,c sine fide impossibile est placere Deo. Pro-

Jer. v,3. pter quod in Jeremia habetur : Domine,

Habac.nj*. oculi tui respiciunt fidem; et alibi, Justus

in sua fide vivet. Itaque virtus et actio

Matth. v,7.

virtuosa, videlicet fides, jnstitia, judicium,
misericordia, miseratio, sunt cansa forma-
lis desponsationis inter Deum et animam.
El recte ait Dominus Judeeee in Ghristum
credenli, Sponsabo te mihi in fide, non,
in justitia legis : quia, ut ait Apostolus,
Arbitramur hominem justificari per fidem
sine operibus legis. Propter quod Ghristus
saepe testatur in Evangelio : Fides tua te
salvum fecit.

Preeterea, secundum Hieronymum, in hoc
innotescit benignitas Dei, quod Judaeam
saepius aversam et adulterantem, non so-
lum sibi reconciliat, sed desponsat. Ter
quoque eam desponsavit : primo, in Abra-
ham; secundo, in legis datione; tertio, in
Christi adventu per fidem atque Bapti-
smum, quee desponsatio manet in posteris
usque in sempiternum. Rursus, secundum
Glossam, haec est distantia inter conjugi-
um Dei, et conjugia hominum : quoniam
homines de virgine non virginem faciunt,
sed corruptam; Deus autem junctus mere-
tricibus, efficit virgines mente integras.

Et scies per experientiam tantorum be-
neficiorum, quia ego sum Dominus, qui
solus valeo tantam tribuere gratiam, cui
nullus est similis, et cujus comparatione
omnis creatura est serva, qui solus sum
Dominus universalis atque liberrimus. Un-
de per Isaiam fatetur : Ego Dominus, hoc
est nomen meum ; gloriam meam aiterr
non dabo.

Et erit : In die illa exaudiam, dicit
Dominus, et exaudiam ccelos, et illi eoiau-
dient terram,elc. Locus iste duobus modis
exponitur. Primo, de coelo et terra mate-
rialibus, ac multiplicatione temporalium
bonorum. Corporalia autem et inanimata
exaudiri dicuntur, dum sortiuntur effe-
ctum in his ad quae naturaliter inclinan-
tur ac ordinantur. Corpora vero ccelestia,
naturaliter inclinantur ac ordinantur ad
influendum elementis et mixtis terrenis,
ad fecundandum et transmutandum ea se-
cundum certum temporum cursum. Est
itaque sensus : In die illa, quuni despon-
sata fuerit mihi Synagoga (modo praata-

Hom. mi,28.

Matlh. ix,
22; Luc.
xvm, 42,
etc.

Ps. i.xxxv,

Is. xi.il, 8.

224

F.NARRATIO IN CAP. II OSEE.

ART. VI

cto), exaudiam ccelos, id est, influcntiae
eorum dabo effectum, ut terram fecun-
dent. Ideo subditur : et illi exaudient ter-
ram, influendo ei necessaria ad fructifi-
candum. Unde latio seu accessus solis in
circulo obliquo, dicitur causa generationis
22 et renovationis terrae nascentium. Et terra
exaudiet triticum, et vinum, et oleum, id
est, fructus istos producet secundum na-
turalem inclinationem seminis fructuum
horum. Semen enim est potentia totum,
et habet naturalem aptitudinem ad totius
productionem. Et hcec terrae nascentia ex-
audient Jezrael, id est, desiderio fidelium
satisfacient, praebendo necessaria vitee ut
satientur. Jezrael quippe, ut dictum est,
interpretatur semen Dei : per quod intel-
ligitur congregatio justorum fidelium. De
/*. lm, 9.- quibus Isaias praedixit : Isti sunt semen
cui benedixit Dominus.

Secundo exponitur sic : Exaudiam cce-
los, id est angelicos spiritus et cives ccele-
stes orantes pro viatoribus. Unde Raphael
Tob. xn, i-2. dixit se Deo obtulisse orationem Tobiae.
Vel per coelos designantur Apostoli, de qui-
Ps. xvni, 2. bus cantamus in Psalmo : Coeli enarrant
gloriam Dei. Hos Dominus exaudivit pro
aliis deprecantes. Et illi cceli exaudierunt
terram, id est homines in terra morantes,
seu militantem Ecclesiam, docendo atque
sanando, ac diversa beneficia suis audito-
ribus impendendo. Terra quoque exaudit
triticum,k\ est, Ecclesia profert suis mem-
bris verbum confortationis et sustentatio-
nis internae, dicendo : Exspecta Dominum,
viriliter age, et confortetur cor tuum, et
sustine Dominum. Unde in libro Paralipo-
menon dicitur : Confortamini, et non dis-
solvantur manus vestrae; erit enim merces
iCor.xv, operi vestro. Et ad Corinthios : Stabiles
estote et immobiles, abundantes in opere
Domini semper, scientes quod labor vester
non est inanis in Domino. Et vinum spi-
ritualis ac mysticae intelligentiae, de quo
/Voi>.ix,5. Sapientia ait : Bibite vinum quod miscui
vobis. Et oleum consolationis, de quo scri-
Ps. xliv, 8. bit Psalmista : Unxit te Deus, Deus tuus,
oleo laetitiae. Propter quod monet Aposto-

Ps. xxvi, 14.

II Par. xv,

58.

A lus : Consolamini pusillanimes, suscipite iTVim.v,
infirmos, patientes estote ad omnes. Et 14'
luvc exaudieat Jezrael, id est, ad effectum
perducent desiderium seminis Dei. Cui ait
Christus : Nolite timere, pusillus grex, Luc.w,%%
quia complacuit Patri vestro vobis dare
regnum. Per prsedicta enim spiritualia bo-
na, congregatio fidelium pertingit ad re-
gnum perpetuum.

Et seminabo eam mihi, id est, Judeeam 23
conversam, praesertim Apostolos atque eo-
rum discipulos, mittam ad gloriam nomi-

B nis mei,m terram, id est ubique terrarum,
juxta illud, In omnem terram exivit sonus Ps. xvm,5.
eorum.Quibus in Marco dicitur : Euntes in Marc.wi,
mundum universum, praedicate Evangeli- 15'
um omni creaturae. Hi enim totum orbem
semine verbi coelestis fecundarunt, quem-
admodum ab lsaia dictum est : Florebit is. xxvn,c.
et germinabit Israel, et implebunt faciem
orbis semine. Et miserebor ejus qutv fuit
Absque misericordia, id est Synagogae, quae
dum peccatis ac idolis deservivit, fuit ju-
ste relicta, et sine gratia gratum faciente.

C Nemo tamen est penitus sine misericordia,
quum dicat Salvator : Diligite inimicos Luc. m,35.
vestros, et eritis filii Altissimi, quia ipse
benignus est super ingratos et malos. Et 24
dicam Non populo meo, id est eis qui
tempore idololatriae seu peccati non erunt
populus meus secundum praesentem justi-
tiam, quamvis fuerint populus meus se-
cundum praedestinationem aeternam : Po-
pulus meus es tu, per caritatem et gratiam,
credendo in Christum.Vel loquitur non de
eisdem numero, sed specie. Et ipse dicet :

I) Dcus meus es tu, et summum et totum bo-
num meum, in quo spes mea et salus con-
sistit : quemadmodum scriptum est : In ps. lxi,8.
Deo salutare meum, et gloria mea; Deus
auxilii mei, et spes mea in Domino.

Quidam exponunt hunc locum de genti-
litate conversa, quia ad hunc sensum vi-
detur Apostolus allegare haec verba ad Ro- i?om.ix,25.
manos. Est itaque, secundum hoc, sensus :
Miserebor tempore gratiae, ejus qutv fuit
Absque misericordia, id est gentilitati, quae
diu abjecta fuit a Deo. Et dicam Non po-

ENARRATIO IN CAP. IF OSEE.

ART. VII

szo

pulo meo, id est gentilibus, qui tempore A plati sunt. Ad Ephesios quoqne Paulus :
suae infidelitatis erant non populus meus : Vos qui aliquando eratis longe, nunc facti EPh,
Populus rneus cs lu. De istis cnim in Isaia estis prope in sanguine Christi. De quihus l3-
ft.M.is. habetur : Quibus non est narratum de eo, et Petrus locutus est : Qui aliquando non \pet
viderunt; et qui non audierunt, contem- populus, nunc autem populus Dei. 10-

es. ii.

ARTICULUS VII

EXPOSITIO MORALIS HUJUS SECUNDI CAPITULI.

iCor.x,n. /~\UONIAM, teste Apostolo, omnia in fi-
\J gura contingebant Judaeis, quae de po-
pulo veteris Testamenti litteraliter dicta
sunt, ad Ecclesiam sunt moraliter retor-
quenda. Secundum hoc, sensus hujus ca-
1 pituli est : Dicite, o veri Christiani, fra-
tribus veslris christifidelibus, quod sint
populus meus : quemadmodum Petrus in-

Petr. 11, 9. ducit, Vos genus electum, regale sacerdoti-
um, gens sancta, populus acquisitionis ; et
sorori vestrce, id est cuicumque particu-
lari Ecclesiae, vel congregationi devotae,
quod sit misericordiam consecuta. Com-
memorare enim debemus alterutrum be-
neficia Dei, ut gratiores Deo reddamur, et
ejus succendamur amore, atque dicamus :

fe.cxv,i2. Quid retribuam Domino pro omnibus quae
retribuit mihi ? Jnterdum etiam licet et
expedit, fratres ferventes ac diligentes in
opere Dei laudare, sicut Apostolus uber-
tim suos commendavit discipulos, quate-
nus provocentur ad meliora et animentur,
sciantque quae a Deo donata sunt eis. Sicut
enim imperfecti et vani laudibus extollun-
tur ac seducuntur, juxta quod Dominus

u. 111,12. ait per Isaiam, Popule meus, qui te bea-
tum dicunt, ipsi te decipiunt, et viam
gressuum tuorum dissipant ; sic discreti
et virtuosi dum laudantur, amplius intra
se humiliantur, scientes quod a se ipsis
nihil habeant, et tanto'amplius teneantur
Deo cum humilitate et gratitudine famu-
lari, quanto majora et plura fuerint dona
a Deo sortiti. ldeo in Isaia legitur : Dicite
T. 10.

B justo quoniam bene, quoniam fructum ad-
inventionum suarum comedet.

Deinde Dominus ait viris perfectis de
aliorum salute sollicitis : Judicate, id est, 2
redarguite et vere discernite, matrem ve-
stram, id est religionem prolapsam,in qua
regula non servatur, vel Ecclesiam reci-
divantem, quse in Christi obsequio non
constabilitur ; quoniam ipsa non uxor
mea, et ego non vir ejus. Talis enim ma-
ter quum sit a summo bono aversa, et
Christi amori beneficiisque ingrata, non

C est sponsa sui Creatoris, sed meretrix.
Quum dicat Salvator, Nolite judicare, ne Maith.™,

ITim. v,i.

lCor. xii

tbid. 10.

judicemini ; et Paulus, Seniorem ne incre-
paveris : quomodo nunc jubentur filii ma-
trem judicare? Et respondendum, quod in
manifestis licitum est judicare cum debito
moderamine. Seniores quoque, qui vere
seniores sunt, non sunt increpandi ; sed
maledictus puer centum annorum. rs_ LXVi20.

Huic insuper fornicariae atque apostatae
matri,quse inhaeret creaturis magis quam
Creatori, praecipit Dominus ut fornicatio-
D nes et adulteria sua spiritualia atque car-
nalia abjiciat et derelinquat, sobrie, pie, Tit.u,it.
et juste vivendo in hoc saeculo ; et illud
unum quod solum et summe necessarium Luc.x,a.
est, fideli mente contemplando, amando
ac retinendo. Ne forte exspoliem eam nu~ 3
dam, id est sacramentis ac ceteris bonis
Ecclesiae eam omnino destituam, dicatur-
que ei illud Apocalypsis : Quia tu es mi-
sera et miserabilis, pauper, caeca et nuda.

Apoc. m,

220

ENARRATIO IN CAP. II OSEE,

ART. VII

Matth.xu,

45.

UPetr.ii,
21.
Luc. xii, 47.

Et statuam eam secundum diem nativita- A
tis sua>, id est in tanta vilitate, pravitate et
egestate, quanlam habebal tempore gen-
tilitatis, vel antequam perveniret ad Chri-
sti Baptismum : ita ul penitus obtenebre-
turet induretur peccatis,etfiant novissima
ejus pejora prioribus. Imo quodammodo
damnabilius est in Ghristianismo, quam
in gentililate, peccare enormiter, quum
melius sit viam justitiae ignorare, quam
agnitam non implere ; et servus sciens
voluntatem domini sui, et non faciens,
plagis vapulabit multis. Et ponam eam \i
quasi solitudinem, et velut terram invi-
am. Interdum Ecclesia exigentibus suis
peccatis, hsec mala corporaliter patitur, ita
quod hostibus traditur atque conteritur.
Spiritualiter vero ponitur quasi solitudo,
dum divina inhabitatione privata, omnem
virorem virtutum, omnem fecunditatem
actionum sanctarum, omnemque commu-
nionem spiritualium miserabililer perdit.
Ponitur quoque ut terra invia, dum in
omnibus agit inordinate, nec procedit per
medium rationis, sed per vitiorum extre- C
ma, ita quod quicumque sequitur eam,
erret, sicut qui ambulat per terram non
tritam.
4 Et filiorum illius non miserebor , nisi

pocnitentiam egerint : sicut ait Salvator,
jbid. xiii,5. Nisi pcenitentiam egeritis, omnes simili-
ter peribitis. Quoniam filii fornicationum
sunt, id est, matris suse vitia imitantur,
juxta illud Ezechielis : Sicut mater, ita et
filii ejus, et filia matris tuse es tu. Tales
sunt omnes solo nomine informique fide
Christiani, et solo habitu vel simulatione D
religiosi, qui majorem damnationem reci-
pient. Confusa est quce concepit eos : id
est, ecclesia malignantium,vel religio prae-
varicantium, quae alios fovet in errore et
vitiis, confusione digna effecta est, abo-
minabilia opera exercendo : quibus con-
tingit illud veri proverbii, Canis reversus
ad vomitum, et sus lota in volutabro luti.
Tanto enim confusibilius est Christianum
peccare quam alium, quanto amplior di-
gnitas majorque gratia Christianis a Chri-

Ezech. xvi
44, 45.

WPetr. n
22 ; Prov
xxvi, 11.

sto collala? sunt, quam alicui usquam na-
tioni.

Quia dixit : Vadam ]>ost amatores meos,
qui dant panes mihi,et aquas et lai/am et
linum. Tales sunt avari, gulosi, et de pro-
videntia divina diffidentes, qui sollicitan-
tur in crastinum, et magis confidunt in
hominibus quam in Deo : propter quod
divitibus atque potentibus sseculi blandi-
untur,et in illicitis obsequuntur, quatenus
terrena ab eis commoda consequantur.Un-
de dum temporales adipiscuntur divitias,
non cogitant eas sibi a Deo principaliter
condonari : propter quod nec gratias re-
ferunt ei, nec pauperibus eas communi-
cant. Multi quoque studentium vadunt
post amatores suos, id est philosophos, in
quorum dictis die ac nocte se occupant,
obliviscentes legis Dei, mandatorumque
ejus.Contra quos dicit Ecclesiasticus : Quse Eccii. m,
praecepit tibi Deus, illa cogita semper ; et 2'2-
in pluribus operibus ejus ne fueris cu-
riosus. Qui philosophi dant eis panem va-
nae scientise,et aquam agnitionis insipidse,
per quos sibi conquirunt et cumulant la-
nam et linum, id est pertinentia ad victum
atque vestitum.

Propter hoc, ecce ego sepiam viam tu- 6
am spinis, id est, doloribus et serumnis
variisque diffortuniis, studia vanitatis tuae
et desideria inordinata ab effectu impe-
diam, ut qui non vis blandis et prosperis
allici, corrigaris adversis, et sic compel-
laris intrare : quod utique ad misericor-
diam pertinet. Et sepiam eam maceria, id
est grandi aliquo vel inevitabili obstaculo.
Et sequetur per affectum amatores suos, 7
homines mundanos, sive philosophos, et
non apprehendet eos, id est, sibi prodesse
non poterunt, nec de adversitatibus suis
eripere. Unde ait Hieronymus : Ex his
intelligimus, quod providentia Dei seepe
nobis contingant adversa et accidant mala,
ne habeamus quae cupimus, et variis ca-
lamitatibus hujus' seeculi ac miseriis, ad
Dei servitutem redire cogamur. Quocontra
de reprobis Dominus testatur : Dimisi eos Ps. lxxsJ
secundum desideria cordis eorum, ibunt l3'

ENARRATIO IN CAP. II OSEE. — ART. VII

227

in adinventionibus snis. Vere enim cle-
mentissime agit Omnipotens, dnm mala
affectantibns, et peccare optantibns ponit
obicem, ne qnod impie cnpinnt, scelera-
tins perpetrent. Propter quod in libro Ma-
unach.yi, chabasorum habetur : Etenim multo tem-

13.

pore non sinere peccatonbus ex sententia
agere, sed statim ultiones adhibere, magni
beneficii est indicium.

Et dicet, erudila flagellis : Vadam, decli-
nando a malo, et revertar, faciendo bonum
ac poenitendo, ad virum meum priorem,
id est ad Sponsum coelestem, unigeni-
tum Filium Dei, cui in Baptismo fueram
desponsata ; quia bene miki erat tunc,
dum ei ex fide, dilectione, et bonis adha>
si operibus, magis quam nunc, quum ab
eo aversa, tantis afficior malis. Hoc modo

/•.s. xxx.,4. videtur redisse ad Deum, qui ait : Die ac
nocte gravata est super me manus tua ;
conversus sum in aerumna mea dum con-

Jer. xxx., figitur spiua. Propterea Jeremias ait :Casti-
gasti me, et eruditus sum quasi juvencu-
lus indomitus : postquam enim converlisti
me, egi pcenitentiam ; et postquam osten-
disti mihi, percussi femur meum. Deni-
que,ampliorem pacem,dulciorem quietem
et verae hilaritatis copiam abundantiorem
habet anima Deo inhserens ac serviens,
quam quse carnalibus ac mundanis intenta

Ps. xxxm, est rebus, quamvis ssepe multse sint tribu-

ii Cor.,, 4. lationes justorum : quoniam Deus consola-

bitur eos in omni tribulatione ipsorum, ut

p*.xcm,i9. dicere queant, Secundum multitudinem

dolorum meorum in corde meo, consola-

tiones tuae laetificaverunt animam meam.

Ecde. .., Unde Ecclesiastes dicit : Peccatori dedit
Deus afflictionem et curam superfluam.
8 Et hazc nescivit, quia ego dedi ei fru-

mentum et vinum et oleum. Sic multi
nomine tenus Christiani, non pensant se
omnia a Deo adeptos, sed de suis se ja-
ctant divitiis, quasi non acceperint. Spiri-
tualiter vero contulit nobis Deus frumen-
tum et vinum, id est, corpus et sanguinem
Christi, de quibus iu Zacharia habetur :

Zach.ix, Quid bonum Domini, et quid pulchrum
ejus, nisi frumentum electorum, et vinum

Agerminans virgines? In Psalmo quoque,
ubi nostra translatiohabet, Erit firmamen-
tnm in terra in summis montium, alia
habet, Erit frumentum, etc, quod certum p*.,.xx,,i6.
est dici de Christo, de quo in illius psalmi
fertur exordio : Deus, judicium tuum regi
da. Dedit etiam nobis oleum unctionis,
quo omnes Christiani unguntur, ut sint
genus regale ac sacerdotale. In veteri au-
tem Testamento non nisi reges et sacer-
dotes ungebantur, secundum Augustinum.
Interdum tamen ungebantur aliqui in pro-

B phetas. Dedit et nobis oleum, id est dulce
memoriale nominis Jesu Christi, de quo
Sponsa in Canticis : Oleum, inquit, effu- cw. ,,2.
sum nomen tuum. Et argentum multipli-
cavi ei, id est gratiam eloquentise in Scri-
pturis : alii enim datur sermo sapientise, ic<>r.x,.,8.
alii sermo scientise; et aurum, id est di-
vinorum notitiam ; qum fecerunt Baal, id
est, donis istis abusi sunt, fabricantes sibi
proprii dogmatis sectam, quod tanquam
idolum coluerunt : quod certum est prse-
cipue convenire heereticis, et ceteris pro-
C prii sensus defensoribus. Quocontra clamat
Apostolus : Noli verbis contendere ; et 11 r™...,
iterum, Id ipsum dicatis omnes, et non \t

■ . ■ ,. , . lCor. 1, 10.

sint m vobis schismata. ldcirco convertar, 9
id est, ad istorum justam punitionem me
vertam, et sumam frumentum meum, id
est, bona praedicta tollam ab ea, ne illis
de cetero abutatur.

Et nunc revelabo stultitiam ejus in ocu- 10
lis amatorum ejus : id est, vanitatem, er-
rores et vitia praeinductse impige matris
seu congregationis rebellis, manifestabo
D amatoribus ejus, quos ipsa dilexit, quam-
vis ipsi odiant eam, et visa ejus stultitia
ipsam irrideant: qui sunt homines penitus
sseculares, de confusione fidelium glorian-
tes. Et cessare faciam omne gaudium ejus {\
spirituale : quod ab Apostolo ponitur inter Gaiai. v,
fructus Spiritus Sancti. De quo dicitur : --•
Non est gaudere impiis, dicit Dominus. /s.Xlv,.,,
Facit quoque Deus cessare laetitiam impio- 22;LV"-21'
rum, vel inducendo adversa, vel auferendo
eos celeriter de praesenti hac vita, vel pro-
jiciendo eos in tormenta tartarea. Hinc in

228

ENARRATIO 1N CAP. II OSEE.

ART. VII

Job xx, 5.

Ps. [XXII

19.

Sap. v, 9.

11.

II Cor. vii,
1.

Js. i, 14.

Sap. xvn,
10.

/06 xv, 21.

AJalth.xw,
22.

Joann. xv,

Matth. iii,
10; vn, 19.

Ps. LXXIIl.

14.

Job scriptum ost : Laus impiorum brevis
est, et gaudium hypocritae ad instar pun-
cti. Et in Psalmo : Quomodo faeti sunt in
desolationem ? Subito defecerunt, perie-
runt propter iniquitatem suam. ldeo di-
cunt in libro Sapientiae : Transierunt om-
nia illa fanquam umbra, et sicut nuntius
prfflcurrens et avis Iransvolans. Faciam
quoque cessare solennitatem ejns, et om-
nia festa temporum ejus. Videmus quo-
modo in diversis regnis destructa sit Re-
ligio, et omnis solennitas Christianorum a
Sarracenis et aliis propter peccata Eccle-
siae, quae ob crimina sua privata est Terra
sancta ac Sepulcro Domini sui. Denique in
his qui diebus festis plus solito vacant
inquinamentis carnis et spiritus, aufert
Deus veram solennitatem, ita ut dicat :
Solennitates vestras odivit anima mea.

Et corrumpam vineam ejus et ficum
ejus. Per vinum laetitia cordis, per ficum
dulcedo temporalis jucunditatis intelligi
datur, secundum Glossam. Est itaque sen-
sus, quod delectationi ac suavitati inobe-
dientis Ecclesiae, omniumque transgresso-
rum, variae amaritudines commiscentur.
Nam animus inordinatus sibi ipsi est poe-
na, semperque praesumit saeva conscientia
perturbata, et conscientia mala affligit in-
justum. Propter quod in Job legitur : So-
nitus terroris semper in auribus impii ; et
quum pax sit, ille semper insidias suspi-
catur. Idcirco in Evangelio per spinas in-
telliguntur divitiae. De quibusdixit : Mer-
cedes hce, mea> sunt, quas dederunt mihi
amatores mei. Multi enim obtenebrati, bo-
na quae habent, magis adscribunt parenti-
bus vel amicis, quam Domino. Et ponam
eam in saltum, id est, multitudini infru-
ctuosarum arborum eam parificabo : sic-
ut Christus disseruit, Si quis in me non
manserit, mittetur foras sicut palmes, et
arescet. Peccator enim impcenitens, in-
fructuosa arbor vocatur, de qua dicitur :
Omnis arbor quae non fecerit fructum bo-
num, excidetur et in ignem mittetur. Et
comedel eam bestia agri, id est diabolus,
de quo ait Psalmista : Tu confregisti capita

A draconis. Qui tunc hominem comedit,dum
ei per peccata mortalia incorporatur, et
ejus dominationi seu pcenis inferni addi-
citur.

Et visitabo super eam dies Baalim, id 13
est peccata quae fecit, serviendo creaturis
magis quam Creatori. Et ' ornabatur inaure
sua et monili suo, id est variis ornamentis
corporis in auro, argento, gemmis et vesti-
bus, quatenus pulchritudinem quam non
habuit per naturam, adipisceretur per ar-
tem, ct ibat post amatores suos, ut place-

B ret hominibus, non attendens illud Psal-
mographi, Quoniam Deus dissipavit ossa Ps. i.h,6.
eorum qui hominibus placent; et illud,
Quicumque voluerit amicus hujus mundi Jacob. iv,4.
fieri, inimicus Dei constituetur. Porro spi-
ritualiter inauris est doctrina, quae per
aurem percipitur; monile vero est prae-
dicatio, quse per collum emittitur. Elati
itaque et inanes, tunc inaure atque monili
se ornant, dum docendo aut praedicando
cupiunt eloquentes et docti reputari, ab
audientibusque laudari.

C Propter hoc, ecce ego lactabo eam : id 14
est, Ecclesiam vel animam diu afflictam,
scilicet pcenitentem, et ad me fideliter
suspirantem, consolabor et laetificabo, ita
ut per Christum abundet consolatio ejus, ucor.t,si
et gustet quam suavis est Dominus, dicat- Ps.xxxm,9.
que illud Threnorum : Bonus est Dominus Thren.w,
sperantibus in se, animee quaerenti eum. 25'
Ad hujus lactationis desiderium admonet
Petrus in sua prima Canonica : Quasi mo- iPetr.n,»
do geniti infantes lac concupiscite. Qui
vero sic cupit lactari a Deo,renuat interim

D consolari in rebus mundanis, vanis atque
carnalibus, omnem adulterinam delecta-
tionem contemnens.

Et ducam eam in solitudinem, id est, ad
locum quietum : quemadmodum Christus
ascendit in montem solus orare. Qui et Matth.xn,
dixit discipulis : Venite seorsum in deser- 23
tum locum, et quiescite pusillum. Solita- 31
rius etenim locus, et quies ab exteriori
tumultu hominumque occursu, maxime
confert ad stabilem ac sincerissimam Dei
contemplationem, ad sui ipsius idoneam

Marc. vi,

ENARRATIO IN CAP. II OSEE.

ART. VII

220

discussionem, ad cordis munditiam, ad A et mundi hujus caligine, ad spiritualem

orationum fervorem, ad psalmodiso dulce
Luc. x, 42. dinem, ad illius quoque unius quod solnm
necessarium est, amorosum, frequentem
slabilemque amplexum. Propter quod in
Threnis scriptum est : Bonum est cum
silentio praestolari salutare Dei; sedebit
solitarius et tacebit, quia levabit se super
se. Et Isaias ait : In silentio et spe erit
fortitudo vestra. Ideo pcenitens ait : Simi-

Thren. 111
26, 28.

Js. x\x, 15
Ps. ci, 7.

Ps.LXXXIV,

vitam accessit. Ut enim Apostolus asserit,
Deus eripuit nos de praesenti saeculo ne- Gatat.i,*.
quam (quod per .Egyptum, qua? interpre-
tatur tenebra?, figuratur), et transtulit in coioss.u
regnum Filii dilectionis sua?. Solet autem 13,
in principio conversionis esse specialis
fervor devotionis. Sed multi quum spiritu Gaiat.mx
cceperint, carne consummantur : qui ta-
men quum praeinducto modo fuerint la-
lis factus sum pelecano solitudinis. Et ctati, abstracti, atque affati a Deo, redeunt
loquar ad cor ejus, mentem illuminando pristinum ad fervorem, et denuo divinis
et consolando, juxta illud : Audiam quid B intenti sunt laudibus, sicut olim, ita ut
loqnatur in me Dominus Deus. Qui enim impleant illud Apostoli ad Ephesios : Im- Ephes. v,
ab humana consolatione etallocutione pro- plemini Spiritu Sancto, loquentes vobis- 18"20-
pter Deum se abstrahunt, merentur doceri metipsis in psalmis, et hymnis, et canticis
et laetificari a Deo. Unde quum Psalmista spiritualibus, cantantes et psallentes in

Ibid. 21.

p*.xxx,2o. dixisset, Quam magna multitudo dulcedi-
nis tuae, Domine ! consequenter ostendit
quibus illa praestetur : Abscondes eos in
abscondito faciei tua? a conturbatione ho-
minum ; proteges eos in tabernaculo tuo a
contradictione linguarum. Hinc et prophe-
ticae revelationes communiter facta? sunt
non in turbis, sed in locis seorsum.

Et dabo ei vinitores, id est pastores, ex
eodem loco, id est de numero Christiano-
rum hujusmodi, qui pascant gregem do-
minicum verbo, vita, et precibus ; et val-
lem Achor ad aperiendam spem. Haec vallis
Achor, seu vallis Conturbationis, est caro
nostra mortalis, quae luctatur et concupi-
scitadversus spiritum : quae tunc fidelibus
datur, quando per gratiam Dei inordinati
motus passionum rationis judicio subji-
ciuntur : propter quod aperitur eis spes

Galat.

cordibus vestris Domino, gratias agentes

pro omnibus semper. Illud quoque in Psal-

mo : Cantabo Domino in vita mea, psallam p«.cm,33.

Deo meo quamdiu sum.

Et sponsabo te mihi in sempiternum. 19
Multiplex est desponsatio Dei cum rationa-
li creatura, et secundum hoc assignantur
C multiplices nuptiae. Est enim desponsatio
personalis,vide!icet hypostatica unio Verbi
cum natura humana, cujus thalamus fuit
uterus Virginis, juxta illud : Ipse tanquam p*.xvm,6.
sponsus procedens de thalamo suo. De
quibus nuptiis habetur in Evangelio : Si- Matthxut,
mile est regnum ccelorum homini regi,qui 2-
fecit nuptias filio suo.Secunda est despon-
satio spiritualis et temporalis per fidem
et gratiam, de qua agitur modo quum di-
citur, Desponsabo te mihi in fide. Tertia
est desponsatio spiritualis et aeternalis in

salutis, quando videlicet corpore rationi D palatio majestatis per beatificam visionem,

per omnia obtemperante.serviunt Deo.Ista
subjectio mansuetis specialiter est promis-
i. sa apud Matthaeum : Beati mites, quoniam
ipsi possidebunt terram.

Et canet,\<\ est, Deum laudabit, ibi, vi-
delicet in solitudine, vel praedicta subje-
ci\o\\Q,juxta dies juventutis suce, id est,
sicut fecit Ecclesia primitiva, etjuxta dies
ascensionis sua> de terra Afgypti, id est,
quemadmodum egit in conversionis sua?
exordio, quando de saeculari conversatione

de qua in Matthax) habetur : Quce paratse md.n
erant, intraverunt cum eo ad nuptias. Sunt 10,
quoque nuptia? carnales et sacramentales.
Sacramentales autem in paradiso, a Deo
cceptse, institutae sunt. Unde de eis quoque
scriptum est : Erunt duo in carne una. Gen. .1,2
Dicitque Apostolus :Sacramentum hoc ma- Ephes.
gnum est; ego autem dico in Christo et in 3"
Ecclesia.Denique, quam ineffabilis digni-
tas anima? est, ut sit sponsa dilecti ac uni-
gcniti Filii Dei ! Expurget se ergo ab omni

230 KNARRATIO IN CAP. III OSEE. — ART. VIII

affectu carnali, et sola quaerat coelestia, A satio in ccelis est, exaudit pro se ipsis et
quatenus Sponso suo pura, stabilita ac in- aliis. Jlli quoque exaudiunt terram, id est

tegra inente adhaereat. peccatores et poenitentes, auxiliando eis

21 Et erit : In die illa, clicit Dominus, pro posse in omnibus, utpote instruendo,

exaudiam coelos, et illi easaudient terram. orando, increpando, et gratiam sibi con-

Istud secundum sensiun in prsecedenti ar- cessam, ipsis liberalissime impertiendo.

ticulo positum, quotidie adimpletur, durn — Postremo moralitas eorum quae nunc

Phiiipp.m, Deus homines virtuosos, quorum conver- omissa sunt, patet ex pracedenti articulo.

ARTICULUS YIII

ELUCIDATIO CAPITULI TERTII : ET DIXIT DOMINUS AD ME : ADHUC VADE.

CONSEQUENTER prsenuntiatur verbis et B Et ipsi filii Israel respectant ad deos

facto Judseorum ultima ac longissima alienos, id est, idola frequenter adspiciunt

derelictio, atque eorumdem circa finem cum veneratione et cultu nefario, et dili-

mundi finalis conversio. Ut enim in primi gunt vinacia, id est acina seu folliculos,

expositione capituli habitum est, Prophe- uvarum, ex quibus vinaciis expressus est

tse quandoque verbis,interdum factis pro- vini liquor. Sicque vinacia vacua perman-

phetant. serunt. Per heec vinacia uvarum, intelli-

Et dixit Dominus ad me : Adhuc vade guntur vituli aurei, et cetera idolorum

et dilige mulierem dilectam amico. Sicut portenta, quae filii Israel coluerunt ; vel

jam semel, me imperante, ivisti et acce- da?mones, secundum Hieronymum, Bedam,

pisti fornicariam, et filios fornicationum et Glossam, quos coluerunt in idolis. Qui,

tibi fecisti, sic nunc denuo vade et dilige secundum Hieronymum, a propria digni-

mulierem dilectam amico, id est, quse viro C tate prolapsi sunt, et nihil antiqua? gratise

suo ac sponso dilecta fuit et cognita ante- possidentes, aridi sunt et veteri siccitate

quam adulteraretur, et adulteram, quse vi- marcescentes : propter quod per vinacia

ro suo fidem conjugalem non conservavit, designantur. Denique Beda dicit, et partim

propter quod juste ab eo dimissa est.Hanc habetur in Glossa, quod daemones quam-

mulierem jubetur Propheta diligere, ut diu in sua dignitate steterunt, velut uvse

retrahat eam ab adulteriis, non ut ei co- erant, id est pinguedine Spiritus Sancti

puletur sive condormiat : non enim co- refecti ; postquam vero superbientes, Deo

gnovit eam, secundum Hieronymum. Por- assimilari voluerunt, evacuati gratia Spi-

ro dilectio ista, figurativa fuit dilectionis ritus Sancti, velut steriles de ccelo projecti

Dei ad filios Israel, spiritualiter cum idolis sunt. Ex quibus sequi videtur, quod fue-

adulterantes. Ideo subditur : sicut diligit runt in gratia gratum faciente creati, prae-

Dominus filios Israel, id est, sic dilige D sertim quum asserat Glossa quod erant in

hanc indignam, a qua non diligeris, sed magna pinguedine Spiritus Sancti creati :

aspernaris, sicut diligit Dominus, vel sicut quod Thomas et alii multi defendunt.

ego Dominus diligo Israeliticum populum, Quseritur, quomodo Deus diligere dicitur

a quo non amor, sed spernor. Unde in hoc filios Israel tam iniquos, quum in libro

est similitudo, quod adultera et populus Sapientiae scriptum sit, Odio sunt Deo im- saP. xiv,

Israel diliguntur gratuite, et ob similem pius et impietas ejus ; atque in Psalmo, 9-

finem, videlicet ut cessent a culpa. Odisti omnes qui operantur iniquitatem. ps. v, :.

ENARRATIO IN CAP. III OSEE.

ART. VIII

231

ecli.
23.

Et respondendum, quod Deus diligit omne A Unde per filios Israel supra significata?

creatum, quantum ad id quod est per na- sunt decem tribus. Sed hoc loco per filios

turam. Qiisb quum sit a bono Creatore pro- Israel, intelliguntur duodecim tribus nunc

ducta, bona amabilisque consistit. Unde et derelictae a Deo, ut dicit Hieronymus. Et

Deus conservat eam in esse. Peccatores ita adultera ista designat totum populum

quoque diligere dicitur, quia quantum in Judaeorum incredulum, non decem tribus,

se est, non vult mortem eorum, sed ut vel Juda dumtaxat : quamvis quidam di-

convertantur et vivant, et debitam eorum
vindictam misericorditer differt, semper-
que paratus est eorum poenitentiam acce-
ptare ac indulgere. Sic quoque dilexit ido-

cunt oppositum. Et hoc in sequentibus
clarius innotescet.

Consequenter describitur obedientia Pro-
phetae, seu divinae exsecutio jussionis. Et

lolatras Israeliticos. Vel dicitur eos diligere fodi eam mihi, id est, adulteram istam
propter temporalia bona quae exhibet eis, U conduxi, non ut ei condormiam, sed ut

et quia finaliter convertentur. Verumta-
men Deus non dicitur reprobos absohUe
diligere, quoniam voluntate simpliciter di-
cta seu consequente non vult, nec impen-
dit eis, bona gratiae finalis in praosenti,
bonaque gloriae in futuro.

Pro eo quod nostra translatio habet, Di-
lectam amico, quidam dicunt in Hebrseo
haheri, Dilectam socio. Sed his obviat,
quod Septuaginta interpretes pro Dilectam
amico, transtulerunt, Diligentem mala. Un-
de probabilius puto, quod nomen Hebrai-
cum, ad amicum, ad socium, et ad mala,
sequivocum sit. Nam et Hieronymus dicit,
quod significet amicum et mala. Sicque in
Hebraeo non magis habetur, Dilectam so-
cio, quam, Dilectam amico, sed aliquid ad
utrumque indifferens. Rursus pro eo quod
nostra translatio habet, Vinacia, dicunt in
Hebraeo haberi, Scyphos, vel, Dolia, ita
quod filii Israel arguuntur de ebrietate, eo
quod ament vasa vinorum, propter vina

ipsa pretio, quo eam conduco, contenta,
cesset adulterare, nec aliis solito copule-
tur. Septuaginta transtulerunt, Conduxi
eam mihi. Sed Hieronymus transtulit, Fo-
di, ad insinuandum quod ista adultera Sy-
nagogam designet, quae in Scripturis dici-
tur vinea Dei. Vinea autem colitur fossione.
Quindecim argenteis, id est tot nummis,
et coro, id est triginta modiis, hordei, et
dimidio coro, id est quindecim modiis,
hoc est quadraginta quinque modiis hor-
C dei. Per quindecim argenteos designatur,
quod filii Israel quinto decimo die mensis
primi de ^Egypto educti sunt, et in Dei
servitutem conducti, primogenitis .Egypti-
orum percussis. Per modios vero quadra-
ginta quinque, significatur quod filii Israel
quadragesimo quinto die postquam .Egy-
ptum egressi sunt, venerunt ad montem
Sinai : in quo divino obsequio vehemen-
tius deputati sunt, legem recipiendo. Quae Exod.xn,
omnia patent in Exodo. Et dixi ad eam : xix-eic-
Dies multos, id est longo tempore, exspe-

in eis contenta. Quibus obviat, quod nec

Septuaginta, nec Symmachus, nec Aquila D ctabis me, propter pretium istud quo te

sic transtulerunt. Unde aptius dici potest, conduxi ne forniceris. Non fornicaberis

quod sermo Hebraicus sit aequivocus, et
sic nostra translatio non dissonat ab He-
brgeo, nec aliter habere dicenda est, quam
Hebraica continet veritas.

Praeterea ista adultera, secundum Hie-
ronymum, praesens tempus significat Ju-
dseorum, qui sine notitia Scripturarum et
gratia Spiritus Sancti diliguntur modo prae-
tacto a Domino, qui omnium exspectat
salutem, et pcenitentibus aperil januam.

cum ahenis, et non eris viro, id est, nulli
jungeris, etiam nec mihi qui te conduxi,
sed absque coitu materiali et adulterino
manebis : ad insinuandum quod Judaei in
hac captivitate nec idola colant, nec Deum
habeant verum. Sicque nec spiritualiter
per idololatriam fornicantur, nec Sponso
coelesti junguntur. Sed et ego exspectabo
te, ut tuam fidelitatem et continentiam
comprobem atque experiar. Nec interim

232

ENARRATIO IN CAP. III OSEE. — ART. VIII

Jer. xxm,5.

Ezech.
xxxiv, 24.

Deut. xn,
13, 14.

IRerj. n,18.

II Beg. vi,
14.

iornicabor, sed pari par referam, ne putes
tibi factam iiijuriam. Per hoc designatur,
quod Dominus Judseorum finalem conver-
sionem exspectat.

Deinde ponitur ratio hujus prophetici
facti, et figura per rem figuratam exponi-
tur. Quia, id est, ideo dixi quod diu me
exspectabis, nec eris viro, dies multos, vi-
delicet usque ad adventum Eliae, sedebunt,
id est, erunt seu permanebunt, filii Israel,
id est duodecim tribus, qui proprie se-
dent, non stant, quoniam terrenis immer-
si et vitiis pressi nequeunt contemplari
ccelestia, nec ad virtutes assurgere. Unde
terrenam prosperitatem temporaleque re-
gnum praestolantur in Messiae adventu. Si-
ne rege, et sine principe, id est pontifice :
non enim habent jam regem aut princi-
pem de semine suo, sed aliorum ditioni
subduntur. Potestque per regem et princi-
pem, idem intelligi Christus, de quo Jere-
mias ait : Regnabit Rex et sapiens erit.
Ezechiel quoque de ipso loquitur : Servus
meus David princeps eorum. Et sine sa-
crificio, et sine altari : quia a tempore
Titi ac Romanorum, destructa Jerusalem
et templo combusto, non potuerunt hostias
immolare legales, nec habuerunt altare.
Non enim possunt holocausta sua quocum-
que loco offerre, sed in eo dumtaxat licuit
eis haec immolare, quem Deus specialiter
ad hoc elegit, videlicet in Jerusalem. Pro-
pter quod in Deuteronomio scriptum est :
Cave ne offeras holocausta tua in omni lo-
co quem videris; sed in eo quem elegerit
Dominus in una tribuum tuarum.

Et sine ephod, id est veste sacerdotali,
quod proprie dicitur superhumerale. Quan-
doque etiam ephod vocatur vestis linea
cujus usus erat in Dei obsequio, quemad-
modum primo Regum legitur Samuel in-
dutus ephod lineo : quo et David erat
indutus, ludens et saliens ante Dei arcam.
Verumtamen hoc loco sumitur ephod pro
quocumque indumento sacerdotali. Pro-
pterea pro Ephod, Septuaginta transtule-
runt, Sacerdotium. Et sine theraphim, id
est imaginibus Cherubim et Seraphim quae

A erant in templo, quae simul cum templo
cessaverunt. Theraphim proprie appellan-
tur simulacra seu figurae ; sed nunc pro
Cherubim ac Seraphim aliisve quibuslibet
templi ornamentis sumuntur, secundum
Hieronymum. Quidam per theraphim in-
telligunt imagines in quibus solebant da>
mones dare responsa : quibus obviat, quod
omnia quibus filii Israel dicuntur hoc loco
privari, pertinere videntur ad pcenam eo-
rum atque miseriam propter eorum pecca-
ta. Esse vero sine hujusmodi theraphim,fe-

B licius est quam ea habere. Denique ephod
et theraphim erant in habitaculo Levitae judic.xnt,
qui erat sacerdos Michae, ut legitur in fine 5>
Judicum.

Et post hcec, finita captivitate ista lon- 5
gissima, revertcntur filii Israel, spirituali
reversione, redeundo ab infidelitate et vi-
tiis ad fidem Christi atque virtutes : quod
fiet circa finem mundi, praedicantibus
Enoch atque Elia; et quxrent sanctis af- Maiach. w,
fectibus, fide atque operibus, Dominum 5' 6"
Deum suum, quem nunc interim non ha-

C bent, sed per incredulitatem perdiderunt,
et David regem suum, id est Christum (ut
omnes exponunt), de stirpe David proge-
nitum : qui est verus David, id est deside-
rabilis adspectu et manu fortis ; de quo
cantatur, Speciosus forma prae filiis homi- ps. *uv, 3.
num; et, In quem desiderant angeli pro- iPetr.^n.
spicere; itemque,Dominus fortis et potens, ps. xxw, 8.
Dominus potens in praelio. Frequenter au-
tem in Scripturis propheticis exprimitur
Christus nomine David, ut quum dicit Je-
remias : Servient Domino Deo suo, et Da- ,/er.xxx,9.

D vid regi suo, quem suscitabo eis. Iste est
igitur rex Judaeorum, secundum quod ait :
Ego autem constitutus sum rex ab eo su- ps. », 6.
per Sion montem sanctum ejus. Habet
namque in vestimento et in femore suo aPoc. xix,
scriptum, Rex regum et Dominus domi- i6-
nantium. Hunc quaerent Judaei, detecta An-
tichristi fallacia. Unde translatio Chaldaica
authentica apud Hebraeos, habet hoc loco :
Post hoc revertentur filii Israel, et quae-
rent cultum Dei sui, et obedient Messiae
filio David.

ENARRATIO 1N CAP. IV OSEE.

ART. IX

233

Et pavebunt, id est, reverentialem ti-
morem concipient, acl Dominum Salvato-
rem, fide ejus recepta, et ad bonum,\d est
beneficia ejus, vel ad promissa coelestia,
ita quod formidabunt esse ingrati vel cce-
lesti felicitate privari. Unde in Isaia babe-

is. viii, 13. tur : Dominum exercituum sanctificate ;
ipse pavor vester, et ipse terror vester. Sic
et nos debemus pavere ad Dominum, et ad
bonum ipsius, ut simus tanto amplius ti-
morati, quanto pluribus atque majoribus
beneficiis Christi prseventi. Sic ergo in
novissimo dierum, videlicet circa finem

icor.x.n. mundi. Nam et nos sumus in quos fines
saeculorum devenerunt, secundum Aposto-
lum. In prima quoque Joannis legitur Ca-

Uoann. n, nonica : Novissima hora est.

Praeterea, ut refert Hieronymus, quidam
Judseorum referunt prsesens capitulum ad
Babylonicam captivitatem, quando septua-
ginta annis desolatum est templum et al-
tare, victimae quoque et sacerdotium, et
postea sub Zorobabel in Judseam reversi
sunt. Sed isti assignare non queunt hujus
dirissimae ac longissimae captivitatis cau-
sam, in qua jam mille et quadringentis
circiter annis fuerunt, prsesertim quum
idola detestentur, nisi fateantur se Chri-
stum occidisse. Prsedictus etiam error de-

A struitur per hoc quod ait Propheta, In
novissimo dierum :quasi dicat, In termino
ultimse aetatis mundi. Post Babylonicam
quoque captivitatem non receperunt Chri-
stum eis missum, nec pavebant ad bonum
ejus, nisi paucissimi aliorum respectu. Lo-
quitur ergo de hac eorum captivitate fi-
nali, in qua sedent aversi a Deo. De qua
Daniel inducit : Finis ejus vastitas,et usque Dan.\x,is,
in finem perseverabit desolatio; et Psal- 27-
mista : Effunde super eos iram tuam, et Ps. lxvi.i,
furor irse tuse comprehendat eos. 2a"

B Postremo, secundum Bedam, praememo-
rata bona Judeeis ablata, nobis spiritualiter
sunt collata. Nos cnim habemus regem et
principem Christum, verumque sacrifici-
um, scilicet corpus et sanguinem Salva-
toris; altare quoque militantis Ecclesiae
toto orbe diffusum, de quo per Malachiam
asserit Dominus, In omni loco sacrificatur, Maiach.,,
et offertur nomini meo oblatio munda;11-
ephod quoque, videlicet vestes sacerdota-
les, seu vestem innocentiae ac simplicitatis;
et theraphim, id est figuram dominicae

C crucis, vel signum atque memoriam Dei
cordibus nostris impressam, ita ut Pauhis
testetur : Christo confixus sum cruci ; ct, Gaiai.,,,
Ego stigmata Domini Jesu in corpore meo \l\d t7
porto.

ARTICULUS IX

EXPOSITIO CAPITULI QUARTI \ AUDITE VERBUM DOMIM, FILII ISRAEL.

NUNC in hujus capituli principio ponit
Propheta Israelis peccata, propter quae
pra?dicta mala poenalia meruerunt. Audile
verbum Domini, filii Israel, id est decem
tribus, quas Propheta, secundum Hierony-
mum, hoc loco alloquitur. Aliqui tamen
referunt ad universum Judaicum popu-
lum. Quia judicium est Domino cum ha-
bilatoribus terrce, id est praadictis filiis
Israel, ita quod Dominus vult cum eis

D judicium discussionis peragere, ut pateat
quod juste procedat. Tale judicium efficit
Deus, quando per servos suos ostendit
hominum impietatem et suam justitiam.
Unde et cum hominibus et ab hominibus
dicitur judicari, qui judicant eum juste
procedere in peccatorum punitione. Pro-
pter quod ait P.-almista : Tibi soli peccavi, Ps^
ut justificeris in sermonibus tuis, et vin-
cas quum judicaris. Per Ezechielem quo-

234

ENARRATIO IN CAP. IV OSEE. — ART. IX

*»*». que ait ad impios Israelitas : Judicabor ibi A et invenies gratiam coram Deo et homi-
vobiscum facie ad faciem. nibus.

Joann. 111
21.

I Tim. vi,
17-19.

Jonnn. viu,
46.

Non est enim veritas vitse, id est vera
vita secmidiim divinam legem rectamque
rationem regulata, de qua ait Salvator :
Omnis qui facit veritatem, venit ad lucem;
et Paulus ad Timotheum : Divitibus hujus
saeculi praecipe, non sublime sapere, etc,
ut apprehendant veram vitam. Vel, Non
est veritas doctrinae et sermonis, consi-
stcns in vera significatione verborum, et
in hoc ut doctrina aeternae sapientiae con-
sonet, de qua dicit Ghristus : Si veritatem B

Isaias quoque ait : Repleta est terra sci-
entia Doniini, sicut aquee maris operientes.
Quomodo ergo nunc dicitur, Non est scien-
tia Domini in terra ? Et respondendurn,
quod Isaias loquitur pro tempore Chrisli
et evangelica? legis, quando primo in Jn-
da3a, deinde in toto mundo, praedicata est
evangelicae veritatis doctrina.Isaias quoque
per terram intelligit electos habitantes in
terra. Aliter vero loquitur Osee, ut paluit.

Malcdictum, id est blasphemia contra

Is. xi, 9.

dico, quare non creditis mihi? Vel, Non Deum, vel convitium in proximun

est ver.tas justitiae, quae est aequitas vera, sermo maledicus. Unde dicit Apostolus ■

divmae mentis judicio conformata, de qua Neque maledici regnum Dei possidebunt'

Ps.xxiv.io. dicit Psalmista
sei
tas
deest. Et

Jit Psalmista : Universae viae Domini mi- Et iterum sfipi^Uwevr-1 '

icordia et ventas. HaecesL^..; ,. \T ,• , ,••

I p •, (,... T -g^Puipiex veri- dicentibus vobis; benedici

r* - - * •- -j

Ljenedicitc maic-

58P

'P. israel, et multis jam
hSv est misericordia ad proxi-
m: 'At nou est scientia Dei formata ac
salutaris, id cst caritate et operibus bonis
Sap. x, io. ornata, de qua Scriptura testatur : Dedit
illi scientiam Sanctorum. Et Joannes ait:

jer. x

cite et nolite ma-
ledicere. Et mendacium : de quo Sapiens
ait, Os quod mentitur, occidit animam;
itemque Psalmista, Perdes omnes qui lo-
quuntur mendacium; et homicidium; et
fttrtum : quod est contra justitiam, et ex
genere mortale, quamvis interdum proptcr

ICor.vi.10.

hOtii. >.!!,

14.

Sap.i, 11.

Ps. v, 7.

Uoann.n, In hoc scimus quoniam cognovimus Deum, C parvitatem nocumenti, sit veniale, praeser-

3, 4.

/*. xi, 2.

si mandata ejus servamus. Qni dicit se
nosse Deum, et mandata ejus non servat,
mendax est. In terra, id est in terrenis
hominibus, scilicet filiis Israel colentibus
idola, qui unius veri Dei notitiam abjece-
runt.Istud praecipue verum est de scientia
illa qua? est unum de septem donis Spiri-
tus Sancti. Illa enim non habetur sine ca-
ritate et gratia gratum faciente. Sed quum
dicat, Scientia Dei, potest per istam scien-
tiam intelligi sapientia quae est summi Dei

tim dum probabiliter aestimatur quod pos-
sessori seu domino, si id sciret, non dis-
pliceret; ct adulterium , inundaverunt , id
est, copiose eruperunt, seu abundaverunt
in iiliis Jsrael, ita quod non solum mise-
ricordia, veritate, scientia caruerunt, sed
et oppositis impleti sunt vitiis. Et sanguis
sanguinem tetigit, dum unus ab alio laesus
est, vel se invicem vulneraverunt. Vel,
Sanguis sanguinem tetigit, id est, peccatum
peccato continuatum est, et veteribus vi-

vera ac saporosa notitia, de qua dicit Sapi- D tiis nova addiderunt impcenitentes. Quibus

Sap. i,

Rom. i,

ens : In malevolam animam non introibit
sapientia. Scientia vero Dei informis et nu-
da, potest esse in impiis, quum ad Roma-
,2i. nos dicat Apostolus : Quum cognovissent
Deum, non sicut Deum glorificaverunt.

Dicit autem Hieronymus :Veritas absque
misericordia sustineri non potest, et mise-
ricordia absque veritate efficit negligen-
tes. Quod de veritate justitiee maxime ve-
rum est. Hinc in Proverbiis scriptum est :

Prov. in,

3, 4. Misencordia et veritas non te deserant,

Isaias asserit : Vse qui trahitis iniquitatem is. v, is.
in funiculis vanitatis, et quasi vinculum
plaustri peccatum. Quocontra habetur in
Ecclesiastico : Non adjicias peccatum super Eccii.\,5
peccatum; subito enim veniet ira Dei, et 9-
in die vindictae disperdet te. Vel, sanguis
sanguinem tangit, dum calor concupiscen-
tiae tendit in actum, seu carnalis affectio
suo copulatur objecto. Septuaginta trans-
tulerunt sic, Et sanguinem sanguini mi-
scuerunt.

ENARRATIO IN CAP. IV OSKE.

ART. IX

235

Beda et Glossa referunt omnia hsec ad
tempus adventus Christi. Tunc enim in
Judaeis abundabant haec vitia. Nam Christo
maledixerunt, et ei diversa imposuerunt
Joann. ix, mondacia : Nos, inquiunt, scimus quia hic
Matth.n, homo peccator est ; et, In principe daemo-
3*- niorum ejicit dsemones. Verumtamen ex

consequentibus elucescit, quod ista ad lit-
teram dicantur de Jsraelitis idololatris pro
tempore Osee vel circiter.
Deinceps ponitur debita poena pro tantis
3 sceleribus. Propter hoc, id est propter pec-
cata jam dicta, lugebit terra decem tri-
buum, id est, desolata incultaque erit ad
tempus,habitatoribus ejus sublatis.Dicitur
enim metaphorice terra lugere, quemad-
modum et ridere dum floret atque fructi-
ficat. Et infirrnabitur omnis qui habitat
in ea, vel simpliciter omnis homo, vel
aliqui de omni genere hominum hujus
terrae, vel tam multi, quod alii compara-
tione eorum quasi nulli videbuntur; in
bestia agri et in volucre cceli : id est, ha-
bitatores terrae non solum infirmabuntur
per hoc quod ipsi dejicientur, sed etiam in
hoc quod bestise et aves quae poterant eis
esse pro cibo aut solatio, auferentur, vel
peste morientur, in vindictam peccatorum.
Hujusmodi quoque animantia, secundum
Hieronymum,solent deserere terras ab ho-
minibus derelictas. Sed et pisces maris
currentis in terra populi Israel (Judaei enim
quamlibet magnam aquse collectionem no-
Gen. ijo. minant mare, juxta illud in Genesi : Con-
gregationes aquarum appellavit Deus ma-
ria), congregabuntur in mortem, id est
deficient. Unde, ut Lyra dicit, Hebraei di-
cunt, Finientur. Et Septuaginta transtu-
lerunt, Pisces maris deficient, scilicet ea
ratione qua bestise et volucres. — Vel sic :
Infirmabitur omnis qui habitat in ea, in
bestia agri, id est occisis crudelibus ac
potcntibus populi Israel, et in volucre cce-
li, id est per interfectionem seu captivita-
tem superborum,sive sublimium persona-
rum populi hujus ; sed et pisces maris, id
est in aquis carnalis voluptatis detenti,
gulosi, avari, qui sic immerguntur sensi-

A bilibus, ne videant cadum, congregabun-
tur in captivitatem seu mortem. Ista im-
pleta sunt in captivitate decem tribuum
ab Assyriis.

Verumtamen unusquisque non judicet , 4
id est, justi in populo Israel non repre-
hendant proximos suos peccantes, et non
arguatur vir Israelita transgressor. Cujus
ratio subditur : populus enim tuus, o sy-
nagoga decem tribuum, sicut hi qui con-
tradicunt sacerdoti, id est, assimilatur po-
pulo impudenter peccanti, incorrigibili ac

B rebelli,qui sacerdotibus ac praelatis aperte
resistunt et contradicunt. Tales autem non
sunt increpandi, quia non prodest. Pro-
pterea in tali casu non tenetur homo ad
correctionem fraternam. Hinc Salomon in
Proverbiis loquitur : Qui erudit derisorem, Prov.\%,i.
ipse sibi injuriam facit.Et in Ecclesiastico
scriptum est : Ubi non est auditus, non Fccu.wxw,
effundas sermonem. Et iterum ait Scriptu- °-
ra : Jn auribus insipientium ne loquaris, Prov.xxm,
ne forte despiciant doctrinam eloquii tui. 9-
Denique de hujuscemodi populo tam re-

C belli ac duro scriptum est in Isaia : Scio /*.xlvm,4.
quia durus es tu, et nervus ferreus cervix
tua, et frons tua eenea. Quales fuerunt et
Judaei tempore Christi, quibus Stephanus
loquebatur : Dura cervice et incircumcisi Act.\n,5i.
corde et auribus, vos semper restitistis
Spiritui Sancto,sicut et patres vestri. Istud
est pessimum vitium. Ideo in Proverbiis
inducitur: Viro qui corripientem dura cer- prov. xxix,
viCe contemnit, repentinus ei superveniet '•
interitus.

Et corrues tu, popule decem tribuum, 5

D hodie, id est, in praesenti, vel cito capti-
vaberis. Prophetae autem per diem com-
muniter intelligunt tempus, sicque Hodie,
exponitur pro hoc tempore, non pro die
instante. Et corruet etiam propheta tecum,
id est, simul capietur. Hoc pluraliter ac-
cipiendum est de falsis seducentibus pro-
phetis, qui populum Israel foverunt in
culpis. Tales enim in veteri Testamento
ubertim appellantur prophetae : ut quum
dicit Isaias, Propheta docens mendacium, 's-,r>15-

1 Ezecti. xiv,

ipse cauda est;et EzechieI,Propheta quum 9.

230

ENARRATIO IN CAP. IV OSEE. — ART. IX

19.

erraverit, ego Dominus decepi prophetam A
illum. Vel sensus est, quod decem tribu-
bus captis, non amplius habuerunt Pro-
phetas ut ante.

Nocte tacere feci matrem vestram, id
est, o decem tribus, lempore noctis vel in
caligine angustiae et tenebris tribulationis,
tradidi Synagogam seu totam vestram con-
gregationem hostibus suis, ita quod pra3
timore loqui ausa non fuit, sed gemens
vultum dejecit in terram. Eadem autem
est mater et filii, quia filiorum seu populi
collectio, mater vocatur, sicut et Christus B
Matth. ait in Evangelio : Jerusalem, Jerusalem,
quoties volui congregare filios tuos ? Qui-
dam per matrem hanc intelligunt Jerusa-
lem, quae ab antiquo fuit totius Israelitica?
plebis metropolis. Unde et mulier sapiens,
secundo Regum, dixit ad Joab de civitate

uneg.xx, Abela : Tu quseris subvertere matrem ci-
vitatum in Israel ? Jerusalem autem fecit
Deus tacere nocte, quoniam noctis tem-
pore capta est a Ghaldaeis. Loquebatur
autem Propheta de futuro per modum
prseteriti. C

6 Conticuit populus meus Israel : populus

(inquam) meus vocatione, non prsedesti-
natione, conditione naturae, non gratiae
communione. Conticuit ergo coram hosti-
bus, et silentio fugere cupiens, eo quod
non habuerit scientiam divinorum, for-
matam et operatoriam. Unde infidelitatis
tenebris obfuscatus,coluit idola : ideo me-

\Cor. xiv, ruit opprimi. Qui enim ignorat, ignora-
bitur, juxta Apostolum. Et Sapiens ait :

Sap-.xm,i. Vani sunt omnes homines quibus non

subest scientia Dei. Hinc in Isaia Dominus D

is. v, i3. ait : Propterea captivus ductus est popu-
lus meus, quia non habuit scientiam.

Quia tu scientiam repulisti, id est do-
ctrinam legis ac Prophetarum,contra quam
idola coluisti ; vel ipsos sanctos Prophetas
te instruentes, persecutus es et sprevisti ;
repellam te, ne sacerdotio fungaris mihi,
id est, indignum te arbitrabor ad sacer-
dotalis officii usum, et hostibus tuis te
tradam.In populo namque decem tribuum
non erat verum atque legale sacerdotium,

sed de extremis populi fecerant sibi sa- iiia^.mi,
cerdotes, et aureis vitulis, non Deo altis-31'28-
simo, sacrificabant. Denique sacerdotes de
tribu Levi in regno Juda meruerunt sa-
cerdotium perdere, et a Chaldaeis vastari,
quoniam doctrinam Prophetarum, scilicet
Jeremiae et aliorum, repulerunt. — Con-
stat quoque ex his, quod notitia Scriptu-
rarum sit sacerdotibus opportuna, ut pos-
sint inter verum et falsum, inter bonum
et malum discernere, et sibi commissis
digne pra?esse docendo, consulendo, incre-
pando, et aliis modis. flinc enim in Levi-
tico Dominus dixit ad Aaron : Vinum et Lev. x,o-
omne quod inebriare potest, non bibes tu '*■
et filii tui, quando intrabitis in taberna-
culum testimonii, ne moriamini ; et habe-
atis scientiam discernendi inter sanctum
et profanum, inter pollutum et mundum,
doceatisque filios Israel omnia legitima
mea. Quanto amplius sacerdotibus evan-
gelica? legis congruit scientia atque so-
brietas ?

Et oblita es legis Dei tui, id est, divina
praecepta non observasti, neque memori-
ter tenuisti quse docentur in lege. Quo-
contra de viro justo habetur : In lege ps. i, -2.
Domini voluntas ejus, et in lege ejus me-
ditabitur die ac nocte ; et in Proverbiis :
Serva mandata, et legem quasi pupillam Prov.vu,
oculi tui ; bga eam m digitis tuis, et m ' '
tabulis cordis tui scribe eam. Obliviscar
filiorum tuorum et ego, id est, singulis
ad te pertinentibus, et tua peccata sectan-
tibus, non succurram in nccessitate, sed
capi permittam. Quomodo autem Deo com-
petat oblivio, dictum est plenius primo
capitulo.

Secundum multitudinem eorum, sic 7
peccaverunt mihi : id est, quo ipsi am-
plius multiplicati sunt numero, eo plura
et graviora commiserunt peccata, idola
multiplicando, et filios suos in propriis
malis fovendo. Unde et alibi legitur : Se- Jer.n,m
cundum numerum civitatum tuarum, Is-
rael, erant dii tui. Gloriam eorum, id est
idola in quibus gloriabantur, vel regi-
am dignitatem, vel gloriationem inanem,

ENARRATIO IN CAP. IV OSEE.

ART. IX

237

in ignominiam commutabo, ita quod rex
populi et idola simul destruentur : quem-
admodum factum est in captivitate prae-
dicta.
8 Peccata populi mei comeclent : id est,

sacrificia quse populus Israel obtulit ido-
lis, manducaverunt sacerdotes. Vel, Peccata
populi comederunt, quoniam inducendo
populum ad idololatriam, consequebantur
quaestum et necessaria victui. Vel, come-
derunt peccata populi, quoniam adulando
et consentiendo peccantibus, incorporave-
runt sibi peccata illorum. Et ad iniguita-
tem eorum sublcvabunt animas eorum : id
est, sacerdotes isti erexerunt et provoca-
verunt animos populi ad exercendum et
continuandum solita vitia, et in errore
eorum confirmaverunt eos verbo et ope-
re, quoniam vitia subditorum non solum
non redarguerunt, sed laudaverunt com-
modi temporalis intuitu.
9 Et erit sicut populus, sic sacerdos. Idem

h. xxiv, 2. hoc habetur in Jsaia : et est sensus, quod
sicut populus et sacerdos assimilantur in
vitiis, sic similes erunt in poenis. Nam
sacerdotes idololatrae decem tribuum, si-
mulcum populo capti sunt et aeternaliter
perierunt.i^ visitabo supereum vias ejus,
id est, sacerdotum et populi opera mala
juste ulciscar ; et cogitationes ejus red-
dam ei, id est, poenas quas impie cogitan-
do seu appetendo merentur, eis infligam :
quia non solum facta, sed et cogitationes
prsemiantur a Deo. Denique opera hominis
dicuntur viae, quia sunt medium per quod
venitur ad terminum, scilicet ad felicita-
tem aeternam, vel ad perpetuam damnatio-
nem.Viae autem impiorum sunt tenebrosae
et sordidee, quum careant lumine rationis,
et pulchritudini virtutum contrarientur.
Vo«.,v,i9. Propterea in Proverbiis habetur : Via im-
piorum tenebrosa ; nesciunt ubi corruunt.
Hinc etiam per Jsaiam loquitur Dominus :
s.lxv.,18. Ego autem opera eornm et cogitationes
eorum venio ut congregem.
10 Et comedent, et non saturabuntur. Per

lioc datur intelligi inopia victualiuin quam
passi sunt tempore obsidionis. Fornicati

A sunt cum idolis, e.t non cessaverunl ab
idololatria : quia a tempore Jeroboam qui
fecit aureos vitulos, non declinaverunt auiji^.ui,
cultura eorum usque ad captivitalem su- "8"
am finalem ; quoniam Dominum dereli-
(juerunt in non custodiendo praeceptum
quod dedit per Moysen : Dominum Deurn Deut. M,i3;
tuum adorabis, et illi soli servies. Jtaque f0alth- ,v*
quum Deus sit ubique incommutabilis et
immensus,omnia ambiens, implens ac pe-
netrans,relinquitur et ab eo receditur,non
corporali, sed spirituali elongatione, hoc
B est dissimilitudine culpae, seu inobedien-

tia. Propter quod Isaias inducit : Iniquita- /s. ,.IX,2.
tes vestrse diviserunt inter Deum vestrum
et vos, et peccata vestra absconderunt fa-
ciem ejus, ne exaudiret. In Proverbiis
quoque : Longe est Dominus ab impiis : Prov.xy,
quum ipse nihilo minus sit in omnibus 29-
per essentiam, praesentiam atque poten-
tiam, secundum quod ait per Jeremiam :
Numquid non ccelum et terram ego im- jer. Xxm,
pleo ? u-

Fornicatio corporalis et spiritualis, et 11
C vinum et ebrietas auferunt cor, id est,
actum rationis impediunt, judiciumque
pervertunt, et hominem brutis parificant.
Tanta est enim, secundum Augustinum,
voluptas venerea, quod ea durante, non
potest homo aliquem rationis actum exer-
cere. Et Salomon ait : Luxuriosa res vi-iVoo.K,i.
num, et tumultuosa ebrietas ; qui his de-
lectatur, non erit sapiens. Ecclesiasticus
quoque asserit : Quam sufficiens homini Eedi.mi,
erudito vinum exiguum ! et in dormiendo 22,
non laborabis ab illo, nec senties dolo-
D rem. Et quoniam vinum aufert cor, non
expedit hominem vina potantem arguere,
ne rixetur. Propter quod scriptum est : In ibid.u.
convivio vini non arguas proximum. Hinc
ait Salvator : Attendite ne graventur cor- luc. xx.,
da vestra crapula et ebrietate. u-

Quoniam ergo his vitiis ablatum seu ■
excaecatum fuit cor Israelis, inciderunt
amentiam quae subinfertur. Populus meus {%
in ligno suo, id est ab idolo ligneo, inter-
rogavit quid esset agendum, sive futu-
rum. Goluerunt enim non solum aureos

238

ENARRATIO IN CAP. IV OSF.E.

ART. IX

iO-ii.

12.

vitulos, sed et alia diversa simulacra Baal.
Vel, iu ligno suo interrogavenint, quia
(ut dicit (llossa) erat quoddam genus di-
viuatiouis, quod fiebat iu ligno et bacu-
lo, per quorum projectiouem capiebautur
futurorum auguria : quemadmodum ait
Ezeck.xxi, Ezechiel, quod Nabuchodouosor miscuit
sagittas suas seu virgas contra Ammon et
Jerusalem, exivitque virga contra Jerusa-
lem. Tale autem genus divinationis obser-
vavit plebs Israel. Unde subjungitur : et
baculus ejus annuntiavit ei : id est, per
quemdam modum motionis seu exitus ba-
culi projecti, judicabant quid esset futu-
rum seu operandum. Spiritus enim for-
nicationis, id est diabolus, qui se facit in
idolis adorari, et ad idololatriam homines
tentat atque inducit, decepit eos ad insi-
stendum divinationi tam fatuse, ceterisque
peccatis. Initium quippe fornicationis, ex-
Sap. xiv, quisitio idolorum, ut legitur in libro Sa-
pientige. Et fornicati sunt a Deo suo, id
est, per idololatriam Deum patrum suo-
rum offenderunt et dereliquerunt. Haec est
fornicatio spiritualis, de qua ait Psalmi-
Ps. cv, 39. sta : Fornicati sunt in adinventionibus
Jer. in, 9. suis. Et Jeremias : Mcechati sunt, inquit,
cum ligno et lapide. Nihilo minus possunt
haec accipi de fornicatione carnali, qua
daemon innumerabiles decipit atque ob-
tenebrat, ita quod in irrationabilissima vi-
tia illabuntur.
13 Super capita montium, id est in locis

amcenis et altis, sacrificabant filii Israel
idolis, et super colles accendebant thymia-
ma,faciendo velut fumum odoremque thu-
ris ad idolorum honorem, quasi aliquid
divinitatis eis inesset. Subtus quercum et
populum et terebinthum, id est, sub istis
arboribus idola coluerunt : cujus ratio ad-
ditur, quia bona erat umbra ejus, id est,
umbra cujuslibet arborum prsedictarum
conveniens fuit ad vacandum voluptati-
bus, quibus serviebant in sacrificiis ido-
lorum, gulse atque luxurise servientes. In
quo fecerunt contra legem, quse jussit ut
Deut. xii, in loco divinitus praeelecto sacrificia fie-
m' ' rent, et juxta templum lucus et arbores

A non plantarentur, ne voluptuosa loca reli-
gionem emollirenl.

Ideo fornicabuntur filiw vestree, id est,
quia vos tanta commisistis flagitia, per-
mittam quod filise vestrae alienis illegitime
miscebuntur, ct quod sponsw vestrai adul-
terce erunt. Hoc fuit tempore captivitatis
impletum, quando Assyrii violabant femi-
nas filiorum Israel. Porro quod ait, Ideo,
non est sic intelligendum, quod Deus pro-
pter peccatum personale unius, puniat
alium in spiritualibus, gratiam subtrahen-

B do, et in peccatum directe cadere per-
mittendo ; sed peccata parentum ac ma-
ritorum exemplariter induxerunt filias et
uxores ad aliqua mala, propter quae me-
ruerunt ultra relinqui et capi, atque alio-
rum exponi libidini : et hoc Deus ordinavit
ad vindictam peccati parentum ac marito-
rum, ut qui aliter suas spirituales forni-
cationes pensare et emendare noluerant,
ex proprio opprobrio atque dolore, id est
filiarum et sponsarum suarum violatione,
attenderent quam inique egerunt, receden-

C do a cultu Sponsi ccelestis. Unde et Isaias
Kabylonis destructionem et pcenas descri-
bens : Uxores, inquit, eorum in oculis ip- is. «u, 16.
sorum violabuntur.

Non visitabo super filias vestras, id est, 14
peccata earum in praesenti non corrigam
flagellatione paterna, quum fuerint forni-
cata>, modo praefato ; et super sponsas ve-
siras non visitabo, quum adulteraverint ,
id est, adulteria commiserint : id est, in
tantum vobis et illis irascar, quod flagello
filiorum nequaquam corripiam eas, sed

D prorsus dimittam in iniquitatibus suis, ut
ambulent in desideriis pravitatis suee.

Magna miseria, dum ideo non adhibetur
correctio, quoniam emendatio desperatur.
Hoc ergo meretur homo vehementer et
impudenter peccando, ut penitus desera-
tur et prosperetur in malis, atque in his
qua? conferunt ad peccandum, bene sibi
succedat. Talis fuit populus Israel. Unde
et per Ezechielem Dominus protestatur :
Zelus meus recessit a te, non irascar tibi E~ech™<
amplius.Per Jeremiam quoque : Plaga ini- /er.xxx.u.

ENARRATIO IN CAP. IV OSEE.

ART. IX

239

33, 3».

mici percussi te, castigatione crudeli : cu- A
^r.xxx,i5. jus ratio subditur, lusanabilis est dolor
tuus. Denique sanctus Apostolus ad Hebrae-
[Bebr.xn, os : Quis (inquit) filius, quem non corripit
pater ? Quod si extra disciplinam estis,
ergo adulteri, et non filii estis. Propterea
jer. x, 24. Jeremias orat : Corripe me, Domine, ve-
rumtamen in judicio et non in furore tuo,
ne forte ad nihilum redigas me. Itaque
Apoc. iii, quiim Deus eos quos amat, arguat et casti-
get, signum odn reprobationisque divinae
consistit, non castigari a Deo in vita prae-
senti. Quod enim visitatio electorum per B
poenas in hoc saeculo adhibeatur eis, ut per
eam quasi quodam cauterio atque amaris-
simis punctionibus sortiantur animae sa-
nitatem, constat ex eo quod Dominus ait
ft.i.xxxvn,, in Psalmo : Visitabo in virga iniquitates
eorum, et in verberibus peccata eorum ;
misericordiam autem meam non disper-
.ftr.xxx.n. gam ab eo. Et apud Jeremiam : Castigo te
in judicio, ut non tibi videaris innoxius,
non autem te faciam in consummationem.
Quoniam ipsi, id est patres et marili
praefati, cum meretricibus conversabantur, C
commixtione carnali, et cum e/feminatis,
id est mollibus seu abscissis vel eunu-
chatis, sacrificabant Beelphegor : quem
nos, secundum Hieronymum, Priapum vo-
camus, quem mulieres prsesertim colebant,
propter magnitudinem membri obsceni.
fleff.xv, Unde tertio Begum legitur Asa rex Juda
amovisse matrem suam, ne esset princeps
in sacris Priapi. Et populus non intelli-
gens, id est populus Israel sua peccata
non recognoscens, nec scientiam Dei ha-
bens, idcirco nec poenitens, vaputabit, id D
est, percutietur captivitate et pcenis an-
nexis.

Si, id est quamvis et quia, fornicaris
cum idolis tu, Israel, id est decem tribus,
non delinquat saltem Juda : id est, popu-
lus Juda, seu duae tribus, quae habent ur-
bem Jerusalem a Deo electam ad sacrificia
offerenda, quae insuper habent sacerdotes
de semine Aaron, non conformentur tibi
in idololatria ceterisque peccatis. Et no-
lite, duae tribus vel decem, ingredi in

13.

Galgala, ut ibi idola honoretis. Galgala au-
tem erat locus honorabilis, quoniam po-
pulus Israel desertum egrediens, ibi pri- Josue IV,
mo castrametatus est, et Josue filios Israel ,9;v-3.9-
secundo circumcidit: Saul quoque ibi in iaeg.Xi,i5.
regem est unctus. Sicque decem tribus
propter loci solennitatem, posuerunt et co-
luerunt in eo idola sua. Et ne ascenderitis
in Bethaven, id est in Bethel. Nam locus
ille antequam Jeroboam posuit ibi aureum
vitulum, dictus est Bethel, id est domus \\\Reg. x„,
Dei. Postea vero vocatus est Bethaven, id 29'
est domus inutilis. Neque juraveritis, Vi-
vit Dominus, id est, nolo ut ore vestro
polluto, quo idola laudatis atque per ea
juratis, assumatis vel explicetis nomen ve-
ri Dei. Jurare nempe debite circumstan-
tionatum, est actus virtutis quae dicitur
latria. Unde idololatrae male sentientes de
Deo, non debent per nomen ejus jurare.
Vel sensus est, ut non jurent, Vivit Domi-
nus, intelligendo per Dominum aliquod
idolum, hoc est, ne applicent formam hanc
jurandi diis suis.

Quoniam sicut vacca lasciviens, id est 16
petulanter et valde erronee ex omni parte,
declinavit Israel, id est decem tribus, a
lege Mosaica, diversis peccatis ac idolis
serviendo, et a rectitudine viee Dei per om-
nium diverticula vitiorum enormiter eva-
gando, ita ut illud Jeremiae eis conveniat :
A sseculo confregisti jugum, rupisti vin- ./«..11,20.
cula mea, et dixisti, Non serviam. Nunc
pascet eos Dominus quasi agnum, id est,
in proximo est ut tradat eos Dominus in
manus Assyriorum, sicque abducti pa-
scantur ut oves, in latitudine, id est spa-
tiosa terra Medorum.

Particeps idolorum, id est cultor eo- 17
rum, factus est Ephraim, id est populus
decem tribuum : quse nomine Ephraim
desiguantur, quoniam primus eorum rex
Jeroboam filius Nabat, cxstitit Ephrataeus. in^.xi,
Idcirco, o Juda, cui superius dictum est, 26-
Non delinquat saltem Juda, dimitte eum,
id est, a communione et conversatione de-
cem tribuum te averte, ne cum perversis P».xvn,27.
pervertaris. Separatum est convivium eo- 18

240

ENARRATIO IN CAP. IV OSEE.

ART. X

rum, id est, cibus quo vescuntur decem A
tribus, libi illicitus est, sicquc corum con-
vivium a tno distinctum cst. Fornicatione
fornicati sunt cum diis alienis seu idolis ;
dilexerunt afferre ignominiam , id est ido-
lolatriam introducere, augere, vel conser-
vare, protectores ejus, id est reges, qui
populum defendere habent : sicque pro-
tectores isti non defenderunt popukim su-
um ab invisibilibus hostibus.
19 Ligavit eum spiritus in alis suis. Hoc

dupliciter explanatur. Primo sic : Spiritus
malignus in idolis habitans, populum Is- B
rael ligavit in alis suis, id est in agilitate
et subtilitate sua ipsius, videlicet dsemo-
nis, ita quod subtilitate et agilitate dsemo-
niaca portat hunc populum ad queecum-
que voluerit vitia, sicut avis pullos suos
in alis deportat. Unde in Deuteronomio de

Dcut. xxxn

u. ' Deo et electo Israel scriptum est : Expan-

dit alas suas, et assumpsit eum, atque por-
tavit in humeris suis. Sic diabolus alligat
sibi perversos : propter quod ad Timo-
theum dicit Apostolus, Resipiscant a la- u rim. a,
queis diaboli, a quo captivi tenentur ad 26,
ipsius voluntatem. Secundo sic : Spiritus
ligavit eum in alis suis, id est, populum
Israel vinxit in ipsius populi intellectu
per infidelitatis errorem, et affectu per in-
durationem in vitiis, ita ut populus iste ad
virtutes non volet, nec aeterna adspiciat,
sed in profundum vitiorum mergatur. Sic
omnes in vitiis habituati ac impcenitentes,
a daemone ligantur in alis tam dsemonis
quam propriis : quibus illud Isaiae dicen-
dum est, Excutere de pulvere, et solve is. m, 2.
vincula colli tui. Et confundenlur a sacri-
ficiis suis, id est demerito sacrificiorum
idolis oblatorum, quum viderint idolola-
triam nil profuisse, sed maxime nocuisse.

ARTICULUS X

EXPOSITIO MORALIS EJUSDEM CAPITULI QUARTI.

{ k UDITE verbum Domini, filii Isra-

XJL el, id est, filii militantis Ecclesieo,

quae dicitur Israel contemplando ccelestia,

quia judicium est Domino Christo, cui

Joann. v, Pater dedit omne judicium. Exsecutio enim

22' judiciariae potestatis seu prolatio senten-

tiae, spectat ad Christum secundum for-

lbid. 27. mam assumptam, prout ipse testatur : De-
dit ei potestatem et judicium facere, quia
Filius hominis est. Cum habitatoribus ter-
rce, id est terrenis hominibus, quorum

PhMpp.m, conversatio non est iri ccelis, nec dicere

ps xxxvm Possunt : Quoniam advena ego sum apud

13. te et peregrinus, sicut omnes patres mei ;
Hebr.xui, et iterum, Non habemus hic manentem ci-

14, vitatem, sed futuram inquirimus. Tales
namque faciunt sibi de via atque exsilio
patriam. Non est enim veritas, et non est
misericordia, et non est scientia Dei in

C terra, id est in his carnalibus, quia etsi
dicant se nosse Deum, tamen factis ne- to.i,16.
gant. Nempe si quis dixerit, quoniam di- \j0ann.iv,
ligo Deum, et mandata ejus non custodit, 2°;"'4-
mendax est. Proinde qui sibi nequam est, Eccii.xw,
cui bonus erit? Ideo monet Scriptura : Mi- 5-„ ,

1 Ibia.xxx,

serere anima? tuee placens Deo. 24.

Quomodo insuper in malis Christianis
impleatur quotidie quod sequitur, non
oportet exponere, quum oculis pateat. Jam
enim, heu ! Maledictum et mendacium, 2
furtum et adulterium inundaverunt , et
D sanguis sanguinem tetigit. Propter hoc 3
lugebit terra, quia nisi pcenitentiam ege- Luc. xm,3.
rint, sine fine peribunt. Unde et Jacobus
dicit : Agite nunc, divites, plorate ululan- jaCob.\,i;
tes in miseriis quse advenient vobis ; risus 1V' 9-
vester convertatur in luctum.
Multi quoque nunc ita peccatis assue-

VI,

Prov.xxn,

ENARRATIO IN CAP. IV OSEE. — ART. X 241

scunt, excacantur et ihdurantur, ut se- A autem resistunt, ipsi sibi damnationem ac-

cundum sensum expositum dici possit : quirunt.
* Unusquisque nonjudicet, et non arguatur Et corrues hodie. Toties enim spirituali- 5
vir. H. sunt qui increpationem seu ad- ter cadimus, quoties peccamus : quia pec-
monit.onem nequeunt sustinere, habentes catum ruina est a Deo sublimi et ab arce
morbum vocatum, Noli me tangere. Jncre- virtutum. Ideo in Ecclesiastico' legitur : In Ecdi
pantem nempe redarguunt, judicant, et non viam rninae non eas.Et Apostolus ad Ephe- vxx"- -
jam ex caritate, sed passione aut ranco- siosrState, inquit, succincti lumbos vestros *,*.,
re, loqui existimant. Non enim attendunt in veritate. Porro si justus septies cadit 14-
quam salubre et purgativum sit increpari; quoties quotidie peccat impccnitens, eu- i«
quam item mentorium, increpationem pie jus semper pracedens culpa ad sequentem
et aequanimiter ferre. Et si forte excusabi- disponit? Et corruet etiam propheta, id

les sumus de eo de quo increpamur, non B est fallax magister, injustus praslatus te-
tamen debemus impatienter recipere, quia cum, ut simul pereatis, qui pares estis
in alns multis, et forte gravioribus, offen- in vitiis. De talibus contestatur Aposto-
dimus tam frequenter. Hinc scriptum est lus : Coacervabunt sibi magistros prurien- nra. »
Prov. x,„, in Proverbns : Egestas et ignominia ei qui tes auribus; et a veritate quidem auditum 3- *•
desentdisciphnam; qui autem acquiescit avertent, ad fabulas autem convertentur
arguenti,glor.ficabitur.Ecclesiasticusquo- Nocte, id est per pcena? seu adversitatis
&«*.«,4. que ait : Quam bonum est, correptum ma- inflictionem, tacere feci, o hieretici seu
nifestare pcemtentiam ! sic enim effugiet rebelles, matrem vestram, id est congre-
peccatum. Postremo, qui admonitionem, gationem perversam, incredulam, aut in-
mcrepationem, correctionem seu discipli- obedientem, cujus membra et filii estis
nam non acceptat, sed spernit aut parvi Tales enim congregationes, frequenter per
pendit, simihs est vulnerato qui non pa- G pcenas ultionis seu preelia exstirpantur.
titur sibi vulnus suum ostendi aut reme- Conticuit populus meus/id est christiana 6
dium adhiben. Et palam est, quod amor plebs, a me Christo christiana vocata, eo

pnvatus atque superbia causa sunt, quod quod non habuerit scientiam salutarem de

non dignamur redargui aut puniri, quia qua ad Philippenses dicit Apostolus : Exi- Phmppw

vel increpantem contemnimus, vcl coram stimo omnia detrimentum esse, propter 8-

ahis magni esse optamus, vel simile ali- eminentem scientiam Domini nostri Jesu

quid est in causa.Qui autem veraciter pru- Christi. Qui autem hac caret scientia, ta-

dens est, cum gratiarum actione increpa- cet a laude divina, a correptione fraterna,

tionemacceptaUanquam verae ac fraterna? ab instructione perutili, et a confessione

caritatis munusculum, imo munus exi- pcenitentiali, ita ut dicere habet : Vjb mihi, is v, 5

mium. Propter quod in Proverbiis induci- quia tacui; et, Quoniam tacui, inveterave- ftxu, 3
to,.,x,8. tur : Argue sapientem, et diliget te. D runt ossa mea.Tacet loquenda,loquiturque

Populus enim tuus sicut hi qui contra- tacenda. Quum enim ratio voluntatem in

dicunt sacerdoti. Hoc ad Ecclesiam potest omnibus dirigat, qui veritatis non habet

referri, in qua sunt multi rebelles et mur- notitiam, non operatur virtutem, nec scit

muratores, non obtemperantes pra?latis, quando proferre debet sermonem. Hinc

neque Ecclesise excommunicationem cu- Ecclesiasticus dicit : Est tacens,qui inveni- Ecdi xx

rantes. De quibus dicit Christus Aposto- tur sapjens; et tacens,non habens sensum 3-G-

hs, et sub eorum persona cunctis aliorum loquela?. Oportet ergo in primis Dominum

*. i,ie. rectonbus Christi vicariis :Qui vos audit, invocare pro illuminatione intellectus, di-

meaudit; et qui vos spernit, me spernit. cendo cum Psalmista : Da mihi intelle- ft c„,„

,m.x,„,2. Unde ad Romanos scriptum est : Qui po- ctum, ut sciam testimonia tua : quatenus 125-

testati resistit, Dei ordinationi resistit; qui volunlas, in qua est prima origo peccandi,
T. 10. 16

242

ENARRATIO IN CAP. IV OSEE. — ART. X

rectificetur in omnihus. Tdeo namque ait
Ps.xcm,\-i. Scriptura : Beatus homo quem tu erudie-
ris, Domine, et de lege tua docueris eum.
Quia tu scientiam repulisti, repellam te,
ne sacerdotio fungaris mihi. Ex quo in-
notescit, quod usus sacerdotii horum qui
notitiam Scripturarum non curant, inac-
ceptus sit Deo. De hoc in prsecedenti arti-
culo satis dictum opinor.

7 Secundum multitudinem eorum, sic
peccaverunl mihi. Impii enim, rebelles,
ha3retici,schismatici,quo amplius crescunt
sive augentur, eo peccata eorum magnitu-
dine et multitudine amplius invalescunt :
quemadmodum equidem in congregatio-
ne devota unus provocat alium verbo et
opere ad virtutes, sic in conventu mali-
gnantium unus alium incitat ad peccata,

Ps. xvu,27. quoniam cum perversis alii pervertuntur.
Gloriam eorum, id est temporalem prospe-
ritatem, delectationem carnalem, inania
documenta, et cetera in quibus illicite
gloriantur, in ignominiam commutabo, id
est in confusionem et poenam aeternam,

Luc. vi, 25, secundum quod Judex affirmat : Vse vobis

24- qui ridetis, quia lugebitis et flebitis; vse

vobis divitibus, qui habetis consolationem
vestram. Unde in libro Machabeeorum ha-

\Mach.u, betur : Gloria impii, stercus et vermis; ho-
die extollitur, et cras non invenitur. De
talibus loquitur Dominus per Jeremiam :
/er.xxix, Dabo eos in vexationem et maledictio-
nem, et in stuporem et sibilum, et in op-
probrium, eo quod non audierint verba
mea.

8 Peccata populi mei comedent, et ad
iniquitatem sublevabunt animas eorum.
Videmus nunc, quomodo multi qui prge-
sunt, de subditorum vivant oblationibus
atque redditibus : et lamen quos verbo,
prece,exemplarique vita tenentur a pecca-
tis avertere, et ad meliora inducere, variis
modis corrumpunt, scandalizant, inficiunt,
impie conversando, adulando, consentien-
do, cooperando, et debita pastoralis curae
opera negligendo. Quibus competit illud

Eccii. x,2. Ecclesiastici : Secundum judicem populi,
jer. x, 2i. sic et ministri ejus. Unde Jeremias : Quo-

A niam stulte, inquit, egerunt pastores, ideo
omnis grex eorum dissipatus est. 0 quam
horrenda et maxima erit horum damnatio,
qui pro singulis subditorum suorum, ex
eorum negligentia pereuntium, torque-
buntur!

Et erit sicut populus, sic sacerdos. Heu, 9
quam immoderatissime hoc indesinenter
impletur, dum sacerdotes evangelica1, le-
gis, qui ad spiritualis conversationis mun-
ditiam obligantur, aliisque in omnibus
exemplares esse tenentur, carnalibus vitiis

B serviunt, vanitati, elationi, curiositati in-
tendunt, propriique gradus dignitatem non
ponderantes, vilem atque turpissimam per-
agunt vitam! Quibus convenit illud Jere-
miae : Sacerdotes non dixerunt, Ubi est /<?/•. n,8.
Dominus? Illud quoque Isaia? : Speculatores /«. lvi, io.
ceeci ; canes muti, non valentes latrare.
Contra quos Moyses ait in Levitico : Sacer- Lev. xxi,6.
dotes sancti erunt Deo suo, et non polluent
nomen ejus ; incensum enim Domini et
panes Dei sui offerunt, et ideo sancti erunt.
Isti comedent corpus Dominicum sacra- 10

C mentaliter, et non saturabuntur effectu et
gcatia tanti sacrament.i, quia non sumunt
et spiritualiter, fiuntque rei corporis et i Cor. xi,
sanguinis Domini. Fornicati sunt. Jam 27-
enim luxuriae vitia vigent in eis, et qui
deberent angelicam ducere vitam,bestiales
effecti sunt, et bestiis decies millies dete-
riores, qui Filium Virginis tractant ore et
manibus quibus contrectant filias Veneris.
Tantam quoque suae conversationis impie-
tatem ingratitudinemque non attendunt,
quoniam Fornicatio, vinum et ebrietas {{

I) auferunt cor. Unde in Ecclesiastico legi-
tur : Vinum et mulieres apostatare faciunt Eccii.wx.
etiam sapientes. Hinc Spiritus fornicatio- % .„
nis decepit eos. Gui resistere oportet, non
immorando cogitationibus venereorum, et
incitamenta atque materiam hujus peccati
a se elongando, dominicam quoque pas-
sionem cordialiter ac frequenter rememo-
rando, et item seterna supplicia sagaciter
intuendo.

Super capila montium sacrificabant. 13
Tales sunt hseretici, qui de doctrinae pro-

1, 2.

P.NARRATIO 1N CAP. V OSEE. — ART. XI 243

J. cx«, funditate se jactant,et in mirabilibus super A det, In consilio justorum et congregatione.

se ambnlant, non consentientes humilibus. Sicut vacca lasciviens declinavit Israel. ie

Borum filiae et sponsae, id est anima3 ab Hoc competit universis filiis hujus saeculi,

eis seductae, adulterae sunt, recedendo a qui absque ullo timore perpetrant mala, et Eede.vm

copula Sponsi ccelestis, et in humanis ad- concupiscentias sine reluctatione,imo cum "■

14 inventionibus gloriantes. Populus non in- deliberatione, sequuntur. Non enim est li- Pl,xm 3
telligens beneficia Dei, propria mala, et ea mor Domini ante oculos eorum. Nuncxxxv-2-
quae Dei sunt, vapulabit, id est, aeternae pascet eos Dominus quasi agnurnin lati-
damnationis ictibus percutietur. tudine. Hoc impletur dum reprobis tempo-

15 Si fomicaris tu, Israel, id est, congre- ralium affluentiam tribuit, eosque permil-

gatio haBreticorum, quae per decem tribus, tit incedere per viam spatiosam Latamque Matth.™

legem Dei deserentes, significatur, non portam, qua? ducit ad perditionem aeter- 13-
delinquat saltem Juda, id est Ecclesia ca- B nam. Dilexerunt afferre ignominiam, id 18

tholica confitens Domino, quae per tribum est pravas ordinationes, seu opera ignomi-

Juda, legem Dei servantem, cxprimilur. niosa, vel oppressiones violentas ac inho-

Nam et Judas interpretatur confessio. Et nestas super subjectos inducere, protecto-

nolite ingredi in Galgala, id est haeretico- res ejus, id est principes et praelati populi

rumetperversorumconciliabula,inquibus christiani, qui deberent subditos a malis

omnium revelantur peccata. Galgala quip- defendere, atque in bonis munire : cujus

pe revelatio seu volutabrum interpretatur. oppositum agunt indigni rectores, erran- \\Tim.m,

cx, i. Hinc ait Psalmista : Confitebor tibi, Domi- tes et in errorem mittentes, caeci et duces 13-

ne, in toto corde meo : et hoc, ubi? Respon- caecorum. Matth.xy,

ARTICULUS XI

EXPOSITIO LITTERALIS CAPITULl QUINTI I AUDITE HOC, SACERDOTES ETC.

OG loco ostendit Propheta cur popu- C Quoniam laqueus, id est causa dece-

lus Israel captivari meruerit. Audite ptionis et captivitatis, seu illaqueatores ac

auribus cordis et corporis, hoc quod di- seductores, facti estis vos, sacerdotes et

cam, sacerdotes decem tribuum : non quod principes, seu familia regis, qui aliorum

fuerint veri sacerdotes de tribu Levi, sed provisores esse deberetis, speculationi, id

sacerdotes aureorum vitulorum, et a po- est plebi, cujus speculatores estis effecti,

pulo sacerdotes vocabantur; et attendite, et quae per speculationem vestram esset

domus Israel, id est, decem tribus ; et do- ad ccelestia erigenda ; et facti estis sicut

mus, id est, familia, filii et cognati, regis rete expansum super montem Thabor.

decem tribuum, auscultate : quia vobis- Quemadmodum enim in monte hoc aves

cum judicium est, id est, Deus judicium capi solebant per rete, sic rex et majores

damnationis vobis inducet. De quo judicio ac sacerdotes posuerunt in monte isto mi-
Joann. v, ait Salvator : Qui audit verbum meum, et D nistros, qui caperent transeuntes Jerusa-

credit ei qui misit me, habet vitam aeter- lem ad immolandum ibi Deo vero in

nam, et in judicium non venit. Itemque templo. Quidam enim ex decem tribubus

!Cor.x,,3i. Apostolus '. Si nos ipsos dijudicaremus, idololatriam abhorrebant, et ex devotione

non utique judicaremur. secundum legis prasceptum ire volebanl

244

ENARRATIO IN CAP. V OSER. — ART. XI

18.

ad offerendum in Jerusalem ; sed rex et
sacerdotes non permisernnt. Porro secun-
dnm Hieronymnm, Thabor est mons Ga-
lilapae, in campestribns situs, rotnndns et
altns, qni ex omni parte finitnr aeqnali-

P4.LXXXVM1, ter : de qno habetur in Psalmo : Thabor
et Hermon in nomine tno exsnltabimt. In

Matth.xm, hoc monte transfignratns est Christus, et

' ' post resnrrectionem apparnit Apostolis,se-

cundum expositores. Quem Petrus in se-

cunda sua epistola nominat sanctum :

iiPetr.i, Hanc, inquiens, vocem de ccelo allatam

nos audivimus, quum essemus cum ipso

2 in monte sancto. Et victimas vestras ac
popnli declinastis in profundum, id est
in barathrum damnationis, atque in lacum
peccati : quia qus? Deo fuerant offerenda
cum sublimitate virtutum, obtulistis et of-
ferri jussistis in idolorum honorem cum
profunditate vitiorum.ift ego Dominus eru-
ditor sum omnium eorum, videlicet sa-
cerdotum, domus regis ac populi : id est,
non obstante tanta ipsorum malitia, ego
per Prophetas meos doceo eos et moneo
ad pcenitentiam.

3 Ego scio Ephraim, id est reges succes-
sores Jeroboam Ephrataei, qui eum secuti
sunt genere vel peccato. Ejus namque ido-
lolatriae et peccatis omnes posteriores re-
ges Israel adhseserunt. Unde per Ephraim
designantur, quia Jeroboam primus rex

\\\Reg.xi, decem tribuum, fuit de genere Ephraim

26;<?en.xLi, j-jjjj joseph. Et Israel, id est populus de-

cem tribuum, non est absconditus a me,

Hebr.xs,\i. cujus oculis aperta et nuda sunt omnia.

Hos autem perversos et reprobos dicitur

Deus scire, non scientia approbationis, de

iCor.vm,3. qua dicit Apostolus, Si quis diligit Deum,

hic cognitus est ab eo ; sed intelligentia

visionis. Unde apud Jeremiam Dominus

jer. xxiu, ait : Si occultabitur vir in absconditis, et

24- ego non videbo eum? Haec ideo loquitnr

Deus, ut impii audientes se a Deo cogno-

sci,metuant in ejus praesentia praevaricari.

Quia nunc fornicatus est Ephraim : suc-

cessores enim Jeroboam non recesserunt

a vitulorum cultura ; contaminatus est Is-

rael, id est, populus eisdem pollutus est

A vitiis quibus et reges, quorum consilio ad

idololatriam devenerunt. Qualis enim est Eccu.x,*
rector civitatis, tales et habitantes in ea,
ut dicit Ecclesiasticus. In Proverbiis quo-
que habetur : Regnantibus impiis, ruinae Prov.
hominum. Et rex injustus ministros habet ^bid™*
impios, teste Scriptura. 12.

Non dabunt, id est, non disponent, co- 4
gitationes suas ut revertantur ad Deum
suum, quum sint obstinati. Unde non co-
gitant de remedio pcenitentiae, sed de con-
tinuatione culpae intentae, seu exsecutione

B mali propositi. Quia spiritus fornicatio-
num, id est daemon ad idololatriam sugge-
rens, qui secundum Apostolum operatur Ephes.u,%
in filiis diffidentise, est in medio eorum,
tanquam possessor cordis ipsorum, vastis
eos tenebris circumplectens : unde nec
pcenitent. Et Dominum non cognoverunt
cognitione sincera ac formata. Aliqualem
tamen de Deo habuerunt notitiam, sicut
et multi gentilium, praesertim ex gene-
rali fama et instructione prophetica.

El respondebit arrogantia Israel in fa- 5

C cie ejus : id est, populus decem tribuum
pro sua superbia qua Dei cultum contem-
psit, debitam luet pcenam, ita quod su-
perbia dabit eis vicem ac reale responsum
per ultionis experientiam. Juxta quem mo-
dum asserit Isaias : Peccata nostra respon- is.ux,a.
derunt nobis. Jeremias quoque ait : Si jer. x.v, 7.
peccata nostra responderint nobis, Domi-
ne, fac propter nomen tuum. Et Israel et
Epltraim ruent in iniquitate sua, id est,
populus et rex pariter capientur propter
facinora sua : sicut impletum est quando

D ab Assyriis capti sunt, ut legitur quarto \\Reg.xm.
Regum. Ruet etiam, id est capietur, Ju-
das, id est regnum Juda, videlicet duae
tribus atque Levitae, cum eis, id est sicut
et decem tribus. Non enim eodem tem-
pore, nec ab eisdem capti sunt hostibus,
ut patet ex dictis in expositione primi ca-
pituli.

In gregibus suis, id est cum capris et 6
ovibus, et in armentis suis, id est vaccis
et bobus, vadent decem tribus, et etiam
Juda et Benjamin, ad qucerendum Domi-

ENARRATIO IN CAP. V OSEE. — ART. XI

2io

num, id est ad offerendum Domino hostias
de animalibus immolaticiis, quatenus mi-
sericordiam impetrent, videlicet liberatio-
nem ab hostibus; et non invenient eum,
quoniam sero pcenitent, non ex caritate,
sed serviii timore propter captivitatem in-

h. xxi, 12. stantem. Unde per Isaiam Dominus ait : Si
quaeritis, quaerite : id est, si quaeritis me,
hoc facite sincere, atque ex caritate et
amore justitiae. Apud Jeremiam quoque :

Jer. iv, i. Si reverteris, Israel, ad me convertere :
hoc est, non tua principaliter commoda
quaeras privato amore, sed mcum hono-
rem ex spirituali dilectione. Ablatus est
ab eis, id est, Deus suae pietatis effectum
juste tulit ab eis, quemadmodum in Isaia

h. i, i5. habetur : Quum multiplicaveritis orationes,
non exaudiam ; manus enim vestrae san-
guine plenae sunt. Quamdiu enim perma-
net homo in voluntate peccandi,non vera-
citer pcenitcns, non meretur a Domino

Jer. xi, 15. exaudiri. Hinc Jeremias dicit : Numquid
carnes sanctae auferent a te malitias tuas ?
7 In Domino, id est contra Deum, prceva-

ricati sunt, quia fdios alienos a cultu veri
Dei genuerunt. Nam filios suos docuerunt
idololatrare, ita quod erant filii daemonum
magis quam Dei. Quidam etiam per ignem
consecraverunt idolis filios suos. Nunc
devorabit eos, scilicet decem tribus, men-
sis : id est, statim, vel infra mensem seu
tempus jam proximum, capientur ab ho-
slibus. Vel sensus est, quod quolibet men-
se adversarii ingrederentur terram eorum,
eosque vastarent. Cum partibus suis, id
est bonis et possessionibus quas unaquae-
que tribus habebat in sorteatque funiculo

Josue xin- suo, secundum quod tempore Josue terra
partita fuit secundum numerum tribuum
Israel. Quidam exponunt sic : Nunc de-
vorabit eos mensis, scilicet Julii, quia in
mense Julii capta fertur Samaria, tuncque
Assyrii partem populi occiderunt, et bona
eorum diripuerunt. Dicitur autem mensis
seu tempus facere ea, quae fiunt in eo.

Clangite buccina in Gabaa, et clangile
tuba in Rama : id est, vos de tribu Ben-
jamin, quum vidoritis aut pcrcepcritis ca-

A ptivitatem decem tribuum, vobis in vicino
habitantium, tunc clangite buccina in du-
abus urbibus firmioribus seu fortalitiis
vcstrae sortis, scilicet in Gabaa, ubi natus meg.x,*6.
atque moratus est Saul, et in Rama. Hujiis
buccinationis potest reddi duplex causa :
Una, ut populum Juda ac Benjamin exci-
tarent ad praeparandum se contra Assyrios,
ne vastarentur ab eis quemadmodum de-
cem tribus, quarum una, scilicet Ephra-
im, erat proxima populo Benjamin, quoad /osuexvm,
habitationis vicinitatem. Secunda, ut de- '

B cem tribuum captivitatem deflerent. Ulu-
tate, habitantes in Bethavan, id est Bethel
urbe ac fortalitio Ephraim, quae urbs est
post tergum tuum, Benjamin, id est in
confinio tuo, seu juxta te : nam ibi finie-
batur sors Benjamin. Recte vero ait Pro-
pheta, Ululate in Bethaven, quia habi-
tatores Bethel jam dirissime capiendi fu-
erunt.

Ephraim, id est rex et populus decem 9
tribuum, in desolatione erit, quum fuerit
ab Assyriis captus. In die correptionis , id

G est punitionis decem tribuum, et in tri-
bubus Israel ostendi fidem, id est, mani-
festavi vera atque fidelia esse Prophe-
tarum eloquia, quibus captivitatem Israel
praenuntiavi. Nempe ut Jeremias testatur :
Quum venerit quod Propheta praedixit, sci- Jer. xxsm,
etur Propheta, quem misit Dominus in '
veritate. Per hoc ergo quod Dominus tra-
didit tribus Israel hostibus,sicut praedixit,
ostendit in eis, hoc est per eorum captivi-
tatem, fidelitatem verborum suorum, seu
Prophetarum qui captivitatem illam prae-

D dixerunt.

Consequenter describitur iniquitas, et
ob eam inducta calamitas tribuum Juda ac
Benjamin. Facti sunt principes Juda, id 10
est principales et potentiores de regno
Juda, quasi assumentes terminum, id est
terram decem tribuum occupare et possi-
dere optantes. Unde Septuaginta transtule-
runt, Quasi transferentes terminum : quo-
niam sortem suam dilatarequaerebant ultra
metam propriae sortis divinitus consfitu-
tam : sicque pro eo quod decem tribuum

246 ENARRATIO IN CAP. V OSEE. — ART. XI

captivitatem deflere debuerant, hinc po- A tempore Achaz et filiorum Josise. Et abiit

tius gloriabantur, qnod ditiores jam fie- Epkraim ad Assur, id est, a rege Assyrio-

rent. Haec dictio, Qnasi, dicit hoc loco rum petierunt auxilium contra regem Sy-

veritatem, non similitudinem tantum. Su- riee et Damasci. Tempore enim Manahem

per eos, videlicet principes ]m\&,eflundam regis Israel contigit hoc, ut dicitur quarto iv/^.xv,

quasi aquam, id est copiose, iram meam, Regum : quia tunc rex Syrise impugnavit 19-

id est justitise meae effectum, rigorose pu- decem tribus, quem rex Assyriorum supe-

niendo eos per Chaldaeos propter tantam ravit. Vel sensus est, quod Ephraim ivit

11 perversitatem. Calumniam, id est injuri- ad Assur, quia ad tempus fuit regnum de-
am, patiens est Ephraim, id est populus cem tribuum subditum regi Assyriorum,
decem tribuum : non quod non meruerint solvens ei tributum per singulos annos.
hanc captivitatem et pcenam, sed quia a Postmodum vero et misit Ephraim ad re-
regibus Assyriorum injustis, impia volun- B gem ultorem, id est regem .Egypti, qui
tate ac mala intentione vastati sunt, et tunc potens exstitit et famosus, ulciscens
adversariis traditi, a Deo magis alienis in adversarios suos, quatenus rex .Egypti
quam ipsi, ac pessimis : et quoad hoc, est erueret eos de manu Assyriorum. Hoc fe-
quaedam calumnia non ex parte Dei, sed cit Osee rex Israel.^ ipse rex /Egypti non ibid.xm,i.
hostium pessimorum. Quod tamen non fu- poterit salvare* vos, o decem tribus, de *aiias sa-
erit mera calumnia, declaratur quum sub- potestate Assyriorum : imo rex Assyrio- nare
ditur : fractus judicio, id est, justo Dei rum, audito quod misit Osee rex Israel ad iMd. 4-6.
judicio dejectus est Ephraim, quoniam Pharaonem, venit, et cepit atque occidit

ccepit abire a Deo, post sordes, id est ido- Osee, et populum transtulit. Nec solvere

lolatriam a tempore Jeroboam primi re- poterit a vobis, 0 Juda, vinculum jam pree-

gis sui. fatum. Non enim potuerunt iEgyptii libe-

12 Et ego Deus ero quasi tinea Ephraim, C rare regnum Juda de manu Chaldaeorum,

id est decem tribubus, consumendo eas ut legitur secundo Paralipomenon. Tunc md.xwv,

per Assyrios, quemadmodum a tinea con- quippe ccepit potestas Pharaonis vehemen- 7*

sumitur vestis. Et ero quasi putredo quae ter deficere, dum reges Assyriorum sic in-

ligna et carnes consumit, domui, id est valescebant; et rex Chalda?orum Nabucho-

populo, Juda, dejiciendo regnum Juda per donosor penitus dejecit regem ^Egypti. De iudem.

Chaldaeos. Secundum Hieronymum, Deus hac materia in diversis capitulis multa va-

comparat se tineae atque putredini, quia ticinatus est Isaias, ut quum ait : Vae qui is. xxxi, 1.

utrumque eorum tarde consumit materi- descendunt in .Egyptum ad auxilium,etc.;

am : sic Deus diu dedit utrique regno pce- Jeremias quoque et Ezechiel. jer. mi-

nitentise tempus, et paulatim ea afflixit, Quoniam ego Deus omnipotens, quo ad- ^V,,XLVI;

donec omnino deleta sunt. Alii dicunt, versante, nullus valet succurrere, ero qua- xxix-xxxn.'

quod quum tinea soleat citius corrumpere D si leama Ephraim, id est decem tribubus, ^

vestem, quam putredo lignum, ideo Domi- eas terribiliter atque velociter per Assyrios

nus perhibet se quasi tineam esse Ephra- puniendo. Septuaginta transtulerunt, Ego

im, et ut putredinem populo Juda, quo- quasi panther Ephraim. Panther autem,

niam regnum decem tribuum captivatum secundum Hieronymum, est animal saevum

fuit ante regnum Juda. ac velocissimum, quo significatur velox

13 Et vidit Ephraim languorem suum, id interitus Ephraim ab Assyriis. Et quasi
est impotentiam, qua non potuit reluctari catulus leonis ero domui Juda, per Chal-
Assyriis, vel regi Damasci; et Juda, id est daeos destruendo regnum ipsius. Ego ca-
populus duarum tribuum, vidit, id est con- piam, id est, virtutem capiendi donabo As-
sideravit, vinculum suum, id est vasti- syriis et Chaldaeis, et vadam, non locum
tatem seu captivitatem sibi imminentem mutando, sed per vindictam impios visi-

ENARRATIO IN CAP. V OSEE.

ART. XII

247

tando ; tollam totum Israel de terra pro-
pria, et non est qui eruat de manu mea,
cui nullus potest obsistere. Unde ait Salva-
joann. x, tor : Nemo potest rapere de manu Patris
j\ 13 mei. Et in Job habetur : Deus, cujus irse
resistere nemo potest, et sub quo curvan-
tur qui portant orbem.
15 Vadens, id est ultione facta, a vobis re-

cedens per gratise atque subsidii subtra-
ctionem, revertar ad locum meum, id est,
in me ipso quiescam. Locus Dei, est ma-
jestas et magnificentia ejus, secundum
Hieronymum : imo Divinitas est locus sui
ipsius, quia nil extra eam est, quo conti-

A neatur. Hinc secundum antiquos philoso-
phos, Infinitum fulcit se ipsum. Vel per
locum Dei, intelliguntur electi gentiles,
quos, abjectis Judeeis, coepit Deus per gra-
tiam inhabitare. Loquitur autem Deus de
se ipso metaphorice per modum judicis
irati, qui accedit ad puniendum aliquos :
quo facto, ad pristinum revertitur locum.
Donec deficiatis victi ab hostibus, el quce-
ratis faciem meam, id est pietatis meae re-
spectum, seu gratiosam prsesentiam : quod
fecerunt duse tribus circa finem Babyloni-

B cse captivitatis. Decem vero tribus circa
finem mundi id facturse creduntur.

ARTICULUS XII

EXPOSITIO TR0P0L0GICA SEU MORALIS EJUSDEM CAPITULI QUINTI.

1 11 TORALITEB, per sacerdotes et domum
ItJ- regis, qui facti sunt laqueus specula-
tioni, et sicut rete expansum ad capien-
das subvertendasque animas, intelliguntur
principes, doctores, et prselati Ecclesise ne-
gligentes atque indigni : quos Christus
constituit super familiam suam, ut sint
provisores et custodes pervigiles dominici
gregis ; sed ipsi propria lucra et volupta-
tem sectantes, negligunt subditorum salu-
tem, quodque damnabilius est, homines
innocentes, pios et simplices frequenter
derident, persequuntur, atque a bonae vo-
luntatis exsecutione impediunt, quia nec
Luc. xi,s-2. ipsi intrant, nec introeuntes sinunt intra-
re. Gontra quod admonet Petrus in prima
sua Canonica : Pascite qui in vobis est gre-
gem, providentes secundum Deum, non
turpis lucri gratia, neque ut dominantes
in clero, sed forma gregis effecti, et ex
animo. Paulus quoque ad Timotheum :
Esto exemplum fidelium, in verbo, in con-
versatione, in caritate. Denique, qui per
verba ornata, per sapientise ostentationem,
per apparentem sanctitatem, per tempora-

I Petr.
2,3.

I Tim. iv
12,

lis prosperitatis virorem, seu gradus vel
C auctoritatis sublimitatem alios fallunt, hi
sunt quasi rete expansum super Thabor
montem. De tali etenim legitur monte :
Quomodo dicitis animae meae, Transmigra Ps. x, 2.
in montem sicut passer?

Prseterea isti declinant, id est, mittunt 2
seu deprimunt, victimas in profundum,
dum spirituales seu corporales oblationes
sui vel subditorum, referunt ad finem in-
debitum, ad gloriam vanam, ad transito-
rium emolumentum, non ad Dei praeconi-
um et peccati emundationem, ccelestisque
I) beatitudinis adeptionem. Contra quos lo-
quitur Christus : Quum facis eleemosy- Matth.^

0 5

nam, nesciat sinistra quid faciat dextra ; "'
itemque : Quum oraveris, intra cubiculum, ibtd.e.
et ora Patrem in abscondito; et : Yidete ibid. 1.
ne faciatis justitiam vestram coram homi-
nibus, ut videamini ab illis; alioqui mer-
cedem non habebitis a Patre vestro, qui
in coelis est. Et ego eruditor omnium eo-
rum. Quotidie docet Christus nos omnes
per preedicatores, per Scripturas, per si-
gna, per angelicam inspirationem, per di-

248

ENARRATIO IN CAP. V OSEE. — ART. XII

vinum instinctum, per naturalis ingenii

Ps. iv, 7. perspicacitatem : quia signatum est super

nos lumen vultus Dei, ita quod ignorantia

nos nequaquam excuset. Unde apud Jcre-

/er.vi,s. miam Dominus ait : Erudire, ne forte re-

cedat anima mea a te. Impii vero agnitae

veritatis non sequuntur doctrinam, sed vi-

tiis passionibusque vincuntur, et more pe-

cudum, voluptate, non ratione, feruntur.

3 Ego scio Ephraim, et Israel non est abs-

conditus a me, quia nunc fornicatus est

Ephraim, contaminatus est lsrael. Ephra-

im interpretatur augmentum seu incre-

mentum : per quod hoc loco intelliguntur

Ps.xxxvm, avari, qui thesaurizant sibi in terra, et

7- ignorant cui congregant ea. Hi fornican-

tur, ponendo spem suam in argento et au-

Eccii.x,io. ro, et animam suam habendo venalem.Per

Israel quoque hoc loco intelliguntur inge-

niosi, atque informiter docti, nudi specu-

latores ac frigidi, vani,et ambitiosi,quibus

7s.xlvii,io. in Isaia dicitur : Sapientia tua et scientia

tua deceperunt te. Hi contaminantur, dum

queerunt videri, reputari, et in admiratio-

ne haberi, pleni inanissima gloriatione in

semetipsis, et alios parvi pendentes, non

Eccii.*a, attendentes illud Ecclesiastici : Melior est

2t- homo qui minoratur sapientia, et est in

timore Dei, quam qui abundat sensu, et

transgreditur legem Altissimi. Hunc Ephra-

im et Israelem scit Christus notitia repro-

jAid.xxm, bationis, cujus oculi sunt multo lucidiores

28- super solem, circumspicientes omnes vias

i hominum. Non dabunt cogitationes suas

ut revertantur ad Deum suum : quoni-

am tales interdum diffieilius convertuntur

quam simplices et egeni ; quia spirilus

•aiias for- fornicationis* spiritualis, et saepe etiam

nicatwmm corp0raijS; est in medio eorum : quia in

suo ingenio atque divitiis, magis quam in
Deo sempiterno, fonte universee scientiae
ac sufficientise, gloriantur.
5 Et respondebit arrogantia Israel in fa-

cie ejus, et Israel et Epkraim ruent in
iniquitate sua. Hoc impletur dupliciter :
Primo, dum praefatis vitiis implicati, sic
deseruntur in praesenti vita a gratia, quod
ignominiosa atque turpissima incidunt cri-

A mina, sicut de talibus ait Apostolus ad Ro-

manos : Tradidit illos Deus in reprobum Rom.^is.
sensum, ut faciant ea quae non conveni-
unt. Sicque quotidie ruunt in iniquitatibus
suis, dum uno peccato trahuntur ad aliud,
ita quod praecedens, est dispositio et cau-
sa meritoria subsequentis. Secundo, dum
pcenam damnationis incurrunt, quemad-
modum scriptum est : Exterminati sunt, Bamch m,
et ad inferos descenderunt. Ruet etiam i9-
Judas, id est vir ecclesiasticus, cum eis :
nam boni interdum a talibus subvertuntur

R ac pereunt.

In gregibus suis, id est cum vanarum 6
et saecularium cogitationum tumultibus, et
in armentis suis, id est cum carnalium
voluptatum passionibus, vadent ad quce-
rendum Dominum : quia si interdum va-
dant ad locum cultus divini ut orent, tot
cogitationibus et affectionibus inordinatis
depingitur cor eorum, quod Deum devota
tranquillaque mente nequeunt exorare. Id-
eo sequitur : et non invenient : non enim
exaudiri merentur. Filios alienos genue- 7

G runt : quia discipulos seu posteros suos
fovendo in suis peccatis, reddunt eos a
Deo aversos, ut non jam ad Creatorem
suum, sed ad daemonem seductorem perli-
neant. Nunc devorabit eos mensis, id est,
de proximo peribunt, quemadmodum scri-
ptum est : Quoniam tanquam fcenum ve- ^s.xxxvi.a.
lociter arescent.

Clangite buccina, id est, clare et alte 8
preedicate, in Gabaa, id est in colle virtu-
tum, ut praedicationi correspondeant mo-
res et vita. Clangite quoque et tuba in Ra-

D ma, id est in excelso caritatis ac sapientiae,
sicut ait Apostolus : Sapientiam loquimur icor. u,6.
inter perfectos. Gabaa autem interpretatur
collis ; Rama vero, excelsum. Ululate in
Bethaven, id est in domo idoli, deflendo
vehementer eorum peccata qui creaturis
potius quam Creatori inhaerent atque de-
serviunt. Hi siquidem quasi idola honora-
re videntur, secundum quod avaritiam vo- EPhes.\-,5;
cat Apostolus idolorum servitutem. In die Colossm>
correptionis et in tribubus Israel ostendi 9
fidem. Sicut haec verba in praecedenti arti-

ENARRATIO IN CAP. V OSEE. — ART. XII 249

culo de decem tribubus explanata sunl, A niam cccpit abire post sordes vitiorum,

sic generaliter verum est quod Deus in die de quibus in Apocalypsi legitur : Qui Apoe.xm,

castigationis et plagae impiorum ostendit in sordibus est, sordescat adhuc. Et ego ,a

fidcm, id est fidelitatem et veritatem Scri- quasi tinea Ephraim, id est haereticis

pturse atque sanctorum, dicentium quod seu praedictis avaris, et quasi putreilo

Deus habeat omnium providentiam rerum, domui Juda, id est ecclesiae peccantium,

nilque impraemiatum relinquens, perver- qui labiis Deum honorant, sed corde lon- /., Xxix,i3;

sos debitis afficit pcenis, etiam interdum ge distant ab eo. Hos namque destruit Matik.xs,

Jeb iv, 7-9. in isto sseculo. Unde in Job habetur : Re- Deus, nunc spiritualiter omne esse gratise 8-

cordare, obsecro, quis unquam innocens gratum facientis eis negando aut sub-

periit : quin potius vidi impios Domino trahendo ; tandem quoque justas inferet

flante perisse. afflictiones.

10 Facti sunt principes Juda, id est pree- B Et vidit Ephraim la^icjuorem suum, et 13
lati Ecclesiae, quasi assumentes terminum, Juda vinculum suum. Et abiit ad Assur.

id est, possessiones suas dilatantes in ter- Sic multi spiritu diffidentiae tabescentes,

minis alienis quos emunt, nec contenti dum propria mala et vincula culpae atten-

competenti possessione, temporalia immo- dunt, pericula atque injurias imminentes

deranter accumulant,in gravamen et scan- adspiciunt, non convertuntur spe firma

dalum aliorum. Contra quos scriptum est ad Deum, nec mente fideli clamant ad

/vod.xxii, in Proverbiis : Ne transgrediaris terminos eum, sed a filiis hujus sseculi, Deo reli-

antiquos, quos posuerunt patres tui ; in cto, quserunt solatium. Contra quos Jere-

Deut.wx, Deuteronomio quoque, Non transferes ter- mias scribit : Maledictus qui confidit in Jer. xvn, 5.

minos quos fixerunt priores in possessio- homine, et ponit carnem brachium suum,

ne tua. Super eos effundam quasi aquam et a Domino recedit cor ejus : quum uti-

irammeam. Talium nempe cupiditas ve- C que Domirtus juxta sit his qui tribulato Ps.xxxm,

hementer damnanda est,graviterque puni- sunt corde, et afflictos eripiat, prout in 19'

tur in praesenti per spiritualium divitiarum Job asseritur : In sex tribulationibus libe- Jobs, io.

(quibus anima spoliatur)subtractionem, in rabit te, et in septima non videbis ma-

futuro quoque per cruciamenta eeterna, lum. Unde ait in Psalmo : Invoca me in p«.xlix,i5.

/s.v,8. quemadmodum in Isaia inducitur : Vae qui die tribulationis ; eruam te, et honorifi-

conjungitis domum ad domum, et agrum cabis me. Istis igitur tam infideliter se

11 agro copulatis. Calumniam patiens est ad Deum habentibus, efficitur Deus quasi ii
Ephraim. Hoc juxta sensum praehabitum leaena catulusque leonis, quos capit et tol-

dici potest de ecclesia Christianorum ma- lit ne videant gloriam Dei, atque in car-

lorum, dum ab infidelibus seu pejoribus cere infernali eos concludit, donec quse-

prava intentione opprimitur : quod tamen rant faciem ejus : quod nunquam facient,

juste patitur ex parte Dei et sui. Unde D quoniam non est in morte qui memor ps. w, 6.

subjungitur : fractus judicio, quia divinae sit Dei ; in inferno autem quis confite-

aequitatis censura hostibus traditur, quo- bitur ei ?

250

KNARRATIO IN CAP. VI OSEE.

ART. XIII

ARTICULUS XIII

ELUCIDATIO CAIMTULl SEXTI \ IN TRIBULATIONE SUA MANE CONSURGENT AD ME.

|R.ESENTI capitnlo describitur divinae

bonitatis miseratio, Judaeorum quoque

ad Christum conversio.Dixerat aulem Deus

Osee\, 15. in fine prsecedentis capituli, Revertar ad

locum meum, donec deficiatis et quaeratis

faciem meam ; nunc autem protinus sub-

1 dit : In tribulatione sua mane consurgent
ad me, etc. Unde, secundum Glossam et
Bedam, verba haec possunt aptari Judaeis
qui in Babylonica captivitateoppressi,con-
vertebantur ad Deum. Eritque sensus : In
tribulatione sua, qua a Chaldaeis in Baby-
lonia affligebantur. mane, id est lumine
poenitentiae cis infuso, consurgent ad me,
excutiendo se a somno peccati et torpore
ignaviae ad vitam meliorem, dicentes ad
se invicem salubriter : Venite, et reverfa-

2 mur ad Dominum, quia ipse cepit, id est,
manibus Chaldaeorum tradidit, ei sanabit
nos a languore peccati. Nihilo minus, se-
cundum Glossam et Bedam,imo secundum
doctores catholicos et Hebraeos communi-
ter, capitulum praesens loquitur pro tem-
pore Christi.

Denique, ut refert Hieronymus, Judaei
increduli, qui Jesum Christum non reci-
piunt pro Messia eis promisso, exponunt
hoc modo : In tribulatione sua (haec sunt
verba Dei), id est Judaei in hac captivitafe
eis a Romanis inducta, mane consurgent
ad me : quia quotidie mane et vespere
orant Deum liberari a tribulatione capti-
vitatis praesentis per adventum Messiae, di-
centes : Venite, et revertamur ad Domi-
num, a quo peccando recessimus, et ad
quem quotidie pcenitendo redimus ; quia
ipse cepit, id est, Romanis tradidit nos
propter peccata nostra, et sanabit nos ab

3 hac calamitate in adventu Messiae. Vivi-
ficabit nos vita gratiae post cluos dies : id

A est, rex Messias statim quum venerit, vi-
vificabit nos ; in die tertia, id est in die
judicii, saseitabit nos, et vivemus in ccn-
spectu ejus, quia tunc perfecte salvabi-
mur. Judaei ergo per secundum diem, in-
telligunt Christi primum adventum, quem
praestolantur futurum ; per tertium vero
diem, intelligunt diem judicii.Quibus Hie-
ronymus objicit, quod respondere neque-
unt quis sit primus dies.

Porro, ut recitat Lyra, Judaei moderni
sequentes Rabbi Salomonem, per primum

B diem, accipiunt tempus primi templi a
Salomone constructi, cui successit nox de-
structionis illius templi per Chaldaeos; per
diem vero secundum, accipiunt tempus
secundi templi, a Zorobabel aedificati, cui
successit nox destructionis templi illius per
Romanos. Per tertium autem diem, accipi-
unt tempus tertii templi, quod asserunt a
Messia aedificandum : de quo templo expo-
nunt, quod in fine Ezechielis scribitur de Eseeh.xu-
cujusdam templi structura mirabili. Ita- XLV"'
que post duos dies praefatos, videlicet fi-

C nita captivitate praesenti, et in die tertia,
quum Messias construxerit templum, di-
cunt se vivificandos ac suscitandos. Sed
heec expositio sumit diem satis improprie,
fiindaturque in errore perfidiae, quod di-
cunt Christum nondum venisse.

Supponendo ergo quod verum est, ut-
pote quod Christus jam venit, sicut in
sequentibus palam probabitur, exponen-
da est littera vere atque catholice hoc
modo :

In tribulatione sua, id est in dolore l

D pcenitentiali pro peccatis : quia veraciter

pcenitens, tribulationem animae habet,jux- PSt LXXVI,
ta illud, Renuit consolari anima mea ; et 3

denuo, Afflictus sum et humiliatus sum

Ps. xxxvii,

ENARRATIO IN CAP. VI OSEE.

ART. XIII

2ol

nimis, rugiebam a gemitu cordis mei. Non
enim leviter est deflendum, nec modice
reputandum, quod Deus sublimis offen-
ditur, quod Creator omnipotens inhono-
ratur, sed cordialissime oportet tristari,
humiliari et emendare. Propterea Jeremias

jer. vi, 2G. hortatur : Luctum unigeniti fac tibi, plan-

Deut.w, 29. ctum amarum.Et Moyses : Quum quaesieris
Dominum Deum tuum, invenies eum, si
tamen toto corde quaesieris eum, et tota
tribulatione animae tuae. Vel, In tribulatio-
ne sua corporali, quia in Christi adventu
subjecti erant Judaei Romanis, qui prsefe-
cerunt eis crudelissimos dominos, Hero-
dem et Pilatum, qui Judaeos frequenter
tribulaverunt, et quosdam eorum vicissim
occiderunt. Mane, id est in spiritualis diei
aurora, videlicet mox illustrante eos gra-
tia Spiritus Sancti, qui spiritualem diem
facit in anima, dum gratiae suae splendore
eam in omnibus ad salutem pertinentibus
clare irradiat atque accendit : de quo die
Prov. w, accipi potest illud Proverbiorum, Justo-
rum semita quasi lux splendens, procedit
ct crescit usque ad perfectum diem. De
hoc Mane fertur in Psalmo : Mane adslabo
tibi, et videbo quoniam non Deus volens
iniquitatem tu es. Quidam per Mane, in-
telligunt tempus praedicationis Joannis Ba-
ptista3,cujus doctrina, conversatione,atque
baptismo multi Judseorum ad Christum
conversi sunt.Dicitur quoque tempus hoc,
Mane, quum sit principium temporis gra-
tise, quod ad Romanos dies vocatur, dicen-

Rom. xui, te Apostolo : Nox praecessit, dies autem
appropinquavit. Et alibi : Ecce, inquit,
nunc tempus acceptabile, ecce nunc dies
salutis. Consurgent ad me, erigendo se
ab imis ad summa, a terrenis ad super-
na, dignosque pcenitentiae fructus agendo.

/o6vni,5,c. Unde scriptum est in Job : Si diluculo
consurrexeris ad Deum, et Omnipoten-
tcm fueris deprecatus, statim evigilabit
ad te.

Venite, a multis in quibus consistit

Zuc.x, 4i, turbatio, ad unum quod necessarium est,
in quo quies vera consistit ; venite, non
gressibus corporis, sed sanctis affectioni-

Ps. v, 5.

12.

II Cor. vi, 2

Luc. iii, I

A bus cordis et actibus fidei, spei ac carita-
tis; et revertamur ad Dominum Christum.
Quia ipse Dominus cepil, id est, prae-
teritis temporibus punivit, et captivitati
exposuit, et sanabit nos jam, quemadmo-
dum Zacharias dixit : Benedictus Dominus
Deus Israel, quia visitavit et fecit redem-
ptionem plebis suae. Anna quoque pro-
phetissa loquebatur de Christo omnibus
qui exspectabant redemptionem Jerusa-
lem. Et Simeon : Nunc dimittis servum
tuum, Domine, etc. Curavit autem Chri-

Bstus electos Judaeos spiritualiter a servi-
tute peccati atque vulneribus animae, cor-
poraliter quoque curavit infirmos eorum,
sicut Evangelistae testantur. Propter quod
apud Isaiam praedictum est : Deus vester
ipse veniet, et salvos vos faciet : tunc
aperientur oculi caecorum, et aures surdo-
rum patebunt ; tunc saliet sicut cervus
claudus, et aperta erit lingua mutorum.
Percutiet virga paternae correctionis in
praesenti, ne aeternaliter pereamus, et cu-
rabit nos, indulgendo et confortando.Unde

C ait Apostolis : In mundo pressuram ha-
bebitis. Denique per multas tribulationes
oportet nos intrare in regnum ccelorum.
Hinc in Proverbiis scriptum est : Disci-
plinam Domini, fili mi, ne abjicias, et ne
deficias quum ab eo corriperis : quem
enim diligit Deus, corripit, et quasi pater
in filio complacet sibi. Et in Job ait qui-
dam : Beatus homo qui corripitur a Domi-
no : increpationem ergo Domini ne re-
probes, quia ipse vulnerat, et medetur ;
percutit, et manus ejus sanabunt.

D Vivificabit nos per gratiae infusionem,
mortem culpae delendo, corporis quoque
immortalitatem in spe exhibendo, post du-
os dies, id est expleto tempore quod fuit
ante legem, et tempore illo quod fuit
sub lege, videlicet nunc instante tempore
evangelicec legis, quando plenitudine tem-
poris veniente, Verbum caro factum ha-
bitavit in nobis, et dixit : Venit Filius
hominis quaerere et salvum facere quod
perierat ; et iterum, Ego veni ut vitam ha-
beant, et abundantius habeant. In dic ter-

Luc. l, 68.
Ibid. n, 38.

lbid. 29.

ls. xxxv,

4-6.

Joann.

XVI,

33.

Act. xiv

,21.

Prov

ill,

11,12.

Job v, 17,
18.

(lalat.ivA.
Joann. 1,14.
Zuc.xix.tO.

Joann. x,
10.

252 ENARRATIO 1N CAP. VI OSEE. — ART. XIII

Rom. vi, 9. tia, quando resurgens a mortuis, jam non A lumen vitae. Hinc ait Psalmista : Viderunt p*. lxvu,

moritnr, sitscitabit nos, id esf, futurae re- ingressus tuos, Deus, ingressus Dei mei, "5'

surrectionis spem dabit. Capitis enim prae- regis mei. Vel, Sequemur Christum, per-

cessio, spes membrorum est. Pr_eterea, acto judicio, ascendentes cum ipso in alta

resurrectio Christi est causa exemplaris coelorum. Ut coynoscamus Dominum, non

nostrae resurrectionis. Hoc totum scril>it per speculum in senigmate, sed facie ad icor.xm,

1 cor. xv, ad Corinthios S. Paulus : Christus resur- faciem cognoscentes, sicut et cogniti su- '

rexit a mortms primitia3 dormientium, mus. Unde in prima sua epistola ait Joan-

quoniam quidem per hominem mors, et nes : Quum apparuerit, similes ei eri- \j0ann.w,

per hominem resurrectio mortuorum ; et mus, quia videbimus eum sicuti est. Haec 2'

sicut in Adam omnes moriuntur, ita et in cognitio est finis noster et tota merces, de

Christo omnes vivificabuntur.Vel quod ait, qua ait Salvator ad Patrem : Haec est vi- Joa.nn.xm,

Post duos dies, et in die tertia, idem tem- B ta seterna, ut cognoscant te solum verum 3'

pus significat, scilicet diem dominicse re- Deum, et quem misisti Jesum Christum.

surrectionis : in quo etiam vivificavit nos, Quasi diluculum prceparatus est egres-

_?om.iv,_5. quia ut dicit Apostolus, resurrexit propter sus <?/ws.Duplex est Christi egressus : unus

justificationem nostram ; tunc quoque ap- aeternalis, quo per generationem seternam

parens discipulis, mortem infidelitatis coe- egreditur de corde Patris : de quo in Mi-

pit auferre, et vitam fidei reparare. cheea scriptum est,Egressus ejus ab initio, __?._.». v,&

Hieronymus per primum diem intelligit a diebus seternitatis; et ipse Christus apud

primum Salvatoris adventum; per diem Joannem, Exivi (inquit) a Patre. Alius tem- Joann. xvi,

secundum, diem judicii, in quo in maje- poralis, quo per generationem maternam 28-'

state et gloria omnibus apparebit; per ter- exivit de inviolato ac integerrimo utero

tium, diem seternitatis, quando in patria superbenedictissimse Virginis : de quo can-

claritatem suam monstrabit electis. Sed C tat Psalmista, Ipse tanquam sponsus pro- ps. xvm,6.

difficile videtur assignare quomodo in hoc cedens de thalamo suo. Et de isto egressu

tertio die suscitabit nos, vel post praedi- nunc agitur, ut sit sensus : Egressus ejus,

ctum secundum diem vivificabit nos.Glos- id est processus Christi de Virgine Matre,

sa vero, per primum diem intelligit tem- et adventus ejus in hunc mundum per in-

pus a principio mundi usque ad Christi carnationis mysterium, est praeparatus, id

adventum; per diem secundum, tempus est a Deo factus et nobis exhibitus, quasi

adventus Christi, quo vivificamur per fi- diluculum,quod est principium diei. Quem-

dem ; per tertium autem, tempus generalis admodum enim hora diluculi oriente lu-

Phiiipp.m, resurrectionis, quando reformabit corpus ce fugantur tenebrse noctis, et totus mun-

humilitatis nostrae, configuratum corpori dus solis splendore perf unditur ; sic Christo

claritatis suse. de Virginis utero prodeunte, atque in mun-

Et vivemus in conspectu ejus: qu\& post D do se manifestante, caligo ignorantise viti-

Christi passionem et resurrectionem, fide- orumque tenebra dissipari cceperunt, et

les vere spiritualiterque vixerunt coram veritatis emicuit claritas. Hinc scriptum

Christo, qui Spiritum Sanctum misit in est in Isaia : Propter Sion non tacebo, et /_. _xn,i.

corda eorum. «SWemws Scripturas et ea quce propter Jerusalem non quiescam, donec

fidei sunt, sequemurque opera Christi,con- egrediatur ut splendor Justus ejus, et Sal-

formando nos ejus humilitati, patientiae, vator ejus ut lampas accendatur. Et Chri-

obedientise et passioni. Unde et ipse te- stus in Evangelio ait : Ego lux veni in Joann.m,

Zi«Mx,_3. statur : Qui vult venire post me, abneget mundum. 46'

semetipsum, et tollat crucem suam quoti- Et veniet Christus quasi imber nobis

Joann.sm, die, et sequatur me;itemque, Qui sequitur temporaneus. Quemadmodum enim imber

12- me, non ambulat in tenebris, sed habebit iste in terra promissionis semina sata co-

ENARRATIO IN CAP. VI OSF.F.. — ART. XIII

253

alescere facit in terra, estque multnm con-
veniens terree, et eam fecundans; sic Chri-
slus veniendo in muiidum et praedicando,

corda hominum fide et gratia per suam
fecundavit doctrinam. Unde et ipse ait :

Zuc.viii,i). Semen est verbum Dei. Et in Joanne ait

joann.w, discipulis : Jam vos mundi estis propter
sermonem quem locutus sum vobis. Venit
quoque et quasi imber serotinus terrce :
quoniam sicut imber serotinus perducit
fructus ad maturitatcm, sic Christus ope
gratiae suse perficit fidem nostram, ut per

Gaiat.v,6. dilectionem operetur, ct fructus virtutum
producamus, ne simus sterilis arbor. Hinc

joann.w, etenim ait : Sine me nihil potestis facere;

Matth xai et iterum) Semen fecit fructum, aliud cen-

8.23. tesimum, aliud sexagesimum, aliud trice-
simum. Vel dicitur imber serotinus, se-
cundum Hieronymum, in quantum aeternae
beatitudinis praemia confert. Secundum
Glossam quoque, in terra promissionis bis
tantum in anno datur pluvia de ccelo :
propter quod pluvia temporanea fertur,
quae semina jacta coalescere facit; serotina
vero,quae ea ad maturitatem deducit.Unde
de hac terra Moyses ait in Deuteronomio :
Deut.xt, Terra quam ingredieris,non est sicut terra
yEgypti, ubi jacto semine aquae ducuntur
irriguae; sed montuosa est et campestris,
de ccelo exspectans pluvias : quam Domi-
nus Deus tuus semper invisit, et oculi
ejus in ea sunt a principio anni usque ad
finem. Utinam cor nostrum sit hiijusmodi
terra, quatenus verbum Dei in eo fructifi-
cet, et impleatur in nobis quod Dominus

ibid. 14. alio loco promittit : Dabo vobis pluviam
temporaneam et serotinam.
4 Quid faciam tibi, Ephraim ? id est po-

pulo decem tribuum ; quid faciam tibi,
Juda? id est populo duarum tribuum, sci-
licet Juda ac Benjamin (per quos tribus
Levitica datur infelligi). Quasi dicat ipse
Dominus : Defectus vestrae salvationis non
est ex parte mei, sed vestri, et jam tanta
beneficia vobis exhibui, quod merito con-
verteremini ad me,et non obstante malitia
vestra, adhuc quodammodo misereor ve-
stri. ltaque his verbis declarat, se habere

Deut.v,t9.

A pii patris affectum ad filios pereuntes. Si-

mile huic est quod ait per Isaiam : Quid z«.v,4.
ultra debui facere vineae meae, et non fe-
ci ? Et per Michaeam : Popule meus, quid Mich.n,z.
tibi feci ? aut quid molestus fui (ibi? Be-
sponde mihi. Hoc quoque affectu loqiiifur
apud Jsaiam, Utinam attendisses mandala /s. xi.m
mea; et in Deuteronomio, Quis det talem
eos habere mentem ut timeant me, et bene
sit eis? Non ergo Deo imputemus, sed ne-
gligentiae nostrae, quod perimus, vel minus
habemus. Misericordia vestra quasi nu-

B bes matutina : id est, miseratio mea, quam
vobis impendere sum paratus, non est fi-
xa et fructuosa in vobis ; sed sicut nubes
matutina sole ascendente cito pertransif,
sic gratia mea in vobis effectum non ha-
bet, propter duritiam et ingratitudinem
vestram. Est item et quasi ros mane per-
transiens, qui solis calore mox exsiccatur.
Nomine roris et nubis, gratia atque beni-
gnitas Dei significatur. Unde Isaias dicit :
Bos lucis, ros tuus; et rursus, Creabit /«.xxvi.io.
Dominus super omnem locum montis Sion ibid. n,s.

C nubem per diem. Deus autem populo
Israel, etiam non credenti, multa beneficia
et gratias gratis datas concessit : quse om-
nia nubi et rori instabili comparantur,
quia non perduxerunt eos ad gratiam gra-
tum facientem, celeriterque auferebantur
ab eis.

Quidam exponunt hoc modo : Qaid fa-
ciam tibi, Ephraim, etc. ? quasi dicat : In-
digni estis salvari, et misericordiam con-
sequi. Cujus ratio subditur : Misericordia
vestra, id est, quae inest vobis formaliter,

D est quasi nubes matutina,et quasi ros ma-
ne pertransiens, id est sine effectu et vana,
non virtus vera, sed simulata, quemadmo-
dum nubes matutina est frequenter sine
pluvia, et ros matutinus sine humecta-
tione terree. In quo Judaeorum increpatur
hypocrisis, quam Christus maxime redar-
guebat in Scribis, Pharisaeis ac sacerdoti-
bus, prout apud Matthaeum legitur : Vae, uatth.
inquiens, vobis Scrihis et Pharisaeis, qui
similes estis sepulcris dealbatis. — Quidam
rcferunt ista ad Judeeos et decem tribus

XXIII. -..

254

RNARRATIO IN CAP. VI OSRR.

ART. XIII

Tsrael, qui erant tempore Osee prophetae,
limcque in proximo capiendi fuerunt per
Assyrios et Chaldaeos. Yidetur tamen posse
referri ad Judseos pro tempore Christi, in
quem in primo adventu aliqui de singulis
vel pluribus tribubns crediderunt. Plures
vero non crediderunt, et eorum qui cre-
diderunt, quidam aversi fuerunt. Propter
quod, secundum Evangelistas, exprobravit

Matth. xi, eis, dicendo : Yae tibi, Corozain; vae tibi,
Bethsaida, etc. De quibus et Isaias praedi-

/*. ix, i. xit : Novissime gravata est via maris trans
Jordanem Galilsese gentium.
5 Propter hoc, scilicet quia vobis consu-

lere vol ui, dolav i.-id est, more aedificantis
qui ligna dolat, asperitatem materiae de-
ponendo, dolavi vos, id est, verbis acutis
comminatus sum vobis, in Prophetis, id
est per os Prophetarum, quatenus obliqui-
tatem vitiorum vestrorum delerem per
minas ; occidi eos, videlicet negligentes,
qui Prophetis non obedierunt, in verbis
oris mei : id est, per verba mea eos occi-
dendos praedixi, vel verbis comminatoriis
multum eos afflixi ac terrui. Septuaginta
transtulerunt, Succidi prophetas vestros,
occidi eos verbo oris mei. Et ita sensus
est, quod pseudoprophetas Deus occidit,
eo quod populum seduxerunt; jussitque
eos interfici, vel imperando occidit, ut
populus videns illorum occisionem, resi-
pisceret, poeniteret, nec se excusaret di-
cendo, Seductus sum. Tempore Elise occisi

niAeg. sunt prophetae Baal quadringenti quin-
xvin, 40. quaginta. Denique circa adventum Christi
erant pseudoprophetae in Judaea, de quibus
Act.v, 36, scribitur in Actibus, videlicet Theodas et
Judas Galilaeus, qui perierunt occisi. Et
judicia tua, id est sententia tuae damnatio-
nis, seu aequitas judicii quo te judicabo,
quasi luoc egredientur , id est, omnibus
evidenter innotescent, ita quod scient te
juste damnatum, captum, seu derelictum,
eo quod post tantam admonitionem con-
verti nolueris. Vel : Judicia tua passiva, id
est poanae quas tibi infligam, quasi lux
egredientur, quoniam manifeste patebunt,
ut pro manifestis peccatis inferatur mani-

A festa punitio, sicque pauia sit correspon-
dens peccato. Nunc enim videmus quomo-
do Judaei vastentur, eo quod in Christum
non credant. Ideo autem sic punientur :

Quia misericordiam volui, id est, opera 6
pietatis et compassionis affectum accepto,
et non sacrificium legale, tempore evange-
licae legis, in qua caerimonialia cessaverunt
atque mortifera facta sunt, quia non erant
nisi figurativa mysteriorum Christi novse-
que legis : propfer quod, veritate impleta
ac patefacta, debebant cessare. Et scien-

B tiam Dei formatam ac salutarem, caritate
ornatam et bonae operationi conjunctam,
volui plus quam holocausta legis : quae ad
Dei honorem totaliter cremabantur, in si-
gnum quod homo debet se totum Deo
offerre,ejusque obsequio mancipare. Unde
Dominus ait in Psalmo : Non accipiam de ps. xux,9.
domo tua vitulos, neque de gregibus tuis
hircos. Et rursus : Sacrificium et oblatio- ps.xxxtx,i.
nem noluisti, holocaustum et pro peccato
non postulasti. Et apud Isaiam : Qui immo- ;*•. lxvi, 3.
lat bovem, quasi qui interficiat virum;qui

C mactat pecus, quasi qui excerebret canem.
Quse omnia accipi possunt pro tempore
nova3 legis propter causam praetactam, vel
pro tempore veteris Testamenti, quantum
ad hoc quod non erant per se accepta,
neque peccati purgativa, quemadmodum
ad Hebrseos scribitur : Impossibile est, Hebr. x, 4.
sanguine hircorum et taurorum auferri
peccata. Haec proprie dicuntur contra Ju-
daeos, qui propter occisionem Christi a
Bomanis vallati, obtulerunt innumerabilia
sacrificia Deo pro sua ereptione; sed quia

D in Christi discipulos non exercuerunt cle-
mentiam, et Christi scientiam contempse-
runt, non meruerunt aliquam misericor-
diam consequi.

Ipsi autem, id est decem et duae tribus, 7
sicut Adam in paradiso transgressi sunt
pactum, id est legem quam pepigi cum
eis, quemadmodum Adam contra divinum
praeceptum comedit de fructu ligni scien-
tiae boni et mali ; ibi, id est in Adam, prce-
varicati sunt in me : quia in ipso omnes flom.v, 12;
cecidimus, et nascimur filii irae in origi- Ephe*.n,z.

RNARRATIO IN CAP. VI OSEK. — ART. XIV

255

nali peccato; vel, lbi, id est in hoc quod
misericordiam ct scientiam Dei non pra>
tnlerunt sacrificiis legis. Galaad, id est
urbs illa sita in tribu Gad, pertinens ad
sacerdotes, et civitas fugitivorum, est civi-
tas operantium iclohim, quia in ea primo
consecratum est idolum, secundum Hie-
ronymum, supplantata sanguine, id est
dejecta propter sanguinem in ea impie
fusum. Vel hoc ideo dicitur, quoniam pri-
mo ab Assyriis capta est,et sanguis civium
ejus partim effusus est. El quasi fauces
virorum latronum : id est, habitatores Ga-
laad assimilati sunt faucibus latronum,
aliorum bona devorantium, quoniam alio-
rum bona diripuerunt et consumpserunt.
Particeps fuit Galaad in peccato sacerdotum
in via interfcientium, id est sacerdotum
idolorum, qui per se vel suos ministros
spoliabant vel occidebant in via, pergentes
de Sichem, id est filios lsrael, qui ibant
per hanc civitatem seu de ea versus Jeru-
salem statutis diebus secundum legem, ut
hostias offerrent in templo secundum le-
gem : quod praedicti sacerdotes et habi-
tatores Galaad aegre ferentes, posuerunt
insidiatores in via, qui pergentes interfe-
cerunt aut spoliaverunt. Denique Sichem,

A secundum Bedam, quae modo Neapolis di-
citur, erat in confinio decem duarumque
tribuum, et sic de ea fuit Israelitis iter
versus Jerusalem. Galaad autem interdum
est nomen montis, ut patet in Genesi. Quia Gen. xxxi,
scelus operati sunt. '

In dorno Israel, id est in terra atque 10
familia decem tribuum, vidi horrendum,
id est immanissima crimina, scilicet ado-
rationem vitulorum et occisionem pergen-
tium. Unde et Jeremias ait : Obstupuit a.Jer.u,
ccelum super hoc, et expavit terra vehe- '-•

B menter. Ibi fomicatus est* Ephraim, id * fomica-
est Jeroboam, qui vitulos aureos fecit,erat- 'l?.™*

' ^ ' WXRey.x»,

que de progenie Ephraim, et Ephrataei 28; xi, ia.
secuti sunt ejus facinora \contaminatus est
Israel vitio idololatriae, sequens reges suos.
Sed et Juda, id est, populus duarum tri- H
buum, pone messem tibi, id est, segetes
et messem in terra tua habebis, quum con-
vertero captivitatem populi mei, id est,
quum tempore Cyri regis reduxero duas \Eidr.\,u.
tribus de captivitate Babylonica ad pro-
priam terram sub duce Zorobabel. In qui-
C bus verbis innuit Propheta, quod duae tri-
bus essent capiendee ac liberandae; sed de
liberalione decem tribuum non loquitur
nisi pro tempore Christi et fine mundi.

ARTICULUS XIY

DE MORALITATE HUJUS GAPITULI SEXTI.

UEMADMODUM itaque Dominus ait in
praesentis capituli principio, In tri-
bulatione sua mane consurgent ad me, et
nos debemus in omni tribulatione corpo-
rali seu spirituali, in omni tentatione et
persecutione oculos ad Deum dirigere, ejus-
que clementiam implorare, ut vel libe-
remur, vel patienter feramus et praeva-
Ps.cmx.i. leamus, quemadmodum ait Psalmista : Ad
Dominum, quum tribularer, clamavi. Unde

WPar. xx, .

12. secundo Paralipomenon Josaphat ait : In

D nobis non est tanta fortitudo, ut possimus
resistere; sed quum ignoremus quid agere
debeamus, hoc solum habemus residui. ut
oculos nostros dirigamus ad te. Magnam
nobis spem praestant verba Dei, dicentis :
Salus populi ego sum; de quacumque tri- cf./s.xun;
bulatione clamaverint ad me, exaudiam Ps- "VVI

eos.Multis quoque tribulatio est incitamen-
tum consurgendi ad Deum, qui in prospe-
ris extollerentur : in quibus impletur illud ,

I • O 1 • 1 1 • • 11 **• XXVIII1

Isaiae, bola vexatio dabit intellectum. 19.

256

ENARRATIO IN CAP. VI OSEE. — ART. XIV

Debemus insuper nos invicem cohortari,
dicentes, Venite, et revertamur ad Domi-
num, prout ad Hebraeos dicit Apostolus :

ffe6r.m,i3. Adhortamini vosmelipsos per singulos dies,
ul non obduretur quis ex vobis fallacia
peccati. Peccando autem mortaliter, a Deo
omnino recedimus. Venialiter vero pec-
cando, ab ipso aliqualiter elongamur, et
nisi adsit custodia diligens, ad recessum
3 disponimur. Vivificabit nos, per gratise
suoa infusionem, post duos dies, id est post
attritionem et invocationem. Contritionem
quippe praecedit attritio, quam sequitur
divinse pietatis imploratio; tuncque Deus
videns hominem fecisse quod in se est,
influit vitam gratise, quae dirimit mortem
culpae. In die tertia, id est in confessione,
qiue attritionem et invocationem conse-
quitur, suscitabit nos perfecte, etiam a
reatu totaliter aut partim, secundum quan-
titatem pudoris, contritionis atque fervoris.
Quasi diluculum prceparatus est egres-
sus ejus. Prseter duplicem Ghristi egres-
sum, in prsecedenti articulo positum, est
tertius ejus egressus, quo spiritualiter ve-
nit ad corda fidelium, de quo ait in Joan-

joann.xw, ne : Si quis diligit me, sermonem meum
servabit, et Pater meus diliget eum, et ad
eum veniemus, et mansionem apud eum
faciemus.Hic ergo egressus prseparatus est
nobis quasi diluculum seu aurora, ut de-
pellat a nobis obscuritatem peccati,et om-
ne quod saluti animse adversatur, dummo-
do mane surgamus ad eum, primo omnium

Matth.\i, quaerentes regnum Dei et justitiam ejus, et

3n a cura Psalmista dicentes : Deus, Deus meus,

Ps. i.xii, 2. 7

/s. xxvi, 9. ad te de luce vigilo;itemque cum Isaia, De

Apoc.m,20. mane vigilabo ad te. Stat enim ad ostium

pulsans. Et veniet quasi imber nobis tem-

poraneus, rorem consolationis et fecundi-

Ecdi.xv,z. tatis, aquamque sapientiee salutaris donan-

do, et serotinus terrai, quando transfert

nos de fide ad speciem, de merito ad pra>

mium, de imperfecto ad perfectionem, de

icor.xm, quibus ait Apostolus : Quum venerit quod

perfectum est, evacuabitur quod ex parte

Matth.™, est.Unde in Evangelio scriptum est : Quum

'" sero factum esset, dixit dominus vineee

23.

10.

A procuratori : Voca operarios, et redde illis
mercedem.

Quid faciam tibi, Ephraim? quid fa- 4
ciam tibi, Juda? Haec possunt esse verba
clementissimi Dei ad Christianos peccato-
res, temporalia congregantes, et labiis tan- Matth.w,
tum confitentes, vel aliis vitiis implicitos, 8'
quos Deus ad pcenitentiam indesinenter
invitat, eorum damnationi velut compa-
tiens. De quo dicit Apostolus, quod vult I Tim. ■■, 4.
omnes homines salvos fieri, et ad agnitio-
nem veritatis venire. Hinc et Petrus dicit :

B Patienter agit Dominus propter vos, nolens HPetr.m,
aliquem perire,sed omnes ad pcenitentiam
reverti. Cui consonans Isaias : Propterea, /«. xxx, 18.
inquit, exspectat Dominus, ut misereatur
vestri. Non ergo divitias bonitatis et lon- Rom.n,i.
ganimitatis ejus contemnamus.Mallet enim
Christus animarum amator denuo crucifi-
gi, quam sineret quempiam (quantum in
se est) condemnari. Misericordia vestra
quasi nubes matutina. Multa enim benefi-
cia tribuit istis Deus, videlicet sacramenta
Ecclesise. Sed ipsi negligunt semetipsos, et

C misericordia Dei eis oblata, tanquam nu-
bes matutina, non firmatur nec perseverat
in eis. Sed utinam gratia et misericordia
nostra comparetur nubi de qua loquitur
Isaias : Ecce Dominus ascendet super nu- /*. x«,i,
bem levem, et ingredietur .Egyptum ; et
rursus, Qui sunt isti, qui ut nubes volant? ibid. lx,8.

Quia misericordiam volui, et non sacri- 6
ficium. Ex hoc docemur, quam benignos,
pios et compassivos, ad ignoscendumque
faciles,et ad tribuendum ac succurrendum
paratos esse oporteat, ut alter alterius one- Gaiat. vi,2.

D ra portemus, et tales exhibeamus nos pro-
ximis nostris, qualem cupimus Deum esse
nobis. Propter quod ad Ephesios scribit
pracipitque Apostolus : Omnis amaritudo Ephes.w,
et indignatio et ira et clamor tollatur a
vobis ; estote vero invicem benigni, mise-
ricordes, donantes invicem, sicut et Deus
in Christo donavit vobis. Salomon quo-
que : Qui pronus est ad misericordiam, Prov.xxa,
benedicetur; et iterum ait, Facere miseri- /j,us«,3.
cordiam, plus placet Deo, quam victimse.
Hsec verba Osee allegat Christus contra

ENARRATIO IN CAP. VII OSEE. — ART. XV 257

Matth.ix, Pharisaeos apud Matthaeum, dum ait : Euu- A rum boua consumuut, eosque malis exem-

,3- tes discite quid sit, Misericordiam volo plis et negligentia ac tepore spiritualiter

et non sacrificium. Et scientiam Dei plus strangulant et occidunt. Et sunt participcs

quam holocausta. Sanctum ergo et acce- sacerdotum iniquorum, qui pergentes in

ptissimum Deo est, studio sacrae Scripturae via virtutum de Sichem,id est opere bono,

insistere, sic tamen ut modus servetur, et ad Jerusalem, id est internse pacis con-

utiliora non omittantur. Unde dicit Hiero- templationem, interficiunt, retrahendo eos

nymus : Semper in manibus tuis sacra sit a bono, atque in vitia inducendo.
lectio, tenenti tibi codicem somnus sub- In domo Israel vidi horrendum. Hor- 10

repat, et cadentem faciem pagina sancta rendum plane est, considerare aut dicere

suscipiat; ama scientiam sanctarum Scri- quam immanissima vitia inveniantur jam

pturarum, et vitia carnis non amabis. Ve- in Ecclesia Dei, praesertim in his qui spi-

rumtamen haec salutaris scientia Dei, in- B ritualibus deputati videntur, et de Eccle-

terdum pura oratione et immaculatae con- siae bonis sustentantur.
versationis munditia melius atque felicius Postremo, quod in isto capitulo dictum

jacob. 1,0. impetratur. Propter quod Jacobus ait : Si est, Quia ipse cepit et sanabit nos, quidam

quis vestrum indiget sapientia, postulet a ad litteram sic exponunt : Ipse Christus

Deo, qui dat omnibus affluenter, et dabi- cepit, id est, apprehendit nos, eo modo

tur ei. quo ad Hebraeos dicit Apostolus, Nusquam ffebr.n,\6.

8 Galaad civitas operantium idolum. Ga- angelos apprehendit, sed semen Abrahae
laad interpretatur, transmigratio testimo- apprehendit : quia videlicet ex semine
nii : sicque designat perversos praelatos, Abrahae naturam assumpsit humanam.Hinc
impiosque doctores seu praedicatores, qui et David fatetur : Misit de summo, et acce- Ps.x\n,\-.
testimonia Scripturarum transferunt in pit me. Quamvis autem expositio ista sit
abusionem et voluptatem carnalem, in om- C vera, non tamen ad propositum esse cen-

nibus quae operantur propria commoda setur, quia pro eo quod nostra translatio

exquirentes. Isti sunt civitas operantium continet, Ipse cepit, in Hebraeo et in trans-

idolum propriae adinventionis, non volun- latione Septuaginta interpretum habetur,

tatem divinae jussionis. Suntque praeterea Ipse rapuit : et secundum hoc, littera ista

9 velut fauces latronum, quoniam subdito- exposita est preecedenti articulo.

ARTICULUS XV

ELUCIDATIO LITTERALIS CAPITULI SEPTIMI : QUUM SANARE VELLEM ISRAEL,
REVELATA EST INIQUITAS EPHRAIM,

CONSEQUENTER ostenditur causa de- D Israel, id est populum decem tribuum et

relictionis decem tribuum, scilicet in- unum, a vulneribus animae, de quibus

tolerabilis multiplicitas iniquitatis ipso- apud Isaiam habetur, Vulnus et ulcus et is. i, e.

1 rum. Itaque Dominus ait : Quum sanare plaga tumens ; vel a captivitate et tribu-

vellem, quantum in me erat, vel voluntate latione hostili ; revelata est, id est, ma-

antecedente, non consequente, quae sem- nifeste ac multipliciter facta est, iniquitas

Vs.xlvijo. per impletur (iuxta illud Isaiae, Consilium Ephraim, id est Jeroboam Ephratsei, qui

. i •. • , P. x • i p • .... \\\Heg. xii,

meum stabit, et omnis voluntas mea het), aureos vitulos tecit, ac regum ejus lmqui- *s.
T. 10. 17

258

ENARRATIO IN CAP. VII OSEE. — ART. XV

tatem sequentium, qui pro magna parte A
erant de genere Ephraim, et malitia Sa-
mariie, id est habitatorum Samariae me-
tropolis in regno decem tribuum, qui as-
secuti sunt peccata et idololatriam regum
suorum.

Quia operati sunt mendacium, id est

icor.vm, idolum, quod teste Apostolo nihil est :
sicque mendacium dicitur, quia opponitur
veritati rei seu entis. Quemadmodum enim
verum multipliciter dicitur, ita et falsum.
Recte quoque idolum vel simulacrum ap-
pellatur mendacium,quoniam sicut verum B
opponitur falso, ita simulacrum Deo, qui
veritas est. Denique idolum dicitur nihil,
vel non ens, non ex parte materiae, aut
formae artificialis superinductae, sed quan-
tum ad id quod esse aut significare puta-
tur.Quidam enim coluerunt idola tanquam
animata, et aliquid numinis seu divinitatis
habentia, alii tanquam imagines rerum
aliquid divinitatis habentium : quorum
utrumque est falsum. Propter quod Socra-
tes dixit se malle adorare canem quam
idolum, eo quod canis, quum sit opus na- C
turae, dignior est idolo, quod est opus
arlis. Vel, per mendacium generaliter in-
telligi potest dolus atque fallacia, quibus
isti pleni fuerunt, sicut communiter fue-
runt et sunt Judaei. Unde in Jeremia ha-

jer. ix, 4. betur : Unusquisque a proximo suo se
custodiat, et in omni fratre suo non ha-
beat fiduciam.

Et fur ingressus est spolians, latruncu-
lus foris. Per furem et lafrunculum quidam
intelligunt Jeroboam regem, qui occulte
et deceptorie aggressus est populum, in- D
ducendo eum ad idololatriam, sicque spo-
liavit eum auxilio Dei et spiritualibus bo-
nis, et velut pessimus latro eorum animas
interfecit, quas a fonte vitae Deo sancto et
adorando avertit. Sed quia in praecedenti

Osee vi, 9. capitulo dictum est, quod in regno decem
tribuum viguerunt latrocinia et rapinae,
potest per furem et latrunculum designa-
ri quod in populo isto fuerunt fures laten-
ter ingredientes et spoliantes, latrunculi
quoque in locis forinsecus interficientes :

saepe enim ponitur in Scripturis singulare
pro plurali.

Et ne forte dicant in cordibus suis, id 2
est, ne cogitent cum assensu, omnem ma-
litiam eorumme recordatum, id est, quod
nunc anliqua et pristina eorum peccata in
deserto seu postea perpetrata attendo, et
pro illis eos jam punio : ita quod patres Ezeck.
comederunt uvam acerbam, et ob id den- *VI"' "
tes filiorum obstupescant, impleaturque
in eis illud Jeremiae in Threnis : Patres Tto-en.v,-.
nostri peccaverunt, et non sunt : et nos
iniquitates eorum portavimus ; nunc cir-
cumdederunt eos adinventiones suce : id
est, vitia idololatriae usque in praesens, tam
evidenter tamque multiformiter perseve-
rant in eis, quod per modum vestimenti
eos circumdant, et testantur quod propter
propria crimina puniuntur, nec possunt ve-
tera patrum suorum peccala contra Deum
causari. Sic itaque propriis culpis et poe-
nis pro illis juste inflictis circumdantur
atque ligantur, prout in Proverbiis asse-
ritur : Iniquitates suae capient impium, et prov.v^i.
funibus peccatorum suorum constringe-
tur. Coram facie mea factw sunt, id est,
me praesente ac intuentc praedicta mala
egerunt; vel, Coram facie mea factae sunt,
id est, peccata illa mihi ipsi proposui, ut
ea ulciscar.

In malitia sua laHificaverunt regem, id 3
est, populus Israel consentiendo et insi- uiReg.m,
stendo peccatis Jeroboam regis, laetum fe- 30-
cit eumdem ; et in mendaciis suis, id est
verbis mendacibus atque fraudulentis ope-
ribus, laetificaverunt principes praedicti Je-
roboam : qui regi suo confoederati in ma-
lo,gaudebant deidololatria populi.Quidam
exponunt hoc de falsis prophetis, quorum
consilio dicunt Jeroboam constituisse cul-
tum vitulorum aureorum. Quibus obviare
videtur dictum Hieronymi,asserentis quod
Jeroboam forte fecit caput vituli aurei,
sicut didicit in .Egypto, in qua tale cole-
batur portentum. Et iterum tertio Regum
habetur, quod Jeroboam excogitato con- ibid.w^i.
silio fecit hos vitulos, et dies festivos in-
stituit, secundum quod finxit sibi proprio

ENARRATIO IN CAP. VII OSEE.

ART. XV

-259

corde. Unde non videtur dicta assertio ve-
ra. Potuit tamen esse, quod in proces-
su temporis pseudoprophetao roboraverunt
eum in suo errore, quemadmodum cre-
miteg.xni. ditur fecisse propheta Samariae, qui Pro-
phetam de terra Juda missum, et regem
Jeroboam increpantem, seduxit.
A Omnes aclulterantes , id est, spirituale

adulterium seu idololatriam committentes,
quasi clibanus succensus a coquente, id
est, similes furno a pistore accenso : quo-
niam sicut pistor fornacem calefacit, sic
Jeroboam plebem Israel ad idololatriam
provocavit.

Quievit paululum civitas, id est, popu-
lus urbis in qua mansit Jeroboam, modi-
co tempore cessavit, a commixtione fer-
menti, id est ab infectione et communione
corruptionis idololatriae, clonec fermenta-
retur totum, id est, universus populus
idololatriae consentiret. Primo enim Jero-
boam non compulit populum ad vitulo-
rum culturam, sed inclinavit: tum ne ab
aliquibus bonis et religiosis ei renitenti-
bus impediretur propositum ejus (nam in
principio regni sui multi adhuc devoti
fuerunt in decem tribubus) ; tum quia
pensavit quod coacta et per necessitatem
seu violentiam introducta, citius dissol-
vuntur, quod autem voluntarie agitur, diu-
tius perseverat.Idcirco civitas parum quie-
vit : nam primo reliquit populum propriae
voluntati, et tunc non exercebatur idolo-
latria tam frequenter ; sed paulatim traxit
populum ad suam voluntatem, donec om-
nes consenserunt, quamvis semper fue-
runt quidam, aliorum comparatione pau-
cissimi, qui non consenserunt : propter
quos positi erant custodes, ne permitte-
rentur Jerosolymam ire et immolare. —
Denique in fermento duo considerantur,
videlicet prioris naturse corruptio, sicque
accipitur in malo, et significat corrupti-
onem peccati, seu falsam doctrinam, ut
[ Matth.xvx, quum ait Salvator : Gavete a fermento
6,H;A/arc. Pharisaeorum, et a fermento Herodis ; et

vm, 15. '

i Cor. v, 7. Apostolus : Expurgate vetus fermentum,
ut sitis nova conspersio. Sic modo acci-

A pitur. Secundo, consideratur in fermento
quaedam virtualis sapiditas, qua> massam
efficit sapidam, et ita accipitur in bono, et
designat statum Ecclesise, vel efficacem
doctrinam, aut simile aliquid, ut dum ait
in Evangelio Christus : Simile est regnum Matth.xm,
coelorum fermento, quod acceptum abs-
condit mulier in farinae tribus satis, donec
fermentaretur totum.

Dies regis nostri : id est, toto populo 5
igne idololatriae inflammato,coeperunt ido-
lolatrantes dicere coram Jeroboam : lste

B est dies solennis, quem Jeroboam rex no-
ster statuit nobis in honore idolorum ce-
lebrandum ; ideo nunc gaudemus, et lu-
dimus, et idola adoramus. Jeroboam enim
praefixit populo certos dies solenniter per- iii^.xh,
agendos, et populus regi suo applausit. 3~'33"
Cceperunt principes furere a vino : id est,
principes Jeroboam praedictis verbis exhi-
larati, vitiis gulse serviebant, et prse ebrie-
tate vini, usum rationis amittentes, cultui
idolorum irrationabiliter et impudenter
vacabant ut furibundi. Extendit manum

C suam rex Jeroboam cum illusoribus, id est
populo atque principibus, qui sibi vanis
laudibus illudebant, imo et se ipsos se-
duxerunt. Rex enim videns subditos sibi
sic acclamare, consensit, et eadem fecit
quae populus, in idolorum honorem.

Quia applicuerunt subditi, quasi cliba- 6
num cor suum ad consilia regis, id est,
ferventi affectu consenserunt instigationi
Jeroboam suggerentis vitulorum culturam,
quum insidiaretur eis, id est, quum ipse
Jeroboam fraudulenter averteret eos a veri

D Dei obsequio. Totanocte dormivit coquens
eos : id est, Jeroboam cernens populum
toto affectu sibi acquiescentem, fuit secu-
rus, et noctibus intrepide conquievit : qui
populum istum coxit, id est, igne idolo-
latriae induravit, quemadmodum ignis for-
nacis panes indurat. Nam ante iste Jero-
boam formidavit, et inquiete dormivit,
timens, si populus Israel iret adorare in ibid.ia-n.
templo Jerusalem, quod reverteretur ad
successores David, sub quorum dominio
fuit templum : sicque metuebat occidi a

2G0

ENARRATIO IN CAP. VII OSEE. — ART. XV

populo, vel regno privari. Idcirco ex viti-
oso timore et ambitione, fecit vitulos au-
reos, ut illos Israel adorans, non amplius
proficisceretur Jerusalem. Quumque Jero-
boam vidisset se, quod optaverat, assecu-
tum, secure dormivit. Mane ipse succen-
sus, id est, diluculo consurgens Jeroboam,
statim ardore idololatriae est ignitus, quasi
ignis flammce, ita quod ante omnia cum
fervore accessit ad idolorum culturam.
7 Quid plura? Omnes principes et satel-

lites ac subditi ejus ealefacti sunt quasi
cltbanus, id est, exemplo impii regis fer-
vebant ad idololatriam. Ecce quantum no-
cet iniqua potestas : nam quum Dominus
vellet subditos curare, impedita est salus
eorum per regis facinora,in quantum imi-
tati sunt ea. Propter quod scriptum est in
Ecdi. x,2. Ecclesiastico : Qualis est rector civitatis,
tales et habitantes in ea. Et devoraverunt
judices suos, id est, bonos qui eos recte
arguebant de idololatria, tandem subver-
terunt, et suo ac regis consilio atque ex-
emplo ad idololatriam induxerunt ; vel,
Devoraverunt eos, quia redarguentes, et
idola colere non volentes, occiderunt. Om-
nesreges eorum, videlicet decem tribuum,
ceciderunt, id est,peccato idololatriae lapsi
sunt, quoniam nullus eorum recessit a
peccato Jeroboam,ut patet tertio et quarto
Regum ; non est qui clamet in eis ad me,
quoniam nullus eorum me veraciter in-
vocavit : quia etsi forte quidam eorum
Deum Israel aliquo modo cognovit et in-
vocavit, non tamen digne et virtuose. co
quod idola non abjecit.
8 Ephraim, id est regnum decem tri-

buum, in populis ipse commiscebatur , id
est, gentilibus assimilatus est, veri Dei
cultum derelinquendo, et miscens se vitiis
gentilitatis : quia non solum aureos vitu-
los adoravit, sed insuper deos nationum.
Ephraim factus esl subcinericius panis,
id est, sordibus idololatriae undique con-
taminatus, et per pcenitentiam non con-
versus,quemadmodum panis subcinericius
maculatur pulveribus terrae, neque revol-
vitur. Ideo subdit, qui non reversatur. Sic

A ipsi non sunt ad Dominum reversi, ita
quod verbum Isaiae completur in eis :
Populus non est reversus ad percutien- ;s,uj.
tem se, et Dominum non exquisierunt. De
talibus Dominus ait in Jeremia : Quare /e;-.v„,,5.
aversus est populus iste aversione con-
tentiosa ?

Comederunt alieni, id est extranei et 9
gentiles hostes Israel, robur ejus, id est
bona populi hujus, terrae nascentia devo-
rando, thesauros tollendo, et fortes populi
occidendo ; et ipse nescivit, id est, plagam
B propriam non attendit, nec Dei justitiam
consideravit, nec suae castigationis con-
templatus est causam, videlicel quod pro-
pter idololatriam talia pateretur.Simile est
quod de regno Juda praedixit Isaias : Deus /*.x..„,2s.
combussit eum in circuitu, et non cogno-
vit. De quibus scriptum est in Jeremia :
Percussisti eos, et non doluerunt. Sed et jer. v, 3.
cani, id est senes, effusi sunt in eo, id
est, idololatriae vitio dediti erant in popu-
lo isto. Vel sensus est, quod ipsi usque ad
ultimam senectutem et regni sui finem,
C permanserunt in tanto facinore, prout in
libro Job scribitur : Cunctis diebus suis j0b xv, 20.
superbit impius. Et ipse populus Israel
ignoravit quod finis regni sibi instaret
merito hujus peccati.

Et humiliabitur superbia lsrael, id est, 10
debite punieturet dejicietur.m facie ejus,
id est cito, adhuc populo isto, quem al-
loquor, vivente, et propriam calamitatem
spectante ac sentiente. Deus enim super- ipetr.w,s.
bis resistit; et coram Deo atque homini- Eccu.*,-.
bus odibilis est superbia. Unde et Isaias
D ait : Incurvabitur sublimitas hominum, et /,.„,17.
humiliabitur altitudo virorum. Nec rever-
si sunt filii Israel ad Dominum Deum
suum,et non qucesierunt eum in omnibus
his malis pcenae et culpse, quibus gravati
sunt : ita quod nec vexatio dedit eis intel- md.xxnn,
lectum : nec impletum est in eis illud ,9,
Isaiae, In tribulatione murmuris doctrina /sid.xxvt,
tua eis. De talibus scriptum est in libro 1G-
Job : Quasi de industria recesserunt a /ooxxx.v,
Deo ; et iterum : Dixerunt Deo, Recede a "•
nobis, scientiam viarum tuarum nolumus. u.

16.

ENARRATIO IN CAP. VII OSEE. — ART. XV 261

jer. v, s. Itemque in Jeremia : Induraverunt faciem A est amplitudinem potentiae meae, ita quod

suam supra petram, et noluerunt reverti. locum mutando,non effugient manum me-

11 Et factus est Ephraim quasi columba am, in qua sunt omnes fines terrae. Male- Ps. *av, 4.
seducta, id est assimilatus columbae reti- dictus enim, qui ponit carnem brachium Jer.%m,s.
bus aucii[)is comprehensae, non habens ip- suum, et a Domino recedit cor ejus. Quasi

se Ephraim cor, id est veram sapientiam votucrem cceli cletraham eos, id est, de-

et rectae rationis judicium : propter quod jiciam et ab effectu optato impediam. Si-

daemonum venantium captus est laqueo, mile est quod per Ezechielem loquitur

estque secutus errorem qui subditur. De Deus : Expandam super vos rete meum, et EsecKxm,

ibid.n. talibus loquitur Dominus in Jeremia ; Au- capiemini sagena mea. Unde et Isaias te- ~°'

di, popule stulte, qui non habes cor. Hoc status est : .Egyptus vane auxiliabitur. Cce- /s.xxx,7.

loco dicit gloriosus Hieronymus : Preocipit clam eos, id est puniam, secundum audi-

Maith.x, Dominus in Evangelio, ut simus simplices B tionem ccctus eorum, id est universaliter,

quasi columbae, et astuti quasi serpentes, secundum quod omnesregis sui consilium

ut imitantes simplicitatem columbarum et audierunt, et idolis servierunt.
serpentis astutiam, nec aliis nocere possi- Vce eis, quoniam recesserunt a me per 13

mus, nec ab aliis insidias patiamur, sed idololatriam aliaque peccata, propter quae

simplicitate et prudentia exhibeamus ho- meruerunt temporaliter captivari, aeterna-

minem temperatum : quia prudentia abs- literque damnari. Unde in Threnis habe-

que bonitate, malitia est ; et simplicitas tur : Vse nobis, quia peccavimus. Quum Thren.v,

absque ratione, stultitia. Porro in columba enim Deus aeternus ac adorandus, sit uni- 16-

duo notantur, puta simplicitas et stolidi- versae beatitudinis origo fontana, qui ab

tas. Quoad primum, accipitur in bono, ipso discedunt, nil nisi miseriam illabun-

lbidem. quum ait Salvator : Estote simplices sicut tur ; et si temporaliter prosperari atque

Ps. liv, 7. columbae; et Psalmista : Quis dabit mihi G florere videantur, tanto infeliciores sunt,

pennas sicut columbee? Isaias quoque : quo amplius prosperantur. Vastabuntur,

is. lx, 8. Qui sunt isti, qui ut nubes volant, et quasi id est, ab Assyriis capientur, quia praiva-

Cant.11,10, columbae ad fenestras suas? Sic et in Can- ricati sunt in me, legis praecepta penitus

ticis per columbam designatur Ecclesia. deserendo, imo et contra naturalem ratio-

Quoad secundum, accipitur in malo, sicut nem idola venerando.
hoc loco. Praeterea, secundum Hierony- Et ego redemi eos, quia patres eorum

mum, Propheta comparat Ephraim colum- eduxi de .Egyptiaca servitute : et has de- ^xod.xw.

bac magis quam ceteris avibus, quoniam cem tribus Deus frequenter liberavit mi-

aliae aves cum vitae suae periculo proprios raculose ab hostibus, ut patet tertio et umey.xx-

protegunt pullos a rapacibus avibus, sola quarto Regum ; et ipsi locuti sunt contra vil ,„''"'

columba ablatos pullos non dolet, neque me mendacia, beneficia mea idolis adscri-
requirit. Sic regnum Ephraim dissipatum D bendo, sicut et patres eorum dixerunt :

per partes, populum deletum non sensit. Isti sunt dii tui, Israel, qui te eduxerunt Exod.

Deinde describitur insipientia Israel. de terra .Egypti. Et non clamaverunt ad xxx"; \

sEgyptum invocabant, id est, invocatione me in corde suo, cordialiter atque attente

etconfidentia Dei relicta, .Egyptiorum sub- me deprecando, sed ululabant, id est, ido-

sidium procurare conati sunt tempore tri- la laudabant et exorabant, in cubilibus

rvJtegr.xvn, bulationis hostilis : quod fecerunt tempo- suis, in quibus lasciviebant, vel, in delu-

re Osee regis ; ad Assi/rios abierunt pro bris, ubi idololatriam exercebant. Et rite

76irf.xv,i9. auxilio, tempore Manahem regis, ut legi- canticum idolorum nominat sanctus Pro-

12 tur quarto Regum. Et quum profecti fue- pheta ululatum, secundum Glossam, quia
rint ad .'Egyptios sive Assyrios procuran- amisso ralionali sensu, lupis seu canibus
dos, expandam supcr eos rete meum, id similes erant. Super triticum ct vinum, id

2G2 ENARRATIO IN CAP. VII OSEE. — ART. XV

est post immoderatam cibi ac potus sum- A det. Cadent in gladio adversariorum, id

plionem, ruminabant , id est, more besti- est, ab Assyriis occidentur, principes eo-

arum ad fauces ea quae sumpserant, redu- rum : de quibus jam dictum est, Ccepe- vers. 5.

cebant : in quo de gulae vitiis arguuntur. runt principes furere a vino ; a furore

Recesserunt a me, qui omnia impleo, non linguce sua>, id est propter insensatos ser-

locali distantia, sed affectionis imparilita- mones blasphemiae contra Deum altissi-

te, quoniam unionem caritatis et gratiae mum, et propter ardentia verba ad idolo-

abjecerunt.De talibus ait Deus per Isaiam: rum honorem prolata. Ista subsannatio

js. lxv,i?. Ea quae nolui, elegistis. eorum, id est, praeinducta eorum idolola-

15 Et ego erudivi cos, mittendo eis Pro- tria atque irrisio Dei, similis est subsan-
phetas, naturalique lumine rationis eos nationi seu idololatriae quam didicerunt

Ps. iv, 7. decorando, de quo Iegitur : Signatum est et exercuerunt in terra JEgypti, in qua,
super nos lumen vultus tui, Domine ; et B secundum Hieronymum, Apim ceteraque

confortavi brachia eorum tempore praeli- .Egyptiorum coluerunt portenta. Loquitur

orum, ita quod miraculose praevaluerunt. autem de eisdem specie, non numero. Hi

Vel per brachia intelliguntur potentiae ope- namque quibus loquebatur Osee, non di-

rativae, videlicet intellectus practicus et dicerunt praedicta in :Egypto, sed patres

voluntas, appetitusque sensitivus : quas eorum.
Deus confortat, dando promptitudinem

operandi. Unde per Ezechielem Dominus Postremo, quae dicta sunt in isto capitu-

EsecLxxx, ait : Confortavi brachia regis Babylonis, et lo ab illo loco, Caedam eos secundum au- 12

u' brachia Pharaonis regis .Egypti confregi. ditionem ccetus eorum, multum convenien-

Et in me cogitaverunt malitiam, male ter aptantur Judaeis pro tempore Christi.De

sentiendo de me, vel ex proposito me in- illis itaque qui Christo non crediderunt,
honorando, aut dolendo de hoc quod tam C sed procuraverunt mortem ipsius,aut con-

potens sum, quod eorum peccata ulcisci senserunt, ait Salvator : Ccedam eos, id

possum, eosque punire. est, per Romanos puniam eos tempore Titi

16 Reversi sunt, id est a me aversi, et ad ac Vespasiani, secundum auditionem cce-
ccepta mala reflexi, ut essent absque jugo tus eorum, id est generaliter, secundum
legis per Moysen datae, et sine obedientia quod pene omnes audierunt consilia prin-

ac timore nominis mei : sicut de populo cipum sacerdotum, ita ut postularent sibi Matth.

jer. 11,20. Juda Dominus ait apud Jeremiam : A sae- Barabbam dari, meque interfici. Unde in xxvn<21*23-

culo fregisti jugum meum, rupisti vincula Isaia Christus testatur : Dies ultionis in /s.lxih,4,3.

mea, et dixisti, Non serviam. Quocontra corde meo; calcavi eos in furore meo.
Thren. m, scriptum est in Threnis : Bonum est viro Vce eis, quoniam recesserunt a me, no- 13

27- quum portaverit jugum ab adolescentia lentes doctrinam meam recipere, et dicen-

Ps. lxxii, sua. Qualis erat qui ait : Ut jumentum D tes : Nos scimus quia hic homo peccator joann. ix,

23' factus sum apud te, et ego semper tecum. est. Vastabuntur ab exercitu Romanorum : 24-

Factisunt ut arcus dolosus . Arcus dolosus juxla illud Danielis, Civitatem et sanctua- z?<w.ix, 20.

vocatur, qui sagittam reflectit in sagittan- rium dissipabit populus cum duce ventu-

tem. Sic isti sagittas, id est blasphemias, ro; quia pra>varicati sunt in me, dicen-

miserunt contra Denm conservatorem ip- tes, Hunc invenimus subvertentem gentem luc.wui,%

sorum, qui tenuit eos sicut sagittans nostram; et, Non habemus regem nisi Cae- /oann.xix,

arcum : quae tamen sagittae Deo non no- sarem. Unde per Jeremiam loquitur Chri- 15-

cuerunt, sed in ipsos retortae sunt, et eos stus : Praevaricatione praevaricata est in me jer.v, it,

interfecerunt,quemadmodum scriptum est, domus Israel, et domus Juda; negaverunt '•"*

Ps. vii 17 Convertetur dolor ejus in caput ejus, et Dominum, et dixerunt, Non est ipse. De

. . , , ' Luc. xix,

in verticem lpsius miquitas ejus descen- hac quoque vastatione dixit Salvator : Cir- 43,44.

ENARRATIO IN CAP. VII OSEE. — ART. XVI 263

cumdabunt te inimici tui undique, et ad A hereditas mea quasi leo in silva; dedit

terram prosternent te, eo quod non cogno- contra me vocem suam. Hoc est quod ait

veris tempus visitationis tuae. Psalmista ad regem Messiam in psalmo cu-

Gaiat. Mi, Et ego redemi eos. Christus enim omnes jus exordium, Domine, in virtute tua lata-

redemit, quantum ad sufficientiam ; solos bitur rex : Quoniam declinaverunt in te ps. xx, 12.

vero electos, quantum ad efficientiam ; et mala, cogitaverunt consilia quse non po-

ipsi locuti sunt contra me mendacia, qua.n- tuerunt stabilire.

Luc. xi, 15. do dixerunt, In Beelzebub principe dsemo- Reversi sunt, ut essent absque jugo ob- 16

joann.xw, niorum ejicit dsemones; et item, Nos legem sequii Christi et praeceptorum consiliorum-

habemus, et secundum legem debet mori, que ejus. De quo ait : Tollite jugum meum Matth.xi,

U quia Filium Dei se fecit. Super triticum super vos. Videbant enim ambitiosi atque *9'

et vinum ruminabant. Erant enim Scribac avari Jud8ei,quod Christus in omnibus hu-

et Pharissei vitiis gula? subjecti, juxta il- B militatem et paupertatem edocuit : quod

Matth. lud, Amant primos recubitus in coenis. non sapuit eis, sed dixerunt : Insanit, quid Joann.x,

\ x 11 1 6 90

Recesserunt a me, quemadmodum in Mat- eum auditis ? Facti sunt ut arcus dolosus,

md.x™, thaeo habetur : Abeuntes Pharisaei, fecerunt jacula blasphemise projiciendo in Chri-

consilium, ut caperent Jesum in sermone. stum : nam et dolose conati sunt eum ca- Mattkxxn,

15 Et ego eruclivi eos, evangelicam sapi- pere in sermone. Caden t in gladio Homdi-i5^ K"c^

entiam praedicando, et confortavi brachia norum principes eorum, id est sacerdotes

eorum, quantum in me fuit, quia proposui Judaicae plebis, a furore linguce suoe, id

eis spem regni coelestis; et in me cogita- est propter furiosa blasphemiae verba ad-

verunt malitiam : prout Matthseus inducit : versus Christum prolata. Ista subsannatio

f&id.xsvi, Congregati sunt principes sacerdotum et eorum in terra JEgypti. Quemadmodum

seniores populi in atrium principis sacer- enim subsannaverunt Filium Dei incarna-

dotum, et consilium fecerunt, ut Jesum C tum in terra promissionis, sic in /Egypto

dolo tenerent et occiderent. Unde per Je- subsannaverunt Deum seternum patres eo-

7er.xn,8. remiam Christus fatetur : Facta est mihi rum per idololatriam.

ARTICULUS XVI

DECLARATIO MORALIS EJUSDEM CAPITULI SEPTIMI.

DE Israel et Ephraim ac Samaria possu- D designat proprie nisi fideles et bonos.

mus loqui dupliciter : primo, secun- Ephraim vero quod interpretatur incre-

dum nominum interpretationem; secundo, mentum, significare potest hoc modo et

quoad conversationis illorum maneriem. bonos et malos : secundum quod aliqui

Quoniam ergo vita decem tribuum, scilicet crescunt in verbis bonis ac spiritualibus,

Ephraim et Israel, pessima fuit, postquam alii in rebus malis, inutilibus sive super-

recesserunt de domo David, quia ex tunc fluis. Verumtamen in preesenti loco Israel

idola coluerunt; ideo per eos significantur et Ephraim accipiuntur in malo,secundum

quandoque inobedientes Christiani, haere- quod populus ille pravissimus erat.

tici, ceterique perversi. Loquendo autcm Est itaque tropologicus intellectus :

de Israel secundum nominis interpreta- Quum ego Christus post resurrectionem et

tionem, qua3 est, Vir videns Deum, non Spiritus Sancti missionem, sanare vcllcm

26^

ENARRATIO IN CAP. VII OSEE.

ART. XVI

Israel, id est populum Ecclesiae, christia-
num sola fide ac nomine, qui fide informi
speculantur divina; revelata est iniquitas
Ephraim, id est, peccata principum ac
praelatorum plebis christianae eruperunt et
propalata sunt. Hi enim dicuntur Ephraim,
quasi in temporalibus concrescentes, et
quoniam praesident aliis, quemadmodum
reges decem tribuum communiter de tribu
Ephraim exstiterunt. Et malitia Sama-
ria>. Per Samariam decem tribuum metro-
polim, figurantur principales in domibus
praelatorum ac principum, qui communi-
ter primo adhaerent iniquitatibus praesi-
dentium. Hi itaque prselati ac principes
mali cum suis domesticis, ssepe impediunt
subditorum salutem, dum eos blandimen-
tis,comminationibus, vel exemplis trahunt
ad culpam, per quam gratiae Dei obicem
ponunt, ne illustrentur atque curentur.

jer. x,2i. Unde apud Jeremiam legitur : Quia stulte
egerunt pastores, et Dominum non exqui-
sierunt, propterea omnis grex eorum dis-
sipatus est. Summo ergo humillimoque
affectu exorandus est Deus, ut praestet bo-
num praelatum, principemque condignum.
Dum ergo superiores subditorum salu-
tem impediunt, impletur quod subditur :
Et fur ingressus est spolians. Per quem
intelligi potest diabolus, qui tunc corda
ingreditur subditorum, et spiritualibus eos
bonis destituit, secundum quod ait Salva-
Luc. viu, tor in Evangelio : Yenit diabolus, et tollit
verbum de corde ipsorum, ne credentes
salvi fiant. Hic quoque diabolus est, la-
trunculus foris, animas strangulans, atque
in caliginoso aere habitans, et in omni
itinere nostro nobis insidians. Vel nomine
furis datur intelligi omnis seductor occul-
tus, simulator et callidus : qui mentem
lupinam veste ovina abscondens, multos
subvertit, spoliat et occidit, idcirco et la-
trunculus appellatur. De talibus ait Sal-

Mattk.sw, vator : Attendite a falsis prophetis, qui
veniunt ad vos in vestimentis ovium, in-
trinsecus autem sunt lupi rapaces. Et re-
vera omnis superior sibi commissos negli-
gens aut subvertens, fur dici potest et

A latro, de cujus manu sanguis pereuntium
quaeritur.

Et ne forte clicant in cordibus suis, 2
omnem malitiam eorum me recordatum,
nunc circumdederunt eos adinventiones
swu : id est, ne perversi et impceniten-
tes dicant se puniri propter antiqua sua
vel aliorum peccata, per pcenitentiam vel
castigationem deleta; jam nunc quotidie
tot noya peccata addunt veteribus, quod
recentibus vitiis circumdantur et puniri
merentur, nec possunt se excusare. De ta-

B libus dicit Apostolus : Impii proficient in iiTim.m,
pejus ; et Psalmista, Prodiit quasi ex adipe ^ _,
iniquitas eorum, transierunt in affectum
cordis. Coram facie mea facta? sunt. Hoc
est quod fertur in Psalmo : Delicta mea a p«.lxvhi,6.
te non sunt abscondita. Apud Job quoque
dicitur : Deus novit hominum vanitatem, /06x1,11.
et videns iniquitatem, nonne considerat ?
Maxima nobis est ratio abstinendi a culpa,
quod Deo praesente, intuente ac judicante,
agimus intus et foris quidquid egerimus.
Ideo enim ait vir sanctus : Servavi manda- />s. cxvm,

C ta tua et testimonia tua, quia omnes viae 168-
mese in conspectu tuo. Praeterea, quam
vehementer id pertinet ad omnipotentis
Dei irreverentiam, quod amplius huma-
num quam divinum veremur adspectum;
quod Deo attendente audemus cogitare
quod coram hominibus non audemus ex-
primere; quod soli facimus opus Dei ne-
gligentius, quam faceremus illud si hone-
sti hominis adesset persona ! Semper ergo
pensemus ac honoremus praesentiam atque
intuitum majestatis divinae, dicentes ad

D Creatorem : Meditatio cordis mei in con- />s.xvm,is.
spectu tuo semper.

In malitia sua laztificaverunt regem, et 3
in mendaciis suis principes. Sic subditi
dum majorum suorum impiae voluntati
assentiunt, eorumque actus perversos ap-
probant et sequuntur, laetificant eos.Quem-
admodum enim boni praelati ac principes
de subditorum profectu praecipue gaudent,
dicente Joanne in tertia sua Canonica, Ma- uuoann.
jorem horum gratiam non habeo, quam ut '*■
audiam filios meos in veritate ambulantes;

ENARRATIO IN CAP. VII OSEE. — ART. XVI

265

17.

sic praesidentes indigni jucundantnr in
his qui ipsorum conformantur erroribus
seu peccatis.
A Omnes isti inepti praesidentes, sunt ad-

ulterantes carnaliter aut spiritualiter.Quo-
ii Cor. M, contra dicit Apostolus : Non enim sumus
sicut plurimi, adulterantes verbum Dei,
sed ex sinceritate. Quasi clibanus succen-
sus a coquente, sic inflammati sunt igne
libidinis aliorumque vitiorum. Jam vide-
mus quomodo in clericis regnent carna-
lia vitia, et qui ad ampliorem obligantur
munditiam, turpius inquinantur. Quievit
paululum civitas a commixtione, clonec
fermentaretur totum : id est, populus istis
indignis praelatis subjectus, successive in-
fectus est, et primo quasi per blandimenta
attractus, donec tandem omnino subversus
est. Paulatim enim malum invalescit. Id-
circo principiis est obstandum, ne parva
scintilla universam silvam incendat. Si-
quidem quod inolitum fuerit, non faciliter
emendatur.

5 Dies regis nostri. Solent majores in sae-
culo isto certos praefigere dies ad vacan-
dum spectaculis, vanitatibus seu conviviis;
et in illis diebus plebs illis applaudens,
vanaque festa ac impia opera peragens,
dicit : Dies regis nostri, id est, iste est
dies superioris rectorisque nostri, in quo
statuit ista quse agimus, esse agenda. Cce-
perunt principes furere, id est igne con-
cupiscentiae inflammari, usumque rationis
amittere, et bestialiter se habere, a vi-

EPhes.\: no, in quo est luxuria. Nempe in his qui
carnem suam nutriunt delicate, vitia co-
piosius provocantur, et motus libidinosi
exsurgunt, ita ut more furentium, impe-
tum passionum sectentur. Extendit ma-
num suam cum illusoribus : id est, impius
dominator et pastor subditis sibi vane ap-
plaudentibus cooperatur, consentit et com-
miscetur.

6 Quia applicuerunt quasi clibanum cor
suum, id est, prompto animo consenserunt
consilio praesidentis ; tota nocte, id est du-
rante vitiorum caligine, dormivit, id est,
in voluptate et impia securitate quievit,

A coquens eos, id est, praesidens subditos

igne pravitatis indurans, quia non praeest Rom.xu, 8.
in sollicitudine, neque attendit quam di-
strictam ab eo Christus exiget rationem.
Si enim unusquisque nostrum, secundum
apostolicum documentum,debeat cum me- phmpp.u,
tu, timore ac tremore sui ipsius operari ,2'
salutem : cum quanto metu et cura opor-
tet preelatum sibi aliisque providere, cui
tanto gravius instat periculum, quanto plu-
ribus prseest? Sed, heu! hoc multi non
ponderant, de quibus Isaias inducit : Spe- /.5. i.vi, 10.

B culatores caeci, videntes vana et dormien-
tes. Omnes calefacti sunt igne vitiorum,e£ 7
devoraverunt judices suos, id est, frequen-
ter persequuntur eos a quibus juste et ca-
ritative reprehenduntur. Non enim amat
pestilens corripientem. Omnes reges eorum
ceciderunt. lneUic&ces namque aliorum re-
ctores toties cadunt, quoties peccant, quia
peccatum ruina est a rectitudine rationis,
a statu virtutis, ab erectione mentis in
Deum.

Ephraim, id est praesidentes indigne, in 8

C populis ipse commiscebatur, id est, vulgo
assimilantur in vili conversatione (quem-
admodum dictum est : Erit sicut popu- Oseeiv,9.
lus, sic sacerdos), quum tamen in Isaia
dicatur : Princeps ea quae digna sunt prin- /«.xkh.s.
cipe, cogitabit. Epkraim factus est subci-
nericius panis, qui non reversatur. Sic
omnis impcenitens, qui non excutit se a
pulveribus terrenae affectionis, sed jugiter
jacet in uno latere, rebus caducis atque
carnalibus inhaerendo, est velut subcine-
ricius panis, qui non vertitur in alteram

D partem. Verum qui audit Apostolum, Quae Co/oss.m,
sursum sunt quaerite; et Joannem, Agite \ MI g
dignos fructus poenitentise : non est hu-
juscemodi panis sic sordidatus, sed panis
mundus, de quo fatur Apostolus : Unus i cor.x, n.
panis, unum corpus multi sumus, omnes
qui de uno pane et de uno calice parti-
cipamus.

Comederunt alieni robur ejus. Hoc fit, 9
dum subversores et daemones spiritualium
bonorum vigore nos privant, ita ut vitiis
tanquam effeminati vincamur, nec hosli-

2G6 ENARRATIO IN CAP. VIII OSEE. — ART. XVII

bns animae reluctemur. "Quocontra monet A Et factus est Ephraim, id est praelati u

Ephes.\i, Apostolus ad Ephesios : Confortamini in vel in temporalibus fecundati, quasi co-

Domino et in potentia virtutis ejus; indui- lumba seducta : quia nec propriam, nec

te arniatnram Dei, ut possitis stare adver- gregis sibi commissi damnationem et ex-

jacob.w-. sus insidias diaboli. Jacobus quoque : Re- caecationem attendunt. Isti invocant huma-

sistite (inquit) diabolo, etfugiet a vobis. Et na praesidia, quse per .Egyptum et Assy-

ipse nescivit, id est, hanc suam calamita- rios designantur, sed Dominus apprehendit Job v,iz.

tem, dejectionem, depauperationem non astutos in astutia eorum. Vai eis, quoniam 13

pensavit, nec doluit. Sic multi paulatim recesserunt a me. .Eternaliter enim peri- Euc «u,s.

evacuantur ac decidunt, nec attendunt : bunt, nisi pceniteant. Vastantur quoque ab

quia et spiritualia dona faciliter, et inter- invisibilibus hostibus haeretici, qui Scri-

dum imperceptibiliter, amittuntur. Sunt pturam pervertunt, aut loquuntur contra

insuper aliqui qui adeo infirmantur, quod R Christum mendacia. Super triticum et vi- \A

a>gre ferunt, si eis dicatur quod a pri- num ruminabant. Hoc competit his qui

stino fervore dilapsi sunt. Unde in Apo- post dominici corporis et sanguinis sum-

Apoc. in, calypsi Dominus loquitur : Quomodo dicis, ptionem crapulose viventes, usque ad ru-

" "' ' Quia dives sum, quum sis pauper, caecus ctum implentur.

et nudus, miser et miserabilis? Memento Postremo, quomodo sequentia beneficia

itaque unde excideris,et pcenitentiam age. Dei sint Christianis impensa, et qualiter

Sed et cani effusi sunt in eo, id est, usque ipsi vitia quae subduntur, committant, ex

in finem vitae perstiterunt in malo. dictis facillime patet.

ARTICULUS XVII

EXPOSITIO UTTERALIS CAPITULI OGTAVI : IN GUTTURE TUO SIT TUBA.

OQUITUR insuper Dominus ad Osee : C transgressi sunt Judaei foedus meum, id est

L) gutture tuo sit tuba, id est, per testamentum quod pepigi cum patribus

guttur tuum vocem tubalem forma clare eorum, quod et promiserunt se observa-

et alte, praenuntiando quae dico. Unde in turos, dicendo ad Moysen : Omnia quae Exod.w,v,

is. Lvm, i. Isaia habetur, Quasi tuba exalta vocem praecepit Dominus,faciemus et erimus obe- "'■

Ps.c\ux,&. tuam; et in Psalmo, Exsultationes (id est dientes. Quidam per foedus istud, intelli-

jucundee laudationes) Dei in gutture eo- gunt pactum quod Sedecias juravit regi n par.

rum. Quid autem clamandum sit, subdi- Nabuchodonosor, utpote quod ei serviret xxxv'' 13-

tur : Quasi aquila, id est quidam similis sub tributo, quod postea rupit : de quo

aquilae, scilicet Nabuchodonosor, qui pro- in Ezechiele dicitur, Qui dissolvit pactum, Ezeck.^w,

pter suam atque suorum rapacitatem et ve- numquid effugiet? Unde et Nabuchodo- l3-

locitatem, vel ob sua3 elationis allitudinem, nosor, capto Sedecia, dixit ad eum : Deus

aut regiam excellentiam, aquila nomina- D tuus, qui odio habet iniquitatem tuam,

Ezech.x\,i. tur. De quo Ezechiel scribit : Aquila una tradidit te in manus meas. Sed prima ex-

grandis magnarurn alarum venit ad Li- positio aptior est. Nam translatio Septua-

banum. De quo subditur : super domum ginta interpretum sic habet : Pro eo quod

Domini, id est, veniet super templum Je- transgressi sunt testamentum meum. Et

rusalem, ut destruat illud, pro eo quod legem meam prwvaricati sunt : quia et

ENARRATIO IN CAP. VIII OSEE. — ART. XVII

267

II Par.
xxxni, 0.

Gen.xxxn,

Joann. vm,
39.

WReg.xxv.

dtiso Iribus tempore Manassae idola colu-
erunt. Unde nec praecepta moralia, nec
jndicialia, nec caorimonialia servaverunt.

Me invocabunt pro liberatione a Chal-
daeis tempore necessitatis, non ex carita-
le, sed ex servili timore : Cognovimus te,
o Domine Deus, Israel, id est nos populns
tuus qui dicimur Jsrael, quoniam nati de
Jacob, qui dictus est Israel. Habuerunt enim
isti notitiam quamdam de Deo, videlicet
quod eduxit patres eorum de .Egypto.

Deinde Dominus ait : Projecit Israel bo-
num. Tanquam dicat : Quum non sequa-
mini fidem et opera Jacob, sed cultum
legemque Dei spreveritis, non estis di-
gni Israel nuncupari. Unde apud Joannem
Christus ait Judseis : Si filii Abraha) estis,
opera Abraha3 facite. Inimicus persequetur
eum, id est Chaldsei : quod tempore Se-
decise constat impletum.

Ipsi regnaverunt, et non ex me. IIoc
aliqui exponunt de Saul. Unde Hierony-
mus dicit hic, quod Saul non ex Dei vo-
luntate, sed populi errore factus est rex.
Alii vero exponunt de Jeroboam primo
decem tribuum rege, et successoribus ejus.
Propter quod Beda dicit, quod populus
contra Dei voluntatem elegit Jeroboam re-
gem. — Verumtamen obviare videtur quod
primo Regum legitur. Quum enim Samuel
fudisset oleum super caput Saul : Ecce,
ait, unxit te Dominus super hereditatem
suam in principem. Postea, stante Saule
in medio poptili,locutus est Samuel : Certe
videtis quem elegit Dominus,quoniam non
est similis illi in omni populo. Iterum
scriptum est, quod Satile uncto, immutavit
ei Deus cor aliud, et prophetavit; item,
quod erat vir electus et bonus, et non erat
de filiis Israel melior illo. Denique tertio
Regum scriptum est, quemadmodum Do-
miuus per Ahiam prophetam dixit ad Je-
roboam : Scindam regnum de manu Sa-
lomonis, et dabo tibi decem partes; et
lbid.n. iterum, Te autem assumam, et regnabis
super omnia qusecumque desiderat anima
tua. Proinde quum Roboam filius Salomo-
nis, collecto grandi exercitu, vellet pugna-

\Reg. x, 1.

lbid. 24.

lbid. 9, 10.

Ibid ix, 2.

III lleg. xi,
31.

A re contra Jeroboam, ut reduceret decem
tribus ad se, venit Semeias vir Dei, et Deo
jnbente locutns est Roboam ac populo :
Non bellabitis contra filios Israel; amem/iej.sii,
enim factum est hoc. Dominus quoque 24'
promisit Jeroboam, quod aedificaret sibi ibid.xiM-
domum fidelem, sicut fecit ipsi David, si
custodiret mandata ipsius.

Quamvis ergo verba Hieronymi et Bedao
non reprobem, securius tamen pulo, ut
locus iste intelligatur de pessimis succes-
soribus Jeroboam,qui intruserunt se ipsos,

B vel de Saule atque Jeroboam, pro eo tem-
pore quo regia potestate abusi sunt. Prae-
terea nec dicere audeo, quin Jehu, quem
unxit adolescens missus ab Eliseo,Deo vo- WReg.w,
lente ad regnum promotus sit ; sed post- ' b'
ea Deum offendit vitulos adorando. Deni- ibid. x,29.
que dici non potest, quin Salomon fuerit
a Deo electus in regem ac principem, et
tamen postea impiissime prsefuityreproba-
rique meruit : non tamen dico eum dam-
natum.

Principes exstilerunt isti jam dicti, et

C non cognovi, id est, non approbavi princi-
patum eorum dc tempore illo quo prin-
cipabantur injuste. Argentum suum et
aurum suum, id est de argento et auro,
fecerunt sibi idola, in toto vel in parte
aurea sive argentea, vel auro atque argento
ornata, sicque divitiis a me concessis dire
abusi sunt. Utriusque enim regni populus
idola varia fabricavit, quia de duarum tri-
buum regno dixerat Isaias : Repleta est is. », 8.
terra ejus idolis; opus manuum suarum
adoraverunt. Ut interirent, id est, per As-

D syrios caperentur. Ha>c dictio, ut, denotat
hic concomitantiam, non causalitatem : ne-
que enim idola fecerunt ut perirent, sed
formationem idolorum consecutus est eo-
rnm interitus, sicut culpam sequitur poena.

Projectus est , id est destructus ab Assy- 5
riis, vitulus tuus, id est duo aurei vitu-
li. Ponit enim singulare pro plurali, quia
Assyrii destruxerunt fana vitulorum cum
vitulis. Simili modo dicitur in Psalmo :
Dixit, et venit locusta, id est locusta? quam- ps. a»,3*.
plurimao. 0'Samaria, id est, regio seu po-

268

ENARRATIO IN CAP. VIII OSEE. — ART. XVII

29.

pulus decem tribuum. Unde Samaria hoc
loco non esl nomen specialis urbis, sed
regionis, quemadmodum et in Joanne ubi

/oann.iv.7. legitur : Venit mnlier de Samaria haurire

aquam. Illa enim mulier non erat de urbe

lbid.a. dicta Samaria, sed de civitate Sichar, quao

alio nomine dicta est Sichem. Denique

nullus aureorum vitulorum positus fuit in

iii /?<?f/. xu, civitate vocata Samaria, sed unus in Be-
thel, alter in D&n. Iratus est furor meus in
eos, id est contra decem tribus idololatras.
Usquequo non poterunt emundari per poo-
nitentiam ab idololatria ista? quasi dicat :
Mirum est quod vitium istud tam indele-

6 biliter eis adhseret. Quia ex Israel, id est
a Jeroboam Israelita, et populo ejus, et
ipse, id est vitulus iste, est, ita quod ab
aliis gentibus non sumpserunt culturam
vitulorum aureorum, ut Baal et Astaroth
a Sidoniis, Chamos a Moabitis, et Moloch
ab Ammonitis. Artifex fecit illum vitu-
lum aureum opere sculptorio sive fusorio;
et non est deus vitulus ab artifice factus :
non enim est animatus vel immortalis, sed

Sap. xiu, res artificialis. De hoc multa dicuntur in
libro Sapientise. Quoniam in aranearum
tela erit vitulus Samariai, id est, vituli
aurei terrse Samarise dissolventur, quem-
admodum tela araneae dissolvitur vento.
Assyrii namque comminuerunt eos,et vel-
ut in pulverem redegerunt.

7 Quia ventum seminabunt, id est, vana
idololatriae opera exercebunt. Unde de ver-

Jobwi, 3. bis inanibus scriptum est in Job : Num-
quid finem habebunt verba ventosa? Et
turbinem metent, id est, tribulationem et
tempestatem captivitatis pro mercede re-
cipient. Opus autem meritorium seu de-
meritorium, est quasi semen, merces vero
est tanquam fructus seu messis. Culmus
stans non est in eis. Culmus est stipula
portans spicas, secundum quod in Genesi
Gen. xi.i, legitur Pharao vidisse septem spicas in
culmo uno. Porro, ut Beda testatur, dum
semina in terram projecta, vento corrum-
puntur, et interiorem perdunt medullam,
non possunt producere stipulam, nec sti-
pula portat spicam de cujus granis fiat

A farina. In populo itaque decem tribuum
dicitur non esse culmus stans, quoniam
opera solida, fructuosa ac meritoria non
habebant, sed ventum seminabant dumta-
xat. Gcnnen non faciet farinam, id est,
operatio eorum nullam habebit prosperi-
tatem, nec sortietur finem salubrem Quocl
si fecerit, id est, si aliquid prosperitatis
eis evenerit, alieni comedent eam, id est,
in usum Assyriorum redigetur; vel ab eis
violabitur et destruetur.

Devoratus est Israel, id est ab adversa- 8

B riis pro magna parte occisus. Nunc factus
est in nationibus, id est, in proximo est
ut translatus de propria terra, inter gentes
moretur, quasi vas immundum, ita ut con-
temptui habeatur, et viliter contrectetur.
Quia ipsi ascenderunt ad Assur. Hoc expla- 9
natur dupliciter : primo, quod quondam
miserunt legatos ad regem Assyriorum pro
auxilio, magis sperantes in humano subsi-
dio quam divino, propter quod meruerunt
ab Assyriis postea captivari;secundo,quod
ascenderunt ad Assyrios capti atque in-

C viti. Onager solitarius sibi, id est, similis
factus est onagro solitudinem diligenti,
Ephraim, id est decem tribus : quoniam
libertate sibi concessa abusus est. Nam
sicut onager in eremo hinc inde vagatur
sine jugo, sic decem tribus per diversarum
gentium idololatriam vagabantur sine jugo
legis divinee. Onagri per deserta vagando je>-. xiv, g.
pro refrigerio attrahunt ventum, quemad-
modum apud Jeremiam legitur,Onagri ste-
terunt in rupibus, traxerunt ventum quasi
dracones : sic isti ventum humanae defen-

D sionis attrahere sunt conati. Munera de-
derunt decem tribus amatoribus, id est
Assyriis, cum quibus pacem amicitiamque
habebant tempore Manahem regis Israel. WBeg.w,

Sed et mercede conduxerunt nationes ' .»
Assyriorum ac .Egyptiorum, ut auxilium
sibi impenderent. Unde superius dictum
est : Abiit Ephraim ad Assur, et misit ad oseev,\z.
regem ultorem. Cujus poena subjungitur :
Nunc congregabo cos ad praelium contra
nationes ut cadant ; vel, Congregabo eos,
id est, pariter obsideri faciam eos. Et qui-

ENARRATIO IN CAP. VIII OSEE. — ART. XVII 269

escent paulisper ab onere regis et princi- A coluerunt. De his autem qui Deum verum

pum, id est, interim non dabunt tributa et idola coluerunt, quibus et tertio Regum

regi Assyriorum et principibus ejus,donec ait Elias, Usquequo claudicatis in duas mReg.

capti ab eis, non jam tributa, sed se ipsos partes? nunc agitur. Horum quippe sacri- ","-21-

exhibeant ad omnem injuriam tolerandam, ficia, quamvis Deo oblata, Deo non pla-

tanquam in extremam captivitatem per- cuerunt, propter idololatriae admixtionem.

ducti. Nemo enim potest duobus dominis servi- Uattk.^,

11 Quia multiplicavit Ephraim altaria ad re ; et teste Apostolo, Nulla conventio Deo ~\{Cor VI
peccandum. Non enim solummodo colue- cum idolis. Nunc recordabitur , id est, sci- is, ie.
runt vitulos in Bethel et Dan, sed in mon- re et considerare se demonstrabit Deus,

tibus quoque ac locis deliciosis coluerunt iniquitatis, id est idololatriae eorum, mox

gentium deos. Factce sunt ei arw in deli- tradendo eos in captivitatem, et visitabit

ctum, id est, sacrificando in aris, gravis- B peccata eorum cetera per justa tormenta.

12 sime deliquerunt. Scribam ei multiplices Ipsi in ^Egyptum convertentur, vel per af-
leges meas. Hoc legi potest dupliciter : fectum tempore obsidionis, vel ab .Egyptiis
Primo negative atque ironice, tanquam di- postulando auxilium, vel in servitutem
cat Deus omnipotens : Quid prodesset, si tam vilem ac duram collabendo, sicut erat
leges meas multiplices, id est diversa prse- servitus :Egyptiaca quam perpessi sunt in
cepta legalia per Moysen data, videlicet /Egypto patres eorum. Quidam quoque eo-
praecepta moralia, judicialia, ac ceerimo- rum corporaliter intraverunt .Egyptum, et
nialia, iterum eis proponerem, vel alia ad- ibi habitaverunt, secundum Glossam.

derem ? Quod enim non obedirent, patet Et oblitus est Israel factoris sui, id est, 14

ex hoc quod toties leges has contempse- decem tribus non habuerunt salutarem

runt. Ideo subditur : qua? velut alience atque formatam de Deo creatore suo no-

computatce sunt, id est, leges meas quasi C titiam, prout Moyses ait : Deum qui te Deut.^u,

ad ipsos non pertinentes atque extraneas genuit, dereliquisti, et oblitus es Domini 8'

abjecerunt. Praecepi enim ut mihi soli creatoris tui. Et cedificavit delubra, id est

servirent, et in Jerusalem immolarent : fana idolis in locis excelsis. Et multipli-

cujus omnino fecerunt oppositum. Secun- cavit Judas, id est populus subditus regi-

do legitur affirmative, eritque sensus : bus ex semine David, videlicet tribus Ju-

Scribam eis multiplices leges meas, id est, da, Benjamin et Le\i, urbes munitas. Captis

per Prophetas sanctos eas in scriptis redi- enim decem tribubus, studuerunt terram

gam, et populo huic eas proponam. Hoc suam contra hostes munire per fortalitia

enim fecit Deus per Osee, Amos, etc. et machinas varias, ne similia paterentur,

13 Hostias offerent, et immolabunt carnes ut patet quarto Regum. Et mittam ignem ct.WBeg.
pecorum occisorum, et comedent hostias in civitates ejus, et devorabit cedes illius,™"; ,3; u
istas, vel alia quseque edulia, et Dominus D id est domos. Hoc Beda et Glossa dicunt i5;xxxn, 5.
non suscipiet, id est, acceptas seu placitas impletum tempore Ezechiae, quando Sen-

non habebit, eas. Pro quo sciendum, quod nacherib rex Assyriorum venit, et occupa-

aliqui in decem tribubus colebant non vit omnes urbes munitas in Juda, quem- /s. im,

solum falsos deos, sed etiam Deum, quem- admodum in Isaia et quarto libro Regum ,; IV Beg-

ivnecj.xvn, admodum quarto Regum scribitur de Sa- habetur. Crudelitas autem et persecutio

maritanis. Aliqui autem eorum non cole- Sennacherib, nomine ignis designatur :

bant nisi verum Deum, secundum quod nam quselibet gravis pcena solet per ignem

tertio Regum Dominus loquitur ad Eliam : significari. Plenius tamen videtur istud im-

WReg.m, Reliqui mihi in Israel septem millia viro- pletum tempore Sedecise, quando Chahisei \\Reg *xv.

4.' om *'' rum, quorum genua non sunt curvata ante ipsam Jerusalem ceterasque urbes Juda in-

Baal. A.qui vero eorum non nisi idola cenderunt et destruxerunt. Itaque in prin-

270 ENARRATIO IN CAP. VIII OSEE. — ART. XVIII

cipio et fine hujus capituli loquitur Pro- A est, scilicet quod nunc seorsum,nunc com-
pheta de captivitate regni Juda, in medio mixtim loqualur de utriusque regni statu
autem de decem tribuum eaptivitate. Ex et captivitate, quamvis pro majori parte
quo innotescit, verum esse quod dictum loquatur de tribubus decem.

17.

ARTICULUS XVIII

DE TROPOLOGICO INTELLECTU EJUSDEM CAPITULI OCTAVI.

MORALITER, Dominus ait praedicatori- B fide atque Baptismo insigniti,propter quod

bus atque doctoribus : In gutture tuo Israel dicimur, veram de te, o Deus, habe-

sit tuba, id est, sonore, evidenter et fidu- mus notitiam.Dicunt enim se nosseDeum, ra.i,i6.

cialiter praedica verbum Dei ; ne timeas, quamvis factis negent : sed isti non me-

imm.iv,2. sed secure et ordinate argue, obsecra, in- rentur exaudiri. Qui enim declinat aurem pr0v.

crepa in omni patientia. Unde per Isaiam suam ne audiat legem, oratio ejus erit ex- XXV1"'9-

/«. xl,9. Dominus ait : Super montem excelsum secrabilis.

ascende, tu qui evangelizas Sion; exalta Projecit Israel bonum, id est, eccle- 3

in fortitudine vocem tuam,qui evangelizas sia malignantium sacramenta et beneficia

Jerusalem. Hinc in Actibus oravit primiti- Christi contemnit, vel non digne honorat,

Aet. iv, 29. va Ecclesia : Da servis tuis, Domine, cum gratiam Dei amittit, christianae sapientiae

omni fiducia loqui verbum tuum. Christus negligit dignitatem ; non attendit quod ni-

Mar-c m, quoque in Evangelio Jacobum et Joannem C hil felicius Christiano, cui promissa sunt

nominavit filios tonitrui, propter altisonam regna ccelorum. Nempe homo quum in Ps.xumi,

ac tubalem praedicationem eorum. Quid honore esset, non intellexit. Inimicus per- 13, 21-

autem praedicandum sit, subditur : Quia sequetur eum, id est, diabolus, mundus, et

aquila, id est diabolus, propter altitudi- caro tentabit superabitque eum.Qui enim

nem elationis et naturalis ingenii perspi- divinae gratiae spoliatus est ope, omni ven-

cacitatem aquila appellatus, de quo testa- to passionum,omni impetu vitiorum,omni

Abdixk. tur Abdias : Si exaltatus fueris ut aquila, tentatione dejicitur, fiuntque novissima Luc. », 26.

detraham te, dicit Dominus; venit super hominis illius pejora prioribus. Quocontra

domum Domini, id est, corda inobedien- ait vir sanctus : Persequar inimicos meos, Ps.xvu,38.

tium Chrislianorum intravit ac possidet. et comprehendam illos, et non convertar

Hi enim sunt domus Dei fide informi, et donec deficiant. De habitante quoque in

nomine tantum : proprie tamen non sunt D adjutorio Altissimi scriptum est : Cadent ps. Xc,7.

domus Dei. Pro eo quod transgressi sunt a latere tuo mille, et decem millia a dex-

foedus meum, id est evangelicam legem. tris tuis. Denique propter peccata populi

Qui enim Christi mandata transgreditur, a christiani, Terra sancta hereditas nostra

daemone inhabitari meretur; et nisi poe- data est hostibus, cultoribus immundissimi

niteat, ejus tormentis aeternaliter subji- canis.

cietur. Insuper de indignis et ambitiosis prin-

2 Me invocabunt, tempore necessitatis et cipibus ac praelatis, qui se ipsos intru-

angustiae, id est ex servili timore potius dunt, vel simoniace promoventur, non

quam sincera dilectione : Cognovimus te, secundum voluntatem Dei legitimumque

Israel : id est, nos qui sumus christiana processum, loquitur Christus : Ipsi regna- 4

ENARRATIO 1N CAP. VIII OSEE. — ART. XVIII 271

verunl, et non ex me. Nemo enim digne A et multiformem transgressionem Christia-

Hebr. v,4. ac deifice praesidens, assumit sibi hono- norum malorum. Impius namque quum Prov. ivm,

rem, sed qui vocatur a Deo tanquam Aa- in profundum peccatorum venerit, con-

lMd. 5. ron, ut dicitur ad Hebraeos. Nam et Christus temnit. De talibus scriptum est in Jere-

non semetipsum clarificavit, ut pontifex mia : Si mutare potest .Ethiops pellem /<?r.xin,23.

Maith. fieret, sed ait : Qui major est vestrum, sit suam, et pardus varietates suas, et vos

xxmi,ii;xx, vester minister ; et qui voluerit major in- poteritis benefacere, quum didiceritis ma-

ter vos fieri, erit minister vester. Isti non lum. Unde rursus per Jeremiam loquitur

pensant verbum Chrysostomi : Quis est Spiritus Sanctus : Usquequo morabuntur ibx<i. n,u.

qui desiderat praelationem, nisi qui non in te cogitationes noxiae? Ideo autem mul-

timet judicium Dei ? Quid namque pericu- ti non emundantur, quia ex Israel et ipse 6

losius, nisi illis praeesse, ac Deo pro illis est, id est, princeps seu praelatus subditos

rationem exhibere, pro quorum salutc pas- B non dirigens, sed subvertens, non instru-

sus est verus Deus Unigenitus Patris ? Et ens, sed corrumpens, est ex populo chri-

si unusquisque scire confiterique debet, stiano : propter quod alii eum amplius

quod pro sui ipsius regimine insufficiens imitantur, quam si esset penitus alienus

sit, quomodo potest velle multis praeesse ? et ethnicus ; maxime vero nocet tanquam

Principes exstilerunt, et non cognovi, id hostis domesticus. Quoniam in aranearum

est per approbationem. Non enim utiliter, tela erit vitulus Samarice : id est, omnis

juste aut Deo placenter dominantur homi- carnalis voluptas, et caro spurcissima su-

nibus, qui se ipsos non subdunt divinis bito tanquam tela araneae resolvetur, pu-

Eccie.x, 16. praeceptis. De quibus scriptum est : Vae trescet, atque deficiet, juxta illud Sapien-

terrae cujus rex puer est, et principes ma- tiae : Transierunt omnia tanquam umbra Sap. v, o.

ne comedunt. Quales vero esse debeant praeteriens. Et Isaias ait : Omnis caro fce- /*. xl, 6, 7.

principes, Moyses tangit in Deuteronomio : C num, et omnis gloria ejus quasi flos agri ;

Deut. 1, 13. Date, inquit, ex vobis viros sapientes et exsiccatum est fcenum, et cecidit flos.

gnaros, quorum conversatio sit probata in Quia ventum seminabunt, id est, opera 7

tribubus vestris, et ponam eos vobis prin- vana et instabilia exercebunt, quae Apo-

cipes. stolus nominat opera carnis. Unde ait Scri- Gaiat. v,

Argentum suum et aurum suicm fece- ptura : Impius facit opus instabile. Et l,9""''

runt sibi idola. Hoc faciunt, qui de the- turbinem metent, id est, pcenam et tri-

sauris suis aedificant sibi habitacula, seu bulationem pro praemio sortientur. Quae

alia quaeque artificialia, pretiosa, curiosa, enim seminaverit homo, haec et metet, se- Gaia.t.s\,%.

vana, superflua, concupiscentias oculorum cundum Apostolum ; et qui seminat in

suorum, quae in pauperum sustentationem carne, de carne et metet corruptionem.

piosque usus expendi debuerant. Sed quia Tales utique circumferuntur omni vento Ephes.w,

per aurum sapientia, per argentum elo- D doctrinae, et concupiscentiis serviunt, as- ,4'

quentia designatur, illi de argento et auro similanturque viro stulto qui aedificavit Mattk.\n,

suo faciunt sibi idola, qui falsa et frivola domum suam supra arenam. Seminemus 26'

documenta inveniunt et proponunt, qui- ergo opera virtuosa ac solida, de quibus

/s.xlvii,io. bus dicitur : Sapientia et scientia tua de- metamus quietem ac pacem aeternam.

cepit te. Devoratus est Israel. Hoc fit, dum Chri- 8

5 Projectus est vitulus tuus,\d est caro la- stianus propria iniquitate occiditur atque

sciviens seu concupiscentia carnalis : quae consumitur, omne esse spirituale gratifi-

lunc projicitur, dum divinitus reproba- cans amittendo, in tantum ut quamvis se

Ps. cm, 29. tur, et in pulverem suum revertitur. Us- putet aliquid esse, tamen nihil sit. Xioic Gaiat.M. 3.

quequo non poterunt emundari ? Hoc Do- factus est in nationibus, id est conversa-

minus ait, quasi admirans impcenitentiam tioni infidelium parificatus per peccata

272

ENARRATIO IN CAP. IX OSEE.

ART. XIX

Gen. xlix
H, 15.

innumera, quasi vas immundum, quum
9 sit plenus sordibus vitiorum. Onager soli-
tarius Ephraim : id est, transgressor le-
gis divinae superbus, onagro similatur,
dum concessa libertate abutens, per omni-
um vitiorum diverticula vagus progreditur,
Job xi, 12. prout Scriptura disseruit : Vir vanus in
superbiam erigitur, et tanquam pullum
onagri, se liberum natum putat. Sed uti-
nam simus asinus talis de quo scriptum
est in Genesi : Issachar, asinus fortis ; vi-
dit requiem quod esset bona, et terrarn
quod optima,et supposuit humerum suum
ad portandum. Munera dederunt amato-
ribus suis. Sic multi dant dona adulato-
ribus laudatoribusque inanibus, et his a
quibus caeco amore amantur, ut delecta-
bilia sua vel beneficia adipiscantur.
10 Nunc congregabo eos, et quiescent pau-

lisper ab onere regis et principum. Sic
accidit nobis, quando Christus sub alis
misericordise suae nos colligit et defendit.
Tunc enim divinae dulcedinis gustu recre-
ati, ab exterioribus molestiis repausamus,

A et ab onere ejus de quo ait Salvator : Nunc Joann.xu,
princeps hujus mundi ejicietur foras ; et "
Apostolus : Non est nobis colluctatio ad- Ephes.vi,
versus carnem et sanguinem, sed adversus n-
principes et potestates. De hujusmodi rc-
ge dicitur in Job : Ipse est rex super uni- Jobxu,t5.
versos filios superbiae.Saepe enim concedit
Deus servulis suis sabbatum mentis, ut
respirent atque futurse beatitudinis refe-
ctionem praelibent. Hinc enim Christus ait
Apostolis : Venite seorsum in desertum Marc. w,
locum, et requiescite pusillum. 31,

B Multiplicavit Ephraim altaria ad pec- 11
candum. Hoc agunt hseretici, sacrificantes
extra Ecclesiam. Scribam ei multiplices 12
lcges meas. Sic Christus quotidie ad me-
moriam Christianorum reducit evangelicae
legis prsecepta per praedicationes et scri-
pta doctorum, quae ipsi quasi extranea re-
spuunt. Ipsi in sEgyptum convertentur, 43
id est ad vitia et delectationes seeculi hu-
jus : quibus contigit illud veri Proverbii :
Canis reversus ad vomitum suum ; et, Sus upetr.u,
lota in volutabro luti. "j, f,ror-

X XVI , 11.

ARTICULUS XIX

EXPOSITIO LITTERALIS CAPITULI NONI : NOLI LjETARI, ISRAEL.

DEINCEPS Propheta redarguit decem
tribus. Noli loetari intus in corde,
o Israel, id est, decem tribus idololatrae,
et noli exsultare, signa interioris laetitiae
foris monstrando, sicut populi, id est ut
ceteree nationes. Quasi dicat : Non habes
causam gaudendi, sed multipliciter dolen-
di atque lugendi, magis quam gentiles, qui
Dei notitiam non habuerunt, quibus nec
data est lex scripta Mosaica : sicque gra-
vius illis deliquisti, quia ut ait Salvator,
i,ac.wi,48. Cui multum datum est,multum requiretur
Jbid.n. ab eo ; et, Servus qui scit voluntatem do-
mini sui, et non facit, plagis vapulabit
multis. Porro decem tribus gaudebant se

C esse similes nationibus aliis per hoc, quod
proprios deos colebant. Unde putabant se
in pace habitaturas in terra sua, quemad-
modum aliae gentes in suis provinciis pa-
cifice habitabant ; sed nunc dicitur eis ne
hoc putent, quia sicut gravius peccave-
runt, sic durius punientur. Quia fornica-
tus es a Deo tuo, id est, per idololatriam
recessisti ab eo, quod est gravissimum
scelus, et vilior atque ingratior factus es
gentibus, quae Deum nullatenus habue-
runt. Dilexisti mercedem super omnes

D areas tritici, id est, temporalia bona, quae
in horreis reconduntur, videlicet triticum,
per quod cetera ad victum pertinentia in-

ENARRATIO IN CAP. IX OSEE.

ART. XIX

273

IMReg.xvn,
i et seq. ;
Jacob.\,\l.

Wlieg.vt
25-30.

telliguntur, amasti tanquam praemium ido-
lolatriae tuae. Nam pro cultu idolorum
putabant sibi a diis suis temporalia con-
o*een, 12. donari, sicut superius fassi sunt : Ila*
mercedes meae, quas dederunt mihi ama-
tores mei.

Deinde Propheta mutat personam, quasi
2 ad alios loquens : Area et torcular, id est
blada et vina, quae in horreo et torculari
locantur, non pasoet eos, scilicet decem
tribus : vel quia non creverunt, quando
tempore Eliao et Achab non pluit in terra
Israel annos tres et menses sex, unde et
tunc magna exstitit fames ; postmodum
quoque sub Eliseo et filio Achab tanta
fuit caristia, quod mulieres comederunt
fructum ventris sui, sicut in libro Regum
plenius recitatur : vel quia ablata sunt eis,
praecipue ab Assyriis.JSV vinum mentietur
eis materialiter, id est, optatum atque spe-
ratum usum vini non consequentur, vino
non nato vel ablato. Sicque vinum fuit eis
deceptionis occasio atque materia, propter
quod dicitur eis mentiri.

Non habitabunt in terra Domini, id est
in terra quam Deus dedit patribus eorum
tempore Josue, sed ab Assyriis capientur
ac transferentur. Sicque non fame dum-
taxat, sed captivitate quoque puniti sunt.
Reversus est Ephraim in ^Egyptum cor-
de vel idololatriae imitatione, ita quod in
.Egyptum fugere peroptabant, et idolola-
triam .Egyptiorum sectabantur ; illorum
quoque auxilium desideraverunt, pro quo
miserunt in .Egyptum legatos, ut dicitur
quarto Regum. Sicut per Israel, ita per
Ephraim hoc loco accipiuntur decem tri-
bus. Et in Assyriis, id est in terra Assy-
riorum translatus, pollutum, id est idolo-
thyta seu idolis immolata, alia quoque
cibaria in lege prohibita, comedit.

Non libabunt Domino vinum in terra
Assyriorum, in qua sine altari et templo
manebunt ; et non placebunt ei sacrificia
eorum, quoniam contra praecepta legis om-
nia fecerunt, et idolis servierunt, quasi
panis lugentium : id est, sacrificia eorum
Deo displicuerunt, quia immunda fuerunt,
T. 10.

Ibid. xvii
4.

A sicut immundus est panis vel cibus lu-
gentium mortuum,qui cibus comeditur in
domo in qua jacet defunctus. Omnia enim Num.xix,
cibaria quae erant in domo in qua jacuit '
mortuus, reddebantur secundum legem
polluta. Unde subjungitur : Omnis qui co-
mederit eum, contaminabitur : quia tam
cibus quam comestor fiebat immundus.
Quod autem sacrificium decem tribuum
fuerit Deo inacceptum, subjungitur : quia
panis eorum, id est cibus quem offerent,
animce et vitas corporali ipsorum prodest,

B quum eo vescuntur, sed Deo non placet
pro hostia ; non infrabunt in domum Do-
mini, id est, non ingredientur templum
Jerusalem, in quo secundum legem sacri-
ficia fuerunt offerenda.

Quid facietis in die solenni, et in die 5
festivitalis Domini? id est, quia nunc di-
ctum est quod vinum et triticum vobis
subtrahentur, et capiemini, nec sacrificia
vestra Deo placebunt, quomodo ergo im-
plebitis praeceptum legis de observatione
diei solennis, in quo debetis coram Deo Exodxxiu,

G apparere non vacui, sed cum oblationibus ,'o'
et gaudio cordis ? tanquam dicat : Tantus
erit dolor, calamitas, atque penuria ve-
stra, imo et pressura, Assyriis terram ve-
stram intrantibus,quod non poteritis diem
solennem Deo debite agere, atque implere
implenda.

Praeterea quid facturi sint, subditur :
Ec.ce enim profecti sunt, id est profici- 6
scentur : ponit namque prseteritum pro
preesenti more prophetico, propter certi-
tudinem prophetiae ; a vastitate, id est,

D prae tribulatione imminente fugerunt, qui
poterant. sEgyptns congregabit eos, id est,
in iEgyptum confugerunt, et ibi colligen-
tur : sicque .Egyptus congregavit eos sicut
locus congregat locata. Memphis sepeliet
eos, id est, in urbe /Egypti dicta Memphis,
quse olim erat .Egypti metropolis, morien-
tur ac sepelientur. Quidam exponunt haec
de reliquiis duarum tribuum, quae Godolia
occiso, cum Johanan filio Caree, dissua-
dente Jeremia, sed comitante, intraverunt je>-.%u, 18,
.Egyptum, et ibi postea a Ghaldaeis occi- ,7;xu">a-7-

274

ENARRATIO IN CAP. IX OSEE.

ART. XIX

debantur pro magna parte. Desiderabile
argentum eorum, id est thesauros quos
ipsi amaverunt, vel boua quae argento
comparaverunt, scilicet villas et ornamen-
ta villarum, urtica hereditabit, id est,
operiet, ita quod villis destructis, infru-
ctuosae ibi herbae nascentur, et loca in
quibus forsitan pretiosa quaeque abscon-
derunt, diu erunt inculta, ita quod spinae
et vepres ibi nascentur ; lappa quoque
erit in tabernaculis eorum residuis vel
destructis, id est in locis ubi domus ali-
quando stabant. Per quod designatur ca-
ptivitatis ac desolationis terrae longa pro-
tractio : quod totum referri potest ad
terram decem tribuum ac duarum, quia
post decem tribuum captivitatem ab As-
syriis, itemque post duarum tribuum ca-
ptivitatem a Chaldseis, manserunt regiones
earum diu sine habitatoribus notabiliter
multis.
7 Venerunt dies visitationis, venerunt dies

' retribu- tribulationis*, id est, tempus afflictionis
decem tribuum (in quo quod meruerunt
recipient) jam est impletum. Scitote Israel
stultum, prophetam insanum, virum spi-
ritualem. Hoc quod ait, Scitote, quidam
dicunt esse unam dictionem, et quod in
Hebraeo sit una dictio. Eritque sensus :
Scitote, id est, omnes agnoscite Israel, id
est Israelitam, esse stultum, id est sine
divinorum notitia, prophetam insanum,
id est arrepticium seu diabolico spiritu
prophetantem, virum spiritualem, id est
maligno spiritu adimpletum.Sic ergo Osee
loquitur contra falsos arrepticiosque de-
cem tribuum vates, qui populo prospera
promittebant, atque sanctorum Propheta-
rum verbis contradixerunt : quorum stul-
titia et insania patuit in captivitate decem
tribuum. — Hieronymus vero exponit, ut
Scito te, sint duae dictiones, innuitque in
Hebraeo sic esse. Et est sensus : 0 Israel,
id est, Israelita vel plebs Israelitica, quae
me aliosque Prophetas Spiritu Sancto im-
pletos, te increpantes, tibique vera prae-
nuntiantes, dixisti insipientes, insanos, et
spiritu malo inflatos, jam nunc scito quod

A tu ipse sis stultus, id est sine intellectu,
propheta insanus, promittendo tibi pro-
spera in futurum, et de proprio corde
inaniter vaticinando, et item vir spiritua-
lis, id est spiritualibus revelationibus men-
daciter occupatus. Frequenter autem lo-
quitur Scriptura de populo quasi de una
persona, quemadmodum Dominus ait in
Exodo de filiis Israel : Dimitte filium me- Exod.
um, ut sacrificet mihi in deserto. — Vel "3; v' '■
sic : Scito te, Israel, stultum, id est, te
ipsum cognosce insipientem, mihi non ac-

B quiescendo ; agnosce etiam prophetam in-
sanum, id est me quem reputabas insa-
num (eo modo quo principes dixerunt ad
Jehu de adolescente quem miserat Eli-
seus, Quid venit insanus iste ad te?), et iv^eg-.
virum spiritualem, id est verum vatem, "
Spiritu Sancto inspiratum.

Propter multitudinem iniquitatis tua?,
id est magna et multa, enormia et quasi
innumera tua peccata, et multitudo amen-
tia? tuae, id est, multiplicata est cordis tui
excaecatio atque insania, ita quod incor-

G rigibilis exstitisti, et nec signis, neque
sermonibus, nec tormentis potuisti ab ido-
lolatria revocari, futura supplicia intue-
ri, sanctisque Prophetis fidem adhibere.
Peccata enim cor ipsum obtenebrant ; et
quanto anima in vitiis amplius habituatur,
tanto difficilius edocetur, et irrationabi-
lior in se ipsa efficitur.

Speculator Ephraim cum Deo meo pro- 8
pheta. Verba ista exponuntur dupliciter.
Hieronymus enim, Beda etGlossa.exponunt
hoc modo : Ephraim, id est Jeroboam

D Ephratseus, primus rex decem tribuum,
speculator cum Deo meo, id est, a Deo vero
et secundum ejus voluntatem constitutus
est speculator populi Israel, propheta, id
est, quantum ad hoc habuit Prophetae of-
ficium. Nempe ad hoc Deus dedit princi-
pes et Prophetas,ut populum delinquentem
erigerent, stantes firmarent, et universo-
rum saluti intenderent. Unde Ezechieli
Dominus loquitur : Speculatorem te dedi Ezech.\
domui Israel. Sic ergo et Jeroboam a Deo ,T-
factus est rex, ut speculator condignus es-

IX,

ENARRATIO IN CAP. IX OSEK.

ART. XIX

2::;

mJteg.xH, set populi sibi commissi ; ipse vero ple- A
i%etseq. j)em (jg^gpj^ eam a(] idololatriam indu-

cendo. Ideo sequitur : lagueus ruince, id
est, Jeroboam factas est populo illaquea-
tor, ad ruinam peccati perducens, in om-

• aiias su- nibus viis * , id est universis operibus,

per °mnes ejus, id est populi vel propriis. Ipsius

namque opera pessima, erant aliis exem-

pla peccandi,et consiliis suis ac factis erat

causa quod populi opera erant perversa.

Osee\,\. Unde superius dictum est : Laqueus facti
estis speculationi, et sicut rete expansum
super Thabor. Insania, id est idolum, cu- B
jus cultus est summa insania : et ipsum
ex humani cordis insania factum est. Sic-
que vocatur insania, sicut effectus expri-
mitur nomine suae causae. Itaque, Insania
ista posita est in domo Dei ejus, id est
in Bethel, quae interpretatur domus Dei.
\\\Re<j.\\\, Unum enim aureorum vitulorum posuit in
Bethel, alium in Dan. Vel, In domo Dei
ejus, id est in populo decem tribuum, qui
adhuc erat domus synagogaque Dei, quan-
do Jeroboam fecit ac posuit vitulos in fi-
nibus populi hujus. C

Alii satis probabiliter exponunt sic :
Speculator Ephraim, id est custos et an-
nuntiator populi Ephrataei seu decem
tribuum, cum Deo meo, id est secundum
revelationem et voluntatem divinam, vel
loquens cum Deo, est propheta verus ac
spiritualis. Tanquam dicat : Veros Prophe-
tas dedit Deus populo huic, qui sunt veri
speculatores ejus, annuntiando quse vera
sunt, et saluti ejus sollicite intendendo.

is. xxi, 8. Unde Isaias loquitur de se ipso : Super
speculam Domini ego sum stans jugiter D

Habac. ii, per diem. Et Habacuc ait : Super custo-

'■ diam meam stabo. Lagueus ruinaz factus

est Propheta talis populo Israel, non di-
recte, sed occasionaliter, super omnes vias
ejus, id est in omni actione populi. De-
cem enim tribus praedicationem sancto-
rum Prophetarum non solum spreverunt,
sed insuper insidiabantur eis usque ad
mortem, ita quod bona facta et sancta
verba Prophetarum, erant eis occasio ma-
gnae culpae, laqueusque ruinae : ex sua

enim malitia inde scandalizabanlur, uude

debuerant emendari. Hinc et Apostolus

ait : Christi bonus odor sumus in omni lo- wcor.w,

co : aliis quidem odor vitae in vitam, aliis

odor mortis in mortem . Insania in domo

Dei ejus. Perdomum Dei, intelligunt tem-

plum Dei in Jerusalem : in quo fuit insa-

nia, quia et duae tribus insanissima opera

ibi fecerunt, Zachariam filium Joiadae la- n Par.

pidando, et idola venerando tempore Joas *™v,I2!'1Iy

et Achaz. Reg.xw.

Profunde, id est ex deliberatione, enor- 9
miter et animo obstiuato, peccaverunt de-
cem tribus, sicut in diebus Gabaa : id
est, quemadmodum peccaverunt filii Ben-
jamin tempore judicum, vexantes concu- Judicxix,
binam Levitae incredibili libidine usque 2o*
ad necem : de quo facto nec poenituerunt
veraciter, sicut nec decem tribus de ido-
lolatria sua. Recordabitur iniguitates* eo- "iniquita-
rum. Et quid sit hoc, exponit subdendo : '!S
et visitabit, id est ulciscetur, peccala eo-
rum: hoc est, Deus qui diu patientissime
distulit poenam, ita quod quasi oblitus vi-
debatur eorum facinora, ostendet se intue-
ri ac detestari crimina ista, tradendo de-
cem tribus in manus Assyriorum.

Quasi uvas in deserto inveni Israel : id 10
est, universo pene mundo ad idololatriam
declinante, inveni, non utique a casu, sed
clementer electum, et gratiose quaesitum,
atque ex .Egypto deductum : reperi duo-
decim tribus Israel in deserto solitudinis
quo ambulabant, quasi uvas, id est ceteris
gentibus pretiosiores, uberiores, et Deo
familiariores : quemadmodum in Deutero-
nomio inducitur : Invenit eum in terra Deut.xxxn,
deserta, in loco horroris et vastae solitudi- ,0*
nis. Quasi prima poma, id est primitivos
fructus, ftculneoe, seu ficus primi tempo-
ris : ita quod sicut hujusmodi poma sunt
delectabiliora, meliora, et avidius colli-
guntur, sic populus Israel fuit dilectus et
praeelectus populus Dei et germen ipsius,
quemadmodum asserit Isaias : Vir Juda /s. v. :.
germen delectabile ejus. Hinc in Deutero-
nomio Moyses dixerat populo isti : Te ele- Deut.\w,s.
git Dominus Deus tuus, ut sis ei populus

270

KNARRATIO IN OAP. IX OSRK. — ART. XIX

Deul. x,14
15.

Num.xxv
l-3;xx.\i,10.

peculiaris de cunctis populis qui sunt su- A
per terram. Tn cacumine ejus, id est in
principio, vel altiori gratiae statu, seu ori-
ginali propagine populi hujus, qui per
ficulneam designatur, vidi , id est, mise-
ricorditer cognovi, patres eorum, Abra-
liam, Isaac et Jacob, qui fuerunt principi-
um propagationis plebis istius, et posteris
suis per gratiam altiores. Si enim totus
populus JudaBorum per modum arboris
consideretur et velut una progenies, prae-
fati Patriarchae stabunt in vertice, quorum
meritis et posteris misertus est Deus. Pro- B
pter quod in Deuteronomio legitur : En
Domini Dei tui ccelum est et coeli coelo-
rum, terra et omnia quae in eis sunt ; et
tamen patribus tuis conglutinatus est Do-
minus et amavit eos, elegitque semen eo-
rum post eos.

Ipsi autem intraverunt ad Beeiphegor ,
id est ad cultum idoli sic vocati, quod erat
Deus Moabitarum : quando videlicet ad
consilium Balaam missae sunt mulieres
Madianitae, quae facerent filios Israel se-
cum peccare, et deum suum, videlicet Be- C
elphegor, adorare, quemadmodum in Nu-
meris habetur. Et abalienati sunt, id est
a Deo per idololatriam alieni effecti, qui-
dam eorum, non omnes, in confusione, id
est in confusibili ac inordinatissima vene-
ratione Beelphegor : tuncque corporaliter
fornicabantur cum praedictis mulieribus,
edebantque de sacrificiis idoli Phogor,jux-
p.s. cv, 28. ta illud Psalmi, Et initiati sunt Beelphe-
gor, et comederunt sacrificia mortuorum.
Et abominabiles facti sunt , sicut ea quce
dilexerunt , id est idola qua? coluerunt. D
Nam sicut idola naturali vita corporalique
sensu carent, dicente Psalmista, Oculos
habent, et non videbunt, etc. ; sic ipsi vita
gratiae et spirituali sensu privati sunt. Un-
de ait Scriptura : Similes illis fiant qui
faciunt ea, et omnes qui confidunt in eis.
Ephraim, id est populus decem tri-
buum, quasi avis avolavit, id est, a pro-
pria terra velociter ductus est per captivi-
tatem in terram Assyriorum. Ponit autem
praeteritum pro futuro. Gloria eorum a

Ps. cxm, 5,
sec. Hebr.

lbid. 8.

partu, et ab ulcro, et a conceptu. Hoc du-
pliciter legitur. Primo sic : Gloria eorum,
id est gloriatio decem tribuum, fuit a par-
tu, id est de hoc quod multos procreave-
linl filios.quorum procreatio, per partnm,
uterum et conceptum significatur : sicque
jactabant se quod populum regni Juda
multitudine vincerent, feminasque fecun-
das haberent. Secundo sic : Gloria eorum,
id est, glorialio eorum etiam avolavit a
partu, etc, id est a filiis ipsorum, ita quod
filii quoque destituti sunt divinae prote-
ctionis auxilio, et ab hostibus capti. Qitod 12
et si enutrierint filios suos, id est, quam-
vis eos ad incrementum perduxerint, abs-
que liberis eos faciam in hominibus, id
est, filios eorum ab Assyriis permittam
interfici. Quidam autem referunt ista ad
pressuram et calamitatem Israel quam ab
Hazaele rege Syriae passi sunt, qui eos
dirissime devastavit, ut dicitur quarto [\Beg.x,

d 32, 33.

Regum.

Sed et vce eis quum recessero ab eis.
Huic loco paululum immorari oportet. Di-
cunt enim frater Baimundus, in lingua
Hebraea multum peritus, et Lyra, quod
locus iste sit unus de punctis veteris Te-
stamenti, a Judaeis incredulis post Christi
adventum corruptis. Unde secundum eos,
vera littera haec est : Quia etiam vae eis,
incarnatio mea de eis. Probationem hu-
jus prosequitur Lyra. Exponunt ergo hanc
partem de populo Juda a Bomanis vasta-
to, ita quod Osee ex occasione captivitatis
decem tribuum, occasionaliter loquitur de
destructione Judaeorum aRomanis,eo quod
Filium Dei ex ipsis incarnatum abjece-
runt. Ait ergo Unigenitus Dei per Prophe-
tam : Vae eis, id est, temporalis captivi-
tatis affliclio, atque aeternae damnationis
illatio, instat Judaeis ; incarnatio mea de
eis, id est, ex Virgine de eorum stirpe pro-
genita, humanam carnem assumpsi. Huic
autem assertioni concordat, quod transla-
tio Septuaginta interpretum ac Theodotio-
nis, sic continet : Sed et vae eis est, caro
mea ex eis. Ex quibus arguitur, quod
Christus sit Deus et homo in unitate Per-

ENARRATIO IN CAP. IX OSEE. — ART. XIX

277

sonse. Verum, ut recitat Lyra, Rabbi Sa- A
loraon adinvenit quamdam solutionem ad
hsec, dicens quod in Hebraeo scriptum sit:
Vae eis quum recessero ab eis. Hierony-
mus quoque hoc dicit. Sed ad hoc respon-
det Lyra, quod littera ista corrupta fuit
antequam Hieronymus transtulit. — Porro
Hieronymus et alii communiter exponunt
hsoc de decem tribubus, ut sit sensus : Vae
eis quum recessero ab eis, id est, quum
auxilium meum eis subtraxero, et adver-
sariis suis ipsos tradidero : imo aeternum
vee eis, dum Deus gratiam in praesenti, et B
gloriam in futuro eis abstraxit.

13 Ephraim, ut vidi, Tyrus erat : id est,
olim populus decem tribuum fuit tantse
multitudinis, abundantiee et excellentiee,
quando videlicet Jeroboam primo elege-
runt in regem, et nondum idololatriam
inciderunt, quod Tyro similes erant ; fun-
data in pulchritudine, id est, quae Tyrus
posita fuit in maxirna excellentia in intro-
itu maris. Quanta enim fuerit gloria Tyri,

Ezech. Ezechiel diffuse prosequitur. Et Ephraim
*X*l~interfe- e(?ucei a<^ interfectores * , id est Assyrios G
ctorem yel Hazaelem Syrise regem, filios suos.
Non sponte, sed necessitate compulsi, pa-
tres cum filiis tradiderunt se hostibus.

Consequenter Propheta precatur vel
prsenuntiat, auferri decem tribubus occa-
sionem superbiee : jam enim praedictum
est, quod de multitudine prolis inaniter

14 gloriabantur. Da eis, Domine, id est, rogo
ut des, vel dabis. Propheta enim heec orat
zelo justitiee et caritatis affectu, ne super-
biendo gravius peccent ; vel preenuntiat
ea more prophetico. Quid dabis eis ? Cur D

. queerit, nisi ut audientes reddat attentos ?
Et respondet : Da eis vulvam sine tiberis,
id est conjuges infecundas, et ubera aren-
tia, ut nec concipiant,nec lactent infantes.
Quod in multis feminis illorum erat im-

i\/iefj.\m, pletum : nam et Hazael scidit preegnantes.

' ig Omnes nequitiw eorum in Galgal : id

est, decem tribus peccata sua multiplici-

ter commiserunt in loco qui dicitur Gal-

Josuewz, gala, ubi Josue populum circumcidit, qui-
evit, et arcam ad tempus reposuit, ut patet

in libro Josue. Propter quod f I III Israel,
propter loci hujus solennitatem coluerunt
in eo idola sua, et alia innumerabilia com-
miserunt facinora. Quia ibi eccosos habui
eos, non quoad naturam secundum se con-
sideratam, sed ut tot peccatis contamina-
tam. Odio quippe sunt Deo impius et im- Sap.xiv.o.
pietas ejus ; sed impietas secundum se
oditur a Deo, impius vero ratione impie-
tatis, qua Deo dissimilis redditur. Simili-
tudo enim causa amoris, et dissimilitudo
odii causa est. Non quod in Deo sit ran-
coris affectus, quum ipse sit essentialiter
amor seu caritas ; sed odire asseritur eos
quos detestatur et reprobat. Denique con-
stat ex his, quod dum beneficiis Dei ab-
utimur, expediens est ut tollantur a nobis,
ne abutendo damnabilius pereamus. Unde
de lingua, quae data est ad laudandum
Deum, et ad proferendum utilia, orat Psal-
mista : Muta fiant labia dolosa. Itaque, p«.xix,i9.
Exosos habui eos propter multitudinem * *aiiasmo-
adinventionum ipsorum, id est innumera lltlam
vitia, qua? ex propria cogitatione conce-
perunt et effectui manciparunt. De domo
mea ejiciam eos, id est de terra Israel
quam eis concessi, vel domibus et urbibus
suis sibi a me collatis.

Non addam ut diligam eos, id est, de
captivitate ista non redimam eos, sed us-
que in finem sseculi derelinquam. Dicitur
autem Deus diligere eos quibus benefacit.
Simpliciter vero loquendo, diligit eos quos
ad bona gloriae praeordinavit, quibus in
preesenti dat bona gratiae gratum facientis.
Propterea, si nunc aliquem temporaliter
puniat usque ad mortem, hanc tamen pu-
nitionem ordinat ad bonum anima? ejus,
videlicet ne aeternaliter pereat, sed pur-
gatus et castigatus gratiam sortiatur, di-
citur eum diligere. Sic autem non afflixit
decem tribus ; sed temporaliter ac seter-
naliter eas reliquit pro majori utique par-
te, quia nec in captivitate pcenituerunt,
nisi pro modica parte, ut dictum est, et
ex libro Tobiae aliqualiter elici potest : id- Tob. i, 12-,
eo non addit diligere eos. Omnes princi-*m,i-
pes eorum recedentes.

278 ENARRATIO IN CAP. IX OSEE. — ART. XX

16 Percussus est Ephraim ab hostibus, et A vagi in nationibus, habitando inter gen-
partim occisus, partim translatus, vulne- tiles in locis non propriis, et per diversos
ratus aut venditus; radix eorum exsiccata errores atque peccata vagando.

est, id est, virtus generativa ipsis pro par- Postremo multa eorum qua? circa finem

te ablata est. Vel per radicem intelligitur hujus capituli dicta sunt, Judaeis qui Chri-

omnipotens virtus Dei, in qua primo erant stum crucifixerunt, posterisque eorum con-

quasi in radice fundati : quse dicitur ex- venienter aptantur. Illi enim a Romanis

siccata, non in se, sed quantum ad eos, gravissime arctabantur ; et Deus habuit

quibus cessavit rorem gratise, vim proli- eos exosos propter multitudinem adinven-

ficandi, ac cetera beneficia consueta influ- tionum suarum contra Christum. Ejecit

ere. Vel radix sunt sancti Patriareha?, qui quoque eos de domo sua, id est de Jeru-

malis filiis non subvenerunt. Fructum ne- salem et Judaea ; nec addidit eos dilige-

quaquam facient, meritorie operando, aut R re, sed usque in finem eorum desolatio

filios generando : quod non est de om- permanet. Omnes etiam principes eorum,

nibus universaliter intelligendum, alioqui puta pontifices, fuerunt recedentes a Chri-

tota gens illa jam defecisset. Quod et si sto. Sed et radix eorum quodammodo ex-

genuerint, interficiam amantissima uteri siccata est ; nec faciunt fructum virtutum,

eorum, id est eorum carissimos filios. Un- sed sunt arbores steriles. Abjecit insuper

vers. 12. de jam dixit : Absque liberis eos faciam. eos Dominus Deus, quia non audierunt

17 Abjiciet eos Dominus Deus meus de pro- vocem ejus, nec Christi preedicationem re-

pria terra in Assyrios^wia non audierunt ceperunt, dicentes : Non est hic homo a joann.w,

eum, id est, praeceptis divina? legis et ver- Deo. Unde usque in praesens sunt vagi in 16'

bis Prophetarum non obedierunt; et erunt nationibus.

ARTICULUS XX

EXPLANATIO MORALIS EJUSDEM CAPITULI NONI.

PER Israel legem Dei abjicientem, signi- C cium de falsis religiosis, sub habitu spiri-

ficantur mali Christiani, falsi religiosi, tuali cor sseculare atque carnale gerenti-

atque ha?retici. Quibus nunc dicitur : Noli bus : quibus dicit Jeremias : Scito et vide jer. «, 19.

la'tari, Israel, noli exsultare, id est, nec quia malum et amarum est te reliquisse

intus nec foris gaudete, sicut populi, id Dominum Deum tuum, et non esse timo-

est, quemadmodum lsetari possunt qui hu- rem ejus apud te. Jacobus quoque : Risus jacob.i\,o.

mane ac rationabiliter conversantur; quia vester in luctum convertatur, et gaudium

fornicatus es a Deo tuo, id est, prseceptis in mcerorem. Verumtamen isti exsultare

Christi non obtemperasti. Mali itaque non possunt et debent in spe miserationis di-

habent in se causam justa? laetitia?, sed vinae et in operibus pcenitentia?, gratias

incumbit eis dolere ac plangere ; nec glo- Domino referentes quod non statim quum

riari vel jactare se habent de hoc quod peccaverunt tam graviter,vindicavit in eis.

sunt christiani, sed humiliari et contrista- D Dilexisti mercedem super omnes areas tri-

ri, quod fidem Christi non adornaverunt tici. Hoc secundum sensum in pra?cedenti

operibus, et solo nomine seu fide informi articulo positum faciunt, qui actum pra?-

christiani consistunt. Et idem exstat judi- dicationis, vel cetera opera spiritualia ex

ENARRATIO IN CAP. IX OSEE.

ART. XX

279

Ad.xx,33-
35;I6'oc. iv,
12; I Thess.
11, 9; II

77iess.m,8.

Marc.na,
40; £uC.xx,

47.

Malth. iii,

;*. xxi, io.

Ibid. lxiii,

/•*. CXVlll,
63.

1 Cor. xi

27, 29.

Ps.xxvi,I3.
Ps. v, 6.

suo genere bona, exhibent fine praeposte- A
ro, scilicet propter commodum temporale
et corporales divitias : cujus oppositum
dicit se fecisse Apostolus ; quoniam tem-
poralia et corporalia, ad bona divina ac
spiritualia quasi ad finem sunt referenda :
cujus oppositum agunt avari atque hypo-
critae, imitanles Pharisaeos, qui ut ait Sal-
vator, devorant domos viduarum sub pro-
lixae orationis obtentu.

Area, id est, Ecclesia Dei, in qua velut
in horreo continentur fideles et sacramen-
ta ac alimonia animarum. lTnde Joannes B
Baptista dicit de Christo : Triticum con-
gregabit in horreum suum. Et Jsaias loqui-
tur Synagogae : Tritura mea et filia areae
meae, quse audivi a Domino exercituum,
annuntiavi vobis. Et torcular,id est passio
Salvatoris vel persecutio adversitatis.Unde
habetur in Isaia : Torcular calcavi solus.
Non pascet, eos : quia instructionem bono-
rum non advertunt ; nec participes sunt
meritorum Ecclesiae, quum sint extra ca-
ritatem; nec dicere possunt cum Psalmi-
sta, Particeps ego sum omnium timentium C
te; nec sortiuntur effectum, fructum seu
meritum dominica? passionis, quoniam sa-
cramenta Christi non venerantur, neque
suscipiunt ea reverenter. Insuper per ad-
versa non purgantur, quia non sustinent
ea patienter. Et vinum mentietur eis. Per
vinum intelligi potest sanguis Christi, sub
vini speciebus contentus : qui dicitur eis
mentiri, dum ejus potatione damnationem
potius quam salutem merentur. Qui enim
biberit calicem Domini indigne, judicium
sibi bibit, et reus erit sanguinis Christi. D

Non habitabunt in terra Domini, id est
in Ecclesia triumphanti seu patria, de qua
cantatur : Credo videre bona Domini in
terra viventium. Propter quod scriptum
est : Neque habitabit juxta te malignus,
neque permanebunt injusti ante oculos
tuos. Nunc quoque non habitant per cari-
tatem et sanctam conversationem in Ec-
clesia militanti, nec actualiter perfecte-
que pertinent ad mysticum corpus Christi,
quemadmodum de talibus fert Joannes in

prima sua Canonica : In nobis erant, sed Uoann.u,
non erant ex nobis. '

Reversus est Ephraim, id est, mundana
sibi adaugens est quilibet Christianus, in
^Eyyptum, redeundo ad saecularem vitam
et priores ignorantiae tenebras. Quocontra
admonet in prima sua epistola Petrus :
Succincti lumbos mentis vestrae, sobrii, per- i Petr. ■,
fecti, sperate in eam quae vobis offertur
gratiam, non configurati prioribus igno-
rantiae vestrae tenebris, sed secundum eum
qui vos vocavit, Sanctum : et ipsi sancti
in omni conversatione sitis. Et Paulus :
Nolite, inquit, conformari huic saeculo. Ta- Rom. xn,2.
les sunt carnales ac tepidi religiosi, qui
exterioribus consolatiunculis gaudent. Et
in Assyriis pollutum comedit. Assyrii in-
terpretantur dirigentes : per quos intelli-
guntur prudentes hujus saeculi, de quibus
ait Salvator, Filii hujus saeculi prudentio- Luc. xvi,8.
res filiis lucis in generatione sua sunt; et
Jeremias, Sapientes sunt ut faciant mala, Jer. iv,22.
bene autem facere nescierunt. Inter hos
comedit pollutum, qui illorum peccatis
communicat opere aut consensu, vel non
corrigit quum potest et debet. Unde horta-
tur Apostolus : Exite de medio eorum, et iicor.vi,
immundum ne tetigeritis.

Non libabunt Domino vinum. Per vi-
num frequenter designatur sapientia, quae
est notitia sapida. Qui ergo per sapientiam
sibi concessam Deum non veneratur, neque
fructuose ea perutitur, non libat Domino
vinum, sed dicitur ei illud Isaiae : Vinum
tuum mixtum est aqua. Et non placebunt
ei sacrificia eorum ex parte offerentium.
Qui enim non est in caritate, nihil facit Deo
acceptum seu meritorium. Et quamvis sa-
crificium novae legis, videlicet Sacramen-
tum altaris (quod pluraliter sacramenta
et sacrificia dicitur propter pluralitatem
specierum sub quibus consistit), sit sem-
per placitum Deo ex propria dignitate. ta-
men ex parte indigne offerentium dicitur
non placere, quamvis in se placeat, quo-
niam peccat qui offert imparatus. Quasi
panis lugentium luctu inordinato pro tem-
poralium ainissione vel de profectu alte-

17.

Is. i, 2:

280

ENARRATIO IN CAP. IX OSEE.

ART. XX

rius. Talium enim panis, id est lacrima?, A illam quae est unum de septem donis Spi-
seu operatio, Deo non placent. — Denique ritus Sancti,de qua Sapientiso primo indu-

Is. xi, 2.

in praecedenti articulo verba ista ad litte-
ram exposita sunt, ita quod per panem
lugentium, designatur cibus deflentium
mortuum. Sed nunc addam quod ibi omi-
si. Hieronymus enim, per panem lugen-
tium, litteraliter intelligit sacrificium le-
gis quod offerebatur pro mortuis. Unde
Glossa ait : Apud Judseos sacrificium pro
mortuo offerebatur, quse oblatio panis lu-
genlium dicitur, quia a lugentibus offe-

citur : In malevolam animam non introibit Sap. i, 4.
sapientia. Scito quoque te esse prophetam
insanum, dum tibi longam vitam promit-
tis, dicens illud Lucbr : Anima, habes mul- z«c.xn,i9.
ta bona reposita in annos plurimos ; re-
quiesce, comede, bibe, epulare. Tali enim
dicitur : Stulte, hac nocte animam tuam Tbid. 20.
repetent a te : quae autem parasti, cujus
erunt?

Speculator Ephraim,\d est prselatus Ec- 8

rebatur. Quum autem quis de illo come- B clesia?, cum Deo meo propheta, id est, a
debat, ipse immundus et sacrificium im- Deo quasi propheta effectus est, dum po-
mundum dicebatur. pulo futura preedicit, videlicet universale

Quid facietis in die solenni, in quo judicium, gaudia Beatorum, et pcenas re-
deberetis cum speciali devotione Deo va- proborum. Vel est propheta, exponendo
care, et negligentias dierum ferialium re- Scripturas et interpretando. Sic enim, se-

cundum Ambrosium, Apostolus loquitur
de Prophetis, dicendo : Prophetse duo vel
tres dicant, et ceteri taceant; itemque, Po-
testis per singulos prophetare. Laqueus
ruina' factus est super omnes vias ejus.
Hoc intelligi potest de prselato malo et bo-

!'.'

cuperare? quasi dicat : Dies solennes non
6 expenditis fructuose. Ecce enim profecti
sunt, id est, ab ecclesiastica unitate et cari-
tate recesserunt,a vastitate, id est propter
adversitatem tentationis seu persecutionis.

Luc.w\\,\i. De quibus in Evangelio scribitur : Quia ad

tempus credunt, et tempore tentationis re- C 110. Malus enim prselatus, est aliis directe
cedunt. AZgyptus congregabit eos. JEgyptus laqueus ruinse, quos male agendo, vel de-

\joann. v, figura est mundi hujus, qui totus in ma- bita omittendo, subvertit. Bonus quoque
ligno positus est : eos autem qui a Deo prselatus est aliis laqueus ruinse occasio-
recedunt, recipit mundus. Desiderabile ar- naliter et indirecte, quoniam multi sunt
gentum eorum, id est ssecularem pruden- qui ejus justitiam ferre non possunt, in
tiam quam dilexerunt, urtica hereditabit , quibus veritas parit odium, et suo supe-
id est pcenalis punctura damnationis :quia riori rebelles sunt. Insania, id est gravis

Rom.wnfi. ut dicit Apostolus ad Romanos, Prudentia error, irrationabilis vita, et bestialis con-
carnis, mors est ; lappa, id est spina seu cupiscentia, sunt in domo Dei ejus, id est
remorsus conscientiee, in tabernaculis, id in congregatione talis praelati, quae merito
est cordibus eorum. Synderesis enim re- esset Ecclesia Dei per caritatem, sed sola
murmurat malo; et dum impii intra se D fide Ecclesia est. Qui enim bono carent
redeunt, non veram mentis quietem seu pradato vel ei resistunt, multis modis in-
tranquillitatem, sed conscientiee remorsum saniunt.

inveniunt. Profunde peccaverunt, sicut in diebus

1 Venerunt dies visitationis. Dies enim

mortis et particularis judicii, singulis no-
bis indesinenter propinquat. Propter quod

/aco6.v,o. Jacobus dicit : Ecce judex ante januam
adsistit. Scito te, 0 Israel, stultum : id est,
tu, Christiane, qui fide, non caritate et
opere, christianus es, nosce te esse stul-
tum, quia non habes sapientiam veram,

I Cor. xiv,
29.
Ibid. 31.

Gabaa. Hoc competit omnibus qui ex pro-
posito, deliberatione, habitu vitioso, ani-
mo indurato, Deum offendunt, qui diffi-
culter sanantur; qui autem peccat ex sola
ignorantia, infirmitate vel passione, sana-
tur faciliter.

Quasi uvas in dcscrto inveni Israel, id
est electos gentiles mihi pretiosos et ca-

KNARRATIO IN CAP. IX OSEE.

ART. XX

281

19.

ros, quos posl, passionem pcr Apostolos ad
fidem converti. In cacumine ejus, id est
in prsBcipuo statu seu principio militantis
Ecclesia3, vidi patres eorum, id est Apo-
stolos, qui eos spiritualiter genuerunt in
Christo, sicut ad Galatas scribit Apostolus :
Gaiat.iv, Filioli, quos iterum parturio, donec for-
metur Christus in vobis. Ipsi autem, non
iidem numero, sed quidam de fide ipso-
rum, intraverunt ad Beelphegor. Tales
sunt avari, gulosi et lubrici, quorum deus
PhiUpp.m, est vel aurum, vel venter, aut venus : qui
abalienati sunt a Deo et abominabiles,
sicut ea quse colunt ac diligunt.

11 Ephraim quasi avis avolavit : id est,

talium quilibet celeriter a Deo recessit,
tanquam levis et vagus : quorum gloria
est a partu et ab utero, id est in actibus
venereis seu multitudine filiorum carua-
lium, qui plerumque filiis suis privantur.

13 Ephraim ut Tyrus erat, id est, ecclesia
malignorum olim in Baptismo vel postea,
erat tanta gratia totque virtutibus adorna-
ta, quot terrenis divitiis Tyrus quondam
abundavit; Ephraim educet ad interfecto-
res filios suos, id est, daemonibus anima-
rum occisoribus exponit posteros suos seu
imitatores, quos in propriis fovet pecca-
Ps. xvi, H. tis, quemarimodum scriptum est : Dimi-
serunt reliquias suas parvulis suis. Hoc
faciunt et mali praelati, pestiferique docto-
Matih.w, res, de quibus dicitur : Caeci sunt et duces
csecorum. Hi pariter cadunt in lacum ge-
hennae, traduntque se ipsos adversariis
suis deemonibus, quibus dant locum.

15 Omnes nequitiaz eorum in Galgal, id est

in volutabro vel coeno carnalis seu turpis
affectionis, ex qua prodeunt vitia. Galgal
autem interpretatur revelatio, vel voluta-
brum. Ibi exosos habui cos : quoniam pro-
pter interiorem immunditiam displicent
Deo homines operaque eorum. De domo
mea ejiciam eos, id est de societate electo-

A rum militantis ac triumphanlis Ecelesiae.
De militanti quippe Ecclesia scribit Timo-
theo Apostolus : Scias quomodo te oporteat i Tim. m,
conversari in domo Dei, quae est Ecclesia
Dei vivi, columna et firmamentum verita-
tis. Non addarn ut diligam eos, quoniam
aeternaliter damuabuntur. Omnes princi-
pes eorum, id est negligentes praelati ac
impii dominatores, sunt recedentes a Deo
per culpam, quaerentes semetipsos potius
quam aliorum salutem.

Percussus est Ephraim, id est, mali 16

B Christiani per peccatum laesi sunt a dia-
bolo, et in naturalibus vuluerati, atque ad
opera bona ineptiores effecti. Radix eo-
rum, id est gratia, in qua fuerant radicati,
exsiccata est, id est destructa, quia non
habuit humorem bonee operationis se con- iac.vm.e.
servantis, nec divinae pietatis influentia est
compluta : quod contigit ex eorum negli-
gentia. Unde et pcenitens ait in Psalmo :
Percussus sum ut fcenum, et aruit cor Ps. ci, s.
meum, quia oblitus sum comedere panem
meum. Eructum nequaquam facient : quo-

C uiam nemo potest sine gratia promereri,
vel fructus spirituales producere, de qui-
bus ad Galatas dicit Apostolus : Fructus Gaiat. v,
Spiritus est : caritas, gaudium, pax, pa- "'
tientia, longanimitas, bonitas, etc. Qtiod et
si genuerint spiritualiter vel carnaliter si-
bi similes in peccatis, ita quod patrem
sequatur sua proles, interficiam amantis-
sima uteri eorum, id est, eos quos maxi-
me dilexerunt, et ex utero suo, id est
corde per instructionem pestiferam, vel
ventre per carnalem propagationem, ge-

D nuerunt in esse natura?. aut culpa? seu
utroque, occidam, omne spirituale ac be-
atificum esse subtrahendo, eosque dam-
nando, ita quod spiritualiter nihil erunt,
imo et nihil respectu ultimi finis et ele-
ctorum, qui esse gratiae vel gloriae sunl
sortiti.

282

ENARRATIO IN CAP. X OSEE. — ART. XXI

ARTICULUS XXI

EXPOSITIO LITTERALIS CAPITULI DECIMI : VITIS FRONDOSA ISRAEL.

OC loco ostendit Propheta qualiter de-
cem tribus beneficiis Dei abusae sint.
Et ut earum ingratitudo clarius innote-
scat, primo inducit quales olim erant dono
piissimi Dei. Vitis frondosa Israel, id est
Synagoga seu domus aut familia decem
tribuum : de quibus Propheta nunc speci-
aliler tractat, quamvis quod dicit, toti duo-
decim tribuum Synagogae olim convenerit,
quae fuit similis vineae pulchrae, frondibus
ac uvis fecundae. Habuit enim multas per-
sonas tanquam frondes vel uvas, erantque
personse illaB fructibus virtutum ornatae,
antequam idololatria tempore Jeroboam
subintravit. Propter quod subditur : Fructus
adcvquatus est ei, id est, secundum multi-
tudinem ac pulchritudinem suam,fructum
protulit operum bonorum, ita quod nu-
mero hominum et merito vitae proportio-
nabiliter crevit, maxime tempore David
et Salomonis. Vel, Fructus adaequatus est
ei, quoniam terra eis concessa, fertilis-
sima fuit, et populo sufficientiam terrae
nascentium protulit. Sed prima expositio
melior est, quoniam Septuaginta inter-
pretum translatio talis est : Fructus mul-
tus in ea.

Denique, pro eo quod nostra translatio
continet, Vitis frondosa Israel, Aquila trans-
tulit, Vitis aquosa Israel : quod secundum
Hieronymum, in malam partem accipitur,
pro his qui cultu Dei relicto, venerati sunt
idola. Vitis enim aquosa nisi fuerit a vi-
nitore putata, tota in frondes excrescit, et
humorem quem debuit in vina mutare,
superflua foliorum ac frondium extensio-
ne dispergit. Totae erant decem tribus cre-
scentes in multitudinem hominum, sed
fructum bonae conversationis Deo agricolae
non exhibentes : quia pro eo quod debu-

A erunt facere uvas, fecerunt labruscas. — u. v, 2.
Solet autem populus Israel nomine vineae
designari : sicut in Psalmo, Vineam de ^lxx.x.o.
.Egypto transtulisti; et in Jeremia, Pastores Jer. m, 10.
multi demoliti sunt vineam meam; et in
Isaia, Vinea Domini Sabaoth, domus Israel. /s. v, 7.
De qua in Evangelio ait Salvator : Homo jfouA.x»,
quidam plantavit vineam, et locavit eam i?3; iucx*'
agricolis. Quae quondam in tantum fuit
frondosa, ut dicat Psalmista : Extendit ps. umx,
palmites suos usque ad mare, et usque ad 12"
lliimen propagines ejus.

B Deinde scribitur ingratitudo atque abu-
sio vineae hujus. Seeundum multitudinem
fructus sui multiplicavit altaria, id est,
quo copiosior fuit in divitiis et multitu-
dine populi, eo plura construxit altaria ad
idola honoranda ; juxta ubertatem terrai
sua>, id est secundum quod terram fertilis-
simam possidebat, exuberavit simulacris,
id est, plurimis idolis abundavit, diversa- osee vm,
rum gentium deos colendo, ut dictum est. !1' 14,
Divisum est cor eorum. Hoc dupliciter 2
elucidatur. Primo, secundum Hebraeos, qui

G (ut refert Hieronymus) dicunt quod quam-
diu reges decem tribuum et ipsae tribus
pari consensu idola honorabant, non venit
captivitas : quia tunc culpa populi aliquo
modo excusabatur propter imperium atque
tyrannidem regum, inducentium subditos
ad idololatriam, imo et prohibentium ne ih.jR^. xu,
irent ad sacrificandum in Jerusalem Domi- 2i
no. Ultimus vero rex Israel dictus Osee,
qui licet fecerit malum coram Domino,
non tamen sicut patres ejus, 11 1 legitur ivneg.xvn,
quarto Regum, praecepit ne vituli aurei 2'

D tanto studio colerentur; sed dedit licen-
tiam populo eundi et sacrificandi in Je-
rusalem : cui populus contradixit. Sicque
divisum fuit cor populi a corde regis, et

ENARRATIO IN CAP. X OSEE.

ART. XXI

283

nullam idololatrise excusationem habebant.
Propter quod mox venit extrema captivi-
tas, sicut subjungitur : nunc interibunt, id
est, protinus ab Assyriis vastabuntur. Qui-
dam enim eorum erant occisi ; alii autem
translati, quos fecit Salmanasar rex Assy-
riorum habitare juxta 1'lumen Gozan in

ivflej/.xvn, civilalibus Medorum, ut scribitur quarto

Regum. — Secundo exponitur sic : Divi-

sum est cor eorum, id est, partim Deo,

partim idolis ministrando, atque in duas

iii Reg. partes claudicando, habent mentem divi-

xv'"'21' sam, non totaliter Deo se unientem.

Ipse Deus omnipotens per manum As-
syriorum confringet simutacra eorum, id
est idola et vitulos aureos Israelitarum, au-
rum et alia pretiosa sibi inde tollentium,
et depopulabitur aras eorum, id est alta-
ria idololatrise deputata.

3 Quia nunc dicent filii Israel : Non est
rcx nobis. Hoc dicere poterant, capto jam
ultimo eorum rege Osee. Yel dixerunt hoc
jam ante, ut ideo dicant, Regem non habe-
mus, quoniam nunc quem habemus, non
potest regise dignitatis officium exercere
in nobis, adversariis nostris reluctando. Ad
utrumque istorum quod sequitur, pertinet.
Non enim timemus Dominum : idcirco
meruimus nostrum perdere regem, nec
ipse potuit nos tueri, quibus restitit Deus.
Et rex quid faciet nobis? id est, quid po-
terit nos juvare rex homo, quum Deus rex
omnipotens nobis resistat? Istud prsecipue
dicebant boni in decem tribubus, qui pro-
pter peccata in Deum commissa, fateban-
tur populum Israel opprimi.

Deinde Propheta ex parte Dei redarguit
populum istum, verbis pseudoprophetarum

4 acquiescentem. Loquimini verba visionis
inutilis, id est, verba falsorum propheta-
rum, vobis pacem et prospera pollicen-
tium, repetite cum credulitate et allega-
tione, quasi oppositum vobis evenire non
poterit. Vel istud est verbum populi ad
pseudoprophetas, a quibus desiderabant
prospera sibi sponderi.Sed quoniam spon-
sio talis fuit conficta et fallax, sanctus
Osee rem ipsam respiciens, vocat verba

A illa prophetica, verba visionis inutilis :
quia re vera sic fuit, licet populus Israel
non ita putaverit. Et simili modo dicitur
in Isaia : Loquimini nobis placentia, vi- /«. xxx, 10.
dete nobis errores. Et ferietis focdus cum
mendacio, id est, cum sermonibus falsis
seu deceptoribus vatibus consensum seu
confoederationem habebitis, dicendo : Pax Ezech.xm,
erit nobis. Et germinabit quasi amaritu-
do, id est, confcederatio ista tanquam se-
men amarum, producetj udicium damna-
tionis super sulcos agri, id est habilatores

15 terrse vestrse, per modum sulcorum ab
Assyriis opprimendos, eo quod tali pacto
consenserint.

Vaccas Bethaven, etc. Ilunc locum Hie- 5
ronymus et ejus sequaces ita exponunt :
Vaccas, id est vitulum aureum, qui deri-
sorie dicitur vaccse, ponendo plurale pro
singulari, quemadmodum in Exodo dixe-
runt filii Israel de vitulo aureo : Isti sunt Exod.
dii tui, Israel, qui te cduxerunt de terra *""'
^Egypti; Bethaven, id est vitulum istum
positum in Bethel, qua; alio nomine dicitur

G Bethaven, id est domus idoli; coluerunt
habitalores Samarice, id est decem tribus.
Potest enim nomine Samarise, urbs me-
tropolitana vel tota regio decem tribuum
designari. Signum autem quod coluerunt
vitulum istum ex corde, est quia luxit
super eum, id est de vitulo isto, populus
ejus : id est, decem tribus planxerunt ac
doluerunt, dum vitulus iste missus fuit
regi Assyriorum, ut statim dicetur. Inge-
muerunt ergo quod deus quem colebant,
esset eis ablatus. Et wditui ejus, id est

D sacerdotes custodes vituli : aeditui namque,
quasi sedem idoli tuentes, dicuntur; super
eum, id est de vitulo isto, exsultaverunt :
quia pro vitulis aureis quos furtim sustu-
lerunt, reposuerunt vitulos eeneos deaura-
tos. Unde quum vituli deaurati exportati
fuerunt, gaudebant quod furtum eorum
mansit occultum. Istud, ut refert Hierony-
mus, dicunt Hebrsei. Exsultaverunt ergo
seditui in gloria cjus, id est in auro quo
vitulus tam pretiose et gloriose erat forma-
tus; vel, In gloria ejus, id est in aureo

19.

284 ENARKATIO 1N CAP. X OSEE. — ART. XXI

vitulo, quod fuit gloria populi; rjuia mi- A timor iste fuerit reverentiae : ideo pro

r/ravit ab eo, id est, quia vitulus recessit a Timuerunt, transtulit, Goluerunt.
populo, secundum populi sestimationem. Sed dicendum, quod expositio S. Hiero-

Putabant enim aureum vitulum sublatum, nymi atque translatio ejus sint verae; nec

et ad Assyrios missum. Siquidem et ipse ad improbationem expositionis ejus suffi-

vitulus deauratus, in Assur delatus est, cit simpliciter dicere quod videatur extor-

munus regi ultori, id est, regi Assyriorum ta. Ex prsedictis etiam constat, quod non

transmissus est a rege Israel pro munere : sit extorta, sed textui consona : propter

qui rex Assyriorum dicitur ultor, quia fe- quod Glossa et Beda et alii communiter

cit vindictain in regem SyriaB, impugnan- eam sequuntur. Ad secundum argumen-

tem regem lsrael. Legitur autem quarto tum dicendum. quod conjunctio, Quia, non

1y.Ae0.xv, Regum, quod Manabem rex Israel misit semper in Scripturis dicit causam a prio-
Phul regi Assyriorum mille argenti talen- B ri, quffi est causa rei, sed saepe denotat a

ta, ut sibi preeberet auxilium, inter quae posteriori, quae est causa signi, sicut in

aliqui dicunt vitulos praedictos fuisse di- Psalmo : Confitebor nomini tuo, Domine, p*.un,8,9.

rectos. Confusio Ephraim, id est regem quoniam bonum est ; quoniam ex omni

Israel, qui dicitur Ephraim, quoniam pri- tribulatione eripuisti me. Non etiam dicit

mus rex decem tribuum fuerat Ephrataeus, semper causam dicti praecedentis, sed sub-

capiet, id est, operiet et implebit; et con- inde exprimit causam dicti sequentis, ut

fundetur Israel in voluntate sua, id est in illo Jeremiae : Quia stulte egerunt pasto- /er.x.at.

in eo quod fecit secundum proprium pla- res, propterea omnis grex eorum dissipa-

citum, non secundum Deum, procurando tus est. Itemque in Psalmo : Quia melior Ps. txxxm,

videlicet sibi auxilium impii regis per mis- est dies una in atriis tuis super millia, ele- '

sionem sacrilegorum donorum. Quum enim gi abjectus esse in domo Dei mei. Itaque,

rex Assyriorum cognovisset quod vituli G Quia, hoc loco notat causam a posteriori,

non essent aurei, sed deaurati forinsecus, ut lucet ex elucidatione inducta. Ad ter-

iratus est vehementer, putans fraudem a tium dico, quod nequaquam putare debe-

rege, non a sacerdotibus, factam; scripsit- mus B. Hieronymum dictum illud de furto

que regi Israel quod factum fuit : quo au- et deauratione vitulorum finxisse, nec di-

dito confusus est, et inde magis displicuit, ceret hoc asseri ab Hebraeis, nisi de hoc

unde placere speravit. certus fuisset, quia saepissime contulit cum

Porro contra hanc expositionem quidam Hebraeis. Nec sequitur : Babbi Salomon

multipliciter arguit. Primo, quia videtur non dicit hoc, ergo non est. Praeterea trans-

satis extorta. Secundo, nam conjunctio, latio Hieronymi hoc loco bona est, et He-

Q.iia, exprimit causam dicti praecedentis; braicae consona veritati : imo translatio

sed quod dictum est, Quia luxit populus Septuaginta interpretum magis consonat
ejus, non est causa quod habitatores Sa- D translationi Hieronymi, quam litterae quam

mariae colebant vitulos. Tertio, quoniam praedictus adstruit in Hebraeo haberi. Sic

dictum illud de furto et deauratione vitu- enim transtulerunt Septuaginta : Apud vi-

lorum, videtur confictum, eo quod Babbi tulum domus On morabantur, qui habi-

Salomon inde nil referat. Dicit ergo in He- tabant in Samaria. Per hoc namque, quod

braeo sic haberi : Ad vaccas Bethaven ti- dicunt eos esse moratos apud vitulum do-

muerunt habitatores Samariae, id est, pro- mus On, id est Bethaven, datur intelligi

pter asportationem vituli aurei ad regem quod cultui idoli insistebant. Verum esse

Assyriorum, timuerunt habitatores Sama- potest, quod dictio Hebraica sit sequivoca

riae, ne propter inhonorationem hanc vi- ad Timuerunt, et Coluerunt.
tuli aliquid mali eis accideret. Noster Transire fecit Samaria regem suum : 7

autem translator videtur credidisse quod id est, decem tribus per idololatriam me-

ENARRATIO IN CAP. X OSEE. — ART. XXI 28o

ruerunt regnum sibi auferri, et regem su- A ulto illo peccato, non processerunt ad vin-

um transire, id est deficere, ita quod nul- dicandum injuriam Dei in filios Dan, qui

lum de cetero regem habent. Potest quoqtie idolum Michae coluerunt. Potius quippe et Judk.xsm,

specialiter accipi de nltimo rege eorum primo debebant ulcisci injuriam Dei,vi-3L

Osee, quem fecerunt secum transire in delicet idololatriam, et destruere idolum

manus hostiles, per hoc quod consilium Michae, quam humanam injuriam. Quia er-

ejus abjecerunt non eundo in Jerusalem go non correxerunt scelus quod corrigere

ad sacrificandum Domino, praesertim quia debebant atque valebant, participes erant

et ipse Osee aliunde peccavit, quamvis mi- in malo. Denique factum illud de idolo Mi-

nus quam praedecessores ejus. Quasi spu- chae, contigit circa tempus quo oppressa

mam super faciem aqilaz, id est viliter at- fuit uxor Levitae.

que celeriter, sicut spuma est res vilis, et Non comprehendet eos in Gabaa pra'li-

cito discurrit ac dissolvitur, currendo in B um. Hoc Beda ita exponit : Non compre-

superficie aquse. hendet, id est, populus Jsrael non periit

8 Et disperdentur , id est, ab Assyriis de- in bello contra filios Benjamin, super filios
struentur, excelsa idoli, id est loca subli- iniquitatis, id est ob id quod contra filios
mia in quibus idola coluerunt : quod ido- Benjamin praedicti sceleris auctores aut
lum fuit peccatum Israel, id est materia defensores congressi sunt (in hoc enim, ut
maximi peccati Israelitarum, qui in vitu- dictum est, bene fecerunt); sed quoniam
lorum aliorumque adoratione deorum gra- non vindicavit heec plebs in primis inju-
vissime peccaverunt. Lappa et tribulus, id riam Dei, destruendo Micham et domum

est herbae infructuosae sponte nascentes, ac idolum ejus, propter quod bis victi fu- md. w,

videlicet spinae, vepres, urticae, etc, ascen- erunt a filiis Benjamin : et redit hoc in 2I' 2o-

dent super aras eorum, id est super loca al- idem cum preeinductis, quia et Micham et

tarium sacrilegorum ab Assyriis destructo- G tribum Dan tenebantur occidere. Secun-

rum : per quod insinuatur longa desolatio dum hanc autem expositionem Propheta

terrae. Et dicent, captivitate jam instante, ponit futurum pro praeterito, scilicet Com-

prae vehementi pavore, montibus, Operite prehendet, pro Comprehendit. — Hierony-

nos; et collibus,Cadite super nos. Per quod mus vero videtur ita exponere : Non com-

innuitur, quod magis optabant mori su- prehendet, id est, non invadet ac superabit,

bita morte, quam videre ea quae inferunt eos, scilicet decem tribus, in Gabaa, id est

mortem, et crudelissimis hostibus tradi. ratione ptignae quam populus Israel intu-

Siquidem gravior mors exspectata, quam lit Gabaonitis propter oppressionem uxo-

illata. Hoc quoque dixerunt Judaei tempore ris praefatae, prwlium captivitatis quo jam

captivitatis suae ab exercitu Bomanorum, dejiciendi sunt, sicut subjungitur.

quemadmodum Christus bajulans sibi cru- Juxta desiderium meum, id est, secun- 10

Luc. xxiii, cem, praedixit : Tunc incipient montibus D dum propriam voluntatem et zelum justi-

dicere, Cadite super nos, etc. tiae meae, quo impiorum justam punitio-

9 Ex diebus Gabaa, id est a tempore quo nem amo, corripiam eos, tradendo manibus
/«rfic.xix, filii Benjamin in Gabaa civitate sua sce- Assyriorum. Juxta hunc modum loquendi

leratissime oppresserunt uxorem Levitae, ait Dominus in Isaia : Heu ! ego consola- js. i, 24.

peccavit Israel, id est duodecim tribus : bor super hostibus meis, et vindicabor de

non quia peccatum illud in filios Benja- inimicis meis; et apud Ezechielem : Com- Ezech.v,n,

min ulti sunt (in hoc enim bene fecerunt : plebo furorem meum, et requiescere fa-

quamvis, secundum Hieronymum, moti ciam indignationem meam, et consolabor.

fuerint ad pugnam illam magis ex naturali Itaque Deus sanctus et justus laetatur in

dolore, quam amore justitiee), sed propter punitione pravorum. Sed obviare videtur

illud quod subditur : ibi steterunt, id est, illud Sapientiae : Deus mortem non fecit, sap. i, 13.

286

KNARRATIO IN CAP. X OSF.K. — ART. XXI

nec laetatur in perditione vivorum; et il-
ro6.iii.22. lud in Tobia, Non delectaris in perditioni-
bus nostris. Et respondendum, quod Deus
non gaudet in daninatione seu punitioue
homiuum, iu quantum suut homines, sed
in quantum impcenitentes, vel iu quautum
temporalis afflictio expedit eis, tanquam
medicinale emplastrum. Sic quoque non
delectatur in ipsa perditione vel punitio-
ne, in quantum sunt quaodam mala ac pri-
vativa, sed ut sunt effectus justitise. Pro-
Prov. 1,26. pter quod ait in Proverbiis : Ego quoque
in interitu vestro ridebo, et subsannabo,
quuin vobis quod timebatis, evenerit. In
his autem atque similibus verbis loqui-
tur Deus affectu ac more humano, quia
et desiderium proprie sumptum, videlicet
pro appetitu boni absentis, non competit
Deo, in quo praesentialiter aeternaliterque
consistit omuium bonorum atque pulchro-
rum ac desiderabilium perlecta possessio.
Congregabuntur super eos populi, id
est, collectim in eos irruet exercitus cum
rege Assyriorum adveniens, quum corri-
pientur propter duas iniquitates suas, id
est omissionis divini cultus, et commissio-
nis idololatriae. Unde apud Jeremiam lo-
Jer. M, 13. quitur Dominus de regno Juda : Duo ma-
la fecit populus meus : me dereliquerunt
fontem aquae vivae, et foderunt sibi cister-
nas dissipatas. Quidam per duas iniquita-
tes, intelligunt duos vitulos aureos; alii,
quod injuriam Dei non vindicaverunt in
cultoribus idoli Michae, et vitulos aureos
adoraverunt. Sed non apparet quod isti ab
Assyriis capti, puniti sunt propter pecca-
tum quod contigit tempore Michae et Judi-
cum. Possumus quoque, per duas iniquita-
tes intelligere persecutionem Prophetarum
et idololatriam, vel idololatriam et contem-
ptum praecepti seu exhortationis Osee re-
gis Israel, ut irent et sacrificia Deo offer-
rent in templo Jerusalem.
11 Ephraim vitula clocta diligere trituram.

Secundum Hieronymum, locus iste usque
ad finem capituli, magnis est obscuritati-
bus involutus.Denique consuetudo sancta-
rum est Scripturarum, maxime prophetali-

A um, ut per tropologiam atque metaphoram
historiae exprimat veritatem. Ait ergo :
Ephraim vitula, etc, id est, decem tribus
pares sunt vaccae seu vitulae terenti seu
triturauti in horreo, hoc est excutienti gra-
na a paleis, ferreos orbes ad hoc deputa-
tos super segetum acervos trahendo, se-
cundum quod moris est grana excutere in
Pala3stina : quae vitula amat trituram, id
est locum triturae, vel fruges seu messem
excutiendam. Quemadmodum itaque vitu-
la talis amat trituram, quia alitur ibi, jux-

B ta illud, Non alligabis os bovi trituranti : Deutw,
unde non vult inde cito exire; et si percus- *; lCor-lx'
sa ac fatigata parumper egreditur, tamen
statim revertitur ut pascatur : sic populus
Israel dilexit idololatriam. Et licet ob hoc ivxeg.wu,
frequenter castigaretur et hostibus trade- 7 et seq-
retur, noluit tamen reverti ad Dominum ;
et si interdum rediit, non diu adhaesit,
sed mox ad idololatriae rediil vitia : quod
etiam constat in libro Judicum. Cujus de- judic.n,io
bita pcena subjungitur. et seq-

Et ego transivi, id est, transire feci ho-

C stes eorum, puta Assyrios, super pulchri-
tudinem colli ejus, id est super pulchra,
delicate nutrita, superba atque rebellia
colla decem tribuum, subjugando eas to-
taliter hostium potestati conculcantium
eas. Juxta quem modum loquendi ait Isa-
ias : Posuisti dorsum tuum transeuntibus. Cf./s.u,23.
Deus enim resistit superbis, et dejicit eos. \Petr.v,a.
Ascendam super Ephraim, id est, per ad-
ventum Assyriorum opprimam eos. Arabit
Judas : id est, duae tribus, videlicet Juda
et Benjamin cum filiis Levi, visa decem

D tribuum extrema punitione et captivitate,
cceperunt corda sua excolere, et vomere
pcenitentiae a pristina duritia frangere, at-
que ad virtutes disponere : quod factum
est tempore Ezechiee, qui eos hortabatur u par.
ad hoc. Confringet sibi sulcos, id est, obi-
cem gratiae tollet a se, et virtutum dura ac
terrena obstacula conteret, Jacob, id est,
tam illi qui ex decem tribubus manus ho-
stium evaserunt, et ad consilium Ezechiae
Deum verum coluerunt, venientes in Jeru-
salem ad faciendum Pascha, sicut per lit-

XXIX, XXX.

ENARRATIO IN CAP. X OSEE. — ART. XXI 287

teras eis intimaverat Ezechias (de qua re A lerunt : Illnminate vobis Iiimen scientise, id

h. xvn, 7; Isaias prophetice prsenuntiavit, et secun- est, bene agendo adipisci satagite veram

upar***< (\0 Paralipomenon clarius recitatur), quam prudentiam et sanct;e discretionis splen-

illi qui ex regno Juda ad meliora inducti dorem, per quem valeatis discernere qua-

sunt ex consideratione captivitatis decem liter justitia per misericordiam sit tempe-

tribuum. randa, et econtra. Sicque Propheta docet

42 Seminate vobis injuslitia, id est, opera nos tria habere, dicendo : Seminate in ju-

bona secundum prsecepta legis juste per- stitia, elc. Pro quibus orat vir sanctus :

agite, et velut semina qusedam prsemittite, Bonitatem et disciplinam et scientiam do- p«.Cxvm,

ut felicem mercedem in futuro obtinea- ce me. Quod autem lumen scientiae ob- GG-

Gaiat.wfi. tis : quse enim seminaverit homo, hsec et tineatur recte conversando sen prsecepta

metet ; et metite, id est, opera bona per implendo, constat ex eo quod scriptum est

modum seminis sata colligite, in ore mise- B in Ecclesiastico : Fili, concupiscens sapi- Eccii. 1,33.

ricordia?, id est in communicatione pieta- entiam, conserva justitiam, et Deus prse-

tis sincerse, quatenus de bonis operibus bebit illam tibi. Et iterum scriptum est : AMrf.x1.111,

non intnmescatis, sed mutuo gratiam di- Pie agentibus dedit sapientiam. 37,

vinitus datam communicetis, secundum Prseterea, quia Osee novit ista doctrinse

quod scriptum est in prima Petri episto- suse monita non esse perfecte implenda a

iPetr. iv, la : Unusquisque sicut accepit gratiam, in populo, nisi pro tempore Christi ac evan-

10- alterutrum illam administrantes. Sit ergo gelicse legis, adjecit : Tempus autem re-

justitia per misericordiam temperata, ne quirendi Dominum per caritatem et re-

sit crudelis, sed peccatoribus condolens, formationem perfectam ac opera bona, erit

omnibusque benigna, quemadmodum ad quum venerit qui docebit vos justitiam,

flom.xv.i. Romanos admonet Paulus : Debemus nos id est Christus, quando videlicet per se
firmiores aliorum imbecillitatem portare, C ipsum, et deinde per Apostolos, evangelicse

et non nobis placere. Innovate vobis, id legis perfectionem cceperit prsedicare. lTn-

est,ad salutem vestram intus recens facite, de in Isaia de Christo ait Pater ccelestis : In ;s. un, 11.

novale, id est cor seu agrum cordis vomere scientia sua justificabit ipse servus meus

pcenitentise nunc proscissum.Novale enim, plurimos. Tunc enim electi Judsei toto ad

ad litteram, dicitur ager nunc primum Deum conversi sunt corde. Hinc habetur

proscissus. Hoc est quod admonet Aposto- in Psalmo : Orietur in diebus ejus justitia, ps.Lxxi,7.

Ephes.w, lus : Renovamini spiritu mentis vestrse, et abundantia pacis. — Quidam exponunt

UiCoiou. e^ exujte veterem hominem cum actibus istud quod ait, Quum venerit qui docebit,

/>s.l,i2. suis. Propter quod orat Psalmista : Cor etc, de Ezechia rege, qui docuit populum u par.

mundum crea in me, Deus, et spiritum re- colere Deum. Quod non videtur conveni- ««-"«■

ctum innova in visceribus meis. Oportet enter dictum, quia Osee hsec dixit immi-
itaque vetera vitia abjectare, spinas pas- D nente decem tribuum captivitate, quae fa-

sionum et tribulos inordinationum eradi- cta est undecimo anno imperii Achaz : et

Zi<c.vm,i5. care, et semen verbi coelestis corde puro tunc Ezechias habuit viginti circiter an-

recipere. Propterea in Jeremia habetur nos. Achaz namque regnavit sedecim an- WReg.xvi,

Jer. iv, 3. Novate vobis novale, et nolite serere su- nis, et Ezechias coepit reenare quum esset 2;

Ibid. xviii

per spinas. Qui autem passiones et vitia viginti quinque annorum. Pauci quoque 2.

de agro cordis sui non abjicit, habet time- ex decem tribubus acquieverunt consilio

rc ne Christus eum visitans, dicat illud Ezechise. Aptius ergo de Christo accipitur,

Prou.xxiv, Proverbiorum : Per agrum hominis pigri qui in Isaia protestatur, Ego qui Ioquor ;«.uw.i.

transivi,et ecce totum repleverunt urticse. justitiam; qui preeceptis legis adjecit evan-

Pro eo quod nostra translatio continet, gelicorum consiliorum justitiam : Nisi, in- M,ttth. v,

Innovate vobis novale, Septuaginla transtu- quiens, abundaverit justitia vestra plus -°-

288

F.NARRATIO IN CAP. X OSEE. — ART. XXI

quam Scribarum ot Pharisaeorum, non in-
trabitis in regnum ecelorum.

Gonsoquenter ait Propheta ad decem tri-
bus, sibi inobedientes in praedictis doctri-

nis : Arastis impietatem, id est, peccata in
animo concepistis per cogitationem et con-
sensum ; iniquitatem messuistis, id est,
ad effectum impie cogitata deduxistis, vel
captivitatem pro mala aratione recepistis ;
comedistis frugem mendacii, id est, fru-
ctum erroris consecuti estis, et vobis in-
corporastis, delectando in vitiis, vel expe-
riendo pro peccatis debitas pcenas, sicque
fecistis directe contraria documentis prae-
habitis. Quia confisus es, o popule decem
tribuum, in viis tuis, id est peccatis et
actibus idololatriae, aestimans te liberan-
dum ab hostibus idola invocando; confi-
sus es quoque et in multitudine fortium
tuorum, id est principum, potentium at-
que nobilium, vel in robore tui exercitus
et multitudine pugnatorum, non in Deo.

