Opera omnia, iussu impensaque Leonis XIII. P.M. edita

Digitized by the Internet Archive
in 2009 with funding from
University of Toronto

http:;//www.archive.org/details/operaomniaiussuiO3thom

^

ORDINIS PRAEDICATORUM

21
E M
o-

- AYWNO AS

CHA

η

᾿

"

USOTA3i

ἑ

!

SANCTI

THOMAE AQUINATIS

DOCTORIS ANGELICI

OPERA OMNIA

IUSSU IMPENSAQUE

LEONIS. AHL ΡΟΝ

E EDITA

TOMUS TERTIUS

COMMENTARIA

IN LIBROS ARISTOTELIS DE CAELO ET MUNDO
DE GENERATIONE ET CORRUPTIONE
ET METEOROLOGICORUM

AD CODICES MANUSCRIPTOS EXACTA

CURA ET STUDIO

FRATRUM ORDINIS PRAEDICATORUM.

5 58.
Χο. δ.45.

ROMAE
EX TYPOGRAPHIA POLYGLOTTA

S. C. DE PROPAGANDA FIDE

MDCCCLXXXVI

ouo "e εἰποτο

xa eorsir yp eoieo NS. "

SEE ME TUE IT 0301404 AMPARO «Yt
id λαμλῦ

D» 8 aa SA

PRAEFATIO

3jicut in rebus naturalibus nihil est perfectum dum est in potentia, sed solum
9 tunc simpliciter perfectum est, quando est in ultimo actu; quando vero
"We: x medio modo se habens fuerit inter puram potentiam et purum actum
sétunc est quidem secundum quid perfectum, non tamen simpliciter; sic et
xe" circa scientiam accidit. Scientia autem quae habetur de re tantum in uni-
versali, non est scientia completa secundum ultimum actum, sed est medio modo se
habens inter puram potentiam et ultimum actum. Nam aliquis sciens aliquid in universali,
scit quidem aliquid eorum actu quae sunt in propria ratione eius: alia vero sciens in
universali non scit actu, sed solum in potentia... Unde manifestum est quod complemen-
tum scientiae requirit quod non sistatur in communibus, sed procedatur usque ad
species (s. Th. in JZezeor. I, τ, 1). » Postquam ergo in octo libris Pyszcorum, qui prae-
cedenti volumine continentur, tradita sunt principia communia scientiae naturalis, oportet,
ad complementum huius scientiae, principia illa applicare ad propria et determinata subie-
cta. Hoc autem fit ab Aristotele in libro 4e Cae/o, etin aliis scientiae naturalis libris,
in quibus de variis speciebus rerum naturalium tractatur. In libro enim de Cae/o agitur
« de mobili secundum motum localem, qui est prima species motus; in libro autem
de Generatione, de motu ad formam et primis mobilibus, scilicet elementis; quantum
ad transmutationes eorum in communi; quantum vero ἀκ speciales eorum transmuta-
tiones, in libro 7efeororum; de mobilibus vero mixtis inanimatis, in libro de JzeraZ-
óus; de animatis vero, in libro de “μέρα et consequentibus ad ipsum (idem in PAyszc. I,
L 4). » Ex his autem Aristotelis libris plures s. Thomas suis praeclarissimis :commen-
tariis illustravit; et horum commentariorum tertium hoc volumen illos complectitur, quos
Angelicus elucubravit super libros de Cae/o e£ Mwndo, de Generatione et Corruftione,
et Jefeorologicorum. De hisce tribus Aristotelis libris, deque commentariis s. Thomae
super unumquemque ipsorum, necnon de codicibus quibus usi sumus in hoc volumine
adornando, pauca in modum Praefationis sunt declaranda.

DE CAELO ET MUNDO

I. LigeR AnrsrOTELIS. - Titulus et subiectum huius libri, qui apud Graecos dicitur
simpliciter de Cae/o, explicantur ab ipso s. Thoma in prooemio quod ad suum com-
mentarium praemittit. Ibi enim exponit et ad examen revocat opiniones super hac re
antiquorum commentatorum, Alexandri, Syriani, Iamblichi et Simplicii; et concludit ra-
tionabiliorem videri sententiam Alexandri, qui « opinatus est quod subiectum de quo
principaliter in hoc libro agitur, sit ipsum universum. Unde, cum cae/uz tripliciter di-
catur, quandoque ipsa ultima sphaera, quandoque totum corpus quod circulariter mo-
vetur, quandoque autem ipsum universum, asserit hunc librum intitulari de Cae/o,
quasi de ÜUmzverso vel de Mundo.» Est ergo intentio Philosophi in hoc libro determi-
nare de universo, et de illis partibus « quae primo et per se habent situm in universo »,

VI
nempe de corporibus caelestibus et .de corporibus elementaribus : mixtis enim. * non
determinatur situs secundum se, sed secundum simplicia corpora » quae in eis domi-
nantur (cf. Prooem. ἢ. 4 sqq). Unde opus totum in, tres. partes dividitur: et in prima
determinatur de ipso universo corporeo; in altera, seu in secundo libro, determinatur
^de corporibus caelestibus; in tertia autem parte, quae complectitur duos ultimos libros,
agitur de corporibus simplicibus, seu de elementis (cf. lect. nr, n. 1).

IL. SvNopPsis LiBRORUM AmisrOTELIS. - Iuvat hic ob oculos ponere praecipua capita
doctrinae, quam Aristoteles tradit in quatuor huius operis libris. ES

LimER L - Primis quatuor capitibus libri primi, agit de perfectione mundi, et inve-
stigat ex quibus maxime corporibus perfecta species universi integratur. Deinde se-
quentibus capitibus usque ad septimum inclusive, multiplici argumentorum genere probat
quod mundus nequit esse in sua mole infinitus. Capitibus vero octavo et nono, de
unitate mundi disserit; ac tandem ultimis tribus capitibus quaestionem illam determinat,
qua quaeritur utrum mundus sit genitus vel ingenitus, corruptibilis vel incorruptibilis,
concludendo, conformiter ad ea quae etiam in VIII Zyszcoruzm iam docuerat, quod
mundus neque habuit aliquando originem. per generationem, nec aliquando . corrumpe-
tur, sed semper fuit, et semper erit. :

LinER II. - Liber iste, ut iam. innuimus, specialiter agit de caelo, hoc est de corpo-
ribus caelestibus. Hinc statim in primo capite, tanquam corollarium eorum quae de toto
universo disputavit in fine primi libri, proponit aeternitatem tum caeli tum motus eius.
Capite vero secundo et tertio, agit de diversitate partium caeli secundum situm; et in-
vestigat quare in caelo sint tot corpora circulariter mota. Deinde a capite quarto usque
ad duodecimum inclusive, plura edisserit tum de figura et motu totius caeli, tum de
natura, motu et figura stellarum, tum denique. de ordine planetarum ad invicem, et variis
mo*ibus quibus, iuxta antiquos, subiiciebantur. Ultimis autem duobus capitibus, agit
de terra, quatenus est pars universi; et circa ipsam tres quaestiones expendit, in-
quirens quem locum occupet in universo, utrum moveatur vel quiescat, et quae sit
eius figura.

LiBER III. - In hoc et sequenti libro incipit Aristoteles tractare de corporibus sim-
plicibus, seu de elementis; quorum tamen tractatum non in hoc opere absolvit, sed in
consequentibus libris de Generatfioue et Mefteorologicorum , qui sunt. veluti continuatio
et complementum totius libri ge Cae/o. Quaerit ergo in primo capite de existentia. ge-
nerationis et corruptionis in rebus: « generatio enim, » inquit, « aut omnino non est,
aut solum in his elementis et his quae ex his, est. » Simul autem improbat opinionem
Platonis existimantis corpora naturalia ex superficiebus componi, atque in illas resolvi.
Postea a'capite secundo usque ad quintum inclusive, tres quaestiones agitat: quarum
prima est de motu naturali elementorum, et de principio- huius motus; altera, utrum
totum universum potuerit oriri per generationem; tertia vero de numero elementorum,
utrum sint finita vel infinita, et si finita, quot numero sint. Ultimis autem tribus capitibus
huius libri, naturam elementorum investigat: et primo ostendit quod elementa sunt
generabilia et corruptibilia; secundo de modo disserit quo ex se invicem generantur;
tertio tandem excludit opinionem eorum, qui putabant elementa constitui in sua specie
per figuras.

LimER IV. - In quarto denique libro Philosophus totus est in explicando naturam,
differentias et passiones gravium et levium corporum. Et primis duobus capitibus ponit
opiniones aliorum circa gravia et levia. Capite autem tertio ostendit cur aliqua movean-
tur sursum et alia deorsum; et manifestat quid sit moveri sursum, et quid moveri deor-
sum. Postea capite quarto explicat quid, dicatur grave et leve simpliciter, quid grave
et leve secundum quid; ac edisserit de gravitate et levitate corporum mixtorum, simul-
que ostendit dari aliquod elementum simpliciter grave et aliquod simpliciter leve, ac
praeterea. duo alia elementa intermedia. Capite autem quinto concludit quod, sicut sunt
quatuor differentiae gravium et levium, ita sunt quatuor differentiae corporum. ele-

mentarium. Tandem ultimo capite inquirit quid figura conferat ad motum gravium et
levium.

VI

III. COMMENTARIUM S. THOMAE. - Commentarium istud unum esse ex ultimis ope-
ribus s. Thomae, auctor est Ptolomaeus Lucensis, qui in sua Historia Ecclesiastica,
libro XXIII, cap. xt, scribit: ZZoc efiaz femore (ab anno 1271 ad annum 1274) scripsi?
etiam super philosophiam, videlicet de Caelo et Generatione. Est autem hoc commen-
tarium ita in suo genere perfectum, ut vel ex hoc uno possit studiosus lector facile
intelligere iure merito s. Thomam ab antiquis Zxfosiforem per antonomasiam fuisse
appellatum. Analysis quam exhibet Aristotelici textus, adeo exacta, ordinata et per-
spicua est, ut statim ob oculos lectoris distincte ponantur totus processus ipsius textus,
ac praecipua capita doctrinae quae in eo continentur. Nec nimiis divisionibus mentem
. "enerat et obruit, nec eas unquam praetermittit, ubi ad distinctionem et claritatem con-
ferunt. Methodum ipsius plures secuti sunt, inter. quos Aegidius Columna, Petrus de
Alvernia, Niphus: sed quam longe distent ab illa perfecta ratione quam sanctus Doctor
in suis commentariis assecutus est, unusquisque ex comparatione cognoscere potest.
Quod autem attinet ad Aristotelicae doctrinae expositionem, haec talis in commentario
5. Thomae reperitur, ut nec exactior nec uberior aut clarior desiderari possit. Quae-
stiones ad prima principia resolvit, omnesque difficultates, sive ex ipso textu emer-
gentes, sive ab aliis excitatas, accuratissime. usque ad ultimas dubitationes expendit;
adeo ut videri possit facto suo voluisse confirmare et in praxim exactissime traducere
documentum illud praestantissimum, quod ipsemet (lib. II, lect. xxir, n. 10) post Aristo-
telem tradit, ad quaestiones plene et undequaque solvendas: « Oportet eum qui vult
recte solvere, ut perducat solutionem usque ad id ubi non sit amplius dubitatio. »
Et assignans causam quare non semper nec ab omnibus hac methodo procedatur,
« omnibus nobis, » inquit, « dubitationes solventibus hoc videtur esse consuetum, ut
inquisitio fiat non ad rem, sed ad contraria dicentem, idest non quousque natura rei
requirit, sed quousque adversarius non habeat ulterius contradictionem: quia etiam
hoc quilibet observat ad seipsum, ut cum ipse dubitat de aliquo, quaerat in seipso
quousque ipse non habeat in promptu unde 510] contradicat. Sed illud non sufficit:
quia cum aliquis vult veram solutionem invenire, oportet quod non sit contentus
Obiectionibus quas habet in promptu, sed diligenter inquirat eas. Et propter hoc...
oportet eum qui vult bene inquirere veritatem, esse promptum ad hoc quod instet et
sibi ipsi et aliis; non per instantias sophisticas, sed per instantias reales et rationabiles,
jroprias, idest convenientes, generi:de quo inquiritur. »

IV. SPECIMEN DOCTRINAE PHILOSOPHICAE QUAE IN HOC COMMENTARIO CONTINETUR. -
Sed quod in immensum auget pretium huius commentarii, illud est quod semper in
more habuit Angelicus Praeceptor, etiam in exponenda Aristotelis doctrina physica et
astronomica. Tot namque principia philosophiae rationalis assumit atque declarat in
sua expositione, ut diligens lector possit vel ex hoc uno commentario, magnum sibi
comparare thesaurum doctrinae vere philosophicae. Qua de re, ut in iuvenibus magis
excitetur desiderium pervolvendi haec volumina, opportunum ducimus exempla nonnulla
subiicere.

Et in primis en quomodo lib. I, lect. rx, n. 4, egregie declaratur principium illud
maximi momenti in philosophia et in omnibus scientiis, Parvus error zn principio, maxi-
mus est in fime: « Scilicet qui modicum transgreditur a veritate circa principium, proce-
dens in ulteriora fit magis longe a veritate decies millies. Et hoc ideo, quia omnia
subsequentia dependent ex suis principiis.» Principium enim, « etsi sit modicum ma-
gnitudine, est tamen magnum virtute, sicut ex modico semine producitur magna 'arbor:
et inde est quod illud quod est modicum in principio, in fine multiplicatur, quia pertingit
ad totum id ad quod se extendit virtus principii, sive hoc sit verum sive falsum. »

Lectione autem xIx, n. 4, ubi agitur de quaestione utrum possint esse plures mundi,
invenitur pulcherrime explicatum principium illud, quod maxime inservit ad veram
doctrinam de universalibus intelligendam, nempe: zu omuzbus sensibilibus alia est consi-
deratio formae (seu naturae) secumdum. se consideratae, alia consideratio formae prout
est in materia. Quod quidem principium primo explicatur « in mathematicis, in qui-
bus est magis manifestum, eo quod in ratione eorum non ponitur materia sensibilis.

VIII

Alterum est enim secundum considerationem nostram ipsa species sphaerae, et alterum
forma sphaerae in materia sensibili, prout significatur cum dicitur aurea vel aerea
sphaera: et similiter aliud est ipsa forma circuli, et aliud est quod dicitur aereus aut
ligneus circulus. quia, cum dicimus quod quid erat esse, idest definitivam rationem,
sphaerae aut circuli, non ponimus in eius ratione aureum aut aereum; tanquam. hoc
quod dicimus aureum aut aereum, non sint de eorum substantia, quam scilicet significat
definitio. » Quia vero hoc quod dictum est videtur magis dubium in rebus naturalibus,
« quarum formae non possunt esse nec intelligi sine materia sensibili, » idcirco pergit,
atque idipsum manifestat in rebus. sensibilibus, subdens: « Formae naturales, quamvis
non possint intelligi sine materia sensibili in communi, possunt tamen intelligi sine
materia sensibili signata, quae est individuationis et singularitatis principium; sicut pes
non potest intelligi sine carnibus et ossibus, potest tamen intelligi sine his carnibus et
his ossibus.» In naturalibus ergo, « in quibus hoc accidit quod.non intelligitur forma
sine materia, alia est ratio rei in communi acceptae et in singulari, sicut hominis et
huius hominis; puta si dicamus quod aliud est esse circulo et huic circulo, idest alia
est ratio definitiva utriusque. Et haec quidem, scilicet ratio rei in communi, est spectes,
idest ipsa ratio speciei: haec autem, scilicet ratio rei in particulari, significat rationem
speciei in materia determinata, et est de numero singularium. » - Numeris autem 7
et 8 eiusdem lectionis, aliud principium, praecedenti affine, et per quod assignatur
ratio multiplicationis individuorum in eadem specie, his verbis enunciatur: « qwozum-
cumque est ferma in materia, aut sunt aut contingit esse plura individua unius seciet. »
Ratio vero est « quia, cum materia signata non sit de ratione speciei, ratio speciei in-
differenter potest salvari in hac materia signata et in illa: et ita possunt esse plura in-
dividua unius speciei. » Contra vero « illa quae ipsamet sunt formae et species sub-
sistentes, sicut substantiae separatae, non possunt esse plura unius speciei. »

A. lectione xxi1 usque ad finem primi libri, versat s. Thomas cum Aristotele quae-
stionem tantopere agitatam, de origine et duratione mundi, utrum scilicet mundus sit
genitus vel ingenitus, corruptibilis vel incorruptibilis: Haec autem ultima pars prae-
sentis libri, quae octo lectiones complectitur, prae ceteris etiam abundat principiis et
documentis ad rationalem philosophiam spectantibus. Ne nimii simus in hac re, satis
erit nonnulla indigitare, prout menti occurrunt. Et primo, lectione xxiv se offert ex-
plicatio diversarum significationum zzgemifi et geniti, encorrutibilis et corruptibilis; ha-
rumque variarum significationum, quas Aristoteles tradit, rationem s. Thomas assignat
num. 4, dicens: « Generatio importat aliquid commune, quod est incipere esse; et
etiam importat determinatum modum essendi, scilicet per transformationem. Negatio
igitur quae importatur hoc nomine zzgem//w», uno modo potest negare utrumque,
scilicet incoeptionem et modum incipiendi; vel potest solum negare modum incipiendi.
Et utrumque contingit dupliciter: uno modo secundum actum, alio modo secundum
potentiam. Si igitur praedicta negatio non neget incoeptionem, sed solum modum in-
cipiendi, sic est primus modus, secundum quem dicitur aliquid ingenitum, quod potest
incipere esse, sed non per generationem. Si vero neget non potentiam, sed solum
actum, ut puta quia potest incipere esse et potest generari, non tamen adhuc incoepit
esse vel est generatum, sic est secundus modus. Si vero non solum neget modum inci-
piendi, sicut in primo modo, nec solum actum generationis, sicut in secundo, sed simul
modum incoeptionis et incoeptionem, et quantum ad actum et quantum ad potentiam ;
sic est tertius modus, qui est perfectissimus, secundum quem proprie et simpliciter dicitur
aliquid ingenitum. » Numero autem 6, ad manifestandum quare alio ordine disposuit
Aristoteles varios modos quibus aliquid dicitur zzgezzfwm, et alio ordine modos quibus
dicitur genitum , in hunc modum ratiocinatur: « Hoc subtili ratione Aristoteles fecit.
Voluit enim primo ponere modos imperfectos, et ultimo modos perfectos: differenter
autem se habent negatio et affirmatio circa proprium et commune. Nam negatio quae
negat proprium, est imperfecta; negatio autem quae negat commune, est perfecta, quia
negato communi negatur proprium: et ideo ultimum modum 7»genz/i quasi perfectum
posuit, quo negatur incoeptio in communi... Sed affirmatio proprii est perfecta, quia po-

IX

sito proprio ponitur commune; aífrmatio autem communis est imperfecta: et ideo
ultimum modum ge posuit tanquam perfectum, quod incoepit esse per generatio-
nem; et comprehendit sub hoc modo, tanquam sub perfecto, et potentiam et actum. »

Quia vero in ratione geniti et ingeniti, corruptibilis et incorruptibilis, includitur
possibile et impossibile, ideo in sequenti lectione de ossiDzZ et impossibili tractatur :
quod « uno modo dicitur aóso/ufe, quia scilicet secundum se est tale quod possit esse
verum vel non possit esse verum, propter habitudinem terminorum ad invicem; alio
modo dicitur possibile et impossibile aZcz, quod scilicet potest ('awz oz fofest) vel
secundum potentiam activam vel passivam (n. 3). » - Postmodum vero, in sequentibus
numeris, ostenditur quomodo determinatur hoc possibile et impossibile relativum: « ita
Scilicet ut potentia uniuscuiusque denominetur per respectum a4 fizem, idest per ulti-
mum et per maximum ad quod potest, et per virtutem suae excellentiae ... idest, secun-
dum id attenditur virtus rei, quod est excellentissimum omnium eorum in quae potest.
Et hoc est quod dicitur in alia translatione, vzr£ws esf u/fimuum fotentiae, quia scilicet
virtus rei determinatur secundum ultimum in quod potest. Et hoc etiam habet locum
in virtutibus animae: dicitur enim virtus humana, per quam homo potest in id quod
est excellentissimum in operibus humanis, scilicet in opere quod est secundum ratio-
nem.. Sicut eu/em determinatur id quod est possibile alicui per maximum in quod
potest, in quo attenditur virtus eius; ita id quod est impossibile alicui determinatur per
minimum eorum in quae non potest, in quo consistit eius debilitas. Puta si maximum
in quod potest aliquis, est ire viginti stadia, minimum eorum in quae non potest, est
viginti. et unum; et ab hoc oportet determinare eius debilitatem, non autem ex eo
quod non potest ire per. centum vel per mille. » - Vide etiam quae de possibili et
impossibili, et de vero et falso, aóso/wfe et ex suffosifione dictis, traduntur lect. xxvi,
n.4; ubi insuper habetur « quod non est idem aliquid esse falsum simpliciter, idest
absolute, et esse impossibile absolute; » et quod, « licet aliquid simul habeat virtutem
ad opposita (puta ad sedere et stare), tali ratione, quia quandoque una potentia redu-
citur in actum, quandoque altera, nihil tamen hanc habet potentiam ut simul habeat
opposita (puta ut simul sedeat et stet), sed oportet hoc in alio et alio tempore esse. »

- Addimus ultimo loco exemplum doctrinae ad logicam pertinentis, quod extat
lect. xxvi, n. 1, ubi explicatur diversa ratio oppositionis quae est inter sezufer esse et
nom semper esse, et inter semper esse et semper nom esse. « Adverbium semfer desi-
gnat universalitatem temporis, sicut hoc signum os designat universalitatem suppo-
sitorum. Unde sicut huic enuntiationi ous komo es?, contradictoria est 4072 omms homo
es, aequipollens ei quae est aZguis Jo "0n esf; contraria vero huic ous Aomo
est, dicitur onmes homo "on esf, aequipollens huic «us komo es!; huius autem con-
tradictoria est wo» ommis Lomo non est, aequipollens huic aZguzs komo est: ita huic
quod. dico semfer esse, contradictorie opponitur zo» semer esse, quod aequipollet ei
quod. est aZgwando mom esse; sed ei quod est semfer esse, contrarie opponitur sezifer
"0n esse, quod aequipollet huic quod est zzzqgwam esse; huic vero contradictorie op-
ponitur zo» semper om esse,quod aequipollet ei quod est aZguando esse. »

Sed quoniam Aristoteles ex eo quod mundus neque incoepit esse per generatio-
nem, nec desinet esse per corruptionem, infert totum mundum esse sempiternum, ideo
ad hunc errorem excludendum, ostendit s. Thomas in fine commentarii super primum
librum, quod rationes Aristotelis, licet directae ad probandam aeternitatem mundi, in
nullo impugnant sententiam catholicae fidei. « Nos ewz» secundum fidem catholicam
ponimus quod incoepit esse, non quidem per generationem quasi a natura, sed effluens
a primo principio, cuius potentia non erat alligata ad dandum ei esse infinito tempore,
sed secundum quod voluit, postquam prius non fuerat, ut manifestetur excellentia vir-
tutis eius supra totum ens; quod scilicet totum ens tantum dependet ab ipso, et eius
virtus non est alligata vel determinata ad productionem talis entis (lect. xxix, num.
ultimo). »

Hoc philosophicae doctrinae specimen, quod ex commentario s. Thomae in primum
librum: de Caelo desumpsimus, nullo negotio continuari posset ex expositione in se-

Opp. D. Tnuoxaz T. ΠῚ. b

X

cundum et tertium: sed exempla quae protulimus satis esse existimamus ad praemo-
nendos iuvenes, ne animum avertant ab hisce commentariis, sub praetextu quod ipsa
non exhibeant nisi vetera et obsoleta documenta physicae et astronomicae disciplinae.
Immo potius certi sumus quod experimento unicuique compertum erit illud quod supra .
monuimus, quod vel ex hisce s. Thomae commentariis, maxima suppellex philosophicae

l omparari potest. *
de ie Sos : ASTRONOMICA DOCTRINA ANTIQUORUM. - Sed quod attinet ad par-
tem astronomicam et physicam librorum Aristotelis et. commentariorum 5. Thomae,
praestat nonnulla adnotare, quae efficere possunt ut aequiori animo simus erga antiquos,
qui de his rebus tractaverunt. « Nova ez omnia erant primo tentantibus, post eadem
illa limata sunt: et si quid inventum est, illis nihilominus referri debet acceptum. Magni
animi res fuit, rerum naturae latebras dimovere, nec contentum exteriori eius conspectu,
introspicere, et in deorum secreta descendere. Plurimum ad inveniendum contulit, qui
speravit posse reperiri, Cum excusatione itaque veteres audiendi sunt. Nulla res consum-
mata est, dum incipit (Seneca, /Vazura/. Quaest., vt, 5). »

Et quidem quoad astronomicam scientiam, ex hoc libro de Caelo apparet rimo,
quod non solum antiquis probe nota erat difficultas quae adest in investiganda natura
.corporum caelestium, et in detérminandis legibus quibus in suis motibus parent, sed.
et aperte fatebantur ipsi insufficientiam mediorum quibus pro suo tempore instructi
erant, ad phaenomena caelestia exploranda. « Hoc enim dicit (Z4»zsfofe/es) esse consi-
derandum hominibus qui tentant facere quaestionem ὦ /ozge, idest de corporibus cae-
lestibus longe a nobis existentibus; cum tamen de his quae sunt elongata a nobis, non
possimus habere certum iudicium. Corpora autem caelestia non ita sunt longe a nobis
lanto, idest secundum quantitatem localis distantiae; sed multo magis eo quod pauca
accidentium eorum cadant sub sensum nostrum; cum tamen connaturale sit nobis quod
ex accidentibus, idest sensibilibus, deveniamus ad cognoscendam naturam alicuius rei
(lib. II, lect. iv, n. 3).» Unde Aristoteles ipse excusat se a praesumptione pertractandi
difficiles quaestiones astronomicas; et dicit quod promptitudo hominis ad inquirendum
de rebus de quibus habemus maximas dubitationes, magis debet imputari verecundiae
quam audaciae, quando quis, propter desiderium quod habet ad philosophiam, diligit
etiam rationes parum sufficientes, ad inveniendum aliquid de rebus valde difficilibus (cf.
ibid. lect. xvii, n. 1; et Coufra Gentes I, v, 3). Et Meteorologicorum 1, cap. vit, antequam
Philosophus accedat ad assignandam causam apparitionis cometarum, « ostendit mo-
dum certitudinis qui est in hac materia exquirendus. Et dicit quod de talibus, quae
sunt immanifesta sensui, non est exquirenda certa demonstratio et necessaria, sicut in
mathematicis et in his quae subiacent sensui; sed sufficit per rationem demonstrare et
ostendere causam, ita quod quaestionem solvamus per aliquam solutionem possibilem,
ex qua non sequatur aliquod inconveniens, per ea quae hic apparent secundum sensum
(Comment. s. Th. lect. xr, n. 1). » Lectione autem vr super lib. II de Cae/o e? Mundo,
n. 4, documentum maxime sapiens traditur ad recte iudicandum de inquisitionibus quae
instituuntur de rebus admodum difficilibus, cuiusmodi sunt complures investigationes
astronomicae: « Hoc quod aliquis de quibusdam difficilibus et occultis velit attente
enuntiare, assignando causam eorum, et quod de omnibus velit inquirere et nihil prae-
termittere, forte videbitur esse signum vel multae stultitiae, ex qua provenit quod
nescit discernere inter facilia et difficilia; aut est signum »wu/fae promptitudinis, idest
magnae praesumptionis, ex qua contingit quod homo non cognoscit mensuram suae
facultatis circa inquisitionem veritatis. Et quamvis quidam super hoc sint increpandi,
non tamen iustum est quod omnes similiter reprehendantur, sed ad duo oportet atten-
dere. Primo quidem ad causam quae movet hominem ad loquendum de talibus: utrum
scilicet hoc faciat ex amore veritatis, an ad ostentationem sapientiae. Secundo oportet
considerare quomodo se habeat aliquis in credendo ea quae asserit: utrum scilicet
habeat de eis debilem certitudinem, secundum communem hominum modum, aut etiam
firmius ea cognoscat, scilicet supra communem modum hominum. Quando igitur aliquis
potest attingere ad hoc quod cognoscat necessarias causas certius quam secundum com-

XI

munem hominum modum, tunc oportet reddere gratias his qui tales necessitates inve-
niunt, magis quam eos increpare. »

Secundo, ex hoc ipso libro manifeste colligitur quod antiqui theoriis astronomicis
quas excogitarunt, non ita inhaerebant quasi reputarent eas omnino certas et demon-
stratas; sed habebant ipsas loco suppositionum, quibus conabantur rationem aliquo
modo reddere de iis quae sensibiliter apparent circa corpora caelestia eorumque motus.
Immo fatebantur quod progressu temporis possibile erat novam invenire rationem et
magis certam explicandi phaenomena caelestia. « Si gratiae agendae sunt his qui cer-
tiores necessitates inveniunt, nunc autem in hac quaestione sufficit dicere illud quod
nobis videtur, etsi non sit adeo certum (lib. II, lect. vri, n. 5). » Lectione ΧΙ, in qua in-
quiritur qualiter stellae moveantur, haec adnotat s. Thomas (nn. 1, 2) post Aristotelem:
« Videmus et stellas et totum caelum moveri... Non aem posset salvari apparens
motus stellarum, si et stellae quae videntur moveri quiescerent, et homines qui vident.
Quod enim motus appareat, causatur vel ex motu visibilis vel ex motu videntis. Et
ideo quidam, ponentes stellas et totum caelum quiescere, posuerunt terram in qua nos
habitamus, moveri ab occidente in orientem circa polos aequinoctiales qualibet die semel;
et ita per motum nostrum videtur nobis quod stellae in contrarium moveantur; quod
quidem dicitur posuisse Heraclitus Ponticus et Aristarchus.» Lectione autem xvi, num. 2,
post expositum systema planetarium iuxta astronomos Aristotele antiquiores et poste-
riores, haec sapienter animadvertit: « Illorum tamen suppositiones quas adinvenerunt,
non est necessarium esse veras. Licet enim, talibus suppositionibus factis, apparentia
salvarentur, non tamen oportet dicere has suppositiones esse veras; quia forte secun-
dum aliquem alium modum, nondum ab hominibus comprehensum, apparentia circa
stellas salvantur (cf. Sw»4a ZAeologica, part. I, qu. xxxit, a. 1, ad 2). »

Tertio, nemo negare poterit quod tum libri Aristotelis tum commentaria s. Thomae
maximo adiumento sunt illis, qui historiam scientiae astronomicae ex propriis fontibus
haurire, eamque methodo ac certa ratione tradere cupiunt. Accedit aliud non mediocre
commodum, quod nimirum ex his libris, in quibus variae antiquorum opiniones exami-
nantur, compertum erit quidquid a veteribus sapienter fuit excogitatum ac traditum
posteris, qui, multiplicatis observationibus et aptioribus mediis adhibitis, scientiam astro-
nomicam in eam perfectionis formam adduxerunt, de qua merito aetas nostra gloriatur.
Proferimus etiam hic exempla earum opinionum, in quibus a veteri recens astronomia
non discordat. Lectione xir secundi libri, n. 7, Platonis recensetur opinio de motu
stellarum circa proprium axem, quam. quidem opinionem Simplicius pluribus confirmare
nititur; ac de ipsa spectata in ordine ad mentem Aristotelis, haec pronuntiat Angelicus:
« Quia propositum Aristotelis fuit non recedere ab eis quae ad sensum apparent, quia
talis circumgyratio non sensibiliter apparet in stellis, ideo non asseruit hunc motum in
stellis esse, licet non directe improbaverit. » Lectione autem xx, n. 3, ubi referuntur
opiniones circa situm terrae, haec tradit cum Aristotele: « De situ terrae non omnes
philosophi hàbent eandem opinionem .. . Qui dicuntur Pythagorici, in partibus Italiae
commorantes, e converso dixerunt quod ignis positus est in medio mundi: terra autem,
ad modum unius stellarum, movetur circulariter circa medium mundi, et suo motu facit
noctem et diem, secundum diversam habitudinem sui ad solem. » Et lectione xxi, n. 2,
ubi expenditur quaestio an terra quiescat vel moveatur, haec adduntur: « Quicumque
dicunt ipsam non esse positam in medio mundi, sicut Pythagorici, attribuunt ei motum
circularem, quo movetur circa medium.» Lectione autem xxvi, n. 1, subditur: « Alii vero,
sicut in 777:aeo scribitur, ponentes terram esse in medio, dicunt eam revolvi circa me-
dium poli, idest circa. axem dividentem caelum per medium. » Tandem lectionibus xxvm
et xxvim, pluribus argumentis ostenditur quod terra est sphaericae figurae; et numero
ultimo lectionis xxvir, apponitur ratio qua magnitudo terrae determinatur: « Hoc autem
astrologi perpendere potuerunt, considerantes quantum spatium in terra facit diversi-
tatem unius gradus in caelo... Unde multiplicantes hunc numerum per trecenta Sexa-
ginta, qui est numerus graduum caeli, apprehenderunt rotunditatem terrae esse prae-
dictae quantitatis. »

XII

Quae autem de astronomica disciplina dicta sunt, haec plane quadrant etiam in
ea quae pertinent ad physicam, ut aiunt, geographiam et ad meteorologiam, de quibus
multa traduntur in libro qui ZZefeoro/ogica inscribitur. Qua de re adi commentarium
quem Ideler Lipsiae edidit, anno 1834, super quatuor libros Meteorologicorum, in agp
commentario comparat ipse opiniones Aristotelicas cum recentioris scientiae placitis.
Fatetur vero haec de seipso in Praefatione, pag. xxxvi: « Nulli philosophicae scholae
mihi addicto idonea non aderat causa, cur aut alios Aristoteli, aut Aristotelem aliis prae-
ferrem, neque eo usque ineptiae aut insipientiae progressus sum, ut veterum, praesertim
Aristotelis, dicta ac placita tamquam Dodonaei Iovis Pythiive Apollonis oracula esse
audienda censerem.» Is autem, ut multa alia praetermittamus, in librum I, cap. ΧΙ, pag. 434,
sequens testimonium Aristoteli reddit: « Ut semel id moneam, non solum hoc loco, sed
in tota meteorologia, quidquid observati apud Aristotelem reperitur, ad nostra usque
saecula valet; quod per hypothesin contenditur aut prorsus falsum aut eatenus tantum
verum est, quatenus nostrae loquendi rationi adaequari potest. » i9? DG

Liceat ergo nobis, pro conclusione huius argumenti, verba usurpare quae in Litteris
Encyclicis 74eferuz Patris, datis sub die 4 Augusti an. 1879, habet sapientissimus Pon-
tifex Leo XIII, cuius iussu ef impensis etiam tertium hoc volumen novae editionis
operum s. Thomae iam in lucem prodit: « Qua in re (guod xemfe fhysicae disciblinae
ex vestituta veterum fhilosophia non modo nihil detrimenti, sed Blurimum praesidii sunt
habifturae) et illud monere iuvat, nonnisi per summam iniuriam eidem philosophiae
(scholasticae) vitio verti, quod naturalium scientiarum profectui et incremento adversetur.
Cum enim Scholastici, sanctorum Patrum senténtiam secuti, in anthropologia passim
tradiderint, humanam intelligentiam nonnisi ex rebus sensibilibus ad noscendas res cor-
pore materiaque carentes evehi, sponte sua intellexerunt, nihil. esse philosopho utilius,
quam naturae arcana diligenter investigare, et in rerum physicarum studio diu mul-
tumque versari. Quod et facto suo confirmarunt: nam s. Thomas, b. Albertus Magnus,
alique Scholasticorum principes, non ita se contemplationi philosophiae dediderunt, ut
non etiam multum operae in naturalium rerum cognitione collocarint: imo non pauca
sunt in hoc genere dicta eorum et scita, quae recentes magistri probent, et cum ve-
ritate congruere fateantur. Praeterea, hac ipsa aetate plures iique insignes scientiarum
physicarum doctores palam aperteque testantur, inter certas ratasque recentioris phy-
sicae conclusiones, et philosophica Scholae principia, nullam veri nominis pugnam
existere. »

VI. D& cENumNA D. THOMAE EXPOSITIONE. - Redeuntibus ad Commentarium in li-
bros de Cae/o, vehementer dolendum est nobis quod incompletum a s. Thoma relictum
fuerit. De hoc nunquam dubitatum est, nec sinunt dubitare veteres nomenclatores
operum Aquinatis; qui etiam docent quis fuerit auctor supplementi ad eius expositionem.
Laudatus Ptolomaeus Lucensis: « Scripsit etiam, » inquit, « super philosophiam, videlicet
de Caelo et de Generatione, sed non complevit, et similiter Politicam; sed hos libros
complevit Magister Petrus de Alvernia, fidelissimus. discipulus eius, Magister in Theo-
logia et magnus philosophus, et demum Episcopus Claromontensis (apud Muratori, .Sczi-
rores Rerum. lfalicarum 'Tom. XI - Mediolani 1727).» - Nicolaus Trivetus in CAtronico,
ad annum 1274: « Exposuit etiam libros philosophiae plurimos, puta /eysicorum libros
octo complete, Cael ef Mundi primum, secundum et tertium (apud d'Achery, Spicile-
δίνη, Vol. ΠῚ - Parisiis 1723). » Bartholomaeus de Capua: « Item dixit idem testis
(Bartholomaeus) quod isti sunt libri quos dedit frater Thomas de Aquino praedictus ...
super libro de Caelo tres (apud Baluzium, 77/ae Pafarum dvenionensium, 'Tom. II, Pa-
risiis 1693; et ex codice Parisiensi Nation. Lat. 3112). » - Bernardus Guidonis: «Item
scripsit super tres libros de Caelo e? Mundo (apud Oudinum, Comment. de Scriptoribus
Ecclesiae. antiquis, 'Tom. ΠῚ - Lipsiae 1722)» - Ioannes de Columna, Ord. Praedic. :
« Super tres libros de Caelo e? Mundo. (cf. De Rubeis, Dissertationes Criticae, Diss. II,
cap. 1.» Item Valleoletanus: « Super tres libros de Cae/o οὐ Mundo; quia morte prae-
ventus non scripsit super quartum (Martene et Durand, Jeferum Scriptorum et Monu-
mentorum. amplissima collectio, 'Tom. VI, col. 561 - Parisiis 1729). » Similiter s. Anto-

XIII

ninus: « Scripsit etiam super philosophiam Aristotelis... super tres libros de Cae/o οἰ
Mundo (Historiarum, part. IIT, tit. xvn, cap. x, 8. 2). »

In editione Piana, genuina s. Thomae expositio completur lectione octava in ter-
tium librum, cum illis verbis « dicens manifestum esse quod sint elementa, et propter
quid sint etc.;» post quae adnotant editores: « Commentariorum s. Thomae super
tertium librum de Cae/o ef Mundo Aristotelis finis, quae morte praeventus absolvere
non potuit. » Et revera ibi constituendum esse finem commentarii s. Doctoris, colligitur
manifeste tum ex codicibus, tum ex diversa ratione commentandi, quae unam partem
ab altera prorsus distinguit. - Nullus enim codex ultra praefatam lectionem exhibet ali-
quid de expositione s. Thomae: immo plures post octavam lectionem adnotant ex-
presse reliquum commentationis non esse ipsius. A ita scribit: « Explicit liber s. Thomae
de Aquino super librum. Aristotelis de Cae/o e? Mundo; *» B: « Sententia s. Thomae
super librum de Caelo e? Muzdo exit feliciter; » E: « Usque huc frater Thomas; » Par.
Nat. Lat. 16154: « Non habetur plus de Thoma quam ista. » Confer etiam Echard,
Scriptores Ord. Praed., Tom. I, pag. 284. - Quod autem attinet ad supplementum Petri
de Alvernia (de quo vide Echard, loc. cit, pag. 289), notamus in quibusdam codici-
bus ibi praecise incipere, ubi terminatur expositio s. Doctoris. Attamen ex aliis codi-
cibus manifestum est ea etiam quae praecedunt de tertio libro, Petrum commentatum
esse. Ut autem omnibus pateat differentia quae inter huiusmodi supplementum et ge-
nuinum commentarium s. Thomae intercedit, tum quoad stilum tum quoad modum
exponendi Aristotelis textum, duo loca subiicimus, ex codice Vaticano 2181: quorum
unum exhibet initium primae lectionis supplementi; alterum, primam partem tertiae
lectionis, ex illo loco ubi desinit expositio s. Thomae.

^00 o ἹΝΙΤΙΌΜ PRIMAE LECTIONIS PETRI DE ALvERNIA. - De primo quidem igitur caelo. Cum Philosophus complevit con-
Siderationem de corporibus simplicibus quae mobilia sunt circa medium circulariter natura, transit ad considerandum
de corporibus simplicibus quae mobilia sunt secundum naturam motu recto a medio vel ad medium. Et circa hoc
primo ponit prooemium. Secundo cum dicit: Prius quidem igitur, prosequitur intentum. In prooemio, primo con-
ndo se ad praecedentia, recolligit determinata prius in hoc tractatu. Secundo cum dicit: Quoniam autem, recol-
igit intentionem. suam circa totam scientiam naturalem. Tertio cum dicit: De primo quidem igitur, dat intentionem
m respectu dicendorum.

- — — Primo igitur dicit, quod in praecedentibus huius doctrinae considerantes pertransivimus de caelo primo et par-
tibus eius, Intendit autem. per caelum totam essentiam quintam, quae aggregat omnia corpora superiora, quae sunt
alterius naturae ab his generabilibus; quod dicitur primum respectu istorum inferiorum, et secundum positionem, et
secundum tempus, et secundum causalitatem: et per partes autem eius, sphaeras, quae moventur circulariter. Iterum
pertransivimus de astris quae moventur in ipso caelo, adnata ipsis sphaeris, declarantes ex quibus consistunt, quo-
niam de natura essentiae quintae; et qualia quaedam sunt secundum naturam, quoniam sphaerica, secundum se non
mobilia sed motu sphaerarum, et animata, et intellectum et operationem participantia secundum Philosophum: adhuc
quoniam ingenita, et incorruptibilia, et inalterabilia proprie dicta alteratione, et ab omni mortali difficultate
remota, Si autem aliquis diceret, quod per caelum intelligit sphaeram ultimam, tunc diceretur primum secundum
positionem tantum, respectu omnium inferiorum; et per partes eius intenderet dextrum et sinistrum eius. Sed tunc
non recolligeret omnia determinata in omnibus praecedentibus libris. Si autem intenderet per caelizm totum universum,
tunc diceretur primum sicut totum respectu partium, et partes eius possent dici sphaerae, sicut prius. Sed huic non
concordaret quod sequitur, adbuc autem de in ipso latis astris, quae proprie non moventur in toto mundo, sed in
parte eius quàe naturaliter circumfertur.

- ΪἸΝΙΤΙΌΜ TERTIAE LECTIONIS ErusDEM. - Deinde cum dicit: Ufrum autem, inquirit quot secundum numerum et
qualia sunt secundum naturam: et quoniam alii aliter et aliter opinabantur, narrat in isto tertio opiniones aliorum
et reprobat, pauca determinando secundum intentionem. suam. Quot autem sunt secundum veritatem, et qualia, magis
determinate ostendet libro de Generatione. Primo igitur inquirit de numero ipsorum. Secundo cum dicit: Quoniam
autem [neque infinita, ostendit] qualia sunt, quoniam generabilia, et quomodo. Circa primum primo praemittit inten-
tionem suam et ordinem considerandi, Secundo cum. dicit: Nullus enim. sic, prosequitur. In prima parte dicit, quod
ostenso quod sunt elementa, consequens est &onsiderare de numero, quot sunt, utrum finita vel infinita; et si finita,
quot secundum numerum: et primo considerandum erit quod non sint infinita, sicut crediderunt quidam, puta Anaxa-
goras, Democritus et Leucippus: inter quae primo considerandum erit quod non sint infinita sicut dixerunt ponentes
elementa esse homoeomera, quemadmodum Anaxagoras et sequentes ipsum.

Deinde cum dicit: Nullus enim sic, prosequitur: et primo opiniones ponentium elementa infinita. Secundo cum

dicit: Quoniam autem necesse, ponit opiniones ponentium elementum unum esse tantum. Adhuc in prima parte facit

uod dictum est. Secundo cum dicit: Adhuc si unicuique, ponit rationem propriam estendentem elementa finita esse.
Circa primum primo improbat opinionem Anaxagorae ponentem elementa homoeomera esse; secundo cum dicit: Sed
adhuc neque ut alteri, opinionem Democriti et Leucippi ponentium corpora indivisibilia. Circa primum ponit rationes tres:
secundam cum dicit: Adhuc autem sic sumentes; tertiam. cum dicit: Adhuc si corpus a corpore. In prima parte
dicit, quod nullus supponentium sicüt dignitatem corpora homoeomera elementa esse, recte accipit naturam elementi.
Ad sensum enim apparet multa corpora composita homoeomera esse, et divisibilia esse in homoeomera, sicut car-
nem et os et lignum “εἴ lapidem et huiusmodi; quae omnia composita esse probantur per segregationem aliorum ab
ipsis, puta ignis et terrae et intermediorum. Quoniam igitur nullum compositorum ex corporibus est elementum, ma-
nifestum est quod homoeomera corpora non sunt elementa, sed corpus ad quod alia resolvuntur, inexistens eis actu
vel virtute, indivisibile in alia corpora priora altera specie, sicut dictum est prius.

xiv
VIL CopizcES MANUsCRIPTI. - Codices manuscripti quorum auxilio Pianam editio-
nem emendavimus, hi sunt.

- A) Urbinas 214, foliis 173-244 recto, saec. XV. :
B) Urbinas 24, foliis 29-125, saec. XV; continuationem habet Petri de Alvernia.

C) Vat. Palatinus 1036, foliis 80-154, saec. XIV vel XV; nihil de tertio libro
habet. —

D) Mazarinus 316, foliis 194-268, saec. XIII; finit lib. II, lect. xxvi num. 4, cum
his verbis, zagnitudine rotunditatis ferrae; post quae sequitur continuatio Petri. ;

E) Burghesius 114, antea 72, foliis 73-110, saec. XIV; cum continuatione Petri,
ubi s. Thomas cessavit.

F) Amplonianus (Erfurt) fol. 354, foliis 1-62 recto col. 1, saec. XIII.

G) Lipsiensis Universitatis 1405, foliis 2-56, saec. XIV. . Á

H) Lipsiensis Universitatis 1402, foliis 65-85 verso col. 1, saec. XIV; duos libros
habet, et continuationem Petri. Hic codex, lib. I, lect. vim, num. 7, post verba coz£ra-
vientur. infiniti motus, resumit dictam lectionem a principio, eamque et reliquum com-
mentarium ad compendium retrahit; post locum citatum, de eo nihil ex nostro silentio
concludi potest. ᾽ :

I) Berolinus Regius Ort. 195, foliis 1-30 verso col. 1, saec. XIV; duos libros habet,
cum continuatione Petri.

Accedunt pro tertio libro:

Par.) Paris. Nation. Lat. 16154, foliis 94-123, saec. XIII; addit continuationem Petri.

Oxon.) Balliolensis 278, foliis 192-237, saec. XIII; abrupte finit lect. rv, num. 1, cum
verbis superficiebus secundum lineam.

Hi duo codices extra apparatum variarum lectionum primi et secundi libri reman-
serunt, quia adamussim conveniunt cum F. Propter eandem rationem, ex pluribus an-
tiquis codicibus qui ad nostram notitiam venerunt, et quos saepius vel etiam perpetuo
consultavimus , solum Mazarinum (D) non tacuimus: parum enim utilitatis habuisset
omnes siglis distinxisse, quia ex D iam satis patet quomodo ad F se habeant. Ne
quis autem miretur quod, tot antiquis codicibus praetermissis, recentiores assumpsimus,
animadvertimus ex recentioribus apparere quid decursu temporum de textu s. Thomae
actum sit. Sufficiat ergo lectorem hic monuisse quod testimonio tot codicum, quam
maxime confortatur auctoritas codicis F, eo nempe sensu quia eum genuinam suae
familiae lectionem reddere demonstrant. ;

Quod attinet ad codicum affinitatem, pro primo et secundo commentarii libro (de
fragmento tertii infra dicemus), ad unam familiam pertinent omnes supradicti codices
praeter A, qui ex omnibus codicibus quos vidimus, aliam solus familiam repraesentat.
Absolute tamen solus non est: nam aliquot notae marginales in Vat. Lat. 2072, ad
textus Aristotelici illustrationem, necnon plures secundae manus in E G et I, ex codice
eius familiae desumptae sunt. Ex una parte ergo codicem A, sEGI et marginem Vat. 2072
ad unam familiam pertinentes habemus, cui ab A nomen imponimus: ex altera parte
codices supranominati, et ceteri per nos visi, aliam familiam constituunt, quam ab optimo
nominamus F. :

Piana editio, mediantibus prioribus editionibus, fluxit ex F; sed non ita parce
eum correxit secundum A, pluries tamen proprio marte. Nostra autem editio, ubi Pianae
mendum subesse videbatur, concordes familiarum lectiones, vel, ubi error Pianae toti
familiae F communis erat, lectionem. A adoptavit. Quod secundum cum saepissime factum
sit, operae pretium erit probare inter Α et F eam differentiam intercedere, quae familias
distinguit. Posset enim quaeri an A, recentissimus et paene singularis, non potius exhibeat
textum F critice castigatum? Nemo autem non videt quam necessarium sit hanc quae-
stionem expendere. Nam si A nihil aliud est quam critica elaboratio textus F, non effu-
giet inconvenientia quae textibus critico labore confectis adhaerent; et quamvis optimis
lectionibus eniteat, dubiae semper vel etiam nullius erit authenticitatis. E. contrario ,
si materiali tantum labore transcriptionis, sponte, non secus ac F, ab autographo s. Tho-
mae derivatum esse constiterit, nemo bonis eius lectionibus authenticitatem detrahere

XV

potest Accedit quod, si A et F ut familiae differunt, consentientes codicum lectiones
maiori auctoritate gaudebunt: tunc enim duo audimus testimonia, dum una familia quan-
tacumque, stricte loquendo, non melior testis est quam primus codex apographus, de
quo sumpta est. Maximi ergo momenti est pro nostra editione huius pulcherrimi com-
mentarii, sed incuria editorum tot et tantis erroribus deturpati, ostendere quod A ex
critico conatu ortus non est.

Ut vero hoc manifestum fiat, in memoriam revocari debet quo criterio inter fa-
milias discernatur. Et planum quidem est eas eodem modo quo primi apographi, inter
se differre: ab istis enim, utpote autographo clarius et distinctius scriptis, sequentes scri-
ptores vix differunt, nisi critica manus intervenit vel nimia scriptoris imperitia. Primi
autem qui de autographo transcripserunt, si eum fideliter reddidissent, vel eodem modo
ab eo recessissent, inter se non diversi fuissent. Sed nullus amanuensis autographum
fideliter transcribit: lapsu enim memoriae verba transponit; vel quae in autographo his
verbis dicuntur, aliis, simili tamen sensu, exprimit; vel errore oculorum, recursu nempe
eorundem verborum deceptus, homoteleuta omittit; vel difficultate legendi et ignorantia
materiae irretitus, verba corrumpit, et compendia erronee interpretatur; vel inadvertenter
verbum transilit; vel correctionem autographi non intelligit. Talibus mendis vacuum
esse, haud scio an ulli scriptori humana permiserit fragilitas. Sed quamvis omnes apo-
graphi istis erroribus laborant, vulgo tamen non in iisdem locis eos exhibent: uni enim
scriptori hoc verbum difficile erat lectu, alii aliud; hoc homoteleuton unus omittit, alius
istud; et ita dicendum est de ceteris erroribus, qui materialiter transcribentibus acci-
dunt. Habebunt ergo immediati apographi menda eiusdem generis, sed in diversis locis;
Sicut autem adsunt in primis, ita manent in posterioribus ex ipsis derivatis. Quae si
ita sunt, sequuntur duo: primum, quod ex una familia menda alterius corrigi possunt;
alterum, quod natura erroris huius in ista patet; utrum, v. g., absurda lectio debeatur
corruptioni abbreviaturae, an omissioni homoteleuti, vel alii errori, conferentem aliam
familiam non latebit. Ista est ergo relatio quae inter familias obtinet: eadem menda
habent, sed in diversis locis, ita quidem ut mendorum indoles, simul ac correctio, ex
alterutra inveniatur.

Atqui ipsissima est relatio inter F et A; quod ut pateat, sufficit adire apparatum
variarum lectionum, ubi ex A et F magnum errorum numerum collegimus, quorum
explicatio et emendatio in alterutro praesto est. Ad maiorem tamen intelligentiam, aliqua
exempla subiungimus, quae spectant corruptionem verborum: de homoteleutis infra
habebimus occasionem loquendi.

Liber I, Prooem., 4: zuquantum conveniunt in communi intentione F,
immixtum conveniunt in integratione A;
» lect iv, 17: jroiectio lafidis in. altum FF,
jrotectio lapidis in. alveum A;
» lect. vi, 2: futurum, idest debens esse F,
| futurum, idest demens esse A;
» lect. vut, 9: quod respicit frino. aspectu ἘΠ,
quod vespicit curvo aspectu A;
» lect. xxii, 4: es? mens eius similis ligafo F,
est utens eius syllogismus ligato A;
Lib. IL, lect. xt1b 6: sieut clavus ferreus infigitur rotae lgneae ἘΠ,
— sicut clavis ferreus infigitur totae lineae A;
Lib. III, lect. vut, 6: zw corforalibus locutionibus et demonstrationibus VF,
in corporibus vel omnibus demonstrationibus A;
Lib.I, lect mn, i1: de mofu qui im obhquum fendi N,
de motu qui mobili quando tendit V;

» lect. νι, 10: ve/ aqua alia causa universalior ΑΔ,
universalia aliqua causa universalior F ;
2 lect. ΙΧ, 7: Zu propinquitate ad. centrum A,

in proxümum communitate ad centrum Ἐ

XVI

Lib. II, lect. xvm, 3: sed zufermedia moventur pluribus, scilicet quinque planetae, qui
secundum | positionem. Eudoxi moventur. quatuor motibus A,
sed in Js media movet planetis, scilicet. quandoque | planetae
quis positionem. Eudoxus vero. dicit. quatuor. motibus F.

Ex his et sexcentis locis relationem inter A et F existentem dignoscimus. Sed
ut adhuc magis manifesta fiat, videamus an recensio quam A exhibet, adscribenda sit
critico correctoris labori. Et certo id nulla crisi effici potuit, ut talis diversitas, quali
familiae distinguuntur, inter F et A intercederet. Nam ut adesset, non solum opus erat
corruptas lectiones familiae F corrigere, sed bonas etiam pari proportione corrumpere.
Sed quia dici possent stultae lectiones A imperito scribae deberi (quamvis. negamus
hoc fieri potuisse: nam quomodo solis correctionibus pepercisset scriba, qui omnia
alia mutilare capax est et pronus?), animadvertamus methodum quam secuti correctores
menda corrigere solébant. Huc autem spectat ratio, qua ductos nos multas secundas
manus codicum in apparatu variantium lectionum notavisse diximus Vol. II, Praef. xix:
« intime etiam convicti sumus eum qui secundas manus in codicibus neglexerit, soli-
dum et scientificum circa recentes codices iudicium formare non valere. » In secundis
autem manibus haec observari licet: ad partem errorum multo minorem vulgo adhi-
bentur; e contra non raro corrigere praetendunt quod nulla castigatione indiget; inadae-
quatae saepius sunt, et sensum trüncum relinquunt. Rarissime etiam accidit ut ex eis
assignari possit ratio erroris correcti; sed ubi, homoteleuto omisso, sensus periit,
particula additur vel aliquot verba expunguntur, compendio corrupto vel verbo omisso
phrasis substituitur, et.id genus multa excogitant correctores, quin tamen ostendant se
erroris indolem perspexisse. Nec solis imperitis correctoribus hoc accidere dicas: nam
qua ratione error sit ortus nescire, utrum, e. g., homoteleuto omisso an verbo cor-
rupto vel alio modo, non est indicium ignorantiae; immo solertissimo cuique aqua haeret,
si hoc sine codice ex propria sagacitate determinare velit. Unusquisque etiam concedet
quam difficile sit correctori mirabiles illas fingere dotes, quae stilum s. Thomae illustrant,
subtilem etiam. analysim, rigorosum simul et facilem argumentationis processum, com-
mentationem textui Aristotelico fortiter adhaerentem, sed leniter etiam et fluide decur-
rentem, quasi non alterius opera commentaret, sed sua ab origine componeret. Ultimo,
correctiones omni ex parte bonae, quae, ut dixi, semper pauciores sunt, inveniuntur
prima manu scriptae in aliis codicibus eiusdem familiae vel alterius. Ita egisse corre-
ctorées, demonstrant secundae manus quae indubitate et ipsis oculis per correctorem
appositae esse patent. Sed ita non actum esse-de A, nullo negotio cognosci potest.
Nam A omnes fere errores familiae F corrigit; qua occasione erraverit ita bene indicat,
ut vel acutissimus palaeographus corrupta verba et longa homoteleuta tam commode,
plene et accurate restituere non valuisset; insuper stilus, commentationis methodus et
totius orationis indoles nonnisi s. Thomam redolent. Ea ergo est differentia inter A et
opus correctoris, ut A ex critica textus F emendatione ortus esse dici nequeat: e
contrario ea differentia inter A et F deprehenditur, ut, si tanquam familiae differrent,
aliter differre non possent; nec scio quid qui hoc negare vellet, responderet opinanti F
exhibere criticam. elaborationem textus ΑἹ

Quod vero codex A valde recens est, hoc parum eius minuit auctoritatem. Ex-
punctis enim perraris lectionibus, quae correctorem vel notatorem sentiunt (lib. I, im, e;
Hr, x; XVIII, 2; lib. IT, 1, $; vir, t); A talem textum monstrat, qualem antiquissimus
quisque alterius familiae; nec ipse F purior est, et magis immunis a castigatione et
aliis alterationibus, quibus temporis decursu sagacitate et licentia legentium textus
adulterari solent.: Scriptor ergo codicis A vetus exemplar transcribendum prae oculis
habuit : cum autem cuius auctoritatis codex sit, critici minus ex aetate, quam. ex codice
transcripto diiudicent, codici A tribuenda est auctoritas veteris exemplaris, de quo, nisi
omnia signa fallunt, transcriptum esse constat. Dolendum quod lectiones eius cum com-
pleto exemplari suae familiae conferre non potuimus (quia, ut iam diximus, nullus alius
codex ad nostram notitiam pervenit, sed. solum aliquot secundae manus, et parcae notae
marginales): praesumi enim debet, praeter communes suae familiae errores, proprios eum

XVII

habere, quos si continue cum alio exemplari conferre licuerat, de facili innotuissent et
correcti essent; dum tali adiumento destituti, aliquoties probabilis hypotheseos reme-
dium applicare debuimus, vel lectiones secundae manus adoptare.

Triplicem elenchum subnectimus omissionum, de quibus. in. apparatu variantium
primi et secundi libri sermo est, et quae pro parte longe maiori omissiones sunt ho-
moteleutorum. Brevitatis causa citamus litteram graecam notae, quam conferendo lector
videre potest de qua omissione agatur.

Primus elenchus indicat omissiones ipsius Pianae, et ex quibus fontibus nova

editio eas restituerit. Lib. I, Prooem., « ex A; lect. ur, y ex codd. et ed. 1516; ἵν, e
ex AsE; vur, « ex codd. excepto A; x,' ex AsE; xm Aex A; xm,: ex ABsG, «x ex
ASE; xiv, B. ex A, x ex ACDEGI; xvi, ἢ ex A; xix, 0 ex AsEG, & ex A; xxi, «
duas ex AsE, ε et 0 ex codd.; xxi, y ex A; xxiv, ὃ et ἡ ex codd., 0 ex codd. excepto A;
XXVI y et x ex A; xxvi ὃ ex A; xxix, B ex AsG, y ex AsGI. Lib. II, lect. i, ζ ex
codd.; ur, 8 ex AsEGI, v. ex codd.; v, « ex AsG, ζ ex AsEGI; νι, ζ ex AsE, o ex AsG;
X,» ex AsB; xm, ξ ex A; xvi, B. et q ex A; xvi, qn ex A; xvm, e, 0, x, A, v etu ex
A; XX, « ex codd.; xxii, « ex A; xxii, ε ex codd. excepto A (qui tamen non legit ut P);
XXIV, Y ex codd.; xxv, ὃ ex codd.; xxvi e, ει, A et o ex A; xxvi, v ex A; XXIX, ex
A, ex AF (D cessavit), » ex codd. Omisit ergo editio Piana homoteleuta. guzuqua-
ginta sepiem, hac proportione: nempe cum A ἦγε, cum BF, BCDEG, CDEFpG nan;
cum tota familia F qwadraginía; cum nullo codice nostro wzdecim (ed. 1516 decem).
Harum wzdecim. restituimus ex omnibus codd. (wzaz; ex omnibus codd. et ed. 1516);
ires ex codd. excepto A; «mam ex ACDEGI et AF; sef/em ex AsE; fres ex AsG;
unam ex ABsG, AsEG et AsGI; dwas ex AsEGI; vZgzu/ sex ex solo A.
— Alter elenchus respicit omissionum in priori editione vel aliquot codicibus occur-
rentium correctiones propria marte in Piana confectas; et fontes indicat ex quibus nos
meliores lectiones deprompsimus. Lib. I,.lect. m, y restituimus ex codd.; iv, 98 ex A;
ΧΙ, y ex A; xm, y ex ACDFSE, « ex AsEI; xm, ἡ ex AsG, v ex A; xiv, 6 ex AsG,
0 ex AsEGI; xvu, ν ex codd.; xix, 4 ex AsEGI; xx, x ex AFsGI, X ex codd.; xxi, €
ex AsEG, v ex A; xxm, ὃ ex AsEG; xxv, β ex AsEGI; xxvi, β ex EFI; xxix, 4 ex
AsG. Lib. II, lect. nz, y ex AsEGI, » ex AsEG; iv, * ex codd. excepto pG; v, β ex
AsEGI, 09 ex sE; vr, 8 ex AsG, ὃ ex AsEGI; x, : ex ACSE, μ ex ASE; xi, ἡ ex codd.;
xvE, B ex A; xvn, ὃ ex A, v ex ACEFG, 00 ex AsEG; xx, v ex A; xxi, e ex A;
XXVI, y,» €t x ex A. Piana ergo Zrzgmía ocío omissiones arbitrarie: correxit: quarum
quatuor in nullo. nostro codice occurrunt; «za in pG, BD, BGIpE, ACDEG, BCDEpGI,
BDFGpE; et vzgzzZ ocfo toti familiae ἘΠ communes sunt. Nos vero supplevimus ex
omnibus codd. gua£wor; ex codd. excepto pG, ACDFSsE, ACEFG, EFI, AFsGI et
ACSsE, uua; ex sE, AsE et AsEI, wzuam; ex AsG quafuor; ex AsEG quatuor; ex
ASEGI sex; ex solo A wedecim.

Tertius elenchus omissiones indicat totius familiae F, in P restitutas ex altera fa-
milia; et simul ostendit quibuscum P faciat. Lib. I, lect. πα, ὃ cum A; 1v, ε cum AsE;
vI, £ cum ASE; vur, A cum AsE, & cum A; xv, 9 cum AsE; xvi, cum sEI; xix, «
cum AsE, 8 cum AsG; xxi « cum AsE; xxiv, A cum A; xxv, x cum AsEGI; xxvi, ζ
cum sE; xxvm, β cum sEGI; xxix, αὶ cum ASsE. Lib. II, lect. i; τ cum AsEGI; um, «
cum AsEFGI, ν cum AsEGI; x, y cum sE. P ergo, ut omissiones familiae F corri-
geret, «ndevicies recurrit ad familiam A; et cum sE quidem facit ὅδε, cum sEI et sEFI
semel; cum AsE seffies; cum AsG et AsEFGI seze/; cum AsEGI et solo A /er.

Ex his. elenchis deducimus verum esse quod. supra diximus: $7770, quod P fluxit
ex familia F; nam, dum cum solo A tantum /7za homoteleuta, cum tota familia F gza-
draginta omittit; et in vzgiwZ ocfo locis, ubi tota familia F homoteleuta omisit, arbitra-
riam correctionem exhibet, sed, ubi solus A, zz//ibi. Secundo, quod Ῥ ad corrigendum
non ita parce familia A usa est: recurrendo ergo pluries ad A, non novis rebus stu-
demus, sed priorum editorum vestigia premimus. Z27/, quod correctores codicum mi-
nimam errorum partem castigare solent: ex sef/ez enim e£ ocfoginía homoteleutis
deficientibus in tota familia F, corrector codicis E, omnium diligentissimus, //727z/a ocfo

Opp. D. Tuowax T. III. c

XVIII

restituit secundum familiam A, pauca adhuc suo ingenio (cf. lib. II, xvur, ε), cetera non
curavit. Tandem lector, comparans lectiones Pianas in secundo elencho enumeratas cum
eis quae in tertio, videbit quid intersit inter awZLenficam castigationem adiutorio
alterius familiae factam, et arbitrariam, quae tollit, addit, mutat, nullo respectu habito ad
naturam erroris. Videbit etiam, si autographus lectionem Pianam habuisset, codices non
eo modo errare potuisse, quo errant. E. g., si s. Thomas scripsisset (lib. I, xiv, 4): Sed
— D movet Ζ in G temfore: ergo si in hoc tempore ΒΖ movebatur ab 4 corpore infinito,
sequitur. quod. infinitum. | et fenitum. moveant in eodem. tempore umun et idem mobile,
apographus utique transcribendo errare potuit, sed non hoc modo : Sed D movet Z
in G femore: ergo si im hoc femfore BZ movebatur a corpore infinito quod est A,
sequitur. igitur quod. znfinitum. et. finitum. abódent vel qualitercumque moveant n eodem
tempore unum et idem mobile in minori tempore, quia velocius movet; attamen ita legit
tota familia F. Dato autem autographum exhibuisse lectionem familiae A: .Sed D o-
vet Z in G tempore: ergo. E movebit BZ in tempore G; sed in hoc tempore BZ move-
batur a corpore infinito quod est 24: sequitur dgifur quod. infinitum et finitum alterent
vel qualitercumque moveant in. eodem. tempore unum et idem. mobile; sed foc est im-
possibile: supponebatur enim supra quod matus movens movet aequale mobile in minori
tempore, quia velocius movet, in promptu est explicatio corruptae lectionis F; omisit
nempe homoteleuton ergo £ movebit BZ 2n tempore, corrupit G sed in ergo si, et al-
ferent in. abdenft, tandem omisit homoteleuton sed Aoc... aequale mobile. Praestat ergo
lectio A ratione palaeographica. Sed etiam philosophica: nam duae propositiones quas
P corrigendo non supplevit (ergo E movebit .BZ in tempore G, et sed hoc est impossi-
óife etc), quam plurimum ad claritatem et integritatem argumentationis conferunt. Ad
eundem effectum omnia loca in secundo elencho citata adduci possent. Quando, e con-
trario, lectiones Pianae in tertio. elencho' citatae conferuntur cum lectionibus respectivis
familiae F, Pianae s. Thomae dignae videbuntur, et insimul explicabunt qua occasione
F erraverit: sed istae optimae lectiones Pianae occurrunt in familia A.

Sicut homoteleutorum, ita etiam corruptionum verborum triplex elenchus fieri pos-
set: nam P multas corruptiones huiusmodi ex familia retinuit, alias proprio marte, alias
secundum A correxit (cf. lib. II; lect. xvi, e). Cum .vero intentio nostra ex supra di-
scussis satis manifesta et probata sit, plura addere superfluum est.

Restat dicere de affinitate codicum pro fragmento tertii libri. Qualis autem haec -
sit, lectoribus si velint determinandum relinquimus, quia ut hac de re aliquid certum
deducatur, sufficiens inductio ex variantibus fieri non posse nobis videtur. Magnam utique
discrepantiam inter BF Oxon. et'EG Par., quae in prioribus libris vix differebant, in
tertio libro est animadvertere; sed haud scio an satis magnam ut ex diversis primis
apographis transcriptos esse constet. Ipsa autem familia A modo cum his facit, modo
cum istis, alibi propria legit. An ergo pro hoc libro tres familiae distinguendae sint an
duae, nobis non liquet. Tres vero distinguere, relatio codicum pro prioribus libris assi-
gnata non vetat: alia enim fata fuisse videntur primi et secundi libri quam tertii; hunc
enim in multis codicibus non esse transcriptum vidimus, et ipse Petrus de Alvernia, ut
supra notavimus, continuationem a principio tertii incoepit.

Piana in tertio libro zeve» homoteleuta, quorum nullum cum solo A, omisit, hisce
locis: rt, β a nobis restitutum ex FGsE, x ex BF et Oxon.; ur, ὃ ex codd. excepto
B, ἡ ex Par., « ex BF et Oxon.; v, « ex BE (Oxon. cessavit), ὃ ex EFG et Par.;
VI, ζ ex codd. excepto F, x ex codd. (cf. etiam nr, e, x; tv, a) Quindecim arbitrarias
exhibet correctiones omissionum, quarum nulla in solo A occurrit: r1, 1 correximus
ex A, x ex BF et Oxon.; nr, v ex BF et Oxon., ν ex codd. excepto Par., 9 ex codd.
excepto B; iv, β ex BsE et Oxon., ζ ex ABsE, (Oxon. cessavit); vit, εἰ ex ASsE, ἡ, 0, 1
€t v ex A; vim, ἃ ex sE, e et o ex A.

XIX

DE GENERATIONE ET CORRUPTIONE

L AmmrorELIS ΓΊΒΕΝ. - In superiori libro egit Aristoteles de mundo generatim
inspecto, de corporibus caelestibus, et etiam de elementis, quatenus haec sunt partes
totius universi et moventur motu locali. Modo in praesenti libro incipit agere de ipsis
elementis, quatenus motui generationis et. corruptionis subiiciuntur, et veniunt in com-
positionem corporum mixtorum. Unde primo sermonem instituit de generatione et cor-
ruptione in communi, deque illis motibus qui vel praeexiguntur ad has transmutatio-
nes, vel ipsas comitantur. Deinde naturam elementorum investigat, et de modo disserit
tum quo elementa transmutantur in invicem, tum quo ex elementis constituuntur
corpora mixta. Verum, ut unico aspectu comprehendi possit. doctrina totius operis,
subiicimus etiam hic compendiosam analysim Aristotelici textus, quoad suas principa-
liores partes. ὃ

. IL. ΒΎΝΟΡΘΙΒ LmRoRUM AmrsroTELIS. - LmER L Liber hic commode in tres partes
dispescitur. In prima, quae a principio libri protenditur usque ad finem cap. rv, deter-
minat Philosophus de generatione et corruptione, deque ipsarum ab alteratione diffe-
rentia. In altera parte, quae capite v continetur, agit de augmento et deminutione. In
tertia vero, quae ultima quinque capita complectitur, disserit de tactu, de actione et
passione, ac de mixtione; quae omnia ad generationem et corruptionem praeexiguntur.
— Lem IL. - Hoc libro specialiter agit Aristoteles de transmutatione elementorum,
tum in se invicem, tum ad mixtorum compositionem. Dividitur et ipse in tres partes.
Et prima quidem sex priora capita continet; in iisque agit Philosophus de elementis,
de eorum tum materiali tum formali principio, de numero ipsorum, ac de mutua ad
invicem transmutatione. Pars altera duo sequentia capita complectitur, in quibus deter-
minatur de mixtorum generatione et corruptione ex elementis. In tertia demum parte,
quae a cap.IX protenditur usque ad finem libri, agitur generatim de causis et principiis
cuiuscumque generationis. ;

- ΠῚ. QvaAESTIO DE GENUINO S. THOMAE COMMENTARIO. - Acturis de commentario
s. Thomae, occurrit nobis in ipso limine quaestio maximi momenti, et quae a nemine,
quod sciamus, adhuc pertractata est, quamvis eruditissimus P. Soldati Ord. nostri, in
apparatu, quem manuscriptum reliquit, pro nova operum s. Thomae editione adornanda
(cf. Praef. in Vol. I, pag. xxxvi), videatur in animo habuisse eam pertractare, ut ex di-
cendis patebit. Ouaestio autem in hoc versatur: utrum s. Thomas commentaria ediderit
super duos integros libros de Geuerafioue, vel aliquam partem tantum huius operis
suis commentis illustraverit. Et quidem editio Romana, priores editiones secuta, integram
expositionem in duos libros s. Doctori adiudicat. Nec aliud fuit iudicium quod de hac
re dederunt duo illi peritissimi et eruditissimi critici, Iacobus Echardus et Bernardus
de Rubeis, qui accuratam recensionem instituerunt omnium operum s. Thomae, in hunc
scopum ut genuina s. Doctori vindicarent, exploderent spuria, ac dubia notarent. Primus
namque de hoc commentario ait (loc. cit): « 7» Zbros de Generatione et: Corruptione.
Pr. .Szeut fradit Philosophus in 717 de Anima, scientiae secautur quemadmodum et ves etc.
In 2 Pr. Pos/guam Philosophus in I libro determinavit de Generatione etc... Extat haec
expositio in Regia ... Prodierunt Venetiis etc. » Quibus in verbis nullum extat indicium
quod Echardus suspicatus fuerit non esse adscribendam s. Thomae integram com-
mentationem in duos libros, prout extat in Piana. Sed adhuc magis explicitum est
iudicium Bernardi de Rubeis aientis: « Nemo non adscribit Aquinati expositionem in
libros duos de Generatione et Corruptione. Post annum 1271 in illud opus incubuisse
Thomam testatur Ptolomaeus. Immo Guillelmus de Tocco, in Processu Canonizationis
testis citatus et iuratus, haec habet cap. vr, n. 58: JDXxif quod widif eum scribentem
super librum de Generatione et Corruftione: quod credit fuisse ultimum ofus suum in
jhulosobhia (Diss. xxur, cap. m). » Horum autem iudicium omnes ad nostra usque tem-
pora secuti sunt, si unum excipias laudatum Soldati. Hic enim in sua recensione operum
s.'Thomae, et codicum qui in Vaticana extant, paginam habet cui superscribitur hic

XX

titulus: « Opera a s. Thoma inchoata, ab aliis perfecta, vel quae imperfecta restant. »
Inter haec autem s. Doctoris opera imperfecta, numerat quarto loco commentarium
super primum de Generatione. Eruditi viri iudicium de hac re amplectimur nos, et
amplectendum esse censemus ab omnibus qui huius rei argumenta non dubia perpen-
derint, quae statim subiicimus.

IV. COMMENTARIUM IN LIBRUM DE GENERATIONE ANNUMERANDUM EST INTER OPERA
s. THOMAE INCOMPLETA. - Hanc enim expositionem referendam esse inter opera, quae
inchoavit Angelicus, sed non ipse perfecit, evincitur primo ex auctoritate veterum scri-
ptorum, qui operum s.Doctoris catalogum texuerunt: « certius ewzm et aptius argu-
mentum adhiberi nullum potest, quo de genuinis germanisque sancti Thomae Aquinatis
operibus iudicium ferri queat, quam veterum scriptorum testimonium; quorum alii
synchroni, familiares ac discipuli, suppares alii simulque diligentissimi, Thomae operum
indicem aut elenchum texuere, accuratissimumque ut texerent, studium adhibuerunt
omne, optimamque crisin (De Rubeis, Diss. II, cap. 1). » Horum autem omnium testi-
monia singillatim, pro rei gravitate, afferenda sunt.

Iam supra audivimus Ptolomaeum de Luca aientem: « Scripsit etiam super phi-
losophiam, videlicet de Cae/o et de Generafione, sed non complevit... sed hos libros
complevit Magister Petrus de Alvernia. » Post ipsum, alium testem habemus Bartholo-
maeum de Capua, Logothetam et Protonotarium regni Siciliae, cuius pariter pro nostra
sententia explicitum est testimonium: « Item dixit idem testis quod isti sunt libri quos
dedit frater Thomas de Aquino praedictus... super libro e Cae/o tres, super primum
librum de Generatfione, super. duos libros Aefeororum. » Idem testatur Ioannes de Co-
lumna, scribens: « Super tres libros.de Caelo e£ Mundo, super primum de Generattione.
et. Corruftione. » Disertis verbis, ut patet, auctores isti affirmant. vel quod D. Thomas
non complevit suum commentarium in librum de Generafrone, vel quod scripsit super
primum librum tantum huius operis. :

Sequuntur modo quinque alii ex nomenclatoribus operum s. Thomae, qui, cum
simpliciter affirment s. Doctorem scripsisse in librum de Generafione, dubio procul non
magis aliorum opinioni favere existimandi sunt quam nostrae. Inter hos primus occurrit
Guillelmus de Tocco, cuius verba iam supra retulimus, dum sermo erat de opinione
Bernardi de Rubeis. Sequitur Bernardus Guidonis, cuius hoc est testimonium: « Item
scripsit.. super tres libros de Cae/o e£ Mundo, super librum de Generatione et Corru-
piione. » "Tertius est Petrus Rogerius, postea Clemens PP. VI, qui in indice operum
s. Thomae haec habet: « Super quatuor libros de Cae/o, super librum de Generafione
(apud. Oudinum loc. cit). » Quartus, Henricus de Hervordia: « Scripsit B. Thomas ... de
Generatione et. Corruptione (Chronicon, Gotting. 1859, pag. 207). » Quinto loco accedit
s. Antoninus, qui ait: « Scripsit etiam ... super tres libros de Cae/o e£ Mwndo, super
librum de Generatione οὐ Corrupbtione, super libros duos Jefeororum. »

Remanent ultimo loco duo testes, qui, cum mentionem faciant de expositione
s. Thomae in duos libros de Generafione, negotium aliquod saltem primo aspectu
facere. possunt. Primus est Nicolaus Trivetus, qui ait: « Exposuit etiam libros philo-
sophiae plurimos, puta PAysicorum: libros octo complete, CaeZi e? Mundi primum, se-
cundum et tertium, JZefeororum primum et secundum, de 74uzma secundum et tertium,
de Generatione et Corruptione libros duos, de Sensu οὐ Sensato etc. » Alter testis est
Ludovicus de Valleoleti, qui pariter scribit s. Thomam commentaria edidisse « super
duos libros de Generatioue et Corruftione. » Verum haec duo testimonia nec infringere
possunt vim rationum quas postea afferemus, nec ullo pacto elevare fidem et aucto-
ritatem. praecedentium testium, Ptolomaei Lucensis in primis et Bartholomaei de Capua;
quorum alter testatur, libro xxi, cap. virt, se. « confessionem (s. Doctoris) saepius audi-
visse, cum ipso multo tempore conversatum esse familiari ministerio, ac ipsius auditorem
fuisse » ; alter vero testis iuratus habetur inter acta inquisitionis pro canonizatione
s. Doctoris, anno 1319, die Mercurii, 8 mensis Augusti. Insuper praesto est ratio qua
explicare oportet modum loquendi quo usi sunt Trivetus et Valleoletanus; eaque ex-
plicatione adhibita, nulli dubium erit eorum testimonia cum ceteris non pugnare. Re

XXI

quidem vera audivimus supra Petrum Rogerium diserte asserentem s. Thomam scri-
psisse « super quatuor libros de Cae/o;» item Bartholomaeum de Capua, Bernardum
Guidonis, aliosque aientes: « super tres libros de Cae/o e£ Mudo.» Iam vero in confesso
apud omnes est Aquinatem nedum quartum librum de Cae/o non exposuisse, sed etiam
.expositionem tertii libri imperfectam reliquisse: quomodo ergo accipienda sunt verba
Rogerii et aliorum, dum asserunt s. Thomam scripsisse super quatuor vel super tres
libros Ze Cae/o? Eo sane modo quo ab omnibus hucusque accepta sunt, quatenus nempe
auctores illi ea forma loquendi usi sunt ad designandum opus in quod commentaria
edidit Angelicus, non autem ad significandum quod totum opus sit ipse commentatus.
Eodem igitur modo interpretanda sunt testimonia Triveti et Valleoletani; eorumque
auctoritas optime allegatur ad probandum s. Thomam commentaria edidisse in librum
de Generatione, sed ex ea nullatenus conficitur commentaria ista ad totum opus pertinere.
| . V. QuA LECTIONE COMPLEATUR EXPOSITIO S. THOMAE. - Satis ergo constare putamus
. ex auctoritate veterum scriptorum, hanc expositionem annumerandam esse inter opera
5. Thomae- incompleta. Sed nunc altera quaestio exurgit, magis etiam implexa, quo
nempe loco constituere oporteat finem genuinae commentationis Aquinatis. Quae autem
mox dicturi sumus in solutione huius quaestionis, ea omnia manifestum est huc etiam
spectare, ut praecedenti argumentationi, si opus sit, novum lumen et maius robur addatur.
Sed antequam solutionem aggrediamur, iuverit in antecessum unum annotare de codi-
cibus in quibus. exhibetur haec expositio. Facto enim compertum est, quo magis abun-
dant codices operum quae D. Thomas vel complevit omnino, vel ex magna parte ab-
solvit, eo rariores esse codices eorum operum quae Angelicus ex maiori parte imperfecta
reliquit. Porro, quamvis in exquirendis huius commentarii codicibus peculiari diligentia
bibliothecas lustravimus, tamen expositionis huius nonnisi tres codices invenire potuimus:
nempe duos Oxonienses, in quorum uno extat expositio tantum usque ad finem cir-
citer secundi numeri quartae lectionis in primum librum, in altero usque ad integram
lectionem xvm eiusdem libri; et tertium Parisiensem, qui, etsi expositionem exhibeat in
duos libros integros, nullius tamen auctoritatis est in hac quaestione, cum sit codex
recentissimus, immo exscriptus appareat ex editione Veneta 1498; de qua re infra.
Ipse ergo maximus defectus codicum manifesto indicio esse potest, quod haec expositio
admodum incompleta remansit.

—His praemissis, ad propositam quaestionem sequenti propositione respondemus :
Genuina s. Thomae expositio absolvitur cum. lectione xvu frimni libri. Primum argu-
mentum ad hanc thesim probandam suppeditatur a codice illo Oxoniensi, qui in notis
invenitur designatus per litteram A, quique, ut diximus, decem et septem lectiones ex-
positionis s. Thomae exhibet. Is enim, absoluta xvi lectione, haec statim adnotat: « Hic
terminatur expositio fr. Thomae de Aquino, et incipit expositio fr. Thomae de Suthona
(de quo scriptore vide Echard, Tom. I, p. 464). » Porro codex iste ad saeculum deci-
mum tertium pertinet, interque codices bonae notae annumeratur; neque ulla adest ratio
cur ei fides denegetur.

Sed et alia adsunt indubia argumenta, ex quibus et huius codicis auctoritas con-
firmatur, et conficitur plane s. Thomae expositionem non se porrigere ultra praefatam
lectionem xvi. Sunt autem haec argumenta ex intrinsecis characteribus ipsius commen-
tationis petita, ac ad tria capita commode revocantur. Primo namque annotandum
venit factum illud, in quod statim offendit oculus et mens lectoris, qui a lectione xvir
ad xvnur et sequentes pergit (quod quidem factum unusquisque per seipsum explorare
potest, si partem genuinam conferat cum apocrypha, quae in appendice huius voluminis
extat): statim enim animadvertit, a lectione 1 usque ad xvir inclusive, unam eandemque
rationem commentandi constanter servari, commentariumque ipsum, tum quoad stilum
tum quoad expositionem doctrinae, manifeste redolere ingenium s. Doctoris, eiusque
proprium exponendi modum referre; sed ab initio lectionis xvm, illico, apparet nova
commentandi ratio, quae a praecedenti non parum abludit, eaque indesinenter servata
conspicituf ad finem usque secundi libri. Porro quod idem auctor in diversis operibus,
vel in dissimilibus argumentis, non semper sibi constet, haud aegre conceditur, prae-

XXII

sertim. si in alia et alia aetate diversa opera ediderit: sed quod idem auctor unam
partem. eiusdem operis perfecta ratione iuxta indolem sui ingeni absolverit , deinde
vero reliquum totius libri quasi neglexerit, hoc nullo pacto possumus in animum indu-
cere, saltem cum sermo est de divino Aquinatis ingenio, et de opere quod ipse ultimo.
suae vitae tempore elucubravit. Fatemur doctrinam philosophicam quae in secunda parte
commentationis traditur, non discordare a principiis s. Doctoris: sed expositio nullo
modo comparari potest cum eius genuinis commentariis.

Accedimus modo ad alterum argumentum, quod etiam sumitur ex notis intrinsecis
ipsius commentationis. In editione Romana, Tomo XVII, fol. 212 verso, extat s. "Thomae
Opusculum xxxi, cui titulus: « De Mixtione Elementorum, ad Magistrum Philippum. »
De hoc opusculo sequentia annotat laudatus saepe Bernardus M. De Rubeis, Diss. xxiv,
cap.I, $4: « Ofusculum. xxx, De Ente et Essentia (verba refero Barbavarii), e£ a/ia
deincefs usque ad xv, zu quo. de Modalibus. agitur, "Aquinatis ingenium prorsus redolent.
Hinc, iuxta Barbavarii censuram, ad. Aquinatem verum parentem pertinent Opuscu-
lum. xxxi, De Mixtione Elementorum, ad Magistrum Plülibpum, xxxi. etc... Barbavarii
iudicium. confirmant. locupletissimo testimonio veteres nomenclatores. Opusculum De
Mixtione Elementorum, ad Magistrum Plülifpum, recensent Ptolomaeus , Logotheta ,
Bernardus Guidonis, Trivetus, Pignonus, Valleoletanus, 5. Antoninus. Philippi, cui nun-
cupatum opus est, patriam addit Logotheta Cas/rum Cael. Num potius legendum Ca-
strum: Celsum etc. (cf. de isto opusculo etiam Echard, Tom. I, pag. 338, col. 2).» Hoc
autem genuinum s. Doctoris opusculum ex integro reperitur insertum. num. 7 lectio-
nis xxiv. primi libri, circa medium, ad solvendam quaestionem de modo quo elementa
manent in mixto. Quod quidem ab ipso s. Thoma factum esse concedet nemo, qui et
Aquinatis ingenium agnoverit, simulque animadverterit centies ipsum de eisdem rebus,
prout materia ferebat, tractasse, quin tamen unquam se tali modo exscripserit.

Sed quod huic secundo argumento vim maximam addit, illud procul dubio est,
quod non tantum praefatum opusculum continet pars illa commentationis de qua est
quaestio, sed. praeterea plures, eosque satis prolixos tractus consarcinatos habet, qui sunt
ex commentario b. Alberti Magni in librum de Geuerafrone et Corrubtione desumpti. Ut
hoc factum, quod luce clarius ostendit nullo modo ad Aquinatem auctorem referri posse
partem istam commentationis, legentium oculis pateat, transcribimus nonnulla loca ex
laudato Alberti commentario, simulque annotamus lectionem et numerum ubi, in appen-
dice, unusquisque locus invenitur insertus. Monemus autem praecipua menda quibus in
editione Lugdunensi r651:, textus Alberti inficitur, a nobis correcta fuisse ex Cod.
Urb. 194, et ex notis marginalibus Cod. Vat. 2072.

Ex cowwENT. B. ALBERTI, LIB. I, TRACT. Vi, cAP. Iv. - Attendendum hic, quod dubitatio ista est super duo fundata,
scilicet qualiter veniant ad mixtionem elementa, et qualiter manent in mixto. Et de primo scias quod secundum dicta
philosophorum, primum movens elementa ad mixtionem est immiscibile; et hoc est astra totum mundum moventia
et ordinantia, quemadmodum docet Aristoteles. Sphaera enim solis, in qua fons caloris est, nata est movere ignem;
et sphaera lunae nata est movere aquam, propter quod mare ingreditur et egreditur ad quantitatem et aetatem lunae;
sphaerae autem quinque planetarum, scilicet Saturni, Iovis, Martis, Veneris et Mercurii, movent sphaeram aeris; unde
motus aeris multi sunt, sicut diversus est valde motus dictorum planetarum, et est in aere frigus congelativum ex
sphaera Saturni, et aestus ex sphaera Martis, et temperies in calido ex sphaera Iovis, et temperies in frigido ex sphaera
Veneris, et commiscibilitas et passibilitas facilis ex sphaera Mercurii; sphaera autem stellarum fixarum et multarum,
quae est octava, in qua sunt multae imagines et figurae, movet terram, unde etiam in ipsa figurantur imagines multae
in generatis. Licet ergo elementa levia non descendant ex se, nec gravia ascendant ex se, tamen ex motoribus univer-
salibus ordinantibus mundum aliquando descendunt levia per quendam modum, et ascendunt gravia per modum
alium, quem infra dicemus. Huius autem exemplum conveniens est in qualitatibus activis et passivis corporis animati,
Non enim in homine vel alio animato semper movetur calidum secundum naturam et motum ignis, nec agit actum
ignis omnino; sed potius movetur in id ad quod dirigitur ab anima, et agit ad terminum et finem intentum ab
anima, sicut dicit Aristoteles contra Empedoclem in II de Amima. Cum autem motus caeli sit sicut motus sapientis,
sicut dicit Messallach in libro de Sphaera Mota; et cum ad motum caeli reducatur omnis motus qui fit in elementis
et elementatis , sicut dicit Averroes supra VIII Physicorum; ideo dictum est ab Aristotele quod opus naturae est opus
intelligentiae. Et hoc dictum sit de movente primo in genere corporum, quia movens ante hoc est motor orbis, quem
planes et aplanes vocat Aristoteles in XI Primae Philosophiae, idest diurnum et erraticum. Si autem quaeratur de
motore coniuncto , dico quod calor solis, sicut dicit Aristoteles in libro Meteororum, movet terram et aquam, et
elevat inde duos vapores; et quantum dat terrae de natura aeris cum facit ipsam vaporosam, tantum dat ei de motu
et loco aeris; et partes terrae sic vaporabiliter acceptae naturale est ad aerem ascendere, et ibi cum aere miscentur;
et in ea sunt quaedam partes ignitae ex calore solis; et similiter est de aqua vaporali. Similiter autem aer írigido

spissatus descendit ad terram ; nec hoc est contra naturam aeris sic accepti. Et sic patet qualiter in medio loco ge-
neratonis sunt partes ignitae et aereae et aqueae et terreae, et moventur ad seinvicem descendendo et ascendendo.

XXII

Sunt etiam quaedam partes ignis in vaporibus pluvialiter et in rore descendentibus, quas vapores accipiunt in regione
aeris calefacta, quae dicitur aestus; sicut patet in assub cadente et aliis vaporibus. Huius autem signum est, quod
aquae pluviales sunt vaporosae calidae stipticae (calidae stipatae Urb., calido stipatae marg. Vat.). Et sic iterum
cum pluvia et rore et aliis descendunt partes ignitae ad locum mixtionis, Ex his etiam patet, quod ad mixtionem non
movet violentia, sed natura: et ideo etiam mixtio est naturalis (Operum Tom. II, Lugduni 1651)..- Cf. in Appen-
dice lib. I, lect. xxiv, n. 7.

Ex EODEM COMMENT. LIB. II, CAP. 1. - Hoc habito, notandum quod nullatenus solus accessus solis et recessus
facit periodum; quia aliter in hieme nullum animal deberet nasci, sed potius omnia mori; et nullius vita deberet
extendi ultra annum; quod expresse falsum est. Sed periodum facit relatio ascendentis signi super horizontem, ad
omnia alia signa circuli cum suis stellis et planetis in hora conceptus vel nativitatis rei inferioris, quae causatur vel
concausatur a circulo caelesti. Hoc enim modo mensura quorundam est annus, et quorundam plus vel minus, secun-
dum effectus signorum et fortitudines stellarum quae fixae sunt in signis. Et hoc modo verum est quod aequale est
tempus generationis rei tempori corruptionis; quia a primo signo ascendente in hora rei computatur profectus rei
usque ad septimum signum eiusdem circuli, et a signo septimo usque ad primum computatur defectus. Et ideo se-
ptimum signum in astronomia domus mortis vocatur, et ascendens vocatur domus vitae. Et ideo generatio rei vocatur
profectus usque ad statum; et post statum usque ad declinationem, et a declinatione usque ad mortem vocatur pe-
riodus corruptionis: quia aequalia sunt secundum naturam; quia a primo usque ad septimum tantum est quantum a
septimo usque ad primum, per aliam partem circuli mensurando. Verbi gratia, ab Ariete per Cancrum et Geminos
et deinceps usque in Libram tantum est quantum a Libra per Scorpionem et Sagittarium et sic deinceps usque ad
Arietem. Et ideo.si periodus profectus hominis sunt triginta quinque anni vel quadraginta anni, ut dicunt medici,
periodus defectus erit tantundem, et erit aetas hominis septuaginta vel octoginta anni. Potest tamen hoc impediri per
accidens, per cibum malum, vel mortem violentam, vel alio quocumque modo. Et hoc vocat Aristoteles materiae in-
aequalitatem; quia scilicet per accidentia multa aliter disponitur quam moveatur a circulo. Et ideo diversimode mo-
riuntur homines citius et tardius quam per naturam mortales sint; et similiter etiam alia animalia. Hoc etiam modo
&etates sunt omnium rerum; quia planetae in circulo periodali positi, quando sunt fortiores, dant plures annos vitae;
et quando sunt debiliores, dant pauciores. Et hoc etiam modo innotescit quoniam qui sciret vires signorum et stel-
larum in ipsis positarum in circulo periodali, dum nascitur res aliqua, ipse, quantum est de influentia caeli, praenosticari

. posset de tota vita rei generatae: sed tamen hoc necessitatem non poneret, quia posset impediri per accidens, ut dictum

est. - Cf. in Appendice lib. II, lect. x, n. 6.
Dnu5

—- Quae hucusque protulimus argumenta, satis. videri possunt ad certam fidem facien-
dam de eo quod probandum suscepimus, nempe quod genuina s. Thomae expositio
cum xvir lectione primi libri absolvitur. Non est tamen silentio praetereundum argu-
mentum quod adhuc suppetit, et quod per seipsum extra omnem dubitationem ponit,
commentationem quae modo in quaestione versatur, a xvin lectione usque in finem,
alium prorsus a D. Thoma auctorem habere. Ipsa enim non solum longos tractus con-
tinet ex commentario b. Alberti desumptos, sed, exceptis divisionibus textus, fere tota
a citato loco usque in finem, nihil aliud esse videtur quam compilatio ex praedicto

commentario expressa. Iudicium de hac re feret per se ipse lector, si modo ad invicem
contulerit loca quae tum ex ipsa expositione apocrypha, tum ex b. Alberto, subiicimus.

'. ἘΧΡΟΒΙΤΙΟ APOCRYPHa. - Postquam Philosophus determi-
navit de generatione et corruptione in communi, et de
aliis sequentibus, scilicet de augmentatione et alteratione,
incipit determinare de quibusdam quae ad haec requiruntur.
Et primo dat intentionem suam: secundo prosequitur inten-
tum, ibi: Fere quidem etc. Circa primum duo facit: primo
determinat intentionem suam; secundo ostendit necessita-
tem suae intentionis, ibi: Omnes enim qui et elementa etc.
Dicit ergo primo quod, cum oporteat dicere de mate-
ria circa quam est transmutatio elementorum, et de ipsis
elementis secundum contrarietates quae sunt in eis; utrum
scilicet sint aut non; et utrum unum eorum sit sempi-
ternum et intransmutabile, sicut supra dicit Empedocles,
aut generantur; et si generantur, qualiter generantur; utrum
scilicet generantur adinvicem aut moventur, aut est aliquod
principium eorum, ex quo generantur et in quod resolvun-
tur, sicut diversi dixerunt, ut Democritus atomos, Anaxa-
goras infinita secundum speciem; quia, inquam, illa deter-
minare debemus, oportet prius determinare de quibusdam
antecedentibus ad illa, de quibus dicitur indeterminate nunc.
Quod quidem potest dupliciter intelligi: uno modo, quod
philosophi sui temporis indeterminate et insufficienter di-
xerunt de ipsis; alio modo, quia de generatione indeter-
minate et confuse dictum est de ipsis (Append., lib. I,
'Ject. xvin, n. 1). L
Et dicit, quia non omne movens movetur, sed quod-
dam est movens motum, quoddam autem movens immo-
bile (et hoc dupliciter; aliquid enim simpliciter nullo
modo movetur, sicut movens primum, aliquod autem
movens non movetur a moto, licet moveatur ab aliquo),
secundum quorundam existimationem agens etiam inve-

B. AraERTUs. - Habitis autem ex praemissis simplicibus
motibus, esset iam dicendum. de generatione contracta ad
materiam, quae est generatio simplicium corporum; sed
antecedenter oportet determinare ea quae in generatione
elementorum sunt sicut causae: quoniam oportet dicere de
materia super quam est transmutatio communis elemento- :
rum adinvicem, et etiam de ipsis elementis secundum con-
trarietates quae insunt eis, utrum sint vel non sint, et utrum
unumquodque eorum est sempiternum intransmutabile,
sicut dicit Empedocles, aut generantur aequaliter; et si
generantur, utrum generantur adinvicem omnia eodem
modo, sicut dicunt Physici, aut aliquod eorum est princi-
pium quod est ante ea, ex quo generantur et in quod re-
solvuntur, sicut diversi dixerunt, ut Democritus atomos,
Anaxagoras homogenea, et Heraclitus vaporem et huius-
modi. Quia ergo ista inquirere habemus in secundo huius
voluminis, oportet utique prius dicere antecedentia harum
quaestionum, de quibus indeterminate nunc dicitur a Phy-
sicis (Lib. I, Tract. rv, cap. 1).

Quoniam autem non omnis movens movetur, sed ali-
quid moventium movet motum, aliquid autem movet
existens immobile ab alio, et hoc dupliciter; aliquod enim
simpliciter a nullo movetur, sicut movens primum, aliquod
autem moventium non movetur ab eo quod movet (sicut
sol movet terram et non movetur ab ea), licet moveatur ab

XXIV

nitur in istis duobus modis, quia quidam dicunt quod
actus moventis est quoddam facere, et e converso quod
actus facientis est quoddam. movere (ibid. n. 7).

Dicit ergo primo quod dictum est iam in primo libro
de mixtione et de tactu, et de facere et pati, quomodo
existunt his quae transmutantur secundum naturam. Am-
plius etiam. dictum est de generatione et corruptione, quo-

modo existat, et propter quam causam. Similiter etiam :

dictum est de alteratione, quid est, et in quo differt a
generatione et corruptione. Relinquitur autem in hoc se-
cundo libro considerare de corporibus quae elementa vo-
cantur, antequam consideremus in particularibus libris de
generatione ét corruptione corporum specialium, sicut la-
pidum et metallorum et plantarum et animalium. Et hoc
ideo quia omnes substantiae quae generantur et corrum-
puntur, non sunt sine istis sensibilibus corporibus, scilicet
quatuor elementis. - Dicuntur autem elementa antonoma-
stice sensibilia, quia eorum differentiae sive principia, quae
sunt quatuor qualitates, scilicet calidum, frigidum, humi-
dum et siccum, sunt causae omnium aliarum qualitatum
tangibilium (Lib. II, lect. 1, n. 1).

*

Dicit ergo primo quod quia determinatum est hic et in
tertio libro de Caelo et Mundo quod corpora simplicia ,
scilicet elementa, adinvicem generantur; et cum hoc etiam
ad sensum videmus, quod ipsa sunt adinvicem generata ;
quia nisi ita esset, non esset alteratio inter ea, cum tamen
videamus quod alteratio secundum passiones tactus est
inter ea, et ipsae passiones inter se praedominantes trans-
mutant substantiam eorum adinvicem: quoniam, inquam,
ita est, dicendum est nunc quis modus adinvicem transmu-
tationis, et dicendum est utrum sit possibile quod quod-
libet elementum ex quolibet' elemento generetur, vel quod
tantum unum generetur ex uno, si impossibile sit generari
ex alio (ibid., lect. v, n. 1).

alio ; manifestum est quod, secundum existimationem quo-
rundam, talis divisio est etiam in faciente, quia quidam di-
cunt quod actus moventis est quoddam íacere, et e con-
verso actus facientis est quoddam movere (ibid., cap. 1v).
In superiori libro egimus de mixtione et tactu, et de
facere et pati, quomodo existunt in his quae transmu-
tantur secundum naturam. Amplius autem diximus de ge-
neratione et corruptione quae simpliciter sunt generatio et
corruptio, quomodo utrumque eorum est, et propter quam
causam. Similiter autem dictum est de alteratione, quid sit,
et quam differentiam habet ad generationem et corruptio-
nem. Relinquitur in hoc libro secundo considerare de cor-
poribus quae vocantur elementa, antequam consideremus
in particularibus libris de generatione et corruptione cor-
porum specialium, sicut lapidum, metallorum, plantarum
et animalium. Et omnjbus substantiis quae consistunt per
naturam generatio et corruptio inest non sine corporibus
quae sunt sensibilia. Sensibilia autem dicuntur corpora quae
sentiuntur per tactum, quia qualitates tangibiles causae sunt
omnium aliarum sensibilium qualitatum. Primae autem in
qualitatibus tactus sunt quatuor qualitates primae, scilicet
calidum, frigidum, humidum et siccum; et hae differentiae
sunt elementorum. Unde elementa sunt antonomastice dicta
sensibilia, et per ea convenit generatio et corruptio omnibus
generabilibus et corruptibilibus (Lib. II, Tract. 1, cap. 1).
Quoniam autem prius hic et in tertio Caeli et Mundi
determinavimus quod corporibus simplicibus est generatio,
et ex invicem uni cum alio; et quoniam hoc etiam dicit
nobis sensus, quia nos videmus quod unum generatur ex
alio; quia nisi ita esset, non esset alteratio inter ea, cum
tamen videamus quod alteratio secundum passiones tactus
est inter ea, sicut prius diximus; et ipsae passiones inten-
sae transmutant substantiam eorum adinvicem: quoniam,
inquam, ita est, nunc dicendum est quis modus sit eorum
transmutationis adinvicem; et utrum possibile est quod
omne elementum ex omni elemento generetur; vel utrum
possibile est quod hoc quidem generetur, non autem
possibile est quod aliud generetur (ibid., Tract. m, cap. 1).

Indubiis ergo argumentis probatum esse confidimus, inter opera Aquinati falso

adscripta annumerandam esse commentationis in libros de Gemerafrowe partem illam,
quae complectitur posteriores octo lectiones in primum librum, et reliquas duodecim
in secundum. Hanc ergo nos a genuina s. Thomae expositione seiunximus, et prae-
stantiorum Editorum in hac re exempla secuti, eam in appendicem ad praesens volumen
retulimus. Quis vero fuerit auctor huius compilationis, nullo pacto invenire potuimus,
licet nullas, quoad fieri potuit, investigationes omiserimus. Hoc unum nobis certo constat,
supplementum fratris Thomae de Suthona, quod extare diximus in codice Oxoniensi, et
cuius hic specimen exhibemus, diversum omnino esse a continuatione quae in Piana
et aliis editionibus habetur.

Ixrrruw suPPLEMENTI FRATRIS THOMAE DE SurHoNa. - Quoniam autem primum oportet etc. Postquam Philosophus
determinavit de generatione et corruptione in communi, et de aliis motibus consequentibus, hic determinat de quibus-
dam quae requiruntur ad generationem et ad alios motus; et dividitur in duas partes: in prima ostendit necessitatem
determinandi de eis: in secunda prosequitur determinare intentum, ibi: Principium autem accipiamus etc. Prima pars
dividitur in duas: in prima ostendit quod necesse est determinare de eis antequam tractetur de generatione elemento-
rum: in secunda manifestat quaedam quae supposuerat, ibi: Omnes enim qui elementa etc. Circa primum intendit
talem rationem. In sequentibus libri oportet principaliter determinare. de elementis, quomodo generantur ex seinvicem:
sed secundum omnes loquentes de generatione, quaedam de quibus nondum est determinatum, requiruntur ad gene-
rationem elementorum et ad alios motus, scilicet tactus, actio et passio et mixtio: ergo oportet prius tractare de istis.
Dicit ergo quod quia oportet primum, idest principaliter, in secundo libro dicere de materia quae est una causa gene-
rationis elementorum, et de quatuor corporibus simplicibus quae communiter vocantur elementa, utrum sint elementa
aliorum corporum, sicut vocantur, vel non; etsi sint elementa, oportet videre utrum unumquodque eorum sit sem-
piternum et non generabile, ita quod non habeant aliquod materiale principium prius eis, ex quo generentur, sicut
Empedocles dixit, aut ipsa sint generabilia aliqualiter; et si generantur, utrum omnia generantur ex invicem eodem
modo, ita ut unum (non) sit prius alio, aut aliquod unum eorum est principium ex quo generantur alia, et ipsum ex nullo
sicut antiqui dicebant; quorum quidam ponebant illud primum esse ignem, ut Heraclitus; alii autem ponebant illud
principium esse aerem, uti Diogenes; alii vero aquam, ut Thales; quia, inquam, oportet ista pribcipaliter tractare in
secundo libro, necesse est prius secundum ordinem doctrinae determinare de quibusdam communibus, quae, secun-
dum omnes ponentes generationem, necessario requiruntur ad generationem et alios motus de quibus non est adhuc
determinata doctrina tradita, scilicet de tactu, actione et passione, et de mixtione (Cod. Merton. fol. 92).

ἸΝΙΤΙΌΜ kxPOsrTIONIS EIUSDEM FRATRIS THOMAE DE SuTHONA IN LiBRUM τι, - De mixtione quidem et tactu. Post-
quam Philosophus determinavit in primo libro de generatione et corruptione in communi, et de aliis motibus quorum

XXV

cognitio praeexigitur. via doctrinae antequam determinetur de generatione contracta ad materiam specialem, in hoc
libro secundo determinat de generatione aliquo modo contracta. Sed tamen antequam sit determinandum de genera-
tione et corruptione corporum specialium, puta lapidum et metallorum, plantarum et animalium, prius determinandum
occurrit de quibusdam communibus ad illa, quia innata est nobis via a magis communibus ad minus communia. Sunt
autem tria communia generationi corporum compositorum, scilicet generatio mutua elementorum, quae omnibus cor-
poribus mixtis sunt communia; et generatio mixtorum ex elementis in communi; et principia generationis omnium
corporum. Et secundum hoc dividitur iste secundus liber in tres partes: in quarum prima determinat de generatione
elementorum: in secunda de generatione mixti in communi, ibi: De elementis autem ex quibus corpora constituta
sunt: in tertia de principiis communibus omnium generatorum et corruptibilium, ibi: Quia vero sunt quaedam ge-
nerabilia et corruptibilia. Ista enim tria communia oportet determinare antequam determinetur in speciali de genera-
tione corporum mixtorum in libris sequentibus. In principio autem praemittit suam intentionem: secundo, prosequitur
eam, ibi: ZZorum autem materiam. In dando intentionem duo facit: primo, ad continuationem sui operis comme-
morat quae dicta sunt in primo libro: secundo, proponit quae nunc restant dicenda, et hoc manifestans quod pro-
cessus suus sit ordinatus, ibi: Religuum autem est considerare (fol. 104).

VI. SPECIMEN HUIUS COMMENTARII. - Quod supra doluimus de incompleto s. Thomae
commentario in librum de Cae/o e£ Mundo, hoc multo magis pertinet ad hanc expo-
sitionem. super librum de Generatrione οὐ Corruptione. Quae enim in hoc libro pertra-
ctantur, omnia iure suo sibi vindicant philosophicae disciplinae; multaeque quaestiones
in ipso expenduntur, de quibus hac etiam aetate acriter inter philosophos disputatum
est, et adhuc disputatur; cuiusmodi sunt illae quae de generatione substantiali, de prin-
cipiis essentialibus corporum, de elementorum mixtione, institui solent. Ut autem iu-
venibus stimulus addatur ad rem propriis oculis explorandam, pauca delibamus de no-
tione gexerationis. substantialis, prout haec a s. Thoma, post Aristotelem, exponitur in
primis decem lectionibus. Circa quod primo notandum occurrit, qua ratione ducti anti-
quorum aliqui negabant generationem ab alteratione differre: « Omnibus illis philoso-
phis qui ex uno principio materiali ponunt omnia esse producta, necesse est dicere
quod generatio et corruptio idem sit alterationi. Illud enim principium materiale ponebant
esse aliquod ens actu, puta ignem vel aerem aut aquam: et ponebant quod illud esset
substantia omnium quae ex eo generantur: et sicut materia semper manet in his quae
ex materia fiunt, ita ponebant quod illud subiectum semper manet unum et idem. Hoc
autem dicimus alterari, quando, manente substantia actu existentis, fit aliqua variatio
circa formam. Unde sequitur quod nulla transmutatio esse possit quae dicitur simplex
generatio et corruptio, sed sola alteratio (lect. it, n. 2). » Cum antiquorum opinione con-
cordat in hac re illorum recentiorum sententia, qui, ponentes prima principia corporum
esse atomos vel alias substantias completas, et ipsi consequenter affirmant non dari in
corporibus nisi mutationes accidentales. Neque enim vitari potest haec conclusio, nisi
ponatur « omnium generabilium et corruptibilium esse unum subiectum primum, quod
tamen non est ens actu, sed in potentia. Et ideo ex eo quod accipit formam, per quam
fit ens actu, dicitur simpliciter generatio: ex hoc autem quod, postquam est ens actu
factum, suscipit aliam quamcumque formam, dicitur alteratio (ibid.) » Sed recentiores
isti eam falsam notionem generationis substantialis videntur habere, quam habebant
Democritus et alii inter antiquos, qui putabant generationem nihil aliud esse quam
congregationem atomorum, corruptionem vero earundem disgregationem. « Credebant
enim hoc accidere in rebus naturalibus, sicut accidit in domo et in omnibus huiusmodi,
quorum forma consistit in positione et ordine: non enim fiunt nisi per congregationem
partium, neque corrumpuntur nisi per segregationem; quaecumque autem alia transmu-
tatio in huiusmodi accidit, praeter solutionem continuitatum, alteratio est. Hoc est ergo
ex quo procedit tota fallacia. Est enim generatio et corruptio in rebus naturalibus, qua-
rum forma non est positio et ordo: non quidem per congregationem et segregationem,
sed quia fit transmutatio ex Joc fofo, idest non dissoluto in partes, zz Aoc fofu;, quasi
non congregatum ex aliquibus partibus (lect. v, n. 7). »

Verum si generatio et corruptio in rebus naturalibus non sunt per congregationem
et. segregationem, videtur iterum quod generatio non sit aliud quam alteratio; ideoque
fatendum erit nullam dari in natura transmutationem, per quam nova substantia simpli-
citer producatur; nam « si sit aliqua generatio simpliciter, sequitur quod aliquid gene-
rabitur ex simpliciter non ente (lect. vr, n. 2). » Consequens huius conditionalis absurdum
est. « Illud enim εχ quo aliquid generatur, potest dici esse illud; sicut si ex ligno

Opp. D. Tnuowax T. Ill. d

XXVI
generatur arca, potest dici quod lignum est arca. Si ergo ex non ente simpliciter ge-
neratur ens, verum erit dicere quod non ens exzsZ/Z, idest est ens; quod est contradicto-
ria esse simul vera. Sic ergo videtur et antecedens esse impossibile, scilicet quod aliquid
generetur simpliciter ex non ente (ib. n. 3). » Quod autem, si detur generatio simplex,
sequatur aliquid generari ex non ente simpliciter, hoc modo ostenditur. « Sicut se habet .
generatio quaedam ad non ens aliquod, sic se habet generatio simpliciter ad non ens
simpliciter. Sed generatio quaedaz, idest secundum quam aliquid dicitur generari se-
cundum quid, est ex non ente quodam, puta ex non albo, cum fit aliquid album, aut
ex non bono, cum fit aliquid bonum. Ergo simpliciter generátio, secundum quam aliquid
dicitur generari simpliciter, est ex simpliciter non ente (ib. n. 4). » - Neminem latet obie-
ctionem istam, quae tangit intimam naturam subiecti ex quo res naturales per generatio-
nem fieri dicuntur, non ultimum locum habere inter difficultates quae contra doctrinam
peripateticam in hac materia moveri solent. Audiamus ergo quomodo a D. Thoma, cum
Aristotele, proposita difficultas solvatur. « Dicendum quod simpliciter generatur aliquid .
quodam modo ex non ente, alio modo ex ente: oportet enim illud quod praeexistit
generationi, esse potentia ens, actu autem non ens. Et ita verum est quod dicitur utro-
que modo: scilicet quod generatio simpliciter sit ex ente, et ex non ente (ib. n. 7). »
Quod autem illud quod praeexistit generationi, oporteat esse ens in potentia, non au-
tem ens in actu, manifestum est: nam « generatio est via de non esse ad esse: et ideo
illud. simpliciter generatur, quod acquirit esse cui non praesupponitur aliud esse. Non
enim fit quod est: unde quod iam est, non potest generari simpliciter, sed secundum
quid (lect. rx, n. 2). » - Sed si ita res se habet, sequitur quod illud ex quo generatur
substantia, et in quod transmutatur quando corrumpitur, non sit substantia in actu,
sed solum in potentia. Cum ergo nequeat esse actu aliquid aliorum . praedicamento-
rum, eo quod accidentia naturaliter nequeunt esse separata a substantia, redit incon-
veniens quod vitare voluimus, scilicet quod in simplici generatione revera generetur ali-
quid ex nihilo: quod enim non est actu substantia vel accidens, non existit, sed est
realiter. nihil (cf. lect. vr, n. 10). At háec instantia ex eo provenit, quod in subiecto gene-
rationis non distinguitur id quod inest ei per se, et id quod ei inest per accidens.
* Generatio ((ezim:?) per se quidem est ex ente in potentia, idest ex materia, quae est
sicut subiectum rerum naturalium: accidit enim materiae ex qua. aliquid. generatur,
quod sit. subiecta alteri formae, secundum quam est ens actu, et privationi formae in-
ducendae, secundum quam est non ens actu: et ideo Aristoteles dicit in I ZAyszc., ex
ente quidem actu per accidens, ex ente autem in potentia per se. Et similiter corrum-
pitur aliquid per se quidem in ens potentia: quod quidem subiicitur et alteri formae,
secundum quam est ens actu, et privationi prioris formae, secundum quam est non
ens actu. Et ita non sequitur quod id quod corrumpitur secedat a tota rerum natura:
quia quamvis fiat non ens hoc quod est corruptum, remanet tamen aliquid aliud, quod
est generatum. Unde nón potest materia remanere quin sit subiecta alicui formae: et
inde est quod uno corrupto, aliud generatur, et uno generato, aliud corrumpitur: et
sic. consideratur quidam circulus in generatione et corruptione, ratione cuius habet apti-
tudinem ad perpetuitatem (lect. vir, n. 6. - Cf. I PAyszc., cap. vni, n. 6 sqq.; s. Th. lect. xiv,
n. 6. sqq.). »

Ex praemissis iam patet qua ratione discriminentur inter se generatio et alteratio.
In qualibet. enim mutatione duo praecipue consideranda sunt, subiectum quod ab. uno
modo essendi transit in alium, et illud. per cuius accessum vel recessum subiectum ipsum
aliter. se habet prius ac posterius, quod /orma» appellare consuevimus. Duo ista sunt
de ratione cuiuslibet mutationis, et penes ipsa attendenda est. differentia. inter genera-
tionem et. alterationem. Et quidem quantum ad illud. quod. suo adventu vel. discessu
causat mutationem in rebus, « alteratio est, quando manet idem. subiectum sensibile:
scilicet quando, nulla. transmutatione in eius substantia facta, fit transmutatio in passio-
nibus eius, scilicet in qualitatibus ipsius (lect. x, n. 2). Quando (auem) est transmutatio
non solum secundum passiones, sed etiam secundum totam rei substantiam; inquantum
scilicet materia accipit aliam formam substantialem; ita scilicet quod non. maneat ali-

XXVII

quod sensibile, quasi sit idem subiectum numero ens actu... talis transmutatio est unius
generatio et alterius corruptio (ib. n. 3). » Ex parte autem subiecti, differt alteratio a
generatione per hoc quod in alteratione forma secundum quam fit transmutatio, advenit
subiecto existenti in actu: sed quando : nihil manet actu existens, cuius alterum quod
transmutatur (forma adveniens) sit passio et accidens quodcumque, est universaliter
generatio et corruptio: eo quod forma substantialis, secundum quam est generatio et
corruptio, non advenit subiecto actu existenti (ib. n. 7). »

Ex dictis duo corollaria inferuntur. Primum est quod nulla passio eadem numero
manet in genito, quae erat in corrupto. Passio enim quae prius erat, « corrumpitur per
accidens corruptione subiecti, recedente forma quae erat principium talis accidentis; et
advenit simile accidens, consequens formam de novo advenientem (ib. n. 6). » Alterum,
maioris etiam momenti, corollarium, est de unitate formae substantialis in composito
naturali; et his verbis exponitur a s. Thoma: « Patet falsam esse opinionem. quam
tradit Avicebron in libro 7ozZs Pase, quod in materia est ordo formarum; ita quod
primo materiae advenit forma secundum quam est substantia, et postea alia secun-
dum quam esf corpus, et postea alia secundum quam est animatum corpus, et sic de
aliis. Cum enim idem sit constituere substantiam et facere hoc aliquid, quod pertinet
ad substantiam particularem, sequeretur quod prima forma, quae constituit substantiam,
faceret hoc aliquid, quod est subiectum actu existens: et ita formae posteriores adveni-
rent subiecto permanenti, et secundum eas esset magis alteratio quam generatio, secun-
dum doctrinam quam hic Aristoteles tradit. Est ergo dicendum quod... formae substan-
tiales differunt secundum perfectius et imperfectius. Quod autem est perfectius, potest
quidquid potest imperfectius, et adhuc amplius: unde forma perfectior quae facit anima-
tum, potest etiam facere corpus, quod. facit forma imperfectior inanimati corporis. Et sic
nulla forma substantialis advenit subiecto in actu existenti: nec praesupponit aliam
formam communiorem realiter diversam, quae pertineat ad considerationem Naturalis ;
sed solum secundum rationem, quod pertinet ad considerationem logicam. (ib. n. 8). »
— .—MH. CoDICES MANUSCRIPTI ET EDITIONES.
τς A) Oxoniensis Mertonensis 274, saec. XIII; habet totam partem authenticam com-
mentarii. In fine lect. xvi scriptor notat: /Zzc fermunmatur exfositio fratris Thomae de
"Aquino et incifit. expositio. fratris. Thomae de Suthona (cf. supra V).

B) Oxoniensis Balliolensis 247, saec. XIII vel XIV; finit abrupte lect. rv, num. 2,
cum his. vetbis Zomu-uem pervenire ad aliquem locum (cf. ibi not. 0).

-.. C) Paris. Nation. Lat. 6525, Echardo notus sub sign. Regia 4967. Codex. mem-
brana, scriptura et coloribus insignis; continet textus latinos librorum de Cae/o et de
Generatione, εἰ commentarios s. Thomae circum scriptos. In fine notat: δεαΐΐ 77Zome
aquinatis ex religiosa predicatorum | familia explanatio librorum. Zristotelis de. Caelo
et Mundo, ad/tuc. et super de. Generatione et. Corruptione finit. Ferdinandi regis sum-
ptu, scriptore | Venceslao Crispo bohemo exarat. - Neapol' auno. salutis MCCCCLXxxxni.
Jdibus ug.

a) Editio Papiae 1488. In principio habet: Zwczpi utis exfosifio super libris de
Generatione. et. Corruptione secundum inentem. sancti. Tome de Aquino verissimi ar.
exposiforis efc. (num. verba secundum. mentem innuunt quod editor suspicatus est non
totum commentarium esse germanum s. Thomae opus?) In fine: Laws Deo. Exfücit
opus aureum divi Thome Aquinatis super libris de Generatione et Corruftione. Imfre-
sum, Pafie anno domini wcccctxxxvi, dze ur mensis. Decembris. Finis.:Huius editionis,
quae mendis scatet, duae correctiones existunt: unam exhibet codex C supra nomina-
tus, de quo infra plura dicemus; alteram vero exhibet editio sequens:

δ). Editio Venetiis 1498. In fine habet: « Laus Deo. Explicit.. et Corruptione (uw
ed. a) fidelissime emendatum in conventu sanctorum loannis et Pauli de Venetiis. Per
Reverendum sacrae Theologiae professorem fratrem Eugenium Brutum Venetum Ordi-
nis Praedicatorum, impressum Venetiis mandato et expensis nobilis viri D. Octaviani
Scoti civis Modoetiensis per Bonetum Locatellum Bergomensem anno salutis non. oct.
supra mill. quaterquecent. undec. Kal. Ian. Augustino Barbadico inclito Veneto. »

XXVIII

In epistola nuncupatoria haec leguntur: « Frater Eugenius Brutus Venetus via
Praedicatorii sacrae Theologiae professor magnifico eruditissimoque viro Pesos oy-
sio Bono patritio Veneto ΟΡ θα (lin. 13) Nam cum paulo post Pa deni cotus...
obtulisset mihi divi Thomae commentarios in libros qui de Generatione ef Corruptione
inscribuntur, rogaretque ut 605... castigandos susciperem, permisi ... (19) Verum "ee
negotium aggredior (dii immortales) exanimatus sum. Erat enim liber adeo squali us
et incultus ut desperarem eum in vultus priores reparare ; nullibi sententia integra ,
verba transposita, in omnibus quod. tollere et addere posses: ut non librum sed libri
quasdam breves portiones esset videre; et quod deterius est, exemplaria nostrae bi-
bliothecae truncata reperi, monstruosa, indigna visu. Quid facerem ? Neque me incepto
desistere licebat... (24) Longum enim mihi videbatur expectare qui hanc mendositatem
melioribus auspiciis excuteret, cum per tot annos nemo fuerit , qui huic absurditati
occurreret. Decennium enim factum est postquam hic. liber, Papiae mendose, somnicu-
lose et indocte impressus, ab omnibus ubique negligitur.. (40) Itaque perlecta anti-
quitate cum multis sudoribus finem optatum tetigimus; collatis in margine textibus et
commentis, ut recentioribus placerem, reliquisque emendandis limam apposui, extremam
domino favente manum additurus: cupio tamen in hoc vinci ab omnibus: dummodo
noster Angelicus doctor suo honore donetur. Hunc ergo librum mi Aloysi in manus
sumito, a quo propter eius mendositatem prius avertebaris ..quo fit ut hanc castiga-
tionem paucis diebus lucubratam tui causa acceleraverim. » etc.

Ex posterioribus editionibus citamus, quia cum ea facit P, solam Venetam « apud
haeredes Lucae Antonii Iunctae Anno Domini MDLI Mense Aprili, » cura Romuli
Fabii Florentini (cf. Vol. II, Praef. pag. xiv). Haec praefatur: « Fratri Paulo Ferrariensi
Regularis Observantiae s. Dominici Patri eruditissimo Romulus Fabius Florentinus S. D. ...
Accuratissima deinde D. Thomae super eosdem libros commentaria, quae erroribus ac
mendis paene infinitis undique scatentibus non sine maxima tanti viri et Doctoris
iniuria circumferri animadverti, diligentissime tum castigavi, tum integritati plurimis in
locis ea reddere nixus sum.. Huic quoque praeclaro Philosophiae muneri libellum
quendam de Elementorum Mixtione ex opusculis divi Thomae excerptum addidi, cum
ipsum ad hanc spectare materiam certissimum sit; nam ex illo plenam et absolutam
sancti Thomae in hoc opere de Mixtorum ac Simplicium mixtione et alteratione sen-
tentiam quemque facile assequi posse non dubito » etc.

Mirum sane quod Fabius opusculum de AMx/iene Elementorum commentario ad-
dendum censuit, cum totum quantum est iam insertum fuerit lectione xxiv libri primi
per ignotum auctorem partis supposititiae (cf. supra V). Credimus ergo Fabium non
satis attente commentarium legisse, quod etiam multa menda probant, quae ex ante-
rioribus editionibus retinuit. Non differt multum ab editione 2, quidquid dicat de « dili-
gentissima emendatione et integritate plurimis in locis commentario reddita. » Codicem
adhibuisse non videtur, sed correctiones e proprio ingenio eruisse. - Editio etiam Euge-
nii Bruti Papiensem pro fundamento habet: ab ea enim non recedit nisi ubi absurda
est; sed nec semper ubi absurda'est, immo saepius « mendose, somniculose et indocte »
cum ea legit. Bruti ergo « castigatio paucis diebus lucubrata » editionem Papiensem
respicit: quod autem ad corrigendum « antiquitatem perlegerit, » probant pro parte
commentarii authentica multae, quas cum A vel B communes habet, lectiones (Prooem.
1; 1100; mrt (superficietenus), 0 (uf ifa sit dicere), o, * (abolifis), v; 1V, a, €, v; o et p;
vit, ὃ (manifestavimus) ; vut, 6, ἡ (inducendo exempla), vt; X, ν; xi, ὃ δὲ e; xm, ἡ et £;
XV, Y, τ et 9); pro parte autem supposititia, non paucae emendationes desumptae ex
commentario b. Alberti Magni (lib. 1, xxm, 8; xxrv, «; lib. II, 1, qi ua; v, 9; vn, 5 (sisi
congregationis); XX, v; X, v, 6, ἡ et y; xr, δ). Cum ergo Brutus ad b. Albertum recurrerit
ut meliores lectiones obtineret, licet quaerere an post xvi lectionem commentarium
supposititium esse cognovit? Nullibi quidem dubium expressit de authenticitate: sed
diffücile fieri potuisse credimus, ut toties b. Albertum adiens, convenientiam, ne dicam
identitatem, commentationis non animadverteret; praesertim cum « exemplaria suae bi-

bliothecae truncata reperiebat, » ex quo dubitandi de integritate ipsius commentarii fa-
cilem occasionem sumere potuit.

XXIX

Venceslaus Crispus editionem a transcripsit, et inter scribendum castigare conatus
est, sed raro ei hoc pro voto cessit. Plura menda typographorum retinet: e. g., lib. I,
VI, ὦ Zenuerunt pro fimuerunt; vu, v eandem consumere pro faudem consumetur; lib. II,
n, 6 substantialis vei pro subtilis ferrei; 1x, ὃ societatem pro socrafem ; et alia. multa.
Lib. II, v, num. 2 (cf. B), non animadvertit lineas esse inversas; x, num. 10 (cf. v), ed. a
legit, inepta transpositione verborum, $roffer motus in quo est locum, sed ipse, errorem
credens grammaticalem esse, corrigit fropfer mofum. in quo est locus. Eiusdem lectionis
magnam partem (cf. y) typographi Papienses transposuerunt in lectionem sequentem, ita
ut utroque loco sensus omnino deficiat: Venceslaus ibi legit ut v, sed hic, ubi sci-
, licet sensus nimis absurdus est, addit sed in principio partis transpositae, et in fine,
propter zo*zunfur homines, mutat quod sequitur e£ «oz generata, in e£ «on generantur.
Alia menda iam transcripta correxit: e. g., lib. I, mr *«»n ca/or pro color; v, «n zufen-
tionem pro zuteremptionem ; NV, x diferaut pro deseranft; xxur, num. 6, inter duas sen-
tentias 2 ponit crude aw£ 270 e? absque sensu; eadem addit C, sed punctis claudit; xxiv,
num. 7, ubi a corrupit óf/ebif in óndebit, scribit osZendebi?, sed errorem animadvertens,
expungit ὁ et addit wr. Non semel ipsemet scribendo errat, et, ne pulcherrimus co-
dex lituris foedaretur, tali modo textum alterat, ut sensus adesse videatur: e. g., lib. I,
nr, o pro a7fficultatem, facultatem seu. difficultatem; vir, num. 5, pro sed. dicendum
quod, sed dubitandum non est dicendum autem quod; lib. II, x, num. 5, pro Zemfpus...
habet numerum determinatum, tempus ... habet tempus determinatum et numerum. Ra-
rissima menda rite correxit, nunquam tamen correctio nobis occurrit, quae ex aliquo
codice desumpta esse videatur: omnes potius emendationes, etiam bonas, ex sagacitate
Crispi ortas esse credimus, nisi forte aliquoties textum Aristotelis adhibuerit, quem
transcribit.
'Codex ergo C parum nos adiuvit in textu Piano emendando, cum nihil aliud
sit quam editio a proprio marte et vulgo male correcta; plurimum vero codex A,
praesertim in primis lectionibus, ubi codicem B conferendum habuimus. Inter A et B
quae relatio sit, determinari non potest: quamvis enim saepius et multum differunt,
parum inde erui licet, donec alterutrum cum pluribus codicibus conferendi detur op-
portunitas. B exhibere recensionem criticam, ex multis eius variantibus constat (cf.
Prooem. B, £, t, x et p; 1, B, ἢ, o, 9 et ας n, 0, x et vv; nr, f, 6, o, ζζ et oo): sed A
textum materialibus quidem erroribus defiguratum, sincerum tamen nec inepta castiga-
tione adulteratum, praebet.

METEOROLOGICORUM

Ι. LrsER resE AmrsrOTELIS. - Nexus logicus huius libri cum praecedenti manife-
statur a s. Thoma in principio commentarii. Cum enim, sicut initio Praefationis dictum
est, scientia non sit perfecta, nisi a communibus ad particularia descendat, ideo post-
quam Aristoteles in libro de Generafione ef Corruftione determinavit de transmutatio-
nibus elementorum in communi, necessarium fuit ad complementum sui tractatus, quod
de singulis speciebus transmutationum ageret, quae circa ipsa elementa accidunt. Subie-
ctum igitur huius libri sunt variae species transmutationis elementorum. Hinc totum
opus divisum est in duas partes principales: nam in tribus prioribus libris agitur de
particularibus elementorum transmutationibus, quibus secundum se transmutantur; in
quarto de transmutationibus elementorum, secundum quod haec veniunt in composi-
tionem mixti. Sed ut argumentum huius libri manifestius appareat, praecipua eius do-
ctrinae capita annotabimus.

II. ARISTOTELICI TEXTUS sYNoPsis. - LipER I. Primo capite praemittit Philosophus
prooemium, in quo breviter enumerat tum ea de quibus tractavit in praecedentibus
scientiae naturalis libris, tum ea de quibus agit in praesenti libro, tum denique illa de
quibus agendum restat in consequentibus huius disciplinae libris. In secundo capite
resumit principia transmutationum de quibus agere intendit; in tertio autem quaedam
necessario in sequentibus supponenda declarat, puta ordinem elementorum in universo,

XXX

et habitudinem eorum ad corpora caelestia. Deinceps usque ad caput nonum, agit de
iis quae in suprema parte aeris generantur, iuxta ipsum, ex sicca exhalatione. Duplicem
enim capite quarto distinguit exhalationem virtute solis resolutam a terra et elevatam
in altum, alteram fumosam et siccam, alteram vaporosam et humidam; et ex una vel
altera oriri ait phaenomena omnia, de quibus in tribus prioribus libris loquitur. Se-
quenti autem ordine tractat de iis quae in alto ex sicca exhalatione generari dicit:
nempe de stellis cadentibus et quibusdam aliis similibus apparitionibus quae de nocte
in aere videntur, de cometis et de lacteo circulo. Postea cap. 1x et tribus sequentibus,
considerat de iis quae in alto fiunt ex exhalatione humida, scilicet de. pluvia, de rore
et pruina, de grandine et nive. Ultimis duobus capitibus de generatione fluviorum
agit, propter similitudinem ad generationem pluviarum. ἣν

ΤΊΒΕΚ II. - In hoc libro prosequitur Aristoteles principales effectus qui, iuxta suam
opinionem, causantur ex exhalatione sicca in parte inferiori. Et incipit ἃ generatione
maris et eius salsedine, ostenditque mare esse locum naturalem aquae, salsedinemque
eius oriri ex admixtione siccae exhalationis. Postea a capite quarto usque ad septimum,
plura disserit de ventis: et primo de eorum generatione, deinde de motu atque de
causis augmenti et cessationis ipsorum; tum ordinem et oppositionem. mutuam et no-
mina principalium proponit, et concludit assignans quaedam eorum accidentia et effe-
ctus. Capite septimo et octavo agit de terraemotu, et improbatis opinionibus aliorum,
docet terraemotus principium esse exhalationem siccam inclusam in terra et vehementer
motam; quam assertionem pluribus signis naturalibus terraemotum comitantibus pro-
bare conatur; tum quaedam accidentia eius et effectus declarat. Capite nono tandem
naturam tonitrui et coruscationis explicat.

Lim IIL - Capite primo huius libri prosequitur Philosophus quaestionem, quam
initio capitis ultimi praecedentis libri instituerat dicens: « De coruscatione autem et
tonitruo, adhuc autem de typhone et incensione et fulminibus dicamus: etenim horum
idem principium existimare oportet omnium. » Capite secundo vero incipit agere de
quibusdam effectibus, qui fiunt in alto ex refractione radiorum solis et lunae ab exha-
latione humida condensata, seu a nubibus; quorum quatuor enumerat, scilicet halonem
seu coronam, iridem, virgas et parelia; et assignatis primo passionibus et accidentibus
quae circa unumquodque ipsorum fiunt, notat causam eorum universalem, et dicit:
«causa autem horum omnium eadem, omnia enim haec refractio sunt; » qua refra-
ctione explicata, incipit de singulis determinare. Capite namque tertio agit de halone,
ostendens causam tum generationis eius, tum figurae et coloris; capite quarto et quinto
de iride tractat, praesertim quoad eius colores et figuram; capite autem sexto de virgis
et pareliis. Ultimo demum capite breviter tangit illa quae ab exhalatione sicca et humida
fiunt intra. terram, eaque dividit in fossilia et metalla, docens prima oriri ab exhala-
tione sicca incensa, altera vero ex exhalatione humida compressa et condensata. Con-
cludit autem librum his verbis: « Communiter quidem igitur dictum est de. his omnibus
(nempe de fossilibus et metallis); singillatim autem considerandum intendentibus circa
unumquodque. genus. »

LimER IV. - Agitur in hoc libro, ut supra diximus, de transmutationibus elemen-
torum, secundum quod intrant in compositionem mixti. Et praemittit auctor ut suppo-
situm. generale, quod qualitatum elementorum duae sunt activae, scilicet calidum οἱ
frigidum, et duae passivae, idest humidum et siccum ; quod probat per inductionem ex
effectibus, et ex earum definitione. Deinde eodem primo capite et duobus sequentibus,
agit de operationibus qualitatum activarum: et primo de generatione et corruptione in
animalibus et plantis; secundo de digestione et indigestione; tertio de speciebus dige-
stionis et indigestionis. Postea capite quarto incipit tractare de passionibus qualitatum
passivarum: et primo quidem de humido et sicco eorumque passionibus agit, tum ipso
capite quarto tum capite sequenti; deinde vero usque ad caput decimum, de passio-
nibus disserit quae singulis speciebus qualitatum passivarum. conveniunt , ostendens
praesertim qualia sint corpora quibus singulae contingunt, et sub quibusnam accidunt
conditionibus. Cum autem doceat corpora de quibus hucusque locutus est, constitui

XXXI

ex humido et sicco tanquam ex materia, humidum vero conveniat primo aquae et sic-
cum terrae, consequenter capite decimo instituit et solvit quaestionem, quaenam: cor-
pora aquea dicenda sint et quaenam terrea. Similiter capite sequenti ostendit quaenam
sint frigida et calida, eo quod ponit mixta constitui a calido vel frigido tanquam a
causa efficiente coniuncta. Ultimo autem capite tradit quomodo ex praemissis cogno-
scere possumus naturam universalem corporum, praesertim homoeomerorum; ex quo
ostendit nexum inter hunc librum et consequentes, in quibus corporum tum similium
tum dissimilium partium naturam in particulari investigat.
^. HI. DE OPERIS AUTHENTIA, ET DE ORDINE QUARTI LIBRI AD ALIOS SCIENTIAE NATU-
RALIS LIBROS. - Refert Olympiodorus in principio sui commentarii, quod huius operis
« quidam nothiam et adulterinam prolem libri primi condemnarunt... Rursum spurium
etiam et nothum esse dictitant librum qui post primum est (ed. infra cit.). » Sed et inter
posterioris aevi scriptores, non defuerunt qui J7e/eorologzcorum authentiam negarent. Non
est officii nostri in hac quaestione immorari, praesertim cum nullum solidum argumen-
tum contra authenticitatem horum librorum soleat afferri. Solum transcribimus, quae
Philoponus habet in prooemio ad suum commentarium: « Sed neque de legitima con-
ditione ipsius operis quidquam ambigitur, id namque illico ex prooemio manifestum
redditur. Cum enim doceat hanc disciplinam cum reliquis suis voluminibus ordinari
continuarique, prout doctrina ipsa rerum exigere videtur, omnes quae ab ipso editae
conscriptaeque de natura disciplinae fuerunt, brevi oratione repetitas iteratasque com-
plectitur: quibus hanc praesentem ordine esse proximam, et ipsas consequi, et cum iis
rursum quae post ipsam consecuturae sunt, hanc esse coniunctam ostendit. Quibus ex
rebus et legitima conditio huiusce disciplinae et lex et ordo ipsius cognosci possunt
(Olympiodori... in Meteora Arist. Commentarii: Ioannis Grammatici Philoponi Scholia
in I Meteorum Aristotelis: Ioanne Baptista Camotio interprete. Venetiis 1551). » - Videri
potest Ludovicus Ideler supra laudatus, qui Praef., 8 1, pag. vt, Jefeorologicorum libros
Aristoteli vindicat, ac adversariorum argumenta dissolvit.
'""Similiter alienum est a scopo nostro expendere quaestionem, quae moveri solet
de loco quem inter Aristotelis scripta physica obtinere debet quartus praesentis argu-
menti liber.-Alexander (sive Aphrodisaeus, sive ut aliis placet, Aegeus) ante suam
commentationem in. hunc librum, sequentem animadversionem ponit: « Liber hic, qui
quartus inscribitur JZeZeorologicorum Aristotelis, Aristotelis quidem est, verum ad me-
teorologicum negotium non attinet. Nam quae in ipso pertractantur, huiusce theoriae
propria non videntur: sed magis (quantum ex his quae in ipso dicuntur ratiocinari
potest) consequi habet ad libros de Gezeratione et Corruftione. Cum enim in ipsis per-
tractaverit de quatuor virtutibus tangibilibus, caliditate scilicet, frigiditate, humiditate et
siccitate, ostendens ex combinatione istarum virtutum elementa fieri; quin etiam aliquas
ipsarum activas esse, aliquas vero passivas; in praesenti modo libro quaenam sint
ea declarat, quae unaquaeque dictarum virtutum facit aut patitur, et quae ab ipsis ge-
nerantur et fiunt (In quatuor libros Jefeorologicorum, Alexandro Piccolomineo inter- -
prete. Venetiis 1561, pag. 90). » Alii vero volunt hunc librum locum quem habet, iure
habere; at ex his nonnulli existimant peculiare opus esse, ac peculiariter inscribendum
de Mixtione, vel de Mzxtis, vel de Mixtorum Oferationibus. Et hi « difficultates quidem
quae existunt (verbis utimur Francisci Vicomercati), magis quodammodo effugiunt; sed
tamen nec auctorem aliquem, nec codicem veterem, qui librum hunc a reliquis ita di-
stinxerit, cuius auctoritate niti possint, ostendunt (In quatuor libros Aristotelis JZefeoro-
logicorum commentarii. Praefatione. - Lut. Paris 1556). » - Vide etiam de hac re Ideler,
qui vol. II, Diss. praemissa ad commentarium in quartum librum, fuse quaestionem hanc
pertractat. Confer insuper, tum: quoad hanc, tum quoad praecedentem quaestionem « Va-
lentini Rose-de Aristotelis librorum ordine et auctoritate commentatio (Berolini 1854). »
;IV.-D& AUTHENTIA COMMENTARI- S. THOMAE. - Circa hoc. commentarium | illud. in
primis certo constat ex veterum testimonio, quod s. Doctor nihil scripsit super librum
tertium et quartum. Hoc enim expressis verbis affirmant quotquot de hoc commentario
mentionem fecerunt, uno excepto Pignono, qui tamen simpliciter dicit s. Thomam scri-

XXXII

psisse in efeorologicorum libros. Et re quidem vera Sce detis bs e ait:
« super duos libros Jefeororum ; » idem Ioannes de Columna, Bernardus i onis, -
s. Antoninus; Trivetus: « /efeororum primum et secundum;» Petrus Rogerius: « super
duos AMefeororum; » Valleoletanus: « super duos libros Meteororum, quia morte praeventus
non scripsit tertium et quartum. » - Hac in re consentientes habemus Iacobum Echar-
dum et Bernardum De Rubeis: quorum alter (Tom. I, pag. 284), post relata veterum
testimonia, ait: « Quibus si fides, ut vix neganda videtur, sequitur commentum in ter-
tium et quartum huius editionis Romanae non esse s. Doctoris ; » alter vero (Diss. xxi,
cap. 1) scribit: « De commentario in Meteororum libros iudicium ferunt veteres ab eo
diversum, quod tulisse videntur editores Romani. Aquinati adiudicant isti expositionem
in quatuor eius argumenti libros: non ita veteres. Logotheta etc.» . i

Iure ergo auctoritate veterum nomenclatorum, a s. Thoma abiudicatur integra ex-
positio in duos posteriores Jefeorologícorum libros. Sed ulterius circa laudata antiquo-
rum testimonia, remanet inquirendum quomodo ea sint accipienda, quando perhibent
s. Doctorem in primum et secundum librum commentaria edidisse. Supra enim (cf. DE
GEN. ET Conn. IV) veteres auctores asserebant scripsisse s. Thomam super tres libros de
Caelo, et tamen compertum est commentarium in tertium librum incompletum remansisse.
Item affirmant exposuisse librum de Generafione, etsi constet quod haec expositio non
ultra caput v primi libri porrigitur. Num ergo censendum est commentarium in secun-
dum Jefeorologicorum ad ipsum totum librum pertinere: vel potius existimandum est
partem. solummodo huius libri suo commentario illustrasse Aquinatem? Inquisitionem
istam, hoc loco omnino necessariam, praetermiserunt Echard et De Rubeis: et inde
factum. credimus quod ipsi expositionem integram in duos priores libros, prout extat in
editione Romana, s. Thomae adscribere videntur. Haec ergo quaestio paulo accuratius
a nobis pertractanda est; simulque patefaciendum id quod in hac re tanquam certum
habendum est, etid quod adhuc sub dubitatione manere potest. Utemur autem in hac
quaestione solvenda, illo eodem criterio quo supra usi sumus, cum agebatur de commen-
tario in libros de Gezeratione ef Corruptione: nempe codices manuscriptos in testimonium
adducemus, et ipsius commentationis notas intrinsecas expendemus.

Sed ad codices quod spectat, dolendum etiam hic est quod nonnisi duos videre
potuimus, in quibus s. Thomae expositio reperitur, Vaticanum A, et Oxoniensem B
(cf. infra V). Et quidem primus commentarium absolvit in principio lectionis vni libri II,
ad ill! verba textus offer quod et dubilabif, quae corrumpit in Propter quoddam
dubium; alter vero post medium secundi numeri lectionis x, cum verbis “κε vero
Bartes, quae sunt sub. parte caeli semper manifesta et occulfa nobis, brope utrumque
folum, sunt. Ex neutro tamen codice tuto colligi potest ubi finis sit genuini commen-
tarii s. Thomae: uterque enim abrupte in medio sententiae vel periodi, absque ulla an-
notatione, scribendi finem facit. Insuper A post verba Propter quoddam dubium addit etc.;
quod. cum nusquam alibi in citatione textus Aristotelis fecerit, coniicere licet ideo hoc
loco ab amanuensi esse factum, ne lector crederet ibi revera terminari expositionem.
At si ex codicibus istis nequit argumentum certum sumi pro fine commentationis de-
terminando, hoc liquido apparet ex codice B, quod commentatio s. Doctoris saltem ad
dimidium circiter lectionis x in secundum librum pertingit.

Verum cum.nos integram lectionem x s. Thomae adiudicaverimus, remanet dicen-
dum qua auctoritate hoc fecerimus. Sub numero 2072 extat in Vaticano codex latinus
diversorum operum Aristotelis, inter quae, a folio 128 verso ad folium 175 item verso,
sunt quatuor /efeorologicorum. libri. Porro codex notis marginalibus et interlinearibus
abundat; ex eisque non paucae desumptae sunt, cum quadam tamen libertate, ex com-
mentario s. Thomae, quem scriptor sub nomine Zxfosioris quandoque laudat. Ita fol. 149
verso, hanc notam habet, desumptam ex fine lectionis vir in secundum librum: « Exfo-
sifór. Considerandum est tamen quod Aristoteles hic dicit austrum flare ab alio polo
secundum aliorum opinionem, sed contrarium infra dicet secundum suam opinionem ;
et aliam causam non assignat de vehementia huius venti, sed per dictam. causam ipse
habet intentum. » Est autem codex antiquus, notaeque ipsae non multo post conscri-

XXXIII

ptum Aristotelis textum videntur appositae. Notae vero quae ad rem nostram fa-
ciunt, pertingunt certo usque ad finem lectionis decimae. Praeter ea quae in anno-
tatione variarum lectionum circa textum s. Thomae videri possunt, duo exempla hoc
loco damus, primum ex marginalibus, alterum ex interlinearibus notis desumptum. Ad
illa verba. textus cap. v, Proffer quod ef ridicule etc., haec annotat postillator, fol. 151
recto: « Habitatio terrae determinatur secundum latitudinem ex una parte ad loca in-
habitabilia per aestum, et ex alia parte inhabitabilia propter frigus; sed quantum ad
longitudinem posset copulari circulus, ut tota pars terrae praedicta undique habitaretur,
propter eius temperantiam. Non enim invenitur excessus frigoris et caloris secundum
distantiam orientis et occidentis, secundum quam distantiam est longitudo terrae habita-
bilis: secundum enim quod sol movetur ab oriente in occidentem, sic non causat ex-
cessum caloris; qui quidem motus dicitur motus diurnus. Sed secundum quod movetur
motu proprio, habet causare excessum caloris et frigoris, per accessum et recessum a
nobis in zodiaco. Et propter hoc dicit Exfosttor quod excessus frigoris et caloris est
secundum latitudinem, quae attenditur secundum distantiam poli ad circulum aequino-
ctialem. Quando enim sol appropinquat Cancro, et postquam recedit a Cancro, non tamen
longe, est aestus: quando est in parte circuli opposita, ut in Capricorno, est excessus
frigoris. » Haec autem nota partim désumpta est ad verbum ex numero 3 lectionis x;
partim. vero ex numero ro lectionis vit deprompta apparet (cf. etiam lect. ix, num. 8).
- Exemplum quod modo exhibemus interlinearis notae, pertinet ad ultimum numerum
lectionis x. Illic textus Aristotelis habet: « Ille autem locus (swó frofico aesfivo), pro-
pter solis vicinantiam, neque habet aquas neque pascua. » Hoc ultimum verbum Pascua,
seu faóulum, Alexander hoc modo interpretatur: « per faóu/wm vero aquarum mate-
riam. seu suppeditationem intelligit, quasi aquarum alimentum; » eodem modo exponit
Petrus de Alvernia, inquiens: « fascua, idest alimenta aquarum. » Ast annotator codicis
Vaticani, qui notas interlineares hucusque ex commentario D. Thomae, prout extat in
editione Piana, ut plurimum accepit, etiam hoc loco ad eundem commentarium recurrit,
cum eoque fascua interpretatur /oca Zmemida (fol 151 verso).

Satis ergo auctoritatis habemus pro vindicandis angelico Doctori omnibus septem
et decem lectionibus in primum, et decem prioribus in secundum eZeovologicorum
librum, prout illae extant in editione Romana. Aliunde haec omnia ad Aquinatem legi- -
timum parentem pertinere, ostendunt manifeste stilus, tractationis modus, aliaeque intrin-
secae dotes, quae S. Doctoris ingenium expresse referunt. Sed quod attinet ad reliquam
.commentationis partem, quae in editione Piana exhibetur, haec ab undecima lectione
secundi libri ad finem usque operis, tota a D. Thoma abiudicanda est. Nam 7o,
argumenta et divisiones textus non respondent divisionibus et argumentis quae supra
proponuntur ab ipso s. Thoma. .Secwzdo, stilus diversus, ac diversa ratio exponendi
Aristotelicum textum, alium prorsus auctorem produnt. 727/79, hoc supplementum,
quoad secundum et tertium librum, fere totum desumptum est ex commentario Petri
de Alvernia. Quoad quartum vero, et in eadem Petri expositione, et in commentario
B. Alberti, et in notis marginalibus cod. Vatic. 2072 (usque ad quartam lectionem,
cum qua cessant notae in isto codice), non raro deprehenduntur loca cum quibus magis
aut minus commentatio supposititia convenit. Duo haec posteriora argumenta non opus
est pluribus verbis declarare: patent enim tum ex exemplis quae mox subiiciemus, tum
ex collatione partis genuinae cum parte apocrypha, quae in appendice reperitur. Solum
igitur primum argumentum hic breviter exponendum est.

Lectione vm secundi libri, incipit s. Thomas cum Aristotele tractare de ventis,
et tractatum una cum textu in hunc modum dividit: « Postquam Philosophus deter-
minavit de mari, cuius salsedo causatur ex admixtione exhalationis siccae terrestris,
consequenter determinat de ventis, qui ab eadem exhalatione sicca causantur. Et divi-
ditur in partes duas: in prima determinat. de ipsis ventis; in secunda de quibusdam
passionibus ex ventis causatis, ibi: 226 agzfafioue autem. et motu etc. Prima iterum di-
viditur in duas: in prima determinat de ventis in communi; in secunda de speciebus
ventorum, ibi: De foszfioue etc. Prima dividitur in tres partes: in prima determinat de

Opp. D. Tuowax T. III. e

XXXIV

generatione ventorum; in secunda de motu locali eorum, ibi: ZLaZo autem ibsorum etc.;
in tertia de augmento et quietatione ipsorum, ibi: 507 aufem. ef cessare etc.» Tria haec
ultima argumenta, quae pertinent ad tractatum de ventis in communi, quatuor lectio-
nibus absolvuntur, a septima nempe usque ad decimam inclusive. Lectione ergo ΧΙ
resumenda esset illa pars divisionis quae est de speciebus ventorum. At non ita res
se habet: nam lectio undecima hoc modo incipit: « De fosifioue etc. Postquam Phi-
losophus determinavit de motu et causis motus ventorum, hic determinat de positione
et contrarietate, et aliis passionibus sive affectibus eorum.» Porro s. Thomas, qui semper
adeo exactus est in divisionibus non solum tradendis, sed etiam proprio loco resumen-
dis, nunquam praetermisisset in lectione undecima divisionem illam, secundum quam
initio lectionis septimae partitus est tractationem de ventis, ut novam in medium ad-
duceret, quae cum priori non congruit. - Similiter initio capitis vir, De agrfafione autem
et motu, iuxta. analysim s. Thomae incipit Philosophus determinare de gwibusdam pas-
sionibus ex ventis causatis. Sed aliter argumentum praecitati textus proponitur lectione
decima tertia, quae incipit: « Postquam Philosophus determinavit de his quae generantur
circa terram ex sicca exhalatione, hic determinare intendit de his quae generantur in-
terius in terra, puta de terraemotu et accidentibus circa ipsum. » |

At si divisiones textus quae dantur lectione undecima et sequentibus, non respon-
dent. divisionibus traditis a s. Thoma, facile est deprehendere convenientiam quam illae
habent cum sequenti divisione, quam dat Petrus de Alvernia: « De spzrifibus autem
dicamus. Postquam determinavit Philosophus de his quae generantur in loco superiori
ex segregatione calida sicca, et de his quae generantur ex humida in loco secundo
post hunc, et etiam in ipsa terra, redit nunc ad determinandum de his quae generantur
ex dicta eéxhalatione sicca in loco propinquo terrae et etiam in ipsa terra. Et circa hoc
primo determinat de his quae generantur ex ipsa in aere circa peripheriam altissimorum
montium, de ventis scilicet; secundo cum dicit: De ag?/afione autem, de his quae ge-
nerantur ex ea in terra, puta de terraemotu; tertio cum dicit: De corwscatione autem,
de his quae generantur ex ea in nube (cf. paulo infra exemplum ex principio lect. xv).
Circa. primum, primo determinat de ventis (qw gemerantur) ex ea in aere; secundo
cum dicit: De fosifione autem ipsorum, de distinctione et contrarietate ipsorum adin-
vicem (Cod. Vatic. 2181, fol. 47 verso). |

Ex eo ergo quod a lectione xr argumenta et divisiones textus non amplius respon-
dent argumentis et divisionibus quae lect, vir tradidit Angelicus, sed magis conveniunt
cum argumentis et divisionibus Petri Alvernatis, iam apparet commentationem a praedicta
lectione xr Thomae Aquinati adiudicari non posse. Sed id magis patebit si adinvicem
conferantur loca parallela, quae speciminis gratia ex supplemento et ex aliis auctoribus
hic subiicimus. |

Ex suPPLEMENTO, - Postquam Philosophus determinavit Ex cowwENTARIO PrrRI ArLvERNATIS, - Postquam deter-

de motu et causis ventorum, hic determinat de positione
et contrarietate, et aliis passionibus sive affectibus eorum.
Et primo praemittit intentionem suam, dicens quod post
determinationem praedictorum dicendum est de positione,
idest situ et ordine, ipsorum ventorum, et de contrarie-
tate, scilicet qui sint contrarii inter se, et quos possibile
est simul flare, et quos impossibile. Considerandum est
etiam qui sunt secundum nominis rationem, et quot sunt
secundum numerum. Adhuc autem de passionibus et ac-
cidentibus, sive de affectibus eorum, quae contingit con-
siderare in particularibus Problematibus. Et hunc ordinem
oportet manifestare ex descriptione singulari, describendo
singulos ventos (Append. lib. II, lect. xr, n. r).

Deinde cum dicit: Essendi autem plures ventos etc.,
quia superius Aristoteles supposuerat quod plures venti
flant a parte boreali quam a parte australi, ideo hic ostendit
causam huius, Et dicit quod causa quare a locis ad arctum,
idest ad septentrionem, inter polum arcticum et orientem,

minavit de causa et modo generationis et motu, adhuc
autem de principio commotionis et cessationis ventorum,
nunc transit ad considerandum de positione et contrarie-
tate ipsorum, et de accidentibus quibusdam consequentibus
eos secundum quod huiusmodi. Et primo praemittit inten-
tionem suam. Secundo cum dicit: Describitur quidem igitur,
prosequitur. In prima parte dicit, quod post determinata
considerandum est de positione, idest de situ et ordine,
ipsorum ventorum, et qui quibus sint contrarii, et quos
illorum possibile est invicem simul flare, et quos impos-
sibile: iterum, qui sunt secundum rationem nominis, et
quot secundum numerum: adhuc autem de passionibus et
accidentibus ipsorum, quaecumque contingit considerare in
particularibus Problematibus circa haec, Opportunum autem
est considerantem de ordine et positione ipsorum ex de-
scriptione figurali hoc manifestare (Cod. Vat. 2181, fol. 52
recto).

Consequenter cum dicit: Essendi autem plures, decla-
rat quoddam suppositum. Supposuerat enim quod plures
sunt venti flantes a parte boreae quam austri; et hoc in-
tendit declarare primo. Secundo cum dicit: Est autem ven-
torum, declarat qui venti sint boreales et qui australes et

flant plures venti quam a parte opposita, scilicet austri, est
quia nostra habitabilis propinquior est isti parti quam illi,
et ideo venti qui ibi generantur, magis sentiuntur a nobis
quam alii, qui flant a parte opposita. Deinde aliam causam
assignat, per quam ostenditur simpliciter quare plures venti
generantur hic quam ibi: superior enim ratio hoc osten-
debat solum quoad nos. Et est, quia ibi sunt plures aquae
et nives propter remotionem a sole, quam in alia parte
quae est subiecta soli et eius lationi, qui non permittit aquam
ibi congelari. Licet enim ventus generetur ex exhalatione
sicca, tamen exhalatio sicca non potest continuari aut con-
densari in ventum sine humiditate continuante partes sic-
cae exhalationis. Ad arctum igitur magis elevantur exhala-
tiones siccae, et fiunt plures venti (ibid. num. 8).

. ,Postquam Philosophus determinavit de his quae gene-
rantur ex exhalatione sicca circa terram et in terra, sicut
de ventis et terraemotu, hic determinat de his quae gene-
rantur ex eadem in nube. Et circa hoc duo facit. Primo
praemittit intentionem suam, et dicit quod determinato de
vento et terraemotu, restat consequenter dicendum de coru-
scatione et tonitruo, et de typhone, idest de vento circulari

expulso ex nube, et de incensionibus et fulminibus, et

simul de omnibus, quia omnium est idem principium, sci-
licet exhalatio sicca, et omnia etiam sunt substantialiter
exhalatio, quae differt secundum motus et passiones diver-
sas (ibid. lect. xvr, n. 1).

- Postquam Philosophus determinavit de tonitruo et co-
ruscatione in fine praecedentis libri, in principio huius tertii
intendit consequenter determinare de aliis quae generantur
ex eadem exhalatione sicca extrusa ex nubibus, puta de
ecnephia, typhone et huiusmodi. Et dividitur in partes duas.
In prima praemittit intentionem suam, et dicit quod post-
- quam determinatum est de tonitruo et coruscatione, quae
sunt principales passiones in aere generatae ex materia
"ventorum, dicendum est consequenter de residuis effectibus
sive passionibus quae sunt minus principales, scilicet de
ecnephia, typhone, incensione et fulmine, secundum mo-
dum prius inductum, scilicet accipiendo pro principio quod
duplex sit exhalatio ex terra, una humida et alia sicca, et
ostendendo quomodo et unde sit in ipsis principium motus
et generationis (ibid. lib. III, lect. z, n. 1).
. . Sed ad maiorem evidentiam illorum quae Aristoteles
dixit de coloribus iridis, oportet quaedam considerare. Primo
quidem, utrum colores iridis sint colores secundum rei ve-
ritatem, an tantum secundum apparentiam. Secundo, in
quo sint colores iridis sicut in subiecto. Tertio, utrum id
quod continetur inter minorem peripheriam iridis et maio-
rem, sit coloratum vel non. Quarto, utrum medium quod
interiacet duabus iridibus, sit coloratum colore puniceo.
Quinto, utrum possibile sit aliquando tertiam apparere
iridem, et propter quam causam. Sexto, videndum est de
causa cuiusdam iridis quae apparet alio modo se habente
nube ad solem quam Aristoteles dixit, sicut videbitur. -
Et ad evidentiam primi, quia colores iridis causantur ex
refractione luminis a corporibus specularibus, primo vi-
dendum est utgum lumen in medio sit aliqua qualitas an
non. Secundo, utrum lumen refractum in corpore spe-
culari, faciat in ipso a quo refrangitur, apparentiam ali-
cuius coloris non existentis prius in eo secundum quod
huiusmodi, aut recipiat ab eo vel non (ibid. lect. vr,
num. 7).

Fit autem (pepansis) hoc modo. Nam primo calor di-
gerens agit in humidum aereum, quod est spumosum, fa-
ciendo evaporare subtiliores partes, et ingrossando reliquas
ac convertendo in humorem aquosum. Deinde, subtiliando
humorem aquosum facit ipsum evaporare, reliquum in-
grossat, terminat et digerit, et ipsum coniungit cum sicco,
et tunc convertitur in semen. Iste autem ordo apparet in
animalibus et plantis. Nam in prima digestione separantur
faeces: quando autem humidum cibi est reductum ad hu-

*

XXXV

qui occidentales et orientales. Tertio cum dicit: Universa-
liter autem quod, extendendo nomina ostendit propter quam
causam omnes extenso nomine dicuntur australes aut bo-
reales. Dicit igitur primo, quod causa propter quam a loco
qui est inter arctum et orientem et occidentem aequino-
ctiales. flant. plures venti quam a parte opposita, scilicet
austri, est una quidem quia habitatio nostra (magis) propin-
qua est huic. parti quam parti oppositae; et ideo venti hic
generati magis sentiuntur a nobis et distinguuntur quam illi
qui a parte opposita flant: alia autem quia plus de aqua
congelata et nive est sub regione ista, propter remotionem
a sole, quam in illa, quae supposita est soli et lationi
ipsius, qui propter caliditatem non permittit congelari aquam
et fieri nivem: liquefactis autem aqua et nive sub septen-
trione per virtutem solis post recessum a tropico aestivo,
contingit elevari multitudinem exhalationis siccae in pluribus
locis, et per consequens multos fieri ventos (ibid. fol. 52
verso).

Postquam Philosophus determinavit de his quae gene-
rantur ex segregatione calida sicca circa terram et intra,
puta de ventis et terraemotibus, nunc intendit considera-

tionem facere de his quae generantur ex eadem in nube.

Et circa hoc primo praemittit intentum ;; secundo cum
dicit: Exhalatio enim, ut diximus, prosequitur declarando ;
tertio cum dicit: De tonitruo quidem igitur , recapitulat.
In prima parte dicit quod, determinato de vento et ter-
raemotu, consequenter dicemus de coruscatione et tonitruo
et typhone, idest de vento circulariter propulso ex nube,
et de incensionibus et fulminibus, simul autem de omnibus
quia omnium est idem principium, puta exhalatio sicca,
et omnia substantialiter sunt exhalatio, differens secundum
passiones et motus diversos (ibid. fol. 56 verso).

De residuis autem. Postquam Philosophus determinavit
de tonitruo et coruscatione in fine praecedentis libri, hic
in principio istius tertii intendit determinare de aliis quae
generantur ex eadem exhalatione extrusa a nube, puta de
ecnephia, typhone et huiusmodi. Et circa hoc primo prae-
mittit intentionem suam, dicens quod postquam determi-
natum est de tonitruo et coruscatione, dicendum est de
residuis effectibus sive passionibus, puta de ecnephia et
typhone, incensione et fulgure, secundum modum subin-
ductum prius, accipiendo scilicet (pro) principio, duplicem
exhalationem fieri ex terra, unam humidam et alteram siccam,
et hanc esse principium ipsorum, et inquirendo causam -
materialem et unde principium motus et modum genera-
tionis ipsorum (ibid. fol. 58 recto).

Ad evidentiam autem maiorem eorum quae dixit Ari-
stoteles de coloribus iridis, oportet considerare quaedam.
Primo quidem, utrum colores iridis sint colores secundum
veritatem, aut secundum apparentiam tantum, Secundo, in
quo sint colores iridis sicut in subiecto. Tertio, utrum id
quod continetur inter minorem peripheriam iridis et axem
(pag. c continuationis, in nota marginali, typographus cor-
rupit axem in examen) eius, sit coloratum aut non. Quarto,
utrum id quod interiacet duabus iridibus, sit coloratum
aut non. Quinto, utrum possibile sit aliquando tertiam
apparere iridem, et propter quam causam. Sexto, de causa
cuiusdam iridis quae apparet, alio modo se habente nube
ad solem quam Aristoteles dixit, sicut videbitur. - Ad evi-
dentiam primi, quia colores iridis causantur ex refractione
luminis a corporibus specularibus, primo videndum est
utrum lumen in medio sit realis qualitas vel non. Secun-
do, utrum lumen refractum in corpore speculari a quo
refrangitur, faciat apparentiam alicuius coloris non exi-
stentis prius secundum quod huiusmodi, aut recipiat ab
eo vel non (ibid. fol. 65 verso).

Ex wanGiNE Var. 2072. - Motus autem pepansis est iste.
Nam primo calor agit in humidum aereum, faciendo ipsum
evaporare, reliquum ingrossando, et convertendo in humo-
rem aquosum: ultimo autem facit evaporare humidum
aquosum subtile quod non est aptum ad conversionem in
(semen?), reliquum et ingrossat, et digerit, et terminat per-
miscendo cum sicco terreo, et tunc convertit in semen. Et
ile ordo apparet in animalibus et plantis: nam in prima
digestione in animalibus separantur faeces, in secunda urina,

XXXVI

morem aquosum, tunc in secunda digestione separatur
urina: in tertia vero et quarta fit maturatio cibi et con-
versio in semen. Hoc étiam apparet in omnibus pomis, et
clare in amygdala, in qua prius a calido separatur humi-
dum aereum, et convertitur flos in corticem viridem et
aquosum: postea separatur humidum aquosum et conver-
titur in corticem osseum: et tertio semen intra formatur.
Et ex hoc, quasi in omnibus seminibus invenimus corti-
cem extrinsecam magis aeream, secundam magis aqueam,
et intra semen bene maturatum et digestum (ibid. lib. IV,
lect. 1v, n. 1). ; joo )

Determinat de mollificabili magis in speciali, et ponit
sex conditiones quas habere debet coagulatum ad hoc quod
mollificetur. Prima est, quod tale coagulatum non sit aqua
vel aqueum a praedominio, sed si est in eo excessus unius
super alterum, sit magis terreum et propter defectum huius
glacies non est mollificabilis. Secunda conditio est, quod
totum humidum non sit evaporatum .per coagulationem ,
quia mollificabile debet esse tam aqueum quam terreum,
vel non multum plus terreum: et propter hoc nitrum et
sal non sunt mollificabiles, sed statim solvuntur. Tertia
conditio est, quod non habeant siccum inaequaliter dispo-
situm, ne pori sint strictiores quam humidum aqueum,
quod est quasi materia mollificationis, diffundi possit: et
propter hoc lateres et lapides non mollificantur. Quarta
vero est, quod non sint trahibilia in longum vel ad latus,
ut corrigia et nervus: et ratio est, quia talia sunt viscosa,
quae non cedunt tactui in profundum sui, sed extra se
trahuntur in longum, mollificabile autem debet cedere ta-
ctui in se, sicut manifestum fuit superius in definitione
mollis. Quinta est, quod non sint humectabilia, humido sci-
licet alieno et extrinseco, ut lana, sed mollificabile debet
habere humidum proprium; est enim humidi quod ubique
fluat, et ita mollificet. Sexta conditio est, quod non sint
ductilia: et ratio est, quia talia habent plus aquae quam
terrae, sicut metalla (ibid. lect. xt, n. 1).

Deinde cum dicit: Commassabilia autem etc., determi-
nat de commassabilibus, et dicit quod commassabilia, sive
infiltrabilia, sunt ea quae sunt capibilia sed non habent
capturam mansivam, idest non retinent figuram quam ha-
bent quando capiuntur. Quod enim talia sint capibilia,
convenit eis ratione pororum interceptorum in partibus
eius. Quod autem redeant ad primam figuram, convenit
eis ratione sicci praedominantis. Incommassabilia autem
dicuntur propter causas oppositas (ibid. lect. xir, n. 7).

Simile est etiam de vino dulci quod est pingue et gros-
sum, quod patitur exhalationem sicut oleum. Nam sicut
oleum non coagulatur a calido neque a frigido, ingrossa-
tur tamen ab utroque, sic et istud vinum. Et si figantur
calami parvi in ipso, inflammantur. Et si sublimetur, et
permisceatur cum pulvere sulphuris ét sale, praestat fo-
mentum flammae subtili; quia a sulphure augetur in eo
unctuositas, a sale augetur siccitas. Et ideo est vinum solo
nomine, quia vini operationem non habet, quae est ine-
briare; eo quod non potest evaporare (ibid. lect. xu, n. 2).

Echard post verba quae adduximus in
« Cuius autem sit (commentarium in tertium

in tertia et quarta fit maturatio et conversio in semen. Hoc
etiam apparet in omnibus pomis, et clare in amygdala, in
qua primo separatur humidum aereum, quod convertitur in
corticem viridem, postea separatur humidum aquosum, et
convertitur in corticem osseum, et tertio semen intra for-
matur. Et quasi in omnibus fructibus invenimus corticem
extrinsecum magis aereum, secundum autem magis aqueum,
et intra semen bene digestum (fol. 166 recto).

Ex B. ArsERTO Maouo. - Haec autem (sc. mollificabilia)
sunt quaecumque secundum suam naturam sunt magis ter-
restria; et habent humidum proprium quod non in toto
potest extingui ab ipsis, sicut humidum nitri et salis bene
in toto astringitur. Oportet etiam quod non habeant in-
aequaliter siccum, sicut habet later, qui multo plus habet
de sicco quam de humido, et habet siccum strictioribus
poris quam in quibus solutum possit diffundi humidum,
etiamsi solubile humidum haberet. Oportet insuper quod
non sint tractiva, quia illa sunt terrestria viscosa, et ideo
non mollificantur ita quod cedant in profundum, sed ce-
dunt extra seipsa in longum, sicut nervus et corrigia. Quinto
etiam exigitur quod non sint madefactibilia humido alieno
recepto in profundum vel in superficie sui: quia mollifica-
bilia sunt quae per proprium humidum moveri in terre-
stribus suis incipiunt, et non per alienum, quia per humidum
alienum non contingit moveri quamlibet partem sicci ter-
restris, sicut facit humidum proprium, et ideo etiamsi dif-
fluere faciat, non tamen necessario mollificat alienum. Molle
enim et madefactum in hoc differunt, quia molle suo humi-
do ubique laxat siccum, eo quod ibi plurimum humidi natu-
ralis est cum plurimo sicci naturalis eiusdem: sed made-
factum habet alienum humidum in poris suis, et ideo non
ibi plurimum alieni humidi ubique potest esse cum plu-
rimo sicci naturalis. Oportet etiam sexto, quod mollifica-
bilia non sint ductibilia, quae habent plus aquae quam
terrae (in lib. IV Meteor., Tract. mr, cap. mi).

Ex PerRo ArvEnNaTE. - Deinde cum dicit: Commassa-
bilia autem, determinat de commassabilibus, quae impe-
diunt scissionem propter privationem pororum secundum
longitudinem , dicens quod commassabilia, sive filtrabilia,
sunt quaecumque capibilia existentia non retinent figuram
capientis post remotionem ipsius, sicut filtrum et lana.
Quod enim talia sint capibilia, convenit eis ratione pororum
interceptorum partibus ipsorum, in quos exteriores partes
convenire possunt. Quod autem redeant ad primum situm,
non retinendo figuram capientis, accidit ratione siccitatis
partium. E contrario autem etc. (cod. Vat. 2181, fol. 89
verso). :

Deinde cum dicit: Vinum autem quod quidem dulce,
adiungit simile de vino quodam, dicens quod similiter vi-
num dulce valde et existens antiquum patitur exhalatio-
nem. Omne enim pingue est exhalabile: huiusmodi autem
vinum est pingue. Cuius probatio est, quia habet operatio-
nem eandem et consimilem oleo. Sicut enim oleum non
coagulatur a frigido, ita nec huiusmodi vinum, propter pin-
guedinem seu unctuositatem. Iterum, sicut oleum combu-
ritur, sic et huiusmodi vinum. Si enim infigantur calami
parvi superius, inflammantur. Dicitur etiam quod sublimatio
huiusmodi vini, si subtilietur per immixtionem aliquantu- '
lum salis et pulveris sulphuris, praestat forfentum flammae
subtili; quia a sulphure augetur unctuositas, et a sale ca-
liditas. Propter quod vinum est secundum nomen, non ta-
men secundum operationem ; quia humor ipsius non est
vinosus, quia non facit operationem vini, quae est inebriare.
Non enim est calidum siccum, sed unctuosum magis, sci-
licet calidum humidum. Quodcumque autem vinum par-
vam potest facere exhalationem calidam siccam, inebriare
potest; calidi enim sicci est inebriare: et ideo positum in
frixorio emittit flammam, sicut oleum (ibid. fol. 9o recto).

principio huius numeri, statim subiungit:
et quartum) non ita facile astrui potest. In

XXXVII

codice Navarraeo supra laudato de Cae/o e? Mundo sunt commentarii Petri de Alvernia
in quatuor Jefeororum libros, et in primum ac secundum quidem sunt omnino diversi,
in tertium autem est idem qui in ed. Rom., in quartum vero est alius. » Patet ex prae-
missis quomodo haec intelligenda sint. Commentarii nempe Petri in primum, et in se-
cundum usque ad decimam lectionem, sunt omnino diversi; commentarius in reliquam
partem secundi, et in librum tertium, est idem qui in editione Romana; commentarius
autem in quartum alius est, quia non ex solo Petro excerptus est. - Exempla autem a
nobis data, dum palam faciunt fontes ex quibus expositio a lectione xr secundi libri,
pro maiori parte deprompta est, simul demonstrant ipsam Aquinatis opus non esse.

. De auctore autem qui sibi negotium assumpsit conficiendi ex praedictis fontibus sup-
plementum ad commentarios s. Thomae, nihil certi proferre possumus. Vide quae de
hac re infra dicemus, dum sermo erit de Veneta editione 1537.

Redeundum modo est ad veteres scriptores, qui affirmant s. Thomam scripsisse
super primum et secundum Zefeorologicorum. Quomodo accipienda sunt eorum verba
relate ad expositionem in secundum librum? Duo, ut vidimus, in praesenti quaestione
certo nobis constant. 7s: de commentario in quatuor ZZefeorologicorum libros
quod extat in Piana, totum quod pertinet ad primum librum et ad quinque priora capita
secundi, indubitanter habendum est tanquam germanum Aquinatis opus. Secundum :
quidquid praeterea expositionis in 4Ze/eoro/ogzca exhibetur in praedicta editione, alium
a D. Thoma auctorem habet. Sed utrum s. Doctor post decem lectiones in secundum
librum, aliquid praeterea scripserit, quod ad nostras manus non pervenerit, nec affir-
mare nec negare audemus. Ex codicibus enim A et B, ut supra dictum est, nullum
certum argumentum sumi potest ad determinandum ubi praecise absolvatur s. Thomae
expositio. Codex autem Vatic. 2072 videtur potius insinuare quod s. Doctor commen-
tarium suum prosecutus sit usque ad ultima capita secundi libri. Is enim ad verba Ari-
stotelis (cap. vir, num. 38) Praevenit. aufem sonus motum, quia subtiliorum partium
ἐξέ etc., haec annotat in margine, fol. 156 recto: « Quasi dicat quod quia ipse sonus
magis habet fieri in subtilioribus partibus ipsius exhalationis quam ventus; et inde est
quod citius pervenit ad auditum ipse sonus, quam terraemotus sit. Et propter hoc
dicit Zxfosifor quod non est intelligendum quasi sonus sit corpus partes subtiles ha-
bens; sed quia in subtiliori aere potest fieri sonus quam ventus, ideo aliquando fiunt
huiusmodi soni sine terraemotu. » Haec autem, quae tanquam Jxfosiforis verba exhi-
bentur, non reperiuntur num. 2 lectionis xv in secundum librum (cf. Append), ubi
praecitati textus haec expositio datur: « Praevenit autem sonus motum, quia exhalatio
aliqua quae est subtiliorum partium et magis penetrabilis, citius exit, et non potens
causare terraemotum, facit diversos sonos; et citius etiam a nobis auditur, quia pene-
trabilior est sonus et magis sensibilis quoad nos, quam motus terrae causatus ab
exhalatione. » Num ergo annotator codicem habebat, in quo exhibebantur commentaria
s. Thomae in totum secundum librum? .Num et ipse deceptus est, tribuens Zxfoszfori
quod alterius erat commentatoris? De hac re nihil certi statuere possumus. Si per ulte-
riores indagines aliquid invenire continget, quo et haec quaestio solvi, et simul deter-

minari possit quomodo interpretanda sint veterum testimonia quae astruunt s. Thomam -
scripsisse in primum et secundum /e/eovo/ogzcoruin, curabimus diligenter. annotare, ac
suo loco in lucem edere.

Supersedendum censemus ab exhibendo specimine huius commentarii. Quae enim
supra de expositione in libros de Cae/o e? Mundo et in librum de Generattone ef Cor-
vupíione dicta sunt, ea in hunc etiam commentarium quadrant; exemplaque ibi allata
ostendunt qualiter de hoc etiam Aquinatis opere sit iudicandum (cf. supra ΡῈ CAELO
ET MuNwpo V).

V. CopiCES ET EDITIONES. - Recensioni huius commentarii sequentes codices in-
servierunt. '

A) Vaticanus 846, foliis 69-86 recto, saeculi XIII vel XIV ; finit libro II, lectio-
ne vn, numero I, cum his verbis: de φγίμοῥίο motus eorum, ibi: Propter quoddam
dubium etc.

XXXVIII

B) Oxoniensis Balliolensis 278, folis 176-191 recto, 1 col. media; reliquum folium
album; saeculi XIII; finit libro II, lectione x, numero 2, cum his verbis: 2706 utrumque
Vo pteeems hos codices, citamus in apparatu variantium 74/azg. Jat. 2072, idest notas
in illo codice ad. textus explicationem appositas, de quibus supra actum est.

- — Prima commentarii editio, quam « nominavimus, prodiit « Venetiis ex officina Lu-
ceantonii Iuntae Florentini Anno Mpxxxvmr mense lulio. » Titulus habet : « S. Tho.
super Meteo. Habes solertissime lector in hoc codice Aristotelis stagirite libros Me-
teororum cum duplici Interpretatione antiqua et Francisci vatabli, Expositore divo
Thoma Aquinate, cuius lucidissima commentaria nunc primum in lucem exeunt. Cum
indice copiosissimo wpxxxvir » Folio secundo trinae litterae imprimuntur, ex quibus
scitu digna excerpimus. 25 αἱ Ι

Primae datae sunt ad auctorem editionis: « Fratri Thomae philareto Fivizanensi
Sacre Theolo. Bachal. Or. Praedi. Frater Ioannes de Fenario Theolo. profess. et totius
eiusdem Ord. Vicarius Generalis et procurator S. P. D... Ubi vero ad me detulisti com-
mentaria divi Thome in eam philosophie Aristotelis partem quae Meteorologica nun-
cupatur, tuis excripta manibus, emaculata, et florentis quasi adolescentiae vultui restituta,
non mirari non potui quod ubi vix te primis laboribus sufficere potuisse existimabam,
duriores obiisse vidi.. Ex Roma Kalen. Ianuarii 1531. »

Alteram epistolam, dedicatoriam, dedit ipse Thomas Philaretus « Reverendissimo
in Christo patri ac domino Domino Nicolao Rodulpho Florentino S. R. E. Cardinali
meritissimo. » De sua editione haec dicit: « Inter alia vero quae legi, volvi sepius cu-
riose Meteorologiam Aristotelis. Cuius quum ex aliis etiam secreta perquirerem, inveni
commentaria divi Thome in eum librum, que licet diu quesita essent, iacebant tamen
in angulo extra praedicatorum fines, hostibus cariora quam filiis. Que ubi ego primum

"de situ substili (526), licet pulvere corrosa essent, visus est tamen in eis haud dubio
Thomas velut in sui partus facie collucere. Quare non mirari non potui et superiorum
ignaviam vel certe invidiam non accusare. Et ne idem committerem cuius ceteros ac-
cusabam, emunxi nares, faciem terxi, et reliquum omne corpus lavi ac maculis expur-
gavi ut iam genitorem Thomam undique referant. Sudores vero, vigilias, quodcumque
postremo laborum in eis mihi desumptum est, R. D. T. dedico... Liber qui Thome
aquinatis est, tua est amplitudine non indignus, qua nostram operam olet generosum
tue R. D. pectus de indigno dignum efficiet. Postremo, quod felix faustumque tuo nomini
sit, liber hic nunc primum tuis auspiciis in lucem prodit... Roma. » Deficit dies et annus.

Tertiam epistolam Thomas Philaretus « Adolescentibus philosophie Studiosis »
dedit, ad quos haec praefatur: « Veniunt in lucem et iam ob vestros oculos circum-
feruntur commentaria divi Thome aquinatis in Meteorologica Aristotelis... De exposi-
tore vero si eum nunc dicerem esse omnium praestantissimum, rem potius per se claram
in dubium revocarem. Thomas est Aquinas, quem omnes egregie nostis... Quod vero
ad meos labores attinet, vide quantum mihi tribuam: mea quidem sententia non multo
mihi minus hic liber debet quam genitori Thome, quod eum ille mortalem genuerat,
ego de ceno eductum, immortalem fere regeneravi... Postremo tuum doctorem Thomam
tibi exhibeo suis non alienis coloribus picturatum; leges, delectaberis et R. D. Card.
Rodul sub cuius auspiciis exit immortales gratias ages... E Roma ad. vm Kal.
Febr. 1532. »

In prima epistola observanda sunt verba /wis exscripta manibus, ex quibus erui
potest Philaretum operis non codicem typis exprimendum tradidisse, sed autographum
suae recensionis. Quod si ita est, facile erit explicare quare iam prima commentarii
huius editio eum perfectionis gradum attigit, qui pro aliis commentariis nonnisi quarta
vel adhuc posteriori editione obtentus fuit. Illorum. enim primae editiones evidenter ex
aliquo codice desumptae sunt, cuius innumerabilibus mendis typothetae sua addiderunt ;
quo factum est ut primae editiones vix intelligibilem recensionem praebeant, et iterato
solum sequentium editorum labore legibiles evadant. Sed Philaretus, quod typis voluit
expressum, prius sua manu describens, typographis multas occasiones errandi praeripuit, -

XXXIX

Ulterius lector animadvertat, epistolam tertiam, quae incipit: Jemzuwmf zm Jucem, scri-
ptam esse anno 1532, dum editio et in titulo et in fine assignat annum 1537: qui
factum sit ut ante quinque annos in lucem non exierit, nescimus. - Id etiam notatu di-
gnum est, quod Philaretus de authenticitate totius commentarii non dubitat, e contrario
eum pluries nulla facta distinctione s. Thomae ascribit: ex alia tamen parte suos su-
dores et vigilias multum urget; sed utrum commentario solum emendando, an etiam
complendo impenderentur, ex istis epistolis certo colligi nequit.

Post editionem Philareti, textus commentarii paucissimis mutationibus subiectus est.
Ex posterioribus editionibus in apparatu variantium citamus Venetam, cuius titulus est:
« S. Thomae Aquinatis Doctoris Angelici in libros JMefeorologicorum | Aristotelis prae-
clarissima commentaria cum duplici textus interpretatione una fr. Vatabli, antiqua altera.
Denuo maxima diligentia et fidelius quam antea a mendis et erroribus expurgata, addito
omnium sententiarum tam textus quam commentariorum copiosissimo indice. Venetiis
.apud Hieronimum Scottum ΜΡΌΙΧΙ. »

Cum hac editione generatim facit P: sed tamen aliquoties, meliores huius editionis
lectiones praeteriens, errorem exhibet editonis a (lib. I, lect. 1, «, x, v et v; m, B; 1v, o;
vi, v; lib. IT, lect. τ, ^; v, ζ. Cf. etiam absurdas lectiones Pianas, quae ex a, minime ex
ed. 1561 explicari possunt: lib. I, lect. vi, β et «. Errat tamen P cum ed. 1561, lib. I,
lect. ix, 8; xiv, 9; xvi, v; lib. II, lect. 1x, x). Ubi in apparatu variantium de hac editione
siletur, intelligatur ea legere ut P: quamvis enim hoc non semper verum sit quando
in P errores typographici occurrunt, negleximus tamen variantem annotare, cum nullius
momenti sit.

VI. DE PARTIBUS APOCRYPHIS COMMENTARIORUM IN LIBROS DE GEN. ET CORR, ET
ΜΈΤΕΟΒΟΙ.. - Quoad has partes commentariorum, abstinuimus a nimia castigatione. Ultro
utique damus, recurrendo ad commentarios B. Alberti et Petri de Alvernia, unumquem-
que pene paragraphum corrigi potuisse, maxime ut commentatio plenior et verior fieret,
mentique B. Alberti et Petro Alvernati magis congrueret. Potissime tali correctioni lo-
cum dat continuatio commentarii in Meteorologica, quae vulgo Alvernatis commentum
ad scheletrum exsangue reducit, et saepe omnino ab eo et a textu recedit, et etiam a
sensu, ut conferentem notas marginales non latebit. His defectibus continua correctione
obviare non credimus licuisse: ita enim agendo, opus effectum esset quod nec conti-
nuatoribus, nec B. Alberto vel Petro ascribi quis pateretur, sed inter utrosque medium
teneret. E contrario quia nihil vetat credere editiones a commentariorum tum 4e Ge-
neratione tum. AMefeorologicorum, genuinas continuatorum recensiones exhibere, demptis

erroribus typothetarum, Pianam non mutavimus nisi ubi sensus omnino deficiebat, et

correctio praesto erat in fontibus vel contextu. Eadem de causa, ne scilicet corrigendo
.corrumperemus, in opusculo s. Thomae de JMzxZome Elementorum, per ignotum con-
tinuatorem lectioni xxiv lib. I de Gezerafione inserto, semel correximus Pianam, nihil
curando de melioribus lectionibus quae ex codicibus istius opusculi obtineri possent.
Nec quisquam hoc nobis in crimen vertet, quod generatim continuationes, imposterum
omni auctoritate destitutas, non eadem cura recensuimus, quam genuinis s. Thomae
operibus impendere studemus. De variantibus etiam editionum (inter quas numeretur
codex Venceslai Crispi) parum curavimus: nam postquam probatum est, quod in ap-
pendice continetur s. Thomae amplius ascribi non debere, indicatis etiam fontibus ex
quibus per continuatores bonae aut malae fidei excerpebatur, cuius adhuc interesset
videre quomodo Crispus absurdas lectiones Papiensis editionis ad bonum sensum re-
ducere tentaverit; praesertim cum in parte authentica exempla abundent?

Si quis continuationes cum commentariis B. Alberti et Petri de Alvernia conferre
vult, loca correspondentia hoc modo inveniet. Pro commentario in de Gezerafione, vi-
deat sub quo textus commentati numero textus commenti contineatur, et eundem nu-
merum, librorum ratione habita, quaerat in margine voluminis II editionis Lugdunensis
operum B. Alberti: ex. gr. lib. I, lect. xvi, numeri 1 et 2 exponunt textum 43; hic
autem numerus margine appositus invenitur in dicto volumine, pag. 28 col. r. Pro
commentario vero in JZe/eoro/ogica, verba initialia quibus textus Aristotelis citantur

XL
in principio lectionum et post JDezude cum dici etc., quaerantur in commentario Petri

de Alvernia.

Quoad Aristotelis textum eiusque versionem latinam, quam ex Piana editione re-
tinuimus, et omnino quod methodum quam etiam in adornando hoc tertio volumine
secuti sumus, ne eadem repetantur, lectorem remittimus ad ea quae diximus in Prae-
fatione ad Vol. IL Ad versionem autem corrigendam, usi sumus codicibus Vat. 2072,
Ottob. 1587, Vat. Palat. 1033; pro libro de Generafíoue vero, etiam Vat. 2071.

Codd. et Edd. citat.

I. PRO COMMENTARIO IN DE CAELO ET MUNDO

A Cod. Urb. 214
B »l Fu ME
e » Vat. Palat. 1036
D » — Mazar. 316
E . » Burgh. 114; antea 72
F » Amplon. f. 354
G » Lips. Univ. 1405
H4 » » » 1402
I » Berol Regius Qrt. 195
Pal. 1, » Paris. Nation. Lat. 16154
Oxon. . . ^» Balliol. 278
Po2. ..-Ediüo.Pisna

IL. PRO COMMENTARIO IN DE GEN. ET CORR.
A Cod. Merton. 274
B. i: » Balliol. 247
C . . . » . Paris. Nation. Lat. 6525
P Editio Piana
a : » Papiae 1488
b * « » Ven. 1498

III. PRO COMMENTARIO ZN METEOROLOGICA
A SUI v OO0d. NüL. 846
B . .. » Ballol. 278
P Editio Piana
a » . Ven, 1535

does x

o

.DIVI

IHOMAE AQUINATIS

IN LIBROS ARISTOTELIS

cesse» Κα ΒΆΝ ΕἸ Ὁ χέει

EXPOSITIO

Tm Δ

--ὦ-

PROOEMIUM S. THOMAE

DE ORDINE HUIUS LIBRI AD ALIOS SCIENTIAE NATURALIS LIBROS.
EIUS MATERIA ET SUBIECTUM

SyNoPsis. — 1. Processus scientiarum est opus rationis, cuius
proprium est ordinare: unde in qualibet scientia invenitur pro-
cessus ordinatus de priori ad posterius. - 2. Quadruplex ordo
in consideratione rationis practicae: apprehensionis, intentionis,
compositionis et sustentationis. - His proportionaliter respondet
quadruplex ordo in consideratione rationis speculativae: nempe
a communibus ad minus communia, a toto ad partes, a sim-
plicibus ad composita, a partibus principalioribus ad minus
principales. — 3. Quadruplex hic ordo consideratur etiam in
processu scientiae naturalis, in qua primo determinatur in libro
Physicorum de mobili in communi, deinde in reliquis libris
applicantur communia naturae ad propria subiecta, scilicet cor-

icut Philosophus dicit in I Physic.*,
) lunc opinamur cognoscere unum-

là, C74 quodque, cum causas cognoscimus
exe WA ra primas, et principia prima, et us-
δ ον ΤΟΣ que ad elementa. Ex quo manifeste

-.. 2295

Philosophus ostendit in scientiis
esse processum ordinatum, prout proceditur * a
primis causis et principiis usque ad proximas cau-
sas, quae sunt elementa constituentia essentiam
rei. Et hoc est rationabile: nam processus scien-
tiarum est opus rationis, cuius proprium est or-
dinare; unde in omni opere rationis ordo aliquis
invenitur, secundum quem proceditur ab uno in
aliud. Et hoc patet tam in ratione practica, cuius
consideratio est circa ea quae nos facimus, quam
in ratione speculativa, cuius consideratio est circa
ea quae sunt aliunde facta.

2. Invenitur autem processus de * priori ad po-
sterius in consideratione practicae rationis secun-
dum quadruplicem ordinem: primo quidem se-
cundum ordinem apprehensionis, prout artifex
primo apprehendit formam domus absolute, et
postea inducit eam in materiam; secundo secun-

pora. In corporjbus autem est considerare tres alios ordines:
prout nempe 4) totum universum corporeum est prius in consi-
deratione quam partes eius; b) secundum quod simplicia cor-
pora prius considerantur quam mixta; c) secundum quod inter
simplicia corpora prius considerandum est de priori, nempe de
corpore caelesti. Et haec tria aguntur in hoc libro, qui apud
Graecos intitulatur de Caelo, et qui rationabiliter ordinatur pri-
mus post librum Physicorum. — 4. Opiniones antiquorum expo-
sitorum circa subiectum huius libri. — 5. Rationabilior videtur
sententia Alexandri, quod subiectum huius libri sit ipsum univer-
sum, quod dicitur caelum vel mundus. — De quibus partibus uni-
versi-et quomodo determinetur in hoc libro.

dum ordinem intentionis, secundum quod artifex
intendit totam domum perficere, et propter hoc
facit quidquid operatur circa partes domus; ter-
tio secundum ordinem compositionis, prout scili-
cet prius dolat lapides, et postea compingit * eos
in unum parietem; quarto secundum ordinem
sustentationis artificii, prout artifex primo iacit *
fundamentum, super quod ceterae partes domus
sustentantur. - Similiter etiam invenitur quadru-
plex ordo in consideratione rationis speculativae.
Primus quidem secundum quod proceditur a
communibus ad minus communia. Et hic ordo
respondet proportionaliter primo ordini, quem di-
ximus apprehensionis: universalia enim conside-

rantur secundum formam absolutam, particularia

vero secundum applicationem formae ad mate-
riam; sicut Philosophus in I de Caelo * dicit
quod qui dicit caelum, dicit formam, qui autem
dicit hoc caelum, dicit formam in materia. Se-
cundus ordo est secundum quod proceditur a toto
ad partes. Et hic ordo proportionaliter respondet *
ordini quem diximus nfentionis, prout scilicet to-
tum est prius in consideratione quam partes, non

«) Secundus ordo... respondet. — Ita A ; P cum ceteris codicibus legit:
secundus ordo proportionaliter respondet; omittunt scilicet homoteleu-

Opp. D. Tuoxwar T. III.

ton est secundum... hic ordo; cf. loca parallela supra Primus quidem etc.,
infra Tertius autem ordo etc. Quartus autem ordo etc.

I

* componit A.

* facit ».

* Cap. IX , n.
S. Th. lect. x

MUNDO LIB. I

4. Quia igitur diversa in hoc libro traduntur,
dubium fuit apud antiquos expositores Aristote-
lis de subiecto huius libri. Alexander enim *
opinatus est quod subiectum de quo principali-
ter in hoc libro agitur, sit ipsum universum. Unde;
cum caelum tripliciter dicatur, quandoque ipsa
ultima sphaera, quandoque totum corpus quod
circulariter movetur, quandoque autem ipsum

2 DE CAELO ET

qualescumque, sed partes quae sunt secundum
materiam et * quae sunt individui; sicut semicir-
culus, in cuius definitione ponitur circulus (est enim
8 semicirculus 7 media pars circuli), et acutus angu-
lus, in cuius definitione ponitur rectus (est enim
acutus angulus minor recto). Accidit autem circulo
et recto angulo sic dividi: unde huiusmodi non
sunt partes speciei. Huiusmodi enim partes sunt

* et om. 4.
* namque P.

priores in consideratione quam totum, et ponun-
tur in definitione totius, sicut carnes et ossa in

universum, asserit hunc librum intitulari de Caelo,
quasi de Universo vel de Mundo: in cuius asser-

tionem assumit quod Philosophus in hoc libro
determinat * quaedam ad totum universum perti- ε
nentia, puta quod sit finitum, quod sit unum tan-

tum, et alia huiusmodi.

definitione hominis, ut dicitur in VII Metaphys. *
Tertius autem ordo est secundum quod proce-
ditur a simplicibus ad composita, inquantum com-
posita cognoscuntur per simplicia, sicut per sua *

* S. Th. lect. x;
Did. lib. VI, c. x,

n. 9 sqq.

* simplicia add.
P.

* eliam om. co-

e

* Cf. lect. t, ἢ, r.-

*'patet om. PBC

* corporea » et

principia. Et hic ordo comparatur tertio ordini,
quem diximus compositionis. Quartus autem ordo
est secundum quod principales partes necesse est
prius considerare, sicut cor et hepar quam arte-
rias et sanguinem. Et hic proportionatur practico
ordini, secundum quod fundamentum prius ia-
citur ?. i

3. Et hic quadruplex ordo consideratur etiam *
in processu scientiae naturalis. Nam primo de-
terminantur communia naturae in libro Physico-
rum, in quo agitur de mobili ? inquantum est
"mobile. Unde restat in aliis libris scientiae na-
turalis huiusmodi communia applicare ad propria
subiecta. Subiectum autem motus est magnitudo
et corpus: quia nihil movetur nisi quantum. In
corporibus autem est attendere tres alios ordi-
nes: uno quidem miodo secundum quod totum
universum corporeum est prius in considera-
tione quam partes eius; alio modo secundum
quod simplicia corpora prius considerantur quam
mixta; tertio secundum quod inter simplicia cor-
pora prius necesse est de priori considerare, sci-
licet de caelesti corpore, per quod omnia alia
firmantur. Et haec tria in hoc libro aguntur *,
qui apud Graecos intitulatur de Caelo. Traduntur
enim in hoc libro quaedam pertinentia ad totum
universum, sicut patet in primo libro; quaedam
pertinentia ad corpus caeleste, sicut patet * in
secundo; quaedam pertinentia ad alia simplicia
corpora *, sicut patet in tertio et quarto. Et ideo
rationabiliter hic liber ordinatur primus post li-
brum Physicorum. Et propter hoc statim in prin-
cipio huius libri agitur de corpore, cui necesse
est applicari omnia quae tradita sunt de motu
in libro Physicorum.

E contrario autem aliis videtur quod subiectum
de quo principaliter in hoc libro intenditur, est
corpus caeleste quod circulariter movetur; et pro-
pter hoc intitulatur de Caelo. De aliis autem cor-
poribus determinatur in hoc libro vel ex conse-
quenti, inquantum continentur a caelo et eius
influentiam recipiunt, sicut Iamblichus dixit; vel
per accidens, inquantum aliorum corporum notitia
assumitur ad manifestandum ea quae dicuntur de
caelo, ut dixit Syrianus. - Sed hoc non videtur
probabile: quia postquam Philosophus in secundo
libro determinavit de caelo, in tertio et quarto
subiungit considerationem de aliis simplicibus *
corporibus, quasi principaliter de eis intendens.
Non enim consuevit Philosophus principalem par-
tem alicuius scientiae assignare his quae per acci-
dens assumuntur.

Et ideo aliis visum est, sicut Simplicius dixit,
quod intentio Philosophi in hoc libro est deter-
minare de simplicibus corporibus, inquantum con-
veniunt in communi intentione simplicis corpo-
ris: et quia inter simplicia corpora principalius
est caelum, a quo alia dependent, ideo denomi-
natur totus liber a caelo *. Et, sicut dicit, non
obstat quod in hoc libro determinantur quaedam
quae pertinent ad totum universum: quia huius-
modi conditiones conveniunt universo inquantum
conveniunt caelesti corpori, scilicet esse finitum ἢ
et sempiternum, et alia huiusmodi. Si autem in-
tentio principalis Philosophi esset determinare de
universo, sive de mundo, oporteret quod Aristo-
teles considerationem suam extenderet ad omnes
partes mundi, etiam usque ^ ad plantas et anima-
lia, sicut Plato in 77maeo. - Sed eadem ratione
possumus arguere contra Simplicium: quia si in

β) est enim semicirculus. — Pro enim, autem codd. exc. ^; semicir-
culus om, codd.; et ante acutus om. ed. 1516 et codd. exc. A.

y) Et hic... iacitur.— P habet: Et ordo hic proportionatur practico
ordini, qui fundamentum prius iacit.

ὃ) de mobili. — de corpore mobili P; sed per lectionem adoptatam
ex codd. magis distincte videtur exprimi ordo, qui in hoc numero con-
Sideratur in processu scientiae naturalis. Secundum enim hunc ordinem,
in hoc libro de Caelo incipit Aristoteles applicare ad corpora tanquam
ad propria subiecta, omnia quae communiter dicta sunt de motu in
libro Physicorum; et ideo statim in principio huius libri agitur de cor-
pore. Ex hoc ergo apparet quod lectio de mobili simpliciter, magis con-
gruit in praesenti loco quam lectio de corpore mobili. (Cf. lect. 1, n. 1,
et I Physic. lect. 1, n. 4.)

€) determinat. — assumit codd. exc. sE; legendum videtur determi-
nat, nam « quod (universum) sit finitum, quod sit unum tantum, et
alia huiusmodi » non assumuntur in hoc libro, sed expresse determi-
nantur; cf. lect. 1x, sqq. — Lin. seq. pro quod sit unum, et sit unum P.

t) a caelo. — Haec lectio A conformis est modo loquendi ipsius
Simplicii: « Intentio quidem igitur ista utique erit propositi negotii, a
principalissimo quod in ipso, et a quo reliqua dependent, wg 503
nem habens » (Commentaria in quatuor libros de Caelo Aristot., x
lelmo Morbeto (de Morbeka) interprete. Ven. 1540. — Prooem.). P et cet.
codd. legunt de caelo, quasi videlicet a principaliori parte sui subiecti
dicatur liber iste esse de caelo. Sed si s. Th. voluit hoc in modo expri-
mere sententiam suam, non apparet ratio quare non adhibuerit etiam hic
vocabulum intitulatur, quo supra tam in hoc numero quam in praece-
denti semper usus est, et quod videretur etiam magis esse ad propositum.

Ἢ) esse finitum. — esse infinitum P et codd. exc. DF; cf. lineam 13
huius num., et lect. x, sqq. Posset sine errore legi esse infinitum,
dummodo intelligatur de determinatione disputativa, non assertiva; cf.
ultimas lineas lect. 1.

0) etiam usque. — et usque PG, usque E. — Linea sequenti pro
Sed 7e Sed et eadem codices exceptis BH; pro possumus, pos-
semus P.

- ruptam lectionem cum bona

PROOEMIUM

hoc libro principaliter intenderet de corporibus
simplicibus, oporteret quod omnia quae perti-
nent ad corpora simplicia in hoc libro traderen-
tur; nunc autem in hoc libro traduntur solum
ea quae pertinent ad levitatem et gravitatem
ipsorum, alia vero traduntur in libro de Gene-
ratione.

5. Et ideo rationabilior videtur sententia Ale-
xandri', quod subiectum huius libri sit ipsum
universum, quod dicitur caelum vel mundus; et
quod * de simplicibus corporibus determinatur in
hoc libro, secundum quod sunt partes universi.
Constituitur autem universum * corporeum ex suis
partibus secundum ordinem situs: et ideo de illis

solum * partibus universi determinatur in hoc li-

S. THOMAE 3

bro, quae primo et per se habent situm in uni-
verso, scilicet de corporibus simplicibus. Unde et
de? quatuor elementis non determinatur in hoc
libro secundum quod sunt calida vel frigida, vel
aliquid huiusmodi; sed solum secundum gravita-
tem et levitatem, ex quibus determinatur eis * si-
tus in universo. Aliis autem partibus universi,
puta lapidibus, plantis et animalibus, non deter-
minatur situs secundum se, sed secundum sim-
plicia corpora: et ideo de his non erat in hoc libro
agendum ^. Et hoc consonat ei quod consuevit
apud Latinos dici, quod in hoc libro agitur de
corpore mobili ad situm", sive secundum locum:
qui quidem motus communis est omnibus parti-
bus universi.

ὃ Et ideo rationabilior videtur sententia Alexandri. — lta codd.;
P legit hoc modo: Et ideo rationabilius dicendum videtur secundum
sententiam Alexandri. c

x) partes universi. Constituitur autem. universum. — Verba consti-
tuitur autem corrumpuntur in constitutive dicunt a codd. exc. A; P cor-
addit constitutivae post universi.

à .)) Unde et de.- P om. et. - Eadem lin. determinat CDEFG.

7g

P non erat in hoc libro agendum. — non in hoc libro agendum
est P; erat om. CI.

v) ad situm. - Hoc corrumpunt CI in aditum; P legit secundum
situm. — « Mobile ad situm, sive sit circulariter mobile sive in rectum,
determinatur in libris de Caelo et Mundo, » B. Albertus Magnus, lib. I
Physic., tract. 1, cap. 1v. — Opp. Tom. Il. Lugduni 1651. — Cf. etiam
eod. tom. lib. I de Caelo et Mundo, cap. 1.

* eorum A.

4 DE CAELO ET MUNDO LIB. I

LECTIO PRIMA

DE QUIBUS AD SCIENTIAM NATURALEM PERTINEAT DETERMINARE

* De natura scientia fere plurima videtur circa corpora et ^ Dior cap. τ

Ἢ περὶ φύσεως ἐπιστήμη σχεδὸν ἡ πλείστη φαίνεται Ira 8 ; c -
magnitudines et horum existens passiones et motus, nis 1. —

περί τε σώματα καὶ μεγέθη καὶ τὰ τούτων οὖσα᾽

* parte om. co-

* eis codd. exc.
AE.

πάθη xal τὰς κινήσεις, ἔτι δὲ περὶ τὰς ἀρχάς, ὅσαι
τῆς τοιαύτης οὐσίας εἰσίν" τῶν γὰρ φύσει συνεστώ-
τῶν τὰ μέν ἐστι σώματα καὶ μεγέθη, τὰ δ᾽ ἔχει
σῶμα καὶ μέγεθος, τὰ δ᾽ ἀρχαὶ τῶν ἐχόντων εἰσίν.

SxyNoPsIs. — 1. Argumentum et divisio textus. -- Res naturales
sunt corpora et magnitudines et quae ad haec pertinent: ergo

jyapplicare Aristoteles ad corpora, ea *
//quae communiter dicta sunt de motu

ostendit quod ad scientiam naturalem
pertinet determinare de corporibus et magnitu-
dinibus; secundo incipit prosequi suum propo-
situm, ibi: Continuum quidem ἢ etc. Circa primum
ponit talem rationem. Res naturales sunt corpora
et magnitudines, et quae ad haec pertinent: sed
scientia naturalis est de rebus naturalibus: ergo
scientia naturalis consistit * circa corpora et ma-
gnitudines.

2. Primo ergo ponit conclusionem, dicens quod
scientia quae est de natura, fere plurima , idest
in maiori parte *, videtur esse existens circa cor-
pora et magnitudines, idest lineas et superficies.
De quibus tamen aliter considerat naturalis quam
geometra. Naturalis quidem considerat de corpo-
ribus * inquantum sunt mobilia, de superficiebus
autem et lineis inquantum sunt termini corpo-
rum mobilium: geometra autem considerat de
. eis prout sunt quaedam quanta mensurabilia. Et
quia ad scientiam pertinet non solum conside-
rare subiecta, sed etiam passiones, ut dicitur in
: I Poster. *, ideo subiungit quod naturalis scientia
existit circa praedictorum passiones οἱ motus: ut
per passiones intelligantur alterationes et alii mo-
tus consequentes, secundum quos alteratur ali-
quid in substantia rei: subdit autem ef motus,
quasi procedens a speciali ad commune. Vel per
motus intelligit * specialiter motus locales, qui sunt

adhuc autem circa principia quaecumque talis substan-
tiae sunt. Natura enim constantium haec quidem sunt
corpora et magnitudines; haec autem habent corpus et
magnitudinem; haec autem principia habentium sunt.

circa huiusmodi consistit scientia naturalis. -- 2. Manifestatur haec
Aristotelis ratio, eiusque verba declarantur.

perfectiores in genere motuum. Vel per passiones
intelligit proprietates, per zotus autem operatio-
nes rerum naturalium, quae non sunt sine motu.
Et * quia in qualibet scientia oportet considerare
principia, subiungit quod naturalis scientia est
circa quaecumque principia praedictae substan-
tiae, scilicet corporeae mobilis. Per quod datur
intelligi quod ad naturalem pertinet praecipue
considerare de corpore inquantum est in genere
substantiae, sic enim est subiectum motus: ad geo-
metram autem inquantum est in genere quanti-
tatis, sic enim mensuratur.

Et quia minor est manifesta, scilicet quod scien-
tia naturalis sit de rebus naturalibus, subiungit
maiorem, dicens quod ideo scientia naturalis exi-
stit circa praedicta, quia eorum quae sunt secun-
dum naturam, quaedam sunt corpora et magni-
tudines, sicut lapides et alia inanimata ; quaedam
habent corpus et magnitudinem, sicut plantae et
animalia, quorum principalior pars est anima (un-
de magis sunt id quod sunt secundum animam
quam secundum corpus); quaedam vero sunt
principia habentium corpus * et magnitudinem,
sicut anima, et universaliter forma, et materia. --
Et ex hoc apparet quare dixit quod scientia de
natura fere plurima existit circa corpora * et ma-
gnitudines: quaedam enim pars eius est circa
habentia corpus et magnitudines ^; est etiam circa
principia horum; est etiam circa quaedam quae
non sunt in natura, quae aliqui attribuerunt cor-
poribus et magnitudinibus, scilicet circa vacuum
et infinitum.

4) Vel per motus intelligit. — Pro Vel, Unde A; pro intelligit, in-
telligitur BCDFGHI, intelliguntur E. — Post unam lineam pro per mo-
tus autem, per motus ed. 1516 et codd. exc. AsE, et per motus P; ΡῈ
om. Vel per passiones... sine motu.

eno SO

β) quaedam enim... magnitudines. — Hoc homot. om. CGI; pro cor-
pus et magnitudines, corpora et magnitudines codd. — Lin. seq.
horum C legit est autem et circa, cet. est etiam et circa. — Pro attri
runt, attribuebant A, attribuuntur B, attribuunt GH.

T-———m

We eer t PTT SRI ve THECA ens OE EP m RN

SUPE Eme Wo, URP SAEC ONT

CAP. I, LECT. II 5

. LECTIO SECUNDA

DE PERFECTIONE UNIVERSI QUAM HABET TUM SECUNDUM RATIONEM COMMUNEM CORPORIS,
TUM SECUNDUM RATIONEM PROPRIAM SUAE UNIVERSITATIS

Συνεχὲς μὲν οὖν ἐστὶ τὸ διαιρετὸν εἰς ἀεὶ διαιρετά,

σῶμα δὲ τὸ πάντῃ διαιρετόν. ᾿

Μεγέθους δὲ τὸ μὲν ἐφ᾽ ἐν γραμμή, τὸ δ᾽ ἐπὶ δύο ἐπί-
πεδον, τὸ δ᾽ ἐπὶ τρία σῶμα"

χαὶ παρὰ ταῦτα οὐχ ἔστιν ἄλλο μέγεθος διὰ τὸ τὰ

1-5 τρία πάντα εἶναι xal τὸ τρὶς πάντῃ.

Kao. (p φασι καὶ oi Πυθαγόρειοι, τὸ πᾶν xal τὰ

τ πάντα τοῖς τρισὶν ὥρισται, τελευτὴ dp xal μέσον
χαὶ ἀρχὴ τὸν ἀριθμὸν ἔχει τὸν τοῦ παντός, ταῦτα

δὲ τὸν τῆς τριάδος.

Διὸ παρα τῆς φύσεως εἰληφότες ὥσπερ νόμους ἐχείνης,

καὶ πρὸς di ἁγιστείας χρώμεθα τῶν θεῶν τῷ ἀρι-

Ti& ks τούτῳ. ᾿

"Αποδίδομεν δὲ καὶ τὰς προσηγορίας τὸν τρόπον τοῦ-
ον τον: τὸ γὰρ δύο ἄμφω μὲν λέγομεν καὶ τοὺς δύο
w12331* f , , , , *, ^ -

᾿ς ἀμφοτέρους, πάντας δ᾽ οὐ λέγομεν, ἀλλὰ κατὰ τῶν

τ΄ πριῶν ταύτην τὴν προσηγορίαν φαμὲν πρῶτον. Ταῦτα

“δ᾽, ὥσπερ εἴρηται, διὰ τὸ τὴν φύσιν αὐτὴν οὕτως

τς ἐπάγειν ἀκολουθοῦμεν.

| ὅῶστ᾽’ ἐπεὶ τὰ πάντα καὶ τὸ πᾶν καὶ τὸ τέλειον οὐ

. Xucà τὴν ἰδέαν διαφέρουσιν ἀλλήλων, ἀλλ᾽ εἴπερ
᾿ς ἄρα; ἐν τῇ ὕλῃ καὶ ἐφ᾽ ὧν λέγονται, τὸ σῶμα μόνον
COO ἂν εἴη τῶν μεγεθῶν τέλειον' μόνον γὰρ ὥρισται τοῖς

τρισίν. Τοῦτο δ᾽ ἐστὶ πᾶν. Τριχῇ δὲ ὃν διαιρετὸν
οὐ πάντῃ διαιρετόν ἐστιν" τῶν δ᾽ ἄλλων τὸ μὲν ἐφ᾽ ἕν,
τ πὸ δ᾽ ἐπὶ δύο: ὡς ydp τοῦ ἀριθμοῦ τετυχήκασιν,
το οὕτω καὶ τῆς διαιρέσεως χαὶ τοῦ συνεχοῦς" τὸ μὲν
ἐφ᾽ ἕν συνεχές, τὸ δ᾽ ἐπὶ δύο, τὸ δὲ πάντῃ

ο΄ ποιοῦτον.

Ὅσα μὲν οὖν διαιρετὰ τῶν μεγεθῶν, καὶ συνεχῇ ταῦτα.

EL δὲ καὶ τὰ συνεχῆ πάντα διαιρετά, οὔπω δῆλον
οἰ ἐκ τῶν νῦν’ ἀλλ᾽ ἐχεῖνο μὲν δῆλον, ὡς οὐχ ἔστιν εἰς
- ἄλλο γένος μετάβασις, ὥσπερ ἐκ μήκους, εἰς ἐπιφά-
τς we, εἰς δὲ σῶμα ἐξ ἐπιφανείας" οὐ γὰρ ἂν ἔτι τὸ
σοιοῦτον τέλειον εἴη μέγεθος" ἀνάγχη γὰρ γίγνεσθαι
σὴν ἔχβασιν κατὰ τὴν ἔλλειψιν, οὐχ οἷόντε δὲ τὸ
τ πέλειον ἐλλείπειν" πάντῃ γάρ ἔστιν.

et

Τῶν μὲν οὖν ἐν μορίου εἴδει σωμάτων χατοὸ τὸν λόγον
. ἕχαστόν [τοιοῦτόν] ἐστιν" πάσας γορ ἔχει τὰς δια-
τ στάσεις. ᾿Αλλ᾽ ὥρισται πρὸς τὸ πλησίον ἁφῇ; διὸ
τρόπον τινὰ πολλὰ τῶν σωμάτων ἕχαστόν ἐστιν.
Τὸ δὲ πᾶν o0 ταῦτα μύρια, τέλειον ἀναγκαῖον εἶναι
- χαὶ χαθάπερ τοὔνομα σημαίνει, πάντῃ) καὶ μὴ τῇ

*h μὲν τῇ δ᾽ οὔ,

, SxNoPsIs. — 1. Argumentum et divisio totius operis, huius
primi libri, ac textus praesentis lectionis. -- 2. Continuum, quod
est genus corporis, dupliciter invenitur definitum a Philosopho:
4) definitione formali, idest: continuum est cuius partes copu-
lantur ad unum communem terminum; b) definitione materiali,
secundum quam continuum hic definitur, quod est divisibile in
semper divisibilia. -- 3. Corpus est continuum quod dividitur
quoad omnem partem, seu secundum omnem dimensionem: est
enim magnitudo divisibilis secundum tres dimensiones. - Quod
autem id quod est divisibile hoc modo, sit divisibile omniquaque,
manifestatur ex eo quod praeter tres dimensiones non est alia
dimensio, eo quod tria habent ratiohem quod sint omnia, seu
habent rationem cuiusdam totalitatis. — 4. Quod probatur a) ra-
tione Pythagoricorum, ex qua patet quod numerus ternarius
convenit omni et toti. — 5. b) Per ea quae in cultu divino ob-
servantur. — 6. c) Per communem usum loquendi, secundum
quem sic assignamus vocabula rebus, quod perfectio ternario

* Continuum quidem igitur est, quod divisibile in semper * Seq. cap. x.

divisibilia :
orpus autem, quod omniquaque divisibile.

Magnitudinis autem quae quidem ad unum, linea; quae
autem ad duo, planum; quae autem ad tria, corpus.

Et praeter has non est alia magnitudo, propter tria omnia
esse, et ipsum ter omniquaque.

Quemadmodum enim aiunt et Pythagorici, totum et omnia
tribus determinata sunt. Consummatio enim et medium
et principium numerum habent eum qui omnis: haec
autem eum qui trinitatis est.

Propter quod, a natura accipientes tanquam leges illius,
et ad sanctificationes deorum hoc utimur numero.

Assignamus autem et appellationes secundum modum hunc.
Quae enim duo, ambo dicimus, et duos ambos: omnes
autem non dicimus, sed de tribus hanc appellationem
dicimus primum. Hoc autem, quemadmodum dictum
est, propter naturam ipsam sic inducentem sequimur.

* [taque, quoniam omne et totum et perfectum non secun-
dum speciem differunt ab invicem, sed si quidem utique
in materia et in quibus dicuntur, corpus utique erit
solum e magnitudinibus perfecta. Solum enim deter-
minatum est tribus; hoc autem est omne. Terquaque
autem existens divisibile, omniquaque est divisibile.
Aliorum autem hoc quidem ad duo, hoc autem ad unum.
Ut enim numerum adepta sunt, sic et divisionem et
continuitatem: hoc quidem enim ad unum continuum,
hoc autem ad duo, hoc autem omniquaque tale.

* Quaecumque quidem igitur divisibiles magnitudines sunt,
et continuae haec sunt. Si autem et continuae omnes
divisibiles sunt, nondum manifestum ex his quae nunc.
Sed illud quidem palam, quoniam non est in aliud genus
transitio, quemadmodum ex longitudine in superficiem,
in corpus autem ex superficie: non enim adhuc talis
perfecta erit magnitudo. Necesse enim fieri exitum se-
cundum defectionem: non autem possibile perfectum
deficere; omniquaque enim est.

Partialum quidem igitur corporum secundum rationem
unumquodque tale est: omnes enim habet dimensiones.
Sed terminatum est ad proximum tactu: propter quod
modo quodam multa corporum unumquodque est.

Totum autem, cuius haec partes sunt, perfectum necesse
est esse; et, quemadmodum nomen significat, omniqua-
que, et non hac quidem, hac autem non.

tribuitur. - 7. Hae tamen rationes non sunt demonstrativae, sed
probabiles: ad mathematicum enim pertinet demonstrative pro-
bare esse solum tres dimensiones. — 8. Omne et totum et per-
fectum non differunt secundum rationem formalem, sed se-
cundum materiam et subiectum, inquantum de diversis dicun-
tur. Unde corpus perfectum est inter magnitudines: habet enim
rationem omnis, seu est continuum secundum omnem modum.
- 9. Quaelibet magnitudo divisibilis est continua: quod secundum
se manifestum est. — E converso, omne continuum est divisibile :
quod probatum est im VI Physicorum. — A corpore non fit tran-
situs in aliud genus magnitudinis: et hoc manifestum est ex
praemissis. - 10. Unumquodque particularium corporum perfe-
ctum est secundum rationem communem corporis, inquantum
habet omnes dimensiones: sed est imperfectum inquantum habet
extra se corpus ad quod terminatur. — ir. At universum est
perfectum omnibus modis, quia et habet omnes dimensiones, et
comprehendit in se omnia corpora.

Text. 2.

* Text. 3.

* Text. 4.

* Prooem., n. 5.

* et hoc om. 4.
* Lib. II, lect. τ,
a

* Lib. III, lect. r.

* Lect. Ix.

* Lect. seq.

* Num. 10.

* Num. 8.
* ostendit om. v.

* Num. 9.

* Num. 3.

* Cap. rv, n. 5.

DE CAELO ET

4j ostquam Philosophus ostendit prooe-
Oimialiter quod determinandum est de
SN corporibus et magnitudinibus in scien-
v WU Atia naturali, hic incipit prosequi prin-
cipale propositum. Et quia, ut supra * dictum est,
in hoc libro principaliter intendit Aristoteles de-
terminare de universo corporeo et principalibus
partibus eius, quae sunt corpora simplicia, inter
quae potissimum est corpus caeleste, ideo divi-
ditur liber iste in partes tres: in prima determi-
nat de universo corporeo; in secunda determinat
de corpore caelesti, et hoc * in secundo libro, ibi :
Quod quidem igitur neque factum est * etc.; in tertia
parte determinat de aliis simplicibus corporibus *,
scilicet de gravi et levi, in tertio libro, ibi: De
primo quidem igitur caelo* etc. Circa primum duo
facit: primo ostendit perfectionem universi; se-
cundo determinat quasdam conditiones seu pro-
prietates ipsius, ibi: Sed quoniam manifestum de
his * etc. Circa primum duo facit: primo ostendit
perfectionem universi; secundo ostendit ex quibus
partibus eius perfectio integretur, ibi: De totius
quidem igitur natura * etc. Circa primum duo
facit: primo ostendit perfectionem universi quam
habet secundum communem rationem sui generis,
inquantum scilicet est corpus; secundo probat per-
fectionem propriam ipsius, ibi: Partialium quidem
igitur. corporum * etc. Circa primum tria facit:
primo manifestat definitionem corporis, qua utitur
ad propositum ostendendum; secundo probat pro-
positum, ibi: Zlaque quoniam omne et totum * etc.;
tertio ostendit * quid ex praemissis possit esse
manifestum, ibi: Quaecumque quidem igitur * etc.
Circa primum duo facit: primo definit continuum,
quod est genus corporis; secundo manifestat cor-
poris definitionem, ibi: Corpus autem * etc.

2. Circa primum considerandum est quod con-
tinuum invenitur a Philosopho dupliciter defini-
tum. Uno modo definitione formali, prout dicitur
in Praedicamentis * quod continuum est cuius
partes copulantur ad unum communem termi-
num: unitas enim continui est quasi forma ipsius.
Alio modo definitione materiali, quae sumitur ex
partibus, quae habent rationem materiae, ut di-

eA

EON

ἢ citur in II Physic. *: et sic definitur hic, quod

continuum est quod est divisibile in. semper. divi-
sibilia. Nulla enim pars continui potest esse in-
divisibilis: quia ex indivisibilibus non componitur
aliquod continuum, ut probatur in VI PAysic. *
Et satis ^ convenienter haec definitio ponitur hic,

MUNDO LIB. I

alia autem in Praedicamentis: quia consideratio
naturalis versatur circa materiam, consideratio
autem logici circa rationem et speciem.

3. Deinde. cum.dicit: Corpus autem etc., defi-
nit corpus. Et primo proponit * definitionem, di-
cens quod corpus est continuum quod est divi-
sibile omniquaque ?, idest ad omnem partem, vel
secundum omnem dimensionem.

Secundo ibi: Magnitudinis autem. etc., probat
propositam * definitionem tali ratione. Corpus di-
viditur secundum tres dimensiones: quod autem
dividitur secundum tres dimensiones, dividitur
secundum omnes: ergo corpus est divisibile se-
cundum omnes dimensiones ?.

Primo ergo manifestat minorem, quasi per
divisionem. Nam magnitudinum quaedam. est
quae dividitur ad unam partem, et haec dicitur
linea: quaedam autem est quae dividitur ad duas
partes, et haec dicitur pldnum, idest superficies:
quaedam autem est quae dividitur secundum
tres dimensiones *; et cum talis magnitudo non
sit linea neque superficies, sequitur quod sit
corpus. |

Maiorem propositionem ponit ibi: Ef praeter
has etc. Et primo ponit eam: et dicit quod prae-
ter has magnitudines seu dimensiones non est
alia magnitudo seu dimensio, propter hoc quod
tria habent rationem ut sint omnia, quia * habent
rationem cuiusdam totalitatis; et quod est ter *,
videtur esse omniquaque, vel omnino, idest se-
cundum omnem modum.

4. Secundo ibi: Quemadmodum enim . etc. ,
probat quod dixerat tripliciter *. Primo quidem
secundum rationem Pythagoricorum, qui dixerunt
quod id quod dicitur totum et omne, determinatur

ternario numero. Principium enim et * medium

et consummatio, idest finis, habent numerum qui
convenit toti et omni: in rebus enim divisibili-
bus prima pars non sufficit ad integritatem totius,
quod constituitur * per ultimum, ad quod a prin-
cipio pervenitur per medium. Haec autem, scilicet
principium, medium et finis, habent numerum
ternarium: et sic patet quod numerus ternarius
convenit omni et toti.

5. Secundo ibi: Propter quod a natura etc., pro-
bat idem per ea quae in cultu divino observantur.
Utimur enim numero hoc, scilicet ternario, ad
sanctificationes " deorum (quos scilicet gentiles co-
lebant), idest in sacrificiis et laudibus ipsorum, ac
si acceperimus a natura leges et regulas ipsius; ut

«) simplicibus corporibus. — P om. corporibus. - Eadem seq. lin, om.
in tertio libro.

B) Et satis. — Unde satis 51; Et omittit P et cet. exc. AsE; adie-
cimus et, quia requiritur aliqua particula ad continuandum processum
orationis.

y) omniquaque. — cuicumque B, circumquaque CFGHI ; quo sensu
8. Thom. utatur circumquaque, vide lect. ΧΙ, n. 3. — Pro ad omnem,
quoad omnem P; cf. infra ad unam partem ... ad duas partes.

8) Corpus dividitur... dimensiones.— Istud dimensiones om. ed. 1516
et codd. exc. A; eadem ed. et P praemissas huius syllogismi transponunt
hoc modo: Jllud quod dividitur secundum tres dimensiones, dividitur
secundum omnes dimensiones vel omniquaque; corpus dividitur se-
cundum tres dimensiones, Non apparet qua de causa facta sit ista trans-
positio, nisi velit aliquis dicere quod ea mente ab aliquo amanuensi
facta esse videtur, ut minor syllogismi locum occuparet post maiorem :
sed utrum propositio aliqua maior sit an minor, norunt omnes non esse

iudicandum a materiali positione in syllogismo. Ceterum lectio codd. et
est magis expedita, et procedit iuxta ordinem textus.

t) quod est ter. — quod est corpus ed, 1516 et codd. exc. AsEG,
nempe corrumpunt fer in corpus; P habet quod est corpus, et pergit
videtur esse tria omniquaque; expungimus tria auctoritate codd. et
ed. 1516; cf. utrumque textum. Pro omniquaque, circumquaque codd,
exc. AE; pro vel omnino, idest omnino E, vel ter sG, vel non cet.
exc. A. — Lin. seq. post modum A. addit divisibile, quod non admitten-
dum est, quia universalem sensum principii hic enuntiati indebite re-
stringit; sensum autem universalem esse, patet ex nn. 4—6.

t) quod constituitur. — quae constituitur codd. exc. A, referendo ad
integritatem. — Pro ad quod a principio, et a principio P, quod hic
turbat sensum.

7) sanctificationes. — sacrificationes ed. 1516, sacrificationem P;
eaedem lin. seq. om. idest, quod omitti non debet, quia quae sequuntur
interpretantur verbum sanctificationes.

* ponit E.

* positam p. —

» 'et codd.
ASE.

* et om. ν.

Tur TEM

μας τὰν

ΨΩ P ue.

CAP. I, LECT. Il 7

scilicet, sicut natura perficit omnia ternario nu-
mero, ita illi qui instituerunt * cultum divinum,
volentes Deo attribuere omne .quod perfectum
est, attribuunt ei ternarium numerum.

6. Tertio ibi: Assignamus autem etc., probat
idem per communem usum loquendi. Et dicit
quod etiam assignamus vocabula rebus secun-
dum modum praedictum *, quo scilicet perfectio

- competit ternario *. Si enim aliqua sunt duo, dici-

mus quod sint ambo, et duos homines dicimus
ambos: non autem de his dicimus omnes, sed
primo hoc vocabulo utimur circa tres. Et istum
modum loquendi sequimur * communiter omnes,
propter hoc quod natura ad hoc nos inclinat.
Ea enim quae sunt propria singulis in modo lo-
quendi, videntur provenire ex propriis conceptio-
nibus uniuscuiusque: sed id quod observatur

communiter apud omnes, videtur ex naturali in-

clinatione provenire.

7. Est autem attendendum quod nusquam alibi
Aristoteles invenitur Pythagoricis rationibus utens
ad propositum ostendendum; neque invenitur
alibi per numerorum proprietates aliquid de re-
bus concludere: et forte hoc hic facit propter
affinitatem numerorum ad magnitudines, de qui-
bus hic agitur *.

Videtur tamen qüod haec probatio non sit
efficax: non enim magis videtur sequi quod di-
mensiones sint tres, propter hoc quod ternarius
est numerus totiüs et omnis: alioquin sequeretur
per eandem rationem quod essent solum tria
elementa, vel tres digiti manus. - Sed sciendum
est quod, sicut dicit Simplicius in Commento,
Aristoteles * non procedit hic demonstrative, sed
secundum probabilitatem : et hic modus suffi-

ciens est post demonstrationes praemissas, vel:

praesuppositas ab alia scientia. Manifestum est
autem quod determinare de dimensionibus cor-
porum inquantum huiusmodi, per se pertinet ad
mathematicum *: naturalis autem assumit a ma-
thematico ea quae circa dimensiones considerat.
Et ideo probare demonstrative esse solum tres
dimensiones, pertinet ad mathematicum: sicut
Ptolomaeus probat per hoc quod impossibile est
coniungi simul lineas perpendiculares plures quam
tres super idem punctum; omnis autem dimensio
mensuratur secundum aliquam lineam perpendi-
cularem. Huius igitur demonstrationem Aristoteles
supponens a mathematico, utitur testimonio ? et
signis, sicut consuevit facere post demonstratio-
nes a se inductas.

8. Deinde cum dicit: Ztaque quoniam omne etc.,
ex eo quod ostensum est, procedit ad principale

propositum ostendendum. Et dicit quod haec tria,
omne et totum et perfectum, non differunt ab in-
vicem secundum speciem, idest secundum forma-
lem rationem, quia omnia important integritatem
quandam: sed si in aliquo differant, differunt in
materia et subiecto, inquantum de diversis dicun-
tur. Nam hoc quod dicitur omne, utimur in di-
Scretis, sicut dicimus omnem hominem: utimur
etiam eo * in continuis quae sunt propinqua divi-
sioni, sicut dicimus omnem aquam. et omnem
aerem. Totum autem dicitur et in his et in con-
tinis: dicimus enim /ofum populum et totum
lignum. Perfectum autem * dicimus et in his et in
formis: dicimus enim perfectam albedinem et per-
fectam virtutem. - Quia igitur omne et perfectum
est idem, consequens est quod corpus sit perfe-
ctum inter magnitudines: quia solum corpus est
determinatum tribus dimensionibus, et hoc habet
rationem omnis, ut supra * ostensum est: cum
enim sit tribus modis divisibile, sequitur quod sit
divisibile omniquaque, idest secundum omnem
dimensionem ^, Sed inter alias magnitudines ali-
quid est divisibile secundum duas dimensiones,
scilicet superficies; aliud autem secundum unam,
scilicet linea. Ut enim numerum adepta sunt, idest
sicut magnitudines habent numerum dimensio-
num, ita habent divisionem et continuitatem : ita
scilicet quod aliqua magnitudo ést continua se-
cundum unum modum, scilicet linea; alia *
est continua duobus modis, scilicet superficies ;
corpus autem est continuum secundum omnem
modum. Unde patet quod corpus * est magni-
tudo perfecta, quasi habens omnem modum con-
tinuitatis.

9. Deinde cum dicit: Quaecumque quidem igi-
tur etc., ostendit quid ex praemissis manifestum
sit vel non: et ponit tria. Quorum primum secun-
dum se manifestum est, scilicet quod quaecumque
magnitudo est divisibilis, sit continua ": si enim
non esset continua, non haberet rationem ma-
gnitudinis, sed potius numeri. - Secundum autem
est conversum huius, scilicet quod omne conti-
nuum sit divisibile, sicut in definitione fuit posi-
tum *. Et hoc quidem manifestum est ex his quae
probata sunt in VI Physic., ut supra * dictum
est. Non est autem manifestum ex his quae nunc
dicta * sunt: quia quod continuum sit divisibile,
hic supposuit, non probavit. - Tertium * est ma-
nifestum ex praemissis, scilicet quod non fit tran-
situs a corpore in aliud genus magnitudinis, sicut
fit transitus ex longitudine in superficiem, et ex
superficie in corpus. Et utitur modo loquendi quo
utuntur geometrae, imaginantes quod punctus mo-

9) agitur. — agetur A. —-Lin. seq. pro Videtur tamen, Videtur cum
hoc ed. 1516, Videtur etiam cum hoc P. — Lin. seq. pro magis, vere
sE; abr. pE.

Ὁ) in. Commento, Aristoteles. — in. Commento Aristotelis, P; pro-
pter compendium quo utuntur, non liquet quomodo codices habeant;
lectio nostra a decursu orationis indicari videtur.

x) mathematicum. — mathematicam P. — Pro assumit, quod legimus
cum A, corrupte diffinit cet.; hoc sE corrigit in sumit, P in praesup-
ponit. — Lin. seq. pro considerat, considerantur A.

X) Huius igitur demonstrationem ... utitur testimonio. — P legit:
Huius igitur demonstrationem supponens Aristoteles mathematico uti-
tur testimonio. — Eadem P linea sequenti pro consuevit, convenit. Exem-

plum huius methodi ab Aristotele servatae vide infra lect. vir, n. 5,
lect. xvit, n. 10.

p) cum enim ... dimensionem. — cum enim sit tribus modis divisi-
bile, omniquaque, idest secundum omnem dimensionem, divisibile est P,
corrigendo lectionem ed. 1516, quae om. homot. sequitur quod sit di-
visibile; post prius divisibile codd. exc. A addunt corpus; iidem pro
omniquaque legunt circumquaque.

y) quod quaecumque magnitudo. est divisibilis, sit continua. — ma-
gnitudo omittunt codices exceptis AE; quod quaelibet magnitudo divi-
sibilis sit continua P. — Pro esset et haberet , essent et haberent habet A.

E) nunc dicta. — praedicta P; cf. text. — Lin. seq. pro supposuit non
probavit, supponit non probavit codd. exc. A, supponitur non probatur P.

* et codd.

* etiam p».

* Num. 3 sqq.

* yero add. codd.

* corpus om. co-
dices.

* etiam add, 4.

* communem
om. P. y

8 DE CAELO ET

tus facit lineam, linea vero mota facit superficiem,
superficies autem corpus. A corpore autem non fit
transitus ad aliam magnitudinem: quia talis exitus,
sive processus, ad aliud genus magnitudinis, est
secundum defectum eius a quo transitur (unde
etiam motus naturalis est actus imperfecti). Non
est autem possibile quod corpus, quod est perfecta
magnitudo, deficiat secundum hanc rationem, quia
est continuum secundum omnem modum: et ideo
non potest fieri transitus a corpore in aliud genus
magnitudinis.

10. Deinde cum dicit: Partialium quidem etc.,
manifestat propriam perfectionem universi, per
differentiam ad corpora particularia. Et primo
ponit qualiter particularia corpora se habeant ad
perfectionem. Et dicit quod unumquodque parti-
cularium corporum, secundum rationem commu-
nem * corporis, est tale, idest perfectum, inquantum
habet omnes dimensiones: sed tamen terminatur

MUNDO LIB. I

ad proximum corpus, inquantum contingit ipsum.
Et ita unumquodque talium corporum quodam-
modo est multa, idest perfectum, inquantum habet
omnes dimensiones, et imperfectum, inquantum
habet aliud corpus extra se ^ ad quod terminatur.
Vel est multa secundum contactum ad diversa.
corpora: vel est multa, quia sunt plura unius spe-
ciei propter imperfectionem; quod non contingit
de universo.

11. Secundo ibi: Zotum autem etc., ostendit
quomodo universum se habeat ad perfectionem.
Et dicit quod totum, idest universum, cuius partes
sunt particularia corpora, necesse est quod sit
perfectum omnibus modis; et sicut ipsum nomen
universi significat, omniquaque, idest omnibus
modis, perfectum, et non secundum unum mo-

.dum ita quod non secundum alium: quia et

habet omnes dimensiones, et comprehendit in se
omnia * corpora.

9) habet aliud corpus extra se. — habet ad extra se corpus ed. 1516,

quod P corrigit legendo habet extra se corpus.

CAP. II, LECT. Ill 9

LECTIO TERTIA

PRAENOTIONES QUAEDAM AD OSTENDENDUM EX QUIBUS PARTIBUS PRINCIPALIBUS
PERFECTIO UNIVERSI INTEGRETUR

7 » *
Περὶ μὲν οὖν τῆς τοῦ παντὸς φύσεως, εἴτ᾽ ἄπειρός ἐστι | * De totius quidem igitur natura, si quidem infinitum sit

χατὰ τὸ μέγεθος εἴτε πεπέρανται τὸν σύνολον ὄγκον,
ὕστερον ἐπισχεπτέον" περὶ δὲ τῶν κατ᾽ εἶδος αὐτοῦ
μορίων νῦν λέγωμεν ἀρχὴν ποιησάμενοι τήνδε.

Πάντα γὰρ τὰ φυσικὰ σώματα καὶ μεγέθη καθ’ αὐτὸ
κινητο λέγομεν εἶναι κατὰ τόπον’ τὴν dp φύσιν
κινήσεως ἀρχὴν εἶναί giga αὐτοῖς.

ἃ δὲ χίνησις ὅση κατὰ τόπον, ἣν καλοῦμεν φοράν,
ἢ εὐθεῖα ἢ χύκλῳ ἢ 5X τούτων μιχτή᾽

&mAat γὰρ αὗται δύο μόναι. Αἴτιον δ᾽ ὅτι καὶ τοὶ με-
γέθη ταῦτα ἁπλᾶ μόνον, ἥ τ᾽ εὐθεῖα καὶ ἡ περι-

ρής. '

— KixAo μὲν οὖν ἐστὶν ἡ περὶ τὸ μέσον,

᾿ E - , » v» 1 M y:
εὐθεῖα ἡ ἄνω χαὶ κάτω. Λέγω δ᾽ ἄνω μὲν τὴν ἀπὸ
τοῦ μέσου, κάτω δὲ τὴν ἐπὶ τὸ μέσον.

Ὥστ᾽ ἀνάγκη πᾶσαν εἶναι τὴν ἁπλῆν φορὰν τὴν μὲν
ἀπὸ τοῦ μέσου, τὴν δ᾽ ἐπὶ τὸ μέσον, τὴν δὲ περὶ
τὸ μέσον.

Καὶ ἔοιχεν ἠχολουθηκέναι χατοὰ λόγον τοῦτο τοῖς ἐξ
ἀρχῆς" τό τε γὰρ σῶμα ἀπετελέσθη ἐν τρισὶ καὶ
ἡ κίνησις αὐτοῦ.

᾿Επεὶ δὲ τῶν σωμάτων τὰ μέν ἐστιν ἁπλᾶ τὰ δὲ σύν-
θετα ἐκ τούτων (λέγω δ᾽ ἁπλᾶ ὅσα κινήσεως ἀρχὴν
ἔχει κατὰ φύσιν, olov πῦρ xal γῆν καὶ τὰ τούτων
εἴδη καὶ τὰ συγγενῆ τούτοις), ἀνάγχη καὶ τὰς χι-
γήσεις εἶναι τὰς μὲν ἁπλᾶς τὰς δὲ μιχτάς πως, καὶ
τῶν μὲν ἁπλῶν ἁπλᾶς, μικτὰς δὲ τῶν συνθέτων,
χινεῖσθαι δὲ χατὰ τὸ ἐπικρατοῦν.