Consurget tumultus in populo tuo, id
est, exercitus Assyriorum cum tumultu,
sonitu seu clangore invadet te; vel, Gon-
surget tumultus, id est sonus confusus et
ululatus, in populo tuo fugiente Assyrios ;
et omnes munitiones tuae, id est fortalitia
atque praesidia, vastabuntur ab hostibus
jam prsefatis ; sicut vastatus, id est captus
ac interfectus, est Salmana, princeps Ma-
dianitarum, a domo, id est populo seu fa-
milia, ejus, videlicet Gedeonis, qui judi-
cavit, id est, reprobavit atque damnavit,
Baal, idolum quod coluit Israel : cujus
Judic. vi, fanum quoque Gedeon destruxit, et lucum
!o~27, aramque demolitus est. Aliqui textus ha-
bent, Qui vindicavit Baal, id est, Gedeon
in Baal vindictam exercuit. De hac re ple-
nius legitur in libro Judicum, ubi habetur

A quod Gedeon cum suo exercitu persecu- Judic.sw,
lus est Zebee et Salmana, comprehendit- 12'21,
que eos, et propria manu occidit. Nunc
tamen dicuntur vastati a domo Gedeonis,
quia cooperabatur Gedeoni in persequen-
do et capiendo. Gonsensit insuper ei in hoc,
quod illos occidit. Istud itaque contigit in
die pratlii, quando Gedeon cum viris tre- ibid. vu,
centis pugnavit contra maximum exerci- l6etseQ-
tum Madianitarum, matre super filios, id
est de filiorum interfectione, allisa, id est
nimio mcerore confracta, vel simul cum

B illis occisa. Praefati namque principes cnm
Madianitis interfecerunt multos filiorum
Israel, matribus eorum praesentibus, quae
multo mcerore confectae, vel simul occisae
defecerunt. Legitur quoque in Judicum li-
bro, quod Gedeon dixit Zebee et Salmana :
Quales fuerunt viri quos occidistis in Tha- ibid.vm,
bor? Qui responderunt : Similes tui, et 18, 19,
unus ex eis quasi filius regis. Quibus Ge-
deon dixit : Fratres mei fuerunt, filii ma-
tris meae, Vivit Dominus, si servassetis eos,
non vos occiderem. Unde quod ait Pro-

C pheta, Matre super filios allisa, specialiter
accipi potest de matre hac, tam speciosis
filiis destituta.

Sic fecit vobis, o decem tribus, Bethel, 15
id est idololatria quam exercuistis in ur-
be Bethel, in qua unus positus erat de au- \UReg.m,
reis vitulis, quem colendo meruistis peri-
re, quemadmodum periit Salmana : et hoc,
a facie malitia; nequitiarum vestrarum, id
est propter perversitatem vitiorum vestro-
rum, quae adspexi, et oculis meis praesen-
tia erant. Vel per Bethel intelligitur vitu-

D lus aureus, qui fuit eis materia occasioque
peccandi ; vel certe sacerdotes vituli habi-
tantes in Bethel, qui populum in idolola-
tria confortabant.

29.

ENARRATIO IN CAP. X OSEE. — ART. XXII 281)

ARTICULUS XXII

ELUCIDATIO TROPOLOGICA EJUSDEM CAPITULI DECIMI.

kE militanti denique Ecclesia Christi A eminentiam devotionis sibi infusa?; vel se-

veraciter dicitur : Vitis frondosa Is- cundum quod in exterioribus divitiis ab-

rael : Ecclesia enim Israel nuncupatur, undavit, cupiens cultum Dei et oblationem

quoniam oculis fidei conspicit Deum. Ha- sacrificii evangelicae legis multiplicari, et

bet ergo haec vitis frondes magnas atque toto orbe diffundi. Juxta ubertatem terra?

pulcherrimas, puta Apostolos et apostoli- suce, id est fecunditatem sui cordis, in

cae perfectionis imitatores, virore virtutum quo, tanquam in bona terra, verbum Dei mc. vm,

splendentes, ipsamque Ecclesiam mirabi- receptum est atque fructificavit, exubera- 15-

Rom. vm, liter adornantes, qui primitias Spiritus re- vit simulacris, id est imaginibus Crucifixi

ceperunt; qui etiam botri vocantur, vinum et Sanctorum, qui sunt quasi scripturae

sapientiae continentes, et internae refectio- simplicium, et memoriam provocant, de-

nis nobis propinantes saporem. De qua vi- votionemque inflammant ; vel, Exubera-

Cant. vui, nea in Canticis scriptum est : Vinea fuit B vit simulacris, id est formis seu speciebus

ll" pacifico in ea quae habet populos. De qua intelligibilibus divinorum, qua? jugiter con-

Matti,.™, m Evangelio aitSalvator : Ite et vos in vi- templatur, ex visibilibus invisibilia contu-

4' 7' neam meam. Sed et Christus qui est veris- endo, et in ccelestium memoria se indesi-

simus Israelita, tanquam vir videns Deum nenter (quantum vitae praesentis permittit

per speciem a maternae suae conceptionis fragilitas) occupando. Utinam animae no-

Joann.xv, exordio, vocat se vineam : Ego, inquiens, strae bonis simulacris dominicae passionis,

sum vitis vera, et Pater meus agricola est. horrendae mortis, futuri judicii, ccelestium

Ipse enim spiritualiter protulit botros Ec- gaudiorum, infernaliumque pcenarum de-

clesiae. Fructus adcequatus est ei : id est, pingantur.

vinea ista secundum gratiam sibi conces- Praeterea accipi possunt ista in malo, de

sam, copiosum attulit fructum, optime ingratis et reprobis, qui multitudine be-
conversando, alios convertendo, instruen- C neficiorum Christi abutentes, vanitates si-

do, perficiendo, et in omni dono Spiritus bi quasi altaria quaedam multiplicant, in

Sancti quotidie proficiendo. Nec enim un- quibus offerunt diabolo sua obsequia, non

quam tanta gratia alicui congregationi col- Dei, sed proprium desiderantes honorem.

lata est,ut Ecclesiae Christianorum. Propter Exuberant quoque simulacris, id est mun-

Ephes.u-- quod tempus novae legis vocatur tempus danis cogitationibus, inutilibus phantasiis,

ibid. iv, i. gratiae. Porro qui satagit digne conversari cogitantes de feminis et pecuniis, de fama

vocatione qua vocatus est, et dicere potest gloriaque terrena. Quibus dicit Joannes :

\Cor. xv, cum Apostolo, Gratia Dei in me vacua non Custodite vos a simulacris ; et Dominus \j0ann. v,

fuit, iste adaequat fructum gratiae sibi ex- per Isaiam : Auferte malum cogitationum "|-

hibitae, et dignus est nomine christiano. vestrarum ab oculis meis. Horum Deus 2

Secundum multitudinem fructus sui confringet simulacra, et depopulabitur
multiplicavit altaria. Hoc accipi potest in D ams.quando ipsi cum vanitatibus et phan-

bono, quod Ecclesia multiplicavit materia- tasmatibus suis condemnabuntur : quia

lia templa atque altaria, secundum mul- nec opus nec ratio erunt apud inferos. Et Eccle- lx<

tiludinem fructus sui, id est secundum in Job habetur : Vidi impios Domino flan- j0bn, 8,9.

T. 10. 19

290

ENARRATIO IN CAP. X OSEE.

ART. XXII

Ps. i, C.
Ps. XXXVI

\Esdr. ix,
6 e< sej. ,•
Dan.ix,iet
seq.

I Esdr.ix,
6.

Ps.cxxvi,!.

Ze«.xix,26.

Eccli.
xxxiv, 2, 3.

Ibid. \.

/s.

XXVIII,

15.

./06

v,13.

Ps. v, 7.

Joann. vm
32.

te periisse. De quibus cantatur iu Psalmo :
lter impiorum peribit ; et iterum, Quoniam

tauquam feenum velociter arescent.IIi fre-
quenter merentur bonis privari rectori-
bus, et tanquam oves errantes dimitti ;
tuncque dicere possunt : Non est rexnobis.
Sed quoniam inter perversos communiter
inveniuntur aliqui boni, qui propter pec-
cata sua vel cohabitantium sibi pensant id
factum, idcirco in horum persona subjun-
gitur : Non enim timemus Dominum. Ju-
sti quippe solenl se impiis, cum quibus
sunt, et quorum peccata deplorant, con-
numerari, quemadmodum Esdras et Da-
niel. Unde Esdras : Peccata, inquit, nostra
creverunt usque ad ccelos. Et rex quid
faciet nobis ? id est, princeps seu pastor
nil proficit subditis, nisi Deus adsit per
gratiam. Nisi enim Dominus aedificaverit
domum et custodierit civitatem, inaniter
laborafur.

Loquimini verba visionis inutilis. Hoc
derisorie dicitur contra somniatores et
somniorum observatores, qui suas imagi-
nationes vel diabolicas illusiones adver-
tunt, reputant et enarrant, quasi visiones
propheticas : quod in Levitico prohibetur,
Non observabitis somnia ; et in Ecclesia-
stico inducitur, Quasi qui apprehendit um-
bram et sequitur ventum, secundum hoc
visio somniorum. Rursusque ait Scriptu-
ra : Somnia extollunt imprudentes. Ferie-
tis foedus cum mendacio. Hoc agunt frau-
dulenti, mendosi, simulatores, et callidi,
qui in sua vulpina calliditate atque palliata
confidunt astutia ; qui dicunt illud Jsaiae :
Posuimus mendacium spem nostram, et
mendacio protecti sumus.Istis (jerminabit,
seu orietur, quasi amaritudo amarissima
damnationis judicium, quum Deus ap-
prehenderit astutos in astutia eorum, et
perdere cceperit omnes qui loquuntur
mendacium. Feriamus igitur fcedus cum
veritate, immobiliter inhaerentes testimo-
niis Scripturarum, et veritas certissime li-
berabit nos.

Vaccas Bethaven, id est lascivias car-
nis, coluerunt habilatores Samaria?, id

A est lii qui se dicunt et simulant permane-
re in custodia praeceptorum Christi : qua-
les sunt hypocritae, clerici lubrici, et car-
nales religiosi. Samaria autem custoditio
interpretatur. Quia luxit super eum po-
pulus ejus. Hoc fit, dum boni subditi,
et vulgus indoctum, sed timoratum, su-
periorum suorum et clericorum ac reli-
giosorum turpiter conversantium peccata
deplangit. Et a,'ditui ejus super eum exsul-
taverunt. Hoc plane contingit, dum summi
praelati ac sacerdotes, qui esse tenentur

B diligentissimi custodes Ecclesiae, de prae-
dictorum lubrica conversatione laetantur,
gaudentes de hoc quod sibi parificantur
in vitiis carnis. Siquidem et ipse vitulus,
id est motus lascivus, in Assur delatus
est, id est ad diabolum dirigentem ad ma-
la : Assur enim interpretatur dirigens ;
munus regi ultori, id est principi tenebra-
rum, per quem divina justitia ulciscitur
hominum crimina, cui et impii dant se
ipsos et opera sua. Quocontra monet Apo-
stolus : Nolite locum dare diabolo.

C Confusio operiet Ephraim, id est eos 27-
qui temporalia thesaurizant. Dives enim j0bxx\u,
quum obierit, nihil secum auferet; appre- 10>20-
hendet eum quasi aqua inopia, ut dicitur
in Job. Ephraim autem interpretatur au-
gmentum. Et confundetur Israel, id est
quicumque fidelis, in voluntate sua, id
est, propriae voluntatis affectiones, non
divina praecepta, sequendo, nec ejus inhae-
rendo vestigiis qui ait : Descendi de ccelo, joann. u,
non ut faciam voluntatem meam, sed vo- 38-
luntatem ejus qui misit me. In quo in-

D obedientes, praesertim religiosi rebelles et
murmuratores notantur. Propter quod ad
Hebraeos jubet Apostolus : Obedite prae- Hebr.xm,
positis vestris, et subjacete illis. Porro, si ,7-
nostra voluntas divina caritate formetur,
et praeceptis dominicis subjiciatur; tunc
opus bonum erit tanto amplius Deo gra-
tum ac meritorium, quanto vehementius
ex voluntate agentis procedit, quoniam
Deus magis pensat muneratque affectum
quam opus. Sed tunc voluntas hominis est
magis divina quam humana dicenda.Gran-

Ephes. iv,

KNARUATIO 1N CAP. X OSEE. — ART. XXII 291

dis ergo perfectio est, voluntate tota ac A talium colla humiliavi, et per pcenas mihi

prompta iacere quod jubetur, suadetur, subjeci. Propter quod in Isaia legitur : Pro /«.w.io,

aut postulatur. eo quod elevata) sunt filiae Sion, et am- ''"

7 Transire fecit Samaria regem suurn. bulabant collo extento, nudabit Dominus
Sic multi perversi merentur sibi auferri verticem filiarum Sion. Et in Ecclesiastico
praelatum seu principem bonum. Praeterea Sapientia ait : Omnium excellentium et Eccii.*™,
in die judicii dicturi sunt reprobi quod sublimium colla propria virtute calcavi. iim

8 subditur : Dicent montibus, Operite nos ; Solet enim in colli erectione cordis super-
el collibus, Cadite super nos. Tantus enim bia demonstrari atque rebellio, juxta illud

erit horror illius judicii, ut sanctus Job in Job : Cucurrit impius adversus Deum /06xv,26.

/oftxiv, 13. dicat : Quis mihi tribuat ut in inferno erecto co\\o . Ascendam super Ephraim, id

protegas me et abscondas me, donec per- est, debitas castigationes super praedictos

transeat furor tuus? Hinc scriptum est in B perversos inducam. Arabit Juclas : id est,

Apoc. vi, Apocalypsi : Reges terrse, principes et tri- verus confessor fidei et actu ecclesiasti-

15' ,6' buni, divites et fortes, absconderunt se in cus, visa impiorum punitione, cor suum

speluncis et petris montium,dicentes mon- ad meliora disponet, et ferro pcenitentiae

tibus et petris : Cadite super nos, et abs- ad gratise susceptionem pleniorem aperiet

condite nos a facie sedentis super thro- atque aptabit : tunc enim lavat in sangui- p«.IVii,ij.

num, et ab ira Agni. ne peccatoris manus suas. Et in Prover-

9 Ex diebus Gabaa, id est a tempore biis habetur : Pestilente flagellato, stultus pr0v. x.x,
elationis, peccavit Israel, id est fidclis in- sapientior erit. Confringet sibi sulcos Ja- 25,
fideliter agens : nam ex superbia oriuntur cob : id est, contra vitia luctans, eadem-
diversa peccata. Gabaa autem interpreta- que supplantans, cordis sui a se remove-

tur collis, quo nomine designatur elatio. bit duritiam, et franget se ipsum, petens
ro6.iv, i4. Hinc scriptum est in Tobia : Superbiam C sibi dari cor carneum, sciens scriptum : Ezech.xi,

in animo tuo nunquam dominari permit- Qui cordis est duri, incidet in mala. Hoc '*•

11 Prov.

10 tas. Congregabuntur super eos populi, id nempe est quod docet Salvator : Qui vult xxvm, u.
est, contra impios Christianos convenient venire post me, abneget semetipsum. Sul- Luc-lx>n-
alii ad debellandum eos, quum corripien- ci autem animse, sunt duri inordinatique

tur propter duas iniquitates suas, id est motus, et universa gratise impedimenta.

propter peccatum in Deum et in proxi- Hac quoque confractione prsecipue egent,

mum. Interdum enim dat Deus impios qui ex naturali dispositione iracundi, su-

hostibus suis propter hsec duo peccata. perbi, pertinaces, vel ad alia mala procli-

Peccatum vero in Deum est, quod fit con- ves sunt.

tra tria praecepta primae tabulae ; quod Arastis impietatem, iniquitatem messu- 13

autem fit contra prsecepta secundae tabu- istis, comedistis frugem mendacii. Arat
lae, est peccatum in proximum. D impietatem, qui malum propositum con-

11 Ephraim vitula docta diligere trituram. cipit, et ad peccandum animam suam dis-
Hoc competit his qui non emendantur fla- ponit, quemadmodum in Proverbiis dici-

SaP. v,7. gellis, vel qui lassantur in via perditio- tur : Cor cogitans cogitationes pessimas. /voi-.vi.is.

nis et ambulant vias difficiles, jugumque Metit autem iniquitatem, qui procedit in

Maith.xi, Christi suave ac leve abjiciunt,qui in con- opus. Comedit vero frugem mendacii, qui

trectatione terrenarum rerum infatigabi- lsetatur quum male fecerit, et in malitia ibid. ■■, 14.

liter occupantur : quod est, hujusmodi gloriatur. Unde de impiis scriptum est in Ps' u' 3-

homines vitulae trituranti sunt similes, ut Proverbiis : Comedent igitur fructus suos, Proc 1,31.

patet ex proprietatibus vitulse talis, in suisque consiliis saturabuntur. Comedunt

praecedenti articulo positis. Et ego trans- quoque frugem mendacii, qui debitis affi-

ivi super pulchriludi?iemcolliejus,id est, ciuntur et adimplentur tormentis, prout

292 ENARRATIO IN CAP. XI OSEE. — ART. XXIII

Jer, xxiu, apud Jeremiam Dominus protestatur : Ecce A peribunt. Humiliemur ergo sub potenti iPe(r.\,G.

ego cibabo populum istum absinthio, et manu Dei ; nec arbitremur nos apprehen- Pkuipp.m,

potabo eos felle. Qui autem opus Dei reve- disse, sed quae priora sunt obliviscen- 13"

renter deleclabiliterque persolvit, comedit tes, in anteriora extendamur, proficiendo

frugem tjiistitiae; et cum Christo dicere po- quotidie in timore atque sollicita cordis Mich.\i,s.

joann.ix, test illud Joaimis : Meus cibus est, ut faci- custodia. Quum enim consummaverit ho- Eccii.wm,

am volunlatem Patris mei qui in ccelis est. mo, tunc incipiet. Et in solo Deo tota

Quia confisus es in viis tuis. Quidam mente sperantes, dicamus carmen illud

confidunt in viis propriae pravitatis, de deificum, prorsusque dulcissimum :In Deo p*.ixi,8.

/s. ux, 4. quibus scriptum est in Isaia : Confidunt salutare meum et gloria mea ; Deus au-

in nihili, et loquuntur vanitates. Alii vero xilii mei, et spes mea in Deo est.

Gaiat.w,z. confidunt in viis suae justitiae, putantes se Sic fecit vobis, o Christiani Christo in- 15

Apoc. in, aliquid esse, et dicentes se divites, non B grati, Bethel, id est hi qui videntur aliis

attendentes imperfectiones ac negligentias in spiritualibus praesidere, sed pessimse

suas. Et in multitudine fortium tuorum. conversationis exemplo inficiunt quos sal-

Isti enim confidunt in fortibus actibus varent. Bethel autem interpretatur domus

suis, non sequentes vestigia ejus qui pro- Dei. Praesidentes vero in spiritualibus, ma-

Ps.lxx,i6. fitetur : Domine, memorabor justitiae tuae xime esse videntur domus Dei. Et ne sub-

/s. lxiv, e. solius ; et alterius, Omnes justitiae nostrae diti pereuntes, totam suam damnationem

quasi pannus menstruatae. Unde Job lo- et culpam in praelatos et clericos retor-

/o6ix,2i. quitur : Etiam si justus fuero, hoc ipsum querent, adjectum est : a facie malitiae

14 ignorabit anima mea. Consurget tumultus, nequiliarum vestrarum. Interdum enim

id est inordinatio vitiorum, multiplexque merentur tales superiores habere, vel eo-

tentatio et afflictio, in populo tuo ; et om- rum perversitati nimis faciliter se confor-

nes munitiones tuaj vastabuntur, id est, C mant, paratiores sequi malos quam bonos.

universa in quibus inaniler confidebant, Cetera patent ex praecedenti articulo.

ARTICULUS XXIII

EXPLANATIO LITTERALIS CAPITULI UNDECIMI : SICUT MANE TRANSIT.

PRiECEDENTI capitulo dixit Propheta, id est, regnum decem tribuum destruetur,

Transire fecit Samaria regem suum D ita quod ultra regem non habebit : quod

quasi spumam super faciem aquae. Hoc post hujus prophetiae pronuntiationem sta-

idem nunc repetit sub alia similitudine, tim impletum est.

nec est nugatio, quum non sit inutilis re- Quia puer Israel, et dilexi eurn, et cx

1 petitio. Sicut mane transit, id est, quem- /Egypto vocavi filium meum. Loquitur

admodum diluculum seu aurora cito fi- hic Propheta de toto duodecim tribuum

nitur, sole in altum surgente, diemque populo, quasi de uno supposito : nam et

perfectum ca.usdintc, pertransit rexlsrael: plura saepe singulariter designantur, ut

quod accipi potest de Osee ultimo rege homines nomine plebis. Itaque ait : Quia

WReg.xvn, Israel, qui nono imperii sui anno ab Assy- puer Israel, id est, populus Hebrseorum

*"6' riis captus atque occisus est ; vel indeter- quasi puer fuit in .Egypto. Quod triplici-

minate,ut sit sensus : Pertransit rex Israel, ter accipi potest : primo, quoniam in .Egy-

ENARRATIO IN CAP. XI OSEE. — ART. XXIII

293

pto natus, crevit, et multiplicatus est ;
secundo, quoniam quidam de populo isto
habuerunt se in JEgypto stulte et puerili-
ter, idololatriae aliisque vitiis insistendo ;
tertio, nam quidam eorum velut pueri ab
innocentia et puritate vocati,Deo vero ser-
vierunt in /Egypto corde devoto, quemad-
modum habetur in Malachia propheta de

Maiaeh. n, Levi patriarcha, quod multos avertit ab
impietate, haud dubium quin in .Egypto.
Alii quoque Patriarchae filios suos in Dei
obsequio instruxerunt. Unde de talibus

Bxod.\\ifi. Dominus loquitur Moysi in Exodo : Clamor
filiorum Israel venit ad me. Et dilexi
eum, id est, prae ceteris gentibus popu-
lum istum elegi, variisque beneficiis de-
coravi, et ad unius veri Dei cultum vo-

Deut. vn,6. cavi. Propter quod Moyses ait : Te elegit
Dominus, ut sis ei populus peculiaris de
cunctis populis qui sunt super terram. Et

Maiach.i, in Malachia habetur : Dilexi vos, dicit Do-
minus. Hinc quoque in Numeris Balaam

2KHR.ZXUI, fassus est : Dominus Deus cum illo est, et
clangor victoriae regis in illo est.

Et ex JEgypto vocavi, id est, per ma-
num Moysis eduxi, filium meum, id est po-
pulum istum mihi filialiter praedilectum.
Porro dilectio Dei ad creaturas, potius
dicitur effectualis seu operosa, quam affe-
ctualis seu affectuosa. Propterea, quamvis
amor Dei sit in se simplex et uniformis,
magis tamen dicitur unum amare quam
alium, secundum quod majus bonum vult,
seu majora praestat beneficia uni quam
alteri, secundum voluntatis suae liberrimae
propositum aeternale. De hoc filio Dei seu
Exod.w, populo Israel, Dominus ait in Exodo : Fi-
lius meus primogenitus Israel. Atque ad
ibid.-x; Pharaonem : Dixi (inquit) tibi, Dimitte fi-
lium meum, ut sacrificet mihi in deserto.
Jer. xxxi, Et apud Jeremiam : Ephraim primogeni-
tus meus.

Porro haec verba, Ex Egypto vocavi
Matth. n, filium meum, allegat Matthaeus praedicta
atque impleta in Christo.Ex quo sequitur.
quod verba haec ad litteram sint de Chri-
sto praenuntiata : quia. ut asserit Augusti-
nus, probalio per auctoritatem Scripturae,

v, i

15.

A non tenet nisi ex sensu litterali. Nunc
autem dictum est, verba ista litteraliter
intelligenda esse de populo Israel. Quomo-
do ergo concordanda sunt ista? Adverten-
dum ergo, quia(ut refert hoc loco Hierony-
mus)Julianus Augustus et apostata,septimo
libro contra Christiauos, objecit Christia-
nis hunc passum, dicens : Quod Propheta
de Israele dixit, Matthaeus evangelista ad
Christum transtulit, ut simplicitati eorum
qui ex gentibus crediderunt, ilIuderet.Huic
venenosae objectioni S. Hieronymus ele-

B ganter respondet his verbis : Matthaeus
evangelista primo scripsit Evangelium in
Hebraeo, quod non poterant legere, nisi
qui fuerant ex Hebraeis. Non ergo propter-
ea ista allegavit, ut illuderet ethnicis. Si
autem Hebraeis illudere voluit, aut stultus
fuit, aut imperitus : stultus, si apertum
fecit mendacium ; imperitus, si non in-
tellexit de quo ista dicerentur. Stultitiam
ipsum volumen evangelicum S. Matthaei
excusat, quod prudenter ordinateque dis-
positum est. Imperitum quoque non pos-

C sumus dicere, quem ex aliis testimoniis
Scripturarum ab ipso allegatarum, scien-
tiam legis habuisse cognoscimus.

Est ergo dicendum, quod ea quae de
personis vel populo veteris Testamenti di-
cta sunt typice, hoc est figuraliter, in
quantum erant figura Christi, in Christo
vere litteraliterque impleta sunt. Et de
illis scripta sunt, secundum quod erant
figurae Christi. Ideoque de Christo princi-
paliter, imo et litteraliter intelliguntur,
quum non sit inconveniens, secundum

D Augustinum, eamdem scripturam intelle-
ctum litteralem habere multiplicem. Unde
secundum hunc modum, quod in libro
Paralipomenon de Salomone conscriptum
est, Ipse erit mihi in filium et ego ero illi \Pa>-
in patrem, Apostolus ad Hebraeos allegat l^'ebr
de Christo : quia hoc dixit Deus de Salo-
mone, secundum quod erat typus Salva-
toris, qui non solum per certas personas,
sed et per ipsum populum veteris Testa-
menti saepe significatur.Sic ergo Matthaeus
praeinducta verba allegat pro testimonio

XVII,

.1,5.

294

ENARRATIO IN CAP. XI OSEE.

ART. XXIII

Christi, quia do populo Tsrael dicuntur, ut
Exod.xii, erat Christi figura, ita quod per eductio-

Zletseq. „... , _,

nem liliorum adoptivorum ex /hgypto,
prsefigurabatur eductio filii uaturalis ex
Joco illo.

2 Vocaverunt eos : id est, Moyses et Aa-
/6irf.iv,29, ron collegerunt filios Israel in /Egypto,

prsenuntiantes quod Deus educturus esset
eos de solo illo ; sic abierunt a facie eo-
rum, id est, eos non audierunt, sed terga
md.\, 21. verterunt, dicentes : Judicet Dominus in-
ter nos et vos, quia fcetere fecistis odorem
nostrum coram Pharaone : ut patet in Exo-
do. Vel sensus est, quod Prophetae vocave-
runt filios Israel, hortando eos ad cultum
Dei, quibus non obedierunt, sicut subjun-
gitur. Baalim immolabant, et simulacris,
id est idolis vel sculptilibus, sacrificabant,
videlicet Astaroth, Moloch, sicut in libris
Regum ac Judicum plenius continetur.

3 Et ego quasi nutricius Ephraim : id
est, illis peccantibus ego clementissimus
Deus sicut pius fotor ac pater eram popu-

ibid. xin, lo Israel, praecedendo eos in eremo per

2i; Deut. i, (jjgjn jn columna nubis, ne solis urerentur

fervore, et per noctem in columna ignis,

ne tenebris terrerentur, vel aberrarent ;

portavi eos in brachiis meis : id est, per

modum nutricis piissimse dulciter eos tra-

ctavi, et per desertum deduxi, ita quod

brachia mea, id est misericordia et pote-

stas, aderant eis. Unde in Deuteronomio

Deut.i. 3i. Moyses fatur : Portavit te Dominus Deus

tuus, sicut portare solet homo parvulum

ibid.xxxu, filium suum. Rursusque in Cantico : Ex-

pandit alas suas, et assumpsit eum, atque

portavit in humeris sms. Et nescierunt, id

est, non adverterunt, quod curarem eos,

id est, a peccatis idololatriae ceterisque

piaculis eos vellem sanare, quantum in

me erat, praestolando emendationem eo-

rum in solitudine et in terra Judaese. Unde

is. xxx, 18. apud Isaiam scriptum est : Propterea ex-

spectat Dominus, ut misereatur vestri. Et

\\Petr. ni, Petrus in secunda sua epistola : Patienter

9' agit Dominus, nolens aliquem perire, sed

omnes ad poenitentiam reverti.

4 In funiculis Adam traham cos, id est,

A per beneficia similia beneficiis Adae col- Gen. i, 2g
latis alliciam, et dudum attraxi eos ad no- etseq'
minis mei notitiam, dilectionem, et cul-
tum. Vel eo amore, quo sanctum feci
Adam in paradiso, volui eos sanctificare.
Propter quod subditur : in vinculis cari-
tatis, id est effectibus dilectionis. Benefi-
cia nempe vocantur vincula atque funiculi
caritatis, quoniam colligant beneficiatum
benefacienti,seu rationalem creaturam Cre-
atori. Hinc per Jeremiam Dominus ait : In Jer.xxxi^.
caritate perpetua dilexi te, ideo attraxi te

B miserans.Christus quoque apud Joannem :
Nemo potest venire ad me,nisi Pater meus Joann. vi,
traxerit eum. — Pro eo quod nostra trans- 44'
latio habet, In funiculis Adam : Aqui-
la, Symmachus, Theodotion et Septuaginta
transtulerunt, Hominum, pro Adam, ita
quod alia translatio continet, Tn funiculis
hominum traham eos. Cujus diversitatis
ratio potest esse, quod Adam in Hebrseo
est nomen commune et proprium.In quan-
tum vero est nomen commune, significat
hominem. Sed ut est nomen proprium, si-

C gnificat protoplastum parentem. Ex quo
patet, quomodo intelligendum sit quod su-
per Matthaeum dicit Hieronymus : Ubicum-
que (inquit) habemus, Fili hominis, in
Hebraeo habetur, Fili Adam. — Est itaque
sensus hujus translationis, imo et prima?,
secundum Hieronymum : In funiculis ho-
minum, etc, id est, propter vincula cari-
tatis quibus adstrinxi mihi Abraham,Isaac
et Jacob, etiam istos mihi colligavi vel
colligabo, puta electos ex Israel ; vel se-
cundum Glossam, ea caritate qua mihi

D Patriarchas prsefatos adstrinxi, conjungam
mihi et istos. Unde in Deuteronomio Moy-
ses : Patribus, ait, tuis conglutinatus est Deut.x,m.
Dominus,et dilexit semen eorum post eos.
In Jeremia quoque asserit Dominus : Sicut /er.im.u.
adhseret lumbare ad lumbos viri, sic ag-
glutinavi mihi domum Israel, ut esset mi-
hi in populum, et nomen, et laudem, ct
gloriam.

Et ero eis quasi exaltans jugum super
maxillas eorum. Hoc, ut breviter tangit
Hieronymus, exponitur dupliciter : Primo

ENARRATIO 1N CAP. XI OSEE.

ART. XXIII

293

Is. XLVMI.O

Exod.wi
15, 35.

WReg.wn,
3-6.

Ps.\si,3i

WReg. xv
20, 29; xvu
3-6.

sic : Ego Deus ero quasi exaltans, id est A
extollens seu sublevans, jugum super ma-
xillas eorum, id est jugum ceterarum na-
tionum eis superinductum, ut ab onere
nationum liberati, mihi libere famulentur.
Hoc fecit Deus frequenter tempore Judi-
cum;et item post tempus hujus prophetiae
tribui Juda ac Benjamin, ut scribitur in
libris Esther, Judith et Machabaeorum. Se-
cundo exponitur sic : Ero quasi exaltans,
etc, id est, jugum legis gravissimum du-
rse cervici eorum imposui, ne idolorum
insisterent laudibus. Hinc per Isaiam ait 15
Dominus : Infrenabo os tuum laude mea.
Et declinavi ad eum ut vesceretur , id est,
populo huic condescendi, et manna eis
transmisi, ut manducaret in eremo annis
quadraginta.

Non revertetur in terram JEgypti. Sep-
tuaginta transtulerunt : Habitabit Ephraim
in .Egypto. Sed redit in idem, quoniam
sensus est, quod decem tribus, instante
Assyriorum adventu,optabant in .Egyptum
fugere ac reverti, sed non potuerunt. Et
Assur ipse rex ejus, id est, Salmanasar rex C
Assyriorum, suae ditioni subjiciet eos invi-
tos, et servient ei violentia pressi : quod
ideo meruerunt, quoniam noluerunt con-
verti&<{ Deum, pcenitentiam peragendo de
idololatriis ac reliquis cuipis.

Coepif gladius in civitatibus ejus, id
est, gladius Assyriorum coepit occidere in
urbibus decem tribuum, et consumet ele-
ctos ejus, id est, pulchras ac elegantes po-
puli hujus personas necabit, et comedet
capita eorum, id est, priucipales in decem
tribubus, scilicet sacerdotes, divites ac no- D
biles, devorabit, esse vitale tollendo. Pro-
pheta in isto capitulo frequenter ponit dif-
ferentiam unius temporis pro alio, more
prophetico, sicut in Psalmo quo decanta-
mus : Annuntiabitur Domino generatio
ventura, et annuntiabunt coeli justitiam
ejus populo qui nascetur, quem fecit Do-
minus. Verumtamen quando Osee heec di-
xit, ccepit gladius hostium debacchari in
urbibus Israel, ut patet ex quarto Regum.
Sed post introducta est finalis atque tota-

lis captivitas. Et populus meus Israel du- 7
ctus in captivitatem, scilicet decem tri-
bus : quse solo nomine erant populus Dei,
vel jure conditionis,aut propter patres,vel
quia specialiter a Deo vocati ; pendebit ad
reditum meum, id est, consolationem seu
liberationem exspectabit a me, sero in-
fructuoseque poenitens. Vel, Pendebit ad
reditum meum, id est, suspensus erit, con-
fusus ac miser, quousque ad eum revertar
per exhibitionem beneficiorum meorum.
Jugum autem imponetur eis simul, id est,
populo decem tribuum non occiso, sed
translato, imponet rex Assyriorum onus
durse servitutis, quod non auferetur a po-
pulo decem tribuum. Nam ista eorum ca-
ptivitas usque ad finem mundi protra-
hitur.

Deinde loquitur Dominus,vel quasi com-
patiendo perituris, sicut pius pater, vel
quasi comminando iniquis, sicut justus
judex. Quomodo dabo te, Ephraim? id est, 8
quasi condoleo tibi, popule decem tribu-
um, quia traditurus sum te hostibus, vel
dure ac terribiliter tradam te illis; prote-
gam te, Israel ? id est, qua justitia potero
te ab hostibus defensare? tanquam dicat :
Non hoc meruisti. Quomodo dabo te^Quae-
rit Deus ut terreat, et terrendo ad poeni-
tentiam excitet interrogatos. Et respon-
det : Sicut Aclama ponam te, et item ut
Seboim : id est, subverti meruistis, o filii
Israel, funditusque subverti, et in favillam
ac cinerem redigi, sicut subversse sunt
igne et sulfure Adama et Seboim : quae oen. «x,
erant duse urbes Pentapolis, seu quinque 2*,25;Z>««<.

11 xxix, 23.

civitatum subversarum propter peccatum
contra naturam. Quinque autem civitatum
istarum hcec nomina sunt, Sodoma, Go-
morrha, Adama, Seboim, Segor. Porro ha?c
verba, Sicut Adama ponam te, Dominus
profert non asserendo, sed quid isti me-
ruerint insinuando, vel per respectum ad
causas particulares, puta ad merita homi-
num. Subditur enim :

Conversum est in me cor meum, id est,
a rigore justitiae ad suavitafem clementiae
me converti, non per aliquam mutationem

20(5

ENARRATIO IN CAP. XI OSEE.

ART. XXIII

Ps. vi, 5.

Job .\xx, 21,

Zach. viii,
14, 15.

I Reg. xv,

20.

Ibid. 11.
Gen. vi, 7.

Jer. xviii.

7,8.

in me factam, sed per comparationem ad
opus sive effectum. Pro qua conversione
orat Psalmista : Convertere, Domine, et
eripe auimam meam. Hoc enim modo di-
cilur immutabilis Deus mutari a severita-
te justitiae ad lenitatem misericordiae, et
econtra. Unde Job ait : Conversus es mi-
hi in crudelem. Et in Zacharia Dominus
protestatur : Sicut cogitavi ut affligerem
vos, quum ad iracundiam me provocassent
patres vestri, sic conversus diebus istis
cogitavi ut benefacerem domui Juda. Con-
turbata est poenitudo mea, id est, viscera
misericordiae meee, quibus saepe dico me
pcenitere de hominum damnatione, super
te clementer commota sunt, ita quod tibi
misereri decrevi. Loquitur autem Deus
affectu humano : non quod in ipso sit ve-
raciter pcenitudo, secundum quod scriptum
est in libro Regum, Porro Triumphator in
Israel non parcet et pcenitudine non fle-
ctetur; sed per modum pcenitentis se ha-
bet, dum a ccepto opere vel facta commi-
natione desistit. Unde praeinducto Regum
capitulo dicit : Pcenitet me quod consti-
tuerim Saul regem; in Genesi quoque,
Pcenitet me fecisse hominem.

Non faciam furorem irce meai, id est,
magnitudinem rigoris ac zeli justitiae mese
non ad effectum perducam in populo isto;
non convertar, id est, a proposito mise-
rendi non variabor, ut disperdam Ephra-
im, id est, decem tribus totaliter ac irre-
parabiliter destruam, sicut destruxi urbes
praefatas. Scit itaque Dominus revocare ac
moderari sententiam, si tu noveris corri-
gere vitam : imo interdum ex sola sua
benignitate hoc facit. Propter quod apud
Jeremiam profitetur : Repente loquar ad-
versus gentem et regnum, ut eradicem et
destruam illud.Si pcenitentiam egerit gens
illa, agam et ego poenitentiam super malo
quod cogitavi ut facerem illis.

Denique pandit causam cur tam pie
acturus sit : quoniam Deus ego, propter
quod proprium est mihi, misereri et par-
cere, seu citra condignum punire, et non
homo, ideo punio ad emendationem, quan-

A tum in me est, non ad interitum. Homo
autem punit ut perdat. Vel ideo dicit hoc,
quoniam judex seu ultor frequenter exce-
dit in ulciscendo propter impetum passio-
num, sicque iram ac furorem suum adim-
plet. Deus vero quum sit simplicissima
quaedam essentia, passiones ignorat, sed
cum tranquillitate omnia agit, juxta illud
Sapientiae : Tu autem, dominator Domine, sap.*n,\s.
cum tranquillitate judicas, et cum magna
reverentia disponis nos. In medio tui san-
ctus, id est, tibi cohabitare et auxiliari,

Ii teque sanctificare paratus, quantum in me
est. Proprie tamen et actualiter non dici-
tur Deus esse, nisi inter bonos, in quorum
cordibus per gratiam habitat, quales uti-
que quidam ex decem tribubus erant. Et
non ingrediar civitatem. Yerba. haec multi-
pliciter exponuntur. Primo sic : Non ingre-
diar civitatem eo modo quo judex com-
motus, id est, non veniam ad te ut te
judicialiter penitus destruam. Vel : Non
ingrediar civitatem reproborum eo modo
quo in medio tui sum. Vel : Non ingrediar

C in civitatem unam dumtaxat, id est, non
in una tantum urbe ponam cultum meum,
sed ubique terrarum hunc dilatabo, et of- Maiach.i,
feretur mihi in omni natione oblatio mun- ll*
da. Judaei pro suo errore exponunt hoc
modo : Non ingrediar, etc, id est, populum
istum Israel non sic deseram, ut ad natio-
nes me transferam.

Post Dominum ambulabunt : id est, qui 10
ex populo Israel fuerint salvati, Deo fide
et caritate cohaerebunt, juxta illud in Psal-
mo : Adhaesit anima mea post te, hoc est, ps. LXu,9.

D opera talia exercebunt, per quae Deo feli-
citer uniantur. Quasi leo rugiet : id est,
ipse Deus omnipotens efficaciter terribili-
terque loquetur, et omnes suos adversarios
perterrebit, quemadmodum leo suo rugitu
animalia stupida facit et fixa. Hoc idem
habetur apud Joelem et Amos. Praeterea, j0eiui,i6;
secundum Hieronymum, Judaei haec refe- Amos',^
runt ad tempus Messia?,quem praestolantur
venturum. Sed quae exspectant implenda,
sunt dudum impleta. Christus enim, quem
scimus venisse, rugiit sicut leo, de quo in

ENARRATIO IN CAP. XI OSEE. — ART. XXIII 297

Apoc v, 5. Apocalypsi dicitur : Vicit leo de tribu Juda. A honorem et nomen idolis adscribendo,

Rugiit autem clamore terribilis commina- Ephraim, id est Jeroboam primus rex de- m/teg.xi,

Luc. xui, tionis, dicendo : Nisi pcenitenliam egeri- cem tribuum Ephrataeus. Xam vitulis au- 2C; *"' 20'

3'5' tis, omnes similiter peribitis ; et iterum, reis factis, dixit : Isti sunt dii tui, Israel, /6id.xn,28.

Matth.xw, Ibunt hi in supplicium aeternum ; et, Arcta qui te eduxerunt de terra /Egypti. Circum-

mdvuu Gs^ v'a ^1183 ducit ad vitam; et, Multi vo- dedit quoque meelin dolodomus Israel, id

jbid.xx,ia. cati, pauci vero electi. Et alia multa terri- est in fraude qua decem tribus decepit,

/Wd.vn,29. bilia loquitur in Evangelio. Eratque do- eas ad idololatriam inducendo. Dicitur au-

cens, sicut potestatem hahens, non sicut tem Deus infinitus circumdari, non quod

ibid. viii, Scribse et Pharissei. Ejecit insuper spiritus circumscribatur vel limitetur, sed quo-

verbo. Et formidabunt filii maris : id est, niam ex omni parte ad eum acceditur, vel

habitantes in insulis, audita ab Apostolis contra eum proceditur. Dnde habetur in

praedicatione Evangelii Ghristi, timebunt B Psalmo : Synagoga populorum circumda- Ps.m,».

casto timore, et convertentur ad fidem. bit te.

is. xui, 12. Unde ab Isaia praedictum est : Ponent Do- Judas autem, id est populus tribus Juda

mino gloriam, et laudem ejus in insulis et Benjamin, lestis fidelis, id est, bene vi-

nuntiabunt. Vel, filii maris dicuntur ho- vendo, mihi et legi testimonium veritatis

mines hujus saeculi, qui mare procellosum perhibuit verbo et opere, testificans me

vocantur, et sagena praedicationis capti esse Deum verum, et vera esse quae in

adunatique sunt : quorum multi ab ipso lege scribuntur, descendit cum Deo, id est,

sunt Christo docti atque conversi. Domino Deo adhaerendo, humiliavit se,

11 Et avolabunt quasi avis ex ^Egypto, id subjiciens se legis imperio, et cum sanctis
est, cito convertentur ad Christum .Egy- /idelibus, id est Prophetis ac Patriarchis :
ptii, vel in- ^Egypto morantes. Quod per cum quibus descendit, per hoc quod eo-
praedicationem Simonis ac Judae constat C rum vestigia imitans, in valle humilitatis
impletum,quemadmodum Isaias praedixit : processit. Quum enim decem tribus a do-

ibid. xix, Cognoscetur Dominus ab .Egypto, et co- mo David se segregassent, et idola colere

gnoscent .Egyptii Dominum, et colent eum ordirentur, duae tribus cum tribu Levitica

in hostiis et muneribus. Etquasi columba in cultu Dei permanserunt etiam diu,

de terra Assyriorum, id est, in regione quamvis interdum ad tempus idolis deser-

Assyriorum manentes, festinanter ad Chri- virent.

stum confugient. In his siquidem terris Postremo, quidam Hebraeorum, refe-

olim praecipue viguit christiana religio. Et rente Hieronymo, exponunt haec sic, quod

collocabo eos in domibus suis, id est, nunc quum Moyses cum duodecim tribubus ad

in Ecclesiis, deinde in ccelestibus mansio- Rubrum mare venisset, et filii Israel :Egy- Exod.xiv,

nibus. Hoc est quod in Evangelio dicit ptios supra se venire vidissent, aliis inter 0etse(i-

Matth.\m, Salvator : Multi ab oriente et occidente D eos desperantibus, aliis in .Egyptum redi-

venient, et recumbent cum Abraham,lsaac re optantibus, et omnibus istis contra Deum

et Jacob in regno ccelorum. Et denuo : infideliter mendaciterque agentibus.tribus

/Std.xxiv, Praedicabitur, inquit, Evangelium hoc in Juda fideliter stetit, et Moysen primo se-

universo mundo. De hoc saepissime loqui- cuta est, ingrediendo post eum mare Ru-

/s.xi.ix,i2. tur Isaias, sicut quum ait : Ecce isti de brum. Propter quod meruit principatum

longe venient, et ecce illi ab aquilone et et regiam dignitatem : sicque descendit

mari, et isti de terra australi. cum Deo in mare Rubrum, et cum sanctis

Consequenter Dominus ingratitudinem fidelibus, id est Moyse et Aaron ducibus

et peccata regni decem tribuum repetit. populi. IIoc dictum vocat Hieronymus fa-

12 Circumdedit me, id est, undique inhono- bulam : multi tamen doctores catholici
ravit atque offendit,m negotiatione, mewm opinantur hoc verum.

208

F.NARRATIO IN CAP. XI OSEE.

ART. XXIV

ARTICULUS XXIY

EXPOSITIO EJUSDEM CAPITULI UNDECIMI TROPOLOGICA.

Matlh.
xxvii, 42.

Ibid. xxi, 9.

lbid. 39.

Ibid. 38.

Act. iv, 27.

/s. xlii, 1;
Malth. xii,

Matth. in,
17; xvn, 5.
Jbid.u, 15.

Marc.xw,
19.

Ephes. iii,
17.

/iiU iv, 27.
Gen. vi, 3.

7o6 xxi, 14

SICUT mane transit, pertransit rex Is-
rael. Rex Israel, id est princeps popnli
christiani seu militantis Ecclesia?, est Chri-
stns, cni sacrilegi acclamabant Judaei : Si
rex Israel est, descendat nunc de cruce.
Cui et boni Judaei in die Palmarum canta-
bant : Benedictus qui venit in nomine Do-
mini, Rex Israel. Rex iste cito pertransiit
in hoc mundo, quia Judaei, quibus missus
fuerat, statim abjecerunt eum extra vine-
am, et in juventute ejus occiderunt eum,
dicentes : Hic est heres, venite, occidamus
eum, et nostra erit hereditas. Hic fuit puer
Dei Patris, de quo dixit primitiva Ecclesia,
Convenerunt adversus sanctum puerum
tuum Jesum in civitate hac : ipse enim est
naturalis et unicus puer seu Filius Patris
seterni. De quo scriptum est : Ecce puer
meus, quem elegi ; electus meus, compla-
cuit sibi in illo anima mea. Et dilexi eum.
Hunc enim puerum, secundum quod Deus
est, diligit Pater amore prorsus immenso,
et tantum sicut se ipsum. Porro secun-
dum naturam ejus assumptam diligit eum
plus quam totum universum. Unde in ba-
ptismo et transfiguratione pueri hujus lo-
cutus est : Hic est Filius meus dilectus. Et
ex /Egypto vocavi filium meum, Herode
defuncto; spiritualiter vero, post passio-
nem, quando ex mundo isto per .Egyptum
significato, transtulit eum et ad dexteram
suae majestatis constituit. Praeterea Regem
istum, qui per fidem et gratiam corda no-
stra inhabitat, quidam negligentes,carnales
seu impii cito a se transire, id est recedere
faciunt, dando locum diabolo. De talibus
enim ait in libro Geneseos : Non permane-
bit spiritus meus in homine in seternum,
quia caro est. In libro Job quoquc : Dixe-

Prov. IV,

Mich. vi,

A runt Deo, Recede a nobis, scientiam viarum
tuarum nolumus. Qui enim in caritate et
gratia est, nisi omni custodia cor suum
custodierit, atque instanter in Dei timore 23-
se conservaverit,facile perdit quod habuit, Eccti
domusque ejus subvertitur. Oportet ergo xxv"> 4'
sollicite ambulare coram Deo sancto ac
metuendo. Prseterea rex noster dici potest 8-
intellectus seu ratio, quae in regno animae
ceteris viribus dominatur: quem a se trans-
ire faciunt, qui passionibus et peccatis
non efficaciter reluctantur, quorum om-

R nis sapientia devoratur. Quocontra horta- />s. cvli 27.
tur Psalmista : Nolite fieri sicut equus et />s. Xxxi, 9.
mulus, quibus non est intellectus.

Quia puer Israel. Hoc de Ecclesia seu
quolibet vero Christiano accipi potest, qui
per puritatem et innocentiam puer, per
contemplationem vero divinorum, Israel
appellatur. Talibus enim ait Salvator :
Pueri, numquid pulmentarium habetis? De joann. xxi,
quibus ait per Isaiam : Ecce ego et pueri °-
mei, quos dedit mihi Dominus. Hos diligit
Deus, quemadmodum apud Joannem legi-

C tur : Sic Deus dilexit mundum, ut Filium joann. m,
suum unigenitum daret. Et Paulus : Pro- l*\

° hphes. n,4;

pter nimiam, ait, caritatem qua dilexit Gaiat.wA.
nos Pater, Filium suum misit, etc. Et ex
Aigypto, id est sasculari et tenebrosa con-
versatione, vocavi per inspirationem inter-
nam, vel prasdicationem quoque exterio-
rem, filium meum, id est quemcumque
fidelem et Christianum. Unde dicit Apo-
stolus : Eripuit nos de praesenti sa^culo Coioss. i,
nequam, et transtulit in regnum Filii di- "; GalaU<
lectionis suse.
D Vocaverunt eos, sic abierunt a facie eo- 2
rum. Hoc de incorrigibilibus et superbis
accipiendum est : quos per prselatos atque

ENARRATIO IN CAP. XI OSEE. — ART. XXIV 299

vicarios suos Christus vocat ad pcenitenti- A pigritia atque infirmitas nostra, qui sine

am, sed contemnunt. Daalim immolabant, gratia semper inhaeremus terrenis ac vili-

et simulacris sacrificabanl. Hoc spiritua- bus rebus. Propter quod Sponsa precatur

phiiipp.m, liter agunt, quorum deus venter est, ve- in Canticis : Trahe me post te. Et ero cis c.ant. 1,3.

" nus, vel aurum, aut propriae adinventionis guasi exaltans jugum, etc. Hoc est quod

perfidum dogma; qui amplius amant, co- asserit Paulus : Fidelis Deus, qui non pa- icor.x,i3.

Rom. i, 25. lunt, et cogitant creaturas quam Creato- tietur vos tentari supra id quod polestis.

rem, qui est super omnia Deus sublimis Declinavi ad eum, id est, de ccelo ad ter-

et benedictus. ram descendi ad populum istum per in-

3 Et ego quasi nutricius Ephraim, id est carnationis mysterium, ut vesceretur pane Matth.w,
populi crescentis in bono. Christus nem- supersubstantiali ac sacramentali, ut di- "

joann.M, pe est noster nutricius, qui ait : Caro mea ctum est. A summo enim ccelo egressio /js.xvm,7.

vere est cibus, et sanguis meus vere est B ejus. Et ipse ait in Joanne : Ego sum panis joann. w,

potus. Nutrit enim nos pane sacramenta- vivus, qui de ccelo descendi;qui manducat *!' ' a'

Ps.l\\ix,6. li, pane lacrimarum, pane consolationis hunc panem, habet vitam aeternam. Eu

Eccii. xv, internae, pane vitae et intellectus, gratiee quanta dilectio, liberalitas atque dignatio!

boneeque aclionis. Unde in Evangelio lo- Non revcrtetur in terram AZgypti, id 5

Matth.x,, quitur : Venite ad me, omnes qui labora- est, plebs vere christiana ad conversatio-

tis, et onerati estis, et ego reficiam vos. nem non revertetur mundanam. Quod si

Portavi eos in brachiis meis. In brachiis fecerit, tunc Assur, id est diabolus, erit

suis portavit nos Filius Dei ad Patrem, rex ejus, qui est rex filiorum superbise. /06x1.1,25.

joann.-s.xx., quando bajulans sibi crucem exivit, atque Ccepit gladius ejus, id est tentatio diaboli, 6

in crucis ligno brachia sua sancta pro nn- praevalere, in civitatibus ejus, id est con-

stra redemptione extendit. Eos quoque gregationibus Christianorum rebellium,qui

portat Christus quotidie in brachiis suis, C a propriis concupiscentiis superantur; et

quos jugiter tam dulciter tractat, consola- consumet eleclos ejus, ct comedet capita

tur, pracservat, ita ut cum multa alacritate eorum : id est, eminentes ac superiores

et sine gravi impugnatione omne opus Dei populi hujus ad nihilum redigit deemon,

Pi.oxvm, perficiant, viam mandatorum dilatato cor- pertrahens omnes simul in damnationem

de potius currant quam ambulent : quibus eeternam. Et populus meus pendebit ad re- 7

utique magna necessaria est cautela, ut clitum meum : quia dum Christi gratiosam

vera circumspectione ac humilitate ornen- preesentiam piumque juvamen amittimus,

tur, Deoque grati consistant, nec alios nil boni valemus, quousque nos visitet et

aspernentur. Aliter diceret Christus de eis confortet. Idcirco ferventi semper dicamus

quod subditur : et nescierunt quod cura- affectu : Convertere, Domine, usquequo, et ps.lxxxix,

rem eos. deprecabilis esto super servos tuos. Et ,3-

4 In funiculis Adam traham eos, in vin- D interim renuat consolari anima nostra, su- ps.lxxm.s.
culis caritatis. Sic plane trahit nos Chri- spirans ad reditum Sponsi. Jvgum autem

stus, dans nobis ineffabilia beneficia suro imponetur eis simul, quod non auferetur :

caritatis indicia. Dat enim nobis se ipsum quia perversi nunc subduntur jugo laque-

Joann. vi, in cibum et potum, tribuit sacramenta, et isque diaboli, cum quo postea in infcrno

55- ad originalis justitiee conformitatem redu- eeternaliter cruciabuntur.

cit nos in Baptismo et Poenitentiae sacra- Quomodo dabo te, Ephraim? Hoc dicit 8

/o?rf.xii,32. mento. Hinc apud Joannem loquitur : Ego Dominus comminando impiis Christianis,

si exaltatus fuero, omnia traham ad me quibus melius esset viam justitiae ignoras- UPetr.n,

Gaiat. n, ipsum. Et Paulus : In fide, inquit, vivo se, quam agnitam abjecisse. Fnde meren- 2I'

Filii Dei, qui dilexit me, et tradidit semet- tur subverti, sicut Pentanolis. Sed Dcus Jbid- 6;

TT .... x Oen. \i\,

ipsum pro me. Hoc tractu pnssimo mdiget frequenter miseretur eorum, sicut subjun- 25.

300 ENARRATIO 1N CAP. XI OSEE. — ART. XXIV

gitur. Conversum est in me eor meum. A quasi columba, imitando simplicitatem et

Tempore enim evangelicae legis, gratia et innocentiam columbinam, avolabunt de

misericordia Dei praBcipue abundavit. Pro- terra Assyriorum, id est de proprio cor-

tv/.ih,!. pter quod dicit Apostolus ad Titum : Ap- pore, per recessum videlicet ab operibus

paruit benignitas et humanitas Salvatoris carnis, ut vivant in spiritu. Nempe qui in /?om. vm,s.

9 nostri Dei. In medio tui sanctus. Christus carne sunt, Deo placere non possunt, ut

enim in medio est suorum, quemadmodum dicitur ad Romanos. Et si secundum car- lbid. 13.

Maith. ait apud Matthaeum : Ubi sunt duo vel tres nem vixerimus, moriemur ; si autem spi-

congregati in nomine meo, ibi sum in me- ritu facta carnis mortificaverimus, vi-

dio eorum. Et non ingrediar civitatem, id vemus. Et collocabo eos, per fidem et

est ecclesiam impiorum, juxta illud in caritatem observantiamque praeceptorum,

Ps. xxv, s. Psalmo : Odivi ecclesiam malignantium, et in domibus suis, id est Ecclesiis, vel in

cum impiis non sedebo. B devotis congregationibus atque coenobiis.

10 Post Dominum ambulabunt,i(\ est, Chri- Ista enim praesertim conveniunt his qui
sti vestigia assequentur veraciter christi- mundanam conversationem penitus dete-

joann. x.n, ani, scientes quod non sit servus major stantes, ad claustra confugiunt.

jbid.xw ,• 6. domino suo. Nemo enim venit ad Patrem, Circumdeditmeinnegotiatione* Ephra- 12

nisi per Christum. Ideo dicit in prima sua im, id est praelati temporalia cupide con- *aliasne-

1 l . gatione

i Joann. u, epistola Joannes : Qui dicit se in Christo gregantes,qui dicunt se nosse Deum,factis ra.1,16.

manere, debet sicut ille ambulavit, et ipse autem negant, et negatione boni ac men-

1 Petr. 11, ambulare. Petrus quoque : Christus, in- daciis Dominum undique inhonorant. Cir-

quit, passus est pro nobis, vobis relin- cumdant etiam isti Christum et in dolo

quens exemplum, ut sequamini vestigia domus Tsrael, id est fraude qua fallunt,

ejus. Quasi leo rugiet Christus, praesertim subvertunt, scandalizant Ecclesiam, erran- nnm.m,

Matth.wv, in die judicii, dicens : Ite, maledicti, in C tes et in errorem mittentes. Unde monet 13-

ignem aeternum. Tunc enim juxta Isaiae Apostolus : Videte ne quis vos decipiat cotoss.u,*.

/«.uvi.is, sermonem, Dominus ut ignis veniet, et ut per inanem fallaciam ; et iterum, Ne quis imess.u,

juxta .. . jempestas currus ejus. Nunc etiam rugit vos seducat ullo modo. 3*

per ora efficacium praedicatorum atquedo- Judas autem, id est populus fide et ac-

Luc. xxi, ctorum, quibus ipse dat os et sapientiam. tu ecclesiasticus, corde vero et opere con-

Et formidabunt filii maris : id est, homi- fitens Domino, testis veritatis. De talibus

nes saeculares audita praedicatione hujus- enim ait Deus per Isaiam : Vere vos testes /s. xuv,8.

modi, metuent divinam justitiam, futiirum mei. Rt Christus in Actibus : Eritis mihi Act. 1, 8.

11 judicium, pcenas ddtema.s. Etavolabunt, id test.es in omni Judaea et Samaria. Descen-

est, a pristina conversatione cito recedent, dit, humiliando se ipsum, ponensque in Thrm.m,

quasi avis, avium agilitatem sequendo per pulvere os suum, si forte sit spes, ut scri- 29-

contemplationem ccelestium et supergres- D ptum est. Descendit ergo a tumore super-

ps. iv, 3. sionem terrenorum, ne eis dicatur, Filii biae cum Deo, id est secundum voluntatem

hominum, usqueqiio gravi corde? sed et atque imperium Dei, qui per Petrum lo-

/s.xi., 31. illud Isaiae eis conveniat : Qui sperant in cutus est : Humiliamini sub potenti manu ipetr.\,6.

Domino, mutabunt fortitudinem,assument Dei. Descendit ergo cum Christo, discens

pennas ut aquilae, volabunt et non defi- ab eo quia mitis est et humilis corde : qui juatth.x,,

cient ; ex sEgypto, id est tenebrosis operi- non venit ministrari, sed ministrare, et ^" 2g

\joann. v, bus mundi hujus positi in maligno, ubi Patri obedire usque ad mortem. Et cum PhMpp.n,

est civitas illa magna, quae spiritualiter sanctis fidelibus, id est Apostolis ac apo- 8"

Apoc.xi,8. dicitur Sodoma et ^Egyptus, ut dicitur in stolicis viris, illorum humilitatem sectan-

Apocalypsi. De qua civitate accipitur quod do, dum alii fraude ac negatione Deum

vers. 9. jam dixit, Non ingrediar civitatem. Et circumdant. Tales sunt, qui aliorum ma-

15.

ENARRATIO IN CAP. XII OSF.E.

ART. XXV

301

lis exemplis aut suggestionibus dolosis A rursusque : Observetis eos qui offendi- Rom.™,
non corrumpuntur, quemadmodum docet cula et scandala concitant, et declinate ,7-
EPhes.\,i. Apostolus : Nolite fieri participes eorum ; ab eis.

ARTICULUS XXV

ELUCIDATIO CAPITUI.I DUODECIMI : EPHRAIM PASCIT VKNTUM.

IREQUENTER sanctus Osee eumdem
repetit sensum, sub alia forma verbo-

ir/m.v,20. rum, et aliqua adjiciendo. Peccanles enim
multipliciter arguendi instruendique sunt.
Quod ergo superius dixit, regnum decem

Oseen, 5. tribuum vanitatibus suis insistere, et ab
hominibus magis quam a Deo postulare
1 auxilium, nunc resumit. Ephraim, id est
rex et populus decem tribwum, pascit ven-
tum, id est, vanam spem suam fovet, in
Assyriis confidendo, et se ipsum fallit spe
ventosa, in hominibus frustra sperando.
Vel, Pascit ventum, id est, superbos et
vanos similes vento Assyrios alit, solvendo

wneg.xv, eis annuatim magnum tributum, ut patet

3 ' xv"' quarto Regum de Manahem et Osee re-
gibus Israel. Et sequitur wstum, id est,
./Egyptiorum auxilio innititur : a quibus

ibid.wu,i. tempore Osee regis postulavit auxilium
contra regem Assyriorum. /Egyptus autem
per aestum significatur, quoniam regio illa
est in parte magis calida quam Judaea aut
Samaria. Est enim respectu Terrae sanctse
in parte australi, ut fertur. Glossa vero
exponit sic : Sequitur aestum, id est, it ad
plagam meridianam : fluctuabat enim in-
ter duos populos.

Tota die, id est jugiter, omni tempore
de quo nunc sermo, singulis diebus ac
noctibus, mendacium et vastitatem multi-
plicat, id est, verbo et actu mentitur, idola
venerando, et opprimi vastarique mere-
tur, Deum magis ac magis offendendo.
Multiplicat igitur vastitatem,id est,causam
sua3 captivitatis adauget incessanter, pec-
cando, vel a Pharaone subsidium implo-

B rando. Quo cognito, rex Assyriorum venit ivneg.m,,
atque destruxit regnum decem tribuum. *"6,
Et fcedus cum Assyriis iniit, id est pacis
et amicitise pactum, tempore Manahem,qui
dedit regi Assyriorum multa munera, ut /w.xv.io.
regnum suum firmaret; et oleum in ^Egy-
ptum ferebat, id est, Pharaoni inter alia
dona oIeum(cujus Samaria fertilissima est,
secundum Hieronymum, et quale in ^Egy-
pto non invenitur, secundum Glossam) de-
stinavit et ferri fecit. Hoc fuit tempore
Osee regis, qui cupiens a rege Assyriorum ibid.xvn,i.

C et tributo quod ei solvebat, liberari, misit
munera regi .'Egypti, ut eum a jugo Assy-
riorum erueret.

Judicium ergo Domini cum Juda, et 2
visitatio super Jacob. Hoc dupliciter ex-
planatur. Primo sic : Judicium ergo Do-
mini, id est, quoniam decem tribus tot
operatse sunt mala, idcirco judicium re-
probationis et pcense seu justa punitio Dei
est cum Juda, id est pro populo regni
Juda contra decem tribus : quoniam una
causa captivitatis decem tribuum fertur

D fuisse, quod toties persecutae sunt regnum
Juda, ut patet in libris Regum tertio et ni neg.
quarto. Sicque Deus vindicavit persecuti- ^0'^1^
onem Juda illatam in regno Ephraim. Et U;xvi,5
visitatio ultionis venit super Jacob, id est
regnum Israel seu decem tribuum. Secun-
do sic : Judicium ergo Domini cum Juda,
id est, quoniam regnum Juda non pceni-
tuit decem tribubus captis, idcirco post
illarum vastitatem judicium Domini est
cum populo duarum tribuum, ut judicet
ac puniat eas per Chaldaeos ; et visitatio,

302 ENARRATIO IN CAP. XII OSEE. — ART. XXV

id est flagellatio, irruit super Jacob, id est A niam precibus et devotione quasi extorsit

praedictum populum Juda ac Benjamin ex ab angelo quod quaerebat. Nec mirum si

semine Jaeob progenitum. Juxta vias ejus dicatur invaluisse ad angelum, quum Do-

et juxta adinventiones cjus, id est secun- minus dicat ad Moysen : Dimitte me, ut Exod.

dum exigentiam operum et cogitationum, irascatur furor meus contra eos. Moyses "cx*"' l0'

vel eorum quao ex propriis adinventioni- ergo caritate et precibus quasi ligaverat

bus gessit, reddet ei, id est regno Israel, Deum. Secundo, quod invaluit secundum

secundum primam expositionem, vel re- apparentiam, ita quod angelus finxit se

gno Juda, juxta expositionem secundam. sanctum Jacob superare non posse. Quae

Utrumque enim regnum juste punivit Deus tamen fictio non fuit fallax aut mendosa,

omnipotens, qui singulis tribuit quod me- sicut nec illa qua Christus finxit se lon- zuc.xxiv,

rentur, quemadmodum in Job inducitur : gius ire ; sed dispensatoria, et veritatis 28'

Jobxxxm, Absit a Deo impietas, et ab Omnipotente B praefigurativa. Praefiguravit enim quod Ja-

iniquitas ; opus enim hominis reddet ei, cob hostibus praevaleret, et populus na-

et juxta vias singulorum restituet. Unde sciturus de eo, filios Esau superaret. Quod

Apoc. xxn, in Apocalypsi : Ecce venio (inquit) cito, et tempore David constat impletum, servien-

merces mea mecum est, dare unicuique te Idumaea regi David sub tributo, quando uneg. vm,

secundum opera sua. et Joab interfecit omne masculinum in ii<}[lIie9-

1 xi, io.

Consequenter recolit beneficia patriar- Idumaea. Et confortatus est Jacob benedi-

chae Jacob collata, quibus posteri fuerunt ctione suscepta ab angelo, quando et di-

3 ingrati. In utero Rebeccae genitricis suae ctus est Israel, atque audivit ab angelo :

supplantavit Jacob fratrem suum Esau, Si fortis fuisti contra Deum, id est me Gen.xxxw,

non propria, sed Dei virtute. Ipse nempe Dei nuntium, quanto magis contra homi- 28-

quod egit, non sensit; sed Deus qui prae- nes praevalebis? Quum enim Jacob nimis

vidit eum sibi futurum fidelem patriar- C timeret adventum Esau, misit Deus hunc lbid. i.

cham, qui et prsedestinatos amat, dedit ei angelum, ut consolaretur confortaretque

hoc facere in signum futuri. De hac sup- Jacob. Tamen, secundum Augustinum sex-

Gen. xxv, plantalione habetur in Genesi, quod colli- todecimo de Civitate Dei, fuit angelus qui

2" debantur in utero. Propter quod Rebecca cum Jacob venit de Mesopotamia. Flevit,

ibidem. pericula metuens, dixit : Si sic futurum et rogavit eum, id est, Jacob lacrimose

mihi erat, quid necesse erat concipere ? precatus est angelum, ut se benediceret, ibid.%6,%9.

Quumque ivisset ad consulendum Domi- atque in via custodiret:sicut et factum est.

Jbid.n. num, locutus est ei Deus : Duae gentes in In Bethel invenit eum, id est angelum.

utero tuo sunt, et populus populum su- Non servatur hoc loco ordo historiae. Ista

perabit, et major serviet minori. Hic ita- namque inventio diu praecessit conforta-

que fuit supernaturalis mysticusque con- tionem et luctam praefatam, quando vide-

flictus. I) licet Jacob ex consilio Rebeccae fugit a

Etin fortitudinesua sibi a Deo concessa facie Esau pergens ad Syriam, ad Laban

per naturam vel gratiam, directus, id est fratrem Rebeccae. Quumque venisset ad ibid.xmm,

recte aptatus, est Jacob ad praeliandum quemdam locum, et dormiret in eo, vidit u"19'

cum angelo sancto, quando sicut in Genesi in somnis scalam usque ccelos erectam, et

scriptum est, vir, scilicet angelus in spe- angelos Dei ascendentes ac descendentes

Jbid. xxxn, cie viri, luctabatur cum eo usque mane. per eam, Dominum quoque innixum sca-

24' i Et invaluit ad angelum : sicut illic sub- lae, et sibi dicentem : Ne timeas, Jacob,

/ftid. 25,26. jungitur : Qui quum videret quod eum terram hanc dabo semini tuo,et ero custos

superare non posset,dixit,Dimitte me,jam tuus quocumque perrexeris. Quum ergo

enim aurora est. Dicitur autem Jacob an- Jacob evigilasset, pavens : Quam terribi-

gelo praevaluisse dupliciter : Primo, quo- lis, inquit, est locus iste ! Non est hic

ENARRATIO IN CAP. XII Q8EE.

ART. XXV

303

aliud, nisi domus Dei. Propter quod voca- A
vit nomen urbis illius Bethel, quod iuter-
pretatur domus Dei : quae ante Luza vo-
cabatur. Quae omnia in Genesi plenius
describuntur. Et ibi locutus est nobiscum
angelus. Per hoc enim quod in Bethel lo-
quebatur in persona Dei ad Jacob, loque-
batur et filiis ejus in lumbis patris, ad
quos promissio Jacob facta pertinuit.

Hoc loco, ut recitat Lyra, multa fabu-
lantur Judaei, dicentes quod Jacob fortitu-
dine sibi ad horam concessa, vere prae-
valuit angelo ; item, quod angelus victus B
flevit, rogavitque ipsum Jacob dilationem
de obtinenda primogenitura et invalescen-
tia super Esau, ita quod angelus iste fuit
custos Esau, volens impedire Jacob ne
ingrederetur terram promissionis ad ac-
quirendum benedictiones ac primogenita
Isaac in prsejudicium Esau. Haec autem
stulta et frivola sunt. Quod enim ange-
lus erat fortior Jacob, patet ex hoc quod
Gen. xxxii, quum tetigisset nervum femoris ejus, sta-
25,31. jjm emarcuit, et claudicavit. Rursus, an-

gelus ille quum fuerit bonus, et sciverit C
quod Deus promisisset ipsi Jacob terram
promissionis, nequaquam conatus est im-
pedire divinum promissum.Item, quia be-
atifica Dei visione fruebatur, dolor in ipso
non habuit locum. Unde nec flevit, neque
tristatus est de promissi impletione divini,
sed erat divinse voluntati in omnibus con-
formatus.
5 Et Dominus Deus, qui est exercituum,

id est angelorum, Dominus, memoriale est
ejus, utpote patriarchae Jacob. Hoc ideo
lbid. xxxn, dicitur, quia in nomine Israel, quod an- D
gelus imposuit Jacob, includitur nomen
Dei, quoniam Israel interpretatur, vir vi-
dens Deum ; vel ideo, quoniam Jacob ha-
buit Deum jugiter in memoria ; et item,
quoniam Deus universorum voluit se spe-
Exod.m, cialiter dici Deum Jacob. Sicque Deus est
memoriale Jacob, quia per Jacob comme-
moratur. Vel iste est sensus : Et Dominus
Deus exercituum, Dominus est memoriale,
id est nomen ejus, scilicet Domini Dei,
quia communiter in veteri Testamento Do-

Iti

minus exercituum appellatur. Unde scri-
ptum est in Amos : Formans montes, et Amos w,
creans ventum ; Dominus exercituum no- i3'
men ejus.

Deinde Propheta affatur et admonel po-
steros Jacob. Et tu, popule Juda seu Is- 6
rael : ad utriusque etenim regni populum
possunt haec verba aptari ; ad Dominum
Deum tuum converteris, sequendo vesti-
gia Jacob patris tui. Quod partim imple-
tum est in primo adventu Christi, et post
dominicam passionem, quando per Apo-
stolorum praedicationem multa millia Ju- Actn.ii;
daeorum ad fidem conversa sunt, ut patet lv' 4'
in Actibus. Misericordiam et judicium
cuslodi: primo, miserendo tibi ipsi, quem-
admodum scriptum est, Miserere animae Eccii.xxx,
tuae, placens Deo ; et, Qui sibi nequam Ib'id xiv5
est, cui bonus erit? et, Benefacit animae Prm>.xi,ii.
suae vir misericors ; Judicium autem sine jacob.u,
misericordia fiet ei, qui non fecerit mi-
sericordiam.Est insuper judicium propriae
discussionis, et reprobationis, seu verae
discretionis, quod spectat ad omnes, ut
scilicet unusquisque vitia sua dijudicet,
inter bonaet mala discernat, se ipsum dis-
cutiat, nec se impunitum relinquat. Unde
ait Apostolus : Si nosmetipsos dijudicare- \cor. m,3i.
mus, non utique judicaremur. Et in libro
Job habetur : Numquid qui non amat /ooxxxiv,
judicium, potest sanari ? Qui autem prae-1''
latus est, aliis judicium justum exerceat
tanquam judex illorum. Misericordia au-
tem sine judicio, pusillanimitas dicitur ;
judicium vero sine misericordia, crudelitas
fertur. Commiscenda ergo sunt haec mode-
ratione sagaci.

Et spera in Deo tuo semper in prosperis
et adversis, ut cum sancto Job dicas :
Etiam si occiderit me, in ipso sperabo. lbid. xm,
Quis enim speravit in eo, et confusus est ? Eccli M ,,
Propter quod Isaias disseruit : Deus judicii is. xxx, is.
Dominus ; beati omnes qui exspectant
eum. Et Psalmista : Sperent in te, qui no- p*.k,h.
verunt nomen tuum, quoniam non dereli-
quisti quaerentes te, Domine. Cum omni
ergo fiducia invoca Deum, et longanimiter
exspecta eum. Spera in eo, quasi in patre

304 ENARRATIO IN CAP. XII OSER. — ART. XXV

clementissimo, sicut in amatore praecipuo, A catores Israel de statera notantur dolosa.

tanquam in Domino omnipotente, et cre- Calumniam, id est pauperum oppressio-

de te ei ; certus esto quod paratus sit in- nem, et aliorum injuriationem, dilexit :

dulgere, auxiliari, et quidquid veram con- quod est contra caritatem, contra legem

cernit salutem, conferre. De sic sperante naturalem et scriptam, et contra illud

Ps.lxxxm, dicit Psalmista : Domine virtutum, beatus Levitici : Non facies calumniam proximo £e«.xix,u.

jlr. xvn, 7. nomo qui sperat in te ; et Jeremias, Bene- tuo, nec vi opprimes eum.

dictus vir qui confidit in Domino, et erit Et dixit Ephraim, scilicet decem tri- 8

Dominus fiducia ejus. Et alibi scriptum bus : Verumtamen dives effectus sum : id

iMach.n, est : Omnes qui sperant in eo, non infir- est, non obstante quod dilexi calumniam

mantur. Pro eo quod Hieronymus transtu- et stateram dolosam, in temporalibus nunc

lit, Et spera in Deo tuo semper, Septua- abundo, et sufficit mihi quod ea possideo,
ginta transtulerunt, Et appropinqua Deo B nec curo quomodo adeptus sim ea; inveni

tuo semper : hoc est, de virtute in virtu- idolummihi, id est deum conflatilem, cui

tem procede, omnem immunditiam culpae serviendo effectus sum dives ; vel, Ido-

absterge, et Deo per caritatem semper vi- lum, id est aurum sive pecuniam, quod

scerosius atque intimius uniri, imo im- est deus idolumque avari, sicut venter di- PhiiiPP.m,

mergi, enitere. citur deus gulosi. Propter quod dicit Apo- ,9-

Insuper redit Propheta ad decem tri- stolus : Deponite avaritiam, quod est si- coioss.u,,

1 buum \ncrenaXionem.Ckanaan,id est plebs mulacrorum servitus. Omnes labores mei5-

decem tribuum : quse Ghanaan appellatur, non invenerunt mihi iniquitatem quam

non origine generis, sed parilitate et imi- peccavi : id est, divitiae, quas laborando

latione iniquitatis, quoniam Chananseorum collegi, non mihi ostenderunt iniquitatem

vitia idololatriamque secuta est. Unde et meam ; vel causa non fuerunt peccati
Daniel ait presbytero judici, qui utique G quod feci.

erat de semine Juda, secundum Hierony- Et ego Dominus Deus tuus de terra 9

Dan. xni, mum : Semen Chanaan, et non Juda, spe- ^Egypti : id est, quamvis tam graviter me

50- cies decepit te. Judse quoque atque Je- offendisti, ego tamen ab eo tempore quo

is. 1,10. rusalem dicitur in Isaia : Audite verbum te seu patres tuos de ^Egypto eduxi, sem-

Domini, principes Sodomorum ; auribus per misericors fui tibi, et quando converti

percipite legem Dei vestri, populus Go- volebas, poenitentem clementer recepi. Imo

Ezech.wi, morrhse. Itemque in Ezechiele : Pater tuus adhuc veniam gratiamque promitto, et lo-

3' Amorrhseus, mater tua Cethsea. In manu cum pcenitendi concedo. Unde subjungi-

ejus statera dolosa. Per hoc decem tribus tur : adhuc sedere te faciam in tabernacu-

reprehenduntur de fraude in proximum lis, id est synagogis, vel propriis domibus,

et avaritia, de legis etiam prsevaricatione, vel in congregationibus sanctis, sicut in

Zeu.xix,35. quse jussit : Nolite iniquum aliquid facere D diebus festivitatis, id est cum ingenti so-

in judicio, in regula, in pondere, in men- lennitate, cum securitate, devotione cordis

lbid. 3G; sura. Et denuo ait : Sit tibi aequus modius, atque laetitia : quemadmodum in veteri

Deut. xxv, gpqimSque sextarius. De hoc habetur in Testamento consuetudo fuit veris Israeli-

Ps. lxi, io. Psalmo : Verumtamen vani filii hominum, tis, sedere in legalibus festis. Hoc autem

mendaces filii hominum in stateris, ut tripliciter accipi potest : Primo, conditio-

decipiant de vanitate in id ipsum. Denique naliter, dummodo vitam corrigerent, ita

quidam affirmant, quod Chanaan sit hoc quod ab imminente captivitate liberaren-

loco nomen commune, significans merca- tur. Secundo, pro tempore Christi,quando

torem, quemadmodum in Proverbiis, ubi per ejus et Apostolorum sermocinationem,

Prov.xxxi, legitur : Sindonem fecit et vendidit, el aliqui ex decem tribubus conversi, se-

24- cingulum tradidit Chananseo. Sicque mer- derunt in tabernaculis illis praeclarissimis

ENARRATIO IN CAP. XII OSF.E.

ART. XXV

303

Is. xxxii, 18.

Bom.xi,25,

20.

Hebr. i, 1.

Luc. i,70.

Ac(. iii, 24.

Gen. n,21.
22; Joann
xix, 34.

Gen.xxn,6:
Joann. xix.
17.

Jonte ii, 1;
Maith. xn
40.

primitivae Ecclesiae, secundum quod Do- A
minus apud Isaiam praedixit : Sedebit po-
pulus meus in pulchritudine pacis, et in
tabernaculis fiduciae, et in requie opulen-
ta. Tertio, pro tempore finalis conversio-
nis Judaeorum, quando plenitudine gen-
tium introgressa, omnis Israel salvus fiet.
Et locutus sum super Prophetas, id est,
revelationes inspiravi Prophetis, et per
illos locutus sum, ita quod sermo meus
cecidit super corda eorum, et locutio mea
super eos descendit ; et ego visioncm, id
est propheticas revelationes, multiplicavi, B
multifarie multisque modis loquens patri-
bus in Prophetis. Unde apud Lucam habe-
tur : Sicut locutus est per os sanctorum,
qui a saeculo sunt, Prophetarum ejus. Eis-
dem etiam Prophetis valde multiplices
visiones ostendit anagogice aut symbolice,
scilicet David, Salomoni, Isaiae, Jeremiae,
Ezechieli, Danieli. Multi demum fuerunt
Prophetae, quorum visiones non sunt con-
scriptae. Et omnes Prophetae principaliter
locuti sunt pro tempore et de mysteriis
Christi, quemadmodum in Actibus Petrus C
testatus est : Omnes Prophetae a Samuel
et deinceps annuntiaverunt dies istos. Et
in manibus Prophetarum, id est per ver-
ba et actus eorum, assimilatus sum, id
est, hominibus assimilatus, praenuntiatus,
praefiguratus, et similitudinarie praesigna-
tus sum. Sic enim unio Christi et Ecclesise
praefigurata est per conjunctionem Adae et
Evae; per formationem quoque Evae de
costa Adae, praefigurata est formatio Ec-
clesiae de latere Christi dormientis in cru-
ce. Sic arca Noe, typus fuit Ecclesiae ; et D
Isaac ligna bajulans, Christum significa-
vit, crucem propriam ad locum immola-
tionis su33 portantem. David quoque et
Jeremias per tribulationes suas et opera,
Christi passionem et opera apertissime fi-
guraverunt. Et Jonse deglutitio triduo du-
rans, Christi triduanam sepulturam mon-
stravit.

Loquitur autem Osee commixtim de
beneficiis Dei, et maleficiis populi. Unde
nunc rursus, recitatis beneficiis Creato-

T. to.

ris, commemorat vitia et ingratitudiuem

populi. Si in Galaacl idolum, id est, quia

in urbe trans Jordanem nomine Galaad,

idololatria exercetur, et idolum reperitur :

sicut superius dictum est, G-alaad civitas osee vi,8.

operantium idolum; tamen frustra errant

in Galgal, id est, duae tribus graviter pec-

cant, et gravius aliis, dum idola colunt

in Galgala civitate duarum tribuum, de

qua dictum est : Omnis nequitia eorum in md.ix,\5.

Galgal. Tanquam dicat : Quum duae tribus

habeant sacerdotes et templum, in quo et

per quos secundum legem offerre possunt,

et nihilo minus idola colant in loco Gal-

gal ; inexcusabiliores sunt, quoad hoc,

decem tribubus, quae nihil horum habu-

erunt. Bobus, id est vitulis aureis, immo-

lantes. Quod enim hoc frustra fecerunt,

hinc liquet : Nam et altaria sacrilega

eorum erunt quasi acervi, id est tumulus

seu congeries lapidum, jacentes super sul-

cos agri : id est, altaria decem duarumque

tribuum, in quibus idolis servierunt, peni-

tus destruentur ab Assyriis et Chaldaeis.

Fugit Jacob a facie Esau in regionem 42
Syrice ad Laban avunculum suum fratrem Oen.xxvm,
Rebeccae, ut dicitur in Genesi, et servivit 5-
Israel in uxorem : id est, Jacob, alio no-
mine Israel, septem annis servivit avuncu-
lo suo Laban pro Rachele filia ejus in con- ibid.xxix,
jugem recipienda; videbanturque sibi anni 20'
breves propter amoris magnitudinem, ut
in Genesi describitur; et in uxorem serva-
vit, vel, servivit, ut aliqui continent tex-
tus : id est, quum Jacob vidisset sibi pro 76^.24-30.
Rachele suppositam Liam, servivit avun-
culo aliis septem annis, ut Rachelem reci-
peret : quam tamen statim post Liam rece-
pit, octo (ut dicitur) evolutis diebus. Et
per ista septennia servavit, id est, oves
et pecora Laban custodivit; vel, servavit
pactum, quod fecit cum Laban de tempore
ministrandi sibi pro filiabus.

In Propheta autem, id est per manum
Moysis excellentis prophetae, de quo in
Deuteronomio scriptum est : Noh surrexit
ultra Propheta in Israel sicut Moyses, qui
nosceretDominum facie ad \'aciem ;eduxit

Deut.
xxxiv, 10.

300

ENARRATIO IN C.AV. XII OSEE

ART. XXVI

Exod.

xxxii, 31, 32-

Num. xiv,

20.

Ps. cv, 23.

/er. ii, 19.

Apoc. xvin,
7.

Dominus Israel de sEggplo in manu po-
tenti et brachio extento ; et in Prophela,
id est per caritatem. precem et meritum
hujus Propheta?, servatus, id est a morte
prseservatus, cst populus Israel frequen-
ter, quando Deum gravissime offenderunt,
sicut in adoratione vituli conflatilis, et
tentationibus ac murmurationibus contra
Deum, quemadmodum in libris Moysis co-
piosissime recitatur. Dixerat equidem Moy-
ses : Aut dimitte populo hanc noxam, aut
si non facis, dele me de libro quem scri-
psisti. Cui Dominus : Dimisi, inquit, juxta
verbum tuum. Hinc fertur in Psalmo : Et
dixit ut disperderet eos, si non Moyses
electus ejus stetissct in confractione in
conspectu ejus.

Deinde ponitur decem tribuum ingra-
titudo. Ad iracundiam, id est ultionem
terribilem et effectum similem ei qui ex
ira procedit, me provocavit Ephraim, id
est decem tribus, in amaritudinibus suis,
id est peccatis ac idololatriis, vera? ac
sancta? suavitati contrariis, atque ad a?ter-
nam amaritudinem pertrahentibus. Unde
in Jeremia habetur : Amarum est, te reli-
quisse Dominum Deum tuum.Nihilo minus
vitia peccantem delectant, sed delectatio-
nem amarissima ainaritudo consequitur,
juxta illud Apocalypsis : Quantum glorifi-
cavit se, et in deliciis fuit, tantum date illi
tormentum et luctum. Pra?terea, pius ac
dulcis invariabilisque Creator dicitur ad
iracundiam provocari, non quod in ipso

A sit passio sive mutatio, sed quia exigente
sua justitia, et promerente hominum cul-
pa, per modum provocati et irati se habet
in vindicando. Propter quod ait apud Jere-
miam : Numquid me ad iracundiam pro- Jer. vh, itf.
vocant? nonne semetipsos in confusione
vultus sui ?

Et sanguis ejus super eum veniet, id
rst, causa mortis sua? redundabit in eum,
ita quod suis peccatis erit causa propria?
punitionis, quemadmodum in Ezechiele
Dominus ait frequenter de eo qui propria

li negligentia, non pastoris ignavia, perit :
Sanguis ejus erit super caput ejus. Et pu- Ezech.
ero Amalecita? occiso, dixit David : Sanguis xv'"' '3 ;

° XXXIII, i.

tuus super caput tuum; os enim tuum lo- u Reg.i, ic.
cutum est,dicens,Ego occidi christum Do-
mini.Vel : sanguis ejus, id est sanguis in-
nocentium atque infantium suorum, quem
fudit, juxta illud in Psalmo : Effuderunt Ps. cv, 38.
sanguinem innocentem, sanguinem filio-
rum suorum et filiarum suarum, quas sa-
crifieaverunt sculptilibus Chanaan ; super
eum veniet, ita quod debitam pcenam per-
C solvet. Et opprobrium ejus restituet ei Do-
minus suus, id est, pro contemptu et bla-
sphemia Dei, recipiet a Deo opprobrium
pcena?, et in magno erit contemptu ac vili-
tate : quatenus sicut fecit, fiat ei, et per Judic. i,' 7.
qua? peccavit, puniatur; et fiat quod ait SaP.x\, n.
Salvator, Qua mensura mensi fueritis, re- Matth. yw,
metietur vobis. Unde et David, qui uxo- 2'
rem tulit Uria?, Dominus ait : Ego tollam imeg.xu,
uxores tuas, et dabo eas proximo tuo. '

ARTICULUS XXVI

MORALIS EXPLANATIO EJUSDEM CAPITULl DUODECIMI.

NUNC dictum est ssepe, quod per Ephra- D opus Dei negligenter exsolvunt. Unde de
im (qui interpretatur augmentum, et quolibet horum nunc dicitur : Ephraim 1
Dei cultum abjecit) signentur Christiani pascit ventum, id est, propriam vanitatem
injusti, mali pra?lati, religiosi ignavi, qui et animi levitatem fovet ac roborat, et est
sibi temporalia augent, vitia colligunt, et tanquam pulvis quem projicit ventus a ps. i, 4.

F.NARRATIO IN CAP. XII OSEE.

ART. XXVI

307

facie terrae, et sicnt arundo vento agitata, A
non habens radicem cordis in virtutibus
fixam. Quocontia de clectis ait Psalmista :

Ps. xxxiv, In populo gravi laudabo te. Et sequitur
a'stum, id est concupiscentiae ignem, ira?,
furoris, cupiditatis ardorem, impetum pas-
sionum. Quocontra in Ecclesiastico dici-

Eccii.xvm, tur : Post concupiscentias tuas non eas, et

30' a voluntate tua avertere. Et in Proverbiis

Prov xxvii, dicitur : Impetum concitati spiritus quis
poterit stistinere? Hoc ad sapientem non

jobxv,i. pertinet, prout in Job dicitur : Numquid

sapiens respondebit, quasi in ventum lo- R
quens, et implebit ardore stomachum
suum ?

Tota die, id est jugiter, mendacium et
vastitatem multiplicat, agens contra veri-
tatem vitae, doctrinae, atque justitiae, dae-
monumque captivitati ac laqueis se inne-
ctens, et aeterni carceris inclusionem sibi
accumulans. Et fcedus cum Assyriis, id
est daemonibus, iniit, quorum voluntati se
Js. xxvm, eequat, sicut in Isaia habetur : Percussimus
fcedus cum morte, et cum inferno feci-
mus pactum. Assyrii autem interpretantur C
dirigentes, et daemones dirigunt in viam
damnationis ?eterndd. Et oteu)n,id est verba
adulationis, vel apparentiam sanctitatis,
vel sapientiae nitorem, in JEgyptum fere-
bat, id est, ad homines saeculares adduxit,
illis adulando, vel ab eis laudem optando,
vel scientiam suam jactando : quod multi
faciunt religiosi, praedicatores et clerici, ut
temporalia commoda consequantur et ho-

Ps. cxi., 5. norentur.De quo oleo scriptum est : Oleum

peccatoris non impinguet caput meum.

2 Judicium ergo Domini cum Juda : id D

est, hujusmodi Christianos, qui dicunt se

mt.it 16. nosse confiterique Deum, sed operibus ne-

yaco6.iv, gant, Christus districte judicabit. Scienti

enim bonum, et non facienti, peccatum

iPetr. iv, est illi, ut Jacobus docet. Et Petrus : Tem-

,T- pus est, inquit, ut incipiat judicium a do-

mo Dei. Et visitatio divinae ultionis irruit
super Jacob, id est eum qui ccepit vitiis
reluctari et pcenitere, sed recidivans sup-
plantatur a vitiis : quales sunt multi reli-

Gaiai.m^. giosi, qui quum coeperint spiritu, carne

consuminantur. Qui enim in clauslro non
studet quotidic cum vera diligentia affe-
ctioncs animae rectificare, vitia exstirpare,
cogitationes vanas ac malas reprimere, pe-
jor et incorrigibilior fit saecularibus.

Tn utero supplantavit fratrem suum. 3
Hoc salubriter competit his qui in medio
Ecclesiae alios superant in profectu virtu-
tum, vel errorem eorum convincunt et de-
struunt sapientiali rationis discursu, quem-
admodum Christus promisit discipulis :
Ego dabo vobis os et sapientiam, cui non Zucxxi.io.
poterunt resistere et contradicere omnes
adversarii vestri. Et Paulus ad Titum :
Verbum sanum, irreprehensibile, ut is qui rtt.n.8.
ex adverso est, nil habeat mali loqui de
nobis. Petrus quoque in prima sua Canoni-
ca : Sic est voluntas Dei, ut benefacientes, \Petr. n,
obmutescere faciatis imprudentium homi- ]o'
num ignoranliam.

Et in fortitudine sua directus, id est ad
Deum recte erectus, est cum angelo. Tales
sunt, qui angelicam conversationem du-
cunt in carne mortali, sursum habentes
corda, et toto affectu ccelestis patriae bea-
titudinem concupientes. Et invaluit ad k
angelum, id est, instantissimis precibus
obtinuit gratiam desideratam,per coopera-
tionem et administrationem angeli vitae suae
custodis. Hoc quilibet nostrum facere de-
bet, frequenter deprecando angelum sibi in
custodiam delegatum, ut taliter sibi in om-
nibus adsit, daemones repellendo, bona in-
spirando, imperfectum nostrum excusando,
preces et merita nostra Domino offerendo,
gratiam Dei reportando, ut tandem beatifi-
cemur cum ipso.Sicque conveniet singulis
nobis, quod subditur de sancto Jacob : et
confortatus est ; fievit, et rogavit eum, vi-
delicet angelum. In Bethel, id est in Ec-
clesia seu domo Dei, invenit eum.Xbx enim
Christianus invenit angelos sanctos, quos
certum est personaliter ibi adesse, praeci-
pue in officio Missae. Ibi quoque praeve- />s.lxvh,26.
niunt principes 111 1 angelici conjuncti psal-
lentibus, qui corde sincero fatentur : In Ps.mxm,
conspectu angelorum psallam tibi. Opor- '■
tet enim ut angelici vultus cogitemus ac

308

ENARRATIO IN CAP. XII OSEE.

ART. XXVI

Zach. i, 9;
n,3.

Matth.si,

21.

Eccli.x,iO.

Matth.xix,

24.

Ps. XXXII,
12.

Ps. XXXUI,
9.

veneremur praesentiam, quod nobis soli- A
lariis prsesertim incumbit, ne audeamus
agere angelo sancto praesente ac conspici-
ente, qnod fratre adstante non faceremns.
Et ibi locutus est nobiscum, per inspira-
tionem internam, quemadmodnm Zacha-
rias testatur : Dixit angelus qui loquebatur
in me.

Chanaan in manu ejus statera dolosa.
Chanaan interpretatur, quasi moventes :
quales sunt seductores, qui alios a rectitu-
dine quaerunt virtutum avertere, a stabili-
tate mentis dejicere, spoliare seu defrau- B
dare : in quorum manu est statera dolosa,
injusta mensura, compositio fraudulenta.
Isti calumniam diligunt, gaudentes dum
aliis injuriantur, et simplices ac egenos
fallunt aut opprimunt. Quod etiam avaris
mercatoribus certum est convenire, qui
non curant qualitercumque procurent di-
vitias, dummodo eas acquirant. Propter
quod verba sequentia competunt eis : Ve-
rumtamen dives effectus sum, inveni ido-
lum mihi, id est thesaurum in quo confi-
do,in quoest cor meum,amor et cogitatio. C
Isti non pensant Scripturam dicentem :
Nihil est iniquius quam amare pecuniam;
et, Possibilius est camelum transire per
foramen acus, quam divitem intrare in
regnum coelorum. — Quamdiu plebs chri-
stiana permanet talis, non est Deus proprie
Deus ejus,quia nec ipse diligit eam secun-
dum praesentem justitiam, nec ipsa recolit
ac diligit eum ut Deum. Quod enim Deus
universorum, non sit proprie Deus impio-
rum, innuit Psalmista, dicendo : Beata
gens, cujus est Dominus Deus ejus. Yerum D
isti fiunt populus Dei, et ipse fit Deus eo-
rum, dum a saeculari conversatione, ab
impuritate carnali convertit eos ad se. Ideo
subdit :

Et ego Dominus Deus tuus de terra
^Egypti,\A est a tempore spiritualis egres-
sionis tuse de mundo atque .Egyptiaca pec-
catorum servitute, adhuc sedere te faciarn,
id est per contemplationem quiescere, gu-
stare et videre quam dulcis est Dominus, in
tabernaculis , id est in conventu seu domo

justorum.De quibus fertur in Psalmo : Yox
exsultationis et salutis in tabernaculis ju-

storum. Cum talibus enim habitat Deus,
secundum illud Apocalypsis : Ecce taber-
naculum Dei cum hominibus, et habitabit
cum eis. Postea vero sedebunt in taberna-
culis triumphantis Ecclesiae, de quibus in
Evangelio legitur : Facite vobis amicos de
mammona iniquitatis, ut recipiant vos in
seterna tabernacula.Sic ergo sedebunt nunc
in tabernaculis, sicut in diebas festivita-
tis, ut quales fuerunt per Baptismum,tales
fiant per pcenitentiam. De quibus canta-
tnr : Plantati in domo Domini, in atriis
domus Dei nostri florebunt.

Fugit Jacob in regionem Syriw, et ser-
vivit Israel in uxorem. Per Jacob a facie
Esau fugientem et pro uxore servientem,
praefiguratus est Christus, vitiorum victor
omnipotens, et Deum clare contemplans,
qui nonnunquam fugit a facie Judseorum,
et habitavit in desertis locis, juxta civita-
tem quse dicitur Ephrem, ut evangelista
Joannes testatur. Servivit quoque Deo Pa-
tri, ejus prsecepta servando, et usque ad
mortem obediendo, ut sibi perfecte despon-
saret per unionem gratise et gloriae Syna-
gogam, qua? per Bachelem pulchram facie
designatur. Sed Deus Pater supposuit ei
Ecclesiam ex gentibus congregatam : quae
designatur per Liam, oculis lippam atque
deformem, quia gentilitas cseca fuit, et vi-
tiis deformata. Porro in fine seeculi de-
sponsabitur Christo Synagoga.

In Propheta autem, id est per Christum
prophetam et Dominum Prophetarum : de
quo Moyses dixit, Prophetam suscitabit
vobis Dominus; eduxit Dominus, Trinitas
benedicta, Israel, id est omnes electos, de
^Egypto, id est vitiis sa^culi, ad regnum
Ecclesiae : et in Propheta servatus est, id
est, virtute et merito Christi salvatur po-
pulus christianus.

Ad iracundiam me provocavit Ephra-
im, id est peccans populus christianus, in
amaritudinibus suis, id est habendo ama-
ritudines contra se invicem, quum debe-
rent mutuo esse benigni, dulces, et ca-

Ps. cxvn,
15.

Apoc. xxi,

Is. xxxii,

18.

Luc. xvi, 9.

Ps. xci, 14.

Joann. xi,
54.

Philipp. n,

Gen. xxix,
17.

Ibidem.

Deut. xviii,
15.

ENARRATIO IN CAP. XIII OSEE. — ART. XXVII 309

ritativi. Habendo autem amaras inter se A tur, eique nocebit,et punitionis suae causa

affectiones, merentur ut et ego talis sim consistet. Uniiiscnjnsque enim peccatnm

eis, qualis unus eornm est alteri. Hinc ad in ipsum redundat, et ei prius ac magis

Gaiat.\, Galatas dicit Apostolus : Si invicem mor- quam alteri nocet, quemadmodum in Pro-

detis et comeditis, videte ne ab invicem verbiis legitur : In impietate sua corruet Prov. xi,s,

Ephes.n, consumamiui ; et alibi, Omnis amaritudo impius,et in insidiis suis capientur iniqni.

et clamor tollatur a vobis. Et Jacobus ait : Alibi quoque Salomon loquitur : Qui dis- Eecie.x,».

jacob. iii, Si zelum amarum habetis, et contentiones sipat sepem, mordebit eum coluber ; et

sunt inter vos, nolite gloriari et mendaces Psalmista, Foderunt ante faciem meam fo- ft.Lvi, i.

esse adversus veritatem. Denique Moyses veam, et inciderunt in eam.Et opprobrium

Nitm.xii,3. ille mitissimus, idem jussit in libro Deute- ejus restituet ei Dominus , id est, pro culpa

Deut.xmx, ronomii : Non sit, inquiens, inter vos radix opprobrii quo Deum inhonoravit, aut pro-

germinans fel et amaritudinem. Quod Pau- B ximum sprevit, faciet eum Deus contem-

lus quoque ad Hebraeos curavit comme- ptibilem, vilem ac miserum. Propter quod

ffebr. xii, morare, dicendo : Pacem sequimini cum primo Regum affirmat : Quicumque glori- 1^.11,30.

omnibus, contemplantes ne qua radix ama- ficaverit me, glorificabo eum; qui autem

ritudinis sursum germinans impediat, et contemnunt me,erunt ignobiles.Et Raruch

per illam inquinentur multi. Si igitur vo- inducit : Facti sumus subtus,et non supra, naruchu,

lumus ut Ghristus sit nobis pius dulcisque quia non obedivimus Domino. Postremo 5"

judex, simus et nos pii ac dulces ad pro- magnum est, et peccati vehementer con-

Ephes. iv, ximos et confratres, supportantes invicem sumptivum, ac singularis gratia? merito-

in caritate, et imperfectioribus condolen- rium, habere fortem ac fervidum zelum

do sincere. honorandi Deum excelsum et benedictum,

Et sanguis ejus super eum veniet, id atque optare ut opus Dei reverenter, item-

est, iniquitas impii in ipsum retorquebi- G que solenniter impleatur.

14, 15.

ARTICULUS XXVII

DECLARATIO CAPITULl TERTIIDECIMI : LOQUENTE EPHRAIM, HORROR INVASIT ISRAEL.

RURSUS Propheta describit maleficia aliud. Unde quum decem tribus ad ido-

populi Israel. Loquente Ephraim, id lolatriam vitulorum devolutae fuissent, in
iWBeg. m, est, Jeroboam Ephrateeo, primo decem tri- D alias idololatrias varias sunt prolapsa?. Et

Tbd n buum rege, prsecipiente aureos vitulos mortuus est morte peccati, quae vitam gra-

adorari, horror admirationis vel timoris tiee aufert, quum separet a Deo, omnis vi-

.invasit Israel, id est decem tribus. Primo tae fontali principio. De qua morte scriptum

enim non omnes consenserunt ei,et tamen est in libro Sapientiee : Os quod menti- sap. 1,11.

verebantur ei resistere. Unde et multi ex tur,occidit animam.Et Ghristus apud Mat-

timore regis coeperunt idololatrare. Qui- thaeum : Dimitte mortuos sepelire mortuos Mauh.vm,

dam vero multum mirabantur, quando Je- suos. Paulus quoque ad Timotheum : Vidua ~{'Tjm v 6

lbidem. roboam dixit de vitulis : Isti sunt dii tui, quee in deliciis vivit, vivens mortua est.

Israel, qui te eduxerunt de terra .Egypti. Et nunc adcliderunt ad peccandum, 2

Et deliquit in Baal, id est in cultu idoli multiplicando idololatriam, aliaque pecca-

sic vocati. Unum enim peccatum trahit ad ta annexa, quia non dolent de perpetra-

310

ENARRATIO IN CAP. XIII OSEE. — ART. XXVII

28.

lis; feceruntque sibi conflatile de argento A
suo, id est vilulos argenteos conflatione
formatos : (juia nt asserit Glossa, quum Je-

miieg.xn, roboam fecisset vilulos aureos, populus
fecit argenteos, ut secundum suam possi-
bilitatem haberet deos argenteos ad simi-
litudinem aureorum. Unde subjungitur :
quasi similitudinem idolorum, id est par-
tim similes vitulis aureis, scilicet in forma
artificiali, quamvis non in materia. Factu-
ra, id est opus, artificum lotum cst, id
est, omnia idola ista humano artificio sunt
formata, nec sunt aliquid divinitatis aut B
potestatis sortita. Propter quod stultissi-
mum est talia colere. His, id est de idolis
istis, ipsi idololatrae, praecipue sacerdotes
idolorum et principes regum Israel, di-
cunt: Immolate, homines vitulos adorantes.
Hoc dupliciter legitur. Primo sic : 0 homi-
nes, id est populi decem tribuum, immola-
te hostias vitulis aureis,sic ut sitis, vel qui
estis adorantes vitulos istos. Hortabantur
enim subditos ad sacrificia sacrilega, etiam

/6id. 27,28. propter quaestum etgulam,et ne pergerent
adorare Dominum in Jerusalem. Secundo C
sic : Immolate, o cultores idolorum, ipsos
homines adorantes vitulos vitulis, id est,
filios vestros ac filias, vobiscum idola ve-
nerantes, immolate idolis ipsis. Hoc enim
quidam eorum fecerunt, quemadmodum

Ps. cv, 37. fertur in Psalmo : Immolaverunt filios
suos et filias suas daemoniis.
3 Idcirco, propter heec mala, erunt quasi

nubes matutina, et sicut ros matutinus
praeteriens, sicut pulvis lurbine raptus ex
area, et sicut fumus de fumario. Quemad-
modum omnia ista ad horam apparent, et D
subito dissolvuntur, sive disparent et au-
feruntur; sic decem tribus protinus ca-
pientur, et transferentur vel occidentur.
Nubes quippe matutina et ros matutinus,
incidente in se solis splendore sive calore,
statim fugantur. Pulvis quoque turbine
raptus ex area, id est vento ejectus ex hor-
reo, et fumus per caminum ascendens, in
tenuissimas auras dissolvuntur, quemad-

p«.lxvu,3. modum scriptum est : Sicut deficit fumus,
deficiant.

Ego autcm sum Dominus Deus tuus cx
terra JEgypti, id est ex die qua te inde
eduxi. Nam et impiorum est ipse Deus per
creationem et generalem providentiam. Et
populo Israel, quamvis idololatrae et ingra-
to, multa largitus est beneficia, et trium-
phos in praeliis, ut patet tertio et quarto
Regum. Et Deum absque me nescies, id
est, hoc tibi preocepi et jubeo, ut nullum
praeter me reputes Deum. Et merito nul-
lum praeter me coleres Deum, quum ego
tanta tibi bona praestiterim. Et salvator
non est prwter me, qui propria possit vir-
tute salvare, vel a culpa eripere aut beati-
tudinem condonare : quamvis aliqui sint
quasi instrumentales salvatores, vel a tem-
poralibus periculis liberatores, qualis fuit
Paulus : Salvos, inquiens, faciam quosdam
ex illis. Hinc in Isaia habetur : Deus justus
et salvans praeter me non est.

Ego autem cognovi te in deserlo, id est,
de necessariis tibi providi in eremo, quan-
do existi de J^gypto. Loquitur autem Deus
de toto populo, quasi de eisdem nume-
ro, sed ad eosdem specie referri oportet.
Nam patres istorum cognovit in deserto,
et quosdam eorum, videlicet praedestina-
tos, cognovit ibi per approbationem et
dilectionem, quos spiritualiter et corpora-
liter aluit. Omnes vero communiter reco-
gnovit per providentiam generalem,expan-
dens nubem in protectionem eorum in die
a caumate solis, et ignem, ut luceret eis in
noctibus. In terra solitudinis, id est in
eremo jam praefata, in qua usque tunc ne-
mo habitavit. Quam Jeremias vocat imagi-
nem mortis, quoniam omni humano care-
bat solatio, et vitae totius sustentaculo.
Juxta pascua sua, id est circa loca ubi eos
nutrivi, vel, secundum alimenta eis a me
collata, adimpleti sunt et saturati sunt de
manna et aqua quam produxi eis de pe-
tra, de coturnicibus quoque, juxta illud in
Psalmo : Pluit super eos sicut pulverem
carnes,et sicut arenam maris volatilia pen-
nata; et manducaverunt et saturali sunt
nimis. Item in terra promissionis divitiis
sunt impleti, et esu ciborum propriorum

XWReg.xx;
IV Reg. I»,

VII, XIII.

ftom.xi, 14.
Is. xi.v, 21.

Exod.xm,
21; Ps. civ,
39.

Jer. n, 6.

Exod. xvi,
12 et seq. ;
x vn, 6; Num.
xx, 1 1.

PS. LXWll,

27, 29.

ENARRATIO IN CAP. XIII OSEE. — ART. XXVII 311

saturati. Et elevaverunt cor suum, per ela- A cat : Jarn te juvare non queunt, sed simul
tionem superbisB, non attendentes quod dejecti sunt. De quibus dixisti : Da mihi
omnia recepissent a me,ef obliti sunt mei : regem el principes. Petierunt enim duo-
quia in deserto et in terra promissionis decim Iribus regem tempore Samuelis : et iReg.vm,

-,.

per idololatriam, ingratitudinem, aliaque per consequens, postulaverunt principes

peccata Deum gravissime offenderunf. tales quales esse solent cum regibus. Un-

7 Et ego ero eis quasi leama, id est, tam de Propheta loquitur de diversis quasi de
dire puniam eos per Assyrios, sicut leama eisdem. Illi enim qui tempore Samuelis
mactat bestiam quam manducat. Ero quo- petierunt regem contra Dei voluntatem,
que eis sicut pardus, qui est animal ve- non fuerunt tempore Osee propheta?, qui
lox, in via Assyriorum, id est in itinere nunc decem loquitur tribubus.

quo capti pergent ad terram Assyriorum, Deinde ait Dominus : Dabo tibi regem 11

8 ita quod evadere non valcbunt. Occurram 13 in furore meo, id est, quosdam reges dedi
eis, inferendo vindictam, quasi ursaraptis tibi potius in vindictam tuse perversitatis,
catulis, id est crudelissime nimis, dando quam ad salutem, videlicet Jeroboam suc-
eos in manus hostium crudelissimorum. cessoresque ejus : quoniam subditi mali
Porro secundum naturales, nihil ssevius merentur sibi prsefici praelatum inutilem,
est ursa, dum esurit vel catulos suos ami- principemque nocentem, juxta lllud in

sit. Et dirumpam interiora jecoris eorum, libro Job : Qui regnare facit hominem hy- Jobxxxw,

id est, vitalia auferam, ita quod fame, gla- pocritam propter peccata populi. Et in 30'

dio, mcerore, ac labore vitam amittent. Et Isaia Dominus ait : Dabo pueros principes /s. m, 4.

consumam eos ibi quasi leo. Bestia agri, eorum, et effeminati dominabuntur eis.

id est rex Assyriorum crudelis ut fera, Unde per Ezechielem pra?dixit : Regnabo Ezech.xx,

scindet eos, id est, dilaniari prsecipiet. Vel super vos in furore effuso. Et auferam 33, 34'

sensus est, quod bestiae agri comederunt C tibi regem in indignatione mea, id est in

morticina occisorum insepultorum, eorum zelo justitise mea? contra peccata, privando

praecipue qui obierunt in via. regem indignum vita et regno : quemad-

9 Perditio tua, o Jsrael, est cx te, id est, modum patet impletum in Saule, Sedecia,
ista tua afflictio exigentibus tuis peccatis et aliis multis regibus Israel. Unde in

tibi illata est, et ex te ipso est unde per- Ecclesiastico scribitur : Sedes ducum su- Eecii.x,n.

isti ; tantummodo in me est auxilium perborum destruxit Deus, et sedere fecit

tuum, id est, in me dumtaxat consistit mites pro eis. Apud Danielem quoque :

Deut.xxxn, salvatio tua, ita quod ego solus valeo te Ipse mutat tempora et eetates, et transfert Oon.u,2t.

temporaliter aeternaliterque salvare. Pro- regna atque constituit.
iiCor.w, pter quod dicit Apostolus : Sufficientia Colligata est, id est apud me reposita, 12

nostra ex Deo est. Et apud Jeremiam le- iniquitas Ephraim, id est decem tribuum,

Jer. x,23. gitur : Scio, Domine, quia non est hominis D ita quod reservo eam : non indulgeo, sed

via ejus, nec viri est ut ambulet et dirigat mox eam ulciscar. Hoc modo ait et sanctus

gressus suos. Job : Signasti quasi in sacculo peccata y06xiv,i7.

Consequenter Dominus loquitur populo mea. Absconditum peccatum ejus, id est,

10 huic ironice zelo justitia?. Ubi est rcx tuus quasi in marsupio apud me collocatum, et

Osee filius Ela? Maxime nunc salvet te integre reservatum, ut stalim retorqueatur

in tanta necessitate et tribulatione, quum in eum per captivitatem Assyriorum.Tunc-

maxime indiges, in omnibus urbibus tuis que per vindictam manifestabitur. Dolores 13

iv/fj.xvn, per Assyrios devastatis. Quasi dicat : Jam parturientis venient ei, id est calamitas

^6' te salvare non valet, quoniam captus est maxima, quse dolori mulieris parientis as-

tecum. Et judiccs tui ? id est, ubi sunt similetur, quando Assyrii ceperint eum,

jam majores tui ac principes? quasi di- scilicet populum decem tribuum. Ipse po-

312 ENARRATIO IN CAP. XIII OSEE. — ART. XXVII

pulus jam praefatus, est filius non sapiens, A infernalis miseriae auferam ab eisdem ; et

id est filii stulti, quoniam veri Dei cultum in futura resurrectione dabo eis corporis

spreverunt. Unde superius dictum est : et animae immortalitatem perfectam. De-

Oseevii.ii. Epbraim columba seducta, non habens nique Christus in sua resurrectione libe-

cor. Loquitur autem de toto populo, quasi ravit quosdam a morte naturae, quando

de una persona, ponitque singulare pro videlicet multi sanctorum qui dormierant,

plurali, sicut frequenter fit in Scriptura. resurrexerunt cum eo. Christus etiam in

Nunc enim, id est veniente et praevalente die passionis suae universos redemit suf-

exercitu Assyriorum, populus iste non sta- ficienter, electos vero redemit efficienter,

bit in contridone filiorum, id est filiorum quoniam ipsi dumtaxat fructum dominicee

suorum, qui patribus praesentibus occisi- passionis consequuntur. Propter quod di-

onem ferre non poterit. Vel, Non stabit, cit Apostolus : Christus resurrexit a mor- icor.xv,

quia cum filiis suis dejicietur et capietur, B tuis primitise dormientium; et, Sicut in "°/bid „2

nec eos contra regem ultorem poterit de- Adam omnes moriuntur, ita et in Christo

fensare. omnes vivificabuntur. Morsus tuus ero,

14 De manu mortis liberabo eos, de morte inferne, id est, aliquos educam ex te, et

redimam eos. Ero mors tua, o mors; mor- quosdam relinquam in te : quemadmodum

sus tuus ero, inferne. Hunc locum docto- factum est in die dominicae resurrectionis,

res catholici sequentes Hieronymum, ex- quando sanctos in limbo detentos eripuit

ponunt de Christo et redemptione facta Christus, secundum quod apud Zachariam

per ipsum, de resurrectione quoque ho- preedictum fuit : Tu quoque in sanguine Zach. )X,

minum in Christi resurrectione manife- testamenti tui eduxisti vinctos tuos de la- u'

stata, atque in die novissimo consum- cu in quo non est aqua.
manda. Ad hunc etenim sensum allegat Pro eo quod nostra translatio continet,

i Cor. xv, Apostolus scripturam praesentem,sicut jam C Ero mors tua, o mors, ero morsus tuus,

5 '55' dicam. inferne, Septuaginta transtulerunt : Ubi

Christus itaque Deus et homo postquam est causa tua, mors? ubi est aculeus tuus,

per Prophetam gravissimas comminatio- inferne ? Quod allegans Apostolus ad Co-

nes intulit decem tribubus, jam convertit rinthios, non tamen quantum ad formam

se ad preenuntiandum universalem redem- verborum, sic ait : Quum autem mortale icor. xv,

ptionem hominum fiendam per ipsum, hoc induerit immortalitatem, tunc fiet ser- 54, 55'

quatenus bonos consolaretur de promis- mo qui scriptus est : Ubi est, mors, victo-

sione salutis aeternae, sicque patientius ria tua? ubi est,mors, stimulus tuus? Quse

sustinerent temporalem pressuram.Zte ma- verba Augustinus ita allegat : Ubi est,

nu, id est potestate seu imperio, mortis ; mors, contentio tua? ubi est,mors, aculeus

vel, De manu mortis, id est opere malo tuus ? Hoc quippe electi, peracto judicio,

perducente ad mortem; liberabo eos pretio D lseti cantabunt. Causa autem, contentio, et

sanguinis mei, et merito passionis meae in victoria mortis, idem significant, utpote

die Parasceves : ita quod mors non regna- molestiam per quam mors humano gene-

bit in genere humano, ut ante ; sed per ri praevalebat. — Denique de praedicta li-

gratiam meam opera vitiosa corrigentur, beratione a morte, facta per Christum,

et de morte temporali pergent purgati ad scriptum est in Isaia : Prsecipitabit Domi- is. XXv, 8.

vitam eeternam. De morte gehennae, id est nus mortem in sempiternum, et auferet

de infernali miseria et de carentia beatifi- lacrimam ab omni facie ; et alibi, Yivent y0,rf.XXvi,

cae visionis redimam eos, perducendo pur- mortui tui. Hinc in prima Petri epistola 19'

gatos et sanctos ad patriam. Unde subjun- scriptum est : Christus semel mortuus est ipetr.m,

gitur : Ero mors tua, o mors :id est,mortem pro peccatis nostris, justus pro injustis, ut 18, 22,

culpae auferam ab electis; mortem quoque nos offerret Deo, deglutiens mortem, ut

ENARRATIO IN CAP. XIII OSEE.

ART. XXVII

313

* alias di
videt

vitae aoternae efficeremur heredes. Unde et
Aj.oc. i,i8. Christus in Apocalypsi :Habeo, inquit, cla-
ves mortis et inferni.

Deinde sanctus Osee perpendens fragi-
litatem mortalis naturae, sibi cum aliis
communem, et humanae carnis conditio-
nem, videlicet quod communi necessitate
moriturus esset atque ad inferos descen-
deret, ait : Consolatio abscondita est ab
oculis meis, id est, consolari non valeo, et
quidquid mente concepero, dolorem me-
um non tollit, dum penso inevitabilem
mortis necessitatem, quae amantissima in-
ter se separat. Quia ipse infernus inter
fratres, id est quoslibet caros et proxi-
mos, scilicet inter patrem et filium, ma-
trem et filiam, etc, dividit*, dum unum
recipit, aliumque superstitem derelinquit.
Infernus autem hoc loco non sumitur pro
loco seternaliter damnatorum dumtaxat,
quoniam Christus inde nullum abstraxit,
sed pro receptaculo animarum post hanc
vitam, secundum Hieronymum. — Alii ex-
ponunt haec verba aliter : Consolatio abs-
condita est ab oculis meis, id est, consola-
tio illa quae fiet in futuro judicio vel post
mortem electis, mihi ignota est, an scilicet
mihi impertietur, quoniam nescit homo
an sit dignus amore vel odio, sed omnia
in futurum reservantur incerta; quia ipse
Christus, de quo jam sermo, inter fratres,
id est homines,qui omnes sunt fratres ori-
gine et natura, dividit, quosdam salvando
et quosdam damnando, secundum quod
ait in Mattheeo : Separabit eos ab invicem,
sicut segregat pastor agnos ab hcedis.

Adducet urentem ventum Dominus de
deserto ascendentem, et siccabit omnes ve-
nas ejus, etc. Locus iste difficilis est. Qui-
dam autem per ventum urentem, intelle-
xerunt ventum consuetum, qui et domum
primogeniti Job dejecit, qui venit a regio-
ne deserti. Hoc autem Hieronymus impro-
bat, quoniam illum ventum non dicitur
Dominus adduxisse. Per quod insinuatur,
quod ventus ille in malam partem et pro
contraria potestate accipitur. Ventus au-
tem hoc loco, in bono accipitur.

Eccle. ix,
\, 2.

Matth.xw,
32.

Job i, 19.

A Hieronymus autem per ventum urentem
intelligit Christum peccata mundi tollen-
tem, qui venit ignem mittere in terram.
De quo Habacuc loquitur : Deus ab auslro
veniet, et Sanctus de monte Pharan. Quem
Pater adduxit in mundum : qui ventus
ascendit ab imis ad summa. De deserto
ascendentem, id est genere humano. de
quo natus est Christus secundum carnem :
quod ante ejus advenlum erat pro maxi-
ma parte desertum ac derelictum a Deo
et gratia. Vel, De deserto, id est Virginis

B utero, nulli viro commixto. Et siccabit
venas ejus, id est, peccata, per quae quasi
per venas mors intrat, obstruet et depel-
let, juxta illud : Ecce Agnus Dei, qui tollit
peccata mundi. Et desolabit fontem ejus,
id est, diabolum fontem peccati, cujus in-
vidia mors introivit in orbem terrarum,
Christus vincet et contristabit, quemad-
modum ait apud Joannem : Nunc princeps
hujus mundi ejicietur foras. Et ipse diri-
piet, id est, daemoni auferet,tanquam prae-
dator omnipotens, thesaurum omnis vasis

C dcsiderabilis, id est, sanctos in limbo de-
tentos, qui erant et sunt thesaurus Dei,
collectus seu constans sicut ex partibus,ex
omni vase desiderabili, id est ex singulis
electorum, qui ad limbum descenderunt.
Et dicta sunt vasa desiderabilia, id est Deo
pretiosa et cara, gratiae contentiva. Unde
de Paulo Dominus ait : Vas electionis est
mihi iste. Dicuntur quoque thesaurus om-
nis vasis desiderabilis, quia diabolus ma-
xime desideravit vasa illa in inferno tene-
re. Vel iste est sensus, quod Christus in

D hoc mundo diripuit thesaurum omnis va-
sis desiderabilis, id est peccatores ; sed
praedestinatos, quos ad. tempus possedit
diabolus, convertit ad se, quemadmodum
ait in Evangelio : Quum forlis armatus cu-
stodit atrium suum, in pace sunt ea quae
possidet ; si autem fortior illo supervene-
rit, universa vasa ejus diripiet.

Praeterea quidam litteralius proceden-
tes, per ventum urentem intelligunt ignem
conflagrationis, per modum venti discur-
rentem, vel tempestatem seu turbinem fa-

Luc. xii, 40.

Habac. III,
3.

Rom. ix, :i.

Joann. i,29.
Sap. ii, 2i.

Joann.xw,
3).

Act. ix, 15.

Luc. xi, 21,

! ■

314 ENARRATIO IN CAP. XIII OSEE. — ART. XXVIII

ciem ejus praeeessuram. Qui ignis ascen- A Deum &ter m\m . In gladio Assyriorum pcr-

det de deserto, id est, iu altum ascendet eat*,\d est, occidatur pro parte : non enim *aiiasper-

in tantum ut aqua diluvii ; siccabitque omnes occisi fuerunt. Parvuli eorum eli-ennt

venas ejus, id ost, humida deserti loca fa- dantur, id est, conterantur, vel ad saxa

ciet arida. Comburetque insuper cuncta percutiantur usque ad mortem : quemad-

illic viventia, et diripiet thesaurum omnis modum Persae ac Medi alliserunt parvulos

vasis desiderabilis, id est, omnia mundi Babylonis, prout David et Isaias pra?dixe- Ps.cxixvi,

hujus concupiscibilia demolietur. runt. Et felw ejus, id est uxores populi \[ ls' X1"'

decem tribuum praegnantes, discindantur ,

Hoc loco Postremo Propheta ad decem tribuum id est, dirumpantur. Assyrii enim ex ni-

bHacap^xiv vastitatem conscribendam revertitur. Per- mia crudelitate nec lactentibus neque prse-

ordiuntw. eat , id est, jam peribit et destruetur, Sa- gnantibus pepercerunt, propter rebellio-
maria, id est, decem tribus, vel earum B nem Osee regis. Porro, quod ait Propheta

regio, sive metropolis.Samaria enim quan- quasi optando, Pereat, Elidantur, et, Discin-

doque significat urbem in regno decem dantur, intelligi potest tripliciter : primo,

tribuum principalem, quandoque totam per modum propheticae praenuntiationis, ut

provinciam, aliquando populum habitato- sit sensus, peribunt, elidentur, discinden-

rem urbis sive provincise. Quoniam ad tur ; secundo, per modum imprecationis,

*aiiasama- iracundiam* concitavit Deum suum per conformando se divinae justitiae, quia fre-

idololatriam. Quomodo autem Deus ad ira- quenter expedit incorrigibilibus in hoc

Oseexuji, cundiam concitetur, paulo ante ostensum mundo vastari ; tertio, ad insinuandum

est. Juxta quem modum scriptum est in quid illi meruerint, ut quasi comminando

Baruchn, Baruch : Exacerbastis eum qui fecit vos, perterreat pravos.

ARTICULUS XXYIII

EXPOSITIO ejusdem CAPITULI TERTIIDECIMI TROPOLOGICA.

OQUENTE Ephraim, id est, impiis C gnantibus impiis ruinae hominum. Porro

principibus aut praelatis, qui magis ty- qui hoc modo concutiuntur horrore, et

ranni quam rectores vocandi sunt, per- propter jussa sive consilia aut violentiam

versa jubentibus sive docentibus, horror praesidentium inducuntur ad culpam, im-

invasit Israel, id est subjectos, praecipue perfecti sunt, nec excusantur in toto,quum

bonos, qui illicita detestantur, nec tamen dicat Salvator : Nolite timere eos qui oc- \tatth.x,

contradicere audent. Unde in Proverbiis cidunt corpus. Et in Ecclesiastico scri- 28-

Prov.xxi*, habetur : Quum impii sumpserint princi- ptum est:Pro justitia agonizare pro anima Eccii.w,

" patum, gemet populus. Et deliquit popu- tua, et usque ad mortem certa pro justitia, 33-

lus, superiorum suorum pravitate sub- et Deus expugnabit pro te. Talis fuit san-

versus, in Baal, id est in vitiis idololatriae ctus Job : Donec, inquit, deficiam, non jobxxm,

similibus. Sic enim peccant, quorum deus recedam ab innocentia mea ; justificatio- 5' 6-

PAi7tpp.ni, venter est, aurum, venus, aut proprius D nem quam coepi tenere, non deseram. Qui

sensus.Maxime etenim nocet injustus prae- ergo Deum veraciter metuit,nec sic formi-

latus aut princeps, qui subditis quasi ex- dabit aliquem ut relinquat justitiam.

19.

Prov

xxvni, 12. emplar objicitur. Ideo Salomon ait : Be- Eeceruntque sibi confiatile de argento 2

ENARRATIO IN CAP. XIII OSEE. — ART. XXVIII 315

suo. Per argentnm designatur scientia ; A cella tenebrarum conservata est usque in

per conflatile autem, confictum dogma, seternum.

vel sermo apparens et fallax. Conflatile Ego autem cognovi tc in deserto, in 5

itaque sibi faciunt de suo argento, qui terra solitudinis. Per desertum et terram

apparentes ac fallaces doctrinas inducunt ; solitudinis, intelligi potest praesens saecu-

vel verba ornata jactantiae plena propo- lum nequam, in quo per gratiam Deus

nunt,qua]es sunt haeretici et sophistse,om- non habitat ; vel caro concupiscentiis ser-

is. v, 21. nesque qui in propriis oculis sapientes viens, quse est terra solitudinis, in qua

simt, et suam scientiam aliis per verba secundum Apostolum non habitat bonum, Rom.sw,

inania cupiunt ostentare; vel per blandos nec habet cum spiritualibus gratise donis l8-

dulcesque sermones satagunt fratres suos communionem. In hoc deserto et terra hac

/oixxxvi, decipere, quales sunt simulatores et cal- esse dicuntur, qui sseculariter aut carna-

lidi, qui provocant iram Dei. Hsec omnia 11 liter vivunt, de quibus ad Romanos dicit

sunt similitudines idolorum, quia in his Apostolus : Qui in carne sunt, Deo placere ibid.sm,s.

velut in idolis delectantur. Factura arti- non possunt. Tales vero sunt aliqui ab

ficum totum est, id est, nil utilitatis con- aeterno electi, qui quum sint preedestinati,

tinetur in his ; sed aliud non sunt nisi quamvis ad tempus errant, finaliter perire

verba ventosa, artificioso eloquio colorata. non possunt. Idcirco cognoscit eos, etiam

3 Idcirco erunt quasi nubes matutina, id quando adhuc iniqui sunt, quia secundum

est, qui ista agunt, cito deficient, atque aeterna? praedestinationis intuitum, inva-

in suis vanitatibus disperibunt, quemad- riabiliter diligit eos, et de necessariis ad

p».lxvu,3. modum scriptum est : Sicut deficit fu- salutem providet ipsis. Hinc ad Romanos

mus, deficiant ; sicut fluit cera a facie inducitur : Commendat autem caritatem ibid.\,%,o.

ignis, sic pereant peccatores a facie Dei. suam in nobis Deus, quoniam quum ad-

ivou.x, 25. Unde in Proverbiis scriptum est : Quasi C huc peccatores essemus, Christus pro no-

tempestas transiens non erit impius; ju- bis mortuus est. Preeterea plures sunt in

stus autem quasi fundamentum seternum. sseculo non sseculariter viventes, qui cum

Qui etsi corporaliter vixerint atque floru- sancto David dicere possunt : In terra de- ps. lxh, 3.

erint, tamen spiritualiter moriuntur, imo serta et invia et inaquosa, sic in sancto

et annihilantur, quia peccatum nihil est, apparui tibi.Hos ergo in deserto cognoscit

et peccando fiunt homines nihil, secundum Deus per approbationem.

Augustinum. Virtus enim facit hominem Juxta pascua adimpleti sunt et saturati 6

gravem ac stabilem ; vitium autem, levem sunt ; et elevaverunt cor suum, et obtiti

is. lvm,20. ac mobilem. Propterea fsaias ait : Impii sunt mei. Hoc maxime competit atque at-

quasi mare fervens, quod quiescere non tribuitur divitibus et ingratis et similibus

/06x1, i4, potest. In Job quoque dicitur : Si iniqui- his, quos Deus spiritualibus vel tempora-

15- tatem abstuleris, erjs stabilis. Denique D libus bonis implevit. Sed ipsi quum in

praeinducti recte dicti sunt nubes sine honore essent, non intelligentes abusi sunt Ps. zlvm,

Eccii.w,2. aqua, quoniam aquam sapientiae salutaris donis Dei, et susceptis beneficiis facti in-

non habent, nec aquam Spiritus Sancti, de digni. Elevaverunt tumore superbiae cor

Joann. iv, qua adstruit Christus : Aqua quam ego suum, alios aspernando, et quasi non ac- icor.iv,7.

14- dabo, fiet in eo fons aquse salientis in vi- ceperint gloriando, nec divinis jussionibus

tam aeternam. Hinc Judas in sua affirmat obediendo. De qualibus Dominus ait apud

Judxii,\z. Canonica : Hi sunt nubes sine aqua, quge Isaiam : Filios enutrivi et exaltavi ; ipsi is. 1,2.

a ventis circumferuntur, arbores autum- autem spreverunt me. Et ego ero eis quasi 7

nales, infructuosse, bis mortuee, eradica- leaina. Istis utique Dominus horribilius

tse, fluctus feri maris, despumantes suas quam excogitari potest vel dici, occurrit

confusiones, sidera errantia, quibus pro- in hora mortis, et in die particularis eo-

316

ENARRATIO 1N CAP. XIV OSEE. — ART. XXIX

Hebr.x/M.
/s.lix, 17.

Sap. v, 18,
21.

Joann. xv,
5.
Jobxi, 13.

II Cor. m,
5.

Jer. xvn, 5.

./06 x, 7.

.Ps.xlviii,8
11

rum ac universalis judicii. Ideo dicit Apo- A
stolus : Horrendum est incidere in manus
Dei viventis. De quo Isaias testatur : Quia
indutus est vestimentis ultionis. Et qui-
dam sapiens de ipso asserit : Armabit
creaturam ad ultionem inimicorum ; et
pugnabit pro illo orbis terrarum contra
insensatos. Ideo ait nunc, quod occunvt
perversis quasi lesena, et sicut pardus in
via Assyriorum, id est dsemonum, quando
a dsemonibus vel augelis fuerint suo tri-
bunali oblati. Tunc exbibebit se eis seve-
rum, ut ursa catulis destituta, dirumpet- B
que interiora jecoris eorum, id est, vitam
gratiee et glorise ipsis negabit; et consumet
eos in pcenis inferni, non ipsum esse, sed
omne bene esse tollendo ab eis, in tantum
quod appetibilius erit eis prorsus non es-
se, quam tam infeliciter esse.

Perditio tua, hrael, ex te ; tantummo-
do in me auxilium tuum. Hoc unicuique
nostrum Dominus ait. Unde et Christus ait
discipulis : Sine me nihil potestis facere.
Et Job : Ecce, inquit, non est auxilium
mihi in me. Non enim sumus sufficientes G
cogitare aliquid ex nobis, quasi ex nobis.
Tota ergo spes nostra semper in Deo sit
fixa, omnisque prsesumptio tollatur a 110-
bis. Ubi est rex tuus? Nunc salvet te. Hoc
dicitur his qui in hominibus sunt confisi,
et posuerunt carnem brachium suum : quos
in hora mortis nemo illorum potest de
manu Dei eruere, juxta illud in Psalmo :
Frater non redimit, redimet homo? Dabo
tibi regem in furore meo, et auferam in

indignatione mea : quia ut dictum est,
multi, exigentibus suis demeritis, merentur
infructuosum atque nocivum vel insuffi-
cientem sortiri praelatum seu principem.
Quibus etiam bonus praelatus quandoque
aufertur per mortem, vel alio modo, pro-
pter eorum ingratitudinem et peccata.

Colligata est iniquitas Ephraim, id est 12
impcenitentium, quia eorum peccata Deus
apud se retinet, qui non confitentur nec
pcenitent ; absconditum peccatum ejus, id
est, talium culpas Deus quasi in scrinio
servat, ut prsefixo tempore debitam inferat
pcenam. Quandoque autem peccatum dici-
tur bono modo absconditum, id est a Deo
indultum, quasi nunquam fuisset, et quasi
Deus id ignoraret; sicque fertur in Psal-
mo : Beati quorum remissae sunt iniquita- Ps.xxxi.i.
tes, et quorum tecta sunt peccata. Dolores 13
parturientis venient ei, id est omni re-
probo in hora mortisatque judicii, dieente
Apostolo : Quum dixerint, Pax et securi- iThess.v,
tas, tunc repentinus eis superveniet inte- 3'
ritus, sicut dolor in utero habentis, et non
effugient. Tales quoque non stant in con-
tritione filiorum, quia cum imitatoribus
suis pariter pereunt.

Pereat Samaria, id est Ecclesia simu- 1
lans se custodire divina mandata, sed non 'cap' X1V'
vere efficiens ea. Samaria autem custodi-
tio interpretatur. Parvuli eorum, id est
discipuli malis magistris conformes, eli-
dantur ;et fetceejus, id est personse fecun-
dse in malo, quse alios quoque fovent in
vitio, discindantur in pcenis seternis.

ARTICULUS XXIX

EXPOSITIO CAPITULI QUARTIDECIMI ET ULTIMI '. CONVERTERE, ISRAEL,

AD DOMINUM DEUM TUUM.

POST increpationem Samarise, totus D et vanis, ab inordinato affectu, a cogita-
nunc Israel ad pcenitentiam invitatur. tionibus malis, ab omni immunditia cul-
Convertere, Israel, ad Dominum Deum pse, et serviendo Domino in sanctitate et Luc. 1,74,
tuum, avertendo cor tuum a bonis caducis justitia coram ipso omnibus diebus tuis. 75,

ENARRATIO IN CAP. XIV OSF.E. — ART. XXIX 317

Deus enim est finis noster summus ac ul- A vitutis habe acceptum, parcendo nostrae

timatus : idcirco ad eum debet esse tota imperfectioni,nostramque fragilitatem cle-

mentis conversio,atque ad i[)sum quasi ad menter pensando. Quum enim nostrae ju-

finem ordinanda sunt omnia, ut nihil ame- slitiae sint quasi pannus menstruatae, indi- u. ..Xiv, o.

tur aut fiat, nisi in ipso et propler ipsum. gemus semper Deum humililer deprecari,

Jer. iv, i. (Jnde per Jeremiam iocutus est : Si rever- ne propter imperfectiones,evagationes, ne-

teris, Israel, ad me convertere. Quoniam gligentiasque admixtas despiciat nostrum

corruisti in iniquitate tua, id est, propter obsequium : quod ulique imperfectum est

peccata tua hostibus traditus es et occisus. valde, preesertim si divinae nalurae consi-

Si sic exponatur, non erit referendum ad deretur majestas, cui cum infinita reve-

eosdem numero, sed specie, eo modo quo rentia serviendum esset, si foret possibile.

Ps.lxxvh, legitur in Psalmo : Quum occideret eos, Hinc orat Psalmista : Oculi tui videant Ps. m,i.
quaerebant eum, et revertebantur, et dilu- B aequitatem. Hoc etiam orat omnis qui bene

culo veniebant ad eum. Vel sic : Corruisti advertit Deum dixisse : Quum accepero ps.,.xxlv,3.

in iniquitate tua formaliter, ita quod ipsa tempus, ego justitias judicabo. Dicamus

ruina est iniquitas tua. Peccatum enim est ergo humiliter : Imperfectum meum vide- p*.cxkvih,

1 f»

lapsus animaea statu virtutis,ab elevatione runt oculi tui. Et reddemus vitulos, ld

in Deum, a rectitudine aequitatis. Gorruisti est sacrificia, quae per vitulos designan-

ergo per idololatriam ac cetera vitia. tur : quia in veteri Testamento fiebant de

Quid autem agere debeant se converten- vitulis sacrificia. Itaque, Reddemus vitu-

3 do ad Deum, subjiingitur. Tolliie vobis- los labiorum nostrorum, id est sacrificium

cum verba, id est, verba in cordibus ve- laudis, gratiarum actionem, orationem. Et

Ps. cxvin, stris infigite, ne peccetis : juxta illud, In quidquid ore adDei laudem profertur, tibi,

corde meo abscondi eloquia tua, ut non o Domine, offerimus, qui dixisti : Sacrifi- ps.x,.IX,23.

peccem tibi. Tollite quoque vobiscum ver- C cium laudis honorificabit me.Propter quod

ba, divinis praeceptis parendo, et verba ibidem rursus hortatur Psalmista : Immo- rbid.n.

confessionis, divinae laudis ac propriee ini- la Deo sacrificium laudis, et redde Altissi-

quitatis assumite. Et convertimini ad Do- mo vota tua.

minum, per contemplationem amorosam, Insuper dicite : Assur non salvabil nos, 4

operationem virtuosam, profectum quoti- id est, in adversitate non confugiemus ad

dianum ac incessantem, ut sitis toto corde regem Assyriorum,aut aliquem principem

erecti, fixi ac simplificati in eo. Ad illud mundi, nec in homine ponemus spem no-

enim debet esse conversio, a quo est pro- stram ; super equos non ascendemus, nec

cessio ; et unumqiiodque perficitur, quum in velocitate equorum sperabimus : quo-

suo principio copulatur. Quoniam ergo ra- niam fallax equus ad salutem. Et Salomon ps. XXXm.

tionalis anima a Deo per creationem pro- dicit : Equus paratur ad diem belli, Domi- i7,;

1 l i r Prov. xxi,

cedit, non potest perfici nisi per conversi- D nus autem salutem tribuet. Et Isaias : Di- 31.

onem suam ad ipsum. xistis : Ad equos fugiemus; ideo fugietis : /sxxx'10-

Et dicite ei devote orando : Omnem et super veloces ascendemus; ideo veloces

aufer iniquitatem, id est, omnia nostra erunt qui persequentur vos. Nec dicemus

dimitte peccata venialia atque mortalia. ultra : Dii nostri sunt opera manuum no-

Non autem aufertur peccafum, nisi per strarum : id est, idola manufacta non

gratiac infusionem, quae justificat et grati- amplius vocabimus deos nostros ; sed te

ficat impium. Oportet autem auferri mor- solum verum Deum colemus, quemadmo-

tale peccatum, antequam meritorium sit dum Moyses jussit : Dominum Deum tuum z)eu<.v.,i3.

nostrum obsequium. Propter quod scri- timebis, et illi soli servies. Haec autem fi-

Ps. xXXvi, ptum est : Declina a malo, et fac bonum. Et ducialiter oramus, 0 DommQ, quia ejus qui

accipe bonum, id est, opus nostrse ser- in te est , misereberis pupilli, id est populi

318

RNARRATIO IN CAP. XIV OSRE.

ART. XXIX

Israel ad te elamantis, et in te per gratiam A misericordise recordabitnr. Juxta hunc mo-

Ps. x, 14,

sec. Hebr.

exsistentis, qui dudum male agendo amisit
Patrem coelestem, et nunc poenitendo re-
linquit patrem diabolum. Tibi enim dere-
lictus est pauper; orphano tu eris adjutor.
Eis nempe Deus facillime miseretur, qui
humano destituti sunt solatio, nec aliud

diim scriptnm est secundo Machabaeorum :
Ira Domini in misericordiam conversa est.
Ero quasi ros, id est, corda eorum rore
gratiae adimplebo, et in bonis operibus fe-
cundabo. Sicque Israel germinabit sicut
lilium, id est, electi filii Israel virore vir-

11 Mach.
viii, 5.

Deut. x,l7

18.

quam Deum habent refugium. Propterea tutum et vitae munditia pullulabunt atque

in Dcuteronomio Moyses loquitur : Domi- splendebunt, nec erunt arbores steriles.

nus Deus vester,Deus deorum est, etDomi- Hoc de quocumque fideli, gratia Dei per-

nus dominantium, Deus magnus, et potens fuso, accipi potest, qui Christi sectatur ve-

atque terribilis, qui personam non accipit, stigia, dicentis in Canticis : Ego flos campi

nec munera, facit judicium pupillo et vi- B et lilium convallium. Hinc Dominus ait in

duse, amatque peregrinum. Hoc quoque Isaia : Noli timere, serve meus Jacob, ef-

Cant. li, i .

Js. xuv, 2,

/"s.cxi.v.O.

Jer. iii, 22.
Ps.cii,1,3.

cantat Psalmista : Dominus custodit adve-
nas, pupillum et viduam suscipiet.

Post admonitionem Prophetae Dominus
promittit spem veniae. Sanabo contritio-
nes eorum, id est, peccata qtise sunt vul-
nera animse, tollam, et vires per peccatum
lsesas ac deformatas, reformabo ac con-
fortabo. Unde apud Jeremiam Dominus
spondet : Convertimini ad me, et sanabo
aversiones vestras. Sic sanatus fuit qui

fundam spiritum meum super semen tu-
um, et benedictionem meam super stirpem
tuam. Et erumpet radix ejus, id est vo-
luntas ejus,in qua est origo merendi ac de-
merendi,vel radix est omnis potentia boni
operis productiva : quse erumpet, id est, in
actum virtutis extendetur, ut Libani, id
est copiose ac firmiter, sicut radices arbo-
rum quse nascuntur in monte qui dicitur
Libanus, quanto altius crescunt, tanto pro-

Prov. vin,
17.

Sap. xi, 27.

I Joann.w,
19.

cecinit : Benedic, anima mea, Domino, qui C fundius radices transmiltunt, secundtim

propitiatur omnibus iniquitatibus tuis, qui Glossam.

sanat omnes infirmitates tu&s. Diligam eos Ibunt rami ejus, id est, virtutes et dona

ego : de quo scriptum est in Proverbiis, Spiritus Sancti ei concessa, vel fructus et

Ego diligentes me diligo; et in Sapientiee opera, tendent in melius, et perfectionem

libro, Parcis omnibus, Domine, quoniam suscipient, ita ut dilatentur ad alios in

tua sunt qtii amas animas. Itaque, Diligam exemplum ac subventionem, qui sub ra-

eos, volendo ac tribuendo eis bona gratiae mis illis quiescant ac protegantur, adjuti

in praesenti, bona gloriae in fttturo, spon- meritis talium. Et erit guasi oliva gloria

tanee, id est gratis, sola misericordia et ejus. Per olivam quae semper permanet in

volunlate libera atque piissima. Propter virore, de qua oleum oritur, significatur

quod ait Joannes : Diligamus Deum, quo- immarcescibilitas gratise, exhibitio operum

niam ipse prior dilexit nos. Amor enim D misericordiae, et illuminatio aliorum per

Dei praevenit nos, et causat omne bonum conversionem exemplarem idoneamque do-

in nobis. Denique, licet alia a se de neces- ctrinam. Est igitur sensus : Gloria ejtis, id

Is. i.x, 10.

Ps. cn, 9.
Habac. m,

sitate cognoscat, non tamen de necessitate,
sed libere vult et diligit ea, sicut Thomas
ostendit in prima parte Quia aversus est
furor meus ab eis, id est, effectus justitiae
in effectum clementiae est conversus.Unde
per lsaiam loquitur Dominus : In indigna-
tione mea percussi te, et in reconciliatione

est excellentia gratiae populi Israel, vel
beatitudo ejus ftitura, similis erit olivae,
perseverando jugiter in vigore, aliis quo-
que misericorditer succurrendo, et verbo
ac opere proximis lucendo,juxta illudMat-
thaei : Luceat lux vestra coram hominibus.
Verum haec duo ultima, scilicet miseri-

Matth. v,
10.

mea misertus sum tui. Non enim in per- corditer subvenire, proximisque lucere ut
petuum irascetur; et quum iratus fuerit, proficiant merito, non habent locum in

ENARRATIO IN CAP. XIV OSF.E.

ART. XXIX

319

II Cor. ii,
15.

Ps. xvi, 8.
Ps. i.x, 5.

Matth.vi.

33.

Is. i, 19.

Eccli. xv

Cant. ii, 3.

/*. v, 7.

Prov. x, 7
Ps. cxi, 7.

Eccli.xi.iv
14.

patria : nihilo minus comprehensores via- A
toribns snccnrrimt ac lucent. Etodor ojus,
id est fama virtutum, erit ut Libani, id
est thuris, ut sit bonus odor Dei in omni
loco : quoniam fama justi dulcis est audi-
tui cordis, quemadmodum odor thuris na-
ribus corporis. Libanus autem, secundum
Hieronymum, pro monte et pro thure ac-
cipitur, hicque pro thure suscipitur.Potest
tamen sumi pro monte preedicto, qui quum
sit fertilissimus et arborum ramis opertus,
potest esse boni odoris.

Convertentur veri Jsraelitae, proficiendo B
in caritate et gratia, sedentes in umbra
ejus, id est, sub divinae pietatis protectione
quiescentes. Pro quo orat Psalmisla : Sub
umbra alarum tuarum protege me;et, Pro-
tegar in velamento alarum tuarum. Vivent
tritico, id est, omnium rerum abundantia
perfruentur, sicut ait Salvator : Quaerite
primum regnum Dei et justitiam ejus, et
hsec omnia adjicientur vobis. Et in Isaia :
Si volueritis, inquit, et audieritis me, bo-
na terrse comedetis. Potest quoque per
triticum intelligi panis vitae et intellectus. C
De hac sessione et refectione ait in Canti-
cis Sponsa : Sub umbra illius quem de-
siderabam, sedi ; et fructus illius dulcis
gutturi meo. Prophetae namque per corpo-
ralia, spiritualia explicant bona. Et ger-
minabunt, id est, in bonis operibus, in
actibus contemplationis et caritatis,in alio-
rum instructione, conversione seu spiri-
tuali generatione, fecundi erunt, quasi vi-
nea : nam, Vinea Domini Sabaoth, domus
Israel est. Vinea quoque profert optimum,
odoriferum, lsetificativum ac fortissimum D
fructum : ita et viri perfecti. Memoriale
ejus, id est nomen, fama seu commemo-
ratio populi hujus, erit sicut vinum Liba-
ni, id est, pretiosa, dulcis atque continua
erit propter excellentem gratiam sibi col-
latam. Memoria enim justi cum laudibus,
ut Salomon ait. Et, In memoria aeterna erit
justus. Unde in Ecclesiastico scriptum est:
Vivent nomina eorum in generationem et
generationem. Porro vinum Libani est, vel
quod in templo Domino offerebatur secun-

dum legem (de quo Libano loquitur Za-
charias : Aperi, Libane, portas tuas). vel, Zach.v,i.
quod diversis pigmentis conditum est, seu
thymiamate mixtum, ut suavissimum fun-
dat odorem.

Ephraim, quid mihi ultra idola ? id 9
est, o decem tribus seu filii Israel, quum
lantam vobis promiserim gratiam, quid
de cetero idola mihi opponitis, et contra
me colitis? Vel sic : Ephraim dicet, Quid
mihi ultra idola? id est, quid ad me spe-
ctant ? Quasi dicat : Toto corde ea detestor.
Ego exaudiam et dirigam eum per semitas
icquitatis in finem felicitatis asternae. Vnde
in Isaia scribitur : Ad vocem clamoris tui, is. mx.id.
statim ut audierit, respondebit tibi. Deni-
que alio loco per eumdem Isaiam aliquid
plus Dominus spondet : Antequam cla- ibid. i.xv,
ment, exaudiam eos. Hoc est quod ait 24'
Psalmista : Desiderium pauperum exaudi- Ps. x, i-,
vit Dominus ; praeparationem cordis eorum sec' Hebr'
audivit auris tua. Ego ut abietem viren-
tem faciam eum, dando ei virorem in fide
et caritate, quatenus renovatus in anima,
contempletur coelestia. Abies autem no-
men est arboris. Deinde Dominus mutans
in loquendo personam, alloquitur popu-
lum istum. Ex me, id est dono gratia?
mese, fructus tuus inventus est, id est,
conversatio tua fructuosa processit, quia
in me tantum auxilium tuum. Unde et Oseexmj.
Isaias, Omnia (inquit) opera nostra opera- is. xxvi.ii.
tus es in nobis ; et Apostolus, Deus est qui PhMpp.n,
operatur in nobis et velle et perficere pro ,3'
bona voluntate.

Quis sapiens, et intelliget ista, quse in 10
libro prophetico obscurissime ac profun-
dissime dicta sunt sub diversis figuris at-
que metaphoris ? et quis intelligens, et
sciet ha!c ? Tanquam dicat : Rarus est talis,
et nemini possibile est hoc, nisi per Spiri-
tum Sanctum clementissimum illustretur.
Denique, ante Christi adventum scripturse
Prophetarum obscurae erant valde, et in-
sufficienter expositae; sed per Christum, et
ejus Apostolos atque discipulos, sanctos
quoque doctores, declarata sunt nobis ab-
dita Scripturarum, et patefacta mysteria :

320

ENARRATIO IN CAP. XIV OSEE.

ART. XXIX

Matth.
xxvu, 51.

i?om. xi, 33
Ps. cvi, 43

Prov.m,i".
Ps. xviii, 8,

Ziic.vin, 13,

llPar. xxx.

Judith xv.

in cujus signum Christo moriente scissum
est velum templi a sursum usque deor-
sum. Hoc loco dicit Hieronymus : His ver-
bis Osee obscuritatem voluminis sui et
difficultatem explanationis ostendit. Si au-
tem ipse qui scripsit, vel difficile vel im-
possibile confitetur : quid nos facere pos-
sumus, qui lippientibus oculis et peccato-
rum sordibus obscurati, clarissimum solis
jubar non possumus intueri, nisi dicamus :
0 altitudo divitiarum sapientise et scientia?
Dei,etc. ? Insuper verbis his simile est illud
in Psalmo : Quis sapiens, et custodiet hsec?
Quia rectce, id est justae et sanctse, sunt
vice Domini, id est divina praecepta et do-
cumenta : de quibus Salomon loquitur, Vise
ejus vise pulchrse, et omnes semitae ejus
pacificae ; et Psalmista, Lex Domini imma-
culata, etc. Et justi ambulabunt in eis, id
est, fide et opere adimplebuut, atque in
cunctis obedient et vere cognoscent ; prce-
varicatores vero corruent,\d est peccabunt,
in eis, id est in transgressione earum : vel
in coeptis non perseverando, ut inconstan-
tes qui ad tempus credunt et bene agunt,
sed in tempore tentationis deficiunt; vel
penitus recedendo ab eis, ut illi qui nec
bonum incipiunt.

Hsec expositio procedit secundum dicta
Hieronymi, qui dicit capitulum istud re-
ferri ad tempus Christi, secundum anago-
gen. Unde, secundum eum, refertur littera-
liter ad aliud tempus, non tamen explicite
docet ad quod. Beda vero affirmat, quod
Propheta in isto capitulo litteraliter decem
tribus, quae vitulos aureos adoraverunt,
alloquitur. Verumtamen intuenti litteram
hujus capituli constat, quod in isto popu-
lo non sint impleta quse in hoc sunt ca-
pitulo dicta. Unde alii referunt ad tempus
Ezechise, ad cujus admonitionem populus
Juda et quidam ex reliquiis decem tri-
buum poenituerunt et profecerunt in bo-
no, videntes populi lsrael captivitatem.
Alii referunt ad tempus reversionis aBaby-
lonica captivitate, in quo Judsei in magna
fuerunt prosperitate certis temporibus,
scilicet post occisionem Holofernis (ut di-

A citur in libro Judith), et sub Simone fratre iMaeh.im,
Judse Machabsei.De quo Jeremias evidenter 4e'sei-

^1 Jer. xxxil,

prsedixit. 37.

Porro nonnulli referunt totum istud ca-
pitulum ad litteram pro tempore Christi,
quando incarnatus inter homines conver- Baruchm,
sari dignatus est. Quod probant, quia in 38'
isto capitulo, ubi nos habemus, Conver- veis. 8.
tentur sedentes in umbra ejus, translatio
Chaldaica apud Hebrseos authentica, atque
Hebraicse veritatis in locis obscuris decla-
rativa, sic continet : Congregabuntur de
B filiis captivitatum suarum, habitabunt in
umbra Messise sui. Hsec autem expositio
quum sit catholica, breviter est tangenda.

Convertere, Israel, ad Dominum Deum Expositio
tuum.Sic prsedicavit Judseis Joannes Bapti- anas°s,ca-
sta, dicendo : Poenitentiam agite. Tollite Matth,m,%
vobiscum verba. Non dicit, Bruta animalia, 3
aut similia sacrificia legalia : quia in novo
Testamento hsec cessaverunt, sed sacrifi-
cium laudis jugiter manet. Et dicite ei,
videlicet Christo : Omnem aufer iniquita-

C tem. Christus namque peccatum originale
et actuale sua abstulit passione, quemad-
modum in Isaia dicitur : Vulneratus est js. lih, 5.
propter iniquitates nostras, attritus est
propter scelera nostra. Propter quod in
Actibus Paulus dixit Judseis : Per hunc Ac/.xm,38.
vobis annuntiatur remissio peccatorum,
ab omnibus a quibus non potuistis in lege
Moysis justificari. Et reddemus vitulos la-
biorum nostrorum. Non dicit, Vitulos sta-
bulorum, sed labiorum, quia carnales jam
cessaverunt hostise. Unde primitiva Eccle-

D sia sacrificium laudis Deo devotissime ob- ibid.n,vir
tulit, ut patet in Actibus. Assur non sal- 47-
vabit nos. Primitiva nempe Ecclesia non
armis neque humanis auxiliis contra per-
secutores suos bellavit, sed precibus, juxta
illud Actuum : Et nunc, Domine, respice ibid.w,^.
in minas eorum, et da servis tuis cum om-
ni fiducia loqui verbum tuum. Et quum ibid.n.
orassent, motus est locus in quo erant, et
repleti sunt omnes Spiritu Sancto.

Sanabo contritiones eorum. Venit enim 5
Filius hominis quserere et salvum facere Luc*^°-

ENARRATIO IN CAP. XIV OSEE. — ART. XXIX 321

quod perierat. De quo Isaias praedixit : A ut Apostoli eraut bonus odor Christi, sic ucor.o,is.
,liii,4. Vere languores nostros ipse tulit, et dolo- Christus fnit bonus odor Dei. De quo odo-

res nostros ipse portavitDiligameosspon- re dicit Sponsa in Cantieis : Trahe me Cant. 1,3.
lanee. Hoc est quod apud Joannem conte- post te, curremus simul in odorem un-
/oann. xv, statur discipulis : Sicut dilexit me Pater, et guentorum tuorum; et denuo, Odor oris /6»o\iv,io;

A .... Q

vn, 8.

t ,6 ego dilexi vos; et, Non vos me elegistis, tui super omnia aromata.

/6id.xm,i. sed ego elegi vos. Preeterea, Quum dilexis- Converlentur scdentes in umbraejus, id 8

set suos qui erant in mundo, usque in est Christi, sicut niinc dictum est. Sub cu-

6 finem dilexit eos. Ero quasi ros, invisibi- jus protectione habitavit primitiva Eccle-

liter veniendo in Virginem, et fecundando sia, imo et tota semper moratur Eccle-

p*.ucxi,6. eamdem, juxta illud in Psalmo : Descendet sia, cui promisit in Evangelio : Ecce ego Matth.

sicut pluvia in vellus, et sicut stillicidia vobiscum sum cunctis diebus usque ad xxv'"' 20'

stillantia super terram. Ero etiam quasi B consummationem saeculi. Hinc scriptum

ros, corda discipulorum per sapientiam est in Threnis : Spiritus oris nostri Chri- rAren.iv,

irrigando, per gratiam fecundando, per ca- stus Dominus captus est in peccatis no-

ritatem divinam a carnali amore refrige- stris : cui diximus, In umbra tua vivemus

rando. inter gentes. Vivent tritico, id est Sacra-

Israel, id est primitiva Ecclesia ex Ju- mento altaris, quod consecratur in pane

daeis collecta, germinabit sicut lilium, triticeo : de quo ait Salvator in Joanne :

conversando inter se virtuose, et totum Qui manducat hunc panem, vivet in aeter- joann. vi,

pene mundum ad Christum convertendo, num. Et germinabunt quasi vinea : quia S9>

atque in ipso regenerando,quemadmodum ut dictum est, vinea Christi est Ecclesia

1 Cor. iv, loquitur Corinthiis Paulus : In Christo Je- militans, in operibus bonis fructificans.

15' su per Evangelium ego vos genui. Propter Ephraim dicet, Quid mihi ultra idola ? 9

7*.xxvn,6. quod Isaias praenuntiavit : Qui ingrediun- C Hoc quidam exponunt sic, quod aliqui ex

tur impetu de Jacob, implebunt faciem decem tribubus, habitantes et idola co-

p*.xvm,5. orbis semine; et Psalmista, In omnem ter- lentes in terra Assyriorum, ad praedicatio-

ram exivit sonus eorum.Eterumpetradix nem Apostolorum crediderunt, et idola

ejus, id est Christus radix Ecclesiae, de penitus abjecerunt. Ego exaudiam et di-

n. i.ni, 2. quo apud Isaiam scriptum est : Ascendet rigam eum. Unde Christus ait in Evan-

sicut virgultum coram eo, et sicut radix gelio : Quodcumque petieritis Patrem in Jbid.xw,

de terra sitienti. Propter quod ait in Apo- nomine meo, hoc faciam, ut clarificetur i3'

Apoc. xxn, calypsi : Ego sum radix et genus David, Pater in Filio ; et item, Omnis qui petit, £l(C.xi,io.

IG' stella splendida et matutina. Ut Libani. accipit.

Hoc factum est, quando Christus Aposto- Quis sapiens, et intelliget ista ? tan- 10

los aliosque discipulos protulit, tanquam quam dicat : Pauci ex Judseis convertentur

joann.w, ramos pulcherrimos, quibus ait : Ego sum D ad Christum, nec ejus gratiam atque my-

'* 5- vitis vera, et vos palmites. Ibunt rami steria nunc descripta intelligent. Hoc dicit

ejus de bono in melius. Imo per totum Propheta admirando caecitatem Judaeorum,

mundum cucurrerunt Apostoli atque di- quod scilicet tam pauci respectu aliorum

Mare. xvi, scipuli Christi, quibus dixit : Euntes in credituri essent in Christum. Juxta quem

mundum universum, preedicate Evange- modum loquitur Isaias : Domine, quis cre- /*.uu, l.

lium omni creaturae. Et erit quasi oliva didit auditui nostro ? et brachium Domini

gloria ejus. Nam gratia Christi omnibus cui revelatum est? Quia recta; viae Domi-

clementer subvenit,et beatitudo ejus nun- ni, id est praecepta atque consilia Christi ;

quam marcescit. Et odor ejus, ut Libani etjusti ambulabunt in eis per obedientiam

odor erit. Fama enim Christi ubique cun- sanctam, puta Apostoli ceterique electi Ec-

ctis fidelibus dulcissimus odor est. Et sic- clesiae, de quibus Christus ait ad Patrem :

T. 10. 21

322

ENARRATIO IN CAP. XIV OSEE.

ART. XXIX

./oami.xvn, Ego sermonem tuum dedi eis, et ipsi ser-

14 6 25

vaverunt, et cognoverunt quia tu vere me
misisti. Prcevaricatores vero corruent in
eis, videlicet obstinati Judaei : de quibus

Luc. n, 34. Simeon dixit : Ecce positus est hic in rui-
nam et in resurrectionem multorum in Is-

Joann . ix, rael.Et ipse Salvator : In judicium, inquit,
ego in hunc mundum veni : ut qui non
vident, videant ; et qui vident, cseci fiant.

39.

Expositio Postremo, quomodo omnia ista de quo-
libet justo moraliter accipi queant, patet
ex praeinductis. Cuilibet namque fideli
1 praecipitur : Convertere, Israel, ad Domi-
num Deum tuum. Qui conversus et rore
Christi perfusus, germinat quasi lilium,

A juxta illud in Psalmo : Justus ut palma Ps.xa. 1 3.
florebit, sicut cedrus Libani multiplicabi-
tur. Producit enim candidissimos fructus
Spiritus Sancti : de quibus ad Galatas te-
statur Apostolus : Fructus Spiritus est, Gaiat.j,
caritas, gaudium, pax, patientia, etc. ; et 22'
Christus, Qui manet (inquit) in me, hic joann.w,
fert fructum multum. Ibunt rami ejus, id 5' 7
est, opera ejus pertingent in finem vitae
seternse. Et erit quasi oliva gloria ejus.
Hoc plene expositum est. Talem quoque
dignetur Christus facere quemlibet no-

B strum, ut cum viro sancto dicamus felici-
ter : Ego autem sicut oliva fructifera in Ps. u, io.
domo Dei. Qui est super omnia Deus su-
blimis et benedictus. Amen.

ENARRATIO

IN JOELEM PROPHETAM

PRO(EMIUM

SANGTUS Hieronymus praemittit huic Prophetse prologos duos, qui habentur in
Bibliis. Primus incipit : Sanctus Joel apud Hebraeos post Osee ponitur. Secundus
vero sic incipit : Joel filius Phatuel. Porro in prologis seu praefationibus istis
aliqua dicit Hieronymus, quee sibi invicem videntur contraria. In primo siquidem ait
prologo, quod quidquid in hoc Propheta dicitur, ad tribum Juda et ad Jerusalem
pertinere credendum est. In secundo autcm asserit prologo, quod terram duodecim
tribuum describit, eruca, brucho, locusta, atque rubigine esse consumptam. Et idem
affirmat, in epistola ad Paulinum de omnibus divinse Scripturae libris. Hinc quidam
dicit, quod de dicto Hieronymi hoc loco, parum videtur esse tenendum, et quod Joel
prophetavit non solum contra duas tribus, quae nomine Juda signantur, sed et contra
alias decem : et in hoc sequitur quemdam Hebraeorum doctorem.

Verumtamen nullo modo opinor quod Hieronymus tam apertam, quantum ad sen-
sum, posuerit contradictionem, pra^sertim circa eumdem locum. Imo si verba ejus
diligenter pensentur, potest (ni fallor) rationabilis dari concordia. Ait enim in prologo,
quod sicut in Osee ad decem tribus confertur vaticinium, ita in Joele totum ad Judam
et Jerusalem pertinere credendum est, nullamque Israelis seu decem tribuum in hoc
Propheta fieri mentionem. Itaque, sicut Osee non sic loquitur decem tribubus, quin
et aliqua de duabus tribubus inserat, ut patet ex dictis in Osee, et omnes concorditer id
fatentur : sic Hieronymus non sic dicit totum Joelis vaticinium ad tribum Juda per-
tinere, quin et aliquid ad decem pertineat tribus ; quod tamen permodicum et pene
nihil est, unde nec reputatur. Idcirco dicit Hieronymus, quod nullam facit decem
tribuum mentionem, quia videlicet nihil specialiter tractat aut vaticinatur de eis, nec
exprimit nomen earnm. Et hoc ipsum quod communiter refert de terra duodecim
tribuum, ad tribum Juda specialiter refertur ac pertinet, ad quam omnia spectant se-
quentia. Praeterea, sicut in tertio prologo scribitur, et habetur in Glossa, Joel dc tribu
Ruben natus est in agro Bethoron, ubi et mortuus est in pace atque sepultus. Quum
ergo fuerit de populo decem tribuum, verisimile est quod non omisisset aperte red-
arguere eas, et specialem earum mentionem inducere. si contra eas loqui directus seu
missus a Deo fuisset.

Dicit quoque Hieronymus, quod eodem tempore prophetavit quo Osee, videlicet
in diebus Oziee, Joathan, Achaz, Ezeehiae, regum Juda, et in diebus Jeroboam regis oseei,\.
Israel. Nam apud Hieronymum pro regula est, quod Prophetre titulo tempus certum
exprimente carentes, sub eisdem regibus vaticinati sunt, sub quibus illi qui ante eos
hujusmodi titulum habent. Hujus autem quidam tenent oppositum, asserentes Joelem
prophetasse tempore Joram filii Achab regis Israel : qui Joram diu mortuus fuit
ante Oziam, ut patet ex quarto Regum. Sed hoc dictum procedit secundum eos qui ]VBe°6"l;
dicunt Joelem etiam decem tribubus prophetasse. Magis autem consentiendum estix-°-*",:
S. Hieronymo. 1.

ENARRATIO

IN JOELEM PROPHETAM

ARTICULUS PRIMUS

EXPOSITIO PRIMI CAPITULI \ VERBUM DOMINI, QUOD FACTUM EST AD JOEL

FILIUM PHATUEL.

PR^EMITTIT Joel libro suo breve pro- A Consequenter Propheta ex magnitudine

oemium, quod finitur ibi, Audite. Ita- dicendorum,auditores reddit attentos. Pro-

1 que ait : Verbum Domini, id est sermo vocans ergo ad dicendorum advertentiam

propheticus, quod factum est ad Joel ft- diligentem : Audite, inquit, hoc quod di- 2

lium Phatuel, id est per angelicam sub- cam, o senes, id est, auribus cordis et

ministrationem inspiratum, et interna sive corporis verba mea advertite ; et auribus

externa locutione divinitus dictum Joeli percipite, omnes habitatores terrae, id est,

filio Phatuelis : qui Phatuel creditur fuis- ceteri omnes seu populares. Per senes ve-

se propheta, juxta regulam Hebraeorum, ro accipi possunt non solum antiquiores

dicentium omnes illos fuisse prophetas, setate, sed judices ordinarii, qui septuagin-

qui in titulis Prophetarum ponuntur ut ta senioribus a Moyse constitutis successe- Num. «,

patres eorum. Vel potest intelligi de in- runt. Senes autem qui experientia, ma-16,24,

creato Verbo Patris aeterni Unigenito Dei, B turitate atque scientia eminent, honorandi

ut sit sensus : Verbum Domini, de quo sunt, et merito praenominandi, quemad-

Joann. i,i. scriptum est, In principio erat Verbum, modum in Levitico dicitur : Coram cano iev.\,x,zi.

est illud quod factum est ad Joel, id est capite consurge, et honora personam se-

Joeli locutum ac manifestatum per illus- nis. Hoc ergo pensate, si factum est istud

trationem propheticam. Porro propheticae quod dicam, id est, an simile aliquid con-

illuminationes, ut frequentius, factae sunt tigit, in diebus vestris, aut in diebus pa-

per locutionem internam atque imagina- trum vestrorum. Tanquam dicat : Xec in

riam visionem, sive in somno, sive in diebus vestris, nec tempore parentum ve-

vigilia per abstractionem a sensu exterio- strorum tale quid accidit. Per patres au-

ri. Interdum tamen factae sunt per exte- tem, non solum proximos genitores, sed

£an.ix,2i, riorem apparitionem ac sensibilem allo- et avos atavosque significat, secundum

Teo * 9 et ctitionem, ut patet de Daniele. Aliquando C Hieronymum. An tamen omnes illos us-

etiam factae sunt per solam inlellectualem que ad Abraham, non est certum. Sumi-

illustrationem : quod tamen , secundum tur autem hoc loco si , pro non, sicut in

Thomam, conditionem propheticae cogni- Psalmo : Si introiero in tabernaculum do- />s. ,vhi.

tionis aliquo modo transcendit, sicut in mus meae, si ascendero in lectum strati 3-

David. mci ; ct in Isaia : Juravit Dominus, Si di- h. xxn, u.

seq

328

ENARRATIO IN CAP. I JOELIS.

ART. I

5, 6.

mittetur vobis iniquitas hsec, donec mo-
riamini.
3 Super hoc, id est de ista materia tam

miranda, filiis vestris narrate quse auditis

/s.xxxvm, a me, ut pater filiis notam faciat verita-
tem. Pater enim debet filio educationem,
correctionem et instructionem. Et filii ve-
stri filiis suis eadem narrent, et filii eo-
rum generationi alterw, id est, posteris
suis hsec recitent, ut nulla oblivione de-
leantur. Yel, Generationi alterse, id est
genti alienae. Quod impletum est per Apo-
stolos, qui gentilibus ad fidem conversis
hsec nuntiaverunt, et usque in prsesens
a Christianis memoriter recoluntur. Simi-
le huic exhortationi est illud in Psalmo :

zvlxxvii, Quanta mandavit patribus nostris, nota fa-
cere ea filiis suis, ut cognoscat generatio
altera ; filii qui nascentur et exsurgent,
et narrabunt filiis suis. Quo enim fuerint
opera Dei mirabiliora, majora aut rariora,
eo sunt amplius recolenda.

Deinde ponitur narratio, incipitque tra-
<£ ctatus. Residuum erucm comedit locusta,
et residuum locusta? comedit bruchus, et
residuum bruchi comedit rubigo. Eruca
est vermis qui in oleribus maxime in-
venitur ac nascitur. Bruchus autem et lo-
custa sunt unius speciei. Nam bruchus
est proles locustse : qui quum fuerit ala-
tus, cceperitque volare, vocatur locusta,
quse est animal breve ac parvum. Rubigo
vero vocatur corruptio seu vitium sege-
tum, quando scilicet tenerse fruges nocivo
rore aut vento percussse, faciunt pauca
aut nulla grana, ita quod culmi seu sti-
pulse et spicse in ruborem quemdam ver-
tuntur.

Hunc locum doctores diversimode expo-
nunt. Judaei autem, ut refert Hieronymus,
dicunt hsec litteraliter accidisse, ita quod
tempore Joelis vel circiter, venerunt in-
numerabiles locustse in terram promissio-
nis, quae non solum fruges, sed insuper
vinearum ac arborum ramos et cortices
consumpserunt ; quod vero locustis resi-
duum mansit, bruchus subsequens devo-
ravit. Unde et aliqui expositores catholici,

A sequentes in hoc dicta Hebrseorum, dicunt
quod in terram duodecim tribuum vene-
runt successive hse quatuor pestes seu
plagse, ita quod terrse nascentia primo ab
erucis corrosa sunt ; secundo a locustis,
vorantibus pro magna parte quod super-
fuit erucis : tertio a bruchis, comeden-
tibus partim residua locustarum ; quarto
a rubigine, quse totum consumpsit quod
reperit. Unde et Glossa dicit quia histo-
rialiter potuit esse,quod hsec omnia simul
venerunt tempore Elise et Achab, quando

B facta est fames et siccitas annis tribus et va.Reg.vsv,
mensibus sex. Alii referunt ad famem fa- V xv'"' }J

Jacob.\,\ i.

ctam tempore Elisei et Joram filii Achab,
durantem septem annis : de qua Eliseus WReg.xi,
praenuntiavit mulieri Sunamiti, consulens 25;vI"'1<2-
ut pergeret in terram Philistinorum, ut
legitur quarto Regum. Sic ergo Joel dicit,
quod huic negotio non accidit simile, quo-
niam unaquseque plagarum istarum per
se satis molesta est, sed quum omnes si-
mul eveniunt, durissima pestis est.
Hieronymus autem videtur hsec repro-
C bare, quia (ut dicit) si hsec ad litteram
accidissent, liber Regum vel Paralipome-
non non hsec tacuissent, sicut de duplici
fame prsefata liber Regum non tacet. Cui
objiciunt alii, quod non omnia quse con-
tingunt,scribuntur,quemadmodum de ter-
rse motu facto tempore Oziae regis Juda,
quum voluit thurificare, prsedicti libri nil n par.
referunt, sed Amos et Zacharias inde com- XXV1- 16-

. . . Amos i, I;

memorant. Ahqui igitur dicunt quod ne- zach. x>v,
gotium istud fuit res gesta, seu veritas, et 5'
figura, ita quod per prsedictorum anima-
D lium atque rubiginis plagam, prsefigura-
bantur quatuor magnse plagse Judseorum,
a quatuor regnis, videlicet ab Assyriis,
Chaldsois, Grsecis et Romanis, eis illatse.
Quidam autem Assyrios et Chaldseos pro
eodem computant regno, quoniam ab eo-
dem mundi climate contra Israelitas ve-
nerunt ; et Persas ac Medos annumerant
regnis quse vastarunt Judseos. Dicit quippe
Hieronymus, quod Hebrsei per erucam in-
telligunt Assyrios et Chaldseos(Assyrii enim lv^«ffXVI'-

o~ 0 , XX V j x

regnum decem tribuum destruxerunt ; etseq.

ENARRATIO IN CAP. I JOELIS. — ART. I 329

Chaldaei vero, regnum Juda) ; per locustas A te, argumentum istud nullius valoris est :

autem, Persas ac Medos, qui Chaldaeorum quoniam in Scripturis divinis multa pa-

regno destructo, hahuerunt Judacos capti- rabolice denuntiantur, et homiues nomine

vos. Per bruchum vero intelligunt Mace- bestiarum aliarumque rerum significan-

dones seu Graecos, scilicet reges successo- tur, ubi fit multo apertior atque prolixior

iMach.i, res Alexandri Magui,praesertim Antiochum mentio de nominibus bestiarum inanima-

\ eiseq.}»-. Nobilem, qui tanquam bruchus cum suis tarumque rerum, quam hic. Quemadmn-

sedens in Judaea, pene omnia devoravit ; dum apud Isaiam Iegitur : Flabitabit lupus is. xi, 6, i.

per rubiginem autem, Romanum impe- cum agno, et pardus cum hoedo accuba-

rinm, a quo maxime atque finaliter sunt bit ; vitulus et leo et ovis simul morabun-

dejecti, et de lerra sua totaliter pulsi. Ve- tur, et puer parvulus minabit eos. Vitu-

rumtamen, quoniam reges Persarum ac lus et ursus pascentur, simul requiescent

Medorum non fuerunt Judaeis multum mo- B catuli eorum ; et leo quasi bos comedet

lesti, sed quidam eorum fuerunt ipsis plu- paleas. Omnia autem hsec et qusedam se-

\Esdr.\,i- rimum gratiosi, sicut Cyrus qui dedit ipsis quentia, exponuntur ad litteram, non de

Bsthervm, licentiam redeundi in propria, et Assue- animalium horum domesticatione, sed de

IX- rus;idcirco non computavit regnum Medo- hominum diversarum conditionum paci-

rum atque Persarum inter praedicta regna fica in Ecclesia cohabitatione, secundum

Judseos vastantia, sed regnum Assyriorum omnes doctores catholicos. Et mulla simi-

distiuguit a regno Chaldaeorum. Ha?c sunt lia in Scripturis habentur, praesertim (ut

quatuor cornua, et quatuor venti, de qui- reor) in Isaia, cujus liber difficilior com-

zach.\,\i; bus (ut iiifra patebit) loquitur Zacharias. probatur.

Denique, quidam eorum qui asserunt Expergiscimini, ebrii, id est, vos qui 5

litteraliter gestum quod de eruca, locusta, estis vitiis et passionibus sic involuti, vel
brucho, aerugine scriptum est, aiunt pla- C potu sic repleti, quod a recto mentis statu

gas has non uno anno vel tempore, sed prolapsi estis, nec rationis judicium imi-

diversis annis sibi invicem succedentibus tamini, neque pericula vobis imminentia

accidisse. Sed secundum hoc, non apparet ponderatis, evigilate redeundo ad cor, et

quomodo unum genus bestiarum istarum a torpore ac negligentia vestra cessate, ct

vorasset quod alteri residuum fuit, pree- flete, vitia vestra lacrimis pcenitentiae re-

sertim quum singulis annis terrae nascen- dimendo ; et ululatc propter tribulationes

tia oriantur, et deposita recondantur : nisi instantes, omnes qui bibitis vinum iti dul-

forte dicantur hse bestiae habitacula ho- cecline, id est carnali delectatione, non

minum iutroisse. necessitatem naturse, sed gustus volupta-

Itaque, sicut jam tactum est, secundum tem quserentes ; quoniam periit ab ore

Hieronymum, iste est sensus litterse hu- vcstro, id est, in proximo est ut vina ac
jus : Residuum eruccv, id est populum D cetera carnis delectabilia auferantur a vo-

Juda seu Israel non vastatum ab Assyriis bis, sicut mox subditur. Loquitur autem

et Chaldscis, vastabant Persae ac Medi ; et Propheta de futuro per modum praeteriti,

quem illi non vastarunt, oppresserunt Grae- propter certitudinem veritatis. Prophetica

ci successores Alexandri, de quibus agitur quippe cognitio, est qiiBedam imago atque

in libro Machabaeorum ; Judneos vero non impressio notitiae mentis divinae. in qua

oppressos a Graecis, oppresserunt Romani. omnia quasi praesentialiter lucent et agno-

Huic autem expositioni quidam objiciunt, scuntur, tamque infallibiliter sciuntur, sic-

quia de corrosione terrae nascentium ab ut ea quae fuerunt certissimum est fuisse.
eruca, locusta, etc, fit hic tam evidens Gens enim ascendet, id est veniet. super 6

mentio, quod non videtur aliquo modo terram meam, id est Judaeam : quae dici-

esse parabola. Sed quidquid sit de verita- tur specialiter terra Dei, quia ad divinum

330

ENARRATIO IN CAP. I JOELIS.

ART. 1

cultum electa, et populo Dei a Deo pro-
missa atque collata : fortis et innumera-
bilis, secundum apparentiam : non tamen

SaP.\t,i\. fuit simpliciter innumerabilis, quia in nu-
mero, mensura et pondere constituta sunt
omnia ; vel, Innumerabilis, ob multitudi-
nem suam. Potestque gens ista intelligi
exercitus Chaldseorum, vel etiam Assyrio-
rum, Graecorum, ac Romanorum. Dentes
ejus, ut dentes leonis, id est, omnia cru-
deliter dilaniabit ; et molares ejus, videli-
cet dentes majores, utpote potestas prin-
cipum populi hujus atque saevitia, sunt
ut catuli leonis, ita quod cum omni tyran-
nide populum Judaeorum vastabit : bona
terrae consumet, urbes demolietur, et nec
aetati parcet, nec sexui.
7 Posuit vineam meam in desertum, id

est, Synagogam occidit vel transtulit, in
solitudinemque redegit. De qua vinea di-
is. v, 7. ctum est in Isaia : Vinea Domini exerci-
tuum, domus Israel est : et in Jeremia,

Jcr. H, 2t. Ego te plantavi vineam electam. Et ficum
meam decorticavit, id est, populum me-
um quem quasi fructum dulcem et filios
procreavi et alui, minoravit,multos eorum
occidendo. Nudans vineam istam, id est,
bona ejus tollens ab ea, spoliavit eam bo-
nis mobilibus ac immobilibus, ct projecit
\n captivitatem vel moviem.Albi factisunt
rami cjus, id est, filii ejus arefacti siint
et occisi. Vel sensus est, quod hostes de-
struxerunt vineas et arbores fructiferas
in Judaea. Quod certum est contigisse Na-
buchodonosor tempore, postmodum quo-
que sub Antiocho Nobili, et tempore Titi
et Vespasiani. Quaeritnr quomodo injusti
vei-s. 5. Judaei, de quibus jam dixit, Expergiscimi-
ni, ebrii, appellentur ficus et vinea Dei.
Et respondendum, quod eo modo quo
Christus in Evangelio vocat reprobos Ju-

Matth.vm, daeos, filios regni : Filii, inquit, regni
ejicientur in tenebras exteriores. Vocantur
itaque ficus et vinea Dei, quoniam Deus
multa beneficia concessit ac praebuit eis,
specialiter vocans eos ad cultum et gra-
tiam suam, et quoniam Patriarcharum ac
Prophetarum filii erant.

A Quum ergo tanta tibi, o popule Judaeo-
rum, instet calamitas, Plcuuje tua peccata,
ut misericordiam consequaris : plange au-
tem toto affectu, et abundanter ac perse-
veranter, quasi virgo accincta sacco super
virum pubertatis suw , id est, quemadmo-
dum plorat virgo juvencula desponsata,
propter mortem sponsi sui qui moritur
antequam ejus cupitis fruatur amplexibus.
Vir autem et sponsus Synagogae fuit Deus
omnipotens, qui in Patriarchis et in da-
tione legis desponsavit sibi Synagogam.

B Quamdiu autem Synagoga per idololatriam
et alia gravia scelera non recessit a Deo,
erat sponsa et virgo mentis integritate, in
cognitione, amore et cultu veri Dei. Tem-
pore autem Joelis meretrix facta propter
multiplicia scelera, monetur super virum
pubertatis suae, id est de coelestis Sponsi
amissione, cordialiter flere.

Periit sacrificium et libatio de domo
Domini : id est, terrae nascentibus et ce-
teris possessionibus devoratis ab hostibus
praeinductis, vel bestiolis praenominatis,

C defecit in templo Jerusalem sacrificium,
quod erat de materia solida, scilicet triti-
co, hordeo, carne; et libatio, id est immo-
latio de materia liquida, utpote vino ct
oleo. Deficiente enim causa, deficit et ef-
fectus. Ef luxerunt sacerdotes ministri
Domini, id est, vehemenler contristati sunt,
et planxerunt, tum propter cultus divini
cessationem, tum propter cessationem im-
molationum eariim rerum de quibus sus-
tentabantur. Eratque luctus hic bonus,
quantum ad primum, quia ex zelo divini

D honoris processit; et etiam quantum ad
secundum, si planctus propter defectum
oblationis victualium erat, in quantum vi-
ctualia debite ordinantur ad spirituale bo-
num animee et ad obsequium Dei. Si au-
tem sacerdotes respexerunt ad proprium
commodum, privatumque bonum,non erat
illorum planctus meritorius et acceptus.
Porro sacerdotes specialiter dicti sunt mi-
nistri Dei, quia ad altaris obsequium de-
putati, atque pro primogenitis filiorum
Israel Domino ministrantes in templo.Hinc

ENARRATIO IN CAP. I JOELIS. — ART. I

331

enim in libro Numerorum Moyses dixit
Num. xvi, Levitis : Num parum vobis est, quod se-
paravit vos Dominus a populo, et juuxit
sibi, ut serviretis ei in cultu tabernaculi,
et staretis coram eo, et coram frequentia
populi?Ezechias quoque secundo libro Pa-
ii.Par.xxix, ralipomenon ait Levitis : Filii mei, nolite
negligere : vos enim elegit Dominus, nl
stetis coram eo, et ministretis ei, colatis-
que eum, et cremetis ei incensum.

dO Depopulata est regio, id est, regnum Ju-

da sic demolitum est, ut et homines, et
animantia, ac terrae nascentia sint destru-
cta. Luxit humus, id est, terra Judseae pri-
vata est solitis fructibus : sicque metapho-
rice luxit, quemadmodum fertur ridere
quum abundat germinibus,fructu floreque
vernans. Ideo subditur : quoniam devasta-
tum, id est, ab adversariis devoratum est
triticum : per quod alia blada dantur in-
telligi. Confusum est vinum, elanguit ole-
um. Sicut de humo seu terra dictum est,
quod metaphorice fertur planxisse propter
carentiam fructuum ; sic confusum est vi-
num, id est ablatum, ita quod consuetum
effectum habere non potuit exhilarando
bibentes, et prsedictos vinolentos suo de-
fectu ostendit confusos, dum sperato deso-
lati sunt potu.Pariformiter elanguit oleum,
id est,defecit et alios ostendit infirmos,qui
oleo deficiente pariter contabuerunt.

H Confusi sunt agricola?, id est spe sua

frustrati, dum fructu agrorum quos colu-
erunt, privati sunt, ululaverunt vinitorcs
super frumento, vino et hordeo, id est de
horum fructuum ablatione seu deprseda-
tione; quia periit messis agri, id est, con-
gregatio fructuum prsefatorum in agris na-
scentium sublata est eis tunc, quando prse
manibus habuerunt fruges messionis. Mo-
lestissimum siquidem est, tunc frugibus
terrse spoliari, quando ad maturitatem us-
que deductae sunt, custoditae atque spe-
ratse.

12 Vinea confusa est, et ficus elanguit : id

est, vineae et ficeta fructibus suis sunt de-
stituta per erucam, locustam, bruchum,
rubiginem; vel hostibus tradita, puta Chal-

A daeis, Assyriis, vel Romanis. Malograna-
tum, et palma, et malum, id est arbores
sic vocatas, et omnia ligna agri, id est
reliquac arbores infructuosae sive fructife-
rae, aruerunt, id est, marcida facta sunt
plagis praememoratis : cujus signum est,
quia confusum, id est ablatum, est gau-
dium a filiis hominum, id est a Judaeis,
qui de praedictis bonis terrae gaudere sole-
bant. Porro per filios hominum, hoc loco
ad litteram intelliguntur Judaei, quibus lo-
quebatur Joel. Qui et specialiter dicuntur

B filii hominum, puta eorum qui humane
rationabiliterque vixerunt, hoc est Patriar-
charum, Prophetarum, ac justorum veteris
Testamenti. Denique malogranatum, cu-
jus cortici in Canticis comparantur genee cant. m,c.
Sponsae, est arbor medicinalis (secundum
Glossam), cujus poma sunt rubea,ad eden-
dum amara.Et dicitur malogranatum,quo-
niam fructus ejus multa continet grana.

Accingite vos sacco et cilicio, et plan- 13
gite, sacerdotes ; ululate, ministri altaris.
Eumdem sensum aliis verbis resumit, ut

C fortius excitet audientes. Sacerdotum au-
tem prsecipue est, propria ac subditorum Hebr.s,\-s.
deflere peccata, et Deum populo reconci-
liare, quum sint inter Deum ac populum
mediatores,offerendo preces et hostias po-
puli Deo, gratiamque Dei populo repor-
tantes. Quum autem ex negligentia sa-
cerdotum provenit populi culpa, maxime
congruit sacerdotibus flere pro populi re-
conciliatione : quia et Dominus dixit ad
Moysen, quod filii Aaron portarent peccata Exod.
filiorum Israel. Inqredimini temnlum, vel l™"' 38;

9 t ivum. xvin,

D propriam domum ad orandum : sicut ait i,23.
Salvator, Tu autem quum oraveris. intra Matth.it,
cubiculum tuum, et ora Patrem tuum in 6'
absconso ; cubate, id est dormite, in sacco,
ministri Dei mei, id est veri Dei, quem
ego propheta illius specialiter amo et co-
lo. Illi enim Prophetee Deum universorum
nominant Deum suum, qui ei singulari
uniuntur amore et reverentiali obsequio,
qui dicere possunt : Deus cordis mei, et p». lxxu.
pars mea Deus in aeternum. Quoniam in- "6"
teriit de domo Dei vestri, id est, cito in

332 ENARRATIO IN CAP. I JOELIS. — ART. I

templo deficient, sacrificium et libatio : A pter quod orat discipulos suos Apostolus ncor.i.n.

vcrs. 9. de quibus paulo aute jam dictum est, Per- orare pro se,ut ex multarum precibus per-

iit sacrificium et libatio de domo Domini. sonarum citius, quod petitur, obtineatur.

Idcirco praedicta pcenitentiae opera exerce- Et clamate ad Dominum, dicentes : A, 15

te, qnatenns imminens vastitas tollatur a a, a, diei : id est, heu nobis propter mala

vobis. — Solebant autem Judaei in veteri diei ultionis, qui imminet nobis! Praecipit

Testamento secnndum pra?scriptam for- antem Propheta, ut ter dicant, A : vel pro-

mam se humiliare, paMiitere, et Dominum pter majorem expressionem et faciliorem

invocare, ut patet in libris Regum, Parali- misericordiae implorationem : unde in Je-

pomenon, et Machabreorum. Quod autem remia habetur, Terra, terra, terra, audi Jer.wu,

hoc modo fecerunt sacerdotes ac ceteri, verbum Domini : vel, quoniam sanctam "9"

imininente captivitate Babylonica, patet in Trinitatem offenderunt. Quidam dicit quod

Threnis seu Lamentationibus Jeremiao. B in Hebreeo sit una dictio. Verumtamen pro

Idem quoque refert eos fecisse Josephus eo quod Hieronymus transtulit ter A, Sep-

instante captivitate Romana. Hinc per Je- tuaginta transtulerunt, Heu mihi, heu

Jer. vi, 26. remiam loquitur Dominus : Filia populi mihi, heu mihi! Unde non videtur una di-

mei, accingere cilicio, et conspergere cine- ctio in Hebraeo, nisi forte illa hanc tripar-

re; luctum unigeniti fac tibi, planctum titam exclamationem significet. Quia prope

amarum. Ad quod aliqui referunt illud est dies Domini, id est dies ultionis,in qua

is. xxn, 12. Isaia3 : In die-illa vocabit Dominus ad fle- Dominus faciet vobis secundum suam vo-

tum, ad planctum, et ad cingulum sacci. luntatem et sequitatem, debitas poenas in-

Preeterea adhuc Propheta prsefigit sa- ferendo, sicut fecistis ei in diebus ve-

cerdotibus formam pcenitendi, et modum stris, eum multipliciter secundum vestram

14 misericordiam implorandi. Sanctificato je- voluntatem ac pravitatem inhonorando.

junium, id est, actum abstinentice in san- C Quamvis enim omne tempus omnisque

ctitate peragite,bonis illum operibus ador- dies sit Dei, illud tamen tempus dicitur

nate, et corda vestra ad devote jejunan- specialiter ejus, in quo aliquid efficit no-

dum disponite. Non enim acceptum est vum, rarum aut speciale, sicut est dies

Deo jejunium, nisi in caritate fiat et in vindictse atque judicii. Dies quoque, nostri

observantia prseceptorum. Hinc enim per dicuntur, in quibus Deus permittit nos

ibid. Lvm, Isaiam Dominus loquitur : Ecce in die je- proprise libertati,quando etoperamur quse

3' 5' junii vestri invenitur voluntas veslra.Num- volumus. Unde et Christus in Luca ait :

quid tale est jejunium quod ego elegi ? Et Jerusalem, etc, et quidem in hac die tua, Luc. «k,

1 rim. iv, Apostolus : Exerce te, inquit, ad pieta- quee ad pacem tibi. Et quasi vastitas a i2'

7' 8- tem; nam corporalis exercitatio ad modi- potente veniet : id est, sicut vastitas seu

cum utilis est. Vocate ccefum. id est, cu- pressura, quam potens debiliori inducit,

neum populi convocate. Congregate sencs, D ineffugibiliter opprimit debiliorem, sic

omnes habitatores terrce Judasse, de qua vindicta diei Domini irruet super vos,quod

nunc sermo, in domum Dei vestri, qua? non effugietis.

est domus orationis, videlicet in templum Numquid non coram oculis vestris, id 16 ■

iu.fc0.viii, Jerusalem, in quo promisit se Deus preces est in vestra praesentia seu conspectu, ali-

-loetsecj. orantium exauditurum. Prreterea sacerdo- menta defecerunt* , id est, statim defici- *aiiasp<?r-

tum est, vulgum ac subditos adunare, et ent? Deficiet quoque de domo Dei vcstri, Jerun

in modo poenitendi ac bene agendi instru- id est de templo, lcetitia cordis et exsultalio

ere. Jubet quoque Propheta ut omnes ge- corporis : quoniam immolatione hostiarum

neraliter convocentur atque in templo cessante, sacerdotes in templo non habue-

colligantur, quatenus oratio sit tanto exau- runt materiam gloriandi, sed lamentandi.

dibilior,quanto a pluribus immolatur. Pro- Quse omnia tunc impleta noscuntur, quan-

ENARRATIO IN CAP. I JOELIS. — ART. I 333

lVflctf.xvn, do Assyrii et Chaldaei ingressi ac demoliti A deserti, id est, eruca, locusla, bruchus,

xxv- sunt terram Judaeae. ventusque urens blada rubiginans, devo-

17 Computruerunt jumentain stercore suo. raverunt seu arida fecerunt plana loca
Hoc ad litteram accipi potest, quod jumen- camporum,prata et quaslibet terras viren-
ta quae in stabulis non habebant stramenta tes, quae jumentis pascua prsebuerunt, et
propter bladorum defectum, jacuerunt, flamma succendit omnia ligna regionis,
computrueruntque in suis faecibus atque id est arbores Judaeae. Solet autem per
stercoribus. Vel sensus est, quod jumenta, ignem quaelibet magna tribulatio vel per-
id est homines carnales, gulosi, luxurio- secutio gravissima designari. Sed et Chal-
si, in sordibus vitiorum suorum resoluti daei utique igne materiali incenderunt spe-
atque consumpti sunt, juxta illud Psal- ciosa quee in desertis Judaeae steterunt, et

Ps. xxxvi. , mi :Putruerunt et corruptae sunt cicatrices arbores regionis hujus combusserunt.

/>,.XLV1„ meae; et iterum, Homo quum in honore B Sed et bestiae agri, id est indomitae vel 20

I3,2i. esset, non intellexit, comparalus est ju- silvestres, quasi are.a sitiens imbrem, id

mentis insipientibus. Demolita, id est ab est humore indigens et aquam desiderans,

hostibus destructa sunt horrea, dissipatm suspexerunt ad te : non quod bestiae Deum

sunt apothecce, id est repositoria victua- agnoscant, aut invocent proprie; sed me-

lium, cum his quae continebantur in eis, taphorice dicuntur ad Deum adspicere et

quoniam confusum, id est sublatum ex clamare, in quantum cibum naturaliter

18 horreis, est triticum. Quid ingemuit ani- optant ac potum, quae non habent nisi per
mal? id est, cur bestiae prae inedia famis providentiam Dei. Unde in Evangelio di-
clamaverunt, aut singultum quemdam fe- citur, quod Pater ccelestis pascit ea; et in tiatth.^,
cerunt? et quid mugierunt greges armen- Psalmo, Qui dat jumentis escam ipsorum, ^- q
ti? Et respondet : Quia non est pascua et pullis corvorum invocantibus eum: in

eis, id est alimonia, consumptis virentibus C Job quoque, Quis praeparat corvo escam, jobxmm,

terrse et fructibus. Translatio Septuaginta quando pulli ejus clamant ad Deum, va- 4L

interpretum sic habet : Fleverunt armenta gientes eo quod non habent cibos?Rursus-

boum. Idcirco Hieronymus istud de homi- que in Psalmo : Omnia a te exspectant ut p«.cm,27.

nibus accipit, qui propter simplicitatem des illis escam in tempore; et, Oculi om- Ps.cxuv,

aut stoliditatem, bestialemve conversatio- nium in te sperant, Domine. Quoniam ex- ,0-

nem, nominibus bestiarum exprimuntiir. siccati sunt fontes aquarum, a multitudi-

Sed et greges ovium disperierunt : hostes ne hostium, quorum equi et servi aquas

enim rapuerunt oves et comederunt. Vel fontium consumpserunt, vel, a vehementi

prae fame defecerunt. Vel deficiente pa- flatu venti urentis, qui siccitatem indu-

ne, Judaei pecora sua manducare compul- cit; et ignis devoravit speciosa deserti, se-

si sunt. cundum sensum jam tactum : sicque be-

Hg Ad te, Domine, clamabo, orando pro D stise silvestres nec cibum habuerunt, nec

populo tuo, quia ignis comedit speciosa potum.

334

ENARRATIO IN CAP. I JOELIS.

ART. II

ARTICULUS II

ELUCIDATIO TROPOLOGICA EJUSDEM CAPITULI PRIMI.

II Cor. vi,
11.

Ps. CXVIll,
45.

I Joann. n,

27.

PS.LXXXIV,

Rom. vin,
26.

Philipp. iv,
13.

Ps.i.xxxiv,
13.

Luc. ix, t>2.

JOEL interpretatur aperiens, Phatuel la-
titudo. Qui igiturbonum virtutis virili-
ter incipit, filius fit latitudinis, id est gra-
tiae amplioris etcaritatis ardentis, ut dicere
queat cum Paulo, Cor nostrum dilatatum
est ; et cum Psalmista, Et ambulabam in
latitudine, quia mandata tua exquisivi.Quid
enim latius caritate, quse omnia ambit,
atque ad hostes extenditur, et universis,
quae habet, communicat? Ad talem quoque
fit verbum Dei, quoniam Spiritus Sanctus
inspirat ei pertinentia ad salutem, sicut ait
Joannes, Unctio docet vos de omnibus : ita
ut valeat dicere, Audiam quid loquatur in
me Dominus Deus. Quum enim incipit ra-
tionalis creatura quod bonum est, mox
adest Spiritus, qui adjuvat infirmitatem
nostram. Ideoque cum plena divinae sub-
ventionis fiducia viriliter est inchoandum,
ut humiliter magnanimiterque dicamus :
Omnia possum in eo qui me confortat ;
itemque : Dominus dabit benignitatem, et
terra nostra dabit fructum suum. Quidam
vero propriam imbecillitatem, non divi-
nee pietatis virtutem, pensantes, nimis pu-
sillanimes sunt, non audentes ad aratrum
ponere manum, divinae bonitatis superli-
beralissimae munificentiae derogantes.

Audite hoc, senes; et auribus percipite,
omnes habitatores terrce : id est, spiritu-
alem intelligentiam propheticorum ver-
borum Joelis, universi Christiani senes
juvenesque, attendite.

Residuum eruccv comedit locusta, etc.
Per quatuor ista intelligo quatuor vitia,
quatuor virtutibus cardinalibus contraria,
quae sunt : Intemperantia, timiditas, inju-
stitia, et indiscretio. — Intemperantia au-
tem, bona animae magna ex parte devastat
et ejicit, quoniam nisi vitia gulse et luxu-

A riee exstirpentur, non fit homo spiritua-
lium capax donorum,Domino conlestante :
Non permanebit spiritus meus in homine Gen.vi,3.
in aeternum, quia caro est. Et Apostolus ad
Romanos : Qui (inquit) in carne sunt, Deo Rom.\m,i.
placere non possunt. Ideo Petrus hortatur
a carnalibus desideriis, quae militant ad- iPetr.n,u.
versus animam, abstinere. Hinc et Isaias
disseruit : Quem docebit Dominus scien- /*.sxvui,9.
tiam, et quem intelligere faciet auditum?
Ablactatos a lacte, avulsos ab ubere, eos
videlicet, qui vitia intemperantiae dete-

B stantur. — Denique* hoc tam manifesto *pierique
detestandoque vitio non vincuntur, sed ti-
miditate,verae fortitudini(quae magnanimi-
ter aggreditur fortia) repugnante, inordina-
te timentes ubi non est timor, et propriae ps. xm, s.
pelli timentes, malunt incidere mala cul-
pae et Dei offensam, quam mala pcenae ho-
minumque indignationem. Quocontra ait
Salvator : Nolite timere eos qui occidunt Matth. x,
corpus ; et Isaias : Quis tu, ut timeas ab 28,

Is. Ll, 12.

homine mortali,et a filio hominis,qui qua-
si foenum arescit? Hac vili timiditate care-

C bat, qui dicebat : Non timebo millia populi ps.mr>-
circumdantis me; et : Dominus illuminatio />s.xxvi,i.
mea et salus mea : quem timebo? Porro,
teste Scriptura, qui timet Dominum, nihil gccii.
trepidabit. His itaque sacris testimoniis in- xxx,v' ,6-
crepantur vilia corda quorumdam, homi-
nes magis quam Deum timentium : qui in
praesentia superiorum suorum quamdam
confingunt ac induunt gravitatem, sed illis
abeuntjbus, ad consuetas redeunt culpas,
negligentias, et excessus. Hi non agunt
bonum amore boni, sed timore mali : in

D quibus residuum erucae edit locusta. De
qua plaga eripitur, qui illud Proverbiorum
implet : Fili, honora Dominum, et valebis; Prov.m.i,
praeter eum vero ne timueris alienum. — juxtaLXX.

30.

F.NARRATIO IN CAP. I JOELIS. — ART. II 335

Qui autem nec intemperantia nec timiditate A labatur quotidie splendide. Vidua nempe inm.v, c.

praBdicta dejiciuntur, frequenter peccato in deliciis vivens, secundum Apostolum,

injustitiae superantur, non reddendo sin- vivens mortna est. Et apud Lucam commi-

gulis quae sua sunt, neque, juxta principis natus est Christus : Vae vobis qui saturati Lue.n,is.

iPetr.iv, Apostolorum doctrinam, unusquisque, sic- estis, quia esurietis. Propterea in Eccle-

i0- ut accepit gratiam, in alterutrum illam siastico asseritur : Si praestiteris animae Eecii.%*mt

administrantes, tanquam boni dispensato- tuae concupiscentias ejus, facient te in 31-

res multiformis gratiae Dei. In his resi- gaudium inimicis tuis. Momentaneum est

duum locustae comedit bruchus. — Alii quod nunc delectat, aeternum vero quod

praedictis viliis reluctantes, per indiscre- cruciat.
Rom.\u,\. tionem labuntur : quorum non rationabile Praeterea hoc loco ait Hieronymus :Nulla

jer.xL\u\, est obsequium, qui quoniam plus faciunt res ita inebriat, ut animi perturbatio. Est
quam possunt, dispereunt. In quibus seru- B tristitia quae ducit ad mortem : haec abo-

go consumit quod inerat, inesseve poterat minanda ebrietas est.Est ira quae justitiam jacob.1,10.

animae. — Insuper, per quatuor plagas has Dei non operatur, et furori proxima men-

intelligi possunt quatuor tentationes prin- tis impotem facit, in tantum ut labia tre-

cipales, vel quatuor primi ac maximi per- mant, dentes concrepent, vultus pallore

secutores Ecclesiae, seu quatuor principa- mutetur. Quid referam de gaudio et volu-

liores haeresiarchae, qui infinilas animas ptate, et maxime de amore qui excaecat

spiritualiter jugulaverunt. cordis oculos, et nihil aliud amantem, nisi

5 Expergiscimini , ebrii, et ftele. Hoc est quod amat, cogitare permittit? Annon est

Epkes. v, quod ait Apostolus : Surge, qui dormis, et dicenda ebrietas, quum propter vile scor-

'!' , exsurge a mortuis; itemque Salvator, Vi- tum, animee libertas in serviles blanditias

Mattkxw, . . '

n. gilale, quia nescitis diem neque horam. inclinatur?

Denique impii ebrii, sunt omnes qui car- G Gensenim ascendet super terram meam, 6

nalibus delectationibus, mundanis vanita- fortis et innumerabilis : id est, visibiles

libus, aut ceteris inordinatis passionum ac invisibiles hostes (nam et de diabolo

affcctionibus sic resolvuntur et vacant, dictum est, Inimicus homo hoc fecit), in- Matth.xw,

quod judicium rationis non advertunt, nec vaserunt militantem Ecclesiam seu ani- 28'

Deo neque Ecclesiae parent, sed in proprii mam christianam devotam, ut eam a Deo

ambulanl cordis pravitate. Unde in Jere- avertant. Mundus enim et daemon indesi-

Jer. xxxi, mia habetur : Usquequo deliciis dissolve- nenter tentant electos, qui in medio ambu-

ris, filia vaga? Etululate,omnes qui bibitis lant laqueorum, et propter justitiam plu-

vinum in dulcedine. De quibus scriptum rima patiuntur adversa, quemadmodum

is. v, ii. est apud Isaiam : Vae qui consurgitis ma- legitur : Omnes qui pie volunt vivere in nr«m.m,

ne ad ebrietatem sectandam, et potandum Christo, persecutionem patientur. Quo- 12'
usque ad vesperam; et in Proverbiis scri- D niam ergo tot hostibus atque periculis cir-

Prov. xjcin, ptum est, Vae his qui commorantur in vi- cumvallatur Ecclesia, praelati qui delecta-

29, 30' no, et student calicibus epotandis. Quam tionibus vacant et negligentia dissolvuntur,

multi modo sunt lales,qui et corpus suum jubentur evigilare a somno ignaviae, flere

Eccii.xxia, et animam perimunt! Vinum enim mode- et ululare, quatenus gregi suo debitam
rate sumptum, sanitas est corporis et ani- impendant custodiam, Deumque pro illius

Prov. xxiii, mffl; sed superflue sumptum, mordet ut salute lacrimabiliter invocent. Dentesejus,

eoluber. Quoniam periit ab ore vestro : ut dentes leonis. De quo Petrus : Adver- iPetr.v,*.
i<l est, omnis carnalis voluptas cito ver- sarius, inquit, vester diabolus tanquam
lcliir vobis in moerorem aeternalemque leo rugiens circuit, quaerens quem devo-
Luc. xvi, pcenam, nisi poenitentiam veram egeritis, ret. Quid enim crudelius his qui animas

19,22. quemadmodum factum est diviti qui epu- conantur occidere, et ab aeterno infinito-

33G

ENARRATIO IN CAP. I JOELIS. — ART. II

Galat. iii, 3

Thren. iv
5.

Ps. XI.VIII

13, 21.

Thren. u

18.

Ps. CXVIII,

130.

Ps. l, 19.

Eccli.
xxxv, 2.

Prov.x, 1;
xix, 13.

Eccli. xiv,
5.

que bono eas avertere, sicque in sempi-
terna inferni tormenta pertrahere?

Posuit vineam meam in desertum, id
est, Ecclesiam, quoad aliquam ejus par-
tem, spiritualibus bonis destituit, indu-
cendo fideles ad consensum peccati, quo
a Deo deseritur ; et ficum meam, id est
animam quae dulcissimis bonis ac fructibus
Spiritus Sancti abundavit, decorticavit , id
est, a pristinis bonis minoravit, sive absci-
dit.Tales sunt,qui quum cceperint spiritu,
carne consummantur. Istud Christus prae-
cipue dicit de claustralibus non observan-
tibus regulam suam, qui a statu perfectio-
nis ad saecularia vitia devolvuntur.

Plange quasi virgo accincta sacco swper
virum pubertatis suce. Hoc modo f lendum
est cuilibet Christiano, qui gratiam bapti-
smalem amisit, vel post pcenitentiam re-
cidivavit, atque ccelestis Sponsi privatus
puris amplexibus, jam amplexatur haec
terrena seu stercora, qui nutriebatur in
croceis, qui quum in honore esset, non
intellexit. Unde scriptum est in Threnis :
Deduc quasi torrentem lacrimas per diem
et noctem, et non des requiem tibi. Talis
utique fuit, qui dixit : Exitus aquarum
deduxerunt oculi mei, quia non custodie-
runt legem tuam.

Periit sacrificium et libatio de domo
Domini, id est sacrificium illud de quo
fertur in Psalmo, Sacrificium Deo spiritus
contribulatus; et in Ecclesiastico, Salutare
sacrificium est, attendere mandatis, et dis-
cedere ab omni iniquitate: et libatio in-
ternae ac lacrimosae compunctionis. Ista
deficiunt ab his, in quibus abundante ac
praevalente iniquitate, caritas refrigescit.
Et luxerunt sacerdotes. Boni enim sacer-
dotes, de tanto subditorum suorum dispen-
dio intime dolent. Quemadmodum enim
gloria patris filius sapiens, sic dolor illius
est filius stultus. Confusum est vinum : id
est, saporosa contemplatio divinorum ex-
hilarans cor, in istis deficit, quia terrena
sapiunt, non divina. Elanguit oleum : id
est, opera misericordiae defecerunt in istis.
Qui enim sibi nequam est, cui bonus erit?

A Et omnes quae sua sunt quserunt, non quae PMiiPP.u,
aliorum. Confusi sunt agricolce, ululave- , .
runt vinitores sitper frumento et Jtordeo :
id cst, boni praelati, doctores et praedicato-
res,qui fidelium corda vomere praedicatio-
nis colunt, purgant,fecundant, de spirituali
sterilitate atque ruina populi dolent et
erubescunt, quia non affert populus fru-
ctus virtutum, quae per frumentum et hor-
deum designantur. Unde et Esdras ait :
Domine Deus,confundor et erubesco levare \Esdr. .x,
faciem meam ante conspectum tuum, quo- 6"

B niam iniquitates nostrse multiplicatae sunt,
et peccata nostra creverunt usque ad cce-
lum.Populus autem fidelis,vocatur et ager
et vinea Dei, dicente ad Corinthios Paulo :
Dei agricultura estis, Dei aedificatio estis. ic«-.hi,9.
Frequenter vero boni pastores formidant
ne ex eorum negligentia ac insufficientia
accidat imperfectio subditorum : ideo in-
tra se confunduntur, mallentque subesse
quam praeesse.

Malogranatum, et palma, et malum, et 12
omnia ligna agri aruerunt. Homines nomi-

C nibus arborum designantur. Istud ergo
contingit, dum homines diversarum gra-
tiarum generibus adornati, in vitia colla-
buntur, et infructuosis arboribus similan-
tur, arentes, quia non habent humorem
influentiae Spiritus Sancti. Porro per malo-
granatum (quae est arbor medicinalis, ha-
bens poma ad edendum amara et granis
repleta) figurantur personae ad aliorum in-
structionem idoneae, habentes verba distri-
clae correptionis, quibus animae laesiones
sanantur, et grana, id est semina verbi

D ccelestis. Per palmam exprimuntur, qui
diu floruerunt in gratia, tam aestate pro-
speritatis, quam hieme adversitatis. Tales
autem aliquando cadunt, quemadmodum
Augustinus perhibet se vidisse cedros Li-
bani cadere. Nemo enim securus est, di-
cente Apostolo,Qui stat, videat ne cadat.Et lbid. x,i2.
quo ascensus sublimior, eo casus nocen-
tior. Quia confusum est gaudium spiri-
tuale a filiis hominum : qui quum sint
carnales, potius filii hominum quam Dei
vocantur, quemadmodum testatur Paulus :

KNARRATIO IN CAP. 1 JOELIS. — ART. II 337

lCor.m, Qimm sit inter vos zelus et contentio, non- A estque afflictio ista et gemitus mirabiliter

3' 4' ne homines estis? meritorius ac peccati consumptivus.

13 Accingite vos, et plangite, sacerdotes ; Ad te,Domine, clamabo, dolens et orans 19
cubatein sacco. IIoc facere habent sacerdo- pro populo tuo, quia ignis concupiscentiae

tes, praelati solliciti, dum gravis tribulatio seu diabolicae tentationis, comedit speciosa,

imminet : imo quo gregem sibi commis- id est interiorem ornatum ac venustatem,

sum conspexerint ab invisibilibus aut visi- deserti, id est cordis humani seu populi

bilibus adversariis periculosius impeti, eo christiani a te relicti : in quo aliquando

amplius humiliare se debent coram Deo, fuit pulchritudo virtutum, scientiae clari-

abstinendo, orando, prosternendo, ac di- tas, gratiae splendor, donorum venustas.

versis modis divinam clementiam invo- Nunc autem in eo, postquam dedit locum Ephes. iv,

cando, ut tanto benignius adsit, quanto diabolo, succubuitque peccato, deordinata 27'

14 major est indigentia. Et clamate ad Domi- B ac deformata sunt omnia : ita quod insunt

15 num : A, a, a, diei : quia prope est dies strepitus passionum, peccatorum tumul-
Domini. Hoc de die mortis atque judicii tus, vultusque animae a Creatore aversus,
accipi potest, ad quem debet se quilibet ad vilia miserabiliter est conversus. Ta-

16 cum magna sollicitudine praeparare. iVwra- lis anima similis est domui in qua nihil
quid non coram oculis vestris alimenta suo loco repositum est, nihil ordinate dis-
perierunt, de domo Dei vestri Imtitia et positum, sed cuncta subversa, hinc inde
exsultatio ? Videmus ad oculum, quomodo jactata, in qua insuper est fcetor atque tri-
nunc a multis deficit panis animae, panis stissimus color. Et sicut in hujuscemodi
videlicet bonae operationis et gratiae : a domo nullus consistere delectatur, sic in
quibus spirituale gaudium tollitur, quo- anima tali Deus habitare penitus detesta-
niam non in Domino, sed in rebus inani- tur. Et flamma irae, indignationis, furoris,
bus gloriantur. C concupiscentise, cupiditatis, succendit om-

17 Computruerunt jumenta in stercore suo. nia ligna regionis, id est universos habi-

Hoc spiritualiter expositum est praecedenti tantes in saeculo : non universos simpli-

articulo, et maxime competit iis qui non citer, sed tam multos, quod alii respectu

ex sola passione vel infirmitate, sed ex ha- eorum perpauci sunt. Jam enim conspi-

bitu malo atque proposito delectantur in cimus, quam pauci his passionibus do-

immunditiis vitiorum suorum, qui sordent minentur.

ps. i.xvm, in peccatorum squalore, quos profundum Sed et bestice agri, id est homines qui 20

pi-ov M H aDsorkuit, et laetantur quum impie fece- tanquam jumenta utilia super sese portant

npetr. ii, rint. Hi sunt tanquam sus lota in voluta- onus et jugum Christi, et dicere possunt,

bro luti. Stercora sunt turpitudines vi- Ut jumentum factus sum apud te, quasi Ps. lmu,

tiorum, flores autem decor et splendor area sitiens imbrem, id est cum ingenti

18 virtutum. Quid ingemuit animal? Sic mul- D affectu, suspexerunt ad te, a te illuminari,

ti fidelium gemunt, quia non est pascua consolari ac perfici desiderantes ;quoniam

eis, id est spiritualis consolatio, copia gra- exsiccati sunt fontes aquarum, id est, san-

tiae, optata perfectio. Qui enim zelum ju- cti doctores ac praedicatores jam defece-

stitiae habent, et quotidie proficere cu- runt ex magna parte, qui tanquam fontes

piunt, Dominumque in omnibus honorare aquse sapientiae salutaris, olim impleve- Eccii.M,3.

nituntur, frequenter intra se affliguntur et runt audientium corda. Nunc autem etsi

gemunt quod tot imperfectiones et evaga- sint qui audire verbum salutis desiderent,

tiones miscentur eorum bonis operibus, desunt qui efficaciter dicant.Porro sapien-

quod Deo tam fervide ac reverenter non tes et virtuosae personae sunt tanquam fon-

obsequuntur ut cupiunt, quod optatam tes aquarum, de quarum plenitudine alii

virtutum celsitudinem non adipiscuntur : debent haurire fluenta scientiae, accedendo

T. 10. 22

22.

338

ENARRATIO IN CAP. II JOELIS.

ART. III

ad eos, ut doceantur, aedificentur, et diri- A Deo Domino de fontibus Tsrael. De qui-
gantur. Tales fontes fuerunt Apostoli, de bus et accipi potest illud Isaiae : Haurietis /».xn,3.
Ps.hx\n,n. quibus cantatur : ln Ecclesiis benedicite aquas in gaudio de fontibus Salvatoris.

ARTICULUS III

EXPLANATIO LITTERALIS CAPITULI SECUNDI : CANITE TURA IN SION.

OC loco describit Propheta apertius
captivitalem regni Juda, de quo coepit
prsecedenti capitulo vaticinari. Canite lu-
ba, id est, sonora altaque voce praedicate
quae subduntur, in Sion, id est in Jerusa-
lem vel in templo. Templum enim et ci-
vitas ex una parte fundata erat in monte
Sion : ideo Sion quandoque significat ur-
bem, interdum templum,aliquando ipsum
montem. Ululate, o vos sacerdotes ac ce-
teri, in monte sancto meo, id est prsedicto
monte Sion, electo ad hoc ut in ipso tem-
plum construeretur. Conturbentur, id est,
paveant atque poeniteant, omnes habitato-
res terrce Judaeae, de qua jam sermo. Quia
veniet dies Domini, id est dies in quo
Dominus vindicabit peccata Judaeae, sicut
diu praefatus comminatusque est,quiapro-
pe est dies tenebrarum et caliginis, dies
nubis et turbinis, id est dies plena mise-
riis, propter quod tot nominibus terribi-
lium rerum exprimitur. In die etenim hoc
erant tenebrae interiores in cordibus Ju-
daeorum, et caligo tribulationis seu adver-
sitatis forinsecus: in locis quoque cali-
ginosis se absconderunt. Fuit quoque tunc
nubes, id est interpositio inter Deum et
eos, ita quod non protegebantur ab eo,nec
exaudiebantur : de qua Jeremias ait in

rAren.m, Threnis, Opposuisti nobem ne transeat
oratio. Fuit etiam tunc turbo tempestatis
interioris et exterioris, omnem auferens
quietem, tranquillitatem et pacem. Unde

Jer. xxm, in Jeremia legitur : Ecce turbo domini-
cae indignationis egredietur, et tempestas
erumpens super caput impiorum veniet;

44.

19, 20

B non revertetur furor Domini usquedum fa-
ciat. Loquitur autem Jeremias ad litteram
de eodem, de quo et Joel nunc fatur.

Quasi mane expansum super montes, id
est, quemadmodum aurora, quum tetige-
rit cacumen montis, statim super totam
terram diffunditur, populus multus et for-
tis, id est, sic veniet super Judaeam uni-
versam festinantissime exercitus adversa-
riorum magnus atque robustus. Videtur
autem praecipue loqui de Babyloniis seu
Chaldaeis, secundum Hieronymum, quam-

C vis intelligi possit de quolibet quatuor po-
pulorum dictorum, qui successive vasta-
bant Judaeos, videlicet Assyriorum, Chaldaeo-
rum, Graecorum, et Bomanorum. Similis
ei non fuit a principio , et post eum non
erit usque in annos generationis et gene-
rationis. Secundum hoc apparet, quod Pro-
pheta non loquitur nisi de uno speciali
populo. Ad quod aliqui dicunt, quod qui-
libet praedictorum populorum, quoad ali-
quid, excessit : puta Assyrii in cupiditate,
Chaldaei in ferocitate, Graeci in dolositate,

D Bomani in potestate. Sic namque de mul-

tis Sanctorum cantatur : Non est inventus Eccii.xuv,
similis illi. Sed sequendo Hieronymum et 20-
Glossam, iste est sensus : Similis in pote-
state ac feritate, ei, id est populo Chaldae-
orum venientium contra Jerusalem, non
fuit a principio quo reges esse cceperunt
in terra : omnia enim regna vicerunt ; et
post eum, id est post Chaldaeos, non erit
gens similis eis usque in annos generatio-
nis, id e.st usque ad tempus Alexandri Ma-
gni exclusive, qui in tota Graecia impera-

ENARRATIO IN CAP. II JOELIS.

ART. III

330

Dan. ii, 10.

IV Iieg.
xxv, 9; Jer,
xxxix, 8; lii,
13.

Gen. ii, 8.

Jer. xxn,
5,G; xxv, 9;
xxxiv, 22,
etc.

Ibid. xliii,
2 et seq.

IV Iteg.xw,
4-6.

vit, eratque ipso Nabuchodonosor major
atque potentior, et generationis, id est
usque ad imperium Romanorum, quorum
regnum dicitur ferreum a Daniele, eo quod
omnia regna domuerint, sicut ferrum om-
nia domat.

Ante faciem ejus ignis vorans, id est,
Chaldsei in suo accessu loca quse poterant,
incenderunt in terra Juda, scilicet villas et
viculos; et post eum exurens flamma, id
est, adepto triumpho, dum civitates egredi
cceperunt, templum, Jerusalem, ac ceteras
urbes Judsese combusserunt, ut patet quar-
to libro Regum et in Jeremia. Quasi hortus
voluptatis, id est, sicut paradisus plenus
est omni amcenitate, sic terra coram eo, id
est, sic Judsea plena fuit divitiis, pulchra
ac deliciosa, antequam Chaldsei eam in-
gressi sunt; et post eum, id est abeunte
Chaldseorum exercitu, solitudo deserti, id
est, terra ista ita vastata manebit et spoli-
ata, quod solitudini similis erit. Unde per
Jeremiam dixerat Dominus:In solitudinem
redigam locum istum. Neque est qui effu-
giat eum. Hoc dicitur propter paucitatem
Judseorum evadentium manus Ghaldeeo-
rum. Aliqui tamen evaserunt, videlicet Jo-
hanan filius Caree cum aliis, de quibus
in Jeremia habetur. Sedecias autem cum
principibus fugiens, comprehensus est a
Chaldaeis.

Quasi adspectus equorum, adspectus eo-
rum/id est, Chaldseorum exercitus solo visu
horribilis erit ; et quasi equites, sic cur-
rent, ita quod velocissimi erunt ac agiles,
sicque Judsei fugere non valebunt. Sicut
sonitus quadrigarum super capita mon-
tium exsilient, id est, cum grandi strepitu
venient,cum fragore armorum, cum impe-
tu exercituum, cum gressu celerrimo avi-
ditate vastandi Judseos. Venient quoque
sicut sonitus flamma? ignis devorantis sti-
pulam, id est, omnia destruent, sicut flam-
ma, quse ignis est, devorat stipulam ; velut
populus fortis prazparatus ad prcelium , id
est bene armatus et convenienter disposi-
tus. Hsec dictio, Velut, dicit hic veritatem,
non similitudinem tantum. A facie ejus

A cruciabuntur populi, id est, Judsei visis
eis, in magno erunt timore ac desolationc;
omnes vultus redigentur in ollam, id est,
olhe igni appositse similes erunt. Quem-
admodum enim hujusmodi olla fuligine
atque nigredine maculatur, sic facies Ju-
daeorum prse timore et lacrimis quasi com-
busti parebunt, juxta illud in Threnis :
Denigrata est super carbones facies eorum, Thren.
et non sunt cogniti in plateis. Hoe quoque 8-
accidere potuit ex fumositate ignium quos
in urbibus Judaeorum succenderunt Chal-

B dsei. Unde Septuaginta transtulerunt : Om-
nes vultus sicut adustio ollae.

Sicut fortes current ; quasi viri bclla- 7
tores ascendent murum. In locis facilibus
immorandum non arbitror. Istud autem ex
prsehabitis clarum est, scilicet quod Chal-
dsei per terram Judseee velocissime cucur-
rerunt,et murum Jerusalem ceterarumque iv/teg.*
urbium muros viriliter ascenderunt. Viri 4-
in viis suis gradientur, id est, Chaldsei
ordinate procedent ad praelium, non nimis
compresse, ne se invicem impediant, nec

C nimis separate, ne adversarii inter ipsos
subintrent; et non declinabunt a semitis
suis, id est a tam ordinato progressu, nec
fugient, sed unusquisque locum vel ho-
stem sibi occurrentem invadet. Unusquis- 8
que fratrem suurn non coarctabit, id est,
nullus de exercitu Chaldaeorum,proximum
suum Chaldamm per nimiam appropin-
quationem premet; singuli in calle suo
ambulabunt,non declinando a semitis suis,
ut dictum est. Sed et per fenestras cadent,
id est, Chaldsei ostiis obseratis irruent per

D fenestras pree nimio desiderio occidendi
Judseos, et non demolientur ,\<\ est, ex casu
tali non conterentur neque lsedentur, tan-
quam bene armati, vel circa talem modum
cadendi experti. Urbem Jerusalem ingredi- 9
entur, in muro ejus current, considerando
civitatem; domos Judseorum conscendent
cum scalis vel similibus machinis, per fe-
nestras intrabunt quasi fur , id est impro-
vise et subito.

A facie ejus, id est ex prsesentia Chal- iO
dseorum, contremuit terra, id est, plebs

340

RNARRATIO IN CAP. II JOELIS.

ART. III

Lev. xxvi
19.

Dan.x,\Z,
20.

Deut.\\,\9.

Ezech.
xxxii, 7, 8.

h. xni, 10.

W/teg.xw,
4,5.

Judseam inhabitans, timore concnssa est.
Vel sensus est, quod prae multitudine ex-
ercitus Chaldaeorum, terra in qua incede-
bant, tremere videbatur. Moti sunt co?li, id
est, Judaeis in tribulatione positis, immu-
tati a solito influxu, cursu vel statu vide-
bantur. Patientibus quippe adversa prae
terroris magnitudine ccelum ruere,et terra
fluctuare videtur. Unde et Dominus com-
minatur se daturum perversis ccelum de-
super ferreum, et terram aeneam. Vel,Moti
sunt cceli, id est cives ccelestes, scilicet
angeli, hominum custodes : qui moti di-
cuntur, quoniam circa hominum punitio-
nem inter se pugnare et sibi invicem
resistere dicuntur, proponendo divino con-
spectui causas singulorum, prout Daniel
plenius dicit : quod tamen fit sine discor-
dia, secundum Gregorium, qui pugnam
hanc exponit de angelis sanctis. Vel, moti
sunt compassione, non quod compassionis
affectus sit vere in eis, quum sint impas-
sibiles, sed per modum compatientis se
habent, succurrendo afflictis.

Sol et luna obtenebrati sunt, et stella?.
retraxerunt splendorem suum. Quemadmo-
dum in Deuteronomio Moyses scripsit, lu-
minaria cceli condiditDeus in ministerium
cunctis gentibus : idcirco dum homines in
maximam devolvuntur calamitatem, cla-
dem, pressuram, dicuntur contenebrari,
mcerere et immutari. Unde quum Dominus
in Ezechiele praedixisset dejectionem Pha-
raonis,adjecit:Operiam ccelos sacco,quum
exstinctus fueris, et moerere super te fa-
ciam luminaria cceli. Simili modo in Isaia,
descripta Babylonis punitione, adjectum
est : Stellae cceli et splendor earum non
expandent lumen suum; obscuratus est
sol in ortu suo, et luna non splendebit in
lumine suo. Heec nempe est consuetudo
prophetalis eloquii. Communiter quoque
tempus adversitatis, vocamus tenebrosum
et nubilum. Verum, ut tangit Glossa, per
solem intelligi potest rex Juda, a Chaldaeis
devictus, praecipue Sedecias; per lunam,
regina; per stellas, principes regis, qui
quum a Chaldaeis comprehenderentur, in

A tenebras, hoc est in magnam infortunio-
rum caliginem versi sunt.

Et Dominus dedit vocem suam ante fa- 11
ciem exercitus sui : id est, exercitui Chal-
daeorum, qui dicitur exercitus Dei, tan-
quam divinae exsecutor justitiae, dedit Deus
virtutem terrendi Judaeos et potenter vo-
ciferandi contra omnes, ita quod clamor et
fama praecedens omnes perterruit, conve-
niretque Judaeis, quod ab Isaia de aliis
dicitur : Torsiones et dolores tenebunt qua- js. xin,8,7.
si parturientis, et cor omne tabescet. Quia

B multa sunt nimis castra ejus, id est, ex-
ercitus Chaldaeorum (qui dicuntur castra
vel exercitus Dei, quia divina voluntate
contra Judaeos venerunt) sunt valde copio-
si numero et virtute. Propter quod sub-
ditur : quia fortia et facientia verbum
ejus, id est, propheticam annuntiationem
implentes, qua Deus per Prophetas annun-
tiavit captivitatem Judaeorum a Chaldaeis.
Hanc enim multi Prophetae praefati sunt,
maxime Jeremias. Vel, Facientia verbum jer. xxv,
ejus, id est, verbo interioris inspirationis 9",K

C consentientes, quo inspiratum fuerat eis
contra Judaeos venire. Hinc enim in Jere-
mia Deus nominat Nabuchodonosor servum md. 9.
suum.

Magnus enim dies Domini, et terribilis
valde : id est, dies quo Deus per Chal-
daeos puniet regnum Juda, erit magnus, id
est districtae atque justissimae ultionis, et
terribilis, his qui in eo horreuda patientur
tormenta. Dicitur enim dies magnus, pro-
pter magna quae in eo fiunt, aut facta
commemorantur.Et generaliter tempus ac-

D cipit denominationem ab his quae in eo
geruntur. Hinc enim dies mali dicuntur ; EPhes.\,\6.
et, Sufficit diei malitia sua. Et Michaeas Maukyi,
disseruit : Non ambulabitis superbi, quo- ]j£. , H 3
niam tempus pessimum est. Nihilo minus
dicit Apostolus : Ecce nunc tempus acce- n c<»-.vi,2.
ptabile. Et tempore nihil pretiosius fertur.
Et quis sustinebit eum? id est, quis Ju-
daeorum poterit tam dira ferre supplicia,
aut manus evadere Chaldaeorum? De hoc
etenim terribili die Dominus dixit per „ ,

r Esecn.xxn,

Ezechielem : Conflabo vos, et succendam 20-22.

ENARRATIO IN CAP. II JOELIS. — ART. III

341

vos in igne furoris mei ; et conflabimini A
in medio ejus, sicut conflatur argentum
in medio fornacis.

Ilucusque posita est comminatio Dei, et
instantis persecutionis prophetalis prae-
nuntiatio. Consequenter inducitur ad pce-
\2 nitentiam admonitio salutaris. Nunc ergo
dicit Dominus, id est, praedicta commina-
tus est Dominus mala per me, ut faciatis
quao sequuntur, et evadatis atque salve-
mini. Convertimini acl me, conversione
perfecta et integra, utpote in toto corde
vestro, id est intellectu et voluntate, per B
fidem, caritatem et opera, ne vobis conve-
niat quod de reprobis dictum est in Osee :

Osee x,2. Divisum est cor eorum ; nunc interibunt.
Cor autem hoc loco pro anima(cujus vires
sunt intellectus et voluntas) vel pro su-
periori parte animae sumitur. Sic conver-
sus fuit ad Deum Psalmista, qui toties pro-
Ps. ix, 2; fitetur : Confitebor tibi, Domine, in toto

cx,i;cxxxvii, cor(]e meo Denique, opportune docentur

Judsei hoc modo converti ad Dominum,
quoniam in exterioribus observantiis et
caerimonialibus justificationibus superflue C
confidebant, quia non erant vere interni
atque devoti.Propter hoc Christus in Evan-
Matth. gelio de hypocrisi maxime arguit Scribas
7Z\~S 1 et Pharisaeos; et per Isaiam testatus est :

' j ' ' ' \ I I , I r 1

/*.xxix,i3; Populus hic labiis me honorat, cor autem
Matth.w, corum longe est a me. In jejunio, quod
est actus abstinentiae ac temperantiae, ct
fletu pro propriis ac alienis peccatis, ,qui
est actus pcenitentiae, et planctu, pro desi-
derio gratiae in praesenti, et gloriae in fu-
turo, vel pro liberatione ab imminente
captivitate : qui fletus causatur ex cari- D
tate.
13 Et scindite corda vestra, ejus lapideam

duritiam abjiciendo, malas cogitationes ex-
pellendo, et ad divinae gratioe receptionem
illud in omnibus disponendo. Porro hsec
scissio praeinductae totalitati qua ad Deum
converti praecipimur, non repugnat, sed
praeparat ad eamdem, quia utrumque est
spirituale. Denique scissio ista aliud pror-
sus non est, nisi spiritualis circumcisio,
ad quam in Dcuteronomio admonet Moy-

ses : Circumcidite praeputium cordis ve- Deut. *,to.
stri, et cervicem vestram ne induretis
amplius. Unde de Judaeis ita non scissis in
corde, scriptum est apud Jeremiam : Om- J«r. <x, 26.
nes gentes habent praeputium, omnis au-
tem domus Israel incircumcisi sunt cor-
de. Heec itaque scissio, est peccatorum et
passionum ejectio. Et non vestimenla ve-
stra. Solebant Judaei vestes lacerare, dum
blasphemiam audierunt, vel gravem inci-
derunt mcerorem seu adversitatem. Unde
et audita Christi responsione, Caiphas sci- Matth.

,. • ,■ t\i i • i xxvi, 65.

dit vestimenta sua, dicens : Blasphemavit.
Jubentur ergo Judaei corda magis quam
indumenta scindere, et in interioribus po-
tius quam in exterioribus perfectionem
ac pcenitentiae veritatem reponere. Non
tamen, ut arbitror, absolute prohibetur
scissio vestium in casibus praeinductis,
quum fuerit consuetudo laudabilis, dum
convenienter circumstantionata exstitcrat.
Hinc enim Paulus et Barnabas vestimenta
sua scidisse scribuntur, dum idolorum sa- Ae?.xiv,i3.
cerdos voluit eis sacrificare. Aliqui autem
dicunt, quod Judaei habuerunt vanitatem
quamdam, quam et Christiani plurimi ha-
bent, in corporali vestium fractilatione seu
scissione, et dicunt hoc eis prohiberi ver-
bis praehabitis.

Et convertimini ad Dominum Deum
veslrum, in quo tota salus vestra consi-
stit, a quo peccando aversi, elongati, et
abalienati fuistis. Non enim nisi ad Deum
verum debet nostra finalis esse conversio,
juxta illud Jeremiae : Si reverteris, Israel, /er.iv, \.
ad me convertere. Quia benignus in se
ipso, id est naturaliter bonus et pius. Pro-
pter quod dicit Psalmista : Laudate Do- Ps.cxxxiv,
minum, quia bonus Dominus ; psallite no-
mini ejus, quoniam suave. Et misericors
est per effectum, id est clemens in igno-
scendo, auxiliando, salvando. Misericors
dicitur quasi cor miserum habens.in quan-
tum miseriam alterius quasi propriam ac-
cipit. Sic autem Deus non appellatur mi-
sericors, sed per similitudinem operis et
bonitatis caritatisque effectum, in quan-
tum aliorum miseriam relevat, quasi esset

342

ENARRATIO IN CAP. II JOELIS. — ART. III

ipsius. Paticns, non statim ulciscendo, serl A

iinpiorum conversionem ac poenitentiam

longanimiter praestolando. Propter quod in

Eccii. v, 4. Ecclesiastico habetur : Altissimus est pa-

Ps. vn, 12. tiens redditor ; atque in Psalmo : Dens

judex justus, fortis et patiens. Si autem

patiens dicatur a patientia, quae est virtus

moralis passionem tristitiae frenans ac mo-

derans, sic Deus non est patiens, nisi eo

modo quo fertur misericors et iratus, vel

etiam contristatus, quum dicat Apostolus :

Ephes. iv, Nolite contristare Spiritum Sanctum Dei.

*Gen vi 6 ^t in Genesi dicitur : Tactus dolore cordis 13

intrinsecus. Et multa? misericordice , pro-

pter diversitatem effectuum divinae cle-

mentia?. Quamvis enim misericordia Dei

in se una simplexque consistat, nihilo mi-

nus multa vocatur propter diversos effe-

upetr.u, ctus. Mille etenim modis novit Deus suis

9- succurrere. Propter quod orat Psalmista :

Ps. lxvim, Secundum multitudinem miserationum tu-

''• arum respice in me. Rursusque ait : Mi-

Ps.Lxxxvin, l ^

2. sericordias Domini in a?ternum c&ntabo. Et

pra>stabilis super malitia, id est, indul-
gentiam prsestans post conversionem de C
malo pcena? quod fuerat comminatus, ita
quod non infert malum pcena? veraciter
pcenitenti. Sumitur enim hoc loco, secun-
dum Hieronymum, malitia pro tormento,

Amos iii, 6. de quo loquitur Amos : Si erit malum in
civitate, quod Dominus non fecit? Hinc

/er.xvm,8. apud Jeremiam loquitur Deus : Si pceni-
tentiam egerit gens illa a malo suo, quod
locutus sum adversus eam, agam et ego
pcenitentiam super malo quod cogitavi ut
facerem ei.

His verbis magnifice commendatur no- D
bis superineffabilis misericordia Dei, ita
ut maximam Deo injuriam faciat, atque
in Spiritum Sanctum peccet,qui desperat.

Ps.lxxxv, Hinc quoque habetur in Psalmo : Et tu,
Domine Deus, miserator et misericors, pa-
tiens et multa? misericordia? et verax.
Exod. Itemque in Exodo : Dominator Domine,
*XIV' ' " misericors et clemens, patiens et multa?
misericordia?, et verax, qui custodis mise-
ricordiam in millia, qui aufers iniquitatem
et scelera atque peccata.

Quis scit si convertatur et ignoscat 14
Deus? Verba ista dupliciter accipi possunt.
Primo, per modum perterritionis, tanquam
dicat Propheta : Multa jam dixi de mise-
ricordia Dei, sed sententiam repeto, nec
debetis praesumere vel peccare in spe, aut
fieri negligentes : quis enim scit (id est,
impossibile vel difficile est scire) an Deus
ab ira sua et comminatione convertatur
ad indulgendum ? quoniam in aliquibus
suis sententiis inflexibilis invenitur im-
placabilisque quibusdam, sicut ad Jere-
miam testatur de obduratis Judaeis : Si /er.xv, i.
steterint Moyses et Samuel coram me, non
est anima mea ad populum istum. Et Sa-
lomon : Quem ille (inquit) despexerit, ne- Eccie.Mi,
mo corrigere potest. Verumtamen dubium ,4'
non est quin his qui toto corde conver-
tuntur ad Deum, ignoscat. — Secundo le-
guntur ha?c verba per modum consolatio-
nis et provocationis ad po?nitentiam,quasi
dicat sanctus Joel : Quamvis jam multa
praedixi, o Juda?i, de vestra mox futura
captivitate, nihilo minus pcenitentiam agi-
te, et nolite diffidere : quis enim scit si
convertatur a rigore justitia? ad lenitatem
clementia?, et ignoscat vobis Dcus, et re-
linquat post se benedictionem, id est, post
visitationem et castigationem parcat, gra-
tiamque infundat, et beneficia sua multi-
plicet? tanquam diceret : Prophetica pra?-
nuntiatio aliquando pertinet ad prophetiam
pra?destinationis, qua? semper impletur,
ita quod in illa Deus nequaquam conver-
titur ; quandoque autem ad prophetiam
comminationis, qua? sa?pe per preces vel
pcenitentiam impeditur, sicut de morte
Ezechia?, subversioneque Ninive. Sic in /s.xxxvw,
proposito dubium est an prophetica reve- )r Jonxm'
latio mihi de vestra captivitate facta, sit
pra?destinationis vel comminationis vatici-
nium : et hoc certo sciri non potest, nisi
Deus revelet.

Dicunt quoque nonnulli, quod Joel ne-
scivit ad quod genus prophetia? pertineret
vaticinatio sua de pra?inductis punitioni-
bus Juda?orum. Hoc tamen non arbitror
certum. Quamvis enim dicat, Quis scit

ENARRATIO IN CAP. II JOELIS. — ART. III

343

si convertatur, etc. ? non excludit se ip-
sum, sed innuit quod impossibile vel dif-
ficile sit hoc sciri, et paucis adrnodum vel
nemini constet. Verumtamen certum est
quod Spiritus Sanctus, qui secundum be-
neplacitum suum tangit animas Propheta-
rum,eas clarius seu obscurius illustrando,
interdum sic futura revelat Prophetis.quod
licet sciant talia sibi divinitus revelata,
ignorant tamen utrum ad prsedestinationis
vel comminationis pertineant prophetiam:
ut constat in Jona, qui scivit sibi a Deo

jonaim,i. praedictum de Ninive subversione, sed
ignoravit an hoc infallibiliter impleretur,
vel per illorum poenitentiam impediretur.
— Hsec verba Joelis dixit etiam rex Nini-
ibid.v. ve : Quis, inquit, scit si convertatur et
ignoscat Deus, et revertatur a furore irse
suse,et non peribimus?Dicitur autem Deus
converti, non quod varietur in se, sed
quoniam aliter et aliter se habet ad nos.

/Vlxxxiv, Juxta quod scriptum est in Psalmo : Deus,
tu conversus vivificabis nos.

Sacriflcium, id est oblatio de solidis,
et libamen, id est oblatio de liquidis (ut

joei i, 9. dictum est plenius), Domino Deo nostro
offerantur pro venia impetranda.

Gonsequenter Dominus preecipit Prophe-
tis,sacerdotibus,sive doctoribus Synagogse:

15 Canite tuba in Sio?t : quod in principio
vere. 1. expositum fuit ; sanctificate jejunium, id

est, abstinentiam corporalem adornate per

16 abstinentiam a peccatis, vocate ccetum,con-
gregate populum, sanctificate ecclesiam,
id est, collectionem fidelium ad cordis pu-
ritatem disponite, vel sceleratos a synago-
ga excludite, coadunate senes, congregate
parvulos, et sugentes ubera, id est, omnem
prorsus differentiam plebis colligite, ut
pariter invocent Dominum, sicque multi-
tudinis oratio celeriter sortiatur effectum.
Infantes quoque adducantur, ut cum paren-
tibus Domino prsesentati, tempore necessi-
tatis atque angustise oculos divinse pietatis
ad misericordiam provocent. Hoc Judsei

liAir.xx, facere consueverunt, ut patet secundo Pa-
ralipomenon. Egrediatur sponsus de cubi-
li suo, et sponsa de thalamo suo, id est,

A etiam noviter copulati, carnali amplexu
suspenso, ad communem orationis con-
fluant locum, ut in tanto periculo preci-
bus vacent, non voluptati.

Inter vestibulum et altare plorabunt 17
sacerdotes. Secundum Glossam, duplex fuit
altare : unum in templo, quod vocabatur
altare incensi ; aliud in porticu ante fores
templi, quod dicebatur altare holocausto-
rurn. Itaque sensus est : Inter vestibulum
et altare, id est in spatio exsistenti inter
altare incensi et altare holocaustorum,plo-

B rabunt sacerdotes pro suis ac populi cul-
pis. Ipsi enim debebant portare peccata Exod.
populi Israel, et gratiam impetrare sub- ^™'^;,,'
jectis, quum fuerint medii inter Deum et 23.
plebem. Ministri Domini , quia ad cultum
templi et altaris singulariter electi ac de-
putati, ut dictum est clarius. Et dicent : Joeii,<).
Parce, Domine, parce populo tuo, id est,
Judaeis a pcenis debitis propitieris. Repeti-
tio, Parce, seriositatis et magnae affectio-
nis indicium est. Parce ergo,o Domine,ma-
lum culpa? clementer delendo; parce, mala

G pcense tollendo. Et ne des hereditatem
tuam, id est populum Judaeorum, de quo
per Isaiam locutus es, Hereditas mea Is- ys.xix.ss.
rael ; et Psalmista, Salvum fac populum />s.xxvn,9.
tuum, Domine, et benedic hereditati tuse ;
in opprobrium, id est, in confusibilem
subjectionem, ut dominentur eis nationes,
puta Chaldaei, seu aliee gentes. Unde et
Jeremias orat : Ne des nos in opprobrium /er.xiv.ai.
propter nomen tuum, neque facias nobis
contumeliam. Yile enim atque probrosum
est fidelibus, infidelibus tradi ac subjici.

D Deinde ait : Quare dicunt in populis, id
est, cur nationes dicunt de Judaeis, Ubi
est Deus eorum ? quasi dicant : Non potest
eos defendere. Sic enim dixerunt genti-
les prsevalentes Judaus, Deum verum bla-
sphemando, et populum ejus subsannando
quod frustra coleret Deum suum. Et quia
hoc cedit ad inhonorationem et injuriam
Dei, Moyses et alii Prophetae frequenter Exod.
deprecati sunt Deum, ut gratiam populo x"n' ,2-
suo impenderet, ne talia verba dicerentur
a gentibus. Propter quod orat Psalmista :

344

ENARRATIO IN CAP. II JOELIS.

ART. III

Ps. CXIII, 1,

2,sec llebr.

Is. XI.VIll.

Ibid. ux,
12.

IXBeg. xix,
35.

III Beg.
xviii, 2.

IVBeg.iv,
38, vi, 25.

Is. XXXVII,
30;lVBeg.
xix, 29.

Non nobis, Domine, non nobis ; sed nomi-
ni tuo da gloriam ; super misericordia tua
et veritate tua, ne forte dicant in genti-
bus, Ubi est Deus eorum ? Et in Isaia Do-
minus asserit : Propter me ego faciam, ut
non blasphemer. Unde jam subditur :

Zelatus est Dominus terram suam, id
est, populum suum afflictum et poeniten-
tem dilexit, et pepercit populo suo ne
abundantiori tristitia absorberetur. Pro-
pterea modo subjungitur consolatio popu-
W.Et respondit Dominus,\e\ per Prophetas
loquendo, vel operibus populi poenitentis
vicem reddendo : quod est respondere non
ad verba, sed facta ; estque reale respon-
sum.Secundum quem modum dicitur Deus
saepe in Scripturis hominibus respondis-
se, quando videlicet juxta exigentiam ac-
tuum humanorum proportionabiliter red-
dit seu facit.Sic et Isaias profatur: Peccata
nostra responderunt nobis. Et dixit Do-
minus populo suo promittens eis bona post
exercitationem in malo :

Ecce ego mittam vobis frumentum, et
vinum, et oleum, id est, terra fertilis erit,
et omnia victui necessaria gignentur in ea
abundanter, et replebimini in eis, id est,
usque ad sufficientiam eis vescemini. Hoc
factum est sub Ezechia, contritis ab an-
gelo Assyriis in terra Juda. Alii dicunt,
istud impletum post famem quae fuit tem-
pore Eliae et Achab, vel eam quae erat sub
Eliseo et Joram rege Israel. Denique de
fertilitate illa sub Ezechia, in Isaia claris-
sime legitur. Misit quoque Dominus po-
pulo Juda frumentum, vinum et oleum,
quoniam Assyriis interfectis, victualia quae
secum attulerant, manserunt Judaeis, sicut
et cetera spolia. Et non dabo vos ultra
opprobrium in gentibus, id est, infidelium
potestati ac servituti ultra non tradam
vos. Quod intelligi potest dupliciter : Pri-
mo, conditionaliter, utpote si in Dei ser-
vitio fideliter steterint. Sic enim divinae
promissiones factae regibus et populo ve-
teris Testamenti communiter intelligun-
tur. Secundo, quod dictio, Ultra, non dicit
perpetuitatem, sed notabilem durationem,

A quemadmodum in Isaia habetur : Non le- /*.u,4.
vabit gens ultra gladium contra gentem,
nec exercebuntur ultra ad praelium. Et
quarto libro Regum narratur, quod Syri ivneg.vi,
non apposuerunt ultra venire in terram 23,
Israel,postquam Eliseus duxit eos quadam
caecitate percussos ad regem Israel in Sa-
maria : et tamen illic mox subditur, quod
rex Syriae congregato exercitu, ingressus ibid.a.
est terram Israel.

Et eum qui ab aquilone est, id est re- 20
gem ac populum Assyriorum habitantem

B in partibus AquWonis, procul faciam a vo-
bis : quando videlicet angelus Domini una
nocte percussit in castris Assyriorum cen- ibid. xix,
tum octoginta quinque millia. Et expel- 3o-
lam eum in terram inviam et desertam.
Rex enim Assyriorum percussus non fuit
plaga illa, sed cum paucis fugit, et per /aid.35,36.
deserta loca in propria rediit confusus,
pavensque. Faciem ejus contra mare ori-
entale, id est primam partem exercitus
Assyriorum respicientcm ad mare orienta-
le, et extremum ejus, id est ultimam par-

C tem sui exercitus respicientem ad mare
novissimum, expellam a vobis, totum pe-
ne exercitum per angelum occidendo.Mare
enim orientale nunc dicitur, quod vergit
ad orientem, ubi olim erant Sodoma et
Gomorrha, Adama et Seboim, nuncque vo-
catur mare Mortuum, quoniam nullum
animal manet vivum in eo. Mare vero oc-
cidentale appellatur, quod est ad occiden-
tem, et ducit in /Egyptum, in cujus litto-
re Ascalon, Azotus, Gaza, Joppe, Caesarea
sunt, etc.

D Et ascendet fcetor ejus, et ascendel pu-
tredo ejus. Hoc non videtur ad litteram
accipi posse de Assyriis ab angelo inter-
fectis, quia illorum corpora in cinerem
sunt redacta, et igne consumpta. Unde
Glossa dicit hoc mystice intelligendum.
Hieronymus vero dicit, quod Propheta sic
loquitur, quoniam servat metaphoram de
locustis coeptam, quarum cadavera ma-
gnum causant fcetorem in aere. Videtur
quoque de rege Assyriorum litteraliter di-
ctum atque impletum, qui a propriis filiis

ENARRATIO IN CAP. II JOELIS. — ART. III 345

WBeg.xix, ignominiose occisus, in fcetorem et putre- A ad intelligentiam advertentiamque inducat,

37- dinem versus est. Quia superbe egit contra quemadmodum quotidie provocamus uni-

Judaeos, ut patet quarto Regum. Maximas versa creata ad laudem benedictionemque

enim blasphemias scripsit ad Ezechiam : Dei, dicendo : Benedicite, omnia opera I)o- Dan.m^i,

/». xxxvn, Non te, inquiens, decipiat Deus tuus, qui mini, Domino ; benedicite, bestiae et pe- 81"

KTin, 29.^ non poterit te salvare de manu hac. Unde cora, Domino ; laudate Dominum de terra, Ps.cxi.vn.,

is. xxxvn, apud Isaiam Dominus ait ad eum : Quum dracones, etc. 7"

fureres contra me, superbia tua ascendit Et filice Sion, id est, habitatores Jeru- 23

in aures meas. Ex quo patet, stultam esse salem, omnisque popule Judaeorum, qui

expositionem eorum qui ista de locustis frequenter per Sion significatur, exsullate

exponunt ; et argumenta eorum ex nunc et lcetamini in Domino Deo vestro, tan-

dictis soluta sunt. Non enim quum ali- quam in objecto, fonte, causa ac fine om-

cujus populi pcena describitur, necesse est B nis sanctae laetitiae, id est in consideratione

omnia ad singulos pertinere, sed frequen- bonitatis beneficiorumque ejus ; quia de-

ter transit Scriptura de parte ad totum, et dit vobis doclorem justitice. Per hunc do-

econverso. ctorem, quidam intelligunt ipsum prophe-

Consequenter inducitur beneficiorum tam Joelem et similes sibi, quos Deus

promissio, et consolatio Judseorum. Pro- dedit tunc ad Judaeorum eruditionem. Po-

mittitque Dominus bona praeinductis ma- test quoque referri ad Christum, de quo

21 lis pcenalibus directe conivdiTidi. Noli timere dictum est in Osee : Tempus requirendi osee \,i>.

timore mundano, carnali, et inordinato, Dominum, quum venerit qui docebit vos

nimis metuendo de futura caristia, steri- justitiam. Frequenter namque Prophetae

litate, pressura, terra, id est, plebs Judaica loquendo de rebus sui temporis, oculos

habitans in Judaea; exsulta et lcetare, quo- cordis convertunt ad tempus atque myste-

niam magnificavit Dominus, id est, ma- C ria Christi, Cujus beneficia spiritualia, per

gnifice praenuntiavit et egit, ut faceret, id corporalia beneficia Judaeis ante collata,

WBey.xw, est, abundantiam victualium tribueret vo- praefigurabantur. Dicit hic quidam, quod

aa bis, sicut spopondit. Nolite timere, ani- aliqui dicunt Joelem prophetasse tempore

malia regionis, id est, jumenta et bestiae Elisei, et quod Hieronymus dicat eum an-

silvestres in regno Juda manentes ; quia tea prophetasse, videlicet tempore Isaiac.

germinaverunt, id est, fructum fecerunt, Verum si historia libri Regum rite pense-

speciosa deserti, id est campi spatiosi, et tur, invenitur Isaias non praecessisse Eli-

arbores in desertis plantatae. Ideo subdi- seum, sed magis econtra. Eliseus enim

tur : quia lignum attulit fructum suum, defunctus est decem tribubus nondum ca- \\Beg.xw,

id est, arbores fructuosae fuerunt, ficus et ptis : post quarum captivitatem diu pro- "°j XJ' 29;

vinea dederunt virtutem suam, id est, fe- phetavit et vixit Isaias, usque ad tempus js. i, i.

cunditatem et largitatem ostenderunt,pra> D Manassae ; ccepit tamen prophetare ante

bendo hominibus uvas et ficus. Sumitur decem tribuum captivitatem. Et descende-

autem hoc loco ficus pro arbore, puta i'i- re faciel ad vos imbrem matutinum, id

culnea. Denique Propheta Ioquebatur de est pluviam aplam et fecundantem, quum

futura fertilitate et abundantia terrae per semen in terram projicitur, et serolinum,

modum praeteriti. Alloquitur quoque irra- id est aptum tempore messis, secundum

tionabilia animalia : non quod putaverit Glossam, sicut in principio dedit, quum

ea suam intelligere vocem, vel quod ha- non peccassent in eum filii Israel, et an-

berent timorem proprie dictum de futura tequam sterilitas praeinducta illata est.

sterilitate ac fame, quum non praeconci- Et implebuntur arece, id est horrea, fru- 24

piant talia, nisi forte naturali quodam in- mento, et reclundabunt lorcularia vino el

stinctu ; sed alloquitur talia, ut homines oleo, id est, in torcularibus vinum et ole-

34G

ENARRATIO IN CAP. II JOELIS.

ART. III

1 1

25 um copiose excutientur. Et reddam vobis
annos quos comedit locusta, bruchus, et
rubif/o, et eruca, id est, annos tantae fer-
tilitatis dabo vobis, quanta fuit slerilitas
annorum quorum fructus et germina de-
voraverunt Assyrii vel Chaldaei, per locu-
stam et bruchum significati, vel animalia
illa minuta : qui Assyrii vel quae bestiola^
erant fortitudo mea magna, id est potens
effectus omnipolentiae meae, quia per illos
potenter et rigorose ultus sum vestra pec-
cata, et demolitus germina veslra; quam
fortitudinem misi in vos puniendos per

26 iUam.Etcomedetis vescentes fructibus ter-
rse, et salurabimini, id est, sufficientiam
multam habebitis, et laudabitis nomen
Domini Dei vestri, qui fecit mirabilia vo-
biseum, id est, qui primo mirabiliter vos
afflixit et castigavit, et nunc mirabilem
copiam rerum contulit, et consolationem
miraculosam ac maximam post vehemen-
tem tribulationem induxit, ita ut vere di-

/'s.lxxvi, catis : Haec mutatio dexterae Excelsi. Hoc
totum fecerunt ac perceperunt Judsei sub
Ezechia occisis Assyriis.

Et non confundetur populus meus in
ceternum, dummodo in cultu meo perse-
veraverit. Vel, licet temporalem incurrat
confusionem, illa tamen non semper dura-
bit, sed aeternaliter salvus erit populus
praedestinatus, pcenitens, patiensque in ad-
versis. Quidam asserit in Hebraeo haberi,
Non confundetur populus meus in saecu-
lum. Per quod non perpetuitas designatur,
sed tempus usque ad jubilaeum, quamvis
jubilaeus per modicos distet annos. Sed
Hieronymi ita et Septuaginta interpretum
translatio habet, In aeternum. Unde potius
puto, quod verbum Hebraicum sit aequivo-
cum ad utrumque. Tales tamen promissio-
nes intelligendae sunt conditionaliter, vel
pro tempore ultra solitum magno, quem-

A admodum secundo Regum Dominus dixit

per Nathan ad David de filiis Israel : Habi- iLffe^.vu,

tabo cum eis, et non turbabuntur ampli- 10'

us, nec addent filii iniquitatis ut affligant

eum sicut prius. Idem quoque habetur

primo libro Paralipomenon. Insuper quod iPar.xvn,

dictum est, Non confundetur populus meus 9

in aeternum, intelligi potest praecise de his

qui erant sub Ezechia, de quibus Propheta

nunc loquitur, nec oportet eadem de uni-

versis posteris verificari. Ezechias autem

toto tempore vitae suae post occisionem As- " Par-

B, , .. xxxn, 22 et

synorum magnam habuit pacem. seg.

Et scietis per harum promissionum im- 27

pletionem atque effectum, seu beneficio-

rum meorum collationem, quia, id est

quod, in medio Israel, id est Judaeorum,

er/o sum per gratiam specialem tanquam

in populo peculiari. Unde per Moysen Do-

minus ait frequenter : Ego sum qui habito Num.xxw,

in medio filiorum Israel. Et ego Dominus 34'

Deus vester per singularem providentiam

qua vos guberno, et de necessariis ad sa-

lutem provideo,e£ non est amplius; et non

C confundetur popidus meus in adernum,
id est, ab hostibus non vincetur, nec con-
tnmeliis afficietur, secundum sensum jam
tactum. Postremo, in Scripturis veteris Te-
stamenti ubertim promitlit Deus Judaeis
sua praecepta servantibus temporalium co-
piam rerum. Sed quum temporalia bona
seu corporales divitiee non sint dignum
atque efficiens praemium actuum virtuoso-
rum (qui quum ex caritate procedant, me-
ritorii sunt vitae aeternae), innotescit quod
sub tali promissione implicite intelligatur

D promissio remunerationis quantum ad spi-
ritualia bona, quae sunt dona gratiae in
praesenti,et munera gloriae in futuro. Rudi
etenim populo promittenda erant tempora-
lia bona, ut per ea ad Dei alliceretur obse-
quium, a cujus famulatu aliter recessisset.

ENARRATIO 1N CAP. II JOELIS. — ART. IV 347

ARTICULUS IV

EXPOSITIO TROPOLOGICA EJUSDEM CAPITULI SECUNDI.

R/EDICATORIBUS, doctoribus, atque A ria, secimdum quod Jeremias scribit : Cou- Jer. xxm,

praelatis Ecclesiae dicitur : Canite tu- Iritum est cor meum in medio mei,contre- J

ba, id est, voce sonora, fiduciali, affectu- muerunt omnia ossa mea a facie Domini,

osa, praedicate, in Sion, id est in Eccle- et a facie verborum sanctorum ejus. Quia

sia, quae speculando ccelestia Sion vocatur. veniet dies Domini, id est hora generalis

Sion nempe speculatio interpretatur. Ulu- seu particularis judicii, quo nihil est hor-

lale in monte sancto meo, id est in Eccle- ribilius. Hinc et Jacobus dicit : Adventus /acoo.v, 8,

Phiiipp.m, sia militanti,quse conversationem habendo Domini appropinquabit ; ecce judex ante 9

in ccelis, atque angelicam vitam ducendo januam adsistit. Quia prope est dies te- 2

in terris, mons sanctus nominatur, de quo nebrarum et caliginis, dies nubis et tur-

/*.n,3. scriptum est in Isaia : Venite, ascendamus binis. Tantus enim horror mortis est et

ad montem Domini, et ad domum Dei no- utriusque judicii, quod explicari non po-
stri. Unde in Daniele lapis sine manibus B test. Sed et dies Domini, tanquam fur in iThes*.\,

Dan.u,3i, praecisus, fertur crevisse in montem ma- nocte, ita veniet. Nubes quoque et caligo Ps XCVI ,.

?,:,

gnum, constituendo universalem Ecclesi- in circuitu ejus; et in circuitu ejus tem- xlix, 3.

am toto orbe diffusam. Hinc ad Hebraeos pestas valida.

Hebr. xn, legitur : Accessistis ad montem Sion, et ad Quasi mane expansum super montes,

22' civitatem Dei viventis. In hoc igitur monte populus multus et fortis : id est, sicut lux

ululandum est, ex consideratione defectus aurorse a cacumine montis per totam ter-

Matth. fidelium, in quibus praevalente peccato ca- ram repente diffunditur; sic populus mul-

xxiv, 12. rjtag refrjgescjt jam enim status Ecclesiae tus et fortis, id est angelorum exercitus,

ad magnum devolutus est lapsum, et tan- cujus ministerio consummabitur judici-

tam in ea est videre miseriam in pessima um, subito a coelo per universum orbem

conversatione multorum, ut ardens Dei ze- discurret, cineres suscitandorum colligen-

lator, fratrumque verus amator, dicere ha- C do, suscitatosque nondum glorificatos ad

#«\xiv,i7. beat cum Jeremia : Deducant oculi mei judicii locum portando. Similis ei non

lacrimas per diem et noctem, et non tace- fuit a principio. Nulla enim gens exerci-

ant, quoniam contritione magna contrita tui angelico potest comparari.

est virgo filia populi mei. Ante faciem ejus ignis vorans. Ignis

Conturbentur omnes habitatores terrce, conflagrationis, omnia viva in terra con-

id est,homines universi sua pensando pec- sumpturus seu occisurus, horam judicii

cata, timore et tremore concutiantur, et et angelorum descensum quoad pranlicta

pcenitentiam agant. Heec autem conturba- opera exercenda prsecedet : qui tamen du-

tio bona est, pacem carnalem, vanam se- rabit usque ad finem judicii. Ideo subdi-

curitatem, corporalisque delectationis tol- tur : Et post eum exurens flamma. Ignis

Ps. vi, 4. lens quietem. De qua ait Psalmista : Anima enim conflagrationis, durante judicio, in-

js. xxi, 3. mea turbata est valde ; et Isaias, Contur- D cendet perversos; consummato autem ju-

batus sum, inquiens, quum viderem. Sic dicio, et electis ad coelum euntibus, ignis

enim turbari debemus, audiendo verba Dei iste involvet damnatos, atque cum eis in-

increpatoria, comminatoria, aut vindicato- gredietur infernum. Unde habetur in Psal-

348

ENARRATIO IN CAP. II JOELIS. — ART. IV

Gen. ii, 8.

Mattlt. xin
49, 50.

ps.xcm, 3. mo : Ignis ante ipsum praecedet, et inflam- A
mahit in circuitu inimicos ejus. Quasi
Jiortus voluptatis terra coram eo. Yeniente
angelica turba ad vastandam terram, erit
ipsa terra adhuc divitiis plena, anteqnam
scilicet ignis conflagrationis ernperit. Erunt
qnoque tnnc mnlti jnsti, Antichristo occi-
so, qui propter spirituales divitias atque
delicias, horto voluptatis seu paradiso com-
parantur. Et post eum solitudo deserti :
quia peracto judicio, nullus remanebit ha-
bitator in terra ; neque est qui effugiat
eum, id est, nullus impiorum manum an- B
gelorum evadet ; sed ut ait Salvator, In
consummatione saeculi exibunt angeli, et
separabunt malos de medio justorum, et
mittent eos in caminum ignis: et denuo,

ibid. 4i. Mitlet Filius hominis angelos suos, et col-
ligent de regno ejus omnia scandala.

Angelorum quoque adspectus et occur-
sus, terribilis erit damnandis. Propterea

4 subditur : Quasi adspectus equorum, ad-

5 spectus eorum, etc. Velut populus fortis
prwparatus ad pr&lium. De quo in Apo-

Apoc. xn, calypsi : Factum est praelium in ccelo ; Mi- C
chael et angeli ejus praeliabantur cum dra-

6 cone. A facic ejus, id est hujus angelici
exercitus, cruciabuntur populi. Qui enim
modo non acquiescunt inspirationibus an-
gelorum custodum suorum, habebunt eos
in die judicii contra se in testimonium ju-
stae damnationis et ingratitudinis suae. Hor-
ribile quoque tunc erit corporalibus cer-
nere oculis acies angelorum, quia tunc
visihiliter apparebunt.

7 Viri in viis suis gradientur, id est, an-
geli qui tunc in forma virorum appare- D

Act. i, io. bunt (ut dicitur in Actibus, quod duo viri
steterunt juxta illos), ordinate procedent
ad prosequendum quod Deus injunxerit
eis; et non declinabunt a semitis suis, quia
nec magis, nec minus acturi sunt, quam
increata Dei sapientia ipsis praefixerit. Nun-
quam enim constitutos sibi a lege divina
terminos transgredientur secundum divi-

8 num et magnum Dionysium. Sed et per
fenestras cadent. Fenestrse, hominis sunt
sensus, per quos spiritus boni et mali ad

animam introire dicuntur, secundum quod
homo sensus bene aut male custodit. Unde
Jeremias : Mors, inquit, intravit per fene- /«■.«, i\ .
stras vestras. Urbem, id est Ecclesiam, in- 9
gredientur : de qua dicitur in Psalmo, Glo- Ps. lxxxm,
riosa dicta sunt de te, civilas Dei; et in 3'
Apocalypsi, Vidi civitatem sanctam Jeru- Apoc.wi,i.
salem. In muro current, id est, ubique
bonos a malis segregabunt.

A facie ejus contremuit terra,moti sunt 10
cceli, sol et luna obtenebrati sunt, etc, id
est, a terrore divini judicii, et propter ea
quae fient in die novissimo, immutanda
snnt omnia ista, secundum quod Christus
ait in Evangelio : Erunt signa in sole et lu- Luc. xxi,
na et stellis, arescentibus hominibus prae ~5, 20,
timore : nam et virtutes ccelorum move-
buntur.

Et Dominus dedit vocem suam ante fa- 11
ciern exercitus sui : id est, angeli sancti
habebunt ex divino imperio efficaciam
operandi quae dicta sunt; quia multa sunt
nimis castra ejus, quia fortia et facientia
verbum ejus. Castra haec Dei, sunt sancti
angeli, quos constat esse innumerabiles,
et ad omne opus Deo placitum robustissi-
mos, divino quoque imperio ad nutum in
omnibus ohedientes. De quibus in Daniele
legitur : Millia millium ministrabant ei, et Dan.vn,io.
decies millies centena millia adsistebant
ei ; et in Psalmo : Benedicite Domino, Ps. cn,2o.
angeli ejus, potentes virtute, facientes ver-
bum illius ad audiendam vocem sermo-
num ejus.Hinc secundum principem theo-
logorum beatissimum Dionysium, omnes
angelici spiritus appellantur virtutes, tan-
quam potentes sine difficultate ad omnem
operationem sibi convenientem. Praeterea,
quod angeli sancti dicantur castra Dei,
constat ex eo quod scriptum est in Gene-
si : Abiit Jacob itinere quod cceperat, fue- Gen. wx»,
runtque ei obviam angeli Dei, quos quum ' "'
vidisset, dixit : Castra Dei sunt haec. De
quibus et apud Job dicitur : Numquid est Jobxxx, 3.
numerus militum ejus? et super quem non
surget lumen illius? Unde et Deus commu-
niter in Prophetis Dominus exercituum,
id est ccelestium agminum, nuncupatur.

ENARRATIO IN CAP. II JOELIS.

ART. IV

3'*9

Zuc.xxi,28.

\Pelr.i\,
18.

ttPetr.m,

10-12.

Dan. xii, 1.

ftlatth.wu
20.

Magnus enim dies Domini, id est dies A
extremi judieii : qui magnus asseritur,
propter magua divinae justitiae opera quae
fient in ea ; et terribilis valde injustis.
Jnstis tamen optabilis est suavisque erit,
Christo dicente : His fieri ineipientibus,
levate capita vestra (id est, animas Isetifi-
cate), quia appropinquat redemptio ve-
stra. Et quis injustorum sustinebit eum?id
est, quis poterit injustorum tolerare cala-
milatem atque horrenda hujus diei sup-
plicia? Et tamen ea tolerare erit necesse.
liinc Petrus ait : Si justus vix salvabi- B
tur, impius et peccator ubi parebunt? In
secunda quoque Canonica sua loquitur
Petrus : Adveniet dies Domini tanquam
fur : in quo coeli magno impetu transient,
elementa vero calore solventur; terra au-
tem, et quae in ipsa sunt opera, exurentur.
Quum ergo haec omnia dissolvenda sint,
quales oportet nos esse in sanctis con-
versationibus et pietatibus, exspectantes
et properantes in adventum diei Domini
nostri Jesu Christi, in quo coeli ardentes
solventur, et elementa ignis calore tabe- C
scent? Constat ergo, quam terribilis intole-
rabilisque dies ista consistet. Veniet enim
tempus, quale non fuit ab eo, ex quo gen-
tes esse cceperunt usque ad tempus illud,
ut legitur in Daniele.

Nunc ergo dicit Dominus : Convertimini
ad me in toto corde vestro, in jejunio et
fletu, etc. Sic et nos converti debemus ad
Dominum totis praecordiis, universisque
cordis nostri medullis, ut tota nostra affe-
ctio sit fixa in Deo, eique cuncta interiora
nostra forti unione adhaereant : quia pro D
quanta parte affectio nostra in rebus cre-
atis dispergitur, pro tanto minor est ad
Deum cordis conversio. Debemus autem
converti in jejunio, quo vitia comprimun-
tur, mens elevatur, virtules et preemia ac-
quiruntur, praeterita delicta dimittuntur,
futura tormenta redimuntur. Pessimum
quoque genus daemoniorum. non nisi in
oratione atque jejunio ejicitur, ut ait Sal-
valor. Porro, quod per salutare jejunium
oralio exaudiatur, et sapientia vera cordi

infundatur, innotescit ex eo quod Gabriel
locutus est Danieli : Ex die primo quo po- Dan.x, 12,
suisti cor tuum ad intelligendum, ut affli- 14'
gercs te in conspectu Domini Dei tui, exau-
dita sunt verba tua,et ego veni ut docerem
te. Debemus insuper converti in fletu ex
desiderio patriae, ex displicentia propriae
culpae, ex Christi compassione, ex totius
mundi multiplici transgressione atque er-
rore. Scindere etiam corda, non vestimen- 13
ta : in quo multorum stultissima vanitas
increpatur, fractilantium indumenta, quod
prorsus ad nihil est utile, nisi ad stulto-
rum damnationem. Sacrificium laudis ac 14
obedientiae, vel oblatio dominici corporis,
et libamen pii fletus, seu oblatio sanguinis
Christi, offerantur Domino Deo nosfro.

Canite tuba evangelicae praedicationis in 15
Sion, id est in Ecclesia, corripiendo in- \Thess. v,
quietos, consolando pusillanimes, docen- '
doque singulos secundum quod capere
possunt, et expedit. Vocate ccetum, con- 16
gregate populum, etc, id est, omne genus
Christianorum, juvenes ac virgines, senes
et juniores, colligite spiritualiter in fide et
caritate, ut multitudinis credentium sit Act. iv, 32.
cor unum et anima una, et id ipsum di- icor.i, 10.
cant omnes, nec habeant schismata. Istud
quoque fit corporaliter, quando ad festa
et processiones jubentur concurrere om-
nes. Congregate parvulos, et sugentes ube-
ra Ecclesiae (de quibus in Canticis, Melio- cant.t, 1.
ra sunt ubera tua vino), id est, innocentes,
pios, ac humiles coadunate sub alis vestrae
protectionis, 0 veri pastores ac doctores,
ne fallantur aut opprimantur. De talibus
loquitur Petrus : Quasi modo geniti infan- \petr.u,2.
tes, lac concupiscite; et Christus, Abscon- Matth.xi,
disti haec a sapientibus et prudentibus, et 23-
revelasti ea parvulis. Egrediatur sponsus
de cubili suo, et sponsa de thalamo suo,
quatenus juxta Apostolum, ex consensu icor.yu,s.
ad tempus abstineant, ut vacent orationi,
et qui habent uxores, sint tanquam non iud. 29.
habentes, ne fiant sicut equus et mulus, p«.Xni,9.
quibus non est intellectus.

Inter vestibulum et altare ptorabunt sa- 17
cerdotes, etc. Sic in locis materialis eccle-

350

ENARRATIO IN CAP. II

siffi, et in conventu fidelium, flere debent A
sacerdotes Christi pro suis populique de-
lictis, et pro persecutionum ac tentatio-
mm.u,2. num salubri cessatione, quatenus quietam
et tranquillam vitam agamus in omni pie-
tate et castitate. Et ne des hereditatem
tuam in opprobrium, ut dominentur eis
nationes. Hoc merito omnes instanter pe-
teremus, praesertim quum jam videamus
nostram et Christi hereditatem, Terram
sanctam (et plurimos Christianos) in ma-
traditam Sarracenorum ac hostium

ma- in cor

nus

Dei. Christi nempe hereditas, plebs est fi
ps.xv,6. delis, de qua ait in Psalmo : Hereditas mea
praeclara est mihi.

aq Zelatus est zelo maffni »--•' ^ ^Ccle"

18 . — * degentem in terris, de

^^'accipitur illud in Psalmo : Benedixi-
sti, Domine, terram tuam. Unde dicit Apo-
^ Gaiat.11, stolus : In fide vivo Filii Dei, qui dilexit
me, et tradidit semetipsum pro me. De
Apoe.i,s. quo in Apocalypsi asseritur : Qui dilexit
nos, et lavit nos a peccatis nostris in san-
Joann.x, guine suo. Ipse enim est pastor bonus, qui
posuil animam suam pro ovibus suis. Et
pcpercit populo suo christiano poenitenti.
19 Et dixit populo suo : Ecce ego mittam

vobis frumentum, et vinum, et oleum, id
est corpus et sanguinem Christi, quse sub
speciebus panis et vini conficiuntur. Per
oleum quoque signatur spiritualis unctio
Spiritus Sancti.Vel, perfrumentum intelli-
gitur operatio virtuosa, nutriens mentem;
per vinum autem, gratia contemplationis'
quae operationem efficit saporosam. Et non
dabo vos ultra opprobrium in gentibus.
Quum Christus dat suis fidelibus gratiam
tam honestse et irreprehensibilis conver-
t5IPetr-»> sationis, quod benefaciendo obmutescere
faciunt imprudentium hominum ignoran-
tiam, tunc non dat eos opprobrium in
gentibus. Ad quam perfectionem admonet
Petrus, dicens in prima sua canonica epi-
ibid. 12. stola : Conversationem vestram inter gen-
tes habentes bonam, ut in eo quod detre-
ctant de vobis tanquam malefactoribus, ex
bonis operibus vos considerantes, glorifi-

JOELIS. — ART. IV

cent Deum. Hoc est vincere in bono ma- itom.x..,2i.

lum. Unde et Moyses ait in Deuteronomio :

Ihec est vestra sapientia et intellectus co- Oeu<.»v,6.

ram hominibus,ut audientes universi prse-

cepta hsec, dicant : En populus sapiens

et intelligens. Sic honorificantes se hono- iReg.u,zo.

rificat Deus.

Et eum qui ab aquilone est, id est dia- 20
bolum, qui dixit, Sedebo in monte testa- /«. x.v, 13.
menti, in lateribus aquilonis : habitat enim

dibus in quibus refriguit caritas, Matth.
quse per aquilonem, locum et ventum fri- x
Bgidum, designantur; procul faciam a vo-
bis, faciendo cum tentatione proventum. iCor.x,i3.
Hinc dicitur ad Romanos : Deus conteret yjom.xv.,

Chnstus in Joanne, Nunc princeps hujus Joann x„
mundi ejicietur foras. Propter quod Jaco- 3i-
bus jubet : Resistite diabolo, et fugiet a /acoo,v,7.
vobis.^ expellam eum in terram inviam
etdesertam, ut ambulet per loca arida etz«e.x,,24.
maquosa, quserens requiem, nec inveni-
ens; vel in infernum, quse est terra te- Mx,u.
nebrosa et operta mortis caligine ; vel in
C corda reproborum, in quibus nonest via
virtutum, sed a gratia sunt deserta. Et as-
cendet fcetor ejus, id est, suggestiones ejus
pestiferse ascendent atque inficient ani-
mas plurimorum ; et ascendet putredo ejus,
id est opera corruptionis putrida ac mor-
tua, qualia sunt foetidissima opera car-
nis, qua? dsemone suggerente exsurgunt in
multis, qui contumeliis afficiunt corpora Rom , H
sua in semetipsis.

Noli timere, terra, id est, Ecclesia ; ex- 21
sulta et la>tare, quoniam magnificavit Do-
D minus ut faceret tecum gratiam maxi-
mam, ita ut dicere possis : Benedictus />S.XXX)22
Dominus, quoniam mirificavit misericor-
diam suam mihi. Propter quod dicit Apo-
stolus : Gaudete in Domino semper; iterum Phili
dico, Gaudete : Dominus prope est. Nolite *< 5-
timere, animalia regionis, id est, homines 22
jugum divinorum praeceptorum super vos Matth.^
tanquam pia jumenta portantes; quia ger- 29-
minaverunt, id est, in bonis operibus fru-
ctuosa fuerunt, speciosa deserti, id est cor-
da gentilium seu impiorum conversorum

ENARRATIO IN CAP. II JOEI.TS.

ART. IV

351

Is. xxxv, 1

Prov.m,\%,

Luc. xxiii,
31.

tiebr. i\,\0.

h. iv, 2.

Joann.xm,
13.

Matlh.

xxiii, 8, 10.

Eccli.x.l,

Joann.xw,
13.

I Cor. n,0.
Hebr.\,U.

ad Deum. Unde in Tsaia habetur : Laetabi-
tur deserta et invia, et exsultabit solitudo.
Quia lignum attulit fructum suum, id est
Ghristus, qui est lignum vitae : quia et Sa-
lomon ait de sapientia, quod sit lignum
vitae omnibus apprehendentibus eam. De
se ipso quoque dicit Salvator : Si in viridi
ligno haec faciunt, in arido quid fiet?Tunc
enim Christus attulit fructum suum,quan-
do redemit genus humanum, multosque fi-
lios adduxit in gloriam, et peccatores per
gratiam justificavit, quemadmodum Isaias
praenuntiavit : In die illa erit germen Do-
mini in gloria et magnificentia, et fructus
terrae sublimis. Potest quoque exponi de
ligno crucis, per quod salvatus est mun-
dus. Ficus et vinea, id est ecclesiasticae
personae, Spiritus Sancti dulcedine atque
operibus adornatae (ita ut ficus et vinea
appellentur propter dulcedinis fecundita-
tisque gratiam), dederunt virtutem suam,
id est, opera virtuosa produxerunt, et alios
converterunt.

Et filiw Sion, id est, animae speculali-
v», seu filii Ecclesiae, exsultate in Domi-
no Deo vestro, id est Patre aeterno, ei gra-
tias referendo ; quia dedit vobis doctorem
justitice, utpote Christum, qui ait : Vos
vocatis me, Magister et Domine; et iterum,
Unus est magister vester Christus.Vel, per
doctorem justitiae, potest intelligi quilibet
bonus ac sapiens praelatus, praedicator seu
doctor, qui verbo ac opere docet justiti-
am : quod est magnum beneficium Dei.
Qualis enim rector civitatis, tales et habi-
tantes in ea. Vel potest intelligi Spiritus
Sanctus, de quo dixit Christus : Docebit
vos omnem veritatem. Et descendere f'a-
ciet ad vos imbrem matutinum , id est gra-
tiam praevenientem seu fidei doctrinam, et
boni propositi inspirationem, et serotinum,
id est gratiam subsequentem, vel gloriam
consummatam, aut sapientiam contempla-
tivorum, quam Paulus loquitur inter per-
fectos, quae est solidus cibus et ultimata
quacdam perfectio ; sicut in principio, id
est in primitiva Ecclesia, feci.

Et implebuntur arece, id est Ecclesiae

A particulares, congregationes devotae, seu
corda fidelium, frumento, id est spiriluali
alimento; et redundabunt torcularia, id
est praefati fideles tribulationibus pressi,
vino internae refectionis, et oleo piissimae
consolationis.De quibus legitur in Prover-
biis : Venite, comedite panem meum, et Prov. ,x, s.
bibite vinum quod miscui vobis. Qui enim
in tribulationibus patiens est, consolari
meretur, dicente Apostolo : Sicut pro Chri- ucor.,,5.
sto abundant tribulationes nostrae, ita et
per Christum abundat consolatio nostra.

B Et reddam vobis annos quos comedit lo- 25
custa, bruchus, eruca, etc, id est, tantam
spiritualium divitiarum seu gratiarum co-
piam tribuam vobis, quantam habuistis
antequam per invisibilium seu visibilium
hostium tentamenta, dona gratiarum ami-
sistis, ita quod posteriora vestra erunt me-
liora prioribus.

Et in his bonis spiritualiter epulabimi- 26
ni, et laudabitis nomen Domini Dei ve-
stri, qui fecit vobiscum mirabilia, id est
admirabilem morum conversionem, et su-

C bitam cordis adDeum conversionem,super-
naturalem Sancti Spiritus illustrationem,
propriae voluntatis omnimodam abnegati-
onem, mundi contemptum, ita ut subito
de superbis efficeremini humiles, de ira-
cundis mites, de gulosis et luxuriosis casti
ac sobrii, de mundanis ac vanis timorati
atque claustrales. Haec sunt quotidiana mi-
rabilia Dei, soli Deo possibilia, tanto mira-
biliora quanto spiritualiora.Unde et Petrus
in prima sua Canonica : Virtutes, inquit, \Petr.\,,o.
annuntietis ejus qui de tenebris vos vo-

D cavit in admirabile lumen suum. Facit
quoque Deus nobiscum quotidie mirabi-
lia in Sacramento altaris, ceterisque spe-
cialibus beneficiis, consolationibus et vi-
sitationibus cordis. Et non confundetur
populus meus christianus, id est, effectu
spei suae non privabitur, in a?tcrnum. Sed
qui me confessus fuerit coram homini- Matth.x,
bus, confitebor et ego eum ; qui autem 3"-
me erubuerit et meos sermones, erube- Luc.\x,»6.
scam et ego eum, et confundetur in sem-
piternum.

352

ENARRATIO IN CAP. III JOF.LIS. — ART. V

27 Et scietis quia in medio Israel, id est A

Ecclesiae divina fideliter contemplantis,
ego sum, habitando per caritatem et gra-
tiam in corde credentium, quemadmodum
fassus sum : Ubi fuerint duo vel tres con-
gregati in nomine meo, ibi in medio eo-
rum sum. Quamvis enim nemo certe sciat
se esse in caritate sine speciali revelatio-
Eccie.wA. ne, quoniam nescit homo an amore di-
gnus sit, an odio, nihilo minus conjectu-

Matth
xvin, 20.

raliter et probabiliter valde scire hoc
potest, dum sentit se pra?dicto modo con-
versum, et vitia detestantem, verbumque
Dei hilariter audientem, atque ad Dei ob-
sequia pronum.

Postremo, circa praedicta dicit Hiero-
nymus : Nunquam tuta est humana fragi-
litas; et quanto virtutibus crescimus, tanto
magis timere debemus, ne de sublimibus
corruamus.

ARTICULUS V

KLUCIDATIO CAPITULI TERTII : ET ERIT POST H^C : EFFUNDAM SPIRITUM MEUM.

seq.

(R.ESENS capitulum, teste Hieronymo,
est difficillimum, quum laboriosissi-
mum sit sequentia praecedentibus nectere.
Porro quod principium hujus capituli ad
litteram intelligendum sit pro tempore
Christi, quando post resurrectionem do-
minicam, sancti Apostoli et qui cum eis
fuerant congregati, receperunt Spiritum
Sanctum in forma seu signo visibili, apo-
stolica auctoritate probatur. Quum enim
Act. n, ie/in die Pentecostes suscepta plenitudine
Spiritus Sancti, beati Apostoli mane hora
tertia templum ingressi ccepissent omni-
um gentium linguis loqui, et mysteria
Christi invictissime sermocinari, admiran-
tes Judaei dixerunt : Quidnam vult hoc
esse? Aliqui vero irridentes dicebant,quia
musto pleni sunt isti. Quo audito, stans
Petrus cum undecim, dixit : Viri Judaei,
hoc vobis notum sit. Non enim, ut vos aes-
timatis, hi ebrii sunt, sed hoc est quod
dictum est per prophetam Joel : Et erit
in novissimis diebus, dicit Dominus : Ef-
fundam de Spiritu meo super omnem car-
nem. Sed huic sensui difficultatem facit,
quod statim post verba a principe Aposto-
lorum allegata, sanctus Joel subjunxit :
Quia ecce in diebus illis, et in tempore
illo, quum convertero captivitatem Juda

vers. 1, i.

B et Jerusalem, congregabo omnes gentes, et
deducam eas in vallem Josaphat, et dis-
ceptabo cum eis ibi, etc. Quod commu-
niter explanatur ad litteram pro tempore
secundi adventus Christi, seu pro die ju-
dicii : ex quo videtur, ad idem tempus
referendum principium hujus capituli.
Multaque alia in hoc subsequuntur capitu-
lo, quae maximam involutionem efficiunt.
Propter quod expositores satis diversimode
exponunt hunc textum.
Verum sequendo beatissimum archiapo-

C stolum Petrum, dicendum quod princi-
pium hujus capituli litteraliter loquitur
pro tempore primitivae Ecclesiae atque do-
minicae passionis, resurrectionis, ac Spi-
ritus Sancti missionis. Ut sit sensus : Et 28
erit, id est fiet, post haic, id est post tem- (caP- "
pus et gesta quae in praecedenti capitulo
sunt descripta, ubi Judaeis promissa f uit Joei n
magna beneficiorum exhibitio post tribu- etseq'
lationem eis illatam ab Assyriis seu Chal-
daeis : Effundam spiritum meum, id est,
Spiritum Sanctum a me procedentem, li-

D beraliter dabo ac mittam, super omnem
carnem, id est super omnem hominem :
ut sit distributio non pro singulis gene-
rum, sed pro generibus singulorum, vi-
delicet super viros ac feminas,super senes

ENARRATIO IN CAP. III JOELIS. — ART. V

353

ac juvenes, divites et pauperes, nobiles

et ignobiles, vel super Judaeos et gentiles.

Unde in Actibus dixerunt Judaei, audito

quod Cornelius centurio et qui cum eo

fuerunt, recepissent Spiritum Sanctum in

Ad.x,i5. signo sensibili : Ergo et in nationes gratia

Dei effusa est. Patetque in toto libro apo-

stolicorum Actuum,quomodo tempore pri-

mitivae Ecclesiae gentibus data est admira-

bilis gratia. Per carnem itaque intelligit

/s. xi„ 5; hominem, sicut et Isaias quum ait : Vide-

bit omnis caro salutare Dei nostri ; et Jo-

joann.iM. annes, Verbum caro factum est ; itemque

Ps.Lxn^. Psalmista, Ad te omnis caro veniet. Pro-

prie quoque accipitur hic caro pro homi-

ne habente cor non durum, Iapideum,

obstinatum, sed pium, molle, atque per

modum carnis tenerum, ad Spiritus Sancti

susceptionem dispositum.

Et prophetabunt filii vestri et filice ve-
strce, id est Apostoli aliique discipuli Chri-
sti et Apostolorum ex Judaismo conversi,
et multae discipulae Christi et Apostolo-
rum, quarum aliquae cum Apostolis in die
Pentecostes receperunt Spiritum Sanctum
Luc. xxu, in coenaculo illo grandi, in quo Christus
letseq. fecit novissjmam Ccenam. Unde in Actibus
Act. i, i4. habetur, quod Apostoli erant perseveran-
tes in oratione cum mulieribus et Maria
Matre Jesu et fratribus ejus. Philippus
ibid. xxi, quoque unus de septem diaconis, habuit
quatuor filias virgines prophetissas. Sed
et Philippus apostolus scribitur duas ha-
buisse filias sanctissimas prophetissas. Hi
autem fuerunt filii et filiae Judaeorum.
Quanta vero prophetaverunt Apostoli, prae-
sertim Joannes in Apoca!ypsi,patet partim
in scripturis eorum. Senes vestri, o Ju-
daei, id est seniores in primitiva Ecclesia,
qui vere senes fuerunt, aetate, sapientia et
moribus, somnia somniabunt, id est, pro-
phetales revelationes, quae communiter
dantur tempore somni, recipient atque in-
telligent. In somno enim aptior est anima
ad revelationem ccelestem ac propheta-
lem, propter imaginativae quietem, et ab
exterioribus sensibus abstractionem. Pro

Job xxxiii,

15, i6. pter quod scriptum est in Job : Per som-
T. 10.

A nium in visione nocturna aperit aures vi-
rorum.In Numeris quoque Dominus Aaron
et Mariae ait : Si fuerit inter vos Propheta, NUm.xl,,<>.
in visione apparebo ei, vel per somnium
loquar ad eum.Talia ergo somnia non sunt
vana ac solita omnibus. Tale etiam fuit
somnium Pauli, quando vir Macedo appa-
ruit Paulo dormienti, dicens, Transiens in Aci.xm,9.
Macedoniam, adjuva nos : prout in Acti-
bus legitur. Etjuvenes vestri visiones vi-
debunt, id est, divinas revelationes habe-
bunt, vel propheticas visiones intelligent.
B Unde in Ecclesia Antiochiae erant doctores m™,i.
et Prophetae, atque in aliis locis diver-
sis, puta in Tyro, ut in Actibus recitat ibid. «i,4.
Lucas.

Secl et super servos meos et ancillas 29
meas, de quibus jam dictum est, vel alios
ordinis et gradus inferioris,videlicet super*
credentes communiter,m diebus illis, tem-
pore evangelicae legis ac gratiae, crescente
quotidie primitiva Ecclesia, effundam spi-
ritum meum, dona Sancli Spiritus infun-
dendo, quamvis non prophetaverint. In
C primitiva quippe Ecclesia dabatur com-
muniter baptizatis Spiritus Sanctus in si-
gno visibili, etiam ad diversos effectus
gratias gratis datae, ita ut loquerentur lin-
guis, miracula facerent, prophetarent : quod
fiebat per impositionem manus Apostolo- Ibid. VIIIi
rum, ut patet in Actibus. »'■

Porro quod dictum est, Effundam Spi-
ritum meum, potest esse verbum Patris,
vel Filii, vel utriusque simul,in quantum
sunt unum principium, unusque spirator
et fons Spiritus Sancti, quum in utroque
D sit una natura, eademque voluntas, quem-
admodum tres Personae sunt unus Creator.
Denique Spiritus Sanctus, qui est Deus
verus, incommutabilis et immensus, dici-
tur dari sive effundi, non quod mutetur
aut variet locum, sed quoniam dona ejus
donantur et liberaliter effunduntur. De
hac Spiritus Sancti effusione dictum est
apud Isaiam : Effundam Spiritum meum /«. xl.v, 3.
super semen tuum, et benedictionem me-
am super stirpem tuam. In Zacharia quo-
que dicitur : Effundam super domum Da- ^°h' x"'

384

RNARRATIO IN CAP. III JOELIS.

ART. V

Joann. vn,
39.

vid Spiritum gratiae et precum. Per verba
etiam praeinducla praenuntiavit Propheta,
quod kempore jam praefato daretur Spi-
ritus Sauctus et gratia prophetia? mullo
abundautius quam unquam ante : quod
in tantum verum est, ut dicat Joannes,
Spiritus nondum erat datus, quia Jesus
nondum erat glorificatus : quia-et ista tam
copiosa et evidens Spiritus Sancti effusio,
erat declaratio glorificationis Christi in
anima et corpore, usque ad sessionem in
dextera Patris.

Et dabo prodigia in ccelo ct in terra,
sanguinem , et ignem, et vaporem fumi.
Quidam hunc locum usque ad illud, Et
erit, Omnis qui invocaverit nomen Domi-
ni, salvus erit, referunt ad tempus secundi
adventus Christi. Sed quum S. Petrus
Act.n, 16- apostolus omnia verba ista alleget, et illo
in tempore impleta affirmet, consequens,
ut sicut praecedentia, ita et ista ad pri-
mum Christi referantur adventum, et ad
Paracleti missionem.

Christo ergo pendente in crucis pati-
bulo, data sunt prodigia magna in ccelo :
Luc.xxm, quia obscuratus est sol tempore oppositio-
nis, ita quod luna plena exsistens, et soli
directe opposita, rediit, seque soli super-
naturaliter supposuit : circa quam ecli-
psim multa mirabilia contigerunt, quem-
admodum in epistola ad magnum atque
sanctissimum Polycarpum, sacratissimus,
divinissimus, atque magnus theologus Dio-
nysius protestatur. Rursus datum fuit pro-
digium in ccelo, dum Christo Patrem oran-
te, Pater, clarifica Filium tuum ; venit
vox, dicens : Et clarificavi, et iterum cla-
rificabo. Tunc enim quidam dixerunt, to-
nitruum factum esse. Alii dixerunt, An-
gelus ei locutus est : et hi verum profati
sunt. Maximum quoque prodigium in cce-
lo peractum est, dum Christo in die as-
censionis cum patribus ad patriam ascen-
dente, nubes eum suscepit,et angeli sancti
occurrentes, quasdam quaestiones move-
2;/>s.xxm, runt ge(j et m nocte dominicae nativitatis

ccelestis excrcitus descendit, ac cecinit,
Luc. ii, H, Gloria in altissimis Deo : quando et stella

Joann. xn
28, 29.

Acl. i, 9.
Js. i.xm, 1

A Magis apparuit. Daboque prodigia in ter-
ra : quando videlicet Christo in cruce
levato, terra mota est, petrae scissse, mo-
numenta aperta, et multa corpora sancto-
rum surrexerunt cum Christo. Et in hora
dominicae resurrectionis, sicut Matthaeus
narrat, terrae motus factus est magnus.An-
gelus enim Domini descendit de coelo, et
accedens revolvit lapidem : prae cujus ti-
more custodes sepulcri facti sunt quasi
exanimes. Deuique Christus adhuc con-
versans in terra, infinita fecit miracula, et

B in nomine ejus sui discipuli multa sunt
prodigia operati.

Deinde in speciali exemplificat queedam
prodigiorum istorum,videlicet sanguinem,
qui de latere Christi jam mortui cum
aqua supernaturaliter emanavit, de quo
fertur in Psalmo : Ut intingatur pes tuus
in sanguine. Mirabile etiam fuit, quod uni-
genitus Filius Dei sanctus et innocens,
sanguinem suum fudit pro mundo, ama-
rissimam ac turpissimam sustinens mor-
tem. Propter quod apud lsaiam angeli

C sciscitati leguntur : Quare rubrum est in-
dumentum tuum, videlicet corpus assum-
ptum, tempore passionis sanguine rubri-
catum ? Nam et de Christo in Canticis
fertur : Dilectus meus candidus et rubi-
cundus. Et ignem : in cujus specie Spi-
ritus Sanctus descendit super Apostolos,
juxta illud Actuum : Apparuerunt illis
dispertitse linguae tanquam ignis, seditque
supra singulos eorum. Vel, Jgnem, id est
Spiritus Sancti fervorem,quoChristus cor-
da suorum mirabiliter inflammavit, ita ut

D duo ex illis assererent : Nonne cor no-
strum ardens erat in nobis? De quo ait
Salvator apud Lucam : Ignem veni mittere
in terram, et quid volo nisi ut accenda-
tur ? Vel, Ignem : de quo et in Matthaeo
ait Joannes Baptista, Ipse baptizabit vos
Spiritu Sancto et igni : ubi per ignem, se-
cundum unam expositionem, intelligitur
ignis tribulationis. Mirabilis autem fuit
Ecclesiae primitivae persecutio.^7 vaporem
fumi, id est tenebras infidelitatis et sup-
plicia,secundum Hieronymum,quibus Deus

Matth.nX

Ibid.wsn,
51, 52.

Ibid.wwn,

Joann.\\\,
34.

Ps.i.xvn.24.

/s.i.xm, 2.

Cant.\\ 10.

Act. n, 3.

Luc. xxiv,

32.

Ibid.\n,i'J.

Matth. iii,
11.

ENARRATIO IN CAP. III JOKLIS.

ART. V

355

permissive excaecavit animas Judseorum,
quos et per Romanos punivit. Unde quum
Isaias visionem illam describeret, in qua
sibi Judaeorum excaecatio praenuntiabatur,

h. vi, 4. dixit quod domus impleta est fumo. Vel

Aei. H.3. ad litteram, ignis qui in die Pentecostes
super credentes descendit, potuit aliquid
de fumo habere seu causare quemdam va-
porem, ad ampliorem divinae majestatis

Exod.wx, ostensionem, sicut rnons Sinai fumigabat.

,8- Quidam etiam per vaporem fumi, intelli-

gunt compunctionem cordis et lacrimas

Judaeorum, qui ut in Actibus habetur, ad

praedicationem Petri compuncti sunt cor-

Act. 11,37. de, dicentes : Quid faciemus, viri fratres ?

Zach. xii, Unde et Zacharias : ln die illa, inquit,
planctus magnus erit in Jerusalem.

31 Sol convertetur in tenebras, et luna in
sanguinem. Hoc (sicut nunc tactum est)
fuit, quando Christo suspenso ac inaesti-

Luc.xmt, mabiliter patiente, sol et luna quasi com-

44'45- passi sunt Creatori ac Domino suo, nec
lumen suum praebuerunt his qui fontem
luminis exstinxerunt. Non tamen in se ip-
so mutatus aut luce privatus est sol, aut
luna effecta sanguinea, sed quoad appa-
rentiam, et quia mundo induxerunt cali-
ginem. Solet autem luna, quum patitur
eclipsim, rubea apparere. Verumtamen
quando directe supponitur soli, non ru-
bea, sed nigra videtur. Unde si pro tem-
pore suppositionis illius rubea apparebat,
mirabiliter factum est : quod Hieronymus
dicit credi posse, quamvis scriptum non

Joann.wi, sit, quia non omnia scripta sunt.

25, Antequam veniat dies Domini magnus

et horribilis : per quem intelligi potest
dies judicii impiis metuendus, ante quem

32 facta sunt ista. Sed quia mox subditur, Et
erit, Omnis qui invocaverit nomen Domi-
ni, salvus erit : quod Paulus ad Romanos,

Rom.x, 13; et Petrus in Actibus,exponunt de tempore
Act. n,2i. christj et initio evangelicae praedicationis ;
Hieronymus dicit, per diem istum potius
intelligendum diem dominicae resurrectio-
nis, qui fuit diabolo impiisque Judaeis ter-
ribilis et magnus in se. De quo cantat
/>».cxvn,24. Psalmista : Haec est dies quam fecit Do-

A minus. Unde translatio Septuaginta inter-
pretum continet : Antequam veniat dies
Domini magnus et illustris. Quibusdam
vero apparet, quod dies dominicae resur-
rectionis non soleat dici horribilis ; et
item, quod ad contenebrationem solis et
luna? praefatam, non habeat proprie con-
dependentiam dies finalis judicii. Potest
autem, ut arbitror, per diem Domini ma-
gnum et horribilem, intelligi dies capti-
vitatis Judaeorum, et totalis destructio Jeru-
salem et Judaeae a Romanis, quem Christus

B apud Lucam praedixit : de quo die multa Luc. m,
praedixerunt Prophetae. De quo ait et Chri- 43,44'
stus in Isaia : Dies ultionis in corde meo. is.Lxm,i.

Et erit tempore evangelicae legis : Om-
nisquiinvocaverit,'\<\ est, intus cum atten-
tione, cum cordiali affectu oraverit nomen
Domini nominatum, id est Deum seu Chri-
stum nomine designatum, salvus erit a
languore peccati in via per gratiam, et a
damnatione inferni in patria per gloriam.
Prope enim est Dominus omnibus invo- ps. CXUv,
cantibus eum, omnibus invocantibus eum 18-

C in veritate. Porro invocatio ista, secundum
Hieronymum, non est leve aliquid, nec
incipientium, sed perfectorum. De quali-
bus scriptum est in Psalmo : Moyses et ps.xc\-m,G.
Aaron in sacerdotibus ejus, et Samuel in-
ter eos qui invocant nomen ejus. Unde
et in Ecclesiastico inducitur : Quis invoca- Eccii.n,ii.
vit Deum, et despexit eum ?

Quia in monte Sion et in Jerusalem
erit salvatio, id est in primitiva Ecclesia,
quae primo collecta fuit post Christi pas-
sionem ac resurrectionem in urbe sancta Act.i.a,

D Jerusalem, et in ccenaculo ubi Spiritum ^3-"'1"4-
Sanctum recepit, quod situm fuit in mon-
te Sion, juxta templum. In hoc itaque lo-
co ac populo fecit Christus salutem, dando
ibi primitias Spiritus Sancti, atque per
preedicationem eorum qui ibi demorati
sunt, totum saeculum convertendo. Pro-
pter quod scriptum est in Isaia : De Sion js, „, 3.
exibit lex, et verbum Domini de Jerusa-
Iem. Ibi enim Christus per se ipsum prae- j^t"^
dicavit, ibi fundata est lex novi Testa- 4T; X!"> 37;

... . ,. , Joann. vu,

menti, et prrmo annuntiata per sanctos 14,28.

35G ENARRATIO IN CAP. III JOELIS. — ART. V

Apostolos, ac deinde per universum or- A vertitur : per quod non satisfit curioso

bem, secundum quod Christus ait disci- lectori, quoniam litteralem sensum opor-

Aet.i,i. pulis suis in die ascensionis : Eritis mihi tet poni pro fundamento.

testes in Jerusalem, et in omni Judaea et Advertendum ergo, quod totum tempus

Samaria, et usque ad ultimum terrae ; et a Christi adventu usque ad finem mundi,

Luc.xxw, in Luca : Oportebat pati Christum, et pra> est ultima aetas, de qua ait Joannes in pri-

4C' 47" dicari in nomine ejus pcenitentiam et re- ma sua Canonica, Novissima hora est ; et Uoann.n,

missionem peccatorum in omnes gentes, Panlus, Nos, inquit, sumus in quos fines lCor „ ,,

incipientibus a Jerusalem. Et in residuis, saeculorum devenerunt. Unde pro eo quod

id est in electis Judeeorum reliquiis, quos in principio hujus capituli dictum est, Et

Dominus vocaverit ad fidem et gratiam, erit post haec, Petrus sic allegavit, Et erit Act. «,m.

intus clementer movendo, et foris per in novissimis diebus. Sic ergo quod nunc

Apostolos exhortando. In his itaque fuit B Dominus ait, In diebus illis et in tempore

salvatio, quia per gratiam Christi salvati illo, referendum est ad tempus gratiae ul-

/s. i, 9. sunt. De quibus Isaias locutus est : Nisi timamque mundi aetatem, quantum ad ul-

Dominus Sabaoth reliquisset nobis semen, timam ejus partem, sicut quod ait in

quasi Sodoma fuissemus. De quibus lo- principio capituli, refertur ad idem tem-

Rom. xi, 5. quitur Paulus ad Romanos : Reliquiae se- pus eamdemque aetatem, quoad ejus prin-

cundum electionem gratiae, salvae factae cipium. Totum nempe a qualibet suarum

sunt. Hi sunt illa millia Judaeorum qui in partium denominatur. In fine autem sae-

Ac*.n,4i; Actibus Apostolorum credidisse leguntur, culi convertet Dominus captivitatem Juda

quorum aliquibus ante passionem Chri- et Jerusalem, id est, populum Judaeorum

Joann. vm, stus praedixit : Quum exaltaveritis Filium ab Antichristo deceptum, et usque ad il-

hominis, tunc cognoscetis quia ego sum. lud tempus a gentibus captivatum. re-

C ducet ad se, et a vinculis criminum ab-

1 Quia ecce in diebus illis et in tempore solutos, perducet ad fidem et caritatem

(cap. iii.) mQ^ qUum convertero captivitatem Juda veramque spiritus libertatem per praedi- Maiach.w,

et Jerusalem. Si locus iste ad litteram ex- cationem Enoch atque Eliae. 5-

ponitur de die judicii, sicut communiter Congregabo omnes gentes in die judicii 2

explanatur, tunc quod ait, In diebus illis resuscitatas a morte, et deducam eas mi-

et in tempore illo, non potest praecise re- nisterio angelorum in vallem Josaphat, id

ferri ad tempus illud de quo in hujus ca- est in locum illum qui est inter montem

pituli principio dictum est. Qui vero quod Oliveti et Jerusalem : non quod omnes po-

dictum est, Sol vertetur in tenebras et terunt in valle hac contineri, sed erunt in

luna in sanguinem, exponunt pro tempo- ea et in locis circumquaque adjacentibus

re immediate praecedente diem judicii, fa- ac vicinis. Christus vero apparebit in aere

ciliter transeunt, asserentes verba nunc D supra montem Oliveti, unde ascendit. Et Act.i,9,\i.

exponenda ad illud tempus referenda. Sed disceptabo ibi cum eis, id est, redarguam

quoniam ibi nullum tempus exprimitur, eas, et justum ostendam judicium meum,

et paulo ante tempus expressum est, di- ita quod opera omnium singulis innote-

cente Domino, Super servos meos et an- scent, super populo meo et super hereditate

cillas meas in diebus illis effundam Spiri- mea Israel, id est propter peccata quae

tum meum ; videtur Propheta nunc loqui commiserunt in filios Israel hereditarium

pro tempore illo : quod ad litteram dici populum meum : per quem hoc loco om-

non potest, quum illud intelligatur de nes electi fideles significantur; quos di-

principio primitivae Ecclesiee, istud vero sperserunt in nationibus, a propria eos

de fine ejus, quoad statum praesentem. terra ejiciendo, et terram mearn divise-

Idcirco Hieronymus ad tropologiam con- runt, id est, terram quam dedi electis fi-

ENARRATIO IN CAP. III JOELIS. — ART. V

357

delibus, occupaverunt, quilibet partem
3 sibi usurpando. Et super populum rneum
miserunt sor tem : ita quod populum istum
ac bona ejus sibi invicem sorte partiti
sunt, quis quid acciperet. Et posuerunt
puerum in prostibulo, id est, juvenes for-
ma egregios in lupanaribus posuerunt, ut
mercedem reciperent, quam pueri ab ab-
utentibus, et peccafa contra naturam pa-
trantibus, sortirentur; et puellam, id est
virgines speciosas (ponit enim singulare
pro plurali), vendiderunt pro vino ut bi-
berent, magis amanles turpissimas dele-
ctationes gulae, quam proximos suos seu
pueros et puellas. Haec et multa similia
multi impiissimi peregerunt. Possuntque
ista specialiter accipi de gentibus quae
olim filiis Israel specialiter molestae fue-
runt. Denique de his peccatis dicit Domi-
nus se facturum judicium, non quod de
his tantum erit judicium, sed haec quasi
pro exemplo commemorat, quum sint con-
tra caritatem fraternam, et pietatem omni-
bus naturalem : quemadmodum Christus
in Evangelio, affirmans se omnes popu-
.VaH/t.xxv, los judicaturum, non facit mentionem nisi
31 et seq. (je 0perjDUS misericordiae, vitiisque con-
trariis.

Judaei excaecati dicunt, ea quae dicta
sunt atque sequentia,in sui Messiae adven-
tu implenda, ita quod ipsi tunc implebun-
tur spiritu Dei, et prophetabunt,omnesque
nationes a quibus vastantur, tunc eis sub-
jiciet rex Messias. Haec miseri dicunt, quum
sint carnales et litterales, non intelligen-
tes quod sancti Prophetae primum Christi
adventum praenuntiarunt in omni pauper-
tate, humilitate et passione, non in ma-
jestate et dominatione. Propter quod ait
Jer. xiv, s. Jeremias : Quare quasi colonus f uturus es
in terra, et sicut viator declinans ad ma-
nendum? Et Isaias loquens de Christo :
Js. i.n. i s. Inglorius, inquit, erit inter viros adspectus
Zach.tx.». ejus. De quo Zacharias locutus est : Ecce
rex tuus veniet tibi, ipse pauper et ascen-
dens super asinam et pullum asinae. Ideo
Matih.Mn, loquitur de se ipso : Filius hominis non
habet ubi caput reclinet.

20.

A Consequenter loquitur Dominus : Verum 4
quid mihi et vobis, Tyrus et Sidon, et om-
nis terminus Palazstinorum? id est, quid
concordiae vel quid commune est mihi et
vobis, o Tyrii atque Sidonii et Philistaei?
Quasi dicat, Nihil. Quae enim conventio ncor.vi,
lucis ad tenebras? Et quid tritico cum pa- jer-xxm
leis? Numquid ultionem vos reddetis mi- 28.
hi? id est, quantum in vobis est, nitimini
mihi resistere et nocere per hoc quod po-
pulum meum opprimitis. Dicit autem se
Deus persecutionem pati, per hoc quod

H populus suus persecutionem sustinuit,quia
hoc reputat sibi factum quod fit suis fide-
libus, qui cum ipso sunt unum per carita-
tem. Propter quod ait apud Zachariam :
Qui tetigerit vos, tanget pupillam oculi Zach. n,8.
mei; et primo Regum ad Samuelem, Non \Reg.\m,
te abjecerunt, sed me. Sicut et Christus in
Evangelio : Quamdiu fecistis uni ex his, Matth.xxv,
mihi fecistis; et alibi, Saule, Saule, quid A^c( a 4
me persequeris? Et si ulciscimini vos con-
tra me, populum meum persequendo ad
tempus, cito velociter reddam vicissitu-

C dinem vobis super caput vestrum, id est,
debitam quam meremini, pcenam vobis
infligam.

Consuetudo est Prophetarum, primo de-
scribere punitionem populi Judaeorum,
deinde gentium quae eos impia intentio-
ne crudelique animo oppresserunt ; ter-
tio, gentium quae istis consenserunt et
cooperatae fuerunt, quales fuerunt Tyrii,
Sidonii, Philistaei, filii Ammon et Moab, ac
Idumaei, quemadmodum patet in Isaia, Je- /s.xsm;
remia, Ezechiele, etc.Simili modo Joel pro- ^.^ecA.

D cedit. Primo enim Judaeorum vastitatem xxv, xxm,
descripsit per erucam, locustam, bruchum x
atque aeruginem. Deinde descripsit Assy-
riorum dejectionem. Nunc vero describit
Tyriorum, Sidoniorum ac Palaestinorum
pressuram, qui de Judaeorum vastitate ab
Assyriis et Chaldaeis ac ceteris hostibus
gloriabantur. Unde Dominus reddidit eis
vicissitudinem, quia post captivitatem Ju-
dacorum a Chaldaeis, etiam ipsi debellati
fuerunt velociter ab eisdem,imo et partim
ante ab Assyriis.

358

ENARRATIO IN CAP. III JOELIS.

ART. V

Gausa autem pcenae eorum subjungitur. A

5 Argentum enim meum et aurum tulistis,
id est, argentum et aurum populi mei
rapuistis injuste; et desiderabilia mea et
pulcherrima, id est pretiosa vasa templi
et ornamenta ejus prseclara, intulistis in
delubra veslra, id est in fana deorum seu

6 templa idolorum ad ornatum eorum. Et
filios Juda et filios Jerusalcm vendidistis
filiis Grwcorum. Praedicti enim Tyrii et
Sidonii et Philistaei, impenderunt auxilium
hostibus Judseorum prsefatis, sicque par-
tem de prseda atque mancipiis Judseorum B
adepti sunt, et eos qui cesserunt in par-
tem suam, venundabant Grsecis. Ut longe
faceretis eos a finibus suis, id est, ad ma-
jorem cladem Judseorum faceretis eos re-
mote abduci a terra Judaeae.

7 Ecce ego suscitabo, id est, a miseria re-
de levabo, vel a captivitate liberabo, eos in*

loco, in quo vendidistis eos, id est in Grse-
cia, ad quam ut ducerentur, venditi erant
a vobis.Quod aliqui dicunt impletum tem-

\Esdr. i, pore Cyri regis Persarum, qui dixit,Omnia
regna terrse dedit mihi Deus coeli ; dedit- G
que Judseis ubique licentiam redeundi in
propria, ut Esdras refert. Videtur quoque
impletum tempore Machabseorum, quando
Judas et fratres ejus frequenter prsevalu-
erunt Grsecis terram Judsese intrantibus :
quos ssepe non occiderunt, ut fratres suos
in terra illorum captos reciperent liberos.

* reMbu- Et convertam tribulationem* vestram in
tionem capUt vestrum, tradendo vos adversariis

8 vestris. Et vendam filios vestros et filias
vestras in manibus filiorum Juda, id est
Judaeis vel aliis per manus Judseorum.Quod D
constat impletum tempore Machabseorum,
quando Judas et fratres ejus prsevaluerunt
principibus Antiochi regis et posteris :
quibus prsevalendo, captivam duxerunt
magnam populi partem Tyriorum et alio-
rum locorum maritimorum,quos aliis ven-
diderunt, sicut subjungitur : et venunda-
bunt eos Sabais genti longinquai , id est
multum a Judsea distanti. Dicuntur autem
Sabsei, secundum Glossam, a Saba regno

niije^.x,). ultra fines .Ethiopise, de quo fuit regina

2-4

Saba. Unde in Job habetur : Sabsei fecerunt Job i, 15.
tres turmas. Hieronymus vero asserit,quod
regio ista sit trans Indiam ; sed idem est,
quoniam .Ethiopia ludise pars est. Aliqui
quoque affirmant, Sabseos Arabes esse.
Haec autem evenient, quia Dominus locu-
tus est, id est, ista per me prsedixit defi-
nitiva seutentia, cujus dicere facere est,
cujusque verbum non cassatur, juxta illud
quod Balaam ait in Numeris :Non est Deus iVum.xxm,
ut homo, ut mentiatur; neque ut filius
hominis, ut mutetur. Dixit ergo, et non
faciet? locutus est, et non implebit?

Consequenter describitur pugna satelli-
tum Antichristi contra sanctos et famulos
Christi, quae erit circa finem mundi. Hos
autem satellites vel ipse Dominus ironice
hortatur ad ea quse subsequuntur, quia in
propriam ea facient perniciem; vel ad ser-
vos Antichristi sermo dirigitur, praenun-
tiando magis quid facturi sint, quam ex-
hortando ut faciant tanta mala. Ut sit
sensus : Clamate hoc in gentibus, id est, 9
ea quae dicam clamabitis inter gentes, qui-
bus dicetis : Sanctificate bellum, id est,
justum bellum parate,et inite contra Chri-
stianos. Quamvis enim bellum illud erit
injustissimum,quoniam conabuntur fidem
Christi prorsus destruere, ipsi tamen ju-
stum illud reputabunt : quia ut dicit Apo-
stolus, Mittet illisDeus spiritum erroris, ut n Thess.n,
credant mendacio. Suscitate robustos, id 10"
est, potentes sseculi hujus provocate ad
adhserendum Antichristo, quem Christum
esse dicetis. Ascendant, accedant omnes
viri bellatores, applicando se exercitui An-
tichristi. Concidite aratra vestra in gla- 10
dios, et ligones vestros, quibus foditur
terra, in lanceas : id est, aliis negotiis in-
termissis,instrumenta agriculturse in arma
convertite, ut sitis contra Christianos mu-
niti. Infirmus dicat, Quia ego fortis sum,
id est, nemo sit excusatus, sed etiam qui
videntur ad bellandum inepti, animentur
ad prselium.

Erumpite de habitaculis vestris,e£ veni- 11
te, omnes gentes, de circuitu, id est, undi-
que ad Antichristum confluite. Ibi, id est

ENARRATIO IN CAP. III JOELIS. — ART. V

359

II Thess.n,
8.

Js. xi, 4.

Joann. v,

28.

/Ipoe.xxu,
12.

Maith. «ii,
39.

y«rf* i4,io.

/s. iii, 14.

in loco collectionis excrcitus Antichristi, A
occumbere, id est cadere, faciet Dominus
robuslos tuos, o impia turba, id esl, Anti-
christum cum quibusdam dc potentibus
suis occidet, quemadmodum dicit Apo-
stolus : Quem Dominus Jesus interficiet
spiritu oris sui, et destruet illustratione
adventus sui. Et Isaias : Spiritu, inquil,
labiorum suorum interficiet impium. Con-
surgant, id est,resurgant a morte, etascen-
dant gentes de monumentis in vallem Jo-
saphat, id est in locum illum, et ad loca
in gyrum vicina. Veniet enim hora, in qua L5
omues qui in monumentis sunt, audient
vocem ejus. Quia ibi, non in ipsa valle,
sed supra in aere, sedebo, ut judicem om-
nes gentes in circuitu,(\ando singulis quod
merentur, et bonis et malis, juxta illud in
Apocalypsi : Ecce venio cito, et merces
mea mecum est, dare unicuique secundum
opera sua.

Gonsequenter loquitur Dominus angelis
sanctis. Mittite falces, id est, homines per
modum frugum de terra colligite, ad ju-
diciumque portate ; quoniam maturavit C
messis, id est, genus humanum ad finem
ac maturitatem devenit, ita quod hora re-
munerationis jam instat, et tempus est
ut electi congregentur in aream patrise,
reprobi vero in horrea tartari. Unde ait
Salvator : Messis est consummatio saeculi,
messores vero sunt angeli. Venife mecum,
et descendite a ccelo super vallem Josaphat,
o angeli universique Sancti : qui tunc cum
Christo descendent, visibiliterque parebunt
ad reverentiam Judicis, et terrorem accu-
sationemque rebellium. Propter quod scri- D
ptum est in Judae Canonica : Ecce venit
Dominus in sanctis millibus suis facere
judicium, et arguere omnes impios de
omnibus operibus impietatis ipsorum. Et
Isaias : Dominus, ait, ad judicium veniet
cum senioribus populi sui et principibus
ejus. Quia plenum est torcular, id est, vi-
nea Ecclesiae seu ipsa Ecclesia, quge vinea
nuncupatur,ad maturitatem devenit : sicut
de messe praedictum est, quia per utrum-
que idem insinuatur. Exuberant torcula-

ria, id est, corda hominum sunt impleta,
ita quod ultra tempus promerendi nequa-
quam habcbunt. Dicit autem Glossa, quod
per messem maluram et torcularia redun-
dantia, consummatio peccatorum et finis
saeculi designatur. Propter quod subditur :
quia multiplicata est malitia eorum, id
est, in tantum creverunt eorum peccata,
quod ultra toleranda non sunt, sed proti-
nus punienda. Unde in Genesi, Sodoma et Gm.xvm,
Gomorrha tunc deletae narrantur, quando 2°'2,i3; x'x'
impleta fuit eorum malitia;et unumquem-
que tunc damnat Deus, quum mensuram
pravitatis suae impleverit. Hinc namque in
Jeremia habetur : Non poterat vos Domi- jer. xlw,
nus ultra portare, propter malitiam stu- 22'
diorum vestrorum.

Populi , populi ,id est,o populi universi, 14
convenite in valle concisionis, id est in
loco judicii, in valle damnationis ac sepa-
rationis, in valle Josaphat jam praefata, ubi
Dominus concidet cervices peccatorum. Si- Ps. cxxvm,
quidem ubi nostra translatio habet, In val- '
le concisionis, Septuaginta et Theodolion
transtulerunt, In valle judicii. Quia juxta
est dies Domini, id est tempus justae vin-
dictae seu remunerationis divinae, in valle
concisionis jam dicta. Sol et luna obtene- 15
brati sunt, id est, ante diem judicii obte-
nebrabuntur. Quod quadrupliciter potest
intelligi : Primo, quod Christo cum Sanctis
descendente, amplioris claritatis lumine
offuscabuntur, quum corpus Christi sit
incomparabiliter splendidius sole luna-
que. Sic enim et stellae offuscantur in die,
sole purius radiante. Secundo, quod quan-
tum ad apparentiam sic continget, densis
nubibus interpositis. Tertio, quia homini-
bus in maxima afflictione constitutis, om-
nia videbuntur teterrima et nociva Quarto,
quia ut aliqui magni expositores affir-
mant, nihil prohibet dicere, quod sol et
luna tunc ad horam veraciter in se obscu-
rabuntur ad ampliorem impiorum terro-
rem, statimque claritate perfundentur ma-
jori. Et stella? retraxerunt splendorem
suum, id est, obtenebrabuntur per modum
de sole et luna praetactum.

300

ENARRATIO IN CAP. III JOF.LIS. — ART. V

Apoc. 1, 16;
xix, 15.

Matth.xxv,
34.

Rom. vm,
35.
Ps. xvn, 2.

PS.LXXXIII,

8.
Eebr. xn,

22.

Ps. LXXXVI,

Ps. XIV, 1.

Apoc. xxi,

23, 27.

.Ps.xviii.H.

ift Dominus de Sion rugiet, id est, per
modum leonis horribiliter damnandis lo-
quetur, ila ut dicat Joannes in Apocalypsi :
Ex ore ejus exibat gladius ex utraque par-
te acutus.Ipse nempe est leo de tribu Juda.
Et de Jerusalem dabit vocem suam : quod
accipi potest de voce illa dulcissima, Veni-
te, benedicti Patris mei. Rugiet namque a I
impcenitentes et reprobos, loquetur vero
bonis et rectis corde. Et movebuntur coeli
et terra ; et Dominus spes populi sui, id
est, electis tunc dabit vel conservabit ple-
nam in ipso fiduciam, nec frustrati tunc
erunt spe sua, et fortitudo filiorum Israel
erit, confirmando et stabiliendo immobili-
ter atque feliciter corda praedestinatorum
in se, ita ut dicant : Quis nos separabit a
caritate Dei? et, Diligam te, Domine, forti-
tudo mea.

Et scietis, o praedestinati universi, qui
per Israel intelliguntur, quia ego sum Do-
minus Deus vester, id est summum bo-
num vestrum, amator, provisor, salvator,
habitans in Sion ccelesti, id est in patria
beatificae visionis, de qua dicitur in Psal-
mo : Videbitur Deus deorum in Sion; et ad
Hebrseos : Accessistis ad montem Sion, et
civitatem Dei viventis Jerusalem ccele-
stem, et multorum miilium angelorum fre-
quentiam. Cui et dicimus : Sicut laetantium
omnium habitatio est in te. In monte san-
cto meo, «I est ccelestis regni palatio. De
quo in Psalmo cantamus : Domine, quis
habitabit in tabernaculo tuo, aut quis re-
quiescet in monte sancto tuo? Eterit Jeru-
salem illa ccelestis, Ecclesia triumphans,
ex angelis atque hominibus constans, san-
cta, id est ab omni macula culpae penitus
libera. De qua in Apocalypsi dicitur :
Civitas non eget sole neque luna; et non
intrabit in illam aliquid coinquinatum. Et
alieni non transibunt per eam amplius, id
est daemones et peccata, de quibus ora-
mus : Ab alienis parce servo tuo. Vel ho-
mines reprobi ultra locum non habebunt
in praedestinatis hominibus glorificatis,
quemadmodum olim, quando versabantur
in via ac militanti Ecclesia. Unde in Isaia

A habetur : Induere vestimentis gloriae tuae, h. lm, i.
Jerusalem civitas Sancti, quia non adjiciet
ultra ut pertranseat per te incircumcisus
et immundus. Nunc enim reprobi miscen-
tur electis, tunc vero incopulabiliter sepa- Mattkxxv,
rabuntur. 32-

Et erit in die illa, videlicet in die aeter- 18
nitatis in patria : Stillabunt montes dulce-
dinem, id est, majores Sancti in patria
omni Spiritus Sancti suavitate exubera-
bunt,eruntque exsultationes Dei in gutture Ps.cxux,*.
eorum; et colles, id est Sancti minores,

B fiuent lacte purissimae voluptatis. Solent
enim Prophetae per corporalia quaedam,
spiritualcs aeternae beatitudinis opulentias
enarrare : quod etiam in novo agitur Te-
stamento,quemadmodum Christus ait apud
Lucam : Ego dispono vobis regnum, ut luc.xx»,
edatis et bibatis super mensam meam. Et 29, 30-
per omnes rivos Juda ibunt aqute : id est,
flumen Spiritus Sancti incessanter irriga-
bit, vel potius in data irrigatione conserva-
bit, rivos gloriae confitentium Deo in patria
confessione laudis perpetuae. Inebriabun- ps. xxxv,o.

C tur enim ab ubertate domus Dei, et in sae- Ps.lxxxm,
cula saeculorum laudabunt eum. Et fons 3-
de domo Domini egredietur, id est de in-
tellectuali superbenedictae Trinitatis ccelo :
de quo fonte fertur in Psalmo, Quoniam ps.xxx\,
apud te est fons vitae; et irrigabit torren- 10-
tem spinarum, id est corda Sanctorum,
quae spinis tribulationum in hoc mundo
confixa fuerunt, et per modum spinarum
siccata a carnalis voluptatis humore, imo
aliquando in hoc mundo spinis vitiorum
fuerunt confossa.

D sEgyptus in desolationem erit, et Idu- \q
mxa in desertum perditionis : id est, gen-
tes istae, per quas aliae reprobae nationes
dantur intelligi, in die judicii perpetua de-
solatione plectentur, deserenturque a Deo,
et in infernale chaos incident ;pro eo quod
inique egerint in filios Juda, per quos
intelliguntur omnes Deo veraciter confi-
tentes, et effuderinl sanguinem servorum
Dei innocentem in terra sua, id est in
.Egypto et Idumaea, imo ubique terrarum.
Et Juda;a in asternum habitabitur. Per 20

ENARRATIO IN CAP. III JOELIS. — ART. V 361

Judaeam, quse interpretatur confessio, de- A sestimabant se juste fudisse (vel vitam

signatur hoc loco patria ccelestis, in qua bonorum, quam perversi reputabant in-

est incessabilis confessio laudis divinse. De utilem), demonstrabo mundum fuisse, et

qua Judsea et confessione loquitur Isaias : sine causa justa effusum. Vitam quoque

/».li, ii. Venient in Sion laudantes, et Isetitia sem- illorum puram fuisse ostendam, impios

piterna super capita ipsorum. Quemadmo- condemnando, sanguinem sanctorum ulci-

dum enim aliqui sunt Judsei secundum scendo, bonos glorificando. Quod videntes

carnem, qui non sunt veri Judsei, juxta reprobi, dicent : Nos insensati, vilam il- Sap.i,*,s.

Apoc. 111,9. illud Apocalypsis, Dicunt se Judaeos csse, lorum aestimabamus insaniam, et finem

et non sunt; sic ista terrena Judsea, respe- sine honore : quomodo ergo computati

ctu coelestis Judaeae, nomen Judaese ne- sunt inter filios Dei, et inter Sanctos sors

quaquam meretur. Frequenter quoque in illorum est? Denique in igne conflagratio-

Scripturis utriusque Testamenti attenditur B nis, multi justorum tunc reperiendi, mun-

significatio penes rei proprietatem,seu no- dabuntur a venialibus culpis,vel a mortali-

minis interpretationem,magis quam quoad bus per contritionem deletis, quantum ad

rem ipsam, hoc est quantum ad id a quo culpam. Et Dominus commorabitur in

nomen imponitur, non quantum ad id cui Sion ccelesti seu triumphanti Ecclesia,

nomen imponitur, quemadmodum Petrus prout dictum est plenius. Deus enim, qui

iPetr. v, ait in sua epistola : Salutat vos Ecclesia quum sit infinitus, omnia implet et adest jer. xxm,

quse est in Babylone collecta : ubi per Ba- ubique, ibi esse et habitare asseritur, ubi u-

bylonem intelligitur Roma, illo in tempore clarius cernitur, et evidentius gratiosius-

confusionibus plena, imperante Nerone. que operatur : quod est in coelesti Sion,

Babylon autem interpretatur confusio. Si- ubi videtur facie ad faciem. De hac etenim icor.xm,

mili modo nunc per Judseam significatur Sion ad litteram scriptum est in Isaia : 12"

patria Beatorum, cujus quaedam obscura G Erubescet luiia, et confundetur sol, quum /s.xxiv,n.

figura erat terrena Judaea. Denique, quod regnaverit Dominus exercituum in mon-

terrena Judaea non habitabitur in aeter- te Sion.

num, certum est, praesertim quum apud Insuper quod dictum est, Stillabunt vers. is.

Isaiam populo Judaeorum, Synagogae seu montes dulcedinem, etc, spiritualiter in-

Jerusalem, Dominus pro finali retributione telligitur de sanctis Apostolis pro tempore

is. lx, 19. promittat : Non erit tibi sol amplius ad primitivae Ecclesiae, quando recepto Spiri-

lucendum per diem, nec splendor lunse tu Sancto, multiformem gratiam, consolati-

illuminabit te. Daniel quoque apertissime onem et sapientiam sibi infusam,fuderunt

.Da«.ix,26. ait, civitatem et sanctuarium fuisse dissi- in alios, tanquam optimi dispensatores ypetr.n,

panda propter Christi occisionem, et quod multiformis gratiae Dei. Colles quoque, id I0-

finis Judaeorum, vel civitatis seu templi, est inferiores discipuli, fluxerunt lacte, de

esset vastitas. Prseterea tota hsec terra, in D quo adstruit Paulus : Tanquam parvu- icor.m,

quam projecta est Adse posteritas, est via, lis in Christo lac vobis potum dedi, non l'"

peregrinatio et exsilium, non paradisus et escam. De quo iterum : Perfectorum, in- Hebr.v,u.

patria. In temporalibus quoque et carnali- quit, est solidus cibus. Hoc igitur lac, est

bus bonis beatitudo hominis non consistit. doctrina mediocris, imperfectorum capa-

Et Jerusalem illa ccelestis habitabitur in citati proportionata, quales fuerunt quibus

generatione et generationem, id est sine scripsit Apostolus : Non potui vobis loqui icor.m.i.

fine. Per quod significat coelestem felicita- quasi spiritualibus, sed quasi carnalibus.

tem nullo termino concludendam. Et per omnes rivosJuda, id est filios Ec-

21 Et mundabo sanguinem eorum, quem clesiae, ibunt aquce, id est gratiae Spiritus

non mundaveram, id est, sanguinem san- Sancti, de quibus dicit Salvator : Qui cre- Joann_ nij

ctorum innocenter effusum, quem impii dit in me, sicul dicil Scriptura, flumina 38-

362

ENARRATIO IN CAP. 111 JOELIS.

ART. V

de ventre ejus fluent aquse vivae ; et in
Apoc.xxi, Apocalypsi, Ego sitienti dabo de forite
aquso vitse gratis. De quibus utique aquis
is. iv, i. loquitur Isaias : Omnes sitientes, venite
ad aquas. Quod autem subjungitur,e2 fons
de domo Domini cgredietur, mystice de
Baptismo exponitur. Jmo quidam litterali-
ter inde exponunt, quamvis ordo textus
non consonet, quia Prophetse frequenter
transeunt de tempore uno ad aliud. Itaque
fons Baptismatis de domo Domini, id est a
primitiva Ecclesia egressus est, quando et
Petrus in die Pentecostes dixit compunctis
Act. ii, 38. Judaeis : Baptizetur unusquisque vestrum
in nomine Jesu Christi. De quo fonte scri-
ptum est apud Zachariam : In die illo erit
fons patens domui David et habitantibus
Jerusalem, in ablutionem peccatoris. Et
irrigabit torrenlem spinarum, id est, cor-

Zach. xili
1.

A da peccatorum spinis atque aculeis passio-
num ac vitiorum perfossa ac lscsa, gratia
sacramentali perfundet ac fecundabit, ut
oriantur in eis flores virtutum, et germina
operum meritoriorum.

Postremo, aliqui passus hujus capituli,
prsescrtim ab eo loco quo dictum est, Cla-
mate hoc in gentibus, a diversis satis di-
versimode explanantur : quarum expo-
sitionum multiformis varietas videbatur
mihi magis confundere atque obtundere
intellectum, quam illustrare. Idcirco hac

B una explanatione, qua3 textui consonan-
tior esse apparuit, sum contentus. Ad glo-
riam ejus quem in ccelesti Sion deside-
ramus per speciem contemplari : cui sit
omnis honor et gloria, quum ipse sit su-
per omnia Deus sublimis et benedictus.
Amen.

vcrs. 9.

ENARRATIO

IN AMOS PROPHETAM

PRO(EMIUM

AMOS iste, cujus nunc explanandus est liber, alius est ab Amos patre Isaise. n.\, 1.
Uterque tamen propheta fuit, sed vaticinia Amos patris Isaiae non sunt de-
scripta.

Porro, hic Amos rusticus fuit et pecorum pastor, oriundus de civitate Thecue,
distante sex millibus a sancta Bethlehem : ultra quam Thecue urbem, secundum Hie-
ronymum, non est nisi vastissima solitudo seu eremus, quee usque mare Rubrum,
Persarum quoque et iEthiopum ac Indorum terminos, dilatatur. Et quoniam tota terra
illa fruges non gignit, pastoribus plena est, ut terrae sterilitas pecorum multitudine
compensetur. Horum autem pastorum unus fuit hic Amos, qui non ad Juda et Jeru-
salem, sed ad decem tribus prophetat, secundum Hieronymum. Aliqua tamen tractat
de duabus tribubus, quemadmodum et de aliis aliquibus regnis. Prophetavit vero
eisdem temporibus quibus Isaias, Osee, Joel, Nahum, et Jonas, secundum Glossam : qui
etiam aliquantulum orsus est prophetare, antequam Isaias. Hunc sanctum Amos, Ama- cc Amos
sias sacerdos aureorum vitulorum in Bethel, frequenter plagis affecit ; tandemque y"',0etsev-
Ozias filius Amasise, per tempora hunc Prophetam transfixit, qui delatus semivivus
in propria, post aliquot dies dolore vulneris exspiravit, sepultusque est cum patri-
bus suis.

Postremo, Amos pater Isaise, nobilis regali ex prosapia fuit.

ENARRATIO

IN AMOS PROPHETAM

ARTICULUS PRIMUS

EXPOSITIO LITTKRALIS CAPITULI PRIMI \ VERBA AMOS, QUI FUIT IN PASTORALIBUS THECUE.

iR.EMITTIT autem Amos nunc eluci- A re praesumpsit in templo. Ad cujus cul- n par.

dandus prologum sive procemium, di- pam increpandam, ostendendam, ac pu- XXY'' lc-

1 cens:Verba Arnos, qui fuitinpastoralibus niendam, ipse Ozias non solum percussus ibid. 19.

Thecue, id est in locis praedictse solitudi- est lepra, sed etiam terrae motus factus

nis aptis ad greges pascendos. Pastoralia fuit in templo. De quo terrse motu in li-

itaque dicit loca vicina urbi Thecue, in bris Regum et Paralipomenon reticetur,

quibus nascuntur non segetes, sed pascua sed hoc loco et in Zacharia fit mentio in-

gregum. Quoe verba vidit, id est, intelle- de. Dicit enim Zacharias : Fugietis, sicut Zach.ws-,

ctualiter Deo illustrante cognovit : a qua fugistis a facie terrse motus in diebus Ozise 5'

i/ta/..x,o. visione Prophetae dicebantur Videntes. In- regis. Interdum autem dicitur Ozias usur-

Dan. s, i. telligentia enim est opus in visione. Et passe officium sacerdotale in thurificando

certum est, quod verba proprie non vi- ex animi elatione, interdum vero ex ni-
dentur visu exteriori atque carnali. Super B mio religionis affectu et zelo cultus divi-

Israel, id est decem tribus, quia pro ma- ni. Unde in prologo ait Glossa : Ozias rex

jori parte et principaliter verba ista ad quum Dei religionem sollicite semulare-

decem tribus pertinebant : non tamen om- tur, nimio religionis amore provocatus,

nia pertinebant ad eas, sicut patebit. In contra legis prseceptum, sacerdotale ol'1'i-

diebus Ozim regis Juda, et in diebus Je- cium prsesumere est conatus. Verum haec

roboam filii Joas regis Israel. Iste est duo stant simul. In hoc enim fuit super-

WReg.w, Ozias, alio nomine Azarias, pater Joathan bia, quod nec post exhoiiationem pontifi- \\ par.

i; ji Par. patrjs ^chaz : qui Ozias regnavit in Jeru- cis et commemorationem divinae iussionis, x*»1.18'19-

iVReg.w, salem quinquaginta duobus annis. Jero- quam proposuit pontifex regi Oziae, ces-

md xin boam ver0 isteJ est filius Joas filii Joa- savit a proposito cordis : et forte propter

13,10. chaz, filii Jehu, cui spoponderat Dominus regiam celsitudinem putavit se dignum

' quod filii ejus usque ad quartam generati- G ad thurificandum. ln hoc autem fuit amor

onem sederent in throno Israel. Haec autem quidam religionis et zelus Dei, quod hoc

Oseei, 4. plenius dicta sunt in expositione primi ipsum agere attentaverit, tanquam opus

capituli Osee. venerationis divinae, et ad augendum seu

Vidit autem Amos verba infra ponenda, magnificandum cultum divinum. Unde de

ante duos annos terrce motus, id est ante incredulis Juda^is dixit Apostolus, quod Rom. x,2.

duos annos antequam Ozias rex thurifica- gemulationem Dei habent, sed non secun-

368 ENARRATIO IN CAP. I AMOS. — ART. I

dum scientiam. Sic quoque et Gedeon ze- A sum ab arce scalee, cui videbatur innixus.

Judic.wi, lo quodam Dei, sed indiscreto, fecit sibi Idcirco Propheta non dicit : Dominus de

ephod sacerdotale, quod factum est sibi et Bethel, vel Dan, vel de Samaria rugiet :

domui suae in ruinain, ut scriptum est in quia in illis locis idololatriae deditis non

libro Judicum. habitavit, quum Salomon in Proverbiis

Gonsequenter ponitur narratio seu tra- dicat, Longe est Dominus ab impiis. Por- Prov. xv,

2 ctatus. Et dixit Amos ad populum decem ro, ut ait Glossa, et sumptum est ex com- 29'

tribuum. Ut enim annuntiaret fuec verba mento Hieronymi : Naturale est ut omnes

populo, revelata sunt ei. Dominus cle Sion qui volunt rem unam alteri comparare, ex

rugiet, et de Jerusalem dabit vocem suam. his rebus sumant comparationem quas

Haec verba in propria forma scripta sunt sunt experti, et in quibus sunt nutri-

SoeZm.ie. apud Joelem, atque in preecedentibus ex- ti : quemadmodum nauta adversarios suos
posita. Verumtamen alium sensum, etiam B comparat vento, damnum naufragio, tri-

quantum ad litteram, habent ibi, et alium stitiam tempestati, prosperitatem seu ju-

hic. Siquidem ibi dicta sunt pro die fi- cunditatem placidae aurae. Sic quoque in

nalis judicii, in quo Ghristus tanquam ore philosophorum semper versantur So-

Matih.xw, leo horrendam sententiam proferet contra crates, Plato, Aristoteles, Xenophon, Ze-

perversos,a loco in quo residebit,videlicet non, Theophrastus. Sic Amos pastor in

in aere circa montem Oliveti, et prope eremo vasta feris plena, iram seu commi-

Jerusalem. Nunc autem dicuntur de capti- nationem Dei,rugitui leonis assimilat. Erat

vitate decem tribuum Israel, ut sit sen- autem rusticanus. Unde et infra simili ar-

sus : Dominus de Sion, id est Deus om- tis suae utens exemplo, disseruit : Dominus Amosn,\z.

nipotens, qui commoratur in templo suo stridebit super vos, sicut stridet plaustrum

sito in monte Sion, rugiet de hoc habita- onustum fceno.

ps. x, 5. tionis SU33 loco. Dominus enim in templo C Et luxerunt speciosa pastorum : id est,

suo sancto, terribiliter quasi leo loquetur comminatione Dei prsefata impleta, plana

contra decem tribus. Et de Jerusalem ci- loca camporum, viridia loca pratorum,

vitate sancta, in qua fuit cultus ejus, et agri herbis fructibusque ornati, in quibus

populus fidelis, in quo habitavit per gra- pastores pecora aluerunt, desolata sunt at-

tiam, dabit vocem suam, id est propheti- que vastata, quando videlicet hostes prse-

cam praenuntiationem seu comminationem dicti terram decem tribuum destruxerunt.

de decem tribuum captivitate ab Assyriis Quemadmodum enim loca ista metaphori-

facta. ce ridere dicuntur,dum speciosis fructibus

Haec autem dicuntur, vel quia per Pro- seu floribus adornantur, sic lugent, quan-

phetas qui erant in Jerusalem, Deus prse- do his privata, in sterilitatem quamdam

dixit hanc captivitatem ; vel quia Deus, seu ariditatem rediguntur. Et exsiccatus
qui ubique est, dicitur specialiter de Sion D est vertex Carmeli. Duo sunt montes, qui

ps. lxxiii, loqui, quemadmodum ibi specialiter se apud Greecos atque Latinos Carmeli, apud

2; i.xxv, 3; esse cj habitare asseruit (unde in libro Hebraeos autem Chermel, vocantur. Unus,

xcvm, 2. v '

miieg.ix, Regum frequenter legitur, quod Jerusalem in quo habitavit Nabal maritus Abigail ; \jteg.\w,

3; xi, 30; ii elegit, ut poneret nomen suum in ea, et alter, in quo oravit, pluviamque impetra- f'm' R

vii, 16, etc! quod templum sibi sanctificavit, ut ha- vit Elias. Vertices itaque, id est superiora *vm,4i-45.

bitaret in eo) ; vel quia, ut aliqui dicunt, horum montium loca, per sterilitatem ex-

in visione imaginaria ipsi Amos ostensa, siccata sunt vel vastata. Vel per speciosa

videbatur sibi quod vox Dei ad ipsum de pastorum intelliguntur potentes ac divites,

illo loco procederet, quemadmodum Jacob vel, secundum aliquos, universi habitato-

patriarchae in Bethel apparuit in visione res regni decem tribuum ; per verticem

n-19. ' imaginaria quod Deus loqueretur ad ip- vero Carmeli, rex Israel, puta Osee ulti-

ENARRATIO IN OAP. t AMOS. — ART. I 369

mus rex Israel ab Assyriis interfeetus : A peccali, sit remissibile ; non autem, si

tuncque omnis populus ejus luxit. quater. Ad quod allegari posset illud in

3 Hcec dicit Dominus : Super tribus scc- Iibro Job : Ecce haec operatur Deus tribus Jobxxxm,

leribus Damasci, et super quatuor non vicibus per singulos.

convertam eum. Verba ista intricata sunt Sed quomodo intelligenda sunt haec,

valde, et quantum ex commentis quae vidi quum Dominus per Ezechielem dicat, Qnia Eseek.

colligere possum, iste est sensus : Super quacumque hora peccator ingemiscit, om- *

tribus sceleribus, id est de tribus pecca- nium iniquitatum ejus non recordabor ?

tis Damasci, id est regni Syriae, quae per Constat quoque quod Jephthe et Manasses aebr.xi,

Damascum notatur, quia Damascus erat inter electos sint,quorum alter latrociniis, ' L, f!T'

' X X A A A 1 1 1 , 1 ^ ~

2«. vn, 8. metropolis Syriae, juxta illud Isaiae, Gaput alter idololatriis, diu ac frequentissime 16;/ikK&xi,

Syrise Damascus ; et super quatuor, id est deservivit. Nabuchodonosor insuper re- x^iets7q.

de praedictis peccatis quarto reiteratis,non B gem, post varia crimina saepissime repe-

convertam eum, id est, ei non parcam, tita, Daniel ad poenitentiam provocavit. Et Dan.iy,u.

dando pcenitentiae gratiam, vel a debitis sicut Salomon ait in Ecclesiaste, In quo- Eccie.xij.

punitionibus liberationem. Tanquam di- cumque loco ceciderit lignum, ibi erit. Ex

cat, secundum Hieronymum : Si semel quo constat, quemlibet posse misericor-

esset populum mcum Israel persecutus, diam consequi durante vita praesenti, ita

aut secundo, darem veniam ; nunc vero, quod in morte dumtaxat est terminus me-

quoniam tertio et quarto crudelis fuit in ritorum. — Praedicta denique videntur

eum, non parcam. Quod Glossa apertius propinquare haeresi Novatianorum, pceni-

exprimit, dicens in speciali : Si Hazael rex tentiam lapsis negantium.

Syriae et populus ejus semel et bis tan- Et respondendum, quod Deus interdum

tummodo populum meum esset persecu- punit peccata sine dilatione,antequam ite-

tus, forsitan parcerem eis. Sed quia diu C rentur ; interdum exspectat vel magis vel

exspectavi eorum poenitentiam, et ipsi minus, secundum incomprehensibilem suae

econtra mea longanimitate abusi, tertio et voluntatis libertatem ac aequitatem, vel

quarto populum Israel afflixerunt, plagis etiam pietatem. In Syris autem et ceteris

corripiam delinquentes. — Ex quo appa- gentibus quae sequuntur, placuit sibi in

ret, quod iste sit sensus : Si tribus vici- quarto peccato ulcisci. Peccatum autem

bus tantum, videlicet semel et bis, prsedi- irremissibile dicitur dupliciter : primo,

ctum malum fecissent, remissibile esset ; quia nequaquam dimittitur, ut est finalis

sed quoniam tertio et quarto hoc fecerunt, impcenitentia;secundo, quoniam difficulter

id est, peccato ter iterato quartum simile ignoscitur, quemadmodum ait Salvator :

adjecerunt, quatuor vicibus tribulando Is- Qui blasphemaverit in Spiritum Sanctum, M«re. m,

raelem, non ignoscam. Huic sensui con- non habebit remissionem in aeternum. Hsec

cordat illud in prologo : Quoniam Amos D autem difficultas, est ex parte peccati, ra-

propheta ait, Super tribus sceleribus, et tione suae enormitatis ; vel peccantis, quia

•convcrtam super quatuor non transferam * eum, ter- seepe eadem vitia repetendo, divina mi-

tio peccatorum indulgentiam Deum dare seratione se indignum constituit : non au-

posse significat, quem quarto eadem pec- tem ex parte Dei, cujus potentia atque

cata facientibus, nec poenitentiam, nec in- clementia prorsus infinita consistit. Sic

dulgentiam daturum enuntiat. Hoc idem ergo nunc loquitur Dominus. Quod si He-

insinuat Glossa in morali horum verbo- brsei vellent asserere, quod idem genus

rum expositione, prout in sequenti arti- peccati, quarto reiteratum ab eodem, nul-

culo patebit. Unde et Lyra hoc loco re- lo modo sit remissibile, errarent, sicut in

fert esse opinionem Hebraeorum, quod si multis aliis errant.

peccaverit homo bis vel ter eodem genere Praeterea, causa punitionis Syriae subdi-

T. 10. 24

29.

370

ENARRATIO IN CAP. I AMOS. — ART. I

tur. Eo quod Irituraverit, id est, contri-
verit atque occiderit, in plaustris ferreis,
id est per instrumenta quaedam ferreos
dentes habentia, Galaad, id est populum
Israel habilantem trans Jordanem, in re-

Josuewu, gione vel civitate nomine Galaad, quse ces-

,,G- sit medise tribui Manasse. Galaad autem

est nomen regionis illius, et etiam civita-
tis. Recteque dicitur, Trituraverit. Quem-
admodum enim praedictis instrumentis,seu
rotis subter ferratis atque dentatis, excu-
tiuntur in Palaestina frumenta in horreis,
sic ut et stipula quasi in paleam rediga-
tur, deturque jumentis in escam propter
fceni defectum ; sic Hazael et Syri per
iustrumenta hujusmodi crudeliter contri-
verunt Galaaditas, juxta illud quarti libri

ivneg. xui, Regum : Non sunt derelicti Joachaz regi
Israel de populo suo, nisi quinquaginta
equites, et decem currus, et decem millia
peditum : interfecerat enim eos rex Sy-
riae, et redegerat quasi pulverem in tritura
areae.

Quseritur, cur comminatio Dei primo
contra Damascum dirigitur. Ad hoc multi
respondent, quod ideo quoniam tempore
quo Amos prophetavit, Hazael graviter ur-
gebat decem tribus.Sed objici potest,quod
Amos prophetavit sub Jeroboam et Ozia,
ante quos Hazael diu mortuus fuit : quia
ut quarto Regum describitur, Joas rex Is-

ibid. 25. rael pater praedicti Jeroboam, puguavit
contra Renadad filium Hazaelis, tribusque
vicibus superavit eum, quemadmodum Eli-

/6irf.ii-i9. seus moriens praenuntiavit, quando vide-
licet praecepit Joas regi ut jaculo percu-
teret terram. Et palam est, quod Hazael
ibid. 13. tunc mortuus fuit. Jeroboam vero praefa-
tus successit Joas patri suo in regnum.
Potest ergo aliter dici, videlicet quod tem-
pore Amos adhuc persecutio Hazaelis et
filii ejus erat magis in recordatione, quia
non diu praecessit,quam persecutiones ali-
orum in filios Israel, quae infra ponentur,
et forte factae fuerunt vivente ipso Amos,
quamvis nondum prophetante. Patet quo-
que ex dictis, quod plaustra non sumun-
tur hoc loco pro curribus : propter quod

A Septuaginta pro plaustris posuerunt fer-
reas serras.

Deinde subjungitur Syrorum punitio.Zft 4
mittam ignem, id est gravem punitionem,
irrevocabilem iram, seu captivitatem, in
domum Hazael, id est in ejus progeniem ;
et devorabit domos Benadad , id est po-
steros vel etiam habitacula filii Hazaelis,
qui dictus est Renadad.Dicit autem Glossa,
quod pater Hazaelis vocatus est Renadab,
b habens ultimam litteram. Filius vero
ipsius vocatus est Benadad, per d in fine :

B a quo, secundum Hieronymum, posterio-
res reges Syriae appellati sunt Benadad,
quemadmodum reges.Egypti a primo Pha-
raone dicti sunt Pharaones, et Caesares a
Caesare. Sed hoc inlelligendum est de ge-
nerali nomine. Habuerunt enim specialia
nomina successores praedicti Benadad et
Pharaonis ac Caesaris. Unde quarto Regum
legitur Josias occurrisse Pharaoni Nechao. iv Reg.
Et conteram vectem Damasci, id est, per xxul' 29,
manum regis Assyriorum, destruam portas
et clausuras, omnemque fortitudinem Da-

C masci ac Syriae ; et disperdam habitatores
de campo idoli, id est de Damasco in pla-
no sita, idolisque repleta; et tenentem sce-
ptrum, id est, regem Damasci disperdam,
de domo voluptatis et luxuriae, id est de
palatio suo, seu oppido Damasceno, loco
deliciosissimo, in quo et ipse et alii vitiis
carnis servierunt ; et transferetur populus
St/ria3 Cyrenen, id est, captivus ducetur
in Cyrenen, quae est in ultimis finibus
.Egypti, dicit Dominus.
Hoc totum impletum est tempore Achaz,

D ad cujus instantiam Salmanasar* rex As- *Thegiath-
syriorum venit atque vastavit Damascum, flfd^.l9
et Rasin regem ejus occidit,populum quo-
que ipsius transtulit Cyrenen, prout quarto
Reguni recitatur. Unde et in Isaia habe-
tur : Auferetur fortitudo Damasci coram is. vm, i.
rege Assyriorum. Per Moysen demum et
Jeremiam Dominus perhibet, se visitatu- Exod.xx,
rum peccata patrum in tertiam et quar- 5jThren v-
tam generationem. Quod Hieronymus ita
hoc loco interpretatur : quod Deus magni-
tudine suae clementiae praestolatur pceni-

ENARRATIO IN CAP. I AMOS. — ART. 1 371

tentiam pereuntium, et quod in prima A cerunt Chaldaei, quemadmodum Isaias, Je- /*. xi.n;

generatione non vindicat, differt usque ad remias et Ezechiel praedixerunt. Quinque "^"'"'^

tertiam et quartam progeniem. autem principales civitates Philistiim sunt, 15-17.

Consequenter subduntur debitae puniti- Gaza, Azotus, Ascalon et Accaron, quae Weg.\i,n.

ones Philistinorum, propler injurias po- modo expressae sunt, et Geth quae hic non

pulo Israel ab illis illatas. Jltec dicit Do- explicatur.

minus : Super Iribus scelcribus Gazce, quae Hcec clicit Dominus : Super tribus scc- 9

fuit una de quinque regalibus civitatibus leribus Tyri, et super quatuor non convcr-

Philistinorum, et super guatuor non con- tam eum. Exponenda sunt haec ut supra

vertam eum. Exponenda sunt verba haec de Damasco, ut sit sensus : Quoniam Tyrii

sicut jam exposita sunt verba paulo ante molesti fuerunt filiis Israel, et persecuti

inducta. Est enim sensus : Si habitatores sunt eos tertia vice et quarta, ideo de-
Gazae semel vel bis praecise persecuti fuis- B struentur. Eo quod concluserint captivi-

sent filios Israel, forsitan parcerem ; nunc tatemperfectam, id est, filios Israel a se

vero quoniam tcrtio et quarto hoc fecerunt, captos et plene vastatos vendiderunt, et

non convertam eos ad me. Eo quod trans- claudi ac detineri fecerunt, in Idwmcea,

tulerint captivitatem perfectam, id est, quoniam Idumaeis venundabant eos; etnon

partem populi Judaeorum ac Israel quam sint recordali Tyrii tam crudeliter agen-

ceperunt, vendiderunt, ut concluderent, id tes, fcederis fratrum, id est pacti frater-

est, claudi ac detineri eam facerent in nitatis et amicitiee, quod olim fuit inter

Idumcea, cujus habitatores fuerunt popu- Hiram regem Tyri, et David ac Salomo- \\Reg. v,

lo Hebraeorum frequenter valde molesti. nem : inter quos jugis pax fuit et amicitia \l\ j**8'

Dum enim Assyrii vastarent decem tribus, magna, quemadmodum secundo ac tertio

et Chaldaei duas, Philistaei captivaverunt Regum plenius scribitur. Porro, homines
de Israel et de Juda quos poterant, eosque C in Scripturis dicuntur fratres quatuor mo-

Jdumaeis vendebant. Et mittam ignem in dis : natura, ut Cain et Abel ; cognatione, Gen.iv, 2.

murum Gazce, et devorabit cedes ejus, id ut Joab et Amasa; gente, ut omnes Judsei \\Reg. xx,

est habitacula Gazae, quam combusserunt fratres vocantur ; amicitia, ut Hiram et 9;„ „

n \\\Reg. ix,

Chaldaei. Assyrii quoque ignem tribulati- Salomon. Unde quum viginti oppida, quae 13.

onis et persecutionis intulerunt Gazae, et contulit Salomon Hiram, ipsi Hiram non

urbibus quae subduntur. Et disperdam ha- placuissent : Haeccine, inquit, sunt civita- ibidem.

bitatorem de Azoto : quae fuit urbs alia tes quas dedisti mihi, frater? Erant enim

principalis sive metropolis in Philistaea ; graminibus plenae, ut Glossa hic refert. Et 10

et tenentem sceptrum, id est, regem Pa- mittam ignem in murum Tyri, et devora-

laestinorum seu regiam potestatem disper- bit cedes ejus. Hoc impletum fuit, quando

dam, de Ascalone, id est alia urbe metro- Nabuchodonosor Tyrum destruxit. Pauca
poli Palaestinae seu terrae Philistinorum. Et D tamen invenit in ea, quoniam negotiatores

forte sedes regni fuit interdum in Asca- civesque Tyri per naves fugerunt versus

lone, quae secundum Glossam antiquitus Carthaginem. Propter quod Dominus ait

vocabatur Philistiim. Unde tota regio post ad Ezechielem : Fili hominis, rex Babylo- Exech.

appellata est Philistaea, et habitatores ejus nis servire fecit exercitum suum servitute XXIX' ,8-

Philistiim. Et convertam manum meam, magna adversus Tyrum, et merces non est

id est potentiam, super Accaron urbem reddita ei. Isaias quoque et Jeremias de h. um;

Philistinorum metropolim, dando eam in Tyri destructione vaticinati sunt plurima. ^,,"*"
manus Chaldaeorum vel Assyriorum ; et Hcec dicit Dominus Deus : Super tribus 11

peribunt reliquice Philistinorum, dicit Do- sceleribus Edom, id est Idumaeorum, qui

minus Deus, id est ceterae urbes et vici ac nati sunt de Esau : qui aliis nominibus di- „

incolae. Totum enim regnum illud deje- ctus est Edom, id est rufus vel sangui- 30, 25.

372

ENARRATIO IN CAP. I AMOS.

ART. I

Gen. xxvn,
41; xxvm,5.

Ibid. xxv,
23.

Num. xx,
18-21.

Ge».xix,38.

neus; et Seir, id est pilosus seu hispidus; A

et supcr qxiatuor non convertam eum : id
est, quoniam tertio et quarto persecuti
sunt populum meum Israel, non eis igno-
scam, sed graviter puniam. Eo quocl perse-
cutus sit in gladio fratrem suum : id est,
quemadmodum Esau persecutus est Jacob,
ita ut fugeret Jacob in Mesopotamiam, sic
populus Idumaeorum persecutus est in gla-
dio populum Judaeorum de Jacob exortum;
et violaverit misericordiam ejus, id est,
pietatem,ad quam naturali jure tenebatur,
non exhibuit fratri suo praefato. Quum B
enim duo populi isti ex duobus fratribus,
scilicet Esau et Jacob, processerint, debue-
runt sibi invicem omnem misericordiam
in omnibus exhibere; sed populus Idu-
maeorum ita non egit. Imo nec voluit filiis
Israel ascendentibus ex .Egypto iter prae-
bere per terram suam, sed dixit : Non
transibis per me, alioqui armatus occur-
ram tibi. Statimque cum infinita multitu-
dine exierunt rex Edom et populus ejus.
Propter quod declinavit Israel ab eo,quem-
admodum in Numerorum libro legitur. C
Et tenuerit ultra furorem suum, id est,
implacabili inveterataque ira exarsit in
populum Israel; et indignationem suam
contra Israel servaverit usque in finem,
id est usque ad captivitatem Judaeorum a
Chaldseis, seu decem tribuum ab Assyriis,
hoc est, quamdiu filii Israel manserunt in
terra promissionis. Mittam ignem in The-
man, et devorabit cedes Bosrce. Quidam
per Theman inlelligunt metropolim Idu-
maeee, et per Bosram aliam Idumaeae civi-
tatem. Hieronymus vero affirmat, quod D
Theman sit hic nomen regionis Idumaeo-
rum,et similiter Bosra, ita quod utrumque
eamdem significat terram.

Hcec dicit Dominus : Super tribus sce-
leribus filiorum Ammon, id est Ammoni-
tarum descendentium de semine Lot ex
filia sua juniori, et super quatuor, id est
propter eorum impietatem toties repeti-
tam, et in filios lsrael factam, non con-

vertam eum, id est populum Ammonita-
rum a suis peccatis et debitis poenis; eo
quod dissecuerit prcegnantes Galaad, id
est mulieres praegnantes Jabes Galaad, ne
parerent pueros possessuros terram Ga-
laad, quam Ammonitae laborabant acquire-
re. Ideo subditur : ad dilatandum termi-
num suum, id est terram seu fines patriae
suae. Optabant enim totam terram Galaad
suo addere atque subjicere regno. Hoc fuit
tempore Saul, quando Naas rex filiorum
Ammon impugnavit Galaad, et praegnan-
tes ejus divisit. Quumque(ut primo Begum
recolitur) habitatores Jabes Galaad man-i^.Xi,i,
dassent regi Ammon, Habe nos confcedera- 2-
tos; respondit, In hoc habebo vos fcede-
ratos, ut eruam omnium vestrum oculos
dexteros. Quoniam ergo Ammonitae ab illo
tempore et ante, usque ad tempus Amos
prophetae, manserunt in sua crudelitate et
injuriatione contra Israelitas, tradidit eos
Dominus in manus Chaldaeorum, sicut
subjungitur. Et succendam ignem in mu- \i
ro Rabba metropolis Ammonitarum, quae
in Deuteronomio et in secundo Begum Deut. m,
vocatur Babbath. Iarnis autem intelligitur ll; " Re9-
demolitio seu gravis punitio civitatis et
habitatorum ipsius. Et devorabit cedes ejus,
id est, habitacula destruet, in ululatu, id
est clamore exercitus destruentis hanc ur-
bem, vel in lamentatione et sono confuso
Ammonitarum cadentium gladio Chaldaeo-
rum, in die belli Chaldaeorum contra Am-
monitas, et in turbine, id est abundanti
calamitate Ammonitarum, quae fuit similis
tempestati, in die commotionis, qua ab
hostibus moti sunt, territi, interfecti, sive
translati. Et ibit Melchom, id est rex Am- 15
monitarum, qui per idolum quod coluit,
nomine Jlelchom, designatur, in captivi-
tatem, quia rex Chaldaeorum cepit eum,
ipse et principes ejus, id est sacerdotes seu
alii potentes ac nobiles, simul, id est, pa-
riter cum rege suo captivi ducentur, di-
cit Dominus. De hac re in aliis Prophetis
plenius legitur.

ENARRATIO IN CAP. I AMOS. — ART. II 373

ARTICULUS II

EXPOSITIO MORALIS EJUSDEM PRIMI CAPITULI.

1 ~XTERBA Amos,qui fuit in pastoralibus A Qui diligit me, diligetur a Patre meo, et Joann.™,

V Thccue. Amos interpretatur onustus, ego diligam eum, et ad eum veniemus, et 21,23'

sive avulsus; Thecue vero, clangens tuba. mansionem apud eum faciemus. Haec facit

Qui ergo onustus est, id est observantiis Deus quotidie. Sion interpretatur specula-

Matth.xx, divinorum praeceptorum subjectus, por- tio; Jerusalem autem, visio pacis. Ecclesia

P«.jcliii,22. tans pondus diei et aestus, qui mortificatur ergo contemplando divina dicitur Sion, et

pro Deo tota die, hic audit verba secreta a pacem habendo intusque cernendo, appel-

/«. l, s. Deo, ita ut dicat cum Isaia : Dominus Deus latur Jerusalem. Et luxerunt speciosa pa-

aperuit mihi aurem; ego autem non con- storum, id est decor et gloria eorum qui

tradico. Omnis enim sanctus instinctus, solo nomine sunt pastores (de quibus in

omnis inspiratio sancta, omnis considera- Isaia habetur : Tpsi pastores ignoraverunt /s.lvi, n,

tio bona, est interna quaedam Dei locu- intelligentiam; canes muti desolati sunt et 10'

llCor.in, tio, quia non sumus sufficientes cogitare B evanuerunt) : quia dum Christus per san-

aliquid ex nobis, quasi ex nobis. Talis ctos suos verosque pastores in Ecclesia

quoque, conversatur et est in pastoralibus loquitur, inutiles pastores confunduntur,

Thecue, id est in spiritualibus escis, in tristantur, et inanes esse noscuntur. Et

corporali opulentia Dei omnipotentis, per exsiccatus est vertex Carmeli, id est. mun-

Scripturas et sanctos praedicatores atque dana sapientia per inanem eloquentiam

doctores catholicos, quasi per tubam clan- decorata, sterilis facta est, quemadmodum

gentis et populum erudientis. Potestque dicit Apostolus : Stultam fecit Deus sapien- 1 Cor. 1,20.

Ps. xxn,i, dicere : Dominus regit me, et nihil mihi tiam hujus mundi.

2' deerit, in loco pascuae ibi me collocavit; Super tribus sceleribus Damasci, et su- 3

super aquam refectionis ediicavit me. Vel per quatuor non convertam eum. Primum

est in pastoralibus, id est locis seu con- peccatum, est motus passionum in appe-

gregationibus Ecclesia?, quae per modum G titu inferiori, vel cogitatio mala; secun-

tubae vocem suam exaltat, Deique verba dum, est consensus rationis ; tertium, ex-

enuntiat : in quibus utique locis fidelcs sccutio operis. Quae designantur per tres

verbis et exemplis bonorum prgelatorum mortuos a Christo resuscitatos : primum,

aluntur, sacramentalibus quoque gratiis per filiam Jairi archisynagogi, quam su- Marc.ts,

reficiuntur. scitavit in domo; secundum, per filium 22e< seq'

2 Dominus de Sion rugiet : id est, de viduae extra civitatem, quia consensus ra- Luc. vh, 1 1
Ecclesia per ora praedicantium terribiles tionis est extra et supra sensualitatem ; et sei-
comminationes effundet, dicendo illud in tertium, pcr Lazarum clausum, quoniam Joann.w,

£ucvi,24, Luca : Va3 vobis qui nunc ridetis; vae vo- opus malum tanquam lapis gravat et op- ietsev-

-°- bis divitibus; vae vobis qui saturati estis. primit praevaricantem. Quartum peccatum

Et de Jerusalem, id est de ^ hac ipsa Eccle- est, non pcenitere de malo. Super tribus

sia, dabit vocem suam, id est verba dulcis D autem sceleribus Deus frequenter conver-

consolationis ac magnae promissionis, di- tit, sed impcenitentem aeternaliter damnat.

joann.\w, cendo \ Vado parare vobis locum ; et, Ubi Talis namque quum in profundum pecca- Procivm,

2;"11-26- Cg0 Suni, illic et minister meus crit; et, torum venerit, contemnit, nec levat oculos 3-

!/'t

ENARRATIO IN CAP. I AMOS.

ART. II

Ps. I.XVIII,

tti.

Ps. x,2.

7s. xxvi, 1"

18.

/61V. 18.

Gen. iv, 8.

Philipp.m,
19.

l/oanrc. v.
21.

Mich. n, 1

sttos, ut adspiciat ccelum ; sed claudit su-
per euin puteus os suum.Unde et Christus
non legitttr quartum mortuum suscitasse,
quia per corporalem suscitationem, spiri-
tualis figurabatur. Damascus praeterea in-
terpretatur, bibens sanguinem. Sicque si-
gnificat subversores aliorum, qui vitam
spiritualem eorum quos fallunt, consu-
munt et ebibunt; qui praegnanles, id est
animas in bonis fecundas, triturant in
plaustris ferreis, id est, acutis versutiis,
minis, seu tribulationibus destruunt, aver-
tendo eas a Deo : propter quod dicuntur
pra?gnantes Galaad, id est transmigratio-
nis, quia recedunt a Deo, transmigrantes
in montem vanitatis sicut passer, quae an-
te hanc suam seductionem dicere poterant
illud Isaiae : A facie tua, Domine, concepi-
mus et quasi parturivimus. Quae autem
non seducuntur, addere possunt quod ibi
adjungitur : Et peperimus spiritum.

Mittit ergo Dominus ignem suae vindi-
cta?, in domum Hazael, id est eorum qui
alios ita subvertunt; qui devorat domos
Beaadad, id est congregationem consen-
tientium, sequentium, vel cooperantium
malo. Et conteram vectem Damasci, id est
forlitudinem praefatorum animas mandu-
cantium, seu sanguinem aliorum biben-
tium. Dicit autem Haymo, quod servus
Abrahae Damascus Eliezer, condidit urbem
Damascum in campo ubi occisus est Abel.
Et disperdam habitatores de campo idoli,
id est homines terrenos, in campo idoli, id
est in latitudine mundi, in quo idola va-
nitatis ac falsitatis coluntur : dum alii in
suis sophismatibus jugiter occupantur et
gloriantur, aliorum deus venter est, alio-
rum, aurum aut venus; alii cum stultis
vanisque cogitationibus quasi cum idolis
ludunt, non advertentes illud Joannis :
Custodite vos a simulacris ; et illud Mi-
chaeae, Vae vobis qui cogitatis inutile.

Insuper, per punitionem Tyri (quae inter-
pretatur angustia), figuratur eorum dam-
natio qui non ambulant in latitudine cari-

A tatis, nec dicere possunt cum Apostolo,

Cor nostrum dilatatum est; sed frigore ncor.vi,
invidentiae eonstringtintur.et privato amo- 1K
re sic coarctantur, quod non quaerunt nisi phitipP.u,
quae sua sunt, non communicantes proxi- 2I-
mis dona Dei sibi concessa. — Per pu- n
nilionem vero Edom (quae interpretatur
rubens vel sanguinea), figuratur damnatio
hominum sanguinolentorum, qui in operi-
bus carnis et sanguinis volutantur, rubent
et inflammantur : et maxime infidelis Sy-
nagoga, quae fratrem suum, id est primiti-

B vam Ecclesiam ex Judaismo conversam,
persecuta est usque ad sanguinem. De
quibus ait Christus in Isaia : Adspersus /».i.xui,3.
est sanguis eorum super vestimenta mea;
itemque in Evangelio : Ut veniat super Maith.
vos omnis sanguis justus qui effusus est XXI"' 3a-
super terram, etc. De talibus cantamus in
Psalmo : Viri sanguinum et dolosi non di- p».Uv,24.
midiabunt dies suos. Verum ut ait Aposto-
lus, Caro et sanguis regnum Dei non pos- icor. xv,
sidebunt. — Postremo, per punitionem °0-
filiorum Ammon (qui interpretatur popu-

C lus meus, vel populus mceroris), intelligi-
tur damnatio impiorum Christianorum.qui
sunt populus Dei per fidem, non per ca-
ritatem et opera, qui sine veste nuptiali
venire praesumunt ad militantis Ecclesiae
nuptias. Quos certum est inordinatis mce-
roribus affici : quoniam contristantur in
quibus contristandum non est, utpote pro-
pter praesentis vitae adversa; et non con-
tristantur in quibus tristandum est, sci-
licet propter sua et aliorum peccata, et
cetera animae nocumenta peccatum conse-

D quentia. Et praesertim contristari debemus
de hoc, quod Deum sanctum, pium ac li-
beralissimum, toties inhonoramus, benefi-
ciis ejus ingrati, et coram praesentia maje-
statis ejus intimorati.

Moralitatem autem hujus capituli per
singula verba, propter prolixitatem vitan-
dam, non prosequor, praesertim quum sen-
tentia moralitatis hujus saepe jam posi-
ta sit.

ENARRATIO IN CAP. II AMOS.

ART. III

37g

ARTICULUS III

ELUCIDATIO CAPITULI SECUNDI \ UJEG DICIT DOMINUS .' SUPER TRIRUS SCELERIRUS MOAB,

ET SUPER QUATUOR NON CONVERTAM EUM.

"UNC quinque regnorum culpam ac
poenam descripsit Propheta, videlicet
Syriffl, Philistiim, Tyri, klumseorum, et fi-
liorum Ammon. Consequenter in isto ca-
pitulo adhuc trium regnorum culpam pce-
namque describit, videlicet Moab, Juda, et
Israel.
1 Hcvc dicil Dominus : Super tribus sce-

leribus Moab, et super quatuor, id est pro-
pter peccata Moabitarum tertio et quarto
reiterata, non convertam eum ad me per
pcenitentiam, nec a debita punitione eos
eripiam, prasertim eo qaocl incenderit os-
sa regis Idumcecv usque ad cinerem. Re-
fert Hieronymus, quod secundum He-
WReg.m, brseos, defuncto illo rege Idumaeorum, qui
9' 26, 27, cum Joram rege Israel et Josaphat rege
Juda obsedit regem Moab, nec permisit re-
gem Moab effugere per eam partem quam
ipse obsedit, propter quod rex Moab com-
pulsus reverti in urbem, ascendit murum,
et filium suum obtulit deo suo : hoc ergo
rege Idumgeorum defuncto, recordati filii
Moab quid rex ille adhuc vivens fecerit
eis, ossa ipsius de monumento extracta
usque ad cineres combusserunt. Propter
quod iram Domini incurrerunt, eo quod
crudelitatem suam nec in morte voluerunt
finire. Denique secundum Glossam, Deus
comminatus est se vindicare contra Moa-
bitas scelus quod contra infidelem regem
fecerunt, ut demonstraret omnes animas
ab ipso creatas, ad suum pertinere impe-
rium. Quod si ita ulciscitur eos qui Deum
non cognoverunt, quomodo vindicabit suos
cultores? Pra?terea,quoniam Ammonita^ ac
Gen. xix, Moabitse descenderunt de semine Lot ne-
37, 38- potis Abraha>, cui Abraham beneficia mul-
ta impendit, debuerunt benevoli fuisse

A Judseis, sed econtra durissimi fuerunt ad
eos. Idcirco meruerunt puniri, sicut sub-
jungitur.

Et mittam ignem captivitatis et magnse 2
tribulationis, vel etiam combustionis, in
Moab,id est in Moabitas vel urbes eorum,
et devorabit cedes Carioth, id est habitacu-
la urbis sic dicta?, pertinentis ad provin-
ciam Moab ; et morietur in sonitu Moab, in
clangore tubce : id est, adversariis eorum
Assyriis sive Chalda?is contra eos concla-
mantibus et, tuba clangentibus, occidentur

B multi de Moabitis. Et disperdam judicem 3
cle medio ejus, id est judices in medio
Moab demorantes, et omnes principes ejus
interficiam cum eo, dicit Dominus, tra-
dendo eos manibus Chaldseorum. De hac
re multa scribuntur in Isaia, Jeremia quo- /«.xv.xvi;
que et Ezechiele. Unde Isaias ait : Ululabit JJT" JLV,I,;
Moab ad Moab; universus ululabit. An ve- /*. xv.,7.
ro hostes occiderunt universaliter omnes
principes Moab, vel tot quod alii qui man-
serunt superstites, pauci videbantur, non
est omnifarie certum.

C Hcec dicit Dominus : Super tribus sce- 4
leribus Juda, et super quatuor, id est de
peccatis duarum tribuum, imo et Levita-
rum, qui in regno Juda manserunt a tem- npn,-.xi.
pore separationis decem tribuum a domo ,3-
David : de horum ergo peccatis ter quater-
que repetitis non convertam eum, id est,
eis non parcam, nec gratiam verae conver-
sionis infundam instante captivitate Baby-
lonica; eo quod abjecerunt* legem Domini 'abjecerit
datam in monte Sinai per Moysen,^ man-
data ejus, quse erant triplicia, scilicet mo-

D ralia, caerimonialia, judicialia, non custo-

dierunt*pev obedientiam.Aliquando tamen 'eustodie-
ea servabant. Aliqui quoque a principio '""

370

ENARRATIO IN CAP. II AMOS.

ART. III

Exod.
xxxn, 6 ;
Num. xxv,
2, 3; Judic.
III, 7; x, 6.

IVReg.xw,

XXI, XXIII,
XXIV.

Sap. xin-
xv.

transgressi sunt ea. Unde per Jcremiam
/cr.n.ao. loquittir Dominus : A sseculo confregisti
jugum meum, rupisti vincula mea ; et di-
xisti, Non serviam. Deceperunt enim eos
idola sua, post qua' abierunt, id est, qua?
coluerunt, et quae colendo, a Deo vero re-
cesserunt, patres eorum, qui in deserto
adoraverunt vitulum aureum et Beelphe-
gor, in terra quoque promissionis Baalim
et Astaroth. Haec itaque aut similia idola,
deceperunt et posteros tempore Achaz,
Manassse et Amon, Joakim et Scdecise, id
est, ipsi per idololatriam sunt decepti, et
deceperunt se ipsos.Idola vero deceperunt
eos materialiter, seu occasionaliter. Inter-
dum tamen idola decipiunt homines indu-
ctive seu directe, in quantum dsemones
per ea loquuntur, et aliqua mira operan-
tur. Vel ipsse imaginessua alliciunt pul-
chritudine intuentes,sicut in libro Sapien-
tiae copiose ostenditur.

Et mittam ignem in Juda, id est in ur-
bes seu populum regni Juda, et devorabit
a>des Jerusalem : quando videlicet exerci-
tus Chaldseorum combussit seu demolitus
est terram et populum Juda, et Nabuzar-
dan princeps militise incendit templum et
civitatem Jerusalem. Hinc per Ezechielem
Dominus ait : Conflabo vos, et congregabo,
et succendam vos in igne furoris mei ; et
conflabimini in medio ejus,sicut conflatur
argentum in medio fornacis. Praeterea ad-
vertendum, quia (ut ait Hieronymus) prse-
dictis regnis non improperat Deus, quod
jtom.ii,a. legem scriptam transgressi sunt:non enim
md. 12. data est eis. Idcirco qui sine lege peccave-
runt, sine lege perierunt. Juda vero Deus
concessit legem, templum, sacerdotes Le-
viticos, caerimonias et mandata : ideo de
legis et prseceptorum transgressione ar-
guitur, et secundum legem damnatur.
6 Hcec dicit Dominus : Super tribus sce-

leribus Israel, et super quatuor non con-
vertam eum, id est, propter peccata decem
tribuum, tertio et quarto repetita, non
parcam eis, sed hostibus tradam ; pro eo
quod vendiderit argento justum, id est,
justos et simplices pro pecunia gentibus

iVBeg.\K\,
8, 9.

Ezech.xwi,

20-22.

A vendiderunl vicinis in servos. Vel sensus
est, quod justoriim causam atque judicium
subverterunt, munera accipiendo, sicut de
quibusdam cantatur in Psalmo : Usquequo Ps.l\%w,i.
judicatis iniquitatem,et facies peccatorum
sumitis? Et in Isaia : Omnes diligunt mu- is. i, 23.
nera,sequuntur retributiones, pupillo non
judicant, et causa viduse non ingreditur
ad eos. Et pauperem pro calceamentis, id
est, pauperes vendiderunt pro pretio vili,
et modice reputant homines Dei imagine
ac similitudine insignitos. In quo patct

B eorum injustitia, violentia, crudelitas, at-
que cupiditas.

Qui impii Israelitse conterunt super pul- 7
verem terra' capita pauperum, id est, pau-
peres pedibus suis conculcant, atque in
terram projectos pessumdant, et viam hu-
milium declinant, id est, cum humilibus
et parvis personis ire despiciunt, talesque
sibi obviantes abhorrent et vitant. Et fili-
us ac pater ejus ierunt ad puellam. Trans-
latio Septuaginta interpretum continet, Ad
eamdem puellam. Unde sensus est, quod

C socer polluit nurum, violando puellam suo
filio desponsatam ; vel crebro patres et
filii eisdem commixti sunt feminis : in
quo de incestu notantur. Cui simile est
quod ad Corinthios scribit Apostolus : Au- 1 Cor. v.i.
ditur inter vos fornicatio, et talis forni-
catio, qualis nec inter gentes, ita ut uxo-
rem patris sui quis habeat. Hsec prohibuit
Moyses in Levitico : Turpitudinem, inquit, l&>. xvm,
patns tui non discoopenes, et turpitudi- '
nem nurus tuae non revelabis. Ut viola-
rent, id est, inhonorarent, et quantum in

D ipsis erat, immundum ostenderent, nomen
sanctum meum, id est me ipsum. Quem-
admodum enim devoti Deum honorando,
ostendunt quod ipse sit sanctus, sublimis
et magnus, cui in sanctitate, timore ac
reverentia obsequuntur; sic impii Deum
inhonorando, quantum in ipsis est, Deum
ostendunt non sanctum, quia sic agunt
ac si mala Deo placerent, et alios ad Dei
inhonorationem inducunt. Propter quod
dicit Apostolus : Nomen Dei per vos bla- R0m. 11,24.
sphematur inter gentes. Et per Ezechie-

ENARRATIO IN CAP. II AMOS.

ART. III

377

Ezech.w,
39 ; xxxvi,

20-23.

* accubuc-
runt juxta
ornne alta-
re

Osee v, I .

Gen.xxxvn,

28; Exod.
xxxn, 6 ;
Matth.
xxin, 34 ;
Act. vn, 52,

Num. xxi,
24.

lem Dominus ait froquenter : Contamina-
stis nomen sanctum meum;et sanctificabo
nomen sanctum meum, quod per vos pol-
lutum est inter gentes. Hinc ergo devoti
dicuntur Deum magnificare, sanctificare
et exaltare ; injusti vero, violare et sper-
nere. Porro, vox hsec, ut, magis denotat
hoc loco concomitantiam vel sequelam,
quam causam : quia opera mala sequitur
violatio nominis Dei, quamvis non sit in-
tenta.

Et super vestimentis pignoratis accu-
buerunt* : id est, vestimenta quse violen-
ter rapuerunt a bonis et his qui cum ipsis
ad adoranda idola ire noluerunt, suppo-
suerunt sibi secus loca atque altaria ubi
in honorem idolorum fecerunt lasciva con-
vivia. Ha?c autem vestimenta per modum
prsedse ablata, dicuntur vadimonium seu
pignora : quia pro liberatione a morte,
dabantur a spoliatis. Dictum est autem in
Osee, quomodo pessimi filii Jsrael posu-
erunt custodes in monte Thabor et alibi,
qui comprehenderent et spoliarent trans-
euntes versus Jerusalem ad adorandum
Deum verum. Et vinum damnatorum, id
est emptum de bonis quse rapuerunt ab
his quos damnabant et opprimebant in-
juste, bibebant in domo dei sui, id est in
fanis idolorum, quse deos putabant.

Praeterea advertendum, quod aliqui per
quatuor peccata Israel intelligunt vendi-
tionem Joseph a fratribus suis, adoratio-
nem vituli aurei in deserto,persecutionem
Prophetarum, et Christi occisionem. Et
propter hoc quartum peccatum finaliter
derelicti sunt Judsei. De aliis vero tribus
emendati fuerunt atque conversi.

Enarratis piaculis Israel, recitat Domi-
nus beneficia sua Israeli collata, ut op-
posita juxta se collocata, ex mutua com-
paratione clarius agnoscantur. Ego autem
exterminavi Amorrhamm a facie eorum :
id est, Sehon regem Amorrhaeorum et po-
pulum suum, aliosque Chananeeos ejeci
et interfeci ad introitum liliorum Israel,
seu duodecim tribuum. Beneficia namque
quso nunc describuntur, non solum de-

A cem tribubus data sunt. Cujus altiludo,
cedrorum alliludo cjus : id est, magnsc
staturse fuerunt, et tantum eminebant aliis
in longitudine, quantum cedri aliis ar-
boribus, quantum ad longum.Propter quod
exploratores dixerunt in Numeris : Po- 2Vum.nu,
pulus magnus et procerse staturae ; semen Deut\ 28.'
Enacim vidimus ibi, quibus comparati, «, 2i.
quasi locustse videbamur. Et fortis fuit
ipse populus Amorrhaeus quasi quercus,
quae est arbor durissima atque fortissima.
Et contrivi fruclum ejus dcsvper, et ra-

B dices ejus subter, id est, superbiam ejus
dejeci, principes ejus et semen contrivi,
subditos quoque ipsius, et vim generati-
vam in eo destruxi. Loquitur autem Do-
minus de toto populo illo metaphorice,
quasi de arbore una, quao quum penitus
destruitur, rami ejus ac radix vastantur
ac corrumpuntur, ut non amplius repare-
tur aut crescat. Sic Deus Amorrhseos illos
dejecit.

Ego sum qui ascendere vos fcci de ter
ra ^Egypti et eduxi vos de loco ad locum

C prsecedendo in die per columnam nubis, Exod. sm,
et nocte per ignem, in deserto quadragin
ta annis, ut possideretis terram Amorrhan .
Non servatur hoc loco ordo historiae, sicut
nec frequenter in aliis locis Scriptura>,
ubi de Dei laudibus agitur : quod maxime
patet in libro Psalmorum, in quo tertius
psalmus scriptus est, tractans de perse-
cutione David ab Absalone, et multi alii
psalmi sequuntur, loquentes de rebus qiiie
diu ante contigerunt. Certum est autem,
quod Deus eduxit Israel de .Egypto ante-

D quam Amorrhseum prsefato modo dejecit.
Et suscitavi, id esl, de parvo statu gra-
tiose promovi, quosdam de filiis vestris
in Prophetas : quales fuerunt Elias et Eli-
seus ; et de juvenibus vestris suscitavi et
feci Nazarwos : qui erant Deo consecrati
ex utero, super quorum capita non ascen-
dit novacula, quia non radebantur, nec
vinum potabant. Tales fuerunt Samson (ut
patet in libro Judicum), ct Samuel (primo JuA
Regum). Aliqui tamen erant Nazarsei pro
toto tempore viteo suse ; aliqui, ad tem-

21 22.

Num. vi,
-5.

17; \Reg.\.
II.

378 ENARRATIO IN CAP. II AMOS. — ART. IV

pus determinatum. Numquid non ita est, A lo quasi de uno. Unde non omnia eisdem
12 fllii Israel? dicit Dominus. Et propinaba- conveniunt, quamvis quasi de eisdem di-

tis Nazaratis vinum : quum tamen in lege cantur. Et peribit fuga a veloce, id est, 14
Num. vi, scriptum sit, ut teinpore consecrationis veloces et agiles manus hostium evadere

'- .">• Lev . . .

" 9.,, ' suac, vinum et omne quod inebriare po- non valebnnt, et fortis non obtinebil vir-

test, non bibant, ne curis saeculi aut vitio tutem suam, id est, viri potentes fortitu-

gulae a Dei vacatione impediantur. Et Pro- dinem suam amittent, et robustus non

phetis mandabatis, dicentes : Ne prophe- salvabit animam suam, id est vitam, sed

tetis. Erant enim incorrigibiles, et eos a occidetur ; et tenens arcum non stabif, id 15

quibus redarguebantur, repellebant. Hinc est, sagittarii coram Assyriis cadent, et

h. xxx, io. in Isaia scriptum est : Dicunt videntibus, velox pedibus suis non salvabitur, id est,

Nolite videre ; et adspicientibus, Nolite velociter currendo nequaquam effugiet, et
adspicere nobis ea quae recta sunt ; lo- B ascensor equi non salvabit animam suam,

qnimini nobis placentia, videte nobis er- id est, nec equites vitam suam ab Assy-

rores. Ilorum vitiorum debita subinfertur riis liberabunt, sed capientur; ef robustus 16

punitio. corde, id est animo constans et audax,

13 Ecce ego Deus omnipotens, justus ju- inter fortes nudus fugiet in die illa, dicit

/oixxiv,ii dex, qui nullum malum patior ire inul- Dominus, id est, armis et vestimentis cur-

tum, stridebo subter vos,\e\,super vos, ut sum impedientibus rejectis, conabitur fu-

aliqui dicunt, id est, terribiliter vobis mi- gere, quamvis non possit effngere. Haec

nabor, sicut stridet plaustrum onustum autem dicuntur, non quod omnes tales

foeno : id est, ad tantam calamitatem at- de populo Israel ab Assyriis fuerint capti,

que tormenta vos pertraham, quod velut vel interfecti : dictum est enim in Osee, o«ee xiv,i.

currus foeno gravatns, emittetis altos mi- quod aliqui evaserunt manus Assyriorum;
serabilesque clamores, quando in manus G sed tam pauci fuerunt, quod comparatione

incideritis Assyriorum.Notandum quoque, aliorum non computantur.Quod enim mo-

quod Propheta hic loquitur de toto popu- dicum est, non reputatur.

ARTICULUS IV

EXPOSITIO TROPOLOGICA EJUSDEM CAPITULI SECUNDI.

1 "|tM"0AB interpretatur,ex patre. Filia enim D stola, Qui peccat, ex diabolo est. Denique ijotmn.m,

Gen. xix, ItX major ipsius Lot, quum esset invere- Idumaea interpretatur, terrena. Bex ergo 8-

cundior juniore sorore, de suo non eru- Idumaeorum, est rector propriae carnis et

bescens incestu, tal^ imposuit filio suo sensualium affectionum : qui dominatur

(quem habuit ex proprio patre) nomen, animo suo, et carnem suam crucifigit cum Gaiat.v,

quod omnibus innotesceret filium hunc vitiis et concupiscentiis, implens illud Apo- 24-

de patre matris suae progenitum, vocans stoli ad Bomanos : Obsecro vos, fratres, Rom.xnX

eum Moab. Per quem hoc loco intelligun- per misericordiam Dei, ut exhibeatis cor-

tur perversi, qui alios verbo aut exemplis pora vestra hostiam viventem, sanctam,

aut aliis modis corrumpunt. De talibus Deo placentem. Unde et alibi dicit : Haec itiwssw,

joann.vm, enim loquitur Christus : Vos ex patre dia- est voluntas Dei, sanctificatio vestra, ut 3"5'

bolo estis ; et Joannes in prima sua epi- sciat unusquisque vestrum possidere vas

ENARRATIO IN CAP. II AMOS. — ART. IV 379

suum in honore, et non in passione desi- A per eam suscitentur ad vitam, et vitam

derii. Tunc ergo Moab incendit ossa regis iufeliciorem,secundum quod ait Salvator :

]duma?a? usque ad cinerem, dum perver- Veniet hora, in qua omnes qui in monu- joann. v,

sus aliquis hominis virtuosi spiritualia os- mcntis sunt, audicnt vocem Filii Dei. Et -s- g

sa, id est virtutes, in nihilum redigit, in- disperdam judicem de medio ejus, id est,

ducendo eum ad culpam mortalem. De superiores et principes talium condemna-

Ezech.nfi. talibus Domiuus ait ad Ezechielem : Sub- bo : quatenus judicium gravissimum fiat Sop.vi.e,

versores sunt tecum. Et Paulus in Acti- in his qui praBsunt, et potentes potenter '

Ac«.xx,-29. bus : Ex vobis ipsis exsurgent lupi rapa- patiantur tormenta.

ces, non parcentes gregi. Et Christus in Hcec dicit Dominus : Super tribus sce- 4

Matth.xu, Evangelio: Attendite a falsis prophetis, qui leribus Juda, et super quatuor non con-

,5' veniunt ad vos in vestimentis ovinm, in- vertam eum, id est, Ecclesia? Christiano-

trinsccus aulem sunt lupi rapaces ; et \\ rnm, propter sua scelera toties repetita,

joann.x,». rursus, Omnes quotquot venerunt, fures non parcam ; eo quod abjecerunt leyem

Ezech.\w, fuerunt et latrones. Isti mortificant ani- Domini, et mandata ejus non custodi-

19, mas qua? non moriuntur, et vivificant ani- erunt, id est, evangelicam legem et Christi

mas qua? non vivunt, dum impios lau- mandata non impleverunt ingrati benefi-

dant, et justos condemnant. ciis Dei : quibus melius esset ignorasse HPetr.n,

2 Et mittam ignem aeterna? damnationis viam veritatis, quam agnitam abjecisse. " '

in Moab, id est in hujusmodi subversores, Deceperunt enim eos idola sua, videlicet

de quibus verificatur illud Isaia? ac Jere- aurum, argentum, venter, venus, ac cete-

is. xvi, 6; mise : Audivimus superbiam Moab ; super- rae imagines delectabiles, resque deliciosae

^g'"' XLV'"' bus est valde. Quid enim superbius, quam ac formse suaves, quas magis amant et

alios ad illa inducere quee Deus prohi- attendunt quam Deum. De quibus in libro

buit? Et devorabit cedes Carioth, id est C Sapientia? legitur : Crealura? facta? sunt in Sap.xiv.ii.

corpora congregationum hujuscemodi ple- odium et in tentationem anima? hominum,

ludithxvi, bis, juxta illud Judith : Deus omnipotens et in muscipulam pedibus insipientium.

20'21' vindicabit in eis, in die judicii visitabit Juda autem interprelatur confessio : per

eos ; dabit ignem et vermes in carnem quem hic figurantur Chrisfiani fide in-

ipsorum, ut urantur ac sentiant usque in formi, qui ore, non moribus Domino con- nt.i, 16.

/>*.cxxxix, sempiternum. Et in Psalmo : Cadent su- fitentur. De quibus asseritur : Populus /s.xxix,i3;

per eos carbones ; in ignem dejicies eos. hic labiis me honorat, cor autem eorum Matth- xv'

Carioth autem interpretatum est civitas, longe est a me. Et mittam ignem infer- 5

per quam collectio hominum designatur. nalem in Juda, id est in preedictam ec-

Corpora vero nostra, sunt animarum no- clesiam malignorum, et devorabit a?des

strarum sodes seu habitacula. Unde et Jerusalem, id est corpora illorum Chri-

ilPetv. i, Petrus : Scio, inquit, quia velox est depo- D stianorum qui conformantur in vitiis illi

sitio tabernaculi mei. Et morietur morte Jerusalem super quam Dominus flevit ; Lws.x\%m.

a?terna? reprobationis Moab iste seu po- cui et dixit : Jerusalem, Jerusalem, qua? .Vatth.

pulus tam malus et fallax, in sonitu et occidis Prophetas. Sunt enim plurimi no-xx'"'3'"

clangore tuba^, id est in sententia verbo- mine Christiani, qui zelatores justitia? ju-

Matth.xxv, rum Christi dicentis, Jte, maledicti, in giter persequuntur.

41 ' ignem seternum ; et in tuba de qua dicit Hwc dicit Dominus : Super tribus sce- 6

icor. xv, Apostolus, Canet tuba, et mortui resurgent leribus Israel, etc. Per hoc significatur

incorrupti ; itemque, Quoniam ipse Domi- finalis damnatio Christianorum qui quam-

id. nus in jussu et in voce archangeli et in vis ccelestia, aeterna ac divina cognoscanl

tuba Dei descendet de ccelo. Ha?c enim per fidem et scientiam acquisitam ; nihilo

tuba erit reprobis morte amarior, quamvis minus rebus temporalibus, mundanis at-

380 ENARRATIO IN CAP. II AMOS. — ART. IV

que carnalibus haerent et immerguntur, A conum vinum eorum, et venenum aspi-

coioss. in, non pensantes illud Apostoli : Quae sur- dum insanabile.

sum sunt sapite, non qinne super terram. Hiec itaque mala operati sunt Christia-

Isti vendunt pro argento justum, dum pro ni. Sed quid fecerit eis Christus, subjun-

fulgore saecularis eloquentia? vel munda- git. Ego autem extcrminavi Amorrhwum, 9

me sapientise ostendendo aut pnemiando, id est diabolum, a facie eorum, id est ab

tradunt aut fallunt rectos corde, et pau- oculis cordis, quos excsecavit diabolus an-

perem pro calceamentis, dum pauperes op- tequam illuminarentur a Christo. Salvator

primunt, quatenus opera sua vitiosa ac namque fortem armatum vicit, ligavit, et Luaxuti,

mortua,qua3 recte per calceamenta signan- vasa ejus diripuit. Propter quod ait in**'^

tur, excusent atque justificent. Sunt enim Joanne : Nunc princeps hujus mundi ejici- joann.xw,

multi astuti el vani, qui simplicium et etur foras. Amorrhaeus interpretatur, ama- 31-

bonorum laudabilem vitam corrodunt, ne B rus, vel loquens, aut famosus : per quod

comparatione illorum, ipsorum vita sor- significatur diabolus, hostis noster acer-

descat. Tstud quoque accipi potest secun- bissimus, crudelissimus, et omnium ne-

dum sensum in praecedenti articulo posi- quitiarum amaritudine adimpletus, jugiter

tum, de his qui propter pecuniam et vile mala inspirans, et fallaciter loquens, fa-

emolumentum, causam justorum subver- mosus propter malitise magnitudinem. Cu-

tunt, et pauperes opprimunt. Quocontra ju s altitudo, cedrorum altitudo ejus: quia

iVum.xvi, Moyses et Samuel profitentur, se a popu- in naturalibus valde excellens est, quae in

\$\\Recj. jQ non munera accepisse, nec quempiam ipso integra (secundum Dionysium) per-

afflixisse. manserunt ; imo principe daemonum nul-

7 Etviam humilium declinant. Tales sunt lus angelus in naturalibus donis sublimior
superbi, qui quum sint magni in oculis est. Ad quod pertinere potest illud Eze-

suis, inferioribus sociari dedignantur.Quo- C chielis : Cedri non fuerunt altiores illo in Ezech.

Eccii. m, contra ait Scriptura : Quanto major es, paradiso Dei. Et fortis ipse quasi quercus. XXX1' 8-

Zwc.xxn humilia te in omnibus. Et Christus : Ego, Non enim est potestas super terram, quse /06xu,24.

27- ait, in medio vestfrum sum sicut qui mi- comparetur ei, qui factus est ut nullum

nistrat. Porro qui veraciter sapiens est, timeret, ut dicitur ad Job. Unde et Chri-

humiles et abjectos, pauperes et simplices stus appellat eum fortem armatum. Non Lue.%i,ii.

cordialiter veneratur, et sibi ipsi in pro- ergo simus securi, incircumspecti, aut in-

prio praefert corde : non ignorans quod timorati, aut propriis viribus innitentes,

iCor.1,27, pauperes et infirma atque abjecta mundi, sed misericordiae Christi. Quomodo enim

et ea quse non sunt, elegerit Deus ; et caro fragilis, homo mortalis, huic quercui

item, quod Christus talibus se assimila- praevaleret, a qua videtur, et quam videre

Ps. Lxvni, verit, juxta quod ait in Psalmo, Ego sum non potest? Et contrivi fructum ejus dc-

pauper et dolens. Filius ac pater ejus D super, et radices ejus subter, id est, opera

ierunt ad puellam. Utinam talis incestus ejus destruxi, et quos sibi incorporave-

8 non esset in Christianis. Et super vesti- rat, rapui et converti, omnemque super-
mentis pignoratis accubuerunt. Hoc agunt biam ejus devici. Unde in prima epistola
usurarii et pnedatores. Et vinum damna- Joannis legitur : In hoc apparuit Filius Uoann.m,
torum bibebant. Hoc utique faciunt, qui 'Dei, ut dissolvat opera diaboli. Et Salva- 8"
infirmioribus imponunt aliqua crimina, tor : Ego, inquit, si exaltatus fuero a ter- j0ann ui,
propter quee extorquent ab eis denarios, ra, omnia traham ad me ipsum. Christus 32-
aliter eos damnarent, aut laederent, sive ergo vicit diabolum. Et nos eum virtute
occiderent ; et pro pretio tali, optati vini Christi conterimus, dummodo virtus do-
voluptate fruuntur. De quibus verificatur minica? passionis seu meritum et gratia

Deut. \xxii, l x ' .°

33. illud in Deuteronomii cantico : Fel dra- Christi nobis communicetur, apphcetur,

30.

ENARRATIO IN CAP. II! AMOS. — ART. V 381

seu infundatur ad hoc. Quod fit, si caritate A rigore avertere, ut mollius vivant. Et Pro-

et jugi oratione conjungimur Christo. pketis mandabatis dicentes : Ne prophe-

10 Ego sum qui ascendere vos feci de terra tetis. Hoc faciunt, qui a praedicatoribus et
sEgyp(i,h\ est, de saeculari conversatione doctoribus verbum Dei audire, et increpa-

per gratiam vos retraxi, et ad amorem ri non volunt : qui dicunt Deo, Recede aJodxxi.u.

ccelestium corda vestra erexi : quemad- nobis, scientiam viarum tuarum nolumus.

Gaiat. i,4. modum ait Apostolus, Eripuit nos de prae- Ecce ego stridebo super vos, sicut stri- d3

senti saeculo nequam. Et eduxi vos in de t plaustrum onustum fveno : id est, ter-

Ps.lxxxhi, deserlo saeculi hujus, de virtute in virtu- ribiliter increpabo et judicabo ; et sicut i*. xwi, u.

tem, quadraginta annis, qui secundum partunens loquar, dissipabo, et absorbebo

Hieronymum, sunt numerus pcenitentiae simul. Et peribit fuga a veloce, et fortis 14

et doloris, per quem tempus pcenitendi non obtinebit virtutem suam, et robustus

11 signatur. Et suscitavi de filiis vestris in B non salvabit animam suam : id est, nullus
Prophetas. Multis enim Christianis con- judicium meum subterfugere poterit ; nec
tulit Christus gratiam prophetiae. Et de sua virtute, velocitate, aut sapientia po-
juvenibus vestris Nazarwos, id est sancti- terit quis salvari. Non enim in tibiis viri p*.cxlvi,

r^ren. in, ficatos, quales praecipue sunt, qui ab ado- beneplacitum erit Deo ; et, Non salvatur />s xxxii

xi, 29 " ' lescentia jugum Dei super se portant, at- rex per multam virtutem ; et, Stultus fa- i6-

que in innocentia permanentes, renuntiant ctus est omnis homo a scientia sua. Pro-

saeculo, ingredientesque claustra, Deo in pterea apud Jeremiam contestatus est Do-

omni sobrietate ac puritate ministrant : minus : Non glorietur sapiens in sapientia /6trf.«,23,

quales fuerunt S. Bernardus, B. Thomas, sua, et non glorietur fortis in fortitudine '

et alii multi, qui creduntur nunquam pec- sua, et non glorietur dives in divitiis suis;

casse mortaliter. Numquid non ita est, sed in hoc glorietur qui gloriatur, scire

filii Israel? id est, nonne beneficia ista C et nosse me. Et tenens arcum non stabit, 15

12 praestiti vobis, o Christiani? Et propinaba- id est, dolosus et insidiator peribit : quo-

tis Nazarazis vinum. Hoc agunt, qui prae- niam simulatores et callidi provocant iram /ooxxxvi,

dictos carnali pietate aut venenata pravi- Dei, qui apprehendit astutos in astutia 13;v' 1:f-

tate conantur ab abstinentiae et sobrietatis eorum.

articulus v

EXPOSITIO LITTERALIS CAPITULI TERTII : AUDITE VERBUM QUOD LOCUTUS EST DOMINUS.

EXCITAT sanctus Propheta in hujus D cognationem quam eduxi de terra JEgy-

capituli exordio auditores. ad conside- pti, id est super duodecim tribus. Mutatur

rationem sollicitam. Non enim superfici- autem persona loquentis, quum dicitur,

ali, intimorato, vagoque animo audienda Eduxi, quum ante de Domino fit sermo in

sunt verba Dei sublimis, sed cum reve- tertia persona. Dicens :

rentia, metu et caritate. Audite verbum Tantummodo vos cognovi, id est, vos

quod locutus est Dominus ad me super solos cognovi notitia approbationis,vosque

vos, id est de vobis, filii Israel. Et ne per in populum peculiarem elegi, et magna ac

filios Israel intelligerent decem tribus specialia beneficia praestiti, ex omnibus

dumtaxat, subjunctum est : super omnem cognationibus terraz, id est prae 'ceteris

382 ENARRATIO IN CAP. III AMOS. — ART. V

gentibus, quemadmodum fertur in Psal- A tam graviter castigavit, nec hostibus tra-

Pi.cxi.vn, mo : Non fecit taliter omni nationi ; et in didit. QuaBritur ergo, quomodo de istis in-

Deut 6 Deuteronomio : Te elegit Dominus, ut sis juslis Dominus dixerit, Visitabo super vos

8- ei populus peculiaris de cunctis populis omnes iniquitafes vestras : quum supra in

qui siint super terram, etc, quia dilexit Osee locutus sit, Non visitabo super filias 0*eeiv,i4.

vos Dominus. Unde et secundo libro Re- vestras, quum fuerint (ornicatse. Et per

uiieg. vii, gum fassus est David : Quae est gens ut Ezechielem de populo isto testatur : Zelus Esech.wi,

populus tuus lsrael in terra, propter quam meus recessit a te, non irascar tibi am- 42"

ivit Deus, ut redimeret eam sibi in po- plius.

pulum ? Et firmasti populum tuum Israel Et respondendum, quod visitatio Dei est

in populum sempiternum. Verumtamen duplex, videlicet consolationis et punitio-

non puto praeinducta verba Amos sic in- nis. Visitatio autem punitionis est duplex,
telligenda, quasi tempore Israelitica? ple- B videlicet palernae correctionis (de qua le-

bis et veteris Testamenti, vel quando in gitur : Quem diligit Dominus, corripit; fla- pm.m,

deserto pergebant, non fuerint in toto gellat autem omnem filium quem recipit), ,2-

..... . , . , . ....... . . .. Hebr.\ufi.

mundo ahqui homines boni et pranlesti- et judiciahs damnatioms atque pcenahs

nati, Deoque cogniti modo praefato, nisi derelictionis, quee frequenter incipit in

populus Israel, quum juxta Dionysium, praesenti, et perpetuatur in futuro. Et de

multi gentilium ad Deum reducti sint mi- ista potest intelligi quod ait nunc Domi-

nisterio angelorum. Sed ideo dicta sunt nus, Visitabo super vos. Multos namque

haec, quoniam Deus non elegit tunc ali- filiorum Israel, maxime decem tribuum,

quam nationem seu integram plebem, nisi tradidit hostibus, et nihilo minus reliquit

filios Israel. Decuit enim populum illum, eos in idololatria ceterisque indurari pec-

de quo voluit Deus incarnari, speciali gra- catis, sicque aeternaliter eos damnavit. In
tia decorari. Porro per nationem seu in- G Ezechiele vero et Osee loquitur Dominus

tegram plebem, intelligo populum patriae de visitatione primo modo accepta. De ta-

cujuslibet universum. Sic enim Moyses libus enim reprobis, qui non visitantur a

Deut.vuj. loquitur in Deuteronomio, dicens quod Deo per virgam paternam, ipse ait in Psal-

filii Israel erant omnibus populis pauci- mo : Dimisi eos secundum desideria cor- ps. lxxx,

ores. dis eorum. — Verumtamen verba Dei hic 13-

Idcirco vlsitabo super vos omnes iniqui- posita, possunt accipi de visitatione pater-

tates vestras. Loquitur Prophela de toto nse correptionis in praesenti, ut sit sensus:

populo Israel, id est de prseteritis et tem- Quia vos prse ceteris cognovi, dilexi, ele-

pore suo prsesentibus, quasi de eisdem nu- gi ; ideo non parcam vobis in praesenti,

mero. Sed ad diversos necesse est verba sed omnia vitia vestra nunc vindicabo, ut

ejus referri, quoniam sensus est : Quia vos cessetis a malo. Ego enim quos amo, arguo aPoc.m,\9.
prae ceteris cognovi, elegi, et beneficiis de- I) et castigo. Nam ad hoc tradidit eos Domi-

coravi, ideo propter ingratitudinem ve- nus hostibus, ut qui per divina beneficia

stram gravius vos affligam, et omnia pec- non corrigebantur, per humanae crudelita-

cata vestra ulciscar, tradendo vos Assyriis tis emendarentur tormenta. Hinc secundo

Zuc.xu,48, atque Chaldaeis. Cui enim plus datum est, Machabaeorum libro habetur : Etenim mul- uMach.w,

47- plus requiretur ab eo. Servus quoque sci- to tempore non sinere peccatoribus ex t3,

ens voluntatem domini sui,et non faciens, sententia agere, sed statim ultiones adhi-

plagis vapulabit multis, teste Christo in bere, magni beneficii est indicium. Rur-

Evangelio. Certum est autem, quod Domi- susque : Non sicut in aliis nationibus, pa- ibid. 14-10.

nus non tantum cognovit hoc modo eos tienter Dominus exspectat, ut eas, quum

quibus locutus est Amos. Et illos quos judicii dies venerit, in plenitudine pecca-

Deus tam specialiter elegit ac novit, non torum puniat; ita et in nobis statuit, ut

ENARRATIO IN CAP. III AMOS.

ART. V

383

peccatis nostris in finem devolutis, ita de-
mum in nos vindicet. Propter quod niui-
quam quidem a nobis misericordiam su-
am amovet ; corripiens vero, in adversis
populum suum non derelinquit.

Consequenter inducit Amos sex exem-
pla, a<] ostendendum quod ultio populi a
Deo illata, et per Prophetas annuntiata, sit
justa : quatenus sicut exempla illa non
fiunt, nisi certa causa exstiterit, ita non
erit tribulatio, nisi per divinam justitiam
rationabiliter inducatur seu dispensetur.

3 — Primum exemplum est : Numquid am-
bulabunt duo pariter, nisi convenerit eis,
id est, nisi ex consensu vel rationabili
causa, aut ex amicitia? quasi dicat, Non.
Hoc communiter verum est; interdum ta-
men contingit, quod alius cogat alium ad
proficiscendum secum. Sed Propheta lo-
quitur secundum communem cursurn. Per
hanc autem convenientiam duorum simul
euntium,mystice designatur concordia Dei
et Prophetse ex Dei ore loquentis.

4 Secundum exemplum est : Numquid ru-
giet leo in saltu, id est inter arbores sil-
vestres, nisi habuerit prcedam, id esl, nisi
quum viderit aut adeptus fuerit animal
quo vescatur? Quum enim patitur famem,
mox ut viderit bestiam, dat rugitum : quo
audito, territa bestia figit gradum, et ca-
pitur. Mystice, per rugitum leonis potcst

Apoc. v, 5. intelligi comminatio Ghristi (qui est leo de
tribu Juda) per Prophetam : ad quam com-
minationem sequitur impiorum punitio,
quemadmodum ad rugitum leonis praedae
voratio. Quidam tamen per leonem intelli-

iPetr.v,&. gunt daemonem, qui tanquam leo rugiens
circuit quaerens quem devoret, semperque
sitit animarum damnationem, et rngit ut
eas deglutiat. — Tertium exemplum est,
et redit in idem cum secundo : Numquid
dabit catulus leonis vocem de cubili suo,
id est de antro quo latitat,«m aliquid ap-
prehenderit, id est, nisi praedam cernat
aut ceperit? quasi dicat, Non. Gatulus iste
potest intelligi vel Christus Filius Dei Pa-
tris, vel potestas adversa, sicut de leone
jam dictum est.

A Quartum exemplum est : Numquid ca- 5
det avis in laqueum ferrce, id est in rete
super terram expansum, absque aucupe, id
est sine artificio aucupis, qui fallit capit-
que volucres? Quidam aucupem accipiunt
(l.i-monem, qui habentes alas virtutiim et
contemplationis interdum illaqueat, fallit,
et ad peccati inducit ruinam. Alii autem
per aucupem intelligunt Deum,qui impios
comprehendit in laqueo pcenae, juxta illud
in Psalmo : Pluit super peccatores laqueos. ps. x, -.
Aliquando autem homines cadunt in la-

B queum culpae propria inclinatione aut pra-
vitate. Nam ut Origenes testatur, quamvis
non essent diaboli, adhuc homines concu-
piscentiis pulsarentur. Daemones tamen
frequenter se miscent. — Quintum exem-
plum est : Numquid auferetur laqueus de
terra, antequam quid ceperit ? id est, rete
ad capiendum aves expansum,non tollitur
nisi aliquid comprehendat. Hoc communi-
ter ita est.Per quod designatur, quod Deus
non frustra aliquid inchoat, nec laqueos
tormentorum impiis prseparatos aufert,

C sed in eos projicit impcenitentes. Daemon
quoque non tollit laqueos tentationum. ni-
si ceperit aut vicerit aliquem. — Sextum
exemplum est : Si clanget tuba in civita- 6
te, et populus non expavescet? id est, tuba
non clanget in urbibus, adversariorum ad-
ventum insinuans,quin cives trepidabunt.
Per quod designatur, quod in domo Eccle-
siae constituti, terreri debent audita voce
sacrae Scripturae, vel denuntiationis pro-
pheticse, quae significatur per tubam.
Haec omnia introducta sunt ad signifi-

D candum quam rationabile sit quod infer-
tur : Si erit malum in civitate, id est,
malum pcenae seu justa punitio non erit
in populo, quod Dominus non fecit, id
est, non induxit, seu fieri ordinaverit aut
permiserit in culpae vindictam, aut aliam
rationabilem causam, quatenus inordinatio
culpae ordinetur per inflictionem pcenae?
Quod fit, dum peccator qui propriam vo-
luntatem contra Dei justitiam secutus est,
cogitur per justitiam Dei sustinere quee
propria abhorret voluntas. De hoc malo

384

ENARRATIO IN CAP. III AMOS. — ART. V

Is. xi.v, 6,7

Matth. vi.
34.

/s. XXXIX,

2,4.

Gen. vi, 7;
xvin,20;xix,
13.

76icf.xi.ix, t.

I Cor. xn,4.

poenae Dominus ait apud Isaiam : Ego Do-
minus, formans lucem, et creans tenebras,
faciens pacem et creans mahim ; et Chri-
stus in Evangelio, Sufficit diei malitia sna.
Esl autem triplex malum, videlicet malum
naturae, ut monstruositas, malum culpae,
et malum pcenae. Quibus aliqui addimt
quartum malum, scilicet malum fortunae,
quod tamen ad malum pcenae reducitur.
Quia non faciet Dominus verbum, id
est factum notabile, necessarium vel utile
sciri hominibus. Verbum autem frequen-
ter pro re significata per verbum accipi-
tur, quemadmodum Ezechias ait : Non fuit
verbum in domo mea, quod non osten-
derim eis. Quandoque vero accipitur pro
interiori verbo seu conceptu mentali; ali-
quando autem pro verbo vocali. Nisi re-
velaverit secretum suum, id est factum
tale, communi plebi incognitum, et natu-
raliter impraecognoscibile, qualia sunt fu-
tura contingentia, ad servos suos Prophe-
tas : qui sunt amici Dei, ideo secreta sua
revelat eis, tanquam familiaribus et ami-
cis.Secundum Hieronymum, istud non est
intelligendum de omnibus quae Deus facit
in ccelo, vel ante jam fecit, sed quae in
terra facturus est. Et puto quod maxime
intelligatur de his quae bonum communi-
tatis concernunt. Sic enim mysteria Chri-
sti et Ecclesiae, gestaque novi Testamenti
praenuntiavit Vatibus veteris Testamenti.
Processum quoque et statum militantis Ec-
clesiae praenuntiavit Apostolis, praesertim
Joanni in Apocalypsi. Tempore quoque le-
gis naturae revelavit Noe futurum diluvi-
um, Abrahae et Lot subversionem Sodomee.
Jacob quoque in Genesi filiis suis ait :
Congregamini, ut quae ventura sunt in no-
vissimis diebus, annuntiem vobis. Verum
non singula singulis revelavit Prophetis,
sed aliquibus plura, aliis pauciora. Divi-
siones enim gratiarum sunt, idem autem
Spiritus, secundum Apostolum. Porro in
his patet clementia et providentia Dei.
Ideo enim futura supplicia primo Prophe-
tis, deinde per eos praenuntiat populo, ut
emendetur, et ab imminentibus eripiatur

A lormentis. In quo ostenditur Deus habcre
providentiam actuum humanorum, et om-
nia remunerare.

Leo rugiet, quis non limebit? Dominus 8
Deus locutus est, quis non prophetabit? id
est, si ad rugitum leonis homines et ju-
menta concutiuntur timore, multo amplius
Deo jubente Vatibus ut prophetent, di-
gnum est ut obediant. Itaque, Dominus
Deus locutus est, id est, Prophetis annun-
tiavit occulta, et jussit ut ea patefaciant
populo : quis eorum quibus Deus taliter

B est locutus, non prophetabit? id est, ju-
stum omnino est ut prophetent. Secun-
dum Glossam, Amos iste quoniam pastor a»»<mi,i.
fuit, solitus timere leonem, timorem om-
nipotentis Dei, leonis rugitui comparat.

Consequenter Deus volens universis ju-
diciorum suorum contra Israel eequitatem
ostendere, ait : Auditum facite, id est, ma- 9
nifestate, 0 Prophetae, vel alii a Prophetis
edocti, in cedibus Azoti, id est in domibus
urbis Philistinorum sic dictae, et in cedi-
bus terra? ^Egypti ; et dicite : Congrega-

C mini, id est, convenite, o Azotii atque
.Egyptii, super montes Samarice. Potest
per Samariam intelligi ipsa metropolis de-
cem tribuum, vel tota provincia montibus
plena. Et videte a locis sublimibus insa-
nias multas, id est vitia idololatriae, alia-
que irrationabilissima scelera, quae natu-
ralis ratio detestatur, in medio ejus, puta
Samarise ; videte quoque et calumniam
patientes, id est pauperes et simplices qui-
bus injuriantur potentes ac divites, in pe-
netralibus ejus, id est secretioribus ha-

D bitaculis Samariae. Et nescierunt decem 10
tribus facere rectum, dicit Dominus, id
est opera bona et justa, quoniam excaeca-
vit eos sua malitia. Sed ista ignorantia ju-
ris, seu desiderata, non excusat. De talibus
loquitur Jeremias : Sapientes sunt ut fa- /«•. iV, 22.
ciant mala, bene autem facere nescierunt.
Thesaurizantes iniquitatem, id est pecca-
ta peccatis adjicientes, et incessabiliter ac-
cumulantes, et rapinam, id est bona aliis
violenter ablata, in wdibus, id est domibus
suis, in quibus ista spoliata reponunt.

RNARRATIO IN CAP. III AMOS. — ART. V

385

H Proptcrca /uvc dicit Dominus Dcus :

Tribulabitur et circuietur terra, id est,
plebs decem tribuum ab Assyriis afflige-

iv^eff.xvn, tur et circumdata erit. Quod factum est
tempore Salmanasar regis Assyriorum. Et
detrahetur ex te fortitudo tua, id est re-
gia dignitas seu potestas; vel, potentes tui,
o decem tribus, superabuntur ; et diri-
pientur wdes tua?, id est, habitacula tua
spoliabuntur ac destruentur.

Quoniam tamen non omnes de decem
tribubus perituri erant, subjungitur (uti-
tur quoque Amos parabola sumpta ex suo
12 officio) : Ha>c dicit Dominus : Quomodo
si eruat pastor de ore leonis duo crura
aut extremum auricula;, id est parvas pau-
casque reliquias; sic eruentur filii Israel
qui habitant in Samaria, id est provincia
illa, ita quod pauci eorum evadent saevi-
tiam Assyriorum, in plaga lectuli ei in
Damasci grabato : id est, isti qui corpora-
liter habitabant in Samaria, habitabant, id
est animo quiescebant, in plaga, id est re-
gione, lectuli, id est regis ac populi Sy-
riee : quia Phacee rex Israel et populus
ejus vel etiam posteri, in Rasin rege Syrise

/6id.xvi,5. et populo ejus confidebant, quos condux-
erunt ad pugnandum contra Juda tempore
Achaz; sicque in eis et in grabato Dama-
sci, id est populo urbis illius, quasi in le-
cto quiescebant, magnam in illis habendo
fiduciam. Sic exponit Hieronymus. Alii au-
tem exponunt sic : In plaga lectuli, id est,
praedicti ab Assyriis eruentur, et morabun-
tur seu erunt, postquam evaserunt, in re-
gione Juda, quse dicitur lectulus propter
templum situm in ea, quod erat quasi le-
ctus Sponsi ccelestis. Unde secundo Parali-

iiPar.xxx, pomenon scriptum est, quod quidam eo-
rum ad exhortationem Ezechiee venerunt
Jerusalem et ad cultum Dei conversi sunt.
Aliqui vero ad Damascum fugerunt, ut di-

A cunl : ideoque subjungitur, In Damasci
grabato.

Audite, o Prophetee, revelationes pro- 13
phetales auribus cordis, et contestamini ,
id est, cum attestatione seu firmiter prae-
dicate eas, in domo Jacob, id est familia
decem tribuum descendentium de semine
Jacob, dicit Dominus Deus exercituum.
Quia in die quum visitare coepero praiva- 14
ricationes Israel super eum, id est, quum
per regem Assyriorum Salmanasar ccepero
peccata decem tribuum vindicare in eas,

B visitabo super altaria Bethel, id est, sacri-
lega altaria facta in urbe nomine Bethel, ni^x».
destruam per Assyrios; et amputabuntur "
cornua allaris principalis aurei vituli, qui
positus fuit in Bethel, et cadent in terram:
Assyrii namque omnia loca et fana idolo-
latriae decem tribuum destruxerunt. Et 15
percutiam domum hiemalem cum domo
cestiva, id est, omnes domos earum, tam
illas in quibus manebant tempore hiemali
seu frigido, quam illas in quibus eestivo
tempore morabantur, per exercitum Assy-

C riorum demoliar. Quamvis enim Assyrii
ista fecerunt mala intentione et cum gravi
peccato, Deus tamen juste induxit eos ad
haec, tanquam ad rem bonam seu justam
punitionem. Potentes autem et divites de-
cem tribuum, duas domos habebant : unam
hiemalem, respicientem ad austrum, unde
calidus ventus exsurgit; aliam aestivalem,
versam ad aquilonem, unde frigidus na-
scitur ventus : ut secundum varietatem
temporum, apta ac delectabilia habitacu-
la inhabitarent. Et peribunt domus ebur-

D neai : qualem legitur Achab aedificasse. ibid.xxu,
Dicuntur autem eburneee, quoniam quee- 39-
dam structuree de ebore factae, erant in
eis. Et dissipabuntur azdes multx, dicit
Dominus. Assyrii enim plurimas domos
subverterunt.

T. 10.

380

ENARRATIO IN CAP. III AMOS.

ART. VI

ARTICULUS VI

EXPLANATIO MORALIS EJUSDEM CAPITULI TERTII.

Coloss. i,
13.

I Cor. vin, 3.

Ibid. xiv,
38.

Gen. vn.23.

Marc. xvi,

16.

Job\,\l.
Hebr.xnfi.

OUOD in principio hujus capituli ad
populum Israel dicitur, ad Ecclesiam
Christi refertur, ut sit sensus : Audite au-
ribus cordis et corporis, verbum quod lo-
culus est Dominus super vos, filii Israel,
id est, filii Ecclesiae, seu plebs christiana,
quae Deum fide videndo es Israel (qui in-
terpretatur, videns Deum), super omnem
coc/nationem quam eduxi de terra ^gy-
pti, id est super omnem Ecclesiam, quam
eduxi de conversatione mundana et prse-
senti sseculo nequam, transferens eam in
regnum Filii dilectionis meae, id est in
mysticam unitatem credentium per fidem
et caritatem. Tantummodo vos cognovi ex
omnibus cognationibus terroe : id est, post-
quam preedicata est fides christiana et pu-
blicata, solos Christianos cognovi et nosco
per approbationem. De qua cognitione di-
cit Apostolus : Si quis diligit Deum, hic
cognitus est ab eo; et rursus, Si quis igno-
rat, ignorabitur. Interim enim nullus ex-
tra Ecclesiam est salvatns, nec potest sal-
vari, sicut nec extra arcam Noe quisquam
ab aquis diluvii exstitit praeservatus. Pro-
pter quod ait Salvator : Qui crediderit et
baptizatus fuerit, salvus erit; qui vero non
crediderit, condemnabitur. Idcirco visila-
bo super vos omnes iniquitates vestras, id
est, in prsesenti vos castigabo, ne eeterna-
liter pereatis. De hoc in prsecedentibus
dicta sunt multa. Beatus enim homo qui
corripitur a Domino. Et Apostolus dicit :
Si extra disciplinam estis, ergo adulteri et
non filii estis.

Numquid ambulabunt duo pariter, nisi
convenerit eis? Sic duo non possunt simul
conversari in schola Christi, vel ambula-
re in via virtutum, et de bono in melius
efficaciter proficiendo, nisi motus passio-

A num, iram, contentionem, impatientiam-
que abjiciant,et pari proposito honestaque
amicitia copulentur. Quod si ita fuerint
convenicntes, seu concorditer consentien-
tes in desiderio proficiendi, poterunt om-
ni die fortissime progredi in semitis Dei,
se invicem exhortando, increpando, aedi-
ficando, et pro se invicem indesinenter
atque ferventer orando. Unde in Ecclesia-
stico legitur : Cum viro sancto assiduus eccu.
esto, et quemcumque cognoveris obser- xxxv"' 15,
vantem timorem Dei, cujus anima est se-

B cundum animam tuam; et alibi,Omnis ho- ibid.*m,
mo sibi simili sociabitur. Haec est salubris 20'
societas : siquidem va? soli; et frater adju- Eccie.n,io.
vans fratrem, quasi urbs munita, juxta Sa- ^r0UXVI"'
lomonem.

Auditum facite in atdibus Azoti et in 9
wdibus terrce dSgypti, id est, infidelibus
annuntiate ; et dicite : Congregamini su-
per montes Samarice, id est Ecclesiae, quae
se dicit custodire praecepta justitise. Sama-
ria enim interpretatur custoditio. Et videte
insanias multas in medio ejus, id est, pec-

C cata Christianorum perpendite, ut quum
videritis eos ab adversariis fidei superari,
vel divinitus castigari, non blasphemetis
nomen Christi, quasi non possit Ecclesiam
suam tueri, nec vestra? potestati aut diis
vestris attribuatis victoriam qua praevale-
tis fidelibus; sed justum Dei judicium con-
siderate, qui propter peccata Christiano-
rum, tradit eosdem adversariis suis, ac
aliis plagis corripit eos. Qui nescierunt 10
facere rectum. Quibus et a Jeremia dici-
tur : Si mutare potest JSthiops pellem su- /er.xiu,23.

D am,et pardus varietates suas : et vos pote-
ritis benefacere, quum didiceritis malum.
Isti enim non habent scientiam illam quse
est unum de septem donis Spiritus Sancti, /s. n, 2.

ENARRATIO IN CAP. III AMOS.

ART. VI

387

Sap. x,10.

Jacob. v, 3,
Rom. ii, 4,

I Mach. ii
62, 63.

IPeir. v,8.

/06 xi., 18,

Matth.xx.
16.

Joann. x,
U, 14.

/?o»l. xi, 5
Is. i, 9.

de qua ait Scriptura : Dedit illi scientiam
Sanctoruin. Thesaurizanf.es iniquitatem et
rapinam in a?dibus suis. Quibus dicitur a
Jacobo : Thesaurizastis vobis iram in die
judicii. Et ad Romanos Apostolus : Igno-
ras quoniam benignitas Dei ad poeniten-
tiam te adducit? An divitias bonitatis et
patientiae et longanimitatis Dei contemnis?
Secundum duritiam autem tuam et impoe-
nitens cor tuum, thesaurizas tibi iram in
die irse et revelationis justi judicii Dei.
Tales sunt habituati et indurati in vitiis :
qui non ex passione, sed animi delibera-
tione et habitu peccant. Horum terra, id
est corpora, tribulabuntur in igne aeterno,
et a daemonibus circumdabuntur. Fortitu-
do quoque eorum penitus detrahetur.Quo-
niam gloria impii, stercus et vermis : ho-
die extollitur, et cras non invenitur.

Quomodo si eruat pastor de ore leonis
duo crura, etc, id est, quamvis leo ille
saevissimus, qui est diabolus, multos fide-
lium devoret, absorbens fluvium nec ad-
mirans; aliqui tamen, puta electi,qui pau-
ci sunt, dentes ejus evadunt per gratiam
Christi summi pastoris, et per instructi-
onem ac bonam praesidentiam praelato-
rum. Potest hoc quoque referri ad Judaeos
conversos ad Christum, qui aliis plurimis
pereuntibus, atque a dsemonibus per infi-
delitatem devoratis, erepti sunt. De quibus
dicit Apostolus : Reliquise per electionem
gratiae salvae factse sunt; et Isaias, Nisi Do-
minus Sabaoth reliquisset nobis semen,
quasi Sodoma essemus.

Contestamini , id est prsedicate, o docto-
res et pastores Ecclesiee, in domo Jacob, id
est in populo vitiis reluctante, qui sunt

Matth.

A spiritualiter filii Jacob, qui interpretatur Gen.xxv,
supplantans. Quia quum visitare ccepero 2a" . ,
prcevaricationes Israel, id est peccata Ec-
clesiae castigare. Tempus enim est ut ju- iPetr.w,
dicium incipiat a domo Dei. Et per Eze- 17'
chielem loquitur Dominus : A sanctuario Ezech.\x,
meo incipite percutere. Visitabo super al- G'
laria Betliel, id est schismaticorum ac hae-
reticorum, qui se prae ceteris jactant es-
se in domo Dei, vel domum ipsius. Bethel
autem interpretatur domus Dei. Et percu-
tiam domum hiemalem, id est congrega-

B tionem eorum in quibus refriguit calor
sanctae dilectionis et ignis Spiritus Sancti : XX1V' 12,
in quibus est frigus constringens, id est
peccatum mentem indurans, et lapideam
faciens, ne capax sit gratiae Dei et compun-
ctionis internae; cum domo a;stiva, id est
cum illis in quibus est ignis concupiscen-
tiae, calor irae ac vitiorum. Et peribunt do-
mus eburnew, id est collectio eorum qui a
foris virtuosi videntur ac splendidi, intus ibid.xxm,
autem sunt pleni sordibus culpae; et item 27'
omnes vani, curiosi, et saeculariter adorna-

C ti, quaerentes placere mundo magis quam
Deo. Quales fuerunt, de quibus scriptum
est in Luca : Vos estis qui justificatis vos Luc.vn,
coram hominibus; Deus autem novit cor- lD'
da vestra : quia quod altum est homini-
bus, abominatio est ante Deum. Et Psal-
mista : Deus dissipavit ossa eorum qui p«.ui,6.
hominibus placent. Et dissipabuntur cedes
multai : id est, multi eorum qui ad tem-
pus sunt templum Spiritus Sancti, quando
in caritate consistunt, a daemonibus supe-
rantur, destruuntur, et omne spirituale

D esse gratise gratum facientis amittunt, ita
quod nil reputantur a Deo.

388 ENARRATIO IN CAP. IV AMOS. — ART. VII

ARTICULUS VII

EXPOSITIO LITTERALIS CAPITULI QUARTI '. AUDITE VERBUM HOC, VACCE PINGUES

(R.ETEREA plenius describitur in prae- A id est, spolia illa hilariter consumemus, et

senti capitulo decem tribuum dira ca- vina de pretio illorum potabimus. Solent

1 ptivitas, atque horrenda punitio. Audite enim hujusmodi oppressores pauperum,

verbum hoc quod subditur, id est pra> prgedas cum ingenti delectatione consume-

nuntiationem calamitatis vestrae, ut terri- re : quia et aquse furtiva3 dulciores sunt, p,-0I>.ix,i7.

ti pceniteatis, vaccm pingues, id est, ma- et panis absconditus suavior.

jores et potcntiores ac ditiores in decem Quidam per vaccas pingues intelligunt

tribubus, qui recte vocamini vaccse pin- uxores potentium, quse calumniabantur

gues : primo, quia jam immolandi estis egenos,quia viros suos induxerunt ad hoc.

Assyriis, ut mactemini; secundo, quoni- Dicebantque viris suis, id est maritis : Af-

am vitulos aureos adoratis, sicque imple- ferte, et bibemus.

Ps.cxm,8, tur in vobis quod dicitur a David, Similes Juravit Dorninus Deus in sancto suo, id 2

soc. Hebr. jjj^ ^ani qUj faejunt ea> ej omnes qUi b est in se ipso et per se ipsum : non enim

confidunt in eis; tertio, quia per modum habet, per quem jurel, majorem. Vel, In ffebr. y,,

vaccarum, carnalem quietem et delecta- sancto suo, id est per me prophetam su- 13-

tiones gulse diligitis. De talibus vaccis um; vel in aliquo alio sancto homine et

cecinit Moyses in Deuteronomii cantico : angelo, sicut habetur in Psalmo : Deus lo- Ps. l«, 8.

Beut.xwu, Incrassalus est dilectus et recalcitravit ; in- cutus est in sancto suo. Frequenter legitur

crassatus, impinguatus, dilatatus,dereliquit Deus jurasse, quum tamen omnis simplex

Deum factorem suum. Quce estis in monte sermo ejus pro juramento habendus sit.

Samaria.', id est, in regione Samarise mon- Sed propter hominum tarditatem, certifi-

tuosa habitatis. Vel hoc dicitur, quoniam cationem, seu excitationem, jurare digna-

Oseev, i. in montibus certis, insidiabantur his qui tur, quatenus insinuetur immobiliter ve-

pergebant Jerusalem ad adorandum immo- rum esse quod ait. Quia ecce dies venient

landumque Domino. Qucv calumniam fa- C super vos, id est, tempus captivitatis et

cilis egenis, verbis et factis injuriando, et afflictionis vestrae ab Assyriis nunc instat;

confringitis p>auperes, eos lsedendo, spo- et levabunt vos in contis, id est, Assyrii

liando, occidendo, aut aliis modis perse- in captivitatem vos deferent, sicut carnes

quendo; vel etiam spiritualiter illos con- piuguium vaccarum portantur in vecti-

teritis, avertendo eos a cultu Dei. Talia bus, vel negotia ponderosa in tenellis, et

quoque peccata erant in regno Juda, juxta reliquias vestras, id est residuos, ad ur-

/s. in,i5. illud Isaise : Quare atteritis populum me- bes, castra,seu latibula fugientes,levabunt

um, et facies pauperum commolitis? Qua>. in ollis ferventibus, id est in prsedictis

dicitis dominis vesfris, id est regibus vel locis, in quibus quasi in ollis absconditi

primis principibus regis vestri : Afferte, fuerint, concremabunt, loca talia incen-

id est, date nobis licentiam afferendi seu dendo : quae incensa, similia erunt ollis

spoliandi inferiores. Vel, Afferte, id est, D ignitis seu bullientibus.

date nobis de prsedis, a subditis injuste Et per aperturas exibitis, id est, de ta- 3

sublatis : quia et reges ac judices Israel a libus locis fugietis; vel, extrahemini per

subjectis multa extorquebant. Et bibernus, qusedam foramina, quae facietis in muris

ENARRATIO IN CAP. IV AMOS. — ART. VII 389

sive maceriis ; vel, Per aperturas, seu vias A similia in veneratione idolorum suorum, \wney.xu,

jam factas; altera contra alteram, id est, quorum hoc exstitit unum, quod tribus 32'

una vacca pinguis ex una parle, et alia ex diebus in anno offerebant solennes hostias

parte opposita; vel, una contra aliam, id idolis. Et sacrificate cle fermentato lau- 5

est mutuo ac vicissim. Ut enim Hierony- dem, id est, panem mixtum fermento of-

mus dicit, idiomatis Hebrseorum est, ut ferte idolis pro gratiarum actione, quem-

quod nos dicimus Mutuo, vel Vicissim, ipsi admodum gentiles. Lex autem prohibuit Lev. «, n.

dicant Altera contra alteram. Et projicie- talem panem Deo offerri. Et vocate vo-

mini, id est, captivi ducemini, in Armon, luntarias oblationes, id est, hujusmodi sa-

id est in Armeniam, secundum Hierony- crificia nominate hostias spontaneas : sic-

mum. Unde Symmachus transtulit, In Ar- ut in lege quecdam oblationes dictse sunt

meniam. Secundum Glossam, Armon est spontaneae, quas quis offerebat ultroneus, Num.xxix,

regio ultra montes Medorum atque Persa- B quod ad laetitiam et supererogationem per- 30; .?*''

rum, vel ultra terram Assyriorum, ut alii tinuit.i^ annuntiate,k\ est, peccata vestra

dicunt. Patet ergo, quod usque ad illud aliis impudenter preedicate, ut agant si-

territorium translati fuerunt nonnulli de milia, ut non solum fecisse, sed et alios

populo decem tribuum. videamini docuisse, sicut de duabus tribu-

Consequenter ironice vel praenuntiative, bus apud Isaiam legitur : Peccatum suum /«. m, 9.

non exhortative, ait Propheta ad decem sicut Sodoma preedicaverunt, nec abscon-

tribus : Venite acl Bethel civitatem, in derunt.

wuteg. xii, qua fuit unus de aureis vitulis, et impie Sic enim voluistis, filii Israel, id est,

agite, id est, in Deum peccate, vitulum heec mala facere voluistis, et ex proposito

adorando. Venite quoque acl Galgalam : haec egistis : ideo locutus sum vobis ista

in qua, quasi in celebri loco, idololatria ironice, ad insinuandum quod ista mala

exercebatur. Unde in Osee preedictum est : G agendo, vobis ipsis summe nocebitis. Juxta

Oseeix,\a. Omnis nequitia eorum in Galgalis.ift mul- quem modum habetur in Psalmo : Domi- p«.xcvm,i.

tiplicate prcevaricationem, id est idolola- nus regnavit, irascantur populi; in Apoca-

triam vitiaque annexa. Et offerte mane lypsi quoque, Qui in sordibus est, sorde- Apoc.xxu,

victimas vestras, id est, sine dilatione sa- scat adhuc.

crilegas hostias idolis immolate, quousque Uncle, id est propter quae peccata, et 6

capiamini, tribus diebus decimas vestras. ego Deus, justus et pius judex, dedi vobis P*.vn,i2.

Symmachus transtulit, Tertia die. Unde stuporem dentium, id est dentes stupidos

sensus est, secundum Glossam : Quod pri- ex magnitudine famis, in cunctis urbibus

ma die obtulistis, reservate in tertium di- vestris,et indigentiam panum in omnibus

em, ut sit immundum. Ut enim Hierony- locis vestris, id est, fame afflixi vos. Quod

mus ait, erant queedam sacrificia,de quibus enim maxima fames fuit in terra Israel \\\neg.

£eB.vn,is- nil licuit reservari in alterum diem. Et si D tempore Eliee et Achab, itemque tempore ™"' 2;38.

quid reservabatur, immundum erat tam Elisei et Joram, innotescit in libris Re-vi, 25.

reservatum quam ipsa oblatio. Fuerunt gum. Et non estis reversi ad me per pce-

et alia sacrificia, de quibus si usque in nitentiam, dicit Dominus. Tanquam dicat :

tertium diem aliquid reservabatur, fuit im- Ego non ex crudelitate percussi vos fame,

mundum : quod est immundas hostias sed ut vexatio daret intellectum, et per /s. «vm,

immolare. Alii autem exponunt, dicentes flagella converteremini ad me, sed nolui- 19"

quod sicut in lege preeceptum fuit, ut Ju- stis. Simile est illud quoque Isaiae : Popu- md.w, 13.

Exod.xxm, dffli ter in anno comparerent coram Do- lus non est reversus ad percutientem se,et

mino in loco electo, videlicet in templo Dominum exercituum non exquisierunt.

Jerusalem; sic Jeroboam primus rex de- Et Jeremias ait : Percussisti eos, et non /«•. v,3.

cem tribuum, statuit aliqua divino cultui doluerunt, renuerunt accipere disciplinam.

390 ENARRATIO IN CAP. IV AMOS. — ART. VII

Deinde ponitur alia plaga, videlicet ar- A trahendum auxilium contra Assyrios, tra-

7 dor sitis. Ego quoque prohibui a vobis didi in manus Assyriorum; qui eos in via
imbrem, id est pluviam serotinam, causas hac occiderunt, sicut subjungitur. Percus-
naturales atque ccelestes ab influxu plu- si in gladio Assyriorum, juvenes vestros
viae impediendo, quum adhuc tres menses ad .Egyptum transmissos.wsgwe ad captivi-
superessent, id est restarent, usque ad mes- tatem equorum vestrorum inclusive : quia
sem, videlicet Maius, Junius, Julius : quo et equos juvenum occisorum ceperunt As-
tempore pluvia ista maxime necessaria est syrii; et ascendere feci putredinem castro-
agris Terrse sanctae et Palaestinae. Et plui rum vestrorum, id est fcetorem cadaverum
super civitatem unam, quae minus pecca- horum juvenum, quae insepulta relique-
vit, et super civitatem alteram non plui. runt Assyrii, in nares vestras, quando ad
Pars una in agro compluta est, id est im- vos delata fuerunt, vel accessistis ad ea.
bre perfusa; e.t pars super quam non plui, B Et non redistis ad me, dicit Dominus.
aruit, ita quod herbae non protulerunt Postremo subjungitur quintum flagel-

8 fructum ac triticum. Et venerunt duw et lum. Subverti vos sicut subvertit Deus So- 11
tres civitates, super quas non plui, in qui- domam et Gomorrham : id est, tam horri-

bus exsiccatse fuerunt cisternse,a<i civita- biliter et districte punivi vos per Assyrios,

tem unam complutam, ut biberent aquam et item per plagas memoratas, per quas

civitatis complutae, et non sunt satiatai, et terrae nascentia demolitus sum, ita quod

quia et modice plui super civitatem illam. vestra subversio comparatur quodammodo

Ex quibus palam est, quod istud factum subversioni Sodomae et Gomorrhae, habita-

non est lege naturse, varietate temporum torumque earum. Nam et scelera vestra

aut siderum cursu, sed divino miraculo, illorum criminibus erant similia. Loquitur

ut qui plus peccavit,gravius puniretur. Et autem Dominus de se ipso quasi de alio,

non redistis ad me per pcenitentiam, dicit G dum ait : Subverti vos sicut subvertit

Dominus. Deus.Vel idcirco sic loquitur, ut insinuetur

9 Tertia demum plaga annectitur. Percus- pluralitas Personarum in Deo, dum Pater
si vos in vento urente, id est, in vento de Deo Filio loquitur, vel econtra. Juxta
immoderanter calido vos afflixi, et terrae quem modum loquendi scriptum est in
nascentia devastavi, et in aurigine, id est Genesi : Dominus pluit super Sodomam et Gen. xix,

joeii, 4. serugine : quee a Joele dicta est rubigo, Gomorrham sulfur et ignem a Domino. Et 24,

scilicet vitium segetum,quando vento per- facti estis quasi torris raptus de incen-

cussse, non faciunt grana multa. Quando- dio : id est, similes facti estis ligno pro

que etiam aliter sumitur, ut dictum est majori parte combusto, ab igne extracto

plenius super Joelem.In hac ergo percussi ne totaliter combureretur, quoniam pauci

multitudinem hortorum vestrorum et vi- vestrum manus hostium evaserunt. Vel

nearum vestrarum, quas cupide multipli- D hoc ideo dicitur,quia Assyrii aedificia mul-

castis, id est, poma et uvas destruxi. Oli- ta decem tribuum incenderunt, de quorum

veta vestra et ficeta vestra, id est fructus incendio aliqui evaserunt. Videtur quoque

arborum harum, comedit eruca, id est ta- Propheta in hac plaga loqui de futuro per

lis vermis seu bestiola quse non avolat, modum praeteriti. Licet enim circa tempo-

sed jacens in fructibus, totum consumit. ra ejus cceperint Assyrii decem tribus op-

Etnon redistis ad me,dicit Dominus, quia. primere, finalis tamen subversio earum- iv/?e^.xvn,

omnia ista flagella ad vestram ordinavi dem facta est tempore Osee ultimi regis 6-

emendam. Israel, quando defunctus est Amos ex do-

10 Praeterea quarta subjungitur plaga. Misi lore vulneris quod sibi inflixit filius Ama-

in vos morlem in via ^Egypti : id est, le- sise sacerdotis idololatriae, tempore Jero-

gatos quos ad .Egyptios destinastis ad con- boam regis filii Joas. Et non redistis ad

ENARRATIO IN CAP. IV AMOS. — ART. VII 391

me, dicit Dominus. De talibus tam incor- A creans venlum : secundum illud, Qui pro- Ps. cxxxiv,

/5.1,5. rigibilibus Dominus ait per Isaiam :In quo ducit ventos de thesauris suis. Sumitur '•

percutiam vos ultra, addentes prsovarica- autem creatio hoc loco extense. Et annun-

Jer. v,3. tionem? Et item per Jeremiam : Indurave- tians homini eloquium suum, id est, ser-

runt facies suas supra petram,et noluerunt mones occultos atque propheticos electis

Eccie. vii, reverti. Quem enim Deus despicit, nullus revelans, prout jam dictum est : Non fa- Amo$mti.

corrigit. Et nisi Deus intus operetur, tan- ciet Dominus verbum, nisi revelaverit se-

gat, afficiat, non sufficiunt extrinseca hor- cretum suum ad servos suos Prophetas.

tamenta. Isti autem ob suam perversitatem Unde et David : Incerta, inquit, et occulta Ps. l, 8.

non meruerunt tangi medullitus, quia et sapientise tuae manifestasti milii. Eloqui- p*. civ, 19.

obicem posuerunt. um quoque Domini inflammavit Joseph.

12 Quapropter haec faciam tibi, Israel, id Hinc per Jeremiam ait : Clama ad me, et Jer.xxxm,
est, inducam super te plagas descriptas, D annuntiabo tibi grandia et firma, quse ne- 3
similes aut majores. Postguam aulem hcec scis. Faciens matutinam nebulam, quse
fecero tibi, id est, prsedictas plagas in- mane descendit, et operit terram. Omnes
duxero, prwparare in occursum Dei tui, enim impressiones meteorologicse sunt a
Israel. Hoc tripliciter explanatur. Primo : Deo, tanquam a causa prima ac principali.
Pra?parare, id est. praepara te, in occursum Et gracliens super excelsa terrce. Illic Do-

Dei tui, id est ad susceptionem gratiosi minus graditur, ubi operatur. Ipse autem

adventus ejus in te : quia post captivita- est extra omnia, et intra omnia, continens

tem Israel ab Assyriis, quidam eorum ad universa, et operans omnia in omnibus. [Cor.ni, 6.

iiPar.xxx, Deum conversi sunt, et in Jerusalem ve- Ideo ambulat per operationem super ex-

nerunt sub Ezechia, ut dictum est. Huic celsa terrse, id est in tnontibus, quantum

sensui consonat translatio Septuaginta in- ad litteram. Unde et alibi legitur : Circa /ooxxh.h.

terpretum, quse talis est : Preepara te, ut C cardines cceli perambulat; et, Qui ambu- Ps. cm, 3.

invoces Deum tuum, Israel.Secundo : Prge- lat super pennas ventorum ; et, Graditur /o6ix,8.

parare in occursum Dei tui, id est, Unige- super fluctus maris. Dominus Deus exerci-

nitum Dei verum Deum, per incarnationis tuum nomen ejus. Ubi nos habemus, Exer-

mysterium in hunc mundum descenden- cituum, in Hebraeo dicitur, Sabaoth, pro

tem, devote suscipe et adora. Hoc multi ex quo Septuaginta transtulerunt, Omnipo-

decem tribubus impleverunt. Tertio expo- tens. Unde et hoc loco dixerunt : Dominus

nitur de conversione Israel in fine saeculi, Deus, Omnipotens nomen ejus. Utrumque

quia nec interim finitur eorum captivitas. enim significat Sabaoth. Dicitur autem

Unde Theodotion transtulit : Novissime Deus Dominus exercituum, id est coele-

preeparare, etc. stium agminum, imo et omnium concio-

Porro ad hanc praeparationem inducit num, juxta illud Isaise : Ego Dominus, hoc /*. xm,8.

consideratio omnipotentiae Dei. Propter D est nomen meum; et iterum : Dominus /oiUxlviu,

13 quod subditur : Quia ecce formans mon- exercituum nomen ejus. Hinc in veteri 2; L,v' 5'
Ps. lxiv,7. tes : juxta illud in Psalmo, Preeparans mon- Testamento, praesertim in Zacharia, Deus Zach.\,z,

tes in virtute tua, accinctus potentia; et Dominus exercituum appellatur. clc-

392 ENARRATIO IN CAP. IV AMOS. — ART. VIII

ARTICULUS VIII

EXPOSITIO EJUSDEM CAPITULI QUARTI TROPOLOGICA.

^ENIQUE vaccae pingues in montibus A arida consuetudine, vel humano pudore,

Samariso consistentes, quae calumni- aut carnali affectione, ut videant desidera-

antur egenos, confringunt pauperes, et vini bile oculorum suorum. Ideo in ecclesia et

pocula quserunt a superioribus suis, rite preedicatione impie agunt, et transgressio-

intelliguntur crudeles avarique principes nes multiplicant, effutitiones habendo, co-

populi christiani; et item carnales pasto- gitationes quoque carnales, et evagationes

res seu preelati Ecclesia?, qui pascunt se intimoratas, et coram Sacramento irreve-

ipsos, lac ovium manducantes, lanamque renter adstando. — Et sacrificate de fer- g

induentes,gregem autem Domini non alen- mentato laudem, id est, per opera vitiis

tes, sed cum crudelitate atque potentia corrupta Deum honorate. Hoc agunt, qui

Ezech. prsesidentes : de quibus in Ezechiele dif- faciunt opus Dei negligenter, quorum in- Jer.xhxm,

«*seo 2' 3 ^Use l0(Iuitur Dominus. Isti nempe quum tentio sinistra, opera ex genere bona infi- 10'

sint ad divina pigri, corporalem quietem B cit; quorum divisum est cor, et conversa- Oseex,z.

vitiose amantes, vitamque bestialem du- tio prorsus immunda. Ideo monet Aposto-

centes in voluptatibus gulse et luxurise, lus : Expurgate vetus fermentum, ut sitis ic0r. v, i.

merito vaccee pingues dicuntur, quia etiam nova conspersio. Et vocate voluntarias

o«eeiv,*6. quasi vacca lasciviens declinant a lege di- oblationes ,\d est, ea qua3 Deo offertis,mul-

vina. De quorum singulis dici potest illud tum reputate; et aestimate vos magnum

/o6xv,26. in Job : Cucurrit impius adversus Deum aliquid agere, quasi condigne honoretis

erecto collo, et pingui cervice armatus est. Deum, nec obligemini ad bona hujusmodi.

2 Juravit Dominus : quia ecce dies ve- Totum istud ironice dicitur. Sunt enim
nient super vos, et levabunt vos diaboli in nonnulli, qui munera atque obsequia quse
contis, id est in suis instrumentis afflicti- offerunt Deo, magnifice appretiantur, ct
vis, et reliquias vestras, id est corpora, magnse perfectionis esse se arbitrantur,
quae moriendo reliquistis, vel imitatores C quasi qui divinis beneficiis vicem idoneam
ac posteros, in ollis ferventibus, id est preestent, non pensantes divinee majesta-

3 infernalibus foveis. Et projiciemini in die tis infinitam dignitatem, divinorum bene-
judicii in Armon : per quod hoc loco in- ficiorum incomparabilem magnitudinem,
fernus inferior designatur. Ista fiunt re- proprise conditionis fragilitatem, et sui ob-
probis in die mortis, in die judicii, et in sequii imperfectionem. Contra quos ait

die infernalis supplicii, quando de olla in Salvator : Quum feceritis omnia quee prae- £i(C. XTO)

ollam transibunt per aperturas, quia de cepta sunt vobis, dicite : Servi inutiles 10-

ibid.xxw, calore nimio ad aquas nivium pergent. sumus ; quod debuimus facere, fecimus.

19' t Venite ad Bethel, id est domum seu ec- Hinc primo Paralipomenon libro loquitur

clesiam Dei, et impie agite; ad Galgalam, David : Tua, Domine, sunt omnia; et quae ipar.xxix,

id est Scripturarum revelationem (Galgala de manu tua accepimus, dedimus tibi. — u-
enim revelatio interpretatur), et multipli- D Et annuntiate aliis mala quee facitis, ut

cate praevaricationem. Hoc ironice dicitur vos imitentur et laudent in vitiis : quo- ps. x, 3,

contra fideles qui ecclesiam visitant et niam laudatur peccator in desideriis ani- secHebr-

sermones audiunt non ex devotione, sed mse suse. Hoc agunt prorsus corrupti in

ENARRATIO IN CAP. IV AMOS. — ART. VIII 393

Prov. n,u. rationis judicio et affectu, qui gloriantur A infudi, nec per unctionem vos docui, nec

quum male fecerint : de quibus scriptum aquam sapienliae salutaris (quae in male- SaP. 1,4.

yer.v.,15; est in Jeremia, Gonfusione non sunt con- volam non ingreditur animam) vobis lar-

V1"' 12, fusi, et erubescere noluerunt. Sunt quo- gitus sum. De tali imbre seu pluvia ait

que aliqui religiosi, qui saepc se jactant de Salvator : Qui biberit ex aqua quam ego Joann. iv,

sua audacia, rebellione atque victoria con- dabo ei, fiet in eo fons aquae salientis in

tra pra?latos : quorum csecitas et insania vilam aeternam. Quum adhuc tres menses

crassa est et magna valde. superessent usque ad messem, id est, qnan-

6 Unde et ego dedi vobis stuporem den- do adhuc lempus erat contritionis, con-
tium spiritualium, quibus cibus animae fessionis et satisfactionis, quibus ad matu-
masticatur atque in memoriae ventrem ram seterna; beatitudinis remunerationem
projicitur : id est, robur idoneae conside- pertingitur. Itaque tres menses, sunt prse-
rationis ac frequentis revolutionis Scriptu- B dictae tres partes pcenitentiae. Et plui, id
rarum sanctarum seu verborum ccelesti- est, praedictum imbrem effudi, super civi-
um, tuli a vobis, in cunctis urbibus, id est talem unam, id est congregationem ele-
congregationibus vestris. Tales nempe non ctorum atque bonorum non ponentium
gustant dulcedinem verbi Dei, nec deliciis obicem gratiae Dei: et super civitatem al-

/ftid.xxxi, Scripturarum pinguescunt. Hoc modo stu- teram reproborum et impoenitentium non

30' pescunt dentes eorum qui comedunt uvam plui. Pars una, id est una anima seu par-

Deut.xKxu, acerbam : de qua legitur, Uva eorum uva ticularis Ecclesia, compluta est, id est cor-

32' fellis, et botri amarissimi. Et indigentiam lesti rore perfusa, et verbo doctrinae effi-

Ps.lxxix,6. panum, id est panis sacramentalis, panis caciter irrigata; et pars super quam non

Eccii.w^. lacrimarum, panis vitae et intellectus, pa- plui, id est anima dura seu malignanti-

nis sanctae actionis,dedi vobis in omnibus um ecclesia, aruit, tanquam arbor sterilis
locis vestris. His equidem panibus meren- G stirpsque inutflis.Erit enim, teste Jeremia, /«\xvn,6.

tur privari,qui pascuntur in vitiis, et dele- sicut myricae in deserto. Hinc Ghristus ait

ctantur rebus obsccenis : quia etsi corpus in Joanne : Si quis in me non manserit, Joann.™,

Ghristi accipiant, non tamen spiritualiter mittetur foras tanquam palmes, et arescet. 6'

illud manducant. Ideoque non solum non Et poenitens loquitur : Percussus sum ut Ps. a, 5.

aluntur, sed gravius vacuantur et infir- fcenum, et aruit cor meum.
mantur in anima. Et non estis reversi ad Et venerunt duce et tres civitates, id esl 8

me, dicii Dominus. Interdum abstrahit illi super quos non plui, ad civitatem

Deus pia dispensatione etiam electis et bo- unam complutam, ut bibcrent aquam, id

nis quosdam panum istorum, ne de gratia est, gratiae et sapientiae ejus participes fie-

sibi data superbiant, vel per incautelam rent, verbumque Dei audirent, etnonsunt

gravius ruant. Qui sentientes se pristina satiatce. lstud accipi potest de pcenitenti-
devotione, opulentia et alacritate privatos, D bus, qui non satiantur, vel quia non tan-

mox ferventius reciirrunt adDeum; arbi- tam gratiam et perfectionem consequun-

trantes se illum graviter offendisse, tota tur ut cupiunt, vel quia nihil gratiae gra-

intentione ad ejus pietatem confugiunt.Pr':- tum facientis et donorum Spiritus Sancti

stinam quoque panum spiritualium uber- participant, eo quod non vere poeniteant,

tatem pinguedinemque sortiti, de cetero et timore aut necessitafe magis quam amo-

humiliores manent et cautiores. Reprobi re et voluntate haec faciunt.Interdum quo-

vero, de quibus nunc sermo, quanto spiri- que pluit Deus super unum, et non super

tualibus panibus plus privantur, tanto mi- alium, per nubes de quibus loquitur Isaias,

nus ad Dominum convertuntur. Qui sunt isti qui ut nubes volant? id est /*.«, s.

7 Ego quoque prohibui a vobis imbrem, per praedicatores et viros divinos, qui ver-
id est, gratiam Spiritus Sancti vobis non bo tonant, miraculis coruscant, pietate

304

ENARRATIO IN CAP. IV AMOS.

ART. VIII

Ezech. ui
26.

obumbrant, doctrina fecundant : quando A estis quasi torris raptus de incendio, qu&n-

videlicet aliquibus juste verbum Dei sub- tum ad hoc quod nondum pcenas tartarei

trahitur, quod aliis misericorditer annun- ignis incidistis. Et non redistis ad me : in

tiatur, quemadmodum Dominus ait ad Eze- quo patet incorrigibilitas vestra.De talibus

chielem : Fili hominis, linguam tuam Dominus ait ad Jeremiam : Quare aversus Jer. vm, 5.

adhaerere faciam palato tuo, et eris mutus, est populus iste aversione contentiosa?
nec quasi vir objurgans, quia domus ex- Quia ecce formans montes, id est, an- 13

asperans est. Faciamus ergo quod Christus gelos sanctos in sublimitate naturse et

Luc. x.2. ait discipulis : Rogate dominum messis, ut gratiae atque in beatifica fruitione consti-

mittat operarios in messem suam. tuens. Vel, montes, id est Apostolos et

9 Percussi vos permissive, o reprobi, in imitatores eorum in arce virtutum repo-

vento urente, id est ardore libidinis vel nens, quorum conversatio est in ccelis; et PMUpp.m,

20.

doctrina ventosa et corruptiva, et in auri- B sicut exaltantur coeli a terra, ita exaltatur

Ibid. vni
11.

gine, id est ira et invidia, quse sanguinis
ruborem variant in pallorem, et fructum
seminis animae, quod est verbum Dei, cor-
rumpunt. Percussi multiludinem horto-
rum vestrorum et vinearum, id est cor-
dium, in quibus flores virtutum, gramina
contemplationum, et botri fructuum Spiri-
tus Sancti merito pullularent.Horum enim
corda percutiuntur, dum a Deo relinquun-
tur, arescunt, vitiisque subduntur. Oliveta
vestra et ficeta, id est opera misericordiae

nobilis angeiica cceliformisque vita eorum,
ab ignobili, confusa et injusta malorum
Christianorum conversatione, de quali-
bus dicitur, Recedentes a te, in terra scri- jer.wu,
bentur. El creans ventum, id est eos qui 13-
velocissime cuncta terrena transcendunt.
Faciens matutinam nebulam, id est, sym-
bolicarum revelationum obscuritate in pri-
mis mentem involvens, antequam ad ana-
gogicae contemplationis perveniat purita-
tem. Ita fit ssepe. Haec ergo obscuritas, per

et suavitatis internae vel habitus virtuosos, C nebulam quae mane operit terram, signifi-

Ephes. vi
17.

ex quibus procedunt hujusmodi actus,
quemadmodum fructus prodeunt ex arbo-
ribus, comedit eruca, id est mordax ac
pungitiva invidia, quae omnia vastat, si
admittatur : non enim compati aut auxi-
liari permittit.

Misi in vos mortem in via jEgypti : id
est, quum ambularetis in operibus carnis
et sseculi, vita gratiae vos privavi, vel cor-
poraliter castigavi. Percussi in gladio ju-
venes vestros. Gladius spiritus est verbum

catur. Non enim possibile est aliter nobis
lucere divinum radium, nisi variis sensi-
bilium formarum velaminibus circumte-
ctum. Et gradiens super excelsa terrw, id
est, in mentibus contemplativis atque the-
oricis ambulanSjCum quibus esse,sunt de- Prov.ym,
liciae meae. Ecce tanta est conventio, com- 3L
munio atque concordia Dei cum servulis
suis devotis atque humilibus. Cum exsi-
stentibus est, cum stantibus stat, cum ha-
bitantibus habitat, cum gradientibus gradi-

Dei. Qui ergo in juventute ex auditu ver- D tur, cum ascendentibus et descendentibus

borum Dei corrigitur, gladio salubriter
verberatur. Usque ad captivitatem equo-
rum, id est refrenationem lascivorum mo-
tuum corporis. Ha?c quoque aliter accipi
possunt, sed propter causam pertranseo.
Subverti vos sicut subvertit Deus Sodo-
mam et Gomorrham, id est, igne concu-
piscentiae et sulfure fcetidissimae voluptatis
prorsus permisi vos perire, quantum ad
spirituale esse gratiae gratificantis, et facti

ascendit atque descendit. Hinc ait ad Ja-
cob in Genesi : Ego descendam tecum in Gen.xvn,
.Egyptum.Et Jacob loquens de ipso : Deus, 4;'6,rfxxxv
inquit, qui socius fuit itineris mei. Dat 3.
enim suis virtutem ad omnia ista, eosque
in cunctis gratiose deducit.Nec hoc solum,
sed ipsi quoque sunt, manent, stant, am-
bulant, ascendunt atque descendunt in
ipso, id est secundum voluntatem, et per
gratiam ejus.

ENARRATIO IN CAP. V AMOS. — ART. IX 395

ARTICULUS IX

ELUCIDATIO LITTERALIS CAPITULI QUINTI I AUDITE VERRUM ISTUD, ETC.

"OC loco ostenditur irreparabilis de- A Sede in pulvere, virgo filia Babylon. Et /*.xlvu,i.

cem tribuum vastitas. Audite, o de- utroque modo ait Jeremias de populo Ju-

cem tribus, verbum istud, quocl ego Amos da : Quoniam contritione magna contrita Jer. xiv,i7.

levo super vos, id est, ex magno affectu de est virgo filia populi mei. Itaque, Virgo

vobis annuntio, planctum, id est planctu- Israel projecta est in lerram suam, id est,

osum seu lamentabile : quia cum fletu et in proprio territorio ab hostibus victa et

compassione vestram calamitatem prsedico, conculcata, vel ad peccata inducta; non

i Reg.xv, vosque deplango, quemadmodum Samuel est qui suscitct eam, id est, ad pristinum

35;Z.mc.xix, ga(]jem e(. chpjg^jg civitatem Jerusalem. statum reducat,Deum precibus mitigando,

Nec mirum, si Amos Israelita Israelem de- vel hostes Assyrios debellando. Quamvis

plangat, quum Isaias futuram miseriam enim hic Amos et Prophetse sibi contem-

7.9. xiM. xxi; seu captivitatem Babylonis et Moab lam poranei orarent pro populo isto, eumque

XV'XVI' dire defleverit, ut patet in libro ipsius. B instruerent, noluerunt tamen se ad gra-

/iirf.xxn,4. Qui etiam duas tribus deplorans : Nolite, tiam habilitare, sed econtrario occiderunt

inquit, incumbere ut consolemini me su- Prophetas. De talibus Dominus, ostendens

per vastitate filise populi mei. se inexorabilem, quantum ad aliquos, ait

Deinde verba planctus ponuntur. Ztomws ad Jeremiam : Non assumas laudem et /j»Uvu,i6;

Israel, id est familia decem tribuum, ce- orationem pro eis. Si steterint Moyses et*v'1-

cidit per culpam et pcenam. Cecidit enim Samuel coram me, non est anima mea ad

per idololatriam aliaque peccata a pristina populum istum.

gratia. Et per tribulationes, pressuras et Quia hcec dicit Dominus Deus : Urbs de 3

captivitates sibi illatas, a prsehabita cor- qua egrediebantur mille, relinquentur in

ruit prosperitate, prsesertim a tempore Ha- ea centum; et cle qua egrediebantur cen-

lv/ftff/.xin, zaelis regis Syrise, qui contrivit quasi in tum, relinquenlur in ea decem:\d est, tan-
tritura arese Israelem; et deinde ab Assy- C ta erit pressura decem tribuum, quod de-

riis. Et non adjiciet ut resurgat per poe- cima pars eorum vix remanebit; in domo

nitentiam a culpa ac idololatria, vel per Isracl, id est in universo populo decem

victoriam seu reditum a captivitate Assy- tribuum, ita quod omnes civitates earum

riaca ad prosperilatem priorem. Tamen in tam graviter vastabuntur. Numeros aulem

fine sseculi decem tribus convertentur. prsefatos, videlicet mille, centum, decem,

2 Virgo Israel, id est, plebs Israelitica, quse non oportet prsecise accipere, sed ad insi-

virgo vocatur : primo, quia in Patriarchis nuandum paucitatem evadentium, quem-

et Prophetis ac justis Deo exstitit despon- admodum dictum est supra : Quomodo Amos m,

sata,quamvis isti qui erant tempore Amos, si eruat pastor duo crura aut extremum '"'

animi integritatem ac puritatem perdide- auriculse de ore leonis, sic eruentur filii

rint, multipliciterque fornicarentur a Deo; Israel. Quidam autem dicunt hoc factum

secundo, ad insinuandum puritatem natu- D in primo adventu Assyriorum, tempore iv/?e9.xv,

rse secundum se consideratse. Hinc et de Phul vel Theglathphalasar regum Assyrio- t9' 29'

populo Babylonis scriptum est in Isaia : rum, videlicet, quod tunc decima pars

396

ENARRATIO IN CAP. V AMOS. — ART. IX

IVJteg.xvh,

Ps. LWIIl,

33.

III Retj.xu,
29.

Judic. xx,
1; IRet/.iu,
20; II Reg.
iii, 10, elc.

IV.fte*/.xvii,
19.

Gen.xxxv,
22.
I Par. v, 1 .

III Reg. xi,
26.

Israel mansit. Sed in secnndo ultimoqne
adventn sub Salmanasar etiam decimatio
capta est, pancissimis tamen exceptis.

Quia hcec dicit Dominus Dcus domui
Isracl, id est plebi tribuum decem : Quai-
rite me per veram pcenitentiam et perse-
verantiam sanctam, ct vivetis, vita natu-
rae, evadendo manus hostiles, vita gratue
in praesenti, et vita gloriae in futuro. Hinc
fertur in Psalmo : Quaerite Deum, et vivet
anima vestra. Et nolite qucerere Bethel, id
est vitulum aureum positum in oppidoBe-
thel ; et in Galgalam, id est in locum sic
dictum, nolile intrarc , ut ibi idola invo-
cetis. Est autem Galgala, secundum Glos-
sam, civitas in fine duarum decemque tri-
buum sita. Et in Bersabee urbem duarum
tribuum, sitam in fine regni tribus Juda :
unde frequenter legitur, A Dan usque Ber-
sabee ; non transibitis, id est, non transea-
tis propter idololatriam ibi exercendam,
quia in aliquibus locis regni Juda jam
idololatria viguit. Quia Galgala captiva
ducetur, id est, populus Galgalae ab Assy-
riis capietur, et Bethel inutilis erit, id
est, cives urbis illius et vitulus aureus non
poterunt vos salvare : quia et urbs Bethel
fuit devicta. De Bersabee autem nunc ta-
cet, quoniam decem tribubus captis. non
fuit destructa.

Quxrite Dominum,ejus misericordiam,
auxilium et salutem jugiter invocando, et
vivite, uniti fonti vitae, ne forte combura-
tur, id est, igne tribulationis et captivi-
tatis incendatur et consumatur, ut ignis,
qui ardendo deficit, deficiente combustio-
nis materia, domus Joseph, id est plebs
decem tribuum, quee significatur per Jo-
seph, quasi pcr principaliorem inter Pa-
triarchas a quibus decem tribus exortac
sunt. Joseph enim data sunt primogenita,
eo quod Buben violasset torum patris sui,
ut dicitur primo Paralipomenon libro. Vel
ideo nomine Joseph decem tribus signifi-
cantur,quia Jeroboam filius Nabat, primus
rex decem tribuum, erat de semine Joseph
per Ephraim. Unde Osee per Ephraim sae-
pe decem tribus, ut dictum est supra, ex-

A pressit. Et devorabit ignis iste domum Jo-
seph, et non erit qui cxstinguat Bethel, id
est, a praeinducto igne eripiat urbem Be-
thel et vitulum ejus, nisi quaesieritis Domi-
num, quem qui quaerit, invenit. His verbis Luc. xi,io.
dedit Deus decem tribubus pcenitentiae
locum.

Deinde Propheta redarguit plebem hanc,
et maxime judices ejus. Qui convertitis in 7
absinthium judicium, id est, veritatem
judicii ex sua natura dulcem ac delectabi-
lem, sicut et omnes actus virtutis, conver-

B titis in amaritudinem falsitatis, pauperum
et innocentium judicia pervertendo : quod
et illis amarissimum est. Est autem absin-
thius amarissima herba. Et justitiam in
terra relinquitis, id est cultum divinum et
Deum, qui est increata justitia ; justitiam
quoque commutativam, quae in emptioni-
bus venditionibusque consistit, et distri-
butivam, quee reddit unicuique quod suum
est. De talibus scriptum est in Isaia : Vae /s. v,2o.
qui dicitis malum bonum, et bonum ma-
lum, ponentes dulce in amarum, et ama-

C rum in dulce. Beliquistis ergo per idolo-
latriam, increatam justitiam seu justum
Deum, de quo subditur :

Facientem Arcturum et Orionem. Ar- 8
cturus, secundum Glossam, habet septem
stellas, quem vocant aliqui Ursam majo-
rem. Estque constellatio gyrans circa po-
lum septentrionalem. Porro Orion, secun-
dum Hieronymum, hieme oritur, et suo
ortu tempestates signat ac excitat. Dicunt-
que aliqui, quod sit constellatio clara, par-
tim in signo Tauri, et partim in signo

D Geminorum consistens. De horum expo-
sitione verborum pluribus scripsi super
illud Job : Qui facit Arcturum et Oriona et Jobm,o.
Hyadas et interiora austri. Denique pro
Orione, Symmachus transtulit, Stellas; The-
odotion, Vesperum. Hebraeus vero qui Hie-
ronymum in divinis instruxit Scripturis,ut
ipsemet refert Hieronymus, dixit verbum
Hebraicum, pro quo positum est nomen
Orionis,significare splendorem, sicque per
Orionem generaliter intelligenda esse astra
splendentia. Utitur autem Propheta nomi-

F.XARRATIO IN CAP. V AMOS. — ART. IX 397

nibus a gentilibus institutis, rnagis quam A Deus vastitatem minatur, in Sapientiae li-

Hebraicis, quoniam magis consueta intel- bro dicens : Judicium durissimum in his Sap.-n,6,7.

ligibilioraque erant. Et convertentem in qui praesunt, fiet; potentes enim potenter

mane tenebras, id est, post caliginem no- tormenla patientur; et, Fortioribus fortior ibid. 9.

ctis facit auroram succedere, et diem in instat cruciatus. Itemque in Psalmo : Qui /'.».,,, 4.

noctem mutantem, id est, diei facit suc- habitat in ccelis irridebit eos, et Dominus

Ps. cxvin, cedere noctem, cujus ordinatione perse- subsannabit eos. Jsaias quoque ait : Visi- /s.xxiv.ai.

9I' verat dies. Temporum enim dat tempora, tabit Dominus super miiiliam coeli in ex-

ut allevet fastidium. Idcirco cantatur in celso, et super reges terrae.

Hymnis : Odio habuerunt decem tribus in porta 10

n . . . corripientem , id est judices iustos et Pro-

Qui temperas rerum vices. l * *

phetas, qm ln portis urbium delinquentes

1 eiuin • B reprehenderunt caritative ac juste; et lo-

Lucis diurnse tempora quentem perfecte, id est viros sapientes

successibus determinans. efficaciterque docentes, abominali sunt.

Qui vocat aquas maris, id est, calore solis Hoc faciunt homines protervi, arrogantes,

elevat eas in aere, et liquat ac excolat eas incorrigibiles. Quod quam perversum sit,

in dulcem humorem, ct effundit eas gut- patet ex eo quod scriptum est in Prover-

tatim su per faciem, id est planitiem, terrce. biorum libro : Viro qui dura cervice cov- Prov.wn,

Pt.cxxxtv, Educit enim nubes ab extremo terrae. Qui ripientem contemnit, repentinus superve- '"

pscxlvl 8 operit ccelum nubibus, et parat terrae plu- niet interitus. Et alio loco : Egestas et ibid.xm,

/06 xxvi, 8. viam. De quo scriptum est in Job : Qui ignominia ei qui deserit disciplinam; qui 18'

ligat aquas in nubibus, ut non erumpant autem acquiescit increpationibus, glorifi-

/er.u.ie. pariter deorsum; et in Jeremia, Dante eo cabitur. Hinc iterum ait : Argue sapien- ibid.t*,$,

vocem, multiplicantur aquae in coelo. Do- C tem, et diliget te; doce justum, et festina- 9'

minus nomen ejus : quia nomen Domini bit accipere. Loquitur autem perfecte, qui

competit ei soli per auctoritatem, et se- facit quod docet, et verba distincte ac in-

cundum perfectam rationem dominii : quo- telligibiliter profert.

niam ipse solus propria potestate est uni- Idcirco , pro eo quod diripiebatis paupe- {[

versorum dominator liberrimus, ad quem rem, id est, pauperes spoliastis, illos prae-

omnis creatura refertur et comparatur sic- cipue qui pergebant Jerusalem adorare in

ut minister ad dominum, instrumentum templo Deum verum, et prcedam electam

ad artificem, subditus ad prsesidem. Ideo tollebatis ab eo, id est ea quse meliora

is. xi.n, s. ait per Isaiam : Ego Dominus, hoc est no- erant, et vobis magis placentia; domos

men meum; gloriam meamalteri non dabo. quadro lapide, id est ex lapidibus politis,

9 Qui subridet vastitatemsuper robustum, quadratis, sive marmoreis, aidificabitis.

id est, robustis juste subsannando seu ir- D De hoc habetur in Isaia : Sciet populus /s. ix,o, 10.

ridendo, minatur pressuram seu punitio- Ephraim et habitantes Samariam in ma-

nem, et depopulationem super potentem gniludine cordis, dicentes : Lateres cecide-

a/fert, id est, potentibus inducit direptio- runt, sed quadris lapidibus aedificabimus.

nem, depreedationem seu destructionem : Kt non habitabitis in eis diu, qui jam ab

quod hic ad litteram dicitur de regno ac Assyriis capiemini. Vineas amantissimas,

populo Israel, quibus vastitatem ab Assy- id est pulchras et vobis carissimas, plan-

riis per Prophetas minabatur, et per Assy- tabitis, et non bibetis vinum earum, id

rios intulit. Verum, ut alibi scriptum est, est capti ab hostibus, qui omnia bona ve-

/06 xxxvi, Deus potentes non abjicit, quum et ipse stra diripient,eo quod pauperes spoliastis.

sit potens. Sed nunc de potentibus sua Quia cognovi multa scelera vestra, id 12

potentia abutentibus sermo est, quibus est idololatriam et peccata annexa, et for-

308

ENARRATIO IN CAP. V AMOS.

ART. IX

tia peccata vestra, id est violentiam in

egenos. Vel peccata dicnntnr fortia, id est,

iram Dei graviter provocantia. Non ergo

propter idololatriam tantum vos punio,sed

ob alia quoque peccata. Yel peccata dicta

sunt fortia, quia ex vehementi passione

procedunt. Quidam enim toto impetu fe-

runtur in malum. Denique cognitio inter-

dum accipitur pro notitia approbationis,

sicque Deus dicitur non cognoscere malos

o»eevm,4. et mala, juxta illud in Osee : Principes ex-

stiterunt, et non cognovi; et in Evangelio,

Matth.xw, Amen dico vobis, quia nescio vos. Sic-

*ibor xiv q116 affinnat Apostolus : Si quis igno-

38- rat, ignorabitur. Tnterdum vero cognitio

sumitur pro quacumque scientia sive no-

Hebr.w, iz. titia : et sic, omnia nuda et aperta sunt

oculis ejus. Atque hoc modo cognoscit

peccata nostra Deus infallibilis judex, jux-

p«.lxvui,6. ta illud in Psalmo : Delicta mea a te non

sunt abscondita. Agnoscit autem Deus pec-

cata et mala, seu privativa, non per ideam

propriam, sed per ideam, rationem seu

speciem virtutis ac boni oppositi. Hostes

justi, id est, vos principes et judices de-

cem tribuum, hostes estis justi, id est ju-

storum hominum vel justitise, accipientes

munus, id est dona pro subversione justi-

tiae et oppressione justorum. De talibus ait

/er.vi, 13; Jeremias : A minori usque ad majorem

Vd ' 10' ,« omnes avaritise student ; et Psalmista, Dex-

Ps.xxv.lO.

tera eorum repleta est muneribus. Et pau-
peres in porta, ubi fiebat determinatio
causarum, opprimentes injuste, excsecati
muneribus divitum. Solebant enim in ve-
teri Testamento judices Israel sedere in
portis civitatum ad judicandum, ut inve-
nirentur in promptu; et ne rustici ad ju-
dicium venientes,insolito civium terreren-
tur adspectu; et item, ne cives longius
tendere cogerentur.
13 Ideo prudens in fempore illo tacebit,

quia tempus malum est. Hoc tripliciter
elucidatur : Primo, quod pauperes in por-
tis oppressi, injuriamque perpessi, si fue-
rint circumspecti, tacebunt, non murmu-
rantes, accusantes aut reclamantes; quia
tempus malum est, id est, pro tempore

A illo regnantes ac judicantes, injusti fue-
runt, nec erat possibile ad sequum perve-
nire judicium, sicque utilius fuit silere
quam contradicere.Secundo,quod pruden-
tes atque Prophetsein tempore illo, quando
hostilis exercitus urbes jam cinxit, tace-
rent a populi increpatione, quia captivitas
inevitabiliter immineret. Tertio, quod ta-
cerent propter incorrigibilitatem populi,
quia quanto plus increpabatur, tanto im-
patientior deteriorque fiebat : quia, ut Sa-
piens ait, Non amat pestilens eum qui se prov.m,\2.

B corripit; et,Qui erudit derisorem, ipse sibi ibid.ix,i.
injuriam facit. Idcirco in Ecclesiastico scri-
ptum est : Ubi non est auditus, non effun- Eccii.
das sermonem. Tempus autem malum vo- XXXI1<6-
catur, non in se, sed propter mala quse
fiunt in eo. Unde et Jacob ait in Ge-
nesi : Dies peregrinationis meae parvi et Gen.xhm,
mali. 9-

Jam dixit Propheta, quod prudens in
tempore illo jam dicto tacebit. ldeo nunc
ante tempus captivitatis admonet eos.Qua?- 14
rite bonum virtutum, id est judicium at-

C que justitiam, latriee actus et misericordise
opera, et non malum vitiorum. Qui autem
ex proposito peccant, quserunt malum, quo-
niam quasi de industria perpetrant prava,
quemadmodum scriptum est in Psalmo :
Dixit injustus ut delinquat in semetipso. ps.xxxy,i.
Ut vivatis per gratiam,et mortem ab Assy-
riis imminentem evadatis. Eterit Dominus
Deus exercituum vobiscum, per gratiosam
inhabitationem et protectionem ab hosti-
bus, sicut dixistis idola vestra esse vobis-
cum; vel, Sicut dixistis, id est, orastis ac

D desiderastis. Simul enim coluerunt Deum
et idola decem tribus, saltem pro magna
parte, ut dictum est. Vel, Sicut dixistis, id
est, jactastis Deum esse vobiscum, eo quod
sitis de semine Abraham. Gloriabantur
enim de carnalis propagationis nobilitate,
non de morum ac fidei imitatione. Ergo
quia de Abraham descenderunt, putabant
se propter carnis originem defensandos a
Deo. Tales erant et Judsei quibus ait Sal- joann_ VIIIi
vator : Si filii Abrahse estis, opera Abrahse 39-

_, _. . -T ,. . Matth. m,

facite. Et Prsecursor ejus : Ne velitis dice- 9, 8.

ENARRATIO IN CAP. V AMOS. — ART. IX 300

re, Patrem habemus Abraham. Facite ergo A filii Israel quanrio ab Assyriis pressi sunt.

dignos fructus pcenitentia?. Et ad planctum vocabunt eos qui sciunt

15 Odite malum culpae in se et propter se. plangere, id est, artem habent plangendi,
Peccator autem non est oriienrius in se, et puta tibicines, qui carmen lugubrc praeci-
quantum ari naturam, sed quantum ad vi- nenrio, alios ari lacrimas provocant. Diver-
tium. Et diligite bonum virtutum. Primo sae enim melodiae, riiversas in animo conci-

Ps.xxxm, enim oportet a malo recedere per rietesta- tant passiones seu affectiones. Erat aufem

27'ip*^ tionem peccati, et deinrie riiligere ac agere consueturio Judaeis, tales habere in defun-

in,ii. bonum : qnia a malo rieclinare, et facere ctorum aedibus atque exsequiis. Unde in

bonum, sunt quasi riuse parles integrales Evangelio legitur, quod Christus ingressus Matth.\%,

justitiae. Et constituite in porta judicium, Jairi archisynagogi riomum, suscitaturus 23'

id est judices justos; vel, justum juriicium ejus filiam, vidit tibicines. Et in omnibus \i

Deut. xvi, exercete in portis civitatum, quemadmo- \$viis*,m quibus carietis vel captivi duce- *aiiast!-

18- rium in Deuteronomio Moyses jussit. Si mini, erit planctus, quia vos ipsi lugebi- neis

forte misereatur Dominus Deus exercitu- tis; quia pertransibo in medio tui, dicit

um reliquiis Joseph, iri est resiriuo decem Dominus, id est, in vobis non remanebo,

tribuum, quod nondum manus incidit ho- nec habitabo per opem et gratiam, sed

stium. Cur autem decem tribus per Joseph transibo, exercendo vindictam vosque de-

designentur, jam riictum est. Hoc quoque relinquenrio. Dicit vero Hieronymus, quori

quori ait, Si forte, non dubitative, sed as- ubicumque in Scripturis dicitur Deus per-

sertive legenrium. Loquilur autem sic, non transire, insinuatur punitio.

propter mutabilitatem aut ambiguitatem Va? desiderantibus diem Domini. Locus 18

exsistentem in Dco, sed in hominibus. Du- iste a diversis riiversimorie explanatur. Seri

bium vero non est, quin Deus misereatur primo ponenria est expositio Hieronymi,

omnibus qui odiunt malum et diligunt bo- C quam Glossa et alii communiter assequun-

num : quos tamen non semper a tempora- tur. Itaque, secunrium Hieronymum, Pro-

li eripit tribulatione seu captivitate, quia pheta nunc ad utrumque regnum, virieli-

non expedit eorum saluti. Si tamen filii cet Juria et decem tribuum,dirigit verbum,

Israel ita fecissent, forsitan a captivitate ut sit sensus : Vae erroris ac tribulationis

eos eripuisset, quamvis frequenter dixerit imminet riesirierantibus cliem Domini, iri

eos capiendos. Sic namque ait ad duas tri- est tempus captivitatis suae ab Assyriis vel

jer. vii, 3. bus in Jeremia : Bonas facite vias vestras, Chaldaeis. Judaei enim nonnulli audientes

et habitabo vobiscum. magna promitti a Deo per Prophetas, rian-

Sed quoniam praeinducta mala fecistis, ria post reditum a captivitate, optabant

nec salutaribus monitis acquiescere volui- riiem captivitatis accelerari, ut citius obti-

16 stis : Propterea hcec dicit Dominus Deus nerent bona promissa post captivitatem
eaiercituum dominator, Dominus potesta- D praestanda. Quamvis enim captivitatem se-
te, Deus natura, dominator actu : In omni- cundum se pensatam abhorrerent, tamen
bus plaleis civitatum vestrarum erit plan- ut erat via ad prosperitatem majorem, op-
ctus; et in cunctis quce foris sunt, id est taverant eam. Quori autem in hoc errave-

vicis, villis, castellis, dicetur a populo ve- runt, ostendit Propheta. Ut quid* eam vo- •Adquid

stro, Vcv, vw, id est dolor interior atque bis optatis? iri est, cur cupitis eam? quasi

exterior, quando videlicet Assyrii vene- riicat, Inutiliter facitis hoc. Nam dies Do-

rint, et terram vastaverint. Et vocabunt mini ista, tenebrai, et non lux, id est, tem-

agricolam ad luctum et ad planctum, id pus captivitatis adversum et triste erit vo-

est, eos qui circa rusticana et exteriora oc- bis, quum venerit, non luminosum, iri est

cupantur, vocabunt, ut cessantes a talibus, prosperum et jucundum. Putabant enim

jam nunc fletibus vacent. Hoc fecerunt captivitatem citius finiendam, et ea finita,

400

ENARRATIO IN CAP. V AMOS.

ART. IX

/s.xxxn,18

Esther 111
8-13.

Jer. xxvi,
7-11 :
xxxviii, 4-6,
etc.

/s. XXVIII,
10.

Ezech.xn,
27.
Jer.xwi.io.

mox implenda esse divina promissa. Quse
tamen secundum verum intellectum Scri-
pturae, intelligenda erant pro tempore Chri-
sti, ut est illud Isaiae : Sedebit populus
meus in pulehritudine pacis, et in taber-
naculis fiduciae, et in requie opulenta.
Multum ergo errabant, nec adepturi erant
quod speraverunt, sed venturum fuit eis
quod subditur : Quomodo si fugiat vir a
facie leonis, et occurrat ei ursus, sic fiet
vobis. Per leonem autem intelligitur Na-
buchodonosor rex Babylonis, qui afflixit
duas tribus. Decem vero tribus afflixit rex
Assur. Porro per ursum intelligitur Assue-
rus rex Persarum atque Medorum, qui post
Nabuchodonosor captos tenebat Judaeos, et
ad tempus satis afflixit, quando suggeren-
te Aman, praecepit una omnes die inter-
fici. Et ingrediatur domum, et innitatur
manu sua super parietem, et mordeat eum
coluber : id est, sic fiet vobis, ut postquam
a captivitate Babylonica reversi fueritis in
propriam terram, et templum construxe-
ritis, atque in eo quiescere cceperitis, sic-
ut quiescit qui lassus manu sua innititur
muro, tunc mordebit vos coluber, id est
Antiochus rex : qui velut serpens sedit in
Terra sancta, opprimens crudelissime ple-
bem Judaicam, in qua multi fuerunt ex
decem tribubus.

Huic expositioni quidam opponit, quod
reges Juda, sacerdotes ac principes, simul
cum vulgo persequebantur Jeremiam, eo
quod captivitatem instantem prsedixit :
non ergo eam desiderabant. Itaque dicit,
quod Propheta hic loquitur contra illuso-
res, qui comminationes propheticas non
reputabant veras, sed illudendo quasi op-
tando dixerunt : Veniat dies quam prae-
nuntiatis. Sic enim in Isaia dixisse ferun-
tur : Manda, remanda : manda, remanda,
etc. ; et in Ezechiele, In tempora longa iste
prophetat ; itemque in Jeremia, Tbi est
verbum Domini ? Veniat. Sic ergo est sen-
sus : Vee desiderantibus diem Domini, id
est per modum optantis ironice dicenti-
bus, Veniat tempus vindictae praenunli-
atum.

A Quod autem expositio ista sit frivola,
liquet ex eo quod Propheta per veram ra-
tionem reprobat desiderium adventus diei
Domini, scilicet captivitatis. Veraciter er-
go desideraverunt hanc diem. Instantia de-
mum de Jeremia facillime solvitur, quia
ut patet in libro Jeremiae, principes quan- Jer.xtn,
doque erant pro Jeremia, et etiam populus, If'™1"^
ne occideretur. Et quamvis non fuissent
pro eo, argumentum tamen praeinductum
nil obtineret : quia Propheta non dicit
quod omnes vel multi diem praefatam op-

Btabant; sed indeterminate locutus est, Vae
desiderantibus, etc. Imo adhuc ostendit de-
siderabilem non fuisse hanc diem : Num- 20
quid non tenebra' dies Domini, et non
lux ? et caligo, et non splendor in ea ? id
est, tempus vastitatis vestrae etiam tempo-
re Antiochi erit prorsus dolorosum, du-
rum, gravissimum, nil habens de luce
prosperitatis vel splendore consolationis :
quemadmodum in libro Machabaeorum de- iMaekn.
scribitur.
Et ne Judeei in suis caerimonialibus spem

C haberent, addidit Dominus : Odi et projeci 21
festivitates vestras, id est, celebrationes
festorum legalium non acceptavi a vobis,
sed velut opera vitiosa despexi ; et non ca-
piam odorem ccetuum vestrorum, id est,
sacrificia quae turbae vestrae offerunt mihi,
non acceptabo. Unde subjungitur : Quod 22
si obtulerilis milii, holocautomata et mu-
nera vestra non suscipiam, id est, grata
mihi non erunt, nec meritoria ; et vota
pinguium vestrorum, id est oblationes vo-
tivas de carnibus pinguium pecorum fa-

D ctas, non respiciam per approbationem.
Haec autem idcirco dicuntur, quoniam sa-
crificiis et celebrationibus festivis istorum
tot scelera erant admixta, quod Deo non
placuerunt, sed potius displicuerunt. Opus
enim Dei fecerunt tam irreverenter. Et se-
cundum Hieronymum, etiam cum Deo co-
luerunt et idola. Aufer a me, id est, cessa 23
mihi offerre, o popule regni Juda, et qui
ex decem tribubus ei vos copulastis, tu-
multum carminum tuorum, id est inde-
votam ac inordinatam decantationem lau-

KNARHATIO IN CAP. V AMOS. — ART. IX

401

Eccli.w,')

J's.\u\,\0

Prov.

XAVlll, '.•.

Exod.
xxxn, 4, 24,

dum divinarum, quas ex Scripturis mihi
in templo offertis; et cantica lyriv tuai, id
est musicorum instrumentorum, non au-
diam. Non enim est speciosa laus in ore
peccatoris; et, Peccatori dixit Deus, Quare
tu enarras justitias meas? Et, Qui declinat
aurem suam ne audiat legem, oratio ejus
erit exsecrabilis. Haec tamen non ita dicun-
tur, quod iniqui debeant penitus a divina
laude et persolutione Horarum ac preci-
bus cohiberi, sed ut studeant se emenda-
re, et sciant se per tam imperfecta ob-
sequia non posse salvari. Aliqui quoque
actus divinae laudis ac servitutis, ex spe-
ciali mandato requirunt ut in caritate et
devotione persolvantur, ut celebratio, ser-
mocinatio, etc.

Et revelabitur quasi aqua, id est, om-
nibus clare et copiose ostendetur, judi-
cium tuum, id est damnatio seu vindicta
tibi nunc infligenda ; et justitia, id est
aequitas Dei, quasi torrens fortis, id est,
delebit te quemadmodum aqua impetuosa
rapit et aufert ea quae apprehendit.

Gonsequenter ostenditur, quod sacrificia
legalia non erant per se accepta, nec abso-
lute ad salutem necessaria, quia sine illis
aliquando placuit Israel Deo. Numquid
hostias et sacrificium obtulistis mihi in
deserlo quadraginta annis, domus Israel?
quasi dicat, Non. Hoc autem duobus potest
modis intelligi. Hieronymus enim circa
hunc locum sic ait : Ex hoc discimus, om-
nes hostias et sacrificia quae in deserto
obtulit Israel, non Deo obtulisse, sed Mo-
loch regi suo, id est Lucifero. Dicit de-
mum Hieronymus, et habetur in Glossa :
Ex quo tempore factum est caput vituli
aurei in deserto, omnia quae fecerunt vel
obtulerunt filii Israel, non Deo, sed idolis
fecisse monstrantur.Quod si leguntur post-
ea aliqua Deo obtulisse, non voluntate, sed
metu poenarum offerebant, et ob interfe-
ctionem eorum qui propter idololatriam
sunt occisi. Dominus autem non tam ea
quae offeruntur, quam voluntatem suscipit
offerentium. Et portastis tabernaculum
factum a Moyse per manum artificum ele-

T. 10.

A ctorum, Moloch regi vestro, id est ad hono-
rem idoli vestri.Moloch autem fuit idolum
Ammonitarum : quod interprelatur rex,
significatque Luciferum, seu stellam ma-
tutinam, quam multi Sarracenorum us-
que nunc colunt, quia pree ceteris videtur
splendidior, major et mirabilior. Portastis
quoque et imaginem idolorum vestrorum,
videlicet sidus dei vestri, id est imaginem
astri seu stellee matutinae, quam coluistis
pro Deo, quw idola fecistis vobis ad ado-
randum ea, et ad vestram ruinam. Ejus-

B dem autem falsi dei habuerunt plures ima-
gines, quilibet scilicet suam.

Prseterea huic expositioni alii apparenter
objiciunt, quod idololatrse adoratores vi-
tuli, fuerunt in deserto prostrati, simili- Exod.
ter illi qui adoraverunt Beelphegor. Ideo xxrXII,27'28;

^ r ° Num. xiv,

non apparet quod alii tanto tempore vene- za,zi;Hebr.
rabantur idola, vel secum tulerint ea, prae- "^'^um'
sertim quum nulla inde in libris Moysis
mentio fiat. Rursus, in fabricatione arcae
et tabernaculi, filii Israel multa Deo devo- Exod.
ta promptaque mente obtulisse leguntur XXXVI' 3~7'

C in Exodo. In libro quoque Numerorum ali- Num. vn.
qua Deo immolasse leguntur, videlicet duo-
decim principes in dedicatione tabernacu-
li. Et in consecratione Aaron filiorumque Lev.vm.
ejus sacrificia offerebantur. Hi ergo expo-
nunt praedicta hoc modo, quod filii Israel
in deserto non obtulerunt hostias Deo se-
cundum legis praecepta, sicut nec circum-
cidebantur, quia in utroque Deus per Moy-
sen dispensavit cum eis. Istud vero non
sic intelligitur, quod nullas penitus obtu-
lerint hostias, sed quia tam paucas et ra-

D ras, quod non reputatur. Quod enim mo-
dicum est, pro nihilo aestimatur. Huic dicto
videtur favere, quod Dominus ait in Jere-
mia : Non sum locutus cum patribus ve- Jer. vu, 22.
stris, nec praecepi eis in die qua eduxi vos
de terra .Egypti, de verbo holocautoma-
tum, etc. Porro quod subditur, Et portastis
tabernaculum Moloch regi vestro, etc, non
referunt ad verba immediate praecedentia,
nec ad quadraginta annos in solitudine,
sed ad ea quae paulo ante praehabita sunt
de terrore diei Domini. Ut sit sensus : Quia

402 ENARRATIO IN CAP. V AMOS. — ART. X

tam horribilis erit dies vestrse captivitatis, A est in libro Prophetarum : Numquid victi-

et tanta mala fecistis, ideo et portastis, id mas et hostias obtulistis mihi quadraginta

est portabitis, tabernaculum Moloch regi annis in deserto, filii Israel ? Et suscepistis

vestro. Dicunt enim, quod Assyrii posue- tabernaculum Moloch, et sidus dei vestri

runt idola decem tribuum super collum Rempham, figuras quas fecistis adorare

earum, quando in captivitatem eas duce- eas; et transferam vos trans Babylonem.

bant : ut sic appareret, quod dii earum Pro eo quod Amos disseruit, Trans Dama-

eis prodesse non poterant contra Assyrios. scum ; Stephanus allegavit, Trans Baby-

27 Et migrare, id est in captivitatem duci, lonem, ad sensum potius quam ad ver-

vos faciam trans Damascum, id est ultra ba respiciens. Sensus tamen (ut patuit)

Syriam, cujus metropolis est Damascus, redit ad idem. Solent namque Christus

usque in Babyloniam. Ducebantur enim atque Apostoli, alii quoque majores disci-

per Syriam in Chaldeeam. Dicit Dominus B puli, allegare Scripturas veteris Testamen-

per me Amos prophetam suum, Deus ex- ti quantum ad veritatis sententiam, magis

ercituum nomen ejus, id est, Deus ccele- quam sequi formam verborum. Per Rem-

stium agminum, seu Deus omnipotens est pham vero, intelligit praeinductum Luci-

nomen ipsius. ferum.

Hieronymus vero ad suse expositionis Postremo, qua? harum expositionum sit

confirmationem adducit verba Stephani in verior, et qualiter concordari possit una

Aci.vii,«, Actibus : Convertit autem Deus et tradidit cum alia, sapientis lectoris committo ju-

illos servire militise cceli, sicut scriptum dicio.

43.

ARTICULUS X

DECLARATIO TROPOLOGICA EJUSDEM CAPITULI QUINTI.

OGTENS demum sanctus Propheta in C mei. Sic deflentur, qui ignorant cur de-

persona cujuslibet viri perfecti seu vir- fleantur : qui tanto miserabiliores sunt,

tuosi, Deum proximumque ardenter aman- quo suam infelicitatem minus cognoscunt,

tis, et de errore ac vitiis proximorum, quemadmodum in Apocalypsi alicui dici-

magis autem de divinss majestatis inhono- tur : Quomodo dicis, Quia dives sum, et Apoc. m,

1 ratione, cordialiter contristati, ait : Audite nescis quia tu es miser, et miserabilis, ''•

vcrbum istud, quod ego levo super vos, pauper, caeeus, et nudus?
o impcenitentes et duri, excsecati, et peri- Domus Israel, id est Ecclesia, cecidit,

culose securi, planctum : id est, lamentabi- peccando, et a primitivo suo fervore mul-

lem sermonem, quem de vestra transgres- tum deficiendo, ab altitudine perfectionis

sione ac damnatione enuntio, auscultate, ruendo, et quse sua sunt, non quse Christi, phuipp.it,

ut et propria pericula attendentes, cessetis quaerendo. Non adjiciet ut resurgat. Hoc, 2'-
inaniter gloriaii, discatisque vos ipsos de- D quantum ad recidivantes, impcenitentes et

ii Cor. xi, flere. Talis fuit Paulus, qui ait : Quis infir- reprobos, certum est : de quibus dicit Apo-

matur, et ego non infirmor? Quis scandali- stolus, Impii proficient in pejus. Et hoc ii7Vm.ni,

zatur, et ego non uror? Remque Psalmista, diabolicum est, quia in malo perseverare, ,3,

Ps. cxviu, qui profitetur : Tabescere me fecit zelus daemoniacum rite censetur. Ideo dicit Scri-

13i)- meus, quia obliti sunt verba tua inimici ptura : Non tardes converti ad Dominum, 9.

RNARRATtO IN CAP. V AMOS.

ART. X

403

Is. LII, -.

Coloss. iii,
2.

Matth.\,i.

Eccle. vn,
14.

Tit.ui, 10,
11.

et ne differas de die in diem : suhito enim A
veniet ira illius. Virgo Israel, id est ani-
ma quondam contemplativa, vel fide et
caritate Deo sponsata, et animi integritate
prsefulgida, projecta est in terram suam,
id est in legem peccati, et carne allecta,
in carnales concupiscentias devoluta, et
sensualitati subjecta, daemonibus subdita.
Tali animae loquitur Isaias : Excutere de
pulvere; et Apostolus, Quae sursum sunt
sapite, non quse super terram. Denique,
Beati mites, quoniam ipsi possidebunt ter-
ram. Non est qui suscitet eam propria po- B
testate a somno peccati, a torpore acedise,
a gravamine culpse, nisi ipse Deus eam
medullitus tangat, afficiat, et convertat.
Aliter enim in vanum foris prsedicatur, ni-
si Spiritus Sanctus intus per unctionem lo-
quatur. Eum quoque quem despicit Deus,
corrigere nullus potest. Quod specialiter
de hsereticis verum est. Propter quod ad
Titum scribit Apostolus : Haereticum ho-
minem post unam et secundam correptio-
nem devita, sciens quia subversus est, qui
hujusmodi est, et delinquit proprio judi- C
cio condemnatus.

Ha?c dicit Dominus : JJrbs de qua egre-
diebantur mille, relinquentur in ea cen-
tum ; et de qua egrediebantur centum,
relinquentur in ea decem in dorno Israel,
id est in Ecclesia. Istud cernimus in ea
impletum : quia nunc vix pro decima par-
te tot sunt, qui fide, caritate et opere
egrediantur de Ecclesia, de claustris et
congregationibus, loquendo de bono egres-
su, id est virtuoso processu idoneoque
profectu, quot olim egredi consueverunt, D
quando calor sanguinis Ghristi adhuc fer-
vebat, et operabatur in cordibus Ghristi-
anorum.

Quia haec dicit Dominus domui Israel,
id est congregationi fidelium : Qu&rite
me, non qualitercumque, sed taliter quo-
modo dignum ct aequum est tale ac tan-
tum bonum quaeri, desiderari, rogare, ut-
pote jugiter et ferventer, imo pro posse
tanto instantius atque ferventius, quanto
infinitum bonum, omni bono finito desi-

derabilius amabiliusque consistit, et vive-
tis per gratiam : de qua vita ait Salvator
in Joanne, Nisi manducaveritis carnem Fi- j0ann.\i,
lii hominis, non habebitis vitam in vo- °4-
bis. Omnis autem qui petit, accipit ; et Zuc. «,io.
qui quserit, invenit; et pulsanti aperietur.
Et nolite quaerere Bethel, id est accedere 5
eos pro informatione, qui se dicunt nosse tu. i, ig.
Deum, factis autem negant, si tamen con-
venienter et aptius possitis accedere alios.
Bethel interpretatur domus Dei, quse hoc
loco pro sola fide fidelibus sumitur. Et in
Galgalam, id est congregationem carna-
lium, nolite intrare, communicando eo-
rum infructuosis operibus. Galgala autem
interpretatur volutabrum, vel revelatio.
Qu&rite Dominum , ne forte comburatur 6
ut ignis domus Joseph, id est, ne Eccle-
sia, quse dicere potest illud in Psalmo, Im- Ps. lxvui,
properia improperantium tibi ceciderunt 3 ' omxv'
super me, confundatur, vel igne concu-
piscentiae accendatur, aut flamma damna-
tionis tartareae torqueatur. Joseph vero
interpretatur opprobrium, vel absque op-
probrio. Qui convertitis in absinthium ju- 7
dicium Domini. Hoc juxta sensum prseha-
bitum competit omnibus qui vel se ipsos,
vel alios irrationabiliter judicant : quo
amaritudinem sibi infernalem mercantur.

Facientem Arcturum et Orionem. Per 8
Arcturum, qui septem sideribus constat,
et volvitur circa polum, designatur Eccle-
sia septemplici dono Spiritus Sancti orna-
ta. Cujus tota intentio, cursus et actio circa
Deum versatur, tanquam circa immobile
bonum. Per Orionem quoque qui hieme
oritur, et tempestates inducit, martyres fi-
gurantur, qui tempore infidelitatis, quasi
in hieme prsedicant : per quod contra se
tempestates persecutionum mox provo-
cant. Hunc ergo Arcturum et Orionem fa-
cit Deus omnipotens, a quo est omne esse
naturae et gratise universorum credentium.
Qui convertit mane in tenebras, dum pro-
speris succedunt adversa, ut illuminationi
et consolationi internse, excaecatio et af-
flictio cordis : dum scilicet Deus gratiam
subtrahit, quo facto, aurora mentis in vi-

404 ENARRATIO IN CAP. V AMOS. — ART. X

tiorum couvertitur uebulas. Et diem iu A firmabitis, et non habitabitis in eis, id

uoctem mutat, dum viros sapientes et vir- est, simul cum illis iu ceternum peribitis,

tuosos sinit cadere, et animi caliginem de- nec diu durabit cohabitatio et condelecta-

testandam incurrere. Propter quod monet tio vestra in saeculo isto. Vineas amanlis-

ico/-.x,i-2. Apostolus : Qui stat, videat ne cadat. Qui simas, id est documenta vobis suavia et

vocat aquas, id est gratiam et doctrinam, praedilecta, plantabitis in cordibus vestris

maris, id est eorum qui in hoc mundo la- et discipulorum, et non bibetis vinum ea-

crimis et pcenitentiae vacant, vel hominum rum, id est, nullum fructum percipietis

perfectorum, qui velut mare abundant un- ex illis, et delectatio durans ad horam,

da sapientiae salutaris, et gurgite multifor- sempiterno commutabitur cruciatu. De ta-

mis gratise Sancti Spiritus, et effundit eas libus dicitur in Jeremia : Ecce ego cibabo jer. ,x, 15.

super faciem terra1 , id est, terrenis carna- populum istum absinthio, et potum dabo
libusque hominibus aquas istas annuntiat B ei aquam fellis. Imo pcena pereuntium

atque communicat, eos instruendo et con- discipulorum redundabit in caput infeli-

vertendo per praedicationes justorum. Quod cium magistrorum, qui pro tot torquebun-

praesertim factum est praedicantibus san- tur, quot seduxerunt.

ctis Apostolis, qui aquis his omne saecu- ldeo prudens in tempore illo tacebit, 13

lum irrigaverunt in tantum, ut in Isaia guia tempus malum est. Unde ad Timo-

is. xi, 9. scriptum sit atque praedictum : Repleta est theum dicit Apostolus : Veniet tempus in 11 Tim.w,

terra scientia Domini, sicut aquae maris quo sanam doctrinam non recipient, sed 3'

9 operientes. Qui subridet, id est, cum risu coacervabunt sibi magistros prurientes au-

minatur, vastitatem super robustum, id ribus. Denique tempus loquendi, et tempus Eccie.wj.

est potentibus sseculi, de quibus fatetur : tacendi. Dum enim non speratur emen-

Prov. 1,26. Ego in interitu vestro ridebo; et, Qui ha- datio, sed potius formidatur induratio de-
*•"'*■ bitat in ccelis, irridebit eos. C linquentis, prudens tacebit : maxime, si

10 Odio habuerunt in porta corripientem,. non sit praelatus aut judex, nec bonum
De duplici porta tractat Scriptura : Una commune periclitetur. Ideo dicit Psalmi-
vocatur porta vitae ; alia vero, porta mor- sta : Obmutui et humiliatus sum, et silui ps.xxxvw,
tis ac inferi. Porta mortis, peccatum ; por- a bonis. Hinc in Ecclesiastico legitur : Est 3'

ta vitae, virtus et gratia seu actio merito- tacens, qui invenitur sapiens ; et est odi-s, c.

ria. Odio autem habetur justus consistens bilis, qui procax est ad loquendum. Est

in porta virtutum, si corripit malum qui autem tacens, non habens sensum loque-

est in porta mortis ac vitiorum. Quod ma- lae ; et est tacens, sciens tempus aptum.

xime competit Judaeis persecutoribus Chri- — Constituite in porta, id est in operati- 15

SaP. 11, 15. sti,quibus gravis erat etiam ad videndum. one qua itur ad ultimum finem, judicium

/oann.xv, Propter quod ait : Odio habuerunt me et discretionis, ut sine consilio nil agatis, et md.xxxu,
24- Patrem meum. D proprios actus dijudicetis, atque in om- 24'

11 Pro eo quod diripiebatis pauperem, id nibus pretiosum a vili secernatis. Propter jer. xv, 19.
est, innocentes et simplices subvertistis, quod docet Apostolus : Sine praejudicio 1 nm. v,
o corruptores animarum, verbo et exem- nihil facias, in alteram partem declinan- 21'

plo seu comminatione aut adulatione, et do. Tale quippe judicium diligit honor p«.xcViu,4

prcedam electam tollebaiis ab eo, id est, regis, estque praeparatio sedis ejus, et li- p&lxxxvih,

Prov.xiv, gratia Dei hujusmodi spoliastis (Innocens berat a judicio supplicioque gehennae. ,5'
**\ enim credit omni verbo ; et, Deridetur In omnibus plateis, id est latis viis quae 16

Job XII, a. .... , .

justi simplicitas) ; domos quadro lapide ducunt ad mortem, planclus : quia de ta-

aidificabitis, id est, collectionem discipu- libus est plangendum, et ducunt ad plan-

lorum vestrorum, ornatu verborum et sa- ctum de quo ait Salvator : Ibi erit fletus, Jfa"**,™«

. 12; xm, 42,

pientise vanae, apparenti quodam decore et stridor dentium. Et in cunctis qutv foris etc.

ENARRATIO IN CAP. VI AMOS. — ART. XI 405

sunt, id est adulterinis deleclationibus, A velle dissolvi, et ad audiendam sententiam PhMpp.i,

23.

XVIII,

quoe metas rationis excedunt, dicctur, Vce, Judicis rite dispositos. Verum jiistus in ~Eccli

vce : id est, pcena atque damnatio anima; omnibus metuit ; et quoniam nescit an 27-

/' CfLP IX i

et corporis pro illis reddentur, quemad- amore sit dignus, merito jugiter expave-

Apoc.xvm, modum scriptum est in Apocalypsi : Quan- scit. Nec tutum est faciliter tantam secu-

tum in deliciis fuit, tantum date illi lu- ritatem admittere : praesertim quia tunc

Luc. vi,24, ctum et tormentum ; itemque : Vee vobis erunt securi, qui modo non sunt securi ;

qui habetis nunc consolationem vestram, et iterum tunc timebunt, qui jam timere

quia plorabilis et flebitis. Et vocabunt nolunt. Dies Domini ista, tenebriv, ct non

agricolam, id est proprii cordis diligen- lux, id est, amaritudine plena est talibus :

tem custodem ac purgatorem, ad luctum, qui utique fallunt se ipsos, et nequaquam

ut lugeat aliorum facinora ; et ad plan- effugere poterunt.

ctum piae compassionis, eos qui sciunt B Et festivitates vestras, etc. Christiano- 21

plangere, id est homines internos, com- rum qui festis diebus vitiis carnis, ludis

punctos, misericordes, gratiam lacrima- et vanitatibus vacant, et plus solito pec-

rum habentes. Hoc fit, dum vir ecclesia- cant, solennitates despicit Deus. Non enim

sticus sua exhortatione tales inducit ad veraciter solennizant, quoniam Deo reve-

lacrimandum pro piis causis, videlicet renter non adstant, nec diem expendunt

quod Deus a multis tam modice curatur, in actibus sanctis celebriter. Et non ca-

imo tam vehementer inhonoratur, quod piam odorem ccetuum vestrorum. Preces

status Ecclesiae a pristino fervore prola- enim et hostise atque obsequia talium, fce-

bitur, quod tot mala contingunt quotidie. tore sunt plence, quum oriantur ex tur-

18 Vw desiderantibus dicm Domini, id est pissimo fonte, puta ex anima mortalibus

diem mortis vel futuri judicii. Hoc appli- culpis obnoxia. Talium sacrificia et canti-
candum est incautis, et sanctis in propriis G ca non respicit Deus ex parte offerenti-

oculis, qui de sua justitia nimis confi- um, ut sunt singulares personae, quarnvis

dunl, qui divinae justitise rigorem non sacrificium novae legis sit per se Deo gra-

pensant, nec propriam fragilitatem effica- tissimum. — Aliorum moralitas innotescit

citer ponderantes, dicunt se mori paratos, ex prseinductis.

ARTICULUS XI

EXPLANATIO LITTERALIS CAPITULI SEXTI : VM VOBIS, QUI OPULENTI ESTIS IN SION.

CONTRA avaritiam, voluptatem, atque D daea? ; et confiditis in monte Samariai, id

lasciviam regni Juda ac Tsrael, loquitur est in fortitudine regni Israel seu decem

Propheta in hoc capitulo. Va> temporalis tribuum, cujus metropolis fuit Samaria in

captivitatis atque eeternse damnationis de- monte locata. Interdum enim duo hsec re-

betur et imminet vobis, qui opulenti estis gna pacem habuerunt ad invicem : et tunc

in Sion, id est divites et divitiarum inor- unum confidebat in alio. Optimates ca-

dinati seu cupidi amatores in regno Juda : pita populorum , id est principes ac judi-

quod nomine Sion significatur, quoniam ces vulgi, ingredientes pompatice domum

templum et palatium erant in monte Sion Tsrael, id est, animose ambulantes in po-

sita, in urbe Jcrusalem metropolitana Ju- pulo, ita ut cordis pompa resplendeat in

400

ENARRATIO IN CAP. VI AMOS. — ART. XI

IWHeg.xxv,

6,7.

incessu, qucmadmodum in Isaia legitur :
is. iii, ic Ambulaverunt collo extento,et gradu com-
posito incedebant pedibus suis.
2 Transite in Chalanne : qua? secundum

Hieronymum est civitas Persidis. Aliqui
tamen per Ghalanne intelligunt Babylo-
niam. Et videte urbem seu patriam illam,
et ite inde in Emath magnam : quse nunc
Antiochia appellatur, civitas Syria3 ; et
addit, Magnam, ad differentiam alterius
Emath,qua? minor est,et alio nomine dicta
est Epiphania, cujus regio vocatur Rebla-
tha, in qua, ut quarto Regum describitur,
Nabuchodonosor interfecit filios Sedecia?
regis Juda, cujus ibidem oculos eruit ; et
descendite in Get/i urbem Palaistinorum,
id est Philistinorum, et ad optima quwque
regna eorum, id est ad ceteras electas
urbes praedictarum terrarum, qua? pra?fa-
tis urbibus designantur ; si latior termi-
nus eorum termino vestro est : id est, hoc
considerate, utrum terra illorum major
sit terra vestra. Quasi dicat, Non, ut qui-
dam exponunt, dummodo consideretur ter-
ra Juda?a? secundum illam latitudinem qua
primo data est filiis Israel tempore Jo-
sue, et pra?fata regna considerentur se-
cundum latitudinem quam habuerunt in
principio sui. Postmodum tamen dicuntur
magis dilatata et fortificata quam regnum
Judaeorum, seu duodecim tribuum simul.
Et sic ista dicuntur, ad ostendendum ma-
gnitudinem beneficii Dei, et ingratitudi-
nem populi.

Qui separati estis, id est in pra?scientia
Dei ab electis divisi, et a praecedentibus
patribus temporaliter segregati, in diem
malum, id est ad tempus afflictionis, qua-
tenus a Chalda?is et Assyriis dira patiami-
ni tormenta. Unde in Job libro inducitur :
In diem perditionis servatur malus, et ad
diem furoris ducetur, et de furore Om-
nipotentis bibet ; et in Psalmo, Contami-
naverunt testamentum ejus, divisi sunt ab
ira vultus ejus. Et appropinquatis solio
iniquitatis. Hoc tripliciter accipi potest :
primo, quod regno et terra sibi concessis
abusi sunt ; secundo, quod regibus pro-

Job xxi, 30,
20.

Ps. LIV, 21,
2"

A priis impiis favent in malis, idololatriam
et alia vitia exercendo ; tertio, quod a re-
gibus Assyriorum et Babylonis statim op-
primendi exstiterint.

Qui dormitis in lectis eburneis, id est 4
pretiosis de ebore factis. In quo patet,
quod divitias suas non pauperibus com-
municabant, sed inutiliter expendere soliti
erant. Et lascivitis in stratis vestris de-
licatis et mollibus, somno libidinem copu-
lantes, et actum matrimonii non propter
prolem ad Dei cultum educandam, vel ad

B reddendum debitum, sed ob turpissimam
delectationem exercentes, aliisque mere-
triciis voluptatibus in contactu vacantes :
quod prorsus damnabile est. Qui come-
ditis agnum de grege, id est teneras ac
delicatissimas carnes agnorum de grege
electorum, et vitulos de medio armenti
acceptos comeditis, non necessitatem na-
tura?,sed voluptatem sensualitatis qua?ren-
tes : quia et ista cibaria luxuria? pra?bent
materiam. Qui canitis ad vocem psalterii, 5
id est, cum modulatione musici instru-

C menti sic dicti simul cantatis.

Consequenter Propheta mutans perso-
nam, et aliis illorum vanitatem demon-
strans, adjecit : Sicut David putaverunt
se habere vasa, id est instrumenta, canti-
ci, id est musicarum modulationum : hoc
est,quemadmodum David laudatur de hoc,
quod in divino cultu musicis usus est WReg.w,
instrumentis ; sic isti reputabant se lau- ,5; „. r'

a 111* O . AV|

dandos de hoc, quod talia habebant ad ie, etc.
oblectandum auditum in suis vanitatibus,
ludis atque conviviis. Est autem idiomatis
D Hebra?i proprietas, ut omne illud dicatur
vas, quod aliquo modo continet aliud :
juxta quem modum habetur in Psalmo, Et ps. vn.u.
in eo paravit vasa mortis ; et, Ego con- i>s.Lxx,22.
fitebor tibi in vasis psalmi veritatem tu-
am, Deus ; in Jeremia quoque, Aperuit jer. >,, 25.
Dominus thesaurum suum, et protulit vasa
ira? sua?. Bibentes vinum in phialis, id est 6
in vasis seu scyphis pretiosis, non ad re-
ficiendum, sed deliciandum, et optimo un-
guento delibuti,\d est uncti, non contenti
oleo puro pro corporalis doloris seu la-

ENARRATIO IN CAP. VI AMOS.

ART. XI

407

10.

boris mitigatione, sed pretioso unguenlo
utentes pro carnis suae bono odore. Sicque
in omnibus superfluitatem secuti sunt,
divitiis abutendo.^ nihil patiebantur su-
per contritione Joseph, id est, vastitati et
dcstructioni populi decem tribuum non
condoluerunt, vulgum despicientes tan-
Prov. xn, quam jumenta. Viscera enim impiorum
crudelia.

7 Quapropter nunc migrabunt, id est, ob
vitia memorata statim captivi ducentur ab
Assyriis seu Chaldseis, optimates princi-
pesque praefati, in capite transmigranti-
um, id est in principio populi capti, qui
transferentur ad terram alienam : ita quod
principes primi erunt inter captivos, qua-
tenus qui primi fuerunt in culpis, sint

Sap. vi, 7. primi in pcenis, et potentes potenter tor-
menta patiantur; et auferetur factio la-
scivientium,\d est,finem habebit operatio
lascivorum luxuriantium prsedictorum.

8 Juravit, id est, irrevocabiliter statuit,
Dominus in anima sua, dicit Dominus
Dens exercituum, id est in se ipso, seu
affectu et zelo interno. Non quod Deus in
propria natura habeat animam, sed loqui-
tur more et affectu humano. Nec mirum
si animam habere dicatur, qui corporis
membra, aures, ventrem, oculos, manus
et pedes habere asseritur, per quse divinae
efficientise diversitas designatur. Sic quo-

Jer. v,29. que ait per Jeremiam : Numquid super

his non visitabo, et in gente hujuscemodi

non ulciscetur anima mea? et per Isaiam,

/«. i, 14. Festivitates vestras odivit anima mea. Imo

ier. li, 14. alibi scriptum est : Juravit Dominus per
animam suam. Jurat autem hoc loco Do-
minus, ut duros et incredulos terreat. De~
testor ego superbiam Jacob, id est duode-

Eccii.\,7. cim tribuum. Odibilis enim coram Deo et
jacob. iv, hominibus est superbia; et, Superbis Deus

6;iPe<r.v, resisfit, humilibus autem dat gratiam. Pro-
pter quod in Isaia sciscitatur : Super quem
requiescet spiritus meus, nisi super qui-
etum et humilem ? Et domos cjus, id est
familiam populi hujus, odi, quantum ad

Sap. xiv, 9. culpam. Odio nempe sunt Deo impius et
impietas ejus. Et tradam civitatem Jeru-

Cf. /S. LXVI
1,2.

A salem vel Samariam, vel generaliter civi-
tates utriusque regni, cum habitatoribus
suis manibus hostium.

Quod si reliqui fuerint, id est reman- 9
serint, decem viri in domo una, evadenlcs
occulte manus Assyriorum, seu Chaldseo-
rum, ct ipsi morientur in loco suae abs-
consionis, fame, fumo, seu peste. Et tollet 10
eum, id est unumquemque defunctorum
illorum, projdnquus suus, qui cum eo ha-
bitavit, vel vicinus, et comburet eum, id
est cadavera exstincta, ut efferat ossa de

B domo ad tumulum : quia prae multitudi-
ne morientium, non sibi vacabit inlegra
corpora ferre ad monumentum. Et dicet
combustor ei qui in penetralibus domus
est, id est locis interioribus : Numquid
adhuc est penes te aliquis mortuus, ut ejus
comburam cadaver ? Et respondebit : Fi- 11
nis est corporum mortuorum in domo hac.
Et dicet combustor ei qui fuit in pene-
tralibus domus : Tace a laude X)o\,et non
recorderis nominis Domini, id est, Deum
non invoces, laudes, vel exprimas, nec

C jures per eum, sed oblivioni trade eum,
qui tanta super nos mala induxit. Per
hoc Propheta insinuat, quod non essent
flagellis emendandi, sed obstinandi, atque
ad impatientiam contra Deum movendi.

Quia ecce Dominus mandavit, id est, 12
praenuntiavit, vel fieri jussit, seu volunta-
tem hostibus inspiravit, et percutiet, id
est, Assyriis virtutem percutiendi donabit,
domum majorem, id est populum decem
tribuum, ruinis, id est omnimoda demo-
litione, ita quod non reducentur, sed us-

I) que in finem mundi capti tenebuntur ; ct
domum minorem, id est regnum duarum
tribuum, percutiet per Chaldeeos, scissio-
nibus, id est quibusdam fracturis, quee
post septuaginta annos reparabuntur. Scis-
sio enim recuperatur potius quam ruina.
Per quod distinctio utriusque captivitatis
innuitur.

Numquid currere queunt in petris equi? 13
quasi dicat : Contra naturam hoc est, ut
equi currant in saxis, quia non cedunt
currenti, nec dividuntur VdtiWler.Aut ara-

408 ENARRATIO IN CAP. VI AMOS. — ART. XII

ri potest in bubalis ? id est, boves silve- A hili, id est mendaciis et vana gloria mun-

stres, quum sint feroces atque indomiti, di. Hinc in Isaia habetur : Confidunt iu /s.ux,4.

non possunt ligari ad arandum in aratro. nihili, et loquuntur vanitates.Idolum enim,

Cur autem hoc dixerit,subditur: Quoniam secundum Apostolum, nihil est : non quo- iCor.vm,

convertistis in amaritudinem judicium : ad materiam, sed quantum ad id quod

id est, quum bruta servent suam naturam, esse putatur. Qui dicitis jactanter : Num-

vos contra naturam egistis, judicium sub- guid non in fortitudine nostra assumpsi-

vertendo, et ad amaritudinem innocentes mus nobis cornua ? id est, imo propria

perducendo, quemadmodum per Ezechie- potestate sortiti sumus excellentiam, po-

Ezech.xm, lem Dominus ait : Moerere fecistis justum, tentiam et gloriam mundi, seu reges, qui-

quem ego non contristavi ; et fructum, id bus ventilavimus hostes. Quod autem per Apoe.xvn,

est delectationem seu operationem,_/tts^'- cornua intelligantur reges, patet in Apo- y^.Dan'^l
tiw, ex sua natura suavem, convertistis B calypsi et Daniele. 23.

in absinthium, id est in magnam amari- Ob hanc igitur praesumptionem : Ecce 15

cationem : quia vos ipsi in vitiis justitise ego, qui superbos humilio, suscitabo super

contrariis, amaris, et poenam promeren- vos, domus Israel, dicit Dominus exer-

tibus occupati fuistis, et alios propter cituum, id est, 0 domus major et domus

justitiam persequendo, ad amaritudinem minor, seu regnum utrumque, gentem As-

induxistis. Vel sensus est, secundum Hie- syriorum super decem tribus, et Chaldae-

ronymum, quod suis peccatis Deum na- orum super duas ; et conteret, id est de-

Deut.K,i%; turaliter dulcem et pium ad iracundiam struet, vos diversis temporibus,a& inlroitu

provocaverunt, et ejus judicium contra se Emath, id est a principio terrse promis-

exacerbaverunt, quemadmodum scriptum sionis ex una parte, usque ad torrentem

Baruchiv, est : Exacerbastis eum qui fecit vos, Deum deserti, id est usque ad finem terrse istius

seternum. C ex alia parte. Porro torrens deserti, se-

14 Qui lcetamini in nihili, id est aureis cundum Hieronymum, est rivus Nili de

vitulis seu idolis, de quibus scriptum est eremo veniens, et mare intrans in Emath.

Estherxw, in libro Esther : Ne tradas, Domine, sce- Per Emath vero Glossa intelligit Antio-

ptrum tuum his qui non sunt. Vel, In ni- chiam,qu£e est in principio Terrse sanctee.

ARTICULUS XII

EXPOSITIO MORALIS EJUSDEM CAPITULI SEXTI.

1 ~\TsE vobis, qui opulenti estis, id est ava- D que amantibus. Affectus ergo, non ipsa

T riter divites, in Sion, id est populo res, reprobatur. Qui enim volunt divites i77m.vi,9.

christiano, qui speculando divina dicitur fieri, incidunt in tentationes et laqueum

Sion, quod interpretatur speculatio. Istis, diaboli. Ceterum in utroque Testamen-

nisi pceniteant, imminet vse eeterni sup- to multi electi et justi opulenti fuerunt,

Matth.xw, plicii, Christo testante : Possibilius est ca- quemadmodum de se ipso Job ait : Ego Jobx-n, 13.

xviii 25* melum transire per foramen acus, quam quondam ille opulentus. Sed hi impleve-

divitem intrare in regnum ccelorum. Quod runt illud Psalmistee : Divitise si affluant, ps.lw, 11.

certum est dici de avaris divitibus, terre- nolite cor apponere ; et illud Apostoli ad . m.

r\- ■ -i >■ ' Tim. vi,

na magis quam ccelestia qiiEerentibus at- Timotheum : Divitibus hujus ssecuh prae-n, 18.

ENARRATIO IN CAP. VI AMOS. — ART. XII

409

Ps. Ll, 9.

Apoc. 111,
17.

Philipp. iii,
13.

Galat. ii,
6; vi, 3.
Philipp. n,
12.

Eccli.yi^.
Ibid. x, 9.

/o6xx,6,7.

/>s. xviii, 3.

/s. xxiv, 16.
Dan. vn, 14.

cipc, non snblimc sapere, nec sperare in
incerto divitiarum, sed in Deo vivo, divi-
tes fieri in operibus bonis, facile tribuere.
— Denique alia quaedam opulentia est, non
vera, sed praesumpta, qua vani, arrogan-
tes et praesumptuosi arbitrantur se ceteris
justiores ac sapientiores, gratia plenos,
meritis abundantes ; qui sperant in mul-
titudine divitiarum suarum, quum tamen
re vera sint pauperrimi atque miserrimi,
semetipsos fallentes ac pereuntes, quibus
sub persona unius dicitur in Apocalypsi :
Dicis, Quia dives sum, et nullius egeo ; et
nescis quia tu es miser et miserabilis,
pauper, csecus et nudus. Non ergo arbi-
tremur nos apprehendisse, nec putemus
nos aliquid esse ; sed cum metu, timore
et tremore nostram operemur salutem.

Optimates capita populorum, id est prse-
lati ac principes populi christiani, religiosi
et sgeculares, ingredientes pompatice do-
mum Israel, id est animose inter inferio-
res et subditos conversantes, imo et ma-
terialem ecclesiam cum tumore superbia?
ingredientes, magis ut videamini quam
Deum devote precemini. 0 quam multi
sunt jam tales, qui se in cogitatione sua
extollunt velut taurus, nec attendunt quod
scriptum est : Quid superbit terra et cinis?
Verum quid de unoquoque tali ait Scri-
ptura? Si ascenderit, inquit, usque ad cce-
lum superbia ejus, et caput ejus nubes
tetigerit, quasi sterquilinium in fine per-
detur.

Transite in Chalanne, etc, id est, om-
nium sectarum et superstitiosarum re-
ligionum terras et regna adspicite ; et
videte si fuit aliquando secta aliqua in
tantum divulgata, dilatata, et confortata,
sicut religio christiana. Non utique : in
omnem enim terram exivit, et in fines or-
bis terra? processit. Unde in Isaia induci-
tur : A finibus terra? audivimus laudes
et gloriam Justi ; et in Daniele, Omnes
populi, tribus et lingua? servient ei.

Qui scparati estis in diem malum, id
est ab electis divisi, ita quod in die infer-
nalis vindicta?, sempiterna recipietis tor-

30.

A menta. Hoc omnibus reprobis competit,
qui non manent in ecclesiastica unitate
mystici corporis Christi; sed a Christo ca-
pite per culpam divisi, non recipiunt vi-
tam gratiae et motum virtutum ab eo. Qui
in die judicii separabit electos a reprobis Matth,m,
loco et praemio, sicut separat pastor agnos 32'
ab hcedis. Denique alia est separatio bona
ac appetenda, de qua ad Hebrseos dicit
Apostolus, loquens de Christo, Segregatus #e4,.. ¥lli
a peccatoribus; et de se ipso Paulus, Se- -t!-
gregatus in Evangelium Dei. Et appropin-

B quatis per consensum et opera mala, solio
iniquitatis, id est diabolo, qui est rex su- j0b\u, 25.
per omnes filios superbia? : de quo dicit
Salvator, Venit ad me princeps mundi joann.xw,
hujus.

Qui dormitis in lectis eburneis, et lasci-
vitis in stratis vestris. Hoc plane cum ver-
su sequenti de luxuriosis atque gulosis,
qui bestiis decies millies turpiores dete-
rioresque sunt, convenienter accipitur. Et
maxime competit magnatibus soeculi, car-
nalibusque prselatis, qui quanto abundant

C divitiis, tantum se exponunt deliciis. Quo-
contra dicit Apostolus : Non in comessa- #om. X1„,
tionibus et ebrietatibus, non in cubilibus 13- 14-
et impudicitiis; sed induimini Dominum
Jesum. Qui canitis ad vocem psalterii. 5
Hoc convenit his qui musicis instrumentis
utuntur in choreis et epulis, ut carnalis
affectus et vanitas inflammetur in eis. De
quibus scriptum est in Job : Tenent tym- j0b*xi,i%
panum et chorum, et gaudent ad vocem
psalterii. Verum, ut in Ecclesiastico legi-
tur : Vinum et musica laetificant cor; et Eccii.™.,

D super utraque dilectio sapientia?. Et ite- 20'
rum : Tibise et psalterium suavem faciunt md. 21.
melodiam; et super utraque lingua suavis.

Bibentes vinum in phialis, et optimo 6
unguento delibuti ; et nihil patiebantur
super contritione Joseph. Hoc de pastori-
bus verificatur, qui pascunt se ipsos, non Bsech.
gregem dominicum, operientes se lana xxx,v' 2*6'
ovium, et lac earum edentes, ipsas vero
oves Christi non custodientes ab invisi-
bilium hostium morsibus. Imo videntes
quod sibi commissi quotidie peccant, de-

410 ENARRATIO IN CAP. VI AMOS. — ART. XII

teriorantur, et a daemonibus absorbentur, A tradam civitatern, id est ecclesiam hujus-

non dolent nec auxiliantur, quum et ipsi modi superborum, cum habitatoribus suis,

similiter pereant. Quocontra Salomon ait : id est his qui manent in vitiis, manibus

ProD.xxvn, Diligenter agnosce vultum pecoris tui, tu- dsemonum. Quod si reliqui fuerint decern 9

"ii Cor. xn, osque greges considera; et Paulus, Ego, viri superbi in domo una, et. ipsi morien-

t5- inquit, libentissime impendam, et super- tur morte culpa? in via, et morte miseria?,

impendar ipse pro animabus vestris. Sed in gehenna. Nullus enim talium manus

^oana.x.et princeps pastorum : Ego, inquit, sum Omnipotentis potest evadere./iV tollet eum 10

pastor bonus; et cognosco ovesmeas, et co- propinquus suus : unus enim perversus,

gnoscunt me meae; et animam meam pono malo exemplo interimit alium. Et qui vir-

pro ovibus meis. Insuper multi sunt prin- tuosum pertrahit ad peccata, comburit ossa

cipes et praelati, pleni privato amore, qui ipsius : virtutes enim significantur per os-

subditorum suorum temporalibus perse- B sa. Quidam interea ita incorrigibiles sunt,

cutionibus, corporalibus nocumentis atque et ita indurantur dum castigantur a Deo,

penuriis ac praedationibus non compatiun- ut vix possent nomen Dei audire, vel ejus

tur, sed voluptatibus et vanitatibus a?qua- honorationem videre, cupiuntque omnes

liter vacant, quasi contritio domus Joseph averti ab ipso, sicut ipsi aversi sunt. Qui-

(id est Ecclesiae Christi per Joseph signi- bus convenit quod subjungitur : Dicet : H

ficati) non pertineret ad eos. Et tamen de Tace, et non recorderis nominis Domini.

manu pastorum requiret Dominus sangui- Ecce Dominus percutiet et domum ma- 12

Esech.m, nem pereuntium subditorum. Contra hu- jorem, id est multitudinem prselatorum ac

e/seo!"'' 2 jusmodi prsesidentes loquitur Dominus co- principum injuste pra^sidentium, ruinis,

piose per Ezechielem. id est, penitus deseret eos perire, gratiam

7 Quapropter nunc migrabunt, id est, subtrahendo in via, et gloriam in patria.
statim ad infernum ducentur, in capite C Talium enim peccata quum sint gravissi-
transmigrantium ,\A est in principio dam- ma, extrema ultione plectuntur frequen-
natorum qui per eorum negligentiam per- ter. Et domum minorem, id est, subditos
ierunt. Tales enim praesidentes sunt primi percutiet, scissionibus, id est plagis pater-
in pcenis, et omnium damnatio retorque- na? correctionis, ne penitus pereant, sed
tur in eos. Et auferctur factio lascivien- per flagella temporalium tribulationum in
tium, id est, voluptas lubricorum mox aeternum salventur. Tales enim interdum
finietur,atque gehennali ardore ulciscetur. purgantur per adversitates et damna quae

8 Juravit Dominus : Detestor ego super- eis a superioribus, potentibus ac divitibus
biamJacob,h\ est omnium Christianorum, infliguntur. Exiguo quippe conceditur mi- sap. vi, 7,
quorum est vitia supplantare, et domos sericordia ; sed judicium durissimum in 6"

ejus odi, id est, congregationes arrogan- his qui praesunt, peragitur. Vel domus ma-

tium sperno. Ideo Tobias jubet filio suo : D jor, sunt reprobi ; domus vero minor, ele-

Tob. iv, 14. Superbiam nunquam in tuo sensu aut in cti.Reprobi autem prorsus intereunt,electi

tuo animo dominari permittas : in ipsa vero per multas tribulationes ac tentatio-

i/>e<r.v,6. enim sumpsit initium omnis perditio. Hu- nes exercitati, reformantur et beatitudinem

miliemur igitur sub potenti manu Dei, sortiuntur.

/*. n, 19.. quia ut dicitur in Isaia. Dies Domini super Numquid currere queunt in petris equi ? 13

omnem superbum, et excelsum, et arro- id est, praedicatores velut equi per fervo-

gantem; et humiliabitur. Hinc in Numero- rem caritatis veloces ac agiles,in cordibus

iVam.xv, rnm libro fertur : Anima qua? per superbi- induratis habere non possunt processum.

am aliquid commiserit, quoniam adversus Unde oportet ut Deus auferat cor lapi- Esech.n,

Dominum rebellis fuit, peribit de populo deum, preestetque carneum. Aut arari po- '9 > mn>

suo : verbum enim Domini contempsit.ift test in bubalis? id est, per crudeles rebel-

ENARRATIO IN CAP. VII AMOS. — ART. XIII 411

lesque homines, corda aliorum disponi non A ipsis non habeant nisi defectibilitatem et

Zmc.vih.h. possunt ad receptionem seminis, quod est vitia; quod item nihil periculosius est,

verbum Dei. Tales enim magis obesse majusque reprobationis indicium, quam

quam prodesse consueverunt. ldcirco ne- in hac vila in omnibus bonis saeculi pro-

cesse est praelatum atque doctorem esse sperari,a Deo non castigari, nec hnmiliari.

benignum, et Deo siibjectum. Potest quo- Quae si pensarent, nequaquam praesuine-

que trahi ad sensum oppositum, ita quod rent, sed timerent, scientes quod cui plus Luc.xu,is.

equi, id est adversaria? potestates indomi- donatum est, plus requiretnr ab eo.

tse, non possunt currere seu proficere in Ecce ego suscitabo super vos, dicit Do- 15

petris, id est in cordibus per virtutes fir- minus, (jcntem. Gens ista, sunt dsemones,

Bom.\m, matis, quae dicere valent cum Paulo : Ne- quos Deus permittit tentando praevalere

38,39. que morS) neque yita, neque creatura ali- superbis et praesumptuosis, in suis viribus

qua poterit nos separare a caritate Dei. B inaniter infeliciterque sperantibus. Unde

Quoniam convertistis in amari/udinem de diabolo ait Salvator in Evangelio : Ini- Matth. zm,

judicium. De hoc dicta sunt multa. Omnes micus homo hoc fecit. Et conteret vos ab 2I

autem iniqui, Deum naturaliter dulcem, introitu Emath, id est ab exordio iniqui-

14 faciunt sibi ipsis severum. Qui dicitis : tatis vestrae, quae velut murus inter Deum

Numquid non in fortitudine nostra as- et vos separat, et bonum a vobis prohibet :

sumpsimus nobis cornua? Hoc dicunt, qui Emath enim murus seu murata interpre-

se propria industria, potestate aut studio tatur; usque ad torrentem deserti, id est

jactant ad magna promotos,et aliis sapien- aquas tribulationis inferni ab omni gratia

tiores, potentiores, ditiores, aut sublimio- derelicti. A culpa enim, quae tollit esse

res effectos : qui non attendunt quod om- gratiae, usque ad pcenam, quae aufert esse

/acoA.i,i:. ne bonum a Deo donetur, et quod ex se gloriae, pertrahuntur iniqui.

ARTICULUS XIII

DECLARATIO LITTERALIS CAPITULI SEPTIMI \ H.EC OSTENDIT MIHI DOMINUS DEUS.

|U0D superius dixit Propheta de Isra- G locustw, id est, Deus omnipotens formator

eliticse plebis vastitate sine velamine, locustarum, venit seu per ultionem visi-

1 nunc metaphorice exprimit. Hcec quae se- tavit populum regni Juda, vel Israel, aut

quuntur, ostendit mihi Dominus Deus in utrumque, in principio germinantium, id

visione imaginaria, et insuper in revela- est terrae nascentium, florentium et fru-

tione intellectuali, qua clare cognovi quid ctum producentium, serotini imbris, id est

Dan.x,\. imaginaria illa visio praetendebat. Intel- terrae nascentium qua? serotina pluvia ir-

ligentia enim est opus seu principale in rigantur. Dicitur autem serotinus imber,

visione prophetali. Et ecce fictor locustce , qui fructus ad maturitafem deducit; tem-

etc. Primo exponam hunc locum secun- poraneus vero seu matutinus, qui semina

dum Hieronymum, quem Glossa et alii jactata in terra coalescere facit. Porro Pro-

antiqui ac sancti doctores communiter as- phetae huic in prgedicta imaginaria visione

sequuntur. Deinde videbitur de expositio- D apparuit, quod Deus in principio germi-

ne aliorum. nantium, secundum sensum jam dictuni.

Ait ergo beatus Propheta : Et ecce fictor id est verno tempore, dum omnia virent

412 ENARRATIO IN CAP. VII AMOS. — ART. XIII

atque fructificant, locustas condidit et ad- A sed et veritas sen effectus, post quem se-

duxit super terram Hebraeorum. Et ecce cuta est Prophetse oratio.Rursus innotescit

serotinus post tonsorem regis. Liltera ista ex dictis, et idem ait Hieronymus, quod

est intricata, dumque Propheta brevitati Amos et Joel eodem tempore prophetave-

studuit, obscuritatem reliquit. Sic ergo or- runt. Quod autem apud Joelem de locusta Joei\, 4.

dinanda sunt verba : Et ecce : per quod et brucho annuntiatur, iste non solum de

significatur magnum et considerabile esse bestiolis, sed et de hominibus per illas

quod subditur; post tonsorem regis, id est significatis,exponit. Ergo et hoc loco idem

post adventum pra?dicta? locusta? ficta? a poterit dici. Pra?terea Joel dicit terram Is- ibidem.

Deo regnante, vel significante exercitum rael a bestiolis dictis corrosam : quomodo

regis Assyriorum seu Chaldaeornm, sicut ergo nunc dicitur, quod comminatio pra?-

dicetur : quae locusta venit in principio inducta non venit ad rem?
imbris serotini, et velut tonsor seu rasor P» Et factum est, quum consummasset co- 2

bona terra? consumpsit; venit serotinus, medere herbam terrce, id est, postquam in

id est tonsor sequens tonsorem praefatum. spiritu vidi et intellexi quid dicta visio

Quem tonsorem serotinum,Septuaginta in- significaret, et pra?cognovi quod pra?dicta?

terpretes nominant bruchum : qui venit gentes vastatura? essent utriusque regni

post principium imbris serotini, et ea vo- terram ac populum, prout in visione mihi

ravit qua? non devoravit locusta. Per lo- fuerat notificatum, clixi orando : Domine

custam vero ad litteram, non intelliguntur Deus, propitius esto, obsecro, id est, noli

bestiola?, sed exercitus Assyriorum, qui totum populum utriusque regni hostibus

decem tribus devoravit pro magna parte ; tradere, sive destruere, sed reliquia? ali-

per bruchum autem sequentem, exercitus qua? salva? fiant. Et merito oro te : nam,

Chaldaeorum, qui postea duarum tribuum quis suscitabit Jacob ? id est, quis pra?ter
demolitus est regnum. Qui vero locustam C te poterit filios Tsrael abimminente pressu-

et bruchum vellet ad idem regnum redu- ra eripere? quia parvulus est, id est, sa?pe

iv Reg. cere, faciliter invenit modum,quia Senna- jam minorati sunt potestate ac numero, ab

cherib rex Assyriorum, deinde Nabucho- hostibusque dejecti : idcirco sua virtute

donosor rex Chaldseorum duas tribus est non valent resistere. Misertus est Dominus 3

persecutus. Regnum vero decem tribuum super hoc, id est, plagam pra?fatam miti-

jbid.w,\o, ccepit vastari a Phul rege Assyriorum, de- gavit placatus precibus meis ac lacrimis.

29;xvir,3b. jn(je & Theglathphalasar, postremo a Sal- Non erit, dixit Dominus Deus, id est, to-

manasar. tum utriusque regni non destruam popu-

Alius quidam hanc improbat expositio- lum, sed reliquia? salvabuntur. Translatis

nem, quia pra?dicti exercitus populum enim decem tribubus, multi ex tribubus

utriusque regni vastarunt. Sed de pra?di- illis remanserunt in terra Israel. Quod ve-

vcrs. 3. ctis plagis statim subjungetur : Misertus D ro translatis duabus tribubus,quidam eva-

est Dominus super hoc : Non erit, dixit serunt Chalda?os, patet quarto Regum et iv^.xxv,

Dominus Deus. Exponit ergo prsehabita de in Jeremia. Ulj (6'

multitudine locustarum, ita quod Deus Sequitur visio alia. ffcec ostendit mihi 4

monstravit Prophetse se velle locustas su- Dominus Deus, secundum sensum pra?ta-

per terram inducere ad terra? nascentia ctum. Et ecce vocavit Dominus judicium,

destruenda. Tamen non fecit propter pre- id est sententiam sua? a?quitatis, vel exse-

cem Prophetae. — Sed huic dicto repugnat cutorem sua? justitia?, per quem alios ju-
quod immediate subjungitur : Et factum dicavit, puta Nabuchodonosor regem, ad
est, quum consummasset comedere her- ignem, dando ei voluntatem comburendi
bam terra?, dixit : Domine Deus, propitius urbes Juda et Jerusalem ; et devorav it abys-
esto. Non ergo fuit comminatio tantum, sum multam, id est populum copiosissi-

XVIII, XIX
XXIV, XXV

22-20 ; Jer
xi., 5-7.

ENARRATIO IN CAP. VII AMOS. — ART. XIII 413

mum, qui ob suam multitudinem pelago A Dominus, non quasi ignorans, sed ut eru-

comparatur. Vel sensus est, quod Chaldaei diat, et ad responsionem convenienter ad-

cum tanto tumultu ac strepitu terram Ju- jiciat. Et dixi : Trullam ccvmentarii. \'i-

da ingressi sunt, velut si ipsum mare ab- dit enim similitudinem trullae, et utebatur

sorberent. Sicque videtur locutio hyperbo- simHitudine quasi re ipsa. Est autem trul-

\\ca..J5t comedit simul partem,\d est, ignis la instrumentum quo murus calce linitur.

\\Beg.xx\, iste incendit atque destruxit templum Je- El diacil Dominus : Ecce er/o ponam, id

rusalem : quod fuit pars Domini, tanquam est deponam, trullamin medio jjopuli mei

5 ejus deputatum obsequio. Et dixi, devote Israel, id est, auxilium meum et protecti-
orando : Domine Deus, quiesce, obsecro, id onem tollam ab eo. Non adjiciam ullra
est, cessa a pcenis istis propter sanctam superinducere eum, id est adornare atque
tuam bonitatem ac pietatem. Dicendo au- defendere populum istum, ducendo trul-
tem, Quiesce, innuit quod plaga ista, sic- B lam meam praedictam super eum. Et de- 9
ut preecedens, fuit incepta. Quis suscita- molientur excelsa idoli, id est, loca subli-

6 bit Jacob, quia parvulus est? Misertus mia et profana in quibus idola colebantur,
est Dominus super hoc ; sed et istud non ab Assyriis destruentur; et sanctificationes
erit, ait Dominus Deus. Omnia verba ista Israel, id est obsequia quibus idola hono-
jam semel exposita sunt; et impleta fue- rabant, seque sanctificari putabant, deso-
runt quando Chaldgeos evaserunt multi ex labuntur, id est, punientur et finem jam

ibid. xxv, regno Juda, qui ad tempus habitaverunt obtinebunt, quoad hoc quod in terra pro-

cum Godolia, et post cum Jeremia intro- pria decem tribus ista ultra non facient.

ierunt /Egyptum. Et consurgam super domum Jeroboam w/teg.xw,

7 Sequitur alia visio. Hcec ostendit mihi filii Joas regis Israel in gladio, id est, 16'
Dominus Deus. Et ecce Dominus stans posteritatem et familiam ejus gladio ad-
super murum litum, id est linitum, pla- C versariorum exponam. Unde quarto Regum
stratum, et fortiter junctum. Apparuit au- habetur, quod Sellum interfecit Zachariam ibid.x\,\o.
tem Prophetse in visu imaginario, quod filium hujus Jeroboam pronepotis Jehu,
Dominus staret supra hujuscemodi mu- cui Dominus dixit quod filii ejus usque ibid.x,w.
rum; sed visio ista formata fuit ministerio ad quartam generationem sederent in so-
angeli, qui apparuit in persona Domini. lio Israel. Quod in Zacharia preedicto im-
Propter quod Domiiius apparuisse narra- pletum est : quo occiso, Sellum regnavit.

tur, sicut et in visione imaginaria qua Jeroboam vero non fuit occisus.

Js. vi, i. lsaias vidit Dominum sedentem super so- Et misit Amasias sacerdos Bethel, id 40

lium excelsum et elevatum. lbi enim an- est urbis sic dictse, et aurei vituli in ea nifle0.xu,

gelus apparuit in persona Dei, secundum repositi, ad Jeroboam regem Israel. Erat- 29'

Dionysium. Et in manu ejus dextera trul- que Amasias iste, secundum Hieronymum,

la ccementarii. Per murum litum intelli- D pontifex sacerdotum idololatrarum, ideo

gitur Judaicus populus, multiplici benefi- audenter mittit legatos ad regem. Dicens :

cio Dei olim roboratus et adornatus; per Rebellavit contra te Amos, id est, tibi

trullam vero seu linitionem, auxilium Dei. inobediens est, idololatriam reprobando

8 Et dixit Dominus ad me allocutione in- quam jubes exerceri, in medio domus Is- .
terna per angelum : Quid lu vides, Amos? rael, id est in medio decem tribuum, quas
Nomine tenus exprimit sanctum Prophe- pro viribus suis avertit ab idolis. Amasias
tam, quasi amicum, familiarem ac notum iste cupidus oblationum quse vitulis im-
per approbationem et prsedestinationem, molabantur, suam malitiam dissimulat, de

Exod. quemadmodum ait ad Moysen in Exodo : injuria regi oblata principaliter dolere se

xxxm, 17. T/e ipsum novi ex nomine. Novit enim fingens, et regem ad persequendum Pro-

19. ' Dominus qui sunt ejus. Interrogat autem phetam provocare desiderans. Forte enim

414

KNARRATIO IN CAP. VII AMOS.

ART. XIII

non audebat per se inalum facere Amos,
quoniam multi de populo conriuxerunt ad
eum. Unde pro eo quod nostra translatio
continet, Rebellavit contra te Amos, Sep-
tuaginta transtulerunt, Congregationes con-
tra te facit Amos, id est, populum contra
te incitat. Non poterit terra sustinere uni-
versos sermones ejus, id est, tanta minatur
et vaticinatur, quod populus regni lsrael
non poterit ea tolerare, nisi per violentiam
compellatur : quemadmodum Salomon ait,
Prov. ix, 8. Non arguas derisorem, ne oderit te. Et te-
ste Chrysostomo, odium incurrit, qui cri-
minosos redarguit. Hinc Amasias videns
se argui, succensus est odio contra Pro-

11 phetam. Hcec enim clicit Amos : In glaclio
morietur Jeroboam. In hoc mentitus est
Amasias. Amos euim non dixit, Jeroboam,
sed domum ejus gladio dandam. Et in hoc
Amasias tenet speciem invidorum et calli-
dorum discordiam seminantium, imo et
adulatorum. Hi enim recitando verba alio-
rum, aliquid miscent de proprio, et aliter
repetunt quam dictum est : per quod mu-
tuam amantium caritatem inficiunt, quem-

ibid.xvu, admodum scriptum est : Qui alio sermone
repetit, separat fcederatos. Et Israel, id
est populus decem tribuum, captivus mi-
grabit de terra sua, id est, ad Assyrios
perducetur. Verum est quod Amos pra>
dixit hoc.

12 Et clixit Amasias ad Amos. Utrum ver-
ba sequentia dixerit Amasias ad Amos ex
parte Jeroboam, an ex se ipso, non habeo
certum. Hieronymus tamen manifeste te-
statur, quod Jeroboam nihil ad verba Ama-
sise respondit, vanissima legationis suee
verba contemnens. Sic ergo nihil respon-
dit, quia aliunde agnovit quod Amasias
falsa mandavit, vel quia ipsum Amos re-
putavit quasi arrepticium et insanum, et
verba ejus frivola, reputatione indigna. Qui
vides, id est tu Amos, videns, id est pro-

iReg.ix,?. pheta.Qui enim nunc appellatur Propheta,
olim dicebatur Videns, ut legitur primo
Regum. Vocat itaque Amasias Amos pro-
phetam,vel irrisorie,quemadmodum quar-
to Regum servi Ochozise dixerunt Elise :

A Homo Dei, hsec dicit rex. Vel propter mul- WReg.i,
titudinem populi audieutis sanctum Amos, ll'
non audet apertam irrogare iujuriam. Vel
loquitur blande, quatenus facilius inclinet
ipsum Amos ad ea quae suggerit. Grade-
re, id est, vade hinc, fuge in terram Juda,
id est ad populum duarum tribuum, ubi
Prophetse Dei libentius audiuntur, quum
ibi sit templum et cultus Dei. Vel ideo di-
cit hoc, quoniam natus fuit hic Amos de
terra Juda, ad quam pertinuit Thecue civi- Amos 1,1.
tas Amos. Et comede ibi panem : ibi enim

R datur a populo sustentaculum vitse Pro-
phetis; vel, pasce ibi pecora tua, et vive.
Quasi dicat : Rex tibi minatur, ideo con-
sulo tibi ut fugias. Et propJietabis ibi po-
pulo tuo. Et in Bethel non adjicies ultra 13
ut prophetes, quia sanctificatio regis est,
id est urbs electa a rege ad vacandum cul-
tui dei nostri, quo sanctificamur, videlicet
aurei vituli, et domus regni est, id est re-
giam domum seu palatium habens.

Et respondit Amos, et dixit ad Ama- 14
siam : Non sum propheta. Hoc, secundum

C Hieronymum et Glossam, est humilitatis,
quod se negat prophetam. Sed quum hu-
militas non in falsitate, sed in veritate
fundetur, sicut amor in cognitione, quo-
modo intelligendum est hoc, prsesertim
quum nequaquam sit mentiendum? Ad
hoc Glossa respondet, quod non semper
Spiritus Sanctus administrat prophetiam
Prophetis, sed ad tempus. Et tunc recte
dicuntur propheta?, quum illuminantur.
Quod ergo ait, Non sum propheta, intel-
lexit modo, ut sit sensus : Non sum pro-

D pheta, id est, actualiter tactus non sum
spiritu prophetise.

Huic autem dicto alii quidam objiciunt :
primo, quia in utroque Testamento Pro-
phetse vocanlur, non solum qui actu tan-
guntur, sed etiam qui tangi consueverunt
spiritu prophetiae;secundo, quia ut subdi-
tur, Amos quando hsec verba protulit, sta-
tim praedixit Amasise per spiritum prophe-
tiae, quid esset passurus. Hi itaque dicunt,
quod sicut Amasias ironice dixit ad Amos,
Qui vides, sic Amos respondet ironice, vel

ENARRATIO IN CAP. VII AMOS. — ART. XIII

41o

ironiae sibi illatse, Non sum, inquiens, pro-
pheta, videlicet talis qualem me reputas,
qui putas me falsum prophetam, pro tem-
porali commodo prophetantem. — Sed istis
objicitur, quod Amos sub eadem serie
sermonis et uno verborum contextu adje-
cit, Et non sum filius Prophetse, etc, quod
utique seriose assertiveque dicitur. Prae-
terea praeinductae duae instantiae fieri pos-
sent contra verba Joannis Baptistae, qui
joann.\,i\. sacerdotibus et Levitis quaerenlibus, Pro-
pheta es tu? respondit : Non sum.

Est itaque respondendum, quia ut Tho-
mas et alii dicunt, prophetia non dicit do-
num habituale, sed actuale. Ideo responsio
Glossae jam assignata, conveniens est, et
quod primo objicitur, faciliter solvitur.
Propheta enim dicitur dupliciter, scilicet
ab actu et usu seu habitu. Sed Amos lo-
quitur de Propheta primo modo. Rursus
verba Sanctorum, quibus se ipsos profunde
humiliant, pie interpretanda sunt, et suf-
ficit quod secundum aliquam considera-
tionem verificentur,quamvis absolute vera
non sunt, ut quum ait Salvator in Psalmo :
Ps. xxi, 7. Ego autem sum vermis, etnon homo; Pau-
iCor.xv,9. lus quoque, Ego sum minimus Apostolo-
rum, qui non sum dignus vocari Aposto-
lus. Ad secundum argumentum dicendum,
quod homo actualiter non intelligit nisi
unum,secundum Philosophum. ldeo quan-
do Amos dicebat, Non sum propheta, non
in eodem momento actualiter intuebatur
quod postea dixit. Et forte jam dudum
audivit a Domino quod post verba haec
praenuntiavit Amasiae. Postremo, translatio
Septuaginta interpretum habet : Non eram
propheta. Et tunc facilius solvitur dubium
istud, quia refertur ad tempus praecedens
revelationes sancto Amos infusas.

Et non sum filius Prophetce. Unde nec
pater hujus Amos ponitur in principio seu
titulo libri praesentis. Qui enim in titulis
Prophetarum ponuntur ut patres vel avi,
erant prophetae secundum regulam He-
braeorum. Sed armentarius ego sum, id
est pastor pecorum, scilicet ovium. Secun-
dum Hieronymum, et secundum Glossam,

A fuit pastor pecorum aliorum : in quo patet
paupertas Prophetae. Vellicans sycomoros,
id est frondes sycomori discerpens ad pe-
corum pastum. Sycomorus vero est arbor
quffl dicitur rubus, afferens mora quaB
famem pastorum depellunt, et folia esu-
riem pecorum. Et tulit me Dominus, id 45
est, in prophetam clementer assumpsit,
atque ad loca haec destinavit, quum seque-
rer gregem, quem in deserto Thecue pavi;
et dixit Dominus ad me : Vade et prophe-
ta ad poputum meum Israel. Quasi dicat

B Amos : Quum ego ex tam vili servitio ad
tam sublime officium Deo miserante pro-
motus sum, obedire debeo Deo magis
quam tibi aut alicui homini. In quibus
verbis humilitas et obedientia Prophetae
commendatur.qui ad altiora promotus,non
erubuit prioris status declivitatem.

Et nunc audi verbum Domini tu, Ama- 16
sia, qui vetas me vaticinari hoc loco. Tu
dicis mihi : Non prophetabis supjer Israel,
id est populo decem tribuum, et non stil-
labis super domum idoli, id est, verba pro-

C phetiae non fundes, sicut nubes stillat
guttas, Israeliticae plebi idola veneranti.
Propter hoc, hcec dicit Dominus, id est, 17
propter hanc tuam prohibitionem mereris
audire ac pati quae dicam : Uxor tua in
civitate Bethel fornicabitur , non sponte,
sed ab Assyriis urbem ingressis violabitur,
atque invita stuprabitur, te cernente, nec
prohibere valente ; et filii tui et filice tuce
in gladio cadent, id est, ab Assyriis truci-
dabuntur, et gravius punientur quam alii,
quia et tuis consenserunt peccatis gravis-

D simis. Et humus tua, id est terra quam
possides, funiculo metietur, id est, ab ho-
stibus mensurabitur, et alienis in certas
partes dividetur ac dabitur. Rex enim As-
syriorum, translatis decem tribubus, misit
ad terram earum gentiles, qui eam posse- iv/?<?o.xvh,
derunt, ut legitur quarto Regum. Et tu in '*'
terra potluta morieris, id est in regione
Assyriorum vitiis idololatriae plena ; et Is-
rael captivus migrabit de terra sua : ut
dictum est saepe.

Dicit hoc loco Hieronymus : Non est

416 ENARRATIO IN CAP. VIII AMOS. — ART. XIV

tantus dolor in filia stuprata, quantus in A minas remittit, miseretur et salvat eos

uxore polluta; nec tantus dolor in uxore pro quibus oratur. Et sicut Amasias cor-

violata, quantus in filiis trucidatis. Mari- reptus, studuit regem contra corripientem

tus uxorem mallet iuterfici, quam pollui. incitare; sic multi impatientes dum corri-

Grandis dolor incredibilisque ignominia, piuntur, contra correptores faciunt que-

quando maritus in media civitate, cunctis relas, apud praelatos vel principes diversa

praesentibus, uxoris injuriam prohibere crimina objicientes, et correptores a se re-

non potest. — Denique ex his patet insu- pellentes. Horum uxor, id est caro, forni-

perabilis fortitudo, justitia, fiducia atque catur, dum rationi reluctans, sensualitali

constantia sancti Prophetae, qui pontificem substernitur, concupiscentiisque deservit.

tam districte tamque audacter corripuit, Filii quoque eorum et filiae, id est actus

Matth.x, implens quod jubet Salvator : Nolite ti- et passiones, in gladio tentationis eadunt,
mere eos qui corpus occidunt. B damnationem promerendo; et ipsi in terra

Moraliter docemur ex isto capitulo,quod polluta, id est corpore vitioso ac sordido,

Dominus ad instantiam servorum suorum moriuntur.

ARTICULUS XIY

EXPOSITIO LITTERALIS CAPITULI OCTAVI '. ILEC OSTENDIT MIHI DOMINUS DEUS.

RURSUS ostendit Dominus proximum C Deus, id est, fragorem quemdam facient,

esse tempus captivitatis populi Israel. quum destruentur, quemadmodum aedifi-
Hcec quae sequuntur, ostendit mihi Domi- cia cadentia. Vel per stridorem templi,

nus Deus in visione imaginaria : prout in metaphorice insinuatur molestissima an-

praecedenti dicebatur articulo. Et ecce un- xietas populi. Quidam per templum hoc

cinus pomorum,id est lignum curvum seu loco intelligunt fanum in quo aureus vi-

uncus, quo rami arborum remotiores at- tulus adorabatur : et hi dicunt Prophetam

trahuntur, ut poma dependentia, quae cum jam loqui ad decem tribus dumtaxat. Hie-

manu attingi non poterunt, colligantur. Et ronymus vero exponit de templo Domini

dicoit Dominus : Quid tu vides , Amos ? Et in Jerusalem : ideo secundum eum, ista

dixi : Uncinum pomorum. dicuntur contra utrumque regnum. Multi

Et dixit Dominus ad me, declarando morientur. Assyrii enim multos ex decem
mihi intellectualiter quid visio illa imagi- D tribubus occiderunt, et multos transtule-

naria designaret : Venit finis super popu- runt.Simili modo fecerunt Chaldaei populo

lum meum Israel : id est, quemadmodum Juda. Et in omni loco projicietur silen-

unco rami trahuntur, et proximi fiunt tra- tium, id est, habitatoribus occisis vel re-

henti, sic proximum feci tempus captivi- clamare non audentibus, erit silentium in

tatis Israeliticae plebis. Non adjiciam ul- locis et domibus duodecim tribuum.Haec

tra utpertranseameum, id est, impunitum autem praesertim impleta sunt in populo

eum diutius non relinquam, sed vindicans Judaeorum, propter Christi occisionem a

stabo,donec dispereat.Vel sensus est,quod Romanis dejecto : qui finaliter sunt relicti,

non consolabor eum de cetero, redimendo nec habent quod rationabiliter Christianis

decem tribus a captivitate. Et stridebunt respondeant.
cardines templi in die illa, dicit Dominus Audite hoc quod minando praedico, qui

RNARRATIO IN CAP. VIII AMOS. — ART. XIV 417

conterilis pauperem, id est vos, pauperum A dicitur peccatorum,quamdiu ulciscitur vel

oppressores, et deficere facitis, id est, ad non dimittit ea. Hi vero indurati erant in

'egenos penuriam perducitis, pauperes* terra; ve- vitiis, ideo aeternaliter puniuntur. Vel sen-

strse, quum tamen in Deuteronomio jusse- sus est, quod Deus usque in finem mundi

Deut.w,i. rit Deus : Omnino indigens et mendicus deseret decem tribus, et etiam duas, et

non erit inter vos. Tales sunt, qui tempora tunc indulgebit ac miserebitur eis. Huic

cara inducunt, et necessaria carius ven- quoque simile est illud in Jeremia : Pec- Jer. xvn.i.

5 dunt. Dicentes : Quando transibit messis catum Juda scriptum est stilo ferreo in
Israel? id est, optamus ut tempus messio- lapide adamantino. Numquid super isto 8
nis et abundantiee transeat, et venundabi- non commovebitur terra ? id est, nonne
mus merces, id est, blada atque similia, pro tantis peccatis habitatores terrsp, Israel
quse tempore messis pro parvo pretio dan- turbabuntur? Et lugebit omnis habilator
tur, care vendemus ; et sabbatum quando B ejus, id est omnes populi tribuum Israel
transibit, in quo secundum legem non fit captivitate jam ingruente, et ascendet in
venditio? et aperiemus frumentum, id est, captivitatem et debitam pcenam^wasi fiu-
blada clausa deducemus ad publicum tem- vius, id est copiose atque celeriter, uni-
pore caristiae. Hoc faciunt cupidi, qui fru- versus habitator seu populus Israel. Non
menta reservant, ut postmodum pretiosius quod nullus evasit, sed quia comparatione
venundentur : de quibus scriptum est in aliorum paucissimi evaserunt. Hinc in Je-

Prov. xi,26. Proverbiis, Qui abscondunt frumentum in remia habetur : Numquid super his non md. v, 9,

tempore, maledicentur. Ut imminuamus visitabo, et in gente tali non ulciscetur 29'

mensuram, id est, mensurando aliquid anima mea? In Ezechiele quoque : Terra Ezech.xw,

fraudulenter subtrahamus ementibus, et quum peccaverit, interficiam de ea homi- 13'

augeamus siclum, id est pretium, venden- nem et jumentum. Et in Psalmo : Hsec />s.xux,2i.

do carius quo poterimus, et supponamus C fecisti, et tacui : existimasti inique quod

stateras dolosas : quemadmodum fertur in ero tui similis; arguam te, et statuam con-

Ps. lxi, 10. Psalmo : Mendaces filii hominum in state- tra faciem tuam. Et ejicietur et defiuet

ris, ut decipiant de vanitate in id ipsum. quasi rivus AZgypti.

Hsec faciunt avari et injusti mercatores. Et erit in die illa, dicit Dominus, id 9

Contra quos Dominus in Levitico jussit : est in die captivitatis populi Israel : Occi-

Zev.xix,35. Nolite facere iniquum aliquid in judicio,in det sol in meridie, id est, omnia prospera

6 regula, in pondere, in mensura. Ut possi- et jucunda vertentur eis in adversa ac tri-
* aiias pos. deatis* in argento egenos, id est, inopes stia ; et tenebrescere faciam terram, id est,

sideamus pep usuram m yestram potestatem rediga- habitatores terrae Israel operiam tenebris

tis, vel in tantam deducatis penuriam, quod calamitatis, in die luminis , id est, quum

cogantur se vobis in servos vendere et an- aliis prospera succedent. Iste quippe est

cillas, et pauperes pro calceamentis, id est, D modus loquendi Scripturae, ut dictum est Joein, 10.

pro rebus vilibus acquiramus, possidea- plenius Joelis secundo. Et convertam fe- 40

mus, vendamus; et quisquilias frumenti, id stivitaies vestras in luctum, et omnia can-

est purgamenta, paleas et pulverem, ven- tica vestra in planctum. Venientibus nam-

damus una cum tritico, talia fraudulenter que Chaldaeis atque Assyriis, cessaverunt

miscendo cum bladis, quum tamen Jere- festa et cantica duodecim tribuum, et aliud

Jer. xxm, mias dicat : Quid paleis cum tritico? non noverunt nisi contristari et lamentari.

" ' - Juravit Dominus in superbiam Jacob, id Et inducam super omne dorsum vestrum

est contra arrogantiam populi Israel : Si saccum. Hoc dicitur, vel quia in afflictio-

oblitus fuero usque in finem, id est, nun- ne positi, induerunt se sacco sive cilicio,

quam tradam oblivioni, omnia opera eo- quemadmodum Ninivitse, vel quia in capti- Jonxm, 5.

rum mala. Deus enim tamdiu recordari vitatem ducebantur sacco induti. Et super

T. 10. 27

418

ENARRATIO IN CAP. VIII AMOS.

ART. XIV

omne caput vestrum inducam calvitium.
Consuetudo enim veterum fuit, ut in tri-

7o6i,20;m, stitia positi radercnt capita, sicut et Job,
qui tonso capite sedit in sterquilinio. Vel
hoc ideo dictum est, quoniam captorum
capita ab hostibus radebantur, juxta illud

Deut.xwu, Deuteronomii : De captivitate nudati ini-

42.

micorum capitis. Et ponam eam, videlicet
terram Juda ac \sra.e\,quasi luctum unige-
niti, id est habitatores ejus in tanto moe-
rore et planctu, quantus est planctus ma-
tris unici filii mortem deflentis, et novis-
sima ejus, id est extremam populi hujus
captivitatem et punitionem, ponam quasi
diem amarwn, id est similem amaritudini
mortis.

11 Ecce dies veniunt, dicit Dominus, et
emittam famem in terram : non famem
panis, neque sitim aquce, sed audiendi

Matth.v,6. verbum Domini, Christo testante : Beati
qui esuriunt et sitiunt justitiam, quoniam
ipsi saturabuntur. Desiderium autem au-
diendi verbum Dei ad emendationem, est
esurire et sitire justitiam : hoc ergo non
praedicitur per modum comminationis.
Quod autem nunc dicitur, est comminatio
dura. Quidam igitur exponunt hsec de de-
cem tribubus, qua? frequenter spreverunt
verba Dei per Prophetas prolata. klcirco
imminente earum captivitate, quando a
Prophetis qiuerebant consilium,merueruut

12 privari verbo Dei per Prophetas. Et com-
■movebuntur a mari usque ad mare, et ab
aquilone usque ad orientem circumibunt ,
id est, a mari Mediterraneo usque ad mare
Galilseee, et a plaga terrae suae aquilonari
usque ad partem terrae suae orientalem, vi-
delicet per omnes partes territorii sui per-
gent, qua>rentes verbum Domini, id est
consilium a Prophetis, et non invenient
consolationem. — Alii autem exponunt ista
pro tempore Christi, quando Juda?is ablata
est spiritualis intelligentia Scripturarum,
ita quod famem habent audiendi spiritua-
lem sensum paginae sancta?. Quod non est
intelligendum, quasi ipsi vere cupiant spi-
ritualem hunc sensum, sed quod habeut
defectum hujus spiritualis cibi et potus

A quibus reficitur anima,quamvis ipsi igno-
rent se tam defectuosos et vacuos : et hic
defectus vocatur nunc fames et sitis. Cer-
tum est etiam quod Judeei a tempore ca-
ptivitatis sua? a Romanis, desideraverunt
audire verbum consolatorium per Prophe-
tas, sed nullus interim missus est eis. Mo-
ventur ergo a mari Britannico usque ad
mare Atlanticum, id est ab occidente ad
meridiem, et ab aquilone usque ad orien-
tem; sed nihil proficiunt, quoniam uni-
genitum Filium Dei, Verbum quod erat in j0<mn.i, \.

B principio, obstinato corde repellunt.

In die illa deficient virgines pulchrm et 13
adolescentes in siti. Hoc dupliciter expla-
natur. Primo, quod tempore captivitatis
Israel ab Assyriis, vel duarum tribuum a
Chaldseis, virgines et adolescentes corpo-
rali siti afflicti sunt. Secundo, quod syna-
gogse, qua? significantur per virgines, sicut
Ecclesia dicitur virgo et sponsa, et adole-
scentes, id est doctores Synagogee, olim
per sapientiam floridi, defecerunt in siti
verbi Dei. Primae vero expositioni magis

C videntur consonare verba sequentia : Qui a
jurant in delicto Samariaj, id est per vi-
tulos aureos, in quibus provincia tota de-
cem tribuum gravissime deliquit, et di-
cunt : Vivit dominus deus tuus, Dan, id
est vitulus aureus positus in Dan, cui vi- m^.xu,
tulo divinitatem adscripserunt, etvivit via 29-
Bersabee, id est deus seu idolum, ob cujus
adorationem imus usque ad locum Bersa-
bee, ubi idola colebantur. Quemadmodum
enim cultores veri Dei jurabant dicendo, i/?eff.Xiv,
Vivit Dominus : sic isti per idola ^itn- 39' 45; XIX*

1 0; xxvi, 10;

D losque jurabant. Et cadent coram hosti- n Rey. «,
bus, cl non resurgenl ultra ad pristinum f^g.^S
statum. xvii, i,etc.

Mystice sol occidit in meridie, dum tem- Exposiuo
pore gratia? vel in dimidio dierum nostro- ni>st^a-
rum non illuminamur a Christo, qui est
sol intelligentia? atque justitia?. Cnde in
Sapientia> libro perditi conqueruntur : Sol SaP.\,6.
intelligeutia? non est ortus nobis. Et tene-
brescere faciam permissive, id est vitiis
obca?cari, terram, id est homines carnales

ENARRATIO IN CAP. IX AMOS. — ART. XV 410

terrenis immersos, in die luminis, id est, A Christiani optant audire verbum Dei, sed
dum electi ac spirituales gratiae perfun- exigente justitia Dei, non merentur illud

duntur fulgore. Super horum carnalium sortiri, quoniam ex timore pcenarum, ex

10 dorsum inducitur saccus, id est contem- pressura adversitatum, ex privato prorsus
ptibilis ac deformis vitiorum amictus. De amore, non ordinato affectu, hoc appetunt,

p*.lxxii,g. quibus cantamus : Operti sunl iniquitate et aptum tempus audiendi verbum Dei

et impietate sua. Sicut enim est amictus spreverunt. Unde et quidam instante jam

virtutum, ita et vitiorum. Et super om- hora mortis, quaerunt inducias vel unius

ne caput calvitium. Per caput ratio desi- diei, nec exaudiuntur. In die illa deficient 13

gnatur : cui infertur calvitium, dum sep- virgines pulchrce, id est animse vel parti-

tiformi donorum Spiritus Sancti decore culares Ecclesise, olim gratiarum pulchri-

privatur, et nuda, bonoque virtuliim co- tudine adornatae, quse per negligentiam

lore spoliata conspicitur. Et ponam eam R suam a gratia exciderunt, et adolescentes ,

quasi luctum unigeniti, quoniam maxi- id est, qui dudum fortiter vicerunt mali- \Joann.w,

me deploranda est miseria hujuscemodi gnum, quorum renovabatur juventus ut Pi<cjl)5.

rationis. aquilae, insili, id est in carentia et defectu

11 Ecce dies veniunt, dicit Dominus, et verbi Dei, quo ex sua ruina, inconstantia
emittam famem in terram, etc. Hsec pcena- atque ignavia qua prolapsi sunt, merentur
lis atque damnosa missio famis est, dum non refici.

ARTICULUS XV

ELUCIDATIO CAPITULI NONI '. VIDI DOMINUM STANTEM SUPER ALTARE.

VATICINATUR praesenti capitulo san- C pore Sedecise. Avaritia enim in capite

ctus Propheta specialiter contra duas omnium, id est in corde, vel in principi-

tribus, seu regnum Juda, per quas et tri- bus Judaeorum, quemadmodum in Isaia

1 bus Levitica designatur. Vidi, in visione habetur : Omnes dilignnt munera; et ibi- n.\, 23.

imaginaria per species in sensu interiori dem, Omne caput languidum, et omne cor md. 5.

formatas ministerio angeli, Dominum, id mcerens. Quod dicitur ad insinuandum

est angclum in persona Domini apparen- multitudinem cupidorum. Vel est distri-

tem, stantem super altare in templo Jeru- butio pro generibus singulorum, non pro

salem; et dixit mihi : Percute, id est, a singulis generum. Aliqui enim, quamvis

rege et populo Chaldeeorum percutiendum paucissimi, justi fuerunt in populo Juda

pramuntia, cardinem templi ; vel, Dixit tempore Sedecise, ut Jeremias et Baruch,

angelo, Percute, id est, percuti sine cardi- et jEthiops ille qui speravit in Deo, et filii .m-.xxxix,

nem, non defendendo Synagogam ; vel, Di- D Rechab. Et novissimum eorum, id est in- 11g~,189XXXV'

xit, id est, regi et exercitui Chaldseorum feriores ac minimos regni Juda, in gladio

inspiravit seu jussit, percutere cardinem, Chaldaeorum interficiam. Chaldsei enim

in quantum hoc erat opus justitiae, non ut tam magnos quam parvos magna ex parte

erat opus voluntatis perversa?; et commo- interfecerunt.

veantur, id est cadant, superliminaria Non erit fuga eis a facie Chaldaeorum,

proxima cardini : per quod destructio de- preesertim tempore obsidionis,et quia pau-

9,13. ' signata est templi a Nabuchodonosor tem- cissimi effugerunt; et qui fugerit ex eis,

420

ENARRATIO IN CAP. IX AMOS.

ART. XV

Wfieg.xw,
5,6.

non salvabitur : quia et Sedecias fugiens, A inanimatse, rationales et irrationales, Deo
el multi cum eo, a Chaldaeis persequentibus omnipotenti obediunt: non quod ejus jus-
comprehensi fuerunt, et graviter tribulati, sionem agnoscant, sed quia parent tam

ut patet quarto Regum. Loquitur autem prompte velut si intelligerent, et quia in

Propheta hyperbolice, secundum Hierony- omni creatura ponitur obedientialis poten-

mum, ad designandum quod pauci salvati tia, per quam voluntati Creatoris subjici-

sunt de manibus Chaldaeorum : quia et tur. Unde et Christus in Evangelio legitur Matth.m

illi qui cum Johanan .Egyptum ingressi lm perasse ventis et man. Et ponam oculos

sunt, perierunt. Verumtamen quidam ex meos super eos in malum pcenae, id est ad

yer.xuv, eis salvati fuerunt, et in Judaeam redie- puniendum, et oculo districtse aequitatis

runt, quemadmodum Jeremias prsedixit. respiciam eos, et non in bonum consola-

Si descenderint usque ad infernum, id tionis, id est non ad succurrendum.

est, licet hoc possibile esset, quod infer- B Et Dominus Deus exercituum, qui tan- 5

num intrarent ad occultandum se; vel per git terram, et tabescet, id est, qui tantse

infernum intelliguntur profundissimse fo-
vese terrae ; inde manus, id est potestas,
mea educet eos, tradendo eos in manus
hostiles. Et si ascenderint usque ad ccelum,
id est, licet illuc ascenderent, inde detra-
ham eos, ita quod hostibus suis traden-
tur. Vel per ccelum designantur cacumi-
na montium, in quibus Chaldsei persecuti
scrutatique sunt et apprehenderunt fugi-
entes Judseos. Et si absconditi fuerint in

est potestatis, ut eo jubente terra tremat, Eccii. xvi,
et concutiantur fundamenta ipsius. Unde 19,
habetur in Psalmo : Qui respicit terram,et ps.au, 32.
facit eam tremere; qui tangit montes, et
fumigant. Et in libro Job : Qui commovet /04ix,g.
terram de loco suo, et columnae ejus con-
cutientur. Loquitur autem Propheta ad lit-
teram de terra Judseorum, quam tetigit
virga justitise suse, dum omnia terrse na-
scentia a Chaldaeis et Assyriis vastaban-

vertice Carmeli, montis densissimam sil- C tur : quam et tempore Ozise. fecit sensibi- Amos 1, i;
vam habentis, inde scrutans, id est, per liter tremere in certo loco. Propter quod

Zach. xiv,

III Reg.
xvui, 19 et
seq.
llieg.xxv,

Chaldseos inquirens, auferam eos, ut ad-
versariorum incidant manus. Est autem
duplex Carmelus : unus, in quo oravit Elias,
inter Phcenicen et terram promissionis si-
tus; alius, in tribu Juda, in quo habitavit
Nabal.ii^ si celaverint se ab oculis meis in

.Ps.cxxxvm

7,8.

subditur : et lugebunt omnes habitantes
in ea, id est Judsei ab hostibus opprimen-
di. Quod si terra insensibilis suum quo-
dammodo sentit creatorem, et ad nutum
illius concutitur : quanto magis homo fra-
gilis, cujus thesaurus seu anima in labili ucor.wj.
profundo maris, id est, quamvis hoc pos- vase est fictilis corporis ? Propterea in Ec-
sent, ibi mandabo serpenti, id est serpen- clesiastico habetur : Ecce ccelum et cceli Eccii.vny
tibus, quorum aliquod genus propter sui co?lorum,abyssus et universa terra, et om- 1?~20,
caloris refrigerium commoratur in aquis, nia quse in eis sunt, in conspectu Dei com-
et mordebit eos, id est, vulnus infliget. D movebuntur, montes simul et colles ; et
Quocumque ergo se verterint, non prode- quum conspexerit illa Deus, tremore con-
rit eis. Propter quod dicit Psalmista : Quo cutientur : et in omnibus his insensatum

est cor hominis. Et ascendet sicut rivus
omnis consummatio ejus, id est, terra seu
populus Judseorum ibit in manus adver-
sariorum copiose, cito, et universaliter,
quemadmodum rivus, quo consummatio
ista significatur, ascendit ex fonte ; et de-
fiuet, id est deficiet, sicut fluvius vEgypti,
id est Nilus currens in mare.

Qui o?dificat in coalo empyreo ascen- 6

ibo a spiritu tuo ? et quo a facie tua fu-
giam? Si ascendero in ccelum, tu illic es ;
si descendero in infernum, ades, etc.

Et si abierint in captivitatem coram
inimicis suis, id est in conspectu Chaldse-
orum, vel ante eos : solebant enim capto-
res captivos suos ante se minare ut gre-
gem ; ibi mandabo gladio, et occidet eos
per Chaldseos. Omnes creaturse animatae et

ENARRATIO IN CAP. IX AMOS.

ART. XV

421

Ps. cn, 19.

Deut.
xxxm, 26,

27.

Philipp.ni,

20.

Xmc.xm,32.

-Ua<//(.xiii
30.

Is. XXIV, 25

sionem suam, id est Sanctos ipso fruen- A
tes, quos in ccelo isto constituit. Et in eis
ascendit per beatitudinis gloriam et con-
templationem altissimam, sicut cum am-
bulantibus ambulat, cum quiescentibus
conquiescit. Hinc fertur in Psalmo : Domi-
nus in coolo paravit sedem suam. In Deu-
teronomio quoque : Ascensor cceli auxili-
ator tuus; magnificentia ejus discurrunt
nubes; habitaculum ejus sursum, et sub-
ter brachia sempiterna. Vel sic : Qui aedi-
ficat, id est, firmiter ponit, in coelo jam
dicto, ascensionem suam, id est habilatio- B
nem suam sublimem. Quamvis enim ubi-
que sit, lamen in ccelo isto specialiter esse
et habitare asseritur, eo quod ibi subli-
mius operetur, et clarius videatur. Deui-
que quotidie sedificat in ccelo ascensionem
suam, quum Sanctos suos de imis ad cce-
lestia elevat, quibus ipse prsesidet, atque
in eis ascendit. Jn viatoribus quoque de-
votis, quorum conversatio est in ccelis, as-
cendit, dum corda eorum sublimiter et
clementer inhabitat. Et fasciculum suum,
id est parvulum gregem electorum, de quo C
ait : Nolite timere, pusillus grex, quia com-
placuit Patri dare vobis regnum ; super
terram fundavit, id est, per fidcm, cari-
tatem et gratiam in militanti Ecclesia ro-
boravit. Vel si expositio ista videtur nimis
spiritualis, potest per fasciculum intelligi
collectio Judaeorum in terra promissionis
olim fundata, quse parva fuit comparatione
hominum aliorum. Quidam vero nomine
fasciculi inlelligunt regionem elementa-
rem, quse parva est respectu ccelestium
corporum. Sed quum aqua, aer et ignis, D
sint naturaliter leviora quam terra, non
proprie dicuntur super terram fundata.
Porro, quod homines nomine fasciculi de-
signentur, constat ex eo quod Christus in
Evangelio de reprobis loquitur : Colligite
primum zizania, et alligate ea in fascicu-
los ad comburendum. In Isaia quoque de
malis angelis et reprobis hominibus scri-
ptum est : Congregabuntur in congregalio-
ne unius fascis.

Qui vocat aguas maris, id est, vapores

de mari levatos concludit in nubibus, et
effundit cas supcr faciem terrai. Dominus
nomen ejus. Hoc supra expositum est. Amos v, 8.

Consequenter Dominus reprimit prse-
sumptionem et inanem gloriationem Ju-
daeorum, qui se aliis praferebant propter
generis nobilitatem et de .Egypto eductio-
nem. Dominus ergo ostendit quod ipse sit Act. x, 36,
omnium Deus, et sine personarum acce- ^. g^JJ"
ptione provisor, et omnes ex eodem luto 7.
formavit, atque de loco uno in alium trans-
tulit. Numquid non ut filii sEthiopum vos 7
estis mihi, filii Israel? ait Dominus : id
est, imo sicut ;Ethiopes pertinent ad me
jure creationis et gubernationis, ita et vos,
o Israelitee. Numquid non lsrael ascende-
re feci de terra JEgypti (ut patet in Ex- Exod. xn-
odo)? et Palcestinos,'\<\. est Philistseos, quos x,v'
Sepluaginta communiter nominant alieni-
genas, quum tamen alienigena sit nomen
commune ad omnes gentiles, a populo Dei
et Deo extraneos, de Cappadocia adduxi in
terram in qua nunc demorantur ? quasi
dicat, Hoc feci, ut legitur in Deuteronomio. Deut.u,i3.
Et Syros, qui nunc habitant in Damasco
et urbibus ejus, ascendere feci de Cyrene
civitate Libyse ultra iEgyptum?

Ecce oculi Domini super regnum pec- 8
cans, id est, peccata regis et servorum ejus
considerat, ut inferat debitam pcenam.Om-
nium enim regnorum est Deus justus ju- Ps. vn,i2.
dex. Propter quod in libro Job dicitur :
Ipse novit hominum vanitatem; et videns /06x1,11.
iniquitatem, nonne considerat? Et conte-
ram illud a facie terrai, id est, peccatores
regionum delebo a terra per mortem, ca-
ptivitatem, seu aliam ultionem. Propter
quod in Daniele habetur : Ipse transfert Dan. 11,21.
regna atque constituit; et alibi, Sedes du- Eccu.*,\ 1.
cum superborum destruxit Deus, et sedere
fecit mites pro eis. Verumtamen conte-
rens, id est, alia regna peccantia destru-
ens, non conteram domum Jacob, id est,
populum duodecim tribuum Israel non
totaliter destruam ; sed reliquise salvabun-
tur, et remanebunt ex eis usque in finem
sseculi. In veteri enim Testamento semper
exhibuit Deus aliquid specialis pietatis et

422

ENARRATIO IN CAP. IX AMOS. — ART. XV

gratiae populo huic. Unde scribitur quarto
ixneg.xiv, Regum, quod Dominus non fuit locutus ut
penitus deleret Israel de terra.
9 Ecce enim ego mandabo, id est, prae-

cipiam fieri, quod subditur, scilicet : et
concutiam in omnibus gentibus domum
Israel, id est, plebem Israeliticam seu duo-
decim tribus, hinc inde per diversas na-
tiones ac terras dispergam et affligam, ut
per flagella purgentur, sicut concutitur
triticum in cribro, id est, quemadmodum
triticum ventilatur seu agitatur in cribro,
ut grana purgentur; et non cadet lapillus
super terram : id est, purum granum, seu
poenitens, qui in adversis patientiam con-
servando, est lapillus per animi firmita-
tem, non excidet neque peribit ; sed qui
non emendantur, de quibus subjungitur.
10 In gladio morientur omnes peccatores po-
puli mei, id est mali et obstinati Judaei,
qui flagellis non emendantur, sed tanquam
paleae labuntur de cribro : idcirco in area
Dei non reponuntur. Huic parabolicae lo-
cutioni simile est illud Prsecursoris, quod
Matth.m, ait de Christo in Evangelio : Cujus venti-
vi;Luc.m, iaDrum m manu ejus, et permundabit are-

am suam; et triticum congregabit in hor-
reum suum, paleas autem comburet igni
inexstinguibili. Qui peccatores dicunt :
Non appropinquabit , et non veniet super
nos malum, id est, punitio quam Prophe-
tae nobis minantur, non infligetur nobis.
Non enim credebant Prophetarum sermo-
nibus.

Postquam Propheta comminatus est duro

populo Judaeorum, nunc secundum con-

suetudinem Prophetarum promittit ei ju-

H cunda ac prospera. In die illo suscitabo

tabernaculum David quod cecidit. Non

oportet jam immorari aut deliberare quo-

modo exponenda sit praesens scriptura,

quum ipse beatissimus frater Domini S. Ja-

cobus, primus Jerosolymorum episcopus,

eam exponat de reparatione Ecclesiae Chri-

sti et conversione gentilium. Nempe, ut

Act. xv, 5 in Actibus legitur, quum quidam ex Ju-

etseq. daismo credentes, tamen haeretici, dice-

rent contra Paulum et Barnabam, oportere

A servare legalia cum Evangelio, Paulus et
Barnabas ceterique Apostoli convenerunt
videre de verbo hoc.Quumque Petrus pro-
basset quomodo Deus per suam praedica-
tionem convertisset quosdam gentilium,
dans eis in signo visibili Spiritum San-
ctum sicut Apostolis, qui tamen gentiles
circumcisi non erant, nec servabant lega-
lia; Jacobus, verba Petri approbans, ait :
Viri fratres, audite me. Simon narravit Act.xv, iz
quemadmodum primum Deus visitavit ex et seq'
gentibus sumere populum nomini suo. Et

B huic concordant verba Prophetarum, sicut
scriptum est : Post haec revertar, et reaedi-
ficabo tabernaculum David quod cecidit,
etc. Allegatque Jacobus hanc scripturam
secundum translationem Septuaginta in-
terpretum, quae fuit tunc solita atque au-
thentica.

Est igitur sensus : In die illo, quando vi-
delicet populus Israel dispersus fuerit per
omnes gentes : quod maxime fuit in Chri-
sti adventu.Unde in Actibus habetur, quod ibid.n,s.
in Jerusalem erant habitantes Judaer viri

C religiosi ex omni natione quae sub ccelo
est. Itaque, tempore novae legis, seu in ex-
ordio evangelicae praedicationis per Chri-
stum ante passionem suam, et praecipue
per Apostolos post resurrectionem et Spi-
ritus Sancti missionem, suscitabo, id est,
a ruina peccati levabo, et per Apostolorum
prsedicationem ac gratiae infusionem vivi-
ficabo, tabernaculum David, id est Eccle-
siam Christi, intelligendo per Ecclesiam
hanc, universitatem fidelium a principio
mundi usque ad finem ipsius. De qua in

D Evangelio dicitur : Simile est regnum coe- Matth.™,
lorum homini patrifamilias, qui exiit pri- '■
mo mane, videlicet in prima mundi aeta-
te, conducere operarios in vineam suam.
De hoc tabernaculo scriptum in Apocalypsi
est : Ecce tabernaculum Dei cum homini- Apoc.xx>,
bus, et habitabit cum eis. Quod autem per 3>
David intelligatur ad litteram Christus, pa-
tet in multis locis Scripturae. Scriptum est
enim in Ezechiele : Salvabo gregem me- Ezech.
um ; et suscitabo super eum pastorem xxx,v' 22'
unum, qui pascat eum, David servum me-

ENARRATIO l.N CAP. IX AMOS. — ART. XV 423

Jer.\xx,'j. um. In Jeremia quoque : Servient Domino A sunt cum Deo Abraham ; reliquias Tdu-

Deo suo, et David regi suo, quem suscita- mcece, id est electos Idumseorum,quos con-

bo eis. Qiwd tabernaculum cecidit in his verterunt ad fidem. Verumtamen nomine

qui ad idololalriam aliaque diversa pecca- Idumaeae, qua? interpretatur sanguinea vel

ta declinaverunt ante legem et sub lege. terrena, designatur gentilitas, quae operi-

Apostoli quoque multos Judaeorum pecca- bus carnis et sanguinis erat polluta. Et

to collapsos suscitaverunt, et in taberna- omnes naliones, quibus fidem Chrisli nun-

culo isto quasi vivos lapides posuerunt. tiaverunt, et apostolicis fecerunt obedire

Et recedificabo aperturas murorum ejus, mandatis. In omnem enim terram exivit i>s. xvm,5.

id est, errores et vitia utriusque populi, sonus eorum ; et dici non potest, quam

scilicet gentilis et Hebreei, sanabo, dando prompte atque humillime innumerabiles

omnibus unam fidem, unam spem, unam- gentes conversae Apostolis obedierunt. Eo

que caritatem, ut sint unum in Christo, B quod invocatum sit nomen meum svper

nec habeant scissuras sectarum, vel deos eos : id est, ego ipse ab Apostolis invoca-

Acmv, 32. diversos. Multitudinis enim credentium tus ac deprecatus sum super gentes, seu

erat cor unum et anima una. Praedicti au- pro gentibus, ut illis misererer; vel ipsao

tem duo populi sunt muri seu parietes Ec- gentes conversae me invocaverunt pro gra-

clesise, ex quibus in Christum lapidem tia obediendi apostolicis documentis. De

angularem concurrentibus, resultat una hoc nomine ait Christus ad Patrem : Mani- Joann.xni,

domus Ecclesiae, quemadmodum ad Ephe- festavi nomen tuum hominibus, quos de- 6"

Ephes.n, sios dicit Apostolus : Ipse est pax nostra, disti mihi. Denique Idumaei specialiter ex-

;/';,/_,, 2j qui fecit utraque unum; et rursus : In quo primuntur, quia et Isaac dixit ad Esau

omnis aedificatio constructa, crescit in tem- patrem Idumaeorum : Dominum tuum il- g«i.mvu,

plum sanctlim in Domino; in quo et vos lum (scilicet Jacob patrem Apostolorum) 37'

coaedificamini in habitaculum Dei in Spi- C constitui, et omnes fratres ejus servituti

ritu Sancto. Et ea qua> corruerunt, instau- illius subjugavi. Quse promissio seu bene-

rabo, id est, membra Ecclesiae vitiis lapsa, dictio impleta fuit in posteris fratrum illo-

per gratiam reformabo, ut domus militan- rum. Vel ideo, quoniam Judaei et Idumaei

tis Ecclesiae sit perfecta ac integra merito ex Isaac descenderunt per duos fratres.

ac numero. Et rea?dificabo illud sicut in Insuper, pro eo quod nostra translatio

diebus antiquis/id est, tabernaculum istud habet, Reaedificabo illud, ut possideant re-

ad tantam spiritualium gratiarum abun- liquias Idumaeae et omnes nationes, Septu-

dantiam, virtutum perfectionem, et mysti- aginta transtulerunt : Instaurabo ea, ut re-

cam unitatem perducam, ut comparetur quirant me reliqui hominum et omnes

perfectioni ac statui quos habuit praeteritis gentes. Sicque Jacobus allegavit. Judaei ve-

temporibus, quando in majori gratiae ex- ro carnales omnia carnaliter intelligentes,

cellentia fuit, sive ante diluvium, sive post, D praestolantur ista implenda in adventu sui

tempore Patriarcharum, Prophetarum, vel Messiae, a quo asserunt pulcherrimum tem-

regum Juda, praesertim David et Salomo- plum construendum, et omnes nationes

nis : imo multo eminentior fuit gratia Ec- sibi subjiciendas.

clesiae tempore novae legis, quam unquam Ecce dies veniunt, dicit Dominus, et 13

ante. Ideo enim tempus Evangelii dicitur comprehendet arator messorem, et calca-

tempus gratiae. tor uvaz mittentem semen. Ista, secundum

12 Ut possideant per spiritualem praesiden- Glossam, ad litteram contigerunt Judaeis a

tiam sancti Apostoli et discipuli, ac suc- Rabylonica captivitate reversis, quia tunc

cessores eorum : de quibus dictum est, arationi successit messio; et vindemiae, ja-

p«.xi.iv,i7. Constitues eos principes super omnem ter- ctatio seminis in terram. Sicque arator

Ps.xlvi.io. ram ; et, Principes populorum congregati comprehendit messorem, ad segetum mes-

424

ENARRATIO IN CAP. IX AMOS.

ART. XV

sionem perveniendo, ita quod qui aravit,
adeptus est fructus, et messor effectus.
Et simile est de calcatore uvee seu vin-
demiatore, et seminatore. Et stillabunt
montes dulcedinem, id est, dulces fructus
producent : Judeea enim montuosa est ; et
omnes colles culti erunt, id est ad fructi-
ficandum parati. Per quod terree fertilitas
designatur.

14 Et convertam captivitatem populi mei
Israel, id est duarum tribuum : de quibus
in isto capitulo principaliter agitur, quee
de Babylone in Judeeam reversee sunt. Et
ivdificabunt civitates desertas, et habita-

lEsdr.n, bunt in eis. Hoc in libro Esdree satis de-

' 70* scribitur adimpletum. Chaldeei enim urbes

Juda destruxerunt, quas isti reparaverunt.

Et plantabunt vineas, et bibent vinum ea-

rum; et facient hortos, et comedent fru-

15 ctus eorum, videlicet poma. Et plantabo
eos super humum suam, id est in propria
terra; et non evellam eos ultra de terra
sua quam dedi eis, dicit Dominus Deus
tuus.Uoc intelligendum est conditionaliter,
scilicet, si legem Dei tenuissent, et Chri-
stum fideliter recepissent. Sic enim com-
muniter intelliguntur promissiones pro-
pheticee, ut dictum est plenius. Vel ideo
dicitur hoc, quoniam per tempus notabi-
liter longum in Judsea demorati sunt.

Alii exponunt hunc passum spiritualius
et satis catholice, sequentes (ut apparet)
S. Hieronymum, qui locum istum exponit
13 multum obscure. Ecce dies veniunt, dicit
Dominus, id est tempus evangelicse legis,
et comprehendet arator messorem, id est,
preedicatores novi Testamenti, preesertim
Apostoli, cito ad conversionem aliorum
pertingent, et conversos in horreum Eccle-
siee, quasi optima blada constituent. Unde
Cotoss.i, ad Colossenses dicit Apostolus, preedicatum
esse Evangelium in omni creatura quee
sub ccelo est. Et Lucas dicit in Actibus,
Act.n, 47. quod Dominus quotidie addidit qui salva-
rentur : quod ibi dicitur de Judaeis. Et cal-
catoruvce,\di est martyr Christi,mortem ac
deemonem calcans (unde calcator uvee, est
interpretator seu propinator sacree Scri-

23.

A pturee), comprehendet miltentem semen,
id est, seminalor erit, alios verbo et exem-
plo convertendo. Vel sensus est, quod tales
facient discipulos, potentes semen verbi
Dei aliis preedicare : qualis fuit sublimis
Dionysius eruditus a Paulo, Polycarpus et
Ignatius docti a Joanne. Et stillabunt mon-
tes dulcedinem, id est, majores doctores
Ecclesiee, puta Apostoli, in omni gratia
eminentes, suavitatem evangelicee legis,
doctrinee seu gratise aliis exhibebunt ; ct
omnes colles, id est inferiores fideles, culti

B erunt, id est adornati charismatibus Spiri-
tus Sancti.

Et convertam captivitatem populi mei 14
Israel, id est omnium fidelium, eruendo
eos a jugo diaboli, et servitute peccati. Et
wclificabunt civitates desertas, id est, con-
gregationes lapsas ac steriles, a Deo olim
relictas, preedicando convertent, ut fide et
caritate imbutee, sint templum, civitas, seu
Ecclesia Dei, et habitabunt in eis, id est,
cum talibus conversabuntur. Et planta-
bunt vineas, id est, sapientes ac gratiosos

C facient discipulos, qui tanquam vinea po-
terunt alios potare, reficere, leetificare, in-
ebriare, et bibent vinum earum, id est, de
fructuosa conversatione et copiosa doctri-
na illorum cordialiter exsultabunt; et fa-
cient hortos, id est claustrales, sub regula
quasi infra sepem constrictos, et comedent
fructus eorum, id est, de fecunda vita illo-
rum reficientur in spiritu. Et plantabo eos 13
super humum suam. Nunc enim in terra
peregrinationis hujus conservantur a Deo,
et usque ad finem mundi durabit fides ca-

D tholica ; postmodum autem plantabuntur
in terra viventium, in regno ccelorum, in
patria triumphantis Ecclesiee, a qua nun-
quam evellentur. Heec demum expositio
vult litteralis esse, quia frequenter lo-
quuntur Prophetee de spiritualibus bonis
per similitudinem corporalium rerum.

Postremo, tropologia hujus capituli pro Expositio
majori parte elucescit ex preeinductis ; tr°Pol°glca-
pauca tamen verba moralizanda sunt. Do- 5
minus Deus qui tangit terram, id est, cor

ENARRATIO IN CAP. IX AMOS. — ART. XV 425

peccatoris compungit, et timore judicii ac A non cadet lapillus super terram, id est,

pcenarum configit, et tabescet, id est, slu- nullus electorum peribit, quemadmodum

pidum fiet in se prae admiralione enormi- ait Salvator : Pater, quos dedisti mihi, ego joann.wn,

tatis vitiorum suorum, et prae horrore in- servabam, et nullus ex eis periit. Ilinc 12,

cidendi in manus Dei viventis, et ascendet rursus testalur : Simile est regnum ccelo- Matth.xm,

sicut rivus consummatio, id est, cito pro- rum sagenao missae in mare ; et post pau- 47-

ficiet, et a timore ad amorem tendendo ca : Bonos, inquit, elegerunt in vasa sua, md. 48.

perficietur, ct dcfluet a se ipso, ac resol- malos autem foras miserunt. In gladio 10

Ps.iAxxiu, vetur in Deo, ut dicere queat : Concupiscit morientur omnes peccatores populi mei, id

et deficit anima mea in atria Domini. est impoenitentes Christiani, hoc est, per

7 Numquid non ut filii AZthiopum vos es- sententiam Christi damnabuntur, quod est aPoc. xxi,
tis mihi , filii Israel? Quando gentiles vitiis mors secunda. De quo gladio scriptum est 8'
denigrati, Christi Baptismate loti sunt, et B in Apocalypsi : Ex ore ejus procedit gla- md. i,ig.
fide ac gratia resplenduerunt, tunc similes dius ex utraque parte acutus. Et in Tsaia
fuerunt in Ecclesia Judaeis ad Christum Christus fatetur : Posuit os meum quasi /«. xux, 2.

/?om.x, 12. conversis. Non enim est distinctio Judsei gladium acutum. Qui dicunt : Non appro-

Gatat. vi, et Graeci, secundum Apostolum ; et in Chri- pinquabit, et non veniet super nos malum,

sto Jesu neque circumcisio est aliquid, ne- id est vindicta divinae justitise. Tales sunt

que praeputium, sed nova creatura, et fides vane securi, intimorati, improvidi, prae-

8 quae operatur per dilectionem. Verumta- sumptuosi.Multi quoque Christiani vocan-
men conterens non conteram domum Ja- tur, et tamen vix credunt vera esse, quae
cob, id est, Ecclesiam Christianorum sup- de futuro saeculo, de judicio Dei, de pcenis
plantantium vitia, quamvis peccet, non inferni ipsis praenuntiantur.

totaliter destruam. In die illo suscitabo tabernaculum Da- \{

9 Concutiam in omnibus gentibus domurn C vid quod cecidit. Utinam Deus Ecclesiam
Israel, id est, electos ubique inter repro- Christi, quae nunc ad magnum lapsum
bos conversantes, nunc per diversa flagel- devenit, ad pristinum dignetur reducere

Ae*.xiv,2i. la corripiam et purgabo, quia per multas statum, ad nostram salutem, et sui ipsius

tribulationes oportet nos ingredi regnum honorem, laudem, ac gloriam, qui est su-

cceleste, sicut concutitur triticum in cri- per omnia Deus sublimis et benedictus.

bro : secundum sensum jam positum ; et Amen.

ENARRATIO

IN ABDIAM PROPHETAM

PROCEMIUM

DICUNT doctores Hebrsei atque catholici, hunc esse Abdiam qui fuit dispensator iii neg.
domus Achab regis Israel. Qui Abdias, quum Jezabel occideret prophetas Do- x%1"' '
mini, internecioni subtraxit et in speluncis abscondit centum prophetas, quin-
quagenos et quinquagenos, pavitque eos. Unde et spiritum prophetise accipere meruit.
Sepultus est autem in civitate Sebasle, quse olim Samaria vocabatur. Vaticinatur vero
contra Idumaeos, qui tanto gravius peccaverunt, persequendo populum Judeeorum,
quanto amplius tenebantur eos diligerc, eo quod de duobus fratribus descenderunt.
Denique teste Hieronymo, Abdias quo brevior, eo profundior.

ENARRATIO

IN ABDIAM PROPHETAM

ARTICULUS PRIMUS

VISIONIS ABDIiE PROPHETiE LITTERALIS EXPOSITIO '. VISIO ABDI^.
H.EC DICIT DOMINUS AD EDOM.