SyNoPsis. — 1. Argumentum et divisio textus. - De quibus
et quo ordine tractandum est. -- 2. Textus subdivisio. - 3. Omnia
corpora naturalia moventur naturaliter motu locali : natura enim
est principium motus in eis in quibus est, motus autem localis
—.est primus inter alios motus. — 4. Solvitur difficultas. Duplex

est principium motus: activum, quod est ipse motor; passivum,
et est natura ipsius corporis, secundum quam natum est tali
vel tali motu moveri. - 5. Alia textus subdivisio. — Motus lo-
calis aut est circularis, aut rectus, aut ex utroque mixtus. Nam
motus simplices non sunt nisi duo: specificantur enim motus
locales secundum magnitudines, sunt autem duae tantum ma-
gnitudines simplices, circularis et recta. — 6. Solvuntur tres dif-
ficultates: et prima quidem contra convenientiam huius proba-
tionis. — Alia contra hoc quod sunt solae duae magnitudines
simplices. — Tertia contra hoc quod dicitur motus circularis
esse motus simplex. — 7. Distinctio simplicium motuum. -- Alia
textus subdivisio. - Motus circularis dicitur qui est circa medium

Vj ostquam Philosophus ostendit univer-
€ δ᾽) ΒΌΓΩ, esse perfectum et ratione suae
zw corporeitatis et ratione suae univer-
, SE XA sitatis, hic ostendit ex quibus partibus
eius perfectio integratur *. Et primo dicit de quo
est intentio; secundo ostendit propositum, ibi:
Omnia enim physica corpora * etc.

Circa primum considerandum est quod, sicut

secundum magnitudinem, sive finitum secundum totam
molem, posterius intendendum. * De his autem quae
secundum speciem ipsius partibus, nunc dicamus, prin-
cipium facientes hoc.

Omnia enim physica corpora et magnitudines secundum
seipsa mobilia dicimus esse secundum locum: naturam
enim principium motus esse dicimus in ipsis.

Omnis autem motus secundum locum, quem vocamus la-
tionem, aut rectus aut circularis aut ex his. mixtus.
Simplices enim hi duo soli: causa autem, quia magnitu-
dines istae simplices solum sunt, recta et circularis.

Circulatio quidem igitur est qui circa medium.

Rectus autem qui sursum et deorsum. Dico autem sursum
quidem eum qui a medio: deorsum autem eum qui
ad medium.

* [taque necesse omnem esse simplicem lationem hanc:

quidem a medio, hanc autem ad medium, hanc autem
circa medium.
Et videtur sequi secundum rationem hoc his quae a prin-
" cipio: etenim et corpus perfectum est in tribus et
motus ipsius. ii
* Quoniam autem corporum haec quidem sunt simplicia,
haec autem composita ex his (dico autem simplicia
quaecumque motus principium habent secundum natu-
ram, puta ignem et terram et horum species et cognata
his), necesse est et motus esse hos quidem simplices,
hos autem mixtos aliqualiter: simplicium quidem sim-
plices, mixtos autem compositorum, moveri autem se-
cundum praedominans.

mundi. - Solvitur difficultas ex motu planetarum , qui dicitur
esse in excentricis et epicyclis. - 8. Motus rectus distinguitur
in eum qui est sursum, hoc est a centro mundi, et in eum
qui est deorsum, hoc est ad centrum. — 9. Concluditur nume-
rus simplicium motuum: a medio nempe, ad medium, et circa
medium. — το. Hoc autem quod dicitur de numero ternario
simplicium motuum, congruit cum his quae in lect. praecedenti
dicta sunt de perfectione corporis. — 11. Actus proportionatur
perfectibili: ergo motum, qui est actus mobilis, oportet propor-
tionari corporibus mobilibus. Corporum autem quaedam sunt
simplicia, quae habent in seipsis principium alicuius motus
naturalis; quaedam vero mixta, quae non habent in se secun-
dum suam propriam naturam principium alicuius motus simpli-
cis. Unde et ex hoc concluditur motuum quosdam esse simplices,
quosdam autem aliqualiter mixtos. Quod si corpus mixtum con-
tingat moveri motu simplici, hoc est secundum elementum in
eo praedominans.

dicitur in III Physic. *, antiqui dixerunt infinitum
esse extra quod nihil est. Quia igitur probavit * uni-
versum esse perfectum ex hoc quod nihil est extra
ipsum, sed omnia complectitur, posset * aliquis su-
spicari ipsum esse infinitum. Et ideo huic opinioni
occurrens, concludit subdens quod posterius * in-
tendendum est quantum ad naturam totius universi,
si est infinitum secundum magnitudinem, sive *

«) ex quibus partibus eius perfectio integratur. — ex quibus per- | finitum esse, definierunt infinitum AsE, dixerunt infinitum cet., forte

fectio integratur codd. exc. AsE. — Post tres lineas pro dixerunt in-
Opp. D. Tuowax T. III.

corrupte pro lectione A.
2

* Cap. ir. Seq.
text. 4.

*^fext. 5,

* Text. 6.

* Text. 7.

* Cap. vt, n. 7;
S. Th. lect. d ,
m,

* Lect. praeced.
n. II.

* possit codices
exc. E.

* Lect. rx.

* yel si est codd.;
cf. versionem.

* hoc proban-
di

5 GIp, 15-0. 25
S.Th.lect. 1,n. 5.

* Cap. vir; S. Th.

10

finitum secundum totam suam molem. Interim
tamen, antequam hoc tractetur, dicendum est de
partibus eius quae sunt secundum speciem, in qui-
bus scilicet ^ integritas speciei ipsius consistit ,
cuiusmodi sunt simplicia corpora. Nam animalia
et plantae et alia huiusmodi sunt secundariae par-
tes eius, quae magis pertinent ad bene esse ipsius
: quam ad primam eius integritatem. Et hanc consi-
derationem inchoabimus a principio infra posito.

2, Deinde cum dicit: Omnia enim physica etc.,
ostendit propositum, scilicet ex quibus partibus
principalibus perfecta species universi integre-
tur. Et primo ostendit quod praeter quatuor ele-
menta, necesse est esse aliud corpus simplex;
secundo ostendit quod praeter quinque corpora
simplicia non est aliud corpus, ibi: Manifestum
autem ex dictis * etc. Circa primum duo facit:
primo ostendit esse quintum corpus praeter qua-
tuor elementa; secundo ostendit differentiam eius
ad quatuor elementa, ibi: Quoniam autem haec
quidem supponuntur * etc. Circa primum duo fa-
cit: primo praemittit quaedam quae sunt neces-
saria ad propositum ostendendum *; secundo ar-
gumentatur ad propositum, ibi: δὲ quidem igitur
est simplex motus * etc. Circa primum duo facit:
primo praemittit quaedam quae pertinent ad mo-
tus; secundo ponit quaedam quae pertinent ad 7
corpora mobilia, ibi: Quoniam autem corporum
haec quidem * etc. Circa primum duo facit: primo
praemittit continuitatem motus localis ad corpora
naturalia; secundo ponit distinctionem motuum
localium, ibi: Omnis autem * etc.

3. Dicit ergo primo quod omnia corpora pAy-
sica, idest naturalia, dicimus esse mobilia secun-
dum locum secundum seipsa, idest secundum sui
naturam; et similiter alias magnitudines naturales,
puta superficies et lineas, prout sunt termini na-

.turalium corporum; ita tamen quod corpora per
se moventur, aliae tamen magnitudines per acci-
dens, motis corporibus. Et ad huius probationem *
inducit definitionem naturae, quae est principium
motus in eis in quibus est, ut dicitur in II Phy-
Sic. * Ex hoc autem sic argumentatur. Corpora
naturalia sunt quae habent naturam: sed natura
est principium motus in eis in quibus est: ergo
corpora naturalia habent principium motus in
seipsis. Sed quaecumque moventur quocumque
motu, moventur localiter, non autem e converso,
ut patet in VIII Physic. *, eo quod motus localis
est primus motuum. Omnia ergo corpora natu-
ralia moventur naturaliter motu locali, non autem
omnia aliquo aliorum motuum.

4. Sed videtur hoc esse falsum: caelum enim
est corpus naturale?, nec tamen eius motus videtur

DE CAELO ET MUNDO LIB. I

esse a natura, sed magis ab aliquo intellectu, sicut
ex his quae determinantur in VIII Physic. * et XII
Metaphysic. * patet. - Sed dicendum est quod du-
plex est principium motus: unum quidem activum,
quod est ipse motor, et tale principium motus
animalium est anima: aliud autem est principium
motus passivum, scilicet secundum quod corpus
habet aptitudinem ut sic moveatur, et huiusmodi
principium motus est in gravibus et levibus. Non
enim componuntur ex movente et moto, ut Philo-
sophus dicit in VIII Physic. *: quod quidem, inquit,
nihil horum, scilicet gravium et levium, ipsum
movet seipsum, manifestum est: sed motus habent
principium, non movendi neque faciendi, sed pa-
üendi. Sic igitur dicendum est quod principium
activum motus caelestium corporum est intelle-
ctualis substantia: principium autem passivum est
natura ilius corporis, secundum quam natum est
tali motu moveri. Et esset simile in nobis si anima
non * moveret corpus. nostrum nisi secundum ^'
naturalem inclinationem eius, scilicet deorsum.

5. Deinde cum dicit: Omnis autem motus etc.,
ponit distinctionem localium motuum. Et * primo
distinguit communiter motus locales tam composi-
tos quam simplices; secundo distinguit motus sim-
plices, ibi: Circulatio quidem igitur * etc. - Circa
primum duo facit. Primo proponit quod intendit,
scilicet quod omnis motus localis (qui vocatur
latio) aut est circularis, aut rectus, aut mixtus ex
his, sicut motus obliquus eorum quae hac illac-
que feruntur.

Secundo ibi: Simplices enim etc., probat quod
dixerat, per hoc quod motus simplices non sunj
nisi duo, scilicet rectus et circularis. Et huius cau-
sam assignat ex hoc quod solae sunt duae ma-
gnitudines simplices, scilicet recta et circularis:
motus autem localis secundum loca specificatur,
sicut et quilibet alius motus secundum suos ter-
minos.

6. Sed videtur quod probatio Aristotelis non
sit conveniens *: quia, ut dicitur in I Poster. **,
transcendentem in aliud genus non contingit de-
monstrare. Inconvenienter igitur per divisionem *
magnitudinum, quae pertinet ad mathematicum,
concluditur aliquid circa motus, qui pertinent ad
naturalem. - Sed dicendum quod scientia quae se
habet ex additione ad aliam, utitur principiis
eius in demonstrando, sicut geometria * utitur
principiis arithmeticae: magnitudo enim addit po-
sitionem supra numerum *, unde punctus dici-
tur esse unitas posita. Similiter autem corpus
naturale addit materiam sensibilem supra magni-
tudinem mathematicam: et ideo non est inconve-
niens si naturalis in suis demonstrationibus utatur

β) in quibus scilicet. — scilicet omittunt codices excepto A. — Pro
cuiusmodi, quae A: et haec videtur esse bona lectio; nam, ut patet ex
sequentibus, alia corpora a simplicibus habentur ut partes secundariae
in hac quaestione, in qua determinatur ex quibus corporibus primario
integratur perfectio universi. — Post duas lineas eius omittunt codices
excepto A.

y) motus; secundo ponit quaedam quae pertinent ad. - Hoc homot.
om. P, quae omissio adscribenda videtur typographo, quia omissa in
ed. 1516 occurrunt. Pro pertinent, sunt pertinentia F; A om. Si qui-
dem igitur ... mobilia ibi.

2) corpus naturale. - Haec verba om. A. — Lin. seq. pro a natura,
naturalis C, secundum naturam cet; sed lectio P videtur melius ex-
primere vim obiectionis, quae ex eo quod motus caeli non sit a natura
ipsius tanquam a principio activo, intendit concludere simpliciter quod
naturalia non habent in seipsis principium motus. — Pro sicut ex his
quae determinantur, ut dicitur A, omisso patet cum CDEFGI; BH
ponunt patet post sicut; H insuper om. ex his quae determinantur in.—
Sequens homot. unum quidem... principium motus om. codd. exc, A. —
Ibi aliud autem etc., autem om. P et codd. exc. A; pro scilicet, quod
om, P, idest codd. exc. A.

"fin riore:

' autem om. Ὁ.

^ exin ei d

ζ

.et veloci. --

CAP. II, LECT. Ill

principiis mathematicis: non enim est omnino
aliud genus, sed quodammodo sub illo continetur.

Item videtur esse falsum quod solae duae ma-
gnitudines sint simplices, scilicet recta et circularis.
Elix enim videtur esse una linea simplex, quia
omnis pars eius est unitormis; et tamen linea
elica nec est recta nec est circularis. - Sed dicen-
dum. quod elix, si quis eius originem consideret,
non est linea simplex, sed mixta ex recta et cir-
culari. Causatur enim elix ex duobus motibus ima-
ginatis, quorum unus est lineae circumeuntis co-
lumnam, alius autem * est puncti moti per lineam :
si enim uterque motus simul et regulariter perfi-
ciatur, constituetur elica linea per motum puncti
in linea mota.

Item videtur quod motus circularis non sit sim-
. plex- Pàrtes enim sphaerae circulariter motae non
M uniformiter moventur, sed pars quae est circa
polos vel circa centrum, movetur tardius, quia
peragit minorem circulum in eodem tempore: et
ita motus sphaerae videtur compositus ex tardo
Sed dicendum quod continuum non
habet partes in actu, sed solum in potentia: quod
autem non est actu, non movetur actu: unde
partes sphaerae, cum sint * corpus continuum, non
moventur actu *. Unde non sequitur quod in motu
sphaerico vel circulari sit diversitas actualis, sed
solum potentialis; quae non repugnat simplicitati
de qua nunc loquimur; omnis enim magnitudo
habet pluralitatem potentialem.

7. Deinde cum dicit: Circulatio quidem igitur etc.,
distinguit motus simplices. Et primo ponit unum,
scilicet circularem ; secundo ponit duos rectos,
ibi: Rectus autem * etc.; tertio concludit nume-
rum ἢ ternarium simplicium motuum, ibi: Ziaque
necesse * etc. - Dicit ergo primo quod circulatio,
idest motus circularis, dicitur qui est circa me-
dium. Et est intelligendum circa mundi medium *:
rota enim, quae movetur circa medium sui, non
movetur proprie circulariter; sed motus eius est
compositus ex elevatione et depressione.

Sed videtur secundum hoc quod non omnia
corpora caelestia circulariter moveantur: nam, se-
cundum Ptolomaeum, motus planetarum est in
excentricis et epicyclis; qui quidem motus non
sunt circa medium mundi, quod est centrum ter-
rae, sed circa quaedam alia centra. - Dicendum
.est autem * quod Aristoteles non fuit huius opi-
nionis, sed existimavit quod omnes motus cae-
lestium corporum sunt circa centrum terrae, ut
ponebant astrologi sui temporis. Postmodum au-
tem Hipparchus et Ptolomaeus adinvenerunt mo-
tus excentricorum et epicyclorum, ad salvandum
ea quae apparent sensibus * in corporibus cae-

11

lestibus. Unde hoc non est demonstratum, sed
suppositio quaedam. Si tamen hoc verum sit, ni-
hilominus omnia corpora caelestia moventur circa
centrum mundi secundum motum diurnum, qui
est motus supremae sphaerae revolventis totum
caelum.

8. Deinde cum dicit: Bectiá autem etc., distin-
guit motum rectum in duos, scilicet in eum qui
est sursum, et in eum qui. est deorsum: et de-
scribit utrumque per habitudinem * ad medium
mundi, sicut descripserat * motum circularem,
ut sit uniformis descriptio. Et dicit quod motus
sursum est qui est a medio mundi; motus autem
deorsum qui est ad medium mundi. Quorum
primus est motus levium, secundus motus gra-
vium ἢ.

9. Deinde cum dicit: Z/taque necesse etc., con-
cludit numerum simplicium motuum. Et primo
inducit conclusionem intentam: et dicit * quod
necesse est simplicem /aiionem, idest motum lo-
calem, quendam esse a medio, et hic est motus
sursum corporum levium; quendam vero esse
ad medium, et hic est motus deorsum corpo-
rum gravium; alium vero esse circa medium, et
huiusmodi est motus circularis corporum caele-
stium.

10. Secundo ibi: Et videtur sequi etc., osten-
dit hanc conclusionem supra dictis congruere.
Et dicit quod hoc quod dictum est de numero
simplicium motuum, videtur consequenter se ha-
bere ad id quod supra * dictum est de perfectione
corporis: sicut enim perfectio corporis consistit ^
in tribus dimensionibus, ita et motus simplices
corporis in tres distinguuntur. Hoc autem dicit
esse secundum ralionem , idest secundum pro-
babilitatem quandam: non enim proprie tres mo-
tus coaptantur tribus dimensionibus.

11. Deinde cum dicit: Quoniam autem corpo-
rum etc., ponit quaedam ex parte corporum mobi-

]ium. Circa quod sciendum est quod, sicut habi-

tum est in III Physic. *, motus * est actus mobilis;

tet motus proportionari corporibus mobilibus. Sunt
autem corporum quaedam simplicia, quaedam
composita. Simplex autem corpus est quod habet
principium alicuius naturalis motus in seipso *; si-
cut patet de igne, qui est simpliciter levis, et de
terra, quae est simpliciter gravis, et de speciebus
horum (sicut flamma dicitur esse quaedam species
ignis, et bitumen quaedam species terrae). Addit
autem ef cognala his, propter media elementa;
quoruni aer habet maiorem affinitatem cum igne,
aqua vero cum terra. Et per consequens necesse
est corpus mixtum esse quod non habet in se se-

c) mundi medium. — centrum mundi A, non male, sed minus ad rem
in praesenti loco, ubi s. Thomas, ad explicandum illud Aristotelis circa
medium, distinguit inter medium sui et medium mundi. — Post unam lin.
eius om. codd. exc. A; lin. seq. pro depressione corrupte depravatione F.

t) sensibus. — sensibiliter codd. Eadem sententia in Summ. Theol. 1 P.,
qu. xxxi, art. 1, ad 2, enunciatur hoc modo: « in astrologia ponitur ratio
excentricorum et epicyclorum ex hoc quod, hac positione facta, possunt
salvari apparentia sensibilia circa motus caelestes.» Hoc autem videtur
indicare magis lectionem codd. quam P. — Pro demonstratum, demon-
stratio A.

7) Quorum ... gravium. — Unde primus est motus levium, secundus
autem est motus gravium P ; sed non videtur contextus postulare hoc
in loco formam illativam ; cf. num. seq.

0) sicut enim perfectio corporis consistit. — quae sicut consistit P. —
Post unam lineam pro corporis, corporum A; eadem linea pro dicit,
dicitur P.

t) quod, sicut habitum est in III Physic. motus. — ut dicitur in
III Physic., quod motus P.

x) in seipso. — Addit A: unum scilicet principium huius motus, quae
ex margine in textum irrepsisse videntur.

hs aptitudinem
codd. exc. A.
* Num. praec.

* dicit om. p.

n.

* Lect.
8.

s.a
xu.

actus autem proportionatur perfectibili; unde opor- "^

praeced.

II, D. 5;
lect. 1v,

t

12 DE CAELO ET

cundum propriam naturam principium alicuius
motus simplicis. - Et ex hoc concludit quod ne-
cesse est motuum quosdam esse simplices, quos-
dam autem sliqualiter mixtos: sive ita quod motus
mixtus non sit unus, sed habens diversas partes,
sicut ille qui componitur ex elevatione et depres-
sione, aut ex pulsu et tractu; sive ita quod motus
mixtus sit unus, sicut patet de motu qui in obli-
quum tendit, et de motu ? qui est super lineam

MUNDO LIB. 1

elicam. Unde simplicium corporum necesse est
esse simplices motus: mixtorum autem, mixtos,
ut patet de motu ^ pluviae aut alicuius huius-
modi corporis, in quo non totaliter gravitas aut
levitas dominatur. Et si aliquando contingat quod
corpus mixtum moveatur motu simplici, hoc erit *
secundum elementum in eo praedominans; sicut
ferrum movetur deorsum secundum motum ter-
rae, quae in eius mixtione dominatur.

) qui in obliquum tendit, et de motu. — Haec omittuntur a P; quod
potest explicari aut quia homoteleuton continent, aut quia expuncta sunt
propter mendum codicum exc. A, qui in obliquum corrumpunt in mobili

quando.
u) de motu. — in motu A. — huiusmodi corrumpit P in unius.

. Y) hoc erit. — hoc est P et codices excepto A, sed erit S. Thomas
tali circumstantia consuevit uti; cf. ex. gr. lect. seq. lin. nona. — Linéa
sequenti pro in eo, quod in eo est P; pro sicut ferrum movetur deor-
sum secundum motum terrae, sicut ferrum movetur secundum motum
deorsum terrae D.

CAP. II, LECT. IV | 13

LECTIO QUARTA

QUINQUE RATIONIBUS OSTENDITUR QUOD PRAETER QUATUOR ELEMENTA
NECESSE EST DARI ALIUD CORPUS SIMPLEX

Εἴπερ οὖν ἐστὶν ἁπλῇ κίνησις, ἁπλῇ δ᾽ ἡ κύχλῳ χίνη-

σις, καὶ τοῦ τε ἁπλοῦ σώματος ἁπλῇ ἡ κίνησις καὶ
ἡ ἀπλὴ κίνησι: ἁπλοῦ σώματος (καὶ γὰρ ἂν συν-
θέτου 4$, χατὰ τὸ ἐπικρατοῦν ἔσται), ἀναγχαῖον
εἶναί τι σῶμα ἁπλοῦν ὃ πέφυχε φέρεσθαι τὴν χύχλῳ
κίνησιν κατὰ τὴν ἑαυτοῦ φύσιν" βίᾳ μὲν γὰρ ἐνδέ-
χεται τὴν ἄλλου xal ἑτέρου, κατὰ φύσιν δὲ ἀδύνα-

- στον. εἴπερ μία ἐχάστου χίνησις ἡ κατὰ φύσιν τῶν

Ix

ἁπλῶν. o

ri

Ἔτι el ἡ παρὸ φύσιν ἐναντία τῇ κατὸ φύσιν καὶ ἕν
,

ἑνὶ ἐναντίον, ἀνάγκη, ἐπεὶ dmm ἡ κύκλῳ, εἰ μὴ

τ ἔσται κατὰ φύσιν τοῦ φερομένου “σώματος, παρὰ
“φύσιν αὐτοῦ εἶναι. Εἰ οὖν πῦρ ἢ ἄλλο τι τῶν τοι-

ούτων ἐστὶ τὸ κύχλῳ φερόμενον. ἐναντία ἡ xac

τς φύσιν αὐτοῦ φορὰ ἔσται τῇ κύχλῳ. ᾿Αλλ’ ὃν ἐνὶ
. ἐγαντίον" ἡ δ᾽

ἄνω χαὶ κάτω ἀλλήλαις ξναντίαι.

τ Εἰ δ᾽ ἕτερόν τί ἐστι σῶμα τὸ φερόμενον χύχλῳ παρὰ

4o

&
$t

ett ἔσται τις αὐτοῦ ἄλλη κίνησις κατὰ φύσιν.
οὔτο δ᾽ ἀδύνατον" εἰ μὲν γὰρ ἡ dvo, πῦρ ἔσται
- —

τ ἢ ἀήρ, εἰ δ᾽ ἡ κάτω, ὕδωρ ἢ γῆ.

᾿Αλλὰ μὴν καὶ πρώτην γε ἀναγκαῖον εἶναι τὴν τοιαύ-

χἂν εἴ τις ἔτι

z

oou φοράν. Τὸ

γὸρ τέλειον πρότερον τῇ φύσει τοῦ
ἀτελοῦς, ὁ δὲ κύχλος τῶν τελείων, εὐθεῖα δὲ γραμμὴ
οὐδεμία" οὔτε yop ἡ ἄπειρος (ἔχοι γὰρ ἂν πέρας
χαὶ τέλος) οὔτε τῶν πεπερασμένων οὐδεμία (πασῶν
γᾶρ ἐστί τι ἐκτός: αὐξῆσαι γὰρ ἐνδέχεται ὁποιαν-
οὔν). Ὥστ᾽ εἴπερ ἡ μὲν προτέρα χίνησις προτέρου

πῇ φύσει σώματος, ἡ δὲ κύχλῳ προτέρα τῆς εὐθείας,

δ᾽ ἐπ᾽ εὐθείας τῶν ἁπλῶν σωμάτων ἐστί (τό τε
12e πῦρ ἐπ᾿ εὐθείας ἄνω φέρεται καὶ τὸ γεηρὰ κάτω
πρὸς τὸ μέσονῚὴ; ἀνάγκη χαὶ τὴν κύχλῳ χίνησιν τῶν
ἁπλῶν τινὸς εἶναι σωμάτων τῶν γὰρ μιχτῶν τὴν
φοραν ἔφαμεν εἶναι κατὰ τὸ ἐπιχρατοῦν ἐν τῇ μίξει
τῶν ἁπλῶν. "Ex τε δὴ τούτων φανερὸν ὅτι πέφυχέ
τις οὐσία σώματος ἄλλη παρὰ τὰς ἐνταῦθα συστά-
σεις, θειοτέρα καὶ προτέρα τούτων ἁπάντων,
OM πᾶσαν εἶναι κίνησιν ἢ χατὰ φύσιν
ἢ παρὰ φύσιν, χαὶ τὴν ἄλλῳ παρὰ φύσιν ἑτέρῳ κατὰ
φύσιν; οἷον ἡ ἄνω καὶ ἡ κάτω πέπονθεν" ἡ μὲν γὰρ
τῷ πυρί, ἡ δὲ τῇ γῇ παρὰ φύσιν καὶ κατὰ φύσιν"
ὥστ᾽ ἀναγκαῖον χαὶ τὴν κύκλῳ κίνησιν, ἐπειδὴ τού-
τοις παρα φύσιν, ἑτέρου τινὸς εἶναι χατοὶ φύσιν.

Πρὸς δὲ τούτοις εἰ μέν ἐστιν ἡ κύχλῳ τινὶ φορὰ χατὰ
—— φύσιν, δῆλον ὡς εἴη ἄν τι σῶμα τῶν ἁπλῶν καὶ

πρώτων; ὃ πέφυχεν, ὥσπερ τὸ πῦρ ἄνω xxl ἡ γῆ
χάτω; ἐκεῖνο χύχλῳ φέρεσθαι χατοὰ φύσιν. Εἰ δὲ
παρὰ φύσιν φέρεται τὰ φερόμενα κύχλῳ τὴν πέριξ
φοράν; θαυμαστὸν καὶ παντελῶς ἄλογον τὸ μόνην
εἶναι συνεχὴ ταύτην τὴν χίνησιν xai ἀΐδιον, οὖσαν
παρὰ φύσιν" φαίνεται γὰρ ἔν γε τοῖς ἄλλοις τάχιστα
φθειρόμενα τὰ παρὰ φύσιν. Ὥστ᾽ εἴπερ ἐστὶ πῦρ τὸ
φερόμενον; χαθάπερ φασί τινες; οὐθὲν ἦττον αὐτῷ
παρο φύσιν ἡ κίνησίς ἐστιν αὕτη ἢ ἡ κάτω“ πυρὸς
γὰρ κίνησιν ὁρῶμεν τὴν ἀπὸ τοῦ μέσου κατ᾽ εὐθεῖαν.

Διόπερ ἐξ ἁπάντων ἄν τις τούτων μα deine πι-

στεύσειεν ὡς ἔστι τι παρὰ τὸ σώματα τὰ δεῦρο xal
* — 1

περὶ ἡμᾶς ἕτερον χεχωρισμιένον, τοσούτῳ τιμιωτέ-

px» ἔχον τὴν φύσιν ὅσῳπερ ἀφέστηχε τῶν ἐνταῦθα

πλεῖον.

circulo simplex est; atque corporis simplicis simplex
est motus, et simplex motus simplicis corporis (etenim
si compositi fuerit, secundum simplex praedominans
erit): erit igitur necessarium esse aliquod corpus sim-
plex, quod natum est ferri circulari motu secundum
sui ipsius naturam. * Violentia quidem enim contingit
eo qui alterius: secundum autem naturam impossibile,
siquidem unus sit uniuscuiusque simplicium motus qui
secundum naturam.

* Adhuc, si qui praeter naturam contrarius est ei qui se-

cundum naturam est, et unum uni contrarium, necesse
est, cum simplex circularis sit, si non erit secundum
naturam lati corporis, praeter naturam ipsius esse. Si
igitur ignis aut aliud aliquod talium est circulo latum,

.contraria quae secundum naturam ipsius est latio, erit

circulari. Sed unum uni contrarium: quae autem sur-
sum et deorsum invicem contrariae. * Si autem alterum
aliquod est corpus latum circulariter praeter naturam,
erit aliquis ipsius alius motus secundum naturam. Hoc
autem impossibile: si quidem enim qui sursum, ignis
erit aut aer, si autem qui deorsum, aqua aut terra.

* Sed adhuc et primam quidem necessarium est esse talem

lationem. Perfectum enim est prius natura imperfecto;
circulus autem perfectorum est, recta autem linea neque
una. Neque enim quae infinita, haberet enim utique
finem et terminum: neque finitarum ulla, extra enim
omnes aliquid est; augeri enim contingit quamcumque.
Itaque, si quidem prior motus prioris natura corporis,
qui autem circulo prior recto, qui autem in recta sim-
plicium corporum est (etenim ignis ad rectum sursum
fertur, et terrea corpora deorsum ad fnedium): ne-
cesse est et circularem motum alicuius simplicium esse
corporum (mixtorum enim lationem dicebamus esse se-
cundum praedominans in mixtura simplicium). * Ex
his igitur manifestum quia nata est esse quaedam sub-
stantia corporis alia praeter eas quae hic sunt consi-
stentias, divinior et prior horum omnium.

* Et utique si quis adhuc accipiat omnem esse simplicem

motum aut secundum naturam aut praeter naturam; et
eum qui alii praeter naturam, alteri secundum naturam,
quale qui sursum et qui deorsum passi sunt (hic quidem
enim igni, hic autem terrae praeter naturam et secundum
naturam): quare necessarium et circularem motum,
quoniam his praeter naturam, alterius cuiusdam esse
secundum naturam.

* Adhuc autem, si quidem est circularis alicui latio secun-

dum naturam, palam quidem utique quod erit aliquod
corpus simplicium et primorum, quod natum est, quem-
admodum ignis sursum et terra deorsum, et illud cir-
cumferri secundum naturam. Si autem praeter naturam
feruntur lata circum secundum peripheriam, mirabile
et omnino irrationabile solum esse continuum hunc
motum et sempiternum, existentem praeter naturam:
videntur enim in aliis citissime corrupta quae praeter
naturam. Itaque, si quidem est ignis quod circumfertur,
quemadmodum aiunt quidam, nihil minus ipsi praeter
naturam motus est iste quam qui deorsum: ignis enim
motum videmus esse qui a medio secundum rectam.

* Propter quod, ex omnibus utique his aliquis syllogizans,

credet quod est aliquod praeter corpora quae hic et
circa nos, alterum segregatum, tanto honorabiliorem
habens naturam, quanto quidem plus elongatum est ab
his quae hic.

* Si quidem igitur est simplex motus, et qui est motus in * Seq. cap. ir.

ext.

* Text. 9.

* "T'ext. 10.

* Text. εἰ.

* Text. 12.

* Text. ἢ.

* Text. 14.

* Text. 15.

* Text. 16.

* Cf.lect. praec.
num. 2.

* motus om. A.

14

SyxoPsis. — 1. Prima ratio. Motus simplex est primo et per
se corporis simplicis: necesse est ergo esse aliquod corpus sim-
plex, quod naturaliter movetur motu circulari. - Excluditur ob-
viatio. Corpus simplex cui naturale est moveri circulariter ,
oportet esse aliud a corpore simplici quod movetur motu recto:
oportet enim unum simplicem motum esse naturalem unius sim-
plicis corporis, et diversos diversorum. - 2. Solvitur obiectio de-
sumpta ex hoc quod unus motus simplex, scilicet motus deorsum,
est naturalis terrae et aquae, sicut motus sursum est naturalis
igni et aeri. — 3. Solvitur altera obiectio, contra hoc quod quilibet
motus simplex sit alicuius corporis simplicis , ita quod tot sint
corpora simplicia quot motus simplices. — 4. Tertia difficultas.
Ex dictis videntur esse corpora simplicia plura quam quinque:
nam motus dextrorsum et sinistrorsum, ante et retro, videntur et
ipsi esse motus simplices. - Dicendum quod motus simplices, qui
sunt naturales corporibus simplicibus, attenduntur secundum com-
parationem ad medium mundi: et ideo oportet esse solum tres
motus simplices. — 5. Alia difficultas. — Manifestatur quomodo
dicatur motus circularis esse corporis habentis complementum
suae speciei; et quomodo e contrario dicatur de motu recto. -
6. Secunda ratio. 'Tria praesupposita. Argumentum: corpori quod
ad sensum circulariter movetur, aut est naturalis ipse motus
circularis, et habetur intentum iuxta primam rationem ; aut mo-
tus circularis est ei contra naturam: et tunc, si corpus quod cir-
culariter movetur sit unum de quatuor elementis, sequitur quod
uni secundum eandem rationem sint plura contraria. Non autem
in hac hypothesi potest esse aliud a quatuor elementis: nam si
motus circularis est ei contra naturam, erit ipsi naturalis motus
sursum aut deorsum; et ita erit aut ignis velaer, aut terra vel
aqua. Corpus ergo quod circulariter movetur, naturaliter mo-
vetur hoc motu. - Quomodo per ea quae hic dicit, Philosophus
non sit contrarius Platoni. — 7. Item, quod dicitur ignem moveri
circulariter esse contra naturam, ostenditur non contradicere his
quae videntur in contrarium dici in I Meteororum. — 8. Diffi-
cultas contra illud, uni unum est contrarium. Explicatur hoc
effatum. — 9. Tertia ratio. Linea circularis, utpote perfecta,

j;ostquam Philosophus praemisit quae-
2 Kodam necessaria ad propositum osten-
SV. dendum, hic incipit arguere * ad pro-
^ positum *; et hoc quinque rationibus.
Quarum prima talis est. Motus circularis est mo-
tus * simplex: motus autem simplex est primo et
per se simplicis corporis (quia etsi contingat quod
aliquis motus simplex sit alicuius corporis com-
positi, hoc erit secundum corpus simplex quod
in eo praedominatur; sicut in lapide praedomi-
natur terra, secundum cuius naturam movetur
deorsum ^): ergo necesse est esse aliquod corpus
simplex, quod moveatur naturaliter secundum
motum. circularem.

Posset autem aliquis huic rationi obviare, di-
cendo quod, licet simplex motus sit simplicis
corporis ?, non tamen oportet quod illud simplex
corpus quod movetur circulariter, sit aliud a cor-
pore simplici quod movetur motu simplici recto.
Et ideo hoc excludit, subdens quod nihil prohibet
quin diversa corpora moveantur uno motu non
naturaliter, ita scilicet quod unum corpus movea-
tur per violentiam motu alterius; sed quod unum
corpus moveatur secundum naturam motu natu-
rali alterius corporis, est impossibile. Necesse enim
est esse unum motum simplicem naturalem unius

DE CAELO ET MUNDO LIB. I

est prior linea recta, quae est semper imperfecta, sive ponatur
esse infinita, sive finita: ergo et motus circularis est prior
motu recto. Sed prior motus est naturaliter prioris corporis ,
quod est corpus simplex. Cum ergo motus simplex rectus sit
naturalis et proprius corporibus elementaribus, sequitur quod
praeter ista elementa sit alia substantia corporalis prior et di-
gnior, cui sit naturaliter proprius motus simplex circularis. —
10. Solvuntur duae difficultates contra hoc quod dictum est,
nimirum nullam lineam rectam esse perfectam. Perfectum par-
tialiter et perfectum simpliciter. Perfectum quod accidit rei ex
parte materiae seu subiecti, et perfectum quod inest rei ex sua
propria ralione. — 11. Tres aliae difficultates solvuntur. -- 12. Sol-
vitur difficultas contra illud principium, perfectum est prius im-
perfecto. — Perfectum in diversis est simpliciter prius imperfecto,
sicut actus est prior potentia; in uno autem et eodem quod
transit de potentia ad actum, perfectum est prius imperfecto na-
tura, licet non tempore. — 13. Probatio supra (num. 9) posita non
est ab eodem in idem, sed ex communi ad proprium: unde non
est circularis. - 14. Quarta ratio. Omnis motus simplex aut est
secundum naturam aut praeter naturam. Rursus, motus qui est
praeter naturam uni corpori, est alteri corpori secundum na-
turam. His positis, si motus circularis est praeter naturam cor-
pori quod apparet ad sensum circulariter moveri, sequitur quod

sit naturalis alteri corpori: quod consequenter erit aliud a quatuor-

elementis. -- 15. Solvitur difficultas, et declaratur processus tum
huius tum praecedentium rationum, — 16. Alia difficultas solvitur.
Motus simplex ad quem natura corporis simplicis inclinat, si uni
corpori est praeter naturam, oportet quod sit alteri corpori secun-
dum naturam. -- 17. Quinta ratio. Mirabile omnino videtur quod
motus circularis nulli corpori sit secundum naturam. Nam osten-
sum est in VIII PAtysic. quod solus motus circularis contingit esse
continuus et sempiternus: irrationabile autem videtur quod id
quod est sempiternum sit contra naturam, et motus non sempi-
terni sint secundum naturam. — 18. Concluditur quod sit aliquod
corpus praeter elementa et mixta, tanto nobilius in natura; quanto
est magis elongatum secundum locum ab his quae circa nos sunt.

simplicis corporis, et diversos * diversorum. Unde,
si motus circularis est simplex, et alius a motibus
rectis, necesse est quod sit naturalis corpori sim-
plici, quod sit ^ aliud a corporibus simplicibus
quae moventur motu recto. |

2. Sed videtur * hoc esse falsum, quod unus
motus simplex sit solum unius corporis simplicis :
motus enim deorsum est naturalis aquae et ter-
rae, et motus sursum est naturalis igni et aeri. —
Sed dicendum quod motus localis attribuitur ele-
mentis *, non secundum calidum et frigidum, hu-
midum et siccum, secundum quae distinguuntur
quatuor elementa, ut patet in II de Generat. *:
haec enim sunt principia alterationum. Motus au-
tem localis attribuitur elementis secundum gravi-
tatem et levitatem. Unde duo corpora gravia com-
parantur ad motum localem sicut unum corpus;
et similiter duo corpora levia. Humidum enim
et siccum, secundum quae differunt terra et aqua
vel ignis et aer, accidentalem habitudinem habent
ad motum localem. Et tamen in gravi et levi
differentia quaedam est: nam ignis est levis sim-
pliciter et absolute, terra autem gravis; aer autem
est levis per comparationem ad duo elementa ,
et similiter aqua est gravis. Unde non omnino est
idem secundum speciem mótus aquae et terrae,

α) arguere. — argumentare codd. exc. B(AF?). — Lin. seq. et hoc
om. AE.
E) sicut in lapide... deorsum — A legit sicut quia in lapide praedomina-
tur terra, secundum eius naturam movetur deorsum; quae est bona lect.
Y) quod, licet simplex motus sit simplicis corporis. — quod simplex
motus. est quidem simplicis corporis codd.
ὃ) quod sit. — et quod sit PsI. Sed, ut legenti patet, obiectio cui in
praesenti occuritur, neque negat quod motus circularis sit alius a motu
recto, neque etiam quod simplex motus circularis sit naturalis alicui

corpori simplici; sed hoz praecise negat, nempe quod illud corpus sim-
plex cui naturale est moveri circulariter, sit aliud a corpore simplici
quod motu recto movetur. Unde huius contrarium per hanc responsio-
nem concludere oportet. Manifestum est ergo quod sensus intentus ab
Aristotele et 8, Thoma minus saltem perspicue exhibetur a lect. Psl,
iuxta quam τὸ quod respiceret necesse est, cum potius referendum sit
ad corpori simplici; cf. lect. seq. num. 1 prope fin.

t) Sed videtur. — Videtur autem A; cet, om. sed. P lin. seq. pro
solum habet solius.

SUC C Luv AWNVTSTM

* elemento P |
;

codd. exc. A
paul. infr.

AO CPP RNETHRNTPFIE T r-w8 ——ÉMSRCTIPSSM

Tnm

CAP. II; LECT. IV

vel ignis et aeris: quia non sunt idem termini,
secundum quos specificantur eorum * motus: aer
enim natus est moveri ad locum qui subsidet *
igni, aqua autem ad locum qui supereminet terrae.
- 3. Item videtur quod non sit necessarium, si
corporis simplicis est unus motus simplex, quod
propter hoc aliquis motus simplex sit alicuius
corporis simplicis: sicut etiam non est necessa-
rium quod tot sint corpora composita quot sunt
motus compositi, qui diversificantur in infinitum. --
Sed dicendum est quod, sicut motus simplex lo-
calis non respondet corpori simplici quantum ad
calidum et frigidum, humidum et siccum, ita etiam
neque motus compositus respondet corpori mixto
secundum gradus mixtionis praedictarum quali-
tatum, sed secundum compositionem gravis et
levis;-seeundum cuius diversitatem diversificatur

- obliquatio corporis mixti a simplici motu gravis

vel levis. Utraque autem diversitas non tendit in
infinitum secundum speciem *, sed solum secun-
dum numerum.

τ 4. Item videtur quod secundum hoc sint multa *
corpora simplicia: quia sicut motus sursum et
deorsum videntur esse motus simplices, ita motus
qui est dextrorsum vel sinistrorsum, et qui est ante
et retro. - Et dicendum est quod, cum corpora
simplicia sint essentiales et primae partes uni-
versi, oportet quod. motus simplices, qui sunt na-
turales corporibus simplicibus, attendantur secun-
dum conditionem universi. Quod cum sit sphae-
ricum, ut infra * probabitur, oportet quod motus
eius attendatur per comparationem ad medium,
quod est immobile: quia omnis motus fundatur
supra aliquod' immobile, ut dicitur in libro de
Causa Motus Animalium *. Et ideo oportet esse
solum tres motus simplices, secundum diversas
habitudines ad medium ^: scilicet eum qui est
a medio, et eum qui est ad medium, et eum
qui est circa medium. Dextrum autem et sini-
strum, * ante et retro, considerantur in animalibus,
et non in toto universo, nisi secundum quod
ponuntur in caelo, ut in secundo * dicetur: et se-
cundum hoc motus circularis caeli est secundum

» dextrum et sinistrum, ante et retro.

-.5. Item * videtur quod motus rectus et circu-
laris non sint eiusdem rationis. Est enim motus
rectus corporis nondum habentis complementum

"Wes speciei, ut in quarto * dicetur, et existentis

proprium locum: motus autem circularis

LPEADRDH!

15

est corporis habentis complementum suae speciei,
et in loco proprio existentis. Unde non videtur
quod secundum eandem rationem motus sim-
plices corporales sint simplicium corporum; sed
quod alii motus sint corporum prout sunt in fieri,
circularis autem prout sunt in facto esse. - Sed di-
cendum quod, quia motus proportionatur mobili
tanquam actus eius, conveniens est quod corpori
quod est separatum a generatione et a corruptione,
et non potest per violentiam expelli a proprio loco,
debeatur motus circularis, qui est corporis in suo
loco existentis: corporibus autem aliis generabili-
bus et corruptibilibus debetur motus extra pro-
prium locum, qui est absque complemento spe-
ciei ', Non tamen ita quod corpus quod movetur
naturaliter motu recto, non habeat primum com-
plementum suae speciei, quod est forma; hanc
enim sequitur talis motus: sed quia non habet
ultimum complementum, quod est in consecutione
finis, qui est locus conveniens et conservans.
6. Secundam rationem ponit ibi *: Adhuc si
qui praeter naturam etc.: in qua praesupponit
duo principia. Quorum unum est quod motus
qui est praeter naturam, idest violentus, contra-
rietur motui naturali; sicut terra movetur deor-
sum secundum naturam, sursum autem contra
naturam. Secundum principium est quod unum
uni est contrarium, ut probatum est in X JMeta-
phys.* Oportet autem et tertium supponere, quod
sensu videtur ?, scilicet esse aliquod corpus circula-

riter motum. Et si quidem ille motus sit illi corpori

naturalis, habemus propositum secundum prae-
missam * rationem, quod scilicet illud corpus na-
turaliter motum circulo *, sit aliud a quatuor cor-
poribus simplicibus. Si vero motus huiusmodi non
sit ei naturalis, oportet quod sit ei contra naturam.

Ponatur ergo -primo quod illud corpus cir-
culariter motum sit ignis, ut quidam dicunt, vel
quodcumque aliud quatuor elementorum. Opor-
tebit ergo quod motus naturalis ignis, qui est
moveri sursum, sit contrarius motui circulari. Sed
hoc non potest esse: quia uni unum est con-
trarium, motui autem sursum contrariatur motus
deorsum, et sic non potest ei contrariari motus
circularis. Et eadem ratio est de aliis tribus ele-
mentis. Et similiter, si detur quod illud corpus
quod contra naturam movetur circulariter ἢ, sit
quodcumque aliud corpus praeter quatuor ele-
menta, oportebit quod habeat aliquem alium * mo-

- t) non tendit in infinitum secundum speciem. — non attenditur se-
cundum speciem A. — numerum. corrupte maturam codd.; sG cor-
rigit in materiam.

Ἢ) multa. - multo plura Asl; intellige quam quinque, et est bona
lectio. — Ibi qui est dextrorsum ... qui est ante, P .bis om. est.

0) secundum. diversas habitudines ad medium. — Haec verba, quae
omitt. a cod. A, bis leguntur in H; una vice inter illa verba est ad me-
dium ac verba et eum, et hoc loco additur particula scilicet in principio
seu ante secundum; alia vice immediate post verba circa medium. In
hunc alterum locum transferunt etiam alii codd. praedicta verba, ad-
dentes et ipsi particulam scilicet. Ed. 1516 legit cum. codd., nisi quod
om. scilicet. Utraque lectio et P et codd. acceptari potest: nam praefata
verba, quibus continetur ratio specificativa simplicium motuum, in utroque
loco non incongrue poni possunt. Attamen videtur nobis lectio nostrorum
codd. minus expedita in comparatione ad Pianam lectionem. Paulo infra A
om. et eum qui est circa medium ; sed ibi ad medium, corrigit ad in circa.

t) SSed dicendum... complemento speciei. — In hac sententia omnes

codices logica structura carent. Notamus variantes recitando lectionem -

adoptatam: « Sed ( Et codd.) dicendum quod, quia (quia om. C) motus
proportionatur mobili tanquam actus eius, conveniens est quod (quod
om. A, aut C) corpori quod est separatum a generatione et a corru-
ptione (et corruptione codd.), et (et om. codd. exc. 651) non potest
(possit A) per violentiam expelli a proprio loco, debeatur (et ifa de-
beatur A) motus circularis, qui est corporis in (e£ in codd. exc. F) suo
loco existentis: corporibus autem aliis generabilibus et corruptibilibus
debetur motus (motus om. P) extra proprium locum, qui est absque
complemento speciei ( propriae speciei H) ». — Sequens homot. Non
tamen ... speciei om. codd. exc. AsE; pro suae speciei, speciei AsE.

x) Secundam rationem ponit ibi. — Deinde cum dicit ... secundam
rationem ponit P secuta priores editiones; similes lectiones occurrunt
numm. 9, 14 et 17; nos sequimur codices, qui magis consuetam s. Tho-
mae formulam exhibent; cf. ex. gr. lect. x, n. 3, ΧΙ, nn. 2, 3, xit, n. 4. —
Pergit P: Ef primo supponit.

À) Oportet autem et tertium supponere, quod sensu videtur, - P
om. ef, et pro sensu habet sequi, quod hic non est ad rem; cf. n. 14.
circa medium, et 17 in principio.

* Lect.v, vir; Did.
lib. IX, c. iv, n. 4,
et cap. v, n. I.

* Num. 1.
* circulariter A.

Cf. Physic. VIII,
lect. xvi, n. 5.

* circulariter
om. 4.

* alium om. 4.

^

* et codd.

ξ

* Cap. vit; S.Th.
lect. x1. E

* ei P; cf. paulo
infra.

* eis om. A.

* Sed rc, Et cet.
exc. A. :
** Num. 6 princ.

* et add. codd.
exc. AH.

16

tüm naturalem. Sed hoc est impossibile: quia si sit
ei naturalis motus qui est sursum, erit ignis aut ἢ
aer; si autem motus qui est deorsum, erit aqua
aut terra; positum est autem quod sit extra qua-
tuor elementa. Sic ergo necesse est corpus quod
movetur circulariter, naturaliter hoc motu mover.
Videtur autem Aristoteles, secundum ea quae
hic dicit ^, contrarius esse Platoni, qui posuit cor-
pus quod circulariter fertur, esse ignem. Sed se-
cundum veritatem eadem est circa hoc utriusque
philosophi opinio. Plato enim corpus quod cir-
culariter fertur, ignem vocat propter lucem, quae
species ignis ponitur; non quod sit * de natura
ignis elementaris. Unde et posuit quinque corpora
in universo, quibus adaptavit quinque figuras
corporales quas geometrae tradunt, quintum cor-
pus aetherem nominans.
7. Sed ulterius, quod hic dicitur, ignem moveri
circulariter esse praeter naturam *, videtur con-
trarium ei quod dicitur in 1 Meteor. *, ubi ipse
Aristoteles ponit quod Aypeccauma, idest ignis, et
superior pars aeris feruntur circulariter motu fir-
mamenti, sicut patet per motum stellae comatae.
- Sed dicendum est quod illa circulatio ignis vel
aeris non est eis * naturalis, quia non causatur ex
principio intrinseco; neque iterum est per violen-
tiam, sive contra naturam ; sed est quodammodo
supra naturam, quia talis motus inest eis ex im-
pressione superioris corporis, cuius motum ignis
et aer sequuntur secundum completam circulatio-
nem, quia haec corpora sunt caelo propinquiora;
aqua vero secundum circulationem incompletam,
scilicet secundum fluxum et refluxum maris; terra
autem, velut remotissima a caelo, nihil de * tali
permutatione participat, nisi secundum solam al-
terationem partium ipsius. Quod autem inest in-
ferioribus corporibus ex impressione superiorum,
non est eis * violentum nec contra naturam: quia
naturaliter apta sunt moveri a superiori corpore.
8. Item * videtur falsum esse quod hic ** di-
citur, unum uni esse contrarium: uni enim vitio
contrariatur et virtus et vitium oppositum, sicut *
illiberalitati prodigalitas et liberalitas. - Dicendum
est autem quod eidem secundum idem est unum
tantum contrarium; nihil tamen prohibet quin uni

DE CAELO ET MUNDO LIB. I

secundum diversa sint plura contraria, sicut si
sit idem subiectum ^ dulce et album, contraria-
bitur ei nigrum et amarum. Sic igitur illibera-
litati contrariatur virtus liberalitatis sicut ordina-
tum inordinato; prodigalitas autem sicut super-

abundantia defectui. Non potest autem dici quod .

uterque motus, scilicet qui est sursum et qui est

deorsum, contrarietur * motui circulari secundum.

communem rationem recti. Rectum enim et cir-
culare non sunt contraria: pertinent enim ad
figuram, cui nihil: est contrarium.

9. Tertiam rationem ponit ibi: Sed adhuc et
primam etc. Circa quam primo ostendit quod
motus circularis sit primus inter motus locales.
Est enim comparatio motus circularis ad motum
rectum, qui est sursum vel deorsum, sicut com-
paratio circuli ad lineam rectam. Probatur autem
quod circulus, idest linea circularis, sit prior linea
recta, quia perfectum naturaliter est prius imper-
fecto; circulus autem sive linea circularis est per-
fecta ^, quia quidquid in ea accipitur, est prin-
cipium et finis et medium; unde non recipit
alicuius exterioris additionem. Linea autem recta
nulla est perfecta. Quod patet et quantum ad
lineam infinitam, quae imperfecta est quia fine
caret, ex quo denominatur aliquid perfectum in
graeco: et idem patet in linea finita, quia quam-
libet lineam finitam contingit augeri, idest acci-
pere maiorem quantitatem *, et sic est aliquid extra
eam. Et sic linea circularis naturaliter est prior
quam recta. Ergo et motus circularis est prior
naturaliter motu recto. - Sed prior motus est
naturaliter prioris corporis. Motus autem rectus
est * naturaliter alicuius simplicium corporum,
sicut ignis movetur sursum, et terra deorsum et
ad medium: et si contingat quod motus rectus sit

corporum mixtorum, hoc erit secundum naturam

simplicis corporis dominantis in mixtione. Cum
igitur corpus simplex sit naturaliter prius mixto,
consequens est quod motus circularis est proprius
et naturalis alicuius corporis simplicis, quod est
prius corporibus elementaribus quae sunt hic apud
nos. Et ita ex his patet quod, praeter substantias
corporales quae hic sunt apud nos, nata est
esse quaedam substantia corporalis, quae est di-

p) Videtur autem Aristoteles, secundum ea quae hic dicit. — Vi-
detur autem, secundum ea quae hic Aristoteles dicit codd. et ed. 1516, —
Ibi Sed secundum veritatem, Sed secundum rei veritatem A.

y) non quod sit.— non quia sit codd. — Lin. seq. pro corpora, esse P.
— In fine num., pro nominans (quod respicit Plato), nominantes codd.
exc. AsE (quod respiceret geometrae).

£) ignem moveri circulariter esse. praeter naturam. — ignem non
moveri circulariter et praeter naturam codd. — Pro videtur contra-
rium, videtur contrarium esse codd. exc. A. — Pro ipse Aristoteles, idem
Aristoteles P et codd. exc. A.

o) idem subiectum. — idem subiecto codd. Haec dicendi forma, esse
idem subiecto, penes scholasticos adhibetur per oppositionem ad esse
idem ratione (cf. Physic. Y, lect. 1v, n. 3, νι, nn. 5, 6 et alibi passim).
Esse autem. idem ratione in duplici et omnino diverso sensu usurpari
potest et usurpatur a scriptoribus. Quandoque enim duo vel plura di-
cuntur esse eadem vel diversa ratione, quatenus secundum mentis no-
strae considerationem ea aut eadem aut diversa sunt; ex. gr. tomo et
animal rationale non solum realiter, sed etiam ratione, idest secundum
mentis nostrae considerationem, unum et idem sunt; in eodem autem
homine animalitas et rationalitas non realiter (non enim sunt duae res),
sed ratione, hoc est sola mentis consideratione, differunt. — Aliquando
autem dicuntur duo vel plura esse eadem subiecto sed non ratione,
sumpta ratione non pro nostrae mentis consideratione, sed pro defini-

tione, seu pro natura vel essentia quae per definitionem significatur
(cf. I Periherm., x, 5 et not. t). Et haec rationis acceptio habetur quo-
ties esse idem subiecto accipitur per oppositionem ad esse idem ra-
tione. Significatur enim quod idem est subiectum duorum vel plurium,
ex. gr. dulcis et albi, sed illa duo vel plura in se sumpta secundum
propriam rationem, seu definitionem, diversam ab invicem prae se fe-
runt naturam. Cf. ΠῚ PAtysic., n, 8. - Quoad sensum ergo idem est in
praesenti loco legere sit idem subiectum dulce et album, et legere sit
idem subiecto etc. — Pro contrariabitur, contraria videntur P. — Lin.
seq. liberalitatis om. codd. !

x) et qui est deorsum, contrarietur. — qui est om. codd.; contra-
rientur codd, exc. H.

) Probatur autem... est perfecta. — Probatur autem quod circu-
lus, idest linea circularis, est perfecta P et codd. exc. ΑΒΕ ; omittunt
nempe homot. sit prior ... linea circularis. Pro in ea, in eo codd. — Linea
seq. pro recipit, quod legimus cum. codd. et edit. 1516, accipit P.

σὴ quantitatem. — Hoc om. codd., sed non bene, ut patet. — Lin. seq.
pro Et sic linea, Et si linea P. Haec lectio retineri posset: nam patet
quod sub unica propositione bene comprehendi potest et prima con-
clusio, linea circularis etc. et altera quae ex prima sequitur, ergo et.
motus etc. Attamen totius argumentationis processui videtur magis con-
forme, si cum codd, illae duae conclusiones sub distinctis propositio-
nibus. explicite ponantur,

* est om. ν.

ΕΟ ΝΞ UMNSCUCNUETMMLUKSMUMOHERENS TW EN S.

, ve δε cor-
poralibus ΡΟ

* Lect. i, n. 4.

H, om. cet.

ΤΣ.

Ρ δ.
eU Lat ὦ

CAP. II, LECT. IV -

*

gnior et prior omnibus corporibus
apud nos.

10. Videtur autem esse falsum quod nulla linea
recta sit perfecta. Si enim perfectum est quod
habet principium, medium et finem, ut supra *
habitum est, videtur quod linea recta finita, quae
habet principium et medium et finem, sit per-
fecta. - Sed dicendum est quod ad hoc quod ali-
quid sit perfectum partialiter*, oportet quod habeat
principium, medium et finem in seipso: sed ad
rationem perfecti simpliciter, requiritur quod non
sit aliquid extra ipsum. Et hic modus perfectio-
nis competit primo et supremo corpori, quod
est omnium corporum contentivum: et secundum
hunc modum linea recta dicitur esse imperfe-
(ἴα, circularis vero perfecta.
- Item-videtur quod etiam secundum hunc mo-
dum * aliqua linea recta sit perfecta: quia diame-
ter caeli non potest additionem accipere *. - Sed
dicendum est quod hoc ei accidit inquantum est
in tali materia, non autem hoc habet ex hoc quod
est linea recta: secundum hoc enim non impe-
diretur ne ei possit additio fieri. Sed circulus ex
propria ratione circuli habet quod non sit addi-
tionis susceptivus.

:-31. Videtur quod secundum hoc concludi non
possit quod motus circularis sit perfectus: additio-
nem enim recipit, cum sit continuus " et sempiter-
nus, secundum Aristotelem. - Ad quod dicendum
est quod una circulatio habet complementum
suae speciei, cum redierit ad. principium a quo
incoepit. Unde non fit additio ad eandem circu-
lationem : sed quod sequitur, ad aliam circula-
tionem pertinet.

.]tem, si hoc solum perfectum dicitur, cui non
potest fieri additio, sequitur quod neque homo
neque aliquid aliud finitum in corporibus sit per-
fectum, cum eis possit additio fieri. - Et dicendum
quod. huiusmodi dicuntur ? esse perfecta secun-
dum speciem, inquantum non potest eis fieri ad-
ditio alicuius quod pertineat ad rationem speciei
ipsorum: lineae autem rectae fit additio eius quod
pertinet ad speciem suam *, et pro tanto dicitur
imperfecta inquantum est linea.

Praeterea videtur quod circulus non sit perfe-
ctus *. Perfectum enim est in magnitudinibus quod
habet tres dimensiones: hoc autem lineae circulari
non competit. Et dicendum est quod linea cir-
cularis non est simpliciter magnitudo perfecta,
quia non habet quidquid pertinet ad rationem
magnitudinis: est tamen quoddam perfectum in
linea, quia linealiter aliquid ei addi non potest.

12. Videtur etiam falsum esse quod perfectum
sit prius imperfecto. Simplex enim * est prius
composito, cum tamen compositum se habeat
ad simplicia ut perfectum ad imperfecta. - Ad
quod dicendum quod perfectum ad imperfectum

quae sunt

17
se habet sicut actus ad potentiam: qui quidem
simpliciter est prior potentia in diversis; in uno
autem et eodem, quod movetur de potentia ad *
actum, potentia est prior actu tempore, sed actus
est prior secundum naturam ; quia scilicet hoc est
quod primo et principaliter natura intendit. Non
autem Philosophus hic * intendit quod perfectum
sit prius imperfecto in uno et eodem, sed in di-
versis: nec etiam quod sit prius tempore, sed
natura, sicut expresse dicit.

13. Item, videtur quod Philosophus inconve-
nienter argumentetur. Procedit enim ex perfectio-
ne lineae circularis ad probandum perfectionem
circularis motus; ex cuius perfectione procedit
ad probandum perfectionem circularis corporis;
et sic videtur eius probatio esse circularis, quia
linea circularis non videtur esse alia quam quae
est* ipsius corporis quod circulariter movetur. -- Et
dicendum est quod motus circularis probatur esse
perfectus ex perfectione lineae circularis absolute;
ex perfectione autem motus circularis in com-
muni, probatur hoc corpus quod circulariter mo-
vetur, esse perfectum; et sic non proceditur ab
eodem in idem, sed ex communi ad proprium.

14. Quartam rationem ponit ibi: Ef utique si
quis etc.: quae quidem procedit ex duabus pro-
positionibus suppositis. Quarum prima est, quod
omnis motus simplex aut est secundum naturam,
aut praeter naturam. Secunda est, quod motus
qui est praeter naturam uni corpori, est alii cor-
pori secundum naturam; sicut patet in motu qui
est sursum, qui est secundum naturam igni et
praeter naturam terrae; et in motu qui est deor-
sum, qui est naturalis terrae et praeter naturam
igni. Manifestum est autem quod motus circularis
inest alicui corpori, quod ad sensum circulariter
movetur. Et si quidem talis motus sit ei * natu-
ralis, habebimus propositum, scilicet quod prae-
ter quatuor elementa sit quoddam aliud corpus,
quod circulariter movetur. Si autem motus cir-
cularis sit praeter naturam corpori quod circula-
riter fertur, sequitur ex praemissa suppositione
quod sit alicuius * alterius corporis. secundum
naturam: quod consequenter erit aliud in natura
a quatuor elementis.

15. Videtur autem Aristoteles sibi ipsi * esse
contrarius : nam supra * probavit quod motus cir-
cularis non est * praeter naturam corpori quod
circulariter fertur, hic autem supponit contrarium.
- Dicunt igitur quidam quod Philosophus supra
accepit praeter naturam pro eo quod est contra
naturam: sic enim oportet quod motus contra
naturam alicuius corporis, sit contrarius motui
etiam naturali eiusdem, ut supra procedebat. Hic
autem accipit * praeter naturam communius, se-
cundum quod praeter naturam idem est quod
non secundum naturam. Sic autem * in se com-

1) partialiter. — particulariter codices. Pro oportet, pertinet co-
dices. — Post unam lineam pro rationem perfecti, perfectionem perfecti
habet P.

v) additionem enim recipit, cum sit continuus. — quia quaelibet cir-
culatio additionem recipit, cum motus sit continuus A. — Post unam
lin. pro una, quaelibet A.

Opp. D. Tuowax T. III

q) Et dicendum quod huiusmodi dicuntur. — Ad hoc dicendum est
quod hic (haec.ed. 1516) dicuntur P.
j) Praeterea videtur quod circulus non sit perfectus. — Item videtur

: quod circulus sit imperfectus P. — Pro quod habet, quae habent P.

y) quam quae est. — quam est G, quam quae in ed. 1516; istud in
expungit P quin aliquid substituat.

3

*

* in codd. exc. p.

hic om. P.

* eidem Ρ.

* alicuius om.PI.

*

*

ipsi om. PpE.
* Num. 6.

inest A.

* accepit codd.

*

enim PE.

* supponitur A.

* Num. 7.

* praeter natu-
ram om. codd.

* arguitur P.

* negavit P.

* sequi om. A.

«x

* habet codices

exc. A.

8?

18 . DE CAELO ET MUNDO LIB. I

prehendit tam id quod est contra naturam, quam
id quod est supra naturam: et hoc modo suppo-
nit * hic quod aliquod corpus potest circulariter
praeter naturam moveri; sicut dictum est supra *
quod ignis in sua sphaera circulariter movetur
praeter naturam *, delatus a motu caeli. - Sed hoc
videtur esse contra intentionem Aristotelis. Eodem
enim modo videtur utrobique accipere praeter
naturam: quia tam hic quam supra exemplificat
de motu qui est sursum et deorsum, qui est uni
corpori contra naturam ^ et alteri secundum na-
turam. Et ideo dicendum est, et melius, quod
Aristoteles in prima ratione probavit quod ali-
quod corpus secundum naturam circulariter mo-
vetur. Et quia posset aliquis dicere quod corpus
quod videtur circulariter moveri, movetur hoc
motu contra naturam, dupliciter contra hoc argu-
mentatur *: uno modo ostendendo quod iste mo-
tus non est contra naturam, ut patet in secunda
ratione et etiam in tertia; alio modo ostendendo
quod etiam si moveatur contra naturam, adhuc
sequitur esse aliud corpus, quod secundum na-
turam movetur circulariter. Sic ergo quod supra
negavit secundum veritatem propriae opinionis
loquens, hic negat * quasi utens suppositione ad-
versariorum.

16. Item, non videtur sequi * quod, si aliquis
motus sit praeter naturam alicui corpori, quod
sit alteri corpori naturalis. Potest enim ignis, vel
quodcumque aliud corpus, multiformiter moveri:
nec tamen propter hoc oportet quod huiusmodi
motus omnes sint naturales aliquibus corporibus.
- Est autem advertendum quod Philosophus hic
loquitur de simplici motu, ad quem natura cor-
poris simplicis inclinat ** sicut ad aliquid unum:
motus autem diversimode variati magis videntur
ex arte dispositi, quae potest esse principium
diversorum. Est etiam considerandum quod, licet
motus qui est alicui corpori praeter naturam, sit
alteri corpori secundum naturam, non tamen
oportet quod omne corpus cui est aliquis motus
secundum naturam, habeat * aliquem motum prae-
ter naturam: quia omne corpus quod est susce-
ptivum alienae impressionis, habet aliquid sibi
proprium /* et connaturale; non autem omne cor-
pus potest extraneam impressionem recipere, ut
sic possit naturalem motum habere.

17. Quintam rationem ponit ibi: Adhuc au-

iem etc., quae talis est. Conclusum est ex *
praemissa ratione * quod si corpus quod ad sen-
sum circulariter movetur, moveatur * praeter
naturam, oportet quod talis motus sit alteri cor-
pori secundum naturam. Quod quidem si con-
cedatur, scilicet quod circularis motus sit alicui
corpori secundum naturam, manifestum est 77
quod erit aliquod corpus simplex et primum
quod circulariter movetur, propter simplicitatem
et prioritatem circularis motus, ut ex praemis-
sis rationibus patet *, sicut ignis movetur sursum
et terra deorsum. Si autem non concedatur pro-
cessus praecedentis rationis, sed dicatur quod
omnia quae moventur circulariter secundum pe-
ripheriam, idest secundum circumferentiam, mo-
ventur praeter naturam, ita quod hic motus nulli
corpori sit secundum naturam: hoc videtur esse
mirabile, immo omnino irrationabile δὲ, Ostensum
est enim in VIII Physic. * quod solum motum
circularem contingit esse continuum et sempiter-
num: irrationabile autem est quod id quod est
sempiternum, sit praeter naturam, et motus non
sempiternus sit secundum naturam. Videmus enim
quod ea quae sunt praeter naturam, citissime
transeunt et corrumpuntur, sicut calefactio aquae.
et proiectio lapidis in altum: ea vero quae sunt
secundum naturam, videntur diutius permanere.
Sic ergo oportet omnino motum circularem esse
alicui corpori naturalem. - Si ergo istud corpus
quod videmus circulariter ferri, est de natura ignis,
ut quidam dicunt, motus iste erit ei * praeter na-
turam, sicut et motus qui est deorsum: videmus
enim quod motus naturalis ignis est sursum secun-
dum rectam lineam. Et sic, sicut motus qui est
deorsum est alteri corpori naturalis, scilicet terrae,
ita erit motus circularis alicui alii corpori naturalis.

18. Ultimo autem * epilogando concludit, quod
si aliquis ex omnibus praemissis syllogizaverit per
modum praedictum, credet, idest firmiter assentiet,
quod sit aliquod corpus praeter corpora quae
sunt hic circa nos * (idest quatuor elementa et
ex his composita), separatum ab eis, et in natura
tanto habens nobiliorem naturam, quanto est ma-
gis elongatum secundum loci distantiam ab his:
quae sunt hic: corpora enim continentia * in uni-

verso se habent ad corpora contenta sicut forma

ad materiam et actus ad potentiam, ut dictum.
est in IV Physic. *

ὦ) qui est uni corpori contra naturam. — qui est unius corporis
contra naturam A. Immediate post pro et alteri secundum naturam,
et alterius secundum naturam habent codices exc. H ; cf. num. 14 in
fine, sit alicuius alterius corporis secundum naturam; sed vulgo S. Tho-
mas dativo casu utitur,

««) inclinat. — inclinatur A. — Lin. seq. pro variati, variari codd.
exc. A; corruptio qua ponitur.r pro f, frequens est.

(8) sibi proprium. — sibi simile A non bene. — Lin. 866. pro. reci-
pere, accipere P. — Pergit 51: ut sic possit, praeter alium, naturalem
motum. habere; videtur legendum esse ut sic possit praeter naturalem
(vel praeter naturam) motum habere.

. Yy) manifestum. est. — notum est P ; cf. lect. seq. β, — Post duas
lineas pro prioritatem, perfectionem P. — rationibus om. P.
92) mirabile, immo omnino irrationabile.-lta A ; pro mirabile immo,

sE habet mirabile et super ras., cet. corrumpunt »nirabile in impossi-
bile. P: mirabile omnino, immo irrationabile,. Cf, utrumque textum. —
Post duas lineas P habet: irrationabile autem videtur quod id quod
est sempiternum sit contra naturam, et motus sempiterni sint secun-
dum, naturam; DE: irrationabile autem est quod id quod est sempi-
ternum sit praeter naturam (om. et motus... secundum naturam);
BCFGHI: irrationabile autem est quod id quod est sempiternum sit
(om. praeter... sit) secundum naturam; quae omittuntur sunt homo-
teleuta; patet ex lectionibus D et F omissa adfuisse in primo apographo
eorum familiae. Margo FI habet »0n; G corrigit secundum in praeter.

εξ) hic circa nos. — circa nos om. codd.; cf. textum et n. 9 fin. Pro
idest, scilicet P5 elementa om. codd. exc. ΑΒΕ; pro ex his, ex eis P.
— et ante in natura om. codd,; pro habens, quod om. I, his BCDpFGH,
corrupte nempe iis pro πῆς.

E

* in A.
* Num. 14.

* sic add. codd.
exc. A.

* Cf. n. o.

* ei om. p.

* autem om. ».

CAP. III,

LECTIO

LECT. V 19

QUINTA

EX NOTIONE GRAVIS ET LEVIS OSTENDITUR CORPUS QUOD CIRCULARITER MOVETUR
NON HABERE GRAVITATEM NEQUE LEVITATEM

᾿Επεὶ δὲ τὰ μὲν ὑπόκειται τὰ δ᾽ ἀποδέδεικται τῶν εἰ-
ρημένων, φανερὸν ὅτι οὔτε χουφότητα οὔτε βάρος

| ἔχει σῶμα ἅπαν.

Δεῖ δὲ ὑποθέσθαι τί λέγομεν τὸ βαρὺ χαὶ τὸ χοῦφον,
vU» μὲν ἱχανῶς ὡς πρὸς τὴν παροῦσαν χρείαν; ἀχρι-
βέστερον δὲ πάλιν, ὅταν ἐπισχοπῶμεν περὶ τῆς οὐ-
σίας αὐτῶν. Βαρὺ μὲν οὖν ἔστω τὸ φέρεσθαι πεφυ-

᾿χὸς ἐπὶ τὸ μέσον, κοῦφον δὲ τὸ ἀπὸ τοῦ μέσου;
«βαρύτατον δὲ τὸ πᾶσιν ὑφιστάμενον τοῖς κάτω φερο-
᾿ς μένοις, κουφότατον δὲ τὸ πᾶσιν. ἐπιπολάζον τοῖς
ἄνω φερομένοις.

᾿λνάγκη δὲ πᾶν τὸ φερόμενον ἢ κάτω ἢ ἄνω ἢ "rà

oomen. ἔχειν ἢ βάρος ΕΝ ἄμφω, μὴ πρὸς τὸ αὐτὸ δέ"

πρὸς ἄλληλα γάρ lenta pio xx χοῦφα, οἷον ἀὴρ
πρὸς ὕδωρ, καὶ πρὸς γῆν ὕδωρ. Τὸ δὴ κύκλῳ σῶμα
φε μενον ἀδύνατον ἔχειν βάρος ἢ κουφότητα. οὔτε
; χατὰ φύσιν οὔτε παρὰ φύσιν ἐνδέχεται αὐτῷ
τ χινηθῆναι ἐπὶ τὸ μέσον ἣ ἀπὸ τοῦ μέσου. Κατὰ
τ φύσιν μὲν οὐχ ἔστιν αὐτῷ ἡ ἐπ᾽ εὐθείας φορά"
τ ám γὰρ ἦν ἑκάστου τῶν ἁπλῶν, ὥστ᾽ ἔσται τὸ αὐτὸ
τῶν οὕτω τινὶ φερομένων. Παρο φύσιν δ᾽ ἐνεχθέντος,
εἰ μὲν ἡ κάτω mapa φύσιν, ἡ ἄνω ἔσται κατὰ φύσιν,
εἰ δ᾽ ἡ ἄνω παρὰ φύσιν, ἡ κάτω κατὰ φύσιν" ἔθεμεν
γὰρ τῶν ἐναντίων ᾧ ἡ ἑτέρα παρὰ φύσιν, τὴν ἑτέραν

εἶναι κατο φύσιν. à

᾿Επεὶ δ᾽ εἰς τὸ αὐτὸ φέρεται. τὸ ὅλον καὶ τὸ “μόριον
.. κατὸ φύσιν, οἷον πᾶσα γῇ x«l μιχρὰ βῶλος, συμ-
à dones πρῶτον μὲν μήτε χουφότητ᾽ ἔχειν αὐτὸ μη-
τ δεμίαν μήτε βαρὸς (ἢ 13 ἂν πρὸς τὸ μέσον ἢ ἀπὸ
τ ποῦ μέσου ἠδύνατο φέρεσθαι κατὰ τὴν ἑαυτοῦ φύ-
σιν); ἔκειθ᾽ ὅτι ἀδύνατον κινηθῆναι τὴν κατὰ τόπον
: χίνησιν ἢ ἄνω ἢ χάτω χατασπώμενον᾽ οὔτε γὰρ
χατο φύσιν ἐνδέχεται χινηθῆναι κίνησιν αὐτῷ ἄλλην
οὔτε παρὸ φύσιν, οὔτε αὐτῷ οὔτε τῶν μορίων οὐ-
θενί" ὁ γὰρ αὐτὸς λόγος περὶ ὅλου καὶ μέρους.

τος ΘΥΝΌΡΒΙΒ. — 1. Argumentum et divisio textus. — Proponitur
intentum. — 2. Cum principium demonstrationis sit definitio ,
oportet praesupponere definitiones gravis et levis. — Textus sub-
divisio. -- Grave dicitur quod natum est moveri ad medium, /eve
quod natum est moveri a medio. — 3. Quare definitur hic grave
et leve per habitudinem ad medium. Sursum et deorsum in
mundo quomodo accipiebatur a Platone, et quomodo ab Aristo-
tele. - 4. Gravissimum est quod substat omnibus quae deorsum
feruntur, levissimum quod supereminet omnibus quae sursum
feruntur. — 5. Omne corpus quod fertur deorsum aut sursum, aut
habet absolute gravitatem vel levitatem, sicut terra et ignis; aut
habet utrumque, non quidem respectu eiusdem, sed respectu di-

πεῖν ostquam . Philosophus. ostendit quod
(QV S est corpus quoddam aliud a corpo-

SP ribus quae sunt hic, scilicet a quatuor
elementis et his quae componuntur
ex. eis, hic ostendit differentiam huius corporis ad
corpora * quae sunt hic **. Et primo per compa-
rationem ad motum localem ;. secundo secundum
alios motus, ibi: Similiter autem rationabile * etc.
Circa. primum tria facit: primo proponit quod

[S

* Quoniam autem haec quidem supponuntur, haec autem
ex dictis ostensa sunt, manifestum quia neque levita-
tem neque gravitatem habet corpus totum.

Oportet autem supponere quid dicimus grave et quid leve;
nunc quidem sufficienter ut ad praesentem necessitatem,
diligentius autem iterum cum considerabimus de sub-
stantia ipsorum. Grave quidem igitur sit quod ferri
natum est ad medium, leve autem quod a medio:

Gravissimum autem, quod omnibus substat deorsum latis,
levissimum quod omnibus superfertur sursum latis.

Necesse autem omne quod fertur deorsum aut sursum,
aut levitatem habere aut gravitatem aut ambo, non
ad idem autem: ad invicem enim sunt gravia et levia,
puta aer ad aquam, et ad terram aqua. * Quod autem
circumfertur corpus, impossibile habere gravitatem aut
levitatem. Neque enim secundum naturam neque prae-
ter naturam convenit ipsi moveri ad medium vel a
medio. Secundum naturam quidem enim non est ipsi
quae in rectum latio: una enim erat uniuscuiusque sim-
plicium: quare erit idem alicui sic latorum. Quod si
praeter naturam feratur, si quidem quae deorsum prae-
ter naturam, quae sursum erit secundum naturam; si
autem quae sursum praeter naturam, quae deorsum
secundum naturam: posuimus enim contrariarum, cui
altera praeter naturam, alteram esse secundum naturam.

* Quoniam autem in idem feruntur totum et pars secun-
dum naturam, puta tota terra et parvus bolus, accidit
primum quidem neque levitatem habere ipsum neque
unam neque gravitatem (aut enim utique ad medium
aut a medio posset ferri secundum sui ipsius naturam):
deinde quia impossibile moveri eo qui secundum 1lo-
cum motu aut sursum aut deorsum detractum. Neque
enim secundum naturam contingit ipsi moveri motu
alio, neque praeter naturam, neque ipsi neque particu-
larum nulli: eadem enim ratio de toto et partibus.

versorum, sicut aer et aqua. Corpus autem quod circulariter mo-
vetur, nequit habere gravitatem aut levitatem. Unus enim motus
est naturalis uni simplicium corporum: cum ergo corpus quintum
sit alterius naturae a quatuor elementis, non potest moveri a
medio aut ad medium, neque secundum naturam neque praeter
naturam: corpus autem habens gravitatem aut levitatem movetur
uno horum motuum secundum naturam, et altero praeter natu-
ram. —6. Excluditur obiectio. In eundem locum feruntur naturaliter
pars et totum, sicut in eodem loco naturaliter quiescunt. -- 7. Con-
cluditur ex praemissis et quod totum corpus caeleste nullam habet
gravitatem vel levitatem, et quod, si ab eo aliqua pars detrahere-
tur, non moveretur neque sursum neque deorsum.

intendit; secundo ostendit propositum, ibi: Opor-
tet autem supponere * etc.; tertio excludit quan-
dam obviationem, ibi: Quoniam autem in idem
feruntur * etc.

Dicit ergo primo. quod, quia eorum quae dicta
sunt quaedam sunt supposita (scilicet quod unum
uni sit contrarium, et quod sint solae duae sim-
plices magnitudines, scilicet recta et circularis *, et
si qua alia sunt huiusmodi), quaedam autem sunt

«) scilicet recta et circularis. — Haec verba omittunt Codices, qui-
bus favet quod infra post trés motus simplices s. Th. nihil specificat. —

Statim et quaedam alia huiusmodi P, corrigendo lectionem BCDFGpEI,
qui omittunt si.

* Cap. ir. Text.
1.

* Text. 18.

* Text. 19.

* Numi. seq.

* Num. 6.

* Lib. II, c. im
n.9; S. Th. lect.
II, n. 9.

* Num. 5.

* Num. 4.

e

* quia PA.

do DE CAELO ET

demonstrata ex quibusdam praemissis (puta quod
sint tres motus simplices, et quod motus circularis
sit naturalis alicui corpori quod est aliud in na-
tura a corporibus quae sunt hic ^), manifestum
potest esse ex praedictis quod totum corpus illud
quod circulariter movetur, non habet gravitatem
neque levitatem, quae sunt principia quorundam

"motuum localium.

2. Deinde cum dicit: Oportet autem suppo-
nere etc., ostendit propositum. Et quia principium
demonstrationis est quod quid est, ut dicitur in
libro Poster. *, primo supponit definitiones gravis
et levis; secundo ex his argumentatur ad pro-
positum, ibi: Necesse autem * etc. Circa primum
duo facit: primo describit quid est grave et quid
est leve; secundo describit quid est gravissimum
et quid levissimum, ibi: Gravissimum autem * etc.

Dicit ergo primo quod ad propositum osten-
dendum, oportet supponere ? quid dicamus grave
et quid Jeve. Ideo autem dicit supponere, quia non
perfecte investigat hic eorum definitiones; sed
utitur eis ut suppositionibus, quantum sufficit ad
necessitatem praesentis demonstrationis. Diligen-
tius autem considerabitur de eis in quarto huius,
ubi exponetur substantia, sive natura, ipsorum.
Definit ergo grave, quod natum est moveri ad
medium: leve autem, quod natum est moveri
a medio.

3. Utitur autem tali modo definiendi, ut obser-
vet se?a contrarietate Platonis, qui dicebat quod
in mundo secundum se non est sursum et deor-
sum, propter rotunditatem mundi: corpus enim
rotundum est undique uniforme. Dicebat: autem
quod sursum et deorsum est in mundo solum
quoad nos, qui * nóminamus sursum id quod est
supra caput nostrum, deorsum autem id quod est
sub pedibus nostris: si autem essemus e contrario
situati, e contrario * nominaremus sursum et deor-
sum. Sic ergo Plato non accipit id quod est sur-
sum et deorsum, secundum rei naturam, sed
quoad nos. Aristoteles autem utitur his nominibus
secundum communem modum loquendi, prout

MUNDO LIB. I

dicit in II Zopic. * quod nominibus utendum est
ut plures: unde sursum et deorsum appellat in
mundo id quod communiter ab hominibus appel-
latur sursum. et deorsum. Nec tamen est distin-
ctum solum quoad nos, sed etiam secundum na-
turam. Sicut enim in nobis distinguitur * dextrum
et sinistrum secundum diversam habitudinem ad
motum animalem qui est secundum locum, ita
sursum et deorsum determinatur in mundo se-
cundum habitudinem ad motus simplicium cor-
porum, quae sunt principales partes mundi. Et
propter hoc ipse dicit * quod sursum est locus in
quem feruntur levia, deorsum autem * locus in

quem feruntur gravia. Et hoc rationabiliter: nam

sicut in nobis nobilior pars est quae est sursum,
ita in mundo corpora levia sunt nobiliora, quasi *
formaliora. Hic tamen, ut sine calumnia procedat
ad propositum ostendendum, definit grave et leve
per habitudinem ad medium. κ᾿

4. Deinde cum dicit: Gravissimum autem etc.,
definit gravissimum et levissimum *. Et dicit quod
gravissimum est quod substat omnibus quae deor-
sum feruntur: levissimum autem est quod super-
eminet * omnibus quae sursum feruntur. Et est in-
telligendum nier ea quae sursum et deorsum fe-
runtur: nam caelum non est levissimum, quamvis
omnibus superemineat, quia non sursum fertur *.
- Est autem attendendum quod hic iam utitur eo
quod est sursum et deorsum, tanquam sursum et
deorsum esse accipiat ad quae terminatur motus
qui est a medio, vel ad medium. ai

5. Deinde cum dicit: Necesse autem etc., osten-
dit propositum ex praemissis, dicens necessarium
esse ^ quod omne corpus quod fertur deorsum
aut sursum, habeat absolute gravitatem, tanquam
gravissimum, sicut terra, quae substat omnibus;
aut quod habeat levitatem absolute, sicut ignis,
qui superstat omnibus; aut habeat ambo, non
quidem respectu eiusdem, sed respectu diverso-
rum. Media enim elementa, scilicet aer et aqua,
sunt ad invicem gravia et levia: sicut aer est le-
vis per respectum ad aquam, quia superfertur ei,

8) quae sunt hic. — quae sunt om. A, Pro manifestum, notum P;
cf. lect. praec. vY.

Y) supponere. — praesupponere A.-— Lin. seq. pro dicit supponere,
debet supponere C. — Ibi investigat hic, codd. exc, A omittunt /ic.

9) ut observet se. — ut conservet se G, ut servet se P ; legimus ob-
servet cum cet. et ed. 1516. — Sequenti lin. et deorsum om. P.

t) e contrario. — Verba haec P. transponit post deorsum. Codd. per-
gunt: Sic igitur Plato accipit id quod est sursum et deorsum secun-
dum rei naturam Sensus iuxta lectionem Pianam est: Aristoteles definit
hic grave et leve.per ordinem ad medium, nulla mentione facta de
sursum et deorsum, ut contrarietatem Platonis caveat. Plato enim non
ponebat in mundo sursum et deorsum secundum rei naturam, sed so-
lum quoad nos: « natura enim duos. quosdam esse locos bifariam
dispertitum universum exhibentes, contrarios, alterum inferiorem, quo
feruntur omnia molem quandam corporis habentia, alterum superiorem,
quo nihil non invitum se conferat, nullo modo recte statuitur. Cum
enim caelum omne globosum sit etc. » (Platonis Opera, vol. II, Ti-
maeus, pag. 227. — Ed. Didot, Parisiis. 1877). Aristoteles autem acci-
piebat quidem sursum et deorsum secundum communem modum lo-
quendi, sed simul ponebat sursum et deorsum in mundo esse distincta
non solum quoad nos, sed etiam secundum naturam; cf. lib. II, lect. ur,
et lib. IV, cap. 1. -- Iuxta codd. vero iste videtur esse sensus, scilicet:
Plato, « qui dicebat quod in mundo secundum se non est sursum et
deorsum »,accipit sursum et deorsum « secundum rei naturam », idest
obiective; Aristoteles vero, qui « utitur his nominibus secundum com-
munem modum loquendi,.. sursum et deorsum appellat in mundo id
quod communiter ab hominibus appellatur sursum et deorsum », idest
loquitur de sursum et deorsum ut sunt quoad nos et subiective. Et

quamvis iuxta suam sententiam sursum et deorsum non sit « distinctum
solum quoad nos, sed etiam secundum naturam », et ideo alibi tradat
quomodo secundum hanc distinctionem sursum et deorsum, grave et
leve definitiones sortiantur; « hic tamen, ut sine calumnia procedat, ...
definit grave et leve per habitudinem ad medium », ne de sursum et
deorsum sermonem in praesenti facere cogatur. — Pro Ais nominibus,
P habet his omnibus, et post tres lineas pro ab hominibus, ab omnibus.

Ὁ) distinguitur. — distinguuntur P, et post duas lineas pro determi-
natur, determinantur ; sed ipsa P in principio huius sententiae legit Nec
tamen (sursum et deorsum) est distinctum; cf. 1l Vol. Praef. pag. xvii.
Pro motum animalem, quod habent ed. 1516 et codd., motum anima-
lium P. 1 :

Ἢ) quamvis omnibus superemineat, quia non sursum fertur. — licet
omnibus superemineat quae feruntur sursum P; licet est correctio pro
quod codicum exc. Asl; A habet... quae non sursum feruntur; legi-
mus cum cet. quia explicite ponunt quare caelum, quamvis omnibus
superemineat, tamen non est levissimum. — Pro quod hic iam... ad
medium, P oscitanter habet quod hic utitur eo quod est sursum et
deorsum tanquam ter fertur non moveatur a medio vel ad medium
quod circulari est a medio vel ad medium; edit. 1516 legit ut co-
dices, nisi quod om. iam ut P, et pro esse accipiat habet etiam ac-
cipiat.

0) necessarium esse. — notum esse P. Pergunt codices: quod omne
corpus quod fertur deorsum et (corrige in auf) sursum, aut absolute
habere levitatem tanquam levissimum, sicut ignis qui omnibus super*
fertur, aut absolute gravitatem tanquam gravissimum, sicut terra quae
substat omnibus, aut quod habeat ambo, Si primum quod expungitur,
vel si pro habere legitur habeat, lectio codicum bona est.

* Cap. n n. 5.

"perita wm

"-—

ru

repa

- cundum naturam hoc modo * moveri,

CAP. III,

et eadem ratione aqua * ad terram; aer vero ad
ignem quidem est gravis, quia substat ei, et
similiter aqua ad aerem. Corpus autem quod
circulariter movetur, impossibile est quod habeat
gravitatem aut levitatem. Neque enim potest mo-
veri ad medium vel a medio secundum naturam,
neque praeter naturam. Et quod non possit se-
manifestat
per hoc quod motus rectus, qui est ad medium
vel a medio, est naturalis quatuor elementis:
dictum est autem supra * quod unus motus est
naturalis uni simplicium corporum: ergo seque-
retur quod corpus quod circulariter fertur, sit
eiusdem naturae cum aliquo corporum quod mo-
vetur motu recto; cuius contrarium est supra *
ostensum. Similiter non potest dici quod motus
rectüs praeter naturam * conveniat corpori quod
circulariter fertur. Quia si unus contrariorum mo-
tuum inest alicui corpori praeter naturam, alius
motus erit ei secundum naturam, ut ex supra *
dictis patet. Si ergo motus deorsum sit quinto
corpori praeter naturam, motus sursum erit ei
secundum naturam, et e converso. Utrumque
autem eorum est falsum , ut patet per praece-
dentem rationem. Sequitur ergo quod corpus
quintum, quod circulariter fertur, non moveatur
a medio vel ad medium, neque secundum na-
turam neque praeter naturam. Omne autem cor-
pus habens gravitatem aut * levitatem, movetur
uno horum motuum secundum naturam, et altero
praeter naturam. Ergo corpus quintum neque
habet gravitatem neque levitatem.

QD

LECT. V

6. Deinde cum dicit: Quoniam autem in idem etc.,
excludit quandam obviationem. Dicebant enim
quidam quod partes elementorum sunt corru-
ptibiles, ita quod * extra proprium locum existen-
tes, moventur naturaliter motu recto: ipsa autem
elementa secundum suam totalitatem sunt incor-
ruptibilia, et nunquam extra proprium locum esse
possunt: unde in locis suis moventur circulari-
ter. Et sic corpus quod circulariter movetur in
suo loco secundum suam totalitatem, non. opor-
tet quod careat gravitate et levitate. - Ad hoc
igitur excludendum, Philosophus proponit quod
in eundem locum feruntur naturaliter pars et
totum, sicut tota terra et unus bolus eius. Et hoc
patet ex quiete: quia unumquodque movetur na-
turaliter ad locum in quo * quiescit naturaliter, in
eodem autem loco quiescit naturaliter tota terra
et pars eius. Unde manifestum est quod tota terra
habet ? inclinationem naturalem quod moveatur
ad medium, si esset extra suum locum.

7. Sic ergo ex praemissis duo sequuntur. Quo-
rum primum est quod totum corpus quintum
nullam levitatem neque gravitatem habet: quia,
ut patet ex ratione praedicta *, moveretur natu-
raliter ad medium vel a medio. Secundo sequitur
ex suppositione nunc inducta, quod si aliqua pars
detraheretur a corpore caelesti ^, non moveretur
neque sursum neque deorsum: quia cum sit ea-
dem ratio de toto et partibus, non convenit neque
toti quinto corpori neque alicui parti eius quod
moveatur vel secundum naturam vel praeter na-
turam alio motu quam circulari.

21

'

—— t) praeter naturam. — propter hoc P. — Lin. seq. A habet Quia sci-
licet contrariorum motuum si unus inest alicui corpori praeter natu-
ram, alius motus inerit ei secundum naturam.

— x) sunt corruptibiles, ita quod. — sunt corruptibiles et ita A, sicut
corruptibiles ut H, sicut sunt corruptibiles ita cet; cf. lect. praec. n. 5.

2) habet. — habeat P. — Statim pro moveatur, movetur codd.

V) detraheretur a corpore caelesti. — a corpore caelesti traheretur P.
Pro »on moveretur, non movebitur P. — In fine pro alio motu quam
circulari, alio modo quam circulari BCDFG, alio modo quam circu-
lari motu EH, alio modo quam circulariter AI.

* locum ubi 4.

* Num. 5.

.22

DE CAELO ET MUNDO LIB. I

LECTIO SEXTA

*

OSTENDITUR CORPUS CAELESTE ESSE INGENERABILE ET INCORRUPTIBILE

Ὁμοίως δ᾽ εὔλογον ὑπολαβεῖν περὶ αὐτοῦ καὶ ὅτι ἀγέ-
γητον xal ἄφθαρτον καὶ ἀναυξὲς xal ἀναλλοίωτον,

διὰ τὸ γίγνεσθαι μὲν ἅπαν τὸ ὡδὶ ge vote ἐξ ἐναν-
τίου τε καὶ ὑποχειμένου τινός, καὶ φθείρεσθαι ὡσαύ-
τως ὑποχειμένου τέ τινος χαὶ ὑπ᾽ ἐναντίου χαὶ εἰς
ἐναντίον, καθάπερ ἐν τοῖς πρώτοις εἴρηται λόγοις "
τῶν δ᾽ ἐναντίων καὶ αἱ φοραὶ ἐναντίαι. Εἰ δὴ τούτῳ
μηδὲν ἐναντίον ἐνδέχεται διὰ τὸ καὶ τῇ φορᾷ τῇ
χύχλῳ μιὴ εἶναι ἄν τιν᾽ ἐναντίαν κίνησιν; ὀρθῶς ἔοικεν
ἡ φύσις τὸ μέλλον ἔσεσθαι ἀγένητον καὶ ἄφθαρτον
ἐξελέσθαι ἐκ τῶν ἐναντίων ἐν τοῖς ἐναντίοις γὰρ
ἡ γένεσις χαὶ ἡ φθορά.

ΘΥΝΟΡΒΙΒ. — 1. Argumentum et divisio textus. -- Corpus caeleste
est ingenitum et incorruptibile. - 2. Omne enim generabile fit
ex contrario, et omnis corruptio terminatur in contrarium ; cor-
pori autem caelesti nihil est contrarium, prout patet ex eius na-
turali motu. - 3. Philoponi argumenta contra thesim. d) Auctoritas
. Platonis. b) Corpus caeleste, utpote finitum, non habet virtutem
ut sit infinito tempore. c) In omni corpore naturali est materia
et privatio. Ergo est potentia ad corruptionem. -- 4. Ad primum:
Plato non posuit caelum esse generationi subiectum , sed quod
oportet ipsum habere esse ab aliqua superiori causa. — 5. Quoad
secundum, excluditur primo solutio Averrois, et asseritur in cor-
pore caelesti virtus seu potentia non solum ad motum localem,
sed etiam ad esse. — Vera solutio. Ex eo quod virtus essendi cor-
poris caelestis sit finita, non sequitur quod sit ad existendum tem-
pore finito: quia esse rei quod non subiicitur varietati temporis
(quale est esse corporis caelestis), abstrahit a finito et infinito
temporis. - 6. Respondetur ad tertium, et simul reiicitur solutio
Averrois. In corpore caelesti oportet ponere aliquod subiectum
seu materiam: non enim est actus tantum, sed est habens actum.
Nec tamen oportet quod istud subiectum habeat privationem
alicuius formae: materiae enim corporis caelestis non est nata
inesse alia forma, eo quod eius forma replet totam potentialitatem
materiae. Unde in corpore caelesti non est mutatio secundum for-
mam per generationem et corruptionem, sed solum secundum
ubi. Materia autem ipsius est alterius rationis a materia inferio-
rum corporum, non per compositionem, sed per habitudinem ad
diversam formam. — 7. Corpus ergo caeli, utpote propinquissi-
mum rebus immobilibus, minimum habet de motu: movetur
enim motu circulari tantum. — Non est autem contra demonstra-
tionem Aristotelis dicere secundum fidem catholicam quod cae-
lum incoepit, quatenus productum est a Deo secundum totam sui
substantiam ab aliquo principio temporis. - 8. Tres Simplicii
obiectiones contra hoc. a) Deus produxit caelum secundum suum
esse, quod est aeternum et invariabile: ergo semper caelum ab
eo processit. b) Secus bonitas Dei fuisset ab aeterno otiosa et va-
cans. c) ltem, supra motum caeli oporteret dari alium. motum,

pora quae sunt hic, ex parte levitatis
D/^ et gravitatis, secundum quod * corpora
incinationem ad motum localem ; hic
ostendit differentiam quinti corporis ad corpora
quae sunt hic, secundum alios motus; osten-
dens scilicet quod illud corpus non subiicitur aliis
motibus, quibus haec corpora subiiciuntur. Et
primo ostendit hoc per rationem; secundo per

"Lec.seq. .& signa, ibi: Videtur autem et ratio * etc.

Circa primum duo facit. Primo proponit quod

* Similiter autem rationabile existimare de ipso et quod inge-
nitum et incorruptibile et inaugmentabile et inalterabile:

propter fieri quidem omne generabile ex contrario et sub-
iecto quodam, et corrumpi similiter supposito quo-
dam, et a contrario et in contrarium, quemadmodum
in primis dictum est sermonibus. Contrariorum autem
et lationes contrariae. Si autem et huic nihil contrarium
contingit esse, eo quod circulationi non est contrarius
motus, recte videtur natura futurum ingenitum et in-
corruptibile exemisse a contrariis: inter contraria enim
generatio et corruptio est.

per ordinem ad quem diceretur caelum incoepisse in aliqua de-
terminata parte temporis, cum prius non fuerit. — 9. Solvuntur
praefatae obiectiones. a) Deus producendo res secundum suum
esse, produxit eas secundum suum intelligere et velle: )
autem hoc modo producitur, oportet esse tali modo et secundum
eam durationem et quantitatem, prout determinatum est in ipso
intellectu producente. δ) Bonitas divina non fuisset otiosa etiam si
nullam produxisset creaturam: non enim est propter

sed e converso. c) Difficultas locum habet in agente osa
quod supponit tempus et in parte temporis operatur; non autem
in agente universali, quod produxit totum tempus simul cum his
quae sunt in tempore. -- το. Contra demonstrationem Aristoteli
(n. 2) obiectio Philoponi. Si nihil generatur aut corrumpitur
quod habet contrarium, cum substantiae nihil sit contrarium, nulla
substantia generabitur aut corrumpetur. — Prima responsio Simpli-
cii. Principium Aristotelis intelligendum est de contrario commu-
niter dicto, prout includit etiam contrarietatem privationis et for-
mae.-— Altera eiusdem responsio, quae est vera solutio in proposito.
Substantiae non est aliquid contrarium secundum compositum vel
materiam vel formam substantialem, sed est aliquid contrarium
secundum qualitates, quae sunt propria dispositio ad formam; et
haec contrarietas, qua caret corpus caeleste, requiritur in omnibus
quae generantur et corrumpuntur. — 11. Alia difficultas solvitur. —

12. Tertia difficultas excluditur. — 13. Alia difficultas. Videtur.

quod contrarietas motuum non consequatur contrarietatem mo-
bilium: idem enim numero est susceptivum contrariorum, et
movetur contrariis motibus: quod confirmatur exemplo aeris et
animae. - Prima responsio. Aristoteles posuit quod, si motus non
sunt contrarii, quod nec etiam mobilia sunt contraria; sed non
posuit e converso. -- Altera responsio. Alterationes quae fiunt a
principiis extrinsecis, nihil prohibet esse circa idem, etiam si sint
contrariae; sed alterationes contrariae provenientes a principio
intrinseco, consequuntur contrarietatem mobilium; et eadem ratio
est in motibus localibus. - Motus autem aeris naturalis non est
sursum et deorsum respectu eiusdem: unde non est ibi contra-
rietas. - Exemplum-vero de motu animae non est ad propositum.

intendit: et dicit quod sicut dictum est * de quinto
corpore quod caret * gravitate et levitate, simi-
liter rationabile est aestimare de ipso quod sit
ingenitum et incorruptibile et inaugmentabile et
inalterabile, idest non subiectum generationi et
corruptioni, neque augmento neque alterationi.

Secundo ibi: Propter fieri quidem etc., probat
propositum: et primo ostendit corpus caeleste
esse ingenerabile et incorruptibile; secundo quod
est inaugmentabile, ibi: 4f vero et augmenta-
bile * etc.; tertio quod non est alterabile, ibi: δὲ
autem est et inaugmentabile * etc.

«) secundum quod. — secundum quae codd. — Post duas lineas hic om. BCDFHpGI. — Pro scilicet, quod om. PsE, et B, in IpE.

* Lect. seq.
* Ibid. n. 2.

CAP. III,

2. Circa primum ponit talem rationem. Omne
generabile fit ex contrario et subiecto quodam,
sive materia: nam ex contrario fit aliquid sicut
ex non permanente ^, ex subiecto autem sicut ex

εὖ permanente, ut patet. in I Physic. * Et similiter
etiam omne corruptibile corrumpitur existente ali-
quo subiecto. Est etiam omnis corruptio a con-
trario activo: omnis etiam corruptio terminatur in
| contrarium , sicut dictum est im primis sermoni-
Cm wat) bus, idest in 1 Physic. * Sed corpori quinto non
est aliquid contrarium: ergo nec est generabile
nec corruptibile. Mediam * probat per hoc quod
. contrariorum contrarii sunt motus, sicut leve mo-
»vetur sursum et grave deorsum: sed motui na-
turali quinti corporis, qui est motus circularis,
nullus motus est contrarius, ut infra * probabi-
. tur:-ergo huic corpori nihil est contrarium. Et
- ita recte videtur natura fecisse, eximens ? hoc cor-
pus a contrarietate, tanquam futurum, idest de-
bens esse, ingenitum et incorruptibile.
ω - 3, Sed circa ea quae hic Aristoteles dicit, du-
plex consideratio occurrit: una quidem circa po-
sitionem eius *, qua ponit corpus caeli esse inge-
nerabile et incorruptibile; alia autem est circa
i, mm.1»- rationem ipsius *. - Sciendum est autem circa pri-
om.c» mum, quod quidam posuerunt corpus caeli * esse
generabile: et corruptibile secundum suam natu-
ram, sicut loannes Grammaticus, qui dictus est
Philoponus ὃ. δ Et ad suam intentionem adstruen-
** dam, primo utitur auctoritate Platonis, qui posuit
caelum esse genitum et totum mundum. Secundo
inducit talem rationem. Omnis virtus corporis fi-
niti est finita, ut probatur in VIII Physic. *: sed
virtus finita non potest se extendere ad duratio-
nem infinitam (unde per virtutem finitam non
. potest aliquid moveri tempore infinito, ut ibidem *
. probatur): ergo corpus caeleste non habet * virtu-
tem ut sit infinitum tempore. Tertio obiicit sic.
In omni corpore naturali est materia et privatio,
ut patet ex 1 Physic. *: sed ubicumque est ma-
teria cum privatione, est potentia ad corruptio-
nem: ergo corpus caeleste * est corruptibile. Si
quis autem dicat quod non est eadem materia
caelestium corporum et inferiorum *, obiicit in
contrarium: quia secundum hoc oporteret quod
materia esset composita, ex eo scilicet quod est
commune utrique materiae, et ex eo quod facit
diversitatem inter materias.
— 4. Sed haec necessitatem non habent. Quod
enim Plato posuit caelum genitum, non intellexit
ex hoc quod est generationi subiectum, quod Ari-
stoteles hic negare intendit: sed quod necesse
est ipsum habere esse ab aliqua superiori causa,

1
|
Ϊ
1

Th: lect
7 sqq.

1

|

ont,
Kk 1"

om. 4.

Ἶ z TAM
d ΨΥ δν ὦ;

LECT. VI 23

utpote multitudinem et distensionem * in suis par-
tibus habens; per quod significatur esse eius a
primo uno causari, a quo oportet omnem mul-
titudinem causari.

5. Quod autem obiicit virtutem corporis caele-
stis esse finitam, solvit Averroes dicendo quod
in corpore caelesti est virtus sive potentia ad
motum secundum locum, non est autem virtus
sive potentia ad esse, neque finita neque infinita.
-Sed in hoc manifeste dixit contra Aristotelem,
qui infra in hoc eodem libro * ponit in sempi-

ternis virtutem ad hoc quod sint semper. Fuit 5

autem deceptus per hoc quod existimavit virtu-
tem essendi pertinere solum ad potentiam pas-
sivam, quae est potentia materiae; cum magis
pertineat ad potentiam formae, quia unumquod-
que est per suam formam. Unde tantum et tam-
diu habet unaquaeque res de esse, quanta est
virtus formae eius. Et sic non solum in corpo-
ribus caelestibus, sed etiam in substantiis separatis
est virtus essendi semper *.

Dicendum est ergo quod id quod requirit vir-
tutem infinitam, oportet esse infinitum. Infinitum
autem, secundum Philosophum in I Physic. *,
pertinet ad quantitatem; ita quod id quod quan-
titàte caret, neque finitum neque infinitum est.
Motus autem quantitatem habet, quae mensuratur
tempore et magnitudine, ut patet in VI Physic. *:
et ideo virtus quae potest in motum sempiternum,
potest in * effectum infinitum: et propter hoc ta-
lem virtutem oportet esse infinitam. Ipsum autem
.esse alicuius rei secundum * se consideratum non
est quantum: non enim habet partes, sed totum est
simul. Accidit autem ei quod sit quantum, uno
quidem modo secundum durationem, inquantum
est subiectum * motui et per consequens tempori,
sicut esse rerum variabilium: unde virtus cuius-
libet rei corporalis * cuius esse subiectum est va-
riationi, non potest nisi in durationem finitam.
Alio autem modo esse alicuius rei potest per ac-
cidens dici quantum, ex parte subiecti, quod ha-
bet determinatam quantitatem. Dicendum est ergo
quod esse caeli non est subiectum variationi nec
tempori: unde non est quantum quantitate dura-
tionis, et per consequens neque finitum neque
infinitum. Est autem quantum secundum quanti-
tatem corporis extensi ^; et secundum hoc est fini-
tum. Sic igitur dicendum est quod virtus essendi
corporis caelestis est finita: nec tamen sequitur
quod sit ad essendum tempore finito; quia fini-
tum et infinitum temporis accidit ipsi esse rei,
quod non est subiectum varietati temporis. Non
tamen posset huiusmodi virtus causare esse ^ in

B) permanente. — permanenti codd. hic et seq. lin. Pro ex subiecto
autem, et subiecto P.

. Y) eximens. — excutiens sive eximens P. — Lin. seq. pro debens cor-
rupte demens A.

9) Ioannes Grammaticus, qui dictus est Philoponus. — foannes Phi-
loponus G. —Pro adstruendam, instruendam P, construendam B.

t) distensionem. — distinctionem A, dissentionem BC male. — Lin.
seq. pro significatur, signatur P. Pro esse eius, recessus eius codd.
exc. A. — Ibi omnem multitudinem, P om. omnem.

Ὁ) virtus essendi semper. — semper om. codd., et videtur quod possit
omitti; nam in praesenti loco arguitur contra Averroem, qui absolute

ponebat quod in corporibus caelestibus non sit virtus seu potentia
ad esse.

Ἢ) corporis extensi. — corporis existentis codd.; est corruptio ma-
nifesta; nam quanto quantitate durationis hic opponitur quantum quan-
titate extensionis, non utique existentiae, de qua supra dicitur quod se-
cundum se considerata non est quanta.

0) causare esse. — lta AC; causare om. H, carere esse cet., quod P
corrigit in habere esse; ex contextu videtur legendum causare, et est
intelligendum quod virtus quae, iuxta formam dicendi paulo supra adhi-
bitam, potest in durationem seu in esse corporis caelestis, non potest
in esse maioris corporis. Stricte enim loquendo, « impossibile est quod

* Lect. xxvi, n.7;
XXVII, ἢ. 5. - GE
. in VIII
Physic., lect. XXI,
n. 13.

II, n. 10;

* a
S. Th. lect. iu,
n. 2.

*Cap.tv, n.2 5qq.;
S. Th. lect. τὸς

* in om. P.

* in A.

* obiectum cprot
E.

* temporalis p.

24
infinita magnitudine, vel etiam in maiori quam
sit magnitudo caelestis corporis.

6. Similiter tertium quod obiicit, Averroes sol-
vit per interemptionem. Negat enim corpus cae-
leste habere materiam: sed dicit corpus caeleste
esse subiectum actu ens', ad quod comparatur
anima eius sicut forma ad materiam. Et si qui-

' dem intelligat quod corpus caeleste non habeat

* S. Th.lib. VIII,
lect. 1; Did. lib.
VH, c. 1, n. 8. -
S. Th. lib. XII,
lect. 11; Did. lib.
XI, c. n, n. 4.

* obiectum BCDF.

* ei c, om. cet.
exc. A.

* susceptibilia
PB.
* aliqua add. ».

materiam secundum quod dicitur materia in or-
dine ad motum vel mutationem, verum dicit *:
sic enim etiam Aristoteles in VIII et XII AMeta-
phys.* ponit corpus caeleste habere materiam non
ad esse sed ad ubi; quia scilicet non est subiecta
transmutationi quae est secundum esse, sed ei
quae est secundum ubi. Si vero intelligat quod
corpus caeleste nullo modo habet materiam, vel
quodcumque subiectum *, manifeste dicit falsum.
Patet enim quod corpus illud est actu ens: alio-
quin non ageret in haec inferiora. Omne autem
quod est actu ens, vel est actus, vel est habens
actum, Non potest autem dici quod corpus cae-
leste sit actus: quia sic esset forma subsistens ,
et esset aliquid intellectum in actu, non autem
sensu apprehensum. Oportet ergo in corpore cae-
lesti ponere aliquod subiectum suae actualitati.
- Non tamen oportet quod istud subiectum vel
materia habeat privationem: quia privatio nihil
aliud est quam absentia formae quae est nata
inesse, huic autem materiae vel subiecto non
est nata inesse alia forma, sed forma sua replet
totam potentialitatem materiae, cum sit quaedam

totalis et universalis perfectio. Quod patet ex hoc, .

quod virtus activa eius * est universalis, non par-
ticularis sicut virtus inferiorum. corporum; quo-
rum formae, tanquam particulares existentes, non
possunt replere totam potentialitatem materiae ;
unde simul cum una forma remanet in materia
privatio formae alterius, quae est apta nata inesse.
Sicut etiam videmus quod corpora inferiora sunt
susceptiva * diversarum figurarum: sed corpus
caeli non est figurabile * alia figura. Sic igitur in
corpore caelesti non est privatio alicuius formae,
sed solum privatio alicuius ubi. Unde non est
mutabile secundum formam per generationem
et corruptionem; sed solum secundum ubi. Ex
quo patet quod materia caelestis corporis est alia
et alterius rationis a materia inferiorum corpo-
rum, non quidem per aliquam compositionem ,
sicut Philoponus existimavit; sed per habitudinem
ad diversas formas, quarum una est totalis et

DE CAELO ET MUNDO LIB. I

alia partialis *: sic enim potentiae diversificantur * rarticularis
secundum diversitatem actuum ad quos sunt.

7. Manifestum est igitur ex his quod corpus
caeli secundum suam naturam non est subiectum
generationi et corruptioni, utpote primum in ge-
nere mobilium, et propinquissimum rebus immo-
bilibus. - Et inde est quod minimum habet. de
motu. Movetur enim solum motu locali, qui *
nihil variat intrinsecum rei. Et inter motus locales
habet motum circularem, qui etiam minimum va-
riationis habet: quia in motu sphaerico totum
non mutat suum ubi subiecto, sed solum ratione,
ut probatur in VI Physic. *; sed partes mutant ς ον τὰν
ubi diversum etiam subiecto.

Non tamen dicimus secundum fidem catholi-
cam, quod caelum semper fuerit, licet dicamus
quod semper sit * duraturum. Nec hoc est contra ;, 27^,
demonstrationem Aristotelis hic positam: non enim verit cet.
dicimus quod incoeperit esse per generationem,
sed per effluxum a primo principio, a quo per-
ficitur?totum esse omnium rerum, sicut etiam phi- A
losophi posuerunt. A quibus tamen in hoc diffe-
rimus, quod illi ponunt Deum produxisse caelum — — ^.
coaeternum sibi; nos autem ponimus caelum esse.
productum a Deo secundum totam sui substantiam
ab aliquo determinato principio temporis.

8. Contra quod tamen obiicit Simplicius, Ari-
stotelis commentator ^, super hunc locum, tripli- μ J
citer. Primo quidem quia Deus produxit * caelum
secundum suum esse, non per aliquid aliud ad- e
ditum: unde, cum esse suum sit aeternum et in-
variabile, semper caelum ab ipso processit. - Item,
si bonitas Dei est causa rerum, fuisset bonitas
Dei otiosa et vacans antequam mundus esset, si
ex aliquo determinato principio temporis incoe-
pit. - Item, omne quod incipit * esse in aliqua de-
terminata parte temporis cum prius non fuerit,
hoc contingit ei ex ordine alicuius superioris mo-
tus, ex quo contingit quod hoc nunc incoepit et
non prius; sicut homo incoepit esse nunc et non
prius, secundum ordinem revolutionis caelestis
corporis. Non est autem dare aliquam superio-
rem revolutionem aut motum ultra corpus cae-
leste. Non ergo potest dici quod corpus caeli ita.
nunc incoeperit * quod prius non fuerit.

9. Sed haec necessitatem non habent. Quod enim
primo dicitur, quod Deus agit per suum esse et
non per aliquid superadditum , verum est: sed
esse suum " non est distinctum a suo intellige- voii
re, sicut in nobis, nec etiam a suo velle: unde

esse sit causatum tantum ex principiis essentialibus rei, quia nulla res
sufficit quod sit sibi causa essendi, si habeat esse causatum. Oportet
ergo quod illud cuius esse est aliud ab essentia sua (sicut est in omni
ente creato), habeat esse causatum ab alio ». Summ. Theol. I. P., Qu. nr,
artic, rv. — Cf. num. praeced. et Physic. VIII, xxr, nn. 12-14.

t) subiectum actu ens. — solum actu ens P. In cit. lect. libri VIII
Physic. n. 12, eandem Averrois sententiam refert s. Thomas hoc modo:
« corpus caeleste dicit (Averroes) non esse compositum ex materia et
forma quasi ex potentia et actu; sed dicit ipsum esse materiam actu
existentem, et formam eius dicit animam ipsius; ita tamen quod non
constituatur in esse per formam, sed solum in moveri, » Ipse autem
Averroes his verbis proponit suam sententiam: « corpus autem caeleste
est quasi materia istius formae abstractae (animae moventis ), quia est
materia existens in actu; et ideo non assimilatur materiae nisi in hoc
tantum, quia est materia fixa ad recipiendum formam. Et ideo dignius
dicitur subiectum quam materia: materia enim quae est hic, dicitur ma-

teria quia est in potentia forma in eo fixa, et dicitur subiectum quia
est fixa formae, et fit compositum ex materia et forma ». De Substantia.
Orbis. Venetiis 1541, pag. 467.

x) verum dicit.- verum non dicit BCDEFGH, quod I corrigit legendo:
non habeat materiam ... in ordine ad motum, sed ad ubi, bene dicit; non
male quidem, sed praestitisset expungere non. Pro sic enim etiam, sicut
etiam À; E om. enim, Gom.etiam. —Seq. lin. pro in VIII, in VIII Phys. P.

X) perficitur. — producitur C, proficiscitur cet. exc. A. — Lin. seq.
pro in hoc, quod om. I, in hoc solo AsEG, in hoc saeculo BCDFHpEG.-
Pro quod illi, quia illi P et codd. exc. A. — Pro coaeternum, quod legi-
mus cum ABC, coaeterne P et cet., coaeterna ed. 1516.

V) Contra quod ... commentator. — Contra quod tamen obstat Sim-
plicius Aristoteli οἱ Commentatori P, contra codd. et ed. 1516, quae
tamen et ipsa habet obstat.

V) sed esse suum. — sed etiam esse suum P, — Lin. seq. etiam om. A.
Pro unde producit, unde produxit res P.

———J——J—-————— 2

CAP. IIl, LECT. VI 25

producit secundum intelligere et velle suum. In
his autem. quae producuntur ab aliquo agente
inquantum est intelligens et volens, oportet esse
illud quod producitur, hoc modo sicut est intel-
lectum a producente; non autem eo modo quo
est ipse producens secundum suum esse *. Unde,
sicut non oportet quod id quod est productum
a Deo producente secundum suum esse, sit in
aliis conditionibus tale quale est esse divinum,
sed quale est determinatum per eius intelligere ;
ita non est necessarium quod id quod est produ-

. ctum a Deo, sit tam * diuturnum quantum ** Deus,

sed quantum determinatum est per intellectum
ipsius.-Et hoc etiam potest dici circa quantitatem

' dimensivam caeli. Quod enim caelum habeat tan-

tam quantitatem et non maiorem, provenit ex
determinatione intellectus divini determinantis sibi
talem quantitatem, et coaptantis ^ei naturam pro-
portionatam tali quantitati: sicut etiam exemit
ipsum a contrariis, ut esset ingenitum et incorru-
ptibile, ut dicitur in littera. Quod enim dicit " recte
fecisse naturam , importat actionem intellectus
agentis propter aliquem finem: non enim alia na-
tura superior exemit eum a contrariis nisi divina.
^ Similiter, quod dicit bonitatem divinam fuisse

vacantem et otiosam ante productionem mun-

di, non habet rationem. Otiosum enim dicitur
quod non consequitur finem ad quem est *:
bonitas autem Dei * non est propter creaturas.
Unde creaturae essent otiosae si non conseque-
rentur divinam bonitatem: divina autem bonitas
non esset otiosa, etiam si nullam unquam crea-
turam produxisset.

Similiter etiam quod tertio obiicit, locum habet
in agente particulari, quod praesupponit tempus
etin parte temporis aliquid facit: et ita oportet
quod id quod fit ^, proportionetur ab agente et ad
aliam partem temporis et ad totum tempus, vel
etiam ad causam totius temporis. Sed nunc agimus
de agente universali, quod producit * ipsum totum
tempus simul cum his quae sunt in tempore. Et
ideo non habet hic locum ut quaeratur * quare
nunc et non prius: quasi praesupponatur alia
pars temporis praecedens, vel aliqua alia causa

universalior causans totum tempus. Sed habet hic
locum quaestio, quare agens universale, scilicet
Deus, voluit tempus non esse semper et ea quae
sunt in tempore. Et hoc dependet* ex determina-
tione intellectus ipsius: sicut et * in domo artifex
quantitatem alicuius partis domus accipit secun-
dum proportionem ad aliam partem vel ad * totam
domum; sed quantitatem totius domus determinat
secundum suum intellectum et voluntatem.

10. Restat autem alia consideratio circa demon-
strationem Aristotelis *, contra quam obiicit " Ioan-
nes Grammaticus: quia si nihil generatur et cor-
rumpitur nisi quod habet contrarium, cum sub-
stantiae non sit aliquid contrarium, quod maxime
manifestum est in animalibus et plantis (similiter
etiam nec figuris et relationibus est aliquid con-
trarium), nihil horum generabitur aut corrumpe-
tur. - Respondet autem * ad hoc Simplicius quod
hoc est intelligendum de contrario communiter
dicto, prout includit etiam contrarietatem priva-
tionis et speciei: sic enim Aristoteles loquitur de
contrario ? in I Physic. *, quo nos remittit. Et hoc
modo contrarium invenitur in omnibus praedictis,
sicut informe est contrarium formato, et infigu-
ratum figurato: privatio autem non habet locum
in corporibus caelestibus, ut dictum est *. - Haec
autem responsio, etsi sit vera, non tamen habet
locum in proposito *. Aristoteles enim dicit con-
trarietatem motuum localium respondere contra-
rietati corporum; cum tamen certum sit quod
privationi non respondet aliquis motus localis.
Unde dicendum est quod, sicut ipse etiam post
dicet, substantiae nihil est contrarium secundum
compositum, vel secundum materiam, vel secun-
dum formam substantialem: est tamen aliquid sibi
contrarium secundum propriam dispositionem ad
talem formam, sicut ignis dicitur esse contrarius
aquae contrarietate calidi et frigidi. Et talis con-
trarietas requiritur in omnibus quae generantur

et corrumpuntur. Huiusmodi autem contrarietatem '

consequitur contrarietas motuum secundum grave
et leve: per quorum subtractionem intelligitur
corpus caeleste esse exemptum ab omnibus aliis
contraris quae comitantur * grave et leve.

E) producens secundum suum esse. — secundum suum esse om. AsE;
cet. legunt: producens secundum suum esse (intermediis omissis) sit in
aliis conditionibus etc.; quod explicari potest secundum lectionem Pianam
per omissionem homoteleuti Unde... secundum suum esse, et secundum
lectionem AsE per omissionem partis Unde... a Deo producente, quod
quamvis non sit in rigore homoteleuton, ei tamen aequivalet.

0) determinantis ... et coaptantis. — determinantem ... et. coaptante
AG, determinante... et coaptante cet., quod referendum esset ad de-
terminatione; sed melius intellectus divini respici debere videtur, ideo-
que legendum esse cum P. Pro ei, quod om. I, sibi H.

7) Quod enim dicit. — Quod enim dicitur P, quod autem dicit ABCE.
Retinemus enim, quia quae sequuntur intendunt probare praecedentia,
sicut etiam exemit etc., revera dici in textu. .

9) id quod fit. -- aliquid (vel corrupte aliud) quod fit CDFGpE. —
Lin. ead. pro ab agente, quod legimus cum AHSE, ab ingente DpE, ab
indigente cet.; hoc corrigit P in fali agenti. Sed praeterquam quod
lectio P non videtur fundata in eo quod codices legunt, necessarium
non est hic expresse dicere effectum agenti proportionari debere. — Cf.
VIII. Physic., lect. rt, n. 19. — Pro et ad aliam partem, et ad aliquam
partem C, et ad partem Ἐ: alia pro aliqua, et vice versa, facile inve-
nire in codicibus.

c) locum ut quaeratur. — locum quaestio cum quaeritur P. — Post
unam lin. pro vel aliqua alia, vel aliqua PsE, universalia aliqua cet.
exc. A.

Opp. D. Tngoxaz T. III.

τὴ Et hoc dependet. — |ta legimus cum A, prout legendum esse vi-
detur suadere ipse contextus; ef ea quae dependent BD, et ea dependet
CFGI, et ea quae dependet E, et ea dependent H, quia dependet P.
Apparet codd. CFGHI magis accedere ad A quam ad P.

v) contra quam obiicit. — (ta ACsE, et patet sensus, scilicet quod
post considerationem in qua examinata fuit positio seu conclusio Ari-
stotelis, quod corpus caeli sit ingenerabile et incorruptibile, restat alia
consideratio circa demonstrationem qua ipsa positio probata fuit; contra
quam demonstrationem obiicit loannes Grammaticus etc. P et cet.: quam
Obiicit; et esset sensus quod post ea quae dicta sunt circa ipsam po-
Sitionem, restat modo discutienda circa praedictam demonstrationem con-
sideratio illa quam obiicit loannes Grammaticus. Advertendum est tamen
quod haec altera consideratio circa ea quae dicuntur in textu (cf. n. 3),
complectitur non solum hanc primam obiectionem, sed et omnes alias
usque ad finem lectionis.

9) loquitur de contrario. — de contrario om. A. — Eadem lin. pro
quo, ad quod P.

y) habet locum in proposito. — habet hic locum A. Pro contrarie-
tatem, contrarietates P. — Post duas lineas pro ipse etiam post dicet,
ipse post dicet P, ipse etiam praedicit A. — Quoad primam responsio-
nem cf. Simplicium, ed. cit. fol. 19 recto, col. 2: quoad hanc secundam
cf. eundem fol. 25 recto, col. 24 et fol. 26 verso, col. 1. — Ibi contra-
rium secundum compositum, P et codd. exc. AsE omittunt secundum,
quo omisso distributio contrarietatum uno membro careret.

4

et om. PH.

*

ad om. P et
codd. exc. AH.

* Cf. num. 3.
v

* primo add. co-
dices.

9
* Vid. cap. vit,
num.15; S. Th.
lect. xui, n. 6

sqq.

* Num. 6.

* concomitantur
A.

* eius add. p.

* Cap. vii, n. 2;
S. Th. lect. xr.

«ax

* Cap. τῇ, n. 21.

* et deorsum ».

DE CAELO ET

11. Item. videtur, secundum hoc quod contra-
rietati corporum dicit respondere contrarietatem
motuum ?, quod ignis magis sit contrarius terrae
quam aquae, cum qua convenit in una qualitate,
scilicet in siccitate. - Et dicendum est quod Phi-
losophus in hoc libro agit de corporibus simplici-
bus secundum situm: sic enim constituunt uni-
versum ut partes. Et secundum hoc maior est
contrarietas ^ ignis ad terram quam ad aquam:
licet ad aquam sit maior contrarietas ignis se-
cundum qualitates activas et passivas, quod per-
tinet ad considerationem libri de Generatione.

12. Videtur etiam non ex necessitate sequi quod
corpori caelesti nihil sit contrarium, ex eo quod
motui circulari, quo movetur, nihil sit contrarium:
quia etiam ignis in propria sphaera ?, et su-
prema pars aeris circulariter moventur, ut in I
Meteor. * dicitur; aeri tamen et igni est aliquid
contrarium. - Sed dicendum est quod ignis et aer
non moventur circulariter quasi proprio motu,
sed deferuntur per motum caeli: corpora autem
caelestia moventur circulariter proprio motu: unde
non est similis ratio.

13. Item videtur quod contrarietas motuum non
attestetur contrarietati ^" mobilium. Eadem enim
substantia numero, quae sibi non contrariatur,
est susceptiva contrariorum, ut dicitur in Praedi-
camentis *; et ita movetur motibus contrariis, qui
sunt ad contraria, puta dealbatione et denigratio-
ne et similibus motibus. Praeterea aer movetur
sursum in loco aquae existens, deorsum autem *
existens in loco ignis: idem ergo contrariis motibus
movetur, et sic contrarietas motuum non conse-
quitur contrarietatem mobilium. Adhuc etiam vi-
demus quod eadem anima movetur motu virtutis
et vitii, qui sunt contrarii motus.

Est autem circa hoc considerandum quod Phi-

26

MUNDO LIB. I

losophus utitur hac propositione: quod si motus
non sint contrarii, quod etiam * mobilia non sunt
contraria. Non autem ponit e converso quod si
mobilia non sunt contraria, quod motus non sint
contrarii (quia posset aliquis dicere quod omnium
corporum contrarietatem habentium sint contrarii
motus, non autem omnes contrarii motus sunt

contrariorum): contra quod praedictae obiectiones

procedunt. Tamen, secundum rei veritatem, con-
trarietas motuum naturalium consequitur proprie-
tatem principiorum activorum sive formalium, ad
quae consequitur * motus; non autem contrarieta-
tem principiorum passivorum sive materialium,
quia eadem materia susceptiva est contrariorum.
Et ideo alterationes quae fiunt ex principiis extrin-
secis, nihil prohibet esse circa idem subiectum,
quamvis sint contrariae. Si qua vero est alteratio f?
ex intrinseco principio proveniens, sicut sanatio
quando fit per naturam, oportet quod contrarie-
tas talium alterationum consequatur contrarieta-
tem mobilium. Et eadem ratio est de motibus

localibus, de quibus nunc intendit: huiusmodi.

enim motus consequuntur * principia formalia in-
trinseca. - Ad id vero quod obiicitur de aere,
dicendum quod contradictio quae includitur in
omnibus oppositis, habet in sui ratione quod sit *
secundum idem et respectu eiusdem. Motus autem
aeris naturalis non est sursum et deorsum re-
spectu eiusdem ; sed sursum quidem respectu
aquae et térrae, deorsum vero * respectu ignis.
Unde huiusmodi motus non sunt contrarii: non
enim sunt ad contraria loca, sed ad eundem lo-

cum, qui scilicet supereminet aquae et subsidet

igni. - Quod autem dicitur de motu. animae se-
cundum virtutem et vitium, non est ad proposi-
tum: quia huiusmodi motus non sunt naturales,
sed voluntarii.

Y) quod contrarietati ... motuum. — quod si contrarietati corporum
debet respondere contrarietas motuum P; obiicitur hic contra demon-
strationem Aristotelis, et speciatim contra haec verba, τῶν δ᾽ ἐναντίων
xoi αἱ φοραὶ ἐναντίαι; verbum autem dicit, loco debet, respondet prae-
cedenti secundum hoc quod; cf. etiam num. praeced. medio, Aristoteles
enim dicit etc. — Lin. seq. pro quam aquae, quam aqua codd. exc. A,
male, ut patet ex solutione obiectionis.

€) maior est contrarietas. — lta ed. 1516; codd. corrumpunt maior

in magis; maiorem contrarietatem P, qui error ex 60 contingere potuit
quod primo é seu est unitum fuit cum maior, ex quo factum est maioré
seu maiorem; deinde, ut haberetur concordantia, contrarietas mutatum
est in contrarietatem. i i

«a) attestetur contrarietati. — assequatur contrarietati P et codd.
exc. A; cf. lect, xxi, n. 11 in fine, Et hoc attestatur his etc.

BB) est alteratio. — Ita A; alteratio est ed. 15165 est am. P et cet.
Pro ex, a ed. 1516; pro ex intrinseco, ab extrinseco A.

* com:
A.

L,56 "uite Ἢ

und
"autem A,om.cet.

CAP. III, LECT. VII 27

LECTIO SEPTIMA

OSTENDITUR CORPUS CAELESTE NON ESSE SUBIECTUM NEQUE AUGMENTO
ET DEMINUTIONI, NEQUE ALTERATIONI. - MANIFESTANTUR PER QUAEDAM SIGNA EA QUAE IN HAC
ET PRAECEDENTI LECTIONE PER RATIONEM PROBATA SUNT

"AXXd μὴν x«l τὸ αὐξανόμενον ἅπαν αὐξάνεται καὶ τὸ
φθῖνον φθίνει ἀπὸ συγγενοῦς προσιόντος καὶ ἀναλυο-
ἔένου εἰς τὴν ὕλην" τούτῳ δ᾽ οὐχ ἔστιν ἐξ οὗ γέγονεν.
Εἰ y ἐστὶ xal ἀναύξητον xal ἄφθαρτον, τῆς αὐτῆς δια-
νοίας ἐστὶν ὑπολαβεῖν xai ἀναλλοίωτον εἶναι. Ἔστι
μὲν γὰρ ἡ ἀλλοίωσις κίνησις χατοὶ τὸ ποιόν, τοῦ δὲ
ποιοῦ αἱ μὲν ἕξεις καὶ διαδόσεις οὐχ ἄνευ τῶν χατὰ
οὐ πάθη γίγνονται μεταβολῶν. οἷον ὑγίεια καὶ νόσος.
Κατὰ δὲ πάθος ὅσα μεταβάλλει τῶν φυσικῶν σωμά-
των, ἔχονθ᾽ ὁρῶμεν πάντα καὶ αὔξησιν καὶ φθίσιν,
οἷον τά τε τῶν ζῴων σώματα καὶ τὰ μόρια αὐτῶν
χαὶ τὰ τῶν φυτῶν, ὁμοίως δὲ καὶ cd τῶν στοιχείων"
ὥστ᾽ εἴπερ τὸ κύχλῳ σῶμα μήτ᾽ αὔξησιν ἔχειν ἐν-
δέχεται μήτε φθίσιν, εὔλογον καὶ ἀναλλοίωτον εἶναι.
ο Διότι μὲν οὖν ἀΐδιον καὶ οὔτ᾽ αὔξησιν ἔχον οὔτε
. φθίσιν, ἀλλ᾽ ἀγήρατον καὶ ἀναλλοίωτον χαὶ ἀπαθές
Yin E τὸ πρῶτον τῶν σωμάτων; cl τις τοῖς ὑποχει-
τ μένοις πιστεύει, φανερὸν ἐκ τῶν εἰρημένων ἐστίν.
"Eows δ᾽ ὅ τε λόγος τοῖς φαινομένοις μαρτυρεῖν καὶ τὰ
Ms genipens τῷ λόγῳ. Πάντες γὰρ ἄνθρωποι περὶ θεῶν
χουσιν ὑπόληψιν, χαὶ πάντες τὸν ἀνωτάτω τῷ θείῳ
τόπον ἀποδιδόασι, καὶ βάρβαροι καὶ Ἕλληνες, ὅσοι
περ εἶναι νομίζουσι θεούς, δῆλον ὅτι ὡς τῷ ἀθάνατῳ
«6 ἀθάνατον συνηρτημένον" ἀδύνατον γὰρ ἄλλως.
Εἴπερ οὖν ἔστι τι θεῖον, ὥσπερ ἔστι, xai τὰ νῦν
εἰρημένα περὶ τῆς πρώτης οὐσίας τῶν σωμάτων εἴ-
2 nx χαλῶς. .
Συμβαίνει δὲ τοῦτο xal διὰ τῆς οἰσθήσεως ἱχανῶς, ὡς
(WS πρὸς ἀνθρωπίνην ἐἰπεῖν πίστιν" ἐν ἅπαντι ydo
τῷ παρεληλυθότι χρόνῳ xacd τὴν παραδεδομένην
ἀλλήλοις μνήμην οὐθὲν φαίνεται μεταβεβληκὸς οὔτε
χαθ᾽ ὅλον τὸν ἔσχατον οὐρανὸν οὔτε χατὰ μόριον
αὐτοῦ τῶν οἰκείων οὐθέν.
Ἔοιχε δὲ xal τοὔνομα παρὰ τῶν ἀρχαίων διαδεδόσθαι
μέχρι καὶ τοῦ νῦν χρόνου, τοῦτον τὸν τρόπον ὑπο-
χαμβανόντων ὅνπερ χαὶ ἡμεῖς λέγομεν" οὐ γὰρ ἅπαξ
οὐδὲ δὶς ἀλλ᾽ ἀπειράκις δεῖ νομίζειν τὸς αὐτὰς ἀφι-
οἰκνεῖσθαι δόξας εἰς ἡμᾶς. Διόπερ ὡς ἑτέρου τινὸς ὄντος
τοῦ πρώτου σώματος παρὸ γῆν καὶ πῦρ καὶ ἀέρα καὶ
ὕδωρ; αἰθέρα προσωνόμασαν τὸν ἀνωτάτω τόπον; ἀπὸ
τοῦ θεῖν ἀεὶ τὸν ἀΐδιον χρόνον θέμενοι τὴν ἐπωνυμίαν
αὐτῷ. ᾿Αναξαγόρας δὲ κατακέχρηται τῷ ὀνόματι

'πούτῳ οὐ καλῶς: ὀνομάζει γὰρ αἰθέρα ἀντὶ πυρός. ᾿

.,SxNoPsis. — 1. Corpus caeleste non subiicitur augmento aut
deminutioni. Nam ubicumque est augmentum et deminutio, ibi
oportet esse aliquo modo generationem et corruptionem: fit
enim augmentum per additionem alicuius connaturalis, quod,
deposita priori forma , suscipit formam corporis augmentandi.
Corpus autem caeleste non est subiectum generationi et corru-
ptioni.—2. Item non subiicitur alterationi. Alteratio proprie fit
secundum tertiam speciem qualitatis. Omnia autem corpora na-
turalia quae alterantur secundum passionem et passibilem qua-
litatem, videntur suscipere augmentum et decrementum. Ergo
eiusdem rationis videtur esse quod corpus caeleste non subiaceat
alterationi, et quod non subiaceat augmento et decremento. —
Epilogus et conclusio praecedentium. - 3. Luna illuminatur a
sole, et per umbram terrae obscuratur: videtur ergo quod corpus
caeleste alteretur. - Respondetur quod a corpore caelesti excludi-
tur alteratio passiva, per quam ita aliquid adiicitur quod etiam
aliquid aliud abiicitur; non autem alteratio perfectiva, per quam
aliquid ab alio perficitur absque alicuius abiectione. - 4. Contra
processum rationis inductae (n. 2). Non videtur verum quod

* At vero et augmentabile omne augetur a connaturali
adveniente et resoluto in materiam: huic autem non
est ex quo factum est.

Si autem est et inaugmentabile et incorruptibile, eiusdem
intellectus est suscipere et inalterabile esse. Est quidem
enim alteratio motus secundum quale. Qualis autem
habitus quidem et dispositiones non sine his quae se-
cundum passiones fiunt transmutationibus, puta sanitas
et languor. Secundum passionem autem quaecumque
transmutantur physicorum corporum, habentia videmus
omnia et augmentum et decrementum ; puta animalium
corpora et partes ipsorum, et plantarum, similiter et ele-
mentorum. * [taque, si quidem circulare corpus ne-
que augmentum habere contingit neque decrementum,
rationabile et inalterabile esse. Quod quidem igitur sem-
piternum, et neque augmentum habens neque decre-
mentum, sed insenescibile et inalterabile et impassibile
est primum corporum, si quis suppositis credit, mani-
festum ex dictis est.

Videtur autem et ratio apparentibus testificari, et apparen-
tia rationi. Omnes enim homines de diis habent existi-
mationem, et omnes eum qui sursum Deo locum attri-
buunt, et Barbari et Graeci, quicumque quidem putant
esse deos, palam ut immortali immortale coaptatum ;
impossibile enim aliter. Si quidem igitur est aliquid
divinum, quemadmodum est, et nunc dicta de prima
substantia corporea dicta sunt bene.

Accidit autem hoc et per sensum sufficienter, ut ad huma-
nam dicere fidem. In omni enim praeterito tempore,
secundum traditam invicem memoriam, nihil videtur
transmutatum neque secundum totum extremum caelum,
neque secundum partem ipsius propriam ullam.

Videtur autem et nomen ab antiquis datum esse usque ad
tempus praesens, hoc modo existimantibus quo quidem
.et nos dicimus. Non enim semel neque bis, sed infini-
ties oportet putare easdem advenisse opiniones ad nos.
Propter quod, tanquam altero quodam existente primo
corpore praeter terram et ignem et aerem et aquam,
aethera appellaverunt supremum locum, a currere sem-
per sempiterno tempore ponentes denominationem ipsi.
Anaxagoras autem utitur nomine hoc non bene: nomi-
nat enim aethera pro igne.

quaecumque alterantur, augmentum aut decrementum suscipiant.
Fit enim augmentum per additionem álicuius: quod convertitur
in substantiam eius quod augetur, sicut dictum est n. 1: hoc
autem locum habet in animalibus et plantis, non vero in his quae
condensantur et rarefiunt. - Respondetur augmentum accipi hic
pro quolibet motu, quo aliquid proficit in maiorem quantitatem.
Et tamen, sicut quod augetur per additionem non est omnino
liberum a generatione et corruptione, ita nec quod augetur per
rarefactionem. — 5. Manifestantur per signa quae dicta sunt in hac
et praecedenti lectione. 2) Ex communi hominum opinione, qui
omnes attribuunt supremum locum, scilicet caelestem, Deo, quasi
adaptantes immortale corpus immortalibus et divinis rebus. —
6. b) Ex experientia, ex qua videtur quod in toto praeterito tem-
pore non sit aliquid transmutatum neque secundum totum cae-
lum, neque secundum aliquam partem eius. — 7. c) A nomine
imposito ab antiquis. Nominarunt enim supremum locum mundi
aethera, ab eo quod est semper currere sempiterno tempore:
unde etipsi opinati videntur caelum esse incorruptibile. Exclu-
ditur interpretatio Anaxagorae.

* Seq. cap. rr.
Text. 21. "

* Text. 22.

* existentem P,

* Lect. praeced.

* vel deminuibile

* tamen p, om. C.

* Cap. it, n. 10;
S. Th. lect. iv,

n. 2.
** Cap. rr; S. Th.

»3ostquam Philosophus ostendit quod
corpus quintum non est subiectum
generationi et corruptioni, hic osten-

*.

5
;

ΕΞ
.

nuibile

2. Deinde cum dicit: Si autem est etc., osten-
dit quod non sit subiectum alterationi. Posset au-
tem * videri alicui. quod brevis via removendi
alterationem a corpore caelesti, esset per remo-
tionem contrarietatis : sicut. enim generatio est
ex contrariis, ita et alteratio. Sed advertendum
quod Aristoteles removit * contrarietatem a quinto
corpore removendo ab eo contrarietatem mo-
tus: alteratio autem videtur fieri non solum se-
cundum. contrarietatem - cui. respondent contrarii
motus locales, quae est gravis et levis ^ et eo-
rum quae assequuntur; sed etiam secundum *
alia contraria quae ad hoc non pertinent, puta
secundum album et nigrum: et ideo utitur alia
via, quae sumitur ex parte augmenti. — Et di-
cit quod eiusdem rationis est aestimare quod
corpus caeleste non sit alterabile, et quod non
Sit augmentabile seu corruptibile. Quia alteratio
est motus secundum qualitatem, ut dictum est in
V. Physic. * Alteratio autem, ut in VII Physic. **
ostensum est, proprie fit secundum tertiam spe-
ciem qualitatis; quae est passio et passibilis qua-
litas: quamvis enim habitus et dispositio perti-
neant ad genus qualitatis, non tamen causantur
sine. transmutatione quae fit secundum passiones;
sicut sanitas et languor proveniunt ex transmu-
taüone frigidi et calidi, humidi et sicci. Omnia
autem corpora naturalia quae transmutantur se-
cundum passionem vel passibilem qualitatem, per
consequens | videntur. habere augmentum et de-
crementum; sicut patet de corporibus animalium
et de partibus eorum, et etiam de plantis, in qui-

DE CAELO ET

MUNDO LIB. I

bus proprie est augmentum. Ita etiam est de ele-
mentis: quae quidem secundum transmutationem
calidi et frigidi rarefiunt et condensantur, et per
consequens transmutantur in maiorem vel mi-
norem quantitatem , quod est quodammodo au-
geri * et deminui. Sic igitur patet quod, si corpus
quod circulariter movetur, non subiacet augmento
vel decremento, quod etiam non subiaceat alte-
rationi.

Ultimo autem epilogando concludit manifestum
esse ex dictis, si quis velit assentire * prioribus
demonstrationibus, non proterve contradicendo ,
quod corpus primum, quod scilicet movetur motu
primo et perfecto, idest circulari, est sempiternum,
quasi non subiacens generationi et corruptioni ;
neque etiam habet augmentum neque decremen-
tum; et * non subiacet senectuti, neque alterationi,
neque passioni. !

3. Potest autem * obiici contra hanc Aristotelis
rationem dupliciter. Primo quidem contra conclu-
sionem. Videtur enim esse falsum quod corpus
caeleste non alteretur: manifeste enim apparet
lunam a sole illuminari, et per umbram terrae
obscurari. - Dicendum est autem quod duplex
est alteratio. Una quidem passiva, secundum quam
ita aliquid adiicitur, quod etiam aliquid aliud abii-
citur"; sicut cum aliquid alteratur de calido in
frigidum, amittit calorem et recipit frigiditatem: et
talem alterationem, quae fit secundum passiones,
intendit hic Philosophus excludere a corpore cae-
lesti. Est autem alia * alteratio perfectiva, quae fit
secundum quod aliquid ab alio perficitur absque
alterius. abiectione, qualem alterationem | ponit
Philosophus in Il de Anima * etiam in potentia
sensitiva: et talem alterationem nihil prohibet esse
in corporibus caelestibus, quorum quaedam re-
cipiunt virtutes ab aliis. secundum coniunctiones
et varios aspectus, absque hoc quod aliquod-eo-
rum propriam virtutem amittat. boo

4. Secundo obiicitur contra processum rationis
hic inductae: non enim videtur esse verum * quod
quaecumque alterantur, augmentum et decremen-
tum suscipiant. Augmentum enim et decrementum
fit per additionem alicuius quod est conversum
in substantiam eius quod augetur, ut dicitur in
libro de Generat. * et in 1l de Anima **; et etiam "
hoc supra * dictum est. Hic autem motus aug-
menti ? non est nisi in animalibus et plantis: nam
ea quae rarefiunt et condensantur, non augentur
ex aliquo addito, ut probatur in IV Physic. * In-
convenienter. igitur videtur hic Aristoteles attri-
buere motum augmenti non solum animalibus
et plantis et partibus eorum, sed etiam elemen-

«) connaturalis, — Ita PA; naturalis F, om. G, materialis cet.

: B) quae est gravis et levis. — Ita codd., referendo haec ad contra-
rietatem P4 legendo qui sunt gravis et levis, refert ad motus locales.

- ) adiicitur ... abücitur. — addicitur ... abiicitur ABDGH, addicitur ...
obiicitur EFT, recipit ... abiicitur C5 correctis corruptionibus resultat le-
ctio nostra, quae perspicue exprimit sententiam s. "Thomae circa distin-
ctionem alterationis in passivam, per quam subiectüm ita aliquid recipit
quod etiam aliquid removetur ab eo, et perfectivam, secundum quam
id quod est in potentia ad aliquid, recipit illud ad quod erat in potentia
absque hoc quod aliquid abiiciatur (cf. I P., qu. rxxix, art. 2). « Di-
cendum est esse duos modos alterationis : quorum unus alterationis est

secundum mutationem in privationis dispositiones, idest in dispositio-
nes contrarias quibus privantur propter dispositiones prius existentes,
quia unum contrariorum est privatio alterius; alter vero alterationis
modus est secundum mutationem in habitum et naturam, idest secun-
dum quod recipiuntur aliqui habitus et formae, quae sunt perfectiones
naturae, absque eo quod aliquid abiiciatur ». De Anima II, lect. xi. P
legit abiicitur.., additur. - Eadem post unam lin. pro secundum pas-
siones, per passiones.

9) motus augmenti. — modus augmenti codd. — Pro non est nisi, non
fit nisi A, non nisi CDEFG, nisi 1, om. B; C post plantis addit reperi-
tur. — Lin. seq. pro rareftunt, rarescunt codd.

' exploravit A.

CAP. IIl, LECT. VII

tis. - Dicendum est autem quod Aristoteles hic
loquitur * de augmento pro quolibet motu quo ali-
quid proficit in maiorem quantitatem. Nondum
enim perfecte explicaverat * naturam motus aug-
menti: est autem suae consuetudinis ut ante ma-
nifestationem "veritatis, utatur opinionibus com-
munibus. Nec impedit virtutem probationis eius,
quod supra * exclusit * augmentum a corpore
caelesti per exclusionem additionis corporis in
ipsum quod augetur transmutati: quia sicut quod
augetur per additionem, non est omnino liberum
a generatione et corruptione, ita etiam quod au-
getur per rarefactionem. É

Est autem considerandum quod signanter in
hac ratione mentionem facit de corporibus pAy-
sicis: quia in corporibus mathematicis potest esse
augmentum sine alteratione, puta cum quadratum
crevit apposito gnomone, sed non est alteratum,
ut dicitur in Praedicamentis *; et e converso po-
test aliquid alterari sine hoc quod augeatur, sicut
cum fit triangulus aequalis quadrato.

5. Deinde cum dicit: Videtur autem etc., ma-
nifestat propositum per signa "*. Et dicit quod
ratio et ea quae apparent probabiliter videntur
in materia ista sibi invicem testificari. Et ponit
tria signa. Quorum primum est ex communi ho-
minum opinione, qui ponunt multos deos, vel
unum Deum, cui alias substantias separatas deser-
vire * dicunt; et omnes sic opinantes attribuunt
supremum locum, scilicet caelestem, Deo, sive
sint Barbari sive * Graeci, quicumque scilicet pu-
tant esse res divinas. Sic autem attribuunt cae-
lum divinis substantiis, quasi adaptantes immor-
talem locum ^ immortalibus et divinis rebus ; ut

sic habitatio Dei in caelo intelligatur esse secun-.
dum similitudinis adaptationem, quia scilicet hoc.

corpus inter cetera corpora magis accedit ad
similitudinem spiritualium substantiarum et divi-
narum. Est enim impossibile quod aliter Deo ha-
bitatio caeli attribuatur, quasi indigeat loco cor-
porali a quo comprehendatur. Si igitur ponendae
sint res divinae ', immo quia pro certo ponendae
sunt, consequens est quod bene sint dicta ea quae
dicta sunt de prima substantia corporali, scilicet
de corpore caelesti, quod scilicet est ingenitum
et impassibile. - Quamvis autem existimant ho-

29
mines templa esse locum * Dei, hoc tamen non
existimant ex parte ipsius Dei, sed ex parte co-
lentium Deum, quos oportet in aliquo loco Deum
colere. Unde templa corruptibilia sunt proportio-
nalia hominibus |corruptibilibus, caelum autem
incorruptioni divinae *.

6. Secundum signum ponit ibi: Accidit autem
hoc et per sensum etc.: quod quidem accipitur ab
experientia longi temporis. Et dicit quod id quod
probatum est per rationem et per communem opi-
nionem, accidit, idest consequitur, sufficienter; non
quidem simpliciter, sed sicut potest dici per com-
parationem ^ ad humanam fidem , idest quantum
homines possunt testificari de his quae parvo tem-
pore et a remotis viderunt. Secundum enim me-
moriam quam sibi invicem tradiderunt astrologi,
dispositiones et motus caelestium corporum ob-
servantes, in toto praeterito tempore non videtur
aliquid transmutatum esse ^ neque secundum to-
tum caelum, neque secundum aliquam propriam
partem eius. Quod quidem non esset si caelum
generabile et corruptibile esset: quaecumque enim
generantur et corrumpuntur, paulatim et succes-
sive ad perfectum statum perveniunt, et ex eo
paulatim * recedunt: quod quidem non posset
tanto tempore latere in caelo, si naturaliter ge-
nerationi et corruptioni subiaceret. - Nec tamen
hoc est necessarium, sed probabile. Quanto enim
aliquid est diuturnius, tanto maius tempus requi-
ritur ad hoc quod eius mutatio deprehendatur;
sicut transmutatio hominis non deprehenditur in
duobus vel tribus annis, in quibus deprehendi-
tur transmutatio canis, vel alicuius alterius ani-
malis breviorem vitam habentis. Posset igitur
aliquis dicere quod, etsi caelum sit naturaliter
corruptibile, est tamen tam diuturnum, quod
totum tempus cuius memoria potest haberi, non

sufficit ad deprehendendam * eius transmuta- ἡ

tionem.

7. Tertium signum ponit ibi: Videtur au-
tem etc. Quod quidem sumitur a nomine im-
posito ab antiquis, quod durat usque ad prae-
sens tempus; per quod datur intelligi quod ipsi
etiam hoc modo opinabantur * caelum esse incor-
ruptibile, sicut nos opinamur. Et ne aliquis contra
hoc obiiceret quod aliqui ante suum tempus ",

t) Dicendum est autem quod Aristoteles hic loquitur. — P legit:
Dicendum est autem quod Aristoteles attribuit motum augmenti non
solum animalibus et plantis et partibus eorum, sed etiam elementis.
Dicendum est autem quod Aristoteles hic loquitur; sed hoc nihil est
nisi repetitio homoteleuti atfribuere motum (vide ante tres lineas)...
Aristoteles, cum correctione verbi attribuere in attribuit; sed haec ca-
stigatio non impedit quominus haec inutilis repetitio turbet orationis
processum.

t) exclusit. — excludit codd. exc. A. — Lin. seq. additionis om. A. —
transmutati om. P, quia codd. exc. AC illud corrumpunt in transmutari.

7) per signa. — etiam per signa P. — Lin. seq. pro videntur, viden-
tur enim CDEFGH, videtur enim B, videntur esse pl, videntur etiam
esse sl. — sibi om. P et codd. exc. A.

9) immortalem locum. — immortale corpus codd., quod eundem sen-
sum habet ac lectio Piana, nempe: adaptantes immortale corpus immor-
talibus et divinis rebus ad inhabitandum: « antiqui ipsis diis attribuebant
caelum et locum qui est sursum, tanquam caelum sit immortale, ut
convenienter possit esse locus immortalium. » Lib. II, lect. 1. — et divinis
om. codd. exc. A. Pro habitatio, habitudo ed. 1516, habitato P errore
typogr. Pro similitudinis adaptationem , similitudinem adaptam B, si-
militudinem adaptationem ( adaptationum) CDEFGHI: horum corre-

ctionem praebet lectio quam ex A adoptavimus; P habet similitudinem
et adaptationem. — Pro hoc corpus, illud corpus P.

t) res divinae. — divinae om. codd. exc. A, quod P corrigit legendo
tales res, immo quod P; e converso lin. seq. quia bene.

x) caelum autem incorruptioni divinae. — Codd. exc. A post autem
addunt est; P habet: caelum autem est incorruptibile proportionabile
substantiae divinae.

λ) per comparationem. — Hoc om. codd. exc. A. Pro idest quantum,
et quantum P; pro testificari, certificari AE, intestificari C, iustifi-
cari cet.; pro viderunt, vident codd.

0) transmutatum esse. — esse om. P et codd. exc. A. — Lin. sequenti
propriam om. codd. exc, AB. — Ibi quaecumque enim, CDFGHpEI om.
enim.

y) ante suum tempus. — Ita A conformiter superius dicto ab an-
tiquis, et iis quae sequuntur, ex quibus nempe apparet quod obiectio
de qua est sermo, excluditur per hoc quod opinio antiquorum de in-
corruptibilitate caeli, tanquam vera opinio, pluries renovata est; sed
opinio quorundam aliter sentientium non adeo constans fuit. Haec au-
tem responsio magis indicat legendum esse ante suum tempus, quam
circa suum tempus, prout legunt P et cet. — Lin, seq. pro posuerunt,
posuerant codd. exc. A.

* ipsius add. 4.

*paulative codd.
exc. A, paulatine
P.

* comprehenden-
am P.

* opinantur p.

* in his om. 4.

* fuerunt ».

3o

caelum generabile et corruptibile posuerunt, sub-
iungit quod opiniones verae renovatae sunt se-
cundum diversa tempora non semel aut bis, sed
infinities, supposita infinitate temporis. Destruun-
tur enim studia veritatis per diversas mutatio-
nes in his * inferioribus accidentes: sed quia men-
tes hominum naturaliter inclinantur ad veritatem,
cessantibus impedimentis, renovantur studia, et
homines tandem perveniunt ad opiniones veras
quae prius fuerant *: opiniones autem falsas non
necesse est renovari. Et ideo antiqui, opinantes

DE CAELO ET MUNDO LIB. I

quod primum corpus, scilicet caeli, esset alterius
naturae praeter quatuor elementa, nominaverunt
supremum locum mundi aethera, ponentes scili-
cet ei nomen ab eo quod semper currit ἢ sempi-
lerno tempore: thein enim in graeco idem est
quod currere. Sed Anaxagoras male interpretatus
est hoc nomen, attribuens ipsum igni, quasi cae-
leste corpus sit igneum: aethein enim in graeco
idem est quod ardere, quod est proprium ignis.
Sed quod caeleste corpus non sit igneum, patet
ex supra * dictis.

E) quod semper currit. -- lta Pl; quod semper erit CDEFGH , quod semper B; quod semper currere A, forte pro quod est semper currere,

quod convenit textui.

CAP. III, LECT. VIII ; 31

| rase LECTIO OCTAVA

| AD INTEGRITATEM UNIVERSI NON REQUIRITUR PRAETER QUINQUE CORPORA SIMPLICIA
ALIQUOD ALIUD CORPUS SIMPLEX -
| PROBATUR MOTUI CIRCULARI NON ESSE ALIQUEM MOTUM CONTRARIUM

Φανερὸν δ᾽ ix τῶν εἰρημένων xal διότι τὸν ἀριθμὸν
ἀδύνατον εἶναι πλείω τὸν τῶν λεγομένων σωμάτων
"^ ἁπλῶν" τοῦ μὲν γὰρ ἁπλοῦ σώματος ἀνάγχη τὴν
Co χίνησιν ἁπλῆν εἶναι, μόνας δὲ ταύτας εἶναί φαμεν
ἁπλᾶς, τήν τε χύχλῳ χαὶ τὴν ἐπ᾽ εὐθείας, xol ταύ-
τῆς δύο μόρια, τὴν μὲν ἀπὸ τοῦ μέσου, τὴν δ᾽ ἐπὶ
τὸ μέσον.
Ὅτι δ᾽ οὐχ ἔστι τῇ κύκλῳ φορᾷ ἐναντία ἄλλη φορά;
πλεοναχόθεν ἄν τις λάβοι τὴν πίστιν,

πρῶτον μὲν ὅτι τῇ περιφερεῖ τὴν εὐθεῖαν ἀντικεῖσθαι
“μάλιστα τίθεμεν. Τὸ γὰρ κοῖλον καὶ τὸ χυρτὸν οὐ
οπμόνον ἀλλήλοις ἐντικεῖσθαι δοκεῖ, ἀλλο. καὶ τῷ
τ εὐθεῖ, συνδυαζόμενα καὶ λαβόντα σύνθεσιν ὥστ᾽ ci-
coo o eru mep. ἐναντία. τίς ἐστι, τὴν ἐπὶ τῆς εὐθείας μάλιστα
Sd (2 ἀναγκαῖον ἐναντίαν εἶναι πρὸς τὴν κύχλῳ κίνησιν.
t ο΄ Αἱ δ᾽ ἐπὶ τῆς εὐθείας ἀλλήλαις ἀντίκεινται διὰ τοὺς
"UU χόπους" τὸ γὰρ ἄνω χαὶ κάτω “τόπου τέ ἐστι δια-

Στ φορὰ καὶ ἐναντίωσις.
b Ἐπειτ᾽. εἴ τις ὑπολαμβάνει τὸν αὐτὸν εἶναι λόγον ὅνπερ
Biel * pip, τῆς εὐθείας, καὶ ἐπὶ τῆς περιφεροῦς (τὴν m:
X^ “ἀπὸ τοῦ À πρὸς τὸ B φορὰν ἐναντίαν εἶναι τῇ ἀπὸ
^— «090 B πρὸς τὸ À), τὴν ἐπὶ τῆς εὐθείας Aéyet* αὕτη
UU odo πεπέρανται. “Περιφερεῖς δ᾽ ἄπειροι ἂν εἶεν περὶ

τ τὰ αὐτὰ σημεῖα.

HIA

[it av a251 7

" δὲ xal ἐπὶ τοῦ ἡμιχυχλίου τοῦ ἑνός, olov ἀπὸ
T) τοῦ T ἐπὶ τὸ Δ xal ἀπὸ τοῦ Δ ἐπὶ τὸ T^ ἡ γὰρ
| s. αὐτὴ τῇ ἐπὶ τῆς διαμέτρου ἐστίν. ἀεὶ γὰρ ἕκαστον
᾿ οἰ ἀπέγειν τὴν εὐθεῖαν τίθεμεν.
᾿

Ὁμοίως δὲ κἂν εἴ τις κύχλον ποιήσας τὴν ἐπὶ θατέρου

Vide αὐ ἡμικυκλίου Qopav ἐναντίαν θείη τῇ ἐπὶ θατέρου,
το 5. οἷον, ἐν τῷ ὅλῳ χύχλῳ τὴν ἀπὸ τοῦ E πρὸς τὸ Ζ
- ποῦ ἡμικυχλίου τῇ ἀπὸ τοῦ Z πρὸς τὸ E ἐν τῷ Θ
cos ἡμικυχλίῳ. "n
Εἰ E "xai αὖται ἐναντίαι, XXX οὔτι vs αἱ ἐπὶ τοῦ

τ ὅλου κύκλου φοραὶ ἀλλήλαις διὰ τοῦτο ἐναντίαι.

᾿Αλλὰ «μὴν οὐδ᾽ ἡ ἀπὸ τοῦ À ἐπὶ τὸ B χύχλῳ φορὰ
αἰ ἐναντία. τῇ ἀπὸ τοῦ Α ἐπὶ τὸ T- ix ταὐτοῦ γὰρ

:
ξ, ο΄ ποῦ ἐναντίου εἰς τὸ ἐναντίον εἶναι.

ο΄ Εἰ δὲ χαὶ ἣν ἡ κύχλῳ τῇ κύχλῳ ἐναντία, μάτην ἂν ἦν

(OT το δα ξέρα" ἐπὶ τὸ αὐτὸ γάρ. Ἔτι ἀνάγχη τὸ κύχλῳ

; 129 φερόμενον ὁποθενοῦν ἀρξάμενον εἰς πάντας ὁμοίως.

ἀφικνεῖσθαι τοὺς ἐναντίους τόπους. εἰσὶ δὲ τόπου

ξναντιότητες τὸ ἄνω χαὶ χάτω χαὶ τὸ πρόσθεν χαὶ

. ὄπισθεν xal τὸ δεξιὸν xal ἀριστερόν. Αἱ δὲ τῆς

' φορᾶς ἐναντιώσεις χατὰ τὰς τῶν τόπων εἰσὶν ἐναν-

^o πιώδεις" εἰ μὲν γὰρ ἴσαι ἦσαν, οὐκ ἂν ἦν κίνησις

᾿ αὐτῶν, εἰ δ᾽ ἡ ἑτέρα χίνησις ἐχράτει, ἡ ἑτέρα οὐκ

; ἂν ἦν. Ὥστ᾽ εἰ ἀμφότερα ἦν, μάτην ἂν θάτερον ἦν

᾿ σῶμα. po κινούμενον τὴν αὐτοῦ κίνησιν μάτην γὰρ

; ὑπόδημα τοῦτο λέγομεν, οὗ μή ἐστιν ὑπόδεσις. Ὁ
| δὲ θεὸς καὶ ἡ φύσις οὐδὲν μάτην ποιοῦσιν.

δι ὼν
ἐῶν

EE daten

-»SywoPsis — 1. Argumentum et divisio textus. — Corpora sim-
plicia non sunt. plura numero quam quinque. Cuiuslibet enim
corporis simplicis oportet esse aliquem motum simplicem: non
est autem alius motus simplex praeter istos, scilicet ad medium,
qui est corporis gravis, idest terrae et aquae; a medio, qui est
corporis levis, hoc est ignis et aeris; et circa medium, qui est
primi et supremi corporis. - 2. Motui circulari non est aliquis
motus localis contrarius. Hoc autem, quod suppositum fuit lect. vr,
n:2,ideo hoc loco probatur, quia valet etiam ad ostendendum quod
non est maior numerus corporum simplicium. -- 3. Triplex modus

εἰς ταὐτὸ ἡ κίνησις, ἡ δ᾽ ἐναντία διωρίσθη φορὰ ἐκ.

* Manifestum autem ex dictis quia et numerum impossibile ; Seq. cap. ni.
est esse maiorem dictorum corporum simplicium. Sim- eatis
plicis quidem enim corporis necesse motum simplicem
esse: solos autem hos esse dicimus simplices, eum qui
circum, et eum qui in rectum, et huius duas partes,
hunc quidem a medio, hunc autem ad medium.

* Cap. rv. Text.

* Quod autem non est circulationi contraria alia latio, ex
24.

multis utique quis' accipiet fidem.

Primum quidem quia circulari rectum opponi maxime po-
nimus. * Concavum enim et gibbosum non solum ad
invicem opponi videntur sed et recto, combinata et
iuxta se posita. Itaque, si quidem contraria aliqua est
latio, eam in recto maxime necessarium contrariam esse
ad eum qui in circuitu motum. * Quae autem in recto,
ad invicem opponuntur propter loca: quod enim sursum
ei quod deorsum et loci est differentia et contrarietas.

* Text. 25.

* TText. 26.

* Deinde, si quis existimat eandem rationem esse quam et
in recto, et in circulari (eam enim quae ab A ad B la-
tionem, contrariam ei quae a B ad A), eam quae in recto
dicit: hae enim finitae sunt. Circulares autem infinitae
utique erunt circa eadem signa.

* Text. 27.

* Similiter autem et quae in semicirculo uno, puta a G * Text. 28.
ad D et a D ad G. Eadem enim ei est quae in dia-
metro est: semper enim unumquodque distare secun-
dum rectum ponimus.

* Similiter autem et utique si quis circulum faciens, eam
quae in altero semicirculo lationem, contrariam ponat
ei quae in altero; puta in toto circulo eam quae ab E
ad Z eius qui I semicirculi, ei quae a Z ad E in T
semicirculo.

Si autem et istae contrariae, sed nunquam et quae in toto
circulo invicem propter hoc contrariae.

* At vero neque quae ab A ad B circulatio, contraria ei
quae ab A ad G. Ex eodem enim in idem motus: con-
traria autem determinata est latio ex contrario in con-
trarium esse. ;

* Si autem et esset quae circum, ei quae circum contraria,
frustra utique esset altera. Ad eadem enim: quia necesse
est quod circumfertur, undecumque incipiens, in omnia
similiter advenire contraria loca. Sunt autem loci con-
trarietates sursum et deorsum, ante et retro, et dextrum
et sinistrum: lationis autem contrarietates secundum lo-
corum contrarietates sunt. * Si quidem enim aequales
essent, non utique esset motus ipsarum: si autem alter
motus dominaretur, alter utique non esset. Itaque, si
ambo essent, frustra utique esset alterum corpus non
motum eodem motu: frustra enim calceamentum hoc
dicimus cuius non est calceatio. Deus autem et natura
nihil frustra faciunt.

* Text. 29.

* Text. 30.

* Text. 31.

* Text. 32.

quo poni contrarietas posset in motu circulari.- Textus subdivi-
sio. -- 4. Motui circulari videtur maxime opponi rectus. Attamen hoc
non potest esse. Secus enim uni motui recto contrariabitur tum
alius motus rectus, propter contraria loca, tum motus circularis :
uni autem unum tantummodo est contrarium. — 5. Duplex re-
sponsio ad difficultatem contra hoc quod dicitur, circulari nempe
maxime opponi rectum.— Qualem contrarietatem intendit Philoso-
phus excludere a corpore caelesti. - Deceptio Philoponi. — 6. Sub-
divisio textus. — Ostenditur quod non est contrarietas in partibus
motus circularis. Et primo quoad partes quae accipiuntur secun-

* requirat 4.

* Cf. lect.ri, n.2.

* Num. seq.
* praedictis ».

* corpora om. p.

* Lect. i11, n. m.

* Ibid. n. 6.

* aliud om. Par.

32 DE CAELO ET MUNDO LIB. I

dum diversas portiones circulorum descriptas inter duo puncta.
Cum enim inter duo puncta, A puta et B, possint describi infinitae
lineae curvae, si motui ab A in B per lineam circularem esset
contrarius motus a B in A, sequeretur quod uni essent con-
trarii infiniti motus. Unde non est eadem ratio contrarietaus in
motu per lineam circularem, et in motu per lineam rectam. —
7. Solvuntur duae Philoponi obiectiones contra hanc rationem. —
8. Secundo ostenditur quod non est contrarietas in motibus cir-
cularibus qui sunt super unum et eundem semicirculum. Con-
trarietas enim est maxima distantia: haec autem non mensu-
ratur secundum lineam curvam, sed secundum lineam rectam.
Ergo contrarietas terminorum non facit contrarietatem 1n. moti-
bus qui sunt super lineam curvam , sed solum in illis qui sunt
per diametrum. - 9. Duae iterum Philoponi obiectiones contra
praemissam rationem solvuntur. — 10. Tertio ostenditur non esse
contrarium motum qui est in uno semicirculo, ei qui est In
alio. a) Ratione inducta ad praecedentem conclusionem. δ) Unus
motus continuus est, qui per unum et alterum semicirculum
redit ad suum principium : duo autem motus contrarii non pos-
sunt sibi invicem continuari. - 11. Etiam si partes motuum cir-
cularium essent contrariae, non sequeretur quod contrarietas
esset in motu circulari secundum totum. -- 12. Toti motui cir-

3 ostquam Philosophus ostendit necesse

Δ
r4

Gesse aliquod corpus praeter quatuor
Velementa, hic ostendit quod praeter
(ΟΡ ἰδία corpora non requirit * integritas
universi aliquod aliud corpus *. Et primo ostendit
propositum ; secundo. probat quoddam quod sup-

posuerat, ibi: Quod autem non est circulationi * etc.

Dicit ergo primo quod ex dictis *, quibus pro-
batum est esse quintum corpus praeter corpora *
gravia et levia, potest etiam manifestari quod im-
possibile est esse maiorem numerum simplicium
corporum. Quia, sicut supra * dictum est, necesse
est quod cuiuslibet simplicis corporis sit aliquis
motus simplex. Sed non est alius motus simplex
praeter praedictos *, quorum unus est circularis et
alius est rectus, qui in duas partes dividitur: nam
motuum rectorum unus quidem est a medio, qui
dicitur motus sursum; alius autem. est ad me-
dium, qui dicitur motus deorsum. Horum autem
motuum ille qui est ad medium, est corporis gra-
vis, scilicet terrae et aquae; ille autem qui est a
medio, est corporis levis, scilicet ignis et aeris;
ille autem qui est circularis, est primi et supremi
corporis, Unde relinquitur quod praeter praedicta
corpora simplicia non sit aliquod aliud * corpus
simplex: et ita integritas universi ex istis quinque
corporibus consistit. :

2. Deinde cum dicit: Quod autem non est cir-

. culationi etc., probat quoddam quod supposuerat,

scilicet quod motui circulari non sit aliquis mo-

us. contrarius. Et. hoc quidem supposuerat in

demonstratione qua probavit * corpus caeli non

culari non est alius totus motus circularis contrarius. — Prima ra-
tio. Uterque eorum motuum qui videntur esse contrarii, ab eodem
incipit et in idem terminatur: contrarii autem motus locales sunt
a contrario in contrarium. - 13. Duae rursus Philoponi obiectio-
nes solvuntur. Esse a contrario in contrarium est communis ratio
contrarietatis in omnibus motibus, eo quod motus habent for-
mam seu speciem a termino. -- Pars motus circularis est de uno
in aliud differens subiecto; sed totus motus circularis est de uno
in aliud differens sola ratione. Et hoc convenit primo motui,
qui minimum habet de diversitate. -- 14. Altera ratio. Si unus
motus circularis esset alteri contrarius, alter eorum esset frustra.
Nam corpora quae nata essent illis motibus moveri, deberent
transire per eadem loca signata in circulo: et tunc, si essent
aequalis virtutis, se invicem impedirent, et neutrum moveretur ;
quod si unum sua virtute dominaretur in alterum, istud impedi-
retur a fortiori quominus moveretur. Frustra ergo esset alterum
istorum. corporum eiusque motus. -- Quomodo Aristoteles ponat
Deum esse causam caelestium corporum. -- 15. Duplex responsio
ad Philoponum obiicientem quod pari ratione posset quis ex-
cludere contrarietatem a motibus rectis. — 16. Solvitur alia obie-
ctio ex motu planetarum, qui videtur esse contrarius motui
firmamenti.

esse subiectum generationi et corruptioni *: sed * Lect. v, n.»

ideo non statim ibi probavit, sed distulit probatio-
nem usque huc, quia hoc etiam * valet ad osten-
dendum quod non sit maior numerus simplicium

corporum. Si enim motui circulari esset aliquis

motus contrarius, posset dici quod sicut est du-
plex corpus quod movetur motu recto, propter
contrarietatem huius motus, ita etiam est duplex
corpus quod movetur motu circulari. Hoc autem
non continget *, si constet quod corpori circulari
non sit aliquis motus contrarius ^. - Circa hoc
ergo primo proponit quod intendit. Et dicit quod
per multas rationes potest aliquis accipere fidem

quod motui circulari non sit aliquis motus localis.

contrarius.
3. Secundo ibi: Primum quidem. etc., ostendit

propositum. Circa quod considerandum est quod,

si in motu circulari sit contrarietas ?, oportet hoc
esse altero trium modorum: quorum "unus est
ut motui circulari rectus sit* contrarius, alius mo-
dus est ut sit aliqua contrarietas in ipsis partibus
motus circularis, tertius est * ut uni motui. circu-

lari alius motus circularis contrarietur. Primo ergo.

ostendit quod motui circulari non contrariatur
motus rectus; secundo ostendit quod non sit
contrarietas in partibus motus circularis, ibi: De-
inde si quis existimat *. etc.; tertio quod non sit
contrarietas in toto: motu circulari, unius: scilicet
motus circularis ad alium, ibi: At vero meque
quae ab .A * etc. "e

4. Dicit ergo primo quod maxime circulari ?
videtur opponi rectum. Linea enim recta nullam

«) probavit. — probat D, probabat H, probant EFGI. — Post unam
lin. pro "ton statim ibi, hoc statim non P.

: β) motus contrarius. — motus circularis. contrarius P; quae lectio
videtur habere aliquod fundamentum in his quae immediate praecedunt.
Si enim motui circulari non sit aliquis motus circularis contrarius, se-
quitur quod non sit duplex corpus quod naturaliter movetur motu cir-
culari. Attamen auctoritate codd. expungimus circularis, quia et eadem
conclusio habetur circa numerum simplicium corporum, si legatur cum
codd. ; et praeterea intentum Aristotelis et S, "Thomae in hac secunda
parte huius lectionis est ostendere generatim quod motui circulari non
sit ullus motus localis contrarius.

42 si in motu circulari sit contrarietas. — Pro in motu, motui codd. ;
fec ἐν VILAN TIAM magis conforme modo loquendi, qui in sequenti-
ὃ) quod maxime circulari. — ta A; quod motui circulari B, quod
motui maxime circulari P et cet. Posse omitti hoc verbum motui patet

ex utroque textu, et ex ipsa expositione s. Thomae, Primo enim propo-
nitur simpliciter contrarietas quae videtur esse inter rectum et circulare.
Deinde ea quae dicta sunt, applicantur per modum illationis ad. motus
qui sunt super lineam rectam et lineam circularem. Cf, etiam num. seq.
Insuper, si motui servari deberet, lin. seq. pro rectum legendum vide-
retur rectus. Forte scriptor primi apographi familiae F etc. (cf. Praefat.)
posuit motui pro maxime, et postea, errorem advertens, scripsit maxime
quin motui expungeret. Talia menda saepius in. codicibus, quin etiam in
editionibus: antiquioribus, deprehenduntur. Lectio autem P et aliorum
codicum, licet quoad formam non adeo placeat, quoad sensum tamen
bene sustineri potest. Dicere namque possumus quod statim in prin-
Gipio ponitur conclusio intenta, nempe quod motui circulari maxime
videtur opponi motus rectus. Ad hanc autem conclusionem probandam
assumitur et declaratur primo principium generale de contrarietate

inter rectum et circulare simpliciter; postea ex hoc ipso principio
infertur conclusio.

*Num.6. —

* credere c.

* quod add. ».
dbhos. 5i
* se add. A.

02 (2:0 sus A 7
abi

x

CAP. IV, LECT. VIII

fractionem habet; figura autem angularis habet
quandam fractionem, non per totum, sed in an-
gulis; sed figura circularis videtur per totum
habere fractionem, ac si totum esset angulus. Et
secundum hoc rectum et circulare videntur esse
contraria quasi maxime distantia. - Et quia pos-
set aliquis dicere * quod circulari non opponitur
rectum , sed concavo opponitur convexum sive
gibbosum , ad hanc obviationem excludendam,
subiungit quod concavum et gibbosum, idest con-
vexum, non solum videntur habere oppositionem

. ad invicem, sed etiam ad rectum. Ad se invicem

autem videntur habere oppositionem sicut conbi-
nata et iuxta se posita, idest secundum relatio-
nem: nam concavum dicitur respectu eorum quae
intra sunt, gibbosum autem respectu eorum quae
sunt extra. Et sic omni modo rectum contraria-
tur circulari *, sive accipiatur sub ratione concavi,
sive sub ratione convexi. - Et quia contrarietas
motuum videtur esse secundum contrarietatem
eorum in quibus est motus, videtur esse conse-
quens quod si aliquis motus sit contrarius motui
circulari, maxime * sit ei contrarius motus rectus,
qui scilicet est super lineam rectam. Sed motus
recti. contrariantur ad * invicem , propter loca
contraria (motus enim qui est sursum, contraria-
tur.ei qui deorsum est, quia sursum et deorsum
important differentiam et contrarietatem loci): et
Sic uni motui recto contrariabitur alius motus
rectus, et circularis. Hoc autem est impossibile:
quia uni unum est contrarium. Ergo impossibile
est quod motui circulari sit aliquis motus con-
trarius. Ὁ

705. Potest autem aliquis obiicere contra hoc

quod dicitur, quod circulari maxime contrariatur

; rectum. Dictum est enim in Praedicamentis * quod

figurae nihil est contrarium: rectum autem et
circulare sunt differentiae figurarum. - Potest au-
tem dici quod Philosophus hic ex hypothesi lo-
quitur, et non simpliciter *. Si enim aliquid esset
contrarium circulari, maxime contrariaretur sibi
rectum, ratione supra dicta. — Potest etiam dici
quod in quolibet genere invenitur contrarietas diffe-

- rentiarum, ut patet X Metaphys. *, licet non sit in

omni genere contrarietas specierum: etsi enim
rationale et irrationale sint contrariae differentiae,
non tamen homo et asinus sunt contrariae spe-
cies. Sic igitur ponitur contrarietas inter rectum et
circulare *, non sicut inter species, sed sicut inter
differentias eiusdem generis. Huiusmodi autem
contrarietas, quae posset attendi"in motibus se-
cundum differentiam recti et circularis, non est
contrarietas corruptiva, qualem intendit hic Philo-
sophus excludere a corpore caelesti, sicut est con-
trarietas calidi et frigidi: contrarietatem autem
secundum differentias aliquorum generum nihil

33

prohibet in. corpore caelesti esse, puta sicut par
vel impar, vel secundum aliquid huiusmodi *.

Obiicit autem Ioannes Grammaticus contra id
quod Philosophus videtur ponere concavum et
gibbosum opponi secundum relationem: quia re-
lativa videntur simul esse, concavum autem et
gibbosum non sunt simul ex necessitate: potest
enim esse aliquod corpus sphaericum exterius
convexum absque hoc quod sit interius conca-
vum. - Sed in hoc deceptus fuit: quia Philosophus
hic loquitur * de concavo et convexo secundum
quod inveniuntur in linea circulari, non autem
secundum quod inveniuntur in corpore sphae-
rico, in quo unum potest esse sine altero, non
autem in linea.

6. Deinde cum dicit: Deinde si quis existimat etc.,
ostendit non esse contrarietatem in partibus mo-
tus circularis. Et primo excludit contrarietatem a
partibus huius motus; secundo ostendit quod con-
trarietas partium non sufficeret * ad contrarietatem
totius, Ibi: δὲ autem et istae contrariae * etc. Circa
primum tria facit: primo ostendit quod non est

- contrarietas in partibus motus circularis quae ac-

cipiuntur secundum diversas portiones circuli,
quae designantur inter * duo puncta; secundo
ostendit quod non est contrarietas in partibus mo-
tus circularis quae accipiuntur secundum eundem
semicirculum, ibi: Similiter autem et quae in se-
micirculo * etc.; tertio ostendit quod non est
contrarietas in partibus motus circularis quae ac-
cipiuntur secundum duos semicirculos, ibi: Simi-
liter autem et utique * etc.

Dicit ergo primo quod posset aliquis existi-
mare quod eadem sit ratio contrarietatis in motu
qui est per lineam circularem, et in motu qui
est per lineam rectam. Si enim designetur una
linea recta inter duo puncta quae sunt A et B,
manifestum est quod motus localis qui fiet super *
lineam rectam ab A in B, contrarius erit motui
locali * qui fiet e converso a B in A. Sed non est
similis ratio si describatur una linea circularis
super duo puncta quae sunt * Α et B: quia inter
duo puncta non potest esse nisi una linea recta,
sed inter duo puncta possunt describi infinitae
lineae curvae, quae sunt diversae portiones cir-
culorum. Sequeretur igitur, si motui qui est ab
A in B per lineam circularem, esset contrarius
motus qui est a B in A secundum lineam * cir-
cularem, quod infiniti motus essent contrarii uni. —
Est autem attendendum quod, loco huius quod
debuit dicere, quod linea recta est una inter duo
puncta, dixit quod lineae rectae sunt finilae: quia
si accipiamus in diversis locis duo puncta, erunt
inter ea lineae rectae finitae; sed inter quaelibet
duo puncta poterunt describi lineae curvae in-
finitae.

£) contrariatur circulari. — opponitur circulari A. Pro sive accipia-
tur, sive suscipiatur A, sive autem accipiatur cet.

Ὁ et non simpliciter. — et om. A. Idem infra om. sibi, et pro Potest
etiam legit Vel potest.

Ἢ) contrarietas, quae posset attendi. — Ita A; quae om. P et cet.;
mendum corrigit P lin. seq. legendo quae non est contrarietas, ubi
nullus codex habet quae; C: et haec contrarietas non est contrarietas.

Opp. D. Tuowax T. III.

0) puta sicut par vel impar ... aliquid huiusmodi. — Ita legit codex A ;
puta secundum quod par et impar vel aliquid huiusmodi Piana et
ceteri codices; idem nempe legunt quoad sensum, sed forma videtur
minus expedita.

Ὁ) secundum lineam. — secundum om. H; per eandem lineam C, in
lineam D, per lineam EG. Lectio C confundit primum membrum di-
visionis positae cum secundo; cf. supra et num. 8.

5

* hic locutus fuit
$E, Om. cet. exc.
480, Πὲς om. PsG.

* sufficit p.

* Num. rr.

* in ista c, infra
cet.

* Num. 8.

* Num. 10.

* secundum 4.

* locali om. co-
dices exc. AB.

* sint P.

* quia P.

* Pro Η vid.praef.

* omnes om. P.

* eo codd. exc. 4.

* communem A.

34

7. Obiicit autem contra hanc rationem Ioannes
Grammaticus, quia non videtur sequi" quod uni
motui sint infiniti motus contrarii, sed infiniti in-
finitis: quia secundum unamquamque portionem
circuli qui describitur super duo puncta, erunt
duo motus sibi invicem contrarii. - Item videtur
quod sit idem inconveniens quod sequitur ex con-
trarietate motuum rectorum. Manifestum est enim
quod sicut inter duo puncta possunt describi in-
finitae lineae curvae, ita a centro mundi ad cir-
cumferentiam possunt describi infinitae lineae
rectae.

Sed dicendum est ad primum quod, si con-
trarietas sit motuum qui fiunt per lineas curvas
secundum contrarietatem terminorum, sicut ac-
cidit in motibus rectis, sequitur ex hac suppo-
sitione quod. quilibet motus qui fita B in A per
quamcumque linearum. curvarum, sit contrarius
motui qui *est ab A in B: et sic sequetur quod
non solum uni motui sint infiniti motus contra-
rii, sed quod cuilibet infinitorum motuum ex una
parte incipientium, contrarientur infiniti motus *
qui incipiunt ex parte contraria.- Ad secundum di-
cendum quod omnes * infinitae lineae rectae quae
sunt a centro ad circumferentiam, sunt aequales,
et ideo designant eandem distantiam inter contra-
rios terminos; et ideo in omnibus est eadem ratio
contrarietatis, quae importat maximam distan-
tiam. Sed omnes lineae curvae infinitae quae de-
scribuntur super eadem puncta, sunt inaequales:
unde non est in eis * eadem ratio contrarietatis,
quia non est una et eadem distantia accepta se-
cundum quantitatem lineae curvae.

8. Deinde cum dicit: Similiter autem et quae in
semicirculo etc., ostendit quod non sit contrarietas
in motu circulari secundum unum et eundem se-
micirculum. Posset enim aliquis dicere quod motui
qui est super unam lineam curvam ab A in B,
non contrariatur quilibet motus qui est a B in A
per quamcumque lineam. curvam, sed per unam
et eandem, puta per unum semicirculum. Sit au-
tem ? semicirculus GD, et sit ita quod motus qui
est per semicirculum a G ad D, contrarietur motui
qui est super eundem semicirculum a D ad G. Sed
contra hoc procedit Aristoteles ex hoc quod eadem
distantia reputatur quae est inter G et D per semi-
circulum, illi distantiae quae accipitur per diame-
trum: non quod semicirculus sit aequalis diame-
tro, sed quia omnem * distantiam mensuramus per
lineam. rectam. Cuius ratio est, quia omnis men-
sura debet esse certa et determinata et minima:
inter duo autem puncta mensura lineae rectae

DE CAELO ET MUNDO LIB. I

est certa et determinata, quia non potest esse
nisi una; et est minima omnium * linearum quae
sunt inter duo puncta. Lineae vero curvae inter
duo puncta déscribi possunt infinitae, quae omnes *
sunt maiores linea recta inter eadem. puncta de-
scripta ^. Unde distantia quae est inter duo pun-
cta, mensuratur per lineam rectam, et non. per
lineam curvam semicirculi, seu cuiuslibet * alterius
portionis circuli, aut maioris aut minoris circuli ",
Cum igitur de ratione contrarietatis sit quod ha-
beat maximam distantiam, ut dicitur in. X AMeta-
phys.*, cum distantia quae est inter duo puncta
non mensuretur secundum lineam curvam sed
secundum rectam, consequens est quod contra-
rietas terminorum non faciat * contrarietatem in
motibus qui sunt super semicirculum, sed solum
in motibus qui sunt super diametrum.

9. Obiicit autem contra hoc Ioannes Gramma-
ticus, quia non solum geometrae et astrologi acci-
piunt quantitatem lineae curvae per lineam rectam,
sed etiam e converso: probant enim quantitatem
chordae per arcum, et quantitatem arcus [
chordam. - Sed in hoc deficit * ab intellectu Ari-
stotelis. Non enim hoc * intendit Aristoteles, quod
linea curva mensuretur per rectam; sed quod di-
stantia quae est inter quaelibet duo puncta, men-
suretur per lineam * rectam, ratione iam dicta. ᾿

Obiicit etiam quod maxima distantia estin cae-
lo, quae est inter duo puncta opposita 5, puta inter
principium Arietis et principium Librae: et tunc;
si contrarietas est maxima distantia, potest secun-
dum hanc distantiam attendi contrarietas in motu
circulari. - Sed dicendum est quod ista distantia
maxima * attenditur secundum quantitatem diame-
tri; et non secundum quantitatem | semicirculi:
alioquin plus distaret principium Arietis a. prin-
cipio Sagittarii, quod respicit trino aspectu 5, quam
a principio Librae, quod respicit aspectu rectae
oppositionis. :

10. Deinde cum dicit: Similiter autem et uti-
que etc., ostendit non esse contrarietatem in motu
circulari secundum duos semicirculos. Et. dicit
quod similis est ratio, si quis describens circulum
totum, ponat motum qui est in uno semicirculo,
contrarium ei qui est in alio * semicirculo. Sit enim.
circulus cuius diameter sit EZ, dividens ipsum in
duos semicirculos, in uno quorum describatur I,
in alio T. Posset ergo aliquis dicere quod motus *
qui est ab E ad Z. per semicirculum I, contra-
riatur motui * qui est a Z ad E per semicircu-
lum T. Sed hoc improbatur eadem ratione qua et
primum *: quia scilicet distantia quae est inter E

x) non videtur sequi. — sequi om. P non bene; nam Ioannes obiicit
contra consequentiam argumenti, quam etiam s. Thomas defendit ibi:

, Sed dicendum est ad primum. — Post duas lineas pro qui describitur,

qui describuntur: PC, quae describuntur cet. exc. A. Patet ex toto con-
textu huius numeri et praeced. intelligendum esse secundum unam-
quamque portionem cuiuslibet circuli etc.

)) Sit autem. — Si autem P. errore typogr.; Sit autem... per semi-
circulum. om. DFGIpE, Sit autem... eundem semicirculum om. BC, ho-
moteleuta. — Ibi quae est inter G et D, quae est a G in D P; pro
inter, quod om. B, de E, a D, spatium IpG. — Pro H cf. praefat,

p) inter eadem puncta descripta. — Hoc omittunt codices exc. A.

v) minoris circuli. — minoris portionis A, minoris portionis cir-

culi P. Patet eundem sensum haberi, sive dicatur quod distantia inter
duo puncta non mensuratur neque per semicirculum, neque per ullum
alium arcum cuiuslibet aut maioris aut minoris circuli; sive brevius di-
catur quod distantia non mensuratur neque per semicirculum, neque
per quemlibet arcum maiorem aut minorem semicirculo.

, 5) puncta opposita. — signa opposita A. — Lin. seq. pro et tunc, et
Sic A, et circa CE. :

, 0) trino aspectu. — curvo aspectu A. Lin. seq. rectae om. codd, — De
trino aspectu et ceteris astrorum aspectibus vid. Kepler, Epit, Astron.
Copernicanae, lib. VI, parte 5, 1v (Opp. omnia, Francof. 1857—1871,
Tom. VI, p. 489). Cum aspectus rectae oppositionis soleat dici simpli-
Citer aspectus oppositionis, vox rectae posset cum codicibus omitti.

* omnium om.
codd. exc. 4.

* omnes om. A.

* facit v, faciet.
BCFGI. dq

X1. dii

* altero codd.

exc. AB.
* motui p; cf. text.

* Cf. n. 8.

* I om. r.

v . VIII, D. 1;
. lect. xvr,

ἢ. 3.

ipe cg *

|
:

dee

! odia πὸ νὰ '

1
P
ἡ

'

Ι
Ϊ
;

3

'bbà5 certa *
^ ADM x9
*

-* illos P.

i "Ἂς δ δὲ χὰ

*

«τοῦτο imf odo
«ἃ τῷ

CAP. ΤΥ, LECT. VIII

etZ ^, non mensuratur semicirculo, sed diametro.
Et adhuc alia ratio est: quia unus motus con-
tinuus est, qui incipiens ab E, venitin Z per 1*
semicirculum, et iterum per T semicirculum redit
aZ in E; duo autem motus contrarii non pos-
sunt sibi invicem mani; ut pue in VIII
iPhygic)* i»ub 9:

11; Deinde cum dicit: Si autem et istae etc.,
ostendit quod etiam si istae partes motuum cir-
cularium * essent. contrariae, non tamen propter
hoc sequeretur quod contrarietas esset in motibus
circularibus secundum totum: non enim sequitur
ad. contrarietatem partium contrarietas totius. Et
Sic patet quod id quod iam ostendit Philosophus
de- contrarietate ?^ partium motus circularis, ex
. abundanti prosecutus est, ut totaliter a motu cir-
CUR c emt ciim excluderet.

' 12. Deinde cum dicit: Af vero etc., ostendit
quod toti; motui circulari non est alius totus ἢ
motus circularis contrarius: et hoc duabus rátio-
nibus. .Quarüm prima sumitur ex consideratione
ipsius motus circularis in communi. Sit ergo unus
circulus, super quem in tribus punctis describan-
tur A et B et. G. Super hunc autem circulum
intelligantur duo motus circulares, quorum unus
incipiat.ab A, et per B vadat in G, et sic re-
vertatur ad A; "alius autem motus e converso,

^ incipiens ab A, primo vadat ad G, et sic transiens

per B revertatur ad A. Dicit ergo hos * duos motus
non esse contrarios. Uterque enim horum mo-
tuum ab eodem incipit, scilicet ab A, et in idem
terminatur, scilicet in ipsum A; et sic patet quod
isti- duo motus non incipiunt ἃ contrario, neque
terminantur ad contrarium; contrarius autem mo-
tus localis est qui est a contrario in contrarium.
Patet. ergo- praedictos. motus circulares non, esse
contrarios.

' 43. Obiicit autem contra hoc iterum. Ioannes
Grammaticus. Primo quidem quia in diversis vi-
detur esse diversa ratio contrarietatis. Moveri enim
a contrario in contrarium determinat contrarieta-

' tem in motibus rectis: unde non oportet, si talis

contrárietas non est in motibus circularibus, quod
propter hoc nulla contrarietas in eis esse possit. τ
Item, sicut est de ratione motus contrarii in mo-
tibus rectis quod sit de contrario in contrarium,
ita est de ratione motus quod sit de uno in aliud.

. Per hoc autem quod motus circularis est ab eodem

in idem, non solum excluditur quod non sit de

contrario in contrarium, sed etiam quod non sit
de.uno in aliud. Ergo non solum excluditur * a
motibus circularibus. quod non sint contrarii, sed
etiam quod penitus non sint motus.

Dicendum est autem ad primum quod esse a
contrario in contrarium non est ratio contrarietatis

35

propria in * motibus localibus qui sunt secundum
lineam rectam; sed est commünis ratio contrarie-
tatis in omnibus motibus, ut patet in V Physic. *

Et huius ratio est, quia contrarietas est differentia ^
secundum formam, ut ostenditur in X Meftaphys.*;
motus autem habet formam seu speciem ex suo
termino; et* ideo in nullo motu potest esse contra-
rietas absque contrarietate terminorum. - Ad se-
cundum dicendum quod motus circularis, quia * est
primus motuum; minimum habet de diversitate et
plurimum de uniformitate. Et hoc quidem apparet
proportionaliter in mobili et in motu. In mobili
quidem, quia non mutat suum ubi secundum
totum subiecto, sed solum ratione: pars vero
quaelibet mutat suum ubi etiam subiecto, ut
ostensum est in VI Physic. * Et similiter etiam
pars motus circularis est de uno in aliud. sub-
iecto differens: totus autem motus circularis est
quidem de eodem in idem secundum subiectum,
sed est de uno in aliud differens sola ratione. Si
enim accipiatur circulatio una quae ab Α redit
in A, ipsum A; quod est terminus a quo et in
quem, est idem subiecto, sed differt * ratione,
inquantum accipitur ut principium et finis. Et
ideo, quia: motus circularis plurimum habet de
unitate, est natura eius longinqua a contrarietate,
quae est maxima distantia. Et ideo talis motus

competit primis corporibus, quae sunt propin-

quissima substantiis simplicibus, quae penitus con-
trarietate carent *.

14. Secundam rationem ponit ibi: Si autem
et esset etc. Et haec quidem ratio sumitur per
applicationem " circularis motus ad corpora natu-
ralia. Quae quidem ratio talis est. Si unus motus
circularis. esset contrarius alii, oporteret quod
alter eorum esset frustra; sed nihil est frustra in
natura; ergo non sunt duo motus circulares con-
trarii. - Conditionalem autem probat sic. Si es-
sent duo motus circulares contrarii, oporteret
quod corpora quae moverentur illis duobus mo-
tibus, transirent per eadem signa in circulo signata:
et hoc ideo *, quia contrarietas motus localis exi-
git contrarietatem locorum, quae attingit utrumque
mobilium. Si ergo essent motus circulares contra-
rii, oporteret quod loca aliqua designarentur con-
traria in circulo. In recta quidem linea designantur
sola duo loca contraria, quae scilicet maxime
distant: alia vero loca signata per * lineam re-
ctam, quae sunt infra duo loca * extrema, cum
non maxime distent, non habent contrarietatem ad
invicem. Sed in circulo cuiuslibet puncti est acci-
pere maximam distantiam ad aliquod aliud pun-
ctum circuli: quia a quolibet puncto signato in
circulo contingit ducere aliquam diametrum, quae
est maxima linearum rectarum cadentium in cir-

πὴ inter E et Z. — inter ETZ P; simili modo P lin. seq. pro Et
habet EZ, ita ut legat sed diametro EZ. Adhuc alia ratio etc.

9) quod iam ostendit Philosophus de contrarietate. — quod supra
prosecutus est de contrarietate A.

c) quod non sit de contrario... excluditur. -- Hoc homoteleuton
omissum in PA, restituimus ex ceteris codicibus. Verba enim illa Per
hoc autem, indicare videntur quod D. Thomas intendit hoc loco ponere
explicite minorem argumenti, quo loannes Gramm. nititur ostendere quod
ratio Philosophi (num. praec.) nimis probat. Apparet etiam quod iuxtà

lectionem adoptatam magis ordinate et clare infertur conclusio a Phi-
lopono intenta.

1) quae penitus contrarietate carent. — Pro quae, et codd., secun-
dum quam lectionem penitus contrarietate carere diceretur de primis
corporibus, dum potius solis substantiis simplicibus competit.

v) applicationem. — appellationem FG; est evidens corruptio. — Post
unam lin. pro alii, aliis P; ed. 1516 legit cum codicibus.

q) et hoc ideo. — et hoc ostendit P. — Post duas lin. pro oporteret
d loca aliqua, oporteret quod loca ed. 1516, oportet quod loca P.

* in om, codd.
exc. C.

* Cap. n. 4;
S. PM lect. VIL,

Lect. x1; Did.
lib. IX, c. ix, n.2.

* et om. codd.
exc. AB.

* qui AE.

IX, n. II;
lect. xr,

* Cap.
s. Th.

n. 12.

* differens ».

*secundum codd.

* loca om. 4.

* Num. 8.

* quocumque A4,

quolibet cet.

* eminentiam A
DE.

* cum c.

* quia AC.

* etiam add. co-
dices exc. 4.

B

P.

intellectionem

36

culo; dictum est * autem quod omnis distantia
mensuratur secundum lineam rectam. Quia 1gitur
ea quae moventur contrariis motibus, necesse est
attingere contraria loca, necesse est, si motus
circulares sint contrarii, quod utrumque corpus
circulariter motum, a quovis * puncto circuli mo-
veri incipiat, perveniat ad omnia loca circuli ,
quae omnia sunt contraria. Nec est inconveniens
si in circulo describantur loca contraria secun-
dum omnem partem: quia contrarietates loci acci-
piuntur non solum secundum sursum et deorsum,
sed etiam secundum ante et retro, et dextrum et
sinistrum; dictum est autem quod contrarietates
motus localis accipiuntur secundum contrarietates
locorum; et sic, si motus circulares sunt con-
trarii necesse est accipi contrarietates in circulo
secundum praedicta.- Ex his autem sequitur quod
alterum motuum vel corporum esset frustra. Quia
si aequales essent magnitudines motae, idest ae-
qualis virtutis, neutra ipsarum moveretur; quia
una totaliter impediret alteram, cum oporteret
utramque transire per eadem loca. Si vero alter
motus dominaretur propter praeeminentiam * vir-
tutis in altero mobilium vel moventium, conse-
quens est quod alter motus esse non posset; quia
totaliter impediretur per motum fortiorem. Itaque,
si ambo corpora essent, quae essent nata moveri
contrariis motibus circularibus, frustra esset al-
terum ipsorum corporum, quod * non posset mo-
veri illo motu qui * impediretur per fortiorem:
unumquodque enim dicimus esse frustra, quod
non potest habere suum .usum, sicut dicimus
calceamentum esse frustra, quo non potest aliquis
calceari. Et similiter corpus erit frustra, quod non
poterit moveri proprio motu: et etiam motus erit
frustra, quo nihil potest moveri.

Sic ergo patet quod, si sint duo motus circu-
lares contrarii, necesse est aliquid esse frustra in
natura. Sed quod hoc sit impossibile, probat sic.
Omne quod est in natura, vel est a Deo, sicut
primae res naturales; vel est * a natura sicut a
secunda causa, puta inferiores effectus. Sed Deus
nihil facit frustra, quia, cum sit agens per intel-
lectum *, agit propter finem. Similiter etiam na-
tura nihil facit frustra, quia agit sicut mota a Deo
velut a primo movente; sicut sagitta non mo-
vetur frustra, inquantum emittitur a sagittante ad
aliquid certum. Relinquitur ergo quod nihil in na-
tura sit frustra *. - Est autem attendendum quod
Aristoteles hic ponit Deum esse factorem caele-
stium corporum, et non solum causam per mo-
dum finis, ut quidam dixerunt.

15. Obiicit autem contra hanc rationem Ioan-
nes Grammaticus, quia pari ratione posset aliquis
concludere quod in motibus rectis non sit con-
trarietas; quia contraria mobilia impediunt se
invicem. - Sed dicendum quod alia ratio est in
motibus rectis et circularibus, propter duo. Primo

DE CAELO ET MUNDO LIB. I

quidem quia duo corpora moventur contrariis
motibus rectis absque eo quod se invicem im-
pediant, eo quod non attenditur contrarietas in
motibus rectis nisi secundum extrema linearum
rectarum, puta secundum centrum mundi et cir-
cumferentiam eius: a centro autem * ad circum-
ferentiam possunt infinitae lineae duci, ita quod
id quod movetur per unam earum sursum, non
impedit id quod movetur per aliam deorsum *.
Sed in motu circulari eadem ratio contrarietatis
est in omnibus partibus circuli: et ideo oportebit
quod per eadem loca circuli utrumque transeat;
etsic ex necessitate oportet quod motus circula-
res contrarii se invicem impediant. - Secundo est
diversa ratio utrobique, quia corpus quod mo-
vetur naturaliter * motu recto, sicut naturaliter est
aptum corrumpi, ita naturaliter est aptum im-
pediri: unde si impediatur, non est hoc frustra *,
sicut nec quod corrumpatur. Sed corpus circu-
lariter motum est naturaliter incorruptibile; unde
non est natum impediri: unde si in * natura esset
aliquid impeditivum ipsius, esset frustra. !

16. Item potest obiici de motu planetarum,
qui moventur propriis motibus ab occidente in
orientem; quod videtur esse in contrarium motus
firmamenti, quod movetur motu diurno * ab orien-
te in occidentem. - Sed dicendum est quod tales
motus habent quidem aliquam diversitatem ad
invicem, quae designat aliquo modo * diversam
naturam mobilium: non tamen est aliqua con-
trarietas, propter tria. Primo quidem quia huius-
modi diversitas non est secundum contrarios ter-
minos, sed secundum contrarias vias perveniendi
ad eundem terminum; puta quia firmamentum
a puncto orientis movetur ad punctum occidentis
per hemisphaerium superius, et redit ad punctum
orientis per hemisphaerium inferius, planeta au-
tem movetur a puncto occidentis ad orientem *
per aliud hemisphaerium. Moveri autem diversis
viis ad eundem finem, non facit contrarietatem
actionum vel motuum, sed pertinet ad diversum
ordinem motuum et * mobilium: quia quod no-
biliori via pertingit ad terminum est nobilius,
sicut melior medicus est qui efficaciori via sani-
tatem inducit. Et inde est quod motus primus
firmamenti est nobilior secundo motu, qui est
planetarum, sicut et supremus orbis est nobilior.
Unde et orbes planetarum moventur motu primi
orbis absque hoc quod impediantur a suis pro-
priis motibus *. Secunda ratio est, quia quamvis
uterque motus sit super idem centrum, est tamen
uterque. motus super alios et alios polos: unde
non sunt contrarii. T'rtia ratio est, quia non sunt
in eodem circulo, sed motus planetarum sunt in
inferioribus circulis. Oportet autem contrarietatem
attendi circa eandem distantiam, sicut patet in
motibus rectis, quorum contrarietas consistit in
distantia centri et circumferentiae.

X) nihil in natura sit frustra. — nihil nat 1 a F;i
a MM f ura facit frustra. ἘΣ in
y) ita quod id quod... deorsum. — ita quod movetur per ali

à iam
deorsum BCDFGpE; codex I sequenti modo legit: ef ita d move-
tur per unam lineam. sursum, potest per aliam moveri deorsum, duc

( pro duci) ita quod movetur per aliam deorsum; amanuensis nempe,
non intelligens sensum correctionis, assumit eam in textum, quin corru-
ptionem expungat.

€) a suis propriis motibus. — in propriis motibus A, propriis mo-
tibus E, primis motibus cet.

* yel ».

ον"

CAP. V, LECT. IX 37

LECTIO NONA

RATIO QUARE POST PRAEMISSA INQUIRENDUM SIT DE INFINITATE MUNDI -
QUO ORDINE PROCEDENDUM - PRIMA RATIO AD PROBANDUM QUOD IMPOSSIBILE EST CORPUS
QUOD CIRCULARITER MOVETUR ESSE INFINITUM SECUNDUM MAGNITUDINEM

'AXX ἐπεὶ δῆλον περὶ τούτων, χαὶ περὶ τῶν λοιπῶν
| σχεπτέον; καὶ πρῶτον πότερον ἔστι τι σῶμα ἄπειρον,
ὥσπερ οἱ πλεῖστοι τῶν ἀρχαίων φιλοσόφων φήθησαν;
ἢ τοῦτ᾽ ἐστὶν ἕν τι τῶν ἀδυνάτων᾽
TS οὕτως 7| ἐχείνως ἔχειν οὔ τι μιχρὸν ἀλλ᾽ ὅλον
τον διαφέρει καὶ πᾶν πρὸς τὴν περὶ τῆς ἀληθείας θεω-
à ᾿ς ρίαν. Σχεδὸν ydo αὕτη πασῶν ἀρχὴ τῶν ἐναντιώ-
τς σεὼν «τοῖς ἀποφηναμένοις τι περὶ τῆς ὅλης φύσεως
᾿ς X«L γέγονε καὶ γένοιτ᾽ dv,
εἴπερ xal τὸ μικρὸν παραβῆναι τῆς ἀληθείας ἀφιστα-
᾿ μένοις γίνεται πόρρω μυριοπλάσιον, οἷον εἴ τις ἐλά-
τι ἄιστον εἶναί τι φαίη μέγεθος" οὗτος γὰρ τοὐλάχιστον
- Bay ὧν τὰ μέγιστ᾽ ἂν χινήσειε τῶν μαθηματι-
.. χῶν, Τούτου δ᾽ αἴτιον ὅτι ἡ ἀρχὴ δυνάμει μείζων
; ο΄ ἢ μεγέθει, διόπερ τὸ ἐν ἀρχῇ μιχρὸν ἐν τῇ τελευτῇ
kii apa. ΤΥ (nit παμμέγεθες. Τὸ δ᾽ ἄπειρον χαὶ ἀρχῆς ἔχει
up» δύναμιν xal τοῦ ποσοῦ τὴν μεγίστην. Occ οὐδὲν
τ΄ ἄτοπον οὐδ᾽ ἄλογον τὸ θαυμαστὴν εἶναι τὴν δια-
-ἰ φοράν ix τοῦ λαβεῖν ὡς ἔστι τι σῶμα ἄπειρον. Διὸ
᾿ς περὶ αὐτοῦ λεκτέον ἐξ ἀρχῆς ἀναλαβοῦσιν.
Ó rni δὴ πᾶν σῶμα T| τῶν ἁπλῶν εἶναι ἢ τῶν συνθέ-
τ 40, ὥστε καὶ τὸ ἄπειρον ἢ ἁπλοῦν ἔσται 7| σύνθε-
à : mov. ᾿Αλλὰ μὴν καὶ ὅτι γε πεπερασμένων τῶν ἁπλῶν
(OUT τ ἀνάγκη πεπερασμένον ds τὸ σύνθετον, δῆλον" τὸ
τ γὰρ ἐκ πεπερασμένων xal πλήθει xal μεγέθει συγχεί-
τ μενον πεπέρανται καὶ πλήθει καὶ μεγέθει“ τοσοῦτον
h Tie ἐστιν ἐξ ὅσων ἐστὶ συγχείμενον. Λοιπὸν τοίνυν
. ἰδεῖν πότερον ἐνδέχεταί τι τῶν ἁπλῶν ἄπειρον εἶναι
^ «46 μέγεθος, ἢ τοῦτ᾽ ἀδύνατον. Προχειρισάμενοι δὴ
περὶ τοῦ πρώτου τῶν σωμάτων, οὕτω σχοπῶμεν xol
- s περὶ τῶν λοιπῶν.
Ὅτι μὲν τοίνυν ἀνάγκη τὸ xoxo φερόμενον πεπεράνθαι
La πᾶν, ἐκ τῶνδε δῆλον. r
"e Ei γὰρ ἄπειρον τὸ χύχλῳ φερόμενον σῶμα, ἄπειροι ἔσον-
οὐσαι αἱ ἀπὸ τοῦ μέσου ἐχβαλλόμεναι. Τῶν δ᾽ ἀπεί-
f - pev τὸ διάστημα ἄπειρον: διάστημα δὲ λέγω τῶν
᾿ γραμμῶν, οὐ μηδὲν ἔστιν ἔξω λαβεῖν μέγεθος ἀπτό-
μενον τῶν γραμμῶν. Τοῦτ᾽ οὖν ἀνάγχη ἄπειρον ci-
γαι" τῶν γὰρ πεπερασμένων ἀεὶ ἔσται πεπερασμέ-
γον. Ἔτι δ᾽ ἀεὶ ἔστι τοῦ δοθέντος μεῖζον λαβεῖν,
ὥστε χαθάπερ ἀριθμὸν λέγομεν ἄπειρον, ὅτι μέγιστος
οὐκ ἔστιν, ὁ αὐτὸς λόγος χαὶ περὶ τοῦ διαστήματος.
Εἰ οὖν τὸ μὲν ἄπειρον μὴ ἔστι διελθεῖν, ἀπείρου ὃ
ὄντος ἀνάγκη ἄπειρον τὸ διάστημα εἶναι, οὐκ ἂν
ἐγδέχοιτο χινηθῆναι χκύχλῳ-
δ᾽ οὐρανὸν ὁρῶμεν κύκλῳ στρεφόμενον, καὶ τῷ λόγῳ
δὲ διωρίσαμεν ὅτι ἐστί τινος ἡ κύχλῳ κίνησις.

lo? ὐπὸ ἐμέν

4

σὸν

ΘΥΎΝΟΡΒΙ5. — τ. Infinitum, cui attribuerunt aliqui rationem
perfecti, dici potest tripliciter: a) secundum magnitudinem, 5) se-
cundum numerum, c) secundum durationem. -- Textus divisio. -
2. Inquirendum primo an sit aliquod corpus infinitum in actu
secundum magnitudinem. Quare haec quaestio iteretur hic, post
dicta in III Physicorum. — 3. Differt autem non modicum ad specu-
lationem veritatis utrum sit vel non sit aliquod corpus tali modo
infinitum: inducit enim differentiam circa totum universum, et
circa omnem considerationem naturalem. — 4. Et huius ratio est,
quia principium, etsi sit modicum quantitate, est magnum vir-
tute. Unde error modicus circa principium, in fine multiplicatur,
quia pertingit ad omnia ad quae se extendit. virtus principii.
Infinitum autem habet rationem principii, et cum hoc habet
etiam maximam virtutem quoad quantitatem. — 5. Quo' ordine
procedendum. Corpus omne aut est simplex aut compositum.
Manifestum est autem quod corpus compositum non potest esse

* Sed quoniam manifestum de his, et de reliquis intenden- * Cap.v. Text.5.
dum est. Et primo utrum est corpus infinitum, quem-
admodum. plurimi antiquorum philosophorum putave-
runt; aut hoc unum est aliquod impossibile.

Sic enim aut illo modo habere se, non aliquid modicum,
sed totum differre facit et omne ad eam quae de veri-
tate speculationem. Fere enim hoc omnium principium
contradictionum enuntiantibus aliquid de tota natura
et fuit et erit utique.

Siquidem qui modicum transgressus fuerit a veritate, disce-
dens fit longe plus decies millies, puta si quis minimam
aliquam dicat esse magnitudinem: sic enim minimum
introducens, maxima utique amovebit mathematicorum.
Huius autem causa, quia principium virtute maius quam
magnitudine: quapropter quod in principio modicum, in
fine fit multum magnum. Infinitum autem principii habet
virtutem et quanti maximam. Itaque nihil inconveniens
neque irrationabile mirabilem esse differentiam ex eo
quod sumitur quod est aliquod corpus infinitum. * Pro-
pter quod de ipso dicendum a principio resumentibus.

Necesse itaque omne corpus aut simplicium esse aut com-
positorum: quare et infinitum aut simplex aut com-
positum. Sed adhuc et quod, finitis simplicibus, necesse
finitum esse compositum, palam: ex finitis enim et
multitudine et magnitudine compositum, finitum est
et multitudine et magnitudine: tantum enim est, ex
quantis est compositum. * Restat igitur videre utrum * Text. 35.
contingat aliquod simplicium infinitum esse magnitudi-
ne, aut hoc impossibile. Praeargumentantes autem de
primo corporum, sic intendamus et de reliquis.

* Text. 34.

Quod quidem igitur necesse sit corpus quod circumfertur
finitum esse omne, ex his palam.

Si enim infinitum quod circumfertur corpus, infinitae erunt
quae a medio egredientes. Infinitarum autem distantia
infinita: infinitam enim distantiam dico linearum, cuius
nullam est extra sumere magnitudinem tangentem lineas.
Hanc igitur necesse est infinitam esse: finitarum enim
semper erit finita; adhuc autem semper est data ma-
iorem accipere. Itaque, quemadmodum numerum dici-
mus infinitum quia maximus non est, eadem ratio et
de distantia. Si igitur infinitum non est pertransire,
infinito autem ente necesse distantiam infinitam esse,
non utique continget circummoveri.

Caelum autem videmus circumvolvi; et ratione determina-
vimus quia est alicuius circularis motus.

infinitum, si simplicia sint multitudine et magnitudine finita. Porro
in praecedentibus ostensum est corpora simplicia esse finita nu-
mero. Restat ergo videre utrum aliquod simplicium corporum
possit esse infinitum magnitudine. — 6. Subdivisio textus. - Ad pro-
positum ostendendum ponentur primo rationes propriae de sin-
gulis corporibus; postmodum rationes communes de omnibus
(lect. xur). Primo autem de primo corpore, h. e. de corpore
quod circulariter movetur, probatur quod oportet esse finitum. —
7. Prima ratio. Corpus infinitum 'non posset moveri circulariter.
Nam in corpore infinito lineae egredientes a centro protrahuntur
in infinitum: unde distantia inter eas est infinita. Ut autem fiat
motus circularis, oportet quod una linea perveniat ad situm al-
terius: ergo deberet in hypothesi pertransire spatium infinitum,
quod est impossibile. Ergo nihil unquam circulariter moveretur. —
8. Dari autem motum circularem, et apparet ad sensum, et supra
etiam (lect. rv) per rationem probatum est.

* Cf. lect. t1, n. 1.

*Cap.v1,n.7 sqq.;
HE To. "ect. yw
n.2 sqq. - Cf. su-
pra lect. ΠΙ, n. 1.

*-Lect, xvi.

* Lect. xxi.

* ostendit p.

Num. 6.

* ostendit P.

* Num. 3.

* Num. 5.

* Cap. Iv sqq.;
S.Thiect.vi ud.
Y
* Cf. S. Th. ibid.

lect. vri, n. 5.
* Lect. 1v.

e

38 DE CAELO ET

οὶ ostquam Philosophus ostendit perfe-
ctionem universi et ex quibus parti-

quia, ut dicitur in ΠῚ Physic. ἢ, quidam rationem
perfecti attribuerunt infinito. Potest autem aliquid
dici infinitum tripliciter: uno modo secundum
magnitudinem, alio modo secundum numerum,
tertio modo secundum durationem. Primo igitur
inquirit utrum universum sit infinitum secundum
magnitudinem; secundo utrum sit infinitum. se-
cundum multitudinem, utrum scilicet sit unus
mundus tantum, vel infiniti seu. plures, ibi: Quia
autem neque plures * etc.; tertio utrum sit infi-
nitum duratione, quasi semper. existens, ibi: His
aulem. determinatis: * etc. Circa primum duo fa-
cit: primo dicit. *: prooemialiter de quo est in-
tentio; secundo exequitur propositum, ibi: Quod
quidem igitur necesse * etc. Circa primum tria
facit: primo dicit * de quo est intentio; secundo
assignat rationem suae intentionis, ibi: Sic enim
aut. illo modo * etc.; tertio determinat modum
agendi, ibi: Necesse itaque * etc. -

2. Dicit ergo primo quod, quia manifestum est
de praedictis ^, quod motui circulari non. est ali-
quis-motus contrarius, et de aliis quae dicta sunt,
oportet nunc intendere ad ea quae residua sunt.
Et primo inquirendum est utrum sit aliquod cor-
pus infinitum in actu secundum magnitudinem *,
sicut plurimi antiquorum philosophorum putave-
runt (omnes scilicet qui posuerunt unum princi-
pium: materiale, puta ignem aut aerem aut aquam
aut aliquod medium horum); vel potius hoc est
impossibile, quod sit aliquod corpus infinitum in
actu, sicut probatum est in III Physic. *, suppo-
nendo tamen quod non sit aliud corpus ? prae-
ter quatuor elementa *, secundum opinionem alio-
rum. Sed quia iam probavit * quod est aliquod
corpus praeter quatuor elementa, repetit hanc
considerationem, ut universalior sit inquisitio ve-
ritatis.

3. Deinde cum dicit: Sic enim aut illo modo etc.,
assignat rationem suae intentionis, ex diversitate
quae accidit propter praedictam positionem. Et
primo proponit hanc diversitatem consequentem.
Et.dicit quod non modicum differt in compara-
tione ad speculationem veritatis in naturali phi-
losophia, utrum hoc aut illo modo se habeat,
scilicet quod sit aliquod corpus infinitum secun-
dum magnitudinem ? vel non: sed magis inducit
differentiam. circa fotum, idest circa totum uni-
versum, et circa omnem considerationem natu-

MUNDO LIB. I

ralem. Hoc enim quod dictum est, fere fuit in
praeterito, et erit in futuro principium omnium
contradictionum inter eos qui aliquid enuntiave-
runt de tota natura rerum. llli enim qui posue-
runt unum infinitum principium, posuerunt alia
fieri quasi per. separationem. ab illo principio; et
sic, propter infinitatem. illius principii, dixerunt
generationem rerum non deficere; sicut si aliquis
diceret quod ex infinita massa possunt * fieri pa-
nes *in infinitum. Illi vero qui posuerunt princi-
pia finita, dixerunt. fieri res -in- infinitum pér
reciprocam congregationem et separationem ele-
mentorum. Bt us Rat gr er

4. Deinde cum dicit: Siquidem qui modicum etc.,
assignat causam quare tanta diversitas ex-hoc se-
quatur *: quia scilicet qui modicum transgreditur
a veritate circa principium, procedens in ulteriora

"rio

fit magis longe a. veritate decies millies. Et hoc.

ideo, quia omnia subsequentia dependent ex s
principiis. Et hoc. maxime apparet. in. errore. via-

rum: quia qui parum elongatur a recta via; post-

modum * procedens fit multum longe. Et ponit
exemplum de eo quod dictum est, in his qui po-
suerunt aliquam minimam magnitudinem, sicut
Democritus posuit corpora indivisibilia: sic autem
introducens aliquid minimum in quantitate; de-
struit maximas propositiones mathematicoruüm ,
puta quod lineam datam contingit secari * in ὦ
media. Et huius causa est, quia principium, etsi
sit modicum magnitudine *, est. tamen magnum
virtute, sicut ex modico semine: producitur. ma-
gna arbor: et inde est quod illud quod est modi-
cum in principio, in fine multiplicatur, quia per-
tingit ad totum. id ad quod se extendit virtus
principii, sive hoc sit verum sive falsum. Infinitum
autem habet rationem principii (omnes enim-qui-
cumque sunt locuti de infinito, posuerunt infini-
tum esse principium, ut dictum est in ΠῚ Physic.*);
et cum hoc habet maximam virtutem quantum
ad * quantitatem ,. quia. excedit. omnem. quanti-
tatem datam. Si igitur principium quod: est mi-
nimum quantitate, facit magnam differentiam in
sequentibus, multo magis infinitum, quod non
solum excedit in virtute principii, sed etiam in
quantitate. Et ideo neque inconveniens. neque ir-
rationabile est, si mirabilis differentia sequatür in
scientia naturali ex eo quod sumitur aliquod cor-
pus esse infinitum. Et ideo de hoc dicendum est,
resumendo considerationem nostram a principio
quod supra * accepimus, de differentia simplicium
corporum et compositorum. «
5. Deinde cum dicit: Necesse itaque etc., osten-

«) de praedictis. — ex praedictis P, sed cf. textum utrumque et lin.
Seq. de aliis.

. B) secundum magnitudinem. — Hoc om. A. — Lin. seq. pro plurimi,
primi P; cf, textum, — Ibi principium materiale, principium naturale P;
cf. Physic. 1, lect. vim, n. 2, et III, lect, vr, n. 8. — Pro aut aliquod me-
dium, aut aliquod corpus medium F.

3) aliud corpus. — aliquod corpus P, et ita paulo infra, ubi codi-
ces omittunt praeter quatuor elementa. De hac procedendi ratione
qua Aristoteles utitur, ita loquitur S. Thomas III Physic., lect. vii, n. 5:
« procedit in his rationibus ac si non esset aliud corpus sensibile extra
quatuor elementa, sécundum suam consuetudinem: quia semper ante-
quam. probet id quod est suae opinionis, procedit ex suppositione opi-
nionis aliorum communis, Unde postquam probavit in primo libro de

Caelo et Mundo, caelum esse alterius naturae ab elementis, ad veri-
tatis certitudinem iterat considerationem de infinito, ostendens univer-
saliter quod nullum corpus sensibile est infinitum, »-

: 9) secundum magnitudinem. — Hoc om. codd.; item lin. seq. om. idest
circa totum. à; .

t) sequatur. — sequitur. codd. Pergit P: quia si quis modicum; me-
lior videtur lectio codicum, nam particula scilicet clarius indicat quod
hic explicatur quae sit causa diversitatis, de qua in num. praecedenti,

T) quantum ad. — quoad P, et etiam A, quod non potest acceptari:
nam infinitum habere maximam virtutem ostenditur et ex hoc quod
habet rationem principii, et ex hoc quod habet maximam quantitatem ;
lectio autem A introducit. tertium: membrum, de quo nihil habetur in
contextu,

|
|

CAP. V; LECT. IX

dit quo ordine agendum sit. Et dicit quod ne-
cesse est omne corpus aut de numero simplicium
"ese post cor- esse * aut de numero compositorum corporum:
E unde oportet quod etiam corpus infinitum aut.
sit simplex aut compositum. Iterum manifestum
est quod, si corpora simplicia essent finita mul-
"corpus add.4. titudine et magnitudine, necesse est quod * com-
positum sit finitum et multitudine et magnitüdine:
tantam enim quantitatem habet corpus compo-
situm, quanta est quantitas corporum simplicium
sumet ex quibus componitur *. Ostensum est autem
at. praeced. supra * quod corpora simplicia sunt finita mul-
titudine, quia non est aliquod corpus praeter
praedicta. Restat igitur videre utrum aliquod cor-
pus simplicium sit infinitum magnitudine, vel si
- hoc sit impossibile. Et hoc quidem ostendemus
tantes de primo corporum, quod
(t circulariter movetur; et sic intendemus
reliqua. CAFBoFe, quae scilicet moventur motu
recto. .
i6nBeindé cim- dicit: Quod quidem igitur etc.,
estendit quod non sit corpus infinitum: et primo
propriis rationibus de singulis corporibus; secundo
mer tribus * communibus rationibus de omnibus, ibi :
igitur non est infinitum corpus * etc.
Gin] num duo facit: primo ostendit propo-
im in corpore quod circulariter movetur; se-
lo dn potetn quae moventur motu recto,
. ibi: Sed adhuc neque quod ad medium * etc.- Circa
^^" primum duo facit. Primo proponit quod intendit:
^^ et dicit quod. manifestum est ex his quae dicen-
ur, quod necesse est omne corpus quod circu-
ariter. fertur, esse Snitum (hoc enim est primum
dian,
dar ^ - aids Deinde cum duit Si enim infinitum etc. ,
probat propositum sex rationibus: quarum prima
talis est. Si aliquod corpus est infinitum, non po-
test moveri circulariter; sed corpus primum mo-
vetur circulariter; ergo non est infinitum.
» Primo ergo probat conditionalem sic: quia si
corpus:quod circulariter fertur est infinitum, ne-
cesse est quod lineae rectae quae egrediuntur a
centro ipsius, sint infinitae; protenduntur enim

μι

* Cup. ὩΣ
NN. ιὦ

39
quamdiu durat corporis quantitas. Distantia autem
quae est inter infinitas lineas, est infinita. — Posset
autem aliquis dicere quod, etiam si sint lineae
infinitae a centro egredientes, tamen inter eas est
aliqua distantia finita: quia omnis distantia men-
suratur secundum lineam rectam, potest * autem
aliqua linea * finita protrahi infra duas praedictas

lineas, puta in propinquitate " ad centrum. Sed

manifestum est quod extra illam lineam poterit
alia linea recta maior protrahi inter illas lineas

de quibus primo loquebamur. Et ideo dicit quod

non loquitur de distantia quam mensurant tales
lineae; sed illam distantiam dicit esse infinitam,
quae mensuratur per lineam extra quam non. est
sumere aliquam aliam lineam. maiorem , quae
tangat utramque primarum linearum. - Et ta-
lem distantiam probat esse infinitam dupliciter.
Primo quidem quia omnis talis distantia finita
est inter lineas. egredientes a centro finitas: opor-
tet enim quod iidem * sint termini linearum egre-
dientium: a centro, et lineae finitae mensurantis
extremam distantiam inter eas. Secundo probat
idem * per hoc quod qualibet distantia data inter

duas lineas mensuratas egredientes a centro, est

accipere aliam maiorem, sicut quolibet numero
dato est accipere maiorem: unde sicut est infini-
tum in numeris ^, ita est infinitum in tali distan-
tia.- Ex hoc sic argumentatur. Infinitum non est
pertransire, ut probatum est in VI Physic. *; sed

si corpus sit infinitum, necesse est quod distantia 5

sit infinita inter lineas egredientes a centro, ut
probatum est; ad hoc autem quod fiat motus
circularis , oportet quod una linea egrediens a
centro pertingat ad situm alterius; sic igitur nun-
quam contingeret aliquid circulariter moveri.

8. Secundo ibi: Caelum autem videmus etc.,
probat destructionem consequentis dupliciter: pri-
mo quidem quia ad sensum videmus quod cae-
lum. circulariter. movetur; secundo quia supra *
per rationem probatum est quod motus circularis
est alicuius corporis. Unde relinquitur quod im-
possibile sit corpus esse infinitum, quod circula-
riter movetur.

RE in propinquitate. — in. proximiori propinquitate P, corrigendo
tionem in qroximum communitate, quam exhibent "codd. exc. A

; sE habet in proximitate.

0) infinitum in numeris. — in numeris omittunt codices exceptis
AsE, male ut patet. — Linea ,sequenti loco. argumentatur, arguitur
habet P; ; pro in VI Physic, in Meth. A

* posset p.
* recta add. 4.

ἢ

* di c, idem ῬΒῈ
GI.

* idem om. A4.

* Vid. cap. mr, n.

8 sqq., et cap.vit;
. ΤᾺ -lect. Iv, IX.

* Lect. 1v.

40

LECTIO DECIMA

DE CAELO ET MUNDO LIB. I

(Cr

SECUNDA ET TERTIA RATIO AD PROBANDUM CORPUS QUOD CIRCULARITER MOVETUR -
NON ESSE INFINITUM

Ἔτι ἀπὸ πεπερασμένου χρόνου ἐὰν ἀφέλῃς πεπερασμέ-
yov, ἀνάγκη χαὶ τὸν λοιπὸν εἶναι πεπερασμένον καὶ
ἔχειν ἀρχήν. Εἰ δ᾽ ὁ χρόνος ὁ τῆς βαδίσεως ἔχει
ἀρχήν; ἔστιν ἀρχὴ χαὶ τῆς κινήσεως; ὥστε χαὶ τοῦ
μεγέθους ὃ βεβαάδικεν. Ὁμοίως δὲ τοῦτο καὶ ἐπὶ
τῶν ἄλλων. Ἔστω δὴ γραμμὴ ἄπειρος, ἐφ᾽ ἢ ΑΓΕ,
ἐπὶ θάτερα, ἡ τὸ E: ἡ δ᾽ ἐφ’ ἡ τὰ BB, im ἀμφο-
«sp ἄπειρος. Εἰ δὴ γράψει χύχλον ἡ τὸ ATE ἀπὸ
ποῦ T κέντρου, τέμνουσα ποτε οἰσθήσεται κύχλῳ
τὴν ΒΒ ἡ τὸ ATE πεπερασμένον χρόνον" ὁ γὰρ πᾶς
χρόνος ἐν ὅσῳ κύχλῳ ἠνέχθη ὁ οὐρανός, πεπερασμέ-
γος. Καὶ ὁ ἀφῃρημένος dpa, ὃν ἡ τέμνουσα ἐφέρετο.
Ἔσται ἄρα τις ἀρχὴ d πρῶτον ἡ τὰ ATE τὴν τὰ ΒΒ
ἔτεμεν. ᾿Αλλ᾽ ἀδύνατον. Οὐκ ἄρα ἔστι χύχλῳ στρα-
φῆναι τὸ. ἄπειρον. Ὥστ᾽ οὐδὲ τὸν χόσμον, εἰ ἦν
ἄπειρος. : s

Ἔτι δὲ xal ix τῶνδε φανερόν, ὅτι τὸ ἄπειρον ἀδύνατον
χινηθῆναι, "Ἔστω γὰρ ἡ τὸ φερομένη παρὰ τὴν B,
πεπερασμένη παρὰ πεπερασμιένην. ᾿Αγάγχη δὴ ἅμα
τήν τε À τῆς B ἀπολελύσθαι καὶ -τὴν B τῆς Α΄ ὅσον
γὰρ ἡ ἑτέρα ἐπιβάλλει τῆς ἑτέρας, καὶ ἡ ἑτέρα
ἐκείνης τοσοῦτον. Εἰ μὲν οὖν ἄμφω κινοῖντο εἰς τοὐν-
αντίον, θᾶττον ἂν ἀπολύοιντο, εἰ δὲ παρὰ μένουσαν
παραφέροιτο; βραδύτερον, τῷ αὐτῷ τάχει κινουμέ-
νου τοῦ παραφερομένου. ᾿Αλλ᾽ ἐχεῖνό γε φανερόν,
ὅτι ἀδύνατον τὴν ἄπειρον διελθεῖν ἐν πεπερασμένῳ
χρόνῳ. Ἔν ἀπείρῳ ἄρα" δέδεικται γὰρ τοῦτο πρό-
τερον ἐκ τοῖς περὶ κινήσεως. Διαφέρει δέ γε οὐ ἐν
ἢ τὴν πεπερασμένην φέρεσθαι παρὰ τὴν ἄπειρον ἢ
τὴν ἄπειρον παρ᾽ ἐκείνην" ὅταν γὰρ ἐκείνη map
ἐχείνην, κἀκείνη παρ᾽ ἐκείνην, ὁμοίως κινουμένη καὶ
ἀκίνητος" πλὴν θᾶττον, idv χινῶνται ἀμφότεραι;
ἀπολυθήσονται. Καίτοι ἐνίοτ᾽ οὐθὲν χωλύει τὴν χι-
γουμένην παρ᾽ ἠρεμοῦσαν θᾶττον παρελθεῖν ἢ τὴν
ἀντικινουμένην, ἐάν τις ποιήσῃ τὰς μὲν ἀντικινου-
μένας ἀμφοτέρας φερομένας βραδέως, τὴν δὲ παρὰ
τὴν ἠρεμοῦσαν πολλῷ ἐχείνων θᾶττον φερομένην.
Οὐδὲν οὖν πρὸς τὸν λόγον ἐμπόδιον ὅτι παρ᾽ ἦρε-
μοῦσαν, ἐπείπερ κινουμένην ἐνδέχεται τὴν À παρὰ
χινουμένην τὴν Β βραδύτερον παρελθεῖν. Εἰ οὖν ἄπει-
ρος ὁ χρόνος ὃν ἡ πεπερασμένη ἀπολύεται κινου-
μένη) καὶ ἐν ᾧ ἡ ἄπειρος τὴν πεπερασμένην ἐχινήθη,
ἀνάγκη ἄπειρον εἶναι. ᾿Αδύνατον ἄρα τὸ ἄπειρον
κινεῖσθαι ὅλως" ἐὰν γὰρ xol τοὐλάχιστον χινηθῇ;)
ἀνάγκη ἄπειρον γίγνεσθαι χρόνον. ᾿Αλλὰ μιὴν ὅ γ᾽
οὐρανὸς περιέρχεται χαὶ στρέφεται ὅλως χύκλῳ ἐν
πεπερασμένῳ χρόνῳ, ὥστε περίεισιν ἅπασαν τὴν
ἐντός, olov τὴν ΑΒ πεπερασμένην. ᾿Αδύνατον ἄρα
ἄπειρον εἶναι τὸ xUxAo.

ΘΥΝΟΡΘΙΒ. --- 1. Principia quaedam ad secundam rationem.
Si a tempore finito subtrahatur tempus finitum, reliquum oportet
esse finitum, et consequenter habere principium. Si autem tem-
pus sit finitum, et motum et mobile finita esse oportet. -- 2. Se-
cunda ratio. Ab A centro corporis infiniti, ducatur linea AGE,
quae sit infinita ex parte E. Imaginemur etiam in spatio in quo
revolvitur corpus infinitum , aliam lineam immobilem BB, quae
non transeat per centrum, et sit infinita ex utraque parte. Linea
AGE, dum tempore finito (quo nimirum movetur totum caelum )
Circumvolvitur secundum motum totius corporis, secabit totam
lineam BB: ergo secabit eam tempore finito, cuius temporis erit
aliquod principium, in quo incipit secare: ergo et in linea infi-
nita erit aliquod. principium, quod est absurdum. Non ergo con-
tingit corpus infinitum moveri circulariter. Videmus autem fir-

* Adhuc,a finito tempore si auferas finitum tempus, necesse
est reliquum esse finitum et habere principium. Si
autem tempus incessus habet principium, est principium
et motus: quare et magnitudinis quae mota est, Simi-
liter autem hoc et in aliis. Sit itaque linea infinita in
qua AGE ad alteram partem quae E; in qua autem
BB ad utramque partem infinita. Si itaque scribet circu-
lum quae AGE a G [centro], incidens quandoque feretur

circum per eam quae BB, AGE in tempore finito. Omne
enim tempus in quanto circulo latum est caelum, fini-
tum est: et ablatum igitur quo incidens ferebatur. Erit
igitur aliquod principium, quo primum quae AGE
eam quae BB incidit. Sed impossibile, Non contingit
igitur circumvolvi infinitum, Quare neque mundum, si
erat infinitus. 1 A iqq

* Adhuc autem et ex his manifestum quod infinitum ir
possibile est moveri. Sit enim quae A lata iuxta es
quae B, finita iuxta finitam. Necesse igitur simul et ea
quae A ab ea quae B absolvi, et eam quae B ab ea

quae A: quantum enim altera acceperit alterius, et al-
tera illius tantum. Si quidem igitur ambae moveantur
in contrarium, velocius utique disiungentur: si autei
iuxta manentem feratur, tardius, eadem celeritaté mota
ea quae iuxta fertur. * Sed illud. quidem manifestum ,
quod impossibile infinitam pertransire in tempore fin

In infinito igitur: ostensum enim est hoc prius in.
quae de motu. Differt autem nihil aut finitam ferri iuxte
infinitam, aut infinitam iuxta illam: cum enim illa per-
mutetur iuxta illam, similiter mota et non mota. Verun-
tamen si iuxta moveantur ambae, velocius absolventur:
quamvis aliquando nihil prohibet motam iuxta quie-
scentem velocius pertransire quam contra-motam, si
quis fecerit contra-motas quidem ambas latas lente, eam.
autem quae iuxta quietam, multo illis velocius latam.
Nullum igitur ad rationem impedimentum quia iuxta
quietam; quoniam quidem motam contingit eam.

A, iuxta motam eam quae B tardius pertransire, Si i
infinitum tempus quo finita absolvitur mota, et in quo
infinita per finitam movebatur, necesse infinitum esse.
Impossibile igitur infinitum per infinitum moveri to-
tum: si enim et per minimum moveatur, necesse infi-
nitum fieri tempus. Sed tamen caelum circuit et vertitur
totum in circuitum in tempore finito. Quare con
totam circuli quae intus, puta eam quae AB, finitam.
Impossibile igitur infinitum esse quod in circuitu.

mamentum tali modo moveri: non est ergo infinitum. -- 3. Prae-
notiones ad tertiam rationem. Si sint duae lineae finitae A et B,
et A feratur iuxta B quiescentem, simul linea mota, nempe A,
separabitur a linea quiescente, seu B, et e converso. Sed si ambae
moveantur una contra aliam, citius separabuntur, dummodo sit
aequalis velocitas duarum contra se invicem motarum, et unius mo-
tae contra aliam stantem. Ex hoc autem patet quod idem est tem-
pus quo una linea pertransit aliam, et quo alia pertransit ipsam. —
Impossibile est lineam finitam tempore finito pertransire infinitam.
Nihil autem differt an linea finita feratur super infinitam, vel sit
e converso. - Cum nihil prohibeat lineam quae movetur iuxta
quiescentem, velocius pertransire eam quam si moveretur iuxta
lineam in contrarium motam, non refert ad praesentem rationem
quod linea infinita moveatur iuxta finitam quiescentem, vel iuxta

d « "ἢ 4
Text. 36

uMA

Eum p T—NERRSPHPTNAPRTS

* et add. 4.

* trahatur ».

CAP.

motam in contrarium. -- 4. Tertía ratio. Ex praemissis sequitur
tempus quo linea infinita movetur per lineam finitam, esse in-
finitum. Unde impossibile est corpus infinitum moveri per totum
spatium infinitum (in quo nempe Mant: : motum eius) tem-

MA esse infinitum quod circulariter fer-
: ex hoc quod distantia quae est
inter — lineas a centro egredientes erit infinita
et impertransibilis, hic ponit secundam rationem,
ex hoc quod lineae descriptae imaginatae in cor-
pore infinito, sive in eius loco, non possunt se
invicem intersecare.

Et praemittit in hac ratione quoddam princi-
pium, scilicet quod si a tempore finito subtrahatur
tempus finitum, quod relinquitur * necesse est esse
finitum: quia pars finiti non potest esse infinita,

alioquin totum esset minus sua parte. Et si illud

residuum temporis est finitum , consequens est
quod habeat principium: hoc enim tempus dici-
mus esse finitum, quod habet principium et finem.
Demonstratum est autem in VI Physic. * quod
tempus et motus et mobile consequuntur. se invi-
cem in hoc quod est esse finitum vel infinitum ^.
Unde si tempus mensurans incessum sive mo-
tum, est finitum et habens principium, necesse
est quod motus sit finitus et quod * habeat prin-
cipium, et quod etiam magnitudo mota sit finita
et habens principium. Et sicut hoc. dicimus in
motu caeli, similiter oportet se habere * in aliis
ΒΡΌΡυΑ et mobilibus.