PR.EMITTIT Abdias hic titulum duo A gitur Edom vocatus propter lenticulam, de

verba continentem, dicendo : Visio Ab- qua dixit ad Jacob : Da mihi de coctione Gen. xxv,

dioe, id est, prophetica revelatio, intelle- hac rufa. Tertio appellatus est Seir, id est 30"

ctualisque visio ostensa seu facta Abdise, pilosus, quia in modum pellis hispidus ibid. 25.

est quse consequenter describitur, scilicet: fuit. Simili modo posteri ejus, seu popu-

Hcec dicit Dominus Deus ad Edom, id lus de ejus semine propagatus, tribus his

est, ad Idumaeos pertinent quee sequun- vocatur nominibus, scilicet Edom. Seir, et

tur. Non enim ad eos Deus locutus est ista Esau, sicut posteri Jacob frequenter nomi-

immediate per Prophetam, ita quod ipsi ne Jacob et Israel designantur.

verba hsec audierunt ; sed de eis, et ad Et legatum ad gentes misit. Per hunc

eos, quamvis absentes, loquitur per Ab- Iegatum Hieronymus intelligit Jesum Ghri-

di&m. Auditum, id est prophetalem revela- stum mediatorem Dei ac hominum, de

tionem, et sermonem internum ministerio B quo ait Aggaeus : Veniet Desideratus cun- Ayg. », 8.

angeli subministratum,Idumseorumque po- ctis gentibus. Et ne putemus hoc mystice

pulum concernentem, audivimus, prae- dictum, Glossa apertius protestatur : Le-

sertim auribus cordis, angelis sanctis in gatus est homo Christus Jesus, qui mitti-

nobis loquentibus, a Domino, tanquam a tur ad Nabuchodonosor et exercitum ejus,

priucipali illuminatore, qui per angelos ut veniant ad destructionem Idumseorum.

aperit et informat animos Prophetarum. Unde et Beda : Legatum, inquit, misit Deus

Ait autem pluraliter, Audivimus, quia de ad gentes, id est, Filium suum ac Verbum

ista materia factae sunt revelationes mul- direxit ad Nabuchodonosor. Sed quomodo

tis Prophetis : imo pene omnia quse in intelligenda sunt hsec, quum Filius tem-

jer. xlix, visione Abdise scribuntur, in Jeremia loco pore illo nondum fuerat incarnatus, et

7"22- , quodam habentur. In Ezechiele quoque, secundum divinam naturam suam non est

Ezech. ^ .

xxxv -, Ma- et in Malachia, itemque in Isaia de puni- C inferior Patre ? Et respondendum, quod

yTxxxiv 5 tione Idumaeorum fit sermo. Et hoc scien- duplex est missio Filii Dei. Una spiritualis

0. dum, quod sicut frater Jacob trinomius ac invisibilis, quee competit ei secundum

fuit, qnoniam dictus est Esau, et Edom ob divinitatem, ut mitti dicatur a Patre ad

corporis sui ruborem. Edom enim inter- eos quibus Deo Patre volente et dante ali-

pretatur sanguineus. In Genesi autem le- quid inspiravit. De qua missione Verbi

432

F.NARRATIO IN ABDIAM.

ART. I

Dei, seu increatae ac genitae sapientiae Pa-
s<y>.ix,io. tris, scriptum est in Sapientiae libro : Mit-
te illam de coelis sanctis tuis, et a sede
magnitudinis tuae. Alia autem est missio
ejns visibilis et humana, quae convenit ei
ratione naturae assumptse. — Denique qui-
dam per legatum istum, intelligunt divi-
num instinctum, qui excitavit inimicos
Idumaeorum ad prseliandum contra eos.Po-
test quoque per legatum istum intelligi
angelus Dei,vel bonus vel malus. In quan-
tum enim Idumaei per sua facinora meru-
erunt hostibus tradi, et in quantum Deus
praeordinavit eos a Chaldaeis vastari, sic
angelus bonus instigavit gentem Ghaldai-
cam contra Edom. In quantum vero Chal-
daei fecerunt hoc mala intentione, crudeli-
que animo, sic angelus malus provocavit
eos adversus Idumaeos. Vel certe legatus
fuit ipse Nabuchodonosor, quem Deus per
Jer. xxv,9. Jeremiam nominat servum suum : qui,
Deo volente, gentibus sibi subjectis pree-
cepit aggredi Idumaeos.

Praefatus ergo legatus quocumque modo
intelligatur, dixit per inspirationem occul-
tam, vel externam allocutionem : Surgite,
id est, ad praeliandum vos praeparate, et
consurgamus adversus eum, id est contra
populum Edom seu Idumaeorum, in pra>-
lium. Quasi dicat : Ne timeatis, quia ad-
sistam vobis, et ero in acie. Vel verba ista
dicuntur ex persona gentium, ad desi-
gnandum confoederationem earum contra
Edom, ita quod se cohortantur ad prae-
lium.
Deinde Dominus ait ad populum Idu-
2 maeorum : Ecce parvulum, id est numero
modicum, dedi te in gentibus, id est inter
gentes in circuitu tuo commorantes, ita
quod nationes aliae multitudine et pote-
state te excedunt. Ideo subditur : contem-
ptibilis tu es valde, id est vilior et impoten-
tior aliis.Verumtamen in libro Numerorum
Num.xx, habetur,quod rex Edom cum infinita mul-
titudine egressus est obviam filiis Tsrael,
quando petierunt proficisci per terram il-
lius. Unde non videtur certum, quod ldu-
maei erant numero pauciores aliis gentibus.

20.

A Ideo alii exponunt hoc modo : Ecce par-
vulum dedi, id est, dabo te, ita quod tot
occidentur de tuis, quod reliqui erunt pau-
cissimi. Sicque more prophetico ponitur
praeteritum pro futuro. Quo facto, contem-
ptibiles facti sunt Idumaei.

Superbia cordis tui extulit te, id est,
tumenter erexit ultra vires tuas et pro-
priam conditionem, habitantem in scis-
suris petrarum, id est in cavernis seu
speluncis saxorum, ita quod tecta domo-
rum non habes. Terra quippe Idumaeo-

B rum, secundum Glossam, sub nimio solis
calore est sita, idcirco in cavernis petra-
rum morantur. Alii tamen per cavernas
petrarum intelligunt aedificia difficiles ac-
cessus habentia. Exaltantem solium tu-
um, id est regiam vel judiciariam tuam
potestatem, in qua nimis confidis. Qui
dicis in corde tuo : Quis detrahet me in
terram? id est, quae gens poterit me su-
perare et conculcare ? ac si fortior omni-
bus esses. Hanc elationem Deus retundit,
subdendo : Si exaltatus fueris ut aquila,

G id est, quantumcumque erexeris atque
praetuleris te aliis, sicut aquila omnibus
avibus altius volat, et si inter sidera po-
sueris nidum tuum, id est, quamvis hoc
posses aut faceres ; inde detraham te, di-
cit Dominus, id est, nihilo minus humi-
liarem et hostibus darem te. Aquila, ut
refert Hieronymus, cunctis avibus altius
volat ; tamque acutissimi visus est, ut
quum super mare immobili penna fera-
tur, nec humano visu possit intueri, de
tanta sublimitate pisciculos videt natare :

D qui quum juxta littus fuerint, descen-
dit, raptamque praedam ad littus pertrahit
pennis.

Deinde praedicitur omnimoda spoliatio
Idumeeorum. Si fures introissent ad te,
o popule Idumaeae, si latrones per noctem
habitacula tua intrassent, quomodo conti-
cuisses ? id est, non tacuisses, si vigilas-
ses, et illos adesse novisses. Nonne furati
essent sufficientia sibi? id est, tantum abs-
tulissent, quantum potuissent portare, et
cetera reliquissent, vel quaedam omnino

ENARRATIO IN ARDIAM. — ART. I 433

dimisissent, eo quod non auderenl onmia A sales Idnrnaeorum fucrnnt, melius noverant

loca, praesertim secretiora, intrare. Sunt modum circumveniendi et obsidendi co-

enim timidee tales personse. Si vindemia- arctandique eos. Propter quod posuerunL

tores introissent ad te, id est ad vineam eis insidias. Omnia hsec a Jeremia descri- Jer. m.u,

tuam, ut deponerent uvas, numquid sal- buntur. Non est prudentia in eo, ld est,

tem racemum retiquissent tibi ? id est, nulla providentia et circumspectio inest

imo quosdam racemos inter folia latitan- populo Edom, qui tam incaute confisus

tes, vel sibi superfluentes, stare permi- est in infidelibus amicis, nec aliquem mo-

sissent. Hcec dicuntur, ad insinuandum dum evadendi invenit.

cupiditatem et crudelitatem Chaldseorum, Numquid non in die illa, id est tem- 8

qui nihil de substantia Idumseorum dimi- pore vastitatis Idumseorum, dicit Domi-

serunt, sed omnia diripuerunt, sicut sub- nus, perdam sapientes de Iduma^a, id

6 jungitur: Quomodo scrutati sunt Esau? id B est, sapientes hujus terrse ostendam fuisse
est, tam populum quam divitias ejus di- insipientes, et sapientiam eorum esse stul-
ligentissime quaesierunt, ad occidendum titiam, et prudentiam perdam de monte
vel deprsedandum. Investigaverunt abs- Esau, id est de habitantibus in terra fi-
condita ejus, id est subterranea tuguria, liorum Esau montuosa?Non quod popu-
quibus Idumsei utuntur, vel bona posses- lus iste habuerit veram sapientiam atque
sa, quse absconderunt in secretissimis an- prudentiam, sed quia putabant se pruden-
tris aut loculis. tes ac sapientes, intenti divinationibus,

7 Usque ad ierminos emiserunt te, id auguriis ceterisque superstitionibus. Quo-
est, de propriis te finibus ejecerunt. Om- rum stultitia innotuit, dum imminentia
nes viri fcederis tui, id est, qui tibi paulo pericula nec prsenoscere neque effugere
ante confcederati erant, ut Moabitse, Am- potuerunt. Et timebunt, o Edom, fortes tui 9
monitse, vel alii, illuserunt tibi, id est C a meridie, id est ad meridianam terrse
deceperunt : quoniam rege atque exercitu tuae partem manentes, quando per illam
Chaldseorum veniente exterriti, non au- partem adversarii terram tuam ingressi
debant tibi adstare, sed illis se conjunxe- sunt, ut intereat vir de monte Esau, id
runt adversum te. Et in hoc aggravatur est, timorem illorum consequetur occisio
calamitas tua, quod ab his impugnaris virorum habitantium in locis montanis, in

de quorum amicitia prsesumebas. Gravius quibus Esau et posteri ejus habitaverunt.

enim est ab amicis affligi, juxta illud in Quoniam enim territi erant robusti Idu-

Psalmo : Quoniam si inimicus meus ma- msese, non potuerunt resistere : quoniam

ledixisset mihi, sustinuissem utique, etc. excessivus timor actum rationis ac forti-

Propterea scriptum est in libro Job : Qui tudinis impedit. Propter quod scriptum

deridetur ab amico suo, invocabit Domi- est : Pavor ejus non me terreat ; neque jobm, 34,

num, et exaudiet eum. Invaluerunt ad- D enim possum metuens respondere. Deni- 35-

versum te viri pacis tu&, id est, prsedicti, que fortissimus Judas Machabseus, quando iifacA.ii,

cum quibus dudum pacem habebas, una confractus est corde, occisus est. 7#

cum Chaldseis te superaverunt, et occidi Propter interfectionem, et propter ini- 10

seu captivari te adjuverunt. Qui comedunt quitatem in fratrem tuum Jacob, id est,

tecum panem, ponent insidias subter te, quoniam occidisti Judseos, et persecutus

id est, qui erant commensales tui, jungent es eos qui sunt fratres tui, quia tu et illi

se adversariis tuis, dabuntque eis consi- de duobus fratribus, scilicet Jacob et Esau,

lium quomodo facilius capiaris ac decipi- descendistis, operiet te confusio, id est, ex

aris. Hoc nempe fecerunt partim timore, omni parte confunderis et destrueris, et

et partim ut per hoc favorem Chaldseorum peribis in mternum, id est seterna capti-

obtinerent. Et quoniam amici et commen- vitate, videlicet absque regni reparationc

T. 10. 28

434

ENARRATIO tN ABDIAM. — ART. I

quemadmodum in Jeremiae prophetia ha-
Jer. xi.ix, betur:Per memetipsum juravi,dicit Domi-
nus,quod in solitudiuem,et in opprobrium,
et in desertum, et in maledictiouem erit
Bosra, et omnes civitates ejus eruut in
solitudines sempiternas. Quemadmodum
Gen.xxvn, autem Esau odivit et persecutus est Jacob
pro benedictione quam sibi praeripuit ;
sic Idumaei prosperitati filiorum Israel ju-
giter inviderunt ac restiterunt, plura mala
inferendo eisdem. De hoc qiioque dictum
Amosi, u. est supra ab Amos : Super tribus scele-
ribus Edom, et super quatuor non con-
vertam eum, eo quod persecutus sit in
gladio fratrem suum, et violaverit miseri-
cordiam suam, et tenuerit ultra furorem
suum. Unde jam subditur :

11 In die quum stares adversus eum, id
est populum Judaeorum, quando capiebant
alieni, id est Chaldaei, exercitum ejus, vi-
delicet Joakim regem Juda, et multos cum
eo, inter quos fuerunt Daniel atque Eze-
chiel, et extranei, id est Chaldaei jam di-
cti, ingrediebantur portas ejus, puta Jeru-
salem, aliarumque civitatum Judaeae, et
super Jerusalem, id est spolia civitatis,
mittebant sortem quis quid tolleret ; tu
quoque eras quasi unus ex eis, id est, in
scelere similis fuisti Chaldaeis, partem pree-
dee quae tibi sorte exiit, diripiendo. Quasi,
hoc loco dicit veritatem,non similitudinem
tantum.

12 Et non despicies in die fratris tui, id
est, quum populo Judseorum preeter prae-
dictam, captivitas alia evenerit, non despi-
cies eum in die peregrinationis ejus, id
est, quum ad alienam terram transferetur
captivus ; et non laetaberis super filios Ju-
da, id est, de vastitate et pressuris dua-
rum tribuum non gaudebis, in die perdi-
tionis, id est captivitatis eorum ; et non
magnificabis os tuum, id est, non lato ore
ridebis, nec superba loqueris, in die an-

13 gustia? Judaeorum. Neque ingredieris por-
tam populi mei, id est urbem Jerusalem,
in die ruince eorum, id est, quando coram
adversariis suis cadent Judsei, quemadmo-

Wfleg.w. dum factum est tempore Sedeciae regis Ju-

A da. Causa vero istorum est, quia et ipsi
Idumaei interim a Chaldaeis oppressi sunt,
et propriam cladem sic deplorabant, quod
de negotio aliorum non intromiserunt se
quemadmodum ante. Aliqui etiam exposi-
tores affirmant, quod ante destructionem
Jerusalem et templi combustionem, Idu-
maei a Chaldaeis capti fuerunt. Quod non
videtur omnifarie certum, quum in Psal-
mo dicatur : Memor esto, Domine,filiorum Ps.c\xxv>,
Edom in die Jerusalem, qui dicunt, Exi- 7'
nanite, exinanite, usque ad fundamentum

B in ea. Neque despicies et tu populum Juda
in malis, id est afflictionibus ejus, in die
vastitatis illius, id est tempore suae per-
secutionis. Et non emitteris, id est, de
terra tua non desth\a.beris, adversum exer-
citum ejus, id est contra populum Judaeo-
rum, in die vastitatis illius. Neque stabis 14
in exitibus viarum, id est in abditis locis
ubi declinatur a solita via, per quae fu-
gientes solent excurrere, ut interficias eos
qui fugerint, id est Judaeos fugientes a
facie Chaldaeorum, vel aliorum, a quibus

C post reditum a Babylone vexati sunt ; et
non concludes reliquos ejus, id est, non
valentes effngere non claudes in carcere,
non comprehendes neque ligabis, in die
tribulationis Judaeorum. Haec ergo non fa-
cies de cetero, sicut fecisti frequenter.

Quoniam juxta est dies Domini, id est, 15
tempus ultionis divinae imminet, super
omnes gentes, id est super universas na-
tiones terrarum climatis tui, inter quas et
tu una es. Hoc, secundum Hieronymum,
intelligendum est de vastitate et dejectio-

D ne gentium, quas primo ab Assyriis, dein-
de a Chaldaeis perpessae sunt. Assyrii enim
et Chaldaei universas regiones illas de-
moliti sunt, sicut in diversis patet histo-
riis. Sicut fecisti Judaeis, o Edom, fiet tibi
a Chaldaeis ; retributionem tuam convertet
in caput tuum, id est, pcenam quam me-
ruisti, Dominus tibi infliget per Chaldaeos.
Quocirca asserit Glossa : Sicut cum Baby-
loniis laetabaris de destructione Jerusalem
ubi erat templum et altare ; ita laetabun-
tur de effusione sanguinis tui gentes illae

ENARRATIO IN ABDIAM. — ART. I 435

quas tecum habebat Babylouius iu pra&si- A civitatis erat in moute jam dicto. Vel5 lu

dio, id est, quae tecum adjuverunt Chaldseos monte isto erit salvatio, id est, reliquiae

coutra Jerusalem. Ex quo sequi videlur, Judaeorum a mauibus Chaldaeorum, alio-

quod Idumaei interfuerunt destructioni Je- rumque hostium liberatae, et per gratiam

rusalem tempore Nabuchodonosor, et post- Dei sanctificatae, venient et consistent in

ea puniti fuerunt. Quod utique Scripturis monte Sion, ut templum et urbem restau- [Etdr.v,*,

h. xxxiv; canonicis amplius consonat : imo Isaias rent in eo. Et erit sanctus mons Sion, id "* a „'*?:

txls- Jer diversis in locis,et Ezechiel, Jeremias quo- est ad divinum obsequium deputatus, pro- iui,ia-i5.

xlix. que, hoc in suis libris insinuant. pter templum in eo constructum, vel pro-

16 Quomodo enim bibisti super montem pter sanctitatem eorum qui fuerunt et
sanctum meum, id est, de Jerusalem et Domino servierunt in ipso, inter quos fu-
templi in monte Sion siti destructione ga- erunt Aggaeus, Zacharias, Esdras, Nehe-
visus et epulatus es, atque de spoliis Ju- B mias, Zorobabel, etc. Et possidebit domus
daeorum potasti ; bibent omnes gentes ju- Jacob, id est Judaei a Babylonica captivita-
giter, id est, prsedictae nationes Chaldaeis te reducti, seu posteri filiique eorum, eos
junctae, de tua vastitate gaudebunt et bona qui se possederant, id est nationes in gyro
tua consument jugiter, quousque in terra manentes, a quibus ante Babylonicam ca-
tua permanserint, et bibent et absorbebunt, ptivitatem, vel postea, vastabantur. Quod
id est, te occident, et tuas divitias devo- maxime fuit impletum tempore Machabae-
rabunt ; et erunt quasi non sint, id est, orum, quemadmodum primo et secundo iMach.v,
Idumaei quasi in nihilum redigentur. Vel Machabaeorum copiose describitur : ubi llUachx"-
gentes illae erunt quasi non sint, quia et triumphi Judae et fratrum ejus contra Idu-

ipsae peribunt.Persae enim ac Medi destru- maeos, Syros, Philistaeos ac ceteras natio-

xerunt Chaldeeos cum adjutoribus suis.Ma- nes feruntur. Scriptum est etiam in Ma-

cedones vero, seu Graeci, Persas ac Medos C chabaeorum libris, quod Judas efficiebatur n Maeh.

vicerunt, et Romani Graecos. Vel sic : Quo- intolerabilis gentibus, et dilatavit gloriam Vl11' 5; '

, .... , . . Mach. m,3,

modo bibisti super montem sanctum me- populo suo, et persecutus est miquos. 5.
um, id est, quemadmodum calicem vin- Et erit domus Jacob, id est duae tribus, 18

dictae potasti propter iniquitatem tuam ignis, per proprietatem et similitudinem

iactam contra Jerusalem et templum (de quoad destructionem hostium, utpatebit;

/>s.i.xxiv,y. quo calice habetur in Psalmo : Calix in et domus Joseph, id est familia decem tri-

manu Domini, bibent omnes peccatores buum, erit flamma similitudinarie. Dicun-

terrae), sic et ceterae gentes bibiturae sunt tur autem decem tribus, domus Joseph,

calicem istum. Unde per Jeremiam loqui- quoniam primus rex earum erat de tribu

Jer. u,7. tur Dominus : Calix aureus Babylon in Ephraim filii Joseph. Eratque tribus Jo-

manu Domini, inebrians omnes gentes. seph principalior inter decem, quia et

Et absorbebunt, id est, usque ad faecem D Joseph data sunt primogenita,eo quod Ru- ipar.t.i;

bibent hunc calicem. ben violasset torum proprii genitoris, ut^e"xxxv'

Consequenter describitur prosperitas Ju- dicitur primo Paralipomenon libro. Et do- '

deeorum. Quae autem sequuntur, diffici- mus Esau, id est populus Idumseus, erit

liora sunt praecedentibus. Unde duplicem stipula, id est similis stipulae : quoniam

ponam expositionem illorum. Prima est ut stipula ab igne cito consumitur, sic

secundum Hieronymum et eum sequentes. Idumaei a Judaeis, secundum quod subdi-

17 Et in monte Sion erit salvatio, id est, tur : Et succendetur, id est, Idumaea igne
Idumaeis et ceteris gentibus modo prgefato tribulationis destruetur, in eis, id est a
vastatis, in monte Sion erit salvatio, id duabus decemque tribubus. Et devora-
est, templum et civitas reaedificabuntur in bunt eos, id est, vincent et interficient
monte quo steterant prius. Una enim pars Idumaeos; et non erunt reliquix domus

ENARRATIO IN ABDIAM.

ART. I

IV Reg.
xxm, 22,-3:
II Par.
ww.17,18;
xw.5-11.

Kzech.
xxxiv, 23;

xxxvn, 24.

/osifexv,),
21-32.

I Mach. v;
WMacKxn.

WMiey.ww,
9 et seq.

Esau, id est, nulli aut pauci Idumaeorum
effugient.Quamvis autem decem tribus fu-
erunt translatae et captae ante duarum tri-
buum captivitatem, et post earum libe-
rationem captae manserunt, et nunc us-
que permanent captie; nihilo minus, ut
patet ex libris Regum et Paralipomenon,
multi de decem tribubus evaserunt ma-
nus Assyriorum, et duabus tribubus se
junxerunt ante captivitatem Babylonicam
et post, qui nunc dicuntur domus Joseph.
De quibus Jeremias, Ezechiel et Zacharias
praedixerunt, quod constituerent sibi ca-
put unum. Hi ergo ad invicem congregati,
demoliti sunt Idumeeos. Quia Dominus lo-
cutus est.

Et hereditabunt , post reditum a Babylo-
ne, hi qui ad austrum sunt, id est Judaei
ad partem australem sive meridiem habi-
tantes (ibi enim erat sors Juda,ut scribitur
in libro Josue), montem Esau, id est loca
montana Idumaeorum, quos superaverunt;
et qui in campestribus, id est illi qui ex
duabus tribubus in locis campestribus mo-
rabantur, quorum civitates Hieronymus
exprimit, hereditabunt Philistiim, id est
terram Philistinorum. De hoc multa ha-
bentur in libris Machabeeorum. Et pos-
sidebunt regionem Ephraim et regionem
Samariai, vel dominando seu praevalendo
Samaritanis, aut aliquid de terra eorum
obtinendo. Et Benjamin possidebit Ga-
laad, id est, filii Benjamin a captivitate
reversi, plagam Arabise nomine Galaad ob-
tinebunt. Dilataverunt enim terminos suos
circumquaque omnes Judsei jam nominati,
quantum valebant. Et transmigratio ex-
ercitus hujus filiorum Israel, id est Ju-
daei seu filii Israel a Chaklaea reversi, ad
quam erant translati, propter quod trans-
migratio nuncupatur, possidebit omnia lo-
ca Chananaiorum usque ad Sareptam, id
est terras et loca quae possederunt Ghana-
naei, antequam Deus introduxit filios Israel
in terram illam. Sarepta vero est urbs Si-
doniorum, in qua vidua pavit Eliam. Et
transmigratio Jerusalem quce in Bosphoro
est, id est Judsei de Jerusalem translati in

A locum qui dicitur Bosphorum : quod est
nomen loci in regno Babyloniae, ut aliqui
dicunt; alii vero putant, quod sit nomen
loci in quem Adrianus imperator transtu-
Iit Judaeos ; possidebit civitates austri, id
est urbes suas sitas, ut dictum est,;in plaga
australi. Oppida enim ibi destructa repa-
raverunt.

Et ascendent salvatores, id est Esdras, 21
Zorobabel, Jesus filius Josedec sacerdos , l^sd'''"'

1,2; vn, 1.

magnus,quorum ducatu et ope salvati sunt
filii Israel a Babylonica captivitate : unde

B in libro Judicum dicitur Deus misisse sal- Judic.n,i6;
vatores, qui liberarent Israelem de manu"1,9,15'
vastantium; in montem Sion : ibi enim
frequenter convenerunt \judicare montem
Esau, id est Idumaeos tanquam subjectos
et victos. Et erit Domino regnum, id est,
his factis, Judaei servient Deo, non idolis.
Denique, circa praedicta dicit gloriosus
et sanctus Hieronymus : Haec utrum facta
sint, Deus viderit. Possunt enim ex parte
per annos quingentos a Babylonica capti-
vitate usque ad Christi adventum esse

C completa. Et iterum ait in fine expositio-
nis hujus Prophetae : In hoc Propheta, et
adolescentuli lusimus,et senes praesumpsi-
mus. Qui veriora melioraque dixerit, in
illius sententiam, o Pammachi, transgre-
dere. Exposuit autem Hieronymus hunc
Prophetam bis. Primo, in adolescentia sua,
secundum tropologicum intellectum. Quam
expositionem nominat lusum, quoniam lit-
teralem sensum omisit. Sicut enim in ludo
est libera qusedam evagatio, ita in tropolo-
gica expositione, secundum Hieronymum.

D Secundo, in senectute sua. Ex quibus Hie-
ronymi verbis constat, quod praeinducta
expositio non habet certitudinem absolu-
tam : praesertim, quum nec ex Scriptu-
ris canonicis, nec ex authenticis historiis
queant probari omnia quae in hujus Pro-
phetae explanatione sunt dicta, praesertim
ab eo loco quo dicitur, Et erit domus vers. 18.
Jacob ignis.

Porro Hebraei intelligunt ista de tempo-
rali dominio, quod sibi in adventu Messiae
inaniter repromittunt, ita quod tunc in

ENARRATIO IN ABDIAM. — ART. I 437

Judaeam reducenturj et omnibus mundi A recipiendo. Ideo sequitur : et succendetur

regnis ac gentibus principabuntur. Pro- in eis, id est, populus Idumaeae per filios

missiones enim Prophetarum carnaliter Jacob igne Sancti Spiritus succendetur; et

carnales intelligunt. devorabunt eos, id est, Idumaeos consu-

Quidam vero doctores catholici,quantum menl quantum ad esse peccati, et Christo

ad hoc assequuntur Hebraeos, quod praein- eos incorporabunt. Et non erunt reliquice

ducta exponunt pro tempore Christi. Se- domus Esau, id est, tales non remanebunt

17 cundum quos iste est sensus : In montc quales fuerunt, quemadmodum in Prover-

Sion erit salvatio, id est salus et gratia biorum libro legitur : Verte impios, et ftw.xnj.

Christi, seu electae reliquiae, scilicet pri- non erunt. Expositio ista satis faciliter ca-

mitiva Ecclesia ex Judaismo conversa, qua3 lumniari posset. Non enim universi con-

Act.u, i-4. in coenaculo sito in monte Sion Spiritum versi sunt Idumaei.Et sensus iste evidenter

Sanctum recepit. Et ipsa, recepto Spiritu B ad mysticum intellectum festinat.

Sancto, primo orsa est evangelicae legis Potest ergo litteralius hoc modo exponi,

doctrinam praedicare in monte Sion, et quod praememorati filii Jacob et domus

deinde in aliis locis, quemadmodum Isaias Joseph, dicti sunt ignis, propter virtutem

js. ii, 3. praedixit : De Sion exibit lex, et verbum sententiae excommunicationis,quam in ad-

Domini de Jerusalem. Christus quoque per versarios veritatis ac fidei exercere va-

Zuc.xix.se ipsum frequenter docuit et miracula lebant, imo et rebelles poterant tradere

j'w\J maxima fecit in templo. De quo Malachias Salanae in interitum carnis. In Apocalypsi iCor. v, 5.

14, 28 ; locutus est : Statim veniet ad templum quoque de duobus Christi testibus scri-

i4a '' suum Dominator, quem vos quaeritis, et ptum est, quod de ore ipsorum exivit ignis aPoc. «,5.

Maiackm, Angelus testamenti, quem vos vultis. Ideo in adversarios eorum. Domus autem Esau

Pa.xum, dixit Psalmista : Suscepimus, Deus, mise- sunt stipula, quia praedictae sententiae re-

,0- ricordiam tuam in medio templi tui. Et C sistere non potuerunt, sed protinus latae

erit sanctus : quia tunc sanctissima opera sententiae percussae sunt fulmine: quod de

fiebant in monte Sion; et sicut Isaias prae- rebellibus est sumendum. Possunt autem

/*.u,2. nuntiavit, tunc fuit mons domus Domini per Idumaeos intelligi cuncti gentiles :

in vertice montium. Et possidebit domus imo, secundum Hebraeos et Hieronymum

Jacob, id est sancti Apostoli filii Jacob in primo suo prologo super istum Prophe-

patriarchae, eos qui se possederant, id est tam, quoniam Esau persecutus est fratrem Gen.xwu,

gcntes universas, quae aliquando populum suum Jacob, et Idumaei filii Esau Israelitas 41'

Israel vexaverunt ac subjecerunt. Hoc in- filios Jacob, propterea omnes adversarii

telligendum est de spirituali dominio, non Judaeorum communiter nomine Edom de-

de temporali imperio. Tunc enim consti- signantur. Unde Judaeorum doctores, qui

ps.xu\,n. tuti sunt Apostoli principes super omnem post Christi passionem fuerunt et incredu-

#>«.xxvi,io. terram; et dii fortes terrae elevati sunt D li permanserunt, per Edom quasi semper

vehementer. inlelligunt Romam, et per Idumaeos Ro-

18 Et erit domus Jacob ignis, et domus manos, a quibus finaliter destructum est
Joscph flamma, id est, Apostoli ceterique dominium Judaeorum, captivitasque gra-
discipuli Christi ex duodecim tribubus Is- vissima introducta. Et devorabunt eos, id
rael nati, igniti fuerunt et ignei valde, ita est, Apostoli praefatos rebelles damnationi
ut ignis vocentur, quia et Spiritum San- fecerunt, vel potius ostenderunt, obnoxios,

Aci.n,3,4. ctum in igneis linguis receperunt. Et do- imo apostolica auctoritate condemnare po-

musEsau erit stipula, id est, per praedica- terant eos. Quod utique Apostoli maxime

tionem Apostolorum, corda Idumaeorum facient in die judicii, quando sedebunt in uatih.Tu,

igne Spiritus Sancti inflammabuntur cito duodecim soliis Christo assidentes et con- 28'

et efficaciter, fidem et caritatem Christi judicantes.

438

ENARRATIO IN ABDIAM. — ART. II

Pliilipp.m,
5.

Rom. ix, 3;
xvi, 7, 11,21.

19 Et hereditahunt hi qui ad austrum
sunt, id est Apostoli et cooperatores eorum
ex Judaismo conversi, et in parte australi
Judaeae conversati, montem Esau et Phili-
stiim; et possidebunt regionem Ephraim
et Samarice. Per hoc aliud nihil designa-
tur, nisi quod Apostoli et adjutores eorum,
populos terrarum istarum converterent, et
fidei subderent, sempiternosque obedien-
tiae facerent filios. Et Benjamin possidebit
Galaad. Paulus apostolus de tribu Benja-
min ortus est, multosque convertit de con-
sanguineis suis, qui simul cum eo evan-
gelizaverunt. Unde in epistolis suis seepe
efficit mentionem de suis cognatis, quo-

20 rum et nomina exprimit.ift transmigratio
exercitus hujus filiorum Israel, id est fi-
deles Israelitae primitivee Ecclesiae, quos
Christus transmigrare fecit de terra Ju-
daeae, dicendo : Euntes in mundum univer-
sum, praedicate Evangelium omni creatu-
ree ; et eritis mihi testes usque ad ultimum
terrae. De quibus et per Isaiam loquitur :
Mittam ex eis qui salvati fuerint, ad gen-
tes, in mare, in Africam et Lydiam, in
Graeciam et Italiam, ad insulas longe; et
annuntiabunt gloriam meam gentibus.Pos-
sidebunt omnia loca Chanana>orum usque
ad Sareptam et ultra, id est, harum ter-
rarum habitatores, fecerunt suos discipu-
los et Christi ministros, ita quod spiritu-
aliter eis praesidebant.

21 Et ascendent salvaiores, id est Apostoli

Marc. xvi,
15.

Act. i, 8.

Js. LXVI, 19.

A instrumentaliter Chrislo cooperantes in
conversione electorum, in montem Sion :
ibi enim frequenter convenerunt ad tra-
ctandum de necessariis statum Ecclesiae
concernentibus ; judicare montem Esau,
id est discernere gentilitatem judicio dis-
cretionis, ad providendum eisdem : quem-
admodnm in Actibus fecisse leguntur,
quando et conversis scripserunt gentilibus Act. xv,22
per manum Pauli ac Barnaba?, cum quibus e' seq'
miserunt Judam, Barsabam atque Silam
viros primos in fratribus et prophetas,ver-

B bo dicentes : Visum est Spiritui Sancto et 76iU 28,29.
nobis, nihil imponere vobis oneris, quam
ut abstineatis ab immolatis simulacrorum,
et sanguine, et suffocato, et fornicatione.
Et erit Domino Christo regnum militantis
Ecclesiae ubique terrarum, ita quod omnis Dan.vuM.
tribus, gens, et linguee servient ei, juxta
illud in Psalmo : Adorabunt in conspectu /Vxx.,28,
ejus universae familiae gentium : quoniam 29'
Domini est regnum, et ipse dominabitur
gentium. Et in Isaia : Multiplicabitur ejus is. ix, 7.
imperium, et pacis non erit finis. De quo

C et Jeremias locutus est : Regnabit rex et /er.Hiu,s.
sapiens erit. Postremo, nomine regni in-
telligi potest vel ipse populus subjectus
seu subditi, vel gubernatio eorumdem. So-
let quoque per regnum Domini, designari
regnum Christi.

Haec autem secunda loci istius expositio,
consonat his quee in ultimis capitulis Jo- Joeiu, 32j

,. . .. m,21;Amos

elis ac Amos exposita sunt. ix,iie*seg.

ARTICULUS II

EXPLANATIO MORALIS SEU MYSTICA VISIONIS ABDI^E.

VISIO Abdice. Abdias interpretatur ser-
vus Domini. Qui autem servit Deo non
servili timore, sed spirituali amore, visio-
nes Altissimi, id est illuminationes inter-
nas, a Spiritu Sancto meretur suscipere.
Hoec dicit Dominus ad Edom, id est con-
tra carnales, cruentos et vitiosos. Edom

D namque terrenus vel cruentus interpreta-
tur. Auditum audivimus nos viri spiri-
tuales, Domino caritative ministrantes, a
Domino; et legatum, id est Christum ma-
gni consilii Angelum : de quo in Genesi is. ix, g,

f T Y Y

loquitur Jacob, Salutare tuum exspectabo, ^J) XLIx;
Domine; ad gentes misit, quemadmodum 18.

ENARRATIO IN ABDIAM. — ART. II

439

Act. xxviii,

28.

Gen. xlix,
10.

Matth. xv,
24.

Ps. xcvn,2.

/s. XLIX, 6.

\[Par. xiii,
12.

Ps. xliii, 6.

Kphes. v,
14.

</o6 xvii, 3.

M>m. vm,
31.

Matth.x,
34, 35.

6'np. x, 12.

in Actuum libro Paulus testatur : Notum
sit vobis, quia gentibus missum est hoc
salutare Dei. De quo in Genesi legitur :
Ipse erit exspectatio gentium. Non quod
Christus in propria persona gentibus uni-
versaliter prsedicavit, quum dicat, Non sum
missus nisi ad oves quae perierunt domus
Israel; sed quod per Apostolos ad gentiles
delata est notilia Christi, secundum illud
in Psalmo : Notum fecit Dominus salutare
suum, in conspectu gentium revelavit ju-
stitiam suam. Propter quod Pater ait ad
Christum apud Isaiam : Dedi te in lucem
gentium, ut sis salus mea usque ad extre-
mum terrse.

Porro, quod legatus iste locutus sit gen-
tibus per inspirationem occultam, Apo-
stolis quoque doctrinam evangelicamque
theoriam, subjungitur : Surgite a morte
peccati, a somno acedise, a conversatione
ignobili et perversa, et consurgamus ad-
versus eum in prwlium, id est, tentatio-
nibus mundi, persecutionibus carnalium,
operibusque terrenis viriliter repugnate
per clypeum patientise, per consideratio-
nem damnationis seternae, et maxime divi-
nse caritatis intuitu. Et ne coelestis patrise
gaudia propter delectationes momentaneas
amittatis, et ne pusillanimiter formidetis,
ego pugnabo vobiscum, et ero dux prselii,
ita ut vere dicatis illud secundi Paralipo-
menon : In exercitu noslro Deus dux est;
et illud in Psalmo : In te inimicos nostros
ventilabimus cornu,et in nomine tuo sper-
nemus insurgentes in nobis. Hoc est quod
dicit Apostolus : Surge, qui dormis, et ex-
surge a mortuis,et illuminabit te Christus.
Quoniam secure pugnat, cum quo Christus
sic pugnat. Ideo sanctus Job : Pone me,
inquit, juxta te, et cujusvis manus pugnet
contra me. Nempe si Deus pro nobis, quis
contra nos? De hoc prselio dicit etiam Sal-
vator : Non veni pacem mittere in terram,
sed gladium; veni enim separare filium a
patre, etc. Unde et alibi legitur : Certa-
men forte dedit illi Dominus, ut vinceret.
Non ergo vincamur a mundo, a concupi-
scentiis carnis, ab operibus malis. Qui

A autem ad impatientiam concitatur,qui ma- Rom.x»,
lum reddit pro malo, vincitur a semetipso. ' " '
Ecce parvulum dedi te in gentibus, id 2
est prse aliis defectuosum ac vilem,o homo
terrene atque carnalis, propter spiritua-
lium bonorum carentiam. Dicitur autem
aliquis parvulus in Scripturis tripliciter.
Primo, corporis quantitate : sicque de Chri-
sto Isaias inducit, Parvulus natus est no- /.?. ix, 6.
bis. Secundo, propria reputatione : et sic
humiles preecipue parvuli nuncupantur.
De quibus fertur in Psalmo : Testimonium Ps.x-mifl.

B Domini fidele, sapientiam praestans par-
vulis; et, Custodiens parvulos Dominus. Et ps. cxiv,6.
apud Lucam Dominus : Abscondisti haec Luc.\,i\.
a sapientibus et prudentibus, et revelasti
ea parvulis. Talibus patet ad Deum acces-
sus, dicente Sapientia : Si quis est parvu- p,ou.ix,4.
lus, veniat ad me. Tertio, parvulus appel-
latur spiritualis perfectionis seu magnitu-
dinis destitutione : vel, quia penitus caret
ea, ut rancorosus, de quo in Job asseritur,
Parvulum occidit invidia; vel, quia parum j0b v, i.
habet de ea quoad id quod merito haberet,

C quemadmodum illi quibus scripsit Apo-
stolus : Quasi parvulis in Christo lac dedi, icor.m,
non escam.Terrenum ergo et vitiosum, per '« 2-
Edom significatum, nominat Deus parvu-
lum tertio modo. Imo quanto quis propria
reputatione fuerit major, tanto Deus repu-
tat eum viliorem; et quanto quis propria
reputatione fuerit minor, tanto a Deo ma-
jor censetur : quemadmodum ipsemet Ju-
dex testatur, Quod hominibus altum est, Lue.xn,\h.
abominatio est ante Deum. Ideo subditur :
Contemptibilis tu es valde, non ratione

D naturae, sed culpse, quoniam relictis divi-
nis, aeternis atque ccelestibus bonis, inhse-
res terrenis : quod prorsus praeposterum
est. Unde de viro justo cantatur in Psal-
mo:Ad nihilum deductus est in conspectu ps.xw,i.
ejus malignus; timentes autem Dominum
glorificat. Sic et Aristoteles in Ethicis di-
cit : Magnanimnm esse contemptivum, non
quia homines spernit propter naturales de-
fectus, sed quoniam impios, secundum
quod tales, non reputat.

Superbia cordis tui extulit te : id est, 3

440 KNARRATIO IN ABDIAM. — ART. II

extra tuse conditionis mensuram mendaci- A praesumendo : Quis detrahet me in ter-

ter te erexisti, ut putes te majorem quam ram? id est, quis a potestate et sublimi-

es, et oculo per superbiam obturato, pro- tate mea dejicere poterit me? Superbia

priam defectibilitatem et culpam non cer- namque facit hominem immoderata? fi-

nas : secundum quod in Job scriptum est, ducise, et periculorum suorum improvi-

706x1,12. Vir vanus in superbiam erigitur, et tan- dum. Sapiens autem in omnibus metuit ; EccH.%ym,

quam pullum onagri, se liberum natum et, Beatus homo qui semper est pavidus. ^vnfiT

putat. Avaros autem, quum fuerint locu- Hinc in Jeremia habetur : Snperbia tua Jer. xux,

Eccii.x, o. pletati, solet concomitari elatio. Sed quid et arrogantia tua decepit te.

job x.w, o. superbit terra et cinis? Quid superbit ho- Si exaltatus fueris ut aquila, etsi inter 4

mo putredo, et filius hominis vermis?Pree- siclera posueris nidum tuum, inde detra-

iPetr.v,$. sertim quum superbis resistatOmnipotens, ham te, dicit Dominus, id est, quantum-

Eccii.x,T. et coram Deo atque hominibus odibilis sit B cumque magnificaveris te, humiliaberis a

*aiiaspe- superbia. Habitantem in scissuris petrai* , me. Propter quod in libro Job legitur : Si Job\x,a,i.

id est in erroribus cordis tui lapidei, in ascenderit usque ad coelum superbia ejus,

evagationibus seu divisionibus animi, quo- et caput ejus nubes tetigerit, quasi ster-

niam corde integro Deo non adhaeres, nec quilinium in fine perdetur. Tsaias quoque

Ps. cx, i. dicere potes : Confitebor tibi, Domine, in ait : Dominus exercituum cogitavit hoc, ut is. xxm, o.

toto corde meo. Sed de illorum es nume- detraheret superbiam omnis gloriae, et ad

o«eex,2. ro de quib.us legitur in Osee : Divisum ignominiam deduceret universos inclytos

estcoreorum; nunc interibunt. Verumta- terrae. Insuper Deo hoc proprium est, ut

men est quaedam utilis scissio cordis, ad universos humiliet contrahatque pompo-

mollitiem obstinationi contrariam perti- sos, secundum quod ait ad sanctum Job :

7oe/u, 13. nens : de qua loquitur Joel, Scindite corda Si habes brachium ut Deus, et si simili /06x1,4,

vestra, et non vestimenta vestra. Porro, G voce tonas, disperge superbos in furore0'8'

iii Reij. qui claudicat in duas partes, vir duplex tuo, et respiciens omnem arrogantem hu-

%jacob\ ; 8 an'm0' habitat in scissuris petra?. Quocon- milia; absconde eos in pulvere simul, et

icor. i, io. tra monet Apostolus : Id ipsum dicatis faciem eorum demerge in foveam : et ego

omnes, et non sint in vobis schismata. Ni- confitebor quod salvare te possit dextera

hilo minus sunt quaedam scissurae petrse, tua. Possunt autem per aquilam viri con-

in quibus saluberrimum est habitare, hoc templativi, per sidera vero, docti et exem-

est in vulneribus Christi : de quibus ac- plares intelligi, qui inter alios velut lumi-

Cant.uM- cipi potest illud in Canticis, Columba mea naria lucent nunc verbo et opere, et quasi

in foraminibus petrae. Ad quod mystice stellee in perpetuas a?ternitates fulgebunt. Dan. xn, s.

h. n, io. attinet illud Isaia? : Ingredere in petram, Si ergo inter istos superbus se computet,

abscondere in fossa humo a facie timoris justum et sapientem se arbitrans, detrahet

Domini, hoc est,virtuti et gratiae dominicse D eum Christus usque ad fundamenta laci. ys. Xiv,i5,
passionis innitere, seu in Christi vulneri- Si fures introissent ad te, si latrones, V)- „

ico)-. x, 4. bns requiesce.Petraequidem erat Christus. id est, si invisibiles hostes, bona gratiee

Exaltantem solium tuum, id est, qui auferentes et animam strangulantes, cor-

aliis optas praeponi aut praefici : sicut de dis tui habitaculum fuissent ingressi, per

Scribis et Pharisseis dicit Salvator, quod noctem, id est per consensum illicitum vel

Matth. ament primas cathedras in synagogis, pri- ignorantise caecitatem, quomodo conticuis-

xxm, 6. mosque recubitus in coenis. Quocontra ses ? id est, merito non tacuisses, sed per

Zkc.xiv,io. Christus hortatur : Quum invitatus fueris, veram confessionem, orationem et fletum

vade, recumbe in novissimo loco; et ite- expulisses eosdem : quemadmodum scri-

Matth. rum, Qui maior est vestrum, sit vester ptum est : Dixi, Confitebor adversum me pf'*™,\%

XXIII, 11.

minister. Qai dicis in corde tuo, inaniter injustitiam meam Domino.Et Job ait : Vias io.

ENARRATIO IN ARDIAM.

ART. II

441

Jacob.

meas in conspectu ejus arguam,et ipse erit
salvator meus. Nonne furati essent sufji-
cientia sibi? id est, utique omnes spiritua-
les divitias tuas abstulissent a te.Qui enim
offendit in uno, omnium reus est, Jacobo
Eccie. ix, teste. Cui consonat illud Ecclesiastae, Qui
in uno peccaverit, multa bona perdet:quia
qui agit contra caritatem, omnes habitus
virluosos, secundum quod sunt meritorii
et formati,amittit. Certum est autem,quod
non sufficit daernoni invidissimo nostro
hosti, nisi totum gratiae bonum abstulerit,
ad mortale peccatum nos pertrahendo.

Si vindemiatores introissent ad te, id
est homines pestilentes, animarum corru-

/cr.xn.io. ptores, qui vineam Domini Sabaoth demo-
liuntur, uvas virtutum et vinum sapientiee

Matth.su, preescindentes, quos Christus nominat lu-

Con<u i5 Pos raPaces> vulpesque ])a.rvu\a.s, numquid
saltem racemum reliquissent tibi? id est,
non tantum nocuissent ut invisibiles ho-
stes. Pauci namque vel nulli homines sunt
quorum invidia aequalis sit invidiae daemo-
num. Nihilo minus contingere potest, ut
homo homini magis noceat, quam diabo-
lus, qui non nocet quantum potest et cu-
pit, sed quantum permittitur. Quamvis

p«. xvn, 27. itaque aliquis cum perverso homine per-
vertatur, non tamen solet per eum totali-
ter a divino obsequio retrahi, ideo relin-
quuntur ei racemi. Daemon vero satagit
hominem ab omni bono avertere. Ideo se-

6 quitur : Quomodo invisibiles hostes, scru-
tati sunt Esau, id est terrenos et impios?
Investigaverunt abscondita ejus /quia non
solum opera exteriora et verba, sed natu-
rales inclinationes, cogitationes, secreta-
que studia observant et pensant, ut sciant

7 quomodo gravius laedant. Usque ad termi-
nos emiserunt te, id est, a regno et finibus
Ecclesise evulserunt te, deducendo te usque
ad terminos sui dominii, ita quod eorum

HPetr.u, miserae subjectus es servituti. A quo enim
quis superatus est, hujus et servus est.

Omnes viri foederis tui illuserunt tibi ;
invaluerunt adversum te viri pacis tuce.
Hoc generaliter fit, dum alter eorum qui
confoederati erant in malo et concordantes

19.

A in vitiis, ad Deum convertitur, et rupto
illicito fcedere, et pace carnali relicta, eum
zelo justitiae et pia intentione subsannat,
confundit et reprobat, qui in perversita-
tibus perseverat, ut vel sic revertatur ad
Deum. Frequenter etiam contingit opposito
modo, ut scilicet alter eorum qui consen-
liebant in bono, subversus, persequatur
manentem in actibus virtuosis, juxta illud
in Psalmo : Qui laudabant me, adversum
me jurabant. Unde et Christus de prodito-
re conqueritur : Etenim homo pacis meae,

B in quo speravi, qui edebat panes meos,
magnificavit super me supplantationem.
Non est prudcntia in eo, id est in hujus-
modi Idumaeo cruento atque terreno; sed
est in eo prudentia carnis, quae juxta Apo-
stolum, mors est et inimica Deo, de qua
scriptum est : Non est ista sapientia de-
sursum descendens, sed terrena, animalis
et diabolica.Denique etiam, secundum Phi-
losophum, prudentia quae est virtus mora-
lis ac cardinalis, non est sine virtutibus
ceteris, nec inest vitiosis. Unde Baruch ait:

C Filii Agar, qui exquirunt prudentiam quae
de terra est, viam sapientiae -nescierunt.

Numquid non in die illa, puta in die
judicii universalis seu particularis, vel
tempore divinee ultionis in hoc saeculo,
perdam sapientes de Idumwa ? id est, sa-
pientes hujus mundi damnabo, qui a sa-
pientia et scientia sua decepti sive inflati
sunt. Quibus minatur sermo divinus : Vae
qui sapientes estis in oculis vestris, et co-
ram vobismetipsis prudentes. Hinc ad Co-
rinthios dicit Apostolus : Nonne stultam

D fecit Deus sapientiam hujus mundi ? Non
quod naturalis scientia seu philosophia, in
se mala aut vitanda consistit, sed quoniam
male utentes, et utiliora ac necessariora ne-
gligentes, reprobari merentur.ift timebunt
fortes tui,o congregatio terrenorum,a me-
ridie, id est in calore concupiscentiae con-
versantes : quum enim venerit super eos
ultio Dei, timebunt ; ut intereat vir de mon-
te Esau, id est, omnes in superbia terrena?
opulentiae permanentes, damnentur. Dives
enim quum dormierit, nihil secum aufe-

Ps. ci, 9.
Ps. xi., 10.

Rom.

VIII,

6, 7.

Jacob

15.

Barucluu,
23.

Is. v, 2).

I Cor. i, 20.

Ps. Ll, 8.

Job XXVII,

19, 10.

442

ENARRATIO IN ABDIAM. — ART. II

Luc. xvin,

Marc. xi,

26.

Matth.\u,
12.

Jacob. ii,l3.

Eccli.
xxvni, 1.

lbid. 6, 8.

Zeu.xix,18.

Dan.ix, 26,
27.

ret; apprehendet eum quasi aqua inopia. A

Propter interfectionem, et propter ini-
quitatem in fratrem tuurn Jacob, operiet
te confusio, et peribis in atternum. Hoc de
omnibus impiis Ghristianis sumendum est,
qui proximos suos vitiis reluctantes, no-
mine Jacob designatos, persequuntur, ve-
xant, laedunt aut perimunt. Hi nisi poeni-
teant, aeternaliter damnabuntur, secundum
quod Ghristus ait in Evangelio : Amen di-
co vobis, quia cito faciet Deus vindictam
illorum; et denuo, Si non dimiseritis, nec
Pater vester dimittet vobis peccata vestra; B
rursusque : Qusecumque vultis ut faciant
vobis homines, eadem facite illis. Praeter-
ea judicium sine misericordia fiet ei qui
non fecerit misericordiam. In Ecclesiastico
etiam inducitur : Qui vindicari vult, a Do-
mino inveniet vindictam ; et peccata il-
lius servans servabit. Propterea memento
novissimorum, et desine inimicari ; et ne
irascaris proximo tuo. Unde in Levitico
Moyses jubet : Non quaeras ultionem, nec
memor eris injuriae civium tuorum. Prae-
terea ista specialiter accipi possunt de obs- G
tinatis incredulisque Judseis, qui rite per
Esau designantur, et fratrem suum Jacob,
id est primitivam Ecclesiam ex Judaismo
conversam, persecuti sunt. Propter quod,
et praecipue ob Christi fratris sui interfe-
ctionem, confusione operti sunt, et aeter-
naliter perierunt, a Romanis destructi, ab
inferisque absorpti, quemadmodum a Da-
niele praedictum conspicitur : Civitatem et
sanctuarium dissipabit populus cum duce
venturo; et finis ejus vastitas, et usque in
finem perseverabit desolatio. D

In die quum stares, o injuste Christia-
ne, adversus eum, id est Christum tuum
justum, quando capiebant alieni exerci-
tum ejus, id est, invisibiles seu visibiles
hostes, pagani, haeretici, etc, filios Eccle-
siae devastabant, et exlranei ingredieban-
tur portas ejus, id est loca fidelium ; vel
portae, sunt sensus exteriores, per quos
mala et nocumenta introeunt animam; et
super Jerusalem,\d est Ecclesiam militan-
tem, vel animam christifidelem, quae pa-

cem amando ac contemplando, Jerusalem
nuncupatur, miltebant sortem quis quid
tolleret in direptione bonorum ipsius; tu
quoque, qui defensor esse debueras pro-
pter unitatem fidei, spei ac Baptismi, eras
quasi unus ex eis, consentiendo vel coope-
rando malignitati illorum, et de istorum
calamitate gaudendo.

Et non despicies in die fratris tui, in 12
die peregrinationis ejus : id est, tot mala,
divina exigente justitia, tibi infligentur,
totque adversitatibus quatieris, quod de
proximi tui tribulatione amplius non gau-
debis, oppressus pondere miseriae propriae;
et non Imtaberis super filios Juda, id est
de persecutione Christianorum : qui cor-
de, ore et opere Domino confitendo con-
fessione laudis divinae, nomen Judae recte
sortiti sunt, quum Judas interpretetur con-
fessio. Nato equidem quarto filio Liae, ipsa,
Modo (inquit) confitebor Domino ; et ob id Gen. xxix,
vocavit eum Judam. In die perditionis eo- 35'
rum, id est, quum Deo permittente, ab im-
piis occidentur : quod cedit in gloriam
eorum, et purgationem, si indigebunt. Quo-
modo autem verba sequentia usque ibi,
Neque stabis, ad hunc valeant sensum ap-
plicari, facillime innotescit ex litterali ex-
positione hujus Prophetae in praecedenti
articulo introducta. Neque stabis in exiti- 14
bus viarum, ut interficias eos qui fuge-
rint. Exitus viarum sunt errores et vitia,
quae non sunt nisi obliquitates et devia
quibus a medio rationis, a via justitiae, a
lege divina, ab increata aequitate recedi-
tur. Unde in Evangelio : Ite ad exitus via- Matth.xxu,
rum. In his exitibus stant perseverantes 9-
in malo, qui tenebris ignorantia? et peccati
caligine obtenebrantur. Fugientes vero hoc
loco dicuntur, recedentes a pravo, resisten-
tes diabolo, exeuntes de sseculo, ut Christo
ministrentin claustro:quorum sanctae con-
versationi insidiantur iniqui. Quum vero
manus Dei inciderint, et justas receperint
poenas, non amplius stabunt in exitibus
viarum jam dictis, ut interficiant, id est, a
vita gratiae separent , fugientes et odientes judx 23.
eam,quae carnalis est, maculatam tunicam.

ENARRATIO IN ARDIAM. — ART. II 443

15 Quoniam juxta est dies Domini, id est A um. Per domos autem istorum significatur
jacob. v, o. hora judicii, super omnesgentes. Judex si- Ecclesia conculcans peccata, Christo suo

quidem ante januam adsistit, qui in Apo- capiti addita. Domus insuper Esau,est con-

Apoc. xxii, calypsi fatetur : Ecce venio cito, et merces gregatio adversariorum Ecclesiae, qui fre-

4 9

mea mecum est, dare unicuique secundum quenter velut stipula ab Ecclesia velut ab

opera sua. Sicut fecisti, fiet tibi, id est, igne consumpti sunt, secundum diversos

quod meruisti recipies. Deum sprevisti, modos in praecedenti articulo positos.
inhonorasti, neglexisti, et contra ejus vo- Et hereditabunt hi qui ad austrum 19

lnntatem fecisti; ipse quoque te spernet, sunt, id est, in lumine gratiae conversan-

confundet, obliviscetur, invitumque sine tur, montem Esau, id est principes et sa-

Luc. vi, 38. fine torquebit. Eadem ergo mensura qua pientes gentilium, quorum multi ad fidem

mensus es, remetietur tibi. Retributionem conversi sunt; et qui in campestribus , id
tuam, id est debitam poenam, convertet B est qui in planitie humilitatis ac sinceri-

Dominus in caput tuum : quemadmodum tatis versantur, possidebunt Philistiim, id

/«.in.ii. in Isaia fertur : Vae impio in malum; retri- est potione cadentes, dum carnales atque

butio manuum ejus fiet ei. Et apud Joelem gulosos convertunt, et suae gubernationi

Joeim, 4. loquitur Dominus : Gito velociter reddam subjiciunt. Philistiim autem interpretatur,

16 vicissitudinem super caput vestrum. Quo- potione cadentes. Et regionem Ephraim,
modo enim bibisti super montem sanctum id est avaritise deditos, qui sibi jugiter ter-
meum, id est, sicut de persecutione Eccle- rena accumulant. Ephraim quippe inter-
sise, in quam sicut in magnum montem pretatur, crementum seu dilatatio. Unde
crevit lapis de monte sinemanibus abscis- nato eo, dixit Joseph : Crescere me fecit cen.itu,52.
sus,gavisus es, bibent omnes gentes, etc.,id Deus in terra paupertatis meae. Et regio-

est, de tua damnatione gloriabuntur. Quod nem Samarice, id est eos qui legem Chri-
de gentibus justis, divinae justitiae recto ze- C sti custodiunt, humiliter obedientes praela-

lo congaudentibus, certum est, secundum tis Ecclesiae. Samaria autem interpretatur

/o6xxn,i9. illud in Job : Videbunt justi et laetabun- custodia. Et Benjamin, id est populus

tur, et innocens subsannabit eos; et alibi, christifidelis, qui est filius dexterae, id est

/•«.lvii.h. Lsetabitur justus, quum viderit vindictam. benignitatis fortitudinisque divinae, possi-

17 Et in monte Sion, id est in Ecclesia debit Galaad, id est eos qui juste vivendo,
Christi seu anima speculativa, erit salva- veritati dant testimonium. Galaad namque
tio, id est salus et gratia Salvatoris. Extra tumulus testis, vel acervus testimonii in-
Ecclesiam enim nemini salus reponitur. terpretatur.

i Cor. ni, Et erit sanctus. Templum enim Dei san- El ascendent salvatores, id est digni pa- 21

ctum est, quod estis vos. Et possidebit do- stores, judices et rectores, qui subditorum

mus Jacob, id est Ecclesia Christi peccata saluti, prece, doctrina et exemplo coope-
supplantans, fidem quoque et simplicita- D rari non cessant, in montem Sion, id est

tem sancti patriarchae Jacob sequens, eos YjCcXesmm, judicare montem Esau, id est

qui se possederant. Jam enim gentiles, qui superbiam terrenorum atque carnalium re-

olim gravissime opprimebant Ecclesiam, probare. Et erit Domino Christo regnum,

fidei sunt subjecti, impletumque est illud cujus regni non erit finis. Pater enim dili- luc. ,, 33.

Michaeae : Exaltabitur manus tua super ho- git Filium, et omnia dedit in manus ejus. JomH-m'

stes tuos. Et erit domus Jacob ignis, et Qui etiam ait : Data est mihi omnis pote- Matth.

domus Joseph pZamma, et domus Esau sti- stas in ccelo et in terra. Ipse equidem est, xxv1"' t8-

pula, et succendetur in eis. Jacob inter- qui habet in vestimento et in femore suo Apoc.x*,

pretatur supplantans ; Joseph vero, addi- scriptum, Rex regum et Dominus domi- 16-

tamentum, quoniam nato eo locuta est nantium : qui est super omnia Deus subli-

Rachel : Addat mihi Dominus alium fili- mis et benedictus. Amen.

Mich.

v,9

Gen.

xxv

25.

Jbid.

XXX

24.

ENARRATIO

IN JONAM PROPHETAM

PROCEMIUM

JONAS propheta, cujus nunc elucidandus est liber, secundum HebrsBOs (ut refert
Hieronymus) eisdem prophetavit temporibus quibus Isaias, Osee et Amos. Por-
ro, quod prophetaverit tempore Jeroboam filii Joas regis Israel, innotescit ex eo
quod scriptum est quarto Regum Iibro : Ipse (videlicet Jeroboam) convertit fines Israel wneg.xiw,
ab introitu Emath usque ad mare Solitudinis, juxta verbum Domini quod locutus est "
per servum suum Jonam filium Amathi prophetam, qui fuit de Geth, quae est in Ophir.
Erat autem hic Jonas, secundum Hebraeorum ac Latinorum doctores, filius viduse iiweg.xvu,
quem suscitavit Elias in Sarepta, quemadmodum tertio Regum scriptum est.

ENARRATIO

IN JONAM PROPHETAM

ARTICULUS PRIMUS

EXPOSITIO LITTERALIS CAPITULI PRIMI \ ET FACTUM EST VERRUM DOMINI

AD JONAM, ETC.

IPSE Jonas,cui quse subsequuntur conti- A sus est Elias, nisi in Sarepta Sidoniae. Er-

gerunt, eadem scripsit, et ait : Et factum go et vir ejus fuit gentilis. Talibus autem

est verbum Domini adJonam filium Ama- non datur spiritus prophetiee. Si autem

thi, dicens. In exordio ponit conjunctio- Amathi est nomen patris Jonse, oporlet fa-

nem, Et, quae poni consuevit in medio teri quod erat propheta, quum regula sit

eorum quae jungit. Sed idcirco nunc in Judeeorum, quod omnes illi prophetae fue-

principio ponitur, quoniam Jonas more runt, qui in principio librorum prophe-

prophetico multa in spiritu videns, et quod talium exprimuntur tanquam patres Pro-

aliis Prophetis suo tempore et ante multa phetarum. — Sed quidquid sit de veritate

revelata essent cognoscens, his quae vidit conclusionis, argumentum istud non repu-

in spiritu, et quae ab aliis visa fuerunt, tatur idoneum, et praemissae ejus non ca-

conjungit quae in isto descripsit volumine. rent errore.Non enim sequitur: mater fuit

Denique quod ait, Filium Amathi, secun- B gentilis, ergo et pater. Personae namque

dum Hieronymum et Hebraeos, ita expo- Hebrsese illo in tempore per mundum dis-

nitur, id est, filium veritatis : ita quod persae, interdum cum gentilibus matrimo-

Amathi, est hic nomen commune seu ap- nium contraxerunt. Unde et Lucas refert

pellativum, significans veritatem. Quum in Actibus Apostolorum : Timotheus filius Act. «., i.

enim Elias defunctum puerum suscitasset, erat mulieris fidelis (haud dubium quin

ni7?e(/.xv!i, mater locuta est : Nunc in isto cognovi Hebraeae), patre gentili. Idem patet de Hi- m neg. Vn,

24- quia vir Dei es tu, et verbum Domini in ram, quem rex Tyri misit ad Salomonem ,3, ,4-

ore tuo verum est. Ideo pro signo veritatis pro templi structura, ut scribitur tertio

verborum divinorum in ore Eliae, puer ille Regum. Quod autem gentilibus datus est

post suscitationem dictus est filius veri- spiritus prophetiae, patet in Job viro sancto

tatis. et vero propheta; et item in Balaam vero

Verumtamen aliqui dicunt, quod Amathi G propheta, quamvis viro perverso. Prophe-

sit nomen proprium patris Jonae. Quod tia namque est donum gratiae gratis datae,

quidam improbans, arguit : Mater Jonae quae virtuosis vitiosisque communis est.
erat gentilis, quia de ea Ghristus loquitur Surge, et vade in Niniven civitatem 2

Zuc. iv,25, apud Lucam : Multae viduae erant in diebus grandem : cujus magnitudo infra descri-

Eliae in Israel; et ad nullam illarum mis- bitur, quoniam continebal iter trium die- jonzm,z.

T. 10. 29

86,

430

ENARRATIO IN CAP. I JONiE. — ART.

"0<""'8'Gene,iHa;,C,!em;0d 'e8it"r ■*■""• '" A "mt eUm tam ™» °*m™ q.»d sibi
uenesi. ht prcrdica in ca.ciu.a awnriu ;™™„u..„, *._.•* -r . „ . H 4. U1

xvi
13.

Genesi. Et pra>dica in ca, quia ascendit
malitia ejus coram me : id est, Ninivitis
aperte denuntia, quod peccata eorum tam
multa et magna sunt quod requirunt vin-
dictam ; et ipsi taliter prsevaricantes, digni
sunt obrui seu subverti, id est ab hostibus
superari, vel aliunde plagari, seu divini-
tus destrui. Quemadmodum autem peccata
dicuntur coram Deo clamare, ita dicuntur
"SS? ascendere- U»de vox sanguinis Abel et
,3. ' peccata Sodomorum dicuntur clamare ad
Dominum.
3 Et surrexit Jonas, ut fugeret in Thar-

sis, id est in Tarsum urbem Cilicia?, se-
cundum Josephum et alios multos. De qua
civitate fuit Paulus, de quo in Actibus
Ac/.,x,n. Apostolorum dicitur : Qua?re Saulum nomi-
ne Tarsensem. Juda?i autem nomine Thar-
sis intelligunt generaliter mare. Quod se-
cundum Hieronymum huic loco amplius
congruit, scilicet, ut fugitivus et timidus
non in certum locum, sed quocumque
eum mare deferret, intelligatur fugisse.

imposit.im fuit. Vel forte putavit quod
propter inobedientiam suam tolleretur ab
eo spiritus prophetia?. Aliqui autem affir-
mant, quod fugit quia pro tunc non fie-
bant revelationes prophetica?, nisi in terra
duodecim tribuum Israel : quod modice
valet, praesertim quum Elia? facta? sint inn*..
multa? reveJationes in monte Dei Horeb. 8"18-

Finaliter ergo dicendum, quod Jonas ne-
scivit an revelatio sibi facta de subver-
sione Ninive, pertineret ad prophetiam
B pra?destinationis, quae semper impletur,
an potius ad prophetiam comminationis,
qua? aliquando non impletur. De quo du-
plici genere prophetia? dictum est su-
pra. Sciens ergo immensitatem divinae cle-
mentia?, et verisimiliter a?stimans quod
Ninivita? pceniterent ad suam pra?dicatio-
nem, noluit exsequi jussionem divinam,
ne falsus probaretur propheta. In quo pas-
sus est aliquid humanum. Propheta? enim
non fuerunt omnes a?que perfecti. Imo,
secundum Hieronymum, Jonas fugiendo a

n ■ i -i -i . « ---- - — """"" "^ivu yijiitiij, joiias iueienfin a

? .', a.nl",.h,.°J;m'm:S/e!' ^'"«M- C facie Domini, imtous eit Cain. DifitTau"

gunt urbem Indiae. A facie Domini, id est

a praesentia seu jussione divina, quasi lo-

cum mutando, posset conspectum seu po-

testatem Dei effugere, a?stimans quod iram

Dei vitare posset in alieno Ioco, scilicet,

si Juda?am relinquat, in qua solummodo

Deum notum putavit. Sed mirum videtur,

si vir sanctus, qui non solum revelationes

in hoc libro descriptas sortitus est, sed

etiam, sicut nunc tactum est. de regno Is-

rael prophetavit, adeo simplex fuit, quod

Oen. iv, IC.

tem fugisse a facie Domini, vel quia Deus
in terra Israel specialiter, magis quam in
aliis terris habitavit; vel quia fugit a loco
in quo Dominus per angelum ei ista pra?-
cepit. Quod autem ista fuerit causa fuga?
sancti Jona?, constat ex eo quod ipsemet
ait infra. Videns enim quod Dominus par-
ceret civitati, dixit : Obsecro, Domine, num- /0WB1V,2.
quid non hoc est verbum meum, quum
adhuc essem in terra mea ? Propter hoc
prajoccupavi ut fugerem in Tharsis. Scio

. . * > -i -- mu,vv.wyuh ut juficieni i inarsis. JScio

nesclv.t Deum es.e ub.que per essentiam D enim quia tu es De,,s elemens, et miserT

et omnipotentiam, nec mantim ejus quem

quam effugere posse : quod in Scripturis

veteris Testamenti tam ubertim habetur,

/^cxxxv,,,, ut quum ait Psalmista : Quo ibo a spiritu

Ps.xcw.i. tuo? et quo a facie tua fugiam ? et, Quia

in manu ejus sunt omnes fines terra?; et,

P«xxii,,..Domini est terra et plenitudo ejus.Ad

quod dicendum opinor, quod utique novit

Deum ubique pra?sentem et a?que poten-

tem, sed fugit ut Deus haberet eum de in-

juncto obsequio supportatum, dum cer-

cors, et patiens. Denique, secundum Au-
gustinum, viri sancti saepe aliquid dixe-
runt ex nimia familiaritate et confidentia
ad Deum, quod metas rationis videbatur
excedere, et interdum non statim acquie-
verunt jussioni divina?. Quod venit non ex
rebellione aut cordis duritia, sed humili-
tate aut alia pia ratione, ut quum Moyses
precabatur : Aut dimitte populo hanc no- Exod.
xam, aut dele me de libro quem scripsisti. xx*">3>.3!
Et quum Dominus apparuit ei in rubo, ju-

ENAHRATIO IN CAP. I JON.E. — ART. I

454

bens ut iret ad Pharaonem et filios Israel,
Exod. Mi, satis frequenter et diu se excusavit. Sic
'" potest opinari de Jona, qui tarnen non ex-

cusatur in tolo.

Et descendit in Joppen, id est urbem
sic dictam. Venit enim ad portum civitatis
illius, in qua est portus Judseee, ubi intra-
tur ad Mediterraneum mare. Terra quoque
de qua venit Jonas, fuit altior situ quam
Joppe : ideo pergendo Joppen, scribitur
descendisse. Et invenit navem euntem in
Tharsis, id est in mare, vel civitatem sic
dictam, ut habitum est; et dedit magistro
navis naulum ejus, id est pretium pro sua
deportatione in navi, et descendit in eam,
ut iret, id est navigaret, cum eis qui erant
in navi, in Tharsis a facie Domini, ut ces-
saret alloqui fugientem de causa propter
quam fugit. Verumtamen Dominus non si-
ne multiplici ratione permisit Prophetam
suum sic fugere, ut patebit.

4 Dominus autem misit ventum magnum
in mare, supernaturaliter concitando hanc
commotionem ac tempestatem. Et facta
est tempestas magna in mari, ita quod
undae aquarum omniquaque exsurgebant
circa hanc navem repente ac vehemen-
ter, et navis periclitabatur conteri, id est,
periculum destructionis et submersionis
imminebat propter concussionem aqua-
rum ad navem, quse fluctibus terribiliter

5 jactabatur. Et nauta' timuerunt instans
periculum, et clamaverunl viri ad deum
suum. Dicunt aliqui, quod in navi erant
homines diversorum territoriorum ac ri-
tuum, diversos deos colentium, sicque
unusquisque suum invocavit deum. Huic
dicto consonat translatio Septuaginta in-
terpretum, quse talis est : Et clamaverunt
unusquisque ad deum suum. Quamvis
enim veritatem Dei summi ignorarent, cre-
debant tamen esse providentiam, et mun-
dum inferiorem gubernari a diis, quorum
auxilio sestimabant mare posse sedari. Sic-
que sub errore religionis noverant aliquid
venerandum. Et miserunt vasa qua> erant
in navi, in mare, ut alleviaretur navis
ab eis, ut scilicet pondere vasorum ejecto,

A navis facilius transilirct, quam arbitraban-
tur solito onere prsegravari.

Et Jonas descendit ad interiora navis,
id est ad secretiora ejus latibula, et dor-
miebat sopore gravi, id est dure seu forti-
ter. Cur ad interiora navis ingressus est
ahjiie dormivit? Dici potest, quod videns
tempestatem oriri, et de peccato fugse con-
scius sibi, agnovit eam propter se concita-
ri : ideo jam mcestus ac pavens, et instans
malum intueri non audens, intravit latibu-
lum, et prse tristitia tsedioque dormivit,

B sicut Apostoli tempore passionis. Et Psal- Matth.
mista : Dormitavit, inquit, anima mea prse xxv,'40'4;i-

* ! Ps. CXVIII,

tsedio. Alii dicunt, quod in tanta tempe- 28.
state tranquillus fuit atque securus, aliis-
que turbatis placido somno quievit. Sed
mirum apparet, si tempestatem videns in-
surgere, et agnoscens eam propter suam
culpam accidere, non potius dedit se ad
orandum corde timorato atque sollicito
somnum excludente, quam ad dormien-
dum : maxime, ne occasione ipsius omnes
perirent qui erant in navi. Potius igitur

G reor, quod statim postquam navis ingressa
est mare, tempestate nondum exorta, Jo-
nas ad interiora navis descendit, tanquam
lassus de via, et tristis propter commissio-
nem sibi factam. Et quia cum illis genti-
libus non delectabatur misceri, idcirco de-
dit se repausationi soporis. Somnus enim
naturaliter mitigat cordis tristitiam.

Et accessit ad eum gubernator, id est 6
rector navis, qui tanquam superior alios
habuit consolari, et de remedio principali-
ter sollicitari, et dixit ei : Quid tu sopore

D deprimeris? id est, cur tantse temeritatis
atque ignavise es, ut in tanto discrimine
dormias ? Surge, invoca Deum tuum, ut
cujus commune exstat periculum, sit et
communis oratio. Vidit enim gubernator
quod vasa jactando et idola implorando
nihil proficerent : idcirco alloquitur Jo-
nam, quem vidit hucusque non exorasse,
prsesertim quum naturale sit, unumquem-
que in suo periculo plus de alio quam in
se ipso confidere. Si forte recogitet Deus
tuus de nobis, quibus nostri dii non auxi-

432

ENARRATIO IN CAP. I JON.E.

ART. I

liantur, id est, quatenus Deus tuus subve-
niendo ostendat se memorem nostri, quo-
rum videtur oblitus, ut non pereamus, id
est, ne mergamur.
7 Et dixit vir ad collegam suum, id est,

viri isti inter se loquebantur. Non dubium
quin Jonas surgens invocaverit Deum, sed
quum nec ejus oratio praeberet subsidium,
dixerunt quod subditur : Venite, mitta-
mus sortes, et sciamus quare hoc malum
pcenale, id est ista afflictio, sit nobis. Nau-
tae et viri isti naturam ventorum ac tem-
pestatum frequenter experti, pensabant
tempestatem hanc non esse naturalem ac
solitam, sed propter alicujus in navi con-
sistentis maleficium contigisse. Aliter non
sorte quaererent auctorem naufragii, nec
per rem incertam, certum periculum co-
narentur vitare. Et miserunt sorte.s, et ceci-
Prov.xM, dit sors super Jonam. Sortes enim mittun-
tur in sinum, sed a Domino temperantur,
ut dicitur in Proverbiorum libro.

Quaeritur, an liceat sortibus uti. Videtur

quod imo, auctoritate Salomonis nunc po-

Jonueyu, sita. Josue quoque per sortem deprehendit

Act. i^ 26. Achan. Apostoli etiam usi sunt sorte in

electione Matthiae. Prseterea Moyses ait in

Numerorum libro, ut terra promissionis

Num. per sortes divideretur : Sicut, inquit, uni-

cuique sors ceciderit, tribuetur hereditas.

Oppositum autem arguitur, quoniam Glos-

sa ait hoc loco (estque Glossa haec sumpta

ex verbis Hieronymi) : Quod Matthias sorte

eligitur, et hic fugitivus, scilicet Jonas,

sorte deprehenditur, non agitur virtute sor-

tium, sed voluntate Dei, qui sortes rege-

bat incertas. Nec hoc exemplo debemus

uti vel credere sortibus, quoniam privile-

gia singulorum non possunt legem facere

communem : sicut nec ubique credendum

Gen. xu; est somniis, quamvis voluntate Dei Pha-

Dan- »i 1V- rao ej Nabuchodonosor indicio somniorum

futura cognoscunt, videlicet per interpre-

tationem Joseph et Danielis.

Et respondendum secundum Thomam
in secunda secundae, quod sortes dicuntur,
dum aliqua fiunt, ex quorum eventu ali-
quid occultum innotescit. Triplex ergo est

A sors, scilicet divisoria, consultoria, ac di-
vinatoria. Divisoria appellatur, quia per
missionem seu indicium sortium quaeri-
tur quid sit alicui exhibendum de re pos-
sessa, dignitate, honore vel pcena, hoc est,
ut cognoscatur quis quam partem acci-
piat. Si autem quaeritur quid sit agendum
vel dimittendum, vocatur sors consultoria.
Quod si investigetur quid sit futurum, erit
sors divinatoria. Actus autem humani qui
requiruntur ad sortes, non sunt subjecti
influxioni stellarum. Non ergo licet effe-

B ctum seu ostensionem sortium exspectare
a corpore ccelesti seu astris, nec a spiri-
tuali substantia mala, scilicet daemone. His
autem causis remotis, oportet sortialium
actuum effectum praestolari a fortuna, vel
ex substantia spirituali directiva bona, pu-
ta a Deo vel angelis. Si itaque exspectetur
a fortuna : quod in sorte divisoria tantum-
modo locum habet, ut dum aliqui neque-
unt rem concorditer dividere, sorte utun-
tur, totum committentes fortunae; tunc (ut
aliqui dicunt) nullum est peccatum. Alii

C tamen asserunt quod sit vitium vanitatis.
Porro si effectus sortis exspectetur a Deo
vel ab angelis, non est in se malum, se-
cundum Augustinum. Sed potest in hoc
quadrupliciter peccatum incidere. Primo,
si fiat sine necessitate, quia hoc pertinet
ad tentationem Dei. Secundo, si etiam in
necessitate fiat sine debita reverentia. Un-
de Apostoli ccetu fratrum collecto, et ora- Aa. i,is
tione praemissa, sortes miserunt. Tertio, si et seq-
divina oracula ad terrena convertantur ne-
gotia. Quarto, si in ecclesiasticis electioni-

D bus, quae ex Spiritus Sancti inspiratione
fieri debent, sortibus quis utatur. Unde
Beda dicit, Matthiam sorte electum seu fa-
ctum apostolum, quando Spiritus Sanctus
nondum erat datus ; sed Spiritu Sancto re-
cepto, septem diaconi non sorte sed fra- ibid. vi, 5.
trum electione sunt ordinati.

Ex quibus patet ad argumenta respon-
sio. Verumtamen isti exsistentes in navi
cum Jona, fuerunt gentiles, ideo supersti-
tiosis sortibus usi creduntur. Unde nec
excusantur in toto. Deus tamen qui de ma-

ENARRATIO IN CAP. 1 JON^E. — ART. I 453

lis elicit bona, taliter temperavit has sor- A est mysterium fugae tuae? Cur vir tantus,

tes, quod Jonas est deprehensus. tam religiosus et divinarum revelationum

8 Et dixerunt ad eum : Indica nobis cu- conscius fugit, nec sluduit ire in Niniven
jus causa, id est pro quo peccato, malum ad praedicendum ejus subversionem ? Cur
istud pcenae, puta tempestas, sit nobis om- cullor unius summi Dei recessit a Deo
nibus propter te solum. Deprehensum per suo ? Cognovcrunt enim viri quod a fa-
sortem, cogunt propria voce confiteri quod cie Domini fugeret, quia indicaverat eis,
verum est, ut certiores reddantur. Et forte quando dixit, Hebraeus ego sum : tunc
specialiter mirabantur quod sors cecidit enim adjecit, quod fugeret a facie Domini,
super Jonam, qui ex vultu et habitu, ver- et idcirco oriretur tempestas.

bis et gestibus, videbatur homo virtutis. Et dixerunt ad eum : Quid faciemus {{

Ideo sciscitantur : Quod est opus tuum? tibi, et cessabit mare, id est commotio ma-
id est, quid habes prae manibus? quid fe- B ris, a nobis? tanquam dicant : Videmus te

cisti? cujus officii es? Primo quaerunt de virum esse magnum, sapientem et san-

opere, quoniam propter opus efficitur ho- ctum, cum quo loquitur Deus, cui sua se-

mo dignus pcena vel lanide. Quce terra tua? creta revelat, cui magna committit : ideo

id est, de qua regione es oriundus? et qv.o tibi cuncta committimus, et ut tui ipsius

vaclis? vel ex quo populo es tu, id est, cu- judex consistas. Tuum est imperare, no-

jus religionis et cultus? Quatuor ergo mira strumque exsequi; et qui auctor es culpae,

brevitate interrogant, ut ex his cognosca- demonstra remedium. Non audemus culto-

tur causa periculi. Aliquando enim quis rem summi Dei proprio condemnare con-

punitur, propter malitiam terrae natalis, silio, ne Dei ejus iram gravius incurramus.

vel quia tendit ad locum prohibitum, vel Quia mare ibat et intumescebat. Et dixit 12

propter peccata parentum. Quibus Jonas ad eos : Tollite me, et mittite in mare. In

9 plane breviterque respondet : Et dixit ad C quo patet constantia et justitia Jonae, qui
eos : Hebrceus ego sum. Descendentes enim contra se ipsum tam promptum pronun-
de genere Abrahse per Isaac et Jacob, vo- tiavit judicium,maluitque submergi,quam

Gen.xi,ii- cautur Hebraei ab Heber, de cujus semine alios secum periclitari, paratus etiam mor-

26 • natus est Abraham. Et Dominum Deum tem tolerare pro suo peccato, ad satisfa-

cceli ego timeo, id est,colo et vereor. Quum ciendum honori divino. Et cessabit mare

enim Jonas haec dixit, timuit utique Deum, a vobis, quum fuero mersus. Culpa enim

et de suo peccato (ut reor) pcenituit. Si ve- ulta, pcena finitur. Scio enim quod pro-

ro dicatur peccasse mortaliter, fugiendo et pter me tempesfas hazc grandis est super

non obediendo, amisit filialem timorem, vos, id est, idcirco condoleo vobis, et opto

quem pcenitendo recuperavit. Qui fecit vos erui, me pereunte.

mare et aridam : de quo in Apocalypsi le- Et remigaverunt viri, ut reverterentur 13

Apoc. xiv, gitur : Adorate eum qui fecit coelum el D ad aridam. In quo patet, quam invitissi-

terram, mare et fontes aquarum. me ejecerunt Jonam propter reverentiam

10 Et timuerunt viri timore magno : ta- personae, cui cum proprio periculo defere-

men servili. Timuerunt enim majestatem bant. Et non valebant reverti ad terram,

Creatoris, cujus omnipotentiam visibiliter quia mare ibat, id est, impetuose fereba-

Fe6r.x,3i. sentiebant; et viderant quam horrendum tur, et intumescebat super eos, quasi non

esset manum illius incidere. Et dixerunt potens ultionem injuriae sui Creatoris dif-

ad eum : Qvid hoc fecisti ? Quod intelligi ferre. Et quo viri illi plus tardabant sub-

potest dupliciter : Primo increpatorie, tan- mergere Jonam, eo altius irruit super eos

quam dicant : Cur tanto Deo non paruisti? fluctuum impetus. Dicunt quoque Hebrae-

et cur Creatoris manum putasti effugere? orum doctores nonnulli, quod aliae naves

Secundo interrogative, ut sit sensus : Quod vicinae sine tempestatis concussione pro-

454

ENARRATIO IN CAP. 1 JON^.

ART. II

cedebant, sed huic navi ex omni latere im-
minebat tempestas, ita quod nec reverti

14 valebant. Et clamaverunt ad Dominum :
jam enim ex effectu noverant causam, vi-
delicet quod esset unus omnium Domi-
nator summus atque omnipotens, cujus
tantam experiebantur in mari virtutem ;
et dixerunt: Quwsumus, Dominc, ne perea-
mus in anima viri istius, id est, ne ob in-
terfectionem cultoris tui puniamur a te, et
ne cles super nos sanguinem innoccntcm,
id est, nobis non imputetur mors Propheta^
sancti innoxii. Non quod fuerit penitus in-
nocens, imo hanc meruit pcenam ; sed ali-
unde erat vir sanctus et innocens, et co-
gnoverunt eum esse meliorem eis : ideo
metuebant manus peccatrices in vatem ex-
tendere. Quia tu, Domine, sicut voluisti,
fecisti.

15 Et tulerunt Jonam, id est, spontaneum
cum reverentia et timore portabant, non
renitentem rapuerunt, et miserunt in ma-
re; et stetit, id est, cessavit et conquie-

vii, IG.

4 vit, mare a fervore suo, id est impetuosa
commotione simili ira? atque furori. Et 16
timuerunt viri timorc magno Dominum.
Naturale est enim, ut insolitis ac mirabi-
libus rebus visis, homo formidet. Unde in
Evangelio frequenter habetur, quod turbae Matth.w,
visis miraculis Christi, timuerunt. Viri au- !i1Jfarc1',J'

40 ; v, 15 ;

tem praedicti multa mirabilia sub una hora Luc. %, 26;
viderunt, videlicet supernaturalis tempe-
statis ortum,et ejusdem subitaneam ccssa-
tionem. Et immolaverunt hostias Domino,
vel hostias laudis et spiritum contribula-
1} tum ac precem devotam, vel etiam hostias
corporales de rebus suis quas secum ha-
bebant, et voverunt vota, id est, plura
se oblaturos promiserunt. Imo, secundum
Hieronymum, voverunt se amplius non re-
cessuros a Deo, quem cceperant colere.
Sicque limuerunt eum nunc timore magno
et initiali seu filiali, ita quod pcenitendo
et bonum propositum concipiendo, fece-
runt quod in ipsis est, moxque gratiam
gratum facientem sortiti sunt.

ARTICULUS II

DE MYSTICA EXPLANATIONE EJUSDEM CAPITULI PRIMI.

ONAS in multis tenet figuram Christi,
sicut in sequenti patebit capitulo. Unde
quee litteraliter de Jona inducta sunt, de
Christo allegorice exponuntur. Jonas autem
interpretatur columba, seu dolens. Et per
utrumque intelligitur Christus ab omni
felle amaritudinis alienus, purus, et sim-
Mattkw, plex : super quem Spiritus Sanctus in spe-
cie columbse descendit. Ipse quoque est
Ps. Lxvm, de quo cantatur in Psalmo : Ego sum pau-
, ner et dolens. Et in Isaia dicitur : Vere

ls. liii, 4. r

ibid.5. dolores nostros ipse portavit; et, Vulnera-

tus est propter iniquitates nostras.

1 Itaque, Factum est verbum, id est prae-

ceptum, Domini Dei Patris, ad Jonam, id

est Christum, secundum quod homo est.

C Propter quod ait in Joannis evangelio : Sic- j0ann.
ut mandatum dedit mihi Pater, sic facio. 31,
Filium Amathi, id est Patris aeterni, qui
est veritas prima. Amathi nempe veritas
interpretatur. Surge a quiete contempla- 2
tionis, vel, a Nazareth urbe permodica, et
vadc in Niniven civitatem grandcm, id
est ad mundum seu populum universum.
Ninive autem interpretatur speciosa : qua
mundus designatur, quo oculis carnis nil
pulchrius intuemur. Unde in Graeco ab
ornatu seu pulchritudine nomen accepit,

D quoniam Graece dicitur xd<7|/.os, id est de-
corus sive ornatus. Hinc etiam Plato dis-
seruit, quod mundus iste sensibilis, dicitur
mundus, id est purus, quoniam a mundo

ENARRATIO 1N CAI>. I JONJE. — ART. II 455

mundissimo, qui est in mente divina, vi- A alibi scriptum est : Currus Dei decem mil- p>- uwn,

delicet a mundo ideali atque archetypo, libus multiplex. In die vero Parasceves

flttxit. Et prwdica in ea, quia ascendit contrita est navis ista, quantum ad hoc

malitia ejus. IIoc Christus praedicavit, di- quod humanam vitam amisit, et a planta

Zttc.xm,5. cendo : Nisi poenitentiam egeritis, omnes usque ad verticem non erat sanitas in ea. /*. i, 6.

Matth. similiter peribitis; et, Vae mundo a scan- Quumque comprehensus esset Christus a

Toann. vu ^a''s- Propter quod ait in Joanne : Me odit Judaeis, nautcB, id est Apostoli navem Ec- 5

7. mundus, quia ego testimonium perhibeo clesiae postea gubernantes, timuerunt, fu- Matth.

de illo, quia opera ejus mala sunt. Hoc et gientes a Chnsto, et clamaverunt ad Deum,

/s.xi,4. Isaias praedixit : Percutiet, inquiens, ter- eo quod dulcissimum atque carissimum

ram virga oris sui. — Denique in hoc quod amiserunt magistrum.

3 Jonas fugit a facie Domini, non tenet pro- Et Jonas descendit ad interiora navis,
prie typum Christi. B et dormiebat sopore gravi. Sic et Christus

Et descendit in Joppen.Ver Joppen,quae dormivit in navi super cervical, secundum Marc. iv,

Cant. iv, 7. iiiterpretatur decora, virgo Maria tota pul- Marcum. Et acccssit ad cum gubcrnator. 38' g

chra et penitus immaculata exprimitur, Petrus enim, princeps Apostolorum, et

cujus dulcissimum virginalemque uterum condiscipuli tunc suscitaverunt Jesum. Ve- ibidem.

ingressus est Filius Dei; et invenit navem, rumtamen per soporem Jonae, aptius in-

id est, carnem humanam sumpsit ex ea, telligitur torpor et negligentia peccatoris :

euntem in Tharsis, id est in mare saeculi qui quum in medio laqueorum ambulet,

hujiis. Procedens namque de Virginis ute- et infinitis valletur periculis, vana securi-

ro, processit ad persecutiones mundi is- tate resolvitur, nec cum timore et tremo- Phmpp.u,

tius. Et dedit naulum ejus, id est, corpori re propriam operatur salutem. Unde in "

assumpto largitus est praemium pro mini- Ecclesiaste habetur : Sunt impii qui ita Eccie.vw,

sterio quo ministravit Verbo aeterno,cujus C securi sunt, quasi justorum facta habeant. "

erat instrumentumanimatum, conjunctum, Tales ergo accedat gubernator, id est prae-

immediatum et proprium. Et descendit in latus vel pius hortator atque director (uni- Eccii.w»,

eam : divinitas quippe latebat et habitavit cuique enim mandavit Deus de proximo '

in carne assumpta; ut iret in Tharsis, id suo), et dicat : Quid tu sopore deprimeris?

Baruchm, est, visibiliter conversaretur cum homini- Surge, invoca Deum tuum. Ambrosius :

bus et praedicaret in mundo. Tempus enim est nos a somno surge- Rom. xm,

4 Dominus autem misit ventum magnum re, quoniam non dormientibus, pigritanti-
in mare, id est, multas persecutiones per- bus, acediosis, sed vigilantibus et laboran-
misit excitari in Christum ; et facta est tibus, provenit regnum ccelorum. Ideo ait
tempestas magna in mari, id est in Judaea Salvator : Vigilate itaque, omni tempore z.«c.xxi,36.
vitiorum fluctibus plena et amarissima, orantes, ut digni habeamini fugere omnia
quando videlicet Scribae ac Pharisaei cum D quae ventura sunt, et stare ante Filium

aliis multis persecuti sunt Christum. Unde hominis; et alibi, Vigilate itaque, quia Matth.wv,

Maith.\w, in Evangelio legitur, quod Christo ingre- nescitis diem neque horam. Hinc in Pro- 13'

diente Jerusalem, commota est universa verbiis Salomonis dicitur : Usquequo, pi-i»ro».vi,9.

civitas, dicens : Quis est hic? Et navis ger, dormies ? Usquequo dormitabis? Si

periclitabatur conteri, secundum exterio- forte recogitet Deus de nobis, ut non per-

rem apparentiam, quando Judaei voluerunt eamus. Ita in omni tribulatione etangustia

£uc.iv,29, Jesum prsecipitare et lapidare. Per navem facere nos oportet, confugiendo ad Deum,

g°a""^"'' autem,ut dictum est,intelligitur caro Chri- et alios admonendo ut invocent Deum :

sti,quae erat quasi vehiculum deitatis, prae- quia quum ignoramus quid facere debea- upar.w,

sertim quum nobis quoque dicat Aposto- mus,hoc solum habemus residui, ut oculos '"'

icor.vi.so. lus : Portate Deum in corpore vestro. Et nostros et corda levemus ad Creatorem.

38.

45G ENARRATIO IN CAP. II JON.E. — ART. III

12 Dixit Jonas : Tollite me, et mittite in A nobis occiso, mitigata est rabies daemo-

mare.Sic Christus videns totum genus hu- num in nos : non quod illi minus crude-

manum periclitari, et pro magna parte les effecti sint, sed quia eorum potestas

damnari, voluit in hunc mundum descen- arctata est.

dere, hominesque moriendo salvare a tem- Et timuerunt viri timore magno. Sic et 16

pestate daemonis et peccati : praesertim, nos videntes indesinenter magnalia Dei,

quoniam Pater zelans pro Filio, damnavit rapidum motum ccelorum, cursus stella-

angelicos spiritus protoplastosque homi- rum,etc.,qua? in universo geruntur a Deo,

nes, eo quod similitudinem Dei, quse Filio quse utique incomparabiliter majora sunt

appropriatur vel propria est, inordinate quam quae viri praedicti viderunt circa

appelierunt. Hinc Filius zelans pro Patre, Jonam, debemus Deum filialiter revereri,

ut ejus honorem in hominibus recupera- multumque timere, et cordialiter concuti
ret, dignatus est in mare saeculi destinari B ex consideratione majestatis omnipotentise

Ps.i.xxxvn, et opprimi, prout fatetur in Psalmo : Su- Dei, hostias quoque obedientise, laudis ac

8- per me confirmatus est furor tuus, et om- precum Deo offerre, et vota vovere, juxta

nes fluctus tuos induxisti super me. Et illud : Yovete et reddite Domino Deo ve- Ps. lxxv,

cessabit mare a vobis. Christo enim pro stro. Hoc enim est actus latriae.

ARTICULUS III

EXPOSITIO LITTERALIS CAPITULI SECUNDI : ET PR.EPARAVIT DOMINUS PISCEM GRANDEM, ETC.

CONSEQUENTER describuntur mirabiiia C duum sepulturse Christi, quod per synec-

Dei circa Jonam peracta. Et pr&para- dochen sumitur.
vit, id est, ad deglutiendum Jonam ad- Et oravit Jonas ad Dominum Deum 2

duxit, Dominus piscem grandem, id est suum de ventre piscis, et dixit : Clamavi, 3

cetum. Sic enim Christus allegat in Evan- vel solo cordis affectu verbisque mentali-

Matth.xu, gelio : Sicut fuit Jonas in ventre ceti, etc. bus, vel clamore vocali, quia in ventre

Sic quoque transtulerunt Septuaginta. Ut piscis potuit vox formari, de tribulatione

deglutiret Jonam.Voterat utique Deus con- mea, id est, in tribulatione exsistens, et ab

servare vitam Jona? extra ventrem ceti in ea eripi cupiens, ad Dominum, qui ait :

pelago; sed ad preefigurandum dominicam Invoca me in die tribulationis ; et exaudi- ps.Xux,[s.

sepulturam, voluit eum esse in medio ce- vit me de ventre inferi, id est, de utero

ti, cujus venter figuravit Christi sepul- piscis, qui inferus similitudinarie appel-
crum. Prseparavit autem Dominus piscem D latur, propter horrorem et capacitatis lati-

hunc, vel de novo eum producendo, vel tudinem. Erat enim perhorrendum, esse

de alio loco ad navem ducendo : quod for- in medio ceti. Sic et nos in tribulatione

te ministerio angeli factum est, quanquam facere opus est, exemplo dicentis : Ad Do- ps. cxix, i.

et solo nutu Deus hoc potuit. Et erat Jo- minum, quum tribularer, clamavi, et ex-

nas in ventre piscis, vivus atque incolu- audivit me. Hinc in Deuteronomio habe-

z)an.ni,49, mis potestate divina, sicut tres pueri in tur : Quum qusesieris Dominum Deum Deut.w,z9.

50- medio aestuantis incendii, tribus diebus ei tuum, invenies eum ; si tamen toto corde

tribus noctibus, propter mysterium seu qusesieris eum, et tota tribulatione animae

,. n ¥» i_ ■ • •• Baruch u,

mysticam rationem,ad preefigurandum tri- tuee. Lt Baruch ait : Anima quae tristis est ig.

ENARRATIO IN CAP. II JON.E. — ART. III

457

super magnitudine mali, et incedit curva
et infirma, et oculi deficientes, et anima
esuriens dat gloriam et justitiam tibi Do-
mino. Clamavi, et exaudisti vocem meam.
Clamavit enim Jonas, secundum Hierony-
mum, saltem interno clamore, quando vi-
dit super se venire atque hiare immanem
belluam. Et tunc Dominus misericors fuit
ei, ita quod non lsedebatur ab ea. Gogno-
vit quoque in spiritu se liberandum, et
egressurum de ventre ceti, ut aliqui dicunt.

4 Et projecisti me in profundum in corde
maris, id est in cetum, qui quum sit ma-
ximae quantitatis inter pisces, descendit
ad profundiora pelagi loca, ut posset na-
tare. Hoc loco dicit Hieronymus, quod in-
fernus esse perhibetur in medio terrse. Et
flumen circumdedit me,id est fluens aqua
abyssi, antequam glutiretur ; et etiam in
ventre ceti fuit aqua Jonam circumdans
pro aliqua corporis sui parte. Omnes gur-
gites tui et fluctus tui a te creati et mihi
inflicti, super me transierunt. Operuerunt
enim piscem, et ex consequenti eum qui

5 fuit in medio piscis.^ ego dixi : Abjectus
sum a conspectu oculorum tuorum, id est
ab intuitu miserationis pietatisque tuse.
Hoc dixit dolentis affectu : et quantum ad
hoc, verum fuit quod Deus rigorose ccepit
inobedientiam ejus punire per tempesta-
tem, projectionem, et deglutitionem. Ve-
rumtamen rursus videbo templum san-
ctum tuum : quia (ut tactum est) spiritu
prophetali praevidit se exiturum de pisce,
et templum Dei in Jerusalem conspectu-

.Ps.lxiv,5, rum, de quo fertur in Psalmo : Sanctum
est templum tuum, mirabile in aequitate.

6 Circumdederunt me aqua? usque ad ani-
mam meam, id est, usque ad vitse pericu-
lum, nisi divinitus prseservatus fuissem.
Substantiam vero animse incorporalem ac
simplicem aquae non possunt contingere
vel intrare. Abyssus vallavit me, pelagus
operuit caput meum, operiendo piscem in
quo eram conclusus, et antequam glutirer.

7 Ad extrema montium, id est ad profunda
loca abyssi, ubi montium fundamenta, ra-
dices seu pedes terminantur (quod accipi

A potest de magnis montibus in littore vel
in mari locatis), descendi; terraz vectes, id
est bassiora loca terrae super quam currit
abyssus, quibus quasi vectibus et colum-
nis globus terrse dicitur sustentari, vel,
profunda terrarum tanquam vectes et se-
rae, concluserunt me in aiternum, secun-
dum hominum sestimationem, vel quia
humana virtute nunquam egredi potui :
quamvis nullum corpus humanum sit seter-
naliter permansurum in pelago, sed in die
novissimo suscitandum, quando mare da-

B bit mortuos suos, secundum Joannem in Apoc.**,

1 3

Apocalypsi. Et sublevabis, ld est eripies,
de corruptione, id est morte et digestione
seu manducatione a bellua ista, vitam me-
am, ne manducer a ceto, Domine Deus
meus : qui licet sis omnium Deus, tamen
specialiter es Deus meus, circa quem tam
pie ac mirabiliter operaris.

Quum angustiaretur in me anima mea, 8
id est, omni humano esset solatio desti-
tuta, et in horrido tenebrosoque ceti alvo
consisterem, Domini recordatus sum, ejus

G misericordiam implorando, qui ait : Cum Ps.%c,is.
ipso sum i.n tribulatione ; ut veniat acl te,
Domine, oratio mea, id est, tibi accepta
sit, ad templum sanctum tuum, id est ad
te in templo tuo specialiter habitantem.
Dominus enim in templo sancto suo : sive ps. x, 5.
per templum intelligatur quod erat in Je-
rusalem, sive templum triumphantis Ec-
clesiee, quod est patria coelestis, vel ccelum
empyreum. Quod autem in Apocalypsi ha-
betur, Templum non vidi in ea, intelli- Apoc.wi,
gitur quantum ad aliquem actum templi, "•

D qui convenit viatoribus, non comprehen-
soribus.

Qui custodiunt vanitates, id est, rebus 9
vanis, mendaciis et peccatis diligenter in-
haerent, et velut carum thesaurum con-
servant, laetantes quum malefecerint, et Prov.u.a.
perseverantes in malis, frustra misericor-
diam suam derelinquunt , id est, gratia et
misericordia Dei se indignos inaniter fa-
ciunt, quia nec in illis aliquid verae bea-
titudinis reperiunt, et veram felicitatem
amittunt. Et in hoc patet magnanimitas

4o8

KNARRATIO 1N CAP. II JONiE.

ART. III

Eccli.

Exposilio
allcgorica.

Hebr. v,

Matth.
xxvi, 39.

Ps. xxr, 2;
Matth.
xxvn, 46.

Joann. xi,
41,42.

Jonae, quod in tanto constitutus horrore, A
contra mundanam prosperitatem invehi-
tur. Ego autem in voce laudis, id est cum
cantico et, divino preeconio, immolabo tibi
hostias spirituales atque legales, et in pri-
mis me ipsuni, tibi de cetero in omnibus
obediendo. Salutare enim sacrificium est,
attendere in mandatis, et discedere ab
omni iniquitate, ut dicitur in Ecclesiasti-
co. Quwcumgue vovi, reddam. Unde pa-
tet, quod Jonas more afflictorum promisit
certas Deo hostias immolare, vel obsequia
exhibere, vel pro graliarum actione, quod B
Deus eum tam clementer custodivit in
mari, vel ut tantum discrimen evaderet,
nec fieret belluae cibus. Pro salute mea
Domino, ut ab eo aeternam merear beati-
tudinem consequi.

Et dixit, id est jussit, Bominus, cui
cuncta creata obediunt, pisci, movendo et
afficiendo appetitum piscis ad id quod
subditur ; et evomuit Jonam in ariclam,
projiciendo eum super littus maris. Et mi-
raculosum videtur fuisse, quod tantus pi-
scis potuit terrae eatenus propinquare,quia C
in modica aqua natare non valet. Potest
tamen cum impetu venire ad littus, de-
ferendo ante se aquam, sicut dum capi-
tur; sed si tunc aliquid extra se projicit,
hoc cadit in aquam.

PrjETEREa, juxta allegoricum intelle-
ctum, quemadmodum Jona3 triduana in
pisce habitatio, fuit sepulturae dominicae
typus, sic ejus oratio fuit figura orationis
Domini Salvatoris, qui secundum Aposto-
lum, cum clamore valido et lacrimis sup- D
plicationes fudit ad Deum. Clamavi de
tribulatione mea ad Dominum.Sxc et Chri-
stus passione instante precatus est : Pater,
si fieri potest, transeat a me calix iste. Et
in cruce extentus : Deus, Deus meus, re-
spice in me. Et exaudivit me de ventre
inferi, id est, de limbo animam meam
eduxit, et corpori reunivit ; vel, De ventre
inferi, id est de monumento. Clamavi, et
exaudisli vocem meam : juxta quod ail in
Joanne : Pater, gratias ago tibi, quoniam

audisti me ; ego autem sciebam quoniam
semper me audis. Quidquid enim Christus
oravit ratione deliberata et voluntate ra-
tionali simpliciter dicta, obtinuit.

Projecisti me in profundum in cordc
maris. Hoc est quod ait in Psalmo : Infi-
xus sum in limo profundi ; et, Veni in
altitudinem maris. Istud ergo profundum,
est, vel caro mortalis assumpta, vel infe-
riores partes terrae, in quas (Paulo teste)
descendit Salvator. Porro cor maris est Ju-
daea, in medio terrae habitabilis sita,quem-
admodum cor est in medio animalis. lbi
enim operatus est nostram salutem. Cir-
cumdedit me /iumen tentationum, persc-
cutionum et passionum. Tota enim con-
versatio Christi in saeculo isto, quasi in
abundantia tribulationum fuit, prsesertim
quum toties compassus fuerit mundo, et
in paupertate praecipua vixit. Omnes gur-
gites tui et fluctus lui super me transie-
runt, id est, praedictis adversitatibus sum
afflictus, opertus, probatus : quemadmo-
dum dicit Apostolus, Non habemus ponti-
ficcm qui non possit compati, sed proba-
tum per omnia. Hinc Christus fatetur in
Psalmo : Tempestas demersit me ; et, Re-
pleta est malis anima mea ; ibidemque,
Super me confirmatus est furor tuus, et
omnes fluctus tuos induxisti super me.
Hoc quoque aliquo modo dicere possunt
in magnis et multis afflictionibus consti-
tuti, et cum Apostolo dicere possunt : Su-
pra modum gravati sumus, supra virtu-
tem. De talibus demum aquis et fluctibus
scriptum est in Threnis : Inundaverunt
aquae super caput meum.

Et ego dixi in cruce : Abjectus sum a
conspectu oculorum tuorum, quum dixi :
Deus meus,Deus meus, utquid dereliquisti
me? Unde in Isaia legitur : Nos putavimus
eum quasi leprosum, et percussum a Deo,
et humiliatum. Non quod absolute relictus
fuit a Deo, sed quoniam inferiori parti
animae subtracta fuit solita consolatio, et
natura assumpta potestati tenebrarum et
manibus impiorum exposita fuit, in tan-
tum quod satiati sunt pcenis ejus. Sicque

/'.s.i.xviu,3.
Ibidem.

Ephes.\\,§.

PS. LXXIII,

12.

Hebr.\\,\$.

Ps.lxviii,3.

Ps. I.XXXVll,

4.
Ibid. 8.

II Cor. i,8.

Thren. m,
54.

Ps. xxi, 2;
Matlh.
xxvil, 46.

Is. i.m, 4.

Jobxw, 11.

ENARRATIO IN CAP. III JONiE. — ART. IV 459

videbatur Christus homo abjectus a Deo. A in lacu inferiori, in tenebrosis et in um-

Matth. Ideo enim dixerunt : Si rex Israel est, vcl, bra mortis. Ideo subditur, in ceternum.Et

*luc. Alxm\ Si hic est Christus Dei olectus, descendat sublevabis de corruptione vitam rneam :

35. nunc de cruce ; confidit in Deo, liberet quoniam non dedisti Sanctum tuum vide- Act.n,r,\

eum nune, si vult. Verumtamen rursus re corruptionem, et ad immortalem vitam

videbo templum sanctum tuum, id est suscitasti me tertio die.

Apostolos et Ecclesiam militantem ac tri- Quum angustiaretur in me anima mea, 8

joann.xv., umphantem. Ilinc apud Joannem ait : Ile- dum dixi, Tristis est anima mea usque ad Matth.

n- rum autem videbo vos, et gaudebit cor mortem : quando et facto me in agonia, s^.3^u

Ps. xxxiv, vestrum. Unde cantatur in Psalmo : Con- factus est sudor meus sicut guttse sangui- 43,4*.

p' xx. 23 fiteDor tibi in Ecclesia magna ; et, In me- nis decurrentis in terram ; Domini recor-

dio Ecclesia? laudabo te. datus sum, prolixius orando (quae oratio

6 Circumdederunt me aquce tribulationum B non est descripta), et dicendo : Pater, si Matth.
usque ad animam, id est usque ad cor- possibile est, aufer a me calicem istum ; *r™' XXI^
poralis vita3 exstinctionem : juxta illud in verumtamen non mea voluntas, sed tua 42-

Ps.lxvim,2. Psalmo, Salvum me fac, Deus, quoniam fiat. Ego autem in voce laudis immolabo 10

intraverunt aqua3 usque ad animam me- tibi sacrificium laudis,secundum quod ho-

7 am. Ad extrema montium descendi se- mo sum. Obtulit etiam Christus Patri vel
cundum animam in puncto mortis, id est Trinitati preedam quam de inferis rapuit,
ad inferiora terree loca; terrce vectes con- dum eam in ascensione Patri praesentavil
cluserunt me,ita. quod infra portas inferni in patria. Denique, quando in passione
fui detentus spontanee, non arctatus, nec immolavit se ipsum, nunquam anima ejus,

Ps. cvi, 16. captus, aut proprie clausus ; imo portas quoad partem suam superiorem, cessavit

aereas contrivi, et vectes ferreos confregi. a laude divina. Qucecumque vovi,reddam.
Judsei vero putabant eum una cum impiis C Sic et nos agere par est. Displicet enim Eccie.\,s.

in seternum damnatum, secundum quod Deo stulta et infidelis promissio, ut Salo-

/»s. lxxxvii, Christus fatetur in Psalmo : Posuerunt me mon ait.

ARTICULUS IV

DECLARATIO CAPITULI TERTH \ ET FACTUM EST VERBUM DOMINI AD JONAM SECUNDO.

1 T71 T factum est verbum Domini ad Jo- D sit, quam exprobratio, secundum Hiero-

^ J_J nam secundo , dicens : Surge , vade in nymum. Et surrexit Jonas eruditus fla- 3

Niniven civitatem magnam, et prcedica gellis. Vexatio enim dat intellectum. Unde /«.xxvm,

in ea prwdicationem quam ego loquor ad in Jeremia habetur : Castigasti me, Domi- ^j

te, videlicet quod post quadraginta dies ne, et eruditus sum. Et abiit in Niniven is.

mox subvertetur. Post liberationem Jo- juxta verbum Domini.
na3 a mari et ceto, non dicitur ei, Cur Et Ninive erat civitas magna itinere

non fecisti quod imperavi ? sed sufficit ei dierum trium, quantum ad ambitum mu-

naufragii et devorationis sola correptio. rorum, secundum Hieronymum : ita quod

Superfluum namque est, delinquenti ser- tanta fuit amplitudo civitalis, quod infra

vo post plagas imputare quod fecit, quum tres dies vix potuit circumiri, secundum

hujusccmodi correptio non tam emendatio Glossam. Sed contra hoc quidam opponit.

460

ENARRATIO IN CAP. III JON^.

ART. IV

quia secundum sacram Scripturam et hi- A ginta dies erunt seu defluent, et Ninive

storiographos, Babylon excessit omnes alias
civitates in magnitudine. Unde secundum
Aristotelem, potius videbatur regio muris
clausa, quam civitas. Et tamen circuitus
murorum ejus non erat nisi viginti qua-
tuor leucarum, quae non continent tres
dietas complete. Objectio ista videtur mihi
in multis deficere. Primo enim non ap-
paret, ubi sacra Scriptura affirmet Baby-
lonem omnibus civitatibus mundi fuisse
majorem. Secundo, quia secundum Hiero-

subvertetur, id est, ab inimicis suis, seu
plaga subita, aut simili modo destruetur,
tam in aedificiis quam in civibus. Ista fuit
prophetia comminationis, per quam ali-
quid praenuntiatur futurum, non ut est in
notitia mentis divinse, sed secundum dis-
positionem et ordinem secundarum cau-
sarum, quae possunt impediri atque muta-
ri. Peccata autem Ninivitarum exigebant
urbem et habitatores subverti : et sic Jo-
nas praedixit futurum. Et tamen, ut aliqui

nymum, Babylon aedificata fuit in quadran- B adstruunt, nec ipse Jonas scivit prophe-
gulo, et quaelibet pars muri illius quadran- tiam suam ad comminationem magis quam
gularis habuit octo leucas,sicque circuitus ad praedestinationem pertinere, quia hoc

Babylonis fuit triginta duarum leucarum.
Tertio, quia (ut dicitur) decem leucse ha-
bent dietam. Quarto, quia secundum hoc
etiam Babylon non ostenditur fuisse mi-
nor quam Ninive, sed Ninive probatur ha-
buisse in gyro circa triginta leucas. Iste

sibi revelatum non fuit. Denique Glossa
dicit hoc loco : Non est prophetia ista de-
scendens de preescientia Dei, ubi omnia
sicut sunt, ita permanent ; sed est commi-
natio ad correctionem, proponens justam
ultionem, secundum praesentia Ninivita-

autem sic argucns, dicit quod tres dietae rum peccata. Et crediderunt viri Ninivi-

itineris Ninive, sint sumendae procedendo tce in Domino, pristinos deos abjiciendo,

per vicos civitatis ubique : sic enim (ut nec amplius in idolis confidendo. Et prce-
dicit) habebat Jonas procedere denuntian- C dicaverunt jejunium, id est, aliis, scilicet

do civibus destructionem urbis. Sed non pueris, puellis, uxoribus, et familiis prae-
videtur consuetudo, describere magnitudi- ceperunt penitus abstinere, et vestiti sunt

nem loci vel urbis per talem processum. saccis a majore usque ad minorem inclu-

Et ccepit Jonas introire civitatem itine-
re diei unius : id est, primo die processit
in urbem, conficiendo seu perambulando
spatium unius dietae. Vel sensus est, quod
primo ingressu sic festinavit, quod statim
unam confecit dietam pergendo per ur-
bem. Hieronymus autem videtur haec ver-
ba sic intelligere, quod Jonas divinae jus-

sive. Saccus enim et jejunium sunt arma

pcenitentium : ut qui victu et vestibus,

luxu et ambitione Deum offenderant, abs-

tinentia et humiliatione eumdem placa-

rent. Contraria enim curantur contrariis ;

et per quae quis peccat, per haec et pu- Sap.xt.n.

nitur.

Et pervenit verbum Jonae ad rer/em 6

sionis et superioris naufragii memor,viam D Ninive, ab his qui audierunt a Jona. Talia

trium dierum unius diei festinatione com- enim solent prsesidenti in primis annun-

plevit; alii vero,quod in tertia parte urbis tiari, ad quem specialiter pertinet cura

tantummodo praedicavit, et ad reliquos boni communis. Et surrexit de solio suo,

confestim praedicationis ejus rumor per- et abjecit vestimentum suum, id est regii

venit. Verumtamen intuendo seriem tex- decoris ornamentaseu regalia insignia(un-

tus, videtur sic intelligendum, quod Jonas de Septuaginta interpretum translatio ha-

unam dietam confecit, antequam praedica- bet, Abjecit stolam suam), a se ; et indu-

vit. Et sic forte circa medium civitatis, vel tus est sacco, et sedit in cinere : ut qui

in principaliori ejus parte deveniens prae- per superbiam meruit iram, per eximiam

dicavit, sicut subjungitur. humilitatem mereretur et veniam. Simile

Et clamavit, et dixit : Adhuc quadra- aliquid legitur de Achab rege Israel,quum 27

lUBeg.xxi,

ENARRATIO IN CAP. III JONJ3.

ART. IV

461

audisset comminationem Eliae. Et clama-
vit, et dixit, id est, per praconcm unum,
vel ut amplius puto, per plures annuntiari
fecit celeriter : quoniam fervens affectio
nescit tardantia opera ; in Ninive ex ore
regis et principum ejus, dicens, ut scili-
cet nuntii dicerent verba sequentia ex
parte regis et principum :

Homines, et jumenta, et boves, et pecora
non gustent quidquam, nec pascantur ad
certum tempus, et quantum possibilitas
naturae permittit, et aquam non bibant.
Per aquam et panem, Scriptura significat
quemlibet cibum et potum : alioqui parva
afflictio esset hominum, in civitate tam
opulenta non bibere aquam.Inter jumenta
et pecora hsec potest esse distinctio, quod
jumenla proprie nuncupantur, quae homi-
nibus obsequuntur in exercitiis necessari-
is:dicuntur enim jumenta,quasi juvamen-
ta. Pecora vero sunt alige bestiae. Jumentum
quoque est genus ad bovem. Unde posito
genere, descendunt ad speciem, dum di-
cunt, Jumenta et boves. Quamvis autem
jumenta nullum peccatum habuerint, et
infantes nullum actuale commiserint, ju-
bentur tamen affligi, in quantum sunt ali-
quid eorum qui peccarunt, scilicet posses-
sio seu posteritas. Sicque eorum afflictio
in dominos et parentes redundat, et pro-
vocat misericordiam Dei considerantis fer-
vidam pcenitentium contritionem, cujus
signum fuit bestiarum atque infantium af-
flictio.

Et operiantur saccis homines etjumen-
ta, et clament ad Dominum in fortitudi-
ne, id est efficaciter seu magno affectu, et
cum necessitate ingenti.Homines autem ra-
tionabiliter intellectualiterque clamabant,
sua crimina profitendo, et misericordiam
implorando. Jumenta vero clamasse scri-
buntur, in quantum ex fame emittebant
mugitus : qui erant clamores ad Domi-
num, in quantum homines ordinabant fa-
mem et mugitum jumentorum ad mitigan-
dum judicem Deum. Rursus irrationabilia
dicuntur clamare ad Deum, in quantum
ex divina providentia sortiuntur affectum

A ad necessaria victus. Unde in Job induci-
tur : Quis praparat corvo escam, quando /ooxxxvm,
pulli ejus clamant ad Deum, vagientes, eo
quod non habeant cibos ? Et convertatur
vir, id est unusquisque virorum Ninive,
a via sua mala, id est a vitiosa affectione
et impia cogitatione, et ab iniquitate qua?
est in manibus eorum, id est a malis ope-
ribus qua; sunt in viribus operativis, seu
membris per quse exercentur, prsesertim
in manibus virorum Ninivitarum.

Quis scit si convertatur a rigore justi- 9

B tiae ad effectum clementiae, licet in sua
nunquam mutetur natura, et ignoscat no-
bis Deus, et revertatur a furore irai suaz,
id est, ab horrenda sua comminatione et
parata nobis ultione desistat, et non per-
ibimus, id est, non subvertemur eo con-
verso atque placato ? Denique dubitative
loquuntur, dicendo, Quis scit ? quoniam
certi non erant an eorum opera poeniten-
tialia essent Deo accepta. Imo nemo scit Eccie.n,\.
an sit dignus amore : idcirco certus non
est an pcenitentia sua sit placans Deum,

C quamvis certum sit quod ex caritate pce-
nitentibus Deus ignoscat. Unde et spes
certitudinem habet ex parte misericordiae
Dei, cui innititur; non autem ex parte spe-
rantium, quum certi non sint an eorum
opera sint meritoria.

Et vidit Deus oculo pietatis et approba- 10
tionis, opera eorum pcenitentialia non fi-
cta, quia conversi sunt de via sua mala,
qua itur ad infernum; et misertus est Deus
super malitia, id est afflictione seu pce-
na, quam locutus fuerat ut faceret eis, id

D est, pcenam comminatam misericorditer
relaxavit, et non fecit. Nec tamen menti-
tus est, quoniam prophetia comminationis
intelligenda fuit conditionaliter, scilicet,
nisi pceniterent. Et in hoc Deus monstra-
vit verum esse quod ait apud Jeremiam :
Repente loquar adversus gentem et re- jer. xvm,
gnum, ut eradicem et destruam illud ; si 7' 8-
pcenitentiam egerit gens illa, agam et ego
poenitentiam super malo quod cogitavi ut
facerem ei. Hoc nempe de prophetia com-
minationis et malo pcenae, de quibus lo-

462

ENARRATIO TN CAP. III JONiE.

ART. IV

Amos iii, 6

Mare.wi,

15.

Exod.
xxxiv, 28 ;
\\\ Reg .tlvl,

%;Matth.w,
2.

quitur Jonas, intelligendum censetur. De
tali autem malo seu malitia, dictum est in
Amos : Si erit malum in civitate, quod
Dominus non fecit ?

Allegorice, per hoc quod factum est ver-
bum Domini ad Jonam secundo, quando
de ventre ceti eductus est, datur intelligi
quod ad Christum, postquam de sepulcro
surrexit, factum est verbum Dei Patris, ut
pergat ad Niniven civitatem magnam, id
est, ad gentilitatem convertendam mittat
discipulos, qui nomen Christi portave-
runt ad gentes. Hoc autem fecit Christus,
dicendo Apostolis : Euntes in mundum
universum, praedicate Evangelium omni
creaturae.Quumque gentiles audissent prae-
dicationem Apostolorum, aeternam con-
demnationem minantium, crediderunt in
Christum, et pcenitentiam fecerunt condi-
guam. Pervenit quoque prsedicatio verbi
coelestis ad regem Ninive, id est ad prin-
cipes, sapientes, divites et nobiles hujus
mundi, quorum aliqui omni ornatu mun-
dano,vano, superbo abjecto,conversi sunt,
et subditos ad fidem ac poenitentiam pro-
vocaverunt, in tantum ut homines, id est
doctiores, et jumenta, id est stolidi et ob-
tusi boves, per quos intelliguntur preedi-
catores, pecora quoque, id est simplicia-
ni, concorditer poeniterent. Dicit hoc loco
Hieronymus,quod homines eloquentes dif-
ficillime convertuntur ad fidei humilita-
tem, et difficilius quam potentes, divites
et nobiles.Qtiidam tamen illorum conversi
sunt, ut Cyprianus martyr, qui antea idola
coluit, atque Carthagine rhetoricam legit.

Dantur praeterea Ninivitis quadraginta
dics ad pcenitendum : primo, ut vulnera
animse inveterata, inolita, radicata et usita-
tissima, longo poenitentise tempore corri-
gerentur; secundo, quoniam quadragena-
rius numerus est poenitentia3 competens.
Unde Moyses et Elias quadraginta leguntur
jejunasse diebus : similiter Christus pro
nobis dolens, seque affligens et exemplum
proponens. Insuper, Ninive spiritualiter

A dicitur subversa, quando habitatores ejus
vita et moribus tam mirabiliter sunt mu-
tati, et quodanimodo esse desierunt, juxta
illud : Verte impios, et non erunt. Hoc ta- Prov.xnj.
men improprie nominatur subversio, quo-
niam fuit salutaris conversio. Verumtamen
postmodum redierunt ad vomitum pristi- ibid.wvi,

. naque peccata, etiam satis cito. Unde To- "'
bias dixit : Video quod propter iniquitatem Tob. »T,
suam subvertenda sit Ninive. Fuit autem 13-
destructa tempore Josiae regis a rege Me-
dorum, ut refert Hieronymus.

B Quseritur, quomodo Ninivitse in vitiis
maxime habituati, tam cito crediderunt et
poenituerunt, quum nullum viderint mi-
raculum in Jona propheta. Ad quod re-
sponderi potest, quod Deus gratiam hanc
clementissime infudit indignis, eos pie
praeveniens, ad praefigurandum magnitu-
dinem pietatis et gratiae dandae Ecclesise
ex gentibus congregatse, quae per Aposto-
lorum prsedicationem conversae sunt. Con-
versio enim Ninivitarum, fuit figura con-
versionis totius gentilitatis, Judaeis in sua

C perfidia obstinatis. Jonas autem primo pree- iviteg.xiv,
dicavit (ut dictum est) Israelitis, a quibus 25,
auditus non fuit; postea gentibus, a qui-
bus susceptus est. Sic Christus primo prae-
dicavit Judaeis, qui eum non receperunt ;
postea gentibus per Apostolos, qua? ad
ipsum conversae sunt. — Verumtamen ha-
beo circa haec quamdam imaginationem,
quam scribo non affirmando, sed quia sic
fieri potuit. Opinor ergo quod forte aliqui
virorum qui cum Jona in navi fuerunt,
ejusque in mare projectionem viderunt, et

D prorsus putaverunt mersum ac mortuum,
venerunt in Niniven. Quumque vidissent
Jonam ibi venire, et praedicantem audi-
rent, vehementissime mirabantur, retule-
runtqueNinivitis universa quae acciderant.
Quibus auditis, territi sunt Ninivitae, agno-
scentes quod vir ille esset vere missus a
Deo omnipotenti, qui tanta mirabilia circa
eum monstravit in pelago. Sicque credi-
derunt et poenituerunt.

ENARRATIO IN CAP. IV JON.E.

ART. V

463

ARTICULUS V

EXPOSITIO CAPITULI QUARTI \ F.T AFFLICTUS EST JONAS AFFLICTIONE MAGNA.

ET affiictus estJonas affiiclione magna,
id est vehementer contristatus. Dicit
autein Hieronymus et eum sequentes, quod
non sit afflictus ob id quod gentium mul-
litudo, videlicet Ninive cum habitatori-
bus suis, salvatur; sed quia videt gentem
suam, videlicet populum Israel, perire, et
se prse ceteris Prophetis electum, qui per
salutem aliorum, proprii populi nuntiaret
ruinam : ita quod Jonas agnovit pceniten-
tiam Ninivitarum esse indicium indurati-
onis Israelitarum. Alii dicunt, quod idcirco
afflictus sit quoniam vidit civitatem ad-
huc manere post tempus quadraginta di-
erum. Propter quod timuit diffamari, con-
temni, et sic falsus propheta haberi : quod
erat sibi gravissimum. Et istud magis con-
sonat textui secundum superficiem seriem-
que verborum. Jonas enim non excusatur
omniquaque a culpa in isto negotio, ut
patebit et patuit. Unde verbis et flagel-
lis a Deo corripitur. Et iratus est, id est
commotus propter suum, ut sibi apparuit,
infortunium. Verumtamen non puto quod
contra Deum iratus exstiterit, vel de Nini-
vitarum conversione et conversorum con-
servatione doluerit absolute. Hoc enim ni-
mis enorme fuisset. Sed de sua confusione,
et ex quodam, quamvis indiscreto, justitise
zelo contraNinivitas commotus est. Et for-
te optavit ut non obstante eoruin pceni-
tentia, sua impleretur prophetia, quatenus
illi per praesentis vitae flagella et destru-
ctionem purgarentur, atque aeternam bea-
titudinem consequerentur.

Et oravit ad Dominum, et clixit : Obse-
cro, Domine,numquid non hoc est verbum
meum, id est, nonne istud quod nunc ad
oculum apparet, videlicet quod urbs ista
non subvertitur, sed tuam misericordiam

A obtinet, est quod dixi, quum adhuc cssem
in terra mea, scilicet in terra nativitalis
meae seu Israel ? Tunc enim Jonas aestima-
vit, et conjecturaliter dixit coram Domino,
quod timeret verba sua non esse complen-
da. Propter hoc, quia sic putavi et dixi, et
ne falsus viderer propheta, prceoccupavi
ut fugerem in Tharsis : secundum intel- jonxi, 3.
lecttim expositum. Scio enim quia tu
Deus clemens in effectu, et misericors in
natura es, et patiens, id est longanimiter
exspectans ac sustinens, et multce misera-

B tionis, et ignoscens super malitia, id est
culpam dimittens, poenamque relaxans, et
comminationem saepe non implens. Ideo
nolui praedicare te rigorosum, vel vindi-
caturum, sciens proprium tibi esse, mise-
reri et parcere. Nolui quoque praedicare te
misericordem, ne peccatores de tua boni-
tate praesumentes, perseverarent in vitiis.
Hinc praeoccupavi ut fugerem. Et nunc, 3
Domine, tolle, c/uaeso, animam meam, et
pone eam in limbo patrum sanctorum,
quia melior est mihi mors quam vita.

C Maluit ergo mori, quam in tali vivere sta-
tu : in quo Dominus juste et vere redar-
gttit eum. Aliquando tamen viri sancti ex
nimia afflictione vitae praesentis desidera-
verunt mortem, non ex impatientia, sed
quietis amore, nec ipsam mortem quasi
terminum optaverunt,sed quasi ingressum
ad vitam meliorem, in qua Deo vacarent
perfectius. Hinc Moyses ait in Numeris :
Obsecro ut interficias me, ne tantis afficiar Num. «,
malis. Et Paulus : Supra modum, inquit, !?•

1 ^ ' II Cor. 1, 8.

gravati sumus, ita ut tasderet nos vivere.
D Tobias quoque : Praecipe, Domine, in pace Tob. m, 6.
recipi spiritum meum; expedit enim mihi
mori magis quam vivere.

Et dixit Dominus, increpando importu- 4

464

ENARRATIO IN CAP. IV JON^.

ART. V

nitatem Prophetae : Putasne bene, id est
juste, irasceris tu? quasi diceret, Non.

Et egressus est Jonas de civitate. Hoc se-
cundum expositores quosdam, per recapi-
tulationem hic dicitur. Praedictam namque
orationem Jonas fudit, finitis quadraginta
diebus a sua praedicatione,quando conspe-
xit verba sua non adimpleri. Et ante illam
orationem exiit urbem, ut videret quid ei
accideret. Et sedit contra orientem, id est
orientalem plagam, civitatis. Et fecit si-
bimet umbraculum ibi, id est tugurium
parvum, quo operiretur contra solis ar-
dorem, qui ibi multum intensus est. Non
dubium quin Ninivitae in magna reveren-
tia habuerint Jonam, cujus tam cito credi-
derunt sermonibus, et de victualibus ei
copiam ministrabant, si tamen recipere
voluit. Et puto quod oraverunt Prophe-
tam, quatenus pro ipsis intercedere di-
gnaretur. Et sedit subter illud in umbra,
donec videret quid accideret civitati.

Prseterea ad reprehendendum impatien-
tiam Jonae, adduxit Dominus exemplum
sensibile. Et prwparavit, id est, repente
ac miraculose de terra pullulare fecit, Do-
minus Deus hederam, id est virgultum
sive arbusculam quamdam habcntem folia
lata, quae facit densissimam umbram. Ori-
tur autem crebro in partibus Palaestinae,
secundum Hieronymum, praecipue in locis
arenosis; et cito crescit in altum, si tamen
habeat aliquid solidum sibi infixum, vide-
licet stipitem, per quod ascendat, alioqui
per terram reptat sive diffunditur. Domi-
nus autem fecit hederam istam sine admi-
niculo tali statim una nocte in altum con-
surgere : in quo potestatem suam ostendit.
Et ascendit hedera super caput Jonce, ut
esset umbra super caput ejus, et prote-
geret eum contra solis calorem : sicque
duplici fuit umbraculo coopertus. Labora-
verat enim, sustinendo aestum solis, et
irascendo seu ambulando. Et lcetatus est
Jonas super hedera, id est de ejus produ-
ctione et umbra, lcetitia magna : quoniam
fecit sibi suave refrigerium. Et paravit
Ztews, cujus providentia universa disponit,

A vermem, vel de novo producens, vel ad
corrodendum adducens et applicans, as-
censu diluculi in crastinum, et percussit
hederam, id est, radicem ejus corrosit ; et
exaruit hedera, quoniam radix non attra-
xit humorem.

Et quum ortus fuisset sol, id est dilu- 8
culo, prcecepit Deus, cujus ditioni cuncta Estherxm,
subduntur, cujus quoque nutui tam prom- 9-
pte obediunt, quasi ejus intelligerent jus-
sionem, vento calido et urenti, qui auxit
solis aestum, et duplicavit calorem sola-

B rem. Et percussit sol super caput Jona?,
per reflexionem radiorum suorum : ex qua
repercussione calor causatur, quamvis sol
non sit in se ipso formaliter calidus, sed
causaliter tantum ; et azstuabat, id est, prae
calore quodammodo arsit. Et petiit animce
suce, id est, ad sublevamen afflictionum
animae suae oravit Deum, ut morerefur ipse
Jonas, non anima quee immortalis est, et
dixit ad Dominum : Melius est mihi mori
quam vivere. In quo erravit, quantum ad
motivum suum, ut dictum est : quamvis

C viris sanctis aliquo modo melius sit mori
in Christo, quam vivere in carne, quem-
admodum Paulus optavit dissolvi et esse PhmPP.i,
cum Christo. Nec mirum si Jonas jam po- 23'
stulet mori, quando aucta est afflictio ejus
ex arefactione hederse et solis aestuatione,
qui paulo ante quaerebat mortem prae do-
lore, quod verbum suum videbatur cas-
satum.

Et dixit Dominus ad Jonam : Putasne 9
bene irasceris tu super hederam? id est,
estne ira tua rationabilis, qua propter ar-

D busculae subversionem irasceris? Hoc Deus
interrogat, ut Prophetam ex propria re-
sponsione redarguat et informet. Et dixit
Jonas : Bene, id est rationabiliter, irascor
ego usque ad mortem, id est vehementis-
sime. Potest autem contingere, ut homo
ex nimia irae commotione letalem infirmi-
tatem et mortem incurrat:quoniam passio
irae, propter accensionem et ebullitionem
sanguinis circa cor, est corruptiva.

Et dixit Dominus : Tu doles super he- 10
deram, id est de ejus arefactione, in qua

ENARRATIO IN CAP. IV JON.E. — ART. V 4G5

non laborasti, plantando, colendo seu ir- A vectioris aelatis. Et jumenta multa : qui-

rigando, neque fecisti ut cresceret; quar sub bus propter posscssores conversos parcen-

una nocte nata est, et sub una nocte per- diim est, quemadinodiim propter injusln^

iit. Non dicit an eadem nocte utrumque dominos aliquando trucidantur.

sit factum, vel noctibus contiguis, aut cer- Consideranda est autem compendiositas

te magis distantibus. Puto autem quod non Jonae, quam brevis in verbis, quam fru-

sit factum utrumque eadem nocte. Tempo- ctuosus in sensu, quam planus in descri-

re enim nocturno non indiguit Jonas um- ptione propriae culpae : in quo multorum

braculo hederae. Nunc autem praedictum est redarguta loquacitas. — Denique habuit

est, quod facta fuit hedera ut protegeret Jonas alias revelationes propheticas ad re-

11 Jonam contra solis fervorem. Et ego non gnum Israel pertinentes, ut patet quarto ivjteg.m,

parcam, etc. ? Quaerit, et quaerendo insi- Regum libro, et nunc partim commemora- 2:>'

nuat, quod multo amplius indulgendum et B tum est. Illas autem brevitati studens, non

condolendum erat a Greatore civitati Nini- descripsit, sed istam tanquam principa-

ve, quam dolendum de hederee destructi- liorem.

one. Ideo Dominus loquitur : Et ego non Praeterea, mystice per hederam signifi-

parcam Ninive civitati magnae ? id est, catur Synagoga, quae se in altum erexit

rationabilius est ut ego parcam Ninivitis, per apparentem religionem, et sancta sae- Hebr.nA.

quam ut tu de hederae destructione triste- cularia habuit, radicem vero non profun-

ris. In qua civitate sunt plus quam cen- davit in terra. Vermis autem corrodens

tum viginti millia hominum, qui nesci- hanc hederam, fuit exercitus Romanorum,

unt quid sit distinctionis inter dexteram vel Christus, qui ait : Ego autem sum Ps. mi,7.

et sinistram suam. Quod intelligi potest vermis et non homo. Qui propter peccata

de pueris atque infantibus nondum annos Judaeorum dedit eos in manus Romano-

discretionis sortitis, vel de rudibus et in- C rum, juxta quod ait in Isaia : Calcavi eos /». uan, 3.

doctis, qui ante praedicationem Jonae in- in furore meo, et conculcavi eos in ira

ter bona et mala discernere non valebant. mea. Ipse enim est omnium justissimus

Si primo modo accipiatur, datur intelligi judex, qui est super omnia Deus sublimis

quanta fuerit ibi multitudo hominum pro- et benedictus. Amen.

T. 10. 30

ENARRATIO

IN MICH^IAM PROPHETAM

ENARRATIO

IN MICHJ3AM PROPHETAM

ARTICULUS PRIMUS

ELUCIDATIO CAPITULI PRIMI '. VERBUM DOMINI QUOD FACTUM EST AD MICHiEAM.

"ICH.EAS sanctus Dei propheta, cujus A Quod vidit, id est, spiritualiter intelle-

liber mysteriis et pulchritudine sen- xit in repraesentatione visionis imagina-

suum plenus est, sextus est in ordine duo- rise : intelligentia siquidem opus est in Dan. x, i.

decim Prophetarum. Qui libro suo pro- visione ; super Samariam, id est de popu-

logum brevem praemittens, tempus suae lo decem tribuum, quae nomine Samarise

1 vaticinationis ostendit, dicendo : Verbum designantur, quia Samaria fuit in regno

Domini quod factum est ad Michceam Mo- illo metropolis. Posset tamen Samaria ac-

rasthiten, id est, sermo prophetalis a Deo cipi pro ipsa provincia. Et Jerusalem, id

per angelum dictus Micheeae, oriundo de est de pop.ulo duarum tribuum, scilicet

Morasthi viculo parvo, apud urbem Palae- Juda et Benjamin : sub quibus comprehen-

stinae Eleutheropolim sito, in diebus Joa- ditur tribus sacerdotalis atque Levitica,

than, Achaz et Ezechia; regum Juda. Non quae a tempore separationis decem tribu- npar. xi,

ponit nomina regum Israel seu decem tri- B um a domo David, adhaesit regno David, in ,3, i4"

buum sub quibus prophetavit, quia ex- quo fuit templum et cultus divinus. De-

pressis regibus Juda quibus in regnando cem enim tribus fecerunt sibi sacerdotes ni.fteo.xii,

contemporanei erant, faciliter intelligun- de extremis populorum. Per Jerusalem er-

tur. Superius quoque dictum est, quod go metropolim regni Juda, signantur hae

Oteei,i; Osee et Amos, imo et Isaias sub Ozia, Joa- tribus. Denique Michaeas de utroque regno

Amoy, i; jnan> Achaz et Ezechia, prophetarunt. Hic prophetavit : et primo de decem tribuum

autem Michaeas non legitur prophetasse populo, ideo exprimit Samariam ante Je-

sub Ozia patre Joathan. Ex quo elicitur, rusalem.

quod Michaeas ccepit sub Joathan vaticina- Hoc ergo verbum Domini ostensum Mi-

ri : et pro parte prophetavit eodem tempo- chaeae, est quod subjungitur. Antequam

re quo Osee, Isaias et Amos, quamvis post tamen verbum istud describitur, excitat
illos incepit. Ex his insuper constat, quod C Propheta auditores ad diligentissimam ad-

iste Michaeas sit alter ab illo de quo tertio vertentiam dicendorum. Verba enim altis-

iiifteo.xxn, Begum habetur, qui sub Achab propheta- sima cum multa sunt reverentia auscul-

*~ibid s v^' ^e ^110 Achab dixit ad Josaphat : Ego tanda. Audite auribus cordis et corporis, 2

odi eum, quia non prophetat mihi nisi ma- populi omnes,et attendat terra et plenitudo

lum.IIle itaque diu praecessit istum Michse- ejus. Ad litteram Propheta loquilur hoc ad

am : et dictus fuit Michaeas filius Jemla. duodecim tribus. Et per terram intelligit

470

ENARRATIO IN CAP. I MICHJEJE. — ART. I

23.

habitatores utriusque regni ; plenitudo au-
tem intelligi possunt meliores aut ditiores.
Vel repetit idem sub aliis verbis, sicut fre-
quenter fit in Scripturis ad ampliorem
attentionem excitandam. Et sit Dominus
Dcus vobis in testem, id est, Deus sit vo-
bis testis veritatis eorum quae dico, scilicet
testificando seu demonstrando quod vera
sint quae loquor. Unde Symmachus trans-
tulit, Testificans; et Septuaginta transtule-
runt, In testimonium. Vel sensus est, quod
Deus attestetur Prophetae quod annuntia-
vit populo quse Deus praecepit : quatenus
populus si non obedierit, nullam habeat
excusationem, Deo contra ipsum testimo-
Jer.xxix, nium perhibente, qui ait in Jeremia : Ego
sum judex et testis. Hoc modo Moyses ait
Deutxxxi, in Deuteronomio : Contestabor contra vos

G)Q

ccelum et terram. Dominus de templo san-
cto suo, id est, de coelo ita testetur, puta
de ccelo empyreo, in quo specialiter esse
et habitare asseritur : ideo quoque dicitur
inde operari. Vel templum Dei sanctum,
vocatur electorum fidelis collectio, in qui-
bus gratiose habitat.

Deinde ponitur verbum Dei propheti-
3 cum huic vati ostensum. Quia ecce Do-
minus egredietur de loco suo, id est, de
sublimi ccelorum habitaculo descendet ad
terram, non in se, vel per aliquam sui mo-
tionem aut loci mutationem, sed per ope-
rationem seu ultionem,atque potentiae suae
declarationcm. Ibi enim Deus esse asseri-
tur, ubi evidenter operatur. Dum ergo non
ostendit potestatem suam in impiis, eo-
rum ulciscendo peccata, videtur deesse ;
dum vero vindicat, dicitur visitare, veni-
re, sive accedere. Unde habetur in Psalmo:
ps.cxliii,5. Domine, inclina ccelos tuos et descende. In
Genesi quoque Dominus ait de Sodomitis :

Gen. xvui, Descendam, et videbo si juxta clamorem
qui venit ad me, faciant. Vel locus immen-
si Dei, est ipsemet Deus. Infinitum enim
fulcit se ipsum, nec aliquid extra se con-

i Tim. vi, tinet illud. Deus qtioque lucem habitat in-
accessibilem. Dum ergo Deus omnipotens
se ipsum non manifestat, quasi in proprio
permanet loco. Dum vero suam virtutem

21.

A vel sapientiam sive justitiam manifestat
per effectus, egredi fertur de loco suo, id
est de sui ipsius abscondito. De quo loqui-
tur Isaias : Vere tu es Deus absconditus. /«.xi.v,is.
Rursus, quum natura Dei sit bonitas, pro-
prium ei est et connaturale, esse propiti-
ttm seu misereri et parcere : sicque locus
Dei est misericordia ejus. Dum ergo a dul-
cedine pietatis transit ad aequitatis rigo-
rem, et durum atque severum se exhibet
propter nostra delicta (quod quasi alie-
nttm ab eo est), egreditur de loco suo.

B Et descendet, per ultionis effectum, et
calcabit super excelsa terrai, id est, colla
terrenorum et impiorum suppeditabit, tra-
dendo idololatras filios Israel manibus et
pedibus adversariorum, puta Assyriorum
et Chaldaeorum. Et consumentur montcs i
subtcr eum, id est, majores, utpote reges
seu principes, sacerdotes et judices, occi-
dentur divina virtute ab hostibus jam prae-
fatis; et valles, id est inferiores, scinden-
tur, id est, destruentur ab inimicis valde
\e\oc\ter, sicut ceraa facie,\d est praesenti

C calore, ignis consumitur, et sicut aquai
quce decurrunt in prwceps, id est, a loco
alliori fluunt in bassiorem. Tales enim
aquee dividuntur in guttas seu rivulos.

In scelere Jacob, id est propter idolola- 5
triam decem tribuum, quse nomine patris
sui Jacob exprimuntur, omne istud, id est,
tota punitio ista infligitur, et in peccatis
domus Israel, id est etiam propter alias
iniquitates populi Israel, seu decem tri-
btium,quae dicuntur Jacob et Israel, quem- jvum.xx.v,
admodum pater earum dictus est Jacob et ^S1XXX-

1 5; Gen.xxv,

I) Israel. Vel Jacob et Israel, possunt referri 25;xxxn,28.
ad regnum Juda et Samariae. Quod scelus
Jacob praecipuum ? nonne Samaria, id est
idololatria quae in metropoli illa vigebat,
vel majores qui alios ad vitia induxerunt,
fueruntque peccatum, id est causa indu-
ctiva peccati, subjectis. Et qua? excelsa
Juda', id est fana seu loca sublimia, in
qtiibus duae tribus idololatriam exerce-
bant? nonne Jerusalem , id est excelsa quae
in metropoli Juda, puta Jerusalem, exstite-
runt, vel circa eam ? Exemplo enim re-

ENARRATIO IN CAP. I MICH^^. — ART. I

471

IV lieg. xvi

XXI.

gum qui in Jerusalem idololatriam com- A
miserunt, ceteri de regno Juda inducti
fuerunt ad idem sub pluribus regibus Ju-
da, praesertim sub Achaz et Manasse, ut
patet in libro Regum.

6 Et ponam Samariam quasi acervum
lapidum in agro, id est, metropolim de-
cem tribuum per Assyrios destruam, ita
quod sedificia corruentia, erunt velut con-
geries saxorum positorum in agris, quum
plantatur vinea circa agrum. Tunc enim
lapides de loco vineae colliguntur, et in
unum cumulum projiciuntur. Et detra- B
ham per Assyrios in vallem lapides ejus,
id est structuras lapideas Samariae, quae
sita fuit in montibus, et fundamenta ejus
revelabo, id est, funditus destruetur, in
tantum ut fundamenta cernantur sub terra.

7 Et omnia sculptilia ejus, id est idola
sculpta, concidentur, id est, ab Assyriis
destruentur, ut quidquid pretiosum fuerit
in idolis, tollant, sive aurum sive argen-
tum. Et omnes mercedes ejus, id est pos-
sessiones, quas cives Samariae putabant
sibi dari ab idolis pro praemio servitutis G
exhibitae idolis : de quibus dictum est in

Osee M, i2. Osee, Mercedes hee meae, quas dederunt
mihi amatores mei, id est dii quibus amo-
rose servivi ; comburentur igni, illae vide-
licet quas Assyrii non consumpserunt, nec
asportare quiverunt. Et omnia idola ejus
ponam in perditionem : ita quod destruen-
tur ab hostibus, nec se, nec suos cultores
valebunt defendere; quia de mercedibus
meretricis, id est de divitiis Samariae spiri-
tualiter fornicantis cum diis (vel tota gens
duodecim tribuum, idolorum cultrix, dici- D
tur meretrix, recedendo a Deo vero, et
cum idolis fornicando), congregata sunt, id
est, conflata atque collecta sunt idola. Ex
pretiosis namque materiis fabricati sunt
idola. Unde per Isaiam et Osee Deus con-
queritur, quod ex auro et argento suo,
quod scilicet ipse concessit filiis Israel,
ipsi deos seu idola perfecerunt. Et usque
ad mercedem meretricis, id est Ninive seu
gentis Assyrise corporaliter et spiritualiter
fornicantis, revertentur, id est, in potesta-

Is. xi.vi, G
Osee n, 8
viii, 4.

tem Assyriorum redigentur : qui quidquid
pretiosum et placitum invenerunt in ido-
lis Samariae, secum tulerunt in Niniven,
quasi pro mercede pugnae suae contra de-
cem tribus. Imo Deus talia dedit eis pro
obsequio quo sibi contra decem pessimas
tribus servierunt, eo modo quo ad Eze-
chielem ait, quod regi ac populo Babylonis Ezech.
dabit bona ^Egypti pro mercede obsequii x
quo sibi contra Tyrum servierunt, quia in
Tyro pauca repererunt. Haec omnia conti-
gerunt decem tribubus maxime tempore
Osee regis Israel, ut legitur quarto Reguin. WAeg.v:»,
Nomine quoque Samariae urbis metropoli-
tanae, aliae urbes decem tribuum intelli-
guntur.

Super hoc, id est de tanta miseria et 8
pressura decem tribuum, plangam et ulu-
labo ex magna compassione. Vadam spo-
liatus societate populi mei, vel propiiis
bonis. Assyrii enim etiam justorum bona
diripiebant. Et nudus, id est pauper. Vel
hoc ideo dicit, quoniam secundum consue-
tudinem Judaeorum, tempore tantae tribu-
lationis vestimenta propria laceravit; vel
ad placandum Dominum, captivitate in-
stante, per nuditatem se ipsum afflixit in
pcenitentia pro aliis. Faciam planctum vel-
ut draconum, id est altum atque horri-
bilem, quemadmodum dracones, quum ab
elephantis vincuntur, terribili perstrepunt
sibilo, et luctum quasi struthionum, id
est valde miserabilem. Struthio autem, sic-
ut in Job dicitur, duratur ad fetus suos
et ovorum suorum immemor, relinquit ea
in arena, transeuntium pedibus concul-
canda. Nihilo minus orta occasione pluri-
mum dolens, suo modo luctum emittit.

Quia desperata est plaga ejus : id est,
iniquitas decem tribuum, quae est animae
vuliius, insanabilis est, ob suam radicatio-
nem in cordibus impiorum, et obduratio-
nem ac incorrigibilitatem peccantium, qui
abjecerunt Prophetas, et converti spreve-
runt, quamvis absolute loquendo, non fue-
rit incurabilis. Vel, Plaga ejus, id est pu-
nitio seu captivitas populi hujus, desperata
est, id est inconvertibilis et irrevocabilis,

, /ooxxmx
13-16.

472 ENARRATIO IN CAP. I MICILEvE. — ART. I

ita quod veniam non meretnr, et usqne in A minia, id est, ignominiosis confnsionibus

finem mnndi dnrabit. Hoc modo scriptnm impleta.Confusibiliter enim Assyrii tracta-

jer. xxx, est apud Jeremiam : Quid clamas ad me? verunt hanc gentem. Non est egressa, id

,3- ... insanabilis est dolor tuus: et in Osee, Non estnondum de terra sua translata,ozzo' ha-

Osee ix, lo. . y

addam ut diligam eos. Haec est una ratio bitat. in exitu, plebs haec exsistens in fori-

tanti ploratus. Alia est, quia venit usque bus captivitatis, seu quasi in janua exeun-

ad Judam, id est, culpa et pcena decem di, quia jam protinus capietur. Vel sensus

tribuum, usque ad regnum duarum tri- est, quod non est egressa sponte, sed vio-

buum venit : quia similia crimina operan- lenter et tracta. Planclum domus vicince

tes duae tribus, quae decem, talia passae accipiel ex vobis, quae stetit sibimet. Iste

WReg.Km, sunt a Chaldaeis, qualia decem ab Assyriis. est sensus et ordo verborum : Quoe stetit

6; xxv, tet ^etigit portam populi mei, id est, perse- sibimet, id est, domus regni Juda, quae,

cutio Chaldaeorum portas urbium Juda de- B destructa Samaria, sub Ezechia adhuc ste- iv Reg.

struxit, usque ad Jerusalem inclusive, quia tit firma sub protectione divina, quoniam XV1II>9>10-

ibid.xw, illam quoque destruxerunt Chaldsei. Vel, tempore Ezechiae Deo servivit, accipiet ex u par.

9'10' Usque ad Jerusalem exclusive : et tunc de vobis, id est vestro exemplo, o decem tri- XXIX-XXXI-

Sennacherib rege Assyriorum et ejus ex- bus, planctum domus vicinar, id est cau-

md. xviii, ercitu intelligendum est, qui ascendit su- sam lugendi taliter ut vos luxistis. Domus

13 . ; h. per omnes urbes Juda, et obtinuit eas, enim vicina dicitur regnum decem tri-

sicut habetur in Isaia. buum, quod proximum fuit regno Juda.

10 In Geth urbe Philistinorum, nolite an- Regnum vero Juda tempore Manassae imita- iv^.xxi;
nuntiare plagam populi Israel, ne vitiose batur peccata et idololatriam decem tri- l*x^*r'
laetentur Philistaei, qui semper oderunt buum : sicque sumpsit ex eis causam suse
Israeliticam plebem. Unde occisis Saul et punitionis a Chaldseis, quam sustinendo,

\\Reg.\,in. Jonatha, David cecinit : Nolite nuntiare C deplanxit. Vel est sensus, quod aliqui ex

in Geth, ne exsultent incircumcisi. Lacri- duabus tribubus audientes decem tribuum

mis ne ploretis, id est, plangendo noiite captivitatem, condoluerunt, et sibimetipsis

interioris tristitiae signa ostendere, nec in metuebant plangentes.

singultibus dolor erumpat, ne rumor ad Quia infirmata est in bonum, id est, a 12

Philistseos deveniat. In domo pulveris, id bono et cultu divino dejecta est, quce ha-

est occulte in domibus ad luctum aptis, in bitat in amaritudinibus, id est domus re-

quibus solent pulveres lugentium capiti- gni Juda insistens peccatis, Deum ad ama-
bus superjactari ; vel per domum pulveris ritudinem provocantibus; vel, habitans in
intelligit habitacula ruinosa, quae quilibet pcenis, quas propter sua peccata incurrit.
ingredi potest, ut lugeat in secreto ; pul- Quia descendit malum a Domino, id est,
vere vos conspergite, id est, pulveres su- punitionem Deus adduxit per Assyrios seu
perponite capiti vestro : quemadmodum D Chalda?os, in portam Jerusalem, quam de- iv#e9.xxv,
consuetudo fuit Judaeis tempore angustiae, struxerunt Chaldaei. Unde Dominus ait per 9'10,
superjactare capitibus pulveres, in signum Jeremiam : Ecce ego assumam servum /e,-.Xxv,9;
doloris et humilitatis, juxta illud in Psal- meum Nabuchodonosor; et convocabo re-1'15-

/>«.xuu,25. mo : Quoniam humiliata est in pulvere gna Babylonis, et venient, et ponent unus-
anima nostra. quisque solium suum in portis Jerusalem.

11 Transite vobis, id est, ad vestram con- Rex quoque Assyriorum de Lachis misit iv Reg.
fusionem in captivitatem transibitis, habi- Rabsacen cum manu gravi ad Jerusalem. xv'"' 17'
tatio pulchra, ki est,Samaritani seu decem Tumultus quadriga> stuporis, id est stre- 13
tribus habitantes in Samaria, quae sita fuit pitus quadrigarum seu curruum hostilium,
in pulcherrimo atque uberrimo loco Ju- a(j stuporem mentis inducentium, incu-
daeae : habitatio, inquam, confusa igno- tiendo magnum timorem, venit habitanti

ENARRATIO IN CAP. I MICILE.E. — ART. I

473

Lachis, id est habitatoribus civitatis sic

\VReg.\n, dictee, quam vastavit Sennacherib, qua ca-

pta, perrexit contra Lobnam. Et sic ista

exponuntur de Assyriis et Lachis urbe

Juda. Alii vero exponunt de Chaldaeis et

* Lais Lachis*, quae alio nomine dicta est Dan,

/«rfic.xvm, fujj-qUe sj^a jn termin0 aquilonari terrse

cr. /s.x,3o. promissionis, per quam Chaldaei cum cur-
ribus et equitibus inlraverunt contra Ju-
daeam. Principium peccati est filia? Sion.
Hoc secundum primam praecedentis clau-
sulae expositionem ita accipitur : Lachis
quae fuit in regno Juda, fuit principium
peccati et idololatriae filiae Sion,id est urbi
Jerusalem et Judaeae, seu populo Juda com-
muniter, quia in te, o Lachis, inventa sunt
scelera Israel, id est idololatria vitiaque
annexa decem tribuum, et ita per te, vel-
ut per portam, intraverunt regnum Juda.
Quoad secundam praecedentis clausulae in-
terpretationem,iste est sensus,quod Lachis
quae dicta est Dan, fuit principium idolo-

Jtattcxvni, latriae regno Juda, quoniam in Lachis a
tempore judicum fuit idolum Michae, ut
dicitur iu libro Judicum : et ita ex Lachis
derivata est idololatria ad decem tribus, a
quibus ultra processit ad duas. Haec tamen
expositio videtur ambigua, quia Jeroboam

iiiAesr.xn, filius Nabat, rediens ex /Egypto, ccepit

%,%%etseq. jci0i0]aiTiam m decem tribubus :quam non
didicit in Lachis seu Dan. Verumtamen in

md. 29. Dan fuit unus vitulorum aureorum, sicque
quodammodo fuit decem tribubus princi-
pium hujus facinoris.
14 Propterea, id est propfer vitia nunc ex-

pressa, aut similia, dabit rex Assyriorum,
vel Deus per illum mittet, emissarios, id
est pugnatores sive latrunculos, vel sagit-

A tarios, super hereditatem Geth, id est con-
tra urbem metropolim Philistinorum no-
mine Geth, et contra divitias ejus : quae
urbs et cujus habitatores fuerunt domus
mendacii in deceptionem regibus Israel, id
est, reges Israel mentiendo deceperunt, sic-
que meruerunt hanc poenam. Adhuc he- 15
redem, id est alienos heredes seu hostes
Assyrios, bona tua rapientes ac possiden-
tes, adducam tibi, plebs Israel, qua> habi-
tas in Maresa, id est urbe sic appella-
ta. Usque ad Odollam, id est habitatores

B civitatis illius ad terram promissionis per-
tinentis, veniet gloria Israel, id est igno-
miniosa captivitas decem tribuum, quia et
ipsi ab Assyriis capti sunt.Loquitur autem rv.fleg.xvii,
Propheta ironice, intelligendo per gloriam 6-
Israel, confusionem ipsius, quemadmodum
Michol ait ad David : Quam gloriosus fuit iifle^.vi,
rex Israel hodie ! 20'

Decalvare et tondere, id est, o Samaria 16
et Israel, cui tanta confusio imminet, de-
pone ornatum, et more captivorum radere
ignominiose, in signum calamitatis tuae

C atque tristitiee, super filios deliciarum tua-
rum, id est propter captivitatem filiorum
tuorum, qui aliquando deliciosi fuerunt et
delicate nutriti; dilata calvitium tuum, id
est, magna sit decalvatio tua tonsioque
praefata, sicut aquila, cui excidunt plumae
ob vetustatem; quoniam captivi ducti sunt
ex te, id est, filii tui mox in captivitatem
ducentur. Imo tempore hujus prophetiae
jam multi fuerunt capti et pressi seu in-
terfecti sub regibus Assyriorum Phul et lvflep.w,
Theglathphalasar. — Postremo hanc expo- ,9' 29,

D sitionem litteralem atque consimiles dicit
se ab Hebraeis didicisse S. Hieronymus.

474

ENARRATIO IN CAP. I MlCILEiE. — ART. II

ARTICULUS II

ELUCIDATIO MORALIS EJUSDEM PRIMI CAPITULl.

Matih. xi,

29.

ls. lxiv,4;
I Cor. 11, 9.

Ps. LXXXIV,

Prov. xi, 2.

Zuc.xiv, 11;
xvin, 1 i.
Job xxm, 29.

\Pelr.\\6.

Is. XL, 15.

Tit. i,16.

Job XXXVI,
13.

MICILEAS interpretatur humilitas; Mo-
rasthi vero, heres. Qui igitur humi-
litate ornatur, discens semper a Ghristo
quoniam mitis est et humilis corde, et ad
ccelestis pertinet hereditatis sortem, cui
prseparavit Deus quae oculus non vidit, nec
auris audivit, nec ratio comprehendit : hic
talis illustratur a Spiritu Sancto, fitque ad
eum verbum Domini, et audit quid loqua-
tur in ipso Dominus Deus, quoniam divino
instinctui acquiescit. Hinc Salomon ait :
Ubi humilitas, ibi et sapientia. Nempe, quo
homo se ipsum Deo profundius humilius-
que supponit, eo Deus gratiosius ad ipsum
convertitur, et vacuitatem ejus liberalius
implet, quia humilitas in veritate funda-
tur. Et quanto se aliquis verius perfectius-
que dignoscit, eo se declivius, timoratius,
atque intimius deprimit, ac per hoc seter-
nae et increatae Veritati carior fit atque
propinquior. Propter quod ait Salvator :
Qui se humiliat, exaltabitur. In libro Job
quoque inducitur : Qui humiliatus fuerit,
erit in gloria. Itaque, si virtute et gratia
radicari, si radio sapientiee illustrari, si
Deo dilecti, vicini ac intimi esse optamus,
humiliemur ex toto corde sub potenti ma-
nu Dei,cujus comparatione est totus mun-
dus tanquam pulvis exiguus.

Denique humilis jam prsefatus videt
verbum Domini super Samariam, id est
fictos et reprobos Christianos, qui dicunt
se nosse et diligere Christum, factis autem
negant. Samaria vero interpretatur custo-
dia : per quod designantur virtuosi in pro-
priis oculis, simulatores vani atque hypo-
critae, qui se Christi legem jactant servare.
Quid ergo de istis dicat Dominus, audit et
noscit humilis a Deo instructus, quoniam
de talibus novit scriptum : Simulatores et

A callidi provocant iram Dei; et, Non veniet /oftxm.ie.
in conspectu Dei omnis hypocrita. De qui-
bus ait Salvator : Va3 vobis, qui similes Matth.
estis sepulcris dealbatis, quse a foris pa- XXI"'27'-8-
rent hominibus speciosa, intus vero plena
sunt ossibus mortuorum et omni spurci-
tia : sic et vos quidem a foris paretis ho-
minibus justi, intus vero pleni estis hypo-
crisi et omni iniquitate. Proinde simulata
sequitas non est sequitas, sed duplex ini-
quitas. Et Jerusalem : id est, talis quoque
intelligit quid de electorum Ecclesia Deus

B pronuntiet, scilicet, quod omnes qui vo- UTim.m,
lunt pie vivere in Christo, persecutionem ,2'
patientur; et quod omnes qui placuerunt Juditkvm,
Deo, per multas tentationes transierunt fi- 23'
deles. Talibus quippe ait Salvator : Si me Joann.*\,
persecuti sunt, et vos persequentur, quia 20'
non est servus major domino suo. Et de-
nuo ait : Mundus gaudebit; vos autem con- ibid. xvi,

| • • • 1 * • • • OA G)y>

tnstabimini, sed tnstitia vestra vertetur m —
gaudium, et gaudium vestrum nemo tollet
a vobis.

Audite, populi omnes, et attendat terra, 2

C id est Ecclesia militans degens in isto ex-
silio, et plenitudo ejus, id est gratiae spiri-
tuales concessee fidelibus, scilicet virtutes,
et dona Spiritus Sancti : quatenus pro-
cedant ad actum, dum verbum Dei pro-
ponitur. Et sit Dominus Deus vobis in
testem, id cst, Christus, qui est testis fide- APoa,5.
lis, sit testificans contra vos, si male ege-
ritis; et pro vobis, si bene.

Quia ecce Dominus Christus egredietur 3
de loco suo, id est de summo ccelo in die
judicii ; et descendet secundum naturam

D assumptam, et calcabit super excelsa ter-
rce, id est, superba hujus mundi dejiciet.
Unde in Ecclesiastico : Omnium,inquit, ex- EcolL

11 • 1 1- 11 * 1 • XXIV, I 1.

cellentmm et sublimmm colla calcavi; et * corda

ENARRATIO IN CAP. I mCHJEJE. — ART. II 475

Prov. vm, in Proverbiis, Arrogantiam et superbiam, A illae ad quas exemplo superiorum ac prse-

viam pravam et os bilingue detestor. Hinc latorum inducuntur, qui in Ecclesia sor-

jer. xni, in Jeremia preecipitur : Nolite elevari; sed tiuntur primatum, sicut Jerusalem erat in

15' ,6' date gloriam Domino Deo vestro, antequam Judsea metropolis? Dum enim subjecti con-

contenebrescat, et antequam offendant pe- spiciunt tales pompatice ingredi, vanitati-

des vestri ad montes caliginosos. Prseterea, bus occupari, et intimorate coram Altissi-

intra bonos et humiles calcat Deus, quo- mo conversari; tunc et ipsi ad aliqua mala

niam in illorum cordibus habitat,ambulat, labuntur, vel superiores incaute judicando,

epulatur; sed supra superbos et malos vel eos in illicitis imitando, vel ex igno-

calcat, quoniam deprimit, spernit, et dam- rantia praevaricando, quia non erant a suis

nat ejusmodi. Nec solum intra electos et edocti praelatis.

humiles calcat Deus, sed insuper quasi Et ponam Samariam, id est reprobos, 6

supponit se eis, dicente Psalmista de ele- Y> quasi acervum lapidum : quando in fine

Ps. xxxvi, cto : Quum ceciderit, non collidetur, quia sseculi ligabuntur fasciculi et fasciculi, et Matth.xm,

u' Dominus supponit manum suam; et Moy- congregati congregatione unius fascis, si- ;S'XX!V 22

Deut.i,zi. se in Deuteronomio, Portavit te Dominus mul projicientur in tartarum,ibique reclu-

Deus tuus, sicut portare solet homo filium dentur in carcere. Et detraham in vallem

suum. 0 quanta unio atque communio Dei infernalis laci lapides ejus, id est duritiam

4 sublimis, et servuli humilis! Et consumen- cordis, vel fortitudinem de qua preesum-
tur montes, et valles scindentur : id est, psit; aut certe virtutes quas se jactavit ant
universi superbi, et terrenis rebus immer- simulavit habere, quse non erant verae vir-
si, qui valles dicuntur (de quibus loquitur tutes, sed lutum et faeces. Idcirco, quum

/er.xvn,i3. Jeremias,Recedentes a te, in terra scriben- veniens Christus illuminaverit abscondi- icor.iv,.;.

tur), peribunt. ta tenebrarum, et manifestaverit consilia

5 Inscelere Jacob, id est propter peccata C cordium, cognoscentur vere ab omnibus:
fidelium, omne istud : propter culpam tuncque clarissime comprehendentur astu- 7o*v, 13.
enim infligitur pcena. Propter quod scri- ti in astutia eorum. Et fundamenta ejus,

Jobw, 7-9. ptum est in Job : Recordare, obsecro, quis id est vanitates in quibus se fundavit, reve-

unquam innocens periit? Quin potius vidi labo, id est, omnibus notificabo, ut agno-

iniquos Domino flante periisse. Quod sce- scant sequitatem judicii mei. Hi siquidem

lus Jacob, id est ecclesiasticorum et ele- tanquam stulti, sedificant domum suam Matth.\u,

ctorum virorum? nonne Samaria, id est id super arenam : idcirco veniente fluvio, 26'"''

ad quod a perversis inducuntur? a quibus ventoque flante, cadit structura.
frequenter pertrahuntur ad vitia, dicente Et omnia sculptilia ejus, id est verba 7

Ps.xvn,2T. Scriptura : Cum perverso perverteris; et, composita, ornatus superfluus, excogitatee

Eccii.xm, Qui tetigerit picem, inquinabitur. Unde in doctrinse fallaces, concidentur. Et omnes
Vum.xvi Numeris Moyses loquitur : Recedite a ta- D mercedes ejus, id est divitiae contra jus

26- bernaculis hominum impiorum, et nolite acquisitae per artificia prava, laudes quo-

tangere quae ad illos pertinent, ne involva- que et honores ab hominibus exhibiti eis,

mini in peccatis eorum. Hinc gratulabun- comburentur igni, id est, damnationi fa-

Ps. lxiii, s. dus et gratus concinit Psalmista: Protexisti cient eos obnoxios. Opera enim illorum a^oc.x.v,

me a conventu malignantium, a multitudi- sequuntur illos. Propterea scriptum est in 13,

ne operantium m\qu\ta.tem. Etgu&ecccelsa Isaia : Erit fortitudo impiorum ut favilla /s. ,, 31.

Jud&, id est animositates et vanitates con- stuppee, et opus quasi scintilla; et succen-

fitentium Deo, seu Christianorum bono- detur utrumque simul. Et omnia idola

rum? Qui licet sint perseverantes in gra- ejus, id est simulacra : de quibus ait Joan-

tia, tamen subinde superbiae vanitatisque nes, Custodite vos a simulacris, scilicet iJoann.v,

sentiunt motus. Nonne Jerusalem, id est vanis cogitationibus, inutilibus phantasiis,

47G

ENARRATIO 1N CAP. I MlCH.EiE. — ART. II

formis imaginibusque nocivis, quae men- A
tem depingunt et maculant, atque a stabili
divinorum contemplatione praepediunt \po-
nam in perditionem, id est, condemnabo
ac puniam. Quia de mercedibus meretri-
cis, id est animae a coelesti Sponso aversae,
congregata sunt.Amm<i enim meretur gra-
tia privari : quo facto, incidit et colligit
sibi plurima mala, quae sunt culpa et pce-
na culpae. Et usque ad mercedem mere-
tricis,\d est diabolicse ac infernalis congre-
gationis incessabiliter a Deo se avertentis,
revertentur : id est, operatores iniquitatum P>
istarum a daemonibus possidebuntur velut
mercedes, quas diu tentando et impugnan-
do adepti sunt.

8 Super hoc plangam et ululabo, pereun-
tibus cordialiter condolendo, et iniquorum

flom.ix.2, duritiam deplorando : sicut Apostolo tri-
stitia magna fuit et dolor continuus, pro
fratribus suis impcenitentibus incredulis-

HCor. xi, que Judaeis. Qui iterum loquitur : Quis
infirmatur, et ego non infirmor ? Quis
scandalizatur, et ego non uror ? Vadam
spoliatus et nudus, id est frustratus spe G
mea de illorum salvatione, vel in pauper-
tate ac nuditate poenitentiam agens. Fa-
ciam planctum velut draconum. Quanto
enim anima est nobilior corpore, et quan-
to aeterna damnatio gravior est omni tem-
porali supplicio, tanto vebementius dolen-
dum ac flendum est de animarum periculo
et damnatione perpetua, quam de corpo-
rum aegrotatione, seu quacumque tempo-

9 rali afflictione. Quia desperata est plaga
ejus. Hoc de peccatis in Spiritum Sanctum
specialiter accipi potest, quae in tantum D
de-;perata sunt, quantum et irremissibilia.

Prov. xvm, Nam et impius quum in profundum vene-
3' rit peccatorum, contemnit. Et Apostolus

Tit.m,io, ait : Haereticum hominem post unam et
secundam correptionem devita, sciens quia
subversus est, et delinquit proprio judicio
condemnatus. Quum ergo homines carita-
te flagrantes viderint quempiam durum et
incorrigibilem, maxime dolent, nec ces-
sant. Sed dum desperant se posse in illo
proficere, jugi supplicatione convertun-

tur ad Deum, ut cor lapideum auferat, et
mentem immutet. Quia venit usque ad Ju-
dam, id est, quosdam de Ecclesia infecit
pravitas malignorum ; tetigit portam po-
puli mei, id est praelatos, qui esse debent
aliis via et janua introeundi ad Christum,
tanquam mediatores inter Deum et nos,
usque ad Jerusalem, id est supremos pa-
stores, in tantum ut sicut populus sic /«.xxiv.aj
sacerdotes. Oiwi»,«.

In Geth, id est persecutoribus Christia- 10
norum,;?o^"te annuntiare plagas Ecclesiae,
ne Christum blasphement, et de fidelium
adversitatibus glorientur. Geth autem in-
terpretatur torcular : quo oppressores ju-
storum significantur. Lacrimis ne ploretis
in publico, ne illi percipiant et exsultent.
In domo pulveris, id est locis abditis et
humilibus,/m/ren? vos conspergite, id est,
in secreto vos humiliate, flete, et pceni-
tentiam agite, praesertim de peccatis oc-
cultis, ut cum Psalmista dicatis : Similis Ps. a, i.
factus sum pelecano solitudinis ; factus
sum sicut nycticorax in domicilio.

Transite vobis, habitatio pulchra : id 11
est, qui in mundo isto floretis ac prospe-
ramini, in damnationem transibitis, nisi
poeniteatis : idcirco transite de vitiis ad
virtutes. de terrenis ad divina, de multis Lue. x, 42.
ad unum, de creaturis ad Creatorem ; con-
fusa ignominia , id est, qui nunc a dae-
monibus turpiter fallimini, et ignominio-
sis peccatis subdimini. Non est egressa,
quw habitat in exitu : id est, congregatio
iniquorum, quae statim de saeculo isto ad
aliud perget, non egreditur de pristina
conversatione injusta, et de amore sensi-
bilium ad contemplationem ccelestium,nec
novissima sua perpendit ; sed sic vivit,
quasi moritura non esset, sola praesentia
atque mundana curando. Planctum domus
vicinaz accipiet ex vobis, quce stetit sibi-
met : id est, virtuosi in virtutibus perma-
nentes, ex ruina et damnatione proximo-
rum suorum perversorum lugebunt. Quia 12
infirmata est in bonum, id est, a bono
defecit, nec in opera virtuosa viriliter for-
titerque processit, quoe habitat in amari-

ENARRATIO IN CAP. I MXCMJEJE.

ART. II

477

Job xni, 20.

ICor. n,14.

Ephes. iv,
17.

Ps. xi, 9.
Ps. I.XXXH,

14.

I Cor. xv,

58.

Hebr.xm,
9.

Prov. iv,
23.

Eccli.\,\\,
12.

tudinibus, id est peccatis seu afflictioni-
bus, de quibus loquitur Job : Scribis enim
contra me amaritudines.

Tumultus quadrigce stuporis, id est mul-
titndo tentationis diabolicorum spirituum
obstupefacientium corda, ne sentiant ea
qua3 sunt Spiritus Dei, veniet habitanti
Lachis, id est vagis et intimoratis, qui
ambulant in vanitate sensus sui, nec sta-
biliuntur in Deo : dequibus fertur in Psal-
mo, In circuitu impii ambulant ; et, Deus
meus, pone illos ut rotam. Lachis autem
interpretatur ambulatio. Hinc ad cordis
stabilitatem ubertim hortatur nos divinus
Apostolus, secundum quod ait ad Corin-
thios : Stabiles estote et immobiles, abun-
dantes in omni opere bono ; alibi quoque,
Optimum, inquit, est gratia stabiliri cor.
Hinc secundum Philosophum, ad sapien-
tes et virtuosos praecipue spectat stabilitas
mentis. Instabilitas vero, insipientiae si-
gnum est : et competit his qui passioni-
bus agitantur atque vincuntur, debilesque
consistunt in judicio rationis. Debemus er-
go rationem divina lege instructam immo-
biliter sequi, passionumque inhonestissi-
mis impulsionibus dominari. Nec tamen
esse debemus duri et pertinaces,ut illi qui
suam pertinaciam asserunt stabilitatem.
Denique Lachis, id est instabilitas ista et
evagatio cordis, principium peccati est fi-
liw Sion, id est animabus fidelibus : quae
nisi omni diligentia enitantur figi in Deo,
plurima crimina illabuntur. Propter quod
scriptum est in Proverbiis : Omni custodia
custodi cor tuum, quia ex ipso vita pro-
cedit; et in Ecclesiastico : Non ventiles te
in omnem ventum ; esto firmus in via Do-
mini, et in veritate sensus tui, et prose-
quatur te verbum pacis.

Propterea dabit Dominus emissarios, id
est diabolos impugnatores, super hercdi-
tatem Geth, id est incircumcisos corde,
qui velut torcular opprimunt bonos, et
meliores se vexant : quum hi qui in gra-
vioribus culpis sunt, non debeant accu-
sare, punire, vel judicare eos qui minus

A culpabiles sunt, secundum Ambrosium,
praesertim quum in Evangelio dicat Sal-
vator : Hypocrita, ejice primum trabem de tfa«A.vn,
oculo tuo, et tunc perspicies ut ejicias
festucam de oculo fratris tui. Hi autem
Gethitae sunt domus mendacii, id est filii
falsitatis, agentes contra veritatem vitae,
justitiae, atque doctrinae, in deceptionem
rcgibus Israel, id est praelatorum Eccle-
siae,vel hominum virtuosorum, qui regunt
se ipsos in omnibus secundum divinae le-
gis directionem ac normam. Tales namque

B interdum falluntur et subvertuntur ab il-
lis. Adhuc heredem adducam tibi, quce 15
habifas in Maresa. Dum aliquis a malis
conversus, Deo adhaeret, fit Christus heres
seu possessor ipsius ; si vero ad vomitum
redeat, et peccatis subjiciatur, possidetur
a daemone. Usque ad Odollam, id est hau-
rientes mala et observatores malorum, ve-
niet gloria Israel (ironice), id est confusio
Christianorum injustorum. Qui enim ob- iVo».H,27.
servator est malorum, opprimetur ab eis.
Odolla autem interpretatur, testimonium

C hauritionis eorum. Et in Proverbiis legi-
tur : Fili, si malus fueris, solus hauries md. ix,i2,
mala. iaxU LXX-

Decalvare et tondere super filios deli- {Q
ciarum tuarum : id est, o Ecclesia vel
praelate, cujus filii olim spiritualibus gra-
tiis abundabant, et nutriebantur in cro- zven.iv,
ceis, pane filiorum vescentes,signa doloris °-
assume, et lugubri habitu vesti te, propter
spiritualem ruinam,recidivationem,et sub-
versionem filiorum tuorum, qui nunc in
terrenis volutantur, stercora amplexantur, mdem.

[) carnalibus vitiis inquinantur, et a diabo-
lo capiuntur ac vinciuntur vinculis vani-
tatis, elationis et incorrigibilitatis. Quem-
admodum enim maximum gaudium boni
prcelati est, gregis sibi commissi profe-
ctus (secundum quod ait Joannes in tertia
sua Canonica : Majorem horum gratiam iu/oann.4.
non habeo, quam ut audiam filios meos
in veritate ambulantes) ; ita praecipuus
mceror ejusdem esse debet gregis sui per-
versitas.

478

ENARRATIO IN CAP. II MICILE^.

ART. III

ARTICULUS III

EXPOSITIO CAPITULI SECUNDI : V.E QUI COGITATIS INUTILE.

Amos vi,
1, 4.

1 ~\JsE qui cogitatis inutile. Quidam asse-
T runt loqui Prophetam ad decem tri-
bus ; alii vero, ad duas. Sed ad totum
duodecim tribuum populum referri hsec
possunt. Vce temporalis captivitatis et aeter-
nae damnationis imminet vobis, nisi poa-
nitueritis, qui cogitatis inutile, id est
nociva, seu aliis infligere nocumenta. Quo-
rumdam enim poena hic incipit, et in
futuro continuatur. Constat autem ex isto,
quod in cogitatione consistat peccatum.

/».i,i6. Propter quod Dominus ait in Isaia : Au-
ferte malum cogitationum vestrarum ab
oculis meis. Et operamini matum in cu-
bilibus vestris, exercendo luxuriae vitia.
Unde in Amos praehabitum est : Vae qui
dormitis in lectis eburneis, et lascivitis in
stratis vestris. In luce matutina, id est
cito, festinanter, et mane in ipso diluculo,
dum lux solis incipit emicare, faciunt
illud, id est, male cogitata in nocte ad
effectum deducunt ; quia contra Deum, id
est divinae voluntati ac jussioni contraria,
est manus, id est operatio eorum, vel po-
testas quam a Deo sortiti sunt, qua ab-
utuntur. Unde apud Job dicitur : Cucurrit
impius adversus Deum. Et in Levitico Do-
minus ait frequenter : Si ambulaveritis
ex adverso mihi.

Deinde specificat mala istorum. Et con-
cupierunt agros aliorum.In quo patet ava-
ritia horum, quum Dominus jusserit in
Exodo : Non concupisces rem proximi tui,
non agrum, non servum, etc. Et violenter
tulerunt, id est, per potentiam abstule-
runt, tanquam raptores et inferiorum op-
pressores. Et domos alienas concupiscen-
do, rapuerunt eas vel contenta in eis. De

is, V] 8. talibus dicitur in Isaia : Vae qui conjun-
gitis domum ad domum, et agrum agro

/oixv,2G.

Lev. xxvi.
21, 40.

Exod. xx,
17.

A copulatis. Numquid habitabitis vos soli in
medio terrae ? Et calumniabantur virum,
id est viros egenos, vel subditos aut qui-
etos, et domum ejus, id est posteritatem,
prolem, seu familiam, virum et heredita-
tem ejus, id est possessiones, nec aetati
virili nec juvenili parcentes, et proximos
suos persequentes in personis et filiis ac
rebus eorum. De hac violentia et crude-
litate, praesertim quantum ad decem tri-
bus, dictum est plenius super Osee et oSeeiv,>x,
Amos. Ulos enim praecipue persequeban- x"; Amos

B tur ac spoliabant, qui relictis aureis vitu- Osee\, i;
lis, pergebant ad templum Jerusalem ado- V1'9'
rare Dominum. Prophetae autem, quantum
ad materiam, in multis coincidunt, quam-
vis in forma verborum atque metaphoris
distinguantur. Nec mirum, quoniam multi
eorum eodem tempore et ad eosdem va-
ticinabantur.

Idcirco, id est propter hsec mala culpae, 3
hcec dicit Dominus : Ecce ego cogito super
familiam istam, id est tribus Israel, ma-
lum, id est justam punitionem seu ultio-

C nem : quae non est mala in se, sed patien-
tibus nocet seu dura est, et mala apparet ;
unde non auferetis colla vestra, id est, illud
non effugietis, sed portare cogemini, ei-
que subdemini, quemadmodum collum
subjicitur oneri. Solent enim circa collum
pondera deferenda locari : ideo nomine
colli totum, videlicet homo puniendus, si-
gnatur. Et non ambulabitis superbi, id est
collo erecto in signum interioris tumoris,
sed inimicis eritis subditi ac depressi.Cor-
dis namque superbia in incessu solet lu-

D cere. Quoniam tempus captivitatis vobis
instantis, pessimum est, id est plenum ad-
versitatibus et vindicta : quamvis tempus
in se ipso malum non sit, sed secundum

RNARRATIO IN CAP. II mQHJEJE.

ART. III

479

ea qua? in ipso fiunt, dicitur bonum vel

malum, melius sive deterius. Haec autem

ivjterj.w, impleta sunt tempore captivitatis decem

29; xvii c; tPjjjUum ajj Assyriis, et duarum a Chal-

xxiv, 14; J '

xxv, n. da^is : imo et a Romanis, quia tempore
Christi praedicta peccata in populo Judseo-
rum fuerunt. Et post Christi ascensionem
bona primitivae Ecclesiae partim diripu-
erunt, atque ex Judaismo in Christum cre-
dentes multipliciter calumniabantur, se-

ffebr.x,n. cundum quod dicit Apostolus : Rapinam
bonorum vestrorum cum gaudio s.usce-
pistis.
£ In die illa captivitatis vestrae, sumetur

super vos parabola : id est, de vobis seu
vestra calamitate accipietur atque dicetur
ab adversariis vestris proverbium quod-
dam derisorium. Unde per Jeremiam Do-

jer. xix, 8; minus ait frequenter : Ponam locum istum

xxv, o, i8. m sjmium qi m parabolam omnibus trans-

euntibus per eum. Et cantabitur ab gemu-
lis vestris canticum cum suavitate, id est
dulci melodia, dicentium, id est carmen
vestrum seu de vobis compositum, qui di-
citis : Depopulatione , id est cum magna
direptione et oppressione, vastati sumus
ab hostibus. Raque miseriae vestree verten-
tur illis in canticum. De talibus enim re-
bus solent carmina fieri. Pars populi mei
commutata est. Hoc Hieronymus exponit
de templi destructione, eritque sensus :
Pars populi mei, id est templum meum,
quod solum in populo Judaeorum habe-
bam, commutata est, id est ad ruinam
mutatum, seu demolitum a Chaldaeis. Alii
ita exponunt : Pars populi mei, id est de-
cem tribuum, commutata est, id est deje-
cta. Antequam enim Salmanasar rex Assy-
riorum decem tribus vastavit, jam partim
iv /teg.xv, captae occisaeque erant a Theglathphalasar
20,19. ej- pjlu] regibus Assyriorum. Quomodo re-
cedet a me, id est a terra mea vastator
illius (et sic verba istorum dicuntur in
persona Dei), quum revertatur, qui regio-
nes nostras dividat, id est, extraneis tra-
dat ac mensuret ad possidendum ? Salma-
ibid. xvn, nasar enim rex Assyriorum vastavit decem
3-6, 24. tribus, et tunc Osee rex Israel fecit pacem

A cum eo solvendo tributum. Postea vero
conatus est rebellare, quaerendo a rege
/Egypti auxilium. Quo audito, Salmanasar
rediit, et decem tribuum regnum destru-
xit, atque in terra illa alienas constituit
gentes, ut legitur quarto Regum. Simile
est de Nabuchodonosor, quantum ad duas
tribus. Capto enim Joachin, constituit Se- ivflegxxiv,
deciam in regem. Quem quum audisset ,2~,7; ™T;

1 1 et setj.; II

velle rebellare, reversus est, et duarum Par.xxxvi,
tribuum demolitus est regnum, et in suam ,0e'^-
potestatem regionem illam redegit. Ideo

B subditur :

Propter hoc non erit tibi, o familia Is- 5
rael, super quam cogito malum, mittens
funiculum sortis, id est dans tibi partem
hereditatis, in ccetu Domini, id est in ter-
ra promissionis, in qua sancti Domini ha-
bitaverunt, et quam Josue sorte divisit josuexm-
filiis Israel. Vel sic : Non erit mittens fu- XXI-
niculum sortis in coetu Domini, id est,
nullus de populo Judaeorum, qui erant ex-
ercitus Dei,mittet tibi mensuram heredita-
tis per sortem : quoniam terra promissionis

C aliis dabitur. Decem enim tribus usque in
praesens privatae sunt terra paterna. Et
duae tribus sub Chaldaeis septuaginta an-
nis fuerunt translatae, a Romanis vero fi-
naliter sunt expulsae.

Consequenter reprimitur vana spes seu
praesumptio Judaeorum. Ne loquamini lo- 6
quentes, id est, nolite loqui verba ista se-
quentia : Non stillabit super istos malum,
id est, super tribus Israel partem ac popu-
lum Dei non irruet poena quam minantur
Prophetse, non comprehendet istos confu-

D sio, id est ignominiosa captivitas, et sub
hostibus dejectio, dicit domus Jacob, id 7
est familia Judaeorum.iVwm§ma? abbrevia-
tus est spiritus Domini? Ista sunt verba
quibus sibi inanem spem mutuo tribue-
bant, praesumendo de misericordia Dei, nec
tamen cessando a vitiis, sicque peccantes
in spem. Et est sensus : Numquid abbre-
viatus est spiritus Domini? id est, bonitas
seu voluntas Dei, aliis larga ac benefacti-
va, non est utique minorata. De quo spiri-
tu scriptum est in libro Sapientia?:Oquam Sap.w,i.

480 ENARRATIO IN CAP. II mCHJEM. — ART. III

bonus et suavis est, Domine, spiritus tuus A triam aliaque piacula induxerunt, priva-

in omnibus ! aut tales sunt cogitationes verunt eos auxilio Dei, et conlra Deum

ejus, ut scilicet cogitet super nos mala, et incitaverunt quasi in bellum. Sic exponit

vetera vitia ulciscatur, tanquam severus Hieronymus. Mulieres populi mei ejeci- 9

et iracundus, qui omnibus clemens est, et stis, id est, captivas ire fecistis vel expu-

maxime populo suo peculiari ? listis, de domo deliciarum suarum, id est

Huic pra?sumptioni Deus respondet : a propriis habitaculis, in quibus cum viris

Nonne verba mea bona sunt, id est pia et et liberis suis lsetanter vixerunt ; a par-

consolatoria bonique promissiva, cum eo vulis earum tulistis laudem meam in per-

qui recte graditur , id est justo seu poeni- petuum, avertendo filios earum a cultu

tenti qui in semitis justitiae ambulat, non divino, vel occidendo, vel in captivitatem

autem impcenitentibus et preesumptuosis ? mittendo, ita ut dicant : Quomodo canta- Ps.cxxxvi,
quasi dicat : Bonus sum bonis, et severus B bimus canticum Domini in terra aliena ? 4-

iniquis non pcenitentibus. Secundum quod Surgite, et ite, id est, propter tanta fa- 10

Rom. xi,22. dicit Apostolus ad Bomanos : Vide boni- cinora surgentes coacte, in captivitatem

tatem et sevcritatem Dei : severitatem qui- transibitis, quia non habetis hic requiem,

dem in eis qui ceciderunt; in te autem id est, in propria terra non meremini qui-

bonitatem, si tamen permanseris in bo- etam habere mansionem. Propter immun-

nitate. Quod itaque Deus non parcit, non ditiam ejus, id est culpam terrse seu ple-

contingit ex abbreviatione spiritus ejus, bis hujus, corrumpetur putredine pessima,

sed ex duritia praesumptioneque nostra, id est captivitate et vastitate gravissima

/s.lix,i,2. juxta illud Isaiae : Ecce non est abbreviata per Chaldaeos sive Bomanos.

manus Domini, ut salvare nequeat, neque Deinde Propheta ostendit se ista non

aggravata auris ejus, ut non exaudiat;sed dicere congratulando de imminentibus Ju-
iniquitates vestra? diviserunt inter Deum G deeorum periculis, sed vehementissime con-

vestrum et vos, et peccata vestra abscon- dolendo. Utinam non essem vir habens n

derunt faciem ejus a vobis. spiritum.Moc dupliciter accipi potest. Hie-

8 Et econtrario populus meus in adver- ronymus enim exponit sic : Utinam verus

sarium consurrexit : id est, quum verba propheta non essem, sed pseudo, et Spi-

mea sint bona rectis, tamen vice versa ritu Sancto carerem, et mendacium potius

populus Israel, qui debuit mihi per cari- loquerer, id est, falsa essent quse futura

tatem servire et amicabiliter consentire, praedico, quatenus multitudo Judseorum

factus est mihi resistens et inobediens, converteretur, et crederet in Filium Dei.

atque in adversarium commutatus, idola Secundo exponitur sic : Utinam non essem

colens, et alia mala exercens. Unde Sym- vir habens spiritum, id est gratiam pro-

machus transtulit : Populus meus quasi phetiae, et mendacium potius loquerer, id
inimicus restitit. Desuper tunicam palli- D est non eveniret quod dico. Sed primae

um sustulistis, id est, vestimenta inferio- expositioni potest opponi, quod homo non

rum seu impotentium violenter rapuistis. debet eatenus affici et compati aliis, ut

Et eos qui transibant simpliciter, id est velit caritate et gratia gratum faciente pri-

innocentes et simplices, convertistis in vari et pseudo consistere, quum dicat Sal-

bellum, eos impie impugnando, et ad re- vator : Quid proficit homo, si lucretur z<«mx,25.

sistentiam concitando, vel contra alios ex- universum mundum, se ipsum autem per-

citando. Potest quoque per pallium, Dei dat?Ordo quippe caritatis cadit sub prae-

auxilium accipi ; et per bellum, inobedi- cepto. Secundae quoque expositioni obvia-

entia seu rebellio contra Deum. Sacerdotes re videtur, quod homo non debeat veniale

ergo et principes, per hoc quod quosdam peccatum committere, ut liberet alium a

bonos ac simplices a cultu Dei ad idolola- mortali, vel quocumque tormento, quum

ENARRATIO 1N CAP. II MICH.E.E.

ART. III

481

peccatum sit infinitae fugibilitatis. — Et A
respondendum, quod verba hujus sanctis-
simi Michaeae, secundum expositionem pri-
mam accipi possunt per hyperbolen seu
Rom. ix, 3. excessum, quomodo ait Apostolus : Opta-
bam anathema esse a Christo pro fratribus
Exod. meis Judaeis ; et Moyses, Aut dimitte po-

xxxu,3t,32. pUjQ nanc noxam) aul JeJe me f|e JjDr0

quem scripsisti. Talia nempe per exces-
sum dixerunt, quoniam aliter plene expri-
mere non valebant caritatis suae fraternae
fervorem. Porro, juxta secundam exposi-
tionem, mendacium sumitur materialiter, B
non formaliter, scilicet pro sermone qui
aliunde ab effectu rationabiliter impedi-
tur, et tamen sine intentione fallendi im-
plendus asseritur.

Considerandum est in his, quantus erat
in sancto hoc vate zelus salutis fraternae,
caritatisque fervor, qui maluit absolule
gratia prophetiae, quae est gratia gratis da-
ta, et sine peccato potest amitti, carere
et mendax quodammodo apparere, quam
populum suum perire. Non talis videtur
/on*iv, 3, fuisse Jonas,qui petivit animae suae ut mo- C
reretur, quoniam prophetia ejus non im-
plebatur : quamvis inter Prophetas non
oporteat facere comparationem in talibus,
Prov. xvi, quum spirituum ponderator sit Dominus ;
comparationes quoque odibiles sint.

Sed quia Propheta agnovit vaticinium
suum certissime adimplendum, tanquam
ad praedestinationis pertinens prophetiam,
subjungit : Slillabo, id est, verba futurae
punitionis per modum pluvise fundam, di-
camque tibi in vinum et in ebrietatem, id
est, illa tibi per modum poculi propinabo D
tam copiose,quod afflictionibus inebriabe-
ris; et erit super guem stillatur, id est,
qui effectum comminationis meae patietur,
ita quod stillatio verborum meorum cadet
in eos de quibus subjungitur : populus
iste, id est plebs Judaeorum. Solet autem
pcena abundans, potus vocari, et nomine
calicis designari.

Praeterea, post austeritatem instantis pe-
riculi, describit Propheta consolationem
beneficii exhibendi, loquens in persona

T. 10.

Dei : Congregatione congregabo Jacob io- 42

tum te ; in unum conducam reliquias Is-

rael, etc. Locus iste mtiltipliciter explana-

tur. Quidam enim exponunt haec de reditu

Judaeorum a Babylonica caplivitate : ex

qua licet omnes Judaei reversi non sint,

majores tamen et principaliores redierunt

cum aliis plurimis; et universis data fuit \Esdr.-hi-

a Cyro rege Persarum licentia redeundi. '

Videtur quoque expositio ista non disso-

na, si superiora de Babylonica captivitate

elucidentur.

Alii vero exponunt de Judaeorum gene-

rali conversione in fine seeculi, ut sit sen-

sus : Congregatione, id est spirituali uni-

one in fide catholica, individua caritate,

speque divina, congregabo Jacob totum te,

id est omnes duodecim tribus. Tunc enim

omnes credent in Christum per praedica-

tionem Eliae, Christo testante : Elias quum Marc. ix,

1 1
venerit, restituet omnia. In unum condu-

cam reliquias Israel pariter, id est electos

Judaeos qui tunc superstites erunt, ut om-

nium sit cor unum et anima una : quod et Act. n, 32.

post Babylonicam captivitatem aliquo mo-

do impletum est, juxta illud Jeremiae, Da- Jer. xxxn,

bo eis cor unum et animam un&m. Ponam

illum quasi gregem in ovili Ecclesiae, id

est, in militanti Ecclesia eos constituam

sub imperio Christi, sub cujus directione

obedienter procedent, sicut grex ovium

sub virga pastoris.Tunc enim perfecte fiet Joann.x,

unum ovile, et unus pastor. Quasi pecus

in medio caularum, id est, in domibus et

pascuis dominici ovilis collocabuntur, sic-

11 1 jumenta in stabulis. Tumultuabuntur ,

id est, in maxima multitudine erunt, at-

que communi laude in Dei venerationem

erumpent. Per hanc igitur tumultuatio-

nem non designatur commotio verae quieti

conlraria, sed credentium inaestimabilis

copia. Propter quod subditur : a multitu-

dine hominum, prae nimia pluralitate fi-

dehum. Ascendet enim, id est, Christus, de 13

quo ista dicuntur, sicut patebit, in cordi-

bus illorum erit, eosque docebit ac ducet,

pandens iter ante eos : id est, viam salutis

illis ostendet ad dirigendum pedes eorum Luc. 1,79.

482

ENARRATIO IN CAP. II M1CH.E.E.

ART. III

P*.lxvii,25.

Matth.w
13.
lbid. 14.

Joann. \,
9, 1.

Ibid. 9.

Ps.LXXXV,
11.

Exod.
xxxm, 15,
16.

Matlh.
xviii, 20.

Rom.w,^";
xi, 5.

Ibid. ix, 8.

Ac<.n,41-
47; iv, 4,32,
etc.

in viam pacis, ut impleatur in illis illud A Verum expositio ista videtur impertinen-

in Psalmo : Viderunt ingressus tuos, Deus, tior aliis, nec ad praecedentia aut conse-

ingressus Dei mei, regis mei, qui est in quentia condependentiam habet.

sancto. Dividet, et transibunt portam, id

est rectam et arctam januam ducentem ad

vilam : de qua scriptum est, Intrate per

augustam portam; et denuo, Quam angu-

sta porta et arcta via quae ducit ad vitam,

el pauci inveniunt eam! Vel porta est fides

Ecclesiee, vel Baptismus, seu Christus, qtii

ait : Ego sum ostium. Qui autem non in-

trat per ostium in ovile ovium, sed ascen-

dit aliunde, ille fur est et latro. Et egre-

dientur per eam, transeundo de via ad

patriam, de fide ad speciem, de merito ad

preemium. Ghristus etiam protestatur : Si

quis per me intraverit, ingredietur et egre-

dietur, et pascua inveniet. Et transibit rex

eorum coram eis : id est, Christus ductor

erit eorum per gratiosam illustrationem,

sicut ait Psalmista : Deduc me, Domine, in

via tua. Unde in Exodo Moyses loquitur

Domino : Si non tu ipse praecedas nos, non

educas nos de loco isto : in quo enim scire

poterimus invenisse nos gratiam in con-

spectu tuo, nisi ambulaveris nobiscum ?

Et Dominus in capite eorum, id est in

principio tanquam dux sui exercitus. Ipse

quoque disseruit : Ubi fuerint duo vel tres

congregati in nomine meo, ibi in medio

illorum sum.

Preeterea, secundum Hieronymum, pas-
sus iste exponi potest pro tempore primi
adventus Christi : qui tunc per se et Apo-
stolos, electos Judeeorum infra ecclesiasti-
cam unitatem collegit, et reliquias lsrael
per gratiam salvas fecit. Soli autem electi
Judaei, qui fidem et mores Patriarcharum
sequuntur, reputantur in semine : non
enim qui filii carnis, hi filii. Illis quoque
Christus praememorata beneficia praestitit,
et fideles valde auxit merito et numero, ut
patet in Actibus. — Postremo, quidam ex-
ponit haec de congregatione electorum Ju-
daeorum in limbo inferni, in quo quasi in
ovili custodiebantur a Deo, donec Christus
venit pandens illis iter ad regnum coele-
ste, in quod eos praecessit ac introduxit.

Insuper moralitas hujus capituli patet Exposiiio
ex praeinductis frequenter. Quod enim in ",oralls-
exordio scriptum est, Va; qui cogitatis in- 1
utile, et operamini malum in cubilibus ve-
stris, referendum est ad Christianos qui
mala cogitant cum rationis consensu ; et
ex deliberatione, non ex subita passione
agunt inique, mala intra se proponentes,

B et vias callidas fallendi, seu cogitata exse-
quendi excogitantes, seu carnis libidini
insistentes : quibus aeternum vae imminet.
In luce matutina faciunt illud, quorum
pedes festinant ad mala ; et totum diem is.ux.i.
infructuose, illicite et criminaliter expen-
dentes, quum econtrario deberent totum
tempus in poanitentiae exercitiis occupare.
Unde de singulis talium scriptum est in
libro Job : Uedit illi Deus locum pceniten- /oo xxiv,23.
tiee, et ille abutitur eo in superbiam. Et 2
concupierunt agros, etc, et calumniaban-

C tur virum. Haec contra avaros, violentos et
injuriatores dicuntur, quorum gravissima
erit damnatio, quia directe agunt contra
caritatem atque justitiam; et judicium si- /acoo.n, u.
ne misericordia fiet his qui non faciunt
misericordiam : quanto magis his qui in-
ferunt crudelitatem, nocumentum, seu vio-
lentiam ?

Super talem pessimam familiam cogitat 3
Deus malum tartareae ultionis, quod nun-
quam evadent. Super hos quoque sumetur 4
parabola, quia laetabitur justus quum vi- />s.lvh,ii.

D derit vindictam. Et qui tribulant nos dia- ps. xn, 5.
boli, exsultabunt, si moti fuerimus rece-
dendo a Deo, et pcenas inferi incidendo.
Propter quod orat vir sanctus : Neque ps. *Xiv,3.
irrideant me inimici mei. Et Ecclesiasti-
cus ait : Domine, pater et dominator vitae ^cc/i.xxm,
meee, ne derelinquas me in cogitatu et con- •' 3-
silio illorum, et incidam in conspectu ad-
versariorum meorum, et gaudeat inimicus
meus.iiY cantabitur canticum cum suavi-
tate. Tunc enim Sancti jucundissime ca-
nent : Laqueus contritus est, et nos liberati />s.cxxin,7.

ENARRATIO IN CAP. III MICH.EiE. — ART. IV 483

sumus. Depopulatione vastati sumus. Hoc A dum propria corda, sed alios quoque a

competit his qui invisibilium hostium teu- Deo avertunt, et divinae legis jussionibus

tationibus victi sunt, et funibus vitiorum contraire non metuunt. Unde a parvulis 9

constricti. Pars populi mei commutata est: quos in vitiis fovent ac instruunt, tollunt

quia nunc mulli Ghristianorum summo et laudem Altissimi. Surgite, ite, quia non 10

invariabili bono relicto, mutantur et con- habetis hic requiem. Jsti enim modo non

vertuntur ad ista terrena et vana, ac per- pertinent ad mysticam unitatem fidelium.

5 eunt. Propter hoc non erit tibi mittens fu- Et de eis ait Scriptura : Tollatur impius, ys.xxvi.io,
niculum sortis in ccetu Domini : id est, ne videat gloriam Dei. lbunt ergo in ignem «^Jr, '
tibi qui talis es, non erit sors inter electos, aeternum. 4i,4o.
nec Ghristi eris coheres, neque in ccetu Utinam non essem vir habens spiritum , 11
Sanctorum erit tibi participatio bonorum etc. Exemplo hujus beatissimi vatis disce-
Domini in terra viventium. B re debent praelati, praedicatores, doctores,

6 Ne loquamini : Non stillabit super istos, omnesque fideles, subditis et proximis
etc. Hoc dicitur contra eos qui peccant in suis errantibus, seu afflictis atque tenta-
spe,et de misericordia Dei periculose con- tis cordialiter condolere, succurrere, sem-
fidunt, imo non vere confidunt, sed stulte perque adstare, et omne bonum terrenum
praesumunt. Quibus advertendum est quod saluti illorum postponere, quia et ordo ca-

p*.xlix,2i. Dominus ait in Psalmo : Haec fecisti, et ta- ritatis id exigit. Et secundum Joannem,de- i/oonn.m,

cui. Existimasti inique quod ero tui simi- bemus pro fratribus animas ponere. Con- 16' 12

lis : arguam te, et statuam contra faciem gregatione congregabo Jacob totum te, id

Eccii. v, 5- tuam. Unde Ecclesiasticus inducit : Non est omnes Ghristianos electos vitia concul-

adjicias peccatum super peccatum, et di- cantes : quos colligam in regno ccelorum

cas, Miseratio Domini magna est : mise- in ovili triumphantis Ecclesiae, sicut pro-
ricordia enim et ira ab illo cito proxi- G misi dicendo : Vado parare vobis locum ; Joann.xiv,

8 mant, et in peccatores respicit ira illius.^ et iterum veniam et assumam vos ad me 2' 3'

econtrario populus meus in adversarium ipsum. Itemque : Pater, quos dedisti mihi, ibid.wu,

consurrexit. Hoc dicit Christus adversus volo ut ubi sum ego, et illi sint mecum, ut 24'

ingratos atque rebelles :quibus quum ipse videant claritatem meam. Triticum enim j/o«a.iii,

tanta largitus sit atque spoponderit bona, Christus congregabit in horreum suum, 12'

Ps. xxxiv, illi econtra reddunt mala pro bonis. Et ne- paleas vero comburet igne inexstinguibili.

12.

ARTICULUS IV

EXPOSITIO CAPITULI TERTII : ET DIXI *. AUDITE, PRINCIPES JACOB.

PROPHETA praesenti capitulo arguit D dum judicium discretionis inter bonum et

eminentiores populi Israel de diversis malum, verum et falsum ; vel judicium

excessibus. Et dixi : Audite, principes Ja- retributionis, quo quisque recipit quod

cob, el duces domus Israel, id est, reges, meretur. Et tamen tenemini ratione officii

sacerdotes, principes, et judices totius Is- vestri ad hoc, sed propter peccata vestra

raeliticae plebis, seu duodecim tribuum : privamini veritatis notitia, sicut subjungi-

Numquid vestrum est scire judicium ? id tur. Qui odio habetis bonum, id est virlu-

est, indigni estis doceri a Deo, ad scien- tes et veritatem, seu bonos ac justos, et

484

ENARRATIO IN CAP. III MICH.E.E.

ART. IV

diligitis malum prsedictis bonis opposi- A indirecte ad culpam mortalem induxerunt

tum. Quamvis enim appetitus objectum sit subjectos. — Moraliter quoque haec re-

bonum, videlicet verum sive apparens, feruntnr ad crudeles Ghristianorum prin-

multi tamen virtutes et veritatem seu ju- cipes, et immisericordes atque avaros

stos odiunt per accidens, prout eorum affe- praelatos Ecclesiae, qui in spiritualibus ac

ctionem impediunt a consecutione eorum temporalibus nocent subjectis, et oppri-

Joann. m, quae appetnut. Unde qui male agit, odit munt subditos. Qui potius sunt perempto-

lucem; et qui eupit delectari illicite, odit res quam pastores : in quibus passiones

justitiam corripientem ac punientem. Qui ac vitia rationis lucem obtenebrant, ita

violenter tollitis pelles eorum desuper eis, quod verum non contuetur judicium, sed

id est, bona inferiorum diripitis, eosque in judicando sequitur passionatos affecti- Bom.\>\,5.

depauperatis atque nudatis rebus ac vesti- onum motus, amorem, cupiditatem, vel

bus, quibus velut pelle tegebantur, el car- B odium.

nem eorum desuper ossibus eorum, id est, Tunc, puta in die afflictionis et captivi- i

etiam necessaria victui subripitis eis, ut tatis Judaeorum ab Assyriis vel Chaldaeis,

macerentur. Qui comederunt carnem po- clamabunt ad Dominum, non ex caritate,

Lll, 5

puli mei, id est, labores et possessiones
eorum consumunt, juxta illud in Psalmo :
Ps. xin, 4; Qui devorant plebem meam sicut escam
panis ; et pellem eorum desuper excoriave-
runt. Et ossa eorum confregerunt et con-
ciderunt sicut in lebete, id est in olla, et
cjuasi carnem in medio ollce, id est, igne
tribulationis et persecutionis subditos quo-

1-3.

ls. i, 15.

sed necessitate servilique timore ; et non
exaudiet eos, quum nihil sit Deo acce-
ptum, gratum aut meritorium, nisi ex ca- icor.xm
ritate emanet. Et abscondet faciem suam,
id est piam et gratiosam opem sive prae-
sentiam, ab eis in tempore illo, sicut ne-
q ui ter egerunt, id est malitiose fecerunt,m
adinventionibus suis, id est peccatis, quae
dammodo excoquebant, quemadmodum C ex praevia quadam deliberatione, non ex
carnes in olla coquuntur. impellente passione, fecerunt. Unde per

Per haec autem nil aliud designatur, nisi Isaiam Dominus loquitur : Quum extende-
quod superiores multipliciter atque cru- ritis manus vestras, avertam oculos meos
deliter nimis vexaverunt subjectos, spo- a vobis; et quum multiplicaveritis oratio-
liando, contristando, caedendo, laedendo vel nem, non exaudiam : manus enim vestrae
occidendo. — Hoc quoque spiritualiter per- sanguine plenae sunt. Quod de omnibus
egerunt, subditos subvertendo, seu bonis generaliter accipi potest qui tempore an-
gratiae destituendo, dum vel minis vel blan- gustiae invocant Dominum ex necessitate,
dimentis, aut alio modo mihi ignoto, eos non pura intentione, quem in prosperis
ad peccata inducunt. Sicque tollunt ab eis contempserunt, quemadmodum in Prover-
cutem, id est virtutes circa exterioris ho- biis testatur : Tunc invocabunt me, et non />ro„.Ii28
minis decorem spectantes ; carnem quo- D exaudiam ; mane consurgent ad me, et non 29-
que, id estvirtutes interiorum affectionum invenient me, eo quod exosam habuerint

disciplinam. Qui vult ergo exaudiri, agat
quod instruit Isaias : Quaerite Dominum /s.
dum inveniri potest, invocate eum dum
prope est.

Jnsuper Propheta loquitur contra pseu-
doprophetas seu mendaces doctores. Hcec
dicit Dominus super prophetas qui sedu-
cunt populum meum, pacem et prospera
promittendo ex parte Dei, quum propria
mente talia confinxerint ad acquirendum

inordinationem frenantes, quae sunt magis
intrinsecae homini quam praedictae; et ossa,
id est virtutes intellectuales et theologica-
les, ac dona, quae sunt firmissima animae
munimenta ac arma, quibus et ceterae
virtutes sustentantur, quemadmodum ossi-
bus caro. Itaque praedicta gratiarum cha-
rismata subditis condonata, pessimi praesi-
dentes devoraverunt ac confregerunt, imo
in nihilum redegerunt, dum directe vel

LV, 6.

ENARRATIO IN CAP. III MICHJE.E. — ART. IV

485

ab hominibus temporale emolumentum ;
qui mordent dentibus suis, id est, irratio-
nabiliter loquuntur, dura annuntiando his
qui eis nihil praestant, et sanctis vatibus
detrahendo, et prcedicant pacem dandam a

/er.vi.U; Deo, ut lucrum obtineant, dicentes : Pax,
pax; et non est pax. De talibus Dominus

ibid. xxm, ait per Jeremiam : Ipsi currebant, et ego
' non misi eos. Et si quis non dedent in
ore eorum quidpiam, id est aliquid cibi
aut potus, vel similis rei, sanctificant, id
est, quasi divino oraculo nuntiant, et pro-
phetica auctoritate affirmant, super eum
prwlium esse venturum, id est, quod ho-
stibus suis tradetur. Tales namque dice-
bant contemptores veri Dei ac Propheta-
rum, magnamque mereri vindictam.

6 Propterea nox, id est caligo erroris,
vobis pro visione erit, id est, non veram
illuminationem, o pseudo, habebitis, sed
animse csecitatem; et tenebrm adversitatis
seu justse punitionis, vobis pro divinatio-
ne erunt, id est pro vaticinatione vestra
conficta, quse non est prophetia, sed divi-
natio, id est usurpata futurorum prsenun-
tiatio. Ttaque propter culpam conficta? pro-
phetationis sustinebitis ultionem divinam.
Et occumbet sol intelligentise, id est divinae
veritatis notitia : de quo fertur in Psalmo,

Ps. lvh,9. Supercecidit ignis, et non viderunt solem;
super prophetas mendaces, ita quod veri-
tas deerit eis. Vel sol materialis atque sen-
sibilis eis occumbit, dum claritas diurna
non est eis in consolationem, eo quod de-
bitis pcenis afficiantur. Et obtenebrabitur
super eos dies, id est, omnia convertentur
eis in materiam adversitatis, tempusque lu-
cis tenebris adversitatis implebitur, quum

7 Deus peccata eorum ulcisci inceperit. Et
confundentur , qui vident visiones tales,
falsas ac deceptorias. Quum enim mendosi
fuerint inventi, et pcenis addicti, confusi-
onibus suffundentur. Et confundentur di-
vini, qui sibi usurpant pra?nuntiare futura
contingentia proprio spiritu, vel diabolica
revelatione.Qui dicuntur divini, quia quod
Domini est proprium, scilicet futura prae-

/s. xli,23. dicere (juxta illud in Isaia : Qua? futura

A sunt annuntiate, et sciemus quia dii estis
vos), sibi usurpant. Et operient vultus suos
omnes, id est, prse rubore optabunt latere,
quia non est responsum Dei, id est, Deus
eis veritatem non revelavit, neque revelat.
— Heec autem moraliter contra illos di-
cuntur, qui in Ecclesia Christi divitibus
adnlantur, et hominibus placentia praecli-
cant, ex avaritia, ambitione, aut simili tem-
poralis commodi affectione. Quibus conve-
nit illud in Isaia : Et erunt, qui beatificant h. ix, 16.
populum istum, seducentes; et qui beati-

B ficantur, prsecipitati.

Verumtamen er/o repletus sum fortitu- 8
dine spiritus Domini, id est constantia da-
ta a Spiritu Sancto, et dono Spiritus quod
fortitudo vocatur, estque unum de septem lMd. u, 2.
donis Spiritus Sancti. Sum quoque reple-
tusjudicio discretionis ac rectae sententia-
tionis : quod est actus prudentiee, tanquam
habitus actum elicientis; et justitise, tan-
quam habitus in judicando regulantis ; et
virtute, id est efficacia in loquendo, vel
sanctitate in operando, quam decet prsedi-

G catori inesse, ne et ipse reprehensibilis sit.
Ut annuntiem Jacob, id est Judseis, scelus
suum, id est idololatriam ; et Israel, id est,
eidem populo annuntiem, peccatum suum,
sine timore corripiendo iniquos de quo-
cumque peccato, ita ut eos qui corpus oc- Matth.x,
cidunt non timeam, sed pro veritatis de- 28'
fensione mori paratus sim.Simile est quod
de se loquitur Jeremias : Misit Dominus /er.1,9, io.
manum suam,et tetigit os meum, et dixit:
Ecce dedi verba mea in ore tuo ; ecce con-
stitui te super gentes et regna. Christus

D quoque in Evangelio suis promisit : Ego Zuc.xxi,i5.
dabo vobis os et sapientiam, cui non pote-
runt resistere et contradicere omnes ad-
versarii vestri. Qui itaque taliter confor-
tatur et informatur a Deo, verba ignea
profert, quibus audientium corda moven-
tur ac immutantur. Multi vero proprio
sensu loquuntur : et nec sibi nec aliis
prodest.

Audite haic, principes domus Jacob, id 9
est familiae regni Juda, seu duarum tribu-
um, et judices domus Israel, id est ejus-

48G ENARRATIO IN CAP. III MICH,£.£. — ART. IV

dem populi vel decem tribuum. Potius ta- A requiescebant, id est, de ejus bonitate prae-

men ista dici videntur ad duas tribus, quia sumentes, dixerunt quietem, non impu-

mox subditur : Qui sedificatis Sion in san- gnationem, esse futuram. Dicentes : Num-

guinibus. Qui abominamini judicium , id quid non Dominus in medio nostrum? id

est, sequitatem et discretionem abhorretis, est imo Deus verc in nobis est : quum ta-

vel juste judicari seu corripi spernitis, de- men Salomon dicat, Longe est Dominus ab Prov. xv,

testantes judicia Prophetarum ; et omnia impiis. Non venient super nos mala po?- "9-

recta, id est justas causas, pervertitis, ju- nse, id est, hostibus non trademur, nec ca-

dicando injuste. Hinc scriptum est apud piemur, sed a Deo tanquam populus ejus

Jer. n,8. Jeremiam : Sacerdotes non dixerunt, Ubi protcgemur.

est Dominus? Et tenentes legem nescie- Propfer hoc, id est propter prsescripta 12

runt me, et pastores prsevaricati sunt in peccata, Sion, id est illa pars Jerusalem

is. .,23. me. Et apud Isaiam : Pupillo non judicant, B in qua fuit templum atque palatium, qua-

10 et causa viduae non ingreditur ad eos. Qui si ager arabitur, id est, in solitudinem
cedificatis Sion, id est domus vestras in redigetur, ita ut possit arari, aedificiis de-
Jerusalem, in sanguinibus, id est de rapi- structis, habitatoribusque occisis; et Jeru-
nis pauperum, caede insontium, occisione salem quasi acervus lapidum erit, id est,
sanctorum, quorum substantiam diripien- penitus dejicietur; et mons templi, id est
tes, construitis habitacula vestra; et Jeru- mons Sion, in quo steterat templum, erit
salem, id est urbem ipsam, eedificatis in et convertetur in excelsa silvarum, id est,
iniquitate, id est de rebus illicite acquisi- fruteta et arbores altse crescent in eo. Quae

tis, quas a subditis extorquetis, et exinde omnia impleta sunt tempore Babylonicae n Par.

ruinas urbis reparatis. captivitatis, qua? septuaginta annis dura- XXXVI' 2K

11 Principes ejus in muneribus judica- vit. Quoniam tamen prsememorata facinora
bant, id est, propter dona dabant injustas G erant in populo Judaeorum tempore Chri-
sententias ; vel si juste judicabant, ma- sti, quemadmodum Christus in Evangelio Matth.
gis adspexerunt ad commodum temporale docet, redarguendo sacerdotes, Scribas ac XXI""
quam ad bonum spirituale, vendebantque Pharisseos de simulatione et hypocrisi, de
sententiam, nec stipendio sui laboris erant superstitione et ambitione, praesertim de
recta intentione contenti. Et sacerdotes ejus avaritia et pauperum devoratione ; ideo

in mercede docebant populum, id est, pro- aliqui referunt ista ad primum Christi ad-

pter lucrum directe, spirituale pro tem- ventum, et captivitatem Judseorum a Ro-

porali exhibentes : quum tamen ex officio manis inflictam : prsecipue, quoniam bona

haberent instruere plebem gratis, ad Dei primitivae Ecclesiee diripientes principes iiebr.xM-

honorem et animarum salutem; temporalia sacerdotum ac judices, sedificabant Sion in

non quserentes, nisi secundario tanquam sanguinibus, et in Jerusalem sanguinem

stipendium vitae. Et prophetce ejus in pe- D Christi discipulorumque ejus fuderunt.
cunia divinabant, id est, pseudo propter Denique hujus prophetiae atque Michaeae

nummos mendosa vaticinia protulerunt. istius mentionem efficit Jeremias. Quum

ibidem. Propter quod dicitur in Isaia : Omnes dili- enim sacerdotes et fallaces vellent Jere- /«•. mvi,

gunt munera, sequuntur retributionem; et miam occidere, quia Jerusalem dixit jam lelsei-

Jer. vi, 13. in Jeremia, A propheta usque ad sacerdo- capiendam, surrexerunt quidam de senio-

tem cuncti faciunt dolum. Et super Do- ribus, et dixerunt ad omnem ccetum popu-

minum requiescebant, id est, divinae au- li : Michaeas de Morasthi fuit propheta in ibid.\s,i$.

ctoritati innitebantur; vel potius se inniti diebus Ezechiee regis Juda, et ait ad om-

simulabant,quia ut eis a populo crederetur nem populum : Heec dicit Dominus : Sion

et copia rerum daretur, jactabant se mini- quasi ager arabitur, et Jerusalem in acer-

stros ac nuntios Dei. Vel, Super Dominum vum lapidum erit, et mons domus Domini

ENARRATIO IN CAP. IV MJCH/EyE. — ART. V

487

in excelsa silvarum. Numquid morte con-
demnavit eum Ezechias et omnis Juda?
Numquid non timuerunt et deprecati sunt
Dominum, et pcenituit eum rnali quod lo-
cutus fuerat contra eos? Haec verba tam
prolixe nunc allegavi, quia secundum al-
legantes haec verba, praefatos videlicet se-
niores quorum allegationem Jeremias con-
firmare videtur, prophelia Michaeae de de-
structione Jerusalem dicta fuit ad litleram
pro tempore Ezechiae, tanquam tunc adim-
plenda. Et secundum hoc, fuisset prophe-
tia comminationis ; postea tamen impleta
fuit, ut dictum est.

Expositio Insuper, secundum tropologicum intel-

tropoiogica. iectum> pr8elatis, sacerdotibus, doctoribus

9 atque principibus Ecclesise dicitur : Au-

dite, principes domus Jacob, id est Chri-

stianorum, qui sunt templum et domus

Tim.m, Dei (de qua dicit Apostolus Timotheo : Sci-

as quomodo oporteat te conversari in do-

mo Dei), et judices domus Israel, id est

militantis Ecclesiae, Deum fide conspicien-

tis. Qui abominamini judicium, et omnia

recta pervertitis. Hoc non omnibus, sed

indignis atque nocentibus competit : qui

in judicando sequuntur amorem et odium,

non rationem et aequitatem ; nec dignan-

tur redargui, sed dicunt implicite illud

Sap. ii, ii. Sapientiae, Sit autem fortitudo nostra lex

10 justitiae. Qui aidificatis Sion, id est Eccle-

siam, in sanguinibus, sacras Scripturas

Ps. i,t. depravando, in cathedra pestilentiae resi-

dendo, indignos ordinando, pusillos scan-

15.

A dalizando ; et de eleemosynis pauperum,
de patrimonio Christi pretiosas structuras
levando. Et hoc est aedificare Jerusalem
in peccatis.

Postremo, quomodo principes in mune-
ribus judicent, sacerdotes quoque in mer-
cede doceant, et fallaces quidam ac super-
stitiosi divinent, non est meae parvitatis
describere, quum (proh dolor!) ista nunc
ad oculum pateant : dum omnes quae sua PhMpp.u,
sunt quaorunt, et temporalia spiritualibus 21,
praeferunt; et hi qui alios ad salutarem ti-

B morem inducere obligantur, se ipsos ac
alios vana promissione et periculosissima
securitate decipiunt, dicentes : Numquid
non Dominus in medio nostrum? Non ve-
nient super nos mala.

Propter hoc Sion quasi ager aratur, quia
status Ecclesiae hinc decrescit, et corda fi-
delium a daemonibus arantur, ac pessirno
semine sem\\\a.x\tY\Y. Jerusalem quoque qua-
si acervus lapidum est, dum caritate fri-
gescente, dura atque lapidea fiunt fidelium
corda. Et mons templi vertitur in excelsa

C silvarum, dum virtuosi et contemplativi
labuntur, in superbiam eriguntur, et mun-
di dignitatibus atque opibus gaudent. Quod
praecipue referri potest ad quosdam spe-
cie tenus religiosos, regulam suam non
observantes, et ad saecularia adspirantes.
Dicit autem Glossa circa hunc locum : Non
debent ministri Ecclesiae officia sua admi-
nistrare propter pecuniam : non tamen
prohibentur, quod ex officio debetur, ac-
cipere ad necessitatem, non ad luxuriam.

ARTICULUS V

ELUCIDATIO CAPITULI QUARTI : ET ERIT IN NOVISSIMO DIERUM MONS DOMUS DOMINI, ETC.

DESCRIPTA Judaicse plebis ultione, sub- D aotate, quae a Praecursore incepit : de qua
jungitur ejusdem consolatio, de pro- dicit Joannes, Novissima hora est; et Pau- iy0onn.n,
ximo adimplenda per Christum. Et erit in lus, Nos, innuit, sumus in quos fines sae- !*•

.... ICor. x.ll.

novissimo dierum, ld est in ultima mundi culorum devencrunt; mons domus Domi-

488

ENARRATIO IN CAP. IV MICILEiE.

ART. V

Mich. iii.
12.

Matth.
xxvi, 55 ;
Luc. xxn, 7-
20 ; Joann.
xx,K;Act.
n, 1 -4;
Matth.xxi,
14.

Agg. n, 10.

Ac<. u, 1-4.

Joann. i,
15, 30.

Philipp.u,
9.

Joann. m,
34.

m', id est mons Sion, in quo templum erat A
constructum : de quo in fine praecedentis
capituli dicebatur, quod esset in excelsa
silvarum ; prceparatus, id est sublimiter
honoratus, in vertice montium, non per
locorum mutationem aut corporalem ere-
ctionem, sed per divinorum miraculorum
excellentiam : quoniam ipsemet Christus
in hoc monte conversatus est, praedicavit,
ultimam Ccenam fecit, corpus suum et san-
guinem consecravit, ad discipulos clausis
januis introivit, Spiritum Sanctum misit,
multa quoque fecit prodigia in templo si- B
to in monte isto. Idcirco mons iste subli-
matus est ultra montem Sinai et Thabor,
vel quemlibet alium : prsesertim ob Chri-
sti corporalem in eo praesentiam, propter
quam, ut in Aggaeo dicitur, major fuit glo-
ria secundi templi quam primi. Et subli-
mis erit super colles, id est montes mi-
nores, in quibus tamen aliqua eminentia
opera facta sunt. Et fiuent ad eum populi:
id est, conversi ad fidem, locum hunc ex
devotione visitabunt, propter opera Chri-
sti in eo patrata, et quoniam ibi congrega- C
ta fuit et Spiritum Sanctum recepit pri-
mitiva Ecclesia. Et properabunt ad eum
gentes multce, id est gentiles conversi, et
dicent, se mutuo cohortando : Venite, as-
cendamus ad montem Domini. Consueve-
runt enim ex gentilitate conversi, omnia
loca in quibus Christus conversatus fuit
ac passus, devotissime ac frequenter invi-
sere. Et ad domum Dei Jacob, id est Ec-
clesiam in Jerusalem congregatam.

Secundo, locus iste exponitur secundum
Hieronymum, intelligendo per montem, D
Christum, Sanctum Sanctorum, in omni
gratia eminentem secundum formam as-
sumptam, qui prwparatus, id est factus
seu declaratus est, in vertice montium, id
est omnibus Sanctis esse sublimior. Pro-
pter quod ait Baptista : Qui post me venit,
ante me factus est, id est mihi prselatus.
Et sublimis est super colles. Dedit enim
illi Pater nomen quod est super omne no-
men; et sine mensura Spiritum contulit
ei. Et fluent ad eum populi : id est, tam

, XXXIII,

ex Judaismo quam ex gentilitate conversi,
per fidem, dilectionem et obedientiam ac-
cesserunt ad Christum, sicut ad caput,
quatenus de plenitudine ejus accipiant, di- Joanm,\s.
cente Apostolo : Accedamus cum fiducia aebr. iv,
ad thronum gratiae ejus; et Psalmista, Ac- Ps
cedite ad eum, et illuminamini. — Ter- 6.
tio exponitur passus hic, intelligendo per
montem domus Domini, militantem Chri-
sti Ecclesiam : quae praeparata est in verti-
ce montium, quoniam major et excellen-
tior fuit gratia data Ecclesiae Christi, quam
Synagogae, vel congregationi quae fuit ante
legem. Propter quod tempus evangelicae
legis, seu novi Testamenti, per excellen-
tiam appellatum est tempus gratiae.Paulus
quoque de se et coapostolis suis testatur :
Nos ipsi primitias Spiritus habentes. De- Rom. vm,
nique ad Ecclesiam omnes electi a prin-
cipio evangelicae praedicationis confluxe-
runt, quoniam extra illam nemo salvatur.
Et docebit nos Christus de viis suis, id
est evangelica documenta atque praecepta,
quibus itur ad regnum cceleste. Haec do-
cuit Christus per Apostolos et adjutores
ac successores eorum, per illuminationem
quoque occultam et angelicam submini-
strationem. El ibimus, credendo, sperando,
amando, et bene agendo, adversa quoque
aequanimiter tolerando, in semitis ejus, id
est consiliis et doctrinis, sequendo vesti-
gia Salvatoris. Viae enim ejus, viae pul- Prov.m,\i.
chrae, et omnes semitae ejus pacificee. Ipse
etiam est via ac janua. Quia de Sion egre- joann.xw,
dietur lex : id est, Evangelium Christi pri- 6; x' 9-
mo ab Apostolis publice et aperte praedi-
cabitur in templo sito in monte Sion ; et
deinde promulgabitur ad omnia climata
orbis ; et verbum Domini, id est praedica-
tio Evangelii, de Jerusalem procedet ad
alia loca. Quum enim in die Pentecostes
recepissent Apostoli Spiritum Sanctum, Act. n,4.
mox ingressi sunt templum, Christi Evan-
gelium constantissime praedicantes, quod
postmodum in toto mundo praedicaverunt.
Unde eis dixerat Christus : Eritis mihi te- ibid.\,%.
stes in Jerusalem, et in omni Judaea et Sa-
maria, et usque ad ultimum tcrrae.

ENARRATIO IN CAP. IV MICH^/E. — ART. V

489

3 Et judicabit , id est, discernet Christus,

inter populos multos, quosdam vocando ad
fidem et gratiam, quosdam autem derelin-
quendo; et corripiet gentes fortes usque
in longinquum. Omnium enim gentium
vitia per discipulorum suorum praedica-
tionem redarguit. Christus quoque proprio
ore, conversando inter homines, corripuit
eos. Denique duplex est judicium, scilicet
discretionis, quo inter electos et reprobos
Christus secernit; et remunerationis, quo
singulis quod merentur retribuit. Christus
autem in primo suo adventu non fecit in
saeculo isto judicium remunerationis seu
damnationis. Propter quod ait apud Joan-

Joann. m, nem : Non misit Deus Filium suum ut ju-
dicet mundum, sed ut salvetur mundus

Luc. ix, 56. per ipsum; et apud Lucam, Filius hominis
non venit animas perdere, sed salvare.
Istud autem judicium faciet in secundo
suo adventu generaliter ; facitque illud
quotidie particulariter in decedentibus a
saeculo isto. Porro in primo suo adventu
fecit judicium discretionis : de quo ait in

Joann.xu, Joanne, Nunc judicium est mundi. Fecit et

tunc judicium justee increpationis. Propter

Js. xi, 4. quod scriptum est in Isaia : Judicabit in

justitia pauperes, et arguet in aequitate

pro mansuetis terrae. Jeremias quoque ait:

/er.xxm.s. Faciet judicium et justitiam in terra.

Et concident gladios suos in vomeres, et
hastas suas in ligones : id est, tanta pax
erit in Christi adventu et circa evangelicae
praedicationis exordium, quod arma belli-
ca in instrumenta agriculturae vertentur.
Tunc enim omnia regna mundi sub uno
erant principe obedientia, scilicet sub Ro-
mano imperatore, ad cujus imperium de-

Luc. ii, i. scriptus est universus orbis, ut patet in

ps.xlv, io. Luca. Unde in Psalmo cantatur : Arcum
conteret et confringet arma, et scuta com-
buret igni. Non sumet gens adversus gen-
tem gladium, id est, una natio non praelia-
bitur contra aliam, quoniam omnes subditse
erunt Romano imperio; et non discent ul-
tra belligerare, id est, non erit eis neces-
sitas exercendi se ad modum pugnandi,
quum ubique sit pax.Haec autem pro tanto

A dicuntur, quia tunc erat insolita inaudita-
que pax in toto mundo : quum tamen ante
fuerint multa atque gravissima praelia. Et
quoniam pax illa ultra consuetum notabi-
liter diu duravit, nunc dicitur, Non discent
ultra belligerare : sicut communiter de ne-
gotio ultra solitum durante dicimus, Istud
nunquam finietur, quum aliquando infra
diem vel horam finiatur. Unde in Genesi
scriptum est, quod Lia, nato Juda, parere c,en. xxix,
cessavit : et tamen post pauca legitur pe- 35-
perisse adhuc duos filios et filiam unam. 17,19,21.'

B Simili modo habetur quarto Regum, quod
Syri non venerunt ultra in terram Israel : ivjteg.vi,

et nihilo minus statim scribuntur redisse

23.
Ibid. 24.

in illam.

Totum autem capitulum istud usque ad
verbum sequens habetur in Isaia, pene /*. 11,2-4.
sub eadem forma verborum :quod ibi pro-
lixius, prout Dominus dedit, exposui.

Et sedebit vir subtus vineam suam et 4
subtus ficum suam : id est, tanta erit se-
curitas, ut homines sine formidine sedeant
etiam in agris ac vineis sub suis arbustis.
C Solet autem per talem modum loquendi,
in veteri Testamento, magna pax et opu-
lentia designari. In primo autem Christi
adventu fuit in Judaea pax magna et copia
rerum. Unde in Jeremia legitur : In diebus /er.»in,6.
illis salvabitur Juda, et Israel habitabit
confidenter. Propter quod subditur : et non
erit qui exterreat *. Romani enim sub ma- * deterreat
gno rigore prohibuerunt violentiam fieri;
nec judicibus a se constitutis parcebant,
quando manifestam alicui fecerunt inju-
riam.
D Possunt praeterea omnia ista speciali-
ter accipi de diversis nationibus ad fidem
conversis, quae licet olim discordassent,
tamen fide Christi suscepta, maximam mu-
tuo dilectionem habebant, et per caritatem Gaiat. v,
servierunt in invicem. ,3'

Omnia vero haec fient, quia os Domini
exercituum locutum cst, id est, intellectus
divinus ista per Prophetas praedixit, cujus
verbum irritum esse non valet. Quia o>n- 5
nes populi ambulabunt, unusquisque in
nomine dei sui, id est, infideles in ritibus

400

ENARRATIO IN CAP. IV MICILEiE.

ART. V

ii7Ae».iH, deorum suorum conversabunlur. Non enim
oinnium est fides; nec idololatria fuit per
Apostolos penitus exstirpata, quum usque
ad tempus Constantini Magni Roma colue-
rit idola. Nos autem ambutabimus in no-
mine Domini Dei nostri, id est, in Deo
vero, et secundum voluntatem ac legem
ipsius vivemus, in aHernum et ultra, id
est perseveranter omnino : non quod ultra
seu post seternitatem sit duratio aliqua,
sed ista dicuntur ad ampliorem certitudi-
nem faciendam, vel ad clariorem expres-
sionem. Porro quod ait, Nos autem ambula-
bimus, accipi potest de primitiva Ecclesia
ex Judaismo conversa, vel de populo chri-
stiano communiter, qui est Israel secun-
dum spiritum.

6 Jn die illa, dicit Dominus, id est tem-
pore evangelicse prsedicationis et gratiae.

Ts. iv, 2. De qua die loquitur Isaias : In die illa erit
germen Domini, id est Christus Filius Dei,
in magnificentia et gloria; itemque Apo-

iiCor.vi.2. stolus, Ecce nunc dies salutis; et iterum,
Rom.xm, Nox prsecessit, dies autem appropinquavit.
Congregabo claudicantem, id est plebem
Judaicam in via Dei nutantem : cujus pes
scandalizabatur et scandalizabat frequen-
ter; quae tempore Christi per varia vitia
indirecte transivit, juxta illud in Psalmo,

Ps. xvii, 46. Claudicaverunt a semitis suis. Quibus dici
iii Beg. potuit illud Elise : Usquequo claudicatis in

xvm, 2i. ^uas partes? Et eam quam ejeceram, id
est Synagogam quam subinde ejeci de ter-
ra sua et peccare permisi, cui et interdum
dedi libellum repudii, colligam per fidem
et caritatem intra ovile Ecclesise, ut omnes
sint unum mysticum corpus Christi ; et
quam affliaceram, id est dictam Synago-
gam, quam per Assyrios, Chaldseos ac alias
nationes punivi, congregabo spirituali col-
lectione per gratiam. Et ne quis instet et
dicat, hsec de Judseis exponi non posse,
quoniam pauci illorum conversi sunt,sub-

7 ditur : Et ponam claudicantem in reli-
quias : id est, ex prseinducta Judaica plebe
non omnes, sed quosdam, comparatione
aliorum perpaucos, salvabo. De quibus

h. i, 9. fert Isaias : Nisi Dominus Sabaoth reliquis-

12.

A set nobis semen, quasi Sodoma fuissemus;

et Apostolus, Reliquiae per electionem gra- flom.xi.s.
tiee salvse factse sunt; et denuo, Non repu- md. 2.
lit Deus plebem suam, quam prsescivit.

Et eam qna' laboraverat, id est gentem
Hebrseam prsefatam, quse prsedictis modis
fnit afflicta et onere legis gravata, quod
neque nos, neque patres nostri,ait Petrus, ac(.xv,io.
portare potuimus (specialiter accipi potest
de Christi Apostolis et primis credentibus,
quibus dicit : Vos estis qui permansistis Luc. xxn,
mecum in tentationibus meis), ponam in 28"

YSgentem robustam : primo, quoniam innu-
merabiles convertent ad fidem,sicque mul-
tos in Christo filios generabunt, in quibus
impletum est illud Isaise : Minimus erit in is. lx,22.
mille, et parvulus in gentem fortissimam ;
secundo, quoniam ipsi Spiritu Sancto re-
cepto fortissimi erant in Christo, et insu-
perabilem patientiam habuerunt, ita ut
irent gaudentes a conspectu concilii, quo- Act.\, 41.
niam digni habiti sunt pro nomine Jesu
contumeliam pati, dicerentque principi-
bus sacerdotum : Obedire oportet Deo ma- ibid. 29.

C gis quam hominibus. Nonne robustissimi
erant, de quibus unus illorum locutus est,
Certus sum quia neque mors, neque vita, Bom. m,
neque angeli, neque principatus, neque 38' 39-
virtutes, neque instantia, neque futura,
neque creatura alia poterit nos separare a
caritate Dei, quse est in Christo Jesu Do-
mino nostro? Ideo scriptum est de eis in
Psalmo : Quoniam dii fortes terrse vehe- Ps.xlm,io.
menter elevati sunt. Quanta autem fuerit
primitivse Ecclesiee in Jerusalem fortitu-
do, patet in Actibus Apostolorum. Act. n-v.

D Et regnabit Dominus Christus super eos,
id est in cordibus eorum, in monte Sion,
id est in Ecclesia speculante ccelestia, quse
in monte preedicto Spiritum Sanctum re-
cepit in primis credentibus. De qua ad
Hebrseos legitur : Accessistis ad montem Hebr.™,
Sion, et civitatem Dei viventis; atque in v-
Psalmo, Diligit Dominus portas Sion. Ex ps.LXXXvi,
hoc nunc et usque in wternum, id est in -■
prsesenti vita inchoative per fidem et gra-
tiam, in futuro quoque sseculo sine fine
per beatificam revelationem.

ENARRATIO IN CAP. IV MICJLE.E. — ART. V

491

Is. xxxv, 1

Matth.w,
16.

Is. v, 2.

lbid. 1.

Ps. xciv,7,
juxta antiq.

I Cor. i, 24.

/s. XXXlll,
22.

Zuc. ii, 22.

xxvi, 55.

Malach.m,
1.

Ps. XLVII,

10.

Prseterea, quidam exponunt hunc lo- A
cum de gentilitate conversa, quae ante
suam conversionem claudicavit per idolo-
rum culturam, eratque relicta a Deo, et in
via perditionis usque lassitudinem labora-
bat. De qua loquitur Isaias : Lsetabitur de-
serta et invia. Hanc autem per Apostolo-
rum praedicationem atque miracula intra
Ecclesiam congregavit. Nec omnes creden-
tes hujusmodi salvat, sed quosdam velut
reliquias, quoniam pauci electi.

Et tu, turris gregis nebulosa, id est,
templum Jerusalem : de quo apud Isaiam B
inducitur, quod Dominus aedificavit turrim
in medio ejus, videlicet in Synagoga, quse
ibi vinea appellatur. Dicitur autem turris
gregis, id est populi Judseorum, qui fuit
grex Dei, juxta illud, Nos autem populus
ejus, et oves pascuse ejus; vel, quia in eo
greges animalium offerebantur. Dicitur in-
super nebulosa, vel propter vitia sacerdo-
tum ac populi, vel propter imminentem
destructionem, vel propter fumum nebu-
losum ex incensione hostiarum surgen-
tem. Filice Sion, id est populi Judseo- C
rum. Usque ad te veniet ; et veniet potestas
prima, id est Christus, qui est virtus et
sapientia Patris, qui cum Patre et Spiritu
Sancto est una, seterna, prima ac infinita
potestas : qui est regnum filiw Jerusalem,
id est rex Judaicae plebis. De quo Isaias
prsedixit : Dominus rex noster, Dominus
judex noster, Dominus legifer noster, ipse
veniet et salvabit nos. Christus autem ob-
latus et prsesentatus fuit in templo a Ma-
tre virginea, et frequenter prsedicavit in
eo. Propter quod a Malachia fuit prsedi- D
ctum : Statim veniet ad templum sanctum
suum Dominator, quem vos quseritis, etc;
et in Psalmo, Suscepimus, Deus, miseri-
cordiam tuam in medio templi tui.

Nunc quare mcerore contraheris? id est,
quum tanta consolatio tibi prsestanda sit,
et tanta promissio facta, o popule Sion,cur
tam gravi tristitia contabescis, vel ex dila-
tione adventus Messise, vel proptcr perse-
cutiones quas pateris ? Numquid rex non
est tibi ? id est, imo Regem omnipotentem

Is. ix. 6,
juxta LXX.

immortalemque habes, qui tandem tua as-
sumpta natura te visitabit, et nunc te de-
fendere lsetificareque potest. Aut consi-
liarius tuus periil, id est Deus qui tibi
per Prophetas verba consolatoria nuntiat,
intusque exhilarat ? Vel per consiliarium,
intelligit Propheta se ipsum ac alios vates,
qui populum instruebant, remediaque sa-
lutis pandebant. Christus quoque est ma-
gni consilii Angelus. Quia comprehendit
te dolor sicul parturientem , ita quod in
adversis non recurris ad divinum auxili-
um, nec in spc futurorum bonorum respi-
ras. Possuntque hsec specialiter accipi de
justis, qui Christi adventum optabant ar-
denter.

Dole et salage, filia Sion, quasi partu-
riens, id est, stude ut dolores tibi instantes
sequanimiter feras. Et merito dolere potes,
quia nunc egredieris de civitate Jerusalem
capta, et habitabis in regione Sennaar seu
Chaldsea septuaginta annis, et venies usque
ad Babylonem civitatem metropolim Chal-
dseorum. Ibi liberaberis tempore Cyri re-
gis de captivitate, ibi redimet te Dominus
de manu inimicorum tuorum, reducendo
te in propriam terram per Zorobabel, Es-
dram, et Jesum filium Josedec sacerdotem
magnum. De hoc scriptum est plenius in
libro primo Esdrse.

Et nunc, tempore meo, regnante piissi-
mo Ezechia, congregata? sunt super ie gen-
tes multaz, quce dicunt : Lapidetur, et
adspiciat in Sion oculus noster. Quod in-
telligi potest de Sennacherib rege Assyrio-
rum et populo ejus,qui venit, et occupavit iv Reg
omnes urbes Juda ; voluitque morte du-
rissima, quse per lapidationem exprimi-
tur, necare habitatores Jerusalem, qui se
ad resistentiam prseparaverunt. Voluerunt
quoque Assyrii in Sion adspicere, id est
templum, palatium, et cetera habitacula
scrutari et spoliare. Tpsi autem non co-
gnoverunt cogifationes Domini, id est,
quod Deus voluit populum suum per illos
purgare, et castigatum seu disciplinatum
salvare. Illi namque propriis viribus suas
victorias adscripserunt, et populum inde

I Esdr. i,

I, VII, VIII.
11

xvm, 13.

492

ENARRATIO IN CAP. IV MICH/E.E.

ART. V

non corrigere, sed conterere nitebantur. A

F.l non intellexerunt consilium ejus, id
est sapientiam divinae dispensationis, qua
Dens omnipotens corrigit electos per re-
probos, sicnt per virgam : qno facto, re-
probos aeternaliter damnat,quemadmodum
virga, disciplinato pnero, in ignem pro-
jicitur. Hinc per Isaiam Dominus loqui-

is. x, 5, 7. tur:Vae Assur,virga furoris mei et baculus
ipse est ; ipse autem non sic arbitrabitur,
sed ad conterendum cor ejus erit. Gene-
raliter quoque transgressores et impii non
agnoscunt cogitationem Dei, neque atten- B
dunt consilium ejus, qualiter humanum

Ps. txv,5. genus dispenset atque remuneret, terribi-
lisque consistat in consiliis super filios
hominum. Propter quod scriptum est in

SaP. ix, 13. libro Sapientiae : Quis hominum poterit
scire consilium Dei ? aut quis poterit cogi-
ibid.n. tare quid velit Deus? Et : Sensum tuum,
Domine, quis sciet, nisi tu dederis sapien-
tiam, et miseris spiritum tuum de ccelis ?
Quia congregavit eos, id est adversarios
populi sui, scilicet gentes praefatas, quasi
fcenum arerje. id est in unum fascem. ut C
simul dispereant et damnentur, seu incen-

ixneg. xix, dantur : quemadmodum angelus Dei per-

35 • i

cussit in castns Assynorum centum octo-
ginta quinqne millia hominum, quorum
corpora fuerunt incinerata atque combusta.
13 Surge et tritura, ftlia Sion, id est tu,

popule Judaeorum, post reditum a Chaldaea
seu Babylonica captivitate, disperge, vexa,
oceide adversarios tuos gentiles; quiacornu
tuum ponam ferreum, id est, potestatem
victoriosam seu principem fortissimum ti-
bi praestabo, et ungulas tuas ponam a?reas, D
id est, manus tibi dabo victrices, aliorum
laceratrices, quemadmodum ferrum et aes
cetera domant atque confringunt. Et com-
minues populos multos, et interftcies Do-
mino rapinas eorum, id est, praedam pe-
corum offeres Deo, et ad gloriam ejus
rapinam diripies. Sic enim in libro Nu-
Num.xxw. merorum et Josue legitur praeda Deo con-
HfiJosue secrata in toto vel in parte. Et fortitudi-
nem eorum, id est majores et potentiores
interficies, Domino universai terra? : qui

pessimos voluit trucidari ; qui etiam Sau-

lem et Achab redarguit, quoniam regibus mey.xv,

morte dignis Agaget Benadad pepercerunt. \ilRleseqxx'

Videtur autem quibusdam,quod ista non «.
sint in populo Judaico impleta post red-
itum a Chaldaea, nec tanta fuerit virtus
eorum. Sed si historiam Machabaeorum
recolimus, videtur utique tempore Judae
et fratrum ejus impletum. Unde secundo
libro Machabaeorum legitur, quod Judas u Mach.
efficiebatnr intolerabilis gentibus, et non v'"'5'b'
paucas hominum strages dabat, civitates
et castella succendens. Denique et primo
libro Machabaeorum legitur : Et surrexit \Mach.m,
Judas ; et adjuvabant eum omnes fratres '"9"
ejus, et praeliabantur praelium Israel cum
laetitia. Et dilatavit gloriam populo suo, et
induit se loricam sicut gigas, et protege-
bat castra gladio suo. Similis factus est
leoni in operibus suis, et sicut catulus le-
Onis rugiens in venatione. Et persecutus
est iniquos, perscrutans eos ; et qui con-
turbabant populum suum, succendit flam-
mis; et repulsi sunt inimici prae timore
ejus, et omnes operarii iniquitatis contur-
bati sunt ; et directa est salus in manu
ejus. Et exacerbabat reges multos, et lae-
tificabat Jacob in operibus suis. Et per-
ambulavit civitates Juda, et perdidit im-
pios ex eis, et avertit iram ab Israel. Et
nominatus est usque ad novissimum ter-
rae,et congregavit pereuntes.Multaque alia
in libris Machabaeorum conscripta sunt,ex
quibus patet haec ad litteram esse imple-
ta. Inter haec unum est, quod semel in An-
tiochia tria millia Judaeorum interfecerunt ib>d.x>,a-
centum millia aliorum.

48.

Porro, moraliter cohortari se debent ExposiUo
Christiani, dicentes : Venite, ascendamus mora^s-
ad montem Domini, et ad domum Dei Ja-
cob, id est, ecclesiam jugiter visitemus, et
divinis obsequiis praesentialiter interesse
curemus ; et docebit nos Dominus de viis
suis : ibi enim praedicatio fit verbi Dei, et
instructio salutaris proponitur. Deus quo-
que tales per occultum instinctum infor-
mat, et angeli sancti illuminant eos. Et 3

ENARRATIO IN CAP. IV mCHJEJE.

ART. V

493

Ps. LViii, 8.
Ps. lvi, 5.

/s. xlm, 3.

Ps. CXLV,8,

Rom. v,20.

Hebr. xn,
13.

Rom. viii,
18, 17; II
27m.ii, 12.

Jacob. i, 2.

i/a«/i. v,
11, 12.

concidcnt gladios suos in vomeres. Hoc
quotidie agittir, dum contentiosi, iracun-
di, impatientes convertuntur ad pacem et
mansuetudinem Christi, et verba pungi-
tiva cessant proferre. De hujuscemodi si-
quidem gladio fertur in Psalmo : Gladius
in labiis ipsorum; itemque, Filii homi-
num, dentes eorum arma et sagittae, ct
lingua eorum gladius acutus.

In clie illa, dicit Dominus, congregabo
claudicantem, id est animam vagam, in-
stabilem, oberrantem, et eam quam ejece-
ram, id est, a qua ad tempus gratiam
subtraxi aut suspendi, et quam afflixeram
tentationibus, persecutionibus atque lan-
guoribus. Christus enim calamum con-
quassatum non conterit, et linum fumi-
gans non exstinguit, sed reparat, juxta
illud in Psalmo : Dominus erigit elisos. Ta-
libus igitur animabus ssepe dat Christus
divinorum charismatum affluentiam ma-
gnam, ut ubi abundavit iniquitas, abundet
et gratia. Tuncque claudicans in reliquias
ponitur, id est inter electos et virtuosos,
ut faciat rectos gressus pedibus suis ; et
quse laboravit, robusta efficitur.

Insuper Ecclesise, vel unicuique affli-
cto,mcesto,tentatoque dicitur verbum dul-
ce, bonum ac consolatorium : Nunc quare
mcerore contraheris ? quum non sint con-
dignse passiones hujus temporis ad futu-
ram gloriam, quae revelabitur in nobis; et
si compatimur, conregnabimus ; omneque
gaudium sestimandum sit, quum in diver-
sas tentationes inciderimus. Numquid rex
non est tibi, scilicet Filius Dei, qui te va-
let eripere ? Aut consiliarius tuus periit,
qui evangelica dedit consilia, et in omni
adversitate docet esse gaudendum ? Beati,
inquit, eritis, quum maledixerint vobis
homines, et persecuti vos fuerint, et dixe-
rint omne malum adversum vos, mentien-
tes, propter me. Gaudete et exsultate in
illa hora, quoniam merces vestra copiosa
est in coelis. Quia comprehendit te dolor
sicut parturientem, id est, quasi non esset
futura consolatio danda his qui nunc di-
versis tribulationibus exercentur.

A Dole pro tuis et proximorum peccatis, 10
et satage, id est, viriliter age qua? Dei
sunt : quemadmodum Salomon docet :
Quodcumque potest manus tua, instanter Eccie.ix,\o.
operare, quia nec opus, nec ralio, nec sa-
pientia, nec scientia erunt apud inferos ;
fdia Sion, id est, anima speculativa, seu
persona aut congregatio ecclesiastica in
specula Domini constituta, quasi partu-
riens, id est in magnis adversitatibus po-
sita. Omnes enim qui volunt pie vivere uTim.w,
in Christo, persecutionem patientur. Quia 12-

B nunc egredieris de civitate, id est, exsula-
bis, de propriis locis expulsa, et habitabis
in regione dissimilitudinis, vel inter ini-
quos ; et venies usque ad Babylonem, id
est confusionem magnam tentationum et
persecutionum, in tantum ut forte quan-
doque a principe Babylonis, id est diabo-
lo, captiveris in consensum peccati, et
vinculis vitiorum adstringaris, Deo per-
mittente te cadere, quatenus propria fra-
gilitate experta, profundius humilieris et
cautior fias. Babylon autem interpretatur

C confusio. Et in seeculo isto confusa sunt
omnia : quoniam mundus totus in mali- \joann.s,
gno positus est; et omne quod est in mun- J*' u
do, est concupiscentia carnis, aut concu-
piscentia oculorum, aut superbia vitse. Ibi
liberaberis. Non enim permittit nos Deus iCor.x,a.
tentari supra id quod possumus, sed facit
cum tentatione proventum. Et electos suos
eripit Christus finaliter, sicut in Evange-
lio dicit de ovibus suis, quod nemo rapiet Joann. x,
eas de manu sua et Patris sui, nec per- 28, 29-
ibunt in sempiternum : quia Ego, inquit,

D vitam eeternam do eis. Ibi redimet te Do-
minus de manu inimicorum tuorum visi-
bilium et invisibilium : dicente Psalmista,
Et adjuvabit eos Dominus, et liberabit ps.xxxvi,
eos, et eruet eos a peccatoribus, et salva- 40-
bit eos, quia speraverunt in eo.

Et nunc congregatai sunt super te gen- 11
tes multai, adversarii Ecclesise diaboli, ho-
minesque iniqui, saevi, et reprobi. Qua>
dicunt : Lapidetur Ecclesia seu persona
ecclesiastica, ita ut obruatur adversis, et
a statu sequitatis labatur, et adspiciat in

494 ENARRATIO IN CAP. V MICH^EiE. — ART. VI

Sion oculus noster, id est, calamitatem et A minuti sunt parvi et humiles in oculis

oppressionem justorum cum laetitia intu- suis. Et interficies Domino rapinas eo-

12 eamur. Ipsi autem non cognoverunt cogi- rum, id est, Christo consecrabis, et divi-

tationes Domini, qui cogitavit persecutio- nis obsequiis applicabis divitias eorum

Apoc. n,io. nem patientibus dare coronam vitae, si qui convertuntur, et fortitudinem eorum

usque ad mortem consistant fideles, per- Domino universce terrce, ut totis viribus

secutoribus vero pcenam gehennae. Christo ministrent, qui loquitur : Data est Matth.

13 Surge et tritura, filia Sion, id est, ad- mihi omnis potestas in ccelo et in terra. XXV1"' ,8-

versarios tuos Christi virtute vince et ven- Postremo capitulum istud, ab illo loco :

tila : quemadmodum ait fortis pugnator, Dole et satage, filia Sion, a diversis vakle

/>s.xvn,43. Comminuam eos ut pulverem ante faciem diversimode explanatur ad litteram ; sed

venti ; quia cornu tuicm ponam ferreum, propter prolixitatem vitandam omitto, et

PhMpp.w, ut omnia possis in eo qui te confortat. Po- B quia praeinducta expositio videtur confor-

,3- test quoque in bono intelligi, ut dicatur mior textui. Judaei autem, secundum con-

eos triturare, quorum colla subdit Christo suetudinem suae caecitatis, praestolantur is-

ac fidei. Et comminues populos multos, ta implenda in adventu sui Messiae, ita

vitia exstirpando ab eis, atque ad veram quod tunc Romano imperio praevalebunt,

eos contritionem trahendo. Sicque com- cunctisque gentibus imperabunt.

ARTICULUS VI

EXPOSITIO CAPITULI QUINTI : NUNC VASTABERIS, FILIA LATRONIS.

"N fine praecedentis capituli multa pro- C dotes ac principes ejus, a Chaldaeis con-

spera Deus promisit Synagogae, seu ple- temptibiliter caesi tractatique sunt. — Alii

bi Judaicae. Jam vero comminatur eidem. vero referunt ad vastitatem Judaeorum a

1 Nunc vastaberis, id est, ab hostibus capi- Romanis, in qua gravissime sunt oppres-

eris, filia latronis, id est, Synagoga, quee si, et sacerdotes jubente Tito occisi. Et ita

propter tua peccata es filia diaboli latro- exponit Hieronymus.

Ps. cv, 38. nis pravissimi, qui animam strangulat. Ef- Unde quod ait Propheta, Obsidionem po-

fuderunt enim Judaei in templo sanguinem suerunt super nos, exponit in persona Dei

innocentem,et subjectos ac simplices mul- Patris, loquentis de se et Filio ac Spiritu

tipliciter deceperunt. Unde Salvator quo- Sancto. Contra quos posuerunt Judaei ob-

MattLxu, que ait in Evangelio : Domus mea domus sidionem, Filium Dei persequendo, in Spi-

,3- orationis vocabitur, vos autem fecistis il- ritum Sanctum blasphemando, et Patrem

lam speluncam latronum. Obsidionem po- D mendacem faciendo. Qui enim non credit \joann.\,

suerunt inimici nostri super nos, id est in Filium, mendacem facit Patrem, secun- 10-

contra Judaeos, civitates Juda obsidendo. dum Joannem. Et Christus ait : Nunc au- joann. w,

In virga percutient maxillam judicis Is- tem oderunt et me et Patrem meum gratis. 24-

rael, id est, superiores ac judices Judseo- In virga quoque seu aspero ictu percusse-

rum in faciem caedent, viliterque tracta- runt maxillam judicis Israel,id est Christi,

bunt ut alios. cui Pater dedit omne judicium. Qui in ibid. v, 22.

Quidam referunt ista ad Babylonicam Evangelio loquitur Judaeis : Multa habeo ibid. vm,

7, 18^21!"' captivitatem, in qua Sedecias rex, sacer- de vobis loqui et judicare : et, Amodo vi- 26-

ENARRATIO IN CAP. V mCUJE.E. — ART. VI 495

Matth. debitis Filium hominis venientem in nu- A beatissima Virgine. De hoc dominatore Is-

xxvi,64. bib^g coe]j iiujus maxillas dulcissimas rael dictum est in Osee : Servient David Oteem,s.

percusserunt manibus incestis atque sa- regi suo ; et item in Isaia, Super solium /«. ix, i.

crilegis in nocte illa, potestati tenebrarum David, et super regnum ejus sedebit. De

concessa, quemadmodum Lucas asserit : quo Gabriel dixit gloriosae ac benedictae

Luc.xxu, Viri qui tenebant illum, illudebant ei, cae- Mariae: Et regnabit in domo Jacob in aeter- Lue.i,3t.

63'64, dentes eum, et percusserunt faciem ejus. num. Hoc ergo de humana ac temporali

/oann.xvm, Minister quoque pontificis dedit ei alapam, Christi generatione sit dictum. De cujus

22;XIX'2'3' dicens : Sic respondes pontifici ? Quod et generatione divina ac sempiterna subjun-

ministri Pilati, procurantibus Judaeis, fe- gitur : et egressus ejus, id est generatio a

cerunt,dum plectentes coronam de spinis, Patre, est ab initio, id est ab aeterno et

imposuerunt capiti ejus. Et veniebant, et ante saecula universa. In principio enim joann. 1,1.

dabant ei alapas. Quod et Sibylla praedi- B erat Verbum, et Verbum erat apud Deum,

xisse cognoscitur. qui ait in Psalmo : Ex utero ante lucife- Ps. m, 3.

Gonsequenter tractatur de Judice isto, rum genui te. A cliebus ceternitatis , id est

de loco nativitatis ejus, et duplici natura ab ipso momento seu nunc aeternitatis,

2 ac generatione ipsius. Et tu, Bethlehem quae omne tempus includit. .Eternaliter

Ephrata, id est, civitas binomia. Dicta est nempe et invariabiliter Filius generatur a

enimBethlehem et Ephrata, juxta illud Ge- Patre. Estque egressio ista immanens, non

Gen.xxxv, nesis : Mortua est Rachel, et sepulta in via foris transiens, quum genitus consubstan-

19- Ephrata : heec est Bethlehem. Parvulus es, tialis sit generanti. Denique quod gene-

id est modicus locus, seu viculus, in mil- ratio Filii, egressus dicatur, constat ex hoc

libus Jucla, id est comparatione aliorum quod Filius ait in Joanne : Exivi a Patre, Joann.xvi,

locorum tribus Juda. Vel est sensus, quod et veni in mundum. De hac generatione ^8'

populus Bethlehem parvus fuit respectu G loquitur Ghristus, aeterna sapientia Patris,

millium populorum aliarum urbium Juda. in Proverbiis : Nondum erant abyssi, et pr0v. vm,

Verum Matthaeus scripturam istam sic al- ego jam coricepta eram ; ante colles ego 24,25,

Maith.ufi. legat : Et tu, Bethleem terra Juda, nequa- parturiebar. In Ecclesiastico quoque : Ego Eccii.xw,

quam minima es in principibus Juda. Sic- ex ore Altissimi prodivi, primogenita ante 5'

que in verbis contrarietas sonat. Unde omnem creaturam.

Hieronymus dicit, Matthaeum verba haec Propter hoc, id est,quoniam Christus ab 3

allegasse, non sicut noverat esse scripta, aeterno est, et omnium temporum Dominus

sed sicut sacerdotes et Scribae allegabant ac moderator omnipotens, per quem reges

respondendo Herodi, ut ostenderet S. Mat- regnant, qui transfert regna atque consti- Don.u,2i.

thaeus errorem illorum negligentiamque tuit ; vel, Propter hoc, id est, quia in

in lectione Scripturarum. Alii vero dicunt, Bethlehem natus est, scilicet ob incarnati-
Malthaeum magis respexisse ad mentem et D onis suae mysterium et honorem ; dabit

sensum prophetiae, quam ad formam ver- eos, id est, Judaeos in terra promissionis

borum. Michaeas namque intendit monstra- regnare ac habitare permittet, usque ad

re eminentiam Bethlehem per hoc, quod tempus in quo parturiens pariet, id est,

Christus in ea natus est : idcirco Matthaeus gentilitas diu sterilis multos in Christo fi-

sic ait, Nequaquam miniina es. De hoc lios procreabit(quemadmodum Isaias prae-

latius dixi super Matthaeum. dixit : Quia multi filii desertae,magis quam fr.uv, 1.

Ex te mihi egredietur, id est, ad hono- ejus quae habet virum), hoc est, usque

rem et gloriam meam nascetur, qui sit ad tempus divulgationis seu publicationis

dominator in Israel, id est rex Messias evangelicae legis. Permisit itaque Salvator

Luc. .1,4,7. natus ex semine David, qui fuit de Beth- Judaeos in terra hac per quadraginta cir-

lehem Juda, in qua Christus natus est de citer annos post suam passionem, dans

406

ENARRATIO IN CAP. V mCHMJE.

ART. VI

17.

illis locum et tempus poenitendi, quia ex
illo populo humanam assumpsit naturam.
El iufra hoc teinpus fuit ubiquc divulga-
tum Evangelium Ghristi. Quo facto, et illis
obstinatis, venit Romanorum exercitus, et
captos destruxit. Vel per parturientem in-
telligi potest primitiva Ecclesia, quae non
sine labore ac multiplici persecutione gen-
tiles in Ghristo regeneravit.

Reliquice fratrum ejus, id est electi Ju-

daeorum fratrum Christi, qui de eorum

Hebr.u, tt, natus est populo. Unde non confunditur

fratres eos vocare, dicens : Narrabo nomen

tuum fratribus meis. Et post resurrectio-

joann.su, nem ait ad Magdalenam : Vade, et dic fra-

tribus meis. Convertentur ad filios Israel,

id est ad fidem duodecim Patriarcharum,

qui erant filii Jacob, alio nomine Israel

dicti. Judsei enim per Apostolorum doctri-

nam et signa conversi, id crediderunt fa-

ctum per Jesum, quod Patriarchae credide-

runt fiendum per Ghristum.Vel,filii Israel

sunt Apostoli filii Christi, qui est verissi-

mus Israelita, quoniam non obscure per

fidem, sed clare per speciem jugiter vidit

Deum. Ad horum autem filiorum Israel

fidem et conversationem, conversa sunt

Act.n, 4i; millia illa Judeeorum, de quibus scriptum

lv- 4- est in Actibus Apostolorum. Potest insuper

accipi de Judaeis qui in fine seeculi con-

Maiach.w, vertentur, prsedicante Elia, qui convertet

6- cor patrum ad filios, et cor filiorum ad

patres. Per hoc enim quod convertet Ju-

dseos tunc exsistentes ad fidem caritatem-

que Christi, faciet eos unanimes seu con-

cordes Patriarchis et ceteris Sanctis qui

erant sub lege. Sicque corda filiorum ad

patres, et corda patrum convertentur ad

filios.

4 Et stabit ipse Christus, qui secundum

deitatem stabiJis invariabilisque consistit.

Secundum humanitatem quoque Verbo

unitam, stetit confirmatus in bono et om-

ni virtute immobilis ac perfectus ; corpo-

Luc. vi, 17 raliter etiam stetit turbas docendo, ut dicit

joann ' vu Lucas et Joannes. Et pascet scientia et

3^,38. doctrina, exemplari vita, et aliis modis,

in fortitudine Domini, id est in potentia

A totius superbenedictse Trinitatis, in subli-
mitate nominis Domini Dci sui, id est in
majestate Dei Patris, vel Trinitatis. Pater
enim, seu quaelibet divina Persona, est
Deus Christi secundum naturam assum-
ptam. Secundum quod ait : Ascendo ad
Patrem meum et Patrem vestrum, Deum
meum et Deum vestrum. Et Apostolus ait :
Deus et Pater Domini nostri Jesu Christi.
Vel per sublimitatem nominis Dei, intel-
liguntur miracula illa altissima, quse alius
nemo fecit, nisi Christus : de quibus fa-

B tetur, Opera quse dedit mihi Pater, testi-
monium perhibent de me. Sic itaque Chri-
stus pavit Judeeos per se ipsum, deinde
per Apostolos, per quos et gentiles pavit
sive convertit. Unde scriptum est : Omnes
mirabantur in verbis gratise quae proce-
debant de ore ejus. Erat enim docens sic-
ut potestatem habens, non sicut Scribse
et Pharisa?i. Hinc loquitur Isaias : Sicut
pastor gregem suum pascet, in brachio
suo congregabit agnos, et in sinu suo le-
vabit. Ipse nempe est pastor bonus, qui

C proprias oves vocat nominatim, et ante
eas vadit ; dicitque, Venite ad me, omnes
qui laboratis et onerati estis, et ego refi-
ciam vos ; et rursus, Si quis sitit, veniat
ad me, et bibat.

Et convertentur ad Christum gentiles :
quemadmodum apud Danielem legitur,
Omnes populi, tribuset linguee servient ei;
et in Psalmo, Reminiscentur et converten-
tur ad Dominum universi fines terrm;quia
nunc magnificabitur usque ad terminos
terrai : id est, Christus per totum mun-

D dum cognoscetur, et excellentia ejus om-
nibus innotescet ; sicque in cordibus cre-
dentium exaltabitur,atqueab eis magnifice
honorabitur. Pro hac magnificatione Chri-
stus oravit, dicens : Pater, venit hora^ cla-
rifica Filium tuum.De hoc multa dicuntur
in libro Psalmorum, ut est illud, Dabo
tibi gentes hereditatem tuam, et possessi-
onem tuam terminos terree ; et, Adorabunt
in conspectu ejus universse familiee gen-
tium ; et, Dominabitur a mari usque ad
mare, et a flumine usque ad terminos or-

Joann. xx,
17.

II Cor. i, 3.

Joann. v,
36.

Luc. iv, 22.

Matth. vn,

29.

h. XL, 11.

Joann. x,
li, 3,4.

Matth. xi,

Joann. vn,
37.

Dan. vn, 1 4.
Ps. xxi, 28.

Joann. xvn,
1.

Ps. ii, 8.

Ps.xxi,28.

Ps. LXXI, 8.

ENARRATIO IN CAP. V MICH^^. — ART. VI 497

/«.xxiv.ic. bis terrarum. Unde et Isaias inducit : A A verunt, et adhuc nobis contra illum pu-

finibus terrae audivimus laudes, gloriam gnantibus auxiliantur. Propter quod sub-

Justi. ditur : Et pascent terram Assur, id est 0

Quse autem sequuntur, intricata sunt rcgnum diaboli, seu daemones tentatores,

5 valde, et difficultatibus plena. Et erit iste, in gladio oris sui, seu verbi Dci (quoniam

scilicet Ghristus, pax, id est reconciliator teste Apostolo, gladius spiritus est ver- Ephet.vi,

et protector nostcr, et pacis internae seu bum Dei), hoc est, virtute orationis vel 1/-

verae quietis causa. De quo dicit Aposto- praedicalionis, dcemonum potestatem deji-

Ephes.n, lus : Ipse est pax nostra, qui fecit utraque cient. Et terram Nemrocl. Qui per Assur,

'*' unum. Assyrius quum venerit in terram ille et per Nemrod designatur, videlicet

nostram, et quando calcaverit in domibus daemon, qui ut fulgur ruit de ccelo, et ani- Luc. x, is.

vers. 7. nostris. Locus iste usque ad illud, Et erunt marum robustus venator est : quemadmo-
reliquiao Jacob, diversimode explanatur. B dum Nemrod, qui interpretatur tentatio

Hieronymus namque, Beda et Glossa ex- dcscendens, fuit fortis venator coram Do- Gen.*,9.

ponunt sic : Quum Assyrius, id est diabo- mino. Hujus itaque terram pascent in lan-

Ius arguens et in perditionem dirigens ceis suis*, id est verbis acutissimis et pe- * ejv»

(Assyrius enim dirigens seu arguens in- netrativis. Vivus est enim sermo Dei et Hebr.iv,it.

terpretatur), venerit in terram nostram, id efficax, et penetrabilior omni gladio anci-

est in carnem, illam tentando, inflamman- piti. Vel lanceae sunt virtutes seu spiritu-

do, seu tribulando : quemadmodum Paulo alia arma, quibus perforatur diabolus. Et

ucor. xii, datus fuit stimuluscarnis,angelus Satanae: liberabit Ghristus ab Assur, id est tenta-

7/o6 ii 7 qui percussit Job ulcere pessimo, a planta tione diaboli, quum venerit diabolus in

usque ad verticem; et quando calcaverit terram nostram : secundum sensum nunc

in domibus nostris, id est corporibus, quae positum (animam autem intrare non po-
sunt animarum nostrarum domus seu ha- G test); et quum calcaverit in terminis no-

bitacula : quae calcat diabolus, subjiciendo stris, id est, Ecclesiam impugnaverit.
ea malis pcenee aut culpae, quando videli- Verum expositio ista videtur ad mysti-

flom.vi.n. cet exhibemus membra nostra arma ini- cum confugere intellectum. Unde alii lit-

quitatis peccato. Vel domus nostrae, sunt teralius ita exponunt :
congregationes fidelium, quae a daemonibus Et erit iste Ghristus pax nostra, quum, id

exercentur, sed Christo protegente, pacem est postquam, Assyrius, id est rex et exerci-

victoriamque sortiuntur. Et suscitabimus tus Assyriovum,veneritin terramnostram,

supcr eum, id est adversus Assyrium seu et quando calcaverit, id est, postquam

diabolum, ego Pater et Filius et Spiritus, incesserit, in domibus nostris. Tempore

septem pastores, id est Patriarchas ac San- enim Ezechiae, Assyrii civitates, vicos et \v jteg.

ctos veteris legis : in qua sabbatum seu castella Judaeae ingressi sunt,et suae volun- XVI"' 13,
septima dies celebris fuit, praesertim quum D tati ad tempus subjecerunt. Et suscitabi-

per septem (qui est numerus perfectionis) mus, nos Deus Trinitas, qui alibi diximus :

universitas designetur. Unde in Apocalypsi Faciamus hominem ad imaginem et simi- Gen.i.sc.

Apoc. i, 4. habetur : Et a septem spiritibus, qui in litudinem nostram ; vel, nos Prophetae,

conspectu throni ejus sunt. Tobiae quoque suscitandos annuntiabimus; super eum, id

ro6.xn,i5. Baphael protestatur : Ego sum unus ex est contra regnum Assyriorum, septem pa-

septem qui adstamus ante Deum. Et octo stores, id est septem duces Medorum atque

primates homines, id est Sanctos novi Te- Persarum, de quorum consilio cuncta ege-

stamenti,in quibus octo beatitudines com- runt reges illorum, ut legitur in libro Esthen,

mendantur. Et octavus dominicae resurre- Esther : i 111 enim septem videbant faciem i3, '*■

ctionis dies, secundum Bedam, celebriter regis, et primi post eum sedebant. Qui

agitur. Omnes isti contra diabolum pugna- Deo movente, Gyro ac Dario dederunt con-

T. 10. 32

498 ENARRATIO IN CAP. V MICILEjE. — ART. VI

silinm invadendi regnum Chaldaeorum ac A perabiles, habentes potestatem ligandi at- Matth.

Assyriorum, qnoruin regnnm tnnc snbdi- qne solvendi : qnibus et Christns promisit, XVI"' ' '

tum erat Chaldaeis. Et octo primates homi- Ego dabo vobis os et sapientiam, cni non /.uo.xm.is.

nes, id est directores bellatorum : erantque poternnt resistere omnes adversarii vestri.

in exercitu Persarum ac Medornm mare- Qnemadmodnm ergo leo fortior est jumen-

scalli; et impugnaverunt Assyrios. Et pa- tis qua? versantur in silva, et catulus leo-

scent terram Assur in gladio, id est, Assy- nis fortior pecoribus, quoniam prsedam

rios gladio devorabunt, et terram Nemrod, quam volunt, tollunt ac devorant; ita Apo-

id est Babylonem et Chaldeeam, in qua stoli, nullo potente impedire, prsedam ho-

Nemrod primo regnavit, juxta illud Gene- minum ex ore diaboli rapuerunt, et Christo

Gen.x, io. sis : Fuit aulem principium regni ejus incorporaverunt. Qui \eo quum transierit,

Babylon, et Arach, et Achad, et Chalanne quaerens v>rse(\am,et conculcaverit hestiam,
in terra Sennaar;m lanceis ejus, occidendo B et ceperit eam, non est qui eruat de ore

Chaldseos. Et liberabit Christus Judseos ab leonis, quum sit fortissimus bestiarum.Sic

Assur, quum venerit in terram noslram, transeuntibus Apostolis de gente in gen-

id est, postquam Assyrii Judseam introie- tem, et conculcantibus gentilitatem, Chri-

runt, et quum calcaverit in terminis no- sto eam subdendo, et capientibus intra

stris, mittendo nuntios usque Jerusalem, rete suum multitudinem gentium conver-

scilicet Babsacen et alios multos.Siquidem sarum, nullus potuit conversos ab Aposto-

post illud tempus destructum fuit regnum lorum doctrina avertere. De hac reliquia-

Assyriorum : sicque impediti erant reverti rum Israel dispersione et fructificatione in

in terram Judeese. gentibus, multa dicuntur in Isaia, scilicet :

7 Et erunt reliquia' Jacob, id est electi Florebit et germinabit Israel, et implebunt /s. XXvm,6.

Judaei in Christuin credentes, puta Aposto- faciem orbis semine; et illud, Ponent Do- md.xui,
li, discipulique eorum ex Judaismo con- C mino gloriam, et laudem ejus in insulis 12-

versi, in medio populorum multorum, id nuntiabunt.

est inter diversas gentium nationes : sicut Et exaltabitur manus, id est potestas 9

Joannes in Asia, Thomas in India, Bartho- tua, o Christe, vel Ecclesia, super hostes

lomseus in Armenia; quasi ros a Domino, tuos, et omnes inimici tui peribunt* , id 'interibunt

id est, corda gentilium semine verbi ccele- est, aeternaliter damnabuntur. Invisibiles

stis irrigantes et fecundantes, atque libi- enim hostes subjecit Christus discipulis

dinis ignem vitiorumque flammam in eis suis, dicendo : Infirmos curate, mortuos Matth.*,&.

infrigidantes aut exstirpantes; et quasi suscitate, daemones ejicite ; et, Dedi vobis Luc.x,\9.

stilkv, id est guttae at\nav\\m, super herbam potestatem calcandi super omnein virtu-

qim non exspectat virum, id est, humano tem inimici, et nihil vobis nocebit. Judaei

auxilio non irrigatur, et non prwstolatur quoque increduli et tyranni, persequentes
filios hominum, ut illorum studio crescat D olim Ecclesiam, perierunt. Bursus, post-

sive fructificet, sed divina providentia hoc qnam Bomanum imperium fidem Christi

Matth. v, totum agitur. Homo enim non potest unum suscepit,exaltata est manus Ecclesiee.etiam

capillum facere album et nigrum.Et quam- in praesenti, supra aamulos suos. De quo

vis materiam praebet, et activa passivaque Christo loquitur Isaias : Ad eum venient, /«.xlv,25.

applicet, Dei tamen est incrementum prse- et confundentur omnes qui repugnant ei.
stare, et fructum concedere. Et erit in die illa, quum Apostoli prse- 10

Et erunt reliquuv Jacob in gentibus in dicaverint ubique Evangelium Christi,dicit
medio populorum multorum, quibus evan- Dominus : Auferam equos tuos, o Synago-

gelicam legem proponent, quasi teo inju- ga, de medio tui, et disperdam quadrigas
mentis silvarum, et quasi catulus leonis tuas ; et perdam civitates terrae tuai, et de- 11
in gregibus pecorum, id est fortes et insu- struam omnes munitiones tuas, id est for-

36.

ENARRATIO IN CAP. V MICH.E.E.

ART. VI

499

Ephes. v,5;
Coloss. m,
5.

\Joann. v,
21.

talitia, et aufcram maleficia de manu tua.
Videntur haec accipi posse de destructione
Judaeorum a Uomanis. Sed obstat quod
subditur : Et divinationes non erunt in

12 te; et perire faciam sculptiiia tua, et sta-
tuas tuas de medio tui, et non adorabis

13 ultra opera manuurn tuarum; et evellam
tucos tuos de medio tui, et conteram civi-
tates tuas. Judaei enim pro tunc idola non
colebant. LTnde qui ista ad captivitatem
praedictam cupit referre, dicere potest
quod idola, statuae et luci dicuntur Judae-
orum istorum, in quantum patres eorum
ab antiquo talia coluerunt. Vel per idola,
statuas et lucos, metaphorice intelliguntur
bona creata caduca, quibus inordinatissi-
me afficiebantur, et velut idola coluerunt,
praeponendo talia Deo,quemadmodum Apo-
stolus nominat avaritiam idolorum cultu-
ram. Deus enim avari, est aurum; gulosi,
venter; luxuriosi, venus. De hujuscemodi
idolis ait Joannes : Filioli, custodite vos a
simulacris. Hieronymus quoque exponit
ista omnia satis spiritualiter, intelligendo
per equos, motus lascivos; per quadrigas,
vanitatis vehicula, quibus de peccato in
peccatum deducimur; per civitates, con-
gregationes iniquas; per munitiones, divi-
tias saeculi, pompam mundi, eloquentiam
frivolam; per maleficia, deceptiones et no-
cumenta; per divinationes,propriae doctri-
nae praesumptionem; per sculptilia autem
et statuas, superstitiosa, vana, conficta et
deceptoria documenta.

14 Et faciam in furore et indignatione
mea,id est in rigorosa ac vindicativa aequi-
tate mea,et in zelo justitiae meae vitia dete-
stante, ultionem in omnibus gentibus r/ucc
non audierunt, id est, doctrinam Aposto-
lorum et fidem catholicam non receperunt,
quoniam aeternam pcenam habebunt. Pu-
nitio Dei in saeculo isto, quantum ad ele-
ctos, quamvis dura appareat, est tamen
medicinalis, nec ex furore, sed misericor-
dia Dei infligitur, qui paternaliter corripit

A in praesenti, ne duiius puniat in fiituro.
Punitio autem gehennae, recte ex furore
Dei infligi asseritur, non quod in Dco sit
passionis affectio, sed propter simililudi-
nem operis.

Postremo, ut refert Hieronymus,carnei)s
Israel ita exponit praehabita, quod in ad-
ventu Messiae, Assyrii et Chaldaei ac ceterae
nationes subjicientur Judaeis, et ipsi Judaei,
qtti tunc fuerint inter gentes dispersi, be-
nedicentur et confortabuntur a Deo, in
tantum quod nemo eis resistere poterit.

B Sed sanguinarii erunt atque crudeles, oc-
cidendo eos inter quos oppressi fuerunt :
sicque exaltabitur manus eorum super ad-
versarios. Verum, ut probat Hieronymus,
huic eorum vanissimae expositioni repu-
gnat quod subditur, nuncque expositum
est, scilicet : In die illa, dicit Dominus, vers. 10.
auferam equos tuos de medio tui, etc.
Quomodo enim tunc auferentur ab eis ido-
la et statuae ac luci, quum in omni ca-
ptivitate ista idololatriam vehementissime
detestentur? Quomodo etiam tunc urbes

G eorum destruentur, quum in terra habi-
tent aliorum? Et utique si ordo textus rite
pensetur, innotescit quam tenebrosus sit
error illorum.

Mystice, quod in principio hujus capituli
dictum est, Nunc vastaberis, filia latronis,
intelligi potest de ecclesia malignantium,
quae quum sit Deo rebellis, obsidionem
ponit quodammodo contra eum. Et dum
Ghristo tantam contumeliam facit, ejusque
contemnit vicarios, quasi in virga percutit
maxillam judicis Israel, scilicet Christi

D seu ejus vicarii. Omnis quoque bonus dili-
gensque praelatus, praedicator seu doctor,
stare debet in via perfectionis et firmitate
virtutis, et pascere audientes vel subditos
verbo, vita, ac precibus, in fortitudine Do-
mini, non propriis viribus, sed adjutorio
Dei totaliter, jugiter, atque humiliter inni-
tendo, nec a ccepto opere bono ignaviter
desistendo.

500 ENARRATIO IN CAP. VI MICH.EjE. — ART. VII

ARTICULUS VII

ELUCIDATIO CAPITULI SEXTI : AUDITE QUJE DOMINUS LOQUITUR.

^STENDITUR demum prsesenli capitulo A plebem, videlicet declarationem beneficio-

multiplex Israeliticse plebis ingratitu- rum divinorum et maleficiorum populi

do, multiformis quoque beneficentia Dei ejus. Sic quoque loquitur per Ezechielem :

ad populum, quatenus opposita juxta se Judicabor vobiscum facie ad faciem. Et Esech.xx,

posita, clarius innotescant. Ait ergo san- Psalmista : Justificeris, inquit, in sermo- 35Ps L 5

1 ctus Michseas : Audite quce Dominus lo- nibus tuis et vincas quum judicaris. Et in
quitur ad me per angelum, per me quo- Isaia : Judicate inter me et vineam meam. /s. v, s.

Imc xi, 28. que ad populum. Beati enim qui audiunt Per rationem ergo, non per potestatem

verbum Dei,et custodiunt illud. Surge tu, dumtaxat, vult Dominus prsevalere; dat-

Michsea, a quiete ad actum, ab interioribus que licentiam disputandi adversus se, se-

ad exteriora ; contende judicio adversus cundum quod alibi loquilur : Narra, si md.xhm,

montes, id est, contra sacerdotes et Scribas quid habes, ut justificeris.

seu principes disputa et conquire, ut veri- B Gonsequenter ponitur ratio Dei contra

tas pateat;e£ audiant colles, id est, qui ingratos, videlicet commemoratio benefi-

inferioris gradus, potestatis, seu ordinis ciorum ipsius. Popule rneus, id est, gens 3

sunt, vocem tuam,\d est verba quibus pro- Judaeorum,quam prse ceteris elegi, multis-

babis beneficentiam Dei, et ingratitudinem que beneficiis decoravi. Isti tamen ingra-

2 populi. Audiant montes jam dicti judi- ti, non fuerunt populus Dei per prsede-
cium Domini, id est sententiam justae in- stinationem finalisque gratise electionem
crepationis contra eos, et quid de eis sen- secundum veritatem. Sed nominati sunt
tiat Deus, et fortia fundamenta terrce, id populus Dei, propter patres, et propter
est Pharisaei, et qui aliis religiosiores vi- gratiam quam Deus prsebuit eis, quamvis

Gaiat. h,9. dentur, atque columnse aliorum dicuntur, abjecerint illam. Simili modo vocantur fi-

sustentando eos per gratiam sibi conces- lii regni, Christo dicente : Filii regni eji- Matth.\m,

Rom.xwi. sam, quemadmodum ait Apostolus : Debc- G cientur in tenebras exteriores. Quid feci *2-

mus nos firmiores, imbecillitatem aliorum tibi? id est, quid forefeci? quid mali intu-

portare, et non nobis placere. li? quid feci quod facere non debui? Aut

Quia judicium Domini cum populo suo, quid molestus fui tibi, inordinate seu cou-

id est, rationabilem discussionem et justam tra justitiam? Responde mihi ad hsec. Non

declarationem vult facere Deus cum popu- cnim fuit eis Deus molestus, irrationabili-

lo Judseorum, probando per exhibitionem ter aggravando,quamvis contra perversam

beneficiorum suorum, ingratitudinem at- impiorum voluntatem aliqua faciat, quibus

que malitiam populi, ne videatur per po- gravantur. Hinc Dominus per Isaiam testa-

tentiam eos opprimere, sed omnibus elu- tur : Quid debui ultra facere vinese mese, /s. v, 4.

cescat quam juste illi damnentur. Unde et non feci? Et in Deuteronomio asserit

Oseeiv.i. dictum est in Osee : Judicium Domino cum Moyses huic plebi : Portavit te Dominus Deut. 1,31.

habitatoribus terrse. Et cum Israel dijudi- D Deus tuus, sicut portare solet homo parvu-

cabitur, id est, justus esse probabitur, ju- lum filium suum. Denique quod tibi mo-

stusque ab omnibus agnoscetur,qui audie- lestus non fui, hinc liquet : Quia eduxi te k

rint contentionem Dei contra Israeliticam de terra ^Egypti, et liberavi te de domo

ENARRATIO 1N CAP. VI MKMMJE. — ART. VII 501

servientium, id est de YEgypto et habita- A Galgala. Haec autem recordari te quaeso, et

Exod.\M, culo ejus, ubi (iurissima servitute luti ac praodicto jam modo te per Balaam bene-

lateris premebaris, et Pharaoni urbes ta- dixi, ut cognosceres justitiam Domini, id

bernaculorum aedificabas; ct misi ante fa- est, quam juste increperisa Deo; vel fide-

ciem tuam Moysen ducem, doctorem, seu litatem Dei in adimplcndo promissa, qui

legislatorem, et amicum meum, ct Aaron tibi misericorditer fecit et vcre implevit,

fratrem ejus pontificem, et Mariam soro- sicut sanctissimis patriarchis Abraham, Gen.xxn,,

rem ilIorum,prophetissam,quae specialiter Isaac et Jacob spopondit. 24' £^'

praeerat feminis. Consequenter Propheta in persona ple- la-is.

5 Popule meus, memento, quceso : qui bis ad ista respondet : Quicl dignum of- 6

praecipere possum, sed dulciter loquor, ut feram Domino? tanquam dicat : Attendo

te ad veritatis recognitionem inducam : praehabita, et de cetero gratus esse desicle-
quid cogitaverit contra te Balac rexMoab, B ro; sed quid dignum offeram Deo aeterno?

qui cogitavit te abigere, dejicere, et per Curvabo gcnu Deo excelso? Hoc dupliciter

Nvm. mii- f raudulenta consilia Balaam seu maledi- legitur. Primo negative, ut sit sensus :

XXIV- ctionem illius occidere ; et quid respon- Genuflexio per se non est idonea Deum

derit ei Balaam filius Beor. Multa enim placare, quum non sit in se nisi indicium

bona dixit de populo Israel, et beneficia dcvolionis. Et oratio sine conversatione

Dei praestita ei commemoravit. In quo pa- bona, non est condigna. Qui enim declinat Prov.

v v v ' M I Q

tct, quanta bona fecit Dominus Israeli. De- aurem suam ne audiat legem, oratio ejus

niquc tribus vicibus quasi invitus be- erit exsecrabilis. Secundo legitur affirma-

ibid.xxm, ncdixit Judaeis, inter cetera dicens : Ad tive, ut sit responsio ad verbum praece-

benedicendum adductus sum ; benedictio- dens; eritque sensus, quod genuflexio,

nem prohibere non valeo. Dominus Deus oratio seu adoratio, in quantum sunt actus

ejus cum illo est, et clangor victoriao regis G latriae, et ex vera devotione procedunt, sunt

in illo.Dominus Deus eduxit illum de.^Egy- digna oblatio atque placatio Dei, juxta il-

pto, cujus fortitudo est sicut rhinocerotis. lnd in Psalmo : Immola Deo sacrificium Ps.xux,u.

De Setim usque ad Galgalam, id est, Ba- laudis.

laam lustrans oculis exercitum Israel, qui Consequenter excluditur error confiden-

protendebatur a loco qui dicitur Setim, tium in legalibus hostiis. Numquid offe-

usque ad Jordanem, juxta quem, ex oppo- ram ei holocautomata, qu& totaliter incen-

ibid.xw, sito tamen, est Galgala. Est autem Setim debantur ad divinae majestatis honorem,e<

locus in eremo plenus arboribus, ubi filii vitulos anniculos, qui unius sunt anni ?

Israel peccaverunt cum filiabus Madian et tanquam dicat : Per sacrificia talia non fit

idolo Phogor. Hieronymus tamen dicit, debitus honor Deo, neque placatur, quo-

quod Balac congregavit ibi exercitum con- niam per se non sunt accepta, videlicet ex
tra filios Israel : quod intelligi potest, quia D parte operis operati, sed operis operantis,

circa hunc locum hoc fecit.In Numerorum utpote ex fide et caritate devotioneque of-

md. i. enim libro aperte habetur,quod Israel mo- ferentis. Et juxta hunc sensum subjungi-

rabatur eo tempore in Sctim;et paulo ante tur : Numquid placari potest Dominus in 7

ibid.xxm, asseritur, quod Balac duxit Balaam in ver- millibus arielum, aut in multis millibus

ticem montis Phogor. Vel iste est sensus, hircorum pinguium, id est per immolatio-

secundum Hebraeos : Memento, etc, ut nem immolaticiorum brutorum, quantum-

dictum est, de Setim usque ad Galgalam, cumque multorum? Impossibile quippe neb>-.x,i

id est mea beneficia tibi impensa, et tua est sanguine hircorum et vitiilorum au-

iniqua opera contra me facta, ab eo tempo- ferri peccata, secundum Apostolum. Pro-

re °iu0 Patres tl'i peccaverunt in Setim, pter quod scriptum est apud Jeremiam :

xi, 15. usque ad tempus quo Saul unctus est in Numquid carnes sanctae auferent a te ma- jer.xi, 15.

502

KNARRATIO IN CAP. VI MICH.E^. — ART. VII

Ps.ixv, 13.
Ibid. 15.

Luc. vi, 37.

I Cor. xi,
31.
I7Ym.v,21.

Job xxxiv,

II Cor. ix, 7.

Matth.\,l.

Prov. xv,

27.

litias tuas? Numquid dabo primogenitum
meum pro scelere meo ? quod fecit rex
Moab, secundum Hieronymum.Et numquid
dabo fructum ventris mei, id est quam-
cumque prolem meam, pro peccato animoe
mece? Quasi dicat : Non est talis oblatio
placita Deo, quum innocentis occisio non
sit divinae sequitatis placatio. Haec dicuntur
ad insinuandum quod sacrificia legis non
erant de se purgativa peccati. Quod vero
Moyses ait in lege per talia Deum placari,
viliaque deleri, intelligendum fuit ex par-
te devotionis offerentium. Sic enim dicit
Psalmista : Introibo in domum tuam in
holocaustis; et : Holocausta medullata of-
feram tibi cum incenso arietum; offeram
tibi boves cum hircis.

Deinde ponitur quid digne Domino offe-
ratur. Indicabo tibi, o homo, id est, o uni-
versum genus humanum, quid sit bonum,
id est Deo acceptum et meriXormm, el quid
Dominus requirat a te pro beneficiis suis
tibi collatis, non ad suam utilitatem, sed
ob tuam salutem. Utique facere judicium
justum subjectis et tibimetipsi, ut propria
peccata dijudices et ulciscaris, ipsamque
justitiam non in habitu tantum, sed in
actu etiam habeas, nec sine ratione atque
consilio aliquid agas. Loquitur ergo de
ordinato judicio.Est autem et inordinatum
judicium, scilicet temerarium vel usurpa-
torium, de quo ait Salvator : Nolite judi-
care, et non judicabimini. De prsedicto
autem ordinato judicio protestatur Aposto-
lus : Si nosmetipsos dijudicaremus, non
utique judicaremur; et rursus, Sine prse-
judicio nihil facias, id est prsevio judicio.
In Job quoque libro habetur : Judicium
eligamus, et inter nos videamus quid sit
melius.

Et diligere misericordiam, spirituales
et corporales eleemosynas proximis im-
pendendo ex caritatis prompto affectu, non
ex necessitate aut coactione. Ililarem enim
datorem diligit Deus. Beati siquidem mi-
sericordes, quoniam ipsi misericordiam
consequentur Per fidem namque et mise-
ricordiam purgantur peccala, ut dicitur in

A Proverbiis. Propter quod in Tobise libro

inducitur : Quomodo potueris, ita esto mi- Tob.w,s,i.
sericors ; et noli avertere faciem tuam ab
ullo paupere. Hinc habetur et in Zacharia :
Judicium verum judicate, et misericor- Zach.vn,9.
diam et miserationes facite unusquisque
cum proximosuo.Talis fuit beatus Job,qui
fatetur : Flebam super eum qui afflictus ./ooxxx, 25;
erat,et compatiebatur anima mea pauperi; XXXI' l8'
et ab infantia crevit mecum miseratio.

Et sollicitum ambulare cum Deo tuo, id
est timorate in conspectu Altissimi conver-

B sari, per diligentem mandatorum obser-
vantiam et cordis custodiam, sicut hortatur
Apostolus : Cum metu, inquiens, timore Phuipp.n,
et tremore vestram salutem operamini. l2-
Hinc in Deuteronomio docetur : Custodi Deut.w^.
temetipsum et animam tuam sollicite; ne
obliviscaris verborum Domini Dei tui, et
ne excidant de corde tuo cunctis diebus
vitse tuae. In Marco quoque legitur : Videte, Marc.xm,

vigilate et orate. Hoc eminenter fecit san-

33.

Job XXMI,

13, 15.

ctus Job, dicens : Semper quasi tumentes Job ww,
super me fluctus timui Dominum, et pon- 23'

C dus ejus ferre non potui. Vere enim si
perpendimus quam horrendum est incide- Bebr.x.n.
re in manus Dei viventis,quanta sit nostra
fragilitas, quam arduum sit animae nostrse
negotium, et quam indesinenter adspicia-
mur a Deo, sollicite ambulare conabimur
cum Creatore altissimo, dicentes singuli
illud Job : Deus solus est, et cogitationem
ejus nemo avertere potest; et anima ejus
quodcumque voluit fecit : idcirco a facie
ejus turbatus sum, et considerans eum,
timore sollicitor. Hsec est enim laudabilis

D sollicitudo, quse maxime pertinet ad prse-
latos : qui tanto sollicitiores esse tenen-
tur, quanto pro pluribus reddituri sunt
rationem. Propter quod dicit Apostolus ad
Romanos : Qui praeest, in sollicitudine.
0 quam compendiosum ac saluberrimum
est preedictum sancti Michaese documen-
tum, jugiter revolvendum !

Vox Domini ad civitatem clamat, id
esl, preedictum sermonem, vel verba se-
quentia Deus per me ad Synagogam profa-
tur; et salus, id est aeterna felicitas, erit

Rom. xn, 8.

ENARRATIO 1N CAP. VI MICILE^E.

ART. VII

503

Prov. xxni,
17,18.

ls. vin, 13.

Prov.
xxviii, 1 i.
Eccli. i,28.
Ibid.xwu,
4.

timen tibus nomen tuum , o Domine, casto
ac filiali timore, vel etiam initiali, qui non
differt realiter, sed gradualiter a timore
filiali, dummodo finaliter perseverent. Tn-
Eccii. i,i2. de in Ecclesiastico habetur : Timor Domini
delectabit cor, et dabit gaudium et lae-
ibid. i3. titiam in longitudinem dierum. Timenli
Deum bene erit in extremis, et in die dc-
functionis benedicetur. In Proverbiis quo-
que : In timore Domini esto tota die, quia
habebis spem in novissimo. Et in Isaia :
Dominum exercituum ipsum sanctificate;
ipse pavor vester, et ipse terror vester.
Denique, Beatus homo qui semper est pa-
vidus ; et, Qui sine timore est, non potest
justificari; et, Nisi te instanter tenueris in
timore Dei, cito subvertetur domus tua.

Gonsequenter arguitur populus Israel de
vitio fraudis et injuslitiae. Audite, tribus,
id est, popule Israel per tribus duodecim
distinctus. Et quis approbabit illud? id
est, quis verbo meo consentiet atque obe-
diet? tanquam dicat, Perpauci. Cujus sub-
ditur causa : Adhuc ignis, id est fervens
iniquitas, est indomo impii, id est in fa-
milia, imo in corde et anima hominis pra-
vi. Quod specialiter refertur ad domum
Amri patris Achab,quorum uterque pessi-
mus fuit. De hoc igne dictum est in Osee :
Omnes adulterantes quasi clibanus suc-
census a coquente. Thesauri iniquitalis,
id est bona injuste possessa, vel copiosa
iniquitas, secundum quod dictum est ab
Amos : Nescierunt facere rectum, thesau-
rizantes iniquitatem; et mensura minor,
per quam datur alteri non tantum ut ju-
stum est, sed diminute persolvitur, irat
plena, id est magnam vindictam efflagi-
tans, quum sit contra justitiam et mortale
peccatum.

Consequenter Dominus ait : Numquid
justificabo stateram impiam, id est falla-
cem, et saccelli pondera dolosa? In quibus
ponderibus divites ejus, scilicet populi
Israel, et non solum egeni, qui per neces-
sitatem inopiee aliqualiter excusari posse
videntur, repleti sunt iniquitate , id est
injustis divitiis, vel multiplici gravique

\WReg. xvi,
25, 26, 30 et
seq.

Osee vn, 4.

Amos iii,
10.

A cuIpa,quoniam enormiter peccaverunt ista
agendo; ct habitantes in ea, videlicet in
terra Israel, vel perseverantes in ista ini-
quitate, loquebantur mendacium pernicio-
sum :quod avaritiam concomitatur el frau-
dem ; et lingua eorum fraudidcnta in ore
eorum : quum tamen Isaias dicat, Frandu- /.?. xxmi.t.
lenti vasa pessima sunt; et Psalmista, Vi- Ps. v, 7.
rum sanguinum et dolosum abominabitur
Dominus. Porro, quum Deus sit justus, et
virtus ejus justitiae sit initium, ut dicitur Sap.xn.ia.
in libro Sapientise, constat vitia ista ei

B plurimum displicere. Propter quod ait in
Levitico : Nolite facere iniquum aliquid in Lev.x\x,z$.
judicio, in regula, in pondere, in mensura.
Horum autem vitiorum debita pcena
subjungitur : Et ego ergo ccepi percutere 13
ie perditione,\<\ est captivitate et aliis pla-
gis, super peccatis tuis : hoc est, non re-
pente, nec statim volui vos subvertere, sed
paulatim ccepi percutere, ut variis plagis
ad pcenitentiam provocarem. Decem et-
enim tribus primo partim vastatae sunt a NReg.xv,
Phul,deinde a Theglathphalasar, postremo g0'29;xv11,

G atque totaliter a rege Salmanasar. Tu co-
medes, et non saturaberis : et sic mittam
famem in vos ex terrae sterilitate, seu ho-
stium destructione vastantium terrae na-
scentia; et humiliatio tua, id est dejectio,
erit in medio tui, ita quod undique in
propria terra ab adversariis confunderis.
Et apprehendes quosdam afflictos de po-
pulo tuo a facie hostium fugientes, et non
salvabis, id est, a captivitate non eripies
eos ; et quos salvaveris, id est, ad tempus
absconderis, in gladium dabo, ita quod ab

D hostibus invenientur et trucidabuntur. Tu
seminabis, et non metes : quoniam fruges
diripientur ab Assyriis, vel eruca, brucho,
locusta, seu rubigine destruentur, ut di-
ctum est in Joelede populo Juda ac Israel.
Tu calcabis olivam, et non ungeris oleo :
vel quia oliva non erit fructifera, vel quia
oleum tuum auferetur ab semulis ; et mu-
stum facies, et non bibes vinum, propter
easdem causas.

Quod autem ista ad decem tribus specia-
liter rcferantur, ostendit quod subditur :

Joel i, 4.

504

ENARRATIO IN CAP. VI MlCHyE^E. — ART. VIII

16 Et custodisti prwcepta Amri regis Israel; A
et omne opus domus Ac/iab, id est instituta
idololatrise, et opera Achab atque familise
ejus, secutus es, pessime conversando. Et
ambulasti in voluptatibus eorum, id est
carnalibus vitiis delectationibusque actus
vitiosos concomitantibus, ut darem te in
perditionem, id est captivitatem atque
seternam damnationem, et habitantes in

ea, id est habitatores Samariee, in sibilum,
id est derisionem, quse flatu oris ostendi-
tur; et opprobrium populi mei portabis,
tolerando mala pcenalia, quse ex antiquo
consuevi infligere filiis Israel, dum gravi-
ter peccaverunt. Dictio, ut, notat hoc loco
sequelam, non causam : non enim idcirco
peccaverunt, ut punirentur, sed culpam
consecuta est pcena.

ARTICULUS YIII

MYSTICA EJUSDEM CAPITULI SEXTI EXPOSITIO.

4, 6.

UNC moralitas hujus capituli breviter
est tangenda. Ait itaque Dominus viro
sancto ac praedicatori condigno, prsesertim

1 summo Antistiti : Surge, contende judicio
adversus montes, id est negligentes praela-
tos, superbos vitiososque principes, illo-
rum redarguendo peccata, et subditorum

Jer. x, 21. perditionem retorquendo in eos : quia
enim stulte egerunt pastores, omnis grex
eorum dissipatus est, ut loquitur Jeremias.

5op.vi,3, Hoc fecit sapiens ille, qui ait : Preebete
aures, vos qui continetis multitudines,
quoniam data est vobis potestas a Deo,qui
interrogabit opera vestra, et cogitationes
vestras scrutabitur ; cito et horrende ap-
parebit vobis, quoniam judicium durissi-
mum in his qui prsesunt, fiet. Et audiant
colles, id est, qui inferioris potestatis et
gradus sunt, puta vicarii, vocem tvam, id
est prsedicationem seu contentionem con-
tra prselatos, quia eadem pcena imminet

2 eis, si fuerint negligentes. Audiant monfes
Ezech.m, judicium Domini, qui sanguinem pereun-

18'20' tium requiret de manu eorum, et ait per
/6irf.xxxiv, Ezechielem : Vae pastoribus qui pascebant
j'er XII1 18 semetipsos; itemque per Jeremiam : Dic
regi et dominatrici, Humiliamini; et fortia
fundamenta terrw, id est litterati et do-
ctores, quorum est alios sustentare. Quia
judicium Domini erit cum populo suo

B Christiano; et cum Israel, id est Ecclesia
per fidem speculante divina, dijudicabitur
in die generalis judicii, quando omnibus
innotescet aequitas judicii Dei contra Chri-
stifideles iniquos : quibus melius fuisset UPetr. n,
viam veritatis nescisse, quam post cogni- 21"
tionem reverti retrorsum.

Popule meus, Christiane ingrate, quid 3
feci tibi? aut quid molestus fui tibi? Re-
sponde mihi. Quia eduxi te de terra yEgy- 4
pti, id est saeculari conversatione et pote-
state ac regno diaboli, sicut ait Apostolus :

C Eripuit nos de praesenti saeculo nequam; Gaiat. 1,4.
et de domo servitutis*, id est vitiis carnis, ut «aUas ser-
non sis in carne, sed in spiritu. Qui enim v'en,ium

r v Rom. viii, 8.

in carne sunt, Deo placere non possunt.
Vel, De domo servitutis, id est aggregatio-
ne iniquorum, juxta illud in Psalmo : Pro- p«. lxih,3,
texisti me a conventu malignantium : ubi
diabolo et concupiscentiis deservitur. Ha?c
beneficia contulit nobis Christus meritorie
in sua passione : tunc enim meruit nobis
gratiam ad omnia ista. In sacramento vero
Baptismi ac Pcenitentiae tribuit ista actua-
D Hter. Aliqui autem recidivant atque ingrati
sunt infinitis ac summis beneficiis Salva-
toris. Elmisi ante faciem tuam Moysen et
Aaron, id est Christum hominem, legisla-
torem et sacerdotem altissimum, qui per
Moysen Aaronque figuratus cognoscitur, et

ENARRATIO IN CAP. VI mCUJEJE. — ART. VIII 505

Mariam, quae est advocata nostra ac me- A condignum valemus. Indicabo tibi, o ho- 8

diatrix peroptima, eujus figura fuit Maria mo, quid sit bonum : Utique facere judi-

prophetes Moysis soror. cium, et diligere misericordiam. Quililtd

5 Popule meus, memcnto, quwso, quid co- ergo discutiat, increpet, damnet et vindi-

gitaverit Balac rex Moab, id est machina- cet propria mala, disciplinando se ipsum,

tiones diaboli regis impiorum, qui multis et multipliciter castigando corpus suum.

fraudibus conatur tuam impedire salutem, Sitque clemens in alios, protinus indulgen-

ne terram viventium (in qua ipse fuit) do, liberaliter communicando, caritative

possideas. Est quoque grave diabolo, dnm compatiendo, quemadmodum ait Aposto-

veri religiosi et praedicatores idonei ter- lus ad Ephesios : Estote invicem benigni, Ephes.n,

ram suam, id est iniquos, visitant atque misericordes, donantes invicem, sicut et 32'

operiunt : metuens ne convertantur, et Deus in Christo donavit vobis ; et alibi,

suo imperio subtrahantur per verba et B Alter alterius onera portate; et, Flete cum Gaiat. w.i.

Num.xxn, exempla justorum, quemadmodum Balac flentibus. Et sollicitum ambulare cum flomx"',a-

formidavit terram suam a filiis Israel oc- Deo tuo. Omnis ergo levitas et cachinnus,

cupandam ac possidendam. Balac autem omnis dissolutio et scurrilitas evitentur.

interpretatur lingens : per quem designa- Hoc fecit ille sanctus eremita, qui fra-

Jobxxxw, tur diaboluSjSubsannationem quasi aquam trem ridere conspiciens, dixit : Coram ca>-

ibid.xi, 18. hibens, et animas glutiens. Absorbet enim lo et terra rationem reddituri sumus : et

fluvium nec miratur, et habet fiduciam tu rides?

quod influat Jordanis in os ejus. Moab Vox Domini, id est sacra Scriptura, et 9

vero interpretatur, ex patre : per quem praedicatio justorum, ad civitatem clamat,

designantur iniqui, quibus apud Joannem id est ad Ecclesiam, quatenus mali pceni-

/oann. vin, loquitur Christus : Vos ex patre diabolo teant, boni proficiant, et universi salven-

estis. Et Joannes in prima sua epistola : C tur. Adhuc ignis carnalis concupiscentiae, 10

Uoann. m, Qui facit peccatum, ex diabolo est. Et quid irae, furoris et cupiditatis, in domo, id est

responderit ei Balaam, id est homines corpore vel populo, impii praesidentis.

animarum corruptores,qui realiter respon- Qualis enim rector civitatis, tales et habi- Eccii. x,i.

sum dant dsemoni, consentiendo et coope- tantes in ea. Thesauri iniquitatis, qui sibi /<0,„. „,5.

rando eidem in subversione proximorum thesaurizat iram in die justi judicii Dei, et

suorum. Hi eniin una cum principe suo quasi longam restim trahit peccatum, pec- h. v, is.

diabolo nituntur maledicere populum prae- catis veteribus nova adjiciens, et glorialur

destinatum; sed Deus convertit maledictio- in his, quasi in omnibus divitiis, imo fre-

Rom.wu, nem in benedictionem, quoniam diligenti- qucnter multa mala se jactat fecisse, quae

bus Deum omnia cooperantur in bonum. non fecit. Et mensura minor, id est inju-

Debemus ergo perpendere invisibilium et ' stum judicium atque acceptio personarum,

visibilium hostium insidias contra nos, et D dum non facit omnibus aequum judicium,

quomodo auxiliante gralia Dei evadimus, sed unum prae alio palpat, irce plena, quia

qui propria potestate et industria nequa- per hoc Dei iram incurrit, magnamque

quam praevalere possemus. peonam meretur. Numquidjusti/icabo s>a- 11

Quid dignum offeram Domino? etc. To- teram impiam, et saccelli pondcra dolosa?

tum hoc dicitur ad insinuandum quod sine Hoc contra Christianos qui in suis merca-

effusione sanguinis Christi, et virtute ac turis fraudibus utuntur, sit dictum : qui

merito ejus, Deo placere nequimus, quam- sciant non dimitti peccatum, nisi restitua-

vis nos ipsos,et omnia inleriora exteriora- tur ablatum. De talibus legitur in Psalmo :

que nostra obtulerimus ei; ad innuendum Verumtamen vani filii hominum, nienda- ps. Lxi,io.

quoque quod tanta sunt nobis a Christo ces filii hominum in stateris, ut decipiant

beneficia pie exhibita, quod rependere nil ipsi de vanitate in id ipsum. Hi diversis

28.

506 ENARRATIO IN CAP. VII MICH.E.E. — ART. IX

inondaeiis polluunt linguas etanimas suas. A seminabis opera bona, et non metes vitam

Sap. 1,11. Oontra quos ait Scriptura : Os quod inen- aeternam, quia non perseveras usque in fi- Matth.x,

liliir, occidil animam. nem. Tu caleabis olivam, legendo Scriptu- 22'

13 Et ego ergo ccepi percutere te perditio- ras, et non unyeris oleo, id est, veritatis

ne, id est gratia? subtractione. Prima enim dulcedinem non gustabis; et mustum, et\Petr.wx

poena peccati mortalis, est caritatis et gra- non bibes vinum, sequendo litteram occi- HCor.ni,6.

14 tiae sen spiritualis vitae amissio. Tu come- dentem, non spiritum vivificantem, in quo

des, et nonsaturaberis,h\ est, aliquid boni est vinum de quo Sapientia loquitur : Bi- Proc.ix,5.

facies, et verbum Dei audies, sed fructum bite vinum quod miscui vobis.
justitiae, et delectationem sanctam in Deo Et custodisti prweepta Amri, et omne 16

non consequeris. Vix enim est aliquis Chri- opus domus Achab, id est, impiorum prin-

stianus adeo pravus, quin in aliquo se- cipum et indignorum atque carnalium
quatur ritum Eeclesia?, et aliqua bona ex B praelatorum prava jussa et facta maligna

genere operetur. Et humiliatio tua in me- secutus es. Quamvis enim obediendum est

dio tui, id est, intus daemoni atque pecca- superioribus, non solum bonis, sed etiam iPetr. „,

tis subjiceris, vilificaris, et confusione di- dyscolis; non tamen nisi in licitis et hone- 18-

gn us consistis. Et apprehendes aliqua opera stis, non in his quae sunt contra Deum et

bona de genere ex consuetudine, visitando Ecclesiam rectamque rationem. Et ambu-

ecclesiam, orando, seu jejunando, et non lasti in voluptatibus (seu voluntatibus), id

salvabis per hsee te ipsum, quum non sint est in deliciis et adinventionibus eorum,

meritoria, quoniam caritate privatus es, et quia et ideo multi applaudunt illis, ut

mortuus coram ])eo.Et quos salvaveris, in delicate ab ipsis nutriantur, ut darem te

gladium dabo : quia si aliquid meritorie in perditionem damnationis aeternae, et in

egeris, per tentationem diaboli vel pro- sibilum, ita quod dasmones tibi insulta-
priam concupiscentiam auferetur a te. Hoc C bunt in po?nis, qui te jam inducunt ad

Zuf.viii,i3. de reprobis verum est, qui ad tempus cre- vitia, juxta illud in Psalmo : Qui tribulant Ps. xu,5.

15 dunt, sed tempore tentationis recedunt. Tu me, exsultabunt, si motus fuero.

ARTICULUS IX

EXPOSITIO CAPITULI SEPTIMI '. VM MIHI, QUIA FACTUS SUM SICUT QUI COLLIGIT

IN AUTUMNO RACEMOS.

DEPLANGIT sanctus Micha?as in capituli D laboravi in populo pro conversione ipsius,

hujus principio paucitatem justorum, nec personas virtuosas inveni, qua? sint

multitudinemque malorum, et pra?sertim sicut bona? uva? vinea? Dei. Unde subjun-

infidelitatem et inimicitiam populi sui. Vw gitur : Non est botrus ad comedendum, id

magna? tristitia? in saeculo isto mihi, quia est aptus in cibum, quia vindemiatio facta

factus sum sicut qui colligit in autumno, est. Per hoc insinuat, quod non esset ali-

vindemiatione jam facta, racemos vinde- quis bonus, de cujus bonitate virtuosa ani-

mice, id est uvas dimissas in vinea vinde- ma Prophetae spiritualiter reficeretur, con-

miata. Quemadmodum enim talis nil pul- gratulando profectui ejus,quomodo Paulus

chrum, suave, et esui aptum invenit, sed ad Philemonem : Refice, inquit, spiritum phiiem.io.

quasi inaniter occupatur; sic ego frustra meum. Quum ergo non fuerit botrus, nec

ENARRATIO IN CAP. VII MICH.E.E. — ART. IX

o07

aliquid aptum pro refectione animae meai,
quae populi conversionem esuriebat, prce-
coquas, id est immaturas, ficus desideravit
anima mea in cibum accipere : id est, qui
non potui viros perfectos facere vel inve-
nire, saltem incipientes reperire optavi,
qui nondum ad maturitatem seu virtutum
perfectionem perducti stint, tamen profi-
ciunt : et nec tales inveni. Cujus ratio sub-
ditur :

2 Periit sanctus de terra, id est, nemo
jam virtuosus est in terra duodecim tri-
buum, et rectus, id est justus, in homini-
bus non est. Omnes in sanguine insidian-
tur, id est, per insidias et fraudulentias
sanguinem innocentem, vel eorum quos
odiunt, quaerunt effundere; vir fratrem
suum venatur ad mortem, id est, proximos
vel cognatos persequitur et comprehende-
re nititur ad occidendum. Haec omnia hy-
perbolice seu per excessum dicuntur ex
magno doloris affectu, ad innuendum pau-
citatem bonorum, et abundantiam impi-
orum qui tot erant, quod comparatione
eorum, boni quasi nulli videbantur ; et
multi, non tamen simpliciter omnes, in
sanguine insidiabantur. Videtur quoque
loqui Michaeas, sicut libro tertio Regum
loquitur Elias, putans omnes sanctos pe-
riisse de terra Israel, praeter se solum :

mReg.xn, Domine, inquit, Prophetas tuos occide-

io, 14. runt, et relictus sum ego solus.Prseinductis

autem verbis Michaeae consonat illud in

Ps..xm,3. Psalmo : Omnes declinaverunt, simul inu-

tiles facti sunt; non est qui faciat bonum,

non est usque ad unum.

Haec autem mystice accipi possunt de
quocumque viro sancto, zelum Dei proxi-
mique habente, qui mullitudinem pecca-
torum et paucitatem bonorum attendens,
dicere potest : Vae mihi, quia factus sum
sicut qui colligit in autumno, etc. Spiritu-
aliter quoque vir fratrem suum venatur
ad mortem, dum proximum suum quaerit
subvertere, seu ad mala inducere.

3 Malum manuum suarum dicunt borium,
id est, iniquitatem operum suorum excu-
sant atque justificant : quibus loquitur

A Isaias, Vae qui dicitis bonum malum, et l*. v, 20.
malum bonum. Princeps postulat, id est,
injustam exactionem facit a subditis; ct
judcx in reddendo cst, id est, ipsemet
princeps officium judicis sibi assumit. per
hoc quod judicat et compellit sibi dari
quod postulat. Vel, Judex in reddendo est,
id est, per hoc est aliquis judex sub prin-
cipe, quod postulationem principis mau-
dat effectui, faciens ei a subditis reddi
quidquid extorquet. Et magnus locutus est
desiderium anima' suw, id est, superior

B omnium, scilicet rex, vel aliquis doctior
aut potentior, ceteris libere dixit quidquid
placuit sibi, et id inferioribus intimavit.
Et confurbaverunt eam, id est, princeps,
judex, et magnus, terram seu plebem sub-
jectam oppresserunt, sicut superius di-
ctum est : Qui comederunt camem populi Mich.m^.
mei. Qui optimus in eis est, id est melior 4
inter praedictos, est quasi paliurus, id est
similis herbae sic dictae, quae pungit : quia
et ipsi omnes pungunt subjectos verbis
duris et exactionibus sive injuriis. Et qui

C rectus, id est, qui comparatione aliorum
ac deteriorum justus apparet, est quasi
spina de sepe, id est similis spinae perfo-
rativae : sic et ipsi perforant subditos.

In principio hujus prophetalis voluminis
dictum est, quod Michaeas prophetavit sub lbid. i, 1.
regibus Juda, Joathan, Achaz, et Ezechia.
Joathan autem et Ezechias justi fuerunt, et ivneg.w,
multos principes et judices justos habuis- 34;xvm'3'
se creduntur. Achaz vero pessimus fuit at- lbid. xm.
que idololatra, et paucissimos habuit sub-
ditos bonos, quoniam avertit eos a cultu

D Dei. Ideo puto praedicta referri ad popu-
lum regni Juda, praesertim pro tempore
Achaz. Referuntur vero ad regnum decem
tribuum generaliter. Nihilo minus in utro-
que regno erant tempore Michaeae aliqui
sancti Prophetae, videlicet Isaias, Osee,
Amos, etc, et religiosae personae.

Dies speculationis lua?, id est tempus
punitionis ac miseriae tuae, quam tibi,
0 popule duodecim Iribuum, ego aliique
Prophetae speculati sumus atque praedixi-
mus, prope est; visitatio tua venit, id est,

508 ENARRATIO IN CAP. VII M1CH.E.E. — ART. IX

captivitas tua imminct. Nunc sine dilati- A Verumtamen propter ista atque similia

one erit vasfitas, id est pressura eorum. Scripturarum eloquia non debemus esse

iv Ae<,. Decem siquidem tribus ab Assyriis captse <lifl'identes et suspiciosi, vel de pejori sem-

"/Md.ilej sun* tempore Ezeehia1 : quo regnanle, Sen- per preesumentes, sed cauti et circumspe-

se?. ; xix ; nacherib rex Assyriorum graviter nimis cti. Scriptura cnim divina loquitur pro

afflixit duas tribus,quae postmodum capta? tempore, causa, personis, et loco. Hinc ad

sunt a Chaldaeis. cautelam scriptum est in Ecclesiastico : Si Eeeii. vi,

7 R

5 Nolite credere amico, id est adulanti, possides amicum, in tentatione posside
videlicet pseudoprophetis bona promitten- eum, ct ne facile credas ei te ipsum. Est
libus; et nolite confidere in duce, id est enim amicus secundum tempus suum, et

in regibus et principibus vestris, quod non permanet in die tribulationis. Amicus /6«;.i4-i6.

possint vos de instanti vastitate eripere. fidelis, protectio fortis; qui autem invenit
Ps. lix, 13. Vana enim salus hominis ; et, Maledictus B illum, invenit thesaurum. Amico fideli

jer. xvn, u. qUj confic]jt jn homine, et ponit carnem nulla est comparatio, et non est digna pon-

brachium suum. Ab ea quce dormit in si- deratio auri et argenti contra bonitatem

nu tuo, id est a propria conjuge, custodi fidei illius. Qui autem metuunt Dominum,

claustra oris tui, id est labia tua, quibus invenient illum. Et iterum : Vinum no- ibid.ixjs.

os clauditur, ne incaute loquaris ad eam, vum, amicus novus ; veterascet, et cum

el ipsa prodat tua secreta, sicque fallaris : suavitate bibes illud. Et : Ne derelinquas ibid. u.

Jud.ie.vn, sicut evenit Samsoni a Dalila. Mulieres amicum antiquum; novus enim non erit

4"21' nempe instabiles sunt, loquaces, et male ei similis. Postremo, vera, fixa et virtuosa

6 possunt silere atque celare. Quia filius amicitia in bono honesto fundatur, et si-

\\Reg. xv- contumeliam facit pafri : ut Absalon Da- militudinem morum requirit, nec servatur

xvm. vj(]j . ef ^a consurgit adversus matrem nisi inter perfectos. Non igitur qua?rit lu-

suam : sicut communiter cernitur in filia- C crum privatum, sed profectum amici, cu-

bus rebellibus et ingratis; nurus adversus jus prosperitati congaudet ut propria?.

socrum suam : quemadmodum dua) uxores Denique jam videmus quomodo spiri-

Gen.xwx, Esau filise Heth, offenderunt animum Re- tuales filii contra patres nostros Christi

34' 3o' becca?. Nurus est uxor filii alterius femi- vicarios ac prselatos insurgunt, contume-

Ruth i,8, na3, sicut Ruth fuit nurus Noemi. Socrus liam inferentes, et filise contra spiritua-

4' '' U- autem est mater talis mariti. Et inimici les matres : quod est gravissimum scelus,

hominis sunt domesfici ejus, id est ei co- quum dicat Salvator praelatis : Qui vos Luc. x,ie.

habitantes et commensales. Deploranda audit, me audit; et qui vos spernit, me

sunt ista magis quam exponenda, quum spernit. Et Apostolus ad Hebraeos : Obedi- Hebr.xm,

PhiUpp.», oculis pateant, et omnibus quae sua sunt te, inquit, praepositis vestris, et subjacete

2I- quaerentibus, paucissimi inveniuntur veri illis. Et Samuel primo libro Regum : Me- i-fle^.xv,
amici. Passiones namque et vitia jura ami- D lior est obedientia quam victima?, et au-

citiae violant, ingratitudinem pariunt, ger- scultare magis quam offerre adipem arie-

manitatem, consanguinitatem, confoedera- tum : quoniam quasi peccatum ariolandi

tionem dirumpunt.Porro quod dictum est, est repugnare, et quasi scelus idololatria?,

Inimici hominis domestici ejus, Christus nolle acquiescere.

Matth. \, commemorat apud Matthaeum. Praeinductis Illis itaque tam injuste se habentibus,

insuper verbis consonal illud Jeremise : Ego autem Micha?as ad Dominum adspi- 7

Je>-. ix, 4, Unusquisque se a proximo suo custodiat, ciam, oculo cordis contemplando, amando,

et in omni fratre suo non habeat fiduci- ac venerando Deum altissimum, et miseri-

am, quia omnis frater supplantans sup- cordiam atque juslitiam ejus pensando :

plantabit, et omnis amicus fraudulenler juxta quod scriptum est in Psalmo, Oculi p*.xxiv,is.

incedet. mei semper ad Dominum; et item, Ad te p«.cxxn,i.

36.

ENARRATIO IN CAP. VII mCUMJE. — ART. IX

509

Thren. m,
41.

JdIi xin, 15
Is. xxx, 18.

Jer. xxxix

18.

Ps. xc, 15,

II Par. xx,
1-2.

I Esdr. i.

levavi oculos meos, qui habitas in ccelis.
Unde in Threnis loquitur Jeremias : Leve-
nius corda nostra cum manibus ad Domi-
num in ccelis. Et exspectabo Deum sal-
vatorem meum, id est, in eo dumtaxat
sperabo, ejus misericordiam longanimiter
praestolabor, nec in aliquaadversitate fran-
getur haec mea fiducia. Propter quod ait
Job : Etiam si occiderit me, in ipso spera-
bo. Et Isaias : Deus judicii Dominus; beati
omnes qui exspeclant eum. Audiet me
Deus meus, id est, precem meam exaudiet.
Hoc est verbum bonse spei, in quo tangi-
tur fructus exspectationis praefatae, et da-
tur nobis sperandi fiducia. Hinc ad Jeremi-
am Dominus contestatur : Eruens liberabo
te; et erit tibi anima tua in salutem, quo-
niam in me habuisti fiduciam. — Et nos
ergo in omni tribulatione et angustia, in
omni tentatione et injuria, adspiciamus ad
Dominum, exspectemus Deum salvatorem
nostrum, certi quod audiet nos, quemad-
modum ait in Psalmo : Cum ipso sum in
tribulatione ; eripiam eum, et glorificabo
eum. Hoc quippe est singulare et unicum
vereque saluberrimum refugium nostrum,
prout secundo Paralipomenon religiosus
rex Josaphat docet : Quum ignoremus quid
agere debeamus, hoc solum habemus re-
sidui, ut oculos nostros dirigamus ad te.
Consequenter ait Propheta in persona
Synagogae, seu Jeriisalem et populi dua-
rum tribuum : Ne la>teris, inimica mea,
id est tu, Babylon plebsque Chaldaea, su-
per me, quia cecidi, id est de mea ruina
et captivitate, qua incidi manus tuas. Con-
surgam ad pristinum statum post septua-
ginta annos, de licentia Cyri regis Per-
sarum. Quum sedero in tenebris, id est,
postquam fuero in adversitate Babylonicae
captivitatis, Dominus lux mea est, id est,
ad prosperitatem et consolationem reducet
me : et in ipsa quoque adversitate miseri-
corditer adfuit mihi, et per Danielem et
Ezechielem consolationem infudit. Iram
Domini portabo, id est, punitionem istam
a divina aequitate inflictam aequanimiter
tolerabo, quoniam peccavi ei : id est, pce-

A nam hanc merui, Deum offendendo; ju-
stumque est ut inordinatio culpse per or-
dinationem pcenae coordinetur, et Deo pro
ejus inhonoratione satisfiat; donec causam
meam judicet, id est, quoadusque ipse
Deus arbitretur pcenam inflictam suffice-
re, et negotium quod inter me et Babylo-
nem vertitur, judicet, et faciat judicium
meum, judicando pro me contra Chahheos,
qui impia voluntate et sinistra intentione
me afflixerunt, quamvis ego meruerim ta-
lia pati, et Deus juste me tradiderit illis,

B qui concessa sibi potestate abusi sunt. Un-
de habetur in Psalmo : Filia Babylonis p«.cxkvi,
misera, beatus qui retribuet tibi retribu- 8"
tionem tuam, quam retribuisti nobis. Edu-
cet me in lucem, id est de tenebris capti-
vitatis ad lucem liberationis, et videbo
justitiam ejus, id est justum judicium Dei,
videlicet effectum sequitatis divinae, hoc
est Chaldaeorum dejectionem a Cyro, et
meam liberationem ab illo.

Et adspiciet me inimica mea, id est {Q
gentilitas mihi adversans, et qui superfue-

C runt de Chaldaeis, et operietur confusione,
id est, hostibus suis tradetur, et videns
meam liberationem, undique confundetur,
quw dicit ad me cum insultatione, tempo-
re quo me cepit : Ubi est Dominus Deus
tuus? quasi dicat : Jam patet quod te sal-
vare non queat, vel non diligat, et quod
inaniter de ejus auxilio praesumpsisti. Ocu-
li mei videbunt eam, id est ejus dejectio-
nem. Viderunt enim Jndaei translati Baby-
loniae destructionem a Cyro ac Dario ; imo
Daniel fuit tunc in palatio Balthasar regis z>an.v, 29-

I) Babylonis : et plurimi Judaeorum manse- 31-
runt in Babylone. Nunc erit in conculca-
tione ut lutum platearum, id est, cito a
Medis ac Persis calcabitur.

Deinde Dominus per Michaeam promittit
Jerusalem ac Judaeae : Dies ut wdificentur {{
maceriai tua?, id est, tempus veniet in quo
ruinae templi et civitatis Jerusalem, alia-
rumque urbium Juda reparabuntur, et de-
structi a Chaldaeis parietes restaurabun-
tur : quod fuit post reditum a Chaldaea. In
die illa longe fet lex, id est, legi et im-

510 ENARRATIO IN CAP. VII MICH.E.K. — ART. IX

perio Chaldaeorum non subjacebis. Unde A runt, ncc tempore Ezechiee satis emendati

Symmachus et Theodotion transtulerunt, fuerunt, et propter fruclum, id est effe-

is. xiv, 3,4. Praecepti jussio. Et Isaias praedixit : In die clum seu actum, cogitationum eorum, ex

illa assumes parabolam super regem Ba- quibus opera mala prodierunt. Odio enim Sop.xiv,».

bylonis, et dices : Quomodo cessavit ex- sunt Deo impius et impietas ejus. Ideo

actor, quievit tributum ? propter utrumque desolatur : unum tamen

12 In die illa et usque ad te veniet As- est propter aliud, et sic totum est tan-

sur, etc. Dies in Scripturis accipi solet pro quam unum.

tempore, quod quandoque multos dies in- Pasce populum tuum., etc. Locus iste 14

cludit. Quod ergo nunc dicitur de adventu dupliciter explanatur. Primo secundum

Assyriorum in Judseam, non est referen- Hieronymum, ut sit vox Dei Patris ad Chri-

dum ad diem reparationis Jerusalem post stum. Pasce, o Christe, dum conversaris

reditum a captivitate Babylonica, sed ad B in mundo, populum tuum Judaeorum, ad

tempus preecedens, tempore Ezechiae. Sed quos specialiter missus es, in virga tua, Matth.w,

quoniam istud videtur aliqualiter alienum, id est per tuam directionem, auctoritatem 24'

praesertim quum tempus Babylonicam ca- et increpationem, gregem hereditatis tuce,

ptivitatem praecedens, et tempus eam se- id est, qui populus est grex tuus heredita-

quens, pertineant ad distinctas mundi rius, seu oves tua3 electee, quantum ad

aetates, et Ezechias diu ante reditum a Ba- praedestinatos, quae juxta Apostolum, per R0m. xi, 5.

bylone defunctus est; videtur quod ea quae electionem gratiae salvae factee sunt. Istis

dicta sunt de inimica populi Juda, non so- enim loquitur Christus in Luca : Nolite ti- Luc.xu,zi.

lum de Babylonia intelligantur, sed gene- mere, pusillus grex, quia complacuit Patri

raliter de quacumque plebe regnum Juda vestro dare vobis regnum. De hac virga

vastante, videlicet Syria, Philistaea, etc. Et loquitur Isaias, Percutiet (inquiens) terram is. xi, i.

tunc plana est littera, ut sit sensus : In C virga oris sui; et rursus per Isaiam Chri-

die illa, quum inimica tua ab Assyriis op- stus testatur, loquens de Patre, Posuit os ibid.xux,%

primetur : quod fiebat partim tempore meum quasi gladium acutum; et Psalmista

Ezechiae et Achaz, tunc enim reges Assy- ad Christum, Virga directionis, virga regni Ps. xuv, 7.

riorum vastabant Syriam et alias nationes; tui. Habitantes solos in saltu, id est inter

et usque ad te, o Juda et Jerusalem, veniet infructuosos, incredulosque Judaeos, qui

Assur, id est Sennacherib cum suo exerci- saltus dicuntur, id est infructuosarum ar-

tu, et usque ad civitates munitas : obti- borum multitudo. In medio Carmeli pa-

iv Reg. nuit enim fortes urbes in Juda. Et a civi- scentur, id est in loco uberrimo, quum

XVI"' 13, tatibus Juda munitis usque ad flumen, id cceperint Christi deliciis saginari, seu ejus

est Jordanem, venturus est; et ad mare de doctrina et moribus enutriri, Basan et Ga-

mari, id est, de mari Bubro, vel de mari laad, id est in locis Terrae sanctae, in qui-
Mortuo, secundum alios, venit usque ad D bus conversatus est Christus. Vel per Ba-

mare Mediterraneum, quod currit in terra san (quod interpretatur confusio), et per

Judeeae. Venit enim Sennacherib per viam Galaad (quod interpretatur transmigratio),

maris Bubri contra Judaeos. Et ad montem designatur quod in bona confusione de

/,.vm,8. de monte. Ivit enim (ut Isaias praedixit) pristinis viliis quae pcenitentiam adducit,

inundans per Judam, totam in gyro terram et in recessu a malo atque accessu ad bo-

illam vastando, quse montuosa est : sicque num, essent spiritualiter reficiendi. Juxta

43 de monte uno venit ad alium. Et terra Ju- dies antiquos, videlicet secundum diem 15

daeae erit in desolationem, ita quod habi- egressionis tuce de terra jEgypti, id est

tacula et terrae nascentia destruentur, pro- exuberanter, sicut olim patres eorum a

pter habitatores suos iniquos, qui tempore Deo per Moysen pascebantur, quando egre- EXOd.x\,.

Achaz multa mala fecerunt et idola colue- diebantur iEgyptum. Tunc enim scientia

ENARRATIO IN CAP. VII MCHJEM. — ART. IX

511

Joann. xiv,
12.

et doctrina, signis ac prodigiis pasceban- A
tur. Attendendum est autem in omnibus
his, quod Michaeas ubertim variat modum
locutionis, quantum ad numerum seu per-
sonam. Ostendam eis mirabilia. Christus
enim coram Judaeis, et maxime coram di-
scipulis suis, innumerabilia fecit miracu-
la. Suis quoque discipulis tantam praestitit
gratiam miraculorum, ut dicat in Joanne :
Qui credit in me, opera quae ego facio, et
ipse faciet, et majora horum faciet, quia
ego ad Patrem vado.

Videbunt gentes, et confundentur su- B
pcr omni fortitudine sua, id est, visis mi-
raculis discipulorum Christi, confunden-
tur, quod tale nihil agere poterunt, et
quod in propriis viribus et idolis fidu-
ciam habuerunt. Ponent manum super
os, id est, prae confusione et vitiorum su-
orum enormitate loqui non audebunt, re-
putantes se ad loquendum indignos; au-
res eorum surdae erunt, id est, vana et
illicita audire cavebunt, quemadmodum
in Ecclesiastico legitur : Sepi aures tuas
spinis, et noli audire linguam nequam. C
Lingent pulverem sicut serpentes, id est,
in terram prosternent se, et terram oscu-
labuntur, veniam postulantes, quemadmo-

Ps.xuii,25. dum scriptum est in Psalmo : Quoniam
humiliata est in pulvere anima nostra,
conglutinatus est in terra venter noster ;
velut reptilia terroe turbabuntur de azdi-
bus suis, id est, pristinas domos, videlicet
malas conscientias, et congregationes ini-
quas relinquent, turbati bona conturbati-
one, puta horrore judicii atque pcenarum,
et consideratione propriarum culparum. D
Unde habetur in Psalmo : Turbabuntur
gentes, et timebunt qui habitant terminos,

Ps. vi, 4. a signis tuis; et iterum, Anima mea tur-
bata est valde. Dominum Deum nostrum
formidabunt, quum fidem receperint, et
timebunt te, o Christe.

Secundo, exponitur locus iste de Judaeis
a Babylonica captivitate reversis : qui fue-
runt populi Dei, quos corporaliter et spi-
ritualiter pavit Deus. Et habitabant soli in
saltu, id est sine humano prsesidio. Tem-

Eccli.
xxviu, 28.

Ps. i.xiv,8
9.

14-17

pore quoque Machabaeorum, multi eorum iMackn,
cum Juda ac fratribus ejus et patre eorum 28~31-
Mathathia in eremo conversabantur, et soli
manebant in silvis. Aliquando vero pasce-
bantur in locis fertilibus, quse per Carme-
lum, Basan et Galaad designantur, sicut de
hoc multa per Ezechielem Dominus repro-
misit : ln pascuis (ait) uberrimis pascam Ezech.
eos, in montibus Israel. Sicque pasceban- XXJ:|V> u-
tur largiflue, secundum diem egressionis
ex ^Egypto, quando ccelesti pane aleban- Exod.w,
tur, et nil defuit eis, ut Moyses protesta- 4- 35-
tur. Tunc quoque quum templum et Jeru- \Esdr '„,.
salem instaurabantur,ostendit Deus populo Vl-
suo mirabilia, et mirabilem prosperitatem
eis concessit. Propter quod gentes, utputa
Samaritani praecipue, confundebantur et
turbabantur ; erantque surdae aures eo-
rum, quoniam prae rancore non poterant
aequanimiter aliquid de prospero Judaeo-
rum successu andire; et Dominum formi-
dabant timore servili, metuentes ab eo
puniri, cujus tantam experiebantur poten-
liam circa populum suum.

Denique ad utramque expositionem per-
tinent quae sequuntur. Nam ex praedictis
magnificentiis virtutis divinae, prorumpit
Propheta in Dei praeconium : Quis, Deus, {%
similis £m'.?quasi dicat, Nullus : quia tu
solus verus Deus, tu solus omnia infinite
excedis, in ditione tua cuncta sunt posita, Estkerww,
nec est qui tuae queat resistere voluntati. 9-
Non est similis tui in diis, Domine, et non ps. i.xxxv,
est secundum opera tua. Tu enim fecisti 8- ,

* Estherxm,

ccelum et terram, et quidquid cceli ambitu io.
continetur. Qui aufers iniquitatem. Quis Marc.wj.
enim potest dimittere peccata, nisi solus
Deus, qui in hac vita punit ut ignoscat?
Aufert autem Deus iniquitatem, quantum
ad culpam seu maculam, per cordis con-
tritionem ; quantum vero ad reatum seu
pcenam, aufert illam per satisfactionem.
Et tamen quoad pcenae mitigationem, ma-
gis confert dolorosa contritio, et erube-
scentia cordis, atque affectio fervida ca-
ritatis, quam labor et pcena exterior. Et
transfers peccatum reliquiarum heredita-
tis tuai, id est, peccata electorum Judaeo-

512

ENARRATIO IN CAP. VII MICJLEjE.

ART. IX

10.

Mick. ii, rum finaliter deles. De istis autem reli-
3 !eJe' JV' quiis dictum est seepe.

Deinde Propheta ad alios loquens, adje-

cil : Non immiitet ultra furorem suum,
id est diram et amaram vindictam in nos.
Ista promissio intelligenda est sicut et ce-
terae multae in veteri Testamento, videlicet
sub conditione, dummodo filii Israel per-
severarent in bono. Secundum quem sen-
sum Dominus dixit secundo libro Regum,
UReg.vn, quod filii Israel non commoverentur, nec
a filiis iniquitatis affligerentur, sed Deus
jugiter habitaret cum eis. Porro, pro eo
quod Hieronymus transtulit, Ultra, Sym-
machus transtulit, In sempiternum ; Theo-
dotion autem, In finem : et sict sensus est
planior, scilicet, quod licet Deus ad tem-
pus irascatur electis, eos in hac vita mul-
tipliciter castigando, finaliter tamen pla-
catur et miseretur, dans consolationem
seternam. Propter quod in Psalmo dicitur :
p*.lxxvi,8. Numquid in aeternum projiciet Deus? Et :
Ps. cn, o. Non in aeternum irascetur, neque in aeter-
num comminabitur. Quoniam volens mi-
sericordiam est, id est, propriam et sibi
consubstantialem clementiam diligit, pie-
tatis quoque effectum libenter impendit,
estque paratior misereri quam damnare,
Ps.cxuv,9. quoniam miserationes ejus super omnia
opera ejus. Propter quod ait apud Ezechi-
Ezeck. elem : Numquid voluntatis meae est mors
xviii, -23. impii, dicit Dominus, et non ut converta-
Oseev.,6. tui', et vivat ? Et in Osee : Misericordiam
volui, et non sacrificium.
19 Revertetur per effectum a rigore justi-

tiae ad suavitatem clementiae : quae est pro-
pria domus Dei, quoniam a misericordia
nunquam recedit, quum et in inferno ci-
tra condignum flagellet; et miserebitur »o-
stri, id est, nostram miseriam sublevando,
aut amovendo. Miseriam siquidem culpac
a pcenitentibus tollit, scd miseriam pcenae
paulatim diminuit. Et quoniam major est
miseria culpse quam poenae, idcirco am-
plius ad misericordiam pertinet, culpam
in hoc saeculo per medicinales pcenas cor-
rigere et punire, quam pcenas non infer-
re; imo pcenas has non inferre, ignavia

A est, remissio, negligentia, atque horrenda

crudclitas. Ideo scriptum est : Miserere Eccii.x%x,
auimse tuae, placens Deo. Quid est propriae 24'
animae misereri, nisi ejus peccata in bac
vita per digna flagella ulcisci, eamque ab
omni voluplate avertere, et timore Dei con-
figere? Deponet omnes iniguitates nostras,
pergratiae infusionem animas nostras pur-
gando ac justificando, et projiciet in pro-
fundum maris omnia peccata nostra, id
est,sic ea prorsus dimittet, ac si nunquam
fuissent : quemadmodum loquitur Eze-

B chias, Projecisti post tergum tuum omnia /s.xxxvm,
peccata mea; et Psalmista, Beati quorum Ps XXKn
remissae sunt iniquitates, et quorum tecta
sunt peccata.

Postremo, Propheta ait ad Deum : Dabis 20
veritatem Jacob, misericordiam Abraham,
id est, populo Judaeorum nato de semine
Jacob et Abrahae, vel ipsis sanctis Patriar-
chis, vel cunctis fidelibus (qui dicuntur
Jacob, vitia supplantando, et Abraham, fi-
dem Abrahae imitando), dabis Christum,
qui est veritas tua, et misericordia sem-

C piterna : de quo cantamus, Misit Deus p». Mi,4.
misericordiam suam et veritatem suam.
Vel, Veritatem et misericordiam, id est,
promissionem tuam implebis, et gratiam
exhibebis per Christum : de quo scriptum
est, Lex per Moysen data est, gratia et ve- joann. i,
ritas per Jesum Christum facta est. Qum 17-
jurasti, id est, quam veritatem et miseri-
cordiam cum juramento promisisti, patri-
bus nostris a diebus antiquis, id est san-
ctis Patriarchis et Prophetis, ac ceteris
justis a principio mundi : quemadmodum

D pater Praecursoris testatur : Visitavit et fe- Luc.i,m,
cit redemptionem plebis suae, sicut locu- 70-
tus est per os sanctorum, qui a saeculo
sunt, Prophetarum ejus. Et Virgo dignis-
sima : Suscepit, inquit, Israel puerum su- /6^.54,55.
um, recordatus misericordiae suae, sicut
locutus est ad patres nostros, Abraham et
semini ejus in saecula.

Denique mysticus intellectus hujus ca- Exposiiio
pituli nunc partim inductus est, et quod myslica'
restat, nunc dicam. Verumtamen, quod in

ENARRATIO IN CAP. VII MWHJEJE. — ART. IX

513

1 principio hujus capiluli dicitur, Vce mihi, A

quia factus sum sicut qui colligit in au-
tumno racemos vindemice, accipi potest in
pcrsona Christi, dolentis quod tarn pauci
Judseorum per suam prsedicationem cre-
diderunt alque correcti sunt.Propter quod

is. xux, 4. ait per Isaiam : Ego dixi, In vacuum la-
boravi, sine causa consumpsi fortitudinem
meam. Quod enim hoc ad litteram dicatur
in persona Christi, patet considerantibus
praecedentia alque sequentia textus illius.

jfarc.m.s. Unde et in Marco legitur : Contristatus est

Jesus super csecitate cordis eorum. Et ipse B

Ps. xxxiv, fatetur in Psalmo : Quasi lugens et con-

a tristatus, sic humiliabar. Periit sanctus de

terra. Hoc nunc dici potest propter pau-

A citatem justorum. Qui optimus in eis est,

quasi paliurus ; et qui rectus, quasi spi-

na de sepe. Hoc juxta sensum prsehabitum

dici potest de multitudine pravse societa-

tis, in qua sunt aliqui, qui comparatione

consortium suorum optimi et recti dicun-

tur, qui tamen absolute loquendo, injusti

5 sunt, pungitivi, et vindicativi. Nolite cre-

dere amico. Hinc dicit Joannes apostolus : C

Uoann. w, Nolite omni spiritui credere, sed probate

Prov. xiv, spiritus si ex Deo sint. Verum innocens

15- credit omni verbo. Sed haec est periculosa

et mala simplicitas, includens debitse con-
siderationis defectum. Si autem quis ex-
pertus est, et vere firmiterque cognoverit
fidelitatem amici sui ad se, debet ei tan-
quam sibi ipsi confidere.
8 Ne lazteris ,inimica mea,super me,quia

cecidi. Ha?c possunt esse verba Ecclesiae,
seu animse poenitentis atque afflictse, quee
ait : Ne lseteris, etc, id est tu, adversatrix D
salutis meee, puta potestas aeria, concu-
piscentia carnis, seu impiorum societas,
noli de mea ruina et afflictione gaudere.
Consurgam a peccato per pcenitentiam, et
a tribulatione per consolationem Spiritus

Tob. m,22. Sancti, qui post tempestatem facit tran-
quillum, et post fletum exsultationem in-
fundit. Quum sedero in tenebris, id est in
saeculo isto tenebroso ac vitioso, vel in
adversis, aut vitiis, Dominus lux mea est :
quia a caligine ignorantiae eripit, a teterri-

T. 10.

ma noctc peccati educit, datque lucidam fu-
turae beatitudinis considerationem,et inlus
clarificat omnia intima cordis, ut dicamus :
Dominus illuminatio mea et salus mea. p».xxvi,i.

Iram Domini portabo, id est, omnem 9
adversitatem, persecutionem, tribulatio-
nem, tentationem, quae mihi in hac vila
contingit, patienter recipiam, hilariter to-
\eraho, quoniam peccavi et.Tanta est equi-
dem peccati, quo divina majestas offendi-
tur,divina sanctitas inhonoratur,enormitas,
tantamque in futuro pcenam meretur, quod
si bene pensemus, gaudenter sustinebi-
mus quidquid adversitatis acciderit nobis.
Et licet conscii nobis non simus de eo
quod nobis imponitur, scimus tamen quod
aliunde in multis offendimus, et multa jacob.m*.
peccata habemus nobis ipsis ignota, de
quibus oramus : Ab occultis meis munda p*.xvm,13.
me, Domine. Hinc scriptum est : Et nos Judith vm,
ergo non ulciscamur nos pro his quae pa- " ' '
timur; sed reputantes peccatis nostris haec
ipsa supplicia minora esse, flagella Domi-
ni (quasi servi qui corripimur) ad emen-
dationem et non ad perditionem nostram
evenisse credamus. Qui talis est, in omni
afflictione humiliter confitetur illud Job :
Peccavi, et vere deliqui, et ut dignus eram Jobxwm,
non recepi. Quamvis autem istud sit vir- 2
tuosum, tamen multo majus ac dignius est
propter justitiam pati sine propria culpa,
et hoc, sequanimiter propter Deum, juxta
illud in Mattheeo : Beati qui persecutionem Matth. v,
patiuntur propter justitiam, quoniam ip- 10'
sorum est regnum ccelorum. Unde in pri-
ma Petri Canonica habetur : Hsec est gra- iPetr. a,
tia, si propter conscientiam Dei sustinet 19"21'
quis tristitias, patiens injuste. Quae est
enim gratia, si peccantes et colaphizati
suffertis? Si autem bene facientes susti-
netis, heec est gratia apud Deum : in hoc
enim vocati estis. Sed ad haec quis inveni-
tur idoneus, nisi qui privatum amorem et
vanitatem prorsus ejecerit? Donec causam
meamjudicet, id est, reputet me satis pu-
nitum pro meis peccatis. Educet me in
lucem sapientiee, videbo justitiam ejus,
qua me juste castigavit.

14 KNARRATIO IN CAP. VII MICH.E.E. — ART. IX

10 Et adspicict me inimica mea nunc di- A perfectos,qui de plenitudine Christi abun- Joann . i.ig.
cta, ct operietur confusione, dolens de danter, ut fluvius, acceperunt omnes ; ct
mese prosperitatis successu, qua; dicit ad ad mare de mari, id est de uno iniquo
me : Ubi est Dominus Deus tuus? Oculi vitiorum amaritudinibus pleno, ad alium
mei videbunt eam. Hoc totum maxime fiet sibi consimilem, et ad montcm de monte,

SaP.\, 1,2. in generali judicio, quando stabunt justi id est de uno contemplativo ad alium, vel

in magna constantia adversus eos qui ip- de uno superbo ad alium. Omnium nam-

sos deprimebant : videntes turbabunttir que graduum homines lustrat discutitque

timore horribili. diabolus. Et terra erit in desolationem 13

1 1 Dies est ut ledificeutur maceriaz tua>, propter habitatores suos. Sic et corpora
o Ecclesia, vel anima per vitium lapsa. nostra poenis subduntur propter anima-
Ilee macerise, sunt virtus et scientia, fides rum peccata. Et Ecclesia propter filiorum
et opera, donum et fructus Spiritus San- V> suorum excessus diversimode tribulatur,
cti : quae per mortale peccatum labuntur, atque divinae visitationis consolationibus
et per gratia? reparationem denuo erigun- spoliatur. Verum ut divinee dulcedinis ex-

12 tur. In die illa ad te veniet Assur, id est perientiam mereamur, exhibeamus corpc- Rom.xu,\.
diabolus te impugnans, qui tunc acrius ra nostra hostiam viventem, sanctam, Deo
instat, dum homo plus proficere nititur, et placentem, et omni custodia cor j ugi ter Prov. iv,23.
usque ad civitates munitas, id est congre- custodiamus : ad laudem, honorem et glo-
gationes devotas, quas non cessat impe- riam ejus, qui est super omnia Deus su-

tere, et usque ad flumen, id est viros blimis et benedictus. Amen.

ENARRATIO

IN NAHUM PROPHETAM

ENARRATIO

IN NAHUM PROPHETAM

ARTICULUS PRIMUS

ELUCIDATIO CAPITULI PRIMl '. ONUS NINIVE, LIBER VISIONIS NAHUM.

Jonse lll.

Exod.
xxxiv, 14;
Deul. iv, 24;
v, 9; vi, 15.
Exod. xx,
5.

P.1. I.XVIII,

10.

Ps. XXXVI, 1.

NAHUM propheta, decem tribubus jam
ab Assyriis captis, regnante Ezechia
super Judam, legitur prophetasse. Descri-
bit autem destructionem Ninive metropo-
lis Assyriorum, contra quam vaticinatus
est Jonas. Quum enim ad prasdicationem
Jonse Ninivitae ad tempus pcenituissent,
post aliquantum temporis ad vomitum re-
dierunt. Idcirco per Nahum prsedicit eos
Spiritus Sanctus perituros.

Onus Ninive, id est pondus miserise,
seu gravis calamitas Assyriorum, est liber,
id est materia libri, visionis Nahum El-
cescei, id est nati de loco sic dicto : qui
fuit viculus Galilaese tempore Hieronymi
pene destructus, quem refert sibi Hiero-
nymus a circumducente monstratum. Ex
quo constat, quod Elcesaei non est hic no-
men proprium viri, et patris Nahum, sed
nomen loci natalis.

Deus cemulator , id est zelator et ultionis
amator secundum zelum justitiae suae. Ea-
dem verba Moyses scripsit. Et in Exodo
Dominus protestatur : Ego Dominus fortis,
zelotes. Est autem zelus alius quidem spi-
ritualis et bonus, alius carnalis et vitiosus.
De primo scriplum est, Zelus domus tuae
comedit me ; de secundo, Noli semulari in
malignantibus, neque zelaveris facientes
iniquitatem. Et ulciscens Dominus. Nul-
lum enim malum dimittit impunitumjux-

A ta illud, Deus inultum abire non patitur ; Job xxiv,
et in PsaImo,Deus ultionum Dominus.Ipse 'i' .

i FS. XCill, I .

quippe essentialiter sanctus et justus est,
ideo omne peccatum detestatur, ac punit
in hoc saeculo vel futuro. Punit autem in
his qui convertuntur ac pcenitent, dum il-
li Deo inspirante castigant se ipsos. Ulci-
scens Dominus et habens furorem, id est
summum sequitatis rigorem, seu justitiam
tam districte vindicantem, ac si furiosus
consisteret Dominus. Quod autem Deus in
sua natura non habeat passionem,seu sen-

B sitivse partis aliquam affectionem, certis-
simum est. Ulciscens Dominus, injuriam
sibi illatam vindicando, in hostes suos,
id est obduratos et infideles, qui odiunt
Deum, et odio habentur ab eo, et irascens
ipse inimicis suis, id est, per modum irati
se habens in puniendo rebelles.

Hsec prsemisit Propheta, eo quod Assy-
riorum punitionem scripturus sit.Sed quia
punitio Dei ad patientium utilitatem ordi-
natur, nec statim infertur, sed diu et cle-
menler (WUertur, &(\]ec\l: Dominus patiens, 3

C id est, longanimiter prsestolans errantium
pamitentiam. Si autem patientia proprie
accipiatur, prout est virtus moralis pas-
sionem tristitise ordinans,sic non competit
Deo proprie, sed metaphorice, quemad-
modum cetera? passiones et virlutes pas-
sionum refrenatrices. Et magnus fortitu-

518

ENARRATIO IN CAP. I NAHUM.

ART. I

dine, imo infinitae virtutis, et ipsa divina
essentia est potestas omnipotens atqne im-

/06 xxxvi, mensa. Unde in libro Job habetur : Ecce,

"' Dens excelsns in fortitudine sna, et nnllns

similis ei iri legislatoribus. Jeremias qno-

Jer.x, c,,-. qne ait : Magnns es tn, et magnum nomen
tunm in forlitndine. Qnis non timebit te,
0 Rex gentinm ? Et mundans per gratiam
impium seu nocentem, non faciet inno-
centem, id est, non permittet eum sine de-
bita poena evadere. Vel, Mundans immun-

/o*xiv,4. dum (quis enim potest facere mundum
de immundo conceptum semine ? nonne
solus Deus ?) non faciet innocentem, id

Hebr.xn, est a correctione liberum, sed flagellabit
omnem quem recipit filium. Propter quod

je?-.xxx,n. ait per Jeremiam : Castigabo te in judi-
cio, ut non tibi videaris innoxius.

Dominus in tempestate et in turbine
vice ejus. Per vias Domini, hoc loco intel-
ligit operationes divinae justitiae contra
iniquos, videlicet ultiones ex divina ju-
stitia procedentes : quae dicuntur esse in
tempestate et turbine, quoniam impetuose
nonnunquam horribiliterque infliguntur ;
et interdum ipsa tempestas aeris, et turbo
ventorum, fulgura atque tonitrua, sunt ef-
fectus ultricis justitiae Dei, quemadmo-

Exod. ix, dum factum esse contra .Egyptios patet

ier xxin m Exodo. Hinc Jeremias ait : Ecce turbo

19- dominicae indignationis egredietur, et tem-

pestas erumpens super caput impiorum
veniet. Et nebulw, scilicet sunt, pulvis
pedum ejus : id est, accessus Dei vindi-
cantis ad impios ita terribilis est, ut ne-
bulee appellentur pulvis pedum ejus, quo-
niam obscura et tristia sunt omnia quae
infligit. Non quod Deus in sua natura
habeat pedes, sed pedes Dei dicuntur po-
lcstas qua venit et calcat iniquos. Vel ideo
pulvis pedum Dei dicitur nebula, quia ex
tempestate et turbine causatis a Deo, mul-
tum de pulvere ascendit in aerem, quem
per modum nebulae obscurat ac implet. Et
dicitur pulvis pedum Dei, quia a terra
elevatur, quae fertur scabellum pedum Dei.

h. i-xvi, 1. Unde in Isaia ait : Ccelum mihi sedes est,
terra autem scabellum pedum meorum.

A Increpans mare, id est, aquis univer- 4
sis per modum redarguentis praecipiens :
quemadmodum Christus fecit orta tempe-
state in mari, juxta illud Marci : Surgens yare.iv,
Jesus comminatus est vento, et dixit mari, 39'
Tace et obmutesce. Non tamen opinandum
est elementa mundi esse animata ac viva,
ut Dei increpationem agnoscant; nec po-
nenda est anima mundi, quemadmodum
Plato asseruit totum mundum esse unum
animal divina sanctione intelligens. Et ex-
siccans illud. Non quod aqua fiat sicca,

B quum humiditas sit inseparabilis qualilas
aquae, sed quod terra seu alveus maris
siccetur. Sic enim Deus dicitur mare Ru-
brum ac Jordanem siccasse, juxta illud in
Psalmo : Increpuit mare Rubrum, et ex- p*.cv,9.
siccatum est. Et omnia flumina ad deser-
tum deducens, quum sibi placuerit. Potest
enim aquas trans ripas educere.

In praeinductis verbis laudavit Prophe-
ta divinam justitiam, misericordiam, et
potestatem.

Inflrmatus est Basan et Carmelus, el

C flos Libani elanguit. Basan fuit in terra
promissionis regio uberrima ; Carmelus
vero et Libanus, montes arboribus consiti
et fecundi atque pulcherrimi. Per quae, se-
cundum Hieronymum, Propheta metaphori-
ce exprimit vastitatem Assyriorum a Chal-
daeis : ut per Basan intelligatur fertilis
terra Assur ; per Carmelum, exercitus As-
syriorum; per florem Libani, rex et prin-
cipes. Alii exponunt de praedictis locis fi-
liorum Israel : quae dicuntur infirmata
propter sterilitatem et caristiam quae con-

D tigit in terra Israel tempore Eliae et Elisei, 111 Beg.
ut patet tertio et quarto libris Regum ; ^J"'vf!^v
sicque flos Libani elanguit, id est, florida
germina defecerunt. Montes commoti sunt 5
ab eo, et colles desolati sunt. Hoc accipi
potest de materialibus montibus terrse et
collibus,qui frequenter divina virtute mo-
ventur et dejiciuntur ; vel de superioribus
et inferioribus principibus, qui Deo vin-
dicante turbantur, desolantur, et a sua glo-
ria transmutantur. Possunt demum omnia
haec specialiter ad Assyrios et Niniven re-

KNARRATIO IN CAP. I NAHUM.

ART. I

519

17.

torqueri, quum in principio capituli di-
ctum sit,Onus Ninive. Et contremuit terra
a facie ejus, id est a divinse virtutis im-

/ta.aui,32. perio seu adspectu, qui respicit terram,et
facit eam tremere, et orbis et omnes habi-
tantes in eo. Omnia ista frequenter ad lit-
teram acciderunt, vel simul, vel per par-

oen. vn, ii tes. In diluvio namque simpliciter totus
seq' orbis cum habitatoribus suis commotus
est, seu multipliciter immutatus.

6 Ante faciem indignationis ejus quis sta-
bit ? id est, prsesentiam divinse ultionis
ferre quis poterit, quum et in Psalmo di-

Ps. cxi.vii, catur : Ante faciem frigoris ejus quis sus-
tinebit? Et per Jeremiam Dominus loqui-
Jer. xnx, tur : Quis similis mei ? et quis sustinebit

19 . . .

me ? et quis est lste pastor qui resistat
vultui meo ? Ideo subditur : Et quis resi-
stet inira furoris ejus? id est, rigori justi-
tiae atque vindictse omnipotentis Dei quis
se opponet, reluctabitur, prsevalebit ? Pa-
lam quod nullus, nisi in quantum ipse-
Exod. met Deus voluerit, secundum quod Moyses
' Deum iratum placavit, inaestimabili ma-
gnitudine caritatis quodammodo prseva-

Jobix, 13. lens. Unde in Job inducitur : Deus, cujus
irse nemo resistere potest, sub quo cur-
vantur qui portant orbem. Indignatio ejus
effusa est ut ignis, id est, ultio Dei vitia
detestantis, dessevit in impiis dure et hor-
ribiliter nimis, et petrce dissolutce sunt ab
eo, id est, lapidea corda resoluta sunt, vi-
cta et emollita. Frequenter enim Deus ex-
ercuit in veteri Testamento,tam in populo
suo quam gentibus, hujusmodi ultionem.
Prsecipue tamen ut ignis effusa est indi-

Gen.xix,2i. gnatio Dei, quando super Pentapolim pluit
ignem et sulfur. Ex vehementi quoque ca-
lore solent ssepe saxa resolvi.

7 Bonus Dominus. Est enim naturaliter
bonus, cujus natura est bonitas pura im-
mensa, in tantum ut comparatione ejus
nullus sit bonus, Christo testante apud

.unrc.x, 18. Marcum : Nemo bonus, nisi unus Deus.iiV
confortans in die tribulationis : tunc enim
promptissimus est ad miserendum, dum-

iCor.x,i3. modo clamemus ad eum.Non enim patie-
tur nos tentari supra id quod possumus.

A Et sciens per approbationem, sperantes in
se. Novit enim Dominus qui sunt ejus. Is- u Tim.u,
tud litteraliter potest referri, quod tem-
pore quo Assyrii tribulabant regnum Ju-
da, Deus confortavit Ezechiam ac populum iw?eo\xi*,
cjus sperantem in Deo ; vel, quod tcmpo-20< seq'
re vastitatis Assyriorum a Chaldaeis, con-
fortavit ac liberavit sperantes in se Ju-
dseos commorantes inter Assyrios,ne simul
cum illis trucidarentur a Chaldseis. Et in 8
cliluvio prcatereunte, id est in exercitu
Assyriorum, per modum diluvii super re-

B gnum Juda irruente, quemadmodiim Isaias
prsedixit : Ibit per Judam inundans ; con- /s. vm, 8.
summalionem faciet loci ejus, id est con-
summatam punitionem hujus diluvii, inter-
ficiendo per angelum in castris Assyriorum ivy?eo\xix,
centum octoginta quinque millia homi- 35,
num. Et inimicos ejus, id est Assyri-
os, persequentur tenebrce tribulationis et
mortis.

Quid cogitatis contra Dominum? id est, 9
cur, o Assyrii, proponitis destruere re-
gnum Juda et urbem ac templum Jerusa-

C lem, sicut destructum est decem tribuum
regnum ? Consummationem ipse faciet, id
est, exercitum vestrum occidet ; et non
consurget duplex tribulatio, id est, Domi-
nus non tradet regnum diiarum tribuum
in manus Sennacherib, quemadmodum tra-
didit regnum decem tribuum in manus lbid XV1I>
Salmanasar patris Sennacherib. Porro de 3"6-
intellectu hujus verbi, post pauca plenius
est dicendum. Quia sicut spincv se invi- 10
cem complectuntur, id est, adunantur, et
quasi in fasciculum colligantur, ut pariter

D projiciantur in ignem ; sic convivium eo-
rum pariter potantium consumetur , id
est, epulatio Assyriorum in terra Juda ad-
huc exsistentium et convivantium, mox
cessabit, et in moerorem vertetur, quasi
stipula ariditate plena, id est valde velo-
citer, quemadmodum siccissima stipula
subito ab igne consumitur. Quum enim
Sennacherib secundo redisset contra Ju-
da^am, et jam circa Jerusalem pernoctaret
in Nobe, juxta illud in Isaia, Adhuc dies /s. x,32.
est, ut in Nobe stetur : de vespere fecit

520

ENARRATIO IN CAP. I NAHUM. — ART. I

/*. XXXVI,

2; IV Beg.
XVIII, I" ;
xix, 8, 9.

Js. vii, 20.

/iid.xxxvn,
21 e< seg.;
lV/?e#.xix,
20 et seq.

exercitui suo grande convivium, quasi de
victoria certus ; sed eadem nocte per an-
gelum caesus est populus ejus, et incine-
rata sunt corpora pessimorum.

Ex te, id est ex populo tuo, o Senna-
cherib, cxibit cogitans contra Dominum
maliliam. Iste fuit Rabsaces, quem mi-
sit Sennacherib contra Jerusalem, quando
Sennacherib exivit Judaeam contra regem
.Ethiopiae invadentem terram Assyriorum.
Et sic in hac prophetia non servatur ordo
historiae, sicnt nec frequenter in aliis lo-
cis Scripturae. Rabsaces autem in via co-
gitavit quas blasphemias evomeret contra
Deum Judaeor um. Mente pertractans prx-
varicationem. Cogitavit enim qualiter pos-
set Judaeos terrere, et a spe divina aver-
tere, sicque desperantes traderent se regi
Assyriorum.

Ha?c dicit Dominus : Si perfecti fue-
rint, id est, quamvis pugnatores Assyrii
fuerint potestate perfecti, et ila plures, id
est numero abundantes, sicut abundant
virtute ; sic quoque attondentur , id est,
nihilo minus facillime per angelum dele-
buntur, quemadmodum per acutam no-
vaculam pili raduntur. Sic ergo occisio
Assyriorum vocatur attonsio, ad innuen-
dum quam cito ac facile ab angelo occi-
derentur. Juxta quem modum loquitur de
eadem re Isaias : In die illa radet Domi-
nus in novacula acuta in rege Assyriorum
caput et caudam et barbam universam. Et
pertransibunt, id est, Assyrii deficient ;
qui vero ab angelo occisi non fuerint, fu-
gient ad propria loca. Afflixi ego Dominus
Deus te, o Ezechia et popule Juda, per As-
syrios ; et non affligam te ultra per Assy-
rios. Non enim promittitur Juda omnimo-
da securitas in futurum, sed pro tempore.
De hoc multa leguntur in Isaia et libro
quarto Regum. Et nunc conteram virgam
ejus de dorso tuo, id est, potestatem Sen-
nacherib, et tribulationem quam tibi in-
flixit, destruam ac delebo, et vincula tua
dirumpam, id est, vincula quae tibi para-
vit, timorem quoque, obsidionem ac pres-
suram, quibus te circumvallavit et vinxit,

A ita quod egredi non valebas, tollam a te,
ut libere pergas quo cupis.

Consequenter Propheta ait ad Senna-
cherib : Et pra?cipiet super te Dominus, l&
id est, angelo jubebit ut exercitum tuum
occidat ; Prophetis quoque, ut mortem il-
lorum et tuam dejectionem praenuntient,
ne fortuitu et absque ullo judice facta
appareant, sed Deo praenuntiante cuncta
agantur. Non seminabitur ex nomine tuo
amplius, id est, ad tuum imperium non
fiet de cetero seminatio terrae. Vel sensus

B est : Non seminabitur, id est, non fiet
conceptus seu generatio ex te. Utriusque
ratio est, quoniam statim quum reversus
esset in Niniven, et in templo suo deum
suum deprecaretur, a propriis occisus est
filiis, ut patet in libro Regum et in Isaia. iv^.xix,
Porro in Tobia habetur, quod nost dies 37; '••

7 n l xxxvn, 38.

quadraginta quinque a fuga sua a Judsea, Tob.i,u.
vel certe a reditu suo in Niniven, sit oc-
cisus. De domo dei tui interficiam, scul-
ptile et conftatite ponam ego Dominus se-
pulcrum tuum, id est, inter idola tua in

C templo dei tui interficieris ; quia inhono-
ratus es, id est contemptus a populo tuo.
Assyrii enim et Ninivitae, audientes quod
propter blasphemiam atque superbiam
Sennacherib in Deum Israel, occisi essent
eorum propinqui et nobiles in Judsea, odi-
osum habuerunt Sennacherib, ut aliqui
dicunt : adjicientes, quod Sennacherib ti-
mens a plebe interfici, ingressus est fa-
num dei sui, deprecans auxilio idoli li-
berari, cui et promisit se oblaturum duos
filios seniores : quo cognito, illi eum ne-

D cabant.

Ecce super montes, id est in locis altis 15
ac manifestis, erunt pedes evangelizantis,
et , pro id est, annuntiantis pacem, id est
nuntii referentis Ezechise ac populo ejus
mortem Assyriorum et fugam Sennache-
rib ; vel nuntiorum quos misit Ezechias
per totum regnum suum ad divulgandum
interitum Assyriorum, atque ad convo-
candum Judaeos in Jerusalem ad agendum
celebritatem paschalem et ad spolia dc-
trahenda, itemque ad gratias Domino refe-

ENARRATIO IN CAP. I NAIIUM. — ART. II

521

3, 13

rendas.Unde subjungitur : Celebra,Juda, id A
est tu, rex Ezechia, ac subditi tui, festivi-
tates tuas, id est dies paschalis solenuita-
UPar.xxi, tis.Legitur autem secundo Paralipomenon,
quod Judau propter obsidionem Assyrio-
rum non valebant primo mense celebrare
Pascha, quod interim occisis et fugatis As-
syriis fecerunt mense secundo. Et redcle
vota tua, id est, promissa Deo solve, qua?
vovisti pro tua ab Assyriis liberatione ;

quia non adjiciet ultra ut pertranseat
in te Belial, id est, Sennacherib sine ju-
go exsistens et prsevaricator atque apo-
stata (hoc enim interpretatur Belial) non
addet amplius perambulare ac devastare
terram tuam ; universus interiil, id est,
tam rex quam populus ejus perierunt.
Loquebatur autem Nahum de futuro per
modum prateriti, propter certitudinem
prophetia?.

ARTICULUS II

EXPOSITIO SPIRITUALIS AC MYSTICA EJUSDEM CAPITULI PRIMI.

NUS Ninive. Quemadmodum dictum
est super Jonam, per Niniven (quse
interpretatur speciosa) figuratur hic mun-
dus, quo oculis carnis nihil speciosius in-
tuemur, qui tamen quoad habitatores suos
multis pressuris afficitur. Itaque, Onus Ni-
nive, id est punitio mundi seu reprobo-

Joann.w, rum, de quibus ait Salvator discipulis : Si
de mundo essetis,mundus quod suum erat
diligeret; quia vero de mundo non estis,
sed ego elegi vos de mundo, propterea
odit vos mundus. Liber visionis, id est
materia spiritualis considerationis, Na-
hum, id est consolatoris, videlicet Chri-
sti, vel cujuscumque veri Catholici qui ad
consolationem electorum poenas prsedicat
reproborum et sseculi consummationem,
quse sunt electis materia spiritualis leeti-

Zuc.xxi,28. tise, sicut ait Salvator : His fieri incipi-
entibus, levate capita vestra, quia appro-
pinquat redemptio vestra. Recte quoque
interpretatio ista conveniebat huic sancto
Prophetse, qui non mediocriter consolaba-
tur filios Jsrael, puta duodecim tribus, As-
syriorum vastitatem prsedicendo, qui jam
decem tribus transtulerant, et duas obse-
derunt.
2 Deus wmulator, et ulciscens Dominus.

Quod in isto capitulo de rigore divinae

B justitise contra Assyrios litteraliter dicitur,
Hieronymus spiritualiter refert ad finem
mundi judiciumque futurum in fine see-
culi. Tunc enim praecipue videbitur Deus
iratus et furens in reprobos, quos nunc
patienter exspectat ad veniam. Unde in
Isaia legitur : Ecce nomen Domini venit ys.Xxx,27.
de longinquo, ardens furor ejus et gravis
ad portandum. Dominus in tempestate et 3
turbine viaz ejus. Hoc est quod ait Psal-
mista : Ignis ante ipsum praecedet; item, p,.XCw,3.
Ignis in conspectu ejus exardescet, et in ps. Xux,3.

C circuitu ejus tempestas valida ; et iterum,
Nubes et caligo in circuitu ejus. Et nebu- p«.xcvi,2.
lce, id est peccatores vitiis obscurati, aeter-
nique Solis splendorem ab aliis,ut queunt,
impedientes, erunt pulvis pedum ejus, id
est, a Christo penitus conculcabuntur, et
quasi in nihilum redigentur, ita quod omne
spirituale esse gratiae gratificantis amit-
tent. Ideo scriptum est : Ponam inimicos P«.cu,i.
tuos scabellum pedum tuorum; et, Tan- ps.„, 9.
quam vas figuli confringes eos. Isaias quo-
que ait: Ad eum venient, et confundentur is. xlv,25.

D omnes qui repugnant ei. Increpans mare, 4

id est mundum vitiis amaricatum, et pec-

catores instabiles, de quibus scriptum est

in Isaia, Impii quasi mare fervens, quod /Wd.Lvn,

. 20.

quiescere non potest; et exsiccans illud ,

522 ENARRAT10 IN CAP. I NAHUM. — ART. II

id est, fluenta doctimentorum falsorttm A ret, viventes in mundo occidet, et durante

carnalesque fluxus exhauriens. judicio inflammabit in circttitu inimicos Ps. xcvi, 3.

Infirmatus est Basan, id est, omnis po- Christi. Hinc scriptum est in Job : In diem ./00 xm,3o,

lcstas peccatoris in fine mundi deficiet : perditionis servatur nialtis, et ad diem fu- '

(|tti vitiis plenus, intits inordinalus cst at- roris ducetur, et de furore Omnipotentis

qtte confusus. Non enim implevit illttd bibet. Et petrce dissolutce sunt ab eo, id

icor.xiv, Apostoli : Omnia honeste et secundum or- est calore ignis illius,qui tunc omnia mix-

dinem fiant in vobis. Basan autem inter- ta corrumpet, qua? secundum se tota na-

pretatur confusio. Et Carmelus, id est lit- turaliter corruptibilia sunt. Petra autem

teralis tantum et carnalis circumcisionis est quid mixtum, quoniam ex terra pura

scientia prseditus : quales sunt grossi Ju- non fit lapis, secundum Avicennam.
H Cor. iu,6. dffli, sequentes litteram occidentem, non Bonus est Dominus et conforlans in dic 7

spiritum vivificantem. Garmelus vero in- B tribulationis . Electis enim erit tunc mitis,

terpretatur scientia circumcisionis. Et fios dulcis et confortativus. Et in diluvio pra?- 8

Libani elanguit, id est, omnis viror, pul- tereunte, id est tribulatione tunc abundante

chritudo, decor atque prosperitas sa^culi per modum diluvii et cito finem habente,

tabefiet. Libanus autem candidatio inter- quoniam propter electos breviabitur tem- Matth.

pretatur : per quem hoc loco corda mun- pus illud, consummationem faciet loci

dana, temporaliter florida, vel sanctitatem ejus, id est Ecclesise, tam quoad electos

prsetendentia, seque conficte foris ornan- quam quoad reprobos.In electis enim tunc

Ps. xxxvi, tia, intelliguntur. De quibus cantatur : Quo- fiet consummatio, id est perfecta salvatio,

niam tanquam fcenum velociter arescent, et haec est consummatio perfectiva ; in re-

et sicnt olera herbarum cito decident.Unde probis vero fiet consummatio, id est per-

Sap. v, 8, in libro Sapientia?. fatentur : Quid nobis fecta damnatio, quae est consummatio con-
profuit superbia? aut quid divitiarum ja- C sumptiva. Quemadmodum nempe duplex

ctantia contulit nobis? Transierunt omnia est finis, scilicet finis perficiens et finis

illa tanquam umbra praeteriens; et nos consumens (nam primo modo Deus est

5 nati, continuo desivimus esse. Montescom- finis noster, secundo modo mors finis vo-
moti sunt ab eo, et colles desolati sunt. catur), sic duplex est consummatio. Ini-
Tunc enim complanabitur terra, montibus micos ejus persequentur tenebra? : proji-

et collibtts in planum redactis. Superbi cientur enim in tenebras exteriores cum jbid.ww

qttoque tunc humiliabuntur ac desolabun- angelis tenebrarum. Unde in libro Job di- 30, 4l-

tur a Deo. Et contremuit terra a facie citur : Antequam vadam ad terram tene- j0bx, 2t,

Luc xxi, ejus : quoniam homines tunc arescent prae brosam et opertam mortis caligine, terram 22-

26" timore et exspectatione quae supervenient miserise et tenebrarum.

universo orbi. Quid cogitatis contra Dominum, id est 9

6 Ante faciem indignationis ejus quis sta- D ea quae displicent Deo, videlicet diu pro-
bit ? id est, quis tolerare poterit iram Chri- sperari ac deliciari in saeculo isto? Con-
sti tunc indignantis? quasi dicat : Hoc summaiionem ipse faciet,id est, cito finem
pcenalissimum erit. Propter quod ait vir imponet vestris deliciis cogitationibusque

/06 xiv, 13. sanctus : Quis mihi tribuat ut in inferno iniquis : quemadmodum ei qui dixerat,

protegas me,donec pertranseat furor tuus? Anima mea, habes plura bona reposita in lw. m,

Jer. x,24. Et Jeremias precatur : Corripe me, Domi- annos plurimos, requiesce, comede, bibe, ,9'20-

ne, verumtamen non in furore, ne forte ad epulare; Dominus ait : Stulte, hac nocte

nihilum redigas me.Indignatio ejus effusa animam tuam repetunt a te; quee autem

est utignis, id est, in die judicii horribi- parasti, cujus erunt?
lissime ac acerbissime effundelur, quando Et non consurget duplex tribulatio. Pro

et ignis conflagrationis faciem mundi exu- quo Septuaginta transtulerunt, Non vindi-

32-36.

ENARRATIO IN CAP. I NAHUM. — ART. II «"23

cabit Dominus bis in id ipsum in tribula- A est, omnes epulationes et delectationes

tione; Symmachus autem, Non sustinebunt inanes carnalium, maxime haereticorum,

impetum secundae angustiae ; Thcodotion, aeternis suppliciis concludentur. De quibus

Non consurget secunda tribulatio. Circa ait Judas in sua Canonica : Hi sunt in epu- Jud<eii,iz.

hunc locum dicit Hieronymus, et habetur lis convivanles sine timore, semetipsos

partim in Glossa : Si Deus legis videtur pascentes, nubes sine aqua : quibus pro-

crucntus, rigidus et crudelis, quod genus cella tenebrarum conservata est usque in

humanum diluvio, Sodomitas igne et sul- sempiternum.

fure, iEgyptios mari, filios Israel in eremo Exte, o Ecclesia, exibit cogitans contra 11

interfecit, scitote eum ideo ad praesens red- Dominum maliliam, id est multitudo hae-

didisse supplicia, ne in seternum puniret. reticorum et aliorum transgressorum, qui

Qui ergo puniti sunt, postea non punien- contraria fidei cogitant atque efficiunt,
tur; alioqui mentitur Scriptura : quod B quemadmodum ait Apostolus in Actibus :

nefas est dicere. Praeterea dicit Hierony- Ex vobis ipsis exsurgent viri loquentes Xct. xx,3o.

mus : Quaerat hic aliquis, si fidelis depre- perversa, ut abducant discipulos post se.

hensus in adulterio decolletur, quid de eo De illis quoque scriptum est : Ex nobis Uoann.u,

postea fiet. Aut enim punietur, et falsa prodierunt, sed non erant ex nobis. Hcec l ' j2

erit ista scriptura; aut non, et optandum dicit Dominus : Si perfecti fuerint, et ita

erit ei nunc puniri, quatenus cruciatus plures, etc.,id est,quantumcumque multi-

evadat aeternos. Ad quod (inquit) respon- plicent et confortentur iniqui, nihilo mi-

debimus, Deum ut omnium rerum, ita et nus omnes facillime divina virtute pariter

suppliciorum scire mensuras, nec praeve- damnabuntur; eruntque tam molles seu

niri eum sententia hominis judicantis, et impotentes ad resistendum, ut pihis ac

magnum peccatum magnis diuturnisque lana ante novaculam, ideo attondendi di-

lui cruciatibus. Si autem punitus sit quis, C cuntur. Aflli.xi te, o Ecclesia electorum,

Num. xv, sicut ille qui sabbato ligna collegerat, tales quae per ignem et aquam transisti, et non p*.lxv,i2.

postea non puniri, quoniam levis culpa affligam te ultra post diem judicii : quia

praesenti supplicio compensatur. Hsec reci- tunc Deus absterget omnem lacrimam ab aPoc. vm,

tando, non determinando, inserui. Solent oculis Sanctorum; et mors non erit ultra, 1,;xx''4-

tamen doctores asserere, quod Deus non nec ullus dolor. Et nunc conteram virgam 13

vindicabit bis in id ipsum, dummodo una ejus, id est tentationem diaboli persecu-

pcena sufficiens sit : alioqui quorumdam tionemque mundi, cle dorso tuo. Interdum

punitio hic inchoatur, et in inferis perpe- enim dat Dominus servulis suis dulcia in-

tuatur. — Quaeri potest, si vera sunt haec, tervalla, ne sit pressura continua : imo

quomodo pro eodem peccato infligitur du- sicut abundant passiones Christi in nobis, iiCor. i,5.

plex poena, videlicet damni et sensus. Di- ita per Christum abundat et consolatio no-
cendum,quod praedicta auctoritas loquitur D stra. Et vincula lua, o praedestinate, di-

de poena sensus. Dicitur autem duplex rumpam, a pcenis et culpis te eruendo.
poena deberi peccato, propter duo quae Et ' prcecipiet sttper tc Dominus : id est, 14

considerantur in eo : quorum unum est angelis sanctis in fine mundi mandabit

velut materiale, puta conversio mentis ad contra ecclesiam reproborum,ut eos ad lo-

bonum caducum, ratione cujus infligitur cum judicii deferant, atque in eos senten-

pcena sensus; aliud est formale, videlicet tiam damnationis exsequi curent, quem-

aversio cordis a Deo, cui respondet poena admodum ait Salvator : In consummatio- yatth.\u\,

damni, utpote carentia divinae visionis. ne saeculi exibunt angeli, et separabnnt 49'50-

10 Sicut spince se invicem complectuntur , malos de medio justorum, et mittent eos

ut simul comburantur, sic convivium eo- in caminum ignis. Non seminabitur ex

rum pariter potantium consumetur : id nomine tuo amplius, id est, semen opera-

524

ENARRATIO IN CAP. II NAHUM. — ART. III

tionis tuse deficiet, nec alios falles ut filii
tui dicantur. Finito enim judicio, ista ces-
sabunt. Dies namque judicii non relinquet
eis radicem, nec facient amplius fructum.
De domo dei tui interficiam, id est, te
exsistentem in adhaesione rerum creata-
rum, quas magis colis quam verum Deum

phiiipp.m, (sicut quorumdam venter est deus), dam-
nabo. Sculptile et conflatilc ponam sepul-
crum tuum, id est, inter vanitatis tuae
simulacra sopore peccati deficies, et pro-

Ps. Lxvm, fundo obstinationis clauderis, ita ut absor-
beat te profundum, claudatque super te
puteus os suum; quia inhonoratus es, id
est propter peccata vilis et tali tumulo di-

i Reg. 11,30. gnus effectus. Qui enim contemnunt Do-
minum, erunt ignobiles, secundum quod
ait primo Regum.
15 Ecce super montes, id est in altis locis

Ecclesise, vel in sublimitate virtutum et
apice contemplationum, sunt pedes evan-
gelizantis et annuntiantis pacem, id est
doctorum et preedicatorum bonorum, qui
fidelium corda contra tentationes et per-
secutiones confortant, victoriamque in no-
mine Christi promittunt, dicentes illud
Rom. xvi, Apostoli : Deus conteret Satanam sub pe-
dibus vestris velociter. Potest quoque al-
legorice exponi de Christo, et mystice de
Prsecursore. Unde ad litteram scriptum est
/s. xl, o. in Isaia : Super montem excelsum ascen-

ibid.ui,T. de, tu qui evangelizas Sion; et, Quam pul-

2(1

A chri super montes pedes annuntiantium
pacem, etc. ! Cclebra,Juda, id est, Ecclesia
ore et corde confitens Deo, festivitates
tuas, id est, divinis jugiter atque celebri-
ter esto intenta; et redde vota tua, id est,
gratiarum actiones et promissa sanctaque
desideria : juxta illud, In me sunt, Deus,
vota tua, quse reddam laudationes tibi; et
item, Vota mea Domino reddam in conspe-
ctu omnis populi ejus. Quia non adjiciel
ultra ut pertranseat in te Belial, id est
diabolus, qui factus est ut nullum timeret,

B consecutive, non directe : de quo loquitur
Paulus : Quae conventio Christi ad Belial ?
Universus interiit, id est, victus atque
exclusus est. Christus nempe fortem arma-
tum ligavit, et vasa ejus diripuit. Istud
tamen post diem judicii plene complebi-
tur : nam quamdiu durat prsesens vita,
durat tentatio, quum militia sit vita homi-
nis super terram. Nunc quoque Belial non
transit in nobis, quamdiu non consenti-
mus, sed implemus illud Apostoli : Nolite
locum dare diabolo; et illud Jacobi, Resi-

C stite diabolo,et fugiet a vobis.Aliqui etiam
adstruunt, quod diabolus semel victus ab
aliquo, non amplius tentat eumdem. Quod
S. Thomas intelligendum affirmat, quoad
aliquod tempus : quemadmodum scriptum
est in Luca de Christo, quod consummata
omni tentatione, diabolus recessit ab eo
usque ad tempus.

Ps. LV, 12.
Ps.cxv,I8.

Job xli, 24.

II Cor. vi,
15.

Matih. xn,
29.

Job vii, 1.

Ephes. iv,
27.
Jacob.w,!.

Luc. iv, 13.

ARTICULUS III

EXPOSITIO LITTERALIS CAPITULI SECUNDI : ASCENDIT QUI DISPERGAT CORAM TE.

CIRCA exordium expositionis hujus ca- D Insuper ait:Hinc vel maxime obscuri sunt

pituli dicit Hieronymus : Testis est Prophetae, quod repente dum aliud agitur,

mihi Deus, me omnia quae secundum He- ad alios sermo mutatur.

braicum dissero, non de proprio sensu lo- Nunc ergo ad regem seu metropolim As-

qui, sed Hebraorum sequi expositionem, a syriorum,videlicet Niniven,dicitur:^4sc(?w-

quibus non modico tempore eruditus, de- dit, id est, super te veniet, qui dispergat

beo meis simpliciter indicare quse didici. coram ^scilicet rex atque exercitus Chal-

35, 37.

ENARRATIO IN CAP. II NAHUM. — ART. III 52o

daeorum, qui te prsesente, terram tuam et A sunt inplateis. Ch&ld&i enim demoliti sunt

bona terrae devastet, qui custodiat obsidio- in urbibus et viculis Assyriorum quadrigas

nem, id est, non cessabit Nabuchodono- eorum. Consequenter revertitur Propheta

sor cum suis te obsidere, donec capiaris. ad Chaldaeos. Adspectus eorum quasi lam-

Deinde Propheta ironice ait ad Niniven,et pades, quasi fulgura discurrentia : id est,

de ejus dejectione gaudet zelo justitiae, et valde horribilis fuit apparatus Chaldaeo-

quoniam expediens fuit Assyriis, quantum rum, et velocissime invaserunt Assyrios,

ad animam, tribulari in saeculo isto : Con- sed et propter splendorem solis super arma

templare viam, id est, circumspice unde eorum, igniti videbantur.
veniat ad te adversariorum exercitus, con- Recordabitur rex Assur fortium suo- 5

forta lumbos, id est, te accinge, robora rum, id est valentium bellatorum, quos

virtutem tuam valde, id est, congrega et habuit olim, vel modo in praelio cecide-

conforta exercitum. Haec dicit Propheta, B runt; ruent in itineribus suis, id est, in

non dando consilium, sed ad insinuan- via fugae capientur et occidentur a Chal-

dum quod licet Assyrii fecerint omnia daeis. Velociter ascendent muros ejus, id

haec, nil tamen proderit eis. Propterea sub- est, Assyrii quaerendo fugae praesidium, in-

2 ditur : Quia sicut reddidit Dominus su- gredientur mcenia urbium suarum, maxi-

perbiam Jacob, id est,quemadmodum ultus me Ninive; et prxparabitur umbraculum.

est animositatem atque injuriam quam Tam enim Chaldaei obsidentes, quam Assy-

Sennacherib cum Assyriis intulit duabus rii obsessi, propter solis calorem fecerunt

iviteg.xix, tribubus, occidendo Sennacherib et popu- sibi tuguria, in quibus solis declinabant

lum ejus, ut dictum est praecedenti capi- fervorem. Quidam per umbraculum intel-

tulo; sic superbiam Israel, id est, simili ligunt tentoria Chaldaeorum, in gyro Nini-

modo vindicabit in Assyriis contumeliam ve expansa.A)rta? fiuviorum apertw sunt, 6

quam decem tribubus intulerunt : quod C id est portae Ninive, ante quas aquarum

factum est a Nabuchodonosor rege; quia currunt fluenta, et quae multitudinem ci-

vastatores, id est Assyrii persequentes,afts- vium continebant tam copiosam, quod ci-

sipaverunt eos, id est duodecim tribus, el ves per flumina designantur. Hae portae a

propagines eorum corruperunt, id est fru- Chaldaeis apertae sunt atque destructae. Et

ctus seu uvas vinearum domus Jacob et templum ad solum dirutum est, id est,

Israel, utpote filios et filias utriusque re- fanum Nesroch quem coluit Sennacherib, iv^.xix,

gni trucidando. in terram projectum est. Et miles captivus S7, -

Clypeus fortium ejus, id est Chaldaeorum abductus est, id est, milites Assyriorum a

contra Niniven properantium, ignitus, id Chaldaeis partim translati sunt; et ancilla*

est praevalidus ac horrendus; viri exerci- ejus minabantur, id est, famula? militum

tus, id est Chaldaei, in coccineis, id est in ab adversariis captae sunt, et coram eis in
rubeis ornamentis et ad sanguinis effu- D Chaldseam translatae pro parte, gcmentes

sionem parati. Ignew habenai currus, id ut columbai, id est, intra se suspirantes

est, habenae curruum Chaldaeorum propter propter instantia mala, murmurantes in

velocitatem et terribilitatem igneae nuncu- cordibus suis, quia propter adversa ad im-

pantur, in die prxparationis ejus, id est, patientiam motee sunt : tamen propter ad-

quando Chaldaei se disposuerunt ad pra?- versariorum fortitudinem et timorem, non

lium contra Assyrios; ct agitatores ejus, id audebant clamare et signa mcestitiae foris

est provocatores ad pugnam, seu aurigae, ostendere, quemadmodum nec Chaldaei,

consopiti sunt, id est defecerunt. Loquitur quando a Medis vastabantur ac Persis, ut h.xw.t.

autem de agitatoribus Assyriorum seu Ni- patet in Isaia. Quidam per ancillas intel- nf^fa.

nive. Initineribus conturbati suntjugien- ligunt urbes Assyriorum subditas Nini- Cf- l Par-

vii 28 29-

tes a facie Chaldaeorum; quadrigce collisa? ve, sicut in libro Josue minores civitates «u, ts'

520

ENARRATIO IN CAP. II NAHUM.

ART. III

Apoc. xvn,
1, 15.

seu viluB, dicuntur principalium urbium A aliqui textus habent, Gum catulis suis, id

filiae. est filiis atque principibus ; et non est qui

Et Ninive,quasi piscina aquarum aqiuv exterreat, id est, nullus Assyriorum prae-

ejus,'\d est Ninive, utpole multitudo popu- dictum leonem potuit perterrere aut su-

li ejus:aqiue enim multae, populi multi.se- perare. Leo cepit sufplcienter catulis suis, 12

cundum Joannem in Apocalypsi. Vel, aquae id est, Nabuchodonosor satis multa prae-

de quarum munitione Ninivitae praesum- datus est de bonis Assyriorum, deditque

pserunt, similes sunt aquae piscina), non ea filiis suis atque principibus, et necavit

aquae maris, id est inutiles ad resistendum learnis suis, id est, spoliatos occidit, qua-

Chaldaeis. Ideo subditur : Ipsi vero fuge- tenus bona eorum leaenis, puta uxoribus

runt, id est, Ninivitae et Assyrii a facie et concubinis suis, conferret ; et implevit

Chaldaeorum fugerunt.Quibus fugientibus, prceda speluncas suas, id est, loca thesau-

alii constantiores clamant : State, state, id B rorum abscondita implevit de praedis, et

est, ne fugiatis, sed pugnetis; et non est cubile suum implevit rapina.

qui revertatur, id est, nullus eorum redire Ecce ego ad te venio per visitantem vin- 13

audebat. Idcirco Chaldaeis nunc dicitur : dictam, 0 Ninive, dicit Dominus Deus ex-

Diripite argentum ,diripite aurum, id est, ercituum; et succendam per manum Chal-

omnia pretiosa Ninive tollite; et non est daeor um usque ad summum* , id est usque 'fumum

pZnis divitiarum ex omnibus vasis desi- ad pulveres atque totaliter, quadrigas tu-

derabilibus, id est, infinitae quodammodo as, per quas alios tribulasti ; et leunculos

sunt divitiae urbis Ninive ceterarumque tuos, id est filios regis, seu nobiles et ju-

urbium ejus, in vasis aureis atque argen- dices, audaces et fortes, comedet gladius

teis. Dissipata est Ninive, id est demolita, Chaldaeorum; et exterminabo de terraprce-

et scissa, et dilacerata in muris et habita- dam tuam, id est, alios ultra non spolia-

culis suis; et cor tabescens, id est, corda G bis, sed spolia quae collegisti, tollam de

Ninivitarum intra se contabuerunt seu de- terra tua, dans ea Chaldaeis, ut in Babylo-

fecerunt; et dissolutio geniculorum, id est, niam transferantur ; et non audietur ultra

Is. xim, 7,
8; Jer. l,43.

genua eorum tremore concussa sunt: unde

diminutive genicula appellantur; et defe-

ctio in cunctis renibus, id est, in visceri-

bus eorum ac interioribus prae magnitudi-

ne pavoris fuerunt torsio atque debilitas;

et facies omnium illorum, sicut nigredo

ollce, id est deformes et discoloratae ex

fame, timore, luctu, aliisque pressuris. His

similia, imo et eadem specie, scribunt de est tenendum,quod ea quae de Ninive scri-

Babylone Isaias et Jeremias. D pta sunt, ad mundum referuntur, cujus

vox nuntiorum fuorum, quos ad diversa
regna mittere consuevisti, ut a gentibus
tibi subditis tributa exigerent, et alias lit-
teras comminatorias ferrent : quemadmo-
dum nuntii Sennacherib portabant ad Eze-
chiam litteras blasphemiis plenas.

II Par.
xxxii, 17.

Insuper de moralitate hujus capituli hoc Expositio

moralis.

Ubi est habitaculum leonum? id est, ubi
jam est Ninive, civitas illa eximia in qua
leones, id est reges, demorati sunt ? Et
ubi jam pascua catulorum leonum, id est
eadem civitas, vel opulentia ejus, in qua
nutriti sunt filii regum illustres ac prin-
cipes? ad quam expugnandam ivit leo, id
est Nabuchodonosor rex : de quo loquitur
jer. iv, 7. Jeremias, Ascendit leo de cubili suo ; ut
ingrederetur illuc, id est, eam obtineret,
catulus leonis, id est filius ejus, vel, ut

(ut in praecedenti dicebatur articulo) figu-
ra fuerat Ninive. Mundo ergo nunc dici-
tur : Ascendit qui dispergat coram te : id l
est, Satan contra te consurgit, ut in oculis
tuis hominibus tentando praevaleat, om-
nemque spiritualium auferat divitiarum
possessionem ; qui custodit* obsidionem, "aiiascu-
id est, infatigabiliter et usque in finem siodmt
vitae praesentis observat et circumvallat te,
tanquam leo rugiens circuieundo, et quem \petr. v,s.
devoret exquirendo. Unde in medio laque-

ENARRATIO IN CAP. II NAHLM. — ART. III 527

orum ambulamus. Ut ergo evadas ac vin- A tentaverunt et persecuti sunt bonos, tam

cas, fac quod subjungitur : activos quam speculativos. Proptcr quod

Contemplare viam, id est, Christum con- in Judith libro habetur : Omnes qui pla- Judith vm,

sidera, ejusque vestigia imitare, qui ait : cuerunt Deo, per multas tentationes trans- '

joann.xiv, Ego sum via, veritas et vita. Gontemplare ierunt fideles. Propagines corum corru-

jfaHAvii quoque quee sit via virtutis, via arcta, et perunt,\& est,filios eorum seu opera vitiis

I*. porta angusta ducens ad vitam : de qua infecerunt, inducendo ad culpam.

Jer. vi, 10. loquitur Jeremias, Interrogate quae sit via Clypeus fortium, id est militum Chri- 3

bona, et ambulate in ea (et neque ad dex- sti, qui hostibus animae efficaciter relu-

teram, neque ad sinistram) ; Salomon quo- ctantur,est ignitus fervore dilectionis.Cly-

Pro». iv, que, Viam sapientiae monstrabo tibi, et peus iste, fides est caritate succensa, juxta

"' ,2, currens non habebis offendiculum. Con- illud ad Ephesios, In omnibus sumentes EPhe».s\,

templare etiam viam qua tentator contra B scutum fidei ; vel justitia, prout Sapiens ,0,

te venit, id est modos atque insidias dia- asserit,Sumet scutum inexpugnabilc aequi- sap. v, >o.

bolicarum tentationum : quomodo aliquan- tatem ; vel sermo divinus, secundum quod

do mala sub specie boni proponit, transfi- Salomon loquitur, Omnis sermo Dei igni- /vov.xxx,

ucor. xi, gurans se in angelum lucis ; nonnunquam tus, clypeus est omnibus sperantibus in

vero evidenter mala proponit : tamen in- se. Viri exercitus, id est, qui ad Christi

terdum hoc facit valde latenter ac frau- exercitum pertinent, sunt in coccineis, id

dulenter, sicut dum viris virtuosis gloriam est, ad sanguinis sui effusionem pro Chri-

suggerit vanam, aut superbiae quiddam sto et fide seu aequitate parati ; vel, In

interserit. Conforta lumbos virtute casti- coccineis, id est ferventi rubore amoris

Zuc.xu,35. tatis, quemadmodum ait Salvator : Sint Dei et proximi. Ignem habenai currus, id

lumbi vestri praecincti, hoc est, concupi- est, vehicula quibus feruntur contra ad-
Gaiat. v, scenliis reluctare, et carnem cum vitiis C versarios Dei, puta virtutes, sunt promptee

mortifica. Robora virtutem tuam valde, id ac agiles, in die prmparationis ejus, dum

est, naturalem potentiam per gratiam ora pugnam contra praefatos aemulos Christi

firmari, et in virtutibus satage stabiliri : committunt. Et agitatores ejus consopiti

imo et habitus virtuosos per actiones san- sunt, id est, tractatores mundi hujus, a

ctas atque frequentes confirma, ut radi- gratia defecerunt. In itineribus conturbati i

centur omnino in te, quemadmodum scri- sunt, id est, in operibus suis inordinate

josue\,i. ptum est in libro Josue : Confortare, et se habent, et variis modis turbantur. Non /«. xlvm,

esto robustus valde. Hanc autem virtutem enim est pax impiis, dicit Dominus ; et, "'

debemus praecipue in adversis habere, ut Turbati sunt omnes insipientes corde. De- />s.lxxv,g.

invicta sit patientia nostra, nec ultionem nique peccatori dedit Deus afflictionem et Eccie.n, so.

quaeramus, pensantes quod Dominus ait : curam superfluam, ut dicit Ecclesiastes.
#e6>\x,30; Mihi vindictam, et ego retribuam. Unde D Quadrigw collisw sunt in plateis : id est,

Deut.xxxw, nunc subditur : praesidia horum terrena ac vana dejecta

2 Quia sicut reddidit Dominus superbiam sunt in lata hujus saeculi via, ita quod

Jacob, id est, quemadmodum ultus est in- manum Judicis summi non quibunt effu-

juriam illatam activis in vitiorum lucta- gere, nec debitas pcenas evadere. Adspe-

mine positis, qui designantur per Jacob, ctus eorum guasi lampades , quasi fulgura

qui luctator vel supplantator interpretatur, discurrentia. Hoc accipi potest in bono

sic superbiam Israel, id est, sic ulciscetur et in malo. Adspectus enim electorum in

injuriam contemplativis illatam, qui signi- virtutibus perfectorum, terribilis est parti

ficantur per Israel, quod interpretatur vir adversae, seu daemonibus, ut castrorum can/.vi, •>.

videns Deum ; quia vastatores dissipave- acies ordinata. Daemones quoque horribi-

runt eos, id est, mundus, caro et deemones les sunt, praesertim imperfectis, et propter

528 ENARRATIO IN CAP. II NAHUM. — ART. III

eos oportet nos esse timentes atqne solli- A simplicitati insisterc : qnod si nolnerint,

citos. Recte qnoqne fulguri comparantnr, anferentnr eis omnia haec tempore mortis.

Luc. x, 18. quum dicat Salvator : Videbam Satanam Et non est finis divitiarum mnndi seu

sicnt fulgur de ccelo cadentem. hominum mundanorum. De quibus Ba-

5 Velociter ascendent muros ejus.Vev hoc ruch ait : Ubi sunt principes gentium, et Baruchm,
designatur, quod amatores saeculi videntes qui dominantur super bestias terrae, qui itM8'

se divino judicio coarctari, quaerent re- in avibus cceli ludunt, qui argentum the-

fugium in creaturis. Et tunc praeparatur saurizant et aurum, in quo confidunt ho-

eis umbraculum, id est, avanis atque car- mines, etnon estfinis acquisitionis eorum?
nalibus consolatoribus datur eis spes in- Dissipata est, et scissa, et dilacerata : 10

fructuosa ac fallax, qua se putant protege- id est, congregatio saecularium hominum

re a calore indignationis divinae : in cujus firmitatem virtutum amisit, corde divisa

misericordia sperant saepe inaniter, non B est, et vitiis lacerata. Vel sensus est, quod

intendentes ex toto corde postponere vi- omnis viror, gloria atque prosperitas hu-

6 W&.Portce fluviorum apertce sunt, id est, jus mundi cito pertransit, quemadmodum
conscientiae eorum Deo patebunt, et aliis in Isaia dicitur : Omnis caro fcenum, et /«. XL, 6.
manifestabuntur, ut cognoscatur divini ju- omnis gloria ejus quasi flos agri ; et pri-

dicii sequitas. Templum quoque, id est mo libro Machabaeorum : A verbis viri iMacku,

ecclesia malignantium, solo tenus destrue- peccatoris ne timueritis, quia gloria ejus 62' 63-

7 tur. Et miles captivus abductus est, id est, stercus et vermis ; hodie extollitur, et cras
magnates saeculi a diabolo capti atque a non invenietur, quia conversus est in ter-
Deo aversi sunt ; et ancillce ejus mina- ram suam, et cogitatio ejus periit. Horum
bantur, id est, carnales mollities, et fe- est cor tabescens in malis, et dissolutio ge-
minae cum quibus fornicati sunt, simul niculorum, id est languor virtutis pro-
cum illis in damnationem ducentur, ge- C gressivae de bono in melius. Contra quod
mentes ut columbce : juxta illud Sapientiae, Isaias et Paulus hortantur genua debilia /s.xxxv,3;

Sap. v, 2,3. Videntes turbabuntur terrore horribili, roborari. Et defectio in cunctis renibus, ^6 r'x"'

prae angustia spiritus gementes. ita quod passionibus appetitus sensitivi

8 Et Ninive, quasi piscina aquarum aquce franguntur atque vincuntur. Et facies om-
ejus : id est, fluenta doctrinae hujus mun- nium sicut nigredo ollce : id est, intelle-
di arctata sunt, et ad salutem inidonea, ctus eorum carnalis et vitiis obscuratus

\Cor. i,2o. quoniam stultam fecit Deus sapientiam est, imo turpissimus, quum nulla visibilis

hujus mundi, qui (ut dictum est) per Ni- macula rem materialem tantum deformet,

niven designatur ; ipsi vero, id est homi- quantum mortale peccatum faciem animae.

nes mundani, in quibus aquae istae abun- Omnia quoque haec corporaliter accident

dant, fugerunt a vera sapientia Christi, a impiis in die judicii, secundum sensum

ibid. 27. fidei simplicitate,et via justitiae.Quae enim D praetactum.

stulta sunt mundi, eligit Deus, ut con- Ubi est habitaculum leonum, et pascua 11

fundat sapientes. De quibus ait Salvator catulorum leonum? Hoc nunc dici potest

Matth.xi. ad Patrem : Abscondisti haec a sapienti- dequacumque civitate magnifica et regali,

25- bus et prudentibus. Istos invitat Ecclesia in qua reges, principes seu magnates mo-

ut cessent a fuga ista : State, state ; et rantur et deliciantur, quum fuerit demo-

non est qui revertatur ad Deum per pce- lita. Sed in fine mundi dicetur hoc gene-

nitentiam, sed de vanitate in vanitatem raliter de cunctis habitaculis reproborum

9 procedunt. Diripite argentum, id est ni- et divitum atque nobilium. Tunc enim lae- /»*.lyh,h.
torem saecularis eloquentiae, diripite au- tabuntur justi, videntes vindictam, et in- /o6xxn,i9.
rum, id est, fulgorem mundanae scientiae nocens subsannabit iniquos zelo justitiae,
auferte ab istis, ut discant humilitati et applaudens censurae mentis divinae. Ad

ENARRATIO IN CAP. III NAHUM.

ART. IV

329

quam ivit leo, id est diabolus, ad tentan-
dum, ut ingrederetur illuc catulus leonis,
id est angelus Satanae, ut habitaret in cor-
dibus mundanorum. Potest quoque per ca-
tulum leonis Antichristus intelligi, cujus
adventui viam praeparabit diabolus, dis-
12 cissionem in Ecclesia procurando. Leo ce-
pit sufficienter catulis suis, id est, princeps
aliquis tenebrarum multos valde vinculis
culpae irretivit, qui daemonibus sibi sub-
jectis dantur ad puniendum, et necavit
leamis suis, id est,aeriis potestatibus stran-
gulavit animas miserorum ; et implevit
prwda, id est animabus a se deceptis, spe-
luncas suas, id est foveas infernales : quae

15, 10.

A tamen nondum perfecte impletae sunt, prae-

sertim quum infernus nunquam dicat,Suf- Prov.xxx,
ficit.

Ecce ego ad te, o munde, dicit Dominus;
et succendam in fine mundi, vel interim
particulariter, quadrigas tuas, id est hu-
mana auxilia, in quibus inaniter es confi-
sus ; et leunculos tuos, id est principum
filios audaces, pomposos, comedet gladius
tentationis seu persecutionis ac divinae ul-
tionis, praecipue in die judicii, quando ex
ore Christi exibit gladius ex utraque parte Apoc. x\x,

B acutus ; et exterminabo de terra prwdam
tuam, ita quod alios ultra non opprimes
sive preedaberis. Getera patent.

15.

ARTICULUS IV

ELUCIDATIO CAPITULI TERTII '. \M, CIVITAS SANGUINUM.

CONSEQUENTER Ninivitarum scelera
describuntur. Vai, civitas sanguinum,
id est, vae temporalis vastitatis atque aeter-
nae damnationis imminet tibi, o Ninive,
quae es urbs sanguinem fundens injuste,
et operibus sanguinis plena ; universa
mendacii, id est mendaciis omnino inten-
ta ; dilaceratione , id est praedarum et pau-
perum oppressionibus, plena. Vel dilace-
rationes dicuntur intestina mala mutuae
dissensionis inter cives : quod est futurae
propinquae destructionis indicium, quum
iiatth.xn, dicat Salvator, Omne regnum contra se
divisum, desolabitur. Non recedet a te ra-
pina, id est, alios spoliare non desines,
quousque id poteris. Vel sensus est, quod
Chaldaei non cessabunt bona ejus diripe-
re, donec omnino demoliti fuerint eam.
Vox /tagelli, id est sonitus percussionis
qua alios afflixisti, et vox impetus rota?, et
equi frementis, et quadrigaz ferventis, id
est sonitus impetuosae motionis rotarum
et equorum ad bellum frementium, et
quadrigarum per quas alios devastasti, et

T. 10.

25.

C equitis ascendentis, id est hominum as-
cendentium equos,vel consurgentium con-
tra alios, et micantis gladii, et fulgurantis
hastce, id est sonitus politorum gladiorum
splendentiumque hastarum, et multitudi-
nis interfecta?, id est cadaverum a Nini-
vitis occisorum : qui et multos filiorum
Israel jugulaverunt in Ninive diebus To-
biae ; et gravis ruinai, qua alios oppressi-
sti ; nec est finis, id est numerus faciliter
computabilis, cadaverum, quae exstinxe-
runt et interfecerunt Assyrii,quorum prin-

D cipales fuerant Ninivitae, qui quos per po-
tentiam superare non poterant, fraudibus
dejecerunt. Omnia itaque mala heec fue-
runt in Ninivitis. Idcirco Et corruent in
corporibus suis, id est, etiam ipsi a Chal-
daeis occidentur, cadetque unus super ali-
um, propter multitudinem fornicationum
spiritualium Ninive,id est idololatriae, quo-
niam teste Hieronymo, omnium gentium
a se victarum idolis Ninive ministravit ;
carnalium quoque fornicationum, quia in
omnibus serviebant libidini ; meretricis

Tob. i,2i.

530

ENARRATIO IN CAP. III NAHIM.

ART. IV

speciosce et gratce, id est Ninive, quse suis
amaloribus placuit, el omnibus mundi or-
namenlis fulgebat, et habentis matefcia,
id es1 opera magorum, ariolorum, male-
ficorum, quos intra se continebat ; quce
vendidit gentes in fornicationibus suis :
id est. per avaritias suas, et ul voluptati-
bus satisfacerent, vendebant gentes sibi
subditas in servos atque ancillas ; vel, nt
alii dicunt, posuerunt decoras puellas et
juvenes forma egregios, quos ceperant,
pro pretio in prostibulis ; et familias ven-
diderunt in maleficiis suis : de quibus
jam dictum est.

Deinde tantorum vitiorum annectitur
poena : Ecce ego ad te, o Ninive, dicit
Dominus exercituum ; et revelabo puden-
da tua in facie tua, id est, faciam te a
Chaldaeis nudari, sicque verecundiora tua
patebunt, et ostendam gentibus tibi adver-
santibus nuditatem tuam, et regnis igno-
miniam tuam,\d est confusionem et derisi-
onem. Et projiciam super te abominationes
tuas, id est, debitas punitiones propter
detestabilia opera tua, et ea quae aliis in-
tulisti, jam patieris ; et contumeliis affi-
ciam te, id est, Chaldaeis te tradam, qui te
ignominiose tractabunt ; et ponam te in
exemplum, id est, tam dire te corrigam,
quod alii terrebuntur, et punitionem tuam
pro exemplo suscipient, ne et ipsi patian-
tur similia. Et erit : Omnis qui viderit te
in tanta miseria positam, resiliet a te, id
est, fugiet, nec tibi anxiliari praesumet, et
dicet : Vastala est Ninive. Quasi dicat :
Quum talis ac tanta capta sit civitas, quis
non formidet ? Quis commovebit super te
caput ex compassione? id est, quis con-
dolebit tibi? quasi dicat, Pauci aut nemo.
Caput, secundum Hieronymum, non habe-
tur in Hebrseo ; sed Hieronymus addidit
propter evidentiam faciendam in sensu.
Unde quxvram consolatorem tibi ? id est,
tanta erit desolatio tua, quod non poterit
tibi consolatio impertiri; nec digna es con-
solatore,quse in tua potestate nullius mise-
rebaris; nec socium tuo luctui praeparasti,
quae noluisti consortem habere regnandi.

A Denique quod Ninive fuerit destruenda,
oslenditur per locum a majori. Numquid,
o Ninive, melior, id est numero civium
major sive potentior, es ab, id est quam,
Ale.randriapopulorum, id est civitas ^Egy-
pti sic dicta, plurimum populosa ? Quae
olim vocabatur No ; sed quum a Chaldaeis
destructam diu postmodum aedificasset Ale-
xander Magnus, nominavit eam Alexandri-
am. Unde Nahum propheta non ait, Ale-
xandria ; sed Hieronymus in commento
suo ostendit, quod loquitur de urbe hac,

B et sic in textu positum est,Ab Alexandria:
quod aliqui ab Hieronymo asserunt fa-
ctum ; verumtamen in suo textu ita non
ponit, ut intuentibus constat. Quce habitat
in fluminibus, id est inter flumina. Sita
est enim inter Nilum ex una parte, et ma-
re ex altera parte, et lacum Mareoticum.
Aquce in circuitu ejus : cujus divitue
sunt mare, id est ea quae per mare defe-
runtur ad eam ; aquce muri ejus, id est
fortitudo ipsius tanquam muri : ita quod
Alexandria tam muris quam aquis prote-

C gitur. ^Ethiopia fortitudo ejus, id est,
.Ethiopes fuerunt ei confcederati et auxi-
liarii, et sEgyptus, id est, ceterae urbes
.Egypti fuerunt ei praesidio, quoniam ipsa
fuit illarum metropolis. Et non est finis
divitiarum et fortitudinis hujus urbis :
per quod designatur eximia abundantia,
non absoluta infinitas. Africa et Libyes
fuerunt in auxilio tuo, o Alexandria. Sed
et ipsa in transmigratione ducta est in
captivitalem, id est, non obstanlibus om-
nibus jam praedictis, Alexandria a Chal-

D dasis capietur, et populus ejus transferetur
seu occidetur. Nabuchodonosor enim rex
Babylonis cepit hanc urbem, quando va-
stavit ./Egyptum. Parvuli ejus elisi sunt
in capite omnium viarum. Chaldaei nam-
que ex crudelitate nec parvulis peperce-
runt, sed in capitibus platearum eliserunt
eosdem; et super inclytos ejus, id est nobi-
les Alexandriae, miserunt Chaldaei sortem,
qui quos captivos acciperent ; et omnes
oplimates ejus confixi sunt in compedi-
bus, id est graviter vincti.

KNARRATIO IN CAP. III NAHUM. — ART. IV

531

11 Et tu ergo, o Ninive, inebriaberis, id
est, calice similium pcenarum ad plenum
potaberis, et eris despecta, quae alios de-
spexisti, ut impleatur in te illud Isaiae :

h. xxxiii, i. Vae qui spernis, nonne et ipse sperneris ?
Quum fatigatus desieris contemnere, con-
temneris. Chaldaei etenim sine reverentia
tractarunt Alexandrise cives. Et tu quceres
auxilium ab inimico : id est, in tantam
necessitatem devenies, ut a gentibus te
odientibus quaeras contra Chaldaeos subsi-
dium. Aliqui enim tempore angustiae quse-
runt facere amicitiam cum his cum qui-
bus paulo ante discordiam habuerunt, ut
tunc succursum impendant. Sed non fa-
cile inveniuntur tempore adversitatis prae-
sidia quae non erant requisita tempore

12 prosperitatis aut merita. Omnes munitio-
nes tum, id est muri ac pugnatores tui, ac
cetera tua auxilia, erunt sicut ficus cum
grossis suis, id est, primi temporis ficu-
bus comparabuntur ; si concussai fuerint,
cadent in os comedentis : id est, quemad-
modum tales ficus seu grossi, facili motu
moventur et dejiciuntur, ut manducen-
tur ; sic tuae munitiones a Chaldaeis impu-

13 gnatae, dejicientur ac devorabuntur. Ecce
populus tuus, o Ninive, mulieres, id est
effeminatus, formidolosus, et impotens,
Chaldaeis non valens resistere, in medio
tui. Inimicis tuis adapertione pandentur
portaz terrce tuai, id est, portae tuae et ur-
bium terrae tuae, scilicet Assyriorum, ape-
rientur Chaldaeis, et eis pandentur ad in-
troeundum ; devorabit ignis vectes tuos, id
est, ferreas clausuras consumet : per quod
insinuatur vehemens fore incendium Ni-
nive.

14 Aquam propter obsidionem hauri tibi,
id est, de potu provide tibi, o Ninive, pro-
pter vallationem hostilem tibi instantem.
Hoc et sequentia aliqui ironice proferunt,
ad innuendum quod nulla provisio Ninivi-
tis prodesset. Exstrue munitiones tuas, id
est turres muri. Intra in lutum, et calca,
id est, lateres confice, et propugnacula
effice, et subigens tene laterem, id est, la-
teres servaad aedificandum ea quibus pro-

A tegaris. Ibi comedet te ignis, id est, aliqui 15
tuorum incendentur. Vel per ignem quae-
libet dira afflictio designatur. Peribis gla-
dio Chaldaeorum, ita quod quidam tuorum
gladio occidentur; devorabit te gladius, ut
bruchus devorat fructus. Congregare ergo
ut bruchus, multiplicare ut locusta : id
est, populus tuus congregetur in unum,et
in quamciimque multitudinem poterit, col-
ligatur et augeatur, ut se ad repugnandum
disponat ; nil tamen proficiet, quoniam a
Chaldaeis superabuntur. Bruchus autem et

B locusta solent in magna multitudine in

unum confluere. Plures fecisti negotiatio- 16
nes tuas, quam stelloz sint cceli, id est,
infatigabiliter congregasti divitias per di-
versas atque innumerabiles mercaturas :
quae hyperbolice, id est per excessum,
dicuntur excedere numerum siderum, ad
insinuandum multitudinem mercationis
tuae et cupiditatis insatiandae. Bruchus ex-
pansus est et avolavif, id est, natis sibi
alis, extendit se ad avolandum.

Custodes tui quasi locusta?, id est inva- 17

C Iidi ad praeservandum te a malo captivi-
tatis : sicque expandes te per modum bru-
chi ad fugiendum a facie Chaldaeorum ; et
parvuli tui quasi locusta? locustarum, id
est, in maxima multitudine sunt, sicut
locustarum genimina, quae dicuntur arre-
XeSo-., qum locustae considunt, id est, pa-
riter sedent, in sepibus in die, id est tem-
pore, friyoris : torpent enim in frigore, et
in sepibus colligunt se, ut a frigore abs-
condantur, quantum possibile est, quia a
frigore faciliter moriuntur. Sol ortus est,

D et avolaverunl, id est, calore solis rece-
pto, quasi reviviscunt et avolant, et non
est cognitus locus earum, ubi fuerint. Non
enim manent indicia pristinae consessio-
nis, sed aer intra se clauditur. Per hoc
significatur, quod Ninivitae ceterique As-
syrii, timore, ut frigore quodam, torpe-
rent ac latitarent, deinde in captivitatem
volarent aut fugerent. Dormitaverunt pa- 18
stores tui, o rex Assur : id est, duces et
consules tui, o rex Assyriorum, qui re-
gnasti in Ninive, dormierunt somno mor-

n>.

532 ENARRATIO IN CAP. III NAHUM. — ART. IV

tis a Ghaldaeis occisi, et cessaverunt tibi A et quoniam ex superioribus pro magna

dare consilium, atque ignavi effecti sunt. ; parte patescit ; sed aliqua breviter dicam,

sepelientur principes tui. Minus dicit, et tangendo magis quam explicando.

majus significat, id est, crudeliter occi- Vcv, civitas sanguinum. Haec est eccle-

dentur, et irreverenter sepelientur, quem- sia malignantium, congregatio reprobo-

admodum de rege Juda Joakim loquitur rum, generatio mala, vitiis plena, menda-

Jer. xxn, Jeremias : Quia sepultura asini sepelietur. ciis dedita, per schismataet haereses aliaque

Latitavit, o Ninive, populus tuus in mon- facinora dilacerata : a qua non recedit ra-

tibus, timore Chaldawum se abscondens pina, quum ipsi se invicem spolient, fal-

in locis difficilis accessus atque sublimis lant, depauperent;et dsemones de cordibus

situs, ut procul viderent si hostes veni- illorum spirituales divitias rapiunt, imo

rent, et non est qui congreget, id est, adu- et naturales perfectiones animae tollunt,

net eos, ut facto exercitu rebellent Chal- B ita quod lumine rationis non utens, pas-

deeis. sionibus ducitur, bestialiterque versatur.
19 Non est obscura contritio tua, id est, Porro, in hac civitate, non Dei, sed Ba-

destructio tua aperta est, et omnibus nota, bylonis, est Vox flagelli, id est sonitus 2

pessima est plaga tua, id est pcenalissima tribulationum,quibus justos affligunt [ma-

et insanabilis. Omnes qui audierunt au- ligni], vel se mutuo tribulant. Inter super- Prov. «n,

ditionem tuam, id est formam destructio- bos enim semper sunt jurgia, et impii 10'

nis tuae, compresserunt manum super te, quasi mare fervens, quod quiescere non is. lvu,2o.

non ex compassione, ut dictum est, et potest. Et vox impetus rotce, id est inordi-

quia subjungitur : quia super quem non natse evagationis : quia non stabiliuntur

transiit malitia tua semper? id est, jugi- in Deo, sed undique evagantur, juxta illud

ter a tua fundatione alios crudeliter affli- Psalmi, In circuitu impii ambulant ; ct, Ps. %\, 9.
xisti, in tantum ut pene nulla natio tuee C Deus meus, pone illos ut rotam ; et equi Ps.\.%%%m,

pravitatis vexationem evaserit. Compres- frementis, id est tyrannorum ; et quadri- u'

serunt igitur manum super te, complosis gce ferventis, id est mali vehiculi quod

manibus tuse dejectioni congratulando, in- quatuor principalibus animae passionibus

sultando et applaudendo, paratiores tuam trahitur, nisi per rationis censuram fre-

calamitatem gravare, quam alleviare. Po- nentur, videlicet delectatione et tristitia,

tuit tamen accidere, quod multi, audita spe et timore ; et micantis gladii, et ful- 3

Ninive demolitione, doluerunt, non illi gurantis hastce, id est, apparentis prospe-

compatiendo, sed sibimetipsis timendo,de- ritatis ac deceptoriee delectationis, quibus

sperantes se posse Chaldseorum evadere velut hasta ac ense animse impiorum ne-

manum, a quibus tam famosissimam ur- cantur ac fodiuntur. Creatura? etenim fa- SaP. xw,

bem audierunt vastatam. ctse sunt in muscipulam et laqueum pe- '

D dibus insipientium. Est quoque in ea vox

Expositio Denique juxta spiritualem intelligentiam, multitudinis interfectce, id est peccato-

spintuaiis. ut dictiim est, per Niniven designatur hic rum, qui vitam gratiae amiserunt, et in

i/oann. v, mundus in maligno positus, cujus amici- mortem peccati per tentationem illapsi

*9- . ; tia inimica Deo est, in quo quidquid est, sunt, et gravis ruince a spiritualibus ad

iJoann.n, aut est concupiscentia carnis, aut concu- carnalia, a virtutibus ad vitia, ab imperio

16- piscentia oculorum, aut superbia vitae.Un- Christi ad regnum diaboli : et quanto est

de quse in hoc capitulo ad litteram dicta anima praestantior corpore, tanto gravior

sunt de culpa et pcena Ninive, ad totius est ejus ruina quam corporis. Nec est fi-

mundi culpam et pcenam tropologice re- nis cadaverum, id est corporum vitioso-

feruntur. Quod quomodo fieri queat, non rum : quee dicuntur cadavera, quoniam

prosequor propter prolixitatem vitandam, animae a quibus informantur,sunt mortuae

ENARRATIO IN CAP. III NAHUM. — ART. IV

533

coram Deo, nec ab eis aliquid spiritualis

virtuosseque vitae participant.Propter quod

Rom. vm, scriptum est : Corpus mortuum est pro-

Matth.\ni P*er peccatum ; et, Dimitte mortuos sepe-

22. lire mortuos suos. Corruent in corporibus

Rom. viii, suis, id est vitiis carnis : si enim secun-

13. j •

^ dum carnem vixenmus, monemur ; pro-
pter multitudinem fornicationum mere-
tricis speciosce et gratce, id est earum cum

l Cor. vi, quibus nunc fornicantur. Qui enim for-
nicatur, in corpus suum peccat ; et qui
conjungitur meretrici, unum cum ea cor-

Prov.v,3, pus efficitur. Unde et Salomon : Favus, in-

4- quit, distillans labia meretricis; novissima

autem illius, amara quasi absynthium. Ip-

ibid.xxm, sa enim est fovea profunda, et rete diaboli.
Ecce ego acl te puniendum, dicit Domi-
nus exercituum ; et revelabo pudenda tua,
id est inhonesta ac turpia opera, in facie
tua : id est, tam stricte et evidenter ulci-
scar tua peccata, quod per experientiam
scies quid feceris. El ostendam gentibus
nuditatem tuam, id est spiritualem pau-
pertatem. Istud fit interdum in saeculo is-
to, sed maxime fiet in futuro judicio,
quando Judex ccelestis cunctis ostendet

7 scelera reproborum. Omnis qui viderit te,
resiliet a te. Tunc enim justi omnino
separabuntur loco, voto, ac praemio ab in-
justis, quibus nunc corporaliter admiscen-
tur. Nunc quoque multi applaudunt mi-
scenturque malis, quorum quum viderint
plagam, se subtrahunt, atque terrentur.
Quis commovebit super te caput ? Unde
qucvram consolatorem libi? In die quippe
judicii non erit tempus compassionis et

Ps.lmi, n. consolationis, sed laetabitur justus videns

8 vindictam. iVwm^mYZ melior es ab Alexan-
dria populorum ? Quum aliqua particula-
ris congregatio prava et saecularis, stulte
secura est, nec timet judicium Dei, sed
suis in viribus fidens, praesumit et jactat
se non periluram,proponamus ei in exem-
plum aliam congregationem perversam,
numero et potestaie majorem, a Deo pro-
pter peccata sua plagatam,atque dicamus:
Numquid melior es, etc. ? id est, sicut
illa, ita et tu prorsus peribis.

A Ecce, o munde et immunde, populus 13
tuus est sicut mulieres, id est carnalis,
mollis, vitiis delectationibusque succum-
bens ; et effeminati dominantur tibi. Ini- /*. w,4.
micis tuis pandentur porlcv tcrrce tucv : id
est, sensus corporis tui incustoditi sunt,
ita quod daemones ingrediuntur per eos,et
mors per fenestras ingreditur. Dum enim /er.ix,2i.
sensus per rationem non gubernantur, in-
numerabilibus vicibus hauriunt mortem ;
et toties daemonibus aperiuntur, quoties
ad culpam inducunt. Ideo sanctus preca-

B tur Psalmista : Averte oculos meos ne vi- Ps.cww,
deant vanitatem ; et alius, Sepi aures tuas zl'Eccli
spinis, et noli audire linguam nequam. h™, 28.
Devorabit ignis vectes tuos : id est, ossa
corporis ardor libidinis vorat, et ad aeter-
nam flammam perducit.

Deinde mundo consulitur : Aquam sa- 14
pientise salutaris et rorem gratiae, propter
obsidionem, qua ab invisibilibus vallatus
es hostibus, hauri tibi devotis precibus
de fontibus Salvatoris, de ore preedicato- is. xn, 3.
ris,de sacris Scripturis, de fonte Sapientiae

G increatae. Exstrue muniliones tuas, id est,
virtutes robora, et spiritualia arma assu-
me ; intra in lutum,, id est, corpus tuum
adspice et guberna, et calca illud, ut obe-
diat rationi; tene laterem, id est firmitatem
virtutum, et petram quae est Christus. Eticor. x, 4.
nisi haec feceris, comedet te ignis, peribis- 15
que gladio tentationis.

Custodes tui, id est principes et preelati, 17
quasi locustcv, id est inefficaces et besti-
ales, te non protegentes, sed simul secum
ad infernum trahentes. Tales enim meren-

D tur iniqui habere praesidentes ab eo qui

regnare facit hypocritam propter peccata Job xxxn-,
populi, qui dat regem in furore suo et 0ieexm
principes in indignatione su&.Parvuli tui, n-
id est inferiores, quasi locustcv locusta-
rum, qucv considunt in sepibus in clie fri-
goris.Sic isti tempore adversitatis et tribu-
lationis, paulisper retrahuntur et cessant
a malis, domique resident.A^o^ ortus est,et
avolaverunt, id est, die prosperitatis ra-
diante, et timore malorum sublato, discur-
runt, vagantur, transgrediuntur ut ante.

534 KNARRATIO 1N CAP. 111 NAHUM. — ART. IV

18 Dormilaverunt, scilicet somno torporis et A dimittuntur, atque futuris suppliciis re-

negligentise, pastores tui, id est vicarii, servantur. Omnes qui audierunt auditio-

o rex Assur, id esl, magne praelate, qui nem tuam, id est damnationis tuae senten-

alios habes tibi subjectos pastores vclut tiam, Ite, maledicti, in ignem seternum, .\iatth.x*.v,

vicarios, et tibi in vitiis similes sunt, sic- compresserunt manum super te, divinSB 4I"

que oves dispereunt ; sepelientur princi- justitise applaudendo, tuamque damnatio-

z«c..\vi,22. pcs tui in inferno cum divite epulone ; nem approbando. Istud erit in die judi-

latitavit populus tuus in montibus,\d est, cii, quando electi judicabunt cum Christo.

in superbiis se abscondit a gratia Dei, et Quiasuper quem clectorum hominum non

in superioribus suis stulte confisus est. transiit malitia tua semper ? Nempe a

Non est qui congreget eos in ovile Christi. principio mundi reprobi afflixerunt ele-

Matth.n, Messis quidem multa, sed operarii pauci. ctos; et Abel esse renuit, quem Cain mali-

37' .q Non est obscura contritio tua, pessima B tia non exercet. Per hunc modum purgan-

est plaga tua. Peccata enim mundanam tur electi : quo facto, reprobi projiciuntur

h. iii, o. conversationem habentium, qui peccata in ignem gehennse, quemadmodum filio

sua quasi Sodoma preedicant, sunt aperta, castigato, jactatur virga in flammam. Non

et damnatio horum est seterna. In praesen- ergo propter injurias ad impatientiam con-

ti quoque conteruntur, omne esse gratiee citemur, sed in omnibus summi Judicis

amittendo : et in hoc pessima plaga cae- benignissimse dispensationi gratias refera-

duntur, quod non castigantur a Deo in vi- mus, qui est super omnia Deus sublimis

ps.lxxx,i3. ta praesenti, sed in adinventionibus suis et, benedictus in ssecula. Amen.

ENARRATIO

IN HABACUG PROPHETAM

ENARRATIO

IN HABAGUG PROPHETAM

ARTICULUS PRIMUS

ELUCIDATIO CAPITULI PRIMI I ONUS QUOD VIDIT HABACUC PROPHETA.

33.

ABACUC prophetasse post duarum tri-
buum captivitatem a Chaldaeis,constat
/Jan.x.v, ex eo quod in Daniele habetur, quemad-
modum angelus Domini apparuit Habacuc
in Judaea, eique jussit ferre prandium
quod paravit, Danieli in Babylone, qui
erat in lacu leonum.Quemadmodum autem
Nahum vaticinatus est contra Niniven at-
queAssyrios decem tribuum vastatores, sic
Habacuc prophetavit contra Babylonem et
Chaldaeos duarum tribuum oppressores.

Ponens ergo Habacuc titulum sive pro-
cemium, tangit voluminis sui materiam,
dicens : Onus, id est pondus miseriae seu
gravis punitio Chaldaeorum, quod vidit, id
est, in spiritu praecognovit, Habacuc pro-
pheta. In quo patet Montani insania, as-
serentis Prophetas non intellexisse quid
dicerent, sed sine mente strepitum vocis
cum irrationali excessu formasse. Denique
tres Prophetae sunt, quorum exordium est,
Onus, videlicet Nahum, Habacuc, Mala-
chias.

Prooemio posito, incipit Propheta tracta-
tum a querela, quaestione, seu oratione
implicita. Usquequo, Domine, clamabo, et
non exaudies ? Primo elucidanda sunt ver-
ba ista ad litteram, deinde generalius expo-
nentur, secundum mysticum intellectum.
— Considerans ergo sanctus vir impiis-
simorum Chaldseorum prosperitatem et

A violentiam, Judseorum vero calamitatem et
oppressionem, prorumpit in dolorosam et
piam querelam vel quaestionem, quse ta-
men per modum orationis accipi potest,
ut quum ait Psalmista : Csquequo, Domi- p$. xn, 1.
ne, oblivisceris me in finem ? usquequo
avertis faciem tuam a me ? Ait itaque in
persona sua ac Judaeorum, ad Deum pro
liberatione a Chaldseis clamantium : Us-
quequo, Domine, clamabo, affectuose oran-
do pro liberatione a Babylonica captivita-
te? vociferabor ad te, id est, ardentissime

B te precabor, vim patiens, id est, violentiam
sustinens a Chaldaeis, et non salvabis te
invocantes ? tanquam dicat, Diu differs.
Quare ostendisti mihi iniquitatem ? Se- 3
cundum Hieronymum, nullus Propheta-
rum tam audaci voce ausus est Deum ad
disceptationem justitiae provocare, cur in
rebus humanis et mundi istius pompa,
tanta rerum versetur iniquitas. Causatur
enim quodammodo contra Deum, et ait :
Quare ostendisti mihi iniquitatem ? id est,
cur ad hoc deductus sum, et tam diu vi-

C xi, vel, cur me sciente aut cognoscente,
factum est istud, videlicet, ut viderem ini-
quitatem et crudelitatem Nabuchodonosor
et Chaldaeorum contra regnum Juda et
templum? Et laborem videre, quem popu-
lus tuus sustinuit, tribulantibus eos Chal-
daeis, pr&dam et injustitiam contra me, id

538

ENARRATIO 1N CAP. I HABACUC.

ART. I

est Judaeorum spoliationem et injuriosam A
calumniam qua a Babyloniis pressi sunt.
Quamvis autem Judaei Deo volente punie-
bantur, el juste, tamen Chaldaei fecerunt
hoc crudeliter et injuste, videlicet impia
voluntate et intentione superba. Vel Pro-
pheta dicit hoc in persona sui ac inno-
centium Judaeorum, a Chaldaeis injuriam
perpessorum.
Porro, secundum Hieronymum, Bedam,

Quare respicis per exhibitionem bene-
ficiorum tuorum, id est, clementer et pa-
tienter attendis, contemptores , id est Chal-
daeos idola venerantes, et Deum verum
spernentes, et taces, id est, non vindicas
statim, nec redarguis, conculcante impio
justiorem se, id est, rege et populo Baby-
lonis Judaicam plebem, in qua aliqui justi
fuerunt? Huic querelee qusestionique Ha-
bacuc, simile est illud Jeremiae : Justus Jer. xn,

et Glossam, ista et item verba sequentia quidem tu es, Domine,si disputem tecum ;
accipi possunt, non quasi in persona Pro- verumtamen justa loquar ad te : Quare via
phetae, sed imperfectorum prolata, igno- B impiorum prosperatur, et bene est omni-

rantium electos in saeculo isto per tri-
5<tp.iii,6. bulationes purgari, quemadmodum auruni
igne probatur. Alii quidam affirmant haec
dici in persona perfectorum, divini judicii
profunditatem stupentium, justoque zelo
contra iniquos zelantium. — Est ergo pen-
sandum, quod verba ista accipi possunt
per modum querela? et quaestionis, ex im-
patientia et ignorantia procedentis: sicque
conveniunt imperfectis, qui non attendunt
Aom.xi,33. investigabilia judicia Dei, altitudinemque

I fieg. xvi,

bus qui praevaricantur et inique agunt ?
Illud quoque Job : Numquid contra Deum y06xxi,4,7.
disputatio mea est, ut merito non debeam
contristari? Quare ergo impii vivunt, sub-
levati sunt, confortatique divitiis? Et fa-
cies homines quasi pisces maris, et guasi
reptilia non habentia ducem, id est, sine
cura et providentia eos permittes, ut irra-
tionalia, in quibus majora devorant mi-
nora, nec infertur a te illis vindicta. Istud
in persona perfectorum non dicitur asser-
divitiarum sapientiae et scientise ejus, qui C tive, sed quia secundum exteriorem su-
non ita videt et judicat sicut homo, sed perficiem sic esse videtur. Nec sic intelli-
propter causas sibi notas permittit electos gendum est, quod irrationalia non cadant
calumniari, nec ad votum eos exaudit. sub providentia Dei, quum ipsi sit cura saP. vi, 8.
Quemadmodum si aegrotus et febribus aes- de omnibus, ut dicitur in libro Sapientiae ;
tuans, aquam frigidam quaerat a medico, dicatque Salvator : Respicite volatilia cce- Matth.n,

li, quoniam non serunt neque metunt, et '
Pater vester ccelestis pascit ea ; alibi quo-
que : Nonne quinque passeres veneunt Luc. xh,6.
dipondio, et unus ex illis non est in obli-
vione coram Deo? Sed ideo ista dicuntur,
quoniam rationalium creaturarum habet

dicens :Vim patior,excrucior, uror : usque-
quo clamabo, o medice, et non exaudies ?
Cui respondet sapientissimus et clemen-
tissimus medicus : Scio quando dandum
est quod petis; non miserebor modo, quo-
niam misericordia ista esset crudelitas, et

voluntas tua contra te petit. Pariformiter D Deus speciali modo curam ac providenti-
Deus omnipotens sciens clementiae suae am, eo quod actus earum cadant sub ra-

pondus atque mensuram,crebro non exau-
dit clamantem ad votum, ut probet, et ad
instantiores preces provocet eum, et qua-
si in igne excoctum, puriorem reddat ac
justiorem. — Secundo accipi possunt haec
verba ad modum interrcgationis, ex zelo
justitise et doloris abundantia procedentis.

tione meriti atque demeriti. Sicque dicit
Apostolus ad Corinthios : Numquid cura [Cor.ix.o.
est Deo de bobus ?

Et factum est judicium tale quale, puta
perversum : id est, quoniam taces impiis
justos calcantibus, ideo judicatur, non se-
cundum veritatem atque justitiam, sed se-

atque ex quadam familiaritate fiduciaque cundum potentiam et perversitatem ; et
ad Deum, ad provocandum misericordiam contradictio facta est potentior, id est, ne-
ejus : sicque conveniunt viris perfectis. gatio veritatis praevaluit aequitati, estque

ENARRATIO IN CAP. I HABACUC. — ART. I 539

oppressa justitia, quoniam impii non vi- A ut possideat tabernacula non sua. Hoc

dentes divinee justitiae ultionem, peccant tamen referri potest ad id quod Dominus

secure. Hoc est quod in Ecclesiaste induci- dixit, Suscitabo. Ad hoc namque Dominus

Eccie. vni, tur : Etenim quia non cito profertur con- induxit Chaldaeos ad impugnandum gen-

tra malos judicium, absque ullo timore tium regna, ut eadem possiderent quasi

filii hominum perpetrant mala. Propter pro mercede, quia divinae voluntati servie-

hoc lacerata est lex, id est praevaricata ab runt in expugnatione punitioneque gen-

impiis, quum istud sit contra legem na- tium. Unde ad Ezechielem testatur, se da- Eseeh.

turalem et scriptam, divinam atque civi- turum Chaldaois terram et bona .Egypti, )"",!•,9•20•

lem. Potest quoque referri ad destructi- pro servitio quod sibi in expugnatione

onem legis Mosaicae, quam laceraverunt Tyri impenderunt. Sic ergo possederunt

Chaldaei, comburendo bibliothecam Judaeo- tabernacula quae ante non erant sua, sed

rum, quam Esdras postmodum reparavit. B Deo ea illis donante, erant sua. Verumta-

Et non pervenit usque ad ftnern judici- men, quia non ea intentione ista fecerunt,

um, id est, justum exitum non est sorti- qua Deus eos suscitavit, sed ex cupidita-

tum.Finis enim judicii est, ut unusquisque te, crudelitate, et elatione, abusique sunt

quod promeruit, recipiat, bonus honorem, potestate sibi collata, idcirco non excu-

malus vindictam ; sed propter praedicta santur a culpa, imo a Medis ac Persis me-

oppositum contigit,quantum ad vitam pra?- ruerunt vastari.

sentem. Quia impius prwvalet adversus Horribilis et terribilis est, id est, fama 7

justum, puta rex et exercitus Babylonis et re, adspectu et opere metuendi sunt.

contra Judaicum populum, in quo quidam Erant enim Chaldaei, secundum historio-

justi fuerunt translati captique, ut Daniel, graphos, bellicosissimi, veloces, nimium-

Azarias, Ananias et Misael, atque Ezechiel; que feroces. Ex semetipsa judicium ejus

propterea egredilur judicium perversum, C et onus ejus egredietur , id est, ex pro-

non a Deo, sed a Chaldaeis contra Judaeos, pria voluntate tyrannica, non ex censura

quos saepe oppresserunt crudeliter. justitiae procedet judicium ejus et per-

Hucusque conquestus est Propheta po- secutio, quibus alios judicabit et perse-

puli sui persecutionem : cujus dolorem quetur. Vel sensus est, quod ex actibus

mitigat Dominus, eo quod ceterae gentes suis crudelibus merebitur judicari atque

similia sint passurae. Adspicite, o Judaei, puniri a Deo, ut sicut fecit, fiat ei, et va-

in gentibus, quae fient in eis, et videte, et stetur sicut vastavit. Aut certe iste est

admiramini, et obstupescite propter ma- sensus, quod ex propria gente constituet

gnitudinem rei quam dico, quia opus fa- judices et punitores saevissimos.

ctum est in diebus vestris, id est, statim Leviores pardis equi ejus, et velociores 8

fiet, jamque partim factum est seu ince- lupis vespertinis. Per hoc, quantum ad

ptum, quod nemo credet, quum narrabi- D comparationem pardorum, hyperbolice in-

tur, id est, non faciliter credetur ab his sinuatur magna valde velocitas equorum

qui illud non conspexerunt. populi hujus. Pardus autem est animal ve-

Quid autem sit opus istud tam mirum, locissimum, pulchra varietate distinctum.

subjungitur : Quia ecce ego Deus,qui pec- De quo Jeremias : Si mutare, inquit,potest Jer.xm&.

cata unius gentis per aliam vindico, susci- pardus varietates suas. Praeterea lupi ve-

tabo, dando virtutem et inspirando affe- spertini saeviores sunt diurna fame irrita-

ctum, Chaldceos, genlem amaram, id est ti : unde circa vesperam velocius currunt,

crudelem, et velocem, ambulantem super escam praedamque petentes. Et diffunden-

latitudinem terros, id est suis finibus non tur equites ejus, id est, equestres gentis

contentam, sed huc illucquc vagantem, et Chaldaeae terram operient sicut locustae.

loca non sua occupantem : ideo subditur, Equites namque ejus de longe venient, id

540

ENARRATIO 1N CAP. I HARACUC. — ART. I

est a Chaldaea usque ad loca inde remo- A
ta, volnbunt quasi aquila festinans ad co-
9 medendum. Omnes ad prwdam venient, id
est, ultra modum velociter invadent gentes
et regna, quemadmodum aquila famelica
propcrat ad cadaver. Facies eorum ventus
urens: id est, quemadmodum talis ventus
faciem laedit, segetesque corrumpit, sic
Chaldsei ipso adspectu affligent intuentes,
et cuncta vastabunt.

Et congregabit rex atque exercitus Chal-
dseorum, quasi arenam captivitatem, id
est, innumerabiles capiet in diversis pro- B

10 vinciis. Et ipse de regibus triumphabit :
nullus enim regum resistere potuit Nabu-
chodonosor. Propter quod Daniel dixit ad

Dan. 11,37; eum : Tu rex regum es. Et tyranni ridi-
culi ejus erunt, id est derisionis materia,
ita quod derisui eos habebit, faciliter vin-
cet, raptosque ante se currere faciet : quod
inter delicias suas computabit, quum sit
signum potentise suse. Ipse super omnem
munitionem ridebit, id est, certam sibi
victoriam de quacumque munitione pro-
mittet, reputans se urbes armatura et vi- C
ribus hominum roboratas faciliter devictu-
rum ; et comportabit aggerem, implendo
loca profunda lignis et saxis, ut possint
transire. Hoc maxime fecit ante Tyrum in
mari sitam. Et capiet eam, id est quamli-

11 bet munitionem a se impugnatam. Tunc
mutabitur spiritus ejus, id est, post tantas
victorias in maximam superbiam erigetur.
Vel mutabitur spiritus ejus, id est, amens
fiet ac insensatus. Usu enim rationis amis-
so, putabit se bestiam, et inter feras con-
versans, fcenum comedet ut bos, juxta D

/6id.iv,29. illud in Daniele : Ex hominibus ejicient
te, et cum feris erit habitatio tua. Et per-
transibit, id est, a statu et gloria regise
sublimitatis deficiet, secundum quod dici-

ibid. 28. tur apud Danielem : Tibi dicitur, Nabucho-
donosor, Regnum transiit a te; et corruet,
id est, post hsec se humiliabit, mortalem
cognoscet, et esse desistet. Hwc est forti-
tudo ejus, dei sui, id est, talis fuit forti-
tudo regis istius, qualis et Belis dei sui.
Fortitudo enim Nabuchodonosor fragilis

fuit et labilis, quemadmodum idoli sui
quod coluit nomine Bel.

Prseterea veritati divinse naturae congra-
tulans, divina?! quoque a?quitati applaudens,
Propheta annectit : Numquid non tu a 12
principio? id est, imo tu solus seternus
es, Domine Deus meus : qui licet sis om-
nium Deus generali providentia et jure
creationis, specialiter tamen es Deus meus
et electorum, tam ex parte tui, qui singu-
lariter benefacis ac provides nobis, quam
ex parte nostri, qui te summe diligimus,
totaque mente tibi inhaeremus ; sancte
meus, id est sanctificator animse mese,
qui essentialiter sanctus es, et quem tan-
quam incomparabiliter sanctum in sancti-
tate colo ; et non moriemur, id est, tua
nos protegente clementia, non penitus a
Chaldaeis occidemur, sed temporaliter cor-
rigemur.

Consequenter Propheta ostendit se divi-
nitus illustratum, et aperit causam supe-
rioris quaestionis et querelae quam movit,
cur scilicet Deus taceret, conculcante impio
justiorem se. Domine, in judicium posui-
sti eum : id est, Nabuchodonosor in solio
regali et tanta eminentia constituisti, ut
per eum tuse justitiae judicium exseque-
reris; et fortem, ut corriperes, fundasti
eum: id est, regem istum in tanta potestate
fundasti seu fortem statuisti, ut per ejus
potentiam corriperes gentes iniquas, ea-
rum peccata ulciscendo,et ipsas in manum
Chaldseorum tradendo.

Mundi sunt oculi tui, ne videas malum, 13
et respicere ad iniquitatem non poteris.
Hoc dupliciter legi potest : Primo, inqui-
rendo et abnegando, vel in persona imper-
fectorum, quia sic esse videtur; eritque
sensus : Quum sis totaliter sanctus, non
vis attendere vel adspicere vitia homi-
num : quod apparet per hoc, quod non
statim adhibes ultionem. Secundo sic :
Mundi sunt oculi tui, id est, intellectus
tuus et sapientia absque omni sunt culpa,
ne videas malum culpse per approbatio-
nem, et respicere ad iniquitatem non po-
teris, ea (ut dictum est) approbando. Unde

ENARRATIO IN CAP. I HABACUC.

ART. II

o4i

J2.

Matthxxv, et impiis dicit : Nescio vos. — Quum ergo
sit ita, Quare non respicis per vindictam
super inique agentes, et taces devorante

14 impio justiorem se? Et facies homines qua-
si pisces maris, et quasi reptile non ha-

vers. 3. bens principem. Istud totum jam semel
habitum est atque expositum. Sed mirum
videtur, cur Propheta qusestionem hanc
repetit, quum jam semel solverit eam. Et
respondendum, quod qusestio ista genera-
liter accipi potest, non de Chaldseis dum-
taxat ; vel propter novam admirationem
animo Prophetae incidentem, repetit eam,
loquens in persona impatientium homi-
num, vel justorum rationem divini judicii
comprehendere non potentium.

15 Totum in hamo sublevavit : id est, sicut
piscator per hamum capit et elevat pisces,
sic Nabuchodonosor sua virtute in callidi-
tate cepit quos voluit; traxit illud in sa-
gena sua, id est, lata sua potestate subje-
cit captivos, ita quod fugere seu evadere
non valebant, et congregavit in rete suum,

A id est, suo imperio atque carceribus illos
inclusit. Super hoc, id est de tantis praedis
hominum atque triumphis, Iwtabilur cor-
de, et exsultabit corpore, signa interioris
laetitiae demonstrando. Propterea immola- 16
bit sagence sua>, et sacrificabit reti suo : id
est, ob istas victorias offeret victimas ma-
gnas deo seu idolo suo, cujus virtute atque
auxilio putavit se praevaluisse : ideo nomi-
ne sagenae ac retis exprimitur. Quia in
ipsis incrassata est pars ejus, et cibus ejus
electus : id est, imperium ejus ditatum est

B per direptionem ac spoliationem factam
per sagenam et rete superius dicta, vel
virtute idolorum suorum, secundum suam
opinionem. Propter hoc ergo expandit sa- 17
genam suam, id est potestatem atque ex-
ercitum suum super terram et gentes; et
semper interficere gentes non cessat, id
est, indesinenter horis solitis, quoadusque
durat ejus crudelitas, interimit gentes,
nunc unam, nunc aliam, nec sanguine sa-
tiatur humano.

ARTICULUS II

EXPOSITIO TROPOLOGICA EJUSDEM CAPITULI PRIMI.

DENIQUE Habacuc interpretatur ample-
xans, vel amplexatio. Qui ergo spiri-
tualiter Habacuc est, Deum brachiis carita-
tis stringendo,aut per modum pie luctantis
amplexando, donec benedicatur, illumine-
tur et exaudiatur ab ipso, hic conspicit
Onus Babylonis, id est mundi hujus mise-
riam, praesentisque vitae fragilitatem, et
futurae damnationis intolerabile pondus,
seeculi amatoribus praeparatum.

Talis insuper Dei fervidus amplexator,
et familiaris cum eo disputator, pro sua
ac aliorum ereptione et consolatione in-
stanter orans, nec tamen ad votum exau-
diri se videns, piam agat querelam, ut
clementiam provocet Creatoris, dicatque :

C Usquequo, Domine, clamabo, et non ex- 2
audies? qui tamen dixisti : Omnis qui pe- £ue.»i,io.
tit, accipit; et qui quaerit, invenit. Et rur-
sus : Si quid petieritis Patrem in nomine Joann.w,
meo, hoc faciam. Vociferabor ad te, vim l3' i4-
patiens, id est validam impugnationem a
propriis passionibus, a mundo persequen-
te aut adulante, et item ab invisibilibus
hostibus, et non salvabis me ab istis mo-
lestiis? quum tamen promiseris, Omnis y0Wn,32.
quicumque invocaverit nomen Domini,sal-
vus erit. Porro tanto altius vociferamur,

D quanto affectuosius deprecamur, etiam si
nullam vocem formemus : quia non tam
ciamor oris, quam amor cordis sonat in
auribus Dei. Hoc affectu videtur Psalmista

o42

KNARRATIO IN CAP. I HABACUC. — ART. II

Ps. xii, 1-3. locutus, dicendo : Usquequo, Domine, obli-
visceris me in finem ? usquequo avertis
faciem tuam a me? Quamdiu ponam consi-
lia in anima mea? Usquequo exaltabitur
inimicus meus super me? Et sanctus Job :

7o6xxx,2o, Clamo ad te, et non exaudis me; sto, et

21 • • •! • •

non respicis me ; miitatus es mihi m cru-
delem. Verum in hac dilatione, quantum-
cumque morosa, servanda est patientia
inconcussa, atque fiducia in Deo certissi-
ma, ut in omni angustia certissimi simus
impossibile esse sperantem in Domino de-
relinqui, aut indesinenter orantem repelli,
et Deum propter profectum nostrum dif-
ferre precis nostrae effectum, aut aliud
salubrius se esse daturum.

Praeterea talis Dei amplexator, conside-

rans Ecclesiam a suis aemulis multipliciter

tribulari, bonos a pravis affligi, electos a

reprobis opprimi, ex compassione ingenti

dicere potcst in persona sua atque Eccle-

3 siae : Quare ostendisti mihi iniquitatem, et

laborem videre, id est malitiam impiorum

adversus electos, et electorum fatigatio-

nem sive laborem quem eis infligunt per-

versi, praidam et injustitiam contra me?

Hostes etenim animarum, interiora gratiae

bona et exteriora bona nituntur justis au-

ferre. Hoc affectu dixit venerabilis ille

Mathathias, Judaeorum gravissima persecu-

[Mach.u, tione perspecta : Heu! cur natus sum vi-

7; iii, 59. (jere maia gentis meae? Sed ista querela

debet esse moderata, ut non ignoremus

dispensationem divini judicii, quo boni in

hoc saeculo adversis purgantur, mali vero

periculosissime prosperantur. Hinc nempe

Ps. xxxvi, dixit Psalmista : Noli aemulari in malignan-

*' 2' tibus, neque zelaveris facientes iniquita-

tem, quoniam tanquam foenum velociter

joann.w, arescent. Et Ghristus : Si me persecuti sunt,

20- et vos persequentur, quia non est servus

iThess.m, major domino suo. Paulus quoque : Nemo,

3' inquit, moveatur in tribulationibus istis.

Quare respicis contemptores , id est di-

vinae legis transgressores, superbos, in-

obedientes, rebelles, dando eis bona vitae

praesentis, honorem, gloriam, famam, pro-

lem, divitias? De quibus fertur in Psalmo :

A Ecce ipsi peccatores et abundantes in sae- Ps. lxxh,
cnlo, obtinueriint divitias. His ergo beni- ,2'
gnus est Deus, et in hoc ejus bonitatem
imitari debemus, quemadmodum ait Sal-
vator : Eritis filii Altissimi, quia ipse be- Luc. vi, 35.
nignus est super ingratos et malos ; et
alibi : Diligite inimicos vestros, et benefa- Matth.v,
cite his qui oderunt vos,ut sitis filii Patris 44, 45-
vestri qui in coelis est, qui solem suum
facit oriri super bonos ac malos, et pluit
super justos et injustos. Et taces, concul-
cante impio justiorem se? Quomodo verba

B haec exponi possint in persona perfecto-
rum et imperfectorum, dictum est in prae-
cedenti articulo. Si autem in persona im-
perfectorum exponantur, competunt his de
quibus apud Malachiam loquitur Domi-
nus : Invaluerunt super me verba vestra,et Maiach.m,
dixistis : Vanus est qui servit Domino; et 13"15"
quod emolumentum, quia ambulavimus
tristes coram Domino?Ergo nunc beatos di-
cimus arrogantes, siquidem a?dificati sunt.
Et facies homines quasi pisces maris. Si
hoc juxta sensum praeinductum asserendo

C dicatur, competit negantibus providentiam
Dei. De quibus habetur in Psalmo : Et Ps. lxxh,
dixerunt, Quomodo scit Deus, et si est iim
scientia in Excelso? In Job quoque : An /o6xxn,i2,
cogitas quod Deus excelsior ccelo sit, nec 14'
nostra considerat, et circa cardines cceli
perambulat? Hic error tribuit securitatem
peccandi.

Et factum est judicium perversum, dum
judices intuitu munerum, vel favore, ti-
more, aut odio damnant insontem, et libe-
rant reum.Quibus ait Psalmista:Usquequo /Vlxxxi,2.

D judicatis iniquitatem, et facies peccatorum
sumitis ? Propter hoc lacerata est lex, id 4
est, praecepta evangelicae doctrinae non cu-
stodiuntur a judicibus et praelatis ambitio-
sis ac cupidis : et ex consequenti, neque a
subditis, quia secundum judicem populi, Eccu.*,».
sic et ministri ejus.Unde necesse habemus
orare : Tempus faciendi, Domine, videlicet Ps.cnnn,
quod postulo, dissipaverunt legem tuam. )26'

Ecce ego suscitabo Chald&os, gentem 6
amaram et velocem. Per Chaldaeos figu-
rantur diaboli,secundum quod Christus de

ENARRATIO IN CAP. I HABACUC.

ART. II

543

A/aHft. xin, dsemone ait in Evangelio, Inimicus homo A Et congregabit quasi arenam captivita-

Ps. I.XXVll

49.

hoc fecit: qni suscitantur a Deo,dum prse-
stat eis licentiam tentandi tribidandique
homines, quemadmodum fertur de qui-
busdam in Psalmo : Misit in eos iram in-
dignationis suae, immissiones per ange-
los malos. Ambulantem super latitudinem
terrce : secundum quod Satan ait ad Do-
Jo6i,7;u,2. minum, Circuivi terram, et perambulavi
eam. Vel latitudo terrse, sunt corda car-
nalium, lata via tendentium ad infernum.
Ut possideat tabernacula non sua, id est

tem : id est, innumerabiles animas vinculo

peccatorum constringit, servituti peccati

substernit, et suo infelici subdit dominio.

Qui enim volunt divites fieri, incidunt in iTim.n

laqueum diaboli : similiter omnes superbi, 9-

luxuriosi, ceterisque mortalibus vitiis in-

voluti. Tales autem, sunt multi quasi are-

na. Et ipse de regibus triumphabit. Divites 10

namque, magnates et nobiles saeculi faci-

lius vincit./p.se super omnem munitionem

ridebit : quia et claustra regulari institu-

Rom. 1,28,

Luc. xi, 21

homines impcenitentes, quos Deus dat in B tione firmata, magna jam ex parte ad re-
reprobum sensum : qui sunt Dei ex con- gulse seu statutorum transgressionem vi-
ditione, sed per iniquitatem efficiuntur tamque induxit carnalem; et comportabit
tabernacula daemonum, qui ingressi habi- aggerem, id est, diversa tentationum in-
tant ibi. Unde de diabolo loquitur Chri- strumenta et occasiones peccandi assumet
stus : Quum fortis armatus custodit atrium contra claustrales, et capiet eam, id est

suum, in pace sunt ea quse possidet. Hor-
ribilis et terribilis est. Quid enim callidius
atit crudelius seu poenalius daemone? quid
invidiosius aut nocentius eo? Propter quod
iPetr.\,i. admonet Petrus : Sobrii estote et vigilate,
quia adversarius vester diabolus tanquam

munitionem, seu congregationem claustra-
lem pertrahet ad peccata. Tunc mutabitur
spiritus ejus in superbiam et pessimam
gloriationem, de talium ruina vehementer
exsultans ; et pertransibit et corruet, id
est, peribit, atque a Christo damnabitur,

leo rugiens circuit, quserens quem devo- C qui visitabit super militiam cceli et princi- /s.xxiv,2i,

II Tim. ii,
20.

rel. Ex semetipsa judicium ejus, id est,
propria elatione meruit condemnari : quod
maxime competit primo apostatse angelo,
qui nullius suggestione, sed propria? adin-
ventionis superbia est damnatus. Alii vero
ejus suggestione peccaverunt.

Leoiores, id est ad peccata velociores,
sunt pardis equi ejus, id est homines vi-
tiosi, super quos equitat diabolus, ducens
eos quocumque voluerit, juxta illud Apo-
stoli : A quo captivi tenentur ad ipsius

pes terrse, congregabitque eos congregatio-
ne unius fascis, et claudentur in carcere.
Domine, in judicium posuisti eum. Hoc
accipi potest de diabolo vel quocumque
persecutore justorum atque tyranno, per
quos Deus judicium suum exsequitur, ul-
ciscendo per eos peccata hominum in prse-
senti sive futuro. — Quare non respicis
super inique agentes? Hoc dicere possu-
mus zelo caritatis et aequitatis, optantes a
Deo ut flagellet iniquos in prsesenti sae-

voluntatem. Et diffundentur equites ejus, I) culo, ne gravius damnentur in posterum;

£uc.vui,t2.

id est angeli Satanse, qui in aere volitant,
et ubique homines tentant : qui veniunt
de longe, id est ab aere caliginoso sive in-
ferno. Volabunt quasi aquila. Sunt enim
promptissimi ex magna invidia ad impu-
gnandum homines. Facies eorum ventus
urens : quoniam flatu suo igne concupi-
scentise corda incendunt ac urunt, et se-
men verbi ccelestis infructuosum efficiunt,
dicente Filio Dei : Venit diabolus, et tollit
verbum de corde eorum, ne salvi fiant.

vel ut hostes fidei ac boni communis tollat
e medio terrae,et ne permittat impios tem-
poraliter prosperari, ne prosperitas talis
fiat eis occasio majoris culpae graviorisque
pcenae. Unde orat vir sanctus : Non mise- Ps. lviu, c.
rearis omnibus qui operantur iniquitatem.

Totum in hamo suo subtevavit, id est, 15
diabolus sua tentatione universam gene-
rationem malorum comprehendet : quam
trahit in sagena sua, id est multiformi
fallacia, et congregat in rete suum, id est

544

KNARRATIO IN CAP. II HABACUC.

ART. III

in infernum seu impiissimam dominatio- A
nem. Super hoc lcetabitur, quia de homi-

16 num deceptione gloriatur. Propterea im-
molabit sagenx sua?, id est, exercitui prin-
cipum tenebrarum offeret animas, quas
fefellit, torquendas. Quia in ipsis incras-
sata est pars ejus, id est, illorum coopera-
tione et tentationis subsidio plurimos sibi
incorporavit, et cibus ejus electus, scilicet
homines quos devorat, qui naturali digni-

17 tate cunctis mortalibus eminent. Propter
hoc expandit sagenam suam, id est pote-
statem et tentationes, vel angelos Satanae,

per quos alios capit; el semper interficere
gentes non cessat, inducendo eas ad cul-
pam mortalem, quae vitam gratiae perimit.
Propter quod Christus disserit apud Joan-
nem : Ille homicida erat a principio, et in Joam.mi,
veritate non stetit. Sapiens quoque testa- '
tur : Invidia diaboli mors introivit in or- 5ap.ii, u,
bem terrarum. Imitantur autem illum, qui 25'
sunt ex parte ipsius. Denique, Deus mor- ibid. i, u.
tem non fecit, nec laetatur in perditione
viventium; quin imo loquitur in Ezechi-
ele, Nolo mortem morientis, sed ut con- Esech-

xvm, 32;

vertatur et vivat. xxxm, n.

ARTICULUS III

ELUCIDATIO CAPITULI SKCUNDI : SUPER CUSTODIAM MEAM STAB0.

13.

R^ECEDENTI capitulo proposuit Pro-
pheta Domino qusestionem, dicendo :

Habac. i, Quare non respicis super inique agentes,
et taces devorante impio justiorem se?
Nunc ostendit se ad divinam responsionem
intentum atque suspensum, et quid sibi
responderit Deus declarat.
1 Itaque ait : Super custodiam meam sta-

bo, id est, vigilanter intentus ero officio
prophetali mihi commisso, et in sublimi-
tate considerationis morabor, ut Deo illu-
strante, intelligam rationem eorum quse
dico ; et figam gradum super mumitio-
nem, id est, perseveranter sollicitus ero
pro defensione rei mihi commissae, ut mu-
niam eam. Prophetae namque habuerunt
protegere populum Dei per suas salutares
doctrinas contra invisibiles hostes. Unde
Habacuc loquitur de se ipso, quasi de cu-
stode castri obsessi, cui certa pars castri
defendenda committitur, qui multum sol-
licitus est super custodiam suam, gradum-
que figit super munitionem, id est locum
munitum aut muniendum. Huic autem

/s. xxi, 8. verbo consonat illud Isaiae : Super specu-
lam Domini ego sum, stans jugiter per

B diem; et super custodiam meam ego sum,
stans totis noctibus. Et contemplabor, id
est, circumspectus ero, ut videam oculo
interiori, id est cognoscam, quid dicatur
mihi a Deo ad queestionem ei a me propo-
sitam, et quid respondeam ad arguentem
me, id est ad Deum qui me reprehendet,
si male egero, vel indisciplinate quaesivi.

Et respondit mihi Dominus, et dixit : 2
Scribe visum, id est intelligentiam tibi
concessam, seu visionem propheticam tibi
ostensam, ne oblivioni tradatur, et expla-

C na, id est, evidenter declara et palam de-
scribe, eum super tabulas, id est in cordi-
bus hominum, de quibus dicit Apostolus,
In tabulis cordis carnalibus ; Salomon iicor.m,a.
quoque, Liga legem in digitis tuis, et in prov.sn,z.
tabulis cordis tui scribe eam. Vel, Super
tabulas materiales, seu materiam aptam
ut scribatur in ea. Ut percurrat, id est,
velociter legendo pertranseat, qui legerit
eum, scilicet visum prophetalem nunc
tactum.

Quia adhuc visus procul : id est, non 3

D statim implebitur, quod mihi de prsein-
ducta quaestione Deus respondit, vel re-

ENARRATIO IN CAP. II HARACUC. — ART. III

54o

velavit, videlicet quod contemplores ac
reprobos vult in pra?senti ad tempus flo-
rere,donec impleatur in eis dejectio quam
talibus peccatoribus comminatus est Do-
minus ; et apparcbit in finem, et non men-
tietur. Istud Hieronymus, Haymo, Beda et
Glossa exponunt de primo Salvatoris ad-
ventu, quem Habacuc promittit finaliter
seu in fine ssoculorum et ultima mundi
setate venturum ; et non mentietur Cbri-
stus veritas prima, qui id ipsum praedixit.
Si moram fecerit, exspecta eum, ut dicere
p«.xxxix,2. possis : Exspectans exspectavi Dominum ;
ps. xxiv, 3. etenim universi qui sustinent te, non con-
Mich. vn, fundentur. Unde et alius dicit : Exspectabo
7;/s.vin,i7. j)eum salvatorem meum, et prsestolabor
eum. Quia veniens in mundum veniet per
incarnationis mysterium,et sui ipsius prae-
sentationem apertam, atque de novo, et
non tardabit ultra tempus preefixum a Fi-
lio. Vel dilatio ista propterea non dici-
tur mora, quoniam pene nulla fuit respe-
ctu durationis eam sequentis. Alii autem
exponunt hsec de visione jam dicta pro-
phetica, cujus impletio erat differenda,
exspectanda, et suo tempore veraciter ad-
implenda. Porro secundum primam ex-
positionem,per verba praehabita soluta est
quaestio proposita, utpote quod usque ad
Christi adventum iniquitas dominaretur
in mundo, nec judicium perveniret ad fi-
joann. xn, nem. Unde et Christus asseruit : Nunc ju-
dicium est mundi ; nunc princeps hujus
mundi ejicietur foras.
Ne autem propter dilationem discrede-
k ret aliquis, adjecit Propheta : Ecce qui
incredulus est verbis Dei, non erit recta,
id est justa et vera, anima ejus in semet-
ipso : imo per infidelitatem atque errorem
erit distorta, et operibus curva, non erecta
/s.xxi, 2. ad Deum. Cui consonat illud Isaiae : Qui
incredulus est, infideliter agit. Justus au-
tem in fide sua vivet vita gratiae, id est,
merito fidei, scilicet interiori et exteriori
fidei actu, Deo acceptus erit, et opera me-
ritoria exercebit. Fides quippe est funda-
mentum virtutum,spiritualis quoque stru-
cturae exordium, quo intellectus viatoris

T. 10.

?,\

A primo conjungitur Deo, et his quae ratio-
nem excedunt, praebet assensum. Unde se-
cundum Apostolum, Sine fide impossibile
est placere Deo ; et, Sancti per fidem vice-
runt regna, operati sunt justitiam, adepti
sunt repromissiones. Rursusque : Omnes,
inquit, vos filii Dei estis per fidem. Haec
autem de fide formata, id est caritati con-
juncta, sunt accipienda, de qua dicit divi-
nus Apostolus ad Galatas : In Christo Jesu
neque circumcisio aliquid valet, neque
pra?putium,sed fides quae per dilectionem

B operatur. Denique quanta sit virtus et ef-
ficacia fidei, innotescit ex eo quod Chri-
stus toties protestatur in Evangelio : Fides
tua te salvum fecit ; et, Omnia possibilia
sunt credenti ; et, Si habucritis fidem sic-
ut granum sinapis, dicetis huic monti, Tol-
lere, et mittere in mare, et fiet. Simus
ergo certissimi, prorsusque immobilitati
in fide catholica, quae divinae auctoritati et
increatae lucis veritati innititur. Hoc te-
stimonio jam inducto utitur Paulus ad Ro-
manos atque Hebraeos.

C Consequenter ostendit Propheta, quod
licet Deus ad tempus permittat impios pro-
sperari, tacetque devorante impio justio-
rem se, nihilo minus tempore praestituto
et congruo facit justam vindictam. Et hoc,
quantum ad litteram, manifestatur jam in
rege Babylonis : propter quod alii dicunt,
Prophetam hoc loco ponere quaestionis su-
perius motae solutionem. Et quomodo vi-
num potantem decipit, id est, usu rationis
privat et calore affligit, juxta illud : Blan-
de ingreditur, sed in novissimo mordebit

D ut coluber. Hinc in Ecclesiastico habetur :
Quam sufficiens est homini erudito vinum
exiguum I et in dormiendo non labora-
bis ab illo, nec senties dolorem. Sic erit
vir superbus, videlicet rex Babylonis.Quod
aliqui referunt ad Nabuchodonosor, alii
ad Balthasar ejus nepotem : tamen ut ap-
paret, si littera rite pensetur, Propheta
loquitur indeterminate de rege Babylonis,
ita quod quaedam referuntur ad Nabucho-
donosor, quaedam ad Balthasar. Quemad-
modum ergo vinum decipit materialiter

llebr. xi, C.
Ibid. 33.

Galo.t. m,
26.

lbid. v, G.

Marc.x,5%

Ibid. <x,ii.

Matth.xwi,
19; xxi, 21;
Marc. xi,
23.

Rom.i, 17;
Hebr.x,3%.

Prov.xxm,
31, 32.

ITccH.xxxi,

22.

546

ENARRATIO IN CAP. II HARACUC.

ART. III

immoderate potantem, sic superbia regis A tum quid nisi terra alba et rubea? Et sic-

Babylonis eum excaecavit, decepit, dejecit.
Et non decorabitur , id est, regio honore
ac regno privabitur. Quod fuit absolute

Dan.y, 30. impletum in Balthasar, quem Persae occi-
derunt ac Medi. Aliqualiter vero fuit im-
pletum in Nabuchodonosor, quando (ut

/6irf.iv,3o. dictum est) factus est amens, et inter be-
stias conversatus, regno pulsus, fcenoque
usus. Qui dilatavit quasi infernus a>ii-
mam suam, id est animse suae cupiditatem
et crudelitatem, ita quod insatiabilis fuit

ut magna est vilitas Iuti, sic temporales

divitise a spiritualibus viris vilipenduntur,

qui cum Paulo omnia arbitrantur ut ster- PhiHpp.ni,

cora, ut Christum lucrifaciant. Denique 8'

ista parlim impleta sunt in Nabuchodono-

sor tempore suae amentia3, qui tunc a po-

pulis irridebatur. In Balthasar vero imple-

ta sunt absolute, quando a Medis occisus

est. Cui consequenter ait Propheta :

Numquid non repente consurgent qui 7
mordeant tc ? id est, imo cito te impu-

sicut infernus. Quemadmodum enim in- B gnabunt Cyrus ac Darius cum exercitibus

fernus non impletur nec satiatur damna- suis Medis Persisque. Et suscitabuntur la-

tis, sic rex Babylonis non satiabatur oc- cerantes te, id est, civitatem et populum

cisis atque divitiis, sed cuncta diripuit tuum destruentes, teque occidentes, et evi-

et vastavit. Et ipse quasi mors, propter gilabunt insidiatores tui, id est, diligen-

suam crudelitatem amarus ut mors, nul- ter te obsidebunt Medi et Persae, et eris

lique parcens ; et non adimpletur cupidi- in rapinam eis, id est, bona tua diripient.

tas ejus : quum avarus semper sit egens,
juxta quod scriptum est in Ecclesiaste :
Eccie.v,9. Avarus non implebitur pecunia. Et con-
gregabit ad se omnes gentes, id est, gentes
sibi viciniores suo imperio per violentiam

Quia tu spoliasfi gentes multas, spolia-
bunt te omnes qui reliqui fuerint de po-
pulis : id est, gentes quse manus tuas eva-
serunt, jungent se hostibus tuis, et simul
cum illis rapient tuas divitias; fietque tibi

subdet, et coacervabit ad se omnes popu- C sicut fecisti in alios. Distributiones vero

los, ut suo subjiciantur dominio. Istud hic positae, arctandae sunt secundum sub-

praecipue competit Nabuchodonosor, qui jectam materiam, et accipiendae pro gene-

regnum Babylonis maxime roboravit, et ribus singulorum, potius quam pro singu-

universa regna non nimis distantia debel- lis generum.Haec autem potissime patieris,

lavit. Propter quod scriptum est in Jere- rex B&by\oms,proptersanguine7nhominis,

/er.i.u. mia : Ab aquilone pandetur malum super id est occisionem hominum Judaeorum, et

omnem terram.

Numquid non omnes isti, id est populi
a rege Babylonis vastati, super eum su-
ment parabolam, id est, proverbium de
eo et ejus dejectione formabunt, et loque-

iniquitatem terrce civitatis, id est pec-
cata quae commisisti contra Judaeam, in
qua est civitas Jerusalem famosa ac me-
tropolitana, et hominum habitantium in
ea, id est propter peccata quae in habitato-

lam cenigmatum ejus, id est verbum fi- D res Jerusalem perpetrasti, quos crudeliter

guralium difficultatum seu parabolicarum oppressisti. Quamvis autem rex Babylonis

obscuritatum de rege nunc dicto ? et di- dire peccavit, alias nationes vastando, gra-

cetur : Vai ei qui multiplicat non sua, id vius tamen peccavit, populum Judaeorum

est, debita pcena modo inflicta est regi ac templum demoliendo. Idcirco propter

Babylonio alios spolianti. Usquequo aggra- illorum occisionem praesertim, dejectus as-

vat contra se, id est, in malum animae suae seritur.

auget, et onere violentarum praedarum col-
ligit, densum lutum, id est terrenas di-
vitias ad vitia graviter deprimentes, quae
affectum in infimis mergunt, ne queat ad

Vw regi Babylonis, qui congregat ava-
ritiam, id est materiam avaritiae, scilicet
bona terrena, malam domui suce, id est si-
bi et filiis atque familiis suis nocivam, ut

superna levari ? Denique aurum et argen- sit in excelso nidus ejus, id est, palatium

ENARRATIO IN CAP. II IIABACUC. — ART. III 547

et habitatio ejus, seu Babylun civitas ejus, A hwc sunt a Domino exercituum ? id est,

sit in magna eminentia, potestate et glo- nonne subscriptae vindictae a Deo infligen-

ria, ct liberari se putat de manu mali, id tur regi et populo Babylonis ? tanquam

est de potestate hostili et malo pcenali. De dicat, Utiquc. Laborabunt enim populi, id

Dan. iv, 27. hoc nido dixit Nabuchodonosor : Nonne est Babylonii, in multo igne, id est ad im-

heec est Babylon civitas magna, quam aedi- pediendum vel exstinguendum Babylonis

ficavi in domum regni, in robore fortitudi- incendium ; et gentes Ghaldaicae in va-

10 nis meae, et in gloria decoris mei ? Cogita- cuum laborabunt, defendendo se contra
sti confusionem,'\d est causam confusionis, Persas et Medos, et de/icient Babylonii seu
domui tux : hoc est, tua cogitatione iniqua Chaldaei, non valentes Medis et Persis re-
atque superba meruisti posteros tuos et sistere. Quia replebitur terra, id est Chal- 14
regnum confundi atque superari : secun- daea hostibus nunc saepe expressis, ut co-

Exod. xx, dum quod Deus iniquitatem patrum visitat Bgnoscat gloriam Domini : id est, ipsi

in tertiam et quartam generationem. Nam Chaldaei per suse vastitatis angustiam ex-

propter peccata parentum ac principum, perimentaliter sentient vel cognoscent ex-

filii et subjecti aliquando corporalibus cellentiam potestatis divinae, cujus virtute

pcenis afficiuntur. Et concidisti populos viderint se superari, quemadmodum Da- Dan. v, is

multos, vulnerando, praedando seu occi- niel praedixerat Balthasar regi. Haec autem e'

dendo, et peccavit anima tua. Cujus si- repletio terrae, et experimentalis agnitio

11 gnum est : Quia lapis de pariete clamabit, gloriae Domini, f uit plurimum copiosa, qua-
et lignum quod inter juncturas xdifi- si aqua; operientes mare.

ciorum est, respondebit : id est, lapides Vaz qui potum dat amico suo, mittens 15

parietum a te destructorum materialium, fel suum, id est, fel potui miscens, et

adversus te conclamabunt, quoniam sua felleum potum exhibens, et inebrians, id

ruina ac dissipatione ostendent tuam cru- C est tali potu fraudulenter immoderateque

delitatem, et dabunt hominibus occasio- implens potantem, ut adspiciat nuditatem

nem atque materiam clamandi et ultionem ejus, id est verecundiam,ignominiam,pau-

appetendi de te. Simili modo ligna qui- pertatem. Istud ad litteram contra Nabu-

bus partes aedificiorum connectuntur, ma- chodonosor dicitur, de quo ferunt Hebraei,

terialiter respondebunt,id est,quaerentibus quod quum in Babylone magnum convi-

ostendent causam tuae destructionis : quo- vium faceret, jussit Sedeciam regem Juda

niam tanta fuit severitas tua in aedificio- adduci, et potu laxativo potari : quo fa-

rum alienorum dissipatione, quod nidus cto, Sedecias mox coram omnibus passus

tuus seu Babylon est destructa. Inanima- est ventris fluxum, unde post paucum

ta itaque materialiter dicuntur clamare et prae confusione et dolore defunctus est. Is-

Pacxlvhi, respondere, sicut in Psalmis dicuntur lau- tud tamen secundum Hieronymum et Be-

Dan. m?57 c'are et benedicere, juxta illud : Valles D dam, potius est fabula quam res vera. Ideo

etseq. abundabunt frumento ; clamabunt, etenim exponunt communiter, ut sit sensus : Voe

'LX1V' ' hymnum dicent. regi Babylonis praefato, qui potum, id est

Adhuc Propheta invehitur contra Nabu- afflictionem, dat amico suo, id est proxi-

12 chodonosor. Vce qui cediftcat civitatem in mis, vel his quibus aliquando confcedera-
sanguinibus, id est, Babylonem construxit tus fuit, seu ei amicabiles fuerunt. Et hoc
in magnis peccatis et homicidiis, interfi- modo Sedecias fuit amicus ejus, quando
ciens populos, ut de praedis eorum urbem ad tempus ei servivit, et fcedus servavit

suam construeret. Idcirco subjungitur : et quod iniit, quando Nabuchodonosor con- iv Reg.

prceparat urbem jam dictam in iniquita- stituit eum regem. Mittens fel suum, id XX1V' t7,

te, id est de sumptibus injuste adeptis est, cordis sui amaritudinem, severitatem,

13 atque in maxima pompa. Numquid non fallaciam ducens ad actum, et inebrians,

548

ENARRATIO 1N CAP. II HABACUC. — ART. III

id est, abundanter adimplens potantes, hoc
modo, ut adspiciat nuditatem ejus, id est,
alios omnes spoliatos et depauperatos ac
victos conspiceret. Ad hoc quippe omnia
regna vastavit et spoliavit, ut suam poten-
tiam decoraret, et comparatione nuditatis
illorum,sua opulentia gloriosior videretur.

16 Repletus est ignominia, id est, Sedecias,
seu alius quilibet a rege Babylonis praedi-
cto modo potatus et inebriatus, magnam
consecutus est calamitatem et confusio-
nem, pro gloria, id est honore regio, vel
alia quacumque eminentia, potestate, vel
abundantia, qua floruit in hoc mundo.

Bibe tu quoque, et consopire, id est,
o rex Babylonis, sicut fecisti, fiet tibi :
bibes enim calicem tribulationis, et affli-
ctione velut potu impleberis atque defi-
cies. Quod referri potest ad Nabuchodono-
sor, quantum ad punitionem ejus sibi in

Z)an.iv,3o. hoc mundo inflictam,quando in amentiam
versus est ; vel ad filium filii sui, puta

/6id.v, 30. ad Balthasar regem, a Medis et Persis oc-
cisum. Ad utrumque etiam potest pertine-
re quod subditur : Circumdabit te calix
dexterai Domini, id est magna punitio a
divina virtute pro ultione inflicta, et vo-
mitus ignominia? circumdabit te, ut ege-
ras qua? absorbuisti, aliis ea relinquendo,
scilicet spolia, super gloriam tuam, id est
post magnificentiam imperii tui ; vel tibi
adhuc regnanti ista contingent. Vel per
vomitum ignominiae designatur superabun-
dans calamitas, quae ad instar immodera-
tissimae potionis erumpit.

17 Quia iniquitas Libani, id est peccatum
quod commisisti in templum Dei in Jeru-r
salem, illud profanando ac destruendo,
operiet te : id est, propter illud graviter
punieris. Dicitur autem templum, Liba-
nus, quia de lignis Libani fuit constru-

\\iReg. v, ctum.ut legitur tertio libro Begum.Propter
Yach^ri i q1100" in Zacharia habetur : Aperi, Libane,
portas tuas. Et vastitas animalium, id est
devastatio sacrificiorum, quae de animali-
bus offerebantur in templo, deterrebit eos,
id est, causa erit quod Babylonii seu Chal-
daei a suis adversariis terrebuntur : meru-

A erunt enim interfici a Persis hoc faciendo;
de sanguinibus hominis, id est etiam pro
effusione sanguinis Judaeorum ; et iniqui-
tate terra?, id est crudelitate et pravitate,
quam in terra Juda commiserunt, et ci-
vitatis Jerusalem et omnium habitanti-
um in ea. Chaldaei itaque propter peccata
commissa in Deum, cujus cultum et tem-
plum demoliti sunt, atque in populum
ejus, quem in Jerusalem ac Judaea atroci- iv^ej.xxv.
ter vexaverunt, a Deo plagati, et hostibus
traditi sunt.

B Consequenter contra omnes idololatras,
specialiter tamen ac litteraliter contra Na-
buchodonosor, dicitur : Quid prodest scul- 18
ptile, id est idolum sculptum, quia scul-
psit illud fictor suus, id est, formator
illud artificiose formavit, ornavit et figu-
ravit? tanquam dicat : Quum sculptile sit
ab homine factum, constat quod prodesse
non queat, nec aliquid virtutis aut numi-
nis habeat. Et conflatile, id est idolum
conflatum, quid prodest, quod fictor suus
fecit, et imaginem falsam molitus est ?

C Idolum namque est falsa imago, quoniam
decipit, nec id quod repraesentat, tale est
quale per idolum significatur. Jmo secun-
dum Apostolum, idolum nihil est, scilicet icor.vm,
quantum ad repraesentatum. Inter scul- *■
ptile et conflatile hoc distat, secundum
Bedam, quod sculptile est de ligno aut
marmore, conflatile de metallo. Tamen, ut
alii dicunt, idem potest esse sculptile at-
que conflatile : quod enim igne conflatum
est, potest postea arte sculptoria aptius fi-
gurari, quemadmodum factum affirmant

D de vitulo aureo in deserto a filiis Israel
facto, qui erat conflatilis, et etiam scul- Exod.
ptilis, iuxta illud in Psalmo : Et fecerunt "j""1' *•

1 J Ps. cv, 19.

vitulum in Horeb, et adoraverunt sculpti-

le. Quia speravit in figmento, id est idolo,

fictor ejus, vel qui jussit illud formari, vel

qui opere adimplevit, ut faceret simula-

cra muta, id est idola inanimata aurea

atque argentea. Quidam exponunt haec de

statua aurea quam Nabuchodonosor fecit Dan. m, i.

atque erexit in campo Duran : in qua fecit

se adorari, ut dicunt. Alii vero dicunt,

ENARRATIO 1N CAP. II HABACUC. — ART. IV 549

quod de statua illa non sit jam sermo, quia A ornamentis circumtextus, vel deauratus,

in ea Nabuchodonosor non confidebat, sed aut argento circumdatus ; et omnis spiri-

in aliis idolis quse colebat. Nihilo minus tus non est in visceribus ejus, id est, spi-

de statua illa accipi potest quod de scul- ritum vitalem nullum intra se habet pro

ptili atque conflatili dictum est. De idolis forma, imo nec veraciter viscera habet,

vero quge coluit Nabuchodonosor, sumi sicut nec oculos, aures, aut manus, sed Ps.cxm.s-

potest quod de simulacris mutis adje- similitudinem tantum, seu apparentiam. 7'

ctum est. Dorninus autem in templo sancto suo, 20

19 Va? aeternae damnationis, nisi pceniteat, id est, Deus verus atque omnipotens, non

imminet ei qui dicit ligno, id est idolo in idolis vel idololatris, sed in electis et

ligneo, Expergiscere , id est, evigila ad ad- sanctis per gratiam, et in Beatis seu com-

juvandum seu instruendum me, et qui prehensoribus per gloriam, in ccelo quo-
dicit, Surge, lapidi tacenti, id est idolo B que empyreo per suae majestatis evidentio-

p*.miii,5, lapideo, quod loqui non potest. Numquid rem reprsesentationem, suseque potestatis

ipse lapis, seu deus lapideus, docere po- eminentiorem operationem, est atque mo-

terit, id est futura praedicere, occulta re- ratur. Sileat a facie ejus omnis terra, id

velare, dubia determinare? Istud speciali- est, omnis homo in terra habitans, consi-

ter contra regem Babylonis inducitur: sed deratione majestatis divinae humilietur, et

accipi potest contra omnes idololatras,qui a verbis idololatriae atque blasphemise ces-

idola lignea atque lapidea invocant. Ecce set, nec aliquid contra Deum loqui prsesu-

iste, id est lapis, seu deus lapideus, cooper- mat, sed timore illius ori suo ponat cu- /»*. cxl, 3.

tus est auro et argento, id est pretiosis stodiam.

scc. Hebr.

ARTICULUS IY

EXPLANATIO MORALIS EJUSDEM SECUNDI CAPITULI.

/yiL

\J dici

jIBET insuper veraciter christianus C que sincera delectatio, seu delectativa et

dicere habet : Super custodiam meam munda contemplatio Dei, est finis omnium

stabo, id est, tota vigilantia mentis insi- exercitiorum nostrorum : ob quam exte-

stam custodise cordis mei, ut illud in pu- riores sensus et linguam ac ventrem fre-

ritate conservem, et Deo habitaculum di- namus. Propterea jugiter occupari oportet

gnum exhibeam, exemplo ejus qui ait : pro cordis munditia obtinenda, conservan-

Ps. xxxvm, Dixi, Custodiam vias meas. Ideo Salomon : da, ac consurnmanda : quod qui faciunt,.

pVocv 23. Omni, inquit, custodia custodi cor tuum, audiunt a Salvatore : Beati mundo corde, Matth.\,&.

quia ex ipso vita procedit. Et Ecclesiasticus quoniam ipsi Deum videbunt. Sic utique

Eccii. ait : Si non in timore Domini tenueris te stetit super custodiam suam sanctus Job,

instanter,cito subvertetur domus tua.IIinc dicens : Considerans Deum, timore sollici- /ooxxm,

fle«<.iv,o. in Deuteronomio Moyses exhortatur : Cu- tor; et item,Semper quasi tumentes super ljj,id mi
stodi temetipsum et animam tuam sollici- D me fluctus timui Deum. Elias quoque et 23.

te ; et ne obliviscaris verborum Domini Eliseus, dicentes : Vivit Dominus, in cujus iiLfteo.xv.i,

Dei tui, et ne excidant de corde tuo cun- conspectu sto hodie. Consideratio nempe j^-^1"'

ctis diebus vitse tuse. Puritas enim cordis, divina? prsesentia? maxime confertad istam

quse aliud non est nisi contemplativa at- custodiam. Propter quod ait Psalmista :

550 ENARRATIO IN CAP. II HARACUC. — ART. IV

Ps. cxvni, Servavi mandata tua et testimonia tua, quia A securior Domino occurrat, jam se debet

omnes vise mese in conspectu tuo. Horum totaliter humiliare, divinse SRquitatis rigo-

itaque imitemur vestigia, ut impleamus rem et suorum defectuum multiplicitatem

quod docet Apostolus ad Philippenses : pensando, juxta quod scriptum est : Non 7o6ix,2,3.

PhiiippM, Cum metu et tremore vestram salutem justificabitur homo compositus Deo; et si

operamini. voluerit cum eo contendere, non poterit

Et figam gradum, id est, incessum cor- respondere unum pro mille. Ideo loquitur

dis seu actum stabiliam, firmiterque loca- Ezechias : Domine, vim patior, responde /i.mm,

bo, super munitionem, id est animae arma- pro me : quid dicam, aut quid responde- ,4, ,0"

turam, confortationem ac defensionem, ut bo, quum ipse fecerim ?
sim semper sollicitus animam habere mu- Denique providentia ista custodiendi se

nitam,ne ab hostibus suae salutis vincatur, ipsum, et advertendi quid Deus loquatur,
ne peccatis aut passionibus superetur. Ideo B quid etiam ei respondeatur, preesertim

Ephes.vi, enim monet Apostolus ad Ephesios : In- inesse debet principibus ac praelatis : quo-

duite vos armaturam Dei ut possitis stare niam judicium gravissimum in his qui Sap.vi,6.

adversus insidias diaboli. Vel, Figam gra- prsesunt, fiet. Nempe quo pluribus prae-

dum super munitionem, id est Christum, sunt, eo ampliorem sollicitudinem atque

is. xxvi, 1. de quo legitur in Isaia : Salvator ponetur formidinem habere jugiter debent, propter

in ea murus et antemurale. Ipse namque divini judicii districtionem.Unde in talium

est fortissima atque tutissima nostra mu- persona loquitur Isaias : Super speculam is. m, 8.

Prov. xviii, nitio, juxta illud Proverbiorum : Turris Domini ego sum,stans jugiter per diem;et

fortissima nomen Domini ; ad ipsum currit super custodiam meam ego sum, stans to-

justus, et exaltabitur. Unde super Chri- tis noctibus. Et Jeremias ait : Statue tibi Jer. xxx.,

stum figere gradum, est ejus auxilio forti- speculam, pone tibi amaritudinem. Hoc
ter inhserere, totam in eo spem ponere, ab C est accedere ad cor altum, ut exaltetur p«.um,7,

ejus vestigiis non abire, secundum quod Deus. — Postremo, secundum Hierony- 8'

/er.xvi,i9. scriptum est : Domine, fortitudo mea, et mum, in hoc quod Habacuc ait : Contem-

rcfugium meum, et robur meum in die plabor quid dicatur mihi, et quid respon-

tribulationis. deam ad arguentem me,eleganter miroque

Et contemplabor , id est, actui rationis sensu impatientiam describit humanam,

ero intentus, ut videam, id est intelligam, quam in disceptationibus semper habere

quid dicatur mihi, id est, quid Deus in consuevimus, ut antequam nobis ex ad-

Scripturis mihi praecipiat, quid hortetur, verso aliquis respondeat, et sciamus in quo

quid consulat, quid etiam vicarii ejus, pu- nos arguet, ad respondendum paremur :

ta prselati et doctores, mandent et praedi- ex quo ostenditur, responsionem non ra-

Ps. lxxxiv, cent. Audiam quoque quid loquatur in me tionis esse, sed contentionis. Si enim esset

9" Dominus Deus per se, vel per angelicum D ratio, responsio debuerat exspectari, et sic

Pro«.i,8,5. spiritum. Hinc in Proverbiis habetur : Au- videri an respondere debuerit, an consen-

di, fili mi, disciplinam; siquidem audiens tire rationali responsioni.
sapiens, sapientior erit, et intelligens, gu- Jam dixit Propheta in persona justi se

bernacula possidebit. Et quid respondeam velle attendere quid sibi Dominus loquere-

ad arguentem me, id est quam Deo judici tur : mox pius Dominus eidem respondet,

rationem daturus sim in die judicii mei Isaia dicente: Ad vocem clamoris tui,statim is. xxx, «9.

ncor. v, particularis, et etiam universalis. Omnes ut audierit, respondebit tibi. Rursusque

,0' enim nos manifestari oportet ante tribunal Dominus repromittit : Antequam clament, jbid. lxv,

Christi. Felix qui per opera misericordise ego exaudiam;adhuc illis loquentibus, ego u-

religiosamque vitam, ita quotidie se dis- audiam. Etenim juxta Psalmistam : Deside- ps. x,n,

ponit ad horam divini judicii : qui ut rium pauperum exaudivit Dominus; prae- SPcHebr-

ENARRATIO IN CAP. II HABACUC. — ART. IV

551

2, 3

parationem cordis eorum audivit auris tua.

2 Itaque subditur : Et respondit mihi Do-

minuspev inspirationem internam,vel alio

modo jam tacto : Scribe visum, et explana

eum, id est, instruclionem ac revelationem

divinam tibi infusam, clare ac lucide im-

prime, super labulas, id est in membranis,

seu aptis memoriis, pro aliorum et fu-

turorum informatione. Unde Symmachus

transtulit, Super paginas. Hinc in Eccle-

Eccii. siastico dicitur : Sapientiam scribe in tem-
xvin, .o. pQre vacujtatjs yei; Super tabulas, id est

in mentibus hominum, prout in Proverbiis
Prov. iii, 3. Salomon : Describe, inquit, super latitudi-
nem cordis tui. Apostolus quoque ad Co-
ii Cor. ni, rinthios : Epistola nostra vos estis, scripta
in cordibus nostris, non atramento, sed
Spiritu Dei viventis, non in tabulis lapi-
deis, sed in tabulis cordis carnalibus. Ut
percurrat, id est, expedite atque faciliter
sine difficultatis obstaculo intelligat, qui
legerit eum, videlicet visum praefatum, pu-
ta revelationem tibi factam, cur in hoc
mundo impii opprimant justos.

3 Quia adhuc visus procul, id est, non
mox per experientiam innotescet ratio cur
Deus permittat improbos et tyrannos in
saeculo isto florere ac praevalere ; et appa-
rebit in finem, id est, finaliter, tempore
divinitus praeordinato, patebit causa istius,
praesertim in die judicii, vel etiam dum
tales a Deo in praesenti vita juste plagan-
tur; et non mentietur, id est, visus prae-
dictus falsus non erit. Istud enim permit-
titur, ut electi in vita hac a suis peccatis
purgentur, majori gratia impleantur, et
gloriam ampliorem adipiscantur. Si mo-
ram fecerit, exspecta eum, id est, praedicti
visus adimpletionem longanimiter prsesto-
lare, vel etiam Christi adventum : qui in
primo suo adventu edocuit cur Deus prae-
dicta permittat, et in secundo suo adventu
per experientiam edocebit quam utile fu-
erit bonis persecutionem ferre malorum.
Hoc quippe tunc declarabit, impios aeter-
naliter condemnando, et electos plenissi-
me glorificando. Quia veniens veniet ipse
Christus, itemque visus praeinducti imple-

A tio, et non tardabit ultra tempus divinitus
prsestitutum. Nam etsi dilatio adventus
Christi atque prscfatae impletionis jam lon-
ga appareat, tamen per comparationem
futurae aeternitatis, brevissima est.Ideo Pe-
trus archiapostolus ait : Non tardat Domi- UPetr.m,
nus promissum. Et in Jacobo legitur : Pati- /acoo.Vi7.
entes estote usque ad adventum Domini; et 9-
confirmate corda vestra,quoniam adventus
Domini appropinquabit : ecce judex ante
januam adsistit. Sed et in Apocalypsi Do-
minus protestatur : Ecce venio cito, et A/wc.xxn,

B merces mea mecum est, dare unicuique '
juxta opera sua. Nemo ergo frangatur ad-
versis, sed plenissima spe Deo innitens,
veraciter dicat : Etiam si occiderit me, in /oAxm.is.
ipso sperabo. Patientia quippe opus per- Jacob. i,*.
fectum habet.

Et quoniam ipsemet Deus veritas prima
locutus est ista, recte subjungitur : Ecce 4
qui incredulus est hujus promissionis di-
vinae, non erit recta anima ejus in semet-
ipso. Justus autem ex* fide sua vivet. Hoc *alias in
in praecedenti articulo satis tractatum est.

C Pro eo quod hic dicitur secundum transla-
tionem Hieronymi, Justus ex fide sua vi-
vet, Septuaginta transtulerunt, Justus ex
fide mea vivet; sicque Apostolus ad Roma- R0m. ., n.
nos scripturam istam allegat. Sensus enim
est idem, quoniam eadem fides est nostra
tanquam subjecti ac recipientis, et Dei
tanquam objecti ac influentis.

Et quomodo vinum potantem decipit, id 5
est, suo sapore, candore atque vigore ad
deceptionem materialiter occasionaliterque
inducit, quamvis potator a propria concu-

D piscentia et gulositate fallatur active atque
directe. Decipit autem vinum potantem,
quoniam lumen discretionis obtenebrat, et
stulto similem facit, ac facile deceptibilem
reddit, sicut in Osee habitum est : Forni- o«ee iv,it.
catio, et ebrietas, et vinum auferunt cor.
Sic erit vir superbus : quia a propria ela-
tione excaecatur et fallitur, putans se ali- Gaiat.si,z.
quid esse, quum nihil sit; ab aliis quoque
se putans sapientem et magnum censeri,
quum frequenter contingat oppositum :
imo multoties a cunctis ejus superbiam

552 ENARRATIO IN CAP. II HARACUC. — ART. IV

considerant.ibus, deridetur ac spernitur, A ccelestibus bonis spiritualibusque animae

secuudum quod in Ecclesiastico legitur : divitiis spretis, colligit sibi terrenas divi-

Eccii.xj, Odibilis coram Deo et hominibus est su- tias, affectum deorsum prementes,et usque

perbia; quid superbit terra et cinis? Et ad inferos pertrahentes? quae animam eas

non decorabitur, donis gratiao in praesenti, amantem fortiter tenent, et vehementer

Zuc.nv,ii; nec donis gloriae in futuro : qui enim se commaculant, quemadmodum qui denso

exaltat,humiliabitur. Nam et ipsa superbia luto iufigitur, non faciliter inde extrahi-

coram Deo turpissima est, et animam dae- tur,multumque sordidatur.Secundum Hie-

moni specialiter similat.Ideo in Proverbiis rouymum, divitiae multiplicatae, eleganter

Prov.wm, Dominus asserit : Arrogantiam et super- luto sunt comparatae, quia in veritate viles

biam et os bilingue detestor. Qui dilatavit sunt et speruendae, graves, et curis atque

quasi infernus animam suam, id est, in- distractionibus plense. Unde a viris perfe-

satiabilis ambitionis cupiditatisque fuit, B ctis ut stercora contemnuntur. Et sicut

immoderatissime appetendo honores atque aqua terrae mixta, efficit lutum; sic con-

divitias mundi; et ipse quasi mors, et non cupiscentia (quae comparatur aquae, juxta

adimpletur : id est, quemadmodum infer- illud in Genesi, quod Jacob ad Ruben in-

nus non adimpletur damnatis, nec mors cestuosum ait : Sicut aqua effusus es) con- Gen.xux,*.

defunctis, sed omnes consumit et perimit, juncta terrenis, facit amorem terrenorum,

ibid.xxx, prout Salomon in Proverbiis scribit, Qua- qui est animae lutum vilissimum. Vilipen-

tuor sunt insatiabilia, ignis, mors, infer- denda sunt ergo temporalia et terrena, ut

nus, etc. ; ita superbus non quietatur in spiritualibus donis ditemur : quibus tanto

divitiis ac mundi honoribus. Appetitum amplius adimplemur, quo pro Dei amore

namque rationalis creaturae caduca ista ne- et gloria cordialius sensibilia atque carna-

queunt satia.re. Etcongregabitad se omnes lia aspernamur. Qui enim volunt divites mm.vi.o.

gentes, id est, diversis et plurimis praeesse G fieri, incidunt in tentationem laqueumque

et dominari conabitur, sicut videmus in diaboli. Ideo secundum Scripturam, Avaro Eccii.x,o.

multis. Quod totum ad diabolum et Anti- nihil est scelestius. Et nonne mirum, quod

christum praecipue potest referri. eatenus excaecamur, ut diligentius exqui-

6 Numquid non omnes isti super eum su- ramus divitias corporis, quam opulen-

ment parabolam? Utique omnes electi a tiam animae, puta virtutes et dona Spiritus

superbo quocumque damnato oppressi, Sancti?

quum ejus justam damnationem perspexe- Numquid non repente consurgent qui 7

rint, proverbium quoddam formabunt de mordeant te? id est, iniquitas tua cito pu-

eo ex zelo justitiae, conformantes se aequi- nietur, et tu ipse peribis. Punitores autem

tati divinae, et dicent : Vce ei qui multi- possunt intelligi daemones, qui sunt ser-

plicat non sua, id est, justa damnatio nunc pentes mordentes. Hinc in Deuteronomio

infligitur arroganti, qui honorem Deo de- D scribitur : DominusDeus ipse est fortis, et Deui. m,

bitum, aliorumque bona sibi nequiter reddens odientibus se statim, ita ut dis- 9' l0-

usurpavit. Hinc de populo reprobo Deus perdat eos, et ultra non differat, protinus

Jer. xx.v, frequenter ait per Jeremiam : Dabo eos in eis restituens quod merentur. Et in Eccle-

etcXXX' 18' maledictionem, et in proverbium, et in siastico : Ira a Deo cito approximat; et, Eedi. v,7.

opprobrium, et in sibilum. Quod autem Subito veniet ira ejus. Nec obstat quod md. 9.

impii in die judicii ab electis taliter irri- Salomon profitetur, Etenim quia non cito Eccie.nm,

yo6xxn,i9. debuntur, tangitur in Job : Innocens sub- profertur contra malos judicium, absque H-

p«.lvii,u. sannabiteos;et in Psalmo,Laetabitur justus ullo timorefilii hominum perpetrant mala :

quum viderit vindictam. Usquequo aggra- quamvis enim interdum videatur divinae

vat contra se densum lutum ? id est, quam- ultio aequitatis diu differri, nihilo minus

diu superbus et cupidus in saeculo isto, respectu pcenae futurae, vix momentanea

ENARRATIO IN CAP. II HABACUC. — ART. IV

553

comprobatur. Et suscitabuntur lacerantes
te, id est, daemones te acriter affligentes,
ad tui punitionem Deo judice provocabun-
tur, et eris in rapinam eis, quando in
manus eorum traderis. Reprobi namque
fiunt daemonum praedae, dum in eorum
captivitatem male vivendo,aut debitas poe-
nas recipiendo, rediguntur. Ideo Christus

Lw. x!, 22. in Evangelio peccatores appellat vasa et
spolia daemonis. JSt evigilabunt insidiato-
res tui, id est, hostes praememorati dili-
gentissimi erunt ad pertrahendum te in

iPetr. v,8. loca pcenalia. Diabolus namque tanquam
leo rugiens circuit, quaerens quem devo-
ret. Daemones equidem quasi dormiunt et
quiescunt, dum nos impugnare, tentare,
et tribulare desistunt. Sed quum Deo per-
mittente aut imperante, de novo invadunt,
vel ad inferos trahunt, quasi evigilant.

8 Quia tu spoliasti gentes multas, bona
earum diripiendo, spoliabunt te omnes qui
reliqui fuerint de populis, id est, universi
electi, qui sunt reliquiae Dei, in die judicii
te condemnabunt, et bonis gloriae privan-
dum censebunt, sententiam Judicis appro-

SaP. iii, s. bando. Sancti enim judicabunt nationes,
et dominabuntur populis. De quibus fertur
Ps.cxux,e, in Psalmo : Gladii ancipites in manibus
7' 9- eorum, ad faciendam vindictam in natio-
nibus, increpationes in populis, ut faciant
in eis judicium conscriptum. Ha?c igitur
patieris propter sanguinem hominis, id est
occisionem eorum quos spiritualiter malo
exemplo, persuasione pestifera, commina-
tione, adulatione aut simili modo necasti,
vel corporaliter occidisti sive Isesisti, et
iniquitatem terra? civitatis, id est propter
peccata quse contra Ecclesiam (quae est ci-
vitas Dei, in terra hac militans) commisi-
sti, et hominum habitantium in ea, id est
et propter excessus tuos contra Christi-
fideles, qui fide, caritate, et opere in Ec-
clesia permanent, ab ecclesiastica unitate
atque individua caritate non recedentes.

9 Vai qui congregat avaritiam malam do-
mui sua>, id est avaro, qui terrena sibi et
pueris suis atque familiae immoderanter
periculoseque colligit, ut sit in excelso ni-

A dus ejus, id est in saeculo isto sublimiter
habitatione et loco, amans primum locum
ubique. Multi namque avaritiam ad excel-
lentiam ordinant. Et liberari se putat de
manu mali, id est de potestate diaboli, et
rigore futuri supplicii. Tales sunt saeculi
amatores, qui temporalibus sic inhaerent,
quod damnationem eis imminentem non
pensant neque verentur, sed vana securi-
tate perdunt se ipsos. De quibus ait Apo-
stolus : Quum dixerint, Pax et securitas, \Thess. v,
tunc repentinus eis superveniet interitus. 3-

B In Isaia quoque Dominus ait : Veniet super /.?.Slvu,ii.
te malum atque calamitas, et nescies or-
tum eorum. Porro secundum Hieronymum,
hoc loco dicitur avaritia maia, ad distin-
ctionem bonae, ut sit bona avaritia doctoris
ecclesiastici, qui nunquam satiatur multi-
tudine sectatorum : et quanto plures ha-
buerit discipulos, tanto magis ad doctrinae
studium concitetur.Unde bona avaritia,est
incessabilis appetitus spiritualium divitia-
rum : quemadmodum bona superbia nun-
cupatur, qua quis vilitatem peccati dete-

C stans,veram Deoque placitam excellentiam
cupit. De qua Dominus ait per Isaiam :
Ponam te in superbiam saeculorum. Hinc jbid.Lx,\5.
justus, cujus est auxilium a Domino, as- /vc*x,2.
censiones in corde suo disposuit in valle f>*-LXXH,,i
lacrimarum.

Cogitasti confusionem domui tua>, id 10
est, consensu et mente ea tractasti quae
animum faciunt inordinatum ac vitiosum,
confusionemque merentur tibi et pertinen-
tibus ad te consentientibus tibi, imo et
damnationem aeternam, in qua nullus est

D ordo, sed summa confusio. Concidisti po-
pulos multos, eos corporaliter spirituali-
terve laedendo. ut dictum est; et peccavit
anima tua, id est tu ipse in eos : ponendo
partem pro toto. Cujus peccati indicium
est, Quia lapis de pariete clamabit. Hoc 11
intelligi potest, vel de ipsis aedificiis ele-
ctorum ab impiis dissipatis, secundum
intellectum in praecedenti articulo posi-
tum, vel de electis, qui sunt lapides vivi
ipsius Ecclesiae, qui saepe zelo justitiae cla-
mantad Deum contra iniquos. Quidam per

554

ENARRATIO IN CAP. II HARACUC.

ART. IV

Ephes. ii,
20.

Is. xlii, 13.

/6i'd.xLv,7

* pacem

Sap. v, '

^cc/e. i, 7

lapidem istum intelligunt Ghristum, lapi- A
dem angularem, qui in judicio clamat ad-
versus damnandos, juxta illud in Isaia :
Vociferabitur ef clamabit, et super inimi-
cos suos confortabitur.

Va> gui cedificat civitatem in sanguini-
bus,et prwparat urbem in iniquitate. Hoc
generaliter accipi potest adversus princi-
pes qui de praedis et sumptibus aliorum
injustis construunt sibi urbes, domos et
castra, inaniter et pompose. Aptius tamen
accipitur contra praelatos carnales et alio-
rum seductores, qui Ecclesias suas vitiose B
gubernant, mendaciter instruunt, et in
perditionem suam ac subditorum subver-
tunt. Numquid non ha?c sunt a Domino
exercituum ? id est, praedicta mala pcena-
lia, seu justae vindictae a Deo sunt utique,
qui ait per Isaiam : Ego Dominus faciens
bonum*, et creans malum. Vel sensus est,
quort eedificatio ista culpabilis non est a
Deo, quantum ad deformitatem peccati.
Qnod autem ista non sint hoc modo a Deo,
et quod quidam male ab aliis gubernentur,
hinc patet : Laborabunt enim populi male C
recti atque seducti, in multo igne iree, et
cupiditatis, ac vitiorum, imo et igne tarta-
reo; et gentes hujuscemodi in vacuum la-
borabunt,e/ deficient, id est,felicem finem
non consequentur, et fine frustrabuntur
optato. Unde in libro Sapientiae fatentur :
Lassati sumus in via iniquitatis et perdi-
tionis, et ambulavimus vias difficiles. Si-
gnum quoque veritatis istorum est, Quia
replebitur terra, id est, Ecclesia electorum
in hac valle miseriae se ipsam semper hu-
milians, a Spiritu Sancto unctionem et il- D
lustrationem suscipiet, ut cognoscat glori-
am Domini, id est excellentiam sapientiee
atque justitiae Dei, seu majestatem divi-
nam, in justa punitione pravorum salva-
tioneque electorum.Quod fiet tam copiose,
quasi aquai operientes mare, id est sicut
flumina, quae jugiter et exuberanter de-
scendunt in mare Magnum, ejusque super-
ficiem tangendo operiunt. Unde Eccle-
siastes inducit : Ad locum unde exeunt
flumina, revertuntur, ut iterum fluant. Et

xi, 9.

ibidem scriptum est : Omnia flumina in- Eccie. i, i.
trant in mare, et mare non redundat. De-
nique huic simile est illud Isaiae : Repleta '*■
est terra scientia Domini,sicut aquae maris
operientes.

Vai qui potum dat amico suo, mittens
fel suum, id est cuilibet adnlatori seu de-
ceptori, qui mala sub specie boni propo-
nit, et vere nociva atque amara vel aeternae
amaritudinis inductiva ingerit alteri,quem
se confingit amare,ut adspiciat nuditatem
ejus, id est, reddat eum confusum, et bo-
nis privatum. Hinc Isaias : Fraudulenti, ibid.xz.xn,
inquit, vasa pessima sunt ; et Psalmista, 7"
Virum sanguinum et dolosum abominabi- Ps. v, i.
tur Dominus. Sed et qui sophistice loqui- EccU.
tur, odibilis est. Ideo ait Apostolus : Ab Yr/wtf3»
omni specie mala abstinete vos. Repletus 22.
est ignominia qui ita decipitur. ™

Bibe tu quoque, et consopire, id est, tu
deceptor, vicissitudinem recipe, et quod
meruisti, sustine. Circumdabit te calix
dextera> Domini, id est districta ultio Dei,
quatenus sicut fecisti proximo, fiat tibi a
Deo : quemadmodum Christus in Evangelio,
Eadem, inquit, mensura qua mensi fueri- Matth.w,
tis, remctietur vobis.Hinc Joannes in Apo- llUtc' "'
calypsi testatus est : Hic bibet de vino irae aPoc. «v,
Dei omnipotentis, quod mixtum est mero 10'
in calice irae ipsius. De calice isto habetur
in Psalmo : Calix in manu Domini vini ps.lxxiv.o.
meri, plenus mixto; item in Jeremia : Ca- Jer.u,i.
lix aureus Babylon in manu Domini; de
vino ejus bibent omnes gentes. Praeterea
advertendum, quod dextera Domini in Scri-
pturis saepe in bono accipitur : et tunc
magnum gratiae ejus favorem ac pietatem
designat, sicut in Psalmo,quo dicitur,Dex- p«.zvu,36.
tera tua suscepit me. Interdum quoque in
malo accipitur : tuncque designat gravem
Dei vindictam,quemadmodum etiam homo
gravius percutit dextera quam sinistra.
Unde cantamus in Psalmo, Dextera tua in-
veniat omnes qui te oderunt; atque in
loco praesenti,Circumdabit te calix dexterae
Domini. Et vomitus ignominia* circumda-
bit te, id est, tanta a Deo confusione re-
pleberis, ut prae crapula vomens quod

Ps. XX, 9.

ENARRATIO IN CAP. III HABACUC.

ART. V

555

sumpsit : quia iniquitas tua et justa puni-

tio redundabit in te : sicut in Psalmo ha-

Ps. vii, 16. betur, Lacum aperuit et effodit eum, et

incidit in foveam quam fecit; in Prover-

Prov.w, 6. biorum quoque libro, In insidiis suis ca-

/«.-111,11. pientur iniqui. Et in Isaia legitur : Vae

impio in malum; retributio manuum ejus

fiet ei. Super gloriam tuam, id est post

inanissimam gloriationem et frivolam ex-

sultationem, quam in aliorum supplanta-

tione habuisti. Hoc dicitur contra eos qui

in aliorum ruina laetantur.

17 Quia iniquitas Libani, id est impietas
gloriae saecularis apparenter florentis : Li-
banus namque candidatio interpretatur ;
operiet te, id est, tuse dejectionis atque
miseriae causa erit; et vastitas animalium
delerrebit eos, id est, angustia quam impii
rationalibus inferunt creaturis, erit causa
quod et ipsi a Deo deterrebuntur in tem-
pore ultionis.

18 Quid prodest sculptile, quia sculpsit
illud fictor suus? Hoc generaliter contra
idololatras accipi potest : contra quos di-

/»«.xcvi,7. citur in Psalmo, Confundantur omnes qui
adorant sculptilia, et qui gloriantur in si-
mulacris suis; itemque in Deuteronomio,

Deut.xwn, Maledictus omnis qui fecerit sculptile, et

conflatile opus manuum artificum. Specia-

A lius vero accipitur contra omnes vitiosos,
qui creaturac potius quam Creatori inhae-
rent, et aliquid sensualiter diligunt, ctijus
phantasmati tanquam idolo cuidam intenti
sunt : quorum deus venter est, vel venus, phmpp.m,
aut certe pecunia, seu gloria mundi : qui- ,9-
bus implendum est quod in fine primae
suae Canonicae scribit Joannes, Custodite Uoann.y,
vos a simulacris. Nil ergo inordinate ame- 2I'
mus, sed Deus sit in nobis ratio diligendi
omnia quae praeter eum amamus ; nec vanis
imaginibus cor nostrum depingamus, prae-

B sertim tempore divinorum,quatenus men-
te pura, nuda, indepicta et integra ei vacare
possimus.

Dominus in templo sancto suo, id est 20
triumphanti ac militanti Ecclesia, imo in
omni mente devota et corpore devotorum,
sicut Apostolus, Templum (inquit) Dei \Cor. m,
sanctum est, quod estis vos ; et rursus, 17-
Corpora vestra templum sunt Spiritus San- /jid.vijo.
cti. In Ecclesia militanti est per gratiosam
inhabitationem, in Ecclesia triumphanti
per gloriosam manifestationem,ubique au-

C tem per essentiam, preesentiam atque po-
tentiam, quia in ipso vivimus, movemur, et Aci. svu,
sumus.Nusquam vero est per inclusionem 28'
vel circumscriptionem. — Cetera innote-
scunt ex dictis in praecedenti articulo.

ARTICULUS V

DECLARATIO CAPITULI TERTII, SCILICET CANTICI : DOMINE, AUDIVI
AUDITIONEM TUAM, ET TIMUI.

R.^ESENTI capitulo praemittitur in He- D
braeo titulus iste : Oratio Habacuc
propheta2, pro ignorantiis , vel, ignorati-
onibus, secundum Hieronymum. Estquc
sensus, secundum eumdem : Quia in prin-
cipio hujus libri temere dixit Propheta :
Babaax Usquequo, Domine, clamabo, et non exau-
Jbid. 3, 13. dies? quare non respicis super inique
agentes,et taces devorante impio justiorem

se? propterea egreditur perversum judi- Habac. i,*.
cium; et quaedam similia, quae prima facie
non videntur bene sonare : nunc agit pce-
nitentiam,et plangit quod temere est locu-
tus, et veniam deprecatur, eo quod contra
divina judicia murmuravit, quia ignorans
fecit.

Sed huic expositioni quidam objiciunt,
quoniam verisimile non videtur quod Pro-

556 ENARRATIO IN CAP. III HABACUC. — ART. V

pheta divinitus illustratus, ignoraverit di- A Ait ergo beatus Vrorjheta :Domine,audivi 2

vina judicia esse justa saltem in generali, interiori auditu, te intus in anima per an-

quamvis modum rectitudinis nescierit in gelum tuum loquentem : quemadmodum

particulari. Itaque dicunt, quod sicut in Zacharias, Angelus (inquit) loquebatur in zach.1,9.

propria persona non dixit preeinducta ver- me. Vel certe etiam exteriori auditu per

ba contra divinam justitiam, sed in perso- angelum. Certum est namque, angelum

na infirmorum, ita nunc orat in persona Dei visibiliter apparuisse, sensibiliterque

eorum, ut et murmuratio et oratio in illo- foras locutum fuisse huic Prophetse, quan-

rum persona prolata credatur. Istud appa- do in Babylonem tulit eumdem, quemad- Dan. xiv,

ret satis probabiliter dictum, et verba Hie- modum in Daniele scribitur. Unde et ea 32~38'

ronymi possunt ad idem reduci,praesertim quse nunc scribit, extrinsecus forte audi-

quum ipse S. Hieronymus in exordio ex- vit. Auditionem tuam, id est res auditu

positionis hujus prophetiee testetur, Pro- B perceptas, videlicet dejectionem et poenam

phetam loqui verba praeallegata in persona regis Babylonis ac populi ejus, in prsece- Habac. a,

Judaicse plebis. Et postea ait : Haec dicit denti capitulo positas. Et timui te, consi- &etsei-

Propheta, non quod ipse sic sentiat, sed derando rigorem tuse justitiae, et quam

quod impatientiam humanam in sua per- horrendum sit incidere in manus Dei vi- ffebr. x,3t.

sona exprimat, sicut frequenter apostolus ventis. Denique Isaias quid sibi contigerat,

Paulus varias in se hominum recipit per- quum Babyloniorum afflictiones sibi Deus

sonas exprimitque sententias. Unde quod praeostendisset, pandit dicens : Propterea is. xx.,3,4.

nunc ait Hieronymus, Prophetam temere repleti sunt lumbi mei dolore:corrui quum

et ex ignorantia esse locutum,veniam quo- audirem, conturbatus sum quum viderem,

que precari,accipi potest ita, ut ipsa teme- emarcuit cor meum.
ritas et ignorantia quse in verbis Prophe- Domine, opus tuum est preeinducta pu-

tse sonuerunt, referantur ad eos in quorum C nitio Chaldeeorum, quoniam tua virtute

persona locutus est. potius quam humana potestate peracta est;

Porro, si quis dicat, non oportere Pro- in medio annorum, id est in virili setate

phetam a peccatis venialibus excusari, et ipsius Balthasar regis Babylonis, vivifica

ideo, licet agnoverat Deum esse justissi- illud, id est, ad effectum perduc praefatam

mum, ac ejus judicia esse justa non dubi- Chaldeeorum seu Babyloniorum dejectio-

tavit in generali, tamen ex interno cordis nem. Balthasar quippe fuit filius filii Na-

sui dolore rationem aliqualiter offuscante buchodonosor regis Babylonis : cujus Bal-

et impatientia quadam, orta ex populi Ju- thasar tempore, Medi ac Persse demoliti Dan. v, 30,

dseorum gravissima oppressione, temere sunt Babylonem. Et quoniam eetas virilis

Jonxi, 3. sit locutus (sicut et Jonas propheta fugit a est medium vitae humanee, ipse Balthasar,

facie Domini: et non obstante quod Domi- qui in virili setate occisus est juvenis, in

Jbid. iv, 9. nus dixit, Numquid bene irasceris tu? re- D medio annorum fertur occisus.Juxta quem

spondit, Bene irascor usque ad mortem ; modum loquitur Ezechias : Ego dixi, In /s. xxxvm,

•Ao6xl.ii, 3, Job etiam profitetur : Insipienter locutus dimidio dierum meorum vadam ad portas 10'

6- sum, et quse ultra modum excederent inferi, id est, ad limbum patrum descen-

scientiam meam; idcirco ipse me repre- dam. Auditis enim sermonibus Isaise, pu-

hendo, et ago poenitentiam in favilla et tavit se in virili setate ac juventute mox

cinere) : si, inquam, quis dicat temere esse moriturum. — Vel sic et fructuosius : Do-

sanctum Habacuc in hac parte locutum,ex mine, opus tuum est quod supra dixisti :

vehementi dolore rectum rationis judici- Apparebit in finem, et non mentietur; si Habac.11,3.

um in particularibus aliqualiter impedien- moram fecerit, exspecta illum, quia ve-

te, atque ob id veniam postulantem, respon- niens veniet, etc. : id est, incarnatio et

sionis hujus vigorem studiosis committo. missio Christi in mundum, est, o Deus

ENARRATIO IN CAP. III HABACUC. — ART. V 557

Pater, vel, Deus Trinitas, opus tuum prae- A ad modum irati rigorose ulciscitur ; et

Gaiat.i\/i. cipuum; in medio annorum,'u\ est in ple- oblivisci, dum misereri vel suffragari de-

nitudine temporum, seu tempore gratiee, sistit ; recordari quoque, dum quasi de

quod inter annum irae et annum gloriae novo quid operatur. Sic equidem ait Psal-

medium est, vivifica illud, Christum actu- mista : Usquequo, Domine, oblivisceris me ps. Xlli i.

aliter mittendo in mundum ad liberandum in finem? et, Exsurge, quare obdormis, Ps.\un,i%.

genus humanum. Domine?

Consequenter Propheta ostendit, se cer- Deus ab auslro veniet. Hoc ita exponit 3

tificatum a Deo de adimpletione et veri- S. Hieronymus : A meridie, a claro lumi-

ficatione eorum quae jam postulavit. In ne, a filiis lucis veniet Deus, ad quem

medio annorum : de quibus jam dictum Sponsa ait in Canticis : Ubi pascis, ubi cu- Cant. ., o.

est; notum facies, id est, opere demon- bas in meridie? Deus etenim semper in me-

strabis vera esse quae dixi, videlicet Chal- B ridie est, puta in claritate patriee et lumine

dseorum punitionem seu Christi adventum. gloriae; et inde venire asseritur, non quod

Quum iratus fueris generi humano pro- localiter moveatur, sed quod agnitio ejus

pter originale peccatum, januam gloriee inde descendat ad nos, secundum quod ait

clausam tenendo, et nullurn Sanctorum ad Psalmista : Inclina ccelos tuos,et descende. p*cxuu,5.

regnum ccelorum admittendo, misericordire Et Sanctus de monte Pharan, id est, Chri-

recordaberis , Unigenitum tuum ad homi- stus Sanctus Sanctorum veniet in hunc

num redemptionem, o Pater piissime, de- mundum de sublimi solio Patris aeterni.

lbidem. stinando : sicut Apostolus ait, Quum venit Pharan namque interpretatur, os videntis.

plenitudo temporis,misit DeusFilium suum Est autem os quoddam intellectuale inter-

Uoann.iv, in mundum ; itemque Joannes, ln hoc ap- num, quo verbum mentale profertur : de

9- paruit caritas Dei, quoniam unigenitum quo loquitur Isaias, Os Domini non inter- /s. xxx, 2.
Filium suum misit in mundum. Vel sic : C rogastis; et rursus, Egredietur de ore meo ibid. xi.v,
Quum iratus fueris, misericordiae recorda- justitiae verbum. Pater ergo eeternus est 23-
beris : id est, postquam Chaldaeos juste mons Pharan, id est altissima mens, omnia
dejeceris, populum Judaeorum clementer cernens, et omnem visionem fontaliter

de captivitate Babylonica liberabis per Cy- causans. De quo Filius prodit, juxta illud

is. x.v; rum regem Persarum, prout Isaias praedi- Ecclesiastici : Ego ex ore Altissimi prodi- Eccii.xxn,

lEsdr. .. xj^ et temp0re p]s(jrae impletum est. Potest vi, primogenita ante omnem creaturam. 5-
quoque ita exponi : Quum iratus fueris, Quidam vel litteralius vel grossius ita

vel Chaldaeis, vel generi humano, mise- exponunt : Deus ab austro veniet : id est,

ricordiae recordaberis, citra condignum quemadmodum Deus venit a plaga austra-

puniendo, et justae ultioni misericordem li, quando perduxit filios Israel ad terram

relaxationem miscendo : quemadmodum promissionis ab .Egypto, quae est ad au-

Psxx.vjo. ait Psalmista, Universae viae Domini mise- D strum quoad Judaeam; sic veniet cum Me-

ricordia et veritas.Ideo idem ait Psalmista: dis ac Persis ad redimendum eos de capti-

Ps. lxxvi, Aut obliviscetur misereri Deus? aut conti- vitate Babylonica. Et Sanctus de monte

10- nebit in ira sua misericordias suas? Absit Pharan : id est, sicut deduxit filios Israel
autem ut haec ita intelligantur, quasi tan- per Iocum illum deserti,ita reducet eos de Num.x,a.
dem finienda sint supplicia damnatorum, Babylone. — Sed hac expositione gratio-

ut opinati sunt quidam. Denique nec ita sior mihi apparet, quam Hieronymus as-

intelligenda sunt haec, quasi in Deum ca- serit se a quodam audisse Hebraeo : qui

dat ira sive oblivio vel recordatio proprie dixit, quod Bethlehem, in qua natus est

dicta secundum veritatem, sed per simili- Christus Deus, sit sita ad austrum : ideo eo

tudinem quamdam, quantum ad operatio- quod ait Propheta, Deus ab austro veniet,

nem extrinsecam : ut iratus dicatur, quando designatur, quod in Bethlehem nasceretur,

XXXIII,

558 ENARRATIO IN CAP. III HABACUC. — ART. V

et inde consurgeret Christus ; et Sanctus A est omnis terra gloria ejus. Unde per Je-

de monte Pharan, id est, Salvator qui le- remiam Dominus loquitur : Omnes cogno- /ei-.xxxi,

Deut. gem dedit in monte Sinai, juxta quem scent me a minimo eorum usque ad ma- "

Pharan est locus vicinus, ipse est Deus ab ximum, scilicet tempore gratise.
austro adveniens.Huic versiculo addit Hie- Splendor ejus, id est unigenitus Filius 4

ronymus adverbium, Semper, quod (ut ait) Patris, qui (teste Apostolo) est splendor Rebr. i, 3.

etiam in Hebrseo habetur : quo designa- glorise et figura substantise Patris : est

tur, quod Salvator in universis beneficiis enim candor lucis seternse, et speculum Sap. vu,26.

suis prseteritis, prsesentibus ac futuris, sit sine macula Dei majestatis, et imago bo-

unus auctor, idemque legislator. De quo ad nitatis ejus ; ut lux erit, id est, hominibus

Hebr.xm,*. Hebrseos testatur Apostolus : Jesus Ghristus clare innotescet, et Patri esse sequalis no-

heri et hodie, ipse et in ssecula. Postre- scetur, ita quod erit in mente fidelium
mo, istum Hebrseum de quo expositionem B sicut lux Patris seu Pater, a quo gene-

hanc suscepit Hieronymus, puto ad fidem ratur : quemadmodum de ipso ait Joan-

fuisse conversum. Judsei namque in Juda- nes, Erat lux vera, quse illuminat omnem Joann. 1,9.

ismo manentes, non dicunt Messiam futu- hominem. Quod maxime factum constat

rum verum Deum, sed hominem purum. per Apostolorum prsedicationem, post Chri-

Operuit ccelos gloria ejus : id est, divina sti passionem. Unde pro hac sua clarifi-

majestas, quse vere immensa est, omnes catione Christus passioni jam proximus

orbes coelestes et beatos cceli empyrei ci- deprecatus est, dicens : Clarifica me tu, md.vm,

ves tegit, ambit, circumdat, imo implet ac Pater, apud temetipsum, claritate quam 5-

penetrat ; nec tamen includitur neque fi- habui antequam mundus fieret.
nitur. Hinc in Ecclesiastico increata Sapi- Cornuain manibus ejus. Secundum Hie-

Eccii.xxw, entia contestatur : Gyrum coeli circuivi ronymum, per cornua intelliguntur regna,

8- sola, et profundum abyssi penetravi. Vel C sicut in Daniele decem cornua decem re- #a«.vu,7,

dicitur gloria Dei (id est clara ejus notitia, gna vocantur.Et in libro primo Regum,quo 24"

gloriosus effectus, seu cognitio excellentise dicitur, Exaltabit cornu Christi sui, per iReg.»,io.

ejus) operire ccelos, id est Beatos, et eos cornu designatur regia dignitas Salvatoris.

PMiipp.w, quoque quorum conversatio est in ccelis : Est itaque sensus, quod in potestate et

20- quoniam lumen glorise, splendor gratise, manu Christi sint omnia regna : ipse enim

claritas sapientise exuberanter super eos est Rex regum et Dominus dominantium, xpoc. xix,

descendit, et spiritualiter tegit eos ac im- cui data est omnis potestas in ccelo et in i6'Matth

job xxv, 3. plet, juxta illud Job : Numquid est nume- terra. De quo in Daniele legitur : Adspicie- xxvm, 18.

rus militum ejus ? et super quem non bam in visione noctis, et ecce in nubibus )3, u.

surgit lumen ipsius ? Juxta hunc sensum cceli quasi Filius hominis veniebat, et us-

SaP. v, 17. scriptum est in libro Sapientise : Dextera que ad Antiquum dierum pervenit ; et de-

sua teget eos. Et laudis ejus plena est ter- D dit ei potestatem, honorem et regnum ; et

ra, id est Ecclesia militans per orbem ter- omnes populi, tribus et linguse servient

rse diffusa : quemadmodum cantamus in ei. Possunt quoque per cornua intelligi

Ps. cxn, 3. Psalmo, A solis ortu usque ad occasum capita clavorum Christi manibus infixo-

Ps. viii, 2. laudabile nomen Domini ; et item, Domine rum, vel crucis extrema. Et quamvis ma-

Dominus noster, quam admirabile est no- nus Christi erant potius in cornibus crucis

men tuum in universa terra ! Hinc Isaias : quam e converso, nihilo minus dicitur

is. xi, 9. Repleta, inquit, est terra scientia Domi- nunc, Cornua in manibus ejus, ad insi-

/ftid.xxiv, ni : rursusque, A finibus terrse audivimus nuandum quod crux fuit in manu seu po-

1C- laudes, gloriam Justi. Denique in eodem testate Christi, qui ait : Nemo tollit ani- joann.x,

Jbid.\i,t,z. Isaia, Seraphim clamant : Sanctus,Sanctus, mam meam a me, sed ego ponam eam. ,8'

Sanctus, Dominus Deus exercituum ; plena Oblatus est enim, quia voluit. Nec dubium Js. uu, 7.

ENARRATIO IN CAP. III HABACUC. — ART. V 559

Matth. quinChristus rex Tsrael,Dei electus,poterat A Stetit ipse Dominus, id est, in solio suae 6

?V",3xxm! ^e cruce descendere, quando perditionis majestatis quievit, cl mensus esl ierrarn :

35. ' 1'ilii illud pro signo quaerebant. Ibi abs- quemadmodum ad Job testatur : Quis po- Jobxxxvm,

condita cst fortitudo ejus : quia in passi- suit mensuras terrae ? aut quis tetendit 5'

one latuit omnipotentia Salvatoris, quem- super eam lineam? Et in Ecclesiastico :

/s.un,2,3. admodum Isaias praedixit : Vidimus eum, Altitudinem cceli, et latitudinem terrae, et EccU.1,1.

et non erat adspectus,et quasi absconditus profundum abyssi quis dimensus est? Ipse

fWd.ui.i4. vultus ejus et despectus; et item,Inglorius equidem in numero, pondere et mensura Sop.xi.2i.

erit inter viros adspectus ejus. Propter constituit universa. Vel, Mensus est ter-

/>«.xxi,7. quod ait Ghristus in Psalmo : Ego autem ram, mittendo angelos per omnem orbem

sum vermis, et non homo ; opprobrium terrarum, secundum illud Zachariae : Isti ZocA.i.io.

hominum et abjectio plebis. sunt quos misit Dominus, ut perambulent

5 Ante faciem ejus ibit mors, id est, a fa- B terram. Nam diabolus profitetur ad Domi-

cieChristi mors fugiet.Christus enim mor- num in libro Job : Circuivi terram et per- jobi,7-,u,t.

tem expulit et occidit, sicut ait Apostolus : ambulavi eam. Vel, Mensus est terram, id

icor. xv, Absorpta est mors in victoria. Et in Osee est habitantes in terra, omnium personas,

° bteexm, ait Salvator : De morte redimam eos ; ero qualitates, gesta et merita considerando,

u- mors tua, o mors ! Siquidem Christus sua juxta illud Ecclesiastici : Oculi Domini Eccii.xxm,

morte immortalitatem nobis perfectam prc- multo lucidiores super solem, eircumspi- 28'

meruit, quam in resurrectione futura adi- cientes omnes vias hominum. Mensus est

piscemur, atque a morte peccati nos libe- etiam homines, numerum eorum in se

h. *xv,8. ravit. Hinc in Isaia asseritur : Praecipitabit ipso aeternaliter prsedeterminando.

Dominus mortem in sempiternum. Unde Adspexit oculo aequitatis, et dissolvit

joann.vi, in Evangelio loquitur Christus : Qui credit gentes, impios atque incredulos subverten-

47; xi 26; m me mortem non gustabit in aeternum. C do ; et contriti sunt monfcs sceculi, id est

vim, 52. °

Egredietur diabolus ante pedes ejus. Se- majores elatioresque principes terrae. For- Sap. vi,o,7.

cundum Hieronymum sensus est, quod tioribus namque fortior instat cruciatus,et

Christo de aqua baptismatis exeunti atque potentes potenter tormenta patientur, ut

desertum intranti, mox occurrit diabolus dicit Sapiens. Hinc scriptum est in Ba-

tentans eum, prout apud Matthaeum reco- ruch : Ubi sunt principes gentium, qui Baruchm,

Siatth. iv, litur : Ductus est Jesus in desertum, ut dominantur super bestias terrae, qui in16'17' i9-

'■ tentaretur a diabolo. Hieronymus quoque avibus cceli ludunt? Exterminati sunt, et

affirmat hoc loco, quod coluber antiquus ad inferos descenderunt. Incurvati sunt

quadraginta diebus tentavit Jesum in soli- colles mundi, id est, principes minores

tudine. Vel sensus est, quod per Christi humiliati sunt, ab itineribus ceternitatis

adventum, praedicationem et occisionem, ejus, id est ab operibus seu processibus

victus atque fugatus est Satanas, ut in D divinae justitiee, seu Dei aeterni, ab aeterno

yoann.su, Joanne ait Salvator : Nunc princeps hujus praevisis et praeordinatis.Itinera itaque Dei

Uoann mi mun(n ejicietur foras. In hoc quippe ap- possunt intelligi dispositiones rerum fien-

8- paruit Filius Dei, ut dissolvat opera diabo- darum in mente divina, secundum illud

li. Denique in Evangeliis copiose narra- quod increata Sapientia loquitur, Domi- prov.vm,

tur quemadmodum ab obsessis fugaverit nus possedit me in initio viarum suarum, 22-

Christus daemonia, ita ut eo jam propin- antequam quidquam faceret a principio ;

quante, timore diffugerent, juxta illud : vel ipsi processus operum divinae sapi-

£wc.iv,4i. Exibant daemonia multa clamantia et di- entiae, pietatis, vel aequitatis, de quibus

centia : Quia tu es Filius Dei ; et item : Salomon fassus est, Viae ejus, viae pul- jbid.m,n.

Matih.\m, Jesu, Fili Dei summi, quid venisti ante chrae. De hac montium colliumque justa

tempus torquere nos ? depressione scriptum est in Isaia : Domi- js. xxm, 9.

560 RNARRATIO IN CAP. III HABACUC. — ART. V

nus Deus exercituum cogitavit hoc, ut de- A Deus justissime, non es inanimatis rebus

Iraheret superbiam omnis gloriaB, et ad irahis secundum se, sed in illis quaedam

ignominiam deduceret universos inclytos opera facis ad liberatiouem tuorum, et

js. 11, it. terrae ; et alio loco, lucurvabitur subli- destructionem pravorum, sicut in mari

mitas hominum, et humiliabitur altitudo Rubro atque Jordane desiccatis populum Exod.w,

virorum. — Potest quoque exponi in bo- Israel redemisti, et in mari illo iEgypti- Josue '"•

no, ut Deus dicatur oculo suae clementiae os submersisti. Qui ascendes super equos

gentes adspexisse, et dissolvisse corda eo- tuos. Istud ad litteram referri potest ad

rum ad pcenitentiam. Sicque, contriti sunt equitatus Persarum atque Medorum, qui

montes, non ipsis, sed eorum elatione ac Deo auxiliante Chaldaeos vicerunt. Propter

vitiis demolitis, juxta quod scriptum est, quod dicitur Deus eorum ascendisse equos,

Prov. xu, 7. Verte impios, et non erunt ; et incurvati quoniam inspiravit eis ut equos contra
sunt colles mundi salubriter ad veram ac B Chaldaeos ascenderent. Et quadrigce tuce,

humilem pristinae animositatis depressio- id est Persarum ac Medorum currus, sunt

nem. De hujuscemodi optima incurvatione salvalio : id est, per currus et praelia ho-

Baruchn, legitur in Baruch : Anima quae tristis est rum liberati sunt filii Israel de Babylonica

,8- super magnitudine mali et incedit curva, captivitate per Cyrum regem Persarum, ut lEsdr.i.

dat gloriam Domino.Quidam referunt prae- scribitur in primo libro Esdrae.
inducta specialiler ad Chaldaeos, a Persis Suscitans suscitabis arcum tuum : id est, 9

ac Medis divina praeordinatione subversos. Persis et Medis dabis virtutem pugnandi

7 Pro iniquitate vidi tentoria AZthiopia' : ac sagittandi victoriose contra Chaldaeos.
id est, iniquitatum suarum demeritis fiunt Unde Septuaginta transtulerunt : Inten-
homines spiritualiter denigrati atque dae- dens, extendes arcum tuum. Quemadmo-
monibus assimilati, imo et tabernacula dum ergo in Ezechiele gladium Nabucho- Ezech.

1 Cor. 111, daemonum,sicut electi sunt domus et tem- C donosor regis appellat Dominus gladium xxx"<10-

\ fi 4 7

plum Dei. Turbabuntur pelles terrce Ma- suum, quia divinae justitiae exstitit exse-

dian. Septuaginta transtulerunt, Pavebunt cutor, Quum cceperit, inquiens, gladius

tabernacula terrae Madian. Unde secun- meus volare ; ita nunc quadrigae et currus

dum Hieronymum, eosdem debemus acci- Persarum,itemque Medorum, dicuntur qua-

pere tabernacula Ethiopum et Madiani- drigae currusque Dei. Itaque, Suscitabis

Sap. v, 2. tarum : qui pro suis peccatis turbabuntur arcus istorum, ut imp\esiS juramenta tribu-

timore horribili, quum se viderint con- bus, qua; locutus es : id est, facies populo et

demnandos. Spiritualiter, pelles Madian, tribubus Judeeorum quse eis per Moysen et

intelliguntur proprias voluntates,passiones Prophetas promisisti, videlicet quod quan-

animae et concupiscentise carnis, quibus do in captivitate implorarent veraciter cle-

se tegunt, armant, et induunt vitiosi, re- mentiam tuam, eriperes eos et ad terram
belles, et inobedientes. Quidam exponunt D promissionis eos reduceres. Hoc autem per

ista ad litteram, ita quod pro iniquitate Jeremiam Dominus specialiter promisit Ju- Jer. xxix,

destructionis templi Jerusalem, tentoria da?is, quantum ad reditum a captivitate in ,0"u'

/Ethiopise et Madian sint turbata, id est Babylone. Hinc per Moysen et Nehemiam

a Persis et Medis debellata:quoniam .Ethi- eis locutus est Deus : Si reversi fueritis Deut.xxx,

opes et Madianitae fuerunt, ut dicunt, cum ad me in toto corde vestro, etsi abducti {"^ *

rege Babylonis in destructione templi, et fueritis ad extrema cceli, inde congregabo

postea cum Babyloniis interfecti : quod vos, et inducam vos in terram quam dedi

unde probari possit, ignoro. patribus vestris. In fine versiculi hujus

8 Numquid in fluminibus iratus es, Do- additur, Semper, quia a tempore Abrahae
mine? aut in fluminibus furor tuus? aut ccepit ista promissio, et reiterata est sae-
in mari indignatio tua? Quasi dicat : Tu, pe; vel, Semper, tempore opportuno.

ENARRATIO IN CAP. III HABACUC. — ART. VI 561

ARTICULUS VI

PROSECUTIO EXPOSITIONIS HUJUS CAPITULI TERTII AB EO LOCO QUO DICITUR

FLUVIOS SCINDES TERR^.

CONSEQUENTER ad litteram Propheta A nedicere et laudare feruntur. Porro, secun-

prosequitur Chaldaeorum dejectionem. dum Hieronymum sensus est : Abyssus

Fluvios scindes terrce. Per flumina et dedit vocem suam, id est, inferi laudave-

aquas, frequenter intelliguntur reges et runt te : quod de sanctis in limbo detentis

h. vni, 7. eorum exercitus, sicut testatur Isaias : Ad- forte intelligit ; vel quod de Chaldaeorum

ducet Dominus super Judam aquas flumi- damnatione laetati sunt daemones, et quo-

nis multas et fortes, regem Assyriorum et ad hoc, divinam justitiam approbarunt.

omnem gloriam ejus. Est igitur sensus, Altitudo manus suas levavit : id est, su-

secundum Hieronymum : Reges et popu- perni atque angelici spiritus, interioribus

lum contra Judaeos pugnantes disperges, manibus de divinae justitise exsecutione

o Domine. Vel, ut alii asserunt, intelligi plaudendo, Deum glorificarunt. Hinc in

potest de divisione Euphratae fluvii, quem Apocalypsi spiritualis Babylonis destructi-
Persae ac Medi in plures lacus partiti sunt, B one descripta, inducitur : Exsultate, cceli Aaocvna,

sicque per alveum principalem evacua- et sancti Apostoli et Prophetae, quoniam 20-

tum ab aquis, ingressi sunt Babylonem : judicavit Deus judicium vestrum. Vel sen-

quod quia Deo inspirante fecerunt, Deus sus est, quod Deus altissimus,qui est sum-

10 fecisse describitur. Viderunt te, id est, om- ma et prima sublimitas, manus suas leva-

nipotentiam atque rigorem divinae justitiae vit, id est, potestatem suam exercuit contra

per experientiam agnoverunt,e£ doluerunt Chaldaeos.

montes, puta elati principes Babylonis, Sol et luna steterunt in habitaculo suo. \\

et ceteri qui populum tuum vastaverunt, Consuetudo Scripturae est, ut luminaria

quando a Persis et Medis occidebantur.Un- cceli, quse in ministerium hominum con-

/i«fic.v,3i. de in libro Judicum habetur : Sic pereant dita sunt, obscurari et mcerere dicantur,

inimici tui, Domine ; itemque in Psalmo, dum hominibus adversa magna contin-

Ps.i.xxxu, Confundantur et pereant, et cognoscant G gunt, ut patet in Ezechiele, Joele, aliisque Eseek.

quia nomen tibi Dominus. Gurges aqua- Prophetis ; quum vero hominibus prospe- xxx">7- 8;

rurn transiit, id est, impetus persecutionis ra accidunt, fulgere et quasi reflorere fe- si; iu/is;

persequentium populum tuum, te operan- runtur. Quemadmodum ergo in devasta- ^CXI"' ,0'

te, defecit ; vel sensus est, quod inundatio tione Judaeorum dirissima a Chaldaeis, sol

aquarum Euphratae modo praefato cessavit. et luna obscurata dicuntur per quamdam

Dedit abyssus vocem suam : id est, aqua metaphoram, juxta illud Joelis, Sol et lu- /0e/n, io;

preenominata cum quodam fragore et so- na obtenebrati sunt, et stellae retraxerunt '",15-

nitu locum suum reliquit. Vel, Dedit vo- splendorem suum ; sic in liberatione eo-

cem suam materialiter et occasionaliter, rum a captivitate Chaldaica, sol et luna ad

quia ex ejus divisione sumpseruntalii ma- pristinum sunt reversa vigorem, non quod

teriam laudandi divinam justitiam, prout in se ipsis mutata sunt quantum ad mo-

Ps.i.xiv,t4. jn Psalmo cantatur : Valles abundabunt D dum praefatum. Sic igitur loco praesenti

frumento ; clamabunt, etenim hymnum denuntiata Judaeorum liberatione, sol et

dicent. Sic namque inanimata Deum be- luna in habitaculo suo stetisse scribuntur,

T. 10. 36

502

ENARRATIO 1N CAP. III HABACUC.

ART. VI

idestj in gradu atque vigore vel splendo-
re consueto fuerunl : hoc est, sic de eoruin
fulgore gavisi sunt Judeei, ut olim tempo-
re prosperitatis ac pacis : ita quod Stare,
non dicit hic cessationem a motu, sed
exsistentiam stabilem, sicnt communiter
dicimus, Ille stetit Romae tot annis. Unde
Septuaginta transtulerunt : Elevatus est
sol, quoad pristini vigoris receptionem,
modo nunc explanato ; et luna stetit in
ordine suo, id est in pristino gradu ac
modo. In luce sagittarum tuarum ibunt :
id est, sol et luna solito cursu movebun-
tur, quoad ipsos Judaeos, eorum utilitati
suis motibus deserviendo ut olim, in lu-
ce sagittarum tuarum, id est mediantibus
splendentibus Persarum ac Medorum sa-
gittis, quas contra Chaldaeos miserunt, at-
que per hoc populum Israel de illorum
manibus redemerunt. Simili sensu sub-
jungitur : in splendore fulgurantis hastce
tuce, id est mediantibus fulgidis hastis Per-
sarum : quorum sagittae et hastae dicuntur
vers. 8. esse Dei, prout praecedenti articulo equi
et currus eorum, Dei esse dicuntur. Vel
sensus est, quod Chaldaei ibunt, id est,
peribunt et esse cessabunt, virtute sagit-
tarum atque hastarum jam preefatarum.

12 In fremitu, id est in districtione tuse
justitiee, vel in ira et animositate Persa-
rum, conculcabis terram, id est populum
Chaldeeorum seu Babyloniae regionem ; et
in furore, id est in rigore tuee justitiee,
obstupefacies gentes Chaldeeis auxiliantes.

13 Egressus es, non locum mutando, qui
incircumscriptibilis invariabilisque con-
sistis, sed tuam potentiam ostendendo, et
aliquid de novo manifeste operando, in
salutem populi tui, id est ad salvandum
Judeeos de captivitate seepe preefata, in sa-
lutem cum christo tuo, id est cum Cyro
rege Persarum, ut quidam exponunt : qui
dicitur christus Dei, id est in regem a Deo

is. xi.v, i. electus, juxta illud in Isaia, Haec dicit Do-
minus christo meo Cyro. Hieronymus au-
tem exponit de Domino nostro Jcsu Christo,
cum quo in hunc mundum per incarnati-
onem veniente, venit et Paler per gratiee

A suae operationem multiplicem, sicut et Fi-

lius is loquitur : Si quis diligit me, ser- Joann.™,
monem meum servabit ; et Pater meus 23,
diliget eum, et ad eum veniemus, et man-
sionem apud eum faciemus. Et rursus :
Paler (inquit) in me manens, ipse facit lbid. io.
opera ; et, Patcr non reliquit me solum. ibid.nn,
Venit ergo Pater in salutem generis hu- 29'
mani cum Christo suo Domino salvato-
re : nam et opera summee Trinitatis sunt
indivisa ; et Filius, Omnia (ait) quae facit ibid.v, 19.
Pater, heec et Filius similiter facit.

B Percussisti capu/ de domo impii, id
est, Balthasar regcm Babylonis per Persas o<™.v,3o.
occidisti, et de palatio suo ejecisti. Vel
caput istud intelligitur diabolus a Christo
dejectus, seu Antichristus ab ipso dejici-
endus. Denudasti fundamentum ejus us-
que ad collum, id est, abscondita et se-
creta capitis hujus totaliter confudisti, et
revelasti,et destruxisti.Machinationes enim
diaboli Christus aperuit, ita ut dicat Apo-
stolus : Non ignoramus cogitationes diabo- n Cor.n,
li;et denuo,Alii datur discretio spirituum. {'Cor XII

C Omnia quoque abscondita regis Balthasar >°-
Chaldaei scrutati sunt. Maledixisti sceptris 14
ejus, id est, regnis ac dominationibus re-
gis Babylonis maledixisti, e.t capiti bella-
torum ejus, id est principi militiae, venien-
tibus ut turbo ad dispergendum me, id
est, qui copiose et impetuose venerunt ad
destruendum populum Judaeorum. Non est
autem necesse, haec omnia referri praecise
ad eosdem numero, quoniam sacra Scri-
ptura seepe loquitur de diversis quasi de
eisdem,quia ad unum populum pertinent.

D Bex autem Babylonis et ejus princeps mi-
litia?, qui Jerusalem destruxerunt, fuerunt ivneg.wv.
Nabuchodonosor et Nabuzardan, qui non
fuerunt a Persis et Medis occisi. Exsulta-
tio eorum sicut ejus qui devorat paupe-
rem in abscondifo : id est, praefati principes
sic gloriati sunt populum Israel opprimen-
do, quemadmodum gloriatur crudelis ege-
num occulte dilanians et affligens : quo-
niam sine timore hoc fecerunt crudeliter,
nec Deum omnia inspicientem tanquam
judicem attenderunt.

ENARRATIO IN CAP. III IIABACUC. — ART. VI 563

15 Viam fecisti in mari equis luis, id est, A armato atque ad praelium praeparato : vi-
equis atque equitibus Persarum et Medo- delicet cum viris praeclaris Esdra, Nehe-
rum dedisti itcr per arentem Euphratae mia, Zorobabel, et Jesu filio Josedec, qui
alveum, aqua ejus hinc inde educta. Ideo propter insidias hostium erant ad pugnan-
subditur : in luto aquarum multarum. dum dispositi, ut patet in Esdra. Haec dieit 11.Esdr.1v.
Aqua enim educta, terra alvei fuit aliquo Habacuc non in sua, sed in Judaeorum per-

modo lutosa. Euphraten autem nominat sona. Ipse enim in captivitate praedicta

mare, more loquendi Ilebraico, quo quac- non fuit, scd in Judaea remansit, ut legitur Dan.™,3i.

libet grandis aquarum collectio dicitur ma- in Daniele.

Gen. i, 10. re, secundum illud Genesis : Congregatio- Consequenter Propheta causam assignat,

nes aquarum appellavit Deus maria. cur in die tribulationis Babyloniorum tam

16 Audivi a te, Domine, per spiritum pro- vehementer requiescere et consolari roga-
phetise comminationes tuas adversus Chal- B verit. Ficus enim non florebit, et non erit 17
daeos, et conturbatus est venter meus, id germen in vineis, id est, arbores fici et

est, dolor seu timor animae tantus fuit, vites steriles erunt. Mentietur opus olivce,

quod redundavit in corpus. Vel per ven- id est, speratus olivarum fructus praesto-

trem intelligitur mens, quae est uterus spi- lantes decipiet, et per modum mentientis

Prou.xxn, ritualis, de quo Salomon ait : Fili, accipe se habebit, non oriendo, ut aliquando prae-

,7, ,8- doctrinam, quae tibi pulchra erit, quum in tendebat; et arva non afferent cibum : pro

ventre tuo tenueris eam. De quo Pater te- quo Septuaginta transtulerunt, Campi non

Ps. cix,3. statur in Psalmo ad Filium : Ex utero ante facient escas. Per quae omnia insinuatur

luciferum genui te. A voce, id est ab au- sterilitas territorii Chaldaeorum,cujus cam-

ditu verborum tuorum, contremuerunt la- pos et arbores Persae et Medi vastabant. Et

bia mea : in tantum formidavi rigorem aliqui asserunt, quod sterilitas ista fuit
justitiae tuae. Quamvis autem Habacuc de C plaga a Deo inflicla ante Persarum adven-

Chaldaeorum dejectione gavisus sit, secun- tum. Certum est autem, quod talis steri-

dum unam considerationem, prout fuit litas expugnationem vastitatemque terrae

occasio liberationis Judaeorum, tamen se- soleat concomitari. Abscindetur de ovili

cundum aliquas considerationes, expavit pecus : id est, a stabulis Chaldaeorum au-

ac doluit, et ex amore naturae, eorum gra- ferentur jumenta eorum, vel per hostes,

vissimae calamitati compassus est, sicut vel alimentorum penuriis. Ideo subditur :

inart. 2. superius ex Isaia ostensum est. Nam et et non erit armentum, id est pecorum

Isaias, descripta Babylonis destructione, multitudo, in prcesepibus, in quibus cibos

Js. xxi, i. inter cetera dicit : Elanguit cor meum, te- accipere solent. Sicque Chaldaeis adhuc

nebrae stupefecerunt me. Ingrediatur pu- manentibus, vel in terra illorum exsisten-

tredo in ossibus meis, et subter me scateat: tibus, deerit carnium usus.
id est, tribulatio et infirmitas, quantum- [) Postremo, quoniam ex consideratione

cumque gravis me apprehendat, dummodo punitionis pravorum, solent electi cautio-

tibi placuerit, et gratiae tuae subventione res melioresque fieri, atque ad gratiarum

supposita, qua patientiam largiaris. Ut re- actionem et laudem divinam provocari

quiescam in die tribulationis, id est, tem- (quemadmodum in Proverbiis Salomon ad-

pore destructionis Babyloniorum cesset struit, Pestilente flagellato, homo sapien- />rou. m,

captivitatis meae pressura, et in spe libe- tior erit:etenim, felix quem faciunt aliena 23-

rationis repausem. Ut ascendam ad popu- damna peritum), Propheta Deum laudans,

lum accinctum nostrum, id est, Babylone ejusque aequitati applaudens, subjungit :

destructa, de licentia Cyri regis Persarum, Ego autem, illis sic pereuntibus, in Do- 18

pergam a Chaldaea in Judaeam simul cum mino gaudebo, in contemplatione et dile-

populo Judaeorum in Judaeam revertente, ctione ejus et beneficiorum ac promisso-

5G4 ENARRATIO IX CAP. III HABACUC. — ART. VII

rum ipsius, in actibus quoque virtuosis ei A est ad loca Judaeae sublimia et montuosa,

Zkc.1,47. placentibus : sicut et virgo Maria, Exsulta- deducet me victor Deus omnipotens. De

vit, inquit, spiritus meus in Deo salutari quo in Numeris Balaam contestatur : Do- Num. wm,

iReg.n,\. meo; <i Auua in libro primo Regum, Ex- minus Deus Israel cum eo est, et clangor "

sullavit cor meum in Domino. El exsulta- victoriee regis in illo est. De quo loquitur

bo, id est, signa interioris la?titiae exterius Jephthe : Quae Dominus Deus noster victor judk.w,

demonstrabo, in Deo Jesu, id est salvato- obtinuit, in nostram cedent partem. Ipse 24-

re meo. Unde Septuaginta transtulerunt : est rex ille omnipotens, cujus voluntati Esthertm,

Gaudebo super Deo salvatore meo. Potest- nedum non praevalere, sed nec resistere 9-

que nomen Jesu hoc loco sumi proprie quispiam potest. Vel, Super excelsa mea,

atque communiter : intentio namque Pro- id est ad virtutum praeclarissima opera,

phetae finalis ac principalis, est loqui vel sive ad pristinam dignitatem, honorem et
de ipso Salvatore Filio Dei, et ejus quam B gloriam, puta ad sacerdotium, sacrificia,

nobis impendit salute, vel de Cyro rege templi reparationem, principatum ac po-

Persarum, et Judaeorum per eum liberatio- testatem, deducet me victor. Haec enim

ne, in quantum fuerunt figura Christi re- post reditum de Babylone recuperaverunt

gis et suae salvationis. Judaei, ut patet in Esdra et libris Macha- lEsdr.w,

19 Deus Dominus fortitudo mea, non for- baeorum ac aliis locis. Vel, ad regna ccele- \\lYacCx.

malis, sed effectiva, id est confirmator stia deducet me victor Christus, de quo

meus, et totius roboris mei causa praeci- legitur in Apocalypsi, Vicit leo de tribu Apoc. v, 5.

pua : cujus virtute liberatus est populus Juda : sicque verba ista accipi possunt in

Israel de Babylone; de quo ait Psalmista, persona eorum quos Christus de limbo

Ps. xvn, 2. Diligam te, Domine, fortitudo mea; qui et perduxit ad patriam. Sic ergo deducet me

Joann. xv, testatur, Sine me nihil potestis facere. Et in psalmis canentem, id est ei gratias re-
ponet pedes meos quasi cervorum, id est, C ferentem, eumque laudantem : sicut in

agilitatem bene agendi mihi praestabit, et Ecclesiastico scribitur : Laudabit usque ad Eccii.u,s,

populum Israel in terram Judaeae expedite mortem anima mea Dominum, quoniam

reducet. Loquitur autem Propheta in per- eruis sustinentes te, Domine, et liberas

sona populi sui. Et super excelsa mea, id eos de omni angustia.

12.

ARTICULUS VII

DE EXPOSITIONE EXORDII CANTICI HUJUS SECUNDUM TRANSLATIONEM SEPTUAGINTA
INTERPRETUM, ET EXPOSITIO EJUSDEM CANTICI TROPOLOGICA SEU MORALIS.

OUONIAM Tractus missalis Officii in D hic : Oratio Habacuc propheta? cum can- {

die Parasceves, ex hoc cantico sum- tico : quia in isto capitulo agitur de Chri-

ptus est secundum translationem Septua- sti adventu et salvatione, pro qua Deum

ginta interpretum, quge etiam translatio a cum hymnis, psalmis et canticis spiritua- Ephes. v,

translatione Hieronymi in hoc passu satis libus orare debemus.

distat, congruit principium cantici hujus Itaque Septuaginta transtulerunt : Do- 2

secundum illorum translationem pertrans- mine, audivi auditum tttum, et timui :

eundo exponere. — Titulus autem, quem quod supra satis expositum est. Domine,

Septuaginta capitulo huic preemittunt, est consideravi opera tua, id est mirabilia tua

ENARRATIO IN CAP. III HABACUC. — ART. VII

060

Rom. xi, 33.

2ach.\i,l3.

Ephes. 11,
14.

Ibid. 20.

Zach. vi,
13.

Matth.
xxvn, 38.

Ibid. 51.

Luc. XXIII,
48.

judicia, effectus tuae justitise, ordinem cre-
aturarum, gubernationem universi, mira-
cula quae a principio mundi fecisti, do-
na gratiarum, hominum dispositionem, et
qualiter genus humanum liberare decre-
veris, et obslupui (vel eocpavi), id est, ad
mentis excessum perductus sum, et prse
admiratione defeci, clamans cum divino
Apostolo : 0 altitudo divitiarum sapientiae
et scientiee Dei! quam incomprehensibilia
sunt judicia ejus, et investigabiles viae
ejus! Porro, secundum Hieronymum, quod
Septuaginta dixerunt, Gonsideravi, et ob-
stupui, in Hebraico non habetur. Verum,
secundum Augustinum, qui in libro de
Civitate Dci in pluribus locis valde com-
mendat translationem Septuaginta inter-
pretum, asserens eos prophetali spiritu
transtulisse, et ex divino instinctu addi-
disse quae addiderunt, lenendum est quod
ista et reliqua quse addiderunt, Deo inspi-
rante locuti sunt.

In medio duorum animalium cognoscc-
ris (vel innotesces), id est inter duos popu-
los ex quibus collecta est sancta Ecclesia,
utpote in medio conversorum ex Judaismo
et paganismo. De quibus loquitur Zacha-
rias, Consilium pacis erit inter duos illos ;
et Apostolus, Ipse est pax nostra, qui fecit
utraque unum. Quemadmodum enim duo
parietes in lapide angulari concurrunt et
copulantur; ita in Christo summo lapide
angulari, duo populi isti facti sunt unum
mysticum corpus, unumque templum, de
quo dicit Zacharias : Ipse eedificabit tem-
plum Domino. Vel duo animalia intelligun-
tur duo Testamenta, vere vivifica, gratise
vitam spirantia. Quidam per duo animalia
intelligunt duos latrones inter quos sus-
pensus est Christus atque innotuit, cen-
turione dicente, Vere Filius Dei erat is-
te : quando et omnis turba eorum qui ad-
erant, et videbant quee tempore passionis
fiebant, percutientes pectora sua reverte-
bantur. Postremo, non desunt qui per
duo animalia intelligunt bovem et asinum
quos Joseph secum duxit in Bethlehem,
Christi nativitate instante : inler quos in-

A fantulus Jesus in prsesepio posil,us,agnitus Luc. u, 12.
fuit a Matre et Joseph, vel ab istis jumen-
tis, secundum similitudinem quamriam.
Ad quod referunt illud Isaise : Cognovit /«.1,3.
bos possessorem suum, et asinus praesepe
domini sui. Expositio autem eorum qui
per duo animalia intelligunt Filium et Spi-
ritum Sanctum, eo quod Pater per Fili-
um et Spiritum Sanctum cognoscatur (qui
etiam in Isaia per duo Seraphim Filium et ibid. »1,2.
Spiritum Sanctum accipiunt), est suspe-
cta, nec placet, prsesertim quum canticum

B istud specialiter de persona Filii tractet.
Quum appropinquaverint anni, cogno-
sceris : id est, tempore gratiae seu evange-
licse legis clarius te agnoscent fideles : quia
ut ait Apostolus, Ubi venit plenitudo tem- Gaiai.w,*.
poris, misit Deus Filium suum.Et in prima
sua Canonica ait Joannes : Scimus quoni- Uoann.v,
am Filius Dei venit, et dedit nobis sen- "
sum, ut cognoscamus Deum verum. Ante
enim notus erat in Judaea Deus, sed adve- Ps. lx.w,2.
niente tempore gratise, ad unius veri Dei
cultum atque notitiam totus conversus est

G mundus. Quum advenerit tempus prseor-
dinatum a Deo, ostenderis, id est, fideli-
bus innotesces. Hoc est tempus incarnati-
onis et conversationis Christi in mundo,
itemque evangelicee preedicationis : de quo
loquitur Paulus, Ecce nunc tempus acce- 11 Cor. vi,2.
ptabile, ecce nunc dies salutis; et Baruch,
Post heec in terris visus est, et cum homi- Baruchm,
nibus conversatus est. Unde et Christus ait 38'
ad Patrem : Ego te clarificavi super ter- /oann.xvii,
ram, manifestavi nomen tuum hominibus, 4' G'
quos dedisti mihi. — Quod vero nunc di-

D ctum est, Quum advenerit tempus, osten-
deris, secundum Hieronymum, in Hebraeo
non ponitur, sed a Septuaginta interpreti-
bus est additum.

Deus a Theman veniet, id est ab austro, 3
secundum Hieronymum : quod jam satis
expositum reor. Et Sanctus de monte um-
broso et condenso : id est, Christus Sanctus
Sanctorum in mundum hunc venit de pa-
radiso coelesti ac summo, pleno vivis uber-
rimisque arboribus, puta angelicis atque
supernis virtutibus. Vel mons iste umbro-

560

ENARRATIO IN CAP. III HABACUC.

ART. VII

Expositio
tropologica.

Is.un, 1.

Ps. CXVHI,
161.

lVfleg.xxu,
18-20.

Jer. xxm,0.

Matth. xu,
36.

Hebr.x,3l.
Eccle. ix,
1, 2.

Matth.xxv,

41.

/o6xxm,15.

sus, est Deus Pater iucomprehensibilis et A
perfectus, qui majestate sua omnia tegit
et operit, de cujus sinu Filius descendit
in mundum, non locum transmutans, sed
naturam humanam assumens. Quidam di-
cunt : Deus a Libano veniet : et redit in
idem. Per Libanum nempe, qui candidatio
interpretalur, splendidissimus iste paradi-
sus, vel superpulcherrimus Deus Pater,
seu lux divina inaccessibilis, congrue de-
signatur.

Quum ergo ex his pateat, in cantico isto
tam manifeste tractari prophetatumque es- B
se de Ghristo ac ejus mysteriis, prsesertim
secundum Septuaginta interpretum trans-
lationem, certum est quosdam in hujus
cantici explanatione nimis superficiales et
litterales consistere, qui omnia ista, et pe-
ne omnia quse sequuntur, ad litteram refe-
runt ad Babylonise destructionem.

Nunc ad moralitatem eundum est. Unde
quilibet contemplativus fidelis, divinorum
operum considerator industrius,dicere po-
test : Domine, audivi, auribus mentis et C
corporis, auditionem tuam, id est sacrse
Scripturae sermones, et verba divinitus re-
velata : de quibus loquitur Isaias : Domi-
ne, quis credidit auditui nostro ? et timui,
filiali et casto timore, qui est fuga mali
culpse, ne Deus offendatur : sicut timuit
Psalmista, qui ait : A verbis tuis formida-
vit cor meum. Itaque cum reverentia et
timore audienda sunt verba Dei. Unde Jo-
sise quarto Regum libro promittitur : Quia
timuisti a facie verborum quse audisti, et
perterritum est cor tuum, in pace collige- D
ris. Et Jeremias : Factus sum, inquit, vel-
ut vir ebrius a facie verborum sanctorum
Dei. Quis enim non timeat, audiens illud,
De omni verbo otioso reddent homines ra-
tionem; et illud, Horrendum est incidere
in manus Dei viventis; et, Nescit homo an
sit dignus amore vel odio, sed omnia in
futurum reservantur incerta; illud etiam,
Ite, maledicti, in ignem seternum ? Ideo
sanctus Job profitetur : Considerans Deum,
timore sollicitor. Alibi quoque dicit Scri-

ptura : Beatus homo qui semper est pa- Prov.
vidus. xxv,"< "•

Domine, opus tuum est nostra redem-
ptio, et omne bonum quod agimus. Ndi llCor.m,
enim sumus sufficientes cogitare aliquid 5'
ex nobis ; sed Deus est qui operatur in PMipp.ii,
nobis velle et perficere. In medio anno- 13'
rum, videlicet anno gratiae ac evangelicse
legis, qui inter annum legis Mosaieae an-
numque glorise medius est, vivifica illud,
animas nostras actualiter redimendo, nos-
que in jnventute nostra in bonis operibus
inflammando, et omne quod agimus per
caritatem infusam spiritualiter vivificando.

In medio annorum, jam dicto, notum
facies nostrse redemptionis vel justificatio-
nis opus, dando gratiam magnam ac evi-
dentem, ita ut electi tui inter ceteros qua-
si sidera verbo et exemplo resplendeant.
Quum iratus fueris, tuos electos nunc
castigando, atque pro suis peccatis multi-
pliciter corripiendo, hostibusque tradendo,
misericordia? recordaberis , peccata dimit-
tendo, gratiam refundendo, consolationem
prsestando, citra condignum ulciscendo, et
cum tribulatione proventum faciendo. Id- \c0r. x,i3.
eo cantamus in Psalmo : Numquid in aeter- />s.LXxxiv,
num irasceris nobis ? Deus, tu conversus 6' 7-
vivificabis nos. Et item : Si iniquitates ob- ps.Cxxix,z.
servaveris, Domine, Domine, quis sustine-
bit? Hinc in Threnis Jeremias testatur :
Misericordiae Domini, quia non sumus con- 7Rren.ni,
sumpti; quia non defecerunt miserationes 22'
ejus.Denique in libro Tobiae scriptum est:
Benedictum est nomen tuum,Deus patrum r06.m,i3.
nostrorum, quia quum iratus fueris, mi-
sericordiam facies, et in tempore tribula-
tionis peccata dimittis his qui invocant te*
Et rursum : Non delectaris, Domine, in md. 22.
perditionibus nostris, quia post tempesta-
tem tranquillum facis, et post fletum ex-
sultationem infundis.

Deus ab austro veniet, et Sanctus de 3
monte Pharan. Deum semper precemur,
ut juxta sensum praehabitum ad nos veni-
re, jugiterque nobiscum manere dignetur.
Per austrum quoque intelliguntur homi-
nes lumine gratise radiosi, et a Deo subli-

ENARRATIO IN CAP. III HABACUC.

ART. VII

567

Phitipp.m,
20.

II Cor. 111,
18.

Matth.w,
8; Is. xxix,
13.

Jobxv, 12,
13.

Amos vi.
1,14.

/>s.i.xvn,22

mitor docti. De illis igitur venit Deus ad
alios, dum graliam sibi conccssam aliis
communicare, eosque ad Deum reducere
enituntur. Operuit coelos, id est contem-
plalivos, quorum convcrsatio est in coelis,
gloria ejus, dicente in eorum persona Apo-
stolo : Nos autem revclata facic, gloriam
Dei speculantes. Et laudis ejus plena est
terra, id est activi qui circa terrena ver-
santur. Terra quoque, id est terreni, car-
nalcs et reprobi, frequenter in ore pleni
sunt laudibus Dei, sed mente et opere non
cessant inhonorare Deum atque offendere.
De quibus Dominus protestatur : Populus
hic labiis me honorat, cor autem eorum
longe est a me.

Sptendor ejus, id est fulgor gratiae Dei,
ut lux erit, id est clarus et candidus sicut
lumcn solare, cui in multis assimilatur,
tenebras mentis fugando, animam fecun-
dando, torporem acediae auferendo, intima
cordis ornando. Insuper splendor gratiae
assimilatur lumini gloriae, cujus est incho-
atio quaedam. Cornua in manibus ejus.
Gornua ista possunt accipi in bono, pro
elcvatis et sanctis virtutibus animae : quae
sunt in manibus Dei, quia in ejus potes-
tate est eas dare, conservare, auferre, et
consummare. Itemque in malo, pro nostris
superbiis, ac ceteris quibus contra Deum
et proximum intumescimus vitiis, juxta
illud in Job : Quid te elevat cor tuum, et
quasi magna cogitans, attonitos habes ocu-
los?quid tumetcontra Deum spiritus tuus?
Istis comminatur sermo divinus in Amos :
Vae qui dicitis : Numquid non in fortitudi-
ne nostra assumpsimus nobis cornua? Haec
quoque cornua nostra sunt in manibus
Dei, qui superbos ad nutum dejicere pot-
est, quemadmodum scriptum est : Deus
confringet capita inimicorum suorum, ver-
ticem capilli perambulantium in delictis
suis. Ibi abscondita est fortitudo ejus :
quia in bonis cornibus electorum, virtus
divina frequenter agit occulte; sed et su-
perborum dejectionem saepe diutius diffe-
rendo, videtur Deus quasi non attendere,
aut non omnipotens esse.

A Ante faciem ejus ibit mors : quia quum 5
Deus per gratiae suae adspirationem intra-
verit mentem, mors fugiet peccati. Tunc
et ogredietur diabolus. Christus enim for-
tem aimatum, puta diabolum, alligavit, et Luc.xi,u,
vasa ejus quotidie diripit, faciens eos tem- 22('Cor ,„
plum Spiritus Sancti, qui erant vasa dia- ie.
boli. Stetit et mensus est terram. Christus 6
in mundo hoc cum discipulis vivons, men-
sus est terram in qua praedicarent Apo-
stoli, mittendo eos ad solos Judaeos. Porro Matih.*,
post passionem et Spiritus Sancti missio- 5'

li nem, mensus est terram gentilium, ad di-
versas nationes mittendo Apostolos.^lrfs/je- Mare.xn,
xit misericorditer, et contriti sunt montes
sceculi ab itineribus aitemitatis ejus /quia
exemplis et dooumentis Salvatoris, quibus
humilitatem praecipue commendavit, hu-
miliati sunt multi magnatum, Christum
humiliter imitati.

Numquid in fluminibus iratus es, Do- 8
mine ? aut in fluminibus furor tuus ? In
Scripturis crebro per flumina designantur
perversi ac turbulenti, eorumque vitia in-

C star fluminum redundantia. Sic enim ha-
betur in Psalmo : Elevaverunt flumina Ps. %ai, 3.
fluctus suos. Et Jeremias regem atque ex-
ercitum Chaldaeorum nomine fluvii expri- /«r.u, is.
mit. Istis fluminibus irascitur Dominus.
Interdum autem per flumina designantur
electi ac docti, aqua sapientiae pleni, et Eccii.*y,s.
gratia copiosi, qui fluenta doctrinae trans-
fundunt in alios, et rivis salutaris scientiae
rigant corda eorum. Tales etiam dicuntur
fontes in Psalmo. Istis non irascitur Deus. Pt.\xn\,n.
Flumina quoque vocantur divina chari-

D smata, iuxta illud : Qui credit in me, flu- Joann,™,

. 38

mina de ventre ejus fluent aquae vivee ; et

alibi, Fluminis impetus laetificat civitatem p*.xlv,5.

Dei. Aut in mari indignatio tua? id est,

saecularis vitae hominibus, amaritudine et

fluctibus vitiorum repletis, juste indigna-

ris. De quibus in Isaia legitur : Impii qua- /•?■ lvh.20.

si mare fervens, quod quiescere non po-

test. Qui ascendes super equos tuos, id est

animas sanctas, secundum Hioronymum,

vel praedicatores nomen Domini undique

circumfercntcs ac praedicantes : super quos

568

ENARRATIO 1N CAP. III HABACUC.

ART. VII

18.

Deus ascendit per virtutis et gratiae suae

effectum. Et quadrigaz tuaz sunt salvatio,

id est Evangelistse, vel etiam angeli sancti,

Deum in se recipientes, portantes, atque

ad homines deferentes. De quibus cantatur

Ps. lxvm, in Psalmo : Currus Dei decem millibus

multiplex millia lsetantium, Dominus in

eis. De his equis et curribus Dominus lo-

/«. lxvi,2o. quitur in Isaia : Adducent omnes fratres

vestros in equis et quadrigis, et in lecticis

et mulis, et in carrucis ad montem san-

ctum meum Jerusalem. Per hos ergo currus

operatur Dominus aliorum salutem, sicut

i t'or. iii, 9. ait Apostolus : Dei cooperatores sumus.

9 Suscitans suscitabis arcum tuum, id est

verbum tuum seu sacram Scripturam, cu-

jus ignita eloquia, te agente, audientium

penetrant corda, et caritatis vulnere sau-

Cant. iv, 9. ciant, ita ut dicant : Garitate vulneratus

md.u,5. sum ; et, Amore langueo. Unde et Christus

/s.xlix,2. de se ipso loquitur per Isaiam : Posuit me

Dominus quasi sagittam electam. Hunc ar-

cum suscitat Deus, dum prsedicatoribus et

servis suis electis infundit gratiam loquen-

di aliis fructuose ac fervide, secundum

Ephn.m, quod orat Apostolus : Ut detur mihi sermo

in apertione oris mei. Et in Isaia legitur :

/s.l,4. Dominus dedit mihi linguam eruditam, ut

sciam sustentare eum qui lassus est, ver-

bo. Hoc autem, o Domine, faciendo, susci-

tabis juramenta tribubus, qum locutus es,

id est, bona gratiae, quae gentibus promi-

sisti, eorum conversionem per Prophetas

praenuntiando, donabis ; deinde heredita-

tem ccelestem conferes eis, ut promisisti.

Fluvios scindes terra? : id est, de ipsa

Ecclesia quosdam separabis, et mittes ad

aliorum informationem per omnes termi-

nos terree. Sic enim misit Apostolos, ali-

osque discipulos, prsedicatores, doctores.

Hinc in Actibus legitur Spiritus Sanctus

Aci. xiu, 2. dixisse : Segregate mihi Paulum et Barna-

bam in opus ad quod assumpsi eos. Et per

/s.xliii,i9. Isaiam Dominus ait : Ponam in deserto (id

lbid. lv, i. est in gentilitate) flumina; et iterum, Om-

nes sitientes, venite ad aquas.Isti sunt flu-

Ps. lxvii, vii boni, de quibus cantamus : In Ecclesiis

benedicite Deo Domino de fontibus Israel.

19.

A Viderunt te, et doluerunt montes. Hoc 10
dupliciter accipi potest : primo, de super-
bis atque potentibus saeculi ad fidem con-
versis, quia per fidem Deum viderunt,
atque de suis excessibus pcenitentiam di-
gnam fecerunt ; secundo, de infidelibus ac
tyrannis, qui mirabilia Dei videntes, do-
luerunt de promulgatione fidei christia-
nse. Gurges aquarum transiit : id est, isto-
rum persecutio contra fideles cessavit, vel
si est, cito finietur, videlicet simul cum
vita prsesenti, quse brevis est, vel ante.

H Vel sensus est, quod documentorum rivuli
ad alios devenerunt. Dedit abyssus vocem
suam : id est, corda quorumdam, instar
pelagi inscrutabilia, fide Christi recepta,
Deum super ejus misericordia laudave-
runt. Altitudo manus suas levavit : quia
et saeculares principes ad fidem conversi,
manibus in ccelum elevatis, Deum precati
sunt, sicut in Threnis Jeremias hortatur :
Levemus corda nostra cum manibus in Thren.
ccelos ad Dominum. Itemque Apostolus : 41,
Volo, inquit, viros orare in omni loco, le- iTim.u,

C vantes puras manus.Porro sseculares prin-
cipes perfidi,manus suas contra Ecclesiam
extenderunt.

Sol, id est Christus sol sapientiee atque n
justitiee, de quo impii asserunt, Sol intel- sap. v,
ligentise non est exortus nobis, et luna,
id est Virgo Christifera, vel ipsa Ecclesia,
steterunt in habitaculo suo, id est in ec-
clesiastica unitate, vel in ipso omnium
rerum ultimo fine, in quo omnis Sancto-
rum quiescit intentio atque affectio, quasi
in tabernaculo firmo, secundum quod Sa-

D lomon dicit : Turris fortissima nomen Do- Prov.w
mini ; ad ipsum currit justus, et exaltabi- 10'
tur. Unde orat vir sanctus : Esto mihi in Ps. lxx,
Deum protectorem, et in locum munitum.
Vel habitaculum istud est regnum ccelo-
rum, in quo stat Ecclesia militans per
spem et cordis amorem. Ubi namque the- Matth
saurus, ibi et cor ; et non minus (ut dici-
tur)est anima ubi amat,quam ubi animat.
Vel, sol et luna sunt religiosi et saeculares
fideles, in Ecclesia militanti, fide et ope-
re concorditer permanentes. — Secundum

ni,

in,

vi,

ENARRATIO IN CAP. III HABACUC. — ART. VII 569

translationem Septuaginta interpretum ita A destrues illos : secundum quod in libro

habetur : Elevatus est sol, scilicet Chri- Sapientiae scribitur, Dirumpet inflatos, et5ap.iv, 19.

stus in sua ascensione ; et luna stetit in eos a fundamentis suis commovebit, et us-

ordine suo, id est, Ecclesia, praecipue pri- que ad supremum desolabuntur. Maledi- 14

mitiva, ordinate vixit, et stabilis fuit, xisti sceptris ejus, id est regno et potesta-

secundum Ghristi doctrinam, consilia et tibus impiorum. Oculi enim Domini super Amos\x, 8.

praacepta, malens occidi quam ab ordine regnum peccans, ut conterat illud. Quibus

aequitatis recedere. et dicitur in Osee : Ipsi regnaverunt, et Oseevm,*.

In luce sagittarum tuarum, id est in non ex me. Vel intelligendum est de aeriis

veritate eloquiorum divinorum vel praedi- potestatibus et invisibilibus hostibus, ve-

catorum fidelium : de quibus jam dictum nientibus ut turbo ad dispergendum nos,

est. De quibus et apud Isaiam Dominus secundum quod ait Apostolus : Non est Ephes.w,

/s.lxvi,19. ait : Mittam ex eis qui salvati fuerint, ad B nobis colluctatio adversus carnem et san- 12'

gentes in mare, in Africam et Lydiam, te- guinem, sed adversus principes et pote-

nentes sagittam, in Italiam et Graeciam, ad states, contra spiritualia nequitiae in cce-

insulas longe ; et annuntiabunt gloriam lestibus. Exsultatio eorum sicut ejus qui

Ps. Lxxxm, meam gentibus. Ibunt fideles de virtute devorat pauperem in abscondito. Invisibi-

8' in virtutem, de bono in melius, de via ad les etenim hostes de animarum nostrarum

patriam, in splendore fulgurantis hastce ruina maxime gaudent, quemadmodum scri-

tuce, id est spiritualium armorum vel di- ptum est in libro Psalmorum : Qui tribu- /•«. «n,5.

vinarum comminationum. Unde Septua- lant me, exsultabunt si motus fuero. Ideo

ginta transtulerunt : In splendore coru- orat vir sanctus : Neque irrideant me ini- Ps. xxiv,3.

scationis armorum tuorum. Propter quod mici mei. In Ecclesiastico quoque scri-

Ephes. vi, ad Ephesios hortatur Apostolus : Induite ptum est : Domine Pater, ne derelinquas Beeii.txm,

vos armaturam Dei, ut possitis stare ad- G me, etc, et incidam in conspectu adversa- '

versus ihsidias diaboli. riorum meorum, et gaudeat inimicus meus.

12 In fremitu, id est districtissimo tuo ju- Nonne ergo miserrimi sunt, stulti et caeci,
dicio, conculcabis terram, damnando terre- qui daemonum inspirationi consentiunt vi-

13 nos, praesertim in die novissimo. Egressus tiis inhaerendo, qui aliud nihil nisi aeter-
Ps. xxvii, 8. es in salutem populi tui. Dominus enim nam eorum damnationem ac irrisionem

fortitudo plebis suae, et ipse dux noster exquirunt ?

i\Par. xm, est et propugnator, juxta illud : In exer- Viam fecisti in mari equis tuis, id est 15

citu nostro Deus dux est ; et in Psalmo, electis : de quibus jam dictum est, Qui vers. 8.

p*.i.x,3,4. Deduxisti me, quia factus es spes mea; in ascendes super equos tuos. Istis praeparat

salutem cum christo tuo, id est quolibet Deus viam in hoc saeculo nequam, dando

Christiano electo spiritualiter uncto. eis gratiam ambulandi per arctam viam MattKm,

Percussisti caput, id est principem pra- D quae ducit ad vitam (haec via, est divino- u'

vum, de domo impii, id est de grege im- rum custodia mandatorum, et eorum quae

piorum subditorum ipsius, privando eum jubet Ecclesia), in luto aquarum multa-

principatu, potestate seu vita, juxta illud rurn, id est in carnali, mortali, immunda

Eccii.x,n. Ecclesiastici : Sedes ducum superborum concupiscentiarum piscina, vel infra spur-

destruxit Deus, et sedere fecit mites pro citias vitiorum, ne in illis ambularent ele-

Luc.x, 51, eis. Et apud Lucam : Dispersit superbos cti. Justum enim deduxit Dominus per saP. x, 10.

mente cordis sui ; deposuit potentes de vias rectas. Et Isaias : In manu, inquit, /$. vm, n.

sede, et exaltavit humiles. Ipse quippe forti erudivit me Dominus, ne irem in via

Dan. 11,21. transfert regna atque constituit, sicut in populi. Sed, ut in Jeremia legitur : Via im- jer.mn,

Daniele asseritur. Denudasti fundamen- piorum erit quasi lubricum in tenebris ; '"'

tum ejus usque ad collum, id est, funditus impellentur et corruent in ea. Ideo gloria-

o70 ENARRATIO IN CAP. III HABACUC. — ART. VII

Ps. xxxix, tiir sanctus [DavidJ in Domino, ct ait : Edu- A animse vero snse detrimentum patiatur?

xit me de lacu miserise, et de luto fsecis. Caritas ergo et pietas a se ipsis incipiant,

16 Audivi, et conturbatus est venter meus. el sic deriventur ad alios. — Denique,
Hoc jam supra satis expositum est, etiam sicut in Prophetis per ficum, vineam, et
in principio cantici hujus. Ingrediatur olivam designatur multotics Synagoga, ita
putredo in ossibus meis, et subter me sca- in novo Testamento per eadem significa-
teat : id est, nunc oro a te pro peccatis tur Ecclesia. Unde et ista de Synagoga
ineis paternaliter castigari, et Christo pro possunt intelligi : quse prsesertim post
me passo conformari : quemadmodum Christi adventum cessavit florere ac fru-

/er. x,24. Jeremias deposcit, Corripe me, Domine, ve- ctificare, coepitque tunc contra Christum

rumtamen non in furore tuo ; ut requi- mentiri, blasphemare, et fallere. Nam et

escam, id est, a cunctis miseriis liberer, in per ficum, cui Christus ante maledixit, ita Marc.w,

die tribulationis , id est hora mortis atque B quod aruit, figurabatur tunc Synagoga in- ,3' 14' 20'

judicii ; ut ascendam ad populum accin- fertilis.

ctum nostrum, id est, de peregrinatione Abscindetur de ovili pecus. Ovile est

pertingam ad patriam, ad triumphantem Ecclesia : de qua pecus abscinditur, quan-

Ecclesiam, ad milites illos victoriosissi- do per negligentiam propriam vel pasto-

Rom. vm, mos et beatos. Non enim sunt condignse ris, subditus peccat atque damnatur. Unde

passiones hujus temporis ad gloriam illam omni prselato prsecipit Salomon in Pro-

futuram. verbiis : Diligenter agnosce vultum peco- Prou.xxvn,

Hoc precor, quoniam inter homines vi- ris tui, tuosque greges considera. Et non

17 vere, periculosum mihi est. Ficus enim erit armentum in pra'sepibus : id est, mul-
non florebit, id est, Ecclesia quantum ad titudo credentium Christi pascuis non ve-
plurimos, sine virtutum decore manebit. scetur, spiritualia alimenta et Ecclesiee
Etiam quidam,qui ex naturali dispositione C sacramenta debite exquirendo; sed spiri-
mites et dulces sunt, bonitate suse indolis tualibus prseponet temporalia atque car-
abutentes, vitiis implicantur, vanitatibus- nalia, sicut (proh dolor !) jam videmus.
que falluntur. Et non erit germen, id est His itaque sic pereuntibus, quilibet ele-
fructus operum bonorum, in vineis, id est ctus dicere potest : Ego autem in Domino 18
particularibus quibusdam Ecclesiis. Men- gaudebo, ejus bonitatem et beneficia con-
tietur opus olivce : id est, operatio eorum templando, eumque in omnibus diligendo

qui misericordes videntur, non erit vere ac venerando. Et ponet pedes meos quasi 19

meritoria, quia non ex caritate, sed vani- cervorum, id est, expeditos caritatis affe-

tate procedens. Hoc accidit multis. Propter ctus, ac fervida sancti amoris desideria

Matth.w, quod ait Salvator in Evangelio : Quum fa- mihi prsestabit, quibus non solum ambu-

3'4- cis eleemosynam, nesciat sinistra tua quid lem, sed insuper curram viam mandato- Ps. cxvm,

faciat dextera tua, ut sit eleemosyna tua D rum ccelestium, hostibusque salutis mese

in abscondito. Vel, Mentietur opus olivse : prsevaleam. Hoc convenit cuilibet idoneo

quoniam multi volunt aliis misereri atque pugnatori ac militi Christi, qui cum Psal-

succurrere, et propriis non miserentur mista dicere potest de Deo : Qui perfecit p*.xvu,34.

neque subveniunt animabus, quas quoti- pedes meos tanquam cervorum.Ceterorum

die vitiis vulnerare non cessant, nec pce- moralitas seu mysticus intellectus, evidens

nitent, neque emendant. Ideo in Ecclesia- est ex prseinductis. — In solo igitur Do-

EccU.xzx, stico dicitur : Miserere animse tuse placens mino sit amor, fortitudo, spes et gaudium

a/o«a.xvi I)eo-Et Christus in Matthseo : Quid prodest nostrum, qui est super omnia Deus subli-

26. homini, si universum mundum Iucretur, mis et benedictus. Amen.

ENARRATIO

IN SOPHONIAM PROPHETAM

ENARRATIO

IN SOPHONIAM

PROPHETAM

ARTICULUS PRIMUS

ELUCIDATIO LITTERALIS CAPITULI PRIMI '. VERBUM DOMINI QUOD FACTUM EST, ETC.

SOPHONIAS sanctus Dei propheta, cu- A que sub eodem rege prophetissa Holda, in iv^.xxh,

jus nunc elucidanda est prophetia, de Jerusalem prophetans ac habitans, quem- l4;'1/>a>-

xxx iv 22.

prophetali genere ortus est ; et non solum admodum quarto Regum et secundo libro

habuit patrem prophetam, sed et avus, Paralipomenon conscribitur.
proavus, atavusque ipsius, prophetae fu- Consequenter verbum propheticae de-

erunt, siquidem omnes isti in serie tituli nuntiationis narratur. Congregans congre- 2

libri sui ponuntur. Et dicunt (ut Hierony- gabo, id est, simul auferam, omnia a facie,

mus refert) Hebraei, quod cujuscumque id est superficie, terroe regni Juda, dicit

Prophetae pater vel avus collocatur in ti- Dominus. Quae autem sint omnia ista sic

tulo, ipsos quoque fuisse prophetas. Itaque auferenda, subjungitur : Congregans ho- 3

Sophonias gloriosa majorum suorum stir- minem et pecus, id est homines et jumen-

pe progenitus est. ta : ponit enim singulare pro plurali ; con-

Loquens ergo Propheta de se ipso quasi Bgregans volatilia cceli aerii,utpote aves,e£

1 de alio, ita exorsus est : Verbum Domini, pisces maris, id est aquarum regni Juda.

id est prophetica revelatio seu visio pro- Propter hominum enim peccata,etiam bru-

phetalis, quod factum est a Deo, mediante ta nonnunquam caeduntur in majorem ho-

angelico ministerio, vel locutione interiori minum pcenam, quorum erant possessio :

dumtaxat, vel etiam exteriori, ad Sopho- nam propter hominem facta sunt bru-

niam filium Chusi, filii Godolitv, filii Ama- ta. Hinc Deus interdum jussit et bruta

riai, filii Ezechioe prophetarum, ut dictum cum hominibus perimi. Septuaginta cla-

est : quorum non sunt prophetiee descri- rius transtulerunt, dicendo : Defectione de-

ptae; in diebus Josice, sancti ac religiosis- ficiat a facie terree, dicit Dominus; deficiat

simi regis, filii Amon regis Juda, id est homo et jumentum.
duarum tribuum, scilicet Juda et Benja- Gongregatio insuper haec facta est post

min, quae nomine Juda communiter expri- C mortem Josiae sub filiis ejus, egredienti- IV R

muntur. Porro, sub hoc rege Juda orsus bus atque vastantibus terram Juda .-Egy- xxm, 33-35;

/er.i, 2. est etiam Jeremias prophetare. Fuit quo- ptiis et Chaldaeis, ut legitur in libris H&- par.xxxn.

57 \

ENARRATIO IN CAP. I SOPHONI.E.

ART. I

gum ac Paralipomenon. A Chaldaeis tamen
wiieg.wv. prsBcipue 1'acta est, qui templum et Jeru-
salem subvertentes, homines partim oc-
ciderunt, partim in Babyloniam transtu-
lerunt. Nec dubium quin et jumenta ad
libitum tractaverunf. — Porro, quod Do-
minus ait omnia auferenda, non est intel-
ligendum quod penitus nemo in Judaea
mansit de populo Juda, saltem usque ad
jer. xuii, illud tempus quo cum Johanan principe
et Jeremia propheta .Egyptum ingressi
sunt (verumtamen ille eorum a Judaea re-
cessus, non fuit a Deo, nisi permissive,
ibid.xu,, quoniam Jeremias, Deo inspirante, reces-
7 etseq. sum inum dissuasit, prout in Jeremia ple-
nius continetur) ; sed quia a Chaldaeis
pauci, comparative loquendo, relicti sint
in Judsea. Quod autem modicum est, pro
nihilo reputatur : sicut de aliquo paupere
dicimus, Nihil habet, quum vestem ha-
beat, cibum et aliquem nummum. — Po-
stremo pensandum, quod non eodem modo
a terra Juda defecerunt haec omnia. Homi-
nes namque et jumenta, praesertim dome-
stica, ceperunt Chaldaei, et ad placitum
de ipsis disposuerunt ; aves vero et pisces
vel omnino, vel pro maxima parte sublati
sunt, eo modo quo urbibus, villis, homi-
nibusque vastatis, raritas horum concomi-
tari est solita.

El ruince impiorum erunt, id est, inju-

stus populus Juda diversis pestibus cadet,

scilicet gladio, fame, etc, quemadmodum

md. xw, Jeremias testatur : Si egressus fuero ad

18- agros, ecce occisi gladio ; et si introiero

in civitatem, ecce attenuati fame. Et dis-

perdam homines regni Juda, a facie ter-

rce, dicit Dominus, per .'Egyptios et Chal-

daeos modo prsetacto, juxta illud quarti

iVBeg.xw, Regum : Translatus est Juda de terra sua.

— Sic ergo congregatio praeinducta in ma-

lo accipitur, eo modo quo spoliator intra

marsupia sua congregat hostium spolia,

sicut et Habacuc primo praehabitum est :

Habac. i, Totum congregavit in rete suum.

El extendarn manum meam, non ad
protegendum, sed percutiendum, id est,
potestatem meam exercebo, super Judam

15.

A et super omnes habitantes Jerusalem, om-
nes (vel pene omnes) tradendo manibus
adversariorum suorum. Quidam enim eva- Jer. xuv,
serunt, sicut ex libro Jeremiae probatur. 14' 28"
Et disperdam de loco hoc regni Juda, re-
liquias Baal, id est populum residuum
Baal colentem, vel idololatriae cultum. Ve-
rumtamen sub Josia rege cessaverunt Ju-
daei ab idolorum cultura, sicut secundo u Par.
Paralipomenon et quarto Regum libris co- x^'„u
piose describitur, quanquam aliqui vide- xxm-
antur oppositum dicere. Unde secundo Pa-

B ralipomenon inter cetera dicitur : Abstulit n Par.
ergo Josias cunctas abominationes de uni- XXXIV' 33'
versis regionibus filiorum Israel ; et fecit
omnes qui residui erant in Israel, servire
Domino Deo suo ; cunctis diebus vitae ejus
non recesserunt a Domino Deo patrum
suorum. Et nomina wdituorum cum sa-
cerdotibus, id est ipsos aedituos, puta cu-
stodes locorum idololatriae : qui dicuntur
aeditui, quasi aedem tuentes; quorum qui-
dam forte sacerdotes idolorum fuerunt.
Unde Septuaginta transtulerunt : Auferam

C nomina sacerdotum cum sacerdotibus, sci-
licet tam eos qui loca custodiebant, quam
eos qui hoc non facientes, sacrificabant.

Et eos qui adorant super tecta militiam 5
cceli, id est sidera et planetas. Ascende-
runt enim Judaei super tecta domorum,
quoniam plana erant, ut illic clarius con-
templarentur, colerentque devotius lumi-
naria coeli, sicut in Jeremia et Ezechiele /e/-.xix,i3;
plenius recitatur. Et adorant etjurant in xxx"'
Domino, et jurant in Melchom, idolo Am- iv Reg.
monitarum, ut dicitur quarto Regum. Si- XX1"' 13'

D mul enim colebant Deum verum et idola,

et per utraque juraverunt, sicut de Sama- ibid. xv..,
ritanis scriptum est quarto Regum. Et 33' g
qui avertuntur de post tergum Domini, id
est, qui legem Dei transgressi sunt, et
spreto summo atque incommutabili Deo,
falsis diis ac vanitatibus adhaeserunt, et
qui non quaisierunt Dominum, nec inve-
stigaverunt eum a Prophetis, et in sacris
Scripturis, vel per orationes devotas, et
cum diligentia cordis. Non est hoc acci-
piendum quasi in Divinitatis natura sit

KNARRATIO IN CAP. I SOPHONI^. — ART. I

57o

Is. XXXVIII,

17.

Exod.
xxxiu, 23.

I Cor. xiii,
12.

Joann vn,
30.

Ezech.
xxxix, 17.

Jer. xn, 3.

Is. xiii, 3.

IV Beg.
xxm, 34; II
Par. xxxvi,
6; IV Heg.
xxv, 7.

tergum, vel corporale quod membrum ve-
re, sed tantum metaphorice : quemadmo-
dum et Ezechias, Projecisti, inqtiit, post
tergum tuum omnia peccata mea ; et Moy-
si loquitur Dominus, Videbis posteriora
mea, faciem autem meam videre non po-
teris. Unde per tergum et posteriora Dei,
intelligitur ipse Deus, ut cognoscibilis a
viatoribus in vita praesenti, in qua non nisi
per speculum in aenigmate, id est obscure
et imperfecte, cognoscitur.

Silete a facie Domini Dei, id est, o per-
versi Judsei, prae confusione obmutescite,
nec contra divinam justitiam murmuretis,
quia juxta est dies Domini, id est tempus
justae ultionis, quam Deus per Chaldaeos
vobis inducet. Quamvis autem omne tem-
pus sit Dei, qui solus est temporum Domi-
nus,illud tamen specialiter dicitur tempus
ejus, quo aliquid speciale atque notabile
fecit. Unde in Joanne de Christo habetur,
Nondum venit hora ejus, quum tamen
ejus sit omnis hora. Quia pra>paravit Do-
minus hostiam, id est, populum Juda de-
crevit offerre Chaldaeis ad occidendum.
Unde in Ezechiele avibus clamat : Venite
ad hostiam quam ego immolo vobis. San-
ctiftcavit vocatos suos, id est, Chaldaeos
deputavit ad exsecutionem suae justitiae
contra Judaeos. Unde Jeremias locutus est :
Congrega eos sicut gregem ad victimam,
sanctifica eos in die interfectionis eorum.
Simili modo de Persis ac Medis contra
Chaldaeos,Deo disponente, venientibus, Do-
minus ait in Isaia : Ego mandavi sancti-
ficatis meis.

Et erit, id est, fiet quod subditur : In
die hostiai Domini, id est tempore occi-
sionis jam dictae, quando Judaei hostibus
ad occidendum a Deo tradentur, visi/abo
super principes, et super pZlios regis, id
est, justam pcenam eis infligam.Filii enim
Josiae regis vel capti vel occisi f uerunt, rex
quoque Babylonis occidit filios Sedeciae
regis in oculis ejus, et principes regum
istorum simul cum ipsis vastati fuerunt,
sicut quarto Regum libro narratur. Et su-
per omnes qui induti sunt veste peregri-

A na,i(\ est vestibus vanis, irreligiosis,atque
insolitis, vel idolorum cultui dedicatis. Un-
de Septuaginta transtulerunt : Vestibus
alienis. Et in Joele habetur : Scindite cor- Joei», n.
da vestra, et non vestimenta vestra. Et 9
visitabo super omnem qui arroganter in-
greditur super limen in die illa, id est
superbos, qui cum tumore animi et ani-
moso incessu introeunt in templum vel
domum : de quibus dictum est ab Amos,
Vae qui opulenti estis in Sion,ingredientes a»iojvi,i.
pompatice domum Israel ; qui complent

B domum Domini Dei sui, scilicet templum
Jerusalem a Salomone constructum, ini-
quitate et dolo, loquendo ibidem fallaci-
ter, et saecularia tractantes negotia, atque
ibidem corde superbo, avaro et libidinoso
coram Deo judice stantes. Sicut enim in
templo secundo, de quo Christus ejecit Matth. xxi,
ementes atque vendentes, i-ta in templo 12'
primo Deum multipliciter offenderunt.

Et erit in die illa, dicit Dominus, vox 10
clamoris, id est lamentatio magna, a porta
Piscium, et ululatus a Secunda, id est a

C porta sic dicta, quse erat in secundo muro
Jerusalem, quam Salomon clausit triplici
clausura. Porro de porta Piscium habetur
in libro Esdrae, quis aedificaverit eam. De UEsdr.m,
Secunda autem scriptum est quarto Re- *•
gum et secundo Paralipomenon, quod in ujiPar'.
ea habitavit Holda prophetissa. Et contri- *
tio magna a collibus, id est eminentiori-
bus locis Jerusalem, scilicet a templo et
arce. Per ista insinuatur, quod tota civitas
replenda esset calamitate, occisione atque
doloribus. Ululate, habitatores pilat. Se- {{

D cundum Hieronymum, pila hic sumitur
pro vase concavo in quo frumenta tun-
duntur : quo significantur habitatores val-
lis Siloe : quae nomine pilae signatur, quo-
niam sicut frumenta tunduntur feriente
desuper vecte, ita a locis eminentioribus
Jerusalem nunc praedictis descendit adver-
sariorum exercitus in habitatores vallis
hujus Jerusalem, eosque velut frumenta
percussit. Conticuit omnis poputus Cha-
naan : id est, populus Judaeorum, sequens
mores, peccata et idololatriam Chananaeo-

576 ENARRATIO IN CAP. I SOPHONLE. — ART. I

rum, Chaldaeorum timore prostratus, re- A diei Domini amara : id est, voces quas

clamare ausus non fuit, sicut Jeremias ait praedicto tempore dabunt ululantes Judsei,

Thren.n, in Threnis : Gonticuerunt senes Jerusa- erunt lacrimosse atque acerbse; tribulabi-

lem, projecerunt in terram capita sua. tur ibifortis, id est quilibet quantumcum-

Hinc in Ezechiele huic populo dicitur : que robustus a Chaldaeis deprehensus.-Dies 15

Ezech.w\, Pater tuus Amorrhaeus, et mater tua Ce- irm, id est divinae, rigorosae, ac justse vin-

theea. In Daniele quoque impio Judaeo dictse, dies illa; dies tribulationis corpo-

d«». xm, improperatur : Semen Chanaan, et non Ju- ralis, et angustia? interioris; dies calami-

da. Disperierunt omnes involuti argento, tatis et miseriai; dies tenebrarum et cali-

id est divites vestimenta, utensilia et ce- ginis, id est maximarum adversitatum; dies

tera argento ornantes. nebulai et turbinis ; dies tubai et clangoris, 16

12 Et erit in tempore illo : Scrutabor Je- quantum ad Chaldaeos, qui cum tubis ag-
rusalem in lucernis, id est, habitatores B grediebantur et deterrebant Judseos; super
Jerusalem faciam a Chaldseis inquiri cum civitates munitas regni Juda, et super an-
candelis et luminaribus in locis abscondi- gulos excelsos, videlicet fortalitia et turres
tis. Sic enim et Josephus refert, quod ad- ejusdem. Hoc est : dies ista tam dira poe-
versarii extraxerunt Judaeos de cloacis, spe- nosaque erit habitatoribus urbium muni-
luncis, antris atque sepulcris, in quibus tarum ac turrium nunc praedictarum, ut
se absconderunt etiam majores de popu- verbis explicari non queat, sicut de hoc

h. xlii, 22. lo. Unde et Isaias praedixit : In domibus Jeremias multa scribit in Threnis seu La-

carceris absconditi sunt. Et visitabo super mentationibus suis, inter cetera dicens :

viros defixos in faicibus suis, id est car- 0 vos omnes qui transitis per viam, atten- 7%ivn.i,tL

nalibus concupiscentiis ceterisque turpis- dite si est dolor similis sicut dolor meus.
simis vitiis. Qui dicunt in cordibus suis, Et tribulabo homines, de quibus nunc 17

Non faciet Dominus bene, et non faciet C dictum est, et ambulabunt ut caici prae

male, id est, qui divinam providentiam desperatione et multitudine afflictionum,

negaverunt, asserentes omnia fortuitu eve- quid agere debeant ignorantes^wm Domi-

nire, et nec poenas pro peccatis, nec prae- no peccaverunt. Frequenter in Prophetis

mia pro virtuosis operibus a Deo rependi. ponitur tempus praeteritum pro praesenti

^iecA.ix, Dequibus et in Ezechielelegitur: Dixerunt, vel futuro; et mutatur persona loquentis,

9- Dereliquit Dominus terram, et Dominus ita quod ssepius Dominus loquitur de se

Ps. lxxii, nos non videt; itemque in Psalmo : Dixe- ipso quasi de alio : sicut et nunc, quum

,1- runt, Quomodo scit Deus? et si est scientia dixisset, Tribulabo homines, adjunxit, qua-

13 in Excelso? Et erit fortitudo eorum in si de alio Ioquens, Quia Domino peccave-
direptionem, id est, a Chaldaeis superabun- runt. Et effundetur sanguis eorum sicut
tur, et domus eorum in desertum, id est, humus, id est, copiose omnino et quasi
in solitudinem redigentur civitates et do- D pro nihilo reputabitur eorum occisio sic-
mus Judaeorum. Et wdificabunt domos, ut ejectio terrae, et corpora eorum sicut
ante captivitatem preefatam,e£ non inhabi- stercora, id est, sepultura reputabuntur
tabunt eas diu, quia Chaldaei supervenient indigna, praesertim quum de Joakim re-

eis. Simili modo et plantabunt vineas, et ge praedixerit Jeremias : Sepultura asini Jer. xxn,

non bibent vinum earum. Cujus ratio sub- sepelietur. Sed et argentum eorum et au- ' ^

ditur. rum eorum non poterit Uberare eos in

{& Juxta est dies Domini magnus, id est die irce Domini : quia Chaldaei pro nullo

tempus gravissimae ultionis, juxta est et pretio voluerunt eos dimittere, praesertim

velox nimis, id est, de proximo imminet. in fine vastitatis sub Sedecia. In igne zeli
Statim enim post morlem Josiae regis, coe- ejus, id est vehementi zelo justitise Dei,
pit tribulatio filiorum ejus ac populi. Vox vel in furore zeli Chaldseorum, eis divi-

ENARRATIO IN CAP. I SOPHONLE.