Istis igitur praemissis tanquam principiis,
iE ad demonstrandum propositum, Suppo-
natur ergo quod a centro corporis infiniti quod
est A, protrahatur * quaedam linea, scilicet AGE,
quae sit infinita ad aliam partem, scilicet ex parte
E; et intelligatur ista linea circumvolvi secundum
motum totius corporis, et quod secundum pun-
ctum G describat quendam circulum suo motu 7.
Imaginemur etiam in spatio imaginato in quo re-
volvitur corpus infinitum, quandam lineam stan-
tem immobilem, quae non transeat per centrum,
sed sit infinita ex utraque parte, et sit linea BB. Si
ergo, sicut dictum est, linea quae est AGE, sua
incessione describat circulum a Ο ὃ, idest cuius
semidiameter sit AG, continget quod linea AGE,

V, LECT. X

41

pore finito: nam neque spatium finitum pertransire potest tem-
pore finito. Porro. caelum tempore finito circuit totum spatium
suum. Unde tali tempore pertransit aliquam lineam finitam. Ergo
impossibile est corpus quod circulariter movetur esse infinitum.

circeumeundo circulum praedictum, secabit totam
lineam BB in tempore finito. Manifestum est enim
quod semidiameter circuli non potest volvi in cir-
cuitu nisi incidat vel secet successive totam lineam
immobilem imaginatam in circulo extra centrum.
Et quod tempus sit finitum in quo linea quae
educitur a centro, secet lineam infinitam quae
describitur extra centrum, manifestat per hoc quod
totum tempus in quo caelum movetur, est fini-
tum, sicut patet ad sensum: unde consequens
est quod pars illius temporis, quod aufertur a toto
tempore, sit finita *, in quo scilicet linea AGE in-
cidit lineam BB. Vel potius sequitur illud tempus
esse finitum, in quo illa linea incidens fertur usque
ad lineam quae inciditur; et hoc oportet auferri
a toto tempore finito, ut residui temporis accipia-
tur quoddam principium, secundum principium *
supra * positum. Sequitur ergo quod sit aliquod
principum temporis, in quo linea AGE incipit
incidere lineam BB. Hoc autem est impossibile:
quia, cum unam partem incidat ante aliam, si sit
dare principium temporis in quo incipit incidere,
esset dare principium aliquod * in linea infinita,
quod est contra rationem infiniti. - Sic ergo patet
quod corpus infinitum non contingit revolvi cir-
culariter. Unde si mundus sit infinitus, sequitur
quod non moveatur circulariter. Videmus autem
firmamentum moveri circulariter: non ergo est
infinitum.

3. Tertiam rationem ponit ibi: Adhuc autem et
ex his etc.: et sumitur haec ratio ex infinitate totius
corporis quod ponitur circulariter moveri. Dicit
ergo quod ex his etiam quae sequuntur, mani-
festum est quod impossibile est corpus infinitum "
moveri circulariter. Praemittit autem quod si sint
duae lineae finitae, quarum una sit A et alia B,
ita quod A feratur iuxta B quiescentem 5, ex ne-
cessitate sequitur quod simul linea mota quae
est A, separetur a linea stante quae est B, ete
contra linea stans quae est B, separetur a linea
mota quae est A. Et huius ratio est, quia quantam
partem una earum accipit de alia, tantam e con-

«) quod relinquitur. — quod relinquetur B, relinquetur C, relin-
quitur EpFG, reliquum AD. — Post unam lin. sua om. codd.

B) finitum vel infinitum. — vel infinitum om. P; cf. locum cit. —
Post lin. pro et habens, habens A, et habet sEF, om. BDGpEFI.

Y) suo motu. — sub motu P; ed. 1516 ut codd. — Pro Imaginemur
etiam ... quandam lineam stantem immobilem, prout habet A, P legit
Tmaginetur. etiam ... quaedam linea stans immobilis; cet. codd. legunt
cum A, nisi quod pro Jmaginemur habent Imaginemus.

ὃ) sua incessione describat circulum a G. — Pro incessione, deci-
sione B, incisione cet.; legendum est incessione, sicut ante paucas
lineas dictum est describat quendam circulum suo motu; idem enim
significat, de incisione lineae BB nondum sermo est. Pro a G, AGEP

"non bene: nam patet ex contextu quod linea AGE intelligitur describere,

dum circumvolvitur, quendam circulum secundum punctum G, seu, ut
immediate additur, cuius semidiameter sit AG; DGI videntur legere AG.
Cf. text.,, ubi codd. Bkk. EL om. χέντρου. — Post lin. pro circumeundo,
quod hab. D, circuendo PAG, circueundo BCEFI: hic ultimus scribendi
modus posset et ipse acceptari. Cf. Forcellini V. Circumeo. — Ibi Manife-
stum est enim, pro enim, quod om. D, autem P et cet. exc. A; enim
legimus potius quam autem, quia hic manifestatur quare linea AGE, si
moveatur ita quod circulum discribat, secabit totam lineam BB.

Opp. D. Tnoxaz T. III. -

t) secundum principium. -- Hoc om. BCDFGI, utique quia homote-
leuton est. — Post unam lin. pro incipit incidere, incipit intrare A, in-
ceperit incidere P.

Ὁ principium aliquod.— principium aliquid CFG, primum aliquid cet.
Retinemus principium aliquod, iuxta modum loquendi adhibitum in prae-
cedentibus (cf. etiam num. praeced.). Revera non agitur hic de quae-
stione an in linea vel quolibet alio continuo sit dare aliquid primum, seu
aliquam primam partem: hoc enim esse contra rationem continui, in VI
Physic. (lect. viz, num. 5 seqq.) ostenditur, ex eo quod omne continuum
est divisibile, et ideo, si poneretur dari tali modo aliquid primum in
continuo, sequeretur absurdum quod aliquid esset prius primo. Sed hoc
in praesenti loco asseritur, scilicet: si tempus quo una linea incidit aliam
habet principium, etiam linea quae inciditur habeat principium oportet.
Principium autem temporis vel lineae non est aliqua pars ipsorum, vel
aliquid continuum, sed est aliquid indivisibile temporis vel lineae. cf. IV
Phy sic., lect. xvri, n, 10 sq.; et lib. VI, lect. 1.— Lin. seq. pro patet, oportet P.

7) corpus infinitum. — Hoc om. codd. exc. sE, sed vix abesse posse
videtur; cf. etiam textus. .

9) iuxta B quiescentem. — Ita ACEF; iuxta B quiescente BDI, in-
fra B quiescente G, iuxta B quiescente B P. — Paulo infra pro e con-
tra, e converso EI.

6

* finitum codd.

* Num. 1.

* quod codd.

* applicatas ad
BCDFGPI.

* Cap. 11, n. 9;
S. Ti. let. x
n. 4. Cf. cap. vit;
S. Th. lect. 1x.

* differet ν.

* etiam add. ».

"m DE CAELO ET

verso alia accipit de ipsa. Sed tamen si ambae
moveantur una contra aliam, velocius separabun-
tur lineae ab invicem ; si autem una moveatur
iuxta aliam quiescentem , tardius separabuntur
lineae ab invicem *; dummodo sit aequalis ve-
locitas duarum motarum contra se invicem, et
unius motae iuxta aliam stantem. Et hoc ideo
praemisit, quia * idem est tempus quo una linea
pertransit aliam, et quo alia pertransit ipsam.
Et postquam hoc manifestavit per lineas fini-
tas, applicat hoc ad *lineas infinitas, de quibus
intendit. Et dicit manifestum esse quod impossi-
bile est lineam infinitam pertransiri tempore fi-
nito a linea finita; unde relinquitur quod linea
finita pertranseat infinitam tempore infinito; quod
quidem ostensum est prius in his quae de motu,
idest in VI Physic. * Sicut autem apparet ex his
quae dicta sunt de lineis finitis, nihil differt * quod
linea finita moveatur per infinitam, et quod in-
finita moveatur super finitam: cum enim linea
infinita moveatur per lineam finitam, similis ratio
est si linea finita moveatur vel non moveatur;
manifestum est autem quod si moveatur linea
finita sicut et infinita, utraque earum pertransi-
bit * aliam. Unde manifestum est quod etiam si
non moveatur linea finita, simile erit quod per-
transitur a linea infinita, ac si pertransiret illam. —
Sed quia dixerat quod similiter se habet sive
moveatur altera sive non, ostendit in quo circa
hoc posset esse differentia: quia si utraque linea-
rum moveatur una contra aliam, velocius se-
parabuntur ab invicem. Sed hoc intelligendum
est, si sit eadem velocitas, sicut supra dictum

est: aliquando tamen nihil prohibet quin * linea

MUNDO LIB. I

quae movetur iuxta quiescentem , velocius per-
transeat eam, quam si moveretur iuxta lineam
in contrarium motam; puta quando duae lineae
quae contra se moverentur, haberent motum len-
tum, illa vero quae moveretur iuxta quiescentem,
haberet motum velocem ^. Sic igitur patet quod
nullum impedimentum est quantum ad rationem
istam, quod linea infinita moveatur ^ iuxta lineam
finitam quietam: quia contingit quod linea mota
quae est A, tardius pertransit * lineam B motam,
quam si non moveretur, dummodo ponatur quod,
linea B quiescente, linéa A velocius moveretur.

4. Sic igitur ostenso quod nihil differt lineam
infinitam moveri iuxta finitam quiescentem , ab
eo quod linea finita moveretur supra infinitam,
ex hoc argumentatur * quod, si tempus quo linea
finita pertransit lineam * infinitam, est infinitum,
consequens est quod tempus quo linea infinita
movetur per lineam finitam *, sit infinitum. Sic
igitur patet quod impossibile est totum corpus in-
finitum moveri per totum spatium infinitum, in
quo imaginamur motum eius, tempore scilicet
finito: quia si infinitum moveretur etiam per mi-
nimum spatium finitum, sequeretur quod tempus
esset infinitum: probatum est enim quod infini-
tum movetur per finitum tempore infinito, sicut

et finitum per infinitum. Videmüs autem * quod -:

caelum circuit totum spatium suum tempore fi-
nito. Unde manifestum est quod pertransit tem-

pore finito aliquam lineam finitam, puta quae

continet interius totum circulum descriptum circa
centrum eius, scilicet lineam AB: quod non con-
tingeret si esset infinitum. Impossibile est igitur.
corpus quod circulariter fertur, esse infinitum. ἢ

i

Ὁ) δὶ autem una ... lineae ab invicem. - Hoc homoteleuton om. P et
codd. exc. AsE ; sed non esse omittendum patet ex textu, in quo ex-
presse legitur hoc secundum membrum, εἰ δὲ παρὰ μένουσαν παραφέ-
ροιτο. — Pro dummodo, dum PBEGI.

x) pertransibit. — velocius pertransibit P, sed- apparet ex contextu
quod velocius hoc in loco non facit ad rem. Ad cuius et eorum quae
sequuntur declarationem, iuvat transcribere nonnulla ex his quae in pro-
posito habet s. Thomas in cit, libro Pysic., lect. 1x, n. 7: « patet quod
simul accidit infinitum mobile moveri per finitum spatium, et finitum
transire infinitum. Non enim aliter est possibile quod infinitum moveatur
per spatium finitum, quam quod finitum pertranseat infinitum: aut ita
quod finitum feratur per infinitum, sicut quando mobile est finitum et
spatium infinitum; aut ita quod saltem finitum metiatur infinitum, sicut
cum spatium est finitum et mobile infinitum. Tunc enim, licet finitum

non feratur per infinitum, tamen finitum mensurat infinitum, inquantum

«eom
finitum spatium fit iuxta singulas partes mobilis infiniti », Ex his etiam.
patet sznsus illorum verborum, simile erit quod pertransitur a linea.
infinita, ac si pertransiret illam. Cum enim non sit « differentia

nunc intentum, utrum moveatur finitum ad infinitum aut infinitum ad

finitum, quia semper sequitur idem, scilicet quod finitum ead d
finitum... quodcumque istorum duorum separatur ab altero tr :
per ipsum... valet ac si reliquum pertransiret id quod. ipsum pertrán--
sit: quia dum unum pertransit alterum, utrumque numerat alterum et.
numeratur ab eo ». D. Alb. Mag. lib. 1 De Caelo et Mundo, tract. II,
cap. 1, pag. 26, col. 2, ed. cit. — Pro pertransitur, transitur P; pro per-
transiret, transiret P, pertransisset DE. " ᾿
λ) puta quando duae ... motum velocem.— Codd. legunt: puta quando.
duo (duae. A) quae contra moventur (moventur E) habent motum len--
tum, illa vero quae movetur iuxta quiescentem habet motum velocem.
0) quod linea infinita moveatur. — quia linea infinita movetur codd.

ege —

* lineam om. pc.

5 "nds "

Ὁ
b

PPM Cn

DA 9uxon ^

Ἢ
τε α Y ἀμ "
pH “7991 2T .
gc

CAP. V, LECT. XI

43

LECTIO UNDECIMA

ALIAE TRES RATIONES AD PROBANDUM QUOD CORPUS QUOD CIRCULARITER MOVETUR
NON POTEST ESSE INFINITUM

* e M 1] , , νὰ, 3
Ἔτι ὥσπερ γραμμὴν Ὡς πέρας ἐστὶν. ἀγύνατον εἰναι

ἄπειρον, ἀλλ᾽ εἴπερ, ἐπὶ μῆχος, καὶ ἐπίπεδον ὡσαύ-
πὼς ἡ πέρας οὐχ ἐνδέχεται" ὅταν δ᾽ ὁρισθῇ, οὐθαμῇ;
οἷον τετράγωνον ἄπειρον ἢ κύχλον ἢ σφαῖραν, ὥσπερ
οὐδὲ ποδιαίαν ἄπειρον. Εἰ οὖν μήτε σφαῖρα μήτε
τετράγωνον μήτε κύχλος ἐστὶν ἄπειρος, μιὴ ὄντος δὲ
οκύχλου οὐδ᾽ ἂν ἡ κύκλῳ εἴη φορά, ὁμοίως δὲ ννηδ᾽

-

αἰώδξείρου ὄντος οὐχ ἂν εἴη ἄπειρος, εἰ δ᾽ ὁ χύχλος
gn ειρός ἐστιν, οὐχ ἂν κινοῖτο χυχλικῶς ἄπειρον σῶμα.

ε H

Ἔτι εἰ τὸ T κέντρον, ἡ δὲ τὸ AB ἄπειρος xal ἡ τὸ E
o πρὸς ὀρθὴν ἄπειρος καὶ ἡ τὸ ΓΔ κινουμένη, οὐδέποτ᾽
. ἀπολυθήσεται τῆς E, ἀλλ᾽ ἀεὶ ἕξει ὥσπερ ἡ lE:
ΔΡ πέμνει γὰρ ἡ τὸ Z. Οὐχ ἄρα περίεισι κύχλῳ ἡ
i d ἄπειρος. '
Ἔτι εἴπερ ἄπειρος ὁ οὐρανός, κινεῖται δὲ xUxAo, ἐν πε-

περασμένῳ χρόνῳ ἄπειρον ἔσται διεληλυθώς. Ἔστω
ὁ γὰρ ὁ μὲν μένων οὐρανὸς ἄπειρος, ὁ δ᾽ ἐν τούτῳ χι-
'. γούμενος ἴσος. Ὥστ᾽ εἰ περιελήλυθε χύχλῳ ἄπειρος
—— ὦν, ἄπειρον τὸ ἴσον αὐτῷ διελήλυθεν ἐν πεπερα-
ες σμένῳ χρόνῳ. ᾿Αλλὰ τοῦτ᾽ ἦν ἀδύνατον.
Ἔστι δὲ χαὶ ἀντεστραμμένως εἰπεῖν, ὅτι εἰ πεπερασμέ-
«rog ὁ χρόνος ἐν ᾧ περιεστράφη; καὶ τὸ μέγεθος ὃ διε-
. λήλυθεν ἀνάγχη εἶναι πεπερασμιένον - ἴσον δ᾽ αὐτῷ
. διελήλυθεν" πεπέρανται ἄρα xal αὐτός. Ὅτι μὲν
τ οὖν τὸ κύχλῳ κινούμενον οὐκ ἔστιν ἀτελεύτητον οὐδ᾽
cU ἄπείρον, ἀλλ᾽ ἔχει τέλος, φανερόν.
YID

SywoPsr. — 1. Quartía ratio. Nulla figura, utpote ex omni
parte terminata, potest esse infinita. Motus autem circularis, sicut
non est nisi sit circulus, ita non potest esse infinitus nisi sit circu-
lus infinitus. Sed si corpus infinitum moveretur circulariter, opor-
teret circularem motum esse infinitum. Ergo etc. —2. Quinta ratio.
Supponatur G centrum corporis infiniti; AB sit linea transiens
per centrum ex utraque parte infinita; sit E alia linea pari modo

"infinita, sed ducta extra centrum et cadens perpendiculariter

super AB; et hae lineae sint stantes quasi imaginatae in spatio in

. quo corpus infinitum circulariter movetur. Sit etiam tertia linea

GD, egrediens. a centro, et infinita ex parte D; et haec linea,

quae intersecabit lineam E, moveatur una cum corpore, utpote
in eo descripta. Ut motus circularis compleatur, oportet quod

jj raemissis tribus rationibus ad proban-
e dum quod corpus quod circulariter
We movetur, non possit esse infinitum *,
hic ponit quartam, quae talis est. Im-

ENS
MARROW
[xe
ΓΞ τὸ
"3

M^
TA

(J^
possbile est lineam esse infinitam, cuius est ali-
quis finis, nisi forte ad alteram partem habeat
finem et ad alteram partem sit infinita. Et simile
etiam est de superficie, quod si habeat finem ad
unam partem, quod non contingit eam esse ? in-
finitam ad illam partem. Sed quando ad omnem

* Adhuc, quemadmodum lineam cuius finis est, impossibile
est esse infinitam, sed si quidem ad longitudinem, et
superficiem similiter cuius finis non contingit. Cum
autem determinatur, nusquam, puta tetragonum infi-
nitum aut circulum aut sphaeram, quemadmodum ne-
que pedale infinitum. Si igitur neque sphaera neque
tetragonum neque circulus est infinitus; non existente
autem circulo, neque utique quae circum erit latio;
similiter autem neque infinito existente, non utique erit
infinita: si neque circulus infinitus est, non utique mo-
vebitur circulariter infinitum corpus.

* Adhuc autem, si G centrum sit, quae autem AB infinita,
et quae E ad rectum infinita, et quae DG mota: nun-
quam absolvetur ab E, sed semper se habebit quem-
admodum GE: incidit enim quae Z. Non igitur circuit
circulum quae infinita.

* Adhuc, si quidem infinitum caelum, movetur autem circum
in tempore finito, infinitum erit pertransitum: erit enim
hoc quidem manens caelum infinitum, hoc autem in
hoc motum aequale. Itaque, si quidem circuivit infini-
tum ens, infinitum aequale ipsi pertransivit in tempore
finito. Sed hoc erat impossibile.

* Est autem et convertibiliter dicere quod, si finitum tem-
pus in quo revolutum est, et magnitudinem quae per-
transita est, necesse est esse finitam. Aequale «autem
ipsi pertransivit: finitum igitur et ipsum. * Quod qui-
dem igitur circulo motum non est interminatum neque
infinitum, sed habet finem, manifestum.

etiam linea GD possit complere totam circulationem: oportet
ergo quod possit dimittere lineam E. Hoc autem est impossibile,
quia linea E est infinita et infinitum non potest pertransiri. Ergo
corpus infinitum non potest circulariter moveri. — 3. Sexta ratio:
et primo quidem sub forma indirecta, seu ducente ad impossi-
bile. Si caelum sit infinitum, spatium infinitum pertransitur tem-
pore finito. Caelum enim tempore finito complet suam circulatio-
nem: oportet autem spatium in quo imaginamur caelum moveri,
esse aequale ipsi caelo, et consequenter infinitum. — 4. Eadem
ratio sub forma directa seu ostensiva. Tempus quo caelum re-
volvitur est finitum: ergo finita est magnitudo quam pertransit.
Consequenter finitum est etiam corpus quod circulariter. move-
tur. - Epilogus et conclusio.

"partem determinatur, nullo modo potest esse in-
finita; sicut patet quod non contingit esse fefra-
gonum, idest quadratum, infinitum, neque circu-
lum, qui est superficialis figura, neque sphaeram,
quae est figura corporea; haec enim sunt nomina
figurarum 7, figura autem est quae termino vel
terminis comprehenditur. Et sic patet quod nulla
superficies figurata est infinita ?. Si ergo neque
sphaera est infinita neque quadratum neque cir-
culus, manifestum est quod non potest esse motus

«) quod corpus... infinitum. — quod corpus infinitum circulariter
non movetur AsDE, cf. fin. huius num. et duorum seqq.; cet. habent
ut À omisso zox, quod est mendum, nisi cum sG pro probandum 16-
gatur improbandum.

B) eam esse. — esse eam P; eam om. codd. exc. A. — Pro ad illam
partem, ad eandem partem 1, ad eam partem cet.

y) haec enim sunt nomina figurarum.—Pro haec enim , sed tantum
codices exceptis AE; forsitan est corruptio materialis; figurarum om. A.

9) est infinita. — P addit ergo neque sphaera est infinita; sed vi-
detur non esse authenticum, nam hic concluditur generatim quod nulla
figura est infinita, ex eo quod supra, enumerando species figurarum,
dictum est quod neque quadratum neque circulum neque sphaeram
contingit esse infinitam. Insuper additio Pianae non adeo cohaeret, atten-
tis etiam his quae immediate sequuntur, Si ergo etc. -- Lin. seq. pro
neque quadratum, quod om, I, neque quadrata A, neque quadra-
tus CDEFG.

* Seq. cap. v.
Text! 2.

* Text. 40.

* Text. 41.

* "Text. 42.

* Text. 43.

* quae talis est
om. P.

* alia P.

* AB x.

' circularis compleatur, nisi linea GD dimittat li-

* E om. r.

44 DE CAELO ET

circularis infinitus. Sicut enim si non est circulus,
non potest esse motus circularis, ita si non sit
infinitus circulus, non potest esse infinitus motus
circularis. Sed si corpus infinitum moveatur circu-
lariter, necesse est motum circularem esse infi-
nitum: non est ergo possibile quod corpus infini-
tum circulariter moveatur.

2. Quintam rationem ponit ibi: 4dhuc autem
si G etc., quae talis est *. Supponatur quod cór-
poris infiniti circulariter moti centrum sit G; du-
catur autem per hoc centrum linea ad utramque
partem infinita, quae sit linea AB; ducatur au-
tem alia linea praeter centrum, cadens ad rectos
angulos super lineam BA *, in puncto scilicet E,
et sit etiam haec linea infinita * ex utraque parte;
et hae duae lineae sint stantes, quasi imaginatae
in spatio in quo corpus infinitum movetur cir-
culariter. Sit etiam tertia * linea egrediens a cen-
tro, quae sit linea DG, infinita ex parte D (nam
ex parte G oportet eam esse finitam): haec autem
linea moveatur per motum corporis, utpote in eo
descripta. Quia igitur linea E est infinita, nun-
quam absolvetur, idest separabitur, ab ea: quia
non potest eam pertransire, cum sit infinita, sed
semper se habebit quemadmodum GE, idest sem-
per continget vel secabit lineam E, sicut secabat
eam in principio a quo incoepit moveri, puta
quando linea GD superponebatur lineae BA * et
secabat * lineam E perpendiculariter in puncto E.
Recedens enim ab hoc situ incidet lineam E. in
puncto Z, et sic semper in alio et alio puncto
secabit illam: nunquam tamen totaliter poterit ab
ea separari. Impossibile est autem quod motus

neam E: quia oportebit, antequam compleatur
motus circularis, quod linea GD pertranseat par-
tem circuli quae est in opposito lineae E *.
Sic patet ergo quod linea infinita nullo modo
potest circuire circulum , ita scilicet quod to-

tus motus circularis compleatur. Et ita sequitur

MUNDO LIB. 1

quod corpus infinitum non possit circulariter

moveri. ; peii
3. Sextam rationem ponit ibi: Adhuc si qui-
dem etc. Et hanc quidem * rationem format du-

pliciter: primo ducendo ad impossibile hoc modo.

Sit caelum infinitum, sicut tu ponis. Manifestum
est autem ad sensum quod movetur circumqua-
que tempore finito: videmus enim eius revolu-
tionem perfici in viginti quatuor horis. Ex hoc
ergo sequetur quod infinitum sit pertransitum
tempore finito: et hoc ideo, quia necesse est ima-
ginari aliquod spatium aequale caelo, in quo cae-
lum movetur. Hoc autem spatium imaginamur
ut quiescens: sic igitur oportebit quod sit quod-
dam caelum manens * infinitum, idest ipsum spa-
tium in quo caelum movetur; et quod sit cor-
pus caeli quod movetur in hoc spatio, aequale
dicto spatio, quia oportet corpus aequari spatio
in quo est. Si igitur caelum infinitum existens
circulariter motum est tempore finito, consequens
est quod pertransiverit infinitum " tempore finito.
Hoc autem est impossibile, scilicet infinitum per-
transire tempore finito, ut probatum est in VI
Physic. * Impossibile est igitur quod corpus in-
finitum circulariter moveatur.

4. Secundo ibi: Est autem et convertibiliter etc.,
format rationem e converso, ut sit probatio osten-
siva. Et dicit quod possumus e converso dicere
quod, ex quo tempus est finitum in quo caelum
revolutum est, sicut ad sensum patet, consequens
est ^ quod magnitudo quae est pertransita, sit fi-
nita. Manifestum est autem quod spatium per-
transitum est aequale ipsi corpori pertranseunti.
Sequitur ergo corpus quod circulariter movetur,
esse finitum.

Sic ergo epilogando concludit manifestum esse *
quod corpus quod circulariter movetur, non est
interminatum, idest carens termino quasi infigu-
ratum ': et per consequens non est infinitum,
sed habet finem.

s) et sit etiam haec linea infinita, — et et haec om. P, haec om. B. —
Lin.seq. pro stantes, bases C sine sensu.

t) secabat. — lta A; P et cet. secabit. Legimus secabat: nam hic
indicatur quomodo GD, quando superponebatur lineae BA, se habebat
ad lineam E, nimirum secabat eam perpendiculariter, eo quod linea E
cadit, ut supra dictum est, ad rectos angulos super lineam BA. -- Lin.
seq. codd. AG om. enim, quod tamen retinendum est, quia hoc loco de-
claratur quod linea GD, quamvis mutet situm, semper tamen continget
vel secabit lineam E. Cf. textum.

7) pertransiverit infinitum. — pertransiverit spatium infinitum P,
et pergit tempore finito, quod improbatum est in VI Physic.; omit-

Sa,

tit nempe, cum codd. exc. A, homoteleuton Zoc autem... tempore
finito; quo omisso nequit legi ut probatum est, quod omnes codd.
habent, ideoque hoc in.Piana corrigitur in quod improbatum est; cf.
textum.

0) quod, ex quo... consequens est. — P legit quod tempus est fini-
tum ex quo caelum revolutum est sicut ad sensum patet, consequens
est, constructione mendosa, Pro in quo, ex quo BCDEFI, in quo cae-
lum revolutum est om. G. )

t) quasi infiguratum. — τὰ CDEF, et bene, quia magis explicant
verbum textus: interminatum; quasi figuratum ABG, quasi seq. spat.
vac, I; quia figuratum P.

ass

* siquidem pa. |

* movens AC.
"
* Cap. vit, n.
S. Th. ledt. i5;
n. 5.
9
* eo add. codd.
exc. ASE.

-

CAP. VI, LECT. XII

LECTIO DUODECIMA

TUM RATIONE SUMPTA EX PARTE LOCORUM, TUM RATIONE SUMPTA
EX PARTE GRAVITATIS ET LEVITATIS, OSTENDITUR NON ESSE INFINITUM CORPUS QUOD MOVETUR
MOTU RECTO, VEL. A MEDIO SCILICET VEL AD MEDIUM

᾿Αλλὰ μὴν οὐδὲ τὸ ἐπὶ τὸ μέσον οὐδὲ τὸ ἀπὸ τοῦ μέσου
φερόμενον ἄπειρον ἔσται"

ἐναντίαι γὰρ αἱ φοραὶ ἡ ἄνω καὶ ἡ κάτω, αἱ δ᾽ ἐναν-
τίαι εἰς ἐναντίους τόπους. Τῶν δ᾽ ἐναντίων εἰ θά-
'περοὸν ὥρισται; καὶ θάτερον ὡρισμιένον ἔσται. Τὸ δὲ

τ μέσον ὡρισται" εἰ γὰ ὁποθενοῦν φέροιτο κάτω τὸ

οὐ ὑφιστάμενον; οὐχ ἐνδέχεται πορρωτέρω διελθεῖν “τοῦ

(7 μέσου. ᾿'θρισμένου οὖν τοῦ μέσου καὶ τὸν ἄνω τόπον
ἀνάγκη ὡρίσθαι. Εἰ δ᾽ οἱ τόποι ὡρισμένοι καὶ πε-
περασμένοι, καὶ τὸ σώματα ἔσται πεπερασμένα.

Ἔτι εἰ τὸ ἄνω καὶ κάτω ὥρισται, καὶ τὸ μεταξὺ ἀνάγχη
εοὐρίσθαι. Εἰ γὰρ μὴ ὥρισται, ἄπειρος ἂν εἴη κίνησις "
᾿ ποῦτο δ᾽ ὅτι ἀδύνατον, δέδεικται πρότερον. Ὥρι-

σται ἄρα τὸ μέσον, ὥστε καὶ τὸ ἐν τούτῳ σῶμα Jj
τς ὃν ἢ γενέσθαι δυνατόν.

(po2^

*AXAd μὴν τὸ dvo καὶ κάτω φερόμενον σῶμα δύναται

εὐοτἐν τούτῳ γενέσθαι: πέφυχε γὰρ τὸ μὲν ἀπὸ τοῦ μέ-

ες σοὺ χινεῖσθαι, τὸ δ᾽ ἐπὶ τὸ μέσον. "Ex τε διὴ τού-
τῶν φανερὸν ὅτι οὐχ ἐνδέχεται σῶμα εἶναι ἄπειρον,
καὶ πρὸς τούτοις εἰ βάρος μή ἐστιν ἄπειρον, οὐδ᾽ ἂν
τούτων τῶν σωμάτων οὐθὲν εἴη ἄπειρον ἀνάγκη
γὰρ τοῦ ἀπείρου σώματος ἄπειρον εἶναι xal τὸ ῥά-
ρος. Ὁ δ᾽ αὐτὸς λόγος ἔσται καὶ ἐπὶ τοῦ κούφου"

τ εἰ γάρ ἐστιν ἄπειρος βαρύτης; ἔστι καὶ κουφότης;

πῦ ἂν ἄπειρον ἣ τὸ ἐπιπολάζον.

"Δῆλον δ᾽ ix τῶνδε. Ἔστω γὰρ πεπερασμένον, καὶ εἰ-
— λήφθω τὸ μὲν ἄπειρον σῶμα ἐφ᾽ ᾧ τὸ AB, τὸ δὲ

βάρος αὐτοῦ ἐφ’ à τὸ T. ᾿Αφῃρήσθω οὖν ἀπὸ τοῦ
ἀπείρου Sesto μέγεθος ἐφ᾽ ᾧ τὸ BA: xal τὸ
βάρος αὐτοῦ ἔστω ἐφ᾽ ᾧ τὸ E. Τὸ δὴ E τοῦ T ἔλατ-
τὸν ἔσται: τὸ γὰρ τοῦ ἐλάττονος βάρος ἔλαττον.
Καταμετρείτω δὴ τὸ ἔλαττον ὁποσακισοῦν, καὶ ὡς
τὸ βάρος τοὔλαττον πρὸς τὸ μεῖζον, τὸ ΒΔ πρὸς
τὸ ΒΖ γεγενήσθω- ἐνδέχεται γὰρ ἀφελεῖν τοῦ ἀπεί-
βου ὁποσονοῦν. Εἰ τοίνυν ἀνάλογον τὰ μεγέθη τοῖς
βάρεσι, τὸ δ᾽ ἔλαττον βάρος τοῦ ἑλάττογός ἐστι με-
γέ ους; καὶ τὸ μεῖζον ἂν εἴη τοῦ μείζονος. Ἴσον ἄρα

Quo ἔσται τὸ τοῦ πεπερασμένου καὶ τὸ τοῦ ἀπείρου βάρος.

Ἐτι εἰ τοῦ μείζονος σώματος μεῖζον τὸ βάρος, τὸ τοῦ
HB μεῖζον ἔσται βάρος 7| τὸ τοῦ ZB, ὧστε τὸ τοῦ
πεπερασμένου βάρος μεῖζον ἢ τὸ τοῦ ἀπείρου.

Καὶ τῶν ἀνίσων δὲ μεγεθῶν ταὐτὸν βάρος ἔσται - ἄνι-

, σὸν γὰρ τῷ πεπερασμένῳ τὸ ἄπειρον.

“Οὐθὲν δὲ διαφέρει τὰ βάρη σύμμετρα εἶναι ἢ ἀσύμμε-
pa" καὶ γὰρ ἀσυμμέτρων ὄντων ὁ αὐτὸς ἔσται λόγος
οἷον εἰ τὸ E τρίτον ὑπερβάλλει μετροῦν τὸ Γ βάρος:
τῶν γὰρ ΒΔ μεγεθῶν τριῶν ὅλων ληφθέντων μεῖζον
ἔσται τὸ βάρος ἢ τὸ ἐφ᾽ Q T. Ὥστε τὸ αὐτὸ ἔσται

᾿ς ἀδύνατον. imi

“Ἔτι δὲ xol reno σύμμετρα λαβεῖν" οὐθὲν γὰρ δια-
φέρει ἄρχεσθαι ἀπὸ τοῦ tte ἢ ἀπὸ τοῦ μεγέθους,
οἷον ἂν ληφθῇ σύμμετρον βάρος τῷ T τὸ ἐφ᾽ ᾧ τὸ E,
καὶ ἀπὸ τοῦ ἀπείρου ἀφαιρεθῇ τὸ ἔχον τὸ io ᾧ
τὸ E βάρος, οἷον τὸ BA, εἶτα ὡς τὸ βάρος πρὸς τὸ
βάρος, τὸ ΒΔ πρὸς ἄλλο γένηται μέγεθος, οἷον πρὸς
709 ΒΖ’ ἐνδέχεται γὰρ ἀπείρου ὄντος τοῦ μεγέθους
ὁποσονοῦν ἀφαιρεθῆναι" τούτων γὰρ ληφθέντων σύμ-
βετρα ἔσται χαὶ τὰ μεγέθη xol vd βάρη ἀλλήλοις.

τοὐδὲ δὴ τὸ μέγεθος δ tcobagie εἶναι ἢ ἀνομοιοβαρὲς
οὐδὲν διοίσει πρὸς τὴν ἀπόδειξιν - ἀεὶ γὰρ ἔσται λα-

* Sed adhuc neque quod ad medium neque quod ἃ medio
fertur, infinitum erit.
Contrariae enim lationes quae sursum et quae deorsum:

contrariae autem ad contraria loca. Contrariorum autem :

si alterum determinatum est, et alterum determinatum
erit. Medium autem determinatum est: si enim unde-
cumque feratur deorsum quod substat, non contingit
pertransire longius medio loco. Determinato igitur me-
dio loco, et eum qui sursum locum necesse est deter-
minatum esse. Si autem loca determinata sunt.et finita,

- —.et corpora erunt finita.

* Adhuc, si sursum et deorsum determinata sunt, et inter-
medium necesse est determinatum esse, Si enim. non
est determinatum, infinitus utique erit motus: hoc
autem quod impossibile, ostensum est prius. Determi-
natum est igitur medium. Quare et quod in hoc cor-
pus aut existens, aut fieri possibile.

Sed et adhuc, quod sursum et deorsum fertur corpus,
potest in hoc factum esse: natum est enim hoc quidem
a medio moveri, hoc autem ad medium. * Ex his itaque
manifestum est quod non contingit corpus esse infinitum.

Et adhuc, si gravitas non est infinita, neque utique horum
corporum ullum erit infinitum: necesse enim infiniti
corporis infinitam esse et gravitatem. Eadem autem
ratio erit et in levi: si enim est infinita gravitas, est et
levitas, si infinitum sit id quod superfertur.

* Palam autem ex his. Sit enim finita, et sumatur infinitum
quidem corpus in quo AB, gravitas autem ipsius in
quo G. Auferatur igitur ab infinito finita magnitudo in
qua BD, et gravitas eius sit in quo est E. Itaque E
eo quod G minus erit: minoris enim gravitas minor.
Mensuret autem minus quotiescumque, et ut gravitas
minor ad maiorem, BD ad BZ fiat: contingit enim
auferri ab infinito quantumcumque. Si igitur proportio-
naliter magnitudines gravitatibus, minor autem gravitas
minoris est magnitudinis, et maior maioris utique erit.
Aequalis igitur erit finiti et infiniti gravitas.

Adhuc autem, si maioris corporis maior gravitas, eius quod
est IB maior erit gravitas quam ZB. Quare finiti gra-
vitas erit maior quam infiniti. ;

Et inaequalium magnitudinum eadem gravitas erit: inae-
quale enim finito infinitum.

* Nihil autem differt gravitates commensuratas esse aut
incommensuratas. Etenim non commensuratis existen-
tibus, eadem erit ratio, puta si E tertio mensurans
excedit G gravitatem. Magnitudinibus enim BD tribus
totis sumptis, maior erit gravitas quam quae in quo G.
Quare idem erit impossibile.

* Adhuc autem etiam contingit commensuratas sumere. Ni-
hil enim differt incipere a gravitate aut a magnitudine;
puta si sumatur commensurata gravitas ei quod est G,
quae in quo E, et ab infinito auferatur habens gravi-
tatem in quo E, puta BD; deinde, ut gravitas ad gra-
vitatem, BD ad aliam fiat magnitudinem, puta ad ΒΖ;
contingit enim, infinita existente magnitudine, quantum-
cumque ablatum esse. His enim sumptis, commensura-
tae erunt magnitudines et gravitates invicem.

* Nec utique magnitudinem homoeomeram esse aut ano-
moeomeram nihil differt ad demonstrationem. Semper

* Cap. vr. Text.
44.

* Text. 45.

* Text. 46.

* Text. 48.

* Text. 49.

* Text. 50.

βεῖν ἰσοβαρῇ σώματα τῷ BA, ἀπὸ τοῦ ἀπείρου ὁπο-

σαοῦν ἢ ἀφαιροῦντας 7 προστιθέντας. Ὥστε δῆλον

ἐκ τῶν εἰρημένων ὅτι οὐχ ἔσται τοῦ ἀπείρου σώ-
μᾶτος πεπερασμένον τὸ βαρος. Απειρον, ἄρα. Εἰ
τοίνυν τοῦτ᾽ ἀδύνατον, καὶ τὸ ἄπειρον τι εἰναι copa

ἀδύνατον. E ; d ε

'AXAd μὴν ὅτι γ᾽ ἄπειρόν τι εἰναι βάρος ἀδύνατον; ἐκ
τῶνδε φανερόν. ; AJ μύτ ΘΟ

Εἰ γὰρ τὸ τοσονδὶ βάρος τὴν τοσήνὸς ἐν τῷδε τῷ χρόνῳ
χινεῖται, τὸ τοσοῦτον χαὶ ἔτι ἐν ἐλάττονι; TÓ

χαὶ τὴν ἀναλογίαν ἣν τὰ βάρη ἔχει; οἱ χρόνοι ἀνάπαλιν
ἕξουσιν, οἷον εἰ τὸ ἥμισυ βάρος ἐν τῷδε; τὸ διπλά-
σιον ἐν ἡμίσει τούτου. — $c

Ἔτι τὸ πεπερασμένον βάρος ἅπασαν πεπερασμιένην δίει-
σιν ἔν τινι χρόνῳ πεπερασμένῳ. ;

᾿Ανάγκη ἄρα ἐκ τούτων, εἴ τι ἔστιν ἄπειρον βάρος; χι-
γεῖσθαι μὲν ἡ τοσόνδε ὅσον τὸ πεπερασμένον, καὶ
ἔτι μὴ χινεῖσθαι δέ, ἡ ἀνάλογον. μὲν δεῖ κατὰ τὰς
ὑπεροχὰς χινεῖσθαι. ἐναντίως δὲ τὸ μεῖζον ἐν τῷ
ἐλάττονι. Λόγος δ᾽ οὐθείς ἐστι τοῦ ἀπείρου πρὸς
τὸ πεπερασμένον; τοῦ δ᾽ ἐλάττονος χρόνου πρὸς τὸν
μείζω πεπερασμένον" ἀλλ᾽ ἀεὶ ἐν ἐλάττονι. Ελαάχι-
στος δ᾽ οὐχ ἔστιν.

Οὐδ’ εἰ ἦν, ὄφελός τι ἂν ἦν" ἄλλο γὰρ ἄν τι πεπερα-
σμένον ἐλήφθη ἐν τῷ αὐτῷ λόγῳ; ἐν ᾧ τὸ ἄπειρον
πρὸς ἕτερον μεῖζον, ὥστ᾽ ἐν ἴσῳ χρόνῳ τὴν ἴσην ἂν
ἐκινεῖτο τὸ ἄπειρον τῷ πεπερασμένῳ. ᾿Αλλ᾽ ἀδύ-
νατον.

᾿Αλλὰ μὴν ἀνάγκη γε; εἴπερ ἐν ὁπηλιχῳοῦν χρόνῳ πεπε-
ρασμιένῳ δὲ κινεῖται τὸ ἄπειρον, καὶ ἄλλο ἐν τῷ αὐτῷ
τούτῳ πεπερασμένον βάρος κινεῖσθαί τινὰ πεέπερα-
σμένην. ᾿λδύνατον ἄρα ἄπειρον εἶναι βάρος ὁμοίως
δὲ χαὶ χουφότητα. Καὶ σώματα ἄρ᾽ ἄπειρον βάρος
ἔχοντα καὶ χουφότητα ἀδύνατον.

ΘΎΝΟΡΒΙΒ. — 1. Argumentum et divisio textus. — Probatur ex
parte locorum, mon posse esse infinitum. corpus quod movetur
molu recto: et primo quantum ad extrema corpora, scilicet
terram et ignem. -- 2. Motus enim sursum et deorsum, seu a
medio et ad medium, sunt contrarii: ergo loca ad quae feruntur
terra et ignis sunt contraria. Sed contraria sunt quae maxime
distant; in infinitis autem non est accipere maximam distantiam;
ergo oportet praedicta loca esse determinata. Item, contrariorum
si unum est determinatum, et alterum; medium autem mundi,
quod est terminus motus deorsum, est determinatum; ergo et
locum qui est sursum oportet esse. determinatum. Ergo et cor-
pora quae nata sunt esse in huiusmodi locis, sunt determinata
seu finita. — 3. Secundo probatur idem quantum ad corpora me-
dia, scilicet aerem et aquam. Si sursum et deorsum sunt deter-
minata, et locum medium oportet esse determinatum. Nam secus,
motus ab uno extremo in aliud esset infinitus, quod probatum est
(lect. praec. n. 2) esse impossibile. — 4. Praeterea, corpora quae
naturaliter moventur sursum et deorsum, possunt ad huiusmodi
loca pervenire: ergo locus medius est finitus: ergo et corpus in
eo existens. — 5. Ratio ex gravitate vel levitate ad probandum
quod corpus grave vel leve non potest esse infinitum. Si corpus
grave vel leve est infinitum, oportet quod eius gravitas vel levitas
sit infinita; sed hoc est impossibile; ergo et primum. — Textus
subdivisio. — 6. Probatur conditionalis rationis positae. Corporis
infinti AB sit in hypothesi gravitas finita G; alicuius partis BD,
a corpore infinito acceptae, sit gravitas minor E. Accipiatur iterum
a corpore infinito alia pars BZ, quae sit tanto maior BD, quanto G
excedit E. — His positis, tria inconvenientia sequuntur. Nam ma-
gnitudines et gravitates sunt ad invicem proportionales; sed ex
suppositis, quae est proportio gravitatis E. ad gravitatem G,
eadem est magnitudinis BD ad magnitudinem BZ; cum ergo E
sit gravitas BD, sequitur quod G sit gravitas ΒΖ. Sed G sup-
ponitur gravitas finita corporis infiniti: ergo eadem erit gravitas
corporis finiti ΒΖ et infiniti AB, quod est inconveniens. -- Aliud
inconveniens. Corpori BZ addatur alia pars desumpta ex cor-
pore infinito, ita ut habeatur aliud corpus maius quod sit BI.
Maioris corporis maior est gravitas: ergo gravitas corporis BI
ert maior gravitate G, quae concludebatur esse corporis BZ, et
primo supponebatur esse gravitas corporis infiniti. Ergo corporis
finiti gravitas erit maior gravitate corporis infiniti. — Tertium in-
conveniens, quod manifestum est ex praemissis; scilicet quod
inaequalium magnitudinum erit eadem gravitas. — 7. Prima obie-
ctio. Supponitur in praecedenti ratione quod gravitas minor men-
suret secundum aliquem numerum gravitatem maiorem: sed hoc

DE CAELO ET MUNDO LIB. I1

enim. erit sumere aequaliter gravia corpora ei quod est
BD, ab infinito quantacumque aut auferentes aut appo-
nentes, Quapropter manifestum ex dictis quoniam non
erit infiniti corporis finita gravitas. Infinita igitur. Si igi-
tur hoc impossibile, et infinitum aliquod esse corpus
impossibile.

* Sed adhuc quoniam infinitam esse gravitatem impossibile,
sit ex his manifestum.

Si enim tanta gravitas tantam in hoc tempore movet, tanta
et adhuc in minori.

Et analogiam quam gravitates habent, tempora e converso
habebunt: puta si media gravitas in hoc, duplum in
medietate eius. »

* Adhuc, finita gravitas omnem finitam movet in quodam
tempore finito.

Necesse igitur ex his, si qua est infinita gravitas, moveri
quidem secundum tantum quantum finita et adhuc:
non moveri quidem, eo quod proportionaliter oportet
secundum excellentias moveri, contrarie autem maior
in minori. Proportio autem nulla est infiniti ad finitum,
minoris autem temporis ad maius finitum: sed semper
in minori, minimum autem non est.

* Neque si esset, quae utilitas utique esset. Alia enim con-
tra finita sumeretur in eadem proportione in qua infi-
nita ad alteram maiorem. [taque in aequali tempore
aequalem utique moveret infinita finitae. Sed impos-
sibile. nivem

Sed adhuc necesse, si quidem in qualicumque tempore fi-
nito movet infinita, et aliam in ipso finitam gravitatem
movere quandam finitam. * Impossibile igitur infinitam
esse gravitatem: similiter autem et levitatem. Et corpora
ergo infinitam gravitatem habere et levitatem, impos-
sibile. wm

roov. cow dee

posset negari, — Prima solutio. Nihil refert in proposito utrum
gravitates E et G sint commensuratae vel non. Si enim sint in-
commensuratae, E aliquoties sumpta excedet G: et ita idem ha-
bebitur inconveniens, nempe quod corporis finiti sit maior gra-
vitas quam infiniti. — 8. Alia solutio. Possumus in demonstratione
praemissa incipere a gravitate G, et sumere quandam eius par-
tem aliquotam quae sit E, ac deinde accipere a corpore i
quandam partem BD, cuius gravitas sit E. Sic autem erunt
invicem commensuratae et gravitates et magnitudines. — 9. Alia
obiectio. Magnitudines esse proportionales gravitatibus (quod
in ratione supponitur), non est necessarium nisi in corpore si-
milium partium. — Solutio. Nihil differt utrum corpus infinitum
sit similium vel dissimilium partium: quia a tali. corpore, post
acceptam partem BD, possumus semper accipere alias et alias
partes, sive aequales, sive, maiores aut minores BD, sed quae
habeant gravitatem aequalem gravitati partis BD. — Concluditur
quod infiniti corporis non potest esse gravitas finita. — 10. Pro-
ponitur destructio consequentis (cf. n. 5), ostendendo nempe d
non potest esse gravitas infinita. — 11. Textus subdivisio. — Tria
praesupposita. — 12. Argumentum. Si gravitas esset infinita, cor-
pus secundum eam moveretur simul. et non moveretur, quod est
absurdum. Moveretur, quia si finita gravitas movet tantum in
tanto tempore, infinita movet tantum et adhuc amplius: non mo-
veretur, quia non esset dare tempus in quo moveretur. Cum enim
gravitatis infinitae ad finitam non sit proportio, tempus in quo
gravitas infinita moveret, deberet esse improportionabiliter minus
quovis alio tempore; quod esse non potest. Erit enim semper
accipere minus tempus quam sit illud in quo gravitas infinita
moveat: omne enim tempus est divisibile. — 13. Obiectio:

dici esse aliquod minimum tempus, scilicet indivisibile, in quo

movet infinita gravitas. — Respondetur quod, etiam si. daretur

minimum tempus, non evitaretur inconveniens. Nam huius mi-

nimi temporis deberet esse aliqua. .proportio.ad tempus maius.

. Si ergo, data aliqua. gravitate finita quae. moveat in maiori tem-

pore quam infinita, accipiatur iterum alia gravitas in tantum ex-
cedens priorem, quantum tempus maius excedit minimum gravi-
tatis infinitae, sequetur inconveniens, quod nempe gravitas finita
eodem tempore moveat ac infinita. — Ratio praemissa (n. 12)
solum excluderetur si posset esse motus in instanti, cuius nimi-
rum non est proportio ad tempus, cum non sit temporis pars. —
14. Idem. inconveniens sequitur in quocumque tempore; etiam
non minimo, ponamus gravitatem infinitam movere. — Patet ergo
quod impossibile est esse gravitatem infinitam: et eadem ratio
est de levitate.

* TText. 5r.

* "Text. 52.

* Text. 55. i

* Text. 54.

E

49 "nto *

CAP. VI, LECT. XII

ostquam. Philosophus ostendit quod
S/corpus circulariter motum non est in-
finitum, hic ostendit idem de corpore
quod movetur motu recto, vel a me-
dio vel ad medium *. Et primo proponit quod in-
tendit: dicens quod sicut corpus quod circulari-
ter fertur non potest esse infinitum, ita corpus
quod fertur motu recto, vel a medio vel ad me-
dium, non potest esse infinitum.

- Secundo ibi: Contrariae enim lationes etc.,
ostendit propositum: et primo ex parte locorum
quae sunt huiusmodi corporibus propria; secundo
ex parte gravitatis et levitatis, per quae huius-
modi corpora in propria loca moventur, ibi: Ef

. adhuc si gravitas * etc. Circa primum duo facit:

primo ostendit propositum quantum ad corpora
extréma; quorum unum. est simpliciter grave, sci-
licet terra, et aliud simpliciter leve, scilicet ignis;
secundo quantum ad corpora media *, quae sunt
aer et aqua, ibi: Adhuc si sursum * etc.

:^2. Proponit ergo primo quod huiusmodi mo-
tus qui sunt sursum et deorsum, vel a medio et
ad medium, sunt motus contrarii: contrarii autem
motus locales sunt, qui sunt ad loca contraria, ut
supra * dictum est, et est ostensum in V Physic. **:
relinquitur ergo quod loca propria in quae fe-
runtur huiusmodi corpora, sint contraria. - Ex hoc
autem ^ statim concludere posset huiusmodi loca
esse determinata: contraria enim sunt quae ma-
xime distant; maxima autem distantia locorum
non potest esse nisi sint loca determinata, quia
maxima distantia est qua non est alia maior, in *
infinitis autem semper est maiorem ac maiorem
distantiam accipere; unde si loca essent infinita ,
cessaret locorum contrarietas. Sed Aristoteles,
praetermissa hac probatione tanquam manifesta,
procedit per alium modum. Verum est enim quod,
si unum contrariorum est determinatum, quod
aliud * erit determinatum, eo quod contraria
sunt unius generis. Medium autem mundi, quod
est medius terminus 7 motus deorsum, est deter-
minatum: ex quacumque enim parte caeli aliquid

feratur deorsum (quod scilicet substat superiori

parti quae est versus caelum), non continget lon-
gius pertransire recedendo a caelo quam quod
perveniat ad medium: si enim pertransiret me-
dium, iam fieret propinquius caelo, et sic move-
rétur sursum. Sic igitur patet quod medius locus
est determinatus. Patet etiam ex praedictis quod,
determinato medio, quod est locus deorsum, ne-
cesse:est et determinatum esse locum qui est sur-
sum, cum sint contraria. Si autem ambo loca

47

sunt determinata et finita, necesse est quod cor-
pora quae sunt nata esse in his locis, sint finita.
Unde patet huiusmodi corpora extrema, quae mo-
ventur motu recto, esse finita.

3. Deinde cum dicit: Adhuc si sursum etc.,
ostendit idem quantum ad media corpora. Et
primo proponit quandam conditionalem, scilicet
quod, si sursum et deorsum sunt determinata,
necesse est quod locus intermedius sit determina-
tus. Et hoc probat duplici ratione. Quarum prima
est: si, primis ? existentibus determinatis, me-
dium non sit determinatum, sequetur quod motus
qui est ab uno extremo in aliud, sit. infinitus,
utpote medio existente infinito. Quod autem hoc
sit impossibile, ostensum est prius in his quae di-
cta sunt * de motu circulari, ubi ** ostensum est
quod motus qui est per infinitum, non potest com-
pleri. Sic ergo patet quod locus medius est deter-
minatus. Et ita, cum locatum commensuretur loco,
consequens est quod corpus sit finitum quod actu
existit in hoc loco, vel quod * potest ibi existere.

4. Secundam rationem ponit ibi: Sed et ad-
huc etc.: quae talis est. Corpus quod fertur sur-
sum vel. deorsum *, potest pervenire ad hoc quod
sit factum existens in loco tali. Quod quidem pa-
tet per hoc quod tale corpus natum est moveri
a medio vel ad medium, idest habet naturalem
inclinationem ad hunc vel illum locum; naturalis
autem inclinatio non potest esse frustra, quia
Deus et natura nihil frustra faciunt, ut supra *
habitum est. Sic igitur omne quod movetur na-
turaliter sursum vel, deorsum, potest motus eius
terminari * ad hoc quod sit sursum vel deor-
sum.. Sed hoc non posset esse si locus medius
esset infinitus. Est ergo locus medius finitus, et
corpus in eo existens finitum *.

.Ex praemissis igitur epilogando concludit, ma-
nifestum esse quod non contingit aliquod corpus
esse infinitum. ὃ ;

5. Deinde cum dicit: Et adhuc si gravitas etc.,
ostendit non esse corpus grave vel leve infini-
tum, ratione sumpta ex gravitate vel levitate: quae
talis est. Si est corpus grave vel leve infinitum,
necesse est quod sit gravitas vel levitas infinita:
sed hoc est impossibile: ergo et primum *. - Circa
hoc ergo duo facit: primo probat conditionalem;
secundo probat destructionem consequentis, ibi:
Sed adhuc quoniam infinitam * etc. Circa primum

duo facit. Primo proponit quod intendit, dicens:

si non est gravitas infinita, nullum erit corporum
horum, scilicet gravium *, infinitum: et hoc ideo,
quia necesse est infiniti corporis infinitam esse

«) corpora media. — corpora medio BFpG, corpora medio modo se
habentia P, corrigendo forte lectionem corruptam medio.

8) Ex hoc autem. — lta A; Ex hoc ergo P et cet., sed autem magis
proprie- dici videtur. :
Ὁ) medius. terminus. -- medius. om. A. Retinendo hoc verbum, in-
telligendum est medium mundi esse terminum medium, seu terminum
«ommunem, ad quem, sicut subditur, omnes motus qui sunt deorsum
ultimo terminantur, a quacumque parte circumferentiae mundi, . etiam
diametraliter opposita, incipiant. — Paulo infra pro perveniat ad medium,
perveniatur ad medium codd. Pergit P : iam enim fieret propinquius etc.;
omittit. nempe cum BGIpE si enim pertransiret medium, et propterea
legit iam. enim Jieret; sed enim hoc loco nullus codex habet.

ὃ) si, primis. — pro si, quia si codices; pro primis, extremis habet
A, bene.

t) existens finitum. — finitum om. codd., et potest de facili subin-
telligi. — Lin. seq. igitur om. P. S

Ὁ ergo et primum. — ergo et ipsum. codices. excepto A, quod P
corrigit legendo ergo et ipsum ex quo sequitur; corruptio ipsum pro
primum, et e converso, non est infrequens; confer num. 6 ante Ter-
tio ibi, lectione xv, num. 4. paulo ante finem. — Linea sequenti ergo
omittit P. ᾿ :

Ἢ) scilicet gravium. — scilicet gravium vel levium A, sed de corpore
levi explicite fit sermo immediate post. — Sequenti lin. pro infinitam
esse.gravitatem, infinita esse gravitas codd. exc. A. 4

e

* Lect. praec.n.2.
** unde P et cet.
exc. A.

* quod om. codd.
* yel deorsum

om. P.

* Lect.vi, n.14. -
supra om. PBEGI.

* determinari p.

* Num. 10.

* corporis add. P.

* proponit p et

* Num. praeced.

* aequalis nume-

48
gravitatem. Et eadem ratio est de corpore levi:
quia si infinita est gravitas corporis gravis, necesse
est quod etiam levitas * sit infinita, si supponatur
corpus leve, quod sursum fertur, esse infinitum.

6. Secundo ibi: Palam autem etc., probat quod
supposuerat: et primo ponit * probationem; se-
cundo excludit obviationes. quasdam, ibi: Nihil
autem differt gravitates * etc. Ponit ergo primo
rationem ducentem ad impossibile, quae talis est.
Si non est verum quod supra * dictum est, sup-
ponatur quod corporis infiniti sit gravitas finita:
et sit corpus infinitum AB, gravitas autem eius
finita sit G. A * corpore igitur infinito praedicto
auferatur aliqua pars eius finita quae est magni-
tudo BD, quam necesse est esse multo minorem
toto corpore infinito. Minoris autem corporis mi-
nor est gravitas: sic ergo gravitas corporis BD
est minor quam sit gravitas G ^, quae est gra-
vitas totius corporis infiniti; et sit ista minor gra-
vitas E. Haec autem minor gravitas, scilicet E,
mensuret maiorem gravitatem finitam quae est G,
quotiescumque, idest secundum quemcumque nu-
merum, puta secundum tria, ut scilicet dicatur *
quod E est tertia pars totius G. Accipiatur autem
a corpore infinito aliqua pars, quae superaddatur
corpori finito BD, secundum proportionem qua G
excedit E, et hoc corpus excedens sit ΒΖ; ita
scilicet quod *, sicut gravitas minor quae est E se
habet ad maiorem quae est G, ita corpus BD se
habeat * ad BZ. Et quod hoc fieri possit, probat
quia a corpore infinito potest auferri quantum-
cumque oportuerit; eo quod, sicut dicitur in III
Physic. *, infinitum est cuius quantitatem acci-
pientibus semper est aliquid extra accipere.

His igitur praesuppositis, argumentatur * ducen-
do ad tria inconvenientia: primo quidem sic. Ea-
dem est proportio magnitudinum gravium, quae
est ipsarum gravitatum: videmus enim quod mi-
nor gravitas est minoris magnitudinis, et maior
maioris, Sed quae est proportio E. ad G, minoris
scilicet gravitatis ad maiorem, eadem est proportio
BD ad ΒΖ. minoris scilicet corporis ad maius, ut
suppositum est: cum igitur E sit gravitas corpo-
rs BD, sequetur quod G sit gravitas corporis
BZ. Supponebatur autem quod esset gravitas to-
tius corporis infiniti: ergo aequalis numero * ea-
dem erit gravitas corporis finiti et infiniti. Quod
est inconveniens, quia sequetur quod totum resi-
duum corporis infiniti nihil habeat gravitatis. Ergo
et primum est impossibile, scilicet quod corporis
infiniti sit gravitas finita.

Secundo ibi: Adhuc autem si maioris etc., ducit
ad aliud inconveniens. Quia enim a corpore in-
finito potest accipi quantumcumque quis volue-

DE CAELO ET

MUNDO LIB. I

rit, ut dictum est *, accipiatur adhuc aliqua pars
corporis infiniti, quae superaddatur corpori BZ *, ^
et sit unum corpus BI finitum. maius corpore
finito quod est BZ. Maioris autem corporis maior
est gravitas, ut supra * dictum est: ergo gravitas
corporis Bl est maior quam gravitas G, quae
concludebatur * gravitas esse corporis BZ?. Sed
primo supponebatur quod G erat gravitas totius
corporis infiniti. Ergo gravitas corporis finiti erit
maior quam gravitas corporis infiniti, quod est
impossibile. Ergo et primum *, scilicet quod gra-
vitas corporis infiniti sit finita.

Tertio ibi: Ef inaequalium etc., ducit ad ter-
tium inconveniens, scilicet quod inaequalium ma-

* ipsum τ.

Illud ».

gnitudinum sit eadem gravitas. Quod * manifeste ;,4/«4 seme,

sequitur ex praemissis, quia infinitum est inae-
quale finito, cum sit maius eo. - Unde, cum haec
sint impossibilia, impossibile est corporis infiniti
esse gravitatem finitam.

7. Deinde cum dicit: Nihil autem differt etc.,
excludit duas obviationes contra praemissam ra-
tionem: primo primam; secundo secundam, ibi:
Nec utique magnitudinem * etc. Prima autem ob- * Num. o.
viatio est, quia supposuerat in praecedenti ratione
quod gravitas minor quae est E, mensuret secun-
dum aliquem numerum gravitatem maiorem quae
est G: quod quidem aliquis posset negare: non
enim omne maius mensuratur a minori, quia linea
trium palmarum non mensurat lineam octo pal-
marum. ,

Hanc autem obviationem excludit Philosophus
dupliciter. Primo quidem quia nihil differt ad
propositum utrum duae praedictae gravitates, sci-
licet maior et minor, sint commensuratae, ita sci-
licet quod minor mensuret maiorem; vel incom-
mensuratae, scilicet ^ quod minor maiorem non Ds
mensuret: eadem enim ratio sequitur utrobique.
Necesse est enim quod minus aliquoties sum-
ptum aut mensuret maius aut excedat ipsum;
sicut binarius ter sumptus mensurat senarium
(ter enim duo sunt sex), quinarium autem non
ménsurat sed excedit. Sic igitur, si gravitas E
non mensuret gravitatem G, sit ita quod ter * * era.
sumpta mensuret quandam maiorem gravitatem,
quae excedit gravitatem Ο. Et ex hoc sequitur *
inconveniens sicut prius. Quia si assumpserimus
ex corpore infinito tres magnitudines secundum
quantitatem BD, magnitudinis ex his tribus com-
positae erit tripla gravitas gravitatis E, quae po-
nitur esse gravitas corporis BD. Gravitas autem
tripla ad E est maior secundum praédicta quam
gravitas G, quae est gravitas corporis infiniti, Quare
sequitur idem impossibile quod prius, scilicet quod
maior sit gravitas corporis finiti quam infiniti.

9) sic ergo ... sit gravitas G. — gravitas post sit om. codd, exc. A.
P habet: Sit ergo gravitas corporis BD, quod est pars finita ablata a
corpore infinito, cuius gravitas est minor quam sit gravitas G; quae
lectio interpolata videtur.
" Ὁ) ut scilicet dicatur. — scilicet om. codd. — Lin. Seq. pro Accipiatur...
aliqua pars quae superaddatur, Accipiatur.. quod superaddatur codd.
x) corpori ΒΖ. — corporibus codd. exc. Asl, Eodem modo lin, seq.
ps BI finitum sor ἐς P in corpus B infinitum.
ergo gravitas... ΒΖ. — ta A; P et cet.: ergo gravitas corporis
BI(AB BCEGpF, B D) est maior quam graba ies BZ; omh-

tunt nempe G quae concludebatur gravitas esse, quod aequivalet ho-
moteleuto. -- Post unam lin. Ergo gravitas etc, A habet: Ergo gra-
vitas corporis finiti et. infiniti est aequalis, quod est impossibile; male,
nam hoc erat primum ex tribus inconvenientibus, quae in hoc numero
demonstrantur consequi ad positionem quod corporis infiniti sit gravitas
finita. Cf. supra.

y) scilicet maior et minor ... scilicet. ^ P habet: scilicet quod maior
et minor sint commensuratae, sic scilicet quod minor maiorem men-
suret, vel quod sint incommensuratae, sic scilicet; quae lectio in con-
textu videtur minus expedita quam sit lectio ex codd. adoptata.

1
r

:
1

* Num. 6.

(et om. pa.
"ὦ maior P.

ue un m a
IURC ΟΝ

?

VK * iilis

Gà ty onm ἡ

CAP.

.. 8, Secundo ibi: Adhuc autem etiam contingit etc.,
excludit eandem obviationem alio modo *. Et dicit
quod possumus sumere in demonstratione prae-
dicta quod duae gravitates sint commensuratae,
ita scilicet quod E commensuret G. Supra * enim
primo sumpta est magnitudinis pars, scilicet BD,
cuius gravitatem diximus esse E: et ideo dici
poterat *quod E non mensurat G. Nihil autem
differt ad propositum utrum incipiamus a gravi-
tate, accipiendo partem eius sre epe volu-
mus, aut a magnitudine sic sumpta 5; puta si, in-
cipiendo a gravitate, sumatur quaedam pars eius,
scilicet E, quae mensuret totum, scilicet G; et
consequenter ab infinito corpore accipiamus ali-
quam partem, scilicet BD, cuius gravitas sit E;
et deinde procedamus * ut supra, ut scilicet sicut
-se habet gravitas E ad gravitatem G, ita se habeat

magnitudo BD ad aliam magnitudinem maiorem

quae est BZ. Et hoc ideo, quia ex quo magnitudo
totius corporis est infinita, contingit auferri ex ea
quantumcumque placuerit. Hoc igitur modo sum-
ptis partibus gravitatis et magnitudinis, sequetur
quod et* magnitudines et gravitates erunt invicem
commensuratae; ita scilicet quod minor * gravitas
mensurabit maiorem, et similiter minor magnitudo
maiorem.

9. Deinde cum dicit: Nec utique magnitudi-
nem etc., excludit secundam obviationem. Suppo-
suerat * enim esse magnitudines proportionales
gravitatibus. Quod quidem necesse est in corpore
similium partium; cum enim sit undique per to-
tum similis gravitatis, necesse est quod in maiori
parte sit maior gravitas: sed in corpore dissimi-
lium partium hoc non est fécesse, quia potest

ne om. »c esse quod gravitas minoris partis * excedat gravi-

tatem maioris, sicut minor pars terrae est gravior
maiori parte aquae.

Hanc ergo obviationem excludit, dicens quod
nihil differt ad demonstrationem praemissam
utrum magnitudo infinita de qua loquimur, quan-
tum ad gravitatem sit homoeomera ^, idest simi-
lium partium, vel anomoeomera, idest dissimi-
lium partium. Quia a corpore infinito possumus
sumere quantumcumque voluerimus, vel appo-
nendo vel subtrahendo; ita quod accipiamus
aliquas partes habere aequalem gravitatem parti
primo sumptae, scilicet BD, sive illae partes po-
sterius assumptae sint maiores in magnitudine
sive minores. Si enim primo acceperimus ? quod
BD sit tricubitum, habens gravitatem E; et ac-
cipiamus alias multas partes, puta decem cubito-
rum, habentes aequalem gravitatem; idem erit ac
si sumeretur alia pars aequalis habens aequalem
gravitatem. Sic igitur sequitur idem inconveniens.

Praemissa igitur demonstratione, et exclusis
obviationibus, concludit ex dictis quod infiniti cor-

VI, LECT. XII

49

poris non potest esse finita gravitas. Relinquitur
ergo quod sit infinita. Si ergo impossibile est esse
gravitatem infinitam, ut statim probabit, conse-
quens est quod impossibile sit esse aliquod cor-
pus infinitum.

10. Deinde cum dicit: Sed adhuc quoniam infi-
nitam etc., ostendit quod supposuerat *, scilicet
quod non possit esse gravitas infinita: et in hoc *
destruit consequens praemissae conditionalis *.
Circa hoc autem duo facit. Primo proponit quod
intendit: et dicit quod adhuc oportet manifestare
ex his quae subsequuntur, quod impossibile sit
gravitatem infinitam esse.

11. Secundo ibi: δὲ enim tania etc., probat
propositum. Et primo praemittit qua supposi-
tiones; secundo ex his argumentatur * ad proposi-
tum, ibi: Necesse igitur ex his * etc.; tertio excludit
quandam obiectionem, ibi: Neque si esset * etc.
Ponit autem primo tres suppositiones. Quarum
prima est quod, si gravitas fanta, idest alicuius
determinatae mensurae, movet /antam *, idest per
determinatam magnitudinem spatii, zm hoc ftem-
pore, scilicet determinato, necesse est quod /anta
et adhuc, idest quod * gravitas maior quae habet
tantam quantam minor et adhuc amplius, moveat
per tantam magnitudinem spatii in minori tem-
pore: quia quanto virtus motiva est fortior, tanto
motus eius * est velocior, et ita pertransit aequale
spatium in minori tempore, ut probatum est in
VI Physic. *

Secundam suppositionem ponit ibi: Ef? analo-
giam etc.: et haec sequitur ex prima. Si enim
maior gravitas movet in minori tempore, conse-
quens est quod eadem sit * analogia, idest propor-
tio, gravitatum et temporum, tamen * e converso;
ita scilicet quod, si media gravitas movet in tanto
tempore, duplum gravitatis movet in medietate
eius, scilicet temporis.

Tertiam suppositionem ponit ibi: Adhuc fi-
nita etc. Et dicit quod finita gravitas movet per
finitam magnitudinem spatii in quodain tempore
finito.

12. Deinde cum dicit: Necesse igitur ex his etc.,
argumentatur * ex praemissis. Si enim sit gravitas
infinita, sequentur duo contradictoria; scilicet quod
aliquid * moveatur secundum eam, et quod non
moveatur. Quod moveatur quidem, sequitur ex
prima suppositione; quia, si tanta gravitas movet
in tanto tempore, maior movebit velocius, scilicet
in minori tempore. Quia ergo infinita gravitas
est maior quam finita, si finita movet secundum
determinatum tempus per determinatum spatium,
ut tertia suppositio dicebat, consequens est quod
infinita moveat :antum et adhuc amplius, idest
vel per maius spatium in aequali tempore, vel
per aequale spatium in minori tempore, quod est

y) alio modo. — quanto modo BCEFpDGI; hoc modo P; sed alio
modo melius quadrat cum forma loquendi quae immediate sequitur,
Et dicit.

E) sic sumpta. — sicut supra AI; sicut sumpta cet. Videtur lectio P con-
cordare cum his quae immediate sequuntur, puta si incipiendo etc.

0) et deinde procedamus. — Deinde procedemus A, et deinde pro-
cedemus cet. — ut ante scilicet om. P.

Opp. D. Τβομαξ T. III.

x) homoeomera. — homoeomera vel homogenea P ; eadem seq. lin. pro
vel anomoeomera, vel heterogenea, ubi BCDFpEGI om. vel ... partium.
Interpolatio ve! homogenea occurrit in P etiam lect. seq. num. 6 (not. c),
et lib. III, lect. vr versus fin. Observandum quod loco ὁμοιοβαρὲς ...
ἀνομοιοβαρὲς Didot, codex Bk. M habet ὁμοιομερὲς. Ἢ ἀνομοιομερὲς.

(p δὲ enim primo acceperimus, — Si ergo primo acciperemus P;
acciperemus habent etiam BDFGI,

7

* Num. praec., et
supra num. 5.

* infinita : ita et
hoc codd. exc. 4.
* Cf. num. 5.

* arguit p.
* Num. seq.

* Num. 13.

* tantum P.

uod om. A
qi cet. T

* eius om. AE.

* Cap. 11, n. 3 8q.;
S. Th. [ie "M

n. 7 84.

* sit om. P.

* cum BCDFGI,
om. P.

* arguit p.

* aliquis ppc.

9

5o
-velocius mo veri. Sed quod aliquid non moveatur
secundum imfinitam gravitatem , sequitur ex se-
.cunda suppositione. Oportet enim proportionali-
ter aliquid moveri secundum excellentias gravi-
Latis e contrario, scilicet * quod maior gravitas
moveat in minori tempore. Nulla autem proportio
potest esse infinitae gravitatis ad finitam : rninoris
autem temporis ad maius, dummodo sit finitum,
est aliqua proportio. Sic igitur non erit aliquod
tempus dare in quo infinita gravitas moveat; sed
semper erit accipere aliquid moveri in minori tern-
pore quam sit tempus in quo movet gravitas 1n-
finita; non est autem dare minimum tempus in
quo gravitas infinita moveat, ita quod possit dici
quod non potest aliquid in minori tempore mo-
veri *. Ideo autem non est minimum tempus acci-
pere, quia, cum omne tempus sit divisibile, sicut

* dato add.se. et quodlibet continuum, quolibet tempore * est

* Num. seq.

accipere aliquod minus, partem scilicet temporis
divisi. Sic igitur non potest esse gravitas infinita.

13. Deinde cum dicit: Neque si esset etc., ex-
cludit quandam obviationem. Posset enim aliquis
dicere aliquod esse minimum tempus, scilicet in-
divisibile, in quo movet gravitas infinita; sicut
et quidam posuerunt aliquas magnitudines esse
minimas et indivisibiles. Sed hanc obviationem
excludit: et primo ostendit " quod inconveniens
sequatur si ponatur minimum tempus, et quod in
hoc infinita gravitas movet; secundo ostendit idem
inconveniens sequi si in quocumque tempore, etiam
non minimo, infinita gravitas moveat, ibi: Sed
adhuc necesse * etc.

Dicit ergo primo quod, etiam si esset tempus
minimum, nulla utilitas ex hoc esset ponenti gra-
vitatem infintam, ad vitandum inconveniens.
Quamvis enim ponamus minimum tempus, non
tamen excludimus quin sit aliqua proportio huius
minimi temporis ad tempus maius, eo quod hoc
tempus minimum erit pars maioris temporis; sicut

DE CAELO ET MUNDO LIB. I

unítas est pars rrumeri, unde est aliqua proportio
eius ad omnem mumerum. lllud autem indivisi-
bile non habet proportionem ad divisibile, quod *
non est pars eius; sicut punctum non est pars
lineae, et ideo non est aliqua proportio puncti
ad lineam. Accipiatur ergo alia gravitas finita e
contrario, tanto maior gravitate finita quae mo-
vebat in maiori * tempore quam gravitas infinita,
in qua proportione tempus minimum gravitatis
infinitae se habet ad tempus maius alterius gra-
vitatis finitae. Puta, sit gravitas infinita E, tempus
minimum in quo movet B, gravitas autem finita
G, quae movet in maiori tempore quam B, sci-
licet in tempore D: accipiatur ergo alia gravitas
tanto maior quam G, in qua proportione D exce-
dit B, et sit haec gravitas F. Sic ergo, cum mi-
noratio temporis sit secundum additionem gra-
vitatis, sequetur quod gravitas F *, quae est finita,
moveat in eodem tempore cum gravitate infinita:
quod est impossibile. - Est autem attendendum
quod, sicut non est proportio puncti ad lineam,

ita etiam non est proportio instantis ad tempus;

quia instans non est pars temporis. Sic ergo ?
solum ista ratio tolleretur, si quis poneret quod
gravitas infinita moveret in instanti: sed hoc est

impossibile, ut probatum est in VI Physic.*, sci- -

licet quod aliquis motus sit in instanti.

14. Deinde cum dicit: Sed adhuc necesse etc.,
ostendit quod idem inconveniens sequitur in quo-
cumque tempore ponamus gravitatem infinitam
movere, etiam in tempore non minimo. Et hoc
est quod dicit, quod si in qualicumque tempore
finito, etiam non minimo, gravitas infinita mo-
vet *, adhuc necesse est quod in ipso tempore
aliqua gravitas finita moveat per finitum spatium;

quia * erit accipere excessum gravitatis secundum.

deminutionem temporis, ut praedictum est *. — Sic
igitur patet quod impossibile est esse gravitatem
infinitam: et eadem ratio est de levitate αὶ

c) excellentias gravitatis e contrario, scilicet. — lta codd., nisi quod
pro excellentias, excellentiam EI, pro e contrario, ita A; P omittit
gravitatis e contrario; lectio ex codicibus adoptata non discordat a
textu, et videtur requiri a sequenti explicatione scilicet quod maior etc.

τὴ mon est autem. dare... moveri. — cum non moveat ita quod non
possit dici quod non posset aliquid moveri in minori tempore P ; est
incompleta correctio mendi in BCDFGpEI, qui om. non est autem... gra-
vitas infinita; pro potest aliquid, possit aliquid A; ed. 1516 legit cum
P, nisi quod om. non post ita quod.

A6
^ ^

v) et primo ostendit. — et primo dicit P; eadem pro sequatur, se-
quetur, et post unam lin. pro movet, moveret; post quod pergit: se-
cundo ostendit idem inconveniens sequi in quolibet tempore, etiam non
minimo, in quo infinita gravitas moveat; codd. exc. A om. si post
sequi, et huius mendi P correctionem exhibere videtur.

9) Sic ergo... tolleretur. — ergo om. P5 pro tolleretur, tolletur DE.—
Lin. seq. pro sed hoc est, quod est P.

X) et eadem ratio est de levitate. — Huic add. P: scilicet quod im-

possibile est esse levitatem infinitam; cf. finem lect. xvm.

* quia A.

n————Á

CAP. VI, LECT. XIII

51

"^. LECTIO DECIMATERTIA

RATIONE NATURALI ET DEMONSTRATIVA DESUMPTA EX PARTE MOTUS LOCALIS,
OSTENDITUR UNIVERSALITER QUOD NULLUM CORPUS NATURALE POTEST ESSE INFINITUM

Ὅτι μὲν οὖν οὐχ ἔστιν ἄπειρον σῶμα, δῆλον διά τε τῶν
κατα μέρος θεωροῦσι τοῦτον τὸν τρόπον;

χαὶ καθόλου σκοπουμένοις μὴ μόνον κατο τοὺς λόγους
τοὺς ἐν τοῖς περὶ τὰς ἀρχας εἰρημένους ἡμῖν (dio:
ρίσθη γὰρ κἀκεῖ καθόλου πρότερον περὶ ἀπείρου πῶς
ἔστι χαὶ πῶς οὐκ ἔστιν), ἀλλὰ καὶ νῦν ἄλλον τρόπον.

Μετὰ δὲ ταῦτ᾽ ἐπισχεπτέον χἂν εἰ μὴ ἄπειρον μὲν τὸ
σῶμα τὸ πᾶν, οὐ μὴν ἀλλὰ τοσοῦτόν γε ὥστ᾽ εἶναι
“πλείους οὐρανούς" τάχα γὰρ ἄν τις τοῦτ᾽ ἀπορή-
— δεῖεν, ὅτι χαθάπερ ὁ περὶ ἡμᾶς χκοσμος συνέστηκεν,
.. οὐθὲν χωλύει xal ἑτέρους ἐΐναι πλείους μὲν ἑνός, μὴ
μέντοι γε ἀπείρους. Πρῶτον δ᾽ εἴπωμεν καθόλου περὶ
τοῦ ἀπείρου.
᾿Ανάγκη δὴ σῶμα πᾶν ἤτοι ἄπειρον εἶναι ἢ πεπερασμέ-
τ γον; καὶ εἰ ἄπειρον, ἤτοι ἀνομοιομερὲς ἅπαν ἢ ὁμοιο-
πμερές, κἂν εἰ ἀνομοιομερές, ἤτοι ἐκ πεπερασμένων
: ΧΕΡῚ ἢ ἐξ ἀπείρων. ᾿
Ὅτι μὲν τοίνυν οὐχ οἷόντε ἐξ ἀπείρων, φανερόν, εἴ τις
— ἡμῖν ἐάσει μένειν. τὰς πρώτας ὑποθέσεις" πεπερα-
᾿ σμένων γὰρ τῶν πρώτων κινήσεων οὐσῶν ἀνάγχη
^^ χαὶ τὰς ἰδέας τῶν ἁπλῶν σωμάτων εἶναι πεπερα-
σμένας. ᾿Απλῇ μὲν γὰρ ἡ τοῦ ἁπλοῦ σώματος κίνη-
τ σις; αἱ δ᾽ ἁπλαῖ πεπερασμέναι κινήσεις εἰσίν - ἀνάγχη
7. δὲ ἀεὶ κίνησιν ἔχειν σῶμα πᾶν φυσικόν.
᾿Αλλὰ μὴν εἴγε ix πεπερασμένων ἔσται τὸ ἄπειρον,
ἀνάγκη cal τῶν μορίων ἕκαστον εἶναι ἄπειρον, λέγω
δ᾽ olov τὸ ὕδωρ ἢ τὸ πῦρ. ᾿Αλλ’ ἀδύνατον" δ μούνα,
᾿ γὰρ ὅτι οὔτε βάρος οὔτε κουφότης ἐστὶν ἄπειρος.
Ἔτι ἀναγκαῖον ἀπείρους τῷ μεγέθει εἶναι χαὶ τοὺς τό-
- ποὺς αὐτῶν, ὥστε χαὶ τος κινήσεις ἀπείρους εἶναι
πάντων. Τοῦτο δ᾽ ἀδύνατον, εἰ θήσομεν ἀληθεῖς εἷ-
γαι τὰς πρώτας ὑποθέσεις xal μήτε τὸ χάτω φερό-
μενον εἰς ἄπειρον ἐνδέχεσθαι φέρεσθαι μήτε τὸ ἄνω
χατὰ τὸν αὐτὸν λόγον. ᾿Αδύνατον γὰρ γίνεσθαι ὃ
μὴ ἐνδέχεται γενέσθαι, ὁμοίως ἐπὶ τοῦ τοιόνδε καὶ
τοσόνδε xal τοῦ ποῦ. Λέγω δ᾽, εἰ ἀδύνατον γενέ-
σθαι λευχὸν ἢ πηχυαῖον ἢ ἐν Αἰγύπτῳ, καὶ γίνεσθαί
τι τούτων ἀδύνατον. ᾿Αδύνατον ἄρα καὶ φέρεσθαι
- ἐχεῖ οὗ μηθὲν δυνατὸν ἀρικέσθαι φερόμενον.
Ἔτι εἰ καὶ διεσπασμένον ἐστίν, οὐδὲν ἧττον ἐνδέχοιτ᾽
ἂν τὸ ἐξ ἁπάντων πῦρ ἄπειρον εἶναι.
᾿Αλλὰ σῶμα ἦν τὸ πάντῃ διάστασιν ἔχον" ὥστε πῶς
οἷόντε πλείω μὲν ἀνόμοια, ἕχαστον δ᾽ αὐτῶν ἄπει-
ρον εἶναι; πάντῃ γὰρ ἕκαστον δεῖ ἄπειρον εἶναι.

᾿Αλλὰ μὴν οὐδὲ πᾶν ὁμοιομερὲς ἐνδέχεται τὸ ἄπειρον
εἶναι. Πρῶτον μὲν γὰρ οὐχ ἔστιν ἄλλη παρὰ ταύτας
χίνησις. Ἕξει οὖν μίαν τούτων. Εἰ δὲ τοῦτο, συμ-
βήσεται ἢ βάρος ἄπειρον 7| κουφότητα εἶναι ἄπει-
ρον. ᾿Αλλὰ μιὴν οὐδ᾽ οἷόντε τὸ κύκλῳ σῶμα φέρ:
μενον ἄπειρον. ᾿Αδύνατον γὰρ τὸ ἄπειρον φέρεσθαι
κύκλῳ οὐθὲν γὰρ διαφέρει τοῦτο λέγειν ἢ τὸ τὸν
οὐρανὸν φάναι ἄπειρον εἶναι, τοῦτο δὲ δέδεικται
ὅτι ἀδύνατον.

᾿Αλλὰ μὴν οὐδ᾽ ὅλως γε τὸ ἄπειρον ἐνδέχεται κινεῖσθαι.
Ἢ γὰρ κατὰ φύσιν χινηθήσεται, ἢ βίᾳ" καὶ εἰ βίᾳ;
ἔστιν αὐτῷ καὶ ἡ κατὰ φύσιν. ὥστε καὶ τόπος ἄλλος
ἤδιος εἰς ὃν οἰσθήσεται. Τοῦτο δ᾽ ἀδύνατον.

ΘΥΝΟΡΒΙ5. — 1. Argumentum et divisio textus. -- 2. Epilogus
eorum quae in lect. IX et seqq. dicta sunt. — 3. Quid immediate
restet dicendum : nimirum probandum est universaliter quod
nullum corpus sensibile potest esse infinitum in actu. — 4. De

* Quod quidem igitur non est infinitum corpus, palam per
ea quae secundum partem, speculantibus hoc modo.

Et universaliter intendentibus, non solum secundum ratio-
nes eas quae in dictis a nobis circa principia (determi-
natum est enim et ibi universaliter prius de infinito
quomodo est et quomodo non est), sed nunc et alio
modo.

* Post haec autem intendendum utrum, si non infinitum
quidem corpus quod omne, sed tamen adhuc tantum
quidem ut possint esse plures caeli. Forte enim utique
quis hoc dubitabit, quoniam, quemadmodum qui circa
nos mundus constitutus est, nihil prohibet et alios esse,
plures quidem uno, non tamen infinitos. * Primum
autem dicamus universaliter de infinito.

* Necesse itaque corpus omne aut infinitum esse aut fi-
nitum; etsi infinitum, aut anomoeomerum totum aut
homoeomerum ; et utique si anomoeomerum, aut ex fi-
nitis speciebus aut ex infinitis.

* Quod quidem igitur non possibile est ex infinitis, mani-
festum, si quis nobis sinat manere primas hypotheses.
Finitis enim primis motibus existentibus, necesse est et
species simplicium corporum esse finitas, Simplex qui-
dem enim qui simplicis corporis motus: simplices autem
finiti motus sunt: necesse autem semper motum habere
omne corpus physicum.

Sed tamen, si quidem ex finitis erit infinitum, necesse est
et partium unamquamque esse infinitam: dico autem
puta aquam et ignem. Sed impossibile: ostensum est
enim quoniam neque gravitas neque levitas est infinita.

* Adhuc, necessarium infinita magnitudine esse etiam loca
ipsarum: quare et motus infinitos esse omnium. Hoc
autem impossibile, si ponamus veras esse primas hy-
potheses, et neque quod deorsum fertur in infinitum
contingere ferri, neque quod sursum fertur secundum
eandem rationem. Impossibile enim fieri quod non con-
tingit factum esse; similiter in tali et tanto et ubi.
Dico autem, si impossibile est factum esse album aut
cubitale aut in Aegypto, et fieri aliquid horum impos-
sibile. Impossibile igitur et ferri illuc, quo nullum quod
fertur possibile est pervenire.

* Adhuc, si et discerpta sunt, nihil minus continget utique
ex omnibus ignem infinitum esse.

* Sed corpus est undique distensiones habens. Itaque quo-
modo possibile est plura quidem dissimilia, unumquod-
que autem eorum infinitum esse? Undique enim unum-
quodque oportet infinitum esse.

* Sed adhuc neque totum homoeomerum contingit infinitum
esse. Primum quidem enim non est alius praeter istos
motus: habebit igitur unum horum. Si autem hoc,
accidet aut gravitatem infinitam aut levitatem esse in-
finitam. Sed adhuc non est possibile corpus quod cir-
cumfertur : impossibile enim infinitum circumferri:
nihil enim differt hoc dicere, quam caelum dicere infi-
nitum esse; hoc autem ostensum est quod non est
possibile.

* Sed adhuc neque omnino infinitum contingit moveri. Aut
enim secundum naturam movebitur, aut violentia. Et
si quidem violentia, est ipsi et qui secundum natu-
ram: quare et locus alius aequalis in quem fertur: hoc
autem impossibile.

, *
quo determinandum sit immediate post ista. — 5. Textus subdi-
visio. Primo ostendetur propositum rationibus naturalibus de-
monstrativis, quae nempe sumuntur ex propriis principiis scien-
tiae naturalis; deinde rationibus logicis. Rationes autem naturales

* Seq. cap. v1

et text. 54.

* Text. 55.

* Text. 56.

* Cap. vir.

* Text. 57-

* Text. 58.

* Text. 59.

* Text. 60.

* Text. 6r.

* Text.-63;

* Philosophus
om. P.

* Cf. lect. ix, n.6.

* Num. 5.

* Lect. ΙΧ seqq.
α

* restat ».

* Cap. v, n. 22
et cap.vI,n.t, Sq.;
S.Th. lect. X, nn.
1-4.

* enim om. P.

* Cf. lect. 1x, n.2.

* ostendimus » et
codd. exc. 4.
* Lect. xvi. - Cf.
lect. 1x, n. 1.

52

primo desumentur ex parte motus localis ; secundo ex parte
actionis et passionis. — 6. Tres divisiones. 4) Omne corpus ne-
cesse est esse finitum aut infinitum; 5) et si est corpus infinitum,
aut totum est anomoeomerum, idest dissimilium partium , aut
homoeomerum, hoc est similium partium; c) et si pgs
partium, aut species partium eius sunt fintae numero aut infi-
nitae. Manifestum ergo erit universaliter corpus nullum esse infi-
nitum, si erit probatum, primo species dissimilium partium non
esse infinitas ; secundo non esse infinitum corpus, cuius partium
species sunt finitae; /ertio nullum corpus similium partium esse
infinitum. — 7. Alia textus divisio. — Ostenditur quod non est possi-
bile corporis dissimilium partium esse infinitas species partium.
Simplices .motus sunt finiti; ergo species simplicium corporum
sunt finitae; secus essent aliquae species corporum, quae non
haberent proprium motum, quod est impossibile. Primorum ergo
componentiuni species sunt finitae. — Cum autem non videatur
possibile finitorum elementorum esse commixtiones infinitas ,
non videtur etiam possibile aliquod totum, quod componatur
ex infinitis speciebus corporum mixtorum. — 8. Ostenditur non
esse possibile corpus infinitum dissimilium partium, si species
partium sint finitae. a) Oporteret enim quamlibet partium esse
infinitam secundum magnitudinem, puta infinitum aerem, infi-
nitum ignem, etc. Ex hoc autem sequitur esse infinitam gravi-
tatem vel levitatem, quod lect. praec. probatum est esse im-
possibile. - Solvitur obiectio. Si una pars tantum. esset infinita,
consumeret alias propter excessum virtutis; et nihilominus de-

1. S TEE ostquam Philosophus * ostendit de
d» F3singulis corporibus naturalibus quod
SN nullum eorum sit infinitum, hic osten-

S dit communi ratione quod nullum
corpus naturale sit infinitum *: probatio enim quae

dicit de quo est intentio; secundo ostendit pro-
positum, ibi: Necesse itaque corpus omne * etc.

2. Circa primum tria facit. Primo ostendit quasi
epilogando quid prius * sit dictum *; dicens quod
praedicto modo considerantibus manifestum est
quod non est corpus infinitum, per ea quae sunt
secundum parlem, idest secundum proprias ra-
tiones singularium partium universi, scilicet cor-
poris quod movetur circulariter, et quod movetur
sursum aut deorsum.

3. Secundo ibi: Et universaliter intendentibus etc.,
ostendit quid immediate restet * dicendum. Et di-
cit quod idem potest esse manifestum si aliquis
intendat universaliter, idest per medium commune.
Et hoc non solum ? secundum illas rationes com-
munes quae positae sunt in libro Physicorum, ubi
determinatum est de principiis communibus cor-
porum naturalium (in tertio enim Physicorum *
determinatur universaliter de infinito quomodo
sit et quomodo non sit: ostensum est enim * ibi
quod infinitum est in potentia, sed non in actu).
Nunc autem determinandum est alio modo * de
infinito, ostendendo scilicet universaliter quod nul-
lum corpus sensibile potest esse infinitum in actu.

4. Tertio ibi: Post haec autem intendendum etc.,
ostendit quid sit determinandum immediate post
ista. Et dicit quod postquam ostenderimus * hoc

quod dictum est, intentio nostra erit inquirere *,

DE CAELO ET MUNDO LIB. I

beret et ipsa habere gravitatem vel levitatem infinitam. — 9. 5) Si
partes sunt infinitae secundum magnitudinem, et loca ipsarum
erunt infinita: ergo motus omnium partium, quippe qui men-
surantur secundum magnitudinem, loci, erunt infiniti. Sed nihil
moveri potest sursum aut deorsum in infinitum: sursum enim
et deorsum sunt determinata. Item, in nulla mutatione movetur
aliquid ad id ad quod perveniri non potest; non est autem
pertransire locum infinitum. Nullus ergo in hypothesi esset mo-
tus localis, quod esse non potest. — 10. c) Si autem diceret ali-
quis infiniti corporis partes infinitas non esse continuas, sed
disiunctas, nihil proficeret ad vitandum inconveniens; quia omnes
illas infinitas partes nihil prohibet simul coniungi, et sic fieri
unum continuum infinitum. — r1. d) Infinitum oportet quod ac-
cipiatur secundum propriam rationem eius quod dicitur infini-
tum. Si ergo corpus ponitur infinitum, oportet quod sit infinitum
ad omnem partem. Non est ergo possibile quod in corpore in-
finito sint plura, quorum unumquodque sit infinitum: darentur
enim plura infinita, quod esse non potest. — 12. Corpus infinitum
non potest esse similium partium. a) Cuiuslibet corporis naturalis

.oportet esse aliquem motum localem; tale autem corpus infi-

nitum non posset moveri neque sursum, neque deorsum, neque
circa medium. — 13. δ) Item, si aliquo modo moveretur, haberet
aliquem motum sibi naturalem; ergo haberet aliquem locum ae-
qualem sibi, in quem motu naturali tenderet; ergo essent duo
corporalia loca infinita, quod est impossibile. - Haec tamen ratio
procedit solum de motu recto.

supposito quod totum corpus universi non sit in-
finitum, utrum tamen totum corpus sit tantae quan-
titatis, quod possint ex eo esse plures caeli , idest
plures mundi. Forte enim potest * de hoc aliquis
dubitare, an sit possibile quod, sicut iste mundus
est constitutus circa nos, ita etiam * sint alii mundi
plures uno, non tamen infiniti. Sed antequam hoc
pertractemus ?, dicemus universaliter de infinito,
ostendendo scilicet communibus rationibus quod.
nullum corpus sit infinitum. n

5. Deinde cum dicit: Necesse itaque etc., osten-
dit propositum: et primo per rationes naturales
demonstrativas; secundo per rationes logicas, ibi:
Rationabilius autem * etc. Dico autem rationes
demonstrativas et naturales, quae sumuntur ex
propriis principiis scientiae naturalis; cuius con-
sideratio consistit circa motum, et actionem et
passionem , quae in motu consistunt, ut dicitur
in III Physic. * Primo ergo ostendit nullum cor-
pus esse infinitum, ex parte motus localis, qui
est primus et communissimus motuum; secundo
universaliter ? ex parte actionis et passionis, ibi:
Quod autem omnino impossibile * etc. Circa pri-
mum duo facit: primo praemittit quasdam divi-
siones; secundo prosequitur singula membra, ibi:
Quod quidem igitur * etc.

6. Praemittit ergo primo tres divisiones. Qua-
rum prima est, quod necesse est omne corpus
aut esse finitum aut * infinitum. Et si quidem sit
finitum, habemus propositum: si autem sit infi-
nitum, restat secunda divisio, scilicet quod aut
est totum anomoeomerum *, idest dissimilium par-
tium, sicut corpus animalis, quod componitur ex
carnibus, ossibus et nervis; aut est totum /07oeo-
merum, idest similium partium, sicut aqua, cuius

α) ostendit quasi epilogando quid prius sit dictum. — ostendit epi-
logando quod prius est dictum P.
B) Et hoc non solum. — Et hoc non est solum P.-— Eadem lin. com-
munes om. CI. — Ibi de principiis communibus, de principalibus cor-
poribus codd. exc. AEsI, corruptione manifesta.
y) hoc pertractemus. — hoc om. BCDFGpl.

Pro universaliter, cor-
rupte naturaliter P; cf. textum. :

9) universaliter. — naturaliter P, quod male legi patet tum ex ipsa
divisione textus quae in hoc num. praemittitur, tum ex lect, seq. n. 1 et 2.

t) scilicet quod aut est totum anomoeomerum. — scilicet om. codd. ;
pro aut est, autem est ABFplI, autem G, aut sit P; pro anomoeome-
rum, anhomiomerum sive heterogeneum P; quae similiter paulo infra
pro est totum homoeomerum, habet est homoeomerum sive homoge-
neum; cf. lect. praec, not. z, et hic num, 12 in fine.

pséq in Ari

ba

CAP. VII, LECT. XIII

quaelibet pars est aqua. Si vero sit totum dissimi-
lium partium, restat tertia divisio: utrum scilicet
species partium talis corporis sint finitae numero
aut infinitae. Si ergo probetur quod non sunt in-
finitae, neque iterum sunt finitae *; et quod ite-
rum nullum corpus similium partium sit infinitum:
probatum erit quod nullum corpus universaliter
est infinitum.

7. Deinde cum dicit: Quod quidem igitur etc.,
prosequitur * singula praedictorum. Et circa hoc
tria facit: primo ostendit quod non est possibile
corporis dissimilium partium esse infinitas species
partium eius; secundo ostendit quod non est pos-
sibile esse corpus infinitum dissimilium partium,
ita quod species partium sint finitae, ibi: Sed ta-
men si quidem * etc.; tertio ostendit quod non est

; - .- possibile esse-aliquod corpus infinitum similium
*Num». . partium, ibi: Sed adhuc neque totum * etc.

Dicit ergo primo quod manifestum est quod
non est possibile ex infinitis speciebus partium
constitui aliquod corpus infinitum, si quis per-
mittat " manere in sua veritate primas hypotheses,
idest suppositiones prius factas, scilicet quod sint
solae tres species motuum simplicium. Si enim
primi motus, scilicet simplices, sunt finiti, necesse

est quod species corporum simplicium sint finitae: |.

et hoc ideo, quia motus ipsius corporis simplicis
est simplex, ut supra * habitum est. Dictum est

autem supra * quod simplices motus sunt finiti :

sunt enim tres, scilicet motus qui est ad medium,
et motus qui est a medio, et motus qui est circa
medium. - Ideo autem oportet quod, si motus sim-
plices sunt finiti, quod corpora simplicia sint fi-
nita, quia necesse est quod omne corpus naturale
habeat proprium motum: si autem essent infini-
tae species corporum, motibus existentibus finitis,
oporteret esse aliquas species corporum, quae
non haberent motus: quod est impossibile.

Sic igitur ex hoc quod motus simplices sunt
finiti, sufficienter probatur quod species corporum
simplicium sint finitae. Omnia autem * corpora
mixta componuntur ex simplicibus. Unde si esset
aliquod totum dissimilium partium, quod compo-
neretur ex infinitis * speciebus corporum mixtorum,
tamen oporteret quod species primorum compo-
nentium sint finitae: quamvis etiam hoc non
videatur possibile, quod finitorum elementorum

53

diversificentur commixtiones in infinitum. Nec ta-
men aliquod corpus mixtum potest dici omnium *
similium partium: quia, etsi partes eius quantitati-
vae sint similes specie, sicut quaelibet pars lapidis
est lapis, partes tamen essentiales eius * sunt di-
versae secundum speciem: componitur enim sub-
stantia corporis mixti ex corporibus simplicibus *.

8. Deinde cum dicit: Sed tamen si quidem etc.,
ostendit quod non est possibile esse corpus infini-
tum dissimilium partium, ita quod species partium
sint finitae. Et ad hoc inducit quatuor rationes.
Quarum prima est quod, si corpus dissimilium par-
tium, infinitum existens, ex partibus finitis specie
componeretur, oporteret quod quaelibet partium
eius esset infinita secundum magnitudinem: puta,
si aliquod corpus mixtum esset infinitum, elementis
existentibus finitis, oporteret aerem esse infinitum
et aquam et * ignem. Sed hoc est impossibile: quia,
cum quodlibet eorum sit grave vel leve, seque-
retur secundum praemissa * quod gravitas eius
vel levitas esset infinita; ostensum est * autem
quod nulla gravitas vel levitas potest * esse infinita.
Ergo non est possibile quod corpus infinitum
dissimilium partium componatur ex finitis specie-
bus partium.

Potest autem aliquis obiicere quod non sequi-
tur, hac ratione facta, quod unaquaeque partium
sit infinita: esset enim possibile totum esse infi-
nitum, una parte existente infinita secundum ma-
gnitudinem, et aliis existentibus finitis. - Sed hoc
reprobatum est in ΠῚ Physic. *: si enim una :
pars esset infinita, consumeret alias partes finitas 5
propter excessum virtutis. Potest tamen * dici '
quod, etiam hoc posito, sequetur idem inconve-
niens, scilicet quod sit gravitas vel levitas infi-
nita; et ideo de hoc Aristoteles non curavit.

9. Secundam rationem ponit ibi: Adhuc ne-
cessarium etc. Si enim partes totius infiniti sint
infinitae secundum magnitudinem, oportet etiam
quod loca earum essent infinita secundum ma-
gnitudinem ; quia loca oportet esse aequalia locatis.
Sed motus mensuratur secundum magnitudinem
loci in quem pertransit, ut probatur in VI Phy-
sic.* Ergo sequitur quod motus omnium harum
partium sint infiniti. Sed hoc est impossibile, si
sint vera ea quae supra * supposuimus, scilicet
quod non contingit * aliquid moveri deorsum in

t) Si ergo probetur... neque iterum sunt finitae. — Pro probetur ,
probabitur P. Pro neque iterum sunt finitae, quod legimus cum edi-

tione 1516, neque rerum sunt finitae P, neque iterum quod non sunt

Jinitae BCDEFI; AG lacunam habent. Huius loci sensus manifeste patet
ex consequentibus numeris.

Ἢ) tertio ostendit quod non est possibile... si quis permittat. — P se-

' quenti modo legit: £ertio ostendit quod corpus infinitum non potest esse

similium partium, ibi: Sed adhuc neque totum etc. Primo ergo osten-
dit quod non est possibile aliquod corpus infinitum esse, si quis per-
mittat; est correctio lacunae in codd. exc. AsG ; omittunt enim homo-
teleuton similium partium... aliquod corpus infinitum. Quoad pianam
lectionem, observandum est primo quod in ea tertium membrum tertio
ostendit etc., ad formam quod attinet, non respondet superioribus primo
ostendit etc., secundo ostendit etc., quae sunt loca parallela, sed videtur
desumptum ex principio num. 12: secundo, quod illa.verba Primo ergo
ostendit etc. non examussim respondent divisioni positae in principio
numeri, neque etiam exhibent exacte sententiam Aristotelis; cf, textum.

9) Nec tamen aliquod corpus mixtum.. - corporibus simplicibus, — Ad
horum declarationem praestat nonnulla transcribere ex iis quae s. Thomas
tradit in aliis locis, ubi ex professo pertractat quaestionem de modo quo
elementa manent in mixto quod ex eis componitur. De ratione quidem

elementi est « quod sit inexistens, sive intrinsecum, per quod differt ele-
mentum ab omni eo ex quo fit aliquid sicut ex transeunte... Elementa
enim oportet manere in his quorum sunt elementa » ( Metaphys. V,
lect. rv, principio). Sed notandum quod ea « quae miscentur, mixtione iam
facta, non manent actu, sed virtute tantum: nam si actu manerent non
esset mixtio, sed confusio tantum. Unde corpus mixtum ex elementis
nullum eorum est » (Contr. Gent. II, cap. Lv1, circa principium). Substantia
ergo corporis. mixti componitur ex corporibus simplicibus, non ita quod
elementa secundum eorum specificam naturam actu maneant in mixto,
sed quia manent virtute, quatenus mixtum dotes elementorum suo modo
retinet, quia nempe, «remissis excellentis elementarium qualitatum,
constituitur ex eis quaedam qualitas media, quae est propria qualitas cor-
poris mixti... Sicut igitur extrema inveniuntur in medio, quod participat
naturam utriusque, sic qualitates simplicium corporum inveniuntur in
qualitate corporis mixti » ( De Gen. et Cor. I, lect. xxiv, prope finem). —
Quibus positis apparet quomodo intelligenda sint verba quae habentur
in notata periodo. Dicitur enim quod partes essentiales corporis mixti
sunt diversae secundum speciem, non quasi elementa maneant forma-
liter seu specifice diversa in mixto, sed quia 1* ad componendum mixtum
requiruntur elementa formaliter seu specifice diversa; 25 quia ipsa ele-
menta manent in mixto, non quidem actu, sed virtute, ut dictum est.

* omnino ASGI.

* eiusdem p, om.
G.

* aut aquam aut
codd.

* Lect. praeced.
n. 5 seqq.
* [bid. n. 1o seqq.

* possit 1, posset
Cet. exc. A.

,n. 8;
το Ἐς vit,

etiam &cprai.

* Cap. vit, n. 7;
S. Th. lect. ux,
n. I0.

, qn praeced.
n.

᾿ οὐδεβδν BGDFG
pi, convenit p.

MUNDO LIB. I

sit infinitum ad omnem partem *; et ita ex nulla t
parte erit aliquid extra ipsum. Non ergo est pos-
sibile quod in corpore infinito sint plura dissimilia,
quorum unumquodque sit infinitum: quia non est
possibile esse plura infinita, secundum praedicta.
12. Deinde cum dicit: Sed adhuc neque to-
tum etc., ostendit quod corpus infinitum non po-
test esse similium partium: et hoc duabus ratio- Ὁ
nibus. Quarum prima est, quia cuiuslibet corporis
naturalis oportet esse aliquem motum localem;
non est autem alius motus praeter istos qui su-

54 DE CAELO ET

infinitum, neque etiam sursum; quia deorsum
est determinatum, cum sit medium, et eadem
ratione sursum est determinatum (si enim * unum
contrariorum est determinatum, et aliud). Et hoc
etiam hic ostendit per id quod est commune
omnibus motibus. Videmus enim in transmuta-
tione quae est secundum substantiam, quod im-
possibile est fieri * illud quod non potest esse fa-
ctum; sicut non potest fieri asinus rationalis, quia
impossibile est asinum esse talem. Et simile est
in fali, idest in motu qui est secundum qualita-

* quia si A.

* simul CDFpEGI.

tem, et in /anfo, idest in motu qui est secundum | pra * dicti sunt, quorum scilicet unus est circa "Num. 7.
quantitatem, et in ubi, idest in motu qui est se- medium, alius a medio, et tertius ad medium;
t cundum locum '. Si enim impossibile est quod | sequitur igitur quod habeat unum istorum mo-
aliquid nigrum sit factum album, sicut. corvus, | tuum. Sed hoc est impossibile: quia si moveatur B
x impossibile est quod fiat album *; et si aliquid | sursum vel deorsum, it grave vel leve; et ita ἘΝ
impossibile est quod sit cubitale, sicut formica, | accidet gravitatem et * levitatem esse infinitam , nium, aco,

quod est impossibile secundum praemissa *. Si- *
militer etiam ^ non est possibile quod moveatur o
circulariter, quia est impossibile infinitum circum-
ferri: nihil enim differt hoc dicere, quam si di-
catur caelum infinitum, quod impossibile est, ut :
supra * ostensum est. Non ergo contingit totum: 'Lectxnn.seg. -
corpus infinitum esse homoeomerum *. ἡ "homogeneun p.
13. Secundam rationem ponit ibi: Sed adhuc 1
neque omnino etc.; quae sequitur ex communi ra-
tione motus localis. Si enim sit corpus similium 4
partium infinitum, sequitur quod nullo modo
possit moveri. Quia si movetur *, aut movebitur *woverewrw. —
secundum naturam, aut secundum violentiam.
Si autem sit ei aliquis motus violentus, sequitur
quod etiam sit ei aliquis motus naturalis: quia.
motus violentus contrariatur motui naturali, ut
supra * habitum est. Si autem aliquis sit ei motus * Lect. iv, n. 6.-
naturalis, sequitur quod etiam * sit ei aliquis locus ; samom. c -
aequalis sibi, in quem naturaliter fertur: quia mo- ῦ
tus naturalis est eius quod fertur in proprium:
locum. Hoc autem est impossibile: quia sequere-

impossibile est quod ad hoc moveatur; et si im-
possibile est quod aliquid sit in Aegypto, puta
-Danubius, impossibile est quod illuc moveatur.
τ Et huius ratio est, quia natura nihil facit frustra:
λ esset autem frustra si moveret? ad id ad quod
impossibile est pervenire. Sic igitur impossibile
est quod aliquid moveatur localiter illuc quo non
est pervenire. Non est autem pertransire locum
infinitum. Si igitur loca essent infinita, nullus es-
set motus. Quod cum sit impossibile, non potest
esse quod partes corporis infiniti dissimilium par-
tium, sint infinitae in magnitudine.

10. Tertiam rationem ponit ibi: Adhuc si et
discerpia etc. Posset enim aliquis dicere quod non
est unum continuum infinitum, sunt tamen quae-

p dam partes discerptae ^, idest disiunctae et non
continuae, infinitae; sicut Democritus posuit infi-
nita corpora indivisibilia, et sicut Anaxagoras po-
suit infinitas partes consimiles. - Sed ipse dicit
quod ex hac positione nihil minus sequitur in-
conveniens: quia, si sint infinitae partes ignis non
continuae, nihil prohibet illas omnes coniungi,

* acquiratur Bc

et sic fieri ex omnibus unum ignem infinitum.

11. Quartam rationem ponit ibi: Sed corpus
est etc. Cum enim aliquid dicitur esse infinitum,
oportet quod infinitum accipiatur * secundum
propriam eius rationem: puta, si dicamus lineam
esse infinitam , intelligimus eam esse infinitam
secundum longitudinem; si vero dicamus super-
ficiem esse infinitam, intelligimus quod sit infi-
nita secundum longitudinem et latitudinem. Cor-

tur * quod sint duo corporalia loca infinita; quod * semet coad.

est aeque impossibile sicut quod sint duo corpora
infinita; quia sicut corpus infinitum est undique
infinitum, ita et locus infinitus. Non est igitur pos-
sibile quod corpus infinitum moveatur 7. Si ergo
omne corpus naturale movetur, sequitur quod
nullum corpus naturale sit infinitum. - Est tamen
attendendum quod haec ratio non procedit nisi
de motu recto: nam id quod movetur circula-:
riter, non mutat totum locum subiecto, sed so-

ν pus autem distenditur " ad omnem partem, quia
sq 7^^3 habet omnes dimensiones, ut supra * dictum est:
et sic, si corpus dicatur infinitum, oportet quod

lum gatione, ut probatur in VI Physic. * Sed quod ς “ἢν ss i
corpus infinitum non possit moveri circulariter, ^" ἭΝ
supra * multipliciter est ostensum. "fes p

) Et simile est... secundum locum. — Ita ABsG; cet. cum P: Et
simile est in tali, scilicet in motu qui est secundum locum, cum lacuna; .
cf. textum et ea quae immediate Sequuntur,

x) album. — albus P, referendo ad corvus. — Pro sit cubitale sicut
formica, sit formica P, cf. textum; pro sicut, vel BCDFGpl. — Pro ali-
quid sit, aliquis sit codd. — Ibi illuc moveatur, illud moveatur BCD
FGl, aliquid moveatur E, ad id moveatur P.

; X) moveret, — moveretur P, — Lin. seq. pro pervenire, perveniri A. —
Ibi illuc quo non est pervenire, ad illud ad quod non potest pervenire P.

V) sunt tamen. quaedam partes discerptae. — tamen om. P, et pro
quaedam legit quidem. Pro discerptae, aliqui codd. descriptae (supra
in citatione textus descripta), P discretae (in versione discreta).

v) puta, si dicamus... Corpus autem distenditur, — Ita legit A, et bene
ut apparet ex contextu; cet. codd. om. homoteleuton si vero dicamus...

longitudinem, et pro corpus autem habent corpus enim. P legit: puta
si dicamus lineam esse infinitam, intelligemus quod sit infinita secun-
dum longitudinem; superficies secundum longitudinem et latitudinem;
corpus autem secundum longitudinem, latitudinem et profunditatem;
corpus enim distenditur. Lectio A et P quoad sensum coincidunt in
unum, sed quoad formam videtur nobis quod prima sit magis perspicua, et
quod secundum ipsam argumentatio s, Thomae magis expedite procedat,

E) ad omnem partem. — ad illam partem F ; statim pro nulla, alia
B, illa CDFpEGI; patet legendum-esse cum PAsEGI.

0) praemissa. Similiter etiam. -- praemissa supra. Et P.

x) quod est aeque impossibile... moveatur. - Ita AsE; A tamen om,
est undique infinitum; cet. om. homoteleuton sicut quod sint duo.
igitur possibile, et cum his codd. P non recte legit: quod est aeque
impossibile sicut quod corpus infinitum moveatur.

CAP. VII, LECT. XIV

55

LECTIO DECIMAQUARTA

OSTENDITUR NULLUM CORPUS SENSIBILE ESSE INFINITUM,
RATIONE ACCEPTA EX ACTIONE ET PASSIONE, SEU EX PARTE MOTUS IN COMMUNI

Ὅτι δ᾽ ὅλως ἀδύνατον ἄπειρον ὑπὸ πεπερασμένου πα-
θεῖν τι ἢ ποιῆσαι τὸ πεπερασμένον, ἐκ τῶνδε φα-
νερόν.

Ἔστω γὰρ ἄπειρον ἐφ᾽ οὗ A, πεπερασμένον ἐφ᾽ οὐ B,
χρόνος ἐν à ἐκίνησέ τι ἢ ἐχινήθη T. Εἰ διὴ ὑπὸ τοῦ Β
τὸ ἐθερμάνθη ἢ ὥσθη ἢ ἄλλο τι ἔπαθεν ἢ καὶ
ὁτιοῦν ἐκινήθη ἐν τῷ χρόνῳ ἐφ᾽ οὗ T, ἔστω τὸ Δ
τοῦ B ἔλαττον, καὶ τὸ ἔλαττον ἐν τῷ ἴσῳ χρόνῳ

τς ἔλαττον. κινείτω" ἔστω δὲ τὸ ig ᾧ E ὑπὸ τοῦ Δ

— ἠλλοιωμένον. Ὃ δή ἐστι τὸ Δ πρὸς τὸ B, τὸ E ἔσται
πρὸς πεπερασμένον τι. "Ecco Ow τὸ μὲν ἴσον ἐν ἴσῳ
χρόνῳ ἴσον ἀλλοιοῦν, τὸ δ᾽ ἔλαττον ἐν τῷ ἴσῳ ἔλατ-
πον, τὸ δὲ μεῖζον μεῖζόν, τοσοῦτον δὲ ὅσον ἀνάλογον
ἔσται ὅπερ τὸ ΝΩ͂Ν πρὸς τὸ ἔλαττον. Οὐχ ἄρα
«6 ἄπειρον ὑπ᾽ οὐδενὸς πεπερασμένου κινήσεται ἐν
οὐθενὶ χρόνῳ: ἔλαττον γὰρ ἄλλο ἐν τῷ ἴσῳ ὑπὸ
ἐλάττονος χινηθήσεται, πρὸς ὃ τὸ ἀνάλογον πεπε-
ρασμένον ἔσται: τὸ γὰρ Medis πρὸς τὸ πεπερα-

^ σμένον ἐν οὐθενὶ λόγῳ ἐστίν.

᾿Αλλὰ μὴν οὐδὲ τὸ ἄπειρον ἐν οὐθενὶ χρόνῳ κινήσει τὸ

- πεπερασμένον: [ἔστω ydp ἐφ᾽ ᾧ τὸ À ἄπειρον, τὸ
δὲ B πεπερασμένον, χρόνος ἐν ᾧ τὸ T. Οὐχοῦν τὸ Δ
ἐν τῷ T ἔλαττον τοῦ B κινήσει" ἔστω τὸ Z. Ὃ δή
ἔστι τὸ ΒΖ ὅλον πρὸς τὸ Ζ, τὸ Ε ἔχον τὸν λόγον
τοῦτον ἔστω πρὸς τὸ Δ. Κινήσει ἄρα τὸ Ε τὸ ΒΖ

ἐν τῷ T. Τὸ πεπερασμένον τοίνυν xxl τὸ ἄπειρον
ἐν ἴσῳ χρόνῳ ἀλλοιώσει. ᾿Αλλ᾽ ἀδύνατον" ἐν ἐλάτ-
τονι γὰρ τὸ μεῖζον ὑπέχειτο. ᾿Αλλ᾽ ἀεὶ ὁ ληφθεὶς
pes ταὐτὸ ποιήσει, ὥστ᾽ οὐχ ἔσται χρόνος οὐθεὶς
y ᾧ χινήσει.

*AXAd μὴν ἐν ἀπείρῳ γε οὐχ ἔστι χινῇσαι οὐδὲ κινηθῆ-
ναι" πέρας γὰρ οὐχ ἔχει, ἡ δὲ ποίησις χαὶ τὸ πά-
θος ἔχει.

Οὐδ᾽ ἄπειρον δὴ ὑπ᾽ ἀπείρου ἐνδέχεται οὐθὲν παθεῖν.
Ἔστω γὰρ τὸ Α ἄπειρον xoi τὸ B, χρόνος δ᾽ ἐν ᾧ
ἔπαθε τὸ B ὑπὸ τοῦ À, ἐφ᾽ ᾧ ΓΔ. Τὸ δὴ ἐφ᾽ ᾧ τὸ E
τοῦ ἀπείρου μέρος, ἐπεὶ ὅλον πέπονθε τὸ Β, οὐχ ἐν
ἴσῳ χρόνῳ τὸ αὐτό’ ὑποχείσθω γὰρ ἐν ἐλάττονι χι-
νεῖσθαι τὸ ἔλαττον χρόνῳ. Ἔστω τὸ E χεχινημένον
ὑπὸ τοῦ À ἐν τῷ Δ. Ὃ δὴ τὸ Δ πρὸς τὸ ΓΔ, τὸ E
᾿ξστὶ πρός τι τοῦ B πεπερασμένον. Τοῦτο τοίνυν
ἀνάγκη ὑπὸ τοῦ À χινηθῆναι ἐν τῷ ΓΔ χρόνῳ" ὑπὸ
γὰρ τοῦ αὐτοῦ ὑποχεΐσθω ἐν τῷ πλείονι καὶ ἐλάτ-
τονι χρόνῳ τὸ μεῖζον καὶ τὸ ἔλαττον πάσχειν, ὅσα
ἀνάλογον τῷ χρόνῳ διήρηται. "Ev οὐδενὶ ἄρα χρόνῳ
δυνατὸν πεπερασμένῳ ἄπειρον ὑπ’ ἀπείρου χιγηθῆ-
ναι" ἐν ἀπείρῳ ἄρα. ᾿Αλλ᾽ ὁ μὲν ἄπειρος χρόνος οὐχ
ἔχει τέλος, τὸ δὲ χεχινημένον ἔχει.

Εἰ τοίνυν πᾶν σῶμα αἰσθητὸν ἔχει δύναμιν ποιητικὴν
ἣ παθητικὴν ἢ ἄμφω, ἀδύνατον σῶμα ἄπειρον αἰ-
σθητὸν εἶναι.

"AXXd. μὴν καὶ ὅσαγε σώματα ἐν τόπῳ, πάντα αἰσθητά.

. Οὐκ ἔστιν ἄρα σῶμα ἄπειρον ἔξω τοῦ οὐρανοῦ οὐθέν.

᾿Αλλὰ μὴν οὐδὲ μέχρι τινός. Οὐθὲν ἄρα ὅλως σῶμα

ἔξω τοῦ οὐρανοῦ. Εἰ μὲν γὰρ νοητόν, ἔσται ἐν τόπῳ
τὸ γὰρ ἔξω καὶ ἔσω τόπον σημαίνει. Ὥστ᾽ ἔσται
αἰσθητόν" αἰσθητὸν δ᾽ οὐθὲν μὴ ἐν τόπῳ.

ΘΎΝΟΡΒΙΒ. — 1. Argumentum et divisio textus. — Probatur nul-
-lum corpus sensibile esse infinitum, ratione accepta ex parte actio-
nis et passionis. — 2. Nullum corpus infinitum habet virtutem acti-
-vam aut passivam: omne autem corpus sensibile habet unam vel

* Quod autem omnino impossibile sit infinitum a finito
pati aliquid, aut facere finitum, ex his manifestum est.

Sit enim infinitum in quo A, finitum autem in quo B,
tempus autem in quo movit aliquid aut motum est,
G. Si itaque a B A calefactum est aut latum 'est aut
aliud aliquid passum est, aut et quodcumque motum
est, in tempore in quo G, sit D eo quod est B minus,
et minus in aequali tempore minus moveat; sit autem
quod in quo E, ab eo quod D alteratum. Quod itaque est
D ad B, E erit ad finitum aliquid, puta F. * Sit itaque
aequale quidem in aequali tempore aequale alterans;
minus autem in aequali minus, maius autem maius;
tantum autem quantum analogum erit quodcumque
maius ad minus. Non igitur infinitum a nullo finito
movebitur in nullo tempore. Minus enim aliud in ae-
quali a minori movebitur, ad quod quidem analogum
finitum erit: infinitum enim ad finitum in nulla pro-
portione est.

* Sed adhuc neque infinittm in nullo tempore movebit
finitum, Sit enim in quo A infinitum, B vero finitum,
tempus in quo G. Igitur D in G minus eo quod est
B movebit; sit autem illud Z. Quod itaque est BZ
totum ad Z, E sit habens eandem proportionem ad D.
Movebit igitur E BZ in G. Infinitum igitur et finitum
in'aequali tempore alterabunt. Sed impossibile: in mi-
nori enim quod maius supponebatur. Sed semper sum-
ptum tempus idem faciet: quare non erit tempus neque
unum in quo movebDit.

Sed adhuc, in infinito tempore non est movisse neque
motum esse. Finem enim non habet; factio autem et
passio habent.

* Neque infinitum utique ab infinito contingit nihil pati.
Sit enim A infinitum et B; tempus autem in quo pas-
sum est B ab A, in quo GD; quod autem in quo E,
infini pars. Quia totum B passum est, non in aequali
tempore hoc ipsum movetur: supponatur enim in minori
tempore moveri minus: sit enim motum ab A in D.
Quod itaque D ad GD, est E ad aliquid eius quod est B
finitum. Hoc igitur necesse ab A motum esse in GD
tempore: ab eodem enim sdpponatur in pluri et minori
tempore maius et minus pati, quaecumque proportiona-
biliter tempori divisa sunt. * In nullo igitur tempore
finito possibile infinitum ab infinito motum esse. In
infinito igitur. Sed infinitum tempus non habet finem;
quod autem motum est, habet.

* Si igitur omne corpus sensibile habet virtutem activam
aut passivam aut ambo, impossibile est corpus infini-
tum sensibile esse.

* Sed tamen et quaecumque quidem corpora in loco, omnia
sensibilia. Non est igitur corpus infinitum extra caelum
neque unum, neque simpliciter neque secundum quid
nihil: igitur omnino corpus extra caelum nullum. Si
quidem enim intellectuale, erit in loco [si vero sensi-
bile, erit in tempore]: extra enim et intra locum signi-
ficant. Itaque erit et sensibile: sensibile autem nullum
non ens in loco.

alteram, vel etiam utramque: ergo etc. -- Textus subdivisio. — 3. Ad
probationem maioris primo ostenditur quod corpus infinitum non
patitur a finito. Si secus, sit A corpus infinitum, quod a B finito
,movetur in tempore determinato G. Sit etiam D aliud corpus mo-

* Seq. cap. vir.
Text. e

* "Text. 64.

* Text. 65.

* Text. 66.

* Text. 67.

* Text. 68.

* Text. 69.

* Cf. lect. praec. -
n. 5.

* Num. 8.

* Num. 7.

* ostendit 4.

56 DE CAELO ET MUNDO LIB. I

vens, quod sit minus quam B. Corpus D aliquam partem corporis
infiniti, puta E, movebit in praedicto tempore G: nam minus E
pus movet minus mobile in aequali tempore. — Accipiatur modo
aliud corpus F, tanto maius E quanto B excedit D. Hoc posito,
habebitur haec proportio, nempe quod F se habet ad E, sicut B
se habet ad D; ex qua, commutando extrema, habetur quod eadem
est ratio D ad E, quae est B ad F. Sed D movet E in tempore G;
ergo B movet F in eodem tempore. Ergo B finitum in eodem
tempore movet finitum et infinitum. — 4. Secundo ostenditur quod
infinitum corpus non movet finitum ; et primo 7n tempore finito.
Si enim datur contrarium , sit A corpus infinitum, quod movet

BZ in tempore finito G. Aliqua pars ipsius A, puta D, movebit
partem aliquam BZ, puta Z,in eodem tempore. Accipiatur modo
alia pars corporis infiniti, quae sit E, et quae tanto excedat D,
quanto BZ excedit Z. Ex hoc habetur proportio, ΒΖ: Z:: E: D;
et commutando extrema, D: Z:: E: BZ. Sed ex suppositione D
movet Z in G tempore; ergo etiam E in tempore G movet ΒΖ.
Ergo finitum et infinitum movent in eodem tempore unum et
idem mobile. - 5. Infinitum non movet finitum ?n tempore in-
finito. Omnis enim actio vel passio habet finem: ergo in tem-
pore infinito non contingit aliquid movere vel moveri.— 6. Tertio
ostenditur quod infinitum non movet infinitum. - Alioquin, A
infinitum agens moveat B patiens infinitum in tempore deter-

καὶ ostquam Philosophus ostendit corpus

)sensibile non esse infinitum, ratione

ExNaccepta ex parte motus localis, hic

J^» ostendit idem ratione accepta ex parte

actionis et passionis, quae consequuntur omnem

motum *. Et circa hoc duo facit: primo ostendit

propositum ; secundo excludit quandam obviatio-
nem, ibi: Sed tamen et quaecumque * etc.

2. Circa primum ponit talem rationem. Nul-
lum corpus infinitum habet virtutem activam aut
passivam aut utramque; sed omne corpus sen-
sibile habet virtutem activam aut passivam aut
utramque; ergo nullum corpus sensibile est infi-
nitum *. Circa hoc ergo duo facit: primo probat
maiorem; secundo ponit minorem et conclusio-
nem, ibi: Si igitur omne corpus * etc. Circa pri-
mum duo facit: primo proponit quod intendit,
et dicit manifestum esse ex his quae dicentur,
quod non solum impossibile est infinitum moveri
localiter, sed universaliter est impossibile infini-
tum pati aliquid, vel etiam agere aliquid in cor-
pus finitum.

Secundo ibi: Sit enim infinitum etc., probat *
propositum. Et primo ostendit quod infinitum non

minato GD. Ipsum A movebit E partem ipsius B in minori tem-
pore, puta D. Sit I alia pars mobilis infiniti, quae tantum excedat
E, quantum GD excedit D. Eadem ergo erit proportio maioris
temporis GD ad minus D, quae est partis maioris I ad mino-
rem E, seu GD: D:: I: E; et commutando media, GD: I:: D: E,
nempe, eadem est ratio temporis maioris ad maiorem partem,
quae est minoris temporis ad minorem partem. Sed A movet E
partem minorem in tempore D: ergo idem A movebit I par-
tem maiorem in tempore GD. Ergo in eodem tempore movebitur
infinitum et finitum , quod est impossibile. Nequit ergo infinitum
moveri ab infinito in tempore finito. In tempore autem infinito
nihil movetur. Ergo in nullo tempore infinitum movetur ab infi-
nito. — 7. Probata maiori (cf. n. 2), concluditur quod, cum omne
corpus sensibile natum sit movere et moveri, et ideo habeat
virtutem activam aut passivam aut utramque, nullum potest esse
infinitum. — 8. Obiectio: potest dici esse extra caelum aliquod
corpus intelligibile infinitum. - Sed contra: intra et extra significant
locum; omnia autem corpora quae sunt in loco, sunt sensibilia
seu naturalia. — Extra caelum ergo non est aliquod corpus intel-
ligibile finitum vel infinitum: neque est aliquod corpus sensibile
infinitum. Quod autem nullum corpus sensibile finitum sit extra
caelum, potest esse manifestum ex hoc quod omne corpus sen-
sibile est in loco, et omnia loca continentur infra caelum.

patitur a finito; secundo ostendit quod finitum
non patitur ab infinito, ibi: Sed adhuc neque in-
finitum * etc.; tertio ostendit quod infinitum non
patitur ab infinito, ibi ^: Neque infinitum uti-
que * etc.

3. Dicit ergo primo quod, si corpus infinitum
patitur a finito, sit corpus infinitum in quo est A,
corpus autem finitum in quo est B: et quia omnis
motus est in tempore, sit tempus G in quo B mo-
vit? aut A motum est. Si ergo ponamus quod A
quod est corpus infinitum, a B quod est corpus
finitum, sit alteratum, puta calefactum, aut /atum,
idest motum secundum locum, aut aliquid aliud *
passum, puta infrigidatum aut humectatum aut
quocumque modo motum, in tempore G: acci-

. piamus unam partem B moventis, quae sit D (et

nihil referret * ad propositum si D esset quoddam
aliud corpus minus quam B). Manifestum est au-
tem * quod minus corpus movet minus mobile in
aequali tempore (hoc tamen supposito, quod in
minori corpore sit minor virtus; quod oportet dice-
re? sisit corpus similium partium; minor autem
virtus in aequali tempore movet minus mobile). Sit
ergo corpus E, quod alteratur aut qualitercum-

«) Postquam Philosophus ... est infinitum. — Secundum BCDEFGI
58. Thomas bis incoepit hanc lectionem: et secunda quidem vice habent
ut nos, excepto quod BCDFIpEG omittunt homoteleuton sed omne cor-
pus .. aut utramque, quod restituimus ex A et sEG; quomodo autem
prima vice habeant praedicti codices, notamus adiungentes variantes Pia-
nae, nam P habet ferme idem ac hi codices primo. S. Thomas ergo, iuxta
dictos codices, prius scripsisset sic:
. «Postquam Philosophus ostendit non esse (quod mon est P) infi-
nitum corpus, ratione accepta ex parte motus localis, hic ostendit idem
communiori ratione, quae scilicet accipitur a motu in communi, sive
ex actione et (vel P) passione, quae concomitantur omnem motum
(locum BDEFG). Et circa hoc tria facit: primo proponit quod intendit ;
Secundo probat propositum, ibi: Sit enim infinitum etc. ; tertio excludit
quandam obviationem (obiectionem P), ibi: Sed tamen et quaecumque etc.
Dicit ergo primo quod ex his quae sequuntur manifestum erit (est PE,
om. G) quod corpus infinitum non solum non potest moveri localiter
sed quod universaliter non potest aut pati aliquid a corpore finito (ali-
quid a corpore finito om. P), aut agere aliquid in corpus finitum. Deinde
cum dicit: Sit enim infinitum etc., probat nullum corpus sensibile esse
infinitum. tali ratione, Nullum corpus infinitum habet virtutem activam
bi eee aut utramque; sed omne corpus sensibile habet virtutem
assivam aut utramque; ibi
sibile om. BCDFG) est táfiitur. ; 1 gP PRU, SREUN Suida, gh
. Post hoc dicti codices de novo incipiunt lectionem; i
Circa hoc ergo duo facit etc., sicut 6s pergimus cum ey ἰὰ

cundo. Et ex hoc ipso patet Pianam non bene ambas lectiones istorum
codicum in unam iunxisse: nam illa analysis textus quam P habet cum
codicibus primo (Et circa hoc tria facit etc.), excludit eam quae sequi-
tur infra ( Circa primum duo facit etc.). Accedit quod illa, Dicit ergo
primo quod ex his quae sequuntur... in corpus finitum, quae sunt Pianae

et codicum primo, quasi ad verbum repetuntur infra, et dicit manife-

stum esse ex his quae dicentur... aliquid in corpus finitum. In EG: quod
primo habent per vacat expungitur; I vero ita corrigitur ut resultet
lectio similis Pianae.

Codex A legit ut codices secundo, praeterquam quod pro Et circa

hoc duo facit... quaecumque etc., habet cum codd. primo et P Et circa
hoc tria facit... Deinde cum dicit: Sit enim infinitum, De A igitur idem
iudicium est ac de P, et propter easdem rationes. .

Quid autem differant codices primo et secundo facile est videre.
Textus enim Quod autem omnino etc., quo haec lectio incipit, secun-
dum codices primo ad totam sequentem argumentdtionem pertinet; se-
cundum vero codices secundo ad solam maiorem, et hoc quidem recte.

8) Sed adhuc neque infinitum etc... ab infinito, ibi. -- Hoc homoteleu-
ton omittunt P et codices excepto A; omittendum vero non esse patet
ex num. 4.

p in quo B movit. — in quo movit A Piana minus clare: A enim
movetur, non movet. Ideo in P subintelligendum est B, tanquam subie-
ctum verbi movit.

8) oportet dicere, — oportet esse P, corrigendo corruptionem opor-
tet D esse codd. exc. Asl.

^

— *alitercumque x.

Num. seq.

CAP. VII, LECT. XIV

que * movetur a D in tempore G; ita quod intelli-
gamus corpus E esse partem totius infiniti quod
est A. Sed quia tam D quam B est finitum, et quo-
rumlibet duorum finitorum corporum est aliqua
proportio ad invicem; secundum illam proportio-
nem quam habet D ad B, accipiatur proportio
corporis E ad quodcumque corpus maius fini-
tum, puta quod sit F.

Hac ergo positione facta, ponit quasdam sup-
positiones. Quarum prima * est, quod alterans ae-
quale in magnitudine et virtute, in aequali tem-
pore alterabit * aequale corpus. Secunda est, quod
minus corpus alterans in aequali tempore altera-
bit minus; ita scilicet quod tantum erit corpus
motum minus altero corpore moto, quantum erit
analogum quodcumque maius ad minus *, idest,
quanta erit proportio excessus maioris corporis
moventis ad minus.

Ex praemissis igitur concludit quod infinitum
a nullo finito potest moveri secundum quodcum-
que * tempus. Quia aliquid minus quam infinitum
movebitur in aequali tempore ab illo minori quam
sit corpus movens infinitum; scilicet E, quod est
minus quam A, movebitur a D, quod est minus
quam B, secundum praemissa. Id autem quod est
analogum ad E, idest quod * in eadem proportione
se habet * ad E sicut B ad D, est quoddam
finitum: non enim potest dici quod ipsum infini-
tum quod est A, se habeat ad E sicut B se habet
ad D, quia infinitum ad finitum nullam propor-
tionem habet. Supposito autem quod aliquod fi-
nitum se habeat ad E sicut B ad D, erit com-
mutatim dicere quod sicut D se habet ad E, ita
B se habet ad illud finitum. Sed D movet E in
tempore G *: ergo B movet finitum in tempore G.
Sed in hoc tempore positum est quod movet
totum infinitum quod est A: ergo finitum in eo-
dem tempore movebit finitum et infinitum.

4. Deinde cum dicit: Sed adhuc neque infini-
tum etc., probat quod infinitum corpus non mo-
vet corpus finitum in aliquo tempore: et primo
ostendit quod non movet in tempore finito; se-
cundo quod non movet in tempore infinito, ibi:
Sed adhuc in infinito * etc.

Dicit ergo primo quod neque etiam corpus
infinitum movebit corpus finitum in nullo tem-
pore, scilicet determinato. Si enim detur contra-
rium, sit corpus infinitum in quo est A, corpus
vero finitum quod ab eo movetur sit B vel BZ ",
tempus autem in quo movetur sit G. D autem
sit quaedam pars finita corporis infiniti quod est
A: et quia minus in aequali tempore minus mo-

57
vet, consequerís est quod corpus finitum quod
est * D, in G tempore moveat minus corpus eo
quod est B *; et sit id minus Z, quod ** est pars
eius. Quia igitur totum ΒΖ habet aliquam pro-
portionem ad Z, accipiatur quod sicut totum BZ
se habet ad Z, ita E se habet ad D, quorum
uterque est pars infiniti *. Ergo commutatim quae
est proportio D ad Z, eadem est proportio E ad
BZ. Sed D movet Z in G tempore: ergo E mo-
vebit BZ in tempore G. Sed in hoc tempore, BZ
movebatur a corpore infinito quod est A: sequi-
tur igitur quod infinitum et finitum alterent vel
qualitercumque moveant in eodem tempore unum
et idem mobile. Sed hoc est impossibile: sup-
ponebatur enim supra * quod maius movens movet
aequale mobile in minori tempore, quia velocius
movet. Sic igitur ^ impossibile est quod finitum
moveatur ab infinito in tempore G; et idem se-
quitur quodcumque aliud tempus finitum suma-
tur. Nullum ergo tempus finitum est dare, in quo
infinitum moveat finitum.

5. Deinde cum dicit: Sed adhuc in infinito etc.,
ostendit quod neque hoc potest esse in tempore
infinito. Non enim contingit quod in tempore
infinito aliquid moverit vel motum sit: quia tem-
pus infinitum non habet finem, omnis autem
actio * vel passio habet finem: nihil enim agit vel
patitur nisi ut perveniat ad aliquem finem. Re-
linquitur ergo quod infinitum non moveat fini-
tum in tempore infinito.

6. Deinde cum dicit: Neque infinitum utique etc.,
probat quod infinitum non moveat infinitum. Et
dicit quod infinitum non contingit aliquid pati ab
infinito secundum quamcumque spetiem motus.
Alioquin, sit corpus infinitum agens in quo est A,
et corpus infinitum patiens in quo est B, tempus
autem in quo B passum est ab A sit in quo * DG;
sit autem E pars infiniti mobilis quod est B. Quia
ergo totum B passum est ab A in toto tempore
quod est DG, manifestum est quod E, quod est
pars eius, non movetur in toto hoc tempore:
oportet enim supponere quod ab eodem movente
minus mobile moveatur in minori tempore; quanto
enim mobile magis vincitur a movente, tanto ve-
locius movetur ab ipso. Sit ergo quod E, quod
est minus quam B, moveatur ab A in tempore D,
quod est pars totius temporis GD. D autem ad
GD est aliqua proportio, cum utrumque sit fini-
tum: accipiamus * autem quod eandem proportio-
nem habeat E ad aliquam partem ipsius mobilis
infiniti maiorem, quam scilicet D habet ad GD.
Sic ergo illud finitum maius quam E ', necesse

s) maius ad minus. — maius G ad minus Piana et codices exce-
pto A; G redundare patet et ex textu, et ex eo quod hic enuntiatur
principium aliquod generale, scilicet: quae est proportio maioris cor-

poris moventis ad minus corpus movens, eadem est maioris corporis

moti ad minus. — Pro quanta erit, quanta est P.

t) tempore G. — G omittunt BDEFpGI. — Linea sequenti pro po-
situm est quod movet totum infinitum quod est A, codices, exceptis
AsG, habent solummodo positum est A, quod P corrigit in positum
est B movere A; et haec lectio perspicue eundem sensum exhibet ac
lectio adoptata.

Ἢ) B vel ΒΖ. — |Kta A; G habet lacunam; ceteri exhibent lectio-
nem A corrupte, nempe ut ΒΖ codices BCD, B ut neque codex E,
B ut ΒΖ codices FHpl, ΒΖ secunda manu I et ed. 1516; P habet B

Opp. D. Tnowax T. III.

et Z. Legere B vel ΒΖ, suadent textus, in quo B et ΒΖ pro eodem
ponuntur. ;

0) ergo E movebit ΒΖ... Sic igitur. — Ita AsEGI; cet. omittunt duo
homoteleuta; primum quidem ergo E movebit BZ in tempore; alte-
rum vero Sed hoc est impossibile ... aequale mobile. Insuper iidem cor-
rumpunt G sed in hoc in ergo si in hoc; adhuc, pro alterent, abdent :
quam patentem corruptionem habet etiam A. Hos errores P corrigit le-
gendo: Ergo, si in hoc tempore BZ movebatur ab A corpore infinito,
sequitur quod infinitum et finitum moveant in eodem tempore unum
et idem mobile. Sic igitur. Sic autem legendo, argumentatio minus com-
pleta exhibetur, nec lacunae codicum implentur. San:

t) Sic ergo illud finitum maius quam E. — Sit ergo istud infinitum
magis quam E P.

8

* quod est om.

* BZ».
** quae P.

* finiti P male.

* Lect. xit, n. iT.

* factio A; cf.
textum.

* in quo om. P.

* accipimus P,
accipiatur A.

* infinitum P.

* Num. praec.
** tempus om. P;
cf. text.

* sui motus om.
P.

* neque om. P.
* Cf. num. 2.

* hic om. ν.

58 DE CAELO ET

est quod moveatur ab A in GD tempore: opor-
tet enim supponere quod ab eodem movente
moveatur maius et minus mobile in maiori et
minori tempore, ita quod divisio mobilium sit
secundum proportionem temporum. Quia igitur
proportio illius finiti ad E, est sicut proportio to-
tius temporis GD ad D, oportet commutatim di-
cere quod proportio totius temporis GD ad illud
mobile finitum maius, sit sicut proportio -tempo-
ris D ad mobile E. Sed E movetur ab A in tem-
pore D: ergo illud finitum maius movebitur ab
A in tempore GD: et sic in eodem tempore
movebitur finitum et infinitum, quod est 1mpos-
sibile. Et idem inconveniens sequitur, quodcum-
que tempus finitum * accipiatur. Sic igitur im-
possibile est quod. infinitum moveatur ab infinito
in tempore finito.

Relinquitur igitur, si moveatur, quod moveatur
in infinito tempore. Sed hoc est impossibile, ut
supra * ostensum est, quia infinitum tempus **
non habet finem, omne autem quod movetur,
habet finem sui motus *: quia etsi totus motus
caeli non haberet finem, una tamen circulatio
habet finem.

Sic igitur manifestum est quod infinitum non
habet neque * virtutem activam neque passivam.

7. Deinde cum dicit: Si igitur etc., assumpta
minori, infert conclusionem *: dicens quod omne
corpus sensibile habet virtutem activam aut pas-
sivam aut utramque. Dicitur autem hic * corpus
sensibile ad differentiam corporis mathematici: ita
quod corpus sensibile dicatur omne corpus natu-
ralé, quod inquantum huiusmodi, natum est mo-
vere et moveri. Sic ergo concludit quod impossi-
bile est aliquod corpus sensibile esse infinitum.

8. Deinde cum dicit: Sed tamen et quaecum-
que etc., excludit quandam obviationem: quia pos-
set aliquis dicere quod sit aliquod corpus extra

MUNDO LIB. I

caelum intelligibile, quod sit infinitum. -- Et dicit
quod omnia corpora quae sunt in loco *, sunt sen-
sibilia. Non enim sunt corpora mathematica, quia
talibus non debetur locus nisi secundum meta-
phoram, ut dicitur in I de Generat. *: locus enim
non quaeritur nisi propter motum, ut dicitur in
IV Physic. *; non autem moventur nisi corpora
sensibilia et naturalia, nam mathematica sunt extra
motum. Sic igitur manifestum est quod quaecum-
que corpora sunt in loco, sunt sensibilia. Et ex
hoc concludit quod corpus infinitum non sit extra
caelum; immo universalius, quod nullum corpus
sit extra caelum *, neque simpliciter, scilicet corpus
infinitum, neque secundum quid (vel usque ad ali-
quid), idest corpus finitum; cum enim corpus omne
sit finitum vel infinitum, sequitur quod nullum
omnino corpus sit extra caelum. Quia si dicas *
quod sit intellectuale, sequetur quod sit in loco,
ex quo ponitur extra caelum: exíra enim et intra
significant locum. Sic igitur sequitur * quod, si ali-
quod corpus sit extra caelum, finitum vel infini-
tum, quod sit sensibile; eo quod nullum sensibile
corpus est, quod non sit in loco (quia etiam caelum
quodammodo est in loco, ut patet in IV Physic. *).
Manifestum est autem secundum haec verba ?
quod nullum corpus intelligibile, neque finitum
neque infinitum, est extra caelum; quia exíra si-
gnificat locum, nihil autem est in loco nisi corpus
sensibile. Manifestum est etiam quod nullum cor-
pus infinitum sensibile est extra caelum: osten-
sum est enim supra * quod nullum corpus sen-
sibile est infinitum. Quod autem nullum corpus
sensibile finitum sit ^ extra caelum, non videtur
hic probari, sed supponi *: nisi forte per hoc quod
omne corpus sensibile est in loco, omnia autem
loca continentur infra caelum, quae determinantur
tribus, motibus localibus supra * positis, scilicet
qui sunt circa medium, a medio, et ad medium.

x) immo ... extra caelum. - Haec, quae ab immediate sequenti-
bus postulantur, omittuntur a PBF; confer textum; pro immo corru-
pte "umero CDEGI, — Linea sequenti ve] usque ad aliquid omittit
ed. 1516 (confer textum graecum); P pro usque, usum errore typo-

graphico.

λ) secundum haec verba. — secundum haec naturalia C, secundum.
hoc universaliter P.

") nullum corpus sensibile finitum sit. — corpus om. BG; finitum
om. BCDE ; nullum om. ed. 1516, et propter hanc omissionem P legit:
corpus sensibile finitum non sit.

i

e

mw

πὰ. Ὅς τὰ: s dd

CAP. VII, LECT. XV

LECTIO DECIMAQUINTA

OSTENDITUR RATIONIBUS LOGICIS NULLUM ESSE CORPUS INFINITUM

Λογικώτερον δ᾽ ἔστιν ἐπιχειρεῖν καὶ ὦδε. Οὔτε γὰρ xJ-
χλῳ οἷόντε χινεῖσθαι τὸ ἄπειρον ὁμοιομερὲς ὄν" μέσον
μὲν γὰρ τοῦ ἀπείρου οὐκ ἔστι, τὸ δὲ κύχλῳ περὶ τὸ
μέσον κινεῖται. ᾿Αλλὰ μιὴν οὐδ᾽ ἐπ᾽ εὐθείας οἷόντε
φέρεσθαι τὸ ἄπειρον" δεήσει qp ἕτερον. εἶναι το-
σοῦτον τόπον ἄπειρον εἰς ὃν οἰσθήσεται κατὰ φύσιν,
χαὶ ἄλλον τοσοῦτον εἰς ὃν παρα φύσιν.

Ἔτι εἴτε φύσει ἔχει χίνησιν τοῦ εἰς εὐθὺ εἴτε βίᾳ χκινεῖ-
ται, ἀμφοτέρως δεήσει ἄπειρον εἶναι τὴν κινοῦσαν
ἰσχύν" ἣ τε γὰρ ἄπειρος ἀπείρου xxi τοῦ ἀπείρου

ες ἄπειρος ἡ ἰσχύς. Ὥστ᾽ ἔσται καὶ τὸ χινοῦν ἄπειρον,

ες λόγος δ᾽ ἐν τοῖς περὶ κινήσεως ὅτι οὐθὲν ἔχει ἄπει-
gov δύναμιν τῶν πεπερασμένων, οὐδὲ τῶν ἀπείρων
πεπερασμένην. Ei οὖν τὸ κατὰ φύσιν χαὶ παρὰ φύσιν
ἐνδέχεται χινηθῆναι, ἔσται δύο ἄπειρα, τό τε χι-
νοῦν οὕτω χαὶ τὸ κινούμενον.

Ἔτι τὸ χινοῦν τὸ ἄπειρον τί ἐστιν; εἰ μὲν γὰρ αὐτὸ
ἑαυτό, ἔμψυχον ἔσται. Τοῦτο δὲ πῶς δυνατὸν ἄπει-
gov εἶναι ζῷον; εἰ δ᾽ ἄλλο τι τὸ κινοῦν, δύο ἔσται
ἄπειρα, τό τε χινοῦν καὶ τὸ κινούμενον, διαφέροντα
πὴν μορφὴν καὶ τὴν δύναμιν.

ἐ μὴ συνεχὲς τὸ πᾶν, ἀλλ᾽ ὥσπερ λέγει Δημόχριτος
καὶ Λεύκιππος, διωρισμένα τῷ κενῷ, μίαν ἀναγκαῖον
εἶναι πάντων τὴν κίνησιν. Διώρισται μὲν γὰρ τοῖς
σχήμασιν: τὴν δὲ φύσιν εἶναί φασιν αὐτῶν μίαν,

περ ἂν εἰ χρυσὸς ἕχαστον εἴη χεχωρισμένον. Τού-
τῶν δέ, καθάπερ λέγομεν, ἀναγκαῖον εἶναι τὴν αὖ-
τὴν χίνησιν’ ὅπου γὰρ μία βῶλος, καὶ ἡ σύμπασα
γῇ φέρεται, καὶ τό τε πᾶν πῦρ καὶ σπινθιὴρ εἰς τὸν
αὐτὸν τόπον. Ὥστ᾽ οὔτε χοῦφον ἁπλῶς οὐθὲν ἔσται
τῶν σωμάτων, εἰ πάντ᾽ ἔχει βάρος: εἰ δὲ χουφό-
τητα, βαρὺ οὐδέν"

Ἔτι εἰ βάρος ἔχει ἢ κουφότητα, ἔσται 7| ἔσχατόν τι
τοῦ παντὸς ἢ μέσον. Τοῦτο δ᾽ ἀδύνατον ἀπείρου γ᾽
ὄντος. ΐ ΐ

Ὅλως τε. 09 μή ἐστι μέσον μηδ᾽ ἔσχατον, μηδὲ τὸ
μὲν ἄνω τὸ δὲ κάτω. τόπος οὐθεὶς ἔσται τοῖς σώμασι
τῆς φορᾶς. Τούτου δὲ μὴ ὄντος κίνησις οὐχ ἔσται"
ἀνάγκη γὰρ κινεῖσθαι ἤτοι κατὰ φύσιν 7 παρὰ φύσιν,
ταῦτα δ᾽ ὥρισται τοῖς τόποις τοῖς τ᾽ οἰκείοις xal
τοῖς ἀλλοτρίοις.

Ἔτι εἰ οὐ παρὰ φύσιν τι μένει ἢ φέρεται, ἀνάγκη τινὸς
ἄλλου εἶναι τοῦτον τὸν τόπον χατὰ dd (τοῦτο
δὲ πιστὸν ἐχ τῆς ἐπαγωγῆς); ἀνάγκη ἡ μὴ πάντα
ἢ βάρος ἔχειν ἢ κουφότητα, ἀλλὰ τὰ μὲν τὰ δ᾽ οὔ.

᾿ Ὅτι μὲν τοίνυν οὐχ ἔστι τὸ σῶμα τοῦ παντὸς ἄπειρον;

ix τούτων φανερόν.

ΒΥΝΟΡΒΙΒ. — τ. Nullum corpus esse infinitum ostenditur ra-
tionibus logicis, quae scilicet sumuntur ex communioribus prin-
cipiis, vel ex probabilibus et non necessariis. Et primo de cor-
pore continuo; secundo de mon continuo. — 2. Prima thesis:
corpus infinitum non potest moveri circulariter. Motus circularis
est circa medium; in infinito autem non est neque medium
neque extremum. — 3. Altera thesis: corpus infinitum non potest
moveri motu recto. a) Secus oporteret esse duo loca infinita,
in quorum unum corpus infinitum moveretur violenter, et in
alium naturaliter; hoc autem est impossibile. — Quare tum haec
tum superior ratio dicatur logica. - 4. b) Cum omne quod mo-
vetur ab alio moveatur, si corpus itum movetur, sive na-
turaliter sive per violentiam, necessaria est virtus infinita, quae
non est nisi in subiecto infinito. Ergo etiam corpus movens opor-
teret esse infinitum ; et sic darentur duo infinita, quod est im-
possibile. - Quod etiam haec ratio est logica. - Quomodo ex hac
ratione concludatur esse non solum duo infinita, sed etiam
plura.— 5. c) Quod si dicatur corpus infinitum movere seipsum,

* Rationabilius autem est conari et sic. Neque enim in cir-
cuitu possibile est moveri infinitum, homoeomerum ens:
medium quidem enim infiniti non est, quod autem in
circuitu circa medium movetur. Sed et neque in rectum
possibile est ferri infinitum : oportebit enim alterum esse
tantum locum infinitum, in. quem fertur secundum na-
turam, et alium tantum, in quem praeter naturam.

* Adhuc, sive natura habet motum eius quod in rectum,
sive violentia movetur, utroque modo oportebit infini-
tam esse moventem potentiam : quae enim infinita infi-
niti, et infiniti infinita virtus. Quare erit et movens in-
finitum : ratio autem in his quae de motu, quod nullum
habet infinitam virtutem finitorum, neque infinitorum
finitam. Si igitur secundum naturam et praeter naturam
contingit moveri, erunt duo infinita, quod quidem mo-
vens sic, et quod movetur. .

* Adhuc, movens quod infinitum aliquid est. Si quidem enim
ipsum seipsum, animatum erit. Hoc autem. quomodo
possibile, infinitum esse animal? Si autem aliud aliquid
movens, duo erunt infinita, et movens et quod move-
tur, differentia secundum formam et virtutem.

* Si autem non continuum totum, sed, quemadmodum dicit
Democritus et Leucippus, determinatüm vacuo, unum
necessarium est esse omnium motum. Determinata sunt
quidem enim figuris; naturam autem esse dicunt ipso-
rum unam, quemadmodum si aurum unumquodque
sit segregatum. Horum autem, quemadmodum dicimus,
necessarium est esse eundem motum: ubi enim unus
bolus, et tota terra fertur, et totus quidem ignis et scin-
tlla in eundem locum. Quare neque leve simpliciter
nullum erit corporum, si omnia habent gravitatem ; si
autem levitatem, grave nullum erit.

* Adhuc, si gravitatem habet aut levitatem, erit aut extre-
mum aliquid totius aut medium. Hoc autem impossi-
bile, infinito ente.

Totaliterque, ubi non est medium neque extremum, neque
hoc quidem sursum hoc. autem deorsum, nullusque
locus erit corporibus lationis. Hoc autem non existente,
motus non erit: necesse enim moveri aut secundum
naturam aut praeter naturam, haec autem determinata
sunt locis propriis et alienis.

* Adhuc, si ubi praeter naturam aliquid manet aut fertur,
necesse cuiusdam esse alterius hunc locum secundum
naturam (hoc autem credibile ex inductione), necesse
igitur neque omnia gravitatem habere aut levitatem ,
sed haec quidem, haec autem non.

Quod quidem igitur non est corpus omnino infinitum, ex
his manifestum.

contra est tertia ratio. Nam si corpus infinitum sit movens se-
ipsum, erit animal infinitum. Sed hoc non videtur possibile:
omne enim animal habet determinatam figuram et determinatam
proportionem partium ad totum. Ergo relinquitur quod ab aliquo
alio moveatur: et ita erunt duo infinita, quae differunt secundum
speciem et virtutem. — 6. Ostenditur non dari infinitum non con-
tinuum, seu distinctum per interpositionem vacui. Prima ratio.
Secundum opinionem ponentium huiusmodi infinitum (nempe
Democriti et Leucippi, qui ponebant corpora indivisibilia non
coniungi nisi mediante vacuo), haec indivisibilia corpora infinita
habent eandem naturam, et non differunt nisi secundum diversas
figuras. Sed quorum est una natura, est unus et idem motus. Ergo
vel omnia moventur deorsum, et ita nullum erit corpus simpli-
citer leve; vel omnia moventur sursum, et consequenter nullum
erit corpus grave; quod est impossibile. — 7. Secunda ratio. Si
aliquod vel quodlibet indivisibilium corporum moveretur sursum
vel deorsum, sequeretur hoc impossibile, nempe quod sit aliquod
medium vel extremum in spatio infinito occupato a praedictis

4

* Seq. cap. vir.
Text! y»

* Text. 71.

* "Text. 72.

* Text. 79

* "Text. 74.

* Text. 75.

* Cf. lect. xii,
n. 5.

* ex om. PCI.

* Num. 6.

* Lect. ri, n. 7.

* quidquid v.

*aliud codd. exc.
801.
* scilicet om. AE.

* Lect. xitt, n. 13;
cf. ibid. n. rr.

o

* sit om. codd.
** non om. P.

* Cf. lect. xut,
nn. 9, 13.

60 DE CAELO ET

corporibus et vacuis intermediis, — 8. Urgetur universaliter haec
ratio ad destruendum infinitum qualitercumque ponatur. Ubi
enim non est medium neque extremum, ibi non est sursum ne-
que deorsum; et ita non est locus quo corpora ferantur motu
recto. Sublato autem loco, aufertur motus. Ergo nullus erit mo-

ἡ» ostquam Philosophus ostendit univer-
C)saliter non esse corpus * infinitum
Srationibus physicis, idest quae sumun-
tur ex propriis scientiae naturalis, hic

vel ex * aliquibus probabilibus et non necessariis.
Et hoc est quod dicit: est, idest contingit, conar:
ad propositum ostendendum rationabilius, idest
magis per viam logicam ^, sic, idest secundum
rationes sequentes. Unde alia littera planior est
quae sic habet: magis aulem logice est argu-
mentari et sic 7. Primo autem ostendit proposi-
tum de corpore infinito continuo; secundo de in-
finito non continuo, ibi: Si autem non conti-
nuum * etc.

2. Circa primum duo facit. Primo ostendit
quod corpus infinitum, similium partium existens,
non potest moveri circulariter. Quod quidem pro-
bat per hoc, quod infiniti non est aliquod me-
dium, sicut nec extremum: motus autem circu-
laris est circa medium, ut supra * habitum est:
ergo etc.

3. Secundo ostendit tribus rationibus quod non
est possibile quod tale corpus infinitum movea-
tur motu recto. Quarum prima talis est. Omne
corpus quod movetur motu rectó, potest moveri
naturaliter et per violentiam. Quod * autem mo-
vetur per violentiam, habet aliquem locum in
quem movetur violenter; et omne quod move-
tur naturaliter, habet aliquem locum in quem mo-
vetur naturaliter. Locus autem omnis est aequalis

locato. Sic ergo sequetur quod sint duo loca tanta

quantum est corpus infinitum, in quorum unum
movetur violenter, et in alium * naturaliter. Hoc
autem est impossibile, scilicet * quod sint duo loca
infinita, sicut et quod sint duo infinita corpora,
ut supra * habitum est.

Relinquitur ergo quod nullum corpus naturale
sit infinitum. Dicitur autem utraque ratio logica
esse ?, quia procedit ex eo quod contingit cor-
pori infinito inquantum est infinitum, sive sit
mathematicum sive sit * naturale, scilicet non **
habere medium, et non habere aliquid aequale
extra se. Supra * autem posuit aliqua similia, sed
non tanquam principalia, sed tanquam assumpta
ad manifestationem aliorum.

MUNDO LIB. I

tus, quod est impossibile. — 9. Tertia ratio. Oportet ponere alia
quae moventur sursum secundum naturam, et alia quae moven-
tur deorsum secundum naturam. Ergo non omnia habent gravi-
tatem, neque omnia habent levitatem, sicut opinio praedicta (n. 6)
ponebat. -- Epilogus et conclusio.

4. Secundam rationem ponit ibi: Adhuc sive
natura habet etc.: quae * talis est. Sive dicatur quod
corpus infinitum moveatur motu recto naturaliter,
sive per violentiam, utroque modo oportet di-
cere * quod sit potentia movens corpus infinitum:
ostensum est enim in VII et VIII Physic. * quod
omne quod movetur ab alio movetur, non solum
in his quae moventur per violentiam, de quibus
magis est manifestum, sed etiam in his quae mo-
ventur naturaliter, sicut corpora gravia et levia
moventur a generante vel a * removente prohibens.
Cum autem fortius non moveatur a debiliori, im-
possibile est quod infinitum, cuius virtus est * in-
finita, moveatur a potentia finita moventis: unde
relinquitur quod oportet potentiam moventis esse
infinitam. Manifestum est autem quod, si potentia
sit infinita, erit rei infinitae: et e converso, si
corpus sit infinitum, oportet quod virtus eius * sit
infinita. Si ergo est corpus infinitum quod move-
tur, necesse est quod corpus movens sit etiam
infinitum. Probatum est enim zn his quae de motu,
idest in VIII. Physic. * 5, quod nullum finitorum
habet virtutem infinitam, nec aliquod infinitorum
habet virtutem finitam. Sic igitur patet quod, si
sit corpus infinitum quod movetur motu recto,
oportet quod moveatur a corpore infinito. Si ergo
ponamus quod hoc * corpus infinitum contingit
moveri et secundum naturam et praeter naturam,
similiter continget " secundum utrumque motum
quod sint duo infinita, scilicet illud quod movet
sic, idest naturaliter vel violenter, et aliud quod
movetur. Hoc autem est impossibile, quod sint
duo corpora infinita, ut supra * ostensum est.
Ergo non est possibile esse corpus infinitum quod
moveatur motu recto. - Haec etiam ratio logica
est, quia procedit ex communi proprietate infiniti
corporis, quod scilicet non habeat extra se aliud
corpus aequale.

Potest autem * ex hac ratione concludi non so-
lum quod sint duo infinita, sed plura. Nam si
corpus infinitum movetur naturaliter, corpus na-
turaliter ipsum * movens erit infinitum; et quia
contingit ipsum moveri violenter, corpus quod
movet ipsum violenter erit infinitum; et sic erunt
tria infinita. - Rursus, quia motus qui est violen-
tus uni, est naturalis alteri, ut supra * dictum est,
sequetur etiam quod sit aliud corpus infinitum ,

«) universaliter non esse corpus. — universaliter corrumpunt co-
dices, exceptis AsGI, in nobis; P corrigit legendo nullum esse corpus;
cf. lect, xut, n. 1 sqq. — Pro physicis, quod legimus cum A, praeha-
bitis BC, philosophicis P; ceteri et edit. 1516 aequivoca; cf. lect. cit.,
n. 5,- Linea sequenti pro propriis, principiis P; loco proxime cit. utrum-
que habetur, legitur nempe ex propriis principiis.

8) idest magis per viam logicam. — magis om. P, quo omisso non
exprimitur gradus comparativus verbi rationabilius. Post sic, pro idest,
scilicet P.

M) est argumentari et sic. — est ac et. om. P. — Sequenti lin. pro
de infinito non continuo, de corporibus infinitis numero non continuo
codd. exc, A, de non continuo P ; cf. n. 6.

9) Dicitur autem utraque ratio logica esse. — Pro Dicitur, Vi-

detur PD; pro utraque, utique P et codices exceptis A; legendum
esse utraque, patet ex eis quae sequuntur post duas lineas, scilicet
non habere medium, quod respicit argumentum in num. 2, et nom
habere aliquid aequale extra se, quod respicit argumentum in hoc
num. 3.

t) utroque modo oportet dicere. — sive utroque modo, oportet di-
cere P contra codd. et textum.

Ὁ) quae de motu, idest in VIII Physic. - quae de motu primo in
VIII Physic. P; cf. utrumque textum. — Lin. seq. post infinitam per-
git D: nec aliquod infinitorum habet virtutem infinitam, nec aliquod etc.;
est repetitio homoteleuti,

1) similiter continget. — similiter om. A, hoc continget sl, sed con-
tinget cet. - Pro motum, modum P.

* ratio ».

* eius om. p.

| * quis p.

CAP. VII, LECT. XV 61

quod naturaliter hoc modo moveatur a virtute
infinita.

5. Tertiam rationem ponit ibi: Adhuc movens etc.
Et haec quidem ratio inducitur ad excludendum
obviationem quandam ad praedictam rationem.
Posset enim aliquis dicere quod corpus infinitum
movetur naturaliter non quidem ab alio, sed a
seipso, sicut animalia dicuntur seipsa movere: et
sic non sequetur essé duo corpora infinita, quod
praemissa ratio concludebat. - Et ideo proponit
quod necesse est dicere, si sit corpus infinitum,
quod movens ipsum sit aliquid aliud: quia si
moveret seipsum, esset animatum (hoc enim est
proprium animalium, quod seipsa moveant). Si
ergo corpus infinitum sit movens seipsum, seque-
tur quod sit animal infinitum. Sed hoc non vi-
detur esse possibile, quia omne animal habet
determinatam figuram et determinatam propor-
tionem partium ad totum, quod non competit
infinito. Sic igitur non potest dici quod infinitum
moveat seipsum. Si autem dicatur quod aliquid
aliud moveat ipsum, sequetur quod sint duo in-
finita, scilicet movens et quod movetur. Et ex hoc
sequitur quod differunt secundum speciem et vir-
tutem: quia movens comparatur ad mobile sicut
actus ad potentiam. Hoc autem est impossibile,
Sicut prius * dictum est.

6. Deinde cum dicit: Si autem non continuum etc.,
ostendit non esse infinitum non continuum, sed
distinctum per interpositionem vacui, sicut posue-
runt Democritus.et Leucippus. Et hoc ostendit
tribus rationibus. Circa quarum primam dicit
quod, si infinitum non sit unum totum continuum,
sed, sicut dicunt Democritus et Leucippus ^, di-
stinguatur vacuo intermedio (ponebant enim quod
corpora indivisibilia non possunt invicem con-
iungi nisi vacuo mediante); secundum autem ho-
rum opinionem * sequitur quod necessarium sit
omnium esse unum motum. Dicebant enim quod
illa corpora indivisibilia infinita sunt determinata,
idest distincta ad invicem, solummodo per figu-
ras, inquantum scilicet unum eorum est pyrami-
dale, aliud sphaericum, aliud cubicum, et sic de
alis; et tamen dicunt naturam omnium eorum
esse unam, sicut si aliquis * dicat quod unum-
quodque eorum, per se separatum, sit de natura
auri. Si autem eorum est una natura, necesse est
quod sit unus et idem motus eorum, non obstante

"quod sint minimae partes corporum; quia idem

est motus totius et partis, sicut totius terrae et unius
boli (idest unius particulae), et totius ignis et unius
scintillae. - Si ergo omnia sunt eiusdem naturae
'et habent eundem motum, aut omnia moventur
deorsum quasi habentia gravitatem, et sic nul-

lum corpus erit simpliciter leve, cum omnia cor-
pora dicantur * esse ex his composita; aut omnia
moventur sursum quasi habentia levitatem, et sic
nullum corpus erit grave; quod est impossibile.

7. Secundam rationem ponit ibi: Adhuc si gra-
vitatem etc.: quae * talis est. Omne corpus grave
movetur ad medium, omne autem corpus leve
movetur ad extremum. Si ergo aliquod vel quod-
libet praedictorum indivisibilium corporum habe-
ret gravitatem aut levitatem, sequeretur quod to-
tius spatii contenti ex indivisibilibus corporibus
et vacuis intermediis, sit aliquod extremum aut
medium. Sed hoc est impossibile, cum totum
istud spatium sit infinitum. Relinquitur ergo hanc
positionem esse impossibilem.

8. Et quia haec ratio valet ad destruendum
infinitum, qualitercumque infinitum ponatur, sive
sicut continuum sive sicut non continuum, ideo
hanc eandem rationem universalius ponit * cum
subdit: 7otaliterque etc. Et dicit quod universa-
liter possumus dicere quod ubi non est medium
et extremum, ibi non est sursum, quod est extre-
mum, neque deorsum, quod est medium. Quibus
subtractis ^, nullus locus erit quo corpora ferantur
motu recto: feruntur enim sursum. vel deorsum.
Sublato autem loco, nullus erit motus: quia * omne

quod movetur necesse est moveri aut secundum:

naturam aut praeter naturam, quod quidem deter-
minatur ^ per loca propria et aliena (nam motus
naturales dicuntur quibus corpora moventur ad
loca propria, motus autem violenti dicuntur qui-
bus moventur ad loca aliena). Hoc autem est
impossibile, quod motus auferatur a corporibus:
ergo impossibile est ponere infinitum.

9. Tertiam rationem ponit ibi: Adhuc si ubi etc.
Et * dicit quod locus ad quem movetur aliquid
praeter naturam, vel in quo quiescit praeter natu-
ram, necesse est quod sit cuiusdam alterius secun-
dum naturam, ad quem. scilicet naturaliter mo-
veatur *, et in quo ** naturaliter quiescat. Et hoc
credibile fit ex inductione: nam terra movetur
sursum praeter naturam, ignis vero secundum
naturam; et e converso * ignis deorsum praeter
naturam, terra vero secundum naturam. Videmus
autem quaedam moveri deorsum et quaedam
sursum. Si autem illa quae moventur sursum ἢ,
moventur praeter naturam, oportebit dicere ali-
qua alia esse quae moventur sursum secundum
naturam; et similiter, si ponatur quod ea quae
moventur deorsum, moventur praeter naturam,
necesse est ponere alia quae moventur deor-
sum secundum naturam. Unde neque * omnia
habent gravitatem, neque omnia * levitatem, se-
cundum positionem praedictam *: sed haec qui-

0) Et hoc ostendit ... Leucippus. — Ita PAsE; cet. omittunt quia ho-
moteleuton. — Pro distinguatur, quod distinguatur P.

Ὁ) secundum autem horum opinionem. — Pro opinionem, compositio-
nem BCDFGpE, contrapositionem I, positionem PsE; compositionem
est corruptio pro opinionem ( gpom pro opom). Vox autem habetur in
omnibus codd. et edd.; in P vero super hanc vocem impressum le-
gitur invicem, forte ad delendum.

. x) eandem rationem universalius ponit. — eandem ulterius ponit P;
sed ulterius minus hic quadrat quam universalius. Cf. immediate Et
dicit quod universaliter possumus.

X) Quibus subtractis. - Sursum nempe et deorsum e medio sublatis ;
P habet quibus suppositis.— Lin. seq. pro motu, in motu CDEF.

u) quod quidem, determinatur. — Yta P, et est intelligendum: utrum
corpus moveatur secundum naturam an praeter naturam, determinatur etc.;
lectio ergo Piana bona est; codices legunt quae quidem determinatur ,
corrupte pro lectione P, vel pro quae quidem determinantur, quod habet
51. Cf. textum.

v) Si autem illa quae moventur sursum. — Ita PA ; ceteri: Si autem
illa quae moventur deorsum naturaliter et illa quae moventur sursum,
lectio interpolata.

* dicant 4.

* et haec ν.

λ

*

et P et codd.
exc. A.

* Et om. PBCDE
FG.

* movetur P.
** quem codices
exc. 81.

* contrario ABD
EG.

* mon P.
* habent add. ».

* Cf. num. 6.

62 DE CAELO ET

dem habent gravitatem quae naturaliter moven-
tur deorsum; haec autem non, quae naturaliter
moventur sursum.

Ultimo autem epilogando concludit manifestum
esse ex praedictis quod. omnino non est corpus

MUNDO LIB. I

infinitum, scilicet infinitum continuum neque in-
finitum distinctum per interpositionem vacui. -
Dicuntur autem hae ultimae rationes logicae, quia

procedunt ex quibusdam probabilibus nondum
plene probatis.

CAP. VIII, LECT. XVI 63

LECTIO DECIMASEXTA

DUABUS RATIONIBUS SUMPTIS EX INFERIORIBUS CORPORIBUS
OSTENDITUR ESSE TANTUMMODO UNUM MUNDUM

Διότι δ᾽ οὐδὲ πλείους οἷόντ᾽ οὐρανοὺς εἶναι, λέγωμεν:
τοῦτο γὰρ ἔφαμεν. ἐπισχεπτέον,, εἴ τις μὴ νομίζει
χαθόλου δεδεῖχθαι περὶ τῶν σωμάτων ὅτι ἀδύνατον
ἐχτὸς εἶναι τοῦ κόσμου τοῦδε ὁτιοῦν αὐτῶν, ἀλλὰ
μόνον ἐπὶ τῶν ἀορίστως χειμένων εἰρῆσθαι τὸν λόγον.

ἽὝἭἍπαντα γὰρ καὶ μένει καὶ κινεῖται βίᾳ καὶ κατὰ φύ-
σιν καὶ κατὸὰ φύσιν μέν, ἐν ᾧ μένει μὴ βίᾳ, καὶ
φέρεται; καὶ εἰς ὃν φέρεται, καὶ μένει; ἐν ᾧ δὲ βίᾳ,
χαὶ φέρεται βίᾳ, καὶ εἰς ὃν βίᾳ φέρεται, βίᾳ καὶ

— μένει. Ἔτι εἰ βίᾳ ἥδε ἡ φορά, ἡ ἐναντία κατὰ φύσιν.

"Emi δὲ τὸ μέσον τὸ ἐνταῦθα εἰ βίᾳ οἰσθήσεται ἡ γῆ
ἐχεῖθεν, ἐντεῦθεν οἰσθήσεται ἐκεῖ χατὰ φύσιν"

xal εἰ μένει ἐνταῦθα ἡ ἐκεῖθεν μη βίᾳ, καὶ οἰσθήσεται

'" -xacvà φύσιν δεῦρο. Μία δ᾽ ἡ κατὰ φύσιν.

Ἔτι ἀνάγκη πάντας τοὺς κόσμους ἐκ τῶν αὐτῶν εἶναι
. σωμάτων, ὁμοίους γ᾽ ὄντας τὴν φύσιν. 'AXAd μὴν
καὶ τῶν σωμάτων ἕχαστον ἀναγχαῖον τὴν αὐτὴν
ἔχειν δύναμιν, οἷον λέγω πῦρ καὶ γῆν καὶ τὰ με-
ταξὺ τούτων εἰ γὰρ ὁμώνυμα ταῦτα καὶ μὴ χατὰ
τὴν αὐτὴν ἰδέαν λέγονται τάκεϊ τοῖς map ἡμῖν, καὶ
τὸ πᾶν ὁμωνύμως ἂν λέγοιτο κόσμος. Δῆλον τοίνυν
ὅτι τὸ μὲν ἀπὸ τοῦ μέσου φέρεσθαι πέφυχε, τὸ δ᾽
ἐπὶ τὸ μέσον αὐτῶν, εἴπερ πᾶν ὁμοιοειδὲς τὸ πῦρ
τῷ πυρὶ καὶ τῶν ἄλλων ἕκαστον, ὥσπερ καὶ τὰ ἐν
τούτῳ μόρια τοῦ πυρός.

Ὅτι δ᾽ ἀνάγκη οὕτως ἔχειν, ἐκ τῶν περὶ τὰς κινήσεις

ὑποθέσεων φανερόν“ αἵ τε γὰρ κινήσεις πεπερασμέ-

ναι, ἕκαστόν τε τῶν στοιχείων λέγεται καθ᾽ ἑχάστην
τῶν κινήσεων. Ὥστ᾽ εἴπερ xo αἱ κινήσεις αἱ αὐταί,
|. Xa τὰ στοιχεῖα ἀνάγχη εἶναι πανταχοῦ ταὐτα.

Πέφυχεν ἄρα φέρεσθαι xol ἐπὶ τόδε τὸ μέσον τὰ ἐν ἄλλῳ

χόσμῳ τῆς γῆς μόρια, καὶ πρὸς τόδε τὸ ἔσχατον τὸ

ἐχεῖ πῦρ. ᾿Αλλ᾽ ἀδύνατον’ τούτου γὰρ συμβαίνοντος
ἀνάγκη φέρεσθαι ἄνω μὲν τὴν γῆν ἐν τῷ οἰχείῳ κό-
cuo, τὸ δὲ müp ἐπὶ τὸ μέσον, ὁμοίως δὲ καὶ τὴν
ἐντεῦθεν γῆν ἀπὸ τοῦ μέσου φέρεσθαι χατοὶ φύσιν,
πρὸς τὸ ἐχεῖ φερομένην μέσον διὸ τὸ τοὺς χόσμους
οὕτω κεῖσθαι πρὸς ἀλλήλους. Ἢ γὰρ οὐ θετέον τὴν
αὐτὴνϊεἶναι φύσιν τῶν ἁπλῶν σωμάτων ἐν τοῖς πλείο-
διν οὐρανοῖς, ἢ λέγοντας οὕτως τὸ μέσον ἕν ποιεῖν
ἀνάγκη καὶ τὸ ἔσχατον" τούτου ὄντος ἀτόπου
ἀδύνατον εἶναι κόσμους πλείους ἑνός.

Τὸ δ᾽ ἀξιοῦν ἄλλην εἶναι φύσιν τῶν ἁπλῶν σωμάτων,
ἂν ἃἀποσχῶσιν ἔλαττον ἢ πλεῖον τῶν οἰχείων τό-
πων, ἄλογον τί γὰρ διαφέρει τοσονδὶ φάναι μῆχος
ἀποσχεῖν ἢ τοσονδί; διοίσει 2e χατὰ λόγον; ὅσῳ
πλεῖον μᾶλλον, τὸ δ᾽ εἶδος τὸ αὐτό.

SvNoPsrs. — 1. Qua de causa post praedicta restat adhuc vi-

dendum an sit possibile esse plures mundos. - 2. Textus divisio.
Esse tantummodo unum mundum ostenditur primo ex corpo-
ribus inferioribus. — 3. Tria praesupposita. a) Corpora moventur
et quiescunt tam secundum naturam, quam etiam secundum vio-
lentiam. Hoc tamen secundum habet veritatem solum in corpo-
ribus inferioribus. b) In quocumque loco aliqua corpora manent
secundum naturam, in illum per naturam feruntur, et e converso;
et idem dicendum circa violentiam. Ratio est, quia oportet
motum et quietem proportionari. c) Si qua loci mutatio est alicui
corpori violenta, contraria est ei secundum naturam. — 4. Prima
ratio; et primo quidem ex parte motus. Si sunt duo mundi, terra
quae est in alio mundo, aut fertur ad medium huius mundi per
naturam, aut per violentiam. Si per violentiam , oportet quod
contraria loci mutatio, a medio nempe huius mundi ad medium

* Quia autem neque plures possibile sit esse caelos, dica-
mus: hoc enim dicebamus intendendum, si quis non
putat universaliter ostensum esse de corporibus quod
impossibile est esse extra mundum, scilicet de quocum-
que ipsorum, sed solum in infinite positis dictam esse
rationem.

Omnia enim et manent et moventur secundum naturam
et violentiam. Et secundum naturam quidem in quo
manent non violentia, et feruntur; et in quem feruntur,
et manent: in quo autem violentia, et feruntur violen-
tia; et in quem violentia feruntur, violentia et manent.
Adhuc, si violentia ista latio, contraria secundum na-
turam.

* Ad medium itaque quod hic si vi feretur terra inde, hinc
feretur illuc secundum. naturam.

Et si manet hic inde non violentia, et feretur secundum
naturam huc: una enim quae secundum naturam.

* Adhuc, necesse est omnes mundos ex eisdem esse corpo-

ribus, similiter quidem existentes secundum naturam:

sed. adhuc necesse est et corporum unumquodque ean-
dem habere virtutem, ut puta dico ignem et terram et
intermedia eorum, Si enim aequivoca haec, et non se-
cundum eandem ideam dicuntur quae ibi his quae apud
nos, et totum aequivoce utique dicetur mundus. Palam
igitur quod hoc quidem a medio ferri natum est, hoc
autem ad medium ipsorum; si quidem omnis eiusdem
speciei ignis igni, et aliorum unumquodque, quemad-
modum et quae in hoc partes ignis.

Quod autem necesse sit sic haec se habere, ex his quae circa
motus suppositionibus manifestum. Motus enim finiti ;
et unumquodque elementorum dicitur secundum unum
quendam motuum. * Quare, si quidem et motus iidem,
et elementa necesse est esse ubique eadem.

Natae sunt igitur ferri et ad hoc quidem medium quae in
alio mundo terrae partes, et ad hoc quidem extremum
qui ibi ignis. Sed impossibile, Si enim hoc acciderit,
necesse est ferri sursum quidem terram in proprio mun-
do, ignem autem ad medium: similiter autem et eam
quae hic terram a medio ferri secundum naturam, latam
ad id quod ibi medium, propter mundos sic poni ad
invicem, * Aut enim non ponendum eandem esse na-
turam simplicium corporum in pluribus caelis; aut di-
centes sic medium unum necesse est facere et unum
extremum, Hoc autem existente [inconvenienti], im-
possibile est esse mundos plures uno.

* Dignificare autem aliam esse naturam simplicium corpo-
rum, si distent minus vel plus a propriis locis, irratio-

. nabile. Quid enim differt tanta quidem dicere longitu-
dine distare aut tanta? Differt enim secundum rationem
quanto plus magis: species autem eadem.

alterius, sit terrae naturalis; quod patet esse falsum. — 5. Se-
cundo ex parte quietis. Terra naturaliter quiescit in medio huius
mundi; ergo naturaliter a medio alterius mundi fertur huc. Non
ergo potest esse terrae naturalis uterque motus, ab illo nempe
medio ad istud et viceversa. — 6. Secunda ratio, qua excluditur
defectus quem quis posset imponere praecedenti. Unde proba-
tur primo quod terra quae est in alio mundo, est eiusdem
naturae ác terra quae est in isto mundo. — 7. Prima ratio, ex
parte ipsius mundi. Qui ponunt plures mundos, univoce utuntur
nomine mundi: unde ponunt et ipsi quod omnes sint similis
naturae. Ex hoc autem sequitur quod omnes sint ex iisdem cor-
poribus, habentibus eandem virtutem ac corpora quae sunt in
hoc mundo: ex partibus enim diversae speciei, necesse est et
totum diversum in specie componi. -- 8. Alia ratio ad idem, ex

parte motus. Species motuum sunt determinatae: sunt enim so-

* Cap. vrir. Text.
76.

* Text. 77.

* "Text. 78.

* Text. 79.

* Text. 80.

* Text. 81.

* Cf. lect. IX, n. 1j
et xIII, n. 4.

* Num. seq.

* Lect. xri, n. 4.

* Lect. xiv, n. 8.

* Lect. xix.

* Lect. ΧΥ͂ΠῚ, ἢ.5.

* Lect. seq. n. 7.

* Num. 6.
** Lect. seq.

δὰ DE CAELO ET

lum tres species motuum simplicium. Quodlibet autem elemen-
torum dicitur secundum quod habet naturam ad aliquem ex prae-
dictis motibus. His autem suppositis, necesse est corpora quae
sunt in alio mundo habere eundem motum cum corporibus huius
mundi, et consequenter habere eandem naturam secundum spe-
ciem.- 9. Ex praemissis deducitur secunda ratio ad propositum.
Nam si corpora quae sunt in quolibet mundo, sunt eiusdem speciei,
sequitur quod omnes partes terrae et omnes partes Ignis quae -—
in quocumque alio mundo, feruntur respective ad medium vel a

extremum huius mundi. Sed ad hoc, cum media et extrema in
diversis mundis habeant diversum situm, necesse foret quod terra

*eg ostquam Philosophus ostendit quod
Juniversum non est infinitum magni-

tudine, hic ostendit quod non sunt
Sd U^ plures mundi numero, nedum quod
sint infiniti *. Et primo dicit de quo est intentio ;
secundo exequitur propositum, ibi: Omnia enim
et manent * etc.

Dicit ergo primo quod, quia ostensum est quod
corpus totius universi non est infinitum, restat di-
cendum quod non est possibile esse plures caelos,
idest plures mundos: iam enim supra * diximus
quod de hoc erat intendendum. - Est autem con-
siderandum quod supra * Philosophus fecit mentio-
nem quod extra caelum non est aliquod corpus
neque finitum neque infinitum; ex quo sequitur
quod non sit alius mundus praeter istum; esset
enim aliquod corpus extra caelum. Et ideo, si
sufficienter esset supra probatum quod extra cae-
lum non sit aliquod corpus neque finitum neque
infinitum, nihil restaret probandum. Sed si quis
non putat quod in superioribus sit ostensum uni-
versaliter de corporibus, quod scilicet impossibile
sit quodcumque eorum esse extra mundum, sed
solum quod ratio supra sit inducta de corporibus
quae ponuntur esse infinita; secundum hoc adhuc
restat videndum an sit possibile esse plures caelos,
sive plures mundos.

2. Deinde cum dicit: Omnia enim et manent etc.,
probat propositum: et primo ostendit quod sit

tantum unus mundus; secundo inquirit an. pos-

sibile sit esse plures mundos, ibi: Quod autem
non solum unus * etc. Circa primum duo facit:
primo ostendit esse tantummodo unum mundum,

ratione sumpta ^ ex inferioribus corporibus, ex qui-

bus omnes ponebant mundum consistere; secundo
ostendit idem communiter ex utrisque corpori-
bus, tam inferioribus quam caelestibus, ibi: Ad-
huc autem et per eas * etc. Circa primum duo

facit: primo inducit rationes ad propositum osten-

dendum; secundo probat quoddam quod suppo-
suerat, ibi: Quod autem est aliquid * etc. Circa
primum ponit tres rationes: secunda incipit ibi:
Adhuc necesse * etc.; tertia ibi: Sed adhuc ** etc.
^ 3.Circa primum duo facit. Primo praemittit
tres suppositiones. Quarum prima est, quod omnia
corpora quiescunt et moventur tam secundum
naturam, quam etiam secundum violentiam. Quod
quidem habet veritatem in corporibus inferiori
bus, quae cum sint generabilia et corruptibilia ,

MUNDO LIB. I

quae est in alio mundo, ferretur sursum in proprio mundo, et
quod ignis in illo mundo ferretur deorsum, quod esse non potest.
Ergo necessarium est ponere unum solum medium et unum extre-
mum, ad quae ferantur gravia et levia ubicumque sint. Quo posito,
impossibile est esse plures mundos. - 10. Si dicatur quod corpora
quae sunt in alio mundo, non moventur ad medium vel extre-
mum huius mundi propter distantiam: respondetur quod irra-
tionabile est reputare esse aliam naturam simplicium corporum,
propter hoc quod distant plus vel minus a propriis locis. Diffe-
rentia enim quae est secundum velocitatem et distantiam, non
diversificat speciem motus neque mobilis.

sicut per vim fortioris agentis possunt permutari *
a sua specie, ita etiam possunt removeri a suo
loco per motum violentum vel quietem ^: in cor-
poribus autem caelestibus nihil potest esse violen-
tum et extra naturam, cum sint incorruptibilia. --
Secunda suppositio est, quod in quocumque loco
aliqua corpora manent secundum naturam et non
per violentiam, in illum locum per naturam ferun-
tur: et in quemcumque locum e converso aliqua
per naturam feruntur, in illo loco naturaliter quie-
scunt. Et idem dicendum est circa violentiam:
quia in quo loco aliqua quiescunt per violentiam,
in illum locum feruntur per violentiam; et e con-
verso, si ad aliquem locum feruntur per vio-
lentiam, in illo loco per violentiam quiescunt.
Et huius suppositionis ratio est quia, cum quies
in loco sit finis motus localis, oportet motum pro-
portionari quieti, sicut finis proportionatur his
quae sunt ad finem. - Tertia suppositio est, quod
si aliqua loci mutatio sit per violentiam alicui
corpori, contraria est ei secundum naturam, sicut
patet ex his quae supra * dicta sunt.

4. Secundo ibi: Ad medium itaque etc., ex prae-
dictis suppositionibus argumentatur * ad proposi-
tum. Primo quidem ex parte motus. Si enim sunt
duo mundi, oportet esse in utroque aliquam ter-
ram. Terra ergo quae est in alio mundo, aut fere-
tur ad medium huius mundi per naturam, aut per
violentiam. Si per violentiam, oportebit dicere,
secundum tertiam suppositionem, quod contraria
loci mutatio, quae est ab isto mundo in medium
illius mundi, sit ei secundum naturam. Et hoc patet
esse falsum, quia a medio istius mundi nunquam
terra movetur secundum naturam: ergo et pri-
mum est falsum, scilicet quod sint plures mundi.

5. Secundo ibi ?*: E? si manet etc., argumenta-
tur * ad idem ex parte quietis. Sicut enim mani-
festum est quod natura terrae non patitur quod
moveatur secundum naturam ἃ medio huius
mundi, ita etiam terrae natura hoc habet, quod
in medio huius mundi quiescat naturaliter. Si ergo
inde huc delata terra manet hic non per violen-
tiam, sed per naturam, sequitur per secundam
suppositionem quod ab illo medio feretur huc
secundum naturam. Et hoc ideo, quia unus est
motus, vel una loci mutatio terrae secundum na-
turam: unde non potest esse quod uterque motus
sit terrae naturalis, scilicet ab illo medio ad istud *,
et ab isto ad illud.

4) ratione sumpta. -- ratione assumpta codd. exc. B. — Lin. seq. pro
consistere, existere P. — Ibi idem communiter, idem conveniens esse P.
; 8) vel quietem. — Intellige: vel per quietem violentam, quae nempe
impedit ne sint in locis suis; P expungit vel quietem, Patet ex imme-

diate praecedentibus sermonem hic esse non solum de motu violento,
sed etiam de violenta quiete.
) Secundo ibi.— Secundo om. codd. exc. sEG; correspondet tamen

illi Primo in princ. num. praec., et est formula consueta s. Thomae.

* hoc codd.

* arguit p.
* Num. 9.
* Num. το.

* primo add. p.

* Num. 8.
* necesse est om.
codd.

* dicantur p.
* et add. ».

CAP. VII, LECT. XVI

6. Deinde cum dicit: Adhuc necesse etc., po-
nit secundam rationem, quae excludit quendam
defectum quem posset aliquis imponere primae
rationi: posset enim aliquis ad primam rationem
respondere quod terra quae est in illo mundo,
est alterius naturae quam terra quae est in hoc
mundo. Primo ergo Aristoteles hoc excludit; se-
cundo ex hoc argumentatur * ad propositum, ibi:
NNatae sunt igitur ferri * etc.; tertio excludit quan-
dam obviationem, ibi: Dignificare autem * etc.
Ostendit autem * terram quae est in alio mundo,
esse eiusdem naturae cum terra quae est in hoc
mundo, primo quidem ratione accepta ex parte
mundi; secundo ratione accepta ex parte motus,
ibi: Quod autem necesse sit * etc.

7. Dicit ergo primo quod, si plures mundi qui

ponuntur sint similis naturae, necesse est quod

sint ex eisdem corporibus: et adhuc ulterius ne-
cesse est * quod unumquodque illorum corporum
habeat eandem virtutem cum corpore quod est in
hoc mundo: et sic oportet ignem et terram esse
eiusdem virtutis in quolibet illorum mundorum, et
eadem ratio est de intermediis corporibus, quae
sunt aer et aqua. Quia si corpora quae sunt ibi in
alio mundo, dicuntur * aequivoce cum corpori-
bus quae sunt apud nos * in hoc mundo, et non
secundum eandem ideam, idest non secundum
eandem speciem , consequens erit quod etiam
ipsum totum constans ex huiusmodi partibus
aequivoce dicatur mundus: ex partibus enim di-
versis in specie necesse est et totum diversum
in specie componi. Hoc autem non videntur in-
tendere qui ponunt plures mundos; sed univoce
utuntur nomine mundi. Unde sequitur secundum
eorum intentionem quod corpora quae sunt in
diversis mundis, habeant eandem virtutem. Et ita
manifestum est quod etiam in aliis mundis, sicut
et in isto, aliquod ipsorum corporum ex quibus

. constituitur mundus, natum sit ferri a medio, quod

* et hoc om. p.

competit igni, aliud autem ad medium, quod com-
petit terrae; si hoc verum est, quod omnis ignis
omni igni est eiusdem speciei, in quocumque
mundo sit ignis, sicut et diversae partes ignis in
hoc mundo existentis sunt unius speciei. Et ea-
dem.est ratio de aliis corporibus.

8. Deinde cum dicit: Quod autem necesse etc.,
ostendit idem ratione accepta ex parte motus.
Et dicit manifestum esse quod necesse sit sic se
habere sicut dictum est, de uniformitate corpo-
rum quae sunt in diversis mundis; et hoc * ex
suppositionibus quae accipiuntur circa motus. Vo-
cat autem suppositiones ea quibus utitur ? ad pro-
positum ostendendum, propter hoc quod hic sup-
ponuntur sicut principia, licet quaedam eorum

65

supra fuerint probata. Est autem una suppositio
quod motus sunt finiti, idest * determinati secun-
dum species: non enim sunt infinitae species mo-
tuum simplicium, sed tres tantum, ut supra * pro-
batum est. Secunda suppositio est quod quodlibet
elementorum dicitur secundum quod habet natu-
ram ad unum aliquem motuum; sicut terra dicitur
gravis propter habitudinem ad motum deorsum,
ignis dicitur levis propter aptitudinem ad motum
sursum. - Quia igitur sunt determinatae species
motus, necesse est quod sint iidem motus * se-
cundum speciem in quolibet mundo. Et quia
unumquodque elementorum dicitur secundum
aliquem motuum *, necesse est ulterius quod ele-
menta sint eadem secundum speciem ubique, idest
in quolibet mundo.

9. Deinde cum dicit: Naíae sunt igitur etc.,
ex praemissis argumentatur * ad propositum. Si
enim corpora quae sunt in quolibet mundo, sunt
eiusdem speciei; videmus autem quod omnes par-
tes terrae quae sunt in hoc mundo, feruntur ad
hoc medium huius mundi, et omnes partes ignis *
ad extremum huius; consequens erit quod etiam
omnes partes terrae quae sunt in quocumque alio
mundo, feruntur ad medium huius mundi ; et omnes
partes ignis quae sunt in quocumque alio mundo,
feruntur " ad extremum huius mundi. Sed hoc est
impossibile. Si enim hoc accideret, necesse esset
quod terra quae est in alio mundo, ferretur sur-
sum in proprio suo mundo, et quod ignis in illo
mundo ferretur ad medium. Et simili ratione terra
quae est in hoc mundo, ferretur secundum natu-
ram a medio huius mundi.in medium illius mundi.
Et hoc necesse est sequi propter dispositionem
mundorum, qui talem situm habent ut medium
unius mundi sit distans a medio alterius; et sic
non potest terra ad medium alterius mundi mo-
veri, nisi recedat a medio sui mundi mota ver-
sus extremum, quod est moveri sursum. Similiter *,
quia extrema diversorum mundorum habent di-
versum situm, necesse est quod si * ignis debeat
ferri ad extremum alterius mundi, quod recedat
ab extremo proprii mundi, quod est moveri deor-
sum in proprio mundo. Haec autem sunt incon-
venientia: quia aut ponendum est quod non sit
eadem natura simplicium corporum in pluribus
mundis, quod supra * improbatum est; aut si
dicamus esse eandem naturam, et velimus vitare
praedicta inconvenientia quae sequuntur ex di-
versitate mediorum et extremorum , necesse est
ponere unum solum medium, ad quod feruntur
omnia gravia ubicumque sint, et unum extremum,
ad quod feruntur omnia levia ubicumque sint.
Quo posito, impossibile est esse plures mundos;

9) utitur. — utetur codd. — Lin. seq. pro propter hoc quod hic, pro-
pter hoc quia haec P.

t) ad unum aliquem motuum. — Ita codd., nisi quod E habet mio-
tum; ad aliquem unum motum P; cf. textum. — Post un. lin. pro ignis
dicitur levis, ignis autem codd. exc. sEG, qui habent ignis autem levis ;
quae est bona lectio, ut patet.

t) quod sint iidem motus. — Pro iidem, idem BEG. P quod sint de-
terminata loca unde motus; sed argumentatio lectionem codd. exigit.
Quod enim elementa sint eadem secundum speciem in quolibet mundo,
hoc argumento concluditur: species elementorum desumuntur ex spe-

Opp. D. Tuowar T. III.

ciebus simplicium motuum; atqui iidem motus secundum speciem sunt
in quolibet mundo; ergo etc. Cf. textum.

Ἢ) ad medium huius mundi ... feruntur. — Hoc homoteleuton omit-
tunt codices exceptis sEI, quo factum est ut male legant: omnes partes
terrae quae sunt in quocumque alio mundo, feruntur ad extremum
huius mundi. — Linea sequenti pro esset, est P. — ignis in illo mundo
ferretur ad medium: quia nempe « non potest venire ad superius
istius mundi, nisi vadat a superiori alterius mundi, et ire a superiori
est ire versus medium », B. Alb. Magnus, op. cit., tract. III, cap. r,
pag. 41, col. 2.

9

*

εἴ Αἱ.

* Lect. πὶ, ἢ. 9;
et Iv, n.4.

* motum codd.
exc. I.

* arguit P.

κοί omnis ignis.

* Et similiter A.

ei BCDEGDFI.

* Num. 7.

* distant p.

66 DE CAELO ET MUNDO LIB. I

quia ad unitatem medii et extremi sequitur unitas
circuli seu. sphaerae.

10. Deinde cum dicit: Dignificare autem etc.,
excludit quandam obviationem, qua posset aliquis
dicere quod corpora quae sunt in alio mundo,
non moventur ad medium et extremum huius
mundi, propter distantiam. - Sed ipse hoc exclu-
dens dicit quod irrationabile est dignum reputare
quod sit alia natura simplicium corporum, pro-
pter hoc quod distent * plus vel minus a propriis
locis, ita scilicet. quod ad propria loca movean-

tur de propinquo et non de remoto. Non enim
videtur differre quantum ad naturam corporis,
quod per tantam longitudinem distet a suo loco
vel per tantam ^: quia differentia mathematico-
rum non diversificat naturam. Est enim secun-
dum rationem quod quanto plus corpus appro-
pinquat ad suum locum, tanto magis velociter
moveatur; ita tamen quod species sit eadem et
motus et mobilis. Differentia enim velocitatis est
secundum quantitatem, non secundum speciem;
sicut et differentia longitudinis.

0) vel per tantam. ^ vel per naturam BCDpEFG, quod P corrigit in
vel per maiorem; cf.textus. — Pro differentia mathematicorum (i. e. dif-

ferentia eorum quae ad puram quantitatem pertinent), differentia me-
diorum mathematica P.

CAP. VIII, LECT. XVII

LECTIO DECIMASEPTIMA

TERTIA RATIO EX CORPORIBUS INFERIORIBUS AD PROBANDAM UNITATEM MUNDI -
OSTENDITUR CORPORA NATURALIA HABERE DETERMINATA LOCA,
AD QUAE NATURALITER FERUNTUR

᾿Αλλὰ μὴν ἀνάγκη γ᾽ εἶναί τινα κίνησιν αὐτῶν᾽ ὅτι μὲν

χιγοῦνται, φανερόν. Πότερον οὖν βίᾳ πάσας

D κινεῖσθαι xal τὰς ἐναντίας ; ἀλλ᾽ ὃ μὴ mé-

φυχεν ὅλως χινεῖσθαι, ἀδύνατον τοῦτο κινεῖσθαι βίᾳ.

Εἰ τοίνυν ἐστί τις χίνησις αὐτῶν κατοὸ φύσιν, ἀνάγκη

τῶν ὁμοιοειδῶν καὶ τῶν καθ᾽ ἕκαστον πρὸς ἕνα ἀρι-

θμῷ τόπον ὑπάρχειν τὴν κίνησιν, οἷον πρὸς τόδε τι
μέσον καὶ πρὸς τόδε τι ἔσχατον.

Ei δὲ πρὸς εἴδει ταὐτά, πλείω δέ, διότι xal τὰ xa
ἕχαστα πλείω μέν, εἴδει δ᾽ ἕκαστον ἀδιάφορον, οὐ
τῷ μὲν τῷ δ᾽ οὐ τοιοῦτον ἔσται τῶν μορίων, ἀλλ᾽
ὁμοίως πᾶσιν" ὁμοίως vdp ἅπαντα κατ᾽ εἶδος ἀδιά-

ρα ἀλλήλων, ἀριθμῷ δ᾽ ἕτερον ὁτιοῦν ὁτουοῦν.
γε δὲ τοῦτο, ὅτι εἰ τὸ ἐνταῦθα μόρια πρὸς ἄλ-
ληλα καὶ τὰ ἐν ἑτέρῳ κόσμῳ ὁμοίως ἔχει, καὶ τὸ
ληφθὲν ἐντεῦθεν οὐδὲν διαφερόντως πρὸς τῶν ἐν ἄλλῳ
τινὶ κόσμῳ μορίων καὶ πρὸς τῶν ἐν τῷ αὐτῷ, ἀλλ᾽
ὡσαύτως" διαφέρουσι γὰρ οὐθὲν εἴδει ἀλλήλων.

Ὥστ᾽ ἀναγκαῖον 7| κινεῖν ταύτας τὰς ὑποθέσεις, ἢ τὸ
μέσον ἕν εἶναι xal τὸ ἔσχατον. Τούτου δ᾽ ὄντος
ἀνάγκη καὶ τὸν οὐρανὸν ἕνα μόνον εἶναι χαὶ μὴ
πλείους, τοῖς αὐτοῖς τεχμηρίοις τούτοις καὶ ταῖς
αὐταῖς ἀνάγκαις.

Ὅτι δ᾽ ἔστι τι οὐ πέφυχεν ἡ γῆ φέρεσθαι καὶ τὸ πῦρ,
δῆλον xal ix τῶν ἄλλων.

Ὅλως γὰρ τὸ κινούμενον ἔχ τινος εἴς τι. μεταβάλλει,
καὶ ταῦτα ἐξ οὐ χαὶ εἰς ὃ εἴδει διαφέρει. Πᾶσα δὲ
πεπερασμένη μεταβολή, οἷον τὸ ὑγιαζόμενον ἐκ vó-
σου εἰς ὑγίειαν καὶ τὸ αὐξανόμενον ἐκ μικρότητος
εἰς μέγεθος. Καὶ τὸ φερόμενον ἄρα" xal γὰρ τοῦτο
ἰνεταί ποθεν mot. Δεῖ ἄρα εἴδει διαφέρειν ἐξ οὐ καὶ
εἰς ὃ πέφυχε cette ὥσπερ τὸ ὑγιαζόμενον, οὐχ
οὗ ἔτυχεν, οὐδ᾽ οὐ βούλεται ὁ κινῶν. Καὶ τὸ πῦρ
ἄρα καὶ ἡ γὴ οὐχ εἰς ἄπειρον φέρονται, ἀλλ᾽ εἰς ἀν-
πικείμενα. ᾿Αντίχειται δὲ κατὰ τόπον τὸ ἄνω τῷ
κάτω; ὥστε ταῦτα ἔσται πέρατα τῆς φορᾶς,ϑἨ ἠ

ἐπεὶ καὶ ἡ κύχλῳ ἔχει πως ἀντιχείμενα τὰ χατὸὰ τα-
μετρον- τῇ δ᾽ ὅλῃ οὐκ ἔστιν ἐναντίον οὐδέν. Ὥστε
χαὶ τούτοις τρόπον τινὰ ἡ χίνησις εἰς τὰ ἀντιχεί-
μενα καὶ πεπερασμένα. ᾿Ανάγκη ἄρα εἶναί τι τέλος
χαὶ μὴ εἰς ἄπειρον φέρεσθαι. ΤΊ ῬΑ

Τεχμήριον δὲ τοῦ μὴ εἰς ἄπειρον φέρεσθαι καὶ τὸ τὴν
γῆν μέν, ὅσῳ ἂν ἐγγυτέρω ἣ τοῦ μέσου, θᾶττον φέ-
ρεσθαι, τὸ δὲ πῦρ, ὅσῳ ἂν τοῦ ἄνω. Εἰ ὃ ἄπειρον
ἦν, ἄπειρος ἂν ἦν καὶ ἡ ταχυτὴς χαὶ τὸ βάρος καὶ
ἡ κουφότης" ὡς γὰρ τὸ κατωτέρω ταχυτῆτι ἑτέρου
τῷ βαρεῖ ἂν ἦν ταχύ, οὕτως εἰ ἄπειρος ἦν ἡ τού-
του ἐπίδοσις, καὶ ἡ τῆς ταχυτῆτος ἐπίδοσις ἄπειρος
ἂν ἦν.

SxNoPsis. — 1. Tertia ratio, qua in praesenti lectione ostenditur
unitas mundi, ordinatur ad certificandum ea quae in praeceden-
tibus rationibus supponuntur. — Textus divisio. — 2. Ratio. Dici
nequit corpora naturalia moveri per violentiam omnibus motibus
quibus manifestum est moveri: quod enim nullum motum habet
ex sua natura, non potest moveri per violentiam. Corpora ergo
quae sunt partes mundi, habent aliquem motum secundum suam
naturam. Quorum ergo est una natura, est unus motus. Unus
autem motus est ad unum terminum. Ergo omnia corpora unius
speciei necesse est moveri ad unum numero locum; scilicet

* Sed adhuc necesse est esse aliquem motum ipsorum: quod
quidem enim moventur, manifestum est. Utrum igitur
vi omnibus dicemus moveri motibus, etiam contrariis?
Sed quod non natum est omnino moveri, impossibile
hoc moveri violentia. Si igitur est aliquis motus ipso-
rum secundum naturam, necesse est eorum quae similis
speciei et singulorum ad unum numero locum existere
motum, puta ad hoc aliquod medium et ad hoc ali-
quod extremum.

* Si autem. ad specie eadem, plura autem. numero (quia
et singularia plura quidem numero, specie autem unum-
quodque indifferens): non huic quidem, huic autem non,
tale erit partium, sed similiter omnibus: similiter enim
omnia secundum speciem indifferentia ab invicem , nu-
mero autem alterum quodcumque a quocumque. * Dico
autem hoc, quoniam partes quae hic ad invicem, et quae
in altero mundo, similiter se habent. Sumptum igitur
hinc nihil differt per comparationem ad aliquid earum
quae in alio aliquo mundo partium, et respectu earum
quae in hoc ipso, sed similiter: non enim specie ab
invicem differunt.

* [taque necessarium aut amovere has suppositiones, aut
medium unum esse et extremum. Hoc autem ente, ne-
cesse est et caelum unum solum esse et non plures,
eisdem his argumentis, et eisdem necessitatibus.

* Quod autem est aliquid quo nata est terra ferri et aqua,
palam et ex aliis.

Omnino enim quod movetur, ex quodam in quiddam trans-
mutatur: et haec ex quo et in quod specie differunt.
Omnis enim finita transmutatio est: puta quod sanatur,
ex infirmitate in sanitatem , et quod augmentatur, ex
parvitate in magnitudinem. Et quod fertur igitur: etenim
hoc fit unde quo. Oportet igitur specie differre ex quo
et in quod natum.est ferri; quemadmodum quod sa-
natur, non ubi contingit, neque ubi vult movens. Et
ignis igitur et terra non ad infinitum feruntur, sed in
opposita, Opponitur autem secundum locum sursum
ei quod deorsum. Quare ista erunt termini lationis.

* Quoniam autem et qui in circuitu habet aliqualiter op-
posita ea quae secundum diametrum: toti autem non
est contrarium neque unum. Quare et his modo aliquo
motus in opposita et finita. Necesse igitur est esse ali-
quem finem, et non in infinitum ferri.

* Argumentum autem est eius quod non in infinitum ferri,
et terram quidem, quanto utique propinquior fit medio,
velocius ferri, ignem autem quanto utique ei quod est
sursum. Si autem infinitum esset, infinita velocitas. Si
autem velocitas, et gravitas et levitas. Ut enim am-
plius descendente velocitate alterum gravitate utique
erat velox, sic, si infinita erat huius additio, et veloci-
tatis additio infinita utique esset.

omnia gravia ad hoc medium, et omnia levia ad hoc extremum
huius mundi. Ex quo sequitur esse unum mundum tantum-
modo. — 3. Obiectio. Dici potest corpora habentia eundem mo-
tum naturalem moveri ad loca eadem specie, sed plura numero:
hoc enim solum videtur requirere unitas naturae corporum unius
speciei. — 4. Solutio. Non videtur posse contingere quod quaedam
partes moveantur ad eundem locum specie et numero, et quae-
dam aliae similes specie ad eundem locum specie, sed numero
differentem. Omnes enim partes puta terrae, quae sunt in hoc
mundo, similiter se habent inter se et cum partibus terrae quae

* Seq. cap. virt.
Text. ^ad

* Text. 83.

* Text. 84.

* Text. 85.

* Text. 86.

* Text. 87.

* Text. 88.

* scilicet add.
codd. exc. Ast.
* Cf. lect. praec.
n. 4. Sq.

* Cf. num. 7.

* et om. codd.
exc. C.

* hanc om. P.

* Num. 3.

* Num. 6.

* permanere P.

* et om. p.

68

suntin alio mundo. Sed omnes partes terrae quae sunt in hoc
mundo, moventur ad eundem numero locum: ergo omnia gravia
et levia in quocumque- mundo existentia naturaliter moventur
ad eadem numero media et extrema: quod manifestat unitatem
mundi. 5. Confirmatur solutio. Natura gravium et levium de-
terminatur ad certa loca, ita quod omnia quae habent eandem
naturam, ad unum numero locum unam numero habent incli-
nationem. — 6. Conclusio intenta. Nisi praemissa negentur, con-
cedendum est unum esse numero medium et unum esse numero
extremum, ad quae omnia gravia et levia feruntur. Quo posito,
consequitur necessario unum esse mundum et non plures. -
7. Thesis ad manifestandum id quod in hac et praecedenti lectione
fuit suppositum, nempe: corpora naturalia habent determinata
loca, ad quae naturaliter feruntur.— Textus subdivisio. — 8. Proba-
tur primo ratione. Omne quod movetur, transmutatur ex quodam
determinato in contrarium determinatum: alioquin oporteret
motum esse infinitum, eo quod nulla esset ratio quare magis
terminaretur hic quam alibi. Corpora ergo naturalia non feruntur
ad indeterminatum, sed ad loca opposita his in quibus prius

raemissis duabus rationibus ad osten-
dendum unitatem mundi, hic Aristo-
teles ponit tertiam rationem ad idem;
Ἐπὶ UK quae quidem * addit quoddam aliud,
quod videbatur deficere ad primam rationem *.
Posset enim aliquis dicere quod corporibus non
inest moveri naturaliter ad aliqua loca determi-
nata *: vel, si ad aliqua loca determinata moven-
tur, ea quae sunt unius speciei et * diversa secun-
dum numerum, moventur ad loca diversa secun-
dum numerum, quae conveniunt in specie; non
autem ad eundem locum secundum numerum,
sicut prima ratio supponebat. Ad haec igitur cer-
tificanda Philosophus inducit hanc * tertiam ratio-
nem. Circa quam tria facit: primo ponit rationem;
secundo excludit quandam obviationem, ibi: Si
autem ad specie eadem * etc.; tertio infert principa-
lem conclusionem, ibi: Ztaque necessarium * etc.
2. Dicit ergo primo necessarium esse quod sit
aliquis motus praedictorum corporum. Manifestum
est autem quod moventur: quod quidem appa-
ret et per sensum et per rationem, quia huius-
modi sunt corpora naturalia, quibus competit mo-
veri. Potest ergo dubitatio remanere *, utrum sit

Yá
ej

dicendum quod corpora naturalia moveantur per

violentiam omnibus motibus quibus moventur,
etiam si sint contrarii; puta quod ignis inducatur
et* sursum et deorsum per. violentiam. Sed hoc
est impossibile: quia quod non est omnino natum
moveri, idest quod nullum motum habet ex sua
natura, impossibile est quod moveatur per vio-
lentiam. Hoc enim dicimus violentiam pati *,
quod per vim fortioris agentis removetur a pro-
pria inclinatione: si igitur corporibus non inesset
aliqua naturalis inclinatio ad quosdam motus,
violentia in eis locum non haberet; sicut si ani-
mal non esset natum videre, non attribueretur
ei caecitas. Oportet igitur dicere quod istorum
corporum quae sunt partes mundi, sit aliquis mo-
tus secundum naturam. Eorum igitur quorum ^

DE CAELO ET MUNDO LIB. I

erant. Constat etiam inductione illud in quod tendit motus esse
aliquid determinatum, specie differens ab eo a quo incipit motus.
Contrariatur autem sursum secundum locum ei quod est deorsum:
ergo sursum et deorsum sunt termini naturalium motuum corpo-
rum simplicium, — 9. Solvitur obiectio ex motu circulari; et mani-
festatur quomodo etiam in his quae moventur circulariter, mutatio
est aliquo modo in opposita et finita. — 10. Probatur secundo
thesis (cf. n. 7) per signum. Videmus enim quod terra, quo magis
appropinquat ad medium, eo velocius fertur; et similis est ratio de
igne quoad locum sursum. Si ergo in infinitum ferretur terra vel
ignis, in infinitum posset velocitas corporis naturalis augeri, et
consequenter eius gravitas vel levitas. Ostensum est autem quod
non potest esse gravitas vel levitas infinita. Ergo neque motus
corporum naturalium potest esse in infinitum, sed est in aliquod
determinatum. -- r1. Excluduntur duae causae, ab aliis assignatae,
huius accidentis, quod terra velocius movetur quanto magis de-
scenderit; et concluditur cum Aristotele quod huius causa est,
quod quanto corpus grave magis descendit, tanto magis confor-
tatur gravitas eius, propter propinquitatem ad proprium locum.

est una natura, est unus motus. Unus autem mo-
tus dicitur, qui est ad unum terminum, ut patet
in V Physic. * Necesse est ergo quod motus sin-
gulorum quae sunt unius speciei, sit ad unum
numero locum: videlicet, si sint gravia, ad hoc
medium quod est huius mundi; et si sint levia,
ad hoc extremum huius mundi. Et ad hoc se-
quitur esse unum mundum. τ

3. Deinde cum dicit: S; autem ad specie ea-
dem etc., excludit quandam obviationem. Posset
enim aliquis dicere quod omnia corpora quae
habent eundem motum naturalem, moventur ad
loca quae sunt eadem specie, sed plura numero:
quia etiam ipsa singularia *, idest singulae par-
tes unius corporis naturalis, puta terrae vel aquae,
sunt plura numero, sed non differunt specie. Non
videtur autem plura requirere unita$ naturae mo-
bilium quae sunt unius speciei, quam quod eorum
motus sit unus secundum speciem; ad quod vi-
detur sufficere ὃ quod loca ad quae terminatur,
sint similia in specie.

4. Sed ipse ad hoc excludendum dicit quod
tale * accidens, scilicet moveri ad eadem loca
secundum speciem, non videtur convenire huic
partium, huic autem non (ut scilicet * quaedam
partes similes specie moveantur ad eundem lo-
cum numero, quaedam vero ad eundem locum
secundum speciem); sed similiter oportet quod
conveniat omnibus (ut scilicet vel omnes partes
similes specie moveantur ad unum locum. se-
cundum numerum, vel omnes huiusmodi par-
tes moveantur ad unum locum similem specie,
numero tamen differentem *); quia omnes huius-
modi similiter se habent quantum ad hoc quod
non differunt specie ab invicem, sed unumquod-
que differt ab altero secundum numerum. Hoc
autem ideo dicit, quia partes alicuius corporis,
puta terrae, quae sunt in hoc mundo, similiter
se habent ad invicem et cum partibus terrae
quae suntin alio mundo, ex quo terra hic et ibi

. 9) violentiam pati, — per violentiam pati codd. — Lin. 866. pro for-
tioris, superioris codd. exc. A; P legit quod per superioris agentis na-
turam removetur, minus, ut patet, ad rem.

8) sit aliquis ... quorum. — sint aliqui motus secundum naturam eo-
rum. Ergo quorum P.— Post duas lineas pro in V Physic, in Phy-
sicis P, in Physicorum BCDFpEI. — Paulo infra pro ad hoc medium
quod est huius, ad medium huius P.

y) quia etiam ipsa singularia. -- Pro etiam corrupte i codd. exc. A;

istud in expungunt Psl, — Post unam lin, pro sunt plura, cum sint plura
codd, bene si sed mon intelligis tamen non.

ὃ) sufficere. — sufficiens sG, om. cet, exc. A, — Pro terminatur, ter-
minantur P; cf. lin. praeced. motus sit unus.

t) ut scilicet. — scilicet. quod P. Similiter post tres lineas pro ut sci-
licet, quod scilicet P.

0) ad unum locum similem .., differentem. — ad locum similem spe-
cie, numero differentem codd.

* scilicet add. p.

VE ENIM IMMERHIN TI I SRM

*terrae om. AG.

* Cf. lect. praec.
1.2; et supra n.1.

* Lect. seq.

CAP. VII, LECT. XVII

est eiusdem speciei. Si ergo Anc, idest ex isto
mundo, sumatur aliqua pars, puta terrae, nihil
differt si comparetur ad aliquam partium quae
sunt in aliquo alio mundo ἢ, vel si comparatur ad
eas quae sunt in hoc mundo, sed similis est com-
paratio ad utrasque; quia non differunt specie ad
invicem partes terrae * quae sunt in hoc mundo, et
quae sunt in alio mundo. Et eadem ratio est de
aliis corporibus. Videmus autem quod omnes par-
tes terrae quae sunt in hoc mundo, moventur
ad unum numero locum; et similiter est in aliis
corporibus. Ergo omnes partes terrae, in quocum-
que mundo sint, naturaliter moventur ad hoc me-
dium huius mundi *.

5. Ipsa igitur naturalis inclinatio omnium cor-
porum gravium ad unum numero medium, et
omnium levium corporum ad unum numero

"extremum, manifestat unitatem mundi. Non enim

potest dici quod in pluribus mundis .ordinentur
corpora secundum diversa media et extrema,
Sicut et in pluribus hominibus sunt media et
extrema diversa numero, sed in * eadem specie.
Quia natura membrorum hominis vel cuiuslibet
animalis non determinatur * secundum ordinem
ad aliquem locum, sed magis secundum ordi-
nem ad aliquem actum; talis autem situs par-
tium animalis congruit decentiae operationis mem-
brorum. Sed natura gravium et levium deter-
minatur ad certa loca; ita scilicet quod omnia
quae habent eandem naturam, ad unum numero
locum unam numero habent naturalem inclina-
tionem.

6. Deinde cum dicit: Jaque necessarium etc.,
infert principalem conclusionem. Cum enim con-
clusio secundum formam debitam infertur ex prae-
missis, necesse est vel conclusionem concedere,
vel praemissas * negare. Concludit ergo quod aut
est necesse amovere, idest negare, has supposi-
tiones, idest principia ex quibus conclusit * propo-
situm; aut necesse est concedere conclusionem,
quod scilicet sit unum medium, ad quod ferun-
tur omnia gravia, et unum extremum, ad quod
feruntur omnia levia?^. Quo existente vero, necesse
est ex consequenti quod sit unum caelum, idest
unus mundus, et non plures;.et hoc per argu-
menta , idest signa, praedicta, et per necessitates,
idest necessarias rationes, praedictas.

7. Deinde cum dicit: Quod autem est aliquid etc.,
ostendit quoddam quod supposuerat *, scilicet
quod corpora naturalia habent loca determinata,
ad quae naturaliter ferantur. Et primo ostendit pro-
positum; secundo destruit opinionem contrariam,
ibi: Sed adhuc neque ab alio * etc. Circa primum
duo facit: primo ostendit propositum per ratio-

69

nem naturalem; secundo per signum, ibi: AArgu-
mentum autem * etc.

Circa primum tria facit. Primo proponit quod
intendit: et dicit manifestum esse tam * ex aliis
rationibus quam .ex praemissis (vel etiam. ex aliis
motibus) quod est aliquis locus determinatus, quo
naturaliter terra fertur. Et similiter dicendum est
de aqua et de quolibet aliorum corporum.

8. Secundo ibi: Omnino enim quod movetur etc.,
ponit rationem: dicens omnino, idest universaliter,
hoc esse verum *', quod omne quod movetur,
transmutatur ex quodam determinato in quoddam
determinatum: dicitur enim in I Physic. * quod
album fit non ex quolibet non albo, sed ex nigro.
Haec autem duo, scilicet ex quo motus procedit
et in quod terminatur, differunt specie: sunt enim
contraria, ut patet in V Physic. *; contrarietas
autem est differentia secundum formam, ut dici-
tur in X JMetaphys. * Hoc autem quod dictum
est, probat per hoc *, quod omnis transmu-
tatio est finita, ut probatur in VI Physic. *, et
etiam per ea quae supra * dicta sunt, scilicet quod
nihil movetur ad id ad * quod non potest per-
venire; nihil autem potest pervenire ad infinitum;
unde oportet omnem mutationem esse finitam.
Si autem non esset aliquod determinatum in quod
tendit motus, differens specie ab eo a quo motus
incipit, oporteret motum esse infinitum: nulla
enim ratio esset quare motus magis terminaretur
hic quam alibi; sed eadem ratione qua incoepit
illinc moveri, inciperet moveri et hinc ^. Manifestat
etiam per exemplum quod dictum est. Illud enim
quod sanatur, movetur ex infirmitate in sanita-
tem; et illud quod augmentatur *, movetur ex par-
vitate in magnitudinem: oportet * igitur etiam
illud quod fertur, idest quod movetur secundum
locum, moveri a quodam determinato in quoddam
determinatum; et haec sunt locus * unde incipit
motus, et locus quo tendit. Sic igitur oportet quod
specie differat locus a * quo aliquid movetur loca-
liter, et in quem * naturaliter fertur; sicut id quod
sanatur non tendit * ubicumque contingit, quasi
a casu, neque ex sola voluntate moventis, sed
ad aliquid determinatum, ad quod natura incli-
natur. Sic igitur et ignis et terra et alia corpora
naturalia non feruntur ad infinitum, idest ad ali-
quod indeterminatum, sicut posuit Democritus ;
sed feruntur in loca opposita locis in quibus prius
erant. Contrariatur autem sursum secundum locum
ei quod est deorsum. Sequitur ergo quod sursum
et deorsum sunt termini naturalium motuum cor-
porum simplicium.

. 9. Tertio ibi: Quoniam autem et qui in cir-
cuitu etc., excludit quandam obviationem, qua

7) in aliquo alio mundo. — aliquo om. P. Sequens homoteleuton vel
81... in hoc mundo om. P et codd. exc. A, male, ut patet statim ex com-
paratio ad utrasque; cf. etiam textum.

9) quod scilicet sit ... omnia levia. — scilicet om. codd. exc. A; sit
om. codd. exc. AsGI; P hunc locum reformat ita: scilicet quod unum
medium ad quod feruntur gravia aliqua, feruntur omnia gravia; et
unum extremum ad quod feruntur levia, feruntur omnia levia; clarum
est quod haec lectio idem intendit ac lectio a nobis adoptata, sed quominus
ipsa retineatur impedit grammatica. — Pro Quo existente vero, quod ha-
bent AsD, Quo existente non BCpDEFGI; istud 2102 expungunt PsEFGI.

1) dicens omnino, idest universaliter, hoc esse verum. — dicens omnino
hoc universaliter esse verum P.

x) quod dictum est, probat per hoc. — quod praedictum est proba-
tur per hoc P, nimirum non quod immediate ante, sed quod in prin-
cipio num. dictum est, scilicet « quod omne quod movetur, transmutatur
ex quodam determinato in quoddam determinatum »; unde vox praedi-
ctum loco dictum videtur posita explicationis gratia.

A) incoepit illinc moveri, inciperet moveri et hinc. — Sequenti modo
legit P: incoepit illic moveri, incipiet moveri et hinc. - Pro Manife-
stat, Manifestum eadem P.

* Num. ro.

P
* tam om. codd.
exc. A.

* Cap. 1, num. 9 ;
S. Th. lect. M
n. II.

* S. Th. lect. x;
Did.lib.IX,c.virr.
x

*Cap. x, n.6 sqq.;
S. Th. lect. ΣΤῊ
* Lect. Χαμ, n. 9.

* ad om. P.

* augetur r».

* oporteret co-
dices.

* loca P.

* in » et codd.
exc.D, et A qui

om.
* quod codd.
* intendit ».

* magna P et

codd. exc. A4.

* Lect. vii, n. 8.

* immutat p.

* et in quid mo-
tus P...

* scilicet P; cf.

text.

70
posset aliquis obviare ex motu circulari, qui non
videtur esse ex opposito in oppositum, sed magis
ex eodem in idem. - Sed ipse dicit ^ quod etiam
motus circularis aliqualiter habet oppositum 1n
termino. Dicit autem aliqualiter, propter duo.
Primo quidem quia non invenitur oppositio in
motu circulari secundum aliqua puncta in cir-
culo designata, prout sunt puncta ipsius circuli,
sed solum prout sunt extrema diametri, secun-
dum quam mensuratur maxima * distantia in
circulo, ut supra * dictum est: unde subdit: ea
quae secundum diametrum, scilicet extrema, op-
posita sunt. Secundo quia, sicut totum corpus
sphaericum non mutat * locum subiecto sed so-
lum ratione, partes autem eius variant locum
etiam subiecto; ita si accipiatur totus motus cir-
cularis, non invenitur aliqua oppositio in termi-
nis nisi secundum rationem, prout scilicet idem,
a quo et in quod est motus * circularis, accipitur ut
principium et ut finis; sed accipiendo partes mo-
tus circularis, accipitur ibi oppositio secundum
lineam rectam, ut supra dictum est; et ideo subdit
quod toti circulationi non est aliquid contrarium.
Sic ergo patet quod etiam in his quae circulariter
feruntur, mutatio est aliquo modo in opposita et *
finita. - Et sic universaliter concludit quod inten-
dit, scilicet quod necesse est esse aliquem finem
motus localis; non autem Zn infinitum fertur cor-
pus naturale, idest ad aliquod indeterminatum,
sicut posuit Democritus motum atomorum.

10. Deinde cum dicit: Argumentum autem etc.,
probat idem per signum: quam quidem proba-
tionem vocat argumentum, eo quod talis pro-
batio est quasi coniecturalis. Et dicit quod argu-
mentum eius quod corpus naturale non feratur
in infinitum sed ad aliquod certum, est quod terra,
quanto magis appropinquat ad medium, velocius
fertur (quod potuit deprehendi ex maiori eius im-
pulsu, prout scilicet a gravi cadente fortius impel-
litur aliquid iuxta terminum sui motus): et eadem
ratio est de igne, quod motus eius in tanto est
velocior; quanto magis appropinquat ad locum
sursum. Si ergo in infinitum ferretur terra vel ignis,
in infinitum posset velocitas eius augeri. Et ex hoc

DE CAELO ET MUNDO LIB. I

concludit quod in infinitum posset augeri gra-
vitas " vel levitas corporis naturalis. Sicut * enim
velocitas corporis gravis est maior, quanto grave
corpus amplius descendit, quod quidem corpus
grave est velox per suam gravitatem; sic etiam
ita poterit esse additio infinita ad velocitatem, si
sit additio infinita ad gravitatem vel levitatem *.
Ostensum est autem supra quod non potest esse
gravitas vellevitas infinita *, et quod non potest
aliquid moveri ad id ad quod non potest pertin-
gere *. Sic igitur additio gravitatis non potest esse
in infinitum *; et per consequens nec additio ve-
locitatis: Unde nec motus corporum naturalium
potest esse in infinitum.

11. Sciendum est autem quod causam huius
accidentis, quod terra velocius movetur quanto
magis descenderit *, Hipparchus assignavit ex parte
moventis per violentiam; a quo quantum elongatur
motus ^, tanto minus remanet de virtute moventis,
et sic motus fit tardior; unde motus violentus in
principio quidem intenditur, in fine autem remit-
titur intantum quod finaliter grave non potest
plus sursum ferri, sed incipit moveri deorsum,
propter parvitatem eius quod remanserat * de vir-
tute motoris violenti; quae quanto magis mino-
ratur, tanto * motus contrarius fit velocior. Sed ista
ratio est particularis solum in his quae moventur
naturaliter post motum violentum; non autem ha-
bet locum in his quae moventur naturaliter eo
quod generantur extra propria loca.- Alii vero * as-
signaverunt huius causam ex quantitate medii per
quod fit motus, puta aeris, qui minor restat * quanto
plus proceditur in motu naturali; et ideo minus
potest impedire motum naturalem. Sed et haec
ratio non minus competeret in motibus violentis
quam naturalibus; in * quibus tamen contrarium
accidit, ut infra * dicetur. - Et ideo dicendum est
cum Aristotele quod causa huius accidentis est,
quod quanto corpus grave magis descendit, tanto
magis confortatur gravitas eius, propter propin-
quitatem ad proprium locum. Et ideo argumen-
tatur quod si cresceret in infinitum velocitas, quod
cresceret etiam in infinitum gravitas. Et eadem
ratio est de levitate.

: y) Sed ipse dicit, Ipse dicit codices exc. A, quod P corrigit in Ideo
icit.

v) Et ex hoc..augeri gravitas. — Pro his P habet δέ etiam gra-
vitas, quod potest intelligi correctionem esse omissionis homoteleuti Εἰ
ex hoc ... augeri, quod tamen omnes nostri codices habent. Cf. versio-
nem, quae respondet textui graeco Tauchnitz et Prantl (Lips, 1881),
εἰ δ᾽ ἄπειρον ἦν, ἄπειρος ἂν ἦν xai ἣ ταχυτὴς, εἰ δ᾽ J| ταχυτής, καὶ τὸ
βάρος καὶ ἣ χουφότης. Idem Prantl errori typographico tribuit omissio-
nem verborum εἰ δ᾽ ἣ ταχυτής in ed. Bekkeriana,

E) ad gravitatem vel levitatem. — lta PA; gravitatem vel om. DFGI;
BCE habent sic etiam ita poterit esse additio infinita ad levitatem,
quod supponit lectionem D; omittunt nempe homoteleuton velocitatem
si sit additio infinita ad.

9) a quo quantum elongatur motus, — quia quanto os. vind motus
P, minus bene quam codices, quia non ita expresse significat elonga-
tionem a movente.

x) aeris, qui minor restat. — aeris qui minor resistit P; sed haec
lectio minus congruit cum dicto lin. praeced., ex quantitate medii.

* Sic P.

* Lect. ΧΗ, n. 10
sqq.

* Lect. xii, n.9.

* dn nitis
infinita P. -

* descendit ».

ure UE Y.COMNENT NER. e RENS n RA REN RR REN Y AM Dr, NEL

Loon until ce

Elda

DLX——— mw

* Cf. lect. praec.
n. 7.

CAP. VIII, LECT. XVIII 71

LECTIO DECIMAOCTAVA

EXCLUDITUR OPINIO QUOD CORPORA NATURALIA NON MOVENTUR NATURALITER
AD LOCA DETERMINATA
- OSTENDITUR UNITAS MUNDI PER CORPORA SUPERIORA

ἣν οὐδ᾽ ὑπ᾽ ἄλλου φέρεται αὐτῶν τὸ μὲν. ἄνω

ἐ κάτω: οὐδὲ βίᾳ, ὥσπερ τινές φασι τῇ ἐχκθλίψει.

Βραδύτερον γὰρ ἂν ἐκινεῖτο τὸ πλεῖον πῦρ ἄνω καὶ ἡ
πλείων γῆ κάτω νῦν δὲ τοὐναντίον ἀεὶ τὸ πλεῖον
πῦρ θᾶττον φέρεται καὶ ἡ πλείων γῆ εἰς τὸν αὐτῆς
τόπον.

Οὐδὲ θᾶττον ἂν πρὸς τῷ τέλει ἐφέρετο, εἰ τῇ βίᾳ καὶ

᾿ς τῇ ἐκθλίψει: πάντα γὰρ τοῦ βιασαμένου πορρωτέρω

ἰγνόμενα βραδύτερον φέρεται;
καὶ ὅθεν βίᾳ, ἐκεῖ φέρεται οὐ βίᾳ. “Ὥστ᾽ ἐκ τούτων θεω-
, πρθῦσιν ἔστι λαβεῖν τὴν πίστιν περὶ ὧν λέγομεν ἱκανῶς,
Ἔτι δὲ καὶ διὰ τῶν ἐκ τῆς πρῶτης φιλοσοφίας λύγων
δειχθείη ἄν, καὶ ἐκ τῆς κύχλῳ χινήσεως ἣν ἀναγ-
xaiev ἀΐδιον ὁμοίως ἐνταῦθα τ᾽ εἶναι xal ἐν τοῖς
ἄλλοις κόσμοις.

Δῆλον δὲ κἂν ὠδε γένοιτο σχοπουμένοις ὅτι ἀνάγχη ἕνα
τ εἶναι τὸν οὐρανόν. Τριῶν γὰρ rue τῶν σωματιχῶν
στοιχείων; τρεῖς ἔσονται καὶ οἱ τόποι τῶν στοιχείων,
εἷς μὲν ὁ τοῦ ὑφισταμένου σώματος ὁ περὶ τὸ μέσον,
ἄλλος δὲ ὁ τοῦ χύκλῳ φερομένου, ὅσπερ ἐστὶν ἔσχα-
τὸς, τρίτος δ᾽ ὁ μεταξὺ τούτων ὁ τοῦ μέσου σώμα-
26e. ᾿Ανάγκη γὰρ ἐν τούτῳ εἶναι τὸ ἐπιπολάζον"
εἰ γὰρ μὴ ἐν τούτῳ, ἔξω ἔσται. ᾿Αλλ᾽ ἀδύνατον
ἔξω- τὸ μὲν γὰρ ἀβαρὲς τὸ δ᾽ ἔχον βάρος, κατω-
τέρω δὲ ὁ τοῦ βάρος ἔχοντος σώματος τόπος, εἴπερ
ὁ πρὸς τῷ μέσῳ τοῦ βαρέος. ᾿Αλλὰ μὴν οὐδὲ παρὰ
φύσιν- ἄλλῳ γὰρ ἔσται κατὰ φύσιν, ἄλλο δ᾽ οὐχ ἦν.
᾿Ανάγκη ἄρα ἐν τῷ μεταξὺ εἶναι. Τούτου δ᾽ αὐτοῦ

τίνες εἰσὶ διαφοραί, ὕστερον ἐροῦμεν.
Περὶ μὲν οὖν τῶν σωματικῶν στοιχείων, ποῖά τ᾽ ἐστὶ
χαὶ πόσα, καὶ τίς ἑκάστου τόπος, ἔτι δ᾽ ὅλως πόσοι
τὸ πλῆθος οἱ τόποι, δῆλον ἡμῖν ἐκ τῶν εἰρημένων.

SywoPsis. — 1. Argumentum et divisio textus. Corpora natu-
ralia moveri naturaliter ad determinata loca, fit etiam manife-
stum per exclusionem opinionis contrariae; scilicet quod corpora
praedicta, postquam propriam formam specificam sunt adepta,
moventur sursum et deorsum vel ab extrinseco movente per se,
vel etiam per violentiam, quasi unum extrudatur ab alio fortiori.
- 2. Excluditur autem haec opinio tribus rationibus. Quarum
prima inducitur principaliter ad ostendendum corpora naturalia
non moveri ab exterioribus motoribus. Nam si ita non esset, tar-
dius moveretur maior ignis sursum et maior terra deorsum:
eadem enim virtus minus vincit maius mobile quam minus. Atqui
contrarium accidit. Ergo moventur non per virtutem exteriorem,
sed per intrinsecam acceptam a generante, quae tanto est maior
quanto corpora fuerint maiora. — 3. Secunda ratio, principaliter
ad hoc quod motus horum corporum non est per violentiam.
Secus enim eorum motus ad propria loca eo esset tardior, quo
magis elongantur a movente: unde non esset velocior in fine,
sed magis remissior; cuius contrarium ad sensum apparet. —
4. Tertia ratio, ad utrumque. Ex quo loco corpus per violentiam
removetur, ibi natum est esse; unde et naturaliter illuc fertur.
Ergo non omnes motus gravium et levium sunt ab extrinseco
et per violentiam. -- Conclusio. -- 5. Ostenditur unitas mundi specia-
liter per corpora superiora (cf. lect. xvr, n. 2). In quolibet mundo
motus circularis debet esse sempiternus, et ideo a virtute infini-

1. f pz wg) ostquam ostendit Philosophus quod
«NS» FJcorpora naturalia moventur naturali-
NE ter ad determinata loca, hic excludit
opinionem contrariam *. Et primo pro-
ponit quod intendit; secundo probat propositum,

* Sed adhuc neque ab alio fertur ipsorum hoc quidem
sursum, hoc autem deorsum: neque vi, quemadmodum
quidam aiunt extrusione.

Tardius enim utique moveretur maior ignis sursum et maior
terra deorsum: nunc autem contrarium, semper maior
ignis velocius fertur et maior terra in eum qui est ipso-
rum proprius locus.

Neque velocius utique in fine ferretur, si vi et extrusione:
omnia enim a vi inferente longius facta, tardius feruntur.

Et unde vi, illuc feruntur non vi. * Itaque ex his specu-
lantibus est accipere fidem de dictis sufficienter.

Adhuc autem et per eas quae ex prima philosophia ratio-
nes ostendetur utique, et ex eo qui in circuitu motu,
quem necessarium sempiternum similiter et hic esse et
in aliis mundis.

Palam autem utique sic fiet intendentibus quoniam ne-
cesse est unum esse caelum. * Tribus enim existentibus
corporalibus elementis, tria erunt et loca elementorum :
unus quidem qui subsistentis, qui circa medium; alius
autem qui circumlati, qui quidem est extremus; tertius
autem qui medius horum, qui medii corporis. Necesse
enim in hoc esse quod superfertur. Si enim non in hoc,
extra erit. Sed impossibile extra: hoc quidem enim sine
gravitate, hoc autem habens gravitatem. Magis deorsum
autem quam gravitatem habentis corporis locus non est:
siquidem qui apud medium gravis. Sed et neque praeter
naturam. Alii enim erit secundum naturam: aliud autem
non erat. Necesse igitur in intermedio esse. Huius autem
ipsius quae sunt differentiae, posterius dicemus.

De corporeis quidem igitur elementis, quae sint et quot, et
quis uniuscuiusque locus, adhuc autem universaliter quot
secundum multitudinem sint loca, palam nobis ex dictis.