ART. II

O//

nitus inspirato contra Judaeos, devorabi- A non aestimavi, scd ad moralitatem per-
tur omnis terra, id est, habilatores Judaeae gendum.

lollentur ab ea ; quia consummationem,
id est maximam oppressionem, cum fe-
stinatione faciet cunctis habilantibus ter-
ram Judaeae, de qua nunc sermo. Quoniam
littera plana et facilis est, immorandum

Quidam autem exponunt prsedicta, sal-
lem pro parte, de captivitate et oppressio-
ne Judaeorum a Romanis. Et quamvis tex-
tus ad hoc valeat applicari, praehabita
lamen expositio litteralior reputatur.

ARTICULUS II

MYSTICA EXPOSITIO EJUSDEM CAPITULI PRIMI.

1 T7 ERBUM Domini quod factum est ad B

f Sophoniam. Per Sophoniam, qui in-

terpretatur specula vel arcanum, intelli-

giturhomo contemplativus,vel quicumque

dignus idoneusque praelatus : qui in con-

templationis seu praelationis sublimitate

consistens, vita atque scientia aliis tan-

quam speculum lucet, et subditis inspici-

endus ac imitandus proponitur; qui etiam

est tanquam arcanum quoddam vas sa-

Ps. lxxh, pientiae et illustrationis divinae, ingressns

i7;lxx,i6. jn sanctuarium Dei et in potentias ejus,

PS. L, 8. ita ut dicere possit ad Dominum : Incerta G

etocculta sapientiae tuae manifestasti mihi.

Unde audire meretur a Christo quod au-

Ai«\vm,io. dierunt ejus discipuli : Vobis datum est

nosse mysterium regni Dei. Talis debet

esse praelatus et pastor, imo et quilibet

i Tim. iv, religiosus, ut impleat illud Apostoli : Esto

exemplum fidelium in vcrbo, in conver-

satione, in caritate. Denique ad talem fit

verbum Domini, quoniam dono gratiae di-

gnus effectus est ut unctio Spiritus Sancti

doceat et dirigat eum in omnibus (sicut

urjm.11,7. ait Apostolus, Dabit tibi Dominus de om- D

Matth.xxv, nibus intellectum :etenim habenti dabitur,

et abundabit), ut dicat cum sancto David,

Ps. xv, 7. Benedicam Dominum qui tribuit mihi in-

p«.lxx,i7. tellectum; et denuo : Deus, docuisti me a

juventute mea et usque nunc.

2 Congregans congregabo omnia a facie

3 terrai, dicit Dominus; congregans homi-

T. 10.

nem et pecus, volatilia cosli et pisces ma-
ris. Quamvis hoc possit referri ad diem
judicii, quando universa animantia, ratio-
nalia et irrationalia, in terra, aere marique
viventia, morientur, et congregatim tol-
lentur de locis suis, juxta illud Isaiae :
Ecce Dominus judicabit terram, et dissipa- /«. xmv, i.
bit eam,et affliget faciem ejus, et disperdet
habitatores ejus. Tunc insuper homines
terreni et reprobi, et pecora, id est bestia-
lem vitam ducentes, ut luxuriosi, et vola-
tilia coeli, puta vani, superbi, curiosi atque
instabiles, et pisces maris, videlicet cupidi
in saeculo isto tanquam in mari magno
discurrentes ut temporalia colligant, con- ibid.u.
gregabuntur congregatione unius fascis in
lacum, et claudentur in carcere, haud du-
bium quin infernali. Unde et Christus in
Evangelio : Alligate ea in fasciculos, et Matth.xm,
mittite in ignem aeternum. Nihilo minus 30'
istud accipi potest de quolibet hujus mun-
di vitioso ac misero amatore, qui nomine
terrae exprimitur : a quo Dominus auferet
ea quae ei concessit,et pro negligentia,abu-
sione et ingratitudine damnabit eumdem.
Et ruinaz impiorum erunt. Impius enim
quotiescumque peccat, cadit, quum pecca-
tum sit defectus et casus a summo bono,
imo et nihil. Propter quod Salomon dicit :
In impietate sua corruet impius. Itaque, pr0i-.xi,5.
quo peccator se amplius erigit contra ju-
stitiam, contra veritatem, contra Deum, eo

578 ENARRATIO IN CAP. I SOPHONLE. — ART. II

miserabilius atque profundius cadit, et A sacrorum locorum custodes, et sacerdotes

coram Deo quasi iiihil officilur, omnique sacerdotaliter non viventes, quorum vita a

spirituali essc et sensu privatur, ita ut sa^cularium vita non discrepat, juxta quod

lapsum calamitalemque animae siue non Osee praedixit : Et erit sicut populus, sic o*een,9.

sentiat nec perpendat, donec de ruina cul- sacerdos. Unde in Jeremia loquitur Domi-

pae damnatus incidal justam voraginem nus : Quid est quod dilectus meus in domo Jer. u, is.

poense, corruens in infernum. Et disper- mea fecit scelera multa? Et per Ezechi-

ii Reg. xiv, dam homines a facie terrce. Omnes enim elem : A sanetuario, inquit, meo incipite Esech.w,t.

morimur, et quasi aqua dilabimur. Spe- percutere.

cialiter autem iniquos et impcenitentes Et eos qui adorant super tecta militiam 5

Dominus disperdet de terra, quia frequen- cceli, id est, qui altitudini sui ingenii in-

ter in hac vita ante tempus, et ante natu- nitentes, et in propria sapientia se quasi
ralis periodi terminum Deus, exigentibus B in alto figentes, investigationi coelestium

eorum peccatis, punit et perimit eos atque creaturarum magis quam salubri notitiae

Jo6xxn,i5, condemnat, juxta illud Job : Semitam sae- Creatoris insudant, ita ut creata potius

culorum calcaverunt viri iniqui, qui ante quam Creatorem colere videantur. Contra

tempus suum sublati sunt. quod dicitur ab Ecclesiastico : Altiora te Eccii. m,

& Et extendam manum meam super Ju- ne quaesieris; sed quao praecepit tibi Deus, 22',

dam, id est, etiam eos qui ore confitentur, illa cogita semper. Et adorant et jurant

et credunt, fide saltem informi, juste re- in Domino, et jurant in Melchom, id est,

darguam et plagabo. Judas nempe inter- qui non toto et integro corde Deo adhae-

pretatur confessio : quo designantur hic, rent, volentes simul placere Deo et saeculo,

ra.i.ie. hi qui dicunt se nosse Deum, factis autem non pensantes quod scriptum est : Nemo Matth.st,

negant, quales praecipue sunt clerici vani, potest duobus dominis servire. Melchom u-
atque inanes minislri Ecclesiae. Unde Pe- C nempe interpretatur, rex eorum : sicque

iPetr. iv, trus in prima sua scribit epistola : Tempus per jurantes in Domino et in Melchom,

est ut incipiat judicium a domo Dei. De intelliguntur fideles qui principibus terrae

Matih.w, qnibus loquitur Deus : Populus iste labiis contra ordinem aequitatis expetunt com-

!3 s' XX1X' me honorat, cor autem eorum longe est a placere. De quibus Osee testatur : In mali- o»ee\u, %.

me. Ideo subditur : et super omnes liabi- tia sua laetificaverunt regem ; et denuo,

tanles Jerusalem, id est praelatos Ecclesiae, Divisum est cor eorum, nunc interibunt. ibid. x, 2.

speciales ecclesiae incolas, qui quotidie in- Tota itaque mente Deum verum colamus,ut

grediuntur limen ecclesiae anima vitiosa, ipse sit nobis causa et ratio amandi, ti-

et non se in ipsa ecclesia ad Deum et ora- mendi et honorandi quidquid praeter eum

tionem extendunt, sed confabulalionibus amamus, timemus et honoramus. Sic nam-

vacant, facientes de domo orationis do- que implebimus illud Deuteronomii : Do- Deut.w,iz.
mum confabulationis. D minum Deum tuum timebis, et ipsi soli

Et disperdam de loco hoc, id est de ipsa servies, ac per nomen ejus jurabis.
Ecclesia, reliquias Baal, id est mundanae Et qui avertuntur de post tergum Do- 6

gloriae et temporalis excellenliae vel eccle- mini, et qui non qu&sierunt eum. Isti

siasticae dignitatis appetitores.Baal quippe, sunt qui mentem suam a Deo avertunt, et

superior vel in sublimioribus interpre- voluntati divinae propriam praeferunt, et

tatur. Hi sunt qui laudem humanam et universis Creatoris sui beneficiis ingrati

gloriam suam magis quaerunt quam Dei, esse non erubescunt : qui Deo tanto majo-

hominibus plus quam Deo optantes place- rem irreverentiam injuriamque impen-

re, qui ista terrena vanissima superglorio- dunt, quanto ipse rebus creatis, carnalibus

sissimoDeo mente excaecata praeponunt. Et et terrenis, quae sibi peccator praeelegit,

nomina wdituorumcum sacerdotibus,u\ est exstat praestantior, et quanto plura ab ipso

ENARRATIO IN CAP. I SOPHONI.I-. — ART. II

)79

bona recepimus, et quanto justius est eum

Pt.amn, cuuctis praeferri. Ideo scriptnm est : Male-

2I' dicti qui declinant a mandatis tuis; et rur-

ibid.us. sus, Sprevisti omnes discedentes a justitiis

tuis. De talibus loquitur Dominus in Jere-
jer. ii, 27. mia : Verterunt ad me dorsum, et non

faciem. Isti aequissimo Dei judicio meren-

tur damnationem aeternam.

7 Silete a facie Domini, id est, ex consi-
deratione divinae praesentiae omnia intuen-
tis ac judicantis metuite, atque a verbis
praesumptuosis et incautis cessate, quia
juxta est dies Domini, id est tempus quo
nos visitabit et judicabit, scilicet hora
mortis et particularis judicii, vel etiam
judicii finalis ac generalis, quod compara-
tione durationis futuri saeculi, propinquum
est valde. Quia prwparavit Dominus Jio-
stiam, id est, reprobos damnationi et spi-
rituali aeternae occisioni dare disposuit ;
sancti/icavit vocatos suos, puta electos,
quemadmodum ad Romanos scribit Aposto-

Rom.vm, lus : Quos praedestinavit, hos et vocavit; et
30- quos vocavit, hos et justificavit. Potest

quoque per diem Domini, tempus gratiae,
et per hostiam a Deo paratam, Sacramen-
tum altaris intelligi, cui cum omni reve-
rentia, fervore et quiete mentali obviare
debemus.

8 Et erit : ln die hostiaj Domini, id est in
extremo judicio seu omni tempore ultionis
divinae, vel quotidie, quando Hostia sacra
altaris Deo offertur, visitabo super princi-
pes,et super pZlios regis ,\A est elatos saeculi
dominatores eorumque posteros, magna-
tes et nobiles, qui de sua nobilitate, po-
tentia, opulentia, fama et gloria jactant se
ipsos et inaniter gaudent, et subditos op-
primunt, non juste gubernant, alios quo-
que contemnunt. Isti in die judicii simul
peribunt : imo quotidie gravissime (quod
ipsi non sentiunt) visitantur, dum a Deo
juste relinquuntur ; itaque indesinenter

Eccii.v,5. peccatis peccata adjiciunt, animas suas di-
laniant, daemonibus obsequuntur, et iram

Rom. ii, 5. Dei sibi miserabiliter thesaurizant. Deni-
que communiter in Scripturis comminatur
Dominus principibus ac praelatis. Unde

A Isaias asserit : Visitabit Dominus super u. xmv,2i.
militiam cceli, et super principes terrae.
Propterea in libro Sapientiee ait Scriptura :
Praebete aures, vos qui continetis multi- Sap.vi.3,
tudines, quoniam data est vobis a Deo4'0
potestas, qui interrogabit opera vestra, et
cogitationes vestras scrutabitur : quoniam
judicium durissimum in his qui praesunt,
fiet. Hinc in Jeremia Dominus loquitur :
Non glorietur fortis in fortitudine sua, et jer. i«,23.
non glorietur dives in divitiis suis.
Et super omnes qui induti sunt veste

B peregrina. Hoc verbo reprobantur a Deo,
qui in vestibus superstitiosi sunt, et varias
novitates vanosque ornatus confingunt ;
item, qui animae indumenta negligentes
(de quibus dicit Apostolus : Induite viscera coioss. m,
misericordiae, benignitatem, humilitatem, l2-
modestiam,patientiam) induunt vestimenta
diaboli, passiones et vitia. Et super omnem 9
qui arroganter ingreditur. Quid enim su- Eccii. x,9.
perbit terra et cinis? Imo odibilis Deo et ibid.i.
hominibus est superbia. Ideo in Proverbio-
rum libro legitur : Abominatio est Domino Proo.xvi.s.

C omnis arrogans. Qui complent domum Dei
sui iniquitate et dolo. Hi sunt sacerdotes
et clerici qui in ecclesia opus Dei faciunt /«•. xlvih,
fraudulenter, et Horas imperfecte cursorie- ' '
que persolvunt, qui oculis vagi et sensibus
incustoditi, menteque vani ac garruli, aliis
malum praebent exemplum. Quod et de
vulgo accipi potest, scilicet his qui divino
Officio indevote et irreverenter adsistunt,
et praesertim de his qui in templo Dei
sacrisve locis saecularia atque illicita tra-
ctant, emunt, vendunt, vel mulieres ad-

D spiciunt. Horum damnatio justa est. Rom.m,%.

Et erit in die illa, dicit Dominus, puta 10
in die judicii, vox clamoris a porta Pi-
scium, id est afflictio sensuum exteriorum,
qui curiositati frequenter deserviunt : et
in Scripturis nomine piscium curiosi ali-
quando designantur; et ululatus a Secun-
da, id est tribulatio quantum ad sensus
interiores, et contritio magna a collibus,
id est grandis calamitas superiorum virium
animae, intellectus et voluntatis. Tunc enim
damnandi, in omnibus corporis membris

580 ENARRATIO IN CAP. I SOPHONLE. — ART. II

et animae viribus punientur, tribulabun- A radix est cupiditas, teste Apostolo : qui EPhes.\,5-

tur, et ululabunt, juxta illud Sapientiae : avaritiam quoque idololatriam vocat; et c°loss- '"<

5ap.v,2,3. Videntes, turbabuntur timore horribili, ad Timotheum contestatur, Qui volunt di- \Tim.\i,9.

H prae angustia spiritus gementes. Ululate, vites fieri, incidunt in tentationem et la-

habitalores pihv.Per pilam(qua3 sicut prae- queum diaboli. Eapropter scriptum est in

dictum est, vas quoddam est quo grana Baruch : Ubi sunt qui thesaurizant argen- Baruchm,

tunduntur) hoc loco intelligi potest caro tum et aurum,et non est finis possessionis ' '' ,8"20'

nostra mortalis, de qua dicit Apostolus, eorum? Exterminati sunt, et ad inferos

i Thess.w, Sciat unusquisque possidere vas suum in descenderunt;viam autem disciplinae igno-

sanctificatione : quae nunc diversis tribu- raverunt.

lationibus est subjecta. Hujus pilse habi- Et erit in tempore illo judicii generalis 12

tatores proprie appellantur, qui carnem et etiam particularis : Scrutabor ego Uni-

suam non spiritualiter, sed carnaliter dili- B genitus Dei Jesus Ghristus, qui sum judex je,._ XX1X,

gunt, curam carnis in desideriis perficien- et testis, cui Pater dedit omne judicium, i3-

tes,atque in carne carnaliter conversantes. Jerusalem, id est Ecclesiam animamque 22.

Istis nunc flendum est pcenitentiae lacri- credentem, in lucernis, id est in libris con-

mis : quod nisi peregerint, in die judicii scientiae, de quibus in Daniele et Apocaly-

sui ululabunt. Qui autem carnem spiritui psi scriptum est : Aperti sunt libri. Vel, In z)on.vn,io;

subdunt, dicuntur non esse in carne. Unde lucernis, id est Iumine veritatis et sacrae f£oc' xx'

Rom. vm,8. ad Romanos dicit Apostolus : Qui in carne Scripturae sermonibus, examinabo opera

ibid.9. sunt, Deo placere non possunt. Vos autem, ejus. Nihil enim opertum, quod non reve- Matth.x,

16.
Cor. iv, 5.

inquit, in carne non estis, sed in spiritu. labitur; et quum venerit Dominus, illu- 26'

Insuper omnibus nobis in hac lacrimarum minabit abscondita tenebrarum, et mani-

valle mortalique carne (quee per pilam in- festabit consilia cordium. Potest quoque

telligi potest) morantibus, flendum est at- C interpretari in bono, ut in praesenti Deus

que gemendum pro propriis ac aliorum electorum suorum vitam dicatur in lucer-

peccatis, pro patrise dilatione, ex fame et nis scrutari, quando per praelatos ac judi-

siti justitiae, ex Christi compassione. ces, sapientes ac virtuosos (qui sunt lucer- Joann. v,

Conticuit, id est, Deo in die judicii re- 1133 lucentes et ardentes), examinat, casti- 35'

spondere non poterit, et in vita praesenti gat atque emendat subjectos ; vel certe

a laudibus Dei obmutuit, omnis populus dum unicuique dat gratiam illustrationis

Chanaan, id est plebs omnis instabilis, supernae, qua se ipsum digne examinat,

Ephes.w, quae omni vento doctrinae et impetu pas- judicat, corrigit et gubernat. Et visitabo

sionum circumfertur, variisque cogitatio- super viros defixos in f&cibus suis, id est,

nibus atque affectibus contra justitiam qui mentem suam ad superna non elevant,

agitatur. Propter quod primo Regum habe- sed concupiscentiis turpissimis obtenebra-

\Reg.u,$. tur : Impii in tenebris conticescent. Cha- D ti, indurantur in vitiis; qui dicunt, Non

naan equidem interpretatur commotio.Ideo faciet Dominus bene, et non faciet male,

1 Cor. xv, ad Corinthios hortatur Apostolus : Fratres id est, divinam providentiam negant, vel

58' mei, stabiles estote et immobiles, abun- formaliter et directe, vel aequivalenter et

dantes in opere Domini semper, scientes indirecte : quia sic vivunt, quasi non esset

quod labor vester non est inanis in Domi- Deus humanorum actuum judex,dum sine

no. Hinc Christus hominem verbis Dei non timore perpetrant mala, nec metuendum Eccie.w»,

Matth.su, obedientem, comparat viro stulto qui aedi- Dei pensant judicium. Propter quod fides "•

26 '"7- ficavit domum suam super arenam, cujus eorum mortua perhibetur. Non enim ha-

ruina facta est magna. Disperierunt omnes bent hujusmodi fidem de qua scribit apo-

involuti argento, videlicet divites saeculi stolus Joannes : Heec est victoria quae vincit \Joann. v,

irtm.vi,io. hujus et cupidi. Omnium quippe malorum mundum,fides nostra; et in Marco dicitur, 4'

ENARRATIO IN CAP. I SOPHONLE. — ART. II 581

Marc.wi, Qui credidcrit et baptizatus fuerit, salvus A calamitatis et miserics; dies tenebrarum

,6' erit. et caliginis, de quo ait Psalmista, Nubes Ps. xcvi, 2.

13 Et erit fortitudo corum in direptionem, et caligo in circuitu ejus; dies nebulcc et

id est, hostibus suis tradentur torquendi, turbinis, secundum illud in Psalmo, Ignis /js.xl,x,3.

et nunc daemonum praedee sunt, et ab in- in conspectu ejus exardescet, et in circui-

ferno deglutientur, et domus eorum in de- tu ejus tempestas valida; dies tubcc et clan- 16

sertum, quia corda eorum deserentur a goris : dicit enim Apostolus ad Thessaloni-

Deo,atque seternse oblivioni tradentur.Heec censes, Quoniam ipse Dominus in jussu et mess. iv,

enim sunt domus sive cubilia de quibus in voce archangeli et in tuba Dei descen- 1;

p».iv, 5. cantatur : In cubilibus vestris compungi- det de ccelo; et iterum, In momento, in icor. xv,

mini. Vel per domos corpora designantur, ictu oculi, in novissima tuba resurgemus, °

qua? post mortem in pulverem rediguntur. canet enim tuba; super civitates munifas,

Et a'di/icabunt domos, et non inhabita- B id est congregationes bonis hujus mundi

bunt; ei plantabunt vineas, et non bibent vallatas, et angulos excelsos, id est supe-

vinum earum. Reprobi quippe et sapien- riores, ad quos velut ad angulos confu-

tes hujus mundi, in quibus dominatur giunt alii.

«om.vm,6. prudentia carnis, quae mors animse est, Haec omnia de die judicii convenientis-

secundum Apostolum, nunc colligunt sibi sime intelbguntur : cujus tribulatio tanto

terrena et construunt, quasi diu victuri; et major erit super iniquos prae omnibus tri-

frequenter, dum non suspicantur, tollun- bulationibus vitae prsesentis, quanlo seri-

tur de medio, nec uti suis divitiis per- tas prsecedit figuram et claritas umbram,

mittuntur. Secundum quod, diviti qui di- ita ut sanctus Job oret : Quis mihi tribuat /o6«v,n.

Luc. xn,i9, cebat, Anima, habes reposita multa bona ut in inferno protegas me, et abscondas

in annos plurimos, requiesce, comede, bi- me,donec pertranseat furor tuus, et consti-

be, epulare; divinitus respondetur : Stulte, G tuas mihi tempus in quo recorderis mei ?

hac nocte animam tuam repetunt a te ; Verumtamen dies illa erit electis jucunda,

quae autem parasti, cujus erunt? Hinc ait quemadmodum in Evangelio ait Salvator :

Ps.xxxviii, Psalmista : Verumtamen in imagine per- His autem fieri incipientibus, levate ca- Zuc.xxi,28.

transit homo, sed et frustra conturbatur; pita vestra, quia appropinquat redemptio

thesaurizat, et ignorat cui congregabit ea. vestra.

14 Juxta esl dies Domini magnus et velox Et tribulabo homines, qui sensualitatem 17
nimis. Non mirum est hoc de die novissi- sectati sunt : sicut illi quibus prima ad

mo dici, quum Joannes in prima sua ferat Corinthios ait Apostolus : Quum sit inter icv. ,j,,3.

uoann.u, Canonica : Novissima hora est. Et Paulus : vos zelus et contentio, nonne carnales es-

I Q

iCor.x,n. N°s> inquit, sumus, in quos fines saeculo- tis, et secundum hominem ambulatis ? Et

ffebr.xji. rum devenerunt ; itemque : Adhuc modi- ambulabunt ut cceci, id est gratiae claritate

cum, et qui venturus est, veniet. Vox diei D privati, sicque perversi in infernum de-

Domini amara. Nonne damnandis amaris- scendent. Et effundetur sanguis eorum, id

sima erit vox illa, Surgite, mortui, venite est, vita ipsorum damnabitur. Solet enim

Matth.sxY, ad judicium; et, Ite, maledicti, in ignem per sanguinem in Scripturis vita designa-

seternum? Tribulabitur ibi fortis, id est ri, juxta illud Ezechielis : Si non annun- Ezech.m,

potentes sua potentia abutentes, qui vere liaveris impio,ut avertatur a via sua mala,

infirmi sunt, quoniam diabolo, mundo, et sanguinem ejus de manu tua requiram. Et

suae carni succumbunt atque deserviunt. corpora eorum sicut stercora in tartarum

/o6xxxvi,5. Verumtamen potentes Deus non abjicit, diffundentur. Sed et argentum eorum et 18

quum ipse sit potens, dummodo viribus aurum eorumnon poterit liberare eos.Vev

15 sibi concessis juste utantur. Dies ira> dies argentum intelligi potest saecularis vel phi-
illa, dies tribulationis et angustice, dies losophica scientia ; per aurum, sapientia

582 ENARRATIO IN CAP. II SOPHONLE. — ART. III

theologicalis. Et certum est, quod in die A magis quam aeternis inhaerent. De quibus
judicii vanis et tumidis ista non prode- loquitur Jeremias : Domine, omnes qui te ■/«-. xvu,
Jacob. iv, runt, sed oberunt magis. Scienti enim bo- derelinquunt, confundentur; recedentes a 13'
num et non facienti, peccatum est illi. Un- te, in terra scribentur.

/j.xtvii,io. de et in Isaia scriptum est : Sapientia et Ecce quam fructuosus et pulcher est

lbid.\,u. scientia lua decepit te; et ibidem, Vee qui mysticus hujus capituli intellectus.

sapientes estis in oculis vestris. Similiter Postremo, circa illud quod dictum est,
exteriores divitiae tunc juvare non pote- Disperierunt omnes involuti argento, ait vers.ii.

joi^ xxvii, runt, juxta illud in Job : Dives quum dor- B. Hieronymus : Neque putandum est, eos
mierit, nihil secum auferet; apprehendet solos periisse qui argento tecti sunt; sed
eum quasi aqua inopia. In igne enim zeli juxta hanc definitionem peribit et ille qui
Domini devorabitur omnis terra, id est, de generis nobilitate se jactat, peribit qui

omnis terrenus atque carnalis in fervore B inflatur dignitatibus, peribit qui corporis
divinse justitiae tunc peribit, quia consum- fortitudine gloriatur; peribit qui femineo
mationem, id est omnimodam et finalem languore mollitus, comam nutrit, vellit pi-
damnationem, cum feslinatione faciet cun- los, cutem polit, et ad speculum comitur :

Phiiipp.ui, ctis habitantibus terram, quorum conver- quse proprie passio et insania femina-
satio non est in ccelis, sed temporalibus rum est.

ARTICULUS III

EXPLANATIO LITTERALIS CAPITULI SECUNDI : CONVENITE, CONGREGAMINI, GENS NON AMABILIS.

(R.ECEDENT1 capitulo denuntiavit Pro- C Itaque, Convenite velociter, priusquam

pheta Judeeorum punitionem; nunc, ne pariat jussio quasi pulverem transeun-

eis quod comminatum est, accidat, invi- tem diem, id est, antequam ista commis-

1 tat eos ad pcenitentiam. Convenite spiri- sio mihi facta, qua vobis pcenas futu-

tualiter, mente concordi et pari proposi- ras praenuntiavi, inducat super vos diem

to, caritatis vinculo adun&ti, congregamini afflictionis praefata?, tam cito et copiose

corporaliter in templo ad implorandum ut pulvis volans per ventum adducitur :

misericordiam Dei, gens non amabilis, id hoc est, antequam Deus, qui jussit mihi

est vos, Judsei, propter peccata vestra odi- hsec prophetare, ad effectum perducat quse

biles Deo : qui omnia diligit, quoad id dixi. Quidam asserunt hanc litteram de-

quod ab ipso habent et sunt per naturam curtatam, et supplere aliquid oportere ;

vel gratiam, sed perversos odit, quantum sed hoc non apparet, quum expositio ista,

ad culpam. Unde per Jeremiam ait ad po- D qua nihil subintelligitur, plana sit, et in-

Jer.x\-,\. pulum istum : Si Moyses et Samuel stete- tegrum pariat sensum. Antequam veniat

rint coram me, non est anima mea ad po- super vos ira furoris Domini, antequam

pulum istum. Videtur quoque istud potius veniat super vos ira indignationis ejus,

referendum ad Judaeos qui erant post mor- id est, antequam praescriptam dirissimam

tem Josiae regis, quam ad eos qui sub Jo- tribulationem realiter incurratis. Qualiter

ii Pnr. sia vixerunt, quia hi Domino servierunt, et autem invariabili et supertranquillissimo

xxxiv, 33. eranj per act„s virtutum amabiles. Deo ira, furor et indignatio adscribantur,

ENARRATIO IN CAP. II SOPHONIvE. — ART. III

583

Ps. CXl.lX.i.

Judiih ix,

16.

Snp. xii, 15,
16.

Ps. CXVIII.
137.

Job xxxiv
10, lt.

Joel ii, 13.

Ps i.xxxv

Jer.\\\\\
7 el seq.

videlicet per similitudinem effectus, non A
per veritatem affectns sen passionis, di-
ctum est sa?pe.

Qucerite Dominum, per eleemosynas,
orationes, poenitentiam atque jejunia, om-
ries mansueti terrce, id est, qui motum irae
et impatientiam refrenatis. Tales enim
Deus singularius et promptius exaudire
consuevit, juxta illud in Psalmo : Exalta-
bit mansuetos in salutem ; et alibi, Man-
suetorum et humilium tibi semper placuit
deprecatio. Qui judicium ejus estis opera-
ti, id est, recte judicastis, et recte judicata B
servastis, ac divina praecepta implestis.
Qucvrite justum, id est Deum totius justi-
tiee fontem. De quo legitur : Quum sis ju-
stus, omnia juste disponis ; virtus enim
tua, justitiae initium est. Itemque in Psal-
mo : Justus es, Domine, et rectum judi-
cium tuum. Jn Job quoque : Absit a Deo
impietas, et ab Omnipotente iniquitas ;
opus enim hominis reddet ei, et juxta vias
singulorum restituet. Qucerite mansuetum,
id est Deum, qui longanimis est et praesta.
bilis super malitia. ut habetur in Joele- G
Porro si mansuetudo proprie accipiatur, ut
est virtus moralis passionem irae refre-
nans, non convenit Deo proprie, sed nec
passio irae, ceteraeque virtutes morales cir-
ca passiones versantes; sed pef similitudi-
nem actionis, quia frequenter vindictam
non statim per modum irati infligit, sed
per modum mansueti longanimiter differt.
Propter quod ait vir sanctus : Quoniam tu,
Domine, suavis et mitis. Si quo modo abs-
condamini in die furoris Domini, id est,
aliquo modo evadere valeatis prseinducta D
divinae sequitatis flagella a Chaldaeis infli-
genda. Aliqui enim justi tempore Babylo-
nicae captivitatis evaserunt, ut Jeremias,
Baruch, Abdemelech /Ethiops de quo in
Jeremia habetur, et alii quidam. Sed quia
frequenter contingit in hac vita cum im-
piis simul involvi et justos : quod Deus
propter eorum peccata purganda, et ampli-
orem graliam in praesenti eis praestandam,
gloriamque majorem in patria, nonnun-
quam permittit (variae enim sunt causae

tribulationum electorum horninum in hac
vita); ideo ait Propheta, quasi ut dubitans,
Si quo modo.

Denique ostendit Propheta, quasi per
locum a majori, quod utique Judseis ista
adversa evenient, quia et urbibus Phili-
stinorum, qui pro tempore de quo nunc
sermo fortiores erant Judaeis, Babylonii
praevalebunt. Quia Gaza destructa erit, 4
et Ascalon in desertum, id est, in solitu-
dinem redigetur, urbe et incolis ejus de-
jectis; Azotum urbem Philistiim,m meri-
clie ejicient, id est, clara luce seu media
die Babylonii destruent; et Accaron civi-
tas eradicabitur a Chaldaeis. Hae fuerunt
quatuor principales Philistinorum urbes :
per quarum demolitionem totius illius pro-
vinciae vastitas denotatur. De qua tamen
clarius subditur :

Vcv temporalis captivitatis, imo etiam 5
perpetuae damnationis, imminet vobis, qui
habitatis funiculum maris, id est Phili-
staeis, quorum terra super mare Mediter-
raneum sita asseritur, gens perditorum, id
est de numero reproborum. Verbum Do-
mini, id. est prophetica denuntiatio divi-
nitus inspirata, venit super vos, Chanaan,
id est, populus de semine Cham filii Noe
exortus, ut patet in Genesi, terra Phili- Gen. x,6.
stinorum, id est habitatores terrae istius.
Quod autem terra Philistinorum fuerit ter-
ra Chanaan, scilicet portio ejus, habetur josuexm,
in libro Josue. Erant autem Philistaei ido- *•
lolatrae pessimi, et filiis Israel vehementer
molesti. Et disperdam te, ita ut non sit
inhabitator, id est, tam graviter per Chal-
daeos vastaberis, me volente, quod habita-
tores terrae tuae deficient, vel simpliciter
omnes, vel pene omnes, ita ut remanen-
tes prae paucitate non reputentur. Et erit 6
funiculus maris, id est terra Philistino-
rum, requics pastorum et caulcv pecorum:
quia in ea pastores pecora pascent, et in
tuguriis ponent. Destructis enim habita-
culis, nascuntur gramina animalium pa-
scuis apta. Et erit funiculus ejus, id est, 7
terra ista in eorum usum deveniet, qui re-
manserint de domo Juda, id est reliquiis

584

ENARRATIO IN CAP. II SOPHONI^.

ART. III

Judaeorum de Babylonica captivitate retle-
untium. Ibi pascentur greges eorum, et
ipsi simul vescentur; in domibus Ascalo-
nis ad vesperam requiescent : id est, ubi
aliquando fuerunt habitacula urbis hujus,
ibi jam sole occidente remanebunt Judseo-
rum pecora et pastores propter abundanti-
am pascuarum ; quia visitabit eos Dominus
Deus eorum, scilicet Judaeos in Babylone.
Haee visitatio in bono accipitur : utpote
pro liberatione a captivitate. Propter quod
subditur : et avertet captivitatem eorum,
reducendo eos in terram promissionis cum
iEsdr.j,b, Esdra, ut legitur in libro Esdrae.

Consequenter vaticinatur Propheta con-
tra Moabitas et Ammonitas. Quemadmo-
dum enim in majoribus Prophetis, Isaia,
Jeremia, Ezechiele, consuetudinis est ut
post comminationes propheticas ad popu-
lum Israel pertinentes, contra gentes ei vi-
cinas prophetetur, eo quod de adversitate
Israel vitiose lsetatse sint, vel eorum op-
pressioni cooperatae; ita nunc Sophonias

8 procedit. Audivi ego Deus, universa co-
gnoscens : itaque, Audivi, id est, intra me
intellectualiter, non de novo, sed ab aeter-
no cognovi, et nunc me id scire per effe-
ctum ostendo : propter quod audire me
dico, quia per motlum aliquid tle novo
percipientis me habeo. Unde in libro Sa-

SaP. i, 10. pientiae habetur : Auris zeli audit omnia.
Opprobrium Moab, id est derisionem Moa-
bitarum et insultationem eorum contra Ju-
daeos, et blasphemias filiorum Ammon,
quia et Deo et populo ejus verbis perfidise
derogaverunt, quasi Deus eorum non po-
tuisset eis succurrere ; quw exprobrave-
runt populo meo Israel,quem elegi et meo
cultui speciaiiter deputavi. Hinc per Isa-

h. xix, 25. iam loquitur Deus : Hereditas mea Israel.
Et magnificati sunt super terminos eo-
rum, vel de vastitate Judaeae magnifice
gloriando, vel aliqutl de terra illa suo ter-
ritorio adjungendo, quia er una parte fu-
erunt vicini.

9 Propterea vivo ego, 4icit Dominus ex-
ercituum, id est angelio0rum spirituum
atque ccelestium agminuin. Unde Septua-

A ginta transtulerunt : Dominus virtutum.
Iste est quasi modus jurandi ipsius Dei,
qui jurare non habet nisi per se ipsum. z/e&r.v.,i3.
Denique, ipse essentialiter vivens est fons
vitae, et actualissima, voluptuosissima ac
superpurissima vita. Deus Israel : quia
Moab ut Sodoma erit, id est, urbes ac po-
pulus Moab graviter atque totaliter a Ghal-
tlaeis vastabuntur, et filii Ammon subver-
tentur a Chaldaeis quasi Gomorrha, itl est
sicut urbs illa a Deo subversa. Et est simi-
litutlo non totalis, sed aliqualis : reaedifi-

B cata sunt enim regna Moab et Ammon.iS7c-
citas spinarum erit ibi, videlicet spinae et
vepres, et acervi salis, per quod terrae ste-
rilitas insinuatur, et desertum, id est inha-
bitabilis solitudo, usque in wternum. Non
videtur hoc verum, quia (ut tactum est) inJcr.xLvm,
provinciae istae atl statum pristinum redie- 47'
runt. Atl quotl respondet S. Hieronymus,
quod dictio Hebraica loco hoc posita, si-
gnificat aeternitatem et saeculum. Si ergo
pro aeterno sumatur, sensus est quod re-
gna ista post praescriptam pressuram re-

C gnum proprium amiserunt, id est reges de
genere suo, et ab alienis regibus teneban-
tur. Si vero accipiatur pro saeculo, intel-
ligendum est quod dejectio illa pro ali-
quanto vel longo tempore, vel pro una
quatlam aeifate duraverit. Porro responsio
ista magistralior * est, quam quod aliqui *atawap-
asserunt in Hebraeo haberi, Usque in sae- ll0r'
culum.

Reliquice populi mei, id est Judaei a Ba-
bylone reversi, eorumve posteri, diripi-
ent eos, id est, sibi eos subjicient; residui

D gentis mea' Israelitica?, possidebunt illos, itl
est, Moabitas ac Ammonitas suae ditioni
substernent. Quod tempore Machabaeorum
fertur impletum, ut in primo libro Ma- unaeh.v,
cbfbxGrum aliquaiiter mnotescit. Verum- °"8-
tamen, ut dicit Hieronymus, Judaei non be-
ne valent ostendere haec esse impleta post
reditum a Babylone ante Christi adven-
tum. Propter quod aliqui Judaeorum affir-
mant haec in adventu Messiae, quem inani-
ter praestolantur, esse adimplenda. Contra
quod Hieronymus efficaciter disputat : imo

ENARRATIO IN CAP. II SOPHONLE. — ART. III

585

Esther \m,
17.

/s. xv.xvi;
Jer. XLvni,
xlix, elc.

II.Par.xii,
3; xiv, 9; IV
Heg.\\-\\\.

in expositione hujus capituli et alibi, for-
titer probat litteralem Judaeorum exposi-
tionem interdum stare non posse. Nihilo
minus dicit se quod ab Hebrseis accepit ac
didicit, litteralem videlicet expositionem,
Latinorum auribus tradere.

Hoc eis eveniet pro superbia sua : id est,
calamitas et afflictio ista infligetur Moabi-
tis et Ammonitis propter eorum superbi-
am ; quia blasphemaverunt et magnificati
sunt super populum Domini exercituum,
Judseos spernendo, irridendo ac blasphe-
mando. Horribilis Dominus super eos, id
est, per Chaldseos terribiliter eos vastabit,
et attenuabit omnes cleos terrce, id est, deos
seu idola Moab et Ammon conteret per
Chaldaeos. Et adorabunt eum viri de loco
suo, id est, qui unius veri Dei notitiam ex
suse omnipotentise effectibus acceperunt,
omnes insulae gentium, id est quidam de
omnibus insulis, inter quos habitaverunt
Judaei, qui quosdam gentilium ad veri Dei
cultum converterunt : sicut in libro Esther
plenius edocetur, quemadmodum multi in
regno Assueri religioni Judaeorum se con-
junxerunt. Verumtamen ista convenientius
pro tempore Christi et evangelicae prsedi-
cationis exponuntur, quando in toto orbe
terrarum seminata est fides catholica et
idololatria demolita. Liberatio quippe Ju-
daeorum a Babylonica captivitate, fuit fi-
gura redemptionis generis humani a dia-
bolica captivitate per Christum. Idcirco
Prophetae de tempore uno ad aliud seepe
descendunt, sicut in Isaia et Jeremia evi-
denter ostenditur.

Quae demum nunc de Moab et Ammon
breviter dicta sunt, in Isaia et Jeremia di-
versis capitulis plenius describuntur ; sed
propter brevitatem, cui in omnibus stu-
deo, allegationes reliqui.

Deinceps profertur prophetalis commi-
natio contra JEthiopes atque Assyrios, qui
filiis Israel interdum molestias intulerunt,
sicut in libris Regum et Paralipomenon
elucescit. Sed et vos, AZthiopes, interfecti
gladio meo eritis, id est, gladio Chaldae-
orum, scilicet regis Babylonis et populi

A ejus, interficiemini. Horum gladium no-
minat Deus gladium suum, quoniam eo
disponente ac adjuvante, occiderunt .Kthi-
opes, ita quod erant divinae exsecutores
justitise. Deus enim frequenter ulciscitur
peccata unius gentis per aliam.

Et extendet exercitus Chaldaeorum ma- 13
num suam super aquilonem , id est adver-
sus regionem Assyriorum, in aquilonari
plaga locatam, et perdet Assur, id est, re-
gnum Assyriorum vastabit, et ponet spe-
ciosam, id est Niniven urbem pulcher-

B rimam in regno Assyriorum metropolim
(nam et Ninive interpretata est speciosa),
in solitudinem,et in invium, ita quod per
eam non erit consuetus vel publicus trans-
itus, et quasi desertum, habitatoribus ab
ea deficientibus. Et accubabunt in medio 14
ejus greges, omnes bestite gentium : quo-
niam vastitate et planitie ejus diu durante,
orientur ibidem gramina bestiarum esui
apta. Porro distributio illa, Omnes bestise
gentium, non est stricte accipienda pro
singulis generum, sed pro multitudine vel

C generibus singulorum, ut moris est in Pro-
phetis. Et onocrotalus et ericius in limini-
bus ejus morabuntur , vel in locis ubi li-
mina stabant, vel in liminum ruinis. Vox
cantantis in fenestra. In fenestrarum rui-
nis aves sedentes, cantabunt, ut fieri so-
let in sedificiis derelictis. Corvus in su-
perliminari, id est, in superliminaribus
corvi quiescent, quia neminem videbunt
habitatorem quem metuant. Quoniam at-
tenuabo robur ejus, potentiam ipsius de-
struendo.

D Deinde Propheta divinae justitiae se con-
formans, et zelo justitiae pereunti civitati
insultans, subjungit : Hcec, scilicet Nini- 15
ve, est civitas gloriosa, habitans in confi-
dentia : quoniam populus in ea habitans,
de sua fortitudine et urbis firmitate mul-
tum praesumpsit ; quce dicebat in corde
suo, Ego sum, et extra me non est alia
amplius, id est, in tantum devenit pompae
tumorem, quod alias urbes comparatione
sui, nullius reputavit momenti. Sed de isto
supra in expositione Nahum prophetae di-

586 ENARRATIO 1N CAP. II SOPHONI^. — ART. IV

ctum est plenius. Quomodo facta est in A mirabiliter factum. Omnis qui transit, id
Uesertum, id est solitudini similis, facla- est, qui transierit, per eam, id est ejus rui-
que est cubile bestioe, id est quasi stabu- nas, sibilabit, elationi ejus insultando, ct
lum quoddam brutorum ? Tanquam Pro- movebit manum suam, demonslrando ad
pbeta admirans insinuet, hoc divina virlute quaiitam cladem perducta sit.

ARTICULUS IV

ELUCIDATIO TROPOLOGICA EJUSDEM CAPITULI SECUNDI.

"ORALITER autem cuilibet congrega- B transeuntem diem, id est, priusquam di-

tioni vel familise vitiosae atque ma- vina jussio, qua Deus impios perire prae-

1 lignantium ecclesiae dicitur : Convenite, cepit, vobis inducat diem mortis impa-
congregamini, gens non amabilis, id est, ralse, itemque damnationis aeternae, quasi

/s.xlvi,8. redite ad cor, ad rectae rationis judicium, pulverem copiose; antequam venial super

ad divinorum et ecclesiasticorum obedi- vos ira furoris Domini, id est irremedi-

entiam praeceptorum, ab exterioribus ad abilis illa vindicta, ac insanabilis plaga

interiora, a carnalibus ad spiritualia, a morsque secunda Propter quod orat Psal- Apoc.w,

temporalibus atque terrenis ad ccelestia et mista : Domine, ne in furore tuo arguas 14- .

aeterna, postremo a bonis creatis, caducis, me; et Jeremias, Corripe me, Domine, ve- xxxvu, 2. '

vanis, fallacibus,ad Creatorem omnipoten- rumtamen in judicio,et non in furore tuo, /e'-x,2i-

tem, verum Deum, summum, immensum, ne forte ad nihilum redigas me. Hinc ait

incommutabile bonum. Et qui per conten- C Salvator : Attendite, ne superveniat in vos Luc. xxi,

tiones et lites, aversiones et odia estis dis- repentina dies illa. 3i-

persi et ab invicem separati, congregamini Quaerite Dominum. Omnis enim qui 3

in una individua caritate, ut sit omnium quaerit, invenit. Quaerite itaque Deum, et 'Md.xi,io.

Aci. iv, 32. cor unum et anima una in Dominorquem- intra vos quaerite eum : hoc est, cor ve-

admodum ad Philippenses monet Aposto- strum ad ipsum convertite, ipsum rogate.

PhiUpp.n, lus : Implete gaudium meum, ut idem Non enim longe est ab unoquoque no- Act.xvu,

sapiatis, unanimes, id ipsum sentientes. strum, quia in ipso vivimus, movemur et 27, 28"

Denique de hac spirituali congregatione sumus. Omnes mansueti. Quum mansueti

Jodnn.xi, scriptum est in Joanne : Jesus moriturus jam habeant Deum cordis sui per grati-

5,,5i- erat pro gente, et non tantum pro gente, am possessorem atque mansorem, qualiter

sed ut filios Dei qui erant dispersi, con- quaerent eum, nisi ut copiosius atque per-
gregaret in unum. — Quaeritur, qualiter D fectius habeant eum, clarius cognoscendo,

impii sint gens non amabilis, quum eos ardentius diligendo, inseparabilius cohae-

jubeamur amare.Sed amabiles sunt, quoad rendo, et non tantum pro se, sed pro aliis

id quod a Deo sortiti sunt; odibiles autem, quoque exaudiantur ab ipso? Si quo modo

quoad id quod ex voluntate propria ha- abscondamini indie furoris Domini, puta.

bent. Unde in Ecclesiastico scriptum est : in die judicii : non quod ambiguum sit,

Eccii.\,,i-. Duas gentes odivit anima mea. mansuetos Deumque perseveranter quae-

Itaque, Convenite, et pcenitentiam ex rentes, tunc esse salvandos ; sed ad insi-

caritate, non ex servili timore, peragite, nuandum quam difficile sit salvari, quam

2 priusquam pariat jussio quasi pulverem item horrendum ac rigorosum sit Dei ju-

ENARRATIO IN CAP. II SOPHONLC.

ART. IV

587

dicium. Juxta quem modum scriptum est :
\Petr.n, Si justus vix salvabitur, impius et pecca-
18' tor ubi parebunt ?

4 Quia Gaza destructa erit. Gaza inter-
pretatur, fortitudo ejus : quo designantur
in saeculari potentia et corporali fortitu-
dine, vel etiam spirituali potestate, aut
meritorum suorum copia, inaniter glori-
antes. Hi tales destruuntur a Deo, omne
spirituale esse gratia? et gloriae amittendo,
et mortem tartaream incidendo, quemad-

Ps. li, 9. modum in Psalmo cantatur : Ecce homo
qui non posuit Deum adjutorem suum, sed
speravit in multitudine divitiarum sua-
rum, et praevaluit in vanitate sua. Econ-
trario timorati, atque veraciter sapientes
Ps. Lvm, et justi, jugiter psallunt : Fortitudinem

10' "' meam ad te custodiam, quia, Deus, susce-
ptor meus es ; Deus meus, misericordia
ejus praeveniet me. Et Ascalon in deser-
tum : id est, vitiis aggravati, et igne mali-
gnitatis succensi, qui multas animas scan-
dalizant, a Deo derelinquentur. Ascalon
quippe, ponderata vel ignis homicida in-
terpretatur. Azotum in meridie ejicient :
id est, libidinosi et obsceni in ignem aeter-
num projicientur ab angelis in die judicii,

Matth.xm, qui separabunt malos de medio justo-

49' 50- rum, et mittent eos in caminum ignis : in
meridie, id est, dum electi plenam glo-
riae suscipient claritatem. Azotus equidem,
ignis generationis interpretatur : quo ar-
dor libidinis designatur. Et Accaron era-
dicabitur : id est, infructuosi, et aliorum
subversores, de electorum consortio se-
gregabuntur. Accaron namque, sterilitas

ibid. m,'io; vel eradicatio interpretatur. Omnis enim

v"'19' arbor quae non facit fructum bonum, ex-
cidetur, et in ignem mittetur. Et Christus

iMd. xviM, in Evangelio ait : Vae homini per quem
scandalum venit. Quocontra ait vir justus :

Ps. li, io. Ego autem sicut oliva fructifera in do-
mo Dei.

5 Va> vobis qui habitatis funiculum ma-
ris, id est, vitiis inquietudinis, turbulentiao
et amaritudinis immoramini. Mare enim
(ut patuit) sua fluctuatione, concussione
et amaritudine inquietos,turbuIentos, ama-

A ros significat; et qui vitiis istis non relu-
ctantur, sed immorantur, funiculum ha-
bitant maris. Super hos Spiritus Sanctus
non requiescit, qui super humiles et quie- /,. lxyi,i,
tos requiescere perhibetur.In Ecclesiastico '•
quoque scriptum est : Non est sensus, ubi Eccii.™,
abundat amaritudo. Et Apostolus : Ope- *?•
ram, inquit, detis ut quieti sitis. Preeter- n.
ea, quoniam possessio juxta mare sita, ma-
gna esse solet, saltem circa littus, potest
per maris funiculum possessio parva si-
gnari : et idem damnationis judicium est

B his qui circa parva et modica inordinate
afficiuntur, videlicet contra caritatem di-
vinam et justitise ordinem, quod illis qui
circa multa et magna vitiosum habent af-
fectum. Non enim res ipsa, sed affectus in
culpa est,quum et aliqui multa possideant
sine peccato, et alii pauca cum vitio. Ver-
bum Domini, id est divina comminatio,
super vos, Chanaan , id est, popule vitiosae
commotionis, plebs passionata atque in-
stabilis. Chanaan enim commotio dicitur.
Terra Philistinorum. Isti enim sunt terra

C et populus Philistinorum, id est potione
cadentes, quoniam de mundi hujus sapore
et vanitate atque divitiis tantum accipi-
unt, quod prae pessima ebrietate cadunt a
summis in ima, non quae Dei sunt et quae Coioss. m,
sursum sapientes, sed quae super terram. *

Et erit funiculus maris, id est vitia 6
jam praefata, requies pastorum, id est ma-
teria gaudii electorum, se ipsos et sibi
commissos spiritualibus animae alimentis
pascentium. Laetabitur enim justus quumft.miji.
viderit vindictam. Et caulce pecorum, id

D est repausatoria subditorum bonorum : qui
in consideratione vanitatis et ultionis pra-
vorum, quasi repausant, de sibi concessa
clementia in Domino gloriantur, cautius-
que conversari conantur, et in contempla-
tione aequitatis divinse quasi obdormiunt
et repausant. Et erit funiculus ejus his 7
qui remanserint de domo Juda : id est,
peccata eorumque vitia qui terrenis in-
sudant, Sanctorum et electorum ditioni
subdentur, qui judicabunt nationes do- sap. m, s.
minabunturque populis. Ibi pascentur in

588 ENARRATIO IN CAP. II SOPHONI^. — ART. IV

domibus Ascalonis : id est, electi impios A Deinde Dominus comminatur. Sed ct 12

possidebunt, et in eorum,si quando emen- vos,sEthiopes,interfecti gladio meo eritis.

daverinl vitam, conversione spiritualiter .Ethiopes sunt vitiis denigrati in anima :

epulabuntur. Nihilo rninus in vila futura qui gladio Dei, id est sententia oris Christi

punitio impiorum cedit electis in gloriam spiritualiter interficientur, dum eeternali-

et pascua vitae. Quia visitabit eos, scilicet ter damnahuntur. De quo gladio scriplum

electos, Dominus Deus corum, per amplio- est in Apocalypsi : De ore ejus gladius ex aPoc.\, ie-

rem gratise consolationem et infusionem, utraque parte acutus exibat. Et extendet™'sh

ut valeant convertere alios, vel de eorum manum suam super aquilonem, id est

punitione juste leetari sine offensa, imo et contra eos qui in frigore permanent vitio-

cum complacentia Dei, cujus se voluntati rum, in quihus caritas Dei refriguit, sunt- Matth.

conformant ; et avertet captivitatem eo- que peCcatis quodammodo congelati per XX1V' ,2-
rum, liberando electos de potestate diabo- B durifiam cordis, quoad ea quae Dei sunt

li, servitute peccati, insaniis mundi : aliter et sua3 salutis. Et perdet Assur, id est di-

digni non essent alios edocere. rigentes ad mala, qui caeci sunt mente et /6i</.xv,u.

8 Audivi opprobrium Moab et [blasphe- duces caecorum. Assur enim dirigens in-
mias] filiorum Ammon, quce exprobra- terpretatur, secundum quosdam ; vel se-
verunt populo mco. Moab interpretatur, ex cundum Hieronymum, coarguens et con-
patre : per quod hoc loco reprobi et su- vincens, sicque per Assur intelliguntur
perbi designantur, quibus loquitur Chri- aceusatores fratrum suorum et observato-

joann.wu, stus, Vos ex patre diabolo estis : qui sunt res : quos Dominus perdetjuxta illud Pro-

jobxu 25. quasi servi diaboli, qui est rex super om- verbiorum, Qui investigator malorum est, Prov.w,ii.

nes filios superbise. Ammon interpretatur, opprimetur ab eis. Et ponet speciosam in

filius pafris mei : quo falsi fratres atque solitudinem : id est, omnem congregatio-

heeretici exprimuntur, de quibus in Canti- C nem carnalium, quae se foris perornat, et

Cant. i, s. cis ait Sponsa : Filii matris meee pugna- mundi hujus honore, gloria atque divitiis

verunt contra me. Hi itaque contumeliam decoratur, Deus omni suo vano privabit

faciunt Dei electis, quemadmodum Chri- decore, atque ad summam deformitatem

joann.xv, stus protestatur : Si me persecuti sunt, et pertrahet eam, ut sit invia et deserta, sic-

vos persequentur.Horum injuriam reputat ut de impio scriptum est : Quseres locum ps.Xxxvi,

Deus sibi illatam, sicut ad Paulum effatur, ejus, et non invenies. Denique Ecclesia ,0-

Act.i*, i. Quid me persequeris? eamquc juste ulci- olim virtutibus pulchra, donis et gratiis

scitur, eo quod super terminos electorum Spiritus Sancti polita, circa Antichristi ad-

suorum magnificati sint, elcctorum Eccle- ventum et ipso regnante, quasi in solitu-

siam opprimendo,spoliando,et persequen- dinem redigetur, et pristino suo ornatu

9 do. Ideo subditur, quod erunt quasi Sodo- privabitur, quando pene omnes fallen-

ma et Gomorrha, quoniam igne et sulfure D tur. Tunc enim jiixta Apostolum, insta- nrim.m,

infernali cruciabuntur ; et siccitas spina- bunt tempora periculosa, et erunt homines

/».l*vi,2*. rum inerit eis, quia vermis eorum non se ipsos amantes ; eritque discessio ab

morietur ; eruntque acervi salis steriles et utroque imperio, spirituali ac temporali.
perditi in seternum, eo quod nunquam Et accubabunt in medio ejus greges, \i

pcenitebunt, nec redimentnr. Reliquia? pjo- omnes bestice gentium, id est, motus sen-

puli mei diripnent illos. Jam etenim ta- sualitatis, passiones, et concupiscentiae in

SaP.m,%. ctum est, quemadmodum Sancti judica- corde ipsius per consensum manebunt.

bunt nationes,et dominabuntur populis, et Onocrotalus et ericius, id est vitia per bru-

qui nunc a reprobis opprimuntur injuste, ta haec significata. Per ericium,qui estani-

in die judicii reprobos oppriment, juste mal spinosum ac pungitivum, impatientia

judicando eos cum Salvatore. denotatur; per onocrotalum, fcetor impuri-

ENARRATIO IN CAP. III SOPHONIjE. — ART. V 589

tatis carnalis.Haec in liminibus ejus mora- A est, aliis cunctis se praetulit, ut moris est

buntur, id est inferioribus animae viribus superborum. Quomodo facta est in deser-

et sensualitate. Vox cantantis in fenestra, tum? id est, quomodo repente dejecta, et

id est insultatio daemonis de perditione facta est cubile beslice, id est daemonum

hominum gloriantis. Corvus in superlimi- domus? de quibus dicitur : Ne tradas be- Pi.vum,

nari,\d est,in superiori animi portione erit stiis animam confitentem tibi. Hinc in

sordidatio vitiorum, et dilatio omnis boni. Psalmo cantatur : Dejecisti eos, dum alle- Ps. lxxh,

45 Hcec mundanorum hominum collectio varentur ; quomodo facti sunt in desolati- '

est civitas gloriosa in saeculo isto, deliciis, onem? subito defecerunt, perierunt propter

divitiis, atque honoribus vitae praesentis iniquitatem suam. Et in Job : Vidi iniquos Jobw, 8,9.

intenta : quam et homines saeculares arbi- Domino flante perisse. Omnis qui transit

trantur beatam, quum prorsus miserrima per eam, id est, mente lustraverit quali-

sit; habitans in confidenlia, quia de se B tatem ejus, atque eventum ipsius perpen-

jer. xvii, 5. ipsa praesumpsit, et posuit carnem bra- derit, sibilabit, et movebit manum suam :

chium suum, propriam fragilitatem non secundum sensum in fine praecedentis ar-

pensans ; quce dicebat, Ego sum, etc, id ticuli positum.

ARTICULUS V

EXPOSITIO LITTERALIS CAPITULI TERTH \ \M PROVOCATRIX ET REDEMPTA CIVITAS, COLUMBA.

VjE provocatrix et redempta civitas, C daeorum saepe de hostibus liberavit, voca-

columba. Gapitulum praesens intrica- tur redempta. Nuncupatur quoque colum-

tum est satis, ideoque a diversis multifor- ba, propter innocentes et simplices qui

miter explanatur, quemadmodum Domino frequenter habitaverunt in ea, vel quia

concedente breviter tangam, et quid rati- naturae humanae innata videtur quaedam

onabilius magisque catholice dici videa- simplicitas. Non audivit vocem, id est, di- 2

tur, aperiam. Denique aliqui asserunt, in vina eloquia non custodivit, nec Propheta-

isto capitulo consolationem Judaeorum de- rum sermonibus acquievit; etnon suscepit

scribi. Sed in exordio hujus capituli, in- disciplinam, id est, divinam correctionem

crepatio magis quam consolatio ponitur;in seu instructionem patienter non tulit, ne-

prosecutione vero, praesertim circa finem que a vitiis desiit, juxta illud Jeremiae :

capituli,consolatio magna promittitur.Prae- Renuerunt accipere disciplinam. In Do- jer. v,a.
terea, sic exponendum est praesens capi- D mino non est confisa : quia non habuit

tulum, ut ad aliorum intentionem faciliter spem formatam, et creaturae potius quam

valeat applicari. Greatori fuit innitens; ad Deum suum non

Vaz magnae afflictionis imminel tibi, appropinquavit per spiritualem accessum,

o provocatrix et redempta civitas, id est, videlicet credendo, sperando, amando, ali-

o Jerusalem,quae Deum tuis criminibus ad arumque virtutum operibus ex caritate

rigorem justitiae provocasti.Non quod ejus insistendo, praesertim latriae ac pcenitentiae

tranquillitas conturbetur, sed quia ad in- actibus. Non enim corporaliter atque loca-

star animi concitati subito magnam ultio- liter, sed spiritualiter et interne incircum-

nem inducit. Et quoniam Deus a tempore scriptibili Deo approximamus. Ideo in Isaia

Judicum, civitatem istam et populum Ju- loquitur Deus : Cor ejus longe est a me. is. i\i\,\z.

ENARRATIO IN CAP. III SOPHONI.K.

ART. V

3 Principes ejus in medio ejus quasi leo-

nes rugientes, id est protervi et immise-
ricordes, pauperum oppressores, judices
ejus lupi vespertini, irl est similes lupis
vespertinis multtim voracibus, non relin-
quebant in mane, irl est, subditorum sub-
stantiam immoderatissime devoraverunt,
imo et innocentes occiderunt. Hinc ab Isaia
/.?. i, 23. inducitur : Principes tui infideles. Per
eumdem quoque Prophetam loquitur Do-

ibid.m,i\ minus : Rapina pauperis in domo vestra

,5, eat. Quare atteritis populum meum, et fa-

k cies pauperum commolitis? Prophetw ejus

vesani, viri infideles : non enim veri, sed

pseurlo vates fuerunt, de quibus per Je-

/«•.xiv,i4. remiam Dominus protestatur : Ego non
misi eos ; visionem mendacem et seducti-
onem corrlis sui prophetant vobis. Sacer-
dotes ejus polluerunt sanctum, id est, jus
divinum profanarunt : non quod ipsa di-
vinse legis justitia in se ipsa sordidetur,
sed quod ei injustitia misceatur, vel per
impietatem penitus inhonoretur ac relin-
Ezech. quatur. Sic enim per Ezechielem Dominus

xxxvi, -20, ubeptjm affirmat nomen suum sanctum a

22; xliii, 8.

Judseis inter gentes pollutum. Injuste ege-

runt contra legem per Moysen datam, pec-

canrlo in Deum et proximos, insuper et

in se ipsos. De quibus in Jeremia habe-

ler. ii, 8. tur : Sacerdotes non dixerunt, Ubi est Do-

minus ?

5 Dominus justus in medio ejus. Deus

enim ubique est, qui ait per Jeremiam :

76k/.xxui, Gcelum et terram ego impleo. Sed quum,

u' Salomone testante, longe sit Dominus ab

Prov. xv, °

29. impiis, quomodo nunc in medio horum

tam pessimorum esse narratur? Et respon-
dendum, quod longe est Dominus ab ini-
quis, quantum ad prsesentiam caritatis et
gratise. Nihilo minus per essentiam suam
ubique est : et quantum ad hoc, divinus
Dionysius ait, quod Deus est omnibus
aeque propinquus. Non faciet iniquita-
tem. Quum ipse sit prima mensura, et re-
gula universse justitiae, ideo eo ipso quo
ipse aliquid facit, justum est : nec enim
potest peccare, quia essentialiter sanctus
est. Idcirco unicuique quod meretur, re-

A tribuet. Flinc cantamus in Psalmo : Qiio- Ps. »», ie.
niam rectus Dominus Deus noster, et non
est iniquitas in eo. Mane, mane, id est ce-
leriter utique. Repetitio enim, certitudinis
indicium est, et confirmatio dicti. Judi-
cium suum dabit, id est, justitise suse ef-
fectum ostendet contra prsefatos iniquos,
in luce sapientise suse, id est secundum
suse veritatis censuram ; vel, In luce, id
est aperte, ita quod omnibus innotescet ;
et non abscondetur. Nescivit autem ini-
quus confusionem : id est, causam suse

B confusionis et vastitatis perversus Judseo-
rum populus non advertit, videlicet pro-
pria crimina ; nec consideravit propter
quem finem castigarentur a Deo, videlicet
ut pcenitentiam agerent. Vel, Nescivit con-
fusionem, id est, salutarem erubescentiam
non admisit, de suis iniquitatibus vere-
cundando, juxta illud in Jeremia : Con- jer. Vi, 15.
fusione non sunt confusi, et erubescere
noluerunt.

Disperdidi gentes, id est, Judseos per 6
adversarios eorum frequenter vastavi. Ju-

G dsei autem in veteri Testamento ssepe gen-
tes vocantur, juxta illud Judicum : Irritum judic. »,
fecit gens ista pactum meum. Et Moyses 20'
loquitur Deo:Respice populum tuum gen- Exod.
tem hanc. Et dissipati sunt anguli ea- xxx'"' ,3-
rum, id est urbes prsecipuse, vel principes
populi hujus, in quorum protectione alii
confidebant, et in eis quasi in angulis la-
tere optabant. Desertas feci vias eorum, id
est ejus gentis jam dictse, eo quod non sit* 'dum non
qui transeat per eas. Vise enim, viatoribus est
deficientibus, terrisque vastatis, consue-

D verunt deficere. Desolake sunt civitates
eorum, videlicet Judseorum, non remanen-
te in eis viro neque ullo habitatore Judseo.

Dixi, ego Dominus veritas sempiterna, 7
et virtus immensa, cujus dixisse, fecisse
est, dum volo : Attamen timebis me : id
est, castigationibus istis, quas tibi induxi,
non obstantibus, tandem aliquando con-
verteris ad me, et filialem ad me timorem
concipies ; suscipies disciplinam, id est,
informationem et correctionem paternam
sequanimiter feres : quum Salomon scri-

ENARRATIO IN CAP. III SOPHONIiE. — ART. V

591

Prov.xv, bat : Qui abjicit disciplinam, despicit ani- A
mam snam ; qui antom acquiescit incre-
pationibus, possessor est cordis. Et non
peribit habitaciilum ejus in loto, quan-
tum ad justos priBCipue, proptei- amnia in
quibus visitavi eam, id est propter pec-
cata ob quae eos afflixi, vel propter mala
pcenalia quae super eos induxi : propter
quce quasi placatus habitaculum aliquod
eis concessi, videlicet synagogam sive ec-
clesiam, vel domus ad immorandum, sive
in terra sua, vel aliena. Verumtamen di-
luculo surgentes, id est mane et cito ad B
illicita properantes, corruperunt omnes co-
gitationes suas, pravis cogitationibus ad-
jiciendo consensum. Istud ad alios quam
de bonis, de quibus jam dixit, Attamen
timebis me, referre oportet, vel ad eosdem
secundum temporum intervalla, ut qui ad
tempus timuerunt, nec perseveraverunt in
bono.

Praeterea, hsec est praecipua ratio diffi-
cultatis intelligendi Prophetas, quod ea
quae uno passu dicuntur, et satis faciliter
intelligi posse videntur, verba mox se- C
quentia impedire cernuntur, sicut et loco
praesenti. Nam quum paulo ante jam di-
xerit, Desolatae sunt civitates nullo rema-
nente habitatore, mox addidit, Non peribit
habitaculum ejus. Rursus quum dixisset,
Attamen timebis me, mox subjunxit, Gor-
ruperunt omnes cogitationes suas.

Insuper quidam omnia jam in isto ca-
pitulo explanata, referunt ad Judseos pro
tempore Ghristi, cujus vocem et discipli-
nam pro majori parte spreverunt. Quorum
principes, videlicet sacerdotes, Scribae et D
Pharisaei. fuerunt crudeles in Christum, et
quasi lupi rapaces in subditos. Prophetae
quoque Jerusalem fuerunt vesani et pseu-
do, dicentes : Si dimittimus eum sic, om-
nes credent in eum ; et venient Romani,
et tollent locum nostrum et gentem. Simi-
liter Gaiphas : Expedit vobis, inquiens, ut
unus moriatur homo pro populo. Sacerdo-
tes ejus polluerunt sanctum : quibus Chri-
stus in Evangelio ait, Irritum fecistis man-
datum Dei propter traditiones vestras. Sed

Joann. xi
48.

Ibid. 50.

Mattk.w,

et Ghristo Sancto Sanctorum multa cri-
mina imposuerunt. Dominus justus, vide-
licet Christus, in medio ejus, quia in Jeru-
salem saepius praedicavit; qui etiam mane
judicium suum dedit, ipsos Judaeos incre-
pando, atque judicium discretionis in eos
exercendo : quibus et dixit, Multa habeo
judicare de vobis. Porro quod subditur,
Disperdidi gentes, exponunt de oppressi-
one Judaeorum a Romanis. Deinde illud,
Attamen timebis me, intelligunt de cre-
dcntibus in Dominum Jesum; id vero,Cor-
ruperunt cogitationes suas, de his qui
fuerunt increduli. x\l ii praeinducta expo-
nunt pro tempore captivitatem Babyloni-
cam praecedente, et de Judaeorum a Baby-
loniis oppressione tempore Sedeciae.

Quapropter exspecta me, dicit Dominus,
in clie resurreclionis mece in futurum. Sicut
B. Hieronymus refert, Judaei hunc locum
exponunt pro tempore Christi, quem pu-
tant nondum venisse, quo(ut asserunt) ve-
niente,et mundi monarchiam tenente,gen-
tes et regna ac principes interficientur ab
ipso. Haec autem expositio vana est, quum
Christum jam venisse sciamus. Sed diver-
sis expositionibus propter prolixitatem vi-
tandam omissis, locus iste pro tempore
Christi praeterito exponetur, ut sit sensus :

Quapropter , id est, quia (ut dictum est)
quidam Judaeorum credent in Christum et
jam crediderunt, quidam vero, imo pro
maxima parte, in incredulitate manserunt,
praesertim usque Apostolorum praedica-
tionem in Jerusalem factam post Christi
passionem et Spiritus Sancti missionem,
exspecta me tu, popuie Judaeorum, dicit
Dominus Jesus Ghristus, in die resurrecti-
onis meai in futurum, id est die qua post
mortem tertia die resurgam ; jamque sur-
rexi, sicque exspecta me in futurum, id
est perseveranter et semper usque ad mor-
tem et finem; guia evitjudicium meum,
id est sapientiae meae dictamen, et agendum
judicabo, ut congregem gentes et colligam
regna spirituali adunatione, convertendo
gentiles ad unam fidem et spem, atque in-
dividuam caritatem, ut omnes sint unum

Joann. vin,
26.

IVBeg.wv.

Joann.wu,
21-23.

592 ENARRATIO IN CAP. III SOPHONI^. — ART. V

mysticum corpus Christi in una Ecclesia. A atque seternam miseriam infligendo, imo

IIoc esl quod per Isaiam loquitur Domi- et mullos fidelium persecutores in prre-

;«. ti, *. nus : Attendite ad me, popule meus, quia senti seeculo dire plagando, sicut in San-

lex a me exiet, et judicium meum in lu- ctorum legendis ostenditur. Tunc demum

cem populorum requiescet; et in Psalmo, devorata est omnis terra, id est, omnis

P4.lxxi.1i. Adorabunt eum omnes reges, omnes gen- homo carnalis divinitus reprobatus. Versi-

^oann. xi, tes servient ei. Jesus enim moriturus erat culus iste, In igne zeli mei devorabitur cf.7s.Lxvi,

pro gente, ut in Joanne legimus. Et ipse- omnis terra, est in Isaia scriptus. lxx*

Jbid. x, ig. met protestatur Judaeis : Alias oves habeo, Porro quod subditur, Quia tunc reddam 9

quae non sunt ex hoc ovili; et illas oportet populis labium electum, etc, referendum

/s. i.v, 5. me adducere. Unde et per Isaiam : Gentem, videtur ad id quod dictum est, Judicium

inquit, quam nesciebas, vocabis; et gentes meum, ut congregem gentes et colligam

quae non cognoverunt te, ad te current. B regna. Si vero referatur ad id quod di-

Hinc Ghristus post resurrectionem suam ctum est, Et effundam super eos indigna-

Matth. ait Apostolis : Euntes, doceteomnes gentes; tionem meam; tunc ista conjunctio, Quia,

".Varc.xvi et, Prsedicate Evangelium omni creaturee. non proprie causam directam, sed con-

1S- Et effundam super eos indif/nationem comitantiam quamdam insinuat, sicut in

meam, omnem iram furoris mei. In igne Psalmo quo dicitur : Tibi soli peccavi, ut ps. l, 6.

enim zeli mei devorabitur omnis terra.Si justificeris in sermonibus tuis.Juxta quem

istud exponatur in malo, nec superiori- modum ad Romanos dicit Apostolus, quod Rom.x\,\\,

bus, nec subsequentibus consonare vide- Judseorum delictum salus est gentibus, et i2, 15'

tur. Nam subditur : Quia tunc reddam illorum amissio, reconciliatio est mundi.

populis labium electum, ut invocent om- Unde et Paulus et Barnabas incredulis di-

nes nomen Domini, et serviant ei humero xerunt Judaeis : Quia repulistis verbum Ac/.xm,46.

uno. Potest itaque uno modo de populo G Dei, ecce convertimur ad gentes. Ita ergo

Judaeorum intelligi : super quos Christus et hoc loco effusio indignationis et irse Dei

post passionem suam et resurrectionem, super induratos Judseos, assignatur velut

indignationem suam effudit, in manus Ro- causa illuminationis gentilium, secundum

manorum eos tradendo, omnem quoque quod subditur :

iram furoris sui, eosdem finaliter derelin- Quia tunc, dum gentes congregabo ad

quendo, gratiam subtrahendo, et perpetue fidem, et Judseos destruxero per Romanos,

condemnando : sicut in Isaia protestatur, reddam populis labium electum, id est

ls. txm, 3. Calcavi eos in furore meo, et conculca- salutarem loquelam atque salubrem con-

Ps.\\.,\\. vi eos in ira mea; itemque in Psalmo, Tu fessionem, ita ut omnis lingua confiteatur PMiipp.»,

autem, Domine, miserere mei, et resuscita quia Dominus Jesus in gloria est Dei Pa-

Ps. lxviii, me, et retribuam eis; et denuo, Effunde trh;ut invocent omnes nomen Domini, id

25- super eos iram tuam, et furor iraa tuse D est verum Deum, unum ac trinum. Vel per

comprehendat eos.Propter quod dicit Apo- nomenDomini specialiter intelligendus est

i77*<;ss.ii, stolus ad Thessalonicenses : Pervenit su- hoc loco Dominus Jesus Christus, secun-

i6' per eos ira Dei usque in finem. Tunc dum quod Lyra quadam allegat in glossa

quoque in igne zeli Dei, seu in rigore di- Hebraeorum super Genesim,taliter dictum :

vinae justitise, devorata est omnis terra Tunc convertam ad populos labium ele-

Judaeorum, infidelibus Judseis consumptis, ctum, ad invocandum nomen Domini, et

seu inde sublatis, habitaculisque destru- ad colendum eum humero uno. Et subdi-

ctis. Secundo exponi potest de gentibus tur : Non est autem dictum hic nomen

in incredulitate manentibus : super quos Domini, nisi rex Messias. Et serviant ei

Deus indignationem suam effudit, eos ju- humero uno, id est mente concordi, jugum Matth.w,

ste relinquendo, omni gratia spoliando, legis evangelicse super se intus deferendo 29-

ENARRATIO IN CAP. 111 SOPIIONLE. — ART. V 593

et observando, quemadmodum super hu- A propter tuos excessus non te confundam,

merum corporalem onus portatur. Unde a nec derelinquam, sed pcenitentiae gratiam

Z)a>i.vn,i4. Daniele dictum est : Omnes populi, tribus condonabo. Hoc dicitur quoad elcctos Ju-

p*.lx.u,i7. et linguae servient ei; item in Psalmo, Be- daeos : de quibus ait Apostolus ad Roma-

nedicentur in ipso omnes tribus terrae, nos, Non repulit Deus plebem suam; et/?om.xi,2.

omnesgentes magnificabunt eum.Sic nam- ibidem, Reliquiae per electionem salvae ibid.o.

#»j.lxvii,7. que Christo servire oportet, qui habitare factae sunt. Potestque specialiter referri ad

facit unius moris in domo. Propter quod Judseos qui morti Christi consenserunt, et

Rom.xvfi. hortatur Apostolus : Unanimes uno ore postea pcenituerunt : quibus apud Joan-

honorificetis Deum. nem praedixit Salvator, Quum exaltaveritis Joann.sm,

10 Ullra flumina JEthiopice, inde suppli- Filium hominis, tunc cognoscetis quia ego "8"
ces mei : id est, non solum in una terra sum. De quibus per Jeremiam Dominus

joann. iv, veros habeo adoratores in spiritu et veri- B loquitur : Praevaricata est in me domus jer.s,\\,

23' tate, ferventer humiliterque orantes, sed a Israel, et domus Juda negavit Dominum, 12-

remotissimis terris et yEthiopibus, ac cete- et dixerunt : Non est ipse. Quum enim

ris nationibus erunt me invocantes : sicut Pilatus dixisset, ficce rex vester, et, Regem Joann. xu,

Ps. iavii, in Psalmo praedictum est : Venient legati vestrum crucifigam? responderunt, Non ,4' ,a'

83'33, ex iEgypto; yfithiopia praeveniet manus habemus regem nisi Caesarem.

ejus Deo; regna terrae, cantate Deo. Nem- Quidam ea quae dicta sunt ab illo loco,

pe in regionibus his praedicaverunt beati Exspecta me in die resurrectionis meae,

Apostoli, sicut apud Isaiam Christus prae- usque ad verbum istud, In die illa non con-

is. Lxvijo. dixit : Mittam ex eis qui salvati fuerint, ad funderis, exponunt de resurrectione ventu-

gentes, in mare, in Africam et Lydiam, in ra in fine mundi, et pro tempore Antichri-

Italiam et Graeciam, ad insulas longe, ad sti ; quod vero nunc dicitur, In die illa non
eos qui non audierunt de me. Psalmista C confunderis, exponunt pro tempore primi

Ps. xxi, 28. quoque : Reminiscentur, inquit, et conver- adventus Christi, passionis, resurrectionis-

tentur ad Dominum universi fines terrae, que ejus. Quod rationabile non apparet,

et adorabunt in conspectu ejus universae quum sub eodem contextu ac praecedentia

familiae gentium. Filii dispersorum meo- jam dicatur, In die illa non confunderis.

rurn, id est filii Judaeorum, per mundum Quia tunc auferam de medio tui ma-

hinc inde habitantium, ad fidem conversi, gniloquos superbice tuce :id est, sacerdotes,

deferent munus mihi, id est, spirituales Scribas, Pharisaeos, ceterosque impceniten-

hostias vel alia quaelibet dona mihi devote tes Judaeos, Christum et ejus discipulos

immolabunt. Vel filii dispersorum isto- superbissime blasphemantes, auferam a

rum,sunt spirituales filii Apostolorum,per Jerusalem et Judaea per Romanorum exer-

totum mundum dispersorum, secundum citum, a quo occisi fuerunt, sicut et Chri-

i6'or.iv,)5. quod Paulus ait ad Corinthios : Per Evan- D stus ante passionem praedixisse legitur

gelium in Christo Jesu ego vos genui; et apud Lucam : Circumdabunt te inimici tui Luc. xix,

Gatat. iv, rursus ad Galatas, Filioli (ait) mei, quos undique, eo quod non cognoveris tempus 43'44-

19- iterum parturio, donec formetur Christus visitationis tuae. Et non adjicies exaltari,

in vobis. Hoc est quod ab Isaia fuerat pro- id est te ipsam inaniter elevare, amplius

is. xxvii, c. phetatum : Florebit et germinabit Israel, et in monte sancto meo. Nam Judaei tunc con-

implebit faciem orbis semine. versi, de quibus in Actibus apostolicis ha-

11 In die illa, scilicet in exordio praedica- betur, devotissime atque humillime colu-

tionis evangelicae, et tempore primitivae erunt Deum in monte Sion, et in templo ibid.w,

Ecclesiae, non confunderis, o Judaea vel ibidem constructo : erant enim pariter in °?'

Synagoga, super cunctis adinventionibus porticu Salomonis. Multa quoque turba sa- /6»'d.vi,7.

tuis, quibus prcevaricata es in me : id est, cerdotum obediebat fidei,ut Lucas comme-

T. 10. 38

ENARRATIO IN CAP. 111 SOPHONI.E. — ART. V

Act. iv, 31
Hebr. x,34.

Matth. xi,
29.

Joann. xv,
4.

V6id. xvi,
33.

Ae/. iv, 29.

Ibid. 31.

Ps. x, 2.

Joann. xv,

/6i(i. XIII,

18.

! Joann.\,

Acl. n,42
40, 47.

morat. Denique Judsei impoenitentes post A
Christi passionem, non diu poterant se ja-
ctare in templo, quoniam cito a Romanis
fuit destructum.

Et derelinquam in medio tui populum
pauperem et egenum, videlicet Apostolos,
aliosqne ex Judaismo conversos, tempora-
lium (livitiarnm integerrimos contempto-
res, quibus erant omnia communia, qno-
rnm etiam post modicum tempus obstinati
Judaei bona rapuerunt. Septuaginta trans-
tulerunt : Relinquam in te populum man-
suetum et humilem. Didicerunt enim a B
Christo, quia mitis est et humilis corde.
Et sperabunt in nomine Dornini : sicut et
Christus ante passionem praecepit apud
Joannem, Manete, inquit, in me; et rursus,
Confidite, inquit, ego vici mundum. Unde
in Actibus Apostolorum orasse legnntur :
Da servis tuis cum omni fiducia loqui ver-
bum tuum. Et Lucas ibidem : Repleti,
inquit, Spiritu Sancto,loquebantur verbum
Dei cum fiducia. Non itaque in generis no-
bilitate, sseculari scientia vel eloquentia,
divitiis, potentia, vel aliquo humano pree- C
sidio, sed in Domino sunt confisi : cujus
solo auxilio praevaluerunt, atque ad tam
supernaturalem fidem ac arduam legem
mundum converterunt. Non enim obliti
fuerunt verbi Domini Jesu Christi : Sine
me nihil potestis facere.

Reliquke Israel, id est praefati electi
Judaei, aliorum respectu perpauci : de qui-
bus et Christus praedixit, Ego scio quos
elegerim ; non facient iniquitatem, nec lo-
quentur mendacium. Non tamen veniali-
bus caruerunt, quum dicat Joannes : Si D
dixerimus, quia peccatum non habemus,
nos ipsos seducimus. Apostoli vero Spiritu
Sancto recepto, in tantum confirmati fu-
erunt, quod postmodum nunquam mor-
taliter peccaverunt. Et non invenietur in
ore eorum lingua dolosa. Erant quippe
sanctissimae ac innocentissimae vilae, se-
cundum illud Actuum : Erant perseveran-
tes in doctrina Apostolorum, et communi-
catione fractionis panis, et orationibus ;
sumebantque cibum cum exsultatione et

simplicitate cordis, collaudantes Deum,

et habentes gratiam ad omnem plebem.

Quoniam ipsi pascentur. Utique delicatis-

sime nutriebantur a Spiritu Sancto inter-

nis deliciis, spiritualibus alimentis, pane EccU.x\,s.

vitae et intellectus, superdignissimo Sacra-

mento altaris, bonis operibus. Postremo, ut

Lucas in Actibus conscribit, Dividebatur Act.n, 45.

singulis, prout cuique opus erat. Et vere

dicere poterant : Dominus regit me, et ni- p».xxm,i,

hil mihi deerit, in loco pascuae ibi me 2-

collocavit; super aquam refectionis educa-

vit me.Et accubabunt in unitate Ecclesiae.

Hinc in Actibus habetur : Omnes qui cre- Act. w,u.

debant, erant pariter. Unde et Jeremias lo-

cutiis est : In diebus illis salvabitur Juda, jer.xxmj.

et Israel habitabit confidenter. Et non erit

qui exterreat eos : parati enim erant pati Ac<.xxi,i3.

et mori pro Christo. Apostoli quoque ibant md.\,i\.

gaudentes, quod digni habiti sunt pro no-

mine Jesu contumeliam pati. Impleverunt

equidem quod docuit Christus : Nolite ti- Matth.x,

mere eos qui corpus occidunt, animam 28,

autem non possunt occidere. Quanta autem

fuerit discipulorum ante Christi resurre-

ctionem, ascensionem, et Spiritus Sancti

missionem formidolositas, inconstantia at-

que fragilitas, quanta vero post Spiritus

Sancti infusionem fuerit eorum constantia,

imperterritio, sive securitas, delectabile

est pensare in libro Actuum Apostolorum.

Postremo, totum istud Dominus apud
Isaiam pra?dixit : Sedebit, inquiens, popu- /s.xxxtus.
lus meus in pulchritudine pacis, et in ta-
bernaculis fiduciae, et in requie opulenta.

PraHerea, quae sequuntur, in tantum
de Christi Ecclesia sunt intelligenda, ut
S. Hieronymus asserat, aliter sentientem,
non esse Christianum. Laztare spirituali 14
laetitia in Domino : in quo solo debet esse
omnis gloriatio noslra, dicente Apostolo,
Qui gloriatur, in Domino glorietur ; filia iiCor.x.n.
Sion, id est, Ecclesia militans, in divino-
rum speculatione consistens, quae a Deo
filia appellaris, propter paternam ejus di-
lectionem ad te. Sion quippe speculatio
dicitur. Jubila, Israel, id est, plebs chri-
stiana, quae vere digna es Israel appellari,

ENARRATIO IN CAP. III SOPHONI^E.

ART. V

Is. i, 10.

Dan. xiii,
56; 7«.i,21;

/e;\ ii, 20;
Ezeclt.wt,
3,35.

Zach. ix, 9

Matth. xxi,
5.

/oann.v,24,

id est Deum fide contemplans. Israel nam- A
que Deum videns interpretatur. Lcetare in
mente, e£ exsulta, signa interioris lsotitiao
exterius ostendendo, m omni corde, id est
totis prgecordiis intimisque medullis, intel-
lectu, voluntate, memoria, filia Jerusalem,
id est, Ecclesia in Ghristi pace per con-
templationem divinorum quiescens. Deni-
que sancti Prophetae frequenter nominibus
Sion, Israel et Jerusalem, etiam ad litte-
ram populum christianum seu Ghristi Ec-
clesiam, praesertim primitivam, designant,
quoniam noverant illam re et nomine istis B
appellationibus dignam.Infideles enim Ju-
daei istis nominibus indigni censentur. Et
in Isaia dicitur eis : Audite verbum Domini,
principes Sodomorum ; auribus percipite
legem Dei nostri,populus Gomorrhae. Alibi
quoque semen et terra Ghanaan nuncupan-
tur; imo non filia, sed meretrix atque adulte-
ra ab Tsaia, Jeremia et Ezechiele dicuntur.

Itaque prseinductis verbis Ecclesia Chri-
sti, preecipue primitiva, imo et quaelibet
anima christiana (quae spiritualiter dicitur
Sion propter speculationem ; Israel, pro- C
pter Dei visionem; Jerusalem, propter in-
ternam pacem), invitatur ad singularem ac
maximam in Deo oblectationem, laudem,
et gratiarum actionem, propter ineffabilia
beneficia sibi a Christo collata, de quibus
subjungitur. Quod autem ad Ecclesiam pri-
mitivam praecipue, imo et totam Ghristi
Ecclesiam, referenda sint haec, patet ex eo
quod in praecedentibus verbis de ipsa locu-
tus est sermo divinus. — Sed et eadem ad
quae nunc Sophonias hortatur, in Zacharia
scribuntur, ubi dicitur : Exsulta satis, filia D
Sion; jubila, filia Jerusalem, etc. : quge ad
primum Christi adventum esse referenda,
sacratissimus evangelistaMatthaeus testatur.

Itaque subditur : Abstulit Dominus Je-
sus Christus, vel Deus Pater, seu tota su-
perbeatissima Trinitas, unus, verus, ac
simplicissimus Deus, per ipsum ut media-
torem, judicium tuum, id est judicium
condemnationis, de quo ait Salvator : Qui
credit in me, habet vitam aeternam, et in
judicium non veniet, sed transiet a morte

ad vitam; et Psalmista, Non intres in judi- p*.cxlm,2.
cium cum servo tuo. Ab hoc namque ju-
dicio, et a poena originalis peccati, quan-
tum ad descensum ad inferos, Christus
liberavit Ecclesiam, juxta illud Isaiae : Prae- /«. xxv,8.
cipitabit Dominus mortem in sempiter-
num, et opprobrium populi sui auferet.
Avertit inimicos tuos : quia ab hostibus
visibilibus et invisibilibus redemit electos.
Propter quod dixit Salvator discipulis :
Ego dabo vobis os et sapientiam, cui non
poterunt resistere et contradicere omnes
adversarii vestri; et iterum, Nunc prin-
ceps hujus mundi ejicietur foras. Rex
Israel. Iste est rex Messias, de quo scrip-
tum est in Ezechiele : Ego Dominus salvabo
gregem meum,et servus meus David prin-
ceps eorum. Dominus in medio tui. Hoc
est quod Christus in Evangelio ait : Ego
in medio vestrum sum, sicut qui mini-
strat ; et, Non relinquam vos orphanos ;
et, Ego vobiscum sum cunctis diebus us-
que ad consummationem saeculi ; et, Ubi
fuerint duo vel tres congregati in nomine
meo, ibi in medio eorum sum. Non time-
bis malum ultra, id est malum pcenae et
temporalem afflictionem. Perfectorum enim
est in adversis gaudere, et prsesentis vitae
persecutiones ac tribulationes quasi ani-
marum medicinam suscipere. Propterea
in Jacobo habetur : Omne gaudium existi-
mate, fratres, quum in diversas tentationes
incideritis. Et Salomon ait : Justus quasi
leo confidens,absque timore erit. Sed et ti-
morem servilem ac inordinatum non ad-
mittunt hujusmodi, dicente Joanne : Perfe-
cta caritas foras mittit timorem; et ibidem,
Qui timet, non est perfectus in caritate.

In die illa, tempore primitivae Ecclesiae,
dicetur Jerusalem, id est congregationi fi-
delium, quae in Jerusalem Spiritum San-
ctum recepit, et suae perfectionis initium
sumpsit : Noli timere, Sion, carnali et
inordinato timore praesentis vitae adversa,
et persequentium tela. Hoc enim docue-
runt Apostoli. Unde ait Salvator : Nolite Lucxnji.
timere, pusillus grex, quia complacuit
Patri vestro dare vobis regnum. In Isaia

Luc. xxi,
15.

Joann. xn,
31.

Ezech.
xxxiv, 22,

Luc. xxn,

27.

Joann. xiv,
18.

Matth.
xxviii, 20.
Jbid. xviii,
20.

Jacob. i, 2.

Prov.

XXVIII, 1.

Woann. iv,
18.

Ibidem.

Act. i, 4;
n, 1-4.

596

KNARRATIO IN CAP. III SOPHONLE.

ART. V

/s. i.i, 12.

Ps. xxvi, I.

Ps. iii, 7.

Ps. i.vi, 8;
cvu, 2.

Apoe.xxi,3.

/s.

XXXV

,3,

ffebr.

XII,

12,

13.

II Par.w,

Ps.cxi.ix,4.
Ps. ciii, 31.

/er. xxxn,
41.

ll^srfr.vm,

10.

quoque habetur : Quis lu ut timoas ab ho- A
inine mortali, et a filio hominis, qui quasi
foenum arescit? Sit ergo cor nostrum iu
Deo semper confidens ; atque in ejus pie-
tate sperantes,ejusque dispositioni nos hu-
militer committentes, parati simus ad om-
ne agendum ac patiendum quod ei pla-
cuerit, ut cum justo dicamus : Dominus
illuminatio mea et salus mea : quem time-
bo? Dominus protector vitse meee : a quo
trepidabo? Et rursus, Non timebo millia
populi circumdantis me;itemque,Paratum
cor meum, Deus, paratum cor meum. Non B
dissolvantur manus tuaz, id est, a bono
inchoato non cesses neque tepescas.

Dominus Deus tuus in medio tui fortis.
Ghristus enim Deus et homo, vere fortis
atque omnipotens, in medio est suorum,
et ipse cum Patre ac Spiritu Sancto ad ele-
ctorum corda venit, ac ea inhabitat, ita
quod templum Dei dicuntur. Propter quod
in Apocalypsi habetur: Ecce tabernaculum
Dei cum hominibus, et habitabit cum eis ;
et ipsi populus ejus erunt, et ipse Deus
cum eis, erit eorum Deus. Ipse salvabit C
vos de morte eeterna, imo tandem ab omni
poena atque miseria. Hoc totum in Isaia
sic legitur : Confortate manus dissolutas,
et nolite timere; ecce Deus vester veniet,
et salvabit vos. Hinc demum hortatur Apo-
stolus : Manus dissolutas erigite, et rectos
facite gressus pedibus vestris, ut non clau-
dicans quis erret, magis autem salvetur.
Hinc quoque secundo libro Paralipomenon
legitur : Vos autem confortamini, et non
dissolvantur manus vestrae;erit enim mer-
ces operi vestro. Gaudebit super te in lcv- D
titia, id est, de tua stabilitate et gratia ac
salute laetabitur in se ipso, Iaetitia increa-
ta, non aliunde causata : quemadmodum
scriptum est in Psalmo, Beneplacitum est
Domino in populo suo; et, Laetabitur Deus
in operibus suis. Hinc in Jeremia fatetur :
Laetabor super eis quum eis benefecero.
Et Esdras inducit : Gaudium Domini est
fortitudo vestra. Silebit super te in dile-
ctione tua, id est, peccata lua tacebit, eo
quod diligat te, et propler caritatem qua

Matth. x,
32.

eum amasti : quoniam caritas operit mul- iPetr.w,
titudinem peccatorum. Unde per Isaiam 8'
locutus est : Juravi, ut non irascar tibi, et /*.uv,9.
non increpem te. Et exsultabit super te in
laude, id est, praeconiis quibus eum col-
laudas, complacentiam piam habebit, et
laus tua ei placebit. Vel, Exsultabit super
te in laude, ita quod laudabilem te esse
testabitur : secundum quod Christus in
Evangelio dicit, Qui me confessus fuerit
coram hominibus, confitebor et ego eum
coram Patre meo. Porro in his verbis de-
monstratur paterna dilectio ineffabilisque
benignitas Dei ad nos.

Nugas, id est mendaces et vanos, Chri-
stum negantes, qui a lege divina recesse-
rant per inobedientiam et peccata, congre-
gabo collegio fidelium, convertendo eos
ad fidem : quemadmodum in Actibus Apo-
stolorum leguntur multa millia Judaeorum Aet.n,ii;
ad S. Petri praedicationem conversa; quia IV'
ex te erant, id est de numero salvando-
rum seu electorum. Unde et Lucas in Ac-
tibus Apostolorum : Crediderunt, inquit, lud.ww,
quotquot praeordinati erant ad vitam aeter-
nam.Et de reprobis in prima sua Canonica
ait Joannes : In nobis erant, sed non erant Uoann.u,
ex nobis; nam si ex nobis fuissent, man-
sissent utique nobiscum. Ut non ultra
liabeas super eis opprobrium, de eorum
infidelitate et obstinatione erubescendo.Si
enim nullus ex Judaeis conversus fuisset,
potuissentgentiles et infideles Judaei insul-
tare Apostolis primisque credentibus,quod
nullus de plebe eorum fidei consensisset.

Ecce ego interficiam omnes qui affiixe-
runt te in tempore illo. Judaeos enim incre-
dulos qui primitivam Ecclesiam graviter
afflixerunt, Deus omnipotens per manus
Bomanorum occidit ; et qui corporaliter
occisi non fuerunt, spiritualiter perierunt,
atque aeternam mortem in inferno adepti
sunt. Hiuc dictum est a Michaea : Exaltabi-
tur manus tua super hostes tuos, et omnes
inimici tui interibunt. Et salvabo claudi-
cantem, id est virtutibus imperfectam, et
fide nutantem, augendo in talibus gratiae
lucem. Christus enim, sicut Isaias praedixit, /*.xlh,3.

48.

10.

Mich. v, 9.

ENARRATIO IN CAP. III SOPHONLE. — ART. V 597

calamum quassatum non contrivit,et linum A culis miraculose redemit fideles, et tyran-

fumigans non exstinxit. Gertum cst au- nos dira morte peremit. Dicit Dominus, qui

tem discipulos Ghristi ante Spiritus Sancti solus est per essentiam verus ac veritas.

susceptionem saepius claudicasse. Et eam

quce ejecta fuerat, congregabo : id est, ple- Pr^eterea, quod in principio hujus capi- Expositio

bem credentem in Jesum Ghristum, quam tuli de Jerusalem et Synagoga ad litteram si"r,lual,s-

joann. ix, Judaei extra Synagogam esse censebant, ut expositum est, facile est juxta spiritualem

legitur in Joanne, per caritatem et dona intelligentiam de Ecclesia explanare. Ita-

Spirifus Sancti spiritualiter adunabo. Hoc que congregationi Christianorum impoeni-

Ps. «vii, est quod Psalmista prsedixit : Pluviam vo- tenti et Ghristo inobedienti, merito dicitur:

luntariam segregabis, Deus, hereditati tuae; Vce provocatrix, et redempta sanguine i

et infirmata est, tu vero perfecisti eam. Christi, civitas, columba propter quosdam

Et po nam eos in laudem et in nomen, id B innocentes et simplices impiis junctos.

est, gloriosos atque famosos, sive laudabi- Vel, Columba, eo modo quo ait Osee pro-

les faciam eos, in omni terra confusionis pheta : Ephraim quasi columba seducta, Osee\n,u.

eorum, videlicet in tota Judsea, Galilsea, non habens cor. Ista malignantium eccle-

Samaria, regnis et provinciis paganorum : sia non audit vocem Christi, nec suscipit 2

in quibus Apostoli et ceteri Christiani pri- disciplinam, neque in Deo confidit veraci-

mo valde contempti fuerunt, sed virtute ter, nec Deo appropinquat, se ad gratiam

divina tot fecerunt miracula, et tam in- disponendo. Principes ejus quasi leones 3

numerabiles converterunt ad fidem, quod rugientes : quia cum austeritate atque su-

ubique a credentibus in summo honore, perbia prsesident, subjectosque opprimunt.

fama et gloria habiti sunt, sicut in Psalmo Judices ejus lupi. Hoc de judicibus inju-

/>s.xliv,i7. legitur prophetatum : Constitues eos prin- stis et cupidis, munera recipientibus, in-
Ps.xlvi,io. cipes super omnem terram; et, Principes C nocentes inopesque damnantibus, verum

populorum congregati sunt cum Deo Abra- est. Prophette ejus vesani : id est, prsedi- 4

ham, quoniam dii fortes terrae vehementer cantes et docentes populum, allegantes et

elevati sunt. Unde in Isaia de eis habetur : exponentes Scripturam, et propriaverba et

h. «,8. Qui sunt isti, qui ut nubes volant, et quasi documenta non observantes, caput habent

columbse ad fenestras suas? Et iterum ibi- insanum, et stultis ac furentibus pares

lbid. 15. dem : Pro eo quod fuisti derelicta et odio sunt. Sacerdotes ejus polluerunt sanctum,

habita, ponam te in superbiam sseculorum, sacramenta irreverenter tractando, et sa-

gaudium in generationem et generatio- cerdotales sanctiones transgrediendo.
20 nem. In tempore illo quo adducam vos, Contra hos dabit Dominus judicium su- 5

0 Apostoli atque credentes, ad aliorum in- um mane in luce, id est, velociter, eviden-

structionem et conversionem, et in tempo- ter, atque dirissime eos damnabit. Denique
re quo congregabo vos, secundum modum D propter Christianorum peccata tradit Deus

nunc dictum; vel, quando congregabo vos frequenter terras eorum hostibus suis. Dc- q

gentibus quas convertetis. sertas fecit vias eorum, gratiam et virtu-

Dabo enim vos in nomen et in laudem tes, quibus ad Deum transitur, subtrahen-

omnibus populis terrce, quos convertetis, do. Desolata} sunt civitates eorwm.-quoniam

quum convertero captivitatem vestram co- ipsi damnati sunt, et bonis spiritualibus

ram oculis vestris, id est, evidenter eruero destituti. Et dixi : Attamen timebis me, 7

vos de adversariorum vestrorum infidelium suscipies disciplinam. Hoc Dominus ait

persecutione et potestate : quod fuit im- propter electos. Et non peribit habitacu-

pletum,quando Romani deleverunt Juda30s lum tuum : quoniam Ecclesia Christi us-

incredulos, et etiam ante ac postea. Fre- que in finem sseculi stabit, ad gloriam Dei

quenter etenim Deus de carceribus et vin- sublimis et benedicti. Amen.

BNARRATIO

IN AGGyEUM PROPHETAM

ENARRATIO

IN AGG^EUM PROPHETAM

ARTICULUS PRIMUS

ELUCIDATIO LITTERALIS PRIMI CAPITULI : IN ANNO SECUNDO DARII REGIS.

GG.EUS propheta, post reditum a Ba- A gnum, id est inter sacerdotes temporis sui

bylonica captivitate in Jerusalem,pro- praecipuum, puta pontificem. Jstis duobus

phetavit ad eos qui de Babylonia red- tanquam capitibus populi, loquebatur Ag-

ierunt, sicut ex littera mox exponeuda gaeus, deinde et aliis. Dicens :
ostenditur. Ait enim sanctns Propheta : Hcec ait Dominus exercituum, dicens : 2

1 In anno secundo regni Darii regis Persa- Populus iste de Babylone reversus, dicit,

rum : qui secundum Hieronymum et Jo- Nondum venit tempus clomus Domini aidi-

sephum, fuit filius Hystaspis ; secundum ficandce, id est, a constructione templi

alios vero, fuit filius Assueri regis et Es- ignaviter se excusat. Porro, ut legitur se-

Dan.v, 31. ther reginse. Unde Darius iste non fuit Da- cundo libro Paralipomenon et Esdrae pri-

rius ille, qui cum Gyro rege demolitus est mo libro, Cynis rex Persarum concessit n par.

Babylonem, sed longe posterior eo ; imo Judseis licentiam reparandi templum Dei ?jL"j' 2^

posterior Cyro et Artaxerxe regibus Persa- B in Jerusalem a Chaldaeis destructum : sic- 4.

rum. In mense sexto hujus anni secundi, que Judsei a Chaldaeis reversi, cceperunt

in die una, id est prima, vel alia quadam aedificare. Quumque altare construxissent, i Esdr. m.

die mensis istius, factum est verbum Do- et fundamenta templi locassent, scripta est

mini in manu Aggan prophetce ,\<\. est ipsi a Samaritanis epistola Artaxerxi regi con- ibid.iv.

Aggaeo, atque in libero usu et actu ipsi- traeos, qui opus inceptum prohibuit exse-

us. Per quod excluditur error dicentium, qui. Itaque ex tunc impeditum fuit usque

Prophetas esse locutos sicut loquuntur ad annum secundum Darii regis.ut legitur

arrepticii et amentes : contra quos dicit primo Esdrae libro. Quumque Darius iste lbid.w.

itv.xiv, Apostolus,Spiritus Prophetarnm Prophetis dedisset Zorobabel licentiam consumman-

32" subjecti sunt. Ad Zorobabel filium Sala- di templnm inceptum, populus Judaeorum

thiel : qui Salathiel natus est in Babylone, adhuc tardus fuit ad prosequendum : ideo

eratque filius Jechoniae, juxta illud Mat- C a Propheta redarguuntur, quemadmodum

Matth. i, thaei : Et post transmigrationem Babylonis subditur.

Jechonias genuit Salathiel. Ducem Jtida. Et factum est verbum Domini in manu 3

Erat namque Zorobabel de tribu Juda et Aggcei propheke, dicens. Secundum Hie-

lEsdr.ii,*. semine David, ac principalis et dux inter ronymum, revelatio ista prophetica eodem

Judaeos secum de Chaldaea regressos. Et die est facta Aggaeo, quo verbum praece-

ad Jesum filium Josedec, sacerdotem ma- dens. Numquid tempus vobis est, o Judaei, A

Ii(ll>

ENARRATIO IN CAP. I AGCEI. — ART. I

7
8

ut habitetis in domibns laqueatis, id est A Respexistis ad amplius, id est, multum 9
ornatis et curiosis, et domus ista deserta, de fructibus terrse habere putastis, et ecce
id est, templum adhuc permanet desola- factum est minus, id est, modicum et mi-
lum et irreparatum? Quasi dicat : Quam- nus quam sperastis, fuit de ipsis bladis in
diu domus Dei manet deserta, non decet culmis seu splch. Et intulistis in domum,
ut vobis ipsis construatis aedificia amcena id est, in horrea terrse nascentia collegi-
et pulchra. stis, et exsufflavi illud frumentum quod

Et nunc haic dicit Dominus exercitu- fuit in spicis, et mea virtute dispersum
um : Ponite corda vestra super vias ve- est, excidit, atque disperiit. Quam ob cau-
stras,'u\ est, opera vestra sapienter pensate, sam ? dicit Dominus exercituum. Quia
et scietis quod male successerit vobis, eo domus mea deserta est, id est, templum
quod operi Dei, videlicet templi sedificati- reparare neglexistis, et vos festinastis * -aM&sfesti-
oni, praetuleritis proprium opus. Nam Se- B unusquisque in domum suam, id est, de "
minastis multum, et intulistis parum : proprio commodo et temporalibus bonis

solliciti fuistis.

Propter hoc super vos prohibiti sunt cce- 10
li aerii ne darent rorem : id est, me ordi-
nante atque jubente, nubes, rores et plu-
via, in aere more solito generatse non
sunt, nec terram fecundaverunt; et terra
prohibita est ne daret germen suum : quo-
niam ad praxlictam siccitatem sterilitas
est secuta. Terra quippe Juda de ccelo
pluviam praestolatur, et inde fecundatur,
tantum vel exhilarationem quamdam cor- C quemadmodum in Deuteronomio Moyses
dis ex potu designat. Operuistis vos, et non loquitur : Terra ad quam ingredieris, non neut.xi,io,
estis calefacti : sicque indumentorum in- est sicut terra iEgypti, ubi jacto semine H"
opiam habuistis. Et qui mercedes, id est aquee ducuntur irriguse; sed montuosa est
pecuniam vel alia quselibet, congregavit, et campestris, de ccelo exspectans pluvi-
ut thesaurizando vel negotiando lucrare- am. Et vocavi siccitatem super terram, et 11

super montes, et super triticum, id est se-
men triticeum in terram projectum, vel
super culmum exortum, ita quod fructus
paucus secutus est ; et super vinum et su-
per oleum, id est super vites et uvas atque
olivas, et quatcumque profert humus, id

ita quod seminationem paucus secutus est
fructus, et terra quodammodo sterilis fuit.
Comedistis, et non estis satiati ; bibistis,
et non estis inebriati, id est, sufficientiam
cibi et potus non habuistis propter parvi-
tatem fructuum terrse, segetum et uvarum.
Itaque inebriatio non capitur hic, ut so-
nat vitiosam superfluitatem (sic enim non
est pcena peccati, neque nocivum naturse,
non esse inebriatum), sed ut sufficientiam

tur, misit eas in sacculum pertusum, id
est, inutiliter eas amisit, sicut pecunia in
sacculum confractum missa, elabitur at-
que deperditur. Hsec omnia contigerunt
vobis propter acediam vestram circa tem-
pli instaurationem.

ffazc dicit Dominus exercituum : Ponite D est super universa terrae nascentia; et su-

corda vestra super vias vestras. Ascendite
in monfem/id est ad loca silvestria et mon-
tana, in quibus sunt ligna pro templi aedi-
ficio apta, sicut in monte Libani ; portate
inde ligna. Vel : Ascendite in montem
Sion, in quo construendum fuerat tem-
plum; portate ligna illuc. Et aidificate do-
mum, videlicet templum ; et acceptabilis
mihi erit, et glorificabor, dicit Dominus,
id est, gloriosus in ea apparebo, et mira-
bilia operabor, sicut infra patebit.

per homines et super jumenta, id est ad
vestram afflictionem et jumentorum fa-
mem ac sitim, quorum afflictio in vestrae
redundavit calamitatis augmentum; et su-
per omnem laborem manuum vestrarum, id
est super possessiones vestras labore ma-
nuum acquisitas : ita quod siccitas illa ali-
quo modo nociva fuit omnibus quae habe-
tis,vel potius vobis per relationem ad illa.
Et audivit Zorobabel filius Salathiel, et
Jesus filius Josedec sacerdos magnus, et

ENARRATIO IN CAP. I AGCEI. — ART. II 603

omnes reliquice populi, id est Judaei de ca- A Deus Judseis praedixit, quod post reditum

ptivitate reversi, et pauci de multis reli- de Babylone, adsisteret eis in omnibus.

cti, vocem Dei sui, et, pro id est, verba Ag- Et suscitavit Dominus spiritum Zoro- 14

goei propheta?, id est, divinae jussioni per babel filii Salathiel ducis Juda, et spiri-

Prophetam ad eos factae obedierunt, sicut turn Jesu filii Josedec sacerdotis magni, et

misit eum Dominus Deus eorum ad eos ; spiritum reliquorum de omni populo : id

et timuit omnis populus a facie Domini, est, omnium horum animos inflammavit

id est, adspectum divinae majestatis vere- ac roboravit ad faciendum beneplacitum

bantur, et ex hoc processerunt in opus. ejus; et ingressi sunt locum templi, et fa-

13 Et dixit Aggaius nuntius Domini de nun- ciebant opus in domo Domini exercituum

tiis Domini,id est Propheta Dei de numero Dei sui : id est, ad templi constructionem

verorum Prophetarum exsistens, populo quilibet, ut potuit, cooperabatur :non quod

dicens : Ego vobiscum sum, dicit Domi- B simpliciter omnes simul ingressi sint, sed

nus, id est, auxilium vobis praebebo, vos- quidam de omnibus, ut sit distributio ac-

que tuebor, ita quod eedificalio vestra con- commoda, vel pro generibus singulorum.

summationem habebit. Vel sensus est,quod Ingressi sunt autem et aedificare exorsi

Aggaeus nuntius Domini, dixit populo Ju- sunt in die vicesima et quarta mensis, de \

daeorum praefato, de nuntiis Domini, id est quo in procemio libri istius jam dictum (car- "■)

de aliis Prophetis, vel ex parte seu perso- est, utpote sexti mensis, sicut subjungi-

na eorum : Ego vobiscum sum, dicit Do- tur, in sexto mense, in anno secundo Da-

minus. Quasi dicat : Non ego solus, sed rii regis : ita quod inter primum diem

alii quoque Prophetae id ipsum testantur hujus mensis, quo die ad Aggaeum locutus

et spondent, dicentes quod dixi, videlicet, est Dominus, et diem istum ejusdem men-

Jer xxxm; g„0 vobiscum sum, dicit Dominus : quia sis vicesimum quartum, fluxerunt medii-

Zach. vm; " • ri i •

Esec.xxsw. per Jeremiam et Zachanam et Ezechielem G que fuerunt dies viginti duo.

ARTICULUS II

DE SPIRITUALI ET MYSTICO SENSU EJUSDEM CAPITULI PRIMI.

AGGiEUS interpretatur solennitas. Qui autem nomine, mundus exprimitur. Et ad

ergo a peccatis saeculique tumultibus Jesum sacerdotem magnum, id est ad prae-
et passionum strepitibus cessat, et in men- D latos Ecclesiae, qui aliorum salutem pro-

tis quiete sabbatum delicatum Domino ce- curare, quantum in ipsis est, debent. Jesus

lebrat, solis divinis contemplando ac di- autem salus vel salutaris interpretatur.

ligendo intendens, capax est revelationum Porro, secundum Hieronymum, uterque is-

ccelestium, et dignus aptusque ut verbum torum, Christi fuit figura. Christus enim

Uoams.n, Dei fiat ad ipsum, ita quod unctio Spiritus rex et dux noster est : sicque Zorobabel

Sancti docet eum de omnibus. Denique per typus fuit ipsius. Ipse quoque magnus et

hujusmodi virum loquitur Deus ad Zoro- summus sacerdos est, juxta illud in Psal-

babel, qui interpretatur magister in Baby- mo, Tu es sacerdos in aeternum : de quo ps. ax, 4.

lone, hoc est ad principes saeculares, qui scriptum est in prima Canonica Petri, Con- ipetr.„,

temporali praesunt regimini, in quo variae versi estis ad pastorem et episcopum ani- -5

confusiones vitiorum occurrunt. Babylonis marum vestrarum : sicque per Jesum fili-

604 ENARRATIO IN CAP. I AGG.EI. — ART. II

um Josedec figurabatur. Quemadmodum A mens seu anima, quae Dei domus esse de-

enim isti populum suum de Babylone in beret, a vobis negligitur et gratia spolia-

terram promissionis reduxerunt; sic Ghri- tur, spiritualiterque destruitur? Sicut enim

stus Jesus suos electos de diabolica capti- docet Apostolus, virtuosi habitant et sunt Rom. vw,

vitate saecularisque vitse confusione eri- in spiritu, vitiosi autem in carne. Itaquc 8' 9'

puit, et de mundo isto conf usionibus pleno, qui corporibtis suis de omnibus commo-

ad regionem ccelestem evexitjuxtaillud ad dis carneis diligenter abundanterque pro-

#e6r.u,to. Hebraeos, Multos filios adduxit in gloriam. vident, animam vero virtutibus vacuam,

Insuper, quid Dominus per spiritualem a caritate frigentem, vitiis sauciam, non

Aggaeum ad principes saeculares fideles, ec- reformant nec ornant : isti divinitus incre-

clesiasticosque praelatos dicat, advertentia pantur, carnales vocantur, et omni damna-

2 dignum est. Hcec ait Dominus : Populus tione digni censentur. Praeterea praeindu-

iste dicit, Nondum venit tempus domus B ctis utique verbis redarguuntur carnales

Domini cedificandce : id est, plebs vobis Christiani, qui Dei zelo non fervent, sed

subdita et commissa, verbis vel rebus af- privato pleni amore sunt, ideoque mate-

firmat, nondum adesse horam reformandi rialia Christi templa, et domus divino cul-

Ecclesiam, corrigendi mores, emendandi tui deputatas, inveterata, ruinosa, et quo-

vitam. Domus equidem Dei, est congre- tidie deficientia vel destructa reparare,

gatio fidelium, vel unusquisque devotus, aedificare, constabilire non enituntur, sed

Ephes.m, seu anima justi. Deus namque habitat in sibimetipsis habitacula construunt curio-

i7\Cor vi cordibus nostris per fidem, et corpora no- sa, voluptuosa, superflua. In istis amor

19. stra templum sunt Spiritus Sancti, secun- Christi non viget : quibus Isaias minatur,

dum Apostolum. Qui ergo se ipsum vel Vae qui conjungitis domum ad domum, et/«.v,8,i2.

proximum noscit gratiam Dei amisisse, et agrum, etc, et opus Dei non respicitis.

domum diaboli factum peccando : si iste C Hcec dicit Dominus : Ponite corda ve- 7

emendationem sui vel proximi protrahit, stra, id est mentis vestrae considerationem,

differt, procrastinat, nec statim pceniten- super vias vestras, id est affectiones, cogi-

tiam agit condignam; etsi non verbis, ta- tatus et opera, ut sitis in omnibus circum-

men rebus asserit : Nondum venit tempus specti : quemadmodum ait Apostolus ad

domus Dei aedificandse. Praecipue quoque Timotheum,Sine praejudicio, id est praevio iTim.v,u.

circa hoc damnabiles approbabuntur prin- rationis judicio, nihil facias; Salomon quo-

cipes et praelati, qui gregem sibi com- que, Oculi tui videant recta, et palpebrae /Vo».iv,25.

missum verbo et opere aedificare non sat- tuae prsecedant gressus tuos. Hoc est quod

agunt, sed malum paulatim increscere in Ecclesiastico legitur : Fili, sine consilio Eccii.

Prov. vi, 9. sinunt. Quibus Salomon ait : Usquequo, nihil facias, et post factum non pcenitebis. xxx"'

piger, dormies ? Quibus et in Isaia Domi- Hoc modo posuit sanctus Job cor suum su-

is. i.vi, to. nus loquitur : Speculatores caeci, etc, ca- D per vias suas, qui dixit : Verebar omnia Jobi\,w.

nes muti, non valentes latrare, videntes opera mea, sciens quod non parceres, Do-

vana, et dormientes. mine, delinquenti. Quum enim, secundum

Praeterea universis carnalibus, tempo- positionem probabilem, in actibus huma-

ralia et terrena magis quam coelestia et nis non sit indifferens, id est aliquid quod

aeterna quaerentibus, magisque hominibus nec meritorium nec demeritorium sit : qui

quam Deo placere optantibus, rectissime modo praefato corda sua super vias suas

& dicitur : Haec dicit Dominus : Numquid non ponunt, nonne quotidie quasi innu-

tempus vobis est ut habitetis in domibus merabilia peccata incurrunt, cogitando, lo-

laqueatis, id est corporibus vestris curio- quendo, appetendo et operando, imo et

se atque pompose ornatis, et domus ista debita omittendo? Tales sunt omnes in-

deserta, id est, ipsa vestra conscientia, timorati, qui implere non curant quod

ENARRATIO IN CAP. I AGG.EI.

ART. II

605

Ibid. vin,
31.

Prow.iv.23. scriptum est : Omni custodia custodi cor
tiuim.
8 Ascendite in montem, id est ad Chri-

stum, ejus documenta atque exempla pen-
sando et imitando, vel ad spiritualem et
altam sacrae Scriptura? intelligentiam, vel
ad veram mentis perfectionem. Portate
ligna, id est, dona Sancti Spiritus obtinere
h. xi, 2. conemini. Unde de sapientia quse est pri-

Protun,i8. mum inter dona, Salomon profitetur : Li-
gnum vitse est omnibus apprehendentibus
eam. His quippe donis tanquam fortissi-
mis lignis machina virtutum consurgit et
stabilitur in anima. Et cedi/icate domum
conscientiae, aliosque in virtutibus refor-
mate; et acceptabilis mihi erit spiritualis
haec domus : et deliciae mese esse cum fi-
liis hominum; et glorificabor in ea, dicit
Dominus, id est, a fidelibus honorabor,
gloriosus agnoscar, et majestatis ac gratiae
meae potentiam ipsis monstrabo.

Respexistis ad amplius, id est, grandem
in virtutibus perfectionem obtinere puta-
stis, et factum est minus, id est, parum
vel nihil profecistis. Et intulistis in do-
mum, id est, aliquid gratiae impetrastis,
ct mentis areae induxistis, et exsufflavi il-
lud, id est, perire permisi, nec mea custo-
dia dignum putavi. Hoc illis contingit qui
divino honori commoda sua praeponunt, et
privatum atque carnalem amorem fundi-
tus non exstirpant : quorum poenitentia et
devotio instabiles ostenduntur, quia dum
tentatio parva occurrit, mox superantur.
Tales sunt audaces, sibi placentes, sapien-
tes et magni in oculis suis, qui conversa-
tionem suam in vera ac stabili humilitate
non fundant.
6 Seminastis multum, et intulistis pa-

rum. Hoc accidit illis qui in exterioribus
observantiis corporalibusque exercitationi-
bus multum se occupant, et circa interio-
rem animae reformationem atque inter-
nam in Deo caritatis affectionem parum
proficiunt. Propter quod dicit Apostolus :

I77m.iv, 8. Corporalis exercitatio ad modicum utilis
est; pietas autem ad omnia valet. Comedi-
stis, et non estis satiati ; bibistis, et non

UPeir.n,
10.
Is. v,2l.

A estis inebriati. Hoc de his accipi potest
qui corpus et sanguinem Christi vel indi-
gne, vel minus digne suscipiunt, quoniam
sacramenti virtutem et efficaciam non sor-
liuntur propter vitae suae negligentiam et
torporem ; item de his qui aqua sapien- EccU.xv,z.
tiae et pane vitae operibusque virtutum,
et pane potuque lacrimarum vescuntur, Ps.lxxi*,g.
aliquidque spiritualis consolationis expe-
riuntur, sed non satis condigne secundum
vocationis suae exigentiam crescunt in is-
tis : quibus advertendum est illud aposloli

B Pauli, Resuscites gratiam Dei in te; et rur- urim.i.e.
sus : Digne ambuletis vocatione qua voca- Ephe».w,\.
ti estis; illud quoque Joannis, Memor esto aPoc. u, s.
unde excideris. Operuistis vos pallio cari-
tatis et indumentis justitise, et non estis
calefacti fervore divini amoris. Hoc dici-
tur his qui quum spiritu coeperint, carne G<dat.\n,%.
consummantur, qui a pristino cadunt fer-
vore, atque in via Dei regrediuntur magis
quam progrediantur. Et qui mercedes con-
gregavit, id est, bene agendo aliqua sibi
merita et preemia accumulavit, misit eas

C in sacculum pertusum, id est, fructum la-
borum suorum amisit, non perseverando
usque in finem, vel laudes humanas quae-
rendo, vel intra se inaniter gloriando, nec
intra humilitatis custodiam spirituales di-
vitias conservando. Tales sunt vani atque
inutiles homines : de quibus ait Salvator,
Amen dico vobis, receperunt mercedem Matth. m,
suam. Thesaurizemus ergo in ccelo, omne- 2',f'. !0'

° Ibid. 20.

que bonum Deo humiliter adscribamus. Jacob.\,\i.

Quam ob causam? dicit Dominus. Quia 9
domus mea deserta est, id est, thalamus
D conscientiae non purgatus, proximus ad
poenitentiam non conversus, et plebs a dae-
monum jugo non revocata; et vos festina-
stis unusquisque in domum suam, propria
commoda exquirendo, atque in carnis vi-
tiis persistendo.

Propter hoc super vos prohibiti sunt 10
cceli, id est spiritus angelici, ne darent ro-
rem, id est, ne corda vestra gratiae influ-
entia instrumentaliter fecundarent, con-
solationemque coelestis dulcedinis ad vos
deferrent. Yel coeli isti, sunt viri devoti et

000

ENARRATIO IN CAP. II AGG.EI.

ART. III

28.

prcedicatores verbi Dei, in terra coelifor-

miter conversantes : a quibus Deus seepe

subtrahit efficaciam exhortandi propter

negligentiam populi, quemadmodum ad

Esech.m, Ezechielem loquitur Deus : Fili hominis,

linguam tuam adhserere faciam palato tuo,

et eris mutus, nec quasi vir objurgans,

quia domus exasperans est. De hoc rore

is. xxvi, 19. loquitur Isaias ad Dominum : Ros tuus ros

Gen. xxvn, lucis; Isaac quoque ad Jacob,Det tibi Deus

de rore coeli. Et terra continuit germen

suum, id est, habitantes in terra, fructum

virtutum non protulerunt. Non enim si-

ne gratiee influxu aliquid meritorie agere

/>*.«lii,6. queunt. ldeo profitetur Psalmista : Expan-

di manus meas ad te ; anima mea sicut

H terra sine aqua tibi. Et vocavi siccitatem

super terram, id est, virtuosorum operum

sterilitatem sive carentiam super eos qui

dediti sunt peccatis carnalibus. Unde ho-

mini in vitium gulse prolapso, dictum est

Gen. iii,i9. a Deo : Terra es, et in terram ibis. Sed et

ibid. vi, 3. in Genesi protestatus est Dominus : Non

permanebit spiritus meus in homine in

aeternum, quia caro est. Et super mon-

tes, id est eos qui spiritualibus vitiis, pree-

7aco6.iv,6; sertim superbise, serviunt. Deus quippe

\Petr.\,5. SUperbis resistit. Et super triticum, et su-

A per vinum et oleum, et quatcumque pro-
fert humus, id est super universa quae
agunt, quia etsi quid de genere bonorum
agere videantur, Deo tamen absolute non
placet, nec quidpiam promerentur,eo quod
caritatem Dei infusam sortiti non sint. Et
super homines et jumenta, id est doctos
in sua scientia tumidos, et indoctos, vel
super credentes fide informi atque in-
credulos.

Et audivit Zorobabel, et Jesus filius Jo- 12
sedec , et reliquiai populi vocem Dei et ver-

B ba Aggoei propheta'. Electi enim et timorati
ac dociles, divinis eloquiis et devotorum
exhortationibus acq uiescunt. ift timuit po-
pulus a facie Domini. Vultus enim Domi- ps.xxx
ni super facientes mala, ut perdat de terra ,7-
memoriam eorum : et certe divinse maje-
statis prsesentia cum ingenti reverentia est
timenda. Et suscitavit Dominus spiritum 14
Zorobabel , et spiritum Jesu filii Josedec,
et spiritum reliquorum de populo ; et in-
gressi, faciebant opus in domo Domini. Si-
mili modo dum Spiritus Sanctus excitat

C corda prselatorum ac principum et subdi-
torum, ingrediuntur ecclesiam propriam-
que conscientiam, et divina exsequuntur
mandata.

ARTICULUS III

EXPLANATIO LITTERALIS CAPITULI SECUNDI : IN SEPTIMO MENSE.

IN septimo mense ejusdem anni de quo
in praecedenti capitulo dictum est, vice-
sima et prima die mensis hujus septimi,
scilicet tribus hebdomadibus evolutis, fa-
ctum est verbum Domini in manu Aggwi
prophetce, secundum intellectum superius
introductum, dicens : Loquere ad Zoroba-
bel filium Salathiel ducem Juda,et ad Je-
sum filium Josedec sacerdotem magnum,
et ad reliquos populi, dicens : Quis in
vobis est derelictus, id est, quis vestrum

D adhuc vivit et superest, qui vidit domum
istam jam demolitam, atque ad intelle-
ctum potius quam ad sensum monstrabi-
lem, in gloria sua prima, id est in decore
et excellentia quam ante suam a Chaldaeis ivfleo.xxv,
destructionem habebat, tempore Sedecise 9"
regis et ante, et quod* vos videtis hanc «aiiasoKid
nunc, id est, qui etiam videt hanc domum,
secundum quod jam in oculis vestris ap-
paret ? Numquid non ita est, quasi non
sit in oculis vestris ? id est, domus ista

ENARRATIO IN CAP. II AGfi.F.I. — ART. III

007

I Esdr. iv,

n-24.

nullius videtur esse reputationis respectu
templi prioris a Salomone constructi. Hoc
dicit Propheta, vel quia dum ista loqueba-
tur, secundse domus fundamenta solum ja-
cta fuerunt, et parum aut nihil superaedi-
ficatum, quia a rege Artaxerxe opus fuit
prohibitum, nec fiebat usque annum se-
cundum (de quo nunc sermo) sub Dario
rege, ut legitur in Esdra. Vel quia ex con-
sideratione ejus quod jam fuit inceptum,
paterc potuit quod etiam domus istaquum
ad complementum veniret, primo templo
nullatenus aequaretur, quantum ad preti-
ositatem materise ac decorem structurae.
Denique quidam eorum qui primum tem-
plum viderunt, istis adhuc diebus vixe-
/6id.iu,i2. runt.Siquidem primo libroEsdrae habetur,
quod plures de sacerdotibus ac Levitis et
principes patrum, qui viderunt templum
primum, fleverunt, visis fundamentis tem-
pli secundi.

5 Et nunc confortare, Zorobabel, dicit
Dominus; et confortare , Jesu fili Josedec,
sacerdos magne; et confortare, omnis po-
pulus terrae Judaeae, dicit Dominus exerci-
tuum : id est, fiduciam audaciamque bo-
nam ex divina promissione assumite; et
facite opus in domo Domini, secundum
quod hortor, quoniam ego vobiscum sum,
dicit Dominus exercituum per speciale
auxilium et gratiam singularem, tam gra-

6 tum facientem quam gratis datam. Ver-
bum quod pepigi vobiscum, id est adimple-
tio sermonis ac pacti, a me ad vos prolati
et initi, quum egrederemini de terra sEgy-
pti. Loquitur Deus hoc loco de toto populo
quasi de eisdem; sed non est totum quod
dicitur, ad eosdem referendum. Hi nempe
quibus loquebatur Aggaeus, nondum nati
fuerunt tempore egressionis ex .Egypto
sub Moyse, nec ad istos fiebat tunc sermo
divinus ; sed totus populus quasi unum
aliquid reputatur. Et spiritus meus, id
est Spiritus Sancti directio, auxilium, et
instinctus, erit in medio vestrum, id est
in vobis et inter vos. Hoc enim frequenter
Deus per Moysen repromisit, quod filios
Israel clementer adspiceret, quandocum-

A que ei fideliter deservirent : Ego (inquiens) Num.xxxv,
stim qui habito in medio filiorum Israel. '
Nolite timere, dicit Dominus exercituum,
inordinato timore.

Adhuc unum modicum est, id est, breve 7
restat tempus comparatione prioris dura-
tionis et perpetuitatis sequentis. Vel pro-
pter magnitudinem rei promissae, dicitur
tempus hoc modicum : quo enim majus
bonum promittitur vel exspectatur, eo mo-
ra dilationis aequanimius est ferenda et
minor putanda. Et ego commovebo ccelum

B ct terram, et mare et aridam, et movebo 8
omnes gentes, et veniet Desideratus cunctis
gentibus. Omnia ista, secundum doctores
catholicos, ad primum Christi referuntur
adventum, et pro tunc impleta creduntur.
Movit itaque Deus ccelum, quando Chri-
sto jam nato cives ccelestes apparuerunt Luc.u,\z,
hominibus, concinentes : Gloria in excelsis ,4'
Deo. Secundum Hieronymum vero Deus
ccelos movit in passione, dum sol scribi- ibid.xxm,
tur obscuratus. Et terram, id est habitan- 45'
tes in terra. Hoc fuit impletum, dum ex

C his qu83 in Christi nativitate divinitus cce-
litusque fiebant, in admirationem ducti
sunt multi, profecti, et conturbati, juxta il-
lud Lucae : Omnes qui audierunt, mirati ibid. n, 18.
sunt. Sed et Magi, incolae terrae, visa stella, Matth.n,
nonne mox moti sunt properantes videre i"lt"
puerum Jesum? Et mare, id est navigantes
et operantes in aquis, sicut per Isaiam
praelocutus est Dominus : Me etenim insu- /s.lx,9.
la? exspectant, et naves maris in principio,
ut adducam filios tuos de longe.Multi ergo
et pene innumeri per maria propter ca-

D tholicam fidem praedicandam vel audien-
dam iter fecerunt. Et aridam, id est ter-
ras omnino arentes, earumque incolas, in
quibus Deus mirabilia operabatur. Et mo-
vebo omnes genles. Hoc secundum Hiero-
nymum, est impletum quando in omnem ps.xMn,5.
terram exivit praedicatio Apostolorum, ad
quorum verba atque prodigia quidam de
omni genere huminum sunt conversi. —
Quidam interea superficialius percurren-
tes, asserunt coelum motum, quando Chri-
sto nato nova stella apparuit Magis ; et Mattlui,*.

(508

RNARRATIO IN CAP. II AGCEI. — ART. III

terram, quando Romani divina virtute om-
nia regna mundi suo subdiderunt impe-
rio ; mare qnoque, <lum et insulas maris
subjugaverunt. Denique omnes gentes as-

Lue. 11,1,3. serunt motas, dum ad Caesaris Augusti edi-
ctum singuli ibant, ut in loco congruo se
Romano imperio subditos profiterentur.

Et veniet Desideratus cunctis gentibus,
id est, Ghristus Unigenitus Dei omnium
hominum salus, desiderabilis universis,
cujus adventum omnes (vel quidam de
omnibus, ut sit distributio pro generibus
singulorum) desideraverunt, per incarna-
tionis mysterium, per humanae naturae as-
sumptionem, per temporalem ex Virgine
gloriosa nativitatem, veniet in hunc mun-
dum, qui secundum divinitatis suse natu-
ram incircumscriptus exsistens, nec loco,
nec tempore, nec actione, nec aliquo modo
in se ipso movetur. Unde de ipso scriptum

Habac.m, est : Qui fecit stellas, hic est Deus noster ;

3», 36, 38. ej pQS|. ngec SUper terram visus est, et cum

hominibus conversatus est. De ipso quo-

«en.xLix, que, patriarcha Jacob praedixit : Non aufe-

retur sceptrum de Juda, et dux de femore

ejus, donec veniat qui mittendus est; et

ipse erit exspectatio gentium. De quo va-

is. xi.il, 4; ticinatus est Isaias : Legem ejus insulae

™'3,2> ' exspectabunt; et in ipso gentes sperabunt.

Et implebo domum istam, videlicet tem-

plum a Zorobabel ceterisque Judaeis ince-

ptum, gloria, id est excellentia magna, de-

core et fama, dicit Dominus exercituum.

9 Meum est argentum, et meum est aurum,

dicit Dominus eccercituum. Quasi dicat :

Dives et potens sum implere quae spondeo,

et variis rebus domum hanc decorare ad

10 placitum valeo. Magna erit gloria domus

istius novissimai plus quam prirnce, dicit

Dominus exercituum. Ecce his verbis Do-

minus perhibuit ampliorem esse debere

eminentiam et decorem, sublimationem et

dignificationem templi post reditum a Ba-

bylone constructi, quam ejus quod Salo-

mon est molitus. Porro, si ea quae de glo-

UPar. iii- ria primi templi in libris Paralipomenon

v; iii /fec/. ac Regum scribuntur, pensemus : certis-

VI. ° l

simum est secundum hoc templum quasi

10.

A parvae reputationis fuisse, pretiositatis et
gloriae, respectu templi prioris, quantum
ad structuram, pretiositatem, ornatum, et
insuper contenla in templo. Nam licet de
templi secundi gloria scriptum sit secun-
do libro Maehabaoorum,quod reges et prin- [ij/acA.m,
cipes locum summo honore dignum du-2'3,
cerent, et templum maximis muneribus
illustrarent, ita ut Seleucus rex Asiae, de
redditibus suis praestaret omnes sumptus
ad ministerium sacrificiorum pertinentes ;
nihilo minus templum Salomonis multo

B famosius ac honoratius fuit in omni ter-
ra, quam secundum hoc templum. Propter
quod Salomon ait : Domus quam aedificare a.xpar.
cupio, talis esse debet, ut in omni terra xx"' 5;„ "

1 Par. ii, 9.

nominetur. Praeterea, quaedam praeclaris-

sima erant in templo primo, quae defue-

runt secundo, videlicet arca testamenti,

tabulae Moysis, urna aurea habens manna,

jgnis jugiter ardens, et divina responsa :

sed et cultus divinus plus viguit in templo

primo.

Itaque gloria ista templi secundi et ex-

C cellentia gloriae ejus supra primum, ve-

rificari non potest, nisi per Christi ad-

ventum, durante hoc templo secundo, et

praesentationem, visitationem, praedicatio-

nem, miraculosamque operationem ejus in

ipso. Siquidem in templo isto secundo

Christus in die Purificationis fuerat prse- Lue. «, 23.

sentatus, et ipse illud frequenter visita-

vit, atque duodecim factus annorum in eo jbidM,m.

Scribas interrogavit. Postremo factus an-

norum triginta, saepe in eo praedicavit, at- Matth.

que miracula (ut in Evangelio leeitur) fe- XXVI' 55;

i i ■ XXI> '■*•

D cit, secundum quod Malachias propheta

praedixit : Statim veniet ad templum suum Maiach.m,

Do/ninator, quem vos quaeritis. Ex hac ita- '•

que Christi et Virginis gloriosae Apostolo-

rumque in templo praesentia, virtute et

gloria, gloriosius fuit templum istud no-

vissimum primo. Nempe quod iste sit ve-

re propheticus intellectus, inde patescit,

quod quum dixisset Propheta, Adhuc unum

modicum est; et post pauca, Veniet De-

sideratus cunctis gentibus : mox adjecit,

Et implebo domum istam gloria; magna

ENARRATIO 1N CAP. II XdGJEl.

ART. III

609

Judith xvi,
Z0;\UIach.
iii, 1.

Luc. n, 14.

Joann. xx,
19,21, 20.

Ephes. ii,
14, 16.
/iom.v, 10.

erit gloria domus istius novissim» plus
quam primse. Ex quibus evidenter proba-
tur, ante secundi templi demolitionem rc-
gem venisse Messiam, neque post tem-
plum istud secundum exspectare debent
Judaei a Deo tertium templum, quum tem-
plum istud divinitus appelletur novis-
simum.

Et in loco isto dabo pacem, dicit Do-
minus exercituum : quia post reditum a
Chaldeeis, habuerunt Judsei interdum pa-
cem in Judsea, scilicet tempore Judith, et
postea, ut patet ultimo Judith et secundo
Machabseorum. Spiritualem insuper pacem
Deus dedit ibidem suis electis : de qua
angeli cecinerunt, In terra pax hominibus
bonee voluntatis ; de qua Christus toties
dixit discipulis,Pax vobis. Nam et Christus
est pax nostra, qui fecit utraque unum, et
reconciliavit nos Deo in sanguine suo.

Consequenter describitur alia visio. In
vicesima et quarta die noni mensis, in
anno secundo Darii regis, factum est ver-
bum Domini ad Aggceum prophetam, di-
cens : Ha>c dicit Dominus exercituum : In-
terroga sacerdotes legem,id est queestionem
ad legis determinationem pertinentem, di-
cens : Si tulerit homo Judeeus, durante ve-
teris legis statu, carnem sanctificatam, id
est Deo in altari oblatam, in ora vestimen-
ti sui ; et tetigerit de summitate ejus, vi-
delicet vestimenti seu panni, panem aut
pulmentum, aut vinum, aut oleum, aut
omnem cibum : numquid sanctificabitur
aliquid horum seu quodcumque istorum
ex panni contactu ? Respondentes autem
sacerdotes, dixerunt : Non, id est, nihil
istorum ex contactu preefato sanctificatio-
nem recipiet, sed quale fuit, manebit. De-
inde proponitur alia queestio. Et dixit Ag-
gtvus ad sacerdotes : Si tetigerit pollutus
Lev. v, i. in anima, id est is qui corpus mortui teti-
git, contra legem in Levitico datam, ex
omnibus his, id est aliquid horum, videli-
cet panem, pulmentum, vinum, etc, num-
quid contaminabitur res ista contacta? Et
responderunt sacerdotes : Contaminabitur .
In his sacerdotes,quorum princeps exstitit

T. 10.

A Jcsus filius Josedec in lege instructus, re-
cte secundum legem responderunt. Nam et
Moyses ait : Quidquid tetigerit immundus, Num. *ix,
immundum erit. Facilius quippe est de- "'
ficere quam perficere, corrumpere quam
construere, polluere quam sanctificare :
quum bonum sit ex integra causa, malum
vero ex singulis omissionibus et cujusli-
bet circumstantiee negligentia, secundum
divinum Dionysium. Homo quoque facilius
potest pollui, quam res inanimata sancti-
ficari : ideo ipse citius polluit aliud, quam

B illa sanctificet aliud.

Consequenter Propheta queestiones suas
ad propositum applicat. Et respondit Ag- 15
gaius, et dixit : Sic populus iste, et sic
gens ista ante faciem rneam, dicit Domi-
nus : id est, quemadmodum polluitur quod
ab immundo homine tangitur; sic isti Ju-
deei coram me reputantur et sunt macula-
ti, quamdiu offerunt hostias templo non-
dum constructo, et negligentes sunt circa
reparationem illius, divino operi propria
commoda prseferentes. Et sic omne opus

C manuum eorum, et omnia quai obtulerunt
ibi, contaminata erunt : id est, quidquid
fccerint sive obtulerint super altare tem-
pli reparatione neglecta, mihi displicebit.
Ingratum enim est Deo, quidquid ei oblu-
leris, neglecto eo ad quod teneris. Quod
autem hoc verum sit, subditur :

Et nunc ponite corda vestra, id est, 16
considerationem mentis figite in ea quee
dicam, a die hac et supra, id est circa
prseterita tempora, et quee in illis vobis
evenerunt, antequam poneretur lapis su-

D per lapidem in templo Domini, id est pri-
usquam inciperetis templum eedificare ;
qicum accederetis ad acervum viginti mo- 17
diorum, id est ad tam grandem segetum
molem, quod aestimastis viginti modios
fructuum exinde suscipere, et fierent de-
cem modii tantum, ita quod propter ve-
stram negligentiam circa templi structu-
ram, mediam fructuum portionem divina
justitia abstulit ; insuper et intraretis ad
torcular ,ut exprimeretis quinquaginta la-
genas, id est, tantum uvarum cumulum

lilll

ENAUKATIO IN CAP. II AQCMl.

AHT. III

liabuistis, quod sperastis quinquaginta la-
gcnas vini acquirere, et fiebant viginti, ita
quod peccatis vestris exigentibus, plus
qnani mediam partem absluli de fructu

18 uvarum. Percussi vos vento urente, et au-
rugine et grandine omnia opera manuum
vestrarum : id est, vento calido ac nocivo,
ceterisque plagis et iris divinse justitiae
jam praefatis terrae nascentia vestra vasta-
vi : quod faciendo, etiam vos percussi, <;ui
de rerum vestrarum damno estis afflicti
potius quam de negligentia aodificii tem-
pli ; et non fuit in vobis qui reverterctur
ad me, dicit Dominus, id est, qui divinae
justitise castigationem paternam adverte-
ret, atque condignam poenitentiam ageret.

Praeterea, quod ista damna eis contige-
rint, eo quod in templi sedificatione fue-
rant negligentes, Dominus probat ex eventu
contrario, scilicet quod jam in posterum
habituri sint fructus quamplurimos, ob id

19 quod domum Dei reparare exorsi sint. Po-
nite eorda vestra ex die ista et in futu-
rum, id est, ex hoc die pensate quod jam
in futuro mox tempore accidet vobis, vide-
licet a die vicesima et quarta noni mensis,
a die qua fundamenta jacta sunt templi
Domini : quamvis (ut in fine praecedentis
capituli dictum est) ingressi fuerint Judaei
ad faciendum opus in domo Domini <lie
vicesima quarta sexti mensis, quia tunc
cceperunt aptare materiam inchoareque
fundamenta, qua3 die nunc scripta, ple-
nius jacta sunt et elevata. Ponite super cor

20 vestrum quod dico : Numquid jam semen
in germine est ? id est, semina missa in
terram, necdum egressa sunt, nec pullula-
re cceperunt, ut ex hoc conjici queat an
sterilitas an fecunditas terrae immineal. se-
cundum quod subditur : Et adhuc vinea,
et ficus,et malogranatum, et lignum oliva.'
non floruit; nihilo minus certitudinaliter
vobis praedico. Ex die ista benedicam se-
minibus atque arboribus, et cunctis terrse
nascentibus, ita quod supernaturaliter fru-
ctibus abundabunt, quemadmodum ante
supernaturaliter sterilitatem perpessa sunt.

21 Et faclum est verbum Domini secun-

A do ad Aggamm in vicesima ct quarta die
mensis uoni, videlicet eodem die quo su-
pra, ita quod eodem die factum est bis ad
eum verbum Domini, dicens : Loquere ad 22
Zorobabel ducem Juda. Istud, secundum
«loctores catholicos, ad litteram de Christo
exponitur : et quod hoc rationabiliter fiat,
statim ex ipso tcxtu probabitur. Christus
ergo hoc loco ad litteram appellatur Zoro-
babel, quia de semine ejus natus est ; et
Zorobabel fuit evidens Christi figura in
multis, quemadmodum in Jercmia, Eze- Jer. xxx, 9.

B chiele, Osee, aliisque Scripturis ad litte-
ram Christus vocatur et dicitur David.Scri-
ptum est eiiim in Ezechiele : Ego Dominus Ezech.

' ' T~\ T\ • i XX MV ^'4-

ero eis rn Ueum; et servus meus David
princeps eorum. ln Osee quoque legitur :
Post haec revertentur filii Israel, et quae- Oseem,5.
rent Dominum Deum suum, et David re-
gem suum.Quod autem Christus verissime
dicatur dux Juda, ignotum non est. Ipse
enim per antonomasiam nuncupatur rex,
dominator et dux Israel. Verum tunc quae-
sLio oritur : Quomodo Aggseus jubetur lo-

C qui quae subsequuntur, ad Christum, cui
secundum utramque naturam omnia inno-
tescunt, et qui diebus Aggaei nondum fue-
rat incarnatus ? Et respondendum, quod
non ad Christi, sed nostram informationem,
hoc fit. Sed et Prophetae de f uturo f requen-
ter tanquam de praeterito sive praesenti Io-
quunlur et vaticinantur.

Dicens : Ego movebo ccelum pariter et
terram. Hoc paulo ante in isto articulo ex-
positum est. Et subvertam solium regno- 23
rum, id est regias potestates, seu sedes

D regales cum regibus, et conteram fortitu-
clinem regni gentium, id est regnorum
gentilium. Ponilur namque singulare pro
plurali./iY subvertam quadrigam et ascen-
sorem ejus, id est currus et qui vehuntur
in eis; et descendent equi et ascensores eo-
rum, id est, occidentur et cadent, vir in
gladio fratris su i : ita quod proximus pro-
ximum suum exstinguet, et unus ab alio
occidetur. Istud quidam affirmant imple-
tum, quando Deo auxiliante, Romani om-
nia sibi regna et populos subjecerunt.

ENARRATIO IN CAP. II AGG.EI. — ART. III

611

42.

24 In clie illa, id est tempore quo fient A

praedicta, dicit Dominus exercituum, as-
sumam te, Zorobabel, id est, Jesu Christe.
Quod dicitur, vel quia humanitas Christi
fuit a Verbo assumpta in unitate personae,
vel quoniam Christus Deo Patri in omnibus
placuit, acceptus exauditusque fuit, et ad
Patris dexteram in ascensione est colloca-
tus, sicque a Patre assumptus, prout ipse-

Joann. xiv, met Christus praedixit Apostolis : Si abiero
et prgeparavero vobis locum, iterum ve-
niam, et assumam vos ad me ipsum. De-

/s. xr.n, i. nique in Isaia Pater ait de Christo : Ecce B
servus meus, suscipiam eum;electus meus,
complacuit sibi in illo anima mea.In Joan-

Joann. xi, ne quoque ait Christus ad Patrem : Ego
sciebam quoniam semper me audis. Fili
Salathiel.Ghvhlus vocatur filius Salathiel,
quia de ejus semine natus, sicut Abrahae,
Jacob, et David ac ceterorum in ejus ge-
nealogia descriptorum. Vel dicitur filius
Salathiel propter nominis interpretatio-
nem, et rei proprietatem, quemadmodum
Matth. Zacharias filius Joiadae, in Evangelio filius

xxiii, 3o. tjjctus est Barachise. Raphael quoque se C

Tob. v,i8. dixit Azariam Ananiae magni filium. Sala-
thiel equidem interpretatur, petitio Dei :
et per sanctorum obsecrationem misit
Pater Filium suum in mundum per in-
carnationis mysterium. Serve meus, dicit
Dominus, secundum naturam assumptam :
secundum quam ipsemet Christus testa-

Joann. xw, tur, Pater major me est. Et juxta Aposto-

2®- ,. lum, Exinanivit semetipsum,formam servi

Philipp. ir, . .

7. accipiens.Et per Isaiam loquitur Christus :

/s.xlix,5. Haec dicit Dominus, formans me ex utero

servum sibi. Et ponam te quasi signacu- D
lum, id est mihi simillimum, imo secun-
dum naturam assumptam, prae omnibus

creaturis plus divinae perfectionis partici-
pantem. Christus autem secundum divi-
nam naturam est splendor gloriae, et cha- Hebr. r, 3.
racter substantise ejus, atque imago Dei
invisibilis, qui de se testatur : Hunc Pater Joann vi,
signavit Deus. Quia te elegi, secundum na-
turam assumptam,ad gratiam unionis per-
sonalis,atque ad opus humanae redemptio-
nis, dicit Dominus exercituum.

Nunc declarandum, quod ista litteraliter
de Christo sunt exponenda. Innotescitque
id ex eo, quod postquam Dominus dixit,
Ego movebo ccelum et terram, et subver-
tam solium regnorum, et conteram for-
titudinem gentium; protinus sub eodem
contextu adjecit : In die illa assumam te,
Zorobabel. Sed sive subversio ista regno-
rum ac gentium exponatur de terminatione
regni Graecorum, sive regnorum a Roma-
nis superatorum, palam quod Zorobabel, ad
quem loquebatur Aggaeus virum mortalem
praesentem, longo defunctus est tempore
ante subversionem praefatam.

Postremo nonnulli praeinducta expo-
nunt pro secundo Christi adventu ad fina-
le judicium : ante quod virtutes ccelorum £«c.ixi,26.
movebuntur, et tellus sudore madescet,
conflagrationisque igne cremabitur ; ha-
bitantes vero in ea, prae timore arescent. lbidem.
Tunc omnia mundi regna et quaecumque
terrena peribunt, quia et tunc Christus 1 Cor. n,
evacuabit omnem potestatem sibi contra- ~4'
riam. Tempus etiam illud praelia multa Luc. xxr,
praecedent. Tuncque Pater suscipiet Chri- '
stum, cum omni sua Ecclesia, qua tan-
quam sponsa ornabitur, et in se ipso atque
in ea gloriosus, candidus, rubicundus, ele- Cant.w 10.
ctus ex millibus, imo prae universis, aeter-
naliter ostendetur.

(il-J ENARRATIO IN CAP. II AUG.EI. — ART. IV

ARTICULUS IV

DE SPIRITUALI ET MYSTICO INTELLECTU EJUSDEM SECUNDI CAPITULI.

2 O PIRITUALITER, ln septimo mense, id A stamenti pactum, gralia atque subsidium,
kJ est in requie mentis, fit verburn Do- manent in mentibus electorum, sieut ait

mini in manu Aggcei, videlicet ad eum Apostolus : Misit Deus Spiritum suum in Gaiat.wfi.

Ps. i.xxv, qui intra se Deo agit solennia, cujus cogi- corda nostra. Et Christus in Evangelio :

"• tatio confitetur ei, et reliquiae cogitalio- Paracletus, inquit, Spiritus Sanctus, quem Joann. x.v,

nis ejus diem festum exhibent ipsi, ita mittet Pater in nomine meo, ille docebit 26-

quod Deo in mentali quiele solenniter va- vos omnia.
Ps. iv, 9. cat, et dicere potest : In pace in id ipsum Commovebo ccelum et terram, imminente 7

ps. lxii,9. dormiam et requiescam; et rursus, Adhae- finali judicio, sicut expositum est, et mo- 8

3 sit anima mea post te. Loguere ad Zoro- vebo omnes gentes. Maxima nempe erit
babel ducem J uda , et Jesum filium Josedec motio atque turbatio hominum tempore
sacerdotem magnum, id est ad principes Antichristi et in consummatione mundi,

et praelatos fidelium confitentium Deo, et Bjuxta illud Danielis : Veniet tempus quale Dan.\u, \.

ad reliquos populi, id est electos, qui re- non fuit ex eo, ex quo gentes esse ccepe-

4. spectu reproborum perpauci sunt. Quis in runt, usque ad tempus illud. Et veniet ad

vobisestderelictus,quividitdomumistam finale judicium cum majestate et gloria,

in gloria sua prima, id est, qui conside- Desideratus cunctisgentibus, widelicetGhvi-

ravit statum Eeclesiae pro tempore illo stus, cujus adventus erit electis deside-

quo fuit in maxima sanctitate et gratia, rabilis ac jucundus, quemadmodum ipse

dum fulsit miraculis atque innumeris do- hortatur: His, inquiens, fieri incipientibus, z«c.xxi,28.

nis Spiritus Sancti, praesertim tempore levate capita vestra, quoniam appropin-

- quid Apostolorum, et quod* vos videtis hanc q uat redemptio vestra. Et implebo domum

nunc, id est, quam vehementer eam nunc istam gloria : tunc enim implebitur bea-

piniipp.n, lapsam conspicitis, quando omnes quae sua titudine sempiterna. Meum est argentum, 9

sunt quaerunt? Numquid non ita est, quasi C et meum est aurum, id est omne spiri-

non sit? id est, nullius perfectionis et de- tuale ornamentum quo decoretur Ecclesia,

coris esse videtur per comparationem ad scilicet divitia? salutis, sapientia et scien- /s.xxxm,6.

perfectionem, quam habuit olim. tia, dotes animarum et corporum. Magna 10

Nihilo minus Dominus erigit corda eo- erit gloria domus istius novissimce plus

rum qui Ecclesiae deflent ruinam, dicens quam primce, id est, Ecclesiae triumphan-

se esse cum eis. Verbum quod pepigi vo- tis quam militantis. Fideles quoque qui

biscum, pula promissio gratiae atque divini sub Antichristi persecutione constantes

auxilii in praesenti, vel sermo novi Testa- permanserint, maximi meriti erunt; sed

menti et evangelicae legis impletio ac do- major est gratia Dei in Ecclesia tempore

ctrina, quum egrederemini de terra rfSgy- evangelicae legis, quam fuerat sub veteri

pti, id est de hoc saeculo nequam, seu Testamento. Et in loco isto dabo pacem.
conversatione carnali, tenebrosa et saecula- D Tunc enim pax Christi, quae omnem sen- phMpp.w,

ri, vel quando in Baptismo abrenuntiastis sum exsuperat, implebit Ecclesiam, cujus "'■

diabolo. Et spirilus yneus erit in medio fines Deus posuit pacem, secundum quod 14*'CXLV"'

vestrum. Nam Spiritus Sanctus et novi Te- per Isaiam teslatur : Ponam visitationem /*. «-x, n.

ENARRATIO 1N CAP. II AGr.EI.

ART. IV

613

tuam pacem. In patria namquo erit perfe-
cta tranquillitas optimce ordinationis, et
plena quies Beatorum in Deo, eritque om-
nis potentialitas redacta in actum.
12-15 Praeterea, juxta propheticam interroga-
tionem, quemadmodum contactus vesti-
menti in quo sunt carnes sanctificatae, non
sanctificat alia; sic quidam qui se exterio-
rum rerum sacrarum aut vasorum conta-
ctu purgari confidunt, manent polluti, nec
interiores suos affectus habuerunt secun-
dum divinam legem reformatos ac ordina-
tos. Iterum sicut pollutus suo tactu macu-
lat alium, sic qui proximum scandalizat,
inficit ipsum.

16 Et nunc ponite corda vestra a die hac
et supra, antequam poneretur lapis super
lapidem in templo Domini : id est, pensate
quales dudum fuistis, antequam aedifica-
retis Deo intra vos conscientise domum, et
antequam in domo hac poneretis lapidem
super lapidem, id est unam virtutem, ejus-
que operationem super aliam, in bonis

17 ordinate crescendo. Tunc utique labores
vestri inanes fuerunt, et vix pro media
parte tam fructuosi fuerunt, sicut nunc
sunt. Et si fructuosi fuerunt, hoc erat ex
sola superabundanti bonitate divinae cle-
mentiae de congruo, non de condigno, eo
quod Deus ob suam prorsus immensam
pietatem nullum bonum deserat irremu-

18 neratum. Insuper percutit nos Deus vento
urente tentationum, et opera nostra per-
cuti sinit ac destrui aurugine et grandinc
adversitatum et persecutionum : nec ta-
men ad ipsum revertimur, gratiae opem
humiliter implorando.

Porro, quum nos ipsos cceperimus divi-
no cultui mancipare, et Deo intra nos tem-
plum construere, promittitur nobis magna

A meritorum fecunditas, copiosusque spiri-
tualis profectus, secundum quod subditur:

Numquid jam semen in germine est? Se- 20
men est verbum Dei. seu gratia Spirilns Lue.vm,u.
Sancti : quod tunc in germine est, dnm
procedit in opus. Sed antcquam sie proce-
dat in actum, Deus praedicit se excitaliirum
illud in opus, quia ad meritorie operan-
dum non solum gratia habituali, sed ctiam
actuali motione Spiritus Sancti egemus. Et
adlmc vinea, id est fides quse potus est
animae, et ficus, id est caritas sancta, infu-

R sa, vere suavis, et malogranalum, id est,
sacra doctrina vario modo distincta, for-
titer odoris optimi diffusiva, et lignum
olivce, id est virtus misericordiae, non flo-
ruit : id est, virtutes istae et dona Spiritus
Sancti, necdum in pulcherrimos operatio-
num ornatus prodierunt. Ex die ista, qua
bonum propositum concepistis me inspi-
rante, benedicam, id est, gratiam multi-
plicabo in vobis,cfficaciamque procedendi
in actus virtuosos ac splendidos condo-
nabo.

C In die illa assumam te, Zorobabel serve 24
meus, et ponam te quasi signaculum, quia
te elegi, dicit Dominus. Quotidie Deus im-
piis et praescitis juste relictis, electos as-
sumit clementer ad gratiam, ornatque eos
variis donis atque virtutibus; electos quo-
que aliorum rectores vicissim tanto gra-
tiarum splendore venustat, ut tanquam
signacula subditis merito objiciantur ad-
spiciendi ac imitandi.Totumque hoc efficit
Dominus, quia elegit hos quibus hoc prae-
stat. Ipse equidem sine omni merito no-

D stro prior dilexit nos, elegit et praedcstina- \j0ann. iv,
vit quos voluil, secundum quod in Exodo l^EPhes-
loquitur : Miserebor cui voluero, ct cle- Exod.
mens ero in quem mihi placuerit.

x \ x 1 1 1 , 19.

ENARRATIO

IN ZAGHARIAM PROPHETAM

ENARRATIO

IN ZAGHARIAM

PROPHETAM

ARTICULUS PRIMUS

ELUCIDATIO LITTERALIS CAPITULI PRIMI : IN MENSE OCTAVO, IN ANNO SECUNDO DARII REGIS.

ICUT sanctus ait Hieronymus, inter A rum, ut alii asserunt, dictum istud Hiero-

duodecim Prophetas obscurissimus est nymi, de Scripturis auctoritatem non ha-

Zacharias, cujus nunc, Deo illustrante, elu- bet. Videtur tamen Hieronymus ex libro

cidandus est liber. Tn procemio autem suo Paralipomenon assertionis hujus occasio-

Propheta iste aperuit, quo tempore ccepe- nem sumpsisse. Etenim secundo Parali-

1 rit prophetare. In mense octavo, in anno pomenon libro scribitnr : Opera Roboam upar.xu,

secundo, id est octavo mense anni secundi prima et novissima scripta sunt in libro 15'

imperii Darii regis Persarum : de quo in Semeiae prophetae et Addo videntis.Sed ibi

Agg.i, i. exordio expositionis Aggaei prophetse jam non fertur quod Addo fuerit ad Jeroboam

dictum est: factum est verbum Domini, missus. Quod quamvis ibi vel alibi scribe-

angelo mediante, et intus loquente, ad retur, consequens tamen non esset quod

*aiias/i/u Zachariam fdium Barachiae, filium* Ad- fuisset iste Addo, quum diversi Prophetae

do,prophetam. Erantque Barachias et Addo B eisdem frequenter nominibus vocati no-

Prophetae, secundum dictum Hebraeorum, scantur. Nec est consuetudo Scripturae, ge-

asserentium illos omnes fuisse Prophetas, nealogiam Prophetarum per patrem et

qui in titulo Prophetarum exprimuntur. progenitorem ita remotum,intermediis pa-

Hieronymus quoque affirmat, hunc Addo tribus omissis, describere. Nihilo minus

fuisse Prophetam quem misit Deus ad Je- verbis Hieronymi apparentiam facit, quod

roboam stantem super altare et thus idolo in aliorum titulis Prophetarum, dum pro-

WReg.xm, jacientem, prout tertio Regum libro legi- ximi progenitores narrantur, pater dicitur

'' tur. Quod si verum est, constat quod Ad- filius avi, et avus proavi, ita quod in eo-

do iste non fuit proximus pater Barachia? dem casu scribuntur, sicut in principio

istius, nec avus Zachariae, sed pater ejus Sophoniae prophetae quo legitur : Verbum soph.,,\.

remotus, sicut et Christus dicitur filius qnod factum est adSophoniam filium Chu-

David. Siquidem Addo ille fuit in diebus C si, filii Godoliae, filii Amariae, filii Ezechiae.

Jeroboam regis Israel, qui annis centenis Sed in titulo Zachariae ita non agitur, quo-
Babylonicam captivitatem praecessit. Ve- niam Barachias qui scribitur pater Zacha-

618

KNARRATIO IN CAP. I ZACHARI^E.

ART. I

riffi, non dicilur filius Addo; sed dicitur :
Faelum est verbum Domini ad Zaehariam
filium Barachue, filium Addo. Sicque veri-
similiter dici potest, quod ob commenda-
lionem sanctitatis el gratiae sua% praefatus
Addo pater hujus Zacharia> vocetur, ceteiis
intermediis, qui gratiam prophetalem sor-
titi non sunt, non expressis.

Porro Zacharias duobus post Aggamm
mensibus orsus est prophetare, quemad-
modum ex eorum procemiis innotescit.
Unde et Aggaeus in ordine duodecim Pro-
phetarum huic praeponitur. Doinceps pari-
ter prophetaverunt ad Jndaeos de Babylone
i Esdr. v, reversos, juxta illud primi Esdrae : Prophe-
taverunt autem Aggseus propheta et Za-
charias filius Addo ad Judaeos, qui erant
in Jerusalem, etc.

Itaque, Factum est verbum Domini ad
Zachariam, dicens per eum ad populum,

2 vel ad eum sub persona populi : Iratus est
Dominus (in quem nec mutatio, nec per-
turbatio, nec passio cadit : propter quod
irasci non dicitur secundum passionis af-
fectum, sed operis parilitatem, justitiseque

/er.vn,i9 rigorem, prout in Jeremia ait : Numquid
me ad iracundiam provocant? dicit Domi-
nus; nonne semetipsos in confusione vul-
tus sui?) super patres vestros : quos tra-
didit in manibus Chaldseorum, a quibus
gravissime oppressi fuerunt, juxta illud

lbid. l, 17. Jeremiae : Nabuchodonosor rex Babylonis
exossavit eos; iracundia, id est justa et
rigorosa punitione qua eos punivit.

3 Et dices tu, Zacharia, ad eos : Hwc dicit
Dominus exercituum : Convertimini ad
me, corda vestra ad gratiam disponendo,
actibusque pcenitentia) insistendo, ait Do-
minus exercituum ; et convertar ad vos,
peccata delendo, et gratiam infundendo,
augendo et conservando, dicit Dominus
exercituum, id est agminum supernorum
seu angelicorum spirituum. In Hebrseo ha-
betur, Dominus Sabaoth : pro quo Septua-
ginla interpretes aliquando, Deus scu Do-
minus omnipotens, aliquando, Dominus
virtutum, transtulerunt. Denique, secun-
dum Hieronymum, Aggseus et Zacharias in

A paucis versiculis brevibusque sententiis
semper adjiciunt, Dicit Dominus exerci-
liinin, ut hi quibus loquebantur, scirent
Dominum esse qui praecipit, ac per hoc
adversus regis imperium circumfremen-
tesque hostes ad templi aedificationem fi-
dncialiter concilarentur. IIoc tamen de Da-
rio rege accipiendum non puto, quum
juxta praehabita dederit copiosam ad tem- i //„/>.%,,
pli reparationem licentiam, sed forte de 1_14-
Artaxerxe.

Quseritur, quum nemo queat converti ad

B Deum, nisi Deus primo per gratiae infusi-
onem convertatur ad ipsum (juxta illud
Jeremise in Threnis seu Lamentationibus :
Converte nos, Domine, ad te, et converte- rAn?n.v,
mur. Unde et rursus Jeremias inducit : 2l"
Converte me, Domine, et convertar : post- jer. xxxi,
quam enim convertisti me, egi poeniten- 18' 19-
tiam), quomodo nunc loquitur Dominus,
Convertimini ad me,et convertar ad vos.Et
respondendum,quod Dominus non prsecipit
hoc de conversione virtuosa ac meritoria
per caritatem et gratiam, sed de conversio-

C ne inchoativa, qua quis ad Dei gratiam se
ipsum habilitat, faciendo quod in se est.
Juxta quod scriptum est : Appropinquate /OCo6.iv,s.
Deo, et appropinquabit vobis; et in Psal-
mo, Accedite ad eum, et illuminamini. />s.xxxhi,g.
Paulus quoque : Surge, inquit, qui dormis, Ephes.v,
et illuminabit te Christus. Si vero verbum 14-
illud dirigatur ad eos qui jam sunt in
gratia Dei, intelligendum est de spirituali
profectu et actuali tendentia mentis in
Deum : quod tamen non fit sine prsovia
motione Spiritus Sancti.

D Insuper, juxta mysticam rationem, per
hoc quod Deus toties in Scripturis Domi-
num exercituum appellari se voluit, insi-
nuatur quod pertinentes ad se vult esse
armatos fortesque milites, et stare in acie
contra adversarias potestates, ut virtutibus
cunctis muniti, victorialiter dimicent con-
tra mundum, carnem atque diabolum.

Ne sitis sicut patres vestri indurati et 4
impcenitentes, ad quos clamabant magno
caritatis fervore et voce sonora, sicut Isaias
hortatur, Quasi tuba exalta vocem tuam, /«. lvm, 1.

ENARRATIO IN CAP. I ZACIIARIjE.

ART. I

619

/s. i, 10.

Prophetm priores, qui ante me fuerunt,
sive in Babylone, ut Daniel et Ezechiel,
sive in Jerusalem et Judsea ante Babyloni-
cam captivitatem, ut Jeremias, Sophonias,
etc, dicentes : Hcvc dicit Dominus exer-
cituum : Convertimini ad Deum de viis, id
est operibus atque affectibus, vestris ma-
Hs, et cogitationibus vestris pessimis. Hoc
omnes clamaverunt Prophetae. Unde et per
Isaiam Dominus ait : Auferte malum co-
gitationum vestrarum ab oculis meis. Et
non audierunt auribus mentis : de quibus
Luc. vin, s. loquitur in Evangelio Christus, Qui habct
aures audiendi, audiat; neque attenderunt
ad me, verba mea considerando, divinam
justitiam intuendo, divinis prseceptis ob-

5 temperando; dicit Dominus. Patres vestri,
qui non attenderunt ad me, ubi sww^qua-
si dicat : In suis vanitatibus defecerunt, et
de hac temporali, brevi ac labili vita, ad
seternam damnationem perducti sunt. Et
prophetce eorum fallaces? Loquitur enim
de falsis, nam subditur : Numquid in sem-
piternum vivent? quasi diceret : Nequa-
quam; imo seternam mortem illapsi sunt.
Quocontra scriptum est : Justi in perpe-
tuum vivent; et rursus, Et si coram homi-
nibus tormenta passi sunt, spes electorum
immortalitate plena est. De his falsis pro-

Jer.xw, H. phetis multa loquitur Jeremias : Menda-
cium, inquiens, et seductionem cordis sui

ibid. 18. loquuntur vobis; et denuo, Propheta nam-
que et sacerdos abierunt in viam quam
ignoraverunt. Loquitur itaque nunc Domi-
nus de prophetis iniquis, qui Juda)is pro-
miserunt Jerusalem capiendam non esse a
Chaldaeis : qui simul cum aliis perierunt.

6 Verumtamen verba raea,quibus patrum
vestrorum captivitatem prsedixi, et legiti-
ma mea, id est prsecepta de illorum puni-
tione, nisi se emendarent, quce mandavi
servis meis Prophetis ut proponerent ea
ipsis, numquid non comprehenderunt pa-
tres vcstros? id est, imo super eos vene-
runt, et in ipsis verificata consistunt. Hinc
in persona istorum scriptum est in Danie-
le : Peccavimus,et inique egimus,receden-
tes a te, et prsecepta tua non observavimus,

ls. xxvni,

19.

17.

Sap. v, 16
lbid. iii, 4

Dan. «1, 29

30, 32.

A et tradidisti nos in manibus iniquorum.
Et conversi sunt : id est, quidam eorum
considerando plagas sibi a Deo illatas,
poenituerunt, secundum illud Isaiae : Tan-
ttimmodo sola vexatio dabit intellectum
auditui; itemque in Psalmo, Imple facies />*. i.xxxn,
eorum ignominia, et quaerent nomen tuum,
Domine; et dixerunt : Sicut cogitavit Do-
minus exercituum facere nobis secundum
vias nostras, et secundum adinventiones
nostras, id est, quemadmodum decrevit
atque prsedixit reddere nobis secundum

B exigentiam iniquitatum nostrarum, sic fe-
cit nobis, derelinquendo nos in captivitate
Babylonica septuaginta annis.

Consequenter consolatur Propheta po-
pulum Judseorum, a oaptivitate reversum.
In die vicesima et quarta undecimi men-
sis nomineAS'a6aM,secundum linguam He-
brgeam, in anno secundo Darii, utpote
tertio mense post primam visionem, quse
facta est mense octavo anni secundi Darii
regis, factum est verbum Domini ad Za-
chariam filium Barachia?, filium Addo,

C prophetam, dicens, id est, ad loquendum
inducens ac instruens Zachariam : qui ex
verbo Dei in anima sua angelica revelatio-
ne formato, motus est ad dicendum qua)
subsequuntur.

Vidi per noctem, id est tempore noctur-
no, quod divinis revelationibus suscipien-
dis propter silentium sensuumque et phan-
tasia3 quietem aptius fertur. Propter quod
in libro Job scribitur : Per somnium in jobmm,
visione nocturna, quando sopor irruit su- ,5,16-
per homines, aperit Deus aures virorum.

D Unde visio ista imaginaria fuit, et forte in
somno. Et ecce apparuit mihi in visione
hac vir ascendens super equum rufum.
Per virum intelligitur angelus Dei in for-
ma viri apparens, secundum quod Daniel
ait : Vir Gabriel stetit coram me. Et in Don.viu,
Actuum libro de angelis legitur
duo viri adstiterunt juxta illos. Porro per
equum rufum, propter rubeum colorem,
significata est ultio Dei, adversariis Judae-
orum infligenda,propter peccata in Judseos
commissa. Et ut refert Hieronymus, per

Ecce '*;f'""

Act. i, 10.

620

ENARRATIO IN CAP. I ZACHARLE.

ART. I

angelum istum Hebraei intelligunt Micha- A que aliqui,quod iste fuit angelus Zachariae
elem, qui ullor fuit iniquitatum in Judaeos ad custodiam deputatus : quod certum non

factarum, et praBfuit Synagogae. Et ipse
stabat inter myrteta, id est in locis uhi
crescunt myrti,qui sunt arbores eleganlcs,
poma odorifera atque pulcherrima profc-
rentes : propter quod dicit Hieronymus,
quod pcr myrtum significabatur laetitia
Judaeis adfutura de templi et terrae recu-
peratione. Judaei quoque secundum Hiero-

reor, quum constet prophoticas revelatio-
nes non semper exhihitas per angelos Pro-
phetarum custodiis depulatos. Unde Ga-
briel qui Danieli loquebatur, legitur in Da„.,x.n.
Evangelio Zachariae sacerdoti ct Virgini Luc.i, 11-
benedictae futura praedicere. Et dixit ad'0''6'31,
me angelus qui loquebatur in me, cujus
ministerio Deus mihi futura ostendit : ita

nymum, per myrtos intelligunt Prophetas quod angelus iste formavit in spiritu et
et sanctos, qui in medio populi Judaeorum imaginativa virtute Zachariae formas,phan-
in Chaldaea captivorum versabantur, inter B lasmata, sive imagines rerum quae sibi

quos sanctos angelus libenter tunc stetit.
Qua' erant in profundo : quia in convalle
nascuntur, vel apparebant, et quoniam
Prophetae et sancti in profundo humilita-
tis atque in alto contemplationis exstite-
rant. Unde Septuaginta transtulerunt : Ipse
stabat inter montes umbrosos.

Et post eum equi rufi, varii, et albi.Vcv
equos rufos, propter rubeum colorem in-
telliguntur illi qui populum Judaeorum

praemonstrabantur, deditque ei intelligere
quid imagines istae significarent. Intelli-
gentia enim est opus in visione. Ideo sub-
ditur : Ego ostendam tibi, per me ipsum
vel angelum superiorem, quid sint ha?c,
id est, quid equi isti significent.

Et respondit vir qui stabat intcr myr-
tftn, et dixit : id est, angelo qui in mo
loquebatur, per se ipsum non responden-
te, sed paulisper tacente, angelus stans
inter myrteta, angelo in me loquente id

Dan. x, 1.

graviter afflixerunt, eorumque sanguinem
effuderunt, putaChaldaei,vel(ut Judaei expo- C impetrante, mihi respondit : Isti sunt,
nunt) Romani. Per equos albos intelligun- quos misit Dominus ut perambulent ter-
tur,qui Judaeis clementes fuerunt,videlicet ram : id est, equi praescripti significant
Persae et Medi, quorum reges remiserunt populos memoratos seu regna praefata,quac
i^*dr.i,vi. Judaeos de Chaldaea in propriam terram, et nulu divino diversas regiones peragrave-
licentiam reaedificandi Jerusalem templum- runt, easque suo dominio subjecerunt.Vel,
que in ea, largiti sunt, scilicet Cyrus ac Isti sunt, etc, id est,angelos divinae volun-
Darius.Per varios equos intelliguntur Grae- tatis exsecutores, et terram celeriter per-
ci sive Macedones, quorum quidam fue-
runt Judaeis amici, alii persecutores, ut
iMacii. patet in libro Machabaeorum, et in ultima
visione Danielis prophetae. Quidam nomine

passim ;
Dan. XI.

ambulantes, significant. Et responderunt
angeli regnis ac nationibus praesidentes,
angelo Domini, qui stabat inter myrteta,
id est superiori angelo qui praefuit Syna-

equorum dicunt etiam ascensores equo- D gogse, et erat de ordine Principatuum, sci-

rum insinuan, atque per ascensores equo-
rum intelligunt angelos praefatis regnis
praclatos. Quidam autem per equos intel-
ligunt angelos, divini imperii promptis-
simos atque fortissimos exsecutores, qui
propter ordinum distinctionem albi, rufi,
variique dicuntur.

licet Michael princeps magnus, qui stetit Jbid.*n,\.
pro filiis Israel, ut dicit Daniel. Et dixe-
runt : Perambulavimus tcrram, id est,
statum regnorum pensavimus, et per di-
versa loca processimus, nobis commissos
custodiendo.Nec oportet perambulationem
istam humano more intelligi, quanquam

Et dixi ego Zacharias, ad angelum per angeli interdum more hominum cum ho-

quem fiebant mihi revelationes propheti- minibus ambulasse legantur, ut Raphael

cae : Quid sunt isti? id est, quid equi isti cum Tobia, et angeli cum Abraham et Lot.
designant, Domine mi angele Dei? Dicunt-

ro6.v,2I;
xn, 15.

Gen. wiii,
16; xix, 16,

Et ecce omnis terra habitatur, et quicsat, 17.

KNARRATIO IN CAP. I ZACHARLE. — ART. I 021

id est, omnia regna sub nostra custodia A mam, si infidelis sibi fuerit, asperrime

luta snnt atque pacata, nec prselia nota- corripit. IIoc quantum ad electos verifica-

bilia jam exsurgunt. tnr; qiiantnm vero ad reprobos popnli lin-

12 Et respondit anqelus Domini, ct dixit, jns, Dominns ait per Ezechielem : Zelus EsecKzyi,
illc qui stetit inter myrteta, interpellans meus recessit a te.

pro Judaeis, et ex verbis angelorum prse- Et ira magna ego irascor super gentes 15

dictorum occasionem accipiens orandi pro opulentas, id est regnis et gentibus quse

eis, utpote prsesidens Synagogse. Ilic er- Judseorum populum afflixerunt. His ira-

go respondit, id est, ad prseinducta verba tus est Dominus ira magna, quia non tan-

convenienter locutus est : Domine exer- tum in sseculo isto, sed et seternaliter eos

cituum, usquequo tu non misereberis Je- perire prsecepit. Unde secundo Macha-

rusalem et urbium Juda, quibus iratus bseorum libro habetur : Non enim, sicut UMach.n,

es? id est, quum cetera regna idololatrise B in aliis nationibus Deus patienter exspe- ' ' '

dedita prosperentur, quamdiu differes re- ctat, ut eas, quum judicii dies adveneril,

sedificationem Jerusalem et urbium regni in plenifudine peccatorum puniat; ita et

Juda,quorum peccata hucusque castigasti, in nobis statuit, ut peccatis nostris in

et oppida reliquisti destructa? Iste jam finem devolutis, ita demum in nos vin-

septuagesimus annus est : id esf, septua- dicet : propter quod nunquam a nobis

ginta anni fluxerunt, quibus evolutis, di- misericordiam suam amovet ; corripiens

xisti te miseraturum urbibus istis ef po- vero in adversis, populum suum non de-

pulo Judseorum per Jeremiam prophetam, relinquit.
Jer. xxix, juxta illud : Quum coeperint impleri in Quia ego iratus sum parum, id est, vos

Babylone septuaginta anni, visitabo vos et Judseos citra condignum punivi, et pro

suscitabo super vos verbum meum bo- damnatione seterna quam meruistis, tem-

num. Sed quum anni isti fuerint tempore G porali po?na vos castigavi intentione emen-

iftrfr.i,3. Cyri regis ' impleti, quando relaxavit capti- dandi, non conterendi ; ipsi vero adju-

vitatem Judseorum in Babylone, qualiter verunt, id est, exsecutioni justitise mese

Zacharias ait, quod tempore hujus prophe- cooperati sunt circa vos, in malum, id

tise, videlicet secundo anno Darii, septu- est crudeliter atque perversa intentione.

agesimus fuerit annus, prsesertim qiium Quamvis enim Assyrii et Chaklsei, Deo or- ivneg.wn,

(teste Hieronymo) inter primum annum dinante, Judaicam plebem vastaverint, in xxv"

Cyri et annum secundum Darii fluxerint quantum Deus per illos voluit populi sui

anni quadraginta? Et respondendum, quod peccata in prsesenti punire; ipsi tamen

numcrus major non excludit minorem. intuitu Dei et zelo justitise id non fece-

13 Et respondit Dominus angelo qui loque- runt, sed ex superbia, cupiditate, et pes-
batur in me, verba bona, verba consola- simo fine. Hinc per Isaiam Dominus ait :

toria, scilicet quod Jerusalem, urbesque D Vse Assur, virga furoris mei et baculus is. x, 5,7.

Juda repararentur, et populus Judseorum ipse est; ipse aulem non sic arbitrabitur,

prosperarefur. sed ad conterendum erit cor ejus, et ad

14 Et dixit ad me angelus qui loquebatur penlendas gentes.

in me : Clama ad Judseos, dicens : H<ec Propterea /icec dicit Dominus, qvii quum i6

dicit Dominus cxerciluum : Zelatus sum iratus fuerit, misericordise recordatur : Ee- Habacm,

Jerusalem et Sion zelo magno, id est, ma- vertar, non locum mutando,qui incircum- '

gno ac speciali amore dilexi populum Ju- scriptus illocalisque sum, ad Jerusalem in

dseorum et quse pertinebant ad eos, atque misericordiis , id est ad populum Juda et

ex isto amore fam diligenter et aspere cor- urbem per varios pietatis mese effeclus

rexi ejus excessus, ut in posterum cautior multipliciter eis benefaciendo; et domus

sit, quemadmodum vir uxorem carissi- mea, id est templum, aidificabitur in ea,

622 ENARRATIO IN CAP. I ZACHARLK. — ART. I

HEsdr.vi, oit Dominus exercituum : quod sub Zoro- A et Jerusalem, tribus israel de propria terra

1 '• babel factum est;et perpendiculum,idest expellendo, ipsamque Jerusalem devastan-

hujusmodi instrumentum caementariorum, do. Praedicta autem regua intelliguntur

quo perpenditur au murus vel paries cou- Chaldaei et Persse, quantum ad reges Persa-

veuieuter et recte aedificentur, extendetur rum adversantes Judaeis; Graeci quoque,

super Jerusalem : quod factum est, quando praBsertim tempore Antiochi, et Romaui.

muri et domus civitatis aedificabantur sub Verumtamen, quum tempore Romanorum,

I J?«dr. in, Esdra et Nehemia, sicut in libro Esdrae post Ghristi passionem fuerint Judaei fina-

„.lv. " describitur. liter a Deo relicti, nec [jain] populus ejus Dan.K,tA,

17 lnsuper angelus praecipit Zacharise : Ad- propter Christi occisionem et abnegatio- 27'
huc clama, dicens : Hcec dicit Dominus nem; nec regnum Romanum destructum
exercituum : Adhuc affluem ' civitates mece fuerit eo quod Judaeos vastavit : arbitror
bonis : id est, post reditum de Babylone B loco Romanorum Assyrios, vel alios quos-
habitatores urbium Juda divitiis abunda- dam aptius posse intelligi.

bunt, imo et spiritualibus gratiae donis, Et ostendit mihi Dominus quatuor fa- 20

quantum ad virtuosos : quod tempore Zo- bros, id est similitudines eorum : sicut

i Esdr.i, robabel, Esdrae et Prophetae istius ccepit ostendit regi .Egypti boves et spicas, regi- Gen.*u,i-

y«(//<Txv! miplei'i j deinde post victoriam Judith et que Babylonis auream statuam. Jllis tamen "Dan p 31

30. tempore Machabaeorum, praesertim sub Si- non dedit intelligentiam visionis, quemad- etseq.

mone sacerdote ac principe magno,quando modum Zachariae, ut subditur. Et dixi ad 21

iMach.xw, unusquisque sedit sub vite et ficulnea sua, angelum in me loquentem, qui in perso-

et de bonis terrae tractabant, quemadmo- na Dei loquebatur ad me : Quid isti qua-

dum primo iibro Machabaeorum circa fi- tuor fabri veniunt facere ? Qui ait, di-

nem plenius scriptum est. Porro in ad- cens: Hazc sunt cornua quaz ventilaverunt

veutu Christi, quando per se ipsum atque G Judam (hic repetit quod jam dixit de cor-

Apostolos praedicavit, miracula fecit, et nibus, ut clarius ostendat quod de fabris

Act. ii. Spiritum Sanctum misit, copiosius adim- Propheta quaesivit) per singulos viros,

pleta sunt haec. Et consolabitur adhuc Do- unumquemque Judaeorum in manus eorum

minus Sion, id est Synagogam et templi venientium affligendo ; et nemo eorum,

ministros. In monte etenim Sion repara- scilicet Judaeorum, levavit caput suum, id

tum est templum, et consolati sunt sacer- est, resistere potuit adversariis suis. Et

dotes. Et eliget adhuc Jerusalem, id est, venerunt isti, utpote quatuor fabri, deter-

prae ceteris urbibus eam suo cultui dedica- rere ea, id est regna praefata reprimere, ut

bit : quod factum est templo constructo, ad dejiciant cornua gentium, id est, regua

quod Judaei certis temporibus anni tene- ista gentilium deprimant.Assyriorum enim

bantur venire, hostiasque offerre et Domi- et Chaldaeorum regnum ante prophetiam

num invocare. D istam defecit; postea quoque regnum Per-

Praeterea introdueitur alia revelatio pro- sarum atque Graecorum. Sed regnum Ro-

phetalis de regnorum Judaeis adversantium manum non est propter Judaeorum vasti-

18 repressione. Et levavi ego Zacharias oculos tatem dejectum, imo in Christo feliciter
meos interiores, et vidi, visione imagina- exaltatum. Vel si dejectum dicatur, quo-
ria ; et ecce quatuor cornua vidi in spiritu. niam Christo subjectum, haec est bona

19 Et dixi ad angelum qui loquebatur in dejectio, nec pro peccato inflicta. Qum le-
me : Quid sunt haec? id est, quid signifi- vaverunt cornu, id est potestatem suam,
cant? Et dixit ad me : Haic sunt cornua, id super terram Juda, id est contra Judaeos,
est, per cornua ista significantur quatuor ut dispergerent eam, id est habitantes in
regna, qua> ventilaverunt Judam, id est ea. Raque per fabros significabantur an-
regnum ac popuium Judaeorum, et Israel gelicae potestates, divinae jussionis exse-

ENARRATIO IN CAP. 1 ZACHARLE.

ART. II

023

cutores, qui venerunt superborum regna A ta, intelligi possunt persecutores populi
destruere, et populum Dei recuperare. Israel, qui eum a qualuor partibus mundi

Postremo, per quatuor cornua memora- invaserunt.

ARTICULUS II

DE SPIRITUALI EJUSDEM CAPITULI PRIMI INTELLIGENTIA.

II Cor. iii
18.

I Joann. n,
Ps. xv, 7.

\ACTUM est verbum Domini acl Zacha- \\
riam fiUum Barachue , filium Addo.
Zacharias interpretatur memoria Domini.

ys.i.xxv.,4. Itaque ad eum qui memor est Domini Dei
Ps.i, 2. sui, qui meditatur in lege Domini die ac

6w.vui,g. nocte, qui ponit Deum sicut signaculum
super cor suum, et revelata facie gloriam
Domini speculatur, cum Psalmista decan-

/yiaxvi,4. tans, Memor fui Dei, et delectatus sum :
ad istum, inquam, fit verbum Dei, quia
talis illuminatur a Deo, et unctio docet
eum, ita ut dicere possit : Benedicam Do-
minum qui tribuit mihi intellectum; et C

ps. xxvi, i. rursus : Dominus illuminatio mea et salus
mea. Is demum Barachiae, id est divinae
benedictionis,est filius,quoniam Barachias
benedictio Domini interpretatur. Recorda-
tio etenim Dei, ex gratia coelestis benedi-
ctionis emanat, quoniam actualis memoria
Dei ex Spiritus Sancti motione procedit,
sicut et quaelibet actio meritoria. Insuper
Zacharias iste est filius Addo, qui inter-
pretatur testimonium ejus, quatenus Ghri-

Luc. xii, 8. stus testimonium bonum perhibeat ei,con-
filendo eum coram Patre ccelesti et angelis D
ejus; ipse quoque divinae virtuti in omni-
bus attestetur, et Deum in cunctis zelo
veritatis honoret, sitque de eorum catalo-

Js. xliv, 8. go quibus per Isaiam Dominus dicit : Vos
testes mei estis.

Itaque per hujuscemodi Zachariam ait
2 Deus Ecclesiae : Iratus est Dominus, scili-
cet ego Deus, super patres vestros, id est
prfficedentes Christianos, qui fidem suam
vita ac moribus non approbarunt. Hoc Do-
minus ait, ut posteriores sint cautiores, ne

eis contingat quod patribus suis evenit.
Nempe felix, quem faciunt aliena damna
peritum; et pestilente flagellato, sapiens, /Vou.xix,
imo et stultus, sapientior erit, ut Salomon 5-
docet. Nam et ideo Deus in praesenti vita
quosdam graviter manifesteque punit, ut
illorum exemplo alii terreantur, corrigan-
tur, salventur.

Et dices ad eos. Qui enim modo praefato 3
memor est Dei, aptus est mitti a Deo ad
insinuandum proximis verbum Dei, ut de
plenitudine ejus accipiant alii, et memo- j0ann.i,\6.
riam abundantiae suavitatis divinae, quam Pscxuv'7-
in secreto ex Dei contemplatione sortitus
est, eructet et aliis, secundum quod Petrus
in prima sua ait Canonica : Unusquisque iPeir.n,
sicut accepit gratiam, in alterutrum illam 10-
administrantes. Ha;c dicit Dominus : Con-
vertimini ad me. Incessabiliter per sacrae
Scripturae lectionem, praedicationem et re-
cordationem hortatur nos Deus, ut con-
vertamur ad ipsum, omnia ista carnalia,
terrena, vilissima contemnendo, ipsique
summo, superessentiali, immenso et per-
fecto bono integerrima mente fortiter ad-
haerendo : in quo utique est omnium
divitiarum,deliciarum,et honestatis super-
infinitissima plenitudo. Quum enim Deus
sit primum et summum appetibile, hono-
rabile, ac formidabile, ipsum primo et
summe desiderare, honorare, ac formidare
debemus; ipse quoque esse debet nobis
causa et ratio amandi seu appetendi, vene-
randi ac metuendi, quidquid citra eum
desideramus, amamus, honoramus, aut for-
midamus, quatenus omnes nostri cordis

624 KNARRATIO IN CAP. I ZACEARL£. — ART. II

affectus sint ordinati, reducti, ac adunati A Christus Deus et homo, corpus huinanurn

in ipsum : quo facto, veraciter dicere pos- tcmpore passionis sanguine rubricatum,

p». ix, 2; sumus, Confitebor tibi, Domine, in toto sua. divinitati adjungens, ipsoque ad no-

xv"' " corde meo. Et convertar ad vos. Tanta stram recuperandam salutem ministeriali-

equidem cst munificentia atque benignitas ter utens. De quo in Isaia habetur : Ecce /«.m,i.

bonitatis divinse, ut quacumque hora pec- Dominus ascendet super nubem levem; et

cator ex animo ingemuerit, vel homo quod rursus, Quare rubrum est indumentum md.vxiu,

in se est fecerit, Deus gratiam mox infun- tuum? Et ipse stabat inter myrtela, id est 2"

dat : idcirco de nullo viatore est desperan- inler vetus ac novum Testamentum : quae

dum. Praeterea verbum istud Dei nostri tanquam duo Cherubim versis vultibus re-

dulcissimum, Convertar ad vos, et tanta spiciunt in ipsum, tanquam in propitiato-

Dei pronitas ad ignoscendum, ad succur- rium,quoniamipseveraciter est propitiatio Uoann.n,

rendum atque salvandum nos, quantum- B pro peccatis nostris. Hsoc autem testamen- -•

cumque inique egerimus, dummodo modo ta cooperta sunt difficultatibus mullis,tan-

praedicto convertamur ad ipsum, merito quam densissimis foliis. Vel myrteta sunt

inflammare nos debet ad admirandum ac omnes viri perfecti, in quorum medio Do-

Zi«m,78. diligendum et imitandum viscera caritatis minus commoratur : qui sunt bonus odor ucor.u,

et misericordise Dei nostri, ut simus imita- Dei, et fructus operum meritoriorum co- 15-

Ephes. v, tores Dei sicut filii carissimi, et ambule- piose producunt.

mus in dilectione sicut et Christus dilexit Et post eum equi rufi, varii, et albi.

nos, nec aliquam a proximo aversionem Equi rufi sunt martyres sancti, qui lave- Apoe.xn,

admittamus. runt stolas suas in sanguine Agni. Equi

5 Denique viatoribus Dominus ait : Patres varii sunt confessores diversis gratia3 cha-

vestri ubi sunt et propheta?? Hoc nobis in- rismatibus adornati. Equi albi sunt virgi-

cessanter pensandum est, quatenus, pa- C nes puritatis candore splendentes. Istis,

trum et pradecessorum nostrorum obitum pra3sertim Apostolis, qui et martyres exsti-

considerant.es, et quo venerint ignorantes, terunt, jussit Dominus ut perambularent \o

quod item in seternum mansuri sint vel terram, verbum Dei praedicando ubique,

in summa gloria, vel in summa miseria, juxta illud : Euntes in mundum univer- Marc.xvi,

discamus vita3 praesentis vanitatem, falla- sum, praadicate Evangelium omni creatu- ,5-

ciam, brevitatem, periculositatem, incer- ras; et alibi, Eritis mihi testes in omni acm, 8.

titudinemque pensare ac spernere, et Deo Judasa et Samaria, et usque ad fines ter-

cum omni reverentia et timore servire, ra3. Jn omnem quippe terram exivit so- ps. XV1M,5.

dicendo : Ubi jam patres nostri, et ceteri nus eorum. Denique Sancti hi, injuncto

qui ante pauca tempora nobiscum fue- sibi pra^dicationis officio digne completo,

runt? Ecce in momento sublati sunt, aeter- revertuntur ad Christum, dicentes : Per- {{
naliterque manebunt vel in tormentis in- D ambulavimus terram, et ecce omnis terra

ferni, vel in jucunditate ccelesti, prout in habitalur, et quiescit : id est, ubique terra-

hac vita brevissima meruerunt. Propheta? rum fides calholica disseminata est, et ho-

autem de quibus jam sermo, sunt qui, minesadDeum conversi,inhabitanturaSpi-

quod scribunt, docent seu praedicant, non ritu Sancto, atque in spe bona quiescunt.
observant : quorum damnatio justa est. Tunc vir qui stabat inter myrteta, vi- 12

Praeterea ait spiritualis hic Zacharias, delicet Christus magni consilii Angelus, h. ix, 6,

8 Dei jugiter reminiscens : Vidi per noctem, orat Deum Patrem, secundum quod homo JUX a

iCor.xw, id est cognitione obscura : nunc enim vi- et mediator, pro militanti Ecclesia, dicens :

l~' demus per speculum in senigmate eum qui Usquequo tu non misereberis Jerusalem et

Ps. xvu,i2. posuit tenebras latibulum suum; et ecce urbium Juda, id est universali Ecclesia3,

vir ascendens super equum rufum, id est, et particularibus congregationibus electo-

ENARRATIO IN CAP. I ZACHARLE.

ART. II

G2o

rum confitentium tibi, perducendo eos ad
beatitudinem consumma.taim, quibus iratus
es, permittendo eos in saeculo isto multi-
pliciter tribulari, ita ut quasi iratus ap-

13 pareas? Ad hanc precem respondit Deus
verba bona ac consolatoria, scilicet quod
cito liberabuntur, et ista tribulatio atque
dilatio gloriae ipsis perutilis est.

14 Hcec dicit Dominus : Zelatus sum Je-
rusalem, id est Ecclesiam divinae pacis
visione aliqualiter nunc gaudentem, et
Sion, id est animas divinorum speculatri-
ces. Jerusalem enim visio pacis, et Sion
speculatio interpretatur. Zelo magno : sic

Joann. m, enim Deus dilexit mundum, ut Filium su-
Apoc.in,i9. um unigenitum daret.Ideo quos amat zelo

15 paterno, arguit et castigat. Et ira magna
ego irascor super gentes opulenlas, id est
electorum ac justorum persecutores, ac

Luc. vi, 24. divites qui consolationem suam jam ha-
bent, et bonos impia intentione angustant.
Et tamen per eos Deus nunc purgat cor-
rigitque electos : quibus purgatis, illi pro-
jiciuntur in tartarum, quemadmodum filio
emendato, virga projicitur mox in ignem.

16 Sicque Dominus revertitur ad Jerusalem
in misericordiis , dando electis piissima
gratiae dona pro tribulationibus quas tu-
lerunt; et domus sua, videlicet cubiculum
conscientiae, sedificatur in eis, ita quod
Deus clementissime et libenter corda eo-
rum inhabitat. Tunc demum perpendicu-
lum, id est recta consideratio atque discus-
sio justa conversationis, extenditur super
Jerusalem, id est Ecclesiam : ita quod
Spiritus Sanctus illustrat fideles ad con-
siderandum, dirigendum, et judicandum
se ipsos et omnia opera vitae suse, secun-
dum rectitudinem aequitatis,divinaeque le-

•certitudi- gis rectitudinem *.

Adhuc clama, dicens : Hcec dicit Domi-
nus : Adhuc affluent civitates mece bonis,
id est, Ecclesiae particulares seu religio-
nes, claustra sive collegia, donis et gratiis
spiritualibus, magna devotione et regula-
ribus observantiis exuberabunt. Hoc Deus
frequenter tempore evangelicae legis im-
plevit, reformando per quosdam sanctissi-

T. 10.

neni

A mos patres staturn Ecclesiae,saltem in par-
te. Et consolabitur adhuc Dominus Sion, id
est animas fidelium in divinorum specu-
latione consistentes : quac lapsum Ecclesiae
vel propria mala deplorant, quas Deus
nonnunquam dulciter visitat, afficit, re-
creat, earumque preces exaudit, et quos-
dam meritis earum convertit. Hinc ad
Corinthios dicit Apostolus : Benedictus n cor. 1,3-
Deus, Pater misericordiarum, et Deus to-5'7-
tius consolationis, qui consolatur nos in
omni tribulatione nostra ; quoniam sicut

B abundant passiones Ghristi in nobis, ita et
per Christum abundat consolatio nostra ;
et sicut socii passionum sumus, sic erimus
et socii consolationis. Non enim permittit
misericors Deus sibi devotos immoderan-
ter et super vires affligi ; virtuosam quo- iCor.x,i3.
que tristitiam spiritualis delectatio con-
comitatur, praesertim quum omni actui
virtutis annexa dicatur delectatio bona,
connaturalis, et propria. Et eliget adhuc
Jerusalem, id est, prae ceteris universis sa-
lutem gratiamque impendit Ecclesiae Chri-

C sti, extra quam nemo salvatur. Hoc ad
Ecclesiam referri potest pro tempore An-
tichristi, quando Elias adveniens restituet Matth.vm,
omnia, et Judaei convertentur ad fidem, 1L
magnaque valde erit Christianorum devo-
tio, Antichristo occiso.

Et levavi oculos meos, et vidi ; et ecce 18
quatuor cornua. Sic dum spiritualiter ocu-
los mentis erigimus, statum et tentationes
fidelium considerantes, adspicimus qua-
tuor cornua. Quce ventilaverunt et venti- 19
lant jugiter Judam, id est Domino confi-

D tentes, et Israel, id est contemplativos, et
Jerusalem, id est Ecclesiam. Cornua ista,
sunt contrariae potestates, hostes nostrae
salutis : de quibus ait Apostolus, quod sit Ephes.sx,
nobis colluctatio adversus principatus et '*■
potestates, adversus mundi rectores tene-
brarum harum,contra spiritualia nequitiae
in coelestibus. Vel cornua ista, sunt mun-
dus, diabolus, caro, et propria voluntas,
vel quatuor animae passiones principales,
vel spiritus superbiae, spiritus fornicationis,
spiritus cupiditatis, spiritusque invidia? :

G2G ENARRATIO IN CAP. II ZACHARLE. — ART. III

quibns homines praecipue tentantur, pul- A terrere atque dejicere cornua jam prae-

santur, el impelluntur, ita ut nemo levet dicta, sunt quatuor Evangelistse, quorum

caput, id esl, propriis viribus cis praeva- doctrina omnis adversariorum perversitas

leat. Vel cornua ista, sunt haeretici, schi- superatur, et quod in anima per peccala

smatici, tyranni, et generaliter omnes ju- destructum est, reparatur. Sed et quatuor

storum persecutores. Doctores Ecclesiae, et quatuor virtutes car-

Et ostendit mihi Dominus quatuor fa- dinales, aliquo modo per fabros istos in-

21 bros. Isti quatuor fabri, qui venerunt de- telligi possunt

ARTICULUS III

EXPOSITIO LITTERALIS CAPITULI SECUNDI \ ET LEVAVI OCULOS MEOS, ET VIDI.

URSUS Dominus praeostendit Prophe- B Et ecce angelus qui loquebatur in me, 3

tae reaedificationem urbium Juda. Et per quem mihi familiarius dicebantur fu-

levavi oculos meos mentales per adverten- tura, meque immediate instruxit, egredi-

tiam diligentem, et vidi, visione imagina- ebatur, ut extra me aliquid operaretur.

ria simul et intellectuali ; et ecce vir, id Angeli enim sunt in loco definitive : nam

est, angelus in specie viri mihi apparuit. ubi operantur, ibi sunt. Denique aliqui

Dicuntque aliqui, quod fuit angelus qui asserunt, quod egrediebatur, ut ab angelo

Zach. 1, s. in praeeedenti capitulo fertur stetisse inter superioris ordinis aliquam novam de fu-

myrteta, videlicet Michael,praesertim quum turis revelationem acciperet.Quibus obvia-

angelus iste totius terrae ac populi curam re videtur, quod secundum doctores, localis

gerere videatur, quasi praesidens Synago- distantia mutuam angelorum locutionem

gae. Et in manu ejus funiculus menso- et illuminationem non impedit, quia ut
rum, id est talis qnalem mensuratores lo- G ait Augustinus, Quod in corporalibus facit

2 corum ac aedificiorum solent habere. Et situs, hoc in spiritualibus efficit ordo. Et

dixi, cupiens informari de ignotis : Quo tu alius angelus egrediebatur , forte de ccelo

vadis? Et dixit ad me : Ut rnetiar Jerusa- descendens, vel aliunde de aliquo exiens,

lem,et videam quanta sit latitudo cjus,et in occursum ejus. Et dixit ad eum : Cur- 4

quanta longitudo ejus. Per hanc mensura- re, loquere ad puerum istum Zachariam.

tionem Jerusalem metropolis in Judaea et Septuaginta transtulerunt, Loquere ado-

aliorum locorum ejus, significabatur re- lescentulo illi : quia ut ait Hieronymus,

cuperatio civitatum istarum, atque redu- comparatione angelicae dignitatis, omnis

ctio populi ad pristinum statum, etsi non humana conditio et natura quasi pueritia

per omnia parem. Metiebatur quoque an- est. Vel puerum dicit propter puritatem

gelus loca haec, non quod eorum quan- ejus et innocentiam. Ex quo constat, quod
tilatem ignoravit ; sed ad instructionem D angeli superiores mittunt et illuminant

Prophetae humano more se habuit, quo inferiores, quemadmodum S. Dionysius

solent mensurari aedificia secundum lon- scribit.

gum et latum, et loca eorum antequam Dicens : Absque muro habitabitur Je-

Ezech.xL, construantur. Simile huic in Ezechiele le- rusalem prce multitudine hominum etju-

zetseq. gitur. mentorum in medio ejus exsistentium. Is-

ENARRATIO IN CAP. II ZAGHARLE. — ART. III G27

tud, ut refert Ilieronymus, preestolantur A tioue creationis. Unde et in Isaia Dominus

Judaei corporaliter in adventu sui Mes- ait : Descende, sede in pulvere, filia Ba- /*.h.vh,i.

siae implendum. Quibus objici potest illud bylon.

Isaia;, quod etiam ipsi corporaliter putant Quia kcec dicit Dominus exercituum : 8

Js. lx, 18; in Messiae adventu futurum, Occupabit sa- Post gloriam misit me ad gentes quce spo-

mh 'e etc.- 'us muros tuos, et alia multa quae Isaias liaverunt vos. Ecce hic ait Dominus exer-

Ezech. xi. atque E/echiel de muris civitatis conscri- cituum, se missum a Domino, scilicetFilius

bunt : non quod ista corporaliter sint in- a Patre. Nam secundum seriem litterse,

telligenda, sed quod litterales atque car- quod dictum est, Post gloriam misit me,

nales Judaei figmenta sua salvare non non est verbum in persona Zachariae pro-

queunt. Est igitur sensus, quod Jerusalem latum, sed Dei perhibentis se mitti post

habitanda esset in magna securitate et gloriam : quod multipliciter explanatur.
abundantia, quasi muris non indigeret. Et B Hieronymus enim exponit, Post gloriam

ita est locutio figurativa ac hyperbolica,ad majestatis divinae : non quod Filius illam

insinuandum inopinatam prosperitatem ac amiserit, sed quod forma servi accepta, in PhMpp.u,

multiplicationem Jerusalem in aedificiis, humilitate apparuit. Sed tunc videretur ad 7'

5 hominibus ac jumentis. Et ego ero ei, ait tempus incarnationis hsec missio referen-
Dominus, murus ignis in circuitu, id est da. Quod aliqui concedentes, per gloriam
fidelis protector ex omni parte, quamdiu hoc loco intelligunt excellentiam monar-
mihi obedient ; et in gloria ero in medio chiae a Romanis adeptae, praesertim a Cae-

ejus, id est, glorificabor per latriae cultum sare Augusto, sub quo descriptus est or- Luc. u, 1,7.

ab inhabitantibus eam, eroque eis in glo- bis, et tunc natus est Christus. Sed verba

riam, corda ipsorum laetificando, et ipsos sequentia non satis consonare videntur.

magnifice exaltando. Quidam vero per gloriam istam intelligunt
Consequenter dirigitur sermo Domini ad C dominationem Chaldaeorum, post quam a

Judaeos qui sponte in Chaldaea remanse- rege Babylonis adeptam, missus est spiri-

rant post reditum aliorum de Babylone tuali missione Filius a Patre ad gentes

6 sub Cyro. 0, 0, 0, fugite de terra aquilo- quae spoliaverunt JudaBOS.videlicet ad Chal-
nis, scilicet a Chaldaea, dicit Dominus : daeos, quos Persae ac Medi virtute Filii Dei
quoniam in quatuor ventos cceli dispersi destruxerunt. Juxta quem modum de Filio

vos, id est per quatuor plagas terrae, ex Dei scriptum est in Sapientia : Dum me- Sap.mw,

quibus principales venti erumpunt : qui dium silentium tenerent omnia, omnipo- u'15'

dicuntur venti cceli, quia in aere flant. tens sermo tuus, Domine, de ccelo exsili-

Deus enim per Assyrios et Chaldaeos di- ens, a regalibus sedibus venit. Et loquitur

spersit populum Judaeorum per diversas ibi ad litteram de punitione .Egyptiorum.

mundi provincias. Et ex quatuor ventis Porro quod Filio conveniat spiritualiter
colligam vos, id est, de praedictis locis vos D mitti, non solum per incarnationem et na-

congregabo atque in terram Juda redu- turam assumptam,primo Sententiarum sa-

Ezech. cam : juxta illud Ezechielis, Tollam quip- tis edocetur.
xxxvi, 24. pe vog ^g gentJbUSj et congregabo vos de Qui enim tetigerit, id est vexaverit, vos

nationibus, et adducam vos in terram ve- Judaeos, qui estis populus meus, tanget

7 stram. 0 Sion, id est, plebs Judaeorum, fu- pupillam oculi ejus *, id est, se ipsum lae- *aiias mei
ge, quce habitas apud filiam Babylonis, id det : hoc est, tam diligenter vos custo-

est, ad propriam terram revertere, quae in diam, et injurias vobis illatas ulciscar,

regione Babyloniae demoraris. Dicitur au- quod persequens vos sibi ipsi nocebit, ut

tem gens illa, quamvis fuerint infideles, is qui oculi sui pupillam molestat. Quia 9

filia Dei, propter paternum amorem quo ecce ego levo manum meam super eos, id

Deus amat humanam naturam, et item ra- est, potestate mea adversarios vestros de-

628

ENARRATIO LN CAP. II ZACHARLE.

ART. III

jiciam, et erunt prcedce his qui serviebant
sibi. Iloe fnit impletum, quando Chaldaei
victi fuerunl a Persis, et Persae a Graecis,
quia et aliqui reges Persarum adversaban-

tur Judaeis. Et cognoscetis per experieu-
tiam ultiouis divinae coutra aemulos vc-
stros, et per auxilium liberationis vestrae,
quia Dominus exercituum misit me, modo
jam declarato.

Itaque pro tantis beneficiis invitatur po-
pulus Dei ad spiritualem leetitiam et gra-

10 tiarum actionem : Lauda Deum, et lcetare
in eo. filia Sion, id est, plebs Synagogae,
quia ecce ego Dominus Deus tuus venio
per misericordiae meae effectum, et habita-
bo in medio tui, per gratiae infusionem et
beneficiorum Iargitionem, ait Dominus.

Num.ixxv, Unde per Movsen loquitur : Ego sum qui
habito in medio filiorum Israel.

11 Et applicabuntur gentes multce ad Do-
minum in die illa : id est, tempore illo
multi convertentur ad Dominum.adhaeren-
tes ei fideliter. Nam et Judaei post reditum
a Chaldaea, multos gentilium fecerunt pro-
selytos. Et erunt mihi in populum, id est
de numero electorum meorum, et scies
quia Dominus exercituum misit me ad te,
o popule meus, quia ex effectibus istis

12 pensabitis adsistentiam praesentiae meae. Et
possidebit Dominus Judam, id est popu-
lum Judaeorum, partem suam, id est ple-
bem prae ceteris gentibus divino cultui
deputatam, atque ab aliis separatam et
praeelectam : propter quod in Deuterono-

Deut.xx\iu mio habetur, Pars autem Domini populus
Ksther. vm eJus ; et m nm'° Esther. Ne despicias par-
16. tem tuam ; in terra sanctificata, videlicet

in terra promissionis, quae terra sancta
vocatur, quia ad Dei obsequium ab anti-
quo deputata, et propter sanctos qui in ea
fuerunt. Et eliget adhuc Jerusalem : sicut
expositum est paulo ante.

13 Sileat omnis caro a facie Domini, id
est, divinam justitiam metuat omnis ho-
mo, nec impie aliquid proferat contra
Deum ; quia consurrexit de habilaculo
sancto suo, id est, hostes populi sui deji-
cere est paratus : ita quod quasi de ccelo

A consurgere videtur, quando in terra ali-
quid novi terribiliter operatur. Unde ora-
mus in Psalmo : Exsurge, Domine, adjuva />*.%lui,26.
nos. De quo in Deuteronomio scribitur :
Habitaculum ejus sursum, et subter bra- Deut.
chia sempiterna. xxx'"' 27'

Hanc litteralem expositionem inserui,
sequendo S. Hieronymum, qui etiam hic
alibique frequenter hujusmodi expositio-
nes inducit, potius Judaeorum dicta reci-
tando, quam aliquid de proprio asserendo.

B Pr^terea quibusdam expositio ista non Aiiaexpo-
placet, sed totum capitulum istud ab illo Sltl0'
loco, Ecce angelus qui loquebatur in me, vers. 3.
egrediebatur, etc, exponunt ad litteram
de Christo et Ecclesia pro tempore gratiae.

Itaque quod dicitur, Absque muro habi- k
tabitur Jerusalem, exponunt sic : id est,
Ecclesia in divina protectione confidet,
non in muris et fortalitiis. Sed huic sensui
non concordat quod subditur, prce multi-
tudine hominum et jumentorum : ex quo
insinuatur, quod multitudo hominum et

C jumentorum sit causa habitandi sine mu-
ris. Per homines autem intelligunt sapien-
tes ac litteratos : per jumenta, idiotas et
simplices. Dicunt insuper, quod Jerusalem
per Esdram et Nehemiam reaedificata, sem-
per fuit in timore inimicorum et subje-
ctione extraneorum, usque ad ejus destru-
ctionem per Romanos. Cui repugnat illud
libri primi Machabaeorum : Et siluit terra 1.1/acAxiv,
Juda omnibus diebus Simonis ; et dilata- 4'6'8"13-
vit fines gentis suae, et obtinuit regionem.
Et unusquisque colebat terram suam cum

D pace ; seniores in plateis sedebant omnes,
et de bonis terrae tractabant, et juvenes
induebantse gloriam.Civitatibus tribuebat
alimonias, quoadusque nominatum est no-
men gloriae ejus usque ad extremum ter-
rae ; fecit pacem super terram, et laetatus
est Israel laHitia magna.Et sedit unusquis-
que sub vite sua, et sub ficulnea sua, nec
erat qui eos terreret ; defecit impugnans
eos super terram, reges contriti sunt in
illis diebus. Praeterea in libro Judith legi- r , ,

. Judith xvi,

tur : In omni spatio vitae ejus, non fuit 30.

ENARRATIO I\ CAP. TI ZACHARI^E.

ART. III

020

qui perturbaret Israel,et postmortern ejus
annis multis.

Quae autem seqiiuntnr, ita exponunt :

6 O, o, o, fugite de terra aquilonis. 0 homi-
nes universi, et Christifideles, recedite de

h. xiv, 13. potestate diaboli, qui dixit : Sedebo in
lateribus aquilonis. Quoniam in quatuor
ventos coeli dispersi vos, id est, per varios
errores ubique dispergi permisi ante Chri-
sti adventum, et ex quatuor ventis col-
ligam vos sub ecclesiastica unitate per

7 fidem et spem. 0 Sion, fuge, id est, Eccle-
sia, de potestate diaboli te abstrahe, qmv
hahitas apud filiam Babylonis, id est cul-
tum idololatriae, et in vitiorum confusio-
ne. Non enim, ut dicunt, per filiam Ba-
bylonis potest hoc loco intelligi terra vcl
civitas Babylonis,quoniam ante hujus pro-
phetiae impletionem, fuit per Cyrum de-
structa, Judaei quoque fuerunt remissi.
Bursus terra quae hic dicitur Babylonis,
immediate jam dicta est terra aquilonis.
Babylonia autem non est ad aquilonem
respectu Judaeae, sed magis ad orientem.
Verum haec faciliter solverentur. Quamvis
enim civitas nomine Babylon fuit destru-
cta, non tamen omnia loca habitabilia Ba-
byloniae. Judaeorum quoque quamplurimi,
praecipue indevoti, in Babylonia post Cyri
licentiam remanserunt, amore rerum quas
ibi possidebant, itemque uxorum quas il-
lic acceperant. Postremo, Hieronymus hic
dicit, quod Assyrii et Babylonii habita-

Jer. 1,13-15. bant in terra aquilonis, probatque hoc ex
Jeremia.

8 Hrnc dicit Dominus : Post gloriam mo-
narchiae a Bomanis adeptae, misil me uni-
cum Filium suum Deus per incarnationis
mysterium, ad gentes quai spoliaverunt
vos, id est ad infideles Judaeos, qui primi-
tivam Ecclesiam graviter afflixerunt, qui-

9 bus tamen Christus praedicavit. Ecce ego
levo manum meam super eos, scilicet Ec-
clesiae persecutores, et erunt pra'da> his
qui serviebant sibi. Hoc dicitur, quia Bo-
mani et alii multi Ecclesiam persequentes,
tandem ad fidem conversi sunt, et servi-
erunt Ecclesiae. Et cognoscetis, o Chrisli-

A fideles, quia Dominus exercituum, scilicet
Deus Pater, misil me ad te, o Ecclesia, per
incarnationem pro tua salute. Lauda et 10
lcetare, filia Sion, quia ecce venio, huma-
nam naturam hypostatice assumendo, et
habitabo in medio tui, ait Dominus. Chri-
stus enim homo factus, in terris est visus, Baruchm,
et cum hominibus conversatus, juxta illud
Joannis : Verbum caro facttim est, et ha- Joann.i,\i.
bitavit in nobis. Et applicabuntur genles 11
multai ad Dominum in die illa : id est,
tempore gratiae multi gentilium, imo et

B Judaicae gentis, convertentur ad Christum.
Quod constat impletum a tempore praedi-
cationis Apostolorum, sicut praedixit Psal-
mista : Beminiscentur et convertentur ad Ps. *«, i%.
Dominum universi fines terrae.

Denique ex praehabitis faciliter elucescit Expositio
spiritualis hujus capituli intellectus: quem 6i"rllualls-
breviter tangam, ne nimia prolixitas fa-
stidium pariat. Itaque per virum haben- 1
tem in manu funiculum mensorum, intel-
ligitur Christus omnium judex, in cujus
C potestate est aequitas atque scientia dis-
cernendi, mensurandi et judicandi virtu-
tes et merita singulorum : ita quod ju-
dicandi auctoritas, scientia seu aequitas
est iste funiculus. Hunc autem virum ele-
vatis oculis mentis spiritualiter contem-
platur Zacharias, id est quicumque fidelis
Domini Dei jugiter reminiscens. Denique
Christus vadit per providentiae suae exten-
sionem, ut metiatur Jerusalem et Judaeam, 2
id est merita Christianorum : quatenus
qua mensura mensi fuerimus, remetiatur Ma.tth.-m,
D nobis ; quanta sit latitudo ejus in caritate, 2-
an scilicet diligat etiam inimicos, et lon-
gitudo ejus in perseverantia. Altitudo au-
tem est in contemplatione, et profunditas
in humilitate. Quod insuper Christus sit
Ecclesiae murus, testatur Isaias, dicendo :
Urbs fortitudinis nostrae Sion, Salvator po- h. mi,i.
netur in ea murus et antemurale ; item
Psalmista: Dominus in circuitu populi sui, Ps.cxxiv.a.
ex hoc nunc et usque in saeculum.

Eugite de terra aquilonis, id est frigo- 6
re saecularis conversationis, et hominibus

630 ENARRATIO IN CAP. III ZACHARLE. — ART. IV

Uatth. in quibus amor Christi refriguit. Nomine A ulciscatur iujurias. Propter quod ait ad

quippe aquilonis, unde frigidissimus ori- Paulum : Quid me persequeris? Et rursus Act.\x,i.

tur ventus, isti signantur. Quoniam in in Evangelio : Quod uni ex miuimis meis Matth.w,

quatuor ventos cceli dispersi vos. Ubique fecistis, mihi fecistis. lusuper persecuto- 40'

enim boni et impii suut commixti. Unde res bonorum divinitus opprimentur, ele-

meute fugiendum est, si corporaliter fu- ctorumque pedibus saltem in die judicii

gere non suppetit : hoc est non commu- subjicientur.
nicare, nec conformari affectibus atque Lauda et laHarc, pZlia Sion, id est, Ec- 10

7 operibus amatorum sseculi hujus. 0 Sion, clesia seu anima speculativa, quia venio
id est, anima fidelis, fuge a malo : juxta et habitabo in meclio tui.ln cordibus euiin

Eccii.xxi, quod scriptum est in Ecclesiastico, Quasi a devotis gratiose moratur, et in Ecclesia

facie colubri fuge peccatum ; quce habitas per sacramentalem prsesentiam manere in-

apud filiam Babylonis, idesteamquee viti- B aestimabili caritate dignatur. Hinc in Levi-

orum inordinatione confusa est et distorta, tico Dominus loquitur : Ponam taberna- Lev. xxm,

non quserens nisi quae mundi sunt et com- culum meum in medio vestrum, et non11'12'

p«. xvii, 27. moda carnis, ne cum perversa pervertaris. abjiciet vos anima mea; et ambnlabo inter

Eccii.xn\, Qui enim tetigerit picem, inquinatur. Et vos, et ero vester Deus, vosque eritis mihi

'■ mala societas summe vitanda est, quum populus. Ecce quam incomprehensibilis

sit utique summe nociva. Ideo dicit Aposto- est dignatio Dei superaltissimi ad nos mi-

ii Cor. vi, lus : Exite de medio eorum, et immundum seros pauperrimosque vermiculos. Simus

Num. xvi, ne tetigeritis; Moyses quoque, Recedite, in- igitur grati caritati, pietati et beneficiis

26- quit, a tabernaculis hominum impiorum. ejus ad nos, ipsum delectabiliter collaudan-

8 Qui tetigerit vos, tanget pwpillam oculi do, laudabiliterque in ipso semper gauden-
mei. In hoc manifestatur qualiter Deus do, nec bonitatis ac gratise ejus ullatenus
Christus suos amet et protegat, eorumque C obliviscendo.

ARTICULUS IV

ELUCIDATIO CAPITULI TERTII : ET OSTENDIT MIHI DOMINUS JESUM SACERDOTEM MAGNUM.

ET ostendit mihi Dominus Jesum sacer- cem, qui cum Zorobabel prsefuit populo,

dotem magnum stantem coram angelo stantem coram angelo Dei, illo videlicet Zach. i, s.

Domini. Sicut refert Hieronymus, Judaei qui stetit inter myrteta, et preefuit Synago-

hunc locum ad litteram exponunt de Jesu gae, utpote Michaele, sicut communiter di-

filio Josedec sacerdote magno : et littera ad citur. Et Satan, id est adversarius nostrse

hoc satis aptatur. Sed quia inferius, quan- salutis diabolus, stabat a deoctris ejus, ut

do de Jesu isto locutus est Zacharias, sem- adversaretur ei, id est, eum accusaret,

per adjecit nomen patris ejus, hic autem prgesertim de acceptione uxorum alieni-

simpliciter exprimit nomen ejus, idcirco genarum sive gentilium : quia ut Esdras

quidam catholici putant hsec ad litteram narrat, Judsei et sacerdotes atque Levitee lEsdr. .x,

de Jesu Christo Domino nostro prolata : de Babylone reversi, graviter peccaverunt 4'2-

quod difficile est tenere, sicut patebit. D alienigenas contra legem ducendo uxores.

Ostendente igitur Deo, vidit in spiritu Fuitque in hoc etiam Jesus iste culpabilis, md.x, is.

Zacharias Jesum filium Josedec pontifi- vel quia et ipse talem accepit uxorem, ut

ENARRATIO 1N CAP. III ZACHARLE. — ART. IV

031

affirmal, Ilieronymus, vel quoniam subdi-
tos suos et proprios filios in hoc reos, non

lRag.n,i9. satis redarguit, sicut [)rimo Regum Heli
sacerdos divinitus increpatur, quod filios
suos condigne non arguit. Porro dictum
Hieronymi ex hoc posset fulciri, quod in

iAsrf/Mx,-->. Esdra habetur quemadmodum manus prin-
cipum et magistratuum fuit in transgres-
sione hac prima. In eodem libro legi-

lbid. x, 18. tur : Inventi sunt de filiis sacerdotum, qui
duxerunt uxores alienigenas : de filiis Jo-
sue, filii Josedec, et fratres ejus, etc. Unde,
secundum Hieronymum, diabolus stat a
dextris Jesu istius, quoniam vera fuit ac-
cusatio ejus.

2 Et dixit Dominus ad Satan : Increpet
Dominus in te, Satan, id est, accusalio
tua redarguatur, et tu reprobus convinca-
ris, qui invidiose accusas; et increpet Do-
minus in te, id est, increpationem suam
contra te dirigat, qui elegit Jerusalem, ut
cultus Dei in ea recuperetur. Denique in
modo hiijus locutionis designatur impli-
cite trinitas Personarum in simplici Deo.
Ter enim ponitur, Dominus; et in Hebraeo
exprimitur nomen tetragrammaton, quod
soli vero convenit Deo. Loquitur namque
Dominus de Domino, quasi una Persona
de alia, seu Pater de Filio. Htiic etiam mo-

Gen. xix, do loquendi consonat illud iri Genesi :Pluit
Dominus super Sodomam et Gomorrham
ignem et sulfur a Domino. Causa insuper
increpationis Satan a Domino, subditur :
Numquid non iste, videlicet Jesus quem
accusas, torris est erutus de igne, id est
similis titioni semiusto? quia de Babyloni-
ca captivitate, quasi de igne tribulationis
evasit, et tu ullra hoc quseris eum obru-
ere, et quasi totum comburere.

3 Et Jesus erat indutus vestibus sordidis,
id est, anima ejus vitio negligentise et pec-
cati prsefati fuit operta et maculata,et ipse
squalore captivitatis erat confectus. Sicut
enim virtutes et opera bona sunt splen-
dida animse vestimenta, sic passiones et
vitia vestes sunt sordidse. Unde in Psalmo

/js.cvin,'2o. cantatur : lndiiantur, qui detrahunt mihi,
pudore. Et stabat ante facicm angeli prin-

A eipis Synagogse. Qui respondit, et ait ad
eos qui stabant coram se, id est ad ange-
los inferiores prsesentes, dicens : Auferle
vestimenta sordida ab eo, id est, a pecca-
tis eum purgate instrumentaliter, dispo-
nendo eum ad poenitentiam veram seu
pleniorem. Deus enim solus remittit et au-
fert peccata principaliter;angeli vero pur-
gando, hortando, illuminando disponunt
ad hoc. Et dixit ad eum, id est angelus
superior ad Jesum : Ecce abstuli a te ini-
qnitatem tuam, quia et angelis id commi-

li si, et principalius eis hoc feci; et indui te
mutatoriis, id est ornatu gratise ac virtu-
tum; vel, secundum Hebrseos, Israelitidem
tibi conjugem copulavi. Et dixit angelus
iste superior inferioribus angelis : Ponite
cidarim mundam, id est mitram episco-
palem, super caput ejus. Et posuerunt ci-
darim mundam super caput ejus, id est,
pontificali honore atque officio dignum
eum fecerunt, vel ostenderunt, et indue-
runt eum vestibus ad summum sacerdotem
spectantibus. Totum istud fiebat coram

G Zacharia propheta spiriluali reprsesentati-
one, non vana, sed aliquid veraciter signi-
ficante.

Et angelus Domini iste superior stabat ;
et contestabatur angelus Domini Jesum,
dicens : Ha?c dicit Dominus exercituum :
Si in viis meis ambulaveris, legis prsecepta
implendo, et custodiam meam custodieris,
id est, cultum et cserimonias templi, tu-
umque officium reverenter ac diligenter
impleveris; tu quoque judicabis domum
meam, id est populum Synagogse, prseser-

D tim in spiritualibus causis, et custodies
atria mea, id est, pontifex perseverabis ;
et dabo tibi ambulantes, id est tecum ma-
nentes teque custodientes, de his qui nunc
hic adsistunt, id est, de numero angelo-
ni m istorum quosdam ad tui et tiiorum
custodiam deputabo, ne a Satana convin-
caris.

Consequenter Dominus populum Syna-
gogse consolatur, praenuntiando Christi ad-
ventum. Audi, Jesu fili Josedec, sacerdos
magne, tu et amiei tui, qui habitant co-

6
7

632 ENARRATIO IN CAP. III ZACHARI^. — ART. IV

ram tc, id est, qui tibi in cultu divino A animam. Fueruntque dona ista in anima

concordes sunt, libique subditi et circa te Christi perf ectissime atque plenissime, prae-

commorantes, quia viri, id est praedicti sertim quantum ad actus quos habent in

tui amici, portendentes sunt, id est visum patria. Propter quod Isaias : Requiescet, is. », 2,3.

spiritualem procul in posterum extenden- inquit, super eum spiritus sapientiae et in-

tes, de Christi adventu vaticinando, vel tellectus, spiritus consilii et fortitudinis,

eum praestolando. Isti viri fuerunt Prophe- spiritus scientiae et pietatis, et replebit

tse tempore Jesu hujus prophetantes, scili- eum spiritus timoris Domini.

cet Aggaeus, Zacharias, Malachias, ac ceteri Prseterea, quod loco praesenti per Orien-

justi Christum cordialiter advenire optan- tem Christus, non Zorobabel vel alius in-

tes. Vel, Viri portendentes sunt, id est por- telligatur secundum Lyram,ex translatione

tentum dantes, sicut ad Ezechielem Domi- Chaldaica authentica apud Judaeos ostendi-

Ezech.xn, nus ait, Portentum te dedi domui Israel ; B tur, ubi sic legitur : Ecce ego adducam

vel quia in signum sunt positi futurorum. servum meum Messiam, et revelabitur. —

Ecce enirn ego adducam servum meum Praeterea, quidam per septem oculos in-

Hebr.i,z. Orientem, id est Christum, qui est splen- telligunt universitatem angelicorum spi-

Sop.vii,26. dor gloriae, et candor lucis aeternae : de rituum, qui sunt oculi intellectuales, ad

Luc. 1, 78. quo in Evangelio dicitur, Visitavit nos Ori- Christi cultum obsequiumque parati. Nem-

ens ex alto. Ipse namque est oriens ille pe quod septenario universitas designetur,

fons universae lucis, nascens ex aeterno su- innuitur in Tobiae libro, ubi Raphael ait :

persplendidissimo Patre,quemadmodum in Ego sum unus ex septem qui adstamus Tob.xu,\s.

Eccii.xxw, Ecclesiastico fatetur : Ego ex ore Altissimi ante Deum. Et in Apocalypsi inducitur :

prodivi, primogenita ante omnem creatu- A septem spiritibus qui in conspectu thro- aPoc 1,4.

ram; ego feci in ccelis ut oriretur lumen ni ejus sunt.

indeficiens. C Ecce ego ccelabo sculpluram ejus, ait

9 Quia ecce lapis quem dedi coram Jesu, Dominus exercituum : id est, corpus Chri-

id est Christus seu Oriens, quem per fi- sti in utero Virginis supernaturaliter for-

dem et Prophetarum oracula manifestavi mabo, et subito organizabo ; vel, secun-

huic Jesu Josedec esse venturum : qui est dum Hieronymum,corpus ejus in passione

Ephes.n, lapis angularis, faciens utraque unum, la- flagellis, clavis, spinis ac lancea vulnerari

~Dan\\ 34 P*s fortissimus qui omnia regna terrae con- ac perforari permittam. Unde Septuaginta

44,45. trivit, et apud Danielem de monte sine transtulerunt,Ego fodiam foveam; et Chri-

manibus abscissus describitur. De quo in stus ait in Psalmo, Foderunt manus meas Ps. sw,i7.

is. xxvni, Isaia loquitur Deus : Ecce ego mittam in et pedes meos. Et auferam iniquitatem

,6' fundamentis Sion lapidem angularem,pro- terrai illius, id est totius mundi, vel Syna-

batum, pretiosum, in fundamento funda- gogae, sive Ecclesiae, in die una, puta in

tum. Quem vidit filius Josedec, sicut de D die dominicae passionis. Christus namque

/oann.vm, Abraham ait Salvator Judseis : Abraham quantum in se est, pro omnibus satisfecit:

pater vester exsultavit, ut videret diem de quo dictum est, Ecce Agnus Dei qui j0ann.i,w.

meum; vidit, et gavisus est. Super lapi- tollit peccata mundi.

dem unum, id est in Christo, in quo sunt In die illa (de qua fertur in Psalmo, 10

duae naturae, sed una hypostasis, septem Haec est dies quam fecit Dominus, exsulte- ps. CXvn,

oculi sunt, id est septem dona Spiritus mus et laetemur in ea), hoc est statim post 24-

Sancti, quibus anima limpide videt quid Christi passionem misso desuper Spiritu

scire et agere debeat. Et quamvis tria isto- Sancto, dicit Dominus exercituum, voca-

rum donorum, videlicet fortitudo, pietas, bit vir amicum suum, id est, unus alium

timor, ad voluntatem subjective pertine- invitabit venire, subter vineam et subter

ant, oculi tamen dicuntur, quia clarificant ficum, id est ad Christi ovile et pascua

56.

ENARRATIO IN CAP. III ZACHARLE. — ART. IV 633

ejus, ad dona et unitatem Ecclesiae, ad spi- A Et Jesus erat indutus vestibus sordidis, 3

rituales consolationes atque divitias. Hoc id est indetrahibilibus defectibus, quos

maxime impleverunt Apostoli, aliique viri pro nobis suscepit, sicut et Isaias testatur:

perfecti, dona gratiae sibi collata in alios Vidimus eum, et non erat adspectus; et ft.u«iM.

administrare fervide cupientes. Vel certe reputavimus eum quasi leprosum, et per-

per istum modum loquendi in Scripturis cussum a Deo. Vere languores nostros ipse lbid.it.

veteris Testamenti frequentem, insinuatur tulit, et dolores nostros ipse portavit. Ipse

abundantia divitiarum et pacis in populo denique de suo corpore ait ad Patrem in

Judaeorum. Et sic fuit in Christi adventu. Psalmo : Conscidisti saccum meum, et cir- p».kix,i2.

Judaei enim tunc in temporalium affluen- cumdedisti me laetitia. Teste etiam Paulo,

tia ac pace fuerunt, omnibus regnis impe- ipse pro nobis factus est maledictum. Sed Gaiat. m,

ratori Romano subjectis. et tempore passionis vestes ejus adspersae '

B sunt sanguine,et ipse in Isaia protestatur:

Expositio Jam intuendum, qualiter omnia ista pos- Omnia indumenta mea inquinavi.Haec sor- /«. lxmi, 3.

de Chrisio. smj (je Qhristo intelligi. Itaque quidam dida vestimenta sunt a Christo tempore 4

1 catholici ita exponunt : Et ostendit mihi resurrectionis ablata, quando in corpore

Dominus Jesum sacerdotem magnum, id immortali impassibilique surrexit. Etdiccit

est Christum Salvatorem : de quo legitur ad eum angelus, id est ipse ad se ipsum

Ps. cix,4. in Psalmo, Tu es sacerdos in aeternum; et ratione corporis sui mystici : Ecce abstuli

Hebr.wM. ad Hebraeos, Habentes pontificem magnum, a te iniquitatem tuam, id est tuorum :

qui penetravit coelum, Jesum Filium Dei ; juxta id in Psalmo : Deus, tu scis insipi- p«.Lxvin,6.

slantem coram angelo Domini, id est co- entiam meam,et delicta mea a te non sunt

is. ix, c, ram se ipso magni consilii Angelo : quia abscondita. Dominus enim posuit in eo /«. l.u, 6.

juxtaLxx. m qUantum homo mortalis, propter nos iniquitatem omnium nostrum. Et indui te

infirmatus apparuit coram se ipso, ut Dei C mutatoriis, id est dotibus corporis glorifi-

et hominum summo mediatore, imo et ve- cati in resurrectione, scilicet impassibili-

ro Deo. Et Satan stabat a dextris ejus, ut tate, agilitate, claritate, ac subtilitate. Chri-

adversaretur ei. De hoc in Evangelio legi- stus nempe ut Deus suscitavit se ipsum,

Matth.w, tur, quemadmodum ductus est a Spiritu et corpus suum glorificavit, juxta quod ait

in desertum, ut tentaretur a diabolo. Pas- in Evangelio S. Joannis : Solvite templum Joann. u,

/oann. xiv, sione quoque instante dixit : Venit prin- hoc, et in tribus diebus excitabo illud.Hoc 19, '

30' ceps mundi hujus, et in me non habet autem dixit de templo corporis sui. Poni- 5

quidquam. Ideo ad Hebraeos dicit Aposto- te cidarim, id est divinae majestatis splen-

Hebr. iv, lus : Tentatus est per omnia absque pec- dorem, super caput ejus. Sed quomodo

15* a cato. Et dixit Dominus Jesus ad Satan : angeli jubentur hoc facere, vel sordida ve-

Increpet Dominus in te. Hoc Christus dixit stimenta a Christo auferre, nisi quantum
et fecit, dum tertia tentatione completa, D ad manifestationem ? Cooperati sunt enim

Matth.w, respondit : Vade, Satana; scriptum est, Non glorificationi Christi, in cordibus homi-

n ' 7/ •<- tentabis Dominum Deum tuum. Christus num ejus notitiam hominibus revelando,

JJeut.\i,\o. "

enim se ipsum Dominum dixit, et ipse se et ita induerunt eum veslibus in cognitio-

ipsum ad increpationem Satanae excitavit. ne credentium. Sic namque et Christus

Numquid non iste torris est erutus de perhibet se Patrem clarificasse : Ego, in- ibi<Lx\n,i.

igne ? Hoc Christo rectissime convenit, cu- quiens, te clarificavi super terram.

jus tota in hoc saeculo vita, igne persecu- Praeterea quod subditur, quemadmodum 6

tionis, tribulationis, et paupertatis plena angelus contestatus est Jesum,dicens,ifa?c 7

fuit, nec tamen vitiorum flamma incen- dlcit Dominus, Si in viis meis ambulave-

sus, et ab omni adversitate in resurrectio- ris, etc.,judicabis domum meam, refertur

ne est erutus. ad mysticum ejus corpus. Audi, Jesu sa- 8

KNARRATIO 1N CAP. IV ZACHARIiE. — ART. V

Expositio

moralis.

1, 2

liom. xvi,
20.

IC'or.x,13.

3-5

Prov. xxiv,
16.

cerdos magnc, tu et amici tui, id est Apo- A
stoli ac viri perfecti ; ecrr cgo adducam
servum meum Orientem, id cst le ipsum
secundum naturam humanam, ad explen-
da universa humanee salntis mysteria.

Moraliter autem, ostendit Dominus Za-
charisB, iil est viro pcrfecto Dei jugiter re-
cordanti, Jesum sacerdotem magnum, id
est quemcumque aliorum praelatum sive
episcopum, cujus est aliorum cooperari
saluli, stantem coram angelo, qui custos
csi animse ejus. Satan vero non cessal tali- H
bus adversari; se<l Deus noster pugnat pro •
nobis, et perangelicos spiritus, d&monum
impugnationem coercet a nobis, conterit-
que Satanam sub pedibus nostris veloci-
ter. Hujusmodi autem sacerdos propter
sollicitudinem et iaborem, ceterasque pro-
pter justitiam persecutiones quas habet in
regimine pastorali, recte assimilatur tor-
ri eruto de igne. Ideo Dominus non per-
miftit eum supra id quod potest, tentari,
scd opem impendit, f aciens cum tentatione
proventum. (1

Isic insuper esl indutus vestibus sordi-
dis. Justus enim scpties in die cadit; scd

ministerio angelorum, et inspiratione eo-
rum purgatur ac pcenitet; mutatoriisque
vestitur, id csi donis et gratiis Spiritus
Sancti. Sed el cidaris ponitur super caput
cjus, id est dignitas Ordinis sacerdotalis
dispositivc ab angelis, a quibus electi diri-
guntur, secundum prseordinationem divi-
nam ad sacerdotii Christi susceptionem :
sicque induitur vestimentis virtutum, et
gratia sacramentali <|iuc in susceptione
Ordinis sacerdotalis confertur.

Denique hujuscemodi sacerdotem sive
pontificem Dominus contestatur : Si in
viis meis ambulaveris, lu quoque jndica-
bis domiim mcam, id cst, congregationem
fidelium tibi commissam sapienter discu-
ties, discernes ac reges, atque in sacerdotii
l.ni officio salubriter permanebis. Datque
ei Deus omnipotens angclorum subsidium,
qui sibi in subditorum custodia et saluic
fideliter cooperentur. Ilinc insuper Domi-
nus ait: Ecce adducam servum meum Ori-
cnlcm, id est, Christum tibi adesse faciam
in Sacramcnto, et in medio loquentium de
i|iso ex caritate. Sed ct Pater et Filius ad
fideles veniendo, mansionem in ipsis cffi-
ciunt graliosam.

0-8

Matth.
xviii, 20.
Joann. xiv,
23.

ARTICULUS Y

EXPOSITIO CAPITULl QUARTI '. ET RKVKUSUS EST ANOKLUS QUI LOQUKBATUR IN MK.

CAPITULO praecedenti facta est ad pon-
Lificem Judasorum divina promissio,
quod in sacerdotii sni ministerio esset
divinitus stabiliendus, dummodo divinis
parerct mandatis. Nunc ad ducem scu prin-
cipem eorumdem divina fil sponsio conso-
Iativa de templi perfectione.
1 Et reversus est angelus i/ui loqucbatur

in me, id est, per quem mihi specialius
prophetica3 revelationes fiebant : de (pio
/6frf.n,3. jam supra secundo capitulo dixerat, An-
gelus qui loquebatur in mc, egrediebatur.

) Ad fioram namque disparuit. Et suscitavit
me, id est, ad intellectualem consideratio-
nem mentisque elevationem excitavit me,
a stupore animi quem ex prasscriptaj vi-
sionis inspectione incurri, quasi virum
qui suscitatur de somno suo. Unde ad Ezc-
chielem ioquitur angelus : Fili hominis, Esech.n
pone eor tuum in omnia qua3 dicam tibi. 4-
El dixit ad me : Quid tu vidcs ? Et dixi : 2
I 'idi, et ecce candetabrum aureum totum,
rl lampas cjus supcr caput ipsius, id est, in
summitate candelabri fuit; ct scptem lu-

ENARRATIO IN CAP. IV ZACHARIyE. — ART. V

63o

cernce ejus, puta candelabri, super illud, A braei, a quibus ipse in veteri Testamento

id est, in calamis candelabri pendere vide- se asserit eruditurn, per candelabrum au-

bantur; et septem infusoria lucernis, id reum intelligunt solidam legem per Moy-

est vasa aurea deservientia usui lucerna- sen divinitus datam ; per lampadcm au-

rum, quia ex eis oleum infundebatur lu- tem, id est flammam in vertice candelabri

cernis, quce erant super caput illius, quia lucentem atque fulgentem, Christum, qui

3 in vertice candelabri apparebant; et duce caput est legis et omnium hominum illu-
olivce super illud, una a dextris lampa- minator; per septem Iucernas, septem do-
dis, et una a sinistris ejus, id est, duo na Spirilus Sancti ; per septem infusoria
rami olivarum circa candelabrnm appa- intelligunt, quod dona ista de cado ad
ruerunt, formam spicarum habentes, et homines per legem descendunt; per duas
eminebant candelabro, inter quas media vero olivas, legem et Prophetas.

fuit lampas in summitate candelabri lu- 1] Quis lu, mons magne, id est, diabole, 7

cens. Hsec omnia vidit Propheta imaginaria per superbiam intumescens, et sublimis

visione, et quid significarent, ignorabat. naturse, quamvis vitiata?, coram Zorobabel

Ideo subditur : in planum, id est divina virtute in terram

4 Et respondi, et aio ad angelum qui lo- dejectus, atque in planum coram duce Ju-
quebatur in me, dicens : Quid sunt hcvc, dseorum jacens prostratus ac victus? tan-
domine mi? id est, quid similitudines istse quam dicat : Tu, dsemon, qui stetisti ad Zaeh.m,i.

5 rerum significant? Et respondit angelus dexteram Jesu sacerdotis, ut ei insidiare-
qui loquebatur in me, et clixit ad me : ris, frustra te erexisti contra Zorobabel, ut
Numquid nescis cjuid sunt hcec? Et clixi : eum a templi sedificio impedires. Et edu-

6 Non, domine mi. Et respondit, ct ait acl cet lapiclem primarium, id est, Deus Chri-
me, dicens : Hoc est verbum Domini ad sttim Filium suum mittel in mundum : de
Zorobabel, id est, sermo Domini qui ad C quo Christo dictum est prsecedenti capitu-
Zorobabel factus est, prsedictee visionis in- lo,Super lapidem unum oculi septem sunt; lbid. o.
terpretatio est. Et quis sit sermo ille, sub- fuitque semper auxilio populo Judseorum.
jungitur, dicens : Non in exercitu, nec in Et excvquabit gratiam gratice ejus, id est,
robore, sed in spiritu meo, dicit Bominus gratia subventionis quam fecit Deus patri-
exercituum, id est, non in multitudine bus Judseorum ab antiquo, et nunc post
pugnatorum, nec virtute humana, sed in reditum de Chaldsea, similis est gratise

Dei spiritu, seu inspiratione divina, ex quam faciet Christus quum venerit, quam-

\Esdr.i,\\. qua Cyrus ac Darius annuerunt petitioni- vis non sit omnino sequalis. Vel sic, secun-

bus Judseorum, ipsos Judseos de Babyloni- dum Hieronymum : Gratia ejus, utpote

ca captivitate esse reductos, pleniusque lapidis hujus, in eos quos de Babylone re-

reducendos, adversarios quoqtie vastan- duxit, exsequavit gratiam quam in patres

dos, et templtim in brevi perficiendum. D eorum semper exercuit. Quidam exponunt

Nempe qtium candelabrum aureum cum sic : Et educet ipse Zorobabel lapidem pri-

ceteris prsenominatis, fuerit de specialibus maritim, id est, super lapidem fundamenti

templi ornamentis, nec ponebatur in eo ante jam positum, educet structuram tem-

nisi jam constimmato, idcirco per visi- pli in alttim; et exsequabit gratiam gratise

onem candelabri, et ceterorum ad illud ejus, id est, Zorobabel impetrabit a Da- lEsdr.vi.

pertinentium, significabalur quod templi rio rege gratiam consummandi templum,

sedificium esset per Zorobabel mox com- quemadmodum Cyrus rex detlit gratiam md.\.

plendum, ob cujus completionem divina sedificandi. Unde subjungitur :
inspiratione atque potentia fuerunt Judsei Et factum est verbum Domini ad me, g

reducti. dicens : Manus Zorobabel fundaverunt clo- 9

Prseterea, sicut refert Hieronymus, He- mum istam, scilicet templum tempore Cy-

636 ENARRATIO 1N CAP. IV ZACHARIjE. — ART. V

ri, et manus ejus perficienl eam, Dario A Consequenter sciscitatur Propheta quid

i Etdr. vi, regnante, sicut in libro Esdree clarius reci- duae olivae superius positae ac descriptae vers. 3.

tatur. 0|)us quippe adscribitur principi, significent. Et rcspondi, et dixi ad eum, 11

tanquam principali agenti. Et scietis, tem- id est angelum in me loquentem : Quid

pli consummatione perspecta, quia Do- sunt duce olivce ista? ad dexteram cande-

minus exercituum misit me Zachariam labri, et ad sinistram ejus? Sic enim in

prophetam ad vos de templo construendo visione imaginaria situatae videbantur. Et 12

monendos. Impletio enim vaticinii, signum respondi secundo, et dixi ad eum. Primae

est veritatis et destinationis divinae, secun- enim interrogationi angelus non statim re-

/er.xxvni, dum quod in Jeremia habetur : Propheta spondit, ut desiderium agnoscendi verita-

qui vaticinatus est, quum venerit verbum tem accenderetur in corde Prophetae, sicque

ejus, scietur Propheta quem miserit Do- divinae illustrationis capacior redderetur.

minus in veritate. B Quid sunt duce spicce olivarum, quae sunt

10 Quis enim despexit dies parvos? Hoc juxta duo rostra aurea, iit quibus sunt

dupliciter declaratur. Primo sic : Quis con- suffusoria ex auro? Rostra ista fuerunt

tempsit brevem ac fragilem potestatem eo- duae recurvationes in candelabro factae, in

rum qui nisi sunt templi instaurationem quibus infusoria aurea dependebant. De-

impedire? quasi dicat : Pauci fuerunt, vi- nique, primo quaesivit Propheta quid es-

delicet constantes,qui non obstante adver- sent duae olivae ; nunc quaerit quid sint

sariorum furore, templum cum Zorobabel duae spicae olivarum, quasi parcius quae-

construxerunt. Secundo sic : Quis despexit rens. Sed quia redit in idem, angelus ei

dies parvos, id est statum Judaeorum a Ba- respondit. .E? ait ad me,dicens : Numquid 13

bylonia reversorum? qui primo modicus nescis quid sunt Juec, id est, quid desi-

fuit, et ab adversariis valde contemptus, gnent ? Et dixi : Non,domine mi. Interro-

HEsdr. iv, juxta illud Esdrae : Dixerunt : .Edificent; si G gatio angeli ex ignorantia non procedit;

ascenderint vulpes, transihent murum eo- sed quaerit, ut responsioriis dilatio augeat

rum. Et laitabuntur Judaei qui dies parvos in Propheta audiendae veritatis amorem :

hostium despexerunt, atque ab adversa- desideria siquidem dilatione crescunt.
riis Samaritanis ac ceteris despecti fue- Et dixit : Isti sunt duo filii olei, id est, 14

runt, et videbunt lapidem stanneum in designati per duas olivas, sunt duo filii

manu Zorobabel, id est fortem materiam olei, scilicet Jesus pontifex filius Josedec,

atque idoneam facultatem ad templi ere- atque Zorobabel dux populi. Primus enim

ctionem. Gavisi sunt ergo Judaei, ex divini erat de tribu sacerdotali,alter de stirpe re-

subsidii experientia, et templi eminentia. gali,quarum utraque in veteri Testamento

Quidam per lapidem stanneum intelligunt ungebatur, quantum ad regem et pontifi-

Christum, quem illuminati Judaei viderunt cem, quamvis unctio illa in transmigra-
per fidem de stirpe Zorobabel nasciturum. D tione Babylonis cessasse, nec post fuisse

Septem isti oculi sunt Domini, id est, dicatur. Vel dicuntur filii olei propter

Zach. 111,9. septem oculi de quibus supra dictum est gratiam et pietatem quam circa populi gu-

quod erant super lapidem unum,sunt sep- bernationem habebant. Unde Aquila trans-

tem gratiae intellectuales, omnium corda tulit : Filii splendoris, id est divinae illustra-

illuminantes. Propter quod subditur : qui tionis. Qui adsistunt Dominatori universai

discurrunt in universam terram,\d est ad terra', id est, Deo omnipotenti omnibus

omnes habitantes in terra fideles. Yel per imperanti, in ejus obsequio ac templi in-

septem oculos, juxta sensum praehabitum, stauratione, et populi administratione fi-

intelligitur universitas angelorum qui ad deliter efficaciterque intenti. Sic quippe

explenda divinae majestatis obsequia emit- Elias et Eliseus TJeo adstantes, dixerunt : , . ^lg'

tuntur, praesertim ad homines. Vivit Dominus, in cujus conspectu sto. "■- 14-

ENARRATIO IN CAP. IV ZACHARLE. — ART. VI G37

ARTICULUS VI

DE SPIRITUALl ET MYSTICO EJUSDEM CAPITULI QUARTI 1NTELLECTU.

\T reversus est angelus qui loquebatur A conteutiva, significativa, et effectiva. Effi-

in me. Per Zachariam, qui interpreta- ciunt enim quod repraesentant. Et oleum

tur memoria Domini, designatur quicum- pietatis in eis est, scilicet gratia sacramen-

que fidelis divinorum speculationi semper talis, per quam dona Spiritus Sancti con-

intentus. Ad talem ergo angelus ejus, qui servantur, aluntur, ac perficiuntur : siqui-

animae suee illuminator et custos est, fre- dem gratiae et virtutes ac dona, se invicem

quenter revertitur, atque cum eo libenter muniunt, juvant, perficiunt. Et duceoliva; 3

moratur. Et suscitavit me, quasi virum super illud, una a dextris lampadis, et

qui suscitatur de somno. Quotiescumque una a sitiistris ejus. Per duas istas olivas

humana fragilitas suae relinquitur imbecil- super Ecclesiam, id est aliorum directioni

litati, Dei et angelorum auxilium ab ea re- praelatos ac praesidentes, quidam intelli-

cedit. Dum ergo mens contemplativi inci- gunt Moysen et Eliam, qui cum Ghristo MattKvm,
pit evagari, inaniter affici, acediae torpore B loquebantur in monte in hora transfigura- 3'

pulsari, tentatione gravari, adversitatibus tionis; alii, Petrum et Paulum; alii, vitam

dejici, passione aut vitio aliquo obrui, indi- contemplativam, quasi a dextris, et acti-

get ab angelo visitari, et velut de somno ne- vam, quasi a sinistris; alii, vetus et novum

gligentiae suscitari, confortari et consolari. Testamentum, illud a sinistris,istud a dex-

2 Vidi, et ecce candelabrum aureum to- tris. Sed quoniam nomine olivae, pietas

tum, et lampas ejus super caput ipsius, compassionis exprimi solet : per illam quae

etc. Per candelabrum aureum Prophetse fuit a dextris, intelligi potest qui opera

monstratum,allegorice intelligitur ipsa Ec- misericordiae spiritualia explet; per aliam,

clesia, quoad electos prse cunctis mundi qui operibus misericordiae corporalibus

hominibus, rutilantissimis gratiarum or- vacat.

namentis fulcita, quse in sacra Scriptura Hoc est verbum Domini ad Zorobabel, 6

seusum et mentem magis quam verba at- G id est Christum populi christiani ducem

Apoc. 1,13. tendit. Unde in Apocalypsi vidit Joannes ac principem : Non in exercitu, nec in

similem Filio hominis, ambulantem in robore,sed in spirilu meo,dicit Dominus.

medio candelabrorum aureorum. in hujus Hoc quippe Ghristus in Evangelio docet,

Ecclesiae capite est lampas, videlicet Chri- quod salus, virtus, sufficientia, et profe-

joann. vm, stus, qui ait : Ego sum lux mundi, quae ctus animae nostrae non est in multitudine

illuminat omnem hominem venientem in aut robore creaturarum, sed ex Spiritu

hunc mundum. Insuper per septem lu- Sancto : et hoc Deus Trinitas docuit Ghri-

cernas, ut dictum est, intelliguntur septem stum, quantum ad naturam assumptam :

donaSpiritus Sancti,quae descendunt super nam animae ejus hoc revelavit. Denique et

electos. Et septem infusoria lucernis, qua> ipse de se ipso testatur : Non potest Filius j0ann.v,i9.

erant super caput illius. Ista septem infu- a se facere quidquam. Et iterum ait : A md. «n,
soria, quae sunt super caput Ecclesise, et D me ipso facio nihil, sed sicut docuit me 28-

in nutrimentum lucernarum praestantur, Pater, haec loquor.

intelligi possunt septem sacramenta Eccle- Quis tu, mons magne, id est, diabole 7

siae, quae sunt vasa medicinalia, gratise tumide, coram Zorobabel, id est Ghristo,

038 ENARRATIO IN CAP. V ZACHARI^E. — ART. VII

contra quem te erigens,dicere praesumpsi- A Psalmo cantamus eidem : Infirmata est, tu p$. lxvh,

io.

Matth.i\, sli, lljp.c omnia mundi regna tibi dabo, si vero perfecisti eam. Quis enim despexit

cadens adoraveris me; sed coram eo ab eo dies parvos ? id est, utique ipse Ghristus

in planum dejectus et victus es. Et educet mundi hujus slatum, vanitatem, dominium,

Dominus exercituum lapidem primarium, ac brevissimam vitam contempsit, idcir-

utpote Christum : quem secundum carnem co construxitEcclesiam, instruendo fideles

eduxit de semine Patriarcharum. Deinde ad terrenorum contemptum, ccelestiumque

eduxit eum de saeculo isto ad regnum seter- amorem. Sic et ceteri fecerunt electi.Unde

num,et per Apostolorum doctrinam eduxit et beatissimus patriarcha Jacob profitetur:

eum de occulto ignorantise ad lucem salu- Dies peregrinationis vitae mea3 super ter- Gm.xvm,

taris notitise in cordibus electorum.De quo ram, centum triginta anni sunt, parvi et 9-

\Petr. n, scriptum est:Ecce ponam in Sion lapidem mali. Et loetabuntur gaudio spirituali fi-

M*.] xviii, summum electum, angularem, pretiosum; B deles, qui temporalia vilipenderunt, et vi-

et omnis qui crediderit in eum, non con- debunt lapidem stanneum, id est virtutem

fundetur. Apud Matthaeum quoque Christus discretivam, in manu Zorobabel, id est in

Matth. xxi, loquitur de se ipso : Qui ceciderit super potestate atque judicio Christi.Sicut enim,

lapidein istum, confringetur; super quem teste Hieronymo, stannum alia metalla ab

vero ceciderit,conteret ipsum. Etexcequa- ignis laesione defendit, mixta quoque et

bit gratiam gratia? ejus, id est, gratiam adulterata inter se metalla per ignem dis-

evangelicae legis sequabit Deus gratise vete- sociat; sic Christus per judiciariam pote-

ris Testamenti, ut non minor sit perfectio statem triticum a paleis, hoc est electos a

patrum novi Testamenti quam veteris : reprobis, separabit, quemadmodum de ipso

imo Prophetis ac Patriarchis preeferuntur in Evangelio legitur : Cujus ventilabrum in Matth.m,

Apostoli. Propter quod a Joanne asseritur : manu ejus, et purgabit aream suam ; et ,2>z"c'"'

/oann.i,i6. De plenitudine ejus, videlicet Christi, nos C congregabit triticum in horreum suum, pa-

omnes accepimus, gratiam pro gratia. leas autem comburet igni inexstinguibili.
9 Manus Zorobabel fundaverunt domum Duo rostra aurea, in quibus sunt suffu- 12

istam, et manus ejus perficient eam : id soria ex auro. Jam dictum est quemadmo-

est, virtus et gratia Christi initiavit Eccle- dum per septem infusoria aurea, intelli-

siam, et perficiet eam, prsesertim in resur- guntur septem Ecclesise sacramenta. Et

rectione futura; et a tempore Apostolorum ista esse dicuntur in aureis rostris, id est

quotidie eam, quantum ad quosdam ele- in manibus et membris ministrorum Ec-

ctos, perfecit, augendo in eis spiritualem clesiae consecratis, per quos conficiuntur,

Matth.m, profectum. Ipse equidem ait : Super hanc tractantur, ac dispensantur. Cetera ex prae-

18> petram sedificabo Ecclesiam meam. Et in inductis clarissime innotescunt.

ARTICULUS VII

EXPOSITIO LITTERALIS CAPITULI QUINTI : ET CONVERSUS SUM.

POSTQUAM divinitus ostensa sunt Pro- D tristia. Et conversus sum ego Zacharias in-
phetae jucunda de Judseorum liberatio- teriori conversione ab una visione pro-
ne a Babylone, et Judaeee ac templi repara- phetali ad aliam, et levavi oculos meos,
tione, nunc ostenduntur eidem adversa ac preesertim intellectuales, et vidi visione

ENARRATIO IN CAP. V ZACHARLE. — ART. VII

639

27.

imaginaria ac mentali, et ecce volumen

2 volans mihi apparuit. Et diocit ad me an-
gelus qui loquebatur in rne, de quo jam
dictum est saepe : Quid lu vides? Itt dioci :
Ecce ego video volumen volans. Cujus
quantitas subditur : longitudo ejus viginti
cubitorum, et latitudo ejus clecem cubito-
rum. Cujus rationem quidam assignant,
quia volumen istud videbatur de civitate
Jerusalem et templo exire. Ideo, sicut lon-

UlReg.vi, gitudo porticus erat viginti cubitorum, et
latitudo ejus decem cubitorum ante faciem
templi, ita et de mensura voluminis fuit.
Porro, secundum Hieronymum, per nume-
rum vicesimum, qui ex duabus decadibus
fit, austera ac tristia nuntiantur; per de-
cem, id est una decade, meliora et prospe-

Judithmn, ra.Quoniam ergo flagella et poenae praesen-
tis vitae a Deo infliguntur, ut corrigamur
et emendemur (pcenae namque hujusmodi
sunt medicinales, ut castigati erudiamur),
hinc longitudo hujus voluminis recte fuis-
se describitur cubitorum viginti, latitudo-
que decem.

3 Et diccit ad me : Haic est maledictio, id
est, in volumine isto scripta sunt et signi-
ficata peccata atque supplicia Judseorum,
quce egreditur super faciem omnis terraz, id
estjsimul cum Judaeis de terra promissionis
expellitur ad diversas mundi provincias
in quibus captivi abducti fuerunt Judaei
tempore Babylonicae captivitatis et ante.
Nunc enim est sermo de expulsione multi-
plicium iniquitatum a terra populoque Ju-
daeae. Quia omnis fur, sicut ibi scriptum
est , scilicet in praefato volumine, judicabi-
tur judicio condemnationis, et omnis ju-
rans, ex hoc volumine similiter j udicabi-
tur, si vitiose, false, inordinateque juret.

Dan. vn,9, Simile est quod in Daniele legitur : Throni
positi sunt, judicium sedit, et libri aperti
sunt. Per quae omnia designatur, quod ho-
mines judicantur a Deo secundum infal-
libilem sapientiam atque notitiam ejus,
itemque secundum quod in libris consci-

4 entiarum contentum est. Educam illud
volumen egrediens, dicit Dominus exer-
ciluum; et veniet ad domum furis, et ad

A domum jurantis in nomine meo mendaei-
ter : id est, punitio per istud volumen fi-
gurala, inducetur et infligetur furibus ac
perjuris : quod ad Judaeos praesertim re-
fertur, in quibus vitia ista plurimum abun-
dabant ante Babylonicam captivitatem. Et
ita loquitur Propheta de praeterito, tan-
quam futuro, sicut frequenter fit in libris
propheticis. Et commorabitur , id est, pu-
nitio ista manebit, in medio domus ejus,
id est in ipso fure seu perjuro et cunctis
ad ipsum spectantibus, suaeque pravitalis

B consortibus, et consumet eam et lignaejus
et lapides ejus, id est totam ejus conge-
riem sive familiam peccatricem, vel etiam
habitacula ejus, dum comburuntur aut
destruuntur.

Denique ei quod nunc dictum est hic de
volumine volante,simile est quod Ezechiel
scribit de libro in quo continebantur la- Ezech.n,
mentationes et vae. Ex his quoque secun- 9"
dum Hieronymum elucescit, quanta sit
gravitas furti atque perjurii. Quod si in
his(ut idem ait)quae minora putantur pec-

G cata, videlicet furto ac perjurio, tanta pce-
narum est comminatio : quid dicemus de
fornicatione, adulterio, homicidio, sacri-
legio, cunctisque criminibus quae ab Apo- Gaiat. v,
stolo inter carnis opera numerantur? t9"21-

Gonsequenter inducitur alia visio, idolo-
latriam praesertim concernens. Et egressus 5
est angelus qui loquebatur in me, et stetit
quasi coram me, et dixit ad me : Leva
oculos tuos, et vide visione imaginaria,
quicl est hoc quod egreditur de templo et
urbe Jerusalem et Judaea. Et dixi : Quid- g

D nam est? Et ait : Haic est amphora egre-
diens. Et dixit : Ha?c est oculus eorum in
universa terra, id est, amphora ista desi-
gnat multiplicationem et collectionem ini-
quitatum Judaeorum: per quam multiplica-
tionem ipsi Judaei manifestati sunt cunctis
gentibus, quales inter se fuerunt. Dum
enim propter facinora sua hinc inde capti-
vi translati sunt, innotuit omnibus qualia
in terra propria egerunt peccata : sicque
amphora ista fuit eorum oculus, id est
causa praefatae manifestationis eorum.

(540

ENARRATIO IN CAP. V ZACHARLE. — ART. VII

7 Et ecce talentum ptumbi portabatur , id
est, plumbea massa ferebatur, vel jussione
divina, vel ab angelo. Eteccemulier una

8 sedens in medio amphorai. Et dixit ange-
lus ad me : ffcec est impietas, id est idolo-
latria:quse antonomastice impietas nuncu-
patur, quum sit maxime contra Deum, sicut

/o6xxxi,28. de ea ait beatus Job : Quae est impietas
maxima, et negatio contra Deum omnipo-
tentem. Et projecit eam in medio ampho-
ra?, id est, infra amphoram eam depressit,
ita quod amplius foras non eminebat, nec
apparebat ut ante, nec egredi poterat : id
est, hanc impietatem aliis suis criminibus
superposuerunt Judaei ante Babylonicam
captivitatem. Et misit massam plumbeam
in os ejus, scilicet amphorae, eam superius
claudens ob causas praetactas. Haec massa
significavit enormitatem et gravitatem vi-
tiorum populi hujus.

9 Et levavi oculos meos, et vidi : et ecce
duce mulieres egredientes de terra Israel,
et spiritus, id est potestas diaboli, in alis
earum, id est, in processu et actu, vani-
tate, flatu, atque impulsu earum fuit ; et
habebant alas quasi alas milvi, id est, ra-
pacissimae erant et insidiosae, quemadmo-
dum milvus avis est rapax, semperque
domesticis avibus insidians. Hae duae mu-
lieres significabant, secundum Hierony-

ivfle^.xvii, mum, plebem decem tribuum ab Assyriis

6; xxv. captam, et plebem duarum tribuum, scili-

cet Juda ac Benjamin, aChaldaeis vastatam.

Alii per duas mulieres intelligunt duas has

tribus. Et levaverunt amphoram inter cce-

lum et terram, id est, peccatorum suorum

mensuram secum ferebant, quocumque

40 ducebantur. Et dixi ad angelum qui lo-

quebatur in me : Quo istai deferent ampho-

\{ ram? Et dixit ad me : Ut ajdificetur ei

domus in terra Sennaar, id est in terra

Ge/i.x,to; Babylonis. Sennaar quippe est campus in

Xl'2"4, quo filii Adam aedificaverunt turrim, ubi

postea constructa est Babylon, sicuti in

Genesi scribitur. Unde Septuaginta trans-

tulerunt:In terra Babylonis.iiY stabitiatur

et ponatur ibi super basim suam. Per ista

insinuatur, quod Judaei simul cum idolola-

A tria sua transferebantur in Babylonem, et
illic domum seu mansionem sumpserunt;
ipsaque idololatria horum taliter ibi super
basim suam locata est, quod in terram
Judaeae ultra non rediit,saltem tam copiose
et frequenter ut ante. Non enim Judaei
post reversionem a Babylone idola colue-
runt, nisi quidam, comparative pauci, sub
rege Antiocho, secundum quod in libro iMach.i,
Machabaeorum describitur. 5;ii,ie.

PRiETEREA, secundum spiritualem ac my- Expositio
B sticum intellectum, non est difficile, ea sPiritualis-
quae ad populum Judaeorum relata sunt,
generaliter omnibus gentibus applicare.
Sicque per volumen volans, intelligi po- l-i
test sacra Scriptura, quantum ad commi-
nationes et increpationes quae peccatoribus
fiunt in ea.Idcirco vocatur maledictio,quia
in ipsa omnium reproborum peccata atque
tormenta conscripta sunt;egrediturque su-
per faciem universae terrae, quia ubique
Scriptura ista vulgata est. Omnis quoque
fur et perjurus et omnis transgressor, se-
C cundum quod ibi scriptum est,judicabitur
atque damnabitur.

Insuper, per amphoram egredientem, 6
intelligitur totius plebis iniquitas congre-
gata, atque in tanta mensura multiplicata,
ut divina exigente justitia, oporteat eam
mox vindicari, ac per hoc omnibus decla-
rari, quales exstiterint, qui tanta commi-
serunt flagitia, quum tamen vicissim boni
fuerint reputati. Frequenter enim contin-
git, quosdam tanto interius gravioribus
criminibus deformari, quanto exterius com-
D positiores ac meliores videntur. In hujus
amphorae medio sedet mulier,quae appella- 7, 8
tur impietas, utpote sui ipsius amor priva-
tus ac improbus, vel gloriatio in peccatis,
vel propriae culpae defensio seu impceni-
tentia : quae infra amphoram talento plum-
bi deprimitur atque includitur, quoniam
vitiositatis suae gravissimo pondere ampli-
us ad loca inferni poenalia mox trudetu r.

At vero duae mulieres de electorum Ec- 9-11
clesia egredientes, quae amphoram istam
ad terram Sennaar, id est Babyloniae, por-

ENARRATIO IN CAP. VI ZACHAHI .!■:.

ART. VIII

Job :

tant, sunt collectio haereticorum et inobe- A
dientium Christianorum, qui peccata sua
quotidie deferunt ad Babylonem, id est ad

terram confnsionis ettolius inordinationis,
puta ad sortem et societatem reproborum,
ad ecclesiam malignantium, vel certe ad
locum tartareum, qui est terra miseriae ac
tenebrarum, ubi nullus ordo, sed sempiter-
nus horror inhabitat. Praevaricatores nam-

que diim in vitia prolabunlur, nec paMii-
tenl, a mystico Christi corpore separantur,
ae daemoni incorporantur, ejusque dam-
uando consortio connectuntur. Vel duae
mulieres amphoram deferentes, sunt amor
voluptatis et timor adversitatis, quia haec
duo sunt omnium pene vitiorum origines.
Hsec breviter tacta sint, ut detur leclori
occasio subtilius cogitandi.

ARTICULUS YIII

EXPOSITIO LITTERALIS CAPITULI SEXTI : ET CONVERSUS SUM, ET LEVAVI OCULOS MEOS.

IN praesenti capitulo describit Prophe- B
ta quadripartiti regni distinctionem ae
successionem, Christi quoque adventum,
et Ecclesiae ab eo aedificationem.

i Et conversus sum, et levavi oculos meos,

et vidi. Hoc totum in exordio capituli prae-
cedentis expositum recolo. Etecce quatuor
quadrigce, id est quatuor regna, erant se-
cundum imaginariam visionem seu pro-
pheticam repraesentationem,e#raiz'<mfes de
medio duorum montium, id est secundum
oracula Prophetarum, quoniam regnave-
runt, atque in regnando sibi invicem suc- G
cesserunt, secundum modum et ordinem
a Prophetis descriptum; et montes, montes
wrei, id est, Prophetae isti similes erant
montibus aereis, propter stabilitatem men-
tis in Deo, constantiamque virtutum et
inflexibilitatem animi a via justitiee. Di-
cuntur autem Prophetae montes, propter
vitae eminentiam, contemplationisque api-
cem, et gratiarum sublimitatem. Duo quo-
que vocantur : vel propter duo regna, de
quibus fuerunt.Nam quidam de regno dua-
rum tribuum,alii de regno decem tribuum D
exstiterunt. Vel per duos montes, speciali-
ter intelliguntur Propheta hic Zacharias et
/Jan.n.vn. Daniel, qui de praesenti materia evidentius
prophetasse videntur.

2 In quadriga prima equi rufi : id est, in

T. 10.

regno atque exercitu Chaldaeorum fuerunt
reges sanguinarii et cruenti. Chaldaei nam-
que sanguinem plurimum effuderunt, mul-
tos Judaeorum occiderunt, et nimia crude-
litate omnibus erant terribiles.Porro reges
per equos congrue designantur, quoniam
post se trahebant exercitum, ut equi qua-
drigas. In quadriga secunda equi nigri :
id est, regno Persarum ac Medorum erant
praesidentes, qui populo Judaeorum sum-
mum horrorem ac tristitiam incusserunt,
praesertim dum ad suggestionem Aman, Estkerm,
Assuerus rex jussit universos Judaeos in 8 el se<i-
omni suo imperio simul interfici. Cam-
byses quoque rex filius Cyri contristavit
Judaeos, dum templum reaedificari prohi- lEsdr.n,
buit. In quadriga tertia equi albi : id est, 17 et sei-
in regno Graecorum fuerunt reges Judaeis
valde faventes, videlicet Alexander rex
Magnus, et Seleucus Asiae rex. Quamvis ujfacA.ui,
enim Alexander adveniret Jerusalem ut 3"
eam destrueret, tamen obviante sibi in via
summo Judaeorum pontifice in pontificali-
bus cum ceteris sacerdotibus, magnam ei
reverentiam fecit, asserens quod Deus Ju-
daeorum sibi in tali habitu apparuisset, sic-
que pacatus a Judaea discessit, quemadmo-
dum in Scholastica historia plenius conti-
netur. Et in quadriga quarta equi varii et
fortes : id est, in imperio Romanorum fue-

042

ENAKKATIO IN CAP. VI ZACHAKI/E. — ART. VIII

runt reges diversi ac praepotentes : quorum
nonnulli fuerunt Judseis clementes, ul, Octa-
vianus atqueTiberius;alii antem crudcles,
ut Nero, Vespasianus et Adrianus.

4 Et dixi ad angelum qui loquebatnr in
me : Quid sunt hcec, domine mi? id est,

5 qnid currus isti et eqni significant? El
respondit angclus, et ait ad me : Isti sunt
quatuor venti coeli, id est quatuor plagae
seu plagatores mundi, qui egrediunlur ut
stent coram Dominalore universce terrcv,
id est, divinse pareant voluntati, in quan-
tum divina justitia punivit peccatores per
eos. Ita exponit Hieronymus. Vel, secun-
dum alios : Isti sunt quatuor venti cceli, id
est quatuor regna instar ventorum veloci-
ter per mundum currentia, atque in qua-
tuor mundi partibus, in quibus oriuntur
venti, exorta ; qui egrediuntur ad regnan-
dum, ut stent coram Dominatore universee
terrae, id est, in potestate dominioque per-
durent secundum tempus eis a Deo praefi-

z>on.n,2i. xum, de quo scriptum est in Daniele : Ipse
mutat tempora et aetates, transfert regna
atque constituit. Vel dicuntur venti cceli,
id est ventilatores Synagogse, quae eis suc-
cessive servivit : et ipsi divino preesenta-
buntur judicio.

6 In qua erant equi nigri, id est Persae
ac Medi, egrediebantur de terra sua in
terram aquilonis, id est versus Chaldaeos
ac Babylonem. Cyrus enim rex Persarum,

/&!rf.v,3o, et Darius rex Medorum, regnum Chaldae-
orum sunt demoliti. Et albi egressi sunt
post eos, id est,Graeci sive Macedones post-
ea eamdem terram vastaverunt, scilicet
Alexander Magnus, qui regnum Persarum
ac Medorum in terra Chaldaea sibi subju-
gata regnantium, superavit. Et varii egres-
si sunt ad terram austri, id est, Romani
imperium suum in plaga australi pugnan-

7 do auxerunt. Qui autem erant robustis-
simi, id est praefati Romani, qui supra
designati sunt per equos fortes ac varios,
quorum regnum potentissimum fuit : pro-

ibid. 11,40. pter quod a Daniele ferreum nuncupatur;
exierunt de Italia, et qucerebant ire et dis-
currere per omnem terram, quoniam to-

Alnm sibi mundum siibjecernnt. Et dixit
eis angelus, vel Deus per angelum : Itc,
perambulate lerram, omnia regna vestro
subjugantes imperio. Et perambulaverunt
terram. Deo enim volenle, Romani cetera
regna propter eorum peccata impngnave-
runt, atque vicernnl : non tamen a pecca-
to excusantnr, quia non recta intentionc
egerunt hoc.

Et vocavit me angelus, mihi ista demon-
strans, atque interpretans, et locuius est
ad me, dicens : Ecce qui egrediuntur in

B tcrram aquilonis, id est Persae ac Medi
Babyloniam impugnantes, vel nt alii di-
cunt, Graeci per albos equos designati, qui
post Persas introierunt Chaldaeam, requi-
escere fecerunt spiritum meum in terra
aquilonis, id est, indignationem vel iram
seu zelum justitiae meae contra Chaldaeos
impleverunt, ipsis Chaldaeis oppressis.Deus
namque crudelitatem Chaldaeorum per prae-
dictos punivit. Hoc in persona Dei loqui-
tur angelus. Vel, secundum Hieronymum,
Graeci fecerunt requiescere spiritum pro-

C phetalem, quando Alexander rex in terra
aquilonis dejecit regnnm Persarum atqne
Medorum propter eorum peccata, sicut
praedixit spiritus prophetalis.

Et factum est verbum Doynini ad me,
dicens per angelum in me loquentem :
Sume a transmigratione , id est Judaeis in
Babylonem ductis et inde reversis,vel quia
iidem numero, vel iidem specie erant, vi-
delicet transmigrantibns a Judaea in Ba-
bylonem. Et subduntur nomina eorum a
quibus sumere debeat : ab Holdai, et a

D Tobia, et ab Idaia. Et venies tu in die
illa, et intrabis in domum Josice filii So-
phoniai, qui venerunt de Babylone. Et su-
mes aurum et argentum, et facies ex eis
coronas auri et argenti varietate distinctas
in domo Josiae, et poncs unam in capite
Jesu filii Josedec sacerdotis magni, et lo-
queris ad eum, dicens : Hcvc dicit Domi-
nus exercituum : Ecce vir , Oriens nomen
ejus. Hoc Hebraei de isto Jesu Judaeorum
snmmo sacerdote accipiunt, vel de ipso
Zorobabel duce ipsorum : quorum uterque

9
10

ENARRATIO IN CAP. VI ZACIIARIiE.

ART. VIII

643

diclus sit Oriens, quia in similitudine ger-
minis in bonis succrevit, profecit, et sub
eis ortum sive constructum est lemplum.
Propter quod subditur : Et subter eum
orieturAd est,sub Jesu isto sive Zorobabel
crescet ac perficietur aedificium templi, et
cedificabit templum Domino : ambo enim
principales fuerunt in templi reparatione.

13 Et ipse exstruet templum Domino. Et ipse
portabit gloriam : id est, Zorobabel alte-
ram feret coronam, vel Jesus filius Josedec
portabit pontificatus honorem atque deco-
rem ; et ipse sedebit et dominabitur super
solio sMo.-alter quippe praefuit in regimine
spirituali, alter in temporali. Et erit sa-
cerdos super solio suo : id est, Jesus iste
sedebit ut pontifex in pontificali throno.
Et consilium pacis erit inter duos illos :
id est, Jesus iste et Zorobabel in populi
gubernatione unanimes erunl.

14 Et coronce erunt Helem, et Tobicc, et
Idaioe, et Hen filio Sophonice, memoriale
in templo Domini : id est, coronae praedi-
ctae postquam in capitibus summi sacer-
dotis principisque fuerint, tollentur et
consecrabuntur in templo ad ornatum ac
reverentiam eju», in memoriam praedicto-
rum virorum, de quorum argento et auro
factse fuerunt.

15 Et qui procul sunt a vobis, puta gen-
tiles, vel Judaei qui hucusque in terris
gentilium remanserunt, venient in Jerusa-
lem, et cedificabunt in templo Domini, il-
lud ordinando, ditando, seu perficiendo :

liMackm, sicut in libro Machabaeorum scriptum est,
quod reges et principes locum summo
honore dignum duxerunt, et templum ma-
ximis muneribus illustraverunt. Et scietis
per prophetiae meae evidentem impletio-
nem, quia Dominus exercituum misit me
ad vos ad praenuntiandum et faciendum
haec omnia. Etenim per impositionem co-
ronae super caput pontificis, figurabatur
prosperatio sacerdotii sui et consummatio
templi. — Praeterea, teste Hieronymo, He-
braei affirmant Ananiam,Azariam et Misael
de Babylone redisse, et aurum ac argen-
tum in oblationem templi et pro faciendis

A coronis summi sacerdotis ac ducis, se-
cum tulisse, Danielem quoque venisse cum

donis.

Erit autem hoc, id est, praedicta imple-
buntur, si auditu audieritis vocern Dorni-
ni Dei vestri, id est, auribus mentis verba
Prophetarum adverteritis, credendo eis ac
obediendo. Et bene ait Propheta, Erit hoc,
si, etc, quoniam promissiones divinae, si-
militer comminationes, quae fiunt in sacra
Scriptura, frequenter intelligendae sunt
sub conditione, videlicet si illi quibus fit
B promissio, non demereantur, sed in bono
persistant, illi quoque quibus fit commi-
natio, in vitiis perseverent. Propterea per
Jeremiam Dominus ait : Repente loquar Jer.wm,

7 10

adversus gentem et regnum, ut eradicem
et destruam illud; si pcenitentiam egerit
gens illa, agam et ego pcenitentiam super
malo quod cogitavi ut facerem ei. Et re-
pente loquar de gente et regno, ut aedifi-
cem et plantem illud; si fecerit malum in
oculis meis, pcenitentiam agam super bo-
no quod locutus sum ut facerem ei.

C Denique, ut quidam catholice dicunt,
ubi nostra. translatio continet, Ecce vir, 12
Oriens nomen ejus, translatio Ghaldaica,
quae apud Judaeos authentica fertur, sic
habet : Ecce vir, Messias nomen ejus. Sic-
que locus iste ad litteram intelligendus
est de Domino Jesu Christo : qui est vir
de quo iri Jeremia habetur, Mulier circum- lbid.xnxi,
dabit virum;etOriens appellatur, tanquam 22'
splendor lucis aeternae, et quia in diebus
ejus orta est justitia et abundantia pacis, ps. ««, -.
sicut Psalmista praedixit. Et subter eum

D orietur, id est, se ipsum exinaniet, for- PMUpp. u,
mam servilem assumens : ita quod secun- "
dum naturam humanam, qua temporaliter
orietur ex Virgine, erit se ipso inferior
quoad naturam divinam, qua aeternaliter
oritur a Patre. Et cedificabit templum Do-
mino, id est Ecclesiam Deo Patri, vel Deo
omnipotenti, trino ac simplici, ex electis
tanquam ex vivis lapidibus. De qua aedifi-
catione dicit Apostolus ad Ephesios : In Ephes.n,
Christo omnis aedificatio constructa cre- ' '
scit in templum sanctum in Domino, in

G44 ENAKUATIO IN CAP. VI ZACHAUI.E. — ART. VIII

([iio el vos cocedificamini in habitaculum A gurato transitur ad figuram sub eodem

Dei in Spiritu Sancto. Haec esl sedificatio contextu, propter similitudinem eorum ad

spiritualis, qua corda hiimana pci' fidcni, invicem, sicul in Isaia et Ezechiele de re- /«. x.v •,

caritatem et spem, ceterasque virtutes juu- ge Babylonis et principe Tyri atquc diabo- sec'x*ym-

guntur, et templum Divinitatis efficiuntur, lo fil sermo permixlim.
i Petr. ii, secundum quod Pctrus inducit : Ad Chri-

stum accedentes lapidem vivum, et ipsi At vero juxta mysticum intellectum,spi- Exp0sitio

tanquam lapides vivi supersedificamini in ritualis Zacharias, id est contemplalivus, "'^1'™

43 domos spirituales. Ef ip.se portabit glori- Dei jugiter reminiscens, ai t : Et conversus \

am, id est, principatum universorum, et sum a multis ad unum (uniim enim esl nc- Luc. x, \i.

corporis glorificationem accepit in resur- cessarium), ab exterioribus et terrenis ad

Hebr. n, 9. rectione, juxta illud ad Hebrseos : Eum, qui interiora atque divina. Et levavi oculos me-

modico quam angeli minoratus est, vi- B os mentales ab infimis ad superna. Levan-

demus Jesum propter passionem mortis lur nempe, dum contemplantur ccelestia;

gloria et honore coronatum. De quo ait deprimuntur, dum sensibilibus immergun-

Ps. xx, c. Psalmista : Magna gloria ejus in salutari tur. Etvidi,et ecce quatuor quadriga' , id

tuo;gloriam et magnum decorem impones est quatuor libri Evangelistarum, seu qua-

super eum. Et sedebit ad dexteram Patris tuor Evangelia, quibus homines vehuntur

in die ascensionis, et dominabitur in omni de terra ad ccelum : quse licet sint unum

creatura super solio suo : de quo ait in ex parte objecti, videlicet Christi, de quo

Apoc.m,2i. Apocalypsi, Qui vicerit, dabo ei sedere doquuntur, quatuor tamen sunt ex parte

mecum in throno meo; Apostolus quoque describentium ea; egredientes de medio

#e6r.iv,i6. ad Hebrseos, Adeamus cum fiducia ad thro- duorum montium, id est a Christo, cujus

num gratise ejus. Assumptus est enim in verba in Evangelio principalissime reci-

Marc.xn, ccelum, et sedet ad dexteram Patris, se- C tantur, et a Moyse seu veteri Testamento,

cundum Marcum. Vel solium Christi, est cujus scripta in libris evangelicis ssepius

judiciaria ejus potestas, vel ipsa Ecclesia. allegantur. Hi montes sunt cerei, id est in

Et erit sacerdos super solio suo. Est enim virtutibus valde robusti.

Ps. cix,4. sacerdos in eeternum secundum ordinem In quadriga prima equi rufi : id est, in 2

Melchisedech. Et ut ait Apostolus ad He- evangelio S. Matthaei sunt, qui pro Christo

Hebr. vn, braeos, Christus eo quod maneat in aeter- sanguinem fuderunt, sicut ipse Matthaeus

24" num, sempiternum habet sacerdotium. Ipse et similes ei, qui istam quadrigam post se

namque est princeps pastorum, mediator traxerunt, verba evangelica semper secum

Jbid.25. Dei et hominum, semper vivens ad inter- ferentes : qui martyrio rufi sunt. ht qua-

pellandum pro nobis. De quo ait princeps driga secunda equi nigri : id est, in evan-

i Petr. H, Apostolorum : Conversi estis ad pastorem gelio Marci sunt, qui maximis in hoc see-
et episcopum animarum vestrarum. Et I) culo tribulationibus obscurantur, sicut et

consilium pacis erit inter duos illos, id Marcus etiam ante suam pro Christo occi-

est populum Judaeorum, atque gentilium sionem, eique similes, quorum tota vita

in Christum credentium, ex quibus con- adversitatibus singulariter plena est. In 3

structa est una Ecclesia, uno Dei Spiritu quadriga tertia equi albi : id est, in evan-

congregata. gelio Lucae sunt, virgineae munditiae obser-

Postremo, quum Jesus filius Josedec vatores, quemadmodum Lucas, qui etiam

summus sacerdos fueritChristi figura re et de beatissima Virgine et Christi innocen-

appellatione, convenienter Propheta quum tissima pueritia plenius scripsit, el similes

locutus fuisset de illo, qui fuit figura, ejus, qui hujus evangelii documenta spe-

inseruit prophetiam de figurato, quemad- cialiter secum deportant. Et in quadriga

modum alibi saepius in Scripturis de fi- quarta equi varii et fortes : id est, in

ENARRATIO IN CAP. VI ZACHARI.E. — ART. VIII 64?)

evangelio Joannis sunt, viri perfecti, activi A esse coronam in Christi adventu. Et Joau- iTheu.n,

simul et contemplativi, variisque gratia- nes in tertia sua Canonica : Majorern, in- \{(JoannAt

rum charismatibus singulariter adornati, quit, horum gratiam non habeo, quarn ut

quales fuerunt prsesertim Apostoli, dcin- audiam filios meos in veritate ambulantcs.

5 de apostolicae perfectioni> viri. Isti libri Talis quippe audiet a Ghristo : Euge, serve Mattkm,
sunt quatubr ven ti cceli : quoniam omnium bone et fidelis, quia super pauca fuisti " '

in quatuor mundi partibus demorantium fidelis, supra multa te constituam. Insuper

corda dulciter atque celeriter perflaverunt, talis meretur audire atque laudari his

Ps. cxtvn, quemadmodum scriptum est : Velociter verbis :

'"' currit sermo ejus ; qui egrediuntur ex ore Ecce vir, a vigore virtutum animique 12

Evangelistarum, ut stent coram Domina- virore ex gratise innovatione, Oriens no-

tore universa? terrce, id est, a Christo ap- men ejus. Quum enim quntidie oriatur in
probentur et confirmentur, juxla illud B eo Christus per gratiam pleniorem, et ipse

Marc. xvi, Marci : Pravlicaverunt ubique, Dornino co- renovetur in Spiritu Sancto,fiatque fecun-

""' opcrante, et sermonem confirmanle sc- dus in sanctis operibus, recte Oriens nun-

quentihus signis. cupatur. ift subter eum orietur, id est, sub

6 ln qua erant equi nigri, egrediebantur ipso prosperatur in spiritualibus plebs
in terram aquilonis, id cst ad eos qui in sive Ecclesia sibi commissa; et wdificabit
frigore vitiorum morantur, a quibus et templum Domino, id est, Christo parabit
adversa rnulta perpessi sunt;e< albi egres- plebem fidelem, et in cordibus gregis sui
si sunt post eos, quia virginalis puritatis construet Deo conscientia? domum ; faci-
candore fulgentes, praedicaverunt eisdem. etque congregationem Cui praesidet, esse

7 Qui autem erant robustissimi, quwrebant habitaculum Spiritus Sancti, non daemo-
discurrere per omnem terram, puta Apo- num,expellendo ab eis dominium vitiorum
stoli, qui ceteris latius praedicaverunt, ita C atque insidias diabolorum. Hoc utique per-

Ps.xvm, 5. quod in omnem terram exivit sonus eo- tinet ad omnem prg?\&tum.Etipse portabit 13

Aet.i, 8. rum : quibus et Christus, Eritis (inquit) gloriam, quia cooperator atque vicarius

mihi testes usque ad ultimum terree. Deni- Christi est, et praelationis sacerdotiique

8 que qui egressi sunt in terram aquilonis, honorem digne possidet. Maximum quo-
requiescere fecerunt spiritum Dei in terra que a Deo pra?mium sortietur. Unde ad
aquilonis : quia quos converterunt ad fi- Timotheum ait Apostolus : Qui bene prse- iri7n.v,i7.
dem, inhabitari fecerunt a Spiritu Sancto. sunt presbyteri, duplici honore digni ha-

10 Porro a transmigrationo, hoc est ab his beantur. Imo, secundum divinum Diony-
qui de viliis redeunt ad virtutes, et de via sium, divinissimum est Deo cooperari in
ad palriam properant,considerantes se hic animarum reductione ad Deum. Et domi-

Hebr.x.m, noii habere manentem civitatem, sumitur nabitur sibi commissis spirituali regimine

11 aurum et argentum, id est vila caritate D cum omni humilitate, sollicitudine, ac ti-
fulcita atque scientia clara. Ex quibus more. Et erit sacerdos re et nomine, sacra
fiunt coronse qua? ponuntur in capite Jesu, subditis administrando, eorumque preces
id est animarum varia ornamenta ac divina et vota Deo fideliter of f erendo. Et consi-
prreconia, quee omnia Christo principaliter lium pads erit inter duos illos, id est in-
adscribuntur. Per Jesum quoque intelligi ter quoscumque subditorum suorum prius
potest quiciimque efficax pastor, idoneus- aliquando discordantes : quoniam quantum
que sacerdos, cui virtutes et merita gre- in se est, debet omnis praelatus indesinen-
gis sibi commissi non immerito, tanquam ter conari, ut subditi inter se pacifice
dispositivo principio, attribuuntur ; et ipse conversentur. Beati enim pacifici, quo- juatth.v,9.
eisdem ornatur, sicul quosdam discipulo- niam filii Dei vocabuntur. Simili ratione.
rum suorum Paulus apostolus asserit suam infelices discordes, quoniam filii da?monis

14.

64G ENARRATIO IN CAP. VII ZACHARI^. — ART. IX

probabuntur. Idco ad Hebraeos dicitur : A et Idaice, etc, id est, quamvis ornamcnta

Hebr.xu, Paccm scquimini cum omnibus, sine qua ista virtutum atque donorum exsistentium

nemo Deum videbit. in mentibus subditorum eorum, prcelatis,

15 Et qui procul sunt, id est, per dissimi- et maxime Ghristo, attribuantur, nihilo

litudinem vitiorum longe distant a Deo et minus remanent eis et decorantur eisdem;

a conversatione electorum ipsius, venient suntque eis memoriale in templo Domini,

per poenitentiam salutarem,^ cedi 'ficabunt id est, in Ecclesia militanti merentur per

in templo Domini, id est, in Ecclesia Chri- ea perpetuam, honorabilem, ac feliccm

sti virtuose operabuntur, et proximos bo- habere memoriam.Deus enim glorificantes i/?e</.n,3o.

nis exemplis roborare curabunt.Boni enim se glorificat. Et Salomon ait : Memoria ju- Pro».x,7.

prselati tales frequenter convertunt, ita ut sti cum laudibus; nomen autem impio-

Rom.y, 20. ubi abuudavit iniquitas, abundet et gratia. rum putrescet. Videmus namque ad ocu-

Eccii.x,*. Hinc in Ecclesiastico scriptum est : Secun- B lum, quam praeclare atque magnifice Deus

dum judicem populi, sic et ministri ejus; sanctos suos in tota Ecclesia mirificet et

et qualis est rector civitatis, tales et habi- exaltet : tanto plane sublimius, quo illi

tantes in ea. gloriam et honorem Dei sincerius intende-

14 Postremo coronce erunt Helem, et Tobice, runt et acquisierunt.

ARTICULUS IX

EXPOSITIO CAPITULI SEPTIMI : ET FACTUM EST IN ANNO QUARTO DARII REGIS.

ET factum est in anno quarto Darii re- C Numquid flendum est mihi populo Dei in

gis, factum est verbum Domini ad Za- Babylonia rcmanenti, in quinto mcnsc, vel

chariam, in quarta mensis noni, id est sanctificare me debeo, id est per jejuni-

die quarto mensis noni, qui est Casleu, id um emundare, sicut feci multis jam an-

est, in lingua Hebrsea ita vocatur. Et mi- nis, videlicet septuaginta, quibus vastitas

serunt ad domum Dei quidam adhuc in templi duravit ? Judaei quippe in Babylone

Babylonia demorantes, videlicet Sarasar annuatim planxerunt et jejunaverunt, die

et Rogomelech, et viri qui erant cum eis. quo urbs Jerusalem et templum eversa fu-

Isti miserunt nuntios ad templum, ad de- erunt a Chaldseis mense quinto.Simili mo- iv^.xxv,

precandum faciem Domini, quatenus mi- do fecerunt septimo mense, propter occisi- 'lbid „5

nistri templi, et prophetse ac ceteri justi, onem Godolise et dispersionem Judeeorum

ac ipsi quoque eorum nuntii, orarent Deum qui erant cum ipso. Quoniam ergo nunc
verum pro ipsis, qui in templo illo speci- D isti in Babylone audierunt urbem et tem-

aliter se esse, habitare, et exaudire asse- plum pene instaurata, dubitabant an jux-

ruit. Ttaque Sarasar iste non fuit unus de ta pristinum morem flere ac jejunare de-

nuntiis, ut quidam affirmant. Multi insu- berent,an potius inde cessare atque Isetari,

per dicunt, viros prsefatos fuisse Judseos. quia mutata causa, mutatur effectus.
Hieronymus vero refert, quod Hebrsei di- Et factum est verbum Domini exerci- 4

cunt eos fuisse Persas et duces Darii regis, tuum ad me, diccns : Loqucre ad omnem 5

Deum timentes. Ut dicerent nuntii isti ex populum terra1, et ad sacerdotes, id est ad

parte mittentium, sacerdo/ibus domus Do- universos qui de Judaea ad templum con-

mini exercituum et prophetis, loquentes : currunt,et per eos ad alios non praesentes,

ENARRATIO IN CAP. VII ZACHARI/E. — ART. IX 647

dicens : Quum jejunaretis et ptani/eretis A tumn,dicens : Judicium verum judicate,\(\

in quinto et septimo mense pro causis jam est, ex virtute justitise secundum directi-

tactis, per hos septuaginta annos, quibus onern prudentiae, sententiam et proprios

Babylonica duravit caplivitas, numquid actus discutite, dijudicate, punite, ne amo-

jejunium jejunastis mihi ? id est, absti- re vel odio a recto tramite recedatis, nec

nentia vestra mihi non placuit, nec erat alicujus personam accipiatis, nec munera

actus virtutis debito modo exhibitus, quo- diligatis. Hoc demum et Christus in Evan-

niam abstinendo a cibis, non abstinuistis gelio ait : Nolite, inquiens, secundum fa- Joam.vn,

a divinorum praeceptorum transgressioni- ciem judicare, sed justiim judicium judi-

6 bus. Et quum comedistis et bibistis immo- cate.Porro quod alibi dicit, Nolite judicare Mattn.xu,
deranter et cum sensuali affectu seu de- ut non judicemini, dictum est de judicio
licate, numquid non vobis comedistis, et temerario, usurpato, inordinato. Unde Moy-
vobismetipsis bibistis? id est, ad vestram B ses scribit : Juste judicabis, nec consideres £eu.xix,i5.
voluptatem et carnalitatem, non ad meum personam pauperis, nec honores vultum

7 honorem, illa fecistis. Numquid non ha'c potentis; et alibi, Sic parvum audietis ut Deut.\,\i.
sunt verba quar locutus est vobis Domi- magnum, quia judicium Dei est. Yse ita-

nus? id est, imo sunt verba Dei, de modo que eis, praesertim judicibus ac prselatis,

jejunandi virtuose, et etiam vitiose, quge qui secundum affectionem potius judicant,

dixit Dominus,t'n manu Prophetarum pri- quam secundum rationem. Propter quod

orum, id est per ministerium Prophetarum secundo libro Paralipomenon Josaphat ait

qui ante Babylonicam captivitatem fue- judicibus suis : Videte quid faciatis : non iiPar. xix,

runt, quum adhuc Jerusalem habitaretur enim hominum exercetis judicium, sed ' *

a Judseis, et esset opulenta; et ipsa, et ur- Domini; et quidquid judicaveritis, in vos

bes ejus, quarum ipsa metropolis fuit, in redundabit. Sit timor Domini Dei vestri

circuitu ejus habitarentur, et ad austrum, C vobiscum, et cum diligentia cuncta faci-

et in campestribus , id est ad omnem situs te. Insuper judicando non palpemus, nec

differentiam, habitaretur , quantum ad ur- vanc justificemus nos ipsos, sed fortiter

bes ad ipsam pertinentes. arguamus : quia ut ait Apostolus, Si nos icor. xi,

Denique Isaias aliique Prophetae suffi- ipsos dijudicaremus, non utique judica- '

cienter instruxerunt Judseos, quale jejuni- remur.
um Deo placeret, et quale non.Quum enim Et misericordiam , quantum ad interio-

/s.lvui,3,4. interrogarent inordinate jejunantes, Quare rem compassionis affectum, et miseratio-

jejunavimus, et non adspexisti? respondit nes, quantum ad opera pietatis, facite,

Dominus : Ecce in die jejunii vestri inve- unusquisque cum fratre suo, id est pro-

nitur voluntas vestra, ecce ad lites et con- ximis, primo cognatis atque fidelibus, si

tentiones jejunatis. Nolite jejunare sicut indigeant, secundum ordinem caritatis,spi-

usquc ad hanc diem, ut audiatur in excel- D rituali, non carnali, amore. Beati enim mi- Matth. v,t.

so clamor vester. Deinde de virtuoso jeju- sericordes, quoniam misericordiam conse-

Hid. 6, 7. nio subditur : Nonne hoc est magis je- quentur. Et judicium sine misericordia fiet jacob.u, 13.

junium quod elegi ? Dissolve colligationes ei qui non fecerit misericordiam. Et vi- 10

impietatis; frange esurienti panem tuum, duam,etpupillum,etadvenam,etpaupe-

et egenos vagosque induc in domum tu- rem nolite calumniari. Hae namque perso-

am;quum videris nudum,operi eum.Hinc nso sunt magis destituta3 humano solatio,

Joeii, 14. quoque Joel disseruit : Sanctificate jeju- et magis miserabiles sunt : ideo major eis

nium, hoc est, aliarum virtiitum actibus est pietas impendenda, non calumnia in-

ipsum perficite. Idcirco jam subditur : ferenda, secundum quod ait Psalmista :

8 Et factum cst verbum Domini ad Za- Judicate egeno et pupillo, humilem et pau- p<.Um,3.

9 chariam, dicens : ffcec ait Dominus exerci- perem justificate. Moyses quoque protesta-

648

ENARRATIO 1N CAP. VII ZACHARLE.

ART. IX

Ps. XXXVll

Dem. x,i8. tur : Dcus facit judicium pupillo et vidiuc,
aiuatquc peregrinum. Et malum, id est
nocuuieutiim, vir fratri, id est proximo,
suo non cogitet in corde suo cum conseu-
su ct mora. Ex quo patet error diccntium
cogitationem non esse peccatum, quoadus-
que procedat in opus.

11 Et noluerunt attendere verba ista patres
vestri ante destructionem Jerusalem, et
averterunt scapulam recedentes, id est, cor
suum ex malitia averterunt a me, sicut is
qui hortantem contemnit, et ex contemptu
dorsum sibi in faciem vertit. Unde in Je-

Jer. M, 27. remia Dominus ait de istis : Verterunt ad
me dorsum, et non faciem. Et aures suas
aggravaverunt, id est, aures cordis implc-
verunt peccatis, quae sunt gravissima ani-
mae onera usque in infernum eam pre-
mentia, sicut fertur in Psalmo : Quoniam
iniquitates meae supergressae sunt caput.
meum, et sicut onus grave gravatae sunt

12 super me; ne audirent verba salutis. Et
cor suum posuerunt ut adama?item,id est,
obstinatum atque durissimum exhibue-
runt, ne audirent legem, observando di-
vina praecepta, et verba exhortatoria, sa-
luberrima atque prophetica, qucv misit
Dominus exercituum in spiritu suo sancto,
id est in Spiritu Sancto, et ex revelatione
ipsius, per manum, id est subministra-
tionem, Prophetarum priorum, Jeremiae,
Isaiae, et aliorum qui Babylonicam captivi-
tatem praecesserunt. Simile huic est illud
Isaiae : Incrassatum est cor populi hujus,
et auribus graviter audiverunt. Hinc Je-
remias asserit : Induraverunt facies suas
super petram, et noluerunt reverti. Et ite-

ibid.xvu, rum : Non audierunt, inquit, nec incli-
naverunt aurem suam, sed induraverunt
aures suas, ne audirent, et ne reciperent
disciplinam. Porro, secundum Hierony-
mum, adamas lapis durissimus est, ita ut
omnia metalla confringat, et a nullo con-
fringatur. Et facfa est indignatio magna,
id est, grandis et rigorosa punitio Judaeis
inflicta est, a Dornino exercituum.

Et factum est sicut locatus est : quia
per Chaldaeos vastati sunt, sicut Prophetae

/*. VI, 10;
Matth.sm,

15.
Jer. v, 3.

A divinitus praenuntiaverunt. Et sicut non
audierunt verba mea, sic clamabunt, et
non exaudiam eos in tempore necessita-
lis : vel quia ex timore servili precati sunt,
et necessitate compulsi, non caritate indu-
cti ; vel quia in praesenti sseculo volui eos
corrigere, ne in aeternum perirent. Unde
per Isaiam Dominus ait : Quum extenderi- /«. i, is.
tis manus vestras, avertam oculos meos ;
et quum multiplicaveritis preces, non ex-
audiam.

Et dispersi eos per omnia regna quw 14

B nescierunt, id est per diversa ac pluri-
ma regna, in quae translati fuerunt, et eis
incognita erant, puta per regna Assyrio-
rum, Chaldaeorum, Persarum, Medorum,
et regiones illis subjectas. Et terra deso-
lata est ab eis, eorum incolatu privata, eo
quod non esset transiens et revertens per
eam de populo Judaeorum. Et posuerunt
terram desiderabilem, id est terram pro-
missionis uberrimam, lacte et melle ma-
nantem (de qua cantatur in Psalmo, Pro Ps. cv, u.
nihilo habuerunt terram desiderabilem ;

C et Moyses asserit eam inter omnes terras Deut.i\,i%;
egregiam), in desertum : id est, suis pec- ^1"' 7"10,
catis id meruerunt, quod per Chaldaeos in
solitudinem est redacta, habitatoribus ejus
sublatis.

Denique, quod in hujus capituli princi- Expositio
pio dictum est contra Judaeos indiscrete
abstinentes, mystice applicandum est om-
nibus Christianis non internis, sed rudi-
bus, qui pietatis actus et interiorem pro-
fectum ac virium animse reformationem
D non satis curantes, sed negligentes, cor-
poralem exercitationem et exteriores ob-
servantias habent pro magno, faciunt-
que scrupulositatem non parvam in minus
principalibus, et principalia non adver-
tunt, caritatem, humilitatem, patientiam,
mititatem. Istis, si jejunia sua et cetera ex-
teriora sua exercitia cupiunt Deo placere,
inculcandum est ut juxta sensum praein-
ductum.verum judicium judicent,suisque
proximis compassivi, benigni, ac liberales
exsistant, mentem suam semper in Deo

mi stica.

5-7

9-12

ENARRATIO IN CAP. VIII ZACHARI^E. — ART. X 649

slabiliant, omnom cordis dnritiam prorsns A ra cornm crit desolata, id cst Spiritns San-
abjiciant, sintqne molles ac patnli ad sns- cli inhabitatione privata, ct pcr varia vitia
14 cipiendum in se verbnm Dei. Alioqui ter- dispergentur.

ARTICULUS X

EXPOSITIO LITTERALIS CAPITULI OCTAVI : ET FACTUM EST VERBUM DOMINI

EXERCITUUM AD ME.

POSTQUAM preecedenti capitnlo Domi- B dit eam manibus adversariorum, Assyriis ivfley.w,

nus populum Judaeorum multiplici- atque Chaldeeis, nt patet in libro Regum. j9^.2*'™!
ter increpavit, nunc variis promissionibus Hcvc dicit Dominus exercituum : Revcr- et seq.

consolatur eumdem, more optimi medici, sus sum acl Sion, id est,ab effectu justitiee

post potionem amaram adhibens remedi- ad misericordise dulcorem, ad populum

um dulce ac lenitivum : sic enim Sama- istum sine mea mutatione conversus sum,

Luc. x, 34. ritanus ille piissimus infudit vinum et et poenitenti indulsi, ac gratiam prsestiti ;

oleum. ct habitabo in meclio Jerusalem, id est in

1 Et factum est verbum Domini exercitu- templo ac populo, corda bonorum per ca-

2 um acl me, dicens : Hcec dicit Dominus ritatem ac gratiam inhabitando. Christus
exercituum : Zelatus sum Sion zelo ma- quoque verus Deus et homo, Deus deorum, ps.lxxxm,

Zach.iM. gno. Hoc idem scriptum est atque exposi- in Sion visibiliter conversatus ac visus est. 8-
tum primo capitulo. Synagogam quippe si- C Et vocabitur Jerusalem, civitas veritatis,

ve Israeliticum populum, qui hic nomine id est veri Dei, vel veritatis vitae, doctrinse

Sion designatur, desponsavit sibi Deus, et atque justitise, eo quod post reditum a

quasi in conjugem sibi assumpsit, dum ei Chaldaea, fuerint in Jerusalem viri perfecti

in deserto tradidit legem, ne de cetero ac virtuosi, veritatem in omnibus colen-

mente fornicaretur cum idolis gentium, tes, loquentes, ac diligentes. Istud tamen

Esech.wi. sicut de hoc in Ezechiele multa mystice prgecipue verificatum est per Christi ad-

conscribuntur. Propter quod in Jeremia ventum, qui in Jerusalem pluries preedi-

/er.11,2. Dominus loquitur : Recordatus sum tui, cavit : in quem et urbs postea credidit. Et

miserans adolescentiam tuam et caritatem mons Domini exercituum,k\ est mons Sion

desponsationis, quando secuta es me in de- in quo constructum est templum, vocabi-

serto. Itaque singulari quodam amore Deus tur mons sanctificatus, id est ab idolola-
Sion dilexit, quemadmodum et in Deute- D tria expurgatus, divinoque cultui depula-

Deut.x, 15. ronomio Moyses contestatur : Patribus tuis tus : de quo fertur in Psalmo, Induxit eos ps.lxxvh,

conglutinatus est Dominus Deus tuus, et in montem sanctificationis suae. Hinc in s4-

amavit eos, elegitque semen eorum post Isaia Dominus ait : Post haec vocaberis ci- /s. ,, ne.

eos. Et indignatione magna zelatus sum vitas Justi, urbs fidelis.

eam, id est, contra transgressiones ipsius Hcvc dicit Dominus exercituum : Adhuc 4

ex zelo meo ad eam indignatus sum val- habifabunt senes et anus in plateis Jeru-

de : non motum passionis vel tranquillita- satem, id est, viri et feminse non inlerfi-

tis habendo, sed rigorosam punitionem in- cientur nunc ut ante, tempore Babylonicac

fligendo, sicut vir uxorem peccantem dire vastitatis, sed naturalis periodi cursum im-

redarguit. Ista indignatio fuit, quod tradi- plebunt; et viri baculus in manu ejus pnv

0«"0 ENARRATIO IN CAP. VIII ZACHARI.E. — ART. X

multitudine dierum,\d est, viri adeo erunt A mo. Ut autem refert Hieronymus, quidam

antiqui. quod deficientia atque trementia Hebraei asserunt haec impleta post ipsum

5 membra baculo sustentabunt. Et platece Zorobabel usque Herodis alienigenae tem-
civitatis Jerusalem complcbuntur infanti- pus, quoniam interim templo reparato et
bus et puellis ludentibus in plateis ojus, urbe, multi Judseorum de multis mun-
id est, ingens erit securitas, pax, et propa- di partibus ad Jerusalem habitandi gratia
gatio hominum in Jerusalem, ita ut adole- confluxerunt.Verius tamen pleniusque im-
scentior aetas, juxta consuetudinem suam, pletum est post Christi adventum, quando
lusibus vacet. Hinc per Jeremiam loquitur per Apostolorum praedicationem multi ubi-

/o-.xxxin, Dominus : Adhuc audietur in loco isto vox que Judaei et gentiles a Deo electi, con-

gaudii et vox lsetitise, vox sponsi et vox versi sunt; spiritualiter quoque per fidem

sponsae, vox dicentium : Confitemini Domi- et caritatem adducti, habitaverunt in ipsa
no exercituum, quoniam bonus, quoniam B Ecclesia. De quibus et Christus praedixit :

in aeternum misericordia ejus. Multi ab oriente et occidente venient, etc. Matth.mi,

6 Hazc dicit Dominus exercituum : Si dif- Quidquid hic breviter dicitur. in Jeremia "'
ficile videbitur in oculis reliquiarum po- et Ezechiele, imo et in Isaia diffusius scri-
puli hujus, id est, si et quamvis vobis, qui bitur; sed brevitati studens, allegationes
de Babylonica captivitate superstites estis dimitto.

atque reversi, videatur difficile, ut Jerusa- Hcec dicit Dominus exercituum : Con- 9

lem ad tantam (sicut jam dixi) hominum fortentur manus ves(rce,o Judaei, et virili-

multitudinem, reparationem et prosperita- ter agite, confidentes in Domino, qui audi-

lem pertingat, in diebus illis, id est tem- tis in his diebus quibus templum quotidie

pore isto quo hoc futurum dixi (istud prosperat u r, sermones islos per os Prophe-

enim videbatur multis incredibile, eo quod tarum, videlicet Aggaei et Zachariae, lo-
tempore prophetiae hujus. adhuc pauci es- C quentium vobis in die qua fundata est

sent ibidem Judaei) ; numquid in oculis domus Domini, de qua die supra dictum

meis, id est in luce sapientia? et virtute est, ut lemplum aedificaretur. Ad hoc enim

omnipotentiae meae, diffwile erit istud im- domus Dei seu templum fuit fundata, ut

plere? dicit Dominus exercituum. Non uti- aedificaretur perfecte.
Luc.wm, que. Ideo in Evangelio ait Salvator : Quae Siquidem ante dies illos, id est ante- 10

27.

apud homines impossibilia sunt, possibilia quam templum aedificaretur, merces komi-

sunt apud Deum. In Jeremia quoque habe- num non erat, nec merces jumentorum

Jer.xxxn, tur : Domine Deus, non erit tibi difficile erat, id est, homines et jumenta in agri-

' omne verbum. cultura, in mercimoniis aliisque diversis

7 Hwc dicit Dominus exercituum : Ecce operibus infructuose et frustra laborave-
ego salvabo populum meum de tcrra ori- runt, ita ut vix necessaria victui obtine-
entis, et de terra occasus solis, id est, de D rent.De hac terrae sterilitate propter negli-
captivitate seu dispersione qua dispersi gentiam populi circa aedificationem templi

ac capti fuerunt in diversis partibus mun- inducta, dictum est plenius in Aggaeo pro- a^.ijo,

di, scilicet in oriente et occidente, eruam pheta. Neque introeunti , neque cxeunti

8 eos; et adducam eos ad Judaeam, et habi- propria loca, id est habitatoribus terrae,
tabunt in medio Jerusalem; et erunt mihi erat pax prw tribulatione, id est adversa-
in populum per specialem gratiam, quam riorum persecutione atque multiplici ad-
eis praestabo, et ego ero eis in Deum per versitate. Hoc clarius patet in libro Esdrae,
praecipuam devotionem eorum ad me, in ubi inter cetera dicitur in principio libri
veritate, id est vera fide, et sana doctrina, Nehemia? : Qui remanserunt in provincia, WEsdr.i,
et injustitia, qua reddent unicuique quod in tribulatione magna sunt et in oppro- 3"

ei debetur, videlicet Deo et sibi ac proxi- brio; et murus Jerusalcm dissipatus est, et

ENARRATIO IN CAP. VIII ZACHARIyE. — ART. X 651

portae ejus combustae sunt igni. Et dimisi A in diebus istis quibus circa templum effi-

omnes homines, puta Judeeos a captivitate caciter laboratis, ut benefaciam Jerusalem

reversos, unumquemque conl ra proximum et domui Juda,\d est diiarum tribuum po-

suum, id est, domesticas insidias inter se, pulo a Chaldaea reverso. Loquitur aulem

permittente me, habuerunt. Ista tamen dis- Deus affectu et more humano, nt melius

tributio est accommoda. De hoc quoque in capiatur, quanquam in ipso imperturba-

UEsdr.y, Esdra habetur, quemadmodum quidam Ju- bili atque invariabili Deo nulla provocatio

' ' ,5 daeorum fratres suos vendebant, superio- sit ad iram, neque conversio mutationem

res quoque gravabant populum, et subdi- ponens in ipso. Qualiter vero ista sibi con-

tos oppresserunt. veniaut, dictum est saepe. Hinc demum in

11 Nunc autem, dum aedificationi templi Jeremia habetur : Ego scio cogitationes Jer. xxix,
fortiter insudatis, non juxta dies priores quas cogito super vos, ait Dominus, cogi-"-

ego faciam reliquiis populi hujus, dicit B tationes pacis, et non afflictionis, ut dem

Dominus exercituum, id est, populum is- vobis finem et patientiam. Nolite timcre.
tum, qui de multis paucus remansit, non Hcec sunt ergo verba quai facietis : id 16

ita affligam, sicut praedictis afflixi diebus ; est, subscripta praecepta servabitis, ut me-

12 sed semen pacis erit, id est, filii pacis reamini beneficia repromissa semper te-
ernnt, me eis pacem donante. Vel, Semen nere. Loquimini veritatem, unusquisque
pacis erit, id est, semen eorum in terram cum proximo suo : id est, nullus alteri
projectum, pacifice excoletur et germina- mentiatur, sed veritatem simplici proferat
bit. Ideo subditur : Vinea clabit fructum corde, secundum exigentiam causse, loci
suum,et terra clabit germen suum,et cceli ac temporis, observando circumstantias ad
aerii dabunt rorem suum : quia ex nubi- operationem virtutum requisitas. Verita-
bus in aere motis, humor ad terrae fecun- tem, et judicium pacis, id est, quo pax
dationem descendit ; et possidere faciam G reparetur ac conservetur, judicate, id est
reliquias populi hujus universa hcec ter- judicando perfecte, in portis vestris, o ju-
rae nascentia, ita quod hostes terram non dices populi. Siquidem olim apud Juda?os

13 occupabunt. Et erit, id est, fiet quod di- judices residebant in portis, sicut et Moy-

cam : Sicut eratis maledictio in gentibus, ses jussit, Judices constitues in portis tuis: Deut. xvr,

domus Juda et domus Israel,'\c\ est, quem- ut ab omnibus facilius invenirentur, et ne ,8,

admodum vos, o duae tribus, per domum rusticani atque agricolae compellerentur

Juda significatae, et vos, decem tribus, per ingredi urbes, et rerum suarum pati dis-

domum Israel designatae, a gentibus male- pendium. Et unusquisque malum contra 17

dicebamini tanquam infelices, egeni et mi- amicum suum ne c.ogitetis in cordibus vc-

Jer.xxu, seri : juxta illud in Jeremia, Dabo eos in stris, et verbum* mendax ne diligatis : -juramen-

18' vexationem et maledictionem et in stuno- imo ut colubrum incessabiliter abhorrea- '"'" ,.

. . ., Eccli.xxi,

rem et sibilum gentibus ; sic salvabo vos D tis. Omnia cnim hccc sunt quce odi ' . dicit 2.

de tribulationibus praeinductis, et critis Dominus, qui detestatur, odit et reprobat

benedictio, id est, felices vos reputabunt. omne peccatum. De quo scriptum est in

Notite timere carnali seu mundano timo- libro Judilh : Deus odit iniquitalem. Et judith\,

re; confortentur manus vestrcv. Movses ait : Aversatur Dominus omnem 2'*

.,,.._.. Deui.\\\.

14 Quia hcvc dicit Dominus exercituum : injustitiam. 16.
Sicut cogitavi ut affligerem vos, quum ad Et factum est verburn Domini ad me, \s
iracundiam me provocasscnt patres ve- dicens : Hwc dicit Dominus exercituum : 19
stri, Babylonica scilicet captivitate instan- Jejunium quarti mensis, quo dirupta et rv Reg.
te, quando patres vestri idololatriae dediti capta est Jerusalem a Chaldaus, ut patet xxv' i:fer-

13 erant, et etiam postea, dicit Dominus, et quarto Reguin : quo etiam mense secun-

non sum misertus; sic conversus, cogitavi dum Hebraeos, Moyses tabulas testamenti Uzu, 19.

652 ENARRATIO 1N CAP. VIII ZACHARI.E. — ART. X

iv/f^.xxv, confregit; etjejunium quinti mensis, quo A ras. Veritatem etiam et pacem diligendas

incensum esl templum urbsque Jerusalem eis praecipio, quousque veniant populi, et

Num.xm, a Chahhois : (|iio el JudaBi in deserto jussi habitent in civifatibus multis, id est, Ju-

sunl in eremum regredi, eo quod propter daei in urbibus suis hucusque destructis

verba exploratorum conlra Dominum gra- multiplicentur, et vadant habitatores ur- 21

viter murmurassent ; et jejunium septimi bium harum, unus ad alterum, dicentes :

ivitej.xxv, mensis, quo occisus est Godolias, et qui Eamus Jerusalem, et deprecemur faciem

secum erant Judsei, dispersi sunt; etjeju- Domini in templo jam reparato, et quasra-

nium decimi mensis, quo propheta Eze- mus Dominum exercituum, id est, ei pla-

chiel, et secum consistentes in Babylone cere, uniri, obedire, eumque perfectius

Judeei, primo audierunt templum esse com- noscere studeamus per opera bona. Judaei

bustum, Jerusalemque destructam; erit etenim certis temporibus anni tenebantur ©eu/.xvi,
domui Juda, id est populo Synagogee, in B venire ad templum. Vadam etiam ego. 16-

gaudium et Uvtitiam mentis et corporis, Istud, si ordinem litterse rite pensemus,est

Ps.Lxxxm, juxta illud : Cor meum et caro mea exsul- verbum in persona Domini exercituum,

laverunt in Deum vivum. Delectatio siqui- et de ipso dictum, ut sit sensus : Vadam

dem cordis redundat in corpus, atque in etiam ego Dominus exercituum cum aliis

/vot.xvn, facie lucet, juxta illud Proverbiorum : Ani- ad templum : quod utique in Domino no-

mus gaudens a3tatem floridam facit ; spi- stio Jesu Christo, vero Deo et homine, iin- l

^UC. II, 1

ritus tristis exsiccat ossa. Et in solennitates pletum esse Evangelistee testantur. Unde "'

prwclaras : id est, sicut hucusque habue- hjs verbis implicite insinuatur incarnatio

runt ista jejunia in luctu et gemitu pro- unigeniti Filii Dei. — Hinc alii praecedentia

pter adversa qua? tempnribus preenomina- verba pro tempore Christi exponunt, ut

tis contigerunt, ita deinceps habebunt ea sit sensus : Usquequo veniant populi ad

cum gaudio et festivitatibus magnis, pro- C fidem Christi.nempe usque ad id temporis

pter bona eis a me nunc promissa. His cserimonialia legis duraverunt, et habitent

Zach. vn, verbis solvitur quaestio, quee preecedenti in civitatibus multis, non in Judaea dum-

3' 5- movebatur capitulo, de observatione jeju- taxat, sed in omni orbe terrarum, et vadant

nii quinti ac septimi mensis. habitatores, dicentes : Eamus, et depre-

Veritatem tantum et pacem diligite, cemur faciem Domini, in Ecclesia Christi

veritatem videlicet triplicem, et triplicem orantes Patrem in spiritu et veritate, in j0ann.>\,

pacem, videlicet : veritatem doctrinae, vi- omni loco puras manus ad Deum levantes. fTim u 8
tee, justitiee; pacem pectoris, temporis, Et venientpopuli multi, et gentesrobw- 22

aeternitatis. Heec igitur tantum amanda stm ad qu&rendum Dominum exercituum

sunt, non ut alia non amentur, sed ut ista in Jerusalem, et deprecandam faeiem Do-

principalius quam corporalia exercitia dili- mini : quia ad templum illud non solum

gantur, nec aliquid his contrarium admil- D Judsei, sed multi quoque gentilium oran-

latur. Ecce his verbis jubemur vere, juste, di gratia confluxerunt, quemadmodum ex Joann.m,

atque pacifice invicem conversari. Cnde evangelio Joannis comprobatur. Huic in- 20'

Marc. ix, et Christus ait : Pacem habete inter vos ; super expositioni sequentia amplius con-

Matth.v$ et' ^ea'i pacifici, quoniam filii Dei voca- sonant.

Joann. vin, buntur. Apud Joannem quoque : Si man- Ha?c dicit Dominus exercituum : In 23

3i,32. seritis, inquit, in sermone meo, vere disci- diebus illis, videlicet tempore promulga-

puli mei eritis, et cognoscetis veritatem,et tionis evangelicee legis, seu apostolicee prae-

veritas liberabit vos. dicationis, in quibus apprehendent decem

20 Hwc dicit Dominus exercituum : Usque- homines ex omnibus linguis gentium, et

quo venian t populi , preedicta jejunia erunt apprehendent pZmbriam viri Judan, id est

Judeeis in gaudium et solennitates preecla- vestimentum Christianorum ex Judaismo

KNARRATIO IN CAP. VIII ZACHAIU.K. — ART. XI 653

in Christum credentium, praBsertim Apo- A nus, numerusque perfectus, multitudo seu

stolorum, dicentes : Tbimus vobiscum, id universitas gentilium Apostolis cohaeren-

est, Deuin colemus, el in Ecclesiam col- tium, atque in Ghristum credentium, de-

ligemur, sicut et vos, credendo in Chri- signatur. [nnumerabiles enim adhseserunt

siimi. Audivimus enim ex fama miraculo- eisdem. Postremo quod ait, Decem homi-

rum et documentorum vestrorum ex lege nes ex omnibns linguis, dupliciter accipi

et Prophetis, quoniam Deus, verus, unus potest : primo, qnod ex qualibet lingua

ac trinus, seu Christus, vobiscum est per decem homines istud actuii sint; secundo,

gratiam prseeminentem el singnIarem.Por- quod ex omnibus simul : sed utroque modo

ro per decem, qui est numerorum termi- tempore Apostolorum exstat impletum.

ARTICULUS XI

DE SPIRITUALI EJUSDEM CAPITULI OCTAVI INTELLECTU.

OUOD in prSBsentis capituli exordio ad B de luto fa3cis ipsam educens. Et habitabo

litteram dictum est de Synagoga, spi- in medio Jerusalem, id est in pectore ani-

ritualiter de Christi Ecelesia et qualibet mae seu Ecclesiae, divinae pacis visioni fi-

anima christiana aceipi potest. Itaque Do- deliter inhiantis. Ideo orat Apostolus : Det Ephes.m,

2 minus ait : Zelatus sum Sion, id est Ec- vobis secundum divitias gloriae suse, vir-10,1''
clesiam, seu animam christifidelem, zeto tutem corroborari in interiori homine per
magno. Ipsa enim est sponsa Christi, qui Spiritum Sanctum, habitare Christum per

ex amore suo ad eam lactus est homo pro fidem in cordibus vestris. Et vocabitur -Je-

ea, et proprio ipsam sanguine liberavit : rusalem, id est Ecclesia, civitas verilatis,

Cant.w,9. ad quam ait in Canticis, Vulnerasti cor videlicet Christi, qui ait : Ego sum via, Joann.xn,

meuin, soror mea, sponsa. Proptcr quod veritas, et vita. De qua fertur in Psalmo : °'

Ephes.v, ad Ephesios dicil Apostolus : Ghristus di- Gloriosa dicta sunt de te, civitas Dei. In p*. lxkvi,
' "'' lexit Ecclesiam, et tradidit semetipsum C Ecclesia nempe est unio civium : quibus 3'

pro ea, ut illam sanctificaret. Sed et ipse- scribit Apostolus, Jam non estis hospites Ephes.u,

joann.xv, met Chrislus iuJoanue protestatur : Sicnt et advenae, sed estis eives Sanctorum et ,9'

dilexit me Pater, et ego dilexi vos. Et in- domestici Dei. Anima quoque justi, civitas

dignatione magna zelatus sum eam, quo- Ghristi censetur : quia in ea est cogitatio-

niam quo eam plus diligo,eo peccata illius num et affectionum, tanquam civium, sub

amplius odio, et statim castigationem ad- rationis imperio ordinata consensio : et

Apoc.m, hibeo : juxta illud Apocalypsis, Ego quos mons sanctificatus, propter contemplatio-

' amo, arguo et castigo. nis sublimitatem, vitae eminentiam. gratise

3 Hazc dicit Dominus : Reversus sum ad apicem. De quibus eivitate ac monte ad

Sion, quoniam pcenitentem clementer re- Hebraeos legitur : Accessistis ad montem Hebr. %u,

cipio, gratiamque refundo. Imo nondum Sion, et civitatem Dei viventis, Jerusalem "'

pcenitenlem Christus frequenter [)iissime D ccelestem.

praBvenit, ad bona instigat, ad gratiam JScec dicit Dominits : Adhuc habitabunt £

/ojxiv, 15. aptat,spiritualiter visitat, et operi manuum senes et anus, id est in virtutum perfe-

stiaruin in vitiorum ccono jacenti, adjutri- etione maturi, animo graves, in virtutibus

/'s.xssis.s. cem porrigit manum, de lacu miserise et exercitati : quibus lacte opus non est, sed /wd. v,is.

G54 ENARRATIO IN CAP. VIII ZACHARI.E. — ART. XI

solidum queunt capere cibum ; qui teuta- A clesiae, complebuntur infantibus et puellis,

tionibus probati sunl atque experti. Unde i<I est innocentibus simplicibus, qui juxla

Sap.w,%,9. iu Sapientiae libro habetur : Senectus ve- Christi doctrinam conversi sunt, et facti Jtatth.

nerabilis est, uon diuturna, neque anno- ut parvuli : quibus dicit et Paulus, Nolile ™rj! '

rtim numero computata; cani autem sunt pueri effici seusibus, sed malitia parvuli 20.

sensus hominis, et aetas senectutis, vita estote; et Petrus in prima sua Canonica,

immaculata. Verum, ut Isaias asserit : Deponentes omnem malitiam et omnem iPetr.n,

/«:lxv,20. Puer centum annorum morietur.De hujus- dolum, et simulationes et invidias, quasi ^2'

cemodi senibus scriptum est in Ecclesia- modo geniti infantes rationabiles, lac con-

Eccii. vm, stico : Noii te pra&tereat narratio seniorum. cupiscite; ludentibus in plateis ejus, id est

H" Hi moriuntur in senectute bona, senes et in divinorum preeceptorum observantiis

pleni dierum. Anus quoque sunt simili cordialiter g!oriantibus,atque internam lse-

modo accipiendse : quae et aliorum matres B titiam gestu corporali monstrantibus : sic-

digne possunt vocari. De qualibus dicit ut et David testatur, Ludam, et ero hu- \\Reg.w,

iTim. \, 3. Apostolus : Viduas honora, quee vere viduse milis in oculis meis. Denique et Sapientia 2"

sunt.Hi itaque habitabunt, id est, stabiliter ait in Proverbiorum libro : Delectabar per Prov.mi,

vivent ac permanebunt, in plateis Jerusa- singulos dies, ludens coram Domino omni 30'31-

lem, in divinis praeceptis atque consiliis, tempore, ludens in orbe terrarum.Insuper

in virtutibus cunctis, praesertim in caritate spiritualis recreatio et ludus ad eutrape-

Dei ac proximi. Per has plateas ad a?ter- liam pertinens, competit istis pro causa,

nam illam superccelestem Jerusalem itur loco, et tempore.

et pervenitur. Unde et scriptum est in Ha'c dicit Dominus : Si difficile videbi- 6

Ps. xxx, 9. Psalmo : Statuisti in loco spatioso pedes tur in oculis reliquiarum populi hujus,

ps. cxvm, meos; et, Latum mandatum tuum nimis. id est, licet reformatio Ecclesise, et multi-

^6- 2 Sponsa quoque in Canticis per vicos et C plicatio fidelium videatur impossibilis,aut

plateas quaerit quem diligit. Nec obstat, multum difficilis bonis Christianis per-

Matth.su, quod arcta est via quse ducit ad vitam : paucis, propter nimium lapsum fidelium;

arcta est equidem, quia difficulter in ea numquid in oculis meis difficile erit? Non

persistitur; et lata, quia ut regia via om- plane, quia non erit impossibile apud Luc. 1,37.

nes capere potest, et per caritatem ad Deum omne verbum. Non ergo de refor-

universos, etiam ad adversarios, se ex- matione Ecclesiae desperemus, sed quo

tendit. major est ejus indigentia ac ruina, eo in-

Et viri baculus in manu ejus, id est, in stantius atque ferventius divinse pietatis

horum seniorum manu seu potestate erit imploremus suffragia.

virga directionis, paterna correptio, aucto- Hcec dicit Dominus : Ecce ego salvabo 7

ritas praelationis, consolatio et sustentalio populum meum de terra orientis, et de

infirmorum : idque conveniet eis prce D terra occasus solis. Ubique novit Dominus \\Tim. u,

multitudine dierum, id est merito sanctse qui sunt ejus; et salvantur quicumque 19-

. * ,. . , . ^ l Ac/.xm,48.

conversationis quam tempore longo du- praeordmati sunt ad vitam seternam.

1 Tim. iii,6. xerunt. Unde Apostolus non vult neophy- Confortentur manus vestrce, et indefessi 9

tum ordinari episcopum. Propter quod in operibus bonis estote, qui auditis in

Deut.i,\s. Moyses dixit :Date ex vobis viros sapientes his diebus sermones istos de reformatione

et gnaros, quorum conversatio sit probata Ecclesise promissionibusque divinis,et ani-

in tribubus vestris, et ponam eos vobis marum profectu, per os Prophetarum, id

principes. Et de reprobo populo Dominus est a prsedicatoribus atque doctoribus, ce-

/s. 111, 4. in Isaia loquitur : Dabo pueros principes terisque devotis, futurum Dei judicium, ac

eorum, et effeminati dominabuntur eis. omnium venturam finalem remuneratio-

5 E( platece civitatis, id est mandata Ec- nem jugiter vobis narrantibus (de quibus

14.

ENARRATIO IN CAP. VIII ZACHARLE.

ART. XI

f)00

I Cor. xiv,
29.

Ibid. ill, 17.

Eccli.

xxxvn, 22.

Oalat. v,
19-21.

Luc. xx, 9

Cant. viii
II.

Ps. u, 10.

Joann. xv
1.

ad Corinthios scribit Apostolus : Prophetae A
duo vel tres dicant, ot ceteri dijudicent),
in die qua fundata est domus Domini, id
est, animae vestrae esse cceperunt domu^.
templum ac thalamus Sponsi ccelestis, per
fidem formatam et gratiae infusionem, ut
templura wdificaretur, id est, per opera
virtuosa continuata vos ipsi consecrare-
mini in templum Spiritus Sancti : sicut
ait Apostolus, Templum Dei sanctum est,
quod estis vos.

Siquidem ante dies illos, id est, ante-
quam domus Dei modo praefato initiaretur B
in vobis, merces hominum non erat, nec
merces jumentorum, id est, nec litterati,
nec idiotae aliquid meritorie operabantur,
quoniam caritate infusa (quae est animae
vila) carebant, et sine gratia nihil futurae
beatitudinis promeretur natura; neque in-
troeunti, neque exeunti erat pax, id est
vera mentis tranquillitas in \)eo,pnv tri-
bulatione, id est vitiorum inordinatione et
confusione. Animus quippe inordinatus,
sibi ipsi pcenosus est : sicut et vir erudi-
tus, in Deo tranquillus, suavis est animae C
suae. Et dimisi omnes homines, unum-
quemque contra proximum suum. Quum
enim caritas et gratia deest, mox oriuntur
ex amore privato lites, contentiones, dis-
cordiae, et cetera opera carnis.

Nunc autem, qy\um domum conscientiae
mihi prseparaverunt, non juxta dies pri-
ores, quibus sine gratia exsistentes, sine
mercede fuerunt, ego faciam reliquiis po-
pidi hujus, id est residuis Christianis ; sed
semen pacis erit, id est filii pacis atque
pacifice mutuo conversantes. Vinea, id est D
Ecclesia: de qua ait in Evangelio Christus,
Homo quidam plantavit vineam; de qua
scriptum est in Canticis, Vinea fuit Pacifi-
co; dabit fructum suum, id est, in bonis
operibus fructuosa erit, ut dicere queat :
Ego autem sicut oliva fructifera. Vel vinea
ista est Christus, qui ait, Ego sum vitis
vera : qui dedit et dat fructum, spirituales
filios generando, et de plenitudine suae
gratiae ceteris influendo, suumque meri-
tum nobis per sacramenta applicando et

communicando. Et terra dabit germen
suum. Terra ista snnl. de qiiibns aif Sal-
vator : Quod autem in terram bonam ceci- Lue.wi,
dit, hi sunt qui audientes verbum Dei, lo'
corde bono et optimo retinent, et afferunt
fructum in patientia. Quum ergo Dominus
benignitatem dat gratiae suae, terra nostra p,.hS*xn,
dat fructum suum. El cceli dabunt rorem ,3-
suum : id est, viri spirituales et contem-
plativi, praedicatores verbi Dei. verba eru-
ditionis et consolationis auditoribus suis
infundent, et corda eorum irrigabunt, ac
fecundabunt.

Et erit : Sicut eratis maledictio in gen- 13
tibus, domus Juda ef domus Israel, sic
salvabo vos, et eritis benedictio. Frequen-
ter contingit, ut aliqui Christiani, sive
saeculares, sive religiosi, et praesertim reli-
giosi et clerici, qui ad perfectiorem vitam
tenentur, suis exigentibus vitiis, gratia
Dei priventur, et deinceps valde reprehen-
sibiliter conversentur, atque ob id ab aliis
contemnantur et maledicantur. Quumque
clementia Dei ad virtuosam vitam reduxe-
rit eos, eatenus se emendant, ut alii aedifi-
centur et benedicant eisdem. Ideo Petrus
inducit : Abstinete a carnalibus desideriis,
quae militant adversus animam, conversa-
tionem vestram inter gentes habentes bo-
nam, ut in eo quod detrectant de vobis,
tanquam de malefactoribus, ex bonis ope-
ribus vos considerantes, glorificent Deum.
Et rursus : Haec est, inquit, voluntas Dei, ut ibid. is.
obmutescere faciatis imprudentium homi-
num ignorantiam.

Cetera ex praecedenti articulo adeo lu-
cide patent, ut hic nihil reiterare opor-
teat. Verumtamen huic quod nunc ait
Propheta, Jejunium quarti, et jejunium jg
quinti, etc, erit domui Juda in gaudi-
um, consonat quod in Matthaeo loquitur
Christus : Quum jejunatis, nolite fieri sic- yatth.xi,
ut hypocritae, tristes; tu autem quum je- ,6"18-
junas, unge caput tuum, et faciem tuam
lava, ne videaris hominibus jejunans, sed
Patri tuo qui est in abscondito. Docemur
quoque ex his, jejunia temporalia, et alia
ab Ecclesia instituta atque praecepta, dili-

I !

I Petr. 11,

1 li.

050

ENARRATIO IN CAP. IX ZACHARLE. — ART. XII

genter servare. Non enim sine mortali
peceato omittuntur, nisi adsit vere ratio-
nabilis causa. Siquidem Deo et Ecclesiae
roekoque rationi parilormiter obedire de-
bemus. Postremo, sic jejunare debet Chri-
stianus, ut vitia universa pro viribns vitet.

Eccii. Scriptum est enim : Homo qui jejnnat in
peccatis snis, et iternm facit ea, quid

23 proficit hnmiliando se? — Iterum, quum

xxxiv, 31.

A aliquem justum sensatum et laudabiliter
in omnibus se habentem conspicimus, ap-
prehendamus vestem ipsius, dicentes :
[bimus tecum : audivimus enim quoniam
Dominus tecum est. Hocque dicendo, se-
quamur vestigia ejus, seu virtutum exem-
pla. Ideo enim in Ecclesiastico dicitur : Eccii. m,
Quum videris sensatum, statim eviffila ad ??•

° Ibtd.xxwu,

lllum; et, Cum viro sancto assiduus esto. is.

ARTICULUS XII

EXPLANATIO LITTERALIS CAPITULI NONI \ ONUS VERBI DOMINI.

CAPITULUM nunc elucidandum, obscu-
rilatibus plenum est, atque ob id a
diversis diversimode explanatur. Porro di-
vus Hieronymus in exordio expositionis
ejus affirmat : Omnis hsec visio, ad voca-
tionem gentium et exstructionem Ecclesiae
pertinet. Verumtamen expositio ista S.Hie-
ronymi, videtur aliis potius spiritualis et
mystica, quam litteralis : idcirco quidam
exponunt ad litteram de triumphis Judaeo-
rum tempore Machabaeorum, alii de victo-
riis Alexandri Magni. Judaei vero putant
haec corporaliter adimplenda in adventu
regis Messiae, quem inaniter praestolantur
venturum, et in hoc mundo temporaliter
regnaturum; civitates quoque et regna hic
expressa, imo totum orbem Judaeis subje-
cturum, non obstante quod in hoc ipso
capitulo primus Christi adventus in omni-
moda paupertate describatur. Primo igitur
breviter introducenda est expositio B. Hie-
ronymi.

Onus verbi Domini, id est afflictio pro-
phetico Dei eloquio designata, in terra
Adrach; Adrach, secundum Hieronymum,
est dictio ex duobus integris composita,
scilicet ab ad, quod est acutum, et drach,
quod est molle. Itaque, Onus verbi Domini
Adrach, id est acutum in peccatores, et
molle in justos, in terra, id est, hominibus

B imminet. Istudque onus verbi Domini, et
Damasci requiei ejus, id est super Dama-
scum, quae est requies ejus, scilicet oneris
hujus, vel requies Domini, cujus onus su-
per eam incubuit.Unde Adrach quidam re-
ferunt ad populum Judaeorum(in quos Do-
minus austeritatem clementiamque suam
exercuit : in eos quidem qui crediderunt,
clementiam; in alios, aequitatis rigorem),
Damascum autem, ad vocationem genti-
lium. Quia Domini est oculus hominis, id
est, oculus cujuscumque de gentibus in

C Deum fide respiciens, ad Dominum perti-
net, et omnium tribuum Israel, id est,
oculus omnium Israelitarum in Deum re-
spicientium, similiter Dei est. Emalh quo- 2
que, id est urbs illa quae alio nomine
Antiochia appellatur, in terminis ejus, et
Tt/rus et Sidon : id est, civitates istae erunt
in terminis Damasci vel terrae Adrach,
credendo in Dominum Salvatorem, cui Pa-
ter ait in Psalmo : Postula a me, et dabo />$.„, 8.
tibi gentes hereditatem tuam. Et rursus de
Tyro cantat Psalmista : Audi, filia, et vide, p8.Xuv,ii-

D et concupiscet rex decorem tuum, quo- ,3-
niam ipse est Dominus Deus tuus, et ado-
rabunt eum; et filiae Tyri in muneribus,
etc. Assumpserunt sibi quippe sapientiam
valde : nam ante conversionem ad fidem,
in sapientia saeculi abundare conatae sunt,

ENARRATIO IN CAP. IX ZACIIARLE.

ART. XII

657

deinceps fide suscepta, in sapientia chri-
stiana.

3 Et aidificavit Tyrus munitionem suam,
id est sophismata sua et dialecticae retia,
contra fidei veritatem,antequam fidei obe-
diret; et coacervavit argentum, id est elo-
quentiae nitorem, quasi humum, id est
copiose, et aurum, id est sensuum callidi-
tatem, utlutum platearum. Sed istae mu-
nitiones, per spiritualia arma sapientiao
atque virtutum Apostolorum dejectae sunt,
quemadmodum ad Corinthios dicit Aposto-

ii Cor.x, 4, lus : Arma militiae nostrae non carnalia
sunt, sed potentia Deo ad destructionem
munitionum, consilia destruentes et om-
nem altitudinem extollentem se adversus
scientiam Dei,et in captivitatem redigentes
omnem intellectum in obsequium Christi.

4 Ecce Dominus possidebit eam, convertendo
eam ad fidem ; et percutiet in mari forti-
tudinem ejus : id est, in mundo isto, qui
est mare magnum amaritudine vitiorum,
inquietudine negotiorum, multitudine pe-
riclitantium,conteret per apostolicam pree-
dicationem praefatas Tyri munitiones, ne
quid pristinae sapientiae in ea permaneat,
sed eloquentiam suam atque scientiam in
Dei convertat honorem ; et hcec igne devo-
rabitur, id est, quidquid vitiorum in ea
est, igne illo purgabitur et tolletur, de quo

Zkc. xn,49. Salvator : Ignem, inquit, veni mittere in
terram. De quo in Matthaeo loquitur Joan-

Matth.m, nes Baptista, fpse baptizabit vos in Spi-
ritu Sancto et igni.

Videbit Ascalon, id cst, urbs illa Palae-
stinae considerabit conversionem Emath,
Sidonis et Tyri, et timebit divinum judi-
cium ; et Gaza, et dolebit nimis, id est,
etiam civitas illa, visis praedictis,sua vehe-
menter lugebit peccata; et Accaron simili
modo dolebit, quoniam confusa est spes
ejus, id est, spes ejus pristina vana fuit,
reprobataque est. Et peribit rex de Gaza,
id est, princeps mundi hujus amplius in
ea dominium non habebit, sed Christus; et
Ascalon non habitabitur a talibus, quales
ante demorabantur in ea, sed a fidelibus :
nam et conversi, non fuerunt quod ante,
T. 10.

ii.

A eo sensu quod Salomon ait in Proverbiis :

Verte impios, et non erunt. Et sedebit se- Proo.xuj.
paralor in Azoto, id est, Christus, qui tri- ('
ticum a palea, id est electos a reprobis. t2 "
segregat, in populo urbis istius converso
regnabit. Et disperdam superbiam Phili-
stinorum, id est, elationem eorum tollam
ab ipsis, ut discant a Salvatore, quoniam ibid.xt.w.
mitis est et humilis corde El auferam 7
sanguinem ejics, id est verba crudelitatis
atque blasphemiae, de ore ejus, et abomi-
nationes ejus, id est idololatriam et esum

B idolothytorum, de medio dentium ejus, ita
quod ultra idola non colet, nec idolis im-
molata manducabit. Et relinquetur etiam
ipse Deo nostro, id est, populus urbium
harum Deo Israel adhaerebit et attinebit, et
erit quasi dux in Juda, id est ductor alio-
rum virtuosus in populo Christum confi-
tente.Unde Septuaginta transtulerunt : Re-
linquentur et ipsi Deo nostro. Et Accaron,
id est hujus civitatis plebs conversa, quasi
Jebusams, id est, similis erit Jerosolymi-
tanis credentibus. Jerusalem quippe alio /ocuexvm,

C nomine dicta est Jebus. "8'

Et circumdabo clomum meam, id est 8
Ecclesiam militantem, ex his qui militant
mihi, id est praedictis ad fidem conversis,
vel praedicatoribus sanctis, qui muniunt
alios, circumdant ac protegunt. Ideo sub-
ditur : euntes et revertentes, id est, hinc
inde ad imperium Dei discurrentes, ad
confirmandum credentes vel militantes.
Isti sunt angeli sancti de ccelo ad terram
euntes ac revertentes, quorum praesidio
circumdat Deus Ecclesiam. Et non trans-

D ibit super eos uttra exactor, id est diabolus
pro culpa pcenam infligere exigens, insa-
tiabilis homicida,persecutorque pessimus.
Is namque Christifidelibus praedestinatis
praevalere in finem nequaquam permitti-
tur. Quia nunc vidi in oculis meis, id est,
ista omnia implebuntur, quoniam ego Do-
minus nunc et in momento aeternitatis
vidi ista futura, et ea facere decrevi in
oculo pietatis ac sapientiae meae.

Haec est Hieronymi super hunc passum
expositio, quae si litteralis censenda sit,

658

KNARRAT10 IN CAP. IX ZACHARLE.

ART. XII

Is. vii, 8.

IWBeg. viii,
65; IV Beg.
xiv, 28.

Bom. vui,6,

Jacob. iii.
15.

Baruch iii
23.

Ezech.
xxvi-xxviii

diKgentis judicio derelinquo. Alii demum
exponunt pro tempore Alexandri Mngni;
eritque sensus :

Onus verbi Domini, id est pnnitio pro-
phetice praenuntiata et superventura, in

terra Adrach, id est Syriae, e£ Damasci
requiei ejus, id est in terra Damasci : qua?
fuit civitas metropolitana in Syria,ita quod
Syria in ea tanquam in capitanea nrbe
qnievit, jnxta illud Isaias Caput Syrise Da-
mascus; quia Domini est oculus, id est
inspectio, hominis et omnium tribuum
Israel : id est, Deus inspicit et disponit
actns humanos, praesertim populi Israel,
quem peculiariter preeelegit, et de quo in-
carnari decrevit. Quoniam ergo Deus om-
nia regit, ejus est mala punire, et bona
remunerare. Unde Septuaginta transtule-
runt : Quia Dominus respicit homines, et
omnes tribus Israel. Emath quoque et
Tyrus et Sidon in terminis ejus, id est, ad
Syriam pertinent : sicut tertio Regum in-
nuitur. Assumpserunt sibi quippe sapien-
tiam valde, id est terrenam illam pruden-
tiam, per quam temporalia colliguntur, ut
vita prsesens in deliciis, divitiis atque ho-
noribus deducatur. De qua testatur Apo-
stolus : Prudentia carnis mors est. De qua
item apud Jacobum fertur : Non est sa-
pientia ista de ccelo descendens, sed terre-
na, animalis, et diabolica. Et Baruch : Filii
Agar, qui exquirunt prudentiam quae de
terra est, viam sapientise nescierunt.

Et aedificavit Tyrus munitionem contra
hostes, et coacervavit argentum et aurum,
etc. Erat nempe opulentissima civitas, et
sita in corde maris, sicut in Ezechiele ple-
nissime legitur. Ecce Dominus possidebil
eam, et percutiet in mari fortitudinem
ejus, et igne devorabitur. Hoc dicitur, quo-
niam Alexander rex divina virtute istam
urbem devicit atque combussit : nam ter-
ra, lignis et saxis aquam maris a littore
usque ad mcenia Tyri implevit, sicque
eam accessit.

Videbit Ascalon, etc, id est, prsescriptBe
urbes Philistinorum, cognita Tyri destru-
ctione (quse erat fortissima civitas : unde

A Nabuchodonosor eam obtinere non potuit
modo praefato), vehementer timebunt, ne
et ipsis similiter accidat.Timebit et civitas
Accaron, quoniam confusa est spes ejus,
id est, fiducia qua in auxilio Tyri confisa
est, evacuata consistit. Et peribit rex de
Gaza. Regulos enim Philistiim Alexander
dejecit. Et sedebit separator, id est Ale- (i
xander,qui terras separavit et suis divisit, i Mach. 1,7.
ut dicitur primo libro Machabseorum, in
Azoto. Secundum Hieronymum, in Hebrseo
dicitur, Sedebit manzer. Et alius quidam

B affirmat, quod in Hebrseo dicatur, Sedebit
spurius : idque huic expositioni alludit,
quoniam Alexander de adulterio natus fuit
ex Olympiade uxore Philippi, de Nectanabi
profugo rege .Egypti. Et auferam san- 7
guinem ejus de ore ejus, id est, non per-
mittam Alexandrum effundere sanguinem
Juda3orum,quorum se sanguinem dixit fu-
surum : quia ut dictum est sexto capitulo, a.mZach.
quum contra Judseam veniret, Deo dispo-vl'3,
nente, in mansuetudinem versus fuit ; et
aboyninationes ejus, id est, blasphemias

C ejus contra Deum Israel auferam. Etrelin-
quetur etiam ipse Deo nostro. Nam Ale-
xander tandem Deum verum Judseorum
cognovit, et ei in templo sacrificavit, se-
cundum Josephum. Et erit quasi dux in
Juda : quia Judseis favorabilis fuit, prae-
sertim quia ex Daniele ostenderant sibi,
quod Deus praenuntiasset, ei subjicienda
esse plurima regna mundi, imo Medorum
atque Persarum, sicut in Scholastica ha-
betur historia. Et Accaron quasi Jebu-
sa>us : id est, urbem Accaron nomine, sub-

D jugabit Judeeis, quemadmodum per manum
David fuerat Jebusaeus Judasorum plebi
subjectus, ut legitur secundo libro Regum. \uteg.v%

Praeterea quae sequuntur, de Machabeeis 6- 7-
exponunt. Et circumdabo domum meam, 8
id est Synagogam et templum, ex his qui
militant mihi, id est Juda Machabaeo, fra-
tribus et adjutoribus ejus, qui preeliaban- \MaCh . ,„,
tur praelia lsrael cum lsetitia, templumque 2-
Domini recuperaverunt ac mundaverunt, tbia< lv3C
ut scribitur primo et secundo libro Macha- et se0-; "

31ach.x,i-

ba?orum. Et non transibit super eos ultra %

KNARRATIO 1N CAP. IX ZACHARLE.

ART. XII

659

exactor, id est tributi quaesitor. Unde pri-
KVacAxiv, mo libro Machabaeorum legitur : Defecit

13. . .

lmpugnans eos super terram; reges con-
triti sunt in illis diebus. Postremo, si
innumerabiles atque magnificae illae victo-
riae [considerantur], quas primo Macha-
baeorum in diversis capitulis leguntur Ju-
das Machabaeus et fratres ejus habuisse
contra gentes vicinas, et praecipue contra
Philistaeos ac Syros,arbitror litteram istam
satis congruenter posse applicari ad Ma-
chabaeorum triumphos : cujus prosecutio-
nem brevitati studens pertranseo, quia et
unicuique diligenter legenti innotescere
potest.

Et quoniam sanctus Dei propheta hic
Zacharias, Spiritu Sancto revelante agno-
vit, statim post eorum quse dicta sunt
expletionem, esse venturum regem Mes-
9 siam, mox gratulabundus adjungit : Exsul-
ta satis,filia Sion ;jubila, filia Jerusalem,
id est, plebs Juda in Jerusalem habitans, in
qua fuit mons Sion, ubi fuerat templum :
ita quod idem populus designatur per fi-
liam Sion, filiamque Jerusalem : qui popu-
lus dicitur filia Sion, juxta modum loquen-
di propheticum saepe jam explanatum.

Ecce Rex tuus, Christus Dominus : de
quo in Jeremia inducitur, Regnabit rex
et sapiens erit; et in Luca, Regnabit in
domo Jacob in aeternum, et regni ejus non
erit finis; veniet tibi, id est ad tuam ope-
randam salutem, justus : quia secundum
divinam naturam, totius sanctitatis atque
justitiae fons est.De quo in Sapientiae libro
legitur : Quum sis justus, omnia juste dis-
ponis ; virtus enim tua, justitiae initium
est. Secundum naturam quoque assum-
ptam justissimus utique fuit, quoniam Pa-
,, tris gloriam semper quaesivit, et peccatum
non fecit, nec inventus est dolus in ore
ejus. Per viam quoque justitiae pro homi-
nibus satisfecit, pro illorum culpa se ipsum
tradens caritative in pcenam acerbissimae
mortis, ut divinae majestatis honori satis-
fieret, nec peccatum remaneret inultum.

Joann. vn, . . .

18. Hmc de se lpso loquitur in Joanne : Qui

■/er. xxui,5.

Luc. i, 32,
33.

Sap. xu, 15,
16.

A quaerit gloriam ejus qui misit illum, hic
verax est, et injustitia in illo non est. De
q no et Stephanus ait Judaeis : Patres vestri
occiderunt eos qui annuntiaverunt de ad-
ventu Justi, cujus vos nunc proditores et
homicidae fuistis. Et salvator. De quo an-
gelus dixit ad Joseph : Vocabis nomen
ejus Jesum, ipse enim salvum faciet po-
pulum suum a peccatis eorum. Nempe ut
Deus, est salvator creative, efficienter et
principaliter, peccata auctoritative dimit-
tendo,gratiam per creationem infundendo,

B gloriam tribuendo ; sed ut homo, Dei et
hominum mediator, ipse quoque salvator
est ut causa instrumentalis, dispositiva ac
meritoria, quoniam sua sanctissima con-
versatione ac morte omnibus meruit in-
dulgentiam, gratiam et gloriam. De quo
ait Apostolus : Apparuit gratia Salvatoris
nostri. In cujus typo Joseph appellatus est
Salvator mundi.

Ipse pauper, secundum humanitatem,
quantum ad usum. Siquidem, etiam ut
homo, fuit Dominus universae creaturae,

C secundum quod dicitur in Joanne : Pater
diligit Filium, et omnia dedit in manu
ejus. Sed nil in hoc saeculo voluit posside-
re per usum, ut perfectissimae paupertatis
et contemptus omnium terrenorum tem-
poraliumque bonorum nobis exhiberet ex-
emplum. Unde de se ipso in Evangelio
contestatur : Volucres cceli nidos habent,
et vulpes terrse foveas; Filius autem ho-
minis non habet ubi caput reclinet. Quum
enim dives esset, propter nos egenus fa-
ctus est, ut inopia ejus divites essemus.

D Hanc regis Messiae paupertatem in primo
suo adventu Jeremias admirans, ait : Quare
quasi colonus futurus es in terra, et quasi
viator declinans ad manendum? Et ascen-
dens super asinam et super pullum filium
asin&.Moc in Christo Domino nostro fuisse
impletum in die Palmarum, sacrosancti
Evangelistae concorditer profitentur. Scri-
ptum est enim in Luca : Quum autem ap-
propinquaret jam ad descensum montis
01iveti,cceperunt omnes turbae descenden-
tium gaudentes laudare Deum voce magna,

Act. Vli, 52.

Matth. i,
21.

Tit. ii, II.

Gen. xi.i,
45.

Joann. m,
35.

Matih. vih,

20.

II Cor. vin,

Jer. xiv, 8.

Matth.xx\,
1 et seq. ;
Z.uc. xix,29
et seq.

Luc. xix.
37, 38.

OGO

ENARRATIO 1N CAP. IX ZACHARI.E. — ART. XII

super omnibus quas viderant virtutibus, A

dicentes : Benedictus qui venit in nomine

Domini, pax in coelo, et gloria in excel-

sis. Credendum est quoque, quod Christus

successive super utrumque animal sedil,

cunVattk. quemadmodum super Matthauim plenius

comprobavi. Porro, secundum Hierony-

mum, per asinam designabatur populus

Judaeorum, qui jugum legis diu portavit;

per pullum, gentiles, qui populus freno-

rum legis divinae ignarus, lascivus fuit

atque indomitus.Christus ergo utrique ani-

mali insedit, ad figurandum quod in mili- B

tanti Ecclesia electis ex utroque populo

preesideret.

10 Et disperdam guadrigam ex Epkraim,

et eguum de Jerusalem : id est, equi et

currus non erunt causa pugnandi in tribu-

bus Israel, sed [erit] pax atque concordia :

ideo subditur, et dissipabitur arcus belli.

is. m, i. Unde in Isaia habetur : Non levabit gens

/er.x»u,6. contra gentem gladium; et in Jeremia, In

diebus illis Israel habitabit confidenter. In

Christi enim adventu fuit pax inaudita,

longa et magna, toto orbe Romanis subje- C

cto. Ex his confunditur Judaeorum figmen-

tum, dicentium quod Christus in primo

suo adventu omnibus mundi regnis tem-

poraliter prsesidebit, multosque gentilium

occidet. Unde jam subditur : Et loguetur

piacem gentibus : quia Apostolis jussit prae-

Marc.xvi, dicare gentibus Evangelium pacis ; imo

ljoann xn Per se ipsum aliquibus gentilium in Evan-

wetseq. gelio legitur praedicasse. Hinc de Christo

/s. lv, 4. loquitur Pater in lsaia : Ecce testem popu-

lis dedi eum, ducem ac praeceptorem gen-

md. xijx, tibus ; et item, Dedi te (inquit) in lucem D

6' gentium, ut sis salus mea usque ad extre-

mum terrae. Christus namque pacem docuit

Luc.x, s. et praecepit; suisque Apostolis dixit : In

quamcumque domum intraveritis, primum

dicite, Pax huic domui. Et potestas ejus a

tnari usgue ad mare, id est per omnem

terram, a brachiis maris magni, inter se

vehementer distantibus, et a flumine Jor-

danis, seu alio quolibet, usgue ad fines

terrce : quia ubique diffusa fuit prsedicatio

novae legis. Propter quod praedixit Psalmi-

sta : Dominabitur a mari usque ad ma- Ps. txa, 8.
re, et a flumine usque ad terminos orbis
terrae.

Consequenter Propheta, vel Deus Pa-
ter omnipotens per Prophetam, alloquitur
Christum. Tu guogue in sanguine tesia- \{
menti tui, id est merito tuae benedictae
passionis, et sanguinis tui effusione qua
confirmatum est novum Testamentum :
secundum quod Christus hora Coenee dixit
Apostolis, Hic est calix novi Testamenti in Luc.xw,
meo sanguine ; emisisti vinctos tuos, id 20,
est sanctos patres, et eos qui solo origina-
lis peccati reatu differebantur a gloria, de
lacu in guo non esl agua, id est de limbo
inferni, in quo consolatio defuit seu refri-
gerium vitae aeternae. Christus equidem in
die resurrectionis hoc fecit, illos de infer-
no secum ducendo, sicut per Osee loqui-
tur : Ero morsus tuus, inferne. Unde et Osee xm,
hoc loco nomine Iaci,intelligit Hieronymus 1+'
infernum, in quo nulla est refrigeratio.
Verum dehoc inferno,quantum ad partem
ejus in qua nulla est spes futurse libera-
tionis, sancti patres non fuerunt.

Denique quae sequuntur, intricata sunt
valde, et a diversis multiformiter intelli-
guntur. Itaque ait : Convertimini ad mu- \%
nitionem, id est, ad tutum locum redite,
vincti spei, id est, qui captivi fuistis cum
spe evadendi. Hoc S. Hieronymus bene
atque catholice refert ad praefatos electos,
qui cum Christo ascenderunt paradisum
coelestem, qui est munitissimus locus.Qui-
dam exponunt de vocatione gentium ad
evangelicam legem, quae est firma munitio;
alii, de reditu Judeeorum a Babylone ad
Jerusalem reaedificatam ; alii,de reversione
Judaeorum a facie Antiochi regis fugien-
tium, qui auditis victoriis Judae Machabaei
fratrumque ejus contra duces Antiochi, ad
Judam de diversis locis reversi sunt. Sed
quoniam taediosum atque prolixum esset
omnes expositiones has prosequi, unam
quae rationabilior apparet, deducam.

Sequitur ergo : Hodie guogue annun-
tians, id est, jam nunc per Zachariam
prophetam ista praedicens atque insinuans,

ENARRATIO IN CAP. IX ZACHARLE. — ART. XII 661

duplicia reddam tibi, id est praemium co- A conversione splendebit ac innotescet ; et

piosum ac superabundans pro labore tem- exibit ut fulgur jaculum ejus : id est, ser-

porali et persecutionc terrena, scilicet du- mo divinus (qui est sagitta spiritualis, de

plicem stolam, quae est gloria corporis et qua in Isaia asseritur, Posuit me Dominus /«. xux, t.

animac. Propter quod ait Apostolus ad Co- quasi sagittam electam) splendide atque

n cor. iv, rinthios : Id quod est in praesenti modicum velociter ab Apostolorum ore ad corda illo-

et leve tribulationis nostrae, supra modum rum procedet. Et Dominus Deus in tuba

in sublimitate aeternum gloriae pondus opc- canet, id est, per evangelicam Apostolorum

ratur in nobis. Christus quoque in Evan- praedicationem tubalem illis, quae salutaria

Luc. vi, 38. gelio : Mensuram, inquit, bonam et con- sunt, insonabit.Unde et Isaias : Quasi tuba, ibid. txm,

fertam et coagitatam et supereffluentem ait, exalta vocem tuam. Hinc Christus in '■

dabunt in sinus vestros. Evangelio Joannem et Jacobum appellat .varc. m,

13 Quoniam extendi mihi Judam, quasi B filios tonitrui. Et vadet in turbine austri, '
arcum, id est, electos Juda^os in Christum id est, per Apostolos aliosque credentes,
credentes mihi assumpsi : ut sicut per etiam australibus vitiorum turbine inquie-
arcum adversarii compelluntur et sagittan- tis verbum Dei inferet gratiose.

tur, sic per eos gentiles, qui fuerant Dco Dominus exercituum proteget eos, vide- 15

inimici, convertantur et Christo subdan- licet praedicatores et milites suos praefatos,

tur. De his enim in Isaia Dominus loqui- ne frangantur adversis; et devorabunt et

/». lxvi,i9. tur : Mittam ex eis qui salvati fuerint, ad subjicient lapidibus fundce, id est, praedi-

gentes longe, tenentes sagittam. De quorum cationibus et comminationibus Scriptura-

Ps. xliv, 6. sagiltis ait Psalmista : Sagittae tuae acutae, rum infideles totaliter superabunt, eorum-

populi sub te cadent, in corda inimicorum que vitia consument, et ipsos evangelicae

regis. Implevi Ephraim, id est filios Israel legi prorsus subjicient. Prophetae autem

ex decem tribuum plebe in Christum cre- C frequenter metaphorice et obscure loquun-

dentes, Spiritu Sancto. Nomine equidem tur. Et jam mox in fine hujus capituli elu-

Ephraim, regnum ac populus decem tri- cescet, quod Zacharias metaphorice nunc

buum in Scripturis saepius designatur. loquitur. Et bibentes, id est praedicatores

Apostoli autem pro majori parte, multique praedicti de aliorum conversione se ipsos

credentium ex Judaismo in primitiva Ec- spiritualiter reficientes, inebriabuntur qua-

clesia, ex decem tribubus erant : de qui- si a vino, id est, exuberanter omnino de-

ps. i.xvn, bus cantamus in Psalmo, Principes Juda lectabuntur in Domino, sicut et Paulus

duces eorum, prmcipes Zabulon, principes scribit discipulis suis : Nunc vivimus si i ne*s. m,

Nephthal i. Et suscitabo filios tuos, Sion, id vos statis in Domino; et re/Aebuntur ut*-

est Apostolos atque ex Synagoga Christifi- phialce, id est, charismatibus Spiritus San-

deles, super filios tuos, Grwcia, id est su- cti mirabiliter redundabunt : unde Paulus
per plebem Graecorum, cui multi Aposto- D profatur, Repletus sum consolatione, su- n c«-.vn,

lorum praedicasse noscuntur ; et ponam perabundo gaudio in omni tribulatione no- 4<

te quasi gladium fortium : id est, mea stra; et quasi cornua altaris, quae sacrifi-

virtute infidelibus, o fidelis Synagoga, seu ciorum sanguine replebantur in lege.Juxta

primitiva Ecclesia, praevalebis, converten- hunc modum fertur in Psalmo : Inebria- ps.xxxv,?.

do eos ad fidem per hoc quod efficaciter buntur ab ubertate domus tuae; el, Justi ps.lx,u,i.

Ephes.M, ingeres eis verbum Dei : quod est gladius epulentur et exsultent in conspectu Dei.

10- spiritus, sicut ad Ephesios dicit Apostolus. Atque in Canticis : Comedite, amici, et otnf.v.i.

/*. xi.ix,2. Unde et in Isaia habetur : Dominus posuit bibite; et inebriamini, carissimi.

os meum quasi gladium acutum. Et salvabit eos Dominus Deus eorum in 46

14 Et Dominus Deus super eos videbitur : die illa, id est, in cvangelicae legis praedi-
idest,gratia atque potentia ejus in illorum cationc sanctos suos praedicalores de om-

Gtf2

ENARRATIO IN CAP. X ZACHARI.E. — ART. XIII

II Tim. iv
17, 18.

nium persecutorum manu eripiet, aeterna- A
literque salvabit, ut gregem populi sui, id
est sicut oves suas electas : quibus ait,
Luc.xuji. Nolile timere, pusillus grex, quia compla-
cuil Patri dare vobis regnum. Unde et
Paulus ad Timotheum scribit : Dominus
mihi adstitit et confortavit me, ut per me
praedicatio impleatur; liberavit me autem
Dominus ab omni opere malo, et salvmn
faciet in regnum suum cceleste. Quia la-
pides sancti, id est praefati Apostoli et viri
perfecti a Deo electi, elevabuntur super
terram, id est, per dona gratite meritaque ]]
praeclara magni erunt in Ecclesia militan-
ti, deinde per dona gloriae et praemium
consummatum in Ecclesia triumphanti et
regione vivorum, quae est terra ac patria
Beatorum. De eis namque fertur in Psal-
mo : Constitues eos principes super om-
nem terram.Ecce ex isto ostenditur, quod
Propheta hic metaphorice loquitur, prae-
sertim quum subdat :

Quid enim bonum ejus est, et quid pul-

PS. XLIV,1"

chrum ejus? id est, quid Deo omnipotenti
decorum,gratum et placitum est? nisi fru-
mentum electorum, id est corpus Christi,
ex pane frumenti consecratum, seu ipse-
met Christus, qui ait : Nisi granum fru- joann.xu,
menti cadens in terram, mortuum fuerit, i4, 25-
ipsum solum manet ; et alibi, Ego sum ibid.vi,si.
panis vivus; et, Caro mea vere est cibus. ibid. 56.
De-quo et in Psalmo cantamus, Erit firma- ps.i.xx.,ig.
mentum in terra in summis montium : ubi
pro firmamento, alia translatio continet,
Frumentum; et alia, Memoriale triticum.
Et viitum germinans virgines, id est san-
guis Christi sub vini specie, ad virgineam
vitam sua gratia conferens ac perducens.
Certum est autem, haec de consueto mate-
riali frumento et vino non posse intelligi:
corporalia namque non sunt Dei praecipua
bona. Quidam vero per frumentum electo-
rum, intelligunt legem divinam, quae est
spiritualis fidelium cibus; per vinum ve-
ro, eruditionem sacrae Scripturae, quee gi-
gnit credentes.

ARTICULUS XIII

EXPOSITIO LITTERALIS CAPITULI DECIMI : PETITE A DOMINO PLUVIAM.

OUEI
prc

IEMADMODUM praecedens capitulum,
. \^ praesertim ab illo loco, Exsulta satis,
filia Sion, a quibusdam ad litteram expo-
nitur pro tempore Christi, ita et praesens
capitulum. Verumtamen aliqui ipsum ex-
ponunt de multiplicatione fructuum ter-
rae, et magnitudine victoriarum tempore
Machabaeorum. Tanta demum est capituli
hujus difficultas, ut S. Hieronymus dicat :
Omnis hic locus obscurus et dubius est.
Itaque primam expositionem, quae spiri-
tualior est atque utilior, diffusius prose-
quar, deinde aliam tangam.

Quoniam ergo in praecedenti capitulo
annuntiavit Propheta de Christi adventu et
gentium conversione ad ipsum, nunc ad-

C monet : Petite, o omnes qui Christi optatis i
adventum, pluviam, id est ccelestis gratiae
et evangelicse praedicationis irrigationem,
a Domino, ut Deus Pater Filium suum
mittat in mundum. De quo canit Psalmi-
sta : Descendet sicut pluvia in vellus, et Ps. ««, 6.
sicut stillicidia stillantia super terram. Do-
ctrina quippe pluviae comparatur, juxta
illud Deuteronomii : Concrescat ut pluvia Deut.xw,
doctrina mea. In tempore serotino, id est "'
in ultima mundi aetate et novi tempore
Testamenti, de quo ait in prima sua epi-

D stola Joannes : Novissima hora est. Et Do- uoann.»,
minus faciet nives, id est documenta et ,8-
gratiae dona, vitiorum ardorem et concupi-
scentiae aestum exstinguentia, et pluviam

ENARRATIO IN CAP. X ZACHARI/B. — ART. XIII

603

Lev.\i\,li>.

liccli.
xxxiv, 1-3.

lbid. 7.
Jbiil. 5,6.

Js. i.iii, 6.

Num. xxvn,
17.

Prov. xi,
14.

imbris (de qua jam dictum est), qua3 ani-
ma3 infecunditatem siccitatemque tollit.
^ dabit cis singulis herbam, id est incre-
mentum spiritualis fecunditatis, zrc agro
cordis, vcl in ipsa Ecclesia, quaj est ager
dominicus. Ha>c ergo ad veri Dei cultum
pertinentia, sunt petenda.

Quia simulacra locuta sunt inutilc : id
est, idola, qua3 gentiles et aliquando Judan
coluerunt, inutiliter suis cultoribus sunt
locuta, imo dasmones per illas imagines :
non enim statua3 illse, sed dremones per
eas,responsa dederunt;e£ divini, id est fu-
turorum conjectores, viderunt mendacium,
id est, falsum pra3dixerunt; ct somniato-
res, id est, qui ex somniis suis phantasticis
de rebus ferre sententiam pra3sumpserunt,
frustra locuti sunt aliis, et vane consola-
banlur desolatos. Idololatria) namque di-
vinationibus, somniis atque auguriis in-
tendebant gentiles, et frequenter Judaei.
Quocontra scriptum est in Levitico : Non
augurabimini, nec observabitis somnia. In
Ecclesiastico quoque : Somnia extollunt
imprudentes. Quasi qui apprehendit um-
bram, et persequitur ventum, secundum
hoc visio somniorum. Multos errare fece-
runt somnia, et exciderunt sperantes in
illis. Divinatio erroris et auguria vanitas
est; ne dederis cor tuum in illis. Idcirco
abducti sunt quasi grex : id est, pradictis
vanitatibus intenti, per errores a via veri-
tatis atque justitiae erraverunt; vel, in ca-
ptivitatem translati sunt. Propter quod in
Isaia legitur : Omnes nos quasi oves erra-
vimus; unusquisque in viam suam decli-
navit. Affligentur adversis et debitis pce-
nis, nisi pceniteant, quia non est eis pastor,
id est fidelis atque idoneus doctor,pra3latus
seu princeps. Ideo Moyses oravit ad Do-
minum : Ne sit populus tuus sicut oves
absque pastore. Et in Proverbiis Salomon
scribit : Ubi non est gubernator, populus
corruet.

Super pastores iratus cst furor meus.
Islud de indignis et falsis pastoribus tam
Judaeorum quam aliorum intelligi potest,
qui sua negligentia atque malilia se ipsos

A et alios perdiderunt. Hinc per Ezechielem

Dominus protestatur : Va3 pastoribus qui Ezech.
pascebant semetipsos. His non tantum ira, x
sed et furor imminct Dei, quia judicium Sap.vi,§.
durissinium in his qui pra3sunt, fiet. Et
Jeremias ait : Ilulate, pastores, et clamate; '«•• *«»,
et adspergite vos cinere, optimates gregis :
quia impleti sunt dies vestri, ut interfi-
ciamini, et cadetis quasi vasa pretiosa. Et
super hircos visitabo, id est, pastorum il-
lorum discipulos, in vitiis consentientes
suis pastoribus, puniam.

B Hujus autem causam vel signum sub-
jungit Propheta. Quia visitavit Domiuus
exercituum gregem suum, id est oves, ele-
ctos videlicet, domum Juda, puta Juda^os
in Christum credentes, et ceteros ei fide-
liter confitentes confessione laudis divina>
ac propria3 culpa3. Ha3C visitatio in bono
accipitur. Et posuit eos quasi equum glo-
riie suce in bello, id est, in bonis fecit eos
fortes,victoriosos ac agiles contra humana3
hostes salutis, instar equorum pravali-
dorum.

G Ex ipso angulus, id est, ex prsefato Dei 4
grege processit regia dignitas, qua3 conti-
net populos, et copulat eos; et ex ipso
paxillus, id est potestas seu ordo sacerdo-
talis, in quo alii pendent, quemadmodum
in paxillo alia suspenduntur. Pro-pterea in
Isaia Dominus ait : Figam illum,puta Elia- /«. xxn,23.
cim sacerdotem, quasi paxillum. Et Pe-
trus : Vos, inquit, genus electum, rega- \Peir. u,9.
le sacerdotium. Denique in domino Papa
utriusque potestatis residet plenitudo. Et
sicut per angulum Imperator, ita per pa-

D xillum summus posset accipi Pontifex.
Imo per utrumque illorum intelligi potest
Ghristus rex pontifex noster, qui secun-
dum naturam assumptam est de grege
Ecclesia} : sic enim caput Christi Deus. Et iCor.n.3.
ipsemet : Narrabo, inquit, nomen tuum p>. xxi,23.
fratribus meis. Et ex ipso arcus prcelii, id
est efficacia impugnandi adversarios veri-
tatis, videlicet sapientia, virtus el eloquen-
tia. De quibus lestatus est Christus : Ego iuc.xxi.io.
dabo vobis os et sapicntiam, cui non pote-
runt resistere et contradicere oinnes ad-

(Hii

ENAKRATIO IN CAP. X ZACHARl^.

ART. XIII

Uoann. II,
19.

Rom. viii,
38, 39.

II Tim. n,
5.
I Cor. xv,

32.

Joann. xv,

Matth.
xxvi, 69-74.
Aci!. iv, 8
e( seg.

Eccli. iv,
25.

versarii vestri. i&c ?j°so egredietur omnis
exactor simul : id est, a grege Dei electo
separabitur et recedet omnis indignus ac
reprobus dominator sive oppressor, juxta
illud in prima Joannis Canouica : Ex nobis
prodierunt, sed non erant ex nobis : narn
si fuissent ex nobis, permansissent utique
nobiscum.

Et erunt quasi fortcs conculcantes lu-
tum viarum in prailio : id est, omnibus
adversariis suis, mundo, carni, diabolo,
victoriosissime Deo auxiliante praevalue-
runt, quemadmodum ait Apostolus ad Ro-
manos : Certus sum quia neque angeli,
neque principatus, nec vita, nec mors,
neque creatura alia poterit nos separare a
caritate Dei. Et bellabunt, quia Dominus
cum eis est. Nonne sancti in primitiva Ec-
clesia fortissime contra hoc sa^culum ne-
quam, contra diabolum et proprium cor-
pus pugnaverunt? quum dicat Apostolus :
Non coronabitur, nisi qui legitime certave-
rit; et item, Si (secundum hominem) ad
bestias pugnavi Ephesi. Fuit autem Chri-
stus cum eis per gratiam singularem, qui
ait : Sine me nihil potestis facere. Unde
hac Dei gratia Petrus destitutus, mox ad
vocem ancillse succubuit : qui postea in
verbo oris sui contra principes sacerdotum
triumphanter pugnavit. Et confundentur
ascensores equorum, id est filii hujus sse-
culi in propria fortitudine confidentes.
Quidam enim eorum bene confusi sunt, ad
pcenitentiam redeuntes ; alii in malitia
persistentes, aeternam confusionem illapsi
sunt. Est nempe duplex confusio, scilicet
bona et mala, secundum illud Ecclesiasti-
ci : Est confusio adducens peccatum, et
est confusio adducens gloriam et gratiam.

Et confortabo per dona Spiritus Sancti,
per virtutes et gratiam multiformem, do-
mum Juda, id est ex Judaismo credentes
in Christum de regno duarum tribuum; et
domum Joseph salvabo, eos videlicet qui
ex decem tribubus crediderunt : qui no-
mine Joseph designantur, eo quod primus
eorum rex fuit Jeroboam de tribu Ephraim
filii Joseph. Et convertam eos ad fidem

A calholicam, quia miserebor eorum. Bonitas
enim et pietas Dei, non meritum nostrum,
est totius salutis et gratise nostrse prima
principalisque causa. Ideo ait Psalmista :
Brachium eorum non salvavit eos; sed ps. xuu,4.
dextera tua et brachium tuum, et illumi-
natio vultus tui, quoniam complacuisti in
eis. Et erunt sicut fuerunt, quando non
projeceram eos, id est, donis gratise abun-
dabunt, quemadmodum ipsi seu patres
eorum, quando peccatis a me aversi non
fuerant. Sicut autem tempore David fuit

B magna valde in Synagoga devotio, sic mul-
toque plus, quando post resurrectionem
Christi missus est filiis prseelectis Israel
Spiritus Sanctus. Ego enim Dominus Deus
eorum, et exaudiam eos. Ideo Joannes in
prima fatetur sua Canonica : Fiduciam ha- Uoem.w,
bemus ad Deum, et quidquid petierimus, 21'
accipiemus. Christus quoque in Evange-
ljo : Si quid petieritis Patrem in nomine Joann.xw,
meo, hoc faciam. Porro in quam superna- ,3'>*v''-3-
turalibus et miraculosis operibus Deus ex-
audierit eos, in Actibus Apostolorum, le-

C gendis chronicisque Sanctorum relucet.

Et erunt quasi fortes Ephraim, id est 7
sicut Josue ac ceteri justi de tribuEphraim
nati, qui ab aequitatis semita non discesse-
runt : prout de ipso in Josue legitur, quod /o«uexi,i5.
non prseterivit de universis mandatis Do-
mini, ne unum quidem verbum. Et laita-
bitur cor eorum quasi a vino, id est, spi-
ritualibus delectationibus exuberabunt in
Deo. Quibus et Christus locutus est : Gau- z«c. », 20.
dete, quia nomina vestra scripta sunt in
ccelis; et rursus, Gaudete in illa hora et /6»d.vi,28.

D exsultate, quando videlicet omnem adver-
sitatem et persecutionem patimini. Et filii
eorum, id est discipuli per eos in Christo
renati per prsedicationem atque Bapti-
smum, videbunt, id est, gratiam patrum
suorum cognoscent, et la^tabuntur, consi-
derando beneficia Dei ; et exsultabit cor
eorum in Domino, sicut in principali ob-
jecto, omnis boni datore primo, summo,
diguissimo, ad quem referenda est omnis
leetitia ex creatis bonis concepta : ut om-
nino qui gloriatur, in Domino glorietur, in 11 Co>-.x,i7.

ENARRATIO IN CAP. X ZACHARI^.

ART. XIII

665

quo solo delectari debet rationalis crea-
tura.

8 Sibilabo eis, id est, verbum evangelicae
legis eis annuntiabo, et congregabo illos
spirituali unione per fidem, spem et ca-
ritatem, quia redemi eos. Ghristus enim
quantum in se est, universos redemit. Et
multiplicabo eos, sicut ante fuerant mul-
tiplicati. Apostoli enim, aliique ex Ju-
daismo conversi, plures spirituales filios
habuerunt, videlicet universos quos genu-
erunt in Ghristo, quam unquam carnales

9 filios habuit Synagoga. Et seminabo eos in
populis, id est, per diversas gentium na-
tiones et terras dispergam et mittam Apo-
stolos et primos ex Judaeis credentes : de

/*. xLn, i-2. quibus scriptum est in Isaia, Ponent Do-
mino gloriam, et laudem ejus in insulis

Marc.xm, nuntiabuut. Quibus et Christus ait : Euntes

l0' in mundum universum, praedicate Evan-

gelium omni c rea t u rae. Et de longe recor-
dabuntur nominis mei, id est, de omnibus
finibus mundi me collaudabunt, per se
ipsos et eos quos converterint. Propter

/s.xxiv.tfi. quod cecinit Isaias : A finibus terrae audi-
vimus laudes, gloriam Justi. Et vivent vita
gratise in via, et vita gloriae in patria, cum
filiis suis spiritualibus ac devotis ; et re-
vertentur per mentis recollectionem atque
affectuum adunationem ac simplificatio-

Luc.x, 42. nem in Deum, ut unum illud quod solum
necessarium est, ultimate intendant.

10 Et reducam eos de terra sEgypti, et de
Assyriis congregabo eos, id est, de terris
dispersionis eorum eripiam eos ; et ad ter-
ram Galaad et Libani adducam eos. Plu-
rimi quippe Judaei in mundi partibus con-
versi, ad terram promissionis rediisse ex
devotione leguntur. Et non invenietur eis
locus. Hoc accipi potest, quia tot converte-
runt, quod solita locorum angustia conti-
neri non poterant, juxta illud in Isaia :

/*.xlix,2o. Angustus est mihi locus ; fac spatium, ut

11 habitem.ift transibunt in maris freto, per
loca aquosa redeundo ad terram optatam
navigio aut pari adminiculo; et percutiet
in mari fiactus, id est, fluctus marinos
cessare Dominus faciet, ut secure proce-

A dant. Unde per Isaiam Dominus ait : Me 1s.lx,o.
insulae exspectant, et naves maris in prin-
cipio, ut adducam filios tuos de longe. Et
confundentur omnia profunda fluminis,
id est, per modum erubescentis se habe-
bunt, dum jussione divina a naturali desi-
nunt fluctuatione turbulenta. Et humilia-
bitur superbia Assur, id est, Assyriorum
elatio dejicietur, quia conversi ex eis, facti
sunt humiles, increduli vero, in tartarum
sunt projecti ; et sceptrum sEgypti recedet
a pristina idolorum cultura, vel in parte

H magna deficiet, quia Octavianus, sub quo
natus est Christus, regnum .Egypti sibi
subjecit, atque in diversas partes divisit,
ut esset de cetero regnum humile et non
rebelle.

Confortabo eos, videlicet primitivae Ec- 12
clesiae filios,m Domino,et in nornine cjus
ambulabunt, id est in ipso, secundum vo-
luntatem ipsius,atque in gratia ejus ac spe
divina in omnibus conversari, praedicare,
et facere satagent, dicit Dominus. Ecce
in isto versiculo rursus loquitur Deus Do-

C minus de Deo Domino, quasi de alio : per
quod in divinis pluralitas Personarum in-
nuitur.

Nunc breviter tangam quomodo praesens Aiiaexpo-
capitulum pro tempore Machabaeorum pos- Sltl0'
sit exponi. Itaque, quod in ejus exordio
dicitur, Petite pluviam a Domino, etc, 1
accipiendum est de pluviis quibus terra
Israel fecundabatur, et quae ad fructifiean-
dum necessariae erant.

Visitavit Dominus exercituum gregem 3
D suum, domum Juda, id est fideles atque
constantes illos qui sub persecutione An-
tiochi permanserunt in lege, quibus prae-
fecit Judam Machabaeum et fratres ipsius.
Ex quo grege fuit angulus, scilicet regia 4
dignitas, et paxillus, id est sacerdotium,
et arcus pr&lii, id est viri fortissimi ad
pugnandum. Unde ait Hieronymus : Judas
Machabaeus, et quotquot de genere ejus
principes fuerunt in populo, et angulus
erant, quia regia potestate populum con-
tinebant; et paxillus, quia fuerunt sacer-

606 ENARRATIO IN CAP. X ZACHARLE. — ART. XIV

dotcs; et arcus praelii, quia viri fortissimi, A praelia Israel cum laetitia, et post victorias

ut non solum aciem exercilumque dis- quasdam valde supernalurales, maximas

pouerent, sed primi ad praelium prosili- Deo gratias referebant, juxta illud secundi

5 rerit. Et erunt quasi fortes conculcantes Machabaeorum : In liymuis et confessio- ii-VocA.x,
lutum vidrum in prazlio. Longo siquidem nibus benedicebant Domino, qui magna
tempore oppresserunt Macedones. Et con- fecit in Israel, et victoriam dedit eis. Et
fundentur ascensores equorum, videlicet filii eorum videbunt patrum suorum tri-

duces regum Graeciae, contra quos Macha- umphos, et lcetabuntur .

bsBus cum suis pugnavit atque prseliavit, Sibilabo eis, id est, sono aliquo, ut re- 8

sicut primo Machabawum copiose descri- vertantur, eis iusiuuabo, et congregabo

bitur. illos,quia redemi eos de adversantium ma-

6 Et confortabo domum Juda, id est cos nibus; et multiplicabo eos, sicut anle fue-
qui de genere Judae Machabau fuerunt, vel B rant multiplicdti, antequam scilicet Baby-

ex diiarum tribuum populo Machabaeum lonica fuit captivitas. Et seminabo eos in 9

juverunt ; et domum Joseph salvabo, id pojjutis. Judas namque cum suis diversas

est, illos qui ex decem tribubus sibi adsi- geutilium terras intravit atque vastavit, ij/ocA.v.

stebant, de manu adversariorum eripiam. videlicet terram Philistiim, Idumaeae, filio-

Et convertam eos de locis ad quae confu- rum Ammon et Syriae. Et de longe recor-

gerunt, in quibus et latuerunt ad tempus, dabuntur mei : in omni enim loco Deo

scilicet in desertojuxta illud secundi libri gratias referebant. Et reducam eos de terra 10

WMach. v, Machabaeorum : Judas Machabaeus secesse- JEgypti et de Assyriis.lxxAm namque hinc

rat in desertum locum, ibique inter feras inde dispersi, audita eorum qui in terra

vitam in montibus cum suis agebat, et Israel habitabant prosperatione, redierunt

fceni cibo vescentes demorabantur. Ego illuc quamplurimi. Et non invenietur eis

Dominus Deus exaudiam eos. Quam mira- C locus, id est, terra Israel capere eos non

biliter Deus exaudierit Judam et commili- poterit. Hoc per hyperbolen dictum esse

tones ejus,primo et secundo Machabaeorum intelligi potest, eo quod ultra spem plures

7 libris satis describitur. Et taitabitur cor valde reversi sunt. Cetera ex praeinducta
2 ac •'"' eorum quasi a vino. Praeliabantur enim expositione utcumque clarescunt.

ARTICULUS XIV

DE SPIRITUALI liT MYSTICA EJUSDEM CAPITULI DECIMI ELUCIDATI0NE.

[NIVERSIS autem fidelibus, id quod ait D deriorum malorum ardorem delentia; et

scriptura ista, implendum est : Petite ptuviam optatam jam dictam infundet,

pluviam a Domino, id est divinorum stil- secundum illud Apocalypsis : Qui sitit, ve- Apoc.xxu,

licidiorum instillationem a Deo in men- niat; et qui vult, bibat aquam vitae gratis. 17-

tem, uberrimam quoque a Spiritu Sancto Hinc in Joanne legitur : Clamabat Jesus : Si /oonn.vn,

fecundationem, refrigerationem, et saluta- quis sitit, veniat ad me et bibat. Et dabit 37-

ris sapientiae aquam. Unde apud Joannem eis singulis herbam, id est bonae famae odo-

/oonn.iv, dicitur : Qui biberit ex aqua quam ego rem, virtutum virorem, spirituale germen,

dabo ei, non sitiet in aeternum. Et Domi- in agro cordis atque Ecclesiae.Omnis enim Matth.vu,

nus faciet nives, id est dona gratiae, desi- qui petit, accipit; et qui quaerit, invenit. 8*

ENARRATIO IN CAP. X ZACHARI.E. — ART. XIV

667

2 Quiasimulacra, id est vana phantasma- A suum, domum Juda, id est veros Christi
ta, feminarnm imagines cordi impressae, confessores, et electornm Ecclesiam. Tales

Coioss.m, peccata, praesertim avaritia, quse idolorum enim Dominus Deus per gratiam Spirilns

5' est servitus, hsereticorum et schismatico- Sancti, angelorum praesidia et alia media,

rum figmenta et dogmata, hypocrisis, et dirigit, custodit et salvat, quamvis pastores

cetera vitia specie virtutum velata, locuta negligenter et vitiose se habeant, quemad-

sunt inutile, quia ad inanissima verba fa- modum apud Ezechielem testatur : Ecce Ezech.

ciunt hominem prosilire ; et divini, qui ego ipse requiram gregem meum, et pa- ]X"J~ 22'

sibi quod Dei est usurpantes, de futuris scam oves meas, salvabo gregem meum.

prsenosticant inordinate, et longam sibi Ex ipso angulus, id est, Deus ex grege suo 4

vitam promittunt, viderunt mendacium, praeficiet principem virtuosum, qui conti-

quia decepti;e£ somnialores frustra locuti neat alios et conservet; et ex ipso paxil-
sunt. Ecce his verbis docemur somnia Ii lus, id est praelatus idoneus : propter quod

vana contemnere, nec somniatorum verbis in Jeremia, Dabo, inquit, vobis pastores Jer. m, is.

intendere. Circa quod multi imprudenter juxta cor meum, et pascent vos scientia et

se habent, et tales saepe a daemonibus ad doctrina; et, ex ipso arcus prwlii, id est

magnas illusiones trahuntur. Angelus quip- arma spiritualis militiae, virtutes et dona

HCor.xi, pe Satanae se transfigurat in angelum lu- Spiritus Sancti, quibus victorialiter contra

li- cis. Unde subjungitur : Abducti sunt a omnia tentamenta pugnatur. Et erunlqua- 5

Deo et veritate doctrinae per vitia et erro- si fortes conculcantes lutum viarum in

res, affligentur ultione divina, quia non prcelio. Electi nempe ac virtuosi, divino

joann. *, est eis pastor. Christum enim, qui ait, Ego suffulti auxilio, miserabilem istam ac lu-

sum pastor bonus, non imitantur : ideo tosam carnem castigant, refrenant, sicque

devorantur ab infernalibus lupis, de qui- Satanam cum mundo suppeditant, cum

Ps. LKiu, bus cantamus in Psalmo, Ne tradas bestiis C Paulo dicentes : Omnia possum in eo qui phmpp.n,

animam confitentem tibi. me confortat;et cum Psalmista, Qui tribu- *'■

3 Super pastores iratus est furor meus. lant me inimici mei, ipsi infirmati sunt et
Sicut dicit S. Bernardus : A nullis sustinet ceciderunt. Et bellabunt contra concupi-
Christus tantam jacturam atque injuriam, scentias, passiones et vitia, quibus impii
ut a sacerdotibus, praclatis, pastoribusque vincuntur et obsequuntur, quia Dominus
indignis, qui gregem sibi creditum negli- cum eis est per gratiam adjuvantem : aliler
gunt, et animas pro quibus sanguinem enim et ipsi fcedus inirent cum morte, et
suum Christus effudit, perire permittunt, adversariis suee salutis manum porrige-
imo sa3pe et faciunt, subditos scandalizan- rent. Ideo illud Jeremiae dicere cum gra-
do, insufficientes vicarios substituendo, tiarum actione humilitateque possunt :
saeculariter carnaliterque vivendo. His ergo Dominus mecum est quasi bellator fortis : jer. xx,n.
justissime iratus est furor impassionabilis D idcirco qui me persequuntur, cadent et

Dei. Quocontra beatissimus archiapostolus infirmi erunt. Et confundentur ascensores

Petrus in prima sua hortatur Canonica : equorum, id est inaniter gloriosi in saeculo

\Petr. v, Seniores, obsecro, pascite qui in vobis est isto : de quibus cantatur in Psalmo, Ab />s.Lxxv,7.

gregem, providentes secundum Deum, non increpatione tua, Deus Jacob, dormitave-

turpis lucri gratia,neque ut dominantes in runt qui ascenderunt equos.
cleris, sed forma gregis effecti, et ex ani- Et confortabo domum Juda, eos vide- 6

mo. Etsuper hircos visitabo, id est carna- licet qui in verbis et actibus Dominum

les et reprobos : de quibus in Evangelio laudant ; et domum Joseph, id est eos qui

Matth.w, fertur, quod Christus statuet oves a dex- in virtutibus crescunt, salvabo. Joseph au-

tris, hcedos autem a sinistris. tem incrementum vel crescens interpre-

Visitavit Dominus exercituum gregem tatur. Qui vero in virtutibus non crescit,

668 ENARRATIO IN CAP. XI ZACHARIiE. — ART. XV

decrescit. Ideo dicit Apostolus ad Colos- A est mundi. Assyrius vero, qui secundum

Cotoss. i, senses : Ambuletis digne Deo, per omnia Hieronymum interprctatur arguens vel con-

7 crescentes in scientia Dei. Et crunt quasi vincens, est diabolus, fratrum infatigabilis Apoc.xu,
fortes Ephraim, id est, spirituali ubertate accusator. Et ad terram Galaad et Libani, 10'

Matth.xxv, impleburitur. Habenti enim dabitur. et id est ad societatem ac vitam spiritualem

abundabit. Merita quoque de meritis ori- virtute splendentium, adducam eos, ut de

untur, atque ad majora merita pertrahunt, vitiis ad virtutes transmigrent, virlutibus-

sicut mala de malis, et mala minora ad que dealbati nitescant. Galaad enim, trans-

Eccii.xix, graviora disponunt : idcirco qui modica migrationis testimonium ; Libanus vero,

negligit, cito deficiet. Ephraim autem in- dealbatio interpretatur. Et transibunt in 11

terpretatur ubertas. maris freto, id est, saecuium istud mari

8 Sibilabo eis, per instinctum angelicum comparatum, sine submersione peccati per-
Joann. m, ac divinum. Spiritus enim ubi vult spirat; B ambulabunt ; et percutiet in mari fiuctus,

et vocem ejus audis, sed nescis unde ve- id est, inquietudines mundi eis sedabit.

niat aut quo vadat. Et congregabo illos, ut Post tempestatem enim dat Deus tranquil- Tob.w,n.

vinculo caritatis maneant jugiter adunati, litatem : qui non sinit nos tentari supra iCor.x,i3.

/>s.lxvu,7. uniusque moris habitent simul in domo; possibilitatem, et tribulationis tempore spe- Ps. \c, is.

et multiplicabo eos numero et merilo : cialius adest. Et humiliabitur superbia

quemadmodum ad Thessalonicenses orat Assur : id est, dacmonum tentatorum no-

\Thess.m, Apostolus : Vos autem Deus multiplicet, et strorum praesumptio dejicietur, dum Chri-

abundare faciat caritatem vestram in in- sti virtute ab electis vincuntur, atque sub

10 vicem et in omnes. Reducam eos de terra pedibus fortium conteruntur ; et sceptrum

^Egypti et de Assyriis, id est de tenebris ^Egypti reccdet : id est,mundanse conversa-

hujus mundi et potestate diaboli. .Egyptus tionis imperium cadet, nec electis fidelibus
namque, quse interpretatur caligo, figura C prsevalebit. Cetera ex praeinductis patent.

i-!.

ARTICULUS XV

EXPOSITIO CAPITULI UNDECIMI : APERI, LIBANE, PORTAS TUAS.

>0STQUAM de prosperatione Judeeorum rosius, sive condensius, secundum Hiero-

post reditum de Babylone, multa prse- nymum. Libanus ergo portas suas aperuit

dixit Propheta, jam de eorum calamitate 1) permissive, quando per eas ingressi sunt

non parva prsenuntiat, ne prosperis extol- templum Bomani sub Tito ac Vespasiano.

Eccii.w, lantur, sed in die bonorum memores sint Et comedet ignis cedros ^Mas. Bomani enim

17, malorum. templum incenderunt, et omnia ligna ex

1 Aperi, Libane, portas tuas. Secundum quibus fuit constructum. Uiula,abies, quia

Hieronymum et universos expositores, hic cecidit cedrus. Per abietem principes, per

prsenuntiatur destructic templi, civitatum cedrum sacerdotes Judseorum signantur.

et populi Judaeorum a Bomanis : ita quod Monet igitur eos Propheta ut mutuo se

nomine Libani, templum tempore Zacha- deplorent.Quid enim per abietem cedrum-

riae aedificatum notatur, ob suam altitudi- que significaverit, subdit : quoniam ma-

nem et decorem. Nihil enim monte Libano gnifici, id est superiores in Synagoga,

in terra promissionis excelsius est, nemo- vastati sunt a Bomanis. Ululate, quercus

ENARRATIO IN CAP. XI ZACHARI.E.

ART. XV

6G9

Basan, quoniam succisus est saltus muni-
tus. Si per quercus Basan et saltum mu-
nitum seu nemorosum, intelliguntur ligna
illa et arbores in regione Basan trans Jor-
Num.xxxu, danem, nbi olim tribns Ruben et Gad ac

media tribus Manasse habitaverunt ; tune
quercus jubentur ululare materialiter et
metaphorice, propter succisionem saltus
illius : Romani enim ligna succiderunt. Si
vero per quercus Basan intelliguntur Ju-
daei ibidem manentes ; tunc per saltum
succisum accipitur ipsa Jerusalem urbs
Judeeee fortissima, vel templum ejus fir-
missimum, cujus destructio fuit omnibus

3 Judseis ratio ululandi. Vox ululatus pasto-
rum, id est, sonus et clamor maximi fle-
tus sacerdotum atque doctorum Judaicae
plebis, dire insonuit, quia vastata est ma-
gnificentia eorum, scilicet famosum il-
lud ac preenominatum templum ipsorum.
Vox rugitus leonum, id est principum po-
puli hujus, quoniam vastata est superbia
Jordanis, id est terree seu populi Judeeo-
rum circa Jordanem, qui est maximus flu-
vius in Judeea, secundum Hieronymum :
unde et de fluvio illo tremebant.

4 Hcec dicil Dominus Deus meus : Pasce
pecora occisio nis : id est, tu, Zacharia pro-
pheta, populum istum instar brutorum oc-
cidendum tempore Titi,nunc instrue, prae-
dicendo jam eorum calamitatem futuram,
quatenus ipsi tempore suo, illam ex tuo
vaticinio perpendentes sibi mox immine-
re, convertantur, spiritualiterque salven-

5 tur. Quce pecora qui possederant, puta
Romani, occidebant ea, et non dolebant
eis compatiendo ; et venundabant ea, di-
centes : Benedictus Dominus, divites facti
sumus. Romani quippe innumerabiles Ju-
deeos vendiderunt, et de eorum pretio glo-
riantes, benedicebant Domino, cujus nutu
et potestate putabant se praevaluisse. Et
forte quemadmodum Nabuchodonosor ad

/er.xi.,2,3. Sedeciam, ac Nabuzardan ad Jeremiam di-
xerunt ac fassi sunt, quod Judeei propter
peccata in Deum ipsorum commissa, tra-
diti essent in manus hostiles, ita Romani
saltem nonnulli judicabant Judeeos propter

A iniquitates suas traditos sibi. Et pastores
eorurn, id est sacerdotes et majores Ju-
daeorum, non parcebant eis. Nam ante ad-
ventum Romanorum subditos aggravave-
rant, suaque infidelitate ac vitiis ad tantam
vastitatem eos duxerunt.

Et ego non parcam ultra super habi- 6
tantes terram, id est, Judeeorum terrae ac
plebi non parcam diutius, dicit Dominus.
De hac siquidem terra Judaeee fit sermo.
Ecce ego tradam homines Judaeos, unum-
quemque in manu proximi sui : quia ut

B Josephus scribit, instante Judaeorum de-
jectione a Tito, maxima fuit inter eos dis-
cordia, ita ut in tres partes dividerentur,
et se mutuo impugnarent atque oppri-
merent ; et in manu regis sui, videlicet
principis Romanorum, seu imperatoris,
qui contra Judaeos per Titum praevaluit. Et
concident terram, id est, urbes et habita-
cula Judaeorum demolientur Romani. Uni-
versas siquidem Judeeorum urbes, secun-
dum Hieronymum, destruxerunt. Et non
eruam de manu eorum, id est, Judaeos de

G manu Romanorum usque in finem mundi
non eripiam. Pervenit enim ira Dei super \Thess
eos usque in finem, sicut a Daniele fuit l0-
praedictum : Civitatem et sanctuarium dis- Dan.n,
sipabit populus cum duce venturo, et finis 27-
ejus vastitas, et usque in finem perseve-
rabit desolatio. De hac Judaeorum vastatio-
ne apertissime scriptum est in Isaia : Facti /um,
sunt (inquit) in rapinam, nec est qui eru- 25-
at; in direptionem, nec est qui dicat, Red-
de. Dominus combussit eos in circuitu, et
non cognoverunt. Ideo hoc loco ait Hie-

D ronymus : Audi, Judeee, qui tibi spes va-
nissimas repromittis, et non audis dicen-
tem affirmantemque Dominum.Non eruam
de manibus eorum, quod aeterna sit apud
Romanos tua futura captivitas. Et pascam 7
pecus occisionis, id est, Judeeos morti de-
stinatos interim alam, donec eorum tem-
pus adveniat. Propter hoc, 0 pauperes gre-
gis, id est, 0 vos fideles Judaei in Ghristum
credentes, ex populo gregis praefati, seu
Synagogee, qui in primitiva Ecclesia cun-
cta terrena sprevistis, vitamque pauper-

26,

070

KNARRATIO IN CAP. XI ZACHARI.E.

ART. XV

rimam deduxistis : audite quae sequenter
dicturus sum.

Et assumpsi mihi duas virgas, id est,
duos populos ad cultum meum ego Deus
omnipotens vocavi : eos videlicet qui erant
et mihi servierunt sub lege naturae, quan-
Gen. ix, i do post diluvium tempore Noe omnibus
gentibus benedixi et modum vivendi prae-
scripsi ; et alios qui a tempore Moysis, vel
potius Abrahae, specialiter ad cultum Dei
vocati sunt, puta Judaeos. Unam vocavi
' aiias de- decoram* , id est, primum populum appel-
lavi pulchrum, vel propter naturae purita-
tem, vel quoniam nondum ad idololatriam
declinavit, et quia pulcherrimum fuit ut
universitatis creator ot pater omnes indif-
ferenter ad se colendum vocaret; et alte-
ram vocavi funiculum, sciiicet populum
Judaeorum, quem a ceteris mihi abscidi,
meoque cultui singulariter, aliis ad idolo-
latriam labentibus, mancipavi : quemad-

Deut.xxw, modum in Deuteronomio habetur, Pars

9- autem Domini populus ejus, Jacob funicu-

lus hereditatis ejus. Et pavi gregem : quia

utrumque populum sustentavi, et specia-

liter populum Israel spiritualiter enutri-

h. i, i. vi : juxta illud Isaiae, Filios enutrivi et

exaltavi, ipsi autem spreverunt me.

8 Et succidi tres pastores in mense uno.

Hos tres pastores intelligit Hieronymus,

fuisse Moysen, Aaron, et Mariam : qui

Deum offenderunt, atque eodem mense

deleti sunt aliquo modo. Siquidem illo

Num.xx, mense quo Maria soror Moysis Aaronque

M3- defuncta est, Moyses et Aaron Deum ad
aquas Gontradictionis offenderunt, mox-
que divinitus adjudicati sunt non ingredi
terram promissam, sed mori in solitudine.

/s.xlmi,27. De quibus et per Isaiam Dominus ait : In-
terpretes tui praevaricati sunt ; itemque

Ps. cju., o. in Psalmo, Absorpti sunt juncti petrae ju-
dices eorum. Alii, tres pastores accipiunt
sacerdotes, et prophetas falsos, ac princi-
pes Judaeorum : qui omnes pariter post
Christi passionem a Romanis occisi sunt.
Et contracta est anima mea in eis, id est,
peccatis eorum indignatus sum, et quan-
tum ad haec, mihi displicuerunt. Unde de

A eis cantamus in Psalmo : Deus, tu propi- p*.kviii,8.
tius fuisti eis, et ulciseens in omnes adin-
ventiones eorum. S iquidcm et anima eorum
variavit in me, id est, mihi uniformiter
atque stabiliter non adhaesit, nec credidit,
sed saepe male agentes variaverunt cor
suum a me.

Et dixi : Non pascam vos. Deus enim 9
comminabatur frequenter se populum Is- Exod.
rael occisurum propter eorum peccata,sed m™,,0~**
Moyse exorante, placatus est. Vel, Non pa- u-20-
scam vos, ad terram promissionis introdu-

B cendo. Quod morilur, moriatur ; et quod
succiditur, succidatur : id est, universi
Judaei, qui contra me toties murmurave-
runt in solitudine, cadant et deleantur.
Nempe de tot millibus numeratis, soli Jo- Num. txn,
sue et Caleb terram sanctam ingressi sunt, 64, °D'
ceteris in eremo mortuis.ift reliqui vorent
unusquisque carnem proximi sui, id est,
mutuo se occidant : sicut et factum fuit
post aurei vituli adorationem ; quando tot
millibus occisis, Moyses dixit : Consecra- Exod.
stis manus vestras Domino, unusquisque xxx"' 29-

C in fratre suo et proximo suo.

Et tuli, id est, a me projeci seu abstuli, 10
virgam meam qux vocabatur decus, id
est populum nationum, et abscidi eam a
collegio electorum, atque a meo obsequio,
quando ad idololatriam declinaverunt.Om- Ps. xm,3.
nes enim declinaverunt, simul inutiles fa-
cti sunt. Ista abscisio facta est quando
Judaeorum populus ad Dei cultum speciali-
ter vocabatur, secundum Hieronymum. Ut
irritum facerem fosdus meum, quod per-
cussi cum omnibus populis, id est, pactum

D illud dirumperem, per quod tempore Noe
omnes nationes ad cultum meum vocan-
das institui, quando et omnibus benedixi,
formamque vivendi praefixi : secundum Gen. ix.i-
quod in Genesi describitur. Haec dictio, Ut, "
tenetur hic concomitanter, non causaliter,
sicut in Psalmo : Tibi soli peccavi, ut ju- Ps. l, 6.
stificeris. Et in irritum deductum est in H
die illa, id est, tempore jam praefato diru-
ptum est : quia ut ait Hieronymus, statim
ut Israel assumptus est, gentium turba
projecta est. Et cognoverunt sic pauperes

ENARRATIO IN CAP. XI ZACHARIjE. — ART. XV 671

gregis, id est humilis atque fidclis popu- A vel projiciendos pronuntia,ut Deus factum

lus Judaeorum, vel etiam alii ad gregem islud decernat, et pretium istud dijudicet.

dominicum pertinentes, divinilus illnstra- Statuarius autem, fictor seu fusor statua-

ti, puta electi gentiles, qui de Christi ad- rum vocatur. Denique aliqui dicunt, in

ventu fidem habuerunt, ut Job, qui custo- Hebraeo tale verbum haberi, quo non so-

diunt mihi, id est, ad honorem nominis lum statuarius, sed et thesaurarius possit

mei praecepta mea observant, quia verbum intelligi : ut denarii isti designentur pro-

Domini est, id est, quod ista gentium ab- jecti coram sacerdotibus in templum, qui

jectio sit a Deo praevisa, praedicta, inflicta. erant thesaurorum templi custodes. Deco-

Gen. xvn, 7. Uiule ad Abraham Dominus dixit : Pactum rum pretium quo appretiatus sum ab eis.

mciim statuam inter me et te et semen Hoc Christus ironice seu cum irrisione

tuum. Moyses quoque populo Judaeorum subsannationeque dicit, tanquam dicat :

Deut. vn,6; perhibuit : Te elegit Dominus Deus tuus, B Quam vilis ab eis sum reputatus, qui me

xiv,2;xxvi, ul sjs ej p0pUius peculiaris de cunctis po- tam modico pretio vendendum atqueemen-

pulis qui sunt super terram. dum judicaverunt ! Et tuli, id est, accepi

12 Et dixi ego Deus adeos, puta ad Judaeos ego Zacharias, triginta argenteos, pretium
mihi deservientes : Si bonum est in oculis Christi, et projeci illos in domum Domini
vestris, id est, si rationabile vobis apparet, ad statuarium. Hoc Zacharias in imagina-
afjerte mercedem meam, id est, vicem mi- ria quadam repraesentatione, et prophetica
hi rependite, et aliquid pro me donate,mi- futuri significatione fecisse credendus est,
hi servite ac obedite pro beneficiis tantis, ad innuendum quod proditor Christi rea-
quod scilicet prae cunctis nationibus vos liter faceret quod Propheta sibi facere in
in populum hereditarium funiculumque visione imaginaria videbatur.

assumpsi ; et si non, id est, si istud vobis Hanc autem scripturam allegat beatis- Matth.

non placet, nec justum videtur, quiescite, C simus Evangelista in Christi passione im- NXV"' '

id est, a Cultu meo cessate. Hoc Dominus pletam. Sensum tamen magis quam verba

ait, non licentiando ad malum, sed insi- commemorat, et aliqua interponit, secun-

nuando quod nullum cogit ad bonum, sed dum quod Spiritus Sanctus eum instruxit.

quemlibet in libertate arbitrii sui relin- — Praeterea, sicut in aliis locis, ita et hic

quit. Sic namque et Christus dixit ad Ju- sacra Scriptura quasi de eisdem loquens,

joann. xui, flam : Quod facis, fac citius, scilicet me loquitur de diversis, ad eumdem tamen

tradendo. Unde in Ecclesiastico scriptum pertinentibus populum. Solet quippe sub

Eccii. xv, est : Deus creavit hominem, et reliquit nomine populi de diversis quasi de eisdem

' eum in manu consilii sui. El appenderunt loqui.

mercedem meam triginta argenteos : id Consequenter Dominus ait : Et praicidi \k

est, pro tantis bonis quae eis exhibui, tan- virgam meam secundam, quaz appellaba-

dem pro me jam incarnato, ut traderer D tur funiculus : id est, statim quum tam

eis ad occidendum, exposuerunt triginta vili pretio Judaei Christum emissent, tam-

Matth. denarios, juxta illutl Matthaei : Abiit Ju- que atrociter occidissent, abjeci virgam

xvl'H'15'das ad principes sacerdotum, et ait eis : meam secundam, videlicet populum Judae-

Quifl vultis mihi dare, et ego eum vobis orum,tradens eos usque in finem manibus

tradam ? At illi constituerunt ei triginta Romanorum ; ut dissolverem germanita-

argenteos. Heec ergo dicuntur ex persona tem, id est propinquitatem atque concor-

Filii, non Patris, aut Spiritus Sancti. diam, inter Judam et Israel, id est, fratres

13 Et dixit Dominus ad me Zachariam : ab invicem separarem : eos videlicet qui
Projice illos ad statuarium, id est, ante ex Judaismo crediderunt in Christum. qui
Deum omnium judicem, fictorem, fuso- nomine Judse signantur, et eos qui credere
rem, seu figulum, projice istos argenteos, renuerunt, et nomine Israel exprimuntur,

072

RNARRATIO IN CAP. XI ZACHARI.E.

ART. XV

Maith. x

34, 35.

Ezech.xn,

7 et seq.

eo quod decem tribus quae in infidelitate
sua a tempore Jeroboam permanserunt,
nomine Israel et Ephraim saepius denoten-
tur. Unde Ghristus in Evangelio ait : Non
veni pacem mittere in terram, sed gla-
dium : veni enim separare filium adversus
patrem suum, et filiam adversus matrem
suam, etc.

Jam per Zachariam Deus praedixit se re-
licturum populum Judaeorum, eo quod
Christum suscipere despexerunt ; nunc de
eorum seductione ab Antichristo, et de ad-
ventu atque operibus Antichristi, prophe-
tia inducitur. Et dixit Dominus ad me :
Adhuc sume tibi vasa pastoris stulti, id
est, insignia et vestimenta seu habitum
pastoris hujusmodi indue, vel applica tibi,
videlicet peram pastoralem, baculum, fi-
stulam, sibilum : hoc est, ista assumendo,
non solum verbis, sed rebus et factis de-
nuntia esse futurum quod dicam : quem-
h. xx. 2-4. admodum Isaias, nudus eundo, populi
captivitatem monstravit; Ezechiel quoque
parietem perfodiendo, et vasa sua trans-
ferendo, quid futurum eis esset, rebus os-
tendit. Prophetae namque non verbis dum-
taxat, sed operibus etiam frequenter aliqua
nuntiant. Insuper juxta Hebraeos, cujusli-
bet artis instrumenta, vasa artificis nun-
cupantur.

Quia ecce ego suscitabo permissive pa-
storem in terra, utpote Antichristum, de
Joann. v, quo ait Salvator : Ego veni in nomine
Patris mei, et non accepistis me ; si alius
venerit in nomine suo, illum accipietis.
Quoniam enim Ghristum summam verita-
tem suscipere noluerunt, justo Dei judicio
ab Antichristo decipi merebuntur Judaei,
sicut ait Apostolus ad Thessalonicenses :
Quia non crediderunt veritati, consense-
runt autem iniquitati, ideo mittet illisDeus
spiritum erroris, ut credant mendacio. Is-
tis enim dixerat Deus : Non pascam vos ;
quod moritur, moriatur. Qui derelicta non
visitabit, id est, impios a Deo relictos, ad
viam justitise non reducet, dispersa non
quwret, id est, a Deo per errores vitiaque
divisos spiritualiter non adunabit, et con-

II Tltess. n,
II, 10.

vers. 9.

A tritum non sanabit, id est, vitiis saucium
non curabit, et id quod stat, non enutriet,
id est, exsistentes in gratia non corrobo-
rabit, ct carnes pinguium comedct, id est,
divitum bona consumet, et ungulas eorum
dissolvet, non consentientes sibi crudeliter
persequendo, vel consentientes sibi spiri-
tualiter occidendo. Itaque pastor iste ne-
farius, nullum verae pietatis opus ad bo-
num spectans praelatum habebit, sed omnia
prorsus contraria. Ideo contra eum excla-
mat Propheta :

B 0 pastor, simulatione ac nomine, et ido- 17
lum, id est, falsum et vanum simulacrum,
quod appares non exsistendo, et qui te
pro Deo facies adorari (extolletur enim 11 Thess.n,
supra omne quod est aut colitur Deus, ita 4-
ut in templo Dei sedeat, ostendens se tan-
quam sit Deus), derelinquens gregem, id
est, tibi adhaerentes subvertens ! Gladius
super brachium ejus : id est, supra et con-
tra potestatem Antichristi erit virtus, ultio
atque sententia Christi, qui spiritu oris ibid.s.
sui interficiet eum ; et super oculum dex-

C trum ejus, id est super sapientiam illam
eximiam, quam sibi inesse confinget. As-
seret enim se omnibus sapientiorem. Sed
Christus illustratione adventus sui destruet iudem.
eum, ejusque figmenta nudabit. De qua re
in Daniele, et in Apocalypsi per diversa z)a»i.vn,2i-
canitula plenius scribitur. Brachium ejus *27 ; apoc-

11 . " Xlll-XXII.

ariditate siccabitur, id est, omnis potestas
ejus dejicietur; et oculus dexter ejus, id
est sapientia divinorum, quam sibi inesse
testabitur, tenebrescens, vitiorum caligine
obnubilata, obscurabitur : quia et ipse in
D exteriores tartareas impelletur tenebras.
Ipse enim est pseudopropheta et bestia, de
quibus tanta in Apocalypsi leguntur.

Praeterea ista de Antichristo prolata, de
negligentibus et superbis, imperitis car-
nalibusque pastoribus accipi possunt : qui
sibi commissos spiritualiter non pascunt,
non docent, non arguunt, non emendant,
neque sustentant, neque perficiunt, imo
negligunt et seducunt, sed de eorum bonis
delicate se nutriunt. Horum cuilibet Domi-
nus clamat : 0 pastor et idolum, derelin-

ENARRATIO LN CAP. XII ZACHAHI E. — ART. XVI

673

quens gregem ! Gujus potestatem et intel-
lectum Christus dure tractabit.Unde boni
pastoris est,gralia auxiliante, implere i|iin(l
Eseck. Dominus ait per Ezcehielem : Quod per-
XXIV' ' ierat requiram, et quod abjectum erat re-
ducam, et quod confractum fuerat alliga-
bo, et quod infirmum fuerat consolidabo,
et quod pingue et forte custodiam ; et pa-
scam illas in judicio.

Postremo, per duas virgas de quibus
nunc factus est sermo, quidam intelligunt
duos reges, vel duo regna, videlicet dua-
mneg.xn. rum tribuum ac decem, hoc est : Jero-
boam, qui pulcherrime locutus est decem
tribubus, propter quod dicitur virga de-

A cora; et Roboam, qui dixit ad populum,

Ego caedam vos scorpionibus. ideo ap- uiBeg.xn,
pellatur liiniculus. Primo autem abscidit 1V^ V11
Deus regnum decem tribuum per Salma- «•
nasar regem Assyriorum, deinde duarum
tribuum regnum per Titum atque exerci-
tum Romanorum. Siquidem per Chaldaeos ibid.xxw
non erat omnino preecisum, sed post cer- lEsdr.t,
tum tempus reductum. Per tres autem "
pastores, uno mense succisos, intelligunt
Ochoziam regem Juda, et Joram regem Is-
rael, ejusque matrem Jezabel, quee simul

B cum ipso populum rexit : quos Jehu fi- WBeg.n,
lius Namsi simul occidit, ut legitur quar-
to Regum.

24, 27, 33.

ARTICULUS XVI

ELUCIDATIO CAPITULI DUODECIMI : ONUS VERBI DOMINI SUPER ISRAEL.

(R/ESENS capitulum et omnia quse se- C

quuntur, maximis obscuritatibus plena

sunt, et a diversis expositoribus multifor-

miter exponuntur. Intendo autem sequi

Hieronymum, quanquam et ipse recita-

tive potius quam assertive in hoc loco

loquatur.

1 Onus verbi Domini, id est vastitas divi-

no sermone praenuntiata, super Israel, id

est contra plebem Judaicam. Et dixit Do-

minus extendens ccelum, id est, orbes coe-

lestes in latissima figura constituens, vel

in maxima quantitate molitus : sphaerica D

namque figura capacissima est. Unde in

is. xl, 22. Isaia dicitur : Qui extendit velut nihilum

ccelos,et expandit illos sicut tabernaculum

Ps.cm,2. ad inhabitandum; itemque in Psalmo, Ex-

tendens ccelum sicut pellem. Et fundans

terram, id est, sua virtute eam in medio

universi tanquam centrum fulciens et con-

servans, sine omni sustentaculo ei suppo-

Jobxxxnn, sito, quum sit infimum elementum. Hinc

^ibid xxvi m J°D habetur : Super quo bases ejus so-

7- lidatse sunt? Et alio loco : Deus appendit

T. 1U.

terram super nihilum. Non quod nihil sub
ea sit, sed quia id ad ejus sustentationem
non facit. Propter quod in Proverbiis legi-
tur : Dominus sapientia fundavit terram. /Vo».m,i9.
Verumtamen, secundum Philosophum,om-
nia tendunt ad centrum, sicque universae
partes terrae ad medium ejus naturaliter
inclinantur. Et hoc unde? nisi ex institu-
tione et impressione omnipotentis sapien-
tiae supergloriosissimi, supersanctissimi,
supervoluptuosissimi Creatoris. Et fingens
spiritum hominis in eo, id est, animam
corpori organizato per creationem infun-
dens, juxta illud Isaise : Ego Dominus, dans fr.xui.s.
flatum hominibus super terram. Ex hoc
demonstratur, quod anima rationalis in
corpore esse incipiat, seu suae exsistentiae
exordium sumat : ita quod nec omnes si-
mul creatae sunt, nec suis corporibus prae-
exsistunt, sed quaelibet dum corpori suo
infunditur, simul creatur, juxta illud in
Psalmo : Qui finxit sigillatim corda eorum. Ps. xxxm.

Ecce ego ponam Jerusalem superlimina- 5' a
re crapulai, id est, hujusmodi superlimi-

674

ENARRATIO 1N CAP. XII ZACHARLE. — ART. XVI

nari eam assimilo, ita quod omnis qui eam
invaserit, quasi crapula victus impingat et
corruat. Sic itaque pono eam omnibus po-

pulis in circuitu ejus manentibus, qui
eam impugnant. Istiul creditur tempore
Pompeii adimpletum : qui (ut Josephus
scribit) Jerusalem cepit, et templum irre-
verenter ingressus est; eui et gentes in
eircuitu JudsBorum manentes adhaerebant,
imo et quidam Judueorum eapti ab eo, qui
licet invite, tamen eidem videbantur ferre
auxilium, de quibus subjungitur : Sed et
Juda erit in obsidione contra Jerusalem.
Sic quippe secundo Machabaeorum quidam
ii Mach. Judsei leguntur Nicanorem per necessita-

xv 2

tem secuti contra Machabaeum.

3 Et erit : In die illa, id est tempore illo,
ponam Jerusalem lapidem oneris, id est,
gravissimo oneri eam assimilabo, cunctis
populis impugnantibus eam : ita quod sieut
sine labore et poena lapis gravis levari non
valet, sic et Jerusalem non sine impugna-
torum suorum ruina atque periculo deji-
cietur sive vincetur. Omnes qui levabunt
eam, concisione lacerabuntur : id est, sicut
rupturam incurrunt, qui saxum gravissi-
mum ultra vires levare conantur, sic et
vastantibus Jerusalem fiet. Et colligentur
adversus eam omnia regna terrai : id est,
aliqui de regionibus singulis principi Ro-
manorum contra Jerusalem se adunabunt.
Distributiones quippe in libris propheticis
non sunt stricte intelligendae in pluribus

4 locis. In die illa, dicit Dominus, percu-
tiam omnem equum instuporem, et ascen-
sorem ejus in amentiam, id est, equos et
equites praeinductos conteram et vastabo.
Ut enim in chronicis atque historiis scri-
ptum est, ab eo tempore quo Pompeius
templum ingressus est, ipse cum suis de-
ficere et perire incepit, nec amplius ut an-
te est prosperatus, tandemque decollatus
occubuit. Et super domum Juda aperiam
oculos meos, id est, Judseos qui necessitate
compulsi contra Jerusalem pugnaverunt,
clementer adspiciam, nec ut ceteros pu-
niam eos. Et omnem equum populorum
percutiam ccecitate, vita et visu eos pri-

A vando, ne ultra subserviant his qui contra
Jerusalem intumescunt et pugnant.

Et dicent duces Juda in corde suo, i<l 5
est principales JudaBorum contra Jerusa-
hun necessitate quadam pugnantium : Con-
fortentur mihi, id est ad gaudium meiim
et commodum, habitatores Jerusalem in
Domino crercituum Deo eorum. Cordia-
liter namque optabant ipsam Jerusalem
praevalere. In die illa ponarn duces Juda G
jam dictos,s^'c^ caminum ignis in lignis,
et sicut faciem ignis in fceno. Cur autem

B comparatio ista detur, subjungitur : Et de-
vorabunt, id est, occident vel superabunt,
ad dexteram et ad sinistram , et pari ra-
tione ad alios situs terrae, omnes populos
in circuitu, id est quosdam de omnibus, et
inopinabiliter multos circa se et in suo
gyro manentes. Et habitabitur Jerusalem
rursus in loco suo, id est, a civibus suis
pacifice iterum incoletur, in Jerusalem, id
est in loco et spatio solito. Judaei namque
post abscessum mortemque Pompeii, in
magna potestate fuerunt ac pace. Nam et

C Octavianus favebat eisdem. Et salvabit 7
Dominus tabernacula Juda, id est urbes,
castella, villas, et viculos eorum qui ne-
cessitate quadam sequebantur Pompeia-
nos, illis a Judaea abscisis, sicutin princi-
pio: ut non magnifice, id est immoderanter
et vane, glorietur domus David, et gloria
habitantium Jerusalem, id est famosi et
inelyti cives Jerusalem, qui tempore per-
secutionis manserunt constantes, quorum
nonnulli de David progenie fuerant, 'contra
Judam, id est eos qui formidine victi, ad-

D versariis se junxerunt, sed considerando
se divina potestate protectos, ad suos re-
versi sunt.

In die illa proteget Dominus habitato- 8
res Jerusalem, ne ab adversariis eos obsi-
dentibus penitus conterantur. Et erit qui
offenderit ex eis in die illa, id est, qui
peccaverit, quasi David, id est, misericor-
diam a Deo cito et largiter consequetur,
sicut et David frequenter : de quo dixerat
Deus, Misericordiam meam non auferam uneg.vu,
ab eo; et domus David, id est filii ejus ,5'

ENARRATIO IN CAP. XII ZACHARIiE. — ART. XVI

/. — «
O/O

UBey. xiv.
17.

Rom. viii
26.

h. xuv,

,/oarm.iv,
23.

/6id. xix,
36, 37.

carne et fidei atque constantiae imitatione,
erunt quasi Dei, id est sicut praeelectissimi
gratiae filii, qiii mentem suam nusquam
mutaverunt a Deo. kleo subditur : sicut
angelus Domini in conspectu eorum qui
gratiam istam eis donandam praosentialiter
viderint, apparebunt : sicut solemus de
homine plurimum gratioso asserere, quod
sit angelicus homo. Ad ipsumque David
mulier Thecuites loquitur : Tu, Domine
mi rex, quasi angelus Dei es super ter-
ram. Et erit in die illa : Quceramconte-
rere omnes gentes, de quibus nunc dictum
est, quce veniunt contra Jerusalem animo
disperdendi quae perierunt.

Et effundam super domum David et
super habitatores Jerusalem : de quibus
jam facta est mentio, scilicet super poste-
ros David et cives Jerusalem,super nobiles
et vulgares; spiritum gratice et precum, id
est Spiritum Sanctum totius gratiae fon-
tem, devotarumque orationum datorem.
Quid enim oremus sicut oportet, ignoramus,
sed ipse Spiritus orantes nos facit. Istud
potissimum fuit impletum modico tempo-
re post praedicta. Siquidem post mortem
Pompeii, Julius ei contemporaneus usur-
pavit sibi imperium : cui successit Octa-
vianus, sub quo natus est Ghristus. Post
cujus nativitatem mox ccepit gratia Dei
abundare in populo Judaeorum : propter
quod, tempus Christi appellatum est per
antonomasiam tempus gratiae. Hinc in Isaia
Deus hortatur : Noli timere, serve meus
Jacob; effundam spiritum meum super se-
men tuum, et benedictionem meam super
stirpem tuam. Hoc est quod Ghristus ait :
Venit tempus, quando veri adoratores ad-
orabunt Patrem in spiritu et veritate.

Et adspicient ad me, quem conpZxerunt.
Istam scripturam ad Ghristi passionem
pertinere, et in ea impletam esse, docet
discipulus quem diligebat Jesus : Facta,
inquit, sunt haec, ut scriptura impleretur :
Videbunt in quem transfixerunt. Adspexe-
runt autem Judaei ad Ghristum quem occi-
derunt, quando post passionem et resur-
rectionem atque Paracleti missionem, ad

A praedicationem Apostolorum conversi sunt,

in tantum quoque, ut multa sacerdotiim Act. vi,7.
turba Evangelio obediret, ut scribitur in
Actibus. De illis quippe Christus, passione
sua instante, in Joanne scribitur praedixis-
se : Quum exaltaveritis Filium hominis, Joann.ym,
tunc cognoscetis quia ego sum. tuuc insu- " '
per impleta sunt quae subjunguntur : Et
plangent eurn, videlicet Ghristum a se
occisum Judaei isti conversi, planctu quasi
super unigenitum, id est tali deploratione,
qua decuit unigenitum Dei Filium a suis

B interfectoribus lamentari. Vel sensus est,
quod plangerent eum cordialiter et amare,
sicut unigenitus defunctus solet a suis de-
fleri parentibus. Propter quod subditur : et
dolebunt super eum,quod eum tam crude-
liter fuerant persecuti, sicut doleri solet
in morte primogeniti, id est valde ve-
hementer. Dubium enim non est, quin
inaestimabiliter eum, imo et propria sua
peccata, deplanxerint, prout mox clarius
subditur.

In die illa magnus erit planctus in Je- 11

C rusalem, sicut planctus Adadremmon in
campo Mageddo, id est, sicut Judaei vehe-
mentissime deplanxerunt Josiam regem a
Pharaone Nechao rege .Egypti occisum :
qui planctus fuit Adadremmon, id est ci-
vitatis sic dictae, ac sitae in campo Mageddo,
in quo campo Josias fuit occisus, propter
quod planctus iste incepit in urbe et cam-
po praefatis. De qua re scriptum est ple-
nius secundo libro Paralipomenon, quo
inter cetera legitur, quod Jeremias luxerit ibid. 25.
eum maxime : cujus cantores et cantatri-

D ces usque in praesentem diem Iamentatio-
nem super Josiam replicant.

Et planget Ghristum terra Juda, id est 12
habitatores terrae, de quibus mox additur :
familice et familice seorsum, id est quae-
libet per se ; familiaz domus David seor-
sum, et mulieres eorum seorsum. Tempore
enim tribulationis et orationis decet viros
ab uxoribus separari, ut devotius atque
honestius invocent Deum. Propter quod
dictum est a Joele : Egrediatur sponsus joeiu, 10
de cubili suo, et sponsa de thalamo suo.

II Par.
xxxv, -22-24.

G7G ENARRATIO IN CAP. XII ZACHARI.K. — ART. XVII

Hoc apud Judaeos observabatur, quemad- A quoniam speciale dignitatis privilegium

modtim Dunc in Ecclesia viri et feminae non habuerunt. Secundum Hieronymum,

13 resident segregatim. Familice domus Na- si consideremus quam mulla millia Judae-

than seorsum,et mulieres eorum seorsum; orum in Jerusalem ab Apostolis mox mis-

familiai domus Levi seorsum, et mulieres so Spiritu Sancto conversa fuerunt, facile

eorum seorsum; familice Semei seorsum, est pensare quam vere lunc ista impleta

et mulieres eorum seorsum. Secundum Hie- sunt, praesertim quum in Actibus dicatur :

ronymum, per familiam David intelligitur Erant autem in Jerusalem habitantes Ju- Acmi.s.

regia tribus, videlicet Juda: per familiam daei viri religiosi ex omni natione quae

Nathan, prophetalis ordo signatur; per fa- sub coelo est : et ex illis multi lunc con- lbid.u.

miliam Levi, sacerdotalis progenies; per vertebantur.

tribum Semei,doctores expressi sunt, quia Denique vehemens planctus iste statim

ex hac tribu magistrorum agmina pullula- B in hora mortis Ghristi sumpsit exordium,

U verunt. Omnes familkv reliquce, familice juxta illud : Omnis turba eorum qui simul Luc.^m,

et familiai seorsum, et mulieres eorum aderant ad spectaculum istud, et videbant 48'

seorsum. Hae familiae generaliter expri- quae fiebant, percutientes pectora sua, re-

muntur, non particulariter distinguuntur, vertebantur.

ARTICULUS XYII

DE ALIA EJUSDEM CAPITULI DUODECJMI EXPLANATIONE.

DENIQUE intuendum, quod quidam ex- C caritatis latitudinem ad benefaciendum om-

positores praeinductum capitulum ad nibus ducens ; et fundans terram, id est

litteram exponunt de Ecclesia Christi, et activos et conjugatos, quorum pedes ter-

persecutione ipsius : quorum nonnulii ex- ram jugiler calcant, dum in lemporalibus

ponunt de persecutione Ecclesiae primitivse quotidie occupantur. Hos Deus fundat in

a Judaeis incredulis principibusque Roma- humilitate, timore, et praeceptorum custo-

nis, alii vero de persecutione Ecclesiae dia, ne per multa diffusi ac vagi, mente

tempore Antichristi. Ceteri autem, quos separentur a Deo, caducis magis quam

jam assecutus sum, exponunt ad litleram summo ac invariabili bono affectualiter

de Synagoga; mystice vero, de Ecclesia se- adhaerendo. Et fingens spiritum hominis

cundum ejus decursum a principio usque in eo, id est,gratiam devotionis, contritum

ad finem. Nunc ergo praesens capitulum ac humilem spiritum prsestans hominibus,
taliter exponetur, ut ad omnia ista faciliter D sicut oramus in Psalmo : Cor mundum ps,L,\*.

valeat ejus expositio applicari. crea in me, Deus, et spiritum rectum in-

Onus verbi Domini, id est tribulatio di- nova in visceribus meis. Ad Timotheum

vinitus denuntiata, super Israel, id est Ec- quoque ait Apostolus : Dedit nobis Deus uTim.i,i.

clesiam, quae vere ac spiritualiter Israel, id spiritum virtulis, et dilectionis, et sobrie-

est Deum videns, vocatur. Et dixit Do- tatis.

minus extendens coelum, id est, homines Ecce ego ponam Jerusalem, id est Ec- 2

contemplativos purae cceliformisque con- clesiam : de qua ab Isaia dicitur, Surge, /s. LX, t.

versationis, ad amorem divinorum sustol- illuminare,Jerusalem; et in Apocalypsi, Vi- Apoc.xu .1.

lens, ad supernaque elevans, atque per di civitatem sanctam Jerusalem,descenden-

ENARRATIO IN CAP. XII ZACHARLE. — ART. XVII

G77

tem de ccelo; superliminare crapulce : ita A
nl nmnis qui limen ejus, seu eam mali-
gnanter invaserit, cadat et pereat. Sic enim
perierunt persecutores primitiveo Ecclesiae,
saltem in anima, et multi etiam corporali-
ter fuerunt plagati. Sic etiam Antichristus
cum suis peribit; sic et tyranni et heoreti-
ci,itemque schismatici,omnesque persecu-
tores justorum perierunt, pereunt, et peri-
bunt. Sed et Juda erit in obsidione contra
Jerusalem. Hoc fuit in primitiva Ecclcsia
adimpletum, quando aliqui corde christi-
ani, qui nomine Judse, qui interpretatur B
confessio, designantur, ex timore junxe-
runt se persecutoribus Ecclesiae, quse per
Jerusalem significatur. Sic demum erit et
tcmporeAntichristi,in cujus exercitu erunt
aliqui fideles timore compulsi. Sed et per-
secutionis tempore id sa>pius accidit. Prae-
terea, Juda est in obsidione contra Jerusa-
lem, dum clerici, et qui alios a peccatis
revocare deberent, vulgum et simpliccs
vel subjectos ad vitia pertrahunt, a bono
impediunt,vel propter justitiam tribulant.
3 In die illa ponam Jerusalem, id est Ec- G

clesiam, lapidem oneris cunctis populis :
ita quod omnes qui eam tollere moliuntur,
succumbent, sicut succumbit qui saxum
gravissimum levare conatur. Non enim
deficit, sed augetur persecutionibus Eccle-
sia Christi.Et quamvis tempore Antichristi
ad tempus aliqiiantulum valde minorari
videbitur persecutione dirissima, finaliter
tamen, imo et cito, penitus preevalebit. Et
colligentur adversus eam omnia regna tcr-
ra>, id est multi de regionibus universis :
quemadmodum tempore imperatorum Ec- D
clesiam vastantium constat impletum, et
in Antichristi diebus implebitur. Propter
Matth. quod Christus dixit discipulis : Odio eritis
xxiv 9. omnibus hominibus propter me. In die
illa, percutiam omnem equum in stupo-
rem, et ascensorem ejus in o.mentiam , id
est, universa praesidia preedictorum Eccle-
siee adversariorum dejiciam. Denique dae-
monum equi sunt omnes perversi, preeser-
tim qui opprimunt bonos. Heereticorum
quoque et schismaticorum equi sunt, qui

eis consenliunt, eosque portant atque cir-
cumferunt : imo omnes qui aliorum im-
pietatibus subministrant, eorum equi cen-
sentur. Et super domum Juda aperiam
oculos meos, id est, eos qui solo timore et
non ex animo adheeserunt persecutoribns
Ecclesiee, clementer adspiciam, ne eeter-
nalifer pereant. Talibus quoque miserebi-
tur Deus tempore Antichristi, quia cum
ipso non peribunt, imo eo occiso ad fi-
deles redibunt, et suam imperfectionem
deflebunt.

Et dicent duccs Juda in corde suo, id 5
est principales inter hos : Conforientur
mihi habitatores Jerusalcm, id est, filii
Ecclesiee preevaleant. Hoc quippe toto cor-
de concupient. Potestque hoc etiam ad
primitivam Ecclesiam applicari (quamvis
quidam dicat oppositum) : eo quod tunc
multi Judeei fuerint occulte christiani, sic-
ut fuit ad tempus magnus ille Gamaliel ; Act. v, n.
imo et ante passionem non pauci credide-
runt in Christum, juxta illud Joannis : Ex Joatm.xii,
principibus multi crediderunt in eum; sed *2'
propter Judeeos non confitebantur. Tales
ergo prosperitatem Ecclesiae affectabant./w 6
die illa ponam duces Juda, de quibus jam
dictum est, sicut caminum ignis, id est,
virtutem constantiee roburque animi tri-
buam eis, ut adversariis suis preevaleant,
vel spiritualiter tantum, vel etiam corpo-
raliter. Nam Antichristo sublato, qui ei ex
timore adheerebunt, Christianis conjuncti,
contra perfidos victoriose resistent. Insu-
per Salvator suis ait : Ecce dedi vobis Luc. x, w.
potestatem calcandi super omnem virtu-
tem inimici, et nihil vobis nocebit. Spi-
ritualiter vero devoraverunt fideles primi-
tivee Ecclesiee, et devorabunt post mortem
Antichristi tunc Christifideles, ad dextc-
ram ct sinistram omnes populos in circui-
f^, quosdam.imo plurimos valde, de omni
natione et regnis convertendo, et Domino
Salvatori eosdem salubriter incorporando.
Et salvabit Dominus tabernacula Juda, id 7
est preefatos, qui ad tempus timore inor-
dinato a fidelibus recesserunt ; ut no>/ ma-
gnifice glorictur domics David, et gloria

678 ENARRATIO IN CAP. XIII ZACHARLE. — ART. XVIII

habitantium Jerusalem conf.ra Judam, id A titB et precum. Hoc in fine mundi copiose
est, no inconcussi atque perfecti, qui in iinplebitur, quando ad praedicationcm Eliac
omni eventu constantes in Ecclcsia persti- Judsei convertentur, sicnt in Evangelio
terunt, eos qui perterriti fuerant prorsus Christus testatur : Elias quum venerit, re- Mattiuvm,

11.

contemnant. sed eis redeuntibus, caritati- stituet omnia. Quum enim plenitudo gen- Rom

XI,

ve condoleant et succurrant. tium intraverit, omnis lsrael salvus fiet, 25, 26.

8 /// dieillaprotegetDominushabitatores secundum Apostolum ad Romanos. Praeter-

Jerusalem, id est electos Ecclesiae filios : ea omni die effundit Deus spiritum gratiae

quos et in primitiva Ecclesia protexit, el precum super dnmum Juda. videlicct

nunc quoque protegit, et tempore Anti- eos qui fide et opere Dominum confitentur

christi defendet. Nam etsi corporaliter eos ac laudant, el super habitatores Jerusalem,

occidi permittat, animas tamen ab omni eos videlicet qui in pace cum Deo deam-
periculo eripit, ipsamque quam sustinenl B bulant. Et adspieient ad me, quem confi-

passionem, ad ineffabilem eis felicitatem xerunl, etc. Antichristo qnippc sublato,

Sop.iu,*, convertet, juxta illud Sapientiae : Etsi co- Judaei fide suscepta cum ingenti dolore ac

3;v,,T- ram hominibus tormenta passi sunt, spes lacrimis fatebuntur se Christum crucifi-

electorum immortalitate plena est:in pau- xisse : vel quia ab eorum populo occisus

cis vexati. in multis bene disponentur, est, vel quia occisoribus Christi usque ad

quoniam Deus dextera sua teget eos, et fidei susceptionem faverunt, putantes illos

brachio suo defendet eos. Et erit qui of- bene fecisse. Praeterea ingrati et impii

fenderit ex eis, quasi David, ita quod cito quotidie Christum, quantum in eis est,

per poenitentiam surget, et cautior erit configunt. De quibus ad Hebraoos ait Apo-

post lapsum, quam fuit: ei ' domus David, stolus : Rursum crucifigentes sibimet Fi- Hebr.n,o.

id est Ecclesia fortium mente atque con- lium Dei, et ostentui habentes. Et super
stantium in aequitate. erit guasi Dei, sicut C hos Christus nonnunquam ex sua pietate

angelus Domini, id est, magna gratia de- immensa. spiritum gratiae precumque ef-

corabitur : per quod magnitudo excellen- fundit, ita ut mox compuncti, cum interno

tiae gratiae Dei tempore legis evangelicae cordis doloroso ac lacrimoso affectu adspi-

insinuatur. ciant Christum, ejus passioni compatien-

10 Et effundam super domum David et tes, propriasque impietates deflentes. Ce-

super habitatores Jerusalem spiritum gra- tera patent ex praecedenti articulo.

ARTICULUS XVIII

ELUCIDATIO CAPITULI TERTIIDECIMI : IN DIE ILLA ERIT F0NS PATENS DOMLT DAVID.

QDUM in principio hujus capituli dica- D gent : quod et post Christi passionem mox

tur. In die illa. certum est ista quse factum est, et in fine mundi Judaeis con-

nunc dicentur, ad idem tempus pertinere versis fiet. Imo, ut sanctus ait Methodius

referendaque esse, de quo in fine praece- martyr. detecta per Eliam et Enoch falsi-

dentis capituli dictum est. Itaque. In die tate Antichristi. tot Judaei convertentur ad

illa, id est tempore illo quo omnes Ju- Christum, ita quod de qualibet tribu eo-

daeorum familiae praememoratae Christum rum quadraginta quatuor millia martyrio

a sp confixum adspicient atque deplan- coronabuntur. Tunc ergo erit fons, id est

ENARRATIO IN CAP. XIII ZACHARIiE. — ART. XVIII 070

Christi Baptismus, seu aqua Baptismatis, A Etiam tunc impletum est quod nunc de

patens, id cst apcrtus, manifestns atqnc idololatriae ablatione asseritur. Nec verum

paratus, domui David et habitantibus Je- quod circa finem saeculi, vel post mortf-m

rusalem, id cst cunctis Judaeis sancti Da- Antichristi, omnes penitus convertcntur

vifl fiflcm sequentibus, atquc in Christum afl Ghristum : imo multi in malo obstinati

crcflentibus, in ablutionem peccatoris et mancbunt. De quibus ait Apostolus : Qiium iThett.y,

menstruatce, id est ad emendationem pec- dixerint, Pax et securitas, tunc rcpentinus a*

catorum virorum ac mulierum quantum- cis supcrveniet interitus sicut flolor in

eumque immunflorum.Dc quo fonte mulla utero habentis, et non effugient. Christus

Ezech. praedicta sunt ab Ezechiele, quofl scilicet quoque : Tanquam laqueus superveniet Luc.\x,,r>.

"'•vii, B, o. erurnpet jr)ns (je f]omo Domini, ct pergat flics illa, puta judicii, in omnes qui sc-

afl solitudinem, ct omnis anima afl quam flent su por faciem omnis terrae; et iterum,

joei ni, t8. devenerit, vivat. Item a Joele : Fons de B Sicut fuit, inquit, in diebus Noc, etc. Et ibid.xm,

domo Domini egredietur, et irrigabit tor- pseudoprophetas et spiritum immundumi6-

rentem spinarum. De hoc fonte flixit Pe- auferam de terra, i<l est, prophetas fal-

Irus Judoeis corrle compunctis veniamque sos tam gentilium quam Jiifheorum fiflem

Act. ii, 38. petentibus : Baptizetur unusquisque vc- Christi sumentium, spiritusque malignos

slium in nomine Jesu Christi in rcmissio- dc infidelium cordibus auferam : secun-

nem peccatorum. dum quod Christus dixit, Nunc princeps Joann.xu,

2 Et erit in die illa, scilicet tempore pro- hujus mundi ejicietur foras.

mu]gationi$evaage\ic®legis,dicitDominus Et erit : Quum prophetaverit quispiam 3

eoaercituum : Disperdam nomina idolo- ultra, id est, quum aliquis inter conversos

rum de terra, ifl est, idololatriam ubilibet et Christianos vaticinari non ex Spiritu

destruam, in omnibus locis ubi gentes fi- Sancto, sed spiritu proprio vel maligno,

dem Christi suscipient, et non memora- C prgesumpserit, dicent ei pater c.jus ct ma-

buntur ullra, id est, oblivioni tradentur a ter ejus qui genuerunt eum : Non vives,

snis cultoribus, quantum ad cultiim, non quia mendacium locutus es in Domino* , * nomine

quantum ad nudam memoriam. Sic enim id est, dixisti te ex Deo locutum, quod Dom,m

et nunc usque fideles reminiscuntur qua- effectum non habuit, ideo morte es di-

liter olim gentes idola eoluerunt. Innume- gnus. Tales cnim et Moyses jussit occidi. Deut.xmj.

rabiles quoque Ghristiani de idolis gentium Et configcnt eum pater ejus et mater ejus

loqui nil sciunt. Tstiifl videtur quibusdam fjuum prophetaverit : id est, tanta; justitiae

non esse impletum tempore Apostolornm erunt parentes et cognati, quod contra or-

fl interim, sed in fine mundi : quia ut di- dinem legis divinaa et aaquitatis christiana?

cunt, tunc Antichristo occiso, omnes con- nemini parcent, quantumcumque propin-

corditer gentiles atque Judau unientur in quo, inaniter prophetanti, aut mala simi-

fide Christi. Sed istud infirmiter dictum D lia perpetranti.

est. Constat enim, quod eo modo ac scnsu FJ erit in die illa : Confundentur j>ro- 4

tcmpore Apostolorum et inlerim impletum phetce fi\]\acez,unusquis(jue ex visione sua

p».xvm,5. est illuil Psalmi : In omncm lerram exivit quum prophelaverit : quia Deo revelante,

/j*.i.xxi,i7. sonus eorum, etc. ; et item, Et benedicen- scicnt fideles quod divinitus missi non

tur in ipso omnes tribus terrae, omnes sint ; nec operientur pallio saccino, id est,

p*.xxi,28. gentes magnificabunt eum ; itemque, Be- veste cilicina et aspera seu sacco et vili

miniscentur et convertentur ad Dominum indumento non induent se : quemadmo-

universi fines terrae ; et quotl Christus flum moris fuit Prophetis, quando futura

i/nvxvi, flixil Apostolis, Euntes in mundum uni- praenuntiando, populum ad pfenitentiam

versum, praedicatc Evangelium omni erea- provocabant, ut lcgitur quarto Beguin de iv^.i.8.

tnrse ; mullaque alia ad idem spectantia. Elia ; Isaiae quoque Dominus dixit, Tolle /*.u,s.

080

ENARRATIO IN CAP. XIII ZACHARIjE.

ART. XVIII

saccum de lumbis (nis ; ut mentiantur . id
est, quatenus sub aliena et humili veste
prophetalique indumento simplices fal-
lant. IToc igitur timore pcenae facere non

5 audebunt. Sed dicet, id est, quilibet ta-
linm dicet : Non sum propheta, liomo agri-
cola ego sum, id est, non ufficio prophe-
tandi, sed agriculturse intendo, quoniam
Adam eccemplum meum, id est, Adam f'a-
ctus est mihi forma vivendi, et ejus vitam
quasi exemplum sectatus sum, ab adolc-
scentia mea, observando quod in Genesi

ffen.iii,i9. Dominus loquitur ei : In sudore vultus Lui

vesceris pane tuo. Et de ipso scribitur in

ibid. 23. Genesi : Emisit eum Dominus de paradi-

so voluptatis, ut operaretur terram de qua

sumptus est.

6 Et dicetur ei : Quid sunt plago3 istce in
medio manuum tuarum ? id est, cur ita
confixus es, vel affixus patibulo ? quid
criminis commisisti, ut sic vulneratus ap-
pareas ? Et dicet : His plagatus sum in
domo eorum qui diligebant me, id est,
vulnera ista a propinquis atque amicis
meis accepi, non ex eorum rancore ad me,
sed zelo justitiae et pro mea correctione.

Denique,quia nunc de fonte Baptismatis
locutus fuit Propheta, interserit et aliud
de Christi passione, a qua Baptismus.et
cetera sacramenta efficaciam suam sortita

7 sunt. Loquitur itaque Deus Pater : Fra-
mea, id est, rhomphaea passionis, suscitare
supcr pastorem meum, id est, consurge et
irrue super Christum summum pastorem :

joann. x, qUi ajt in Joanne, Ego sum pastor bonus ;

de quo in Ezechiele Dominus contestatur :

Esech. Salvabo gregem meum, et suscitabo super

23. eum pastorem unum qui pascat eum, Da-

vid servum meum, id est Christum, ut
Judaei quoque exponunt. Framea ergo non
sumitur hic determinate pro gladio, sed
pro acerba afflictione : de qua Christus in

/>*.ki,21. Psalmo precatur, Erue a framea, Deus, ani-
mam meam. Et per Amos Dominus asse-

Amosix.io. rit : In gladio morientur omnes peccatores
terrae. Et super virum cohcerentem mihi,
id est Christum mihi inseparabiliter adhae-

Jonnn.wn, , l

29. rentem : qui ait, Qui me misit, mecum

A est ; et, Pater non reliquit me solum, quia Joann.Mu,
ego quae placita sunt ei, facio semper. 29,
Pra^terea Christus secundum divinam na-
turam adhaeret Patri per amorem immen-
sum, voluntatis indivisibilem identitatem,
atque essentiffi unitatem ; sed secundum
naturam assumptam adhaeret per creatac
voluntatis conformationem et subjectio-
nem ad voluntatem divinam. Propter quod
dixit : Descendi de ccelo, non ut faciam md.si.3s.
voluntatem meam, sed ejus qui misit me ;
et rursus, Pater, non quod ego volo, sed Mattk.

B quod tu. Dicit Dominus exercituum. ««.39.

Percute, o framea, pastorem, videlicet
Christum, et dispergcntur oves grcgis, id
est, discipuli sui electi gregis cui dicebat,
Nolite timere, pusillus grex, ab ipso diffu- Luc.xu,3i.
gient. Porro hanc scripturam ad se suam-
que passionem respicere ipsemet Christus
docet, quum ait Apostolis : Omnes vos Matth.
scandalum patiemini in me in ista nocte : xxv''31-
scriptum est enim, Percutiam pastorem, et
dispergentur oves gregis. Nec obstat, quod
hic dicitur, Percute ; ibi, Percutiam pa-

C storem : nam sensus redit in idem, quo-
niam Deo volente et praeordinante, framea
passionis irruit super Christum, qui in
Psalmo ait ad Patrem : Quoniam quem tu ps. i.xvm,
percussisti, persecuti sunt. Et per Isaiam 27-
Pater testatur : Propter peccata populi mei /*. i,u,s.
percussi eum. Unde in Actibus Petrus fa-
tetur : Deus qui praenuntiavit per os om- Ac/.m, is.
nium Prophetarum pati Christum suum,
implevit sic. Postremo, ipse Christus tradi- Gaiat.u,ta.
dit semetipsum,oblatusque est quia voluit, Js LII1 7
Et convertam manum meam ad parvulos, id

D est, potestatem gratiae meae ostendam et
exercebo circa humiles Christi discipulos :
qui tempore passionis ex propria infir-
mitate fugerunt, sed post passionem per
virtutem gratiae Spiritus Sancti invincibi-
les constantissimique fuerunt. De quibus
per Isaiam loquitur Christus : Ecce ego et md. vm,
pueri mei, quos dedit mihi Dominus ; 18-
itemque in Evangelio, Confiteor tibi, Pa- Matth.xt,
ter, Domine cceli et terrae, quia abscondisti 25-
haec a sapientibus et prudentibus, et reve-
lasti ea parvulis. Impleverunt enim quod

ENARRATIO IN CAP. XIII ZACHARLE. — ART. XVIII 681

Maith. dixit Salvator : Nisi conversi fueritis, et A tur. Propter quod patientia opus perfe- Jacob. i, 4.

cfficiamini sicut parvuli, non intrabitis in ctnm habet, ut dicitur in Jacobo : et ipsa

regnum coelorum. ceterarum virtutum probatio nuncupatur.

8 Et erunt in omni terra,dicit Dominus, Hinc scriptum est : Tanquam aurum in Sap.m,6.
partes, id est, in toto mundo genus homi- fornace probavit electos Dominus, et qua-

num seu populus terrse erit divisus in si holocausti hostiam accepit eos ; et alibi,

partes tres, puta Judaeorum, et gentilium, Omnes qui placuerunt Deo, per multas tri- Judithvm,

ac Christianorum. Duce in ea, id est duse bulationes transierunt fideles. Non ergo in 2

partes hominum, scilicet gentiles et Judsei adversis tristemur, sed quod ea quse ele-

\ncve(\\\\\,dispergentur acdeficient, id est, ctis Dei conceduntur, patimur, cordialiter

a Deo reprobabuntur, et a gratia cadent. gloriemur, prsesertim quum Tobise angelus

Unde Septuaginta transtulerunt : Duse par- Raphael dicat eidem : Quia acceptus eras 7/06. xn,n.

tes peribunt. Et tertia pars relinquetur in B Deo, necesse fuit ut tentatio probaret te.

ea, id est, Christiani sequentur salutem, et Ipse vocabit nomen meum, id est, plebs ista

habitatione terrse digni consistent. In fine electa me devote invocabit, et ego exaudi-

etiam sseculi, Jtidsei atque gentiles pro ma- am eum. Et dicam : Populus meus es, non

xima parte convertentur ad Christum, ita solum per creationem ut ceteri, sed per

quod tunc duse primse sectse quasi defi- devotionem et cultum, et per prsedestina-

cient : tamen, ut dictum est, aliqui in ob- tionem et gratise infusionem, per providen-

stinatione sua persistent usque in diem tiam singularem, per mutuam caritatem.

judicii. Et ipse dicet : Dominus Deus meus es tu,

9 Et ducam tertiam partem per ignem, id quem solum summe desidero, diligo, colo.
est, multiplici et poenosa tribulatione, per-

secutione, tentatione, adversitate exercebo PosTREMO,frequenter contingit,quod sic-

electos, fideles seu Christianos : quibus ait C ut discipuli Christo capto et cseso dispersi

joann.xv, Salvator, Si me persecuti sunt, et vos per- sunt, ita dum pastores boni per mortem

Ibid. xin, sequentur ; et rursus, Non est servus ma- vel alias auferuntur, subditi per errores et

16; xv, 20. jor domino suo. Ideo Paulus : Per multas, vitia dispergantur. Ideo Deum semper in-

' inquit, tribulationes oportet nos intrare in vocare debemus, pro bono prselato et effi-

regnum ccelorum. In Psalmo quoque cla- caci pastore : quod est prsecipuum Dei

ps.lxv,i2. mant electi : Transivimus per ignem et donum, sicut insufficientem et negligen-

aquam. Et uram eos, sicut uritur argen- tem habere periculosissimum est. — Con-

tum, id est, omnem peccati impuritatem vertit quoque Dominus manum suam ad

per tribulationes has tollam ab eis ; et parvulos, ad egenos, abjectos et humiles,

probabo eos, non ut ego agnoscam, sed ad sicut per lsaiam testatur : Ad quem respi- h. i.xm, i.

aliorum sedificationem, et sic eos probatos ciam, nisi ad quietum et humilem ? Nem-

ostendam per ignem adversitatum, sicut D pe, ut ait Apostolus, quse infirma et stulta iCor.\,n,

probatur aurum in conflatorio artificis. In sunt mundi, elegit Deus, et ignobilia et 28'

adversis enim potissimum virtus proba- contemptibilia. Hos ergo adspicit Deus,

tur, et quid homo profecerit, demonstra- quos despicit mundus.

082 ENARRATIO IN CAP. XIV ZACHARI^. — ART. XIX

ARTICULUS XIX

DECLARATIO CAPITULI QUARTIDECIMI '. ECCE DIES DOMINI VENIUNT.

>R.ESENS capitulum maximis difficul- A Dominum : Si non tu ipse praecedas nos, Exod.

tatibus et obscurationibus plenum est: ne educas nos de loco isto. Et prceliabilur XXXI"' 15'

propter quod a diversis variis modis ex- contra gentes illas, id est, divina sua vir-

ponitur. Intendo autem expositionem sc- tute Antichristum cum reprobis sui ex-

qui, qusB textui amplius consonat. ercitus opprimet et occidet, juxta illud

Loquens ergo Propheta de persecutione Danielis : Judicium sedebit, ut auferatur Dan.vu,s«.

circa finem mundi per Antichristum ven- potentia ejus et conteratur. et dispereat

1 tura, ait : Ecce dies Domini veniunt, id usque in finem ; sicut prailiatus est in
est, tempus a Deo dispositum appropin- clie certaminis, id est die qua Pharaonem
quat, quo qua? subjuncta sunt fient ; et cum suo exercitu submersit in mari Ru-
dividentur spolia tua, o Jerusalem, id est bro. Et stabunt pedes ejus in die illa su- 4
bona tibi per spoliationem ablata ab An- per montem Olivarum, qui est contra Je-
tichristo et ejus ministris,m medio tui, ita B rusalem ad orientem : id est, in monte
quod juxta voluntatem suam sine timore illo divinae potestatis efficacia apparebit,

2 bona tua praedabitur. Et congregabo omnes eo quod ibi vel circa, occidendus sit Anti-
gentes ad Jerusalem in prwlium contra christus. Porro pedes incircumscriptibilis
eam : siquidem de omni natione quam- ac simplicissimi Dei, non sunt materiali-
plurimi adhaerebunt Antichristo; et capie- ter intelligendi; sed virtutis ejus pia ac fi-
tur civitas et vastabuntur domus, et muli- xa adsistentia, nomine pedum exprimitur.

eres violabuntur a satellitibus Antichristi, Unde et per Isaiam fatetur : Coelum mihi h. «vi, i.

quibus ipse, ut dicitur, concupiscentiarum sedes est, terra autem scabellum pedum

frena laxabit. Aliqui referunt hoc ad Je- meorum. Et tamen Salomon loquitur : Cce- nifles.vm,

rusalem, a Romanis (eo quod Christum lum et cceli ccelorum te capere non pos- 27-

occiderit) captam ; sed sequentia non con- sunt. Nempe, ut canit Psalmista, Magnus ps. xlvh,
cordant. Judaei autem, ut refert Hierony- C Dominus et laudabilis nimis, et magnitu- 2;cxLIV'3'

mus, sub Gog et Magog haec dicunt im- dinis ejus non est finis.
plenda. Et egredietur media pars civitatis Et scindetur mons Olivarum ex media

in captivitatem, ita quod multi de habi- parte sui ad orientem et ad occidentem

tatoribus ejus ab Antichristo captivi du- prcerupto grandi valde. Et separabitur

centur, et reliquum populi non auferetur medium montis ejus ad aquilonem, et me-

ex urbe, llli videlicet qui Antichristo ad- dium ejus ad meridiem. Secundum Hie-

hserere voluerint. ronymum, sensus est, quod mons Oliveti

3 Et egredietur Dominus : non locum grandi voragine dirumpetur, ita quod una
mutando, sed novum atque insolitum suae pars ad orientem, altera ad occidentem
effectum potentiae ostendendo ; vel de le- respiciet : quo facto, repente in ipsa vo-
nitate suee clementiae ad rigorem justitia?, ragine alia scissio fiet, ita quod una pars

Ps.v.i,7,8. juxta illud in Psalmo, Exsurge, Domine, in D scissi montis verget ad aquilonem, alia

ira tua ; et, Propter hanc in altum regre- ad meridiem, sicut praeruptum quadran-

fla6ac.ni, dere ; et in Habacuc, Egressus es in sa- gulum fiet. Alii asserunt quod scissio ista

13- lutem populi tui. Moyses quoque dixit ad non erit nisi in duas partes, ita quod una

ENARRATIO IN CAP. XIV ZACHARLE. — ART. XIX 683

pars montis inclinabitur versus aquilo- A Et eril in die illa : Non erit lux, sed 6

nem, alia versus meridiem, et scissnra in- frigus et gelu : id est, tanta tunc erit im-

termedia erit, sic quod longitudo ejus erit piorum pressura, carentia gratiae, tribu-

5 ab oriente ad occidenlem. Et fugielis, qui latio et angustia, quod lux prosperitatis

tunc ista videbitis, ad vallern montium non erit eis, sed frigus et gelu, quia prae

corum, quoniam conjungelur vallis rnon- timore arescent, eruntque horrore ac ti- Luc.xxi,k.

tium, id est, vallis Josaphat, sita inter more repleti. Timor autem corporalis in-

montem Sion et Oliveti, jungetur usque ad frigidat, faciendo sanguinem ad cor ipsum

proximum, scilicet, locum scissurae jam refugere : quo sic a membris recedente,

dictSB. Et fugietis, istam voraginem hor- tremor causatur.IIinc ail Psalmista: Nubes />«. XCvi,2.

rendam conspicientes, sicut fugistis a fa- et caligo in circuitu ejus ; et, In circuitu ps.xux,s.

cic terrce motus, qui factus est in diebus ejus tempestas valida. Et crit dies una, 7

11 Par. Ozia> regis Juda : qui quum officium sa- B quoe nota est Domino, id est dies seterni-

xvi, 10,1'j. ccrdotale in thurificando usurpasset, per- tatis, vel hora glorificationis electorum :

cussus est lepra, ut scribitur libro secundo quaB dies aeternaliter stabit, nec defluet. Vel

Paralipomenon ; et tunc ad divinae indi- loquitur de die judicii, de qua ait Salva-

gnationis indicium factus est terrae motus, tor : De die illa et hora nemo scit, neqne Marc.xw,

Amosi,\. sicut et apud Amos habetur. Unde et de angeli in ccelo, sed solus Pater : cujus 3""

praeinducta scissione montis Olivarum ali- quum sit cum Filio et Spiritu Sancto una

qui arbitrantur, quod erit ex terrae motu essentia, una est cum eis notitia. Non dies

ingenti, quem dicunt fiiturum in Anti- neque nox : id est, dies illa aeternitatis

christi fulminatione seu simili percussio- seu retributionis atque judicii, non est

ne, ad demonstrationem potestatis divinae proprie atque univoce dies cum die natu-

et irae Dei contra superbissimum Antichri- rali qui noctem includit, vel artificiali qui

stum adorari se facientem. — Quidam San- G est latio solis supra nostrum horizontem :

ctorum per montem Olivarum intelligunt siquidem dies illa non causabitur ex motu

Ps.cxxvn, Ecclesiam, cujus filii sunt sicut novellae solis, nec temporali extensione decurret,

olivarum : cujus media pars scinditur ad nec terminabitur nocte. De qua die canta-

orientem, in qua sunt arbores fructuosae mus in Psalmo : Quia melior est dies una pg. Lun„,

et bonae, puta electi ; et alia ad occiden- in atriis tuis super millia. In generali vero "■

tem, in qua sunt arbores steriles. resurrectione motus cceli cessabit, ideo so-

Et veniet Dominus Deus meus, omncs- litus diei fluxus non erit. Propter quod

que Sancti ejus cum eo. Istud, secundum in Apocalypsi praedictum est : Quia tem- Apoc.x, 6.

Hieronymum, manifeste dicitur de secun- pus ultra non erit. Et in tempore vesperi,

do Christi adventu, quando post mortem id est in fine saeculi seu termino tempo-

Antichristi, aliquanto tempore interjecto, ralis diei, erit lux, id est claritas beatificee

veniet generale atque finale judicium ex- D visionis, et lumen gloriee consummatum in

ercere, comitatus omnium agmine Beato- omnibus praedestinatis. De quo scriptum

rum : sicut et Christus in Evangelio de se est in Apocalypsi : Civitas non eget sole ibid.xxi,

/,«c.xxi,27. ipso testatur,quod videbitur advenire cum neque luna, sed claritas Dei illuminabit 23-

potestatc magna et gloria. Judas quoque eam. Quod et in Isaia scribitur. Paulo ante /* LS,i9.

/i<rfaH4,i5. apostolus inducit : Ecce venit Dominus in dixit Propheta, quod in die illa non erit

sanctis millibus suis facere judicium. Isa- lux; nunc ait, quod in tempore vesperi erit

/s. 111, 14. ias quoque : Dominus ad judicium veniet lux. Illud ergo ad reprobos, istud ad ele-

cum scnibus populi sui et principibus ctos refertur. Consonat quoque huic pro-

ejus. Ex his innotescit, quod hoc loco lo- phetico verbo, quod Christus in Evangelio

quatur Propheta de his quae circa finem loquitur : Quum sero factum esset, praece- Matih.xx,

mundi contingent. pit Dominus operariis reddi mercedem. 8-

684

ENARRATIO 1N CAP. XIV ZACHARLE.

ART. XIX

Ps. XXXV,

10, 9.

Ps. \LV, 5.
Is. xi ix, 10.

Hebr. xu,

22.

Ps. i.xxxvi,

Ps. CXLVII,

12.

Is. lx, 19.

Apoc. vn,

Matth.xx
14.

Apoc. xvn
1, 15.
Eccle. \i,i

Et erit in die illa seternitatis sive judi-
cii: Exibunt aqutv vivce, i<l est plenissima
effusio et gloriosa communio beatificse
agnilionis, felicitatis et gloriae. De quibus
habetur in Psalmo : Apudte est fons vitae,
et torrente voluptatis tuae potabis eos; et,
Fluminis impetus laetificat civitatem Dei.
lsaias quoque ait : Ad fontes aquarum po-
tabit eos. De Jerusalem illa coelesti, <le
qua dicit Apostolus ad Hebrseos : Acces-
sistis ad Jerusalem civitatem et multorum
millium angelorum frequentiam. Itemque
Psalmista : Sicut laetantium omnium habi-
tatio in te ; et, Lauda, Jerusalem, Domi-
num. De qua Isaias multa dicit, quae de
terrena Jerusalem nequaquam verifican-
tur, quum inter cetera ibi dicatur : Non
erit tibi sol amplius ad lucendum per
diem, nec splendor lunae illuminabit te.
Itaque aquae istae egredientur de Jerusa-
lem. quia a Deo sublimi et benedicto in
superna Jerusalem praesidenti, descendunt
in Sanctos. juxta illud Apocalypsis : Agnus
ducet eos ad vita? fontes aquarum. Me-
dium earum ad mare orientale, et me-
dium earum ad mare novissimum : id est?
una pars beatitudinis sempiternae deriva-
tur a Deo in eos qui prioribus fuerunt
temporibus ; alia, ad eos electos qui tem-
pore posteriori fuerunt : non quod aliquo-
rum beatitudo sit imperfecta atque divisa;
sed his verbis insinuatur, quod beatitudo
descendit ad omnes aequaliter ex parte
objecti et eequali exsistente merito. Unde
denarius, qui omnibus vineae laboratori-
bus datur, linus et idem est.Ipse paterfa-
milias : Volo, inquit, huic novissimo dare
sicut et tibi priori. Nomine autem maris
et aquae, populi designantur, secundum
quod in Apocalypsi legitur : Aquae multae,
populi multi ; et in Ecclesiaste, Mitte pa-
nem tuum super transeuntes aquas. In
cestate et in hieme erunt : id est, aquae is-
tae seu prsemia Beatorum jugiter permane-
bunt, quum perpetuitas atque securitas
sinl de ratione perfectae ac verae felicita-
tis. Quamvis autem tunc aestas et hiems
non erunt, tamen per has temporis diffe-

A rentias aeternitas denotatur, quam per par-
tes temporis significare solemus. Sic enim
in Isaia legitur, Erit mensis ex mense, et /*.lxvi,23.
sabbatum ex sabbato : per quod perpetua
Sanctorum in gloria mansio explicatur.

Et erit Dominus rex super omnem ter- 9
ram : quia tunc Ghristo perfectissime erit
subjecta non solum Ecclesia, sed omnis
insuper creatura. Tunc quoque in homi-
nibus et angelis cessabit praelatio, quan-
tum ad officium administrationis saeculi
pertinet. Propter quod ad Coriuthios scri-

B ptum est : Quum tradiderit Christus regnum i cor. xv,
Deo et Patri, quum evacuaverit omnem 24 u'
principatum et potestatem et virtutem, ut
sit Deus omnia in omnibus. Ii die illa
aeternitatis, erit Dominus unus omnium
Beatorum : qui sicut est trinus in Perso-
nis, ita est unus in natura ; et erit nomen
ejus unum, id est, una appellatione desi-
gnabitur, sicut et una cognitione, et una
quasi intelligibili specie cognoscetur. Sic-
ut enim rem cognoscimus, sic eam signi-
ficamus atque exprimimus. Et quoniam in

G hac vita Deum in suis effectibus specula-
mur, in quibus tota ejus perfectio non
relucet ; ideo nunc eum obscure et imper-
fecte cognoscimus, pluribusque nomini-
bus explicamus, sic quod ejus perfectio in
diversis diversimode repraesentatur. Porro,
in patria videbimus eum sicuti est, facie Uoann.m,

i n • . • • 2;ICor.xiu,

ad laciem, per ejus essentiam, quasi per ,!>
intelligibilem formam. Idcirco tunc uno
nomine exprimetur, sicut et uno intuitu
conspicietur.

Deinceps redit Propheta, et loquitur de
D statu Ecclesice post Antichristi interitum
supra descriptum. Jam enim non ait, In
illa die, vel aliquid tale, ut cogamur ista
praecedentibus continuare. Et revertetur 40
omnis terra ad fidem atque obsequium
Christi, Antichristo deleto, id est multi de
omni natione ac populo, usque ad deser-
tum inclusive, id est etiam a locis deser-
tis, et habitantibus juxta ea, sive in eis,
de colle Remmon ad austrum Jerusalem.
Et exaltabitur Ecclesia Christi, vel civitas
Jerusalem, et habitabitur a Christianis, in

ENARRATIO IN CAP. XIV ZACHARI/E.

ART. XIX

685

loco suo, a porta Benjamin usque ad lo-
cum portce prioris, et usque ad portam
angulorum ; et a turre Hananeel usque ad

\i torcularia regis. Et hahitabunt in ea. An-
tichristus quippe civitatem Jerusalem au-
feret Ghristianis : quo occiso, reddetur
eisdem, et plene incolent eam. Et anathe-
ma, id est maledictio, non erit amplius
populo christiano,et urhi Jerusaiem.quum
persecutio Antichristi futura sit ultima,
sed sedebit Jerusalem secura.

42 Et hcec, quae subditur, erit plaga qua

percutiet Dorninus omnes gentes cjuce pu-
gnaverunt adversus Jerusalem, id est An-
tichristum et ejus fautores : in cujus ex-
ercitu plurimi erunt de omni hominum
genere, qui et Ecclesiam et urbem Jeru-
salem impugnabunt, et preevalebunt. Jam
plaga exprimitur : labescet caro uniuscu-
jusque eorum stantis super pedes suos, id
est, pree dolore deficiet, et oculi ejus con-
tabescent in foraminibus suis, id est, vim
visivam in organis suis amittent, et lingua
eorum contabescet in ore suo. Hoc totum
et spiritualiter et corporaliter tyranni et
persecutores Ecclesiaa frequenter perpessi
sunt : qui et dire plagati subito obierunt,
et interiores eorum oculi excsecabantur ;
corpora quoque vitiis servierunt, daemo-

13 numque obsequio contabuerunt. In illa
die erit tumultus Domini magnus in eis,
id est, magnam, Deo agente aut permit-
tente, turbationem inquietudinemque ha-
bebunt ex abundantia malorum culpae ac
poenee. Et apprehendet vir manum pro-
ximi sui, et conseretur manus ejas super
manum proximi sui, id est, prse timore
atque angustia capiet unus manum alte-
rius causa auxilii. Quidam exponunt hoc,
quod quidam eorum se invicem interli-
cient ; sed hoc littera ista non videtur
preetendere.

14 Sed et Judas pugnabit adversus Jeru-
Zaeh.m,% salem. Hoc supra diligenter expositum

est. Et congregabuntur divitice omnium
gentium in circuitu, id est, ad Jerusa-
lem apportabuntur ab Antichristo ejus-
que populo, utpote aurum et argentum,

A et vestes multce satis. Potest autem et
spiritualiter exponi in bono, ita ut quid-
quid naturalis perfectionis in gentibus
fuerit, scilicet ingenii, virtuositatis, scien-
tiae, eloquentiee, ad ipsam Ecclesiam col-
ligatur, dum gentes talibus donis ornatse
convertuntur ad fidem : quia tunc dona
naturee perficiuntur muneribus gratiae, et
defendunt Ecclesiam qui eam aliquando
impugnabant.

Et sic erit ruina equi, et muli, et ca- 15
meli, et asini, et omnium jumentorum

B quce fuerint in castris Antichristi, id est,
ita Deo plagante, peribunt universa ani-
malia irrationabilia Antichristi atque sa-
tellitum ejus, sicutruina hcec, id est, quem-
admodum homines preeinducti eis utentes
peribunt. Deus enim propter hominum
peccata, ad majorem eorum conf usionem ,
interdum bruta eorum occidit, imo quan-
doque hoc fit ad eorum piam correctio-
nem. Preeterea, homines qui propter pas-
sioncs certas et vitia queedam preefatis
jumentis comparantur, atque eorum no-

G minibus exprimuntur, spiritualiter salu-
briterque labuntur,dum ad virtutes contra-
rias, Deo clementer suffragante,pertingunt.
Per equos enim designantur lascivi ; per
mulos, infructuosi (muli enim non gene-
rant); per camelum, qui delictorum onere
aggravantur ; per asinos, male simplices
et indocti. Dum itaque lascivi fiunt casti ;
infructuosi, bonis operibus abundantes :
peccatis gravati, virtutibus pleni, ut ubi
abundavit peccatum, abundet et gratia ; Rom_ V)2o.
maleque simplices et indocti, efficiuntur

D a Spiritu Sancto uncti et illustrati : tunc
prsefata jumenta salubriter ruunt.

Et omnes qui reliqui fuerint de uni- \q
versis gentibus quce venerint* contra Je- >venerunt
rusalem, id est, gentes illse quse cum
Antichristo non perierunt, eo quod timo-
re vel excusabili deceptione eum secutee
sint contra Jerusalem atque Ecclesiam, as-
cendent ab anno in annum, id est singu-
lis annis diebus debitis, ut adorent re-
gem Dominum exercituum,id est Christum
principem universorum, in Jerusalem vel

«80

ENAKKATIO 1N CA1\ XIV ZACHAKI^. — AKT. XIX

Ecclesia. Ista expositio videtur supponere
quod post Antichristi interitum durabit
cursus novi Testamenti in saeculo isto per
annos. Quid autem de hoc sentiendum sit,
sapientioribus derelinquo. Et celebrent fe-
stivitatem Tabernaculorum : non eo mo-
do quo fiebat in veteri Testamento, sed
quantum ad figuratum, videlicet quoad id
quod per festum illud significabatur. Fie-
bat quippe festivitas illa in lege, in me-
moriam quod filii Israel de .Egypti ser-
vitute liberati, in deserto in tabernaculis
morabantur, ut terram promissionis intra-
rent. Per quod figurabatur, quod in no-
vo Testamento Ghristiani de peccati atque
diaboli servitute per Ghristum erepti, et
in hac valle miseriae commorantes, ad pa-
triam paradisi coelestis in virtutibus pro-
ficiendo ascenderent, janua gloriae merito
dominicae passionis patefacta : sicque Chri-
stifideles festum tabernaculi celebrant ; et
tanto post Antichristi interitum devotius
celebrabunt, quanto tunc in eis amplior
fidei fervor consistet.

17 Et erit : Qui non ascenderint de fami-
liis terrce ad Jerusalem, id est Christi Ec-
clesiam : in civitatem namque illam par-
ticularem omnes gentes annuatim venire
non possent, nec capi ibidem ; et nunc
satis ostensum est, in Prophetis per Jeru-
salem litteraliter exprimi Ghristi Ecclesi-
am ; ut adorent regem Dominum exerci-
tuum ; non erit super eos imber, id est
perfusio gratiae Dei, sed in mortalibus vi-

18 tiis disperibunt. Quod et si familia SEgy-
pti, id est populus regni illius antiqui
atque famosi, non ascenderit, et non ve-
nerit, ad adorandum modo jam dicto ; nec
super eos erit imber gratiae et doctrinae
divinae : sed erit ruina, id est, hujus im-
bris carentia erit poena una, qua percutiet
Dominus omnes gentes quai non ascende-
rint ab imo vitiorum ad arcem virtutum,
ad celebrandum festivitatem Tabernacu-

ncor.m,6. Zorww,spiritualiter,non litteraliter. Littera
nempe occidit, spiritus autem vivificat. Et
certum est, a publicatione evangelicae le-
gis, observantiam legalium, quantum ad

A caerimonialia, fuisse prohibitam et leta-
lem, quoniam veritate revelata,cessare de-
bet figura. Hoc erit peccatum, id est trans- 19
gressio divini praecepti, ^Egypti, et hoc
peccatum omnium gentium quai non as-
cenderint ad celebrandum festivitatem Ta-
bernaculorum : secundum sensum prae-
tactum.

In die illa erit, quod super frenum equi 20
est, sanctum Domino : id est, ornamenta
aurea atque argentea, quse in equorum
frenis poni solebant, Domino offerentur,

B quoniam usus equorum et armorum ne-
cessarius non exsistet, Antichristo occiso,
sed pax erit praecipua. Sic Glossa exponit.
Et erunt lebetes, id est vasa divini cultus,
in domo Domini, id est in Ecclesia, in qua
sunt calices, pyxides, aliaque divino cul-
tui vasa aptata : quee jam nomine lebetum
signantur, quoniam Propheta per meta-
phoram exprimit ea quae ad evangelicae
legis pertinent cultum, per ea quae erant
in Synagoga et veteri Testamento, quum
fuerint figurativa horum quaein nova sunt

C lege, et cultus Ecclesiae ; quasi phialce co-
ram altari : nam coram altari feruntur
praecipue, sicut phialae, quae sunt vasa ad
vinum potandum formata,ad mensam por-
tantur. Spiritualiter lebetes sunt homines
virtuosi, qui sciunt juxta apostolicum do-
cumentum vas suum seu corpus possidere iThess.iv,
in sanctificatione : qui quum sint bonus *\. „

* * II Cor. ir,

odor Christi in omni loco, phialis compa- is.
rantur.

Et erit omnis lebes in Jerusalem , et in 21
Juda, id est in Ecclesia et populo confi-
D tenti, vel etiam in civitate illa Judae et
conversis Judaeis, sanctificatus Dominoex-
ercituum, id est divino cultui mancipatus,
ut in aliis non liceat eis uti, quum sint
vasa sacrata. Et venient omnes immolan-
tes, id est sacerdotes sacramentum Eu-
charistiae offerentes, aliique fideles, alia
novae legis sacrificia spiritualia seu cor-
poralia in Ecclesia immolantes ; et sument
ex eis, id est ex vasis sanctis praedictis
sacramenta christianae religionis, et co-
quent in eis, id est, Sacramentum altaris

ENARRATIO IN CAP. XIV ZACHARLE. — ART. XIX G87

in igne Sancti Spiritus, seu earitatis fer- A Domini exercituum, scilicet in Ecclesia :

vore, conficient, tractabunl, vel sument, haec enim vitia prohibentur a Christo, qui

ne crudas agni comedant carnes, nec sa- ejecit de templo ementes atque venden- Maith.va,

cramentaliter tantum communicent,sed in tes ; in die illa, id est tempore illo post

vasis congrua devotione animae sibi prae- Antichristi dejectionem : quia ex tunc si-

parent cibum salvificum. Loquitur autem monia inter fideles non erit, neque in

Propheta metaphorice et obscure, sicut et Ecclesia negotiatio vitiosa, eo quod tunc

supra frequenter, ut moris est in Prophe- imminente termino mundi, devotissime

tis. Et non erit mercator ultra, id est spi- obsequentur Christiani Creatori et Salva-

ritualium venditor, vel simoniacus, aut tori suo, qui est super omnia Deus subli-

generaliter emptor et venditor, in domo mis et benedictus. Amen.

ENARRATIO

IN MALAGHIAM PROPHETAM

T. 10. 44

ENARRATIO

IN MALAGHIAM

PROPHETAM

ARTICULUS PRIMUS

ELUCIDATIO LITTERALIS CAPITULI PRIMI '. ONUS VERRI DOMINI AD ISRAEL.

UT refert S. Hieronymus, Malachias pro- A pondus increpationis, verbo prophetico ac

pheta prophetavit ad populum Juda, divino significatum. Vel, ut alii dicunt,

hoc est ad tribum Juda ac Benjamin,atque Onus verbi Domini, id est officium annun-

ad sacerdotes, post reditum a Babylone, tiandi divinitus revelata Officium enim ali-

post Aggseum et Zachariam. Hebrsei quo- cui injunctum, onus ejus vocatur. Unde

que affirmant hunc Malachiam fuisse Es- Septuaginta transtulerunt : Assumptio ver-

dram scribam ac sacerdotem : quod et bi Domini. Verumtamen, secundum Hie-

Hieronymus approbare videtur, quamvis ronymum, quandocumque in exordio Pro-

certum non sit. Magister enim in histori- phetarum ponitur, Onus, insinuatur quod

is scribit, quod Malachias post regressum ea quse subsequuntur, molestiis plena sint,

a Babylonica captivitate, natus sit in Ju- ita quod onus, pondus malorum signifi-

daea in Sophis : quem, quia optimse vita3 cat. Hoc igitur onus verbi Domini, san-

fuit, et adspectu decorus, populus appella- B ctum, et dici jussum est ad Israel, id est

vit Malachiam, id est angelum. Mortuus ad Judaeos a Babylone reductos. Hi nam-

est autem, dum adhuc juvenis erat, et in que Israel sibi nomen retinuerunt, aliis

agro suo sepultus. Et quia huic Prophetse decem tribubus, quse Israel appellari so-

non praemittitur titulus tempus sui vati- lebant, in captivitate manentibus. Et bene

cinii exprimens, tenendum est, secundum ait, Ad Israel, et non, Contra Israel, quia

Hieronymum, eum eodem tempore pro- ad eorum emendationem onus hoc ordina-

phetasse, quo illi qui hunc Prophetam im- batur. In manu Malachise, id est per sub-

mediate prsecedunt et titulum tempus pro- ministrationem Malachise, vel per ipsum

phetise exprimentem habent, quamvis sua Malachiam : per manum enim operatio

vaticinatio, illorum vaticinationem secuta designatur, et ssepe pars pro toto accipi-

dicatur. tur. Septuaginta transtulerunt : In manu

Titulus autem hujus Prophetse est : Onus G angeli ejus. Malachias namque interpreta-

verbi Domini ad Israel in manu Mala- tur angelus Domini.Propter quod nonnulli

chiai. Itaque, Onus verbi Domini, id est dixerunt, quod Propheta hic fuit angelus

(i!)2

KNARRATIO IN CAP. I MALARHI.E. — ART. I

in corpore humano : quod vanum, falsum,
ac frivolum est. Non enim sequitur : no-
men hoc, angelus Domini interpretatur,
ergo vir ita vocatus, angelus fuit. Sicut non
sequitur, Osee prophetam fuisse salvato-
rem, quanquam nomen istud Osee, inter-
pretetur salvator ; vel Joelem f uisse Deum,
eo quod Joel interpretetur Deus meus.

Denique Dominus ostendit onus praefa-
tum non injuste ad Israel fieri, quia divi-

2 nae dilectioni fuerunt ingrati. Dilexi vos,
dicit Dominus ; et dixistis. Multa quippe
pietatis suae dona Deus specialiter Judaeo-
rum plebi exhibuit. Propter quod in Deu-

Deut.x,\s. teronomio Moyses dixit : Patribus tuis con-
glutinatus est Dominus, et amavit semen
eorum post eos. Sed quomodo ingratos et
reprobos fertur Deus amasse? Dicendum,
quod omnia diligit quoad bonam naturam,
quam habent a Creatore. Quosdam etiam
reprobos dilexisse interdum asseritur, pro-
pter specialia beneficia quae eis in vita
praesenti impendit. Solos vero praedestina-
tos absolute et proprie diligit, etsi non
subinde secundum praesentem justitiam,
dum impie vivunt, tamen secundum prae-
destinationem aeternam, qua eis finaliter
misereri instituit. lngratitudo insuper et
temeritas Judaeorum ostenditur ex respon-
sione eorum ad Dominum. Quemadmodum
autem Deus per Prophetam loquitur eis,
sic et ipsi ad Prophetam loquendo, Deo
respondent, vel immediate ad Deum diri-
gunt verbum, ac dicunt : In quo dilexisti
nos ? id est, per quid apparet specialis
dilectio tua ad nos, quos ita affligi permit-
tis ? Non enim attenderunt quod Salomon
Prov. ni, scribit : Quem diligit Dominus, corripit.
Quibus Dominus clementer respondit :
Nonne frater erat Esau Jacob ? dicit

Gen. xxv, Dominus. Quasi dicat, Utique : ut palet in
Genesi. Et dilexi Jacob, etiam antequam
eum creavi, quia non ex meritis suis ip-
sum elegi, sed ex mea bonitate ei benefa-
cere decrevi, et in amore eum praeveni,
volens eum esse vas misericordiae in sa-

3 lutem, ut in eo mea pietas reluceret. Esau
autem odio habui, id est, juste reliqui, et

12.

A propler ejus demerita, quae praescivi, re-

probandum duxi. Dedit etiam Deus bene- Gen. xxvn.
dictionem paternam,et hereditatis promis-
sionem ipsi Jacob, non Esau, quum tamen
Esau primogenitus esset. Porro peccata
Esau in Genesi describunlur : qualiter vo- md. <n;
luit fratrem suum Jacob occidere, et pro xxv' ~'J ~34'
lenticula primogenita vendidit. Unde de
ipso dicit ad Hebraeos Apostolus, quod non Hebr. m,
invenit poenitentiae locum, quanquam cnm i;
lacrimis inquisisset eam. Etenim illa ejus
poeniteritia ex qua flevit, non fuit pceni-

B tentia vera et virtuosa, ex divino amore
et zelo justitise odioque peccati procedens,
sed ex dolore amissionis rei terrenae, vel
ex servili timore. Praeterea locum istum,
Jacob dilexi, Esau autem odio habui, alle-
gat et tractat Apostolus ad Romanos, ad
ostendendum quod praedestinatio, electio,
et gratia Dei, non sunt ex operibus nostris
seu meritis. Ait namque : Quum nondum R0m.ix,u-
nati fuissent, aut aliquid egissent boni 13-
aut mali (ut secundum electionem propo-
situm Dei maneret), non ex operibus, sed

G ex vocante, dictum est : Quia major serviet
minori, sicut scriptum est : Jacob dilexi,
Esau autem odio habui.

Insuper quod Deus Esau habuerit odio,
consequenter ostenditur per hoc, quod po-
steros quoque ejus reliquerit. Et posui
montes ejus in solitudinem, id est, habi-
tacula filiorum Esau in montibus sita, re-
degi per Nabuchodonosor regem Babylo-
nis in loca deserta habitatore carentia ; et
hereditatem ejus, id est terras et urbes ac
villas eorum, quas hereditarie posside-

D bant, in dracones deserti, id est, in tanlum
vastavi et demolitus sum per regem prae-
fatum, ut dracones et cetera brula quae in
desertis solent morari, habitarent ibidem.
Quod si dixerit Idumcea, id est gens Idu- 4
maeae de semine Esau orta, Destructi su-
mus, id est, habitacula nostra destructa, et
multi de plebe nostra occisi sunt, sed re-
vertentes ad propriam terram, cvdificabi-
mus quai destructa sunt; hcec dicit Domi-
nus exercituum : Isti Idumaei cvdificabunt,
et ego destruam, id est, opus eorum non

ENARRATIO IN CAP. I MALACHLE.

ART. I

693

Js. xxxiv;
Jer. xlix,7-

* alias tcr

iiiiiiioii

prosperabitur ; et vocabunlur hi Tdumsei, A
termini impietatis, id est terra impieta-
tibus plena. Terra enim pro populo eam
inhabitante, et popnlus pro terra habita-
tionis suac acci|)i solet, et uniim per aliud
designari. Et populus cui iratus est Do-
minus usque in atternum, id est, Idumaei
isti dicentur populus a Deo perpetue de-
relictus. De hac autem Idumseae pressura,
dietum est supra in visione Abdise pro-
phetse : de qua etiam vastitate in Isaia et
Jeremia pbira leguntur. Et oculi vestri
videbunt, id est, dejectionem istam Idu- B
maea>, o JudaM, agnoscetis, vel corporaliter
adspicietis ; et vos dicetis : Magniflcetur
Dominus super terram* Isracl, id est, ter-
ram nostram Judaeae dignetur Deus magni-
fice reparare atque protegere, ne nobis
contingat ut Idumseis.

Consequenter Dominus arguit populum
Juda?orum, quod eum nec honorabant ut
patrem, nec metuebant ut Dominum. Et
aliqui dicunt, quod sermo sequens speci-
aliter dirigatur ad sacerdotes ; sed Hiero-
nymus asserit, quod loquitur eis qui sub G
Zorobabel et Jesu filio Josedec et Esdra ac
Nehemia de Babylonia sunt reversi, con-
structoque altari, nondum sedificaverunt
templum, nec muros Jerusalem, et nihilo
minus in peccatis pristinis permanebant,
Dinim nec amore, nec timore venerantes.
G Itaque ait : Filius honorat patrem. Hoc

enim est primum praeceptum secundae ta-
bulse, in qua erant septem pra?cepta ad
proximum pertinentia. Et filii boni hoc
faciunt patribus tam carnalibus quam spi-
ritualibus, sicut Apostolus docet et jubet D
Ephes.M, ad Ephesios : Filii, obedite patribus vestris
in Domino. Et servus dominum suum,
supplendum est, timet. Est autem duplex
timor, puta servilis, quo po?na, non culpa,
timetur; et filialis, quo culpa metuitur. Si-
mili modo duplex est servitus.Servus ergo
servitute timoris pure servilis, non mere-
tur dici filius Dei, nec est in statu salutis,
quia caritatem non habet.Undc hujusmodi
servum Christus distinguens a filio Dei

Joann. vm, . .

35. adoptivo, ait : Servus non manet in domo

I Esdr. ni,
ix; WEsdr.

XIII.

in seternum, filius autem manet in aeter-

nmn; et alibi, Servus nescit quid faciat joann.xv,

Dominus ejus. Porro servus servitute ti- '

moris casti ac filialis, etiam filius est : de

quo dicit Salvator, Euge, serve bone et Matth.™,

fidelis, intra in gaudium Domini tui.Quum ' 23'

autem jam inter filium et servum fiat di-

stinctio, videtur nunc sermo fieri de ti-

more servili, qui licet non faciat bonum

bene et meritorie, scilicet recta intentione

et caritative, retrahit tamen a peccato, est-

que initium sapientia?, quia disponit ad Eccii.i,i6.

gratiam. Unde scriptum est : Timor Domi- ibid.n.

ni expellit peccatum. Et iterum ait Scri-

ptura :Per timorem Domini declinat unus- Prov.xv,

quisque a malo.

Si ergo pater ego sum, id est, quum sim
pater vester per creationem,legislationem,
atque multiplicis beneficii collationem, et
si digne vereque me patrem vocatis (juxta
illud Isaia3 : Tu, Domine, pater noster, /*. mm,i6.
redemptor noster), ubi est konor meus? id
est, cur preeceptis meis non obeditis, nec
actibus latria? me honoratis, orando, lau-
dando, gratias referendo, sacrificando, et
omne opus Dei reverenter implendo? Ma- /«•. xam,
ledictus enim qui facit opus Dei negligen- l0'
ter. Et si Dominus ego sum, sicut utique
sum, et specialiter Dominus vester per
providentiam singularem. Denique solus
Deus est Dominus per universalem prae-
sidentiam, propriam auctoritatem, atque
fontalem legum, prseceptorum ac jurium
lationem ;omnesque alii dominatores com-
parantur ad ipsum sicut ministri et in-
strumenta ad dominum ac principalem
agentem. Hinc ait per Isaiam : Ego Do- /«. xi.n, s.
minus, hoc est nomen meum, et gloriam
meam alteri non dabo. Ubi est timor meus,
id est mihi impendendus? Qualiter autem
isti Judsei multum negligentes fuerunt in
opere Dei, patet ex prseinductis super Ag-
gamm et Zachariam

Deinde sacerdotes specialiter arguuntur.
Ad vos, o sacerdotcs, loquor, qui despicitis
nomen meum, id est, majestatem meam in
sacrificando et immolando non honoratis,
nec mihi paretis; et dixistis, impudentcr

G94 ENARRATIO IN CAP. I MALACHIjE. — ART. I

respondendo ac sciscitando (sicut et Cain, A Multo minusDeo omnipotenti talis placebit

Gen. iv, 9. qni dixit : Numquid custos fratris mei sum oblatio.

ego?): In quo despeximus nomen tuum? Deinceps post increpationem ad pceni-

7 Quibus Deus respondet : Offertis super al- tentiam eos invitat. Et nunc deprecamini 9

tare meum pollutum panem, id est panes vultum Dei, id est divinae pietatis respe-

propositionis non tales quales offerre te- ctum, ut misereatur vestri (de manu enim

nemini. Sacerdotes quippe, secundum He- vestra factum est hoc, id est, praescriptum

braicam traditionem, panes propositionis peccatum vos commisistis, offerentes Deo

propriis manibus pistare, formare, et co- animalia lege prohibita), si quo moclo sus-

quere debuerunt, ut dicit Hieronymus : cipiat facies vestras, id est, si forte aliquo

quod isti neglexerunl, sumentes quoscum- modo vobis indulgere dignetur. Loquitur

que de medio. Et dicitis, negligentiam ve- autem conditionaliter, non quod dubitet

stram dissimulando : In quo polluimus te, B Deum vere poenitentibus paratum ignosce-

id est, te et sacramenta tua violavimus,seu re, sed quia certum non est an pcenitentia

irreverenter tractavimus ? Quemadmodum nostra sit vera et Deo accepta, quippe

autem dicimur Deum sanctificare, dum ei quum nec nos esse in caritate noscamus. Eccie.i*,i.

in sanctitate atque justitia ministramus, Vel ideo ait, Si, ut pensemus peccata enor-

sicque quantum in nobis est, eum esse mia non qualemcumque, sed dignam ac

sanctum monstramus; sic dicimur eum proportionatam exigere contritionem ut

polluere, dum irreverentialiter et vitiose deleantur. Siquidem magnitudini culpae

nos coram ipso, praesertim in suo cultu, sequari debet pcenitentiae magnitudo, se-

habemus, atque per hoc, quantum in no- cundum Hieronymum.

bis est,eum quasi non sanctum ac inhono- Quis est in vobis, qui claudat ostia et 10

randum esse ostendimus. In eo quod di- incendat altare meum gratuito? id est,

citis, Mensa Domini despecta est, id est C nullus ministrorum templi deservit mihi

per hoc quod affirmatis altare templi non in templo sine mercede, quum nec janito-

oportere honorari in sacrificiis legis et res claudant januas templi, nec alii suppo-

panibus propositionis ut olim, quia non- nant ignem altari ad holocausta cremanda

dum honorifice reparatum est vel orna- sine emolumento, seu vitae stipendio : ha-

tum,sed quasi vile et indecorum.Putabant bebantenim decimas omnium frugum quae

enim sic posse subtrahi altari de sancti- offerebantur a populo : idcirco peccata ve-

monia religionis, sicut defuit ei de glo- stra graviora sunt, pcenitentiamque majo-

ria aedificii primi altaris a Salomone con- rem requirunt. Ex quo, secundum Hiero-

structi. nymum, ostenditur acceptiorem Deo esse

o Si offeratis cwcum ad immolandum, id servitutem quae in praesenti mercedem

est, si animal caecum adducatis, ut Domino non postulat. Propter quod Apostolus gra- ucor. «,
immoletur, nonne malum est? id est, imo D tis Evangelium praedicavit, et manuum la- 7.9;J r'^M-

Deut. xv, hoc illicitum est, et lege prohibitum. Et si bore victum accepit, ne quemquam gra- r/iess.m.s.

21 • offeratis Domino claudum vel languidum varet.

ibidem. animal, nonne malum est? Hoc enim per Vituperata Judaeorum oblatione, ostendi-

Moysen Deus prohibuit. Quod autem hoc tur sacrificium Deo gratissimum. Non est

malum sit, Dominus probat per locum a mihi voluntas in vobis, id est, mihi vita

minori. Offer illud duci tuo, id est, si do- vestra non placet, nec vos, dicit Dominus

mino tuo mortali terreno, qui est vermis exercituum ; et munus non suscipiam cle

et pulvis, tale animal offerres, si placuerit manu vestra, id est, sacrificia vestra jam

ei, id est, non placebit, aut si susceperit dicta, et eis similia, non acceptabo pro-

faciem tuam, id est, praesentiam tuam non pter vestra facinora. Sacrificia nempe ve-

habebit grsLta.m,dicitDominus exercituum. teris Testamenti non habuerunt virtutem

ENARRATIO IN CAP. I MALACHLE. — ART. 1

695

15.

et acceptabilitatem ex parte operis opera-
ti, videlicet rei oblatae, sed operis operan-
tis, puta ex devotione et gratia offerentis.
Verumtamen istud referendum est maxime
ad tempus novi Testamenti, in quo veteris
legis sacrificia cessaverunt, et carnalibus
victimis spirituales hostiae successerunt.

11 Ideo subditur : Ab ortu enim solis usque
ad occasum, id est ubique terrarum, ma-
gnum est nomen meum in gentibus, id
est, excellentia majestatis meae cunctis po-

h. xi, o. pulis innotescit : sicut Isaias praedixit, Re-
pleta est terra scientia Domini. Istud enim
factum est per Apostolorum praedicatio-

Aiarc.xM, nem, quibus jussit Salvator : Euntes in
mundum universum, praedicate Evange-
lium omni creaturae. Et in omni loco sa-
crificatur et offertur nomini meo oblatio
muncla, id est Eucharistiae sacramentum,
omnium legalium sacrificiorum finis et
veritas. Propterea, ejus oblatione publi-
cata, cessaverunt mortifera, quee fuerunt
sacrificia illa legalia. Quia magnum est
nomen meum in ge?ttibus,sci\icet tempore

Ps. viu, 2. evangelicee legis : juxta illud : Domine,
Dominus noster, quam admirabile est no-
men tuum in universa terra !

12 Et vos, o Judaei, polluistis illud, id est,
inhonorastis me,in eo quod dicitis : Mensa
jDomini contaminata est. Hoc jam paulo

vers. 7. ante dictum est atque expositum.Hic enim
accipitur mensa pro altari, quia subjungi-
tur : et quod superponitur , contemptibile
est cum igne qui illud devorat. Ignis enim
non devoravit panes propositionis, sed car-
nes in altari oblatas. Eadem enim ratione
nunc dicunt mensam Domini contamina-
tam, qua supra dixerunt eam despectam,
quia videlicet altare nondum ornatum aut
pretiose constructum fuit. Ideo putabant
ipsum non oportere ut olim honorari, nec
sacrificia de perfectis, sanis, et integris
animalibus fieri. Simili ratione ignem qui
in altari nutriebatur ad holocausta creman-

13 da, contemptibilem reputabant. Et dixi-

A stis, vos excusando : Ecce de labore, id
est, hoc ipsum quod offerimus, de labore
nostro est, vel cum difficultate obtulimus,
eo quod nuper de Babylone reversi, pau-
peres simus, et exsufflastis illud, dicit Do-
minus exercituum, id est, oblationem ve-
stram exsufflatione mea dignam fecistis, et
virtutem ac meritum ejus vestra inobe-
dientia exstinxistis; el intulistis in tem-
plum, de rapinis claudum et languidum,
id est animalia claudicantia, et infirma per
rapinam adepta, et intulistis munus, id

C est, talia immolastis. Numquid suscipiam
illud de manu vestra? dicit Dominvs ex-
ercituum. Non utique, quum ibi sit duplex
transgressio, puta rapina, quae est contra
proximum, et praevaricatio legis divinae
talia offerri vetantis, quae est iniquitas
contra Deum.

Maledictus dolosus, qui habet in grege 14
suo masculum, id est animal bonum et
aptum ad offerendum, et votum faciens de
sacrificio offerendo, immolat debile Do-
mino, id est animal vile, claudum, caecum,

G ac languidum ; quia rex magnus ego, di-
cit Dominus exercituum. Quemadmodum
enim solus Deus est Dominus per univer-
salem providentiam et propriam auctori-
tatem, sic et ipse solus est rex, et rex adeo Ps. xav,3;
magnus, ut magnitudinis seu dignitatis et CXL,V' 3"
perfectionis ejus nullus sit finis.i^ nomen
meum horribile, id est metuendum, in
gentibus quae me vere cognoscunt : illae
enim me formidandum agnoscunt atque
formidant. In ceteris quoque Deus horri-
bilis est, per districtam et aequissimam

D ultionem.Quum ergo tantae sublimitatis sit
Deus, non est ei de vilioribus, sed melio-
ribus, secundum quod ipse jussit,facienda
oblatio. Hinc ad Abel et ad munera ejus Gen. w.4,
respexit Deus, quia de melioribus (scilicet °-
primogenitis) gregis sui adipibusque eo-
rum obtulit Domino. Ad Cain vero et mu-
nera ejus non respexit, quia de fructibus
terrae obtulit viliora, ut legitur in Genesi.

69G

F.NARRATIO IN CAP. I MALACHLE.

ART. II

ARTICULUS II

DE SPIRITUALI INTELLECTU EJUSDEM PRIMI CAPITULI.

/s. ix, G
juxta LXX

ONUS verbi Domini ad Israel in manu
Malachice. Per Malachiam, qui angelus
Domini interprctatur, spiritualiter intelli-
gitur Ghristus magni consilii Angelus, vel
quilibet ejus sacerdos, proedicator, vel do-
ctor, qui angelus, id est nuntius Dei est.
Per hos factum est et fit verbum Dei Patris
atque totius superbenedicta? Trinitatis, ad
Israel, id est Ecclesiam Christi.
2 Dilexi vos, o Christiani, o Judsei ad Chri-

stum conversi, et omnes per Christum
salvati, dicit Dominus. Hoc enim ait Chri-
Joann.xsi, stus Apostolis : Ipse Pater amat vos. Et
rbid.mi6. rursus in Evangelio legitur Joannis : Sic
Deus dilexit mundum,ut Filium suum uni-
genitum daret. Et Paulus ad Ephesios :
Ephes.n,i. Propter nimiam, inquit, caritatem qua di-
lexit nos Pater, Filium suum misit in
mundum. Et dixistis : In guo dilexisti
nos pree ceteris gentibus? Hoc interdum
fideles quasi admirando inquirunt, dum
gravissimis adversitatibus atteruntur. Boni
quoque inquirunt hoc, non ex ingratitudi-
ne, sed ut de ratione et modo divinae ad
eos dilectionis plenius instruantur. Mali
vero ea temeritate id quaerunt, qua cete-
ra Christi beneficia aspernantur. Dominus
autem respondit :

Nonne frater erat Esau Jacob? Per Ja-
cob,qui interpretatur luctator vel supplan-
tator. eratque vir quietus et simplex, in
tabernaculis habitans, intelliguntur Chri-
stifideles, qui contra mundum, carnem,
diabolum victoriose luctantur,et vitia vin-
cunt. Per Esau autem, qui erat venator, et
interpretatur quercus, quod est nomen ar-
boris cibum porcorum portantis,intelligun-
tur carnales,concupiscentiarum sectatores,
saeculares et vani. Et isti sunt fratres, quo-
niam boni ac mali ex eisdem protoplastis

Gen. xxv

25, 27.

Ibid. 27

A progeniti sunt. Verumtamen illos diligit,
hos odit Deus; nec illi istis meliores es-
sent,nisi aDeo prse istis aeternaliter dilecti
atque electi sine omni merito suo fuis-
sent. Siquidem Deus omnipotens, justus,
pius, ac sapiens, cujus vult miseretur, et xom.ix,i%.
quem vult indurat; et ejus praedestinatio,
totius virtutis et gratia?, in nobis est causa.

Et posui montes ejus, scilicet Esau, in 3
solitudinem. Montes Esau, sunt potentes
et magni in sseculo isto, qui ad dignitates
et dominationes adspirant : qui in solitu-

B dinem rediguntur, quia ut scriptum est :
Omnis potentatus brevis est vita; sic et Eccii. x,
rex hodie est, et cras morietur. In primo !1'12,
quoque libro Machabseorum dicitur : A \Mach.u,
verbis peccatoris ne timueritis, quia gloria G2' 63-
ejus, stercus et vermis ;hodie extol!itur,et
cras non invenietur. Et hereditatem ejus,
id est corpora eorum qua? diligenter co-
lunt et nutriunt, posui indracones deserti,
id est, in putredinem pulveremque redegi:
juxta illud Ecclesiastici, Quum morietur Eccii.x,i3.
homo, hereditabit serpentes et bestias et

C vermes. Yel in dracones deserti ponentur,
quando in inferno daemonibus in tormen-
tis sociabuntur, juxta illud Judith : Deus judith.xyi,
omnipotens dabit ignem et vermes in car- 20' 2t'
nem ipsorum,ut urantur et sentiant usque
in sempiternum. Quod si dixerit Idumwa, 4
id est plebs ista terrena per Esau designa-
ta, Deslructi sumus, id est humiliati, et
plagati a Deo, qui cornua animositatum
nostrarum confregit, sed revertentes ad
pristina mala, wdificabimus guce destru-
cta sunt, scilicet turrim superbise, vana

D consilia, et pompositates mundanas ; ha>c
dicit Dominus : Isti cedificabunt, et ego
desfruam. Deus enim superbis resistit ; ipetr.v,s.
et sedes ducum superborum destruxit. Et Eccii.x,\i.

1,3.

13.

ENARRATIO IN CAP. I MALACHLE. — ART. II 697

vocabuntur homines isti Deo adversan- A licet offertis super nltare meum pollutum 7

tes, termini impietatis, et populus cui ira- panem, id est, sacramentum Eucharistise,

tus est Dominus usque in wternum. Sunt quantum iu vohis est, contaminatis, sicut

enim terreni impietatihus pleni, qui seter- et nomen Christi polluistis. Et dicitis : Tn

na oblivione relinquentur a Deo. Quihus quo polluimus te ? id est, in quo te, o Chri-

jacob. v, dicit Jacohus : Agite nunc, divites, plorate ste, inhonoravimus? In eo quod dicitis :

ululantes in miseriis vestris : thesauriza- Mcnsa Domini despecta est, id est per hoc

stis vobis iram in novissimis diebus. Dc quod opere demonstratis altare esse despe-

Jer. xvii, quibus loquitur Jeremias : Domine, omnes ctum, atque a vobis esse dehonoratum,

qui te derelinquunt, confundentur; rece- dum ad id imparati acceditis, vitiosam

dentes a te, in terra scribentur. vitam non deserentes, neque fructuose

5 Et oculi vestri, id est mentes, o veri quotidie confitentes.

Christiani, videbunt impiorum damnatio- B Si offcratis catcum vel claudum , nonnc 8

nem, et dicetis : Magnificetur Dominus malum est? Csecum immolat, qui Deo oh-

super terram Israel, id est, gratiose ac sequium indiscretum impendit. Quocontra

clementissime faciat suao Ecclesiae, ipsum dicit Apostolus : Rationabile obsequium Rom.xn,i.

fideliter intuenti. Impiorum enim punitio vestrum. Claudum offert, qui mente nu-

bonos provocat ad meliora, juxta illud tante, et intentione non pura ac simplici,

Prov.xtx, Proverbiorum : Impio flagellato, sapiens Deo precem effundif.Propter quod Jacobus

sapientior erit. Ideo, felix quem faciunt apostolus ait:Vir duplex animo, inconstans Jacob.t,*.

aliena damna peritum. est in omnibus viis suis. Languidum im-

6 Filius honorat patrem, etc. Qiium Do- molat, cujus cor in gratia Dei stabilitum Hebr.xm,
minus noster Jesus Christus nos ita ora- non est, neque per ancoram spei firmatum 9'

Matth.M, re docuerit, Pater noster qui es in ccelis, in Christo. Denique verbum istud contra

sanctificetur nomen tuum : vigilantissime C eos profertur, qui quum divites sint, ta-

perpendendum est nobis, ne tam ineffabili men viliora et minima offerunt Creatori,

Dei omnipotentis dignationi inveniamur modicasque eleemosynas largiuntur. Con-

ingrati; sed filiali amore Deum prae omni- tra istos ignavos, ingratos et cupidos lo-

bus diligamus, et per sanctam caritatem quitur Deus : Offer illud duci tuo, etc, id

affectuosissime jugiter honoremus,praeser- est, si taliter homini mortali praesidenti

tim quum per Christum simus praecipue vobis serviretis, vel supplicaretis, aut im-

joann.i,\i. ad Dei filiationem vocati. Quotquot enim molaretis, non ei placeret : et tamen au-

rcceperunt eum, dedit eis potestatem filios detis coram me vos ita habere. Hoc verbo

Dei fieri. Nempe quum Filius Dei factus redarguuntur negligentissimi, qui oratio-

est frater noster, nos quoque filii Dei facti nes, Horas et laudes Deo sine timore, at-

sumus. Non itaque indigne Deum patrem tentione, reverentia et affectu exsolvunt;

vocemus, ne nobis objiciat : Si pater ego D sed alicui magno viro,praelato aut principi

sum, ubi est honor mcus? Praeterea, va3 locuturi aut servituri, cum reverentia ma-

eis qui Deum nec venerantur ut patrcm, gna accedunt, prudenter et distincte lo-

nec verentur ut Dominum. quuntur, atque attoniti sunt. Nonne hi

Ad vos,o sacerdotes Ecclesias, qui despi- praeferunt creaturam Creatori, hominem

citis nomen meum, corpus meum et san- Deo, servumque Domino, et Domino lam

guinem irreverenter tractando, indevote excelso prorsus immenso? Istis consulitur,

sumendo, qui carnaliter turpiterque vi- imo praecipitur : Et nuncdeprecamini vul- 9

vendo, maximam mihi irreverentiam faci- tum Dei, ut misereatur vestri, et emen-

tis, et alios graviter scandalizatis, dicit detis vos inlegre.

Dominus Jesus Christus; et dixistis : In Quis est in vobis, 0 ministri Ecclesiae. 10

quo despeximus nomen tuum? Quia vide- qui claudat ostia ecclesiae, et inccndat

G98 ENARRATIO IN CAP. II MALACHIiE. — ART. III

altare meum gratuito luminaria accenden- A substantiam paupcris, quasi qui immolct

do? quasi dicat Salvator, Nullus. Omnes filium in conspectu patris.

enim ecclesiastici de Christi patrimonio Maledictus dolosus, qui liabet in grege 14

vivunt, ideo ei reverentialius servire te- suo masculum, et votum faciens, immolat

nentur. Quod quum ita sit, quid fiet de debile. Hoc contra omnes intelligi potest

his qui multa beneficia habent, aut unum qui quod Deo voverunt, integre non per-

superabundans, et nihilo minus vitiis ple- solvunt. Quod si ita sit, quam maledicli

ni sunt, mundani atque carnales? quorum sunt illi qui quod Deo voverunt, nec in

damnatio gravissima erit. toto, nec partim persolvunt? Et potissime

11 In omni loco offertur nomini meo obla- hac maledictione caeduntur, qui ea vove-

tio munda. Per oblationem istam intelligi runt quee immediate Dei honorem et cul-

potest devota oratiojuxta illud in Psalmo: tum concernunt, ut sunt actus virtutum.

z»«.cxl,2. Dirigatur oratio mea sicui incensum in li Ideo Moyses ait in Deuteronomio : Quod Deui.ww,

conspectu tuc. Vel oblatio munda est, qua semel egressum est de labiis tuis, obser- 23,

ipsi praecipue religiosi Deo se offerunt in vabis, et facies sicut promisisti Domino

holocaustum, ejus se cultui totaliter man- Deo tuo. Imo nec differendum est, quum

cipantes. Salomon dicat in Ecclesiaste : Si quid vo- Eccie.v,3.

Consequenter contra tenaces et irreve- visti Deo, ne moreris reddere. Et qui ita

13 rentes oblatores Dominus ait : Et dixistis, non agit, Deo fidelitatem non servat, sed

Ecce de labore est quod obtulimus, id est maximam ei irreverentiam exhibet. Pos-

de nostra exiguitate, et nostro acquisitum tremo, quum quid Deo de rebus nostris,

sudore : ideo fecistis id dignum abjectione. actibus, aut nos ipsos offerimus, cum om-

Et intulistis de rapinis, id est, de bonis ni promptitudine atque lsetitia mentis id

injuste aut violenter adeptis atque rece- faciamus : attendentes quod primo libro

ptis, oblationem mihi fecistis. Numquid C Paralipomenon David fatetur : Tua, Do- i-Pw.xxix,

suscipiam illud de manu vestra? dicit Do- mine, sunt omnia, et quse de manu tua

minus. Quasi dicat, Nequaquam. Unde in accepimus, dedimus tibi ; unde et ego

Eccii. Ecclesiastico scriptum est : Immolantis ex in simplicitate cordis mei lsetus omnia

24. ' " ' iniquo, iniqua est oblatio; et qui offert obtuli.

ARTICULUS III

EXPLANATIO LITTERALIS CAPITULI SECUNDI \ ET NUNC AD VOS MANDATUM HOC,

0 SACERDOTES.

CONSEQUENTER Dominus hortatur sa- D et corporis, et si nolucritis ponere super

cerdotes ad poenitentiam, adjiciendo cor, id est diligenter advertere, recolere et

minas, ut qui se amore boni et zelo aequi- implere quod jubeo, ut detis gloriam no-

tatis non corrigunt, timore supplicii corri- mini meo, id est, debitam mihi reveren-

gantur. Et nunc ad vos mandalum hoc de tiam impendatis, et coram aliis me cla-

observatione cultus divini in ceerimoniis rificetis, gloriosum annuntietis, et omne

templi,o sacerdotes, dirigitur. Sacerdotibus mihi bonum adscribatis, ait Dominus ex-

quippe correctis, ceteri facilius emendan- ercituum; mittam in vos egestatem, id

tur. Si nolueritis audire auribus mentis est terrae sterilitatem, victualiumque ino-

ENARRATIO IN CAP. II MALACHI^. — ART. III 699

piam : quam carnales cupidique Judaei A et inii cum tribu Levitica in deserto, eli- Exod.

plurimum abhorrebant, praesertim quum gens illam ad sacerdotium, et promittens ™um'.w,'a,

neut. xv, 4. in Deuteronomio Moyses scripserit, Omni- eidem, quod si ipsa ac populus legem 7.

no indigens et mendicus non erit inter meam servarent, in pace viverent super i.^aw

vos;et maledicam benedictionibus vestris, terram, imo pacem pectoris et vitam gra- »»JM3-

id est fructibus terrae et ceteris bonis tiae obtinerent. Porro, ut hic ait Hierony-

terrenis, quae mea benedictione habetis, mus, quidquid nunc de Levi asseritur, ad

quibus et vos benedicere consuevistis, et sacerdotes et potissime ad pontifices le-

maledicam illis, auferendo a vobis haec gis Moysis pertinet. Et dedi ei timorem

dona, et opposita mala super vos inducen- meum, non servilem dumtaxat, sed filia-

do; quoniam non posuistis super cor, id lem et castum, et timuit me, et a facie

est, praecepta mea non impressistis me- nominis mei, id est consideratione maje-

moriae, nec debite custodistis. Quocontra B statis mex,pavebat. Istud in Moyse,Aaron,

Ps. cxvni, dicit Psalmographus : In corde meo abs- Eleazaro, Phinees, multisque aliis de tribu

condi eloquia tua, ut non peccem tibi. Et Levi exortis fuit impletum, imo et in pa-

Prov. vn, Salomon ait: Serva mandata et legem qua- triarcha Levi, qui etsi interdum peccavit,

si pupillam oculi tui. Liga eam in digitis postea tamen virtuosae fuisse creditur vi-

tuis, et in tabulis cordis tui scribe eam. tss.Lex veritatis, scilicet lex divinitus data 6

3 Ecce cgo projiciam vobis brachium, id est per Moysen, fuit in ore ejus, id est filio-
armum animalis dextrum mihi oblatum, rum Levi, de quibus nunc dictum est, qui
quia propter vestra peccata munus ve- populum instruxerunt; et iniquitas non
strum non habeo gratum, et dispergam est inventa in labiis ejus : non quod isti
super vultum vestrum stercus solennita- ab omni iniquitate immunes exstiterint,
tum vestrarum, id est, immunditiam vi- sed quia condigne pcenituerint, et gratiam
tiorum quae in festis vestris committitis, C sanctitatis sortiti sint : sicut de se ipso

et irreverentiam quam mihi facitis, in vos fatetur Apostolus, Nihil mihi conscius [Cor. iv.4.

manifeste convertam, vos confundendo ac sum; qui tamen alias loquitur, Venit Jesus ir»m.i,i5.

puniendo. Vel per stercus istud, intelligi- peccatores salvos facere, quorum ego pri-

tur caro oblata continens stercora, quam mus sum. In pace, id est mentis tranquil-

Deus ob eorum peccata non acceptavit, sed litate, et in oequitate, id est justa conver-

eis rejecit. Unde Septuaginta transtule- satione, ambulavit mecum, id est coram

runt : Dispergam ventriculum,etc.ift assu- me et secundum beneplacitum meum mihi

met vos secum, id est, contemptibiles foe- conjunctus per voluntatis conformitatem,

dique vitiis eritis, sicut stercus : ut tales et multos avertit ab iniquitate. Moyses

4 sint offerentes, qualia ea quae offerunt. Et enim et Aaron ac reliqui quidam posteri
scietis, per justitiae meae effectum experi- Aaron, plures de genere Israel ad pceni-
entiamque vindictae, ^ma misi advos man- D tentiam induxerunt, atque a vitiis variis
datum istud, jam dictum, ut esset pactum retraxerunt.

meum, id est testamentum vel fcedus de Labia enim sacerdotis custodiunt sci- 7

modo sacrificiorum,cwraZ,e?n',id estLevitis entiam : id est, ad sacerdotum officium

ad cultum Dei specialiter dedicatis : quos pertinet congruo tempore doctrinam legis

etiam Deus jussit prae aliis, maculis men- divinae plebi proponere, et scientiam salu-

tis corporisque carere, et virtutum ornatu tarem in aliis conservare. Ideo in pectore Exod.

Exod.xix, fulgere, juxta illud Exodi, Sacerdotes qui summi sacerdotis fuerat rationale, in quo jq'"1' "

accedunt ad Dominum, sanctificentur, ne Doctrina et Veritas ponebatur, quia sacer-

percutiat eos ; dicit Dominus exercituum. dos doctus csse debet, et precco veritatis

5 Pactum meum fuit cum eo vita? et pa- divinae. Et legem requircnt subditi et vul-
cis, id est, pactum vitae et pacis percussi gares, ex ore ejus. Unde dicit Apostolus ad

700 KNARRATIO 1N CAP. II MALACHLE. — ART. III

ra.1,7,9. Titiim : Oportet cpiscopum sinc crimine A probatis peccatores), et facies peccatorum

esse, amplcctentem eum qui secundum sumitis?

doctrinam est, fidelem sermonem, ut po- Consequenter increpat Judaeorum super-

tens sit exhortari in doctrina sana, et eos biam. Numquid non pater unus omnium 10
qui contradicunt, arguere ; quia angelus, ' nostrum est? scilicet Adam, vel etiam

id est nuntius, Domini exercituum est. Abraham . Numquid non Deus unus creavit

Quemadmodum enim divinus Dionysius nos ? qui ait in Deuteronomio : Videte quod Deut.xxx»,

docet, infimum ordinis superioris, et su- ego sim solus,et non sit alius Deus praeter 39-

premum ordinis inferioris, magnam ha- me. Animas nempe singulorum condidit

bent mutuo convenientiam, et nomen unius Deus sigillatim et per se ipsum immedia- />«. xxxu,

transfertur ad aliud. Quum ergo in ccelesti te; corpora quoque nostra ab ipso origina- 15'

hierarchia ordo angelorum sit infimus, et liter sunt cre&ta.Quare ergo despicit unus-
in ecclesiastica hierarchia ordo sacerdotum B quisque nostrum fratrem, id est proximum

sil summus, angeli et sacerdotes in multis suum, violans pactum patrum nosfrorum,

communicant : ita ut sacerdotes angeli id est in hoc ipso transgrediens prseceptum

nuncupentur, quoniam inter Deum et po- patribus datum de proximo diligendo ac Exod. xx,

pulum mediando, et ea quae Dei sunt, ho- sustentando? Hinc Isaias minatur : Vae qui ;g"XKX1H ,

minibus nuntiando, atque spiritualem et spernis, nonne et ipse sperneris? Trans- [{

angelicam vitam in carne ducendo, angeli- gressus est Juda, id est, populus Juda de

cum exercent officium. Ideo in Apocalypsi Babylone reversus, legem Dei non custo-

Apoc.1,20; episcopi septem Ecclesiarum in Asia, an- ' divit; et abominatio, id est irrationabilis

ii, i,8,eic. gejj appe]iantnr. prorsus transgressio, facta est in Israel et

8 Vos autem recessistis de via, id est, le- in Jerusalem, id est a filiis Israel incolis-
gem Dei qua itur ad vitam beatam, non que Jerusalem post reditum de Chaldsea :
custodistis, et scandalizastis, id est, dicto C quia in templi sedificatione, sacrificiorum
vel facto vestro inordinato plurimos ad oblatione, sabbati observatione, et alieni-
ruinam peccati traxistis, in lege scripta, genarnm uxorum acceptione, negligentes
quam non servastis. Irritum fecistis pa- fuerunt, ut patet in libro Esdrae, et alibi. lEsdr.w,
ctum Levi, dicit Dominus exercituum, id Quia contaminavit Judas sanctificationem UEs,!r-*m-
est, pactum cum Levi seu tribu sacerdotali Domini, quam dilexit, id est, templum
initum de sacrificiis templi, sprevistis. Dei inhonoravit : de quo dicitur primo

9 Propter quod et ego dedi vos contemptibi- libro Machabseorum, quod Antiochus in- \Mach.i,
les et humiles, id est abjectos, omnibus travit sanctificationem cum superbia. Vel 23-
populis, inter quos captivi fuistis, vel qui sanctificatio ista, est cultus Dei in sacrifi-
vestram calamitatem noverunt. Unde in ciis et ceteris latriae actibus Deo placen-

HfiWr.iv, libro Esdrae scriptum est : Audi, Deus no- tibus ; et habuit filiam dei alieni. Judsei

4* ster,quia facti sumus despectiii. Sicut non D enim uxores gentiles idolorum servitrices

servastis vias meas, id est divina praece- acceperunt, ut dictum est ssepe.
pta. Hinc primo Regum Dominus protesta- Disperdat Dominus virum qui fecerit 12

iAeg.n,zo. tur : Quicumque glorificaverit me, glori- h oc amplius in futuro. Quasi dicat : Quod

ficabo eum ; qui autem contemnunt me, factum est, Deus indulgeat. Vel dicitur hoc

erunt ignobiles. Et accepistis faciem in zelo justitiae, nisi pceniteant; vel modo

lege, id est, personas, non causas, adspe- propheticse praenuntiationis, quod utique

xistis, judicando injuste propter munera, dispergentur, nisi se inde correxerint. Ma-

vel timore aut favore, potentes, divites et gistrum et discipulum, id est doctum et

nobiles inferioribus praeponendo. Quo con- simplicem instructorem peccati, et qui ei

/>s.lxxxi,2. tra in Psalmo habetur : Usquequo judi- consentit, magnum et parvum, qui est de

catis iniquitatem (id est, judicando ap- tabernaculo Jacob, id est de ejus familia.

ENARRATIO IN CAP. II MALACHUE. — ART. III 701

Vel sensus est, quod tales transgressores A prseter id quod ab uno Deo creati sunt?

ab aliis bonis Judfieis disperderentur modo Hoc est spiritus Dei, id est, voluntatis divi-

jam tacto. Et offerentem munus Domino nae. Et quid unus qucerit? id est, quid Deus

exercituum, id esl, etiam sacerdotem Deo intendit per hoc, quod vult a filiis Israel

sacrificantem ita peccantem, Deus disper-" Judseas uxores teneri, vel primam conju-

dat, si in peccato permanseril. gem non relinqui, nec alienigenas duci?

13 Et hoc malum quod subditur rursum nisi semen Dei, id est filios qui divino
fecistis, adjiciendo peccata peccatis. Ope- cultui educentur. Ideo mulier si deformis
riebatis lacrimis altare Domini, fletu et est vel egena, sperni non debet nec abjici.
gemitu : id est, uxores vestras priores Ju- Custodite ergo spiritum vestrum, id est
dseas vobiscum de Babylone redeuntes, per animam a ruina peccati, et uxorem adole-
hoc quod eas propter earum deformitatem scentice tuce noli despicere, quam in ado-
vel senectutem abjecistis ,et alienigenas ac- B lescentia accepisti : ut quee tibi virginali
cepistis, induxistis et compulistis ad hoc, primum juncta est matrimonio, perseveret
quod coram altari quotidie flebant cum usque ad vitee finem. Quum odio habueris 1G
gemitu coram me, contra vos conqueren- eam, dimitte, clicit Dominus Deus Israel,

tes quod taliter abjicerentur. Ita exponit dando ipsi libellum repudii. Quod autem

Hieronymus. Alii autem exponunt, quod Dominus dicat hoc permissive ad vitan-

ipsi viri sic lacrimabantnr, putantes pec- dum deterius, scilicet uxoricidium, sicut

catum hoc expiare absque rejectione uxo- permisit Judeeis usuram ad alienos, non

rum gentilium : quod fuit erroneum. Ita absolute vel imperative, innotescit ex eo

ut ultra non respiciam ad sacrificium mi- quod subditur : Operiet autem iniquitas vi-

hi a vobis oblatum, nec accipiam placa- ri conjugem repudiantis ex odio, vel causa

bile quid, id est aliquam hostiam expia- non justa, vestimentum ejus, dicit Domi-

tionis, de manu vestra, donec a praefatis C nus exercituum, id est, in corpore suo

vitiis vos emendetis. debitam luet poenam in igne inferni, nisi

14 Et dixistis : Quam ob causam ? Videli- vere pceniteat, quatenus in quo peccavit,
cet, Quia Dominus testificatus est inter te in illo et puniatur. Vel, Operiet iniquitas
et uxorem pubertatis tuce : id est, Deus in vestimentum ejus, id est, peccatum ejus
Genesi dixit, quod tu et uxor tua legitima ducetur in lucem, et omnibus in judicio
simul maneretis, ac mutuo diligeretis : ostendetur, sicut apparet quod in vesti-

Gen. ii, 24. Relinquet, inquiens, homo patrem suum menti superficie situatur. Custodite spiri-

et matrem suam, et adheerebit uxori suee, tum vestrum, et nolite despicere conjugem

et erunt duo in carne una; quam tu de- primam atque legitimam. Hinc Christus in

spexisti, aliam superinducendo, et ipsam Evangelio docet, uxorem non esse abji- Maiih.s,

quasi ancillam tenendo. Et hcec particeps ciendam, nisi ob fornicationem. : nec tunc 3->xix>9-

tua, id est, uxor ista esse debet consors ac D relinquitur quantum ad vinculum matri-

socia tua, non famula : ideo enim mulier moniale,quum sit insolubile post copulam

de latere viri plasmata est. Adam quoque carnalem, sed quoad cohabitationem ac

Ziid.iii.ia. dixit ad Dominum : Mulier quam dedisti torum.

mihi sociam, dedit mihi de ligno, et co- Insuper redarguuntur Judeei de aliogran-

medi. Et uxor fccderis tui, id est, cum di peccato in Deum. Laborare fecistis Do- 47

qua fcedus amicitiee animeeque consensum minum in sermonibus vestris, id est, per

15 tenere debes. Nonne unus fecit,id est, idem verba vestra blasphema, incredulitatis ac
Creator unusque Deus plasmavit Adam et diffidentiae plena, Deum quodammodo mo-
Evam, seu virum et feminam, et residuum lestastis. Loquitur autem de Deo modo
spiritus ejus est, id est hoc quod sibi co- humano, quasi de homine ex aliorum ma-
haerent per amorem et cohabitationem, lis afflicto. Unde et Dominus ait in Isaia :

702 ENARRATIO IN CAP. 11 MALACHLE. — ART. IV

is. i, i*. Laboravi sustinens. Alibi quoque ait Do- A quoque et Medos, in hoc saeculo prospera-

76irf.xi.in, minus populo Judaeorum : Praebuisti mihi ri, ditari, regnare, qui tamen Deum Israel

laborem in iniquitatibus tuis. Similiter ait non colebant; se vero Deum colentes, in

Ephes. iv, Apostolus : Nolite contristareSpiritum San- hac vita conculcari, depauperari, atque

ctum Dei. Et dixistis : In quo eum feci- diversis miseriis affici. Unde in eorum

mus laborare? Videlicet, In eo quod dici- persona fertur in Psalmo : Et dixerunt : ps. t«m,

lis : Omnis qui facit malum, bonus est in Quomodo scit Deus? et, Si est scientia in

conspectu Domini, et tales ei placent. In- Excelso? Aut certe ubi est Deusjudicii? id

firmi enim Judaei futurum Dei judicium est, si aliter est, et si mali Deo displicent,

non pensantes, sed praesentis vitee prospe- bonique placent, ubi est tunc justum ejus

ritatem ac remunerationem imprudenter judicium, quod exigit malos puniri ac

considerantes, negabant quodammodo pro- dejici, bonos autem exaltari et glorificari ?

videntiam Dei, vel Deum esse peccatorum B De isto jam celeriter curro, quoniam in

fautorem censebant : eo quod viderant sequenti capitulo plenius inde, Deo agen-

gentiles in gyro eorum morantes, Persas te, dicetur.

ARTICULUS IV

DE MYSTICO EJUSDEM CAPITULI SECUNDI SENSU.

JACILE prorsus est ad sacerdotes novi C me bona fuistis sortiti. Unde et Christus

Testamenti applicari, quod in prsesen- in Evangelio profitetur : Cui plus dona- luc. xms.

tis capituli capite de veteris Testamenti tum est, plus repetetur ab eo. Quoniam

1 sacerdotibus dictum est. Et nunc ad vos non posuistis super cor, id est, ineffa-
mandatum hoc vivendi sacerdotaliter, so- bilem magnitudinem beneficiorum meo-
brie, caste,exemplariter ac devote,o sacer- rum non ponderastis, videlicet quanta sit
dotes evangelicae legis : qui tanto amplius dignitas sacerdotii vestri, quanta liberali-
ad spiritualem virtuosamque obligamini tas atque dignatio Christi in Sacramento
vitam,quam sacerdotes Mosaicae legis,quan- se ipsum vobis donantis, et cum quanta
to sacerdotium Christi spiritualius, divi- reverentia puritateque mentis Sacramen-
nius, atque sublimius est sacerdotio illo tum hoc conficere, sumere et tractare

2 legali. Si nolueritis audire, id est preece- oportet.

pta vivendi sacerdotibus Christi specialiter D Ecce ego projiciam vobis brachium, id 3

tradita adimplere, mittam in vos egesta- est, opera vestra tanquam indigna repel-
tem, id est donorum gratiae gratum fa- lam, et gratiae vigorem suspendam; et di-

cientis carentiam, ut singulis vobis conve- spergam super vultum vestrum stercus so-

Apoc.\u,i~. niat illud Apocalypsis : Tu es miser et lennitatum vestrarum, id est, vitia vestra

miserabilis, pauper, caecus et nudus; et carnalia, et vitam vestram fcedam ac tur-

maledicam benedictionibus vestris .• id est, pem, vobis cum grandi confusione vestra

bona naturae, bona fortunae, et bona Ec- objiciam et cunctis ostendam ; et assumet

clesiae vobis concessa, convertam vobis in vos secum : opera enim vestra sequentur Apoc.xtv,

majorem damnationem, et permittam vos vos. Et scietis per experientiam confusio- ,3- ,

illis abuti in superbiam ; eritque damna- nis damnationisque vestrae, quia misi ad

tio vestra tanto pcenalior, quanto plura a vos mandatum istud novae legis.

i:narratio in cap. ii malachle.

ART. IV

703

Malth.

xxvi, 20-28.

Paclum meum, id est novi Testamenti
fcedus, fuit cum eo, praesertim cum Apo-
slolis eorumque successoribus sanctis :
quod est pactum vitce gratiae in praesenti,
et vitee glorise in futuro, et pactum pacis
internae. Siquidem coram illis in Gcena
Christus novi Testamenti Sacramentum in-
stituit, et novum Testamentum firmavit.

Denique de quolibet Apostolorum et
sacerdotum atque pontificum, sancte vi-
ventium, dici potest secundum praeceden-
li articulo positum, quod Dominus ait :

6 Dedi ei timorem, et timuit me, etc. Lex
veritatis, id est doctrina et jussio Chri-
sti, fuit in ore ejus, et iniquitas non est
inventa in labiis ejus; in pace et in azqui-
tate ambulavit mecum, et multos aver-
til ab iniquitate. Secundum Hieronymum,
his verbis describit Deus, qualis esse de-
beat sacerdos, scilicet ut fideliter timeat
Deum,et legem divinam semper habens in
corde et ore, nullo maculetur mendacio,
nec impietate turpetur aut dolo, sed cum
pace et justitia coram Altissimo vivens,
ceteros praesertim sibi commissos, semper
totis viribus ab impietate avertere sata-
gat : quia ut ait Hieronymus, qui sacerdos
est, et non corripit delinquentes, sacerdo-
tis officium praeterit.

7 Labia enim sacerdotis custodiunt scien-
tiam. Sacerdotum est habere discretionem
prsecipuam inter virtutes ac vitia, inter
pretiosum et vile, inter bonum et malum,
inter verum et falsum, inter lepram et
non lepram, et ut in tantum eruditi sint,
quod onus sui officii fructuose queant
implere, aliosque docere. Nam legem, id
est Christi praecepta et documenta, requi-
rent laici eo: ore ejus : praesertim quum in
Levitico Dominus dicat sacerdotibus ve-

Zew.x,9it. teris Testamenti : Vinum et omne quod
inebriare potest, non bibetis, quando in-
trabitis in tabernaculum testimonii, ut
habeatis scientiam discernendi inter san-
ctum et profanum,doceatisque filios Israel
omnia legitima mea. Quam vehementer
ergo damnabiles sunt sacerdotes novi Te-
stamenti, qui potibus vacant, et sanctae

A Scripturae studium non frequentant! —
Vos autem recessistis de via, et scandali- 8
zastis plurimos in lege. Hoc, proh dolor !
non expositione, sed luctu et gemitu indi-
get,quum sacerdotes Christi de via justitiae
impudenter ac publice nimis recedant,
suaque perditissima conversatione innu-
merabiles graviter scandalizent. Ideo Do-
minus dat eos contemptibiles vulgo et
omnibus, ita ut laici sacerdotibus vix as-
surgant, vel reverentiae exiguum signum
demonstrent, quin potius eos irrident.

B Porro quod subditur, Numquid non pa- {q
ter unus omnium nostrum? numquid non
Deus unus creavit nos? quare ergo despi-
cit unusquisque nostrum fratrem suum ?
contra omnes superbos, indignabundos,
passionatosque dicitur, qui communem ori-
ginem atque naturae parilitatem non atten-
dentes, facili occasione despiciunt alios :
in quo tam saeculares, nobiles, potentes,
ac divites, quam alii quidam in propriis
oculis sapientes aut virtuosi, multum cul-
pabiles sunt, non intendentes quod nihil

C boni habeant, nisi a Deo, et quod vitiis
pleni sunt, Deo odibiles, quum hi quos
spernunt, multis forte donis gratiae deco-
rentur, vel decorabuntur. Ideo ad Roma-
nos dicit Apostolus : Tu quid judicas fra-
trem tuum? aut tu quare spernis fratrem
tuum? omnes enim stabimus ante tribunal
Christi. Attendat igitur omnis Christianus,
quod loquitur Christus : Qui major est ve-
strum, sit vester minister.

Transgressus est Juda, id est plebs chri- 11
stiana confitens Deo, quando secundum

D fidem suam condigne non vivit; et abomi-
natio facta est in Israel, id est in contem-
plativis, dum hi qui spiritu incipiunt, car- c,aiat.m,z
ne consummantur, et in Jerusalem, id est
in ministris Ecclesiae, quando sacerdos vi-
vit ut populus; quia contaminavit Judas
sanctificationem Domini, id est, post ope-
ra pcenitentiae Deo placita recidivavit, et in
ecclesia loquaciter, vage et irreligiose se
habuit, sicut (heu!) quotidie cernimus, et
habuit filiam dei alieni, id est, iniquita-
tem sibi quasi in conjugem sumpsit, actus

Rom. xiv,
10.

Matth.xx,
26;xxin,H.

7(1'*

F.NARRATIO IN CAP. III MALACHI.E. — ART. V

immundos jugiter amando et amplectendo.

Hoc faciunt carnales et lubrici qnorum

Phiiipp.m, deus venter est, et cupidi qui aurum Ueo

.q praeponunt. Dispcrdat Dominus virum qui

fecerit hoc, nisi desistat.
13 Opcriebatis lacrimis altare Domini , fie-

tu et gemitu. Hoc faciunt, qui alios oppri-
munt et contristant, ita ut illi ita affli-
cti, coram Domino ingemiscant et plorent.
Rursus id faciunt, qui pro temporalium
amissione ac damno terreno superflue lu-
gent ac dolent. Horum opera et oblata Deo
non complacent.
14-16 Denique, quod hic dicitur contra odien-
tes conjuges suas, intelligi potest contra
Christianos qui uxores suas despiciunt, et
velut famulas tractant, praesertim contra
adulteros omni damnatione dignissimos.
Hi igitur sunt docendi, ut pensent se et
conjuges suas ab uno Deo esse creatos, et
ideo copulatos ut socialiter amicabiliter-
que simul viventes, procreent filios, in
quibus cultus Dei amplificetur.

Custodite spiritum vestrum in timore et
humilitate, proprias aerumnas efficaciter

A intuendo, omneque bonum Deo adscriben-
do, et nolite dcspicere quemquam, praeser-
tim propter paupertatem, vel naturalem
defectum. Nihilo minus impii et mundani,
secundum quod tales, in communi sper-
nendi sunt, sicut de viro justo cantamus
in Psalmo : Ad nihilum deductus est in Ps. xiv,4.
conspectu ejus malignus, timentes autem
Dominum glorificat. Hinc sanctus Job : Si Job xxx.,
contempsi, inquit, judicium subire cum13'la'
servo meo. Numquid non in utero fecit
me, qui et illum?

B Laborare fecistis Dominum in sermoni- 17
bus vestris; et dixistis : In quo eum feci-
mus laborare? In co quod dicitis : Omnis
qui facit malum, bonus est in conspectu
Domini, et tales ei placent. Aut certe ubi
est Deus judicii? Hoc juxta intellectum
prsehabitum intelligi potest de imperfectis
et rudibus Christianis, qui visa impiorum
prosperitatejustorumque tribulatione, con-
tra Deum murmurant, atque ipsius provi-
dentise detrahunt,quemadmodum sequenti
capitulo clarius innotescet. Cetera ex prae-

C inductis facillime intelliguntur.

ARTICULUS V

EXPOSITIO LITTERALIS CAPITULI TERTII : ECCE EGO MITTAM ANGELUM MEUM.

Rom. x, 4. O ICUT Apostolus docet, Finis legis est
k3 Christus : ideo de Christi mysteriis va-
ticinari, praecipuaest Prophetarum intentio.
Unde et sanctus Malachias postquam prae-
cedentibus duobus capitulis ad sui tem-
poris Judaeos praefatus est, jam de Christi
adventu loqui orditur, imo Deus per ip-
1 sum. Ecce ego mittam angelum meum, et
praiparabit viam ante faciem meam. Hanc
scripturam de Joanne Baptista esse praedi-

Matih.xi, ctam Chrislus testatur : Hic est, inquiens,
de quo scriptum est : Ecce ego mitto ange-
lum meum ante faciem tuam, qui preepa-
rabit viam tuam ante te. Marcus quoque

iii

Evangelium suum ita exorsus est : Initium Marc. ■,
Evangelii Jesu Christi Filii Dei. Sicut scri- 1_3-
D ptum est in Isaia propheta : Ecce ego mitto
angelum meum ante faciem tuam,qui prae-
parabit viam tuam ante te. Vox clamantis
in deserto. Quod autem ista de Joanne in-
telligat, pandit subdendo : Fuit Joannes lbid. 4.
in deserto baptizans. Cur autem Marcus
verba ista alleget, quasi in Isaia scripta
sint, quum hoc loco a Malachia dicantur,
super Marcum exposui. Sciendum praeter-
ea, quod Dominus noster Jesus Christus,
ejusque evangelista Marcus, sensum potius
quam formam verborum istorum allegant.

ENARRATIO IN CAP. III MALACHLE. — ART. V

705

Malach. II,
17.

Joann. i, 6.

lbid. 7.

Luc. x,23,
24.

Is. ix, 6,
juxta LXX.

Jer. xxxi,
31.

Etenim secundum quod ipsi allegant, ver-
ba ista dicuntur in persona Patris ; sed
prout hic introducuntur, in persona Chri-
sti dicuntur.

Itaque Christus ait : Ecce ego mittam
angelum meum. Jn fine equidem prsece-
dentis capituli imperfecti dixerunt: Omnis
qui facit malum, bonus est in conspectu
Domini, et tales ei placent; aut certe ubi
est Deus judicii? Ad quod Christus quasi
respondens, subjungit : Ecce ego mittam
angelum meum,id est Joannem Baptistam,
ex cujus praedicatione error illorum ccepit
redargui, et per Christum plenissime re-
probatur. Dicitur autem Joannes angelus
ratione officii, non naturae superioris, quo-
niam nuntius Dei, et quia angelicae vitae,
et quoniam sacerdotis filius, ita quod sa-
cerdotem esse sibi competebat. Et jam di-
ctum est, quod sacerdos Dei sit angelus.De
hoc Christi praenuntio fertur in Joanne :
Fuit homo missus a Deo. Et prceparabit
viam ante faciem meam, id est, corda Ju-
daeorum sua praedicatione atque baptismo
disponet ad meum adventum meamque
susceptionem, ut per eum credant in me.
Unde Joannes habet : Hic venit in testimo-
nium, ut testimonium perhiberet de lumi-
ne, ut omnes crederent per illum.

Deinde Christus de se ipso quasi de alio
loquens, sicut frequenter fit in Scripturis,
adjecit : Et statim post Joannis nativita-
tem, veniet acl templum suum Dominator ,
quem vos quceritis, id est Christus Rex
regum et Dominus universorum : cujus
adventum omnes devoti et boni illuminati,
a principio mundi desideraverunt, secun-
dum quod Christus in Evangelio ait disci-
pulis : Beati oculi qui vident quae vos vi-
detis : dico enim vobis, quoniam multi
reges et Prophetae voluerunt videre quae
vos videtis, et non viderunt. Et Angelus
testamenti ,quem vos vultis, id est Christus
magni consilii Angelus, per quem, secun-
dum quod mediator est Dei et hominum,
Deus Pater seu Trinitas superbenedicta
novum dedit et condidit Testamentum,
juxta illud Jeremiae : Ecce dies veniunt,

T. 10.

38.

A dicit Dominus, et feriam domui Israel et
domui Juda pactum novum. Porro per
templum, intelligi potest templum illud
maleriale civitatis Jerusalem, in quo Chri- Luc. 11,22,
stus a Matre fuit oblatus, in quo et ipse 27'
duodecim factus annorum inter doctores ibid. 40.
consedit, in quo post annum suum tri-
cesimum saepius praedicavit, atque mi- Matth.
racula fecit, tuncque impletum est quod*™'14oj;
Psalmista praedixit : Suscepimus, Deus, /'*. xlvh,
misericordiam tuam in medio templi tui.
Propter quod dictum est in Aggaeo prophe-

B ta : Magna erit gloria domus hujus novis- Agg.u, 10.
simse magis quam prim33. Vel templum
intelligendum est congregatio eorum qui
crediderunt in Christum, et adhaeserunt
eidem : de quibus Joannes ait, Verbum j0ann.i,u.
caro factum est, et habitavit in nobis ; et
Baruch, Post haec in terris visus est, et Baruchm,
cum hominibus conversatus est.

Praeterea, sicut refert Hieronymus, quod
jam de Joanne Baptista expositum est et
de Christo Jesu, Judaei exponunt de Elia et
suo quem praestolantur, rege Messia. Hinc

C perpendo, non irrationabiliter dici a Chri-
stianis,quod Judeei per Eliam convertentur
ad Dominum Jesum Christum. Quum enim
audierint eum praedicare quod Jesus sit
Christus, quem putabant praedicaturum
oppositum, celeriter convertentur. — Quae
autem sequuntur, quidam exponunt de se-
cundo Christi adventu. Quod licet dici va-
leat, convenientius tamen videntur referri
ad primum adventum, sicut ex ipso litterae
hujus contextu clarebit.
Ecce venit per incarnationis mysterium

D atque visibilem formam, dicit Dominus
exercituum. Repetitio, confirmationis indi-
cium est et attentionis provocatio. Et quis
poterit cogitare diem adventus ejus? id
est, quis capere sufficit qualiter veniet,
quam magnifice, mirabiliter atque humili-
ter, qualis quoque et quantus sit ipse qui
veniet. Incarnatio nempe Salvatoris, ejus-
que majestas, a nobis comprehendi ne-
queunt. Modus quoque adventus Christi
nec ipsis Prophetis tam distincte innotuit,
sicut Apostolis Spiritu Sancto recepto, vi-

700 KNARRATIO IN CAP. III MALACHLE. — ART. V

delicet, quocl mox in ipsa hora nativitatis A commixtiorie immundi purgantur; sic Ghri-

Luc. ii, 9- angelus Ioqueretur pastoribus, et repente stus per tribulationes diversas et graves,

14' multitudo coelestis militiae Deum lauda- suos ab immunditia culpae mundabit : qui-

rent, multaque alia qua? in Evangelio de- bus et dixit, Eritis odio omnibus homini- Matth.

scribuntur. Et quis stabit ad videndum husnvo^luvxne.EteruntDominoofferenles*™'

eum? id est, excellentiam ejus nemo in- sacrificia injustitia. Sacrificia ista intel-

tueri et comprehendere poterit : secundum ligi possunt, orationes devotae, observantia

joann. vm, quod Cliristus dixit Judaeis, Neque me sci- praeceptorum, et cetera quae offerunt con-

tis, neque Patrem meum. Vel hoc dicitur, versi ad Ghristum, praesertim Sacramen-

quoniam pauci ex Judaeis crediderunt in tum altaris, quod propter pluralitatem

eum, nec poterant eum patienter inspice- sacramentalium specierum, pluraliter Sa-

Sap. ii, 15. re : quibus etiam gravis exstitit ad viden- cramenta vocatur, quum dicimus : Purifi-

dum. Hinc subditur : B cent nos, quaesumus, Domine, sacramenta

Ipse enim quasi ignis confians, id est, quee sumpsimus. Ista offeruntur in justi-

acute rigoroseque alloquens, docens et tia, id est in conversatione virtuosa, in

increpans peccatores, praesertim sacerdo- caritate et gratia.

tes, Pharisaeos et Scribas, imo et suos prae- Et placebit Domino sacrificium Juda et 4

electos discipulos pro causa et tempore, Jerusalem, id est oblatio sacramenti Eu-

quorum et vitia quasi ignis consumpsit. charistiae, a Judaeis in Ghristum credenti-

Propter quod dicit Apostolus ad Hebraeos : bus facta: quae primo in civitate Jerusalem

Hebr. xu, Deus noster ignis consumens est. Simili a Ghristo noscitur instituta, et ab ejus

29- modo in Ecclesiastico scribitur de Elia : discipulis continuata, ut patet in Matthaeo ibid.ja.yi,

Eccii. Et surrexit Elias propheta quasi ignis, et et in Actibus Apostolorum; sicut dies saz- ,'4*2.'

xlviii, i. verbum ejus quasi facula ardebat. Et qua- culi et sicut dies* antiqui, id est, sicut ' anni

si herba fullonum : nam sicut per herbam G Deo placuerunt olim sacrificia patriarcha-

hujusmodi fullones mundant splendidas- rum, Melchisedech, Abrahae, et sanctorum

que efficiunt vestes, sic Christus sua prae- sacerdotum in lege, videlicet Moysis et

dicatione, vita et gratia, multorum corda Aaron : imo veritas praecedit figuram et

purgavit. umbram. Tamen sacrificium novae legis

3 Et sedebit confians, id est, peccata con- omnibus sacrificiis legis, et his qua3 ante

sumens, et audientium corda inflammans, legem fiebant, praestantius, acceptabili-

Zuc.xn,49. secundum quod ait in Evangelio : Ignem usque Deo consistit. Denique nunc indu-

veni mittere in terram ; etemundansa.nl- ctis consonat, quod in Isaia Dominus ait

mas discipulorum suorum, quasi argen- ad Synagogam : Gonvertam manum meam is. 1, 25,

tum quod igne purgatur; etpurgabit filios ad te, et excoquam ad purum scoriam 2fi' 28'

£<?m',idestsacerdotes et templi ministros: tuam, et auferam omne stannum tuum, et
quorum aliqui quamvis pauci, ante pas- D restituam judices tuos ut fuerunt prius, et

sionem per Ghristum correcti fuerunt, consiliarios tuos sicut antiquitus; et conte-

quamvis tempore passionis rursum pene ret scelestos et peccatores. Unde nunc in

omnes seducti fuerint per principes sacer- persona Christi subjungitur :
dotum et Scribas ac Pharisaeos incredulos ; Et accedam ad vos in judicio, in ad- 5

Act. vi, 7. post passionem vero multa etiam turba ventu secundo, qui erit in majestate et

sacerdotum credidit in eum,secundnm Lu- gloria cum rigore justitiae, et ero teslis ve-

cam in Actibus. Aliqui quoque discipulo- lox, id est, judicando testabor, iet testando

rum Christi et Apostolorum, ex tribu Levi idem ipse judicium proferam (unde in Je-

fuisse leguntur. Et colabit eos quasi au- remia habetur, Ego sum judex et testis, ait Jer. xx.x,

rum e.t quasi argentum : ld est, quemad- Dominus : ldeo judicium istud erit terri- " '

modum argentum et aurum in fornace a bile, quum judex sit infallibilis testis, cui

ENARRATIO IN CAP. III MALACHLE.

ART. V

'07

Matth.

XXIII.

nullius conscientia conlradicere polcrit),
maleficis, et adulteris, et perjuris, et qui
calumniantur mercedem mercenarii, sub-
trahendo laborantibus jnstam mercedem,
et humiliant viduas et pupillos, qnoruin
injuriatio tanto criminosior est, quanto ta-
les personse magis destitutae sunt humano
solatio, et opprimunt peregrinum, qui
quum sit in alieno solo,pie tractandus est,
nec timuerunt me, dicit Dominus exerci-
tuum. Gontra hsec mala loquitur Moyses in

£e«.xix,i3. Levitico : Non facies calumniam proximo
tuo, nec vri opprimes eum; non morabitur
opus mercenarii tui apud te usque mane.
Denique nil prohibet, istud ad primum
Ghristi adventum referri. Ghristus enim
prsedicando Judaeis, exercuit judicium ju-
stee correptionis in eos, strenuissime in-
crepando eorum facinora, prsesertim sacer-
dotum, Scribarum et Pharisaeorum, quem-
admodum ex Evangelii decursu evidenter
probatur.

Ego e ni m Dominus : ideo universis prse-
sideo, curamque gero, et verum judicium
facio; et non mutor : idcirco quod me fa-
cturum dixi, sciatis implendum, et for-
midate. Quod autem Deus sublimis el
benedictus sit prorsus incommutabilis,phi-
losophi quoque subtiliter probaverunt, et
sacra Scriptura copiose testatur. Ipse enim
est actus purus et ens absolute perfectum,
ideo est a^ternaliter in una ac optima sua
dispositione consistens. De quo fertur in
Psalmo : Tu autem idem ipse es; et, In
pace in id ipsum dormiam et requiescam.
In libro Numerorum quoque : Non est
Deus ut homo, ut mentiatur; nec ut filius
hominis, ut mutetur. Et vos, filii Jacob,
non estis consumpti : id est, quamvis sim
justus judex, non tamen per judicium ul-
tionis deleti estis de terra, ut meruistis.
7 A diebus enim patrum vestrorum, scili-

cet Abraham, Isaac ei Jacob, vel eorum qui
de .Egypto egressi sunt, recessistis, non
locali abscessu, sed mentis aversione, a le-
gitimis meis, id est divinis prseceptis, et
non custodistis ea. Unde in Osee jam di-

Oseeiv, io. ctum est : Reliquerunt Dominum in non

Ps. ci, 28

Ps. iv, 9.

Num. xxin
19.

A custodiendo. Loquitur autem sub nomine
horum etiam de his qui eos preecesserunt,
impieque vixerunt. Hinc Stephanus dixit
Judeeis : Dura cervice et incircumcisi corde
et auribus, vos semper restitistis Spiritui
Sancto, sicut et patres vestri. De prsedicta
autem Dei misericordia super Judseos, lo-
quitur Jeremias in Threnis : Misericordise
Domini, quia non sumus consumpti, quia
non defecerunt miserationes ejus. Reverti-
mini ad me per poenitentiam et prsecepto-
rum custodiam, vel disponendo vos ad

B gratiam, et revertar ad vos, dicit Dominus
exercituum,rjer beneficiorum collationem.
Verbum istud super Zachariam plenius
tractatum est atque expositum : idcirco
pertranseo. Et dixistis, vestram negligen-
tiam excusando, vel non rite pensando : In
quo revertemur ? id est, quid omisimus
faciendum,vel commisimus non agendum,
et in quo nos emendare debemus? Quibus
conlinuo respondetur :

Si affliget* homo Deum, id est, gravem
ei injuriam irrogabit : ita ut Deus humano

C modo loquens, se dicat affligi*. Quemadmo-
dum enim de nostro profectu atque salute
gaudere se dicit, sic de nostra perversitate
affligi,configi, molestari se perhibet, juxta
illud Isaise : Numquid parum vobis est
molestos esse hominibus, quia molesti estis
et Deo meo? Et dixistis : In quo configi-
mus te? id est, quo vitio ita offendimus te,
ut quasi confixum te asseras? Juxta quem
modum dicitur Deus tactus dolore cordis
intrinsecus. Quibus mox respondetur : 7??,
decimis et primitiis, id est, non solvendo

D decimas et primitiva, Levitis ac sacerdoti-
bus pro eorum sustentatione deputatas se-
cundum legem. Quod autem Judsei in hoc
graviter peccaverunt, in libro Esdrse diffu-
se describitur. Unde et Salomon : Honora,
inquit, Dominum de tua substantia, et de
primitiis frugum tuarum. Et in penuria
vos maledicti estis, id est, ista de causa
misi in vos sterilitatem terrae, caristiam,
egestatemque magnam : de qua in Esdra
scriptum est, eratque tanta quod quidam
filios et filias suas, omnemque possessio-

Act. vii, 51.

Thren. m,
22.

Zach.\, 3.

*alias affiget

* [Quia
vos confiyi-
tis me.}

Js. vn, 13.

Gen. vi, 6.

WEsdr.xm,

10.

Prov. iii, 9.

UEsdr.s,
1-5.

708

ENARRATIO IN CAP. III MALACHLE.

ART. V

nem vendere cogebanlur. Et me confi</itis
vos gens tota. Multi enim et pene omnes
in isto fuerunt culpabiles.

Deinde Deus dat eis pium consilium

10 promptumque remedium. Inferte omnem
decimam in horreum meum, id est, qua3
Levitis et sacerdotibus tenemini de fructi-
bus terrae, in eorum horrea comportate, ut
sit cibus in domo mea, id est, necessaria
victui habeant ministri templi in sua fa-
milia, vel in templo : non enim aliam
partem habuerunt ; et probate me super
hoc, dicit Dominus, id est, bonitatis meae
beneficia et veritatis meae effectum expe-
rimentaliter noscite, decimas persolvendo.
Si non aperuero vobis cataractas cceli, id
est, tam copiosam pluviam dedero pro ter-
rae fecundatione, ut cataractae seu fenestrae
cceli, quse in ccelo metaphorice esse dicun-
tur, videantur apertae. Porro cataractae pro-
prie appellantur aquaeductus rivorum, vel
ostia fluviorum, seu meatus per quos ex
nubibus cceli aerii defluit pluvia. Unde in

Gen.vii.n. Genesi dicuntur inundante diluvio catara-
ctae cceli apertae. Et effudero vobis benedi-
ctionem,id est victualium et necessariorum
multiplicationem, imo etgratiae dona,quum
actuum virtuosorum sufficiens praemium
non sit res terrena temporaleque bonum,
usque ad abundantiam, quemadmodum
munificentiam decet divinam, quae plus
dat quam promisit. At vero verbis praein-
ductis non dabatur Judaeis licentia tentan-
di Deum ex prava radice, sed ex divina
sponsione, experiendi liberalitatem ipsius.

11 Et increpabo pro vobis devorantem, et
non corrumpet fructum terrce vestrm, id
est, ea quae solent fructus terrae corrum-
pere, prohibebo a terrae nascentium vestro-
rum devoratione, videlicet ventum uren-
tem, bruchum, locustam et hostes, necerit
sterilis vinea in agro, dicit, Dominus ex-

12 ercituum. Et beatos vos dicent omnes gen-
tes, propter omnium bonorum quae vobis
praestabo abundantiam, dummodo praece-
pta mea servetis. Eritis enim vos terra
desiderabilis, id est similes decorae ac fer-
tilissimae terrae, et nomine terrae talis desi-

Agnabimini, eo modo quo terra pro populo
eam habitante accipitur.

Gonsequenter Dominus reprobat erro-
rem imperfectorum de quo in fine praece- Maiach. n,
dentis capituli tactum fuit. Invaluerunt 17' ig
super me, id est, impudenter et improbe
contra me prolata sunt, verba vestra, o in-
firmi et carnales Judaei, dicit Dominus. Et 44
dixistis : Quid locuti sumus contra te?
Quibus Deus respondit : Dixistis : Vanus
est, id est, ad finem felicem non pertingit,
qui servit Deo ; et quod emolumentum, id

B est, quid boni consecuti sumus, quia cu-
stodivimus prcvcepta ejus, et quia ambula-
vimus tristes, id est corde compuncti et
pcenitentes, coram Domino exercituum ?
Cur autem haec dixerint, in fine articuli
tertii tactum est. Ergo, id est, quia non 15
prodest Deo servire, nec ipse vindicat ma-
la, neque remunerat bona, nunc ex ista
consideratione,6e<7fos dicimus arrogantes :
siquidem cedificati sunt, id est in omnibus
mundi divitiis stabiliti, facientes impieta-
tem, idola adorando : quse est iniquitas Jobxwi,

G maxima et negatio contra Deum omnipo- "'
tentem, ut sanctus Job profitetur; et ten-
taverunt Deum, sine ullo timore peccan-
do, et salvi facti sunt, id est, impuniti
manserunt,et quod cupiebant, sortiti sunt.
Praeterea sancti Prophetae frequenter in
persona infirmorum verba istis similia in-
veniuntur dixisse, ut est illud Jeremiae :
Justus quidem tu es, Domine, si disputem /«r.ui.i.i
tecum; verumtamen justa loquar ad te :
Quare via impiorum prosperatur, et bene
est omnibus qui praevaricantur? Plantasti

D eos, et proficiunt. De quibus et in Psalmo

cantatur : Quorum filii sicut novellae plan- ps. ckuh,

tationes; filiae eorum compositae, prom-12, 13'

ptuaria eorum plena, eructantia ex hoc in

illud. De hoc dictum est super Habacuc. ci.iaEa-

Tunc locuti sunt limentes Deum, unus- bac-\ 3-

lb
quisque cum proximo suo. Timorati et il-

luminati a Deo Judaei, auditis tam impiis

verbis malorum contra providentiam at-

que justitiam Dei, mutuo sunt locuti :

quod videlicet Deus omnia juste disponit,

nec aliquid inordinatum relinquit, et quos

ENARRATIO IN CAP. IV MALACHLE.

ART. VI

"09

nunc paterne castigat, in futuro felicitat;
quos autem nunc prosperari et quasi im-
pune peccare permittit, in alia vita terri-
bilius punit. Et attendit Dominus, etaudi-
vit justorum et impiorum universa verba,
et facta consideravit. Et scriptus est liber
monumenti coram eo, id est, ista a Deo
jussa sunt ad perpetuam memoriam anno-
tari et scribi, et in ejus scientia indelebili-
ter continentur, atque in libro conscientiae
scripta habentur, timentibus Deum el co-
gitantibus nomen ejus, id est ad consola-
tionem et salutem eorum qui Deum ve-
rentur ac contemplantur.

Et erunt mihi isti electi, ait Dominus
exercituum, in die qua ego facio, id est,

A qua inter electos reprobosque discernam,
in peculium ,\(\ estpopuliim familiarem et
carum ; et parcam eis tunc sicut mater
parcit filio suo servienti sibi, id est obe-
dienti. Tunc enim ab omni eruentur sup-
plicio. Et convertemini, id est, tunc vos,
praedicti erroris assertores, ad consideran-
dum vos et perversitatem calamitatemque
vestram oculos vestros vertetis, et videbitis
per effectum et exsecutionem justi judicii
Dei, quid sit inter justum et impium, et
inter servientem Deo et non servientem, id

B est, quantum Deus inter istos distinguat,
quam diversa utrisque praemia reddat,
euntibus impiis in ignem aeternum, justis
autem in felicitatem seternam.

ARTICULUS VI

ELUCIDATIO CAPITULI QUARTI : ECCE ENIM DIES VENIET SUCCENSA QUASI CAMINUS.

CONSEQUENTER Dominus de futuro
generali judicio apertissime loquitur.
1 Ecce enim dies veniet succensa quasi ca-
minus, id est dies judicii in quo mundus
stabit in igne conflagrationis, qui et fa-
ciem Judicis praecedens, durabit quousque
sententia contra injustos prolata eos invol-
vat, simulque cum eis in infernum de-
Ps. xcvi,3. scendet.Ideo scriptum est in Psalmo :Ignis
ante ipsum praecedet, et inflammabit in
circuitu inimicos ejus.De quibus jam sub-
ditur : et erunt omnes superbi et omnes
facientes impietatem, stipula, id est simi-
les stipulae, ignis ardorem ferendo : non
tamen corrumpentur ab igne, ut stipula;
quanquam hi quos ignis ille invenerit hic
vivos, sint occidendi ab ipso, etiam boni ;
sed jam de malis est sermo. Et inflamma-
bit eos dies veniens, dicit Dominus exerci-
tuum, id est, ignis diei illius corpora re-
proborum incendet, etiam durante ipso
judicio, quai non relinquet eis radicem, id
est fructificandi virtutem, et germen, id

C est perpetrationem vitiorum praeteritorum,
in quibus delectati fuerunt. Juxta quod
scriptum est in Psalmo : Iter impiorum Ps. i, e.
peribit. Et rursus de impio cantamus in
Psalmo : Deus destruet te in finem, evellet Ps. u,7.
te, et emigrabit te de tabernaculo tuo, et
radicem tuam de terra viventium. Hinc in
Isaia legitur : Ecce Dominus in igne veniet /s.lxvi,is.
reddere in indignatione furorem suum, et
increpationem suam in flamma ignis. De
hoc quoque Apostolus loquitur ad Thessa-
lonicenses : Justum, inquiens, est apud HThess.i,

D Deum retribuere tribulationem his qui
tribulant vos, in revelatione Domini nostri
Jesu Christi de ccelo cum angelis virtutis
ejus in flamma ignis, dantis vindictam his
qui non obediunt Evangelio, qui pcenas
dabunt in interitu aeternas.

Et orietur vobis timentibus nomen meum
filiali et casto timore, quem caritas gene-
rat, non expellit, Sol justitiw , id est Chri-
stus totius aequitatis et sanctitatis origo :
qui tunc apparebit electis placido ac se-

6-0.

'10

ENARRATIO 1N CAP. IV MALACHl^. — ART. VI

Sap. v, 6,

renissimo vultu, aequissimus omuium re- A est Siuai, ubi data est Moysi lex scripta, et
munerator, de quo in libroSapientiae impii duae tabulae testamenli soriptae digito Dei,
dicunt : Sol intelligentiae 11011 est ortus ad omnem Israel, id est, ut eam omnibus
nobis. Quemadmodnm enim sol isto vi- filiis Israol observandam proponeret;£>w-
sibilis cnnelis siue lucis capacibns radios cepta, id est praecepta illa decem moralia,
influit, quantum in se est, ita et Christus puta Decalogum legis : quae etiam in novo

Joann. vui,
12.

omni menti creatae dispositae, radios sa-
pientiae, aequitatis et gratiae copiose im-
mittit. Propter quod ait : Ego sum lnx
mwmW. Et sanitas, id est plena mentis cor-
porisque felicitas, in pennis vestris, id est
virtute et contemplatione vestra : qnia et

Testamento jubentur servari, Christo di-
cente, Si vis ad vitam intrare, serva man- Matth.xvx,
data; etjudicia, id est prsecepta judicialia, 17-
quae determinabant modum juste viven-
di ad proximum, sicut caerimonialia legis
praecepta determinabant modum se haben-

beatitudo animae redundat in corpus. Vel B di in cultu divino ad Creatorem. Judicialia

pennae istae sunt ascensio et volatus electo-
rum cum Christo ad ccelum, agililasque
SaP. in,7. ipsorum, qua tanquam scintillae in arun-
dineto discurrent.

Egrcdiemini de carcere saeculi hujus
ad patriam ; vel, Egrediomini, consideran-
do impiorum damnationem ad majorem
vestram exhilarationem ; et salietis sic-
ut vituli de armento, id est, inaestimabili

Ps.LVII, 11,

Job xxii, 19

. Is. lxvi.24,

autem legis praecepta possunt servari in
novo Testamento, si ab aliquo prsesidente
christiano ad hoc idoneo, de novo insti-
tuantur : non enim fuerunt figurativa
dumtaxat. De triplicibus autem praeceptis
legis, videlicet moralibus, judicialibus et
caerimonialibus, tractat S. Thomas peropti-
me in prima secundae.

Ecce ego ynittam vobis Eliam prophe- 5
roplebimini gaudio, quod redundabit ex- tam : qui simul cum Enoch vivit in para-
uborantor in corpore. Ilnde Soptiiaginta diso terrestri, venietque cum eo instante
translulerunt : Sicut vituli de vinculis re- C Antichristi praedicatione. Hinc ct Christus
laxati. Et calcabitis impios, quum fuerint in Evangolio asserit : Elias quidem ven- ibid.xvn,
cinis sub planta pedum vestrorum, id est, turus est. Antequam veniat dics Domini "•
quum fuerint vobis tanquam pulvis plene magnus et horribilis, id est dies judicii :
subjecti : quod erit in die judicii, quando qui magnus terribilisque vocatur propter
electi gaudebunt quod tantam infelicita- magna et terribilia opera Doi quae fient
tem misericorditer evaserunt. Idcirco divi- in eo.

no amore incogitabiliter succendentur, et Et convertet cor patrum ad filios, id 6

Deo praecordialissime regratiabuntur. Lae- est cor Abraham, Isaac, Jacob, aliorumque
tabitur nempe justus, quum viderit vin- patrum antiquorum, ad Judaeos, qui tunc
dictam. Unde in Job habotur : Videbunt credont in Chrhtwm, e t cor filiorum ad pa-
justi, et laetabuntur, et innocens subsanna- tres eorum. Per hoc enim, quod Judaeos
bit eos. In die qua ego facio, id est, ista D tunc exsistentes convertet ad verum Chri-
complebo, hoc est in die judicii, dicit stum, faciet inter eos et patres eorum ple-
Dominus exercituum. Unde in Tsaia Domi- nam caritatis concordiam. Hoc idem an-
nus contestatur : Egredientur, et videbunt gelus dixit de Joanne Baptista, ut scribit z«c. .,i-.
cadavera virorum qui praevaricati sunt in Lucas. Sicut enim Joannes praevenit pri-
me; et erunt usque ad satietatem visionis mum Christi adventum, ita Elias secun-

dum. Hinc in Ecclesiastico dicitur ad
Eliam : Inscriptus es in judiciis temporum, Eccii.
lenire iracundiam Domini, conciliare cor XIVI"' l0-
patris ad filium, et restituere domus Ja-

omni carni.

Mementote legis Mbysis servi mei : id
est, quum tam metuendum Dei judicium
sit futurum, jam incessantor reminiscami-
ni ot servate legem Dei por Moysen da-
tam ; quam mandavi ei in monto Horeb, id

cob. Cui consonat quod in Evangelio ait Matthxw,
Salvator : Elias quum venerit, restituet ,X)'u,

ENARRATIO 1N CAP. 111 ET IV MALACHI/E. — ART. VII

711

Apoc. xi, 3
el seq.

omnia. Do Eliae autem et Enoch preedica- A
tione contra Antichristum, et occisioiH-
eorum ab ipso, multa in Apocalypsi le-
guntur. Ne forte veniam, et percutiam
terram, id est terrenos atque incredulos,
anathemate,h\ est omnimoda reprobatione
ac separatione. Unde pro anathemate Sep-
tuaginta transtulerunt, Penitus. Quidam

quoque affirmal, quod in Hebraeo non lia-
betur, Forte : de qu<> judicare non valeo;
et tamen in translatione Septuaginta inter-

prctum ponitur, Forte. Porro, sive sit in
Hebraeo, sive non, certum omnino est quod
non ponitur tanquam dubitationis vel in-
certitudinis signum, sed ad insinuandum
libertatem Judicis venientis.

ARTICULUS YII

DE SPIRITUALI INTELLIGENTIA CAPITULORUM TERTII ET QUARTI.

1
(cap. iii.

Sap. vn, 27.

Job ix, II

Matth. xi
27; Joann.i
18.

TRIPLEX ponitur Christi adventus :
primus, per incarnationem ; secundus,
per spiritualem visitationem seu per gratiee
infusionem ; tertius, ad finale judicium.
Quemadmodum autem Baptista fuit praeco
primi, et sicut Elias preecursor est tertii,
sic quicumque electus a Deo preedicator,
preelatus yel doctor, preecursor est adven-
tus secundi. Hujusmodi enim frequenter
misit Christus ante faciem suam, et mittit
quotidie ad eos quorum corda per gra-
tiam visitare disponit. Idcirco de quolibet
tali dicere potest : Ecce mittam angelum
meum, et prwparabit viam ante faciem
meam. Tales fuerunt omnes Apostoli et
apostolici viri,qui hominum corda ad Chri-
sti inhabitationem preeparaverunt ipsam-
que Ecclesiam reformaverunt. Et tunc
statim venit Christus ad templum suum,
id est ad conscientiee domum, sive ad ani-
mam quee sedes est sapientiee. Et quis po-
terit cogilare diem adventus ejus ? Non
enim certo scire valemus, quando Christus
per caritatem et gratiam gratum facientem
nos visitet, sine revelatione speciali. Pro-
pter quod scriptum est in Job : Si venerit
ad me, non videbo eum ; et si recesserit a
me, non intelligam. Idcirco subjungitur :
Et quis stabit ad videndum eum? Denique
nemo novit Filium nisi Pater, visione com-
prehensiva, quoniam Deum nemo vidit

B unquam. Et purgabit filios Levi. Hoc facit 3
Christus, dando sacerdotibus et religiosis
gratiam emendationis, et per vicarios suos
corrigendo perficiendoque clericos : quo
facto, offerunt Deo sacrificia in justitia,
sicut expositum est.

Porro, quod subditur, Accedam ad vos 5
injudicio, loquitur Christus contra omnes
iniquos, quibus interim comminatur ut
corrigantur. — Et vos, filii Jacob, non es- 6
tis consumpti. Filii Jacob sunt Christiani,
qui vitia supplantare tenentur, sicut et

C patres nostri in primitiva Ecclesia fecisse
noscuntur. Sed, heu! multi nimis a diebus
patrum nostrorum, recesserunt a legitimis 7
Christi per heereses, schismata, errores,
ambitiones, et cetera spiritualia atque car-
nalia vitia. Verumtamen Christus non se-
cundum peccata eorum reddidit eis, sed ps.cn, io.
usque in preesens multis longanimiter par-
cit : qui utinam misericordiam et patien-
tiam Dei super sc intuercntur, et totis
ad Creatorem suum preecordiis converte-
rentur!

D Vos configitis me in decimis et primi- 8
tiis. Hoc juxta sensum in pra?cedenti arti-
culo positum Christus dicit contra eos qui
debitas Ecclesiee oblationes decimasque
persolvere renuunt, nec curant illis tem-
poralia sua communicare a quibus ipsi
spiritualia bona suscipiunt. Ideo isti in 9

712 ENARRATIO IN CAl\ 111 LT IV MALACHLE. — AKT. VII

penuria maledicti sunt : quoniam lam A sona dicit Job : Numquid contra hominem Jobxxi,i,

mortaliter m Deum peccando, omnium do- dispulatio mea est, ul merito non debeam 7"9'

norum gratiae subtractionem merentur, nec contristari? Quare ergo impii vivunt, sub-

habent spirituales divitias, sed vere nudi levati sunt, confortatique divitiis? Semen

mente ac pauperes sunt coram Deo, defor- eorum permanet coram eis, et non est

mes ac squalidi, tantoquc miserabiliores, virga Dei super eos.Hinc igitur in adversis

quanto interiorem suam penuriam minus laetemur, in prosperis formidemus. Nam

10 attendunt et reputant. Porro, si isti debitas quamvis mirabile sit judicium Dei, dum
oblationes devote persolverint, aperiet eis boni adversa et mali prospera in praesenti
Christus cataractas coeli, aquam sapientise saeculo sortiuntur, mirabilius tamen Dei
salutaris eis influendo, cffundetque eis judicium est, dum electi et boni hic pro-
benedictionem suam in abuntlantia, donis sperantur, sicut Gregorius Boetiusque te-
atque virtutibus corda eorum implendo. B stantur.

11 Insuper dicit eisdem : Increpabo pro vobis Tunc locuti sunt timentes Deum, unus- 16
devorantem, id est diabolum tentatorem, quisque cum proximo suo. Hi dum infir-

iPetr. v,8. qui tanquam leo rugiens circuit, quaerens morum ac impiorum praeinducta audiunt

^om.xvi, quem devoret. Istum conterit Christus sub verba, dolent, et inter se conferunt, atque

20, pedibus devotorum velociter, sicut Apo- se invicem consolantes, dicunt quae com-

stolus loquitur ad Romanos. Et non cor- memorata jam sunt contra illorum insa-

rumpet fructum terra> vestrw, id est, cordis niam. Ideo erunt in die judicii quasi pe-

Zuc.vm.ti. vestri profectum; nec semen, quod est ver- culium Christi.

bum Dei, tollet a mente. Nec erit sterilis Orietur vobis timentibus nomen meum 2

vinea in agro, id est, anima in corpore, Soljustitiat.Hoc quotidie adimpletur.Dum («?•"•)

vel Ecclesia in saeculo, imo fructum ope- enim peccator divinum attendens judi-

rum virtuosorum producet. C cium, pcenitet, statim Christus eum illu-

13-15 Praeterea, quod Dominus ait : Invalue- minat, sicut Apostolus exhortatur : Sur- Ephes. v,

runt super me verba vestra, et dixistis : gc, qui dormis, et exsurge a mortuis, et li-

Vanus est qui servit Deo; et quod emo- illuminabit te Christus. Sed et proficienti-

lumentum, quia custodivimus prcecepta bus in caritate et gratia, Sol iste justitiae

ejus? etc, contra omnes pusillos, carnales omni hora splendidius micat, et clarius

rudesque dicitur, qui intuitu temporalium jubar infundit. Contemplativis vero et ex-

potius quam amore aeternorum Deo utcum- cellentius oritur, et radios theoriae super-

que deserviunt, et qui visis spiritualium nse copiosius impertitur. Et sanitas, id est

hominum adversitatibus saeculariumque a peccati laesione immunitas, erit in pen-

prosperitatibus, faciliter scandalizantur, et nis vestris : id est, pennae hae electorum

in fide providentiae Dei nutare incipiunt, in saeculo isto, quibus quotidie volant ad
eosque beatificare quos temporaliter flore- D Deum, sunt oratio pura, meditatio sancta,

re ac prosperari conspiciunt. Isti non no- contemplatio stabilita, et ceteri actus do-

runt quam utile ac salubre sit in vita norum atque virtutum : in quibus tunc

praesenti multipliciter tribulari,quam item sanitas oritur, dum vitiis non miscentur;

periculosum in ea in corporalibus prospe- imo si quid evagationis, venialisque culpae

Ps. lxv, 5. rari; nec pensant quam terribilis sit Deus se ingerat, caritatis fervore repente con-

in consiliis suis super filios hominum, et sumitur.
Ps. lxxx, quod reprobos dimittit secundum desideria Mementote legis Moysis servi mei. Multo k

cordis eorum, ut eant in adinventionibus amplius mente, ore, et facto memores esse

suis, eos autem quos singulariter amat, debemus legis Christi unigeniti Filii Dei.

Eccii.xxx, instanter exercet, et flagella eis assiduat. Propter quod ad Hebraeos scribit Aposto-

Verumtamen in horum imperfectorum per- lus : Irritam quis faciens legem Moysis, 29.

ENARRATIO IN CAP. III ET IV MALACHLE. — ART. VII

713

sine ulla miseratione duobus vel tribus
testibus moritur : quanto magis putatis
deteriora mereri supplicia, qui Filium Dei
conculcaverit, et sanguinem testamenti
pollutum duxerit, et spiritui gratise contu-
meliam fecerit?

Postremo, sicut Elias convertet sua prse-
dicatione cor patrum ad filios, et econver-
so; sic omnis bonus praelatus, praedicator,
pastor, seu doctor, qui alios ad viam
aequitatis convertit, et corda eorum ad
Deum reducit, convertit cor patrum, vide-
licet Apostolorum et aliorum Sanctorum,

A ad istos, et cor istorum ad illos, ut Deo
simul cohaereant,atque in vinculo caritatis
connexi pcrmaneant. Similitudo quippe
est causa amoris, et unit discordes, quem-
admodum dissimilitudo separat copula-
tos. Haec autem Christus per suos vicarios
efficit, ne veniens imparatos condemnet.
Multis etenim modis nos ad se revocare
non cessat, qui vult omnes homines sal- irim.n,4.
vos fieri, et ad veritatis pervenire notiti-
am, qui est cum Patre et Spiritu Sancto
super omnia Deus sublimis et benedictus.

B Amen.

FINIS COMMENTARIORUM IN DUODEGIM PROPHETAS MINORES

INDICES

LOCA S. SCRIPTURjE PR^CIPUA

QUM AD ILLUSTRANDUM COMMENTARRUM
AB AUCTORE PASSIM ALLEGANTUR

GENESIS.

DEUTERONOMH.

I, 14. Dixit... Deus : Fiant luminaria in firma-
mento cceli, et dividant diem ac noctem, et
sint in signa, et tempora, et dies, et annos,
22 A'.

XIX, 24. Dominus pluit super Sodomam et Go-
morrham sulfur et ignem a Domino, 207G,
390 C.

XXVII, 37. Dominum tuum illum constitui, et
omnes fratres ejus servituti illius subjugavi,
423 B'.

XXVIII, 21. Erit mihi Dominus in Deum,
39A'.

XXIX, 35. Quarto concepit (Lia), et peperit
filium, et ait : Modo confitebor Domino ; et
ob hoc vocavit eum Judam, 442 B'.

XLI, 40. Ad tui oris imperium cunctus popu-
lus obediet ; uno tantum regni solio te prae-
cedam, 94 B'.

EXODI.

XXII, 8. Si latet fur, dominus domus applica-
bitur ad deos, 46 C.

XXIX, 0. Pones tiaram in capite ejus (Aaron),

34A'.
XXXII, 10. Dimitte me, ut irascatur furor meus

contra eos, 302 A'.

LEVITICI.

XIX, 13. Non facies calumniam proximo tuo,
nec vi opprimes eum, 304A'.

NUMERORUM.

XXIII, 19. Non est Deus quasi homo, ut men-
tiatur ; nec ut filius hominis, ut mutetur.
Dixit ergo, et non faciet? locutus est, et non
implebit? 358 A'

I, 31. Portavit te Dominus Deus tuus, ut soiet
homo gestare parvulum filium suum, 475B.

V, 29. Quis det talem eos habere mentem, ut
timeant me, et custodiant universa manda-
ta mea..., ut bene sit eis et filiis eorum in
sempiternum ? 37 B.

X, 15. Patribus tuis conglutinatus est Dominus,
et amavit... semen eorum post eos, 294 D'.

— 16. Circumcidite... praeputium cordis ve-
stri, et cervicem vestram ne induretis am-
plius, 341 A'.

XII, 13, 14. Cave ne offeras holocausta tua in
omni loco quem videris ; sed in eo quem
elegerit Dominus in una tribuum tuarum,
232 C.

XVIII, 15. Prophetam... suscitabit tibi Domi-
nus, 308 D'.

XIX, 19. Reddent ei (falso testi) sicut fratri
suo facere cogitavit, 177 C.

XXVIII, 58, 59. Nisi... timueris nomen ejus
gloriosum et terribile,... augebit Dominus
plagas tuas, 46 C.

XXXII, 8. Quando dividebat Altissimus gentes,
quando separabat filios Adam, constituit ter-
minos populorum juxta numerum filiorum
Israel, 101 C.

— 18. Deum qui te genuit, dereliquisti, et obli-
tus es Domini creatoris tui, 269 C.

— 33. Fel draconum vinum eorum, et vene-
num aspidum insanabile, 380 D.

XXXIII, 26, 27. Ascensor coeli auxiliator tuus ;
magnificentia ejus discurrunt nubes ; habi-
taculum ejus sursum, et subter brachia sem-
piterna, 421 A.

JOSUE.

XXIV, 19. Deus... sanctus et fortis aemulator
est, nec ignoscet sceleribus vestris, 106 D'.

J'l

LOCA S. SCRIPTUR/E PR^CIPUA

JUDICUM.

II ESDB/E.

XIII, (i. Vir Dei venit a«l me, habens vultuni
angelicum, terribilis nimis, 65D, I20C.

XVI, 9. Bupit (Samson) vincula, quomodo si
rumpat quis filum..., quum odorem ignis
acceperit, (!6C.

XVII, 5. Fecit (Michas) ephod et theraphim,
232 B'.

I REGUM.

II, 8. Suscitat de pulvere egenum, et de ster-
core elevat pauperem, ut sedeat cum prin-
cipibus, et solium gloriae teneat, 76 A'.

XV, 35. Usque ad diem mortis suae... lugebat
Samuel Saulem, 137 D'.

II REGUM.

I, 20. Nolite annuntiare in Geth,... ne exsul-
tent filise incircumcisorum, 472 C.

XII, 25. Amabilis (Salomon) Domino, eo quod
diligeret eum Dominus, 206 C.

XX, 19. Tu quaeris subvertere... matrem (civi-
tatum) in Israel ? 236B.

III REGUM.

XVII, 24. Nunc in isto cognovi quoniam vir
Dei es tu, et verbum Domini in ore tuo ve-
rum est, 449 B.

XVIII, 3, 4. Vocavit... Achab Abdiam dispen-
satorem domus suae. Abdias autem timebat
Dominum valde ; nam quum interficeret Je-
zabel prophetas Domini, tulit ille centum
prophetas et abscondit eos quinquagenos et
quinquagenos in speluncis, et pavit eos,429.

IV REGUM.

XIX, 37. Quum... adoraret (Sennacherib).. .
Nesroch deum suum, etc, 525 C

I ESDR/E.

I, 2. Omnia regna terrae dedit mihi... Deus
coeli, 26C, H5D'.

IX, 6. Deus meus, confundor... levare faciem
meam ad te, quoniam iniquitates nostrae
multiplicatae sunt super caput nostrum, et
delicta nostra creverunt usque ad coelum,
37C.

I, 8, 9. Memento verbi quod mandasti Moysi
servo tuo, dicens : Quum transgressi fuerilis,
ego dispergam vos in populos; et si reverta-
mini ad me, ut custodiatis prsecepta mea,...
etiam si abducti fueritis ad extrema coeli,
inde congregabo vos, 38 D'.

TOBLE.

XIII, 3, 4. Confitemini Domino, filii Israel, et
in conspectu gentium laudate eum : quo-
niam ideo dispersit vos inter gentes quae
ignorant eum, ut vos enarretis mirabilia
ejus, et faciatis scire eos quia non est alius
Deus omnipotens praeter eum, 67 D.

XIV, 13. Video... quia iniquilas ejus finem da-
bit ei (Ninive), 462A'.

JOB.

IV, 7-9. Becordare, obsecro te, quis unquam
innocens periit... Quin potius vidi eos (im-
pios)... flante Deo periisse, 249 A.

IX, 13. Deus, cujus irae nemo resistere potest,
et sub quo curvantur qui portant orbem,
519 C.

XIV, 12. Homo quum dormierit, non resurget;
donec atteratur coelum, non evigilabit, 160A.

XXIV, 13. Ipsi (impii) fuerunt rebelles lumini,
79B'.

XXV, 3. Numquid est numerus militum ejus?
etsuper quem non surgetlumen illius? 108B.

XXXI, 12. Ignis est usque ad perditionem de-
vorans, et omnia eradicans genimina, 168D.

XXXVIII, 4-6. Ubi eras quando ponebam fun-
damenta terrae ? Indica mihi, si habes intel-
ligentiam. Quis posuit mensuras ejus, si
nosti ? Vel quis tetendit super eam lineam ?
Super quo bases illius solidatae sunt ? Aut
quis demisit lapidem angularem ejus? 56 A.

PSALMOBUM.

VI, 5. Convertere, Domine, et eripe animam
meam, 296A.

VII, 16. Lacum aperuit et effodit eum, et inci-
dit in foveam quam fecit, 100 A.

XVIII, 10. Judicia Domini vera, justificata in

semetipsa, 351)'.
XXI, 7. Ego autem sum vermis et non homo,

415 C, 465B'.

LOCA S. SCRIPTWLE PRiEClPUA

719

XXIV, 10. Universae viae Domini misericordia
et vcritas, 206 B'.

XXV, 2. Proba me, l)ominc,et lenta me, 163 A\
XXVIII, 7. Vox Domini intercidcntis flammam

ignis, 66A.
XXXII, 15. Qui finxit sigillatim corda eorum,

673 D'.
XLIV, 3. Speciosus forma prae filiis hominum,

915'.

— 17. Constitues eos principes super omnem
terram, 28 D.

L, 6. Tibi soli peccavi,... ut justificeris in sermo-
nibus tuis, et vincas quum judicaris, 233 D'.

LVII, 11. Justus... manus suas lavabit in san-
guine peccatoris, 291 B'.

LXXI, 6. Descendet sicut pluvia in vellus, et
sicut stillicidia stillantia super terram, 321 A.

— 18. Benedictus Dominus Deus Israel, qui
facit mirabilia solus, 67 B.

LXXIII, 9. Signa nostra non vidimus, jam non

est Propheta, 214 G.
LXXIV, 9. Calix in manu Domini..., bibent

omnes peccatores terrae, 435 C.
LXXX, 13. Dimisi eos secundum desideria cor-

dis eorum, 382 C.
XCIII, 12. Beatus homo quem tu erudieris,

Domine, 14C.
XCV, 5. Omnes dii gentium daemonia, 209A'.
XCVI, 3. Ignis ante ipsum praecedet, et in-

flammabit in circuitu inimicos ejus, 348A.
CV, 28. Et initiati sunt Beelphegor, et come-

derunt sacrificia mortuorum, 276 C.
CX, 1. Confitebor tibi, Domine, in toto corde

meo, in consilio justorum et congregatione,

243 B.
CXIII, 8, sec. Hebr. Similes illis fiant qui faci-

unt ea, et omnes qui confidunt in eis, 388A.
CXVIII, 66. Bonitatem et disciplinam et scien-

tiam doce me, 223 C.

— 116. Suscipe me secundum eloquium tuum,
et vivam, et non confundas me ab exspe-
ctatione mea, 42A.

CXL, 5. Oleum... peccatoris non impinguet
caput meum, 307 C.

PROVEBBIOBUM.

I, 8, 9. Audi, fili mi, disciplinam patris tui,...
ut addatur gratia capili tuo, et torques collo
tuo, 86 D'.

— 26. Ego quoque in interitu vestro ridebo et
subsannabo, quum vobis id quod timebatis,
advenerit, 286 A.

III, 17. Viae ejus viae pulchrae, et omnes semi-
tae illius pacificae, 35 B'.

— 18. Lignum vilae cst (sapientia) bis qui ap-
prehendcrint eam, 351 A.

IV, 17. Comedunt pancm impietalis, et vinum
iniquitatis bibunt, 111)'.

V, 22. Iniquitates suae capiunt impium, et funi-
bus peccatorum suorum constringitur,258B'.

IX, 8. Noli arguere derisorem, ne oderit te,
IX.

XI, 5. In impietate sua corruet impius, 577 D'.

— 26. Qui abscondit frumenta, maledicetur
in populis, 417B.

— 27. Qui... investigator malorum est, oppri-
metur ab eis, 588 B'.

XVI, 33. Sortes mittuntur in sinum, sed a
Domino temperantur, 452 B.

XVII, 22. Animus gaudens aetatem floridam
facit ; spiritus tristis exsiccat ossa, 13A'.

XIX, 12. Sicut fremitus leonis, ita et regis ira;
et sicut ros super herbam, ita et hilaritas
ejus, 89 A.

ECCLESIAS™.

I, 7. Ad locum unde exeunt flumina, rever-
tuntur, ut iterum fluant, 554 D.

III, 14. Omnia... fecit Deus ut timeatur, 167C.
VII, 19. Qui timet Deum, nihil negligit, 166C.
XI, 3. Lignum... in quocumque loco ceciderit,

ibi erit, 369 B'.

— 7. Dulce lumen, et delectabile est oculis
videre solem, 54 C.

CANTICI CANTICOBUM.

I, 3. Trahe me post ie, 299 A*.

— 4. Nigra sum, sed formosa, filiae Jerusa-
lem, 204 D.

II, 1. Ego flos campi et lilium convallium,
318 A'.

— 4, 5. Ordinavit in me caritatem,... amore
langueo, 169 C.

— 14. Columba mea in foraminibus petrae,
440 C.

IV, 7. Tota pulchra es, amica mea, et macula
non est in te, 455 B.

SAPIENTI^E.

I, 10 Auris zeli audit omnia, 584 C.

— 11. Os... quod mentitur, occidit animam,
506 A.

720

LOCA S. SCRIPTUR.E PR.ECIPUA

VI, 6, 7. Judicium durissimum his qui prae-
sunt fict ; exiguo enim conceditur miseri-
cordia, 410 C\ 550 B\

VII, 22. Est enim in illa (sapientia) spiritus in-
tclligentiae, sanctus, unicus, multiplex, sub-
tilis, disertus, 161 G\

— 27. (Sapientia) in animas sanctas se trans-
fert, amicos Dei et Prophetas constituit, 3.

IX, 10. Mitte illam de coelis sanctis tuis, et a
sede magnitudinis tuae, 432A.

XIV, 9. Odio sunt Deo impius et impietas ejus,
510A\

— 27. Infandorum... idolorum cultura, omnis
mali causa est et initium et finis, 180A.

XVI, 23. Hic (ignis)... suae virtutis oblitus est,
61 D\

XVII, 10. Semper... praesumit saeva perturbata
conscientia, 140B'.

XVIII, 14, 15. Quum... quietum silentium con-
tineret omnia,... omnipotens sermo tuus
(Domine), de coelo, a regalibus sedibus...
prosilivit, 627 C\

ECCLESIASTICI.

II, 12. Quis invocavit eum (Deum), et despe-
xit illum? 355 C\

III, 22. Altiora te ne quaesieris ;... sed quae
praecepit tibi Deus, illa cogita semper, 578B'.

IV, 24, 25, 31. Pro anima tua ne confundaris
dicere verum : est enim confusio adducens
peccatum, et est confusio adducens gloriam
et gratiam. Non confundaris confiteri pec-
cata tua, 41 A\ 215A.

X, 2. Secundum judicem populi, sic et mini-
stri ejus ; et qualis rector est civitatis, tales
et inhabitantes in ea, 15A.

— 14, 15. Initium superbiae hominis, aposta-
tare a Deo ; quoniam ab eo qui fecit illum,
recessit cor ejus, 90 D.

XVI, 18-20. Ecce coelum et coeli coelorum,
abyssus et universa terra, et quae in eis
sunt, in conspectu illius commovebuntur ;
montes simul et colles, et... quum conspe-
xerit illa Deus, tremore concutientur ; et in
omnibus his insensatum est cor (hominis),
420 C.

XX, 4. Quam bonum est, correptum manife-
stare poenitentiam ! sic enim effugies... pec-
catum, 241 B.

XXIII, 29. Domino... Deo antequam crearen-
tur, omnia sunt agnita, 173 C\

XXIV, 44. Doctrinam quasi antelucanum illu-

mino omnibus, et enarrabo illam usque ad
longinquum, 4.
XXX, 24. Miserere animae tuae, placens Deo,
512 A\

XXXIV, 2, 3. Quasi qui apprehendit umbram,
et persequitur ventum,... secundum hoc vi-
sio somniorum, 16B\

— 31. Homo qui jejunat in peccatis suis, et
iterum eadem faciens, quid proficit humi-
liando se ? 656 A.

XXXV, 2. Saerificium salutare est, attendere
mandatis, et discedere ab omni iniquitate,
336 C.

— 21. Oratio humiliantis se, nubes penetrahit,
124B'.

XXXVIII, 23. Memor esto judicii mei, sic enim
erit et tuum ; mihi heri, et tibi hodie, 89 C\

XXXIX, 1. Sapientiam omnium antiquorum
exquiret sapiens, et in Prophetis vacabit,
197.

XLI, 17. Sapientia... abscondita et thesaurus
invisus, quae utilitas in utrisque ? 160B\

XLIII, 1-9. Species coeli in visione gloriae, sol
in adspectu,... vas admirabile, opus Excel-
si,... radios igneos exsufflans... Magnus Do-
minus qui fecit illum, et in sermonibus ejus
festinavit iter. Et luna in omnibus in tem-
pore suo, ostensio temporis et signum aevi;...
mensis secundum nomen ejus est, crescens
mirabiliter in consummatione, vas castro-
rum in excelsis, in firmamento cceli resplen-
dens gloriose, 52 A\ 131 D.

— 32. Glorificantes Dominum quantumcum-
que potueritis, supervalebit... adhuc, etc,
45 D'.

XLVIII, 27. Spiritu magno vidit (Isaias) ultima
et consolatus est lugentes in Sion, 4.

ISALE.

I, 3. Cognovit bos possessorem suum, et asinus
praesepe domini sui, 565A'.

VII, 20. In die illa radet Dominus in novacula
conducta... in rege Assyriorum caput et
pilos pedum et barbam universam, 520 C.

X, 5. Vae Assur, virga furoris mei et baculus
ipse est, 23 A.

XI, 6, 7. Habitabit lupus cum agno, et pardus
cum hoedo accubabit ; vitulus et leo et ovis
simul morabuntur, et puer parvulus mina-
bit eos. Vitulus et ursus pascentur, simul
requiescent catuli eorum ; et leo quasi bos
comedet paleas, 329 A\

LOCA S. SCRIPTURiE PRiECIPUA

721

XI, 9. Repleta est terra scientia Domini, sicut

aquse maris operientes, 234 A'.
XIV, 13. In coelum conscendam, super astra

Dei exaltabo solium meum, 73A'.
XIX, 19. In die illa erit altare Domini in me-

dio terrae JEgypti, et titulus Domini juxta

terminum ejus, 150A.

XXIV, 1. Ecce Dominus dissipabit terram, et
nudabit eam, et affliget faciem ejus, ct dis-
perget habitatores ejus, 577B'.

XXV, 7. Praecipitabit (Dominus) in monte isto
faciem vinculi colligati super omnes popu-
los, et telam quam orditus est super omnes
nationes, 158B.

XXVI, 16. Domine, in angustia requisierunt
te. in tribulationc murmuris doctrina tua
eis, 43A.

XXVIII, 15. Percussimus fcedus cum morte, et

cum inferno fecimus pactum, 307 B.
XXX, 24. Pulli asinorum... commixtum mig-

ma comedent sicut in area ventilatum est,

170 C.
XXXIX, 7. De filiis tuis... tollent (Babylonii),

et erunt eunuchi in palatio regis Babylonis,

11B.
XLII, 8. Ego Dominus, hoc est nomen meum ;

gloriam meam alteri non dabo, 397 C.
XLV, 1. Haec dicit Dominus christo meo Cyro,

cujus apprehendi dexteram, ut subjiciam

ante faciem ejus gentes, et dorsa regum ver-

tam, 137B.
— 13. Ipse (Cyrus) aedificabit civitatem meam,

et captivitatem meam dimittet, non in pre-

tio neque in muneribus, 132 C.
XLVII, 13. Stent, et salvent te (Babylon) augu-

res cceli, qui contemplabantur sidera, et

supputabant menses, ut ex eis annuntiarent

ventura tibi, 17 C.
XLIX, 4. Ego dixi : In vacuum laboravi, si-

ne causa... fortitudinem meam consumpsi,

513 A.
LIII, 11. In scientia sua justificabit ipse... ser-

vus meus multos, 10A.
LVII, 20. Impii... quasi mare fervens, quod

quiescerc non potest, 567 IV.
LIX, 12. Peccata nostra responderunt nobis,

344 B.
LX, 22. Minimus erit in mille, et parvulus in

gentem fortissimam, 490 B\
LXII, 6. Super muros tuos, Jerusalem, consti-

tui custodes ; tota die et tota nocte in per-

petuum non tacebunt, 74 A.
LXIII, 3. Torcular calcavi solus, 279 B.

T. 10.

JEREMLE.

II, 13. Duo... mala fecit populus meus : me
dereliquerunt fontem aquae vivae, et fode-
runt sibi cisternas... dissipatas, 286 C.

— 20. A saeculo confregisti jugum meum, ru-
pisti vincula mea ; et dixisti : Non serviam,
376 A.

III, l.Tu...fornicata es cum amatoribus multis;
tamen reverterc ad me,dicit Dominus, 204C.

IV, 7. Ascendit leo de cubili suo, 526 D.

— 22. Sapientes sunt ut faciant mala, bene
autem facere nescierunt, 384 D'.

IX, 4. Unusquisque se a proximo suo custo-
diat, et in omni fratre suo non habeat fidu-
ciam, 258 C.

— 21. Ascendit mors per fenestras nostras,
348A'.

X, 21. Quia stulte egerunt pastores, et Domi-
num non quaesierunt, propterea... omnis
grex eorum dispersus est, 264 B.

— 24. Corripe me, Domine, verumtamen...
non in furore tuo, 570 A.

XI, 15. Numquid carnes sanctae auferent a te
malitias tuas ? 245B.

XIII, 23. Si mutare potest... pardus varietates
suas..., 539D'.

XIV, 6. Onagri steterunt in rupibus, traxerunt
ventum quasi dracones, 268 C.

— 17. Deducant oculi mei lacrimam per no-
ctem et diem, et non taceant, quoniam con-
tritione magna contrita estvirgo filia populi
mei, 347C.

XVIII, 7, 8. Repente loquar adversum gentem
et. .. regnum, ut eradicem et destruam...
illud ; si poenitentiam egerit gens illa...,
agam et ego pcenitentiam super malo quod
cogitavi ut facerem ei, 77 A', 461 D'.

— 21. Da filios eorum in famem, et deduc eos
in manus gladii, 73A.

XXII, 19. Sepultura asini sepelietur (Joakim),
532 A.

XXVI, 18, 19. Michaeas de Morasthi fuit pro-
pheta in diebus Ezechiae regis Juda, et ait
ad omnem populum... : Haec dicit Domi-
nus... : Sion quasi ager arabitur, et Jerusa-
lem in acervum lapidum erit, et mons do-
mus in excelsa silvarum, etc, 486D'.

XXVIII, 9. Propheta qui vaticinatus est pacem,
quum venerit verbum ejus, scietur Propheta
quem misit Dominus in veritate, 636 A.

XXIX, 10. Quum coeperint impleri in Babylone
septuaginta anni,... suscitabo super vos ver-

722

LOCA S. SCRIPTURJE PR.ECIPUA

bum meum bonum, ut reducam vos ad lo-

cum istum, 124 C, 13215.
XXIX, 23. Ego sum judex et testis, dicit Do-

minus, 7001)'.
L, 47. Primus comedit eum rex Assur; iste

novissimus exossavit eum (populum Judseo-

rum) Nabuchodonosor, 219 C.

THRENORUM.

IV, 8. Denigrata est super carbones facies
eorum,et non sunt cogniti in plateis, 339A'.