L4

ta, quae non estin magnitudine. Talis autem virtus est imma-
terialis, et consequenter una numero: multiplicatio enim indivi-
duorum eiusdem speciei est per materiam. Oportet ergo quod et
corpus circulariter motum, seu caelum, sit unum numero, et per
consequens etiam totus mundus. -- 6. Solvitur obiectio. — 7. Eadem
unitas mundi ostenditur ratione sumpta ex corporibus tum infe-
rioribus tum superioribus. Sicut tria sunt corporalia elementa,
caelum, terra et medium corpus, ita tria sunt loca eis respon-
dentia: unus circa medium , qui est terrae ; alius extremus in
altitudine, qui est corporis quod circulariter movetur; tertius
intermedius horum, qui est medii corporis. — Qua ratione caelum
inter elementa computatur. - Quomodo medium sit locus corporis
gravis. — 8. His positis, ostenditur propositum ex corpore levi.
Corpus enim leve non potest esse nisi in hoc loco medio: nam
extra hunc locum ex una parte est corpus caeleste, quod est
sine gravitate et levitate, ex alia parte est corpus terrestre, quod
habet gravitatem. Ex hoc autem patet quod non potest esse alius
mundus: nam si alius. mundus esset supra istum, corpus leve;
quod in illo esse deberet, supra locum caeli esset; si vero esset
infra hunc mundum, corpus leve esset infra locum corporis gra-
vis, quod esse non potest. — 9. Solvitur obiectio. Corpus leve
non potest esse extra locum medium huius mundi . neque etiam
praeter naturam. -- Differentiae corporis medii. -- Epilogus et
conclusio. :

ibi: Zardius enim * etc. Quia vero per δος quod
falsitas excluditur, veritas comprobatur, inducit hic
Philosophus exclusionem * erroris quasi quandam
veritatis demonstrationem ; dicens quod adhuc
etiam quod dictum est manifestatur per hoc, quod

* Seq. cap. virr.
Text E

* Text. 9o.

* "Text. 9r.

* Num. seq.

* conclusionem v.

* principium v.

* et om. p.

72 DE CAELO ET

corpora naturalia non feruntur sursum et deor-
sum neque sicut ab alio exteriori mota. -- Per
quod quidem intelligendum est. quod removet
exteriorem motorem, qui per se huiusmodi corpora
moveat * postquam sunt formam specificam SOr-
tita. Moventur enim levia quidem sursum, gravia
autem deorsum a generante quidem ^, inquantum
dat eis formam quam consequitur talis motus;
sed a removente prohibens, per accidens et non
per se. Quidam vero posuerunt quod postquam
speciem sunt adepta huiusmodi eorpora; indigent
ab aliquo extririseco moveri per se: quod hic Phi-
losophus removet.- Neque etiam dicendum est
quod huiusmodi corpora moveantur per violen-
tiam; sicut quidam dixerunt quod moveantur per
quandam extrusionem ?, inquantum scilicet unum
corpus truditur ab alio fortiori. Ponebant enim
quod omnium corporum erat naturaliter unus mo-
tus: sed dum quaedam eorum ab aliis impelluntur,
fit quod quaedam eorum moventur sursum, quae-
dam autem deorsum.

2. Deinde cum dicit: Zardius enim etc., pro-
bat propositum tribus rationibus. Quarum prima
principaliter inducitur ad ostendendum quod hu-
iusmodi corpora in suis naturalibus motibus non
moventur ab exterioribus motoribus. Manifestum
est enim quod tanto tardior est motus, quanto
movens minus vincit super mobile. Eadem autem
virtus moventis minus vincit maius mobile quam
minus. Si ergo huiusmodi corpora moverentur
ab aliquo exteriore movente, tardius moveretur
maior ignis sursum et maior terra deorsum. Nunc
autem contrarium accidit, quod maior ignis et
maior terra velocius feruntur in propria loca. Per
quod datur intelligi quod huiusmodi corpora ha-
bent intrinsecus principia * sui motus; quorum
virtutes motivae tanto sunt maiores, quanto cor-
pora fuerint maiora; et ideo velocius feruntur.
Sic ergo patet quod huiusmodi corpora suis mo-
tibus naturalibus moventur non per virtutem ex-
teriorem, sed per virtutem intrinsecam, quam ac-
ceperunt a generante.

3. Secundam rationem ponit ibi: Neque velo-
cius etc.; quae quidem principaliter ad hoc in-
ducitur, quod motus horum corporum non est
per violentiam. Videmus enim quod omnia quae
per violentiam moventur, tanto tardius feruntur,
quanto magis elongantur a motore qui vim in-
tulit; sicut patet in his quae proiiciuntur, quod
eorum motus in fine est remissior, et * tandem to-
taliter deficit. Si ergo corpora gravia et levia mo-
verentur per violentiam, quasi mutuo se truden-
tia, sequeretur quod eorum motus ad propria

MUNDO LIB. I

loca non esset velocior in fine, sed magis tardior *;
cuius contrarium ad sensum apparet.

4. Tertiam rationem ponit ibi: E? unde vi etc.;
quae potest respicere ad utrumque. Videmus enim
quod ? nullum corpus illuc fertur per violentiam,
unde per violentiam removetur. Ex hoc enim
aliquod corpus a loco aliquo per violentiam re-
movetur, quia natum est ibi esse: unde illuc * na-
turaliter, et non per violentiam fertur. Si ergo
ponatur quod motus aliqui corporumr gravium
et levium, quibus ab aliquibus locis removentur,
sint violenti, non potest dici quod motus con-
trarii, quibus ad illa loca feruntur, sint violenti.
Et ita non est verum quod omnes motus horum
corporum sint ab alio et per violentiam.

Concludit autem ex dictis epilogando, quod per
speculationem horum contingit accipere fidem de
his quae dicta sunt.

5. Deinde cum dicit: Adhuc autem et per eas etc.,
ostendit unitatem mundi per corpora superiora,
quae circulariter feruntur *: et primo specialiter
per corpora superiora; secundo communiter per
superiora et inferiora, ibi: Palam autem utique * etc.

Dicit ergo primo quod adhuc ostendi potest quod.

sit solum unus mundus, per rationes sumptas ex
prima philosophia *, idest per ea quae determi-
nata sunt in Metaphysica *, et per hoc quod
ostensum estin VIII Physic. *, quod motus cir-
cularis est sempiternus, quod quidem habet natu-
ralem necessitatem et in hoc et in aliis mundis.
Conclusit * enim Philosophus sempiternitatem mo-
tus caeli in VIII Physic. * per ordinem mobilium
et moventium; quod quidem necesse est similiter
se habere in quolibet mundo, si mundus univoce
dicatur. Si autem motus caeli sit sempiternus ,
oportet quod moveatur a virtute infinita, quae
non sit virtus in magnitudine, ut probatur in
VIII Physic. * Talis autem virtus est immaterialis,
et per consequens una numero, cum sit tantum
forma et species, multiplicatio autem individuo-
rum eiusdem speciei est per materiam. Et sic
oportet quod virtus quae movet caelum, sit una
numero. Unde oportet quod et caelum sit unum
numero, et per consequens totus mundus.

6. Potest autem aliquis dicere hanc rationem non
ex necessitate concludere. Primum enim movens
movet caelum sicut desideratum 5, ut dicitur in XII
Metaphys. *; nihil autem prohibet idem a pluribus
desiderari; et * ita videtur quod ex unitate primi
moventis non possit ex necessitate concludi unitas
caeli.- Sed dicendum est quod multa possunt unum
desiderare, non quidem quasi de pari, eo quod
uni primo non immediate adiungitur absoluta mul-

*) qui per se huiusmodi corpora moveat.— per se om. P, non bene:
nam secundum expositionem s. Thomae, Aristoteles per ea verba οὐδ᾽
ὑπ’ ἄλλου φέρεται, intelligendus est dicere quod gravia et levia, praeter
generans quod dedit eis formam, non habent alium exteriorem motorem
ἃ quo per se moventur; habent autem a quo moventur »ton per se sed
per accidens , quatenus nempe moventur a removente prohibens. Cf.
Physic. VIL, lect. vim.

β) a generante quidem. — quidem om. P. — Lin. seq. eadem P pro con-
sequitur, sequitur, et om. sed.

Y) extrusionem. — trusionem codd. ; cf. textum ; lin. tamen seq. ipsa P
cum codd. habet truditur, et num. 3 versus finem mutuo se trudentia. —
Post unam lin. pro sed dum etc., codd., exc. AsE, habent corrupte et sine

sensu: sed differentia quaedam eorum ab aliis impelluntur quod quae-
dam etc.

ὃ) Videmus enim quod. — Videmus quod BCDEFpl; istud P corrigit
in Quia videmus quod. :

t) ex prima philosophia. — ex prima BCDIpEFG, quod P corrigit
in ex primo.

Ὁ Primum enim movens movet caelum sicut desideratum, — Hoc
effatum ita a s. Doctore declaratur in commentariis super locum citatum.
« Dicitur autem primum movens movere sicut appetibile, quia motus caeli
est propter ipsum sicut propter finem, causatus ab aliquo proximo mo-
vente, quod movet propter primum movens immobile, ut assimilet se ei
in causando, et explicet in actum id quod est virtute in primo movente.»

* tardior om. p.

* illud p.

* Cf. lect. xvi,
n. 2.

* Num. 7.

peer ey ΝΣ δ ον Νὰ,

ΚΟΥ E εν

astutia:

"uum

* tamen. codd.

* et om. codd.

* qui om. codd.

. CAP. VIII, LECT. XVIII

titudo; sed. * secundum quendam ordinem possunt
multa desiderare unum, quaedam propinquius et
quaedam remotius, quorum coordinatio in ordine
ad unum ultimum, facit unitatem mundi ".

7. Deinde cum dicit: Palam autem utique etc.,
probat propositum ratione sumpta communiter
ex corporibus. superioribus et inferioribus. Et dicit
quod etiam sic intendendo sicut dicetur, necesse
est esse unum caelum, idest unum mundum. Ad
quod probandum assumit quod, sicut sunt tria
corporalia elementa, scilicet caelum et * terra et
medium, ita sunt et tria loca eis correspondentia:
unus quidem locus ^ qui est circa medium, qui
est corporis subsistentis, idest corporis gravissimi
quod substat omnibus, scilicet terrae; alius autem
locus qui * est extremus in altitudine, qui est cor-

. poris-quod movetur circulariter; tertius autem

* qui om. codd.

» LM. 1v ; Did.
lib. c. ri, n. I

PR

* et P.

locus qui * est intermedius horum, qui est medii
corporis.

Circa quae quidem verba * primo consideran-
dum est quod etiam caelum inter elementa com-
putat, cum tamen elementum sit ex quo. compo-
nitur res, ut dicitur in V Metaphys. * - Caelum

autem, etsi non veniat in compositionem corpo-
ris mixti, venit tamen in compositionem totius uni-
versi, quasi quaedam pars eius. Vel elementa large
nominat quaecumque simplicia corpora: quae qui-
dem vocat corporalia elementa, ad differentiam
materiae primae, quae est elementum, non tamen
corporale, sed absque omni forma, prout in se
consideratur.

Secundo autem considerandum est de hoc quod
dicit tria esse loca. Cum autem locus sit termi-

; nus corporis continentis, ut dicitur in IV Physic. *

satis potest esse manifestum quid sit locus medii
elementi; quia superficies supremi corporis con-
tinentis ipsum. De primo autem corpore quomodo

T». sit in loco, ostensum est in IV Physic. * Sed quo-
(od. modo medium, quod non habet rationem conti-

nentis sed contenti, sit locus corporis gravis, vi-
detur dubitationem habere. - Sed dicendum est
quod, sicut dictum est in IV Physic. *, superficies

M .corporis continentis non habet rationem loci se-

cundum quod est superficies talis corporis, sed
secundum ordinem situs quem habet ad primum
continens, prout scilicet magis vel * minus ei appro-
pinquat. Corpus autem grave in sua natura est

73
maxime elongatum a corpore caelesti propter eius
materialitatem ; et ideo debetur ei locus remotis-
simus a primo continente, qui est propinquissi-
mus medio; et ita superficies continens corpus
grave dicitur locus eius secundum propinquitatem
ad medium. Unde signanter dicit quod locus qui
est circa medium est corporis subsistentis.

8. Ex his autem quae proposita * sunt procedit
ad propositum ostendendum ex corpore levi, sicut
supra * processerat ex corpore gravi. Necesse
est enim corpus leve quod superfertur, esse in hoc
loco medio: quia, cum omne corpus sit in aliquo
loco, si corpus leve non esset in hoc loco me-
dio, esset extra ipsum; quod est impossibile ?,
quia extra hunc locum medium ex una parte est
corpus caeleste, quod est sine gravitate et levi-
tate, ex alia autem * parte est corpus terrestre,
quod habet gravitatem. Non autem potest dici
quod sit aliquis locus magis deorsum quam locus
qui est corporis habentis gravitatem; quia locus
qui est apud medium, est proprius eius. Ex hoc
autem patet quod impossibile est esse alium
mundum quia oporteret ibi esse aliquod corpus
leve; et sic, si mundus ille esset supra hunc
mundum, corpus leve esset supra locum caeli;
si autem esset infra hunc mundum, corpus leve
esset infra locum corporis gravis, quod est im-
possibile.

9. Sed huic rationi posset aliquis obviare, di-

cendo quod corpus leve est extra hunc locum me-
dium, non secundum naturam, sed praeter na-
turam. - Sed ad hoc excludendum, subdit quod
neque etiam praeter naturam possibile est corpus
leve esse extra hunc medium locum. Quia omnis
locus qui est alicuius corporis praeter naturam, est
alicuius corporis secundum naturam: non enim
Deus vel natura fecit aliquem locum frustra, in
quo scilicet non sit natum esse aliquod corpus.
Non autem invenitur in rerum natura aliquod
aliud corpus praeter ista tria, quibus tria loca
praedicta * deputantur, ut ex dictis ** patet. Unde
neque secundum naturam, neque praeter na-
turam, potest esse corpus leve extra hunc me-
dium locum: et sic impossibile est esse multos
mundos.

Quia vero * locutus fuerat de medio elemento
quasi de uno quodam corpore, subiungit quod

Ἢ) quorum... mundi. — Ita codd., nisi quod A pro ἐξ ordine ad
unum ultimum, habet ad unum in ordine ultimum; quorum ordo ad
unum ultimum facit unitatem mundi P. Lectione codd. clarius expri-
mitur duplex ordo, qui « considerandus est in rebus: unus quo aliquid
creatum ordinatur ad aliud creatum, sicut partes ordinantur ad totum,
et accidentia ad substantias, et unaquaeque res ad suum finem; alius...
quo omnia creata ordinantur in Deum » ( Summ. Theol. I P., qu. xxi,
artic, 1, ad 3). Nam « quaecumque sunt a Deo, ordinem habent ad in-
vicem et ad ipsum Deum.. Unde necesse est quod omnia ad unum
mundum pertineant » (Ib. qu. xrvi, art, 3). « Et sic universum habet
et bonum separatum (quod est primum movens) et bonum ordinis,
Sicut videmus in exercitu: nam bonum exercitus est et in ipso ordine
exercitus et in duce qui exercitui praeest. » Et quia ratio eorum quae
sunt ad finem sumitur ex fine, ideo totus ordo universi- « est propter
primum moventem; ut scilicet explicetur in universo ordinato id quod
est in intellectu et voluntate primi moventis. Et sic oportet quod a
primo movente sit tota ordinatio universi » (.Metaphys. XII, lect. xu,
circa principium). — Lectio autem cod. A non videtur hic praeferenda.
Nam primum movens, a quo est tota ordinatio universi, non est ul-

Opp. D. Tnoxak T. ΠῚ.

timum vel primum in hoc ordine, sed est omnino extra ordinem totius
universi.

0) unus quidem locus. — unde unus quidem locus est P. — Post
unam lin. pro substat, subsistit codd.

t) verba. — naturalia P et codd. exc. A, evidenter corrupte pro verba,
nam naturalia in contextu non habet sensum; cf. infra Secundo ... de
hoc quod dicit, et pro corruptione lect. xiv, not. A. — Lin. seq. pro com-
putat, quod habent codd. et ed. 1514, computatur P.

x) proposita. — probata P; tamen quae dicta sunt de tribus elemen-
tis etlocis eis correspondentibus, potius proposuit Aristoteles quam pro-
bavit; cf. in principio numeri praeced. ad quod probandum assumit.

λ) corpus leve quod superfertur...quod est impossibile. — corpus
quod superfertur ... quod est possibile esse P non recte, ut patet ex tota
argumentatione huius num, A habet: corpus leve quod superfertur esse
in hoc loco, scilicet medio, alioquin esset extra ipsum, quod est im-
possibile; nihil vetat credere in aliquo codice familiae A omissum fuisse
homoteleuton quia cum... loco medio, mendumque hoc aliquem lectorem
correxisse addendo alioquin, quod bonum quidem sensum dat, sed non
tam plenum sicut ceteri codices praebent.

IO

* Cf. lect.xvt, n.4
sq.

* qutem om. 4.

* praedicta om.

P.
** Cf. lect. vii.

* Quod vero P,
Quare non E.

74 DE CAELO ET MUNDO LIB. I

» - ^ , *4.* . . E *. . e. LJ : , LI
XM. b. m. posterius, scilicet in tertio et quarto *, dicetur quae| | Ultimo epilogando concludit quod ex dictis ma-
lib1V,wp.w. sunt differentiae istius medii. Dividitur enim in | nifestum est de corporeis elementis, quae et quot

ignem, aerem et aquam, quae etiam est levis per | sint, et quis sit locus cuiuslibet eorum, et univer-

respectum ad terram. saliter quot sint loca corporalia ^.

p) et universaliter quot sint loca corporalia. — Pro universaliter, similiter habet P, contra omnes codices et utrumque textum.

—ÉvQE wr

CAP. IX, LECT. XIX 75

LECTIO DECIMANONA

SOLVITUR RATIO EX QUA VIDETUR OSTENDI QUOD POSSIBILE SIT
ESSE PLURES MUNDOS

Ὅτι δ᾽ οὐ μόνον εἷς ἐστὶν οὐρανός, ἀλλὰ καὶ ἀδύνατον
εἐνέσθαι πλείους, ἔτι δ᾽ ὡς ἀΐδιος ἄφθαρτος ὧν xal
γένητος ) λέγωμεν, πρῶτον διαπορήσαντες περὶ

αὐτοῦ.

Δόξειε γὰρ ἂν ὠδὶ σκοπουμένοις ἀδύνατον ἕνα καὶ μόνον
εἶναι αὐτόν" ἐν ἅπασι γὰρ καὶ τοῖς φύσει καὶ τοῖς
ἀπὸ τέχνης συνεστῶσι xal γεγενημένοις ἕτερόν ἐστιν
αὐτὴ καθ᾽ αὐτὴν ἡ μορφὴ καὶ μεμιγμένη μετὰ τῆς
ὕλης; οἷον τῆς σφαίρας ἕτερον τὸ εἶδος καὶ ἡ χρυσῇ
χαὶ ἡ χαλκῆ σφαῖρα. καὶ πάλιν τοῦ κύχλου ἑτέρα

-οἡ μορφὴ καὶ ὁ χαλχοῦς καὶ ὁ ξύλινος κύχλος " τὸ γὰρ
τί ἦν εἶναι λέγοντες σφαίρᾳ ἢ κύκλῳ οὐχ ἐροῦμεν
ἐν τῷ λόγῳ χρυσὸν ἢ χαλχόν, ὡς οὐκ ὄντα ταῦτα
τῆς οὐσίας" ἐὰν δὲ τὴν χαλκῆν ἢ χρυσῆν; ἐροῦμεν,
χαὶ ἐὰν μὴ δυνώμεθα νοῆσαι μηδὲ λαβεῖν ἄλλο τι
παρὰ τὸ καθ᾽ ἕχαστον. ᾿Ενίοτε γὰρ οὐθὲν κωλύει
τοῦτο συμβαίνειν, οἷον εἰ μόνος εἷς ληφθείη χύχλος"
οὐθὲν γὰρ ἧττον ἄλλο ἔσται τὸ κύχλῳ εἶναι χαὶ τῷδε
τῷ κύχλῳ, xal τὸ μὲν εἶδος, τὸ δ᾽ εἶδος ἐν τῇ ὕλῃ
χαὶ τῶν καθ᾽ ἕχαστον.

᾿Επεὶ οὖν ἐστὶν ὁ οὐρανὸς αἰσθητός, τῶν καθ᾽ ἕχαστον
ἂν εἴη- τὸ γὰρ αἰσθητὸν ἅπαν ἐν τῇ ὕλῃ ὑπῆρχεν.

Εἰ δὲ τῶν καθ᾽ ἕκαστον, ἕτερον ἂν εἴη τῷδε τῷ οὐρανῷ
εἶναι καὶ οὐρανῷ ἁπλῶς. Ἕτερον ἄρα ὅδε ὁ οὐρανὸς
καὶ οὐρανὸς ἁπλῶς, καὶ τὸ μὲν ὡς εἶδος καὶ μορφή,
τὸ δ᾽ ὡς τῇ ὕλῃ μεμιγμένον.

Ὧν δ᾽ ἐστὶ μορφή τις καὶ εἶδος, ἤτοι ἔστιν ἢ ἐνδέχεται
πλείω γενέσθαι τὰ καθ᾽ ἕχαστα.

Εἴτε γὰρ ἔστιν εἴδη, καθάπερ φασί τινες, ἀνάγχη τοῦτο
συμβαίνειν, εἴτε καὶ χωριστὸν μηθὲν τῶν τοιούτων,
οὐδὲν ἧττον" ἐπὶ πάντων γὰρ οὕτως ὁρῶμεν; ὅσων
ἡ οὐσία ἐν ὕλῃ ἐστίν, πλείω xal ἄπειρα ὄντα τὸ

οὁμιοιοειδῇ.

Ὥστε ἤτοι εἰσὶ πλείους οἱ οὐρανοὶ ἢ ἐνδέχεται πλείους
εἶναι. "Ex μὲν οὖν τούτων ὑπολάβοι τις ἂν καὶ εἶναι
καὶ ἐνδέχεσθαι πλείους εἶναι οὐρανούς"

σχεπτέον δὲ πάλιν τί τούτων λέγεται καλῶς καὶ τί οὐ
χαλῶς. Τὸ μὲν οὖν ἕτερον εἶναι τὸν λόγον τὸν ἄνευ
τῆς ὕλης καὶ τὸν ἐν τῇ ὕλῃ τῆς μορφῆς καλῶς τε

λέγεται, καὶ ἔστω τοῦτ᾽ ἀληθές. ᾿Αλλ’ οὐδὲν ἧττον

οὐξεμία ἀνάγκη διὰ τοῦτο πλείους εἶναι κόσμους,
οὐδ᾽ ἐνδέχεται γενέσθαι πλείους; εἴπερ οὗτος ἐξ ἀπά-
δὴης ἐστὶ τῆς ὅλης, ὥσπερ ἔστιν.

Ὡδὶ δὲ μᾶλλον ἴσως τὸ λεγόμενον ἔσται δῆλον. Εἰ γάρ
ἐστιν ἡ γρυπότης καμπυλότης ἐν ῥινὶ ἢ σαρχί, καὶ
ἔστιν ὕλη τῇ γρυπότητι ἡ σάρξ, εἰ ἐξ ἁπασῶν τῶν
σαρκῶν μία γένοιτο σὰρξ καὶ ὑπάρξειεν ταύτῃ τὸ

j 50i. dv ἄλλ᾽ οὔτ᾽ εἴη γρυπὸν οὔτ᾽ ἐνδέ-
γρυπόν οὐ & οὔτ᾽ εἴη γρυπὸν οὔτ᾽ ὁ
otro γενέσθαι. Ὁμοίως δὲ καὶ εἶ τῷ ἀνθρώπῳ ἐστὶν
ὕλη σάρκες καὶ ὀστᾶ, εἰ ἐκ πάσης τῆς σαρχὸς καὶ
πάντων τῶν ὀστῶν ἄνθρωπος γένοιτο ἀδυνάτων ὄν-
των διαλυθῆναι, οὐχ ἂν ἐνδέχοιτο εἶναι ἄλλον ἄν-
θρωπον. Ὡσαύτως δὲ καὶ ἐπὶ τῶν ἄλλων ὅλως γὰρ
ὅσων ἐστὶν ἡ οὐσία ἐν ὑποχειμένῃ τινὶ ὕλῃ, τούτων
οὐδὲν ἐνδέχεται γενέσθαι μὴ ὑπαρχούσης τινὸς ὕλης.

Ὁ δ᾽ οὐρανὸς i hia μὲν τῶν καθ᾽ ἕκαστα xal τῶν ix τῆς
ὕλης dXX εἰ μὴ ἐκ μορίου αὐτῆς συνέστηκεν ἀλλ᾽
ἐξ ἁπάσης, τὸ μὲν εἶναι αὐτῷ οὐρανῷ καὶ τῷδε τῷ
οὐρανῷ Au dg ἐστιν, οὐ μέντοι οὔτ᾽ ἂν εἴη ἄλλος
οὔτ᾽ ἂν ἐνδέχοιτο γενέσθαι πλείους διὰ τὸ πᾶσαν
τὴν ὕλην περιειληφέναι τοῦτον.

ΘΥΝΟΡΒΙΒ — 1. Argumentum et divisio textus. -- 2. Remanet
post praedicta ostendendum quod mec etiam possibile est esse
plures mundos. — 3. Primo autem ponenda est ratio in contra-

* Quod autem non solum unus est, sed et impossibile fieri
plures; adhuc autem quod sempiternus, incorruptibilis
existens et ingenitus, dicamus primum dubitantes de
ipso.

Videbitur enim utique sic intendentibus impossibile unum
et solum esse ipsum. In omnibus enim et his quae natura
et his quae ab arte constantibus et generatis, alterum
est ipsa secundum seipsam forma, et mixta cum mate-
ria: puta sphaerae alterum species, et aurea et aerea
sphaera; et iterum circuli altera forma, et aereus et
ligneus circulus. Quod quid enim erat esse dicentes
sphaerae aut circuli, non dicemus in ratione aureum
'aut aereum; tanquam non existentibus his de substantia,
si aeream aut auream dicamus. Et si non possumus
intelligere neque sumere aliud aliquid praeter singulare
(quandoque enim nihil prohibet hoc accidere, puta si
solum assumatur circulus): nihil enim minus aliud erit
circulo esse, et huic quidem circulo. Et haec quidem
species, haec autem species in materia et singularium.

Quoniam igitur est caelum sensibile, singularium utique
erit: sensibile enim omne in materia existit.

Si autem singularium, alterum utique erit huic quidem
caelo esse, et caelo simpliciter. Alterum igitur hoc cae-
lum, et caelum simpliciter: et hoc quidem ut species
et forma, hoc autem ut materiae mixtum.

Quorum autem est forma quaedam et species, aut sunt aut
contingit plura facta esse singularia.

Sive enim sint species, quemadmodum. dicunt quidam, ne-
cesse est hoc accidere; sive etiam separatim nullum ta-
lium, nihil minus. In omnibus enim sic videmus, quo-
rumcumque substantia in materia est, plura et infinita
entia quae eiusdem speciei.

Itaque aut sunt plures caeli, aut contingit esse plures. Ex
his quidem igitur suspicabitur utique aliquis et esse et
quod contingit plures caelos esse.

* Considerandum autem iterum quid horum dicitur bene,
et quid non bene. Alteram quidem igitur esse rationem
eam quae sine materia, et eam quae in materia formae,
bene quidem dicitur, et sit hoc verum. Sed nihilomi-
nus neque una necessitas propter hoc plures esse mun-
dos, neque contingit factos esse plures, si quidem iste
ex tota est materia, quemadmodum est.

* Sic autem forte magis quod dicitur erit manifestum. Si
enim est simitas curvitas in naso aut carne, et est ma-
teria simitati caro; si ex omnibus carnibus una fiat
caro, et existat in hac simum, nihil utique aliud erit
simum, neque continget factum esse. Similiter autem
et si homini sunt materia carnes et ossa, si ex omni
carne et omnibus ossibus homo fiat, quae dissolvi mi-
nime possent, non utique continget esse alium homi-
nem. Similiter autem et in aliis: omnino enim quo-
rumcumque est substantia in subiecta quadam materia,
horum nihil contingit factum esse, non existente qua-
dam materia.

* Caelum autem est quidem singularium et eorum quae
ex materia. Sed si non ex parte ipsius constat, sed ex
omni, esse quidem ipsi caelo et huic caelo alterum est:
non tamen neque utique erit aliud, neque utique con-
tinget factos esse plures, propter omnem materiam com-
prehensam esse.

rium, quae duos continet syllogismos: quorum primus talis est.
In omnibus sensibilibus alia est consideratio formae secundum
se et in cómmuni, alia est consideratio formae in particulari,

* Cap. ix. Text.

* Text. 93.

* Text. 94.

* Text. 95.

76 DE CAELO ET

prout est in materia; sed caelum est quoddam sensibile habens
esse in materia; ergo etc. — 4. Manifestatur maior: et primo in

. mathematicis, in quorum ratione non ponitur materia sensibilis;

* Cf lect. xv1,
num. 2.

* Num. 11.

* Lect. seq.

* est om. P.

* Num. 3.

* primo om. P.
Vid. lect. xxi.

* deficiens codd.
exc. A.

* et om. BE; cf.
text.

secundo in ipsis naturalibus, quorum formae, licet non possint
intelligi sine materia sensibili in communi, possunt tamen sine
materia signata, quae est individuationis principium. — 21 Quoad
minorem, manifestum est caelum esse de numero singularium ,
quae habent esse in materia. — 6. Sequitur ergo conclusio, quod
alia est ratio caeli singulariter sumpti, et alia caeli simpliciter,
idest universaliter considerati. — 7. Alter syllogismus. Eorum
quae non sunt ipsa forma, sed habent formam in materia, aut
sunt aut esse possunt plura individua unius speciei; sed hoc
caelum significat formam in materia, ut patet ex priori syllo-
gismo; ergo aut sunt aut esse possunt plures caeli. — 8. Maior,
scilicet quod eorum quorum essentia est in materia signata, sunt
aut possunt esse plura solo numero distincta, manifestatur tum
secundum opinionem Platonis, iuxta quam species seu idea se-
parata ponitur ut exemplar (ad unum autem exemplar possunt
fieri plura exemplata); tum secundum opinionem ipsius Aristo-
telis, quia, cum materia signata non sit de ratione speciei, haec

yostquam Philosophus ostendit quod
É)est unus solus mundus, hic ostendit
EAS quod impossibile est esse plures *. Et
2 hoc necessarium fuit ostendere: quia
nihil prohibet aliquid esse falsum, quod tamen
contingit esse verum. Circa hoc autem tria facit:
primo ponit obiectionem, ex qua videtur ostendi
quod possibile sit esse plures mundos; secundo
solvit eam, ibi: Considerandum autem iterum * etc.;
tertio probat quod in solutione supposuerat, ibi:
Hoc ipsum igitur restat ostendere * etc. Circa pri-
mum duo facit: primo dicit de quo est * intentio,
et quo ordine sit agendum; secundo incipit exe-
qui propositum, ibi: Videbitur enim utique * etc.

2. Dicit ergo primo * quod post praedicta restat :
ostendendum quod non solum sit unus mundus,
sed quod etiam impossibile sit esse plures: et ulte-
rius quod mundus sit sempiternus *, ita scilicet
quod sit incorruptibilis, tanquam nunquam desi-
nens * esse, et ingenitus, tanquam nunquam esse
inciplens, secundum suam opinionem. Et hoc
adiungit quia videtur prima consideratio aliqua-
liter dependere ex secunda. Si enim esset mundus
generabilis et corruptibilis per compositionem et
dissolutionem, secundum amicitiam et litem, ut
Empedocles posuit, possibile esset esse multos
mundos, ita scilicet quod, uno corrupto, alius
postea generaretur, sicut ipse Empedocles posuit.
Et quia tunc vere cognoscitur veritas, quando
dubitationes sunt solutae, quae videntur esse con-
tra veritatem; ideo prius oportet ponere dubita-
tiones circa hoc ipsum, ex quibus scilicet videtur
quod sint vel possint esse plures mundi; huius
enim solutio est confirmatio veritatis.

3. Deinde cum dicit: Videbitur enim utique etc.,
ponit rationem ex qua aliquis potest dubitare,
aestimans possibile esse quod sint plures mundi.
Unde praemittit quod sic intendentibus, scilicet
secundum rationem quae sequitur, videbitur esse
impossibile ipsum, scilicet mundum, esse unum
et * solum: subintelligendum est ex necessitate.

(o

Non enim sequens ratio probat quod necesse sit

MUNDO LIB. I

indifferenter salvatur in hac et in illa materia signata, et ita pos-
sunt esse plura individua unius speciei. — 9. Infertur conclusio
intenta, scilicet quod sunt, aut contingit esse plures caelos seu
mundos. — 10. Duplex ratio excludendi contrarietatem quae vi-
detur esse inter Platonem et Aristotelem, ex hoc quod primus in
Timaeo ex unitate exemplaris probavit unitatem mundi, cum
contra Aristoteles hic ex unitate speciei concludat esse possibiles
plures mundos. — 11. Solvitur praedicta obiectio (cf. num. 3), ex
qua scilicet videtur ostendi quod possibile sit esse plures mundos.
Et quoad priorem syllogismum, conceditur antecedens et conclu-
sio, quae est minor secundi. Sed non propter hoc sequitur quod
sint aut possint esse plures mundi, si verum est quod hic mundus
sit ex tota sua materia, prout lectione sequenti probabitur: maior
enim secundi syllogismi non habet veritatem nisi in his quae non
constant ex tota sua materia. — 12. Manifestatur hoc per exem-
pla. -- 13. Quamvis ergo sit alia ratio caeli et huius caeli, non
tamen potest esse aliud caelum, eo quod tota maáteria caeli
comprehenditur sub hoc caelo. — 14. Solvuntur tria alia argu-
menta ab aliis inducta ad probandum quod possint esse plures
mundi.

esse plures mundos, quod aequipollet ei quod est
impossibile unum solum esse mundum: sed pro-
bat quod. possibile est. esse plures mundos, quod
aequipollet ei quod. est non necesse esse unum
solum mundum *. Ad hoc autem ostendendum
inducit rationem quae continet duos syllogismos :
quorum primum primo ponit; secundo secundum,
ibi: Quorum autem est forma quaedam * etc.

Primus syllogismus talis est. In omnibus sen-
sibilibus quae fiunt ab arte vel a natura, alia est
consideratio formae secundum se consideratae,
alia est consideratio formae prout est in materia ;
sed caelum est quoddam sensibile habens .for-
mam in materia; ergo alia est consideratio abso-
luta formae ipsius, prout consideratur in univer-
sali, et alia est consideratio formae ipsius in
materia, prout consideratur in particulari. Primo
ergo ponit maiorem; secundo minorem, ibi: Quo-
niam igitur est caelum * etc.; tertio infert con-
clusionem, ibi: Si autem singularium * etc. - —

4. Dicit ergo primo quod in omnibus existen-
tibus et generatis, idest factis, vel a natura vel
ab arte, alterum est secundum nostram conside-
rationem ipsa forma secundum seipsam conside-
rata; et alterum est ipsa forma mixta cum materia,
idest * secundum quod accipitur prout est coniuncta
cum materia. Et hoc primo manifestat per exem-
plum in mathematicis, in quibus est magis ma-
nifestum, eo quod in ratione eorum non. ponitür
materia sensibilis. Alterum est enim secundum
considerationem nostram ipsa species sphaerae,
et alterum forma sphaerae in materia sensibili ,
prout significatur cum dicitur aurea vel. aerea
sphaera: et.similiter aliud est ipsa forma circuli,
et aliud est quod dicitur aereus aut ligneus: cir-
culus. Et hoc manifestat quia, cum dicimus quod
quid erat esse, idest definitivam rationem, sphae-
rae aut circuli, non ponimus in eius ratione au-
reum aut * aereum; tanquam hoc quod. dicimus
aureum aut * aereum, non sint de eorum substantia,
quam scilicet significat definitio.

Sed videtur hoc * magis esse dubium in rebus

«) Non enim sequens ratio ... unum solum mundum. — lta PASE; cet.
plura menda habent, quorum principalia tantum notamus; G om. est
impossibile ... probat quod; BCD post possibile est esse om. plures mun-
dos... necesse esse; FpE in fine addunt sed probat quod possibile est

esse unum solum mundum, idest iungunt lectiones A et D, correctio-
nem assumendo quin mendum expungant; pl, supposita lectione F, om.
quod est impossibile ... aequipollet ei, et amanuensis inter scribendum
ita se corrigit ut resultet lectio D.

* Num. 7.

* Num. 5.

* Num. 6.

* idest om. ».

* et ».
* et codd.

* hic P.

β

* sed codd. exc.

$6, et 4 qui om.

A. ble tor

* ín om. p.

* enim A.

Y

CAP. IX, LECT. XIX

naturalibus, quarum formae non possunt esse nec
intelligi sine materia sensibili; sicut simum non
potest esse nec intelligi sine naso. Sed tamen for-
mae naturales, quamvis non possint intelligi sine
materia sensibili in communi, possunt tamen in-
telligi sine materia sensibili ^ signata, quae est indi-
viduationis et singularitatis principium ; sicut pes
non potest intelligi sine carnibus et ossibus, potest
tamen intelligi sine his carnibus et his ossibus. Et
ideo subdit quod, si non possumus intelligere ne-
que sumere in nostra consideratione aliquid aliud
praeter singulare, idest praeter materiam, quae
includitur in ratione singularis, scilicet * prout est
signata (quia quandoque nihil prohibet hoc ac-
cidere, ut scilicet non possit forma intelligi sine
materia sensibili, sicut si intelligamus circulum

— sine materia sensibili): nihilominus tamen in na-

turalibus, in quibus hoc accidit quod non intelli-
gitur forma sine materia, alia est ratio rei in *
communi acceptae et in singulari, sicut hominis et
huius hominis; puta si dicamus quod aliud est
esse circulo et huic circulo, idest alia est ratio
definitiva utriusque. Et haec quidem, scilicet ratio
rei in communi, est species, idest ipsa ratio spe-
ciei: haec autem, scilicet ratio rei in particulari,
significat rationem speciei in materia determinata,
et est de numero singularium.
. 5. Deinde cum dicit: Quoniam igitur est cae-
' lum etc., ponit minorem syllogismi inducti. Et
dicit quod, cum caelum, idest mundus, sit quod-
dam sensibile, necesse est quod sit de numero
singularium: et hoc ideo, quia omne sensibile
habet esse in materia. Id autem * quod est forma
non in materia, non est sensibile, sed intelligibile
tantum: qualitates enim sensibiles sunt disposi-
tiones materiae 7.
'. 6. Deinde cum dicit: Si autem singularium etc.,
ponit conclusionem. Et dicit quod si caelum, idest
mundus, est de numero singularium, ut ostensum

*'Num.prae. est *. alterum erit esse huic caelo singulariter di-

cto, e! caelo simpliciter, idest universaliter sum-
pto; idest alia erit ratio utriusque. Et sic sequi-

77

tur quod alterum sit secundum considerationem
hoc caelum singulariter dictum, et caelum uni-
versaliter sumptum: ita scilicet quod hoc caelum ?
universaliter sumptum sit sicut species et forma;
hoc autem, scilicet caelum singulariter sumptum,
sit sicut forma coniuncta materiae. Quod non est
sic intelligendum quod in ratione rei naturalis *
universaliter sumptae nullo modo cadat materia;
sed quod non cadat ibi materia signata.

7. Deinde cum dicit: Quorum autem est forma
quaedam etc., ponit secundum syllogismum, qui
talis est: Quorumcumque est forma in materia,
aut sunt aut contingit esse plura individua unius
speciei; sed hoc caelum significat formam in ma-
teria, ut dictum est *; ergo aut sunt aut possunt
esse plures caeli. Circa hoc autem primo ponit
maiorem; secundo manifestat eam, ibi: Sive enim
sint species * etc.; tertio infert conclusionem, ibi:
ltaque aut sunt * etc. Minorem supponit ex prae-
misso syllogismo.

Dicit ergo primo quod omnia illa quorum est
forma quaedam et species 5, idest quae non sunt
ipsae formae et species, sed habent formas et spe-
cies, aut sunt plura singularia unius speciei, aut
contingit fieri plura: illa vero quae ipsamet sunt
formae et species subsistentes, sicut substantiae
separatae, non possunt esse plura unius speciei.

8. Deinde cum dicit: Sive enim sint species etc.,
manifestat praedictam propositionem tam secun-
dum opinionem Platonicam, quam secundum opi-
nionem propriam. Et dicit quod * sive sint spe-
cies, idest ideae separatae, sicut Platonici dicunt,
necesse est hoc accidere, scilicet quod sint plura
individua unius speciei (quia species separata
ponitur sicut exemplar rei sensibilis; possibile est
autem ad unum exemplar fieri multa exemplata) ;
sive etiam nullum talium, idest nulla specierum,
separatim existat; nihilominus plura individua
possunt esse unius speciei. Videmus enim in
omnibus sic accidere, quorum substantia, idest
essentia quam * significat definitio, est in materia
signata, quod sunt plura, immo infinita individua "

B) in communi ... sensibili. — Hoc, solita occasione, om. codd. exc. A
SG. Ante duas lin. post intelligi sine naso, C addit possunt tamen in-

' telligi sine materia signata; vix dubium esse potest quin hoc fuerit nota

marginàlis, quam imperitus scriptor oscitanter textui inseruerit. — Lin.
seq. pro pes, quod om. Apl, πὶ pes non recte CsG; sequens homote-
leuton sine carnibus ... intelligi om. codd. exc. AEG. - De his quae in
hoc numero dicuntur, scilicet quod in ratione eorum quae ad mathe-
maticam pertinent, non ponitur materia sensibilis, et quod formae na-
turales, quamvis non possint intelligi sine materia sensibili in com-
muni, possunt tamen intelligi sine materia sensibili signata, videsis
Physic. I, 1, 2, et II, n, et Poster. Analyt. 1, xz, not. C. Notamus etiam
quod haec tria, forma, ratio, species promiscue accipiuntur in hac le-
ctione, quatenus significant naturam, seu essentiam, seu quidditativam
rationem, quam significat definitio, et per quam scimus de unoquoque
quid sit: « natura enim speciei constituta ex forma et materia communi
se habet ut formalis respectu individui quod participat talem naturam. »
Physic. II, v, 45 cf. supra lect. rv not. o. — Ne autem verba intra parenthe-
sim comprehensa videantur alicui sensum a s. Th. intentum minus per-
spicue exhibere, animadvertere licet sensum illorum verborum esse:
quandoque nihil prohibet quod forma non possit intelligi sine materia
sensibili, idest non possit eo modo intelligi quo intelligimus aliquid ma-
thematicum, puta circulum, in cuius ratione materia sensibilis non cadit. —
Ad maiorem etiam claritatem transcribimus nonnulla ex Commentaário
Simplicii super praesentem textum Aristotelis: « In omnibus et natura et
arte consistentibus, et universaliter in his quae ex materia et specie, quod
quidem in omnibus singularibus, si plura sint, apparens est, commune di-
Citur et est; et si non plura autem sint singularia, sed unum solum,
velut una phoenix avis aut unus circulus, nihil minus aliud species

ipsa, et aliud quod sunt utrumque. Nam et circulo aliud est et circulo
esse, quod quidem secundum speciem circuli consideratur, et aliud sen-
sibilis iste circulus, qui cum materia subsistit... Et si unum autem sit
sensibile, et propter hoc non possumus intelligere commune. aliquid et
aliud praeter singulare, ut si unus solus accipiatur circulus, et tunc ni-
hil minus species, quae secundum intellectum separatur a materia et
non detinetur ab ipsa, communem insinuat naturam et possibilem multis
adaptari singularibus factis propter materiam » ( op. cit., fol. 43 recto,
col. r). Simplicius ergo loco sí solum assumatur circulus, legit si unus
solus accipiatur circulus (cf. textum graecum). Attamen quoad sensum
patet quod eius expositio in idem redit cum expositione s. Thomae.

y) dispositiones materiae. — dispositiones mediae P, corrupte et sine
bono sensu.

9) quod hoc caelum. — quod caelum BsG. Pergunt PBCDFIpEG: uni-
versaliter sumptum sit sicut (sicut om. P) forma coniuncta materiae ;
omittunt nempe homoteleuton species et forma... sumptum sit sicut, quod
ut corrigatur margo D addit nom ante universaliter, margo item C non
anté coniuncta, Lectioni AsEG, quae est nostra, nihil deficit; cf. textum.

ΕἸ rei naturalis. — rei naturali P, errore certe typographorum; nam
naturali ad ratione profecto pertinere non potest. — Pro non cadat ibi
materia signata, non cadit in eius ratione materia signata P.

Ὁ forma quaedam et species. — quaedam om. A, et om. PG; cf.
textum. Pergunt P et codd. exc. A: idest quae non sunt ipsa forma
et species, aut sunt plura singularia, omittentes homoteleuton sed ...
species. — Ibi sicut substantiae separatae, codd. exc. A corrumpunt sicut
in sunt; idem habet P, sed mendum corrigit pro »0n possunt legendo
et non possunt.

v) plura, immo infinita individua. — immo corrumpunt codd. exc. A

* Num. praec.

* Num. seq.

* Num. 9.

* quod om. r.

* quae ν.

* rei codd. exc.

* et add. P. - po-
terat P et codd.

DE CAELO ET

unius speciei. Et hoc ideo est, quia cum materia
signata-non sit de ratione speciei, ratio speciel
indifferenter potest salvari in hac materia signata
et in illa: et ita possunt esse plura individua
unius speciei.

9. Deinde cum dicit:. Ztaque aut sunt etc.,
infert conclusionem intentam, scilicet quod aut
sunt plures caeli, aut contingit esse factos plures
caelos. - Ultimo autem epilogat quod ex prae-
missis potest * aliquis suspicari quod vel sint vel
possint esse plures mundi.

10. Sed videtur hic esse contrarietas inter Ari-
stotelem et Platonem. Nam Plato in 77maeo ex
unitate exemplaris probavit unitatem mundi: hic
autem Aristoteles ex unitate speciei * separatae
concludit possibile esse quod sint plures mundi. -
Et potest dupliciter responderi. Uno modo ex
parte ipsius exemplaris. Quod quidem si sic sit
unum quod unitas sit essentia eius ^, necesse est
exemplatum etiam imitari exemplar in sua unitate.
Et tale est primum exemplar separatum: unde
et mundum ἢ, qui est primum exemplatum, ne-
cesse est * esse unum: et secundum hoc pro-
cedit probatio Platonis. Si vero unitas non sit
essentia exemplaris, sed sit praeter essentiam
eius, * sic exemplatum poterit assimilari exem-
plari * in eo quod pertinet ad eius speciem, puta
in ratione hominis vel equi, non autem quan-
tum ad ipsam unitatem: et hoc modo procedit
hic ratio Aristotelis. - Alio modo potest solvi ex
parte exemplati, quod tanto est perfectius, quanto
magis assimilatur exemplari. Alia ergo exemplata
assimilantur exemplari uni secundum unitatem
speciei, non secundum unitatem numeralem ':
sed caelum, quod est perfectum exemplatum,
assimilatur suo exemplari secundum unitatem nu-
meralem.

11. Deinde cum dicit: Considerandum autem
ilerum etc., solvit obiectionem praedictam: *. Et
primo ponit solutionem; secundo manifestat eam,
ibi: Sic autem forte * etc. Dicit ergo primo quod
oportet iterum, ad solvendum dubitationem prae-
dictam, considerare quid dicatur bene et quid
non bene: si enim omnia praemissa sint vera,
necesse est conclusionem esse veram. Dicit igitur

78

MUNDO LIB. I

sitate propter hoc quod sint multi mundi, vel
quod possint esse plures, si verum sit quod iste
mundus sit ex tota sua materia, sicuti est verum,
ut infra * probabitur *: maior enim propositio se-
cundi syllogismi *, scilicet quod illa quae habent
formam in materia possunt esse multa numero
unius speciei, non habet veritatem nisi in illis
quae non constant ex tota sua materia.

12. Deinde cum dicit: Sic autem forte etc.,
manifestat quod dixerat per exemplum. Et primo
ponit exempla; secundo adaptat ad propositum,
ibi: Caelum autem est quidem singularium * etc.
Dicit ergo primo quod per ea quae dicentur, ma-
gis fiet manifestum quod dictum est ^. Simitas
enim est curvitas in naso aut in carne; et ita
caro est materia simitatis. Si ergo ex omnibus
carnibus fieret una caro, scilicet unius nasi, et
in hac esset simitas, nihil * aliud esset simum,
neque posset esse. Et eadem ratio est de ho-
mine, cum carnes et ossa sint materia hominis,
si ex omnibus carnibus et ossibus fieret unus
homo, ita scilicet quod nullo modo possent dis-
solvi, non posset esse aliquis alius homo quam
unus (si vero possent dissolvi, possibile esset,
illo homine corrupto, alium hominem esse; sicut
dissoluta arca, ex eisdem lignis fit alia arca). Et
ita etiam est in aliis. Et huius rationem assignat,
quia nihil eorum quorum forma est in materia,
potest fieri, si non adsit * propria materia; sicut
domus non posset fieri si non sint lapides et
ligna. Et ita, si non sint aliae carnes et ossa
praeter ea ex quibus componitur unus homo, non
poterit fieri alius homo praeter illum.

13. Deinde cum dicit: Caelum autem est qui-
dem singularium etc., adaptat ad propositum. Et
dicit verum esse caelum esse de numero singula-
rium, et eorum quae ex materia constituuntur:
non tamen est* ex paárte suae materiae, sed ex
tota sua materia. Et ideo, quamvis sit alia ratio
caeli et huius caeli, non tamen est aut * potest
esse aliud caelum, propter hoc quod tota mate-
ria caeli comprehensa * est sub hoc caelo.

14. Sciendum est autem quod quidam aliis
modis probant ^ possibile esse plures caelos. Uno
modo sic. Mundus factus est a Deo; sed potentia

* aliquod add. ».

*qudom.codà. quod * bene dictum est quod altera sit ratio for-

mae, ea scilicet quae est sine materia, et ea quae est
cum materia, et * hoc concedatur tanquam verum;

Dei, cum sit infinita, non determinatur * ad istum
solum mundum; ergo non est rationabile quod
non possit facere etiam * alios mundos.- Et ad hoc

* et om. p.

* conceditur co-
dices.

et sic concedatur * conclusio primi syllogismi, quae
est minor secundi. Sed non sequitur ex neces-

dicendum est quod, si Deus faceret alios mundos,
aut faceret eos similes huic mundo, aut dissimiles.

in numero, cf. lect. xiv, not. x; P habet numero, sed expungit infinita ;
cf. textum. Non opus est adnotare quod hic sermo est de infinito in po-
tentia; cf, Physic. III, lect. x, 3 sqq. — Lin. sequenti pro Et hoc ideo
est, Et huius ratio est P.

θὴ sit essentia eius. — sit esse et natura eius P. Eodem modo P post
quinque lineas pro essentia exemplaris habet esse natura exemplaris;
sed immediate post, tum Piana tum codices simpliciter habent praeter
essentiam eius.

ἢ unitatem. numeralem. — materialem addit P.— Unitas et multi-
plicatio pure numerica dicitur etiam unitas et multiplicatio materialis ;
quatenus multiplicatio individuorum eiusdem speciei non est sine materia,
€ Quaecumque enim sunt unum specie et plura numero (ut Socrates,
Plato), habent materiam. Non enim distinguuntur secundum rationem
et formam, quia omnium individuorum est communis ratio (essentia,
quidditas ; cf. supra lect. rv, not. 0), utpote quae est hominis. Unde relin-
quitur quod distinguantur per materiam. Et sic Socrates est unus non

solum secundum rationem ut homo, sed etiam secundum numerum »
(Methaphys. XII, lect. x prope finem). — Vocem materialem, quod nec
ipsa Piana repetit in fine numeri, auctoritate codicum expunximus, utpote
non necessariam.

x) ut infra probabitur. - Pro ut, et P. Eadem pro secundi syllo-
gismi , syllogismi. — Lin. seq. pro formam, speciem codd.

X) Dicit ergo primo .. quod dictum est. — Ita AsEGI; P habet:
Primo ergo ponit exempla illius quod dictum est, quod non interpre-
tatur textum 'Ὡδὶ δὲ μᾶλλον xrÀ., et non complete corrigit mendum
codd. BCDFpEGI omittentium Dicit ergo primo ... fiet manifestum.

p) quidam aliis modis probant etc, — Tria haec argumenta quae
sequuntur, Simplicius Alexandro tribuit: « Alexander autem et alia op-
ponit argumenta, non solum quod contingit, sed etiam quod necesse
plures esse mundos dicentia; ad quae non adduxit solutiones, nisi forte
inducenda ab Aristotele putet et hoc solvere ». Immediate post argu-
menta ponit et solvit. Op. cit, fol. 43 verso, col. 1.

CAP. IX, LECT. XIX 79

Si omnino similes, essent frustra: quod non com-
petit sapientiae ipsius. Si autem dissimiles, nullus
eorum comprehenderet in se omnem naturam
corporis sensibilis: et ita nullus eorum esset per-
fectus, sed ex omnibus constitueretur unus mun-
dus perfectus.

Alio modo potest argui sic. Quanto aliquid est
nobilius, tanto eius species est magis virtuosa;
mundus autem est nobilior qualibet re naturali hic
existente; cum igitur species rei naturalis hic exi-
stentis, puta.equi aut bovis, possit perficere plura
individua, multo magis species totius mundi pot-
est plura individua perficere. - Sed ad hoc dicen-
dum est quod maioris virtutis est facere unum per-

fectum, quam facere multa imperfecta. Singula
autem individua rerum naturalium quae sunt hic,
sunt imperfecta; quia nullum eorum comprehendit
in se totum quod pertinet ad suam speciem. Sed
mundus hoc modo perfectus est: unde ex hoc
ipso eius species ostenditur magis virtuosa.
Tertio obiicitur sic. Melius est multiplicari opti-
ma, quam ea quae sunt minus bona; sed mundus
est optimus; ergo melius est esse plures mundos,
quam plura animalia aut plures plantas.- Et ad hoc
dicendum quod hoc ipsum pertinet ad bonitatem

mundi, quod sit unus *; quia unum habet ratio- * www coaa.

nem boni: videmus enim quod per divisionem
aliqua decidunt a propria bonitate.

80

DE CAELO ET MUNDO LIB. I

LECTIO VIGESIMA

OSTENDITUR MUNDUM CONSTARE EX OMNI CORPORE NATURALI ET SENSIBILI,
QUOD EST MATERIA EIUS

Λείπεται ἄρα τοῦτο δεῖξαι, ὅτι ἐξ ἅπαντος τοῦ φυσι-
χοῦ xal τοῦ αἰσθητοῦ συνεστηχε σώματος. Εἴπωμεν
δὲ πρῶτον τί λέγομεν εἶναι τὸν οὐρανὸν καὶ ποσα-
χῶς, ἵνα μᾶλλον ἡμῖν δῆλον γένηται τὸ ζητούμενον.

"Eva μὲν οὖν τρόπον οὐρανὸν λέγομεν τὴν οὐσίαν τὴν
τῆς ἐσχάτης στοῦ παντὸς περιφορᾶς, 7| σῶμα φυσικὸν
τὸ ἐν τῇ ἐσχάτῃ περιφορᾷ τοῦ παντῦς" εἰώθαμεν
γὰρ τὸ ἔσχατον καὶ τὸ ἄνω μάλιστα χαλεῖν oUpa-
γόν, ἐν ᾧ καὶ τὸ θεῖον πᾶν ἱδρῦσθαί φαμεν. ἤλλλον
δ᾽ αὖ τρόπον τὸ συνεχὲς σῶμα τῇ ἐσχάτῃ περιφορᾷ
τοῦ παντός, ἐν ᾧ σελήνη καὶ ἥλιος καὶ ἔγια τῶν
ἄστρων" καὶ γὰρ ταῦτα ἐν τῷ οὐρανῷ εἰναί φαμεν.
Ἔτι δ᾽ ἄλλως A rolirs οὐρανὸν τὸ περιεχόμενον σῶμα
ὑπὸ τῆς ἐσχάτης περιφορᾶς" τὸ γὰρ ὅλον καὶ τὸ
πᾶν εἰώθαμεν λέγειν οὐρανόν. : "€.

Tory 95 δὴ λεγομένου τοῦ οὐρανοῦ; τὸ ὅλον τὸ ὑπὸ τῆς
ἐσχάτης περιεχόμενον περιφορᾶς ἐξ ἅπαντος ἀνάγχη
συνεστάναι τοῦ φυσιχοῦ xai τοῦ αἰσθητοῦ σώματος
διὰ τὸ μήτ᾽ εἶναι μηδὲν ἔξω σῶμα τοῦ οὐρανοῦ μήτ᾽
ἐνδέχεσθαι γενέσθαι. ? :

Εἰ ydp ἔστιν d τῆς ἐσχάτης περιφορᾶς σῶμα φυσικόν;
ἀνάγκη αὐτὸ ἤτοι τῶν ἁπλῶν εἶναι σωμάτων ἢ τῶν
συνθέτων, καὶ ἢ κατὰ φύσιν ἢ παρὼ φύσιν ἔχειν.

Τῶν μὲν οὖν᾽ ἁπλῶν οὐθὲν ἂν εἴη. Τὸ μὲν γὰρ κύχλῳ
φερόμενον δέδεικται ὅτι οὐχ ἐνδέχεται μεταλλάξαι
τὸν αὑτοῦ τόπον. ᾿Αλλὰ μὴν οὐδὲ τὸ ἀπὸ τοῦ μέ-
σου δυνατόν, οὐδὲ τὸ ὑφιστάμενον. Κατοὶ φύσιν μὲν
γὰρ οὐχ ἂν εἴησαν (ἄλλοι γὰρ αὐτῶν οἰκεῖοι τόποι),

παρὰ φύσιν δ᾽ εἴπερ εἰσίν, ἄλλῳ τινὶ ἔσται χατὰ φύσιν
^ , , ὔ
ὁ ἔξω τόπος᾽ τὸν γὰρ τούτῳ παρὰ φύσιν ἀναγκαῖον
, M -
ἄλλῳ εἶναι κατὰ φύσιν. ᾿Αλλ’ οὐχ ἦν ἄλλο σῶμα
- » -— -
παρὰ ταῦτα. Οὐχ ἄρ᾽ ἐστὶ δυνατὸν οὐθὲν τῶν ἁπλῶν
ἔξω εἶναι τοῦ οὐρανοῦ σῶμα.
- ε - NI - - " ,
Ei δὲ μὴ τῶν ἁπλῶν, οὐδὲ τῶν μικτῶν" ἀνάγκη γὰρ
εἶναι xal τὰ ἁπλᾶ τοῦ μιχτοῦ ὄντος. :
, 3 ' 03e , 9 ὃ ἕως X ' ^ ,
AXAd p» οὐδὲ γενέσθαι δυνατόν" ἤτοι γὰρ κατὰ φύσιν
ἔσται ἢ παρὰ φύσιν, xal ἢ ἁπλοῦν 7| μικτόν, ὥστε
πάλιν ὁ αὐτὸς ἥξει λόγος" οὐθὲν γὰρ διαφέρει σχο-
πεῖν εἰ ἔστιν ἢ εἰ γενέσθαι δυνατόν.
^ , - , , e" "o. : L4
Φανερὸν τοίνυν ἐκ τῶν εἰρημένων ὅτι οὔτ᾽ ἔστιν ἔξω
» - ,
οὔτ᾽ ἐγχωρεῖ γενέσθαι σώματος ὄγκον οὐθενός" ἐξ
ἁπάσης γάρ ἔστι τῆς οἰκεῖας ὕλης ὁ πᾶς κόσμος"

e ' "5 , - ^ ^ - , ,
ὑλη γὰρ ἣν αὐτῷ τὸ φυσικὸν σῶμα καὶ αἰσθητόν.

Ὥστ᾽ οὔτε νῦν εἰσὶ πλείους οὐρανοὶ οὔτ᾽ ἐγένοντο,
. ,
οὔτ ἐνδέχεται γενέσθαι πλείους" ἀλλ᾽ εἷς xal μόνος
ΙΖ
χαὶ τέλειος οὗτος οὐρανός ἐστιν.

SxNoPsis. — 1. Ad complementum solutionis praemissae (lect.
praeced.) remanet ostendendum quod mundus constat ex tota
sua materia, seu ex omni corpore naturali et sensibili. — 2. Textus
divisio. — Caelum tripliciter dicitur: uno modo substantia, seu
corpus naturale, quod in toto universo est extremum et circula-
riter movetur; alio modo sphaerae caelestium corporum, in qui-
bus sunt sol et luna et alii planetae; tertio modo totum corpus
quod continetur a suprema sphaera, seu totum universum. Tres
istae significationes, secundum quas caelum dicitur non aequi-
voce, sed analogice, probantur ex communi usu loquendi. —
3. Subdivisio textus. — Ad propositum ostendendum probatur in hac
lectione quod non est, neque esse potest aliquod corpus sensi-
bile extra caelum tertio modo acceptum. — 4. Alia textus divisio. —
Probatur primo quod extra circumferentiam huius mundi non
est aliquod corpus naturale. lllud enim corpus oporteret esse

rj

* Hoc ipsum igitur restat ostendere, quod ex omni natu-

rali et sensibili constat corpore. * Dicamus autem pri- .

mum. quid dicimus esse caelum, et quot modis dicitur,
ut magis nobis manifestum fiat quod quaeritur.

Uno quidem igitur modo caelum dicimus substantiam extre-
mae totius circulationis; aut corpus naturale quod est
in extrema circumferentia totius. Consuevimus enim
extremum et quod sursum est maxime, vocare caelum,
in quo et divinum omne locatum esse dicimus. Alio
autem rursum modo, continuum corpus extremae cir-
cumferentiae totius, in quo luna et sol et quaedam
astrorum: etenim haec in caelo esse dicimus. Adhuc
autem aliter dicimus caelum contentum corpus ab extre-

ma circumferentia: totum enim et omne consuevimus

dicere caelum.

* Tripliciter autem dicto caelo, totum ab extrema circum-

ferentia contentum ex omni necesse constare naturali
et sensibili corpore, ob id quod extra caelum nullum
est corpus, nec esse contingit.

Si enim est extra extremam peripheriam corpus physicum,
necesse est ipsum aut simplicium esse corporum aut
compositorum, et aut secundum naturam aut praeter
naturam se habere.

Simplicium quidem igitur nullum utique erit. Quod enim
circumfertur, ostensum est quoniam non contingit per-
mutare sui ipsius locum. Sed et neque quod a medio
possibile, neque quod in medio substans. Secundum
naturam quidem enim non utique erit: alia enim ipso-
rum propria loca.

Praeter naturam autem si quidem sunt, alii
cundum naturam qui extra est locus: eum enim qui
huic praeter naturam, necessarium alii esse secundum
naturam. Sed non erat aliud corpüs praeter haec. Non
igitur est ullum possibile simplicium extra caelum esse
corpus.

cuidam erit se-

Si autem non simplicium, neque mixtorum: necesse est

enim esse simplicia, mixto existente.

* Sed et neque factum esse possibile. Aut enim secundum
naturam erit aut praeter naturam, et aut simplex aut
mixtum: quare iterum idem veniet sermo: nihil enim
differt considerare si est, aut si factum esse possibile sit.

Manifestum igitur ex dictis quod neque est extra, neque
contingit factam esse corporis molem ullius: ex omni
enim est propria materia totus mundus: materia enim
erat ipsi corpus naturale sensibile. Itaque neque nunc
sunt plures caeli, neque fuerunt, neque contingit fieri
plures: sed unum et solum et perfectum est istud
caelum.

aut simplex aut compositum : item oporteret esse ibi aut secun-
dum naturam aut praeter naturam. -- 5. Atqui primo, extra su-
premam sphaeram non est aliquod corpus simplex secundum
naturam. Neque enim est ibi corpus quod circulariter movetur,
quia huiusmodi corpus non potest transferri extra eum locum in
quo est; hoó autem contingeret in hypothesi de qua loquimur.
Similiter non est ibi corpus grave aut leve, quia haec corpora
habent alia loca naturalia, infra extremam circumferentiam totius;
omnium autem levium, et pariter omnium gravium est unus nu-
mero locus. — Ratio ista habet necessitatem ex eo quod est tan-
tum unum extremum et unum medium. — 6. Secundo, extra cae-
lum nullum corpus simplex est praeter naturam. Locus enim ille
deberet esse alteri corpori naturalis; non est autem naturalis
neque corpori circulariter moto, neque corpori gravi aut levi,
praeter quae non est aliud corpus; ergo etc. —7. Tertio, non est

* Text. 97.

* Text. 98.

* Cf. lect. praec., ἊΝ
nn. 1, II,

N CAP. IX, LECT. XX

extra caelum aliquod corpus mixtum. Sequitur ex praemissis:
nam ubicumque est corpus mixtum, ibi oportet esse corpora
simplicia; neque mixtum sortitur locum naturalem nisi secundum
elementum in eo praedominans. — 8. Ostenditur quod neque etiam
contingit esse aliquod corpus extra caelum. Nam secundum ra-
tiones praemissas non differt an sit aliquod corpus extra caelum,

osita solutione inducta, hic Philoso-
Jphus probat quod supposuerat, sci-
NP licet quod mundus constet ex tota sua

: materia *. Et primo dicit de quo est
intentio, et quo ordine sit procedendum: dicens
quod hoc ipsum restat ostendere ad complemen-
tum praemissae solutionis, quod mundus constet
ex omnt corpore naturali et sensibili, quod est
materia eius. Sed antequam hoc ostendamus,
oportet primo dicere quid significetur per hoc
nomen caelum, et quot modis dicatur, ut illud

- quod: quaeritur magis possit manifestar.

* Num. seq.

* est om. codd.
* Cap. it, n. 5.

8

*Cf.lib.IL, lect.1v,
num. 5.
** Lect. vii, n. 5.

2. Secundo ibi: Uno quidem igitur modo etc.,
exequitur propositum : et primo ostendit quot
modis dicatur caelum; secundo ostendit princi-
pale propositum, ibi: ZTZpliciter autem * etc.

Circa primum ponit tres significationes caeli.
Uno enim modo dicitur caelum substantia quae-
dam quae est extremae circulationis totius *, idest
quae in toto universo est extrema, et circulariter
movetur. Et quia exposuerat significationem no-
minis per substantiam , cuius ratio transcendit
considerationem naturalem, cum pertineat ad con-
siderationem metaphysici, adhibet aliam exposi-
tionem, in eadem tamen significatione, dicens
quod caelum est corpus naturale quod est in
extrema circumferentia totius: et haec expositio
est magis propria scientiae naturali. Probat autem
hanc significationem ex consuetudine loquendi:
quia nominibus est * utendum ut plures, sicut di-
citur in II Zopic. * Consueverunt enim homines
vocare caelum illud quod est extremum totius
mundi, et quod maxime est sursum: non quidem
secundum quod sursum accipitur in scientia na-
turali, prout scilicet est terminus motus. levium
(sic enim nihil magis est. sursum * quam. locus
in quem fertur ignis): sed sumitur hic sursum
secundum communem modum loquendi, prout *
id quod est remotius a medio, vocatur sursum.
Consuevit etiam vocari sursum id quod est locus
omnium divinorum (ut tamen divina non dican-
tur hic corpora caelestia, quae non omnia sunt
in suprema sphaera; sed secundum quod divina

"dicuntur ^ substantiae immateriales et incorpo-

reae *): dictum est enim supra ** quod omnes
homines locum qui est sursum attribuunt Deo.

Secundo modo dicitur caelum non solum su-
prema sphaera, sed totum corpus quod continuatur
cum extrema circumferentia totius universi, idest
omnes sphaerae caelestium corporum, in. quibus
sunt luna et sol et quaedam stellarum, scilicet alii

81

vel possit ibi esse: utrumque enim concludunt. Insuper in sem-
piternis non differt esse et posse. — 9. Concluditur quod extra
caelum neque est aliquod corpus, neque contingit ibi esse. Con-
sequenter neque sunt, neque fuerunt, neque unquam poterunt
fieri plures mundi: sed iste mundus est unus et solus et per-
fectus, utpote constans ex tota sua materia.

quinque planetae (nam stellae fixae sunt in su-
prema sphaera secundum opinionem Aristotelis,
qui non posuit aliam sphaeram esse supra sphae-
ram stellarum fixarum ?). Et hanc etiam signifi-
cationem probat per communem usum loquendi:
dicimus enim solem et lunam et alios. planetas
esse in caelo. Dicuntur * autem haec corpora
continuari cum suprema sphaera, propter conve-
nientiam in natura, quia scilicet sunt incorruptibi-
lia et circulariter mobilia; non autem ita quod ex
omnibus sit unum- corpus continuum; quia sic eo-
rum non possent esse plures * et diversi motus;
continuum est enim cuius motus est unus, ut di-
citur in V Metaphys. *

Tertio modo dicitur caelum 4otum: corpus quod
conlinetur ab extrema circumferentia, idest a su-
prema sphaera. Et hoc etiam probat ex usu lo-
quendi: quia consuevimus totum mundum et
omne, idest universum, vocare caelum.

Est autem considerandum .quod caelum his tri-
bus modis dicitur non aequivoce, sed analogice,
scilicet per respectum ad unum primum: primo
enim et principaliter dicitur caelum suprema sphae-
ra; secundo autem aliae sphaerae caelestes, ex
continuitate ὃ quam habent ad supremam sphae-
ram; tertio modo universitas corporum, secun-
dum quod continetur ab extrema * sphaera.

3. Deinde cum dicit: ZTipliciter autem etc.,
ostendit propositum. Et primo ostendit quod non
est aliquod corpus sensibile extra caelum tertio
modo dictum, idest extra hunc mundum; secundo
ostendit quod non est extra ipsum aliquid eorum
quae.consequuntur * ad corpora naturalia, ibi:
Simul autem manifestum * etc. Circa. primum tria
facit: primo proponit quod intendit ; secundo
probat propositum, ibi: .Si enim est * etc.; tertio
concludit principale intentum, ibi: Manifestum
igilur ex dictis * etc.

Dicit ergo primo quod, cum tripliciter dicatur
caelum, nunc intendimus de caelo tertio modo
dicto, secundum quod caelum dicitur fotum quod
continetur ab extrema circumferentia: et hoc cae-
lum necesse est quod constet ex omni. corpore
sensibili et naturali (quod est eius materia: et
sic constat ex tota sua materia), propter hoc quod
extra hoc caelum nullum corpus est, nec contin-
git esse.

4. Deinde cum dicit: Sz.enim est etc., probat
propositum. Et primo ostendit quod nullum cor-
pus est extra caelum; secundo quod nullum po-
test ibi * esse, ibi: Sed et neque factum esse ** etc.

4) extremae circulationis totius. — lta A conformiter ad utrum-
que textum; pro extremae, extrema Piana, corrupte extra medium
ceteri.

B) ut tamen ... divina dicuntur. — ut dicuntur. corpora caelestia,
quae non omnia sunt in. suprema sphaera; sed sciendum quod divina

- dicuntur P.

Opp. D. Tnowax T. III.

p) supra sphaeram stellarum. fixarum, — supra sphaeram om. P.
Cf. lib. II, lect. xvir et xix. Item Sequens Et om. P. We

9) ex continuitate, — ex contiguitate P;.sed videtur legendum cum
codd., postquam ipse s. Th. superius in hoc num. explicavit. quomodo
aliae sphaerae caelestes. dicuntur continuari cum prima. — Quoad diffe-
rentiam horum verborum continuum et contiguum, cf. Physic. V, lect. v.

II

* Videntur ».

.* dissimiles c,

similes P et cet.
exc. ASIG.

* Lect. vit; Did.
lib. IV, c. vr, n.5.

e

* ultima ν.

* sequuntur P.

* Lect. seq.

* Num. seq.

* Num. 9.

* ibi om. P.

** Num. 8.

* Num. seq.

* praedictae om.
P.

* Lect. viti, n. I.

* Cap. ΙΧ, n. i1;
S. Th. lect. ΧΙ,
n. 12.

* illud νι.
0

* corporalibus n
DEFI.
* sit p.

* Lect. xvi, n. 1
sqq.

82 DE CAELO ET

Circa primum duo facit: primo praemittit quan-
dam divisionem, per quam manifestat proposi-
tum; secundo excludit singula membra divisionis,
ibi: Simplicium quidem igitur * etc. —

Dicit ergo * primo quod, si est aliquod cor-
pus physicum, idest naturale, extra extremam
peripheriam , idest circumferentiam , necesse est
quod illud corpus aut sit de numero simplicium
corporum, aut de numero compositorum. Item
necesse est quod vel sit ibi secundum naturam,
vel praeter naturam.

5. Deinde cum dicit: SZmplicium quidem igi-
tur etc., excludit singula membra praedictae * di-
visionis. Et primo ostendit quod extra extremam
sphaeram non est aliquod corpus simplex secundum
naturam. Corporum enim simplicium * quoddam
est circulariter motum; quoddam est quod movetur
a medio; quoddam quod movetur ad medium, et
in medio subsistit omnibus aliis, ut supra * habi-
tum est. Nullum autem horum potest esse extra
extremam circumferentiam. Ostensum est enim
supra in VI Physic. * quod corpus quod circu-
lariter fertur, non permutat proprium locum se-
cundum totum, nisi solum ratione. Sic igitur non
est possibile quod corpus quod circulariter fertur,
transferatur ad aliquem locum extra eum in quo
est. Hoc autem sequeretur si esset aliquod cor-
pus circulariter motum extra extremam circum-
ferentiam ^, sicut in suo loco naturali. Quia per
quam rationem esset naturalis illi corpori circu-
lariter moto, per eandem rationem esset natu-
ralis huic 'corpori quod in hoc mundo circulariter
fertur; omne autem corpus naturaliter fertur ad
suum locum naturalem; sequeretur ergo quod
istud * corpus circulariter motum transferretur
extra suum locum ad alium locum ^, quod est
impossibile.

Similiter etiam non est possibile esse extra
extremam circumferentiam corpus leve, quod mo-
vetur a medio, neque etiam corpus grave, quod
substat aliis corporibus * in medio. Si enim dicatur
quod sint * extra extremam circumferentiam natu-
raliter, hoc esse non potest, quia habent alia loca
naturalia, scilicet infra extremam circumferentiam
totius; ostensum est autem supra * quod omnium
gravium est unus numero locus, et similiter
omnium levium. Unde non est possibile quod
ista corpora sint naturaliter extra extremam cir-
cumferentiam totius. - Et est considerandum ' quod
ista ratio, et quantum ad corpus circulariter mo-

MUNDO LIB. I

tum, et quantum ad corpus quod movetur motu
recto, habet necessitatem ex eo quod supra * pro-
batum est, quod est tantum unum extremum et
unum medium.

6. Secundo ibi: Praeter naturam autem etc. ,
ostendit quod nullum corpus simplex * est extra
caelum praeter naturam. Si enim esset ibi prae-
ter naturam, ille locus alicui corpori esset natu-
ralis: locus enim qui est uni corpori praeter
naturam, necesse est quod sit alii corpori * se-
cundum naturam: quia si alicui loco deesset pro-
prium corpus, locus ille esset frustra. Sed non
potest esse quod ille locus sit naturalis alicui cor-
pori: non enim est * naturalis neque corpori
circulariter moto, neque corpori levi aut gravi;
ostensum est autem supra * quod nullum aliud
corpus est praeter ista. — Sic igitur patet quod
nullum corpus simplex est extra caelum, neque
secundum naturam neque praeter naturam.

7. Tertio ibi: Si autem non simplicium etc. ,
probat quod non est ibi aliquod corpus mixtum.
Quia si non est ibi aliquod simplicium corporum,
sequitur quod non sit ibi etiam aliquod corpus
mixtum:.ubicumque enim est corpus mixtum,
necesse est ibi esse corpora simplicia, eo quod

'corpora simplicia sunt in mixto ?; et mixtum sor-

titur locum naturalem secundum corpus simplex
quod in eo dominatur.

8. Deinde cum dicit: Sed et neque factum
esse etc., ostendit quod etiam extra caelum non
contingit esse aliquod corpus. Unde dicit quod
non est possibile fieri aliquod corpus extra cae-
lum. Quia aut esset ibi secundum naturam aut
praeter naturam, et iterum aut esset simplex aut
mixtum ; et quidquid horum detur, erit eadem
ratio quae est supra *: quia non differt secun-
dum rationes praemissas an sit aliquod corpus
extra caelum, vel possit ibi fieri; quia rationes
praemissae utrumque concludunt, et quia * in
sempiternis non differt esse et posse, ut dicitur
in III Physic. *.

9. Deinde cum dicit: Manifestum igitur ex di-
clis etc., concludit conclusionem principaliter in-
tentam. Et dicit manifestum esse ex dictis quod
extra caelum neque est aliqua moles cuiuscum-
que corporis, neque contingit ibi tale aliquid fieri:
quia totus mundus est ex tota materia sua pro-
pria, materia * autem mundi est corpus naturale
sensibile. - Nec est intelligendum ^ quod velit pro-
bare nullum corpus sensibile esse extra caelum,

€) Dicit ergo. — Ostendit ergo P; hic tamen nihil ostenditur vel pro-
batur, sed praemittitur, ad propositum ostendendum, divisio quaedam,
quae est per se manifesta. — Lin. seq. extremam om. P; cf. textum.

. Ὁ Corporum enim simplicium. — Quia corporum simplicium P. —
Lin. seq. pro movetur a medio, movetur medio P, errore typographico,
nam a occurrit in ed. 1516.— Infra, Ostensum est enim supra in VI Phy-
sic. codex H, qui, ut in praef. dicitur, post octavam lect. exhibet non
tam commentarium s. Th. quam eius compendium, om. verbum supra.
Et revera non est consuetum s. Th. citare hoc modo libros diversos
ab eo quem commentatur; cf. supra ubi eundem locum citat , nempe
lect. v, 7; vm, 13; xm, 13.

7») extra extremam circumferentiam. -- ta A; P et cet. pro extre-
mam habent huius vel huiusmodi. — Pro in suo loco naturali , in
suum locum naturalem P.Pro Quia per quam, Et per quam P; patet
quod hic assignatur ratio quare in hypothesi corpus circulariter motum
transferretur extra. eum locum in quo est.

0) transferretur extra suum locum ad alium locum. — transferretur
ad locum suum P, non ita bene, ut patet ex praecedentibus.

t). Et est considerandum. — Et est sciendum P. — Linea seq. et altera
pro quantum ad, inquantum ad P.

x) nullum. corpus simplex. — simplex om. P, et pergit: est extra
caelum praeter naturam, quia ille locus alicui corpori esset naturalis ;
est correctio lectionis BCDEpGI, qui omittunt homoteleuton .Si enim ...
naturam.

X) eo quod corpora simplicia sunt in mixto. — quae sint in mixto P,
quod videtur correctio omissi homoteleuti eo ... simplicia, quod tamen
habetur in omnibus codicibus quos apud nos habuimus. — Quoad prae-
sentem locum cf. lect. xi, not. 0.

v) Nec est intelligendum etc. — « Dicit autem Alexander quod huius
quod non sit aliquod corpus sensibile extra hunc mundum, neque possit
fieri, causam assignavit hoc, quod ipse est ex tota sua materia. Forte
autem contrarium huius, scilicet quod ex tota materia sit hic mundus,

* Ibid. n. 6.

* alicuius corpo-
ΤῚΣ P.

* est om. codd.

€XC. ASI.

* Lect. vin, n. 1;
cf. num. praec.

dices exc. A.

CAP. IX, LECT. XX 83

propter hoc quod est ex tota sua materia; sed
potius e converso. Utitur autem illo modo 1o-
quendi propter hoc quod ista duo invicem con-
vertuntur. à;

Concludit igitur quod neque sunt in praesenti

plures caeli, neque fuerunt in praeterito, neque
unquam poterunt fieri in futuro: sed istud cae-
lum est unum et solum et perfectum, utpote con-
stans ex omnibus suis partibus, sive ex tota sua
materia.

causam assignavit hoc, quod nullum corpus est extra ipsum, neque
simplex neque compositum.-Nam et obiectionem multos esse mundos
adstruentem, solvens per hoc quod ex omni materia mundus hic con-
sistit, relinqui, ait, ostendere hoc, quod mundus ex omni materia con-
stat. Quod quidem ostendit per hoc quod neque extra caelum est aliquod

corpus, neque contingit fieri. Haec igitur illius causa, siquidem per causam
ostensio. Quamvis enim assequantur invicem hoc, scilicet ex omni materia
esse, et hoc, nihil extra relinqui; tamen hoc, scilicet nihil extra relinqui,
non videtur illud, scilicet ex omni materia esse, nam et omne definientes
dicimus cui nihil deficit. » Simplicius, op. et ed. cit., fol. 44 vers., col. 1.

84

DE CAELO ET MUNDO LIB. I

LECTIO VIGESIMAPRIMA

^

EXTRA CAELUM NON EST ALIQUID EORUM QUAE CONSEQUUNTUR AD CORPORA SENSIBILIA -
QUALIA SINT EA QUAE IBI NATA SUNT ESSE

, iN
"Apa δὲ δῆλον ὅτι οὐδὲ τόπος οὐδὲ χενὸν οὐδὲ χρόνος

ἐστὶν ἔξω τοῦ οὐρανοῦ"

ἐν ἅπαντι γὰρ τόπῳ δυνατὸν ὑπάρξαι σῶμα" ᾿

χενὸν δ᾽ εἶναί φασιν ἐν ᾧ μὴ ἐνυπάρχει σῶμα; δυνατὸν
δ᾽ ἐστὶ γενέσθαι.

Χρόνος δὲ ἀριθμὸς χινήσεως" κίνησις δ᾽ ἄνευ φυσιχοῦ
σώματος οὐχ ἔστιν. "Efo δὲ τοῦ οὐρανοῦ δέδεικται
ὅτι οὔτ᾽ ἔστιν οὔτ᾽ ἐνδέχεται γενέσθαι σῶμα.

Φανερὸν ἄρα ὅτι οὔτε τόπος οὔτε χενὸν οὔτε χρόνος
ἐστὶν ἔξωθεν"

διόπερ οὔτ᾽ ἐν τόπῳ τάκεϊ πέφυχεν; οὔτε ζρῦνος αὐτὰ
ποιεῖ γηράσχειν; οὐδ᾽ ἐστὶν οὐδενὸς οὐ sula μετα-
βολὴ τῶν ὑπὲρ τὴν ἐξωτάτω τεταγμένων φοράν;

ἀλλ’ ἀναλλοίωτα καὶ ἀπαθῇ τὴν ἀρίστην ἔχοντα ζωὴν
καὶ τὴν αὐταρχεστάτην διατελεῖ τὸν ἅπαντα αἰῶνα.

Καὶ γὰρ τοῦτο τοὔνομα θείως ἔφθεγχται παρὰ τῶν ἀρ-
χαίων. Τὸ γὰρ τέλος τὸ περιέχον τὸν τῆς ἑκάστου
ζωῆς χρόνον, οὗ μηθὲν ἔξω xacà φύσιν, αἰὼν éxd-
στου χέχληται. Κατὰ τὸν αὐτὸν δὲ λόγον xol τὸ
τοῦ παντὸς οὐρανοῦ τέλος χαὶ τὸ τὸν πάντα χρόνον
καὶ τὴν ἀπειρίαν περιέχον τέλος αἰών ἐστιν, ἀπὸ
τοῦ ἀεὶ εἶναι εἰληφὼς τὴν ἐπωνυμίαν, ἀθόνατος καὶ
θεῖος.

Ὅθεν καὶ τοῖς ἄλλοις ἐξήρτηται, τοῖς μὲν ἀκριβέστερον
τοῖς δ᾽ ἀμαυρῶς, τὸ εἶναί τε-χαὶ ζῆν.

Καὶ γὰρ καθάπερ ἐν τοῖς ἐγχυχλίοις φιλοσοφήμασι περὶ
τὰ θεῖα πολλάκις προφαίνεται τοῖς λόγοις ὅτι τὸ
θεῖον. ἀμετάβλητον ἀναγκαῖον εἶναι πᾶν τὸ πρῶτον
καὶ ἀκρότατον" ὃ οὕτως ἔχον μαρτυρεῖ τοῖς εἰρη-

;
μένοις.

Οὔτε γὰρ ἄλλο κρεῖττόν ἐστιν ὅ τι κινήσει (ἐχεῖνο γὰρ
ἂν εἴη θειότερον)

οὔτ᾽ ἔχει φαῦλον οὐθέν, οὔτ᾽ ἐνδεὲς τῶν αὐτοῦ καλῶν
οὐδενός ἐστι.

Καὶ ἄπαυστον δὴ κίνησιν χινεῖται εὐλόγως" πάντα vd
παύεται χινούμενα, ὅταν ἔλθῃ εἰς τὸν οἰχεῖον τό-
πον" τοῦ δὲ χύχλῳ σώματος ὁ αὐτὸς τόπος ὅθεν
ἤρξατο καὶ εἰς ὃν τελευτᾷ.

SywoPsis. — 1. Argumentum et divisio textus. — Per hoc quod
extra caelum non est aliquod corpus sensibile, est etiam manife-
stum quod non est ibi neque locus, neque vacuum, neque tem-
pus. -- 2. Probatur primo quantum ad locum. — Secundo quantum
ad vacuum. — 3. Stoici ponentes vacuum infinitum, in cuius qua-
dam parte esset mundus, posuerunt consequenter extra caelum
esse vacuum. Ratio, seu potius imaginatio, ex qua movebantur. —
Alexandri responsio, quae non videtur sufficiens. Alia responsio,
quae est etiam ipsius Alexandri. — 4. Duae rationes, quibus idem
Alexander probat extra caelum non esse vacuum. — 5. Probatur
quod extra caelum non sit tempus. —6. Conclusio praecedentium. --
7. Qualia sint ea quae sunt extra caelum. Et primo removetur
ab eis conditio eorum quae sunt hic. Nam ex praedictis con-
sequitur quod ea quae nata sunt esse extra caelum, neque sunt
in loco, neque in tempore, neque senescunt in tempore, ne-
que etiam est eorum aliqua transmutatio. — Haec autem, quae
Alexander ait posse intelligi de ipso caelo, convenientius intelli-
guntur de Deo et de substantiis separatis; quae manifeste neque
in tempore neque in loco continentur; et quae dicuntur esse extra
caelum, non sicut in loco, sed sicut non inclusa sub continentia
corporalium rerum ; et quorum nulla est transmutatio, quia super-
excedunt motum ultimae sphaerae. — 8. Quomodo sint ea quae sunt
extra caelum. — Textus subdivisio. — Quae extra caelum sunt, peni-
tus impassibilia sunt, et habent optimam vitam et per se sufficien-
tissimam, non temporalem, sed sempiternam. -- 9. Exponitur hoc
nomen aeternum, quod dupliciter accipitur: uno modo secundum

* Simul autem manifestum est quod neque locus, neque
vacuum, neque tempus est extra caelum.

In omni enim loco possibile existere corpus.

Vacuum autem esse dicunt, in quo non existit corpus,
possibile autem factum esse.

Est autem tempus numerus motus: motus autem sine
physico corpore non est: * extra caelum autem osten-
sum est quia neque est neque contingit fieri corpus.

Manifestum igitur quia neque locus, neque vacuum, neque
tempus est exterius.

Propter quod quidem neque in loco quae ibi sunt apta
nata esse ; neque tempus ipsa facit senescere; neque
est ullius neque una transmutatio eorum quae super
eam quae maxime extra ordinata lationem.

Sed inalterabilia et impassibilia, optimam habentia vitam
et per se sufficientissimam, perficiunt toto aeterno.
Etenim hoc nomen divine enunciatum est ab antiquis. Fi-
nis enim continens id quod uniuscuiusque vitae tem-
pus, cuius nihil est extra secundum naturam, aeternum
uniuscuiusque vocatum est. Secundum eandem autem
rationem et totius caeli finis, et omne tempus et infi-
nitatem continens perfectio, aeternum est, a semper esse

sumens denominationem, immortalis et divinus.

Unde et aliis communicatum est, his quidem clarius, his
' autem obscurius, esse et vivere.

Etenim , quemadmodum in encycliis philosophematibus :

circa divina multoties declaratum est rationibus, quod
divinum intransmutabile necessarium esse omne, primum
et summum ; quod sic habens testificatur dictis.

Neque enim aliud melius est quod movebit: illud enim
utique erit divinius.

Neque habet pravum nihil, neque indigens eorum quae
ipsius bonorum nullo est.

Et incessabili itaque motu movet rationabiliter. Omnia enim
quiescunt quae moventur, quando venerint in proprium
locum: eius autem quod circum corporis idem locus
unde incoepit, et in quem consummat,

quid, et est terminus seu mensura quae continet totaliter tempus
vitae cuiuslibet rei; alio modo szmpliciter, quod nempe compre-
hendit omnem durationem; et secundum hoc aeternum est perfectio
quae tota simul existens continet omne tempus et omnem infinita-
tem durationis. -- 10. Influentia eorum quae dicuntur esse extra
caelum in alia. Quia ab eo quod est perfectissimum fit derivatio ad
ea quae sunt minus perfecta, consequens est quod ab his quae sunt
extra caelum, communicetur aliis esse et vivere; non aequaliter
omnibus, sed his quidem perfectius, his autem minus perfecte. —
11. Manifestantur quae dicta sunt de conditione talium entium, per
hoc quod in dogmatibus philosophorum quae multitudini appo-
nebantur, saepe rationibus manifestabatur quod omne divinum
est intransmutabile et primum et summum. -- 12. Deinde ponuntur
rationes ad ostendendum quod dictum est, nempe quod primum
et supremum sit intransmutabile. 4) Semper movens et agens est
melius moto et passo; non est autem aliquid melius primo et
summo divino, quod possit ipsum movere; ergo etc. -- 13. b) Omne
quod movetur, aut movetur ad hoc quod evadat aliquod malum,
aut ad hoc quod acquirat aliquod bonum. Haec autem non con-
tingunt in primo et summo. - Ponitur sub alia forma haec ratio,
quae probat primum et divinum non moveri a seipso. — 14. Ex
praemissis concluditur probabiliter quod primum mobile movetur
a primo motore motu incessabili. Nam quae mota quiescunt, tunc
quiescunt quando perveniunt ad proprium locum ; quod de primo
mobili dici nequit, quia idem est unde incipit et in quod termina-
tur motus eius. — Quare haec ratio sit solummodo probabilis.

* Seq. cap. 1x.
Text. 99.

* "Text. 100.

Uu. dV UL

|
|
:
:
:
|
|

* Cf. lect. praec.

n. 3.

* Num. 7.

* Num. seq.

* Num. 6.

* Lect. praec.n.8.

* Ibid.

CAP. IX, LECT. XXI

ostquam Philosophus ostendit quod
Fextra caelum non est aliquod corpus
M sensibile nec potest esse, hic osten-
dit quod extra caelum non est ali-
eap eorum quae consequuntur ad corpora sen-
sibilia *. Et primo ostendit propositum ; secundo
ostendit qualia sint quae extra caelum nata sunt
esse, ibi: Propter quod quidem neque in loco* etc.
Circa primum tria facit: primo proponit quod
intendit; secundo probat propositum, ibi: Zn omni
enim loco * etc.; tertio infert conclusionem inten-
tam, ibi: Manifestum igitur * etc.

Dicit ergo primo quod simul cum hoc quod
probatum est, extra caelum non esse corpus sen-
sibile, manifestum est quod extra caelum ne-
que est locus, neque vacuum, neque tempus:

de his-enim tribus determinatur in IV Physic.

sicut de quibusdam consequentibus corpora na-
turalia.

2. Deinde cum dicit: Zn omni enim loco etc.,
probat propositum. Primo quidem quantum ad
locum. In omni enim loco possibile est existere
corpus, alioquin locus esset frustra; sed extra
caelum non est possibile existere aliquod corpus,
ut probatum est *; ergo extra caelum non est
locus.

Secundo ibi: Vacuum autem. etc., probat quod
extra caelum non est vacuum *. lli enim qui
ponunt vacuum, definiunt vacuum esse locum in
quo non existit corpus, sed possibile est esse;
sed extra caelum non est possibile corpus esse,
ut ostensum est *; ergo extra caelum non est
vacuum.

3. Est autem sciendum quod Stoici posuerunt
vacuum infinitum, in cuius quadam parte est
mundus: et ita relinquitur secundum eos quod
extra extremam circumferentiam sit vacuum. Quod
quidem tali imaginatione * probare volebant. Si
enim esset aliquis in extrema circumferentia caeli,

.aut posset extendere manum suam extra * aut

non. Si non posset, ergo impediretur ab aliquo
extrinseco existente; et redibit eadem quaestio de
illo extrinseco, si * in extremo eius aliquis exi-
stens posset ultra manum. porrigere; et ita vel
procedetur in infinitum, vel devenietur ad ali-

85

quod extremum corpus, ultra quod homo ibi exi-
stens posset manum porrigere. Quo dato, sequi-
tur quod extra illud possit esse corpus et non sit;
et ita extra erit vacuum ^.

Ad hoc autem respondet Alexander, dicens po-
sitionem esse impossibilem: cum enim corpus
caeli sit impassibile, non est receptivum alicuius
extranei 7. Unde si ex hac impossibili positione
sequitur aliquod inconveniens, non est curandum.
- Sed haec responsio non videtur esse sufficiens:
quia impossibilitas huius positionis non est ex
parte eius * quod est extra caelum, sed ex parte
ipsius caeli; nunc autem agitur de eo quod est
extra caelum. Unde eadem ratio est si totum uni-
versum esset terra, in cuius extremo posset esse
homo. Et ideo oportet aliter dicere, sicut ipse
etiam dicit, quod manum suam extra extendere
non posset homo in extrema circumferentia con-
stitutus, non propter aliquod * extrinsecum im-
pediens, sed quia de natura omnium corporum
naturalium est, quod contineantur infra * extre-
mam circumferentiam caeli; alioquin caelum non
esset universum. Unde si esset aliquod corpus
quod non dependeret a corpore caeli sicut a

continente ὃ, illud nihil prohiberet esse extra ᾿

caelum, sicut substantiae spirituales, ut infra *
dicetur.

4. Quod autem non sit vacuum extra caelum,
probat Alexander quia aut illud vacuum erit fi-
nitum, aut infinitum: si finitum, oportet quod
alicubi terminetur *, et redibit eadem quaestio,
utrum extra illud possit aliquis manum extendere ;
si autem sit infinitum, erit potens recipere corpus
infinitum; aut ergo illa potentia vacui erit fru-

* huius P.

* aliquod om. Ρ.

* intra c.

^

ó

* Num. 7.

stra, aut oportebit ponere corpus infinitum, quod

possit recipi in vacuo infinito -- Item, si sit va-
cuum extra mundum, similiter se habet mun-
dus ad quamlibet partem vacui, quia in vacuo
nulla est differentia: et ita haec pars vacui in
qua est mundus, non est proprius locus eius *.
Nulla est ergo causa quare in hac parte vacui
maneat. Si autem mundus feratur, non feretur
magis " ad unam partem quam ad aliam, quia in
vacuo non est differentia: feretur ergo ad omnem
partem; et ita mundus discerpetur.

&) ergo extra caelum non est locus. Secundo ibi... non est vacuum.-
Ita AsE, P et cet. habent: ergo extra caelum non est vacuum; omittunt
nempe homoteleuton locus. Secundo ibi... caelum non est. — Post unam
lin. pro sed possibile est esse, sed possibile est ibi esse A, sed impos-
sibile est sic esse, ed. 1516. — P et codices exceptis AsE omittunt sed
extra caelum... ostensum est.

8) et ita vel procedetur ... extra erit vacuum. — ]ta codices unani-
miter; P legit: ef ita vel procederetur in infinitum , vel venietur ad
extremum corpus, ultra quod homo ibi existens non posset manum
porrigere; quo dato, sequitur quod extra id possit esse corpus; et cum
non sit, extra erit vacuum; haec lectio minus expedita est quam lectio
codicum, et quoad »on posset, erronea.

Y) alicuius extranei. — extranei om. BCDEFG ; compendium quod I
habet, explicare non potuimus ( di'anis). — Post unam lin. pro .Sed haec
responsio, Sed ratio P

9) non dependeret a corpore caeli sicut a continente. — Pro depen-
deret corrupte deberet DFpGI, dependet B, teneretur sl; P corrigit le-
gendo: mon deberet a corpore caeli sic contineri; E vero: quod non
deberet a corpore caeli contineri, idest sicut a continente.

s) alicubi terminetur. — ad aliquid terminetur codd. Alexander apud
Simplicium: « si quidem finitum, ab aliquo finitur, et tunc iterum de ter-
mino vacui idem sermo quaeretur etc. » Op. cit., fol. 45 recto, col. 1.—
Post lin. homoteleuton erit potens recipere corpus infinitum, quod P

omittit, restituimus ex omnibus codd.: nam et complet propositionem
conditionalem si autem etc., et praesupponitur ab his quae immediate
sequuntur, aut ergo illa potentia etc.

Ὁ similiter se habet mundus ... proprius locus eius. — Ita AsEG; cet.
om. homoteleuton quia im vacuo...pars vacui; quod mendum P cor-
rigit legendo: similiter se habet mundus ad aliam partem vacui, sicut
ad istam in qua est mundus; ergo ista non est proprie locus eius;
eodem quidem sensu, sed minus pleno quam codd., qui explicite po-
nunt rationem quare mundus similiter se habeat ad ' quamlibet partem
vacui, quia scilicet in vacuo nulla est differentia; nam « nullius et non
entis, et per consequens vacui, cum sit non ens et privatio, non est
aliqua differentia, » Physic. IV, xt, 5.

7») Si autem mundus feratur, non feretur magis. — Si autem mun-
dus non feratur magis P. « Si in vacuo infinito mundus, quae est causa
ipsi manendi?... Si autem non manet mundus, sed fertur, cur ad hoc
magis quam ad hoc fertur, indifferenti existente vacuo? Si autem omni-
quaque feratur, divideretur utique. » Simplicius loc. cit. Patet quod lectio
codd. argumentationem Alexandri magis perspicue exhibet. — Lin. seq.
et alt. pro feretur... discerpetur, fertur... desiruetur P; forsitan
destruetur est correctio pro discrepetur, quod male habent nonnulli
codices ; A habet dissiparetur. Non admittimus destruetur, quia ex
argumento, ut patet etiam ex verbis Alexandri, non sequitur stricte
destructio mundi, sed solum discerptio, vel dissipatio partium eius.

sa
n. IO.

ΧΙ, Ὡς δὲ
lect. xvi,

* naturale om.P.

*' Lect.

* Num.

* Num

* ex eo

. praec.

II.

. Seq.

quod r.

DE CAELO ET

5. Tertio, ibi: Est autem tempus etc. probat
quod extra caelum non sit tempus. Tempus enim
est numerus motus, ut patet in IV Physic. *;
motus autem non potest esse sine corpore na-
turali, corpus autem naturale * nec est nec po-
test esse extra caelum, ut probatum est *; ergo
extra caelum non potest esse nec tempus nec
motus.

6. Deinde cum dicit: AManifestum igitur etc.,
infert conclusionem intentam; concludens manife-
stum esse ex praedictis quod extra totum mundum
nec est locus, neque vacuum, neque tempus ^*.

7. Deinde cum dicit: Propter quod quidem ne-
que in loco etc., ostendit qualia sunt ea quae sunt
extra mundum. Et circa hoc duo facit: primo
concludit ex praemissis eorum qualitatem; se-
cundo ostendit idem ex his quae communiter
dicuntur *, ibi: Etenim quemadmodum in ency-
clüs * etc. Circa primum duo facit: primo re-
movet ab eis conditionem eorum quae sunt hic;
secundo ostendit propriam conditionem eorum,
ibi: Sed inalterabilia * etc.

Dicit ergo primo quod, quia * extra caelum
non est locus, sequitur quod ea quae ibi sunt

86

: nata esse, non sunt in loco. Et hoc quidem Ale-

* Cap. v, n.1 544.;
S.T. ject- ΨΩ

ect. vil ,

n. IO 564.

sem.
n. 6.

*

XII, n. I0;
lect. xx,

xander dicit posse intelligi de ipso caelo, quod
quidem non est in loco secundum totum, sed
secundum partes, ut probatur in IV Physic. * --
Et iterum, quia * tempus non est extra caelum,
sequitur quod non sint in tempore; et ita tempus
non facit ea senescere. Quod etiam dicit Alexan-
der posse caelo convenire, quod quidem non est
in tempore, secundum quod esse in tempore est
quadam parte temporis mensurari, ut dicitur in
IV Physic. * - Et non solum talia non senescunt
in tempore, sed neque est aliqua transmutatio
eorum quae sunt super illam lationem quae est
maxime exíra ordinata, idest super motum loca-
lem. corporum levium: motum enim rectum con-
suevit vocare lationem ?.

Sed hoc non,.videtur esse verum, quod cor-
porum caelestium non sit aliqua transmutatio ,
cum moveantur localiter: nisi forte exponamus
de transmutatione quae est in substantia. Sed haec
videtur extorta expositio, cum Philosophus uni-
versaliter omnem mutationem excludat. Similiter
etiam non potest dici proprie quod caelum sit

ibi, idest extra caelum. Et ideo convenientius est

quod hoc intelligatur de Deo et de substantiis
separatis, quae manifeste neque tempore neque
loco continentur ^, cum sint separatae ab omni
magnitudine et motu. Huiusmodi autem substan-
tiae dicuntur esse ibi, idest extra caelum, non si-

MUNDO LIB. I

cut in loco, sed sicut non contenta nec inclusa
sub continentia corporalium rerum, sed totam cor-
poralem naturam excedentia. Et his convenit quod
dicitur, quod eorum nulla sit transmutatio: quia
superexcedunt supremam lationem, scilicet ulti-
mae sphaerae, quae ordinatur sicut extrinseca et
contentiva omnis * mutationis.

8. Deinde cum dicit: Sed inalterabilia etc., osten-
dit qualia sunt huiusmodi entia. Et primo osten-
dit eorum conditionem; secundo . exponit quod-
dam nomen quo usus fuerat, ibi: Etenim hoc
nomen * etc.; tertio ostendit influentiam eorum
in alia, ibi: Unde et aliis * etc.

Dicit ergo primo quod illa entia quae sunt
extra caelum, sunt inalterabilia et penitus impas-
sibilia, habentia optimam vitam, inquantum scili-
cet eorum vita non est materiae permixta, sicut
vita corporalium rerum. Habent etiam vitam per
se sufficientissimam, inquantum non indigent ali-
quo vel ad conservationem suae vitae, vel ad
executionem operum vitae. Habent etiam vitam
non temporalem ", sed in toto aeterno.

Horum autem quae hic dicuntur, quaedam pos-
sunt attribui corporibus caelestibus, puta quod
sint impassibilia et inalterabilia: sed alia duo non
possunt eis convenire, etiam si sint animata. Non
enim habent optimam vitam, cum eorum vita sit
exunione animae ad corpus caeleste: nec etiam
habent vitam per se sufficientissimam , cum per
motum suum bonum consequantur, ut dicetur in
secundo *. ;

9. Deinde cum dicit: Etenim hoc nomen etc.,
exponit nomen aeterni, quo usus fuerat. Et dicit
quod antiqui pronunciaverunt hoc nomen divine,
idest * convenienter rebus divinis. Hoc enim
nomen dupliciter accipitur. Uno quidem modo
secundum quid, quod scilicet est aeternum vel sae-
culum alicuius rei *: idem enim apud Graecos
utrumque significat. Dicit ergo quod aeternum vel
saeculum uniuscuiusque rei vocatur finis, idest
mensura quaedam terminans, quae continet tem-
pus vitae cuiuslibet rei, ita quod nihil * de tem-
pore vitae quae est alicuius rei secundum naturam,
est extra illum finem vel mensuram; sicut si dica-
mus quod spatium centum annorum est saeculum
vel aeternum hominis. Alio modo dicitur aeter-
num simpliciter, quod comprehendit et continet
omnem durationem. Et hoc est quod dicit, quod
secundum eandem rationem aeternum dicitur finis
totius caeli, idest spatium continens totam duratio-
nem caeli ^, quod est spatium totius temporis. Et
secundum hoc dicitur aeternum perfectio quae-
dam, quae continet omne tempus et omnem in-

9) Deinde cum dicit ... neque tempus. — Totum hunc numerum P
indebite omittit; cf. analysim textus in num. r.

, 1) ostendit idem ex his quae communiter. dicuntur. — ostendit ex
his idem quod communiter dicitur P; qua inversione quod demonstran-
dum est fit argumentum, et quo probandum est fit conclusio; cf, n. 11. —
Statim in encycliis om. PF; ex cet. aliqui corrumpunt illud, legendo in
encyclendiis; οἴ, not. c. 1

x) Et iterum, quia. — Item quia P. — Lin. seq. pro sint, sit P; cf.
supra quod ea quae ibi sunt etc., et infra talia non senescunt.

. À) consuevit vocare lationem. -- Intellige hoc dictum esse iuxta opi-
nionem Alexandri: « nam et quod circulariter fertur (χύχλῳ φορέσθαι)
dicit (Aristoteles) saepe, et non semper circumferri (περιφορέσθαι). Dicit

enim in praecedentibus, alius autem (motus) qui eius quod circulo fer-
tur, qui quidem est extremus. » Simplicius fol, 45, verso col. 2.

p) manifeste neque tempore neque loco continentur. — maxime ne-
que in tempore neque in loco continentur P; pro manifeste, magni-
tudine B.

y) vitam non temporalem. — vitam intemporalem D, vitam incor-
poralem F. — Lin. seq. hic om. P.

ξ) alicuius rei. — rei unius Piana, num pro rei uniuscuiusque?
cf. textum et paulo infra. — Statim P et codices excepto A omittunt
utrumque.

0) idest spatium... durationem caeli. — Hac omittit A. — Statim pro
Et secundum hoc, et super hoc GI, et supra hoc cet.; quod posset idem

* causas F.

* Num. seq. ἢ

* Num. 1o.

* hoc est p.

* in illis Bcpot

gy τ ν

* dicit P.

* nominatur A,
dominatur p, de-
rivatur P; cf.text.

* determinatur v.

CAP. IX, LECT. XXI

finitatem durationis: non quidem sic quod ipsum
aeternum | distendatur secundum successionem
praeteriti et futuri, sicut spatium temporis quan-
tumcumque sit, quia talis successio sequitur mo-
tum, illa autem sunt penitus immobilia quae dixit *
habere vitam in aeterno; sed aeternum totum
simul existens, comprehendit omne tempus et
omnem infinitatem. Et denominatur * in graeco ab

hoc quod est semper esse. Et talis finis, qui aeter--

num dicitur, est immortalis, quia vita illa non ter-
minatur * morte; et divinus, quia excedit omnem
materiam, quantitatem et motum. i

10. Deinde cum dicit: Unde et aliis etc., osten-
dit influentiam eorum in alia. Est autem mani-
festum quod ab eo quod est perfectissimum, fit *
derivatio ad alia quae sunt minus perfecta; sicut

Eos derivatur ab igne ad alia quae sunt mi-

nus calida, ut dicitur in II Metaphys. * Unde cum
ista entia habeant vitam optimam et per se suf-
EM ate bebe et esse sempiternum ^, conse-
quens est quod inde communicetur aliis esse et
vivere. Non * tamen aequaliter omnibus: sed his
quidem clarius, idest evidentius et perfectius, sci-
licet his quae habent esse sempiternum ^ eadem
numero existentia, et his quae habent vitam ra-
tionalem; his autem obscurius, idest debilius et
imperfectius, sicut his quae sunt sempiterna non
secundum idem numero sed secundum idem spe-
cie, et quae habent vitam sensibilem vel nutri-
tivam.

11. Deinde cum dicit: Efenim quemadmodum
in encycliis etc., manifestat quod dixerat de con-
ditione praedictorum entium quae sunt extra cae-
lum. Et primo proponit quod intendit; secundo
inducit rationes, ibi: Neque enim aliud * etc.

Circa primum considerandum est quod apud
philosophos erant duo genera dogmatum. Quae-
dam enim erant quae a principio secundum or-
dinem doctrinae multitudini apponebantur, quae
quidem vocabantur encyclia *: quaedam autem
erant magis subtilia, quae proponebantur audito-
ribus iam provectis, quae vocabantur syntagma-
lica, idest coordinalia, vel acroamatica, idest audi-
tionalia. Dogmata autem philosophorum dicuntur
philosophemata. - Dicit ergo quod in huiusmodi

87
encycliis philosophematibus circa res divinas, mul-
toties philosophi * rationibus manifestabant quod
necesse est omne divinum esse zntransmutabile,
quasi non subiectum motui, et primum, quasi non
subiectum tempori, et summum, quasi non con-
tentum loco: divinum autem dicebant omnem
substantiam separatam *. Et hoc attestatur his
quae dicta sunt de huiusmodi entibus.

12. Deinde cum dicit: Neque enim aliud etc.,
ponit rationes ad ostendendum quod dixerat, sci-
licet quod primum et supremum sit intransmu-
tabile. Et primo ostendit propositum; secundo
infert quandam conclusionem ex dictis, ibi: Ef
incessabili itaque * etc.

Circa primum ponit duas rationes: quarum
prima talis est. Semper movens et agens est me-
lius moto et passo; sed non est aliquid melius
primo et summo divino, quod possit ipsum mo-
vere, quia illud esset adhuc divinius; primum
ergo "divinum non movetur, quia omné quod
movetur necesse est ab alio moveri, ut probatur
in VII et VIII. Physic. *

13. Secundam rationem ponit ibi: Neque ha-
bet pravum etc.: quae talis est. Omne quod mo-
vetur, aut movetur ad hoc quod evadat " ali-
quod malum, aut ad hoc quod acquirat aliquod
bonum; sed primum non habet aliquod ma-
lum quod possit evadere, * neque indiget aliquo
bono quod possit acquirere, quia est perfectis-
simum; ergo primum non movetur. — Potest au-
tem et sic formari ratio *. Omne quod move-
tur, aut movetur ad melius aut ad deterius; sed
neutrum potest Deo convenire, secundum ea quae
hic dicuntur; ergo Deus nullo modo movetur. -
Et est attendendum quod haec secunda ratio
potest induci ad hoc quod non moveatur a se-
ipso *.

14. Deinde cum dicit: Ef incessabili itaque etc.,
infert conclusionem ex dictis. Et dicit rationabili-
ler, idest probabiliter, sequi quod illud primum
movens primum mobile *, moveat motu incessa-
bili. Quaecumque enim mota quiescunt, tunc quie-
scunt quando perveniunt ad proprium locum, sicut
patet in gravibus et levibus; sed hoc non potest
dici in primo mobili, quod circulariter movetur,

intelligi ac praeter hoc, quod explicite insinuat tria tradi ab Aristotele
circa significationem huius nominis aeternum; quod etiam est conforme
interpretationi Simplicii. « Tradens autem aevi significatum quod pro-
ximum nobis, quod continet tempus vitae uniuscuiusque, ascendit ab
illo ad caeleste aevum, dicens secundum eandem autem rationem et
qui omnis caeli finis ... Deinde ab hoc ad supermundanum aevum, quando
dicit ef quod omne tempus et infinitatem continens finis aevum est, et
qüod principalissimum hoc, a quo et esse et vivere etc. » Ibid. Cf.
infra lib. II, lect. 1, n. 2. - Paulo infra pro ipsum aeternum, ipsum caelum
P et codd. exc. AE; sed cf. post duas lineas sed aeternum ctc., quod
huic loco correspondet.

x) sempiternum. — perfectum P, forsitan propter perfectissimum; sed
patet quod « vitam optimam et per se sufficientissimam, et esse sem-
piternum » est analysis illius « quod est perfectissimum ».

9) habent esse sempiternum. — sunt sempiterna P, forte ut conformi-
ter legatur ad his quae sunt sempiterna post duas lin.; sed quia talis
conformitas omnino materialis apparet, non est cur a codd. recederetur.

9) encyclia. — AC corrumpunt οἱ in d; idem post quatuor lineas AEG.
P habet enchiridia, quod nec cum codicibus nec cum textu graeco con-
venit. — Pro syntagmatica, sintagigmatica D, syncategreumata 1. — Pro
acroamatica, akuamatica codd., corrupte ut videtur pro acusmatica
(ἀκουσματιχά). — Pro philosophemata, philosophismata P, forte corri-

gendo philosophimata, quod per itacismum habent codices. — Pro ency-
cliis philosophematibus P sibi constans legit enchiridiis philosophisma-
tibus, hic et in versione.

τὴ philosophi. Hoc om. P incuria typographi, nam occurrit in ed. 1516.

v) aut movetur ad hoc quod evadat. — aut ad hoc movetur ut fu-
giat P, corrigendo omissionem homoteleuti evadat ... hoc quod in codd.
exc. A; post bonum sEFI addunt vel (aut quod sE) fugiat (evadat sF)
aliquod malum. Pro acquirat, requirat PsF.

9) a seipso. - Hoc om. P et codd. exc. A; sed eo omisso, haec
animadversio, Et est attendendum etc., locam non habet.

X) illud primum movens primum mobile. — Ita A, et convenit cum
conclusione infra, ergo primum mobile movetur a primo motore motu
incessabili. Cet. habent illud primum immobile; P legit istud primum
mobile, quod pro moveat videtur supponere moveatur, quemadmodum
iuxta Simplicium legebat Alexander. « Sed quidem quod fecit et priora
de caelestibus suspicari (cf. nn. 7, 8), hoc maxime verbum est, scilicet ef
incessabili itaque motu et movetur rationabiliter (cf. text. graecum) ...
Si vero sit haec scriptura, ut in quibusdam inveni exemplaribus, ef in-
cessabili itaque motu movet rationabiliter , sed non movetur, ut Ale-
xandro videtur, et hoc et omnia praecedentia possibile sine violentia ad
intellectuales et immobiles causas, et extra mundum dictas tanquam
supermundanas, reducere ». Ibid.

* Cf. lib. II, lect.
IV, n. 5.

* Num. 14.

*- Lib. VII, c. 1;
S. Th. lect. 1. -
Lib. VIII, c. iv;
S.Th. lecl.vit sq.

v

* sed add. codd.

* ratio om. codd.
exc. st.

88 DE CAELO ET MUNDO LIB. I

quia idem est unde incipit motus eius et in quod | test enim dici quod motus caeli non cessat *, non
terminatur; ergo primum mobile movetur a primo | propter naturam loci, sed propter voluntatem
motore motu incessabili. - Et est attendendum | moventis. Et ideo non inducit eam tanquam ne-
quod haec ratio non ex necessitate concludit. Po- | cessariam, sed tanquam probabilem.

y) motus caeli non cessat. — motus caeli cessat codd. — In fine codd. legunt: Et ideo non induxit tanquam necessarium, sed tanquam pro-
babile.

CAP. X, LECT. XXII

89

LECTIO VIGESIMASECUNDA

OPINIONES ALIORUM CIRCA QUAESTIONEM

Y

AN MUNDUS SIT GENITUS VEL INGENITUS, CORRUPTIBILIS VEL INCORRUPTIBILIS -
IMPROBATUR DUABUS RATIONIBUS PRIMA OPINIO

Τούτων δὲ διωρισμένων λέγωμεν μετὰ ταῦτα πότερον
ἀγένητος ἢ γενητὸς καὶ ἄφθαρτος ἢ φθαρτός, διεξ-
ελθόντες πρότερον τὰς τῶν ἄλλων ὑπολήψεις"

αἱ γὰρ τῶν ἐναντίων ἀποδείξεις ἀπορίαι περὶ τῶν ἐναν-

o σίων εἰσίν.

Ἅμα δὲ xe μᾶλλον ἂν εἴη πιστὸ τὰ μέλλοντα λεχθή-
σεσθαι προαχηχούσι τὰ τῶν ἀμφισβητούντων λόγων

c δικαιώματα" ,

τὸ γὰρ ἐρήμην χαταδικάζεσθαι δοχεῖν ἧττον ἂν ἡμῖν
ὑπάρχοι" καὶ γὰρ δεῖ διαιτητος ἀλλ᾽ οὐχ ἀντιδίχους
εἶναι τοὺς μέλλοντας τἀληθὲς χρίνειν ἱκανῶς.

Γενόμενον μὲν οὖν ἅπαντες εἶναί φασιν,

ἀλλὰ γενόμενον οἱ μὲν ἀΐδιον, οἱ δὲ φθαρτὸν ὥσπε
ὁτιοῦν ἄλλο τῶν φύσει συνισταμένων, οἱ δ᾽ ἐναλλὰξ
ὁτὲ μὲν οὕτως ὁτὲ δὲ ἄλλως ἔχειν φθειρόμενον, καὶ
τοῦτο ἀεὶ διατελεῖν οὕτως, ὥσπερ ᾿Εμπεδοχλῆς ὁ
᾿Αχραγαντῖνος καὶ 'Ηράκλειτος ὁ ᾿Εφέσιος.

Τὸ μὲν οὖν γενέσθαι μὲν ἀΐδιον δ᾽ ὅμως εἶναι φάναι

— 4O» ἀδυνάτων. Μόνα γὰρ ταῦτα θετέον εὐλόγως
ὅσα ἐπὶ πολλῶν ἢ πάντων ὁρῶμεν ὑπάρχοντα, περὶ
δὸ τούτου συμβαίνει τοὐναντίον: ἅπαντα γὰρ τὰ
γινόμενα καὶ φθειρόμενα φαίνεται.

Ἔτι δὲ τὸ μὴ ἔχον ἀρχὴν τοῦ ὠδὶ ἔχειν, ἀλλ’ ἀδύνα-
τον ἄλλως ἔχειν πρότερον τὸν ἅπαντα αἰῶνα, ἀδύ-
νατον xal μεταβάλλειν" ἔσται γάρ τι αἴτιον, ὃ εἰ
ὑπῆρχε πρότερον, δυνατὸν ἂν ἦν ἄλλως ἔχειν τὸ
ἀδύνατον ἄλλως ἔχειν. Εἰ δὲ πρότερον ἐξ ἄλλως
ἐχόντων συνέστη ὁ κόσμος, εἰ μὲν ἀεὶ οὕτως ἐχόν-
τῶν χαὶ ἀδυνάτων ἄλλως ἔχειν, οὐχ ἂν ἐγένετο. Εἰ
δὲ γέγονεν; ἀνάγχη δηλονότι χἀχεῖνα δυνατὰ εἶἷ-
ναι ἄλλως ἔχειν καὶ μὴ ἀεὶ οὕτως ἔχειν, ὥστε xal
συνεστῶτα διαλυθήσεται xol διαλελυμένα συνέστη
ἔμπροσθεν, καὶ τοῦτ᾽ ἀπειράκις ἢ οὕτως εἶχεν ἢ δυ-
νατὸν ἦν. Εἰ δὲ τοῦτ᾽, οὐχ ἂν εἴη ἄφθαρτος, οὔτ᾽
εἰ ἄλλως εἶχέ ποτε οὔτ᾽ εἰ δυνατὸν ἄλλως ἔχειν.

SywoPsIs. — 1. Argumentum et divisio textus. -- 2. Quaestio:
utrum mundus per generationem incoeperit esse ab aliquo prin-
cipio temporis, et utrum per corruptionem post aliquod tempus
esse desinat, vel e contra sit ingenitus et incorruptibilis. Primo

autem ponendae sunt opiniones aliorum. — 3. Nam a) opinionis:

* contrariae probationes sunt obiectiones ad aliam opinionem con-

trariam: expedit autem ei dui vult cognoscere veritatem, scire
dubitationes in contrarium. — 4. b) Quae dicuntur magis cre-
dibilia redduntur apud illos qui primo audiunt solutionem eo-
rum ex quibus emergit dubitatio. — 5. c) Hoc in modo minus
videbimur condemnare dicta aliorum gratis, idest absque debita
ratione. — 6. Opiniones aliorum. Qui fuerunt ante Aristotelem
in hoc omnes convenerunt, ut dicerent mundum esse genitum. —
7. Tres opiniones, secundum quas illi inter se differebant. Prima
opinio fuit quod, licet mundus incoeperit esse ab aliquo principio
temporis, tamen postmodum in sempiternum durabit. Et haec
fuit opinio quorundam antiquorum poetarum, quos hac in re
secutus est Plato. — Secunda opinio füit quod mundus est corru-
ptibilis ita quod post corruptionem nunquam reparabitur. Et
haec fuit positio Democriti. — Tertia est opinio dicentium quod
mundus quandoque vicissim generatur et quandoque corrumpi-
tur, et quod haec vicissitudo semper duravit et durabit. Et hoc
posuerunt Empedocles et Heraclitus. — 8. Sive Aristoteles cona-
tus sit argumentari solum contra antiquorum verba, secundum
quod exterius sonant, prout dicit Simplicius; sive etiam contra

Opp. D. Τβομδε T. III.

* His autem determinatis, dicamus post haec utrum inge-
nitus aut genitus, et utrum incorruptibilis aut corrupti-
bilis sit mundus, pertranseuntes prius aliorum suspi-
ciones.

Contrariorum enim demonstrationes dubitationes de con-
trariis sunt.

Simul autem et magis utique erunt credibilia dicenda prae-
audientibus dubitatorum sermonum iustificationes.

Gratis enim condemnare videri minus utique nobis inerit.
Etenim, oportet disquisitores sed non inimicos esse iu-
dicaturos verum sufficienter.

* Genitum quidem igitur omnes esse dicunt.

Sed genitum, hi quidem sempiternum; hi autem corrupti-
bilem quemadmodum quodcumque aliud constitutorum;
hi autem vicissim quandoque quidem sic, quandoque au-
tem aliter habere corruptum, et hoc semper perficere sic,
quemadmodum: Empedocles Agrigentinus et Heraclitus
Ephesius.

Factum esse quidem igitur, sempiternumque tamen esse
dicere, est impossibile. Sola enim haec ponenda rationa-
biliter sunt, quae in multis aut omnibus videmus exi-
stentia: de hoc autem accidit contrarium; omnia enim
quae generantur, et corrumpi videntur.

* Adhuc autem non habens principium eius quod est
sic se habere, sed impossibile aliter se habere prius
per omnia saecula, impossibile transmutari. Erit enim
aliqua causa: quae si extitit prius, possibile utique erat
aliter habere impossibile aliter habere. Si autem prius
ex aliter habentibus constitit mundus, si quidem semper
sic habentibus et impossibilibus aliter habere, non utique
fieret: si autem factus est, necesse scilicet et illa pos-
sibilia esse aliter se habere, et non semper sic se habere.
Itaque constantia dissolventur, et dissoluta constiterunt
prius; et hoc infinities aut sic se habebat, aut possi-
bile erat. Si autem hoc, non utique erit incorruptibilis,
neque si aliter habebat aliquando, neque si possibile
aliter habere.

eorum mentem, prout vult Alexander; non est nobis multum cu-
randum, quia studium philosophiae non est ad hoc quod sciatur
quid homines senserint, sed qualiter se habeat veritas rerum. —
9. Subdivisio textus. — Duabus rationibus improbatur prima opinio.
4) Impossibile est quod mundus sit genitus ex aliquo temporis
principio, et quod postmodum in sempiternum duret. Cum enim
volumus aliqua sumere ut probabilia, absque demonstratione, talia
oportet ponere quae sint vera aut in omnibus aut in multis: sed
in proposito contrarium accidit, nam quae generantur videmus
omnia corrumpi. - ro. P) Praemittitur ad secundam rationem
sequens principium. Si impossibile sit quod aliquid prius per
omnia saecula aliter se habeat, hoc impossibile est transmutari.
Nam si transmutaretur, deberet habere dum transmutatur, po-
tentiam. ad mutationem. Hanc autem non habebat prius; secus
potuisset aliter se habere: ergo postmodum accepit eam. Sed
hoc ipsum est transmutari. Ergo antequam haberet potentiam ad
transmutationem, potens erat transmutari; quod est absurdum. —
Hoc posito, sic arguitur. Si ea ex quibus constitutus est mundus,
impossibile sit aliter se habere ac se habebant antequam mundus
fieret, non posset fieri mundus ex eis. Si ergo factus est mundus
ex eis, necesse est quod illa sint possibilia aliter se habere, et
quod non semper eodem modo se habeant. Ergo etiam post-
quam adunata fuerint ad constitutionem mundi, poterunt iterum
dissolvi; et infinities haec vicissitudo poterit contingere. Unde
non potest esse quod mundus sit genitus et incorruptibilis.

I2

* Cap. x. Text.
101.

* Text. 102.

* Text. 103.

* Cf. lect. IX, n.I.

* Lect. xxiv.

* Num. 6.
* Num. 9.

* Cap. ix, n. 3.

* etiam add. 4.

sunt om. codd.

* Lect. 1; Did.
lib. II

α

261

DE CAELO ET

ostquam Philosophus ostendit quod
S)corpus totius mundi non est infini-
tum, et quod non est multiplex nu-

aliorum; secundo determinat. propositum secun-
dum propriam opinionem, ibi: Primum autem
dividendum * etc. Circa primum tria facit: primo
dicit de quo est intentio; secundo ponit opinio-
nes, ibi: Genitum quidem igitur | etc.; tertio im-
probat eas, ibi: Factum esse quidem * etc. *.

2. Circa primum duo facit: primo dicit de quo
est intentio, et quo ordine sit agendum. Et dicit
quod post determinationem praemissorum, dicen-
dum est postea utrum mundus sit 2ngenifus aut
genitus P, idest utrum per generationem incoe-
perit esse a quodam principio temporis, aut non;
et utrum sit zncorruptibilis aut corruptibilis, idest
utrum per corruptionem post aliquod tempus esse
desinat, vel non. Prius tamen quam: haec pertra-
ctemus secundum nostram opinionem, debemus
pertranseunles, idest breviter *, dicere suspiciones
aliorum, idest opiniones aliorum philosophorum
circa hoc; quas suspiciones vocat, quia ex levibus
rationibus ad haec dicenda movebantur. Difficile
enim est ad hoc inducere efficaces rationes: unde
et ipse Aristoteles dicit in I Zopic. * quod quae-
dam problemata sunt de quibus rationes non ha-
bemus, ut utrum mundus sit aeternus vel non.

3. Secundo ibi: Contrariorum enim etc., as-
signat rationes tres quare hic et * alibi aliorum
opiniones pertractet. Quarum prima est quia de-
monstrationes , idest probationes, contrariorum ,
idest contrariarum opinionum, sunt dubitationes
de contrariis, scilicet opinionibus, idest sunt * obie-
ctiones ad contrarias opiniones: expedit autem
ei qui vult cognoscere aliquam veritatem, ut sciat
dubitationes quae sunt contra illam veritatem ?;
quia solutio dubitatorum est inventio veritatis, ut
dicitur in III .Metaphys. * Et ita ad sciendum
veritatem multum valet videre rationes contra-
riarum opinionum.

4. Secundam rationem ponit ibi: Simul au-
lem etc. Et dicit quod simul cum praedicta ra-
tione est alia ratio: quia ea quae dicenda sunt
magis redduntur credibilia apud illos qui primo

audiunt Zustificationes, idest rectificationes, ser-

MUNDO LIB. I

monum dubitatorum, idest solutiones rationum ex
quibus dubitatio emergit *: quia quandiu homo
dubitat, antequam eius dubitatio solvatur, est mens
eius similis ligato, qui non potest ire.

5. Tertiam rationem ponit ibi: Gratis enim con-
demnare etc. Et dicit quod quando nos posue-
rimus opiniones aliorum, et induxerimus eorum
rationes, et solverimus eas, et posuerimus ratio-
nes in contrarium, minus inerit nobis quod videa-
mur * condemnare dicta aliorum gratis, idest sine
debita ratione, sicut qui reprobant dicta aliorum
ex solo odio ", quod non convenit philosophis, qui
profitentur se inquisitores esse veritatis. Oportet
enim eos qui volunt sufficienter iudicare de ve-
ritate, quod non exhibeant seipsos sicut inimicos
eorum de quorum dictis est iudicandum ; sed si-
cut arbitros, et disquisitores pro utraque parte.

6. Deinde cum dicit: Genitum quidem igitur etc.,
ponit opiniones aliorum. Et primo ponit in quo
omnes conveniunt: et dicit quod omnes qui fue-
runt ante eum, dixerunt quod mundus sit geni-
tus, idest a quodam principio temporis esse in-
cipiens per generationem.

7. Secundo ibi: Sed genitum etc., ponit in quo
differunt *. Et tangit tres opiniones. Quidam enim
dicebant quod, quamvis incoeperit esse ab aliquo
principio temporis, tamen in sempiternum dura-
bit; sicut primo dixerunt quidam poetae, ut Or-
pheus et Hesiodus ^, qui dicti sunt "Theologi, quia
res divinas poetice et fabulariter tradiderunt; quos
in hac positione secutus est Plato, qui posuit
mundum generatum, sed indissolubilem. - Secunda
opinio fuit quorundam aliorum, qui posuerunt
mundum corruptibilem esse eo modo quo quod-
libet aliud generatorum, quae constituuntur ex
multis; ita scilicet quod mundus post corruptio-
nem nunquam reparabitur, sicut Socrates post
corruptionem nunquam reparatur per naturam.
Et haec fuit positio Democriti, qui posuit mundum
generari casu per concursum atomorum semper
mobilium, et ita etiam * per eorum segregatio-
nem quandoque esse dissolvendum. - Tertia opi-
nio est dicentium quod mundus quandoque vi-
cissim generatur et quandoque corrumpitur, et
ista * vicissitudo semper duravit et durabit. Et hoc
dixit * Empedocles Agrigentinus: posuit enim quod,
amicitia congregante elementa et lite dissolvente

4) tertio ... quidem etc. - Hoc om. BCDFGIpE; non tamen omitten-
dum esse, patet et ex praecedenti tria facit, et ex num, 9.

8) ingenitus aut genitus. — Pro aut, an E; aut genitus om. P; cf.
utrumque textum. — Statim pro incoeperit, incoepit P.

Y) pertranseuntes, idest breviter. — Ita A; pertranseunter (pertrans-
eunti B) et breviter cet., pertransire et breviter P.— Post lin, circa hoc
om. P, et pergit: quas suspiciones hic vocat, quia ex levibus ad haec,
dicenda movebantur.

9) ut sciat ... veritatem. — lta AsEG; cet. om. hoc homoteleuton ;
P complet lacunam legendo solvere dubitationes. — Post duas lin. pro
valet videre rationes, valent rationes P, — « Volentibus investigare ve-
ritatem contingit prae opere, idest ante opus, bene dubitare, idest bene
attingere ad ea quae sunt dubitabilia, Et hoc ideo, quia posterior inve-
stigatio veritatis nihil aliud est quam solutio prius dubitatorum. Mani-
festum est autem in solutione corporalium ligaminum, quod ille qui
ignorat vinculum, non potest solvere ipsum: dubitatio autem de aliqua
re hoc modo se habet ad mentem, sicut vinculum corporale ad corpus,
et eundem effectum demonstrat.. Et ideo, sicut ille qui vult solvere
vinculum corporale, oportet quod prius inspiciat vinculum et modum

ligationis, ita ille qui vult solvere dubitationem, oportet quod prius spe-
culetur omnes difficultates et earum causas.» S.Th. in Metaphys., loc. cit;
cf. integram lectionem.

€) magis redduntur credibilia ... emergit. — P legit: magis creduntur
credibilia apud illos qui audiunt certificationes (in versione etiam cer-
tificationes habet loco iustificationes) sermonum ex quibus dubitatio
emergit; qui audiunt certificationes non plene correspondet zpoaxm-
χούσι... διχαιώματα.

Ὁ minus .inerit nobis quod videamur. — inerit nobis quod non vi-
deamur PC, corrigendo omissionem verbi minus in BpDEFGI; corre-
ctores codicum DFI ponunt »om ante inerit; quod nos legimus cum A
sEG, convenit utrique textui.

Ἢ) ex solo odio. — ex solo ore G; ex om, P. — Lin. seq. pro profí-
tentur se inquisitores esse, profitentur inquisitionem codd.

0) Hesiodus. — Isidorus P. Hoc nomen in codd. sic legitur, Exyodus,
Exiodus, Esyodus, Ysiodus Oxiodus. — Lin. seq. pro tradiderunt, edi-
derunt P et codd. exc. A. 1

0) et ita etiam. — et ita semper codd. exc. A; istud semper, quia
sensum nullum praebet, expungunt PsE.

* ista om. st, ita
cet.
* dicit Pp.

* Lect. seq. n. 4.
* Ibid. n. 5.

* Ibid. n. 1.
λ

1
4
s

$-

ΑΕ m

CAP. X, LECT. XXII

ea, mundus generabatur et corrumpebatur. Hoc
etiam posuit Heraclitus Ephesius, qui posuit quod
quandoque totus mundus exureretur per ignem,
et post certos decursus temporum iterum totus
mundus generaretur per ignem, quem ponebat
esse principium omnium rerum.

8. Dicunt autem quidam quod isti poetae et
philosophi, et praecipue Plato, non sic intellexe-
runt secundum quod sonat secundum superficiem
verborum; sed suam sapientiam volebant quibus-
dam fabulis et aenigmaticis locutionibus occul-
tare; et quod Aristotelis consuetudo fuit in plu-
ribus non obiicere contra intellectum eorum, qui
erat sanus, sed contra verba eorum, ne aliquis
ex tali modo loquendi errorem incurreret *, sicut
dicit Simplicius in commento. Alexander tamen
yoluit. quod Plato et alii antiqui. philosophi hoc

intellexerunt quod verba eorum exterius sonant;

et sic Aristoteles non solum contra verba, sed
contra intellectum eorum conatus est argumen-
tari. Quidquid autem horum sit, non est nobis
multum curandum: quia studium philosophiae
non est ad hoc quod sciatur quid homines sen-
serint, sed qualiter se habeat veritas rerum.

9. Deinde cum dicit: Factum esse quidem etc.,
improbat praedictas positiones: et primo primam;
secundo tertiam, ibi: Vicissim autem * etc.; tertio
secundam, ibi: 7otaliter. autem factum * etc. (se-
cunda enim opinio minus habet rationis). Circa
primum duo facit: primo improbat positionem ;
secundo excludit quandam excusationem, ibi: A4u-
xilium autem * etc.

Circa primum ponit duas rationes ?. Circa qua-
rum primam dicit quod impossibile est mundum
esse factum vel genitum ex quodam principio
temporis, et quod postmodum in sempiternum
duret. Cum enim aliqua volumus sumere ratio-
nabiliter, idest probabiliter absque demonstra-
tione, talia oportet ponere quae videmus esse
vera in omnibus aut in multis: hoc enim est de
ratione probabilis. Sed in proposito accidit con-
trarium, quia omnia quae generantur, videmus

91
corrumpi. Non ergo est ponendum quod mundus
sit generatus, et quod sit incorruptibilis.

10. Secundam rationem ponit ibi: Adhuc au-
lem etc. Et inducit primo quoddam principium:
et dicit quod, si aliquid est quod non habet in
se potentiam quae sit principium eius quod est
sic et aliter se habere, sed impossibile est quod
aliter se habuerit prius per omnia saecula, im-
possibile est quod talis res transmutetur. Et hoc
probat ducendo ad impossibile. Quia si talis res
transmutaretur ^, erit quando transmutatur aliqua
causa faciens eam transmutari, scilicet sua poten-
tia ad. transmutationem: quae si prius fuisset,
possibilé erat illam rem aliter se habere, quae *
tamen ponebatur impossibile aliter se habere. Si
autem prius non habuit potentiam ad hoc quod
aliter se haberet, et postea habet eam, hoc ipsum
est transmutari illam rem: et sic etiam antequam
haberet potentiam transmutandi, erat potens trans-
mutari, ad hoc ' scilicet quod acciperet potentiam
transmutandi.

Ex his autem sic argumentatur ad propositum.
Si enim mundus constitutus est ex quibusdam re-
bus, quae priusquam mundus fieret aliter se ha-
bebant; si ita sit quod illa ex quibus constitutus
est mundus, semper sic se haberent sicut prius se
habebant, et impossibile sit aliter ea se habere,
non fieret mundus ex eis. Si ergo factus est mun-
dus ex eis, necesse est quod illa ex quibus factus
est mundus, sint possibilia aliter se habere, et quod
non semper eodem modo se habeant. Unde sequi-
tur quod etiam constantia, idest postquam fuerint
adunata ad constitutionem mundi, iterum pos-
sunt * dissolvi; et quando erant dissoluta, prius
fuerunt composita; et quod infinities vicissim haec

sic se habebant, aut possibile erat sic se habere.

Et si hoc est verum, sequitur quod mundus non
sit incorruptibilis, neque unquam erit incorrupti-
bilis, si ea ex quibus constat mundus aliter se ha-
bebant, neque etiam si possibile erat quod aliter
se haberent: quia ex utroque sequitur quod etiam
nunc * possibile sit ea aliter se habere.

x) ex tali modo loquendi errorem incurreret. — in tali modo lo-
quendi in errorem incurreret P. Quoad quaestionem de mente Platonis
Circa praesens argumentum, vide Simplicium, op. cit. fol, 46 verso, col. 1.

X) Circa primum ponit duas rationes. — Circa primum duo facit,
primo ponit duas rationes P; éx sequentibus patet quod redundant
verba duo facit, primo.

p) et dicit quod, si aliquid ... res transmutaretur. — Notamus va-
riantes recitando lectionem adoptatam : « et dicit quod, si (si om. ed. 1516)
aliquid est quod non (uon om. P, Occurrit tamen in ed. 1516) habet in
se potentiam quae sit principium eius quod est sic et aliter se (se om.
codd.) habere, sed impossibile est (sif P) quod aliter se habuerit (ha-
beat P et codd. exc, A) prius per omnia saecula, impossibile est (sit codd.)

"-

quod talis res transmutetur. Et hoc probat ducendo (inducendo P, de-
ducendo codd. exc. A) ad impossibile. Quia si talis res. transmutaretur
(transmutatur P). » — Infra Si autem... se haberet om. P et codd. exc. A.

v) ad hoc. — in hoc A, et hoc cet. — Post unam lin. pro argumen-
tatur, arguitur P. — Ibi δὲ enim mundus, enim om. P. — Hoc argumen-
tum sic paucis resumitur a Simplicio, « ut tota deductio rationis talis
sit. Si genitus est ex tempore mundus, ea ex quibus consistit transmu-
tabilemr habent naturam: non enim utique transmutata fuissent in ipsum.
Si autem hoc, non utique erit incorruptibilis: reflectuntur enim illa ite-
rum. Si autem incorruptibilis mundus, non ex aliter hábentibus prius
consistit: si autem hoc, non utique erit genitus. Quare impossibile simul
genitum ex tempore et incorruptibilem esse » (op. cit., fol. 47 verso, col.1)

* quod ».

* possint p.

* non P.

92

DE CAELO ET MUNDO LIB. I

LECTIO VIGESIMATERTIA

EXCLUDITUR PRIMO EXCUSATIO QUORUNDAM PLATONICORUM -
DEINDE IMPROBANTUR ALIAE DUAE OPINIONES POSITAE IN PRAECEDENTI LECTIONE

Ἣν δέ τινες βοήθειαν ἐπιχειροῦσι φέρειν ἑαυτοῖς τῶν
λεγόντων ἄφθαρτον μιεὲν εἰναι γενόμενον δέ, οὐχ ἔστιν
ἀληθής" ὁμοίως γάρ quot τοῖς τὰ διαγράμματα γρά-
φουσι καὶ σφᾶς xv me τῆς apis e iun
γενομένου ποτέ; ἀλλὰ διὸ ασχαλίας χάριν ὡς g^ ον
γνωριζόντων, ὥσπερ τὸ διάγραμμα γιγνόμενον θεα-
σαμένους. d : Migne roam

Τοῦτο δ᾽ ἐστίν; ὥσπερ λέγομεν; οὐ τὸ αὐτό’ ἐν μὲν
γὰρ τῇ ποιήσει τῶν “διαγραμμάτων. πάντων τεθέν-
τῶν εἶναι ἅμα τὸ αὐτὸ συμβαίνει, ἐν δὲ ταῖς τού-
τῶν ἀποδείξεσιν οὐ ταὐτόν. ᾿Αλλ᾽ ἀδύνατον" τὰ γὰρ
λαμβανόμενα πρότερον καὶ ὕστερον ὑπεναντία ἐστίν"
ἐξ ἀτάκτων γάρ ποτε τεταγμένα γενέσθαι φασίν,
ἅμα δὲ τὸ αὐτὸ ἄτακτον εἶναι καὶ τεταγμένον ἀδύ-
νατον, ἄλλ᾽ ἀνάγχη γένεσιν εἶναι τὴν χωρίζουσαν
xal χρόνον" ἐν δὲ τοῖς διαγράμμασιν οὐδὲν τῷ χρόνῳ
χεχώρισται. Ὅτι μὲν οὖν ἀδύνατον αὐτὸν ἅμ᾽ ἀΐδιον
εἶναι xal γενέσθαι. φανερόν.

δ᾽ ἐναλλὰξ συνιστάναι καὶ διαλύειν οὐθὲν ἀλλοιότε-

pov ποιεῖν ἐστὶν ἢ τὸ κατασχευαζειν αὐτὸν ἀΐδιον

μὲν ἀλλὰ μεταβάλλοντα τὴν μορφήν; ὥσπερ εἴ τις
ἐκ παιδὸς ἄνδρα γινόμενον καὶ ἐξ ἀνδρὸς παῖδα ὁτὲ
μὲν φθείρεσθαι ὁτὲ δ᾽ εἶναι οἴοιτο" δῆλον γὰρ ὅτι
καὶ εἰς ἄλληλα τῶν στοιχείων συνιόντων οὐχ ἡ τυ-
οὖσα τάξις γίγνεται καὶ σύστασις, ἀλλ᾽ ἡ αὐτή,
ἄλλως τε καὶ χατὰ τοὺς τοῦτον τὸν λόγον εἰρηχό-
τας, οἱ τῆς διαθέσεως ἑχατέρας αἰτιῶνται τὸ ἐναν-
τίον. Ὥστ᾽ εἰ τὸ ὅλον σῶμα συνεχὲς ὃν ὁτὲ μὲν
οὕτως ὁτὲ δ᾽ ἐχείνως δια τίθεται καὶ διαχεκόσμηται,

ἡ δὲ τοῦ ὅλου σύστασίς ἐστι κόσμος χαὶ οὐρανός,

οὐχ ἂν ὁ χόσμος γίγνοιτο χαὶ φθείροιτο, ἀλλ᾽ αἱ δια-

θέσεις αὐτοῦ.

δὲ ὅλως γενόμενον φθαρῆναι καὶ μὴ ἀνακάμπτειν

ὄντος μὲν ἑνὸς ἀδύνατόν ἐστιν πρὶν γὰρ γενέσθαι

ἀεὶ ὑπῆρχεν ἡ πρὸ αὐτοῦ σύστασις, ἣν μη γενομέ-
νὴν οὐχ οἷόντ᾽ εἶναί φαμεν μεταβάλλειν - ἀπείρων
δ᾽ ὄντων ἐνδέχεται μᾶλλον.

᾿Αλλὰ μὴν καὶ τοῦτο πότερον ἀδύνατον ἢ δυνατόν,
ἔσται δῆλον ἐκ τῶν ὕστερον" εἰσὶ γάρ τινες οἷς ἐν-
δέχεσθαι Doxet xal ἀγένητόν τι ὃν φθαρῆναι καὶ γε-
νόμενον ἄφθαρτον διατελεῖν, d ἐν τῷ Τιμαίῳ"
ἐχεῖ γάρ φησι τὸν οὐρανὸν γενέσ αι μέν, οὐ μὴν
ἀλλ᾽ ἔσεσθαί γε τὸν ἀεὶ χρόνον. Πρὸς οὺς φυσικῶς
μὲν περὶ τοῦ οὐρανοῦ μόνον εἴρηται, καθόλου δὲ περὶ
ἅπαντος σχεψαμένοις ἔσται xal περὶ τούτου δῆλον.

ΘΥΝΟΡΒΙΒ. — 1. Argumentum et divisio textus. — Ne irratio-
nabiliter videantur posuisse mundum incorruptibilem et tamen
genitum, dicunt quidam Platonici se docere mundum factum esse
ex elementis, eo pacto quo geometrae dicunt figuras fieri ex li-
neis et angulis. Sed geometrae hoc dicunt doctrinae gratia, et non
asserunt figuras fieri per generationem ex lineis prius existenti-
bus. Ergo similiter et Platonici,. ut demonstrent partes mundi,
et ostendant prius quid habeant a seipsis, et postea quid habeant
ἃ causa mundi, dicunt mundum factum esse ex elementis: at
non asserunt elementa extitisse ante mundum, ex eisque mun-
dum de novo per generationem factum fuisse. - 2. Excluditur
ista excusatio. Non eodem modo se habet quod Platonici et
quod geometrae dicunt. Nam partes figurarum idem sunt sive
accipiantur coniunctim prout constituunt figuram, sive accipian-
tur separatim: sed apud eos qui ponunt generationem mundi,
illa quae accipiuntur prius et posterius, impossibile est quod eo-
dem modo se habeant ex utraque parte. Non enim dicunt sim-
pliciter, sicut dicunt geometrae, quod ex elementis sit mundus,

* Auxilium autem quod quidam conantur ferre sibi ipsis
dicentium incorruptibilem quidem esse, factum autem,
non est verum. Similiter enim dicunt his qui descri-
ptiones scribunt, et seipsos dixisse de generatione; non
tanquam generato aliquando, sed doctrinae gratia, tan-
quam magis instruentes, velut descriptionem genitum
aspicientes.

* Hoc autem est, quemadmodum dicimus, non idem. In
factione quidem enim descriptionum, positis omnibus
esse simul, idem accidit: in demonstrationibus autem
horum non idem, sed impossibile: quae enim accipiun-
tur prius et posterius, subcontraria sunt. * Ex inordi-
natis quidem enim ordinata facta esse dicunt: simul
autem idem inordinatum esse et ordinatum impossibile,
sed neétesse generationem esse separantem, et tempus:
in descriptionibus autem nihil tempore segregatum est.
Quod quidem igitur impossibile ipsum. sempiternum
esse et factum esse, manifestum.

* Vicissim autem constare et dissolvi, nihil aliud facere
est quam adstruere ipsum sempiternum quidem, sed
transmutantem formam ; quemadmodum si quis ex
puero virum factum, et ex viro puerum, quandoque
eum corrumpi, quandoque esse putet. Palam enim quod
et ad invicem convenientibus elementis, non contingens
ordo fit et constitutio, sed eadem, aliterque: et secun-
dum eos qui dixerunt hunc sermonem, qui dispositionis
utriusque causant contrarium. Itaque, si totum corpus
continuum ens, quandoque quidem sic, quandoque
autem illo modo disponitur et aptatur; totius autem
consistentia mundus et caelum; non utique mundus
generabitur et corrumpetur, sed dispositiones ipsius.

* 'Totaliter autem factum corrumpi et non reflecti, existente
quidem uno impossibile est: priusquam enim fieret,
semper existebat quae ante ipsum consistentia; qua non
facta, non possibile esse dicimus transmutari. Infinitis
autem existentibus mundis, contingit magis.

Sed tamen hoc utrum impossibile aut possibile, erit ma-
nifestum ex posterioribus, * Sunt enim quidam, quibus
contingere videtur et ingenitum aliquid ens corrumpi,
et genitum incorruptibile perdurare, sicut in Timaeo:
ibi enim ait caelum factum esse quidem non solum,
sed et fore de cetero sempiterno tempore. Ad quos
naturaliter quidem de caelo solum dictum est: univer-
saliter autem de omni speculantibus erit et de hoc
manifestum.

sed quod ex elementis inordinatis mundus sit ordinatus: non est
autem possibile quod aliquid sit simul ordinatum et inordinatum,
sed inter unum et aliud oportet intervenire generationem, et
consequenter tempus distinguens utrumque. - 3. Aliae duae ra-
tiones excusandi Platonem. — Conclusio. - 4. Improbatur tertia
opinio (cf. lect. praec. n. 7). Asserere mundum vicissim componi
et vicissim dissolvi, idem est ac asserere mundum esse sempi-
ternum quoad substantiam, et transmutari solum quoad suam
formam seu dispositionem. Et revera, quando post separationem
iterum elementa in unum convenient, idem ordo et eadem mundi
dispositio fiet, quae nunc est: ab eadem enim causa congre-
gabuntur tunc elementa, a qua et prius. Et idem patet etiam se-
cundum eos qui hanc tertiam positionem adstruunt. - 5. Quoad
opinionem secundo loco (cf. ibidem) positam: si ponatur unus
tantum mundus, impossibile est ponere quod sit factus et cor-
rumpatur totaliter, ita quod nunquam iterum fiat. Nam, cum
non sit factus ex nihilo, substantia praeexistens ex qua factus
est, aut poterat subiici generationi aut non. Si non poterat,

* Seq. cap. x.
Text. 104.

* Text. 105.

* Text. 106,

* Text. 157.

* Text. 108.

* Text. 109.

* Cf. lect. praec.,
num. 9.

* asserebant εἴ
codd. exc. 4.

* Num. seq.

V

CAP. X, LECT. XXIII

neque ex eo potuit fieri mundus: si autem in sua natura ha-
bebat quod posset transmutari, ut fieret ex ea mundus, etiam
post corruptionem mundi poterit transmutari, ad hoc quod ite-
rum ex ipsa fiat mundus. — Si vero ponat quis infinitos mundos,

xxm raemissis rationibus contra opinio-
(Q» ADnem Platonis, hic Philosophus exclu-
ES «M dit quandam excusationem praedictae
x Ὁ opinionis *, quam Xenocrates et alii
Platonici afferebant *. Et circa hoc duo facit: pri-
mo proponit excusationem; secundo excludit eam,
ibi: Hoc autem est, quemadmodum dicimus * etc.
Dicit ergo primo quod non est verum illud
auxilium, idest illa excusatio, quam quidam Pla-
tonicorum, dicentium mundum esse incorruptibi-
lem sed tamen factum vel genitum, conantur * ferre
sibi ipsis, ut non irrationabiliter posuisse videan-

tur. Dieunt enim se dixisse de generatione mundi,

ad similitudinem eorum qui describunt figuras geo-
metricas, qui primo describunt quasdam partes
figurae, puta trianguli, et postea alias ^, non quasi
prius fuerint huiusmodi partes antequam talis fi-
gura ex huiusmodi partibus constitueretur, sed ut
magis explicite demonstrent ea quae ad figuram
requiruntur. Et similiter dicunt Platonem di-
xissé mundum factum esse ex elementis, non
tanquam aliquo tempore determinato mundus sit
generatus, sed causa doctrinae; ut facilius instrue-
rentur aliqui de natura mundi, dum prius demon-
strantur eis partes mundi ?, et quid habeant huius-
modi partes ex seipsis, postea demonstratur eis
compositio quam habent a causa mundi, quae
Deus est. Et ita aspiciunt, idest considerant, mun-
dum esse genitum, ad modum descriptionis qua
utuntur geometrae in descriptione figurarum.

2. Deinde cum dicit: ZZoc autem est, quemad-
modum dicimus etc., improbat quod dictum est.
Et dicit quod non eodem modo se habet quod
ipsi dicunt circa generationem mundi, et quod
geometrae dicunt circa descriptiones figurarum,
sicut manifestabitur per ea quae nunc dicemus.
Quia in descriptionibus geometricalibus, idem ac-
cidit si omnes partes figurae simul accipiantur ut
constituunt * figuram, et si non accipiantur simul:
quia quando non accipiuntur simul, nihil aliud
dicitur de eis nisi quod sunt * lineae vel anguli;
et hoc etiam salvatur in eis quando accipiuntur
omnia simul in figura constituta ex eis. Sed in de-
monstrationibus eorum qui ponunt generationem
mundi, non idem accipitur cum sunt simul et cum
non sunt simul; sed impossibile est quod idem
ex utraque parte accipiatur, sicut impossibile est

93

magis poterit sustineri quod mundus semel corruptus nunquam
reparetur: quia ex eisdem atomis alio modo dispositis poterit
alius mundus constitui. - 6. Quid remaneat dicendum ad praedi-
ctorum manifestationem.

opposita esse simul; illa enim * quae accipiuntur
prius, scilicet ante constitutionem mundi, et poste-
rius, scilicet mundo iam constituto, sunt subcon-
traria, idest habent quandam adiunctam et laten-
tem contrarietatem. Dicunt enim quod ex elementis
inordinatis facta sunt ordinata, Deo scilicet redu-
cente inordinationem elementorum ad ordinem, ut
Plato in 777aeo dicit: geometrae autem non di-
cunt quod ex lineis divisis componatur triangulus,
sed simpliciter quod ex lineis. Et esset simile si
isti solum dicerent quod mundus sit ex elementis:
sed dicunt quod mundus ordinatus sit ὃ ex elemen-
tis inordinatis. Non est autem possibile quod ali-
quid sit simul ordinatum et inordinatum: sed
necesse est dari aliquam generationem, per quam
unum eorum ab altero separetur, ut scilicet ante
generationem sit inordinatum, post generationem
vero ordinatum; et per consequens necesse est dari
aliquod tempus distinguens utrumque. Sed in de-
scriptionibus figurarum non requiritur aliqua di-
stinctio temporis: non enim oportet quod linea
et triangulus tempore distinguantur, sicut ordina-
tum et inordinatum.

3. Volunt autem * quidam adhuc excusare Pla-
tonem, quasi non posuerit quod inordinatio prius
tempore fuerit in elementis mundi, et postea
aliquo tempore incoeperint ordinari; sed quia in-
ordinatio semper quantum ad aliquid adiuncta
est elementis mundi, licet quantum ad aliquid
ordinentur; sicut etiam ipse Aristoteles ponit quod
materiae semper adiungitur privatio, quamvis et
semper sit secundum aliquid formata. Potest etiam
intelligi Platonem dedisse intelligere quid ele-
menta ex se haberent 5, si non essent ordinata a
Deo; non quod prius tempore fuerint inordi-
nata. - Sed quidquid Plato intellexerit, Aristote-
les, sicut dictum est *, obiiciebat contra id quod
verba Platonis exprimunt.

Concludit ergo ex praemissis quod impossibile
sit mundum factum esse per generationem, et
tamen eum in sempiternum durare.

4. Deinde cum dicit: Vicissim autem etc., pro-
sequitur opinionem Empedoclis, quam tertio po-
suerat *. Et dicit quod illi qui dicunt mundum

vicissim componi et dissolvi, nihil aliud faciunt

quam quod adstruunt " mundum esse sempiter-
num secundum substantiam, sed se transmutare

«) conantur. — contrariantur CF; margo F vel conantur, quam no-
tam BDEIpG ponunt in textu, legentes contrariantur vel conantur. — P
prosequitur: ferre; sed ipsi, ut non irrationabiliter posuisse videantur,
dicunt se dixisse.

8) et postea alias. — et om. P. — Lin. seq. pro falis figura, aliqua
alia figura sl, alia figura P et cet. exc. A. — Ibi demonstrent ea, de-
monstrarent ea P.

d) eis partes mundi. — eis, quod DEIpG corrumpunt in ei, om. PF;
in eis C. — P pergit: et quid habeant huiusmodi partes, ex ipsis postea ;
omisso nempe se, mutatur interpunctio; legendum vero esse ex seipsis,
patet ex lin. seq., a causa mundi. Pro demonstratur eis compositio,
quod legimus cum IsG, demonstrant eis compositionem P, demonstra-
tur eis compositionem cet. corrupte.

9) ordinatus sit. — ordinatur sic A. — Linea sequenti inordinatis

om. P, contra textum. — Inferius pro dari, bis dare P, prima vice cum
ADpB.

c) Volunt autem. — Voluit autem P. — « Sicut informitas inexistit
naturae materiae, etiam secundum Aristotelem, etsi semper participet
speciebus (formis), sic et inordinatio materialis consubsistit cum ipsa,
etsi semper ordinem participet secundum conditivam specificationem. »
Simplicius, op. cit., fol. 48 recto, col. 2. — Sequenti linea Piana pro
inordinatio habet aliqua inordinatio, et deinde pro postea, po-
sterius.

Ὁ quid elementa ex se haberent. — lta codd., excepto quod aliqui
pro quid videntur habere quod; propter istud quod forte P habet: quod
elementa ex se inordinationem haberent; cf. in num. 1 versus finem,
quid habeant huiusmodi partes ex seipsis.

q) adstruunt. — asserunt P. — Lin. seq. pro se transmutare, quod

*autem?» et codd.
exc. A.

[7]

* Lect. praeced.
n. 8.

* Cf. lect. praec.,
n. 7, 9.

* Lect. praeced.

94
secundum formam, sive secundum eius disposi-
tionem; sicut si aliquis videns aliquem ex puero
factum virum, si ponatur quod videat vicissim
eundem ex viro factum puerum, putet eum quan-
doque fieri et * quandoque corrumpi. Et quod
secundum hanc opinionem Empedoclis ponatur
ipsa substantia mundi sempiterna, manifestat per
hoc quod post separationem elementorum per
litem, quando iterum convenient elementa, non
fiet ^ qualiscumque ordo mundi et qualiscumque
eius constitutio, sed eadem quae nunc est. Et
hoc manifestum est ef aliter, scilicet per ratio-
nem, quia ab eadem causa, scilicet amicitia, con-
gregabuntur tunc elementa, ex qua et prius con-
gregata sunt, et sic eadem constitutio mundi se-
quetur: sed etiam hoc manifestum est secundum
eos qui hanc positionem ponunt, qui asserunt con-
trarietatem litis et amicitiae, quas ponunt ' causam
contrariae dispositionis in elementis, ut scilicet
quandoque sint coniuncta, quandoque separata.
Unde concludit quod, si totum corpus mundi,
continuum existens, idest coniunctum, quandoque
disponatur et aptetur uno modo, quandoque alio
modo; cum ipsa consistentia sive substantia
omnium corporum vocetur mundus sive caelum,
sequitur quod mundus non generetur et corrum-
patur, sed solum dispositiones ipsius.

5. Deinde cum dicit: 7ofaliter autem factum etc.,
prosequitur opinionem * Democriti, quam supra
secundo posuerat *. Et primo dicit qualiter se ha-
beat ista opinio; secundo ostendit quid circa hanc
postmodum erit manifestum, ibi: Sed tamen * etc.

Dicit ergo primo quod, si aliquis ponat quod
mundus sit factus, et totaliter corrumpatur absque
regressu *, ita scilicet quod nunquam iterum fiat,
hoc quidem est impossibile, si ponatur unus tan-
tum mundus. Et hoc ideo, quia si sit unus mundus
qui quandoque est factus, cum non sit factus ex
nihilo, priusquam fieret existebat substantia quae
erat ante eum. Aut ergo ponemus quod illa sub-
stantia quae praeerat mundo, poterat subiici ge-
nerationi, aut non. Et si quidem non poterat ge-
nerationi * subiici, non poterat ex ea fieri mun-
dus: et hoc est quod dicit, qua non facta, vel
non genita, idest qua non subiecta generationi,
impossibile esse dicimus transmutari, idest non
possibile esse ? quod transmutetur, ad hoc ut ex ea
fiat mundus. Si vero in sua natura habebat quod

DE CAELO ET MUNDO LIB. I

posset transmutari, ad hoc quod fieret ex ea mun-
dus, etiam post corruptionem mundi poterit
transmutari, ut ex ea iterum fiat mundus. i

Sed si aliquis ponat infinitos mundos, ita scilicet
quod ex quibusdam atomis uno modo compositis
fiat hic mundus, et ex eisdem vel aliis alio modo ^
compositis fiat alius mundus, et hoc in infinitum;
magis poterit sustineri quod dictum ést, scilicet
quod mundus semel corruptus nunquam iterum
generetur; quia ex quo possibile est esse alios
mundos, ex illis atomis poterit alius mundus con-
stitui ". Sed si non posset esse mundus nisi unus,
sequeretur inconveniens: quia materia in quam
mundus resolveretur, esset adhuc in potentia ut
ex ea fieret mundus; unde si non posset esse
alius mundus, oporteret quod idem ipse iterum
fieret.

6. Deinde cum dicit: Sed tamen etc., ostendit
quid restet dicendum: et dicit quod ex poste-
rioribus erit manifestum utrum hoc sit possibile
vel impossibile *. Et si quidem ly Aoc referatur
ad immediate dictum de opinione ponentium
infinitos mundos, non est intelligendum quod
posteriora hic nominet ea quae immediate se-
quuntur, in quibus nulla de hoc fit mentio; sed in-
telliguntur posteriora ea quae dicentur de opinione
Democriti in tertio huius, et in I de Generatione.
Si vero ly hoc referatur ad totum praecedens, ubi
actum est de opinione ponentium mundum esse
genitum, per posteriora intelliguntur immediate
sequentia. Et ad hoc concordat quod immediate
subditur. Sunt enim quidam, quibus videtur esse
contingens quod aliquid quod nunquam fuit ge-
neratum, quandoque ^ corrumpatur, et quod ali-
quid de novo genitum, incorruptibile perduret;
sicut in 77maeo dicit Plato non solum quod cae-
lum sit factum de novo, sed etiam quod duret de
cetero sempiterno tempore; et sic ponit utrum-
que dictorum, scilicet quod materia inordinata,
quae nunquam incoepit esse inordinata, quando-
que esse desinat; et quod mundus incipiat, et
nunquam desinat. Et contra istos sic ponentes
mundum generari, supra * circa principium huius
libri naturalibus rationibus processum est solum
quantum ad caelum, quod probavit esse inge-
nitum et incorruptibile, tanquam non habens
contrarium: sed nunc hoc manifestabitur univer-
sali consideratione de omnibus entibus.

habent PE (sed in E se expungitur a correctore), se transmutari cet.
codd.; H (de quo vide praefat.) transmutari, omisso se.

9) non fiet. — non fiat P. — Post unam lin., ibi et aliter scilicet per
rationem, pro et, etiam P et codd. exc. A, scilicet om. P ; cf. text.

t) contrarietatem litis et amicitiae, quas ponunt. — et om. P; quas
om. P et codd. exc. A. — Lin. seq. pro in elementis, in elementa P.

x) prosequitur opinionem. — prosequitur autem opinionem P, et lin,
Seq. pro secundo, secundam.

2) mon possibile esse. — non potest esse codd. exc. AG. — Linea se-
quenti natura corrumpunt in non BDEpFG; ratione sF. Pro posset,

ΒΒ... τταως

POSSit codices; pro quod fieret, ut fieret DEGI; pro etiam post, et
etiam post P.

p) uno modo... alio modo. —uno alio modo... modo P, errore typogr.
occurrente iam in ed. 1516. -- Ibi magis poterit, magis om. P; cf. text.

v) constitui, — construi BCDEF(l:), construit ed. 1516, — Post unam
lin. pro resolveretur, solveretur P.

E) vel impossibile. — Hoc om. P contra codd. et text. — Pro sequenti
ly, quod om. AsE, si cet.; cf. post sex lineas si vero ly hoc.

o) quandoque. — lta AsG; om. PCsE, quia scilicet cet. corrupte ha--
bent quod nunquam.

τ. 2

zr e
33 Ex

» LM Ὁ ' -
- ——RÉEytot τὸ ἅπτεσθαι xal τὸ χινεῖσ

᾿
f
d

CAP. XI, LECT. XXIV 95

LECTIO VIGESIMAQUARTA

VARII MODI QUIBUS ALIQUA DICUNTUR GENERABILIA ET INGENERABILIA,
1 . CORRUPTIBILIA ET INCORRUPTIBILIA

Πρῶτον δὲ διαιρετέον πῶς ἀγένητα καὶ γενητά φαμεν
xal φθαρτὰ καὶ ἄφθαρτα"
πολλαχῶς γὰρ λεγομένων, κἂν μηδὲν διαφέρῃ πρὸς τὸν
λόγον; ἀνἄγκη τὴν διάνοιαν ἀορίστως ἔχειν, ἂν τις
τῷ διαιρουμένῳ πολλαχῶς ὡς ἀδιαιρέτῳ χρῆται"
ἄδηλον γὰρ κατὰ ποίαν φύσιν αὐτῷ συμβαίνει τὸ
λεχθέν.
Λέγεται δ᾽ ἀγένητον ἕνα μὲν τρόπον ἐὰν ἢ τι νῦν πρό-
τερον μὴ ὃν ἄνευ γενέσεως καὶ iiem. καθάπερ
αν λέγουσιν" οὐ γὰρ
εἶναι γίνεσθαί φασιν ἁπτόμενον, οὐδὲ κινούμενον.
Ἕνα δ᾽ εἴ τι ἐνδεχόμενον γίνεσθαι ἢ γενέσθαι μή
ἐστιν" ὁμοίως γὰρ καὶ τοῦτο ἀγένητον, ὅτι ἐνδέχε-
ται γενέσθαι. Ἕνα δ᾽ εἴ τι ὅλως ἀδύνατον γενέσθαι,
ὥσθ᾽ ὁτὲ μὲν εἶναι ὁτὲ δὲ μή. Τὸ δ᾽ ἀδύνατον λέ-
γεται διχῶς un γὰρ τῷ ἡὴ ἀληθὲς εἶναι εἰπεῖν ὅτι
γένοιτ ἄν, 7, τῷ μὴ ῥᾳδίως μηδὲ ταχὺ T καλῶς.

Τὸν αὐτὸν δὲ τρόπον καὶ τὸ γενητὸν ἕνα μὲν εἰ μὴ ὃν
πρότερον ὕστερον ἔστιν, εἴτε γενόμενον εἴτ᾽ ἄνευ
τοῦ γίνεσθαι, ὁτὲ μὲν μὴ ὄν, πάλιν δ᾽ ὄν: ἕνα δ᾽
εἰ δυνατόν, εἴτε τῷ ἀληθεῖ διορισθέντος τοῦ δυνα-
τοῦ εἴτε τῷ ῥᾳδίως ἕνα δ᾽ ἐὰν ἡ γένεσις αὐτοῦ ἐχ
τοῦ μὴ ὄντος εἰς τὸ ὄν; εἴτ᾽ ἤδη ἔντος, διὸ τοῦ
γίνεσθαι δ᾽ ὄντος, εἴτε καὶ μήπω ὄντος, ἀλλ᾽ ἐνδε-
χομένου.

Καὶ φθαρτὸν δὲ καὶ ἄφθαρτον ὡσαύτως εἴτε γὰρ πρό-
πτερόν τι ὃν ὕστερον ἢ μή ἐστιν d ἐνδέχεται μὴ et-
ναι, φθαρτὸν εἶναί φαμεν, εἴτε φθειρόμενόν ποτε xal
uecapiDAov, εἴτε μή. "Ecc δ᾽ ὅτε xal τὸ διὰ τοῦ
φθείρεσθαι ἐνδεχόμενον μὴ εἶναι φθαρτὸν εἶναί φα-
μεν, καὶ ἔτι ἄλλως τὸ ῥᾳδίως φθειρόμενον, ὃ εἴποι
ἄν τις εὔφθαρτον.

Καὶ περὶ τοῦ ἀφθάρτου ὁ αὐτὸς λόγος" ἢ γὰρ τὸ ἄνευ

θορᾶς ὁτὲ μὲν ὃν ὁτὲ δὲ μὴ 6v, οἷον τὰς diode, ὅτι
ἴω τοῦ φθείρεσθαι πρότερον οὖσαι ὕστερον οὐχ εἰ-
cív, ἣ τὸ ὃν μὲν δυνατὸν δὲ μὴ εἶναι, ἢ οὐχ ἐσό-
ἐνόν ποτε, νῦν ὄν: σὺ γὰρ εἶ, καὶ ἡ ἁφὴ νῦν"
ἀλλ᾽ ὅμως φθαρτόν, ὅτι ἔσται ποτὲ ὅτε οὐκ ἀληθές
σε εἰπεῖν ὅτι εἶ, οὐδὲ ταῦτα ἅπτεσθαι. Τὸ δὲ μά-
Ἅιστα κυρίως, τὸ ὃν μέν, ἀδύνατον δὲ φθαρῆναι οὕ-
τως ὥστε νῦν ὃν ὕστερον μὴ εἶναι ἢ ἐνδέχεσθαι μὴ
εἶναι, ἢ καὶ τὸ μήπω ἐφθαρμένον, ὃν δέ, τἀ όμενον
ὕστερον μὴ εἶναι. Λέγεται δ᾽ ἄφθαρτον xal τὸ

3

μὴ ῥᾳδίως φθειρόμενον.

ΘΎΝΟΡΘΙ5. --- 1. Argumentum et divisio textus. -- Ad investigan-
-dum utrum mundus sit genitus et corruptibilis, oportet primo
distinguere modos quibus aliqua dicuntur generabilia et inge-
nerabilia, corruptibilia et incorruptibilia. - 2. Nam licet multi-
plicitas significationis alicuius nominis non inducat differentiam
in ipsam argumentationem, quando nomen sumitur semper in una
significatione; inducitur tamen confusio in intellectum audientis,
si quis utatur nomine quod multipliciter distingui potest, tan-
quam distingui non posset. — 3. Subdivisio textus. — Tres modi
quibus aliquid dicitur ingenitum. Primo dicitur ingenitum id quod
modo est, cum prius non esset, ita tamen quod hoc contingat
sine generatione et transmutatione eius quod esse incipit. Alio
modo dicitur ingenitum, quasi »on genitum, id quod contingit
fieri vel non fieri, generari vel non generari, et nondum est ge-
neratum. Tertio modo ingenitum dicitur quod est impossibile
ut quandoque sit et quandoque non sit, et consequenter omnino
fieri nequit, neque per generationem neque quocumque alio

-modo. Et hic modus distinguitur in duos, secundum quod im-

* Primum autem dividendum quomodo ingenerabilia et
generabilia dicimus, et corruptibilia et incorruptibilia,
Multipliciter enim dictis, etsi nulla differentia ad sermonem,
necesse intellectum confuse habere, si quis diviso mul-
tipliciter tanquam indiviso utatur: immanifestum enim
secundum quam naturam ipsi accidit quod dictum est.

* Dicitur autem ingenitum uno quidem modo si sit aliquid
nunc, prius non ens, sine generatione et transmutatione,
quemadmodum quidam tangi et moveri dicunt: non
enim generari quidam dicunt tactum neque motum.
Uno autem si quid contingens fieri aut non fieri, non
est: similiter enim et hoc ingenitum quod contingit
fieri, Uno autem si quid omnino impossibile fieri, ut
et quandoque sit quandoque autem non. Impossibile
autem dicitur dupliciter: aut enim simpliciter non ve-
rum erit dicere quod fiet utique, aut non facile, neque
cito aut bene.

* Eodem autem modo et genitum uno quidem si non ens
prius, posterius sive genitum sive sine generari, quan-
doque quidem non ens, iterum autem ens. Uno autem
si possibile, sive per verum determinato possibili, sive
per facile. Uno autem si sit generatio ipsius ex non
ente in ens, sive iam existente, per fieri autem existente,
sive etiam nondum existente sed contingente.

* Et corruptibile autem et incorruptibile similiter. Sive
enim prius aliquid ens posterius autem non est aut
non esse contingit, corruptibile esse dicimus, sive cor-
ruptum aliquando et transmutatum sive non. Est autem
quando et quod per corrumpi contingit non esse, cor-
ruptibile esse dicimus. Et adhuc aliter quod facile cor-
rumpitur, quod dicet utique aliquis euphtharton.

* Et de incorruptibili eadem ratio. Aut enim quod sine
corruptione quandoque quidem ens, quandoque autem
non ens; puta tactus, quia sine corrumpi prius exi-
stentes postremo non sunt. Aut ens quidem, impossi-
bile autem non fore aut non futurum aliquando, nunc
autem ens: tu enim es et tactus nunc, sed tamen
corruptibiles, quia erit aliquando tempus quando non
verum te dicere quia es, neque hoc tangi. Maxime
autem proprie incorruptibile ens quidem, impossibile
autem corrumpi sic ut et nunc ens postremo non sit
aut contingat non esse, et si nondum corruptum, con-
tingens autem postremo non esse. Dicitur autem in-
corruptibile et quod non facile corrumpitur.

possibile esse vel fieri dicitur vel absolute vel secundum quid,
quatenus scilicet non de facili fieri potest. — 4. Ratio praemissae
distinctionis. Negatio quae importatur per nomen Zingenitum,
potest vel solum negare determinatum modum incipiendi quem
dicit generatio, vel negare etiam ipsam incoeptionem; et utrum-
que vel secundum actum solum, vel etiam secundum potentiam.
In primo casu habetur primus modus. Si vero negatur non po-
tentia sed actus, erit secundus modus. Quod si negatur tum mo-
dus incoeptionis tum ipsa incoeptio, et quantum ad actum et
quantum ad potentiam, sic erit tertius modus, qui est perfectissi-
mus. — 5. Similiter tribus modis dicitur genitum. ;Primo si ali-
quid prius non fuit et postea incoepit esse, sive per generationem
sive absque generatione. Secundo si possibile sit aliquid incipere
esse; sive possibile dicatur simpliciter quod potest esse, sive di-
catur quod de facili fieri potest. Tertio dicitur genitum id cuius
potest esse generatio; et hoc sive iam incoeperit esse, sive non-
dum esse incoeperit, sed contingat per modum generationis
incipere. - Ratio horum modorum iuxta dicta in num. 4. — 6. Dif-

* Cap. xr. Text.

Ho.

* Text. rii.

* "Text. τὸ.

* Text. 113.

* "Text. 114.

* Cf. lect. Xxil,
n. I.

* Lect. xxvt.

* Lect. seq.

* Num. 3.

96
ferentiae inter modos ingeniti et modos geniti. Prima est se-
cundum distinctionem: nam ex parte ingeniti, sub alio modo
comprehenditur negatio determinati modi incipiendi secundum
potentiam, et sub alio secundum actum; sed quantum ad negatio-
nem incoeptionis in communi, sub eodem modo comprehenditur
negatio potentiae et actus. Sed circa modos geniti, e converso
ex parte incoeptionis in communi distinguuntur modi secundum
potentiam et secundum actum; sed ex parte determinati modi
essendi, sub uno modo comprehenditur potentia et actus. — Alia
differentia est secundum ordinem. Nam in modis ingeniti, id quod
pertinet ad determinatum modum incoeptionis, praemittitur ei
quod pertinet ad incoeptionem in communi; e converso autem
circa modos geniti. - Ratio huius est, quia voluit Aristoteles primo
ponere modos imperfectos et postea perfectos; negatio autem
proprii est imperfecta, negatio vero communis perfecta; e con-
verso affirmatio communis est imperfecta, affirmatio autem .pro-
prii perfecta. - Et eadem de causa partiales modi secundum actum
et secundum potentiam ponuntur uniti sub negatione communis
modi incipiendi, et distincti quoad negationem particularis modi

Pí

e
l/

opiniones aliorum circa propositam
SNNquaestionem de mundo, an sit geni-
: J^Atus et corruptibilis, hic prosequitur
praedictam quaestionem secundum suam opinio-
nem *. Et primo praemittit quaedam quae sunt
necessaria ad investigationem propositi; secundo
prosequitur propositam quaestionem, ibi: Deter-
minalis autem his * etc. Circa primum duo facit:
primo distinguit multiplicitatem horum nominum,
quibus utitur in quaestione, scilicet geniti et in-
geniti, corruptibilis et incorruptibilis ; secundo di-
stinguit multiplicitatem quorundam nominum,
quae in praedictorum definitione cadunt, scilicet
possibilis et impossibilis, ibi: Si itaque haec sic
habent * etc. Circa primum duo facit: primo dicit
de quo est intentio; secundo propositum prose-
quitur, ibi: Dicitur autem ingenitum * etc.

Circa primum duo facit. Primo dicit de quo est
intentio: et dicit quod circa inquisitionem prae-
dictae quaestionis, primo oportet distinguere qui-
bus modis aliqua dicuntur generabilia et ingene-
rabilia, et iterum corruptibilia et incorruptibilia.

2. Deinde cum dicit: Multipliciter enim dictis etc.,
assignat rationem suae intentionis. Et dicit quod
quando aliqua multipliciter dicuntur, contingit
quandoque quod illa multiplicitas nullam diffe-
rentiam inducat quantum ad rationem quae pro-
ponitur, quando scilicet ^ in illa ratione sumitur
nomen solum in una significatione: tunc enim
multiplicitas differentiam facit in ratione, quando
nomen sumitur in diversis significationibus. Sed
tamen, licet nulla differentia fiat quantum ad ra-
tionem, tamen intellectus audientis confuse se ha-
bet, si aliquis utatur nomine quod multipliciter
potest distingui, tanquam distingui non posset:
quia quando aliquis utitur indistincte nomine mul-
tiplici ^, non est manifestum secundum quam na-
turam significatam accidit conclusio.

3. Deinde cum dicit: Dicitur autem ingeni-

;ostquam Philosophus prosecutus est |

DE CAELO ET MUNDO LIB. I

incipiendi; sed in affirmatione e contrario se habet. — 7. Tres
modi corruptibilis. a) Secundum quod dicitur corruptibile id
quod, cum prius sit, posterius vel non est vel contingit non
esse, sive per corruptionem. et transmutationem, sive absque
corruptione et transmutatione. 5) Dicitur corruptibile quod con-
tingit non esse, non quomodocumque, sed per specialem mo-
dum corruptionis. c) Dicitur corruptibile quod de facili cor-
rumpitur. - 8. Quomodo hi modi conveniant cum modis geniti
quantumr ad ordinem, et differant quantum ad distinctionem. -
Quare Philosophus utatur nomine geniti secundum actum, et
corruptibilis secundum potentiam. — 9. Incorruptibilis etiam po-
nuntur tres modi. Primus secundum negationem determinati
modi desitionis, prout scilicet incorruptibile dicitur quod potest
quidem amittere esse, sed sine corruptione. Secundo dicitur
aliquid incorruptibile secundum negationem desitionis in com-
muni, prout nempe id quod nunc est, impossibile est quod
postea non sit. Et hoc dicitur maxime proprie incorruptibile.
Tertio modo dicitur aliquid incorruptibile quod non de facili
corrumpitur.

tum etc., distinguit praedicta nomina: et primo
ingenitum et genitum; secundo corruptibile et
incorruptibile, ibi: Et corruptibile autem * etc.
Circa primum duo facit: primo distinguit hoc no-
men ingenitum; secundo hoc nomen genitum, ibi:
Eodem autem modo * etc.

Ponit autem primo ? quod hoc nomen inge-
nitum dicitur tribus modis. Quorum primus est
prout dicitur aliquid ingenitum, quod quidem
nunc est, sed prius non erat, ita tamen quod hoc
contingat sine generatione et transmutatione eius
quod esse incipit; sicut aliqui ponunt exemplum
de eo quod est tangi et moveri; dicunt enim
quod tactum et motum non contingit generari.
Et hoc probatum est in V Physic. *, quia, cum
generatio sit quaedam species motus sive trans-
mutationis, si motus generaretur, sequeretur *
quod mutationis esset mutatio. Sic ergo tactus et
motus, licet esse incipiant, tamen dicuntur ingenita,
quia non generantur, nec nata sunt generari.

Secundo modo dicitur aliquid esse ingenitum,
quod quidem contingit fieri vel non fieri, et tamen
nondum est factum; sicut hominem qui nascetur
cras, contingit in futurum fieri vel non fieri, et
tamen dicitur ingenitus, quia nondum est natus.
Similiter enim * et hoc potest dici ingenitum,
quasi non genitum, quod contingit generari, quia
nondum est generatum, sicut et illud quod non
contingit generari ?.

Tertio modo dicitur aliquid ingenitum, quod
omnino impossibile est fieri hoc modo ut quan-
doque sit et quandoque non sit, sive per gene-
rationem sive quocumque alio modo; et secun-
dum hoc ingenita dicuntur quae non possunt
esse, vel quae non possunt non esse. Hic autem
modus distinguitur in duos: nam impossibile esse
seu fieri dicitur dupliciter *; uno modo absolute,
quando scilicet simpliciter non est verum di-
cere quod hoc aliquando fiat; secundo modo
prout dicitur aliquid impossibile fieri, quia non

«) quando scilicet. — quia scilicet codd.; sed a contextu potius con-
ditionalis vel temporalis particula quam causalis videtur requiri. — Lin.
seq. pro tunc enim, tunc autem P ; sed cum lectione quando scilicet, par-
ticula causalis melius quadrat, Paulo post eadem P pro ratione, rationem.

B) nomine multiplici. — nomine om. P ; quae post pauca verba pro
naturam significatam legit naturam significati.

yq) Ponit autem primo. — Ponit ergo primo E; primo om. P. — Lin.
seq. est om. codd. exc. Asl.

9) quia nondum ... generari. — Hoc om. P, aut quia homoteleuton est,
aut quia expresse expunctum est propter omissionem verbi son in codd.
exc. A, quo omisso sensus abest. Quae ex codicibus adiecimus, concor-
dant cum praecedenti similiter enim etc., nam huic correspondet sicut
et illud etc.

ε) Hic autem modus ... dupliciter. - Hic modus distinguitur in duos,
nam possibile dicitur dupliciter esse vel fieri P. — Sequenti lin, pro
quando, quia A; pro dicere, dici P, dicitur codd. exc. AsGI.

l

* Num. 7.

* Cap. 11; S. Th.
lect. ui, n. 9 sqq.

* sequitur codd.

* etiam cpi, om.
st.

* incipit p.

* sit om. CDEpF
GI.

*yerum add. Asc.
* scilicet om. Bc
DEFG.

** fieri add. 4.

* Num. praec.

* aliquod add. v.

CAP. XI, LECT. XXIV

de facili potest fieri; et hoc quia non cito po-
test fieri, vel quia non est bene factibile, sicut si
dicamus aliquod malum ferrum non esse bene
fabricabile.

4. Ad evidentiam autem horum modorum, con-
siderandum est quod generatio importat aliquid
commune, quod est incipere esse; et etiam im-
portat determinatum modum essendi, scilicet per
transformationem. Negatio igitur quae importatur
hoc nomine ingenitum, uno modo potest negare
utrumque, scilicet incoeptionem et modum inci-
piendi; vel potest solum negare modum incipiendi.
Et utrumque contingit dupliciter: uno modo se-
cundum actum, alio modo secundum potentiam.
Si igitur praedicta negatio non neget incoeptio-
nem, sed solum modum incipiendi, sic est primus

modus, secundum quem dicitur aliquid ingenitum,

quod potest incipere esse, sed non per genera-
tionem. Si vero neget non potentiam, sed solum
actum, ut puta quia potest incipere esse et po-
test generari, non tamen adhuc incoepit * esse vel

est generatum, sic est secundus modus. Si vero,

non solum neget modum incipiendi, sicut in primo
modo, nec solum actum generationis, sicut in se-
cundo ,.sed simul * modum incoeptionis et in-
coeptionem, et quantum ad actum et quantum
ad potentiam; sic est tertius modus, qui est per-
fectissimus, secundum quem proprie et simpliciter
dicitur aliquid ingenitum; quamvis et hic modus
distinguatur secundum quod. possibile dicitur ali-
quid vel simpliciter vel secundum quid.

5. Deinde cum dicit: Eodem autem modo etc.,
distinguit significationem huius nominis genitum.
Et dicit quod eodem modo genitum dicitur tri-
bus modis. Quorum primus est si aliquid prius
non fuit et postea incoepit * esse, sive per genera-
tionem, sicut homo, sive sine generatione, sicut
tactus; dummodo illud quod dicitur genitum, quan-
doque non sit, et iterum postea sit *.

Secundo modo dicitur aliquid genitum, si pos-
sibile sit illud incipere esse; sive possibile determi-
netur per verum, ut scilicet dicatur possibile quod
potest esse *, sive determinetur per facile, ut scili-
cet * dicatur possibile fieri quod de facili ** potest.

Tertio modo dicitur aliquid genitum, cuius po-
test esse generatio, ut per hoc procedat de non
esse in esse: et hoc indifferenter sive iam esse
incoeperit, et hoc per fieri, idest per modum gene-
rationis; sive nondum esse incoeperit, sed contin-
gat illud esse incipere per modum generationis.

Apparet etiam secundum praemissa * ratio ho-
rum modorum. Quia cum dicitur * genitum secun-
dum primum modum, asseritur actualis incoe-
ptio, non autem modus determinatus incipiendi,
quem significat generatio. Secundum autem mo-
dum secundum, asseritur possibilitas incoeptionis
absque determinato modo incipiendi: et hic mo-

97

dus potest distingui in duos secundum distinctio-
nem potentiae. Secundum autem modum tertium,
asseritur non solum incoeptio, sed determinatus
modus incipiendi: et hic modus potest distingui
in duos, quia vel asseritur determinatus modus
inciplendi secundum actum, ut quia sit aliquid
iam generatum; aut secundum potentiam, ut quia
aptum natum sit generari.

6. Et si quis recte consideret modos quos po-
8811 * circa genitum, differunt a modis quos posuit
circa ingenitum dupliciter: uno modo secundum
distinctionem, alio modo secundum ordinem. Se-
cundum distinctionem " quidem, quia in distin-
ctione modorum :ngeniti, sub alio modo com-
prehendebatur negatio determinati modi incipiendi
secundum potentiam, et in alio secundum actum:
nam in primo modo dicebatur ingenitum, quod
non poterat incipere per generationem; in secundo
autem quod poterat incipere per generationem ^,
sed nondum erat generatum. Sed quantum ad
negationem incoeptionis in communi, sub eodem

.-modo comprehendebat negationem potentiae et

actus: dicebatur enim tertio modo ingenitum,
quod nec incoepit * esse, nec potest incipere. - Sed
circa modos genili, e converso ex parte incoeptio-
nisin communi distinguit modos secundum po-
tentiam et actum: nam primus modus est quod *
actu incipit esse quocumque modo; secundus mo-
dus * est quod potest incipere quocumque modo,
licet nondum incoeperit. Sed ex parte determinati
modi incipiendi, sub uno modo comprehendit
potentiam et actum: dicitur enim tertio modo
genitum, quod vel est generatum * vel potest
generari . Et sic patet quod isti tres modi non
directe contraponuntur tribus primis: quia quod
ibi distinguebatur, hic remanet indistinctum, et
e converso.

Secundum ordinem autem differunt isti modi.
Nam in modis ingeniti praemittebatur id. quod
pertinet ad determinatum modum incoeptionis, ei
quod pertinet ad incoeptionem in communi: sed
circa modos geniti praemittitur id quod est ex
parte incoeptionis in communi. Et hoc subtili ra-
tione Aristoteles fecit. Voluit enim primo ponere
modos imperfectos, et ultimo modos perfectos:
differenter autem se habent negatio et affirmatio
circa proprium et commune. Nam negatio quae
negat proprium, est imperfecta; negatio autem
quae negat commune, est perfecta, quia negato
communi negatur proprium: et ideo ultimum mo-
dum ;ngeniti quasi perfectum posuit, quo negatur
incoeptio in communi. Et quia negatio particularis
modi incipiendi est imperfecta, ideo ex hac parte *
posuit partiales modos distinctos secundum po-
tentiam et actum. - Sed affirmatio proprii est
perfecta, quia posito proprio ponitur commune;
affirmatio autem. communis est imperfecta: et

Ὁ) simul. — solum BCDFGI; corruptionem E corrigit in universaliter,
P expungit. -Post duas lin. ínte secundum quem A. addit sed, cet. et.

Ἢ) alio modo ... distinctionem. — Hoc om. P, quia homoteleuton est ;
sed non esse omittendum patet ex modo loquendi quo s. Thomas
utitur et hic immediate, et infra circa medium num., nempe: Secundum
ordinem autem differunt isti modi.

Opp. D. Τβομδλὲ T. III.

0) in secundo... generationem. — Hoc omittunt PA, iterum quia
homoteleuton est; male autem omitti patet ex contextu; conf. etiam
num.. 3.

Ὁ) vel. potest generari. — ta A; P et ceteri: vel potest generatum
esse vel poterit (potest codd.) generari. — Pro non directe contrapo-
nuntur, P habet non directe opponuntur.

13

* ponit codd., et
ita statim.

* incipit codd.

* qui n, quando
E.

* modus om. P.

* genitum ».

t

* parte om. DEI.

* incipit codd.

* incipit codd.

*

* Num. 9. *

* Num. praec.

* perfectum. co-
dices exc. 561.

* autem add. ν».

* quando codd.

* quando codd.

* dici om. codd.
eXC. ASFI.

* Et est codd.

98
ideo ultimum modum genili posuit tanquam per-
fectum, quod incoepit * esse per generationem; et
comprehendit sub hoc modo, tanquam sub perfe-
cto, et potentiam etactum. Modos autem perti-
nentes ad incoeptionem in communi, praemisit
tanquam imperfectos: non enim perfecte dicitur
aliquid genitum ex hoc solo quod incoepit * esse.
Et ideo ex hac etiam parte * distinxit hos modos,
tanquam partiales, secundum potentiam et actum.

- 7. Deinde cum dicit: Et corruptibile autem etc.,
distinguit modos corruptibilis et incorruptibilis : et
primo corruptibilis; secundo incorruptibilis , ibi:
Et de. incorruptibili * etc. - Dicit ergo primo quod
corruptibile et incorruptibile. similiter dicuntur
multipliciter: et ponit tres modos corruptibilis.
Ubi considerandum est quod, sicut generatio im-
portat incoeptionem cum determinato modo, ita
corruptio importat desitionem cum determinato
modo, scilicet transmutationis. Primus ergo mo-
dus corruptionis ponit desitionem in communi,
absque distinctione potentiae et actus. Et est ea-
dem ratio ordinis quae est supra * de genito : sicut
enim non dicitur aliquid perfecte * genitum ex hoc
quod incipit esse, ita non dicitur aliquid perfe-
cte corruptum ex hoc quod desinit esse, nec perfe-
cte corruptibile ex hoc quod potest desinere esse.

Est ergo primus modus, secundum quem di-
cimus aliquid esse corruptibile, quod, cum prius
sit aliquid, posterius * vel non est vel contingit
non esse; sive hoc contingat per corruptionem
et transmutationem, sicut homo est corruptibilis ;
sive non per corruptionem et transmutationem de-
sinat esse, sicut tactus et motus. - Secundo modo
dicimus aliquid esse corruptibile, quod * contingit
non esse, idest quandoque * potest desinere esse,
per specialem modum corruptionis. - Tertio modo
dicitur aliquid corruptibile, quod de facili corrum-
pitur: quod potest dici * euphtharton, idest bene
corruptibile.

8. Est autem * considerandum quod, licet modi

' corruptibilis cam modis geniti conveniant quantum

ad ordinem, quia sicut ibi praemittitur generalis

DE CAELO ET MUNDO LIB. I

incoeptio, ita hic praemittitur generalis desitio ?;
est tamen differentia quantum ad distinctionem.
Nam ibi distinguebantur modi secundum actum et
potentiam: hic autem distinguuntur modi secun-
dum potentiam absolutam, et perfectam; quod ἢ
est ultimus modus, tanquam perfectissimus; per-
fectissime enim corruptibile est * quod de facili
potest corrumpi. Et huius ratio est, quia genitum
dicitur secundum actum, corruptibile autem di-
citur secundum potentiam *: unde genitum potest
intelligi secundum actum et secundum * poten-
tiam, sed corruptibile non potest intelligi nisi se-
cundum potentiam.

Ideo autem posuit genitum secundum actum,
et corruptibile secundum potentiam, quia cum ge-
neratio sit de non esse in esse, corruptio de esse in
non esse, illud quod est generabile nondum est
ens, sed solum illud quod iam est genitum: e
converso autem * id quod est corruptibile est
ens, non autem id quod iam est corruptum. In-
tendit autem Philosophus facere quaestionem de
entibus, non autem de non entibus: et ideo utitur
nomine geniti et corruptibilis. —

9. Deinde cum dicit: Et de incorruptibili etc.;
distinguit modos zncorruptibilis. Et dicit quod de
incorruplibili etiam est eadem distinctionis ratio.
Ponit enim tres modos. Quorum primus est se-
cundum negationem determinati modi desitionis ;
secundum scilicet quod incorruptibile dicitur, quod
quidem potest desinere sic quod quandoque sit
ens et postmodum non ens, sed hoc sine corru-
ptione; sicut tactus et motus, qui cum primo sint,
posterius non sunt *, sed hoc est sine corruptione
eorum, quia eorum non est corruptio, sicut nec
generatio. Unde hic modus respondet primo modo
ingeniti.

Secundo modo dicitur aliquid incorruptibile se-
cundum negationem desitionis in communi ^:
et sic dicit quod illud quod nunc est ens, et est
impossibile quod postea non sit, vel quando-
que non sit futurum, dicitur incorruptibile. Et
hic modus incorruptibilitatis non competit alicui

x) ex hac etiam parte. — expresse P, sed codicum lectio, cum per-
fecte ad contextum quadret, non videtur esse corrigenda; cf. paulo supra
locum parallelum, ideo ex hac parte.

λ) quia sicut... desitio. — quia sicut ibi praemittitur generalis desitio
BCDEGI, omittentes homoteleuton incoeptio... generalis; F legit quia
sicut ibi desitio generalis praemittitur, quae est lectio dictorum codd.
cum transpositione; non opus est explicare quare legendum sit cum PA.

p) desitionis in communi. — P et omnes nostri codd. legunt incoe-
ptionis in communi; sed in G super incoeptionis in interlinea scribitur
desitionis, prout revera sensus requirit. — Paulo infra post impossibile, et
add. CDEFpGI. — Ibi, quae possit desinere esse per corruptionem, forte
posset alicui dubium oriri de integritate lectionis, quatenus existimaret le-
gendum hoc vel simili modo, quae possit desinére esse, sive per corru-
ptionem sive non per corruptionem, prout indicare videntur ea quae
sequuntur immediate. Attamen lectionem quam retinemus, habent omnes
nostri codd., eamque congruere cum sequentibus forte melius deprehen-
ditur, si per corruptionem accipiatur hoc loco iuxta primum modum
corruptionis (n. 7; cf. paulo infra aliquo modo corruptibile etc.), scilicet
pro desitione in commumi, sive nempe sit per transmutationem sive
absque transmutatione. — Circa hunc secundum modum incorruptibilis,
notamus quod Alexander, ut refert Simplicius, in textu ibi Auf ens qui-
dem impossibile autem non fore, pro impossibile legebat possibile. Quia
vero secundum hanc lectionem iste modus incorruptibilis aequivalet
primo modo corruptibilis ( diceretur enim incorruptibile id quod, cum
modo sit ens, postea contingit non esse), ideo, ait Alexander, « haec lit-
tera (Aut. ens quidem... hoc tangi) tota fere videtur omnibus inconve-
nienter poni in divisione incorruptibilis. » Simplicius vero notat primo

circa hunc textum quod « principium litterae in pluribus librorum qui
ad me devenerunt, non sic habet ut Alexander scripsit,aut ens quidem
possibile non esse (ἢ ὃν μὲν δυνατὸν δὲ μὴ εἶναι), sed sic, aut ens. qui-
dem, impossibile autem non esse; aut non futurum aliquando, nunc
autem ens (ἢ ὃν piv, ἀδυνάτον Oi μὴ εἶναι x1A). » Qua posita lectione,
quatuor modos incorruptibilis distinguit ipse. Primus designatur per priora
verba textus, Aut enim quod... postremo non sunt; alter, qui proprie di-
citur, traditur per illa verba, Aut ens quidem, impossibile autem non fore
(esse); tertius, qui minus proprie, per id quod sequitur in textu, nempe
aut non futurum aliquando, nunc autem ens, Quae autem immediate
sequuntur, scilicet zu enim... hoc tangi, accipit Simplicius. tanquam
exempla huius modi. Deinde prosequitur ipse et ait: « haec igitur cum
dixisset obscurius, consequenter eadem planius tradit. Quod quidem pro-
prie, per hoc, Maxime autem proprie incorruptibile, ens quidem, im-
possibile autem corrumpi, ita ut et nunc ens, posterius non sit aut
contingat non 6586... Quod autem minus proprie dicitur incorruptibile,
per hoc, Aut nondum (corruptum), contingens autem. posterius. non
esse... Alterum autem (quartum nempe iuxta Simplicium), quod est ulti-
mum incorruptibilis significatum, apposuit quod non facile cor: itur,
quod δύσφθαρτον dicitur, oppositum euphtharto (Op. cit., fol. 5o re-
cto).» — Ex his omnibus patet quod diversitas sententiarum circa inter-

pretationem huius loci, oritur primo ex diversis lectionibus quae occur- *

runt circa litteram Aristotelis. Patet etiam quod expositio s. Thomae
plana est, et apparet etiam prae ceteris magis philosophica: modus enim
ille secundum quem dicitur incorruptibile quod quidem munc est, sed
postea non erit, est potius modus corruptibilis quam incorruptibilis,
ut ipsi etiam Alexander et Simplicius fatentur.

* quae ῬΒ.

* et add. codd.
exc. AI.

* formam ncprG
I

pi.
* secundum om.

* autem om. P.

* sint P et codd.
exc. A.

ΡΨ TUS
j

"rM

CAP. XI, LECT. XXIV 99

rei quae possit desinere esse per corruptionem:
tu enim qui potes desinere esse per corruptio-
nem, es nunc in praesenti; et similiter tactus, qui
potest desinere esse, sed non per corruptionem,
est nunc; sed tamen utrumque horum dicitur
aliquo modo corruptibile, scilicet secundum pri-

mum modum corruptibilis; quia scilicet erit ali--

quando quando non erit verum dicere quod tu
sis, nec erit verum dicere quod hoc tangatur ". Et
ideo illàd maxime proprie dicitur incorruptibile,

quod quidem est ens, sed impossibile est illud
corrumpi hoc modo ut, cum modo sit ens, po-
sterius non sit ens aut contingat non esse, et
quamvis nondum sit corruptum, tamen contingat *
postremo illud non esse: illud enim quod non
hoc modo se habet, dicitur proprie incorruptibile.

Tertio modo dicitur aliquid incorruptibile, quod
non de facili corrumpitur. Quod etiam respondet
tertio modo corruptibilis, sicut * et secundus se-
cundo, et primus primo ^.

y) tangatur.— tangas P; quae pergit: 1160 id maxime dicitur pro-
prie incorruptibile.
E) tamen contingat. — tamen om. P, quia codd. exc. Asl illud cor-
rumpunt in £unc.
0) Quod etiam respondet... et primus primo. — Patet quomodo ter-
I modus incorruptibilis respondeat tertio modo corruptibilis, qua-
ab uno negatur, affirmatur ab alio: nam tertio

tenus scilicet id-quod
. .4modo-incorruptibile dicitur quod non de facili corrumpitur, corrupti-

bile autem quod e converso facile corrumpitur. Sed non est ita mani-

festum quomodo secundum praedictam rationem sibi invicem respon-

deant alii duo modi corruptibilis et incorruptibilis , nempe secundus
secundo et primus primo, prout dicitur in textu. Videtur enim potius
dicendum quod secundus modus incorruptibilis correspondeat non se-
cundo modo corruptibilis, sed magis primo. Dicitur namque secundo

modo incorruptibile quod, cum sit ens, nullo modo, neque per corru-
ptionem neque sine corruptione, contingit postea non esse. Huic autem
contrariatur primus modus corruptibilis, secundum quem corruptibile
dicitur id quod, cum prius sit, postmodum vel non est vel contingit
non esse, quocumque modo hoc contingat, Eadem correspondentia se-
cundum rationem contrarietatis apparet, si comparetur primus modus in-

corruptibilis cum secundo modo corruptibilis. Dicitur enim primo modo :

incorruptibile quod potest desinere esse, sed non per corruptionem :

corruptibile autem secundo modo dicitur quod per specialem (modum
corruptionis potest amittere esse. — Ideo propter hanc causam non im-
merito posset aliquis suspicari in textu aliquam transpositionem verbo-

rum, quae ab amanuensibus facta fuerit vel ex oscitantia, vel etiam ea

ee ut verba in secundo et tertio membro materialiter sibi respon-
erent,

* sicut om. Ρ.

* Cf. lect. praec.
n. 1.

* Num. 3.

100

DE CAELO ET MUNDO LIB. I

LECTIO VIGESIMAQUINTA

QUOMODO DICATUR ALIQUID POSSIBILE ET IMPOSSIBILE

Ei δὴ ταῦθ᾽ οὕτως ἔχει; σχεπτέον πῶς λέγομεν τὸ δυ-
γατὸν καὶ ἀδύνατον" " 5 » ouo
τε γὰρ κυριώτατα ere ἄφθαρτον τῷ μὴ δύ-
vac). φθαρῆναι dw, μηδ᾽ ὁτὲ μὲν εἶναι ὁτὲ δὲ μή"
λέγεται δὲ xol τὸ ἀγένητον τὸ ἀδύνατον; χαὶ τὸ
μὴ δυναίμιενον γενέσθαι οὕτως ὥστε πρότερον μὲν
μὴ εἶναι ὕστερον δὲ εἶναι, οἷον τὴν διάμετρον σύμ.-

,
το

ετρον.
ν " δύναται κινηθῆναι στάδια ἑχατὸν ἢ ἄραι βά-
poc, ἀεὶ πρὸς τὸ πλεῖστον λέγομεν , οἷον τάλαντα
ἄραι ἑκατὸν ἢ στάδια βαδίσαι ἑκατόν (καίτοι χαὶ
τὰ μόρια δύναται τοὶ ἐντός, εἴπερ χαὶ τὴν ὑπερο-
χήν), ὡς δέον ὁρίζεσθαι πρὸς τὸ τέλος καὶ τὴν ὑπε-
ροχὴν τὴν δύναμιν. ᾿Ανάγκη μὲν οὖν τὸ δυνατὸν
Ms ὑπεροχὴν τοσαδὶ καὶ τὰ ἐντὸς δύνασθαι, οἷον
εἰ τάλαντα ἑχατὸν ἄραι, καὶ δύο, x&v εἰ στάδια
ἑχατόν, καὶ δύο δύνασθαι βαδίσαι. Ἡ δὲ δύναμις
τῆς ὑπεροχῆς &g ziv*

κἂν εἴ ἀὸ

Εἰ

τι ἀδύνατον τοσονδὶ καθ’ ὑπερβολὴν εἰπόντων,
χαὶ τὰ πλείω ἀδύνατον; οἷον ὁ χίλια βαδίσαι στά-
δια μὴ δυνάμενος δῆλον ὅτι καὶ χίλια καὶ ἕν.

Μηθὲν δ᾽ ἡμᾶς παρενοχλείτω * διωρίσθω γὰρ κατὰ τῆς
ὑπεροχῆς τὸ τέλος λεγόμενον τὸ χυρίως δυνατόν.
Τάχα γὰρ ἐνσταίη τις ἂν ὡς οὐχ jig τε τὸ λεχθέν"
ὁ γὰρ ὁρῶν στάδιον οὐ καὶ τὰ ἐντὸς ὄψεται μεγέθη;
ἀλλὰ τοὐναντίον μᾶλλον ὁ δυνάμενος ἰδεῖν στιγμὴν
ἢ ἀχοῦσαι μικροῦ ψόφου x«l τῶν μειζόνων ἕξει αἴ-
σθησιν.

᾿Αλλ’ οὐθὲν διαφέρει πρὸς τὸν λόγον " διωρίσθω γὰρ ἤτοι
ἐπὶ τῆς δυνάμεως ἢ ἐπὶ τοῦ πράγματος ἡ ὑπερβολή.
Τὸ γὰρ λεγόμενον δῆλον" ἡ μὲν γὰρ ἔψις ἡ τοῦ ἐλάτ-
τόνος ὑπερέχει, ἡ δὲ ταχυτὴς ἡ τοῦ πλείονος.

ΘΥΝΌΟΡΒΙΒ. — 1. Argumentum et divisio textus. Oportet post
praemissa considerare de possibili et impossibili. - 2. Haec enim
includuntur in ratione geniti et ingeniti, corruptibilis et incor-
ruptibilis. - 3. Possibile et impossibile absolutum, et possibile et
impossibile relativum. Primum dicitur quod secundum se est
tale quod possit vel non possit esse verum, propter habitudi-
nem terminorum ad invicem. Secundum dicitur quod est pos-
sibile vel impossibile alicui, quod scilicet potest esse vel non
esse, attenta potentia activa vel passiva alicuius. Hoc modo ac-
cipitur hic possibile et impossibile. — Subdivisio textus. — 4. Vir-
tus alicuius, seu possibile relativum, denominatur per respectum
ad maximum eorum in quae potest. — 5. E converso, quod est

wj ostquam Philosophus ostendit quot
i modis dicitur genitum et ingenitum,
NP corruptibile et incorruptibile, hic ex-

ponit significationem huius quod di-

1 DES

2»)

;

citur possibile et impossibile *. Et primo dicit de
quo est intentio; secundo exequitur propositum,
ibi: Si itaque aliquid potest * etc.

Circa primum duo facit. Primo dicit de quo est
intentio: et dicit quod, cum ita se habeant ea quae
dicta sunt circa significationem geniti et ingeniti,
corruptibilis et incorruptibilis, oportet considerare
quomodo dicatur aliquid possibile et impossibile.

2. Secundo ibi: Proprissime enim etc., assi-

* Si itaque haec sic habent, considerandum quomodo di-
cimus possibile et impossibile.

Propriissime enim dictum incorruptibile eo quod non possit
corrumpi, neque aliquando quidem esse, aliquando
autem non. Dicitur autem et ingenitum quod impossi-
bile, et quod non potens fieri sic ut et prius quidem non
sit, posterius autem sit; puta diametrum symmetrum.

* Si itaque aliquid potest moveri per stadia centum , aut
levare pondus, semper ad plurimum dicimus, puta ta-
lenta levare centum, aut stadia ire centum; quamvis
et partes potest quae intus, siquidem et superabundan-
tiam; ut nominetur ad finem et excellentiae virtutem,
Necesse quidem igitur potens secundum excellentiam
tanta, et quae infra posse; puta si talenta centum tol-
lere, et duo, et si stadia centum, et duo posse ire:
virtus autem excellentiae est semper.

Et utique si quid impossibile tantum, secundum excellen-

tiam dicentibus, et plura impossibile: puta non potens
" mille ire stadia, et manifestum quia et mille et unum.

* Nihil autem nos turbet: determinandum enim secundum
excellentiae terminum dictum quod proprie possibile.
Forsitan enim instabit quis utique, quasi non necesse
quod dictum est: videns enim stadium, non utique
quae intus videbit magnitudines; sed contrarium magis,
potens videre punctum, aut audire parvum sonum, et
maiorum habebit sensum.

Sed nihil differt ad rationem. Determinetur enim aut in
virtute aut in re excellentia. Quod enim dicitur, ma-
nifestum: visus quidem enim qui minoris excedit, ve-
locitas autem quae maioris.

impossibile alicui, determinatur per minimum eorum in quae
non potest. -- 6. Obiectio. Quod possibile determinandum sit se-
cundum maximum in quod potest virtus, non videtur necessa-
rium in omnibus: videtur enim habere instantiam in visu et
in aliis sensibus. — 7. Solutio. Excellentia secundum quam de-
terminatur possibile, potest attendi vel ex parte virtutis vel ex
parte rei. Ex parte rei quidem, quando in ipsa re est excellen-
tia: et hac ratione determinatur virtus activa. Ex parte virtutis
autem attenditur excellentia, quando res quae non excellit in
quantitate, requirit excellentiam virtutis: et hoc maxime videtur
contingere circa potentias passivas ; cuiusmodi sunt potentiae
sensitivae.

gnat rationem suae intentionis, quia scilicet pos-
sibile et impossibile includuntur in ratione prae-
dictorum. Quia, ut supra * dictum est, propriissime
dicitur aliquid esse incorruptibile, quod non so-
lum non potest corrumpi, sed nec etiam quocum-
que modo aliquando esse et postea non esse.
Et similiter ingenitum proprie dicitur * quod. est
impossibile, scilicet esse et non esse, et quod non
potest fieri quocumque tali modo quod prius
non sit et postea sit; sicut diametrum quadrati
esse symmetrum, idest commensuratum lateri
quadrati, est ingenitum, quia nullo modo potest
incipere esse *,

«) incipere esse.
vel accipere.

- Ita AsG; accipere esse cet., accidere esse P5 advertendum est s. Thomam lect. praec. nunquam usum esse verbo accidere

* Seq. cap

xb
Text. i15.

* Text. πὸ.

* Text. 117.

* ΟΝ ibid. n. 3.

* Lect. xiv ; Did.
lib. IV, c. XII,

dies

* Num. 6.

7... ctos
* quod ».
* quod »Β.
* et om. Ast; cf.

* Et om. ν.

CAP. XI, LECT. XXV

3. Deinde cum dicit: Si itaque aliquid potest etc.,
ostendit quomodo aliquid dicatur possibile et im-
possibile. Et est notandum quod, sicut dicit Phi-
losophus in V Metaphys. *, possibile et impossibile
uno modo dicitur absolute , quia scilicet secun-
dum se est tale quod possit esse verum vel non
possit esse verum, propter habitudinem termino-
rum ad invicem; alio modo dicitur possibile et
impossibile alicui, quod scilicet potest 7 vel se-
cundum potentiam activam vel passivam. Et sic
accipitur hic possibile et impossibile, scilicet quod
aliquod agens aut patiens potest aut non potest:
haec enim significatio maxime congruit rebus na-
turalibus. Primo ergo ostendit quomodo dicatur ?
aliquid esse possibile vel impossibile; secundo ex-
cludit obiectionem , ibi: Nihil autem nos tur-
bet * etc. Circa primum duo facit: primo mani-
festat quomodo dicatur aliquid esse possibile ;
secundo ostendit quomodo dicatur aliquid esse im-
possibile, ibi: E? utique si quid ἢ etc.

4. Ad primi autem * manifestationem dicit quod,
si contingat aliquam rem posse in aliquid magnum,
puta quod aliquis homo ambulet * per centum sta-
dia, aut possit levare aliquod magnum pondus,
semper determinamus sive denominamus eius
potentiam per respectum ad plurimum in quod
potest *; sicut dicimus potentiam huius hominis
esse quod potest levare pondus centum talento-
rum, aut quod potest ire per spatium centum
stadiorum , quamvis possit omnes partes iníra
istam quantitatem contentas, siquidem potest in
id quod superabundat *. Nec tamen denominatur
ab illis partibus, puta quod determinetur eius po-
tentia quia * potest ferre quinquaginta talenta, aut
ire quinquaginta stadia; sed per id quod est ma-
ximum: ita scilicet ut * potentia uniuscuiusque
denominetur per respectum ad finem, idest per
ultimum et per maximum ad quod potest, et * per
virtutem suae excellentiae; sicut etiam et magni-
tudo cuiuslibet rei determinatur per id quod est
maximum, sicut quantitatem tricubiti notificantes,
non dicimus quod sit bicubitum. Et * similiter

101

rationem hominis assignamus per rationale , et
non per sensibile: quia semper id quod est ul-
timum et maximum, est completivum et dans
speciem rei "*. Sic igitur patet quod ille qui potest
in ea quae excellunt, necesse est quod possit etiam
in ea * quae sunt infra; puta si aliquis potest por-
tare centum talenta, poterit etiam portare duo, et
si potest ire per centum stadia, potest ire per
duo: sed tamen virtus rei non attribuitur nisi ex-
cellentiae, idest, secundum id attenditur virtus rei,
quod δεῖ excellentissimum omnium eorum in quae
potest ^. - Et hoc est quod dicitur in alia transla-

tione, virtus est ultimum potentiae, quia scilicet

virtus rei determinatur secundum ultimum in quod
potest. Et hoc etiam habet locum in virtutibus
animae: dicitur enim virtus humana, per quam
homo potest in id quod est excellentissimum in
operibus humanis, scilicet in opere quod est se-
cundum. rationem.

5. Deinde cum dicit: Ef utique si quid etc.,
ostendit quomodo dicatur aliquid alicui esse zm-
possibile. Et dicit quod, si aliquod tantum est im-
possibile alicui, si aliquis accipiat ea quae excel-
lunt , manifestum est quod impossibile erit ei
portare vel facere plura; sicut ille qui non potest
ire per mille. stadia, manifestum est quod non
potest ire per mille et * unum. Unde patet quod,
sicut determinatur id quod est possibile * alicui
per maximum in quod potest, in quo attenditur
virtus eius; ita id quod est impossibile alicui
determinatur per minimum eorum in quae * non
potest, in quo consistit eius debilitas. Puta si
maximum in quod potest aliquis, est ire viginti
stadia, minimum eorum in quae non potest *, est
viginti et unum; et ab hoc oportet determinare
eius debilitatem, non autem ex eo quod non potest
ire per centum vel per mille.

6. Deinde cum dicit: Nihil autem nos turbet etc.,
excludit quandam obiectionem. Et primo movet
eam; secundo solvit, ibi: Sed nihil differt * etc.
Dicit ergo primo quod nihil debet nos turbare,
quin id quod proprie dicitur possibile, sit determi-

B) Et est notandum ... absolute. — ]ta AsEGI; cet. om. homoteleuton
Et est notandum ... impossibile; mendum corrigit P legendo: Uno modo
dicitur aliquid possibile et impossibile absolute. Lectionem AsEGI ado-
ptamus: nam lectio P insinuat ab Aristotele hoc ipso loco distinctionem
tradi possibilis et impossibilis in absolute et alicui; non occurrit tamen
hic, sed loco cit. in margine, unde s. Thomas, huius textus exponendi
gratia, eam sumpsit. « Cum enim posse dicatur in ordine ad esse, sicut
ens dicitur non solum quod est in rerum natura, sed secundum com-
positionem propositionis, prout est in ea verum vel falsum, ita possi-
bile et impossibile dicitur non solum propter potentiam vel impoten-
tiam rei, sed propter veritatem et falsitatem compositionis vel divisionis
in propositionibus. » S. Th. ibid. — Pro quia scilicet, quod scilicet P.

Y) quod scilicet potest. — quod scilicet potest esse vel non esse ve-
rum P; sed addita non videntur authentica, cum neque hic inferius
neque in Metaphys. loc. cit., Aristoteles et s. Thomas utantur verbo ve-
rum, ubi de potentia physica sermo est; cf. notam superiorem. Forte
Pianis editoribus lectio codd. visa est deficiens, quatenus non legunt
hic potest aut non potest, sicut legunt post duas lineas cum Piana. —
Post lin. P pro accipitur, accipiatur, et pro scilicet , secundum.

9) quomodo dicatur. — quomodo sic dicatur ABGI; et potest intel-
ligi « quomodo secundum potentiam vel impotentiam quae inest rei,
dicatur possibile vel impossibile »; ed. 1516 corrumpit sic in si, quod
P expungit.

ε) puta quod aliquis homo ambulet. — puta quod si aliquis ambu-

.let P; cum P correctores codicum DFl omittunt /0mo, quia nempe BC

pDFGI illud corrumpunt in non. — Lin. seq. possit om. codd. exc. sI, quo

-omisso phrasis non bene cohaeret. *

Ὁ ad plurimum in quod potest. - Pro plurimum, plenum E; pro

in quod, in quo C, in id quod D, id quod P. — Lin. seq. pro pondus
centum talentorum, quod legimus cum AsEG, pondera (pondera om.
IpG) ducentorum centum talentorum cet.; P et sI expungunt centum ,
sed ex ipsa lectione ducentorum centum, patet ducentorum esse corru-
ptionem; nam hoc modo amanuenses se corrigere solent, ut post cor-
ruptam lectionem (expunctam vel non expunctam) ponant bonam. Ac-
cedit quod « ducenta » infra nunquam recurrit, sed « centum » pluries;
cf. etiam textum.

7) quia semper id... speciem rei. — Pro id, ad BCDFpG. P legit:
quia semper per illud quod est ultimum et maximum et complectivum
et dans speciem rei; subintelligendum videtur determinamus; lectio
adoptata in se clara est, et rationem assignat quare nos determinamus
seu assignamus rationem rei per ultimum et maximum in ipsa re.

0) omnium eorum in quae potest. —lta A; omnium eorum (rerum P)
in quod potest P et cet. — Per « aliam translationem » videtur indicata
antiquior versio quae extabat antequam nova versio ad instantiam s. Th.
a Guillelmo de Morbeka facta fuerit. In cod. Vat. 2071, ubi alia translatio
habetur, sic legitur: « necesse ergo est nobis ut definiamus virtutem.
Dico ergo quod definitio virtutis est ultimum quod est in re de potentia;
quod est quia illud quod potest ambulare centum passus, potest ambu-
lare duos, et quod potest deferre centum libras, potest deferre duas. Iam
ergo ostensum est quod fortis definitur in ultimo eius quod potest. » —
Pro quia, quasi P et codd. exc. AsG; pro determinatur, determinetur P.

t) determinatur id quod est possibile. — determinatur possibile id
quod est possibile P.

x) in quo consistit eius debilitas ... in quae non potest. — Ita PAsE
GI; cet. omittunt, quia homoteleuton est. — Lin. seq. pro ab hoc opor-
tet, ad hoc oportet P, ab hoc non potest codd. exc. AsFGI.

* in ea om. P.

* et om. codd.

7 exc. ASI.

t

* quo codd. exc.
A$G.

* Num. seq.

* quia P.

* yidere om. Bc
DIDEFG.

* continetur co-
dices exc. Αἱ.

102

nandum secundum terminum excellentiae. Potest
enim aliquis instare, quasi * non sit necessarium
in omnibus id quod dictum est: videtur enim
habere instantiam in visu et in aliis sensibus. Ille
enim qui videt aliquam magnam quantitatem ,
puta unius stadii, non potest propter hoc videre *
magnitudines minoris quantitatis, quae infra illam
quantitatem continentur *: sed magis accidit con-
trarium, quia ille qui potest videre punctum, idest
aliquod minimum sensu perceptibile, aut etiam
qui potest audire parvum sonum, potest et maiora
sentire.

7. Deinde cum dicit: Sed nihil differt etc., solvit
praedictam obiectionem. Et dicit quod hoc quod
dictum est, nihil differt ad rationem qua deter-
minabatur quod possibile determinatur. secun-
dum excellentiam ^: quia huiusmodi excellentia,
secundum quam attenditur virtus rei, potest de-
terminari vel secundum virtutem vel secundum
rem. Secundum rem. quidem, quando in ipsa re

DE CAELO ET MUNDO LIB. I
est excellentia, sicut dictum est * de centum sta- * Num. 4.

diis vel centum talentis: et secundum hanc ex-
cellentiam oportet determinari virtutem activam;
quia quod potest agere in rem maiorem, potest
etiam in rem minorem. Secundum virtutem .au-
tem attenditur excellentia, quando aliquid. quod
non excellit in quantitate, requirit excellentiam
virtutis: et hoc maxime videtur accidere circa
potentias passivas; quanto enim aliquid est pas-

.sibilius, tanto a minori potest moveri. Et quia

sensus sunt potentiae passivae ^", ideo in sensibili-
bus accidit ut qui potest sentire minus, potest sen-
tire maius. - lllud autem quod dictum est, hoc
modo manifestat: quia visus qui est sensitivus
minoris corporis, excedit in virtute, et sic atten-
ditur hic excellentia in virtute, non in re; sed ve-
locitas est excellentior quae est maioris magni-
tudinis (illud enim est velocius, quod in eodem
tempore per maius spatium movetur), et talis ex-
cellentia non solum est in virtute, sed etiam in re.

λ) qua determinabatur ... secundum excellentiam. — qua determina-
batur quod possibile est secundum excellentiam codd.; sensus idem
est ac Pianae. :

u) sensus sunt potentiae passivae. — Pro sensus, potentiae sensiti-
vae P. — Quomodo sensus dicantur et sint potentiae passivae, declaratur
ab ipso s. Thoma, qui inter alia haec habet QQ. Dispp. De Verit.,
Qu. xvi Dé Synderesi, artic. 1, ad 13. « Non enim (loquitur de poten-
tiis animae) distinguitur potentia activa a passiva ex hoc quod habet
operationém: quia,cum cuiuslibet potentiae animae tam activae quam
passivae sit operatio aliqua, quaelibet potentia animae esset activa. Co-
gnoscitur autem earum distinctio per comparationem potentiae ad obie-
ctum. Si enim obiectum se habeat ad potentiam ut patiens et transmuta-

tum, sic erit potentia activa: si autem e converso se habet ut agens et
movens, sic erit potentia passiva. Et inde est quod omnes potentiae vege-
tabilis animae sunt activae, quia alimentum transmutatur per potentiam
animae tam in nutriendo quam in generando: sed potentiae .sensitivae
omnes sunt passivae, quia per sensibilia obiecta moventur et fiunt in
actu. Circa intellectum vero, aliqua potentia est activa, aliqua passiva, eo
quod per intellectum intelligibile in potentia (natura seu quidditas quae
est in singularibus materialibus) fit intelligibile actu, quod est intelle-
ctus agentis, et sic intellectus agens est potentia activa: ipsum etiam
intelligibile in actu (natura abstracta a conditionibus materialitatis et
singularitatis) facit intellectum in potentia esse intellectum in actu, et
sic intellectus possibilis erit potentia passiva. »

q UD

CAP. XII, LECT. XXVI-

103

LECTIO VIGESIMASEXTA

PRAEMISSIS QUIBUSDAM DECLARATIONIBUS, OSTENDITUR OMNE SEMPITERNUM
ESSE INCORRUPTIBILE ET INGENITUM

Διωρισμένων δὲ τούτων λεχτέον τὸ ἐφεξῆς. Εἰ δή ἐστιν
ἔνια δυνατὰ xol εἶναι xol μή; ἀνάγκη χρόνον τινὰ
ὡρίσθαι τὸν πλεῖστον xal τοῦ εἶναι xal τοῦ μή;
λέγω δ᾽ ὃν δυνατὸν τὸ πρᾶγμα εἶναι καὶ ὃν δυνατὸν
μὴ εἶναι καθ᾽ ὁποιαγοῦν κατηγορίαν, οἷον ἄνθρωπον
ἢ λευχὸν ἢ τρίπηχυ ἢ ἄλλ᾽ ὁτιοῦν τῶν τοιούτων. Εἰ
γὰρ μὴ ἔσται ποσός τις, ἀλλ᾽ ἀεὶ πλείων τοῦ προ-
τεθέντος καὶ οὐχ ἔστιν οὗ ἐλάττων; ἄπειρον ἔσται

ὄνον τὸ αὐτὸ δυνατὸν εἶναι xal μὴ εἶναι ἄλλον

c7" ἄπειρον. ᾿Αλλὰ τοῦτ᾽ ἀδύνατον.

᾿Αρχὴ δ᾽ ἔστω ἐντεῦθεν τὸ γὰρ ἀδύνατον καὶ τὸ ψεῦδος
οὐ ταὐτὸ σημαίνει. Ἔστι δὲ τὸ ἀδύνατον χαὶ τὸ
δυνατὸν καὶ τὸ ψεῦδος χαὶ τὸ ἀληθὲς τὸ μὲν ἐξ
ὑποθέσεως (λέγω δ᾽, οἷον τὸ τρίγωνον ἀδύνατον δύο
ὀρθὰς ἔχειν, εἰ τάδε, καὶ ἡ διάμετρος σύμμετρος, εἰ
τάδε), ἔστι δ᾽ ἁπλῶς xal δυνατὰ καὶ ἀδύνατα καὶ
ψευδὴ χαὶ ἀληθῆ.

Οὐ διὴ ταὐτόν ἐστι ψεῦδός τέ τι εἶναι ἁπλῶς xal ἀδύ-
νατον ἁπλῶς" τὸ γάρ σε μὴ ἑστῶτα φάναι ἑστάναι
ψεῦδος μέν, οὐχ ἀδύνατον Ἢ Ὁμοίως δὲ καὶ τὰ τὸν
κιθαρίζοντα μὲν μὴ ἄδοντα δὲ ἄδειν φάναι ψεῦδος,
ἀλλ᾽ οὐκ ἀδύνατον. Τὸ Y ἅμα ἑστάναι xai καθῆ-
σθαι, καὶ τὴν διάμετρον σύμμετρον εἶναι, οὐ μόνον
pisse ἀλλὰ καὶ ἀδύνατον.

Οὐ δὴ ταὐτόν ἐστιν ὑποθέσθαι ψεῦδος xal ἀδύνατον.
Συμβαίνει δ᾽ ἀδύνατον ἐξ ἀδυνάτου.

Τοῦ μὲν οὖν καθῆσθαι χαὶ ἑστάναι ἅμα ἔχει τὴν δύ-
vui, ὅτι ὅτε ἔχει ἐχείνην, xal τὴν ἑτέραν" ἀλλ᾽
οὐχ ὥστε ἅμα καθῆσθαι καὶ ἑστάναι, ἀλλ᾽ ἐν ἄλλῳ

όνῳ.

Εἰ δή τι ἄπειρον χρόνον ἔχει πλειόνων δύναμιν, οὐκ
ἔστιν ἐν ἄλλῳ χρόνῳ, ἀλλὰ τοῦθ᾽ ἅμα. Ὥστ᾽ εἴ τι
ἄπειρον χρόνον ὧν φθαρτόν ἔστι, δύναμιν ἔχοι ἂν τοῦ
μὴ εἶναι. Εἰ διὴ ἄπειρον — ἐστίν ἔστω ὑπά

ον ὃ δύναται μὴ εἶναι. “ἅμα ἄρ᾽ ἔσται τε καὶ οὐχ
E κατ᾽ ἐνέργειαν. Ψεῦδος μὲν οὖν συμβαίνοι ἄν,
ὅτι ψεῦδος ἐτέθη. 'AXX εἰ μὴ ἀδύνατον ἦν, οὐκ ἂν
χαὶ ἀδύνατον ἦν τὸ συμβαῖνον. "Amav ἄρα τὸ ἀεὶ
ὃν ἁπλῶς ἄφθαρτον.

Ὁμοίως δὲ καὶ ἀγένητον" εἰ γὰρ γενητόν, ἔσται δυνα-
τὸν χρόνον τινὰ μὴ εἶναι. Φθαρτὸν μὲν γάρ ἐστι
τὸ πρότερον μὲν ὄν, νῦν δὲ μὴ ὃν ἢ ἐνδεχόμενόν
ποτε ὕστερον μὴ εἶναι" γενητὸν δὲ ὃ ἐνδέχεται πρό-
τερον μὴ εἶναι, ἀλλ᾽ οὐχ ἔστιν ἐν ᾧ χρόνῳ δυνατὸν
τὸ ἀεὶ ὄν. Ὥστε μὴ εἶναι οὔτ᾽ ἄπειρον οὔτε πεπε-
ρασμιένον" καὶ ydp τὸν πεπερασμένον χρόνον δύναται
εἶναι, εἴπερ χαὶ τὸν ἄπειρον. Οὐχ ἄρα ἐνδέχεται

᾿ πὸ αὐτὸ χαὶ ἕν ἀεί τε δύνασθαι εἶναι χαὶ μὴ εἶναι.
᾿Αλλὰ μὴν οὐδὲ τὴν ἀπόφασιν, οἷον λέγω μὴ ἀεὶ et-
ναι. ᾿Αδύνατον ἄρα x«i ἀεὶ μέν τι εἶναι, φθαρτὸν
δ᾽ εἶναι. Ὁμοίως δ᾽ οὐδὲ γενητόν. Δυοῖν γὰρ ὅροιν
εἰ ἀδύνατον τὸ ὕστερον ἄνευ τοῦ προτέρου ὑπάρξαι;
ἐκεῖνο δ᾽ ἀδύνατον ὑπάρξαι, καὶ τὸ ὕστερον. "Occ
εἰ τὸ ἀεὶ ὃν μὴ ἐνδέχεταί ποτε μὴ εἶναι, ἀδύνατον
xal γενητὸν εἶναι.

SywoPsis. — 1. Argumentum et divisio textus. -- 2. Quia pos-
sibile dicitur secundum aliquid determinatum, ideo cum dicitur
aliquid possibile esse vel possibile non esse, oportet utrumque
inteligi secundum aliquod determinatum tempus, ultra quod
non possit ampliori tempore esse vel non esse. Secus idem posset
esse tempore infinito, et similiter non esse tempore infinito; et
cum non possit esse et non esse eodem tempore, oporteret

* Determinatis autem his, dicendum. quod deinceps. Si
itaque sunt quaedam possibilia et esse et non, necesse
aliquod tempus determinatum esse plurimum et eius
quod est esse et eius quod non. Dico autem possibile
rem esse et possibile non esse, secundum quamcumque
praedicationem ; puta hominem aut album aut tricu-
bitum aut aliud quodcumque talium. Si enim non erit
quantum aliquod, sed semper plus proposito, et non
est cuius minus, in infinito erit tempore idem possibile
esse, et non esse alio infinito. Sed hoc impossibile.

* Principium autem sit hinc: impossibile et falsum non
idem significant. Est autem impossibile et possibile, et
falsum et verum, hoc quidem ex suppositione (dico
autem ut puta trigonum impossibile duos rectos habere,
si haec; et diameter commensurabilis, si haec): sunt
autem simpliciter et possibilia et impossibilia, et falsa
et vera.

Non autem idem est falsum aliquid esse simpliciter, et
impossibile simpliciter. Te enim non stantem dicere
stare, falaum quidem, non impossibile autem ; similiter
autem citharizantem , non cantantem autem, cantare
dicere, falsum sed non impossibile; simul autem stare
et sedere, et diametrum commensurabilem esse, non
solum falsum, sed et impossibile.

Non itaque idem est supponi falsum et impossibile: accidit
autem impossibile ex impossibili.

Hoc quidem igitur sedere et stare simul habet virtutem,
quia quandoque habet illam, et alteram: sed non ut
simul sedeat et stet, sed alio tempore.

* Si itaque aliquid infinito tempore plurium habet virtu-
tem, non est in alio tempore, sed hoc simul. Quapro-
pter si quid infinito tempore ens corruptibile est, vir-
tutem habebit utique eius quod est non esse. Si ita-
que in infinito tempore est, sit existens quod potest
non esse. Simul igitur erit et non erit secundum actum.
Falsum quidem igitur accidet utique, quia falsum po-
situm est. Sed si non impossibile erat, non utique im-
possibile esset quod accidit. Omne igitur semper ens
incorruptibile simpliciter est.

Similiter autem et ingenitum. Si enim genitum est, tem-
pore erit possibile quodam non esse: * corruptibile qui-
dem enim est prius quidem ens, nunc autem non ens,
aut contingens quandoque posterius non esse; genitum
autem ens quod contingit prius non esse. Sed non est
in quo tempore possibile quod semper ens ut non sit,
neque infinito tempore neque finito: etenim finito tem-
pore potest esse, siquidem et infinito. Non igitur con-
tingit idem et unum semperque posse esse et non esse.
Sed et neque negationem, puta, dico, non semper esse.
Impossibile igitur et semper quidem aliquid esse, cor-
ruptibile autem esse: similiter autem neque genitum.
Duobus enim terminis, si impossibile posterius sine pri-
mo existere, si illud impossibile existere, et quod po-
sterius. Itaque si semper ens non contingit quandoque
non esse, impossibile et genitum esse.

dari duo tempora infinita, quod est impossibile. — 3. Subdivisio
textus. — 4. Quaedam necessaria ad propositum ostendendum.
4) Possibile et impossibile, verum et falsum, dupliciter dicuntur,
scilicet ex suppositione, et simpliciter seu absolute et secundum
se. b) Non est idem aliquid esse falsum simpliciter, et esse
impossibile simpliciter. c) Ergo neque etiam est idem supponere
falsum, et supponere impossibile. d) Licet aliquid simul habeat

* Cap. xir. Text.
n8.

* Text. πο.

* Text 120.

* "Text. 121.

*: Cf. lect, xxiv,
n. I.

* Cf. lect. zxxil,
n. 7 $qq.; et xxii,
n. 6.

* Lect. XXIX, n.II,

* Num. 3.
a

* terminalis ».

* Lect. praeced.
n. 4.

104

potentiam ad opposita, nihil tamen habet potentiam ut simul
habeat opposita. - 5. Omne sempiternum est incorruptibile. Si
enim sempiternum, seu id quod est existens tempore infinito,
esset corruptibile, seu posset non esse, sequeretur quod idem
haberet virtutem ut sit tempore infinito, et simul haberet vir-
tutem ad hoc quod non sit, respectu eiusdem temporis infiniti
vel alicuius partis eius; seu haberet potentiam ut simul esset et
non esset in eodem tempore; et consequenter, si corrumperetur,
simul secundum actum esset et non esset. Sed hoc est impos-
sibile; ergo impossibile est etiam. quod sempiternum possit non
esse; ergo oportet esse incorruptibile. — 6. Obiectio. Potest dici
quod id quod est sempiternum sit semper actu, et tamen cum
hoc habeat respectu eiusdem temporis potentiam ut non sit. Non
enim ex hoc sequitur quod idem simul sit et non sit, sed solum

yostquam Philosophus exposuit signi-
N Ia cationem nominum quae in quae-
Exmstione proponuntur, hic incipit argu-
S4 WcbAmentari ad quaestionem propositam *,
utrum scilicet aliquid possit esse genitum et incor-
ruptibile, vel ingenitum et corruptibile *. Et primo
ostendit hoc esse impossibile per rationes com-
munes; secundo per rationem propriam scientiae
naturalis, ibi: Et naturaliter * etc. Circa primum
duo facit: primo ostendit quid sequitur ex prae-
missis circa propositum; secundo incipit argu-
mentari ad propositum ostendendum, ibi: Prin-
cipium autem sit hinc * etc. *

2. Dicit ergo primo quod, determinatis * prae-
missis circa significationem nominum, oportet
nunc dicere illud quod consequenter se habet
in hac consideratione. Dictum est enim supra *
quod possibile dicitur secundum aliquod deter-
minatum, puta potens currere dicitur aliquis se-
cundum centum stadia. Sunt autem in rebus quae-
dam quae possunt esse et non esse. Necesse est
ergo ex praemissis quod sit determinatum aliquod
plurimum tempus et respectu ipsius esse, ita sci-
licet quod non possit ampliori tempore esse, et
respectu ipsius non esse, ita scilicet quod non
possit ampliori tempore non esse ^. Et ne hoc
intelligatur solum de esse substantiali, subiungit
quod, cum dicimus possibile vel non possibile rem
esse, vel id quod est possibile non esse ?, potest
intelligi secundum quamcumque praedicationem,

i

d dne
ἐξ

DE CAELO ET MUNDO LIB. I

quod, dum aliquid est, simul habeat potentiam ad non esse,
seu habeat esse non necessarium, sed contingens. - Respondetur
quod id quod semper est, naturali necessitate et non contin-
genter semper est; unde non habet potentiam ad hoc quod non
sit. — 7. Similiter omne sempiternum necesse est esse ingenitum.
Nam genitum est quod nunc est, sed prius non fuit. Non est
autem assignare tempus neque finitum neque infinitum, in quo
id quod semper est, possibile sit non esse: sequeretur enim,
iuxta dicta in n. 5, quod idem simul esset et non esset. Ergo
quod semper est, neque possibile est semper non esse, neque

possibile est non semper esse. - Cum ergo aliquando non esse

sequatur ad genitum et corruptibile, si id quod semper est, non
contingit quandoque non esse, sequitur quod omne sempiternum
sit. ingenitum et incorruptibile.

idest secundum quodcumque praáedicamentum :
puta hominem esse vel non esse, quod. pertinet
ad genus substantiae; aut album esse aut non
esse, quod pertinet ad genus qualitatis; aut bicu-
bitum esse vel non esse, quod pertinet ad genus
quantitatis; aut de quocumque alio consimili *.
Et quod oporteat intelligi secundum aliquod de-
terminatum tempus, cum dicitur aliquid posse
esse vel non * esse, probat ducendo ad impos-
sibile. Quia, sicut ipse dicit, si non est aliquod
tempus determinatae quantitatis, in. quo possit
esse vel non esse, sed semper accipiatur maius
tempore * proposito (puta si potest esse in quin-
quaginta annis, et adhuc plus, et iterum plus),
et non sit devenire ad aliquod tempus respectu
cuius omne tempus in quo potest esse sit minus ;
cum idem * possit esse et non esse, ut dictum est,
sequitur quod idem * possit esse in tempore infi-
nito, et non esse * in tempore infinito; quia eadem
ratio est circa hoc quod est non esse, et circa hoc
quod est esse. Non tamen ita quod illud tempus
respectu cuius aliquid potest non esse, quod con-
cluditur esse infinitum, sit idem cum illo tem-
pore infinito respectu cuius aliquid dicitur posse
esse; quia sic posset esse et non esse in eodem
tempore, quod est impossibile, ut infra * dice-
tur: sed quod aliud tempus infinitum sit eius
quod est non esse, et aliud ? eius quod est esse.
Quod est impossibile: non enim possunt esse
duo tempora infinita, quia sic essent duo tem-

a) Et primo ostendit hoc... Principium autem sit hinc etc. — Si
quis analysim textus his lineis contentam confert cum ea quae occurrit
in num. 3, patet eas sibi non omnino cohaerere. Nam primo, secundum
methodum qua s. Thomas utitur, et quae vetat sub diversis analysi-
bus eundem textum contineri, textus incipiens Eft naturaliter, hic semel
citatus, non deberet amplius citari nisi postquam ad eius explicationem
ventum esset; non deberet ergo recurrere ante lect. xxix, num. 11;
recurrit tamen in hac lect. xxv;j, num. 3. Insuper textus Aristotelis quo
haec lectio incipit, secundum num. 3 praeambulus est argumentationi
per rationes communes et argumentationi per rationem propriam scien-
tiae naturalis; sed secundum hunc num. 1 non utrique sed soli primae
applicatur (cf. lect. xiv, not. «). Credimus ergo primos amanuenses non
bene intellexisse autographum s. Thomae, :et hoc modo corrigendos
esse: expungatur haec pars Et primo ostendit... Et naturaliter etc. ;
deinde pro Circa primum duo facit legatur Et circa hoc duo facit;
quo facto omnia optime cohaerent, ut per se patet.— Diximus scripto-
res primorum apographorum forte non bene interpretatos esse id quod
scripsit s. Thomas; et hoc probabile videri potest conferenti lectionem A
et lectionem ceterorum et P, quam conservamus. A sic habet: Ef primo
ostendit hoc esse impossibile per rationes communes; secundo per ra-
tionem. propriam scientiae naturali, ibi: Et naturaliter autem etc.;
tertio incipit argumentari ad propositum ostendendum, ibi: Princi-
pium autem sit hinc etc. Dicit ergo primo quod determinatis (tertio
incipit ... determinatis expunguntur per vacat; cf. finem huius num. et
principium seq.) Circa primum ponit tres rationes, quarum prima
sumitur ex ratione possibilis; secunda ex ratione semper existentis,
ibi: Quoniam autem negatio etc.; tertio tertiam ex ratione ipsius
corruptibilis et geniti, ibi: Palam et ex determinatione. Circa primum

tres facit: primo ostendit quid sequitur ex praemissis suppositioni-
bus; secundo inducit quasdam alias suppositiones ad manifestandum
propositum, ibi: Principium autem; tertio incipit argumentari ad pro-
positum ostendendum, ibi: Principium autem sit hinc etc. Conferatur
haec divisio textus cum ea quae in num. 3 traditur, et apparebit eas
esse affines: animadvertatur porro ultimum membrum : divisionis in A,
tertio incipit... sit hinc, secundum contextum legi debere tertio argu-
mentatur ad propositum, ibi: Si itaque aliquid etc. Dicendum est ergo
in analysi codicis A omnia expungenda esse quae recurrant in num. 3,
ideoque etiam principium, quod nos omittendum esse iam suspicati su-
mus, quamvis illud ceteri codices et P habeant. Apparet etiam ceteros
codices multo melius autographum interpretatos esse quam A, qui ad
eum solummodo in fine accedit, idque omnino inadaequate, Cf. quae
habet A hic not. t, et lect. seq. not. a. :

B) plurimum tempus ... tempore non esse. — lta EFI; cet. peccant
omissione homoteleutorum ; et quidem D om. esse ita scilicet quod non
possit ampliori tempore esse et respectu ipsius; CG om. et respectu
ipsius non esse ita scilicet quod non possit ampliori tempore non esse;
AB om. esse et respectu ipsius mon esse ita scilicet quod non possit
ampliori tempore. Haec menda corrigens P legit: plurimum tempore
et respectu ipsius est, ita scilicet quod non possit ampliori tempore
non esse; cf, textum.

Y) cum dicimus possibile ... possibile non esse. — Ita A; P et cet.
om. vel non... est possibile.

9) sed quod aliud tempus... et aliud. — secundum quod aliquod
tempus ... et aliquod P; secundum pro sed habent etiam BCpl et forte
ed. 1516; legimus sed quod, quia hic locus respondere debet superiori,
Non tamen ita quod.

* posse add. ῬΑ.

* Num. 5.

CAP. XII, LECT. XXVI

pora simul. Hoc autem impossibile sequitur ex
hoc quod dicitur quod possibile esse vel possi-
bile non esse non intelligitur respectu determi-
nati temporis: hoc ergo oportet primo esse ma-
nifestum , quod possibile esse dicitur * respectu
determinati temporis, et similiter possibile non
esse: quod etiam consonat his quae sunt prae-

"Letprac.n4. missa * de significatione possibilis.

3. Deinde cum dicit: Principium autem sit
hinc etc., incipit argumentari ad propositum. Et
circa hóc duo facit: primo argumentatur ad pro-

zsmgwitproposi- positum.* per communes rationes; secundo per

propriam rationem scientiae naturalis, ibi: Ef

;Let. xex, n. naturaliter * etc. Circa primum duo facit: primo

*Nd. ntn

* et om. rsai.

* Lect. xxvilt.

* Lect. seq.
t

e

* Ibid. n. 6.

* Num. 5.

"n

ostendit veritatem, scilicet quod incorruptibile et
ingenitum se consequuntur, et similiter corrupti-
bile et genitum; secundo improbat positionem con-

-trariam, ibi: Dicere itaque nihil * etc. Circa primum

duo facit: primo ostendit propositum, ostendendo
quomodo se habeat sempiternum ad ingenitum et
incorruptibile, et.* ad genitum et corruptibile ;
secundo quomodo ista se habeant ad invicem,
ibi: Palam autem et ex determinatione * etc. Circa
primum tria facit: primo ostendit quod omne sem-
piternum est incorruptibile et ingenitum; secundo
ostendit quod nullum sempiternum est genitum
vel corruptibile, neque e converso, ibi: Quoniam
autem negatio * etc.; tertio concludit * quod omne
ingenitum et incorruptibile est sempiternum, ibi:
Igitur si et ingenitum * etc. Circa primum duo
facit: primo praemittit quaedam necessaria; se-
cundo argumentatur ad propositum, ibi: Si itaque
aliquid. *. etc.

4. Dicit ergo primo quod oportet hinc sumere
principium ad propositum ostendendum ", quod
impossibile et falsum non significant idem. Circa
quod quatuor ponit. Quorum primum est quod
tam impossibile quam possibile, tam verum quam
falsum, dicuntur dupliciter. Uno modo ex suppo-
sitione, quod scilicet necesse est esse verum vel
falsum, possibile vel impossibile, suppositis qui-
busdam: sicut triangulum secundum rei verita-
tem necesse est habere tres angulos aequales
duobus rectis, sed tamen hoc est impossibile sup-
positis quibusdam, puta si supponamus quod trian-
gulus sit quadratum, ad. quod sequitur triangulum

"diameter oád. habere quatuor rectos. Similiter etiam diametrum *

quadrati sequetur esse commensurabilem lateri ,
si quaedam supposita sint vera, puta si ponamus
quod quadratum diametri sit quadruplum qua-
drati lateris: sic enim sequetur quod proportio
diametri ad latus sit sicut proportio numeralis,

105

quae est ratio commensurabilis. - Alio modo di-
cuntur aliqua szmpliciter, scilicet absolute et se-
cundum se possibilia et impossibilia, falsa et vera.

Secundum ponit ibi: Non autem idem etc. Et
dicit quod non est idem aliquid esse falsum 51771-
pliciter, idest absolute, et esse impossibile abso-
lute. Si enim dicam te stare, qui non stas sed
sedes, falsum erit quod dicitur, non autem im-
possibile; et * similiter falsum erit et non impos-
sibile, si quis dicat cantare eum qui citharizat
sed non cantat; sed quod aliquis simul stet et
sedeat, vel quod diameter sit commensurabilis
lateri, non solum est falsum, sed et * impossibile.

Tertium ponit ibi: Non itaque etc.: quod
concluditur ex praemissis. Cum enim non idem
sit falsum et impossibile, sequitur quod non sit
idem supponere falsum et impossibilaj nam ex
falso non sequitur 1mpossibile, sed ex impossibili
sequitur impossibile ^.

Quartum ponit ibi: ZZoc quidem igitur etc. Et
quia dictum est quod simul stare et sedere est
impossibile, concludit quod, licet aliquid simul
habeat virtutem ad opposita (puta ad sedere et
stare), tali ratione, quia quandoque una potentia
reducitur in actum, quandoque altera; nihil tamen
hanc habet potentiam ut simul habeat opposita
(puta ut simul .sedeat et stet), sed oportet. hoc
in alio et alio tempore esse.

5. Deinde cum dicit: Si itaque aliquid etc.,
ostendit propositum, scilicet quod omne sempi-
ternum sit incorruptibile et ingenitum. Et primo
ostendit quod omne sempiternum sit incorrupti-
bile; secundo quod omne sempiternum sit inge-
nitum, ibi: Similiter autem. et ingenitum * etc.

Dicit ergo primo, concludens ex praemissis ἢ,
in quibus dictum est possibile determinari ad ali-
quod tempus, quod * si aliquid habet virtutem ad
plura tempore infinito *, non potest dici quod pos-
sit aliquid eorum respectu unius temporis, et aliud
respectu alterius temporis; sed quidquid potest,
potest respectu huius temporis, quia non est ali-
quod tempus extra tempus infinitum. Si ergo po-
namus quod aliquid existens in infinito tempore
sit corruptibile, sequitur ex hoc quod est corru-
ptibile, quod habeat virtutem ad hoc quod quan-
doque non sit; quod quidem oportet intelligi re-
spectu eiusdem temporis infiniti in quo est, vel
respectu alicuius partis eius. Quia ergo est in
infinito tempore, et tamen ponitur potens non
esse, eo quod est corruptibile, sz£ existens quod

polest non esse *, idest ponatur non esse ex quo-

dicis quod potest non esse. Et quia poterat non

t) possibile esse dicitur. — possibile est esse P, quia codd. exc. AsEI
om. dicitur. — Lin. seq. et om. P. -

t) tertio concludit. — P om. concludit; cf. loc. cit. primo concludit
hoc ex praemissis. — Lin. seq. codd. exc. sE omittunt ibi: Igitur si et
ingenitum etc.

2) sumere principium ad propositum ostendendum. — P, ex osci-
tantia forte typogr.: sumere propositum ad principium ostendendum.

0) quod concluditur ex praemissis ... sequitur impossibile. — P legit:
Concludit ex praemissis, cum idem non sit falsum et impossibile, se-
quitur quod non sit idem supponere falsum et impossibile; nam ex
falso sequitur falsum, sed ex impossibili sequitur impossibile, minus
recte quam codices, ut patet.

Opp. D. TnHoxwar T. III.

t) Deinde cum dicit... ad plura tempore infinito. — A, omisso De-
inde cum dicit, sic prosequitur: Si itaque, ad propositum argumentatur
et primo ratione sumpta ex parte corruptibilis et incorruptibilis; se-
cundo ex parte geniti et ingeniti, ibi: Similiter autem etc. Dicit ergo
quod hoc inconveniens quod dictum est, sequitur si aliquis ponat quod
aliquid semper ens possit non esse: quia si aliquid habet virtutem
quae attendatur secundum plurimum tempus ut sit in tempore infinito.

x) sit existens quod potest non esse. — Pro sit, sic P et codd. forte
omnes; post potest A addit scilicet; sequens idest... potest non esse
om. P et codd. exc. A, utique quia homoteleuton; nam supponi non po-
test s. Thomam graecismum istum antiquae versionis inexplicatum prae-
teriisse.

14

* sed P et codd.
exc. A.

* et om. cpEFGI.

* Num. 7.

* Num. 2.

* quod om. P.

t

* erat PI.

* Quia quamvis
p.

* ad codd. exc.
A, quod ».
* yel om. P.

* esse add. 4.

* non om. codd:
eXC. ASEGI.

106 DE CAELO ET

esse respectu infiniti temporis vel alicuius partis
eius, sequitur quod simul secundum actum sit et
non sit: quia in infinito tempore ponebatur esse,
et postea ponitur ? non esse respectu eiusdem tem-
poris. Manifestum est igitur quod hoc falsum ac-
cidit ex falso posito, scilicet ex hoc quod tu po-
nebas istud existens in infinito tempore non esse
quandoque. Sed si hoc falsum non esset impossi-
bile, non sequeretur impossibile ^; sequitur autem
impossibile, scilicet idem simul esse et non esse;
ergo impossibile fuit illud non esse. Non ergo
poterat non esse; et ita non erat corruptibile. Sic
ergo patet quod omne quod est * semper ens, non
potest esse corruptibile; et ita. simpliciter est in-
corruptibile.

6. Sed videtur quod iste processus Aristotelis
necessitatem non habeat. Quamvis enim * nullius
potentia sit ad hoc quod duo opposita sint in
eodem tempore in actu, tamen nihil prohibet
quod potentia alicuius sit ad duo opposita respe-
ctu eiusdem temporis sub disiunctione, aequaliter
et eodem modo: sicut potentia mea est ad hoc
quod cras in ortu solis vel sedeam vel stem;
non tamen ut * utrumque sit simul, sed aequaliter
possum vel * stare non sedendo, vel sedere non
stando. Sic igitur posset aliquis obviare rationi
Aristotelis. Ponamus enim aliquid semper * ens,
ita tamen quod istud esse suum sempiternum sit
contingens et non necessarium. Poterit ergo non
esse respectu cuiuscumque partis temporis infi-
niti, in quo ponitur semper esse: nec propter hoc
sequetur quod aliquid sit simul ens et non ens.
Eadem enim ratio videtur in toto infinito tem-
pore, et in aliquo toto tempore finito. Etsi enim
ponamus * quod aliquis sit in domo semper per
totam diem, tamen non est impossibile eum in
domo non * esse in quacumque parte diei: quia
non ex necessitate est in domo per totam diem,
sed contingenter.

Sed dicendum est quod non est eadem ratio
utrobique. Nam illud quod semper est, scilicet per
infinitum tempus, habet potentiam ut sit in infinito
tempore: potentia autem existendi non est ad
utrumque respectu temporis in quo quis potest
esse; omnia enim appetunt esse, et unumquodque
tantum est quantum potest esse. Et hoc prae-

MUNDO LIB. I

cipue patet in his quae sunt a natura, quia na-
tura est determinata ad unum. Et sic quidquid
semper est, non contingenter semper est, sed ex
necessitate.

7. Deinde cum dicit: Similiter autem et inge-
nitum etc., ostendit idem ex parte geniti vel in-
geniti: et dicit quod similiter illud quod est sem-
per, scilicet in infinito tempore, necesse est esse
ingenitum. Quia si esset genitum, esset possibile
quod quodam tempore non esset, sicut de corru-
ptibili dictum est *: sicut enim corruptibile est **
quod, cum * prius fuerit, nunc non est, vel con-
tingit non esse quandoque in futurum, ita genitum
est quod nunc est, sed prius non fuit. Non est
autem dare aliquod tempus in quo id quod sem-
per est, possibile sit non esse, neque in tempore
finito neque in tempore infinito: quia quod potest
esse tempore infinito, sicut id quod semper est,
potest esse quolibet tempore finito, quod inclu-
ditur 5 a tempore infinito; et ita sequetur, secun-
dum praedictam deductionem *, quod aliquid si-
mul sit et non sit, quod est impossibile. Non
igitur contingit quod unum et idem possit sem-
per esse et semper non esse: quia hoc esset
semper esse et semper non esse tempore infinito.
Similiter etiam non est possibilis negatio eius quod
est semper esse, puta ut si dicamus quod id quod
semper est, possit non semper esse: hoc enim
esset posse ^ non esse ad minus tempore finito.

Sic igitur patet quod impossibile est aliquid
semper esse, et quod sit corruptibile, vel etiam
quod sit genitum. Quia si sint duo termini ita
se habentes quod posterius non possit esse sine
primo, sicut homo non potest esse sine animali; si
illud, scilicet primum, est impossibile esse, sequi-

tur quod posterius etiam sit impossibile esse; si-

cut si impossibile est lapidem esse animal, im-
possibile est lapidem esse hominem. Hoc autem
quod est aliquando non esse, sequitur ad corrupti-
bile et genitum sicut quoddam communius *, ut ex
dictis * patet. Si ergo illud quod semper est, non
contingit quandoque non esse, sequitur etiam quod
impossibile sit id quod semper est, esse genitum;
et similiter impossibile est illud esse corruptibile.
Etsic patet quod omne quod est sempiternum,
est ingenitum et incorruptibile.

)) postea ponitur. — postea ponebatur P. — Lin. seq. pro est, quod
om. codd. exc, A, quidem P.

p) Sed si hoc... sequeretur impossibile. — Sed si hoc falsum esset
falsum tantum, tunc non sequeretur impossibile P.

v) in quo ponitur semper esse... Etsi enim ponamus. — P ha-
bet: ut in quo ponitur semper esse; non tamen propter hoc se-
quitur quod aliquid sit simul ens et non ens. Si enim ponamus;

etiam G habet Si enim ponamus, 1 Etenim si ponamus, A Et si po-
nemus.

£) includitur. — excluditur 1, concluditur cet. — Sequenti lin. pro
aliquid, aliquis P.

0) non est possibilis ... esset posse. — Pro possibilis, possibile P; esse
post est semper om. codd.; id post quod om. P; pro esset posse, esse
posse eadem P. Nobiscum legit ed. 1516.

— à e e REESE. bum. a.

* commune P.

* Num. 5, et su-
pra in hoc num.

ἀνα
t DEM

CAP. XII, LECT. XXVII

107

LECTIO VIGESIMASEPTIMA

ς

NONNULLIS PRAEMISSIS, OSTENDITUR NULLUM SEMPITERNUM ESSE GENITUM ET CORRUPTIBILE,
ET E CONVERSO NULLUM GENITUM AUT CORRUPTIBILE ESSE SEMPITERNUM -
ITEM OMNE INGENITUM ET INCORRUPTIBILE ESSE SEMPITERNUM

᾿Επεὶ δ᾽ ἡ ἀπόφασις τοῦ μὲν ἀεὶ δυναμένου εἶναι τὸ
μὴ ἀεὶ δυνάμενον εἶναι, τὸ δ᾽ ἀεὶ δυνάμενον μὴ
εἶναι ἐναντίον, οὗ ἀπόφασις τὸ μὴ ἀεὶ δυνάμενον μὴ
εἶναι,

κὴ τὰς ἀποφάσεις ἀμφοῖν τῷ αὐτῷ ὑπάρχειν, καὶ

γαι μέσον τοῦ ἀεὶ ὄντος xal τοῦ ἀεὶ μηὴ ὄντος τὸ
δυνάμενον εἶναι καὶ μὴ εἶναι"

ἡ γὰρ ἑκατέρου ἀπόφασίς ποτε ὑπάρξει, εἰ μὴ εἴη ἀεί.
Ὥστε καὶ τὸ μὴ ἀεὶ μὴ ὃν ἔσται ποτὲ xal οὐχ ἔσται,
καὶ τὸ μὴ ἀεὶ δυνάμενον εἶναι δηλονότι, ἀλλά ποτε
-ὄν- ὥστε καὶ μὴ εἶναι. Τὸ αὐτὸ ἄρ᾽ ἔσται δυνατὸν
εἶναι καὶ μή, καὶ τοῦτ᾽ ἔστιν ἀμφοῖν μέσον.

Λόγος δὲ χαθόλου ὅδε. "Ecco γὰρ τὸ Α xoà τὸ B μη-
δενὶ τῷ αὐτῷ δυνάμενα ὑπάρχειν, ἅπαντι δὲ τὸ À
ἢ τὸ καὶ τὸΒ ἢ τὸ Δ. ᾿Ανάγχη δὴ ᾧ μήτε τὸ À
ὑπάρχει μήτε τὸ B, παντὶ ὑπάρχειν τὰ ΓΔ. "Ecco

ἢ τὸ E τὸ μεταξὺ τῶν AB: ἐναντίων γὰρ τὸ μη-
θέτερον μέσον. Τούτῳ δὴ ἀνάγκη ἄμφω ὑπάρχειν
τό τε xal τὸ Δ, Παντὶ γὰρ ἢ τὸ À ἢ τὸ Γ, ὦστε
xal τῷ E: ἐπεὶ οὖν τὸ A ἀδύνατον, τὸ T ὑπάρξει.
Ὁ δ᾽ αὐτὸς λόγος καὶ ἐπὶ τοῦ A. ἶ

Οὔτε δὴ τὸ ἀεὶ ὃν γενητὸν οὐδὲ φθαρτόν, οὔτε τὸ ἀεὶ
μὴ ὄν. Δῆλον δ᾽ ὅτι xal εἰ γενητὸν ἢ φθαρτόν, οὐκ
ἀΐδιον. "Aya γὰρ ἔσται δυνάμενον ἀεὶ εἶναι καὶ δυ-
γνάμενον μὴ ἀεὶ εἶναι: τοῦτο δ᾽. ὅτι ἀδύνατον, δέ-
δείκται πρότερον.

*Ap' οὖν εἰ καὶ ἀγένητον, ὃν δέ, τοῦτ᾽ ἀνάγκη ἀΐδιον
εἶναι; ὁμοίως δὲ καὶ εἰ ἄφθαρτον, ὃν δέ. Λέγω δὲ
τὸ ἀγένητον καὶ ἄφθαρτον τὰ xuploc λεγόμενα, ἀγέ-
νητον μὲν ὃ ἔστι νῦν, xal πρότερον οὐχ ἀληθὲς ἦν
εἰπεῖν τὸ μὴ εἶναι, ἄφθαρτον δὲ ὃ νῦν ὃν ὕστερον
μὴ ἀληθὲς ἔσται εἰπεῖν μὴ εἶναι.

Ὴ εἰ μὲν ταῦτα ἀλλήλοις ἀκολουθεῖ καὶ τό τε ἀγένη-
τὸν ἄφθαρτον xal τὸ ἄφθαρτον ἀγένητον, ἀνάγχη
καὶ τὸ ἀΐδιον ἑκατέρῳ ἀκολουθεῖν, καὶ εἴτε τι ἀγέ-
νητον, ἀΐδιον, εἴτε τι ἄφθαρτον, ἀΐδιον.

ΟΒΥΝΌΡΒΙΒ. — 1. Argumentum et divisio textus. — Semper esse
et non semper esse opponuntur contradictorie; semper esse et
semper non esse (seu nunquam esse) opponuntur contrarie;
semper non esse et non semper non esse (seu aliquando esse)
opponuntur contradictorie. Declarantur huiusmodi oppositiones. —
2. Eidem subiecto oportet inesse negationem tum eius quod est
semper esse, tum eius quod est semper non esse: ita scilicet quod
inter semper ens et semper non ens id sit medium quod po-
test aliquando esse et aliquando non esse. — 3. Probatur hoc
sequi ex praemissis: et primo ex ipsa ratione terminorum. Neutra
enim negatio (scilicet nom semper esse et non semper non esse)
ponit sempiternitatem neque circa esse neque circa non esse; sed
utraque ponit quandoque esse et quandoque non esse. Unde
idem est quod potest aliquando esse et aliquando non esse; et
hoc est medium inter duo contraria, scilicet semper esse et sem-
per non esse. — 4. Idem probatur ratione communi. Sint A et B
duo termini, qui, utpote contrarii, nulli eidem possint inesse. Sit G
alius terminus, qui ita se habeat ad A quod cuilibet subiecto
insit aut A aut G (se habeant nimirum ut affirmatio et negatio).
Sit etiam D alius terminus, qui eodem modo se habeat ad B
sicut G ad A. Sequitur quod omni ei quod non est A neque B,

* Quoniam autem negatio eius quidem quod est semper
possibile esse, non semper possibile esse; semper autem
possibile non esse, contrarium; cuius negatio non sem-
per possibile non esse:

necesse negationes ambarum eidem existere, et esse medium
semper entis et semper non entis quod possibile esse
et non esse.

Utriusque enim negatio quandoque existet, si non semper
sit. Quare et non semper non ens erit quandoque et
non erit: et non semper possibile esse simul, sed quan-
doque ens: quare et non esse. Idem igitur erit possi-
bile esse et non; et hoc est amborum medium.

* Ratio autem universalis haec. Sint enim A et B nulli
eidem possibilia inesse: omni autem A aut G, et B
aut D. Necesse itaque quod cui neque A existit neque
B, omni existere G D. Sit itaque E intermedium eo-
rum quae A B: contrariorum enim quod neutrum, me-
dium. Huic itaque necesse ambo existere, et G et D:
omni enim G aut A, quare et ei quod est E; quoniam
igitur A impossibile, G existet. Eadem autem ratio et
in D. :

* Neque itaque semper existens genitum aut corruptibile,
neque semper non ens. Palam autem quia et si ge-
nitum aut corruptibile, non sempiternum. Simul enim
erit possibile semper esse, et possibile non semper
esse: hoc autem quod impossibile sit, ostensum est
prius.

* [gitur, si et ingenitum est, ens autem, hoc necesse est
sempiternum esse: similiter autem et si incorruptibile,
ens autem. Dico autem ingenitum et incorruptibile
quae proprie dicuntur: ingenitum quidem quod est
nunc, et prius non verum erat dicere non esse; incor-
ruptibile autem quod, nunc ens, posterius non verum
erit dicere non esse.

Aut si quidem haec ad invicem consequuntur, et quod
quidem ingenitum incorruptibile, et quod incorruptibile
ingenitum; necesse et sempiternum utrique consequi,
et sive aliquid ingenitum sempiternum, sive incorru-
ptibile sempiternum.

necesse sit inesse G et D: hoc est, oportet quod ambae nega-
tiones, quibus negantur A et B, eidem subiecto insint. Ex quo
patet conclusio, nempe quod negatio eius quod est semper esse et
negatio eius quod est semper non esse, insunt eidem subiecto,
quod est medium inter utrumque extremum. -- 5. Conclusio in-
tenta. Semper existens et semper non existens neque est genitum
neque corruptibile; et e converso genitum aut corruptibile non
est sempiternum, nec quantum ad esse nec quantum ad non esse.
Sequitur ex praemissis. Si enim daretur oppositum, sequeretur
quod aliquid esset simul potens semper esse et non semper esse;
sed esse semper et non semper esse sunt contradictorie opposita ;
ergo etc. — 6. Omne quod est proprie ingenitum, et similiter omne
quod est proprie incorruptibile, est sempiternum. Et primo con-
cluditur hoc ex praemissis. — 7. Secundo, ut infra (lect. seq. n. 9)
ostendetur, omne ingenitum est incorruptibile et e converso: ergo
sempiternum consequitur ad utrumque, nempe et omne ingenitum
et omne incorruptibile est sempiternum. — Colligitur ex omnibus
praemissis sequens ratio ad principale propositum (cf. lect. praec.
n.1, 3). Nullum sempiternum est genitum neque corruptibile; omne
ingenitum et omne incorruptibile est sempiternum; ergo nullum
ingenitum est corruptibile, et nullüm incorruptibile est genitum.

* Seq. cap. xir.

ext. 122.

* Text. 12214

* 'Text. 124.

* Text. 125.

* Cf. lect. praec.
n. 3.
a

* Num. 5.

* impossibile co-
dices.

* primo om. co-
dices.

* ei om. A.

* respectu om. P.

* est add. ν.

* significat p.

*contradictio co-
dices exc. 4.

DE CAELO ET

1s X

ΠῚ |
NN incorruptibile, hic comparat sempiter-
- num ad corruptibile et genitum, osten-
dens quod simul esse non possunt * *. Et primo
praemittit quaedam ex quibus procedit ratio; se-
cundo ex illis argumentatur ad propositum, ibi:
Neque itaque semper existens * etc.

Circa primum tria proponit. Primo quidem de-
clarat oppositionem eius quod est semper esse
et semper non esse: et quamvis adiungat hoc,
quod est possibile, non tamen tradit oppositionem
quae attenditur secundum possibile et non possi-
bile *, sed secundum semper esse et non semper
esse. Dicit ergo primo * quod huius affirmativae
quae est possibile semper esse, negatio contradi-
ctorie ei * opposita est possibile non semper esse:
non quidem ex parte ipsius possibilis, respectu *
cuius haec est affirmativa possibile * non semper
esse; sed quantum ad ipsum quod est non semper
esse. Sed hoc quod est possibile semper non esse,
opponitur contrarie secundum eundem modum ei
quod est possibile semper esse. Negativa autem
huius est possibile non semper non esse. - Et huius
ratio est quia hoc adverbium semper designat *
universalitatem temporis, sicut hoc signum omnis
designat universalitatem suppositorum. Unde sicut
huic enuntiationi omnis homo est, contradictoria
est non omnis homo est, aequipollens ei quae est
aliquis homo non est; contraria vero huic omnis
homo est, dicitur omnis homo non est, aequipol-
lens huic nullus homo est; huius autem contradi-
ctoria * est 0n omnis homo non est, aequipollens
huic aliquis homo est: ita huic quod dico serm-

. per esse, contradictorie opponitur non semper esse,

* et non semper
ens p.

* quod om. ».

quod aequipollet ei quod est a//quando non esse;
sed ei quod est semper esse, contrarie opponitur
semper non esse, quod aequipollet huic quod est
nunquam esse; huic vero contradictorie opponi-
tur "0n semper non esse, quod aequipollet ei quod
est aliquando esse f.

2. Secundo cum dicit: Necesse negationes etc.,
concludit ex praedicto modo oppositionis quod
oportet eidem subiecto inesse negationes amba-
rum, scilicet eius quod est semper esse et eius
quod est semper non esse; quae scilicet nega-
tiones sunt non semper esse et non semper non
esse. Quae quidem negationes eodem modo in-
sunt eidem, ut illud sit medium inter semper ens
et semper non ens * quod quidem potest quando-
que esse et quandoque non esse; sicut si dicamus
quod * inter omnem hominem esse et nullum ho-
minem esse, medium est aliquem hominem esse
et aliquem hominem non esse.

3. Tertio ibi: Utriusque enim negatio etc., pro-
bat hanc conclusionem sequi ex praemissis. Et

MUNDO LIB. I

primo ratione propria, quae scilicet sumitur ex ra-
tione terminorum in quaestione poSitorum, dicens:
utriusque enim negatio, scilicet tam eius quae est
semper esse quam eius quae est semper non esse,
quandoque existet, idest. ponit aliquid quandoque
esse, si non semper sit, idest si per negationem
non ponitur aliquid * semper: verbi gratia, ista
negatio 2101 semper ens,non ponit sempiternita-
tem * neque circa esse neque circa non esse, et
ideo ponit quandoque esse et quandoque non
esse; et simile est de hac negatione non semper
non esse. Concludit ergo quod illud quod non
semper est non ens, erit quandoque et quandoque
non erit: quia sic negatur semper non esse, quod
non ponitur semper esse. Et similiter 7 ista negatio
quae est non semper possibile esse, quia removet
sempiternitatem circa esse ita quod non ponit
sempiternitatem circa non esse, ponit ens quando-
que; et quia non ponit esse semper, nihil prohi-
bet illud non esse ?. Sic ergo idem erit possibile
esse quandoque et non esse quandoque. Et hoc
est medium inter duo contraria quae sunt sem-
per esse et semper non esse. - |

4. Secundo ibi: Ratio autem etc., probat idem
ratione communi, quae scilicet in. quibuslibet ter-
minis locum habet. Sint enim duo termini A et B,
ita se habentes quod nulli eidem possint * inesse
quia sunt contrarii, sicut semper ens et semper
non ens. Accipiatur autem alius terminus, scilicet
G, qui ita se habeat ad A quod omni subiecto
insit vel A vel G: habent * enim se sicut affirma-
tio et negatio, ut semper ens et non semper ens.
Sit autem alius terminus, scilicet D, qui eodem
modo se habeat ad B, sicut semper non ens et
non semper non ens. Necesse est ergo quod omni
ei quod neque est A neque B, idest quod neque
est semper ens neque semper non ens, insint et
G et D, quae sunt negationes amborum: quia a
quo removetur semper esse et semper non esse,
necesse est quod attribuatur ei * non semper esse,
idest quandoque non esse, et non semper non
esse, idest quandoque esse. Et sic illud * subiectam
a quo removetur utraque affirmatio, et * cui attri-
buitur utraque negatio, est * quod est medium
inter A et B: quia illud quod negat utrumque
extremum, est medium inter duo contraria; sicut
quod neque est album neque nigrum, est me-
dium inter album et nigrum. Huic ergo medio
necesse est quod ambae negationes insint, scilicet
G et D. Quia sicut dictum est, oportet quod cui-
cumque insit G aut A; unde oportet quod alterum
eorum insit * ei quod est E ; quia igitur ei quod
est E impossibile est quod insit A, sequitur quod
insit ei G. Et eadem ratione probatur quod insit
ei D. Sic igitur et G et D praedicantur * de E, a
quo removetur et A et B: quia scilicet aliquid est

«) Postquam Philosophus... non possunt. — Pro Postquam, quod
om. BCDGpEFI, A habet Supra (cf. lect. seq. not. «), et pergit, Philo-
sophus ostendit quod omne sempiternum est ingenitum et incorrupti-
bile, ratione accepta ex ipso possibili, quod determinatur secundum
certum tempus; hic ostendit idem ratione accepta ex parte ipsius
sempiterni; cf. lect. praec. not. a.

8) Unde sicut huic enuntiationi ... aliquando esse. — Codices ABC

DFpEGI in hoc loco pleno homoteleutorum diversas habent lacunas ,
quas longum esset annotare; legimus cum PsEGI.

Y) ponitur semper esse. Et similiter. — ponit semper et esse: simi-
liter P, errore forte typographico.

ὃ) ponit ens quandoque ... non esse. — et ponit ens quandoque, quia
non ponit esse semper, nihil prohibens illud non esse P; codd, exc. A
om, et ante quia non.

* quid p, om. 4.

* sempiternum P.

* habet ».

* ei om. 4.

* Et sit E cod. 4.
* et om. ».

*est om. A; quod
est om. P.

* sint P.

et

Fi

atur P

Mri qm
(r3);

ost de
dd. P.

A
E,

* aliquis ».

* autem om. p.

CAP. XII, LECT. XXVII

quandoque ens, quandoque non ens, quod neque
est semper ens neque semper non ens. Et hoc
est quod probare intendit.

5. Deinde cum dicit: Neque itaque semper exi-
stens etc., ex praemissis argumentatur ad proposi-
tum. Si enim est aliquid * semper existens, neque
est genitum neque corruptibile: similiter etiam si
est semper non existens, neque est genitum neque
corruptibile. Manifestum est autem quod etiam e
converso, si aliquid est genitum aut corruptibile,
non est sempiternum, neque quantum ad esse ne-
que quantum ad non esse. Si enim detur opposi-
tum, scilicet quod aliquid sit simul sempiternum et
genitum et corruptibile, sequetur quod aliquid sit

-Ssimul potens semper esse et non semper esse;

quia sempiternum potest semper esse, generabile
autem * et corruptibile non semper est. Quod au-

— tem hoc sit impossibile, ostensum est prius: quia

* Num. τ.

* vel genitum
om. P.

* Cf. lect. praec.

1 n. 3. i

dictum est * quod semper esse et non semper esse
opponuntur contradictorie. Unde relinquitur im-
possibile esse quod aliquid sit simul sempiter-
num et corruptibile vel genitum *.

6. Deinde cum dicit: Zgitur si et ingenitum etc.,
ostendit quod omne ingenitum et incorruptibile
est sempiternum *. Et primo concludit hoc ex

109

praemissis, dicens quod * necesse est quod in-
genitum omne * sit sempiternum, et similiter in-
corruptibile omne sit sempiternum, dummodo sit
ens; ita tamen quod accipiamus zngenitum et in-
corruptibile secundum quod proprie dicuntur ;
prout scilicet ingenitum dicitur quod ita est nunc
quod non erat prius verum dicere de ipso quod
non erat, et secundum quod incorruptibile dici-
tur quod ita nunc est quod posterius non erit
verum dicere de ipso quod non sit; sicut patet
ex his quae supra * dicta sunt in distinctione ho-
rum nominum.

7. Secundo ibi: Aut si quidem etc., probat idem
ex his quae infra * ostendentur: dicens quod, si **
ingenitum et incorruptibile consequuntur se invi-
cem hoc modo quod omne ingenitum sit incor-
ruptibile et e converso, necesse est quod sem-
piternum consequatur ad utrumque; ut scilicet
omne ingenitum et omne incorruptibile sit sem-
piternum.

Ex omnibus autem praemissis talis potest colli-
gi * ratio*: nullum sempiternum est genitum neque
corruptibile; omne ingenitum et omne incorrupti-
bile est sempiternum; ergo nullum ingenitum est
corruptibile, et nullum incorruptibile est genitum.

€) colligi. —
sed additionem patet inutilem esse.

intelligi P. — Infra omne ante incorruptibile om. PA. — In fine post nullum Meri est genitum, nec corruptibile add, P;

* quod om. codd.

* dummodo sit
ens add. 4.

* Lect. xxiv, n.
3» 45 9.

* Lect. seq. n. 9.
** cum P,n0n B.

t
* Cf. lect. praec.
151, 3.

DE CAELO ET MUNDO LIB. I

LECTIO VIGESIMAOCTAVA

GENITUM ET CORRUPTIBILE, ET SIMILITER INGENITUM ET INCORRUPTIBILE,
SE INVICEM CONSEQUUNTUR

Δῆλον δὲ καὶ ix τοῦ ὁρισμοῦ αὐτῶν" καὶ γὰρ ἀνάγκη;
, » , "^ ,
εἰ φθαρτόν γενητόν. Ἢ γὰρ ἀγένητον ἢ γενητόν"
εἰ δὲ ἀγένητον, ἄφλαρτον ὑπόχειται.

Καὶ εἰ γενητὸν δή, φθαρτὸν ἀνάγκη" ἢ γὰρ φθαρτὸν ἢ
ἄφθαρτον: ἀλλ᾽ εἰ ἄφθαρτον, ἀγένητον ὑπέχειτο.

Εἰ δὲ μὴ ἀκολουθοῦσιν ἀλλήλοις τὸ ἄφθαρτον χαὶ τὸ
ἀγένητον οὐχ ἀνάγκη οὔτε τὸ ἀγένητον οὔτε τὸ

τς ἄφθαρτον ἀΐδιον εἶναι.

Ὅτι δ᾽ ἀνάγκη ἀκολουθεῖν, ix τῶνδε φανερόν. Τὸ γὰρ
γενητὸν καὶ τὸ φθαρτὸν ἀκολουθοῦσιν ἀλλήλοις.
Δῆλον δὲ καὶ τοῦτο ἐκ τῶν πρότερον" τοῦ γορ ἀεὶ
ὄντος καὶ τοῦ ἀεὶ μὴ ὄντος ἐστὶ μεταξὺ ᾧ μηθέτε-
ρον ἀκολουθεῖ, τοῦτο δ᾽ ἐστὶ τὸ γενητὸν καὶ φθαρ-
τόν. Δυνατὸν γὰρ καὶ εἶναι καὶ μὴ εἶναι ὡρισμένον
χρόνον ἑκάτερον λέγω δ᾽ ἑκάτερον xo εἶναι ποσόν
τινα χρόνον καὶ μὴ εἶναι. Ei τοίνυν ἐστί τι γενητὸν

ἢ φθαρτόν, ἀνάγχη τοῦτο μεταξὺ εἶναι.

Ἔστω γὰρ τὸ À τὸ ἀεὶ ὄν, τὸ δὲ B τὸ ἀεὶ μὴ ὄν, τὸ
δὲ P γενητόν, τὸ δὲ Δ φθαρτόν. ᾿Ανάγκη δὴ τὸ Γ
μεταξὺ εἶναι τοῦ A καὶ τοῦ B. Τῶν μὲν γὰρ οὐκ
ἔστι χρόνος ἐπ᾽ οὐδέτερον τὸ πέρας ἐν ᾧ ἢ τὸ À οὐχ
ἦν 5 70 B ἦν: τῷ δὲ γενητῷ ἀνάγκη ἢ ἐνεργείᾳ
εἶναι ἢ δυνάμει, τοῖς δὲ ΑΒ οὐδετέρως. Ποσὸν ἄρα
τινὰ καὶ ὡρισμένον χρόνον καὶ ἔσται καὶ πάλιν οὐχ
ἔσται τὸ Γ. ὋὉμοίως δὲ χαὶ ἐπὶ τοῦ Δ φθαρτοῦ. Γε-
γητὸν ἄρα xal φθαρτὸν ἑχάτερον. ᾿Αχολουθοῦσιν ἄρα
ἀλλήλοις τὸ γενητὸν x&i τὸ φθαρτόν.

Ἔστω δὴ τὸ ἐφ᾽ ᾧ E ἀγένητον, τὸ ἐφ᾽ ᾧ Z γενητόν,

τὸ δ᾽ ἐφ᾽ à H ἄφθαρτον, τὸ δ᾽ ἐφ᾽ ᾧ Θ φθαρτόν.

Τὸ δὴ ZO δέδεικται ὅτι ἀκολουθεῖ ἀλλήλοις. Ὅταν

δ᾽ fj οὕτω κείμενα ὡς ταῦτα, οἷον τὸ μὲν Z xol

τὸ Θ ἀκολουθοῦντα, τὸ δὲ E xal τὸ Z μηθενὶ τῷ
αὐτῷ, ἅπαντι δὲ θάτερον, ὁμοίως δὲ καὶ τὸ HO,
ἀνάγκη καὶ τὰ EH ἀκολουθεῖν ἀλλήλοις. "Ecco γοὸρ
τῷ Η τὸ E μὴ ἀχολουθοῦν. Τὸ ἄρα Ζ ἀκολουθήσει"
παντὶ γὰρ τὸ E ἢ τὸ Ζ. ᾿Αλλὰ μὴν ᾧ τὸ Ζ, καὶ
τὸ Θ, Τῷ ἄρα H τὸ Θ ἀκολουθήσει. ᾿Αλλ᾽ ὑπέκειτο

ἀδύνατον εἶναι. Ὁ δ᾽ αὐτὸς λόγος καὶ ὅτι τὸ Η

τῷ E. ᾿Αλλὰ υἱὴν οὕτως ἔχει τὸ ἀγένητον, ἐφ᾽ ᾧ E,

πρὸς τὸ γενητόν, ἐφ᾽ à Z, καὶ τὸ ἄφθαρτον, ἐφ᾽ o H

πρὸς τὸ φθαρτόν, ἐφ᾽ ᾧ

'
ο
,
ν

^

-

ΒΥΝΟΡΒΙΒ. — 1. Argumentum et divisio textus. -- 2. Ex sup-
positione quod ingenitum et incorruptibile convertantur, probatur
primo quod genitum consequitur ad corruptibile. Nisi enim cor-
ruptibile sit genitum, oportet esse ingenitum ; sed supponitur
ingenitum et incorruptibile ad invicem converti; ergo aliquid
corruptibile erit incorruptibile, quod est absurdum. -- 3. Eodem
modo probatur secundo quod corruptibile sequitur necessario
ad genitum. — 4. Necessitas suppositionis praemissae n. 2, repe-
tenda est ex hoc quod sempiternum consequitur ad ingenitum et
incorruptibile (cf. lect. praec. n. 6 sq.). -- 5. Absque suppositione
ostenditur propositum : et primo quod genitum et corruptibile
se invicem consequuntur. -- 6. Nam inter semper ens et semper
non ens est medium id quod est negatio utriusque, scilicet id
quod quandoque est et quandoque non est; sed aliquo finito
tempore esse et alio finito tempore non esse convenit tam ge-
nito quam corruptibilis ergo cui attribuitur genitum, attribuitur
etiam corruptibile, et e converso, et ita se invicem consequun-
tur. - 7. Manifestatur haec ratio in terminis. - 8. Obiectio. Non
semper esse et non semper non esse alio modo convenit cor-
ruptibili et alio modo generabili: nam genitum habet non esse

* Palam autem et ex determinatione ipsorum, Est enim
necesse, si corruptibile, genitum: aut enim ingenitum
aut genitum: si enim ingenitum, incorruptibile sup-
ponitur.

Et si genitum autem, corruptibile esse necesse est. Aut
enim corruptibile aut incorruptibile: sed si incorrupti-
bile, ingenitum supponitur.

* Si autem non consequuntur ad invicem incorruptibile
et ingenitum, non necesse est neque ingenitum neque
incorruptibile sempiternum esse. T

Quod autem necesse consequi, ex his manifestum fiet. Ge-
nitum enim et corruptibile consequuntur se invicem.

Palam autem et hoc ex prioribus. Semper enim entis et
semper non entis est intermedium cui neutrum con-
sequitur. Hoc autem est genitum et corruptibile: pos-
sibile enim et esse et non esse determinato tempore
utrumque: dico autem utrumque et esse quanto quo-
dam tempore et non esse. * Si igitur est quod geni-
tum aut corruptibile, necesse hoc intermedium esse.

Sit enim A semper ens, B autem semper non ens, G autem
genitum, D autem corruptibile, Necesse itaque G in-
termedium esse A et B: his quidem enim non est
tempus ad neutrum terminum in quo aut A non erat
aut B erat; genito autem necesse aut actu aut poten-
tia esse; his autem quae A B neutro modo. Quanto
igitur quodam et determinato tempore et erit et iterum
non erit G: similiter autem et in D. Genitum igitur
et corruptibile utrumque. Consequuntur igitur invicem
genitum et corruptibile. :

* Sit itaque in quo est E ingenitum, quod autem Z geni-
tum, quod autem in quo I incorruptibile, quod autem
in quo T corruptibile. Quae itaque Z T ostensum est
quod consequuntur invicem. Quando itaque sic posita
ut haec, puta quae quidem Z et quae T consequentia;
quae autem E et Z nulli eidem, omni autem alterum;
et similiter autem et quae I T': necesse et quae I E con-
sequi invicem. Sit enim ei quod I, E non consequens:
Z igitur consequetur: omni enim E aut Z. Insuper cui
Z, et T. Ei igitur quod I, T consequetur. Sed suppo-
nebatur impossibile esse. Eadem autem ratio et quod
I ei quod E: sed et sic habeatur ingenitum in quo E
ad genitum in quo est Z, et incorruptibile in quo I
ad corruptibile in quo T.

antequam sit, corruptibile autem habet non esse postquam fuit.
Ergo praemissa ratio non videtur efficax ad concludendum quod
genitum et corruptibile sint unum et idem medium inter semper
ens et semper non ens. — Excluditur haec difficultas. Dicendum
est enim quod, cum ante et post illud determinatum tempus
quo genitum et corruptibile habent esse et non esse, sit ponere
aliud tempus, utrumque habet esse post non esse et ante non
esse. Unde utrumque oportet esse genitum et corruptibile. —

* Seq. cap. xir.

* "Text. 127.

* Text. 128.

* Text. 129.

9. Ostenditur ex praemissis quod :mgenitum et incorruptibile Ὁ

convertuntur. Nam manifestum est quod ingenitum et genitum
nulli eidem possunt convenire, sed cuique convenit aut unum
aut alterum; et idem patet de incorruptibili et corruptibili. Si-
militer manifestum est ex dictis quod cui convenit genitum, con-
venit etiam corruptibile. Si ergo ad incorruptibile non sequitur
ingenitum, incorruptibile poterit esse itum; sed omne ge-
nitum est corruptibile; ergo incorruptibile erit corruptibile, quod
est absurdum. Simili modo ostenditur quod ad ingenitum se-
quitur incorruptibile. - Concluditur quod omne corruptibile est
genitum et e converso, et omne incorruptibile est ingenitum
et e converso.

Ἶ * Num. 4.

* Cf. lect. xxvi,

n. 3.

* Num. 5.

— *convertuntur A.

—* convertantur
codd.

νὴ ας. , ο΄ ΘΟ

CAP. XII, LECT. XXVIII

$wupra Philosophus * ostendit proposi-
tum ex parte sempiterni, nunc autem

νι.
ες

ΟΝ Ἰγοβίθησι!ς propositum ex parte geniti et
$745 ingeniti; corruptibilis et incorruptibi-
lis *. Et primo probat propositum ex suppositione;
secundo ex necessitate, ibi: Quod autem necesse
consequi * etc. Circa primum duo facit: primo
ex suppositione huius quod ingenitum et incor-
ruptibile convertantur *, probat quod genitum et
corruptibile convertuntur *; secundo ostendit unde
sit supponenda conversio ingeniti et incorrupti-
bilis, ibi: S? autem non consequuntur * etc.

2. Dicit ergo primo quod id quod intendimus

"potest fieri manifestum ex determinatione ipso-

rum, idest ex distinctione et habitudine horum
terminorum * ad invicem. Et primo ostendit quod
genitum sequatur ad corruptibile, ita scilicet quod
si aliquid sit corruptibile, ex necessitate sit ge-
nitum. Oportet enim id quod est corruptibile aut

"esse genitum aut * ingenitum, quia de quolibet

existentium alterum horum oportet praedicári: si
ergo aliquid sit corruptibile: quod non sit geni-
tum, sequitur quod sit ingenitum. Supponimus *
autem quod ingenitum et incorruptibile: conver-
tantur: et ita si aliquid est ingenitum, erit in-
corruptibile. Si ergo aliquod corruptibile non sit
genitum, sequitur quod aliquod corruptibile sit
incorruptibile. ὦ

3. Secundo ibi: Et si genitum autem etc., pro-
bat eodem modo quod necesse sit, si aliquid est
genitum, quod sit corruptibile. Oportet enim id
quod est genitum aut esse corruptibile aut incor-
ruptibile; sed hoc supponitur, quod si aliquid est
incorruptibile, quod sit ingenitum, propter eorum
convertibilitatem ; sequitur ergo quod sit aliquid
genitum quod sit ingenitum ?, quod est impossi-
bile. - Et sic probatum est quod omne corrupti-
bile est genitum, et e converso: supposito tamen
quod ingenitum et incorruptibile convertantur.

4. Deinde cum dicit: Si autem non consequun-
tur etc., ostendit unde hoc oporteat supponi. Et
dicit quod si non consequuntur se invicem incor-
ruptibile et ingenitum, non ex necessitate hoc
quod est esse sempiternum, erit consequens ad
hoc quod est ingenitum et ad * incorruptibile:

. quod tamen supra * ostensum est.

5. Deinde cum dicit: Quod autem necesse con-
sequi etc., probat propositum ex necessitate. Et
primo ostendit quod genitum et corruptibile con-
vertantur; secundo ex hoc ulterius ostendit quod
etiam ingenitum et incorruptibile convertantur,
ibi: Sit itaque in quo est E * etc.

Circa primum tria facit. Primo proponit quod
intendit: et dicit quod ex his quae dicentur, mani-
festum erit quod necesse est praedicta se invicem

111

consequi; quia primo hoc manifestabitur, quod
genitum et corruptibile se invicem consequuntur.

6. Secundo ibi: Palam autem etc., inducit ra-
tionem ad hoc ostendendum. Et dicit quod sicut
convertibilitas incorruptibilis et ingeniti manifesta-
tur ex prius dictis *, ita etiam hoc quod genitum
et corruptibile sint convertibilia, manifestatur ex
prioribus. Quia inter semper ens et semper non
ens est medium, sicut supra * dictum est, id ad **
quod neutrum consequitur, idest quod. neque est
semper ens neque * semper non ens: tale autem
est genitum et corruptibile, quia utrumque eo-
rum est possibile esse et non esse secundum
aliquod. tempus determinatum, ita scilicet quod
aliquo tempore finito utrumque eorum sit, et
iterum non sit quodam alio tempore: si ergo
est aliquid. quod sit genitum. aut quod sit corru-
ptibile *, necesse. est quod huiusmodi sit medium.
inter semper ens et semper non ens; et sic utrum-
que eorum eidem attribuitur, et se invicem con-
sequi videntur.

7. Tertio ibi: Sit enim .A etc., manifestat prae-
missam rationem in terminis, dicens: sit A sem-
per ens, et B sit semper non ens, G autem ? sit
genitum, D autem sit corruptibile. Necesse est
ergo G, quod est genitum, esse medium inter A
et B, idest inter semper ens et semper non ens:
quia his, scilicet Α et B, non est aliquod tempus
ad neutrum terminum, idest nec ante nec post, in
quo vel A, quod est semper ens, non sit, aut B,
quod est semper non ens, sit; sed ipsi genito

necesse est quod sit tempus in quo non sit, ad

utrumque extremum vel ad alterum, et similiter
in quo sit, et hoc vel secundum actum vel se-
cundum potentiam; cum tamen his quae sunt A
et B neutro modo existat tempus ad oppositum,
idest nec secundum actum nec secundum poten-
tiam. Relinquitur ergo quod genitum quod est G,
in quodam determinato tempore est, et * quodam
determinato tempore non est; et similis ratio est
de D. Sequitur igitur quod utrumque eorum sit
et genitum et corruptibile *; ita scilicet quod geni-
tum sit utrumque, et corruptibile sit utrumque.
Sic ergo patet quod genitum et corruptibile se
invicem consequuntur.

8. Sed videtur quod haec ratio non sit efficax:
non enim est necesse quod quidquid est medium
inter duo contraria, sit unum et idem. Nam inter
album et nigrum medium quidem * est quod ne-
que est album neque nigrum, et tamen hoc di-
citur de diversis quae se invicem non consequun-
tur: quia et rubeum * et pallidum et quilibet me-
diorum colorum neque est album neque nigrum,
et tamen isti colores non se invicem consequun-
tur. Et ita posset aliquis * dicere quod medium

«) Supra Philosophus. — Postquam Philosophus P, sed postquam
ad sequens nunc autem minus quadrat. A sic incipit lectionem: .Su-
pra Philosophus ostendit propositum et ex parte possibilis et ex parte
sempiterni ; nunc ostendit propositum ex parte-geniti et ingeniti, et ex
parte corruptibilis et incorruptibilis. Et primo etc. Cf. lect. xxvi, not. a.

B) sit aliquid genitum quod sit ingenitum. — si sit aliquid genitum
et (et om. sG) quod sit ingenitum PsG; si aliquid est genitum, quod
sit ingenitum A; si sit aliquid genitum quod non sit corruptibile, quod
sit ingenitum 51.

p) sit corruptibile. — corruptibile om. codd. exc. AEsGI. — Statim
pro huiusmodi, P et forte omnes codices habent huius, corruptione fre-
quentissima.

9) G autem. — C autem P, et ita bis infra (sicut et in versione) C
pro G; ed. 1516 habet ut nos et codices. — Post lin. ergo om. P. — Infra,
homoteleuton sed ipsi genito... similiter in quo sit omittunt P et codices
excepto A.

ε) et genitum et corruptibile. — Pro et genitum corrupte ingenitum
AE; idem habet P, quae sibi constans pergit et incorruptibile.

* Cf. num. 4. -
praedictis codd.

* Lect. praeced.
n. 2 sqq.
** scilicet Ρ.

* est add. ».

* cum add. codd.
exc. A.

* quoddam v.

* rubrum E. -

* aliquis om.
codd. exc. 4.

* eorum om. P.

* Lect. seq.

* Num. 5 sqq.

112 DE CAELO ET

inter semper ens et semper non ens est quod

: neque est semper ens neque semper non ens,

sed alio modo hoc convenit corruptibili et alio
modo generabili: nam genitum habet non esse
antequam sit, corruptibile autem habet non esse
postquam fuit. - Sed haec obiectio excluditur per
hoc quod dicit, quod utrumque eorum est et non
est quodam determinato tempore: et ita oportet
quod utrumque eorum * habeat esse post non
esse et ante non esse. Et hoc magis manifesta-
bitur in sequentibus *.

9. Deinde cum dicit: Sit itaque in quo est E etc.,
ostendit ex hoc quod etiam ingenitum et incor-
ruptibile convertantur, dicens: sit E ingenitum,
Z genitum, I incorruptibile, T corruptibile. Quia
igitur ostensum est * quod genitum et corruptibile
se invicem consequuntur, planum est quod Z
et T se invicem consequuntur. Quando igitur
positum * fuerit quod Z et T se consequuntur,
scilicet genitum et corruptibile; et quod E et Z,
idest " genitum et ingenitum, nulli eidem insunt,
sed cuilibet oportet inesse alterum eorum; et ea-
dem ratio est de T et I, scilicet de corruptibili et
incorruptibili, scilicet quod nulli eidem insunt, sed

MUNDO LIB. I

omni alterum ^: quando igitur haec ita ponuntur,
necesse est quod I et E, idest ingenitum et incor-
ruptibile, se invicem consequantur. Et hoc probat
ducendo ad impossibile. Si enim ad I, quod est
incorruptibile, non ex necessitate consequatur E,
quod est ingenitum, sequetur quod Z, quod est
genitum, simul possit stare cum I, quod est incor-
ruptibile: quia iam dictum est quod de quolibet
praedicatur aut E, idest ingenitum, aut Z, idest
genitum. Insuper dictum est quod cui inest Z, idest
genitum, ei inest et T, idest corruptibile. Sic igitur
sequetur quod T, idest corruptibile, insit ei quod
est I, idest incorruptibili. Quod est contra posi-
tum *: positum enim erat quod T et I nunquam
eidem inessent *: nihil enim est corruptibile et
incorruptibile. Et eadem ratio est quod I, idest
incorruptibile, consequatur ad id quod est E, sci-
licet ingenitum: quia eodem modo se habet in-
genitum quod est E, ad genitum quod est Z, sicut
incorruptibile * quod est I, ad corruptibile quod
est T.

Sic igitur patet ex praedictis quod omne cor-
ruptibile est genitum et e converso, et omne in-
corruptibile ingenitum et e converso.

Ὁ positum. — P et ed. 1516 cum codd. oppositum legunt: quod ta-
men, cum hic locum non habeat, in positum correximus; cf. infra quando
igitur haec ita ponuntur, et versus finem numeri Quod est contra po-
situm. Forte lectio codd. corruptionem exhibet pro hoc positum.

7) Z idest. — ZI legit P hic et infra; item pro E idest et T' idest,
EI et ΤΊ; tamen pro 7 idest non habet IJ; ed. 1516 est aequivoca.

0) sed omni alterum. — sed tantum alterum A non bene; cf. paulo
supra, sed cuilibet oportet inesse alterum eorum.

* corruptibile p.

CAP. XII, LECT. XIX

113

LECTIO VIGESIMANONA

Τὸ δὴ φάναι μηδὲν κωλύειν γινόμενόν τι ἄφθαρτον ci-
ναι καὶ ἀγένητον ὃν φθαρῆναι, ἅπαξ ὑπαρχούσης
τῷ μὲν τῆς γενέσεως τῷ δὲ τῆς φθορᾶς, ἀναιρεῖν
ἐστὶ τῶν δεδομένων τι. Ἢ γὰρ ἄπειρον ἢ ποσόν
τινα ὡρισμένον χρόνον δύναται ἅπαντα ἢ ποιεῖν ἣ
πάσχειν, ἢ εἶναι ἢ μὴ εἶναι; καὶ τὸν ἄπειρον διὰ
τουτο; τι ὠὡρισται πὼς ὁ ἄπειρος χρόνος; OU οὐχ

τως ἔστι πλείων. Τὸ δὲ πῇ ἄπειρον οὔτ᾽ ἄπειρον οὔθ᾽
ὡρισμένον.

Ἔτι τί μᾶλλον ἐπὶ τῷδε τῷ σημείῳ ἀεὶ ὃν πρότερον
ἐφθάρη ἢ μὴ ὃν ἄπειρον ἐγένετο; εἰ γὰρ μηθὲν μᾶλ-
λον, ἄπειρα δὲ τὰ σημεῖα, δῆλον ὅτι ἄπειρον χρό-
νον ἦν τι γενητὸν xoi φθαρτόν. Δύναται ἄρα μὴ
εἶναι τὸν ἄπειρον χρόνον: ἅμα γὰρ ἕξει δύναμιν τοῦ

ἡ εἶναι καὶ εἶναι, τὸ μὲν πρότερον, εἰ φθαρτόν, τὸ
3 ὕστερον. εἰ γενητόν. Ὥστ᾽ ἐὰν ὑπάρχειν θῶμεν
ἀδύνατα, τὰ ἀντικείμενα ἅμα ὑπάρχει.

Ἔτι δὲ καὶ τοῦθ᾽ ὁμοίως ἐν ἅπαντι σημείῳ ὑπάρξει,
ὥστ᾽ ἄπειρον χρόνον τοῦ μὴ εἶναι καὶ τοῦ εἶναι ἕξει
δύναμιν" ἀλλὰ δέδεικται ὅτι ἀδύνατον τοῦτο.

Ἔτι εἰ πρότερον ἡ δύναμις ὑπάρχει τῆς ἐνεργείας;
ἅπανθ᾽ ὑπάρξει τὸν χρόνον, καὶ ὃν ἀγένητον ἦν, καὶ

ἢ ὃν τὸν ἄπειρον χρόνον; γίγνεσθαι δὲ δυνάμενον.
Aja, δὴ οὐκ ἦν καὶ τοῦ εἶναι δύναμιν εἶχε, καὶ τοῦ
τότε μὴ εἶναι καὶ ὕστερον ἄπειρον ἄρα χρόνον.

Φανερὸν 4: καὶ ἄλλως ὅτι ἀδύνατον φθαρτὸν ὃν μὴ φθα-

ρῆναί ποτε" ἀεὶ γὰρ ἔσται ἅμα καὶ φθαρτὸν καὶ

ἄφθαρτον ἐντελεχείᾳ, ὥστε ἅμα ἔσται δυνατὸν ἀεί
τε εἶναι καὶ μὴ ἀεί. Φθείρεται ἄρα ποτὲ τὸ φθαρ-

ναι; καὶ μὴ ἀεὶ ἄρα εἶναι.

Ἔστι δὲ καὶ ὧδε θεωρῆσαι ὅτι ἀδύνατον ἢ γενόμενόν
ποτε ἄφθαρτόν τι διατελεῖν, ἢ ἀγένητον ὃν καὶ ἀεὶ
πρότερον ὃν vicine Οὐδὲν γὰρ ἀπὸ τοῦ αὐτο-
TS οὔτ᾽ ἄφθαρτον οὔτ᾽ ἀγένητον olóvc εἶναι.

ὸ μὲν 19 αὐτόματον ἐστι καὶ τὸ ἀπὸ τύχης παρὰ
τὸ ἀεὶ καὶ τὸ ὡς ἐπὶ τὸ πολὺ ἢ ὃν ἢ γινόμενον" τὸ
» ἄπειρον χρόνον ἢ ἁπλῶς ἢ ἀπό τινος χρόνου ἢ
ἀεὶ ἢ ὡς ἐπὶ τὸ πολὺ ὑπάρχει ὄν. ᾿Ανάγκη. τοίνυν
φύσει τὰ τοιαῦτα ὁτὲ μὲν εἶναι ὁτὲ δὲ μή. Τῶν δὲ
τοιούτων ἡ αὐτὴ δύναμις τῆς ἀντιφάσεως; καὶ ἡ
ὕλη αἰτία τοῦ εἶναι xal μή. Ὥστ᾽ ἀνάγκη ἅμα

: ὑπάρχειν ἐνεργείᾳ ἀντικείμενα.

AXAd μὴν οὐδέν γ᾽ ἀληθὲς εἰπεῖν νῦν ὅτι ἐστὶ πέρυσιν,

| οὐδὲ πέρυσιν ὅτι νῦν ἐστίν. ᾿Αδύνατον ἄρα μὴ ὄν
ποτε ὕστερον ἀΐδιον εἶναι" ἕξει γὰρ ὕστερον καὶ τὴν
τοῦ μὴ εἶναι δύναμιν. Πλὴν οὐ τοῦ τότε μὴ εἶναι
ὅτε ἔστιν (ὑπάρχει γὰρ ἐνεργείᾳ ὄν), ἀλλὰ τοῦ πέ-
υσιν xal tv τῷ ἀνε ῥελδόν τι χρόνῳ. Ἔστω δὴ οὐ
ἔχει τὴν δύναμιν ὑπάρχον ἐνεργείᾳ" ἔσται ἄρα ἀλη-
θὲς εἰπεῖν νῦν ὅτι οὐχ ἔστι πέρυσιν. ᾿Αλλ᾽ ἀδύνα-
τον᾿ οὐδεμία dp δύναμις τοῦ γεγονέναι ἔστιν, ἀλλὰ
τοῦ εἶναι ἢ ἔσεσθαι. “Ὁμοίως δὲ καὶ τὸ πρότερον
ὃν ἀΐδιον ὕστερον μή ἐστιν" ἕξει γὰρ δύναμιν οὗ
ἐνεργείᾳ οὐκ ἔστιν. Ὥστ᾽ ἂν θῶμεν τὸ δυνατόν,
ἀληθὲς ἔσται εἰπεῖν νῦν ὅτι τοῦτ᾽ ἔστι πέρυσιν καὶ
ὅλως ἐν τῷ παρελθόντι χρόνῳ.

Καὶ φυσικῶς δὲ χαὶ μὴ καθόλου σκοποῦσιν ἀδύνατον ἢ
ἀΐδιον ὃν πρότερον φθαρῆναι ὕστερον, ἢ πρότερον
μὴ ὃν ὕστερον ἀΐδιον εἶναι. Τὰ γὰρ φθαρτὰ καὶ γε-

Opp. D. Tnowar T. III.

uae Pr NERONI

τόν, καὶ εἰ γενητόν, véyovev* δυνατὸν γὰρ γεγονέ-

REPROBATUR.OPINIO PONENS QUOD NIHIL PROHIBET ALIQUID INGENITUM
ESSE CORRUPTIBILE, ET ALIQUID GENITUM INCORRUPTIBILE - CONTRARIUM OSTENDITUR
PER RATIONEM NATURALEM

* Dicere itaque nihil prohibere factum esse quod incorru-
ptibile, et quod ingenitum corrumpi posse, semel exi-
stente huic quidem generatione, huic autem corruptio-
ne, perimere est datorum aliquid. Aut enim infinito,
aut quanto quodam determinato tempore possunt omnia
aut facere aut pati aut esse aut non esse: et infinito
propter hoc, quia determinatum est aliqualiter infinitum
cuius non est plus. Quod autem quo infinitum, neque
infinitum neque determinatum.

* Adhuc, quid magis in hoc signo semper ens prius cor-
ruptum est, aut non ens infinito factum est? Si enim
nihil magis, infinita autem signa, palam quia infinito
tempore erat aliquid generabile et corruptibile. Potest
igitur non esse infinito tempore. Simul igitur habebit
virtutem eius quod non esse et esse, hoc quidem prius
si corruptibile, hoc autem posterius si generabile. Itaque
si existere ponamus quae possunt, opposita simul exi-
stunt.

* Adhuc autem et hoc similiter in omni signo existet. Quare
infinito tempore eius quod non esse et esse habebit
virtutem. Sed ostensum est quia impossibile hoc.

Adhuc, si prius virtus existit actu, omni existet tempore
et ens ingenerabile, aut etiam non ens infinito tempore,
fieri autem possibile. Simul autem non esse et eius
quod est esse virtutem habebat, et hoc quoque esse et
posterius infinito utique tempore.

* Manifestum autem et aliter quod impossibile est corru-
ptiblBae ens non corruptum esse quandoque. Semper
enim erit simul et corruptibile et incorruptibile entele-
chia: quare simul erit possibile et semper esse et non
semper. Corrumpitur igitur quandoque corruptibile. Et
si generabile, factum est: possibile enim factum esse,
et non semper quidem esse.

* Est autem et sic videre quod impossibile aut quod factum
est quandoque incorruptibile aliquid esse, aut ingene-
rabile ens et semper prius corrumpi. Neque enim a casu
neque incorruptibile neque ingenerabile possibile esse:
* quod quidem enim casuale est aut a fortuna, praeter
semper et ut frequenter aut est aut fit; quod autem in-
finito tempore aut simpliciter aut a quadam parte est,
aut semper aut ut frequenter existit ens. * Necesse igitur
natura talia quandoque quidem esse, quandoque autem
non. Talium autem eadem potentia contradictionis; et
materia causa eius quod esse et non. [taque necesse
etiam simul existere actu opposita.

* Sed adhuc neque verum dicere nunc quia est annus prior,
neque annus prior quia nunc est. Impossibile ergo non
ens aliquando posterius sempiternum esse. Habebit enim
posterius et eius quod est non esse virtutem : * verun-
tamen non eius quod tunc non esse (existit enim actu
ens); sed in anno priore et in praeterito tempore. Sit
itaque cuius habet virtutem existens actu: erit igitur
verum. dicere nunc quia non est annus prior. Sed im-
possibile: neque una enim virtus eius quod est factum
esse, sed eius quod esse aut futurum esse. * Similiter
autem et si prius ens sempiternum posterius non erit:
habebit enim virtutem cuius actus non est. Itaque si
ponamus possibile, verum est dicere nunc quia est an-
nus prior, et universaliter in praeterito tempore.

* Et naturaliter autem εἴ non universaliter intendentibus
impossibile aut sempiternum ens prius corrumpi po-
sterius, aut prius non ens posterius sempiternum esse.

15

* Seq. cap. xir.

Text. 130.

* Text.

* Text.

* Text.

* Text.

* "Text.

* "Text.

* Text.

* Next,

* Text.

* "Pest.

131.

132.

133.

135.

136.

137.

138.

130.

140.

D

* Cf. lect, xxvi,
n. 3.
* Ibid. n. 2.
* Ibid. n. 5.
β

* Num. 4.

* Lect. xxvi sqq.

114 DE CAELO ET

M ^ - ,
νητὰ χαὶ ἀλλοιωτὸ mo. ἀλλοιοῦται δὲ τοῖς ἐναν-
, ν ἐᾷ ε
τίοις χαὶ ἐξ ὧν συνίσταται τὸ φύσει ὄντα; καὶ ὑπὸ
τῶν αὐτῶν τούτων φθείρεται.

ΘΎΝΟΡΒΙ5. --- 1. Argumentum et divisio textus. -- 2. Qui dicit
nihil prohibere quod aliquid genitum sit incorruptibile, vel quod
aliquid ingenitum possit corrumpi, necesse est quod destruat
aliquod ex principiis suppositis. — 3. Quorum unum fuit quod
omnia habentia aliquam potentiam, habent eam respectu tem-
poris vel simpliciter infiniti, vel simpliciter determinati. Qui au-
tem ponit áliquid esse ingenitum et corruptibile, vel genitum et
incorruptibile, ponit aliquid habere potentiam essendi vel non
essendi in tempore quod neque est simpliciter infinitum neque
simpliciter finitum, sed est secundum quid (idest vel ex parte
principii vel ex parte finis) infinitum, et similiter secundum quid
finitum, Ergo destruit praefatum principium. — 4. Textus subdi-
visio. - Primo ex parte potentiae eius quod ponitur generari vel
corrumpi, ostenditur per praedictam opinionem destrui etiam
aliud principium praesuppositum, nempe quod impossibile est
idem simul esse et non esse. Prima ratio. Non potest assi-
gnari ratio quare id quod semper fuit et ponitur postea cor-
rumpi, magis possit corrumpi in isto instanti quam in aliquo
infinitorum praecedentium. Ergo illud ingenitum quod ponitur
corruptibile, potuit non esse in quolibet instanti praecedentis
temporis: seu id quod ponitur praeextitisse tempore infinito, po-
tuit toto illo tempore non esse. Sequitur ergo quod aliquid re-
spectu eiusdem temporis habet virtutem eius quod est esse et
eius quod est non esse. Sed nihil prohibet ponere id quod est
possibile. Ex hoc ergo quod ingenitum, pro illo tempore in quo
erat, ponitur quod potuerit non esse, sequitur quod idem simul
sit et non sit. - Idem inconveniens sequitur si aliquod genitum
quod' prius non erat tempore infinito, postea factum sit in aliquo
tempore. — 5. Obiectio. Licet id quod ponitur fuisse tempore
infinito, simul cum hoc non. potuerit non esse, tamen dici
potest quod simpliciter loquendo habuit potentiam ut pro illo
tempore non esset. — Sed contra: potentia ad non esse est in-
compossibilis ei quod simpliciter necesse est esse; tale autem
est id quod naturaliter est per tempus infinitum. — 6. Secunda
ratio. Quod semper fuit vel non fuit, secundum opinionem prae-
missam ponitur habuisse in omni instanti potentiam ad oppo-
situm eius quod ei inerat: ergo habuit potentiam ut esset et non
esset tempore infinito. -- 7. Tertia ratio. Si est aliquid ingenitum
et corruptibile, semper habuit potentiam ad non esse; et si est
aliquid genitum quod prius non fuerit tempore infinito, fuit
toto illo tempore possibile fieri. Ergo quod ponitur fuisse infi-
nito tempore, potuit toto illo tempore non esse; et quod in-
finito tempore ponitur non fuisse, potuit eodem tempore esse.
Ergo potuit simul esse et non esse, quod est impossibile. — 8. Im-

ostquam Philosophus ostendit quod
Dgenerabile et corruptibile se invicem
M consequuntur, et similiter ingenitum
^et incorruptibile, hic reprobat opi-
nionem contrariam *, per hoc quod ex contraria
opinione necesse est aliqua principiorum suppo-
sitorum ^ destrui. Et primo ostendit quomodo
per hanc positionem destruitur id quod supposi-
tum est *, virtutem omnem referri ad determina-
tum tempus; secundo ostendit quod.per hanc
positionem destruitur quod suppositum est * ^,
quod non contingit simul idem esse et non esse,
ibi: Adhuc quid magis * etc.

2. Dicit ergo primo quod, cum ostensum sit *
demonstrative ex praesuppositis quibusdam prin-
cipis quod omne genitum est corruptibile, et
omne ingenitum est incorruptibile, et e converso,
consequens est quod qui dicit nihil prohibere quod
aliquid quod est factum seu genitum sit incorru-

MUNDO LIB. I

Corruptibilia enim οἵ generabilia sunt et alterabilia
omnia: alterantur autem contrariis, et ex quibus con-
stant natura entia, et ab eisdem ipsis corrumpuntur.

possibile est etiam iuxta praemissa quod aliquid sit corruptibile,
quod quandoque non corrumpatur. Secus enim haberet natu-
ralem potentiam ut non corrumpatur, seu esset incorruptibile.
Unde semper erit corruptibile et incorruptibile, et possibile sem-
per esse et simul non semper esse. Quod est impossibile: nam
quod. potest semper esse, ex necessitate semper est; unde non
potest non semper esse. — Similiter si aliquid existens sit ex
natura sua generabile, non potest esse sempiternum, sed oportet
quod sit generatum: tale enim non habet naturalem potentiam
ad essendum, nisi postquam factum est. — 9. Ex parte causae
materialis eius quod ponitur ingenitum et incorruptibile, osten-
ditur sequi idem inconveniens, quod nimirum aliquid simul sit
et non sit, si vel genitum sit incorruptibile vel ingenitum sit
corruptibile. Quod enim generatur vel corrumpitur post infini-
tum tempus, non est a casu, sed a natura. Eorum autem quae
a natura habent quod quandoque sint et quandoque non sint,
eadem potentia est ad contradictoria, scilicet esse et non esse.
Ergo, cum in eo quod est generatum remaneat materia seu
potentia ad non esse,'si simul sit incorruptibile, erit simul po-
tens esse et non esse. Et eadem ratio est ex parte ingeniti. —
10. Obiectio. Incorruptibile quod est genitum, potest dici quod
habeat potentiam ad non esse, non quidem in futuro, sed re-
spectu praeteriti. Et simili modo quod est ingenitum et corrupti-
bile habebit potentiam ad esse. — Sed hoc est impossibile. Nam
ordo temporis non potest inverti. Nulla autem potentia respicit
id quod factum est in praeterito, sed quod est in praesenti vel
futuro. Si ergo aliquid esset possibile esse vel non esse respectu
praeteriti temporis, cum id ad quod aliquid habet potentiam possit
poni esse in actu, poterit poni quod annus prior non fuerit, vel
quod nunc sit ille annus. - 11. Per rationem propriam scientiae
naturalis ostenditur quod impossibile est id quod semper fuit
postea corrumpi, vel id quod non semper fuit postea esse sempi-
ternum. Ex illis enim contrariis ex quibus aliqua generantur cum
prius non essent, ab illis postea corrumpuntur, et in eadem redu-
cuntur per corruptionem. Ex quo patet quod illud quod est ge-
neratum potest iterum corrumpi, et id quod est corruptum fait
quandoque genitum. — 12. Praedictae rationes in nullo impugnant
catholicam fidem, secundum quam ponimus quod mundus incoe-
pit, non per generationem, sed per effluxum a primo principio, a
quo est totum ens, et cuius potentia non est alligata ad dandum
esse rebus infinito tempore, sed prout vult. Ea vero quae ab eo
sic producta sunt ut in sempiternum durent, habent naturalem
virtutem ut semper sint, et nullo modo ad hoc quod aliquando
non sint.

ptibile, et aliquid quod est ingenitum possit cor-
rumpi; ita scilicet quod uni eorum, scilicet ge-
nito, adsit semel tantum generatio, et * alteri adsit
semel tantum corruptio, sine vicissitudine gene-
rationis et corruptionis: per hoc necesse est de-
struere aliquod. principiorum suppositorum. Si
enim conclusio syllogistice sequitur ex praemis-
sis, non potest interimi conclusio ex necessitate
consequens ex praemissis 7, nisi interimatur ali-
quod praemissorum.

Hoc * autem videtur dicere contra Platonem,
qui posuit mundum genitum sed incorruptibilem *,
et ex consequenti posuit quod illud inordinatum
ex quo mundus est genitus, fuerit ingenitum sed
corruptibile: quamvis quidam dicant hoc * Plato-
nem non sic intellexisse sicut sonant verba eius,
contra quae hic Aristoteles disputat. Sed quantum
pertinet ad expositionem huius libri, non refert
utrum sic vel aliter Plato senserit, dummodo vi-

o) suppositorum. — supra positorum codd. ; lin. seq. pro suppositum,
"supra suppositum AsGI.

B) virtutem omnem referri ... suppositum est. - Hoc homoteleuton
om. P et codd. exc. AsG, sed sine eo divisio manca est, neque textui
vel expositioni respondet. — Sequentibus P praemittit scilicet. — Ibi idem

esse et non esse, codd. om, idem; eodem modo om. idem num. 4 in
principio et fine.

Y) "on potest interimi ... praemissis. ^ Etiam istud homoteleuton
om. P et codd. exc. AsG; P, ut mendum corrigat, in principio senten-
tiae pro Si legit Sic.

* et om. P».

* dicat hic v.

CAP. XII, LECT. XXIX

deatur qualiter haec positio improbetur per ra-
' tiones Aristotelis.

*grmépum». — 3. Resumit autem unum principiorum * dato-
"ΟἿ. let. xw, rum *, ex cuius suppositione argumentabatur ? ad

à propositum ostendendum: et dicit quod omnia
habentia aliquam virtutem, possunt facere vel pati,
vel esse vel non esse ea quorum habent virtutem,
vel in tempore infinito vel in quodam tempore
determinatae quantitatis, quod sit simpliciter fi-
nitum *. - Et quia supra non fecerat mentionem
quod virtus diceretur nisi respectu determinati
temporis, subiungit * quod propter hoc habentia
virtutem possunt aliqua facere vel esse tempore
infinito, quia etiam ipsum tempus infinitum est
aliqualiter determinatum, scilicet secundum ra-
tionem, ut non possit in. eo diversitas inveniri:
quia scilicet infinitum est cuius non est plus, idest
quo non potest * maius accipi. Nec obstat quod
Aristoteles in ΠῚ Physic. * improbat hanc defini-
tionem infiniti, dicens eam magis * esse definitio-
nem. perfecti et totius, cum tamen infinitum sit
imperfectum et in modum partis ὃ se habens:
quia Philosophus ibi loquitur de infinito secun-
dum id quod de eo est in actu, cui semper potest
additio fieri; hic autem loquitur de infinito secun-
dum totum quod est de eo in potentia, cui non
potest additio fieri. Et talis etiam est dispositio
' temporis, de quo nunc loquitur: quia tempus non
est totum simul, sed est successivum. - Illud autem
tempus quod est infinitum quo, idest secundum
aliquid, scilicet * secundum principium vel secun-
dum finem, neque est infinitum simpliciter, quia
potest eo aliquid esse plus, neque simpliciter de-
terminatum, quia non habet aliquam certam quan-
titatem. Et ideo, secundum praedictam suppositio-
nem, non potest esse quod aliquid habeat virtutem
faciendi vel patiendi, sive essendi vel non essendi,
aliquo tempore quod sit finitum ex una parte et
infinitum ex alia. Quicumque autem ponit quod
aliquid est ingenitum et corruptibile, vel genitum
et incorruptibile, ponit quod aliquid habeat po-
tentiam essendi vel non essendi tempore secun-
dum quid infinito et secundum quid finito: ergo
destruit praedictum principium suppositum.

4. Deinde cum dicit: .Adhuc quid magis etc.,
- ostendit quod praedicta positio destruit aliud prin-
cipium suppositum *, scilicet quod impossibile est
idem esse et non esse. Et circa hoc duo facit:
primo ostendit propositum eX parte potentiae eius
quod ponitur generari, vel corrumpi; secundo ex
parte causae ipsius, ibi: Est autem et sic videre * etc.

. * Num. 9.

115

Circa primum duo facit: primo ostendit " quod
ponentibus aliquod ingenitum corrumpi, vel ali-
quod genitum incorruptibile, sequitur quod ali-
quid possit simul esse et non esse; secundo osten-

dit quod idem inconveniens sequitur ponentibus -

aliquid esse corruptibile quod non corrumpitur *,
ibi: Manifestum autem et aliter * etc.

Circa primum ponit tres rationes. Circa quarum
primam dicit: si ponamus quod aliquid ingeni-
tum prius semper fuit, et postea corrumpatur in
aliquo signo temporis, idest in aliquo instanti ,
nulla'ratio potest assignari quare magis possit
corrumpi in isto instanti quam in aliquo infini-

torum praecedentium. Et similiter si aliquid sit

genitum quod prius non erat tempore infinito, et *
postea factum est in aliquo instanti, nulla ratio
potest assignari quare magis possit esse vel fieri
in hoc instanti quam in aliquo * praecedentium
infinitorum. Posset autem ratio assignari si tem-
pus praecedens poneretur finitum, quia posset
dici quod haberet virtutem ad esse vel non esse
in tanto tempore, et non in pluri: sed ex quo
ponitur fuisse vel non fuisse tempore infinito ,
praedicta ratio cessat. Et ideo necesse est ponere
quod ingenitum potuerit non esse in quolibet in-
stantium praecedentis temporis; et similiter quod
genitum potuerit esse in quolibet instantium prae-
cedentis temporis. Si enim nihil magis, idest si
nulla maior ratio ^ est quare possit incipere esse
vel non esse in isto instanti quam in aliquo
praecedentium , cum nfinita signa, idest infinita
instantia, praecesserint, manifestum est quod in
illo infinito tempore erit * aliquid generabile, ita
quod in quolibet instanti illius temporis infiniti
potuerit generari. Et similiter est dicendum quod
in quolibet instanti illius temporis erat corrupti-
bile * illud quod ponitur ingenitum et postea cor-
ruptum. Sic igitur patet quod illud quod ponitur
praeextitisse tempore infinito, potuit etiam non
esse toto illo tempore infinito. Sequetur igitur quod
aliquid habebit virtutem sZmul, idest respectu eius-
dem temporis, eius quod est esse et eius quod
est non esse: ita tamen quod ex parte eius quod
est ingenitum et corruptibile, accipiatur esse prius
quam non esse; ex parte autem geniti * et incor-
ruptibilis accipiatur esse * posterius quam non
esse. Nihil autem prohibet ponere id quod est
possibile. Si ergo ponamus quod illud quod est
ingenitum, pro illo tempore in quo erat et poterat
non esse *, quod tunc. non fuerit, sequetur oppo-
sita simul esse, scilicet quod illud simul sit et

9) argumentabatur. — argumentabitur P, non bene; nam ex principio
quod hic Aristoteles resumit, argumentatus est quidem supra, sed hic
eo non amplius ad argumentandum utitur; solummodo enim probat
principium resumptum destrui, si quis adstruit nihil prohibere genitum
incorruptibile esse, vel ingenitum esse corruptibile,

c) quod sit simpliciter finitum. — quod non sit simpliciter infini-
tum P; cf. textum, et ea quae in hoc numero sequuntur.

Ὁ et in modum partis. — et sic per modum partis P, et per mo-
dum partis 1. — P lin. seq. pro de infinito legit de definitio, errore ty-

T pographico; ed. 1516 habet de infinito.

ἢ) primo ostendit. — Hoc om. BCpDEG; mendum corrigentes PI le-
b. gunt quia primo ostendit.
b 9) idest si nulla maior ratio. — P omittit ides? si. — Sequenti linea

pro isto, codices habent ipso; et paulo infra pro praecesserint, prae-
cesserunt.

t) corruptibile. ^ ta sEG et bene; nam decursus argumentationis
hunc sensum requirit, nempe: sicut quod ponitur esse genitum post-
quam infinito tempore non erat, erat generabile toto tempore quo non
erat, similiter ingenitum quod ponitur aliquando corrumpi, erat corru-
ptibile toto tempore quo. erat. ApG habent incorruptibile vel corrupti
bile, cet. incorruptibile vel etiam corruptibile; ambae lectiones corre-
ctionem interpolatam sapiunt, et nobis.quidem videtur etiam corruptibile
esse veram lectionem, quia facillime per scriptores in incorruptibile
mutatur. P habet corruptibile vel incorruptibile.

x) in quo erat et poterat non esse. — in quo erat, poterat esse P.—
Pro scilicet. quod illud, scilicet quod idem eadem P.

* et non corrum-

pi E.
* Num. 8.

* et om. P.

* alio BCpFI, om.
pao.

* erat 4.

*generabilis co-
dices.

* esse om. codd.
exC. ASE.

* scilicet om. co-
dices.

* impossibile co-
dices exc. 4.

* impossibile co-
dices exc. A.

* Num. 4.

* Lect. xxv, n.5
sq.

* ratio add. ν.

* hic ».

116 DE CAELO ET

non sit. Sic igitur praedicta positio removet hoc
quod suppositum est, scilicet * quod impossibile
est idem simul esse et nor esse. ín

5. Sed videtur quod ista ratio non cogat. Nihil
enim prohibet aliquid esse simpliciter possibile,
quod tamen est impossibile aliquo posito ^: sicut
si ponamus Socratem sedere pro aliquo tempore,
possibile est simpliciter illum pro illo tempore
non sedere ^, tamen non est compossibile. Ita
etiam potest dici quod illud quod fuit tempore
infinito, pro tempore illo poterat non esse: non
tamen hoc quod est ipsum non esse, est com-
possibile posito, ut scilicet simul possit poni cum
eo quod est ipsum esse.

Sed dicendum est quod illud quod est incom-
possibile * ei quod est contingenter, nihil prohibet
simpliciter possibile esse: sed illud quod est in-
compossibile * ei quod simpliciter necesse est esse,
est simpliciter impossibile. Id autem quod natu-
raliter est per tempus infinitum, necesse est esse:
quia necesse est quod unumquodque tantum sit
quantum natura rerum habet; non enim aliquid
deficit esse nisi quando iam non potest esse, eo
quod omnia appetunt esse. Si igitur aliquid po-
nitur possibile esse, ex hoc ipso necesse est quod
ponatur compossibile ei quod necesse est esse ".
Et ideo si ponamus illud quod semper fuit, fuisse
possibile non esse pro illo tempore, sequitur quod
possit simul esse et non esse.

6. Secundam rationem ponit ibi: Adhuc autem
el hoc etc. Et dicit quod illud quod semper fuit
vel semper non fuit, secundum praemissa * po-
nitur habuisse potentiam oppositi eius quod ei
inerat, non secundum aliquod signum vel instans,
sed simpliciter in omni signo, idest in omni in-
stanti: et sic sequitur quod aliquid habeat poten-
tiam ut sit et non sit tempore infinito, quod est
impossibile, ut supra * ostensum est.

7. Tertiam rationem ponit ibi : Adhuc si prius etc.,
quae * talis est. In eo quod incipit esse postquam
non fuerat, vel non esse postquam fuerat, prius
est virtus 6 vel potentia quam actus: et ita si
aliquod ens est ingenitum quod semper fuit, se-
quitur quod etiam semper habuit virtutem vel
potentiam ad non esse; nulla enim est ratio quare
advenerit ei ista potentia non essendi post tem-
pus infinitum. Similiter etiam si sit aliquid geni-
tum quod prius non fuerit tempore infinito, se-
quitur quod toto illo tempore fuerit possibile
fieri: ita quod simul dum non erat, habebat po-
tentiam essendi et non essendi hoc *, et quod
esset posterius secundum infinitum tempus, ex
quo ponitur quod habet esse incorruptibile. Sic

MUNDO LIB. I

igitur ex quo * in infinitum antequam esset, habe-
bat potentiam ut esset in futurum in infinito tem-
pore, nulla ratio erat quare potuerit esse in tali
instanti et non prius, ex quo non est in potentia
ad hoc quod est * esse in tempore determinato.
Relinquitur ergo quod potuerit esse etiam in ali-
quo tempore antequam fuerit: et ita poterat esse
in illo tempore * in quo non erat, et sic sequitur,
secundum praemissa *, quod potuerit simul esse et
non esse. Et eadem ratio est de eo quod ponitur
semper fuisse et * quandoque corrumpi.

8. Deinde cum dicit: Manifestum autem et
aliter etc., concludit secundum eandem rationem
quod impossibile est quod aliquid sit corruptibile *,
quod quandoque non corrumpatur. Posset enim *
aliquis obviare praedictis rationibus, dicendo quod
omne genitum est corruptibile secundum suam
naturam, sed potest contingere quod illud quod est
corruptibile nunquam corrumpatur, propter ali-
quam causam conservantem ipsum in esse; sicut
Plato posuit quod mundus est genitus et corru-
ptibilis secundum seipsum, sed semper manebit
propter voluntatem Dei (quamvis quidam dicant
quod Plato non sic intellexerit mundum esse cor-
ruptibilem sicut ea quae in se habent necessa-
riam causam corruptionis, sed per hoc voluerit *
designare dependentiam sui esse ab alio, quia *
scilicet necessitas essendi non est ei a seipso, sed
a Deo. Sed quicumque fuerit intellectus Platonis
non refert ad propositum, quia Aristoteles obiicit
contra verba ipsius.) Unde dicit manifestum esse
quod impossibile est id quod est corruptibile,
quandoque non corrumpi. Quia si quandoque non
corrumpetur *, potest non corrumpi, et ita erit in-
corruptibile: et tamen ponitur sempiterno tempore
corruptibile existens: semper igitur, idest infinito
tempore, erit simul actu corruptibile et incorru-
ptibile. Sed quod corrumpitur non semper est,
quod autem est incorruptibile, semper est: ergo
erit aliquid simul possibile et * semper esse et non
semper esse, quod est impossibile, ut patet ex
his quae supra * dicta sunt; quia quod potest

'semper esse, ex necessitate semper est, unde non

potest non semper esse. Sic igitur patet quod
omne corruptibile quandoque corrumpetur *.

Et similiter si aliquid est generabile in sui na-
tura, necesse est quod factum sit. Quod quidem
non est sic intelligendum, quod omnia quae pos-
sunt generari quandoque generentur; multa enim
possunt fieri quae nunquam fient: sed hoc non *
potest esse, quod aliquid iam existens in sua na-
tura sit generabile, et tamen non sit generatum,
sed ab aeterno praeextiterit. Illud enim quod est

X) est impossibile aliquo posito. — Ita PC; est cum impossibile (pro
est incompossibile). posito A (cf. sequentia); cet. om. aliquo.

8) Socratem sedere... non sedere. — Socratem mon sedere... se-
dere P. Pergunt codd. exc. AsE: tamen non est tunc possibile (ceteris
omissis) posito, ut scilicet simul etc. ,

v) compossibile ei quod necesse est esse. — compossibile (possibile 1)

esse quod est esse codd. exc. A.
d ξ) In eo quod incipit... prius est virtus. — Illud quod incipit ... prius
inest ei virtus codd.; similis constructio invenitur lect. xir, num. 4: Sic
igitur omne quod movetur .. potest motus eius terminari. — Statim P
om. ita, et post unam lineam etiam.

0) Sic igitur ex quo. — ex quo om. codd. exc. A, quapropter P le-

git Si igitur; pergit: in infinitum antequam esse habeat, habeat po-
tentiam. — lbi in infinito tempore pro in, etiam A.

7) poterat esse in illo tempore. — poterit esse in illo P; ed. 1516
legit quidem poterit, sed non omittit tempore; Al om. antequam ... illo
tempore.

€) quod aliquid sit corruptibile, — aliquid esse incorruptibile A5 cet.
om. sit.

9) corrumpetur. — corrumpatur P. — Lin. seq. pro tamen, tum P,
quod est erronea interpretatio compendii ἐῆ, quod habet ed. 1516.

τὴ corrumpetur. — corrumpitur codd. exc. ἷ, — Linea sequenti pro
in sui natura, etiam ex sui natura P, sed et ipsa infra legit im sua
natura.

* quod est om.P.

* et om. P.

?

* autem P ; cf. in-
fraUnde dicif etc.

* non om. P.

nn-—y— I

* Cf. num. 4.
* proponit P.

* Num. seq.

CAP. XII, LECT. XXIX

. generabile non habet potentiam .naturalem ad

semper essendum, sed ut possit esse postquam
aliquando est factum. Et ideo non dicit, si gene-

rabile est fiet, sed factum est.

9. Deinde cum dicit: Est autem et sic videre etc.,
ostendit idem * ex parte causae eius quod ponitur
ingenitum vel incorruptibile. Et primo ponit * ra-
tionem; secundo excludit quandam obviationem,
ibi: Sed adhuc neque verum * etc.

Dicit ergo primo quod etiam sic sicut dicetur,
contingit videre quod impossibile est aut quod id
quod quandoque factum est, sit incorruptibile, aut
quod est * ingenitum et semper prius existens, cor-
rumpatur. Illad enim quod est incorruptibile vel
ingenitum, non potest esse a casu: quia illud quod
est a casu vel a fortuna, neque sicut semper neque

Ssicut-frequenter aut est aut fit; illad autem quod

est in infinito tempore, sive simpliciter infinito
sive infinito ex una parte ", scilicet ante vel post,
vel est sicut semper, sicut illud quod est in infinito
tempore simpliciter, vel sicut frequenter, sicut
illud quod est in infinito tempore ex una parte.
Necesse est ergo quod talia quae vel generantur
vel corrumpuntur post infinitum tempus, a na-
tura habeant quod quandoque sint et quandoque
non sint. Sed eorum quae naturaliter quandoque
sunt quandoque non sunt, eadem potentia est ad
contradictoria, scilicet ad esse et non esse: quia
quod aliqua quandoque sint et quandoque non
sint, habent ex materia, inquantum subiicitur pri-
vationi vel formae. Sic igitur idem sequitur quod
prius, scilicet quod opposita possint * simul inesse
eidem. In eo enim quod est generatum, remanet
materia potens non esse: et ita, cum sit incorru-
ptibile *, simul erit potens esse et potens non
esse. Et eadem ratio est ex parte ingeniti.

10. Deinde cum dicit: Sed adhuc neque ve-
rum etc., excludit quandam obviationem. Posset
enim aliquis dicere quod illud * incorruptibile
quod est genitum, habet potentiam ad non esse,
non quidem in futurum, sed respectu praeteriti: et
similiter illad quod est ingenitum sed corruptibile,
habet potentiam ad * esse respectu praeteriti. --
Sed hoc ipse excludit, dicens quod non est verum
dicere nunc quod modo sit annus prior, vel ali-
quid eorum quae in praeterito tempore fuerunt ;
neque etiam potest dici quod id quod est nunc,

fuerit in anno praeterito: sic enim aliqua sunt

secundum tempus distincta, ut ordo temporis *
perverti non possit, ut scilicet ea quae sunt prae-

. terita vertantur in praesentia, et * ea quae sunt

praesentia attribuantur tempori praecedenti. Ex
quo patet quod impossibile est illud quod ali-
quando non fuit, quod posterius ἢ habeat esse

117

in sempiternum, sicut iam conclusum est * ex
praemissa ratione. Quia ratione materiae ex qua
genitum est, etiam postquam est, habet virtutem
ad non esse: sed non potest dici quod habeat
potentiam ad non esse tunc, quia iam existit actu
ens, et sic opposita essent simul, ut in praemissis
rationibus concludebatur; sed sequitur quod ha-
beat potentiam ad non esse respectu prioris anni
vel praeteriti temporis. Quod autem hoc sit im-
possibile, sic patet. Quia illud ad quod habet ali-
quid potentiam vel virtutem, potest poni esse in
actu: si ergo possibile est aliquid respectu prae-
teriti temporis vel esse vel non esse, poterit poni
quod annus prior non sit, idest quod illud quod
fuit in anno priori tunc * non fuerit: sed hoc est
impossibile, ut praemissum est; et hoc * ideo, quia
nulla potentia respicit id quod factum est in prae-
terito, sed id quod est in praesenti vel quod fu-
turum est.

Et quod * dictum est circa genitum quod poni-
tur incorruptibile, eadem etiam ratio est si aliquid
ponatur prius existens in sempiterno tempore, et
postea ponatur non existens per corruptionem.
Sequetur enim quod postquam corruptum est *, ra-
tione materiae habeat potentiam ad illud quod non
potest poni in actu, scilicet ad esse in priori tem-
pore. Quod si ponatur esse possibile, verum erit
dicere quod nunc est annus prior, et quod nunc est
quidquid fuit in praeterito tempore, ex quo poten-
tia non est nisi respectu praesentis, ut dictum est.

Virtus igitur huius rationis in hoc consistit quod,
cum potentia non sit nisi respectu praesentis vel
futuri, si aliquid dicatür habere potentiam respe-
ctu praeteriti *, sequitur quod praeteritum conver-
tatur, et fiat praesens vel futurum.

11. Deinde cum dicit: Ef naturaliter etc., osten-
dit propositum principale per rationem propriam
scientiae naturali *. Et dicit quod etiam per ra-
tionem naturalem, et non per rationem univer-
salem, idest logicam vel metaphysicam, sicut in
praecedentibus, potest considerari quod impossi-
bile est id quod semper fuit postea corrumpi ,
vel id quod prius non fuit postea esse sempi-
ternum. Et hoc probat * quia omnia corruptibilia
et generabilia sunt alterabilia; generatio autem et
corruptio est terminus alterationis; alteratio autem
fit de * contrario in contrarium. Et sic patet quod
ex illis contrariis ex quibus aliqua fiunt cum prius
non essent, ab illis etiam postea corrumpuntur, et
in * eadem reducuntur per corruptionem; sicut si
aliquid ex calido factum sit frigidum, potest iterum
a calido calefieri ^. Et sic patet quod illud quod
est generatum, potest iterum corrumpi; et illud
quod est corruptum, fuit quandoque generatum *.

v) sive simpliciter infinito sive infinito ex una parte. — sive sit
simpliciter infinitum sive infinitum ex una parte P; subaudiendum est
tempus.

9) quod posterius. — P omittit quod, et legit pro posterius. - Li-
nea sequenti post sempiternum , ita prosequuntur codices : quia, sicut
iam conclusum est ex praemissa ratione, quia (quod A) ratione ma-
teriae etc.

X) Sequetur... corruptum est. — Pro corruptum est codices ex-
ceptis AsG habent corruptionem; et haec forte est ratio quare P to-

tum expungat et prosequatur; ratione materiae; haberet enim poten-
tiam.

Y) quod, cum potentia ... praeteriti. - quod cum potentia non sit
nisi respectu praeteriti P et codd. exc. AsGl; haec falsa lectio causata
est omissione homoteleuti praesentis... respectu.

v) Et hoc probat. — Hanc formulam, quae saepissime occurrit, om, P
et codd. exc. A.

aa) potest iterum a calido calefieri. —

— Hoc om. P; sed ut exemplum
completum sit non omittendum est,

* Num. praec.

* nunc codd. exc.
A, Om. P.
* hoc om. ν.

* quia P.

X

* Cf. lect. xxvi,
n. I, 3.

* in om. P.

ax

* genitum ».

* Platonem sE.

* quia v.

118 DE CAELO ET

12. Est autem considerandum quod praedictae
rationes Aristotelis procedunt contra positionem *
ponentem mundum esse factum per generatio-
nem, et etiam esse incorruptibilem P^ vel per se
vel per voluntatem Dei. Nos autem secundum *
fidem catholicam ponimus quod incoepit esse,
non quidem per generationem quasi a natura, sed
effluens a primo principio, cuius potentia non erat
alligata ad dandum ei esse infinito tempore, sed
secundum quod voluit, postquam prius non fue-
rat, ut manifestetur excellentia virtutis eius supra
totum ens; quod * scilicet totum ens tantum de-
pendet ab ipso, et eius virtus non est alligata vel

MUNDO LIB. I

determinata ad productionem talis entis. Ea vero
quae ab eo sic producta sunt ut in sempiternum
sint, habent potentiam et virtutem ad semper es-
sendum, et nullo modo ad hoc quod aliquando
non sint. Quando enim non erant, talem poten-
tiam non habebant: quando autem iam sunt, non
habent potentiam respectu non esse quod prius
fuit, sed respectu esse quod nunc est vel erit;
quia potentia non respicit praeteritum, sed prae-
sens vel futurum, ut Philosophus dicit*. Sic igitur
patet quod rationes praemissae in nullo impu-
gnant sententiam catholicae fidei. Et in hoc ter-
minatur sententia primi libri.

BB) et etiam esse incorruptibilem. — τὰ A; et etiam corruptibilem E, et etiam incorruptibilem cet, et etiam corruptionem P.

* Num. το.

LEM v. TESTER T GV

ΙΝ ΡΥ ΨΥ

DE CAELO ET-MUNDO
LIBER II

LECTIO PRIMA

QUOD CAELUM SIT SEMPITERNUM, ET QUOD EIUS MOTUS,
NULLUM HABENS FINEM, SIT FINIS ALIORUM MOTUUM ET SIT SINE LABORE -
EXCLUDUNTUR OPINIONES CONTRARIAE

—

Ὅτι μὲν οὖν οὔτε γέγονεν ὁ πᾶς οὐρανὸς οὔτ᾽ ἐνδέχε-
ται φθαρῆναι, καθάπερ τινές φασιν αὐτόν, ἀλλ᾽ ἔστιν
εἷς καὶ ἀΐδιος. ἀρχὴν μὲν καὶ τελευτὴν οὐκ ἔχων
τοῦ παντὸς αἰῶνος, ἔχων δὲ καὶ περιέχων ἐν αὐτῷ
τὸν ἄπειρον χρόνον, ἔχ τε τῶν εἰρημένων ἔξεστι λα-
βεῖν τὴν πίστιν, καὶ διὰ τῆς δόξης τῆς παρο τῶν
ἄλλως λεγόντων καὶ γεννώντων αὐτόν. εἰ γὰρ οὕτως
μὲν ἔχειν ἐνδέχεται, καθ’ ὃν δὲ τρόπον ἐκεῖνοι γε-
γέσθαι λέγουσιν οὐκ ἐνδέχεται, μεγάλην ἂν ἔχοι καὶ
τοῦτο ῥοπὴν εἰς πίστιν περὶ τῆς ἀθανασίας αὐτοῦ
χαὶ τὴς ἀϊδιότητος.

Διόπερ καλῶς ἔχει συμπείθειν ἑαυτὸν τοὺς ἀρχαίους καὶ
duca πατρίους ἡμῶν ἀληθεῖς εἶναι λόγους, ὡς
στιν ἀθάνατόν τι καὶ θεῖον τῶν ἐχόντων μὲν κίνη-

ew , ἐχόντων δὲ τοιαύτην ὥστε μνηθὲν εἶναι πέρας
αὐτῆς, ἀλλὰ μᾶλλον ταύτην τῶν ἄλλων πέρας"

τό τε γὰρ πέρας τῶν περιεχόντων ἐστί, καὶ αὕτη ἡ
χυχλοφορία τέλειος οὖσα περιέχει τὰς ἀτελεῖς xal
τὰς ἐχούσας πέρας καὶ παῦλαν, αὐτὴ μὲν οὐδεμίαν
οὔτ᾽ ἀρχὴν ἔχουσα οὔτε τελευτήν, ἀλλ᾽ ἄπαυστος
οὖσα τὸν ἄπειρον χρόνον, τῶν δ᾽ ἄλλων. τῶν μὲν
αἰτία τῆς ἀρχῆς, τῶν δὲ δεχομένη τὴν παῦλαν.

Τὸν δ᾽ οὐρανὸν χαὶ τὸν ἄνω τόπον οἱ μὲν ἀρχαῖοι τοῖς
θεοῖς ἀπένειμαν ὡς ὄντα μόνον ἀθάνατον"

ὁ δὲ γῦν μαρτυρεῖ λόγος ὡς ἄφθαρτος καὶ ἀγένητος,
ἔτι δ᾽ ἀπαθὴς πάσης θνητῆς δυσχερείας ἐστίν,

πρὸς δὲ τούτοις ἄπονος διὸ τὸ μηδεμιᾶς προσδεῖσθαι
βιαίας ἀνάγχης, ἣ κατέχει χωλύουσα φέρεσθαι πε-
φυχότα αὐτὸν ἄλλως: πᾶν γὰρ τὸ τοιοῦτον ἐπίπο-
γον, ὅσῳπερ ἂν ἀϊδιώτερον d, καὶ διαθέσεως τῆς
ἀρίστης ἄμοιρον.

Διόπερ οὔτε κατὰ τὸν τῶν παλαιῶν μῦθον ὑποληπτέον
ἔχειν. οἵ φασιν "Ατλαντός τινος αὐτῷ προσδεῖσθαι
τὴν σωτηρίαν" ἐοίχασι γὰρ καὶ τοῦτον οἱ συστήσαν-
τες τὸν λόγον τὴν αὐτὴν ἔχειν ὑπόληψιν τοῖς ὕστε-
pov* ὡς γὰρ περὶ βάρος ἐχόντων καὶ γεηρῶν dmdv-
τῶν τῶν ἄνω σωμάτων ὑπέστησαν αὐτῷ μυθικῶς
ἀνάγκην ἔμψυχον. Οὔτε δὴ τοῦτον τὸν τρόπον ὑπο-
ληπτέον,

οὔτε διὸ τὴν δίνησιν θάττονος τυγχάνοντα φορᾶς τῆς
οἰκείας ῥοπῆς ἔτι σώζεσθαι τοσοῦτον χρόνον, καθά-
περ ᾿Ἐμπεδοχλῆς σίν.

᾿λλλὰ μὴν οὐδ᾽ ὑπὸ ψυχῆς εὔλογον ἀναγκαζούσης μέ-
vet. ἀΐδιον"

οὐδὲ γὰρ τῆς ψυχῆς οἷόν τ᾽ εἶναι τὴν τοιαύτην ζωὴν
ἄλυπον καὶ μακαρίαν: ἀνάγκη γὰρ καὶ τὴν χίνησιν
μετὰ βίας οὖσαν, εἴπερ κινεῖσθαι πεφυχότος τοῦ
πρώτου σώματος ἄλλως χινεῖ συνεχῶς, ἄσχολον εἶναι
χαὶ πάσης ἀπηλλαγμένην ῥᾳστώνης ἔμφρονος, εἴ γε
μηδ᾽ ὥσπερ τῇ ψυχῇ τῇ τῶν θνητῶν ζῴων ἐστὶν
ἀνάπαυσις ἡ περὶ τὸν ὕπνον γινομένη τοῦ σώματος
ἄνεσις, ἀλλ᾽ ἀναγκαῖον ᾿Ιξίονός τινος μοῖραν κατέ-
χειν αὐτὴν ἀΐδιον καὶ ἄτρυτον.

* Quod quidem igitur neque factum est omne caelum
neque contingit corrumpi, quemadmodum quidam di-
cunt ipsum, sed est unum et sempiternum, principium
quidem et consummationem non habens totius aeterni,
habens autem et continens in seipso infinitum tempus,
ex dictis licet accipere fidem, et per opinionem eam
quae ab aliter dicentibus et generantibus ipsum. Si enim
sic quidem habere contingit, secundum quem autem
modum illi factum esse dicunt non contingit, magnam
utique habebit et hoc inclinationem ad fidem de im-
mortalitate ipsius et sempiternitate.

* Propter quod bene se habet persuasibilem seipsum exhi-
bere antiquis, et maxime patrum nostrorum veros cre-
dere esse sermones, ut sit immortale aliquid et divinum
habentium quidem motum, habentium autem talem ut
nullus sit finis ipsius, sed. magis iste aliorum finis.

Etenim finis continentium est; et ipsa circulatio, perfecta
cum sit, continet imperfectas et habentes terminum et
quietem, ipsa quidem nullum neque principium habens
neque finem, sed incessabilis ens infinito tempore, alio-
rum autem horum quidem causa principii, horum autem
suscipiens quietem.

Caelum autem et eum qui sursum locum antiqui quidem
diis attribuerunt, velut existens solum immortale.

* Nunc autem testificatur ratio quod incorruptibile et in-
generabile, adhuc autem impassibile omnis mortalis
difficultatis est.

Adhuc autem sine labore, propterea quod nulla indiget
violenta necessitate quae detineat, prohibens ferri aptum
natum ipsum aliter. Omne enim tale magis laboriosum
quanto quidem utique sempiternius sit, et dispositio-
nis optimae expers.

* Propter quod quidem neque secundum antiquam fabu-
lam suspicandum habere, qui dicunt Atlante quodam
ipsi opus esse ad salutem. Videntur enim et hunc con-
stituentes sermonem eandem habere suspicionem his qui
posterius: ut enim de gravitatem habentibus et terre-
nis omnibus his quae sursum corporibus, substituerunt
ipsi fabulose necessitatem animatam. Neque utique hoc
modo suspicandum.

* Neque propter circumgyrationem celerioris existentem
lationis propria inclinatione, adhuc salvari tanto tem-

'pore, quemadmodum Empedocles inquit.

* Sed adhuc neque ab anima rationabile cogente manere
sempiternum.

Neque enim animae possibile est esse talem vitam sine
tristitia et beatam. Necesse enim, et motu cum violentia
existente, si quidem movet ferri apto nato primo cor-
pore aliter, et movet continue, sine vacatione esse et
omni carens robore prudenti. Siquidem neque ut ani-
mae mortalium animalium est requies circa somnum
facta. corporis remissio: sed necessarium sustentantis
Ixionis cuiusdam fatum retinere ipsam sempiternam et
inconteribilem.

* Cap. 1. Text. τ᾿

* Text. 2.

* Text, 4.

* Text. 4.

* "Text. 5.

* Text. 6.

* Cf. lib. I, lect.
I, D. I.

* circa 4.

* Lect. xx.

* Lect. x.

* Lect. vit.

* Lect. seq.
* Lect. v.

* arguitur codd,
* Num. 3.

* Lib. I, lect. xxit
sqq.

* quomodo rv.
** Lect. vi.

* secundum om.
BCDFIDEG.

.

120

Ei δή, καθάπερ εἴπομεν, ἐνδέχεται τὸν εἰρημένον ἔχειν
τρόπον περὶ τῆς πρώτης φορᾶς, οὐ μιάνϑν αὐτοῦ περὶ
τῆς ἀϊδιότητος οὕτως ὑπολαβεῖν ἐμμελέστε; ον) ἀλλοὶ
χαὶ τῇ μαντείᾳ τῇ περὶ τὸν θεὸν μόνως Xv ἔχοιμεν
οὕτως ὁμολογουμένως ἀποφαίνεσθαι συμφώνους λό-
γους. ᾿Αλλὰ τῶν μὲν τοιούτων λόγων ἅλις ἔστω
τὰ νῦν.

SvNoPsis. — 1. Argumentum et divisio libri et textus. -- 2. Ex
praemissis rationibus et opinionibus Aliter sentientium possumus
accipere fidem quod totus mundus sit ingenitus et incorruptibilis,
unus et sempiternus (cf. lib. I. lect. xxr sqq.). - Declarantur verba
textus, - Ex modo loquendi appáret quod rationes praemissas in-
duxit Aristoteles, non quasi ostendentes ex necessitate aeternitatem
mundi, sed tanquam ostendentes quod non incoepit eo modo
quo ab aliis ponebatur incoepisse. - 3. Textus subdivisio. — Ex
sempiternitate totius mundi concluditur sempiternitas corporis
caelestis, ita quod eius motus non habeat aliquem finem, sed
magis sit ipse finis aliorum motuum. -- 4. Omne enim conti-
nens habet rationem finis, et imperfectum natum est contineri
a perfecto; motus autem caeli, utpote circularis, est perfectus ;
ergo oportet quod alios motus contineat, et sit finis ipsorum. —
Confirmatur quod sit necesse ponere aliquem motum sempiter-
num. - Quomodo motus caeli se habeat ad motum, et quomodo
ad quietem aliorum mobilium. -- 5. Manifestatur in speciali sem-
piternitas caeli. Et primo secundum dicta antiquorum. -- 6. Se-

lax30stquam in primo libro Philoso-
(ephus determinavit de toto mundo,
in quo ostendit esse quaedam cor-
"pora quae moventur circulariter,
j4 quaedam quae moventur motu re-
7^"*'cto, hic incipit determinare de cor-
poribus quae moventur circulariter *. Et primo
determinat de ipsis corporibus circulariter motis ;
secundo determinat de centro super * quod circu-
lariter moventur, ibi: Reliquum autem de terra di-
cere* etc. Circa primum duo facit: primo determi-
nat de caelo, quod est corpus circulariter motum ;
secundo de stelis quae sunt in caelo, ibi: De
vocatis autem astris * etc. Circa primum duo facit:
primo determinat de his quae pertinent ad sub-
stantiam caeli; secundo de his quae pertinent ad
motum eius, ibi: Quoniam autem est dupliciter * etc.
Circa primum tria facit: primo determinat de
duratione caeli; secundo de diversitate partium
eius, ibi: Quoniam autem quidam sunt * etc.; tertio
determinat de figura ipsius, ibi: Figuram autem
sphaericam * etc. Circa primum duo facit: primo
infert conclusionem in praecedentibus manifesta-
tam; secundo ex illa conclusione arguit * ad pro-
positum, ibi: Propter quod bene se habet * etc.

2. Dicit ergo primo quod ex praemissis * pos-
sumus accipere credulitatem quod totum caelum
neque sit factum, neque contingat ipsum cor-
rumpi, sicut quidam dicunt. - Dicit autem totum
caelum esse ingenitum et incorruptibile, eo quod
maxima pars corporum mundi est substantia
caelestis corporis, quod est ingenitum et incor-
ruptibile per modum quo * in primo libro ** pro-
batum est. Vel hoc dicit ad differentiam qua-
rundam partium mundi, quae sunt generabiles
et corruptibiles secundum * partes, licet non se-

»

J

DE CAELO ET MUNDO LIB. II

Si itaque, quemadmodum dicimus, contingit dicto se ha-
bere. modo de prima latione, non solum ipsius de
sempiternitate sic existimare melius, sed et divinationi
ei quae de diis solum utique habebimus sic confesse
enuntiare concordes sermones. Sed talium quidem ser-
monum satis sit nunc. a

cundo ex hoc quod caelum est ingenerabile et incorruptibiie ,
eo quod caret contrario. -- 7. Manifestatur qualitas motus caeli,
scilicet quod sit sine labore. Caelum enim, utpote nobilissimum
inter corpora, movetur secundum suam naturam, et non per
aliquod violentum movens quod imponat ei necessitatem co-
actionis. -- 8. Excluduntur opiniones contrariae. Et primo opinio
fabularis de Atlante stante super duas columnas et susten-
tante humeris caelum. - Quomodo haec fabula aliquid divinum
continere possit. - 9. Secundo excluditur opinio Empedoclis ,
scilicet quod caelum in tali situ conservatur, ne cadat, propter
velocitatem sui motus. - Tum haec tum praecedens opinio vi-
detur posuisse corpora caelestia esse gravia. — 10. Tertio exclu-
ditur opinio Platonis, nempe quod motus caeli in sempiternum
maneat propter coactionem animae rationalis. a) Ex parte ipsius
corporis: nullum enim coactum potest esse sempiternum., —
11. b) Ex parte animae, cuius vita non posset: esse sine tristitia et
beata, si ipsa anima cum labore moveret in. sempiternum caelum
contra suam naturam. - 12. Conclusio,

cundum totum, sicut patet de elementis. Vel quia
huiusmodi corpora quae sunt generabilia et corru-
ptibilia, sicut animalia et plantae et lapides, non
proprie sunt partes mundi (alioquin mundus nun-
quam perfectus esset, cum non habeat omnia
huiusmodi simul): sed huiusmodi sunt quidam ef-
fectus partium mundi; et ideo, licet huiusmodi res
subiaceant generationi et corruptioni non solum
secundum partem, sed secundum totum, nihilo-
minus tamen totus mundus caret generatione et
corruptione. - Et est notandum quod' dicit caeluim
omne non est factum; sed non dicit * neque cor-
ruptum, sed neque contingit corrumpi, propter
illos qui dicebant mundum ex natura sua esse
corruptibllem, et tamen nunquam corrumpetur
propter voluntatem Dei; et ideo signanter dicit
quemadmodum quidam dicunt.

Sed probatum est supra quod est unum tantum
et sempiternum (quod dicit ne crederetur sempi-
ternum esse non unum numero, sed specie); ita
scilicet quod non habet principium neque finem
totius aeterni, idest totius suae durationis infinitae.
- Et ne aliquis putaret mundum * corporeum sic
dici aeternum sicut Deus, cuius esse et vivere est
totum simul, scilicet absque successione prioris et
posterioris, subiungit habens autem * infinitum
tempus; quia scilicet eius duratio extenditur secun-
dum successionem temporis. Non tamen totus
mundus habet hoc modo durationem temporalem,
sicut aliquod singulare generabile et corruptibile,
cuius duratio comprehenditur a tempore, non ta-
men continet tempus: sed tempus continetur a toto
mundo, tüm * quia tempus non extenditur ultra
durationem mundi, tum quia tempus causatur ex
motu primi corporis mundi *, ut in IV Physic. **
habitum est. Unde tempus continetur a mundo,

'«) quod dicit... sed non dicit. — dicit et non dicit om, Ῥ et codd.
exc. A; requiruntur tamen per propter illos qui dicebant, — Post paucas
lineas pro corrumpetur, corrumperetur P; quidam ante dicunt om. A.
— Ibi Sed probatum est etc., ita legit A: Sed, ut probatum est supra,

est unum tantum et sempiternum, quod dicit ne crederetur non sem-
piternum esse neque unus (unus etiam alii codd.) numero,

B) singularé generabile et corruptibile. — Pro generabile, quod om. A,
et generabile P. — Pro duratio, dispositio codd, exc. A.

* autem om. p.

* lum om. Ppi; —
item im. ea

M τω δον το
S. Th. lect.xxm)
n. I0 568.

CAP. I,

sicut. effectus a causa, Habet autem tempus quod
mensuret motum caeli, non quidem inquantum
continetur ab eo sicut effectus a causa (non enim
continens mensuratur per contentum, sed e con-
verso): sed hoc, inquam, habet tempus inquan-
tum est imago quaedam. derivata ab aeternitate
divina 7, sicut et Boethius dicit: qui lempus ab
aevo ire iubes.

Haec igitur quae dicta sunt, non solum cre-
dibilia redduntur. per rationes supra positas, sed
etiam. per opiniones aliter dicentium, qui attri-
buunt mundo generationem et corruptionem. Si
enim ita sit, quod et * contingit mundum sic se
habere sicut nos dicimus, absque hoc quod ali-
quod inconveniens sequatur, non autem. contin-

* ita add. codd. git * se habere secundum modum quo illi dicunt

ταῖν

Amo tre 19355

| "Mo ay 1

* fyngtilar iib

. mundum factum esse, hoc iam habebit magnam
inclinationem, idest magnam vim persuasivam, ad
hoc quod aliquis credat immortalitatem caeli et
sempiternitatem ipsius (ut. Zmmortalitas referatur
ad perpetuitatem vitae, sempiternitas autem ad
. perpetuitatem essendi: ponebant enim caelum non
solum-esse, sed etiam vivere, tanquam animatum).
- Ex hoc autem quod hic dicit, apparet quod
Aristoteles induxit praedictas rationes ad proban-
dum sempiternitatem mundi, non tanquam osten-
dentes ? ex necessitate quod mundus non incoepe-
rit, sed tanquam ostendentes quod non incoepit

Lindo. ilo. modo. quo ab aliis incoepisse ponebatur.

Pies τ

ΡΝ Deinde cum dicit: Propter quod bene se ha-

ον de neorai, om. bet etc., ex * praemissa ** conclusione, quae erat
."Num.pmee. de sempiternitate totius mundi, concludit propo-

L* Num. 5 esc *

. * Num. 8.

"Num.seq.

* quod om. ΒΡ
om. . . - . .
inclinamur ad credendum sempiternitatem mundi,
'sehabeat p.. consequens est quod homo se exhibeat *

p

situm, scilicet sempiternitatem corporis caelestis.
Et circa hoc tria facit: primo infert conclusionem
in generali; secundo manifestat eam in speciali,
ibi:- Caelum. autem * etc. ; tertio ex veritate ma-
nifestata excludit contrarias opiniones, ibi: Propter
quod quidem * etc. Circa primum duo facit: primo
infert. conclusionem. intentam; secundo ponit ra-
tionem ipsius, ibi: Efenim finis * etc.

Dicit ergo primo. quod *, quia ex praemissis

de facili
persuasibilem a dictis. antiquorum : non tamen
quantum ad quoscumque antiquos errantes, sed
praecipue quantum ad patres nostros, qui scilicet
nos in cultu divino instruxerunt; ut scilicet cre-
damus eorum sermones esse veros, quantum ad
hoc quod credamus aliquid esse immortale et
divinum, non solum de numero substantiarum
immobilium, quae sunt penitus * a materia sepa-
ratae, sed etiam quantum ad corpora quae habent
motum, talem tamen ut ipsius motus corporis di-
vini et immortalis non sit aliquis finis, quo scilicet
iste motus terminetur, sed magis iste motus sit
fins omnium aliorum motuum. - Ideo autem

LECT. I 121

hoc attribuit antiquis sermonibus patrum, quia
omnes illi qui apud gentiles cultum divinum in-
stituerunt *, hoc intendebant, quod cultus divinus
exhiberetur caelo tanquam divino et immortali
corpori et quod semper movetur: unde et a *
thein, quod est semper currere, in graeco /heon ἢ
idest Deum, nominaverunt.

4. Deinde cum dicit: Etenim finis etc., ponit
rationem praedictae conclusionis, quantum ad hoc
quod dixerat, quod motus caeli sit finis aliorum
motuum. Omne enim continens habet rationem
finis, inquantum contentum terminatur ad suum
continens. Manifestum est autem quod imperfe-
ctum natum est contineri a perfecto. Sicut autem
irf primo * ostensum est, motus circularis est per-
fectus, motus autem recti sunt imperfecti: quia
non redeunt ad suum principium, sicut motus
circularis, sed habent terminum maxime distan-
tem et contrarium principio; unde sicut in prin-
cipio incipiunt moveri, ita cum sunt in termino,
incipiunt quiescere. Unde oportet quod motus
circularis contineat alios motus, sicut perfectum
continet imperfectum. Et propter hoc motus cir-
cularis est finis aliorum motuum, ita scilicet quod
ipse motus circularis nullum habeat principium
neque finem, quo incipiat moveri neque desinat,
sed * quod incessabiliter moveatur tempore infi-
nito. Omne autem quod incipit aut desinit moveri,
hoc patitur per aliquem motum praecedentem, qui
est causa motus ipsius: si enim in eadem dispo-
sitione se haberet movens et mobile, non magis
inciperet motus postea quam prius, in his quae
a natura moventur "; unde si aliquis motus incipit
de novo, oportet praeexistere aliquem motum
qui causet novitatem huius motus. Si autem mun-
dus est sempiternus, bpontet quod semper fuerit

motus. Unde oportebat * ponere aliquem motum :

sempiternum, qui contineat alios motus non * sem-
piternos, tanquam finis ipsorum; ita tamen * quod
horum quidem mobilium sit causa quod inci-
piant moveri, illorum autem quae desinunt mo-
veri, suscipiat quietem. -- Non autem dicit causet
quietem, sed. suscipiat: quia de intentione causae
universalis. est quod imprimat suam similitudi-
nem effectibus, qui tamen non possunt adaequare
causam universalem, sed recipiunt similitudinem
eius secundum suum modum; sicut patet quod
haec * inferiora non recipiunt, uniformiter a Deo
sempiternitatem divini esse, ut scilicet maneant *
semper eadem numero, sed manent eadem specie
per generationem et corruptionem individuorum ^;
unde Deus ipse quidem dat esse rebus, sed earum
corruptionem recipit, quasi ea utens ad genera-
tionem aliorum. Et similiter inferiores motus re-
cipiunt similitudinem sempiternitatis motus cae-
lestis non uniformiter, sed secundum alternatio-

Ὁ derivata ab aeternitate divina. — Pro derivata, Dei nata ed. 1516
et, ut videtur, aliqui codd.; P habet Dei expuncto nata.

3) non tanquam ostendentes. — non tamen ostendens P, non tamen
ostendentes ed. 1516; cf. lin. seq.

c) penitus. — Hoc verbum, quod optime ad contextum quadrat, om.
PpG. — Post unam lin, ante μὲ A omittit tamen. — Paulo inferius omnium
ante aliorum omittit P.

Opp. D. Tmowaz T. Ill.

Ὁ) omnes illi ... instituerunt. — omnes antiqui apud gentiles qui cul-
tum divinum instituerunt A.

ἢ) a natura. moventur.— antea moventur codd. exc. Asl. —
aliquis motus, antiquus motus CGpF.

0) sed. manent ... individuorum. — remanent tamen idem specie per
generationem individuorum P; loco sed manent, BCDFpl legunt rema-

Statim pro

nent, pG remanet, sGI sed remanet; item codd. exc. A pro eadem, idem.

16

* ab codd. et ed.
1516.

* theos codd. et
? ed. 1516.
* Lect. 1v, n. 9

564.

* oportet add. 4.

oportebit 4,
pr GH.

* mon om. codd.
eXC. ASDE.
* lamen om. co-
dices.

* hic v.

* permaneant 8,
remaneant c.

0

* ordinatum co-

* Lect. vir, n. 5.

122

nem * quietis et motus. Unde id quod est in eis
de motu, causatur ex motu caelesti *; quod autem
est in eis de defectu motus, idest de quiete, cau-
satur ex defectu ipsorum, in * quorum natura non
est ut semper moveantur ; sed motus caeli dicitur
suscipere quietem horum corporum, sicut ordi-
natam * ad finem. Et sic ** etiam Plato in 777aeo
Deum mundi conditorem inducit dicentem cae-
lestibus diis: alimentum dantes augete, et detri-
mentum passa iterum suscipite *. :

5. Deinde cum dicit: Caelum autem etc., ma-
nifestat in speciali quod dixerat: et * primo quan-
tum ad sempiternitatem caeli; secundo quantum
ad qualitatem motus eius, ibi: Adhuc autem sine
labore * etc. 1

Quod autem caelum sit sempiternum, manife-
stat dupliciter. Primo quidem secundum dicta
antiquorum. Et dicit quod antiqui ipsis diis attri-
buebant caelum et locum qui est sursum, tanquam
caelum sit immortale, ut convenienter possit esse
locus immortalium, sicut etiam supra dictum est
in primo *. - Vocat autem locum sursum ipsum
caelum propter communem opinionem sic lo-
quentium; et quia locus quo feruntur levia, qui
proprie dicitur locus sursum, propinquissimus est
caelesti corpori.

6. Secundo ibi: Nunc autem testificatur etc.,

DE CAELO ET MUNDO LIB. Il

optimae dispositionis, ut scilicet sit secundum suam
naturam. Hoc autem non potest attribui corpori
caelesti, quod est nobilissimum corporum: unde
relinquitur quod motus caeli non sit laboriosus.

8. Deinde cum dicit: Propter quod quidem ete.,
excludit opiniones contrarias. Et primo excludit
errores; secundo concludit veritatem intentam,
ibi: Si itaque quemadmodum * εἴς.

Circa primum excludit tres opiniones. Quarum
prima est fabularis. Et dicit quod, quia motus
caeli non est laboriosus nec contra naturam, non

est nec * leviter suspicandum quod se habeat ' »é om. »

sempiternitas caeli et motus eius secundum anti-
quam fabulam Homeri et aliorum poetarum, qui
dicebant quod caelum, ad hoc quod conservetur
in suo situ, indiget quodam gigante, quem vo-
cabant Atlantem, stantem super duas columnas
et sustentantem humeris caelum. llli enim qui
istum sermonem fabularem composuerunt, viden-
tur eandem opinionem habuisse de corporibus
caelestibus, quam habuerunt quidam posteriores,
scilicet * ut essent gravia et terrea **, ut sic in-
digeret sursum contra suam naturam detineri per
aliquam virtutem animatam, vel alicuius rei vi-
ventis, puta Dei vel cuiuscumque substantiae
separatae. Et si quidem hoc dicant caelo esse
necessarium propter hoc quod caelum habeat gra-

* scilicet om. co-
dices.
** terrena codd.

vitatem, fabula est omnino reprobanda: si autem

intelligant * quod caelum habeat naturam talis ;/"eUiatur co-
situs et motus, et tamen natura * est ei ab alio
causante et conservante, sic fabula aliquid divi- -
num continet. 5 !

* Lib. I, lect. vr,
n. 2.

manifestat idem per rationem supra * positam, qua
ostendebatur quod caelum sit ingenerabile et in-
corruptibile, ex hoc scilicet, quod caret contrario.
Ibidem * etiam est ostensum quod caelum est im-
passibile passione quae inducit difficultatem cor-

* Lect.vir, n.2 sq.

* ei codd. exc. 4.

ruptionis, ut, ibidem ostensum est. Sunt tamen
corpora caelestia passibilia passione perfectionis,
sicut quod luna illuminatur et recipit virtutem a
sole: et haec etiam supra * dicta sunt.

7. Deinde cum dicit: Adhuc autem sine labo-
re etc., manifestat qualitatem motus caeli, et quod
movetur * sine labore. Et hoc probat quia non est
ponere quod per aliquam necessitatem violentam
detineatur, quae prohibeat ipsum aliter moveri,
scilicet secundum suam naturam. Omne enim
quod cum labore movetur, movetur contra mo-
tum naturalem sui corporis (propter quod motus
animalis sursum est laboriosus): quae autem con-
tra suam naturam moventur, si debeat eorum
motus continuari, oportet quod hoc sit per ali-
quod violentum movens, quod imponat eis * ne-
cessitatem coactionis; nam necessitas naturalis
non est nisi ad ea quae sunt secundum naturam.
Omne autem quod est tale, quod scilicet movetur
aliquo motu * contra suam naturam, tanto magis
laboriosum est, quanto motus eius est magis con-
tinuus et sempiternus, et quanto magis est expers

9. Secundo ibi: Neque propter circumgyratio-
nem etc., excludit opinionem Empedoclis, qui po-
nebat quod caelum in tali situ conservatur ne ca-
dat, propter velocitatem sui motus, quae * excedit
inclinationem | propriae naturae ad cadendum;
sicut accidit in aqua, quae non effunditur si vas
aquae velocius gyretur quam sit motus aquae
deorsum. Et hoc etiam dicuntur * posuisse Demo-
critus et Anaxagoras. - Sed hoc * quidem forte
esset possibile accidere in aliquo brevi tempore:
sed quod per talem velocitatem motus conserve-
tur situs caeli? in tanto tempore, scilicet perpetuo
et infinito, hoc est valde improbabile. Cum enim
id quod est violentum sit quaedam exorbitatio ab
eo quod est secundum naturam, non videtur quod .
possit esse maius tempus eius quod est violen-
tum, quam eius quod est secundum naturam:
quia id quod est secundum naturam est quasi
semper aut sicut frequenter ^. Arguuntur etiam
isti, sicut et primi, quia videntur putasse corpora
caelestia esse gravia, sed propter velocitatem mo-
tus deorsum non cadere.

t) augete .... suscipite.— Pro augete, augere P et codd. exc. AsG;
P consequenter corrigit suscipite in suscipere; insuper P et forsitan ali-
qui codices ro detrimentum, decrementum, Plato habet τροφήν τε
διδόντες αὐξάνετε καὶ φθίνοντα πάλιν δέχεσθε; legendum ergo cum A.
; x) et quod movetur.— Hoc om. A ; cod, Balliol. 312 om. et. — Post un.
lin. pro detineatur, contramoveatur A, contineatur cet.; cf, textum. —
Ibi aliter moveri scilicet secundum suam naturam, P aliter moveri
quam secundum suam naturam; A. aliter moveri quam scilicet secun-
dum suam naturam. Lectio adoptata est omnium aliorum codd., et vi-
detur omnino retinenda: necessitas enim violenta rem impedit ne mo-

veatur secundum suam naturam. Unde patet τὸ aliter idem prorsus hic
significare ac secundum suam naturam; cf. textum.

X) sed quod per ... situs caeli. — Ita A; sed quod per talem veloci-
tatem conservetur motus situs caeli C; forte situs correctio erat pro
motus, et scriptor utrumque conservavit, ut saepius ei accidit; P et cet.,
omisso situs, legunt ut C, sed lectio adoptata multo melius ad contextum
facit; cf. paulo ante caelum in tali situ conservatur ne cadat propter
velocitatem sui motus, et finem num.

μ) quasi semper aut sicut frequenter. — sicut semper aut sicut fre-
quentius A, Pro Arguuntur, Arguunt codd. exc. Asl,

-

———————

* Secundo ».

EE LE i-r ὼ.. ὠ HR
hx €

CAP. 1,

10. Tertio * ibi: Sed adhuc neque ab anima etc.,
excludit tertiam opinionem, quae est Platonis, qui
posuit in 77maeo quod in medio mundi. anima
eius, ad extremum caelum omniquaque complexa,
incoepit incessabilem et prudentem vitam ad omne
tempus. Et primo ex parte ipsius corporis '. Unde
dicit quod non est rationabile dicere quod cae-
lum et motus eius in sempiternum maneat pro-
pter coactionem animae rationalis ἢ, quia nullum
coactum potest esse sempiternum: ctum enim
violentum sit contra naturam, sequeretur id quod
est secundum naturam nunquam esse.

11. Secundo ibi: Neque enim etc., ostendit idem
ex parte animae, dicens quod non posset esse
vita animae moventis sic corpus, sine tristitia et

: beata *. Cum enim motus sit corporis per violen-
tiam,-et anima moveat circulariter corpus quod

est aptum natum aliter moveri, et cum hoc mo-
veat ipsum continue, necesse est quod talis anima
nunquam vacet, et quod sit remota ab omni ro-
bore prudenti. Et potest per robur prudens intel-
ligi operatio speculativi intellectus, ad quam re-
quiritur * prudentia et robur, quasi dicat: si nullo
modo vacat anima caeli a labore quem patitur
movendo caelum contra suam naturam, semper
impedietur a vehementi contemplatione, quam
impedit continuitas laboris et tristitia consequens.
"Vel per prudens robur intelligit * conatum animae,
appositum ad movendum secundum prudentiam :
non enim videtur esse prudentis adhibere robur
suum ad continue laborandum sine intermissione.

- Nam si aliquid laboriosum * assumatur ad modi-

cum tempus, tolerabile erit: caelum autem mo-
vetur motu continuo et sempiterno. Unde si anima
caeli moveret caelum contra suam naturam et
cum labore, sequeretur quod esset peioris condi-
tionis quam animae mortalium animalium, quae
requiescunt a motu corporis saltem in somno:
sed necessarium est quod fatum, idest ordinatio

LECT. I .

123

alicuius superioris ^, detineat ipsam animam caeli
sempiternam et inconteribilem, idest non deficien-
tem a movendo, ad similitudinem cuiusdam viri
qui Ixion dicebatur, de quo fabulariter dicunt
quod, cum esset praepositus a Iove nuptiis Iuno-
nis τ, concupivit eam, quae loco sui supposuit
ei nebulam, ex qua genuit Centaurum, unde
Iupiter alligavit trocho ^, in quo continue move-
retur. Quod quidem videtur Aristoteles dicere
contra dictum Platonis, qui dixit quod ex medio
mundi ad extremum caelum anima omniquaque
complexa incoepit incessabilem et prudentem vi-
tam ad omne tempus *: secundum hoc enim
videtur anima caeli alligata caelo sicut Ixion tro-
cho. Et videtur quod vita talis animae non sit
prudens, sed insipiens, utpote quae incoepit per-
petuum laborem. Non autem reprehendit hic
Aristoteles Platonem, qui * posuit caelum anima-
tum, quia et * inferius ** hoc ipse ponit: sed de
hoc quod videtur ponere quod moveat caelum
in sempiternum contra suam naturam. Sed forte
Plato non intellexit motum hunc esse contra na-
turam caeli; sed voluit exprimere quod natura
secundum quam convenit ei talis motus, est ei
ab alio.

12. Deinde cum dicit: .Si itaque quemadmo-
dum etc., concludit ex praemissis quod, si con-
tingit ita se habere de primo motu locali, qui est
motus caeli, sicut diximus, ut scilicet sit sine la-
bore, non solum hoc existimare est melius quan-
tum ad sempiternitatem ipsius caeli *, sed hoc
est magis conveniens existimationi quam habemus
de diis (quam quidem vocat divinationem, quasi
ex divina revelatione habitam): solum enim per
istum modum dicemus ubique concordes sermo-
nes; non enim videtur esse consonum quod cae-
lum moveatur a Deo, et quod motus eius sit cum
labore. Sed de talibus sermonibus satis sit nunc
ad praesens dictum.

— y) Et primo ex parte ipsius corporis. — Et primo improbat eam ex
parte corporis A: revera improbat, vel aliud simile verbum subintelli-
-gendum est. 1

ξ) animae rationalis. — Addunt AsGI: vita enim rei animatae cuius
anima movet corpus contra suam naturam, non potest esse beata et
sine tristitia, qualem oportet esse vitam caeli, si sit animatum. Non
admittimus additionem: primo quia eius in ceteris codd. omissio non
potest explicari per omissionem homoteleuti; secundo quia argumenta-
tionem potius intricat quam complet; tertio quia a textu Aristotelis non
poscitur. Forte errore transcriptoris factum est ut textui incorporaretur
nota marginalis apposita ad explicandum ea quae immediate sequuntur.

o) fatum, idest ordinatio alicuius superioris. — Pro fatum A cor-
rupte factum; cet. legunt sphaericum, idest alicuius superioris (ordi-
natio add. 501); P sphaericum, idest alicuius superioris corporis or-
dinatio; sed sphaericum nihil hic facit ad rem, nec respondet textui,
qui habet μόϊΐραν, fatum (P in versione partem), quod A, ut diximus,
corrupit in factum. — Lin. seq. pro inconteribilem, interibilem P, in-
converti A.

7) a love nuptiis Iunonis. — nuptiis Iunonis a Iove impeiis in nóis

A, quod potest explicari hoc modo: aliquis scriptor corrupit supciis in
impeiis et iunóis in in nóis; subsequens amanuensis correctionem harum
corruptionum interpolavit ante a Jove, quin corruptiones expungeret.—
Pro concupivit eam, concubuit eam B, concubuit cum ea 1; pro quae,
qui CDEFG.

€) trocho. — Ita PA et corrupte BDFG; G spatium vacuum, E ín
loco, 1 rotae. — Ibi qui dixit ... mundi, pro qui, quia Dsl, quod ABCF
pGl; mundi om. codd., cf. n. 10. — Lin, seq. complexa om. A.

c) vitam ad omne tempus. — vitam quae ad omne tempus P. — Lin.
seq. pro alligata caelo, alligata corporibus sive caelo P. Pro frocho,

rotae sE; cet. exc. AsG corruptionem exhibent.

τὴ sicut diximus ... ipsius caeli. — A om. scilicet et hoc; insuper pro
melius habet verius. Ceteri, exc. sEGI, om. omnia, nempe quia homo-
teleuton continent; P pro diximus, dicimus. — Codices prosequuntur:
sed etiam hoc est magis conveniens (conveniens habent soli AsGI)
existimationi quam habemus de natura divina, quam quidem vocat
divinationem, quasi a Deo manifestatam. Ed. 1516 legit ut P, praeter
finem, habita. — Ibi dicemus ubique, cum nobis legunt P et codd.; textus
tamen postularet utique, quod in codd. de facili corrumpitur in ubique.

caen

"e

* quia?

* et oin. codd.
** Lect. It, n. 3.

124

DE CAELO-ET MUNDO LIB. Il

LECTIO SECUNDA

DE DIVERSITATE PARTIUM CAELI SECUNDUM DIVERSITATEM SITUS;
ET PRIMO IUXTA OPINIONEM PYTHAGORICORUM

᾿Επειδὴ δέ τινές εἰσιν οἵ φασιν εἶναί τι δεξιὸν καὶ ἀρι-
στερὸν τοῦ οὐρανοῦ; καθάπερ οἱ καλούμενοι Πυθα-
τόρειοι (ἐκείνων γὰρ οὗτος ὁ λόγος ἐστίν); σχεπτέον
πότερον τοῦτον ἔχει τὸν τρόπον ὡς ἐχεῖνοι λέγουσιν;
ἢ μᾶλλον ἑτέρως, εἴπερ δεῖ προσάπτειν τῷ τοῦ παν-
τὸς σώματι ταύτας τος ἀρχάς. Εὐθὺς γὰρ πρῶτον,
εἰ τὸ δεξιὸν ὑπάρχει χαὶ τὸ ἀριστερόν; ἔτι πρότερον
τὰς προτέρας ὑποληπτέον ὑπάρχειν ἀρχὰς ἐν αὐτῷ.

Διώρισται μὲν οὖν περὶ τούτων ἐν τοῖς περὶ τὰς τῶν
ζῷων κινήσεις διὰ τὸ τῆς φύσεως οἰκεῖα τῆς ἐκείνων
εἶναι" φανερῶς γὰρ ἔν γε τοῖς ζῴοις ὑπάρχοντα φαί-
νεται τοῖς μὲν πάντα τὰ τοιαῦτα μόρια, λέγω
οἷον τό τε δεξιὸν καὶ τὸ ἀριστερόν, τοῖς δ᾽ ἔνια,
τοῖς δὲ φυτοῖς τὸ ἄνω καὶ τὸ χάτω μόνον. )

Ei δὲ δεῖ xal τῷ οὐρανῷ προσάπτειν τι τῶν τοιούτων,
καὶ τὸ πρῶτον, χαθάπερ εἴπομεν, ἐν τοῖς ζῴοις
ὑπάρχον εὔλογον ὑπάρχειν ἐν αὐτῷ τριῶν γὰρ ὄν-
τὼν ἕκαστον οἷον ἀρχή τις ἐστίν: λέγω δὲ τὰ τρία
τὸ ἄνω xal τὸ κάτω, x«l τὸ πρόσθεν x«l τὸ ἀντι-
ἰχείμενον, καὶ τὸ δεξιὸν xal τὸ ἀριστερόν" ταύτας
γὰρ τὰς διαστάσεις εὔλογον ὑπάρχειν τοῖς σώμασι
τοῖς τελείοις πᾶσας.

* Η 4 * v - ΄ , , ' n D

Ἔστι δὲ τὸ μὲν dvo τοῦ μήχους ἀρχή, τὸ δὲ δεξιὸν
τοῦ πλάτους, τὸ δὲ πρόσθεν τοῦ ἤθους.

Ἔτι δ᾽ ἄλλως κατὰ τὰς κινήσεις" ἀρχὸς γὰρ ταύτας

λέγω ὅθεν ἄρχονται “πρῶτον αἱ κινήσεις τοῖς ἔχου-

σιν. ἜἜστι δὲ ἀπὸ μὲν τοῦ ἄνω ἡ αὔξησις, ἀπὸ δὲ
τῶν δεξιῶν ἡ κατὰ τόπον, ἀπὸ δὲ τῶν ἔμπροσθεν
ἡ κατὰ τὴν αἴσθησιν: ἔμπροσθεν γὰρ λέγω ἐφ᾽ ὃ αἱ
αἰσθήσεις.

Διὸ xal οὐχ ἐν ἅπαντι σώματι τὸ ἄνω καὶ κάτω καὶ
τὸ δεξιὸν χαὶ ἀριστερὸν χαὶ τὸ ἔμπροσθεν καὶ ὄπι-
σθεν ζητητέον; ἀλλ᾽ ὅσα ἔχει χινήσεως ἀρχὴν ἐν
αὑτοῖς ἔμψυχα ὄντα' τῶν. γὰρ ἀψύχων ἐν οὐθενὶ
ὁρῶμεν ὅθεν ἡ ἀρχὴ τῆς κινήσεως. Τὰ μὲν γὰρ ὅλως
οὐ κινεῖται, τὰ δὲ κινεῖται μὲν ἀλλ᾽ οὐ πανταχόθεν
ὁμοίως; οἷον τὸ πῦρ ἄνω μόνον καὶ ἡ γῆ ἐπὶ τὸ

ἔσον.

"AXX ἐν μὲν τούτοις λέγομεν τὸ ἄνω xal χάτω xal τὸ
δεξιὸν xal ἀριστερὸν πρὸς ἡμᾶς ἐπαναφέροντες" ἡ
γὰ κατὰ τὰ ἡμέτερα δεξιά, ὥσπερ οἱ μάντεις, ἢ
καθ᾽ ὁμοιότητα τοῖς ἡμετέροις, οἷον τὰ τοῦ ἀνδριάν-
7096, ἢ τὰ ἐναντίως ἔχοντα τῇ θέσει, axe μὲν τὸ
χατὰ τὸ bud ἀριστερόν, ἀριστερὸν ἐ τὸ χατὰ
τὸ ἡμέτερον δεξιόν, [xal ὄπισθεν τὸ κατὰ τὸ ἡμέ-
τερον ἔμπροσθεν]. "Ev αὐτοῖς δὲ τούτοις οὐδεμίαν
ὁρῶμεν διαφοράν' ἐὰν γὰρ ἀνάπαλιν στραφῇ, τὰ
ἐναντία ἐροῦμεν δεξιὰ xai ἀριστερὰ xol ἄνω xol
χάτω χαὶ ἔμπροσθεν xal ὄπισθεν.

Διὸ xci τῶν Πυθαγορείων ἄν τις θαυμάσειεν ὅτι δύο
μόνας ταύτας ἀρχὰς ἔλεγον, τὸ δεξιὸν x«l τὸ ἀρι-
στερόν, τὰς δὲ τέτταρας παρέλιπον

οὐθὲν ἧττον χυρίας οὔσας"

502 T5 SN $5 € ᾿ ^ n ,

οὐθὲν γὸὼρ ἐλάττω διαφορὰν ἔχει τὰ ἄνω πρὸς τὰ κάτω
καὶ τὰ ἔμπροσθεν πρὸς τὰ ὄπισθεν 7j τὰ δεξιὸ πρὸς
74 ἀριστερὰ ἐν ἅπασι τοῖς ζῴοις. Τὰ μὲν γὰρ τῇ
δυνάμει διαφέρει μόνον, τὰ δὲ καὶ τοῖς σχήμασι"

χαὶ τὸ μὲν ἄνω χαὶ τὸ χάτω πᾶσι τοῖς ἐμψύχοις ἐστὶν
ὁμοίως ζῴοις καὶ φυτοῖς, τὸ δὲ δεξιὸν χαὶ τὸ ἀρι-
στερὸν οὐχ ἐνυπάρχει τοῖς φυτοῖς.

Ἔτι δ᾽ ὡς τὸ μῆχος τοῦ πλάτους π óvspov, εἰ τὸ μὲν
ἄνω τοῦ μήχους ἀρχή, τὸ δὲ δεξιὸν τοῦ πλάτους,
ἡ δὲ τοῦ προτέρου ἀρχὴ προτέρα, πρότερον ἂν εἴη

* Quoniam autem quidam sunt qui dicunt esse aliquid
dextrum et sinistrum caeli, quemadmodum vocati Py-
thagorici (illorum enim iste sermo est), considerandum
utrum hoc se habet modo ut illi dicunt, aut magis
aliter: si quidem oportet adaptare totius corpori haec
principia. Confestim enim primum, si dextrum existit
et sinistrum, adhuc prius priora existimandum existere
principia in ipso. ]

Determinatum est quidem igitur de his in his quae circa
animalium motus,'propterea quod propria sunt natu-
rae illorum. Manifeste enim in animalibus existere vi-
dentur, his quidem omnes tales partes (dico autem,
puta, dextrum et sinistrum), his autem quaedam, plantis
autem sursum et deorsum solum. ὴ

* Si autem oportet caelo adaptare aliquid talium, et pri-
mum, quemadmodum diximus, in animalibus existens
rationabile existere in ipso. Tribus enim entibus, unum-
quodque velut principium quoddam est: dico autem
tria sursum et deorsum, et anterius et oppositum, et
dextrum et sinistrum: has enim dimensiones rationabile
existere corporibus perfectis omnes.

CL

, Est autem sursum quidem longitudinis principium, dextrum

autem latitudinis, anterius autem profunditatis.
Adhuc autem aliter secundum motus. Principia enim haec
dico unde incipiunt primum motus habentibus: est
autem a sursum quidem augmentatio, a dextris autem
qui secundum locum, ab anterioribus autem qui se-
cundum sensum (anterius enim dico in quo sensus).

* Propter quod et non in omni corpore sursum et deorsum,
et dextrum et sinistrum, et anterius et posterius quae-
rendum; sed quaecumque habent motus principium in
ipsis animata entia. Inanimatorum enim in nullo vide-
mus unde principium motus: haec quidem enim omnino
non moventur; haec autem moventur quidem, sed ab
omni parte similiter, puta ignis sursum solum et terra
ad medium.

* Sed in his quidem dicimus sursum et deorsum, et dextrum
et sinistrum, ad nos referentes. Aut enim secundum
nostras dextras, quemadmodum divinatores; aut secun-
dum similitudinem nostris, quemadmodum quae sta-
tuae; aut quae contrario habent positionem, dextrum
quidem enim quod ad nostram sinistram, sinistrum au-
tem contrarium, et posterius quod ad nostrum ante-
rius. In ipsis autem his nullam videmus differentiam: si
enim e contrario vertantur, contraria dicemus dextra et
sinistra, et sursum et deorsum, et posterius et anterius.

* Propter quod et Pythagoricos utique quis admirabitur,
quia duo sola haec principia dicebant, dextrum et si-
nistrum, quatuor autem dereliquerunt

nihil minus principalia existentia.

Nihil enim minorem differentiam habent quae sursum ad
quae deorsum, et quae anterius ad quae posterius,
quam dextra ad sinistra in omnibus animalibus. Haec
quidem enim virtute differunt solum, haec autem et
figuris.

* Et sursum et deorsum omnibus animatis similiter, et
animalibus et plantis: dextrum autem et sinistrum non
existit in plantis.

Adhuc autem, ut longitudo latitudine prior, si sursum
longitudinis principium , dextrum autem latitudinis,
prioris autem principium prius, prius utique erit sursum

* Cap. rr. Text.7.

* TText. 8.

y WIS

* Text. 9.

* Text. 10.

* Text. πὶ.

* Text. 12.

-—'Uy& "nibii

Doesz ntis
T ;

"An οὐ

* dicunt c.

PES A

CAP. II,

τὸ ἄνω τοῦ δεξιοῦ κατὰ γένεσιν, ἐπειδὴ πολλαχῶς
λέγεται τὸ πρότερον.

Πρὸς δὲ τούτοις, εἰ τὸ μὲν ἄνω ἐστὶ τὸ ὅθεν ἡ χίνησις,
τὸ δὲ δεξιὸν ἀφ᾽ οὖ, τὸ δ᾽ εἰς τὸ πρόσϑεν ἐφ᾽ 6, xal
οὕτως ἂν ἔχοι τινὰ δύναμιν ἀρχῆς τὸ ἄνω πρὸς τὰς
ἄλλας ἰδέας: Διά τε δὴ τὸ παραλιπεῖν τὰς κυριω-
τέρας ἀρχὰς δίκαιον αὐτοῖς ἐπιτιμᾶν,

καὶ διότι ταύτας ἐν ἅπασιν ὁμοίως ἐνόμιζον ὑπάρχειν.

ΘΥΝΟΡΒΙ5. — 1. Argumentum et divisio textus. -- Quia Pytha-
gorici dicunt quandam partem caeli esse dextram et quandam
sinistram, considerandum est utrum hoc modo vel aliter ista
se habeant. -- 2. Subdivisio textus. - Huiusmodi principia, quae
dicuntur differentiae positionum, nempe sursum et deorsum,
dextrum et sinistrum, ante et retro, sunt propria rebus animatis,
quibus tamen non omnia omnibus insunt. -- 3. Si caelum, quod
est maxime perfectum inter corpora, sit capax harum. partium,
rationabile est quod habeat omnes, et non quasdam tantum. -
4. Ordo praedictorum principiorum, et primo ex parte dimen-
sionum. Sicut longitudo est prior latitudine, et haec prior pro-

i ita sursum, quod est principium longitudinis, est prius

(9 9 V. eo quod est dextrum, quod est principium latitudinis; et hoc

est prius eo quod est ante, quod est principium profunditatis. —
5. Ordo praemissorum ex parte motuum, quorum praedicta sunt
principia quaedam in animalibus. Motus augmenti est prior motu
sensitivo, qui etiam est prior motu locali in animalibus: ergo
sursum, quod est principium motus augmenti, est prius quam
anterius, quod est principium motus sensitivi; et anterius est
prius quam dextrum, quod est principium motus localis. — 6. Prae-
dictae differentiae, cum sint principia quorundam motuum, pro-
prie et per se sunt solum in corporibus animatis, in quibus

- v - solis invenitur aliquid unde incipiat motus. - Quomodo intelli-

gatur in nullo corporum inanimatorum esse aliquod principium
motus. -- 7. In corporibus inanimatis dextrum et sinistrum, sursum
et deorsum, ante et retro dicuntur solum per comparationem

Pperpetuitate caeli, hic determinat de
ἜΣ diversitate partium eius *. Et primo
JA determinat de diversitate partium caeli

16
quae accipiuntur secundum diversitatem situs in
eodem caelo; secundo de diversitate partium quae
accipiuntur secundum ^ ordinem corporum cae-
lestium ad invicem, ibi: Quoniam autem non est
contrarius motus * etc. Circa primum duo facit:
primo determinat de diversitate situalium * par-
tium caeli secundum opinionem aliorum; secundo
secundum opinionem propriam, ibi: Nobis autem
quoniam determinatum est * etc. Circa primum
duo facit: primo proponit quod intendit; secundo
manifestat propositum, ibi: Determinatum est qui-
dem igitur * etc.

Dicit ergo primo quod, quia ^ quidam dicunt
quandam partem caeli esse dextram et quan-
dam sinistram, scilicet Pythagorici, qui posuerunt
dextrum et sinistrum in omnibus rebus, conside-
randum videtur utrum hoc modo se habeat sicut
illi dicunt, vel magis aliter sint caelo attribuenda
quam ipsi dicant *: si tamen oportet aptare haec
principia, scilicet dextrum et sinistrum , corpori
totius mundi, per hoc quod insunt corpori cae-
lesti, quod continet totum mundum. - Hoc au-

auem om.co- tem * ideo considerandum videtur, quia ** statim

a principio occurrit homini quod, si dextrum

LECT. Ἢ

dextro secundum generationem (quoniam multoties
dicitur prius).

Adhuc autem, si sursum quidem est unde motus, dextrum
autem a quo, anterius autem ad quod, saltem sic uti-
que habebit quandam virtutem principii quae sursum
ad alias species. Ideoque, quia relinquunt principaliora
principia, iustum est ipsos increpare,

et quia haec in omnibus similiter putabant existere.

125

ad nos, et hoc tripliciter: sed in ipsis secundum se consideratis
nulla invenitur diversitas talium partium, quia si aliter conver-
tantur ad nos, e contrario se habebunt ac prius. — 8. Pytha-
goricos male attribuisse caelo huiusmodi differentias, potest ex
praemissis ostendi tribus modis. Primo, quia rationabile fuisset
omnes praedictas positiones tribuere caelo. — 9. Secimdo, quia
si aliqua oportuit praetermittere, illa oportuit praetermitti quae
sunt minus principalia. Quod autem ab illis praetermissa non
sint minus principalia, quadrupliciter ostenditur. a) In animalibus
pars dextra et sinistra differunt solum virtute; pars autem ante-
rior et posterior, superior et inferior differunt etiam in figura:
quae autem magis differunt, videntur habere principaliorem distan-
tiam. — 10. b) Sursum et deorsum sunt magis communia quam
dextrum et sinistrum, et ideo sunt hac ratione priora. - 11. c) Lon-
gitudo in via generationis est prior latitudine; sed sursum est
principium longitudinis, dextrum autem latitudinis; ergo sursum
est prius quam dextrum secundum ordinem generationis. — 12. Sur-
sum est unde est motus augmenti, qui est magis essentialis et ma-
gis intrinsecus animali. Vel melius, sursum est pars in qua viget
sensus, qui ést principium movens in animali; dextrum est pars
quae primo movetur; anterius autem est id versus quod. animal
movetur. Ex hoc autem patet quod sursum habet principalitatem
inter alias positiones. — 13. Tertio increpandi sunt Pythagorici,
quia dextrum et sinistrum ponebant existere in omnibus, cum non
sint nisi in animalibus pérfectis. - Qua de causa Pythagorici attri-
buerunt caelo dextrum et sinistrum potius quam alias positiones.

et sinistrum sint in caelo, quod multo magis
et per prius aestimanda sint esse in caelo priora
principia, scilicet sursum et deorsum, ante et
retro.

2. Deinde cum dicit: Determinatum est quidem
igitur etc., manifestat propositum. Et primo osten-
dit conditionem istorum * principiorum secundum
quod in aliis rebus inveniuntur; secundo osten-
dit quod non inveniuntur in omnibus corporibus,
ibi: Propter quod et non in omni corpore * etc.
Circa primum duo facit: primo ostendit quod
non * omnia praedicta principia insunt omnibus;
secundo ostendit * quo ordine se habeant ad in-
vicem, ibi: Est autem sursum quidem * etc. Circa
primum duo facit: primo ostendit quod huius-
modi principia non omnia omnibus insint 7, sed
quibusdam quaedam et non omnia; secundo osten-
dit hoc omnino esse inconveniens, ut caelo attri-
buantur quaedam et non omnia, ibi: Si autem
oportet caelo adaptare * etc.

Dicit ergo primo quod de huiusmodi principiis,
quae dicuntur differentiae positionum, determina-
tum est in libro de Processu * Animalium **, pro-
pter hoc * quod sunt propria naturae illorum, sci-
licet animatorum. In animalibus enim manifeste
videntur huiusmodi-existere secundum determina-
tas partes: ita quidem quod aliquibus animalibus,

scilicet perfectis, quae non solum sentiunt sed etiam

«) diversitatem situs ... accipiuntur secundum. -- BCDpEFGI om. hoc
homoteleuton; A om. in eodem caelo, et post secundo addit determi-
nat; item cum sG post partium addit caeli.

B) primo quod, quia. — primo ex quo G, primo quia pl. — Linea
seq. pro et quandam, quandam ABC. — Infra pro si tamen oportet
aptare, sed si oportet adaptare A; sed habent etiam aliqui alii codices.

y) non omnia omnibus insint — non omittunt BCFpGI, omnia omittit
sG; pro insint, insunt Al. — Post unam lineam pro /toc omnino esse
inconveniens ut, quod non est inconveniens quod A, hoc non esse in-
conveniens ut BCGpDEF, hoc non esse conveniens ut 51; sDEF legunt
ut P et pI, nisi quod omittunt omnino. — Sequenti linea pro ef non
omnia, A legit sed non omnia. D

* horum codd.

* Num. 6.

* non om. BCpD
EGI.
* ostendit om. 4.

* Num. 4.

* Num. seq.

* Progressu A.

** Didot ΡῈ ANI-
MALIUM INCESSU,
cap. 1v.

* id A, om. cet.
- natura istorum
P.

* insunt codd. -
partes om. P.

[27]

* in eo codd. -
primo cprc.

* enim A.

*tertia» et codd.
exc.A.- est om.P.

126

moventur motu locali, insint * omnes tales partes,
scilicet dextrum et sinistrum, ante et retro, sursum
et deorsum; quibusdam vero animalibus, scilicet
imperfectis ? et immobilibus, insunt quaedam eo-
rum, scilicet sursum et deorsum, ante et retro;
plantis autem non insunt nisi sursum et deorsum.

3. Deinde cum dicit: Si autem oportet caelo
adaptare etc., ostendit quod si in caelo aliquid de
his ponatur, quod necesse est omnia huiusmodi in
eo ponere. Et dicit quod si aliquid talium oportet
attribuere caelo, scilicet vel dextrum vel sinistrum,
rationabile est quod ibi * primum existat id quod
invenitur in animalibus perfectis: vel,-rationabile
est quod in eo existat id quod est primum in ani-
malibus, quia posito posteriori, ponitur prius. Cum
autem * sint tres oppositiones vel dimensiones,
unumquodque horum trium, scilicet sursum, ante
et dextrum, est velut quoddam principium suae op-
positionis vel dimensionis. Exponit autem conse-
quenter quae dixerit esse illa tria *: quorum unum
est oppositio vel dimensio quae est inter sursum
et deorsum, in qua quidem sursum est princi-
pium; aliud autem est inter anterius et eius op-
positum, quod dicitur retro, ubi quod est ante est
principium; aliud * autem est inter dextrum et
sinistrum, in qua dextrum est principium. Et quia
perfectum est quod constat ex omnibus partibus
seu principiis, rationabile est quod omnes huius-
modi oppositiones vel dimensiones inveniantur in
corporibus perfectis, idest in animalibus perfectis *.
Unde, cum caelum sit maxime perfectum, ratio-
nabile est quod si sit capax harum partium, quod

habeat omnes, et non quasdam tantum.

4. Deinde cum dicit: Es! autem sursum qui-
dem etc., ostendit ordinem dictorum principiorum
dupliciter. Primo quidem ex parte ipsarum di-
mensionum. Nam sursum est principium longi-

tudinis: nam in homine, qui est animal maxime

perfectum, dicitur longitudo ", quasi maxima di-

. mensio eius, a capite, quod est sursum eius, usque

* profundum co-
dices exc. 4.

ad pedes, qui sunt deorsum eius. Dextrum autem
est principium latitudinis: attenditur enim latitu-
do hominis secundum distantiam quae est inter
dextrum et sinistrum. Anterius autem est princi-
pium profunditatis: attenditur enim profunditas *
sive grossities hominis secundum distantiam quae
est inter ante et retro. In aliis autem animalibus
proportionaliter se habet. Longitudo autem est
prior latitudine, et latitudo profunditate, sicut linea
superficie, et superficies corpore. Ergo sursum est

DE CAELO ET MUNDO LIB. II

prius eo quod est dextrum, et dextrum est prius
eo quod est ante ^.

5. Secundo ibi: Adhuc autem aliter etc., pro-
bat idem ex parte motuum. Et hoc ideo, quia ea
quae dicta sunt, sunt quaedam principia a * qui-
bus primo incipiunt motus in animalibus haben-
tibus huiusmodi partes sive principia. Motus enim
augmenti incipit quidem a sursum. Et hoc mani-
feste apparet in hominibus: nam caput, quod est
sursum hominis, est etiam sursum secundum po-
sitionem mundi; a capite autem incipit motus
augmenti, quia in orificio oris*, quod est in ca-
pite, trahitur alimentum, quod est augmenti ma-
teria. Plantarum autem sursum est radix, quae
proportionatur capiti in animalibus in sumptione
alimenti: sed id quod est sursum plantae, per
oppositum se habet secundum situm ad sursum *
mundi. In aliis autem animalibus medio modo
se habet. Motus autem qui est secundum lo-
cum, incipit a dextris: naturaliter enim animalia
prius movent dextram partem quam sinistram,
sicut in ambulando prius movent dextrum pe-
dem. Sed in motu alterationis ipsorum sensuum *,
est principium id quod est anterius: anterior enim
pars animalis dicitur in qua sensus existunt*. Quia
igitur motus augmenti est prior motu sensitivo,
qui etiam est prior motu locali in animalibus ,
consequens est quod sursum sit prius quam an-
terius, et anterius prius quam dextrum.

6. Deinde cum dicit: Propter quod et non in
omni corpore etc., ostendit quod huiusmodi prin-
cipia non sunt in omnibus corporibus *. Et primo
concludit ex praemissis quod proprie et per se
loquendo non sunt huiusmodi principia in corpo-
ribus inanimatis; secundo ostendit per quem mo-
dum ibi esse dicuntur, ibi: Sed in his quidem * etc.

Dicit ergo primo quod, quia praedicta sunt prin-
cipia quorundam motuum, consequens est quod
sursum et deorsum, dextrum et sinistrum, anterius
et posterius non sint quaerenda in omnibus cor-
poribus, sed solum in corporibus animatis, quae-
cumque habent in seipsis principium motus: sed
in nullo corporum inanimatorum videmus aliquod
principium unde incipiat motus. - Quod quidem
potest intelligi dupliciter. Uno modo quia in cor-
poribus animatis est principium activum motus,
quod est anima: in corporibus autem inanimatis
non est principium motus activum, quod scilicet
moveat, sed moventur ab exteriori movente, quod
est generans vel removens prohibens. Interius

9) scilicet. imperfectis. — scilicet vel perfectis vel imperfectis P. Pro
immobilibus, ignobilibus A, mobilibus B, innobilibus C. — Linea sequenti
et deorsum om. codices exc. sE. — In libro de Animalium Incessu, cap. ἵν,
haec habentur: « summum certe et imum omnia habent viventia .., Quae-
cumque autem non solum vivunt, sed animalia etiam sunt, huiusmodi
omnibus ante et retro insunt... Quaecumque vero animalium non solum
sensu sunt praedita, sed movere etiam possunt sese ea quae secundum
locum est mutatione, in iis praeter supra dicta sinistrum et dextrum
disterminata sunt (ed. Didot). »

t) quae dixerit esse illa tria. — quod dixerat tria A, quae dixerit
(dixerat EI, dixit C) tria cet.

Ὁ idest in animalibus perfectis. — Haec verba, quae exhibent expli-
cationem textus, omittuntur a P, eo quod homoteleuton continent; cf.
supra circa princip. huius numeri.

Ἢ) qui est animal maxime perfectum, dicitur. longitudo, — lta P;
pro qui, quod A: cet. legunt quod est animal maxime dicitur perfe-
ctum (perfecta G) longitudo, inepta transpositione. — Ibi qui sunt deor-

sum eius, loco qui sunt, qui est C, quod est Fsl, quae est ΟἹ; usque ..-
deorsum. eius om. Bpl.

0) Ergo sursum... eo quod est ante. — lta sEG. P et ceteri habent:
Ergo sursum est prius eo quod est ante, et ante est prius eo quod est
dextrum, non bene; nam ex quo praemittitur quod longitudo (cuius prin-
cipium est sursum) prior est latitudine (cuius principium est dextrum),
et quod latitudo prior est profunditate (cuius principium est ante), con-
cludi debet sursum esse prius eo quod est dextrum, et dextrum esse
prius eo quod est ante. Insuper notandum quod, nisi lectio adoptata
retineatur, concluditur hic inter varias positionum species eundem or-
dinem existere, qui est in sequenti numero. Hoc autem esse non debet:
nam ordo inter sursum, dextrum et ante, attenditur hic ex parte di-
mensionum, quarum illae positiones considerantur ut principia; in nu-
mero autem sequenti attenditur secundum varios motus, quorum diver--
sae positiones sunt principia in. animalibus.

|) quia in orificio oris. — quia in officio oris DFI, quia officioris A,
quia in ófforis B, quia ósficio oris E, quia orificio oris.G.

“ἃ om. rc.

* secundum sur-
sum ad situm p.

* rebus codd.

* Num. seq.

* sint A.

* Cap. 1v, n.2
sqq.; S. Th. lect.
TU

* incipitur P.
* Num. praec.

CAP. Il,

autem habent principium motus passivum, quo
scilicet nata sunt * moveri, puta gravitatem vel le-
vitatem, ut patet in VIII Physic.*- Alio modo potest
intelligi quia * in corporibus animatis invenitur
determinata pars corporis a qua incipit * motus,
sicut dictum est *: quod quidem in corporibus in-
animatis non invenitur. Quia, sicut subdit, inanima-
torum corporum quaedam omnino non moven-
tur, sicut illa quae sunt in propriis locis (vel potius
hoc dicit propter corpora artificialia, quae non
habent ex seipsis aliquem motum): quaedam au-
tem moventur, sicut corpora naturalia existentia
extra proprium suum locum, sed tamen unum-
quodque eorum movetur ad suum locum simi-
liter ab omni. parte; sicut ignis solum movetur
sursum et terra solum movetur ad medium mundi,

. nulla-alia differentia situs considerata vel ex parte

ὌΨΕΙ

corporis quod movetur, ut scilicet una pars eius
prius incipiat moveri quam alia, vel etiam quantum
ad locum, ut scilicet ex uno situ locali moveatur *
corpus naturale ad suum locüm, et non ex alio.

7. Deinde cum dicit: Sed in his quidem etc.,
ostendit quomodo praedictae positiones quando-
que dicantur in corporibus inanimatis. Et dicit
quod in huiusmodi corporibus dicimus sursum et
deorsum, et * dextrum et sinistrum, et similiter ante
et retro, solum per comparationem ad nos. Et
hoc tripliciter: uno modo secundum quod dicimus

. dextrum id quod est nobis oppositum * secundum

nostram dextram, sicut divinatores, puta augures,
nominant avem * dextram quae est nobis ad
dextram, sinistram vero quae est nobis ad sini-
stram; alio modo per similitudinem ad partes no-
sStras, sicut in statua dicimus dextrum quod est
simile dextro hominis, et sinistrum quod est simile
sinistro; tertio modo per contrariam positionem *,
dicendo sinistrum quod est oppositum nostro
dextro, et dextrum quod est oppositum nostro
sinistro, sicut patet in imagine quae resultat in
speculo. Et eadem ratio est in aliis positionibus.
Sed in ipsis rebus inanimatis secundum se con-
sideratis, nulla invenitur. diversitas talium par-
tium. Et hoc patet quia, si convertantur ad nos,

€ contrario se habebunt quam prius: illud enim

quod erat dextrum, dicetur sinistrum ?, et e con-
verso; et simile est in aliis positionibus. In rebus
autem animatis, qualitercumque vertantur, semper
eodem modo se habent huiusmodi partes.

8. Deinde cum dicit: Propter quod et Pytha-
goricos etc., ostendit Pythagoricos male attri-
buisse caelo huiusmodi differentias: et hoc tribus
modis, qui ex superioribus accipi possunt; et ideo
illos per modum conclusionis hic inducit^. Primus
autem modus est quia, cum sint sex positiones,
mirabile videtur quare solum duo horum attri-
buebant caelo, scilicet dextrum et sinistrum, et

LECT. II

127
alia quatuor reliquerunt; cum tamen rationabile
sit quod omnia caelo conveniant, ut supra * di-
ctum est.

9. Secundum modum ponit ibi: nihil minus etc.:
quia scilicet, si aliqua debuerunt praetermitti ut
non attribuerentur caelo, oportuit praetermitti illa
quae sunt minus principalia. Quod autem illa qua-
tuor quae praetermisit, non sint minus principa-
lia * quam illa duo quae posuit, ostendit quatuor
rationibus.

Quarum primam ponit ibi: Nihil enim mino-
rem etc. Non enim videmus in quibuscumque ani-
malibus quod minorem differentiam habeat pars
quae est sursum ad eam quae est deorsum, et
quae est anterius ad eam quae est posterius, quam
dextra ad sinistram *, immo maiorem. Nam pars
dextra et sinistra differunt solum virtute, et con-
veniunt in figura (manus enim dextra est fortior
quam sinistra, licet sit * eiusdem figurae; et simi-
liter humerus dexter est fortior quam sinister ad
motum, quamvis sinister sit fortior ad portandum
onus; et similiter pes dexter est fortior ad mo-
tum, sed pes sinister ad fixionem); manifestum
est autem quod pars anterior et posterior ani-
malis, et superior et inferior, differunt non solum
in virtute, sed etiam in figura: illa autem quae
magis differunt, videntur principaliorem distan-
tiam habere.

10. Secundam rationem ponit ibi: ΕἾ sursum
et deorsum etc.: quae * talis est. Sursum et deor-
sum inveniuntur * in omnibus corporibus anima-
tis, tam animalibus quam plantis; sed dextrum
et sinistrum non existit in plantis, sed solum in
animalibus perfectis; et sic sursum et deorsum
sunt priora, secundum quod prius dicitur illud *
a quo non convertitur consequentia essendi.

11. Tertiam rationem ponit ibi: Adhuc au-
lem etc.: quae * talis est. Longitudo est prior
latitudine, et hoc in via generationis, quia secun-
dum geometras linea mota facit superficiem: sur-
sum autem est principium longitudinis, dextrum
autem * principium latitudinis, ut supra ** ostensum
est. Cum igitur principium prioris sit prius, con-
sequens est quod sursum sit prius quam dextrum,
secundum scilicet * quod aliquid est prius gene-
ratione (propterea * quod multis modis dicitur
aliquid prius, ut patet in Praedicamentis * et V
Metaphys. *).

12. Quartam rationem ponit ibi: Adhuc autem
si sursum quidem etc. Et dicit * quod sursum est
unde est motus, quod * potest intelligi de motu
augmenti; dextrum autem est a quo est motus
localis; anterius autem est ad quod procedit ani-
mal, quasi oppositum suo sensui; et sic patet
quod sursum habet quandam principalitatem re-
spectu aliarum specierum positionis, sicut motus

x) contrariam positionem. — comparationem Bl, contram positio-
nem D, contrapositionem. cet.
λ) quia, si convertantur... dicetur sinistrum. — Codd. habent: quia

^ si convertantur ad nos e contrario quam prius habebant, illud quod

erat dextrum dicetur sinistrum.
p) illos... hic inducit. — illos om. codd.; pro hic inducit, hoc inducit
AsG, et hoc inducit pG, et hic inducit C. — Post unam lineam pro

duo horum, harum duas P; item pro alia quatuor, alias quatuor; sed
ipsa P inferius habet omnia; cf. supra num. 2 fin.

vy) Quod autem... minus principalia. — Hoc omittunt codices ex-
ceptis AsEGI; pro principalia, principia P (et similiter in versione),
sed ed. 1516 habet principalia. Immediate post principalia AsEGI ad-
dunt sed magis, quod concordat cum iis quae in hoc et tribus seqq.
numeris dicuntur.

* Num. 3.

* dextrum et si-
nistrum P.

* sint a.

* ratio add. ».

* invenitur B.

* illud om. P.

* ratio add. p. -
est om. Pa.

* est add. 4.
** Num. 4.

* scilicet om. AB.

* propter hoc
codd.; propter
ed. 1516.

* Cap. 1x.

* S. Th.lect. xii;
Did.lib. IV, c. xr.

* Dicens codd.

* ef 4.

* vigent CDEF.
** quod A4.

*Cap.x sq.; S. Th.

lect. xv sq.

* Num. 5.

** anterior CDFG.

* et om. P.

* oppositionis
codd. exc. 4.

* Cf. num. 9.

* et dicit codd.

* Num. 2.

128

augmenti est magis essentialis et magis intrinsecus
animali quam motus localis.- Potest autem melius
totum quod hic dicitur ad motum. localem re-
ferri; ut dicatur quod sursum in animali quod
movetur secundum locum, est principium unde
motus, quia scilicet in capite, quod est sursum,
viget * sensus, qui ** est movens in animalibus, ut
dicitur in III de Anima *; dextrum autem est a
quo incipit motus localis, quia pars dextra primo
movetur, ut dictum est *; sed anterius ** est versus
quod movetur animal. Principium autem movens
est principalissimum in motu animalis; et * secun-
dum hoc patet quod sursum habet principalitatem
inter alias species positionis *.

Sic igitur ex his quatuor rationibus concludit
Philosophus secundum modum improbandi di-
ctum Pythagoricorum *, concludens quod iustum
est eos increpare *, quia derelinquebant principa-
liora principia, non attribuentes ea caelo.

13. Tertium modum ponit ibi: e£ quia haec etc.:
dicens * quod etiam sunt increpandi quia pone-
bant similiter dextrum et sinistrum existere in
omnibus, cum tamen non sint nisi in animalibus
perfectis, ut supra * dictum est.

Sciendum tamen quod de intentione Pythago-
ricorum erat omnia reducere ad bonum et ma-
lum, sicut ad duo principia. Et quia credebant
omnem numerum sub denario comprehendi ^, po-
suerunt decem ex parte boni, et decem. oppo-

͵

DE CAELO ET MUNDO LIB. II

sita ex parte mali, ut patet in 1 Metaphys. *
Per unumquodque autem illorum * quae pone-
bant in illa enumeratione, intelligebant omnia quae
sunt sui generis. Unde per dextrum et sinistrum
intelligebant omnes alias positiones, intelligentes
quod sicut dextrum, ita sursum et anterius refe-
runtur * ad bonum, sinistrum autem et posterius
et deorsum ad malum. Ideo autem potius pone-
bant dextrum et sinistrum quam alias positiones,
quia manifestius dextrum consuevit referri ad bo-
num et sinistrum ad malum: consuevimus enim
bonam fortunam vocare dextram, malam autem
sinistram: et ideo omnibus * attribuebant dextrum
et sinistrum, quibus attribuebant bonum et ma-
lum. Vel ideo nominabant tantum dextrum et si-
nistrum, in his alia comprehendentes, quia vide-
bant quod in quibuscumque invenitur dextrum
et sinistrum, inveniuntur et * alia, sed non con-
vertitur. Forte autem specialiter caelo attribue-

* Cap. v, n. 6;
S. Th. lect. vin.
* aliorum P.

* refertur codd.

* omnibus om P.

* et om. CDEF.

runt dextrum et sinistrum potius quam alia, .

quia in caelo est motus localis, ad quem pertinet
dextrum et sinistrum, non autem. augmentum,
ad quod pertinet sursum et deorsum, neque etiam
alteratio sensus, ad quam pertinet ^ ante et re-
tro. Vel quia sursum et deorsum, ante et retro
diversificantur secundum figuram, non autem
dextrum et sinistrum: partes enim caeli, cum
sint circulares, non diversificantur secundum. fi-
guram. ) ἣν

Ji]

E) increpare. — vituperare P; confer versionem et principium nu-
meri sequentis, — Pro derelinquebant, relinquebant P, edit. 1516 ut
codices. : ,

0) comprehendi, — deprehendi P. — Pro posuerunt decem, posuerunt
decem principia Δ. — Pro in 1 Metaphys., in V Metaphys. codd. exc.
AsE; P corrigendo i» prooemio Metaphys.

z) neque etiam ... ad quam pertinet. — Hoc om, CDFG. -- Post duas

lineas pro partes enim, partes autem A. Statim pro cum. sint
lares non diversificantur, quod legimus cum sEG, non sunt circula:

et non diversificantur PCDpEFGI, non circulares non diversificantur
B, sunt circulares et non diversificantur sFl; cum sit circulare. non
diversificantur ^, et haec lectio congruit cum modo loquendi quem
8. Thomas adhibet lect. seq. n. 5, « caelum enim est sphaericae figurae,
et ita omnes partes eius sunt. similes.» ΤῚΣ

^

CAP. II, LECT. ΠῚ

129

LECTIO TERTIA

DIFFERENTIAE POSITIONUM QUOMODO CONVENIANT PARTIBUS CAELI
SECUNDUM PHILOSOPHI OPINIONEM

"Hity δ᾽ ἐπειδὴ ὥρισται πρότερον ὅτι ἐν τοῖς ἔχουσιν
ἀρχὴν χινήσεως αἱ τοιαῦται δυνάμεις ἐνυπάρχουσιν,
ὁ δ᾽ οὐρανὸς ἔμψυχος καὶ ἔχει κινήσεως ἀρχήν, δῆ-
' λον ὅτι ἔχει καὶ τὸ ἄνω xa τὸ κάτω καὶ τὸ δεξιὸν
Paro x«l τὸ ἀριστερόν.
᾽ 1 -—. Nu E] δὲ 5. Y -
Οὐ δεῖ γὰρ ἀπορεῖν Oi, τὸ σφαιροειδὲς εἶναι τὸ σχῆμα
τοῦ παντός, ὅπως ἔσται τούτου τὸ μὲν δεξιὸν τὸ
δὲ ἀριστερὸν ὁμοίων γ᾽ ὄντων τῶν μορίων ἁπάντων
᾿χαὶ κινουμένων τὸν ἅπαντα χρόνον,
μ - τὶ ι - e ^ , v H ^ H
d^ ἀλλὰ νοεῖν ὥσπερ ἂν εἴ τις, ἐν οἷς ἔχει τὸ δεξιὸν πρὸς
; τὸ ἀριστερὸν διαφορὰν καὶ τοῖς σχήμασιν, εἶτα πε-
T M ,
ριθείη σφαῖραν" ἕξει μὲν γὼρ τὴν δύναμιν διαφέρου-
σαν; δόξει δ᾽ οὐ διὸ τὴν ὁμοιότητα τοῦ σχήματος.

Τὸν αὐτὸν δὲ τρόπον xal περὶ τῆς ἀρχῆς τοῦ κινεῖσθαι"
χαὶ γὰρ εἰ μηδέποτ᾽ ἤρξατο, ὅμως ἔχειν ἀναγκαῖον
ἀρχήν, ὅθεν ἂν ἤρξατο, εἰ ἤρχετο χινούμενον, χἂν
εἰ σταίη, κινηθείη ἂν πάλιν. ;

Λέγω δὲ μῆκος μὲν αὐτοῦ τὸ κατὰ τοὺς πόλους διά-
στημα, καὶ τῶν πόλων τὸν μὲν ἄνω τὸν δὲ κάτω

διαφορῶν γὰρ ἐν τούτοις μόνοις ὁρῶμεν τῶν ἡμισφαι-

ρίων, τῷ μὴ κινεῖσθαι τοὺς πόλους.
"Aux δὲ καὶ εἰώθαμεν λέγειν τὰ πλάγια ἐν τῷ χόσμῳ
οὐ τὸ ἄνω καὶ τὸ κάτω, ἀλλὰ cd περὶ τοὺς πόλους.
"us ὡς τούτου μήκους ὄντος" τὸ γὰρ εἰς τὸ πλάγιόν

ἐστι τὸ περὶ τὸ ἄνω καὶ τὸ χάτω.
Τῶν δὲ πόλων ὁ μὲν ὑπὲρ ἡμᾶς φαινόμενος τὸ κάτω

E ς΄ μέρος ἐστίν, ὁ δ᾽ ἡμῖν ἄδηλος τὸ ἄνω.

Δεξιὸν γὰρ ἑκάστου λέγομεν, ὅθεν ἡ ἀρχὴ τῆς κατοὶ
τόπον κινήσεως" τοῦ δ᾽ οὐρανοῦ ἀρχὴν τῆς περιφο-
QA, ὅθεν αἱ ἀνατολαὶ τῶν ἄστρων, ὥστε τοῦτ᾽ ἂν
εἴη δεξιόν, οὐ δ᾽ αἱ δύσεις, ἀριστερόν. Εἰ οὖν ἄρ-
χεταί τε ἀπὸ τῶν δεξιῶν καὶ ἐπὶ vd δεξιοὶ περιφέ-
ρεται, ἀνάγχη τὸ ἄνω εἶναι τὸν ἀφανῆ πόλον εἰ

! γὼρ ἔσται ὁ φανερός, ἐπ᾽ ἀριστερὰ ἔσται ἡ κίνησις,

περ οὔ φαμεν. Δῆλον τοίνυν ὅτι ὁ ἀφανὴς πόλος

| j ἐστὶ τὸ ἄνω.

| Καὶ oi μὲν ἐχεῖ οἰκοῦντες ἐν τῷ ἄνω εἰσὶν ἡμισφαιρίῳ

| καὶ πρὸς τοῖς δεξιοῖς, ἡμεῖς δ᾽ ἐν τῷ κάτω καὶ πρὸς

: τοῖς ἀριστεροῖς, ἐναντίως ἢ ὡς οἱ Πυθαγόρειοι λέ-

: ουσιν" ἐχεῖνοι Ydo ἡμᾶς ἄνω τε ποιοῦσι xal ἐν τῷ

5 kno μέρει, τοὺς Ἢ ἐχεῖ κάτω χαὶ ἐν τῷ ἀριστερῷ.
Συμβαίνει δὲ τοὐναντίον.

᾿Αλλὰ τῆς μὲν δευτέρας περιφορᾶς, οἷον τῆς τῶν πλα-
νήτων, ἡμεῖς ἐν ἐν τοῖς ἄνω καὶ ἐν τοῖς δεξιοῖς
ἐσμέν, ἐχεῖνοι δὲ ἐν τοῖς χάτω χαὶ ἐν τοῖς ἀριστε-
potc* ἀνάπαλιν γὰρ τούτοις ἡ ἀρχὴ τῆς κινήσεώς
ἐστι διὰ τὸ ἐναντίας εἶναι τὰς φοράς, ὥστε συμ-
βαίνει ἡμᾶς μὲν εἶναι πρὸς τῇ ἀρχῇ; ἐκεΐνους δὲ
πρὸς τῷ τέλει,

Περὶ μὲν οὖν τῶν χατο cd διαστάσεις μορίων χαὶ τῶν
κατὰ τόπον ὡρισμένων τοσαῦτα εἰρήσθω. ;

τς αὐ

ΘΥΝΟΡΒΙ5. — 1. Argumentum et textus partitio. — 2. Caelum,
utpote animatum, habet in se principium sui motus. — Hac au-
tem ratione dicitur ab Aristotele caelum animatum, quatenus

habet animam rationalem: nam iuxta eius opinionem caelum est
| secundum animam suam appetens et intelligens. Et secundum
: hoc motus caeli est a natura.quidem ipsius corporis caelestis
j tanquam a principio passivo, sed ab anima tanquam a principio
j activo. - 3. Non multum refert, quantum ad hunc modum quo
; Opp. D. Tnowaz T. III.

* Nobis autem quoniam determinatum est prius quod Seq. cap. v.
in habentibus principium motus tales virtutes existunt, TUM)
est autem caelum animatum et habet motus princi-
pium, manifestum quoniam habet sursum et deorsum,
et dextrum et sinistrum.

Non oportet enim dubitare, propterea quod universi figura
sphaerica est, quomodo erit huius hoc quidem dextrum,
hoc autem sinistrum , similibus existentibus partibus
omnibus, et motis omni tempore.

Sed intelligere oportet utique sicut si quis, in quibus habet
dextrum ad sinistrum differentiam etiam figuris, deinde
circumponat sphaeram. Habebit quidem enim virtutem
differentem, videbitur autem non, propter similitudinem
figurae.

Eodem autem modo et de principio eius quod est moveri.
Etenim si nequaquam incoepit, habere tamen necessa-
rium principium unde incoepit, si incipiebat quod mo-
vetur moveri: et utique si steterit, movebitur utique
iterum.

* Dico autem longitudinem quidem ipsius, quae secundum
polos distantiam ; et polorum hunc quidem sursum,
hunc autem deorsum.

Differentiam enim in his solum videmus hemisphaeriorum,
per non moveri polos.

Simul autem et consuevimus dicere latera in mundo, non
quod sursum et deorsum, sed quod iuxta polos, tan-
quam hoc longitudine existente: quod enim ad latus,
est quod iuxta sursum et deorsum.

Polorum autem qui quidem super nos apparens, quae
deorsum pars est: qui autem nobis immanifestus, quae
sursum.

* Dextrum enim unumquodque dicimus unde principium
eius qui secundum locum motus; caeli autem princi-
pium circulationis unde ortus astrorum; quare hoc uti-
que erit dextrum, ubi autem occasus, sinistrum. Si
igitur incipit a dextris et ad dextram circumfertur, ne-
cesse quod sursum esse immanifestum polum: si enim
erit qui manifestus, ad sinistra erit motus, quod non
dicimus. * Manifestum igitur quia immanifestus polus
est quod sursum.

Et ibi quidem habitantes in eo quod sursum sunt hemi-
sphaerio et apud dextram, nos autem in eo quod
deorsum et apud sinistram, e contrario quam ut Pytha-
gorici dicunt: illi enim nos sursum quidem faciunt et
in dextra parte, hos autem qui ibi deorsum et in si-
nistro. Accidit autem contrarium.

Sed secundae quidem circulationis, puta eius quae plane-
tarum, nos quidem in his quae sursum et in dextris
sumus, ilii autem in his quae deorsum et in sinistris.
E contrario enim in his principium motus est, propterea
quod contrariae sunt lationes. Quare accidit nos quidem
esse apud principium, illos autem apud finem.

* Text. 14.

* Text. 15.

* Text. 16.

De his quidem igitur quae secundum distensiones partibus
et secundum locum determinatis, tanta dicta sint.

movetur caelum, an substantia spiritualis a qua movetur, sit
corpori coniuncta, vel sit ab eo separata. — Animae humanae
quantum ad esse suum naturale, melius est esse in corpore, quia
per hoc consequitur perfectum esse speciei; licet non sit melius
quantum ad hoc quod movet corpus cum labore. Unde si ali-
cuius substantiae spiritualis virtus sit determinata ad movendum
caelum sine labore, nobilius est illi substantiae esse in tali cor-
pore quam esse separatam: quia perfectior est actio per instru-

"7

* Cf. lect. praec.
n. I.

* Num. 5.

*Lect. praec. n. 5
844.
* animalis p.

* Cap. 1v, n. 6;
S. Th. lect. vir,
n. 7.

* Cap. v; S. Th.
lect. ix sqq.

Y

eo

130

mentum coniunctum quam per instrumentum separatum. — Ex
hoc autem quod caelum est animatum, sequitur quod habeat
differentias positionum, scilicet sursum, deorsum etc. — 4. Caelo,
tanquam corpori perfectissimo , oportet praedictas differentias
attribui secundum motum localem tantum. — 5. Duae obiectio-
nes. a) Caeli, utpote sphaericae figurae, omnes partes sunt si-
miles; praedictae autem differentiae requirunt dissimilitudinem
partium, vel in virtute solum, vel etiam in figura. b) In anima-
libus, quibus huiusmodi positionum species attribuuntur, una
pars movetur ante alteram; quod esse nequit in caelo. - 6. Sol-
vitur prima obiectio. Ab anima caeli diversae partes eius,
quamvis similes secundum figuram, habent diversas virtutes. --
7. Solvitur altera. Motus caeli est ordinatus: ergo oportet in eo
accipere aliquod principium. -- 8. Longitudo caeli est distantia
quae est inter polos eius. -- 9. Probatur primo ratione. Maxima
dimensio, iuxta quam semper attenditur longitudo, est in cor-
pore sphaerico secundum diametrum: non est autem diameter
determinatus in caelo nisi qui est inter duos polos, qui sunt duo
puncta sphaerae immobilia. -- 10. Probatur secundo per com-
munem usum loquendi, secundum quem polos dicimus sursum
et deorsum in mundo, latera autem mundi dicimus quod est ex
utraque parte polorum, scilicet orientem et occidentem. - Secun-
dum astrologos considerantes non dimensiones caeli, sed magis
dimensiones nostrae habitabilis, e converso attenditur longitudo

ostquam Philosophus determinavit
de partibus situalibus caeli secundum
opinionem aliorum, hic determinat de
J^his secundum opinionem suam *. Et
hoc tria facit: primo ostendit quod huius-
modi differentias oportet esse * in caelo; secundo
ostendit secundum quam dimensionem caeli acci-
piatur sursum et deorsum in ipso, ibi: Dico autem
longitudinem * etc.; tertio ostendit quae pars in
caelo sit sursum et quae deorsum, ibi: Polorum
autem qui quidem super nos* etc. Circa primum
duo facit: primo ostendit propositum; secundo
excludit quasdam obiectiones, ibi: Non oportet
enim dubitare * etc.

2. Circa primum ponit talem rationem. Determi-
natum est prius * quod in habentibus principium
motus, scilicet in corporibus animatis *, quae
habent in se principium movens, existunt /a/es vir-
tutes, idest positionum differentiae, secundum de-
terminatas virtutes partium; et non solum secun-
dum habitudinem ad nos, sicut est in corporibus
inanimatis, quae non habent in se principium
activum motus, sed solum passivum, ut dicitur
in VIII Physic. * Caelum autem est animatum,
et habet principium motus.

Quod autem caelum sit animatum, supponit ex
eo quod probatum est in VIII Physic. * 5, quod
omnia mobilia necesse est reducere in unum pri-
mum, quod est movens seipsum 7, et habet in se
principium motus activum, et non solum princi-
pium passivum, sicut quidam posuerunt, ut Sim-
plicius refert; qui posuerunt Aristotelem dicere
caelum animatum, non quia haberet animam ra-
tionalem, sed ita quod haberet quandam vitam
complantatam corpori ὃ, ita quod in eo nihil est
aliud anima quam natura talis corporis. Quod

DE CAELO ET MUNDO LIB. II

et latitudo. — τι. Textus subdivisio. - Ex parte motus primi,
polus qui semper apparet super nos, nempe polus arcticus, est
pars caeli quae est deorsum: qui vero semper nobis est immani-
festus, nempe polus antarcticus, est pars caeli quae est sur-
/sum. — 12. Nam in animalibus dextrum dicitur pars ex qua
incipit motus localis; principium autem motus circularis caeli
est ex illa parte unde oriuntur astra; et ideo oriens dicitur
dextrum caeli, sicut occidens sinistrum. Quia ergo motus caeli
incipit a dextris et circumfertur ad dextram, oportet polum
antarcticum esse sursum caeli. Manifestatur hoc in figura. —
13. Solvitur obiectio. Ex dictis sequitur quod anterius caeli sit
hemisphaerium superius, posterius autem hemisphaerium infe-
rius. — 14. Alia obiectio solvitur. Principium movens caelum
non movetur per accidens, sicut principium movens anima-
lia inferiora: et ideo virtus secundum quam caelo attribuitur
dextrum, intelligitur quasi immobiliter stans, etiam partibus caeli
motis: unde semper dextrum caeli est in oriente. Et eadem ratio
est de dli virtutibus. — 15. Tertia obiectio. excluditur. Ortus
et occasus accipiuntur hic per comparationem ad polos immo-
biles mundi: et ideo dextrum .et sinistrum secundum se sunt
determinata in caelo. — 16. Concluditur ex praedictis differentia
habitationis terrae. -- 17. Quomodo praedictae positiones, sur-
sum, dextrum etc., distinguantur secundum motus planetarum. --
Epilogus.

manifeste ostenditur * esse falsum. ex hoc quod
Aristoteles in XII Metaphys. * dicit, quod primum
movens, quod est omnino immobile, movet cae-
lum sicut desideratum et intellectum: et sic se-
quitur quod secundum opinionem eius, caelum
est secundum suam animam appetens et intelli-
gens. Et secundum hoc motus caeli * est et a
natura et ab anima eius: sed a natura quidem
sicut a principio secundario et passivo, inquan-
tum scilicet tale corpus est aptum natum sic mo-

veri; ab anima vero sicut a principio principali.

et activo motus.

3. Nec multum refert * quantum ad hunc mo-
dum movendi, utrum moveatur a substantia spi-
rituali coniuncta quae dicatur anima eius, vel tan-
tum * a substantia spirituali separata; nisi quod
ponere ipsum moveri a substantia. spirituali con-
iuncta, pertinet ad maiorem dignitatem ipsius caeli;
quod attendentes * Plato et Aristoteles, posuerunt
caelum * animatum. Quamvis possit aliquis e con-
trario * dicere quod, sicut nobilius est corpus quod
habet substantiam spiritualem coniunctam, ita no-
bilior est substantia spiritualis quae omnino est a
corpore separata: unde et Plato posuit in bonum
animae rationali esse * quod quandoque a cor-
pore separatur. Et secundum hoc, cum. movens
sit nobilius moto, et magis ab eo dependeat
motus, magis videtur dicendum substantiam mo-
ventem caelum esse a corpore separatam, quam
corpus caeli esse animatum, ut motus caeli ' sit
nobilior: alioquin videretur, secundum dictum
Platonis, quod anima caeli esset peioris conditio-
nis quam anima humana. Sed ad hoc responderi
potest quod animae humanae quantum ad ali-
quid nobilius est esse * extra corpus quam in
corpore, scilicet quantum ad hoc quod movet

«) huiusmodi differentias oportet esse. — oportet huiusmodi diffe-
rentias positionum esse A, huiusmodi differentias esse oportet G.

8). Caelum. autem. est animatum ... in. VIII Physic. — Hoc homote-
leuton om. P et codd. exc. AsEGI; sed omittendum non esse patet ex
textu, et ex hoc quod sine ipso argumentatio hiatum exhibet.

p) movens seipsum. — movens secundum seipsum codices exceptis
ΑΒΕ. — Paulo infra pro principium passivum, principium motus pas-
sivum A; ut Simplicius... posuerunt om. B.

9) vitam complantatam corpori. — vitam copulatam corpori A. « Quo-

niam autem quidam mihi reverendorum philosophorum animatum sic
caelum ab Aristotele dici putant, tanquam habens vitam complantatam
corpori (ὡς ἔχοντα ζωὴν τῷ σώματι σύμφυτον), secundum quam habet
motus principium, sed non tanquam rationalem habens animam, rogo
ipsos etc. » Simplicius, op. cit, fol. 6r recto, col. 1.

t) in bonum animae rationali esse. — bonum animae rationalis
esse P, in bonum animae rationalis esse 1.

t) quantum ad aliquid nobilius est esse. — est quantum ad aliquid
nobilius esse codices. — Lin. seq. pro movet, movetur PpG.

* ostendit v.

* S, Th. lect. vit;
Did.lib.XI, c.vit,
n. 2.

* talis v.

* utrum E.

——Ü

UÓ———T——LECE——————————

TT COMM CEENMPRORCRETT ETE

V Ὑ Ύ ΘΓΥ ΥΥΥ, Um TS

* sequitur cprG.

* aliqua om. 4.

Ibid.
' * et ante E,

autem

h.

sq

CAP. II, LECT. III

corpus cum labore contra naturam eius; sed
quantum ad naturale esse ipsius animae melius
est ei esse in corpore, quia per hoc consequitur *
perfectum esse speciei. Unde si sit aliqua * substan-
tia spiritualis cuius virtus sit determinata ad mo-
tum caeli, quod * movet sine labore, ut supra **

- dictum est, nobilius est ei esse in tali corpore

quam esse separatam: quia perfectior est actio
quam quis agit per instrumentum coniunctum,
quam per instrumentum separatum. Sed substan-
tia separata cuius virtus non determinatur ad
hunc effectum, est omnino nobilior. |

Ex hoc autem quod caelum est animatum, con-
cludit secundum praedicta * quod habeat sursum
et deorsum, dextrum et sinistrum.

4. Sed videtur hoc non esse conveniens. Dixit

-^$ — enim-supra * quod sursum et deorsum competit
aie corpori animato secundum augmentum, ante *? et

retro secundum sensum, dextrum et sinistrum se-
cundum motum localem; nullus autem ponens
caelum animatum, ponit in eo motum * augmenti,
neque etiam motum * sensus; ergo neque debe-

ret * poni in caelo sursum aut deorsum, aut ante

aut retro. — Sed dicendum est quod * in animalibus
perfectis habentibus motum localem, attenduntur

praedictae differentiae non solum. secundum aug-

mentum et secundum sensum *, sed etiam secun-
dum motum localem. Unde ipse supra * dixit in
quadam ratione quod sursum est unde est mo-
tus, dextrum autem a quo, anterius autem ad
quod. Sed in illis quae non habent motum loca-
lem, quae omnino carent«dextro et sinistro, inve-

niuntur sursum et deorsum, ante et retro, se-

cundum alios motus. Et sic oportet omnia ista
attribui caelo secundum solum * motum localem,
sicut perfectissimo.

5. Deinde cum dicit: Non oportet enim dubi-
lare etc., excludit duas obiectiones: et primo ponit

.eas. Quarum prima talis est *. Caelum enim est

sphaericae figurae, et ita omnes partes eius sunt
similes; praedictae autem differentiae positionum
requirunt dissimilitudinem partium, vel in vir-
tute solum, sicut dextrum et sinistrum, vel etiam *
in figura, sicut sursum et deorsum, ante et retro,
ut supra * dictum est; non ergo videtur quod
huiusmodi positionum differentiae possint caelo at-
tribui. - Secunda obiectio est, quia in animalibus *,

: quibus huiusmodi positionum species attribuun-

tur, una pars movetur ante alteram; sed hoc non
potest esse in caelo, sed partes eius * omni tem-
pore moventur, ut ipse dicit * in VIII Physic. ** ;
unde videtur quod huiusmodi positiones non sint
ponendae in caelo.

131

6. Secundo ibi: Sed intelligere etc., solvit prae-
dictas obiectiones. Et primo primam, dicens quod
non oportet propter hoc dubitare, sed hoc modo
oportet hoc * intelligere in caelo, sicut si aliquam
habeat differentiam ^ dextri et sinistri etiam secun-
dum figuras partium, et postea circumponat aliquis
ei sphaeram, non quidem exterius sicut vestimen-
tum, sed sicut corpus coniunctum naturaliter con-
tegens exterius: sic enim quod huiusmodi est
haberet virtutem differentem * dextri et sinistri,
sed videretur * non habere propter similitudinem
figurae quae exterius apparet *. Et similiter ab
anima caeli sunt diversae virtutes in diversis par-
tibus eius, quamvis similibus secundum figuram,
propter * quas praedictae positiones caelo attri-
buuntur. ü

7. Secundam solvit ibi: Eodem autem modo etc.
Et * dicit quod eodem modo non est dubitan-
dum propter hoc quod animalia, in. quibus sunt
huiusmodi differentiae ', habent principium | eius
quod est moveri. Etsi * enim. caelum nunquam
incoepit moveri, tamen quia motus eius est ordi-
natus, necesse est in motu eius accipere aliquod
principium unde motus eius incoeperit *, si incoepit
moveri, et unde etiam iterum moveri inciperet,
si contingeret ipsum stare.

8. Deinde cum dicit: Dico autem longitudi-
nem etc., ostendit secundum quam dimensionem
caeli attendatur sursum et deorsum. Et primo
proponit quod intendit: et dicit quod longitudo
caeli est distantia quae est inter polos ipsius, arcti-
cum scilicet ad antarcticum ?, ita quod unus po-
lorum sit sursum et alius deorsum.

9. Secundo ibi: Differentiam enim etc., probat
propositum dupliciter. Primo quidem per ratio-
nem. Manifestum est enim quod in quolibet cor-
pore longitudo attenditur secundum maximam
dimensionem ipsius. Maxima autem dimensio cor-
poris sphaerici est secundum diametrum eius.
Diameter autem in caelo determinatur solum qui
est inter duos polos, qui sunt duo puncta sphaerae
immobilia et semper eodem modo se habentia;
quaecumque autem alia puncta in sphaera acci-
piantur, sunt mobilia; unde .et diametri inter
quaecumque alia duo puncta ^ protrahantur, inde-
terminate se habent. Et propter hoc, secundum
lineam. quae est inter duos polos, maxime at-
tenditur longitudo caeli: quia. in his solis punctis
caeli videmus determinatam differentiam hemi-
sphaeriorum, per hoc quod huiusmodi poli non
moventur.

10. Secundo ibi: Simul autem etc., probat idem
per communem modum loquendi. Consuevimus

Ἢ) Quarum prima talis est. — Hanc formulam om. codd. exc. AsEGI ;
eius loco P habet secundo solvit eas, ibi Sed intelligere etc.; sed quod
sequitur, Caelum. enim est, denotat s. Thomam hic non citasse textum ;
nam si eum allegasset, secundum suum stylum esset prosecutus: Prima
obiectio talis est: caelum est etc.; cf. infra Secunda etc., et principium
numm. 6 et 7.

9) aliquam habeat differentiam. — aliqua habeant differentiam codd.
— Pro etiam secundum, et secundum P, idest secundum codd. exc. AsG;
cf. textum. — Lin. seq. pro ei, eis sG; pG lacunam habet. —..

Ὁ) huiusmodi differentiae. — Ita AsE; ceteri omittunt Auiusmodi; P
legit decem. differentiae positionum ; ed. 1516 dictae differentiae posi-
tionum.

x) unde motus eius incoeperit. — Pro incoeperit, incoeperat AsG,
incoepit BF, incoepit moveri I. Homoteleuton tamen quia... si incoe-
pit moveri omittit pG. — Loco moveri inciperet, moveri incipiet C;
moveri omittit I.

X) inter polos ipsius, arcticum scilicet ad antarcticum. — A corrumpit
polos ipsius arcticum in polusarticum; pro ad, et E; P habet inter
polos ipsius poli arctici, scilicet ad antarcticum.

μ) in sphaera accipiantur ... duo puncta. — Hoc om. P, ideoque pro-
cessus argumentationis turbatur, — Lin. seq. pro secundum lineam, per
lineam P ; codd. exc. AsEGI om. secundum. — Ibi quia in his solis pun-
ctis, A pro solis, solum; BCDF legunt et quia in ipsorum punctum
(punctis B); I et sic quia in his solis punctis; pG om.

* hoc om. Αἱ.

0

* differentiae 5
CDFI,
* videntur Pc.

*

appareret cp
80, apparerent
po, om. P.

* per P.

* diximus codd.

* ut om. P.

* esse add. 4.

* idest P».

* rationalior 4.

* caeli add. 4.

* erit A.

* dextrum v.

132

enim dicere quod latera in mundo non sunt ipsi
poli, quos dicimus * sursum et deorsum, sed id
quod est iuxía polos, ex utraque scilicet parte
eorum, ut * scilicet oriens sit unum latus mundi
et occidens sit aliud, tanquam distantia polorum
sit ipsa longitudo caeli: hoc enim dicimus * late-
rale quod est iuxta sursum et deorsum ex utraque
parte eius, sicut patet in homine. -

Est autem attendendum quod, secundum astro-
logos considerantes non dimensiones caeli, sed
magis dimensiones nostrae habitabilis *, attenditur
longitudo secundum differentiam orientis et occi-
dentis, latitudo autem secundum distantiam meri-
diei et septentrionis: quia quantitas nostrae habi-
tabilis est maior plus quam in duplo * ab oriente
in occidentem quam a polo versus aequinoctia-
lem, quia nec hoc totum habitatur.

11. Deinde cum dicit: Polorum autem qui qui-
dem super nos etc., ostendit quis polorum sit
sursum et quis deorsum. Et primo ostendit hoc
quantum ad motum primum ^; secundo quantum
ad motum planetarum, ibi: Sed secundae qui-
dem * etc. Circa primum tria facit: primo proponit
quod intendit; secundo probat quod dixerat, ibi:
Dextrum enim * etc.; tertio infert conclusionem
ex dictis, ibi: Et ibi quidem habitantes ἢ etc.

Dicit ergo primo quod inter polos ille qui sem-
per apparet super nos, est pars caeli quae est
deorsum, scilicet * polus arcticus: illé autem qui
semper nobis est immanifestus, qui dicitur antar-
cticus propter hoc quod est ei oppositus, est
pars caeli quae est sursum.

12. Deinde cum dicit: Dextrum enim etc., pro-
bat quod dixerat. Manifestum est enim quod in
unoquoque animali dextrum dicimus unde est
principium motus localis eius (et propter hoc pars
dextra animalis est calidior *, ut sit magis apta ad
motum); principium autem circularis motus caeli
est ex illa parte * unde astra oriuntur, quae voca-
tur oriens; unde oriens dicitur * dextrum caeli, et
per consequens occasus erit sinistrum eius. Si
ergo motus caeli incipit a dextris et circumfertur
ad dextram *, tanquam ab eodem in idem, necesse
est quod polus immanifestus, scilicet antarcticus,
sit sursum caeli: si enim polus arcticus, qui sem-
per est nobis manifestus, esset sursum, sequere-
tur quod motus caeli esset a sinistra et ad sini-
stram, quod nos non dicimus. - Et hoc sic ap-
paret. Imaginemur enim hominem cuius caput

DE CAELO ET MUNDO LIB. II

sit in polo arctico et pedes in polo antarctico:
manus eius dextra erit in occidente et manus
sinistra in oriente; si tamen facies eius sit versus
hemisphaerium superius, quod est nobis apparens.
Cum ergo motus caeli sit ab oriente in occiden-
tem, sequetur quod sit a sinistro * in dextrum.
Sed si ponamus e converso quod caput hominis
sit in polo antarctico et pedes in polo arctico,
eadem dispositione faciei manente *, manus dextra
erit in oriente et sinistra in occidente: et sic mo-
tus incipiet a dextra, secundum quod convenit.
Et ita manifestum est quod sursum caeli est po-
lus immanifestus.

13. Sed primo contra hoc obiicitur, quod Ari-
stoteles praetermittit determinare quid sit anterius
et posterius caeli. - Sed dicendum est quod hoc
praetermittit tanquam manifestum τ ex his quae
determinantur. Motus enim animalis, a dextris in-
cipiens, procedit in ante, et non retrorsum: unde
cum caelum moveatur ab oriente versus supe-
rius hemisphaerium, quod apparet per elevatio-
nem stellarum orientium, consequens est quod
anterius caeli sit superius hemisphaerium, poste-
rius autem caeli sit hemisphaerium inferius.

14. Secundo obiicitur quia, cum in animalibus
sit semper eadem pars dextra et eadem pars si-
nistra, hoc in caelo observari non videtur: nam
eadem pars caeli, quae prius est in oriente, po-
sterius * est in occidente; et sic, si dextrum est
oriens et sinistrum occidens, eadem pars caeli
quandoque erit dextra, quandoque sinistra. - Sed
hoc solvitur per hoc quod Philosophus dicit in
VIII Physic. *, quod principium movens caelum
non movetur secundum accidens, sicut principium
movens animalia inferiora. Huiusmodi autem vir-
tutes, secundum quas attribuuntur praedictae po-
sitiones animalibus, dependent ex principio mo-
tivo: et ideo in animalibus quae sunt hic, virtus
dextra movetur per accidens, moto corpore δηΐ-
malis; sed in caelo virtus illa intelligitur quasi
immobiliter stans, etiam partibus caelestis corpo-
ris motis. Et ideo semper dextrum caeli est in
oriente, quamcumque partem singularem caeli
contingat ibi esse ^. Et eadem ratio est de aliis
virtutibus. ;

15. Tertio obiicitur quia * oriens et occidens
non videtur esse determinata pars caeli, sed diver-
sificari " secundum horizontem uniuscuiusque re-
gionis. Sic igitur si dextrum et sinistrum attribuitur

V) dimensiones nostrae habitabilis. — dimensiones nostras habitabi-
les P; eodem modo paulo inferius pro quantitas nostrae habitabilis,
quantitas nostra habitabilis; prima vice ad nostrae, E notat vel terrae
in margine, altera vice habet ferrae in textu pro nostrae; C bis pro
habitabilis, habitationis. In hac formula mostra habitabilis , quae non
infrequenter usurpata invenitur (cf. II Meteor., lect. x), patet quod sub-
intelligitur ferra.

: £) maior plus quam in duplo. — maior quam in duplo l, maior plus
in duplo P, ed. 1516 ut nos. — Lin. seq. pro a polo versus aequinoctia-
lem, quod legimus cum omnibus nostris codd. et ed, 1516, P habet a
polo meridionali versus aequinoctialem. Sed patet verbum meridionali
non esse hic ad propositum. Unde et in II Meteor. lect. x, ubi ex
professo agitur de dispositione terrae habitabilis, haec habentur: « ha-
bitatio terrae determinatur. secundum latitudinem ex una parte ad loca
inhabitabilia propter aestum, et ex alia parte inhabitabilia propter fri-
gus. Sed quantum ad longitudinem posset copulari circulus, ut tota pars
terrae praedicta undique hábitaretur, propter eius temperantiam. Non
enim invenitur excessus frigoris et caloris secundum distantiam orientis

et occidentis, secundum quam longitudo terrae attenditur; sed secun-
dum latitudinem, quae attenditur secundum distantiam poli ad circulum
aequinoctialem ; eo quod in superficie maior dimensio vocatur longitudo,
minor vero latitudo. » H legit: quam a polo in polum, quia nec (hoc
om. etiam pE) totum habitatur propter impedimenta ut in secundo
Meteor. dicetur. Pro habitatur, inhabitatur 1.

0) motum primum. — motum caeli stellati P, quia codd. exc. ASEG
omittunt homoteleuton primum, secundo quantum ad motum; quoad
primum, cf. num. 17, quantum ad secundum motum circularem qui est
planetarum.

x) manifestum. — manifestum esse ed. 1516 et codd. exc. A. Statim
ex om. BCF. — Lin. seq. pro a dextris, a dextra codd.

p ibi esse. — sibi esse P errore typogr. ex ed. 1516 retento; inesseD .
H addit: puta arietem vel libram; et haec est causa quare astrologi
semper signum oriens locant in prima domo, et planeta ibi existens
fortioris est virtutis, sicut patet de luna in fluxu maris.

c) diversificari. - Hoc verbum om. Ρ et codd. exc. AsGI, sed mul-
tum confert ad perspicuitatem, ne dicam requiritur, — /origontem A cor-

* sinistra AG. -

dextram A.

* remanente co-

dices.

Mon ens ppm RR, ΤΟ n Re THEN ISIN. ΤΥ

CAP. II, LECT. III

*etiam add.» et Ortui et * occasui, dextrum et sinistrum non erunt
le C. A.

ν᾿

ER

determinata in caelo secundum se, sicut in cor-
poribus animatis, sed relatione ad nos, sicuti in
corporibus inanimatis *. - Sed dicendum est quod,
propter immobilitatem polorum, sursum et deor-
sum dicit esse determinata in caelo: dextrum
autem et sinistrum lateraliter se habent ad sur-
sum et deorsum. Accipit ergo hic Aristoteles or-
tum et occasum, non per comparationem ad
aspectum nostrum, sed per comparationem ad
polos immobiles mundi ".

16. Deinde cum dicit: Et ibi quidem habitan-
les etc., concludit secundum praedicta differen-
tiam habitationis terrae: dicens * quod ex quo po-
lus immanifestus est sursum, illi qui habitant sub
illo polo sunt in hemisphaerio superiori et apud

dextrum τον. dextram * caeli; nos autem qui in hac parte terrae

habitamus, sumus in inferiori hemisphaerio et in
sinistra. Et hoc est e contrario ei quod Pytha-
gorici dixerunt, qui posuerunt nos habitare sur-
sum et in dextra parte, illos autem deorsum et
in sinistra parte; cum tamen contrarium accidat
secundum praedicta.

Hemisphaerium autem hic videtur accipere se-
cundum quod dividitur caelum per circulum ae-
quinoctialem aeque distantem ab utroque polo *.
Et ex hoc patet Aristotelem hic dicere duod
etiam ex alia parte aequinoctialis aliqui homines *
habitant vel habitare possunt, in parte opposita
nobis. - Si qui autem * habitant vel habitarent in
duabus quartis terrae quae distinguuntur a nobis

er circulum qui intelligitur secare aequinoctia-
P ad rectos angulos, transeuntem per polos

aequinoctiales, illi distinguerentur a nobis utris-
. que, qui scilicet habitamus * sursum et deorsum,

tanquam habitantes in posteriori parte caeli ab
habitantibus in anteriori, inquantum motus caeli

. posterius ad eos pervenit, utpote stellis eis orien-

tibus cum nobis occidunt, et redeuntibus ad
principium motus, quod est — in occasu
stellarum.

133

Sed cum dextrum et sinistrum aequaliter distent
et lateraliter ab eo quod est sursum et deorsum,
videtur inconvenienter dicere quod nos qui sumus
sub polo arctico, habitemus in inferiori parte et
sinistra, alii autem in superiori et dextra. - Et ad
hoc potest dici quod Aristoteles locutus est se-
cundum Graeciam, in qua habitabat, quae quidem
est ad sinistram inquantum est versus occidentem,
est autem deorsum inquantum est sub polo ar-
ctico. Sed quia Aristoteles hic loqui videtur com-
muniter pro habitantibus omnibus in nostra ha-
bitabili ^, melius respondetur quod ipse loquitur
more Pythagoricorum, qui ad idem referebant
dextrum, sursum et ante, et opposita etiam ad
idem: Pythagoras autem secundum hoc aestima-
vit nos esse in parte superiori et dextra; vel
secundum aspectum, quia polus arcticus super-
eminet nobis; vel magis, aspiciens ad motus
planetarum, ut * immediate ** patebit.

17. Deinde cum dicit: Sed secundae quidem etc.,
ostendit quomodo istae positiones distinguantur *
secundum motus planetarum. Et dicit quod quan-
tum * ad secundum motum circularem, qui est
planetarum, nos e converso sumus sursum et * in
dextra, illi autem. deorsum et * in sinistra: quia
principium huius motus e contrario se habet (in-
cipiunt enim moveri * ab occidente); et hoc ideo,
quia isti duo motus sunt contrarii, idest diversi
(nam contrarietas proprie non est in motibus circu-
laribus, ut in primo * ostensum est). Et secundum
hoc accidit nos esse in principio, et illos in fine
motus planetarum. Et ideo illi videntur esse po-
tiores * quantum ad permanentiam, quae est in
primo * motu; nos autem quantum ad diversitatem
generationis et corruptionis,. * quae dependet ex
secundo motu, ut infra * dicetur.

Ultimo autem epilogat, dicens quod tanta dicta
sunt * de partibus caeli, quae determinantur se-
cundum dimensiones caeli et secundum locum,
non autem secundum materiales partes caeli, ut
dictum est *.

rumpit in orientem. — Lin. seq. pro attribuitur, attribuuntur A; cf.
vol. II, Praef., pag. xvirr.

τ) sed. relatione ... inanimatis. -- Hoc om. CFI; quod solito mendo
adscribendum videtur, nam: omissa perfecte ad contextum quadrant. A
om. animatis ... corporibus.

v) sed per.. mundi. — H interpolando: sicut in libro Meteor. in
distinctione ventorum, sed quantum ad immobilitatem polorum; et ideo
astrologi regunt se secundum circulum rectum qui est super polos
Zodiaci.

9) distantem ab utroque polo. — distantem utrique polo DEI, di-
stanter utrique polo ABFG; C lacunam solito, maiorem habet, omit-
tens totum hunc numerum. -- B pergit E? hoc patet Aristoteles hic di-
cere; G Et hoc patet Arist. hoc (s. m. add. videtur) dicere.

3) Si qui autem. — Isti qui autem B, Isti qui F, Isti autem qui G;
cf. paulo post illi distinguerentur. — Paulo infra pro secare aequinoctia-
lem, quod legimus cum BE, secare aequinoctialiter A; cet. om. secare.

y) in nostra habitabili. — in nostra terra habitabili P, in nostro
habitabili G, in terra habitabili 51. Cf. not. v.

* ut om. BDFG
pri et ed. 1516.

* Num. seq.

* distinguentur
A, distinguuntur
cet.

* est add. 4.

* et om. BCDGI.

* et om. BCDGI.

* movere P.

* Lect. vii, n.2
sqq.

* priores p.
* ex ipso A.
* et add. ».
* Lect. seq., n.12.

* sint A.

* Num. 14.

DE CAELO ET MUNDO LIB. Il

LECTIO QUARTA

OSTENDITUR QUAE SIT CAUSA QUOD IN CAELO SINT PLURES SPHAERAE
CIRCULARITER MOTAE

΄ ε «ὦ. ,
"Ἐπεὶ δ᾽ οὐχ ἔστιν ἐναντία κίνησις ἡ &UXAQ τῇ κύκλῳ,
σχεπτέον διὰ τί πλείους εἰσὶ φοραί,

καίπερ πόρρωθεν πειρωμένοις ποιεῖσθαι τὴν ζήτησιν,
πόρρω δ᾽ οὐχ οὕτω τῷ τόπῳ; πολὺ δὲ μᾶλλον τῷ
τῶν συμβεβηκότων αὐτοῖς πέρι τῆς ges ὀλίγην ἔχειν
αἴσθησιν. Ὅμως δὲ λέγωμεν. Ἢ δ᾽ αἰτία περὶ αὖυ-
τῶν ἐνθένδε ληπτέα. T t

Ἕχαστόν ἐστιν, ὧν ἐστιν ἔργον; ἕνεκα τοῦ ἔργου. Θεοῦ
δ᾽ ἐνέργεια ἀθανασία: τοῦτο δ᾽ ἐστὶ ζωὴ ἀΐδιος.
Ὥστ᾽ ἀνάγκη τῷ θείῳ κίνησιν ἀΐδιον ὑπάρχειν. ᾿Επεὶ
δ᾽ ὁ οὐρανὸς τοιοῦτος (σῶμα γάρ τι θεῖον); διὰ
τοῦτο ἔχει τὸ ἐγκύκλιον σῶμα, ὃ φύσει χινεῦται
χύχλῳ ἀεί. ; " ᾿

Διὰ τί οὖν οὐχ ὅλον τὸ σῶμα τοῦ οὐρανοῦ τοιοῦτον ;
ὅτι ἀνάγκη μένειν τι τοῦ σώματος τοῦ φερομένου
χύχλῳ τὸ ἐπὶ τοῦ μέσου, τούτου δ᾽ οὐθὲν οἷόντε μέ-
γεῖν μόριον, οὔθ᾽ ὅλως οὔτ᾽ ἐπὶ ποῦ μέσου. Καὶ 13e
ἂν ἡ κατὰ φύσιν κίνησις ἦν αὐτοῦ ἐπὶ “τὸ μέσον’
φύσει δὲ κύκλῳ κινεῖται" οὐ γὰρ ἂν ἦν ἀΐδιος ἡ κί-
νησις" οὐθὲν γὰρ παρὰ φύσιν ἀΐδιον. γστερον δὲ
τὸ παρὰ φύσιν τοῦ κατὰ φύσιν, καὶ ἔχστασίς τίς
ἐστιν ἐν τῇ γενέσει τὸ παρὰ φύσιν τοῦ κατὰ φύσιν.
᾿Ανάγχη τοίνυν γῆν εἶναι" τοῦτο γὰρ ἠρεμεῖ ἐπὶ τοῦ
μέσου. Νῦν μὲν οὖν ὑποκεῖσθω τοῦτο, ὕστερον δὲ
λεχθήσεται περὶ αὐτοῦ.

᾿Αλλὰ μὴν εἰ γῆν, ἀνάγκη καὶ πῦρ εἶναι" :

τῶν γὰρ ἐναντίων εἰ θάτερον φύσει, ἀνάγκη χαὶ θάτε-
gov εἰναι φύσει; ξᾶν περ 1 ἐναντίον; καὶ εἰναί τινὰ
αὐτοῦ φύσιν" ἡ γὰρ αὐτὴ ὕλη τῶν ἐναντίων

xai τῆς στερήσεως πρότερον ἡ κατάφασις, λέγω δ᾽ οἷον
τὸ θερμὸν τοῦ ψυχροῦ. Ἢ δ᾽ ἠρεμία καὶ τὸ βαρὺ
λέγονται χατὰ στέρησιν κουφότητος χαὶ κινήσεως.

᾿Αλλὰ μὴν εἴπερ ἔστι πῦρ καὶ γῆ, ἀνάγκη καὶ τὰ με-
ταξὺ αὐτῶν εἶναι σώματα ἐναντίωσιν γὰρ ἔχει

ἕχαστον τῶν στοιχείων πρὸς ἕχαστον. Ὑποχείσθω

δὲ xal τοῦτο νῦν", ὕστερον δὲ πειρατέον δεῖξαι.

Τούτων δ᾽ ὑπαρχόντων φανερὸν ὅτι ἀνάγκη γένεσιν εἷ-
ναι διὰ τὸ μηδὲν οἵόντ᾽ αὐτῶν εἶναι ἀΐδιον: πάσχει
do καὶ ποιεῖ τἀναντία ὑπ᾽ ἀλλήλων, καὶ φθαρτιχ ἃ
ἀλλήλων ἐστίν.

Ἔτι δ᾽ οὐκ εὔλογον εἶναί τι χινητὸν ἀΐδιον, οὗ μὴ iv
ἐχεται εἶναι κατὰ φύσιν τὴν κίνησιν ἀΐδιον τού-
τῶν δ᾽ ἐστὶ χίνησις. Ὅτι μὲν τοίνυν ἀναγκαῖον ἐΐ-
ναι γένεσιν, ἐκ τούτων δῆλον.

δὲ γένεσιν, ἀναγκαῖον καὶ ἄλλην εἶναι φοράν, ἢ μίαν
ἢ πλείους" κατὸ γὰρ τὴν τοῦ ὅλου ὠσαύτως ἀναγ-
καῖον ἔχειν τὰ στοιχεῖα τῶν σωμάτων πρὸς ἄλληλα.
λεχθήσεται δὲ xal περὶ τούτου ἐν τοῖς ἑπομένοις
σαφέστερον.

Νῦν δὲ τοσοῦτόν ἐστι δῆλον, διὰ τίνα αἰτίαν πλείω τὸ
ἐγκύχλιά ἐστι σώματα, ὅτι ἀνάγχη γένεσιν εἶναι;
γένεσιν δ᾽, εἴπερ καὶ πῦρ, τοῦτο δὲ καὶ τἄλλα, cl-
περ καὶ qw ταύτην δ᾽ ὅτι ἀνάγκη μένειν τι ἀεί,
εἴπερ κινεῖσθαί τι ἀεί.

Εἰ

ΘΎΝΟΡΒΙΒ. — 1. Argumentum et divisio textus. -- 2. Ratio
quaerendi quae sit necessitas quod in caelo sint multi et diversi
motus circulares. — 3. Difficultas huius quaestionis provenit et
ex eo quod caelestia corpora longe sunt a nobis secundum lo-

* Quoniam autem non est contrarius motus qui circum * Cap. ur. Text.

ei qui circum, considerandum propter quid plures sunt
lationes.

Et quidem a longe tentantibus facere quaestionem: longe
autem non sic tanto, multo autem magis eo quod
accidentium ipsis de omnino paucis habeamus sensum.
Attamen dicamus. Causa autem de ipsis hinc sumenda.

Unumquodque est, quorum est opus, gratia operis. Dei
autem operatio immortalitas, haec autem est vita sem-
piterna: itaque necesse Deo motum existere sempiter-
num. Quoniam autem caelum tale (corpus enim quod-
dam divinum), propter hoc habet circulare corpus, quod
natura circummoveatur semper.

Propter quid igitur non totius caeli corpus tale? Quia ne-
cesse manere aliquid corporis lati circum quod in medio ;
huius autem nullam possibile est manere partem, ne-
que universaliter neque in medio. * Etenim si secun-
dum naturam motus erit ipsius ad medium, natura
autem circummovetur, non utique esset sempiternus
motus. Nihil enim praeter naturam sempiternum: po-
sterius autem quod praeter naturam eo quod secundum
naturam; et excessus quidam est in generatione quod
praeter naturam, eius quod secundum naturam. Necesse
igitur terram esse: hoc enim quiescit in medio. Nunc
quidem igitur supponatur hoc, posterius autem demon-
strabitur de ipso.

Sed adhuc, si terram, necesse et ignem esse.

Contrariorum enim si alterum natura, necesse et alterum
esse natura: si vero sit contrarium, et esse quandam
ipsius naturam: eadem enim materia contrariorum.

17.

* Text. 18.

Et privatione prius affirmatio, dico autem puta calidum

frigido: quies autem et gravitas dicuntur per privatio-
nem levitatis et motus. icecnd

* Sed adhuc, si quidem est ignis et terra, necesse et in-
termedia ipsorum esse corpora: contrarietatem enim
habet unumquodque ad unumquodque elementorum.
Supponatur autem et hoc nunc, posterius autem ten-
tandum ostendere.

His autem existentibus, manifestum quoniam necesse est
generationem esse, eo quod nullum ipsorum possibile
est esse sempiternum: patiuntur enim et agunt contra-
ria ab invicem, et corruptiva invicem sunt.

* Adhuc autem non rationabile est esse aliquod mobile
sempiternum , cuius non contingit esse secundum na-
turam motum sempiternum: horum autem est motus.
Quod quidem igitur necessarium esse generationem, ex
his manifestum. fae

* Text. 19.

* Text. 20.

Si autem generationem, necessarium et aliam esse latio-

nem, aut unam aut plures: secundum enim eam quae
totius, similiter necessarium habere et elementa corpo-
rum ad invicem. Dicetur autem et de hoc in sequen-
tibus planius.

* Nunc autem tantum manifestum est, propter quam cau-
sam plura sunt circularia corpora: quia necesse gene-
rationem esse; generationem autem si quidem et ignem;
hunc autem et alia si quidem et terram; hanc autem
quia manere necesse est aliquid semper, si quidem mo-
veri aliquid semper.

cum ; et multo magis ex eo quod illa pauca accidentia caelestium
corporum quae cadunt sub sensum nostrum, sunt alterius rationis
ab accidentibus inferiorum corporum. -- 4. Subdivisio textus. —
Per viam compositionis, procedendo scilicet a primo ad ultimum

* Text. 21.

———— P

co —

w— a ——Órm mm

ὦν σεν"
A9! E
dunno t

y "rite T-

E

ον vere "

εδνου το, ^

lect. rt, n. t. LÀ

aas tuis

|
:

/Num.3. "
veni "

Eos. du t
P
j
:

. Cf. lect. praec.
l. Ir.

y

CAP. III, LECT. IV

quod quaeritur, proponitur ratio qua assignatur causa quod in
caelo sint plures motus et plura corpora mobilia. — 5. Manife-
statur prima conditionalis rationis positae, scilicet: si caelum
est quoddam corpus divinum (et quod sit tale, ostenditur tum
ex opinione Platonicorum, tum ex eo quod caelum est ingeni-
tum et incorruptibile), necesse est motum eius esse sempiternum
et circularem. Declarantur verba textus. Ratio: cum unumquod-
que sit propter suam operationem, frustra caelum semper esset,
nisi eius motus esset sempiternus; et quia solus motus circularis
potest esse perpetuus, ideo corpus caeli oportet esse circulare. —
Ex parte caeli, quod est subiectum motus, probari potest quod
caelum sit potens moveri semper: sed quod actu moveatur
semper vel non semper, pendet ex voluntate Dei, qui est causa
faciens ipsum moveri actu. — 6. Probatur secunda conditionalis,
nempe: si mtus caeli est sempiternus et circularis, necesse
est terram esse. Oportet enim esse aliquod medium corpus quie-
tum et manens, circa quod scilicet sit motus circularis caeli. Illud
autem nequit esse pars ulla corporis caelestis. Nam primo, nul-
libi quiescere potest talis pars. Secundo, specialiter nequit quie-
scere in medio: neque enim secundum naturam, neque contra
naturam ibi quiescere potest. Relinquitur ergo quod aliud a
corpore caelesti sit corpus, quod oportet naturaliter quiescere
in medio-;-—et hoc dicitur terra. — 7. Manifestatur tertia condi-
tionalis, scilicet: si ferra est, oportet et ignem esse. a) Quia
enim contrariorum est eadem materia, haec habet potentiam ad
utrumque contrarium: cum ergo ista potentia non sit frustra,
si unum contrariorum est, necesse est et alterum esse. Ignis
autem et terra sunt contraria , quia maxime distant secundum
contrarietatem. situs, inquantum unum est gravissimum et aliud
levissimum. — 8. b) Contrariorum unum semper se habet ut
coe et defectus respectu alterius; omne autem quod posi-

PS hic determinat de diversitate partium
: PSquantum ad ordinem sphaerarum *,
ostendens videlicet causam quare in caelo non
est una sphaera tantum ^ circulariter mota, sed

sunt plures sphaerae quae circulariter moventur.

Et circa hoc tria facit: primo ponit dubitationem ;
secundo ostendit difficultatem solutionis, ibi: Εἰ
quidem a longe tentantibus * etc.; tertio incipit sol-
vere, ibi: Unumquodque est quorum est opus ἢ etc.

2. Circa primum considerandum est quod, si
contingeret motus circulares esse contrarios, non
esset difficile videre quare in caelo non est tantum
unus motus circularis, sed plures. Cum enim con-
traria differant specie, eo quod contrarietas est diffe-

xs rentia secundum formam, ut dicitur X Metaphys. *,

non esset universum perfectum i in suis speciebus,
si esset unus motus contrarius et non alius, puta
si esset motus deorsum et non esset motus sur-
sum ^. Quia ergo, ut supra * probatum est, unus
motus circularis non est contrarius alteri, oportet
diligenter considerare quae est necessitas 7 quod
in caelo essent multi et diversi motus circulares.
Et quaestio satis congrue sequitur ad praemissa,
in quibus dictum est * quod sursum et deorsum
et alia huiusmodi aliter considerantur in caelo

135

tive dicitur ut aliquid completum, est prius eo quod dicitur
secundum privationem et defectum ; quies vero et gravitas, quae
attribuuntur terrae, dicuntur per privationem motus et levitatis,
quae attribuuntur igni. Cum ergo, posito posteriori , ponatur
prius, oportet, si est terra, quod sit ignis, qui naturaliter est
prior terra. -- Quomodo esse terram et ignem probavit Plato. —
9. Probatur quarta conditionalis, videlicet: si est ignis et terra,
sunt etiam. media elementa. Nam. quodlibet elementorum habet
aliqualiter contrarietatem ad unumquodque aliorum trium; pro-
batum est autem quod si sit unum contrariorum, necesse "est et
alterum esse. — Qua ratione Plato probavit quod necesse est esse
media elementa. — 10. Probatur quinta conditionalis , nempe: si
sint praedicta corpora, necesse est generationem et corruptionem
esse. Nam, a) contraria agunt et patiuntur ab invicem, et se in-
vicem corrumpunt. — 11. b) Cum motus sit operatio mobilis, et
omnis res sit propter suam operationem, non est rationabile
quod sit sempiternum corpus illud, cuius motus non potest esse
semper. Quia ergo motus elementorum, cum sint recti, nequeunt
esse aeterni, ideo nec ipsa elementa possunt esse sempiterna, sed
oportet quod sint generabilia et corruptibilia. - 12. Probatur sexta
conditionalis, scilicet: si est generatio, oportet, praeter primum
motum, esse in caelo alium vel alios motus circulares. Primus
motus cum sit uniformis, non causaret diversam dispositionem
in corporibus inferioribus. Ideo necesse est esse alium motum
per obliquum circulum, qui proprie causet generatioríem et cor-
ruptionem, sicut primus motus causat permanentiam et sempi-
ternitatem in rebus. — 13. Solvitur quaestio ab Alexandro propo-
sita, nempe, si cessante motu caeli elementa contraria manerent,
utrum se invicem corrumperent. - 14. Resumitur ordine resolu-
torio, ab ultimo nempe ad primum, ratio adducta ad assignandam
causam propter quam oportet esse plura corpora circulariter mota.

quantum ad primum motum, et aliter quantum
ad secundum.

3. Deinde cum dicit: Et quidem a longe tentan-
libus etc., ostendit difficultatem solvendae quae-
stionis. Hoc enim dicit esse considerandum ὃ ho-
minibus qui tentant facere quaestionem a longe,
idest de corporibus caelestibus longe a nobis exi-
stentibus; cum tamen de his quae sunt elongata a
nobis, non possimus * habere certum iudicium. "
Corpora autem caelestia non ita sunt longe a nobis
tanto, idest secundum quantitatem localis distan-
tiae; sed multo magis eo quod pauca accidentium
eorum * cadant sub sensum nostrum; cum tamen
connaturale sit nobis quod ex accidentibus, idest
sensibilibus, deveniamus ad cognoscendam natu-
ram alicuius rei. Hanc autem elongationem dicit
multo maiorem esse quam localem: quia si consi-
deremus localem distantiam, aliqua proportio est
distantiae qua distat a nobis corpus caeleste, ad
distantiam qua distat a nobis aliquod inferiorum
corporum, puta lapis aut lignum, et utraque distan-
tia est unius generis; sed accidentia caelestium
corporum sunt alterius rationis, et omnino impro-
portionata accidentibus inferiorum corporum. Et
tamen, quamvis sit difficile, dicamus propter quid
est talis diversitas motus in caelo. Et huius diversi-
tatis causa est accipienda ex his quae nunc dicentur.

«) non est una sphaera tantum. — Post est A add. nisi, false ut
patet; idem seq. linea ante circulariter moventur add. diversimode.

B) puta si... sursum. — puta si non esset motus deorsum cum esset
motus sursum D. BCFIpEG, omisso 10z,legunt ut D; quia vero cum
est frequens corruptio pro ef nom, dicendum videtur D exhibere corre-
ctionem huius mendi.

Y) quae est necessitas. — Pro est, fuit AE, esset cet., quae forte
melius quam 65: faciunt cum sequenti essent. — Pro Et quaestio, Quae-
stio BCDGpl, Et haec quaestio Fsl, Et quod H; pro sequitur, conse-
quitur codd.
τς δὴ Hoc enim dicit esse considerandum. — Hic enim dicit. Est con-
siderandum ed. 1516; est habent etiam P et codd. exc. A. -- Pro fen-

tant, tempestant P, forte per falsam interpretationem compendii féptant;
item in. versione antiqua P legit fempestantibus, in divisione textus
num. 1 fempestatibus; nos ubique legimus cum codd. et ed. 1516. — Pro
quaestionem, quod conservamus cum PAsG, quaestiones C, sonum H,
sortem BpG, sóem D, solóem (solutionem? ) E, sóm F, sórm 1; dif-
ficile est corruptiones reducere ad quaestionem.

ε) accidentium eorum. — accidentium eius codd. — Pro sub sensum,
super sensum P et codd. exc. A. — Pro accidentibus idest sensibilibus,
accidentibus sensibilibus A, accidentibus et sensibus cet. Lectio acci-
dentibus sensibilibus planior videtur; sed ne eam in textum recipere-
mus, prohibuit haec ratio, scilicet quia ef sensibus, quae etiam bona
lectio apparet, facile scribi potuit pro idest sensibilibus, et viceversa.

e

N

* possumus PACF.

* Num. 14.

* Cf. S. Th. in
VII Physicor.,
lect. xvi, n. 3.

* et om. Psr.

* etiam om. Ppt.

ST.

m

m n.2 4
S. Th. lect. 1.7

* cum mBCDEpGI,
enim p.

136.

4. Deinde cum dicit: Unumquodque est quorum
est opus etc., assignat causam praedictorum. Et
primo assignat eam per viam compositionis, pro-
cedendo a primo ad ultimum quod quaeritur;
secundo per viam resolutionis, procedendo ab
ultimo quod quaeritur usque ad primum, ibi:
Nunc autem tantum manifestum est * etc.

Circa primum ponit talem rationem. Si caelum
est quoddam corpus divinum, necesse est motum
eius esse sempiternum et circularem; si motus 5
eius est sempiternus et circularis, necesse est ter-
ram esse; si terra est, necesse est ignem esse;
si ignis est et terra, est necesse etiam aliqua cor-

pora intermedia esse; si autem sunt huiusmodi

corpora, necesse est generationem esse; si autem
generatio est, necesse est plures motus " esse in
caelo. Ergo, si caelum est corpus perpetuum et
divinum, necesse est plures motus esse in caelo,
et per cónsequens plura corpora mobilia.