BARUCH.

II, 5. Facti sumus subtus et non supra, quia

peccavimus Domino Deo nostro, 39 D'.
IV, 7. Exacerbastis... eum qui fecit vos, Deum

aeternum, 408 B.
VI, 3. Videbitis in Babylonia deos aureos et

argenteos,... lapideos et ligneos in humeris

portari, 85 C.

— 42. Mulieres... circumdatae funibus in viis
sedent, succendentes ossa olivarum, 43D.

EZECHIELIS.

II, 1, 2. Fili hominis, sta super pedes tuos, et
loquar tecum. Et ingressus est in me spiri-
tus, postquam locutus est mihi, et statuit
me supra pedes meos, 121 B'.

III, 17. Speculatorem dedi te domui Israel,
274 D'.

XVII, 3. Aquila grandis magnarum alarum,...
plena plumis et varietate,venit ad Libanum,
78 A', 266 D.

XVIII, 21, 22. Si... impius egerit poenitenti-
am..., omnium iniquitatum ejus... non re-
cordabor, 144 D'.

XX, 15. Ego... levavi manum meam super eos
in deserto, ne inducerem eos in terram...
fluentem lacte et melle, prsecipuam terra-
rum omnium, 150 A'.

— 35. Judicabor vobiscum ibi facie ad faciem,
234 A.

XXI, 3. Ecce ego ad te, et ejiciam gladium
meum de vagina sua, et occidam in te ju-
stum et impium, 37 C.

XXVIII, 2, 3. Elevatum est cor tuum,... et
dedisti cor tuum quasi cor Dei : ecce sa-
pientior es tu Daniele; omne secretum non
est absconditum a te, 5.

XXXIV, 3, 4. Lac comedebatis, et lanis operie-

bamini;... gregem autem meum non pasce-
batis. Quod infirmum fuit non consolida-
stis, 15 C.

AMOS.

III, 7. Non facit Dominus... verbum, nisi reve-
laverit secretum suum ad servos suos Pro-
phetas, 3.

I MACIIAB^ORUM.

I, 57. yEdificavit rex Antiochus abominandum
idolum desolationis super altare, 1181), 1531)'.

III, 59. Melius est nos mori... quam videre
mala gentis nostrae, 542 C.

II MACHAB/EORUM.

V, 14. Erant... toto triduo (in Jerusalem) oc-
toginta millia interfecti, quadraginta millia
vincti, non minus... venundati, 154 C.

VI, 13. Etenim multo tempore non sinere pec-
catoribus ex sententia agere, sed statim
ultiones adhibere, magni beneficii est indi-
cium, 227A.

MATTJH/EI.

I, 12. Et post transmigrationem Babylonis
Jechonias genuit Salathiel, 601 C.

II, 6. Et tu, Bethlehem terra Juda, nequaquam
minima es in principibus Juda, 495 C.

— 15. Ex /Egypto vocavi filium meum, 293 D.

III, 17. Hic est Filius meus dilectus, 298 C.

V, 4. Beati mites, quoniam ipsi possidebunt
terram, 229 D.

— 6. Beati qui esuriunt et sitiunt justitiam,
quoniam ipsi saturabuntur, 418B.

— 8. Beati mundo corde, quoniam ipsi Deum
videbunt, 549 C.

— 16. Luceat lux vestra coram hominibus,
318D'.

— 22. Qui... dixerit fratri suo :... Fatue, reus
erit gehennse ignis, 174B'.

— 44. Diligite inimicos vestros, benefacite his
qui oderunt vos, et orate pro persequenti-
bus et calumniantibus vos, 21 A'.

VI, 28, 29. Considerate lilia agri quomodo
crescunt... Dico autem vobis, quoniam nec
Salomon in omni gloria sua coopertus est
sicut unum ex istis, 56 C.

VII, l.Nolite judicare,ut non judicemini,647A'.

LOCA S. SCRIPTLH/E IMI.ECIPUA

723

VII, 5. Hypocrita, ejice primum trabem dc
oculo tuo, et tunc videbis ejiccre fcstucam
de oculo fratris tui, 477 A'.

— 14. Quam... arcta via cst quae ducit ad
vitam ! 654 G.

VIII, 12. Filii... regni ejicienlur in tenebras
exteriores, 330D, 500B'.

IX, 13. Euntes .'. discite quid est, Misericor-
diam volo et non sacrificium, 257 A.

X, 19. Nolite cogitarc quomodo aut quid lo-
quamini; dabitur enim vobis in illa hora
quid loquamini, 20D'.

XI, 10. Hic est... de quo scriptum cst : Ecce
cgo mitto angelum meum ante faciem tu-
am, qui praeparabit viam tuam ante te,704D.

XI II, 28. Inimicus homo hoc fecit, 335 C

— 33. Simile est regnum coelorum fermento,
quod acceptum mulicr abscondit in farinae
satis tribus, donec fermentatum est totum,
259 A'.

— 39. Messis... consummatio saeculi est, mes-
sores autem angeli sunt, 359 C.

XVI, 4. Faciem... coeli dijudicare nostis, signa
autem temporum non potestis scire ? 136B'.

XX, 1. Simile est regnum coelorum homini
patrifamilias, qui exiit primo mane condu-
cere operarios in vineam suam, 422D'.

XXI, 13. Domus mea domus orationis voca-
bitur, vos autem fecistis illam speluncam
latronum, 494 G.

XXII, 2. Simile... est regnum ccelorum homini
regi, qui fecit nuptias filio suo, 229 C

— 9. Ite... ad exitus viarum, 442 C

XXIII, 27. Vae vobis, Scribae et Pharisaei..., quia
similes estis sepulcris dealbatis, 253 D\

XXVI,' 14, 15. Abiit... Judas... ad principes
sacerdotum, et ait illis : Quid vultis mihi
dare, et ego vobis eum tradam ? At illi con-
stituerunt ei triginta argenteos, 671 D.

— 31. Omnes vos scandalum patiemini in me
in ista nocte. Scriptum est enim : Percutiam
pastorem, et dispcrgentur oves gregis, 680B'.

XXVII, 52, 53. Multa corpora sanctorum...
surrexerunt, et... venerunt in sanctam civi-
tatem, et apparuerunt multis, 36 C.

XXVIII, 20. Ecce ego vobiscum sum omnibus di-
cbus usqueadconsummationem saeculi,28B.

MARCI.

III, 11, 12. Spiritus immundi quum illum vi-
debant, procidebant ei,... diccntes : Tu es
Filius Dei, 49 C.

III, 17. Imposuil eis (Jacobo ct Joanni) nomina
Boanerges, quod est Filii tonitrui, 270 C.

— 2!>. Qui... blasphemaverit in Spiritum San-
ctum, non habebit remissionem in aeter-
num, 369 C

IV, 39. Exsurgens comminatus est vento, et
dixit mari : Tace, obrnutesce, 518 A'.

VI, 31. Venite seorsum in desertum locum, et
requiescite pusillum, 228 D', 272 A'.

IX, 22. Omnia possibilia sunt credenti, 66 B'.
XVI, 16. Qui crediderit et baptizatus fuerit,

salvus erit; qui vero non crediderit, con-
demnabitur, 386 C.

— 20. Praedicaverunt ubique, Domino coope-
rante, et sermonem confirmante sequenti-
bus signis, 645B.

L\JCM.

I, 17. Et ipse (Joannes Baptista) praecedet ante
illum..., ut convertat corda patrum in filios
et incredulos ad prudentiam justorum, pa-
rare Domino plebem perfectam, 710D'.

— 32, 33. Begnabit in domo Jacob in aeter-
num.et regni ejus non erit finis,27D', 111 B.

II, 19. Maria autem conservabat omnia vcrba
haec, conferens in corde suo, 114B'.

VI, 37. Nolite judicare, et non judicabimini,
502 C.

X, 18. Videbam Satanam sicut fulgur de coelo
cadentem, 528 A.

XII, 32. Nolite timere, pusillus grex, quia com-
placuit Patri vestro dare vobis regnum , 421 C.

— 37. Beati servi illi, quos, quum venerit do-
minus, invenerit vigilantes, 76B.

XIII, 5. Si poenitentiam non egeritis, omnes
similiter peribitis, 226 C.

XVI, 15. Quod hominibus altum est, abomina-

tio est ante Deum, 439 C
XIX, 43, 44. Circumdabunt te inimici tui...

undique, et ad terram prosternent te,... eo

quod non cognoveris tempus visitationis

tuae. 262 D'.
XXI, 28. His... fieri incipientibus,... levate ca-

pita vestra, quoniam appropinquat redem-

ptio vestra, 349 A, 521 C.
XXIII, 30. Tunc incipient dicere montibus :

Cadite super nos, 285 D.

JOANNIS.

III, 20. Omnis... qui male agit, odit lucem,
484 A.

724

LOCA S. SCRIPTUR.E PR.ECIPUA

IV, 13, 14. Qui... biberit cx aqua quani ego
dabo ei,... fiet in eo fons aquae salientis in
vitam aeternam, 393 A'.

V, 19. Quaecumque... illc fecerit, haec et Filius
similiter facit, 562 A\

— 27. Potestatem dedit ei judicium facere,
quia Filius hominis est, 105D'.

— 28. Venit hora, in qua omnes qui in monu-
mentis sunt, audient vocem Filii Dei, 379 A'.

VI, 43. Erunt omnes docibiles Dei; omnis qui
audivit a Patre et didicit, venit ad me, 160 D'.

— 56. Caro... mea vere est cibus, et sanguis
meus vere est potus, 299 A.

VII, 39. Nondum... erat Spiritus datus, quia
Jesus nondum erat glorificatus, 354 A.

XII, 31. Nunc judicium est mundi; nunc prin-
ccps hujus mundi ejicietur foras,35D',545C.

XIV, 12. Qui credit in me, opera quae ego
facio. et ipse faciet, et majora horum faciet,
quia ego ad Patrem vado, 51 1A.

XV, 1. Ego sum vitis vera, et Pater meus
agricola est, 289 B.

— 5. Sine me nihil potestis facere, 594 C.
XIX, 36, 37. Facta sunt... haec, ut scriptura

impleretur :... Videbunt in quem transfixe-
runt, 675D.

ACTUUM.

I, 7. Non est vestrum nosse tempora vel mo-
menta, quae Pater posuit in sua potestate,
163 C.

III, 13, 14. Deus patrum nostrorum glorificavit
Filium suum Jesum, quem vos quidem tra-
didistis, et negastis ante faciem Pilati,... et
petistisvirum homicidam donari vobis.213A.

VI, 7. Multa... turba sacerdotum obediebat
fidei, 134A.

IX, 15. Vas electionis est mihi iste (Paulus),
313 C.

X, 15. Quod Deus purificavit, tu commune ne
dixeris, 222 C.

— 45. In nationes gratia Spiritus Sancti effusa
est, 353 A.

XVI, 9. Transiens in Macedoniam, adjuva nos,
353 A'.

AD ROMANOS.

I, 17. Justus... ex fide vivit, 551C

— 19. Deus... illis (philosophis) manifestavit,
23 C.

— 23. Mutaverunt gloriam incorruptibilis Dei

in similitudinem imaginis corruptibilis ho-
minis, ct volucrum, et quadrupedum, et ser-
pentium, 182 D.

VII, 15. Non enim quod volo bonum, hoc ago;
sed quod odi malum, illud facio, 37 D.

VIII, 6. Prudentia carnis, mors est, 280 C.

— 23. Nos ipsi primitias Spiritus habenles,
488 B".

IX, 22-26. Deus... sustinuit in multa patientia
vasa irae apta in interitum, ut ostenderet
divitias gloriae suae in vasa misericordiae.
Quos et vocavit..., non solum ex Judaeis, sed
etiam ex gentibus, sicut in Osee dicit : Vo-
cabo non plebem meam, plebem meain ;...
et non misericordiam consecutam, miseri-
cordiam consecutam ; et erit in loco ubi di-
ctum est eis : Non plebs mea vos, ibi voca-
buntur filii Dei vivi, 209B.

X, 4. Finis... legis Christus, 199 C.

XI, 22. Vide... bonitatem et severitatem Dei :
in eos quidem qui ceciderunt, severitatem ;
in te autem bonitatem Dei, si permanseris in
bonitate, 480 B.

— 33. Quam incomprehensibilia sunt judicia
ejus! 35 C.

XIII, 12. Nox praecessit, dies autem appropin-
quavit, 54 C.

I AD CORINTHTOS.

I, 4, 5, 7. Gratias ago Deo.... quod in omnibus
divites facti estis in illo,... ita ut nihil vobis
desit in ulla gratia, 210 A'.

— 20. Stultam fecit Deus sapientiam hujus
mundi, 373B'.

III, 9. Dei agricultura estis, 56 C.

— 17. Si quis... templum Dei violaverit, dis-
perdet illum Deus, 85 C.

V, 7. Expurgate vetus fermentum, ut sitis no-
va conspersio, 392 B'.

IX, 9. Non alligabis os bovi trituranti, 286B'.

X, 11. Haec... scripta sunt... ad correptionem
nostram, in quos fines saeculorum devene-
runt, 25 A.

— 12. Qui se existimat stare, videat ne cadat,
404 A.

— 20. Quae immolant gentes, daemoniis im-
molant, et non Deo, 178 D'.

XI, 27, 29. Quicumque... biberit calicem Do-
mini indigne, reus erit... sanguinis Domi-
ni;... judicium sibi... bibit, 279C.

XV. 9. Ego... sum minimus Apostolorum, qui
non sum dignus vocari Apostolus, 415 C.

LOCA S. SCRIPTUR/E PR^CIPUA

'25

XV, 41, 42. Stella... a stella differt in claritate;
sic et resurrectio mortuorum, 161 B.

— 54, 55. Quum autem mortale hoc induerit
immortalitatem,tunc fiet sermo qui scriptus
est :... Ubi est, mors, victoria tua? ubi est,
mors, stimulus tuus ? 312 C

II AD CORINTHIOS.

I, 5. Sicut abundant passiones Christi in no-
bis, ita et per Christum abundat consolatio
nostra, 523 C.

II, 14-16. In omni loco... Christi bonus odor
sumus... : aliis quidem odor mortis in mor-
tem, aliis... odor vitse in vitam, 275 A'.

— 17. Non enim sumus sicut plurimi, adulle-
rantes verbum Dei, sed ex sinceritate, 265A.

AD GALATAS.

V, 19-21. Manifesta sunt... opera carnis, quae
sunt fornicatio, immunditia, etc, 274 C

VI, 16. Pax... super Israel Dei, 60 C.

AD EPHESIOS.

II, 14. Ipse... est pax nostra, qui fecit utraque
unum, 497A.

V, 32. Sacramentum hoc magnum est; ego
autem dico in Christo et in Ecclesia, 229 D'.

VI, 11. Induite vos armaturam Dei, ut possitis
stare adversus insidias diaboli, 569 B.

— 17. Assumite... gladium spiritus (quod est
verbum Dei), 394C.

AD PHILIPPENSES.

III, 8. Existimo omnia detrimentum esse, pro-
pter eminentem scientiam Jesu Christi Do-
mini mei, 241 C'.

IV, 13. Omnia possum in eo qui me confortat,
71 C.

II AD THESSALONICENSES.

II, 4. Extollitur (Antichristus) supra omne
quod dicitur Deus, aut quod colitur,... os-
tendens se tanquam sit Deus, 105 D, 155 D.

— 8. Quem Dominus Jesus interficiet spiritu
oris sui, et destruet illustratione adventus
sui, 109 A.

— 10. Mittet illis Deus operationem erroris,
ut credant mendacio, 358 C

I AD TIMOTHEUM.

IV, 7, 8. Exerce... te ipsum ad pietatem; nam
corporalis exercitatio ad modicum utilis est,
pietas autem ad omnia utilis est, 332C, 605D.

— 12. Exemplum esto fidelium, in verbo, in
conversatione, in caritate, 247 D.

V, 21. Sine praejudicio nihil faciens, 604 C

VI, 16. Qui... lucem inhabitat inaccessibilem,
470 D.

II AD TIMOTHEUM.

I, 18. Det illi (Onesiphoro) Dominus invenire
misericordiam a Domino in illa die, 207D.

AD PHILEMONEM.
20. Refice viscera mea in Domino, 506D'.

AD HEBR/EOS.

I, 5. Ego ero illi in patrem, et ipse erit mihi
in filium, 293 D'.

— 14. Nonne omnes sunt administratorii spi-
ritus? 50 A', 107 D.

II, 10. Qui (Christus) multos filios in gloriam
adduxerat, 604A.

IV, 13. Omnia... nuda et aperta sunt oculis
ejus, 398B.

X, 4. Impossibile... est, sanguine taurorum et
hircorum auferri peccata, 254 C

— 34. Rapinam bonorum vestrorum cum gau-
dio suscepistis, 479A.

XI, 33. Qui (Sancti) per fidem vicerunt re-
gna,... obturaverunt ora leonum, 99 B'.

— 35. Alii autem distenti sunt, non suscipien-
tes redemptionem, ut meliorem invenirent
resurrectionem, 34 A.

XII, 6. Quem... diligit Dominus, castigat; flagel-
lat autem omnem filium quem recipit, 382B'.

XIII, 8. Jesus Christus heri et hodie, ipse et in
saecula, 558 A.

— 15. Per ipsum (Christum)... offeramus ho-
stiam laudis semper Deo, 164A.

— 17. Obedite praepositis vestris, et subjacete
eis, 290 D'.

JACOBI.

I, 5. Si quis... vestrum indiget sapientia, po-
stulet a Deo, qui dat omnibus affluenter,...
et dabitur ei, 257B.

72(5

i.oca s. sciuPTun^: pilecipua

IV, 17. Scienti... bonum facere, et non facien-
ti, peccatum est illi, 163 C.

I PETBI.

I, 14. Non configurati prioribus ignorantia*
vestrae desideriis, 80D.

II, 9.Vos... genus electum, regale sacerdotium,
gens sancta, populus acquisitionis, 225B.

— 24. Peccata nostra... pertulit in corpore suo
super lignum, 132 C.

IV, 10. Unusquisque sicut accepit gratiam, in
alterutrum illam administrantes, 623 C.

— 18. Si justus vix salvabitur, impius et pec-
cator ubi parebunt ? 587 A.

V, 8. Adversarius vester diabolus tanquam leo
rugiens circuit, queerens quem devoret, 335D'.

— 13. Salutat vos Ecclesia quae est in Babylo-
ne coelecta, 361 B.

II PETBI.

I, 14. Certus quod velox est depositio taberna-
culi mei, 379 D.

— 21. Non... voluntate humana allata est ali-
quando prophetia; sed Spiritu Sancto in-
spirati, locuti sunt sancti Dei homines, 197.

II, 19. A quo enim quis superatus est, hujus et
servus est, 441 1).

I JOANNIS.

I, 5. Deus lux est, et tenebree in eo non sunt
ullae, 23 B'.

II, 18. Novissimn bora est, 25 B.

— 19. Ex nobis prodierunt, sed non erant ex
nobis, 211 C.

III, 16. Nos debemus pro fratribus animas po-
nere, 483 B'.

IV, 19. Nos. .. diligamus Dcum, quoniam Deus
prior dilexit nos, 318 C.

V, 21. Custodite vos a simulacris, 555A'.

APOCALYPSIS.

I, 5. Dilexit nos, et lavit nos a peccatis nostris

in sanguine suo, 132 C.
III, 18. Suadeo tibi emere... aurum ignitum

probatum, 139 B.

— 21. Qui vicerit, dabo ei sedere mecum in
throno meo, sicut et ego vici, et sedi cum
Patre meo in tbrono ejus, 47 D.

VI, 15, 16. Beges terrae, et principes, et tribu-
ni, et diviles, et fortes,... absconderunt se
in speluncis ct... petris montium, et dicunt
montibus et petris : Cadite super nos et
absconditc nos a facie scdentis super thro-
num, et ab ira Agni, 291 B.

XII, 1. Mulier amicta sole, et luna sub pedibus

ejus, 52 C.
XVIII, 20. Exsulta... coelum, et sancti Apostoli

et Prophetae, quoniam judicavit Deus judi-

cium vestrum, 561 B'.
XXI, 3. Ecce tabernaculum Dei cum homini-

bus, et habitabit cum eis; et ipsi populus

ejus erunt, et ipse Deus cum eis, erit eorum

Deus, 596 B.

— 22. Templum non vidi in ea, 457 C.

INDEX ANALYTICUS

ABDENAGO. Quare sic vocatus sit Azarias, 11 C.

ABDIAS propheta, « quo brevior eo profun-
dior», quis fuerit, 202D', 429; quando pro-
phetaverit, 203A, et ubi sepultus sit, 429. —
Interpretatus « servus Domini », quem de-
signet, 438 D.

ABIES principes Judaeorum denotat, 668 D'.

ABOMINATIO desolationis quid sit, 134 D',
153 D\ 164 A.

ABBAIIAM quare dicatur dilectus Dei, 39 B. —
Utrum Chaldaicam linguam cognoverit,10B'.

ABYSSUS. Quasnam abyssos Deus intueatur,
47 D'.

ACCARON, una de quinque principalibus civi-
tatibus Philistinorum, 371 D, interpretatur
sterilitas vel eradicatio,587C. — Ejus destru-
ctio praenuntiatur, 583 B'.

ACHAB, rex Israel pessimus, 503 C, 504 A,
dispensatorem habuit Abdiam prophetam,
202 D'.

ACHAZ, filius Joathan, rex Juda, iniquus fuit,
201 D, idolaque coluit, 507 C, consentienti-
bus Judaeis, 510D, qui ejus tempore maxi-
mas miserias passi sunt, 207 B. — Ad ejus
instantiam rex Assyriorum Damascum va-
stavit, 370 D'.

ACHOB turbationem significat, 220D. — My-
stice, vallis Achor est caro nostra, 229 C. —
Quo sensu vallis Achor Apostolis data sit
ad aperiendam spem, 220A'.

ACTUS. Utrum in actibus humanis non sit
indifferens, 604 D'. — In patria, omnis po-
tentialitas in actum redigetur, 613A. — Ac-
tivi designantur per Jacob, 527 D, et per
terram, 567 A.

ADADREMMON, civitas sita in campo Maged-
do, 675 C.

ADAM similitudinem Dei inordinate appetiit,
456A, et in ipso omnes cecidimus, 254D'.
— Ejus nomen in Hebraeo est commune vel

proprium, 294 B'. — Per funiculos Adam

quid intelligatur, 294A'.
ADAMA, urbs Pentapolis, igne et sulfure sub-

versa est, 295D'.
ADAMAS omnia metalla confringit, et a nullo

confringitur, 648 D.
ADDO, avus Zachariae, utrum fuerit ille Pro-

pheta quem Deus ad Jeroboam misit, 617B.

— Interpretatus « testimoniurn ejus », quem
significet, 623 C.

ADOLESCENTES. Per illos designantur docto-
res Synagogae, 418 B\

ADOBATIO duliae quibusnam exhibita sit,29C.

ADRACH quid designet, 656D, 658A.

ADBIANUS imperator Judaeis crudelis fuit,
642A, illosque de terra promissionis penitus
expulit, 135 D'. — Jussit statuam suam poni
in loco templi Jerusalem, 135 A.

ADULATOR qualiter peccet, 554 A'.

ADVERSA bonos in hoc saeculo purgant, 542C,
et cum gaudio ab ipsis feruntur, 38 C. —
In illis potissimum virtus probatur, 681 D.

— Cf. Tribulatio.

/EGIDIUS de Roma (\Egid. Colonna), Ord. S. Au-
gustini, Bituricensis episcopus, in libro de
Sacramento altaris quid doceat de qualitati-
bus, 44 C. — Laudatur ejus liber de Regi-
mine principum, 67 D\

.EGYPTUS, quae interpretatur tenebrae, prae-
sens saeculum significat, 229 A\ 280 C, 298C,
etc. — Quo sensu ibi quasi puer fuerit po-
pulus Hebraeorum, 2921)'. — Reditus Christi
ex /Egypto, quomodo in Osee praenuntietur,
293D. — In /Egypto praedicaverunt Simon et
Judas, 297 C. — Cf. Ptolemaeus.

/EQUITAS simulata non est aequitas, sed du-
plex iniquitas, 474 A'.

/ES carmina poetarum signaf , 85D. — Quid de-
notet in angelo species aeris candentis, 139 C.

/ESTAS mystice quid sit. 54 C.

/ESTUS quid sit, 53 B', et quid significet, 53C,
307 A.

728

l.NDKX ANAI/YTICUS

yETAS quo scnsu accipiatur, 84A'. — /Etas
mundi ultima qualis sit, 356A'.

/ETERNITAS creata ac participata. 160 D\ quo-
modo diflerat ab aeternitate increata ac di-
vina, 161 A. — Dies aeternitatis qualis futura
sit, 683 B' et seq. — Aliquando aeternitas
per partes temporis designatur, 684 A'. —
Quid sibi velit illud : « in aeternum et ul-
tra », 490A. — Cf. Deus.

/ETHIOPES filiis Israel interdum molestias in-
tulerunt, 585 D. — Illorum punitio praenun-
tiatur, 585D. — Mystice quinam sint, 588 A'.

AFRICANUS (Sextus Julius), auctor Chrono-
graphiae, citatur, 131 A, 146 C (Migne Patrol.
gr. tom. 10.)

AGER quid signet, 663 A. — Ager Dei vocatur
populus fidelis, 336B'.

AGGjEUS quando prophetaverit, 601 A; quo
sensu nuntius Domini de nuntiis Domini
dicatur, 603 A, et in manu ejus factum sit
vcrbum Domini, 601 B. — Quare tam saepc
Deum nominet Dominum exercituum,618A'.

— Interpretatus « solennitas », 603 C, quem
significet, 603D, 612A.

AGNUS mane et vespere in templo immola-
batur, quare, 218 D'.

ALBERTUS Magnus (B.), Ord. Praed., Ratisbo-
nensis episcopus, cujus eruditio laudatur,
131 C, saepissime citatur, 9A, 10A',11C, etc. —
Quomodo librum Danielis diviserit ejusque
doctrinam celebraverit, 4. — Allegatur ejus
opus de Animalibus, 58D.

ALCIMUS quomodo Judaeos deceperit, 154A.

ALEXANDER Magnus, « rex Graeciae maxi-
mus », 117 A', 146A', imo « regum poten-
tissimus », 147 D, qui triumphis videbatur
volare potius quam incedere, 116 D', ex quo
adulterio natus dicatur, 658 B'. — Quibus
dolibus excelluerit, 104 C, philosophorum,
praesertim Aristotelis, utens consiliis, H7B.

— Quare designetur per pardum, 104B, et
per hircum, 116 C, ejusque regnum figura-
tum sit per statuam cujus venter et femora
aerea, 26D', 27A. — Darium cur impugna-
verit, H7A, et qualiter devicerit, H6C, H7B.

— Quas regiones subjugaverit, 1461)', 6581),
et quomodo per illum Deus orientales casti-
gaverit, 104 D. — Quo sensu universae terrae
imperaverit, 26 D'. — Judaeis valde favens,
641 C, quare, 658 C, in eorum pontifice
Deum adoravit, 29 C, 641 D', cui in templo
sacrificavit, 658 C. — Alexandriam qualiter
aedificaverit, 530A'. — Quare et quibus du-

cibus regnum suum diviscrit, 104D, H7B',
147 A. — Quomodo mortuus sit, 117 A', 147 A,
et quaenam provinciae dcinde a Macedonum
imperio recesscrint, 147 A'. — Diversa vati-
cinia de illo eduntur, 1041), H7B, 146D',
etc. — Allegatur ejus Vita seu legenda (ano-
nyma Historia Alexandri Magni, regis Mace-
doniae, de praeliis, 116B', H7A, 147C.

ALEXANDRIA, quae olim vocabatur No,530A\
ubi sita sit, 530 B\ ct quanta ejus fortitudo
ac opulentia, 530 C. — Qualiter iilam Ale-
xander aedificaverit, 530A'. — A Chaldaeis
capienda praedicitur, 530 D\

ALIMENTA frigida voluptatem non concitant,
13 C.

ALLUSIO verborum quandoque in Scriptura
invenitur, 165B'.

ALTABE duplex in templo Jerusalem fuit,
343 A'. — Sacramentum altaris. Vide Eucha-
ristia.

ALTITUDO mysticc cst in contemplatione,
6291)'. — «Altitudo manus suas levavit»,
quo sensu, 561 A\ 568 B'.

AMASIAS, sacerdos vitulorum aureorum, pro-
phetam Amos plagis affecit, 365, illumque
regi Jeroboam denuntiavit, 413 D\ quare,
414B.

AMATHI interpretatur veritas, 454 C. — Quo
sensu Jonas dicatur filius Amathi, 449B.

AMBROSIUS (S.), episcopus Mediolanensis, ci-
tatur, 171 C\ 280B', 477 A\ — Allegantur ejus
hymni, 54A. (Migne Patrol. lat. tom. 14-17.)

AMICITIA vera qualis sit, 508 B\ et quam rara,
508 C. — Quanta fiducia in amico fideli po-
nenda, 513 C.

AMMON, cujus nomen interpretatur filius pa-
tris mei, quosnam significet, 588B. — Am-
monitae, de semine Lot orti, 372 D, et filiis
Israel crudeliter infensi, 372 A\ quas pcenas
sustinuerint, 372 B'. — Qualiter blasphema-
verint, 584 C, et praenuntiata sit illorum
punitio, 584A' et seq.

AMOR. Similitudo est ejus causa,277A\ 713 A\
— Non tam clamor oris quam amor cordis
sonat in auribus Dei, 541 D'. — Divini amo-
ris quales sint effectus, 169 C. — Quid con-
tingat illis qui privatum amorem non ex-
stirpant, 605 C, 655 C. — Cf. Caritas.

AMORRH/EUS qualiter interpretetur et diabo-
lum designet, 380B'. — Quanta Amorrhaeo-
rum altitudo, 377 A', et dejectio, 377B'.

AMOS, pastor et propheta, unde fuerit, quibus
et quando vaticinatus sit, quomodo vulnera-

INDEX ANALYTICUS

729

tus occubuerit, 365, 367 A, 390 D'. — Quanta
ejus humilitas, ol)edientia, 415IV, et con-
stantia, 416 A. — Quo sensu dixerit se pro-
phetam non essc, 414 C. — Ex rebus quas
expertus est comparationes sumit, 368 IV. —
Inlerpretatus « onustus, sive avulsus», quem
denotet, 373A.

AMOS, pater Isaiae, propheta fuit, et ex prosa-
pia regali, 365.

AMPHORA Zachariae ostensa, quid figuraverit,
630 D', 640 C Mulier in medio ejus sedens,
idololatriam significabat, 640A, vel impoe-
nifcntiam, 640D'. — Quid intelligatur per
duas mulieres amphoram illam portantes,
640 C, 641 A.

AMRI, rex Israel pessimus, pater Achab, 503 C.

ANANIAS, quare vocatus Sidrach, 11 C, et
quo sensu eunuchus, 11 C. — Quanta ejus
sapientia, 13 B', 14 C, et qua mente doctri-
nam Chaldaicam didicerit, 12 C. — Cf. Pueri.

ANGELUS quis vocetur, 501). — In loco est
definitive, 44 A, 626 IV. — Quodnam domi-
nium super materiam inferiorem habeat,
44 B, 184 D. — Quantus sit angelorum nu-
merus, 107 C, 108B. — Qualiter Deo obe-
diant angeli, H4A, 144B', 348D, et quam
perfecte illum laudent, 50 A', a conspectu
ejus nunquam recedentes, 143 B', etsi a fa-
cie ipsius egredi dicantur, quo sensu, 129 A'.
Quo pacto alii Deo adsistere, alii ministrare
perhibeantur, 107D, 111 A'. Quomodo Dcus
resideat in angelis qui Throni vocantur,
47 B\ et super Cherubim sedeat, 48 A. —
Qualiter angeli loquantur ad se invicem et
ad bomines, H9B, 626 B'. Etsi impassibiles,
per modum compatientis se habent erga
afflictos, 340 B. Qualiter peccata auferant,
631 A'. — Angeli inferiores a superioribus
illustrantur, H8IV, et mittuntur, 626D". Quo
sensu mittantur angeli superiorum ordi-
num, 107 A'. — Angelorum qui Virtutes
vocantur, quodnam sit officium, 51 B'. —
Cuilibet homini praeest angelus bonus, 107D',
quomodo audiendus, 348 C, et deprecan-
dus, 307 C; regnis autem praeficiuntur an-
geli de ordine Principatuum, 142 A'. — An
inter angelos sit pugna ratione custodiae,
141 C, 142 C, et circa punitionem hominum,
340B. — Qualiter angeli terram perambu-
lent, 620D'. Illorum ministerio multi gen-
(ilium ad Deum reducti sunt, 382 B, et
quidam Sancti de loco ad locum transla-
ti fuerunt, I79B. Plura alia prodigia per

illos patrata referuntur, 74 C, 78 B, 85 A',
90 D, 99 D, ctc. Per ipsos etiam factae sunt
propheticae revelationes, 21B', 201 B, 431 B,
619 C. Qualiter hominilms appareant an-
geli, 140A, pcr corpora assumpta, 140B,
6191)', in quibus verba sensibiliter profe-
runt, 49 C; nec semper ab omnibus praesen-
tibus tunc videantur, 86 A, 140 A'. — Per
angelicam hierarchiam Deus voluit ecclesi-
asticam docere, 129 C. Cum sacerdotibus in
multis communicant angeli,700B, qui officio
Missae personaliter adsunt, 307D', et quo-
rum praesidio circumdatur Ecclesia, 657 C.
— Cum Christo judice vcnient, 359 C. Cor-
pora resuscitata, saltem non glorificata, de-
ferent ad locum judicii ultimi, 179A, quod
pcr eosdem ministros consummabitur, quo
sensu, 347B' et seq., 523D'. — Signati per
ccelos, 605D', per ventum, 102A', per mon-
tes, 394 A', quare vocentur castra Dei, 348 C,
virtutes, 348D', vigiles, 73 D', et quinam illos
imitentur, 76A. Quo sensu membra dican-
tur habere bumana, 162 A', et quid per illo-
rum volatum exprimatur, 129B.

Qnomodo angelus in fornacem Babylonis
descenderit, 44A, et quid ibi egerit, 44B. —
Angelus qui Danieli juxta fluvium Tigrim ap-
paruit, quomodo vcstitus fuerit, 139 A; quid
significent ejus corpus, 139 D, facies, 139 A\
oculi, 139B', brachia et pedes, 139 C, vox ut
vox multitudinis, 139 D'. — Quis angelus prin-
ceps Persarum vocetur, 102 C, 141 D', 142B',
162A, et contra eum qualiter pugnaverit
angelus princeps Graecorum, 143 D'. — An-
gelus quomodo prophetam Habacuc capillo
portaverit, 184 D.

ANGULUS mystice est regia dignitas, 663 C,
665D'. — Per angulos excelsos designantur
superiores, 581 B'; per angulos gentium, ur-
bes praecipuae vel principes, 590 C.

ANIMA rationalis, dum infunditur corpori suo,
creatur, 673 D', 700 A'. Quare flatus vocetur,
90B, et quam pulchre ornetur, 59D'. — Ani-
ma quomodo a spiritu secernatur, 40B',
60D'. — Non minus est ubi amat quam ubi
animat, 568D'. Intenta ad unum, debilitatur
ad alterum, 120 D', et in divinis absorpta
corpus debilitat, 114A', 121 A', 122D\ ctc. —
Quanto praestantior cst corpore, fanto gra-
vior ejus ruina, 532 LV. — Cf. Homo.

Anima fidelis, quae spiritualiter dicifur
Sion, Israel et Jerusalem, 595C, civitas Chri-
sti censetur et mons sanctificatus, quo sen-

7.30

1NDEX ANALYTICUS

su, 653C, estque rtomus, templum ac tlia-
lamus Sponsi coelestis, 655A. — Quomodo
eam Deus hortetur ut ad ipsum convertatur,
623 C; ad cor ejus qualiter loquatur, 220 B,
ct eam poenitentem consoletur, 228 C, mo-
do renuat illa in rebus mundanis delectari.
228D'. — Verbum Dei in ea fructificat, 253C,
cum timore et reverenlia auditum, 566 C, et
assidue recogitatum, 36 D'. — Quomodo ad
Dominum convertatur, 317 C, in jejunio,
349D, et in fletu, 349 A\ ita ut tota ejus
affectio in illo figatur, 349 C, 624A, quem
primo et summe debet desiderare, honorare
ac formidare, 623 D\ toto corde quaerere,
71) D, sequi, 41 C\ et filiali amore diligere,
607 C. Tantum diligit Deum quantum ejus
jussionibus obcdit, 125 C; ct quo in divino
amore plus ardet, eo intentius ipsum ab
universis laudari exoptat, 48 C\ atque bene-
dici, 22B. — Ex notitia creaturarum ad Dei
contemplationem conscendat, 55B', 58 C\
167B, ampliorem pacem consecutura quam
mundi amatores, 227 C. — Semper Deum
bumiliter deprecetur, 317A', ut secum ma-
nere dignetur, 566 D'. Satagat ejus praesen-
tiam recolere, 264C',549D\ in ipso sperare,
42 A\ 428 D, 303 D\ confidere, 596 A, delecta-
ri. 665 A, ad ipsum omnia ordinare, 317 A,
cum laetitia illi servire, 698B', atque place-
re,41B. — Beneficia Dei commemoret, 225C,
merita sua fateatur ejus esse dona, 128 D,
humillimas ipsi grates referens, 53 D', 630B';
nec inaniter glorietur, etsi semper Dei lau-
dibus intenta fuerit, 46 A. — Qualiter ad
Dominum paveat, 233 A, et appropinquet,
580D', cum illo ambulet, 502B\ atque ab
illo illuminetur, 513 D, ita ut in ipso solo
jaceant ejus amor, fortitudo. spes et gau-
dium, 570 D\ et Deus sit illi causa et ratio
amandi quidquid praeter ipsum amatur,
578C — Omnibus terrenis praeponat dona
Spiritus Sancti, 15 C\ ex quo est ejus salus,
637C\ et qui in illa diem spiritualem facit,
quo sensu, 251 B. — Christi vestigia sequa-
tur, 527 A. Quo sensu claudicans. 403 A, a
Cliristo erigatur, 403B, qui, illam zelatus
zelo magno, 653B, recreat, 272B, portat,
299 C, et sabbato mentis laetificat, 272 A\ —
Ut fiat ejus sponsa, 222 D\ et sedes, 223 B, si-
mul habeat justitiamjudicium et misericor-
diam, 223 C, et sola quaerat ccelestia, 230 A.
Sponsi praesentiam quum amittit, 299 C\ ad
ejus reditum suspiret, 299 D\

Fidei catholicae immobiliter adhaerens,
545B', invigilet cordis custodiae,292A',540C,
et stabilitati, 477B, fcedus feriat cum veri-
tate, quo sensu, 200 D, Scripturae libris stu-
deat, 124D, 107, et seminet opera virtuosa
de quibus pacem metet aeternam, 271 D\ —
Discat peccata sua deflere, 213 D, in spiritu
humilitatis, 40A' ; vitia sua non excusare
sed fateri, 125 C\ ut Dei veniam mereatur,
175 B ; se ipsam non justificare sed fortiter
arguere, 647 C; de imperfectionibus suis fre-
quenter gemere, 337 D; increpationes aequa-
nimiter, 241 A, et cum gratiarum actione
perferre, 241 C, etiam si injustae sint, 241 B;
oculos refrenare. 168D\ 170B, et risum mo-
derari, 181 B'; quotidie proficere in timore,
202 A\ 704 C, absque ulla praesumptione,
316 C; habitus bonos per frequentes actio-
nes confirmare. 527C; nil inordinate amare,
nec imaginari, 555A'; et ad judicium Dei
se praeparare, 550 D. — Bonum viriliter in-
cipiens, 334 A, non sit pusillanimis, 334 C,
sed semper sollicita ne ab hostibus suae
salutis vincatur, 550A,'quorum insidiae per-
pendendae sunt, 505D, 527B. Qualiter pu-
gnare debeat, 430B, contra mundum, 439D,
diabolum, 380D', et carnem, 618D', propriis
viribus non innixa, 380 C\ nec timore inor-
dinato perculsa, 505 C\ sed in omni angu-
stia Deum salvatorem exspectans, 500B. —
Quomodo oret, 127 B\ 128 C, 241 D\ quaenam
contempletur, 280 B\ et quibus de causis
fleat, 580 C. — Qualiter sibi misereatur,
512A', et, sentiens se pristina devotione pri-
vatam, ad Deum recurrat, 393 D. — Ange-
lum custodem quomodo deprecari debeat,
307 C\ cujus praesentiam cogitans, 307 D\
frequentem illuminationem quo pacto obti-
neat, 637 A. — Qualiter castitatem suam
valeat defendere, 242 D'. Multipliciter cor-
pus suum castiget, 505 A\ .Tejunet, 656 A,
et tempore jejunii a cibis delicatis absti-
neat, 138D. Pcenitens, ad omne flagellum
sit parata, 72 C\ ita ut etiam oret pro
peccatis suis castigari,570A.Omnem adver-
sitatem hilariter toleret, 513 A\ 681 A\ pro-
pter Deum, 513 C, et propter suam emen-
dationem, 513 B\ privatum amorem pror-
sus ejiciens, 513 D'; in prosperis vero formi-
det, quare, 712 A\ — Invicta sit ejus pa-
tientia, 527 C, 534B', 551 B\ atque fiducia,
542 A. Quid agat in tribulationibus, 54 D,
126D', 255D, etc, quas suscipit quasi medi-

INDEX ANALYTICUS

731

cinas, 595 C. Qualiter eatn reficiat Deus,
351A\ 523 C, qui non permittit ipsam su-
per vires affligi, 625 B'. — Ut clementiam
divinam provocet, piam interdum querelam
agere potest anima, 5411) : quae monetur
etiam Ecclesiae mala deflere, 542B, ejusque
rcformationem impetrare, 054 C; talem se
proximo exhibere qualem cupit Deum esse
sihi, 2561)', 309B ; in alios essc clementem,
505 A', neminem aspernari, 209 G, vel aver-
sari, 624 B, sed pauperes et simplices cor-
dialiter venerari, 380 C; bona cxempla se-
qui, 656A'; impcenitentium pericula deplo-
rare, 402 C, 476 C, pro illis preces elTundere,
476D, et animarum saluti omne bonum
temporale postponere, 483 B'. — Cunctam
levilatem vitet, 505B', non suspiciosa sed
cauta, 508A'. Quiescendo fit prudens, 143A'.
Quomodo adaequet fructum gratiae sibi ex-
hibita\289C, vitae praesentis vanitatem sper-
nens, 624 C, et omnia infima vilipendens ut
spiritualibus donis ditetur, 552B'.

ANIMALIA diversa quomodo Creatorem glori-
ficent, 58D, et quosnam designent. 73B'. —
Qualiter interpretandum illud : « In medio
duorum animalium cognosceris », 565 C.

ANIMUS inordinatus sibi ipsi est poena, 228 C.

ANNUS alius est solaris, alius lunaris, 130D'.
— Per medium annorum quid intelligatur,
566 A'. — Septuaginta annorum hebdoma-
dae a quo tempore computandae sint, 133 C.

ANSELMUS (S.), Cantuariensis episcopus. ci-
tafur, 101 C. (Migne Patrol. lat. tom. 158,
col. 389.)

ANTICHBISTUS, qui rex aquilonis dicitur,
156 D', estque pseudopropbeta et bestia de
quibus in Apocalypsi, 672D', cujus etiam
corpus sunt reprobi, 109A, quomodo nasci-
turus sit, 105 C, de plebe Judaeorum, 154 D',
156B', sub imperio Romano ante regnum
ejus dispergendo, 108 D'. — Quid acturus
sit, 105 B, paulatim et cito in potestate cre-
scens, H2D, diabolo adventum ejus prae-
parante, 529 A. — Quanta ejus superbia ct
praesumptio, H3B, 1551), 157 A, 672 C, as-
tutia, 105D, potentia, 105 A', 155A, 156 C,
crudelitas, 672 A'. Utrum in concupiscen-
tiis feminarum futurus sit, 155D'. — Deum
inhonorabit et Christum contemnet, 155 C',
Messiam se esse dicens, 155 A', et sc ipsum
pro Deo ab omnibus coli jubens, 156 C, 164 A.
Deum Maozim in loco suo venerabitur, quo
sensu, 156D. — Ejus satellites qualiter pu-

gnaturi sint contra Christi famulos, 358 B'
et seq., quos gravissime persequetur, 28 B,
H2D, 155C, 159B, 682A, tribus annis et
dimidio, H3D, 162B', a quonam tempore
computandis, 164 B. Illi adhaerebunt quam-
plurimi de omni natione, 682 B, et per eum
multi electi decipientur, qui postea conver-
tcntur, 112 A\ 677B. Tempore ejus maxima
fiet hominum turbatio, 612 A', et maximi
meriti erunt qui constantes in fide perma-
nebunt, 612 C. Tunc cessabit cultus Dei et
Cbristi publicus, 164 A, et Ecclesia quasi in
solitudinem redigetur, 588 C, sed finaliter
praevalebit, 677 C. — Reges ^Egypti, Africae
et /Ethiopiae primo devincet, 105 B, H3B,
156 C, 157 A'. Solium suum figct in Jerusa-
lem, 157C, quam Chrislianis auferet, 685A.
Quasdam intactas relinquet terras. quare,
157B. — Qualiter vincendus sit, 682A', qui
a Christo creditur occidendus, 109A, 359A,
672B', in monte Oliveti. 158A, 682B'. —
Post ejus occisionem dies quadraginta quin-
que lapsis dabuntur ad poenitendum, 164 C,
et omnes pene ad Christum convertentur,
quo sensu, 28C, 164D, 679A', 681 B, 684D',
magnaque erit Christianorum devotio,625C.

ANTIGONUS, e ducibus Alexandri Magni, post
eum in Asia regnavit, 104D, 147B.

ANTIOCHIA olim Emath magna vocabatur,
406 A, 656 C.

ANTIOCHUS II (Theos), rex Syriae. Praenuntia-
tur ejus matrimonium cum filia Ptolemaei
Philadelphi, 148 C, quae occisa est cum viro
et filio, quomodo et quare. 148 A'.

ANTIOCHUS III (Magnus), cujusnam filius fu-
erit, 149B. — Quid de illo praedictum sit,
149 C, 150 B', 151 B, etc. — Quomodo regnum
Syriae sumpserit, 149 C, praevalens contra
duces Ptolemaei Philopatoris. 149D, a quo
postea devictus est, 149 A'. — Qualiter, auxi-
liante Philippo, rege Macedonum, 149 C,
Ptolemaeum Epiphanem impugnaverit, 149 D\
150 C, cui deinde filiam suam Cleopatram
uxorem dedit, 150D', ad illum decipien-
dum,151A. — Qualiter Judaeam occupaverit,
150 D, et recuperaverit, 150 B\ — Quomodo
insulas Asiae expugnando, 151 B, Bomanos
sibi infestos habuerit, a quibus superatus
est, 151 C. — Contra Elimaeos pugnans, cum
omni suo exercitu deletus est, 151 D.

ANTIOCHUS IV(Epiphanes),filius praecedentis.
151 B\ regnum Syriae quomodo occupaveril.
117 0', injuste, 152B, postquam Romae obses

"32

1NDEX ANALYTICLS

fuisset, 151 IV. — Quam pcrversus fuerit,
122 A, et astutus, 15 1C\ 152 B. Quare illum
praevalere Deus permiserit. 122B. — Quid
egerit contra Judaeos, 11 8 A, 122 C, 153 B\
330 C, quot annis. 1I9B', et qualiter tem-
plum Jcrusalem violaverit, 118 D, U9D\

153 C. Quam fortiter illi restitcrint Judas
Machabaeus et fratres ejus, 159 A. — Ptole-
mapuni Philometorem regno /Egypti priva-
vit, 152 A, magis fraudibus quam viribus
illum opprimens, 152B'. Quomodo a legato
Bomanorum increpatus, 153 D, Alexandriam
dimiserit, 153 A'. — Figura Antichristi fuit,

154 C. — A Deo plagatus obiit, 122 A'. —
Varia de illo vaticinia proferuntur, 118A,
122 C, 152 A, etc.

ANTONIUS (S.) abbas, quid de bonis angelis
dixerit, 143 D.

APADNO quid significet, 457C.

APOLLINABIS, Laodicensis episcopus, Porphy-
rium confutavit, 3, 165 A\ et commentarios
scripsit super duodecim Prophetas, 200 C.
(Migne Patrol. gr. tom. 33.)

APOSTOLI,qui per montes designantur, 394 A\
qualiter vineam Domini coluerint, 220 C, Ec-
clesiamque adornantes, sicut vitem frondes,
quo sensu botri vocentur, 289 A. — Patriar-
chis et Prophetis praeferuntur, 638 B, et ubi-
que credentibus in summo honore hahiti
sunt, 597 B. Spiritu Sancto recepto, nun-
quam mortaliter peccaverunt, 594D. Quanta
fuerit eorum fortitudo, 490 B'. — Legi evan-
gelicae quare superaddita sit apostolica do-
ctrina, 199A. Mundum semine verbi ccelestis
fecundarunt Apostoli, 224B', 423A', 645C, et
ad fidem converterunt. 594 C. Eorum praedi-
catio qualiter praenuntiata sit. 498 C, 593 B,
594B, etc. — Illorum tempore quam perfecta
fuerit Ecclesia, 612B.

AQllE mystice sunt regcs, 561 A, vel gratiae
Spiritus Sancti, 361 D'. — Quid intelligatur
per aquas quae super coelos sunt, 50D',51 A\
per inundantiam aquae, 138 D', et per aquas
vivas, 684 A.

AQUILA rex avium dicitur, 102 D'. Quam acu-
tus ejus visus, 432 C. — Designat viros con-
templativos, 440 C, vel diabolum, 270 C, aut
regem Nabuchodonosor, quare, 266 C. —
Per alas ejus quomodo exprimatur regnum
Chaldaeorum, 102 D\ 103 A.

AQUILA, Judaeus, Scripturae « diligens et cu-
riosus interpres», 221 D\ frequenter citatur,
34 D, 155 D', 221 D\ etc.

AQUILO quosnam designct, 156 D\ 350 A\
588 A\ 6291)', 645 B.

ABBOB infructuosa impoenitentem exprimit,
228 D. — Explanatur somnium quod de ar-
bore habuit Nahuchodonosor, 73 A et seq.

ABCA Noe typus Ecclesiae fuit, 305 D.

ABCTUBUS, alio nomine Ursa major, qualis
sit constellatio, 396 C, et quomodo Eccle-
siam designet, 403 C.

ABCUS dolosus quid sit et quid denotet,262D,
263 B'. — Arcus praelii significat arma spiri-
tualis militiae, 667B'.

ABEA mystice est Ecclesia, 279 A.

ABGENTUM varia signat : eloquentiam, 85 D,
227 B', 5281), 657 A, rerum creatarum scien-
tiam, 216 C\ 315 A, philosophiam, 5811)',
saecularem prudentiam, 280 C. — Mystice,
quinam conflatile sibi faciant de argento
suo, 315A.

ABIES quomodo et quare significet regem Me-
dorum, H5B'.

ABIOCH, princeps militiae Nabuchodonosor,
20B', sapientibus Babylonis parcere prae-
optavit, 24 C.

ABIOLI quinam dicantur, 14 A\ 17 C.

ABISTOTELES, vocatus antonomastice « Philo-
sophus», 48 A\ frequenter citatur, 9D, 41 A\
20 C\ etc. — Allegantur ejus libri Ethico-
rum, 167B, 170A\ 439D', Meteororum, 54C,
de Memoria et reminiscentia, 17B, de Som-
no et vigilia, 18D\ de Animalibus, 58D. —
Ejus prasertim consiliis utebatur Alexander
Magnus, H7B.

ABMON, qualis sit regio, 389A, et quid expri-
mat, 392 C.

ARTABA quid sit, 179 C.

ABTAXEBXES (Arttakhsabra), nomen com-
mune regum Persarum. Sic duo praecipue
in Scriptura vocantur : alter (Smerdes ma-
gus) qui templum aedificari prohibuit,601B\
607 A ; alter (Artaxerxes I, Longimanus) qui
Nehemiae dedit licentiam instaurandi Jeru-
salem, 133 C. A vicesimo regni hujus anno
computantur septuaginta annorum hebdo-
madae, 133 C. — Cf. Persarum reges.

ARUSPICES quinam dicantur, 24 C.

ASCALON, una de quinque principalibus civi-
tatibus Philistinorum, 371 C, antiquitus vo-
cabatur Philistiim, 371 D. — Qualiter inter-
pretetur et quosnam designet, 587 B.

ASINI quosnam signiticent, 685 C\ — Per asi-
nam super quam sedit Christus, figurabatur
populus Judaeorum, 660A.

INDEX ANALYTICUS

733

ASPHANEZ, praepositus eunuchorum,8B', quo-
modo et quare Danielem dilexerit, 12A\

ASSUERUS (Khsyarsa), nomen commune re-
gum Medorum. Sic in Scriptura vocati sunt
praecipue Astyages Medus, Cyri avus, 92 C\
177 C\ et Xerxes I, vir Esther, 93 A. — Utrum
hic filium habuerit Darium de quo in prin-
cipio Aggaei et Zachariae, 93 C. — Quare
per ursum designetur, 400 B. — Qualiter de
ipso agatur in somnio Danielis, 103D'. —
Cf. Persarum reges : Astyages, Cambyses,
Xerxes I.

ASSUR (id est Assyria) interpretatur « diri-
gens », et diabolum designat, 290B', 299B';
vel « coarguens », et accusatores fratrum
denotat, 588B'. — Assyrii, Deo ordinante Ju-
daeos populaverunt, sed pessimo fine, 621 C,
et magna crudelitate, 314A'. Propriis viri-
bus victorias suas adscribentes, 491 D', aDeo
percussi sunt, 492 C. — Chaldaeis subjicie-
bantur quum Cyrus illos invasit, 498 A. —
Illorum interitus praenuntiatur, 519B',520C.
Assyriorumregnum quam antiquum,103B.

— Reges Assyriae qui in hoc volumine ci-
tantur : Nemrod, fundator urbis Ninive ;
Ninus, filius Beli; Theglathphalasar IV (745-
727) ; Phul (Vulnirari), pater Salmanasar ;
Salmanasar V (726-722); Sennacherib, filius
Sargon (702-680) ; Assurbanipal VI, dictus
Nabuchodonosor in libro Judith (660-647).
Vide unumquodque verbum.

ASTRONOMIA qualiter in Chaldsea viguerit,
17 A'. — Cf Chaldaei.

ASTYAGES, rex Medorum, alias Assuerus,92C\
124 A, filium habuit Darium Medum, 92 C,
177C\ nepotem ac successorem Cyrum,177D\
Alius est ac Assuerus vir Esther, 93 B, 177C.

— Cf. Persarum reges.

ATTILA, rex Hunnorum, dixit se esse flagel-
lum Dei, 23A.

AUCEPS mystice quisnam sit, 383 A'.

AUGUSTINUS (S.), Hipponensis episcopus,
translationem Septuaginta interpretum val-
de commendat, 565B. In regula sua balneum
quandonam permittat, 169 D'. — Allegantur
ejus libri de Civitate Dei, 3, 9A\ 27 C, etc,
super Genesim, 51 A, de Trinitate, 47B\ 56B\
de Doctrina christiana, 48 C.

AUGUSTUS Caesar (Octavianus) imperator, sub
quo natus est Christus, 675 C, Judaeis cle-
mcns fuit, 642 A, 674 C. — /Egyptum sibi
subjecit, 665 B'. — Ejus tempore quanta
fuerit Romanorum potestas, 112D\

AUREOLA. Sic nuncupatur Beatorum prae-
mium accidenlale, 160D.

AURIGO quid sit, 390 C.

AURUGO adversitates designat, 613 C.

AURUM diversa significat : sensuum calhdita-
tem, 657A, sapientiam, 85D, 86D', divino-
rum notitiam, 227 B', 581 D\ Dei amorem,
216C. — Aurum obryzum quid sit, 139 A, et
quid exprimat, 139B.

AVARUS qualiter peccet, 553 D, et puniatur,
553A'. — Avari, per pisces maris designati,
235 D, magis in hominibus quam in Deo
confidunt, 226 A'. Quomodo mystice statuam
erigant, 32B, et quo sensu fornicentur,
248B. — Illos solet concomitari elatio,440A,
ita ut multi avaritiam ad excellentiam ordi-
nent, 553A'. — Quaenam sit bona avaritia,
553B*.

AVTCENNA (Ibn-Sina), Arabus philosophus, al-
legatur, 522 A\

AZABIAS, quo sensu eunuchus fuerit, 11 A, et
quare vocatus Abdenago, 11 C\ — Quanta
ejus sapientia, 13B\ 14 C. — Quomodo in
medio ignis Deum laudaverit, 35 B et seq.
— Cf. Pueri.

AZOTUS, una de quinque principalibus civi-
tatibus Philistinorum, 371 C, interpretatur
ignis generationis, 587 C. — Ejus destructio
praenuntiatur, 583 B'.

BAAL, deus Sidoniorum, 216B\ alias in plu-
rali Baalim,219D,a Bel denominatur, 178B\
et interpretatur habens, 221 C, vel superior,
578 D. — Quid contx*a illud idolum egerit
Gedeon, 288D. — Per reliquias Baal quinam
designentur, 578 D. — Quare « Baali » non
velit vocari Deus, 221 D.

BABEL turris, ubinam sita, 8B, 92 B.

BABYLON, quae interpretatur confusio, 361B,
493 C, ubi constructa sit, 8B, quando, 77 D\
et quo sensu in sanguinibus aedificata,547D.
— Quanta ejus magnitudo, 460 A, et magni-
ficentia, 91 D\ 167 B. Ejus hortus suspensilis
a quo et quare dicatur formatus, 83 B\ —
Quomodo capta sit, 91 B', et quanta ejus
ruina, 92B, quam praedixerant Isaias, 92 C,
Jeremias, 92 B', et Michaeas, 509 C. — Per
Babylonem aliquando intelligitur Roma,
361 B, vel mundus, 603 C. — Babylonia est
Chaldaea vel terra Sennaar, 8B. — Babyloni-
cae captivitatis finis praenuntiatur, 560B'. —

INDEX ANALYTICUS

Babvlonicum regnum figurabatur pcr caput
aureum statuae quam vidit Nabuchodonosor,
quare, 26 A'.

Reges Babylonis in praesenti volumine re-
censiti : Nabucbodonosor, Babylonis instau-
rator (606-562) ; Evilmerodach, filius ejus
(562-56!)) ; Neglisar (Nirgal-sar-usur), ge-
ner Nabucbodonosor (560-555) ; Labosardach
(Labosarracus), filius praecedentis (555-554);
Baltbasar (Bel-sar-usur), filius Nabonidis
(541-538), ultimus rex Chaldaeorum. Vide
unumquodque verbum.

BALAAM, etsi perversus, verus fuit propheta,
449 C. — Quasi invitus Judaeis benedixit,
501 B. — Quosnam designet, 505 C.

BALAG, rex Moab, interpretatus lingens, dia-
bolum significat, 505B.

BALNEUM, juxta regulam S. Augustini, in
casu necessitatis permittitur, 169 D'.

BALTHASAR, regis Nabuchodonosor ncpos,
84D', 545D', 556 G', cujus filius fuerit, 83 C.

— Quare, Babylone obsessa, grande convi-
vium fecerit, 84 A, in quo unusquisque se-
cundum suam bibebat aetatem, quo sensu,
84A'. — De illo quid praedictum sit, 545D'.

— Ebrietas ejus quantum deordinata, 84 B',
et quanto sacrilegio in vasis templi biberit,
84 D'. — Scriptura quam vidit, quali lingua
edita fuerit, 87 B, 90 A'. Regina quaenam
illum allocuta sit, 87 D, et Danielem indi-
caverit, 87B', regi incognitum, quare, 881).

— De nece Balthasar variae referuntur nar-
rationes, 91 G et seq., 556 D'.

BAPTISMUS Ghristi per mare Rubrum signifi-
catur, 221 A, el per fontem patentem, 678D'.

BABACHIAS, pater Zachariae prophetae, fuit et
ipse propheta, 617 B. — Interpretatus « be-
nedictio Domini », quem designet, 623 C.

BABTHOLOM^US (S.) apostolus in Armenia
praedicavit, 498 C.

BASAN, cujus nomen interpretatur confusio,
quid designet, 510D', 522A.— Fuit uberri-
ma regio, 518C.

BEATI in ultimo die quantum gaudium con-
secuturi sint, 710 B et seq. — Quanta illo-
rum felicitas in patria, 613A.684A. Praemia
eorum jugiter permanebunt, quare, 684 D.

— Illorum pennae, quid, 710A. — Cf. Gom-
prehensores, Electi.

BEDA (S.) Venerabilis, Ord. S. Benedicti, cita-
tur, 51 C, 108 D, 131 A, etc. (Migne Patrol.
lat. tom. 90-95.)

BEELPHEGOR, deus Moabitarum, quando a

.Tudaeis adoratus sit, 276B. — Inter Christia-
nos, quosnam habeat cultores, 281 A.

BEELZEBUB, idolum a Bel denominatum,
178 B', 221 A'.

BEEBI, pater Osec propbetae, interpretatus pu-
tei mei, 202 A\ quare credatur fuissc pro-
pheta, 202B'.

BEL, deus Babyloniorum, 216 B\ interpretatur
vetustus, 178 B\ — Quando et quomodo coli
coeperit, 178 C. Quare ab ipso cetera idola
nominentur, 178 B'. — Ejus statuam ut vi-
vam adoravit rex Babylonis, 179 C. — Hi-
storia ejus apud Danielem narrata, quae ab
Ecclesia loco Epislolae legitur, 179 C, tan-
quam vera vindicatur, 179 A.

BELIAL, cujus nomen interpretatur praevari-
cator, quem significet, 521 A'.

BENADAD, filius Hazaelis, rex Syriae, 370 A'.

— Ab illo reges Syriae Benadad appellati
sunt, 370 B'.

BENEDICTIO duplex est, 49 C\ 1761)'. — Qua-
liter a laude distinguatur, 50 A. — Deum
benedicere quantum sit opus, 611). Quomo-
do praelati subditis suis benedicant, 49 C.

— Quo sensu benedictio fieri possint qui
erant maledictio, 651 C, 655B'.

BENEDICTUS (S.) abbas. Illi cibum afferre a
Christo jussus est devotus presbyter, 184 C.

BENEFICIA, quare vincula et funiculi cari-
tatis vocentur, 294 A\ — Qui de acceptis
beneficiis gratias refert, ad majora sortien-
da se aptat, 22 A. — Qui beneficiis Dei ab-
utuntur, quomodo puniantur, 277B', 315D'.

BEBENGAUDUS, Ord. S. Benedicti, citatur,
156 C. (Migne Patrol. lat. torn. 17, col. 883.)

BERNARDUS (S.), abbas Clarae Vallis, creditur
nunquam mortaliter peccasse, 381 B.

BEROSUS, qui Chaldaeam scripsit bistoriam,
quid de successoribus Nabuchodonosor nar-
ret, 83 A\

BERSABEE urbs, ubi sita, 396B.

BESTLE quomodo Deum glorificent, 58 D, et
ad illum clament, 333B'. — Quosnam desi-
gnent, 59A, 73B', 75D', 2221), etc. — Quas-
nam bestias coluerint gentiles, 182 D. — Be-
stiae quatuor grandes quaenam regna figu-
rent, 102 C et seq., 111 C.

BETHAVEN. Cur sic vocatus sit locus antea
Bethel dictus, 239 A\ 248 D\ — Ibi finieba-
tur sors Benjamin, 245B'.

BETHEL, prius Luza vocabatur, 303 A. — In-
terpretatur domus Dei, 275 B, 292 B', 303 A,
et malos praesidentes designat, 292 B'. —

INDEX ANALYTICUS

/oo

Quid ibi viderit Jacob, 3020'. — Altaria

Bethel sacrilega, quae deslruxerunt Assyrii,

ut prsedictum fuerat, 385 B\ significant alta-

ria schismaticorum et hsereticorum, 387 A'.
BETHLEHEM Ephrata. Qualiter ibi nasciturus

Christus praenuntietur, 4951), 557 D*. — Quo

pacto de hac civitate concordent Michaeas et

Mallhaeus, 495 C.
BOETIUS (B.), philosophus, citatur, 9C, B'.

(Migne Patrol. lat. tom. 63, col. 744; tom.

64, col. 714.)
BONAVENTUBA (S.), episcopus Albanensis,

0. M., allegatur, 160 C.
BONUM est objectum appetitus, 484 A. — Quo

sensu odio habeatur, 483 D'.
BOSBA quid significet, 372 C.
BOTBUS. Quo sensu « botri » vocentur Apo-

stoli,289A. Botros Ecclesiae spiritualiter pro-

tulit Christus, 289 B.
BBACHIA. Per illa intelligi possunt potentiae

operativae, 262 B.
BBUCIIUS quid sit, 328 C, 531 B', et quid desi-

gnet, 412B.
BBUTA nonnunquam propter hominum pec-

cata caeduntur, 573 B', 685B'.
BUBALI moraliter sunt crudeles homines,

410D'. .

CADAVEBA dicuntur corpora vitiosorum, qua-
re, 532 D\

CADUCA bona appetitum rationalis creaturae
satiare nequeunt, 552 B.

C/ESAB (Julius) imperium usurpavit, 675 C.

CAIPHAS, etsi de Christo vaticinatus, non fuit
propheta, quare, 137 A'.

CALCATOB uvae, mystice quisnam sit, 424 D.

CAMBYSES fllius Cyri (Assuerus libri Esdrse),
templum reaedificari prohibuit, 641 C Puta-
tur a quibusdam fuisse Nabuchodonosor de
quo in Judith, 116B. — Cf. Persarum reges.

CAMELUS designat delictis gravatos, 685 C.

CANDELABBUM aureum allegorice est Eccle-
sia, 637 B. — Tria Ecclesiae candelabra quae-
nam sint, 200A.

CANTICUM trium puerorum in fornace, quo-
modo interpretandum, 45B et seq., et qua
mente pronuntiandum, 61 B. — Canticum
Habacuc, quod de Christo ejusque mysteriis
tractat, 566B, explanatur, 556A' et seq.,
564 D et seq.

CAPTIVITAS Judaeorum in Babylone praenun-

tiatur, 491 B'. — Illam aliqui justi evaserunt,
583D. — Finis ejusdem qualiter praedictus
sit, 509 D, 584 A, et quid figuraverit, 585 C.

CAPUT. Per illud ratio designatur, 419 A. —
Mystice, quomodo illi inferatur calvitium,
419A. — Solebant veteres in luctu capita
radere, 418 A.

CABCEB. Frequenter e carceribus miraculose
fideles erepti sunt, 597 D.

CABIOTH.urbs pertinens ad provinciam Moab,
375 A\ interpretatur civitas, 379 C.

CABITAS, per ignem designata, 53B', est ani-
mae vita, 655 B ; timorem filialem generat.
non expellit, 709 D'; omnia ambit, atque ad
hostes extenditur, 334 A. Illius fervor, cui
prsemium essentiale correspondet, 160 A\
veniales culpas consumit, 7121)'. — Qui non
est in caritate, non est particeps meritorum
Ecclesiae, 279 B, nihilque facit Deo acce-
ptum, 279D', 484B'. Qui contra illam agit,
qualiter habitus virtuosos amittat, 441 A. —
Ordo illius qualis sit, 570A', 647C. Homo
non debet adeo aliis compati ut caritate
velit privari, 480 D'. — Quo sensu aliquis in
caritate se esse noverit, 352 A, 711 D. — Cf.
Amor.

CABMELUS. Sic duo montes dicuntur, 368 D',
420 C. — Fecundus et pulcherrimus, 518 C,
interpretatur scientia circumcisionis, 522 B.
— Vertex Carmeli mystice quid sit, 373 B'.

CABO quid significet, 353A, 484D. — Sile-
at omnis caro a facie Domini, quo sensu,
628D. — Carnales qualiter a Deo arguantur,
604 D.

CASSANDEB, e ducibus Alexandri Magni, neci
ejus cooperatus est, 147 C.

CASSIODOBUS (Aurelius), Vivariensis abbas,
citatur, 51 C. (Migne Patrol. lat. tom. 70,
col. 1043.)

CATABACLE quid sint, 708 B.

CATHABINA (S.), virgo et martyr, magistros
convertit, de quibus miraculum narratur,
66 C.

CAUSA. Allegatur liber de Causis (David Ju-
daei, saec. xi), 79D\ H9A. — Cf. tom. IV,
684 A.

CAUTIO in quo sistat, 9D\

CEDBUS signat Judaeorum sacerdotes. 668 D\

CEBETHI dicuntur duces exercitus,quare,31C.

CETUS qui Jonam deglutivit, 456 C, qualiter
a Domino praeparatus sit, 456 D, et prophe-
tam in aridam evomuerit, 458B. Ejus venter
Christi sepulcrum figuravit, 456 C. — Cete

7,30

INDEX ANALYTICUS

quomodo Deum glorificcnt, 57 C, et quos-
nam exprimant, 58A.

CHALANNE civitas, ubi sita, 406A.

CHALD/EI erant feroces. 539B', 641B\ ct pes-
simi, 37D, ita ut per illos diaboli figuren-
tur, 5421)'. — Illorum regnum quam anti-
quum, 103B; quare per leaenam designetur,
1021)'. — Qualiter contra gentcs suscitandi
praenuntientur, 539 A'. — Chaldaeis suhjicie-
bantur Assyrii, quum Cyrus Babylonem in-
vasit, 498 A. — Impia voluntate Judseos
afflixerunt, 509 A\ 538A, 621 C\ quorum
urbes combusserunt, 339 A. — Lingua Chal-
daica utrum eadem sit ac Syra vel Hebraea,
10 B'. Chaldaeorum quales fuerint litterae,
10A\ aut doctrinae, 12D. — « Chaldsei » spe-
cialiter vocabantur astronomi, seu mathe-
matici, 17 D, ex quibus tres nativitatem
Christi intellexerunt, 17B'. — Allegatur Scri-
pturae translatio Chaldaica, 232 D\ 320 A\
632 B\ etc. — Cf Babylon.

CHANAAN interpretatur quasi moventes,308A,
aut commotio, 5801), 587 B'. — Quare sic
appelletur plebs decem tribuum, 304B. —
Quosnam designet, 308 A, 580 C, 587 B'. —
Aliquando mercatorem significat, 3041).

CHEBUBIM, super quos sedet Deus, 48 A, il-
lum non audent adspicere, 48 C. — Tanquam
duo Cherubim vetus ac novum Testamen-
tum in Christum respiciunt, 624 A'.

CHOBUS. In illo quam concorditer psallen-
dum, 45B.

CHBISTIANUS. Quomodo stultus sit qui fide,
non caritate et opere, christianus est, 280D.
Quisnam Christianus flere debeat, 336B. —
Christi vestigia sequuntur veraciter christi-
ani, 300B. — Quo sensu omnes Christiani
ungantur, 227 A'. — Quam gravia illorum
peccata, 226 A, propter quae hostibus data
cst Terra sancta,2701)\ cum multis ipsorum
possessionibus, 597 D'. — Quorumnam Chri-
stianorum solennitates despiciat Deus,405B'.
Quinam in populo christiano fornicari di-
cantur, 210 C, vel filii fornicationum vocen-
tur, 226 C; quinam verbum Dei audire non
mereantur, 419 A'. Mali Christiani, quorum
reprobantur opera, 240 C\ 270 B\ 278 C,
quaenam habeant idola, 379 B', et qualiter
puniantur, 281 B\ 299 C, 386 C. Illis me-
lius esset viam justitiae ignorasse. quam
agnitam abjecisse, 299 D\ 379 B'; sed mul-
ti Christiani vix credunt vera esse quae de
judicio Dei prasnuntiantur, 425IV. — Im-

pii Christiani quomodo bonos persequantur,
442 A. Increpantur impoenitcntes Christiani,
597A\et ad conversionem invilantur, 7HC.
— Heprehcnduntur Christiani qui ecclesias
reparare vel aedificare non enituntur, 604 B\
vel qui interna negligentes, exteriora nimis
aestimant, 648 D'. — Beligio christiana in
omnem terram exivit, 4091), et vix est Chri-
stianus adeo pravus quin in aliquo sequa-
tur ritum Ecclesiae, 506 A. — Cf. Ecclesia.
CIIBISTUS, verus Deus et homo, 649B', 652B\
est Sanctus Sanctorum, 133 A, Bex regum
et Dominus dominantium, 29A, Dominus
universae creaturae, 659 C, 705 C, splendor
Patris, 558 A\ Oriens, 632 B, Sol sapientiae
atque justitiae, 418D', 568 C, 709 D\ 712 C,
Salvator, 659A', pax, 497 A, Angelus magni
consilii, 624D\ 696A, et testamenti, 705D;
rex Israel, 298 A, 559 A, vel Judaeorum, 232 D\
et verissimus Israelita, 289 B, 496 B, Domi-
nus Prophetarum, 308 D'. — Quo sensu di-
catur servus Dei, 611 C, consiliarius, 493D,
nutricius noster, 299B, leo rugiens, 296D',
300C, 360 A, 368B, lignum vitae, 351 A, vitis
vera, 655D, ventus urens, 313A', lapis angu-
laris, 554 A, 632 C, seu primarius, 635 B\
638 A. — Designatur per montem, 29 A,
488 D, 605 A, per lampadem super caput
candelabri aurei, 637 C, per virum ascen-
dentem super equum rufum, 624 D, per
illum qui habebat in manu funiculum men-
sorum, 629 C\ per lapidem de monte abscis-
sum sine manibus, 28 A'. — Praefiguratus est
per Isaac, 305D, Jacob, 308B', Joseph, 659B',
David, 305 D, Salomonem, 293 D\ Jeremiam,
305 D, Jonam, 454 C et seq., 462 A, Zoroba-
bel, Jesum filium Josedec, 603 D\ 637 C\ et
per ipsum populum V. T., 293 D'. Ad litte-
ram appellatur David, 232 C, 422 D\ 610 B\
et Zorobabel, 610 A\ 611 A, filius Salathiel,
quo sensu, 611 B.

Qualis sit ejus generatio divina, 495A'.
Illum Pater quantum diligat, 298B, et quo-
modo ipse Patri adhaereat, 680A'. — Huma-
nitas ejus assumpta a Verbo in unitate per-
sonae, 611 A, quam perfecta, 611 D, 659 D, in
omni virtute, 496D, et in donis Spiritus
Sancti, 632 A'. — Incarnatio ejus est opus
Dei praecipuum, 556 D', et a nobis compre-
hendi nequit, 705 D'. — Corpus ejus, in utero
Virginis supernaturaliter formatum, 632 C\
qualiter vehiculum deitatis, 455 D, seu Verbi
instrumentum fuerit, 455 C. — Quanta ejus

INDEX ANALYTICUS

737

poteslas, 11015', HIA, 180B, 491 C, et scien-
tia, 248 C. — Quotuplex ejus adventus. 71115,
et egressus, 252 15', 250 G. — Ejus mysleria
ex prophetiis probantur, 101 C, nam dc illis
principaliter locuti sunt omnes Prophetae,
30515, quorum varia vaticinia referuntur,
9B', 10A, 287B', 357D, etc. — Qualiter prae-
nuntietur primus ejus adventus,545A,562D,
595 D, 622 C, etc, et quo sensu Desideratus
cunctis gentibus, 607 B', 608 A, a principio
mundi exspectatus, 705 D, Sanctus de monte
Pharan, 557 B', quasi ros in Virginem vene-
rit,321 A, quasi diluculum apparuerit,252C,
256C,quasi imber nobis temporaneus,252D\
256D,et serotinus terrae, 253 A, 256 D. — Illo
adveniente, ut praedictum fuerat, in toto
mundo pax fuit, 222B*, 489 C, 660 C, et tem-
pus ejus est per antonomasiam tempus gra-
tiae, 675 C. — Qua ratione ductus, in terram
descendere voluerit, 456 A, ad Judaeos spe-
cialiter missus,510B',ad gentes tamen etiam
legatus, quo sensu, 431 B\ 438 D', utriusque
populi pastor, 496B', 510B'. — Quomodo
illum respiciant vetus ac novum Testamen-
tum, 624A'.

Sub Augusto natus, 675 C, in Bethlehem,
ut praedictum fuerat, 4951), inter bovem et
asinum positus cst in praesepio, 565 D, et
per stellam Magis innotuit, 17 B'. — Quo
sensu in templum venerit, 491 C, 705A'. —
Beditus ejus ex /Egypto qualiter in Osee
praenuntietur, 293 D, 294 A. — In baptismo
suo dux populi ostensus est, quo sensu,
133D. — Doctor justitiae, 351 C, in omni-
bus paupertatem et humilitatem commen-
davit, 135D', 263B', 659 C. Ejus doctrina
quam perfecta, 199B. Praedicans, quo sensu
fuerit quasi ignis conflans, 706 B, et quasi
herba fullonum. 706 C. Qualiter Judaeos cor-
ripuerit, 707 B, in primo suo adventu judi-
cium exercens non remunerationis aut dam-
nationis sed discretionis, 489 B, et increpa-
tionis, 489 C. Ad illum multi Judaei per
Joannis Baptistae praedicationem conversi
sunt, 251 C. — Quaenam prodigia in ccelo et
in terra illum illustraverint. 354 B. Quot et
quanta fecerit miracula, 209 A, 251 B', 354 B',
488 A, 511 A, per se et per discipulos suos,
134 D. — Quid designent tres mortui ab illo
suscitati, 373 C. — Jacobum et Joannem
quare filios tonitrui nominaverit. 270 C. —
Tota ejus conversatio quasi in abundantia
tribulationum fuit, 458B'. Illum Judaei per-

T. 10.

secutores quanlo odio babuerint, 404 C. —
Praenuntiatur ejus triumphus in die Palma-
rum, 6591)', in quo successive super asi-
nam el supcr cjus pullum sedit, 660 A, qua-
re, 66015. — In Coena novissima finem im-
posuit hostiis lcgis, 134A'. — Prsedictum
est qualiter pateretur, 680 C, et quo tempo-
re, 132 A\ 133 C, 134 B'; quomodo pro tri-
ginta argenteis venderetur, 671 C, a discipulis
relinqucrctur, 680 B\ — Instante passione,
pro corporis sui glorificatione rogavit, 125 A.
In passione ipsa, in qua nunquam a laude
divina cessavit, quo sensu, 459 B\ qualis fu-
erit ejus oratio et qualiter praenuntiata,
458 D et seq. — Quomodo percussus in no-
cte, 495 A, et quo sensu in cruce a Deo
derelictus fuerit, 458D'. Qua ratione tunc sol
obscuratus sit, 354 C. De latere Christi jam
mortui supernaturaliter sanguis cum aqua
emanavit, 354B'. — Sepultura ejus qualiter
praefigurata fuerit, 456 C, 458 C. — Sangui-
nem suum pro mundo fundens, 354 B\ quo-
modo peccatum consumpserit, 132 A\ sive
originale, sive actuale, 320 C, 595 A\ pro
hominibus satisfecerit, 659 D, illosque om-
nes redemerit, 263A, 312A\ 659B', 665A.
Quid sibi passione sua promeruerit, 211 A.
— Mors mortis, 312 D, et morsus inferni,
312 B', infernum spoliavit, 205B, diabolum
vicit, 524B', 559D, 567A', cujus machina-
tiones aperuit, 562 B'.

Besurrectio ejus qualiter praenuntiata,
591 D\ est causa exemplaris resurrectionis
nostrae, 252 A. Ut Deus se ipsum suscitavit,
633C. Qualiter sanctos patres de limbo edu-
xerit, 660B'. In monte Thabor, in quo trans-
figuratus fuerat, post resurrectionem appa-
ruit, 244 A. — In ascensione quomodo ad
dexteram Patris venerit, 109 D'. — Loca in
quibus conversatus est invisere consueve-
runt Christiani, 488 C. — Quo sensu qui
ilium occiderant, ad ipsum adspexerint,
675 D, illumque planxerint, 675 A\ 676 B\
678B'. Quadraginta circiter annis post ejus
passionem, dispersi sunt Judaei, 210 D', et
in ultionem ejus sanguinis Jerusalem a Bo-
manis eversa est, 134 A, 262 C. — Quomodo
in illum crediderint gentiles. 462 B. — Qua-
le sit ejus regnum, 28A, cujus non erit
finis, 111 B, et qualiter praefiguratum, 27D'.
Solium ejus, quid. 64315, et gloria ejus quo-
modo praedicta sit, 496 C. Stetit et mensus
est terram, quo sensu, 567 A\ — Triplex est

738

l.NDKX A.NALYTICUS

ejus sponsa, 2221)'. — Ecclesiam, cujus ipse
est radix, 321 C, quomodo sibi copulaverit,
20-41), 210 A, per unionem antea figuratam,
305 C. Eam quo scnsu aedificet et perficiat,
638 C, 043 D'. In illa quo pacto Judaeos cum
gentililms conjunxerit, 222A. In ipsa per
praesentiam sacramentalem manet, 630A'.
— Per sacramenta suum meritum nobis
applicat, 655D, qui sine ejus sanguinis effu-
sione, Deo placere nequimus, 505 1). In Ba-
ptismo et Poenitentia quanta beneficia lar-
giatur, 504 C — Qualiter suos amet, prote-
gat, 630 B', visitet, 256 C, et inhabitet. 596 B,
illos in vinculis caritatis trahens, 299 D, et
in brachiis suis portans, 299 B. Cornua in
manibus ejus, quo sensu, 558 C. — Nos ad
se revocare non cessat, 713A', quotidie do-
cens, 2471)', 272B', 488B'. Est fortissima
nostra munitio, 550 B. In schola ejus quali-
ter conversandum, 386 D. In ejus vulneribus
habitare est saluberrimum, 440 C. — Corpus
ejus quinam accipiant et non spiritualiter
manducent, 393 C. — Qui ejus mandata
transgreditur, a dsemone inhabitari mere-
tur, 270D, in aeternum periturus, 28 C. —
Secundus ejus adventus, in quo omnia ei
plenissime subdentur, 281), 110 C, quomodo
praedictus sit, 103 B' et seq. Qualiter judex
futurus sit secundum naturam assumptam,
103 D', 240 C, et in forma humana, 109 B\
Quomodo tunc venturus sit, H0A, apparens
in aere supra montem Olivefi, 3561)', 368 B,
comitante omnium Beatorum agmine.683D.
Testis velox, quo sensu, 7061)', scrutabitur
Jerusalem in lucernis, 580 B\

CHBONICA Martini Poloni, Ord. Praed. (de VII
aetatibus mundi) quid narret dc Babylone
a Cyro capta, 91 B\

CHRYSOLITHUS quid sit, 139 C, et quid desi-
gnet, 139D, A'.

CHRVSOSTOMUS (S.), Constantinopolitanus epi-
scopus, citatur, 66A, 414B.

CIBUS quomodo proficiat, 10 C\ vel noceat,
101)'.

CIDABIS dignitatem Ordinis sacerdotalis si-
gnificat, 634 A\

CIBCUMCISIO spiriluahs quid sit, 3411).

CIVITAS sanguinum vocatur Ninive, quare,
529 C, et congregatio reproborum, 532 A\
— Civitatem in sanguinibus quinam aedifi-
cent, 554 A.

CLAUSTBALES qualiter a diabolo impugnen-
tur, 543 B\ — Quisnam in claustro degens

pejor fiat saecularibus, 307 A\ :?36B. — Cf
Religiosi.

CLEOPATRA, filia Antiochi Magni, 150D', cur
in uxorem Ptolemaeo Epiphani data sit,
151 A

CLVPEUS fortium ignitus, mystice quid sit,
527 A\

COELUM quid sit, 21 D'. — Quo sensu Deus,
qui coelum extendit, 673 C, sit in firmamen-
to coeli, 48 B\ et in coelo empyreo resideat,
47 C. — Ccelestia corpora qualiter in infe-
riora agant, 51 D', 223 D'. In generali resur-
rectione cessabit motus coeli, 683 C. — Qua
ratione cceli Domino benedicant, 50 B', et
quosnam designent, 224 B, 558 C, 567 A,
6051)', etc. Quo sensu coeli moti sint, 340A,
et luminaria coeli immutata, quum Judaei
tribularentur, 340 C, 348 A'. — Omnes coele-
stis curiae cives sunt vere reges, H4A. —
Reprobatur haeresis ponentium ruinam esse
in coelo, H2A, 161 A.

COENACULUM, in quo facta est novissima Coe-
na, 353 C, situm erat in monte Sion, 335 D\

COETUS. Festum sic dictum quando celebra-
tum sit, 218B', et quid significaverit, 218 C.

COGITATIO, antequam in opus procedat, po-
test esse peccatum, 648 A, et a Deo puniri,
237C. — Vae qui cogitatis inutile, quo sensu,
478 A, 482 A'.

COLLES mystice sunt minores in Ecclesia,
56C. — Colles fluent lacte, quo sensu, 360 B\
361 C.

COLLUM. In ejus erectione solet cordis super-
bia demonstrari, 291 A'.

COLUBER designat Antiochum Judaeorum per-
secutorem, 400 C.

COLUMBA. In illa notantur simplicitas et sto-
liditas, 261 B, unde mystice in bono vel in
malo sensu accipitur, 261 C.

COMMENTATOB Aristotelis (id est Averroes)
super Ethicam citatur, 9A\

COMMINATIONES in Scriptura frequenter sub
conditione intelligendae sunt, 643 A\

COMPREHENSORES viatoribus succurrunt ac
lucent, 319A. — Cf. Beati.

CONCUPISCENTIA conjuncta terrenis, animae
lutum facit, 552 B\ — Quosnam suo calore
laedat, 43 D\ quosnam vero illaesos relin-
quat, 43 A\ — Qualis ignis sit concupiscen-
tia fornicationis, 168 D, et quomodo insa-
niam pariat, 176 A.

CONFESSIO alia est laudis divinae, alia pro-
priae culpae, 62 C, 125 A. — Qui peccata sua

1NDEX ANALYTICUS

730

humiliter confitetur, veniam orando mere-
tur, 127 A. — In confessione quomodo spiri-
tualiter suscitemur, 256B. — Utrum com-
munione dignus sit contritus et non confes-
sus, 145A.

CONFESSORES per equos varios designantur,
62415'.

CONFLAGRATIO ultima. Vide Ignis.

GONFLATILE, an et quomodo a sculptili diffe-
rat, 548 C. — Quid designet, .315 A.

CONFUSIO quotuplex sit, 41 G, 125B', 2151'»,
664 D. — Qualiter sancti a malis confundan-
tur, 41 A'.

CONSCIENTIA bona parit securitatem, 172 13,
et fiduciam, 173 A. — Libri conscientiarum
in judicio finali aperientur, quare, 108 D,
63!) 1).

CONSILIARIUS quisnam vocetur, 401 A\ 493D.

GONSILIUM sapientium, praesertim in arduis,
quaerendum est, 7615'. — Consilium mulieris
prudentis non est parvi pendendum, 88 C.

CONSOLATIO divina quomodo afflictos refi-
ciat, 351 A\ et quid agendum quando sub-
trahitur, 54 A'.

CONSTANTINUS Magnus. Usque ad ejus tem-
pus Roma coluit idola, 400 A. — Ab cjus
conversione qualis pax Ecclesiae facta sit,
222A'. — Constantinopolitanum imperium
quomodo figuratum in somnio Nabucho-
donosor, 2715.

CONSUMMATIO alia erit perfectiva, alia con-
sumptiva, 522 B'.

CONTEMPLATIO. II 11 favet solitudo, 228 D'. —
Quaenam sint contemplanda, 289 B'. — Con-
templativi, designati per Israel, 52713, 625 D\
per coelos, 567 A, 655 A', et per volucres,
58C, quomodo a Christo illuminentur, 712C\
et quando angelorum visitatione indigeant,
637 B. — In mentibus eorum ambulat Deus,
quo sensu, 304 C'.

CONTEMPTORES quinam dicantur, el quo sen-
su a Deo respiciantur, 542 D.

GONTRITIO in quo sistat, 40 D, ct qualiter per
illam iniquitas auferatur, 511 D'. — Contri-
tionem prsecedit attritio, 256B. — Contritio
qualis, etiam quoad pcenam, peccati remis-
sionem obtineat, 77 A. — Contritus et non
confessus, an sit communione dignus, 145A.

CONTURBATIO quaenam sit bona, 347 C.

CONVERSIO ad Deum quomodo fiat, 3161) et
seq., 341 B, 351 G\ etc. — Qualiter nos hor-
tetur Deus ut ad ipsum convertamur, 623 G'.
— ln principio conversionis solet esse spe-

cialis fervor devotionis, 220A". — Quo sensu
convertantur qui jam in gratia Dei sunt,
618C.

COR aliquando pro anima vel pro superiori
animae parte sumitur, 341 15. — Qualiter
Deus ex toto corde sequendus sit, 41 C'. —
Commendatur cordis custodia, 540 G, el pu-
ritas, 540 C'. — Scindenda corda, non vesti-
menta, quo sensu, 3411), 349 A'.

GORNUA mystice sunt reges, quare, 105 A,
408 A'. — Quo sensu sint cornua in manibus
Ghristi, 558 C\ vel Dei, 567 C. — Per qua-
tuor cornua quaenam regna, 622 D, vel qui-
nam nostrae salutis hostes designentur,
6251)'. — In V. L. cornua altaris sacrificio-
rum sanguine replebantur, 66113'.

CORONjE quae ponuntur in capite Jesu, quid
significent, 645D.

CORRECTIO fraterna quando non sit obligato-
ria, 23515'.

CORUS continet triginta modios, 23 1B'.

CBEATURA omnis ex se nihil est, 70 A, et
Creatori ad nutum obedit, 100 B'. Quid sit
ejus potentia obedientialis, 44 C\ 420 A'. —
Absolute loquendo, non est in creaturis ali-
quid actualiter infinitum, 208C. — In crea-
turarum venustate Creatoris cxcellentia con-
spicitur. 167 B. Quomodo omnis creatura
laudet Dominum, 4015. Quo sensu creaturae
servituti indebitae subdantur, 217 A. — Crea-
tura rationalis delectari debet in solo Deo,
665 A, qui habet de ea specialem curam,
5381)'. Quanta calamitas ejus quae Creato-
rem relinquit, 90 D. Creaturae rationales du-
pliciter Dominum benedicunt, quo sensu,
59 G, et invitare possunt ad Dei praeconia
creaturas inanimatas, 55 B, quae Deum et
ipsae laudant, quo sensu, 561 D.

CULMUS quid sit, 268 D, et quid significet,
268 A\

CULPA. Poena non est quid simpliciter malum,
sed culpa, 171 B. — Non res ipsa, sed affe-
ctus in culpa est, 587 B\ — Qui in graviori-
bus culpis sunt, utrum valeant judicare mi-
nus culpabiles, 477D. — Cf. Peccatum,Poena.

CUBIALES quomodo cauti esse debeant, 10 A.

CURIOSITAS quid sit, 97 A'.

CUTIS quas virtutes designet, 484C.

CYPRIANUS (S.), Carthaginiensis episcopus et
martyr, idola coluerat et rhetoricam lege-
rat, 462 C.

CYRENEN civitas, ubi sita, 370 G\ 42IC\ —
Huc a rege Assyriorum translatus est popu-

740

INDEX ANALYTICUS

lus Syriae, 370 D', prout praedictum fuerat,
370 C\
CYRUS, rex Persarum, dc semine Astvagis,
1771)', nepos Darii, 137 A, quando Mcdis
impcraverit. 145D\ 137 A. — Ghristus Dei
dicitur, quo sensu, 5(>21), 564 B. A Deo re-
gnum accepit, quare, 23 A, et qualiter prae-
figuratum, 26 B'. — Quomodo Babylonem
ceperit, 94B\ — Judaeis, quibus pius fuit,
415 D', dedit licentiam redeundi ad pro-
pria, 138B, 481 A', et reparandi templum,
601 B'. — Per equos albos signatur, quare,
103 C — Quid de illo praedixerit Isaias,
132 G, 137B.

DiEMON vel diabolus, dicitur spiritus fornica-
tionis,238B,244B', solium iniquitatis,409B\
fons peccati, 313B', devorans, 712B. Desi-
gnatur per Assur, 299 B', 514 B, 668 A\ et
regem ultorem, 290 B', per furem, 264 C, per
aquilam, 270 C, et volucres, 58 C, per mon-
teni magnum, 635B', 6371)'. — In naturali-
bus quam excellens, 380 B\ — Daemones
qualiter a Platonicis descripti, 19 G\ Utrum
fuerint in gratia gratum facicnte creati,
230 C\ et quare damnati, 456 A. Salutem
nostram impedire conantes, 79B', 265D', de
animarum ruina maxime gaudent, 569 IV.
Dominum quandoque, quamvis invite, ver-
bis laudant, 49 C. Utrum per quatuor ventos
coeli denotentur, 102 A. Per illorum equos
intelliguntur perversi, 6771). Tabernacula
ipsorum quinam efficiantur, 543B,560C. Per
slatuas idolorum loquebantur, 663 A. — Dae-
mon qualitcr homines impugnet, 497 B,
514 B, et ab omni bono avertere satagat,
441 C, aliquando mala sub specie boni pro-
ponens, 527 B, non tamen nocens quantum
cupit, 441 B, nec animam ipsam intrare va-
lens, 497 B', sed perversos sibi alligans, quo
sensu, 240B. Quomodo vastet congregati-
ones Cbristianorum rebellium, 299 C Quo
sensu sagenam suam expandat, 544A'. Quid
sit ejus foetor vel putredo, 350 C Quid sit
cibus ejus electus, 544 A, ct qualiter clau-
strales persequatur, 54313'; qui innumera-
biles animas suo subdit dominio, 543A', sed
sub pedibus devotorum conteritur, 712 B.
Quo sensu expellatur in terram inviam et
desertam, 350B'. Utrum semel ab aliquo
victus. eumdem amplius non tentet, 524 C

Quomodo a Ghristo prostratus sit, 380 D\
524 B'. — Anticbristo viam praeparabit, dis-
cissionem in Ecclesia procurando, 529A.

DAMASCENUS (S.) citatur, 52B, 62.W (Migne
Patrol. gr. tom. 94-96.)

DAMASCUS, metropolis Syriae, 369 A, 402 A,
658 A, cujus nomen interpretatur bibens
sanguinem, quosnam designet, 374 A. —
Ejus devastatio praedicitur, 370 C

DAMNATI citra condignum puniuntur, 621),
sed illorum supplicia nunquam cessabunt,
557 D.— Unusquisque damnatur quum men-
suram suae pravitatis impleverit, 359 B'. Cf.
Reprobi.

DAN civitas, ubi sita, 473 A. — Ibi fuit unus
vitulorum aureorum, 473 C.

DANIEL, « vates praeinclytus », 3, de quo se-
mine natus, 5, 1741), quare vocatus Baltha-
sar, UB', 70D, filius hominis, 120D\ et vir
desideriorum, 129 C\ 141 D; quo sensu fuerit
eunuchus, 14 A. — Quanta ejus fides, 13 C,
99 B', humilitas, prudentia, 25 C', castitas, 5,
1741), sapientia,14C, constantia,96C',caritas,
21 A', 24B, perfectio, 94D, 95 A. — Quare de
virtutibus suis scripserit, 95 B. — Quo sen-
su Deus specialiter Deus Danielis dicatur,
1791)', 185 B. Spiritu Sancto in ipso loquen-
te, 24B', de Christo ceteris apertius pro-
phetavit, 5, ita ut non tam propheta quam
historiographus fuerit. 120 A. Qualis illi da-
ta sit intelligentia visionum et somniorum,
131)'. Diversarum ejus revelationum modus
expenditur, 21 IV. — Tempore ejus quo sen-
su non fuerit Propheta, 40 A. — Inter eos
qui Hagiographa conscripserunt computa-
tur. 3. Ejus liber, qui decem visiones conti-
net, 151), qua lingua scriptus sit, 18 A, et
quomodo dividendus, 4. Qualiter in illo
mutetur bistoriae ordo, 83 A, 94B, 101 A.
Quartum ejus capitulum utrum sit regis
epistola, 69A. Duo ultima hujus capitula de
Theodotionis translatione accepta sunt, 165B.

— Quid contra Danielem scripserit Porphy-
rius, a quibus confutatus, 3.

Quanta fiducia regem Nabuchodonosor
iratum accesserit, 20 C', et qualiter, post
somnii interpretationem, Deo gratias egerit,
22 A et seq. Quanta dignitate postea fuerit
insignitus, 30 C, 70C, 71 B, et cur tres socios
potestatis suae participes esse voluerit, 30 A\

— Quid egerit quum Nabuchodonosor prae-
cepit statuam suam adorari, 68 A\ — x\nte-
quam interpretaretur somnium de arbore,

INDKX ANALYTICUS

7il

qnare quasi una hora oogitaverit, 72B, el
turbatus sit, 72 A'. Cur poenam regi infli-
gendam optaverit ad ejus hostes transferri,
72D'. Nabuchodonosor ab illo ad poenitcn-
tiam provocatus cst, 369 B'. — Qualiter com-
mentatus sit scripturam quam vidil Baltha-
sar, 90 A'.

Qualiter illum honoraverit Darius rex,
93D, 94B\ et quare, 93 D'. Quanta invidia
et calliditate contra ipsum egerint satrapae,
95 D, 96 A. Ab ore leonum liberatus, Chri-
stum de morte surgcntem figurat, 941). —
Cur aegrotaveril, 122 D'. Qualiter oraverit,
21 B, 124A', I25A, 128C, quam excellen-
ter, 124A', 126A, 127D', 128A', quibus tem-
poribus, 96C\ et quare pro liberatione jam
a Deo promissa, 124 C\ — Trium hebdo-
madarum diebus luxit, quando, quo sen-
su, 137 C\ et qua de causa, 1371)'. — Qua-
lem visionem juxta fluvium Tigrim habu-
erit, 138 D\ solus tunc angelum videns,
140 C. — Quomodo Dominus suscitaverit
ejus spiritum, 174 A, ad liberandam Su-
sannam, 174 C. Quo zelo Judaeos tunc in-
crepaverit, 174 A\ et qualiter duos sencs
impudicos judicaverit, 175 B et seq. — Sub
quo rege Beli sacerdotes confuderit, 178A,
illorum mendacium patefaciens, 181 A. —
Draconem qualem, 182 B, et qualiter in-
terfecerit, 182 C\ Deinde in lacu leonum
sex diebus inclusus, 183 C\ quo miraculo
a propheta Habacuc prandium acceperit,
184 B\ Quomodo, illum reperiens intactum,
rex Deum laudaverit, 185 B, et inimicos ejus
peremerit, 185 C. — Utrum Daniel de Ba-
bylone venerit in Jerusalem, 643 A\

DABIUS Medus (Ugbaru vel Cyaxarus II), filius
Astyagis, 92 C\ 93 B, H5C, 124A, et Cyri
avunculus, quo sensu in regnum Balthasar
successerit, 92 B\ Quibusnam imperaverit,
H5C, 124 A. — Judaeis non molcstus sed
potius pius, H5D', qualiter Daniclem hono-
raverit, 93D, 94B\ et quare, 931)'. Illum in
Mediam duxit, 93 C, 100 C. Quam invitus
eumdem in Iacum lconum mitti jusserit,
98C, quomodo de liberatione ejus confidens,
98 D, 99 A. Quali epistola Deum Danielis
glorificaverit, 100 B.

DABHJS I, filius Hystaspis, rex Persarum, fuit
pater Xerxis, 146 C. — Illo regnante prophe-
taverunt Aggaeus, 601 A, ac Zacharias, 617 A,
et Zorobabel licentiam perficiendi templum
obtinuit, 601 B*.

DARIUS III (Codomanus), ultimus Persarum

rcx, potenlissimus fuil, 146C. Illi solvit Iri-
butum IMiilippus, itx Macedoniae, 116B\ —
Quare ab Alexandro Magno impugnatus,
I17A, quomodo devictus. 117 1*, et inter-
feclus, 117 C.
DAVID, de quo scripserunt etiam genliles hi-
storiographi, 9A, quomodo figuraverit Chri-
stum, 3051), qui verus David dicitur, quo
sensu, 232 C, et frequcnter ad litteram « l)a-
vid » appellatur, 422D', 610B'. — Ejus tem-
pore magna fuit in Synagoga devotio,664B\

— Illi sub tributo servivit Idumaea, 302B', et
cum illo pactum fraternitatis fecit Hiram,
rex Tyri, 371 B\ De persecutione quam ab
Absalone passus est tractat Ps. m, 377C. —
Quid intelligatur per familiam ejus, 676A,
et quo sensu suscitatum sit tabernaculum
ipsius quod cecidit, 422 D et seq.

DEAMBULATIO ad quid utilis, 168 B.
DECALOGUS in novo Testamento servandus

est, 7I0.W
DECEM est numerorum tcrminus, numerus-

que perfectus, 653 A.
DECRETUM (Gratiani) Nabuchodonosor vere

poenituisse asserit (Causa xxm, quaest. 4,

c. 22), 82 A\
DEFUNCTL quando apparent, frequenter non

a cunctis praesentibus conspiciuntur, 86 A.
DELECTATIO bona omni actui virtutis dicitur

annexa, 625 B\ — Delectatio cordis in cor-

pus redundat, 652 B.
DESERTUM. Quid designetur per desertum,

315A', 337 A\ et per speciosa deserti, 350D\

— Torrens deserti, qui significat aquas tri-
bulationis inferni, 411 B\ quid sit ad litte-
ram, 408 C.

DEUS, trinus in personis, unus in natura,
684B', per ignem designatus, 53B', dicitur
Deus vivens, 208B', Vivcns in aeternum,
162 A\ fons vitae, 584 A', et omnis benedi-
ctionis, 35D, 45 A\ Deus coeli, 21 D\ motor
primus, 48 B\ Excelsus, 75D, Antiquus die-
rum, 106 A, solus Dominus, 43 A, 397 C,
693 C, et solus rex, 695 C, Dominus Deus
exercituum, 303C, 348D', 391C, 618D. —
Est essentialiter amor seu caritas, 277B',
actus purus, 180 B, 707 C, ens simpliciter
primum, independens et incommutabile,
100C, summum et perfectum bonum,623D\
cujus natura est bonitas, 470 A\ — Qualis
sit ejus vita, 781)', 100 C, 208 B\ — Solus
absolute aeternus, 781)', 162 A\ est in omni-

742

1NDEX ANALYTIOJS

bus pcr essentiam, praesentiam atque poten-
tiam, 237B', omnia ambiens, implens, pc-
netrans, 237A', et infinitc excedens, 511 C,
ita ut comparatione illius, universa creata
nullius sint momenti, 79A. — Lux, pulchri-
tudo, claritas immensa, 23B', summus finis
noster, 317A, est omnium prima regula,
79D', cuncta sapienter et juste agens, 81 A,
tanquam increata justitia, 396B', nec scien-
tia ejus dependet cx rebus, sed potius est
earum causa, 173 C. — Universorum crea-
tor, quomodo mutet tempora et aptatcs,
22 A', regna transferat, 22 C, omnia fina-
liter ad suam gloriam referens, 37 A. Quo
scnsu coelum extendat et terram fundet,
673 D, 676 D, et vera sint universa cjus ope-
ra, 35B', quae etiam ipsum laudant, 49B.
Ejus essentiam significat nomen tetragram-
maton, 46B'; alia vero nomina illi impo-
nuntur a divinis operibus, 46 C.

Begnum ejus quomodo sempiternum sit,
68 C, 100D. — Quotuplex sit ejus desponsa-
tio cum creaturis, 229 C, et quo sensu dili-
gat omne creatum, 231 A, 582C, speciali
modo curam habens rationalium creatura-
rum, 538D'. Quosnam singulari providentia
dirigat, 45 C, et quaenam sint quotidiana
ejus mirabilia, 351 C. — Illius est praescien-
tia futurorum, 19D', qui omnia in se con-
spicit, 173 C, qui revelat mysteria, 24 D', ct
cujus providentia ex prophetiis innotescit,
101 C. — Cum tranquillitate omnia agens,
296 A\ voluntate beneplaciti rebelles volun-
tates qualiter inclinet, 79B\ superbos humi-
lians, 81 A, cujus voluntas consequens sem-
per impletur, 257 D, ita ut nullus illi valeat
resistere, 217 C. — Ipsi soli competit agere
miracula proprie dicta, 67 B. — Quanta ejus
magnitudo, 29 D, gloria, 46 B, 558 B, sapien-
tia, fortitudo, 22B, 518 A, sanctitas, 61 B. —
Ubi et quo sensu habitare dicatur, 24 D\
UOB, 421 B, etc, etsi nusquam sit per in-
clusionem vel circumscriptionem, 555 C.
Quomodo super Cherubim sedeat, 48 A, et
quasnam abyssos intueatur, 47 D'. — Inter-
dum loquitur more humano, 286 B, 296 B,
407 C, etc, et passiones virtutesque morales
illi tribuuntur, qua ratione, 42 B, 517 B\
Quo sensu per modum pcenitentis se ha-
beat, 296B, et dicatur oblivisci vel recorda-
ri, 206 C, irasci, 557 D, 582 D', 618 B, audire,
584 C, converti, 295D', 343 B, circumdari,
297 A\ ambulare, 391 B\ egredi, 470 C, 682 C.

Qualiter juret, 584 D, et quare, 388 B\ Cur
animam et corporis membra habere perhi-
beatur, 407 C. Quid sint ejus facies, 411)',
anres et oculi, 1271)', capilli, 106D, brachia,
294 C, pedes, 518 D, 682 B\ vestimentum,
106B, viae, 35B\ 518B, equi, 567D', qua-
drigae, 568 A, rotae, 1061)', hasta, 569 B, ar-
cus, 568 B, sagittae, 569A, templum, 47 A,
470B, 549A', 555B', thronus, 47C, 106B'.—
Stetit et mensus cst tcrram, quo scnsu,
559 A'. Itinera aeternitatis ejus, quid, 5591)'.
In omni opere ejus misericordia ctjustitia
commiscentur, 2061). — Quanta ejus mise-
ricordia, 62 D, 341 D\ 342 B, 470 A\ 624 A,
quae in se una, multiplex est in effectu,
42 C, 128B. Quanta ejus bonitas, 5191),
6271), et benignitas, 296C, 304C, 318A,
596 A\ quae, nomine roris et nubis significa-
ta, 253 B', erga amatores ipsius specialiter
manifestatur, 125 C. Quam patiens, 342 A,
517 C, et clemens, 25 A', 463B', 465B, ita ut
omni veraciter poenitenti ignoscat, 126 A, ac
etiam in inferno citra condignum puniat,
206 B', 512 D. Mansuetudo quo sensu illi
conveniat, 583 C. Spontanee nos diligens,
318 C, 321 A, quantum animarum salutem
cupiat, 256B'. Qua ratione amet praedestina-
tos, 692 C, et reprobos, 231 B, 692 B, quos
non scientia approbationis, sed intelligentia
visionis novit, 244 D. — Quanta ejus justitia,
518 B, 552 D', 586 D\ 590 D. Aliquid justum
est eo quod a Deo praecipitur, 204 B'. Quare
peccatum permittat, 493 B', et malum poe-
nae inducat, 383 D\ Ejus judicia quid sint,
35 C, et quam investigabilia, 538B. Quo-
niam omnia regit, ejus est mala punire
et bona remuncrare, 658 B. Quo sensu, non
cognoscens malos et mala, 398 A, 540 D\
impios et impietatem odio habeat, 277A',
582 C, aemulator, 517 B, et ulciscens, 517 C.
— Interdum ad emendationem punit, 296D.
In praesenti vita quare poenas infligat, 277D',
623B', 709A, 7I2D, qualiter electos purget,
15B, ct fidelcs etiam impiis tradat, 8A,
37 D'. An propter peccatum unius alium
castiget, 238A'. — Qualiter iniquitatem au-
ferat, 511 D\ 631 A'. — Quomodo ab illo ho-
mines judiccntur, 6391), et quo sensu ipse
cum hominibus et ab hominibus dicatur
judicari, 2331)'. Nullum bonum irremune-
ratum deserens, 6I3C, laetatur in punitione
pravorum, 285 D\ et terribilis est in pecca-
tores ingratos. 125B. Qualiter in finali ju-

INDEX ANALYTICUS

'43

dicio futurus sit judex principalis, 105D\
108 C.

Qua ratione illi debeatur laus, glorifica-
tio, henedictio, 45 G. Eum laudare quantum
sit opus, 01 D, ipsique servire cur sum-
ma sit libertas, 00 C. — Illum sanctificare
vel polluere, quid sit, G94B. Redarguuntur
qui illum quasi condigne honorare putant,
392B'. — Quo sensu sit specialiter Deus
uniuscujusque illum colentis, 179 D', 208 A,
331 D', praesertim electi, 540 A', vel, econ-
tra, non sit Deus impiorum. 21 1 C. — Qua-
liter quaerendus sit, 403 D, ct ad eum appro-
pinquemus, 589 D', qui nos hortatur ut ad
ipsum convertamur, 023 C. Quo sensu ad
nos convertatur, 024 A, aut revertatur ad eos
qui ad ipsum revertuntur, 707 B'. Non cor-
porali sed spirituali relinquitur elongatione,
237 A', et qui ab illo disccdunt, nihil nisi
miseriam illabuntur. 201 B'. — Semper in
illo sperare debemus, 42 A\ quia praetcr
illum non est salvator, 310B'. Quomodo sal-
vos faciat sperantes in se, 177 A, magis afle-
ctum pensans quam opus, 290D'. In auribus
ejus sonat non tam clamor oris,quam amor
cordis, 541 D\ — In cordibus bonorum per
gratiam habitat, 290 B'. Intra humiles sed
supra superbos calcat, quo sensu. 475 A, hoc
reputans sibi factum quod fit suis fidelibus,
357 B', illosque adspiciens quos mundus de-
spicit, 081 D'. Quos autem amat, zelo pater-
no arguit, 025B. Illi ingratum est quidquid
obtuleris, neglecto eo ad quod teneris, 009C.
Ejus praesentia quantum culpae fugam sua-
deat, 204 B\ et cordis custodiam, 549 D\ —
In omnibus illi obediamus, 204 C\ et ipse sit
nobis causa amandi quidquid praeter eum
amamus, 578 C, nam qui eum plus diligit,
major est in gratia, et major erit in gloria,
quo sensu, 100A'. — Bes illi consecratas
quam temerarium sit usibus applicare hu-
manis, 85 B'. — Sileat a facie ejus omnis
terra, quo sensu, 549 B'. — Cf Ghristus,
Elohim, Infinitum, Trinitas.

Dii quinam a gentilibus ficti sint, 19 B\
29 B', 03 A, etc. — Dii vocantur judices,
40 C\ sancti et contemplativi, 021)'.

DEXTERA Domini saepe in bono, interdum
vero in malo sensu accipitur, 554D'.

DIABOLUS. Vide Daemon.

DIACONI Levitis succedunt, 00 C.

DIDYMUS, « vir sui temporis eruditissimus »,
200 C, rogante S. Hieronymo, super Osee

tres lihros dictavit, 2001). C.Mignc Patrol.gr.
tom. 39.)

DIES naturalis ab artificiali distinguitur, 083 C.
Per diem, communiter tcmpus intelligunt
Prophetae, 2351)', 510A. Quid signet dies,
54B\ et quomodo in anima fiat dies spiri-
tualis, 251 B. Quid sibi velit illud :«A, a, a,
diei », 332A'. — In die solenni quid agen-
ilum, 280B. — Quid sit dies Domini, 332B',
337B, 338 C, ctc, et quare dicatur vae illum
desidcrantibus, 399 C\ 405 C. Quomodo diem
in noctem mulet Deus, 404 A. — Qualis fu-
turus sit dies aeternitatis, 083 B' et seq., in
quo nomen Dci unum crit.quo scnsu,084B\

DILUVIUM, in quo totus orbis commotus est,
seu multipliciter immulatus, 519A, quid de-
signet, 522 B'.

DIONYSIUS (S.) Areopagita, « princeps theo-
logorum », 348 C\ « divinissimus ». 354 C,
« a Paulo eruditus », 424 A\ citatur, 21 B',
51 G\ 107 A\ etc. — Allegantur ejus libri de
Divinis nominibus, 50 B, 52 D, Angelicae
hierarchiae, 47 B', et Epistola ad S. Polycar-
pum, 354 C. (Migne Patrol. rjr. tom. 3 et 4.)

DIONYSIUS Cartusianus mala Ecclesiae lamen-
tatur, 347B, 405B, 425C, etc, pravorum
sacerdotum vitia deflet, 242A', 257B',205A,
et increpat vanitatem « fractilantium » in-
dumenta, 349A'. — Quanta ejus humilitas,
123 C\ 144 B\ et prudentia in scribendo,
155 A, 402 C. — Quae in explanandis mino-
ribus Prophetis habuerit auxilia, 200 D.

DISCIPLINA quotuplici sensu accipiatur, 10B.

DISCIPULI Christi. Praenuntiatur illorum di-
spersio tempore Passionis, 080 B\ et subse-
quens conversio, 080 D'. — Cf. Apostoli.

DISCORDES tanquam filii daemonis reputa-
buntur, 045D'.

DISSIMILITUDO copulatos separat, 713A'.

DIYINI quinam sint, quare sicvocentur, 485 D,
et quosnam significent, 007 A.

DIYITES redarguuntur qui minima Creatori
oflerunt, 097 C. — Quinam illorum sint
damnandi, 408D. — Divitiae terrenae quare
per lutum densum figurentur. 540 D, 552 A'.

DOCTORES pestiferi quantum noceant, 281 C.
Cf. Praedicatores.

DOCTRINA quid sit, 4.

DOMINUS. Quo sensu hoc nomen soli Deo
competat, 397 C. Vide Deus.

DOMUS hiemalis et domus aestiva divitum
Israel, quales fuerint, 385 C, et quid desi-
gnent, 387 B'. — Domus eburneae, quare sic

INDEX ANALYTICUS

dictae, 385D', ct quosnam saeculariter ador-
natos dcnotent, 387 IV. — Domus Dci est
congregatio fidelium, vel anima jusli, 604 B,

DONA spiritualia interdnm imperceptibililer
amittuntur, 266 A. — Dona Spiritus Sancti,
quae pcr septem oculos, 632 D, per septem
lucernas, 637 C, et per ligna designantur,
605 A, omnibus electis insunt, 160 C, et per-
fectissime fuerunt in anima Christi, 632 A\

DRACO in Babylone servatus, qualis fuorit,
182B, quare adoratus, 182A'; quid referatur
de ejus sacerdotibus, 183 C, et quali massa
a Daniele praeparata, 182 C, interfectus sit,
183A. — Dracones quum ab clepbantis vin-
cuntur, terribili perstrepunt sibilo, 471 C

DURAN idem est ac Sennaar et Babylon, 8C,
31A'.

EBRIETAS, quae maxime regem dedecet, 84B',
aufert cor, quo sensu, 237 C.

ECBATANIS civitas, de qua in Judith, eadem
est ac Susis, H5B.

ECCLESIA vocatur Christi terra, 350 B, ac vi-
nea, 321 B', regnum Dei, 47 D, civitas Dei,
553D, civitas veritatis, 653B', mons Dei san-
ctus, 347A, mons domus Domini, 488A',
Israel,240C, 289 A, 595A, Jerusalem, 373A',
625 D', 686 C, Sion, 347 A, 373 A', 443 C. Per
arcam Noe figurata, 305 D, designatur per
Arcturum, 403 C, lunam, 568 C, columbam,
261 C, ficum, 570B, ovile, 570B', aream,
279 A, candelabrum aureum, 637 B. — Qua-
liter Christus, qui est ejus radix, 321 C,
illam zelatus zelo magno, 653 B, asdificet et
perficiat, 638 C, 643 D', per sacramenta-
lem prassentiam in ipsa manens,630A'. Qui-
nam sint ejus muri, 423 B, et lapides vivi,
553D'. Quomodo ejus structura lege, pro-
phetia et Evangelio consummetur, 199 A'.
De illa sunt moraliter interpretanda quae
de populo V. T. litteraliter dicta sunt, 225B.
— Qualiter praefigurata sit unio ejus cum
Christo,305C, cujus uxor facta,204D, 210A',
222 C, et ab ipso fecundata, 210 C, 289 D,
filios gratiae generat, 210 B'. Membris suis
profert triticum, 224 C, vinum ac oleum,
224 D, in nomine Christi mirabilia operans,
209 A. Ejus meritorum non sunt partici-
pes qui sine caritate vivunt, 279 B, et extra
illam nullus potest salvari, 386B, 443 C,
488B'. — Regnum ejus, quod usque in finem

durabit, 28 A, 5971)', quomodo praefiguratum,
27 D'; qualitcr illi omnia regna subdita
sint, 28 C. Aliquando per illam intelligitur
universitas fidelium a principio mundi,
422 C. Quo sensu Ecclesia sit lapis oneris
cunctis populis, 677 C. — Triplex Ecclesiae
militantis status indicatur in aliqua visione
S. Francisci, 30 C. Ecclesiae primitivae virtu-
tes praenuntiantur, 5931)'; in illa multi Ju-
daei fuerunt occulte christiani, 677 B'; in
ipsa qualiter sancti pugnaverint, 664 B, gra-
lia Chrisli confortati, 664 C, contra persecu-
tores, 320 D', inter quos Romani atrocissime
saevierunt, 104 B'; quanta ejusdem fortitudo,
490 C, et perfectio, 612 B. Ecclesia triplicem
persecutionem perpessa, 159 B, inde non de-
ficit, sed augetur, 677 C. Quomodo perierint
ejus inimici, 498 C, 677 A, et qualem pacem
habuerit a tempore Constantini, 222A'. Pro-
pter filiorum suorum excessus tribulatur,
514 B', sed eam angelorum praesidio cir-
cumdat Deus, 657 C, qui etiam ecclesiasti-
cam hierarchiam per angelicam voluit edo-
ceri, 129 C. Frequenter ejus status per quos-
dam sanctissimos patres reformatus est,
625 D; quomodo ad reformationem provo-
canda, 225B',et oratione adjuvanda, 654 C,
ne ponatur quasi solitudo, quo sensu, 226 B.
— Per discissionem ejus via praeparabitur
Anlichristo, 529 A, quo regnante, quasi in
solitudinem Ecclesia redigetur, 588 C, sed
finaliter et cito praevalebit, 677 C. — In die
aeternitatis pcrfectissime Christo subjicietur,
684A'. Ecclesia triumphans, per Jerusalem
designata, describitur, 360 C. — Cf Christus.
Increpantur qui ecclesias reparare vel aedi-
ficare non enituntur, 604B', et qui eas non
ex rlevotione visitant, 392 D, 578 C, vel ibi se
irreligiose habent, 703 D'.

ECCLESIASTICI, de Christi patrimonio viven-
tes, ad quid teneantur, 15 B', 698 A. — Cf
Sacerdos.

EDOM interprelatur rubens vel sanguineus,
374A', 431 C, 438D'; quid significet, juxta
Judaeorum doctores, 437 D'. — Sic vocatur
Esau, 371 D'. — Pcr punitionem Edom quid
figuretur, 374 A'.

ELAM quandoque regionis, quandoque civita-
tis nomen est, 115A. — Elamitarum metro-
polis fuit Susis, H5B.

ELECTI, Ecclesise lapides vivi, 553D', quo sen-
su dicantur populus Dei, 681 B', equi Dei,
569 C, et vasa desiderabilia, 313 C. Per la-

INUEX ANALYTICUS

745

pillum designantur, 425A'. — Qualiter illos
Deus protegat, 078 A, ornct, 613C, probet,
163A', 425C, 538C, etc, per pmnas visitet,
23915, 4991), 51215, vel per consolationes,
56615', 588 A, 625 C; per reprobos, sicut per
virgam corrigat, 492A, 534 A', et per per-
secutores purget, 62513. — Quo scnsu om-
nes docti sini, 160 B. A mundo et daemone
indesinentcr tentati, 335C',ex consideratione
punitionis pravorum meliores fiunt, 563 D\
Quomodo tribulationes eis prosint, 15B,
331)', 154 A', 163 D, etc. Ipsis dona natu-
rae sunt instrumenta virtutum, 16613'. Quo
sensu illorum corda Cbrislus inhabitet,
596 13, et Deus ipsorum vitam scrutetur in
lucernis, 580 C\ Inter illos multi fuerunt
opulenti, 408D'. — Qui ab Anficbristo deci-
pientur, per Eliae ct Enoch prsedicalionem
convertentur, H2A'. In die judicii vindica-
buntur, 356 D' ct scq., impios calcabunt,
710C, cum Christo judicantes, 534 A\ Quales
tunc pennas babituri sint, 710 B; quid per-
acto judicio cantaturi, 312 C\ Beatifica visio-
nc in bono confirmantur, 160 D\ — Cf I3eati,
Comprehensores.

ELEEMOSYNA.Quinam sint ejus effectus,76C\

ELI/YS. Per tres panes illi apposilos quid si-
gnificetur, 200 A. — Simul cum Enoch in
paradiso terrestri vivit, 71013'. — Per ejus
praedicationem convertentur Judaei, 135 C,
207 A, 625 C, 705 C, et electi ab Antichristo
decepti, H2A'. Convertet corda patrum ad
filios, et corda filiorum ad patrcs, quo sensu,
496 C, 710 C.

ELIM/EI. Ab illis Antiocbus Magnus cum exer-
citu suo deletus est, 151 D.

ELOHIM. Illud nomen Dei undc vcniat, ct
quomodo aliis communicetur, 46 C. — Cf.
Deus.

EMATH interpretatur murus seu murata,411 13',
quid designet, 41 113'. — Emath magna nunc
Antiochia vocatur, 406 A, 408 C, 656 C. —
Emath minor ubi sita, 406 A, ct quid ibi
egerit Nabuchodonosor, 40613.

ENOCII simul cum Elia in paradiso terrcstri
vivit, 71013'. — Per ejus praedicationem con-
vertcntur electi ab Anticbristo decepti, 112 A\

EPHI quid sit, 179 C.

EPIIOD, qualis fucrit vestis, 232 D. Significat
vestes sacerdotales seu vestem innocentiae,
23313'.

EPHRAIM interpretatur augmentum, 24813,
290 C, 306 D, aut ubertas, 668 A. — Cur hoc

nomine vocetur populus decem tribuum,
239 D', 661 C, cum ejusdem regibus, 244C
— Quo sensu calumniam passus sit, 240 \,
el factus subcinericius panis, 200 D, 265 C,
vcl instar columbae scductae, cor non haben-
lis, 261 A, 266A'. — Qualiter Deus, qui ejus
quasi nutricius fuerat, 29413, ipsi quasi ti-
nea, 246 C, 249 A', leaena aut panlber effe-
ctus sit,246D\— Quosnam exprimat, 290C,
306 D, 44313', 661 C.

KPIPIIANIUS (S.), Salaminius episcopus, cita-
tur, 5, 80C. (Migne Patrol. gr. tom. 41-43.)

EQUI Dei sunt animae sanctae vel praedicato-
rcs, 5071)', 569 C, equi daemonum, perversi,
677 D, equi haereticorum, qui illis consen-
tiunt, 077 A\ Per equos quinam adhuc de-
notentur, 410 D', 411 A, 499 C, 685 C\ etc.
Equus rufus ultionem Dei signat, 619 D', vel
humanitatem Christi, 624A'. — Per ascen-
sores equorum quinam intclligantur, 664 C,
666A, 667D', et quosnam figurent quadriga-
rum equi rufi,641 1), nigri, 041 B', albi,641C,
varii et fortes, 641 D\

EREMITA quidam a risu abhorrens allegatur,
50513*. (In Vitis Patrum, Migne Patrol. lat.
tom. 73, col. 864.)

EBICIUS, animal spinosum ac pungitivum,
impatientiam significat, 588D'.

EBUCA quid sit, 328 C, 390 D, et cur invidiam
designet, 394 C.

EBUDITUS quisnam dicatur, 9B\

ESAU, aliter dictus Edom, 3711)', 431 C, et
Seir, 372 A, 431 A\ quem Dei virlute sup-
plantavit Jacob in utcro Bebeccae, 30215, non
vere pcenitens fuit, 692 B'. Quo sensu illum
Deus odio habuerit, 6921). — Ex illo orti
sunt Idumaei, 3711)', 6921)'. — Intcrprctatur
quercus, et per eum intelliguntur carnales,
696D. Quid significet ejus domus, 443 A\
et mons, 443 A\ 696 A\

ESDBAS reparavit bibliothecam Judaeorum a
Chaldaeis combustam, 539 A.

EUCHABISTIA, a Christo instituta, 706B', prae-
nuntiata est, 227 D, 23313', 095 B. Consecra-
tur in pane triticeo, 32113', et pluraliter
sacramenta vocatur, quare, 706 A\ Per illam
Christus in Ecclesia manet, 630 A\ ita ut
ejus corpus ct sanguis sub speciebus panis
et vini conficiantur, 350C. — Sacrificium
eucharisticum, omnium legalium sacrificio-
rum finis et veritas, 134A', 69513, cx parte
indignc offerentium dicitur Deo non place-
re, 279D'; in persccutione Antichristi cessa-

746

INDEX ANALYTICUS

hit publice celebrari, 164A. — Quomodo in
Eucharistia sit Christus, 45A; qualiter ipsa
colenda sit, 570 C, 0861)', et a sacerdotibus
tractanda, 702 C; eflicaciam ejus quinam
non sortiantur, 605 V; utrum illam dignus
sit recipere contritus et non confessus, 144 D',
145A. Redarguuntur qui post ejus sumptio-
nem crapulose vivunt, 266B'.

EUNUCRUS quis dicatur, 8C\ 11 C.

EUPHRATES fluvius quomodo a Cyro divisus
sit ut Babvlon caperetur, 91 B', 561 B, 563 A.

EUSEBIUS, Caesariensis episcopus, Porphyrium
confutavit, 3, 165 A'. Super Osee aliqua scri-
psit, 200 C. (Migne Patrol. gr. tom. 19-24.)

EUTRAPELIA. Ad illam pertinens ludus inno-
centibus competit. 654B'.

EVA similitudinem Dei inordinate appetiit.
456 A. — Qualiter Ecclesiam praefiguret.305C.

EVANGELIUM eloquia legis veteris et Pro-
phetarum consummat, 199 A', 200 A' ; ejus
doctrina quantae sit efficaciae, 626 A'; ejus
tempus dicitur tempus gratiae, 423 D, 488 B'.

— Evangelica lex, quae est lex amoris, 221 B\
perfecta est, quo sensu, 199B, et quare illi
addita sit apostolica doctrina, 199A, 200B.

— Evangelium qua ratione assimiletur ter-
tio ccelo, 199 C, et tecto, 199 A'. Quatuor
Evangelia quomodo per quatuor quadrigas
designentur, 644B' et seq., et per quatuor
ventos coeli, 645 A. — « Ecce super montes
pedes evangelizantis pacem », quo sensu,
520 D', 524 B.

EVILMEBODACH, fllius Nabuchodonosor,quan-

do regnaverit, 80 B', 82 A', 83 D.
EXCOMMUNICATIO. Qualis sit ejus virtus,

437 B\
EXPIATIO. Festum sic dictum quando et quare

celebratum sit, 218 B\ — Emundationem

Christianorum figurabat, 218 C.
EZECHIAS, rex Juda, justus fuit, 507 C, et

tempore ejus regnum Juda Deo servivit.

472 B\ qui Judaeos consolatus est, 346 B. —

Qualiter Ezechias subditos hortatus sit ad

poenitentiam, 286IV, et quot annis regnave-

rit, 201 A'.
EZECHIEL loquitur de Luciferi casu sub perso-

na regis Tvri, 154 D'; rebus et factis aliqua

futura ostendit, 672 C.

FABEB. Per quatuor fabros quos vidit Zacha-
rias, quinam designentur, 622 B\ 626 A.

FAMILIA. 0'iid intelligatur per familiam Da-
vid, Nathan, Levi et Semei, 676A.

FASCICULUS Dei est parvulus grex electo-
rum, 421 C.

FENESTR/E, mystice sunt hominis sensus,
3481).

FERMENTUM quid figuret, 259 D.

FERBUM signat ligamenta syllogismorum,85D.

FICUS quid significet, 228B, 330C, 336 A, 351 B,
etc. — Per ficum cui maledixit Christus,
figurabatur Synagoga infertilis, 570B'.

FIDES, fundamcntum virtutum, 545 D, quate-
nus Deum et hominem conjungat, 223 D;
quanta sit ejus efflcacia, 545B'; qualiter ad
illam mundus conversus sit, 594 C. Usque
ad finem mundi durabit fides catholica,
424 D\ — Justus in fide sua vivet, quo sen-
su, 545D, 551 C. Quid sit fides quae inter
fructus Spiritus Sancti numeratur, 66 B'.
Per clypeum fortium ignitum designatur
fides caritate succensa, 527 A\

FILIUS. Patres tam carnales quam spirituales
honorant boni filii, 693 C. — Filius Dei quo-
modo a Patre missus sit, 627 A'. Cf. Christus.

FINIS alius est perficiens, alius consumens,
522 C. — In Scripturis quo sensu accipia-
tur, 121 B.

FIBMAMENTUM coeli quid sit, 48 A', et qualiter
in illo resideat Deus, 48B'. — Qui docti
fuerint, fulgebunt quasi splendor firmamen-
ti, qua ratione, 160 C.

FISTULA quid sit, 32 C.

FLATUS. Quare sic vocetur anima, 90B.

FLUMINA signant gratiarum vel tribulationum
abundantiam, 57B\ reges eorumque ex-
ercitus, 561 A, perversos ipsorumque vitia,
567 B'.

FONS qualiter bonitatem divinam repraesen-
tet, 56 D'. — Praedicatores significat, 57B,
337 B', et Baptismum, 362 A, 678 D'.

FOBNICATIO aufert cor, quo sensu, 237 C. —
Fornicatio spiritualis est omne peccatum
mortale, 213 B\ maxime idololatria, 213 A\

FORTITUDO est virtus et efficacia exsequendi
disposita, 22 D.

FRAMEA quid designet, 680 C.

FRANCISCUS (S.) solem fratrem intuens, in
Creatore delectabatur, 52A'. — In visione
qualem adspexerit statuam, 30 C.

FRIGUS mystice est exstinctio flammae con-
cupiscentiarum, 54 C.

FRUMENTUM denotat legem, 216B', vel opera-
tionem virtuosam, 350 C. — Frumentum

INDEX ANALYTICUS

747

electorum est corpus Christi, 662 A', vel lex

divina, 662 B'.
FULGURA quid sint et quid significent, 55C.
FUNICULUS mensorum, mystice est judicandi
• auctoritas, 629 C.
FUR diabolum exprimit, 264 C, vel seducto-

rem occultum, 264D.
FUROR modum nescit tenere, 34 C. — Furio-

sis quaedam possibilia sunt, quae sanis es-

sent impossibilia, 82 C.
FURTUM, quod est ex genere mortale, quando

sit veniale, 234 C — Quanta ejus gravitas,

639B'.

GABAA civitas erat in tribu Benjamin, 245 A'.
Scelus ibi commissum juste ulti sunt Ju-
daei, 285 D. — Interpretatur collis, 248 D', et
elationem significat, 291 B.

GABRIEL (S.) archangelus, qui interpretatur
fortitudo Dei, praeliis erat praepositus, 120 A'.
— Quomodo Danieli apparuerit, 120 D', 129 A,
et quid iiii annuntiaverit de septuaginta
hebdomadis, 130B. — Juxta angelum prin-
cipem Persarum remansit,quo sensu,142A',
et quare, 142 B'.

GALAAD urbs, ubi sita, 255 A. Qualiter ejus
habitatores peccaverint, 255 B, et a Syris
mactati sint, 370A. — Interdum est no-
men montis, 255A', aut regionis, 370A. In-
terpretatur transmigratio testimonii, 257 B,
vel acervus testimonii, 443 C; quosnam de-
signet, 257B, 374B, 443C, 510D'. — Jabes
Galaad quomodo impugnaverit rex Ammo-
nitarum, 372 A'.

GALGALA quare locus honorabilis fuerit, 239A',
277 D, et ubi situs, 396 B. Ibi filii Israel idola
coluerunt, 277 A'. — Qualiter interpretetur et
quid exprimat, 243 B, 281 D, 403 B'.

GAMALIEL « magnus » ad tempus occulte
christianus fuit, 677 B'.

GAZA fuit una de quinque regalibus civitati-
bus Philistinorum, 371 A. Praenuntiatur de-
struenda, 583 A'. A Chaldaeis combusta est,
371 C. — Interpretatur fortitudo ejus, et per
eam intelliguntur inaniter gloriantes, 587 A.

GEDEON quid egerit contra Baal, 288 D, et
contra Madianitas, 288 A'. — Zelo indiscreto
cphod sacerdotale sibi fecit, 368 A.

GEHENNA. Punitio gehennae ex furore Dei in-
fligitur, quo sensu, 499A'.

GELU quid figuret, 54 D.

GENTILES nominibus bestiarum curdesignen-
tur, 222 C. — Multi eorum ministerio ange-
lorum ad Deum reducti sunt, 382 B. — Gen-
tiles electi quatenus sint fratres Judaeorum
conversorum, 212 B.

GENUFLEXIO, perse non idoneaDeum placare,
501 B', ex vera devotione ad hoc valet, 501 C.

GETH, quae fuit una de principalibus civitati-
bus Philistinorum, 371 A', 472B, interpre-
tatur torcular, quo significantur justorum
oppressores, 476 B', 477 D.

GLACIES mystice quid sit, 54 B'.

GLADIUS sententiam Christi judicis figuraf,
425A', 529 A'. — Mystice, quomodo gladii in
vomeres vertantur, 493 A.

GLOBIA dicitur clara cum laude notitia, 35 A',
42A'.

GLOSSA ordinaria(Walafridi Strabi) quare sic
vocata, 200 A'. — Saepc citatur, 10B, 11 C,
15 B, etc. (Migne Patrol. lat. tom. 113 et 114.)

GODOLIAS. Propter ejus occisionem quale fu-
erit institutum jejunium, 646 C, 652A.

GOMEB, filia Debelaim, 204D', quo sensu for-
nicaria, 203 A', interpretatur consummata
sive perfecta, 210D. Utrum aliquid occultae
virtutis habuerit, 205 A. — Quare illam ac-
ceperit uxorem Osee propheta,203D et seq. ;
quid designent infantes ex ea nati, 204 D,
205B, 206B, 207D', 210B' et seq.

GR/ECI qualiter ab Aristotele laudati, 27A ;
alii amici, alii persecutores Judaeis fuerunt,
620 C. — Illorum regnum quibus figuris
praesigneiur, 261)', 1I6C. — Angelus prin-
ceps Graecorum quo sensu contra angelum
principem Persarum pugnaverit, 143 IV.

GRANA quomodo in Palaestina excutiantur,
286 A'.

GRANDO persecutiones exprimit, 613C.

GRATIA,per quam Deus in bonorum cordibus
habitat, 296 B', et sine qua nemo potest
fructus spirituales producei*e, 281 C, seu
meritorie agere, 606 B, 655B, quosnam ha-
beat effectus, 318A', et quantum splendo-
rem, 567 B. — Ejus prima causa est bonitas
Dei, non meritum nostrum, 664A'. — Non
aufertur peccatum nisi per gratiae infusio-
nem, 317 D. Sine gratia quantum dejiciatur
homo, 270 C, 27 1D'. Cur « tempus gratia? »
vocetur tempus N. L., 289 C, 300 A. — Alia
est gratia praeveniens.alia subsequens, 354 D.
— Muneribus gratiae perficiuntur dona na-
turae, 685 A'. — Gratiae gratis datae ad alio-
rum utilitatem ordinantur, 101 C.

*'*8

LNDEX ANAI/YTICUS

GREGORIUS (S.) Pnpa I, allegatur, 56C, 62D,
761), etc. (Mignc Pafrof. lat. lom. 75-79.)

GULOSI, pcr pisccs maris dcsignali, 2351), ma-
gis in hominihus quam in Deo confidunt,

226 A'.

HABACUC propheta, de tribu Simeon, 184A,
quando et quid vaticinatus, 537A, quomodo
officium suum descrihat, 544 R. — Qua ra-
tione in Judaea remanserit post captam Je-
rusalem, 184C. Illum quomodo angelus ca-
pillo portaverit, 1841), 556A', et posuerit in
Dabylone super lacum leonum, 184 A', ubi
Daniel ab illo prandium accepit, 184 R',
537 A. Utrum ipsum in aere volantem ali-
quis viderit, 185A. — Quo sensu pro igno-
rantiis oraverit, 555D, et persecutionem po-
puli sui conquestus, 537 C, de Chaldaeorum
dejectione gavisus sit ct doluerit, 586 C. In
persona Judaeorum quando loquatur, 563 A'.

— Explanatur ejus canticum, 556 A' et seq.,
564 D et seq. — Qualiter interpretetur, et
quem designet, 541 C.

HjERETICI, donis Dei abutentes, 227R', et con-
tra illum malitiam cogitantes, 523 A', Scri-
pturam pervertunt, 266 A\ et Ecclesiam op-
primunt, 588 C. Auream statuam quo sensu
erigant, 32R.— Quomodo designentur, 21 1R,
315A, et illorum equi quinam dicantur,
677 D.

HAGIOGRAPHA quid sint, 3. — Inter illos qui
ca conscripserunt Danicl computatur, 3.

HAYMO Halberstatcnsis episcopus citatur,
156 C, 205 D, 208 A, etc. (Migne Pafrol. lat.
tom. 117.)

HAZAEL, rex Syriae, Israelem contrivit, 395R.

— Quam crudeliter Galaaditas trucidaverit,
370 R.

HERDOMADA alia est dierum, 130 A', alia an-
norum, 130R'. — Septuaginta hebdomada-
rum prophetia elucidatur, 130 R et seq.

HERR/EI, ab Heber vocati, 453 C, quam fa-
mosi, 8R'. — Qua ratione Scripturas V. T.
dividant, 4. — Solent ab aliqua proprietate
nomen rebus imponere, 205R.

IIEDERA qualis Jonae miraculose praeparata
sit, 464 C, et qualiter deinde ablata, 464 A'.

— Synagogam figurat, 465R'.

HELCIAS, pater Susannae, captivus translatus

est a Judaea in Rabylonem, 1661).
HERBA signat incrementum spirituale, 663A,

vel bonae famae odorem, 666D'. — In sua
praedicatione Christus fuit quasi herba ful-
lonum, quo scnsu, 706 C.

HERMES Trismegistus quid de idolis senserit,
181 A'.

HIERONYMUS (S.). « cxpertissimus in Scri-
pturis », 185 C, ab Hebraeis non modico
tempore eruditus, 524D, saepissime cum il-
lis contulit, 284 C, 396D'. — S. Matthaeum
contra Julianum apostatam vindicat, 293 R'.

— Quando Abdiam interpretatus sit, 436 C.

— Frequenter allegatur, 3, 4, 9A, etc, ejus-
quc sentenliae quaedam specialiter appro-
bantur, 284 A', 325. (Migne Pafrol. lat. tom. 22-
30.)

HIRAM, rex Tyri, pactum amicitiae cum David
ac Salomone fecit, 371 R'.

HIRCI quosnam significent, 663 A', 667 D.

HISTORIA scholastica (Petri Comestoris) saepe
citatur, 5, 10R', 11 R, etc. — Quid narret
de amentia Nabuchodonosor, 81 C, et de
ejusdem regis filio, 83 R'. (Migne Patrol.
lat. tom. 198.)

HOLDA prophetissa, suh Josia rege vaticinata,
573 A', in porta Secunda habitavit, 575 C.

HOLOCAUSTUM quid sit et quid figuret, 40A,
254 R', 501 C. — Scientia Dei melior est
quam holocausta, quo sensu, 254 R'.

HOMERUS allegatur, 170A'.

HOMO ratione secernitur a brutis, 75 D', quae
propter illum facta sunt, 573 B'. Quam pul-
chre ejus disponatur corpus, 59 A', et orne-
tur anima, 591). In illo qualiter spiritus et
anima distinguantur, 4013', 601)'. Actualiter
homo non intelligit nisi unum, 415 C, et
quanto plus discit, tanto plus discere cupit,
163 A. Non est facultatis humanae, cordium
secreta cognoscere, 191). Utrum in actibus
humanis non sit indifferens, 604 D'. — Quo
respectu homo honoretur a Deo, 79 C, qui
humanam naturam amat, 627 D. Quatenus
homo ad Dei praeconia creaturas inanimatas
invitare possit, 55B'. Appetitum ejus satiare
nequeunt caduca bona, 552 B, in quibus
ipsius bcatitudo non consistit, 361 D. Natu-
rae humanae innata videtur quaedam sim-
plicitas, 589 C. — Homines quatuor modis
fratres dicuntur, 371 C. Quinam ex homi-
nibus daemonum tabernacula efficiantur,
543 B, 560 C. — Cf. Anima.

HORA. Quare hora tertia, sexta et nona fiat
Ecclesiae oratio, 97 A, sicut olim Synagogae,
97R.

INDEX ANALYTICUS

749

HORTI mystice sunt claustrales, 424 C.
HUGO (de S. Victore) « magister », 1441)', ci-

tatur, 53B', 56 C, 58 A', etc. (Migne Patrol.

lat. tom. 175-177.)
HUMILITAS non in falsitate sed in veritate

fundatur, 414 C. Quinam sint ejus cffectus,

474 A, 475 A. Quid spiritus humilitatis, 40A'.

— Qualiter interpretanda verba quibus San-
cti se humiliant, 415 B. Qui se ipsum hu-
militer accusat, Dei veniam meretur, 175B.

— Humiles corde quatenus Domino benedi-
cant, 61 A.

HYMNI liturgici citantur, 397 A.

IDOLOLATRIA, quae spiritualis fornicatio ap-
pellatur, 213A', et impietas, 640A, 708B',
quando et quomodo ortum habuerit, 178 C.
Ejus destructio praenuntiatur, 679B et seq.,
el idololatrae vehementer increpantur, 549B,
555C. — Idolum unde nomen accipiat, 178C;
cur vocetur mendacium, nihil, 258B, 408A',
548 C, et insania, 275 B. — Idola quo sensu
a gentilibus honorata, 85B, 178 A', 179 C,
181 D, etc, et quare de diversis metallis
facta, 90A. Per illa daemones loquebantur,
663 A. — Idolum Jovis ab Antiocho Epipha-
ne in templo Jerusalem positum est, 118D.

— Idola vanitatis ac falsitatis qualiter co-
lantur, 374 C, 499B.

IDUM/EA, quae interpretatur terrena, 378 D',
vel sanguinea, 423 A', sub tributo regi David
servivit, 302B'. — Ejus habitatores Hebraeis
frequenter molesti, 371 B, 372 A, 434 A, quo-
modo puniti sint, 372 C, 432 D et seq., etiam
a confoederatis decepti, 433B. Qualiter a re-
ge Nabuchodonosor trucidati, 692 C, 693 A.

— Idumaeis Judaeos vendiderunt Philistaei,
371 C, et Tyrii, 371 B'. — Mystice, quisnam sit
rex Idumaeorum, 3781)'. — Idumaeae nomine
designatur gentilitas, 423 A'.

IGNATIUS (S.), Antiochenus episcopus et mar-
tyr, a S. Joanne apostolo edoctus fuit, 424 A'.

IGNIS est maxime activus et afflictivus, 44 B';
cetcra tria ambit et continet elementa,
53 A'. Quid sil ejus odor, 66 C. — Ignis
conflagrationis ultimae quid operaturus sit,
313 D', 347 C, 361 B', etc. Occidet quos vivos
inveniet, 709 D, et reprobos deinde involvet,
quo sensu, 347D', 709 C. — Ignis concupi-
scentiae quosnam illaesos relinquat, 43 A', et
quosnam laedat, 43 D'. — Per ignem desi-

gnantur Deus, caritas, proprietates Sera-
phim, 53 B', Spiritus Sancti fervor, 354 C,
gravis poena aut tribulatio, 2691)', 333 A\
:>54l)', 531 A'. — Quasi ignis conflans fuit
Christus, quo sensu, 706 B.

ILEX qualis sit arbor, 176 B'.

IMAGINES Crucifixi ct Sanctorum sunt quasi
scripturae simplicium, 289 A'.

IMBER quam utilis, 53A. Praedicationem desi-
gnat, 53 C. — Imber serotinus vel tempora-
neus quid sit, 411 C. — Cf. Pluvia.

IMPERATOR quatenus per angulum intelligi
possit, 663 C.

IMPII, qui ubique sicut et boni inveniuntur,
630A, voluptate non ratione feruntur, 248A,
Deum inhonorant, 376 D', Christum quotidie
crucifigunt, 678B', et quo amplius multipli-
cantur, eo peccata eorum magis invale-
scunt, 242B. Secundum quod tales, in com-
muni spernendi, 704A', et mente saltem fu-
giendi, 630 A,- gens non amabilis dicuntur,
586D. — Quare aliquando illis regnum con-
cedatur, 23A, et quo sensu de illorum pro-
speritate querelam agant imperfecti, 538 B,
et perfecti, 538D. Eis interdum concedun-
tur gratiae gratis datae, 65A. — Quomodo
cesset gaudium illorum, 227 D', qui dum
intra se redeunt, conscientiae remorsum
inveniunt, 280 D. Viae illorum quo sensu
sint tenebrosae, 237 D. In eorum castigati-
one qualiter fidem ostendat Deus, 249A,
qui proprie ipsorum Deus non est, 308 C,
sed fit, dum convertuntur, quo sensu, 308 D.
Quomodo annihilentur, 315 C. — Illorum
punitio bonos ad meliora provocat, 291 B\
697 B. Quare justi se cum illis connume-
rent,290A,et cum ipsis frequenter flagellen-
tur, 5831). Illos electi calcabunt in die ju-
dicii, 710 C, in quo sunt confundendi, 443 A.
— Impietatem quis aret, 291 D', et quinam
sint impii ebrii, 335 C. — Cf. Iniqui.

IMPOSTURA fit dum unus proprium crimen
in alium refert, 173 D.

INAURIS spiritualiter est doctrina, 228B'.

INCANTATORES quinam dicantur, 87 D'.

INCENSUM quid sit, 40B.

INCREPATIO quam utilis, 241 A.

INDISCRETIO. Per illam quinam labantur,
335 A.

INEBBIATIO quo scnsu accipiatur, 602B.

INFANTES quarc cum parentibus ad imploran-
dam Dei misericordiam adducantur, 343 D.

INFERNUS. In illo Deus citra condignum pu-

750

1NDEX ANAl.YTICUS

nit, 206 B\ 512 D. — Infernus quandoque
accipitur pro receptaculo animarum, 3131?,
seu pro limbo, 61B\ — Dupliciter aliquis
ab inferno eruitur, 01 15'. — Morsus inferni
qualiter fnerit Christus, 312 B\ — Cf. Dam-
nati, Limbus.

INFINITUM fulcit se ipsum, 4701). — Absolute
loquendo. non est in creaturis aliquid actu-
aliter infinitum, 208D. — Cf. Deus.

INFUSOBIA septem, mvstice sunt Ecclesiae
sacramenta, 637 D, 638 C\

INGENIOSI quomodo contaminentur, 248 B.

INGBATI Christum quotidie crucifigunt, 67815',
sed nonnunquam convertuntur, 678 C\

INIQUI non penitus a divina laude cohibendi
sunt, 401 A, sed optare licet ut flagellen-
tur in hoc saeculo, 5431)'. — Quales praesi-
dentes habere mereantur, 533 C\ et quanta
futura sit illorum tribulatio in die judicii,
579 D\ 581 B\ Eos Deus disperdet de terra,
quo sensu,578A. — Jniquitatem quisnam me-
tat, 291 D\ vel thesaurizet, 387 A. — Solium
iniquitatis est diabolus, 40915'. — Cf. Impii.

INJUSTITIA quosnam superet, 335 A.

INNOCENTIA majus est bonum quam corpo-
ralis vita, 177B\

INSPIBATIO sancta est interna quaedam Dei
locutio, 373 A.

INTELLECTUS est sensus interior, 168 A\ et
dici potest rex noster, quo sensu, 298 A\ —
Qualiter evertatur, 168 B\ Illum excaecat in-
ordinata affectio, 168 C\

INTEMPEBANTIA quam funesta, 334 D.

INVIDIA per erucam designatur, 394 C. — In-
vidi sunt ambitiosi, 95D; quam callide lo-
quantur, 414B.

IBA modum nescit tenere, 34 C, ita ut ex illa
mors accidere queat, 464 D\

ISAAC patriarcha, cur servus Dei specialiter
vocetur, 39 C, et quomodo Christum figu-
raverit, 305 D.

ISAAC(Babbi), Israelita philosophus. Allegatur
ejus liber Definitionum, 42B\ — Ad illum
scribens Babbi Samuel demonstrat Chri-
stum venisse, 136A.

ISAIAS quando prophetaverit, 345 C\ — Quid
vaticinatus sit de Seunacherib, 23A, et de
Cyro, 132 C, 137 B. Babylonis destructionem
praedixit, 92 C, et de casu Luciferi sub per-
sona regis ejusdem civitatis, locutus est,
154D'. — Nudus eundo, populi captivitatem
praemonstravit, 672B. — Qualiter personas
repente introducat seu mutet, 145 C\

ISBAEL quotuplici sensu accipiatur, 207 B,
209C. 2631). — Populus Israel, per vineam
designatus, 282 A', quantis beneficiis a Deo
donatus, 213C, 275C, 282A, etc, et quam
ingratus, 282 IV et seq., 3761). Quomodo ido-
lolatriam dilexerit, 283 C, 280B', et qualis
fuerit ejus pcena, 286C, 378 B. 1'er quatuor
ejus peccata quid intelligatur, 377 C. — In
populum Dei peculiarem electus, 381 D\
421 D\ quo sensu moneatur ut praeparetur
in occursum Dei sui, 391 B. Israel cur virgo
vocetur, 395 C, et quid sic dictus significet,
403A.Quando numerus filiorum Israel quasi
arena fuerit aut futurus sit, 208 D, 209 A\ —
Begnum Israel, seu decem tribuum, quan-
to tempore duraverit, 201 B\ Multi ex decem
tribubus in terra Israel remanserunt post
Assyriorum invasionem, 412 C. — « Israel »
dicitur populus christianus, 60C, seu Eccle-
sia militans, 240 C, 289 A. — Israel interpre-
tatur vir videns Deum, 263D, 303D, 386A,
et figurat contemplativos, 527 D, 625 D\

JABES Galaad. Ejus habitatores qualiter im-
pugnaverit rex Ammonitarum, 372A'.

JACOB « beatissimus patriarcha », 638 A\ a Deo
dilectus, 692 D, et dictus sanctus Dei, 39 D,
cujus virtute supplantavit Esau in utero Be-
beccae, 302 B. — Quid in Bethel viderit,
302 D', et quali visione, 368 D. Quomodo pro
Bachele servierit, 305 C, et quando illam
acceperit uxorem, 305 D'. Quo sensu angelo
praevaluerit, 302 D. — Quaenam de illo fabu-
lentur Judaei. 303 A. — Interpretatur sup-
plantans, 443 D, vel luctator, 696 C, et diver-
sos designat, 307 D, 410 C, 442 A, etc. — My-
stice, quid domus Jacob, 443 C, et quinam
ejus filii, 71 1B\

JACOBUS (S.) Major, quare sic vocetur in Ac-
tis, 84B\

JACOBUS (S.) Minor, primus Jerosolymorum
episcopus. Allegatur quaedam ejus interpre-
tatio,422D, 423 C.

JEHU utrum ex Dei voluntate rex Israel factus
sit, 267 B\ — De semine ejus fuerunt Joa-
chaz, Joas, Jeroboam et Zacharias, 205 D'.
— Quo sensu Deus visitaverit sanguinem
Jezrael super domum Jehu, 205 D, 210C.

JEJUNIUM quomodo sanctificandum, 332 C, et
quantum valeat, 124B'. Quale jejunium Deo
placeat vel non, 647 C, 656 A. Jejunii tempo-

1NDKX ANALYTICUS

751

re a cibis delicatis abstinere debemus, 1381).

— Quaenam fuerint Judaeorum jejunia, et
quare instituta, 646C, 051 D' et seq. — Je-
junia ecclesiastica sub gravi praecipiuntur,
656 A.

JEPHTHE inter electos numeratur, 369 A'.

JEBEMIAS propheta cum Johanan yEgyptum
ingressus cst, 574 A. — De falsis prophetis
multa loquitur, 619C. Babylonis destructio-
nem preedixit, 92 B', et tempus quo Jerusa-
lem templo privata remansit, 12415. — Quo-
modo Christum figuraverit, 3051). — Per
libros ejus quid intelligendum, 124 C.

JEHOBOAM Ephrataeus, et ideo sub nomine
Ephraim designatus, 255 B', 257 D', primus
fuit rex Israel, 201 A', utrum ex Dei volun-
tate, 267 C. — Qualiter subditos suos in ido-
lolatriam induxerit, 255 B', 258 D, 259 B, et
quare, 260 A. Vitulis aureis factis, quid di-
xerit, 297A', 3091). Quo sensu laqueus rui-
nse vocetur, 275 A. — Ab illo usque ad Osee,
ultimum regem Israel, quantum tempus sit
elapsum, 201 B'.

JEBOBOAM, filius Joas, rex Israel, sub quo
prophetaverunt Osee, 201 A", et Amos, 367B,
coram Domino malum fecit, 201 A'. Quando
regnaverit, 201 B'. — Ejus filium Zachariam
interfecit Sellum, 413 C.

JEBUSALEM, alio nomine Jebus dicta, 657 C,
interpretatur visio pacis, 373A'. Quare voce-
tur sancta civitas, 36 B, vel civitas veritatis,
649C.provocatrix et redempta civitas,589D.

— Illam triplici clausura circumdedit Salo-
mon, 575 C. — Ejus praevaricationes refe-
runtur, 589 D, et conversio praenuntiatur,
590 D'. — Quomodo praedicta sit ejus de-
structio, 236 B, 269 D', 376 C, 486B', et re-
aedificatio,626C et seq.,ac prosperitas,649D'.
Propter ejus eversionem quale fuerit insti-
tutum jejunium, 646 C, 651 D'. — Illam
Christianis auferet Antichristus, 685A. Ejus
captivitas qualiter in fine mundi converten-
da sit, 356 B'. — Mystice, Jerusalem est Ec-
clesia, 624 D', 625 D', 676 D', militans, 442 D,
vel triumphans, 360C, et anima fidelis, 442 D.
Quandoque litteraliter in Prophetis Eccle-
siam Dei exprimit, 686 C. — Quo sensu
illam Deus scrutatus sit in lucernis, 576 B,
et super ejus habitatores elfundendus sit
spiritus gratiae et precum, 675B, 678 C. Quid
per plateas ejus intelligalur, 654 B; et quae-
nam aquae vivae de Jerusalem coelesti sint
exiturae, 684 A.

JESUS, cujus nomen per oleum significatur,
227 B', interpretat ur salus vel salutaris,603 D'.
Vide Christus.

JESUS, filius Josedec, sacerdos magnus, 601 C,
cur filius olei dicatur, 636 C. In quo pecca-
verit, 0301)'. — Coronae quae in ejus capite
ponuntur, 642 D', quid exprimant, 6451). —
Christi figura fuit, 0031)', et per illum desi-
gnantur praelati Ecclesiae, 603 D'. — De ipso
visio prophetica refertur, 630 C et seq. Ejus
tempore vaticinati sunt Aggaeus, Zacharias
et Malachias, 632 A.

JEZABEL a Jehu occisa est in ultionem san-
guinis Naboth, 205 A\

JEZBAEL interpretatur semen Dei, 208 D', 210B',
cstque nomen regiae civitatis in regno de-
cem tribuum, 205 C. — Cur ita vocatus sit
infans natus ex Osee et Gomer, 205 B. —
Quomodo Deus visitaverit sanguinem Jezrael
super domum Jehu,205D, 210 G\ — In valle
Jezrael caesae sunt tribus Israel, 206 A\ quo
mjstico sensu, 21 1A. — Per diem Jezrael
intelligitur dies Christi, 208 D\ vel Ecclesiae,
209 A.

JOACHIN, seu Joakin, rex Juda, filius Joakim,
tribus mensibus tantum regnavit, 7B\ et a
Nabuchodonosor captus est, 479 A\

JOAKIM, rex Juda, quomodo et quando re-
bellaverit contra Nabuchodonosor, 7B, et in
Babylonem ductus sit, 7A\ — De sepultura
ejus quid fuerit praedictum, 532 A, 576 D'. —
Mystice, quisnam sit, 14 D'.

JOAKIM, Susannae vir, bono utili, delectabili
et honesto abundavit, 167 D. — Interpreta-
tur praeparatus Domino, 166 A.

JOANNES (S.) Baptista quare angelus dicatur,
705 B. — Praenuntiatur ejus missio, 704 D. —
Per illum multi Judaei ad Christum conver-
si sunt, 251 C.

JOANNES (S.) apostolus in Asia praedicavit,
498 C, et Ecclesiae militantis processum in
Apocalypsi praenuntiavit, 384 C.

JOATHAN, filius Oziae, rex Juda, justissimus
dicitur, 201 C, 507 C.

JOB vir sanctus et verus propheta fuit, 449B'.

JOEL propheta, qui interpretatur aperiens,
334 A, ubi natus et mortuus, quando et ad
quos vaticinatus sit, 325. — Quatuor plagae
de quibus scribit, utrum litteraliter accide-
rint, 328 D, et per illas quaenam regna, 328 D'
et seq., aut quaenam vitia designentur.334D.
— Quo sensu animalia irrationabilia allo-
quatur, 345 D.

752

INDEX ANALYTICUS

JOHANAN, filius Caree, manus Chaldaeorum
evasit, 339 C. et /Egyptum ingressus est,
574A. etsi Jeremias illud dissuaderet, 57415.

JOLUS (lolas). Alexandri Magni pincerna, il-
lum quomodo occiderit, 147 A, cum conjuge
et prole, 1-47 C.

JONAS propheta, qui interpretatur columba
seu dolens, 454 C, erat filius viduae Sarepta
ab Elia suscitatus, 447. Ouo sensu dicatur fi-
lius Amathi, 44915; quando prophetavcrit,
447, et quomodo Christum figuraverit,305D,
454 C et seq. — Primo Israelitis praedicavit,
462 C, 465 A\ — A facie Domini fugit, 450C,
quare,450C\ in quem locum,450B, et utrum
aliqua ratione excusabilis, 450 D. — Tem-
pestate supernaturaliter exorta, 451 B, qua-
liter dormierit, 451 A\ et quid significet ejus
somnus, 455 B\ Illum quam reverenter ha-
buerint nautae, 453 B\ qui jussu ipsius et
invite, 453 D\ eum in mare miserunt, 454B.
— Cetus qui illum deglutivit, 456 C, quate-
nus a Domino praeparatus sit, 456 D. Oratio
Jonae in ventre piscis, 456 C et seq., oratio-
nem Christi praefigurat, 4581) et seq., et tri-
duana ipsius in eodem habitatio fuit sepul-
turae dominicae tvpus, 456D, 458 C. — Pro-
phetiam comminationis clamavit contra Ni-
niven, 460A', cujus habitatores in Domino
crediderunt, 460 B\ et poenitentiam egerunt,
460 C et seq., Jonam in magna reverentia
habentes, 464 B. — Quarc deinde afflictus
sit, 463A, quo sensu mortem petierit, 463 B\
464 B\ et quomodo illum Dominus corripu-
erit verbis, 463D', 464D', ac factis, 464A',
qualem hederam illi miraculose praeparans,
464 C, et mox auferens, 464 A'. — Laudan-
tur ejus virtutes, 453 C, 457 D\ 465 A\

JOPPE, portus Judaeae, 451 A, interpretatur
decora et Mariam figurat, 455 B.

JOSAPHAT, vallis sita inter montes Sion et
Oliveti, 683A. Huc congregabuntur omnes
gentes, quo sensu, 356 C, 359 A.

JOSEPH, filius Jacob, interpretatur opprobrium
aut absque opprobrio, 403 B', vel additamen-
tum, 443 D, et Salvator mundi vocatur, tan-
quam Christi typus, 659B'. — Propheta
fuit quum Pharaonis somnium elucidavit,
137 A\ — Cur per illum significetur plebs
decem tribuum, 396D, 664D, inter quas emi-
nebat tribus Joseph. 435 C. — Domus Jo-
seph quid designet, 403B',410B, 435C, etc.

JOSEPH (S.), sponsus Mariae, bovem et asinum
in Bethlehem duxit, 565 D.

JOSEPHUS (Elavius) historiographus passim
cilatur, 5, UB, 16 C, etc. — Quomodo erra-
verit de statu Adam in paradiso, 80 C.

JOSIAS, rex Juda « sanctus et religiosissi-
mus », 57315, sub quo vaticinati sunt So-
phonias, 573 B, Jeremias, 573 C, ac Holda
prophetissa, 573 A\ et Judaei ab idolorum
cultura cessaverunt, 574 A\ in campo Ma-
geddo occisus est, 675C. Ejus filii capti vel
trucidati sunt, 575D.

JOSUE quam justus fuerit, 664 C.

JUDA. Regnum ita dictum tres tribus com-
plectebatur, 207 A, 208 C. — Ejus habitato-
res qualiter peccaverint, 375 C, sub quibus
regibus idola coluerint, 376 A, et quales poe-
nas incurrerint, 376B. Multi ex illis Cbal-
daeos evaserunt, 413B. — Quid praenuntie-
tur de regno Juda invadendo aut liberando,
519 B\ 521 A. — Quo sensu domui Juda
quasi putredo fuerit Deus, 246 C, 249 A\ et
Juda sit in obsidione contra Jerusalem,
677 B. — De tribu Juda mare Rubrum trans-
eunte quid referatur, 297 D\ Ejusdem capti-
vitas quomodo in fine mundi convertenda
sit, 356 B*.

JUD/EA interpretatur confessio. 361 A. Quo
sensu ter a Deo desponsata, 223 B', dicatur
terra Dei, 329D', et cor maris, 458A'. — In
illa quinam vineas et arbores fructiferas de-
struxerint, 330 C, 333 A\ — Ejus quanta pax
fuerit in Christi adventu, 489 C. — Patriam
coelestem figurat, 361 A.

JUD/EI quo sensu fuerint populus Dei, 500B'.
51 1D, pars Domini, 628 C, et specialiter di-
cantur filii hominum, 331 B\ — Quantum
illos dilexerit Deus, 621 D, et contra illorum
inimicos iratus sit, 621 A'. Quantis beneficiis
a Deo sint donati, 213 C, 215 A\ 216D, etc,
quam ingrati, 36 B', 500B' et seq., 692 C, et
qualibus poenis afflicti, 214B, 217 C, 218D',
etc. — In JEgypto Apim ceteraque JEgypti-
orum portenta coluerunt, 262 B\ Deinde in
locis sublimibus frequenter sacrificaverunt,
219 C, Moloch adoraverunt, 401 C et seq., ac
super tecta militiam coeli, 574 C, per idolo-
latriam quantum errantes, 219A, et quam
ignominiose praevaricantes, 217 A\ 272 C\
Quidam ex illis filios suos per ignem diis
alienis consecraverunt, 245 C. — Ipsorum
captivitas sub jugo Chaldaeorum a multis
Prophetis praedicta est, 340B'. Quibus pec-
catis onerati fuerint, 216A', quum illos per-
secutus est Nabuchodonosor, 158 D'. Tunc

INDEX ANALYTICUS

753

cum injustis captivi abducti sunt aliqui ju-
sti, 16615, quos frequenter in temporalibus
dilavit Deus, 166 C. — Quatenus usi sint li-
bertate quam Cyrus illis conccssit, 13X15,
629 G. A Babylone reversi idola non co-
luerunt, paucis exceptis, 6-40 A', et multos
genlilium fecerunl proselytos, 6281$; sed re-
aedificationem templi distulerunt,601B',aliis
etiam peccatis implexi, 695 A', 700B', 701 A,
etc, et propter hoc puniti sunt, 609 1)',
630 D', 707 D'. — Quid contra illos egcrit
Antiochus, 118 A, 122 G, et quot annis, H9B'.

— Quando tam in spiritualibus quam in
temporalibus prospcritatem habuerint,216B.

— Judaei solebant in orationibus commemo-
rare beneficia patribus suis praestita, 127 A,
sacrificium pro mortuo offerre, 280 A, a luna
tempora computare, 131 D. Eorum judices
in portis residebant, quare, 398D, 651 C'.
Ipsorum jejunia qualia fuerint, et cur insti-
tuta, 646 G'. Diversa eorum festa recensen-
tur, 217 D', 218C. Apud illos septimus men-
sis quasi totus celebris fuit, quo sensu,218A',
et certis anni temporibus ad templum venire
tenebantur, 652 A'. Quando vestes lacerave-
rint, 341 A', et capitibus pulveres superja-
ctaverint, 472 C. Eorum sacrificia quare Deo
non placuerint, 400D'. Ad deterius vitandum
illis permissus est libellus repudii, 701 B'.
Dolo pleni, 258 C, in exterioribus observan-
tiis confidentes, 341 C, et gloriantes de patre
Abraham, 398 D', 421 A', pro maxima parte
in Christum non crediderunt, 591 C', 706 A.

— Illos. frequenter tribulaverunt Herodes et
Pilatus, 251 B. Qualis fuerit poena eorum qui
Salvatorem occiderunt, 133D', 136A, 2101)',
278 A', 442 C. Praenuntiatur ipsorum clades,
668 D, quam praecessit maxima inter illos
discordia, 669B'. Quo sensu ad Christum
quem confixerant adspexerint, 675 D, illum-
que planxerint, 675A', 676B', 678B'. — Qua-
liter Ecclesiam primitivam persecuti sint,
479 A, 486 C, et propter hoc puniti sint,
5961)'. — Postquam Judaei a Bomanis di-
spersi sunt, nullus Propheta ad eos missus
est, 418 A'. Tertium templum exspectare non
possunt, quare, 609A. Quomodo errent de
Christi regno temporali, 232B, 357 C, 423D',
etc, promissiones Prophetarum carnaliter
intelligentes,437A, et qualiter confundantur,
4161)', 660 C. De Messiae etiam tempore Da-
nielem perperam interpretati sunt, 164 D'.

— Judaeos hodiernos quo sensudiligat Deus,

T. 10.

231 D. lllorum qualis sit captivitas, 231 D' et
seq., cujus causam assignare nequeunt,
233 C, cl finem quotidie postulant, 250 C.
Bona illis ablata quomodo nobis sinl colla-
ta, 2331$'. — .lusto Dei judicio ab Antichri-
sto decipientur, 6721), sed tandem ad Chri-
stum convertentur per praedicationem Eliae,
135G, 207A, et Enoch, 159D, 208C', 232B',
etc Tunc de qualibet eorum tribu quot fu-
turi sint martyres, 678 D'.

Judaei auctores : Aquila, Scripturae inter-
pres ; Josephus, historicus ; Philo ; Rabbi
Isaac (Benimiram) ; Babbi Moyses (Maimo-
nides); Habbi Salomon (Jarchi); Rabbi Sa-
muel (Marochianus), auctor libri de Messiae
adventu praeterito (Migne Patrol. lat. tom.
149, col. 344). Vide unumquodque verbum.

JUDAS mystice estverus fidei confessor,291B',
300 C, 6251)', etc

JUDAS Machabaeus quomodo pugnaverit,665D',
quas gentilium terras intraverit, 666B', qua-
re et qualiter occisus sit, 154A', 433D'.

JUDICIUM quid sit, 223A. Aliud est ordina-
tum, aliud inordinatum, 502C; aliud discre-
tionis, aliud remunerationis, 35 D', 483 D',
485B'. — In manifestis licitum est judicare
cum debito moderamine, 225 C. — Finis
judicii qualis sit, 539 B; quid judicium ve-
rum, 647 A', et perversum, 542 C. Judicium
sine misericordia crudelitas dicitur, 303 C.
— Per judicia Dei quid intelligatur, 35 C.
Veteris legis judicialia praecepta quaenam
fuerint, 710A', et utrum servari possint in
N. T., 710B'. — Apud Judaeos, judices in
portis residebant, quare, 398 D, 651 C. —
Reprobantur judices qui affcctionem potius
quam rationem sequuntur, 647B'. — Quo-
modo ad judicium Dei se praeparet praela-
tus, 550B', aut fidelis, 550D. Judicium sive
generale sive particulare quam horribile sit,
347 A', 710 C. — Cf. Justitia.

Judicium ultimum qualiter peragendum,
105D', 108 G, 709 G et seq., in valle Josaphat,
quo sensu, 356C, 359A, ministerio angelo-
rum, 347B' etseq., qui ad locum judicii cor-
pora resuscitata, saltem non glorificata, de-
ferent, 179 A. — Tunc non erit tempus com-
passionis et consolationis, 533 D, sed justi
omnino ab injustis separabuntur, 533 C. et
vindicabuntur, 356D' et seq. Dies illa electis
jucunda, 581 C, iniquis quam amara, 579D',
5811$'. — Quinam libri tunc aperiendi sint,
108 D. — In die judicii morientur universa

754

INDEX ANALYTICUS

animantia, 577 B'. et postea nullus remane-
bit in terra habitator, 348 A. sed universa
plenissime Christo subjicientur, 281). — Cf.
Liber.

JUDITH. Post ejiis vietoriam bonis abundave-
runt Judaei. 022B, 6281)'.

JULIANUS apostata. Contra illum S. Alatthaeus
a S. Hieronvmo vindicatur, 293 B'.

JUAIENTA qualiter a pecoribus distinguantur,
46 1B, et quo sensu ad Deum clamare di-
cantur, 461 D. — Jumenta computruerunt
in stercore suo, quo sensu, 333 A, 337 C. —
Per illa quinam designentur, 606 A'.

JUBAMENTUM, si fiat debito modo. est. actus
latria», 239 B'. — Quare Deus frequenter ju-
raverit, 388B'.

JUSTIFICATIONES dicuntur observationes prae-
ceptorum, 128 A.

JTJSTITIA per misericordiam temperetur, 287B.
Alia est commutativa. alia distributiva,396B\
— Quaenam sint ejus quasi duae partcs inte-
grales, 399A. — Quis comedat frugem ju-
stitiae, 292A. — Justus in fide sua vivet. quo
sensu, 545D, 551 C. — Cur saepe cum im-
piis justi flagellentur,583D. — Cf. Judicium.

JUVENTUS et pulcbritudo mutuo se ornant,
IIA".

LABOSARDACH, rex Babylonis, cujus filius
fuerit, et quando regnaverit, 83 B'.

LAC quid significet, 361 D'.

LACED/EAIONII quam parci in victu, 103A'.

LACHIS, civitas quam vastavit Sennacherib,
473A, interpretatur ambulatio, 477B.

LAAIPAS super caput candelabri aurei visa,
Christum figurat, 637 C.

LAPILLUS mystice est poenitens, 422 B.

LAPIS qualiter Christum designet,G32D,635B'.
Lapis de montc abscissus sine manibus. quo
sensu Salvatorem exprimat, 28A'. — Lapi-
des sancti quinam vocentur, GG2 A.

LAPPA moraliter est spina seu remorsus con-
scientiae, 280 C.

LATITUDO spiritualiter est in caritate, 6291)'.

LAUS quomodo a benedictione secernatur,
50A. — Laudare Deum quantum sit opus,
611). — Laudibus imperfecti seducuntur,
225 C, virtuosi autem humiliantur, 225D.

LE.ENA quam ferox, 103 A. Quare regnum
Chaldaeorum figuret, 102 D'.

LEBETES quaenam designent, 68GB'.

LEGEND.E Sanctorum allegantur.592A',664C.

LENTISCUS qualis sit arbor. 175B'.

LEO. Mystice quid sit ejus catulus, 383 D, et
rugitus, 383 C.

LEVI patriarcha, utrum virtuosus fuerit,699B'.
Alultos Judaeos in /Egypto ab impietate aver-
tit, 293 A. — Pactum Dei cum Levi quale
fuerit, 699 D. Per familiam Levi quid intelli-
gatur, 676 A. — Tribus Levi regibus Juda
adhaesit, 202 D, 375 C; sacerdotes ex ea orti
quare sacerdotium perdere meruerint,236A'.
Ex illa fucrunt aliqui Apostolorum et dis-
cipulorum Christi, 706D, qui purgat filios
Levi, quo sensu, 711 B'. — Levitis diaconi
succedunt, G0C.

LEVIATHAN de quo in libro Job, an idem sit
ac cetus, 57 C.

LEX naturalis quid generatim praecipiat vel
prohibeat, 37 A'. — Veteris legis moralia
praecepta servari jubentur in N. T.. 710A';
caerimonialia ejus quando mortua facta sint,
134A', et mortifera. 134B', 254.V, 686D, etc.
Judicialia ejusdem praecepta utrum apud
Christianos servari possint, 710 B'. — Lex
evangelica, quae est lex amoris, 221 B', quo
sensu perfecta sit. 132 C, 199B, et cur illi
superaddita apostolica doctrina, 199 A et
seq. — Quinam accipiant faciem in lege,
700 D.

LIBANUS pro monte et pro thure accipitur,
319A. — Libanus mons fecundus et pul-
cherrimus, 518C668D, qualiter interprete-
tur et quid designet, 522B, 555B, 566A, etc.
— Vinum Libani.quid, 319D. «Libanus» qua-
re vocetur templum Jerusalem, 548 D, 668 D.

LIBATIO, id est immolatio de materia liquida,
330 C, lacrimosam compunctionem denotat,
336 C.

LIBELLUS repudii ad vitandum deterius Ju-
da?is permissus est, 701 B'.

LIBER vitae quid sit, 144A, et an praeter illum
sit liber mortis, 108 A'. — Libri quinam in
judicio ultimo aperiendi sint, 108 D. — In
Scripturis etiam epistolae « libri » dicuntur,
124 C. — Cf. Judicium.

LIBEBTAS. Quemlibet in libertate sui arbitrii
relinquit Deus, 671 C. cui servire summa est
libertas, quare, 60 C.

LIBIDO. Ejus ardor ossa corporis vorat, 533B'.
Cf. Luxuriosi.

LIGNUAI quid significet, 85D, et quare mystice
ligna sint dona Spiritus Sancti, 605A. —
Qualis divinatio in ligno facta sit, 238A. —

INDEX ANALYTICUS

Per lignum crucis salvatus cst mundus,
351 B.

LIMBUS patrum quandoque infernus vocatur,
61B\ Qualiter sanctos ibi detentos Christus
cduxerit, 660 B'. — Cf. Infernus.

LINCOLNIENSIS episcopus (Bobertus Capito
seu Great Head) citatur, 53 B\

LINUM est lucis aeternae imago, 139A.

LOCUSTA quid sit, 328 C, et quid signet, 412 A,
533 C. Locustae in magna multitudine con-
gregantur, 531 B'. — Locustae locustarum
qualiter in frigore torpeant et recepto solis
calore avolent, 531 C.

LONGITUDO spiritualiter est in perseverantia,
6291)'.

LUCAS (S.) evangelista, de B. Virgine et Chri-
sti pueritia plenius scripsit, 644D'.

LUCEBN/E septem candelabri aurei, mystice
sunt dona Spiritus Sancti, 037 C.

LUCIFEB. I)e casu ejus loquuntur Isaias et
Ezechiel, 154 D'. Moloch, id est Lucifer, fuit
idolum Ammonitarum, 401 A'. Cf. Daemon,
Moloch. — Luciferum seu stellam matuti-
nam colunt multi Sarraceni, 401 A'.

LUCBETIA, nobilissima Bomana, non tam for-
tis quam Susanna probatur, 171 D.

LUNA quid exprimat, 52 B'. — Quomodo se
soli supernaturaliter supposuerit, tempore
Passionis, 354 C, et quo sensu tunc in san-
guinem conversa sit, 355 C. — Obtenebrabi-
tur etiam in die judicii, qua ratione, 359 C.

— Sol et luna qualiter steterint in habitacu-
lo suo, 561 B', 568 C.

LUPI vespertini quare saeviores sint, 539 D'.
LUTUM densum quid designet, 546 D, 552 A'.
LUX quomodo Dei majestatem manifestet,54C,

et mystice quid sit, 54D', 683 D'.
LUXUBIOSI per pecora denotantur, 577 B'.

Cf. Libido.
LYBA (Nicolaus de), Ord. Min., notissimus

postillator, saepe citatur, 8C\ 11 C, 21 C\ etc.

— Sub nomine « quidam » refellitur, 851)',
131 A et seq., 140D, 284 C.

MACEDONES. Illorum regnum quomodo prae-
figuratum sit, 26 D'.

MACERLE Ecclesiae quales sint, 514A.

MACHABM.Quid de illis praedictum sit,492A\
511A'. — Qualiter pugnaverint, 154D, 159 A,
605 D', post victorias gratias egerint, 666 A\
et occisi sint. 154 A'. lllorum tempore plu-

rimi Judaeorum in terrarn Israel redierunt,
660 B'. — Septem fratres Machabaei eorum-
que mater quare morti traditi sint. 154B'.

MADIAN. Pelles ejus spiritualiter quid sint,
560 C.

MAGEDDO, campus in quo Josias occisus est,
075 C.

MAGI quinam dicantur, 14A'. — Quomodo
tres ex illis Christi nativitatem intellexe-
rint, 17B\ 607 C.

MAGISTEB Sententiarum, id est Petrus Lom-
bardus, allegatur, 0271)'. (Migne Patrol. lat.
tom. 191 et 192.)— Citantur etiam commen-
tarii super ejus libros, 107A', 134B', 141C.

MAGISTRI perversi pro tot discipulis torque-
buntur quot seduxerunt, 404 B'.

MALAGHIAS propheta, ubi natus, 091 A, quan-
do et ad quos vaticinatus, 691 A. — Inter-
pretatur angelus Domini, 691 C, 696 A, sed
non fuit angelus in corpore humano, 692A.

— Per illum mystice intelligitur Christus
vel quilibet ejus sacerdos, 090 A.

MALASAB, procurator principis eunuchorum,

12 D\ qualiter Danielis petitioni annuerit,

131).
MALEDICTIO quo sensu super Judaeos stilla-

verit, 126 C. — Quinam maledictio dicantur

et quaterius benedictio fieri possint, 651 C,

655B'. — Maledictum quid sit, 234B'.
MALEFICI quinam vocentur, 17 C.
MALLEOLI sunt sarmenta quibus ignis fove-

lur, 43.V.
MALOGRANATUM quid sit,331B\ et quid flgu-

ret, 336 C, 6I3B'.
MALUM triplex est, 384 A. — Batio mali mul-

to plus competit culpae quam poenae, 171 B;

malum culpae quantum fugiendum, 176B;

quare malum poenae a Deo inducatur, 383 D'.

— Mala de malis oriuntur, 668 A, et in ma-
lo perseverare daemoniacum rite censetur,
4021)'. — Quinam malum dicantur quaere-
re, 398 C. Malos et mala quo sensu Deus
non cognoscat, 398A. Mali periculosissime
in hoc saeculo prosperantur, 542 C.

MANAHEM, rex Israel. Ejus tempore decem

tribus cum Assyriis amicitiam habebant,

268 D\ 284 B.
MANASSES, rex Juda. Sub illo duae tribus

idola coluerunt, 267 A, 472 B'. Attamen inter

electos numeratur, 369 A'.
MANDATA judicialia et caerimonialia ad quid

edita sint, 125 A'. Cf. Lex, Praecepta.
MANE auroram spiritualis diei designat,251B.

75G

INDEX ANALYTICUS

MANE, id est nuinerus, quid significaverit in
scriptura quam vidit Balthasar, 90 A'.

MANSUETI qualiter Dcum quaerant, 586 C. —
Mansueti lerrae quinam sint et quomodo a
Domino exaudiantur, 583 A.

MANSUETUDO est virtus moralis passionem
irae refrenans, 583 C.

MANUS operationem denotat, 691 B\

MAOZIM deum venerahitur Antichristus, quo
sensu, 15(5 D.

MAHCUS (S.) evangelista maximas perpessus
est trihulationes, 644 D'.

MAHE totale unum est, cujus particularia ma-
ria sunt velut brachia, 57 C. Distinguuntur
diversa maria : Britannicum, Atlanticum,
4-18A', Mediterraneum, quod dicitur etiam
Tyrrhenum vel Magnum, 157 C, 510 D, ma-
re Hubrum, 510 C, per quod significatur
Christi Baptismus, 221 A, mare Mortuum,
344 C. — Quid per mare spiritualiter ex-
primatur, 57 A', 102B', 521 D\ etc. Filii ma-
ris quinam sint, 297 B, 300 C, vel quinam
habitent funiculum maris, 587D. Mundus est
mare magnum, quo sensu, 657 B. — Quam-
libet magnam aquae collectionem Judaei
mare nominant, 235 C, 563 A.

MAHEOTICUS lacus. Prope illum sita est Ale-
xandria, 530 B\

MARIA, advocata nostra ac mediatrix peropti-
ma, 505 A, sponsa Christi singularis, 222 D\
tota pulchra et penitus immaculata, 455 B,
de utraque tribu, regia et sacerdotali, est
orta, 5. — In illam quasi ros venit Christus,
321 A, cujus corpus supernaturaliter forma-
tum est in utero Mariae, 632 C\ facto thala-
mo desponsationis Verbi cum humana na-
tura, 229C. — Designatur per lunam, 568C,
per montem de quo sine manibus abscissus
est lapis, 28B\ et per Joppen, 455B.

MAHIA, soror Moysis, prophetissa, 501 A, figu-
ra fuit B. V. Mariae, 505 A.

MAHTYHES per equos rufos figurantur, 624 B\
— Quot Judaei tempore Antichristi martyrio
coronandi sint, 678 D\

MASSA plumbea quid signet, 640 B.

MATHATHIAS, pater Machabaeorum. pulcherri-
ma documenta filiis suis tradidit, 154B.

MATHIMONIUM. Ejus vinculum qualiter inso-
lubile sit, 701 D'.

MATTH/EUS(S.)apostolus, primo scripsit Evan-
gelium in Hebraeo, 293 B'. — Quo pacto cum
Michaea concordet de Bethlehem, 495 C. —
Pro Christo sanguinem fudit,644C\— Illum

contra Julianum apostatam vindicat S. Ilie-
ronymus, 293 A'.

MEDI qualiter unguentis usi sint, 138A'. Apud
illos septem erant principales regis consi-
liarii, 497 D\ — Qualitcr Chaldaeos devicturi
essent praenuntiatum est, 560A'. — Medo-
rum atque Pcrsarum regnum quomodo prae-
figuratum, 26 C. Cf. Persae.

MEGASTHENES historiographus (apud Jose-
phum) quid asserat de filio Nabuchodonosor,
83 C.

MELCIIOM, idolum Ammonitarum, per quod
eorum rex designatur, 372 D\ 574 C, 578 C.

MEMPHIS olim erat ^Egypti metropolis, 273 D'.

MENDACIUM quatenus prohibeatur, 651 B'. —
Interdum materialiter sumitur, 481 B. —
Quinam cum illo foedus feriant, 290C, et
frugem ejus quis comedat, 2911)'.

MEHCATOR quem significet, 687 A.

MERETBIX denotat Ninivcn, 471D, 530A, vel
animam a coelesti sponso aversam, 476 A.

MERITA de meritis oriuntur, atque ad majora
merita pertrahunt, 668A, nam opus merito-
rium est quasi semen, 268 D.

MESSIS quae maturavit, quomodo genus hu-
manum designet, 359 C.

METAPLASMUS quid sit, 146 A.

METEOROLOGICjE impressiones a Deo sunt
tanquam a causa prima, 391 B'.

METHODIUS (S.) martyr, Tyrius episcopus et
« disertissimus vir », 165 A', Porphyrium
confutavit, 3, 165A'. — Quid de Judaeis
in fine mundi convertendis dixerit, 678 D\
(Migne Patrol. gr. tom. 18.)

MICILEAS, « sanctissimus », 481 A, sextus in
ordine duodecim Prophetarum, de Morasthi
oriundus,469A,quando vaticinatus sit, 469 B.
— Interpretatur humilitas, 474A. — Quantus
in illo zelus pro salute fratrum, 480 C, 481B,
et qualiter justorum paucitatem deplangat,
506D, hyperbolice loquens, 507B. Ubertim
modum locutionis variat, 511 A. — Ejus
prophetia de destructione Jerusalem, 486 D\
pro quo tempore dicta sit, 487 A. Pacem in
Chrisli adventu factam praedixerat, 489 B'.
De Bethlehem quo pacto cum S. Matthaeo
concordet, 495 C.

MICH/EAS alius, filius Jemla, sub rege Achab
prophetavit, 469 C.

MICHAEL (S.) archangelus, qui interpretatur
« Quis ut Deus», ad quid mittatur, 120 B\ —
Per formam imaginariam apparuit Danieli,
120 C, quem Gabrieli instruendum commi-

INDEX ANALYTICUS

757

sit, 120D, 162B. — Qualiter Zachariae pro-
phetae visus sit, 620A et scq., 626B, orans
pro Synagoga, 621 A. — Quo sensu sil unus
de principibus primis, 142 D, et solus fuerit
Gabrielis adjutor in Judaeorum causa, 144 D.

— Olim Synagogae princeps, 120 D, 142 D,
620 A, nunc Ecclesiae, 144D, 158 D, quid in
fine saeculi acturus sit, 158D.

MIGHAS.Ejus idolum coluerunt filii Dan,285A\
quos pro scelere islo ceteri Israelitae occi-
dere debuissent, 285 C'.

MIGMA quid sit, 170 C.

MILLENARII haeretici confunduntur, 112Ii.

MINISTRI Ecclesiae sacramenta conficiunt ac
dispensant, 638 G'.

MIRACULUM proprie dictum, quid, 6713. —
Miraculum quo tres pueri ab igne praeser-
vati sunt, saepe renovatum est in N. T., 62A.

MISAEL, quare vocatus Misach, 11 C, quo sen-
su fuerit eunuchus, 11 A, et qua mente didi-
cerit doctrinam Chaldaicam, 12C. — Quanta
ejus sapientia, 13 B', 14 C. — Cf. Pueri.

MISERICORDIA justitiam temperare debet,
287B, sed sine judicio pusillanimitas, dici-
tur, 303 C. Ad illam pertinet culpam per
medicinales poenas corrigere,512D. Qualiter
a miserationibus distinguatur, 647 C. Mise-
ricordia erga pauperes, quam utilis, 76 C.

— Misericordia Dei in se una quare multa
perhibeatur, 342 B; nemo est penitus abs-
que illa, 224 C. Misericordiam voluit Deus
et non sacrificium, quo sensu, 254 A', 256 C.

— Cf. Deus.

MISSA. In ea personaliter adsunt angeli san-
cti, 307 D'. Cf. Eucharistia.

MISSIO Filii Dei alia est invisibilis, 431 C, alia
visibilis, 432 A. Cf. Christus.

MOAB, cujus vastatio praenuntiatur, 584 A' et
seq., interpretatur « ex patre», et perversos
designat, 378D, 505B. — Moabitae de semine
Lot orti sunt, 375 D. — Qualiter Moab in-
cenderit ossa regis Idumaeae, 375 B ; quod
puniendum praedicitur, 375A'.

MOLOCH, id est Lucifer, fuit idolum Ammo-
nitarum, 401 A'. Cf. Lucifer.

MONACHI quali officio fungantur, 160 C. Cf.
Religiosi.

MONILE mystice est praedicatio, 228 B'.

MONS significat Ghristum, 605A, vel diabo-
lum, 635 IV. — Mons de quo sine manibus
lapis abscissus est, figurat B. V. Mariam aut
Synagogam, 28B'. — Montes frequenter di-
vina virtute moventur et dejiciuntur, 518D'.

Quosnam signent, 56C, 394A\ 561 15, 606C,
etc. — Stillabunt montes dulcedinem, 360 A\
361 C, 424 A'; ecce super montes pedes cvan-
gelizantis pacem,quo sensu, 520 D\ 524 B.

MONTANUS haeresiarcha, quomodo de Prophe-
tis erraverit, 537 B.

MOBASTHI, viculus parvus, apud urbem Palae-
stinse Eleutheropolim situs, 469A.

MORS quo sensu finis vocetur, 522 C\ ejusque
potestas qualiter intelligenda sit, 61 D\ Gra-
vior cst mors exspectata quam illata, 285 C.

— Mortui quare dormire dicantur, 159D. —
Non licet sine causa se mortis periculo ex-
ponere, 96B', sed optandum est mori pro
Deo, pro fide, pro justitia, 171 B. — Vir fra-
trem suum venatur ad mortem, quo sensu
litterali, 507B, et spirituali, 507D.

MOYSES, « excellens propheta », 305 D', cari-
tate et precibus Deum quasi ligavit, 302 A\
519 G, et populum Israel a morte praeserva-
vit, 306 A.

MOYSES (Rabbi) citatur, 40 D' , 46B'. - In quo
erraverit, 52 C, 108 A.

MULl infructuosos denotant, 685C.

MULIERES instabiles sunt et loquaces, 508 B.

— Quid designetur in visione Zachariae per
mulierem in medio amphorae sedentem,
640A, et per duas mulieres quae eamdem
amphoram levaverunt, 640 C.

MUNDUS in Graeco qualiter nominetur, 454 D'.

— Designatur per mare magnum, quare,
102 B', 657 B, et per Niniven, 454 C. —

— Quanto tempore duraturus sit ignoratur,
163 G. — Illos adspicit Deus quos despicit
mundus, 681 D'. — Mundani quomodo sper-
nendi, 704A', et puniendi, 534B, 589A'.

MUNIFICENTIA divina plus dat quam promi-

sit, 708C. Cf. Deus.
MUNITIO quid figuret, 657 A, 660 C.
MURUS litus Judaicum populum signat, 4131).

— Muri Ecclesiae quinam sint, 423 B.
MUSICA instrumenta. Illis quatenus multi ab-

utantur, 409 C.
MYRTUS qualis sit arbor ct quid significet,

620A. — Myrteta mystice sunt duo Testa-

menta vel viri perfecti, 624A'.
MVSTERIUM vocari potcst omne quod homini

occultum est, 24 C.

NAAS, rex Ammonitarum, quomodo Jabes
Galaad impugnaverit, 372 A\

758

INDEX ANALYTICUS

NABOTH qualiter jussu Jezahcl in Jezracl oc-
cisus sit, 205 0. — Ejus sanguis a Jchu vin-
dicatus est, 205 A'.

NABUGHODONOSOR magnus, rex Babylonis,
per leonem dcsignatus. 400 A, 5261), ct aqui-
Lt comparatus, 78 A\ 266 C, quo sensu rex
rcgum fuerit, 26 B, ct quibus gentihus im-
peraverit, 16B, 260, 67 A\ etc. Quid prae-
dictum sit de ejus triumphis, 540 B ct seq.,
ac potestate, 541 B, 540 (1. Quare tantum
imperium II 1 1 dcderit Ueus, 540 C\ ct ser-
vum suum eum nominavcrit, 37 B'. Gladius
ejus quare gladius Dei dicatur, 560 C\ — Quo
sensu pessimus fuerit, 37 B\ et in sangui-
nibus civitatem aedificaverit, 547 B; quan-
ta ejus superbia, 73 A\ 77 C\ 78 A, etc, et
qualiter superhos principes ac praelatos fi-
guret, 82 C\ Utrum habuerit notitiam Dei,
8A\ 64 C\ et angelorum, 70B\ necnon bo-
nam synderesim, 67 A. — Quomodo Judaeos
persecutus sit, 158D\ 330 C. Quando Jeru-
salem obsederit, 7B, et partem vasorum
templi asportaverit, 8A, non autem omnia
vasa, quare, 8D. Capto Sedecia, quid dixe-
rit, 266D', et egerit, 406B. Niniven, juxta
prophetias, impugnavit, 525A et seq., et va-
stavit, 526 B et seq. ; Tyrum destruxit, 371 C;
civitatem postea Alexandriam vocatam ce-
pit, 530 D\ Nullus regum illi resistere potuit,
540B. — Quandonam habuerit somnium de
statua quam lapis comminuit, 16A, quali
visione, 16 C, et qua de causa, 16D; tunc
non fuit propheta, quare, 137 A\ Illud obli-
tus, 17B, quo sensu, 17D\ cur a sapientibus
indicari jusserit, 19 C, eosque deinde prae-
ceperit interfici, 20 A. Danielem quo sensu
adoraverit, 29 A\ — Qualem statuam erexe-
rit, 31 A, et quomodo ejus occasione tres
pueros Hebraeos decreverit in ignem mitti,
34 D. Quo sensu in fornace viderit aliquem
similem filio Dei, 63 D\ Quatenus compun-
ctus, 65 D\ Deum laudaverit de iisdem pue-
ris a flamma praeservatis, 66A' et seq. —
Ejus somnium de arbore explanatur, 73 A.
— Tempore amentiae suae, quae praenuntiata
erat, 540 C, in quo statu fuerit, 74 D, 78 D,
80 C, 81 C, 546 A\ et quomodo regnum ejus
fuerit administratum, 81 D\ 82D. Postea sa-
natus, profundissime se humilians, 76A\ Al-
tissimo benedixit, 78 C\ et thronum suum
recuperavit, qua ratione, 80 B\ Tunc subdi-
torum suorum venerationem consecutus est,
quibus virtutibus, 80 C\ 89 D. — Utrum sal-

vatus sit, 82A'. — Quinam fuerint ejus suc-

cessores, 83 C.
NABUCHODONOSOB alius (Assurbanipal vi),

de quo in Judith, pro Camhyse sumitur,

11615. Cf Cambyses.
NABUZABDAN, princeps mililiae Nabuchodo-

nosor, 5621)', Jcrusalem incendit, 376 C.
NAIIUM propheta, ubi natus, 517B, quando et

quid vaticinatus, 517 A, qualiter consolatus

sit filios Israel, 5211).
NAPHTHA quid sit, 43 C.
NATIIAN. Quid per ejus familiam intelligatur,

676 A.
NATURA. Ejus dona muneribus gratiae perli-

ciuntur, 685 A\ Cf. Gratia.
NAUI7E Jonam ducentes, illum quanta revc-

rentia habuerint, 453 B'. Ipsum in mare mi-

serunt, 454 B, sed invite, 453 D\ Quo sensu

deinde vota Deo voverint, 454 B\
NAZAR/EI quinam apud Judaeos fuerint, 377 D\

quinam sint apud Christianos, 381 B.
NEBULA matutina quid significet, 394 C. —

Nebulae cur dicantur pulvis pedum Dei,

518 C, 521 C.
NECHAO, rex ^Egypti, Josiam occidit in cam-

po Mageddo, 675 C.
NEGLISAR, rex Babylonis, cujus filius fuerit

et quando regnaverit, 83 B\
NEMROD ubi regnaverit, 78 A, 498 A. Ut legi-

tur, compulit homines adorare ignem, 178 C.

— Interpretatur tentatio descendens, 497 B'.
NEOMENIA quid fueril, 217 D\ 218 C, et quid

significaverit, 218 C. — Quare in principio

et non in plenitudine cujuslibet lunationis

celebrata, 218 C.
NERO imperator, Judaeis crudelis fuit, 642 A,

et sub ejus regno Roma « Babylon » vocata

est, quare, 361 B.
NESROCH, idolum quod rex Sennacherib co-

luit. Diruendum ejus fanum praenuntiatur,

525 C.
NICOLAUS (S.), Myrensis episcopus, judicem

urbis suae durissime reprehendit, 176 A\
NINIVE, metropolis Assyriorum, 5241)', quan-

tae fuerit magnitudinis, 449 C, 459D'; quam

multi ejus habitatores, 525 C, 526 A. Inter-

prelatur speciosa, 454 C\ 585B', et mundum

designat, 454 C, 521B.526D', etc. — Habita-

culum leonum vocatur, 526 D, et meretrix,

530 A. Omnium gentium a se victarum ido-

lis ministravit, 5291)'. Qualiter praenuntictur

evertenda, 517A, 5241)', 526B, 530B, 585B',

et igni succendenda, 5311). Ejus punitio re-

INDEX ANALYTICUS

759

proborum supplicia figurat, 521 B et seq. —
Ninivitae,quorum scelera describuntur, 520C
et seq., 532 C, qualiter, Jona praedicante. in
Domino crediderini, 460 B\ 462 B\ et poeni-
tentiam egcrint, 460 C\ Etiam infantes ac
jumenta jusserunt affligi, qtiarc, 461 C. Cur
illis quadraginta dics concessi sint ad con-
versionem, 462D, qua figurata est conversio
totius gentilitatis, 462B'. 1'ostmodum ad vo-
mitum redierunt et Ninive destructa fuit,
462 A\

NINUS, filius Beli, rex Assyriorum, ut.ru m et
quomodo idololatriae originem dederit, 178 C.

NIX quid signet, 54 B\ 662 D\ 666 D.

NOBILES, quorum est nobile cor habere, OC,
quomodo regibus necessarii sint, OB. — No-
bilitas quid sit, OC.

NOE. Ejus arca typus fuit Ecclesiae, 305D.

NOMEN Domini quomodo invocandum, 355 B\
— Nomen tetragrammaton soli vero Deo
convenit, 631 C. — Cf. Deus.

NOVALE quid sit et quid significet, 287 C.

NOVATIANI hseretici pcenitentiam lapsis ne-
gabant, 360 B\

NOX mystice est tribulatio. 54B'.

NUBES. Ex nubibus in aere motis humor ad
terrae fecundationem descendit, 651 B. —
Nubes designant gratiarum fluenta, praedi-
catores, angelos, 55 C, 303 D\ et Sanctorum
splendores, 100 C

NUMEBUS determinatus pro indeterminato in-
terdum ponitur, 14 D. — Decem est nuine-
rus perfectus, 653 A'.

NUPTLE sacramentales a Deo in paradiso in-
stitutae sunt, 220D'. Cf. Matrimonium.

OBEDIENTIA vera qualis sit, 36 D', 201 A.

OBLATIO quid sit, 40B. Non de vilioribus, sed
de melioribus, Deo facienda est, 605 D'. —
Quaedam oblationes in V. L. spontaneae di-
ctae sunt, 380 A\ Oblatio caeci, claudi, vel
languidi, mystice quid sit, 607 B'. — Oblatio
munda omni loco offerenda, est ad litteram
Eucharistia, 605 B, spiritualiter vero oratio
vel professio religiosa. 608 B. — Qualiter
peccent qui oblationes Ecclesiae debitas non
solvunt, 71 1D'.

OBLIVIO ex magna humorum motione causa-
tur. 17 B.

OBSECRATIO quid sit, 97B\

OCEANUS cst marc totale, quo sensu, 5715.

OCTAVIANUS. Vide Auguslus.

OCULI quomodo refrcnandi, 168 D\ 170 B. Mo-
raliter, quatenus leventur aut deprimantur,
644B'. — Ubi affectus, ihi et oculus, 181 C.
— Mystice, septem oculi sunt septem dona
Spiritus Sancti, 632 1), vcl septem gratiae
intellectuales, 6361).

ODIUM dissimilitudine generatur, 277A'.

ODOLLA, civitas ad terram promissionis per-
tinens, 473 B\ interpretatur tcstimonium
hauritionis eorum, 477 B'.

OFFICIUM alicui injunctum, onus ejus voca-
tur, 601 A'. — Increpantur qui divino Officio
irreverenter adsistunt, 570 C\

OLEUM designat unctionem ac illustrationem
mentalem,216B\350C.consoIationem,224D,
memoriale nominis Jesu, 227B', et gratiam
sacramentalem, 637 A\ — Duo filii olei qui-
nam sint, 636 C.

OLIVA quid significet, 318 G\ 613B\ 637 B\
Olivae duae quosnam exprimant, 637 A\ —
Mentietur opus olivas, quo sensu, 570 C.

OLIVETI mons quare inclytus et sanctus, 158 A,
et qualiter in fine mundi dirumpendus,
682 C\ 683 C. — Ibi vel circa occidendus est
Antichristus, 682B'.

ONAGER solitarius. Illi similatur transgressor
legis divinae, 272A.

ONIAS, Judaeorum sacerdos in /Egyptum fu-
giens, 150 A, ibi contra legem construxit
templum et altare, 150 B.

ONOCROTALUS fcetorem impuritatis denotat,
588 D'.

ONUS quid significet in sermone prophetico,
537 B, 656 C, 673 C, 601 A\ etc. — Onus
Babylonis mystice quid sit, 541 C. — Offi-
cium alicui injunctum, onus ejus vocatur,
601 A\

OBACULUM quid sit, 16 B'.

ORATIO quid sit. 125 A, et in quo differat ab
obsecratione, 07 B'. Qualiter fieri debeat,
127 D', 128 C, speciatim quando perversi im-
pugnant bonum commune aut fidem catho-
licam, 42D\ — Eumdem sensum frequenter
repetit, quare, 126B, 128A'; humilitate ma-
xime adjuvatur, 124B', et Dei laude, 126A.
Oratio sine bona conversatione non est con-
digna, 501 B'. In alto loco cur prosit orare,
06 C\ et quantum valeat oratio multorum,
21 D, 332 D. — Quanta eflficacia orationis
justorum, 128D'; quibus cogitationibus im-
pediatur devola oratio. 248 B\ ct qua de
causa aliquando non statim exaudiatur,

7G0

INDEX ANALYTICUS

5381), 542 B. — Unde mos orandi hora ter-
tia, sexta et nona, olim apud Judaeos, 97B,
et nunc in Ecclesia, 97A. Tempore orationis
decet viros ab uxoribus separari, 675D'.

OBDO.In susceptione Ordinis sacerdotalis gra-
tia sacramentalis confertur, 634A'.

OBIENS. Sic appellatur Ghristus, 632B, 643 C\
Jesus filius Josedec, Zorobabel, 642D', et
bonus pastor, 645 B'.

OBIGENES, cujus allegantur Stromata, 166 D',
et Commentarius super Osee, 200 C, cuinam
errori de diabolo ortum dederit, 82 A. —
Confunditur aliqua ejus haeresis, 161 A. —
Citatur insuper, 87D, 171 C, 383B'. (Migne
Patrol. gr. tom. 11-17.)

OBION qualis sit constellatio, 396 C\ et quo-
modo martyres figuret, 403 D'.

OBOSIUS (Paulus), historicus, citatur, 91 D\
(Migne Patrol. lat . tom. 31, col. 758.)

OSEE propheta, Isaiae contemporaneus, 200 D\
quibus sub regibus vaticinatus sit, 201 A et
seq.; de quibus et quonam ordine locutus,
202 B. Commaticus est, quo sensu, 200 D'.
Quinam super illum commentarios edide-
rint, 200 C. — Quomodo Cbristum figuret,
202 A'; quo sensu verbum Dei factum sit ad
eum, 202D, et in ipso fuerit Domino princi-
pium loquendi, 202 C\ 203 B. — Illi fornica-
riam ducere jussit Deus, quare, 203 D, 204 A,
et quo sensu, 203 A'; quid significent infan-
tes ex hoc conjugio nati, 204D, 205B, 206B,
207 D', 210B' et seq. Postea qualiter adulte-
ram jussu Domini dilexerit, 230 B, 231 B\ ad
quid significandum, 230D.

OSEE, ultimus rex Israel, quid de vitulis au-
reis praeceperit, 282 D'. Peccavit sed minus
quam ejus prsdecessores, 285 A, et subditos
horlatus est ut sacrificia offerrent in templo
Jerusalem, 286D. — Munera misit regi /Egy-
pti, quare, 301 G\ et deinde, nono regni sui
anno, 292 D, occisus est a rege Assyriorum,
246 B', qui et decem tribus transtulit, 202 A,
206 A, 479 A'.

OSSA quas virtutes exprimant, 484 D.

OVIDIUS. Allegatur ejus Metamorphoseon opus,
168D'.

OVILE Ecclesiam figurat, 570 B'.

OZIAS, rex Juda, quanto tempore regnave-
rit, 367B. Quare thurificare praesumpserit
in templo, 367B' ; et quomodo, terrae motu
ibidem facto, 367 A\ 683 B, lepra percussus
sit, 201 C, 367 A'. — Illo regnante propheta-
verunt Osee, 201 C, et Amos, 367B.

OZIAS, filius Amasiae, qualiter prophetam Amos
transfixerit, 365.

PAL^ESTINI. Sic vocantur Philistini, 406 B,
421 B'.

PALIUBUS, herba pungens, quosnam designet,
507 B'.

PALLOB timorem vel dolorem cordis demon-
strat, 86 B.

PALMA. Per illam exprimuntur qui diu flo-
ruerunt in gratia, 336 D'.

PALUS in visione Danielis quid significaverit,
H5D'.

PAMPBILUS poeta (apud Athenaeum) citatur,
169 B.

PANIS in Scriptura pro quolibet cibo sumitur,
138 C. — Quid sit panis animae, 337B, 393B,
panis lugentium, 273A', 280A, et quid desi-
gnet panis subcinericius, 260D, 265 C —
Panes propositionis qualitcr in V. T. offe-
rendi, 694 A. — Quid exprimant tres panes
Eliae appositi, vel postulanti amico commo-
dati, 200 A.

PAPA « summus Antistes » qualiter judicium
facere debeat, 504 B. — In illo utriusque
potestatis residct plenitudo, 663 C. — Per
paxillum designari potest, quo sensu, 663 D'.

PABASCEVE. Allegatur hujus diei Tractus
missalis, 5641).

PABDUS, qui est animal velocissimum, pul-
cbra varietate distinctum, 539D', quomodo
Alexandrum Magnum figuret, 104 B.

PABENTES.Propter illorum pcccata aliquando
filii corporalibus poenis afficiuntur, 547B,
quare, 127 B'. Cf. Pater.

PABVULUS tripliciter aliquis dicitur, 439A'.

PASCHA commemorabat liberationem Judaeo-
rum de terra /Egypti, 217 C.

PASSIO rationis judicium non exspectat, 32C.
— Quatuor sunt principales animae passio-
nes, 532 C. Cum corporali transmutatione
fiunt passiones, 86 D, in oculis magis citius-
que resultantes, 34 B. — Immoderatae pas-
siones loquelam impediunt, 18D, et rationis
usum, 143 A\ 170 A\ jura amicitiae violant,
508 D, corpus debilitant, 169B.

PASTOB bonus quid agat, 673A, quo sensu
Oriens dicatur, 645 A\ et qualiter templum
Domino aedificet, 645 B'. — Pastores quate-
nus debeant parvulos protegere, 349 C. —
Pastores indigni, qui se ipsos pascunt, non

INDEX ANALYTICUS

761

gregem dominicum, 409D', qualiter iram
Dei excitent, 003 D, 007 C, et ab illo incre-
pentur, 072 D'. — Quosnam designent sep-
tem pastores, 497 D'. Quinam sint tres pasto-
res in mensc uno succisi, G70C, 073 A'. —
Cf. Praedicatores, Praelatus.

PATER ad quid erga filium teneatur, 328 A. —
Patres tam carnales quam spirituales ho-
norant boni filii, 093 C. — Patrum obitum
considerantes, quomodo vitam praesentem
spernamus, 024 C. — Cf. Parentes.

PATER aeternus, per montem Pharan designa-
tus, 557 C, est cum Filio et Spiritu Sancto
una essentia, G83B'. Qualiter Filium mise-
rit, 027 A\ et quo sensu cum illo venerit in
salutem humani generis, 562 A'. — Cf. Deus,
Filius, Trinitas.

PATIENTIA est virtus moralis passionem tri-
stitiae ordinans, 517 C\ et ceterarum virtu-
tum prohatio nuncupatur, 081. \'. — Invicta
sit nostra patientia, 527 C.

PATRIA. In illa quomodo Deum visuri simus,
084 C. Cf. Bcati.

PATRIARCH/E singulari Dei providentia dire-
cti sunt, 451!'.

PAULUS (S.) apostolus, de tribu Benjamin or-
tus.multosex consanguineis convertit,438B.

— Varias in se hominum recipit personas,
556 15.

PAX triplex est,07B\ qualiter diligenda,652C.

— Pacem subditorum praelati et principes
quaerere dcbent, 07 C. — Ecce super mon-
tes pedes evangelizantis pacem, quo sensu,
520 D', 524 B.

PAXILLUS quid denolet, 003 C\ 005 IV. 007 IV.

PECCATOR, cujus cor per terram designatur,
424 D', vana resolvitur securitate, 455 B';
quam ingratus erga Creatorem, 578D'. Co-
ram Deo quasi nihil efficitur, quo sensu,
578A. Qualem pcenam incurrat qui impu-
denter peccat, 238 D', 243 A'. — Non in se
sed quantum ad vitium odiendus est, 3!)9A.

— Quomodo ad poenitentiam indesinenter
invitatus,250A\ ad Deum convertalur, 425A,
et cum illo reconcilietur, 40 C, 25GB. Qua-
cumque hora ex animo ingemuerit, Domi-
nus gratiam mox infundit, 624 A, et conso-
lationem, 228 C. Christus peccatorem non-
dum poenitentem praevcnit, 053 D, et poeni-
tentcm illuminat, 712 C. — Nullus peccator
desperet, 77 C; sed quamdiu in voluntate
peccati permanet, non meretur a Deo exau-
diri, 245B. — Quinam peccatores habeant

morbum vocatum : Noli me tangere, 241 A.

— Quam terribilis Deus in peccatores in-
gratos, 12515.

PECCATUM est animae macula, 111)', vulnus,
318 B, onus, 048 B, lapsus, 317 B, et ruina,
241 A\ 205B', 577 D'; nibil etiam dicitur,
quo sensu, 315 C. — In originali peccato
nascimur, 254 D'. — Peccatum mortale est
mors animae, 170 D\ 309 D\ et fornicatio
spiritualis, 213 B\ nam per illud a Deo re-
ceditur, 256 A, et caritas amittitur, 506 A;
qualiter faciem mentis dcformet,528C. Pro-
funde peccare, quid sit, 275B', 280D'. Quae-
nam peccata fortia dicantur, 398 A. Quid
peccatum in Deum et in proximum, 291 C.

— Peccata sunt amaritudines, quo sensu,
30GB, 472 C; cor obtenebrant, 274 C\ et
mentem indurant, 387 B'; quomodo clament
ct ascendant coram Deo, 450A. Uniuscujus-
que peccatum in ipsum redundat, 309 A'.
Peccandi audaciam praebet facilitas veniae,
77B, et facilius peccatis supplantantur di-
vites ac potentes, quare, 32 A. Non timora-
ti innumerabilia peccata incurrunt, 004D'.
Unum peccatum ad aliud trahit, 309 D. Qua-
lis sit status animae quae peccato succubuit,
337 B'. — Quid sit in peccato materiale et
formale, 523 D ; quare a Deo permittatur
peccatum, 493B', et qua mensura. 175 C;
quantum sit beneficium a peccato praeser-
vari, 177 IV. — Pcccatum quomodo deflen-
dum, 250D', et fugiendum, 171 B, 481 A,
propter enormitatem suam, 513A". — Pec-
catum veniale, per quod a Deo aliqualitcr
elongamur, 250A, non est committendum
ut vita servetur, 170 C, imo nec ut alius a
mortali liberetur, 480 D'. Quo homo perfe-
ctior. eo peccata sua venialia amplius accu-
sat, 128 C. — Peccata quatenus dimittantur,
132B', 3171), principaliter a Deo, 031 A';
quo sensu aliquod peccatum irremissibile
dici possit, 3G9C, 373 C. Peccata interdum
sine dilatione, alias post moram a Deo pu-
niunlur, 369 C; qualiter etiam in pceniten-
tibus castigentur, 517 A'; utrum pro illis
duplex infligatur tribulatio, 522 D'. Propter
hominum peccata, nonnunquam caeduntur
bruta, 573 IV. Non aufertur peccatum nisi
restituatur ablatum, 505D'.

PECORA quomodo Creatorcm glorificent. 58D,
et quosnam significent. 59A, 577IV. — Cau-
lae pecorum m.vstice quid sint, 587 D'.

PENNiE electorum quales sint, 710A, 7121»'.

762

INDEX ANALYTICUS

PENTAPOLIS. Ibi indignatio Dci qualiter effu-
sa sit, 5I!)1).

PENTECOSTE in commcmorationem bencficii
lcgis datae celebrabatur, 218A'.

PERIPATETICI quatuor causas ponunt uni-
versales, 52 A.

PERJURIUM quam grave sit peccatum, 639B'.

PERPENDICULUM quid sit, 622 A, et quid si-
gnet, 625 C.

PERSiE, quorum allegantur cbronicae, 140 C,
quam laboriosi et parci in victu. 1031?'.
Qualiter unguentis usi sint, 138A'. Apud
eos septem fuerunt principales regis consi-
liarii, 4971)'. — Princeps Persarum Gabrieli
resistens quisnam sit, 102 C, 1411)', 1421!'.
— Praenuntiantur a Persis devincendi Chal-
daei, 560A'. Medorum atque Persarum re-
gnum quomodo praefiguratum, 26 C. Illo-
rum reges quinam post Cyrum fuerint. 146B.
Medorum Persarumque regcs qui in hoc
volumine memorantur : Astyages, Medus
(594-500), alias Assuerus, Cyri avus. Cyaxa-
rus ii, Medus, filius praecedentis (500-530),
alias Darius Medus, Cyri avunculus. Cyrus,
Persa (501-530). Cambyses (530-523), alias
Assuerus de quo in Esdra iv, 6. Smerdes
Magus (523-521), alias Artaxerxes, qui tem-
pli instaurationi obstitit. Darius i, filius Hys-
taspis (521-485), dc quo apud Aggaeum et
Zacbariam. Xerxcs i (485-472), qui in libro
Esther vocatur Assuerus et Artaxerxes. Ar-
taxerxes i Longimanus (471-424), qui Nehe-
miae licentiam dedit reaedificandi Jerusalem.
Darius iii Codomanus (336-330), ab Alexan-
dro Magno devictus. — Vide unumquodque
vocabulum.

PERSECUTORES fidelium multi in praesenti
saeculo plagantur, 592 A', 077 A, 685 C. — Per
illos purgantur electi, 625B, sub quorum pe-
dibussaltem in diejudicii subjicientur,630A'.

PERTINACIA cum stabilitate cordis non con-
fundatur, 477 C.

PETR/E igne ultimae conflagralionis dissolven-
tur, 522 A'. — Quid designent, 519 C.

PETRUS (S.) apostolus, quid fuerit absente vel
adjuvante gratia, 664C.

PHACEE, rex Israel, in Rasin rege Syriae con-
fldebat, 385 C.

PHARAN, mons vicinus monfi Sinai, 558A,
interpretatur os videntis, 557 IV. — Mystice,
mons Pharan est Pater aeternus, 557 C.

IMIARAO (Apapi n) non fuit propheta, quia
visionem suam non intellcxit, 137 A'.

PHARES, id est divisio, quid significaverit in
scriptura quam vidit Ralthasar, 901)'.

PHATUEL, paler Joelis, an propheta fuerit,
327 A. — Interpretatur latitudo, 334 A.

PHELETHI dicuntur duces exercitus, quare,
31C.

PIIIAL/E quid sint ad litteram et mystice,
080 C.

PHILIPPUS II, rex Macedonum, Alexandri Ma-
gni pater putativus, Dario solvit tributum,
HGIV.

PHILIPPUS III (Arrhidaeus), frater Alexandri
Magni, post illum in Maccdonia regnavit,
104 D, 14715.

PHILIPPUS V, rex Macedonum, pactum iniit
cum Antiocho Magno, 149 C.

PHILIPPUS (S.) apostolus scribitur duas ha-
huisse filias sanctissimas prophetissas,353C.

PHILIPPUS (S.) diaconus patcr fuit quatuor
virginum prophetissarum, 353C.

PHILIST/EI seu Philistini, qui vocantur etiam
Palaestini, 400 R, 42 1B', a Dco de Cappadocia
adducti sunt, 4211»'. — Idololatrae pessimi
ct filiis Israel vehcmenter molesti, 583C,
quorum bostibus auxilium impcnderunt,
358A, quomodo puniti sint, 358 C, 371 A.
— Eorum quinque regales civitates rccen-
sentur, 371 A et seq.. et cum ceteris ipsorum
urbibus destruendae praenuntiantur, 583 A'.
Rcgnum Philistaeorum totum dejecerunt
Chaldaei, 3711). — Philistiim interpi*etatur
potione cadentes, 443 IV.

PHILO, « disertissimus Judaeorum », allegatur,
10R'.

PHILOSOPHIA, quae dividitur in naturalem,
rationalem et moralem, 10 C, non est in se
vitanda, 441 D', nam ad contemplationem
divinorum ducit, 58D'. Quinam ad illam
aptiores censeantur, 59 A, et quinam philo-
sophos nimis colant, 226 B'. — Philosophi
incommutabilem esse Deum probaverunt,
707 C.

PHOGOR, idolum de cujus sacrificiis aliquan-
do Judsei comederunt, 270 C, 501 C.

PIIUL, rex Assyriorum, quid egerit contra
decem tribus, 206 A, 3951)', 479 D. — Ejus
auxilium quomodo petierit Manahem, rex
Israel, 284 B.

PIERIUS, Alexandrinus catechista, aliqua su-
per Osee scripsit, 200 C. (Migne Patrol. gr.
tom. 10.)

PILA quid sit, 575D', 580A. — Per habitato-
res pilae quinam intelligantur, 575D', 580B.

INDEX ANALYTICUS

763

PILATUS imaginem Capsaris in templo collo-
cavit, 135 B, ct Judaeos frequentcr tribulavit,
251 B.

PISGES quosnam designent, 58A, 235D. 577 C.

PLAG/E quatuor de quibus Jocl, an littcraliter
acciderint, 328 [) ; quaenam designaverint
regna, 328 U', vel vitia, 334 D.

PLATL.E Jerusalem spiritualiter sunt divina
praecepta ct consilia, 654B.

PLATO agnovit mundi fabrieatorem, 15 C, sed
erravit asserens totum mundum esse unum
animal, 518 A\ — Citatur, 50 C. Allegatur
ejus Timaeus, 9B, 56A, et Phapdon, 129A.

PLINIUS, Historiae naturalis auctor, citatur,
43 C.

PLOTINUS Platonicus quomodo Dei providen-
tiam extollat, 56 B'.

PLUVIA quam utilis, 53 A. Signat doctrinam,
662C, vel Spiritus Sancti fecundationem,
666 D. Cf. Imber.

POENA non est quid simpliciter malum, 171 B.
— Poenae praesentis vitae medicinales sunt,
quo sensu, 639 B. — Poena corporalis inter-
dum sine propria patientis culpa a Deo in-
fligitur, quare, 166 B. — Cur pro peccato
statuatur duplex poena, videlicet damni et
scnsus, 523 C. — Pcena quaelibet gravis in
Scriptura nomine ignis exprimitur, 165 C.

POENITENTIA vera qualis sit, 77 B, 336B, et
de illa utrum certitudinem habere possi-
mus, 694 B'; quinam illa careant, 393 D'.
Magnitudini culpae aequari debet poenitentiae
magnitudo, 694 B'. — Quae sint tres poeni-
tentiae partes, 393 A'. — Saccus et jejunium
sunt arma poenitentium, 460 C, quorum
peccata qualitcr puniat Deus, 517 A\ — Poe-
nitenti dimittitur culpa, non pi*otinus pce-
na, nisi magnus sit caritatis fervor, 77A.

POLYCABPUS (S.), episcopus et martjr, a
S. Joanne apostolo edoctus est, 424 A\

POMPEIUS templum Jerusalem irreverentcr
ingressus, 674A, deficere et perire incepit,
674 D.

POPILIUS (Marcus), Romanorum legatus, quo-
modo Antiochum Epiphanem increpaverit,
153 D, et ab Alexandria recedere coegcrit,
153 A'.

POBPHYBIUS, « calumniator Ecclesiae inimi-
cusque Christi », 30 C, quid senserit de Deo
Judaeorum, 30A, 63A, et contra Danielis
librum scripserit, 29A', 30C, 120A, a qui-
bus confutatus, 3, 165A'. — Quomodo im-
peritiam suam ostenderit, 7C\ — Repro-

bantur diversae ejus sententiae, 29 C, 87 D,
41113, ctc.
POBTA vitae vel mortis, quid, 404 C. — Porta
sccunda Jerusalcm quare sic dicta. 575 C;
in illa habitavit Holda propbetissa. 575 C.

— Apud Judaeos in portis residebant judices,
quare, 651 C. — Portae quid signent, 442D,
482 A, 533 A\

POSTICUM quid sit, 1701).

POTENTIA obedicntialis in creatura quid sit,
44 C. Cf Creatura.

PB.EBEND/E. Qui eis gaudent, quid agcre
debeant, 15 B\

PILECEPTA veteris legis erant sive moralia
sive judicialia, aut caerimonialia, 710A'. Cf.
Lex, Mandata.

PR.ECUBSOBES triplicis Christi adventus qui-
nam sint, 71 113.

PR/EDESTINATI, per Israel designati, 360B,
quomodo diligantur a Deo, 315B', 692 C,
cujus praedestinatio non est cx operibus no-
stris, 692B', sed totius virtutis et gratiae in
nobis est causa, 696 A\

PR/EDICATORES qualiter corda convertant,
713A. — Praedicatores designati per Prophe-
tas, 654 D', vinitores, 336 A\ equos, 410 D', coe-
los, 655A', nubes, 393 D\ et fontes. 57B, quare
specialitcr deiformes dicantur, 160 A'; quali-
ter loqui dcbeant, 270 B, 485 D\ et judicium
annuntiare, 347 A et seq. — Quanta illorum
merces, 160 D. — Ipsos oportet esse sanctos,
485 B'; sed ab eis saepe subtrahitur effica-
cia exhortandi, propter negligentiam populi,
606A. In vanum foris praedicatur. nisi Spi-
ritus Sanctus intus loquatur, 403 B. — Prae-
dicationis evangelicae quinam sint effectus,
300 C. — Utrum omnes docti ad praedican-
dum teneantur, 160B'. — Testimoniis Scri-
pturarum abutuntur impii praedicatores,
257 B. — Cf. Pastor, Praelatus.

PR/ELATUS bonus a Deo petendus est, 264 C,
681C, tanquam magnum bencficium, 351C.

— Praelatus Ecclesiae quo sensu sit prophe-
ta, 280 B', et laqueus ruinae, 280 C. — Prae-
lati notati per agricolas, 336 A\ montcs, 56C,
et portam populi, 476A', quomodo ad prae-
sidentiam sint vocandi. 76 D, et quibus vir-
tutibus pollere debeant, 15 A\ 265 A\ 499 IV,
quasi medii inter Deum et subditos, 49 C.
Satagant justum judicium exercere. 303C,
eruditos sccum habere, 10 D, gregem suum
custodire, 335 D\ ejus pacem quaprere, 67 C,
6451)', pro illo divinam clementiam invo-

7^4

INDEX ANALYTICUS

carc, 337 A ; de profectu e.jus gaudentcs,
2641)', 477 D', et de subversione dolentes,
4771)'. Officialibus committant quae per il-
los congrue facere queunt, 93B', tanio sol-
licitiores quanto pro pluribus rationcm sunt
reddiiuri, 5021)', 550B'. — Eorum vitia non
sunt palpanda, sed discrete reprehendenda,
89C. Quantum noceat praelatus negligens
et injustus, 15 A, 243B', 247 C, 260 B, etc,
qui dici potest fur et latro, 264 D, et quomo-
do puniatur, 241 13', 4100. — Rcdarguuntur
praelati simoniace promoti, 2701)', et indi-
gni, qui per Ephraim, 264A, et per vaccas
pingues figurati, 392 A, subditorum salutem
impediunt, 264 B, 265 B, potius peremptores
quam pastores, 484 A'; item illi qui gregem
sibi commissum verbo et opere aedificare
non curant, 604 C, qui possessiones suas
nimis dilatani, 249 B, per hoc damnationem
incurrentes, 249C; qui argentum suum et
aurum suum fecerunt sibi idola, 271 C, qui
ecclesiam cum vitiis frequentant, 578C, qui
in sanguinibus aedificant Sion, 487 C, seu
civitatem, quo sensu, 554 A. Superbi praelati
quatenus inflentur, 409 B, et sortcm Nabu-
chodonosor participent, 82 C. — Indignis
praelatis qualiter obediendum, 506 B'; qui
per illos ad culpam inducuntur, non in toto
excusantur, 314 C. Quinam prselatum magis
quam Deum honorcnt, 6971)'. Praelatum in-
utilem merentur sibi praefici subditi mali,
3MB', 316A'. — Qua ratione ad Dei judi-
cium se praeparare debeant praelati, 550 B',
qui, si boni sint, mallent subesse quam prae-
esse, 336 B'. — In die aeternitatis praelatio
cessabit, quo sensu, 684 A'. — Cf. Pastor,
Praedicatores, Principes.

PRiEMIUM accidentale, quod aureola nuncu-
patur, 160D, ab essentiali distinguitur, 160 A'.

PR.ESUMPTUOSI, qui peccant in spe, 483 B, se
ceteris justiores arbitrantur, 409A, vel sa-
pientiores, 411 B.

PRIMITLE cordis quaenam sint, 40D.

PRINCIPATUS. Ordo Principatus est summus
chorus in infima hierarchia angelica, 142 D;
ex illo sunt angeli qui regnis praesunt,
142 A'.

PRINCIPES pacem subditorum quaerere de-
bent, 67 C. — Propter illorum peccata cives
aliquando corporalibus pcenis afficiuntur,
547 B. — Cf. Prfdatus.

PRINCIPIUM. Unumquodque perficitur quum
suo principio copulatur, 317 C.

PRINUS qualis sit arbor, 176 B'.

PROCLUS Platonicus quid de Autotheo doceat,
68 A.

PROFUNDITAS mystice est in humilitate,
629 D'.

PROMISSIONES Dei factae regibus et populo
V. T. qualiter intclligantur, 344D, 346 C,
424 C, etc.

PROPHET/E, per montes aereos designati,641C,
ad quid missi sint, 3, 274D', 544 C, etc, et
cur Videntes dicti, 367 A, 414 D. — Spiritu
Dei loquebantur, 20 A, 197, ita ut per illos
verba emitteret Deus, 305A, cujus singulari
providentia directi sunt, 45 B', secreta divi-
na audientes, 384B, futura tanquam prae-
sentia certissime intuentes, 3, et multiplici-
bus visionibus gaudentes, 305B. Per angelos
animos illorum informat Dominus, 431 B. —
Quo sensu per Prophetas data sit lex, 126 B,
cui dicta ac scripta ipsorum superaddita
sunt, quare, 199A. — Quomodo persecutio-
nem passi sint, 275 D, 395 B'. — Qualis sa-
pientia in eorum codicibus inveniatur, 197.
Primum Christi advcntum qualiter prophe-
tent, 3571), et fidem catholicam suis do-
cumentis corroborent, 197, omnes de Sal-
vatoris mysteriis principaliter tractantes,
305 B, 345 B', 704 D. Quomodo populum ad
poenitentiam provocaverint, 679 D', et ad
conversionem, 619A. — In multis quantum
ad materiam coincidunt, quare, 478 B', et
frequenter diversi Prophetae eisdem nomini-
bus vocantur, 617 B'. — Quanam praecipua
ratione difficulter intelligantur, 591 B. Inter-
dum verbis, interdum rebus vaticinati sunt,
203 D, 230 B, 672 C. Saepe de tempore uno ad
aliud transeunt, 111 A, 362 A, praeteritum
ponunt pro futuro, 432 A', 610 C, aut vice
versa, 639 A', et mutant personas, 576 C, vel
eas repente introducunt, 145 C; metaphori-
ce et obscure loquuntur, 661 C. — Aliquan-
do ignorant utrum sibi revelata ad praede-
stinationis vel comminationis prophetiam
pertineant, 343 A. — In voluminc duodecim
Prophctarum quanta sit sapientiae profun-
ditas, 197. — Multi Prophetae fuerunt quo-
rum visiones non sunt conscriptae, 305 B, sed
propheta non est qui non intclligit quod
videt vel audit, 1371). Tempore Danielis quo
sensu non fuerit Propheta, 40A. Qui in titu-
lis Prophetarum exhibentur ut eorum pa-
tres, utrum prophetae fuerint, 415 D, 617B.
— Quinam in Ecclesia primitiva prophetave-

INDEX ANALYTICUS

7Go

rint, 353 D, et spiritualiter quinam prophetae
vocentur, 0541)'. — Falsi prophetae, quos
occidi jusserat Moyses, 079 C, qualiter pec-
caverint, 484 D', et punili sint, 485 B; quos-
nam figurent, 485 A'.

Ghronologica series Prophelarum : Ante
captivitatem : Ahdias, circa annum 890 ante
Ghristum. Joel, 850 Jonas, 825. Amos, 810.
Osee, 790. Isaias, 760-690. Michaeas, 758. Na-
hum, 680. Sophonias, 639. Jeremias et Ba-
ruch, 628-583. Habacuc, 608. — Post capti-
vitatem : Daniel, 605-536. Ezechiel, 594-535.
Aggams, 520-515. Zacharias, 520-510. Mala-
chias, 433-424.

PROPHETIA non dicit donum hahituale sed
actuale, 415 B; quo sensu doctrina perhibe-
atur, 4, et qualis sit prophetica cognitio,
329 D'. Quomodo factae sint propheticae illu-
minationes, 327 B, per angelos, 21 11', 201 B,
619 C', etc. ; non semper per angelos Pro-
phetarum custodes, 620A'. Hujusmodi reve-
lationes, quae dicuntur gratiae gratis datae,
25 G', 101 G, 449 C\ communiter exhibitae
sunt in locis solitariis, 229 B. Intelligentia
opus est in visione prophetica, quo sensu,
137D, 411 C, 537B. - Quid probent pro-
phetiae, 101 C, 197. Semper impletur praede-
stinationis, non vero comminationis pro-
phetia, quare, 77 D, 342 C, 450B', etc. — In
libris propheticis multa habentur pure hi-
storica, 179B.

PROVIDENTIA Dei specialis est circa rationa-
les creaturas, 538 D', praesertim circa ma-
gnos principes, 16 A'; singularis quosnam
dirigat, 45 C. — Quinam de illa diffidant,
226 A'. Negatio providentiae divinae, quae tri-
buit peccandi securitatem, 542 C, qualiter
facta sit, 576 C, 5801)'. — Cf. Deus.

PRUDENS. Anima quiescendo fit prudens,
143 A'. — Prudens quando taceat, 404 B'.

— \ritiosis non inest prudentia, 441 B'.
PRUINA quid signet, 54 C.
PSALTERIUM quid sit, 32 D.
PTOLEM^US I, Soter, Lagi filius, 147A, post

Alexandrum Magnum in jEgypto regnavit,
104 D; prudentissimus atque ditissimus, suum
dilatavit dominium, 147C, et ab illo sequen-
tes /Egypti reges dicti sunt Ptolemaei, 147 D'.
PTOLEM/EUS 11, Philadelphus, filius praeceden-
tis, quantae fuerit scientiae ac potentiae, 148 A.

— Libros legis Mosaicae transferri fecit, 148 B.
PTOLEM/EUS III, Evergetes, filius praeceden-

tis, quomodo Seleucum Galericum vicerit,

148C, Syriam spoliaverit et imperium suum
auxerit, 148 D'.

PTOLEM/EUS IV, Philopator, filius pra^ceden-
tis, a filiis Seleuci Galerici qualiter impu-
gnatus, 14915.

PTOLEM.EUS V, Epiphanes, filius praecedentis,
149 B', Antiochi Magni, qui contra ipsum
certaverat, 149 C, filiam Gleopatram in uxo-
rem accepit, 150 D'. — Oniam, Judaeorum
sacerdotem, fugientem cum honore susce-
pit, 150A, illique licentiam dedit templum
et altare in /Egypto construendi, 150B.

PTOLEM/EUS VI, Philometor, filius praeceden-
tis, 151 D', et Gleopatrae, 152A. Illum quomo-
do impugnaverit Antiochus Epiphanes, 152 A,
et cum ipso pacem dolose inierit, 152 C.

PTOLEM/EUS (Claudius), astrologus et philo-
sophus, allegatur, 89 C.

PUERI non baptizati resurgent, sed sensum
poenae vel gloriae non habebunt, 159 B'. —
Pueri tres Judaei, statuam Nabuchodonosor
adorare renuentes, 34 A, qualiter vincti et
vestiti, 34 D, in fornacem projecti sint, 34 A'.
ubi illaesi Deum laudaverunt, 35A. Quanta
illorum fides, 66 A', et quo sensu eos non
tetigerit ignis, 44A', 66A. Innocentes quum
essent, in persona populi sui tanquam pec-
catores locuti sunt, 37C. Explanatur illorum
canticum, 35 C et seq., qua mente pronun-
tiandum, 61 B.

PULCHRITUDO corporis in quibus sistat, 166A',
ad quid utilis, 11D, et quomodo juventuti
conveniens, 11 A'. — Ex pulchritudine florum
ac arborum quatenus mens elevetur, 167B.

PULLUS asinae in quo sedit Christus, gentiles
designabat, 660A.

PUNITIO Dei quantum ad electos est medici-
nalis, 499 D. — Punitio gehennae ex furore
Dei infligitur, quo sensu, 499A'.

QUADRIGA fervens, mystice quid sit, 532 C —
Quadrigae Persarum ac Medorum, quare Dei
quadrigae dicantur, 560B'. Quadrigae Dei
sunt etiam Evangelistae vel angeli sancti,
568 A. — Per quatuor quadrigas quaenam
designentur regna, 641B et seq., 642 C.

RABBA vel Rabbath, metropolis Ammonita-
rum a Chaldaeis destructa, 372 C.

766

INDKX ANAL.YTICUS

RABBI. Vide Judaei auctorcs.

RABSACES, nuntius Sennacherib.qualiter con-
tra Dominum malitiam cogitaverit, 520A.

BAGHEL. Pro illa quomodo servierit Jacob,
305 C, et quando eam in uxorem reccperit,
3051)'.

RAIMUNDUS (Martinus) fratcr, Ord. Praed.,
« in lingua Hebraea mullum peritus », cita-
tur, 276 C.

BAMA interpretatur excelsum; quid significet,
2481)'. — Erat in tribu Benjamin, 245 A'.

BAPHAEL (S.) archangelus interpretatur me-
dicina Dei; ad quid mittatur, 120B'.

BASIN, rex Damasci, in quo confidebat Pha-
cee, rex Israel, 385 G, a rege Assyriorum
occisus est, 3701)'.

BEBLATHA, regio ubi sita erat Emath minor,
406 A.

REGNUM Dei quid sit, 471), 111 D', et qualiter
sempiternum, 68 G, 100 1). Quo sensu Deus
regna transferat atque constituat, 22 C. —
Quaenam regna figurata sint per statuam
quam Nabuchodonosor in somno vidit, 26 A'
et seq., per quatuor bestias de mari ascen-
dentes, in somnio Danielis, 102 C et seq.,
et per quatuor cornua in visionc Zachariae,
6221).

BELIGIO quid sit, 62 B'. — Beligio in qua re-
gula non servatur, quomodo ad reformatio-
nem provocanda, 225 B' et seq.

BELIGIOSI quinam dicantur, 62 B'. — Bedar-
guuntur religiosi qui regulam suam violant,
487 C, et qui se jactant de sua rebellione,
393 A. — Falsi religiosi qualiter peccent et
poenitentiam agere valeant, 278 C, 290 D'.

BEMPHA idem est ac Lucifer, 402 B'.

BENES accincti auro obryso quosnam signent,
139 G.

BEPBOBI quo sensu a Deo cogniti, 244 D, et
dilecti, 231 B, 692 B, a Ghristo dividantur,
409 A', et daemonum praedae fiant, 553 A. —
Quonam indicio in hac vita distinguantur,
411A'; quaenam sint eorum altaria et simu-
lacra, 289 C. — A principio mundi electos
afflixerunt, 534A', quos Deus per illos, sicut
per virgam corrigit, 492 A. — Quid in die
judicii sint dicturi, 291 A, et quatenus in
inferno torquendi, 392B.

BEPTILIA terrae. Per illa figurantur avari, gu-
losi et luxuriosi, 222 D.

BEVELATIO est quaedam impressio divinae
scientiae, 144 A. — Quisnam capax sit reve-
lationum divinarum, 603 D.

BEX. Illum maxime dedecet ebrietas, 84 B'.

— Beges crudeles quomodo fiant aequitatis
divinae instrumenta, 89B. — Bex noster dici
potest intellectus seu ratio, quo sensu,298A'.

— Verc regcs sunt omnes Beati, TI4A.
BIGHARDUS de S. Victore, « Hugonis disci-

pulus », citatur, 56 C, 108 C.
BISUS etiam ordinatus moderandus est, 1811!'.

— Qualiter risus a sancto quodam eremita
damnatus sit, 505 B'. (Migne Patrol. lat.
tom. 73, col. 864.)

BOGOMELECH utrum fuerit Judaeus an Persa,
646 D.

BOMA, quae usque ad tempus Gonstantini Ma-
gni idola coluit, 490 A, sub Nerone Babylon
vocata est, quare, 361 B.

BOMANI. Quanta eorum ambitio, 271), et po-
tentia, 27A', 104A', praesertim tempore Au-
gusti, 1121)'. — Ex illorum regibus alii cle-
mentes, alii crudeles Judaeis fuerunt, 642 A.

— Praenuntiatum eratqualiter per illos Deus
Judaeos punierit, 596D', 669 C. — Quomodo
praefiguratum sit ipsorum imperium, 27 B,
104A', et quantum fuerit Christo adveni-
cnte, 489 D, 633 A. Deo volente cetera regna
vicerunt, sed non recta intentione, 642A'.

— Ecclesiam persecuti sunt, 104 B', sed re-
gnum eorum in Ghristo feliciter exaltatum
est, 622 D'. — Imminente Antichristi tempo-
re, illorum imperium in decem reges divi-
detur, 1041)', 108 D'.

ROS ad quid utilis, 53 A, et quid designet,

53 G, 54 C.
ROSTRA aurea mystice sunt manus ministro-

rum Ecclesiae, 638 C.
ROTA. Mystice, quid sit vox impetus rotae,

532B'; quid sint rotae Dei, 106D'.
RUBIGO vocatur corruptio seu vitium sege-

tum, quo sensu, 328 C.

SAB/EI ubi vixerint, 358 D.
SABAOTH quid significet, 391 C.
SABBATUM celebrabatur in memoriam crea-

tionis mundi, 218A, et figurabat requiem a

Christo collatam, 218 C.
SACCUS quid designet, 419A. — Qui merce-

des congregavit, misit eas in sacculum per-

tusum, quo sensu, 602 C, 605 C.
SACEBDOS re et nomine quisnam sit, 645 D';

labia ejus custodiunt scientiam, quo sensu,

699 D', 703 C. Angeli et sacerdotes in multis

INDRX ANALYTICUS

767

communicant, 700B, et digno sacerdoti ad-
est angelorum subsidium, 634 B'. — Sacerdo-
tum est subditos adunare et instruere,332D,
pro illis divinam clementiam exorare,337A,
flere pro suis populique delictis, .'550 A, et
Dominum hominibus reconciliare, 331 C.
Quinam sacerdotes peccata populi comc-
dant, 2421). Erit sicut populus, sic sacerdos,
quo sensu, 242 A'; sacerdotilms autem cor-
rectis, ceteri facilius emendantur, 6981).

Sacerdotes V. T. cur ministri Dci speciali-
ter dicantur, 330 D\ 343B'; qualiter panes
propositionis offcrrcdebuerint,694A; quinam
ex illis indigni fuerint, 693 D' et seq. Sacer-
dotes de tribu Levi quarc meruerint digni-
tatem suam perdere, 236 A'. Sacerdotes de-
cem tribuum non erant veri sacerdotes,
236 D, 243 C; qualiter increpentur, 243 C.
Sacerdotes N. L. quam perfecti esse de-
beant, 702C, quantnc sanctitatis, 6015', scien-
ticTe atque sobrictatis, 236B'; ct quatenus pu-
niantur, si indigni sint, 702D. Redarguuntur
sacerdotaliter non viventes, Horas cursorie
persolventes, 579 C, non fructuose confiten-
tes, 697 A\ vacantes potibus, 7031), sacra-
menta irreverenter tractantes, 597 G\ 697 D,
Eucharistiam, quantum in se est, contami-
nantes, 697 A\ et alios ita scandalizantes
ut contemptibiles fiant, 703 A'. — Quinam
in Ecclesia sacerdoti contradicant, 241 D.

SACRAMENTA Ecclesiae sunt vasa medicina-
lia, gratiae contentiva, 6371); efficiunt quod
reprsesentant, 637 A\ et per illa Christus
suum meritum nobis applicat, 655 D. — A
ministris Ecclesise conficiuntur ac dispen-
santur, 638 C. — Sacramentum altaris. Vide
Eucharistia.

SACRIFICIUM quid sit, 40B; quo sensu mise-
ricordiam velit Deus et non sacrificium,
254 A\ 256 C. Sacrificia per vitulos figuran-
tur, 317B'. — Sacrificia legalia ex fide offe-
rentium, non ex propria viitute, Deo placu-
erunt, 41 A, 401 C, 5011)', 502 A, 694D'; quan-
donam illicita evaserint, 134 A\ Quare Do-
mino non grata fuerint Judaeorum sacrificia,
400 C. Juge sacrificium quid fuerit et quid
significaverit, 1181). — Sacrificium N. L.,
per se Deo gratissimum, 405 C, quomodo
pramuntiatum sit, 695B; omnibus sacrificiis
V. L. praestal, 706C; in persecutione Anti-
christi cessabit publice celebrari, 164A. —
Sacrificia quaenam offerant Christiani,700A'.

SAGITTA spiritualis cst sermo divinus, 661 A'.

SALATHIEL, pater Zorobabel, in Babylone na-
tus, 601B, interpretalur petitio Dei, 611 C.

— Quo sensu Christus dicatur filius Sala-
thiel, 611B.

SALLUSTIUS. Allegantur ejus Historiae, 43 C. —
Sub nomine ejus Sedulius citatur, 78 B.

SALMANASAR, rex Assyriorum, decem tribus
vastavit, 385 A, 396 A, 4791), et in Mcdos
transtulit, 202 A, 206 A, juxta flumen Gozan,
283 A.

SALOMON typus fuit Salvatoris, 293 D'; cum
illo pactum amicitise fecit Hiram, rex Tyri,
371 B'. — Utrum damnatus sit, 267B'.

SALOMON (Rabbi), quem Hebraei moderni pro
praecipuo habent doctore, 136 G\ allegatur,
221A\ 284D. — Confutatur, 136C\ 250B'.

SALTUS quid sit, 219 A, et quo sensu illi assi-
miletur Synagoga, 219 B.

SALUS. Ejus prima causa est bonitas Dei, non
meritum nostrum, 664A'.

SALVATOR. Vide Christus. — Salvatores qui-
nam vocentur, 438 C, 443 C.

SAMARIA, metropolis in regno decem tri-
buum, 258 A, super montem locata, 405 D\
interpretatur custodia, 474 C. Hoc nomine
significatur etiam regio, 268A, quae oleo
abundat, 301 B\ vel populus habitator urbis
aut provinciae, 314 B. — Idololatriam regum
suorum secuta est, 258A. Samaritani non
poterant aequanimiter aliquid de prospero
Judaeorum successu audire, 511 B'; qualiter
templi reaedificationem impediverint, 601 B\

— Samariae destructio qualiter praedicta sit,
471 A. — Mystice, quosnam figuret Samaria,
474 G, 475 A\ et quinam sint ejus habitato-
res, 290 A\ 443 C.

SAMBUCA quid sit, 32 C.

SAMUEL (Rabbi), quomodo, scribens ad Rabbi
Isaac, Christum venisse demonstret, 136A.

SANCTIFICATIO Domini quid sit, 700 C.

SANCTUS omnis, babens in se animae pul-
chritudinem, a Domino amatur, 141 D. —
Vir sanctus quomodo paucitatem justorum
defleat, 507 D. — Sancti delectatione virtutis
etiam corporaliter reficiuntur, 13 A'; quo
sensu a malis confundantur, 41 A\ et cur
interdum ab infidelibus diligantur, 12 B\ —
Virtutes suas non jactanter produnt, 95 B;
qualitcr inlerpretanda verba quibus se hu-
miliant, 415B, vel alia eorum dicta et gesta,
450D'. Ea posse perhibentur quae faciliter
a Deo valent impetrare, 71 C; ultionem ex-
poslulant contra maliguos, 76 C ; quare

"68

INDEX ANALYTICUS

mortem desideraverint, 463 C, 464 C. — Sae-
pissime ab igne praeservati sunt. 62 A, et
quidam ex illis de loco ad locum angelico
obsequio translati sunt. 179B. — Quo sensu
in illis ascendat Deus, 42 1A, eisque vox
magna in Scriptura adscribatur, 185 C. Illos
magnifice Dominus in Ecclesia exaltat,646B'.

— Sancti in primitiva Ecclesia quatenus pu-
gnaverint, 664B, gratia confortati, 664 C. —
Ab Anticbristo gravissime vexati, H2D, fi-
naliter praevalebunt, 112C. HSC.cum Chri-
sto judicabunt, 105C, regnabunt in Deo et
Deus in ipsis, 113D'. — Cf. Beati, Electi.

SANGUIS, quomodo urgente limore ad cor
decurrat, 86 B, 140 D\ 143 C. — Sanguis san-
guinem tetigit, quo sensu, 234 C.

SAPIENTIA, per vinum designata, 279 C\ quid
sit, 9C\ et quibus mediis obtineatur, 15 C.

— Per illam intelligitur vel gratia gratis
data. vel donum Spiritus Sancti, 163 C. —
Qualis sapientia in codicibus Prophetarum
inveniatur, 197. — Sapientes hujus mundi
frequenter. dum non suspicantur, de medio
tolluntur, 581 B.

SARABALLA quid fuerint, 34 D.

SARASAB utrum fuerit Judaeus an Persa,646D.

SABEPTA, urbs Sidoniorum, in qua Eliam

pavit vidua, 436 D.
SARBACEM multi stellam colunt matutinam,

401 A\
SABUG.proavus Abrahae,sub quo dicitur Chal-

daeorum inchoatum fuisse regnum, 103 B.
SATAN propriae adinventionis superbia dam-

natus, 543 C, quomodo homines impugnet,

526 D'. Cf. Daemon.
SATISFACTIO.Per illam posna aufertur, 511D\
SATRAPjE quinam dicantur, 31 B'.
SATUBNUS, per quem intelligitur planeta vel

homo, 178 C. quare pater deorum vocetur,

178 B', et a Babyloniis adoratus sit, 179 B\

sub nomine Belis, 178 B', 179 B'. — Quid de

capite ejus fundendo dicatur, 178 C, 180D.
SAUL an ex Dei voluntate rex factus sit,267B.
SAXA ex vehementi calore resolvi solent,

519D.
SCENOPEGIA. Vide Tabernaculum.
SCHINUS qualis arbor sit, 175B".
SGHISMATICI qualiter auream statuam eri-

gant, 32 B ; et quinam dicantur illorum

equi. 677 D.
SCIENTIA quid sit, 4, 9D\ 10A. — Per illam

intelligitur vel gratia gratis data, vel donum

Spiritus Sancti, 163 C\ 234 C. — Qui caret

scientia salutari, 241 C, tacet loquenda, lo-
quiturque tacenda. 241 D'.

SCIPIO Africanus, qui Annibalem superavit,
Antiochum Magnum eliam devicit, 151 C.

SCIPIO Nasica Antiochum Magnum debella-
vit, 151 C.

SCISSUR/E petrae. Mystice, quis in illis habitet,
440 B.

SCOTUS (Duns), Ord. Min., Doctor subtilis, al-
legatur, 44 C.

SCRIPTURA sacra, quae dicitur arcus Dei,
568 15, intelligi nequit nisi eodem spiritu
quo est scripta, 87 C. Quanta ejus auctori-
tas, 51 A, et fecunditas, 161 C. Scientia ejus
qualiter inquirenda, 197, 257A, et sacerdo-
tibus quam opportuna, 236 A'; quare ejus
mysteria involuta sint, 161 D, quando pate-
facta. 161 A\ 319D\ et a quibus, 163 D'. —
Ejus litteralis sensus pro fundamento po-
nendus est, 356 A'; an multiplex sit, 293 D\
et ex illo tantum sumi debeat probatio,
203 D. — In illa multa parabolice dicun-
tur, 329 A'; frequenter attenditur significatio
quoad nominis interpretationem, 361 B; non
servatur ordo historiae, 377 C\ 520 A ; sub
eodem contextu de figurato transitur ad
figuram, 644 A\ de parte ad totum, et econ-
verso, 345B; homines exprimuntur per be-
stias, 329 A\ et per arbores, 336 C ; de
diversis quasi de eisdem, 562 C, 671 C, de
populo quasi de una persona sermo habe-
tur, 274A', 312A, et per multos totalitas
designatur, 159 B'. In illa quinam dicantur
patres, 84 D\ et utrum vox magna solis
justis tribuatur, 185 B'. ■ — Figuratur per
scripturam quae Balthasar regem terruit,
87 A. Quid intelligatur per scripturam veri-
tatis, 144 A. — Scripturae V. T. quatenus
apud Hebraeos dividantur, 4, et a Christo
Apostolisque allegentur,402B'.Quaenam Scri-
pturae partes a Dionysio nostro verae sed
non canonicae reputentur, 165 C. Scriptu-
ram pervertunt haeretici, 266 A\ — Libri
Scripturae in judicio finali aperientur, qua-
re, 108D.

SCULPTILE an et quomodo diflerat a conflati-
li, 548 C.

SEBOIM, urbs Pentapolis, igne et sulfure sub-
versa est, 295 D'.

SECBETA divina non sunt omnibus revelan-
da. 161 C.

SECUNDUS pbilosophus (in Altercatione Adri-
ani) citatur, 57 C.

INDEX ANALYTICUS

7G9

SEDEGIAS, rex Juda. Ejus ternpore Jerusa-
lem a Chaldaeis combusta est, 269 D', et
domus Juda in Babyloncm translata, 207 B'.
A Nabuchodonosor captus, 266 D\ cujus ad
tempus amicus fuerat, 547 D', quid ab illo
audicrit, 266D'. — Quomodo ejus filiis in-
terfectis,575D, ipse oculis privalus sit, 40(11!,
et quid de ejus mortc narrent IIebra'i,547C.
— Sub illo quinam fuerint justi in regno
Juda, 419 C.

SEIR, id est pilosus. Ita vocatus est Esau,
431A'.

SELEUGUS I, Nicator, 147 B, post Alexandrum
Magnum in Syria regnavit, 104 D, et ex ejus
progenie ortus est Antiochus Epiphanes,
117D\

SELEUCUS II, Callinicus, filius Antiochi Theos,
qualiter, matris suae interventu, regnum Sy-
riae acceperit, 148 B'. — Illum devicit Pto-
lemaeus Evergetes, 148 C.

SELEUCUS IV.Philopator, rex Asiae, primogeni-
tus Antiochi Magni, 151 A\ Judaeis favens,
641 C\ quibus muneribus templum secun-
dum Jerusalem illustraverit, 608A'. — Quare
indignus regno dicatur, 151 B'.

SELLUM interfecit Zachariam filium Jerobo-
am, regem Israel, 413 C.

SEMEI. Per ejus tribum quid intelligatur,
676 A.

SEMEN est potentia totum, 224A. — Semen
est verbum Dei seu gratia Spiritus Sancti,
613A'. — Quinam seminaverint multum et
intulerint parum, 605 D.

SEMIRION, Graecus philosophus (apud Alber-
tum in Dan. xiv, 22, et de Animal. lib. x.w,
n. 26), allegatur, 182 C.

SENECA (Annaeus) philosophus citatur, 80 C,
88B', 127 B.

SENES quinam digne vocentur, 353 D, 653 D\
et honorandi sint, 327 B'. — Senes, Susan-
nae amatores, de tribu Juda orti, 172 C,
quam pravi fucrint, 167B\ 169A, 170A'; de
illis loquitur Jercmias, 165 D, 167 C, 176 C.
Quomodo ex visu lapsi, 168 D, et specie de-
ccpti, 176 A, sensum suum everterint, 168 A\
Susannam deinde inique accusaverint, 173B,
et condemnaverint, 173 A\ Qualiter a Da-
niele judicati sint, 175B et seq., et quali
supplicio perempti, 1771). Quae illis consen-
serunt quare filiae Israel non Juda dicantur,
176D.

SENIORES qui vere seniores exsistunt, non
sunt increpandi, 225 C.

T. 10.

SENNAAR intcrpretatur mendacium, 15 C. —

Quid sit terra sic dicta, 8B, 0401).
SENNACHERIB, rex Assyriorum, per Belial

designatus, 521 A', qualiter in Judaeos sae-

vierit, 2691)', 4911)', 508A. — Quid de illo

praedictum sit, 23 A, 508 A, 519 D'. — Per

viam maris Rubri contra Judaeos vcnit, 5101).

Convivium in Nobe fecit exercitui suo, 519 1)'.

qui eadem nocte ab angelo caesus cst, 520 A.

— Quomodo et quando ipse a propriis filiis

occisus sit, 520 B'. — C/. Assur.
SENSUS. Qualiter evertatur sensus exterior,

168A', et sensus interior, 168B', qui est

ipsemet intellectus, 168 A\ — Sensus corpo-

ris quatenus mortem hauriant et daemoni-

bus aperiantur, 533 A\
SENTENTI/E. Liber Sententiarum (Petri Lom-

bardi) allegatur, 627 D'. (Migne Patrol. lat.

tom. 192.}
SEPTEM est numerus perfectionis, per quem

universitas designatur, 497 D, 632 B'.
SEPTUAGINTA interpretes, sub Ptolemaeo Phi-

ladelpho dicuntur Scripturam in Graecum

vertisse sermonem, 148 A. — Illorum trans-

latio, a S. Augustino commendata, 565 B,

non raro allegatur, 101 C, 139D, 158A', etc;

quandonam eadem in usu Ecclesiae fuerit,

200B', 422B', et qualiter nunc in Officio

Parasceves usurpetur, 564 D.
SERAPHIM. Eorum proprietates per ignem de-

signantur, 53 B\
SERPENTES. Aliquod eorum genus in aquis

commoratur, 420 C.
SERVITUS duplex est, 6931). — Servus servi-

tute timoris filialis, etiam filius est, 693A'.
SETIM, locus ubi peccaverunt filii Israel, 501 C.
SIBYLLA. Allegatur ejus vaticinium, 105A.

Quid de Christo praedixerit, 495 B.
SICHEM, alias Sichar, 268 A, quae modo Nea-

polis dicitur, ubi sita, 255A'.
SIDERA quosnam significent, 440 C.
SIDONII, qui auxilium impenderunt Judaeo-

rum hostibus, 358 A, quomodo puniendi

praenuntientur, 358 C.
SIDRACH. Quare sic vocatus sit Ananias, 11 C.
SILOE vallis cur nomine pilae signetur, 575 D\
SIMILITUDO est causa amoris, et discordes

unit, 713 A\
SIMON Machabaeus, Judaeorum sacerdos ac

princeps. Ejus tempore bonis abundaverunt

habitatores Juda, 622 B, 628 C.
SIMPLICITAS periculosa qualis sit, 513 C.
SIMULACRA quid exprimant, 667 A.

/./

INDEX ANALYTICUS

SION interpretafur speculatio, 347 A, 373A',
4081), 5941)'; quid significet, 33815, 347A,
355 C, etc. — Quo sensu sit inons inclvtus
et sanctus, 1571)', vel sanctificatus, 649 D',
mons domus Domini, 487 1)'. praeparatus in
verticc montium, 488A. Ex Sion qualiter
lex egressa sit, 4881)'. — Ibi fuit templum
et regis palatium, 405 D, necnon coenacu-
lum in quo Spiritus Sanctus effusus est,
355D'. — Ejus devastatio quomodo praenun-
tiata sit, 486 B'.

SMERDES Magus, filiam Cambysis duxit uxo-
rem, 146 C.

SMIGMA quid sit, 170 C.

SOCIETAS mala summe vitanda est, quia
summe nociva, 630 B.

SOCRATES maluisset canem adorare quam
idolum, 258B. — Quid senserit de scientia
divinationis somniorum, 70 C. — Quid mo-
riens de diis dixerit, 120A.

SOL, qui non est in se formaliter calidus, sed
causaliter tantum, 464B', quomodo terram
fecundet, 224A, el divinam majestatem ma-
nifestet, 521). Illum intuens, in Creatore
delectatus est S. Franciscus, 52 A'. — Su-
pernaturaliter obscuratus est dum Christus
in cruce penderet, 354 C, 355B, et in die
quoque judicii obtenebrabitur,359C. — Spi-
ritualiter, quid significet, 52B'. — Sol et
luna steterunt in babitaculo suo, quo sensu,
561 B', 568 C.

SOLATIUM. Redarguuntur qui illud a filiis
saeculi quaerunt, 249 B'.

SOLITUDO favet contemplationi, 228 D', et cor-
dis munditiae, 229 A.

SOLLICITUDO laudaljilis quaenam sit, 502 C.
— Sollicitudo temporalium impedit studii
integritatem, 10 C.

SOMNIUM quid sit, 14A, quotuplicis generis,
16 D', et qualiter differat a visione atque
oraculo, 16 A'. Quando somnia sint revela-
tiones, 16B', 25A'. — Quatenus in somniis
fallamur, 711)', 667B, et contra illorum ob-
servatores quid legatur in Osee, 290 C; ipso-
rum signiflcationibus plurimum intende-
bant gentiles, 70A. — Explanatur somnium
de statua, 25A et seq., et somnium de arbo-
re, 73 A et seq.

SOMNUS tristitiam alleviat, 98 C, 451 C, et in
illo aptior est anima ad revelationem coele-
stem, quare, 353 D. — Quibus causis impe-
diatur, 98 D'.

SOPHONIAS, qui inlerpretatur specula vel ar-

canum, 577B, quomodo de prophetali ge-
nere ortus sit, 573 A, et quando prophetave-
rit, 573B. — Quem designet, 577B.

SORS triplex est, 452 A'. — An sortibus uti
liceat, 452B.

SPES unde certitudinem habeat, 461 C. — Qui
bene sunt in divinis, melioris sunt spei,
20 C, 173 A. Semper in Deo sperare debe-
mus, 42A', 3031)', 316 C, etc, qui salvos
facit sperantes in se, quo sensu, 177 A. —
Datur aliquando spes infructuosa ac fallax,
528 A.

SPH^RICA figura capacissima est, 6731).

SPIN^ quid designent, 215C, 226C, 228C,
etc. Per torrentem spinarum quid intelliga-
lur, 360 C, 362 B.

SPIRITUS in homine quomodo ab anima dis-
cernatur, 40 B', 60 IV. — Spiritus corporalis
quid sit, 17A. — In quo sistat spiritus hu-
militatis, 40A'.

SPIRITUS Sanctus, Deus verus, 3531)', sim-
plex in essentia.multiplex in efficacia, 161 C,
cujus unum principium sunt Pater et Fi-
lius, 353 C, qualiter in anima diem spiri-
tualem faciat, 251 B, 625 D. Ab illo clarius vel
obscurius illustrabantur Prophetae, 343 A,
qui Spiritu Dei locuti, 20A, 24B', eodem
Spiritu interpretandi sunt, 197. Ejus un-
ctione docti sunt omnes electi, 160B; ex illo
est salus nostra, 637 C, nam sine ejus mo-
tione meritorie operari non valemus, 613A',
et nisi intus loquatur, in vanum foris prae-
dicatur, 403 B. Est spiritus gratiae et pre-
cum, 675B. In illum peccat qui desperat,
342 D. Quo sensu dari et effundi dicatur,
353 D'; ejus dona quare per ligna designen-
tur, 605 A. — Ipsius missio quatenus a Joele
praenuntiata sit, 352 C et seq. Illum sub
specie ignis, 354 C, receperunt Apostoli in
ccenaculo, 353 C, ab eodem transformati,
504C, et in bono confirmati, 594 D. Quo-
modo datus sit in primitiva Ecclesia, 353 C,
354A, quam delicatissime nutriit, 594A'.

SPONSA Christi triplex est, 222 D'.

STABILITAS cordis servanda est, 477B, quin
pertinacia cum illa confundatur, 477 C.

STANNUM quid agat circa alia metalla, et
quid signet, 638B'.

STATUA quam per somnium vidit Nabucho-
donosor, 25 D', quid significaverit, 26 A' et
seq. Qualem statuam idem erexerit, 31 A; et
mystice, qualiter illum imitentur avari ac
haeretici, 32 B. — Statua quam in visione

INDEX ANALYTICUS

771

adspexil S. Franciscus, triplicem Ecclesiae
statum figurat, .10 C. — Per statuas idolo-
rurn daemones loquebanlur, 663 A. — Cf.
Nabuchodonosor.

STATUABIUS significat Deum omnium ficto-
rem, 671 D.

STELLjE quosnam designent. 52 D', 118 C, et
magnificentiam Creatoris sui quomodo os-
tendant, 52C\ — ln die judicii splendorem
suum retrahent, quo sensu, 359 D'. — Qui
ad justitiam erudiunt multos, quasi stellae
fulgebunt, 160 D.

STEHCUS solennitatum quid sil, 699C, 702 D'.

STRUTHIONES. Quid sil luctus quasi struthio-
num, 471 C.

STUPPA qualiter viliosos figuret, 43 D.

SULCt animae sunt inordinati motus, 291 C.

SUPEBBIA, coram Deo turpissima, 552 A, con-
temni abhorret, 34B, et redargui, 241 C ;
quinam ejus effectus, 20 A, 440 A\ praeser-
tim in regibus, 19 C. In incessu solet lucere,
478 C. — Quaenam sit bona superbia, 553 C.
— Superbus gloriam et honorem quse Deo
debentur, usurpat, 89 D'. Supcrbi, per volu-
cres denotati, 58 B, alios despiciunt, 703 B',
inferioribus sociari dedignantur, 380 C, de
Dei donis gloriantur quasi a se ipsis ea ha-
berent, 78 A; quomodo excaecentur, 551 D',
humilientur, 291 A\ 439C, 440B', et punian-
tur, 315 D', 579 C, 605 C.

SUPEBIORES dicuntur «anguli excelsi », qua-
re, 581 B\ Cf. Praelatus.

SUSANNA, quae interpretatur obtentus lilii
sui, 166 C, corpore pulchra, pulchrior men-
te, 166 D, 172 A\ Deum timebat, quo sensu,
166 B', eratque honesta conversatione ac
fama, 172 B. — Cur meridie in pomario de-
ambulaveril, 168A; quale oleum sibi prae-
ceperit afferri, 170 B ; quid senibus adulteri-
um suadentibus responderit, 170 C, fortior
quam Lucretia, 171 D, nec mortis nec op-
probrii timore superata, 171 A\ Exclamans
contra impudicos judices legem dupliciter
implevil, 171 B\ — Quare flens suspexerit
ad coelum,172D\ et Deum invocaverit, 173 B\
tanquam innocentiae suae testem, 173 D';
quomodo exaudita sit, 174 C et seq., vere
digna filia Israel, 174 C, necnon Juda, quo
sensu, 176D. — Ejus historia. quae in officio
Missae solenniter legitur, 165 C, contra He-
braeos tanquam vera vindicatur, 165 B; quis-
nam fuerit ejusdem auctor, 165 C.

SUSIS fuit Elamitarum metropolis, in qua

turrim a Daniele aedificatam esse narral
Josepbus, 115 B.

SYCOMORUS qualis sit arbor, 415.W

SYMMACHUS, Samaritanus, Scripturae trans-
lator, allegatur, 64 A, H5C, 141 D, etc.

SYMPHONIA quid sit, 321).

SVNAGOCA, cujus princeps fuit S. Michael,
120 D, 1421), quomodo Deo desponsala sit,
216 B, 330 A\ 649 C, ct quibus vestibus do-
nata, 213 C, 215A'. — Saltui assimilatur,
219 A, filia latronis dicitur, 494 C, et vinea,
220B, 330B, cujus vinitores quinam sint,
220 C. — Qualiler post fornicationcm a Deo
suscepta sit, 204 C. Qua ratione illam con-
solatus sit Dominus, 219 D\ et quando, 220 A ;
ab ipso quatenus derelicta sit, 214B, et quo
sensuejus filii sint filii fornicationum, 214 C\
lllam indignatione magna zelatus est Deus,
649 D. Quinam ejus amatores perhibeantur,
215D. — Synagoga incredula, quae non am-
plius uxor Dei est, 213A, ad pcenitentiam
excitatur, 2I3C. In fine saeculi Christo de-
sponsabitur. 308 C. — Synagogae per virgi-
nes significantur, 418B'.

SYNDEBESIS malo remurmurat, 280 D.

SYBI, de Cyrene a Deo adducti sunt, 421 C\ —
Quam crudeliter Galaaditas trucidaverint,
370 B, et quomodo puniti sint, 369B, 370 C.
— Syriae metropolis fuit Damascus, 369 A.

Beges Syriae qui in hoc volumine memo-
rantur : Hazael, 876-833 ; Benadad, filius
ejus, 833-? ; Rasin, 726-? ; Seleucus i, Nica-
tor, 311-281; Antiochus n, Theos, 260-247;
Seleucus u, Callinicus, 247-225; Antiochus iu,
Magnus, 222-186 ; Seleucus iv, Philopator,
186-174 ; Antiochus iv, Epiphanes, 174-164.

TABEBNACULUM.Festum Tabernaculorum seu
Scenopegiee,quare celebratum sub lege,218B\
686 A; quid figuraverit, 218 C, et qualiter a
Christianis celebrari queat, 686B.

TABULA. In secunda legis tabula erant septem
praecepta ad proximum pertinentia. 693 C.

TALIO. Danielis accusatoribus inflicta est ta-
lionis poena, 99 D\

TECTA. Mystice, quinam adorent super tecta
militiam coeli, 578A'.

TEMPLUM Jerusalem, quod fuit in monte Sion,
157 D\ cur dicatur Libanus, 548D, 668 D, et
turris gregis nebulosa, 491 B. — Ejus reae-
dificatio qualiter coepla et impedita fuerit,

1NDEX ANALYTICUS

601 B'; illam tardanles Judaei increpati sunt,
601 C. — Qualis fucrit secundi templi glo-
ria, 608A', 643C, minor quam templi pri-
mi, quo sensu, 008 IV, sed adveniente Cliristo
prorsus praestantior, 608 C\ 705 A\ In illo
Antiochus Epiphanes idolum Jovis posuit,
1181). Ad illud multi genlilium r.onffuxc-
runt, 052!)'. Ejusdem destructio prsenun-
tiata est, 668 D et seq., et a Bomanis per-
acta, 6681)'. — Tertium templum Judaei non
valent exspectare, quare, 600 A. — Templum
ab Onia in /Egypto constructum quanto
tempore duraverit, 15015. — Quid sit tem-
plum sanctum gloriae Dei, 47A, 481)', 49A.

TEMPUS quo sensu malum dicatur, 398 B'. vel
bonum, 4781)'; quid significet tempus sero-
linum, 662C. In Scripturis per tempus intel-
ligitur annus, 751). — In temporum distincti-
one quomodo declaretur Dei sapientia,54A.

TENEBR/E diversis modis intelliguntur, 23 A'.
Qualiter Domino benedicant. 55A, et quid
designent, 54D'.

TEBBA, quae velut ccntrum universi dicitur,
55 D', tota est tanquam punctum compara-
tione ccelestium corporum, 184 A'. Quomodo
glorificet Dcum, 56 A, qui illam fundat, quo
sensu, 6731); universa in illa germinantia
qualiter Crcatorem manifestent. 561). Quid
intelligatur per ejus latitudincm, 543 A, et
vectes, 457A'. — Quid signet, 56B, 234C,
404B, 554 C, ctc. Ejus habitatores vocantur
peccatores, quo sensu, 79 B. — Terra pro-
missionis cur sancta nominetur, 6281), et
Christianorum hostibus data sit, 270D'.

TERBOB grandem humorum commotionem
efficit, 17B.

TEBTULLIANUS, presbyter Carthaginiensis,
quomodo Danielis hebdomadas computa-
verit, 135 A'. (Migne Pafrof. lat. tom. 2,
col. 612.)

TESTAMENTUM Dei quid sit, 38 C. — Testa-
mentum vetus ac novum quatenus in Chri-
stum respiciant, 624 A'. — Novi Testamenti
foedus quale sit, 703 A.

TIIABOB, mons Galilaeae rotundus et altus,
244 A. — In illo capiebantur qui ex decem
tribubus pergebant Jerusalem ad immolan-
dum, 2431)'. — Ibi Christus transfiguratus
est, atque post resurrectionem Apostolis ap-
paruit, 244 A.

THABSIS. Hocnomine quid intelligatur, 450B.

TIIECEL, id est appensio, quid significaverit
in scriptura quam vidit Balthasar, 90 C.

THECUE civitas, ubi sita, 365, 414 A\ Interpre-
tatur clangcns tuba, 373 A. Mystice, quid sint
ejus pastoralia, 373B.

TIJEGL.VrHIMIALASAR,rexAssyriorum.395D\
quidcgerit contra decem tribus, 206 A, 479 D.
— Damascum vastavit ejusque regem.occi-
dit, 370D'. — Cf. Assur.

THEMAN quid significet, 372 C, 5651)'.

THEODOTION, de cujus translatione accepta
sunt duo ultima libri Danielis capitula,
165B, citatur, 34D, 63 C, 73D, 148C, etc.

TIIEBAPHIM quid fuerint, 232 D, et quid figu-
rent, 233 C.

TIIOMAS (S.) apostolus in India praedicavit,
498 C.

TIIOMAS (S.) Aquinas creditur nunquam mor-
taliter peccasse, 381 B. — Allegatur, 53 A\
66B\ 1021), 125A', etc. — Quid doceat de
aquis qua? super coelos sunt, 51 A.

THBONUS regni Dei quid sit, 47 C, 49 A. —
Quinam angeli Throni vocentur, 47 B'. —
Per thronos designantur privilegia perfecto-
rum qui cum Christo judicabunt, 105 C.

TIABA quid sit, 341).

TIBEBIUS imperator Judseis clemensfuit,642A.

TIBICINES quinam fuerint, 399A'.

TIGBIS fluvius quare sic vocatus et ubi situs,
138 C. — Cur super illum steterit Gabriel,
et alii angeli super ejus ripas, 162B.

TIMIDITAS quosnam vincat, 334B'.

TIMOB alius est filialis, 41 D', 166B', qui ex
caritate emanat, 166 C\ 709D', estque fu-
ga mali culpae, ne Deus offendatur, 566 C;
alius servilis, quo poena non culpa time-
tur. 6931). Timor initialis non differt reali-
ter sed gradualiter a timore filiali, 503 A;
timor servilis ad quid utilis, 693A'. — Ali-
qui non agunt bonum nisi timore mali,
334 C. Non timorati quatenus innumerabilia
peccata incurrant, 6041)'. — In lege Moy-
sis timor Dei praecipue edocetur, 1661)'. —
Timor excessivus actum rationis impedit,
433 C; qualiter a timore tremor oriatur,
683 A'.

TITUS qualiter designatus in prophetia septu-

aginta hebdomadarum, 134A.

Judaeam

quomodo vastaverit, 330 C, 668 D'.
TOBCULAB figurat passionem Christi, 279 B,

vel fideles tribulationibus pressos, 351 A'. —

Torcularia redundantia signant finem sae-

culi, 359A'.
TOBRENS spinarum quid significet, 360 C\

362 B.

INDEX ANALYTICUS

773

TORRIS ile ignc erutus quem designet, 631 C,
633D, 034 B.

TRANSMIGRATIO. Per illam intelliguntur qui
de vitiis ad virtutes redeunt, 645(1.

TREMOR qua ralione a timore oriatur, 683A'.

TRIBULATIO, pcr noclcm figurata, 54B\ indu-
cit ad Deum recognoscendum , 43A, 2550'.
Quanta sit ejus utilitas, 7121), ct quid in illa
agendum, 4551)', 4501)'. — Quare tribulen-
tur electi, 154 A', 160 C. Tribulationes quasi
animarum medicinam perfecti suscipiunt,
595 C Veraciter poenitens tribulationem ani-
mae habct, 250D'. Qui in tribulationibus pa-
liens est, consolationem meretur, 351 A'. —
Non consurget duplex tribulatio, quo sensu,
5220'. — Tempore tribulationis et orationis
decet viros ab uxoribus separari, (i75D\ —
Cf. Adversa, Anima.

TRIBUS Levi regibus Juda adhaesit, 202 D, et
tribui Juda sacpe per matrimonia juncta est,
5. — Begnum decem tribuum quanto tcm-
pore duraverit, 201 B', ct qualem finem ac-
ceperit, 202 A. Populus decem tribuum qua-
re Ephraim vocetur, 239 D\ et quaenam
numina coluerit, 268B, 269A ; in illo non
crat verum sacerdotium, 236D, 243 G, et alii
verum Deum.alii falsos deos cum Deo vero,
alii sola idola adoraverunt, 269D. — Capti-
vitas duarum tribuum distinguitur a capti-
vilale decem tribuum, 10615, 479C, quae
quum translatae fuissent, ad terram earum
missi sunt gentiles, 415D'. — Multi ex de-
cem tribubus gratiose servati sunt. 212 C.

TBIEBES seu triremes quid fuerint, 153 C.

TBINITAS, cujus opera sunt indivisa, 562 A\
et tres Personae unus Creator, 353 D\ quo-
modo innuatur in V. T., 207 C, 390 C, 63 1B,
605 C.

TBISMEGISTUS (Hermcs) quid de idolis dixe-
rit, 85 B, 181 A\

TBISTITIA virtuosa annexam habet spiritua-
lem delectationem, 625 B'.

TBITICUM quid signet, 224 C, 319 B.

TBOGUS (Pompeius). historiographus, citatur,
103B'.

TRULLA auxilium Dei figurat, 413 D.

TUBA significat voccm Scripturae, 383 C\ vcl
Apostolorum praedicationem, 001 A\ — Fe-
stum Tubarum celebrabatur in memoriam
libcrationis Isaac, 218A'. — Tuba qualis in
ultimo die audienda sit, 379 D.

TULLIUS (Cicero) quomodo definial religio-
nem, 62B\ c.\ curiositatcm, 97A'.

TYRANNI quinam dicantur, 9A, 31 C\ ct qua-

liler puniantur, 597A\ 085 C.
TYRUS, opulentissima civitas, 658C, in pul-
chriludine fundata est, quo sensu, 277B.
Interpretatur angustia ; quid designet ejus
punilio, .3741). — Ejus incolae hostitius Ju-
danorum auxiliati, 358A, 371B\ quas pcenas
acceperint, 358 C, 371 A\ — IHaiu destruxit
Nabucliodonosor, 371 C\ — Divina virtute
ipsam devicit Alexander, 058 D.

ULAI, id est palus, est nomen portae vel loci,

115 C.
UNCINUS pomorum quid sit, 410 C.
UNCTIO. Quinam in V. T. unctionem accepe-

rint, 227A', et quomodo omnes Christiani

ungantur, 227A'.
UNGUENTA. Qualiter illis usi sint Persae et

Medi, 138 A\
UBSUS, parvo cibo contentus, 103 B\ cur re-

gnum Medorum atque Persarum figuret,

103A'. — Nihil saevius est ursa, dum esurit

vel catulos suos amisit, 311 B. — Ursa ma-

jor. Vide Arcturus.
URTICA quid exprimat, 280 C.
USURA. Qualiter de illa loquantur lex, pro-

phetia et Evangelium, 199A'.
UXOB debet esse viri consors ac socia, non

famula, 701 D, 704 B. — Quo sensu relinqui

potuerit apud Judaeos, 701 B'. — Tempore

tribulationis ct orationis decet viros ab uxo-

ribus separari, 6751)'.

VACC/E pingues quosnam figurent,388A,392A.
VALEBIUS (Maximus), hisloricus, citatur, 85 C,

181 D.
VALLIS concisionis, Iocum judicii significat,

359 B\
VANITATES a quibus custodiantur, 457IV.
VAPOR fumi, tcnebras infidclitatis designat,

354 D\
VASjuxta Ilebraeos quid sil, 8C, 400D\ 072C.

— Vasa a templo asportata quid figurent,

14 D\ 15C. — Vasa desiderabilia dicuntur

elecli, 313 C.
VELUM templi, temporc Passionis scissum,

quid designet, 161 B\ 320 A.
VENTER mystice quid sit, 5031!.
VENTUS ad quid utilis ct quid designet. 531).

774

1NDEX ANALYTICUS

30(51)'. — Quid intelligatur per vcntum
urentem, 313D, 394A, 613 C, et per quatuor
ventos coeli, 101B', 102A, 642A, 645A. —

Ventum seminabunt et turbinem metcnt,
quo sensu, 271 C.

VERRUM quotuplici sensu accipialur, 384A.
— Ex affectione mentis judicandum est de
verborum bonilate et malitia, 174 R'. Affe-
ctio verba abrumpit, H9C. — Verba Rei
qualiter audienda, 381 D, 566 C, et quisnam
illa accipere mereatur, 623R. — Unio hy-
postatica Verbi cum natura humana, qualis
sit desponsatio, 229 C.

VERITAS quotuplex sit, 3SB', 234 A, quomodo
diligenda, 652 C, et proferenda, 651 R'.

VERMIS corrodens hederam Jonae praepara-
tam, 464 A', quid signiflcet, 465B'.

VESPASIANUS qualiter praesignatus sit, 134A.
Judaeis crudelis fuit, 642 A, et Judaeam va-
stavit, 330 C, 6681)'. — Destruxit tcmplum
ab Onia in /Egypto erectum, 150R.

VESTES et Vestimenta. Vestes animae splen-
didae sunt virtutes, sordidae vero sunt vitia,
631 1), quae etiam diaboli veslimenta dicun-
tur, 579 R'. — Non vestimenta, sed corda
sunt scindenda, quo sensu, 341 D, 349 A'.

VESTIGIA mulierum quomodo in templo Rel
distincta sint, 181 1)'.

VIA quae ad vitam ducit, quatenus arcta si-
mul et lata dicatur, 654 C. — Qualis via sit
contemplanda, 527 A. — Quid intelligatur
per vias Dei, 35R', 320R, 321 D'. Increpan-
tur qui in via Dei regrediuntur, 605R'. Cur
« viae » vocentur opera hominis, 237 C, et
viae impiorum sint tenebrosae, 237D; qui-
nam in viis suis confidant, 292 A. — Exitus
viarum quid designent, 442 C.

VIATOR. De nullo viatore desperandum est,
quare, 624A. — Viatoribus comprehensores
succurrunt ac lucent, 319 A.

VIGILl/E. Instantes vigiliis sanctis quomodo
angelos imitentur, 76 A.

VINACIA uvarum quid sint et quid signent,
230B'.

VINDEMIATORES. Per illos denotantur homi-
nes pestilentes, 441 R.

VINEA et Vitis. Per illam intelliguntur viri
sapientes, 424 C, et perfecti, 319D, 351 R;
vel populus Israel, 282 A', seu Synagoga,
330R; vel Ecclesia, 655D, ct fldes, 613A'.
Mystice, quid sit vinea in agro, 71213, quid
vineae amantissimae, 404A'. — Vinea Dei
vocatur populus fidelis, 336R'. — Christus

est vilis vera, quo sensu, 6551). — Vitis
aquosa quid sit ct quid signct, 282 C.

VINITORES mystice sunt pastores, 229 C, vcl
boni praedicatores, 336 A'.

VINUM quomodo prosit, 101)', vel noceat, 12 A,
3351), et cor auferat, 237 C. — Designat
sanguinem Christi, 279C, contemplationem
divinorum, 3361), 350 C, spiritualem intel-
ligentiam, 224 D, sive sapientiam, 279 C, et
multiplex gaudium, 216R', 228R. — Vinum
gcrminans virgines est sanguis Christi vel
eruditio Scripturae, 662 R'.

VIR eruditus, in Dco tranquillus, suavis est
animae suae, 655 C. — Ecce vir, Oriens no-
men ejus, quo sensu, 6421)', 643 C, 645 A'.

VIRG/E duae quosnam designent, 670 A, 673 A.

VIRGINES per equos albos figurantur, 624 C.

VIRTUS in adversis potissimum probatur,681D.
Omni actui virtutis annexa dicitur delecta-
tio bona, 025R'. — Virtutes sunt animae
splendida vcstimenta, 631 D, et per ossa si-
gnificanfur, 410 A'; qui in illis non crescit,
decrescit, 667 D'. — Virtutes coeli quid sint,
79D, et quodnam sit officium angelorum
qui Virtutes vocantur, 51 B'. — Virtuosi qua
ratione peccatoribus auxilientur, 230 A'.

VISIO quid sit, 131)', 14 A, 16 A', 101 A', etc.
Alia cst cordis vel mentis, 71 R', alia imagi-
naria seu capitis. 4, 69R', IHC, H5D, etc,
alia scnsibilis sivc oculorum, 4, 71 R'. Qua-
liter fiat visio imaginaria, 419 C. — Visio
bcatifica est aeterna desponsatio, 229D'.

VISITATIO in bono vcl in malo accipitur,
219 A'. — Visitatio Dei alia est consolatio-
nis, alia punitionis, 382A' : haec autem, cor-
rectionis aut damnationis, quo sensu, 382R'.

VITA aeterna quid sit, 159 R'. — Quomodo
arcta simul et lata dicatur via quae ad vi-
tam ducit, 654 C.

VITIA, quae sunt animae sordidae vestes, 631 D,
provocantur delicato victu, 265 D. Cf. Pec-
catum.

VITULUS mystice est caro lasciviens, 271 1).
Per vitulos sacrificia designantur, 317R'. —
Vitulus aureus Rethaven quantum a decem
tribubus honoratus sit, 283 C. Quid refera-
tur de vitulorum aureorum sacerdotibus,
283 D', 284 C.

VOLUCRES quomodo sapientiam Dei manife-
stent, 58 B, et quosnam exprimant, 58 C,
73 C, 751)'. — Volucres cceli mystice sunt
superbi, 222 D, 235 D, 577 B'.

VOLUMEN volans Scripturam sacram qualiter

INDEX ANAIATICUS

/ /O

figurct, 640B'. Ejus longitudinis et Iatitudi-

nis ratio qualis sit, 639 A.
YOLUNTAS est origo meriti ac dcmcriti, 31815'.

— Voluntas Dei consequcns semper implc-

tur, 257 D.
VOTA non implere, quantum sit peccatum,

698 A\
VOX magna utrum in Scriptura solis bonis

attribuatur, 18513'.

XEKXES, Persarum rex potentissimus, Atbc-
nas succcndit, 146 C. — Quot fuerint ejus
successorcs usque ad Alexandrum Magnum,
1161). — Cf. Persae.

ZAGHARIAS, ultimus ex semine Jehu rcx Is-
racl, 2051)'. Illum interfecit Sellum, 413 C.
l'ost ejus mortcm qualiter regnum deccm
tribuum a regibus Assyriorum affliclum sit,
206 A.

ZACHARIAS propheta, quando vaticinari orsus

fucrit, (il8A, et quibusnam sermonem fece-

rit, 6I81S. Quis angelus ei locutus sit, 620 A',
et qualiter, 020 15'. Quare t,am saepe Dcum
vocet « Dominum exercituum », 618A'. —
Frequcnter pcrsonas mutat, 146 A, quo sen-
su, 145C. Inter duodecim Prophetas obs-
curissimus dicitur, 617A. — Intcrprctatus
« memoria Domini », qucm designet, 62315,
629C, 634A, 637A, 644A'.

ZELUS alius est spiritualis, alius carnaWs,
517 C. — In igne zeli Domini devorabitur
omnis terra, quo sensu, 58215, 59215.

ZENO, Stoicorum princeps, novcrat esse in-
feros immortalesque animas, 15C.

ZOROBABEL, filius Salathicl, fiOlB. dux Juda,
quo sensu, 601 C, filius olei quare dicatur,
636 C; qualiter typus fuerit Christi, 603 D',
qui etiam ad litteram appellatur Zorobabel,
610 A', 611 A. — Ejus tempore habitatores
Juda bonis abundaverunt, 622 B. — Prae-
nuntiatum erat ab illo templi aedificium
esse complendum, 635 C et seq.; de quo a
Dario licentiam accepit, 601 B'. — Interprc-
tatus « magister in Babylone », quosnam
designet, 603 D, 612 A.

INDEX GENERALIS

ENARRATIO IN DANIELEM PROPHETAM.

Prooemium 3

Articulus I. Explanatio primi capituli : An-
no tertio regni Joakim regis Juda . . 7

Articulus II. Expositio capituli secundi :
In anno secundo regni Nabuchodonosor. 15

Articulus III. Elucidatio capituli tertii : Na-
buchodonosor rcx fecit statuam auream. 31

Articulus IV. Prosecutio expositionis hu-
jus capituli ab eo loco : Angelus autem
Domini descendit cum Azaria et sociis
ejus in fornacem : in quo canticum, Be-
nedicite omnia opera Domini Domino,
exponitur 44

Articulus V. Expositio capituli quarti :
Ego Nabuchodonosor quietus eram in
domo mea et florens 69

Articulus VI. Expositio capituli quinti :
Balthasar rex fccit grande convivium
optimatibus suis mille 83

Articulus VII. Expositio capituli scxti :
Placuit Dario, et constituit super re-
gnum suum satrapas centum viginti . 92

Articulus VIII. Expositio capituli septimi :
Anno primo Balthasar regis Babylonis. 101

Articulus IX. Enarratio capituli octavi :
Anno tertio regni Balthasar 114

Articulus X. Enarratio capituli noni : In
anno primo Darii filii Assucri, de semi-
ne Medorum 123

Articulus XI. Expositio capituli decimi :
Anno tertio rcgni Cyri regis Persarum. 136

Articulus XII. Elucidatio capituli undeci-
mi : Ego autem ab anno primo Darii
Medi 145

Articulus XIII. Elucidatio capituli duode-
cimi : In tempore autem illo consurget
Michael 158

Articulus XIV. Expositio capituli tertiide-
cimi : Et erat vir in Babylone habitans,
et nomen ejus Joakim 165

Articulus XV. Elucidatio capituli quarti-
decimi : Erat autem Daniel conviva re-
gis ct honoratus 178

ENARRATIO I.\ OSEE PROPHETAM.

Prooemium 197

Articulus I. De quibusdam praeambulis in

expositione duodecim Prophetarum . . 199
Articulus II. Expositio primi capituli Osee

prophetae 201

Articulus III. Prosecutio expositionis hujus

primi capituli : Et concepit adhuc et

peperit filiam 206

Articulus IV. Expositio moralis hujus pri-

mi capituli 210

Articulus V. Declaratio secundi capituli :

Dicite fralribus vestris : Populus meus. 212
Articulus VI. Prosecutio elucidationis hu-

jus secundi capituli, ab eo loco : Et

nunc revelabo stultitiam ejus. . . . 217
Articulus VII. Expositio moralis hujus se-

cundi capituli 225

Articulus VIII. Elucidatio capituli tertii :

Et dixit Dominus ad me : Adhuc vade. 230
Articulus IX. Expositio capituli quarti :

Audite verbum Domini, filii Israel . . 233
Articulus X. Expositio moralis ejusdem

capituli quarti 240

Articulus XI. Expositio litteralis capituli

quinti : Audite hoc, sacerdotes, etc. . 243
Articulus XII. Expositio tropologica seu

moralis ejusdem capituli quinti . . . 247
Articulus XIII. Elucidatio capituli sexti :

In tribulatione sua mane consurgent

ad me 250

Articulus XIV. De moralitate hujus capi-

tuli sexti 255

Articulus XV. Elucidatio litteralis capituli

septimi : Quum sanare vellem Israel,

revelata est iniquitas Ephraim. . . . 257

778

l.NDEX GENKRALIS

Articulus XVI. Declaratio moralis ejusdem

capituli septimi 263

Articulus XVII. Expositio litteralis capituli

octavi : In gutture tuo sit tuba . . . 260
Articulus XVIII. I)e tropologico intellectu

ejusdem capituli octavi 270

Articulus XIX. Expositio litteralis capituli

noni : Noli laetari, Israel 272

Articulus XX. Explanatio moralis ejusdem

capituli noni. . 278

Articulus XXI. Expositio litteralis capituli

decimi : Vitis frondosa Israel .... 282
Articulus XXII. Elucidatio tropologica ejus-

dem capituli decimi 289

Articulus XXIII. Explanatio litteralis ca-

pituli undecimi : Sicut mane transit . 292
Articulus XXIV. Expositio ejusdem capi-

tuli undecimi tropologica 298

Articulus XXV. Elucidatio capituli duode-

cimi : Ephraim pascit ventum. . . . 301
Articulus XXVI. Moralis explanatio ejus-

dem capituli duodecimi 306

Articulus XXVII. Declaratio capituli ter-

tiidecimi : Lorjuente Ephraim, horror

invasit Israel 309

Articulus XXVIII. Expositio ejusdem ca-

pituli tertiidecimi tropologica. . . . 314
Articulus XXIX. Expositio capituli quarti-

decimi et ultimi : Convertere, Israel, ad

Dominum Deum tuum 316

ENARRATIO IN JOELEM PROPHETAM.

Procemium 325

Articulus I. Expositio primi capituli : Ver-

bum Domini, quod factum est ad Joel

filium Phatuel 327

Articulus II. Elucidatio tropologica ejus-

dem capituli primi 334

Articulus III. Explanatio litteralis capituli

secundi : Canite tuba in Sion .... 338
Articulus IV. Expositio tropologica ejus-

dein capituli secundi 347

Articulus V. Elucidatio capituli tertii : Et

eril post haec : Effundam spiritum

meum 352

primi : Verba Amos, qui fuit in pasto-

ralibus Thccuc 367

Articulus II. Expositio moralis ejusdem

primi capituli ,T73

Articulus III. Elucidatio capituli secundi :

Haec dicit Dominus : Super tribus sce-

leribus Moab, et supcr quatuor non con-

vertam eum 375

Articulus IV. Expositio tropologica ejus-

dem capituli secundi 378

Articulus V. Expositio litteralis capituli

tertii ; Audite verbum quod locutus est

Dominus . 381

Articulus VI. Explanatio moralis ejusdem

capituli tertii 386

Articulus VII. Expositio litteralis capituli

quarti : Audite verbum hoc, vaccae pin-

gues . 388

Articulus VIII. Expositio ejusdem capituli

quarti tropologica 392

Articulus IX. Elucidatio Htteralis capituli

quinti : Audite verbum istud, etc. . . 395
Articulus X. Declaratio tropologica ejus-

dem capituli quinti 402

Articulus XI. Explanatio litteralis capituli

sexti: Vaevobis.qui opulenti estisinSion. 405
Articulus XII. Expositio moralis ejusdem

capituli sexti 408

Articulus XIII. Declaratio litteralis capituli

septimi : Haec ostendit mihi Dominus

Deus .411

Articulus XIV. Expositio litteralis capituli

octavi : Haec ostendit mihi Dominus Deus. 416
Articulus XV. Elucidatio capituli noni :

Vidi Dominum stantem super altare . 419

ENARRATIO IN ARDIAM PROPHETAM.

Procemium 429

Articulus I. Visionis Abdia? prophetae lit-
teralis expositio : Visio Abdiae. Haec di-

cit Dominus ad Edom 431

Articulus II. Explanatio moralis seu mj-
stica visionis Abdiae 438

ENARRATIO IN JONAM PROPHETAM.

ENARRATIO IN AMOS PROPHETAM.

Prooemium 365

Articulus I. Expositio litteralis capituli

Prooemium 447

Articulus I. Expositio litteralis capituli
primi : Et factum est verbum Domini
ad Jonam, etc 449

INDEX GENERALIS

779

Articulus II. De mystica explanationc cjus-
dem cnpituli primi 454

Articulus III. Exposilin litteralis capituli
secundi : Et praeparavit Dominus pi-
scem grandem, etc 456

Articulus IV. Declaratio capituli tertii :
Et factum est vcrbum Domini ad Jonam
sccundo 459

Articulus V. Expositio capituli quarli : Et
afflictus est Jonas afflictionc magna . . 463

ENARRATIO IN MICH^EAM PROPHETAM.

Articulus I. Elucidatio capituli primi : Ver-
bum Domini quod factum est ad Mi-
chaeam 460

Articulus II. Elucidatio moralis cjusdem
primi capituli 474

Articulus III. Expositio capituli secundi :
Vae qui cogitatis inutile 478

Articulus IV. Expositio capituli tertii : Et
dixi : Audite, principes Jacob .... 483

Articulus V. Elucidatio capituli quarti :
Et erit in novissimo dicrum mons do-
mus Domini, etc 487

Articulus VI. Expositio capituli quinti :
Nunc vastaberis, filia latronis .... 494

Articulus VII. Elucidatio capituli sexti :
Audile quae Dominus loquitur. . . . 500

Articulus VIII. Mystica cjusdem capituli
sexti expositio 504

Articulus IX. Expositio capituli septimi :
Vae mihi, quia factus sum sicut qui
colligit in autumno racemos .... 506

ENARRATIO IN NAHUM PROPHETAM.

Articulus I. Elucidatio capituli primi :

Onus Ninive, liber visionis Nahum . . 517
Articulus II. Expositio spiritualis ac my-

stica ejusdem capituli primi .... 521
Articulus III. Expositio litteralis capituli

secundi : Ascendit qui dispergat. . . 524
Articulus IV. Elucidatio capituli tertii :

Vae, civitas sanguinum 529

ENARRATIO IN HABACUC, PROPHETAM.

Articulus I. Elucidatio capituli primi :
Onus quod vidit Habacuc propheta . . 537

Articulus II. Expositio tropologica cjus-
dem capituli primi 541

Articulus III. Elucidatio capituli secundi :
Super custodiam meam stabo .... 544

Articulus IV. Explanatio moralis ejusdem
sccundi capituli 549

Articulus V. Declaratio capituli tertii, sci-
licel cantici : Domine, audivi auditio-
nem luam, ct timui 555

Arliculus VI. Prosccufio expositionis hu-
jus capituli tertii ab eo loco quo dici-
tur : Eluvios scindes terrae 561

Articulus VII. Dc expositione exordii can-
tici hujus secundum translationem Sep-
tuaginta interpretum, et expositio cjus-
dem cantici tropologica seu moralis. . 564

ENARRATIO IN SOPHONIAM PROPHETAM.

Articulus I. Elucidatio litteralis capituli pri-
mi:Vcrbum Domini quod factum est,etc. 573

Articulus II. Mystica cxpositio ejusdem
capituli primi 577

Articulus III. Explanatio lilteralis capi-
tuli sccundi : Gonvcnite, congregamini,
gens non amabilis 582

Articulus IV. Elucidatio tropologica cjus-
dem capituli secundi 586

Articulus V. Expositio litteralis capituli
tertii : Vae provocatrix et redempta ci-
vitas, columba 589

ENARRATIO IN AGGiEUM PROPHETAM.

Articulus I. Elucidatio litteralis primi ca-

pituli : In anno secundo Darii regis. . 601
Articulus II. De spirituali et mystico sen-

su ejusdem capituli primi 603

Articulus III. Explanatio litteralis capituli

sccundi : In septimo mense .... 606
Articulus IV. De spirituali et mystico in-

tellectu ejusdem secundi capituli. . . 612

ENARRATIO IN ZACHARIAM PROPHETAM.

Articulus I. Elucidatio Iitteralis capituli
primi : In mcnse octavo, in anno secun-
do Darii regis 617

Articulus II. De spirituali ejusdem capi-
tuli primi intelligentia 623

1NDEX OKNRRALIS

Articulus III. Exposiiio litteralis capituli
secundi : Et levavi oculos meos, et vidi. 026

Articulus IV. Elucidatio capituli tertii : Et
ostendit mihi Dominus Jesum sacerdo-
tem magnum 630

Articulus V. Expositio capituli quarti : Et
reversus est angelus qui loquebatur in
me 634

Articulus VI. De spirituali et mystico ejus-
dem capituli quarti intellectu .... 637

Articulus VII. Expositio litteralis capituli
quinti : Et conversus sum 638

Articulus VIII. Expositio litteralis capituli
sexti : Et conversus sum, et levavi ocu-
los meos 641

Articulus IX. Expositio capituli septimi :
Et factum est in anno quarto Darii
regis 646

Articulus X. Expositio litteralis capituli
octavi : Et factum est verbum Domini
exercituum ad me 649

Articulus XI. De spirituali ejusdem capi-
tuli octavi intellectu 653

ArticulusXII. Explanatio litteralis capituli
noni : Onus verbi Domini 656

Articulus XIII. Expositio litteralis capituli
decimi : Petite a Domino pluviam . . 662

Articulus XIV. De spirituali et mystica
ejusdem capituli decimi elucidatione. 666

Articulus XV. Expositio capituli undeci-
mi : Aperi, Libane, portas tuas . . . 668

Articulus XVI. Elucidatio capituli duode-
cimi : Onus verbi Domini super Israel. 673

Articulus XVII. De alia ejusdem capituli
duodecimi explanatione 676

Articulus XVIII. Elucidatio capituli tertii-
dccimi : In die illa erit fons patens do-
mui David 678

Articulus XIX. Declaratio capituli quarti-
decimi : Ecce dies Domini veniunt . . 682

ENARRATIO IN MALACHIAM PROPHETAM.

Articulus I. Elucidatio litteralis capituli
primi : Onus verbi Domini ad Israel. . 601

Articulus II. De spiriluali intellectu ejus-
dem primi capiluli 606

Articulus III. Explanatio litteralis capituli
secundi : Et nunc ad vos mandatum
hoc, o sacerdotes 608

Articulus IV. De mystico ejusdem capituli
secundi sensu 702

Articulus V. Expositio litteralis capituli
tertii : Ecce ego mittam angelum meum. 704

Articulus VI. Elucidatio capituli quarti :
Ecce enim dies veniet succensa quasi
caminus 700

Articulus VII. De spirituali intelligentia
capitulorum tertii et quarti 711

Index locorum S. Scripturae 717

Index analvticus 727

Emendanda. Pag. 3, lin. 30 : Apollinarius, lege Apollinaris; — 11 D\ lin. 5 : peccatum autem
animae, rfcle animae; — 147B, lin. 4 : Nicanor, lege Nicator ; — 148B', lin. 4 : Galericum,... Calli-
nicum ; — 151 C, lin. 5 : Carthaginensium,... Carthaginiensium ; — 403D, lin. (J : rogare,... ro^ari ;
— 495 C, lin. 4 : Bethleem,... Bethlehem ; — 498D, lin. 5 : praebet,... prsebeat ; — 526D\ lin. 11 :
circuieundo,... eircueundo.

Dubia. Pag. 422 C, lin. 11 : iluro, forsan <lura; — 450 A, lin. 1 : Nemrod,... Assur ; — 651 C\
lin. 2 : perfecte,... proferte.

Typis Cartusiae Sanctae Mariae de Pratis. Monstrolii.
J. Arnaune typograplms.

c v

'-■ '■
' ' '*'■
r '■

Internet Archive Audio

Featured

Top

Images

Featured

Top

Software

Featured

Top

Books

Featured

Top

Video

Featured

Top

Mobile Apps

Browser Extensions

Archive-It Subscription

Save Page Now

Full text of "Opera omnia in unum corpus digesta ad fidem editionum Coloniensium : cura et labore monachorum sacri ordinis Cartusiensis, favente pont. max. Leone XIII"

See other formats