5. Singula igitur per ordinem manifestat: et
primo primum. Circa quod considerandum est *
quod Platonici ponebant unum Deum summum,
qui est ipsa essentia bonitatis et unitatis, sub quo
ponebant ordinem superiorum intellectuum se-
paratorum, qui apud nos consueverunt zztelligen-
liae vocari; et sub hoc ordine ponebant ordinem
animarum, sub quo ordine ponebant ordinem
corporum. Dicebant ergo quod inter intellectus
separatos, superiores et * primi dicuntur intellectus
divini, propter similitudinem et propinquitatem
ad Deum; alii vero non sunt divini, propter di-
stantiam ad Deum; sicut etiam animarum supre-
mae sunt intellectiváe, infimae autem non intelle-
ctivae, sed irrationales. Corporum autem suprema *
et nobiliora dicebant esse animata, alia vero ina-
nimata. Rursus dicebant quod supremae animae,
propter hoc quod dependent ex intelligentiis di-
vinis, sunt animae divinae; et iterum corpora su-
prema, propter hoc quod sunt coniuncta animabus
divinis, sunt corpora divina.

Hoc igitur modo etiam * Aristoteles hic loquitur,
dicens quod unumquodque quod habet propriam
operationem, est propter suam operationem: quae-
hbet enim res appetit suam perfectionem sicut
suum finem, operatio autem est ultima rei per-
fectio (vel saltem ipsum operatum, in his in quibus
est aliquod opus praeter operationem, ut dicitur

: in I Ethic. *); dictum est enim in II de Anima **

quod forma est actus primus, operatio autem est
actus secundus, tanquam perfectio et finis * ope-
rantis. Et hoc est verum tam in corporalibus quam
in spiritualibus, puta in habitibus animae; et tam
in naturalibus quam in artificialibus. Dicit tamen *
quorum opus est, propter ea quae sunt contra na-
turam, sicut sunt monstra; quorum non est ali-
quod opus inquantum huiusmodi, sed patiuntur

DE CAELO ET MUNDO LIB. II

defectum operativae virtutis, ut patet in his qui
nascuntur claudi vel caeci; non enim claudicatio
est finis intentus a natura, propter quem faciat nasci
animal * claudum, sed hoc accidit praeter intentio-
nem naturae ex defectu naturalium principiorum.

Subdit autem quod operatio Dei est immor-
lalitas. Nominat autem hic Deum, non solum
primam causam omnium rerum, sed, more Pla-
tonicorum et aliorum gentilium, omnia quae di-
cuntur divina, secundum morem praedictum. -
Sed videtur quod immortalitas non sit operatio,
sed potius differentia vel impassibilitas, sicut mor-
tale est differentia vel passio. Dicendum est ergo
quod immortalitas signat vitam indeficientem :
vivere autem non solum nominat ipsum esse vi-
ventis, sed etiam operationem vitae, sicut intel-
ligere est quoddam vivere, et sentire et alia huius-
modi, ut patet in II de Anima * et in IX Ethic. **.
Et ad hoc exprimendum subiungit, haec autem,
scilicet immortalitas, est vita sempiterna: propter
quod etiam non dicit * quod Dei operatio sit incor-
ruptibilitas, quae importat solum sempiternitatem
ipsius esse, sed dicit * immortalitas, ut includat
sempiternitatem operationis. - Unde concludit
quod, si aliquid mobilium dicatur Deus secundum
modum praedictum, quod motus eius sit sempi-
ternus; sicut et si qua substantia immobilis Deus
dicitur, eius operatio est sempiterna absque motu;
alioquin * frustra esset talis res sempiterna non ha-
bens operationem sempiternam, propter quam
unaquaeque res est. ^:

Quia ergo caelum est tale quod secundum an-
tiquos Deus dicebatur, non quia sit ipse summus
Deus, sed quia corpus eius est quoddam divinum,
propter hoc quod est ingenitum et incorruptibile *,
ut supra * ostensum est; inde est quod habet cor-
pus circulare, ad hoc quod possit semper et circu-
lariter * moveri. Ostensum est enim in VIII Physic. *
quod solus motus circularis potest esse perp
tuus: nam super lineam rectam infinitam nul
est motus, ut etiam in primo * probatum est;
super lineam autem rectam finitam non potest
esse motus infinitus nisi per reflexionem, quae
quidem non potest esse sine interpolatione * quie-
tis, ut probatur in VIII Physic. * Ν

Et est attendendum quod Aristoteles hic pro-
bat sempiternitatem motus caeli ex sempiternitate
corporis eius; qua via non fuit usus in VIII Physic.,
quia nondum probaverat sempiternitatem caeli *,
Sed quia ad motum caeli se habet ipsum corpus
caeleste ut materia et subiectum , primum au-
tem movens, scilicet Deus, sicut agens * quod facit
ipsum esse in actu; ex parte caeli probari potest
quod sit potens semper moveri, * ex parte autem
voluntatis divinae dependet quod moveatur in actu
vel semper vel non semper.

Ὁ si motus. — et si motus P ; item infra et si terra ; non tamen habet
et si ignis; ed. 1516 habet et si terra. — Pro si ignis est et terra ...
intermedia esse, si ignis et terra est necesse est alia corpora inter-
media esse ABCDEI; idem F, omisso altero est; G pro »tecesse est legit
absurde ignem esse, de cetero facit cum. A.

7) plures motus. — dissimiles motus P, corrigendo lectionem similes
motus, quam habent BDI; cf. statim in conclusione plures motus.

0) Corporum autem suprema. — Corpora etiam suprema PD; etiam
pro autem legunt BCGI; quoad corporum, cf, immediate supra anima-
rum supremae,

1) tanquam perfectio et finis. - tanquam operatio sit finis P, quia
codd., exc. AsGl, perfectio in operatio corrumpunt,

x) semper et circulariter. — semper et om, A; et om. cet, — Lin. seq.
pro solus, solum P.

* animal om.

P.

* quod add. E.

* quod p.

* Sit A.

* et quietum
om.

La

CAP. II], LECT. IV

6. Deinde cum dicit: Propter quid igitur etc.,
ostendit secundam conditionalem, scilicet quod si
caelum movetur sempiterno et circulari motu,
quod necesse sit esse terram. Dicit ergo *: si ita
est quod caelum est corpus divinum sempiterne
et circulariter motum, propter quid * ergo non est
tale corpus /otius caeli, idest totius mundi, ut sci-
licet quaelibet pars mundi esset * de natura cae-
lestis corporis?

Et ad hoc respondet quod necesse est esse
aliquid manens et quietum * in medio corporis
quod cireulariter fertur: manifestum est enim quod
omnis motus circularis est circa aliquod medium
quiescens. Et hoc oportet esse aliquod corpus:
nam hoc quod dico medium, non est aliquid

subsistens, sed accidens alicui rei corporeae, pr^"

sit medium corporis. Non est autem possibile

- quod tale aliquid sit aliqua pars Auius, idest ali-

* * LIg
LUT Q4, Qua pars caelestis corporis, quod supra dixerat

Ta

Ἢ Lect. v. n. 6.

corpus divinum, licet oporteat quod sit pars totius
mundi. Et hoc probat dupliciter. Primo quia
nulla:pars caelestis. corporis universaliter potest
quiescere ubicumque, cum corpori caelesti con-
veniat sempiternus motus, ut ostensum est *:

: medium autem circa quod est motus circularis,

oportet esse quietum. Secundo quia specialiter
non potest esse quod quiescat in medio. Quia si
secundum naturam in medio quiesceret, natura-

liter moveretur ad medium (unumquodque enim -

naturaliter movetur ad locum in quo quiescit, ut
in primo * habitum est): nulla autem pars cor-
poris caeli naturaliter movetur ad medium, quia

- naturalis eius motus est quod moveatur circula-
| * Lect. iv, n. 1. Fiter, et, sicut in primo * habitum est, unius sim-

plicis corporis non possunt esse duo motus na-
turales. Unde relinquitur quod quies partis illius
caelestis corporis in medio esset ei contra natu-
ram. Et ex hoc sequitur quod motus caeli non
possit esse sempiternus: quia non potest esse nisi
sit aliquid quietum in medio, et si quies eius
quod est in medio esset violenta, sequeretur quod
non posset esse sempiterna; et per consequens
nec motus eius sempiternus. Nihil enim quod est
praeter naturam, est sempiternum: quia illud quod
est praeter naturam, est posterius eo quod est
secundum naturam: quod quidem patet ex hoc
quod in generatione cuiuslibet rei, id quod est
praeter naturam est excessus quidam, idest corru-
ptio et defectus, eius quod est secundum naturam
(sicut videmus quod monstra sunt quaedam corru-
ptiones et defectus rei naturalis); corruptio autem
et defectus est naturaliter posterior, sicut privatio
quam habitus. Non autem est possibile id quod
est naturaliter prius, nunquam esse, et id quod
est naturaliter posterius, esse semper. Unde patet
quod non est possibile id quod est violentum
esse sempiternum. Id autem quod in medio quie-
scit, sempiterne quiescit, sicut et caelum sempi-

137

terne movetur. Relinquitur ergo quod oporteat
esse aliquid quod naturaliter quiescat in medio,
si motus caeli est circularis et sempiternus. Hoc
autem quod naturaliter quiescit in medio, est terra,
ut infra * ostendetur. Ergo, si caelum movetur
circulariter et sempiterne, necesse est terram esse,
quod fuit propositum.

7. Deinde cum dicit: Sed adhuc si terram etc.,
ostendit tertiam conditionalem, scilicet quod si est
terra, quod sit ignis. Et primo proponit quod in-
tendit, dicens quod adhuc, si necesse est terram
esse, necesse est et ignem esse.

Secundo ibi: Contrariorum enim etc., probat
hoc duabus rationibus. Quarum prima talis est.
Si unum contrariorum est in natura, necesse est
etiam quod alterum sit in natura. Et hoc quidem
probat sic: quia si sit aliquod contrariorum *, ne-
cesse est quod sit aliqua natura ei subiecta, ut
patet ex I Physic. *; est autem eadem materia con-
trariorum, ut ibidem * ostenditur, et sic oportet
quod materia unius contrarii habeat potentiam
ad aliud contrarium; quae quidem potentia esset
frustra, si illud contrarium non posset esse in na-
tura ?. Unde, cum nihil sit frustra in natura, necesse
est quod si unum contrariorum est, quod et reli-
quum sit. Ignis autem et terra sunt contraria: quia
maxime distant secundum contrarietatem situs, de
qua nunc loquimur, inquantum unum est gravis-
simum et aliud levissimum (quantum autem ad
alias qualitates, ignis maxime contrariatur aquae,
sicut calidissimum frigidissimo: sed nunc loquitur
de istis corporibus secundum eorum situm ^; sic
enim sunt partes totius universi). Relinquitur ergo
quod si est terra, necesse est etiam ignem esse.

8. Secundam rationem ponit ibi: ΕἸ priva-
tione etc. Circa quam considerandum est quod
semper contraria se habent secundum peius et
melius, ut elicitur in 1 Physic. *; ita scilicet quod
unum est privatio et defectus respectu alterius,
sicut frigidum respectu calidi, et nigrum respectu
albi. Manifestum est autem quod affirmatio, idest
omne quod positive dicitur ut aliquid comple-
tum, est prius eo quod dicitur per privationem
et defectum, sicut calidum est prius frigido. Quies
autem et gravitas, quae attribuuntur terrae, di-
cuntur per privationem levitatis et motus, quae
attribuuntur igni: ergo ignis naturaliter est prior
terra. Posito autem * posteriori, ponitur prius. Ergo
necesse est quod si est terra, quod sit ignis. - Et
est considerandum quod Plato in 7?maeo pro-
bavit esse terram et ignem, per hoc quod necesse
est corpora esse visibilia propter ignem, et pal-
pabilia " propter terram.

9. Deinde cum dicit: Sed adhuc si quidem etc.,
ponit quartam conditionalem, scilicet quod si est
ignis et terra, quod sint media elementa. Quia
unumquodque elementorum habet aliqualiter con-
trarietatem ad unumquodque aliorum trium; sicut

X) quae quidem potentia ... esse in natura. — et sic posset esse in na-
tura P, quod videtur esse inadaequata correctio omissionis homoteleuti
quae quidem ... contrarium, quod ex nostris codd. om. pG.

9) sed nunc ... eorum situm. — sed nunc om. ΡΟ; sed non legunt

Opp. D. THouax T. III.

BCDIpEF errore communissimo, quem P corrigit: sed non loquitur de
istis corporibus nisi secundum eorum situm.

v) palpabilia. — passibilia P et codd. exc. A; est corruptio, nam
Plato legit στερεόν, tractabile.

18

* Lect. xxvr.

* contrarium co-
dices.

Nee vL, n.
Mee
* Num. M

*autem om.codd.
eXC. ASI.

* et om. BCDGI.

ξ

IV, n. 2;
lect. 1v.

sa

* Num. 7.

* et om. P.

* Sit A. - esse om.
BDEGPI.

* ut probabiliter
probatur » et co-
dices exc. 4.
Τὶ δὶ vit,
n. 5; S. Th. lect.
XIX.

* Num. praec.

* ratio add. p.

* Num. 5.

* Cap. viri; S. Th.
lect. ΧΥῚ sqq.

* scilicet elemen-
ta om. codd.

138

terra contrariatur igni secundum contrarietatem
gravis et levis, et * calidi et frigidi, aeri autem se-
cundum contrarietatem calidi et frigidi, humidi et
sicci 5: et hoc quidem dicit esse inferius manife-
standum, praecipue in II de Generatione *. Unde
relinquitur, si sunt duo elementa, quod necesse est
esse alia duo, ex hoc quod probatum est * quod
si necesse est esse unum contrariorum, necesse est
esse alterum.

Plato autem probavit ex extremis elementis
quod necesse est esse media, per proportiones
numerales: quia inter duos cubicos numeros ne-
cesse est esse duos alios numeros secundum con-
tinuam proportionalitatem; sicut cubicus binarii
est octonarius, cubicus autem ternarii sunt viginti
septem, inter quos cadunt media in proportione
duodeviginti et * duodecim, quae omnia se habent
secundum sesquialteram proportionem.

10. Deinde cum dicit: His autem existentibus etc.,
probat quintam conditionalem, scilicet quod si sint
huiusmodi corpora, necesse est * esse generationem
et corruptionem. Quod quidem probat duplici ra-
tione. Quarum prima est quia contraria agunt et
patiuntur ab invicem, et se invicem corrumpunt,
ut probabitur * in libro de Generatione **; sed
praedicta corpora sunt contraria ad invicem, ut
dictum * est; ergo se invicem corrumpunt. Et ita
necesse est esse generationem et corruptionem.

11. Secundam rationem ponit ibi: Adhuc au-
tem etc.: quae * talis est. Non est rationabile quod
sit aliquod corpus sempiternum, cuius motus non
potest esse sempiternus: quia motus est operatio
corporis mobilis, et omnis res est propter suam
operationem, ut dictum est *. Sed praedicta cor-
pora, scilicet elementa *, habent motus rectos, qui
non possunt esse sempiterni, ut in VIII Physic. *
probatur. Ergo ipsa non possunt esse sempiterna,
sed necesse est quod sint generabilia et corruptibilia.
Et ita ^ necesse est quod generatio et corruptio fiat.

12. Deinde cum dicit: S? autem etc., probat
sextam conditionalem, scilicet quod si sit gene-

DE CAELO ET MUNDO LIB. II

ratio, quod necesse est esse alium motum circu-
larem praeter primum, aut unum aut * plures. Quia,
cum primus motus circularis, qui est supremae
sphaerae revolventis totum caelum ab oriente in
occidentem, sit uniformis, non causaret* diversam
dispositionem in corporibus inferioribus; et ita
elementa corporum * et alia corpora similiter se
haberent ad invicem; unde non esset generatio et
corruptio. Et hoc manifestabitur magis in sequen-
tibus, scilicet in II de Generatione *. Unde necesse
est esse alium motum, qui est per obliquum cir-
culum, qui proprie causet * generationem et cor-
ruptionem per elongationem et appropinquatio-
nem * planetarum: ad nos, sicut primus motus ;
causat permanentiam et sempiternitatem in rebus.

13. Quaerit autem Alexander, si cessante motu
caeli * elementa contraria remanerent, utrum se
invicem corrumperent. Et dicit quod sic, propter
contrarietatem ipsorum: non tanquam * esset ge-
neratio et corruptio órdinata secundum quandam
reciprocationem, ut scilicet nunc ex calidis gene-
rarentur * frigida, nunc e converso; sed contingeret,
sicut Heraclitus posuit, quod quandoque omnia
fierent ignis; nam ordinatio reciprocae conver-
sionis invicem est etiam * per virtutem caeli.- Sed
melius est dicere quod, cessante motu caeli, omnis
motus corporum inferiorum cessaret, ut Simpli-
cius dicit: quia virtutes inferiorum corporum sunt
sicut materiales et instrumentales respectu caele-
stium virtutum, ita quod non movent nisi motae.

14. Deinde cum dicit: Nunc autem tantum ma-
nifestum est etc., recolligit eandem rationem or-
dine resolutorio *. Et dicit quod hoc nunc manife-
stum est, propter quam causam oportet esse plura
corpora circulariter mota: quia scilicet necesse est
esse generationem; generationem autem necesse
est esse, si est ignis et alia corpora; ignem autem *
et alia huiusmodi corpora necesse est esse, si sit
terra; quam quidem necesse est esse, quia ne-
cesse est esse aliquid sempiterne quiescens in me-
dio, si est aliquid circulariter motum. — *

ξ) humidi et sicci. — sE. add. non secundum contrarietatem solam
humidi et sicci.— Statim esse om, P ; et lin. seq. in om. P et codd. exc. A.

o) Et ita, — Ergo A. — Pro fiat, sit codd, quorum lectio convenit
huic loco, ubi semper esse, et nunquam feri adhibetur.

* esse p.

* non potest cau

Sare spF; om.

Cet. exc. A.

* corporum om.
P.

* Cap.x, n.28qq.;
S. Th. lect. X.

* causat Gi.

propinquita-
tem p.

* si add. pP, e
add. sr.

* tamen vc,

*,

t

* generentur pc.

*etiam om.codd.

* Cf. num. 4.

* autem om. p.

Ax T PITT UU NN CRURA “Ὁ .......

]
|
|
1

binum ac o a. ur oo adi

CAP. IV, LECT. V | 139

LECTIO QUINTA

CAELUM ESSE FIGURAE SPHAERICAE OSTENDITUR EX EO QUOD HAEC FIGURA
EST PRIMA FIGURARUM

Σχῆμα δ᾽ ἀνάγκη σφαιροειδὲς ἔχειν τὸ οὐρανόν: τοῦτο
γὰρ οἰκειότατόν τε τῇ οὐσίᾳ καὶ τῇ φύσει πρῶτον.

Εἴπωμεν δὲ καθόλου περὶ τῶν σχημάτων, τὸ ποῖόν ἐστι
πρῶτον, καὶ ἐν ἐπιπέδοις καὶ ἐν στερεοῖς.

ἽΛπαν δὴ σχῆμα ἐπίπεδον 7 εὐθύγραμμον ἐστιν ἢ πε-
ριφερόγραμμον. Καὶ τὸ μὲν εὐθύγραμμον ὑπὸ πλειό-
γῶν περιέχεται γραμμῶν: τὸ δὲ περιφερόγραμμον
ὑπὸ μιᾶς. ᾿Επεὶ δὲ πρότερον τῇ φύσει ἐν ἑχάστῳ

prae ἕν τῶν πολλῶν καὶ τὸ ἁπλοῦν τῶν συν-
των.

πρῶτον ἂν εἴη τῶν ἐπιπέδων σχημάτων ὁ
χύχλος.

Ἔτι δὲ εἴπερ τέλειόν ἐστιν οὗ μηδὲν ἔξω λαβεῖν αὐτοῦ
δυνατόν, ὥσπερ ὥρισται Ee xai τῇ μὲν εὐὖ-
θείᾳ πρόσθεσίς ἐστιν ἀεί, τῇ δὲ τοῦ xUxAoU οὐδέ-
ποτε, φανερὸν ὅτι τέλειος ἂν εἴη ἡ περιέχουσα τὸν
χύχλον: ὥστ᾽ εἰ τὸ τέλειον πρότερον τοῦ ἀτελοῦς,
χαὶ διὰ ταῦτα πρότερον ἂν εἴη τῶν σχημάτων ὁ
χύχλος.

Ὡσαύτως δὲ καὶ ἡ σφαῖρα τῶν στερεῶν" μόνη γὰρ πε-
ριέχεται μιᾷ ἐπιφανείᾳ, τὰ δ᾽ ἀδόμαμα πλείοσιν"
ὡς γὰρ ἔχει ὁ κύχλος ἐν τοῖς ἐπιπέδοις, οὕτως ἡ

σφαῖρα ἐν τοῖς στεροῖς.

"» '

Ετι HY χαὶ οἱ διαιροῦντες εἰς ἐπίπεδα xal ἐξ ἐπιπέδων
τὰ σώματα γεννῶντες μεμαρτυρηκέναι φαίνονται

᾿ σούτοις; μόνην Qe τῶν στερεῶν οὐ διαιροῦσι τὴν
σφαῖραν ὡς οὐκ χουσαν πλείους ἐπιφανείας 7 iav:
ἡ γὰ εἰς τὰ ἐπίπεδα διαίρεσις οὐχ ὡς ὃν τέμνων
τις εἰς τοὶ μέρη διέλοι τὸ ὅλον, τοῦτον διαιρεῖται
τὸν τρόπον, ἀλλ᾽ ὡς εἰς ἕτερα τῷ εἴδει. Ὅτι μὲν
οὖν πρῶτόν ἐστιν ἡ σφαῖρα τῶν στερεῶν σχημάτων,
δῆλον.

Ἔστι δὲ καὶ κατὰ τὸν ἀριθμὸν τὴν τάξιν ἀποδιὴοῦσιν
οὕτω τιθεμένοις εὐλογώτατον, τὸν μὲν κύχλον κατὰ
τὸ ἕν, τὸ M τρίγωνον κατὰ τὴν δυάδα, ἐπειδὴ δύο
ὀρθαί: ἐὰν δὲ τὸ ἕν χατὰ τὸ τρίγωνον, ὁ κύκλος
οὐχέτι ἔσται σχῆμα.

Ἐπεὶ δὲ τὸ μὲν πρῶτον σχῆμα τοῦ πρώτου σώματος,
πρῶτον δὲ σῶμα τὸ ἐν τῇ ἐσχάτῃ περιφορᾷ; σφαι-
ροειδὲς ἂν εἴη τὸ τὴν κύχλῳ περιφερόμενον thi

Καὶ τὸ συνεχὲς ἄρα ἐχείνῳ᾽ τὸ pz τῷ σφαιροειδεῖ συν-
εχὲς σφαιροειδές. Ὡσαύτως δὲ καὶ τὰ πρὸς τὸ μέ-
σὸν τούτων" τὸ γὰρ ὑπὸ τοῦ σφαιροειδοῦς περιεχό-
μενα καὶ ἁπτόμενα ὅλα σφαιροειδῇ ἀνάγκη εἶναι"
τὸ δὲ χάτω τῆς τῶν πλανητῶν ἅπτεται τῆς ἐπάνω
σφαίρας. Ὥστε σφαιροειδὴς ἂν εἴη πᾶσα" πάντα γὰρ
ἅπτεται καὶ συνεχῆ ἐστὶ ταῖς σφαίραις.

SywoPsis — 1. Argumentum et divisio textus. -- Ostenditur
primo supremum caelum esse sphaericae figurae. - 2. Nam prima
figurarum debetur primo corpori, quod est caelum; inter cor-
porales autem figuras sphaerica est prima. — Textus subdivisio. —

^ 3. Per rationes probatur quod figura sphaerica sit prima figu-

rarum: et primo quantum ad figuras superficiales. a) Figura
plana rectilinea continetur pluribus lineis, sed circularis figura
comprehenditur ab una sola linea: in omni autem genere unum
est prius multitudine, et simplex composito. — 4. δ) Linea recta,
si sit finita, potest suscipere augmentum; si vero sit infinita,
caret fine, quem nata est habere; ergo nullo modo est perfecta.
Sed lineae circulari nequit additio fieri: ideo linea continens
circulum perfecta est. Perfectum autem est simpliciter prius
imperfecto natura et tempore: ergo circulus est prima inter
superficiales figuras.— 5. Ostenditur secundo quod similiter sphaera
est prima inter figuras solidas. Sola enim sphaerica figura con-
tinetur unica superficie, quae undique ambit totum corpus sphae-
ricum. — 6. Per opiniones aliorum ostenditur figuram sphaericam

* Figuram autem sphaericam necesse est habere caelum:

* Cap. rv. Text.
2

haec enim propriissima, et substantia et natura prima. ^

Dicamus autem universaliter de figuris quae est prima, et
in planis et solidis.

Omnis itaque figura plana aut rectilinea est aut circularis.
Et rectilinea quidem a pluribus continetur lineis, cir-
cularis autem ab una. Quoniam autem prius natura in
unoquoque genere unum multis et simplex composi-
tis, prima utique erit planarum figurarum. circulus.

* Adhuc autem, si quidem perfectum est cuius nihil est
extra accipere eorum quae ipsius possibile, quemad-
modum determinatum est prius; et rectae quidem ap-

positio est semper, circulari autem nequaquam; ma-.

nifestum quia perfecta utique erit continens circulum.
Itaque, si perfectum prius imperfecto, equidem propter
hoc prior erit utique figurarum circulus.

Similiter autem et sphaera solidorum. Illa enim sola con-
tinetur una superficie, rectilineae autem pluribus: sicut
enim se habet circulus in planis, sic sphaera in solidis.

* Adhuc autem, dividentes ad plana et ex planis corpora
generantes, testificari videntur his. Solam enim solido-
rum non dividunt sphaeram, tanquam non habentem
plures superficies quam unam: divisio enim ad plana
non ut utique incidens quis in partes dividet, quasi
totum hoc dividatur modo, sed ut ad altera specie. Quod
quidem igitur prima est sphaera solidarum figurarum
palam.

* Est autem et secundum numerum ordinem assignantibus
sic positis rationabilissimum circulum quidem secun-
dum unum, trigonum autem secundum dualitatem,
quoniam duo recti. Si autem secundum trigonum unum,
circulus non erit figura.

* Quoniam autem prima quidem figura primi corporis,
primum autem corpus quod in extrema circumferentia,
sphaericum utique erit quod fertur circulatione.

Et continuum igitur illi: sphaerico enim continuum sphae-
ricum est. Similiter autem et quae ad medium horum:
quae enim a sphaerico contenta et tacta, tota sphaerica
necesse est esse: quae enim deorsum planetarum tan-
gunt eam quae supra sphaeram. Quare sphaerica utique
erit omnis latio: omnia enim tangunt et continua sunt
sphaeris.

esse primam inter corporales figuras. a) Qui resolvunt corpora
in superficies et ex superficiebus generant corpora, solam figu-
ram sphaericam inter solidas figuras non resolvunt in- plures
superficies. Haec autem non est divisio corporis in suas partes
qudntitativas; sed est quasi divisio in ea quae differunt specie
ab eo quod dividitur. - 7. b) Iuxta opinionem eorum qui or-
dinant figuras secundum speciem numerorum , ideo rationabi-
liter circulus adaptatur unitati, quia ipse est prima et simpli-
cissima figurarum. -- 8. Concluditur primum corpus, quod nempe
est in extrema circumferentia totius mundi, esse sphaericum. --
9. Ostenditur secundo quod etiam corpora caelestia inferiora sunt
sphaerica. Cum enim eadem natura sit primi corporis in parte
concava et in parte convexa, oportet quod sit sphaericum non
solum secundum suum convexum, sed etiam secundum suum
concavum. Ergo corpus secundum, quod est continuum, idest
immediate coniunctum primo, oportet esse sphaericum: et eadem
ratio est de reliquis corporibus quae sunt in médio eorum, seu
continentur ab ipsis. i

* Text, 33.

* "Text. 24.

* Text. 25.

* "Text. 26.

* figuris PA.

* Cf. lect. 1, n. I.

* Lect. seq. n. 8.

* Ibid. n. 5.
α

* quia P.

* subiecto p (hic
et in versione).

* quia P.

* Lect. seq.

* Num. 9.

* Num. 8.

* Num. 6.

* in om. P.

* superficialibus
BCFPDEGI.

8

* Num. 5.

ee ostquam Philosophus determinavit de
à ἕν Jo perpetuitate caeli et diversitate par-
gsx. lj tium eius, hic determinat de figura *

QA ipsius *. Et primo ostendit caelum esse
sphaericae figurae; secundo ostendit quod haec
figura perfecte in ipso existit, ibi: Quod quidem
igitur sphaericus * est etc. Circa primum duo facit:
primo ostendit caelum esse sphaericae figurae,
rationibus sumptis ex parte ipsius caeli; secundo
ratione sumpta ex parte inferiorum corporum,
ibi: Sumet autem utique quis * etc.*

Circa primum duo facit. Primo proponit quod
intendit: et dicit quod necesse est caelum habere
sphaericam figuram, tum quia ista figura est maxime
propria, idest conveniens, corpori caelesti; tum
etiam quia est prima figurarum, et naturaliter, sicut *
perfectum est prius imperfecto, et substantia *, idest
secundum rationem, sicut unum est prius multis.

Secundo ibi: Dicamus autem universaliter etc.,
probat propositum. Et primo ostendit caelum esse
sphaericae figurae, ex hoc quod * haec figura est
prima figurarum; secundo ex hoc quod est con-
venientissima caelo, ibi: Adhuc autem quoniam
videtur * etc. Circa primum duo facit: primo
ostendit quod supremum caelum est sphaericae
figurae; secundo ostendit quod etiam alia caele-
stia corpora inferiora sunt sphaericae figurae, ibi:
Et continuum igitur illi * etc.

2. Circa primum ponit talem rationem. Prima
figura debetur corpori primo; sed inter figuras
corporales sphaerica figura est prima; ergo cae-
lum, quod est corpus primum, est sphaericae fi-
gurae. - Huius autem rationis primo probat mino-
rem ; secundo, posita maiori, infert conclusionem,
ibi: Quoniam aulem prima quidem * etc. Circa
primum duo facit: primo probat figuram sphae-
ricam esse primam corporalium figurarum, per
rationes; secundo per opiniones aliorum, ibi:
Adhuc autem dividentes * etc.

Circa primum duo facit. Primo proponit quod
intendit: et dicit quod universaliter est dicendum
de figuris quae sit prima earum, tam in figuris
planis, idest in * superficialibus, quam in solidis,
idest in corporalibus * figuris. Dicitur autem su-
perficialis figura, qua figuratur superficies; cor-
poralis autem figura, qua figuratur corpus ^.

3. Secundo ibi: Omnis ilaque etc., probat pro-
positum: et primo quantum ad figuras superficia-
les; secundo quantum ad corporales, ibi: Similiter
autem et sphaera * etc. - Circa primum ponit duas
rationes: quarum prima talis est *. Omnis figura
plana, idest superficialis, aut est rectilinea, sicut
triangulus et quadratum, aut est circularis, sicut
ipse circulus. Omnis autem rectilinea figura con-
tinetur a pluribus lineis et non ab una sola (una

DE CAELO ET MUNDO LIB. II

enim sola linea recta non porrigitur nisi ad unam
partem, de ratione autem figurae est quod sit
terminata ex omni parte): sed circularis figura
comprehenditur ab una sola linea, quae undique
porrigitur. In unoquoque autem genere unum est
prius multitudine, et simplex est prius composi-
tis *. Unde relinquitur quod inter superficiales
figuras circularis est prima.

4. Secundam rationem ponit ibi: Adhuc autem si
quidem etc. Perfectum dicitur esse illud extra quod
nihil est accipere eorum quae possunt ipsi * conve-
nire, sicut homo dicitur esse perfectus cui non
deest aliquid eorum quae ad hominem pertinent :
et hoc determinatum est prius, tam in ΠῚ Physic.*
quam in principio huius libri *. Videmus autem
quod rectae lineae semper potest fieri appositio
quantum est ex natura ipsius lineae, licet forte ex
aliqua alia * causa non posset ei aliquid aliud ap-

poni, sicut diametro totius mundi, Et hoc mani-

festum est si linea recta sit finita; unde omnis
linea recta finita est imperfecta. De infinita autem
manifestum est quod sit imperfecta: caret enim
fine, quem nata est habere. Lineae vero circulari
non potest fieri additio, quia finis eius coniun-
gitur principio: unde manifestum est quod linea
continens circulum est perfecta. Perfectum autem
est prius imperfecto: simpliciter quidem natura et
tempore; in uno autem et eodem perfectum prius
est natura, sed imperfectum est prius tempore,
sicut aliquis homo prius tempore est puer quam
vir perfectus; tamen vir perfectus est prius na-
tura, quia hoc est quod natura intendit; simpli-
citer autem etiam tempore perfectum est prius,
nam puer ab aliquo viro generatur. Sic * igitur
patet quod propter hanc rationem etiam circu-
lus est prima superficialium figurarum. j"

5. Deinde cum dicit: Similiter autem et sphae-
ra etc., ostendit quae sit prima figurarum corpo-
ralium *. Et dicit quod similiter sphaera est prima
inter figuras solidas, idest corporeas: quia sola
sphaerica figura continetur * una sola superficie,
quae undique ambit corpus sphaericum; figurae
autem rectilineae corporales continentur pluribus
superficiebus, sicut corpus cubicum sex superfi-
ciebus ?, et pyramis triangularis quatuor: sicut
enim se habet. circulus in superficiebus, ita se
habet sphaera in solidis, idest in. corporibus.

6. Deinde cum dicit: Adhuc autem dividentes etc.,
ostendit propositum per opiniones aliorum. Et po-
nit duas opiniones. Quarum prima est eorum qui
resolvunt corpora in superficies, et ex superficiebus
generant * corpora. Quia solam sphaericam figu-
ram inter figuras solidas non resolvunt in plures
superficies, eo quod continetur una sola superficie:

alias vero figuras * resolvunt in plures superficies, 4

«) secundo ostendit quod ... utique quis etc. — Ita AsG; P et cet. le-
gunt secundo ostendit quod haec figura perfecte in ipso existit, ibi:
Sumet autem utique quis etc, Divisio textus falsa est; nam in textu in-
cipiente 'Sumet autem, Aristoteles non ostendit caelum esse sphaeram
perfectam , cf. lect. seq. numm. 5 et 8; sed talia menda Scriptorum inter
frequentia numerantur, aberrare nempe ab uno textu citato ad alium.

B) Dicitur autem ... figuratur corpus. — Dicitur autem superficialis
Jigura plana P, corrigendo lectionem dicitur autem superficialis figura

corpus, quam habent codices exceptis AsEGI, omittentes omnia inter-
media.

y) duas rationes: quarum. prima talis est. — rationes duas, quarum
prima est P5 codd. exc, AsEI om, quarum prima talis est.

9) sicut corpus cubicum sex superficiebus. - Hoc om. ABDG. — Pro
byramis triangularis, pyramis et angularis P; pro in superficiebus ,
in planis idest in superficiebus 1; pro in corporibus, in corporalibus
codd. ( exc, CG1). j

* compositione A.

* ei 4, rationi E.

* Cap. vi, n. 8
sq.; S. Th. lect.

XI, ἢ. 4.
* Lib. ἢ lect. rv,
n. Io Sq.

* alia om. r.

* Sicut BCDEpFGI.

* etiam A.

Axe

CAP. 1V,

sicut pyramidem in quatuor superficies triangula-
res. Talis autem divisio corporum in superficies
non est per illum modum quo corpus aliquod
dividitur in suas partes corporeas; sic enim et *
sphaera dividitur in suas partes: sed haec est
divisio quasi in ea quae differunt specie ab eo
quod dividitur. Sic igitur concludit planum esse
quod sphaera sit prima solidarum figurarum.
7. Secundam opinionem ponit ibi: Est autem
el secundum numerum etc. Et dicit quod quidam
assignaverunt ordinem figurarum secundum spe-
cies numerorum, adaptando figuras numeris. Et
secundum hoc dicit rationabilissimum * esse quod
circulus adaptetur unitati, propter hoc quod est
prima et simplicissima figurarum; triangulus au-
tem adaptetur dualitati, propter hoc quod anguli

trianguli adaequantur duobus rectis. Si autem ac-

ciperetur unitas secundum triangulum, sequeretur
quod circulus, qui est naturaliter prior triangulo,
esset extra genus figurae, si triangulus esset prima
figurarum.

8. agp cum dicit: Quoniam autem prima
quidem etc. 5, probata minori, syllogizat ad pro-
positum. Et dicit quod, quia prima figura debetur
primo corpori, cum primum corpus sit id quod

. est in extrema circumferentia totius mundi, con-

sequens est quod tale corpus, quod circulariter
fertur, etiam ipsum in seipso * sit sphaericum.
9. Deinde cum dicit: Et continuum igitur illi etc.,

LECT. V 141

ostendit quod etiam inferiora caelestia corpora
sunt sphaerica. Et dicit quod ex quo primum cor-
pus est sphaericum, consequens est quod et cor-
pus consequens continuum illi, idest immediate
coniunctum ad ipsum, sit sphaericum: illud enim
corpus quod est continuum, idest immediate con-
iunctum, sphaerico, oportet quod etiam sit sphae-
ricum. Et hoc est verum si corpus primum sit
sphaericum non solum secundum suum conve-
xum, sed etiam secundum suum concavum: cum
enim eadem natura sit primi corporis in concavo
et convexo, oportet duod utrobique habeat ean-
dem figuram. Et eadem ratio est" de corporibus
alis quae sunt in medio horum contenta ab istis ,
quod oportet ea sphaerica esse. Illa enim corpora
quae continentur et continguntur a corpore sphae-
rico secundum suum convexum, necesse est esse
sphaerica secundum suum convexum; et per con-
sequens secundum concavum, si sunt unius na-
turae ^ Cum igitur sphaerae planetarum inferio-
rum contingant * sphaeram superiorem, sequitur
quod tota /atio, idest totum corpus quod circu-
lariter fertur *, habeat sphaericam figuram: quia
omnia illa corpora caelestium sphaerarum se invi-
cem tangunt, et sunt continua, idest immediate sibi
invicem coniuncta. Nec est aliquod corpus inter-
medium quod suppleat vacuitates sphaerarum,
ut quidam ponunt: sequeretur enim illa corpora
esse otiosa, cum non haberent motum circularem.

. .&) rationabilissimum. — rationabile codd,; cf. textum. utrumque. —
Pro adaptetur, adaptatur codd. exc. A.

t) Deinde cum dicit: Quoniam autem prima quidem etc. - Hoc om.
Ρ et codd. exc. AsEGI; cf. analysim textus in num. 2.

ἢ) Et eadem ratio est. - Et om. P; pro ratio corrupte positio codd.

. exc. Asl. - Post unam lin. P om. quod ante oportet.

.9 Illa enim corpora ... unius naturae, — Ita legimus cum sE. Primo
enim haec lectio exigitur ab ipso contextu. Nam immediate supra dixit

s. ὁ Thoines rationem quod alia corpora oportet esse sphaerica, ean-
dem esse ac qua probatum est corpus primae sphaerae continuum esse
sphaericum; haec autem ratio pro superficie convexa secundi corporis
erat, quia sphaerico continuum sphaericum est; pro superficie autem
concava omnium corporum est, quia sunt eiusdem naturae in convexo et
concavo, ideoque eandem utrobique figuram habent. Hic autem sensus
a lectione adoptata manifeste exhibetur. Insuper haec lectio non obscure
insinuatur ab aliis codicibus. Nam DHpESsGI legunt: Jlla enim corpora
quae continentur et continguntur a corpore sphaerico secundum suum
convexum, et per consequens secundum concavum, si sunt unius na-
turae. Lectio ista, si propter homoteleuton omissa restituantur, nempe

necesse est esse sphaerica secundum suum convexum, patet quod eadem
omnino est cum lectione sE. Cum praecedentibus codd. legunt BCFpGI,
excepto quod pro comvexum habent concavum; omittunt videlicet et
ipsi mecesse est... suum convexum, quod pariter explicari potest quia
etiam in istis codd. omissa continent vel homoteleuton vel aliquid si-
mile homoteleuto. concavum, quod habent isti secundi codd. pro conve-
xum, reddere potest palebgraphicam explicationem lectionis quam exhi-
bet cod. A, idest, omnia enim corpora quae continentur et continguntur
a corpore sphaerico secundum suum concavum si sunt unius naturae ;
secundum hoc enim A omitteret homoteleuton necesse est... secundum
concavum. P legit ut D, sed ut sententia bene constructa appareat,
expungit particulam s/; sensus tamen in contextu non bonus apparet, ut
consideranti patet. — Quaeri potest utrum ante necesse est legendum sit
convexum cum D, an potius concavum cum B. Res non videtur esse
magni momenti: unde dicimus quod si pronomen possessivum suum
referendum est ad corpora, conservari debet convexum; si vero refertur
ad corpore sphaerico, legi debet. concavum.

0) circulariter fertur. circuitur P, quia BCDFpEG om. fertur.— Post
paucás lineas pro vacuitates, vacuitatem P; pro illa, nulla BCDpEFG.

0

* tangant codd.

142 DE CAELO ET MUNDO LIB. Il

LECTIO SEXTA

OSTENDITUR CAELUM ESSE SPHAERICAE FIGURAE, EX EO QUOD HAEC FIGURA
EST IPSI CONVENIENTISSIMA

Ἔτι δὲ ἐπεὶ φαίνεται καὶ ὑπόχειται XUXÀo περιφέρεσθαι
τὸ πᾶν, δέδεικται δ᾽ ὅτι τῆς ἐσχάτης περιφορᾶς
οὔτε κενόν ἐστιν ἔξωθεν οὔτε τόπος, ἀνάγκη καὶ
διὸ ταῦτα σφαιροειδῇ εἶναι χὐτόν. Εἰ γὰρ ἔσται
εὐθύγραμμος; συμβήσεται xal τόπον ἔξω εἶναι καὶ
σῶμα xc κένον. Κύχλῳ γὰρ στρεφόμενον τὸ εὐθύ-
γρᾶάμμον οὐδέποτε τὴν αὐτὴν estet χώραν, ἀλλ
ὅπου πρότερον ἦν σῶμα, νῦν οὐχ ἔσται, καὶ οὐ νῦν
οὐχ ἔστι, πάλιν ἔσται διὰ τὴν παράλλαξιν τῶν γω-
νιῶν. Ὁμοίως δὲ κἂν εἴ τι ἄλλο σχῆμα γένοιτο μὴ
ἴσας ἔχον τὰς ἐκ τοῦ μέσου γραμμάς, olov φακοει-
δὲς ἢ φοειδές- ἐν ἅπασι γὰρ συμβήσεται καὶ τόπον
ἔξω xai κενὸν εἶναι τῆς φορᾶς διὰ τὸ μὴ τὴν αὖ-
τὴν χώραν κατέχειν τὸ ὅλον.

Ἔτι δ᾽ εἰ τῶν μὲν κινήσεων τὸ μέτρον ἡ τοῦ οὐρανοῦ
φοραὶ διὰ τὸ εἶναι μόνη συνεχὴς καὶ ὁμαλὴς καὶ
ἀΐδιος, ἐν ἑκάστῳ δὲ μέτρον τὸ ἐλάχιστον, ἐλαχίστη
δὲ χίνησις ἡ ταχίστη, δῆλον ὅτι ταχίστη ἂν εἴη
πασῶν τῶν κινήσεων ἡ τοῦ οὐρανοῦ χίνησις. ᾿Αλλὰ
μὴν τῶν ἀπὸ τοῦ αὐτοῦ ἐπὶ τὸ αὐτὸ ἐλαχίστη ἐστὶν
ἡ τοῦ κύκλου γραμμή" κατὰ δὲ τὴν ἐλαχίστην τα-
χίστη ἡ κίνησις" ὥστ᾽ εἰ ὁ οὐρανὸς κχύχλῳ τε φέρε-
ται καὶ τάχιστα χινεῖται, σφαιροειδῆ αὐτὸν ἀνάγκη
εἶναι.

Λάβοι δ᾽ ἄν τις καὶ ἐκ τῶν περὶ τὸ μέσον ἱδρυμένων
σωμάτων ταύτην τὴν πίστιν. Εἰ γὰρ τὸ μὲν ὕδω
ἐστὶ περὶ τὴν γῆν, ὁ δ᾽ ἀὴρ περὶ τὸ ὕδωρ, τὸ δὲ
πῦρ περὶ τὸν ἀέρα, καὶ τὰ ἄνω σώματα χατὰ τὸν
αὐτὸν λόγον: συνεχῇ μὲν γὰρ οὐχ ἔστιν, ἅπτεται
δὲ τούτων. 'H δὲ τοῦ ὕδατος ἐπιφάνεια σφαιροειδ᾿ ἧς
ἐστιν, τὸ δὲ τῷ σφαιροειδεῖ συνεχὲς ἢ κείμενον περὶ
τὸ σφαιροειδὲς xal αὐτὸ τοιοῦτον ἀναγκαῖον εἶναι.
Ὥστε xà» διὰ τούτου φανερὸν εἴη ὅτι σφαιροειδής
ἐστιν. ὁ οὐρανός.

᾿Αλλὰ μὴν ὅτι γε ἡ τοῦ ὕδατος ἐπιφάνεια τοιαύτη; φα-
νερὸν ὑπόθεσιν λαβοῦσιν ὅτι πέφυχεν ἀεὶ συρρεῖν τὸ
ὕδωρ εἰς τὸ κοιλότερον" κοιλότερον δέ ἐστι τὸ τοῦ
κέντρου ἐγγύτερον. Ἤχθωσαν οὖν ix τοῦ κέντρου
ἡ AB καὶ ἡ AT, χαὶ ἐπεζεύχθω ἐφ᾽ ἧς BT. Ἢ οὖν
ἀχθεῖσα ἐπὶ τὴν βάσιν, ἐφ᾽ ἧς AA, ἐλάττων ἐστὶ
τῶν ἐκ τοῦ χέντρου" χοιλότερος ἄρα ὁ τόπος. Ὥστε
περιρρεύσεται τὸ ὕδωρ, ἕως ἂν ἰσασθῇ. Ἴση δὲ ταῖς
ἐκ τοῦ κέντρου ἡ AE. Ὥστ᾽ ἀνάγκη πρὸς ταῖς ix
τοῦ χέντρου εἶναι τὸ ὕδωρ" τότε γὰρ ἠρεμήσει. Ἢ
δὲ τῶν ἐκ τοῦ κέντρου ἁπτομένη περιφερής " σφαι-

E ροειδιὴς ἄρα ἡ τοῦ ὕδατος ἐπιφάνεια, ἐφ᾽ ἧς BET.

τι μὲν οὖν σφαιροειδής ἐστιν ὁ χόσμος, δῆλον Ex τού-
των. καὶ ὅτι χατ᾽ ἀχρίβειαν ἔντορνος οὕτως ὥστε
μηθὲν μήτε χειρόκμητον ἔχειν παραπλησίως μήτ᾽
ἄλλο μιηθὲν τῶν παρ᾽ ἡμῖν ἐν ὀφθαλμοῖς φαινομένων.
"EZ ὧν γὰρ τὴν σύστασιν εἴληφεν, οὐδὲν οὕτω δὺυ-
νατὸν ὁμαλότητα δέξασθαι καὶ ἀχρίβειαν ὡς ἡ τοῦ
πέριξ σώματος φύσις" δῆλον γὰρ ὡς ἀνάλογον ἔχει,
καθάπερ ὕδωρ πρὸς γῆν; καὶ τὰ πλεῖον ἀεὶ ἀπέχοντα
τῶν στοιχείων.

SYNoPsis. — 1, Argumentum et divisio textus. -- 2. Prima
ratio, ex eo desumpta quod caelum continet omnia. - Duae sup-
positiones. a) Caelum movetur circulariter. b) Extra circulatio-
nem extremam supremae sphaerae non est nec vacuum nec locus.
- Ratio. Oportet quod caelum habeat figuram aut perfecte circu-
larem, aut totaliter rectilineam , aut aliqualiter. circularem, sed
quae non perveniat ad perfectionem sphaerae. Sed si corpus caeli
sit vere rectilineum , dum tale corpus circulariter vertitur, ubi

* Adhuc autem, quoniam videtur et supponitur circulariter
circumferri totum, ostensum est autem quia extremae
circulationis neque vacuum est exterius neque locus,
necesse et propter hoc sphaericum esse ipsum. Si enim
erit rectilineum, accidet et locum extra esse et corpus
et vacuum: circulo enim versum rectilineum nequa-
quam eidem immorabitur regioni; sed ubi prius erat
corpus, nunc non erit, et ubi nunc non erit, iterum
erit, propter permutationem angulorum. Similiter autem
et utique si qua alia figura fiat non aequales habens
ex medio lineas, puta lenticularis aut ovalis: in omni-
bus enim accidet et locum extra et vacuum esse latio-
nis, propterea quod non eandem regionem detinet totum.

* Adhuc autem, si quidem motuum mensura quae caeli
latio, quia est sola continua et regularis et sempiterna;
in unoquoque autem mensura quod minimum, minimus
autem motus qui velocissimus; velocissimus utique erit
omnium motuum caeli motus. * Sed adhuc earum quae
a seipso ad seipsum minima est quae circuli linea; se-
cundum minimam autem velocissimus motus, Quare,
si caelum circumfertur et velocissime movetur, sphae-
ricum ipsum necesse est esse.

* Sumet autem utique quis ex his quae circa medium col-
locatis corporibus hanc fidem. Si enim aqua quidem
est circa terram, aer autem circa aquam, ignis autem
circa aerem, et superiora corpora secundum eandem
rationem: continua quidem enim non sunt, tangunt
autem haec. Superficies autem aquae sphaerica est: quod
autem sphaerico continuum, aut motum circa sphaeri-
cum, etipsum tale necessarium est esse. Quare et propter
hoc manifestum fit quoniam sphaericum est caelum. .

* Sed et quod aquae superficies talis, manifestum suppo-
sitionem sumentibus quia nata est semper fluere aqua
in magis concavum; concavius autem quod centro pro-
pinquius. Ducantur igitur ex centro quae AB et quae
AG, et adiungatur in qua BG. Ducta igitur ad basim
AD minor est earum quae ex centro. Profundior igitur
locus. Quare circumfluet aqua donec utique aequetur;
aequalis autem his quae ex centro, quae AE. Itaque
necesse apud eas quae ex centro esse aquam: tunc
enim quiescet. Tangens autem eas quae ex centro, cir-

/ cularis. Sphaerica igitur aquae superficies, in qua BEG.

* Quod quidem igitur sphaericus est mundus, palam ex

his; et quod secundum diligentiam tornatus, sic ut nihil.

neque chirocmeton habeat similiter, neque aliud nihil
nobis in oculis apparentium, Ex quibus enim consti-
tutionem accepit, nihil sic possibile regularitatem su-
scipere et diligentiam, ut circularis corporis natura:
manifestum enim quod proportionem habet quemad-
modum aqua ad terram, et plus semper distantia ele-
mentorum.

prius erat aliqua pars eius, nunc nulla pars est; et rursus, ubi
nunc non est aliqua pars, iterum erit aliqua pars. Ergo extra
locum ubi nunc est caelum, poterit esse aliquod corpus; et sic
erit ibi locus, et per consequens vacuum. — 3. Manifestatur quod
simile inconveniens sequitur, si caelo tribuatur aliqua figura
non habens angulos, sed quae tamen non sit sphaerica, puta
ovalis vel lenticularis. - Concluditur quod sola sphaera est quae,
ἃ quacumque parte vertatur, nullum locum de novo occupat

* Seq. cap. tv.
Tet

* Text. 98.

* Text. 29.

* Text. 31.

* "Text. 32.

γἤξιδσυνος

OM

CAP. IV,

secundum quamlibet sui partem; et ideo figura sphaerica est
convenientissima caelo. — 4. Alia ratio, ex eo quod motus caeli,
utpote continuus et regularis et sempiternus, est universaliter
mensura aliorum motuum. Mensura in unoquoque genere est id
quod est minimum in eo. Minimus autem motus in casu est ille
qui ita est velocissimus, quod breviori tempore peragit cursum
suum; seu, accipitur hic motus velocissimus secundum minimam
magnitudinem. Inter omnes autem lineas quae ab eodem re-
deunt in idem, minima est circularis. Ergo caelum, quod velo-
cissimo motu movetur ab eodem in idem, oportet quod moveatur
per lineam circularem; et consequenter oportet quod sit sphaeri-
cum. -— 5. Ab inferioribus corporibus, ascendendo scilicet ab in-
fimo ad supremum, probatur quod caelum sit sphaericae figurae.
— 6. Ostenditur quod haec probatio est per se ipsam sufficiens. —
7. Probatur unum de praesuppositis in praecedenti ratione, sci-
licet quod superficies aquae convexa sit sphaerica. Prima sup-
positio: aqua, quia naturaliter gravis, semper fluit ad magis

NA f quod haec figura est prima figurarum,
hic ostendit idem ex eo quod haec
figura est conyeniéntissima caelo *. Et primo ex
eo quod est propria * caelo quantum ad hoc quod
est universaliter continens omnia corpora; secundo
quantum ad hoc quod motus eius est universalis
mensura omnium motuum, ibi: Adhuc autem si
quidem * etc.

2. Circa primum praemittit duas suppositiones
in superioribus manifestatas ^. Quarum prima est
quod caelum movetur circulariter: hoc enim et
ad sensum videtur, et supponitur ex probationi-

. bus primi libri *. Secunda suppositio est ex eo

quod ostensum est in primo libro, in capitulo de
unitate mundi *, scilicet quod extra extremam cir-
culationem supremae sphaerae non est nec * va-
cuum nec locus.

Et* ex his suppositionibus ex necessitate con-
cludit * quod corpus caeli sit sphaericum. Si enim
non sit spháericum ^, oportet quod aut habeat
figuram rectilineam totaliter, aut oportet quod ha-
beat quantum ad aliquam partem circularem figu-
ram, quae tamen non perveniat ad perfectionem
sphaerae. Si vero corpus caeli sit vere rectili-
neum, puta cubicum vel * pyramidale, sequetur
quod extra caelum sit aliquis locus, et aliquod
corpus, et aliquod vacuum. Quam quidem con-
sequentiam ex hoc probat, quod corpus rectili-

. neum, si * circulariter vertatur, non permanebit in

eodem loco secundum omnes partes suas: immo
sequetur quod ubi primo erat aliqua pars eius,
nunc nulla pars eius * est, et quod iterum ubi
nunc non est aliqua pars eius, iterum erit aliqua
pars eius; et hoc propter permutationem * angu-
lorum. Cuiuslibet enim corporis rectilineae figurae
oportet esse aliquos angulos corporales praeemi-
nentes ceteris partibus, quia linea ducta a medio
talis corporis 7 est maior linea ducta ad aliquod *
punctum designatum in superficie plana eius: et

LECT. VI

concavum, vel magis infimum. A/tera suppositio: hoc autem est
id quod propinquius est centro terrae. His positis, sit A centrum
terrae; inter duo puncta B et G, signata in superficie suprema
aquae, ducatur linea BG, quae erit recta, si talis superficies sit
plana; in praedicta linea signetur punctum D, et ducatur linea
AD. Haec linea erit minor utraque linea a centro procedente ,
nempe AB et AG: secus linea BG non esset recta, sed circu-
laris. Ergo punctum D minus distabit a centro, et erit locus ibi
magis infimus. Igitur, secundum primam suppositionem , aqua
quae est in punctis B et G, circumfluet ad locum D, donec
adaequetur locus medius duobus extremis; et sit linea ADE adae-
quata aliis duabus. Ex hoc autem habetur quod demonstrandum
est, videlicet quod superficies aquae, in qua describitur linea BEG,
sit sphaerica: quia linea quae tangit tres lineas aequales egre-
dientes a centro, est linea circularis. — 8. Concluditur ex prae-
missis quod totus mundus sit sphaericus. — De perfectione sphae-
ricae figurae, quam naturaliter habet mundus.

143

sic quando, secundum versionem corporis, linea
terminata ad angulum pervenerit ad locum in
quo erat linea ducta ad aliud punctum quod est
inter angulos, accipiet plus de loco, et ita erit *
corpus ubi prius non erat; et subsequens * [inea ;
quae pertinget ad locum anguli, non poterit oc-
cupare totum locum qui occupabatur ab angulo,
et ideo ubi nunc non est corpus, prius erat. Sic
ergo extra illum locum in quo nunc est caelum,
potest esse aliquod corpus, idest aliqua pars eius-
dem caeli; et per consequens est ibi locus, qui
est corporis receptaculum; et consequenter est ibi
vacuum, quod nihil aliud. est quam locus non
plenus corpore cuius est capax.

3. Sed quia etiam * sunt quaedam figurae non
habentes angulos, quae tamen non sunt sphaeri-
cae, ideo idem ostendit consequenter de huius-
modi figuris. Et dicit quod simile inconveniens
sequitur si attribuatur caelo aliqua alia figura, a
cuius medio non omnes lineae protractae sint
aequales, quod est proprium sphaerae. Et has *
figuras dicit esse duas, lenticularem scilicet * et
ovalem. In figura enim ovali, linea quae designat
longitudinem, est maior ea quae designat profun-
ditatem: est enim figura ovalis quasi ex duabus
pyramidalibus rotundis coniunctis in basi. Figura
autem lenticularis est quasi facta * ad modum ro-
tae, cuius latitudo est maior quam grossities. In
omnibus enim huiusmodi figuris accidit secun-
dum aliquem modum quod extra ultimum motum
supremae sphaerae est locus et vacuum, propter
hoc quod totum secundum omnes partes suas
non semper retinet eundem locum. Et hoc qui-
dem accidit, si poli super quos revolvitur corpus
ovalis figurae, accipiantur ex parte minoris dia-
metri ipsius: tunc enim oportet quod maiores
diametri circumvolvantur ?, et sic occupabit unum
caput ovi motum aliquem locum, in quo prius nulla
pars ovi erat. Si vero longitudo ovi acciperetur in
motu ipsius sicut axis immobilis *, fieret revolutio
semper secundum partes circulares, ita quod una

«) manifestatas. — manifestatis P, errore typographico, qui iam in
ed. 1516 obtinet; manifestas codd. — Lin. seq. pro et ad sensum, etiam
ad sensum PF. — Ibi Secunda suppositio etc., P habet Secunda autem
suppositio est: ex quo ostensum est etc.

B) .Si enim non sit sphaericum. Hoc homoteleuton om. codd. exc.
AsG; etiam P omittit, sed, ut lacunam compleat, pro oportet legit oportet
enim, — Infra pro aliquam partem, aliquid Asl, aliquam CDEFGpl; quan-
tum ad aliquid, seu secundum quid, videtur esse in hoc casu bona lectio.

y) talis corporis, — sG addit ad angulum, quod ex contextu apparet

saltem esse subaudiendum. — Ibi e£ sic quando, et si quando P, errore
forte typographico. — Pro versionem, conversionem A, vexionem cet.

9) accipiantur ex parte... circumvolvantur. — accipiatur ex parte
minoris diametri et cicumvolvatur P, quia codd., exc. AsEGI, omittunt
homoteleuton ipsius... diametri. Quoad maiores diametri circumvolvan-
tur, observandum est plurale referri posse ad omnes figuras rotundas,
quarum diametri sunt inaequales.

t) sicut axis immobilis. — sicut om. P et codd. exc. AsG; confert

tamen ad claritatem. — Ibi una pars, semper una pars ABCI.

* est codd. exc. 4.

sub se ipsis Bc
DFGI.

*etiam om. codd.

* huiusmodi co-
dices.
* scilicet om. co-
dices.

* stans A.

* Cap. XIV, n. 5;
S. Th. lect. xxril,
n. II.

* 5, Th. lect. 11;
Did. lib. IX, c. 1,
n. 9 Sq.

* C. 1, ἢ. 2
sq.; S. Th. lect.
ii, n. "ie

ς
144
pars succederet alteri. Et similiter est etiam imagi-
nandum in figura lenticulari: et ita etiam est de fi-
gura columnari, et de quacumque alia huiusmodi.

Unde patet quod sola sphaerica figura est
quae, a quacumque parte moveatur, non occupat
de novo aliquem locum secundum aliquam sui
partem, sed semper una pars eius succedit alteri.
Unde talis figura est convenientissima caelo.

4. Deinde cum dicit: Adhuc autem si quidem etc.,
probat idem per aliam rationem 5, quae sumitur ex
mensuratione motuum. Et primo ponit hanc sup-
positionem, quod motus caeli sit mensura omnium
motuum, ut habitum estin IV Physic. *. Et huius
rationem assignat, quia solus motus caeli est con-
tinuus et regularis et sempiternus: aliter enim per
ipsum motum caeli non posset certificari quan-
titas aliorum motuum, quod est mensurare ipsos.
Si enim non esset motus caeli continuus, sed in-
terpolatus, non esset aequalitas temporis inter
motum mensurantem et mensuratum; si autem
non esset regularis, sed quandoque velocior quan-
doque tardior, non haberet in se certitudinem
determinatam, per quam posset certificari quan-
titas aliorum motuum; 51 autem non esset sem-
piternus, non mensurarentur secundum ipsum
motus qui fuerunt ante et qui erunt post ", se-
cundum opinionem ponentium motum secundum
suum genus esse aeternum.

His autem suppositis, argumentatur ad proposi-
tum sic. Manifestum est quod id quod est mini-
mum in unoquoque genere, est mensura illius
generis, ut habetur in X Metaphys. *, sicut in
melodia tonus, et in ponderibus uncia, et in nu-
meris unitas; manifestum est autem quod minimus
motus est qui est velocissimus, qui scilicet habet
minimum de tempore, quod est mensura motus;
omnium ergo motuum velocissimus est motus
caeli. Et accipitur hic motus velocissimus, qui citius
peragit cursum suum ex parte brevitatis temporis,
licet non supponatur aequalitas ex parte magnitu-
dinis super quam transit motus, sicut supponitur
in VI Physic. *, ubi dicitur quod velocius est quod
pertransit ^in minori tempore aequale spatium vel
etiam maius. Unde hic subdit quod velocissimus
motus attenditur secundum minimam magnitudi-
nem. Inter omnes autem lineas quae ab eodem
in idem redeunt, minima est circularis: quia in
figuris rectilineis sunt anguli, ad quos lineae pro-
tractae a medio sunt maiores, et sic anguli illarum
figurarum excedunt lineam circularem. Et ideo
oportet quod caelum, quod movetur circulariter
quasi ab eodem in idem, et velocissimo motu,

DE CAELO ET MUNDO LIB. II

quod motus eius sit super lineam circularem ".
Et ita oportet quod ipsum sit sphaericum.

5. Deinde cum dicit: Sumet autem utique
quis etc., ostendit quod caelum sit sphaericae figu-
rae, ratione sumpta ex corporibus inferioribus *. Et
primo ponit rationem; secundo probat quod sup-
posuerat, ibi: Sed et quod aquae superficies * etc.

Dicit ergo primo quod aliquis potest sumere fi-
dem ad ostendendum caelum esse sphaericum, ex
corporibus inferioribus, quae sunt collocata circa

* Cf. lect. praec.
n. I.

* Num. 7.

medium mundi. Aqua enim est circa terram, licet -

non ex omni parte * cooperiat terram (quod est
propter necessitatem generationis et conservatio-
nis vitae, maxime * animalium et plantarum), aer
autem circumdat aquam, ignis autem circumdat
aerem; et secundum eandem rationem superiora
corpora circumdant inferiora usque ad supremum
caelum. Huiusmodi enim corpora non sunt con-
tinua, ut sit * totum unum corpus, quia sic non
esset quodlibet ipsorum sphaericum, sed totum
(pars enim corporis continui non est actu figurata);
sed haec corpora tangunt se invicem absque ali-
qua interpolatione alterius corporis Ὁ, vel etiam
vacui, ut Democritus posuit; et hoc supra * nomi-
navit continuum. Superficies autem unius horum
inferiorum corporum est sphaerica: illud autem
quod continuatur, idest sine interpolatione ^ con-
iungitur, corpori sphaerico continenti, aut etiam
quod movetur circa corpus sphaericum conten-
tum, necesse est esse sphaericum. Unde ab infe-
riori probari potest ascendendo usque ad supre-
mum caelum, quod caelum * sit sphaericum.

6. Sed videtur quod haec probatio non habeat
necessitatem. Si enim detur quod aqua sit sphae-
ricae figurae, ex hoc manifeste habebitur" quod aer
sit sphaericae figurae quantum ad eius concavum;
non autem oportet, ut videtur, quod quantum ad
convexum. :

Ad hoc igitur Alexander respondet, quod ex
hac demonstratione probatur * corpora mundi
esse sphaerica quantum ad concavum, sicut ex
priori *, qua ** procedebat a supremo caelo pro-
cedendo *, probabatur quod haec corpora essent
sphaerica quantum ad suum convexum: et se-
cundum hoc neutra demonstrationum est suffi-
ciens sine alia, sed ex duabus una demonstratio
conficitur. Quod videtur esse contra intentionem
Aristotelis, qui utramque demonstrationem divi-
sim * inducit, quasi utraque sit per se sufficiens.
Et ideo dicendum est, sicut Simplicius dicit, quod
per hanc demonstrationem sufficienter probatur *
corpora mundi esse sphaerica, non solum quan-

t) per aliam rationem. — ex alia ratione P ; eadem pro mensura-
tione, mensurd. — Sequens homoteleuton Et primo ponit ... omnium mo-
tuum om, P et codd. exc. AsE.

Ἢ) qui erunt post. — qui fuerunt post P. — Pro secundum suum ge-
nus esse aeternum, secundum suum esse aeternum codd. exc. sGI.

9) quod velocius est quod pertransit. — quod velocius esse ubi per-
transit BCDFpGI, quod velocius esse quam pertransit E, velocius esse
quod pertransit sG.

t) Et ideo oportet ... circularem. — Quoad constructionem huius sen-
tentiae, cf. lib. I, lect. xxix, not. E.

x) non ex omni parte. — non om, BCpDGI. — Pro generationis et

conservationis vitae, generationis et vitae A, generationis vitae cet.
exc. sE.

Δ) interpolatione alterius corporis. — interpollatione alterius P ;
corporis om, etiam codd. exc. AsG; adiecimus istud verbum claritatis
causa, G prima manu om. »tn est actu... alterius corporis; sG om.
aliqua ante interpolatione.,

0) idest sine interpolatione. - BCpDI corrumpunt idest sine in in
Jine. — Statim pro sphaerico, quod om. P, sphaeri Bpl, sphaeram E;
cf. text. .

y) manifeste habebitur. — manifestabitur P et codd. exc. AsG; sed
manifestabitur, quod hic forte minus proprie diceretur, est facilis cor-
ruptio pro lectione A.

D) divisim. — divisibiliter P. — Eadem statim pro per se sufficiens,
ra AAOtoent, errore utique typographico; ed. 1516 legit ut nos cum
codicibus.

* maxime om.c. -

* et add. codd.

* autem om. P.

* puncti p.

* sic P.

CAP. IV

tum ad concavum, sed etiam quantum ad con-
vexum. Quod enim superficies concava aeris sit
sphaerica, patet ex hoc, quod superficies convexa
aquae est sphaerica. Quod autem superficies aeris
convexa sit sphaerica, patet eodem modo sicut *
de aqua, quia scilicet omnes partes eius aequa-
liter concurrunt ad suum locum. Et sic patet quod
etiam superficies concava ignis sit sphaerica. Quod
autem superficies ignis convexa sit sphaerica, pa-
tere potest tum * ex eo quod continuatur cum
sphaera lunae (unde et simul revolvitur cum ea,
ut manifeste apparet ex motu stellae comatae,
quae movetur ab oriente in occidentem secundum
motum caeli); tum etiam ex hoc quod * partes
ignis moventur undique aequaliter ad suum ubi.
7. Deinde cum dicit: Sed et quod aquae superfi-
cies etc., probat quod supposuerat *, scilicet quod

superficies convexa aquae sit sphaerica: nam de

terra inferius * ostendet. Ad hoc autem osten-
dendum praemittit duas suppositiones. Quarum
prima est quod, quia aqua naturaliter est gravis,
semper naturaliter fluit ad id quod est magis con-
cavum, vel magis infimum. Alia autem * suppo-
sitio est, quod illud est magis concavum et magis
infimum, quod est propinquius centro mundi.
His igitur suppositis, sit centrum mundi A,
et signentur in superficie aquae duo puncta B et
G, aequaliter distantia a centro, et producantur
duae lineae quae sunt AB et AG. Deinde con-
iungantur duo puncta B et G * per lineam BG;
quae quidem linea est recta, si suprema superficies
aquae sit plana. Signetur igitur in linea BG, quae
est basis trianguli, punctum * D, et ducatur a cen-
tro linea quae est AD. Hanc lineam necesse est
esse minorem utraque duarum linearum a centro
procedentium: si enim esset aequalis, tanc omnes
tres lineae essent aequales " ab eodem puncto
procedentes, et ita linea BDG, transiens per sum-
mitates earum, esset circularis, ut patet ex III Eu-
clidis; quod est contra positum, quo posuimus
lineam BG esse lineam rectam. Supposito ergo
quod linea AD sit minor, sequetur quod pun-
ctum D minus distabit a centro; et ita locus ille
erit profundior, vel magis infimus. Unde sequetur,
secundum suppositionem praemissam, quod aqua
quae est in puncto G et in puncto B, circumfluet
ad punctum D, donec adaequetur locus medius
aliis duobus extremis; et sit * linea tota adaequata
duobus extremis ex concursu aquae, linea AE.
Oportet igitur quod aqua sit apud omnes lineas

3

LECT. VI 145

egredientes a centro aequales: tunc enim solum
aqua quiescit, quando omnes lineae sunt aequales.
Sed linea quae tangit tres lineas egredientes a cen-
tro aequales, est circularis, ut probatur in III Eu-
clidis. Sequitur ergo quod superficies aquae, in
qua describitur linea BEG *, sit superficies sphae-
rica; et hoc est quod demonstrare intendit.

8. Deinde cum dicit: Quod quidem igitur sphae-
ricus est etc., concludit ex praemissis manifestum
esse quod mundus sit sphaericus, tum * propter
corpus primum quod continet totum mundum,
tum etiam propter alia corpora ab eo contenta.
Sunt autem apud nos quaedam corpora sphaerica,
quae tamen non perfecte habent sphaericam figu-
ram; sicut ipsum corpus terrae dicitur esse sphae-
ricum, cum tamen habeat magnas elevationes mon-
tium et concavitates vallium. In corporibus etiam
artificialibus quae sunt apud nos sphaerica, inve-
niuntur aliquae tumorositates ^ vel depressiones,
quibus non obstantibus huiusmodi artificiata dicun-
tur esse sphaericae figurae, quia huiusmodi addi-
tiones vel subtractiones secundum sensum * quasi
non apparent. Ne igitur credatur hoc etiam accidere
in corpore caelesti *, addit quod est secundum dili-
gentiam tornatus, idest carens omni tumorositate
et concavitate, sicut corpora quae diligenter tor-
nantur; in tantum quod nihil, neque chirocmeton,
idest manu elaboratum, se habeat * similiter ad cor-
pus caeleste quantum ad hoc quod dictum est, ne-
que etiam quodcumque corpus aliud naturale quod
nostris oculis appareat *: quia illa ex quibus hu-
iusmodi corpora constituuntur, non possunt illam
regularitatem, idest uniformitatem, suscipere per
actionem artis vel naturae inferioris *, et illam di-
ligentam quantum ad perfectionem sphaericae
figurae, quam habet corpus caeleste, quod est
naturaliter sphaericae figurae ". Et hoc probat per
proportionem partium mundi ad invicem. Mani-
festum est enim quod secundum eandem propor-
tionem qua aqua excedit terram, semper elementa
continentia distant a corporibus contentis, et etiam
adhuc plus. Aqua autem, quae continet terram,
non habet huiusmodi tumorositates et concavita-
tes in superficie quas habet terra, sed magis est
regularis quam superficies terrae. Similiter oportet
quod superficies aeris sit magis regularis quam
superficies aquae. Unde sequitur quod superficies
supremi corporis caelestis sit maxime regularis,
ita quod in eo omnino nihil sit, nec minimum *,
superadditum vel subtractum. 5

o) aequaliter distantia a centro... coniungantur duo puncta B et
G. — Hoc homoteleuton om. P et codd. exc. AsG. — Post per lineam
BG, addunt pl e£ signetur, Gsl et signetur linea, cet. exc, A et signe-
tur in linea, P corrigendo et signentur in linea; ex quibus coniicere
licet in autographo lituram fuisse, quam scriptores non animadverterunt.
Quia enim paulo inferius legitur Signetur igitur in linea BG, quae
est basis trianguli, punctum D, posset quis suspicari s, Thomam haec
scribere incoepisse post per lineam BG, sed quae iam scripserat ( ef
signetur in linea) expunxisse, ut introduceret quae quidem linea est
recta, si suprema superficies aquae sit plana. Lectio ex A recepta plene
satisfacit contextui, ut patet.

x) aequales. — Hoc verbum om. PBpE; cf. infra circa finem num.—
Pro ut patet ex III Euclidis, ut patet ex dicto Euclidis codd. exc. AE.

g) tumorositates. — parvae tumorositates A, tumorificationes cet.
exc, FsG.

c) secundum sensum. — secundum. sursum P, errore typographico
iam in ed. 1516 obtinente. — Pro Ne igitur, Sic igitur P, quod tollit
sensum. — Pro quod est secundum diligentiam tornatus, quod est etiam
secundum diligentiam tornatus sic P5 pro tumorositate, tortuositate 1;
pro chirocmeton, quod variata orthographia exhibent codices nostri
versionis latinae, fyrosnicon corrupte A; chirosinton cet., thyrosinton
P hic et in versione.

1) artis vel naturae inferioris. — artificialis naturae inferius P sub-
obscure; artifíicialis habet etiam B.

v) sphaericae figurae. — circulare ACDFGsE, corrupte singulare
BI(pE?); huius forte lectio P est correctio.

Opp. D. Tuowar T. Ill.

Ὕ

* BG sEsc, B et
G cet.

* Cf. lect. praec.
5

* habet ν».

* apparet P.

* mec minimum
om. A.

,

* Cf. lect. 1, n. 1.

* Lect. seq.

* proponit ν.

DE CAELO ET MUNDO LIB. II

LECTIO SEPTIMA

QUA DE CAUSA CAELUM, CUM MOVEATUR CIRCULARITER, MOVETUR POTIUS

᾿Επεὶ δ᾽ ἔστι διχῶς ἐπὶ τοῦ χυχλοῦ χινηθῆναι, οἷον ἀπὸ
τοῦ À τὴν μὲν ἐπὶ τὸ B, τὴν δ᾽ ἐπὶ τὸ T, ὅτι μὲν
οὖν οὐχ εἰσὶν ἐναντίαι αὗται, πρότερον εἴρηται.

' AXI. εἰ μηδὲν ὡς ἔτυχε μηδ᾽ ἀπὸ ταὐτομάτου ἐνδέχε-
ται iy τοῖς ἀϊδίοις εἶναι, ὁ δ᾽ οὐρανὸς ἀΐδιος καὶ ἡ
χύχλῳ φορά, διὰ τίνα ποτ᾽ αἰτίαν ἐπὶ θάτερα φέ-
ρεται, ἀλλ᾽ οὐχ ἐπὶ θάτερα; ᾿ € A

ἀνάγκη γὰρ καὶ τοῦτο ἢ ἀρχὴν εἶναι ἢ εἰναι αὐτοῦ
ἀρχήν. : i

Ἴσως μὲν οὖν τὸ περὶ ἐνίων ἀποφαίνεσθαί τι πειρᾶσθαι
xal τὸ περὶ πάντων χαὶ τὸ παριέναι μηθὲν τάχ᾽ ἂν
δόξειεν εἶναι σημεῖον ἢ πολλῆς εὐηθείας ἢ πολλῆς
προθυμίας. Οὐ ἣν δίχαιόν γε πᾶσιν ὁμοίως ἐπιτι-
μᾶν, ἀλλ᾽ ὁρᾶν δεῖ τὴν αἰτίαν τοῦ λέγειν τίς ἐστιν,
ἔτι δὲ πῶς ἔχων τῷ πιστεύειν, πότερον ἀνθρωπίνως
ἢ καρτερικώτερον. Ταῖς μὲν οὖν ἀχριβεστέραις ἀνάγ-
χαις ὅταν τις, ἐπιτύχῃ; τότε χάριν ἔχειν δεῖ τοῖς
εὑρίσκουσι;

-Ὁ * ^ , 4 , *, ^ t , *

νῦν δὲ τὸ φαινόμενον ῥητέον. Εἰ γὰρ ἡ φύσις ἀεὶ ποιεῖ
τῶν ἐνδεχομένων τὸ βέλτιστον, ἔστι δὲ χαθάπερ τῶν
ἐπὶ τῆς εὐθείας φορῶν ἡ πρὸς τὸν ἄνω τόπον τι-
υιωτέρα (θειότερος γὰρ ὁ ἄνω τόπος τοῦ χαάτω);
τὸν αὐτὸν τρόπον χαὶ ἡ εἰς τὸ πρόσθεν τῆς εἰς τοὔ-
πισθεν ἔχει, εἴπερ καὶ τὸ δεξιὸν χαὶ τὸ ἀριστερόν,
χαθάπερ ἐλέχθη πρότερον. Καὶ μαρτυρεῖ δ᾽ ἡ ῥη-
θεῖσα ἀπορία. ὅτι ἔχει τὸ πρότερον xal ὕστερον"
αὕτη γὰρ ἡ αἰτία λύει τὴν ἀπορίαν. Εἰ γὰρ ἔχει
ὡς ἐνδέχεται βέλτιστα, αὕτη ἂν εἴη αἰτία καὶ τοῦ
εἰρημένου" βέλτιστον γὰρ κινεῖσθαι ἁπλῆν τε χίνη-
σιν καὶ ἄπαυστον; καὶ ταύτην ἐπὶ τὸ τιμιώτερον.

ΘΥΝΌΡΒΙ5. — 1. Argumentum et divisio textus. — Duo ex qui-
bus oritur praesens dubitatio. a) Dupliciter contingit per ali-
quem circulum aliquid moveri, scilicet vel ex una vel ex altera
parte alicuius puncti signati in circulo ipso. δ) Isti tamen duo
motus non sunt contrarii: quod in primo (lect. vir) probatum
est. — 2. Cum in sempiternis nihil accidat contingenter aut casua-
liter, rationabiliter quaeritur propter quam causam caelum, quod
est sempiternum et semper movetur circulariter, moveatur versus
unam partem et non versus aliam. — 3. Ratio quare caelum sic
moveatur et non aliter, assignanda est aut ita quod talis modus

motionis sit principium alicuius effectus, aut ita quod talis modus |

dependeat ex aliquo priori principio. Vel aliter: hoc ipsum quod
est caelum sic et non aliter moveri, oportet quod vel sit ipsum
primum principium omnium (quod est impossibile), vel oportet
quod sit ab aliquo alio principio. Unde licet caelum et motus
eius sint sempiterna, rationabiliter quaesitum est quare caelum
sic moveatur et non aliter. — 4. De difficultate huius quaestionis.
Quod aliquis velit tentare de difficilibus et occultis pronuntiare,
et de omnibus inquirere, videri potest signum vel multae stul-
titiae vel magnae praesumptionis. Sed quamvis aliqui sint super

ostquam Philosophus determinavit de
Dpartibus caeli et de figura ipsius, hic
P determinat de motu eius *. Et primo
determinat de modo motus; secundo
determinat de uniformitate motus caelestis, ibi:
De motu autem ipsius * etc. Circa primum tria
facit: primo ponit * quaestionem; secundo osten-
dit difficultatem quaestionis, ibi: Forte quidem

VERSUS UNAM PARTEM QUAM VERSUS ALIAM

* Quoniam autem est dupliciter in circulo moveri, puta
ab.A hunc quidem ad B, hunc autem ad G, quod
quidem igitur non sunt contrarii isti, prius dictum est.

Sed si nihil ut contingit neque a casu evenit in sempiter-
nis esse, caelum autem sempiternum et circulatio; pro-
pter quam quidem causam ad alteram fertur sed non
ad alteram?

Necesse enim et hoc aut principium esse, aut esse ipsius
principium.

* Forte quidem igitur de quibusdam enuntiare aliquid ten-
tare, et de omnibus, et praetermittere nihil, forsitan
utique videbitur esse signum aut multae stultitiae aut
multae promptitudinis. Non tamen iustum quidem omnes
similiter increpare, sed videre oportet causam dicendi
quae est; adhuc autem qualiter habens in credendo
prius, humano modo aut firmius. Certiores quidem
igitur necessitates quando quis attingit, tunc gratiam
habere oportet invenientibus. :

Nunc autem quod videtur dicendum est. Si enim natura
semper facit contingentium quod optimum, est autem
quemadmodum earum quae in rectum lationum, quae
ad superiorem locum honorabilior (divinior enim locus
qui sursum eo qui deorsum); eodem modo et qui ad
anterius ea quae ad posterius se habet, siquidem et
ad dextrum et ad sinistrum, quemadmodum dictum est
prius. Et testificatur etiam dicta dubitatio quoniam habet
prius et posterius: haec enim causa solvit dubitationem.
Si enim habet ut contingit optime, haec utique erit causa
dicti: optimum enim moveri simplicem motum et in-
cessabilem, et hunc ad honorabilius.

hoc culpandi, attamen referendae sunt gratiae his qui amore ve-
ritatis negotium hoc suscipiunt, et causas rerum necessarias fir-
mius, hoc est supra communem hominum modum, cognoscunt et
proferunt. — 5. Solvitur quaestio praemissa n. 2. Natura semper
facit id quod est optimum inter ea quae contingit fieri. Tanto
autem aliquis motus est dignior, quanto versus digniorem partem
procedit; sed pars anterior dignior est posteriori, sicut dextrum
est dignius sinistro; ergo distinctio anterioris et posterioris in
caelo est causa propter quam ipsum caelum (cuius motus, utpote
optime dispositus, est simplex et incessabilis) ab oriente mo-
veatur semper versus superius hemisphaerium, quod est pars
caeli anterior, non autem versus inferius hemisphaerium, quod
est caeli posterius. — 6. Processus Philosophi non est circularis.
Nihil enim prohibet, cum quaeritur de aliquo an sit, probari
ipsum per signum; et ita Aristoteles supra (lect. rr, n. 12) probavit
distinctionem partium in caelo ex principio motus. Sed cum
quaeritur de causa propter quam aliquid est, tunc oportet si-
gnum reducere in causam; et ita hic ex distinctione partium
assignatur ratio quare caelum sic moveatur et non aliter. —
Quomodo pars anterior et pars posterior distinguantur in caelo.

igitur * etc.; tertio proponit solutionem, ibi: Nunc
aulem quod videtur * etc.

Circa primum tria facit. Primo proponit quae-
dam ex quibus oritur dubitatio. Quorum unum
est, quod dupliciter contingit per aliquem circu-
lum aliquid moveri. Signetur enim punctum A in
aliquo circulo *, et ab eo ducatur diameter, et in
superiori semicirculo signetur punctum B, in infe-

«) punctum A in aliquo circulo.— punctus A in liquido circulo P, er-
rore typog. retento ex ed. 1516. — Pro ab eo (puncto), in eo (circulo) A. —

P hab. pro punctum B, punctus B, et pro punctum G, punctus C (similiter
in vers. ad C); item pro versus G, versus C; ed. 1516 hab, G ut codd.

^

* Cap. v. Text.

33-

* Text. 34.

Md

* Num. 4.
* Num. 5.

* Lect. m, n.6 contrarii :

sqq.

* Lect. 1v, n. 7.

CAP. V,

riori autem signetur punctum G. Dupliciter ergo
potest aliquid. moveri per hunc circulum: uno
modo quod moveatur ab Α versus B, alio modo
quod moveatur ab A versus G. - Aliud autem
quod proponit est, quod isti duo motus non sunt
ostensum est enim in primo * quod
duo motus circulares non sunt contrarii. Si enim
isti motus essent contrarii, oporteret quod com-
peterent naturis contrariorum mobilium, ita quod
unus eorum attribueretur uni mobili, et alius
contrario: quia sicut supra * dictum est, si unum

* et add. codd. COntrariorum est in natura, necesse est * alterum

exc. A.

esse.
2. Secundo ibi: Sed si nihil etc., movet du-

| ΠΑ μοι ται, bitationem. Manifestum est enim ex praemissis *

,

quod in sempiternis nihil accidit contingenter aut

casualiter: quia ea quae sunt a casu, non sunt

semper, neque etiam ut frequenter. Dictum est

*Lec,2.35g4. autem supra * quod caelum est sempiternum, et

etiam circularis motus eius. Unde rationabiliter
quaeritur propter quam causam caelum movetur
versus unam partem et non versus aliam, puta
ab oriente versus superius hemisphaerium, et non
versus inferius.

.. 3. Tertio ibi: Necesse enim etc., ostendit qua-
liter sit huiusmodi causa assignanda. In praece-
dentibus enim dupliciter assignavit causam cae-
lestium accidentium. Primo enim ostendit quod
oportet esse diversos motus in caelo, ad hoc quod

*Ctletiw,n. Sit principium generationis et corruptionis *: se-

cundo ostendit quod oportet figuram caeli esse
rotundam, ex aliquo principio priori supposito ,

."Ohletv,n2,8. quia scilicet corpori primo debetur figura prima *;
ggrimerias co- et sic primitas * corporis est principium primae

* quia codd.

* Num. praec.

* Ibid.

figurae. Et ideo hic dicit quod, si debeat assignari
ratio quare caelum sic moveatur et non aliter,
necesse est huiusmodi rationem assignari, aut se-
cundum hoc quod talis modus motionis sit prin-
cipium alicuius effectus, aut potius quod * iste mo-
dus motionis dependeat ex aliquo priori principio.

Potest autem et aliter intelligi. Dixerat * enim
quod sempiterna non possunt esse a casu: nec
tamen omnia sempiterna habent causam, sed ali-
quod sempiternum est quod causam non habet,
sed ipsum est prima causa aliorum. Quia igitur
ex sempiternitate caeli et motus eius concluserat *
quaestionem, qua quaeritur propter quam causam
motus caeli est versus unam partem et non ver-
sus aliam; ne videatur quaestio irrationabilis seu
inutilis ^, subiungit quod necesse est hoc ipsum
quod est caelum sic moveri, aut esse primum
principium omnium (quod est impossibile, cum
omnis motus habeat causam moventem); aut opor-
tet dicere quod eius sit quoddam aliud princi-

LECT. VII 147

pium. Et sic rationabiliter quaesitum est de causa
quare movetur ad hanc partem et non ad aliam.

4. Deinde cum dicit: Forte quidem igitur etc.,
ostendit difficultatem huius quaestionis. Et dicit
quod hoc quod aliquis de quibusdam difficilibus
et occultis velit attente enuntiare 7, assignando cau-
sam eorum, et quod de omnibus velit inquirere et
nihil praetermittere, forte videbitur esse signum
vel multae stultitiae, ex qua provenit quod. ne-
scit * discernere inter facilia et difficilia; aut est
signum multae promptitudinis, idest magnae prae-
sumptionis, ex qua contingit quod homo non co-
gnoscit mensuram suae facultatis ? circa inquisitio-
nem veritatis. Et quamvis quidam super hoc sint
increpandi, non tamen iustum est quod omnes
similiter reprehendantur, sed ad duo oportet atten-
dere. Primo quidem ad causam quae movet ho-
minem ad loquendum de talibus: utrum scilicet
hoc faciat ex amore veritatis *, an ad ostentatio-
nem sapientiae. Secundo oportet considerare quo-
modo se habeat aliquis in credendo ea quae
asserit: utrum scilicet habeat de eis debilem cer-
titudinem, secundum communem hominum mo-
dum *, aut etiam firmius ea cognoscat, scilicet
supra communem modum hominum. Quando
igitur aliquis potest attingere ad hoc quod cogno-
scat necessarias causas certius quam secundum
communem hominum modum, tunc oportet red-
dere gratias his qui tales necessitates inveniunt,
magis quam eos increpare.

5. Deinde cum dicit: Nunc autem quod vide-
tur etc., solvit praemissam quaestionem. Et dicit
quod, si * gratiae sint agendae his qui certiores ne-
cessitates inveniunt, nunc autem in hac quaestione
sufficit dicere illud * quod nobis videtur, etsi non sit
adeo certum. Dicit ergo quod * inter ea quae con-
tingit fieri, natura semper facit id * quod est opti-
mum, tanquam mota et directa a primo principio,
quod est ipsa essentia bonitatis. Videmus autem
quod tanto aliquis motus localis est dignior, quanto
versus digniorem partem procedit; motus enim ac-
cipit speciem a termino; sicut in motibus localibus
rectis, motus localis qui est ad superiorem locum,
est honorabilior et nobilioris corporis quam motus
localis qui est ad inferiorem locum, eo quod locus
qui est sursum est dignior loco qui est deorsum.
Et hoc quidem manifestum est in homine: nam
caput, quod est sursum, est nobilius pedibus, qui
sunt deorsum *. Et similiter pars anterior dignior
est posteriori, sicut etiam et dextrum est dignius
quam sinistrum, sicut supra * dictum est, et ** sicut
patet in animalibus. Dicta ergo dubitatio quam
nunc movimus, * testificatur quod in caelo sit
prius et posterius, idest ante et retro, de quibus

B) quaestio irrationabilis seu inutilis. — Pro quaestio, ratio G; seu
inutilis om. omnes nostri codd.

Y) velit attente enuntiare. — attente annuntians A, attente annun-
tiare cet.; utrique lectioni structura deficit; DE corriguntur in attentet
annuntiare, et hoc vicinius est textui. P om. ef ante quod de.

9) mensuram suae facultatis. — mensuram facilitatis P; quod bene
quidem explicari potest, sed contextui evidenter minus congruit.

€) communem hominum modum, — Pro communem, omnem F. Per-
git P aut etiam si firmius et certius ea cognoscat; sed et certius in
neutro textu invenitur, neque servit ad interpretandum firmius, quod

statim per scilicet etc. explicatur. -- Pro communem modum , omnem
modum codd., excepto tamen A, qui hab. lacunam.

t) qui sunt deorsum. — Post "hoc prosequitur A: et similiter etiam
circa motus gravium et levium, nam locus qui est sursum est conti-
nens locum qui est deorsum. Et similiter pars anterior etc, Quamvis
in lectione A haec pars etiam circa motus... et similiter sit homote-
leuton, quod P et ceteri omisisse dici possent, tamen non admittimus
additionem; nam quae continet, parum differunt ab eis quae in praece-
dentibus, Videmus autem etc., latius iam dicta sunt; neque in textu
Aristotelis fundantur.

*

nesciat PB.

e

* virtulis p.

* etsi ACD.

* illud om. ».
* quod om. Ῥ.

* id om. 4.

* Lect. it, n. 4 sq.
** et om. P.

* et add. p.

*Cf. lect. ΠΙ, n.13.
** facit P.

* ostendit P et
codd. exc. 4(6?);
cf. text.

* interpositione
codd.

* honorabilior E.

* [bid. n. 12.

* et om. P.

148

supra * nullam mentionem fecit **. Haec enim
causa, scilicet distinctio anterioris et posterioris 1n
caelo, solvit praedictam dubitationem. Si enim
motus caeli se habet optime quantum contingit *,
sicut dictum est, haec erit causa dictae dubitationis:
quia optimum est quod caelum moveatur motu
simplici, idest semper versus eandem partem, et
incessabili, idest sine interpolatione * quietis, quam
necesse esset intervenire, si quandoque movere-
tur versus unam partem, quandoque versus aliam;
et ulterius optimum est quod moveatur versus
honorabiliorem partem, est autem anterior pars
nobilior *. Et ideo caelum movetur ab oriente
versus suum arzterius, idest versus superius hemi-
sphaerium; non autem versus inferius, quod est
caeli posterius.

. 6. Sed videtur quod inconvenienter hanc ra-
tionem assignet. Supra * enim assignavit distinctio-
nem harum partium in caelo ex principio motus,
quia scilicet motus caeli videtur incipere ab una
parte et * non ab alia; hic autem assignat ratio-
nem quare caelum sic moveatur et non aliter, ex
distinctione partium caeli; et ita videtur processus
eius esse circularis. - Ad quod dicendum est quod
distinctio partium caeli est causa quod motus

DE CAELO ET MUNDO LIB. II

caeli incipiat ab. hac parte et non ab alia, et non
e converso: sed motum incipere ab hac parte
caeli * et non ab alia, est signum distinctionis par-
tium caeli. Causa autem distinctionis harum par-
tium est virtus animae moventis caelum, vel
cuiuscumque intellectualis substantiae, diversimo-
de * attributa diversis partibus caeli. Nihil autem
prohibet, cum quaeritur an aliquid sit, probare
illud per signum; cum tamen quaeritur de causa
alicuius propter quam est, oportebit signum ad
causam reducere; sicut si probemus cor moveri
per motum venae pulsatilis, si tamen quaeratur
quae sit causa motus venae pulsatilis, dicetur quod
hoc est propter motum cordis. Et similiter Ari-
stoteles probavit esse talem distinctionem partium
in caelo, per inchoationem motus a determinata
parte, sicut per signum; et tamen inchoationem
motus reducit in differentiam partium caeli, sicut in
causam. - Distinguitur autem pars anterior et po-
sterior in caelo, non naturaliter, scilicet secundum
determinatam partem corporis caelestis, quia una
et eadem pars caelestis corporis quae nunc est
in superiori hemisphaerio ", postea erit in hemi-
sphaerio inferiori; sed secundum situm, sicut etiam
supra * dictum est de differentia dextri et sinistri.

) in superiori hemisphaerio, — in hemisphaerio superior P; et ita statim pro inferiori, inferior.

caeli om. p.

* diversimode
om. P.

* [bid. n.14.

ὩΡ Π ΨΥ TEST TRMMINESOMEP C REMEOMNCMInSI———--—.-————————

Mlndfsci: s,

JA mo

TP 124

* Cf. lect. praec.
n. I.

* Num. 3.

CAP. VI, LECT. VIII

149

LECTIO OCTAVA

MOTUM CAELI ESSE REGULAREM, IDEST SEMPER UNIFORMEM VELOCITATEM HABERE,
DUABUS RATIONIBUS OSTENDITUR

Περὶ δὲ τῆς χινήσεως αὐτοῦ, ὅτι ὁμαλής ἐστι χαὶ οὐχ
ἀνώμαλος. ἐφεξῆς ἂν εἴη τῶν εἰρημένων διελθεῖν.
Λέγω δὲ τοῦτο περὶ τοῦ πρώτου οὐρανοῦ καὶ ἱπερὶ τῆς
πρώτης φορᾶς" ἐν γὰρ τοῖς ὑποκάτω πλείους ἤδη
αἱ φοραὶ συνεληλύθασιν εἰς ἕν.
Εἰ γὰρ ἀνωμάλως κινήσεται, δῆλον ὅτι ἐπίτασις ἔσται
"OU Xo ἀχμὴ καὶ ἄνεσις τῆς φορᾶς: ἅπασα γὰρ ἡ ἀνώ-
τ βαλοὸς φορὰ x«l ἄνεσιν ἔχει καὶ ἐπίτασιν καὶ ἀκμήν.
T8 ἡ τὸ ἐστὶν ἢ ὅθεν φέρεται ἢ ol ἢ ἀνὰ μέσον,
—. οἷον ἴσως τοῖς μὲν κατοὶ φύσιν ol φέρονται; τοῖς δὲ
| παρα φύσιν ὅθεν, τοῖς δὲ διπτουμένοις ἀνοὶ μέσον.
Τῆς δὲ χύχλῳ φορᾶς οὐχ ἔστιν οὔτε ὅθεν οὔτε οἵ
οὔτε μέσον" “οὔτε γὰρ ἀρχὴ οὔτε πέρας οὔτε μέσον
"ἐστὶν αὐτῆς ἁπλῶς" τῷ τε γὰρ χρόνῳ ἀΐδιος καὶ τῷ
μήκει συνηγμένη καὶ ἄκλαστος. “Ὥστ᾽ εἰ μή ἐστιν
ἀχκυνὴ αὐτοῦ τῆς φορᾶς; οὐδ᾽ ἂν ἀνωμαλία ctn: ἡ
i γὰρ ἀνωμαλία γίγνεται διὸ τὴν ἄνεσιν καὶ ἐπίτασιν.

Ἔτι ἐπεὶ πᾶν τὸ κινούμενον ὑπό τινὸς χινεῖται, ἀνάγχη
᾿ς πὴν ἀνωμαλίαν γίγνεσθαι τῆς χινήσεως ἢ διὰ τὸ
χινοῦν ἢ διὰ τὸ κινούμενον ἢ δύ ἄμφω εἴτε γὰρ τὸ
ο χινοῦν μὴ τῇ αὐτῇ δυνάμει χινοῖ, εἴτε τὸ κινούμε-
γον ἀλλοιοῖτο χαὶ μὴ διαμένοι τὸ αὐτό, εἴτε ἄμφω
μεταβάλλοι, οὐθὲν χωλύει ἀνωμάλως κινεῖσθαι τὸ
᾿ἰχινούμενον. Οὐθὲν δὲ τούτων δυνατὸν περὶ τὸν οὐ-
ρανὸν γενέσθαι: τὸ μὲν γὰρ κινούμενον δέδειχται
ὅτι πρῶτον καὶ ἁπλοῦν xal ἀγένητον xal ἄφθαρτον
χαὶ ὅλως ἀμετάβλητον, τὸ δὲ χινοῦν πολὺ μᾶλλον
εὔλογον εἶναι τοιοῦτον᾽ τὸ γὰρ πρῶτον τοῦ πρώτου
“ X&l τὸ ἁπλοῦν τοῦ ἁπλοῦ χαὶ τὸ ἄφθαρτον x«i ἀγέ-
UU γήητον τοῦ ἀφθάρτου xal ἀγενήτου κινητικόν. ᾿Επεὶ
οὖν τὸ χινούμενον οὐ μεπαβάλχει σῶμα ὄν, οὐδ᾽ ἂν
᾿ πὸ χινοῦν μεταβάλλοι ἀσώματον ὄν. “Ὥστε καὶ τὴν
φορὰν ἀδύνατον ἀνώμαλον εἶναι.

SyNoPsrs.. — τ. Post ea quae dicta sunt, ostendendum est
quod nulla irregularitas est in motu caeli, qui est regula et
mensurá omnium aliorum motuum. — 2. Est autem intentio
Philosophi ostendere hoc specialiter de prima sphaera et de
primo motu, hoc est de motu diurno quo totum caelum re-
volvitur ab oriente in occidentem: in hoc enim motu nulla
irregularitas est, neque secundum veritatem neque secundum
apparentiam. Rationes tamen quas hic adducit, habent verita-
tem etiam in motibus planetarum, in quibus apparet irregula-
ritas propter concursum multorum motuum. — 3. Prima ratio,
ex ipsa natura motus circularis. In omni motu irregulari oportet
quod sit Zntensio. vel remissio, et praeterea virtus, seu summum
velocitatis. Declaratur hoc.— 4. Virtus autem motus est aut versus
terminum 4 quo, sicut in his quae moventur contra naturam;
aut vérsus terminum ad quem, sicut in ilis quae naturaliter mo-
ventur; aut circa medium, sicut in proiectis. — 5. Quaenam hic
Philosophus vocet proiecta. Opinio Simplicii quod. proiecta vo-
cantur hic corpora animalium. Sed haec expositio videtur ex-
torta. — Expositio Alexandri, dicentis quod medium est hic acci-

xw ostquam Philosophus assignavit cau-

ΩΝ
o
Aw unam partem et non versus aliam,

P^ hic determinat de uniformitate motus
caeli *. Et primo proponit quod intendit; secundo
probat propositum, ibi: S? enim irregulariter mo-
vebitur * etc.- Circa primum duo facit. Primo pro-
ponit quod intendit: et dicit quod post praedicta

* De motu autem ipsius, quia regularis est et non irregu-
laris, deinceps utique dictis erit pertransire.

Dico autem hoc de primo caelo et de prima latione. In
his enim quae de subtus, plures iam lationes conve-
niunt in unum.

Si enim irregulariter movebitur, manifestum quod intensio
erit et virtus et remissio: omnis enim irregularis latio
et remissionem habet et intensionem et virtutem. Virtus
autem est aut unde fertur, aut quo, aut circa medium:
puta forte his quidem qui secundum naturam, quo fe-
runtur; his autem qui praeter naturam, unde; proiectis
autem circa medium. Circulationis autem non est ne-
que unde, neque quo, neque medium: neque enim
principium, neque finis, neque medium ipsius est sim-
pliciter; tempore enim sempiterna, et longitudine si-
mul ducta, et infrahgibilis. Quare, si non virtus ipsius
lationis, neque irregularitas erit: irregularitas enim fit
propter remissionem et intensionem.

* Adhuc, quoniam omne quod movetur ab aliquo mo-
vetur, necesse irregularitatem fieri motus aut propter
movens, aut propter motum, aut propter ambo: sive
enim movens non eadem virtute moveat, sive motum
alteretur et non permaneat idem, sive ambo transmu-
tentur, nihil prohibet irregulariter moveri quod move-
tur. Nihil autem horum circa caelum fieri possibile.
Quod quidem movetur, ostensum est quia primum et
simplex et ingenitum et incorruptibile et totaliter in-
transmutabile. Movens autem multo magis rationabile
esse tale: primum enim primi, et simplex simplicis, et
incorruptibile et ingenitum incorruptibilis et ingeniti
motivum. Quoniam igitur quod movetur non transmu-

. tatur, corpus existens, neque utique movens transmuta-
bitur, incorporale existens. * Quare et lationem impos-
sibile irregularem esse.

piendum non secundum tempus, sed secundum locum. — Mani-
festatur quod etiam accipiendo medium secundum tempus, dici
potest quod proiecta, puta sagitta et huiusmodi, circa medium
velocius moventur. — 6. Maxima ergo velocitas motus vel est in
principio, vel in medio, vel in fine. Sed haec tria non est acci-
pere in motu caeli, neque quantum ad tempus, quia motus ille
ponitur sempiternus; neque quantum ad locum, quia fit per
lineam circularem, quae est rediens in seipsam et non est di-
visa in actu. Ergo in motu caeli secundum nullam partem inve-
nitur maxima velocitas; et per consequens neque irregularitas,
cum haec causetur per intensionem et remissionem velocitatis. —
7. Secunda ratio, ex parte simul moventis et mobilis. In quolibet
motu irregularitas causatur aut propter movens, quod non semper
et aequali virtute movet; aut propter mobile, quod non permanet
in eadem dispositione et aptitudine respectu virtutis. moventis;
aut propter utrumque. Sed primum mobile est totaliter intrans-
mutabile quoad suam substantiam et virtutem: motor autem ipsius
multo magis oportet quod sit intransmutabilis, cum sit etiam
incorporeus. Ergo impossibile est motum caeli esse irregularem.

consequenter est pertranseundum , idest breviter
dicendum, de motu caeli, ostendendo quod est
regularis, idest semper uniformem velocitatem
habens, et nunquam irregularis, ut. quandoque
scilicet velocius quandoque tardius moveatur. Et
hoc rationabiliter: nam iste motus est regula et
mensura omnium aliorum motuum; unde nulla
irregularitas vel inaequalitas in eo debet apparere.

* Text. 36.

* TText. 37.

* Cap. vr. Text.
35

MUNDO LIB. ἢ

motus naturalis intenditur in fine, ut in primo *
habitum est; in his autem quae moventur contra
naturam, invenitur maxima velocitas unde, idest
versus terminum a quo, quia motus violentus
intenditur in principio et remittitur in fine, ut in
primo libro * habitum est; sed in proiectis ma-
xima velocitas motus invenitur circa medium.
5. Dubitatur autem quae Philosophus vocet *
hic * proiecta. Nam quaecumque proiiciuntur, aut

150 DE CAELO ET

2. Secundo ibi: Dico autem hoc etc., exponit
quod dixerat. Et dicit quod hic intendit dicere de
primo caelo, idest de suprema sphaera, et de * prima
latione, idest de motu diurno quo totum caelum
revolvitur, per motum primi mobilis, ab oriente
usque in * occidentem. Ideo autem de hoc motu
specialiter loquitur, quia in hoc motu neque est ali-
qua irregularitas secundum rei veritatem, neque se-
cundum apparentiam. Sed in his quae de * subtus,

* Lect. XvII, n.10.
seq.

* de om. P.

* Lect. xvii, n. 3.

* usque ad ckri,
versus A.

* vocat Ρ.

* hic om. P.
* de om. P et

codd. exc. 4.

* S. Th. lect, 1x
seq.; Did. lib. XI,
C. VIII, n. 4. Sqq.

* planetas, quia
P.

*motu om. codd.

* est P, om.codd.

idest in motu planetarum, iam plures motus con-
veniunt ad movendum unum corpus; vel secun-
dum diversas sphaeras volventes et revolventes,
sicut dicebant astrologi qui fuerunt tempore Ari-
stotelis, ut patet in XII Metaphys. *; vel secundum
motus eccentricorum et epicyclorum, secundum
modernos astrologos. Et ex hac diversitate motuum
causatur irregularitas quae apparet circa planetas,
secundum quam * quandoque videntur directi mo-
tus, quandoque retrogradi, quandoque stationarii;
quamvis secundum rei veritatem nullus motus in
caelo sit irregularis. Rationes enim quas hic in-
ducet, habent locum * non solum in motu primi
caeli, qui est simplex, et ex hoc nulla apparet in
eo irregularitas; sed etiam in motibus planetarum,
in quibus apparet irregularitas propter concursum
multorum motuum.

3. Deinde cum dicit: S enim irregulariter mo-
vebitur-etc., probat propositum quatuor rationibus.
Quarum prima sumitur ex ipsa forma motus circu-
laris, et procedit sic. Si primum caelum irregulariter
moveretur ^, manifeste oporteret quod in eo esset
intensio, idest augmentum velocitatis, et virtus,
idest summum velocitatis, et remissio, idest demi-
nutio velocitatis: Omnis enim motus irregularis
habet ista tria; non ita quod in quolibet motu
irregulari vel inaequali sint ista tria, sed quia in
quolibet motu * sunt duo horum; idest virtus et
intensio, sicut in motu naturali corporum gravium
et levium est intensio et virtus, quia talis motus
semper augetur in velocitate usque ad finem, in
quo est velocissimus; motus autem horum corpo-
rum qui est contra naturam, habet virtutem et
remissionem, quia in principio est velocissimus ,
et semper deminuitur velocitas, quousque tandem
totus motus consumatur. Et sic ly omnis accipi-
tur quasi collective, ut intelligatur quod in omni-
bus motibus irregularibus ista tria inveniuntur,
non autem in unoquoque eorum.

4. Deinde ostendit in qua parte motus irregu-
laris inveniatur maxima velocitas. Et dicit quod
virtus motus, idest maxima eius velocitas, inveni-
tur * aut unde fertur, idest versus terminum a
quo, aut quo fertur, idest versus terminum ad
quem, aut circa medium; sicut in his quae natu-
raliter moventur motu recto, invenitur maxima
velocitas versus terminum ad quem feruntur, quia

moventur secundum motum naturalem, sicut cum
lapis deorsum iacitur, et sic videtur quod motus in-
tendatur in fine; vel moventur violenter, sicut cum
lapis iacitur sursum, et sic motus eius debet esse
intensissimus in principio, non autem in medio.
Dicit autem Simplicius quod proiecta hic Phi-
losophus vocat corpora animalium, quae moven-
tur ab anima non in sursum directe, neque di-
recte in deorsum, sed quasi in latus, ad modum
sagittae et aliorum proiectorum; propter quod
et * Aristoteles hic ea prozecta vocat. Manifestum
est autem quod in motibus animalium maxima
velocitas non invenitur neque a principio, quando 7
quodammodo paulatim membra sua animalia ex-
pediunt ad motum; neque etiam circa finem,
quando iam membra eorum sunt lassata; sed circa
medium, quando sunt in ipso impetu motus. - Sed
haec expositio videtur esse extorta. Unde Alexan-
der dicit quod medium hic est accipiendum se-
cundum locum, et non secundum tempus. Motus
enim sagittae et aliorum sic proiectorum, non
est neque in sursum neque in. deorsum, sed in
intermedio utriusque; et in hoc intermedio ? ma-
xima velocitas horum motuum invenitur. - Possu-
mus autem dicere quod etiam in his secundum
tempus accipiendo medium, talia proiecta circa
medium velocius moventur. Causatur enim motus
talium proiectorum ex impulsu medii deferentis,
quod facilius recipit impressionem moventis quam
ipsum corpus grave quod proiüicitur, ut patet in
VIII Physic. *; et ideo, quando multum de aere
fuerit commotum, velocior est motus proiectionis
in medio quam in principio *, quando adhuc parum
de aere commovetur, vel etiam quam in fine,
quando iam incipit debilitari impressio proiicien-
tis. Et huius signum est, quia huiusmodi proiecta
non tantum impulsum faciunt in eo quod est
omnino propinquum, * vel in eo quod est multum
remotum, sicut in eo quod mediocriter distat.
6. Sic igitur manifestum est quod maxima velo-
citas cuiuslibet motus irregularis, vel est in prin-
cipio, vel in medio, vel in fine. Sed haec tria non
est accipere in motu circulari caelestis corporis,
neque quantum ad tempus, cum sit sempiternus,
secundum eius opinionem; neque etiam quantum
ad longitudinem, idest quantum ad figuram loci ὃ,
quae est secundum lineam circularem, quae qui-

a) Rationes. enim quas hic inducet habent locum. — Rationes autem
quas hic inducit habent veritatem P ; veritatem legunt etiam sGI; cet.
exc, AD omittunt locum.

B) moveretur. - moveatur D, movetur cet.; item pro oporteret et
esset, oportet et sit codd.
...') neque a principio, quando. — a principio, nam P. — Ibi quando
iam membra, iam om, P.

9) et in hoc intermedio. — Hoc om. P; B om, homoteleuton utriusque
et in hoc intermedio, — Post lineam pro autem, nihilominus, et pro
quod, quia P.-— circa medium om, D.

£) motus proiectionis in medio quam in principio. — proiectionis om. P;
in medio om. ABCFGI; quam in principio om. D. — Pro commovetur,
commovebatur P. — Ibi quando iam incipit, P om, iam; cf. not. y.

Ὁ figuram loci. — figuram lati A. — Pro quae est secundum lineam

; |

dem est conducta, quasi circulariter in seipsam
rediens, et est infrangibilis, non divisa in actu,
ut possit ibi * actu designari principium et finis.
Et ita id circulatione caeli non invenitur secun-
dum aliquam eius partem virtus, idest maxima
eius velocitas; et per consequens neque irregu-
laritas, quae fit propter intensionem et remis-
sionem.

7. Secundam rationem ponit ibi: Adhuc quo-
niam omne etc.; quae * accipitur simul ex parte
| moventis et mobilis. Ostensum est enim in VII
* quod omne quod movetur, ab

ratio add. r.

om. δεῖ in pus motu sit irregularitas, quod * aut hoc

fiat propter movens, aut propter id quod move-

tur, aut propter utrumque. Si enim movens non
'semper-et aequali virtute " moveat, sed quandoque

maiori quandoque minori, fiet motus quandoque
»»o quidem velocior quandoque autem * tardior: quia
velocitas motus contingit ex hoc quod virtus mo-
ventis, propter suam magnitudinem, multum do-
minatur mobili. Et similiter si corpus quod mo-
vetur, per aliquam alterationem non permaneat

CAP. VI, LECT. VIII

151

in eadem dispositione, non erit aequaliter subie-
ctum virtuti moventis, et ita non erit aequa ve-
locitas motus. Et similiter si fiat transmutatio circa
utrumque, scilicet moventem * et mobile, poterit
esse motus irregularis. Sed nihil horum potest
accidere circa caelum. De ipso enim corpore mo-
bili ostensum est supra * quod est primum et sim-
plex, quia movetur primo et simplici motu; et
quod est ingenitum et incorruptibile et totaliter *
intransmutabile (transmutatione scilicet variante
substantiam et virtutem eius). Motor autem eius *
multo magis rationabile est quod sit talis condi-
tionis. Cum enim movens sit potius moto, si cor-
pus quod movetur est primum et simplex, et *
ingenitum et incorruptibile, multo magis motivum
eius erit tale. Ostensum est etiam in VIII Physic. *
quod motor caeli est incorporeus, nullam habens
magnitudinem: si igitur ipsum caelum, quod est
corpus, non immutetur * a dispositione suae sub-
stantiae et virtutis, multo magis non transmuta-
bitur motor eius, qui est incorporeus. Ex quo
patet quod impossibile est motum caeli esse ir-
regularem. ;

E ;
L δὲ ONT ,.

je Eg quae est linea circularis P. — Pro conducta, inducta F

simul ducta P; cf. text. et versionem.

Ἢ) semper et aequali virtute.-lta PA; semper et eadem et aequali
virtute DE, semper eadem et aequali virtute cet.

* movens A.

* Lib. I, lect. iv
sqq.

* taliter ncpE ,
tale rc.

* ipsius codd.

* et om. codd.

* mutetur codd.

152

DE CAELO ET MUNDO LIB. II

LECTIO NONA

DUAE ALIAE RATIONES AD PROBANDUM IN MOTU CAELI NON ESSE IRREGULARITATEM

Καὶ γὰρ εἰ γίνεται ἀγώ αλος , ἤτοι ὅλη μεταβάλλει
χαὶ ὁτὲ μὲν γίνεται θάττων ὁτε δὲ βραδυτέρα πᾶ-
λιν, ἢ τὰ μέρη αὐτῆς. Τὰ μὲν οὖν μέρη ὅτι οὐχ
ἔστιν ἀνώμαλα, φανερόν" ἤδη ydp ἂν γεγόνει διά-
στάσις τῶν ἄστρων ἐν τῷ ἀπείρῳ χρόνῳ, τοῦ μὲν
θᾷττον κινουμένου τοῦ δὲ βραδύτερον" οὐ φαίνεται
δ᾽ οὐθὲν ἄλλως ἔχον τοῖς διαστήμασιν. ᾿Αλλοὶ μὴν
οὐδὲ τὴν ὅλην ἐγχωρεῖ μεταβάλλειν" ἡ γὰρ ἄνεσις
ἐχάστου γίνεται δ ἀδυναμίαν, ἡ δ᾽ ἀδυναμία παρὰ
φύσιν. Καὶ γὰρ αἱ ἐν τοῖς ζῴοις ἀδυναμίαι πᾶσαι
παροὶ φύσιν εἰσίν, οἷον γῆρας καὶ φθίσις. OA» γῶρ
ἴσως ἡ σύστασις τῶν ζῴων ἐκ τοιούτων συνέστηχεν
ἃ διαφέρει τοῖς οἰκείοις τόποις" οὐθὲν γὰρ τῶν με-
ρῶν ἔχει τὴν αὐτοῦ χώραν. Εἰ οὖν ἐν τοῖς πρώτοις
μή ἐστι τὸ παρὰ φύσιν (ἁπλᾶ γὰρ καὶ ἄμικτα καὶ
ἐν τῇ οἰκείᾳ χώρᾳ; καὶ οὐθὲν αὐτοῖς ἐναντίον), οὐ
ἂν ἀδυναμία εἴη, ὥστ᾽ οὐδ᾽ ἄνεσις οὐδ᾽ ἐπίτασις"
εἰ γὰρ ἐπίτασις, καὶ ἄνεσις. à T

Ἔτι δὲ καὶ ἄλογον ἄπειρον χρόνον ἀδύνατον εἶναι τὸ
χινοῦν, καὶ πάλιν ἄλλον ἄπειρον δυνατόν" οὐθὲν γὰρ
φαίνεται ὃν ἄπειρον χρόνον παρὸ φύσιν (ἡ δ᾽ ἀδυνα-
μία παρὰ φύσιν), οὐδὲ τὸν ἴσον χρόνον "s φύσιν
χαὶ κατὰ φύσιν, οὐδ᾽ ὅλως δυνατὸν καὶ ἀδύνατον.
᾿Ανάγχη δ᾽, εἰ ἀνίησιν ἡ κίνησις, ἄπειρον ἀνιέναι

ὄνον.

ei μὴν οὐδ᾽ ἐπιτείνειν ἀεὶ ἢ πάλιν ἀνιέναι δυνατόν"
ἄπειρος γὰρ ἂν εἴη καὶ ἀόριστος ἡ κίνησις, ἅπασαν

& φαμεν ἔκ τινος εἴς τι εἶναι καὶ ὡρισμένην.

Ἔτι δ᾽ εἴ τις λάβοι εἶναί τινα χρόνον ἐλάχιστον, οὗ
᾿οὐκ ἐνδέχεται ἐν ἐλάττονι κινηθῆναι τὸν οὐρανόν᾽'
ὥσπερ γὰρ οὐδὲ βαδίσαι οὐδὲ χιθαρίσαι ἐν ὁτῳοῦν
χρόνῳ δυνατόν, ἀλλ᾽ ἑκάστης ἐστὶ πράξεως ὡρισμέ-
γος ὁ ἐλάχιστος χρόνος κατὰ τὸ μὴ ὑπερβάλλειν,
οὕτως οὐδὲ κινηθῆναι τὸν οὐρανὸν ἐν ὁτῳοῦν χρόνῳ
δυνατόν. Εἰ οὖν τοῦτ᾽ ἀληθές, οὐχ ἂν εἴη ἀεὶ ἐπί-
τάσις τῆς φορᾶς; εἰ δὲ μὴ ἐπίτασις, οὐδ᾽ ἄνεσις "
ὁμοίως γὰρ ἄμφω xal θάτερον; εἴπερ τῷ αὐτῷ τε
ἐπιτείνεται τάχει ἢ μείζονι, καὶ ἄπειρον χρόνον.
Λείπεται δὴ λέγειν ἐναλλὰξ εἶναι τῇ κινήσει τὸ θᾶτ-
τον καὶ τὸ βραδύτερον’ τοῦτο δὲ παντελῶς ἄλογον
xaX πλάσματι ὅμοιον. Ἔτι δὲ καὶ τὸ μὴ λανθάνειν
ἐπὶ τούτων εὐλογώτερον: εὐαισθητότερα γὰρ τὰ
map ἄλληλα τιθέμενα.
Ὅτι μὲν οὖν elg τε μόνος ἐστὶν οὐρανός, καὶ οὗτος ἀγέ-
γητος καὶ ἀΐδιος, ἔτι δὲ κινούμενος ὁμαλῶς, ἐπὶ το-
σοῦτον ἡμῖν εἰρήσθω.

SyNoPsis. — 1. Tertia ratio, ex parte mobilis tantum. Si motus
. caeli irregulariter peragatur, aut hoc erit ita quod totus motus
supremae sphaerae sit quandoque velocior et quandoque tar-
dior; aut ita quod una pars caeli quandoque citius quandoque
tardius moveatur. Neutrum contingere potest. Nam, supposito quod
sphaera stellarum fixarum sit suprema sphaera, manifestum est
quod partes eius non moventur irregulariter. Si enim singulae
partes eius quandoque citius et quandoque tardius moverentur,
iam a longo tempore stellae fixae in alia distantia se haberent ad
invicem quam prius; cuius tamen contrarium apparet ex hodier-
nis et antiquis observationibus. - 2. Sed neque tota mutatio
primi caeli potest de velocitate transire in remissionem velocitatis.
Hoc enim fit propter impotentiam. Omnis autem impotentia et
defectus est praeter naturam (scilicet naturam particularem eius
cui accidit defectus); sed in corporibus caelestibus, cum sint
simplicia et in proprio loco, et non sit eis aliquid contrarium ,
nihil potest &ccidere praeter naturam; ergo in eis non potest
esse aliqua impotentia. Et ideo non potest esse in corporibus
caelestibus deminutio velocitatis; et per consequens neque aug-

* Etenim si fiat irregulariter, aut tota transmutatur, et quan-
doque quidem fit velocior quandoque autem tardior
iterum, aut partes ipsius. Partes quidem ipsius quod

non sunt irregulares, manifestum. Iam enim utique facta -

fuisset distantia astrorum in infinito tempore, hoc qui-
dem velocius moto, hoc autem tardius: non videtur
autem nihil habens aliter elongationibus. Sed et neque
totam accidit transmutari. Remissio enim uniuscuiusque
fit propter impotentiam; impotentia autem praeter na-
turam. Etenim in animalibus impotentiae omnes praeter
naturam sunt, puta senectus et decrementum: tota
enim consistentia animalium forte ex talibus constat
quae differunt propriis locis; nulla enim partium ipsius
habet eam quae ipsius regionem. Si igitur in primis non
est quod praeter naturam (simplicia enim et immi
et in propria regione, et nihil ipsis contrarium), neque
utique impotentia erit. Quare neque remissio neque
intensio: si enim intensio, et remissio.

* Adhuc autem et irrationabile infinito tempore potens esse
movens, et rursus alio infinito impotens. Nihil enim
videtur existens infinito tempore praeter naturam; im-
potentia autem praeter naturam. Neque aequali tempore
praeter naturam et secundum naturam; neque totaliter
potens et impotens. Necesse autem si remittitur motus,
infinito remitti tempore.

Sed adhuc neque intendi semper, aut iterum remitti pos-
sibile. Infinitus enim utique erit et indeterminatus mo-
tus; omnem autem dicimus ex aliquo in aliquid esse, et
determinatum. '

* Adhuc autem si quis accipiat esse aliquod tempus mini-
mum, cuius non contingit in minori moveri caelum.
Sicut enim neque citharizare neque ire in quocumque
tempore possibile, sed est uniuscuiusque actus deter-
minatum minimum tempus ad non excedere ; sic neque
moveri caelum in quocumque tempore possibile, Si
igitur hoc verum, non utique erit semper intensio la-
tionis, Si autem non intensio, neque remissio : similiter
enim ambo et alterum , si quidem eadem intenditur
velocitate aut maiori, et infinito tempore.

* Relinquitur itaque dicere vicissim esse motum ad velo-
cius et tardius. Hoc autem penitus irrationabile, et fi-
ctioni simile. Adhuc autem et non latere in his ratio-
nabilius: sensibiliora enim iuxta se invicem posita.

Quod quidem igitur et unum solum est caelum, et istud
ingenitum et sempiternum, adhuc autem motum regu-
lariter, intantum nobis dictum sit. 5

mentum, quia haec duo se invicem consequuntur. - 3. Quarta
ralio, ex parte moventis. In motu caeli intensio et remissio ne-
quit contingere nisi uno ex hisce tribus modis: videlicet, aut
ita quod semper intendatur vel semper remittatur; aut ita quod
aliquando intendatur et aliquando remittatur, et hoc dupliciter:
uno modo quod tota intensio et similiter tota remissio sit simul,
ita ut motus caeli, supposito quod sit sempiternus, prius infi-
nito tempore intendatur, et postea infinito tempore remittatur ,
vel e converso; alio modo quod vicissim quandoque intendatur
et quandoque remittatur. Sed quodlibet istorum est impossibile.
Ergo etc.- Textus divisio. -- 4. Impossibile est quod motus caeli
infinito tempore intendatur prius, et postea infinito tempore re-
mittatur, vel e converso. Est enim irrationabile quod motor
caeli infinito tempore sit potens et velociter moveat, et rursus
alio infinito tempore sit impotens et tarde moveat. Nam sicut
potentia est secundum naturam, ita impotentia est praeter na-
turam: nihil autem quod est praeter naturam, videtur posse exi-
stere infinito tempore. Praeterea, non est aequale tempus eius
quod est secundum naturam, et eius quod est praeter naturam. —

* Text. 38.

* Text. 39.

t

* Text. 40.

-ῊῪἾΝ ada ae

nit P.

Ven

S quam apro.

ct. praec.

CAP. VI,

Quorundam expositio praeter intentionem Aristotelis. — 5. Osten-
ditur non posse motum. caeli vel semper. intendi, vel semper
remitti, Prima ratio. Sequeretur in hypothesi quod motus ille
esset indeterminatus; cum e contrario omnis motus, hoc ipso
quod est ex aliquo in aliquid, oportet quod sit determinatus. —
Quomodo motus caeli dicatur infinitus. — 6. Alia ratio. Quamvis
tempus sit divisibile in infinitum, tamen motus caeli (sicut et
quilibet alius) habet determinatum minimum tempus, ita quod
in minori tempore perfici nequeat. Ergo non semper intenditur
velocitas eius: quia sic excederet omne minimum tempus. Ergo
pari ratione neque etiam potest semper remitti: sicut enim est

gic ponit * tertiam rationem **, quae
sumitur solum ex parte mobilis. Et
dicit quod si motus caeli irregulariter
Eperagatur, aut hoc erit ita quod tota
caeli mutatio transmutetur, ita quod quandoque
sit velocior quandoque tardior, aut partes eius:
et intelligitur fofa mutatio motus totius sphaerae
supremae, partes autem mutationis intelliguntur
motus partium caeli. - Quod autem partes supre-
mae sphaerae non moveantur irregulariter , ita
scilicet quod una pars caeli quandoque citius
quandoque tardius moveatur, ostendit supponendo
quod sphaera stellarum fixarum sit suprema sphae-
ra: nondum enim suo tempore deprehensum erat
quod stellae fixae haberent proprium motum
raeter motum diurnum; et ideo attribuit primum
motum, scilicet diurnum, sphaerae stellarum fixa-
rum, quasi proprium ei; cum tamen posteriores

astrologi dicant quod sphaera stellarum fixarum

habeat quendam proprium motum, supra quem *
ponunt aliam sphaeram, cui attribuunt primum
motum. Supposito ergo quod sphaera stellarum
fixarum sit suprema sphaera, probat quod partes
eius non moveantur irregulariter. Quia si singulae
partes eius quandoque citius quandoque tardius
moverentur, iam a longinquo tempore stellae fixae
in alia distantia se haberent ad invicem quam
prius, una earum velocius et alia tardius mota.

- Sed huius contrarium * apparet: quia inveniuntur

eandem figuram conservare, et eodem modo ab
invicem elongari in hoc tempore, sicut etiam in-
venerunt antiquissimi observatores. Non ergo est
irregularitas i in motu primi caeli quantum ad par-
tes eius.

2. Sed neque etiam tota transmutatio primi
caeli transmutatur de velocitate in remissionem
velocitatis. Manifestum est enim * quod remissio
velocitatis motus cuiuscumque mobilis sit propter
impotentiam; sicut videmus quod quando corpora
animalium lassantur, remittitur eorum motus.
Omnis autem impotentia et defectus est praeter
naturam, sicut patet in animalibus, in quibus se-
nectus et decrementum et alia huiusmodi sunt
praeter naturam. - Quod est intelligendum quan-
tum ad naturam particularem, quae est conser-
vativa uniuscuiusque individui quantum potest:
unde praeter intentionem eius ? est quod deficiat
in conservando. Non autem est praeter naturam

LECT. IX

153

determinatum. minimum tempus alicuius actionis, ita et maxi-
mum. — 7. Ad excludendam obviationem, dicitur intelligendum
esse quod transcendatur omne minimum tempus et omnis ma-
gnitudo velocitatis, si semper per infinitum tempus addatur ae-
qualis velocitas vel etiam. maior; non autem si appositio velo-
citatis fiat secundum partes semper iuxta datam proportionem
minores; sic enim non esset pura intensio, sed intensio remis-
sioni adiuncta. -- 8. Impossibile est quod motus caeli vicissim
intendatur et remittatur. Nam primo, nulla rátio assignari potest
huius vicissitudinis. Secundo, talis diversitas in motu caeli non
posset latere. - Epilogus.

universalem, ex qua causatur non solum genera-
tio, sed etiam corruptio, et per consequens alii
defectus ad corruptionem tendentes, in his infe-
rioribus: dicitur autem natura universalis virtus
activa in causa universali *, puta in corpore cae-
lesti. - Ideo autem defectus praeter naturam par-
ticularem in animalibus accidere possunt, quia
tota substantia animalis consistit ex talibus cor-
poribus quae distant a propriis locis: componitur
enim corpus animalis ex quatuor elementis, quo-
rum nullum tenet proprium locum. Et quia ea
quae sunt praeter naturam non possunt esse sem-
piterna, ut patet ex his quae supra * dicta sunt,
necesse est quod quandoque animalibus accidat
corruptio et defectus. Sed in primis corporibus,
scilicet caelestibus, nihil potest accidere praeter
naturam: quia sunt simplicia, non autem mixta
ex diversis, et in proprio loco existunt, et nihil
contrarium est eis, ut patet ex his quae in primo
libro * dicta sunt. Et ita in eis non potest esse aliqua
impotentia. Et ideo in eis non potest esse aliqua
remissio, idest deminutio velocitatis: et per con-
sequens neque :nfensio, idest velocitatis augmen-
tum, quia ista duo * se invicem consequuntur ;
sicut enim quando intenditur motus, proceditur
a remisso ad intensum, ita quando * remittitur,
proceditur ab intenso ad remissum.

3. Quartam rationem ponit ibi: Adhuc autem
et irrationabile etc.; quae * sumitur ex parte mo-
ventis, et procedit * ex quadam divisione. Si enim
in motu caeli sit intensio et remissio, hoc * non
potest esse nisi tribus modis: uno modo ut sem-
per intendatur vel semper remittatur; alio modo
ut quandoque intendatur et quandoque remittatur,
et hoc dupliciter: uno modo ut tota intensio et
tota remissio sit simul, ad * quod quidem, sup-
posito quod caelum moveatur tempore infinito,
secundum eius opinionem, sequitur quod infinito
tempore prius intendatur motus eius et postea re-
mittatur, aut * e converso; alio modo ut vicissim
quandoque remittatur et * quandoque intendatur.
Sed quodlibet istorum est impossibile. Ergo im-
possibile est quod in motu caeli * sit remissio
et intensio.

Primo ergo ostendit impossibile esse quod in-
finito tempore intendatur prius, et postea infinito
tempore remittatur, vel e converso; secundo osten-
dit impossibile esse quod semper intendatur vel

«) Manifestum est enim. — lta A; cet. et P pro enim legunt autem,
corrupte ut patet. — Inferius ibi videmus quod quando, P et codd. exc. AE
om.quod; P, ut structuram sententiae corrigat, interpolat et ante remittitur.

$) praeter intentionem eius. — praeter naturam eius P, idest prae-

Opp. D. Tnuowak T. IH.

ter naturam naturae particularis; quod minus bene dictum est quam
quod ex codicibus adoptavimus. Sequitur quidem infra praeter naturam
universalem; sed locus, ut patet, non est omnino similis. — Pro conser-
vando, observando FG.

20

* naturali add. 4.

* Lect. 1v, n. 6.

* Lect. i11 seqq.

* sic add. p.

* cum P».

* ratio add. p.

* proceditur ».

* autem add. ».

* ad om. P.

* et p et codd.
exc. A. $

* et om. P.

* caeli om. p.

* Num. 5.

* Num. 8.

* quidem ? cf. in-
fra lect. ΧΙ, n.4.
- esse om. Ῥ.

* modis Ἐξ.

* Num. 2.

* ut add. 4.

* yel codd.

* aliquem om ».

* Cap. x, n. 6
sqq.; S. Th. lect.
xit, n. 2 sqq.

* caelestis p.

eo

154
semper remittatur, ibi: Sed adhuc neque * etc.;
tertio ostendit impossibile esse quod vicissim inten-
datur et remittatur, ibi: Relinquitur itaque * tc.
4. Dicit ergo primo quod irrationabile est quod

motor caeli infinito tempore sit potens et velo-

citer moveat, et rursus alio infinito tempore sit
impotens et tarde moveat (nam remissio motus
causatur ex impotentia, intensio autem ex potentia).
Et hoc idem * esse irrationabile, ostendit duobus
mediis *. Primo quidem quia nihil praeter naturam
videtur existere tempore infinito: ea enim quae
sunt secundum naturam, sunt semper vel in ma-
iori parte. Impotentia autem est praeter naturam,
ut habitum est*: ergo impossibile est quod aliquid
infinito tempore sit impotens. Secundo quia non
est aequale tempus eius quod est secundum na-
turam, et eius quod est praeter naturam: quia
id quod est praeter naturam est * in paucioribus,
id autem quod est secundum naturam est ut in
pluribus vel semper. Sed potentia rei est secun-
dum naturam, impotentia autem est praeter na-
turam. Ergo impossibile est quod aliquid tempore
aequali 7, scilicet tempore infinito, sit potens et
impotens: et per consequens impossibile est quod
infinito tempore intendatur motus, et iterum in-
finito tempore remittatur. Sed si remittitur motus
caeli secundum modum qui dictus est, necesse
est quod infinito. tempore remittatur. - Quidam
tamen, non intelligentes intentionem Aristotelis ,
accipiunt hoc quasi simpliciter et absolute dictum,
eo quod non est ratio quare magis uno tempore
remittatur quam alio. Sed hoc est praeter inten-
tionem Philosophi.

5. Deinde cum dicit: Sed adhuc neque etc.,
ostendit quod impossibile sit motum caeli vel
semper intendi, vel semper remitti; et hoc dua-
bus rationibus. Quarum prima est, quia intensio
et * remissio cuiuslibet motus irregularis deficit
circa aliquem * terminum ipsius motus; sicut mo-
tus naturalis intenditur usque ad aliquem termi-
num, et similiter motus violentus remittitur usque
ad aliquem terminum. Si ergo intensio vel remissio
motus caeli nunquam terminetur, sed in infinitum
procedat, sequitur quod motus caeli sit infinitus
et indeterminatus. Quod patet esse falsum: pro-
batum est enim in VI Physic. * quod, quia omnis
motus est ex aliquo in aliquid, necesse est quod
sit determinatus. Unde etiam una circulatio caeli *
est determinata: sed motus caeli dicitur infinitus
secundum diversas circulationes sibi succedentes.

6. Secundam rationem ponit ibi: Adhuc autem
si quis etc. Et dicit quod hoc etiam esse impos-
sibile est manifestum ?, si quis concedat esse ali-
quod tempus minimum, ita quod in minori non
contingat moveri caelum. Quilibet enim motus
vel actio habet determinatum tempus, quod non
transcendit: quamvis enim tempus sit divisibile

DE CAELO ET MUNDO LIB. II

in infinitum, non tamen est possibile citharizare
vel ambulare * in quocumque tempore; sed qui-
libet actus habet determinatum minimum tempus,
quod non excedit velocitate, ut scilicet in minori
tempore perficiatur. Unde nec caelum possibile
est moveri in. quocurhique tempore, sed habet
aliquod minimum tempus determinatum. Ex quo
patet quod non semper intenditur velocitas motus
eius, quia sic velocitas eius excederet quodlibet
minimum tempus. Si vero non semper potest
intendi motus caeli, pari ratione neque semper
potest remitti, quia eadem ratio est de uno et

pus; cum non esset pura intensio, sed intensio
remissioni adiuncta, quia movens non posset sem-
per * aequaliter addere ad velocitatem. τ

8. Deindé cum dicit: Relinquitur itaque etc.,
ostendit impossibile esse quod vicissim intenda-
tur et remittatur motus caeli; et hoc dupliciter.
Primo quidem quia hoc videtur penitus esse ir-
rationabile, et simile fictioni: nulla enim ratio
assignari potest huius vicissitudinis. Secundo quia
talis diversitas in motu caeli non lateret; oppo-
sita enim iuxta se posita magis sentiuntur: et ta-
men nihil tale percipimus. Unde relinquitur quod
in motu caeli nulla sit irregularitas. z

Ultimo autem, quia hic finit suam consideratio-

nem de toto caelo, epilogat intantum dictum esse
quod sit unum tantum caelum, et quod sit ingeni-
tum et sempiternum, et quod regulariter moveatur.

Y) aequali. — totali P, cf. textum. — tempore ante infinito om. A.
ὃ) Et dicit ... manifestum. — Dicit etiam quod hoc esse impossibile
est manifestum BDFG; his accedunt EI, qui tamen pro etiam leg. autem.

£) et iterum a residuo tertia pars, et a residuo iterum tertia pars. —
et iterum a residuo iterum tertia pars A, idest omittit tertia pars et
a residuo homoteleuton, in quo P om. et.

-B—

* ut add. codd.
exc. A.

CAP. VII, LECT. X

155

LECTIO DECIMA

DE NATURA STELLARUM

Περὶ δὲ τῶν χαλουμένων ἄστρων ἑπόμενον ἂν εἴη λέ-
γειν, ἐκ τίνων τε συνεστᾶσι χαὶ ἐν ποίοις σχήμασι
χαὶ τίνες αἱ κινήσεις αὐτῶν. .
Εὐλογώτατον δηὴ καὶ τοῖς εἰρημένοις ἑπόμενον ἡμῖν τὸ
ἕκαστον τῶν ἄστρων ποιεῖν ἐκ τούτου τοῦ σώματος
ἐν ᾧ τυγχάνει τὴν φορὰν ἔχον, ἐπειδὴ ἔφαμέν τι
᾿ς εἶναι ὃ κύκλῳ φέρεσθαι πέφυχεν- ,
ὥσπερ γὰρ οἱ πύρινα φάσκοντες εἶναι διὰ τοῦτο λέγου-
τ σιν, ὅτι τὸ ἄνω σῶμα πῦρ εἶναί φασιν, ὡς εὔλογον
ὃν ἕχαστον συνεστάναι ἐχ τούτων ἐν οἷς ἕχαστον
οὐ ἐστίν, ὁμοίως καὶ ἡμεῖς λέγομεν.
Ἡ δὲ θερμότης ἀπ᾽ αὐτῶν xxi τὸ φῶς γίνεται παρεχτρι-
βομένου τοῦ ἀέρος ὑπὸ τῆς ἐχείνων φορᾶς. Πέφυχε
' [5 ἡ κίνησις ἐχπυροῦν xxl ξύλα καὶ λίθους χαὶ σί-
ρον" εὐλογώτερον οὖν τὸ ἐγγύτερον τοῦ πυρός,
ἐγγύτερον δὲ ὁ ἀὴρ olov xal ἐπὶ τῶν φερομένων βε-
λῶν’ ταῦτα γὰρ αὐτὸ ἐχπυροῦται οὕτως ὥστε τή-
τ χεσθαι τὰς μολυβδίδας, καὶ ἐπείπερ αὐτὰ ἐχπυροῦ-
τς ται; ἀνάγκη, καὶ τὸν κύχλῳ αὐτῶν ἀέρα τὸ αὐτὸ
|. τοῦτο πάσχειν.
ἼἭαῦτα μὲν οὖν αὐτὰ ἐχθερμαίνεται διὰ τὸ ἐν ἀέρι φέ-
τ ρεσθαι, ὃς διὸ τὴν πληγὴν τῇ χινήσει γίγνεται πῦρ᾽
- πῶν δὲ ἄνω ἕκαστον ἐν τῇ σφαίρᾳ φέρεται, dac
οὐ αὐτο μὲν μὴ ἐκπυροῦσθαι. τοῦ δ: ἀέρος ὑπὸ τὴν
τοῦ χυχλικοῦ σώματος σφαῖραν ὄντος ἀνάγκη φερο-
μένης ἐκείνης ἐχθερμιαίνεσθαι,
χαὶ ταύτῃ μάλιστα ἡ ὁ ἥλιος τετύχηκεν ἐνδεδεμένος.
τ Διὸ δὴ πλησιάζοντός τε αὐτοῦ xal ἀνίσχοντος καὶ
τι ὑπὲρ ἡμᾶς ὄντος γίγνεται ἡ θερμότης.
Ὅτι μὲν οὖν οὔτε πύρινά ἐστιν οὐτ᾽ ἐν πυρὶ φέρεται,
ταῦθ᾽ ἡμῖν εἰρήσθω περὶ αὐτῶν.

᾿

SywoPsis. — 1. Argumentum et divisio textus. -- 2. Quia loca
consequuntur naturas corporum, rationabile est stellam esse de
natura sphaerae in qua movetur. Sequitur hoc etiam ex eo quod
ib. I, lect. rv, dictum est caelum aliam ab elementis naturam
habere, quia motum circularem habet; quod et stellis applicatur.
3. Dubitatio prima. Stellarum corpora sunt lucida, et videntur esse
spissiora quam corpora sphaerarum; videtur ergo quod corpora
caelestia habeant aliquam contrarietatem ad invicem, et conse-
quenter sint corruptibilia. - Respondetur. Ut aliqua diversa sint
contraria, oportet quod nata sint esse in eodem subiecto pro-
ximo vel remoto, et quod mutuo se expellant. Formae autem vel
qualitates diversae caelestium corporum nullo modo sunt natae
esse in eodem subiecto, cum corpus stellae nequeat reduci ad
dispositionem ceterarum partium sphaerae, nec e converso. Simi-
liter etiam qualitates contrariae inferiorum corporum sunt in
. corporibus caelestibus non quidem univoce, sed sicut in causis
universalibus, per quandam similitudinem; et ideo non sunt in
illis sub ratione contrarietatis. —4. Dubitatio secunda. Inter stel-
las et reliquas partes sphaerarum apparet diversitas; ergo cor-
pora caelestia non sunt simplicia corpora. — Respondetur. Sunt
simplicia inquantum non componuntur ex contrariis naturis; est
tamen in eis diversitas aliqua secundum naturam speciei. -- 5. Quod
dictum est circa naturam stellarum, consonat aliqualiter dictis
eorum qui ponunt stellas esse igneas: hoc enim dicunt quia
caeleste corpus igneum esse existimant. — 6. Obiiciunt quidam
stellas igneae esse naturae, quia calefaciunt et illuminant. — Sub-
divisio textus. — Excluditur obiectio. Calor et lumen generantur
a stellis per contritionem sive confricationem aeris ex motu ea-
rum: motum enim natum esse ignire, constat exemplo etiam sa-
gittarum, quarum pars plumbea ex vehementia motus ignitur, pro-
pter calefactionem aeris circumstantis. — 7. Stellae tamen non
igniuntur per motum, tum quia longe ab aere distant, tum quia
peregrinae impressionis non sunt susceptivae: sed ex motu sphae-
rae caelestis calescit aer etiam inferior. -- 8. Ex hoc quod sphaera

* De vocatis autem astris consequens utique erit dicere ex * Cap. vr. Text.

quibus constant, et in quibus figuris, et qui motus ^"

eorum.

Rationabilissimum autem et dictis consequens nobis, unum-
quodque astrorum facere ex eodem corpore in quo
existit lationem habens ; quoniam dicebamus aliquid esse
quod circumferri natum est.

Sicut enim ignea dicentes esse, propter hoc dicunt quia
quod sursum corpus ignem esse dicunt, ut rationabile
existens unumquodque constare ex his in quibus unum-
quodque est, similiter et nos dicimus.

* Calor autem ab ipsis et lumen generatur, attrito aere ab
ilorum latione. Natus est enim motus ignire et ligna
et lapides et ferrum: rationabilius igitur propinquius
igni, propinquius autem aer, velut et in latis sagittis.
Hae ipsae enim igniuntur sic ut liquescant plumbeae:
et quoniam igniuntur istae, necesse est et eum qui in
circuitu ipsarum aerem, hoc ipsum. pati.

Hae quidem ipsae incalescunt propter in aere ferri, qui pro-
pter plagam motu fit ignis. Eorum autem quae sursum,
unumquodque in sphaera fertur, ut ipsa quidem non
igniantur: aerem autem sub circularis corporis sphaera
existentem, necesse est, lata illa, incalescere.

Et hac maxime cui sol extat infixus. Propter quod, ap-
proximante ipso, et oriente et super nos existente, ge-
neratur calor.

Quod quidem igitur neque ignea sunt, neque in igne fe-
runtur, tantum nobis dictum sit de ipsis.

caelestis continue movetur, non sequitur quod calor in aere
debeat semper esse aequalis: maxime enim dependet ex motu
sphaerae solis, et ex eius propinquitate ad nos. — Epilogus. —
9. Dubium primum. In responsione data (num. 6) nihil de lumine
dixit Aristoteles; ergo insufficienter rem tractavit. — Relicta Ale-
xandri solutione, respondetur Philosophum utrumque manifestasse
ostendendo ex motu stellarum igniri inferiora corpora: in igne
enim invenitur calor et lumen. - 10. Dubium secundum. Undenam
habeat motus virtutem igniendi sive calefaciendi. — Respondet
Averroes proprium esse calidi esse mobile. Sed. haec. solutio
admitti nequit: nam omnibus corporibus. naturalibus communis
est motus; et praeterea, calor sic magis esset causa motus quam
e converso. — Vera responsio. Motus localis, quia primus motuum,
est causa ceterorum ; praecipue primae alterationis, quae est ca-
lefactio. — 11. Dubium tertium. Quomodo ex motu solis causetur
calor in aere et igne, cum a sole non tangantur immediate, nec
calefiant corpora caelestia media. - Respondet Alexander quod
impressio solis pervenit ad corpora inferiora per modum cale-
factionis mediantibus corporibus caelestibus mediis, quibus sol
imprimit aliquid, licet non calefactionem. Difficultas contra hanc
responsionem. — Respondet Averroes calorem in aere causari
praecipue ex motu diurno totius caeli, quod movetur sicut unum
animal totum, et alterat. secundum totam suam profunditatem ;
potissimum vero virtute solis, qui excedit alia corpora virtute et
magnitudine. — Tres difficultates circa praedicta. - Respondet Sim-
plicius calorem causari mediantibus radiis a solis corpore egre-
dientibus, qui a terra et aqua reflectuntur ad aequales angulos:
unde secundum quod angulus reflexionis est maior vel minor,
fit etiam- minor vel maior calor in aere. - Notandum circa hanc
responsionem. — 12. Determinatur solutio. Calor a stellis causatur
duplici modo: a) per motum quo movent aerem et ignem, non
tamen quasi sit confricatio mutua inter ea; b) per lumen etiam,
inquantum est qualitas activa primi alterantis, scilicet corporis
caelestis, causatur calor ab omnibus stellis, praecipue vero a

* Text. 42.

* Cf. lect. 1, n. 1.
* Lect.

XVII.

* Lect.
* Lect.

seq.

xv.

* Lect. xvI.

* Num. seq.
* Num. 6.

* primo om. P.

* materia A.

* stellarum A.

* naturis codd.

* Lib. I, lect. 1v.

* et add. 4.

* differunt vc.

* esse om. P.

* Lect. vi.

* Sed 4.

156

sole. Secundum proprias autem virtutes, corpora caelestia infrigi-
dare, humectare et alios effectus corporales efficere possunt: et
secundum influentiam luminis et harum virtutum, media corpora
caelestia alio modo quam corpora inferiora solis impressionem
recipiunt. - Secundum ergo quod calor causatur ex motu astrorum
et totius caeli, corpora propinquiora caelo sunt calidiora: secun-
dum autem quod calor causatur ex lumine stellarum, sunt ca-

ostquam Philosophus determinavit de
! IQ» Ocaelo, hic determinat de stellis *. Et

EN primo determinat veritatem; secundo
UA movet quasdam dubitationes et solvit,
ibi: Duabus autem dubitationibus * etc. Circa pri-
mum quatuor facit: primo determinat de natura
stellarum ; secundo de motu earum, ibi: Quoniam
autem videntur * etc.; tertio de ordine earum, ibi:
De ordine autem ipsorum* etc.; quarto de figura
earum, ibi: Figuram autem uniuscuiusque * etc.

Circa primum tria facit: primo dicit de quo
est intentio; secundo manifestat veritatem, ibi:
Rationabilissimum | autem * etc.; tertio excludit
obiectionem, ibi: Calor autem ab ipsis * εἴς. --
Dicit ergo primo * quod, postquam determinatum
est de toto caelo, consequens est ut dicamus de
his quae vocantur astra, ex quibus constant, idest
ex qua natura * sint, et quam figuram habeant,
et quales sint motus eorum.

2. Deinde cum dicit: Rationabilissimum au-
lem etc., ostendit ex qua natura sint corpora stel-
larum. Et primo proponit quod intendit, dicens
quod ponere unamquamque stellam * esse de na-
tura corporis sphaerici in quo movetur, est in se
consideratum valde rationabile, eo quod loca con-
sequuntur naturas * corporum; unde rationabile
est quod stellae pertineant ad naturam sphaerae
in qua situantur. Consequitur etiam hoc ex ne-
cessitate ad ea quae supra * diximus. Dictum est
enim quod caelum habet naturam aliam praeter
naturam quatuor elementorum, * propter hoc quod
habet alium motum naturalem a. motibus ele-
mentorum, scilicet motum circularem; unde, cum
stellae moveantur circulariter sicut sphaerae cae-
lestes, consequens est quod habeant eandem na-
turam cum sphaeris caelestibus, et differant * a
natura quatuor elementorum.

3. Sed circa hoc videtur esse * duplex dubitatio.

Prima quidem dubitatio est quia corpora stella-
rum videntur habere differentiam ad corpora

sphaerarum caelestium, ex eo quod sunt lucida
et videntur spissiora; et ita videtur in corporibus
caelestibus esse aliqua contrarietas. Contrarietas
autem est causa corruptionis. Videtur ergo quod *
corpora caelestia sint corruptibilia secundum suam
naturam; quod est contra ea quae in primo libro *
determinata sunt.

Et * ad hoc dicendum est quod non omnis di-
versitas, proprie loquendo, habet rationem contra-
rietatis; sed ad hoc quod aliqua diversa sint con-
traria, duo requiruntur. Quorum unum est quod ?

DE CAELO ET MUNDO LIB. II

lidiora ea quae sunt infima, quia in superioribus reflexiones ra-
diorum magis disperguntur. - 13. Non sequitur caelum esse tan-
gibile, tangibilesque qualitates habere, si stellae aerem conterant.
Hae enim qualitates sunt eorum quae ad invicem agunt et pa-
tiuntur; ideoque corporibus caelestibus, quae agunt et non pa-
tiuntur, non competunt eo modo quo corporibus inferioribus,
sed eminentiori modo.

sint nata aliqualiter esse in eodem subiecto, vel
proximo vel saltem remoto: calor enim contra-
riatur frigori, quod tamen non est natum esse in
igne, sed est natum esse in materia ignis, quae
est primum subiectum. Secundo requiritur quod
diversa quae sunt contraria, non possint esse si-
mul, sed mutuo se expellant. Unde * album et ni-
grum, secundum quod sunt in materia, sunt * con-
traria mutuo se expellentia; secundum tamen
quod sunt in intellectu, non habent contrarieta-
tem, sed sunt simul; quinimmo unum eorum co-
gnoscitur per aliud.

Formae autem vel qualitates diversae quae
videntur esse in corporibus caelestibus, nullo
modo sunt natae esse in eodem, nec sicut in
proximo ?, nec sicut in primo subiecto: non enim
corpus stellae est natum reduci ad dispositionem
ceterarum partium sphaerae caelestis, sed nec 'e
converso. - Similiter etiam oportet dicere formas
seu qualitates contrarias quae sunt in inferioribus
corporibus, esse aliqualiter in. corporibus caele-
stibus, non quidem univoce, sed sicut in causis
universalibus, per quandam similitudinem, ad. mo-
dum quo formae quae sunt particulariter in ma-
teria sensibili, sunt universaliter in intellectu. Et
ideo, sicut nec * in intellectu, ita nec in corporibus
caelestibus sunt sub ratione contrarietatis. Unde
et * Plato dixit quod in corporibus caelestibus sunt
excellentiae seu sublimitates * elementorum, quasi
primordialia eorum activa principia: comparantur
enim corpora caelestia ad elementaria, sicut activa
ad passiva. Et ideo e * contrario accidit in corpo-
ribus caelestibus et elementaribus. Nam corpora
elementaria, quanto magis congregantur per in-
spissationem, tanto sunt magis materialia et pas-
siva, et minus habentia de luce, sicut patet in
terra, quae etiam dominatur in corporibus mixtis:
sed in corporibus caelestibus, quanto est maior
congregatio per modum inspissationis, tanto ma-
gis multiplicatur luminositas et virtus activa, sicut
patet in ipsis corporibus stellarum.

Sic igitur patet quod talis diversitas quae in cor-
poribus caelestibus apparet, non videtur habere *
rationem contrarietatis. Unde non sequitur quod
sint susceptiva corruptionis. Sequeretur autem
hoc *si ibi esset vera contrarietas, sicut in pri-
mo * Aristoteles ostendit.

4. Secunda dubitatio est quia, cum in corpore
caelesti appareat diversitas inter stellas et reliquas
partes sphaerarum, videtur quod non sint sim-
plicia corpora. - Sed * dicendum est quod intantum

. &) Contrarietas autem est causa corruptionis. Videtur ergo quod. —
Sic omnes codices, P sola legit: Contrarietas autem cum sit causa cor-
ruptionis, videtur quod, — Post duas lineas pro determinata sunt, de-
clarata sunt A.

B) Quorum unum est quod. — Primo ut A; ut pro quod cet. omnes.

Y) nec sicut in proximo. — Hoc omittunt omnes codices excepto sE;
vel potest dici eos omittere proximo nec sicut in, quod est homote-
leuton; cf. quod supra dictum est, i» eodem subiecto vel proximo vel
saltem remoto. — lbi Similiter etiam, Similiter autem P. Eadem post
in inferioribus omittit corporibus

* cum add. codd.
* sint EF.

1

. omnia om. P.

4$ —

turae ignis».

. Lib. I, lect. tv.

. irrationabile sit, —

CAP. VII,

dicuntur corpora simplicia, inquantum non sunt
composita ex contrariis naturis. Est tamen in eis
aliqua diversitas secundum naturam speciei, licet
conveniant in natura generis; sicut conveniunt in
communi ratione motus, quia omnia * circulariter
moventur.

5. Secundo ibi: Sicut enim ignea etc., ostendit
hoc etiam esse consonum aliqualiter dictis alio-
rum: dicens quod ?, sicut illi qui dicunt stellas esse
igneas, propterea hoc dicunt quia caeleste corpus
existimant ignem esse, quasi rationabile sit quod
unumquodque astrum constet ex natura illarum
sphaerarum in quibus est; ita etiam et nos dici-
mus quod stellae sunt de natura alia a natura
quatuor elementorum, propter hoc quod supra *
probavimus caelos tales esse.

-..6.-Deinde cum dicit: Calor autem ab ipsis etc.,
excludit obiectionem: quia quidam * opinabantur
stellas esse de natura ignis, sic argumentantes.
Esse calidum et luminosum videtur esse proprium
ignis; sed stellae calefaciunt et illuminant; ergo vi-
detur quod sint de natura ignis. -- Et circa hoc tria
| Me primo solvit hanc obiectionem per quoddam

exemplum; secundo ostendit differentiam exempli
- propositum *, ibi: Hae quidem ipsae * etc.;
tertio respondet tacitae quaestioni, ibi: Ef? hac
maxime * etc.

Dicit ergo primo quod calor et lumen genera-
' tur a stellis per quandam contritionem sive con-
. fricationem aeris ex motu eorum, non propter hoc
. quod sunt * ignea. Videmus enim quod motus
natus est ignire et ligna et lapides et ferrum: unde

| multo magis rationabile est quod per motum

possit igniri corpus quod est propinquius igni
. quam praedicta corpora; quia eorum quae sunt
c- sibi propinquiora, facilior est transmutatio in * in-
vicem. Aer autem propinquius se habet ad ignem
quam corpora praedicta: unde magis aer potest
igniri ex motu quam praedicta corpora. Et ponit
exemplum de sagittis, quae cum sint plumbeae
quantum ad aliquam sui partem, ex vehementia
motus sic calefiunt, ut quandoque liquescat plum-
bum. Et quia ipsae * sagittae igniuntur ex motu,
necesse est quod multo magis aer qui est in cir-
c€uitu sagittarum igniatur *. Nec hoc est intelli-
gendum quod * calefactio sagittarum sit causa ca-
lefactionis aeris, sicut Simplicius intellexit; sed
magis est intelligendum quod calefactio aeris per
motum sit causa calefactionis sagittarum, ut ex-
posuit Alexander. Aristoteles enim vult probare
per locum a minori, quod si sagittae calefiunt,
necesse est quod aer circumstans calefiat, qui est
propinquior igni *, ut supra dixit: non autem
per locum a causa, ut intellexit Simplicius.

LECT. X

7. Deinde cum dicit: Hae quidem ipsae etc.,
ostendit differentiam exempli inducti ad propo-
situm. Et dicit quod ipsae sagittae calefiunt pro-
pter hoc quod feruntur per aerem; qui quidem
aer ignitur ex motu propter plagam, idest propter
percussionem et divisionem quam patitur a sa-
gitta; unde ex contactu aeris calefacti sagittae
calefiunt ". Sed hoc non accidit in stellis: quia una-
quaeque stellarum non fertur per aerem, sed in
propria sphaera separata ab aere. Et ideo ipsae
stellae non igniuntur nec calefiunt: tum quia sunt
longe ab aere, qui ignitur per motum; tum etiam
quia non sunt susceptivae peregrinae impressio-
nis. Sed aer qui existit sub sphaera corporis circu-
laris, necesse est quod incalescat * per motum
sphaerae caelestis: quia scilicet ex ipso motu
sphaerae caelestis movetur non solum ignis, sed
etiam aer (usque scilicet ad istum aerem qui infra
montes continetur), ut apparet ex motu comatarum
stellarum, ut dicitur in I Meteor. *

8. Deinde cum dicit: Et hac maxime etc.,
respondet tacitae obiectioni. Si enim per motum
sphaerae caelestis aer inferior ignitur, cum sphae-
ra caelestis continue moveatur, videtur esse con-
sequens quod semper debeat * esse aequalis calor
in aere, scilicet aestate et hieme, nocte et die;
cuius contrarium videmus. -- Sed ad hoc ipse re-
spondet quod maxime aer * ignitur per motum
illius sphaerae cui sol est infixus; et ideo gene-
ratur calor propter * propinquitatem solis ad nos.
Et hoc dupliciter: uno modo secundum quod per
suum ortum ascendit ad nostrum hemisphaerium
superius; alio modo inquantum accedit ad sum-
mitatem capitum nostrorum; sicut enim est maior
calor in die quam in nocte, ita etiam est * maior
calor in meridie quam in mane.

Ultimo autem concludit epilogando tantum di-
ctum esse de stellis, quod neque ipsae sunt igneae
naturae, neque etiam feruntur in corpore igneo,
sed supra sphaeram ignis in sphaeris caelestibus.

9. Est autem hic primo dubium: cum Aristoteles
proponat quod ex motu stellarum generetur calor
et lumen, videtur insufficienter hoc manifestdre,
cum non manifestet de lumine, sed solum de
calore.

Et ad hoc respondet Alexander quod illud quod
pertinet ad lumen, reservat ad determinandum
ad librum de Anima, in cuius secundo * dicit
quod * lumen non est proprium ignis, sed est ali- '
quid commune sibi et supremo corpori. - Sed cum
Aristoteles hic dicat quod utrumque eorum * ge-
neratur ex contritione aeris, melius est ut dica-
mus quod utrumque Aristoteles hic manifestat,
per hoc quod ostendit ex motu stellarum * igniri

157

9) dicens quod. — Ita codd.; P dicimus enim quod. Adoptavimus le-
ctionem codd., quia, ut patet ex quasi litterali citatione textus, s. Thomas

.ipsum Aristotelem ostendentem introducit, quod optime exprimitur per

lectionem adoptatam. — Post unam lin. pro quasi rationabile sit, P quasi
Pro constet, consistet P, constat CE. — et ante nos
dicimus om. A,

£) quia quidam. — quam quidam BCpE, propter quam quidam sE,
qua quidam cet. — Ibi sic argumentantes, sic argumentatur pE, qui sic
argumentatur sE; P om. sic, quod ex codd. restituimus ob maiorem
styli convenientiam. — Post lin. stellae om. BDpEFGI.

t) exempli ad propositum. — Hoc omittunt codices; cf. num. 7. —
Post duas lineas PB omittunt primo; pro generatur, A generantur; pro
contritionem , A corrupte concretionem (idem A circa finem num. 9,
pro contritione, concretione); pro confricationem, conflationem codd.
exc. AsE.

ἢ) propter hoc quod... sagittae caleftunt. — Ista, quae solita occa-
sione homoteleuti desiderantur in P et codd. exc. AsE, restituimus ex
his duobus codd.; tum quia continent expositionem verborum textus pro-
pter in aere... fit ignis; tum quia secus differentia exempli inducti non-
nisi incomplete manifestaretur.

* calescat ν.

* Cap.

vit, n.2;
S. Th.

lect. xi.

* debet 4.

* calor P et codd.
exc.AsG.- ignit P.

* per codd.

* est om. A4.

* Cap. vir, n. 2;
5. Th. lect. xiv.
quod om. P.

* eorum om. a.

* superiorum v.

* Cap. vil, n. 1;
S. Th. lect. xiv.

* autem P et co-
dices exc. 4.

* Lect. 1v, n. 8.

* neque om. P et
codd. exc. A4.

* in om. P et co-
dices exc. AL.

* alteratur codd.

* tamen om. codi-
ces.

*

rationem Bcpt.

* motus P.

158 DE CAELO ET

inferiora corpora; in igne autem invenitur calor
et lumen.

10. Sed adhuc dubium est, ex qua natura con-
tingat quod motus habeat virtutem igniendi sive
calefaciendi.

Ad quod respondet Averroes in suo Commen-
to quod proprium est calidi esse mobile; et ideo
cum aliquid actu. movetur, fit etiam actu cali-
dum. - Sed hoc non videtur verum ^. Primo qui-
dem quia moveri non est proprium calidi, sed
cuiuslibet corporis naturalis: nam ea quae moven-
tur motu recto, in suis locis quiescunt, moventur
autem existentia extra sua loca; corpora autem
caelestia moventur circulariter in suis locis, quae
neque sunt calida neque frigida. Secundo quia po-
sterius non est causa prioris: si ergo moveri sit
proprium calidi, magis calor erit causa motus,
quam e converso.

Et ideo dicendum est quod, sicut probatur

in VIII Physic. *, motus localis est primus motuum.

In quolibet autem genere id quod est primum
est causa eorum quae sunt post in eodem genere:
unde motus localis est causa alterationis, quae est
prima inter alios motus; et praecipue est causa
primae alterationis, quae est calefactio. Alteratio
enim * secundum omnes alias qualitates, causatur
ex alteratione primarum quatuor qualitatum; inter
quas duae activae, scilicet calidum et frigidum,
sunt priores passivis, scilicet humido et sicco;
calidum autem est prius frigido, sicut forma pri-
vatione, ut patet ex supra * dictis. Unde motus lo-
calis proprie est causa calefactionis. Habet autem
hoc omnis motus localis ex virtute motus caele-
stis, qui est primus localium motuum ".

11. Dubitatur autem ulterius, cum sol imme-
diate non tangat neque * aerem neque ignem,
quomodo ex motu solis causatur calor in aere
et in * igne: non enim media corpora caelestia,
scilicet sphaerae Veneris, Mercurii et lunae, ex
motu solis calefiunt.

Ad quod respondet Alexander quod nihil pro-
hibet ab aliquo agente aliquid alterari per me-
dium, ita tamen quod illud medium non alteretur *;
sicut piscis qui dicitur stupor, stupefacit manus
piscatoris mediante reti, quod tamen non stupe-
scit. Recipit tamen aliqualiter impressionem piscis
secundum suum modum, alio tamen * modo
quam manus. [ta etiam sol imprimit aliquid in
corpora caelestia media, non tamen calefactio-
nem; sed impressio solis pervenit ad corpora in-
feriora per modum calefactionis, secundum eorum
conditionem. - Sed contra hanc responsionem ἢ
videtur esse, quod Aristoteles dicit quod calor
causatur in aere trito vel compresso per motum *
stellarum; hoc autem non est possibile, quod con-

MUNDO LIB. II

tritio vel compressio a motu solis perveniat ad
aerem, nisi media corpora caelestia conterantur;
quod est impossibile.

Et ideo Averroes in Commento dicit quod totum
corpus caeleste movetur motu diurno quasi unum
corpus, vel * quasi unum animal totum; motus
autem planetarum proprii sunt quasi motus par-
tium animalis. Causatur autem calor in aere prae-
cipue ex motu totius caeli, qui est motus diurnus:
unde et Aristoteles dicit quod approximante sole,
et oriente et super nos existente, generatur calor;
quod quidem fit per motum diurnum. Manifestum
est autem quod corpus alterans non alterat solum
secundum extremam superficiem, qua tangit cor-
pus alteratum, sed secundum suam totam profun-
ditatem vel grossitiem: et huius signum est, quia
corpus tenue non est ita efficax ad alterandum sicut
corpus habens * profunditatem vel grossitiem, sup-
posita identitate naturae. Et ita totum caelum ca-
lefacit non solum. secundum infimam sphaeram,
sed. secundum totam grossitiem caeli, quasi una
alteratioge. Et ideo alteratio sequitur in istis infe-
rioribus non solum secundum orbem lunae, qui *
immediate contingit inferiora corpora; sed etiam
secundum virtutem stellarum, in quibus est magis
adunata et quasi commassata virtus activa caele-
stis corporis; et praecipue secundum virtutem
solis, qui * excedit alia corpora virtute et magni-
tudine. Quia igitur totum caelum agit ut * unum
corpus secundum motum diurnum, non est intel-
ligendum quod seorsum * una sphaera imprimat
in aliam; sed quod totum caelum una impressione
alteret * inferiorem aerem virtute solis et aliarum
stellarum, quando nobis appropinquant.

Sed etiam haec ratio * non videtur esse suf-
ficiens, ut Simplicius dicit *. Primo quidem quia,
si secundum contritionem vel compressionem *
aeris ex motu caelestis corporis, praesente sole,

causaretur calor aeris, primo quidem sequeretur

quod [oca quae sunt inferiora, minus calefierent,
tanquam magis remota a motu calefaciente: nunc
autem videmus contrarium, nam in planitie est
maior calor quam in montibus. Secundo quia, cum
sphaera terrae fere se habeat per modum puncti *
ad sphaeram solis, sol supra terram existens vi-
detur ex omni parte quasi aequaliter esse nobis
propinquus; et ita non deberet esse tanta diffe-
rentia calefactionis ex sole, quanta apparet inter
mane et meridiem, et inter hiemem et aestatem.
Tertio quia nulla ratio esset quare minor esset
calor in locis umbrosis, quam in locis in quibus
radii solis percutiunt ἃ. - Et eisdem rationibus
probatur * quod sol non calefacit quasi igneae na-
turae existens.

Et ideo Simplicius dicit quod a solis * corpore

9) Sed hoc non videtur verum. « τὰ P. Sed haec ratio non videtur
conveniens ACsE; eandem lectionem insinuant cet., omittentes conve-
niens, pro quo sI substituit valere.

Ὁ) Unde motus localis ... localium motuum, — Haec lectio, quae or-
dinate et perspicue exhibet conclusionem a s. Thoma intentam, traditur
a codd. ACsE.. Alii codd. habent: Unde motus localis ex virtute motus
caelestis qui est primus localium motuum; omittunt nempe homoteleuton
proprie est... motus localis. Etiam P haec verba omittit, sed ipsa, ut
sententiam compleat, post localium motuum addit est causa caloris.

x) fere se habeat per modum puncti, — lta codd., exc. quod pro
fere se habeat, D hab. fere habeant, et pro puncti, B perducti, pl ras.,
D spatium album. P om.-fere: « siquidem et ad solis sphaeram terra fere
puncti et centri rationem habet (Simpl. op. cit., fol. 7o verso, col. 2). »
— Post duas lineas pro et ita, A et ideo; pro tanta multi corrupte
causata. — Lin. seq. D om. apparet.

)) in quibus... percutiunt. — Sic ABCDG (vide etiam infra, radius
solaris percutit terram ,... radii solares percutiunt terram). Pro in
quibus, ubi E; pro percutiunt perveniunt P, percutiuntur I, percurrunt F.

*quasi unum cor-
pus vel om. P.

*magnam add.a.

ἢ subtilitatem 5.

- ferioribus generati *:

CAP. VII;

egrediuntur radii, quos dicit esse corporales; et
quod per caelestia corpora quae sunt infra so-
lem, quae sunt immaterialia, sine prohibitione
penetrare possunt; per aerem autem penetrant
propter aeris poros *; sed a corporibus solidis,
scilicet terra et aqua, reflectuntur ad aequales an-
gulos (quia, ut probant perspectivi, omnis reflexio
fit ad aequales angulos). Quando ergo radius so-
laris percutit terram diametraliter, radius reflecti-
tur in seipsum, et sic fit maxima inspissatio, quae

- causat maximum calorem: et hoc contingit* quando

sol est directe super summitatem capitum nostro-
rum *. Quanto autem sol magis recedit a sum-
mitate capitum nostrorum, tanto reflexio radii fit
ad magis distans, et ideo generatur ^ minor calor:
et inde est quod in hieme, et apud ortum solis
vel occasum, fit minor calor in aere, quia radii
solares percütiunt terram secundum angulos magis
obtusos, unde radii reflexi * magis distant a radiis
primo * obiectis. Et propter hoc Aristoteles signan-
ter non simpliciter dixit quod sole magis appropin-
quante * generatur maior calor, sed addidit οὐ **
oriente et super nos existente; ut intelligatur appro-
ximatio per respectum ad summitatem capitum
nostrorum, non autem secundum quantitatem li-
nearum a sole ad nos ductarum *, quia fere ex
omni parte sunt aequales.

Et si quidem intelligat Simplicius in his ver-
bis radios esse corpora confricantia * aerem et
inspissantia, et per hunc modum calefacientia,
expresse falsum dicit: probat enim Aristoteles in

ὉΠ de Anima * quod radius neque est corpus

neque defluxus corporis alicuius. Si vero dicat
radios ἡ esse corporales, quia ad modum corpo-
rum se habent, inquantum directe proiiciuntur, et
reflectuntur a corpore spisso quod * radii penetrare
non possunt, sic verum dicit: tales 'enim refle-
xiones per contra-resistentiam corporum, non so-
lum competunt corporibus, sed etiam qualitatibus ;
nam et calor reflectitur cum invenit obstaculum,
et similiter alia * huiusmodi.

12. Si quis autem diligenter consideret, omnia
quae dicta sunt aliqualiter vera sunt. Dicit enim
Aristoteles quod a szellis generatur et calor et
lumen , trito aere ab illorum latione. Quod non
videtur sic intelligendum quasi * calor et lumen
generentur per aeris contritionem ex motu caele-

stium corporum: non enim agitur * hic de lumine .

ignis generati ex motu, ut prius * dicebatur, sed

- de lumine quod causatur ab ipsis * stellis, inquan-
. tum sunt entia * lucida in actu. Duplex est ergo

causa caloris ex corporibus caelestibus in his in-
una quidem causa est mo-
tus, alia causa est lumen. Quare autem motus
causa sit calefactionis, supra * dictum est. Non

LECT. X

est autem intelligendum quod mutua contritio vel
confricatio corporis caelestis et aeris sit causa
caloris; sed solum motus aeris ex superiori motu
caelestis corporis causatus. Movetur autem aer
superior, et similiter ignis, secundum motum
diurnum caeli totius, secundum virtutem solis et
omnium stellarum, ut Averroes dicit. - Secunda
autém causa calefactionis corporum inferiorum
ab astris, et praecipue a sole, est lumen. Quod

159

quidem habet virtutem calefaciendi inquantum est |

qualitas activa * primi alterantis, scilicet caeli ;
unde * directe causat qualitatem primam infe-
riorum corporum, quae est calor. Et quia haec
qualitas, scilicet lumen, magis abundat in sole,
inde est quod est maxime potens ad calefacien-
dum. Reliqua autem caelestium corporum , in-
quantum participant de lumine, quae est univer-
salis virtus activa caelestium corporum, habent
virtutem calefaciendi; intantum.quod etiam lumen
lunae est calefactivum, secundum id quod Phi-
losophus dicit in libro de Partibus Animalium *,
quod noctes plenilunii sunt calidiores, unde qui-
dam pisces moventur ad superficiem aquae *.

Quod autem quaedam astra dicantur * infrigi-
dare vel humectare, Averroes in Commento dicit
hoc non esse per se, sed inquantum agunt calorem
proportionatum unicuique corpori *: unde repre-
hendit Avicennam, qui dicit quod stellae faciunt et
infrigidationem et calefactionem. - Sed in hoc non
recte dicit Averroes. lllud enim videtur esse per
accidens, quod non per se producitur ab agente.
Corpora autem * caelestia sunt agentia eorum
quae sunt hic. Si igitur non per se agerent frigi-
ditatem et humiditatem et alia huiusmodi, seque-
retur quod ista essent per accidens in universo.
Item, cum omnes formae substantiales inferiorum
corporum sint ex virtute caelestium corporum,
consequens est quod ex eorum virtute sint etiam
qualitates consequentes species seu formas * ele-
mentorum, quae sunt calidum, frigidum , humi-
dum et siccum, et alia huiusmodi.

Dicendum est ergo quod omnia corpora cae-
lestia, secundum communem virtutem luminis *,
habent calefacere; sed secundum alias proprias
virtutes singulis corporibus attributas, habent non
solum calefacere et infrigidare, sed etiam omnes
alios effectus corporales efficere in istis inferiori-
bus. Et * secundum influentiam luminis et harum
virtutum, verum est * quod Alexander dixit, media
corpora caelestia recipere impressionem solis alio
modo quam corpora inferiora.

Est igitur considerandum quod, secundum quod
calor causatur in inferioribus corporibus ex motu
astrorum et totius caeli, corpora propinquiora
caelo, scilicet ignis et superior aeris pars, quae

v) Quanto autem sol magis recedit a summitate... et ideo gene-
ratur. — Sic legunt AsE; P Quanto autem sol est magis distans, tanto
generatur; est correctio lacunae in ceteris codicibus, omittentibus ho-
moteleuton recedit a summitate... fit ad magis. Adoptavimus lectio-
nem A, quia pleniorem sensum et magis ad contextum accomodatum
exhibet. C omittit e£ ideo.

v) proportionatum unicuique corpori. — P om. unicuique corpori,
sed omnes codd, habent haec verba, et bene ut videtur, ob determina-

tionem hic intentam. — Statim pro dicit, codd. dixit; P omittit ef ante
infrigidationem. — Pro Sed in hoc, A Sed hoc; pro dicit Averroes,
dixit Averroes codices.

E) Corpora autem — Pro autem, enim P. — Pro agentia eorum,
quod habent ABsI, activa respectu eorum P, activa eorum DEpF, activa
per se eorum sF, accidentia eorum CGpl.

0) species seu formas. — seu formas om. omnes codd.; item lin. seq.
om. humidum vel humidum et.

* activi p.

* et P, ut codd.
exC. ASE.

* Lib. IV, cap. v.

* aquae om. co-
dices exc. 4.
* dicuntur 4.

ο

* virtutis a ; om.
A.

* Et om. 4.

* etiam add. 4. -
dicit PE.

* reflexiones A.

* hic om. P.

* ita om. P.

* hae codd.

* Cap. i1; S. Th.
lect. i.

* Cap. vi, n.
S. Th. lect. xvii.

160

circumferuntur secundum motum caeli, sunt cali-
diora: secundum autem quod ex lumine stellarum
causatur calor, sunt calidiora ea quae sunt infima,
quia in superioribus reflexiones radiorum magis
disperguntur. Et inde est etiam quod circa terram
plures species rerum generantur ex virtute radio-
rum solis et stellarum, quae per reflexionem * circa
terram multiplicantur.

13. Movet autem hic * quaestionem Alexander:
si corpora caelestia suo motu conterunt aerem,

videtur sequi quod sint tangibilia; et ita * vide-

tur sequi quod sint calida et frigida; haec * enim
sunt primae tangibiles qualitates, ut dicitur in II

de Generat. *
Sed ad hoc de facili patet responsio per id

»; quod Philosophus dicit in 1 de Generat. *, quod

illa quae sunt nata agere et pati ad invicem, tan-

DE CAELO ET MUNDO LIB. II

gunt se ad invicem; et talium " qualitates sunt
calidum et frigidum. Corpora autem caelestia agunt
et non patiuntur: unde tangunt et non tanguntur.
Unde in corporibus caelestibus non sunt qualitates
tangibiles per modum quo sunt in inferioribus
corporibus, sed per modum eminentiorem, sicut
in causa activa. Non est enim ibi calidum vel fri-
gidum, humidum vel siccum, sed virtus quae est
horum causativa. Similiter non est ibi grave et
leve; sed loco horum est ibi * aptitudo δά mo-
tum circularem. Rarum autem et densum inve-
nitur in corporibus caelestibus, secundum quod
astra sunt spissiora et magis commassata ^ quam
sphaerae eorum: non tamen secundum differen-
tiam contrarietatis, sed solum secundum additio-
nem et deminutionem virtutis, secundum maiorem
et minorem congregationem. partium. !

x) ad invicem, tangunt se ad invicem; et talium. — Ita codices, exc.
quod A om. alterum ad invicem. P om. tangunt se ad invicem et; quae
tamen codicum auctoritate restituimus, eo quod non parum conferunt ad
perspicuitatem, et etiam ad integritatem sententiae: « verum ea tangere
universaliter definiuntur, quae situm habent, et quorum alterum motivum

est, alterum mobile, idque vicissim, quibus agere atque pati competit
(De Generat. loc. cit. in marg.). » R - ἘΠΡ

9) commassata, -- massata codd. exc. A. -- In fine num. pro secum-
dum. maiorem, et secundum maiorem BCDFG, forte corrupte pro idest
secundum maiorem, quod legit E; cf. num. 3 versus finem. ἃ

Ft

* est ibi om. co-
dices.
» ᾿γ

CAP. VIII,

LECT. XI 161

LECTIO UNDECIMA

STELLAS MOVERI NON PER SE, SED DELATAS AD MOTUM ORBIUM,
PROBATUR COMPARANDO ILLAS AD SUOS CIRCULOS

᾿Επεὶ δὲ φαίνεται καὶ τὸ ἄστρα μεθιστάμενα χαὶ ὅλος
ὁ οὐρανός, ἀναγκαῖον ἤτοι ἠρεμούντων ἀμφοτέρων
ίγνεσθαι τὴν μεταβολήν, ἢ κινουμένων, ἢ τοῦ μὲν

᾿ς ἠρεμοῦντος τοῦ δὲ κινουμένου.

᾿Αμφότερα μὲν τοίνυν ἠρεμεῖν ἀδύνατον ἠρεμούσης γε
τῆς γῆς" οὐ γὰρ ἂν ἐγίγνετο τὸ φαϊνόμενα. Τὴν
δὲ γῆν ὑποχείσθω ἠρεμεῖν. Λείπεται δὴ ἢ ἀμφότερα
χινεῖσθαι, ἢ τὸ μὲν κινεῖσθαι τὸ δ᾽ ἠρεμεῖν.

—Et μὲν οὖν ἀμφότερα κινήσεται, ἄλογον τὸ ταὐτὰ τάχη

"τῶν ἄστρων εἶναι καὶ τῶν κύκλων" ἕκαστον γὰρ ὁμιο-
ταχὲς ἔσται τῷ κύχλῳ καθ᾽ ὃν φέρεται. Φαίνεται
γὰρ ἅμα τοῖς κύχλοις καθιστάμενα πάλιν εἰς τὸ
αὐτό. Συμβαίνει οὖν ἅμα τό τε ἄστρον διεληλυθέ-
ναι τὸν κύκλον καὶ τὸν χκύχλον ἐνηνέχθαι τὴν αὖὐ-
ος ποῦ φοράν, διεληλυθότα τὴν αὐτοῦ περιφέρειαν.
Οὐχ ἔστι δ᾽ εὔλογον τὸ τὸν αὐτὸν λόγον ἔχειν τὸ τάχη
᾿ τῶν ἄστρων xxi τὰ μεγέθη τῶν χύκλων. Τοὺς μὲν
γὰρ κύχλους οὐθὲν ἄτοπον ἀλλ᾽ ἀναγκαῖον ἀνάλογον
MA τὰ τἄχη τοῖς μεγέθεσι, τῶν δ᾽ ἄστρων ἕχα-
στον τῶν ἐν τούτοις οὐθαμῶς εὔλογον. Εἴτε γὰρ ἐξ
ἀνάγκης τὸ τὸν μείζω κύχλον φερόμενον θᾶττον
ἔσται, δῆλον ὅτι κἂν μετατεθῇ τὰ ἄστρα εἰς τοὺς
ἀλλήλων χύχλους, τὸ μὲν ἔσται θᾶττον τὸ δὲ βρα-
δύτερον" οὕτω δ᾽ οὐχ ἂν ἔχοιεν οἰκείαν κίνησιν, ἀλλὰ
φέροιντ᾽ ἂν ὑπὸ τῶν χύχλων. Εἴτε ἀπὸ ταὐτομάτου
συνέπεσεν, οὐδ᾽ οὕτως εὔλογον ὥστ᾽ ἐν ἅπασιν ἅμα
τόν τε χύκλον εἶναι μείζω. καὶ τὴν φορὸν θάττω
τοῦ ἐν αὐτῷ ἄστρου: τὸ μὲν γὰρ ἕν ἢ δύο τοῦτον
τὸν τρόπον ἔχειν οὐθὲν ἄτοπον, τὸ δὲ πάνθ᾽ ὁμοίως
πλάσματι ἔοικεν. "Aya δὲ xal οὐχ ἔστιν ἐν τοῖς
dest τὸ ὡς ἔτυχεν, οὐδὲ τὸ πανταχοῦ xal πᾶσιν
ὑπάρχον τὸ ἀπὸ τύχης. ,
᾿Αλλὰ μὴν πάλιν εἰ οἱ μὲν κύχλοι μένουσιν, αὐτὰ δὲ
τοὶ ἄστρα κινεῖται, ταῦτα καὶ ὁμοίως ἔσται ἄλογα"
συμβήσεται γὰρ θᾶττον κινεῖσθαι cd ἔξω, xal τὰ
πάχη εἶναι κατὰ τὰ μεγέθη τῶν χύχλων.
᾿Επεὶ τοίνυν οὔτ᾽ ἀμφότερα κινεῖσθαι εὔλογον οὔτε τὸ
ἄστρον μόνον, λείπεται τοὺς μὲν κύχλους κινεῖσθαι,
τὰ δὲ ἄστρα ἐρεμεῖν καὶ ἐνδεδεμένα τοῖς χκύχλοις
φέρεσθαι: μόνως γὰρ οὕτως οὐθὲν ἄλογον συμβαίνει"
τό τε γὰρ θᾶττον εἶναι τοῦ μείζονος χύχλου τὸ
πάχος εὔλογον περὶ τὸ αὐτὸ χέντρον ἐνδεδεμένων
(ὥσπερ γὰρ ἐν τοῖς ἄλλοις τὸ μεῖζον σῶμα θᾶττον
φέρεται τὴν οἰχείαν φοράν, οὕτως καὶ ἐν τοῖς ἐγχυ-
κλίοις - μεῖζον Yap τῶν ἀφαιρουμένων ὑπὸ τῶν Ex τοῦ
κέντρου τὸ τοῦ μείζονος κύχλου τμῆμα, ὥστ᾽ εὐλόγως
ἐν τῷ ἴσῳ χρόνῳ ὁ μείζων περιοισθήσεται κύκλος),
τό τε μὴ διασπᾶσθαι τὸν οὐρανὸν διά τε τοῦτο
συμβήσεται καὶ ὅτι δέδεικται συνεχὲς ὃν τὸ ὅλον.

SywoPsis. — 1. Argumentum et divisio textus. — Prima ratio
ostendens stellas non per se moveri, sed deferri motu orbium,
sumitur per comparationem stellarum ad orbes. -- Praesuppo-
nitur apparens motus caeli et stellarum. Qui tribus modis expli-

cari potest: a) aut ita quod utrumque quiescat, scilicet stella et

orbis; b) aut ita quod utrumque moveatur; c) aut ita quod unum
moveatur et alterum quiescat. — 2. Impossibile est stellam et or-
bem quiescere. Supponitur enim ad praesens terram non mo-
veri: hoc autem supposito, fieri nequit ut tam stella quam orbis
quiescat; motus enim apparet vel propter motum videntis, vel pro-
pter motum visibilis. — 3. Nec potest esse quod moveantur ambo,
stella scilicet et orbis. Quod sic probatur. Si moverentur ambo,
sequeretur aequalem esse velocitatem stellarum et circulorum
in quibus sunt infixae; hoc autem est inconveniens; ergo ambo

Opp. D. THoxaz T. III.

* Quoniam autem videntur et astra translata et totum cae-
lum, necessarium aut quiescentibus utrisque fieri trans-
lationem, aut motis, aut hoc quidem quiescente, hoc
autem moto.

Utraque quidem igitur quiescere impossibile, quiescente et
terra: neque enim utique fierent quae videntur. Ter-
ram autem supponatur quiescere. * Relinquitur autem
aut utraque moveri, aut hoc quidem moveri, hoc autem
quiescere.

Si quidem igitur ambo movebuntur, irrationabile easdem
velocitates astrorum esse et circulorum. Unumquodque
enim aeque velox erit circulo secundum quem fertur:
videntur enim simul circulis constantia iterum in idem.
Accidit igitur simul astrumque pertransivisse circulum,
et circulum allatum esse ea quae ipsius latione, pertrans-
euntem eam quae ipsius peripheriam.

Non est autem rationabile eandem rationem habere .velo-
citates astrorum et magnitudines circulorum. Circulos
quidem enim nihil inconveniens, sed necessarium ana-
logice habere velocitates magnitudinibus. Astrorum au-
tem unumquodque quod in his, non valde rationabile.
Sive enim ex necessitate maiori circulo latum velocius
erit, palam quia et si transponantur astra in eos qui
invicem circulos, hoc quidem erit velocius, hoc autem
tardius: sic autem non utique habebunt proprium mo-
tum, sed ferentur utique a circulis. * Sive a casu con-
tingit, neque sic rationabile ut in omnibus simul cir-
culus quidem sit maior, et latio velocior eius quod
in ipso astri; unum quidem enim aut duo hunc mo-
dum habere, nihil inconveniens; omnia autem similiter,
fictioni assimilatur. Simul autem et non est in his quae
natura quod ut contingit; neque ubique et in omnibus
existens quod a fortuna.

* Sed adhuc iterum, si quidem circuli manent, astra autem
moventur, eadem et similiter erunt irrationabilia: ac-
cidet enim velocius moveri quae extra, et velocitates
esse secundum magnitudines circulorum.

Quoniam quidem igitur neque utraque moveri rationabile,
neque astrum solum, relinquitur circulos quidem mo-
veri, astra autem quiescere, et infixa circulis ferri: so-
lum enim utique sic nullum irrationabile accidit. Cele-
riorem enim esse maioris circuli velocitatem rationabile,
eorum quae circa idem centrum collocatorum. Sicut

enim in aliis maius corpus velocius fertur propria la-:

tione, sic et in circularibus: maior enim ablatorum ab
his quae ex centro, maioris circuli decisio. * Itaque
rationabiliter in aequali tempore maior circumfertur cir-
culus. Et non divelli caelum propter hoc accidet, et
quia ostensum est continuum ens totum.

!

non moventur. - Probatur maior. Tum stellae fixae tum planetae
apparent simul cum circulis suis redeuntes in idem punctum a
quo incoeperant moveri; unde eodem tempore stella circuit cir-
culum suum, quo circulus ipse propriam peripheriam pertransit ;
ergo, si ambo moveantur, aequalis sunt velocitatis. — 4. Pro-
batur minor, nempe, inconveniens esse quod aequalis sit velocitas
stellarum et circulorum. Rationabile est velocitatem circulorum
proportionari propriae magnitudini; sed non est rationabile ve-

locitatem stellarum proportionari magnitudini circulorum; ergo

irrationabile est aequales esse velocitates stellarum et circulorum. —
Maior hüius syllogismi constat ex eo quod quanto, aliquid fuerit
maius, tanto velocius movetur proprio motu. — Minor proba-
tur. Quod stellarum velocitas proportionaretur magnitudini circu-
lorum, contingeret vel ex necessitate naturali vel ex casu. Non au-

21

* Cap. vur. Text.

43.

* "Text. 44.

* Text. 45.

* Text. 46.

* Texto:

* Cf. lect. praec.
n. I.

* Lect. xiv.

* Cf.lectt. seqq.

* ila om. 4.

* eorum om. P.

* supra dicta p.

* utraque quie-
scant codd.

* inorientem om.
P.

* nobis om. 4.
* dicitur om. co-

dices exc. 4.

* Lect. xxvi.

* utraque cpi; B
1a

δ
* aliud codd.

162 DE CAELO ET

tém contingere potest ex necessitate: nam eadem stella, posita
in alio circulo, moveretur tardius vel velocius, iuxta diversam ma-
gnitudinem circuli; nullus igitur motus esset stellae proprius. Non
ex casu: contingit enim in omnibus esse simul maiorem veloci-
tatem stellae et maiorem magnitudinem circuli; quod est contra
rationem casus. Et praeterea, in motibus caelestium corporum
omnia sunt secundum naturam, ac proinde excluditur casus. --
Ratio Alexandri ad probandam thesim supra inductam (n. 3). -
5. Nec est possibile quod stella moveatur et circulus quiescat. -
Ratio est, quia sic contingeret stellam illam velocius moveri quae
esset in maiori circulo, quod supra improbatum est: velocius
enim moveretur propinquior aequinoctiali, si loquamur de stellis
fixis; vel ea quae est in circulo continenti, si de planetis sit
sermo. — 6. Ex his sequitur circulos quidem per se moveri, stellas

« qualiter stellae moveantur; secundo
ostendit utrum ex eorum motu sonus causetur,
ibi: Manifestum autem ex his * etc.

Circa primum, ostendit stellas non per se mo-
veri, sed deferri eas motu orbium, tribus rationi-
bus *. Quarum prima sumitur per comparationem
stellarum ad orbes. In qua quidem ratione unum
praesupponit * ex eo quod apparet secundum sen-
sum: videmus enim et stellas et totum caelum
moveri. Necesse est autem hoc contingere tribus
modis: uno quidem modo ita * quod utrumque
quiescat, scilicet et stella et orbis; alio quidem
modo ita quod utrumque moveatur; tertio vero.
modo ita quod unum eorum * quiescat et alterum
moveatur. Hac autem divisione posita, prosequitur
tria membra praedicta *.

2. Et primo prosequitur primum, cum . dicit:
Utraque quidem igitur etc. Circa quod dicit quod
impossibile est dicere quod utrumque quiescat ἢ,
scilicet stella et orbis, si supponatur quod etiam
terra quiescat: non enim posset salvari apparens
motus stellarum, si et stellae quae videntur mo-
veri quiescerent, et homines qui vident 5. Quod
enim motus appareat, causatur vel ex motu
visibilis vel ex motu videntis. Et ideo quidam,
ponentes stellas et totum caelum quiescere, po-
suerunt terram in qua nos habitamus, moveri ab
occidente in orientem * circa polos aequinoctiales
qualibet die semel; et ita per motum nostrum vide-
tur nobis * quod stellae in contrarium moveantur;
quod quidem dicitur * posuisse Heraclitus Pon-
ticus et Aristarchus. Supponit autem Aristoteles ad
praesens quod terra quiescat, quod postmodum *
probabit. Unde relinquitur, remoto primo membro,
quo ponebatur caelum et stellas quiescere, alterum
duorum membrorum verificari: scilicet, vel quod
utrumque * moveatur, scilicet stella et. orbis; vel
quod unum eorum moveatur et alterum * quiescat.

3. Deinde cum dicit: δὲ quidem igitur ambo
movebuntur etc., destruit alterum membrum, sci-
licet quod tam stella quam orbis moveatur. Et
dicit quod si ambo moventur, videtur sequi quid-

MUNDO LIB. II

autem moveri ad motum sphaerarum, seu circulorum. Et hoc
posito nihil irrationabile sequitur. Primo enim rationi consonat
maiorem esse velocitatem maioris circulorum qui circa idem cen-
trum collocantur (circa idem vero centrum collocati sunt circuli
planetarum respectu terrae, et stellarum fixarum respectu polo-
rum): nam etiam in his quae motu recto moventur, maioris cor-
poris est motus naturalis velocior. Quod autem revera velocius
moveantur circuli maiores, patet ducendo duas lineas rectas a
centro, vel duas lineas circulares a polo, per omnes circulos usque
ad maximum eorum, et observando spatium interceptum vel per-
transitum in diversis circulis, dum una linearum in alterius locum
succedit. -- 7. Secundo. Non accidet scissio caeli, sicut accidere opor-
teret, si stellae moverentur et orbes quiescerent. - Aliter exposita
littera, confirmatur motum maioris circuli esse velociorem.

dam quod est irrationabile, scilicet quod sit eadem.

velocitas stellae et circuli deferentis ipsam. Si
enim utrumque movetur, oportet dicere quod ve-
locitas uniuscuiusque stellae sit aequalis velocitati
circuli in quo fertur: apparent enim stellae simul
cum circulis redeuntes iterum in idem a quo
incoeperant * moveri.- Et hoc quidem manifeste
apparet, siloquatur de stellis fixis, quae sunt in
sphaera octava. Nam omnes huiusmodi stellae
simul cum tota sphaera videntur uno motu mo-
veri; ita quod stella quae est in circulo aequino-
ctiali, qui est circulus maximus dividens sphae-
ram per medium, in eodem tempore circuit totum
circulum suum magnum, in quo tempore alia stella
quae est in minori circulo versus alterum polorum,
circuit circulum suum parvum. Et sic, cum illud
sit velocius quod in aequali tempore movetur per
maius spatium, ut patet * in VI Physic.**, sequitur
quod stella, quanto est in maiori circulo, tanto
sit velocioris motus. Et similiter quanto circulus
erit * maior, tanto motus eius erit velocior. - Po-
test * etiam hoc intelligi, ut Alexander dicit **,
adaptando ad circulos planetarum. Nam secun-
dum quod moventur * motu diurno, simul revol-
vuntur cum suprema sphaera, nisi inquantum
per motus proprios planetae in suis circulis. per
aliquod spatium retrocedunt. Et quia circulus supe-
rioris planetae est maior, sequetur quod superior
planeta sit velocior, quantum ad motum diurnum:
quia in eodem tempore per maiorem circulum
revolvitur.

Sic igitur tam in stellis fixis quam in planetis,
aliqualiter accidit quod simul stella pertransivit
totum circulum, et quod circulus est motus pro-
prio motu, pertranseundo propriam peripheriam ,
idest circumferentiam. Quod quidem intelligitur
inquantum aliquod punctum signatum in circulo
redit ad pristinum statum.

4. Sic igitur ostenso quod accidat ex dicta po-
sitione easdem esse velocitates astrorum et cir-
culorum, ostendit hoc esse irrationabile, ut sup-
posuerat, cum dicit *: Non est autem etc. Et primo
quidem proponit quod non est rationabile quod sit
eadem proportio velocitatis astrorum et magnitu-
dinis circulorum, ut scilicet tanto aliquod astrum

4) unum praesupponit.—unum quidem praesupponit codd.— Seq. lin,
pro et stellas et totum caelum, totum caelum et stellas P; cf. textum.

8) et homines qui vident. — et homines qui videntur moveri B, et
orbes qui videntur moveri P; statim pro enim, etiam P. Lectiones ex
codd. adoptatas, patet ab ipso contextu requiri. Cf. etiam textum, —
Statim P om, vel ante ex motu visibilis.

q) ut supposuerat, cum dicit. — ut supposuerat. Deinde cum di-
cit P. Quia tamen in hac lectione omnino desideratur cohaerentia, ideo
auctoritate codd. expungimus Deinde. — Statim A omittit proponit. —
Altera linea pro eadem proportio velocitatis , P habet eadem veloci-
tas; eg cf. utrumque textum. — Pro aliquod astrum, aliquod astro-
rum A.

* incoeperunt A.

JC RN wr PST

— * esse om. P.

- * ut codd..

.* esse om. PAG.

| * quod BDEFG. -

Bossag deg uis

noon
Kx 5!

CAP. VIII,

sit velocius, quanto movetur in maiori circulo.
Secundo autem ostendit non esse inconveniens
hoc dicere circa ipsos circulos. Immo magis vi-
detur necessarium esse * quod eorum velocitates

analogice, idest proportionaliter, se habeant ad

eorum magnitudines: quia ita * videmus in omni-
bus corporibus naturalibus, quod. quanto aliquid
fuerit maius, tanto velocius movetur motu proprio.
Et sic, si non est rationabile quod velocitas stella-
rum proportionetur magnitudini circulorum; est
autem rationabile quod velocitas circulorum pro-
portionetur magnitudini propriae; consequens est
irrationabile esse aequales esse * velocitates astro-
rum et circulorum.

Quod autem non sit rationabile quod motus
cuiuslibet stellae proportionetur in velocitate ma-
gnitudini-sui circuli, sic ostendit. Quia * aut hoc
contingeret ex necessitate naturali, aut a casu.
Si autem contingat ex naturali necessitate quod
stella sit velocior quae movetur in maiori cir-
culo, sequetur quod si transponantur stellae in
alios circulos, ut scilicet stella quae prius erat
in maiori circulo, postea ponatur in minori, se-
quetur quod stella quae prius erat tardior, sit
velocior; et e converso. Et ita videbitur quod
stellae non habebunt proprium motum, sed mo-
vebuntur a circulis; * ex quo stella non conser-
vat velocitatem aliquam propriam in suo motu,
sed velocitas eius * consequitur solam magnitudi-
nem circuli. - Si autem dicatur quod hoc contingit
a casu, quod stella quae est in maiori circulo ve-
locius moveatur, hoc improbat dupliciter. Primo
quidem quia si hoc esset a casu, non esset ratio-
nabile in omnibus circulis et stellis hoc inveniri ?,
simul esse maiorem circuli magnitudinem et ma-
iorem velocitatem motus stellae. Quod enim hoc
contingeret in uno vel in * duobus, non videretur
esse inconveniens; sed quod hoc contingat in
omnibus. et a casu, videtur esse quoddam * ficti-
tium; ea enim quae sunt a casu, non eodem
modo se habent in omnibus aut in pluribus, sed
in paucioribus. Secundo ostendit quod hoc non
possit esse a casu, per hoc quod casus non con-
tingit in his quae sunt a natura, sed ea quae
casualiter fiunt, sunt praeter naturae ordinem:
unde ea quae a casu vel fortuna fiunt, non si-
militer se habent in omnibus, sicut ea quae sunt
a natura. Cum igitur in motibus caelestium corpo-
rum nihil sit praeter naturam, ut supra * habitum
est, non potest esse quod hoc quod dictum est, a
casu accidat. - Et ita patet non esse verum quod
simul circulus et stella moveantur *, et aequali ve-
locitate.

Potest etiam ad hoc improbandum alia ratio
induci: quia, ut Alexander dicit, sequeretur quod

LECT. XI 163

alter motuum esset superfluus ; quod non contin-
git in his quae sunt a natura.

5. Deinde cum dicit: Sed adhuc iterum re
inquirit de tertio membro. Et primo ostendit quod
non est possibile quod stella moveatur et circulus
quiescat. Et dicit quod si dicatur circulos manere
in eodem situ et stellas moveri, sequentur eadem
irrationabilia quae et prius. Accidet enim. quod
stella. velocius moveatur quae est exíra. Et si
hoc referamus ad stellas fixas, dicetur illa * stella
esse extra, quae «est extra polos, propinquior
aequinoctial!; si autem referamus ad planetas,
dicetur esse exíra stella illa * quae est in circulo
continenti (contentum enim est infra continens);
utroque enim modo circulus qui est extra, est
maior. Et ita sequetur quod velocitates stellarum
sint proportionales magnitudini circulorum * ; quod
prius * improbatum est.

6. Secundo cum dicit: Quoniam quidem igi-
tur etc., verificat ultimum membrum divisionis:
dicens quod, quia neque rationabile est quod
utrumque, scilicet tam stella quam circulus, mo-
veatur; neque etiam rationabile est quod solum
stella moveatur; relinquitur quod circuli, idest
sphaerae, moveantur, sed astra secundum se
quidem quiescant, quasi non per se motae 5, sed
moventur ad motum sphaerarum quibus sunt
infixae; non sicut alterius naturae existentes, sicut
clavus ferreus infigitur rotae ligneae, sed sicut
eiusdem naturae existentes *; ac si stella sit nobi-
lior pars sphaerae, in qua congregatur lumen et
virtus activa.

Et hoc quidem rationabile. est dicere, quia
hoc posito nihil irrationabile sequitur. Primo enim
non est irrationabile quod sit maior velocitas ma-
ioris circuli: inter circulos tamen collocatos circa
idem centrum. - Et si quidem centrum hic proprie
accipiatur ", oportet hoc referri ad diversos circulos
planetarum, qui secundum intentionem Aristo-
telis, omnes sunt circa idem centrum, quod est
terra: non enim astrologi sui temporis ponebant
excentricos * neque epicyclos. Non autem poterit
hoc referri ad diversos circulos * quos describunt
stellae fixae in suo motu: non enim omnium illo-
rum * circulorum est idem centrum. Sed si ad stellas
fixas referre velimus, oportet quod hic nomine
centri polus significetur; eo quod sicut se habet
centrum ad circulum in superficie plana, ita se
habet aliqualiter polus ad circulum in superficie
sphaerica. - Cum autem in eadem sphaera desi-
gnantur diversi circuli circa eosdem * polos, tanto
aliquis circulus est minor et tardioris motus,
quanto est polo propinquior ; sicut * et inter cir-
culos sub * invicem positos, tanto aliquis circulus
est minor et tardior, quanto est propinquior cen-

9) in omnibus circulis et stellis hoc inveniri. — ta PA; quod in omni-
bus circulis et stellis hoc inveniri (DsG inveniretur) cet.

e) sint proportionales. — sint secundum proportiones A, sint pro-
portiones ceteri codices. — Pro magnitudini, magnitudinum D.- Verba
quod prius improbatum est desiderantur in Piana, sed in omnibus co-
dicibus inveniuntur.

Ὦ sed astra... per se motae. — sed altera secundum se quidem
quiescat, quasi non per se mota P; quoad mota cf. infra infixae et

existentes , quae habent P et codices; S. Thomas pro astra mente
stellae supposuisse videtur. — Post duas lineas pro clavus ferreus
infigitur rotae ligneae, A corrupte habet clavis ferreus infigitur totae
lineae.

Ἢ) inter circulos tamen... accipiatur. — Pro his P habet si inter
circulos tamen collocatos circa idem centrum hoc proprie accipiatur ;
quod videtur correctio omissi homoteleuti Ef si quidem centrum, quod
tamen omnes nostri codd. habent, — Statim A om. πος ante referri.

* illa om. codd.

* illa om. codd.

ε

* Num. praec.

* existens P.

* centricos P,
om. A4.
* motus P.

* eorum P et co-
dices exc. 4.

* eorum P.

* sicut om. 4.

* ad P et codd.
exc. A.

* Immo P.

* regularis P.

* duarum add. P
etcodd. exc. ABE.

* Cao. Kt, n. 1;
S. Th. lect. n,
n. 5.

t

* quiescant p et
codd. exc. p.
* Lect. v, n. 9.

164

tro. Unde centrum et polus sunt indivisibilia et
penitus immobilia.

Ideo * autem hoc dixit esse rationabile, quia
etiam in aliis corporibus, quae moventur motu re-
cto, quanto aliquod corpus est maius, tanto velocius
movetur proprio motu naturali, sicut maior pars
terrae velocius movetur deorsum ^ (e contrario
autem se habet in motu violento, in quo corpus
quanto est maius, tanto tardius movetur). Unde et
in corporibus quae moventur motu circulari, cum
motus eorum sit naturalis *, rationabile est quod
quanto circulus fuerit maior, tanto velocius mo-
veatur.

Et quod motus maioris circuli sit velocior, pa-
tet ex hoc quod, si a centro ducantur duae lineae
rectae per omnes circulos usque ad supremum,
portio illa quae abscinditur ab his duabus lineis,
erit maior in circulo maiori, et minor in minori.
Et eadem ratio est si ducantur duae lineae cir-
culares a polo per omnes circulos usque. ad ma-
ximum eorum. Cum ergo una dictarum * linea-
rum circularium tota simul perveniat ad locum
in quo erat alia, manifestum est quod in maiori
circulo pertransibit maiorem portionem in eodem
tempore: et hoc est velocius moveri, sicut dicitur
in VI Physic. *, scilicet" pertransire maius spatium
in aequali tempore. Sic ergo rationabile erit quod
maior circulus pertransibit maius spatium in ae-
quali tempore; et ita motus erit velocior.

7. Secundo autem non accidet hoc inconve-
niens, quod caelum divellatur, idest scindatur;
quod oportebit dicere si stellae moventur et orbes
quiescunt *; et praecipue quia ostensum est **

DE CAELO ET MUNDO LIB. II

quod totum caelum est continuum, ita quod infe-
rior sphaera tangit superiorem secundüm totum.
Si * igitur orbes quiescerent et stellae moverentur,
si quidem stellae essent profundatae in corporibus
sphaerarum, sequeretur quod suo motu divellerent
sive dirumperent * ipsam sphaerarum substan-
tiam. Si autem moverentur in superficie sphaerae
superioris , oporteret quod vel inferior sphaera
scinderetur a motu stellae, vel quod esset aliquod
spatium medium inter duas sphaeras, secundum
quantitatem stellae: et hoc spatium oporteret vel
esse vacuum, vel esse plenum aliquo corpore
passibili, quod dirumperetur * ad modum aeris
vel aquae, per motum corporis transeuntis; utrum-
que autem horum est impossibile. - Sed haec omnia
inconvenientia evitantur, si ponamus stellas non
moveri per * se, sed solum per motum orbium.

Haec autem expositio quae dicta est, convenit
tam quantum ad stellas fixas, quam etiam quan-
tum ad planetas. Potest autem aliter exponi, se-
cundum quod refertur solum ad stellas fixas. Quia
enim probaverat * quod motus maioris circuli est
velocior, per quantitatem portionum * intersectarum
a duabus linéis procedentibus a centro vel a polo,
probat hoc iterum alia ratione: quia nisi maior
circulus in sphaera stellarum fixarum velocius
moveretur, sequeretur quod sphaera stellarum
non esset tota continua, sed divelleretur per par-
tes; cum * stella quae est in minori circulo, si
haberet motum aeque velocem, oporteret quod in
minori tempore suum circulum perageret; hoc
enim est de ratione aeque velocis, quod in mi-
nori tempore * minus spatium pertranseat. ^.

'
Dii

0) tanto velocius... velocius movetur deorsum. — lta A, nisi quod
amanuensis proprio oscitanter corrumpit in proportio. P et cet. om,
homoteleuton proprio motu... movetur. Lectio adoptata plana est, ac
textui, velocius fertur propria latione, plene respondet. Cf. etiam imme-
diate e contrario etc.

Ὁ sicut dicitur in VI Physic., scilicet. — Solus P, omisso scilicet,
quod habent omnes codices, legit sicut dicitur in. VI Physic. Quia tamen

[91e

id quod immediate sequitur, explicatio est eius quod dixerat et hoc est
velocius moveri, ex codd. in textum restituimus scilicet, dum retinemus
sicut dicitur in VI Physic., quamvis in codd. desideretur, quia loc; cit.
Aristoteles expresse determinat quid sit velocius moveri, et mos est
8. Thomae ad huiusmodi loca Philosophi se referre. Cf. supra ἢ, 3, —
Post lineam pro pertransibit, quod hab. omn. codd., pertranseat P;
maius spatium om. codd. exc. sG. 11

* Sic 4.

* diruerent E. ἢ

*

dirumperet.
dices exc. A4.

Bau que evyto
pus ss

E RIT

"
p .wqQu
? 7
Cf. lect. praec.
1.- seu orbes
codd.

zo lods : — pts D

"EH

CAP. VII, LECT. XH

165

LECTIO DUODECIMA

STELLAS SECUNDUM SEIPSAS NON MOVERI, EX MOTIBUS SPHAERICAE FIGURAE PROPRIIS
CONCLUDITUR

Ἔτι δ᾽ ἐπεὶ σφαιροειδῇ τὰ ἄστρα, καθάπερ οἵ τ᾽ ἄλλοι
"φασὶ xxi ἡμῖν ὁμολογούμενον εἰπεῖν, i. ἐχείνου γε
“τοῦ σώματος γεννῶσιν" τοῦ δὲ σφαιροειδοῦς δύο xt-
τ γήσεις εἰσὶ x«0' αὐτό, κύλισις xal δίνησις - εἴπερ
οὖν κινοῖτο τὰ ἄστρα δί αὑτῶν, τὴν ἑτέραν ἂν xi-

τ Νοῦτο τούτων ἀλλ᾽ οὐδετέραν φαίνεται. Διγούμενα
ον μὲν γὰρ ἔμενεν ἂν ἐν ταὐτῷ καὶ οὐ μετέβαλλε τὸν
ὙΠ πόπον; ὅπερ φαίνεταί τε καὶ πάντες φασίν. Ἔτι
πάντα μὲν εὔλογον τὴν αὐτὴν κίνησιν κινεῖσθαι,

τ μόνος δὲ ἊΝ τῶν ἄστρων ὁ ἥλιος τοῦτο δρᾶν,
το ἀνατέλλων ἢ δύνων, καὶ οὗτος οὐ δ αὐτὸν ἀλλὰ
ον διὰ τὴν ἀπόστασιν τῆς ἡμετέρας ὄψεως o5 γὰρ ὄψις
ον, ἀποτεινομένη pxxpdy ἑλίσσεται διὰ τὴν ἀσθένειαν.
Ὅπερ αἴτιον ἴσως καὶ τοῦ στίλβειν φαίνεσθαι τοὺς
τ ἀστέρας τοὺς ἐνδεδεμένους, τοὺς. δὲ πλάνητας μὴ
8 "eset: ol μὲν dp πλάνητες ἐγγύς εἶσιν, ὥστ᾽
τ ἐγκρατὴς οὖσα πρὸς αὐτοὺς ἀφιχνεῖται ἡ ὄψις" πρὸς

(1
s]

τα δὲ τοὺς μένοντας χραδαίνεται διὸ τὸ μῆκος, ἀπο-

cse getvepévn. πόρρω λίαν. Ὁ δὲ τρόμος αὐτῆς ποιεῖ
EO ἄστρου δοχεῖν εἶναι τὴν κίνησιν. οὐθὲν γὰρ δια-
. pe κινεῖν τὴν ὄψιν ἢ τὸ ὁρώμενον. ᾿Αλλὰ μὴν
οὐδὲ χυλίεται τὸ ἄστρα, φανερόν" τὸ μὲν γὰρ
τ χυλιύμενον στρέφεσθαι &vaYwn, τῆς δὲ σελήνης ἀεὶ
00836» ἐστι τὸ χαλούμενον πρόσωπον. Ὥστ᾽ ἐπεὶ xi-
τὰν γούμενα. μὲν δύ. αὑτῶν τὰς οἰχείας χινεῖσθαι χινή-
“σεις. εὔλογον, ταύτας δ᾽ οὐ φαίνεται κινούμενα, δῆ-
λον ὅτι οὐχ ἂν χινοῖτο Ov αὐτῶν.
“Ὧο5. "udin
ο΄ ΒΥΝΌΡΒΙΒ. — 1. Secunda ratio ad probandum stellas non
moveri motu proprio, ex motibus sphaerae propriis desumitur:
et est talis, Stellae, utpote sphaericae figurae, si per se movean-
tur, moventur motu sphaerae proprio, circumgyratione scilicet
vel volutatione; atqui, neutro horum motuum moventur; ergo
motu proprio non moventur. — 2. Stellas esse sphaericae figurae
stat: tum quia ab omnibus communiter admittitur; tum etiam
P is de natura caelestium corporum sint, eandem cum caelo
ἄγονα habere oportet. -- 3. Sphaeram circumgyratione vel vo-

.lutatione per se moveri, tanquam motibus sibi propriis, ostendi-

tur. Vel enim polorum alter in superficie quae nos respicit, in-
venitur; vel uterque in aliqua alia parte superficiei. Motus igitur
sphaerae in prima hypothesi est circumgyratio, in altera volutatio.
Ergo hi duo motus sunt corpori sphaerico proprii. — 4. Stellam
non moveri circumgyratione ostenditur. Si stella sic moveretur,
tota maneret in eodem loco secundum subiectum. Hoc autem
sensui contrariatur: videmus enim stellas quandoque in oriente,
quandoque in occidente. Et similiter omnes dicunt stellas trans-
ferri de loco ad locum. Ergo circumgyratio illis non. convenit, —
Praeterea, cum sint omnes eiusdem naturae, si stellis conveniret
circumgyratio, omnibus utique competeret; sed talis motus non
apparet nisi in sole, et in hoc non nisi propter elongationem εἴ
visus nostri infirmitatem. Ob quam etiam causam stellae fixae
scintillare videntur. — 5. Notandum circa loquendi modum a Phi-
losopho adhibitum in hac probatione. — 6. Stellas quasdam fixas
appellat Philosophus, quia semper a se invicem eandem conser-
vant distantiam, — Planetas non scintillare intelligendum est ut in
pluribus. — De scintillatione stellarum et solis; et de circumgyra-

Ewtum circulorum, quae sumebatur ex
x Od^comparatione stellarum ad circulos
seu orbes *, hic ponit rationem secundam, quae
sumitur ex figura stellarum: quae talis est. Stellae
sunt sphaericae figurae; unde si moverentur,

* Adhuc autem, quoniam sphaerica sunt astra, quemadmo-
dum et alii dicunt, et nobis confessum dicere ex illo
corpore generantibus; sphaerici autem duo motus sunt
per se, volutatio et circumgyratio; si quidem igitur mo-
ventur astra per seipsa, altero utique movebuntur ho-
rum. Sed neutro videntur. Circumgyrata quidem enim
utique manerent in eodem, et non transferrentur loco:
quod et videtur et omnes dicunt. Adhuc autem omnia
quidem rationabile eodem motu moveri; solus autem
videtur astrorum sol hoc operari oriens et occidens, et
iste non propter ipsum, sed propter elongationem no-
stri visus; visus enim distans longe nutat propter in-
firmitatem. Quae causa forte et eius quod est scintillare
videri stellas fixas, planetas autem non scintillare. Pla-
netae quidem enim prope sunt, quare potens existens
ad ipsos pertingit visus: ad manentes autem tremit,
propter longitudinem porrectus longe valde. Tremor
autem ipsius astri facit videri esse motum : nihil enim
differt moveri visum aut. quod videtur. * Sed adhuc
quod neque volvantur astra, manifestum. Quod enim
volvitur, verti necesse est: lunae autem semper patens est
quod vocatur facies. Itaque, quoniam mota quidem per
seipsa propriis moveri motibus rationabile, his autem
non videntur mota, palam quia non utique movebun-
tur per seipsa.

tione quae in sole, in ortu et occasu praecipue, apparet. Reiicitur
opinio Alexandri, circumgyrationem istam explicantis per dupli-
cem solis motum, qui a nobis sentitur. — 7. Plato posuit stellas
fixas tum circumgyratione, tum motu caeli diurno moveri; pla-
netas autem, simul cum his motibus, motu proprii orbis. Tres
rationes a Simplicio allatae ad hanc opinionem tuendam. — Ari-
stoteles, ab iis quae sensibiliter apparent recedere nolens, circum-
gyrationem in stellis non posuit, licet directe non improbaverit. —
8. Stellas volutatione non moveri probatur. Quod revolvitur, non
semper eandem nobis superficiem offert; lunaé' vero semper ea-
dem facies videtur; non. ergo volutatione movetur. Cum autem
omnes stellae sint eiusdem naturae, sequitur nullam earum hoc
motu moveri. - Conclusio. -- 9. Diversitas quae in lunae facie
apparet, oriri nequit ex interpositione corporis inter nos et lu-
nam. Non enim similiter ab omnibus videretur; superficies au-
tem lunae omnibus ubique similiter disposita apparet. -- Impos-
sibile etiam est ut causetur a similitudine corporis, quae in luna
resultat sicut forma in speculo: tum propter rationem praemis-
sam; tum quia in hac hypothesi non salvaretur ratio Aristotelis
(num. praec.) sumpta ex hoc quod semper eadem superficies nobis
apparet. — Est igitur propter suae substantiae dispositionem. Vel
quia, ut Iamblichus opinatur, diversae formae generabilium conti-
nentur in ea sicut in exemplari. Vel quia in corporibus caelestibus
elementorum proprietates praeexistunt, modo licet eminentiori ;
luna autem, infima inter corpora caelestia, assimilatur quodam-
modo terrae, quae minimum de luce habet; ideoque non. est
totaliter a sole illustrabilis, ex quo oritur quaedam obscuritas in
aliquibus eius partibus. -

oporteret eas moveri motu qui est proprius. cor-
pori sphaerico, qui est duplex, scilicet volutatio

* Seq. cap. virr.
Text! P ad

* Text. 49.

et circumgyratio; neutro autem horum * motuum “ iorus. duo-

rum P.

stellae moventur; ergo non moventur secundum

seipsas, sed hoc quod apparet de motu earum *, * eorun coaa.

est quia moventur secundum motum circulorum *.
2. Primo ergo proponit stellas esse sphaericae

ex

*

p.d
circularem p.

* Lect. x.

* confiteri om. r.

* Lect.

v.

* proprie v.

* axem

om. A.

* moveretur co-
dices exc. B.

* Cf. num. 8.

** idem

P.

o

sau
n. 12.

* qui P.

X, D. II;
lect. ΧΙ,

z

166

figurae: quod quidem manifestat dupliciter. Uno
modo quia omnes alii ita dicunt, scilicet * stellas
esse sphaericas; et ita hoc est tanquam probabile
accipiendum. Alio modo secundum rationem quae
sumitur ex praedeterminatis. Dictum est * enim
quod stellae sunt factae ex natura caelestium cor-
porum: unde oportet confiteri * quod habeant ean-
dem figuram quam habet caelum. Ostensum est
autem supra * caelum esse sphaericae figurae:
unde oportet stellas sphaericae figurae esse.

3. Deinde ostendit differentiam motuum cir-

cularium, qui sunt proprii * sphaerici corporis.

Et dicit quod duo sunt motus sphaerici corporis
qui conveniunt ei per se, idest secundum ratio-
nem propriae figurae, scilicet volutatio ^et circum-
gyratio. Differunt autem hi duo motus secundum
diversitatem axis et polorum, super quos intelli-
gitur corpus sphaericum moveri; et hoc per com-
parationem ad nos. Si enim intelligatur. corpus
stellae moveri super duos polos, quorum unus
sit in superficie quae est versus nos, et alius in
superficie opposita, ita quod intelligamus axem *
esse lineam transeuntem per profunditatem stel-
lae; sic stella movetur * motu circumgyrationis ,
conservans eandem superficiem versus nos, ad
modum quo movetur mola molendini. Si vero
intelligatur corpus stellae moveri super duos polos,
quorum uterque accipitur in quacumque parte
qua coniungitur corpori sphaerae, sic in suo motu
non semper servabit eandem superficiem versus
nos; et erit motus volutationis ?. - Quia igitur isti
duo motus sunt proprii corporis sphaerici, opor-
tet, si stellae moventur per seipsas, quod altero
horum motuum moveantur.

4. Deinde ostendit quod neutro horum mo-
tuum causetur motus qui in eis videtur. Et primo
ostendit quod motus qui in stellis videtur, non sit
motus circumgyrationis *: et hoc quidem ** probat
dupliciter. Primo quidem quia, si corpus stella-
rum moveretur motu circumgyrationis ?, oporte-
ret quod, licet partes stellae mutarent locum sub-
iecto, tamen tota stella maneret in eodem loco
secundum subiectum, diversificato solum secun-
dum rationem, sicut patet ex his quae probantur
in VI Physic. *: talis enim est dispositio motus
sphaerici, eo quod est circa centrum et polos,
quae * non moventur. Sed hoc non possumus
dicere in stellis, quia contrarium huius apparet
sensu: videmus enim quandoque stellas in oriente,
quandoque in occidente. Similiter etiam hoc ab
omnibus dicitur, quod stellae * non semper ma-
nent in eodem loco, sed de uno loco transfe-
runtur in alium. Non ergo motus qui apparet in
eis, est motus circumgyrationis.

DE CAELO ET MUNDO LIB. II

Alio modo ostendit idem quia, si motus cir-
cumgyrationis * conveniret stellis, rationabile esset
quod omnes tali motu moverentur; eo quod omnes
sunt unius naturae, scilicet de natura caelestis
corporis, ut supra * ostensum est. Sed talis motus
non apparet in omnibus stellis, sed solum in sole;

nec etiam in quacumque parte caeli sit, sed solum

quando oritur et quando occidit. Et hoc ipsum
non accidit propter ipsum solem, quia circum-
gyretur *, sed propter elongationem visus nostri
a sole: visus enim noster, quia longe distat a
sole, nutat *, idest tremit, propter infirmitatem
suam, inquantum supervincitur a superexcellenti
claritate solis.

Et ista etiam * forte est causa quod stellae fixae
videntur scintillare, propter maximam distantiam
earum a nobis, eo quod sunt in sphaera octava.
Planetae autem non videntur scintillare, propter
hoc quod sunt propinquiores nobis; et ideo visus
noster potens est in suo vigore pertingere ad ipsos.
Sed respiciens ad stellas manentes, idest fixas, visus
noster tremit, quasi porrectus valde in longin-
quum, propter elongationem illarum stellarum a
nobis. Tremor autem qui accidit in visu. nostro,
facit videri quod astrum moveatur, vel secundum
scintillationem, sicut stella fixa, vel etiam secun-
dum circumgyrationem, sicut sol; eo quod nihil
differt quantum ad hoc * quod aliquid videatur
moveri, utrum moveatur visus vel res quae vi-
detur; sicut patet de illis qui navigant circa lit-
tora, quod, quia ipsi sunt in motu, videtur eis
quod montes et terra * moveantur.

5. Est autem circa ea quae hic dicuntur con-
siderandum, quod Philosophus dicit hic quod visus
noster tremit porrectus longe valde, respiciens ad
stellas fixas, non quia visus fiat * extra mittendo,
quod improbat in libro de Sensu et Sensato *; sed
quia in huiusmodi eadem ratio est, sive visus fiat
extra mittendo sive intus suscipiendo. Conatur
enim visus ad videndum rem a remotis, non so-
lum si oporteat eum radium visualem emittere
usque ad corpus distans; sed etiam si oporteat
eum suscipere speciem a corpore distante prove-
nientem; quia corporis distantis debilior est im-
pressio, et ideo difficilius est eam sentire. Utitur
autem * modo loquendi ac si visus fiat extra mit-
tendo, quia mathematici ita utuntur in suis de-
monstrationibus, et plures homines ita loquuntur ;
nominibus autem utendum est ut plures, sicut
ipse dicit in II Zopic. *

,6. Item considerandum est quod stellas quas-
dam vocat fixas vel manentes, non quia omnino
non moveantur secundum motum suae sphaerae,
sicut et planetae, qui dicuntur erratici ; sed quia

«) alii ita dicunt, scilicet. -- A om. ita et scilicet. P errore typogra-
phico corrumpit scilicet in quinque; ed. 1516 legit scilicet.

β) volutatio. — revolutio P ; cf. per tot. lect. ubi idem occurrit, — Post
unam lin. codd. exc. AC axis corrumpunt in aeris.

Y) et erit motus volutationis. -- G omittit motus; DFG addunt. pig!
(pigri) post volutationis, quod credimus prius corrupte positum pro
sequenti quia igitur, et, bona lectione addita, non expunctum. Cf. lib. I,
lect. xxv, not. f. — Pro sunt proprii corporis sphaerici, codd. sunt pro-
prii corpori sphaerico, — In fine numeri pro moveantur , moventur D,
moveatur P.

8) Primo quidem . . . circumgyrationis. — Primo quia si corpora

stellarum moverentur motu circumgyrationis A; C hab. lac.; cet. om.
quidem et moveretur. — Pro quod licet, PsG quod quaelibet, forte
quia aliqui codd, corrumpunt quod licet in quodlibet. — Pro mutarent
locum subiecto, P mutarent loca sua. — Ibi talis enim est, quod leg.
codd. et ed. 1516, P om. enim.

t) quod stellae. — Sic AE; quod sphaerae et stellae PD. Ceteri co-
dices quod sphaerae stellae; cf. supra not. y.

C) visus fiat. — visus noster flat G, visus fixat P; legimus cum
edit. 1516 et cet. codd.

Ἢ) planetae, qui dicuntar erratici. — planetae quae dicuntur erra-
ticae codd. — Post unam lineam pro configurationem, P legit elongatio-

* congyrationi.
P.

* Lect. x.

* circumgyret p.

* micat A, muta
BI.

* etiam om. A.-
forte om. r. - f
xae om. E.

* terrae p.

* autem om. co-
dices exc. AE. —

Ἷ

* Cap. it, n. 5.

dion

VV ον πον"

CAP. VIII,

sempera se invicem conservant eandem distantiam
et configurationem, quod de planetis non accidit.
Item quod dicit planetas non scintillare, sicut
Simplicius dicit, intelligendum est ut in pluri-
bus: nam Mercurius scintillat, unde et in Graeco
nominatur Stilbon, a scintillando. Sol etiam et scin-
tillat^ et circeumgyrari videtur. Sed scintillatio qui-
dem videtur ex eo quod visus non potest perfecte
apprehendere rem visam: quod quidem in stellis
fixis accidit propter earum distantiam, in. sole
autem propter excellentiam claritatis. Circumgy-
ratio autem videtur ex eo quod res visa potens est
ad immutandum visum intantum quod, circum-
voluto spiritu visibili, videatur ipse sol circum-
volvi. Et inde est quod maxime videtur sol * cir-
cumgyrari in ortu et occasu, quando' visus noster
magis potest defigi in ipsum, quia non tanta virtus
est claritatis eius, propter vapores terrenos: cum
autem elevatus fuerit, propter excellentiam clari-
tatis, non potest oculus intantum defigi in ipsum
quod sufficiat ad apparentiam circumvolutionis ,
sed eum videt scintillantem.
^ Alexander autem dicit quod ideo sol in ortu et
occasu videtur circumgyrari, quia sentitur duplex

-. motus eius, scilicet diurnus et motus proprius, ex *

comparatione ad quietem terrae. Sed hoc non est
credibile, quod motus solis, praecipue quo movetur
motu proprio, possit in tam brevi spatio percipi, *
cum vix etiam in multis diebus sentiatur. Aristote-
les etiam dicit in littera quod ista circumgyratio
- apparet non propter * ipsum solem, sed propter
elongationem visus nostri.

7. Et est sciendum quod Plato posuit stellas,
praeter hoc quod moventur motu orbium, mo-
veri motu circumgyrationis. Quod quidem * Sim-
plicius nititur ostendere esse verum multipliciter.
Primo quia, cum stellae sint corpora naturalia,
oportet quod habeant aliquem motum naturalem;
et quia sunt de natura caeli, oportet quod secun-
dum seipsas moveantur motu circulari, qui est
circumgyratio *. Secundo quia stellae, secundum
plures, sunt corpora animata, et ita oportet quod
per se moveantur: et quamvis sint quodammodo
partes orbium, habent tamen secundum seipsas
propriam integritatem et circumgyrationem. Ter-
tio quia, cum figura sphaerica sit aptissima ad
motum circularem, sicut est * ineptissima ad alios
motus, videtur quod stellae moveantur circula-
riter motu circumgyrationis secundum seipsas.
Et secundum * hoc Plato posuit quod stellae fixae
moventur duobus motibus, scilicet motu circum-

LECT. XII

gyrationis secundum seipsas, et motu orbis (quia
videntur moveri ab oriente in occidentem). Stel-
lae autem * erraticae moventur secundum ipsum
tribus motibus, scilicet motu circumgyrationis, et
motu proprii orbis, et motu supremi orbis, qui
est motus diurnus.

Dicit etiam * Simplicius quod Aristoteles hanc
positionem non intendit nunc * improbare. Non
enim ostendit quod stellae nullo modo circumgy-
rentur, sed quod iste motus qui sensibiliter appa-
ret in stellis, non est circumgyratio; quia circum-
gyrata manent in eodem loco secundum totum ?,
stellae autem, secundum motum qui in eis vide-
tur, non manent in eodem loco. Et quia circum-
gyratio videtur in sole apertius in ortu et occasu,
propter hoc ostendit quod id quod in eo videtur
de huiusmodi motu, non est propter seipsum,
sed propter passionem visus nostri.

Sed quia propositum Aristotelis ^ fuit non re-
cedere ab eis quae ad sensum apparent, quia
talis circumgyratio non sensibiliter apparet in stel-
lis, ideo non asseruit hunc motum in stellis esse,
licet non. directe improbaverit. Simul etiam quia
motus caelestium corporum causant motus infe-
riorum corporum, inquantum appropinquant vel
elongantur a nobis; secundum autem huiusmodi
stellarum circumgyrationem, nullus effectus de-
prehenditur in istis inferioribus, nec secundum
hunc motum stellae appropinquant vel elongantur
a nobis. Et ideo Aristoteles non curavit hunc mo-
tum attribuere stellis.

8. Deinde ostendit quod stellae non moventur
motu volutationis *. Illud enim quod revolvitur,
necesse est quod volvatur *, ita scilicet quod non
semper eadem superficies eius appareat. Sed vi-
demus quod in aliquo astrorum, scilicet in luna,
semper eadem superficies nobis * apparet, scilicet
illa superficies quae vocatur facies, eo quod ap-
paret in ea quaedam distinctio, sicut in facie ho-
minis quaedam distinctio secundum quandam li-
neationem videtur. Et sic patet quod luna non
movetur motu volutationis. Et eadem ratione nec
stellae aliae: quoniam, cum. sit eadem natura
omnium stellarum, eadem ratio videtur esse de
una et de aliis.

Et ita concludit quod, quia stellae, si per se
moverentur, rationabile * esset eas moveri pro-
priis motibus, qui sunt regyratio * et volutatio; his
autem motibus non * moventur, ut ostensum est;
consequens est quod stellae per seipsas non mo-
veantur.

167

nem. Lectionem codd. praeferendam esse, patet ex iis quae S. Th. in
XII Metaphys, lect. ix versus fin., scribit: « Dicuntur autem planetae
astra errantia, non quia irregulariter moveantur, sed quia non semper
servant eandem figuram et positionem ad alias stellas, sicut illae ad
invicem , quae propter hoc fixae dicuntur. »

9) Sol etiam et scintillat. — Sol etiam et scintillari P, Et sol etiam
scintillat A. — Pro scintillatio, quod cum codd. hab. ed. 1516, P scin-
tillando. Eadem pro videtur ex eo, videtur esse ex eo; cf. tamen infra
Circumgyratio autem videtur ex eo. — Ibi ad immutandum visum, P
ad alterandum visum, A ad imitandum visum, ed. 1516 ad emitten-
dum visum.

0) in ortu et occasu, quando. — P in ortu, et hoc quando. — Pro
quia non tanta virtus est claritatis eius, A eodem sensu "on tanta
existente claritate eius.

x) motu circulari, qui est circumgyratio. — motu circuli quod est
circumgyratio codices excepto A, qui tamen et ipse habet quod. — Linea
sequenti pro plures, philosophos A, quosdam E.-— Post lineam orbium
omittit A.

3) secundum totum. — secundum motum P. Quae pergit stellae autem
secundum motum qui est in eis, videtur quod non maneant in eodem
loco; D om. non ante manent. Immediate Ef ante quia om. P et codd.
exc. A. — Statim pro apertius in ortu et occasu, A apud ortum et occa-
sum, cet. apertius in ortum et occasum.

p) propositum Aristotelis. proprium Aristoteli (Aristotelis ?) codd. ;
quae lectio valde bona apparet. — Pro ad sensum, sensu codd. — Ibi
improbaverit. Simul etiam quia, pro simul pl videtur habuisse similiter;
pro quia, quod codd.; aliud exemplar Pianae editionis habet improba-

vérit ipsum etiam quia. — In fine num. Et ante ideo om. sl.

* etiam A.

*

enim PB, αι
tem c.
* hic 4.

* Cf. num. 4.

* revolvatur pc.

* HOM BCIpDEI,
G lac.

* irrationabiler».
* circumgyratio
D

* non om. a4.

* eliam P.

168 DE CAELO ET

9. Considerandum est autem * quod causa illius
diversitatis quae in superficie lunae apparet, a
diversis diversimode assignatur. Quidam enim
dicunt quod causa illius diversitatis est aliquod
corpus interpositum inter nos et lunam, quod
prohibet nos ne videamus totaliter claritatem lu-
nae; unde ex illa parte qua inter visum nostrum
et lunam interponuntur huiusmodi corpora, vide-
tur esse quaedam obscuritas, ex eo quod clari-
tatem lunae " in illa parte non videmus.- Sed hoc
non potest esse: quia illud corpus interpositum
inter nos et lunam, non eodem modo interpone-
retur inter lunam et visum hominis in quacumque
parte mundi; et ita non videretur similis dispositio
in luna ex omni parte mundi; sicut non videtur
similis dispositio eclipsis solaris ex omnibus par-
tibus mundi, ex interpositione lunae inter solem
et visum nostrum. Quod circa praedictam diver-
sitatem lunae non accidit: nam similiter videtur
ex omnibus partibus terrae, sive orientalibus sive
occidentalibus, sive australibus sive borealibus.

Alii vero dicunt quod huiusmodi obscuritas
apparens in luna, est quaedam similitudo alicuius
corporis, puta terrae aut maris aut montium, quae
resultat in luna ad modum quo resultat forma
in speculo. - Et hoc etiam tollitur per eandem
rationem. Quia si huiusmodi formae in speculo
viderentur * ex quadam reflexione visualium ra-
diorum, vel etiam formarum visualium, non ex
omni parte terrae similis diversitas appareret in
luna, sicut nec forma in speculo apparet secun-
dum eandem dispositionem undique aspicienti:
quia reflexio fit ad loca determinata, secundum
proportionem corporum ad quae fit reflexio. Et
praeterea ?^ secundum hoc ratio Aristotelis non va-
leret: quia posset dici quod semper talis diversitas
apparet nobis in luna, non quia semper eadem

MUNDO LIB. II

eius superficies sit ad * nos conversa, sed quia
quaelibet eius superficies ex praedictis causis re-

cipit in se huiusmodi apparentiam, quando ad

nos convertitur *.

Et ideo alii dicunt, et melius ἢ, quod talis di-
versitas videtur in luna propter dispositionem
suae substantiae, non autem propter interposi-
tionem alicuius corporis, vel quamcumque re-
flexionem. Et horum est duplex opinio. Quidam
enim dixerunt quod formae effectuum sunt quo-
dammodo in suis causis, ita tamen quod quanto
aliqua causa est superior, tanto diversae formae
effectuum sunt in ea magis uniformiter; quanto
vero est inferior, tanto formae effectuum sunt in
ea magis distincte *. Corpora autem caelestia sunt
causa * inferiorum corporum; inter corpora cae-
lestia infimum * est luna; et ideo in luna, secun-
dum inferiorem eius superficiem, continetur quasi
exemplaris diversitas corporum generabilium. Et
ista fuit sententia Iamblichi.

Alii vero dicunt quod, licet corpora caelestia
sint alterius naturae a quatuor elementis, praeexi-
stunt tamen in corporibus caelestibus, sicut in
causis, proprietates elementorum; non tamen eo-
dem modo sicut in elementis, sed quodam * excel-
lentiori modo. Inter elementa autem * supremum
est ignis, qui plurimum habet de luce; infimum
autem terra, quae minimum habet de luce. Et
ideo luna, quae est infima inter corpora caelestia,
proportionatur terrae, et assimilatur quodammodo
naturae ipsius; et ideo non totaliter est illustrabilis
a sole. Unde ex illa parte qua non * perfecte illu-
stratur ab eo, videtur in ea esse quaedam obscu-
ritas. Quae quidem obscuritas * semper apparet
secundum eandem dispositionem in luna: quod
non esset si luna revolveretur, quia paulatim
immutaretur aspectus talis obscuritatis.

y) claritatem lunae.— Pro lunae, quod om. E, habere P et cet. exc.
A.-— Lin. seq. pro esse, stare codd. — Altera lin. pro interponeretur,
interponitur P. — Ibi sicut. non. videtur, P sic igitur non videtur.

€) viderentur.— videntur codd. exc. E. P pergit eé quadam reftu-
-xione. — Post unam lineam pro appareret, quod legimus cum D et
ed. 1516, apparet P et cet.

0) Et praeterea. — Et propterea P, non bene; nam hic additur alia
ratio ad ostendendum quod « diversitas in superficie lunae » non debet

explicari dicendo lunam esse quasi speculum, in quo resultet « simili-
tudo terrae aut maris aut montium. » Et haec secunda ratio est, quod
talis explicatio destruit argumentum, quo Aristoteles in praec. numero
probavit lunam non moveri motu volutationis.

x) et melius. — et om. ed. 1516 et codd. exc. AG. — P pergit: quod
ratio quare talis diversitas videtur in luna, est propter dispositionem
suae substantiae, non autem propter dispositionem alicuius corporis;
ed, 1516 hab. cum .codd. interpositionem.

* yersus A.

* convertuntur.

DEA PC AN Quim m δι:

ed. 1516.

b gen

CAP. VII, LECT. XIII

LECTIO DECIMATERTIA

QUOD STELLAE SECUNDUM SE NON MOVEANTUR, EX EARUM FIGURA MANIFESTATUR -
ITEM CORPORA CAELESTIA VIM SENSITIVAM NON HABERE

Πρὸς δὲ τούτοις ἄλογον τὸ μηθὲν ὄργανον αὐτοῖς ἀπο-
δοῦναι τὴν φύσιν πρὸς τὴν κίνησιν" οὐθὲν γὰρ ὡς
ἔτυχε ποιεῖ ἡ φύσις, οὐδὲ τῶν μὲν ζῴων φροντίσαι;
πῶν δ᾽ οὕτω τιμίων ὑπεριδεῖν, ἀλλ᾽ ἔοικεν ὥσπερ
ἐπίτηδες ἀφελεῖν πάντα δ᾽ ὧν ἐνεδέχετο προϊέναι
χαθ’ αὐτά, χαὶ ὅτι πλεῖστον ἀποστῆσαι τῶν ἐχόν-
των ὄργανα πρὸς κίνησιν. Διὸ χαὶ εὐλόγως ἂν δόξειεν
ὅ τε ὅλος οὐρανὸς σφαιροειδὴς εἶναι καὶ ἕκαστον
τῶν ἄστρων, Πρὸς μὲν do τὴν ἐν τῷ αὐτῷ κίνησιν
ἡ σφαῖρα τῶν σχημάτων χρησιμώτατον (οὕτω γὰρ
ἂν καὶ τάχιστα κινοῖτο χαὶ μάλιστα κατέχοι τὸν
αὐτὸν τόπον), πρὸς δὲ τὴν εἰς τὸ πρόσθεν ἀχρηστό-
τατον" ἥχιστα γὰρ ὅμοιον τοῖς δ αὐτῶν χινητι-
χοῖς " οὐδὲν γὰρ ἀπηρτημένον ἔχει οὐδὲ προέχον,
ὥσπερ τὸ εὐθύγραμμον, ἀλλο πλεῖστον ἀφέστηχε τῷ
σχήματι τῶν πορευτιχῶν σωμάτων. ᾿Επεὶ οὖν δεῖ

᾿πὸν μὲν οὐρανὸν κινεῖσθαι τὴν ἐν αὐτῷ χίνησιν, τὸ

ἄλλα δ᾽ ἄστρα μιὴ προϊέναι δ αὐτῶν, εὐλόγως ἂν
ἑκάτερον εἴη σφαιροειδές: οὕτω γὰρ μάλιστα τὸ μὲν
χινήσεται τὸ δ᾽ ἠρεμήσει.

SywoPsis. — τ. Tertia ratio quae probat stellas per seipsas
non moveri ex ea quam habent figura; motui progressivo ine-

' ptissima, procedit; et est huiusmodi. Natura non deest suis

effectibus in iis quae ad finem intentum sunt necessaria; stellae
autem penitus carent instrumentis motui progressivo convenien-
tibus. Qualia tamen habent a natura animalia terrestria, effectus
stellis dignitate inferiores. Immo ab animalibus habentibus talia
instrumenta, in figura maxime dissimilantur corpora stellarum. --
2. Rationabiliter factum est ut et totum caelum sit sphaericum,
et unaquaeque stella. Probatur. Oportebat totum caelum in se-
ipso moveri circulariter, stellas etiam non moveri motu pro-
gressivo; ad haec autem optime convenit figura sphaerica. —
Probatur minor quoad primam partem. Velocissime movetur
corpus sphaericum: tum quia minima linearum aequale spatium
continentium est circulus; tum quia maxime uniformis est motus
sphaerae, cum nullam habeat planitiem, quae motum retardet.
Praeterea, locum proprium maxime retinet sphaera: nulla enim
pars incipit esse ubi non fuit alia. - Probatur altera pars minoris.
Ad motum in anterius omnium figurarum ineptissima est sphaera:
quia in ea nihil invenitur elevatum vel depressum, sicut videmus
in animalibus qui progressivum motum habent. — 3. Quinque
rationibus ex Aristotelis doctrina desumptis, ostenditur esse in
caelo non solum stellarum, sed et sphaerarum corpora distin-

σ΄

xw raemissis duabus rationibus ad osten-
Tie λῇ dendum quod corpora stellarum non
f moventur secundum seipsa, sed fe-
WU runtur per motum circulorum sive
sphaerarum, hic ponit ad idem tertiam rationem *,
quae sumitur ex figura stellarum. Et dicit quod
si stellae moverentur motu progressivo, quasi cir-
culos suos perambulantes, irrationabile videretur *
quod natura non dedisset eis instrumenta conve-
nientia ad motum localem. Natura enim non facit
suos effectus qualitercumque contingit: et hoc
praecipue observat in nobilioribus effectibus. Et
ideo non est rationabile quod natura curaverit

* Adhuc autem irrationabile nullum organum ipsis dedisse
naturam ad motum (nihil enim ut contingit, facit na-
tura); neque de animalibus curasse, sic autem pretiosa
despexisse. Sed videtur quemadmodum studiose factum,
auferre omnia per quae contingebat progredi per. se-
ipsa: et quia plurimum distant ab habentibus organa
ad motum. * Propter quod et rationabiliter utique vi-
debitur totum caelum sphaericum esse et unumquod-
que astrorum. Ad eum enim quidem qui in ipso motum,
sphaera figurarum maxime utilis: sic enim utique et
velocissime movebitur, et maxime retinebit sui ipsius
locum. Ad eum autem qui in anterius, ineptissima.
Nequaquam enim similis motivis per seipsa: nihil enim
depressum habet neque eminens, sicut rectilineum ;
sed plurimum distat a figura processivorum corpo-
rum. Quoniam igitur oportet caelum quidem moveri
eo qui in ipso motu, alia autem astra non procedere
per seipsa, rationabiliter utrumque erit sphaericum: sic
enim utique maxime hoc quidem movebitur, hoc autem
quiescet.

cta. — 4. Stellae non appellantur a Philosopho animalia: ut enim
dicit Alexander, sensitivum constituit animal; stellae autem, si
sint animatae, vi sensitiva carent. - Argumenta Simplicii, qui
astris tres attribuit sensus, olfactum et gustum ab eis excludendo. --
5. De mente Aristotelis quaeritur. Citantur ex ipso quaedam loca,
in quibus facultatem sensitivam denegare stellis videtur. Dubium
quod oritur ex dictis in III de Anima. — 6. Themistii et Averrois
expositio aliquatenus extorta huius loci: vera solutio traditur. -
7. Tres rationes propter quas corporibus caelestibus vis sensitiva
attribui non potest. a) Sunt activa, non autem passiva; non ergo
potentia sensitiva, utpote passiva, eorum animabus convenit, si
animata sint. b) Sunt uniformia, utpote sphaerica; ergo non pos-
sunt habere diversitatem organorum requisitam pro diversis po-
tentiis sensitivis. c) Sunt causae universales effectuum inferiorum ;
unde convenit ut in animabus eorum, si animata sint, formae
sensibilium secundum rationes universales inveniantur. — 8. Cor-
pora caelestia, si sint animata, per suum intellectum cognoscunt
universalia et particularia, quemadmodum intellectus substantiae
separatae: quae enim sunt dispersa in inferioribus, in superiori-
bus sunt unita. - Per hoc autem excluditur obiectio Avicennae,
quod corpora caelestia vim imaginativam habere debeant, ad ap-
prehendendum situs particulares in caelo. — 9. Solvitur obiectio
a Simplicio supra (n. 4) allata.

de animalibus terrestribus, attribuens eis instru-
menta convenientia motui progressivo *, et quod
despexerit sic pretiosa corpora, scilicet stellas, ut
non dederit eis instrumenta * apta ad motum pro-
gressivum. Sed videtur quasi studiose factum * a
natura quod non moveantur stellae per seipsas,
ex hoc quod abstulit eis omnia instrumenta, qui-
bus possent progressivo motu moveri secundum
seipsas: et etiam, quod plus est, quia stellae ma-
xime distant a figura animalium habentium in-
strumenta ad motum progressivum apta. Nam
huiusmodi animalia, quanto sunt perfectiora, tanto ἢ
habent maiorem diversitatem in partibus: stellae

αὐ non dederit eis instrumenta, — Codd. add. natura ante instru-
menta. Sensus tamen P clarus est, et additio superflua videtur. Pro dederit,

Opp. Tuowaz T. ΠῚ.

dedit A; eis om. 6. — Statim pro progressivum, processivum codd. exc.
AplI. Etiam inferius in hoc et seq. num. codd. vulgo legunt processivum.

22

* Seq. cap. vir.
ext. 50.

* Text. 5t.

* processivo BCF
I.

α

* esse add. codd.
exc. Epl.

* eo codd. exc. c.

* ideo om. P; cf.
text.
* et om. P.

* Cap. IX, n. τ;
S. Th. lect. xi,
n. 12.

"* Propter ».

* circulare codi-
ces exc. AL.

* figatur P.

* quae habet p et
codd. exc. 4.

* plus P et codd.
eXc. 4.

e

* moventur c.

170

autem habent maximam uniformitatem undique,
eo quod sunt sphaericae figurae.

2. Et ideo * rationabiliter videtur esse factum
quod et * totum caelum sit sphaericum, et una-
quaeque stella. Nam sphaerica figura videtur esse
maxime utilis ad motum circularem, quo sphaeri-

. cum corpus movetur {71 seipso, idest non mutans

locum secundum totum nisi secundum rationem,
sed solum secundum partes, ut probatur in VI
Physic.* Per ** hoc enim quod corpus circulari-
ter * motum est sphaericum, velocissime movetur:
tum quia linea circularis est minima inter omnes
figuras continentes aequale spatium; tum etiam
quia corpora rectiinea non habent uniformem
motum ex omni parte, quia magis figuntur * ex illa
parte qua habent * superficiem planam, quam ex
parte angulorum. Unde cum sphaerica figura ex
nulla parte habeat planitiem, sed ex omni parte
stet in uno puncto ?, idest in angulo, constat cor-
pus sphaericum velocissime moveri motu circulari.
Similiter etiam maxime retinebit proprium locum:
quia scilicet nulla pars eius incipiet esse nisi ubi
alia fuit; quod in corporibus rectilineis non contin-
git, propter praeeminentias angulorum.- Sed figura
sphaerica est maxime inepta ad motum quo pro-
ceditur in anterius. In nullo enim similatur cor-
poribus animalium, quae moventur per seipsa.
In corpore enim sphaerico nihil est. depressum
vel supereminens, sicut invenitur in corpore rec-
tilineo: sed figura sphaerica plurimum * distat a
figura corporum animalium, quae moventur motu
progressivo secundum quandam elevationem et
depressionem; unde et membra animalium in suis
iuncturis sunt flexibilia, ut sint apta ad motum
progressivum.

.Quia ergo oportebat ὃ quod totum caelum ,
idest ipsa sphaera, moveretur motu circulari; et
quod stellae non moverentur motu progressivo ;
rationabiliter factum fuit quod utrumque esset
sphaericum, scilicet et sphaera et stella. Quia per
hoc quod caelum est sphaericum, est aptum ad
motum circularem: per hoc autem quod stellae
sunt sphaericae, sunt ineptae ad motum progres-
sivum. Unde non moventur in circulis, sed ma-
nent*, delatae per motum circulorum.

3. Potest autem hic esse dubitatio, cum cor-
pora sphaerarum non percipiantur visu, eo quod
sunt diaphana, et possit dici * quod stellae mo-
veantur quasi in aere, quare hoc Aristoteles prae-
termisit inquirere.

Sed dicendum est quod multipliciter apparet ex
his quae Aristoteles docet, esse in caelo non so-

DE CAELO ET MUNDO LIB. II

lum corpora stellarum distincta, sed etiam sphae-
rarum. Primo quidem ex hoc ipso quod ostendit
stellas non per se moveri hoc motu qui in éis ap-
paret.- Secundo ex ratione quam supra * praemisit,
quia nulla esset ratio quare stella quae peragit
maiorem ὃ circulum, velocius moveretur: quod ta-
men habet rationem supposito motu circulorum,
quia maior circulus rationabiliter proprio motu ve-
locius movetur *. - Tertio quia Aristoteles in prin-
cipio * huius libri probavit esse aliquod corpus
quod circulariter movetur: motus autem stellae, si
per se moveretur absque orbe, esset processivus
et non circularis, quia non moveretur * in eodem
loco. - Quarto * apparet quia illud spatium in quo
stellae moventur, non potest esse vacuum, eo
quod impossibile est esse vacuum in natura, ut in
IV Physic. * probatum est. Si vero sit plenum
aliquo alio corpore, quod non pertineat ad natu-
ram stellarum, puta igne vel aere, hoc manifeste
est inconveniens duplici ratione: primo quidem
quia non esset conveniens ut idem esset locus
corporum generabilium et corruptibilium, scilicet
ignis et aeris, et corporum incorruptibilium, sci-
licet stellarum, cum diversa corpora habeant di-.
versa loca, naturis eorum proportionata; secundo
quia non est rationabile quod corpora inferiora
sint continua, et corpora caelestia sint ad invicem
discontinuata *. Relinquitur ergo quod totum illud
spatium in quo stellae videntur moveri, est ple-
num caelesti corpore, quod pertinet ad ipsam
substantiam sphaerarum. - Quinto etiam * ap-
paret ex hoc quod sol et luna moventur super
circulos se invicem intersecantes: quod apparet ex
hoc quod luna quandoque est australior, quan-
doque borealior, respectu circuli in quo sol mo-
vetur. Manifestum est autem quod intersectiones
duorum circulorum, qui dicuntur nodi, sive caput
et cauda, non semper sunt in iisdem punctis ":
alioquin semper in eisdem punctis fierent eclipses
solis et lunae, quae non possunt contingere nisi
luna in coniunctione vel oppositione existente
circa aliquem nodorum praedictorum. Si autem
haec diversitas accideret solummodo per motum
lunae, sequeretur quod luna non moveretur cir-
culariter, sed secundum elicam figuram: quod est
contra naturam caelestium corporum. Sic ergo
patet quod ipse * circulus lunae habet suum mo-
tum. Et eadem ratione circulus solis et aliarum
stellarum *.

4. Est autem considerandum quod, cum Ari-
stoteles dicit non esse rationabile quod natura
curaverit^ de animalibus, et quod corpora sic pre-

&) quo sphaericum corpus. — quo corpus sphaericum A, quia sphae-
ricum corpus 1, qua sphaericum corpus cet. — Lin. seq. pro misi se-
cundum rationem, P et codd. exc. A nisi ratione; cf. lect. praec. n. 4,
et loc. cit. in marg. — solum om. D.

"D stet in uno puncto. — stet quasi ex (corrig. in in) uno puncto A. —
Ibi constat corpus sphaericum velocissime moveri, codd. et ed. 1516
bp Md corpus sphaericum velocissime movetur (moveatur edi-
tio 1516).

8) Quia ergo oportebat. — Quia igitur oportebit A. — Pro idest ipsa
sphaera, P et codd. exc. A et ipsa sphaera. — Pro rationabiliter factum
fuit, rationabile fuit codd.; et ante sphaera om. P et codd. exc. A; pro
per hoc, quod bis sequitur, P bis propter hoc.

t) possit dici. — posset dici P. — Pro moveantur, moventur P.—- Pro

quare hoc Aristoteles praetermisit inquirere, quasi Aristoteles prae-
termisit hoc inquirere A.

t) peragit maiorem. — percurrit maiorem A; cet, et ed. 1516 cor-
rupte peragit minorem. — Statim pro velocius moveretur, P et codd.
exc. A velociter moveretur. — Pro habet rationem, P haberet ratio-
nem, — Pro rationabiliter, realiter P et codd. exc. A.

Ἢ) non semper sunt in iisdem punctis. — Sic A. PDEG non semper
sunt idem punctus, CF non semper sunt idem punctis; sl non semper
sunt idem puncti; pl abr.; B non semper sunt idem penitus. — Pro
fierent eclipses, P et codd. exc. A fieret eclipsis.

9) quod natura curaverit. — quod cum natura curaverit codd. exc.
A, sed tollunt structuram sententiae.— Pro sic pretiosa reliquerit, sic
pretiosa vel honorabiliora neglexerit A.

* Lect. xt, n. 4.

* Cf. ibid. n. 6.
* Lib. I, lect. 1v.

* hoc add. 4.

* sensitivae ».

lanquam add.a.

Er qudm

et ed. 1516.

* non om. P.

: XII Metaphys. ἢ

|.* si om. codd.

CAP. VIII, LECT. XIII

tiosa reliquerit, stellas non vocat animalia. Quia, ut
Alexander dicit, sensitivum constituit animal; i
caelestibus autem corporibus, si sunt animata,
non est virtus animae sensitiva *, sicut etiam ne-
que nutritiva; unde non dicuntur animalia nisi
aequivoce, ex eo scilicet quod habent animam
intellectivam.

Sed hoc Simplicius in commento suo nititur
improbare: quia omne quod est honorabile, ma-
gis est attribuendum caelestibus corporibus quam
terrenis; cum ergo sentire pertineat ad dignitatem
corporis, videtur quod multo magis caelestia cor-
pora sentiant quam terrena. Praeterea, cum cor-
pora caelestia se invicem tangant, inconveniens
videtur quod etiam se invicem non sentiant. Con-
cedit igitur quod in corporibus caelestibus sunt
tres sensus, Scilicet visus, auditus et tactus: ex-
- cludit autem ab eis duos 'alios sensus ἢ materia-
liores, scilicet olfactum et gustum.

5. Est igitur videndum * quid horum sit secun-

"dum sententiam Aristotelis. Qui videtur sentire

quod in corporibus caelestibus non sit alia de
partibus animae nisi intellectiva. Dicit enim in
quod primum movens movet
caelum sicut desideratum, non quidem desiderio
sensus, sed desiderio * intellectus. Et in II de
; Anima * dicit: quibus inest ratiocinatio corrupti-
bilium, his et reliqua omnia '; quasi hoc non sit

verum. in corporibus incorruptibilibus, quibus opi-

natur intellectum vel rationem inesse absque aliis
potentis animae.
Sed dubium * videtur facere quod dicitur in III

; de Anima *. Non potest, inquit, corpus habere qui-

dem animam et intellectum discretivum , sensum
autem non habere, non mansivum existens, idest
nisi maneat semper in eodem loco, sicut plantae
et animalia immobilia, generabile autem, idest
si sit generabile et corruptibile *, sicut patet
in hominibus et in aliis huiusmodi animalibus.
Subdit autem: 4/ * vero neque ingenerabile; per
quod videtur significare quod neque etiam si *
corpus aliquod sit ingenerabile et incorruptibile ,
sicut sunt caelestia corpora, quod scilicet habeant

.siutsensuna. intellectum sine sensu *. Et ad hoc probandum

subdit: Quare enim non habeant, scilicet sensum,
cum habeant intellectum? 4u£ enim animae me-
lius aut corpori: quasi dicat: aut hoc quod non
habet sensum, est propter bonum animae, aut
propter bonum corporis. Et subdit: Nunc autem
neutrum est: hoc quidem enim, scilicet anima,
non* magis intelliget sine sensu; hoc autem, scilicet
corpus, nihil magis erit, idest non erit durabilius,

171
propter illud, scilicet propter hoc quod non habet
sensum. Unde concludit: Nullum ergo habet ani-
mam corpus, non manens, sine sensu. Ex quo vide-
tur sentire quod, si corpora caelestia sint animata
anima rationali et intellectiva, quod habeant etiam
sensum.- Sed huic sententiae obviat quod statim
subdit: Αἱ vero si sensum habet, necesse est aut
corpus esse aul simplex aut mixtum. Impossi-
bile est autem * simplex: tactum enim non ha- *
beret, est autem necesse hunc habere. Cum ergo
corpora caelestia sint simplicia, impossibile est
quod habeant sensum *.

6. Unde praedicta verba Aristotelis sic expo-
nuntur et per Themistium et Averroem in suis
commentis, ut hoc quod dicit, A44 vero neque *
ingenerabile, sic intelligatur: At vero neque incor-
ruplibile, scilicet corpus caeleste, habet sensum.
Quare enim non habebit? Quasi diceret: ista est
causa quare non habet, aut enim animae melius
aut corpori, idest *, si haberet sensum corpus cae-
leste, aut hoc esset propter bonum animae aut
propter bonum corporis. Nunc autem neutrum
est: hoc quidem enim, scilicet anima caelestis
corporis, non magis intelligit per sensum. (non
enim habet intellectum a sensibus * accipientem,
sicut anima intellectiva humana; sed intelligit talis
anima per modum substantiae separatae, cui *
immediate continuatur in ordine rerum); Aoc au-
lem, scilicet corpus, nihil magis erit propter illud,
idest ὁ non conservabitur in esse per sensum, si-
cut accidit in corporibus terrestrium animalium,
quae praeservantur a corrumpentibus per sensum,
sicut patet ex his quae praemiserat.

Et haec quidem expositio videtur esse conve-
nientior quantum ad efficaciam rationis. Ad hoc
enim quod aliquid non sit frustra, magis oportet
quaerere propter quid aliquid sit, quam propter
quid aliquid non sit. Unde ad hoc quod caelum
non habeat sensum, sufficit ostendere quod ex
sensu nihil ei melius proveniat, quod ponitur *
secundum expositionem secundam. Nec oportet
propter hoc ostendere quod melius sit ei non ha-
bere sensum, quod inquiritur secundum primam
expositionem: quia hoc ipsum est sufficiens ratio
non habendi sensum, si per sensum nihil ei melius
adveniat. Sed * conclusio quam infert, non videtur
huic sententiae adaptari *, sed magis priori: con-
cludit enim consequenter: Nullum ergo habet ani-
mam corpus, non manens, sine sensu. Quamvis
possit dici quod haec conclusio non referatur ^ ad
immediate praecedentia, sed ad id quod supra
dixerat de corporibus generabilibus.

2) Quibus inest .. . omnia. — Ita A, conformiter textui: oig μὲν γὰρ
ὑπάρχει λογισμὸς τῶν φθαρτῶν, τούτοις χαὶ τὰ λοιπὰ πάντα; P cum
cet. legit quibus inest ratiocinatio corrumpuntur his et reliqua omnia.
— Post unam lin. pro intellectum vel rationem inesse, inesse rationem
et intellectum A; E transponit inesse ut A; D pro inesse habet esse;
cet. legunt et inesse ut A et esse ut D!

. X) Non potest ... generabile et corruptibile. — Textus habet: οὖχ οἷόν
τε δὲ σῶμα ἔχειν μὲν ψυχὴν xa νοῦν χριτιχόν, αἴσθησιν δὲ μὴ ἔχειν, μὴ
μόνιμον ὄν, γεννητὸν δέ. Huic correspondet lectio adaptata ex A; P et
ceteri om. quidem, et pro "on mansivum existens idest nisi maneat
legunt non mansiva nisi maneat. Insuper P om. generabile autem, et
pro idest habet neque. lunximus utramque lectionem P et A, mutando
neque in idest; sic enim omnia cohaerent. Huic nostrae lectiorti aliqua-

tenus accedit 56, dum legit plantae et alia immobilia genera ita quod
sit generabile etc. Quoad reliquos codices, pro generabile autem idest
si, B habet generativa, E generabile, sD generabilia; sunt correctio-
nes pro genera cum spatio albo, quod habent CFIpDG, quinimmo edi-
tio 1516.

X) idest. — scilicet si PF, scilicet idest si ed. 1516, idest si cet.
exc. A. — Pro per sensum, propter sensum A, bis; terrestrium om. À;
pro quae praeservantur, G praeservantur enim; pro a corrumpenti-
bus, a corruptionibus P et codd. exc. A. — Inferius, ibi quantum ad
efficaciam rationis, P quantum ad differentiam rationis, A quantum
ad efficationem rationis.

9) non referatur. — non refertur codd.— Linea sequenti pro sed ad
id, PD scilicet ad id.

esse add. p.

* Sensus PBCEFI.

* vero quod est p.

* el P et codices
exc. A

* sensibilibus Ac.

* cum P.

* exponitur co-
dices.

* Sed om. P et
codd. exc. 4C.
* aptari AB.

"E

* hoc P.

* et add. codd.

exc. A.

. aeterna,

* mansivo A.

* contingit p.

* naturales »,

* animalibus p5 ;
ed. 116 cum cet.
d

172

Quia tamen haec sententia " videtur aliquatenus
esse extorta, videtur potius dicendum quod hoc
quod dicit, 47 vero neque ingenerabile, est con-
tinuandum. cum praecedentibus; ut sit sensus
quod sicut corpus generabile non habet animam
intellectivam sine sensu, ita nec corpus ingenera-
bile. Sed corpus ingenerabile non accipitur hic *
caelum: quod patet ex hoc quod caelum est man-
sivum * in eodem loco secundum totum, ipse
autem loquitur de corpore non mansivo. Unde
videtur hic loqui de quibusdam corporibus ani-
matis, quae Platonici daemones nominabant, di-
centes eos esse animalia corpore aerea, tempore
sicut Apuleius Platonicus dicit in libro
de Deo Socratis. Ponebant autem huiusmodi cor-
pora moveri motu progressivo, et non mansiva *
in eodem loco.

7. Sed et si quis consideret ordinem corporum
caelestium inter corpora naturalia, manifestum
erit quod non convenit * ei habere potentiam
sensitivam. Primo quidem quia huiusmodi cor-
pora non sunt passiva, sed activa: unde nec
animabus eorum, si sint animata, convenit ha-
bere aliquas potentias sensitivas, quae sunt pas-
sivae ἢ. - Secundo quia huiusmodi corpora sunt
uniformia , utpote sphaerica existentia. Oportet
autem corpus habens animam sensitivam, habere
diversitatem organorum: quia, cum sensus sit vis
cognoscitiva particularium, oportet quod corpus
sensitivum habeat diversas potentias sensitivas, si
perfecte sentiat, quibus cognoscat diversa sensibi-
lium genera *; diversis autem sensibus adaptantur
diversa organa. Unde uniformitas sphaerici corpo-
ris repugnat dispositioni animae sensitivae. -- Tertio
quia corpora caelestia sunt quasi universales * cau-
sae inferiorum effectuum; et ita effectus sensibiles
sunt in corporibus caelestibus non secundum par-
ticularem , sed secundum universalem rationem,
Sicut in causis universalibus. Multo igitur magis
rationes rerum sensibilium sunt in animabus * cae-

DE CAELO ET MUNDO LIB. II

lestium corporum, si sint animata, non secundum
rationem particularem, quae pertinet ad sensum *,
sed secundum rationem universalem, quae per-
tinet ad intellectum.

8. Corpora igitur * caelestia, si sunt animata,
habent intellectum sine sensu. Sed sicut intellectus
substantiarum separatarum cognoscit non solum
universalia, sed etiam particularia (habent enim
per unam virtutem cognoscitivam quod nos habe-
mus per plures), ita etiam est * de animabus cae-
lestibus, quod suo intellectu cognoscunt non solum
universalia, sed etiam particularia. Ita enim * est
in omnibus, quod perfectiones quae attribuuntur
inferiori per multa, superiori attribuuntur ^ per
unum; sicut imaginatio una est virtus omnium
sensibilium cognoscitiva, quae tamen sensus per-
cipit per diversas virtutes.

Et ex hoc excluditur obiectio Avicennae, qui in
sua Metaphysica ostendit quod oportet animam
caelestis corporis habere vim imaginativam, per
quam apprehendat particulares situs qui renovan-
tur in caelo secundum motum eius; sicut intellectus
noster practicus non movet secundum universalem
apprehensionem sine particulari, ut dicitur in III
de Anima *. Secundum enim praedicta, substantia
quae movet caelum, sive sit substantia separata
sive sit anima, potest apprehendere particulares
situs per intellectum sine sensu, ut dictum est.

9. Quod autem Simplicius obiicit *, quod sen-
tire pertinet * ad nobilitatem inferioris corporis,
unde magis natum est convenire corpori caelesti,
dupliciter solvitur. Primo quidem quia *, cum ani-
ma non sit propter corpus sed e converso, non
est considerandum principaliter in potentiis ani-
mae id quod pertinet ad nobilitatem corporis, sed
id quod pertinet ad rationem animae. Secundo
quia id quod Mabent corpora inferiora, idest co-

* quae ...

om. P.

sensum

* autem P et co-
dices exc. 4.

*scilicet pi, etiam
P et cet. exc. 4.

P

gnoscere sensibilia inferiori modo, scilicet * per " ides: coaà.

sensum, habent corpora caelestia superiori modo,
scilicet per animam intellectivam eis unitam.

v) haec sententia. — haec om. PD. — Ibi videtur potius dicendum, PG
om. videtur, dum G add. esse post potius. Ed. 1516 cum cet. codd.

E) Primo quidem...quae sunt passivae. — Ῥ et codd. exc. A omit-
tunt homoteleuton Primo quidem ... sensitivas; pro quae sunt passivae
habent quae est passiva , quod supponeret lectionem habere aliquam
potentiam sensitivam, quae utique esset bona.

0) sensibilium genera.— sensibilia P, quia codd. exc. A. sensibilium
corrumpunt in sensibilibus.

D

x) Sed sicut intellectus... ita etiam est. — Sed sic intellectus . . .
habet enim ... et ita est P; habet enim etiam A. — Pro animabus, ani-
malibus P. — - Lih. seq. pro quod, quae P, sed paulo inferius ipsa P
legit quod.

0) perfectiones quae attribuuntur .. . attribuuntur. — perfectio quae
attribuitur ... attribuitur A; pro superiori, superioribus P.— Paulo in-
ferius P et codd. exc. A omittunt cognoscitiva, et pro percipit legunt
participat.

eae

CAP. IX, LECT. XIV

LECTIO DECIMAQUARTA

INDIRECTE, SCILICET REFELLENDO ARGUMENTA CONTRARIA, ET DIRECTE PROBATUR
CORPORA CAELESTIA NON PRODUCERE SONOS

Φανερὸν δ᾽ ἐκ τούτων ὅτι xal τὸ φάναι γίνεσϑαι φερο-
μένων. ἁρμιονίαν; ὡς συμφώνων γινομένων τῶν ψόφων,
χομψῶς μὲν εἴρηται xa περιττῶς ὑπὸ τῶν εἰπόν-
τῶν; οὐ μὴν οἵτως ἔχει τάληθές.

Δοχεῖ γάρ τισιν ἀναγχαῖον εἶναι τηλικούτων φερομένων
σωμάτων γίγνεσθαι ψόφον, ἐπεὶ xal τῶν παρ᾽ ἡμῖν
οὔτε τοὺς ὄγχους ἐχόντων ἴσους οὔτε τοιούτῳ τάχει

ἐνῶν ἡλίου δὲ χαὶ σελήνης, ἔτι τε τοσούτων
τὸ πλῆθος ἄστρων καὶ τὸ μέγεθος φερομένων τῷ
τάχει τοιαύτην φορὰν ἀδύνατον μὴ γίγνεσθαι ψόφον
ἀμήχανόν τινα τὸ μέγεθος.

Ὑποθέμενοι δὲ ταῦτα καὶ τὰς ταχυτῆτας ἐκ τῶν ἀπο-
στάσεων ἔχειν τοὺς τῶν συμφωνιῶν λόγους, ἐναρμό-
2 φασι γίνεσθαι τὴν φωνὴν φερομένων κύχλῳ τῶν

στρων.

Ἐπεὶ ὃ ἄλογον ἐδόχει τὸ μὴ συναχούειν ἡμᾶς τῆς φω-
νῆς ταύτης;

αἴτιον τούτου φασὶν εἶναι τὸ γιγνομένοις εὐθὺς ὑπάρ-

τς «sw τὸν ψόφον, ὥστε μὴ διάδηλον εἶναι πρὸς τὴν
ἐναντίαν σιγήν" πρὸς ἄλληλα γὰρ φωνῆς καὶ σιγῆς
εἶναι τὴν διάγνωσιν, ὥστε καθάπερ τοῖς χαλχοτύ-
ποις διὰ rd Vr οὐθὲν δοχεῖ διαφέρειν, καὶ τοῖς
ἀνθρώποις ταὐτὸ συμβαίνειν.

Ταῦτα δή, καθάπερ εἴρηται πρότερον, ἐμμελῶς μὲν λέ-
γεται καὶ μουσικῶς, ἀδύνατον δὲ τοῦτον ἔχειν τὸν
τρόπον. Οὐ γὰρ μόνον τὸ μηθὲν ἀχούειν ἄτοπον,
περὶ οὗ λύειν ἐγχειροῦσι τὴν αἰτίαν. ἀλλὰ καὶ τὸ

D πάσχειν χωρὶς αἰσθήσεως. Οἱ γὰρ ὑπερβάλ-
οντὲς ψόφοι διαχναίουσι καὶ τῶν ἀψύχων σωμάτων
τοὺς ὄγχους, οἷον ὁ τῆς βροντῆς διίστησι λίθους χαὶ
τὰ καρτερώτατα τῶν σωμάτων. Τοσούτων δὲ φερο-
μένων; καὶ τοῦ ψόφου διιόντος πρὸς τὸ φερόμενον μέ-
γεθος, πολλαπλάσιον μέγεθος ἀναγχαῖον ἀφιχνεῖσθαί
κε δεῦρο χαὶ τὴν ἰσχὺν ἀμήχανον εἶναι, τῆς βίας.

"Αλλ᾽ εὐλόγως οὔτ᾽ ἀκούομεν οὔτε πάσχοντα φαίνεται
τὰ σώματα βίαιον οὐδὲν πάθος, διὰ τὸ μὴ ψοφεῖν"
ἅμα δ᾽ ἐστὶ τό τ᾽ αἴτιον τούτων δῆλον, καὶ μαρ-

Ξ ; ; -
τύριον τῶν εἰρημένων ἡμῖν "λόγων; ὡς εἰσὶν ἀληθεῖς"
τὸ γὰρ ἀπορηθὲν καὶ ποιῆσαν τοὺς Πυθαγορείους
φάναι γίγνεσθαι συμφωνίαν τῶν φερομένων ἡμῖν ἐστὶ
τεχμίήριον.

Ὅσα ais ds αὐτὸ φέρεται, ποιεῖ ψόφον xol πληγήν"
ὅσα δ᾽ ἐν φερομένῳ ἐνδέδεται ἢ ἐνυπάρχει, καθάπε
ἐν τῷ πλοίῳ τὰ μόρια, οὐχ οἷόντε ψοφεῖν, οὐδ᾽ αὖ
τὸ πλοῖον, εἰ φέροιτο ἐν ποταμῷ. Καίτοι τοὺς αὖ-
τοὺς λόγους ἂν ἐξείη λέγειν, ὡς ἄτοπον εἰ μὴ φε-
ρόμενος ὁ ἱστὸς καὶ ἡ πρύμνα ποιεῖ ψόφον πολὺν
τηλικαύτης νεώς, ἢ πάλιν αὐτὸ τὸ πλοῖον χινούμε-
γον. Τὸ δ᾽ ἐν μιὴ φερομένῳ φερόμενον ποιεῖ ψόφον " ἐν
φερομένῳ δὲ συνεχὲς χαὶ μὴ ποιοῦντι πληγὴν ἀδύνα-
τον ΩΝ: Ὥστ᾽ ἐνταῦθα λεχτέον ὡς εἴπερ ἐφέρετο
τὰ σώματα τούτων εἴτ᾽ ἐν ἀέρος πλήθει χεχυμιένῳ
χατὰ τὸ πᾶν εἴτε πυρός, ὥσπερ πάντες φασίν, ἀναγ-
καῖον ποιεῖν ὑπερφυᾷὰ τῷ μεγέθει τὸν ψόφον, τούτου
δὲ γινομένου καὶ δεῦρ᾽ ἀφικνεῖσθαι χαὶ διαχναίειν.
Ὥστ᾽ ἐπείπερ οὐ φαίνεται τοῦτο συμβαῖνον, οὔτ᾽ ἂν
ἔμψυχον οὔτε βίαιον φέροιτο φορον οὐθὲν αὐτῶν,

ὥσπερ τὸ μέλλον ἔσεσθαι προνοούσης τῆς φύσεως; ὅτι
μὴ τοῦτον τὸν τρόπον ἐχούσης τῆς κινήσεως οὐθὲν
ἂν ἦν τῶν περὶ τὸν δεῦρο τόπον ὁμοίως ἔχον.

“Ὅτι μὲν οὖν σφαιροειδῇ τὰ ἄστρα καὶ ὅτι οὐ κινεῖται

v αὐτῶν, εἴρηται.

* Manifestum autem ex his quoniam et dicere fieri lato-
rum harmoniam, tanquam consonantibus factis sonis,
leviter quidem dictum est et superflue a dicentibus:
non etiam sic se habet veritas.

Videtur autem quibusdam necessarium esse, tantis latis cor-
poribus, fieri sonum: quoniam et his quae apud nos,
neque moles habentibus aequales, neque simili veloci-
tate latis solis et lunae. Adhuc autem tantorum multi-
tudinem astrorum et magnitudinem, latorum velocitate
tali latione, impossibile non sonum quendam magnum
fieri.

Supponentes autem haec; et velocitates ex elongationibus
habere consonantiarum rationes, harmonicam fieri vo-
cem latorum in circuitu astrorum asserunt.

Quoniam autem irrationabile videtur non co-audire nos
vocem hanc,

causam huius dicunt esse, geniti$ confestim existere so-
num; quare non permanifestum esse ad contrarium si-
lentium; ad invicem enim vocis et silentii esse diiu-
dicationem, Itaque, quemadmodum aeris malleatoribus
propter consuetudinem nihil videtur differre, et homi-
nibus idem accidere.

Haec autem, quemadmodum dictum est prius, allicienter
quidem dicuntur et musice; impossibile autem hunc
habere modum. * Non enim solum nihil audire inconve-
niens, de quo. solvendi assumunt causam, sed et nihil
pati sine sensu: excellentes enim soni destruunt etiam
inanimatorum corporum moles, puta qui tonitrui dis-
sipat lapides et duriora corporum. Tantis autem latis,
et sono pertranseunte, ad eam quae fertur magnitudi-
nem, multo magis necessdrium pertingere huc, et va-
letudinem intolerabilem esse violentiae.

* Sed rationabiliter neque audimus, neque patientia vi-
dentur corpora violentam nullam passionem, propterea
quod non sonant. Simul autem erit et causa horum
manifesta, et testimonium dictorum nobis sermonum
quod sunt veri. Dubitatum enim, et faciens Pythago-
ricos dicere fieri symphoniam latorum, nobis erit ar-
gumentum.

Quaecumque quidem enim secundum seipsa feruntur, fa-
ciunt sonum et plagam: quaecumque autem in lato in-
fixa sunt aut existunt, quemadmodum in navi partes,
non possibile est sonare; neque rursus navis, si feratur in
fluvio. * Quamvis eisdem rationibus utique habebit dicere
quod inconveniens, si non qui fertur malus et puppis
facit sonum multum tantae navis, aut iterum ipsa navis
mota. Quod autem in non lato fertur, facit sonum: in
lato autem continue et non faciente, plagam impossibile
sonare. * Quare hic dicendum quod, si quidem fereban-
tur corpora horum sive in aeris multitudine expansa per
totum, sive ignis, quemadmodum omnes dicunt, neces-
sarium facere super naturalem magnitudinem sonum;
hoc autem facto, et huc pertingere et perimere. Itaque,
quoniam non videtur hoc accidens, neque utique ani-
mata neque violenta feretur latione nullum ipsorum.

Velut futurum providente natura quoniam, non hoc modo
se habente motu, nihil utique erit circa hunc locum
similiter habens.

Quod igitur sphaerica sunt astra, et quod non moventur
per seipsa, dictum est.

* Cap. ix. Text.
52.

* 'Text. 53.

* Text. 54.

* Text. 55.

* Text. 56.

* Cf. lect. x1, n.1.

* Cap. viri, n. 2
sqq.; S. Th. lect.

174

SywoPsis. — 1. Argumentum et divisio textus. -- Absque uti-
litate, immo contra veritatem, a Pythagoricis dicebatur stellas
producere sonos harmonicos. - 2. Ratio qua probabant stellas
magnos producere sonos. Tria sunt per quae sonus magnus pro-
ducitur in iis quae apud nos moventur: scilicet magnitudo cor-
porum motorum, velocitas motus eorum, et multitudo ipsorum.
Atqui ex iis quae sensu apparent, et quae in astrologia manifestan-
tur, patet stellas magnitudine, velocitate et multitudine excedere
corpora quae sunt apud nos. Ergo. - 3. Ratio qua probabant

stellas producere sonos harmonicos. Ut ex musica patet, velo-
citas motus producit sonum acutum, tarditas gravem, dum pro-
portio secundum certos numeros acuti et gravis facit harmo-
niam; atqui dantur diversae velocitates diversarum stellarum, et
istae velocitates proportionaliter secundum certos numeros se
habent; ergo. — 4. Obiicitur. Non audimus sonos istos, qui tam
magni esse dicuntur, cum tamen auditus noster sit ad sonos
percipiendos. - Respondent Pythagorici. Sonus discernitur per
silentium, et viceversa; cum igitur semper, iam a nativitate,
coexistat nobis sonus iste, ipsum discernere non possumus.
Exemplum in malleatoribus aeris, qui propter consuetudinem
quasi non sentiunt differentiam soni et silentii. - 5. Responsum
improbatur dupliciter. a) Si stellae producerent sonos tam ma-
gnos, praeter hoc quod non audiantur (quod solvere nituntur),
esset inconveniens quod corpora inferiora nihil ab ipsis patian-
tur, etiam si eos non sentiant. Nam soni a stellis producti,
secundum proportionem magnitudinis illarum, excederent quem-
libet alium sonum; soni autem excellentes destruunt non solum
auditum animalium, sed ipsa etiam corpora inanimata, ut patet
per sonum tonitrui frangentem lapides et alia corpora duriora.
Ergo. b) Consuetudo audiendi magnos sonos non solum aufert
discretionem sonorum illorum, sed aliorum etiam, ut patet in
malleatoribus aeris, qui alios sonos minimos percipere nequeunt;
ergo, si propter consuetudinem sonos stellarum audire non pos-
sumus, pari ratione nec alios sonos audire possemus. — 6. Ratio-
nes Simplicii ad sustinendam Pythagoricorum positionem. a) Soni

Ss sono earum *, qui est effectus motus
εἰ uU localis, ut dicitur in Il de Anima *. Et
circa hoc duo facit: primo excludit ópinionem
aliorum; secundo determinat veritatem, ibi: Sed
rationabiliter neque audimus * etc. Circa primum
tria facit: primo ponit quod intendit; secundo
inducit rationem aliter sentientium, ibi: Videtur
autem quibusdam * etc.; tertio ostendit quomodo
dubitationi satisfacere nituntur, ibi: Quoniam au-
tem irrationabile * etc.

Dicit ergo primo * manifestum esse ex his quae
dicta sunt * (quod scilicet stellae non moventur ^),
quod si quis dicat quod ex motu earum accidit
quaedam Aarmonia, idest sonus harmonicus, tan-
quam soni stellarum sibi invicem consonent, /evi-
ler loquitur, idest sine ratione sufficienti, et super-
flue: et hoc dicit quasi nulla utilitate ex huiusmodi
sono sequente, sed magis maximo nocumento, ut
patebit. Et etiam non ita se habet veritas, secundum
quod ex praemissis demonstrationibus apparet.

2. Deinde cum dicit: Videtur autem quibus-
dam etc., inducit rationem Pythagoricorum, quo-
rum erat praedicta sententia. Et primo ostendit
quomodo probabant quod corpora caelestia suo
motu faciunt magnum sonum. Tria enim sunt

DE CAELO ET MUNDO LIB. II

stellarum non sunt corruptivi, sed vivificativi, sicut et motus ea-
rum est ut vita quaedam omnibus natura existentibus. b) Quod
non audiuntur, non contingit propter consuetudinem, sed quia
non sunt proportionati omni auditui. - 7. Refutatur. a) Contra
primam rationem: licet stellae, et praecipue sol, sint causae vi-
tae, fulgor tamen solis corrumpit visum nostrum, quia excedit
visus proportionem; unde pari ratione sonus stellarum corrum-
peret auditum, quia ipsius proportionem excederet. b) Contra
secundam : sensus est perceptivus omnium sensibilium ; si igitur
auditus non esset perceptivus cuiuslibet soni, hoc contingeret
quia vel sonus vel auditus aequivoce diceretur. - Magis explica-
tur hoc principium. — 8. Sonos stellarum aequivoce dici, videtur
consonare opinioni Simplicii, qui existimavit quod, cum corpora
caelestia sint causa formarum substantialium in his inferioribus,
nullum accidens in eis inveniri possit. — Falsitas huius Simpli-
cii doctrinae multipliciter ostenditur, eiusque ratio solvitur. —
9. Subdivisio textus. - Directe assignatur ratio quare sonum cae-
lestium corporum non audiamus, nec violentam passionem infe-
riora corpora patiantur ab eis; quia videlicet nullum sonum
faciunt. — ro. Probatur hoc a) ex parte causae effectivae soni.
Quae in his inferioribus per seipsa moventur, faciunt sonum in-
quantum faciunt aeris percussionem; quae autem non per seipsa
moventur, non faciunt sonum. Si ergo stellae per se moverentur,
sive in aeris sive in ignis multitudine, necesse esset eas sonum
facere, et maiorem quidem omni sono naturali. Si autem talem
sonum facerent, sonus usque huc perveniret, et non tantum
audiretur a nobis, sed corrumperet inferiora corpora. Sed hoc
non videmus contingere. Ergo nulla stellarum per seipsam mo-
vetur, nec consequenter sonum producit. — 11. b) Idem probatur
ex parte causae finalis. Ideo enim natura non dedit stellis motum
per se, et consequenter nec sonos, ac si providisset quod secus
haec inferiora non possent in suo esse conservari — Ex hac au-
tem ratione, sicut Alexander notat, datur intelligi quod Aristo-
teles hic sentit quod Deus providentiam habet de his quae sunt
hic inferius. — Epilogus. :

propter quae corpora quae apud nos moventur,
magnum sonum facere videntur: scilicet propter
magnitudinem corporum quae moventur, et pro-
pter velocitatem motus ipsorum, et propter mul-
titudinem ipsorum ^. Corpora autem quae apud
nos mota faciunt sonum, neque habent tantam
magnitudinis molem, neque tam velocem motum,
sicut sol et luna et aliae stellae: quod patet par-
tim ex his quae sensu apparent, nam sol et luna ?
quolibet die totum mundum circumeunt; partim ex
his quae in astrologia manifestantur de magnitu-
dinibus eorum et velocitate motus. Adhuc autem
ad hoc facit multitudo stellarum. Multo igitur
magis videtur quod sol et luna et aliae stellae
suis motibus faciant maximos sonos.

3. Secundo cum dicit: Supponentes autem etc.,
ostendit quomodo probabant quod sonus eorum
esset harmonicus ?, Manifestum est enim ex his
quae in musica traduntur, quod velocitas motus
facit sonum acutum, tarditas autem motus facit
sonum gravem; determinata autem proportio se-
cundum certos numeros acuti et gravis, est causa
harmoniae in sonis; sicut proportio duorum ad
unum facit diapason, proportio trium ad duo,
quae dicitur sesquialtera, facit diapente *, et sic
de aliis. Ostensum est autem in praemissis * quod
quanto stella movetur in maiori circulo, tanto

4) moventur. — moveantur P. — Post lin. P om. quaedam ; pro sonus
harmonicus, sonus harmonizatus CFGsI, sonus harmonitanus B, sonus
harmoniacus P; cf. not. à et finem num. 2.

B) ipsorum. — eorum codd. — Lin. seq. pro mota, B minuta, iuncta
P et cet. exc. A.

y) sol et luna. — et om. E, et luna om. D. — P pergit qualibet die
totum mundum circuunt. — Pro manifestantur, monstrantur P et codd.
excepto A,

9) harmonicus. — harmoniacus P. — Post unam lin. pro sonum. acu-
tum, P et codd. exc. AsG sonum suavem; non bene, ut patet, quia har-
monia resultat ex proportione acuti et gravis, sicut statim dicitur; dum
praeterea sonus gravis potest esse suavis. — dutem post tarditas om. P
et codd. exc. A.

t) diapente. — diapason BCDFI et edit, 1516. — G omittit proportio
d'en -« diapente, quod tanquam homoteleuton in lectione B etc, scri-

itur.

* et in planetis A.

-* velocitatis A. :

* Num. 1.
0

CAP. IX, LECT.

velocius movetur. Tanto autem est maior circulus
in quo movetur stella, quanto in sphaera stellarum
fixarum magis distat a polo; in planetis autem *
quanto magis distant a centro. Et ideo secun-
dum proportionem elongationum stellarum ab in-
vicem, sive etiam a centro vel a polis, comprehen-
debant fieri diversitatem velocitatum * in motibus
stellarum, et per consequens acuitatis et gravitatis
in sonis earum. Inveniebant autem elongationem
sive distantias * esse secundum proportiones nu-
merales, quae faciunt musicales consonantias; et
ideo dicebant* quod sonus astrorum quae moven-
tur in circuitu, est harmonicus *; quem vocabant
vocem, propter hoc quod ponebant corpora cae-
lestia* esse animata.

4. Deinde cum dicit: Quoniam autem irratio-

nabile etc., ostendit quombedo obviabant * cuidam
. dubitationi. Primo ergo * ponit dubitationem. Cum

enim nos habeamus auditum quo nos sonum
percipimus ὃ, videtur non esse rationabile quod
non audiremus tam magnam vocem, si ex motu
astrorum proveniret.

Secundo ibi: causam huius etc., ostendit quo-
modo huic dubitationi obviabant. Dicebant enim
hanc esse causam quare hanc * vocem non au-
dimus, quia * statim cum nascimur, coexistit nobis
iste sonus; et ideo non potest nobis manifestari
per* suum oppositum, quod est silentium; haec
enim duo, scilicet vox et silentium, per se invi-
cem " diiudicantur et discernuntur. Unde accidit
hominibus de sono caelestium corporum, sicut
accidit malleatoribus aeris, qui propter consue-
tudinem quasi non sentiunt differentiam soni et
silentii eo quod aures eorum sunt impletae hu-
iusmodi sono.

5. Tertio ibi: Haec autem quemadmodum etc.,
improbat dictam responsionem; dicens quod sicut
etiam prius * diximus ^, haec dicuntur ab eis al[i-
cienler, idest secundum quandam probabilem ra-
tionem quae allicit aures hominum, et rusice, idest
secundum musicas rationes, sed non secundum
veritatem; impossibile enim est quod hoc modo
se habeant. Quia si corpora caelestia facerent
tam magnos sonos, non solum est inconveniens
quod nihil eorum audiatur,
nituntur; sed etiam inconveniens est quod cor-
pora inferiora nihil patiantur ab illis sonis, etiam
si eos non sentiant. Videmus enim quod soni
excellentes destruunt non solum auditum anima-
lium, sed etiam quaedam corpora inanimata; sicut
sonus tonitrui frangit lapides, et etiam alia cor-

it-pora duriora *, sicut ferrum et aedificia et alia

huiusmodi. Quod quidem contingit non ita quod
corpora. inanimata patiantur a sono inquantum

quod ipsi solvere

XIV

est quoddam sensibile per auditum, sed inquan-
tum simul cum sono fit vehemens percussio aeris
et motus ipsius, sicut Philosophus dicit in II * de
Anima *. Cum igitur corpora caelestia quae mo-
ventur, sint tam * maximae quantitatis; et sonus
eorum, si fit, oportet quod transcendat * secundum
excessum sonum tonitrui et quemlibet alium so-
num, secundum proportionem magnitudinis cor-
porum caelestium; multo magis necessarium est
quod sonus caelestium corporum usque huc * per-
tingeret, et quod esset intolerabilis fortitudo vio-

175

* in libro codd.

* Cap. viri, n.2
$qq.; S. Th. "lect.
xvi.

* tam om. E.

* pertranseat co-
dices; cf. text.

* huc om.r.

lentiae illius, quam inferret in inferioribus corpo- .

ribus.

Patet etiam alio modo * quod eorum solutio
non est sufficiens: quia consuetudo audiendi ma-
gnos sonos, non solum aufert discretionem il-
lorum sonorum, sed etiam aliorum ; sicut mal-
leatores. aeris non possunt percipere alios sonos
minimos. Unde si propter consuetudinem non
possumus * audire sonos caelestium corporum,
pari ratione nec alios sonos audire possemus.

6. Videtur autem, ut Simplicius dicit in com-
mento, sustineri posse Pythagorae positio contra ea
quae hic Aristoteles dicit. Primo quidem quia potest
dici quod soni * caelestium corporum non sunt
corruptivi, sed magis conservativi et vivificativi;
sicut et motus caeli est ut vita quaedam omnibus
natura existentibus, ut dicitur in VIII Physic *. --
Similiter etiam * quod nos non audimus sonos
caelestium corporum, hoc non contingit propter
consuetudinem, sicut hic dicitur; quia Pythagorici
dicunt Pythagoram talem harmoniam quandoque
audivisse, qui tamen * consuetus fuit eam audire,
sicut et alii. Sed hoc dicunt accidere quia non
omnia sensibilia sunt proportionata omnibus sen-
sibus, ut ab eis percipi possint; sicut multos odores
percipiunt canes, quos homines percipere non pos-
sunt. Et similiter potest dici quod soni illi non
sunt perceptibiles humano auditui *, nisi aliquis
habeat sensum * elevatum et depuratum, sicut ha-
buit Pythagoras. Quamvis dici possit quod Pytha-
goras audivit huiusmodi sonum non per sensum
auditus, sed cognoscendo ὁ proportiones ex quibus
illa harmonia constituitur.

7. Sed haec non videntur veritatem habere.
Primo quidem quia videmus quod, licet corpora
caelestia sint causa * vitae, et praecipue sol,
tamen fulgor eius corrumpit visum nostrum, pro-
pter hoc quod eius proportionem excedit: et
eadem ratione sonus qui ex motu illorum cor-
porum proveniret, propter sui * excessum no-
strum auditum corrumperet. - Secundo quia, sicut
intellectus est perceptivus omnium intelligibilium,
ita sensus est perceptivus omnium sensibilium ,

0) Cum enim nos habeamus auditum quo nos sonum percipimus. —
Cum enim non habeamus auditum perceptivum vocis quos (quo sA)
etiam sonis (sonos sA) per nos percepimus A; Cum enim nos habemus
auditum perceptivum vocis, quo per nos sonum (sonos E) percipimus
ceteri.

Ἢ) per se invicem. — seipsis invicem P, quia se invicem codd. exc. A.—
Pro Unde... de sono, Unde ita accidit hominibus de huiusmodi sono A.—
Lin. seq. pro malléatoribus, quod hab. codd. et ed. 1516, de malleato-
ribus P; pro qui, et E, quod cet.

0) diximus. — lta codd. et ed. 1516; dicimus P. — Pro haec dicuntur,

hoc dicitur PD; sed cf. infra hoc modo se habeant. — Ibidem ante hoc
modo codd. exc. ApI addunt hic vel hoc, ed. 1516 haec.

t) Patet etiam alio modo — Etiam alio modo apparet P.— Post unam
lin. pro discretionem, distinctionem P.

x) soni. — sonus P et codd. exc. ACG. — Lin. seq. et vivificativi om. A.
— Pro sicut et, sicut etiam A. — Pro omnibus natura existentibus ,
omnibus existentibus P et codd. exc. À; cf. loc. cit.

X) Pythagoras...sed cognoscendo. — Pythagoras non audivit hu-
iusmodi sonum per species auditus, scilicet cognoscendo P ; codd. exc. A.
om. zon, et pro sensum habent species ut P.

* possemus A.

,T, n. 15
, Met. f,

* tamen om. PsG.

* auditu AB.

* auditum r.

* causae p ; edit.
1516 cum codd

* suum A.

v

* Cap. vit, n.1;
S. Th. lect. xii.

* secundum om.
AG.

y

DE CAELO ET

visus scilicet ^ omnium visibilium , et auditus
omnium audibilium : unde dicitur in III de Anima *
quod anima quodammodo est omnia secundum
sensum et secundum * intellectum. Unde si es-
set aliquis auditus " qui non esset perceptivus
cuiuslibet soni, aut oporteret illum sonum aequi-

176 s

' voce dici, aut etiam talem auditum. Potest qui-

* quorundam A.

* quas codd. exc.
CD.

* quidam (omisso
animalia) 4.

* qui arguit a.

* qui existant E.

* quos codd. exc.
A.

* ei om. P.

dem * contingere quod aliquod animal delectetur
in aliqua specie sensibilis secundum aliquem sen-
sum, secundum quem non delectatur in ipso aliud
animal; sicut homo delectatur secundum olfactum

in odoribus rosarum et liliorum, non autem alia

animalia; quia huiusmodi * odores sunt convenien-
tes hominibus secundum seipsos, aliis autem ani-
malibus non conveniunt odores, nec delectant ea,
nisi causa alimenti, sicut nec colores. Potest etiam
contingere quod aliquod animal non cognoscat
secundum aliquem sensum differentiam alicuius
sensibilis, propter sensus debilitatem et sensibilis
parvitatem ; sicut homo, qui est debilis olfactus,
non potest cognoscere differentiam aliquorum *
odorum, puta animalium transeuntium, quos * co-
gnoscunt canes: si tamen odores fuerint vehe-
mentes, etiam homines eos discernunt. Similiter
etiam quaedam animalia * secundum visum solis
claritatem inspiciunt; quam oculi noctuarum ferre
non possunt propter excellentiam eius, sed vi-
tant eam sicut visus corruptivum ?. Unde im-
possibile esset ex motibus caelestium corporum
provenire sonos tam vehementes, nisi percipe-
rentur ab hominibus, vel corrumperent eorum
auditum: nisi forte dicatur quod soni illi aequi-
voce dicerentur.

8. Quod videtur consonare positioni Simplicii,
qui videtur arguere * Alexandrum, dicentem quod
colores, et si qua existunt * caelestibus corporibus,
tanquam accidentia et extrinsecus advenientia
eis insunt. Contra quod * ipse dicit quod acci-
dentia et extrinsecus assequentia in corporibus
caelestibus dicere, inconvenientissimum existimat,
cum habeant substantialem et specificam virtu-
tem: videbatur enim ei * quod, quia corpora cae-
lestia sunt causa formarum substantialium in his
inferioribus, nullum accidens in eis esse possit. Et
secundum hoc, cum sensus non sit cognoscitivus
nisi accidentium, sequetur quod nihil illorum cor-
porum sentire possimus. Unde ipse dicit quod
neque astra ipsa videmus, neque magnitudines

MUNDO LIB. II

ipsorum aut figuras, neque excellentes pulchri-
tudines, sed neque motum, propter quem fit *
sonus; sed velut illustrationem quandam ipsorum
videmus, talem velut etiam solis circa terram lu-
men, non ipse sol videtur.

Sed hoc est expressissime falsum. Primo quidem
quia Aristoteles dicit in II de Anima * quod non
secundum quod aqua, neque secundum quod aer,
diaphanum est; sed quoniam est natura eadem in
his utrisque, et in perpetuo et superiori corpore F.
Et eadem ratione lumen, quod est actus diaphani,
est eiusdem naturae in inferioribus corporibus
et in caelesti corpore. Si ergo in huiusmodi in-
ferioribus corporibus sunt accidentia sensu per-
ceptibilia, pari ratione in corporibus caelestibus
sunt accidentia perceptibilia sensu. Adhuc, figura
et magnitudo sunt mathematica *, quorum ra-
tiones sunt indifferentes in quocumque existant.
Sicut igitur figura et magnitudo inferiorum cor-
porum sunt accidentia sensibilia, ita etiam et in
caelestibus corporibus. Item, si hoc esset, periret
omnis certitudo astrologicae scientiae, quae pro-
cedit ex apparentibus secundum sensum circa cor-
pora caelestia. Quomodo etiam esset possibile quod
motus caelestium corporum esset eorum substan-
tia, cum sit quid * imperfectissimum? Sequeretur
etiam quod idem esset in sole figura, lumen et
motus, cum unius rei non sit nisi una substantia.
Unde patet * omnino impossibile esse quod dicit. -
Nihil autem prohibet corpora caelestia specificam
virtutem habere, et tamen quaedam accidentia *
in eis esse: nam in inferioribus corporibus sunt
quaedam accidentalia, licet in eis sit virtus ad
generandum sibi simile in specie.

9. Deinde cum dicit: Sed rationabiliter neque
audimus eic., determinat veritatem. Et primo pro-
ponit quod intendit; secundo manifestat proposi-
tum, ibi: Quaecumque quidem * etc. - Dicit ergo
primo quod rationabile est quod non audimus
sonum " caelestium corporum, et quod inferiora
corpora nullam violentam passionem ab eis pati
videntur, propter hoc quod nullum sonum faciunt.
Simul autem et per idem manifestabitur causa
horum, scilicet quod non audimus sonos caele-
stium corporum, neque ab eis violentiam pati-
mur; et testimonium accipiemus ? de veritate pri-
morum sermonum, scilicet quod stellae non
moventur per seipsas. Illud enim quod erat du-

p) visus scilicet. — visus enim PA, visus etiam C. — E. add. scilicet
inter auditus et omnium; G om. et auditus omnium audibilium.

v) aliquis auditus. — A om. auditus. — Lin. seq. pro illum sonum,
illum solum E. — D om. aut etiam talem auditum.

E) Potest quidem, — Sic codd. et ed. 1516. P Potest enim. — Linea
eadem pro delectetur, delectatur codd. — Pro specie sensibilis, quod
hab. ed. 1516 et codd. P specie sensibili. — Lin. seq. pro in ipso, A
in ipsa.

0) quia huiusmodi, — et huiusmodi P. — Lin. seq. pro secundum se-
ipsos, etiam secundum seipsos A, etiam seipsos BCGI, in seipsos F. —
Pro non conveniunt odores nec delectant ea, P legit mon conveniunt,
nec odores delectant canes. Adoptavimus codd. lect, quippe quae magis
respondet generali intentioni,

m) sicut visus corruptivum. — sicut visus excellens coloratum tan-
quam visus corruptivum P. Expungimus quae P addit, quia vix ad per-
spicuitatem conferunt. — Post unam lin. pro nisi, et tamen non P.

,, P) eadem in his... corpore, — Textus legit: (οὐ yàp ἡ ὕδωρ οὐδ᾽ ἡ
ἀήρ, διαφανές), ἀλλ᾽ ὅτι ἐστὶ φύσις ἐνυπάρχουσα ἣ αὐτὴ ἐν τούτοις ἀμ-

φοτέροις καὶ ἐν τῷ ἀϊδίῳ τῷ ἄνω σώματι; eadem male om. A; pro et
in perpetuo et superiori corpore, et in natura superius corpore ed. 1516
et codd. exc. A; P vero legit eadem in his utriusque, et in natura
superioris corporis.

σὴ mathematica. — entia mathematicalia P ; cf. lib. III, lect. πὶ, not. ε. ---
Pro indifferentes, indifferenter P et codd. exc. A. — Ibi Jtem si hoc
esset, Immo secundum hoc A.

1) accidentia. — activa BCDGI ; accidentia activa F, sed accidentia
expungit. — Post unam lin, pro accidentalia, activa accidentia AE, activa
vel accidentia BCFGI, activa accidentiva D. f

v) non audimus sonum. — non audiamus sonum P, non audimus
sonus A. — Seq. lin, pro violentam, molestam P. - Pro pati videntur,
patiantur P, pati videtur codd. exc. A; cf, text, — Pro Simul, Similiter
P (hic et in vers.) et codd. exc. A; item pro per idem, perfecte.

q) et testimonium accipiemus. — si testimonium acciperemus ed. 1516,
si testimonium acceperimus P ; cf. textum. — Pro de veritate, secundum
veritatem P et codd. exc. A. — Inferius pro fleri symphoniam, fieri
quandam symphoniam A; P transponit fieri post corporum.

* est P, 'nec B,

om. cet. exc. 4.

* Num. seq.

——»'-—-————— ΟΝ NA - A - WA αν... E

* ex add. P et
- codd. exc. 4.

! * Num. seq.

x

1 D, mpesmut v, P,
. exc. ASG.

* quod om. a.

T8089

CAP. IX, LECT. XIV

bium circa sermones Pythagoricorum, dicentium
fieri symphoniam, idest consonantiam musicalem,
ex motu caelestium corporum, erit nobis argu-
mentum quod stellae non per se moventur.

10. Deinde cum dicit: Quaecumque quidem etc.,
manifestat propositum: et primo * ratione sumpta
ex causa effectiva soni ;. secundo ex causa finali,
ibi: Velut futurum * etc. - Dicit ergo primo quod
quaecumque corpora in his inferioribus secundum
seipsa localiter moventur, faciunt sonum, inquan-

tum faciunt plagam, idest aeris percussuram. Sed:

quaecumque corpora non moventur secundum
seipsa, sed sunt infixa, aut qualitercumque existunt
in corpore quod localiter fertur, talia non est
possibile sonare; sicut homines qui sedent in navi,
non sonant navi mota; neque etiam Χ partes na-
vis sunt navi fortiter infixae, sonant ad mo-

. tum navis, nisi forte propter debilitatem coniun-

ctionis, et cum navis conquassatur. Neque etiam
videmus quod navis sonum faciat si feratur * in
fluvio currenti, ita tamen quod motus navis non
sit per seipsam *, sed solum per motum aquae:
si vero sit velocior motus navis quam motus
aquae, tunc inquantum dividit aquam, sonabit.
Et tamen secundum easdem rationes quibus Py-
thagorici asserebant caelestia corpora sonum fa-
cere, poterit aliquis dicere inconveniens esse si
malus, idest arbor navis, et puppis eius “, cum
habeat tantam magnitudinem, non faciant sonum ;
vel etiam ipsa navis, cum movetur in fluvio moto.
Intelligendum tamen est quod hic excluditur so-
nus qui contingit ex divisione aquae, non autem
sonus, si quis sit, ex divisione aeris, quantum ad
partem navis quae aquae supereminet *; quod
praecipue apparet quando aer contra-resistit per
impulsum venti. Sed illud quod movetur localiter
per seipsum, non in aliquo corpore quod * fertur,
ita quod non faciat aliquam percussuram, impos-
sibile est sonare.

Dicendum est ergo quod, si corpora stellarum
per se moverentur, sive in aeris multitudine, sive

V1?

intelligamus ^* aerem per totum mundum diffu-
sum, sive etiam in multitudine ignis, sicut omnes
dicunt assignantes supremum locum inter corpora
igni, necesse est quod faciant stellae suo motu
sonum super omnem magnitudinem naturalis soni.
Quod quidem si fieret, sequeretur quod sonus ille
usque * huc pértingeret, et non solum audiretur a
nobis, sed etiam corrumperet corpora quae sunt
hic. Sed quia hoc non videmus contingere, con-
sequens est quod nulla stellarum moveatur per
seipsam, neque motu violento, neque motu qui
sit ab anima £^, Non enim possent moveri stellae
per seipsas, nisi facerent divisionem vel ipsarum
sphaerarum caelestium vel aliquorum corporum
intermediorum. Ipsae autem sphaerae moventur
per seipsas, nec * tamen aliquod corpus dividunt:
unde etiam ex eorum motu nullus provenit sonus.
- Patet etiam quod perehoc quod Philosophus hic
dicit ^, excludit imaginationem quorundam existi-
mantium quod stellae non moventur in sphaeris,
sed in quibusdam corporibus mediis, puta aere
vel igne, aut aliquo huiusmodi.

1 1. Deinde cum dicit: Velut futurum etc., osten-
dit idem ex causa finali. Ideo enim natura non
dedit stellis motum per se, et per consequens nec
sonos *, ac si providisset quod, nisi ita se haberet
motus stellarum quod non moverentur per se,
sed solum per motum sphaerarum, sequeretur hoc
inconveniens, quod nihil in his inferioribus esset
similiter se habens, quasi per aliquod tempus in
suo esse conservatum.

Datur autem per hoc intelligi, sicut Alexander
notat, quod Aristoteles hic sentit * quod Deus
habet providentiam de his quae sunt hic inferius:
non enim potest naturae attribui providentia se-
cundum quod est quaedam virtus in corporibus,
sed solum per comparationem ad intellectum in-
stituentem * naturam.

Ultimo autem epilogando concludit dictum esse
quod stellae sunt sphaericae figurae, et quod non
moventur per seipsas.

y) neque etiam. — etiam om. P; quae insuper post lin. om. forte,
quod tamen obtinet in ed. 1516. — Pro et cum navis, ed. 1516 et codd.
ut cum navis.

y) per seipsam. — per seipsum P, propter seipsam F. — A óm. si
vero... aquae. — Pro dividit, dividet codd.

" et puppis eius. — eius om. P. — Pro cum habeat, cum habeant
ed. 1516 et AG, sed cf. in textu τηλιχαύτης νεώς; pro faciant, faciat G.

«x) sive intelligamus. — Videtur legendum si intelligamus. — Statim
A om. diffusum et etiam.

88) neque motu qui sit ab anima. — neque etiam motu qui sit ab
anima A; P pro sit legit fit. — Infra, ibi corporum intermediorum, P
add. caelestium post corporum.

YY) per hoc quod Philosophus hic dicit. — per ea quae hic Aristo-
teles dicit A; cet. om. hic.

Opp. D. Τβῆομδλε T. III.

ax

* usque om. A.

8β

* non A.

TY

* (om. tec) sonum
codd.

* sensit codices
exc. E.

* instruentem PC.

* Cf. lect. x, n. t.

DE CAELO ET MUNDO LIB. ll

LECTIO DECIMAQUINTA

VELOCITAS ET TARDITAS IN MOTU PLANETARUM EST SECUNDUM PROPORTIONEM
DISTANTIAE EORUM A PRIMA SPHAERA ET A TERRA - QUOMODO SIT HOC INTELLIGENDUM

δὲ τῆς τάξεως αὐτῶν, ὃν μὲν τρόπον ἕχαστον xci-
a | μὲν εἶναι πρότερα τὰ δ᾽ ὕστερα, xal
χει πρὸς ἄλληλα τοῖς ἀποστήμασιν, Ex τῶν
περὶ ἀστρολογίαν θεωρείσθω" λέγεται γὰρ ἱκανῶς.

Συμβαίνει δὲ χατὰ λόγον γίγνεσθαι τὰς ἑκάστου χινή-
σεις τοῖς ἀποστήμασι τῷ τὰς μὲν εἶναι θάττους
τὰς δὲ βραδυτέρας" ἐπεὶ γὰρ ὑπόκειται τὴν μὲν
ἐσχάτην τοῦ οὐρανοῦ. περιφορὰν ἁπλῆν τ᾽ εἶναι xal
ταχίστην, τὰς δὲ τῶν ἄλλων βραδυτέρας τε καὶ
πλείους (ἕκαστον γὰρ ἀντιφέρεται τῷ οὐρανῷ χατὰ
τὸν αὐτοῦ κύχλον), εὔλογον ἤδη τὸ μὲν ἐγγυτάτω
τῆς ἁπλῆς καὶ πρώτης περιφορᾶς ἐν πλείστῳ χρόνῳ
διιέναι τὸν αὐτοῦ κύκλον, τὸ δὲ πορρωτάτω ἐν ἐλα-
χίστῳ, τῶν δ᾽ ἄλλων ἀεὶ τὸ ἐγγύτερον ἐν πλείονι,
τὸ δὲ πορρώτερον ἐν ἐλάττονι. Τὸ μὲν vdp ἐγγυ-
τάτω μάλιστα χρατεῖται, τὸ δὲ πορρωτάτω παν-
τῶν ἥχιστα διὸ τὴν ἀπόστασιν" τὰ δὲ μεταξὺ κατὰ
λόγον ἤδη τῆς ἀποστάσεως, ὥσπερ xal διεχνύουσιν
οἱ μαθηματικοί,

SyNoPsis. — 1. Argumentum et divisio textus. — Ex iis quae
in astrologia determinantur, accipiendum est a naturali quid ha-
bendum de ordine stellarum, et de distantiis earum ab invicem. —
2. Ad naturalem pertinet considerare de velocitate et tarditate
in motibus planetarum. — Motus proprii planetarum sunt velo-
ciores vel tardiores secundum rationem distantiae a prima sphae-
ra et a terra. Circulatio primi caeli est velocissima et simplex,
quod sénsu apparet; circulationes autem planetarum sunt tar-
diores et plures, quia et diversorum planetarum diversi sunt mo-
tus, et motus uniuscuiusque planetae constituitur ex diversis
motibus. Quia ergo planetae magis propinquo primae circula-
tioni, magis praevalet suprema sphaera, et e converso magis
distanti minus praevalet, ideo velocitas et tarditas in propriis
motibus planetarum habetur secundum proportionem distantiae
a prima sphaera. et a terra. - Quantum ad motum quo planetae
moventur motu primi mobilis, iam probatum est (lect. xr, n. 3)
eos, quanto sunt superiores, idest propinquiores supremae sphae-
rae, tanto velociores esse. — 3. Obiicitur. Ex hac praevalentia
sequitur in caelestibus corporibus esse aliquid violentum; vio-
lentum autem in motu excludit sempiternam durationem ipsius;
sed Aristoteles docet motus planetarum esse sempiternos. — Re-
spondet Alexander dictam praevalentiam efficere necessitatem
tarditatis, non tamen violentiam. Ratio est: motus illi sunt se-
cundum intellectum et voluntatem. — 4. Hoc responsum est in-
sufficiens. Quia a) Aristotelis principium est, quod corpus maius
velocius movetur proprio et naturali motu; ergo, si motus pla-
netarum quo moventur in proprio circulo, est naturalis et pro-
prius, debet sphaera superioris planetae, quia maior est, velocius
moveri. b) Videtur esse contra convenientiam ordinis, quod cor-
pus magis remotum a terra immobili, et magis propinquum
motui velocissimo primi mobilis, tardius in proprio motu movea-
tur. — 5. Respondent quidam quod in caelo est tantum unus motus,
quo scilicet totum caelum revolvitur per motum primi mobilis
ab oriente in occidentem; et secundum hunc motum, superius
corpus velocius movetur, non solum quantum ad magnitudinem
circuli, sed etiam quantum ad temporis brevitatem, quia in mi-
nori tempore peragit maiorem circulum. Et inde est quod inferior
planeta deficit secundum tempus a regrediendo ad idem punctum ;

wj ostquam Philosophus determinavit de

ys

ἴθ» JOnatura et motu stellarum, hic deter-

ExwAminat de ordine et situ earum *, et
ἡ» .

maxime quantum ad planetas: nam

de stellis fixis manifestum est quod omnes sunt in

* De ordine autem ipsorum, quo quidem modo singula
ponuntur in haec quidem esse priora, haec autem po-
steriora; et quomodo se habent ad invicem elongatio-
nibus; ex his quae circa astrologiam consideretur. Di-
citur enim ibi sufficienter.

* Accidit autem. secundum rationem fieri uniuscuiusque
motus elongationibus, propter hos quidem. esse velo-
ciores, hos autem tardiores. Quoniam enim supponitur
extremam caeli circulationem simplicem esse et velo-
cissimam , aliorum autem tardiores et plures (unum-
quodque enim contra fertur caelo secundum sui ipsius

* Cap.x. Text.57.

* Text. 58.

circulum), rationabile iam propinquissimo quidem sim-

plii et primae circulationi in plurimo tempore per-
transire sui ipsius circulum, maxime autem distanti in
minimo, aliorum autem propinquius semper in pluri,
distantius autem in minori: propinquissimo enim ma-
xime praevalet, distanti autem maxime omnium mi-
nime propter distantiam. Intermedia autem secundum
rationem iam distantiae, sicut etiam ostendunt mathe-
matici. /

quia scilicet magis deficit ab attingendo primo motu, non quod
in contrarium primi motus moveatur. Ita etiam salvatur supe-
riorem planetam esse velociorem, inferiorem autem tardiorem. —
6. Quam doctrinam Ptolomaeus dicit veram fore, si motus pla-
netarum fieret super circulos aeque distantes ab aequinoctiali ,
et super eosdem polos. Sed contrarium apparet, quia quandoque
declinant ad septentrionem, quandoque ad meridiem. Videtur
igitur alius motus esse planetarum, secundum quem moventur
ab occidente ad orientem, et secundum quem superior planeta
videtur tardius moveri. — 7. Causam autem quare secundum hunc
motum superior planeta tardius videtur moveri quam inferior,
Alexander assignat aliam, praeter eam quam assignat Aristoteles.
Dicit enim hoc accidere propter magnitudinem circuli peragendi:
potest enim id quod in maiori tempore movetur, esse velocius vel
aeque velox; si nempe aequalis vel maior est excessus magnitu-
dinis percurrendae. quam excessus temporis. — Non valet haec
explicatio: quia in planetis proportiones magnitudinis diversarum
sphaerarum anon se habent sicut proportiones temporum in qui-
bus diversi planetae percurrunt suos circulos. -- 8. Dicendum est
ergo quod superior planeta in proprio motu est tardior, quia
corpus caeleste, quanto est superius et nobilius, tanto minus
participat de secundo motu, qui, cum sit causa generationis et
corruptionis et aliarum transmutationum, pertinet ad naturam
difformitatis seu non-permanentiae. -- 9. Non tamen oportet quod
sit proportio velocitatis secundum proportionem distantiarum.
Motus enim caelestes sunt naturales et voluntarii: secundum
quod naturales, superior planeta tardius movetur; secundum
quod voluntarii, velocitas et tarditas variatur secundum fingm
intentum. -- 10. Quod ergo Philosophus dicit supremam sphae-
ram plus praevalere in supremum planetam, et minus in remo-
tiorem, non est intelligendum secundum coactionem, sed secun-
dum naturalem impressionem; inquantum naturam superioris
magis participat quod est ei propinquius, quam quod est ei
remotius. — Licet autem planetae uterque motus sit naturalis, sci-
licet et diurnus et qui est in proprio circulo, tamen motus diur-
nus est ei naturalis secundum id quod est dignius in natura
sua; et secundum hunc motum salvatur principium quod corpus
maius velocius movetur.

suprema sphaera situatae. Et circa hoc duo facit:
primo ostendit quid circa hoc naturalis a ma-
thematico * supponere debeat; Secundo ostendit
quid circa hoc proprie ad considerationem natu-
ralis pertineat, ibi: Accidit autem * etc.

*mathematicis A.

* Num. seq.

p) UT PUPPES

"PONO ES

"OT.

νυ

;

3c

v re ovt

ρον "e aad

* et om. r.

&

564.
ε

CAP. X, LECT. XV.

Dicit ergo primo quod * de ordine stellarum,
quomodo scilicet singulae sint dispositae, ita quod
quaedam sint priores et quaedam posteriores,
idest superiores et inferiores; et quomodo se ha-
beant ad invicem secundum e/ongationes, idest
quantum una distet ab alia; considerandum est
ex his quae dicuntur in astrologia, ubi de his
sufficienter determinatur. Haec enim non possunt
cognosci per principia naturalis philosophiae, sed
per principia mathematicae ^, idest per propor-
tiones magnitudinum. - Dicitur autem Anaximan-
der primo invenisse rationem de magnitudinibus
stellarum , et distantiis earum ab invicem et a
terra; ordinem autem positionis planetarum di-
cuntur primi Pythagorici deprehendisse; quamvis
cum maiori diligentia et perfectius sint haec con-

.siderata per Hipparchum et Ptolomaeum 7.

2. Deinde cum dicit: Accidit autem etc., ostendit
quid circa hoc pertineat ad considerationem na-
turalis, scilicet velocitas et tarditas in motibus eo-
rum. Dicit ergo quod rationabiliter accidit quod
motus quarumlibet stellarum, secundum propor-
tionem elongationis earum a prima sphaera et a
terra, sunt velociores et tardiores ?. Supponimus
enim, tanquam sensu apparens, quod suprema
caeli circulatio sit simplex, idest non composita
ex pluribus motibus, quia in ea nulla irregularitas
apparet: et est velocissima, utpote quae in bre-
vissimo tempore, scilicet spatio unius diei, circuit
maximum circulum continentem totum. - Circula-
tiones autem planetarum sunt et * tardiores et
plures; non solum quia diversorum planetarum
diversi sunt motus, sed etiam quia motus unius-
cuiusque planetae ex diversis motibus constitui-
tur. Unusquisque enim planetarum , secundum
proprium motum in suo circulo, fertur in con-
trarium motus primi caeli, large accipiendo con-
trarietatem (non enim in motibus circularibus pro-

* Lect. vm, n.2. prie est contrarietas, sicut in primo * habitum est):

cum enim motus primi caeli sit * ab oriente in
occidentem, motus planetarum in propriis circulis
sunt ab occidente in orientem. Unde rationabile

est quod planeta qui est propinquissimus simplici -

et primae circulationi, contra quam * fertur in suo
circulo, in plurimo tempore pertranseat proprium
circulum ; sicut Saturnus in triginta annis suum
circulum peragit. Planeta autem maxime distans
a suprema sphaera, scilicet luna, in minimo tem-
pore * peragit circulum suum, scilicet in spatio

179
unius mensis, vel etiam in minori. Inter alios
autem planetas, propinquior supremae sphaerae
semper in maiori tempore circulum suum per-
transit, sicut lupiter in duodecim annis, Mars in
duobus, Venus, Mercurius et Sol fere in anno.
Et sic illud quod magis distat a suprema sphaera,
in minori tempore pertransit suum circulum: quia
prima sphaera maxime praevalet planetae sibi
propinquissimo, et ex hoc motus contrarius fit
tardior; planetae autem maxime distanti minime
praevalet, propter eius distantiam, et ideo motus
contrarius in eo est velocior, scilicet in luna. In-
termedii autem planetae se habent secundum ra-
tionem distantiae, sicut mathematici ostendunt;
ita scilicet quod superiores planetae tardius mo-
ventur in suis propriis motibus. Sed * quantum
ad motum quo moventur motu primi mobilis,
quanto sunt superiores, tanto velociores sunt, ut
supra * habitum est.

3. Videtur autem ex hoc quod Aristoteles hic *
dicit, quod in corporibus caelestibus sit aliquid
violentum, si motus planetarum propinquiorum ἢ
supremae sphaerae efficitur tardior ex hoc quod
praevalet magis super ipsum motus primae sphae-
rae, propter propinquitatem. Si autem est ibi ali-
quid violentum , sequitur quod motus illi non
sint sempiternae durationis * sic se habentes, ut
Aristoteles vult: nihil enim violentum potest esse
sempiternum, ut supra * habitum est.

Respondet igitur ad hoc Alexander quod prae-
valentia supremae sphaerae facit quidem in pro-
pinquiori planeta necessitatem tarditatis, non tamen
violentiam. Motus enim illi caelestes sunt secun-
dum intellectum et voluntatem; in motibus autem
voluntariis non est violentum quod est * secun-

dum voluntatem , etiam si sit cum necessitate .

quadam. Est autem voluntas moventis supremum
planetam *, ad hoc quod moveat suum mobile
secundum convenientiam ad motum superioris
mobilis, cui desiderat similari: unde non sequitur
tarditatem illam motus primi planetae esse vio-
lentam.

4: Sed hoc non solvit totaliter dubitationem ,
ita ut salventur * principia ab Aristotele supposita,
qui ponit ? quod corpus maius velocius movetur
proprio motu et naturali *: unde si ille motus quo
planeta movetur in proprio circulo, est proprius
et naturalis, consequens est quod sphaera supe-

rioris planetae, cum sit maior, velocius moveatur.

«) Dicit ergo primo quod. — Pro Dicit, Ostendit P; quod om. A
non bene. — Linea sequenti scilicet omittit P.

B) principia mathematicae. — principia mathematica codd.— Post
unam lin. pro rationem, rationes D; pro de, in P.

Y) ordinem autem... Ptolomaeum. — P legit ordinem autem plane-
tarum dicuntur primo Pythagorici deprehendisse, quamvis cum maiori
diligentia et perfectiori sit considerata per Hyparchum et Ptolemaeum.
Pro sint haec, multi codd. legunt sit hic vel sint hic; legimus cum AI.

ὃ) accidit quod motus ... sunt velociores et tardiores. — accidit mo-
tus... habere motus velociores vel tardiores A, accidit quod motus...
habere motus velociores et tardiores cet. — Post duas lin. ex om. P
et codd. exc. A.

£) cum ... sit. — quando ... fit P, quoniam ... sit D, quando ... sit cet.
exc, Δ, — Post unam lin. pro sunt, fiunt P.

t) in minimo tempore. — in minori tempore P. — A procedit: peragit
scilicet circulum suum in spatio scilicet unius mensis, vel.etiam in mi-
nori. Pro circulum, cursum P et cet.; quamvis idem quoad sensum,

tamen, quia pro ceteris planetis non cursum, sed circulum dicitur, ado-
ptavimus circulum. — lbi vel etiam in minori, P om. etiam in.

Ἢ) motus planetarum propinquiorum. — motus planetae- propinqui
A, motus planetarum propinquius D.— Statim codd. exc. A add. et ante
ex hoc.

0) motus illi non sint sempiternae durationis. — motus illi non sunt
sempiterni A; cet. legunt in singulari ille non sit. — Infra pro praeva-
lentia, violentia ed. 1516 et codd. exc. A.

t) violentum quod est.— quod est om. P et codd. exc. A.— Lin. seq.
pro sit, sint P.

x) supremum planetam. — supremam planetam A, corrupte super
primum planetam P et cet. — Pro secundum convenientiam, secundum
consequentiam A, secundum generationem cet. — Lin. seq. pro simi-
lari, A assimilari; pro unde multi codd. dum.

3) qui ponit. — Sic. ed. 1516 et codd.; P legit qui posuit. — Pro mo-
vetur, P et codd. exc. A moveatur. A vertit proprio motu et naturali
in proprio et naturali motu; I om. et.

* $i A, sicut cet.

* Lect. xt, n. 3.

* hic om. codd.

* Lect. iv, n. 6.

* salvarentur
codd. exc. 4.

* Cf.lect.xr, n. 6.

DE CAELO ET MUNDO LIB. II

bilem et corruptibilem, quae est in inferioribus
corporibus. Corpora autem caelestia, cum sint
media, utraque * aliqualiter participant, secundum
duos motus. Nam primus motus, qui est diur-

180

proprio motu. - Similiter etiam non videtur or-
dinis convenientia salvari *, si corpus quod est
remotius a terra immobili, propinquius autem ve-
locissimo motui primi mobilis, tardius in suo pro-
rio motu moveatur.

* servari P.

* utraque (utram-
que ? natura sa,
utroque P et cet.
exc. 4.

* diuturnus A.

* minori P et co-

* peragit et co-

5. Unde et alii dixerunt quod in caelo non
est nisi unus motus, scilicet quo totum caelum
revolvitur per motum primi mobilis ab oriente
in occidentem ; et * quantum ad hunc motum,
superius corpus est velocioris motus, non solum
quantum ad magnitudinem circuli, sed etiam quan-
tum ad temporis brevitatem, ita scilicet quod su-
perior sphaera in minori tempore percurrat ma-
iorem circulum; et inde est quod inferior stella
deficit a regrediendo ad idem punctum secundum
tempus, non quod in contrarium primi motus
moveatur. Et secundum hoc ^ salvatur quod, ex
hoc ipso quod superior planeta parum deficit ab
attingendo primum motum, inferior autem plus,
superior planeta est velocior, et inferior tardior.

6. Et hoc quidem, sicut Ptolomaeus dicit ", si
motus planetarum contingat fieri super circulos
aeque distantes ab aequinoctiali, et super eosdem
polos. Cuius contrarium apparet, planetis decli-
nantibus quandoque ad septentrionem, quandoque
ad meridiem. Unde magis videtur quod hoc quod
planetae derelinquuntur a primo motu, sit secun-
dum * alium motum planetarum, quo moventur
ab occidente in orientem, quam secundum solam
deficientiam a primo motu, secundum quam vi-
detur superior planeta tardius moveri.

7. Huius autem causam assignat Alexander
aliam, praeter eam quam hic assignat Aristoteles
ex praevalentia primi motus. Dicit enim quod ideo
planeta superior in maiori tempore peragit circu-
lum suum, non propter tarditatem motus, sed
propter magnitudinem circuli: potest enim id quod
in maiori * tempore movetur, esse velocius vel
aeque velox, si maior sit excessus magnitudinis
quam pertransit, vel aequalis, quam excessus
temporis. - Sed istud non apparet in planetis.
Cum enim Saturnus peragat * circulum suum in
triginta annis, luna vero quasi in mense, oporteret
quod proportio magnitudinis * sphaerae Saturni
ad sphaeram lunae esset secundum proportionem
praedictorum temporum, vel etiam maior: quod
nec hic videtur, nec in aliis planetis.

8. Unde aliter dicendum videtur 7, quod in uni-
verso est duplicem naturam considerare: scilicet
naturam sempiternae permanentiae, quae est ma-
xime in substantiis separatis; et naturam genera-

nus *, est causa sempiternae durationis in rebus:
secundus autem motus, qui est in circulo obliquo
ab occidente in orientem, est causa generationis
et corruptionis et aliarum transmutationum, ut
patet per Philosophum in II de Generat. *? Pri- ἢ
mum igitur mobile, tanquam nobilissimum et pro-
pinquissimum in ordine naturae substantiis sepa-
ratis, habet solum primum motum, qui pertinet
ad naturam uniformitatis. Alia vero corpora cae-
lestia, inquantum magis recedunt a substantiis
immobilibus, appropinquando substantiis genera-
bilibus et corruptibilibus, aliquid participant de
alio motu *, qui pertinet ad naturam difformitatis;
et tanto minus quanto corpus est superius et no-
bilius. Sic igitur superior planeta, scilicet Saturnus,
minimum * habet de secundo motu, propter no-
bilitatem suae naturae: unde hic motus in eo est
tardior. Luna autem, propter propinquitatem suae
naturae ad corpora generabilia et corruptibilia, -
plurimum participat de secundo motu, qui est
in ea velocissimus. Medii autem planetae medio
modo se habent: nam Iupiter, qui est immediate
sub Saturno, peragit circulum suum proprio motu
circa duodecim annos; Mars vero circa duos;
Sol, Venus et Mercurius * fere uniformiter, sci-
licet per annum.

9. Nec tamen oportet quod sit proportio veloci-
tatis secundum proportionem distantiarum. Quia
motus caelestes non solum sunt naturales, sed
voluntarii, et propter finem desideratum. Et ideo,
inquantum motus illi sunt naturales, hoc commu-
niter in eis invenitur, quod superiores planetae
sunt tardioris motus: inquantum vero motus eo-
rum sunt voluntarii, * variatur proportio velo-
citatis eorum in speciali, non secundum propor-
tionem distantiae, sed secundum id quod melius
est. Unde quia motus Veneris et Mercurii quasi
colligantur * motui Solis, utpote ei deservientes
ad productionem sui effectus, quasi uniformiter
cum ipso moventur.

10. Sic igitur quod Aristoteles dicit, quod su-
prema sphaera plus praevalet in supremum plane-
tam et minus in remotum, non est intelligendum
secundum aliquam coactionem ", sed secundum
naturalem impressionem ; inquantum scilicet na-
turam superioris magis participat quod est ei pro-
pinquius, quam quod est ei remotius.

uy) Et secundum hoc. — Quod secundum hoc P et codd. exc. A. —
Pro ab attingendo, P ab attingente.

v) sicut Ptolomaeus dicit, — Ptolomaeus ostendit P. — contingat om.
codd. exc. A; I pro fieri legit fit. — Pro aeque distantes ab aequinoctiali,
aequidistantes aequinoctiali ABDEF, aeque distantes aequinoctiali 150;
aeque distantes ab om. pG; aequidistantes et aequinoctiali habet C.

£) quod hoc quod planetae... sit secundum. —lta ed. 1516 et Asl;
cet. diversimode corrumpunt quod hoc quod; P quod planetae ... si fit
secundum. — Post unam lin. pro secundum quam, secundum quem codd.

9) oporteret quod proportio magnitudinis.— Pro oporteret, opor-
tet P; pro proportio, proportioni ^, proportione E, proportionem cet.
exc. sI. -- Ibi vel etiam maior, DG om. etiam. — Pro nec in aliis pla-
netis, A nec etiam in aliis planetis.

πὴ Unde aliter dicendum videtur. — Unde aliter est dicendum; vi-
detur A; P om. aliter, forte quia aliqui codd. corrumpunt ipsum in
autem.

e) in II de Generat. — in XII Metaphys. ^, in XI Metaphys. cet.;
vid. S. Th. lib. XII, lect. vi (Did. lib. XI, c. vr, n. 10); sed cf. supra
lect. 1v, n. 12. — Statim pro tanquam... substantiis, tanquam propinquis-
simae et nobilissimae naturae in substantiis P et codd. exc. A.

σὴ de alio motu. — de motu alio codd. exc. A, de motu illo P. — Sta-
tim pro difformitatis, non uniformitatis P, uniformitatis D.

1) colligantur. — colliguntur codd. exc. AsGI. — Lin. seq. pro pro-
ductionem, impletionem A.

v) nom est ... coactionem. — non est secundum aliquam coarctatio-
nem P. — Post unam lin. P add. id post participat.

*Solvero -—

* vel add. codd.

rnus bis

CAP. X, LECT. XV 181

Sic igitur salvantur principia Aristotelis. Nam

| tgdilicet om. ».- licet planetae sit uterque motus naturalis, scilicet *

A.

et diurnus et qui est in proprio circulo, tamen
motus diurnus est ei naturalis secundum id quod
est dignius in sua natura; et ideo * solum secundum
istum motum * salvatur principium Aristotelis ,

quod corpus maius velocius movetur; sicut etiam
in homine, in quo est natura sensitiva et intelle-
ctiva, dicimus quod quanto homo est dignior,
tanto magis habet de motu dignioris naturae, sci-
licet intellectivae, minus autem de motu indignio-
ris *, scilicet sensitivae.

LI

* indigniori A.

* motus ».

* Cf. lect. x, n. 1.

* Num. 5.

* Lect. x, n.2 sqq.
* Lect. x1 sqq.

182

DE CAELO ET MUNDO LIB. II

LECTIO DECIMASEXTA

PER RATIONEM, ET PER EA QUAE SENSIBILITER APPARENT,
PROBATUR STELLAS ESSE SPHAERICAE FIGURAE

ἐ σχῆμα τῶν ἄστρων ἑκάστου σφαιροειδὲς μάλιστ᾽

ν τις εὐλόγως ὑπολάβοι. ᾿Επεὶ γὰρ δέδεικται ὅτι

) πεφύχασι κινεῖσθαι δύ αὐτῶν, ἡ δὲ φύσις οὐδὲν
ἀλόγως οὐδὲ μάτην ποιεῖ, δῆλον ὅτι χαὶ σχῆμα
τοιοῦτον ἀπέδωχε τοῖς ἀκινήτοις ὃ ἥχιστά ἐστι χι-
νητικόν. Ἥχιστα δὲ κινητικὸν ἡ σφαῖρα διὰ τὸ μη-
δὲν ἔχειν ὄργανον πρὸς τὴν κίνησιν. Ὥστε δῆλον
ὅτι σφαιροειδῇ ἂν εἴη τὸν ὄγχον.

ἮΝ 3 !

Ec. δ᾽ ὁμοίως μὲν ἅπαντα καὶ ἕν, ἡ δὲ σελήνη δείκνυ-
ται διὰ τῶν περὶ τὴν ὄψιν ὅτι σφαιροειδής οὐ γὰρ
ἂν ἐγίνετο αὐξανομένη καὶ φθίνουσα τοὶ μὲν πλεῖστα
μηνοειδὴς ἢ ἀμφίχυρτος, ἅπαξ δὲ διχότομος. Καὶ
πάλιν διὰ τῶν ἀστρολογικῶν, ὅτι οὐχ ἂν ἦσαν αἱ
τοῦ ἡλίου ἐκλείψεις μηνοειδεῖς, Ὥστ᾽ εἴπερ ἕν τοι-
oUcov, δῆλον ὅτι καὶ τἄλλα ἂν εἴη σφαιροειδῆ.

SxNoPsis. — 1. Argumentum et divisio textus. -- 2. Stellae
sunt sphaericae figurae. Probatur primo per rationem. Ostensum
est stellas non moveri per seipsas, sed per motus sphaerarum:
cum igitur natura nihil irrationabiliter neque frustra faciat, ideo
dedit stellis talem. figuram, quae minime apta est ad motum
progressivum, et quae maxime apta est ad motum circularem.
Atqui talis est figura sphaerica. Ergo stellae sunt sphaericae figu-
rae. — 3. Obiicitur. Videtur haec probatio esse circularis: nam
supra (lect. xir) probavit Aristoteles stellas non moveri per se-
ipsas, quia sunt sphaericae figurae; hic autem probat quod sunt
sphaericae figurae, quia sunt secundum se immobiles. — Respon-
det Alexander ex hoc nullum sequi inconveniens: quia etiam
per alia media utramque conclusionem probavit. — 4. Obiicit
Simplicius quod per hanc Alexandri rationem non tollitur ratio
circularis demonstrationis. - Ad quod respondetur quod, quamvis
non tollatur vitium in demonstratione, tollitur tamen inconve-
niens quod ex tali argumento sequitur. Inconveniens enim con-
sistit in hoc quod nihil manifestat, quia nihil manifestatur nisi
per aliquid notius; sed quia utramque conclusionem probavit
Philosophus per alia media, una potest sumi tanquam manife-
stativa alterius. — 5. Probatur secumdo per ea quae sensibiliter
apparent. Et sumitur argumentum ex iis quae circa lunam acci-
dunt: supponitur enim quod omnia astra similiter se habent.

$93 ostquam Philosophus determinavit de
natura, motu * et positione stellarum,
hic determinat de figura earum *. Et
« circa hoc duo facit: primo ostendit
stellas esse figurae sphaericae, per rationem; se-
cundo per ea quae sensibiliter apparent, ibi: Adhuc
aulem similiter quidem * etc.

2. Dicit ergo primo quod aliquis potest ratio-
nabiliter existimare figuram uniuscuiusque stellae
esse sphaericam; non solum propter hoc quod
sunt de natura caeli, ut supra * probavit; sed etiam
quia supra * ostensum est quod stellae non sunt
natae moveri per seipsas, sed moventur motibus
circulorum sive sphaerarum. Natura autem nihil
facit irrationabiliter neque frustra, quia tota natu-
rae operatio est ordinata ab aliquo intellectu pro-
pter finem operante ^: unde manifestum est quod

es)

* Figuram autem uniuscuiusque astrorum sphaericam ma-
xime utique quis rationabiliter existimabit. Quoniam enim
ostensum est quia non nata sunt moveri per seipsa,
natura autem nihil irrationabiliter neque frustra facit,
palam quia et figuram talem dedit immobilibus, quae
minime est motiva. Minime autem est motiva sphaera,
propterea quod nullum habet organum ad motum.
Quare palam quia sphaerica utique erunt mole.

Adhuc autem, similiter quidem omnia et unum. Luna
autem ostenditur per ea quae circa visum quoniam
sphaerica: non enim utique fieret, crescens et deficiens,
plurimum quidem lunularis aut amphicurtos, semel au-
tem dichotomus. Et iterum per astrologica: quia non
utique essent solis eclipses lunulares. Itaque, si quidem
unum tale, palam quia et utique alia erunt sphaerica.

Probatur dupliciter. a) Per ea quae communiter ab omnibus con-
siderantur, idest ex figuris quas mutat luna ex augmento et de-
cremento. Videmus lunam quandoque lunularem, quandoque
amphicurton, quandoque dichotomon; ergo est sphaericae figu-
rae. - Quando luna dicatur dichotoma. — 6. Lunae cursus, ac
variae phases ex diversa habitudine ad solem. — 7. Manifestatur
consequentia argumenti positi num. 5. Si luna non esset sphae-
ricae figurae, non successive augeretur claritas eius vel obscu-
ritas per continuum augmentum et decrementum, sed tota simul
foret clara vel obscura; cuius contrarium tamen videmus per
sensum. — 8. Idem (cf. num. 5) probatur b) per astrologicas ob-
servationes, quibus eclipses solis lunulares esse videntur. Sol
enim incipit obscurari secundum figuram arcualem, per inter-
positionem lunae inter nos et solem; sed hoc non contingeret,
si luna non esset sphaericae figurae. Quod patet quia a ma-
thematicis probatur quod corpora sphaerica secundum arcuales
sectiones se invicem secant. — 9. Multipliciter refutatur Averroes,
dicens omnes stellas esse eiusdem naturae in specie, ita quod
omnes sunt sicut individua eiusdem speciei. -- Ostenditur ratio-
nem quam inducit esse ridiculosam. - Corpora caelestia sunt
unius naturae secundum genus, diversarum vero naturarum se-
cundum speciem. Figura autem sphaerica consequitur in omnibus
naturam generis.

stellis immobilibus, idest quae per se non moven-
tur, dedit talem figuram quae minime est apta
ad motum progressivum. Talis autem, ut supra *
dixit, est figura sphaerica, propter hoc quod nul-
lum habet organum deserviens ad motum pro-
gressivum: licet talis figura sit maxime apta * ad
motum circularem, quo aliquid secundum totum
non mutat locum. Unde manifestum est quod
stellae secundum molem suae magnitudinis sunt
sphaericae figurae.

3. Videtur autem haec probatio non esse con-
veniens. Nam supra * Aristoteles probavit stellas
non moveri per seipsas, ex eo quod sunt sphae-
ricae figurae: unde cum hic probet e contra quod
sint sphaericae figurae, per hoc quod sunt immo-
biles secundum seipsas, videtur quod sit pro-
batio circularis. - Respondet autem ad hoc *

«) propter finem operante. — propter finem operantem A, propter
finem. operarum B et ed. 1516, propter finem operatum cet., quae sunt

evidentes corruptiones. — Post unam lin. pro apta, apta nata G, aptata
cet, exc. AF.

* Cap. x. Text.
59.

* Lect. xin, n. |
sq.

* adapta a.

CAP. X, LECT. XVI

Alexander quod ex hoc nullum sequitur inconve-
niens: quia Aristoteles probavit stellas non mo-
veri per seipsas, non sglum per hoc quod sunt
sphaericae figurae, sed etiam per quaedam alia
media. Similiter etiam ostendit stellas esse sphae-
ricae figurae per quaedam alia media ^, et non
solum per hoc quod sunt secundum se immobiles.
4. Obiicit autem contra hoc Simplicius, quod
non impeditur ratio circularis demonstrationis per
hoc quod utraque conclusio pluribus mediis osten-
ditur. - Sed dicendum est quod, licet per hoc non
tollatur ratio circularis demonstrationis, tollitur
tamen inconveniens quod ex circulari demonstra-
tione contingit, ut scilicet nihil manifestet. Quia
non potest aliquid manifestari nisi per notius, non
potest autem idem esse notius et minus notum:
-sed-dum utraque conclusio per alia media mani-
festatur, una potest sumi ut manifestativa alterius,
ad ostendendum convertibilitatem conclusionum.
5. Deinde cum dicit: Adhuc autem similiter qui-
dem etc., ponit aliam rationem ad idem, quae
sumitur ex his quae sensibiliter apparent. Et sup-
ponit quod omnia astra similiter se habent sicut
unum. Ostenditur * autem de uno eorum, scilicet
de luna, per ea quae sensibiliter videntur, quod
sit sphaericae figurae. Et hoc quidem ostendit
dupliciter *: primo quidem per ea quae commu-
niter ab omnibus considerantur, idest ex figuris
quas luna mutat ex augmento ét decremento. Dicit
enim quod nisi luna esset sphaericae figurae, non
fieret in suo augmento et decremento 7, secun-
dum plurimum quidem lunularis vel novaculae
habens figuram, aut etiam amphicurtos, aut etiam
dichotomos. - Dicitur autem luna dichotoma, secun-
dum quosdam, quando est plena, quia tunc men-
sem dividit in duo media: dichotomos enim dici-
tur ? a divisione in duo. Sed hoc repugnat ei quod
infra * dicetur, quod lunam vidimus dichotomam
existentem, subintrantem autem Martem, el occul-
lantem secundum nigrum ipsius, exeuntem autem
secundum clarum et lucidum; ex quo * patet quod
dichotoma dicitur luna quando superficies eius
quae est versus nos in duas partes dividitur, ita
quod media pars eius est obscura, media clara.
Et sic etiam accipitur hoc nonien in libro Synthe-
seos Ptolomaei, translato de Graeco.

183

6. Est ergo considerandum quod Aristoteles
non facit hic mentionem de figura lunae quam
habet in principio aut termino augmenti seu de-
crementi, sed solum de ea quam habet dum *
crescit aut deminuitur. Semper enim, cum luna
sit sphaericae figurae, unum eius * hemisphae-
rium illuminatur a sole, et aliud remanet * obum-
bratum. Quando ergo luna est in coniunctione
ad solem, totum superius hemisphaerium, quod
directe a sole respicitur, illuminatur a sole, ita
quod inferius hemisphaerium remanet occultatum ;
et tunc videtur nobis luna obumbrata et obscu-
rata. Paulatim autem luna recedente a sole, su-
perius hemisphaerium ab una parte sua, qua
magis distat a sole, desinit illustrari, et secundum
eandem quantitatem incipit illustrari hemisphae-
rium inferius; et tunc videtur luna figurae /unula-
ris*, idest arcuosa. Et hoc procedit quousque distet
a sole secundum quadraturam circuli, idest secun-
dum quartam partem circuli; et tunc videtur su-
perficies eius quae est versus nos, ex media parte
obscura * et ex media parte clara, quod est eam
esse dichotomam. Postmodum autem, accedens
ad solis oppositionem, incipit " maior pars infe-
rioris hemisphaerii eius illustrari a sole; et tunc
dicitur amphicurtos, quousque sit in oppositione
ad solem; tunc enim totum hemisphaerium eius
inferius illustratur a sole, et dicitur plena. Post-
modum vero paulatim incipit deficere, et fit am-
phicurtos, quousque distet secundum quartam par-
tem circuli ^; et tunc dicitur dichotoma, quasi ex
media parte clara; cuius claritas postmodum, dum
citra dimidium deminuitur, fit lunularis, usque
ad coniunctionem *. Sic igitur patet quod in aug-
mento multoties, sive * secundum plurimum, lana
est arcualis seu lunularis, aut amphicurtos; sed
semel in augmento est dichotoma et semel? in
decremento, quando scilicet distat a sole secun-
dum quartam partem circuli.

7. Hoc autem non contingeret si luna non esset
sphaericae figurae. Manifestum est enim quod, si
superficies eius quae est versus nos esset tota
plana ^, simul inciperet illustrari a sole, et etiam
obscurari, non successive per continuum augmen-
tum et decrementum. Ex quo manifestum est "
quod habet sphaericam tumorositatem, per quam

B) Similiter etiam ... alia media. — P et codd. exc. A om. hoc homo-
teleuton, sed eo omisso sensus laeditur. - Statim E om. secundum se.

Υ) Dicit enim... et decremento. — Hoc rursus homoteleuton om. P
et codd. exc. A. — Pro lunularis, quod om. A, annularis PI (P in vers.
lunaris, cf. num. 8), lunaris E. — aut etiam amphicurtos, aut etiam
dichotomos om. P et codd. exc. A, ex quo ipsa desumpsimus; primo quia
supra dixit ex figuris; secundo quia sequitur Dicitur autem luna di-
chotomos, quod est explicatio praecedentium; tertio demum quia in Ari-
stotelis textu haec leguntur. Pro amphicurtos hic A et infra codd. et
editiones legunt amphitritos, corruptione facili; idem P in vers.

9) dichotomos enim dicitur. — enim om. P et codd. exc. A. — Se-
quenti lin. pro vidimus, videmus codd.; cf. loc. cit. — Lin. seq. autem
ante Martem om. P.

€) figurae lunularis. — figurae annularis P, lunaris figurae codd.,
Jigura annularis ed. 1516; cf. not. x.

t) obscura. — obscurata P et codd. exc. A. — Pro eam corrupte causa
P; G omittit.

ἢ) oppositionem, incipit. — Codd. exc. A corrumpunt incipit in in op-
posita; eodem modo post quatuor lineas pro incipit legunt in oppositum.
P utramque lectionem coniungit; legit enim oppositionem in opposito...
eius incipit illustrari a sole... paulatim in oppositum ineipit deficere.

:0) secundum quartam partem circuli. — Sic AI; cet. et P om. cir-
culi, dum P praeterea quartam corrumpit in quadratam. — Statim E
om. £unc ante dicitur.

t) euius claritas postmodum, dum citra dimidium deminuitur, fit
lunularis, usque ad coniunctionem. — Sic A; P vero cuius claritas post-
modum durat usque ad coniunctionem. Lectio A clarius exhibet in-
tegrum processum quem luna salvat in suo cursu, dum redit ad con-
iunctionem cum sole. Quoad ceteros codd., isti corruptionem lectionis
adoptatae, et non Pianae, exhibere dicendi sunt; nam pro dum citra di-
midium deminuitur fit, legunt durat dimidium ad minus (minus, unius,
luminis, divinus, donec) sicut (sit).

x) multoties, sive. - Hoc expungit P, quia codd. exc. A sive corrum-
punt in sumi vel si uni.— Statim pro seu lunularis, quod habent codd.
et ed. 1516, seu annularis P.

A) sed semel... et semel. — Pro primo semel, solum PGI, sensitivum
A, solis cet.; pro altero, solis CF, solum P et ceteri exc. A; cf. textum.

u) tota plana. — tota plena P; plen plana tota A, et expungit plen.—
Pro et etiam, vel etiam A; pro et etiam obscurari non successive, et
non successive etiam obscurari P et codd. exc. A.

v) manifestum est. — manifestatur A; cet. om. est. — Codd. exc. A
corrumpunt fumorositatem in numerositatem, augetur in auget, cuius-

* cum P.

* eius om. r.

* tenet p, retinet
cet. exc. A.

m

^

* Cf. num. 5.

* lunares » (hic
et in vers.)

* mathematico p.

* sint sphaerica
A.

* sequitur P, se-
quetur codd.exc.
ASI.

* Lect. xx.
* quia add. codd.

* est om. codd.

184

contingit quod paulatim augetur eius claritas vel
obscuritas: quod non contingeret cuiuscumque
esset alterius figurae quam sphaericae.

8. Secundo ostendit idem * per astrologicas ob-
servationes, ex quibus manifestatur quod eclipses
solis sunt /unulares *, idest arcuales: incipit enim
sol obscurari secundum arcualem figuram, per in-
terpositionem lunae inter nos et solem. Quod non
contingeret nisi luna esset sphaericae figurae: cor-
pora enim sphaerica se invicem secant secundum
arcuales sectiones, ut a mathematicis * probatur.

Sic igitur, si unum astrum est tale, scilicet luna,
consequens est quod omnia etiam alia astra sint
sphaericae figurae *. Quod quidem fundatur super
hoc quod omnes stellae sunt eiusdem naturae.

9. Dicit autem Averroes in suo commento
quod sunt eiusdem naturae in specie, ita quod
omnes stellae sunt sicut individua eiusdem spe-
ciei. Quod quidem manifeste est falsum. Primo
quidem quia, si essent eiusdem speciei, haberent
easdem specie operationes, et eosdem effectus,
sicut patet in omnibus rebus naturalibus eiusdem
speciei. - Secundo quia, cum motus caelestium cor-
porum sint naturales, sequeretur * quod omnia
corpora caelestia haberent uniformes motus: quod
patet esse falsum tum de planetis. per compa-
rationem ad invicem, tum per comparationem ad
stellas fixas. -- T'ertio quia hoc repugnat perfectioni
caelestium corporum. Probavit enim in primo *
Aristoteles quod * universum est perfectum, eo
quod est unum (unum enim est * in una spe-
cie): ex hoc enim apparet quod constat ex tota

DE CAELO ET MUNDO LIB. II

materia suae speciei. Unde et hoc ad perfectionem
caelestium corporum pertinet, quod sit unum so-
lum in una specie. Videmus enim in inferioribus
corporibus multa individua esse unius speciei, pro-
pter aliquam impotentiam *, vel quia unum indi-
viduum non potest semper durare; unde oportet
quod species conservetur * per successionem in-
dividuorum in eadem specie. Tum etiam quia
unum individuum non sufficit ad perfectam opera-
tionem speciei 5; sicut maxime patet in hominibus,
quorum unus iuvatur ab alio in sua operatione. -

Pertinet etiam magis ad perfectionem universi *.
multiplicatio specierum, cum sit formalis, quam
multiplicatio individuorum, quae est * materialis.

Patet etiam rationem quam inducit esse ridi-
culosam. Dicit enim quod si essent diversa cor-
pora caelestia diversae species unius generis, se-
queretur quod corpora caelestia essent materialia.
Hoc enim multo magis sequitur, si ponamus, sicut
ipse vult, diversa corpora caelestia esse sicut di-
versa individua unius speciei; quia multiplicatio
individuorum in una specie fit per divisionem
materiae, Quamvis non oporteat * a corporibus
caelestibus totaliter materiam excludere. Non se-
quitur etiam ^, si corpora caelestia habeant mate-
riam, quod sint generabilia et corruptibilia, ut in
primo * habitum est.

Sic igitur dicendum est quod corpora caelestia
sunt unius naturae secundum genus: *, diversarum
autem naturarum secundum speciem. Figura autem
sphaerica sequitur in eis naturam generis, sicut et
motus circularis.

cumque esset in circum (vel certum) quod esset; hoc ultimo loco P

corruptionem corrigit in circa eam si esset.
E) quia unum ... speciei. — quia unum non suscipit perfectam opera-
tionem speciei P et codd. exc. A. — Lin, seq. pro iuvatur, A adiuvatur.

0) Non sequitur etiam. — Nec sequeretur A, Et non sequitur BC
DFI, Non sequitur E, Et non sequitur quod G. — Pro habeant ma-
teriam, habent materiam codices. — Linea sequenti A add. libro ante
primo.

* imperfectio-
nem A.

* conserventur P.

* unius
Pet codd. exc. A.

* cum sit P et
codd. exc. 4.

* oportet codd.
exc. 4.

- * Lect. vi, n. 6.

* diversorum ad-
dunt codd. exc.
ASI.

TUARUM

LN

"———P oC ———

—€— Pa SPLIT gw

CAP. XII, LECT. XVII

185

LECTIO DECIMASEPTIMA

PROPONUNTUR DUAE DUBITATIONES IN ORDINE AD EA QUAE DETERMINATA SUNT
DE STELLIS

Δυοῖν δ᾽ ἀπορίαιν οὔσαιν, περὶ ὧν εἰκότως ἂν ὁστισοῦν
ἀπορήσειε, πειρατέον λέγειν τὸ φαινόμενον, αἰδοῦς
ἀξίαν εἶναι νομίζοντας τὴν προθυμίαν μᾶλλον ἢ θρά-
σους; εἴ τις διοὶ τὸ φιλοσοφίας διψῆν καὶ μικροὶς εὖὐ-
πορίας ἀγαπᾷ περὶ ὧν τὰς μεγίστας ἔχομεν ἀπορίας.

Ἔστι δὲ πολλῶν ὄντων τοιούτων οὐχ ἥκιστα θαυμαστόν,

διὰ τίνα ποτ᾽ αἰτίαν οὐκ ἀεὶ vd πλεῖον ἀπέχοντα
τῆς πρώτης φορᾶς κινεῖται πλείους κινήσεις, ἀλλο
πὰ μεταξὺ πλείστας. Εὔλογον γὰρ ἂν δόξειεν εἶναι
τοῦ πρώτου σώματος μίαν κινουμένου φορὰν τὸ πλη-
σιαίτατον ἐλαχίστας κινεῖσθαι κινήσεις, οἷον δύο,
τὸ δ᾽ ἐχόμενον τρεῖς ἤ τινα ἄλλην τοιαύτην τάξιν.

Νῦν δὲ συμβαίνει τοὐναντίον: ἐλάττους Yd ἥλιος

καὶ σελήνη κινοῦνται χινήσεις ἢ τῶν πλανωμένων

ἄστρων ἔνια " καίτοι πορρώτερον τοῦ μέσου καὶ πλη-
σιαίτερον τοῦ πρώτου σώματός εἰσιν αὐτῶν.

Δῆλον δὲ τοῦτο περὶ ἐνίων xal τῇ ὄψει γέγονεν᾽ τὴν

do σελήνην ἑωράκαμεν διχότομον μὲν οὖσαν, ὑπελ-
δοῦσαν δὲ τὸν ἀστέρα τὸν "Apsoc, καὶ ἀποχρυφθέντα
μὲν κατὰ τὸ μέλαν αὐτῆς, ἐξελθόντα δὲ xacd τὸ
φανὸν καὶ λαμπρόν.

Ὁμοίως δὲ xal περὶ τοὺς ἄλλους ἀστέρας λέγουσιν οἱ
πάλαι τετηρηχότες EX πλείστων ἐτῶν Αἰγύπτιοι χαὶ
Βαβυλώνιοι, παρ᾽ ὧν πολλᾶς πίστεις ἔχομεν περὶ
ἐχάστου τῶν ἄστρων.

Τοῦτό τε δὴ δικαίως ἀπορήσειεν ἄν τις, καὶ διὰ τίνα
ποτ᾽ αἰτίαν ἐν μὲν τῇ πρώτῃ φορᾷ τοσοῦτον ἐστιν
ἄστρων πλῆθος ὧστε τῶν ἀναριθμήτων εἶναι δοχεῖν
τὴν πᾶσαν τάξιν, τῶν δ᾽ ἄλλων ἕν χωρὶς ἔχαστον,
δύο δ᾽ ἢ πλείω οὐ φαίνεται ἐν τῇ αὐτῇ ἐνδεδεμένα
φορᾷ.

Περὶ δὴ τούτων ζητεῖν μὲν καλῶς ἔχει καὶ τὴν ἐπὶ
πλεῖον σύνεσιν, καίπερ μικρὸς ἔχοντας ἀφορμας καὶ
τοσαύτην ἀπόστασιν ἀπέχοντας τῶν περὶ αὐτὰ συμ.-
i ud ὅμως δ᾽ ix τῶν τοιούτων θεωροῦσιν οὐ-

ἐν ἄλογον ἂν δόξειεν εἶναι τὸ νῦν ἀπορούμενον.

SyNoPsis. — 1. Argumentum et divisio textus. — Promptitudo
hominis ad considerandum difficiles quaestiones, magis impu-
tanda est verecundiae quam praesumptioni; quando scilicet in
rebus de quibus habemus maximas dubitationes, ex desiderio
sciendi aliquis diligit rationes etiam parum sufficientes. — 2. Sub-
divisio textus. — Tria praeconsideranda ad intellectum primae
dubitationis. 4) Primi astrologi hunc planetarum ordinem assi-
gnarunt: nempe, supremum planetam statuerunt Saturnum, post
quem posuerunt Iovem, tertio loco Martem, quarto Solem, quinto
Venerem, sexto Mercurium, septimo Lunam. Sed astrologi Ari-
stotelis coaevi hunc ordinem immutarunt quantum ad Solem,

ponentes ipsum immediate supra Lunam; et hanc positionem.

Aristoteles sequitur. Ptolomaeus tamen, quam posteriores secuti
sunt, ostendit magis veram esse antiquorum opinionem. δ) Ano-
malias seu irregularitates, quae circa motum planetarum appa-
rent, Eudoxus, ad instantiam Platonis, conatus est ad rectum
ordinem reducere, assignando planetis diversos motus: quod et
posteriores astrologi diversimode facere conati sunt. Has autem
suppositiones non est necessarium esse veras: quia licet per ea
-salvarentur apparentia circa stellas, forte tamen praedicta appa-
rentia salvantur etiam per alium modum, nondum ab hominibus
comprehensum. Aristoteles tamen utitur huiusmodi suppositio-
nibus, in ordine ad motus planetarum, tanquam veris. c) Quia
vero circa solem et lunam non apparent tot irregularitatum ge-
nera; sicut circa alios planetas, ideo Eudoxus unicuique supe-
riorum planetarum assignavit quatuor motus, secundum quatuor
sphaeras volventes corpus stellae; soli autem et lunae, quos
ponebat esse infimos planetas, tres motus tantum tribuit, assi-

Opp. D. Tnowar T. III.

* Duabus autem dubitationibus entibus, de quibus merito o Cn. xn. Tent.
o.

utique quilibet dubitabit, tentandum dicere quod. vi-
detur; dignum esse reputantes promptitudinem magis
imputari verecundiae quam audaciae, si quis, propter
philosophiam stare, et parvas sufficientias diligit, de
quibus maximas habemus dubitationes. É

Adhuc autem, multis existentibus talibus, non minime mi-
rabile propter quam quidem causam non semper plus
distantia a prima latione moventur pluribus motibus,
sed intermedia plurimis. Rationabile enim utique vide-
bitur esse, primo corpore una lato latione, propinquis-
simum minimis moveri motibus, puta duobus; habitum
autem tribus, aut aliquo alio tali ordine. Nunc autem
accidit contrarium: paucioribus enim sol et luna mo-
ventur motibus quam erraticorum astrorum quaedam,
quamvis longius a medio et propinquius primo corpori
sint ipsis.

Palam autem hoc de quibusdam etiam visu factum est.
Lunam enim vidimus, dichotomam quidem existentem,
subintrantem autem astrorum Martem , et occultatum
quidem secundum nigrum ipsius, exeuntem autem se-
cundum clarum et lucidum.

Similiter autem et de alii astris dicunt qui dudum ob-
servaverunt ex pluribus annis Aegyptii et Babylonii; a
quibus multas credulitates habemus de unoquoque
astrorum.

* Et hoc itaque merito dubitaverit utique aliquis, et pro-
pter quam causam in prima quidem latione tanta est
astrorum multitudo, ut arithmeticorum esse videatur
omnis ordo; in aliis autem unum solum singulare, duo
autem aut plura non videntur in eadem infixa latione.

De his quidem igitur quaerere bene se habet, et ad eam
; quae ad plus intelligentiam; et quidem modicas habentes
causas, et tanta elongatione distantes ab his quae circa
ipsa accidentibus. Tamen ex his contemplantibus nihil
irrationabile utique videbitur esse quod nunc dubitatur.

gnando eis solum tres sphaeras, proportionales tribus primis
sphaeris aliorum planetarum. — 3. Secundum hanc ergo positionem,
movet Aristoteles primam dubitationem; dicens non minimum
mirabile videri, quod pluribus motibus moveantur, non quidem
astra illa quae plus distant a suprema sphaera, sed magis astra
intermedia. Cum enim prima sphaera uno tantum motu mo-
veatur, rationabile videtur quod, quanto astra sunt illi propin-
quiora, tanto paucioribus motis moveantur; cuius tamen con-
trarium accidit, secundum positionem Eudoxi. — 4. Sed quia
secundum eiusdem Eudoxi suppositiones non poterant salvari
omnia quae circa stellas apparent, Calippus, ad instantiam
Aristotelis, correxit istas suppositiones; addendo planetis qui in
ordine situs post Iovem veniunt, scilicet Marti, Veneri et Mer-
curio, unicuique unam sphaeram et unum motum; Soli autem et
Lunae, unicuique duos. Sic autem mota dubitatio locum non
haberet: quia secundum hoc superiores planetae paucioribus
moverentur motibus quam inferiores. — 5. Quia tamen nec etiam
hoc modo poterant omnia apparentia circa. stellas salvari; et
similiter inconveniens videbatur quod tanta multitudo sphaerarum
concurreret ad motus planetarum; idcirco Hipparchus et Ptolo-
maeus tribuerunt unicuique planetae unam propriam sphaeram,
excentricam supremae sphaerae, habentem nempe centrum aliud
quam terra. Super has planetarum sphaeras posuerunt epicyclos;
ita quod, praeter motum diurnum qui in toto caelo est ex motu
primae sphaerae, superioribus planetis attribuerunt tres alios
motus; quorum primus est secundum quem corpus stellae circuit
epicyclum, alter secundum quem centrum epicycli circuit sphae-
ram, tertius secundum quem ipsa sphaera movetur ab occidente

24

* Text. 6r.

* Cf. lect. x, n. 1.

* Lect. seq.

* Num. seq.

a
* Num. 8.

e

186

in orientem. Mercurio autem, praeter istos motus, attribuerunt
quartum, quo scilicet centrum sphaerae ipsius movetur in quo-
dam parvo circulo circa centrum mundi. Lunae vero, praeter
istos quatuor motus, attribuerunt quintum, scilicet motum ca-
pitis et. caudae, quo moventur nodi in quibus sphaera eius
secat zodiacum. Sed soli, praeter motum diurnum, non attri-
buerunt nisi duos motus: unus quo movetur in suo excentrico,
alter quo sphaera eius movetur ab occidente in orientem. —
Quia ergo Mercurio et lunae, qui sunt inferiores planetarum ,
attribuunt plurimos motus; soli vero, quem ponunt medium,
paucissimos; ceteri autem superiores planetae medio modo se
habent in numero motuum; patet Aristotelis dubitationem in
hoc systemate vere procedere. — 6. Probatur id quod suppositum
fuit supra (n. 3), scilicet quod ordo planetarum se habet sicut
ibi dictum est. Et primo quantum ad aliquos planetas, per hoc
quod ipse viderat, nempe occultationem Martis per interposi-
tionem lunae inter ipsum et nos; quod contingere non posset,

j ostquam determinavit Philosophus de
S"stellis, ostendens earum naturam, mo-
tum, ordinem et figuram, hic solvit

9D^ quasdam dubitationes circa praedicta *.
Et circa hoc duo facit: primo ponit quaestiones;
secundo solvit eas, ibi: Sed nos ut de corpori-
bus * etc. Circa primum tria facit: primo excu-
sat se a praesumptione pertractandi has difficiles
quaestiones; secundo movet eas, ibi: Adhuc au-
lem * etc.; tertio ostendit qpadionum difficulta-
tem *, ibi: De his quidem * etc.

Dicit ergo primo quod, cum circa stellas sint
duae dubitationes de quibus rationabiliter quilibet
potest dubitare, tentare debemus dicere circa istas
dubitationes id quod nobis videtur; ita scilicet
quod nos reputemus dignum esse ^ quod prompti-
tudo hominis considerantis huiusmodi quaestiones,
magis debeat imputari verecundiae, idest honestati
vel modestiae, quam audaciae, idest praesum-
ptioni; si tamen ille qui huiusmodi dubitationes
considerat, diligat etiam parvas sufficientias ", idest
parum sufficientes rationes, ad inveniendum de
ilis rebus, de quibus habemus maximas dubita-
tiones; et hoc propter desiderium quod quis habet
ad philosophiam, ut scilicet eius principia s/ent,
idest firma permaneant ?.

2. Deinde cum dicit: Adhuc autem etc. (vel se-
cundum aliam litteram, Es? autem * etc.), movet
dubitationes duas: quarum secunda incipit ibi: Ef
hoc itaque * etc. Circa primum duo facit: primo
movet quaestionem; secundo probat quod suppo-
suerat, ibi: Palam autem hoc de quibusdam * etc.

DE CAELO ET MUNDO LIB. II

nisi luna sit infra Martem. — Secundo quantum ad alios planetas,
per ea quae alii viderunt, scilicet Aegyptii et Babylonii ; quorum
studium maxime circa astrologiam fuit, et ex quibus multas ob -
servationes de unaquaque stellarum habemus. - 7. Proponitur
secunda dubitatio: quare nempe in prima sphaera, quae mo-
vetur primo motu, tanta sit multitudo stellarum; in aliis autem
inferioribus non sit nisi una stella. - Observandum quod tempore
Aristotelis nondum erat deprehensus motus proprius stellarum
fixarum ab occidente in orientem : unde ponebant antiqui sphae-
ram stellarum fixarum esse primum mobile, et eius esse unum
motum tantum, nempe diurnum. — 8. Difficultas harum quae-
stionum. Litterae interpretationes iuxta Alexandrum, Simplicium
et Averroem. - Ista autem de quibus est quaestio, difficultatem
habent: quia modicum de causis eorum percipere possumus,
et accidentia ipsorum sunt magis remota a cognitione nostra,
quam corpora ipsa sint distantia a nobis secundum situm cor-
poralem.

Circa primum, tria praeconsideranda * sunt ad
intellectum huius dubitationis. Quorum * primum est
quod Aristoteles alium ordinem videtur assignare
planetarum, quam astrologi nostri temporis. Primi
enim astrologi posuerunt supremum planetam esse
Saturnum 5, post quem posuerunt Iovem, tertio
loco Martem, quarto Solem, quinto Venerem, sexto
Mercurium, septimo Lunam. Astrologi autem qui
fuerunt tempore Platonis et Aristotelis, mutaverunt
hunc ordinem quantum ad Solem, ponentes eum
immediate * supra Lunam, sub Venere et Mercu-
rio; quam positionem hic Aristoteles sequitur. Sed
Ptolomaeus postea hunc ordinem planetarum cor-

rexit *, ostendens verius esse quod antiqui dixe-

runt; quod etiam moderni astrologi sequuntur.
Secundo considerandum est quod circa motus
planetarum quaedam anomaliae *, idest irregula-
ritates, apparent; proüt scilicet planetae quandoque
velociores, quandoque tardiores, quandoque sta-
tionarii, quandoque retrogradi videntur *. Quod
quidem non videtur esse conveniens caelestibus
motibus, ut ex * supra ** dictis patet. Et ideo Plato
primus ^ hanc dubitationem Eudoxo,
poris astrologo, proposuit; qui huiusmodi irregu-

laritates conatus est ad rectum ordinem reducere,

assignando diversos motus planetis; quod etiam
posteriores astrologi diversimode facere conati
sunt. Illorum tamen suppositiones * quas adinve-
nerunt, non est necessarium esse veras: licet enim,
talibus suppositionibus factis, apparentia salvaren-

tur, non tamen oportet dicere has suppositiones

esse veras; quia forte secundum aliquem alium

a) tertio ostendit quaestionum difficultatem. — tertio (autém add. D)
ostendit quaestionem difficiliorem codd. exc. A; cf. tamen num. 8, ubi
dicitur ostendit difficultatem harum quaestionum.

B) Dicit ergo primo... dignum esse. — Est lectio A; cf. textum. Cet.
omittunt sint duae... circa istas; pro reputemus, videtur B, recurrere C,
dicimus sD, reputamus sG; cet. omitt. hanc vocem, vel habent spatium
vac. Istas corruptiones corrigit P legendo: Dicit ergo primo, cum circa
stellas sint dubitationes, id quod nobis videtur, ita scilicet quod nos
dignum iudicemus esse omne; patet lectionem esse corruptam.

q) si tamen ille... parvas sufficientias. — lta A; P vero: sed debet
ille... diligere parvas sufficientias, quia nempe cet. tamen corrumpunt
in debet, et etiam in est; cf. textum.

9) ut scilicet... permaneant. — Est lectio A. Editio Piana om. eius
ante principia, et cum cet. pro firma legit sic. — In hac s. Thomae
expositione, verba propter desiderium quod quis habet ad philosophiam
perfecte respondent textui graeco διὰ τὸ φιλοσοφίας διψῆν; dum quod
sequitur, μέ scilicet eius principia stent, refertur ad translationem pro-
pter philosophiam stare, quod corrupte positum videtur pro propter
philosophiam sitire.

€) vel secundum aliam litteram, Est autem etc. — Hoc om. P; cf.
tamen textum graecum, ubi pro Ἔστι Didot, Ἔτι ed. Tauchn. et codd.
Bkk. FHLM.

Ὁ Primi... Saturnum. — Nostri enim astrologi supremum planeta-
rum dicunt esse Saturnum P ; codd. exc. A omittunt posuerunt; margo G
pro Primi substituit Moderni; forte P et corrector codicis G respicie-
bant ad astrologi nostri temporis, sed cf. quae sequuntur usque ad
Secundo. — post quem posuerunt lovem om. A.

2 ordinem planetarum correxit. — ordinem correxit P et codices
exc. A. — Pro ostendens, A corrupte omnes. — Pro antiqui dixerunt
quod, P et codd. exc. A Anaxagoras inducit quem, — Pro sequuntur,
prosequuntur A.

9) Plato primus. — Sic ^; prius Plato PI, primus Plato cet, — Post
unam lin. pro reducere assignando, quod habet A, inducere ad signan-
dos P, inducere ad significandos cet. — Lin. seq. pro posteriores, po-
stremi P et codd. exc. A.

|)) Jllorum. tamen. suppositiones. - Pro tamen P legit autem, quia
codd. exc. A corrumpunt illud in rationes. — Pro apparentia salvarentur,
apparentia salvaretur A, apparentia solvere cet., quod P corrigit in
appareant solvere; sed cf. post duas lineas apparentia circa stellas
salvantur (ubi P et codices excepto A legunt salvatur). Cf. etiam not. v,
s et t: patet apparentia aut semper in singulari, aut semper in plurali
sumendum esse. — Ibi quia forte secundum aliquem alium modum,
codices excepto A omittunt secundum; etiam modum omittunt CDGsI,
pro quo F habet spatium album,

sui tem-

* immediatum P
et codd. exc. 4.

* in P et codd.

* quantum om. p.

* seu P et codd.
exc. 4.

* quae 4.

* ita P et codd.
exc. A.

CAP. XII, LECT. XVII

modum, nondum ab hominibus comprehensum,
apparentia circa stellas salvantur. Aristoteles ta-
men utitur huiusmodi suppositionibus quantum *
ad qualitatem motuum, tanquam veris.

Tertio considerandum est quod circa solem et
lunam non apparent tot irregularitatum genera,
sicut circa alios planetas: nam in sole et luna
nunquam apparet statio vel * retrogradatio, sicut
in aliis planetis, sed solum velocitas et tarditas.
Et ideo Eudoxus, qui primo conatus est has
irregularitates dirigere, ad instantiam Platonis,
pauciores motus assignavit soli et lunae, quos
dicebat esse infimos planetas, quam superioribus
planetis. Quorum unicuique assignabat quatuor
motus, secundum quatuor sphaeras volventes cor-
pus stellae infixum in infima earum *: ita scilicet
quod prima sphaera movet corpus stellae ab

oriente in occidentem , secundum motum diur-

num; secunda movet corpus stellae e converso
ab occidente in orientem in Zodiaco, qui dicitur
motus longitudinis; tertia autem sphaera movet
corpus stellae motu latitudinis, secundum quod *
contingit quod stella quandoque est australior ,
quandoque borealior in Zodiaco ?. Ponebat autem
polos huius tertiae sphaerae esse in Zodiaco; unde
sequebatur quod circulus maior, aeque distans
ab utroque polo, transiret per polos Zodiaci; ex
quo sequi * videbatur quod planetae, secundum
motum latitudinis, quandoque pervenirent usque
ad polos Zodiaci; quod tamen nunquam apparet.
Unde * ponebat quartam sphaeram, quae mo-
veret stellam in oppositum huius motus ^, ita
quod nunquam pervenit ad polos Zodiaci. Soli
autem et lunae non attribuit motum huius quartae
sphaerae; sed apparentia eorum conatus est sal-
vare *, solum ponendo tres sphaeras, proportio-
nales primis tribus sphaeris aliorum planetarum ;
ita tamen quod luna habet maiorem motum lati-
, tudinis quam sol, sicut expositum est in XII Me-
"; laphys. ,

3. Secundum hanc ergo positionem *, Aristo-

187

teles hic quaestionem format. Et dicit quod, cum
multa sint talia dubitabilia circa stellas, non mi-
nime videtur mirabile, propter quam causam non
semper astra quae * plus distant a motu primae
sphaerae moventur pluribus motibus, sed inter-
media moventur plurimis, scilicet quinque plane-
tae, qui, secundum positionem Eudoxi, moventur
quatuor motibus. Rationabile enim utique esse
videtur quod, cum prima sphaera moveatur uno
solo motu, quod astrum ei propinquissimum
moveatur * paucissimis motibus, puta duobus;
habitum autem, idest consequenter se habens,
moveatur tribus, vel quocumque tali ordine pro-
grediatur. Sed nunc accidit contrarium, secundum
positionem Eudoxi, secundum quem sol et luna
moventur * paucioribus motibus, idest solis tri-
bus ?, quam quaedam stellarum errantium, quas
ponebat habere quatuor motus; quamvis quinque
planetae. longius distent a medio mundi, idest
terrae, et propinquiores sint primo corpori, idest
supremae sphaerae, ipsis ^, idest sol * et luna, se-
cundum opinionem quae habebatur tempore Ari-
stotelis et Platonis.

4. Est autem ulterius sciendum quod, quia *
secundum suppositiones Eudoxi non poterant
omnia apparentia circa stellas salvari, quidam
alius astrologus, Callippus nomine, ad instantiam
Aristotelis, correxit Eudoxi suppositiones; addens
quidem Marti et Veneri et Mercurio, unicuique
unam sphaeram et unum motum; Soli autem
et Lunae, unicuique duos. Et sic Saturno et Iovi
assignavit quatuor motus, unicuique autem in-
feriorum planetarum quinque: et sic non haberet
locum dubitatio quam hic movet Aristoteles, quia
superiores planetae, secundum hunc modum,
paucioribus motibus moventur quam inferiores.
Ponebat etiam * unicuique planetarum. quasdam
alias sphaeras revolventes, ut expositum est in
XII Metaphys. *

5. Sed nec secundum hanc * positionem po-
terant omnia apparentia circa stellas salvari, prae-

x) Et ideo Eudoxus... infima earum. — Notamus variantes lectiones,
recitando lectionem adoptatam: « Et ideo (etiam P et codd. exc. A) Eu-
doxus, qui primo conatus (communiter codd. exc. A) est has irregulari-
tates dirigere, ad (ef ad codd. exc. A) instantiam Platonis, pauciores
motus assignavit soli et lunae, quos dicebat (dicit P et codd. exc. A) esse
infimos planetas, quam superioribus planetis. Quorum (Quia A) unicuique
assignabat quatuor motus, (scilicet add. P et codd. exc. A) secundum
quatuor (quatuor om. iidem) sphaeras volventes- (revolventes P) corpus
stellae infixum (infixae ACG) in (et F, om. P) infima earum.»

X) in Zodiaco. — Pro in, quod om. AG, est cet. — Pro Ponebat, quod
contextus requirit, Proponebat P, Ponebant AGsD, Proponebant cet.
et ed. 1516.

μ) in oppositum huius motus. — Sic legunt codices, exc. quod pro
oppositum, DFG legunt oppositionem. Lectio adoptata explicat, iuxta
mentem Eudoxi, quomodo planetae secundum latitudinis motum non
perveniant usque ad zodiaci polos: retinentur enim per oppositum mo-
tum quartae sphaerae, quae latitudinis motum intra certos terminos
quasi coarctat. P evidenter lectionem corruptam exhibet, nempe in
huiusmodi motu.

y) apparentia eorum conatus est salvare. — Pro apparentia, appa-
rentiam P, cf. not. 1, σ et τ; pro conatus, actus B, coactus cet. exc. A. —
Lin. seq. pro primis, primi P ; tribus corrumpunt GI in cuiuslibet, cet.
exc. A ir cuilibet; P legit quibuslibet, et insuper om. aliorum.

E) Secundum hanc ergo positionem. — Nempe Eudoxi; secundum
hanc quidem rationem P et codd. exc. A. — Post unam lin. pro non
minime, non tamen codd. exc. A, minime P non bene, cf. textum; pro
videtur, videtur esse A. io.

0) sed intermedia... propinquissimum moveatur. — Est lectio PA, nisi

quod pro plurimis et uno, A habet pluribus et suo (cf. text.); et P pro
enim utique habet utique ei, et om. cum ante prima sphaera. Cet. codd.
seriem corruptionum exhibent: scilicet pro intermedia, in his media;
pro moventur plurimis, movet planetis; pro quinque, quandoque; pro
qui secundum, quis; pro Eudoxi moventur, Eudoxus vero dicit; omit-
tunt enim, vel corrumpunt in ei; pro videtur (vel videretur, quod legit E)
videntur; et tandem legunt astra ei propinquissima moveantur, dum
contextus singulare requirit.

x) solis tribus. — solum tribus A. — Statim pro quam quaedam, quam
quidam P. Eadem linea pro quas ponebat, quas ponebant A, quam
ponebat ceteri codices. — Pro quinque planetae, scilicet planetae A,
quinque planetis E.

0) et propinquiores sint primo corpori, idest supremae sphaerae,
ipsis. — Sic A, cf. textum; P et appropinquantes sunt primo corpori,
idest summae sphaerae ipsius; cet. corrupte et propinquaret (propin-
quam D) cum prima corpora, idest summae sphaerae, ipsis.

c) ulterius sciendum quod, quia. — Pro ulterius, ultimo A; quod om.
BDEFI, quia om. PCG. — Pro non poterant omnia apparentia, quod
legimus cum A, non poterit (poterat P). omnis (omnis om. F) appa-
rentia salvari P et cet.; cf. not. τ, v et τ΄ — Pro quidam alius, quod habet
A, quidam autem P et cet. exc. I, qui om. alius. — Pro correxit etc.,
A legit: correxit ad Eudoxi suppositiones addens ita quod Marti ...
unicuique addidit unam sphaeram; P et cet. om. et Veneri.

τὴ Sed nec secundum hanc. — Secundum hanc PA, Sed vero secun-
dum hanc DpE. Legimus cum cet. prout exigunt ea quae sequuntur,
Similiter etiam inconveniens etc., et inde post undecim lineas ita quod
cum planeta etc. — Pro poterant omnia apparentia circa stellas salvari,
quod habet A, ponebat omnia apparentia de stellis salvari P et cet.

* in BDEGIpF.

* movetur P.

π

e
* sole?

*enim A, autem P.

* S. Th.cit.lect.x ;
Did. loc.cit., n.8.
T

* fixa P.

«x

* autem add. 4.

ββ

* hos om. P et
codd. exc. A4.

* movet codd.
exc A$G.

* motum add.
codd

* cum » et codd.
exc. A.

188

cipue quantum ad propinquitatem et remotionem
stellarum a nobis; quae deprehenditur ex hoc "
quod planetae, eadem dispositione aeris existente,
quandoque maiores, quandoque minores viden-
tur. - Similiter ? etiam inconveniens videbatur
quod tanta multitudo sphaerarum ad movendum
planetas concurreret; et praecipue videbatur su-
perfluum quod cuilibet planetae attribueretur una
sphaera quae ipsum revolveret ab oriente in oc-
cidentem motu diurno, cum hoc causari * possit
suprema sphaera, totum caelum hoc motu re-
volvente.

Et ideo Hipparchus et Ptolomaeus posuerunt
unicuique planetae unam solam sphaeram *; quam
tamen posuerunt non esse supremae sphaerae
concentricam, sed habere aliud centrum prae-
ter terram; ita quod, cum planeta est in parte
sphaerae magis distante a nobis, corpus planetae
minus videtur et tardioris motus; cum autem est
in opposita parte, videtur maius ^ et velocioris
motus. Praeter hoc autem posuerunt quosdam
parvos circulos, quos epicyclos dicunt, qui mo-
ventur super huiusmodi sphaeris; ita quod corpora
planetarum in huiusmodi epicyclis moventur, non
tanquam infixa * in huiusmodi circulis, sed quasi
motu progressivo eos regyrant ^*. Sic igitur praeter
motum diurnum, quem toti caelo attribuunt ex
motu primae sphaerae, quatuor planetis, scilicet
Saturno, lovi, Marti et Veneri, attribuunt tres
motus: quorum unus est secundum quem corpus
stellae circuit epicyclum; secundus * est secundum
quem centrum epicycli circuit sphaeram; tertius
autem est secundum quem ipsa sphaera movetur
ab occidente in orientem, quibuslibet centum annis
gradu uno, secundum motum stellarum fixarum,
qui quidem /^ dicitur motus augis vel apogaei,
idest maximae distantiae in circulo excentrico.
Super hos * autem tres motus addunt quartum
motum Mercurio, quo dicunt centrum sphaerae
ipsius moveri * in quodam circulo parvo circa
centrum mundi. Quos etiam quatuor motus attri-
buunt lunae, superaddentes ei quintum *. Cum
enim circulus sphaerae lunaris, super quem intel-
ligitur moveri centrum epicycli eius *, declinet

.à Zodiaco ad meridiem et septentrionem, necesse

est quod huiusmodi circulus secet Zodiacum in
duobus punctis, qui dicuntur 77 nodi, sive caput

DE CAELO ET MUNDO LIB. II

et cauda; in quibus tantum locis luna existente,
possunt contingere eclipses lunares et solares; quae
non semper contingunt in eadem parte circuli. Et
ideo ex hoc ponunt * quintum motum in luna,
secundum quem praedicti nodi moventur; qui di-
citur 7?otus capitis et caudae. Corpus autem solis
non dicunt moveri in aliquo epicyclo, sed in suo
excentrico. Unde non attribuunt soli nisi duos
motus: unum scilicet quo corpus solis movetur
in excentrico *; et alius est motus augis, quem
attribuunt sphaerae solis, sicut attribuunt sphaeris
aliorum planetarum.

Et sic patet quod vere secundum hanc posi-
tionem procedit dubitatio quam hic Aristoteles
movet. Nam secundum hanc positionem Mercu-
rius et Luna, qui sunt infimi planetarum, habent
plurimos * motus; sol autem, quem ponunt me-
dium, habet paucissimos; alii vero planetae medio
modo se habent.

6. Deinde cum dicit: Palam autem hoc de qui-
busdam etc., probat quoddam quod supposuerat*,
scilicet * ordinem planetarum esse qualem dixe-
rat Et primo quidem probat hoc quantum ad
aliquid, per id quod ipse viderat: et dicit quod
ordo quorundam planetarum manifestus est etiam
visu. Dicit enim se vidisse quod luna, dichotoma
existens, idest ex media parte illuminata, subintra-
vit stellam Martis (nam ipsa est velocioris motus
quam Mars ὅδ); et luna secundum nigrum suum,
idest secundum illam partem in qua erat obscura,
occultavit Martem; et quod Mars exivit de sub
luna pertranseunte ipsum, secundum partem lunae
claram et lucidam.

Secundo, cum dicit: Similiter autem etc., mani-
festat ordinem planetarum quantum ad alia, per
ea quae alii viderunt. Et dicit quod similiter de
ordine planetarum aliorum dicunt se * vidisse illi,
qui a multis temporibus retro talia observaverunt
per multos annos, scilicet Aegyptii et Babylonii,
quorum studium maxime fuit circa astrologiam;
ex quorum dictis habemus multas credulitates
de unaquaque stellarum, scilicet * observationes
eorum.

7. Deinde cum dicit: ΕἾ hoc itaque etc., movet
secundam dubitationem. Et dicit quod merito po-
test aliquis dubitare quare in prima sphaera, quae
movetur primo motu, est tanta multitudo *' astro-

v) quae deprehenditur ex hoc.— |ta A; cet. om. quae, et ante ex
hoc add. et; P expungit et, sed non restituit quae. — Post unam lin. P
om. quandoque maiores; G om. tantum quandoque.

9) Similiter. -- Simile PAF. — Lin. seq. pro sphaerarum, quod ha-
bent PA, cet. stellarum; pro ad movendum planetas, ad motum pla-
netarum P.

4) causari. -- Sic AsE; B corrumpit in famen, P et cet, in casu;
casu pro causari est facilis corruptio. — Pro revolvente, quod habet A,
revolvere P et cet.

y) Et ideo... unam solam sphaeram. — lta A; P et cet. pro. Et ideo
legunt Nunc, et omitt. unam. — P pergit: quam posuerunt etiam esse su-
premae sphaerae excentricam et habere etc. Idem legunt codd. exc. A, nisi
quod post quam, C. hab. quidem et I spatium vacuum (G hab. spatium
ante quam); pro excentricam, CDFGIpE hab. et centricam, B et ecen-

.tricam; et pro et habere omnes (exc. H) legunt sed habere. — Lin. seq.

pro est in parte sphaerae, est in ipsa sphaera P et codd. exc. A.
ὦ) videtur maius. — videtur magis P. — Eadem pro Praeter hoc au-
tem posuerunt, legit Propter hoc posuerunt. Pro parvos, parvulos A.
au) motu progressivo 605 regyrant. — Sic A. Piana et cet, pro pro-
gressivo, corrupte propinquissimo; pro regyrant, regulans P, regyrans

cet. exc. E, qui corrumpit regyrans in regitans. — Pro Sic igitur, Si igi-
tur codd. exc. AE — Lin. seq. pro toti caelo, in caelo P, et caelo ceteri
excepto A.

68) quf quidem. — Ita ACDGsI; P et cet. legunt: qui quidem dicitur
motus in gradu uno secundum motum stellarum fixarum, qui quidem;
patet autem inutilem esse repetitionem. — Pro apogaei, corrupte appa-
giri P, apogiri A, apic' B, api CE, apis D, api (seq. spat. vac.) FGI.
Codex H habet oppot/, et omit. idest maximae distantiae - De motu
augis, et de variis nominibus quae ad ipsum referuntur, spectata prae-
cipue diversitate antiqui et moderni systematis mundi, vide Kepler, Epit.
Astron. Copernicanae, lib. V, partem alteram, et lib..VI, partem 1 (Opp.
omnia, Francof. 1857-1871, "Tom. VI, pp. 416, 433).

YO) qui dicuntur. — Ita codd. et ed. 1516; quia dicuntur P. — Post
unam lin. pro possunt contingere, quod hab. PA, possumus contingere
F, possimus corrigere G, possimus contingere cet.

98) quam Mars. — quam est Mars P. — Pro nigrum suum, nigrum
situm P et codd. exc. G, qui hab. lac., et A; cf. text. — Lin. seq. pro in
qua erat, ex qua erat P et codd. exc. A. — Ibi exivit de sub luna, de
om. P et codd. exc. A.

sc) tanta multitudo. — Codd. exc. A corrumpunt fanta in incerta; P

* ponunt om. P.

*centrico codices
exc. AsG.

* plures P et co-
dices exc. A; cf.
num. 3 et not. o.

* Num. 3.

* idest εἴ codd.
exc. A.

* se om. Ρ.

* secundum add.
A.

RUNTIME ες

Δὲ ὔ

onn

AU 3.

- * etc. add. p.

"x

CAP. XII, LECT. XVII

rum, ut omnis ordo eorum videatur arithmetico-
rum esse, idest innumerabilium (non enim potest
numerus eorum comprehendi a nobis); in aliis
autem inferioribus orbibus ** invenitur singulariter
una sola stella, ita quod non videntur duae vel
plures de stellis erraticis infixae esse uni sphaerae
mobili.

Est autem hic considerandum quod tempore
Aristotelis nondum erat deprehensus motus stel-
larum fixarum; quas Ptolomaeus ponit moveri
ab occidente in orientem super polos Zodiaci,
quibuslibet centum annis gradu uno, ita quod
tota revolutio earum compleatur in triginta sex
millibus annorum. Et ideo antiqui ponebant sphae-
ram stellarum fixarum esse primum mobile, et
eius esse tantum unum motum, qui est motus
diurnus. Sed supposito motu stellarum fixarum,
oportet ipsam moveri duobus motibus: scilicet
motu proprio, qui est motus stellarum fixarum ;
et motu diurno, qui est motus supremae sphaerae,
quae est sine stellis.

8. Deinde cum dicit: De his quidem etc., osten-
dit difficultatem harum quaestionum. Et dicit bo-
num esse inquirere de his dubitationibus: subdit
autem: ef ad eam quae ad plus intelligentiam *.

189

Quam quidem litteram Alexander dicit esse de-
fectivam; et est subintelligendum quod ea quae
circa hoc excedunt nostram intelligentiam, opor-
tet magis suscipere, quam amplius quaerere per
nos ipsos. Non autem est consuetudo Aristote-
lis, quamvis sit breviloquus, defectivis locutio-
nibus uti 9. ut Simplicius dicit. Et ideo ipse
Sic exponit: quod de his bene se habet quaerere,
sed * hoc non ad quoslibet pertinet, sed solum ad
eos qui plus intelligunt. - Averroes autem in suo
commento exponit secundum hoc ^, ut intelliga-
mus quod inquirere de his quaestionibus et in se
bonum est, et etiam ad hoc est utile quod homo
magis ac magis intelligat: qui enim se exercitat
circa intellectum difficilium, magis potest intelligere
alia, ut dicitur in III de Anima *.

Ista autem quae inquirenda sunt, difficultatem
habent: quia modicum de causis eorum percipere
possumus, et accidentia eorum magis sunt remota
a cognitione nostra, quam etiam ipsa corpora elon-
gentur a nobis secundum corporalem situm. Et
tamen, si ex his quae dicentur contemplemur *
harum dubitationum veritatem , apparebit non
esse irrationabile id quod inquirendo dubitabile
videbatur.

ambas lectiones coniungit, incerta tanta multitudo. — Pro arithmeticorum,
forte legendum esset anarithmeticorum (ἀναριθμήτων), hic et in versione.
CC) orbibus. — motibus codd. exc. sE. — Lin. seq. pro ita quod, in
quibus P, in qua C, quae G, in quae cet. exc. A. — Statim ante duae,
codices add. vel. — Pro infixae, quod legunt PA, pl et infixae, 51 et
Jixae in, cet. et fixae.
᾿ς πη) qui est. — qui esset P. — Pro Sed, scilicet P. et codd. exc. A. —
Homoteleuton oportet ipsam ... stellarum fixarum-om. P et codd. exc. A.

00) sit breviloquus, defectivis locutionibus uti. — Pro breviloquus,
breviloquius E, leviloquii G, breviloquii cet. exc. A; defectivis corrum-
punt in de futuris codd. exc. AsE.

wu) exponit secundum hoc. — exponit sed haec P. — Pro ut, quod
AB. — Post duas lineas pro qui enim etc., A legit: qui enim exerci-
tatur contra (pro circa) intellectum difficillimum, magis praeter (pro
potest) alia intelligere; ceteri pro se exercitat (vel pro exercitatur),
corrupte legunt extra habet, et cum A habent difficillimum.

00

* et secundum A.

τ

* Cap. ἵν, n. 5;
S. Th. lect. vir.

* contemplare-
mur P et codd.
exc. A.

190

DE CAELO ET MUNDO LIB. II

LECTIO DECIMAOCTAVA

SOLVITUR PRIMA DUBITATIO LECT. PRAEC. POSITA, DE NUMERO MOTUUM CAELESTIUM CORPORUM:
QUEM ETIAM A MODERNIS ASTROLOGIS CONVENIENTER ASSIGNARI OSTENDITUR

᾽Αλλ᾽ ἡμεῖς ὡς περὶ σωμάτων αὐτῶν μόνον, καὶ μο-
νάδων τάξιν μὲν ἐχόντων, ἀψύχων δὲ πάμπαν,
διανοούμεθα: δεῖ δ᾽ ὡς μετεχόντων ὑπολαμϑάνειν
πράξεως καὶ ζωῆς" οὕτω γὰρ οὐθὲν δόξει παράλογον
εἶναι τὸ συμβαῖνον. ;

"Eos γὰρ τῷ μὲν ἄριστα ἔχοντι ὑπάρχειν τὸ εὖ ἄνευ
πράξεως, τῷ δ᾽ ἐγγύτατα διὰ ὀλίγης καὶ μιᾶς, τοῖς
δὲ πορρωτάτω Oud πλειόνων;

ὥσπερ ἐπὶ σώματος τὸ μὲν οὐδὲ γυμναζόμενον εὖ ἔχει;
τὸ δὲ μιχρὰ περιπατῆσαν, τῷ δὲ καὶ δρόμου δεῖ
x«i πάλης καὶ κονίσεως,

πάλιν δ᾽ ἑτέρῳ οὐδ᾽ ὁποσαοῦν πονοῦντι τοῦτό γ᾽ ἂν ἔτι
ὑπάρξαι τἀγαθόν, ἀλλ᾽ ἕτερόν τι.

Ἔστι δὲ τὸ κατορθοῦν χαλεπὸν ἢ τὸ πολλὰ ἢ τὸ πολ-

λάκις.
οἷον μυρίους ἀστραγάλους Χίους βαλεῖν ἀμήχανον, ἀλλ᾽
ἕνα qd δύο ῥᾷον.

Καὶ πάλιν ὅταν τοδὶ μὲν δέῃ τοῦδ᾽ ἕνεκα ποιῆσαι,
τοῦτο δ᾽ ἄλλου καὶ τοῦτο ἑτέρου, ἐν μὲν ἑνὶ ἢ δυσὶ
ῥᾷον ἐπιτυχεῖν, ὅσῳ δ᾽ ἂν Qd πλειόνων χαλεπώ-
τερον.

Διὸ δεῖ νομίζειν καὶ τὴν τῶν ἄστρων πρᾶξιν εἶναι τοι-
αὐτὴν οἵα περ ἡ τῶν ζῴων καὶ φυτῶν- χαὶ γὰρ ἐν-
ταῦθα αἱ τοῦ ἀνθρώπου πλεῖσται πράξεις " πολλῶν

do τῶν εὖ δύναται τυχεῖν, ὥστε πολλὰ πράττει,
χαὶ ἄλλων ἕνεκα. Τῷ δ᾽ ὡς ἄριστα ἔχοντι οὐθὲν δεῖ
πράξεως. ἔστι γὰρ αὐτὸ τὸ οὐ ἕνεκα. ἡ δὲ πρᾶξις
ἀεί ἐστιν ἐν δυσίν, ὅταν χαὶ οὐ ἕνεκα d καὶ τὸ
τούτου ἕνεχα. Τῶν δ᾽ ἄλλων ζῴων ἐλάττους, τῶν
δὲ φυτῶν μιχρά τις xal μία ἴσως" ἢ γὰρ ἕν τί ἐστιν
οὗ τύχοι ἄν, ὥσπερ xal ἄνθρωπος, ἢ καὶ τὰ moXAd
πάντα πρὸ ὁδοῦ ἐστὶ πρὸς τὸ ἄριστον.

μὲν οὖν ἔχει καὶ μετέχει τοῦ ἀρίστου, τὸ δ᾽ ἀφικνεῖ-
ται ἐγγὺς δύ ὀλίγων, τὸ δὲ διὰ πολλῶν, τὸ δ᾽ οὐδ᾽
ἐγχειρεῖ, ἀλλ᾽ ἱκανὸν εἰς τὸ ἐγγὺς τοῦ ἐσχάτου ἐλ-
θεῖν, οἷον εἰ ὑγίεια. τέλος" τὸ μὲν διὴ ἀεὶ ὑγιαίνει,
τὸ δ᾽ ἰσχνανθέν, τὸ δὲ δραμὸν xal ἰσχνανθέν, τὸ δὲ
χαὶ ἄλλο τι πρᾶξαν τοῦ δραμεῖν ἕνεκα, ὥστε πλείους
αἱ χινήσεις. Ἕτερον Y ἀδυνατεῖ πρὸς τὸ ὑγιᾶναι
ἐλθεῖν, ἀλλὰ πρὸς τὸ δραμεῖν μόνον ἢ Verve
χαὶ τούτων θάτερον τέλος αὐτοῖς. Μάλιστα μὲν γὰρ
ἐκείνου τυχεῖν ἄριστον πᾶσι τοῦ τέλους" εἰ δὲ μή,
ἀεὶ ἄμεινόν ἐστιν ὅσῳ ἂν ἐγγύτερον ἢἦ τοῦ ἀρίστου.
Καὶ jid τοῦτο ἡ μὲν γῆ ὅλως οὐ κινεῖται, τὰ δ᾽
ἐγγὺς ὀλίγας κινήσεις" οὐ γὰρ ἀφικνεῖται πρὸς τὸ
ἔσχατον; ἀλλὰ μέ οι ὅτου δύναται. τυ εἴν τῆς θειο-
τάτης ἀρχῆς. Ὁ δὲ πρῶτος οὐρανὸς εὐθὺς τυγχᾶνει
διὰ μιᾶς χινήσεως. Ta δ᾽ ἕν μέσῳ τοῦ πρώτου καὶ
τῶν ἐσχάτων ἀφιχνεῖται μέν, διὰ πλειόνων δ᾽ ἀφι-
χνεῖται χινήσεων.

SxNorsis. - 1. Argumentum et divisio textus. — Ad solvendam
primam dubitationem (lect. praec. n. 3), oportet considerare cor-
pora caelestia, non solum ut habentia ordinem quendam, sed
etiam veluti participantia vitam et actionem in finem directam,
Sicut quae animam habent rationalem: nec refert utrum per
modum animae necne, substantia intellectualis eis coniungatur. —
2. Subdivisio textus. — Praemittuntur principia quibus solutio
manifestatur. - Principium ad manifestandum quare planetae
moventur pluribus motibus, primum autem mobile uno tantum
motu. Triplex gradus invenitur eorum quae ad aliquod bonum
perfectum pervenire possunt: prout nempe obtinent illud vel
absque ulla actione, vel una, vel pluribus. Manifestatur per
exemplum. - 3. Principium ad manifestandum quare inferiores
planetae paucioribus motibus moventur quam superiores. Praeter

* Sed nos ut de corporibus ipsis solis et solitariis, ordi-
nem quidem habentibus, inanimatis autem omnino, per-
quirimus. Oportet autem tanquam participantia existi-

. mare actione et vita: sic enim nihil videtur praeter
rationem accidere. .

* Videtur autem optime quidem habenti existere quod
bene sine actione, propinquissimo autem per paucam
et unam, his autem qui longius per plures.

Quemadmodum in corpore hoc quidem neque exercitatum
bene habere, hoc autem modicum deambulans; hoc
autem et cursu indiget et lucta et pugna.

Iterum autem alteri neque quantumcumque laboranti hoc
utique adhuc existet bonum, sed alterum aliquid.

* Est autem dirigere difficile aut multa aut multoties.

Puta myrios astragalos Chios iacere difficile, sed unum aut
duo facile.

Et iterum, quando hoc quidem indiguerit huius gratia
operari, hoc autem alterius, et hoc alterius; in uno qui-
dem aut duobus facile adipisci, quanto autem utique
per plura, difficilius,

Propter quod oportet putare astrorum actionem esse talem,
qualis quidem animalium et plantarum. Etenim hic
hominis plurimae operationes: multorum enim eorum
quae bene possunt adipisci, ut et multa operentur et
aliorum gratia. * Quod autem est ut optime habens,
nihil indiget actione: est enim ipsum quod cuius gratia;
actio autem semper est in duobus, cum et cuius gratia
sit, et quod huius gratia. Aliorum autem animalium
pauciores; plantarum autem parva quaedam et una
forte. Aut enim unum aliquid est quo sortietur utique,
quemadmodum et homo; aut et multa omnia praevia
sunt ad optimum.

Hoc quidem igitur habet et participat optimo, hoc autem
attingit prope per paucos motus, hoc autem per mul-
tos; hoc autem neque participat, sed sufficiens ad prope
extremo venire. Puta si sanitas finis, hoc quidem utique
semper sanum est, hoc quidem extenuatum, hoc autem
currens et extenuatum , hoc autem et aliud aliquid
operans currendi gratia: quare plures motus. * Alterum
autem non potest ad sanari pervenire, sed ad currere
solum aut extenuari; et horum alterum finis ipsis.
* Maxime quidem enim illo sortiri fine optimum omni-
bus: si autem non, semper melius erit quanto utique
propinquius sit optimo. Et propter hoc terra quidem
totaliter non movetur; propinqua autem paucis moti-
bus (non enim attingunt ad extremum, sed usque quo
possunt sortiri divinissimo principio); primum autem
caelum confestim sortitur per unum motum; quae au-
tem in medio primi et extremorum, attingunt quidem,
per plures autem attingunt motus.

praedictos gradus, est etiam quartus, eorum scilicet quae nonnisi
aliquod bonum minus perfecto adipiscuntur. -- Ostenditur di-
versitas quae in hoc gradu invenitur. Afferuntur exempla. —
4. Principium supra (num. praec.) positum exemplificatur. Ex
praemissis oportet existimare motus stellarum, quoad numerum,
assimilari actionibus animalium et plantarum. Finis qui est bo-
num perfectum seu beatitudo, quae a Deo absque actione ulla
obtinetur, et ab homine per multiplices operationes acquiritur,
ab animalibus et plantis nullo modo ,acquiri potest: haec enim
nonnisi quaedam quae ad talem finem praeexiguntur, attingere
possunt; ut vitae conservationem plantae, animalia autem irra-
tionalia, praeter hoc, sensibilium cognitionem. — 5. Respectu igitur
boni perfecti, quinque esse ordines rerum infertur: quatuor enim
iam dictis addere oportet id quod nullum praedictorum bono-

* Seq. cap. xir, et.
ext ἕτο E

* Text. 62.

* Text. 63.

* Text, 64.

* Text. 65.

* Text. 66.

“ Cf. lect. praec.
* 5

* Lect. seq.
* quod a.

τ Num. seq.

CAP. XII, LECT. XVIII

rum assequi potest, nullumque proinde motum participat. — Ex
praemissis patet unde contingat quod aliquid vel careat omni
motu, vel habeat unum aut paucos motus, vel multas actiones
seu motus habeat. — 6. Adaptantur praemissa principia ad pro-
positum. Supremum in entibus gradum obtinet id quod bonum
perfectum seu optimum vel ex se habet, vel participat, Deus
nempe et substantiae separatae. Proxime his accedit id quod
per unum vel paucos motus optimum attingit, quantum ad hoc
quod sit causa corporalium et permanentiae ipsorum: et talis
est suprema sphaera. Tertium gradum habent superiores plane-
tae, qui per multos motus eosdem effectus producunt. Quarto
autem loco veniunt ea quae, licet bonum perfectum attingere
non valeant, ad ipsum aliquo modo appropinquant. - 7. Quae
dicta sunt num. praec., illustrantur per exemplum ex sanitate.
— Ratio eorundem assignatur. -- In unoquoque ordine possunt esse
multi gradus. — 8. Terra totaliter non movetur; quia maxime
distat a summo ordine rerum, et non est causa aliorum. Quae
sunt propinqua terrae, scilicet in quarto ordine, moventur paucis
motibus; quia summum ordinem non attingunt, ita quod sint
causae universales permanentiae rerum; sed intantum moventur,
inquantum participant aliquid de similitudine primi principii, ut
nempe sint etipsaà aliorum principium. Primum caelum autem

per unum motum similitudinem primi principii sortitur: et est

secundus gradus. Intermedia tandem inter primum caelum et
extrema corpora, sunt in tertio gradu: et haec similitudinem
primi principii attingunt per plures motus. — 9. Proponitur du-
bium. Si tertius gradus attribuatur superioribus planetis, eo quod
per plures motus perfectum bonum attingunt, videbitur quartus
attribuendus soli et lunae, ita quidem quod isti non attingant
bonum. perfectum. Sed hoc est inconveniens: sol enim videtur
nobilissimus esse planetarum; et tam ipse quam luna videntur
habere maximam efficaciam in inferioribus corporibus. -- 10. Re-
sponsio Averrois, qui quartum ordinem attribuit aquae, aeri et
igni; quae duplici motu moventur, nempe motu proprio, et
motu quem consequuntur ex caelestibus corporibus. Tertium

$4; raemissis duabus dubitationibus, hic ad
Searum solutiones accedit *: et primo
NEsolvit primam quaestionem; secundo

P^secundam, ibi: De dubitatione. au-
* etc. Circa primum duo facit: primo ostendit
quid oporteat supponere, ad hoc ut * de facili sol-
vatur quaestio primo mota; secundo ponit solu-
tionem, ibi: Videtur autem * etc.

Dicit ergo primo quod ideo prima quaestio
difficilis videtur, quia nos inquirimus de corpo-
ribus caelestibus ac si essent sola corpora ha-
bentia quendam ordinem, absque hoc quod sint
animata; et sic videtur nobis quod debeat in eis *
esse ordo motuum secundum ordinem numero-
rum *, et secundum situm corporum. Sed ad hoc
quod praedicta dubitatio ^ solvatur, oportet opi-
nionem habere de eis quod participent non solum

vitam quamcumque, sed etiam actionem; quod

est proprium habentium animam rationalem, quae
agunt propter finem, tanquam habentia dominium
sui actus, et non agunt ex solo naturae impetu,
sicut omnia irrationalia. Hoc autem supposito,
nihil videtur praeter rationem accidere ^, si multi-
tudo motuum non procedat secundum corporum
situm: quia magis est accipienda diversitas motuum

191

autem ordinem attribuit omnibus planetis, qui per plures motus
consequuntur perfectum bonum, idest causalitatem universalem
super inferiora. — 11. Sed per hoc non solvitur dubitatio ab
Aristotele mota. - Secundum igitur intentionem Philosophi, quar-
tus ordo attribuendus est soli et lunae, qui secundum ipsum sunt
infimi planetae; quorum ordo in dignitate, iuxta eius principia,
est secundum ordinem situs. - Optimum igitur in rebus est per-
manentia: quae in substantiis separatis est absque ullo motu,
et ab iis in inferiora derivatur. Primum caelum, substantiis se-
paratis propinquissimum, motu diurno est causa permanentiae
rerum: unde maxime attingit ad similitudinem primi principii.
Superiores planetae sunt magis causa permanentiae quam infe-
riores: quod confirmatur ex Ptolomaeo et ex dictis astrologo-
rum. Inferiores autem, scilicet sol et luna, maxime habent effi-
caciam ad transmutationes causandas in inferioribus corporibus;
quod quidem non est optimum, sed optimo praevium, inquantum
inferiora corpora per transmutationes generationis et corruptio-
nis consequuntur perpetuitatem in specie, quam in individuo
habere non possunt. — 12. Simplicius tamen non existimat in
corporibus caelestibus ordinem nobilitatis esse secundum or-
dinem situs; sed unumquodque ibi poni, ubi optimum est
ipsum poni. — Attamen quod dictum est (num. praec.), magis ve-
rum esse videtur, secundum principia naturalia — 13. Explicatur
quomodo in modernorum suppositionibus, satis convenienter
videtur dispositus numerus caelestium corporum, quamvis non
secundum rationem a Philosopho hic assignatam. — 14. Ex hoc
quod Aristoteles ponit terram non participare motum, Alexander
convenienter concludit eam esse inanimatam. Simplicius tamen
docet contrarium (sequitur enim in hoc gentilium errorem,
qui cultum divinitatis attribuebant terrae). Quod Aristoteles in
libro de Anima reprobat, ostendens nullum corpus simplex esse
animatum. Patet etiam quod quae in animalibus magis sunt
terrea, insensibilia sunt. — Proponuntur et refelluntur diversa
argumenta, quibus Simplicius sententiam suam probare cona-
tus est.

et multitudo eorum secundum habitudinem ad bo-
num finale, quod est principium in * omnibus agi-
bilibus, ut patet per Philosophum in VII Ethic. *
et II Physic. **. — Et est attendendum quod, quan-
tum ad hoc, non refert utrum ponamus corpora

caelestia moveri a substantiis intellectualibus con-

iunctis per modum * animae, vel etiam separatis.
Non autem esset via solvendi, si moverentur per
solum naturae impetum, sicut corpora gravia et
levia.
2. Deinde cum dicit: Videtur autem etc., ponit
solutionem. Et primo ponit solutionis principia ;
secundo applicat ad propositum, ibi: Zoc qui-
dem igitur habet * etc. ὃ Circa primum duo fa-
cit: primo ponit principia, ex quibus assignatur
ratio quare superiores planetae moventur pluri-
bus motibus, primum autem mobile uno solo
motu *; secundo ponit principia, ex quibus assi-
gnatur ratio quare superiores planetae moventur
pluribus motibus, inferiores autem paucioribus,
secundum suppositionem * Eudoxi, ibi: Zfterum
autem alteri * etc. Circa primum duo facit: primo
ponit * principium ; secundo manifestat per exem-
plum, ibi: Quemadmodum in corpore * etc.
Dicit ergo primo quod in his quae possunt per-

&) dubitatio. — Ita PACI; ceteri solutio dubitatio, confer lib. I,
lect. xxv, not. f. — Post duas lineas pro habentium animam, haben-
tibus animam P et codices excepto A. — Post lineam pro ef non agunt
ex solo naturae impetu, et non aguntur ex solo impetu A; E quoque
omittit vocem naturae.

8) Hoc autem ... accidere. — lta A; cet. corrupte Hoc autem suppo-
situm non videtur accidere; quod ut corrigat, P expungit non, sed cf.
textum. A pergit: sed multitudo motuum procedit secundum corporum
situm; lectio ista non bene procedit, ut patet; BDG(I?) corrumpunt si
multitudo in. similitudo.

Ὼ in VII Ethic. et II Physic. -- Omnes codices legunt in libro

Ethic., et omittunt δὲ 11 Physic. — Pro attendendum, attendere BC
DIpE.

P ponit solutionem... Hoc quidem igitur habet etc. - Hoc om. codd.
exc. A; nempe, ut saepius scriptoribus accidit, ab uno textu citato ad
alium transeunt. P corrigit mendum legendo: ponit solutionem. Et duo
facit, quia primo praemittit principia quibus manifestatur solutio ; se-
cundo principia applicat ad propositum, ibi: Hoc quidem igitur ha-
bet etc. Margo E: solvit quaestionem. Circa quod duo facit, quia
primo ponit quaedam principia per quae solvitur quaestio; secundo
adaptat illa principia ad propositum etc. — Lin. seq. pro primo ponit,
primo enim ponit A, primo proponit P et cet. exc. E.

* in om. p.
* Cap. virt, n. 4;
S. Th. lect. vii.
* Cap. ix, n. 3
sqq.; S. Th. lect.
XV, n. 5 sq.

* motum codices
eXC. ASI.

* Num. 6.

* motu om. codd.

*suppositiones A.
* Num. seq.
* proponit AG.

* Infra hoc num.

* dicimus A.

t

* movent BCDE,
moveant r.

* Num. seq.

*consequitur p et
codd. exc. 4.

* quam habeat
codd.

* recte sk.

t

DE CAELO ET

venire ad aliquod bonum perfectum, triplex gra-
dus invenitur. Quorum supremus est eius quod
optime se habet, et non indiget aliqua actione ad
acquirendum bonum perfectum; sed hoc existit
ei sine aliqua actione. Secundus gradus eius est
quod est propinquissimum in bonitate dispositionis
optimo, quod scilicet acquirit perfectum bonum
per unam et modicam actionem. Tertius gradus est
eorum quae magis distant ab optimo, quae tamen
acquirunt perfectum bonum per plures operationes.

Deinde cum dicit: Quemadmodum in corpo-
re etc., manifestat per exemplum. Et * dicit quod
in corporibus videtur * illud corpus optime esse
dispositum, quod non indiget aliqua exercitatione ὃ
ad bonam sui habitudinem (quae dicitur euechia);
in secundo autem gradu est corpus quod per modi-
cam deambulationem consequitur bonam habitu-
dinem; in tertio autem gradu est corpus quod
ad bonam habitudinem . consequendam indiget
multis exercitiis, puta cursu, lucta et pugna.

3. Deinde cum dicit: Zferum autem alteri etc.,
ponit principia per quae solvitur secunda pars
quaestionis, quare scilicet inferiores planetae pau-
cioribus motibus moventur * quam superiores. Et
primo ponit principia; secundo adhibet exem-
plum, ibi: Propter quod oportet putare * etc.

Circa primum tria facit: primo ponit esse quen-
dam gradum inferiorem tribus praedictis ". Et dicit
quod invenitur in quarto gradu aliquid quod, qui-
buscumque laboribus, non potest pertingere ad
hoc quod adipiscatur bonum perfectum, sed po-
test consequi quoddam aliud bonum minus per-

192

fecto bono; puta si aliquod corpus per nullum

exercitium posset consequi perfecte bonam habi-
tudinem, sed per aliqua exercitia consequeretur *
aliquantulum meliorem dispositionem quam prius
habebat *.

Secundo, ibi: Est autem dirigere etc., ostendit
in hoc etiam gradu esse quandam diversitatem ;
dicens quod difficile est dirigere ^, idest rectificare,
aut multa aut multoties: difficilius enim est re-
ctum * se habere in multis quam in paucis. Mul-
titudo autem * accipi potest vel secundum diver-
sitatem rerum, vel secundum diversitatem actio-
num ordinatarum ad aliquid unum; ad quorum

MUNDO LIB. II

primum pertinet quod dicit multa, ad secundum
pertinet quod dicit multoties, maxime si actiones
non simul fuerint. Ex quo apparet quod maioris
virtutis est quod per multa potest in aliquod
bonum pertingere, quam quod in illa multa non
potest *, et ita non consequitur illud bonum.

Tertio, cum dicit: Puía myrios etc., ponit
exemplum de eo quod nunc dictum est. Et primo
quantum ad hoc quod dixit * muita; dicens quod
difficile est proiicere ὁ myrios astragalos, idest de-
cem millia astragalorum, quae sunt quaedam ge-
nera missilium, ex insula quae dicitur Chios,
ubi sunt magni astragali (alia littera habet Coos,
quae est alia insula Graeciae, in qua similiter sunt
magni astragali); facile est autem quod aliquis
iaciat unum ex his vel duo.

Secundo, ibi: E? iterum etc., exemplificat quan-
tum ad id quod dixit ^, multoties. Et dicit quod
quando oportet operari aliquid huius gratia, et
hoc alterius gratia, et illud adhuc alterius gratia
(ita scilicet quod ad unum finem oporteat perve-
niri per multas actiones ad invicem ordinatas),
facile * est hunc finem adipisci, quando per unam
actionem vel duas * potest aliquis consequi finem;
puta si aliquis emit equum ad hoc quod aequitet,
et aequitando perveniat ad locum aliquem. Sed
quando oportet ad finem pervenire per plures
actiones, tunc hoc est difficilius; puta si non ha-
beat pecuniam in promptu unde emat equum,
sed * oportet eam acquirere per operationem ali-
cuius artificii *, ad quae exercenda iterum indi-
geat quaerere instrumenta alicuius artificii ", Ma-
nifestum est igitur quod maior virtus requiritur, et
ex parte intellectus ordinantis et ex parte poten-
tiae exequentis, per plures actiones pervenire in
finem, quam per unam vel pauciores *.

4. Deinde cum dicit: Propter quod oportet, pu-
lare etc., ponit exempla praemissi principii. Et
dicit quod propter praemissa oportet existimare
quod actio stellarum, secundum multitudinem vel
paucitatem motus earum, sit similis actioni ani-
malium et plantarum. Videmus enim quod in
istis inferioribus homo, habens perfectam animae
virtutem, habet multiplices operationes, quia po-
test multa bona adipisci: et propter hoc multa

ε) Dicit ergo primo quod in his... exemplum. Et. — Ista omnia omit-
tunt P et codd. exc. A (qui tamen in principio legit corrupte quod illis);
male, ut patet, quia, iis omissis, nihil habes quod correspondeat superius
dicto primo ponit principium, neque textui Videtur... per plures, neque
dicendis de diversis gradibus ad bonum tendentium; cf. num. seq. et
num. 5. Credimus quae ex A adoptavimus, ideo omissa esse in ceteris,
quia homoteleuto aequivalent. Margo E supplet: Dicit ergo primo quod
in ipsis rebus est dare triplicem ordinem: quaedam enim videntur
existere et habere optimam dispositionem sine aliqua actione; alia
autem sunt isti propinquissima, quae habent bonam dispositionem per
paucam actionem et unam; alia autem sunt remota ab his, quae acqui-
runt suum bonum esse per plures actiones et operationes. Deinde cum
dicit: Quemadmodum in corpore, declarat. Et. Quia propter omissio-
nem oratio non cohaeret, pro sequens dicit, P legit Dicit ergo primo,
CsI Dicit ergo.

X) exercitatione — existenti ratione BDEGIpF ; exercitatione existenti
ratione C, cf. supra not. «. — Lin. seq. pro sui, quod om. P, suam A.

ἢ) praedictis. — P legit principiis iam dictis, quia codd. exc. AsE
praedictis corrumpunt in planetis. — Lin. seq. pro quibuscumque labo-
ribus, quantumcumque laboret A.

0) ostendit in hoc... dirigere. — ta ^; ceteri cum P omittunt istud,
non alia ratione quam quia homoteleuton est; iidem pro rectificare ,
certificare.

t) Multitudo autem. — autem om. P et codd. exc. Asl. — Lin. seq.
pro rerum, agentium P. — Ibi dicit multa, dicit multi BCDEF ; G lac.—
Pro non simul fuerint, non sic fuerint P et codd. exc. A.

*) in aliquod bonum ... non potest. — Istud homoteleuton om. P et
codd. exc. A; qui tamen, per incuriam amanuensis, om. i» ante aliquod
bonum, et in illa corrumpit in milia.

X) proiicere. — iacere, idest proiicere P, contra omnes codd. — Post
unam lin. pro missilium, miscilium A, instrumentorum P et cet. Quae
sequuntur, ex insula quae dicitur Chios ubi sunt magni astragali, om.
P et codd. exc. A; non bene tamen, ut patet ex alia littera habet et ex
similiter, quae in lectione P ad nihil referrentur. Animadvertimus A non
legere ex ante insula, sed et À', quod forte etiam ex hac interpretari
possumus. — Pro littera, plurimi legunt lectura. Pro Coos, Chios P,
etheos BI, ch'os E, cheos cet., sed A expungit e. Pro alia insula, aliqua
insula P et codd. exc. A.

p) Secundo... dixit. — Tertio ... dixerat P et codd. exc. A, sed conf.
supra Et primo quantum ad etc. — Pro quando, quandoque P et codd.
exc. C; cf. text. -- Sequenti linea et illud adhuc alterius gratia om. A,
quia homoteleuton. Statim cet. et P om. ita. — Pro oporteat perveniri,
oportet pervenire P.

y) ad quae exercenda ... artificii. - Omittitur hoc homoteleuton in P
et codicibus excepto A, cuius lectionem adoptavimus ut melius exprima-
tur pluralitas actionum, de qua agitur. — Statim pro igitur A legit enim.

* dicit p.

- unam vel
P ose P.

— ——————

* semper om. A.

CAP. XII, LECT. XVIII

potest * operari, non solum absolute, sed etiam
secundum ordinem unius ad aliud, ut puta cum
excogitat magnam seriem actionum ordinatarum
in unum finem. Nec tamen propter hoc homo est
optimum in universo: quia id^ quod est optimum
in universo, scilicet Deus, nulla indiget actione
quoad adipiscendum proprium bonum. Non enim
habet aliquem finem extra se, quem oporteat adi-
pisci per aliquam actionem, sed ipse est finis sui
ipsius et omnium aliorum: actio autem quae est
propter finem, semper * in duobus consistit, cum
oporteat ibi considerari et finem cuius gratia ali-
quid agitur, et id quod est ad finem, quod agitur
gratia huius, scilicet finis. Sed * animalium praeter
hominem sunt pauciores actiones quam hominis:
tum quia non habent actiones " intellectivae partis;
tum quia in actionibus exterioribus habent deter-
minatum modum praefixum sibi a natura, sicut
hirundo semper eodem modo facit nidum. Sed
plantae habent forte unam operationem tantum,
scilicet nutritivam, et hanc parvam, idest imper-
fectam, respectu operationis sensitivae et intelle-
ctivae. Et huius diversitatis ratio est, quia finis ad
quem pervenitur ?, vel est unum aliquod bonum
perfectum, puta ad quem pervenit homo, scilicet
beatitudo, quam homo consequitur per multas ope-
rationes; aut sunt multa quae praeexiguntur ad

. perfectum bonum, ad quorum aliquod pertingunt

plantae et animalia per unam vel paucas opera-
tiones. Puta ad beatitudinem praeexigitur primo
conservatio * vitae, deinde cognitio sensibilium, et
ultimo apprehensio universalis veritatis, in qua
consistit finalis beatitudo: et hanc solüs homo
consequitur, conservationem autem vitae conse-
quitur planta per actum nutritivae partis, animalia
autem irrationabilia super hoc consequuntur co-
gnitionem singularium.

5. Sic igitur patet ex omnibus praemissis quin-
que esse ordines rerum. Nam supremum in
entibus est quod habet perfectum bonum sine
actione; secundum autem est quod habet perfe-
ctum bonum per unum vel paucos motus; ter-

tium autem est quod acquirit perfectum bonum

per multas operationes, sicut homo. Quartus
autem gradus * est qui non potest acquirere per-
fectum bonum ullo modo, sed acquirit aliquid
praevium per paucos motus vel per unum tan-

193

tum, sicut animalia et plantae. Relinquitur autem
infimum esse quod nihil horum potest acquirere,
et propter * hoc non habet participare aliquem
motum.

Sic igitur quod aliquid omnino careat motu,
potest dupliciter contingere: uno modo quia est
perfectissimum, alio modo quia est imperfectissi-
mum. Similiter etiam quod aliquid habeat unum
vel paucos motus, potest dupliciter contingere:
uno modo quia est propinquum perfectissimo, alio
modo quia est" propinquum imperfectissimo. Quod
autem aliquid habeat multas actiones vel motus,
contingit ex eo quod medio modo se habet.

6. Deinde cum dicit: Hoc quidem igitur ha-
bet etc., adaptat praedicta principia ad propositum.
Et dicit quod in ordine rerum hoc * quod supre-
mum est, habet et participat optimo absque omni
motu: quod quidem contingit * substantiis sepa-
ratis, quae sunt omnino immobiles. Dicit autem
habel *, propter supremam causarum, quae est
Deus altissimus, qui est ipsa essentia bonitatis: dicit
autem participat *, propter inferiores substantias
separatas, quae esse et bonum habent ex alio: nam
participare nihil aliud est quam ab alio partialiter
accipere. Hic est igitur primus et supremus ordo
entium. Secundum ordinem distinguit, dicens
quod est aliquid quod de propinquo attingit illud
optimum per paucos motus; sicut suprema sphae-
ra, quae intantum dicitur appropinquare ad illud
optimum, inquantum pertingit ad hoc quod sit
causa universalis * corporalium, et causa perma-
nentiae ipsorum. Deinde ponit tertium gradum,
dicens quod aliquid * appropinquat ad bonum
optimum per multos motus; sicut superiores pla-
netae, qui etiam sunt causae universales effe-
ctuum in mundo, et permanentiae et fixionis re-
rum. Deinde ponit quartum gradum, dicens quod
aliquid est quod non potest participare * illud
perfectum bonum, sed sufficit * qualitercumque
appropinquet.

7. Et ad horum * manifestationem subiungit
exemplum, dicens quod, si ponamus sanitatem
vitae finem *, invenimus quantum ad hoc aliquid
esse optimum, quod scilicet semper est sanum.

In secundo autem gradu est quod fit * sanum per * si coaa.

solam extenuationem, idest subtractionem super-
fluorum. In tertio autem gradu est quod sani-

E) et propter hoc multa potest. — lta AI; et multa potest PC, pro-
pter multa quae potest D, et propter multa potest BEFG.

0) quia id. — scilicet quia id PBCDGI. — Linea sequenti pro scilicet
Deus etc, codices legunt scilicet (quia scilicet E) ipse Deus in nullo
indiget actione quasi (quasi ad A) adipiscendum proprium bonum. Le-
ctio A certo est bona.

x) quam hominis: tum quia non habent actiones. — praeter actiones
P; cuius lectionis occasio fuisse videtur omissio istius homoteleuti, quod
ex nostris omittunt BD. — Post tres lin. pro plantae, Ppl planetae; ed. 1516
cum cet. codd.

e) pervenitur. — pervenit P. Pro bonum perfectum, summum per-
fectum P et codd. exc. A; cf. passim per lect. -- Post unam lin. pro prae-
exiguntur, exiguntur P et codd. exc. A.

σὴ primo conservatio. — quaedam conservatio P et codices excepto A.
— Statim deinde omittit P. — Ibi universalis veritatis, quod habet A,
PsE omittunt universalis, quia ceteri codices illud corrumpunt in caloris
vel coloris.

1) Quartus autem gradus. — |ta A; autem om. P et cet. — Pro qui
non potest, quod non potest codd.; pro acquirere, recipere P, acci-
pere codd. exc. A5 pro ullo modo, nullo modo P (aliqui codd. aequiv.) ;

Opp. D. Tnoxax T. Ill.

pro aliquid praevium, aliquid primum BCEI; A pro aliquid praevium
per paucos motus, habet tantum primum motus. —

v) imperfectissimum. Similiter... alio modo quia esi. — Hoc ho-
moteleuton om. P et codd. exc. A; in A tamen pro propinquum per-
fectissimo legitur perfectissimum, quod certo falsum est, ut patet ex
immediate praecedentibus, aliquid caret omnino motu, quia est perfe-
ctissimum; unde hic non potest dici quod perfectissimum habet unum
vel paucos motus. Sed et in lectione P continetur falsum: non enim quod
est propinquum imperfectissimo caret omni motu, sed ipsum imperfe-
ctissimum , ut patet ex praeced. Aelinquitur autem etc.

9) Dicit autem habet. — P et codices excepto A habent enim pro
autem. Pro habet, hoc autem habet pl, hoc sl, supremum E, optimo P;
omittunt ceteri exc. sFG.— Statim pro causarum, corrupte eorum AEG
pl, earum BDF. — Pro qui est ipsa, quae est ipsa codices excepto A.

3) participat. - P add.etc. — Lin. seq. pro esse et bonum, esse et
bene esse A. ^ Idem pro partialiter, participaliter; pro Hic est, Et
hoc est; et pro distinguit, designat.

Y) vitae finem. — esse finem A, esse vitae finem CGsF. — Linea
sequenti P omittit scilicet, quia codices excepto AsF illud corrumpunt
in sic.

25

* per p. - partici-
pare om. 4.

*

A, id P.

add

* rerum add. 4.

*

* percipere codd.

* si add. 4.

*eorumP et codd,

exc. A.

ut codd. exc.

* convenit A; in
P.

aliquis ΒΟΡΕΙ.

* quidem om. 4.
lis codi. exc. P
et codd. exc. 4;
et ad

* si P.

* sanitatis P et
codd. exc. Ast.

* in add. P.

* sive codd.

* horum om. A.-
ordine ed. 1516
et.codd. exc. 4.

* illud 4.
** scilicet om. P.
* et om. P.

* qui P.

* creando A.

* tria om. codd.
exc. A.

* primum v» ; cf.
text.

* omnino codd.

[i

194
tatem quidem * adipiscitur ** per extenuationem,
sed ad hoc quod extenuetur indiget cursu, et ad
hoc Pac currat requiritur quod aliquid aliud
agat, ut * sit aptum ad cursum; et sic habet plures
motus quibus pervenit ad finem sanitatis. Quartus
autem gradus est quod non potest pervenire ad
hoc quod sanetur, sed pervenit ad aliquid eorum
quae sunt praevia sanitati *, puta ad hoc solum
quod currat, vel etiam ulterius quod extenuetur;
quorum neutrum est finis, sed eorum est aliquis
finis, scilicet sanitas, ut dictum est.

Et horum rationem assignat, dicens quod ma-
xime optimum est * omnibus finem sortiri qua-
litercumque, scilicet sive sine motu, sive per
paucos, sive per multos motus. Si vero * non
contingat adipisci finem, semper tanto aliquid
erit melius, quanto magis appropinquat ad opti-
mum; puta quod pertingit ad extenuationem, quae
est propinquissima sanitati, est melius quam quod
pertingit ad cursum. Ex quo etiam patet quod
in unoquoque horum * ordinum possunt esse
multi gradus.

8. Et quia terra maxime distat ordine naturae
a summo ordine rerum, ideo totaliter non move-
tur *, quasi non valens appropinquare ad optimum
per hunc modum quod sit causa aliorum. Illa
vero quae sunt propinqua terrae, quae sunt in
quarto ordine, paucis motibus moventur : quia
non attingunt ad alterum * extremum, ut scilicet **
sint universales causae permanentiae rerum; sed
intantum moventur, inquantum possunt sortiri
aliquid de similitudine primi et divinissimi prin-
cipii, in hoc scilicet quod et * ipsa sint aliorum
principia. Sed primum caelum statim sortitur hanc
similitudinem per unum motum: quod * pertinet
ad secundum gradum. llla vero quae sunt inter-
media inter primum caelum et extrema corpora,
quae sunt in tertio ordine, attingunt similitudi-
nem primi principii in causando * , per plures
motus.

9. In his autem quae dicta sunt, tria * expressit:
scilicet principium *, quod habet et participat
optimo: hoc enim exposuit esse divinissimum
principium. Similiter etiam secundum ordinem,
qui per paucos motus attingit perfectum bonum,
attribuit primo caelo. Quintum etiam ordinem,
qui propter imperfectionem omni * caret motu,
attribuit terrae. Remanet autem dubitatio de aliis
duobus ordinibus, quibus sint attribuendi. Nam
si tertium ordinem attribuamus superioribus pla-
netis, eo quod per plures motus consequuntur
perfectum bonum et durabile **, videbitur attri-
buere quartum ordinem soli et lunae, ut dicamus
quod non attingunt ad perfectum bonum: quod
videtur inconveniens, praesertim cum sol videatur

DE CAELO ET MUNDO LIB. II

esse nobilissimus planetarum, et tam ipse quam
luna videantur habere maximam efficaciam in
inferioribus corporibus.

10. Et ideo * Averroes dicit in commento suo
quod quartus ordo, eorum scilicet quae * non
attingunt perfectum. bonum sed appropinquant
ad ipsum per paucos motus, attribuitur tribus
elementis, scilicet aquae, * aeri et igni; quae qui-
dem moventur duplici motu, scilicet motu pro-
prio secundum naturam gravitatis vel levitatis P,
et motu quem consequuntur ex caelestibus cor-
poribus; sicut ignis et superior pars aeris moven-
tur circulariter secundum motum caeli, et mare
fluit et refluit secundum motum lunae. Tertium
autem ordinem attribuit omnibus planetis, qui
consequuntur perfectum bonum, idest causalita-
tem universalem super haec inferiora, per plures
motus.

11. Sed secundum hunc intellectum, dubitatio
quam movit Aristoteles remanet insoluta. Et ideo
secundum intentionem Aristotelis dicere oportet
quod quartus gradus attribuatur soli et lunae,
qui secundum ipsum sunt infimi planetarum. Et *
secundum principia Aristotelis, eorum ordo in
dignitate est secundum ordinem situs. eorum; eo
quod superior sphaera continet inferiorem *, con-
tinens autem est nobilius et formalius contento ,

sicut dicitur in IV Physic. *, et sicut postea di-

cetur in capitulo de terra *. Secundum hoc ergo
intelligendum est * quod optimum in rebus est
permanentia. Quae quidem in substantiis sepa-
ratis est absque omni motu; et quidquid per-
manentiae est in inferioribus rebus, illinc deri-
vatur. Et inde est etiam quod supremum caelum,
quod est propinquissimum substantiis separatis ,
suo motu diurno est causa sempiternitatis et per-
manentiae rerum: et ideo maxime attingit ad
similitudinem primi principii Superiores autem
planetae sunt magis causa permanentiae et dura-
tionis quam inferiores: unde Saturno attribuuntur
res fixae. Et inde est etiam * quod, secundum
Ptolomaeum in Quadripartito, quod ea quae sunt
Saturni 77 attribuuntur ad universalia loca tem-
porum; ea autem quae sunt lovis, ad loca an-
nualium temporum; ea vero quae sunt Solis et
Martis et Veneris et Mercurii, ad loca mensium;
transitus vero Lunae ad loca diurna. Coniunctio-
nes etiam * superiorum planetarum coaptantur
effectibus magis universalibus et permanentibus ,
secundum astrologos. Sol autem et luna, qui sunt
inferiores planetae secundum Aristotelem, habent
maxime δὲ efficaciam ad causandum transmuta-
tiones in istis inferioribus corporibus: quod qui-
dem non est optimum, sed aliquid ordinatum ad
optimum et praevium ei; nam corpora inferiora

€) ordine naturae... totaliter non movetur. — P omittit ordine na-
turae; A omittit a summo ordine, et pro ideo totaliter non movetur
legit ideo non totaliter non movetur.

««) et durabile. — et optimum P, durum A. — Paulo inferius pro
attingunt, attingant A. — quod videtur inconveniens omittunt codi-
ces, — Post unam lineam pro videantur, videatur P et codices exce-
pto AI.

(8) vel levitatis. — et levitatis P. — Post unam lin. ^ Ibi sicut ignis et
superior, codd. exc. Asl sunt pro sicut; E om. ignis et; cet. exc. AsI

om. et. — Pro moventur, movetur PEFG. — In fine numeri pro causa-
litatem universalem, causalitates universales Ῥ et codd. exc. A.

YY) Saturni. — Iovis codd. exc. AEsGI. — Pro /oca temporum, loca
terrae P et codd, exc. A, — Statim P om. sunt ante Jovis. — Pro an-
nualium temporum, quod habent PA, annualium et temporum B, ani-
malium temporum C, animalium et temporum cet.

90) maxime. — maiorem P et codd. exc. A. — Pro ad causandum,
multi codd. vel simpliciter vel prima manu ad emendum. — Post duas
lin, pro praevium ei, primum ei BCEpGI; cf. not. τ.

* Unde a4.

? me codd. exc.

* et add. ».

PR

* Quia E.

* inferiores 4.

* Ca n. i
Th. lot ea

* etiam om. 4.

* sua add. x,
* autem v.

Dogg BCDE
: sed secun-
dum v.

* Num. praec.

"Lect. tv, n. 12.
4 om. Pet

exc, A
S. Th. lect

ic i i XE c

etiam
pe

multitudine 4.

[44

zi

cya n UNS

. dispositus numerus caelestium corporum,

"CAP. XII, LECT. XVIII

per transmutationem generationis et corruptionis
consequuntur perpetuitatem in specie *, quam in
individuo habere non possunt.

12. Simplicius tamen * dicit in commento quod
non existimat ordinem nobilitatis esse in corpo-
ribus caelestibus secundum ordinem situs; sed *
quod unumquodque corporum caelestium, sive
nobilius sive minus nobile, ibi ponitur ubt opti-
mum estipsum poni; et ideo luminaria mundi,
scilicet sol et luna, secundum Aristotelem pro-
pinquissime situantur inferioribus corporibus, quae
indigent illuminari ab eis. — lllud tamen quod
prius * dictum est, magis verum esse videtur, se-
cundum convenientiam principiorum naturalium.

13. Secundum vero suppositiones moderno-
rum astrologorum , satis convenienter videtur
licet
non secundum rationem quam Aristoteles hic
assignat. Nam sicut supra * dictum est, et sicut
Aristoteles dicit in XII Metaphys. *, oportet in
caelestibus motibus aliquid esse quod est causa
perpetuitatis et durationis * rerum, et oportet **

2€ aliquid esse quod pertinet ad causam transmuta-

tionis; et in unoquoque ordine oportet esse aliquod
summum. Sicut igitur in ordine causalitatis per-
manentiae rerum, post primum motum qui revol-
vit totum, praeeminentiam obtinet octava sphaera;
ita etiam * in ordine causalitatis transmutatio-
nis rerum, summum locum obtinet sphaera solis,
quae quodammodo proportionaliter respondet in
hoc ordine sphaerae stellarum fixarum *'; ita
scilicet quod, sicut sphaera stellarum fixarum prae-
eminet in stellarum multitudine, quod congruit
universalitati causalitatis eius, propter diversas
effectuum species, ita etiam sphaera solis super-
abundat in. magnitudine * solaris corporis et
luminositatis eius, propter efficaciam transmutandi
inferiora corpora. Unde sicut sphaerae stellarum
fixarum attribuuntur duo motus, scilicet motus
proprius et motus superioris sphaerae; ita etiam
soli attribuitur duplex motus, scilicet unus pro-
prius, quo movetur in suo circulo, et alius quo

. movetur sphaera eius secundum motum sphaerae

stellarum fixarum. Utrique autem sphaerae quasi
deserviunt tres inferiores sphaerae. lta scilicet
quod sphaerae stellarum fixarum intelligantur de-
servire, ad causandum permanentiam 55 in rebus
et ad universales effectus, Saturnus, lupiter et

195

Mars: propter quod uniformes habent motus se-
cundum numerum; nam sicut dictum est *, uni-
cuique eorum attribuuntur tres motus. Soli autem
intelliguntur deservire tres inferiores planetae, ad
causandum * transmutationem in rebus: et ideo
gradatim diversificantur " in numero motuum;
ita scilicet quod Soli attribuantur duo motus,
Veneri attribuantur tres, Mercurio quatuor, Lunae
quinque.

14. Est etiam sciendum * quod, quia Aristoteles
hic terram ponit non participare aliquem motum,
Alexander convenienter dicit eam esse inanima-
tam. Sed Simplicius in suo commento declarat,
dicens terram esse animatam ' (sequitur enim
in hoc errorem gentilium, qui cultum divinitatis
terrae attribuebant). Quod Aristoteles reprobat in
ΠῚ de Anima ἢ, ostendens quod nullum corpus
simplex est animatum. Quod etiam evidenti si-
gno apparet: quia quae in animalibus sunt magis
terrea, sicut ossa, insensibilia sunt. Si autem cor-
pus caeleste, simplex existens, est animatum, non
impedit hanc * rationem: quia corpus caeleste
non subiacet contrarietati, sicut simplicia elemen-
torum corpora.

Nititur autem probare corpus terrae esse ani-
matum, quia * in aeternum durat, et ** ex eo quod
aliquae partes terrae sunt animatae: non atten-
dens quod ad corpora animata, terra et alia ele-
menta habent habitudinem materiae, corpus autem
caeleste habitudinem agentis. Agens autem nobi-
lius est facto, sed factum nobilius ,est * materia:
unde etsi caelum habet nobiliorem formam quam
corpora animata, elementa tamen habent * formam
minus nobilem. - Similiter etiam nititur ostendere
quod non repugnat animationi terrae quod non
movetur. Uno quidem modo quia etiam plantae
sunt animatae, quae tamen non moventur secun-
dum locum. Sed in hoc fallitur: quia quamvis *
non moveantur motu locali, moventur tamen motu
augmenti et decrementi. Alio modo quia, cum
etiam ea quae intelligunt * dicat Aristoteles vivere,
nihil prohibet terram esse animatam et viventem,
licet non moveatur secundum locum: potest ta-
men esse quod intelligat. Sed hoc etiam * est con-
tra Aristotelem, qui dicit in II de Anima * quod
in corporibus corruptibilium non est aliquid ha-
bens intellectum sine sensu; terram autem insen-
sibilem esse, manifestum est ex eo quod quotidie

sc) sphaerae stellarum fixarum. — fixarum om. P et codd. exc. A.—
Sequenti linea pro praeeminet, permanet codd..exc. A. — Pro congruit
universalitati causalitatis eius, A dupliciter corrupte congruit usualitati
congruitati eius caliditatis eius, sed congruitati eius expungitur per
vacat; idest ponitur caliditatis tanquam correctio pro congruitati.

UC) ad causandum permanentiam. — A transponit ad permanentiam
causandam; cet. om. permanentiam, et legunt causandam. — Post tres
lin. P et- codd. exc. A om. eorum post unicuique.

7:5) et ideo gradatim diversificantur. — P et codd. exc.-A om. gra-
datim; sed cf. immediate sequens ifa scilicet quod etc., quod quamvis
sit etiam explicatio diversitatis in numero motuum planetarum, magis
tamen videtur esse explicatio huius, quod nempe planetae « gradatim
diversificantur in numero motuum. » — Post Veneri E om. attribuantur ;
BF hab. lac.; A sententiam sic construit: ita scilicet quod , cum Soli
attribuegtur duo motus, et Veneri attribuuntur tres, Mercurio attri-
buuntur quatuor, Lunae quinque.

00) Alexander convenienter ... esse animatam. — lta A; P et cet. om.
homoteleuton sed Simplicius... animatam, ita ut sequens reprobatio

Alexandro applicari debeat; sed quia ei convenire non potest si conve-
nienter dicit terram esse inanimatam, ideo P expungit convenienter
(pro quo inconvenienter sG), et legit animatam (cum sEG). Quae lectio
certo corrupta est: Alexander enim, ut apud Simplicium (op. cit., pag. 79
recto, col.1 -) est videre, dixit terram esse inanimatam. Adoptavimus lect. A,
quae et sententiam Alexandri bene allegat, et etiam nexum cum sequen-
tibus clare assignat. In iis enim quae sequuntur, patet s. Thomam refellere
Simplicium, qui l. c, per diversas rationes intendens Alexandrum de
impudentia suae opinionis convincere, conatus est demonstrare terram
esse animatam; quas Simplicii rationes omnes, ad hunc finem inductas,
s, Thomas unam post alteram hic refutat. — Lin. seq. pro cultum divi-
nitatis , clericum divinitatis A, — Post attribuebant, codd, exc. A
add. et.

u) elementa tamen habent. — Pro tamen , autem CF; cet. exc. A
om. — Pro Similiter etiam, Similiter autem P et codd. exc. A. — Sta-
tim pro 2:02 repugnat animationi, non repugnat actioni codd. exc. sI.—
Pro quod non movetur, quod non moveatur P. — Pro plantae sunt ani-
matae, planetae sunt animatae PAslI,

* Lect, praeced.
n. 5.

* causandam co-
dices.

Ju

*

secundum P.

00

* Cap. xii, n. 1;
S.Th. lect. xvii,

* habere codd.
eXC. ASE.

* quod codd. exc.

A.
** et om. codd.

* est om. P.

* etsi codd.

* intelligant co-
dices exc. Ast.

* n0n BCDEFPGI ,
om. P$GI.

* Cap. rit, n. 7;
S. Th. lect. vi. -
Cf. sup. lect. xit,
n. 5.

xx

196

scinditur et atteritur. Adhuc autem, cum eadem
sit natura totius et partis, sicut et idem motus ἢ,
si terra tota haberet animam intellectivam, opor-
teret quod quaelibet pars eius divisa esset animata
et intelligens; et quod ulterius omnia corpora
mixta, in quibus terra superabundat, essent talia;
quod est derisibile. - Addit etiam quod licet terra
stet, habet tamen aliquam operationem, quae est
ipsum stare; ut sicut caelestis corporis est ope-

DE CAELO ET MUNDO LIB. II

ratio movere ?, ita terrae operatio est stare vel
quiescere. Sed in hoc fallitur: quia stare vel quie-
scere non est operatio, sed privatio operationis
vel motus. Unde cum cuiuslibet viventis corporis
oporteat esse aliquam operationem vitae, quae
appareat in ipso corpore, et non solum in anima
(alioquin frustra corpori uniretur), manifestum
est * quod terra, in cuius corpore nulla vitae
operatio apparet, non potest esse animata.

xx) sicut et idem motus. — sicut et idem est motus A; cet. corrum-
punt sicut in sic, et.sequens tota in mota.

XX) movere. -- manere A corrupte. — Statim vel quiescere om. codd.
— Ibi quia stare, P om. quia.

λλ

* aulem add. p.

Eusis nor. En a
B

s

n. 1; et lect.xvit,
n. 7.

* quare om. A.

Jfpsam-
x ἡ iov,

* Cf.lect. praec. -

CAP. XII, LECT. XIX

197

LECTIO DECIMANONA

SOLVITUR SECUNDA DUBITATIO LECT. XVII POSITA

Περὶ δὲ τῆς ἀπορίας ὅτι xac μὲν τὴν πρώτην μίαν
οὖσαν φορὰν πολὺ πλῆθος συνέστηκεν ἄστρων, τῶν
δ᾽ ἄλλων χωρὶς ἕκαστον εἴληφεν ἰδίας κινήσεις, δὲ
ἕν μὲν ἄν τις πρῶτον εὐλόγως οἰηθείη τοῦ᾽ ὑπάρ-
χειν" νοῆσαι γὰρ δεῖ τῆς ζωῆς χαὶ τῆς ἀρχῆς ἑχά-
στῆς πολλὴν ὑπεροχὴν εἶναι τῆς πρώτης πρὸς τοῖς
ἄλλας,
δ᾽ ἂν ἥδε συμβαίνουσα χατὰ λόγον᾽ ἡ μὲν γὰρ
píx οὖσα πολλὰ κινεῖ τῶν σωμάτων τῶν
αἱ δὲ πολλαὶ οὖσαι ἕν μόνον ἑκάστη «τῶν
γῶὰρ πλανωμένων ἕν ὁτιοῦν πλείους φέρεται φοράς.
Ταύτῃ τε οὖν ἀνισάζει ἡ φύσις xal ποιεῖ τινὰ τάξιν,
πῇ μὲν μιᾷ φορᾷ πολλὰ ἀποδοῦσα σώματα; τῷ δ᾽
ἑνὶ σώματι πολλαὶς φοράς"
xal ἔτι διὰ τόδε ἕν ἔχουσι σῶμα αἱ ἄλλαι φοραί, ὅτι
πολλὰ σώματα κινοῦσιν αἱ πρὸ τῆς τελευταίας xal
τῆς ἕν ἄστρον ἐχούσης" ἐν πολλαῖς γὰρ σφαίραις ἡ
τελευταία σφαῖρα ἐνδεδεμένη ψέρεται, ἑχάστη δὲ
σφαῖρα σῶμα τυγχάνει ὄν. ᾿Εχείνης ἂν οὖν χοινὸν
εἴη τὸ ἔργον" αὕτη μὲν γὰρ ἑχάστῃ ἡ ἴδιος φύσει
φορά, αὕτη δὲ olov πρόσχειται, Παντὸς δὲ πεπερα-
σμένου σώματος πρὸς πεπερασμένον ἡ δύναμίς ἐστιν.
᾿Αλλοὸ περὶ μὲν τῶν τὴν ἐγκύχλιον φερομένων χίνησιν
ἄστρων εἴρηται ποῖ᾽ ἄττα κατά τε τὴν οὐσίαν ἐστὶ
καὶ κατὰ τὸ σχῆμα; καὶ περὶ τῆς φορᾶς xo τῆς
τάξεως αὐτῶν.

ef

. SywoPsis. 1. Argumentum textus. -- 2. Prima solutio dubita-
tionis secundae (lect. xvrr, n. 7), sumpta ex excellentia primae
'Sphaerae in comparatione ad alias, tum quantum ad vitam eius,

.tum quantum ad esse principium ceterorum, seu quantum ad

universalem causalitatem; quatenus a) immediatius ordinatur ad
primum motorem; b) continet et revolvit alias sphaeras; c) habet
simplicissimum et velocissimum motum. Atqui in corporibus
caelestibus nobilissimum et magis activum est stella. Ergo con-
venit primae sphaerae, per comparationem ad alias, abundare
stellis. — 3. Nihil autem differt ad propositum, si supponatur
Stellarum fixarum sphaeram non esse supremam. Motus enim
supremae sphaerae, quae stellis caret, ordinatur ad motum stel-
larum fixarum: unde illa sphaera prima, quantum ad ordinem
"motus, cadit in eundem ordinem cum sphaera stellarum fixarum.
Et ideo Aristoteles signanter dixit multas stellas esse secundum
primam /ationem, non autem secundum primam spRaeram. —
4. Secunda solutio, sumpta ex proportionis aequalitate inter stel-
las fixas et planetas. Rationabiliter natura disposuit quod, sicut
uni primo motui attribuuntur multae stellae, ita uni corpori,
cuilibet nempe planetarum, attribuuntur multi motus. Planetae
enim sunt quasi instrumenta supremae sphaerae, quae est quasi

nis, hic solvit dubitationem secun-
P dam *, qua scilicet quaerebatur quare,
)^cum in sphaera primi motus sint in-
numerabiles stellae, in qualibet aliarum inferio-
rum non est nisi una.

2. Ponit autem ad hoc tres solutiones. Quarum
prima est sumpta ex excellentia primae sphae-
rae ad alias. Et dicit quod, circa dubitationem
qua dubitatur quare * secundum motum primae

* De dubitatione autem quare secundum primam quidem
unam existentem lationem magna multitudo constat
astrorum, aliorum autem singillatim unumquodque ac-
cepit proprios motus, * propter unum quidem utique
quis primum rationabiliter existimabit hoc existere: in-
telligere enim oportet vitae et principii uniuscuiusque
multam excellentiam esse primae ad alias.

* Erit autem utique accidens secundum rationem. Prima
quidem enim, una existens, multa movet corporum
divinorum: multae autem existentes, unum solum una-
quaeque; errantium enim unumquodque pluribus fertur
lationibus. Sic quidem igitur adaequat natura et facit
ordinem, uni quidem lationi multa tribuens corpora,
uni autem corpori multas lationes.

* Et adhuc propter hoc quidem unum habent corpus aliae
lationes, quia multa corpora movent, quae primae ulti-
mae et unum astrum habentis: in multis enim sphaeris
ultima sphaera infixa fertur. Unaquaeque autem sphaera
corpus existit ens. Illius quidem igitur commune erit
opus: haec quidem enim singularis propria per natu-
ram latio, * haec autem velut apponitur. Omnis autem
finiti corporis ad finitum virtus est.

Sed de circulari quidem motu latis astris dictum est qualia
quidem secundum substantiam sunt et secundum figu-
ram, et de latione et ordine ipsorum.

principaliter agens in corporibus; sed instrumentum agit inquan-
tum motum, principale agens autem secundum "rirtutem pro-
priam: ergo convenit supremae sphaerae abundare stellis, in quibus
virtutes activae radicantur, planetis autem abundare motibus. —
Salvatur pariter haec ratio etiam secundum modernorum posi-
tionem. — 5. Tertia solutio, sumpta ex multitudine sphaerarum
unumquemque planetam moventium, secundum antiquos. Omnes
sphaerae ita ordinatae sunt ad invicem, quod superior movet
omnes inferiores ordinatas ad motum eiusdem planetae. Unde
si superior, cum hoc motu, haberet etiam movere plures stellas,
esset ei laboriosum: nam cuiuslibet corporis est virtus finita in
comparatione ad aliud corpus. — 6. Non sic intelligendum est
quod dicitur de difficultate movendi, quasi sit ponderositas in
stellis, aut aliquid resistens motui; sed quia prima sphaera in
hypothesi careret excessu virtutis necessario. — Finita proportio
sphaerae moventis ad corpora mota, ponitur ex eo quod sphaera
movens est corpus. Unde secundum intentionem Philosophi, mo-
vens immateriale habet excessum infinitum supra corpus quod
ab eo movetur. Ex quo arguitur de falsitate Averroes in suo com-
mento. — Tertia solutio non habet locum in modernorum posi-
tione. - 7. Epilogus eorum quae dicta sunt de stellis.

sphaerae, qui est unus, invenitur magis multitudo
astrorum, in aliis autem * sphaeris inferioribus pla-
netarum unaquaeque stella seorsum accipit * pro-
prios motus (ut scilicet alii sint motus Saturni,
alii Iovis, et sic de aliis, cum tamen omnes stellae
fixae sint locatae * secundum unum motum), di-
cendum est quod aliquis. potest existimare hoc
rationabile esse, primo quidem propter hoc unum,
quia * oportet intelligere quod prima sphaera ha-
beat magnam excellentiam in comparatione ad

, . &) sint locatae.— sint locutae A, forte pro sint latae; cf. rot. e, ἡ. —
Pro unum, proprium P, spatium vac. pDG; omittunt BCET, — Linea

sequenti post dicendum est A addit. autem, quod tollit structuram sen-
tentiae.

* Seq. cap. xir.
ext. 67.

* TText. 68.

* Text. 69.

* Text. 70.

* Text. 71.

* etiam BDFI.

* accepit 4.

* quod v.

* quidem hic et
seq. lin. om. 4.

* ul 4.

*. S, "Thr. Téct. x;
Did. lib. XI, cap.
vir, n. I0 sq.

ὃ

198

alias sphaeras: tum quantum ad vitam, quia scilicet
habet nobiliorem vitam 2, utpote habens nobilio-
rem animam; tum quantum ad hoc quod est esse
principium uniuscuiusque, quia scilicet universalis
causalitas magis competit primae sphaerae quam
alicui aliarum. Quae quidem * excellentia conside-
rari potest ex tribus: primo quidem quia imme-
diatius ordinatur ad primum motorem; secundo
quia continet et revolvit omnes alias sphaeras;
tertio autem quia habet motum simplicissimum
et velocissimum. Manifestum est autem quod id
quod est nobilissimum et magis activum in cor-
poribus caelestibus, est stella; quod ostendit lu-
minositas ipsius. Et ideo conveniens est quod *
prima sphaera abundet in multitudine stellarum,
per comparationem ad alias sphaeras.

3. Si vero supponamus quod sphaera stellarum
fixarum non sit suprema sphaera, sed sit alia
sphaera ea superior 7, in qua nulla est stella,
nihil differt ad propositum. Quia motus sphaerae
non est nisi propter motum stellae, ut dicitur in
XII Metaphys.*: unde ille motus supremae sphae-
rae, quae caret stellis, ordinatur ὃ ad motum stella-
rum fixarum; sicut, secundum antiquos astrologos,
unusquisque planeta habet multas sphaeras caren-
tes stella, ordinatas ad motum stellae infixae in
ultima earum. Et secundum hoc, quantum ad or-
dinem motus, illa sphaera prima cadit in eundem
ordinem cum sphaera stellarum fixarum. Propter
quod etiam Aristoteles signanter dicit esse multas
stellas secundum primam /ationem *, non autem
secundum primam sphaeram: quia lationes deter-
minantur &ecundum stellas, propter quas deferen-
das moventur sphaerae, non autem secundum
sphaeras. Hoc autem solum infert quod motus
stellarum fixarum non erit omnino simplex, ut
Aristoteles supponit *, sed compositus ex duobus
motibus.

4. Secundam rationem ponit ibi: Erit autem
ulique etc.; quae quidem sumitur secundum pro-
portionem multitudinis stellarum ad multitudinem
motuum. Et dicit hoc quod in dubitatione poni-
tur, secundum rationem * accidere. Nam prima la-
tio cum sit una, secundum eam moventur multa
caelestium corporum (quae vocat corpora divina,
propter sui perpetuitatem): inferiores autem latio-
nes, multae earum movent unum corpus solum;

DE CAELO ET MUNDO LIB. II

quia quaelibet stellarum errantium, idest planeta-
rum, movetur pluribus motibus, ut supra * dictum
est. Sic igitur natura facit ^ quandam proportionis
aequalitatem inter stellas fixas et planetas, et or-
dinate eas disponit: ita scilicet quod uni primo
motui attribuit multa corpora, idest multas stellas ;
e converso autem circa planetas, uni corpori, idest
uni stellae, attribuit multos motus. -- Et rationabi-
liter * ita distribuit. Nam planetae sunt quasi in-
strumenta quaedam supremae sphaerae, quasi
principaliter *. agentis in corporibus, inquantum
planetis mediantibus quodammodo deferuntur et
coaptantur * multiplices virtutes stellarum fixa-
rum ad haec inferiora. Instrumentum autem agit
inquantum est motum, principale autem agens
agit secundum formam et virtutem propriam: et
ideo conveniens est quod suprema sphaera abun-
det in multitudine stellarum, in quibus radicantur
diversae virtutes activae, planetae autem abun-
dant in multitudine motuum.

Salvatur autem haec ratio etiam secundum po-
sitionem modernorum astrologorum *. Nam etsi
sphaera stellarum fixarum habeat duos motus,
minimum tamen de secundo eorum * participat,
qui tardissimus est in ea. ς

5. Tertiam rationem ponit ibi; Ef adhuc pro-
pter hoc etc.; quae quidem sumitur ex multitudine
sphaerarum moventium unumquemque * planeta-
rum, secundum positiones antiquorum astrologo-
rum. Et dicit quod ideo*?in quolibet apparenti motu
planetarum invenitur unum tantum corpus stellae
quae movetur, quia multa corpora sphaerica sunt
quae movent stellam; ita scilicet quod illae quae
primae, idest superiores, sunt motivae illius sphae-
rae quae est in fine, et quae habet in se ipsam

stellam; quia stella movetur infixa in ultima sphaera.

multarum sphaerarum ordinatarum ad motum
unius sphaerae * (vel potest intelligi quod ultima
sphaera est quodammodo alligata : superioribus
sphaeris, et secundum earum motum movetur).
Manifestum est autem quod unaquaeque harum
sphaerarum est corpus quoddam. Sic igitur com-
mune opus ? omnium sphaerarum revolventium
planetam est z//ius, idest sphaerae supremae in illo
ordine, quae revolvit omnes inferiores: quia motus
infimae sphaerae, in qua est planeta, est proprius
motus ^ et naturalis ipsius planetae; motus autem

B) nobiliorem vitam. — meliorem vitam P et codd. exc. A; ideo P
etiam pro sequenti nobiliorem legit meliorem.

T) ea superior. — ea inferior A, false in contextu. — Lin. seq. pro
nihil, nec P et codd. exc, A. - Ibi nisi propter motum, nisi per motum
codd. exc. A.

ὃ) caret stellis, ordinatur. — caret stella ordinabitur A; cet. cor-
rumpunt stellis ordinatur in stellarum ordinandarum vel stella ordi-
nanda. — Post unam lineam pro habet, habeat B, habebat cet.

t) primam lationem. — primam locutionem A. — Lin, seq. pro quia
lationes determinantur, quasi locutiones (corrig. in lationes) determi-
nentur A; pro determinantur, terminantur E, determinentur cet, (quod
innuit legendum esse quasi cum A).

V) infert quod motus ... supponit. — ingerit quod motus stellarum
fixarum non est omnino simplex, sicut dicit Aristoteles et supponit
P et codd. exc. A. Lectio dicit Aristoteles et supponit videtur indicare
dicit oscitanter scriptum fuisse pro supponit. Revera Aristoteles hic non
dicit, sed supponit motum stellarum fixarum esse omnino simplicem.
Cf. text.

ἢ) secundum rationem. — secundum ordinem ^; cf. textum, — Lin.

seq. pro moventur, movent codd. exc. AsEF. — Ibi inferiores autem latio-
nes, A rursus corrupte legit locóes; D om. lationes; pro structura sen-
tentiae cf. lib. I, lect. xxix not. E.

0) natura facit. — |ta A ; sE legit facit post aequalitatem, ubi C po-
suit; cet. et P omittunt facit, — Pro eas disponit, quod habent omnes
codd., P legit eas disposuit.

0) deferuntur et coaptantur. — Sic legunt PA; cet, codices corrupte
legunt deservetur ex eo coaptantur, quod sI corrigit in deservetur
ex ea et coaptantur. Pro virtutes, quod legimus cum ΑΒ], P habet in-
fluentiae, margo G actiones; cet, diversas corruptiones exhibent verbi
virtutes.

x) unius sphaerae, — Ita A; uniuscuiusque sphaerae cet., uniuscuius-
que P; sed de illa sola sphaera in qua stella infigitur, sermo est,

λ Sic igitur commune opus. — Pro igitur, ut A; P legit Sic igitur
est opus commune, quia lin. seq. cum codd. exc, A est illius idest trans-
ponit idest est illius, quo facto sensus periret, nisi adderetur est; cf.
textum, — Pro quae revolvit, quo revolvit codd.

p) proprius motus. — primus motus codd.; cf. textum, — Linea seq.
pro quasi, qui P et codices exc. A; sed legendo qui, structura perit.

* Lect. xvit, n.2
sqq.
9

* Rationabiliter
autem A.

* principalis p et
codd. exc. A.

*p horunt
P et codd. exc. 4.

* eorum om. A.

* unumquodque

P.

* ideo om. p. - im
om. BCEFGI.

..* scilicet om. co-
᾿ς dices. exc. 4.

! ostensum est enim in VIII Physic. *
. magnitudine finita non est virtus infinita.

CAP. XII; LECT. XIX

superiorum sphaerarum quasi apponuntur ad di-
rigendum irregularitatem quae videtur in motu
planetae, scilicet * secundum velocitatem et tardi-
tatem, retrogradationem, directionem et stationem.
Et sic patet quod, cum sphaera superior moveat
omnes inferiores ordinatas ad motum eiusdem pla-
netae, si cum hoc haberet movere * plures stellas,
esset ei laboriosum: quia cuiuslibet corporis est
virtus finita per comparationem ad aliud corpus;
quod ** in

. 6. Non autem est intelligendum quod ista dif-
ficultas accideret ex eo quod in stellis sit pondero-
sitas aut aliquid resistens motui, sed quia * oportet
esse excessum moventis ad mobile: non autem
posset esse excessus superioris sphaerae secun-
dum virtutem, si in inferioribus simul cum multi-

— tudine sphaerarum esset multitudo stellarum, cum

in corporibus stellarum abundet virtus caelestium
corporum.

Est autem diligenter attendendum quod finitam
proportionem ponit sphaerae moventis ad cor-
pora mota, ex eo quod sphaera movens est cor-

: Lei Ex quo patet quod motor separatus, qui *

199

est substantia incorporea et immaterialis, non ha-
bet, secundum intentionem Aristotelis, finitum ex-
cessum supra corpus quod ab eo movetur, sed
infinitum, utpote extra totum corpus magnitudinis
existens, et per materiam non determinatum *.
Ex quo patet falsum esse quod Averroes dicit in
suo commento, quod additio primi motoris supra
poen moti non est infinita nisi in tempore
infinito *. Qualiter autem, si potentia motoris se-
parati est infinita, non moveat velocitate infinita,
scilicet in instanti; et qualiter, si potentia corporis
est finita, corpus possit durare tempore infinito,
manifestum est in VIII Physic. *

Sciendum vero est quod tertia ratio ^ non habet
locum secundum modernos astrologos, qui non
ponunt planetis multas sphaeras, quarum una
movet omnes, sicut ponebant antiqui astrologi:
qui tamen ponebant multas stellas fixas non mo-
veri nisi ab una sphaera.

7. Ultimo autem epilogando dicit * quod dictum
est de stellis, quae moventur motu circulari, qualia
sint secundum substantiam suae naturae et se-
cundum figuram: dictum est etiam de motu et
ordine ipsarum.

- ΝῸῚ si cum hoc haberet movere. — sicut hoc haberet movere ^; si-
cut (hoc om. D) haberet moveret BCDpFGI, si moveret sF, sicut
hoc haberet sG, si cum hoc moveret sl. Lectio PE obvia est.

E) nisi in tempore infinito. — nisi in tempore ad movendum tem-

pore infinito A.

0) tertia ratio. — haec tertia ratio A. — Post unam lin. pro plane-
tis, planetas CDEIpBFG, planetas habere sF, planetarum 56. Pro una
movet omnes, una moveat omnes A bene.

x) epilogando dicit. — epilogat. dicens A. — Post lin. pro ef secun-
dum, codd, et etiam secundum ; iidem in fine ipsorum (cf. lect. xr, not; 7).

* determinatam
p.

* Vid. S. Th. loc.
supra cit.
0

200

DE CAELO ET MUNDO LIB. II

LECTIO VIGESIMA

OPINIONES PHILOSOPHORUM DE SITU TERRAE - SOLVUNTUR. RATIONES PYTHAGORICORUM,
QUI NON TERRAM, SED IGNEM IN MEDIO PONEBANT

Λοιπὸν δὲ περὶ τῆς γῆς εἰπεῖν, οὗ τε TUY ἄνει χειμένη,
χαὶ πότερον τῶν ἠρεμούντων ἐστὶν ἢ τῶν χινουμέ-
voy, καὶ περὶ τοῦ σχήματος αὐτῆς.

Περὶ μὲν οὖν τῆς θέσεως οὐ τὴν αὐτὴν ἅπαντες ἔχουσι

δόξαν, ἀλλο τῶν πλείστων ἐπὶ τοῦ μέσου χεῖσθαι

λεγόντων, ὅσοι τὸν ὅλον οὐρανὸν πεπερασμένον ci-
ναί φασιν, ἐναντίως οἱ περὶ τὴν ᾿Ιταλίαν, καλούμενοι
δὲ Πυθαγόρειοι λέγουσιν" ἐπὶ μὲν γὰρ τοῦ μέσου πῦρ
εἶναί φασι, τὴν δὲ γῆν ἕν τῶν ἄστρων οὖσαν, κύκλῳ
φερομένην περὶ τὸ μέσον νύχτα τε καὶ ἡμέραν ποιεῖν.

Ἔτι δ᾽ ἐναντίαν ἄλλην ταύτῃ χατασχευάζουσι 159,

ἣν ἀντίχθονα ὄνομα καλοῦσιν;

πρὸς τὸ φαινόμενα τοὺς λόγους καὶ τὰς αἰτίας ζη-

τοῦντες, ἀλλὰ πρός τινας λόγους καὶ δόξας αὑτῶν τὰ

M ars προσέλχοντες χαὶ πειρώμενοι συγχοσμεῖν.

Πολλοῖς δ᾽ ἂν xal ἑτέροις συνδόξειε μὴ δεῖν τῇ γῇ τὴν
τοῦ μέσου χώραν ἀποδι όναι, τὸ πιστὸν οὐχ ἐκ τῶν
φαινομένων ἀθροῦσιν ἀλλὰ μᾶλλον ἐχ τῶν λόγων.

Τῷ 128 τιμιωτάτῳ οἴονται προσήχειν τὴν τιμιωτάτην
ὑπάρχειν χώραν", εἶναι δὲ πῦρ μὲν γῆς τιμιώτερον,
τὸ δὲ πέρας τῶν μεταξύ, τὸ ἔσχατον χαὶ τὸ
μέσον πέρας: dev ἐκ τούτων ἀναλογιζόμενοι οὐκ
οἴονται ἐπὶ τοῦ μέσου χεῖσθαι τῆς σφαίρας αὐτήν,
ἀλλὰ μᾶλλον τὸ πῦρ.

Ἔτι δ᾽ οἵ γε Πυθαγόρειοι καὶ διὸ τὸ μάλιστα προσήχειν
φυλάττεσθαι τὸ χυριώτατον τοῦ παντός" τὸ δὲ μέ-
σον εἶναι τοιοῦτον" ὃ Διὸς φυλακὴν ὀνομαζουσι, τὸ
ταύτην ἔχον τὴν χώραν πῦρ,

ὥσπερ τὸ μέσον ἁπλῶς λεγόμενον, καὶ τὸ τοῦ μεγέθους
μέσον χαὶ τοῦ πράγματος ὃν μέσον καὶ τῆς φύσεως.
Καίτοι καθάπερ ἐν τοῖς ζῴοις οὐ ταὐτὸν τοῦ ζῴου
καὶ τοῦ σώματος μέσον, οὕτως ὑποληπτέον μᾶλλον
χαὶ περὶ τὸν ὅλον οὐρανόν. Διὸ μὲν οὖν ταύτην τὴν
αἰτίαν οὐθὲν αὐτοὺς δεῖ θορυβεῖσθαι περὶ τὸ πᾶν,
οὐδ᾽ εἰσάγειν φυλακὴν ἐπὶ τὸ χέντρον, ἀλλ᾽ ἐχεῖνο
ζητεῖν τὸ μέσον, ποῖόν τε χαὶ ποῦ πέφυχεν. ᾿Εχεῖνο
μὲν γὰρ ἀρχὴ τὸ μέσον καὶ τίμιον, τὸ δὲ τοῦ τόπου
μέσον ἔοικε τελευτῇ μᾶλλον ἢ ἀρχῇ" τὸ μὲν γορ ὁρι-
ζόμιενον τὸ μέσον, τὸ δ᾽ ὁρίζον τὸ πέρας. Τιμιώτερον
δὲ τὸ περιέχον καὶ τὸ πέρας ἢ τὸ περαι νόμενον." τὸ
μὲν γὰρ ὕλη τὸ δ᾽ οὐσία τῆς συστασεώς ἐστιν.

Περὶ μὲν οὖν τοῦ τόπου τῆς γῆς ταύτην ἔχουσί τινες
τὴν δόξαν,

SywoPsis. — 1. Postquam dictum est de caelo, relinquitur
dicendum de terra, secundám quod est centrum motus caelestis:
ac de tribus circa ipsam determinandum est, nempe de eius situ,
de quiete, et de figura. - 2. Argumentum huius lectionis, et
divisio textus. — 3. De situ terrae diversimode opinati sunt phi-
losophi. Qui enim universum infinitum esse ponebant, situm de-
terminatum terrae assignare non poterant. Eam in medio collo-
cabant plurimi eorum qui mundum finitum dicebant. Pythago-
rici vero, ignem in loco medio statuentes, terram nostram circa
ipsum gyrare contendebant. Ponebant insuper aliam terram,
antichthona appellatam, quae nostram in suo cursu sequitur,
et ideo nobis occulta manet, propter terrae nostrae corpus in-
terpositum inter nos et ipsam. — Pythagorici, metaphorice lo-

. quentes, per ignem quem ponebant in medio mundi, intelligebant
calorem naturalem ex sole et stellis procreatum. Terram autem
dicebant stellam, quia suo motu facit diem ac noctem. Per an-
tichthona vero intelligebant lunam: vel quia luna obsistit solari
lumini, vel quia est infima inter caelestia corpora. — 4. Pytha-
gorici non quaerebant rationes ad explicanda ea quae sensu
apparent; sed potius ea quae ad sensum videntur, ad praecon-
ceptas suas rationes reducere conabantur. Hoc autem licet in
artefactis humanis convenienter fiat, in iis tamen quae ab arte
divina procedunt, oportet e converso ex operibus quae videntur,

* Reliquum autem de terra dicere, ubi existat posita, et *Cap.xur. Tex

utrum quiescentium est aut motorum, et de figura

ipsius.

positione quidem igitur non eandem omnes habent

opinionem: sed pluribus in medio poni dicentibus,

quicumque totum caelum finitum esse aiunt, contrarie
autem qui circa Italiam vocati Pythagorici dicunt. In
medio quidem enim ignem esse inquiunt; terram au-
tem, unum astrorum existentem, circulariter latam circa
medium, noctem et diem facere. Adhuc autem oppo-
sitam aliam huic adstruunt terram, quam antichthona
nomine vocant.

Non ad apparentia rationes et causas quaerentes, sed ad
quasdam rationes et opiniones ipsorum apparentia at-
trahentes et tentantes adornare.

* Multis autem utique et aliis simul videbitur non opor-
tere terrae medii regionem assignare, credibile non ex
apparentibus considerantibus, sed magis ex rationibus. -

Honorabilissimo enim putant convenire honorabilissimam
habere regionem; esse autem ignem terra quidem ho-
norabiliorem, terminum autem intermediis, extremum
autem et medium terminos. Quare ex his recogitantes,
non putant in medio sphaerae poni ipsam, sed magis
ignem. :

Adhuc autem Pythagorici quidem, propter maxime conve-
nire servari principalissimum totius, medium autem
esse tale, Iovis carcerem nominant hanc habentem re-
gionem ignem.

* 'Tanquam medium simpliciter sit dictum et quod magnitu-
dinis medium, et rei existens medium et naturae: quam-
vis, quemadmodum in animalibus non idem animalis et
corporis medium, sic existimandum magis et circa totum
caelum. Propter hanc quidem igitur causam, nihil eos
oportet timere circa totum, neque adducere carcerem ad
centrum: sed illud quaerere medium, quale quid, et ubi
aptum natum est. Illud quidem enim principium quod
medium, et honorabile: loci autem medium assimilatur
ultimo magis quam principio. Quod quidem enim deter-
minatum, medium: quod autem determinans, finis. Hono-
rabilius autem continens et finis quam finitum: hoc qui-
dem enim materia, hoc autem substantia consistentiae est.

* De loco quidem igitur terrae hanc habent quidam opi-
nionem,

De

considerare rationes operum. -- Multos alios praeter Pythagoricos
similem de terrae situ opinionem habere possibile erat, proce-
dendo, sicut illi, non ex his quae apparent, sed ex praeconce-
ptis rationibus intelligibilibus. — 5. Rationes Pythagoricorum.
a) Honorabiliori corpori locus magis honorabilis debetur; inter
loca autem supremum et medium sunt nobiliora, utpote con-
tinentia; non terrae igitur, sed igni, qui ad corpora caelestia
in nobilitate proxime accedit, medium locum assignare oportet.
- 6. b) Cum inter elementa principalissimum sit ignis, diligentis-
sime conservari debet, sicut res pretiosae: ipsi ergo assignandus
est locus optime vallatus et firmatus, medium scilicet mundi.
Quod idcirco mataphorice a Pythagoricis carcer seu custodie Jovis
nuncupatur. — Quod si intelligamus ignem esse custodientem ,
oportet intelligere quod ipse ignis dicatur carcer lovis. - 7. So-
lutio. Aliud est medium magnitudinis, aliud medium rei secun-
dum naturam, per quod scilicet natura rei conservatur, sicut cor
in animali. In universo medium secundum naturam est sphaera
stellarum fixarum, quae est aliorum corporum principium, et
inter alia maxime honorabilis: eique proinde debetur locus extremi
continentis, aliis formalior et honorabilior, quia continens et fi-
nis. Terrae autem, quae est ignobilissima corporum, debetur locus
medius, qui assimilatur ultimo, eo quod continetur et determi-
natur ab aliis. -- Conclusio.

72.

* Text. 75.

* Text. 74-

* Text. 75-

3

EUER oe WERT

CAP. XIII,

Sycorpore caelesti, quod movetur circu-
lariter, hic determinat de terra, circa
quam caelum movetur *. Non autem
ig intendit hic determinare de terra * secundum quod
) est unum quatuor elementorum; sed secundum
* quod est centrum caelestis motus, sicut de ea
tractant astrologi. Primo ergo dicit de quo est
intentio; secundo prosequitur propositum, ibi: De
positione quidem * etc.
Ε΄. Dicit ergo primo quod, cum dictum sit de caelo,
δ σία om.» relinquitur dicere de terra. De qua tria * dicit se
-*ditwum ^. — determinaturum *: primo de situ eius, ubi scilicet
lietsie. 511 posita; secundo de quiete eius, utrum scilicet *
E ἢ sit de numero eorum quae quiescunt, vel quae mo-
quükerom. » ventur; tertio de figura eius, utrum scilicet * sit
E sphaericae figurae, vel cuiuscumque alterius.
L .— 8. Deinde cum dicit: De positione quidem etc.,
signi »« exequitur propositum. Et primo prosequitur * prae-
dicta tria secundum opinionem aliorum; secundo
secundum veritatem, ibi: Nos autem dicamus * etc.
Circa primum duo facit: primo ponit falsas opi-
niones * quorundam circa terram; secundo assi-
gnat falsas rationes aliorum ^ circa veram positio-
nem de quiete terrae, ibi: Haesitare (vel Dubitare)
quidem igitur * etc. Circa primum tria facit: primo
ponit opiniones aliorum circa situm terrae; se-
cundo circa quietem et motum, ibi: Similiter au-
tem et de mansione * etc.; tertio quantum ad figu-
ram, ibi: Similiter autem et de figura * etc. Circa
primum tria facit: primo ponit opiniones aliorum
circa situm terrae; secundo ponit rationes eorum,
ibi: Non ad apparentia * etc.; tertio solvit, ibi:
Tanquam medium * etc.

* Cf. lect. r, n. 1.

E Num. seq.

XXVI.

omnes philoeopb: habent eandem opinionem. Qui-
mom.c. cumque enim * posuerunt totum universum esse
infinitum, non potuerunt assignare terrae determi-
merus natum * situm, eo quod in infinito non est ac-
cipere medium et extrema. Sed plures eorum qui
posuerunt totum mundum esse finitum, dixerunt
terram esse positam in medio mundi, sicut Anaxi-

Plato. Sed quidam philosophi qui dicuntur Py-
thagorici, in partibus Italiae commorantes, e con-
cowersoar. tra. * dixerunt quod ignis positus est in medio

mundi: terra autem, ad modum unius stellarum,
poat », movetur * circulariter circa medium mundi, et

suo motu facit noctem et diem, secundum diver-
sam habitudinem sui ad solem. Ponebant etiam

3. Dicit ergo primo quod de situ terrae non

mander, Anaxagoras, Democritus, Empedocles et.

LECT. XX

et aliam terram, similiter circulariter motam circa
medium mundi, quam vocabant ? antichthona ,
eo quod est contraposita huic terrae; quae tamen
a nobis videri non potest, propter hoc quod se-
quitur in suo motu terram istam, in qua nos ha-
bitamus, ita quod semper * totum corpus terrae
interponitur inter visus nostros et alteram terram.
- Et licet haec * Pythagorici dicerent ** secundum
apparens suorum sermonum, intelligebant tamen,
metaphorice loquentes, ignem esse in medio, quia
calor naturalis ex sole et aliis stellis procreatus,
usque ad medium mundi pertingit, omnia quodam-
modo contemperans et conservans. Terram autem
dicebant esse stellam, quia * est causa diei et '
noctis per suam habitudinem ad solem. Terram
autem aliam vocabant lunam: vel quia obsistit
solari lumini ?, sicut et terra, ut in eclipsibus patet;
vel quia est terminus caelestium corporum versus
DOS, sicut et terra est terminus elementorum.

4. Deinde cum dicit: Non ad apparentia etc.,
ponit rationes * eorum. Et circa hoc duo facit:
primo ponit qualitatem rationis* eorum; secundo
ponit ipsas rationes, ibi: Honorabilissimo enim* etc.

Circa primum duo facit: primo ponit qualibus
rationibus Pythagorici utebantur. Et dicit quod
Pythagorici * non quaerebant hoc modo * rationes
et causas, ut applicarent eas ad ea quae sensu
apparent; sed * e converso ea quae sensu apparent,
conabantur reducere, et per quandam violentiam
attrahere ad quasdam rationes et opiniones in-
telligibiles *, quas ipsi praecogitabant. Quod qui-
dem conveniens est in his quae ab homine fiunt,
quorum principium est intellectus humanus: in
his autem quae arte divina sunt facta, oportet e
converso ex ipsis operibus quae videntur, eon
siderare operum rationes *: sicut artifex ex * ra-
tionibus * praeconceptis assimilat domum quam
facit, sed quicumque alius videret domum iam
factam, ex ipso opere viso consideraret * operis
rationes.

Secundo ibi: Multis autem utique etc., osten-
dit quod eisdem rationibus Pythagoricorum, mul-
tos * alios possibile est moveri. Et dicit quod
multis alis praeter Pythagoricos videri poterit
quod non oporteat mediam * regionem assignare
terrae; dum considerant id quod oportet * credere,
non ex his quae apparent, sed magis ex intelligibi-
libus rationibus.- Quod quidem * non dicit quasi ** :
aliqui praeter Pythagoricos hoc posuerunt ante
Aristotelem; sed quia possibile erat alios ex his

201

«) circa quam... de ierra. — Ita codd.; tamen pro circa quam, ad
quam BDGIpEF, ad quam circa quam C; de terra om. A. P om. totum
hoc homoteleuton.

8) aliorum, — Ita A ; eorum DI, illorum P et ceteri. — Pro Haesitare
"vel dubitare quidem igitur, quod (addito quidem) cum A legimus, P
Haesitare et dubitare enim ; quod etiam ceteri codices habent, nisi quod
pro vel dubitare corrupte legunt indubitare, indubitarum, indubitanter.
Cf. loc. cit., ubi P et omnes codices versionem inchoant sicut nos in-
choamus;

y) medium mundi, et suo motu... quam vocabant.— lta A; medium
mundi. Et ponebant quandam aliam terram oppositam isti terrae
secundum situm, quam vocabant sF; ceteri om. homotel. e£ suo... me-
dium mundi. Mendum corrigit P legendo medium mundi. Similiter
ponebant alianí terram oppositam isti terrae, quam ponebant moveri
Sicut istam, quam vocabant; cui lectioni merito praefertur lectio A,
quae et conformior est textui, et structura clarior invenitur, atque omis-

Opp. D. Tuowas T. III.

sionis aliorum codicum rationem indicat. — Immediate pro antichthona,
antichthonam solus A; sed lect. seq. n. 2, tum P tum omnes codd.
habent antichthonam.

9) vel quia obsistit solari lumini. — vel quia obsistit om. A , mox
autem, post versus nos, prosequitur vel quia obsistit solarium sicut et
terra quae est etc. Pro solari, luna G, lunari cet. exc. A.

:) hoc modo. — Ita A; solummodo P, secundum debitum modum
sF, sed modum cet. exc. E; qui p. m. habet ras., s. m. sermo natura-
liter (1). Lectio P forte est correctio pro sed modum.

t) oportet e converso... operum rationes. — Ita A; P oportet e con-
verso quod ipsi ex operationibus quae videntur considerent operum
rationes; BDEF oportet e converso quod ipsi (ex ipsis sF) operibus
quae videntur considerant (considerentur sF) etc., CI oportet e converso
quod ipsi (ex ipsis sl) operibus quae videntur considerantur (conside-
rentur 51) etc., G oportet e converso quod operationibus (s. m. ex ope-
rationibus) quae videntur considerant etc.

26

* per P.

* haec om. P et
codd. exc. 4.

** dixerunt vao,
dixerint cet. exc.
A.

quae A.

o

* rationem ».

* positionis p et
codd. exc. 4.
* Num. seq.

* ipsi p.
€

* potius add. co-
ices.

*

inaestimabiles
P et codd. exc. 4.
- cogitabant 4.

* in r.
* operibus E.

*

considerat co-
dices.

* multoties P et
codd. exc. 4.

* medii A; cf. text.

*

oporteat p.

" quidem om. AD.
* quod P et co-
dices exc. 4.

* corpori om. p.

202

rationibus moveri. Unde dicitur post Aristotelem
huius opinionis Archedemus fuisse ".

5. Deinde cum dicit: Zonorabilissimo enim etc.,
ponit duas rationes. Quarum prima est quod
putabant honorabilissimo corpori * honorabilissi-
mam competere regionem, idest locum; eo quod
loca proportionantur corporibus secundum eorum
naturam. Manifestum est autem quod ignis est ho-

norabilior quam terra; tum propter claritatem,

: tum propter virtutem activam, tum etiam propter

* autem P, om.
codd. exc. Ast.
* non A, extre-
ma (et nobiliora)
51, Om. cet. exc.
SE.

* esse om. P et
Codd. exc. AG$D.

* Et om. ν.

* termino P et
Codd. exc. AGSD.

* exterius om. P.

* termini BCDGpE
1, om. F ; scilicet
add. p.

subtilitatem ipsius. Manifestum est etiam * quod
termini * sunt nobiliores his quae sunt intermedia
inter terminos, sicut terminus terminato, et con-
tinens contento. Illud autem quod est extremum,
idest supremum, in mundo, et medium mundi,
ponebant esse quasi terminos; quae propter hoc
ponebant esse * nobilissima loca. Et ideo, ista
cogitantes, non ponebant terram in medio sphae-
rae mundialis, sed magis ignem, qui tenet secun-
dum locum nobilitatis post caelestia corpora, quae
sunt in extremo.

6. Secundam rationem ponit ibi: Adhuc autem
Pythagorici etc. Et * dicit quod Pythagorici pone-
bant ignem in medio * mundi, propter hoc quod,
cum sit principalissimum inter elementa, maxime
debet conservari, sicut res pretiosas diligentius cu-
stodimus: medius autem locus videtur habere
talem conservandi dispositionem, quasi vallatus
et firmatus ex omnibus quae exterius * circum-
stant medium. Et inde est quod Pythagorici, meta-
phorice loquentes, nominabant hanc regionem
quae habet ignem, esse carcerem vel custodiam
Jovis. - Et hoc si intelligamus ignem esse custodi-
tum. Si autem intelligamus ^ ignem esse custo-
dientem, oportet e converso intelligere quod ignis
qui habet hanc regionem, idest qui tenet medium
locum, dicatur carcer Iovis, quasi habens virtutem
custodiendi.

7. Deinde cum dicit: Zanquam medium etc. ,
solvit praedictam rationem. Et dicit quod Pytha-
gorici in praedicta ratione utebantur nomine 7716-
dii, ac si simpliciter, idest univoce, diceretur me-
dium magnitudinis, et id quod est medium rei *

DE CAELO ET MUNDO LIB. II

secundum naturam, per quod scilicet natura rei
conservatur: sicut videmus * in animalibus quod
non * est idem medium a quo natura animalis
conservatur, quod est cor, et quod est medium
quantum ad corporis magnitudinem, quod est
magis umbilicus. Et ita est etiam aestimandum
in toto caelo, idest in toto universo. Et propter
hoc non oportet eos dubitare circa totum univer-
sum, quasi indigeat custodia, ita quod oporteat *
carcerem sive custodiam universi attribuere cen-
tro, quod est medium magnitudinis: sed * oportet
quaerere de eo quod est medium naturae in
universo, sicut in animali, quale sit secundum
naturam, et quis locus ei naturaliter competat *.

Et haec duo manifestat: primo quidem osten-
dens quale sit medium universi * quod propor-
tionatur cordi animalis. Et dicit quod est princi-
pium aliorum corporum, et maxime honorabile
inter alia corpora: et haec est sphaera stellarum
fixarum. - Non autem competit ei locus medius,
sed magis locus extremi continentis: quia id quod
est medium magnitudinis inter loca universi, magis
assimilatur ultimo quam principio. Et hoc ideo,
quia medium est contentum et determinatum omni-
bus aliis; id autem quod est finis, idest extremum
inter corpora secundum ordinem locorum, habet
rationem determinantis et * continentis. Manife-
stum est autem quod * continens est honorabilius
contento, et finis * quam finitum: quia contentum
et finitum pertinent ad rationem materiae *, esse
autem continens et finiens, ad rationem formae,
quae est substantia totius consistentiae * rerum. Et
ita corpora continentia sunt magis formalia, cor-
pora autem contenta sunt magis materialia. Et
ideo in toto universo, sicut terra, quae ab omni-
bus continetur *, in medio localiter existens, est
maxime materialis et ignobilissima corporum; ita
etiam suprema sphaera est maxime formalis et
nobilissima, et inter elementa ignis * est maxime
continens et maxime formalis.

Ultimo autem epilogando concludit quod de
loco terrae quidam habent talem opinionem si-
cut dictum est.

bU

Ἢ) alios ex his.., Archedemus fuisse. — Pro alios, aliquos codices;
pro moveri, movere codd. exc. A; huius opinionis om. P et codd. exc. A
(esse tamen inserendum patet ex contextu); pro 4rchedemus, Arcide-
mius P cum nonnullis ex codd,

9) ignem ... intelligamus. — Hoc homoteleuton om. A; et mox pro
oportet legit oporteret. — Cet. pro e converso, legunt modo.

49 m
dde Su

) Et haec duo... universi. -- Ita PA; sed P om. quidem, quod AI
expresse referunt, ceteri insinuant, male legentes quod. Pro haec duo
manifestat, haec dubitatio manifestatur BCDEFGI; iidem pro universi,
magnitudinis.

x) et inter elementa ignis. — et om. codd,; post elementa AsI add.
vero. — In fine pro sicut dictum est, P etc., om, codd. exc. A.

* dicimus 4.

* aliud x. - idem
om. codd. exc.
ASI.

* oporteret 4.

* sicut et codd.
exc. A.

competit P
codd. exc. 4.

CAP. XII, LECT. XXI

203

[ LECTIO VIGESIMAPRIMA

^ '

ὁμοίως δὲ καὶ περὶ μονῆς xal κινήσεως" οὐ γὰρ τὸ
αὐτὸν τρόπον ἅπαντες ὑπολαμβάνουσιν, ἀλλ᾽ ὅσοι
μὲν μηδ᾽ ἐπὶ τοῦ: μέσου κεῖσθαί φασιν αὐτήν, κι-
γεῖσθαι κύκλῳ περὶ τὸ μέσον, οὐ μόνον δὲ ταύτην,
ἀλλὰ καὶ τὴν ἀντίχθονα, καθάπερ εἴπομεν πρότε-
ρον. ᾿Ενίοις δὲ δοχεῖ χαὶ πλείω σώματα τοιαῦτα
ἐνδέχεσθαι φέρεσθαι περὶ τὸ μέσον, ἡμῖν δὲ ἄδηλα
διὰ τὴν ἐπιπρόσθησιν τῆς γῆς.

E Ὸς Διὸ καὶ τὰς τῆς σελήνης ἐχλείψεις πλείους ἢ τὰς τοῦ

moe c τἡλίου γίγνεσθαί φασιν" τῶν vdp φερομένων ἕκαστον

| ἀντιφράττειν αὐτήν, ἀλλ᾽ οὐ μόνον τὴν γῆν.
᾿Επεὶ γὰρ οὐχ ἔστιν ἡ γῇ κέντρον, ἀλλ᾽ ἀπέχει τὸ ἡμι-
σφαίριον αὐτῆς ὅλον, οὐθὲν κωλύειν οἴονται τοὶ φαι-
νόμενα συμβαίνειν ὁμοίως μὴ κατοιχοῦσιν ἡμῖν ἐπὶ
τοῦ κέντρου, ὥσπερ κἂν εἰ ἐπὶ τοῦ μέσου ἦν ἡ γῆ᾽
οὐθὲν ydg οὐδὲ νῦν ποιεῖν ἐπίδηλον τὴν ἡμίσειαν
ἀπέχοντας ἡμᾶς διαμετρον.

Ἔνιοι δὲ xai κειμένην ἐπὶ τοῦ Xéwvpou φασὶν αὐτὴν
Ὦλεσθαι περὶ τὸν διὰ παντὸς τεταμένον πόλον,
ὥσπερ ἐν τῷ Τιμαίῳ γέγραπται.

1 Παραπλησίως δὲ καὶ Ae) τοῦ σχήματος ἀμφισβητεῖ-

τ ται" τοῖς μὲν γὰρ δοχεῖ εἶναι σφαιροειδής. τοῖς δὲ
πλατεῖα χαὶ τὸ σχῆμα τυμπανοειδής"

ποιοῦνται δὲ τεκμήριον ὅτι δύνων καὶ ἀνατέλλων ὁ
ἥλιος εὐθεῖαν χαὶ οὐ περιφερῇ τὴν ἀπόκρυψιν φαί-
γεται ποιούμενος ὑπὸ τῆς γῆς) ὡς δέον, εἴπερ ἦν

: σφαιροειδής, περιφερὴ γίνεσθαι τὴν ἀποτομήν;
οὐ προσλογιζόμενοι τό τε ἀπόστημα τοῦ ἡλίου πρὸς
τὴν γὴν καὶ τὸ τῆς περιφερείας μέγεθος; ὡς ἐν τοῖς

τ φαινομένοις μικροῖς χύχλοις εὐθεῖα φαίνεται πόρρω-
sv. Διοὶ μὲν οὖν ταύτην τὴν φαντασίαν οὐδὲν αὖ-
τοὺς ἀπιστεῖν δεῖ μὴ κυχλοτερῇ τὸν ὄγκον εἶναι
τῆς γῆς"

ἀλλ᾽ ἔτι προστιθέασι, καὶ φασὶ διὸ τὴν ἠρεμίαν ἀναγ-
καῖον τὸ σχῆμα τοῦτ᾽ ἔχειν αὐτήν. Καὶ γὰρ δι οἱ

* περὶ τῆς κινήσεως xal τῆς μονῆς εἰρημένοι τρόποι

πολλοὶ τυγχάνουσιν.

bos

SxNoPsrs. — 1. Argumentum et divisio textus. — 2. Opiniones
de motu et quiete terrae. — Qui terram in medio non collocant,
ipsam circa medium mundi moveri dicunt, sicut Pythagorici.
Qui et aliam praeter nostram terram, circa medium gyrare po-
nunt: et hoc ut corporum quae circulariter moventur, denarius
numerus compleatur, octo corpora caelestia computando. -- Immo
horum quidam plures esse terras circulariter motas asserunt, a
nobis tamen per nostrae terrae interpositionem occultatas. —
3. Huius ultimae opinionis probatio talis affertur. Pluries eclipsa-
tur luna quam sol: hoc autem signum est multas terras lunam
obumbrare, cum e converso una sit luna solem eclipsans. -
Solutio. Accidit pluries eclipsari lunam quam solem, quia solis
eclipsis propter diversitatem aspectus plerumque impeditur. —
4. Contra Pythagoricos obiici potest quod, si terra non esset in
medio mundi, horizon non semper secaret totam sphaeram in
duo media. - Respondebant. caelum eo modo apparere nobis
in terrae superficie habitantibus, sicut si essemus in centro
mundi, cum tamen in hypothesi mundi centrum non sit tota
terra, sed ipsum terrae centrum, quod a nobis per hemisphae-
rium distat: quod signum est apparentia eadem prorsus fore,
Si terra tota extra medium esset, ac si esset in medio. -- Per
hanc responsionem non solvitur difficultas. Etsi enim apparentia

mw» ostquam Philosophus posuit * opinio-
eA ΑΝ de situ terrae, hic ponit opiniones

Ng de motu et quiete ipsius. *. Et ponit
yduas opiniones: quarum secundam

DIVERSAE OPINIONES DE MOTU, QUIETE ET FIGURA TERRAE

* Similiter autem et de mansione et motu. Non enim eodem * Seq. cap. xi
modo omnes suspicantur: sed quicumque quidem ne- ^ '*** 75
que in medio poni, aiunt ipsam moveri in circuitu circa
medium; non solum autem hanc, sed et antichthona,
quemadmodum diximus prius. Quibusdam autem vide-
tur et plura corpora talia contingere ferri circa medium,
nobis immanifesta propter superpositionem terrae.

Propter quod et lunae eclipses plures quam solis fieri in-
quiunt: latorum enim unumquodque occultare ipsam,
sed non solam terram.

Quoniam enim non est terra centrum, sed distat per he-
misphaerium ipsius totum, nihil prohibere putant ap-
parentia accidere similiter non habitantibus nobis in
centro, quemadmodum et si in medio esset terra: nihil
enim neque nunc facere manifestum per medietatem
distans ab his quae diametri.

Quidam autem et positam in centro dicunt ipsam revolvi
et moveri circa eum qui semper statutum polum,
quemadmodum in Timaeo scriptum est.

* Similiter autem et de figura dubitatur: his quidem enim
videtur esse sphaerica, his autem lata et figura tym-
panilis.

Faciunt autem argumentum, quia occidens et oriens sol
rectam, et non circularem occultationem videtur faciens
a terra: tanquam opportunum, si quidem esset sphae-
rica, circularem fieri abscissionem.

Non attendentes elongationem solis ad terram, et rotun-
ditatis magnitudinem; quomodo in apparentibus par-
vis circulis recta videtur a longe, Propter hanc quidem
igitur phantasiam nihil ipsos discredere oportet, non
rotundam molem esse terrae.

* Text. 76.

Sed adhuc apponunt, et dicunt propter quietem necessa-
rium figuram hanc habere ipsam. Etenim de motu et
mansione dicti modi multi existunt.

eadem salvarentur in modica distantia, non tamen in magna.
Praeterea, quaedam apparentia in quae nihil operatur aspectus
noster, non salvarentur, puta quaedam quae accidunt circa ecli-
pses lunae. — 5. Alii dicebant terram in medio positam, moveri
et revolvi circa axem mundi, ut in 7imaeo scriptum est. — Du-
bitatur an Aristoteles Platonis verba iuxta eius mentem acceperit,
propterea quod in Phaedone sumit vocem illomenum ad signifi-
candum alligationem, asserens terram in medio quiescentem et
quasi ligatam. — Solutio Alexandri, a Simplicio quadrupliciter im-
probata. - Triplex responsio ad dubitationem motam. -- 6. Opi-
niones de figura terrae. Quidam tribuebant terrae figuram sphae-
ricam ; quidam latam ad modum tympani.- 7. Rationes huius
secundae opinionis. Prima. Sol occidens et oriens secatur a terra
secundum lineam rectam: quod non esset, si terra esset sphae-
rica. — Respondetur. Causatur hoc per distantiam solis a terra,
et magnitudinem rotunditatis utriusque. Intelligendum est etiam'
hoc praecipue quando circulus est in eadem superficie cum visu:
secus enim sectio non videtur recta, sed circularis, ut patet in
sectione solis et lunae quae non est in eadem superficie cum
visu nostro, — 8. Secunda ratio. Ad quietem terrae aptior est fi-
gura lata quam sphaerica. - De motu tamen et quiete terrae
multi modi dicuntur.

ponit ibi: Quidam autem et positam * etc. Circa * Num. s.
primum tria facit: primo ponit positiones; secundo
inducit quandam probationem ipsorum *, ibi: Pro-

pter quod et lunae * etc.; tertio ostendit quomodo

* ipsarum A.

* Num. 3.

* Num. 4.

* Cf. lect. praec.,

not. T.

* huius P.
** Ibid. n..3.

* aliae om. c. -
sequuntur P.

* à om. P.

* plerumque om.
P et codd. exc. 4.

-per A.

DE CAELO ET

obviabant rationibus in contrarium * inductis, ibi:
Quoniam enim non est terra * etc.

2. Dicit ergo primo quod, sicut de loco ter-
rae diversimode loquuntur philosophi, ita etiam
de motu et quiete ipsius. Sed quicumque dicunt
ipsam non esse positam in medio mundi, sicut
Pythagorici, attribuunt ei motum circularem, quo
movetur circa medium. Nec dicunt hanc solam
terram moveri in qua nos habitamus, sed etiam
quandam aliam, quam vocant antichthona *, idest
contrapositam huic * terrae, sicut supra ** dictum
est. Et hoc ponebant propter perfectionem denarii
numeri; ut cum sint octo corpora caelestia circu-
lariter mota, scilicet sphaera stellarum fixarum et
septem planetae, impleatur ^ denarius numerus,
positis duabus terris circulariter motis.

Quidam autem Pythagoricorum sunt, qui non
solum ponunt quod sint 7 duae terrae circulariter
motae, sed quod sint plura alia corpora terrea
circa medium mota. Quae quidem sunt nobis
immanifesta propter hoc, quod haec terra in qua
habitamus, superponitur aliis, ita scilicet quod
aliae * sequantur motum ipsius: et ideo interpo-
sitio huius terrae inter visus nostros et illas, oc-
cultat eas a * nobis.

3. Deinde cum dicit: Propter quod et lunae etc.,
inducit eius quod ultimo dictum est probationem,
secundum eos. Manifestum est enim quod, sicut
eclipsis solis contingit propter interpositionem lu-
nae inter nos et solem, ita eclipsis lunae contingit
propter interpositionem terrae inter solem et lu-
nam. Pluries autem eclipsatur luna quam sol. Quod
quidem dicebant accidere propter hoc, quod una
sola luna est quae eclipsat solem, interposita inter
nos et ipsum; lunam autem non solum eclipsat
ista terra in qua nos habitamus, sed plures aliae.

Sed haec ratio eorum nulla est: quia nunquam
invenitur luna eclipsari, nisi per interpositionem
huius terrae inter lunam et solem, quando scilicet
luna subintrat umbram huius terrae. Accidit autem
pluries eclipsari lunam quam solem, quia eclipsis
solis impeditur plerumque * propter diversitatem
aspectus.

4. Deinde cum dicit: Quoniam enim non est
lerra etc., ostendit quomodo obviabant rationibus
contra se inductis. Quarum tamen praecipua est ?
quod, nisi terra esset in medio mundi, horizon, qui

204

MUNDO LIB. II

est superficies transiens per visum nostrum, non
secaret semper sphaeram totam et maximos cir-
culos eius in duo media *, ita scilicet quod semper
apparerent * nobis sex signa super terram, et sex
signa sub terra. - Sed ad hoc ipsi respondebant
quod tota terra non est centrum: quia centrum
est indivisibile et punctuale, terra autem est cor-
pus magnitudinem habens. Unde circulus noster,
qui est in superficie terrae, distat per totum he-
misphaerium terrae a centro: et tamen hoc non
impedit quin omnia accidant nobis apparere, sicut
si oculus noster esset in centro *. Et hoc est pro-
pter parvitatem terrae, quae quasi nullius est
quantitatis in. comparatione ad totum caelum. Et
similiter existimabant * quod, si terra in qua. nos
habitamus non sit in medio, quod omnia * appa-

rentia accidant sicut si terra essetin medio mundi *: *

quia etiam nunc non manifestatur distantia a me-
dio quantum ad apparentiam *, quamvis visus
noster distet a medio mundi per totam medie-
tatem terrae. - Sed hoc intelligi posset si terra
per modicum spatium distaret * a medio: non

autem si distaret per multum * spatium. Sunt
p P

autem * quaedam alia apparentia, quae non sal-
varentur si terra non esset in medio; puta quae
accidunt circa eclipsim lunae *, per directam op-
positionem lunae ad solem. Nisi enim terra sem-
per esset in medio, non semper sequeretur eclipsis
lunae, quando est in oppositione existens in capite
vel in cauda: et tamen in eclipsi lunae nihil ope-
ratur aspectus noster.

5. Deinde cum dicit: Quidam autem et posi-
tam etc., ponit secundam opinionem. Et dicit quod,
licet quidam dicant terram in centro positam, di-
cunt tamen ipsam moveri et revolvi * circa polum
semper statutum , idest circa axem mundi (nam
polus quandoque dicitur caelum, quandoque autem
dicitur axis, quandoque vero dicitur extrema pars
axis, sicut dicitur polus arcticus et antarcticus) ἢ,
Et hoc dicit scriptum esse in 77maeo.

Est autem notandum quod illud * quod hic dici-
tur revolvi vel converti, sumpsit * Aristoteles ex eo
quod Plato in 77maeo, secundum linguam Grae-
cam dixit, zllomenam circa eum qui per omne ordi-
natum polum. Hoc autem quod dicitur z/llomenum,
si in Graeco scribatur per iota, significat al/igatio-
nem; si vero scribatur per diphthongum, significat

4) in contrarium, — contra se A, in (spatium album) Εἰ, omittunt
ceteri. - Sequenti numero, ibi ifa etiam de motu, ita et de motu F, ita
etiam et de motu P et codices exceptis ABI. — Eadem linea post qui-
cumque A add. quidem.

8) ut cum sint... impleatur, — Ita AsG. Pro ut cum sint, ut sint PpG
et ed. 1516, utrum sint BCDFpI, ut non sint sl, cum enim sint E;
ante impleatur (pro quo impleantur pl) addunt et sic PpG et ed. cit.,
ut sD, sed 51. Lin. — seq. AB corrumpunt ferris in terminis.

Y) Quidam ... ponunt quod sint. Quibusdam autem Pythagorico-
rum videtur quod non solum sint A (cf. text.); quibus autem putant
quod non solum ponunt quod sint C; pro quidam, quibusdam sG, qui-
bus cet. exc. sl; pro autem, etiam BI; omnes om. sunt, pro quo spatium
F; solum om. Εἰ; qui om. sl. — Lin. seq. pro auod sint, quod sunt P,
quia sunt cet. exc. A; qui statim omittit alia.

9) quarum tamen praecipua est. quorum tamen principium est
BCEFGI, quorum praecipuum est A, quorum tamen praecipua est D.

t) Unde circulus noster... in centro. — Xa A. Unde circulus videtur
qui est in superficie terrae a centro: tamen hoc non impedit quin alia
accidant nobis apparere, sicut si visus noster esset in centro P; Unde
circulus noster qui est in superficie terrae a centro: tamen hoc non

͵

impedit quin alia accidant nobis apparere sicut si oculus noster esset
in centro cet. codd. Patet tum istos codd, tum P omittere homotel,
distat per totum hemisphaerium terrae; quod mendum ut corrigeret,
P pro circulus noster posuit circulus videtur. — Immediate postéa est
om. AF; et post lin. pro quantitatis, gravitatis BCpEFGI, magnitu-
dinis DsEFI.

t) puta quae accidunt circa eclipsim lunae. — Ita codices (pro circa,
contra A); quae accidunt puta eclipsim lunae P.

ἢ) mundi (nam polus ... antarcticus). — Post mundi pergit A: quan-
doque vero dicuntur extrema axis, sicut dicitur polus arcticus et polus
antarcticus, nam polus etc, omittens deinde post dicitur axis repeti-
tionem quandoque vero ... antarcticus. Ceteri consentiunt cum P ; tamen
ad verba pars axis sicut dicitur polus arcticus, om. pars CDEFGI,
pro axis, aeris Bsl, om. polus CDEGpl.

0) illomenam circa eum qui per omne ordinatum polum. — Piana
sic habet: illomenam esse eum qui per omnem ordinatum polum, Le-
gimus circa eum cum A, et per omne cum BFGI, prout exigit sensus,
et textus tum Aristotelis tum Platonis. - De his quae sequuntur, confer
Henrici Stephani Thesaurum Graecae Linguae, Didot 1831-1865, sub
vocibus εἴλω et Ἄλλω,

* membra E.

* apparent codd.

* istud om. codd.

* eam om. P.

: * et om. 4.

- * sumpsisse co-

CAP. XIII, LECT. XXI

prohibitionem. Videtur autem a Platone sumptum
istud * vocabulum secundum quod significat alli-
gationem, ut patet per ea quae ipse dicit de terra
in libro Phaedonis, ubi asserit eam * in medio
quiescentem et * quasi ligatam: et sic videtur con-
tra intentionem Platonis, Aristoteles verba eius
assumpsisse *.

Dicit igitur Alexander, Aristotelem excusans,
quod hoc quod dicitur Z//omenum, significat pro-
prie prohibitionem vel violentiam: sed quia ista
significatio non competit secundum ea quae ibi
intendit Plato, Aristoteles intellexit quod Z/lome-
num translative acciperetur a Platone, prout con-
suevit translatum significare conversionem *, quae
designat motum. Nec pertinet aliquid ad rationem
praesentem, si Plato alibi aliter dixit ab his quae

τ "' dixerat in Phaedone, motus ex aliqua alia ra-

tione: nam Aristoteles hic proponit id quod in
Timaeo scribitur, sive hoc sit inductum tanquam
Platoni placens, sive tanquam Timaei opinio,
quam Plato non approbat *: unde non dicit quem-
admodum Plato dicit, sed quemadmodum in Ti-
maeo scriptum est.

Sed contra hoc multipliciter obiicit Simplicius.
Primo quidem quia Timaeus ibi probat terram in
medio esse locatam et firmatam. Secundo quia
illaemenam * ibi scribitur per unum: iota, prout
significat alligationem. Tertio quia conversio non

. semper significat motum: dicuntur enim circula-

res figurae conversae, idest ad omnem partem
versae, etiam * si sint quiescentes. Quarto quia,
cum dictio multa significet, non oportuit signifi-
cationem eius trahere ad manifestum sensum con-
tra intentionem Platonis *.

Sed contra hoc iterum obicit Simplicius: quia
non est probabile quod Aristoteles ignoraret aut
significationem vocabuli, aut intentionem Plato-

. nis *. Et ideo potest dici quod, quia possibile erat
. aliquos false * intelligere verba Platonis, Aristo-

teles removet * falsum intellectum qui ex his ver-

- bis haberi posset, sicut frequenter * consuevit

facere circa verba Platonis. - Vel potest dici quod
hoc quod dicitur ef moveri?^, est ab aliquo alio
appositum. In Graeco autem dicitur Z/lesthai, pro
quo hic est translatum revolvi: potest autem si-
gnificare quod in Graeco positum est, et alliga-
tionem et motum: ita quod intelligamus quod,
postquam Aristoteles posuit opinionem Pythago-
ricorum de motu terrae circa medium, hic ponit
opinionem Platonis de quiete terrae in medio.

205

Possumus autem et brevius dicere quod quidam
Heraclitus Ponticus posuit terram in medio mo-
veri, et caelum quiescere; cuius opinionem hic *
Aristoteles ponit. Quod autem addit, quemadmo-
dum in Timaeo scriptum est, referendum est non
ad id quod dictum est, revolvi et moveri *, sed
ad id quod sequitur, quod sit * super statutum
polum.

6. Deinde cum dicit: Similiter autem et de fi-
gura etc. ponit opiniones de figura terrae *. Et
primo ponit opiniones, dicens quod similiter du-
bitatur de figura terrae, sicut de motu et situ:
quibusdam enim videtur quod terra sit sphaerica;
quibusdam autem videtur quod sit lata, habens
figuram tympani ^.

7. Secundo ibi: Faciunt autem argumentum etc.,
ponit rationes duas huius secundae opiniónis.
Quarum prima est quod faciunt argumentum ac-
cipientes hoc signum, quod sol occidens et oriens
secatur a terra secundum rectam lineam, et non
circularem, quando scilicet pars solis est apparens"
super terram, pars autem occultatur: si autem terra
esset sphaerica, videtur quod oporteret * quod
secatio illa esset circularis, quia duo corpora sphae-
rica se intersecant intersectione circulari *.

Hoc autem argumentum excludit ibi: Non at-
tendentes etc. Et dicit quod illi qui ponunt * hoc
argumentum, non attendunt distantiam solis a
terra, et magnitudinem rotunditatis, scilicet utrius-
que. Videmus enim quod etiam parvi * circuli, a
longe apparentes, videntur secundum modum li-
neae rectae: unde multo magis portiones ma-
gnorum circulorum a longe rectae videntur, quia *
sunt minus curvae. - Sed hoc praecipue intelligen-
dum est quando circulus est in eadem superficie
cum visu *: nam secatio solis et lunae quae non
est in eadem superficie cum visu nostro, non
videtur recta ^, sed circularis, ut supra * dictum
est, cum ageretur de figura stellarum.

8. Secundam rationem ponit ibi: Sed adhuc etc.;
dicens * quod adhuc addunt rationem ad idem,
dicentes quod necesse est terram, ad hoc quod
quiescat, habere figuram latam. Nam figura sphae-
rica facile mobilis est, quia in modico tangit su-
perficiem: sed figura lata secundum se totam
tangit * superficiem, et ideo est apta ad quietem **.
- Et ne credatur quod haec causa quietis terrae
communiter ab omnibus assignetur *, subiungit
quod de motu et quiete terrae multi modi dicun-
tur, ut patebit ex his quae infra * dicentur.

ὃ translatum significare conversionem. — translative significare re-
conversionem A. — Altera linea pro ad rationem praesentem, quod legi-
mus cum A, ad rem praesertim P ; etiam alii habent ad rem, et prae-
sentem corrumpunt in praesumptive, praesumptam, praesupponere.

x) quia cum dictio ... Platonis. — quia conditio multa significat, non
oportuit significatione extrahere ad motum contra intentionem Pla-
tonis A; G post dictio add. una; pro manifestum sensum (quod om. F),
spatium vac. pD, unum sD, manifestum cet. et ed. 1516. — Linea seq.
pro contra hoc iterum obiicit, contra hanc iterum dicit P.

X) et moveri. — et om. P et codd. exc. A; cf. versionem. Quoad
textum graecum, observandum quod Prantl (1881), cum codd. Bkk. EFM,

st Ὄλλεσθαι addit καὶ κινεῖσθαι, — Linea sequenti pro illesthai, quod A
scribit illeste, G appositum, P et cet. illecto. — Pro revolvi, moveri P ;
et pro significare, significari.

V) tympani. — E in marg. pergit: et scutellae, et hoc vel quod eius

amplitudo sit infinitus, sicut dicitur infinitum quosdam posuisse, vel
quod sit finitus, sicut modo hic probatur. Huius lectionis in cet, codd.
nullum vestigium invenimus.

v) et non circularem... est apparens. — et (idest A) non secundum
circularem, quando scilicet pars solis apparens (apparet A, apparen-
tis F) codd.

E) quia duo corpora ... circulari. — quia si duo corpora sphaerica se
intersecantur, oportet quod sectione circulari sD; sectione etiam cet. —
Dein pergit A: Zoc autem. Aristoteles excludit etc.

9) nam secatio...non videtur recta. — sicut sectio solis et lunae
quae non est in eadem superficie cum visu nostro, unde non videtur
recta codd. exc. A ; sicut sectio solis ab oriente non probatur perspe-
ctiva. Alia ratio autem est de mutua sectione solis et lunae, quae est
(lege quae non est) in eadem superficie cum visu nostro. Unde non vi-
detur recta A. Lectio P clara est, et consueto s. Thomae stylo conformis.

WC

* hic om. 4.

* removeri p, non
moveri r.

* sit om. P et co-
dices eXc. 4. -
pro super, sem-
per P.

* Cf. lect. praec.
num. 2.

* videretur quod
oportet P.

t

* apponunt A.

* parvuli 4.

* quam P.

* nostro add. 4.

0
* Lect. xv1, n. 6,
8.

* et dicit 4, om.
cet. exc. 81.

* tantum P.
** terrae add. 4.

* assignaretur A,
assignatur cet.

* Lect. seqq.

206

DE CAELO ET MUNDO LIB. II

LECTIO VIGESIMASECUNDA

DUBITATIO CIRCA TERRAE QUIETEM. - NON QUIESCIT PROPTER INFINITATEM EIUS
QUOD EST DEORSUM, NEC PROPTER AQUAM SUSTENTANTEM

Τὸ μὲν οὖν ἀπορῆσαι πᾶσιν ἀναγκαῖον ἐπελθεῖν" τάχα
γὰρ ἀλυποτέρας διανοίας τὸ μὴ θαυμάζειν πῶς ποτὲ
μικρὸν μὲν μόριον τῆς γῆς. ἂν μιετεωρισθὲν ἀφεθῇ,
φέρεται καὶ μένειν οὐχ ἐθέλει, χαὶ τὸ πλεῖον ἀεὶ
θᾶττον, πᾶσαν δὲ τὴν γῆν εἴ τις ἀφείη μετεωρίσας,
οὐχ ἂν φέροιτο. NUv δ᾽ ἠρεμεῖ τοσοῦτον βάρος. ᾿Αλλὰ
μὴν καὶ εἴ τις τῶν φερομένων μορίων αὐτῆς; πρὶν
πεσεῖν, ὑφαιροίη τὴν γῆν; οἰσθήσεται κάτω μηθενὸς
ἀντερείσαντος. Ὥστε τὸ μὲν ἀπορεῖν εἰκότως ἐγέ-
γετο φιλοσόφημα πᾶσιν"

τὸ δὲ τὰς περὶ τούτου λύσεις μὴ μᾶλλον ἀτόπους εἶναι
δοκεῖν τῆς ἀπορίας θαυμάσειεν ἄν τις.

Οἱ μὲν γὰρ διὸ ταῦτα ἄπειρον τὸ χάτω τῆς γῆς εἶναί
φασιν; ἐπ᾽ ἄπειρον αὐτὴν Mein λέγοντες; ὥσπερ
Ξενοφάνης ὁ Κολοφώνιος, ἵνα μὴ πράγματ᾽ ἔχωσι
ζητοῦντες τὴν αἰτίαν" ;

διὸ xai ᾿Εμπεδοχλῆς οὕτως ἐπέπληξεν, εἰπὼν ὡς

εἴ περ ἀπείρονα γῆς τε βάθη καὶ δαψιλὸς αἰθήρ,
ὡς διὰ πολλῶν Uv γλώσσης ῥηθέντα ματαίως
ἐχχέχυται στομάτων, ὀλίγον τοῦ παντὸς ἰδόντων.

Οἱ δ᾽ ἐφ᾽ ὕδατος κεῖσθαι. Τοῦτον γὰρ ἀρχαιότατον πα-
ρειλήφαμεν τὸν λόγον, ὅν φασιν εἰπεῖν Θαλῆν τὸν
Μιλήσιον, ὡς διοὸὶ τὸ πλωτὴν εἶναι μένουσαν ὥσπερ
ξύλον 7| τι τοιοῦτον ἕτερον (xal γὰρ τούτων ἐπ᾽
ἀέρος μὲν οὐθὲν πέφυχε μένειν, ἀλλ᾽ ἐφ᾽ ὕδατος).

ὥσπερ οὐ τὸν αὐτὸν λόγον ὄντα περὶ τῆς γῆς καὶ τοῦ
ὕδατος τοῦ ὀχοῦντος τὴν γῆν᾽ οὐδὲ γὰρ τὸ ὕδωρ
πέφυχε μένειν μετέωρον, ἀλλ᾽ ἐπί τινός ἐστιν.

Ἔτι δ᾽ ὥσπερ ἀὴρ ὕδατος κουφότερον, καὶ γῆς ὕδωρ,
ὥστε πῶς olóvve τὸ χουφότερον κατωτέρω χεῖσθαι
τοῦ βαρυτέρου τὴν φύσιν ;

Ἔτι δ᾽ εἴπερ ὅλη πέφυχε μένειν y: ὕδατος, δῆλον ὅτι
καὶ τῶν μορίων Éxaccov: νῦν δ᾽ οὐ φαίνεται τοῦτο
nd ἀλλὸ τὸ τυχὸν μόριον φέρεται εἰς Du-

óv, xal θᾶττον τὸ μεῖζον.

'AXX ἐοίκασι μέχρι τινὸς ζητεῖν, ἀλλ᾽ οὐ μέχρι περ οὗ
δυνατὸν τῆς ἀπορίας. Πᾶσι γὰρ ἡμῖν τοῦτο σύνη-
θες, μὴ πρὸς τὸ πρᾶγμα ποιεῖσθχι τὴν ζήτησιν,
ἀλλὰ πρὸς τὸν τἀναντία λέγοντα" καὶ γὰρ αὐτὸς
ἐν αὐτῷ ζητεῖ μέχρι περ ἂν οὗ μηκέτι ἔχῃ ἀντιλέ-
γειν αὐτὸς αὐτῷ. Διὸ δεῖ τὸν μέλλοντα χαλῶς ζη-
τήσειν ἐνστατικὸν εἶναι διὸ τῶν οἰκείων ἐνστάσεων
τῷ γένει; τοῦτο δ᾽ ἐστὶν ἐκ τοῦ πάσας τεθεωρηχέ-
ναι τὰς διαφοράς.

SvNorsis. -- 1. Argumentum et divisio textus. -- 2. Irrationabile
est difficultatem non videre circa terrae quietem. Videmus enim
particulam terrae, per violentiam elevatam, deorsum cadere;
quod tamen de tota terra dici non posse videtur; nunc enim,
licet intensam habeat gravitatem, non movetur inferius. Nec re-
sponderi potest partes terrae elevatas et dimissas, ferri usque ad
locum in quo nunc est terra, et non amplius: nam, terra a suo
loco remota, feruntur usque ad impediens, infra locum a quo
assumptae fuerunt. — Admiratio huius facta est omnibus philoso-
phandi occasio. — 3. Mirabile etiam videtur, philosophos non vi-
disse solutiones huius dubii ab eis datas, esse magis inconvenientes
quam sit ipsa dubitatio. — 4. Subdivisio textus. — Solutiones prae-
dictae dubitationis. — Prima. Quidam, ut Xenophanes Colopho-
nius, dixerunt deorsum terrae esse infinitum; volentes vel quod
aer infra terram sit infinitus, ac exinde terra non moveatur in-
ferius, quia nihil movetur ad infinitum; vel, probabilius, quod
pars terrae sit infinita versus partem inferiorem, quae proinde
superiorem in infinitum sustentat. - Hoc dixerunt non quasi ve-
risimile, sed laboriosae inquisitionis evitandae causa. — 5. Deri-

x

* Haesitare quidem igitur omnibus necessarium est super-
venire. Forsitan enim irrationabilioris mentis non mirari
quomodo quandoque parva particula terrae. quidem ,
si elevata dimittatur, fertur et manere non vult, et plus
semper velocius; totam autem terram si quis dimittat
cum elevaverit, non utique fertur; nunc autem quie-
scere tantam gravitatem. Sed adhuc utique, si quis latis
particulis ipsius ante cadere amoveat terram, ferentur
deorsum, nullo resistente. * Quare stupere quidem merito
factum est philosophema omnibus.

Solutiones autem. de hoc non magis inconvenientes esse
videri dubitatione, mirabitur utique aliquis.

Hi quidem enim propter hoc infinitum quod deorsum ter-
rae esse aiunt, quemadmodum Xenophanes Colopho-
nius, ut non negotientur quaerentes causam. .

Propter quod et Empedocles sic obstupuit, dicens:
Siquidem infinitae terrae profunditates et immensus
aether,
Quod per multorum orum linguam dicta vane
Effusa sunt, modicum totius intelligentium.

Hi autem in aqua poni. Hunc enim antiquissimum susce-
pimus sermonem, quem aiunt dicere Thalem Milesium,
tanquam propter natationem esse manentem, quemad-
modum lignum vel aliquid tale alterum: etenim horum
in aere quidem nihil natum est manere, sed in aqua.

*'lTanquam non eadem ratione existente de terra et aqua
sustinente terram: neque enim aqua nata est manere
elevata, sed in aliquo est.

Adhuc autem, quemadmodum aer aqua levior, et terra
aqua. Quare, quomodo possibile est levius magis deor-
sum poni graviori secundum naturam?

Adhuc autem, si quidem tota nata est manere in aqua,
palam quia et particularum unaquaeque ipsius. Nunc
autem non videtur hoc factum; sed quaelibet particula
fertur in fundum, et velocius maior.

* Sed videntur usque ad aliquid quaerere, sed non usque
quidem quo possibile dubitare. Omnibus enim nobis

. hoc consuetum, "non ad rem fieri quaestionem, sed ad

contraria dicentem: etenim ipse in seipso quaerit usque.

utique ubi non amplius habeat contradicere ipse sibi.
Propter quod oportet quaesiturum bene instantem esse
per proprias instantias generi: hoc autem est ex omnes
considerasse differentias.

detur haec solutio ab Empedocle; qui dicit ex defectu intellectus
provenisse quod aliqui oretenus posuerunt id quod, interius con-
sideratum, verisimile non videtur. — 6. Secunda solutio. Haec
attribuitur Thali Milesio, qui dixit terram super aquam quiescere
per modum supernatationis. — 7. Improbatur haec solutio tripli-
citer. a) Sicut terra, si elevetur, non manet nisi sustentata, ita nec
aqua: ideoque remanet difficultas, a quo sustentetur ipsa aqua. --
8. b) Est de ratione levioris quod superemineat graviori; aqua
autem est terra levior. -- 9. c) Totius et partis est idem motus
naturalis, eademque quies; experientia autem constat particulam
terrae in aqua positam ad fundum ferri, et tanto velocius quanto
fuerit maior. - 10. Harum solutionum defectus in hoc consistit,
quod assignantes eas non videntur quaerere quousque possibile
sit dubitari. — Cuius ratio est quia disputando nobis consuetum
est ad haec tantum respondere, quae adversarius in contrarium
ponit; et etiam apud nos ipsos considerando, non quaerimus
solutionm nisi eorum quae in promptu habemus; dum vera et
sufficiens inquisitio sese extendere debet ad omnes instantias
possibiles, convenientes tamen generi de quo inquiritur.

* Seq. cap. xit.
Text. 77.

* "Text. 78.

* Text. 79.

* Text. 80.

* excludit P.

* Cf. lect.xx,n.2.

* Num. 3.

* Num. 4.
No

— * £m add. P et
— «odd. exc. 4.

I * Cf. lect. xx,
. m. 2 et not, β.

* eo E.

| *quasiom.codd.

.* illae om. ΑἹ.

ὃ

— * et ΡΟ, om. pr.

^* terram P et co-

. dices exc. A.

CAP. XII, LECT. XXII

niones eorum qui, veram opinionem
circa terram habentes, scilicet quod ipsa quiesce-
ret, inconvenientes rationes quietis terrae assigna-
bant *. Et primo movet dubitationem; secundo
proponit solutionum insufficientiam, quas alii as-
signabant, ibi: Solutiones autem de hoc* etc.; tertio
prosequitur singulas solutiones, ibi: Hi quidem
enim propter hoc * etc. *.

2. Dicit ergo primo quod necessarium videtur
quod * omnibus superveniat quaedam dubitatio **
circa terram. Quia si quis de hoc * non miretur,
videtur irrationabilem mentem habere, quasi * qui
non possit difficultatem percipere: quomodo sci-

licet,si aliquando elevetur per violentiam aliqua

parva terrae particula, et postea dimittatur, fertur
deorsum ef non vult manere, idest non habet
aptitudinem naturalem ut quiescat ^; et quanto
maior fuerit terrae particula, tanto velocius fere-
tur inferius; videtur autem quod, si tota terra
posset ab aliquo elevari a suo loco in sursum, et
postea dimittatur, non ferretur * inferius. Et hoc
quidem videtur per hoc quod nunc accidit circa
totam terram. Cum enim habeat intensam * gra-
vitatem, non movetur inferius, sed quiescit in suo
loco: unde videtur quod, in quocumque situ
mundi poneretur, quod ibi quiesceret, eadem ra-
tione qua nunc in hoc loco quiescit. Et hoc quan-
tum ad illos qui existimant omnem locum indiffe-
renter se habere ad quodlibet corporum.

Et quia posset aliquis dicere quod partes terrae
elevatae, cum dimittuntur 7, feruntur deorsum
usque ad hunc locum in quo modo est terra,
non autem amplius; ideo, ad dubitationem augen-
dam, adiungit quod, si aliquis sursum ferat ali-
quas particulas terrae, et contingat quod ante-
quam illae * particulae terrae cadentes revertantur
ad terram, aliquis removeat terram a suo loco;
partes terrae sursum elevatae feruntur deorsum,
idest magis infra quam sit locus unde fuerant
assumptae ?, ex quo iam non est aliquid impe-
diens. Et hoc potest aliquis coniicere de toto ex *
parte: si enim aliquis lapidem sursum proiiciat,
et antequam cadat, foveam faciat in terra *, de-
scendet lapis ille quousque resistentiam inveniat.
Et ita videtur quod, cum tota terra nullam resi-
stentiam habeat ab aliquo * impediente descensum
ipsius, mirum esse quod non descendit.

Concludit ergo quod hoc ipsum quod est szu-
pere, idest vehementer admirari, circa hoc, omni-

^

207

bus philosophis factum est pniosophema , idest
philosophiae consideratio, vel philosophandi oc-
casio; sicut in principio Metaphys. * dicitur quod
ex admirari incoeperunt homines philosophari.

3. Deinde cum dicit: Solutiones autem de
hoc etc., proponit insufficientiam solutionum a
philosophis circa hoc assignatarum. Et dicit * quod
non solum aliquis admiratur de hoc quod sic
accidit circa terram; sed etiam aliquis potest ad-
mirari quod philosophi , volentes solvere prae-
dictam dubitationem, non viderunt quod solu-
tiones de hac dubitatione assignatae ab eis, sunt
magis inconvenientes quam sit ipsa dubitatio. Im-
probabiliora enim dixerunt eo ex quo dubitatio
consurgit: unde ipsae solutiones magis augent
dubitationem.

4. Deinde cum dicit: Hi quidem enim propter
hoc etc., ponit quinque solutiones praedictae
dubitationis. Secunda incipit ibi: Hi autem in
aqua * etc.; tertia ibi: Anaximenes autem ** etc.;
quarta ibi: Quoniam autem manet * etc.; quinta
ibi: Sunt autem quidam * etc.

Circa primum duo facit. Primo proponit so-
lutionem primam. Et dicit quod quidam propter
hoc, ut scilicet evitarent difficultatem praedictam,
dicunt quod deorsum terrae est infinitum. Quod
quidem potest intelligi dupliciter. Uno modo sic,
quod aer qui est infra terram, sit infinitus; quasi
terra ob hoc * non moveatur inferius, quia nihil
movetur ad infinitum. Alio modo, et * verius,
intelligitur quod ipsa terra versus partem inferio-
rem sit infinita; et ita in infinitum superior pars
eius retinetur ab inferiori, ut non descendat; quod
promptius est ad intelligendum. Huius autem opi-
nionis dicitur fuisse Xenophanes Colophonius.
Quod quidem dixerunt, non quidem quia secun-
dum:se verisimile videatur, sed ut non cogerentur"
laborare ad inquirendam causam quietis terrae.

5. Secundo ibi: Propter quod et Empedocles etc.,
ponit quomodo Empedocles hanc solutionem de-
risit. Et dicit quod, quia * praedicti homines hoc
non dicebant quasi aliquid verisimile, sed ut quae-
stionem vitarent, Empedocles obstupuit *, idest
vehementer admiratus est de eorum errore, sic
dicens in suis versibus, quos de philosophia com-
posuit: Siquidem, inquit, infinitae sunt terrae pro-
funditates (quasi diceret: terra est in infinitum
profunda), ef aether, idest aer vel ignis, est etiam
immensus* in altum. Et dixit quod haec vane, idest
sine ratione, effusa sunt, idest divulgata, cum sint
dicta per linguam multorum (quasi diceret: ex ore
multorum hominum), intelligentium modicum to-

&) tertio prosequitur... propter hoc etc. — P et codd. exc. A omit-
tunt hoc tertium membrum divisionis; cf. num. 4.

8) ut quiescat. — ubi requiescat A. — Lin. seq. pro fuerit, scilicet,
vel scilicet cum spatio vacuo, codd. exc. AI; quod P corrigit in scilicet
accipiatur, 1 in scilicet est gleba et, sD in scilicet movetur, sG in sit
moles. — Mox particula om. G ; pro feretur, fertur PDEF; inferius om. P.

q) cum dimittuntur. — ta B; quae non dimittuntur PCFGsI, nempe
corrumpunt cum in quae non; quod mendum ceteri corrigunt omittendo
particulam non. — Post unam lin. P om. autem. — Seq. lin. pro sursum fe-
rat, sursum eiiciat sl, sursum sciat cet. exc. AC.

9) aliquis removeat... assumptae. — Adnotamus variantes recitando
lectionem adoptatam: « aliquis (aliquis om. P, spatium vac. FpI) removeat
terram a suo loco; partes terrae sursum elevatae feruntur (ferantur A)

deorsum, idest (idest om. codd. exc. A) magis infra (ita BCEFI) quam
sit (si D) locus unde fuerant (fuerunt A, fuerint cet.) assumptae.»

t) ab aliquo. — ab om. P et codd. exc. Ao Lin. seq. mirum ante esse
om. B; pro descendit, descendat P. — Post duas lineas pro philosophema
(cf. lib. I, lect. xxr, not. s), philosophia PA.

Ὁ) proponit... Et dicit.— proponit insufficientiam solutionum. Et di-
cit A; pro solutisaw, rationum P, cf. num. 1. — Altera lin. pro de
hoc, ad hoc codd. exc, A. — Pro admirari, mirari codd, — Seq. lin. pro
non viderunt, dicunt A, videtur cet. et ed. 1516.

7) Quod quidem ... cogerentur. — Variantes apponimus ut occurrunt:
« Quod (Qui P) quidem (quidam B) dixerunt, non quidem quia (quod P)
secundum se verisimile (visibile pD) videatur, sed ut non (sed ne A)
cogerentur (cogeretur AE, cogentur BCDFG); » non quidem ... sed om.sD.

*Lib.I,cap.rt,n.87
S. Th. lect. ii.

* Num. 6.
** Lect. seq.
* Lect. xxiv.

* Lect. xxv.

* ad hunc P, ad
hoc p et ed. 1516.
* et om. AB

* quia om. codd.
exc. 4.

* astupuit A, stu-
puit G.

* infusus A.

0

* hoc om. 4.

* quod codd. exc.
A.- Supra om. P.
* Lect. xit, n. 10

sqq.

* Num. seq.

*solulionis » ; cf.
num. 10.
** Num. 10.

* antiquissimis A.

* naturali et om.
P.

* Cap. rii, n. 4;
S. Th. lect. 1v.

* tanquam A, et
cet.

* de add. 4.

208

lius, idest modicum intelligentium de natura uni-
versi?. Per quod dedit intelligere quod ex defe-
ctu intellectus provenit quod hoc * aliqui dixerunt
solo ore, cum interius consideratum non sit veri-
simile.- Fuit autem contentus Aristoteles de hac
Empedoclis reprehensione, tum propter impro-
babilitatem eius quod dicitur, tum etiam quia *
supra in primo * ostensum est quod non potest
esse gravitas infinita.

6. Deinde cum dicit: Zi autem in aqua etc.,
prosequitur secundam solutionem. Et primo pro-
ponit eam; secundo improbat, ibi: Tanquam non
eadem * etc.; tertio assignat rationem defectus
huiusmodi solutionum *, ibi: Sed videntur ** etc.

Dicit ergo primo quod, sicut praedicti posue-
runt terram sustentari a terra in infinitum, ita
quidam dixerunt terram poni super aquam. Quae
quidem est antiquissima * opinio, quam, ut dicunt,
'Thales Milesius posuit, qui fuit unus de Septem
qui dicti sunt Sapientes, et primus se intromisit de
philosophia naturali, et * posuit aquam esse prin-
cipium omnium rerum, ut dicitur in I Metaphys. *
Unde et posuit terram esse locatam super aquam,
ut * quiescat ibi per modum supernatationis, sicut
accidit de ligno et de similibus; quorum nihil
naturaliter manet in aere, sed in aqua manent
huiusmodi propter supernatationem. Et simile di-
cebant accidere de terra.

7. Deinde cum dicit: Zanquam non eadem etc.,
improbat quod dictum est, tribus rationibus. Et
dicit quod sic assignata est praedicta solutio, tan-
quam non sit eadem ratio de terra, et * aqua
quam ponunt sustentare terram. Videmus enim
quod sicut terra, si elevetur, non manet nisi su-
stentetur ab aliquo, ita nec aqua elevata nata est
manere, sed oportet quod sit in aliquo susten-
tante, ad hoc quod quiescat. Et ideo si terra su-
stentaretur ab aqua, remaneret eadem difficultas,
a quo sustentaretur aqua.

8. Secundam rationem ponit ibi: Adhuc autem
quemadmodum etc. Et dicit quod sicut aer est
levior quam aqua, ita et aqua est levior quam
terra, vel minus gravis. Est autem de ratione
levioris, quod superemineat graviori secundum
naturam. Non est ergo possibile quod aqua,
quae est levior, ponatur magis deorsum quam
terra, quae est gravior, secundum naturam; nisi
forte quis dicat quod partes mundi non sunt or-

DE CAELO ET MUNDO LIB. II

dinatae secundum naturam, quod est inconve-
niens *.

9. Tertiam rationem ponit ibi: Adhuc autem si
quidem etc.; quae ratio * talis est. Sicut in primo **
habitum est, idem est motus naturalis, et etiam
quies est * eadem, totius terrae et partis eius. Si
ergo tota terra nata est manere in aqua, super-
natando ipsi, manifeste sequitur quod quaelibet
particularum eius possit manere in aqua per su-
pernatationem. Sed hoc non videmus accidere:
quinimmo quaelibet pars terrae posita in aqua
fertur ad fundum ipsius; et tanto velocius, quanto
fuerit maior. Ergo multo velocius tota terra fertur
inferius, si sit superposita. aquae.

το. Deinde cum dicit: Sed videntur etc., assignat
causam defectus dictarum * solutionum. Et dicit
hoc accidisse, quod tam defectivas solutiones
assignaverunt, quia videntur quaerere circa du-
bitationes usque ad aliquem terminum, et non
quousque possibile sit dubitari. Oportet autem
eum qui vult recte solvere, ut perducat solutio-
nem usque ad id ubi non sit amplius dubitatio *;
quod isti non faciunt. Cuius rationem assignat,
connumerans se aliis, causa vitandae iactantiae;
dicens quod omnibus nobis dubitationes solven-
tibus hoc videtur esse consuetum, ut inquisitio
fiat non ad rem, sed ad contraria dicentem, idest
non quousque natura rei requirit, sed quousque
adversarius non habeat ulterius contradictionem:
quia etiam * hoc quilibet observat ad seipsum, ut
cum ipse dubitat de aliquo, quaerat * in seipso '
quousque ipse non habeat in promptu unde sibi
contradicat. Sed illud non sufficit: quia cum aliquis
vult veram solutionem invenire, oportet quod non
sit contentus obiectionibus quas habet in prom-
ptu, sed diligenter inquirat eas *. Et propter hoc,
sicut ipse subdit, oportct eum qui vult bene in-
quirere veritatem, esse promptum ad hoc quod
instet et sibi ipsi ei aliis; non per instantias so-
phisticas, sed per instantias reales et rationabiles *,
proprias, idest convenientes, generi de quo inqui-
ritur. Et hoc quidem contingit ex hoc quod homo
considerat omnes differentias rerum, ex quarum
similitudine quaestio solvitur. Sicut Thales solvit
quaestionem praesentem ex similitudine ligni ad
terram: fuisset autem ei consideranda differentia

utriusque: nam lignum, quia * multum habet de :.

aere, supernatat aquae; quod terrae non congruit.

0) Et dixit quod... de natura universi. — Ex codicibus correximus
Pianam; ita ut pro intelligentiam posuerimus intelligentium, secundum
omnes codd. ., et post ultimum idest addiderimus modicum intelligen-
lium, ut iidem innuunt. Variantes ceterae sunt: pro vane idest sine
ratione , vana idest ratione ^; pro per linguam multorum , propter
linguam eorum multorum horum A; pro quasi diceret, quasi dicens
E, quasi dicat AG, aequivoci Cl; pro modicum intelligentium, modi-
cam intelligentiam BCEFGI, modicum A.

3:608

1) nisi forte quis dicat... inconveniens. — Ita codices; E tamen om.
quod est inconveniens. P nisi forte aqua gravior dicatur, quod est
inconveniens.

x) et sibi ipsi... rationabiles. — Variantes notandae sunt istae: pro
et sibi ipsi, etiam sibi ipsi A, et ipsi cet.; deinde pergunt omnes et aliis
et non; reales et om. codd. exc. A, qui tamen omittit ef rationabiles;
pro rationabiles , rationales BCEI, rationes F; pro generi, spatium
vac, Fl, om. BCDEG.

*

ratio om. co-
dices.
** Lect. v, n. &

* est om. codd.

* harum codd.

* dubium codd.
exc. A.

* etiam om. 4,
in cet.

quaerit P.

* causas p.

quod codices
C. A.

CAP. XII, LECT. XXIII

209

LECTIO VIGESIMATERTIA

CAUSA QUIETIS TERRAE NON EST AER SUSTINENS IPSAM

Ἀναξιμένης δὲ καὶ ᾿Αναξαγύρας καὶ Δημόχριτος τὸ πλά-
τος αἴτιον εἶναί φασι τοῦ μένειν αὐτήν. Οὐ γὰρ
τέμνειν ἀλλ᾽ ἐπιπωματίζειν τὸν ἀέρα τὸν κάτωθεν,
ὅπερ φαίνεται τὰ πλάτος ἔχοντα τῶν σωμάτων

ποιεῖν: ταῦτα γὰρ καὶ πρὸς τοὺς ἀνέμους ἔχει δυσ-'

κινήτως Oud τὴν ἀντέρεισιν. Ταὐτὸ δὴ τοῦτο ποιεῖν
τῷ πλάτει φασὶ τὴν γῆν πρὸς τὸν ὑποχείμενον ἀέρα"
τὸν δ᾽ οὐχ ἔχοντα μεταστῆναι τόπον ἱκανὸν ἀθρέον
τῷ χάτωϑεν ἠρεμεῖν, ὥσπερ τὸ ἐν ταῖς χλεψύδραις

L— ὕδωρ. Ὅτι δὲ δύναται πολὺ βάρος φέρειν ἀπολαμβα-
“)όμενος χαὶ μένων ὁ ἀήρ, τεχμιήρια πολλὰ λέγουσιν.

Πρῶτον μὲν οὖν εἰ μιὴ πλατὺ τὸ σχῆμα τῆς γῆς ἐστί,
διὰ τοῦτο μὲν οὐχ ἂν ἠρεμοῖ.

Καίτοι τῆς μονῆς οὐ τὸ πλάτος αἴτιον ἐξ ὧν λέγουσιν,
ἀλλὰ τὸ μέγεθος μᾶλλον. Διο γὰρ τὴν στενοχωρίαν
οὐχ ἔχων τὴν πάροδον ὁ ἀὴρ μένει διὸ τὸ πλῆθος:
πολὺς δ᾽ ἐστὶ διὸ τὸ ὑπὸ μεγέθους πολλοῦ ἐναπο-

λαμβάνεσθαι τοῦ τῆς γῆς. Ὥστε τοῦτο μὲν ὑπαρ-
Est, x&v σφαιροειδὴς μὲν ἡ γῆ d, τηλικαύτη δὲ τὸ

éysÜoc* μενεῖ γὰρ κατὰ τὸν ἐχείνων λόγον.

"Ὅλως δὲ πρός γε τοὺς οὕτω λέγοντας περὶ τῆς κινή-
σεως οὐ περὶ μερῶν ἐστὶν ἡ ἀμφισβήτησις, ἀλλὰ περὶ
ὅλου τινὸς καὶ παντός. ᾿Εξ ἀρχῆς γὰρ διοριστέον
πότερόν ἐστί τις τοῖς σώμασι φύσει χίνησις 7j οὐδε-

(a, καὶ πότερον φύσει μὲν οὐχ ἔστι, βίᾳ δ᾽ ἔστιν.
"Exit δὲ περὶ τούτων διώρισται πρότερον ὅσα κατὰ
τὴν παροῦσαν δύναμιν εἴχομεν, χρηστέον ὡς ὑπάρ-

ουσιν. Εἰ γὰρ μηδεμία φύσει χίνησίς ἐστὶν αὐτῶν,
οὐδὲ βίαιος ἔσται" εἰ δὲ μή ἐστι μήτε φύσει μήτε
βίᾳ, ὅλως οὐδὲν κινηθήσεται" περὶ γὰρ τούτων ὅτι
ἀναγκαῖον συμβαίνειν, διώρισται πρότερον, καὶ πρὸς
τούτοις ὅτι οὐδ᾽ ἠρεμεῖν ἐνδέχεται: ὥσπερ γὰρ χί-
νησις ὑπάρχει ἢ βίᾳ ἢ φύσει, οὕτω x«l ἠρεμία.
᾿Αλλοὶ μὴν εἴ γέ ἐστι χίνησίς τις χατὰ φύσιν, οὐχ
ἂν ἡ βίαιος εἴη φορὰ μόνον οὐδ᾽ ἠρέμησις ὥστ᾽ εἰ
βίᾳ νῦν ἡ γῆ μένει, xal συνῆλθεν ἐπὶ τὸ μέσον φε-
ρομένη διὰ τὴν (vno ταύτην 13e σὴν αἰτίαν
πάντες λέγουσιν ἐκ τῶν ἐν τοῖς ὑγροῖς καὶ περὶ τὸν
ἀέρα συγιβαινόντων ἐν τούτοις γὰρ ἀεὶ φέρεται τὰ
μείζω καὶ τὰ βαρύτερα πρὸς τὸ μέσον τῆς δίνης.
Διὸ δὴ χαὶ τὴν γῆν πάντες ὅσοι. τὸν οὐρανὸν γεν-

νῶσιν, ἐπὶ τὸ μέσον συνελθεῖν φασίν" :

Li

SvyNoPsis. — τ. Tertia solutio dubitationis supradictae (lect.
praec, n. 2). Anaximenes, Anaxagoras et Democritus quiétis
terrae causam posuerunt eius latitudinem, propter quam aerem
inferiorem superequitat, ita ut aer compressus, non habens quo
effugiat, terram sustineat; sicut videmus in artificialibus factis
ad resistendum vento; item in clepsydris, in quibus aer aquam
ingredi prohibet. - Quod etiam magnam gravitatem aer sustinere
possit, ex utribus inflatis maxime constat. - 2. Improbatur haec
solutio. Primo. Quia terram latae esse figurae supponit, quod
falsum esse infra patebit. — 3. Secundo. Ex eorum principiis se-
queretur terrae magnitudinem, potius quam latitudinem, quietem
eius causare. Dicunt enim ipsam ab aeris multitudine sustineri ;

est autem aer compressus multus propter magnitudinem eius a

raemissis duabus solutionibus, qua-

7rum prima assignabat causam quietis

É&terrae * ex infinitate eius quod in

A^terra subsidet, secunda vero ex aqua

subsidente terrae, hic ponit tertiam solutionem *,

quae assignatur a parte aeris subsidentis terrae.
Opp. D. Tuoxas T. III

* Anaximenes autem et Anaxagoras et Democritus latitu-
dinem causam esse dicunt manendi ipsam: non enim
dividere, sed superequitare aerem qui de subtus. Quod
videntur latitudinem habentia corporum facere: haec
enim et ad ventos habent difficile moveri, propter re-
sistentiam. Hoc ipsum utique facere in latitudine ter-
ram ad suppositum aerem, non habentem autem quo
transferatur locum, sufficiens multo eo quod deorsum
quiescere, quemadmodum in clepsydris aqua. Quod
autem possit multam gravitatem ferre comprehensus
et manens aer, argumenta multa dicunt.

Primum quidem, si non lata figura terrae est, propter hoc
quidem non utique quiescet.

* Quamvis mansionis non latitudo est causa, ex quibus di-
cunt, sed magnitudo magis. Propter coarctationem enim
non habens transitum aer, manet propter multitudi-
nem: multus autem est aer propter magnitudine multa
comprehendi terrae. Quare hoc quidem existet εἴ si
sphaerica quidem sit terra, tanta autem secundum ma-
gnitudinem: manet enim secundum illorum rationem.

* Totaliter autem ad sic dicentes de motu, non de parte est
dubitatio, sed de toto quodam et omni. A principio
enim determinandum utrum est aliquis corporibus na-
tura motus aut nullus; et utrum natura quidem non
est, violentia autem est. Quoniam autem de his deter-
minatum est prius, quaecumque secundum eam quae
aderat virtutem habuimus, utendum ut existentibus. Si
enim nullus naturalis motus est ipsorum, neque vio-
lentus erit: si autem non est neque natura neque vi,
totaliter nihil movebitur: de his enim quia necessarium
est accidere, determinatum est prius. * Et adhuc quia
neque quiescere contingit: sicut quidem enim motus
existit aut violentia aut natura, sic et quies. Sed adhuc,
si quidem est motus secundum naturam, non utique
violenta erit latio solum nec quies. * Quare, si violentia
nunc terra manet, et venit ad medium lata propter
circumgyrationem: omnes enim causam hanc dicunt,
ex his quae in liquidis et circa aerem accidentibus: in
his enim semper feruntur maiora et graviora ad me-
dium gyrationis. Propter quod utique et terram omnes
quotquot caelum generant, ad medium venire dicunt.

quo comprehenditur; sic igitur eadem ratio esset si terra sphae-
ricae esset figurae, magnitudinisque tantae quod tantundem
de aere coarctare posset. — 4. Tertio. Oportet ut vera suppo-
nere quae prius probata sunt de corporum motu et quiete: quod
nempe motus violentus naturalem praesupponit, sublatoque
motu naturali, nihil prorsus movetur; imo nulla datur quies;
quies enim, sicut motus, est naturalis et violenta, et in eo quiescit
aliquid naturaliter ad quod movetur naturaliter. — Ex his sequi-
tur quod, si quies terrae in medio non sit naturalis, nec motus
eius ad medium naturalis erit, sed violentus, nempe propter
gyrationem caeli (sicut in liquidis. et aere accidit quod in gy-
ratione graviora ad centrum congregantur). Totaliter ergo a cor-
poribus auferentur motus et quies,

Et primo ponit solutionem; secundo improbat
eam, ibi: Primum quidem * etc.

Dicit ergo primo quod Anaximenes et Anaxago-
ras et Democritus posuerunt causam quietis terrae
esse latitudinem eius; ex qua contingit quod terra
non dividit inferiorem aerem, sed superequitat

37

* Seq. cap. xir.
Text. 8t.

* TText. 82.

* ex. δῆς

* Text. 84.

* Text. 85.

* Num. seq.

* hoc om. P et
codd. exc. Αϑι.

* ventus p, utra-
que codd. exc. 4.

* in codd. exc. 4.

* scilicet p.

* Lect. xxvi sq.

*quiescat A, quie-
sceret p.

1

* causam P.

210

ipsum. Quod quidem videntur facere corpora ar-
tificialiter facta cum aliqua latitudine ad obvian-
dum aeri sive vento: huiusmodi enim corpora
lata non de facili videntur moveri a ventis, pro-
pter hoc * quod resistunt eis secundum totam
ipsorum latitudinem. Et hoc ipsum videtur facere
terra, propter sui latitudinem, per comparationem
ad aerem sub ea existentem; quia videlicet * non
dividit ipsum, sed resistendo comprimit eum. Et
cum aer non habeat locum quo. transferatur ne
sit sub terra, propter terrae latitudinem, sufficiens
est quiescere terram propter multitudinem aeris
deorsum existentis et compressi; sicut patet de *
aqua in clepsydris. Si enim sit aliquod vas ha-
bens in sui.summitate parvum foramen obtura-
tum, et in lateribus aliud non obturatum, et subito
submergatur in aquam, aer interior conclusus,
quia non habet quo diffugiat *, prohibebit aquam
intrare. Et similiter aer subsidens terrae, compres-
sus ab ea et non potens .diffugere, non permittit

eam descendere. - Inducunt autem multa argu- .

menta, idest * sensibilia signa, ad ostendendum
quod aer conclusus et quiescens, idest qui non
potest ^ ex aliqua parte effugere, sustinet magnam
gravitatem: et hoc maxime fit evidens ex utribus
inflatis, qui possunt magnum pondus sustinere.

2. Deinde cum dicit: Primum quidem etc., im-
probat praedictam solutionem tribus rationibus.
Quarum prima est quia supponit haec solutio
terram esse latae figurae; quod est falsum, ut
infra * patebit. Unde si figura terrae non est lata,
sed sphaerica, sequetur quod non quiescet * pro-
pter latitudinem, sicut isti dicebant.

3. Secundam rationem ponit ibi: Quamvis man-
sionis etc. Et dicit quod, licet ipsi assignarent la-
titudinem terrae causam quietis eius, tamen se-
cundum Ὑ ea ex quibus procedunt, non videtur
causa * mansionis terrae latitudo, sed magis ma-
gnitudo ipsius. Dicunt enim quod aer, non ha-
bens quo transeat, propter hoc quod coarctatur
a terra, manet propter sui multitudinem; et pro-
pter hoc sustinet terram. Quod autem multus aer
coarctetur a terra, contingit propter hoc quod aer
comprehenditur a multa magnitudine terrae. Unde
videtur quod eadem ratio esset, si terra ponatur
esse sphaericae figurae, et tantae magnitudinis
quod possit tantundem de aere coarctare: quia
Sic etiam manebit et aer et terra, secundum ra-
tionem quam assignant.

4. Tertiam rationem ponit ibi: Zotaliter au-
lem etc. Et dicit quod contra eos qui sic loquuntur

DE CAELO ET MUNDO LIB. II

de motu et quiete corporum naturalium, consurgit
dubitatio non de parte, idest non de aliquo * par-
ticulari corpore, puta terra vel aqua, sed de toto
universo et de omni corpore naturali. Hoc enim
videtur a principio in talibus dubitationibus de-
terminandum ?, utrum corpora habeant aliquem
motum naturalem vel nullum; et utrum, si non
habent motum naturalem, possint habere motum
violentum. Et quia de his determinatum est prius,
scilicet in primo libro, oportet ut nunc utamur
tanquam existentibus, idest veris, omnibus his
quae supra habuimus probata, secundum virtutem
quae tunc aderat nostro ingenio. Supra * enim
ostensum est quod, si nullus est motus naturalis
corporum, neque etiam erit aliquis motus vio-
lentus eorum: quia violentum est * quasi excisio
quaedam eius quod est secundum naturam, ut
supra * habitum est. Si autem non est aliquis
motus corporum neque per naturam neque per
violentiam, sequitur quod totaliter nihil moveatur:
et quod hoc necessarium sit accidere, supra *
determinatum est. Et ad hoc etiam addendum est,
secundum prius determinata *, quod ** pari ra-

LI . » . . * . * x
tione non contingit aliquid * quiescere: sicut enim 7 2

est aliquis motus naturalis et violentus, ita est etiam
aliqua quies naturalis et violenta. Et si est aliquis
motus naturalis, non erit solum motus violen-
tus, neque sola quies violenta *: quia in loco ad
quem aliquid movetur naturaliter, etiam quiescit
naturaliter.

His ergo praemissis quasi principiis, argumen-
tatur ad propositum, concludens ex praemissis
quod, si quies terrae in medio non est naturalis
sed violenta, sequitur quod motus eius ad me-
dium non sit naturalis, sed propter violentiam
circumgyrationis caeli. Omnes enim qui terram
dicunt per violentiam quiescere in medio, assi-
gnant hanc causam motus terrae ad medium,
idest * circumgyrationem caeli; considerantes ex
his quae accidunt in liquidis et etiam in aere, in
quibus propter gyrationem * ea quae sunt maiora
et graviora congregantur ad medium, quasi vio-
lentius repulsa ex violentia gyrationis. Unde omnes
qui ponunt mundum per generationem incoepisse,
dicunt quod terra venit ad medium propter prae-
dictam causam, idest propter violentiam circum-

gyrationis caeli. Et sic auferunt terrae quietem -

naturalem et motum naturalem. Quod est incon-
veniens: quia sequitur, secundum praedicta, quod
totaliter corpora: naturalia nec moveantur nec
quiescant. :

«) diffugiat.-lta PA; descendat sG, divertat sl, distinguat vel di-
stingat cet.—Loco prohibebit, prohibet BCE.— Mox pro subsidens, subsi-
stens PF. — Ibi non potens diffugere, pro potens, potest plurimi; pro
diffugere iterum distinguere BCEFpGI, discedere sG, divertere sl.

&) quod aer ... potest. — Ita P, nisi quod pro conclusus et quiescens,
habet conclusus quiescens, cf. text.; quod aer conclusus et quiescens
ita quod non possit A; quod aer conclusus quiesceret ita quod mon
possit (posset E) cet.

y) tamen. secundum.— unde secundum codd. exc. Asl. — Post lineam
loco quod aer non habens, quod habent omnes codd., P legit quod
si aer non habet; cf, textum.

9) a principio... determinandum. — ]ta codices; in principio ... esse
determinatum P; sed cf. quod statim sequitur, Et quia de his etc. — Al-
tera linea, ibi sí non habent, loco si non, sive Bpl, si (ras.) D; pro
habent, haberent P.— Pauio infra pro omnibus his, omnibus his viis P;
eadem pro /tabuimus probata, probavimus, cf.text. (in vers. P pro ha-
buimus, legit his est).

t) sicut enim est... quies violenta. — lta codd. exc. A; situs enim
aliquis motus est naturalis et violentus, ita est etiam aliqua quies
naturalis, non erit solum motus violentus etc. P, omittens homote-
leuton et violenta ... naturalis. Homotel, Et si est aliquis ... violenta
om. A, Ed, 1516 legit in principio cum omnibus codd. sicut enim est.

afe t

LL

* aliquo om. P
et codd. exc. 4.

* Lib. I, lect.xvir,
n. 2.

* est om. codd.
exc. A.

* Lect. rv, n. 6.

* Lib. I, lect. xv,
n. 8.

* Cf. lib. I, lect.

* scilicet A.

* circumg yratio-

CAP. XII, LECT. XXIV

LECTIO VIGESIMAQUARTA

.QUIES TERRAE NON CAUSATUR EX CAELI GYRATIONE - MOTUS EIUS AD MEDIUM -
NON EST EX MOTU CAELI

ὅτι δὲ μένει, ζητοῦσι τὴν αἰτίαν, xal λέγουσιν οἱ μὲν
τοῦτον τὸν τρόπον, ὅτι τὸ πλάτος καὶ τὸ μέγεθος
αὐτῆς αἴτιον, οἱ δ᾽ ὥσπερ ᾿Εμπεδοχλῆς, τὴν τοῦ
οὐρανοῦ φορῶν χύχλῳ περιθέουσαν καὶ θᾶττον φερο-

τ μένην τὴν τῆς γῆς φορὰν χωλύειν; καθάπερ τὸ ἐν

| ποῖς χυάθοις ὕδωρ: χαὶ γὰρ τοῦτο κύκλῳ τοῦ κυά-
θου φερομένου πολλάκις κάτω τοῦ χαλκοῦ γινόμενον
ὅμως οὐ φέρεται χάτω πεφυχὸς φέρεσ)αι διὰ τὴν
αὐτὴν αἰτίαν.

Καίτοι μήτε τῆς δίνης ᾿κωλυούσης μήτε τοῦ πλάτους,
ἀλλ᾽ ὑπελθόντος τοῦ ἀέρος, ποῖ πότ᾽ οἰσθήσεται;
πρὸς μιὲν γὰρ τὸ μέσον βίᾳ. καὶ LL βίᾳ: κατὸ
φύσιν δέ γε ἀναγκαῖον εἶναί τινα αὐτῆς φοράν. Αὕτη
οὖν πότερον ἄνω ἢ χάτω, ἢ ποῦ ἐστίν; εἶναι μὲν

ἄρ τινὰ ἀναγκαῖον" εἰ δὲ μηδὲν μᾶλλον χάτω ἢ
vo, ὁ δ᾽ ἄνω ἀὴρ μὴ κωλύει τὴν ἄνω φοράν, οὐδ᾽
ἂν ὁ ὑπὸ τῇ γῇ κωλύοι τὴν χάτω-: τὰ γὰρ αὐτὰ
τῶν αὐτῶν ἀναγχαῖον εἶναι αἴτια τοῖς αὐτοῖς.

Ἔτι δὲ πρὸς ᾿Εμπεδοχλέα κἂν ἐκεῖνό τις εἴπειεν. Ὅτε
γὰρ τὰ στοιχεῖα διειστήχει χωρὶς ὑπὸ τοῦ νείκους,
τίς ἡ αἰτία τῇ γῇ τῆς μονῆς ἦν; οὐ γὰρ δὴ καὶ
τότε αἰτιάσεται τὴν δίνην.

ἤλτοπον δὲ καὶ τὸ μὴ συννοεῖν ὅτι πρότερον μὲν διὰ
τὴν δίνησιν ἐφέρετο τὰ μόρια τῆς γῆς πρὸς τὸ μέ-
σον" νῦν δὲ διὸ τίν᾽ αἰτίαν πάντα cd βάρος ἔχοντα
φέρεται πρὸς αὐτήν; οὐ γὰρ ἥ γε δίνη πλησιάζει
πρὸς ἡμᾶς. .

Ἔτι δὲ καὶ τὸ πῦρ ἄνω φέρεται διὰ τίν᾽ αἰτίαν; οὐ
γὰρ διά γε τὴν δίνην. Εἰ δὲ ποῦτο ἔρεσθαί που
πέφυχεν, δῆλον ὅτι καὶ τὴν γῆν οἰητέον.

᾿Αλλὰ μὴν οὐδὲ τῇ δίνῃ Ys τὸ βαρὺ xal τὸ χοῦφον
ὥρισται, ἀλλὰ τῶν πρότερον ὑπαρχόντων βαρέων
καὶ κούφων τὰ μὲν εἰς τὸ μέσον ἔρχεται, τοὶ δ᾽ ἐπι-
πολάΐζει διὰ τὴν κίνησιν. Ἣν ἄρα καὶ πρὶν γενέσθαι
τὴν δίνην βαρύ τε καὶ κοῦφον; ἃ τίνι διώριστο xal
πῶς ἐπεφύχει φέρεσθαι ἢ ποῦ; ἀπείρου γοὰρ ὄντος
ἀδύνατον εἶναι ἄνω ἢ κάτω, διώρισται δὲ τούτοις
τὸ βαρὺ x«l κοῦφον. Οἱ μὲν οὖν πλεῖστοι περὶ τὰς
αἰτίας ταύτας διατρίβουσιν"

Sxwopsis. — 1. Quarta solutio dubitationis circa quietem ter-

rae. Qui mundum generatum esse ponunt, causam motus eius.

ad medium assignant caeli gyrationem: quietis etiam eius causam
esse dicunt, quidam eius magnitudinem et latitudinem (vide lect.
praec.); quidam, ut Empedocles, velocitatem caeli. Sicut enim aqua
in cyathis perforatis et velociter motis in circuitu, non cadit
extra vas, ita simili ratione dicunt terram deorsum non cadere. —
2. Divisio textus. - Contra duplicem hanc rationem quietis terrae
Sic arguitur. Terra necessario habet motum aliquem naturalem ;
cessante autem violentia, non est dare ad quam partem natu-
raliter moveatur, nisi ad medium et deorsum; male igitur quies
terrae in medio ex violentia dicitur esse. - Nec responderi potest
quod sit indifferens ad hoc ut sursum vel deorsum moveatur:
sicut enim aer superior ipsam moveri sursum non impedit, ita
nec inferior motum eius deorsum impediet. — 3. Specialiter contra
Empedoclem. Si omnia fiant congregatione et segregatione ele-
mentorum, ut Empedocles ponit, quando elementa ab invicem
distabant, lite dominante, terram quiescere oportebat (non enim

-

* Quoniam autem manet, quaerunt causam. Et dicunt hi
quidem hoc modo, quoniam latitudo et magnitudo
ipsius causa: hi autem, quemadmodum Empedocles,
caeli lationem, circumpositam et velocius latam, terrae
lationem prohibere, quemadmodum aqua in cyathis.
Etenim haec, in circuitu cyatho lato multoties, ad in-
ferius aeris facta, tamen non fertur deorsum, nata ferri
deorsum, propter eandem causam.

* Quamvis, neque gyratione prohibente neque latitudine, sed
superveniente aere, ubi feretur? Ad medium quidem
enim si violentia fertur, et manet violentia: secundum
naturam autem necessarium est esse aliquam ipsius
lationem. Haec igitur utrum sursum, aut deorsum, aut
alicubi est? Esse quidem enim quandam, necessarium
est. Si autem nihil magis deorsum quam sursum, aer
autem qui sursum non prohibeat eam quae sursum
lationem; neque,utique qui sub terra prohibebit eam
quae deorsum: eadem enim eorundém necessarium est
esse causas eisdem.

* Adhuc autem, ad Empedoclem utique illud quis dicet.
Quando enim elementa distabant seorsum a lite, quae-
causa terrae mansionis erat? Non enim utique et tunc
causabitur gyrationem.

Inconveniens autem et non considerare quia prius quidem
propter gyrationem ferebantur partes terrae ad medium:
nunc autem utique propter quam causam omnia gravi-
tatem habentia feruntur ad ipsam? Non enim gyratio
propinquat ad nos.

* Adhuc autem et ignis sursum fertur propter quam cau-
sam? Non enim propter gyrationem. Si autem hic ferri
alicubi natus est, palam quia et terram existimandum.

* Sed adhuc neque gyratione grave et leve determinatum
est; sed prius existentibus gravibus et levibus, haec
quidem ad medium veniunt, haec autem sursum co-
nantur, propter motum. Erat igitur et ante fieri gyratio-
nem grave et leve; quae quodam determinata erant,
et aliqualiter apta nata erant ferri aut alicubi. Infinito
enim existente, impossibile est esse sursum aut deorsum:
determinata sunt autem his grave et leve *. Plurimi
quidem igitur circa causas has detriti sunt.

adhuc se aliis coniungebat); causa autem huius dici nequit caeli
gyratio, nondum enim generatum erat caelum; non ergo propter
caeli motum quiescit terra. - Dubium circa hanc rationem. Expo-
sitio extorta Alexandri: solvitur dubitatio secundum expositionem
Simplicii. - 4. Motus terrae ad medium non est propter caeli gy-
rationem. Primo. Inconveniens est hanc dicere causam fuisse mo-
tus ad medium, quando generabatur mundus; cum nunc gravia ad
medium ferantur in illa parte, quam non attingit caeli gyratio. —
5. Secundo. Exemplum ab eis inductum non probat motum ignis
in sursum esse ex caeli gyratione: supponitur ergo ex naturali
aptitudine esse. Ex quo sequitur naturalem esse motum deorsum
terrae, quae igni contrariatur. — 6. Tertio. Gyratio caeli prae-
supponit distinctionem gravium et levium; ita quod, gyrato caelo,
quae prius gravia erant ad medium movebantur, et quae prius
levia, a medio repulsa, in sürsum abibant; quod patet in gy-
ratione aeris et liquidorum, Distinguebantur autem ab invicem
per aptitudinem ad motum localem: motum igitur eorum ad
medium vel ἃ medio, non causat caeli gyratio.

* Seq. cap. xiu

et text. 85.

* Text. 86.

* Text. 87.

* Text. 88,

* Text. 89.

* Text. 90.

"ΟΝ Ject, xit,
n. 4.

* terrae om. P
et codd. exc. 4.

* Num. seq.

* cum om. P.

* quare P.

* Lect. praeced.
n. I.
α

* et a.

* aerei om. A.

δ

* rapitur codd.

* Num. 4.

Num. seq.

| ES raemissis tribus rationibus de quiete
(Q9) JOterrae, quae sumebantur ex parte in-
BS f feriorum corporum, scilicet ipsius ter-
, aquae et aeris, hic ponit alias
rationes *, quae sumuntur ex parte caelestis cor-
poris. Et primo ponit quartam rationem quietis
terrae *, quam ponebat Empedocles; secundo im-
probat eam, ibi: Quamvis neque gyratione * etc.

Dicit ergo primo quod, cum * omnes philosophi
qui ponunt mundum generatum esse, assignant
causam motus terrae ad medium, violentiam cir-
cumgyrationis caeli, quaerunt etiam causam huius
quod * terra quiescit in medio. Et quidam dicunt
quod causa huius est latitudo et magnitudo terrae,
sicut supra * dictum est; quidam autem, sicut Em-
pedocles, dicunt quod motus caeli circa terram *,
propter sui velocitatem, prohibet terram moveri.
Et ponunt exemplum de aqua contenta in cyathis,
idest * in quibusdam vasis aereis. Si enim vas illud
in circuitu velocius moveatur, et sit aliquod fora-
men in aliqua parte aerei vasis, multoties vase
circulariter moto, aqua descendet ad inferiora vasis
aerei *, ubi est foramen, et tamen non cadet infe-
rius extra ^ vas, secundum quod habet aptitudinem
naturalem, propter eandem causam; quia scilicet
prohibetur ex velocitate motus ipsius vasis, ita
quod aqua ante rapiatur * a motu vasis quam
possit cadere. Et simili ratione dicunt quod terra
impeditur a velocitate motus caeli ne deorsum
cadere possit. ε

2. Deinde cum dicit: Quamvis neque gyra-
lione etc., improbat praedictam rationem. Et pri-
mo quantum ad quietem terrae; secundo quantum
ad motum, ibi: Znconveniens autem * etc. Circa
primum duo facit: primo improbat causam quie-
tis terrae communiter, tam quantum ad illos qui
causam quietis terrae ponunt latitudinem vel ma-
gnitudinem terrae, quam etiam quantum ad: Em-
pedoclem; secundo specialiter improbat hanc po-
sitionem quantum ad Empedoclem ?, qui posuit
causam quietis terrae velocitatem motus caeli; et
hoc ibi: Adhuc autem ad Empedoclem * etc.

Dicit ergo primo quod, ex quo praedicti philo-
sophi causam quietis terrae ponunt motum caeli
vel latitudinem terráe, quae coarctat inferiorem
aerem ut non possit diffugere ?, necessarium vi-
detur quod, si gyratio caeli non prohiberet mo-
tum terrae, neque etiam prohiberet ipsum latitudo
terrae, coarctans aerem, sed aer libere veniret
et recederet, quod terra alicubi ferretur: quia

DE CAELO ET MUNDO LIB. II

tunc, remotis causis quietis, oporteret eam mo-
veri. Non autem videtur secundum eorum po-
sitionem, quod ferretur * ad medium secundum
suam naturam: si enim, sicut ipsi ponunt, terra
fertur ad medium per violentiam, necesse est
quod * per violentiam quiescat in medio; quod
etiam ipsi ponunt. Sed tamen necesse est quod
terra habeat aliquem motum naturalem, cessante
omni violentia: oportet enim corporibus natura-
lem motum assignare, sicut supra * dictum est.
Restat igitur quaerendum versus quam partem
naturaliter moveretur, violentia cessante; scilicet
utrum sursum vel deorsum, vel versus aliquam
aliam * differentiam, puta ad dextrum vel ** sini-
strum: quia omnino oportet quod habeat aliquem
motum naturalem. Nec est dare quod ad aliquam
aliam partem naturaliter moveatur nisi deorsum
et ad medium 5, ut patet ex motu partium terrae,
quae ad nullam aliam partem naturaliter moventur.
Sic igitur male assignant causam quietis terrae in
medio ex aliqua violentia. -- Si vero dicant quod
terra, secundum motum suum naturalem, non
magis habet * quod moveatur deorsum quam
sursum, videtur sequi quod, sicut aer qui est supra
terram, non prohibet eam moveri sursum, ita
etiam nec aer qui est sub terra, prohibebit eam
moveri deorsum, vel propter comprehensionem
eius a latitudine terrae ", vel propter revolutio-
nem eius ex motu caeli: quia in eisdem rebus,
quantum ad eosdem effectus ^, necesse est ponere
easdem causas.

3. Deinde cum dicit: Adhuc autem ad Empe-
doclem etc., improbat specialiter solutionem Empe-
doclis. Considerandum est autem quod Empedocles
ponebat quatuor elementa materialia et duo mo-
ventia *, scilicet litem et amicitiam; quae per con-
gregationem et segregationem elementorum, sunt
causa generationis et corruptionis mundi, et omnium
quae in mundo sunt. Dicit ergo quod aliquis po-
test quaestionem * movere contra Empedoclem:
Quando elementa erant ab invicem separata pro-
pter litem, oportebat terram quiescere (non enim
coniungebat se aliis elementis, dominio litis duran-
te): est ergo quaerendum quae * fuit tunc causa
quod terra quiesceret. Nec potest assignari pro
causa gyratio caeli *; quia caelum nondum erat ge-
neratum. Videtur ergo quod nullo modo oporteat
dicere gyrationem caeli causam quietis terrae.

Sed de hac ratione videtur esse dubium. Vide-
tur enim lis esse causa generationis mundi, distin-

«) dicunt ... circa terram. — Codd. exc. A om. dicunt; et pro circa
terram, quod omittitur a Psl, legunt a terra.

B) et tamen non cadet inferius extra. — et inde non cadit extra
P; inde et cadit etiam codd. exc. A.

Y) secundo... Empedoclem. — Hoc homoteleuton om. P, obstantibus
codicibus et contextu. Cf. num. 3.

9) diffugere. — subterfugere ^, aufugere sl; suffigere, subfigere ,
suffugere, sufficere cet. — Post duas lineas loco sed aer libere, si li-
bere P; si etiam codices excepto A.-— Infra, ibi tunc remotis, tunc omit-
tunt codices ; pro remotis, amotis 50), immotis vel in motis cet. ex-
ceptis AsEI.

€) terra fertur... necesse est quod. — terram ferri... et necesse esse
quod P.

Ü nisi deorsum et ad medium. — nisi deorsum om. IpE, pro quo
spatium. vac. FpG, quam C, dum deorsum et om. sE; pro nisi, quam

ad B.— Dein statim pro ex motu partium terrae... moventur, ex motu
terrae... movetur P.

Ἢ) comprehensionem eius a latitudine terrae.— ]ta codd. exc. Asl.
Loco comprehensionem, compositionem P, compressionem Asl] et ed. 1516.
PG omittunt a.

9) quia... quantum ad eosdem effectus. — qui in eisdem rebus idem
(illum B, istum CI) ad eosdem duxit effectus codd. exc. AsG.

1?) elementa materialia et duo moventia. — Sic codices et ed. 1516;
elementa principia materialia et ideo moventia P.— Sequens scilicet
om. codd.- lbi per congregationem et segregationem elementorum ,
quod legimus cum A, congregatione et segregatione elementorum sG,
congregatione elementorum P et cet.

x) Nec potest... caeli. — Ἰτὰ A; Non potest assignari quod causa
est gyratio (vel generatio) caeli ceteri; Non potest dici quod causa est
gyratio caeli P. :

* ferreretur AG,

Jeretur ΒΟΕῚ.

* Lect. praeced.
n. 4.

* aliam om. P.
** ad add. ABCF.

* habeat 4.

* rationem A,

* quod P.

VPN.

P dia

E
|

* Et om. r.

* aliter 1.

* inferioris p et
. eXC. ASI.

* ferantur ».
* gyrationi add.

P, spatium vac.
EST

CAP. XIII, LECT. XXIV

guendo elementa ab invicem; amicitia autem esse
causa ? corruptionis eiusdem, congregando 'ele-
menta in unum chaos. Unde nunc videtur esse litis
dominium, propter hoc quod elementa sunt ab
invicem distincta, - Et * ideo Alexander exposuit
haec verba sic: quando elementa distabant seor-
sum, non quidem ab invicem, sed a lite; idest
quando lis ab elementis aberat ^, tempore scilicet
quo amicitia dominabatur. - Sed quia haec expo-
sitio videtur esse extorta, ideo exponenda est, sicut
Simplicius dicit: quando elementa distabant seor-
sum, scilicet ab invicem, et hoc a lite *, idest
propter litem. Est enim considerandum quod Em-
pedocles ponebat mundum generari non ex sola
lite, sed etiam cum admixtione amicitiae. Et sicut
ipse per verba Empedoclis probat, ex dominio *

amicitiae provenit circumgyratio caeli, quia mo-

tus caeli quasi omnia convolvit in unum. Et ideo
convenienter Aristoteles quaerit, antequam gyratio
caeli per amicitiam causaretur, secundum Empe-
doclem, quae erat causa quietis terrae.

4. Deinde cum dicit: Znconveniens autem etc.,
improbat rationem quam assignant communiter
de motu terrae, tribus rationibus. - Circa quarum
primam dicit quod inconveniens est non con-
siderare quare ἢ, si. prius, quando ** generabatur
mundus, partes terrae ferebantur ad medium pro-
pter gyrationem caeli, nunc non est talem causam
assignare quare, sicut videmus, omnia gravia
ferantur ad medium. Gyratio enim caeli simul
circumgyrat ignem et superiorem partem aeris,
non autem hanc inferiorem * aeris partem: et ita
ila gyratio non attingit usque ad nos. Videmus
enim quod gravia feruntur * ad medium et in hoc
aere propinquo *. Non ergo gyratio caeli debet
poni causa motus gravium ad medium: quia
remota causa, removetur effectus.

5. Secundam rationem ponit ibi: Adhuc autem

. et ignis etc. Et * dicit quod considerare oportet

propter quam causam ignis feratur sursum. Non
enim potest dici quod hoc sit propter gyrationem
caeli: non enim ad hoc se extendit exemplum

213

ab eis inductum. Si vero ignis feratur * ad ali-
quem locum propter suam aptitudinem natura-
lem, manifestum est quod est idem existimare *
de terra, quae habet contrarietatem ad ignem,
ut supra * dictum est: contrariorum enim sunt
contrarii motus, et si unum contrariorum est na-
turale, et aliud naturale esse oportet, ut supra *
dictum est.

6. Tertiam rationem ponit ibi: Sed adhuc ne-
que gyratione etc. Et dicit quod si quis eorum
verba et exempla consideret, non videtur dicen-
dum quod grave distinguatur a levi in corporibus
propter ipsam gyrationem caeli; sed praesuppo-
sita distinctione gravium et levium, quaedam ve-
niunt ad medium, scilicet gravia, quaedam autem,
scilicet levia, conantur sursum ferri, propter mo-
tum, inquantum * repelluntur a loco medio a **
corporibus gravibus in ipsum latis *. Et sic solum
per accidens gyratio caeli causat motum ignis sur-
sum. Quod autem gyratio non distinguat * grave
et leve, sed eorum distinctionem praesupponat *,
potest videri ex exemplo quod inducunt *: in gy-
ratione enim aeris et liquidorum, ea quae prius
erant gravia, feruntur ad medium. Sic igitur an-
tequam esset gyratio caeli, erat grave et leve.
Quae secundum aliquid distinguebantur, scilicet *
secundum aptitudinem ad hoc quod aliquo modo
et * ad aliquem locum moveantur: nam grave di-
citur aliquid vel leve, propter * inclinationem ad
aliquem motum localem. Et ita gyratio non est
causa quare levia moventur * sursum, vel gravia
deorsum.

Poterant autem hi distinguere grave et leve, et
loca eorum, quae sunt sursum et deorsum, quia
non ponebant universum esse infinitum: non enim
impossibile est distinguere sursum vel deorsum, si
apud istos distinguitur grave et leve *, sicut dictum
est..Et quia aliqui ponebant ? universum infinitum,
scilicet Anaximenes et Xenophanes, ideo signanter
dicit quod plurimi, non autem omnes, sunt de-
triti, idest consueti et exercitati, circa istas causas
motus et quietis gravium et levium.

A) Videtur enim ... esse causa. — Ita PA, nisi quod P pro causa altera
vice legit causam, et pro ultimo esse A habet videtur esse. Loco lis,
hoc cet. exc. sEI. - Mox pro congregando, confundendo A, conferendo
sl, consequendo cet. — Post unam lin. Aoc post propter om. P.

y) non quidem ab invicem ... aberat. — Ita codd., exc. quod pro a lite
corrupte aliter BCDEFIpG; pro ab elementis, ex elementis A; pro
aberat, aderat Al. P legit: nunquid ab invicem, sed aliter, idest quando
lis ab elementis haberet. — Statim, ibi Sed quia haec expositio videtur
esse extorta, Sed haec expositio est extorta P; esse post videtur om.
51 (quid habuerit pl, non liquet).

v) Et sicut ipse... ex dominio. — lta codices ; Et sic ipse... probat
quod ex dominio P; cf. Simplicium , op. cit., fol. 85 recto, col. 2. —
Prope finem num. pro causaretur secundum Empedoclem quae erat,
prout legimus cum A, talem secundum omne (omnem C) qui (quod
EF) erat BCEF, talem secundum esse qui erat DpGI, talem scilicet
esse quae erat sl, talem incipit esse quae erat sG. Piana corrigit le-
gendo talem secundum ipsum esset, quae erat. Lectio adoptata est
procul dubio magis perspicua.

E) est idem existimare. — oportet idem aestimare A. — Lin. seq. pro
habet, habeat codd. exc. Asl. — Altera lin. pro enim, autem A, om.
cet. et ed. 1516. — Ibi et aliud, et om. AF. In fine num. D om. uf
supra dictum est.

9) non enim... grave et leve. — et infinito. enim impossibile est
distinguere sursum vel deorsum, sed apud istos distinguetur grave et
leve A; non enim (possibile B) impossibile est (est om. I) distinguere
sursum vel (et I) deorsum, sed apud istos (ipsos B) distingui (distinguit
E) grave et leve cet.; sed, exc. C, ante non enim scribunt vel ef unum,

- vel materiam, vel numerum , vel et minimum, aut similia. Ed. 1516

cum codd. legit sed et distingui.

7) aliqui ponebant. — Post aliqui add. philosophorum A, ipsorum sG;
loco ponebant, exponebant codd. exc. AG. — Mox pro Xenophanes,,
Anaximander. AE, Anaxagoras H, Anexamanes D, Anaxomedes cet.
- Pro plurimi, philosophi codd. exc. A. — Linea sequenti pro detriti ,
codd. corruptione facili decreti, quod P in discreti correxit; cf. text.
et vers. (in qua P discreti). Pro consueti, perspicui P, conspicui codd.
excepto A.

C:

* fertur A.

* Lect. tv, n. 7.

* ]bid.; et lib. I,
lect. vr, n.2.

* scilicet add. 4.
** q om. codd.
* locum » et co-
dices exc. Asc.

* distinguit co-
dices exc. 4.
* praesupponit E.

* inducit p et co-
dices exc. A.

* scilicet om. Ῥ
et codd. exc. sr.

* et om. A4.

* per » et codd.
eXC. AI.

* moveantur A.

214

DE CAELO ET MUNDO LIB. II

LECTIO VIGESIMAQUINTA

RATIO QUIETIS TERRAE NON EST QUOD SIMILITER SE HABET
AD OMNEM CAELI PARTEM

εἰσὶ δέ τινες οἱ Ota τὴν ὁμοιότητα φασιν αὐτὴν μένειν,
ὥσπερ τῶν ἀρχαίων ᾿Αναξίμανδρος - μᾶλλον μὲν γὰρ
οὐθὲν ἄνω ἢ κάτω ἢ εἰς τὰ πλαγια φέρεσθαι mpoc-
ἥκει τὸ ἐπὶ τοῦ μέσου ἱδρυμιένον καὶ ὁμοίως πρὸς
τὰ ἔσχατα ἔχον: ἅμα δ᾽ ἀδύνατον εἰς τἀναντία
ποιεῖσθαι τὴν κίνησιν" ὥστ᾽ ἐξ ἀνάγχης μένειν.
Τοῦτο δὲ λέγεται κομψῶς μέν, οὐχ ἀληθῶς δέ: χατὰ
γὰρ τοῦτον τὸν λόγον ἀναγκαῖον ἅπαν, ὅ τι ἂν τεθῇ
ἐπὶ τοῦ μέσου, μένειν, ὥστε καὶ τὸ πῦρ ἠρεμήσει"
τὸ γὰρ εἰρημένον οὐκ ἴδιόν ἐστι τῆς γῆς. :
᾿Αλλὰ μὴν οὐδ᾽ ἀναγκαῖον" οὐ γὰρ μόνον φαίνεται μέ-
νουσα ἐπὶ τοῦ μέσου, ἀλλὰ χαὶ φερομένη πρὸς τὸ
μέσον. Ὅπου γὰρ ὁτιοῦν φέρεται μέρος αὐτῆς, ἀναγ-
χαῖον ἐνταῦθα φέρεσθαι καὶ τὴν ὅλην οὐ δὲ φέρε-
ται κατὰ φύσιν. καὶ μένει ἐνταυθοῖ χατοὶ φύσιν.
Οὐχ ἄρα διὰ τὸ ὁμοίως ἔχειν πρὸς τὰ ἔσχατα" τοῦτο
μὲν γὰρ πᾶσι κοινόν, τὸ δὲ φέρεσθαι πρὸς τὸ μέσον
- ἴδιον τῆς γῆς.
ἔλτοπον δὲ καὶ τοῦτο μὲν ζητεῖν, διὰ τί ποτε μένει ἡ
γῇ ἐπὶ τοῦ μέσου, τὸ δὲ πῦρ μὴ ζητεῖν διὰ τί ἐπὶ
τοῦ ἐσχάτου. Εἰ μὲν γὰρ κἀκείνῳ φύσει τόπος ὁ
ἔσχατος, δῆλον ὅτι ἀναγκαῖον εἶναί τινὰ καὶ τῇ γῇ
ύσει τόπον᾽ εἰ δὲ μὴ ταύτῃ οὗτος ὁ τόπος, ἀλλο
διὰ τὴν ἀνάγχην μένει τὴν τῆς ὁμοιότητος, ὥσπερ
ὁ περὶ τῆς τριχὸς λόγος τῆς ἰσχυρῶς μὲν ὁμοίως δὲ
πάντῃ τεινομένης, ὅτι οὐ διαρραγήσεται, χαὶ τοῦ
πεινῶντος χαὶ διψῶντος σφόδρα μὲν ὁμοίως δὲ καὶ
τῶν ἐδωδίμων καὶ ποτῶν ἴσον ἀπέχοντος (χαὶ γὰρ
τοῦτον ἠρεμεῖν ἀναγκαῖον) ζητητέον αὐτοῖς περὶ
τῆς τοῦ πυρὸς μονῆς ἐπὶ τῶν ἐσχάτων,
θαυμαστὸν δὲ καὶ τὸ περὶ μὲν τῆς μονῆς ζητεῖν, περὶ
à τῆς φορᾶς αὐτῶν μὴ ζητεῖν, διὰ τίν᾽ αἰτίαν τὸ
μὲν ἄνω φέρεται τὸ δ᾽ ἐπὶ τὸ μέσον μηδενὸς ἐμπο-
δίζοντος.
᾽λλλὰ μὴν οὐδ᾽ ἀληθές ἐστι τὸ λεγόμενον. Κατα cup-
“βεβηκὸς μέντοι τοῦτ᾽ ἀληθές, ὡς ἀναγκαῖον μένειν
ἐπὶ τοῦ μέσου πᾶν ᾧ μηθὲν μᾶλλον δεῦρο ἢ δεῦρο
κινεῖσθαι προσήκει, ᾿Αλλοὶ oix γε τοῦτον τὸν λόγον
οὐ μενεῖ ἀλλὰ κινηθήσεται; οὐ μέντοι ὅλον ἀλλὰ
διεσπασμένον. Ὃ γὰρ αὐτὸς ἁρμόσει λόγος καὶ ἐπὶ
τοῦ πυρός: ἀνάγκη γὰρ τεθὲν μένειν ὁμοίως ὥσπερ
τὴν γῆν ὁμοίως γὰρ ἕξει πρὸς τῶν σημείων τῶν
ἐσχάτων ὁτιοῦν ἀλλ᾽ ὅμως οἰσθήσεται ἀπὸ τοῦ μέ-
coU, ὥσπερ καὶ φαίνεται φερόμενον, ἂν μή τι χωλύῃ,
πρὸς τὸ ἔσχατον’ πλὴν οὐχ ὅλον πρὸς ἕν σημεῖον
(τοῦτο γὰρ ἀναγχαῖον μόνον συμβαίνειν ἔκ τοῦ λό-
γου τοῦ περὶ τῆς ὁμοιότητος) ἀλλὰ τὸ ἀνάλογον
μόριον πρὸς τὸ ἀνάλογον τοῦ ἐσχάτου; λέγω δ᾽ οἷον
τὸ τέταρτον μέρος πρὸς τὸ τέταρτον μέρος τοῦ πε-

ριέχοντος" οὐθὲν γὰρ στιγμιὴ τῶν σωμάτων ἐστίν.-
,

Ὥσπερ δὲ κἂν ἐκ μεγάλου συνέλθοι πυχνούμενον εἰς
ἐλάττω τόπον, οὕτω χἂν ἐξ ἐλάττονος εἰς μείζω
μανότερον γιγνόμενον ὥστε κἂν ἡ γῇ τοῦτον τὸν
τρόπον ἐχινεῖτο ἀπὸ τοῦ μέσου διά γε τὸν τῆς ὁμοιό-
τῆτος λόγον, εἰ μὴ φύσει τῆς γῆς οὗτος τόπος ἦν.

Ὅσα μὲν οὖν τυγχάνει περί τε τοῦ σχήματος αὐτῆς
ὑπολαμβανόμενα καὶ περὶ τόπου καὶ μονῆς καὶ κι-
νήσεως; σχεδὸν ταῦτ᾽ ἐστίν.

SvNoPsis. — τ. Quinta solutio dubitationis de quiete terrae.
Quidam dicunt terram in medio quiescere, eo quod nulla est
ratio ut ad hanc magis quam ad illam caeli partem moveatur, et
impossibile est ad contraria simul moveri. — 2. Improbatur ratio
praedicta quatuor rationibus. Primo. Quia in medio poni, potest

* Sunt autem quidam, qui propter similitudinem dicunt * Seq. cap. xur

ipsam manere, sicut antiquorum Anaximander. Magis
quidem enim nihil sursum aut deorsum aut in plagas
ferri convenit quod in medio est collocatum, et simili-
ter ad extrema se habens. Simul autem impossibile ad
contrarium facere motum. Quare ex necessitate manere.

* Hoc autem dicitur persuasibiliter quidem, non vere au-
tem. Secundum enim hanc rationem necessarium omne
quodcumque ponatur in medio, manere: quare et ignis
quiescet. Quod enim dictum est, non proprium in terra.

* Sed et non necessarium. Non enim solum videtur ma-
nens, sed et lata ad medium: quo enim quaecumque
fertur particula ipsius, necesse est ferri et totam. Ubi
autem fertur secundum naturam, et manet ibi secun-
dum naturam. Non igitur propter similiter se habere
ad extrema: hoc quidem enim omnibus commune,
ferri autem ad medium proprium terrae.

* [nconveniens autem et hoc quidem quaerere, propter quid
maneat terra in medio, ignis autem non quaerere pro-
pter quid in extremo. Si quidem enim et illi natura
locus extremus, palam quia necessarium est esse quen-
dam et terrae natura locum. Si autem non huic iste
locus, sed propter necessitatem manet eam quae simi-
litudinis (quemadmodum qui de trichos sermo, fortiter
quidem, similiter autem undique tensae, quoniam non
discerpetur; et esuriente et sitiente valde quidem, si-
militer autem, et ab esibilibus et potabilibus aequaliter
distante; etenim hunc quiescere necessarium), quaeren-
dum ipsis de ignis mansione in extremis.

Mirabile autem et de mansione quidem quaerere, de la-
tione autem ipsorum non quaerere; propter quam
causam hoc quidem sursum fertur, hoc autem ad
medium, nullo impediente.

* Sed adhuc neque verum quod dicitur. Secundum accidens
tamen hoc verum, quia necessarium manere in medio
omne, cui nihil magis huc quam illuc moveri con-
venit. Sed propter hanc rationem non manet, sed mo-
vebitur; non tamen totum, sed divulsum. * Eadem enim
ratio congruit et in igne. Necesse enim posito manere
similiter quemadmodum terram: similiter enim se ha-
bebit ad signorum extremorum quodcumque. Sed tamen
feretur a medio, quemadmodum et videtur latus, si non
aliquid prohibeat, ad extremum. Veruntamen non totum
ad unum signum (hoc enim necessarium solum acci-
dere ex ratione ea quae de similitudine), sed propor-
tionata particula ad proportionatum extremi; dico autem,
puta, quarta pars ad quartam continentis partem: ne-
que enim punctum corpus est. Quemadmodum autem
et si ex magno conveniat densatum in minorem locum,
sic utique ex parvo in maiorem rarius factum. Quare
utique et terra hoc modo moveretur a medio, propter
similitudinis rationem, si non natura terrae iste locus
esset.

Quaecumque quidem igitur existunt de figura ipsius suspi-
cata, et de locis, et mansione et motu, fere haec sunt.

esse commune et terrae et aliis; in medio autem quiescere est
proprium terrae. -- 3. Secundo. Quia invenitur alia ratio conve-
nientior, ex terrae natura desumpta. Terram enim naturaliter
ad medium ferri, constat ex motu partium eius; ibi autem quie-
scit naturaliter, ubi naturaliter fertur. - 4. Tertio. Insufficiens est

et text. 90.

* Text. 91.

* TText. 92.

* Text. 93.

* Text. 94.

* Text. 95.

uh (nh

WX ^—o—

CAP. XII, LECT. XXV

ratio ab eis allata: non enim dicit quare in extremo manet ignis.
Si autem quia naturale sibi est, ignis in extremo quiescit, pari ra-
tione in medio quiescit terra, eo quod suae naturae est consonum.
— Afferuntur exempla quaedam, quibus positionem suam defendere
nituntur; ilisque respondetur. — 5. Quarto. Ratio ab ipsis data
nihil prorsus de motu corporum dicit: unde et ex hac parte insuffi-
ciens est. — 6. Praeterea, falsum praesupponit eorum argumenta-
tio. Non enim universaliter verum est, id quod in medio ponitur,

nit quintam solutionem *, secundum

quam assignatur ratio quietis terrae ex simili ha--

bitudine caeli ad terram ex omni parte. Et primo
assignat hanc rationem; secundo improbat eam,
ibi: Hoc autem dicitur * etc.

Dicit ergo primo quod quidam dixerunt * ter-

ram quiescere in medio propter similitudinem, idest
similem eius habitudinem ad omnem partem caeli.

Et hoc inter antiquos dixit Anaximander. Per quod
dat intelligere quod etiam aliquibus sui temporis
hoc videbatur. Dicitur enim Plato hoc posuisse *:
sed tamen Aristoteles hoc ei non imponit, quia
supra * ei imposuerat quod moveretur in medio
circa axem mundi 7. - Ideo autem dicebant terram
propter similitudinem manere, quia nulla est ratio
quare id quod est in medio collocatum, magis
moveatur sursum vel deorsum, aut versus alias *
plagas caeli, cum similiter se habeat undique ad
extrema; impossibile est autem quod simul mo-
veatur ad contrarias partes; ergo relinquitur quod
ex necessitate quiescat in medio.

2. Deinde cum dicit: Hoc autem dicitur etc.,
improbat praedictam rationem. Et primo ex hoc
quod ratio non est necessaria; secundo ex hoc
quod supponit falsum, ibi: Sed adhuc neque ve-
rum quod dicitur * etc.

Dicit ergo primo quod id quod dictum est, vi-
detur persuasibiliter dici; non tamen vere 7. Et
hoc probat quatuor rationibus. Quarum prima est
quia *, secundum praedictam rationem, necessa-
rium esset quiescere omne quod ponitur in medio
(et sic sequeretur quod etiam * ignis, si poneretur
in medio, quiesceret; quod patet esse falsum):
quia id quod assignatur pro causa quietis, scilicet
esse in medio, non accipitur ut proprium terrae;
cum tamen effectus, scilicet quiescere in medio,
sit proprium terrae.

215

in eo ex necessitate quiescere; sed tantum quoad totum quod
indifferenter se habet ut huc vel illuc moveatur. Si autem incli-
netur ad hanc vel illam partem, movebitur secundum partes, pars
scilicet ad partem sibi proportionatam. Hoc totum patet exemplo
ignis in medio mundi positi. — 7. Nec obiici potest quod singulae
partes ignis ad singulas caeli partes ferri nequeant, eo quod cae-
lum in quantitate excedit locum medium: quia per rarefactionem
idem corpus ex parvo loco ad maiorem extenditur. — Epilogus.

3. Secundam rationem ponit ibi: Sed et non
necessarium etc. Et dicit quod non est necessa-
rium dicere quod terra quiescat in medio propter
similitudinem, cum inveniatur alia convenientior
causa. Terra enim non solum videtur quiescere
in medio, sed etiam ferri ad medium, etsi non
secundum se totam, tamen secundum suas partes.
Eadem enim * est ratio de motu totius et partis:
quocumque enim fertur pars eius, fertur de ne-
cessitate et totum *, si extra suum locum esset.
Ubi autem fertur secundum naturam, ibi et quie-
scit secundum suam naturam". Sic ergo patet quod
terra quiescit in medio propter suam naturam,
et non propter hoc quod similiter se habeat ad
extrema: quia hoc potest esse commune omnibus,
ut ponantur in medio; sed naturaliter ferri ad
medium est proprium terrae.

4. Tertiam rationem ponit ibi: Znconveniens
autem etc.; quae ostendit etiam insufficientiam *
huius rationis. Et dicit quod inconveniens est quae-
rere propter quid terra quiescat in medio, et non
quaerere quare ignis quiescat in extremo. Si enim *
ignis quiescit * ibi, quia locus extremus naturaliter
convenit ei, eadem ratione dicendum est quod
terra habeat quendam locum naturalem in quo
quiescat *. Si, enim hic locus qui est medius *,
non sit locus in quo naturaliter quiescit, sed
manet in medio propter necessitatem similitudi-
nis, restat eis quaerere quare ignis maneat in
extremis.

Et ponit exempla de quiete terrae in medio, se-
cundum quasdam rationes sophistarum, qui pro-
bare videbantur quod si frichos, idest capillus ",
fortiter extendatur, quod non frangetur; quia si-
militer * undique extenditur, et non est ratio quare
magis frangatur * in uno loco quam in alio. Sed
haec ratio sophistica est: primo quidem * quia
difficile est ut similiter sit undique extensus ^;
secundo quia, hoc etiam posito, frangetur in me-
dio, quia ibi concurrit violentia quae ex utraque

«4) secundum quam sumebatur, — lta AsFI; qua sumebatur P, quam
sumebat vel quam sumebant cet. — Similiter post duas lineas pro assi-
gnatur ratio, prout legimus cum AESFI, assignat rationem P, assi-
gnat ratio BCGpFI. — Pro simili habitudine , similitudine P. et codices

excepto A. *

B) sed tamen ... in medio circa axem mundi. — Ita A, exc. quod ta-
men omittit; sed tamen Aristoteles hoc ei imponit, quia... in medio
axe mundi P; pro tamen, tantum BCF; pro non, tamen iidem et sG;
pro in medio circa axem, in medio in axe sl, in medio etiam (et G)
axe cet. — terram post dicebant om. codd. exc. A.

Y) Dicit ergo primo... non tamen vere.— lta A, exc. quod pro persua-
sibiliter corrupte habet persualiter; Primo dicit quod id quod dictum
est persuasibiliter dicitur, non tamen est verum P; Dicit ergo (ergo
om. BGpl) quod id quod dictum est videtur persuasibiliter (pro per-
suasibiliter, vere sl, spatium vac. pG, om. BCDFpEI) dici, non tamen
verum (est add. sI) cet. codices.

9) Ubi autem ... secundum suam naturam. — Sententiam istam sic

. Construunt codd.: Jbi autem quiescit (quiescet D, quiescat EG) secun-

dum naturam, quo movetur secundum suam (suam om. AG) naturam.
Mutato tantum quiescet in quiescit servavimus P; cf. text. — Sequens
homotel. Sic ergo... naturam om. P.

t) quae ostendit etiam insufficientiam. — P om. quae; ABDIsG om.
etiam ; cet. legunt sufficientiam, cf. n. 5

Ὧ Si enim ... medius. — Si vero iste locus qui est medium A. — Linea
seq. pro quiescit, quiescat P. — Ibi restat eis quaerere, restat autem
quaerendum A.

γ) si trichos idest capillus. — Pro trichos (θρίξ), A erichos; Psl si
tricosa capillis; cet. contrahunt si trichos idest, in siccricosa, vel ali-
quid simile; sF legit si aliqua pellis.

0) difficile est μὲ similiter sit undique extensus. — lta A; difficile
est excuti, si similiter sit undique extensus P; difficile est "quod sit
(sit om. C) similiter sic (sit C) undique (tensa add. 51) CI; difficile
est (extendere add. sF, spatium vac. DGpF ) similiter sic undique (seq.
in pG spatium vac., in quo sG tendi) cet. - Immediate pergimus cum A;
P et cet. codices et secundo quia hoc (hic E) etiam potest frangere
(frangi sl) in medio.

* enim om. codd.
eXC. AE

* tota A.

eo

* ideo add. 4.

* quiescat pc.

* quiescit codd.
exc. 4.

* semper P.

* frangetur co-
dices.
* quidem om. P.

0

* yalde add. 4;
cf. text.

* auget A.

* Et dicit P, quae
etiam dicit codd.
eXc. AB.

* ideo add. sp;
lac. F.

* motus A.

x

* Cap. r, n. 2:
S.Th. lect. t, n.5.

* illud codd. exc.
AD.

* quia ».

* quiesceret P1.
* divisim rc.

*

esset quod ap
EG, esset ut cet.

216

parte infertur. - Aliud exemplum ponit de eo qui
aequaliter * esurit et sitit, et habet cibum et potum
in aequali distantia: concludunt enim sophistae
quod talis quiesceret, et ad neutrum moveretur *.
Sed hoc non sequitur: primo quidem quia sitis
magis agit * quam fames; secundo quia, si aequa-
liter distarent duo cibi vel duo potus aequaliter
desiderabiles, curreret ad. alterum. quodcumque
contingeret.

5. Quartam rationem ponit ibi: Mirabile au-
tem etc.; quae etiam ostendit * insufficientiam prae-
dictae rationis. Et dicit quod mirabile fuit quod *
quaerebant rationem quietis corporum, et non
quaerebant rationem motuum * ipsorum; propter
quam scilicet causam unum corporum * movetur
sursum, aliud vero deorsum, si non sit aliquid
impediens; natura enim est principium motus et
quietis in eo in quo est, ut dicitur in II. PAysic. *

6. Deinde cum dicit: Sed adhuc neque verum
quod dicitur etc., improbat praedictam rationem
ex eo quod supponit falsum. Et dicit quod id *
quod dicitur in praedicta ratione, non est verum
per se et universaliter: est enim hoc verum per
accidens, quod * omne, idest totum, necesse est
manere in medio, ad quod nihil magis pertinet
quod moveatur huc quam illuc. Sed si habeat
incinationem ut moveatur ad aliquam partem,
propter hanc rationem, quia scilicet est in medio,
non ex necessitate quiescet *, sed movebitur; non
tamen secundum totum, sed divisum * in partes,
sicut patet de igne. Si enim verum est quod di-
cunt, necesse est quod *, si poneretur ignis in
medio mundi, quod quiesceret ibi, sicut terra

DE CAELO ET MUNDO LIB. II

quiescit, eo quod similiter se haberet ad quod-
libet punctum in caelo signatum: et tamen ignis
in medio positus moveretur * a medio usque ad
extremum, si nihil prohiberet, sicut et nunc vi-
detur moveri. Sed tamen non totum movetur ad
unum punctum *: et hoc solum removebatur in
praedicta ratione, ut scilicet totum moveretur ?
ad unam partem. Sed movebitur unaquaeque pars
ignis ad partem caeli sibi proportionatam, puta
quarta pars ignis ad quartam partem continentis,
scilicet caeli: corpus enim non est aliquod pun-
ctum indivisibile ^, Sicut autem partes terrae,
si essent dispersae circa extremum caeli, con-
densarentur, ad hoc quod venirent in minorem
locum, scilicet in medium, sic oporteret e con-

verso: quia * si ignis moveretur a medio usque ἡ

ad extremum, oporteret * quod per rarefactionem
ex parvo loco moveretur ad * locum maiorem.

7. Et sic cessat obiectio *, qua posset aliquis
resistere supradictis, dicens * impossibile esse quod
singulae partes ignis ferrentur *
tes caeli, propter hoc quod locus extremus exce-
dit locum. medium in quantitate. Sed hoc remo-
vetur, quia ignis per rarefactionem extenderetur
in maiorem locum *. Et ex hoc concludit quod,
si locus medius non esset naturalis terrae, quod
propter rationem similitudinis hoc modo move-
retur a medio versus extremum, quod singulae
partes eius moverentur ad singulas partes extremi,
sicut de igne dictum est *.

Ultimo autem epilogat, dicens * fere haec esse
omnia quae antiqui suspicati sunt circa figuram
terrae et locum ipsius, et motum eius vel quietem.

Ὁ) concludunt enim ... moveretur. — concludunt enim sophistae quod
talis quiesceret et non ad necessaria moveretur P; concludunt (con-
cludit AGI) enim sophistice quod talis quiesceret et (non add. sF) ad
necessaria (ad neutrum Asl) moveretur codices. Pro ef non ad ne-
cessaria, quod non est ad rem in praesenti loco, legimus et ad neu-
trum, cum Asl, quod bene quadrat ad contextum.

X) unum corporum. — unum corpus scilicet P et codd. exc. A.— Lin.
seq. pro aliud vero deorsum , aliud autem ad medium A; cf. text. —
In fine num., ibi principium motus... in II Physic., pro principium,
terminus P et codd. exc. sG, cf. l. c.; ἡ in eo in quo est om. AF , in quo
est om. cet.; ut dicitur 11 Physic. P

X) ut scilicet totum moveretur. — pro ut, quod F, vel cet. exc. A;
pro moveretur, non moveretur codd. exc. G. — Post lin. A om. homo-
teleuton ad partem... pars ignis.

p) aliquod punctum indivisibile. — aliquid punctuale et indivisi-
bile A. — Statim pro Sicut, Sic P, Nunc BD. — Altera linea pro conden-

sarentur, quod legimus cum A, et densentur ceteri, corrumpendo nempe
con in et; et condensarentur P.

v) Sed hoc removetur... locum. — τὰ PA; sed licet locus maior,
ignis per rarefactionem extenderet se in maiorem locum E; sed licet,
quia ignis per rarefactionem extenderet (se add. D) in maiorem locum
cet. — Pergimus deinde cum A Et ex hoc... extremum; quorum loco
P habet Et ex hoc concludit quod si locus medius mon esset natu-
ralis terrae nisi propter rationem similitudinis, hoc modo etiam mo-
veretur a medio usque ad extremum; cet. legunt Et ex hoc contin-
geret (contingit G) quod (si add. G) locus medius non esset naturalis
terrae propter rationem similitudinis, hoc autem moveretur a medio
usque ad extremum.

E) epilogat, dicens. — epilogando concludit A, epilogat concludit cet.
- Dein pro fere, forte BCDEF. — Ad finem lectionis et motum vel quietem
eius A, et motum eius vel quietem etc. P; sed etc. unanimiter codices
omittunt.

ad singulas par- s

* movetur P et
Codd. exc. Ast.

* punctum om. P
et codd. exc. 4.

* Num. praec.
ξ

"actes

CAP. XIV, LECT. XXVI 217

: LECTIO VIGESIMASEXTA

QUOD TERRA SIT IN MEDIO MUNDI QUIESCENS, PROBATUR -
VERA ETIAM CAUSA EIUS QUIETIS OSTENDITUR

Ἡμεῖς δὲ λέγωμεν πρῶτον πότερον ἔχει κίνησιν ἢ μένει" | * Nos autem dicamus primum utrum habeat motum aut * Cu uv Test.

|

--

M id.

GP RERO TNI tees

χαθάπερ γὰρ εἴπομεν, οἱ μὲν αὐτὴν ἕν τῶν ἄστρων
ποιοῦσιν, οἱ δ᾽ ἐπὶ τοῦ μέσου θέντες ἴλλεσθαι καὶ
χινεῖσθαί φασι περὶ τὸν πόλον μέσον.

Ὅτι δ᾽ ἐστὶν ἀδύνατον, δῆλον λαβοῦσιν ἀρχὴν ὡς εἴπερ
φέρεται εἴτ᾽ ἐχτὸς οὖσα τοῦ μέσου εἴτ᾽ ἐπὶ τοῦ μέ-
σου, ἀναγκαῖον αὐτὴν βίᾳ κινεῖσθαι ταύτην τὴν χί-

— γνησιν. οὐ γὰρ αὐτῆς γε τῆς γῆς ἐστίν" xal γὰρ ἂν
τῶν μορίων ἕκαστον ταύτην εἶχε τὴν φοράν" vOv ὃ
ἐπ᾽ εὐθείας πάντα φέρεται πρὸς τὸ μέσον. Διόπερ
οὐχ οἷόντ᾽ ἀΐδιον εἶναι, βίαιόν οὖσαν καὶ παρὰ
φύσιν" ἡ δέ γε τοῦ κόσμου τάξις ἀΐδιός ἐστιν.

maneat. 99.

Quemadmodum enim diximus, hi quidem ipsam unum
astrorum esse faciunt; hi autem, in medio ponentes,
eam revolvi et moveri dicunt circa polum medium.

Quod autem est impossibile, palam sumentibus principium
quod, si quidem circumfertur, sive extra medium exi-
stens sive in medio, necessarium est ipsam vi moveri
hoc motu. Non enim ipsius terrae est motus: etenim
utique particularum unaquaeque hanc haberet lationem;
nunc autem in rectum omnia feruntur ad medium.
Propter quod non est possibile sempiternum esse, vio-
lentum existentem et praeter naturam. Mundi autem
ordo sempiternus.

Ἔτι πάντα τὰ φερόμενα τὴν φορὰν τὴν ἐγκύκλιον ὑπο- | * Adhuc, omnia lata latione circulari haesitantia videntur et * Text. 97.
λειπόμενα φαίνεται χαὶ κινούμενα, πλείους μιᾶς φο- mota pluribus una latione, praeter primam. Quare et
ρᾶς ἔξω τῆς πρώτης σ αίρας , ὥστε, χαὶ τὴν γῆν terram necessarium, sive circa medium sive in medio
ἀναγκαῖον. εἴτε περὶ τὸ μέσον elc ἐπὶ τοῦ μέσου posita feratur, duabus moveri lationibus, Si autem hoc
χειμένη φέρεται; δύο κινεῖσθαι φοράς. Τούτου δὲ acciderit, necessarium fieri mutationes et versiones fi-
συμβαίνοντος ἀναγχαῖον γίγνεσθαι παρόδους καὶ τρο- xorum astrorum: hoc autem non videtur factum, sed
πᾶς τῶν ἐνδεδεμένων ἄστρων. Τοῦτο δ᾽ οὐ φαίνεται semper haec secundum eadem oriuntur et occidunt
γιγνόμενον, ἀλλ᾽ ἀεὶ ταὐτὰ κατὰ τοὺς αὐτοὺς ἀνα- loca ipsius.
τέλλει τε χαὶ δύεται τόπους αὐτῆς. à
"Ec δ᾽ ἡ φοροὶ τῶν μορίων xai ὅλης αὐτῆς ἡ κατοὶ φύσιν | * Adhuc autem latio partium et totius ipsius secundum * Text. 98.
ἐπὶ τὸ μέσον τοῦ παντός ἐστιν. naturam ad medium totius est.
διὰ τοῦτο γὰρ καὶ τυγχάνει χειμένη νῦν ἐπὶ τοῦ κέν- | Hoc enim utique, si existat posita nunc in centro, * du- * Text. o.

τρου" διαπορήσειε δ᾽ ἄν τις, ἐπεὶ ταὐτὸν ἀμφοτέ-

ν ἐστὶ τὸ μέσον, πρὸς πότερον φέρεται το βάρος

Esa καὶ vd μόρια τῆς γῆς xa vd φύσιν" πότερον
ὅτι τοῦ παντός ἐστι μέσον, ἢ διότι τῆς γῆς.

᾿Ανάγκη δὴ πρὸς τὸ τοῦ παντός. xal γὰρ τὰ χοῦφα

χαὶ τὸ πῦρ εἰς τοὐναντίον φερόμενα τοῖς βάρεσι

λεγόμενα περὶ τὴν ἀστρολογίαν" τὰ γὰρ φαινόμενα
Opp. D. Tnuowaz T. III.

bitabit utique aliquis, quoniam idem duorum est me-
dium, ad utrum feruntur gravitatem habentia et partes
terrae secundum naturam, utrum quia totius est me-
dium, aut quia terrae.

Necesse itaque ad id quod totius: etenim levia et ignis,
in contrarium lata gravibus, ad extremum loci conti-

astrologiam: apparentia enim accidunt, translatis figuris
28

πρὸς τὸ ἔσχατον φέρεται τοῦ περιέχοντος τόπου τὸ nentis medium. * Accidit autem idem medium esse et * Text. roo.
, , , A] , —- - * LI * *
μέσον. Συμβέβηκε δὲ ταὐτὸ μέσον εἶναι τῆς γῆς καὶ terrae et totius: fertur enim et ad id quod medium
τοῦ παντός" φέρεται γὰρ καὶ ἐπὶ τὸ τῆς γῆς μέσον, terrae, sed secundum accidens, secundum quod me-
* , Y ^ , L4 - - L . L LI
ἀλλὰ κατὰ συμβεβηκός, ἡ τὸ μέσον ἔχει ἐν τῷ τοῦ dium habet in totius medio.
MN ,
παντὸς μέσῳ. :
Ὅτι δὲ φέρεται xal πρὸς τὸ τῆς γῆς μέσον, σημεῖον | Quoniam autem fertur et ad terrae medium, signum, quia. -
ὅτι τὸ φερόμενα βάρη ἐπὶ ταύτην οὐ map ἄλληλα lata gravia ad hanc non iuxta invicem feruntur, sed
φέρεται &AXd πρὸς ὁμοίας γωνίας, doce πρὸς ἕν τὸ ad similes angulos. Quare ad unum medium feruntur
μέσον φέρεται; καὶ τὸ τῆς γῆς. et quod terrae.
Φανερὸν τοίνυν ὅτι pep ἐπὶ τοῦ μέσου εἶναι τὴν | * Manifestum igitur quia necesse est in medio esse terram * Text. ror.
^ » * » , , . * *
Ἣν καὶ ἀκίνητον, διά τε τας εἰρημένας αἰτίας. et immobilem, propter dictas causas.
καὶ διότι cd βίᾳ ῥιπτούμενα ἄνω βάρη κατὰ στάθμην | Et quia vi proiecta sursum gravia secundum regulam,
πάλιν φέρεται εἰς ταὐτό, χἂν εἰς ἄπειρον ἡ δύναμις iterum feruntur in eundem locum, etsi in infinitum
ἐχριπτῇ. virtus proiiciat.
Ὅτι μὲν οὖν οὔτε χινεῖται οὔτ᾽ ἐχτὸς κεῖται τοῦ [.ícou, | Quod quidem igitur neque movetur, neque extra medium
φανερὸν &X τούτων᾽ ponitur, manifestum ex his.
Ν ^ - - * . *. . * * ^
πρὸς δὲ τούτοις δῆλον ἐκ τῶν εἰρημένων τὸ αἴτιον τῆς | * Adhuc autem palam ex dictis est causa mansionis. Si enim. * Text. 102.
μονῆς. Ei γὰρ φύσει πέφυχε φέρεσθαι πάντοθεν πρὸς natura nata est ferri ex omni parte ad medium, quem-
τὸ μέσον, ὥσπερ φαίνεται, καὶ τὸ πῦρ ἀπὸ τοῦ μέ- admodum videtur (et ignis ἃ medio iterum ad extre-
cou πάλιν πρὸς τὸ ἔσχατον, ἀδύνατον ἐνεχθῆναι mum), impossibile latam esse quamcumque particulam
ὁτιοῦν μόριον αὐτῆς ἀπὸ τοῦ μέσου μὴ βιασθέν μία ipsius a medio non vim passam: una enim latio unius,
γὰρ φορὰ τοῦ ἑνὸς x«l ἁπλῇ τοῦ ἁπλοῦ, ἀλλ᾽ οὐχ et simplex simplicis, sed non contrariae; quae autem
αἱ ἐναντίαι: ἡ δ᾽ ἀπὸ τοῦ μέσου τῇ ἐπὶ τὸ ur a medio, ei quae ad medium contraria. Si igitur quam-
; , , L1 - , νὰ» "ἢ" , - 1 ibil 1 di
- m impossibile est latam esse a medio
Mr εὖ pn: sti mem gus d "A dv: Blasi ena Ἢ μὰ et UR adhuc impossibilius: ad quod
ἀπὸ τοῦ μέσου, φανερὸν ὅτι xal τὴν ὅλην ἔτι d ἃ PX Ἢ
νατώτερον᾽ εἰς ὃ γὰρ τὸ μόριον πέφυχε φέρεσθαι, enim pars nata est ferri, et totum illuc natum est.
καὶ τὸ ὅλον ἐνταῦθα πέφυχεν: ὥστ᾽ εἴπερ ἀδύνατον Itaque, siquidem impossibile moveri, necessarium uti-
- 2 7*3 1 1
χινηθῆναι μὴ ὑπὸ χρείττονος ἰσχύος, ἀναγκαῖον ἂν que erit ipsam manere in medio.
εἴη μένειν αὐτὴν ἐπὶ τοῦ μέσου. VIT REM :
Μαρτυρεῖ δὲ τούτοις καὶ τὰ παρὰ τῶν μαθηματικῶν | * Testificantur autem his et a mathematicis dicta circa * Text. ros.

^optnionem alio-
rum codd
* Cf. lect. xx, n. 2.

* determinatom.
P.

* Lect. seq.

* Num. 10.

* Num. 9.

218

συμβαίνει μεταβαλλόντων τῶν σχημάτων olg ὥρι- |

σται τῶν ἄστρων ἡ τάξις, ὡς ἐπὶ τοῦ μέσου κειμένης
τῆς γῆς.

Περὶ μὲν οὖν τοῦ τόπου καὶ μονῆς χαὶ κινήσεως; ὃν
τρόπον ἔχει, τοσαῦτα εἰρήσθω περὶ αὐτῆς.

SxywoPsis. . Argumentum et divisio textus. — Primum
quod ee na dute est de terra, est de motu eius. -- Huius
inquisitionis ratio est, quod a quibusdam positum est ipsam mo-
veri, sive circa medium mundi, sive circulariter in medio. —
2. Impossibile est terram sic moveri. Prima ratio. Si terra mo-
veatur circulariter, motus eius erit violentus: non enim naturale
est terrae circulariter moveri, ut patet ex motu partium eius.
Motus autem violentus sempiternus esse nequit: iuxta autem opi-
nionem Philosophi, motus terrae, quatenus principalis mundi par-
tis, sempiternus esse debet, cum ad mundi ordinem spectet. —
3. Secunda ratio. Omnia corpora circulariter mota, excepta prima
sphaera, sitam suum mutant, propterea quod pluribus moveantur
motibus. Terra igitur, si circulariter ipsam moveri supponatur,
duobus motibus movebitur, motu scilicet primae sphaerae, et
motu proprio. Ex quo continget stellas fixas non semper oriri et
occidere secundum eadem loca designata; cuius tamen contrarium
accidit. -- 4. Subdivisio textus. — Praenotamen ad tertiam ratio-
nem. Motus naturalis partium terrae, imo totius terrae, suppo-
sito quod esset extra mundi medium, est ad medium universi. —
5. Dubitatio. Posito idem esse medium terrae et medium mundi,
quaeritur an gravia moveantur ad medium quatenus est medium
mundi, vel quatenus est medium terrae. — Respondetur. Motus
gravium est ad medium ea ratione qua est medium totius
mundi, sicut levium motus est ad eius extremum; quia vero
accidit mundi medium esse centrum terrae, per accidens ad me-
diüm terrae feruntur. — 6. Gravia ad medium moveri, constat ex
eo quod ad terram feruntur ad rectos angulos respectu lineae
superficiem terrae contingentis; linea vero recta perpendiculariter
cadens super aliam contingentem circulum, in loco contactus, si

Et unti determinat * de loco et
quiete terrae; secundo de figura ipsius, ibi: 7i-
guram autem habere sphaericam * etc. Circa pri-
mum duo facit: primo determinat veritatem per
rationes naturales; secundo per signa astrologica,
ibi: Testificantur autem his * etc. Circa primum
duo facit: primo ostendit quod impossibile est
terram moveri; secundo ex praemissis assignat
veram rationem quietis terrae, ibi: Adhuc autem
palam * etc.

Circa primum tria facit. Primo dicit de quo est
intentio, scilicet quod primo dicendum est * utrum

- terra habeat motum vel quiescat. Ex motu enim

* primum BCDFI.
* Lect. xx , n. 3.

* Vid. lect. xx,
n. 5.

debemus accedere ad alia quae sunt circa terram
consideranda; et ideo hoc primo * ponit, ut as-
sumat hoc tanquam principium ad sequentia.
Secundo, ibi: Quemadmodum enim diximus etc.,
assignat ^ necessitatem praedictae inquisitionis.
Sicut enim supra * dictum est, quidam, scilicet Py-
thagorici, posuerunt eam moveri circa medium
mundi, ac si esset una stellarum; alii vero *, sicut
in Z?maeo scribitur, ponentes terram esse in me-
dio, dicunt eam revolvi circa medium poli, idest
circa axem dividentem caelum per medium.

DE CAELO ET MUNDO LIB. II

quibus determinatus est astrorum ordo, tanquam in
medio posita terra.

De loco quidem igitur et mansione et motu, quem mo-
dum habet, tanta sint dicta de ipsa.

protrahatur, centrum circuli transibit; in centro igitur terrae et
mundi concurrerent omnia gravia, si nihil impediret. -- 7. Tertia
ratio. Gravia moventur ad medium mundi; moventur etiam ad
medium terrae; ergo medium terrae est medium mundi, et terra
est in mundi medio. Item, naturaliter quiescit aliquid in loco
ad quem naturaliter movetur; motus autem naturalis terrae est
ad medium mundi; ergo in medio mundi quiescit, et conse-
quenter nullo modo movetur. -- 8. Quarta ratio. Lapis tabulae
superpositus, si sursum in directum proiiciatur, in eundem locum
ubi prius erat cadet, si tamen tabula non moveatur; mota autem
tabula, in alium locum cadet. Gravia vero sursum proiecta se-

:cundum rectam lineam, semper in eundem cadunt locum unde

fuerunt proiecta, etiamsi infinities proiiciantur. Ex quo patet quod
terra non movetur. — Conclusio. -- 9. Ex his autem manifestum
est quare terra in medio quiescat. Quia enim naturalis motus
cuiuslibet terrae particulae est ad medium, et unius corporis
simplicis est unus motus naturalis simplex, non autem duo con-
trarii; sequitur nec ullam terrae partem, nec a fortiori totam
terram, a medio posse moveri nisi per violentiam. Nec obiici
potest quod tota terra ad medium non movetur: idem enim est
motus naturalis totius et partis. — ro. Quae sensibiliter apparent

circa. corpora caelestia, salvari non possunt, nisi terram in medio .

quiescere supponamus. — Tres modi quibus terra disposita esse
posset, si in medio non esset. Inconvenientia quae sequerentur in
quolibet ipsorum. - 11. Ex eo quod terra semper in medio est,
sequitur quod de loco in locum non moveatur. Item, si quocumque
modo moveretur, hoc inconveniens accideret, quod omnes alii
motus, vel nubium vel animalium, a nobis occultarentur: tardioris
enim non percipitur motus, si iuxta velocius moveatur.

2. Tertio, ibi: Quod autem est impossibile etc.,
ostendit quod m vs est terram sic moveri,
quatuor rationibus. In * quarum prima accipit hoc
pro principio, quod si terra movetur * circulari-
ter, sive existens in medio mundi sive extra me-
dium mundi, necesse est * quod talis motus sit

ei violentus. Manifestum est enim quod motus.

circularis non est proprius et naturalis motus *
terrae: quia si esset ei hic * motus naturalis,
oporteret quod quaelibet particula eius haberet
hunc motum, quia idem est motus naturalis to-
tius et partis, ut supra * dictum est; hoc autem

videmus esse falsum, nam omnes partes terrae.

moventur motu recto versus * medium mundi.
Si vero motus terrae circularis sit violentus et *
praeter naturam, non potést esse sempiternus:
quia, sicut in praecedenti * habitum est, nullum
violentum est sempiternum. Sed si terra move-
tur circulariter, necesse est quod talis motus sit
sempiternus, supposito quod mundus sit aeter-
nus, secundum eius opinionem: quia secundum

hoc oportet * quod ordo mundi sit sempiternus,

motus autem vel quies partium principalium mun-
di pertinet ad ordinem ipsius. Sic ergo sequitur
quod terra non movetur circulariter.

3. Secundam rationem ponit ibi: Adhuc om-
nia etc.; quae * talis est. Omnia corpora quae

«) scilicet quod primo dicendum est. - ta PG, exc. quod pro primo
legunt prius; quia scilicet primo dicendum est A; dicens quod primo
dicendum est sl; secundo scilicet, primo dicendum est cet. — Mox loco
debemus accedere, augmentabitur A, transiemus E, terrae devenien-
dum est sF, sumitur ratio sG, devenimus sl; cet. om., vel spatium
relinquunt. Forte legendum argumentabitur, prout A insinuat,

8) Secundo... assignat. — Ante assignat P addit Primo ergo; sed
haec verba non solum necessaria non sunt, sed etiam processum ora-
tionis turbant; ideo expunximus ea, auctoritate codd. — Paulo infra pro

in Timaeo scribitur, in Timaeo scribunt codd. exc. A. —
medium poli, medium caeli PG, medium mundi cet. exc.
et lect. xxi, n. 5 principio,

Y) sit sempiternus . - oportet. — Ita A; sit sempiternus secundum eius
opinionem, quia secundum ipsum oportet P; omittit nempe homotel.
supposito quod mundus sit aeternus, et mutat secundum hoc in se-
cundum ipsum. Cet, codd. legunt ut P, sed omnes exc, sI habent cum A
secundum hoc; secundum eum sl. — Post unam lineam P et codices
excepto A pro pertinet legunt pertinent.

Ων seq. loco
A5 cf. text.,

* motus om. 4.

EL

t AN praeced.

* usi ad » et
codd. exc. A. —
* etom.Petco- —
dices exc. Ast.

* Lect. tv, n. 6.
aecedenti

- in pri
om. A.

* ratio add. p.

ὃ

* una P.
* tantum add. 4.

3

— * movetur circu-
lariter 4.
P»

isarum om.

COMPTE
. exc. A.

"
E Num. 7. Ε

E θ
* terra om. ac

Mende s
[ee sufitzorer

qgeodon. codd.

' medium mundi,
. secundum suam naturam, quia idem est motus

CAP. XIV, LECT. XXVI

circulariter moventur, videntur esse Aaesitantia ὃ,
idest non semper uniformem situm habentia, ex
eo quod quodlibet eorum movetur pluribus mo-
tibus et non uno solo, excepta prima * sphae-
ra, quae movetur uno motu *: et haec, secun-
dum ipsum, est sphaera stellarum fixarum. Si
ergo terra habet motum circularem *, sive in me-
dio existens sive extra medium, oportet quod
moveatur pluribus motibus, scilicet motu primae
sphaerae circa polos aequinoctialis, et aliquo alio
motu proprio circa polos zodiaci *. Quod non
potest esse: quia si hoc esset, contipgerpt fieri
mutationes et versiones stellarum fixarum * per
respectum ad terram, quae propter proprium mo-
tum suum deficeret, et non rediret ad idem pun-
ctum simul cum stella fixa*, vel ipsa tota terra vel
. aliqua pars eius signata, sicut accidit de planetis;
et ita sequeretur quod stellae fixae non semper
viderentur oriri et occidere secundum eandem
partem terrae. Quod non accidit, sed semper oriun-
tur et occidunt secundum eadem loca designata.
Non ergo terra circulariter movetur.

4. Tertiam rationem ponit ibi: Adhuc autem
latio etc.; quae quidem procedit ex motu * par-
tium terrae et totius. Unde circa hoc tria facit:
primo proponit qualis sit motus naturalis terrae
et partium eius; secundo circa hoc movet quan-
dam dubitationem ", ibi: oc enim utique * etc.;
tertio concludit quod intendit *.

Dicit ergo primo quod motus partium terrae,
secundum suam naturam, est ad medium mundi
totius ^; et similiter, si tota terra * esset extra
moveretur ad medium mundi

naturalis totius et partis.

5. Deinde cum dicit: Hoc enim utique etc.,
movet circa hoc quandam dubitationem. Et primo
proponit ipsam: et dicit quod * si ponatur quod
terra sit in medio mundi vel centro, hoc modo
quod idem sit centrum totius mundi et ipsius
terrae, potest dubitari ad quod horum moveantur *
secundum naturam corpora gravia, et * specialiter

7». partes terrae; utrum videlicet * ad medium ea

ratione qua est medium mundi, vel ea ratione
qua est medium terrae.

Secundo ibi: Necesse itaque etc., solvit dubi-
tationem, dicens necessarium esse quod corpora
gravia moveantur ad medium, ea ratione qua *
est medium totius mundi. Motus enim gravium
contrariatur motui levium ; sed corpora levia, et

219

specialiter ignis, moventur ad extremum caelestis
corporis; ergo corpora gravia, et specialiter terra,
moventur ad medium mundi. Sed quia accidit
quod idem sit medium terrae et medium mundi,
consequens est quod partes terrae moveantur ad
medium terrae, non per se sed per accidens, prout
scilicet idem est subiecto medium terrae et medium
mundi '; sicut si cognosco Coriscum, per accidens
cognosco venientem, quia Coriscus est veniens.

6. Tertio ibi: Quoniam autem fertur etc., pro-
bat quod supposuerat *, scilicet quod corpora gra-
via et partes terrae moventur ad medium. Et
dicit huius signum esse, quod corpora gravia fe-
runtur naturaliter versus * terram non iuxía in-
vicem, idest non * secundum aeque ** distantes
lineas, quae nunquam concurrunt, sed ad. similes
angulos, idest ad rectos angulos respectu *super-
ficiei vel lineae. contingentis superficiem terrae;
et hoc ex quacumque parte corpus grave movetur
usque ad * terram. Et huius signum est quod **
si columna in quacumque parte terrae * non
statuatur secundum rectos angulos, sed inclina-
tionem habens, cadet versus * illam partem ex
qua facit angulum acutum. Est autem probatum
in III Euclidis quod, si aliqua linea contingat
circulum, et protrahatur alia linea recta perpen-
diculariter super lineam contingentem in loco con-
tactus, necesse est lineam illam, si protrahatur,
transire centrum circuli *. Et sic patet quod omnia
corpora gravia moventur versus * centrum ter-
rae; ita quod, si non esset aliquid impediens, ex
diversis partibus mota concurrerent * in centro
terrae; propter hoc quod quodlibet eorum * mo-
veretur secundum lineam rectam perpendiculari-
ter cadentem super lineam contingentem, et in
loco * contactus. Et sic oportet quod omnia cor-
pora gravia ferantur ad unum medium * totius
mundi et terrae.

7. Deinde cum dicit: Manifestum igitur etc.,
concludit propositum. Et infert duas conclusiones.
Quarum prima est quod terra sit in medio mundi.

"Quod quidem concluditur * sic ex praemissis.

Omnia corpora gravia moventur per se ad me-
dium mundi; omnia etiam moventur ad medium
terrae *, ut probatum est *; ergo medium terrae est
medium mundi. Et ita * terra estin medio mundi.

Secunda conclusio est quod terra sit immobilis.
Quod quidem concluditur ex praemissis sic. Nihil
movetur in loco ad quem naturaliter movetur,
quia ibi naturaliter quiescit; sed terra naturaliter

9) videntur esse haesitantia. — sunt haesitantia P, cf. text.; esse
haesitantia G, oportet esse haesitantia cet. exc. AE — Pro idest non sem-
per, et non P et codd. exc. A. — Lin. seq. loco eorum, ipsorum BCDFI.

t) circa polos aequinoctialis ... 1odiaci. — lta A; homotel. aequino-
ctialis... polos om. P et cet.

C) deficeret ... stella fixa.—1ta A; deficerent ut non redirent ad idem
punctum simul cum stella sphaerae P; subdeficeret ut non rediret ad
idem punctum simul cum stella. sphaerae (sphaerae stella CDFpl ,
sphaerae stellarum B) cet. — Statim tota om. P, quia codd. exc. A tota
terra corrumpunt in circa terram. — Pro sequeretur et pro viderentur,
sequitur et videntur P et codd. exc. A.

7) Unde circa hoc... dubitationem. — Codd. exc. A om. homoteleuton
tria facit ... circa hoc. P mendum corrigit mutando Unde in Solummodo;
sed et sic legendo, divisionis integritas non servatur; cf. sequentia.

0) quod motus partium terrae ... totius. — quod idem est motus par-

tium terrae secundum. suam naturam ad medium mundi et totius P,
quia nempe codd. exc. AsFI omittunt es? ante ad medium; cf. quae
immediate sequuntur,

)) Motus enim... et medium mundi. — In hac parte A om. omnia
usque ad consequens est exclusive; DGpl. om. omnia. incipiendo Sed
quia; P et cet. omnia incipiendo a consequens est. Quae omittuntur
sunt homoteleuta, quibus compositis sensus efficitur perfectus. Notan-
dum tamen A ibi moveantur ad medium terrae, omittere terrae, quod
addimus. propter contextum. — Pro per accidens cognosco venientem ,
cognosco per accidens venientem Ἐς, per accidens quia cognosco ve-
nientem G, per accidens est quod cognoscam venientem ^, quod co-
gnosco per accidens venientem cet.

x) Omnia corpora... terrae. — Terra est in medio mundi, omnia
autem corpora gravia moventur ad medium terrae P , quia codd. exc.
A om. homoteleuton per se... moventur.

* Num. praec.

* usque ad P et
codd. exc. 4.

* (Omisso dest)
nec p.

** aequaliter A.

Circa A.

** quod om. a,
quia cet.

lerrae om. 4.

* usque ad » et
codd. exc. a.

* circuli om. P
et codd. exc. 4.
* usque ad p et
codd. exc. 4.

*

sibi add. P et
codd. exc. 4.

* quaelibet ea-
rum P.

* hoc P.

* ét add. codd.

* concludit p et
codd. exc. 4.

x
* Num. praeced.
* Ergo BcpFi.

* in infinitum 1,
infinitum P et ce-
teri exc. A.

"Num. 4fsqq.

* moveri » et co-
dices exc. 4.

δ, ΤΥ, n. 1
sqq.

ξ

ο

220

movetur ad medium mundi; ergo non movetur n
medio. Non est autem nisi in medio mundi,
probatum est; ergo terra nullo modo eden

8. Quartam rationem ponit ibi: Ef quia »i
proiecta etc. Videmus enim quod, si lapis super-
positus alicui tabulae, proiiciatur sursum in dire-
ctum, et iterum cadat secundum eandem recti-
tudinem, secundum quam sursum motus est ^; si
tabula non moveatur, cadet lapis in. eundem
locum ubi prius erat; si autem tabula moveatur,
cadet lapis in alium locum, tanto magis distan-
tem, quanto magis lapis fuerit in altum proiectus;
quia secundum hoc erit maius tempus inter prin-
cipium * proiectionis et terminum casus. Videmus
autem quod gravia proiecta sursum secundum
regulam, idest secundum rectam lineam, iterum
revertuntur in eundem locum terrae unde fuerunt
proiecta. Et ne aliquis dicat quod accidit pro-
pter tarditatem motus terrae, quod impercepti-
bilis est * distantia utriusque loci; subiungit quod
hoc idem accidit, si infinities *, una vice post
aliam, aliquis proiiciat lapidem sursum; ita scilicet
quod magnitudo temporis faciat distantiam loco-
rum esse perceptibilem. Et ita patet quod terra
non movetur.

Deinde epilogando concludit manifestum esse
ex praemissis quod terra neque movetur, neque
habet situm extra medium mundi.

9. Deinde cum dicit: Adhuc autem. palam etc.,
assignat causam quietis terrae. Et dicit quod ex
praemissis manifestum est quae sit causa quietis
eius. Sicut enim dictum est *, terra naturaliter
nata est ferri * ex omni parte ad medium, sicut sen-
sibiliter apparet (et similiter ad sensum apparet *
quod ignis naturaliter movetur a medio mundi ad
extremum). Unde sequitur quod nulla particula ter-
rae, vel parva vel magna, potest moveri a medio,
nisi per violentiam: sicut enim in primo * habitum
est, unius corporis est unus motus naturalis, et
simplex motus simplicis corporis, non autem pos-
sunt esse"? uni corpori simplici duo motus contrarii
naturales; motus autem a medio contrarius est mo-
tui ad medium. Et sic, si ita est quod quaecum-
que pars terrae non possit ferri a medio nisi per
violentiam, manifestum est quod multo impossibi-
lius est quod tota terra moveatur a medio. — Posset

DE CAELO ET MUNDO LIB. II.

autem aliquis obviare, dicens quod tota terra non
movetur ad medium. Sed ipse hoc excludit, dicens
quod illuc nata est ferri tota terra, quo nata est ferri
pars terrae: et ita, si * pars terrae movetur ad me-
dium naturaliter, et tota terra illuc movebitur natu-
raliter. Et ita impossibile est quod moveatur a me-
dio: unde necessarium est quod quiescat in medio.

10. Deinde cum dicit: Testificantur autem his etc.,
confirmat quae dicta sunt de situ et quiete terrae,

per dicta astrologorum. Et dicit quod his quae.

dicta sunt, scilicet quod terra sit in medio et
quod quiescat, attestantur ea quae dicta sunt a
mathematicis circa astrologiam: ea enim quae
sensibiliter * apparent circa translationem configu-
rationum *, quae determinantur secundum astro-
rum situm et ordinem, hoc modo salvari possunt,
si terra sit in medio quiescens, et non aliter.
Ut enim Ptolomaeus dicit, si terra non esset in
medio, oporteret eam altero trium modorum esse
dispositam. Quorum unus est quod axis mundi
extra terram esset, et tamen * terra distaret aequa-
liter ab utroque polorum. Secundus modus est

quod terra esset in axe, et magis appropinquaret

ad unum polorum quam ad alium. Tertius modus
est quod neque esset terra in axe, neque aequa-
liter distaret ab utroque polorum.

Si autem terra esset sita primo modo, ut scilicet
terra esset extra axem * aequaliter distans ab utro-
que polo; si quidem esset supra axem vel infra,
oporteret quod horizon habitantium in sphaera re-
cta divideret aequinoctialem et omnes circulos ae-
quidistantes in partes inaequales, et ita nunquam
in sphaera recta fieret aequinoctium. In sphaera
vero obliqua vel nunquam fieret aequinoctium *,
vel non fieret in medio duorum solstitiorum: quia
horizon nunquam posset dividere maximum circu-
lorum aequidistantium in duo media, sed forte
aliquem aliorum. Si vero terra declinaret ab axe
ad partem orientalem vel occidentalem, sequere-
tur primo quidem quod stellae non viderentur ae-
quales in ortu et occasu, propter inaequalem *
distantiam. Iterum secundo sequeretur quod non
esset aequale spatium temporis ab * ortu solis
usque ad maximam exaltationem eius, quando ma-
xime appropinquat capitibus nostris, spatio tem-
poris quod est usque ad occasum.

λ) sed terra ... nullo modo movetur. — sed terra aliquando movetur
ad medium mundi, ut probatum est, ergo terra nullo modo movetur P ;
omittit nempe cum codd. exc. A homoteleuton ergo... in medio mundi,
et mutat naturaliter in aliquando; sed omissio non solum turbat pro-
cessum argumentationis, verum etiam impedit quominus generaliter
concludi possit quod ferra nullo modo movetur. Loco nullo modo
movetur, ibi naturaliter quiescit sG, nullo modo movetur ab illo
medio sF.

v) Videmus enim... motus est. — Ita A, nisi quod leg. tabulae latae
pro tabulae, et qua pro secundum quam; P. Videmus enim quod si
suppositus sit lapis alicui tabulae et proiiciatur secundum sui in di-
rectum , iterum cadet super eandem rectitudinem. quam. sursum mo-
tum. Cet. codd. plura menda habent: nam si om. omnes exc. Dsl; sup-
positus legunt CEpl; pro sursum, secundum sui, et pro et iterum cadat,
utrum cadat omnes; pro secundum eandem, super eandem, et pro
secundum quam, quam Gl. — E pergit sed si tabula illa, cet. exc. A
sed. si tabula. — Statim pro ubi prius erat, ut prius P.

y) principium. — principia P et codd. exc. Asl. — P pro casus legit
tactus; pro autem, enim codd.; idest post regulam omittunt codices
excepto 1.

E) quod accidit... quod imperceptibilis est. — ta A; cet. pro altero

quod legunt unde quod; P legit quod hoc accidit... unde impercepti-
bilis est.

0) et similiter ad sensum apparet. — Hoc homoteleuton om. P et
codd. exc. A. — Paulo infra pro potest moveri, possit removeri A.

x) non autem possunt esse. — Pro non autem, unde non FG; pro
esse, inesse BCFI, idem esse D. — Eadem lin. pro duo, duplices P. Quae
pergit motus contrarii, omnis autem motus etc.; codd. exc, A motus
contrarii, naturalis autem (autem om. EG) motus; A pro autem male
enim. Dein ibi Et sic si ita est etc., sic om. A; si om. cet. exc. sl, et
pergunt ifa est quod quaecumque pars terrae esset (quae D) non possit
(non posset FG) inferri (naturaliter add. sG) a medio etc.; sed lin,
seq. F legit manifestum est autem. G om. homoteleuton wisi per vio-
lentiam ... a medio.

9) et tota terra... naturaliter. — et tota terra sic D, et tota terra
movebitur (movetur F) ad medium naturaliter BCFI. — Statim a medio
omittit P.

σὴ translationem configurationum. — translationem et figurationem

P et codd. exc. A; sed haec lectio minus cum textu convenire videtur.

Cf. etiam ea quae sequuntur.
τὴ ut scilicet terra esset extra axem. —
cf. infra loca parallela,

scilicet extra axem P ; sed

* et sic p.

* sensu P.

* tamen om. a.

* uno add. P.

t

* duo om. codd.

c
1 occullantis A.

1

P et codd. exc.

i
A

CAP. XIV, LECT. XXVI

Si vero terra esset disposita secundo modo,
scilicet quod terra esset in axe, sed appropin-
quaret magis ad unum polorum quam ad alium,
sequerentur duo * inconvenientia. Primo quidem
quia in $ola recta sphaera horizon divideret cae-
lum in duo media: in sphaera vero obliqua sem-
per esset minor pars caeli ex parte poli apparen-
tis, maior autem ex parte poli occultati *. Et ita
sequeretur quod horizon obliquae sphaerae non
divideret zodiacum in duo media: cuius contra-
rium apparet ex hoc quod semper sex signa vi-
demus * super terram. Secundo quia, si terra non
esset directe posita sub aequinoctiali, sequeretur
quod umbrae corporum erectorum in aequinoctiis
orientales, non fierent in directo occidentalibus :
cuius contrarium ubique apparet.

.Et-ex hoc patet quod neque tertius modus

esse potest, ut scilicet terra neque sit in axe, ne-
que distet aequaliter * ab utroque polorum: quia

221

ad hanc positionem sequuntur omnia praedicta
inconvenientia. Qualitercumque etiam terra non
esset in medio mundi, confunderetur omnis ordo
qui consideratur circa augmentum et deminutio-
nem dierum et noctium "*. Similiter etiam pertur-
barentur regulae eclipsium: non enim semper
eclipses lunae fierent in directa oppositione solis
et lunae, si terra non esset in medio.

11. Quod autem terra non moveatur transiens
de loco ad locum, contingit * ex hoc quod terra
semper est in medio. Et iterum sequeretur, quo-
cumque motu moveretur, quod propter veloci-
tatem sui motus occultarentur a nobis omnes alii
motus, vel nubium vel animalium: non enim vi-
detur moveri quod tardius movetur * iuxta corpu
velocius motum.

Sic igitur epilogando concludit Philosophus
quod de loco et motu et quiete terrae, quomodo
se habeant *, tanta dicta sint **.

v) dierum et noctium. — et noctium om. PEGslI; totum om. cet.
exc. A.— Statim pro perturbarentur, improbarentur P.

9) non enim videtur moveri quod tardius movetur. — non enim
videtur quod tardius moveatur P minus clare.

* concludit A.

* habeat 4.
** sunt codd.

222

DE CAELO ET MUNDO LIB. II. :

LECTIO VIGESIMASEPTIMA

QUOD TERRA SIT SPHAERICAE FIGURAE, PROBATUR EX SPECIE NATURALIS MOTUS
PARTIUM EIUS

Σχῆμα δ᾽ ἔχειν σφαιροειδὲς ἀναγκαῖον αὐτήν᾽ ἕκαστον
γὰρ τῶν μορίων βάρος ἔχει μέχρι πρὸς τὸ μέσον,
χαὶ τὸ ἔλαττον ὑπὸ τοῦ μείζονος ὠθούμενον οὐχ
οἷόντε χυμαίνειν, ἀλλα συμπιέζεσθαι μᾶλλον χαὶ
συγχωρεῖν ἕτερον ἑτέρῳ; ἕως ἂν ἔλθῃ ἐπὶ τὸ μέσον.

Δεῖ δὲ νοῆσαι τὸ λεγόμενον ὥσπερ ἂν εἰ Υἱγνομένης
τρόπον ὃν καὶ τῶν φυσιολόγων λέγουσί τινες γενέ-
dex Πλὴν ἐκεῖνοι μὲν βίαν αἰτιῶνται τῆς κάτω
φορᾶς βέλτιον δὲ τιθέναι τἀληθές, καὶ φάναι τοῦτο
συμβαίνειν διὰ τὸ φύσιν ἔχειν φέρεσθαι τὸ βάρος
ἔχον πρὸς τὸ μέσον. 'Ev δυνάμει οὖν ὄντος τοῦ
μίγματος τὰ ταχρινόμενοα ἐφέρετο ὁμοίως πάντοθεν
πρὸς τὸ μέσον. :

Εἴτ᾽ οὖν ὁμοίως ἀπὸ τῶν ἐσχάτων διῃρημένα τοὶ μόρια
συνήχθη πρὸς τὸ μέσον, εἴτ᾽ ἄλλως ἔχοντα, ποιήσει
ταὐτόν. Ὅτι μὲν οὖν ὁμοίως γε πανταχόθεν ἀπὸ
τῶν ἐσχάτων φερομένων πρὸς ἕν τὸ μέσον ἀναγκαῖον
ὅμοιον γίγνεσθαι πάντῃ τὸν ὄγχον, φανερόν" ἴσου
γὰρ πάντῃ προστιθεμένου ἴσον ἀνάγκη ἀπέχειν τοῦ
μέσου τὸ ἔσχατον: τοῦτο δὲ τὸ σχῆμα σφαίρας
ἐστίν. Οὐδὲν δὲ διοίσει πρὸς τὸν λόγον, οὐδ᾽ εἰ μὴ
πανταχόθεν ὁμοίως συνέθει πρὸς τὸ μέσον τὸ μόρια
αὐτῆς. Τὸ γορ πλεῖον ἀεὶ τὸ πρὸ αὐτοῦ ἔλαττον
προωθεῖν ἀναγκαῖον μέχρι τοῦ μέσου τὴν ῥοπὴν
ἐχόντων ἀμφοῖν, καὶ τοῦ βαρυτέρου προωθοῦντος
μέχρι τούτου τὸ ἔλαττον. βάρος.

Ὃ γὰρ ἄν τις ἀπορήσειε, τὴν αὐτὴν ἔχει τούτοις λύ-
σιν" εἰ γὰρ οὔσης ἐπὶ τοῦ μέσου χαὶ σφαιροειδοῦς
τῆς γῆς πολλαπλάσιον βάρος ἐπιγένοιτο πρὸς θάτε-
ρον ἡμισφαίριον, οὐχ ἔσται τὸ αὐτὸ μέσον τοῦ ὅλου
καὶ τὸ τῆς γῆς ὥστε ἢ οὐ μενεῖ ἐπὶ τοῦ μέσου, 7j
εἴπερ, ἠρεμήσει γε καὶ μὴ τὸ μέσον ἔχουσα, ἡ πέ-
φυχε κινεῖσθαι xal νῦν. Τὸ μὲν οὖν ἀπορούμενον
τοῦτ᾽ ἐστίν"

ἰδεῖν" δ᾽ οὐ χαλεπὸν μιχρὸν ἐπιτείναντας, καὶ διελόντας
πῶς ἀξιοῦμεν ὁποσονοῦν μέγεθος φέρεσθαι πρὸς τὸ
μέσον, βάρος ἔχον. Δῆλον vdp ὡς οὐχὶ μέχρι τοῦ
ἅψασθαι τοῦ κέντρου τὸ ἔσχατον, ἀλλὰ δεῖ χρατεῖν
τὸ πλέον ἕως ἂν λάβῃ τῷ αὑτοῦ μέσῳ τὸ μέσον
μέχρι τούτου γὰρ ἔχει τὴν ῥοπήν. Οὐδὲν τοίνυν
τοῦτο διαφέρει λέγειν ἐπὶ βώλου χαὶ μορίου τοῦ τυ-

ὄντος ἢ ἐπὶ ὅλης τῆς γῆς οὐ γὰρ διὰ μιχρότητα
ἢ μέγεθος εἴρηται τὸ συμβαῖνον, ἀλλὰ κατὰ παντὸς
τοῦ ῥοπὴν ἔχοντος ἐπὶ τὸ μέσον" ὥστε εἴτε ὅλη πο-
θὲν ἐφέρετο εἴτε κατὰ μέρος, ἀναγκαῖον μέχρι τού-
του φέρεσθαι ἕως ἂν πανταχόθεν ὁμοίως λάβῃ τὸ
μέσον, ἀνισαζομένων τῶν ἐλαττόνων ὑπὸ τῶν μειζό-

E. ? EE UNE

vov τῇ προώσει τῆς ῥοπῆς.

Εἴτ᾽ οὖν ἐγένετο, τοῦτον ἀναγκαῖον γενέσθαι τὸν τρό-
πον, ὥστε φανερὸν ὅτι σφαιροειδὴς ἡ γένεσις αὐτῆς;
εἴτ᾽ ἀγένητος del μένουσα, τὸν αὐτὸν τρόπον ἔχειν
ὅνπερ κἂν εἰ γἱγνομένη τὸ πρῶτον ἐγένετο. Κατὰ
τοῦτόν τε δὴ τὸν λόγον ἀναγκαῖον ld τὸ σχῆμα
σφαιροειδὲς αὐτῆς;

SvNoPsis. — 1. Argumentum et divisio textus. — 2. Necesse
est terram habere sphaericam figuram. Quaelibet enim pars eius
ad medium tendit, minori a maiori depulsa, inferioribusque a
superioribus undique aequaliter compressis. — 3. Haec ratio dif-
fert a ratione ab aliquibus naturalibus assignata, in hoc quod
hi causam motus partium ad medium ponunt violentiam gyra-
tionis caeli, nos autem gravitatem ipsam naturalem partium, eas
ad medium inclinantem. Si ergo ponamus quod terra sit gene-

* Figuram autem habere sphaericam necessarium est ipsam.
Unaquaeque enim particularum gravitatem habet ad me-
dium: et minor a maiori pulsa non potest intumescere,
sed comprimi magis, et consentire alteram alteri, quo-
usque utique veniant ad medium. :

Oportet autem intelligere quod dicitur, quemadmodum
utique si facta secundum modum quem et physiolo-
gorum dicunt aliqui factum esse. Veruntamen illi qui-
dem violentiam causam ponunt eius quae deorsum
lationis: melius autem ponere verum, et dicere hoc
accidere propter secundum naturam habere ferri gra-
vitatem habens ad medium. In potentia igitur existente
gravi, disgregata ferebantur similiter ex omni parte ad
medium.

Sive igitur similiter ab extremis divisae partes conveniant
ad medium, sive aliter se habeant, facient idem. * Quod.
quidem igitur similiter undecumque ab extremis la-
tum ad medium, necessarium similem fieri undique
molem, manifestum : aequali enim undique apposito,
aequaliter necesse est distare a medio extremum; haec
autem figura sphaera est. Nihil autem differt ad ratio-
nem neque si non ex omni parte similiter. conveni-
rent ad medium partes ipsius: plus enim semper quod
prae ipso minus propellere necessarium usque ad me-
dium, inclinationem habentibus ambobus, et graviori
propellente usque ad hoc minus grave.

* Quod enim utique quis dubitabit, eandem habet his solu-
tionem, Si enim, existente in medio et sphaerica terra,
multo maior gravitas apponatur ad alterum hemisphae-
rium, non idem erit medium totius et terrae. Quare
aut non manet in medio, aut si quidem quiescet etiam
non medium habens, [aut] nata est moveri nunc. * Quod
quidem igitur dubitatur, hoc est.

Videre autem non est difficile modicum intendentes, et di-
videntes qualiter dignificamus quamcumque magnitu-
dinem ferri ad medium gravitatem habentem. Palam
enim quod non usquequo tangat centrum extremum:
sed oportet praevalere quod plus, donec utique sumat
sui ipsius medio medium: usque ad hoc enim habet
inclinationem. Nihil igitur differt hoc dicere in bolo
et parte contingente, aut in tota terra: non enim pro-
pter parvitatem aut magnitudinem dictum est accidens,
sed de omni inclinationem habente ad medium. Itaque,
sive tota ab aliqua parte ferebatur, sive secundum par-
tem, necessarium usque ad hoc ferri, donec utique
undecumque. similiter sumat medium, adaequatis mi-
noribus a maioribus propulsione inclinationis.

* Sive igitur facta est, hoc necessarium factam esse modo
(quare manifestum quia sphaerica generatio ipsius ):
sive ingenita semper manens, eodem modo habet quo
et genita utique primum facta est. Secundum hanc ita-
que rationem necessarium est esse figuram sphaericam
ipsius.

rata de novo, partes eius dispersae, in actu graves, ad medium
ex omni parte ferentur similiter, et sphaeram constituent. — 4. Obie-
ctio prima. In ipsa mundi generatione contingere potuit quod ad
unam partem superioris loci inventae fuerint plures partes terrae
quam ad aliam; et ita plures partes aggregatae sunt ad unam
partem terrae, contra rationem sphaerae.— 5. Responsio. Non refert
utrum necne partes prius disgregatae conveniant ad medium simi-
liter et aequaliter. Si quidem aequaliter omnes conveniant, extre-

* Seq. cap. xiv.
Text. 104.

* "Text. 105.

* Text. 106.

* Text. 107.

* Text. 108.

α
..* Cf. lect. praec.
. n. I.

CAP. XIV, LECT. XXVII

mum terrae aequaliter undique a medio distabit, et ita constituetur
sphaera. Si vero inaequaliter, id quod est plus, utpote gravius, de-
pellet minus grave ad medium; non quousque ipsum minus grave
pertingat ad medium, sed quousque ad medium pertingat ipsum
gravius, et ita ex omni parte aequale pondus inveniatur. — 6. Obie-
ctio secunda. Posito quod terra sit in medio, sphaericae figurae
existens, si notabilis quantitas corporis gravis superadderetur ver-
sus unam partem, non esset idem medium mundi et terrae. Aut
ergo non quiesceret in medio; aut, si extra medium quiesceret,
etiam nunc in medio existens nata est moveri. — 7. Responsio.
Grave, nisi aliquid impediat, fertur ad medium mundi usque dum

f. quietem * terrae, hic determinat veri-
J^tatem circa figuram ipsius *. Et primo
probat terram esse sphaericam, rationibus natu-
ralibus, quae accipiuntur ex parte motus; secundo
rationibus mathematicis et astrologicis, quae acci-

iuntur ex his quae apparent secundum sensum,

^a. 101: Adhuc autem et per apparentia * etc. Circa

primum duo facit: primo ostendit propositum,
ratione sumpta ex ipsa specie naturalis motus
terrae; secundo ex figura motus ipsius, ibi: Ef
quia omnia * etc. Circa primum tria facit: primo
ponit rationem; secundo comparat eam rationi
quam antiqui assignabant, ibi: Oportet autem in-
telligere * etc.; tertio excludit quasdam obviatio-
nes ad rationem praedictam, ibi: Sive igitur si-

. militer * etc.

2. Dicit ergo primo quod necesse est terram ha-

bere sphaericam figuram, hac ratione; quia quae-

libet partium eius Aabet gravitatem ad medium,
idest, sua gravitate naturaliter movetur ad me-
dium, ut ex supra dictis * patet. Est etiam hic*
considerandum circa motum partium terrae, quod *
maior pars depellit minorem, quousque ipsa maior
pars perveniat ad medium.. Cuius ratio est, quia

maior pars terrae habet maiorem gravitatem, et

per consequens maiorem virtutem ut movea-

. tur ad medium; semper autem * minor virtus

vincitur a maiori. Et ideo non est possibile quod,
partibus terrae motis versus medium, aliqua pars
terrae intumescat vel fluctuet, ita scilicet quod
elevetur in situ una pars terrae super aliam, sicut
accidit in mari fluctuante, quasi terra sit alicubi
non compressa et alicubi * compressa: sed oportet
quod, cum omnes partes terrae tendant versus
medium, superiores partes terrae comprimant in-
feriores, et una quasi consentiat alteri cedendo
ei, quousque perveniatur ad medium. Et sic opor-
tet quod, partibus terrae quasi undique aequaliter
compressis versus medium, terra habeat sphae-
ricam figuram.

3. Deinde cum dicit: Oportet autem intelli-
gere etc., manifestat praedictam rationem, com-
parando ipsam ad rationem de figura terrae ab
aliis assignatam. Et dicit quod oportet praedictam
rationem intelligere ac si positum esset * quod
terra esset generata de novo, concurrentibus undi-

223

centrum eius sit in medio mundi; et hoc indifferenter, sive sit
pars terrae sive tota terra. Si ergo ab extremo caeli ad medium
feratur vel tota terra vel pars eius, motus fieri debet usque ad
hoc quod ex omni parte similiter appropinquet ad medium:
partes enim minores a maioribus impulsae, ipsis adaequantur. —
8. Obiectio tertia. Ratio allata (n. 2) procedit supposita gene-
ratione terrae. — Responsio. Ratio valet sive generata sit sive
non. Nam sisit generata, hoc modo factam esse oportet, quod
medio sui tangat medium mundi, et ita sphaerica erit: si autem
ingenita sit terra, talis esse debet, qualis esset si facta esset, cum
terminus generationis sit natura rei.

que partibus terrae versus * medium, sicut antiqui
naturales posuerunt. In hoc tamen differentia est,
quod illi ponunt motum * partium terrae versus
medium causari ex violentia gyrationis caeli, sicut
supra * dictum est: melius autem et verius est,
ut ponamus motum partium terrae accidere na-
turaliter, propter hoc quod partes terrae habent
| gravitatem inclinantem eas versus medium. Si
ergo ponamus quod terra prius erat in potentia,
sicut antiqui posuerunt, consequens erit quod
partes eius, dispersae et disgregatae prius, quando
fuerunt in actu graves, ferentur ^ simili modo ex
omni parte ad medium; et ex hoc constituetur
terra sphaericae figurae.

4. Deinde cum dicit: Sive igitur similiter etc.,
excludit tres obviationes contra praemissam ra-
tionem. Quarum prima est, quod potest aliquis
dicere quod praedicta ratio non cogit figuram ter-
rae esse sphaericam, nisi supposito quod in ipsa *
generatione terrae, undique partes terrae similiter
et aequaliter concurrant ad medium. Sed potuit
contingere quod in illa disgregatione partium ter-
rae, plures partes terrae inventae fuerint ad unam
partem superioris loci quam ad aliam; et sic plures
partes terrae aggregatae sunt ad unam partem
eius quam ad aliam; quod est contra rationem
sphaericae figurae.

5. Sed ipse dicit quod idem contingit circa fi-
guram terrae, sive partes terrae quae prius erant
disgregatae, similiter conveniant ab extremis ter-
rae versus medium, sive aliter se habeant *. Est
autem manifestum quod, si partes terrae simi-
liter et aequaliter undique ab extremis ferantur
ad medium, necesse est quod moles terrae ? un-
dique fiet aequalis: quia cum aequalis quantitas
partium apponatur medio undique, necesse est
quod extremum terrae undique distet aequali-
ter a medio. Et in hoc salvatur ratio sphaerae:
quia sphaera nihil aliud est quam corpus a cuius
medio omnes lineae ductae ad extrema, sunt ae-
quales. Nec * differt quantum ad hanc rationem,
si aliquis dicat quod partes terrae non similiter et
aequaliter conveniunt ad medium: quia semper
illud quod est plus, cam sit gravius, propellit * id
quod est minus grave *, usque ad hoc, idest usque
ad medium. Quod quidem potest intelligi dupli-
citer. Uno modo sic ut intelligatur quod id quod

est minus grave, propellatur a graviori quousque

«) locum et motum vel quietem. — P transponendo legit: motum vel
locum vel quietem.

B) consequens erit ... ferentur. — conveniens erit quod partes terrae
dispersae et disgregatae postquam fieret graves in actu ferrentur A.
Pro prius quando, quando BCDI, quanto F; pro ferentur, feruntur

codd. exc. A. — Lin, seq. vice constituetur terra, constituerunt terram
(terra B) BCD.

y) moles terrae. — Pro moles, movens BCDpEFI, medium sE, cor-
pus sl.— Sequens homoteleuton fiet aequalis ... extremum terrae undi-

que om. P et codd. exc. A; complet tamen argumentationem; cf. text.

* circa BCDFI.

* motus P.

*Lect. xxii, n.4.;
et lect. xxiv, n. 1.

* prima v.

* habeat. 4.

* Non P.

* pellit 4.

* ipso add. 4.

* contingit P, est
A.

* tumorosilas A,
minoritas cet.

* aliquod p.

* idem ».

* Et om. ν.

* terrae om. pc.

ο᾽

DE CAELO ET

minus grave pertingat ad medium. Sed hoc non
convenit * secundum intentionem Aristotelis: quia
praedicta positione facta, adhuc remanebit maior
quantitas * versus unam partem terrae, ad quam
plures partes concurrunt. Alio modo potest intel-
ligi usque ad hoc, idest quousque ipsum corpus
gravius attingat medium. Et hoc convenientius
dicitur: quia unumquodque corpus grave natu-
raliter tendit ad hoc ut ipsum sit in suo loco,
non autem ad hoc quod aliquid * aliud in suo
loco statuatur. Et inde * est quod corpus gravius,
ad hoc quod ipsum magis appropinqüet medio,
repellit per violentiam corpus minus grave a me-
dio; sicut patet de lapide proiecto in aquam,
qui repellit aquam a contactu terrae. Et * secun-
dum hoc procedit ratio Aristotelis: nam si versus
unam partem terrae sit maior quantitas, ad hoc
quod ipsa magis appropinquet medio, depellit mi-
norem partem per violentiam a medio, quousque
aequale pondus ex omni parte terrae * inveniatur.

6. Secundam obviationem excludit ibi: Quod
enim utique etc. Et primo ponit ipsam obviatio-
nem; eo quod, sicut ipse dicit, eandem habet
solutionem cum his quae dicta sunt. Est autem
dubitatio talis. Ponamus quod terra existat in
medio, et quod sit sphaericae figurae, et quod
versus unum hemisphaerium terrae superappo-
natur ὃ multo maior quantitas quam ex alia parte
(quod quidem dicit ad excludendum obiectionem
quae posset fieri de montibus, qui videntur su-
pereminere aliis partibus terrae: nam quantitas
montium nihil est * in comparatione ad totam
quantitatem terrae, sicut si pilus apponeretur ex
una parte sphaerae cupreae). Dato autem quod
tantum ;de corpore gravi superadderetur versus
unam partem, quod haberet notabilem quanti-
tatem respectu totius terrae, sequeretur quod non
esset idem medium mundi totius et terrae. Unde
sequeretur quod vel non quiesceret in medio;
vel si quiesceret, etiam non in medio existens,
etiam nunc quando est in medio, sit nata moveri.
Haec igitur est dubitatio.

7. Secundo ponit solutionem, ibi: Videre au-

224.

MUNDO LIB. II

tem etc. Et dicit quod illud non est difficile videre,
si aliquis velit modicum considerare, et distin-
guere qualiter dignum ducimus * quod aliqua
magnitudo gravitatem habens feratur ad medium
mundi. Manifestum est enim quod feretur ad
medium mundi, non solum usque ad hoc quod
infima extremitas tangat centrum mundi; sed, nisi
aliud impediat, oportet quod, praevalente maiori
parte super minorem, usque ad hoc feratur quod
corpus motum * medio sui tangat medium mun-
di, ad quod habent inclinationem omnia corpora
gravia. Puta si non esset in mundo " aliud corpus
grave nisi unus lapis qui demitteretur ab alto,
oporteret ipsum tandiu descendere, quousque
medium lapidis tangeret medium mundi; propter
hoc quod maior pars eius repellit * minorem a
medio, quousque undique inveniatur aequalis gra-
vitas, sicut supra * dictum est. Concludit ergo A
quod nihil differt hoc quod dictum est dicere in
quacumque parte terrae, aut in tota terra. Non enim
hoc contingit propter magnitudinem aut parvita-
tem, quod dictum est de motu gravis ad medium:
sed verificatur de omni eo quod * habet inclina-
tionem ad medium, ratione suae gravitatis. Unde
sive tota terra ab aliqua parte caeli feratur ad
medium, sive partes eius, necesse est usque * ad
hoc fieri motum, donec ex omni parte terra si-
militer appropinquet ad medium, per hoc quod
minores partes adaequantur maioribus per impul-
sionem minorum a maioribus, ut dictum est *.

8. Tertiam obiectionem excludit ibi: Sive igitur
facta est etc. Posset enim aliquis dicere quod
praedicta ratio procedit supposita generatione ter-
rae. Sed ipse hoc excludit, dicens quod sive terra
sit generata *, necesse est quod hoc modo sit facta
in medio existens, sicut supra * dictum est (ita sci-
licet quod medio sui tangat medium mundi), et ita
figura eius erit sphaerica: sive etiam non sit gene-
rata, oportet quod hoc modo se habeat sicut si
esset generata; quia terminus generationis est na-
tura rei; unde illud quod non est generatum, opor-
tet tale esse quale fieret si generaretur. Et secun-
dum hoc concludit figuram terrae esse sphaericam.

9) superapponatur. — semper apponatur P, apponatur A, —Lin. seq.
pro ad excludendum, excludendo codd. et ed. 1516.

c) nihil est. — quasi nihil est A. Post unam lin. pro sphaerae cu-
preae, sphaerae corporeae P, capitis sG.

t) dignum ducimus. — dignum dicimus AE, dignum duximus BC
ΕΡΙ. -- AG paulo infra om. Manifestum... medium mundi homoteleuton,
in quo pro enim, igitur, et pro feretur, feratur P.

Ἢ) in mundo. — in medio P et codd. exc. A. — Lin. seq. pro demit-
teretur, admitteretur BCD; pro ab alto, ab alio P, ab altero codd. exc. I.

[e

Me ΞΕ

9) Concludit ergo.— Pro hoc P et codd. exc. A habent Unde ad hoc
excludendum primo concludit ex praemissis; sed non liquet ad quid
referri debeat ad hoc excludendum, et illi primo nullibi sequitur se-
cundo; cf. etiam textum.

9) de omni eo quod. — de terra eo quod PsG, quia BCDFpGI omni
corrumpunt in causa — Lin. seq. post medium A add. terrae.

x) sive terra sit generata. — sive etiam sit generata sive non P;
sed cf. sequentia sive etiam etc. — Prope finem num. pro concludit, con-
venit P et aliqui codd, corruptione frequenti. In fine lectionis P add. etc.

ns

* q add. p.

* repellet A.

* Num. "a

* usque om. A.

* Ibid.

* Num. praec.

ε-ν-

CAP. XIV, LECT. XXVIII 225

LECTIO VIGESIMAOCTAVA

TERRAM ESSE SPHAERICAM, PROBATUR EX FIGURA MOTUS PARTIUM EIUS,
ET RATIONIBUS ASTROLOGICIS -
OSTENDITUR ETIAM QUOD NON SIT MAGNAE MOLIS

xai ὅτι πάντα φέρεται τὸ βαρέα πρὸς ὁμοίας γωνίας,
ἀλλ᾽ οὐ παρ᾽ ἄλληλα. τοῦτο δὲ πέφυχε πρὸς. τὸ QU-
σει σφαιροειδές. Ἢ οὖν ἐστὶ σφαιροειδής, ἢ φύσει

ε σφαιροειδής. Δεῖ δ᾽ ἕκαστον λέγειν τοιοῦτον εἶναι

9p βούλεται εἶναι καὶ ὃ ὑπάρχει, ἀλλὰ μὴ ὃ

βίᾳ καὶ παρὰ φύσιν.

Ἔτι δὲ χαὶ διὸ τῶν φαινομένων κατὰ τὴν αἴσθησιν"

οὔτε γὰρ ἂν αἱ τῆς σελήνης ἐκλείψεις τοιαύτας ἂν

εἶχον τὰς ἀποτομάς" νῦν γὰρ ἐν μὲν τοῖς χατὰ μῆνα
σχημιατισμιοῖς πάσας λα cem τὰς διαιρέσεις (καὶ
ap εὐθεῖα γίνεται xol ἀμφίκυρτος καὶ κοίλη); περὶ

ὃ; τὰς ἐκλείψεις ἀεὶ χυρτὴν ἔχει τὴν ὁρίζουσαν γὙραυ.-

pov, ὥστ᾽ ἐπείπερ ἐκλείπει διὰ τὴν τῆς γῆς ἐπιπρό-

σθησιν, ἡ τῆς γῆς ἂν εἴη περιφέρεια τοῦ σχήματος
αἰτία σφαιροειδὴς οὖσα.

Ἔτι δὲ διὰ τῆς τῶν ἄστρων φαντασίας οὐ μόνον φα-

. νερὸν ὅτι περιφερής; ἀλλὰ καὶ τὸ μέγεθος οὐχ οὖσα
μεγάλη" μικρᾶς γὰρ γιγνομένης μεταστάσεως ἡμῖν
πρὸς μεσημβρίαν καὶ ἄρκτον ἐπιδήλως ἕτερος γίγνε-
σαι ὁ ὁρίζων κύχλος, ὦστε τὰ ὑπὲρ χεφαλῆς ἄστρα
μεγάλην ἔχειν τὴν μεταβολήν; καὶ μὴ ταὐτὰ φαί-
γεσθαι πρὸς ἄρχτον τε καὶ μεσημβρίαν μεταβαίνου-
σιν" ἔνιοι γὰρ ἐν Αἰγύπτῳ μὲν ἀστέρες ὁρῶνται καὶ
περὶ Κύπρον, ἐν τοῖς πρὸς ἄρχτον δὲ χωρίοις οὐχ
ὁρῶνται, χαὶ vd διὰ παντὸς ἐν τοῖς πρὸς ἄρκτον
φαινόμενα τῶν ἄστρων ἐν ἐκείνοις τοῖς τόποις ποιεῖ-
ται δύσιν. Ὥστ᾽ οὐ μόνον ix τούτων δῆλον περι-
φερὲς ὃν τὸ σχῆμα τῆς γῆς; ἀλλὰ καὶ σφαίρας οὐ

Esta; οὐ γὰρ ἂν οὕτω ταχὺ ἐπίδηλον ἐποίει με-

ισταμένοις οὕτω βραχύ. Διὸ τοὺς ὑπολαμβάνοντας
συνάπτειν τὸν περὶ τὰς Ἡρακλείους στήλας τόπον
τῷ περὶ τὴν ᾿Ινδικήν, καὶ τοῦτον τὸν τρόπον εἶναι
τὴν θάλατταν μίαν, μὴ λίαν ὑπολαμβάνειν ἄπιστα
δοκεῖν λέγουσι δὲ τεκμαιρόμενοι καὶ τοῖς ἐλέφασιν,
ὅτι περὶ ἀμφοτέρους τοὺς τόπους τοὺς ἐσχατεύον-
τας τὸ γένος αὐτῶν ἐστίν, ὡς τῶν ἐσχάτων διοὸὶ τὸ

- συνάπτειν ἀλλήλοις τοῦτο πεπονθότων.

Καὶ τῶν μαθηματικῶν ὅσοι τὸ μέγεθος ἀναλογίζεσθαι
πειρῶνται τῆς “περιφερείας, εἰς τετταράκοντα λέγου-
σιν εἶναι μυριάδας σταδίων ἐξ “ὧν τεχμαιρομένοις
οὐ μόνον σφαιροειδ ἢ τὸν ὄγκον ἀναγχαῖον εἶναι τῆς
γῆς; ἀλλὰ x«l μὴ μέγαν πρὸς τὸ τῶν ἄλλων ἄστρων
μέγεθος.

ΒΘΥΎΝΟΡΒΙ5. — 1. Gravia ad terram feruntur secundum rectos
angulos, non autem per lineas aequidistantes; quod ostendit
terram habere ex natura sua quod sit sphaerica. Ex causa ac-
cidentali quidem, scilicet propter montes et valles, non est omnino
sphaerica: dicitur tamen sphaerica simpliciter, propter suam
naturam; unumquodque enim denominatur ab eo quod est
secundum suam naturam. - 2. Rationibus astrologicis probatur
quod terra sit sphaerica. Prima probatio. In eclipsibus lunae,
obscurum et lucidum ipsius distinguuntur per lineam circularem;
accidit autem eius eclipsis per hoc quod umbram terrae sub-
intrat; solum autem corpus sphaericum umbram sphaericam
semper facit. — Potest obiici circularem illam lunae abscissionem
esse propter lunae rotunditatem, non autem terrae. Responde-
tur. In augmento et decremento lunae per singulos menses, se-
ctio eius omnes differentias figurarum accipit, propter diversam
habitudinem eius ad solem; in eclipsibus vero linea dividens
ipsam est semper circularis. Quia igitur eclipsis est propter
terrae interpositionem, ex rotunditate terrae causatur talis figura.
— 3. Secunda probatio: ex qua apparet etiam quod terra sit
parva in comparatione ad caelestia corpora. Pergentibus versus

Opp. D. Tuowaz T. III.

* Et quia omnia feruntur gravia ad similes angulos, sed
non iuxta invicem: hoc autem aptum natum est ad
natura sphaericum. Aut igitur est sphaerica, aut natura
sphaerica. Oportet autem unumquodque dicere tale
quale est secundum naturam, sed non quod vi et
praeter naturam.

* Adhuc autem et per apparentia secundum sensum. Ne-
que enim utique lunae eclipses tales haberent decisio-
nes. Nunc enim in his quae secundum mensem figura-
tionibus, omnes accipit differentias (etenim recta fit, et
amphicurtos, et concava): circa eclipses autem semper
gibbosam habet determinantem lineam. Itaque, quoniam
quidem eclipsatur propter terrae interpositionem, terrae
utique erit rotunditas figurae causa, sphaerica existens. -

* Adhuc autem, per astrorum apparentiam non solum ma-
nifestum quia rotunda, sed et magnitudine non exi-
stens magna. Modica enim facta translatione nobis ad
meridiem et arcticum, manifeste alter fit horizon cir-
culus; ita ut quae super caput astra magnam habeant
transmutationem, et non eadem videantur ad arcticum et
meridiem transmutantibus. Quaedam enim in Aegypto
quidem stellae videntur et circa Cyprum, in his autem
quae ad arcticum regionibus non videntur; et quae
semper in his quae ad arcticum apparent astrorum, in
ilis locis occultantur. Quare non solum ex his palam
rotundam esse figuram terrae, sed etiam sphaerae non
magnae: non enim utique sic velociter palam faceret,
translatis ita modicum. * Propter quod existimantes
coaptare eum qui circa Heracleas Columnas locum,
ei qui circa Indicum, et hoc modo esse mare unum,
non valde suspicari incredibilia videri. Dicunt autem
argumentantes ex elephantibus, quoniam circa utraque
loca, novissima existentia, genus ipsorum est; velut
novissimis, propterea quod conveniunt ad invicem, hoc
passis.

* Et mathematicorum quicumque magnitudinem ratiocinari
attentant rotunditatis, ad quadraginta dicunt esse my-
riades stadiorum, Ex quibus argumentantibus non so-
lum sphaericam molem necessarium esse terrae, sed et
non magnam ad aliorum astrorum magnitudinem.

septentrionem vel meridiem diversificatur horizon: tum quantum
ad polum horizontis, ut patet ex diversis stellis fixis apparenti-
bus super caput; tum quantum ad diversam abscissionem caeli
per horizontem, dum quaedam stellae in regionibus septentrio-
nalibus apparent, quae in meridionalibus semper occultantur, et
vice versa. Ex his autem constat terram esse rotundam secun-
dum aspectum ad polos. — Quod autem sit rotunda versus or-
tum et occasum, patet ex hoc quod sidus oriens prius apparet
his qui sunt in oriente. — Ex praedictis sequitur non magnam
esse terrae rotunditatem: non enim in tam parva distantia fieret
ita cito diversitas circa apparentiam stellarum, si terra esset ma-
gnae quantitatis. — 4. Tertia probatio. Ex mensura etiam terrae
argumentari possumus non solum quod sit sphaerica, sed et
quod non sit magna eius moles. Secundum computationem enim
mathematicorum antiquorum, eius rotunditas est quinquaginta
millia milliariorum: secundum modernos autem est multo mi-
nor. Hoc autem computari potest, considerando quantum spa-
tium in terra facit diversitatem unius gradus in caelo, et hoc
multiplicando per trecentum sexaginta, qui est numerus graduum
in caelo.

29

* Seq. cap. xiv

et text 108.

* "Text. 109.

* "Text. πο.

* "Text. τη.

* "Text. 19.

* Cf. lect. praec.
n. I.

* corpora add. 4.

* terra om. pc.

* alia ».

* Lect. praeced.
n. 6.

* et om. P.

* Cf. lect. praec.
n. I.

* quod om. r.

tunditatem terrae, quae sumebatur ex
specie motus partium * eius, hic inducit
Sd LU aliam rationem ad idem, quae sumitur
ex figura motus partium terrae *. Et dicit quod
omnia corpora gravia, ex quacumque parte caeli
moveantur, feruntur ad terram ad similes an-
gulos, idest secundum rectos angulos, quos facit
linea recta per quam est motus corporis gravis,
cum linea contingente terram (quod manifesta-
tur per hoc quod * gravia non stant firmiter
super terram nisi secundum lineam perpendicu-
larem): non autem feruntur corpora gravia ad
terram zuxta invicem, idest secundum lineas aequi-
distantes ^. Quod quidem ordinatur ad hoc quod
terra apta nata sit esse sphaerica: quia similem
inclinationem habent gravia ad locum terrae, ex
quacumque parte caeli demittantur; et ita similiter
et aequaliter nata est fieri appositio ad terram ex
omni parte, quod constituit eam sphaericae figu-
rae. Si vero terra * naturaliter esset lata in su-
perficie sua, sicut quidam dicebant, fieret motus
corporum gravium a caelo ad terram non unde-
cumque secundum similes angulos. Oportet igitur
quod vel terra sit sphaerica, vel quod naturaliter
sil sphaerica *. Hoc autem ideo apposuit, pro-
pter tumorositates montium et concavitates val-
lium, quae videntur rotunditatem terrae impedire.
Sed huiusmodi sunt ex aliqua * causa accidentali,
et non ex eo quod per se convenit terrae: nec
hoc habet aliquam quantitatem notabilem in com-
paratione ad totam terram, ut supra * dictum est.
Oportet autem unumquodque dicere esse tale
quale est secundum suam naturam, et * non quale
est per aliquam causam violentam vel praeterna-
turalem: et ideo, licet per accidens terra non sit
omnino sphaerica ex aliquo accidente, quia tamen
naturam habet ad hoc quod sit sphaerica, simpli-
citer dicendum est eam sphaericam- esse.

2. Deinde cum dicit: Adhuc autem et per appa-
rentia etc., probat terram esse sphaericam, ratio-
nibus astrologicis, per ea quae apparent secun-
dum sensum *. Et inducit tres probationes. Qua-
rum prima sumitur ex eclipsi lunae. Et dicit quod
adhuc manifestum est per ea quae apparent secun-
dum sensum, quod terra sit sphaerica. Nisi enim
terra esset sphaerica, eclipsis lunae non semper
haberet circulares decisiones: videmus enim quod *
semper quando luna eclipsatur, obscurum ipsius
et lucidum distinguuntur per lineam circularem.
Accidit autem eclipsis lunae per hoc quod ipsa
subintrat umbram terrae: unde apparet umbram
terrae esse rotundam. Ex quo apparet terram,

DE CAELO ET MUNDO LIB. II

quae facit talem umbram, esse sphaericam: so-
lum enim corpus sphaericum natum est semper
facere sphaericam umbram. Si enim corpus luci-
dum, scilicet sol, sit maius terra, oportet quod
faciat terra umbram pyramidalem, cuius conus
sit in alto, et basis in ipsa terra; si vero sol esset
minor terra, faceret quidem umbram similiter se-
cundum figuram rotundae pyramidis, tamen e con-
verso conus illius pyramidis esset in terra, basis
autem eius in alto; si vero sol esset aequalis ter-
rae, faceret umbram cylindricam, idest columna-
rem: quidquid autem horum esset, sequeretur,
propter hoc quod terra est * sphaerica, quod um-
bra eius secundum lineam circularem abscinde-
ret lunam. - Posset autem aliquis dicere quod ista
circularis abscissio lunae non est propter rotun-
ditatem terrae, sed propter rotunditatem lunae.
Sed ad hoc excludendum, subdit quod in aug-
mento et decremento lunae, quod accidit per
singulos menses, sectio lunae accipit omnes dif-
ferentias. figurarum: nam quandoque dividitur
secundum lineam rectam, sicut quando dividitur
per medium, puta cum est septima vel vigesima
prima; quandoque autem fit amphicurtos ?, idest
habens circularem sectionem vel arcualem, scili-
cet a septima luna usque ad vigesimam primam;
quandoque autem est concava, puta cum est pri-
ma, et a prima usque ad septimam, et a vigesima
prima usque ad defectum; quod contingit propter
diversam habitudinem eius ad solem, ut supra *
dictum est. Sed in eclipsibus * semper linea di-
videns ipsam est gibbosa, idest circularis. Quia
igitur luna eclipsatur propter terrae interpositio-
nem, rotunditas terrae, cum sit sphaerica, est
causa talis figurae circa divisionem lunae.

3. Secundam probationem * ponit ibi: Adhuc
autem per astrorum etc.; quae sumitur ex appa-
rentia stellarum. Et dicit quod ex diversitate appa-
rentiae stellarum apparet quod terra non solum
est rotunda, sed etiam parva in comparatione ad
corpora caelestia. Si enim modicum moveamur *
versus meridiem vel septentrionem, manifeste di-
versificatur nobis horizon. Quod apparet quan-
tum ad duo. Primo quidem quantum ad polum
horizontis, qui est punctum caeli existens supra
summitatem capitis nostri; quod quidem punctum
manifeste diversificatur * secundum modicam di-
stantiam, ut apparet ex stellis fixis; quia in modica
distantia diversae stellae apparent super summi-
tatem capitis *. Secundo apparet diversitas hori-
zontis ex diversa abscissione caeli per horizontem.

Et hoc manifestat * quia moventibus se versus
[s

septentrionem vel meridiem, non videntur eaedem

«) ex specie motus partium. — motus om. P et codd. exc. A; e con-
tra A om. motus post unam lin.; sed utrobique motus requiri, patet ex
lect. praec. n. 1. — Paulo inferius ante moveantur A add. versus terram.

B) nisi secundum lineam ... aequidistantes. — τὰ PEGsI, nisi quod
P om. idest; homoteleuton nisi secundum ... ad terram om. A , lineam
perpendicularem ... idest secundum om. BCDFpl.

y) vel quod naturaliter sit sphaerica. — Hoc homotel. om. BCDFpl ;
cf. text. (ubi P in vers. om. Aut igitur ... natura sphaerica). — Statim pro
ideo, non pE, om. GsE; pro apposuit, apponit A.

9) amphicurtos. — amphitritos P; cf. lect. xvi, n. Y. — Statim. pro
idest habens... vigesimam primam, quod legimus cum A, P et ceteri

legunt idest undique secundum circulum, quando (scilicet quando P)
est plena, scilicet (idest E) cum (quando G) est decima quarta. — Dein
PG om. autem; post quod E et ed. 1516 prosequuntur est concava,
puta cum est prima et septima et vigesima prima; cet. vero est con-
cava, puta cum est intra primam et septimam, et a vigesima prima,

£) Si enim modicum moveamur. — Si enim aliquis modicum mo-
veatur P; item pro moveamur, moveatur BCDFpl, omittentes tamen
aliquis, — Pro versus, adversus iidem codices.

t) quod quidem punctum manifeste diversificatur. — qui quidem
punctus diversificatur P; codd. exc. A pro manifeste solitam corruptio-
nem maxime exhibent. — A pergit in modica distantia.

* quia terra est
P, esset A.

* Lect. xv1, n. 6.
* eclipsi 4.

* rationem » et
codd. exc. 4; cf.
n. 4.

1

SRM E NE

Veg c

NOCET IER apre Pte Bn

[
3
|

E
3
:

* magis add. Δ.

* magis add. Βα
DFI.

* terrae add. 4.

* apparet 4.

* terra add. 4.

*coarctare codd.

CAP. XIV,

stellae. In his enim qui habitant in sphaera obli-
qua, polus septentrionalis elevatur supra horizon-
tem ipsorum, et omnes stellae quae non distant a
polo ultra elevationem poli supra orizontem, sunt
perpetuae apparitionis; et in aequali spatio circa
alium polum stellae existentes, sunt perpetuae oc-
cultationis *. Quia igitur, propter diversitatem hori-
zontis, in terris * septentrionalibus polus septen-
trionalis magis elevatur, et polus oppositus magis
deprimitur, contingit quod quaedam stellae quae
sunt * propinquae polo antarctico, non sunt per-
petuae occultationis , sed videntur quandoque
in terris magis meridionalibus, puta in Aegypto
et circa Cyprum, quae nunquam videntur in terris
magis septentrionalibus: et e converso quaedam

'stellae sunt perpetuae * apparitionis in regionibus

- magis *- septentrionalibus, quae tamen in regio-
nibus magis meridionalibus magis * occultantur
per occasum. Et ex hoc apparet quod terra est
figurae rotundae, praecipue secundum aspectum
ad duos polos: si enim esset superficiei planae,
omnes habitantes in tota terrae superficie ad me-
ridiem et septentrionem, haberent eundem hori-
zontem, et eaedem stellae eis apparerent et oc-
cultarentur, nullo impedimento facto ex tumoro-
sitate *. Et simili ratione probatur quod terra sit
rotunda versus ortum et occasum: alioquin non
prius oriretur astrum quodcumque his qui sunt
in oriente, quam his qui sunt in occidente. Si
enim terra esset figurae concavae, sidus oriens
prius appareret his qui sunt in occidente ^: si
vero terra haberet planam superficiem, simul ap-
pareret omnibus. Manifestum est autem quod si-
dus oriens prius apparet his qui sunt in oriente,
per eclipsim lunae; quae si appareat in regione
magis orientali circa mediam noctem, in regione
magis occidentali apparebit ante mediam noctem,
secundum quantitatem distantiae; ex quo patet *
quod sol prius oritur et occidit in regione magis
orientali.

Per hoc autem, ut Aristoteles dicit, apparet
quod non sit magna quantitas rotunditatis terrae.
Si enim esset magnae quantitatis *, non in tam
parva distantia fieret ita cito diversitas circa appa-
rentiam stellarum. Et ideo non videntur valce in-
credibilia opinari, qui volunt coaptare *, secundum
similitudinem et propinquitatem, locum in extremo

LECT. XXVIII

227

occidentis situm, qui dicitur esse circa Heracleas *
Columnas (quas scilicet Hercules statuit in signum
suae victoriae), loco qui est circa mare Indicum
in extremo orientis '; et dicunt esse unum mare,
Oceanum, quod continuat utraque loca. Et simili-
tudinem utrorumque locorum coniiciunt ex ele-
phantibus, qui circa utrumque locum oriuntur,
non autem in mediis regionibus. Quod quidem
est signum convenientiae horum locorum *, non
autem propinquitatis.

4. Tertiam probationem inducit ibi: Ef mathe-
maticorum etc.; quae quidem sumitur ex mensura
terrae *. Et dicit quod quicumque mathematico-
rum attentaverunt ratiocinari de magnitudine ro-
tunditatis terrae, dicunt quod rotunditas terrae
attingit? usque ad quadraginta myriades stadio-
rum, idest quadragesies decem millia, quod est
quadringentesies millia stadiorum. Est autem sta-
dium octava pars milliaris; octava autem pars
praedicti numeri est quinquaginta millia ^; et se-
cundum hoc rotunditas terrae erit quinquaginta
millia milliariorum. - Secundum autem diligentio-
rem considerationem modernorum astrologorum,
est rotunditas terrae multo minor, idest viginti
millia milliaria et quadringenta *, ut Alfraganus dicit;

vel decem et octo myriades stadiorum, idest cen-

tum octoginta millia stadiorum, ut Simplicius dicit;
quod quasi in idem redit, nam viginti millia est
octava pars centum sexaginta millium. Hoc au-
tem astrologi perpendere " potuerunt, conside-
rantes quantum spatium in terra facit diversita-
tem unius gradus in caelo: et invenerunt quod
quingenta stadia, secundum Simplicium; vel quin-
quaginta sex milliaria et duas tertias milliarii, se-
cundum Alfraganum. Unde multiplicantes hunc
numerum per trecenta sexaginta, qui est numerus
graduum caeli, apprehenderunt * rotunditatem
terrae esse praedictae quantitatis.

Et sic ex his possumus argumentari quantitatem
terrae non solum esse sphaericam, sed etiam non
magnam in comparatione ad magnitudines alio-
rum astrorum: nam solem probant astrologi esse
centies septuagesies maiorem terra; cum tamen,
propter distantiam, videatur * nobis pecalis. Dicit
autem aliorum astrorum, propter opinionem Py-
thagorae, qui posuit terram esse unam de stellis.
Et in hoc terminatur sententia secundi libri ^.

Ἢ) sunt perpetuae apparitionis ... occultationis. - Homoteleut. appa-
ritionis... sunt perpetuae om. P et codd. exc. A.

0) Si enim... occidente. - Hoc homotel. om. BCDF. — Paulo infra
pro eclipsim lunae... appareat, eclipses lunae... apparent A. -- Lin.
seq. ante circa add. apparebit P.

t) loco qui est ... orientis. — in loco qui est ... occidentis P male;
item pro loco, in loco codices exceptis AG. — Linea sequenti pro quod,
qui A.

x) convenientiae horum locorum. — convenientiae et similitudinis
locorum P et codd. exc. A. — Initio num. seq. pro probationem, ratio-
nem codd. exc. A.

A) quod quicumque mathematicorum... attingit.— quod om. P et codd.
exc. A; P insuper legit mathematici, et cum BCEGI (pro D cf. Praef.)

om. homoteleuton dicunt quod rotunditas terrae, quo tollitur sensus;
P pro attingit legit contingit.

μ) octava autem... millia. — Hoc om. P contra omnes codices, —
Homoteleuton et secundum hoc ... quinquaginta millia om. Al; et ante
secundum addimus cum F.

v) perpendere. — comprehendere P; cf. not. seq. — Post duas lineas
pro quingenta, P et aliqui codd. quinquaginta, sed cf. Simplicium, op.
cit, fol. 89 recto, col. 1.

E) Unde multiplicantes ...
comprehendes P, sed codices melius ad contextum quadrant;
prehenderunt, comprehendunt G , comprehenderunt BF.

0) sententia secundi libri. — sententia huius secundi libri F, sen-
tentia huius lectionis et totius secundi libri E. — Pro CHI vid. Praef.

apprehenderunt. — Unde si multiplices ...
pro ap-

“5
ων

* Herculeas (hic
et in vers.) P.

* ex mensuratio-
"f BCDFPI.

* quadraginta p.

* apparet 4.

nid DA aput EF p j es
9t T E nu o iple n z3auUd tgo yit iugr-£rt I
: |
" n in Min: gil
esr PP ula

d d i jreerja Rt

Ao YT

$5 i bs uppent P
ΠΩΣ ger ^H ERR

- Hk té ven δὲ;
Ἢ a? 1 ] nil ijo. is
j taie Me WEECOGLAO d
tH : : ieu ἘΠ ΠΣ *& si ismiosso ent
: Jie fned- Bbtvabshitsi tug boap |y

idis qu sede "IM E

LUE: a ^ 58D. itia e. Wood

A : gi. bong

n y SR m.

e
— " iba eon —
: D. "ui ings fti t uvis smith. | s
2 » nga T "erii fiie lop qnt cenieiro6 piri | iin ium
| rotis , 5951 SR rstquaP qué cán "féfist πὲ τέσ
* Ἢ "at iai Life ipid , Hee jere | append cnt
GERENS TROMPE Mp: éatira.
E d^ thai ri eer dup Sti
Γ * ndi ibmdesw Silnsinsp mfüititmat Leod: ἐν τὴν
E E "S y Li »* GOOoRS tubes ΩΣ ᾿Ξ
; το, B a |j ! Eel hue EI Β τῇ cM T2 j Ex. ! ra κ᾿ 2t g» *
DOR 000 ese dn eg je eno TE ull: sen
VABCE-: Juv MERE ING Cows Mie une x
: f ΡΟΝ oper uox e bcr τα
hf A8 1C cadens dde d aod tein Ye one ἈΝ εἰν in|

mujer S Ns auod,

: - di: i
yer "uito. | ]
Ἶ "Agir er
ETE Seta t die
: z
^ cote: :
δ esi :
j 7

Cf. lib. I, lect.
Il, n. I.

"Aya

DE CAELO ET MUNDO
LIBER III

——dÓá——

LECTIO PRIMA

PRAEMITTITUR RECAPITULATIO PRAECEDENTIUM - OSTENDITUR DE QUIBUS
RESTAT DICENDUM

Περὶ μὲν οὖν τοῦ πρώτου οὐρανοῦ καὶ τῶν μερῶν, ἔτι
δὲ περὶ τῶν ἐν αὐτῷ φαινομένων ἄστρων, ἐκ τίνων
τε συνεστᾶσι χαὶ ποῖ ἄττα τὴν φύσιν ἐστί, πρὸς
δὲ τούτοις ὅτι ἀγένητα καὶ ἄφθαρτα, διεληλύθαμεν
πρότερον.

᾿Επεὶ δὲ τῶν φύσει λεγομένων τὰ μέν ἐστιν οὐσίαι τὰ
δ᾽ ἔργα καὶ πάθη τούτων (λέγω δ᾽ οὐσίας μὲν τά
τε ἁπλᾷ σώματα, olov πῦρ καὶ γῆν καὶ τὰ σύστοιχα
τούτοις, καὶ ὅσα ἐκ τούτων, οἷον τόν τε σύνολον
οὐρανὸν καὶ τὰ μόρια αὐτοῦ, χαὶ πάλιν τά τε ζῷα
καὶ τὰ φυτὰ καὶ τὸ μόρια τούτων, πάθη δὲ xal
ἔργα τάς τε χινήσεις τὰς τούτων ἑκάστου xal τῶν
ἄλλων, ὅσων ἐστὶν αἴτια ταῦτα χατὰ τὴν δύναμιν
τὴν ἑαυτῶν, ἔτι δὲ τὰς ἀλλοιώσεις καὶ τὰς εἰς ἄλ-
ληλα μεταβάσεις), φανερὸν ὅτι τὴν πλείστην συμ-
βαίνει τῆς περὶ φύσεως ἱστορίας περὶ σωμάτων ci-
γαι" πᾶσαι γὰρ αἱ φυσικαὶ οὐσίαι ἢ σώματα ἢ ucc
σωμάτων γίγνονται καὶ μεγεθῶν. Τοῦτο δὲ δῆλον
ἔχ τε τοῦ διωρίσθαι τὰ ποῖα ἐστι φύσει, καὶ ἐκ τῆς
xa0' ἕκαστα θεωρίας.

Περὶ μὲν οὖν τοῦ πρώτου τῶν στοιχείων εἴρηται, καὶ
ποῖόν τι τὴν φύσιν, xal ὅτι ἄφθαρτον xal ἀγένη-
τον" λοιπὸν δὲ περὶ τοῖν δυοῖν εἰπεῖν.

δὲ συμβήσεται περὶ τούτων λέγουσι καὶ περὶ γε-

γέσεως xal φθορᾶς διασχέψασθαι" γένεσις γὰρ ἤτοι

τὸ παράπαν οὐκ ἔστιν, ἢ μόνον ἐν τούτοις τοῖς
στοιχείοις xal τοῖς ἐκ τούτων ἐστίν. Αὐτὸ δὲ τοῦτο
πρῶτον ἴσως θεωρητέον, πότερον ἔστιν ἢ οὐχ ἔστιν.

ΘΥΝΟΡΒΙΒ — 1. Argumentum libri et divisio textus. -- 2. Reca-
pitulatio eorum quae dicta sunt in praecedentibus. - Quomodo
intelligendum quod dicitur de primo caelo et partibus; per quod
scilicet significatur non totum universum et corpora quae mo-
ventur motu recto et circulari; nec prima sphaera et ipsius po-
sitionis differentiae; sed totum corpus quod circulariter fertur,
et diversae sphaerae quae sunt partes ipsius. — Secundum diver-
sas opiniones Alexandri et Simplicii de subiecto primi libri (cf.
Prooem.), recapitulatio haec se extendit vel solum ad secundum
librum, vel etiam ad primum. -- 3. Subdivisio textus. — Tota con-
sideratio naturalis philosophiae est circa corpora. Prob. Omnes
substantiae naturales sunt corpora; atqui consideratio naturalis
philosophiae est de substantiis naturalibus et earum accidenti-
bus; ergo. — 4. Explicatur minor praecedentis syllogismi. Secun-
dum naturam esse dicuntur et substantiae naturales, et earum
operationes et passiones. Substantiae naturales sunt: a) Corpora
simplicia quae sunt elementa; ad quae pertinent ea quae ex
elementis componuntur. b) Corpora simplicia non elementa,

ἜΣ 5705) terminandum de corporibus quae
3/385 4 moventur motu recto *. Et primo
Mpraemittit prooemium, in quo ex-
plicat suam intentionem; secundo prosequitur pro-
positum, ibi : Prius quidem igitur philosophantes* etc.

* De primo quidem igitur caelo et partibus; adhuc autem
de in ipso latis astris, ex quibus constant, et qualia
quaedam natura sunt, adhuc autem quoniam ingenita
et incorruptibilia, pertransivimus prius. T

Quoniam autem eorum quae natura dicuntur, haec qui-
dem sunt substantiae, haec autem operationes et pas-
siones horum (dico autem substantias quidem simplicia
corpora, puta ignem et terram et coelementa his, et quae-
cumque ex his; puta etiam totum caelum et partes eius;
et iterum animalia et plantas et partes horum: passiones
autem et opera, motus horum uniuscuiusque, et aliorum
quorumcumque sunt causa ista elementa, secundum vir-
tutem ipsorum, adhuc autem alterationes et invicem
transmutationes), manifestum quia de natura historiae
plurimam accidit de corporibus esse. Omnes enim na-
turales substantiae aut corpora,aut cum corporibus ge-
nerantur et magnitudinibus. Hoc autem palam ex eo
quod determinatum est quae sunt natura, et ex ea quae
per singula contemplatione.

primo quidem igitur elementorum dictum est, et quale

quid secundum naturam, et quoniam incorruptibile et

ingenitum, Reliquum autem de duobus dicere.

Simul autem accidet de his dicentibus, et de generatione
et corruptione inquirere. * Generatio enim aut omnino
non est, aut solum in his elementis et his quae ex his,
est. Ipsum autem primum hoc forte considerandum ,
utrum est aut non est.

De

scilicet totum caelum et partes eius. c) Mixta animata. — Operatio-
nes illarum substantiarum sunt: a) motus locales; b) alterationes
et transmutationes in invicem, quae sunt secundum generatio-
nem et corruptionem. — Infertur conclusio rationis supra (n. 3.)
positae. — 5. Prob. maior eiusdem rationis, quod scilicet omnes
substantiae naturales sunt corpora, aut generantur cum corpori-
bus. a) Ex iis quae iam dixerat num. praec., et quae in II Physic.
manifestavit, quod nempe secundum naturam sunt quae habent
in se principium motus et quietis; haec autem sunt sola corpora.
b) Ex inductione singulorum quae traduntur in naturali scientia:
haec enim sunt corpora vel cum corporibus. — 6. Ostendit quid
restet dicendum. a) Quoad substantias. Cum iam tractaverit de
corpore quod movetur circa medium, nempe de caelo, reliquum
est tractare de corporibus quae moventur a medio et ad medium:
de terra enim quamvis iam tractavit, non tamen consideravit
eam quantum ad suam naturam, sed quantum ad habitudinem
eius ad caelum. — 7. b) Quoad operationes et passiones. Circa haec
restat dicendum de generatione et corruptione.

Circa primum duo facit: primo continuat se ad
praecedentia, ostendens de quibus iam supra di-
ctum sit; secundo ostendit * de quibus restat dicen-
dum, ibi: Quoniam autem eorum quae natura * etc.

2. Dicit ergo primo se in praecedentibus per-
transivisse *, idest breviter tractasse, de primo
caelo et partibus, scilicet eius. - Possumus autem
per primum caelum intelligere totum universum,

* Cap. r. Text. t.

* "Text. 3.

* ostendit om. ».

* Num. 3.

* transivisse PB
EG.

* etíam om. PGE.

* in ipso om. F;
etc. add. ».

8
* Cf. lib. II, lect.
τ sq.

* per om. codd.
et ed. 1516.

* hoc PaEG et
Oxon.

* primum om. A.

* autem F, om.
PEG et Par.

* Jbid. lect. x.

* Tbid. lect. xvr,
xviii (cf. lect. 111,
n. 2 sq.)

* ]bid. lect. 1;
cf. lect. x, n. 3.
** quoniam AG et
Par.

* Lib. I, lect. it,
num. 1; cf. ibid.
Prooem., n.4 sq.

T

* Num. 6.

230

quod est primum perfectione, et partes eius acci-
pere corpora quae moventur motu circulari et
motu recto; ut sic videatur hic tangere etiam * ea
quae in primo libro determinata sunt. Sed huic
expositioni videtur obsistere quod subditur, adhuc
autem de astris latis in ipso *: non autem proprie
dicuntur ferri astra in toto universo, sed in caelo,
quod circulariter fertur. Et ideo videtur melius
quod dicit de primo caelo, esse intelligendum * de
corpore quod circulariter fertur. - Sed quia non di-
cit simpliciter de caelo, sed de primo caelo, potest
hoc referri ad primam sphaeram, quae est stella-
rum fixarum: quod autem dicit e£ partibus, refer-
tur ad dextrum et sinistrum et alias. positionis
differentias, quas in caelo esse ? ostendit *. Sed se-
cundum hoc non esset sufficiens commemoratio,
nec eorum quae dicta sunt in toto primo libro, nec
etiam omnium eorum quae dicta sunt in secundo,
in quo habitum est etiam de sphaeris planetarum.
Et ideo melius videtur dicendum quod per * pri-
mum caelum intelligitur hic * totum corpus quod
circulariter fertur; quod. quidem dicitur primum *
in comparatione ad corpora inferiora, respectu
quorum est primum et ordine situs, et perpetui-
tate durationis, et virtute causalitatis. Quod autem
subdit et partibus, referendum est ad diversas
sphaeras, quae sunt partes totius caelestis corporis.
- Dictum est etiam * de stellis quae moventur in
toto caelo, et quantum ad stellas fixas et quantum
ad planetas. De quibus dictum est ex quibus con-
stant: ostensum est * enim quod sunt de natura
caelestis corporis. Dictum est * etiam qualia sint
secundum naturam: quia sunt animata et sphae-
rica. Dictum est* etiam quod ** non sunt subiecta
generationi et corruptioni. - Et si quidem in primo
libro determinavit de toto universo, sicut supra *
diximus secundum opinionem Alexandri, sic reca-
pitulatio 7 se extendit solum ad secundum librum.
Si vero etiam in primo libro intendit determinare
de caelo principaliter, ut Simplicius dicit, sic re-
capitulatio se extendit etiam ad primum librum.
3. Deinde cum dicit:.Quoniam autem eorum quae
natura etc., ostendit de quibus restat dicendum.
Et primo manifestat in quo consistat tota consi-
deratio naturalis philosophiae; secundo ex hoc
concludit quid post praemissa restat dicendum,
ibi: De primo quidem * etc. — Circa primum utitur
tali ratione. Omnes substantiae naturales sunt cor-
pora; sed tota consideratio naturalis est de substan-
tiis naturalibus et earum accidentibus; ergo tota
consideratio scientiae naturalis est circa corpora.
4. Primo igitur praemittit minorem, dicens quod

DE CAELO ET MUNDO LIB. III

eorum quae dicuntur esse secundum naturam,
quaedam sunt substantiae naturales, quaedam au-
tem sunt operationes et passiones substantiarum
naturalium. Et ad hoc manifestandum, primo ex-
ponit quae sunt substantiae naturales. Inter quas
primo enumerat corpora simplicia. Et inter ea
primo exemplificat de igne et terra, et de aliis
quae sunt simul elementa corporum cum eis,
sicut sunt * aer et aqua: et ad horum naturam
pertinent corpora mixta quae ex eis componun-
tur, sicut lapides * et metalla. Deinde exemplificat
de alio corpore simplici praeter elementa, quod
est totum caelum et partes eius. Ultimo autem
ponit corpora mixta animata, sicut animalia et
plantas et partes eorum *. - Deinde manifestat quae
sint operationes harum substantiarum. Et dicit
quod primo quidem sunt motus locales uniuscuius-
que horum corporum, et etiam aliorum quorum
ista corpora sunt causa, vel materialis, sicut ele-
menta, vel effectiva, sicut caelum (et * tamen cau-
satis corporibus ? congruit motus secundum vir-
tutem corporum simplicium, ex quibus causantur).
Deinde opera et passiones praedictarum substan-
tiarum dicit esse alterationes et transmutationes
earum in * invicem, quae sunt secundum genera-
tionem et corruptionem.

Secundo infert conclusionem. Et dicit ex prae-
missis manifestum esse quod plurimum Afistoriae
(idest narrationis) naturalis est circa corpora *. Per
hoc autem quod dicit plurimam, intelligit omnem;
sed utitur hoc modo loquendi propter philoso-
phicum temperamentum *. Vel dicit plurimam,
propter hoc quod in scientia naturali aliquid etiam
traditur * de primo motore et de anima intelle-
ctiva.

5. Tertio ponit maiorem, scilicet quod omnes

substantiae naturales aut sunt corpora, aut gene-
rantur cum corporibus et magnitudinibus, sicut
sunt formae naturales quae dicuntur substantiae.

* sunt om. A.

* sicut lapides

om. A.

* eorum om. PA

EG et Par.

* et om. sc.

* ad 4.

* dicitur p.

Et hoc quidem * dicit esse manifestum dupliciter. *42mé

Primo per hoc quod determinatum est quae sunt"
secundum naturam, paulo ante *, quae omnia vel
sunt corpora vel cum corporibus; ut determina-

r Erb
tum est in II Physic. * quod secundum naturam ;.€

sunt ea quae habent in seipsis principium motus
et quietis, huiusmodi autem sunt sola corpora,
quia nihil movetur nisi corpus. Secundo dicit hoc
esse manifestum per inductionem, considerando
per singula ea quae in scientia naturali traduntur:
invenimus enim omnia esse corpora, vel cum
corporibus, - Et est advertendum quod haec ea-
dem supra in primo libro * praemisit.

«) Et ideo... intelligendum. — Et om. A; pro videtur, dicitur, et
pro esse, est EG et Parisiensis; Oxon. hab. lac.; P legit: Ef ideo dicitur
melius hoc quod dicit de primo caelo est intelligendum. — Post unam
lin. sed de primo caelo om. FG. — De codd. Par. et Oxon. vid. Praef.

8) in caelo esse. — in medio esse F et Oxon.; esse om. P. — Post
unam lin. pro /n toto primo libro, in primo libro G, in toto libro cet.

Y) sic recapitulatio. — Pro sic, et AEG, hic B et Oxon., haec F, om.
Par. Item in fine num. pro sic, sic et AEG, sic haec BF, sic etiam
Oxon. — Pro ut Simplicius dicit, A legit d"; dicit om. F.

9) causatis corporibus. — causatis, quod resultat ex contextu, A cor-
rumpit in creatis, P in tantis. — Pro ex quibus, de quibus P. — Pro
opera, operationes P; cf. textum et num. 7.

€) quod plurimum historiae ... est circa. corpora. — secundum plu-

rimam historiae, idest narrationis naturalis, esse circa corpora P, cui
lectioni structura deficit, Contra plurimum obiici potest infra bis recur-
rere plurimam; sed animadvertendum est, ibi ipsum textus vocabulum
citari explicandum, quod hic non fieri patet ex idest narrationis, ubi
nihil de plurimam. Posset etiam infra bis legi plurimum , auctoritate
codd. BF et Oxon.

t) propter philosophicum temperamentum. — propter physicum tem-
peramentum P(EG et Par.?) corruptione satis frequenti; propter physi-
cum cum temperamento A, propter habitum temperamentum BF et
Oxon., ct. lib. I, lect. xv, not a.

Ἢ) quae sunt. — quod sint A, quod sic E, quod sicut G et Par.; le-
gendum esse quae, patet ex contextu; forte sic et sicut corruptiones sunt
pro sint.

* Lect. 1.

x midi

ὧν ἐκ

Cf. lib. I, lect.
vin, n. 7.
Cf. num. r.

et d ΒΕ
i £^ y

Lect. vii, n. 1.
scilicet om. co-
lices.

CAP. I,

6. Deinde cum dicit: De primo quidem etc.,
ostendit quid post dicta restet dicendum. Et pri-
mo quantum ad substantias 5; dicens dictum esse
de primo corpore inter elementa, idest de caelo
(quod vocat elementum, secundum Alexandrum
quia est pars mundi, secundum autem Simpli-
cium quia est corpus simplex *); de quo di-
ctum est * quale sit secundum naturam, quia est
animatum et sphaericum, et quia * etiam est in-
corruptibile et ingenitum. Unde reliquum est di-
cere de aliis duobus corporibus. Ostensum est
enim in primo libro * esse tria corpora, unum sci-
licet * quod movetur circa medium, de quo iam
dictum est; aliud quod movetur a medio; et ter-
tium quod movetur ad medium; de quibus duobus

LECT. I

restat dicendum (nam de terra supra * dictum est
non quantum ad suam naturam, sed quantum ad
habitudinem quam habet ad caelum).

7. Secundo ibi: Simul autem accidet etc., osten-
dit quid restet dicendum quantum ad opera * et
passiones. Et dicit quod simul cum his duobus *,
restat inquirendum de generatione et corruptione:
quia vel generatio nihil est, sed est remota a na-
tura'totius universi; aut solum. invenitur in. his
elementis quae moventur motu recto, et in cor-
poribus quae ex eis componuntur. Haec autem
consideratio locum non habebat *, dum adhuc
de rebus incorruptibilibus ageretur. Oportet autem
hanc considerationem praemittere ", quia multum
valet ad considerandum naturas corporum.

231

— 0) quantum ad substantias. — quid quoad substantiam Piana.
|) quia vel... a natura. — quia talis generatio aut nihil est sed est
remote a natura P.

x) praemittere. — praetermittere Par. et Oxon.; non praemittere P
certe corrupte pro non praetermittere, quod habet ed. 1516; cf. Vol. II
Praef. xvm.

* Lib.II, lect. xx,
sqq. :

* operationes P.

* corporibus add.
B.

* habeat ».

* Cf. lect. praec.
n. I.

* Cap. r.

* Lect. vii.

232

DE CAELO ET MUNDO LIB. III

LECTIO SECUNDA

ANTIQUORUM OPINIONES CIRCA GENERATIONEM RERUM

Oi μὲν οὖν πρότερον φιλοσοφήσαντες περὶ τῆς ἀληθείας
καὶ πρὸς οὗς νῦν λέγομεν ἡμεῖς λόγους καὶ πρὸς ἀλ-
λήλους διηνέχθησαν. , ; ,
μὲν γὰρ αὐτῶν ὅλως ἀνεῖλον γένεσιν καὶ oüopdv:
οὐθὲν ydp οὔτε γίγνεσθαί φασιν οὔτε φθείρεσθαι τῶν
ὄντων, ἀλλὰ μόνον δοκεῖν ἡμῖν, οἷον οἱ περὶ Μέλιο-
σόν τε χαὶ Παρμενίδην. οὕς, εἰ καὶ τἄλλα λέγουσι
καλῶς, ἀλλ᾽ οὐ φυσικῶς γε δεῖ νομίσαι λέγειν- τὸ
γὰρ εἶναι ἄττα τῶν ὄντων ἀγένητα καὶ ὅλως ἀχί-
νητα μᾶλλόν ἐστιν ἑτέρας xal προτέρας ἢ τῆς φυ-
cue σχέψεως. ᾿Εχεῖνοι δὲ διὰ τὸ μηθὲν μὲν ἄλλο
παρὰ τὴν τῶν αἰσθητῶν οὐσίαν ὑπολαμβάνειν εἶναι,
τοιαύτας δέ τινας νοῆσαι πρῶτοι φύσεις, εἴπερ ἔσται
τις γνῶσις ἢ φρόνησις, οὕτω μετήνεγκαν ἐπὶ ταῦτα
τοὺς ἐχεῖθεν λόγους.

Ἕτεροι δέ τινες ὥσπερ ἐπίτηδες τὴν ἐναντίαν τούτοις
ἔσχον δόξαν. Εἰσὶ γάρ τινες οἵ φασιν οὐθὲν ἀγένη-
τον εἶναι τῶν πραγμάτων; ἀλλὰ πάντα γίγνεσθαι,
γενόμενα δὲ τὸ μὲν ἄφθαρτα διαμένειν τὰ δὲ πάλιν
φθείρεσθαι, μάλιστα μὲν οἱ περὶ Ἡσίοδον, :

εἶτα καὶ τῶν ἄλλων οἱ πρῶτοι φυσιολογήσαντες. Οἱ δὲ
τὰ μὲν ἄλλα πάντα γίνεσθαί τέ φασι καὶ ῥεῖν, εἶναι
δὲ παγίως οὐθέν, ἕν δέ τι μόνον ὑπομένειν, ἐξ οὗ
ταῦτα πάντα μετασχηματίζεσθαι πέφυχεν ὅπερ
ἐοίκασι βούλεσθαι λέγειν ἄλλοι τε πολλοὶ xal Ἣρά-
χλειτος ὁ ᾿Εφέσιος.

Εἰσὶ δέ τινες ob καὶ πᾶν σῶμα γενητὸν ποιοῦσι, συν-
τιθέντες καὶ διαλύοντες εἰς ἐπίπεδα χαὶ ἐξ ἐπι-
πέδων.

ΘΥΝΟΡΒΙΒ. — 1. Argumentum et divisio libri et textus. -- Di-
scordant tum inter se, tum ab his quae dicentur, illi qui prius
de generatione rerum inquisierunt. - 2. Realem generationem et
corruptionem entium negaverunt sequaces Melissi et Parmenidis,
dicentes eas apparentes esse tantum. — Quorum positio laudatur,
inquantum per eam necessariae asseruntur quaedam naturae in-
genitae et incorruptibiles et immobiles: reprehenditur autem quia,
cum nihil admitterent illi nisi sensibilia, transferebant ea quae
sunt substantiarum immobilium ad has substantias sensibiles.
Unde non naturaliter de rebus naturalibus loquebantur: quia quae
sunt omnino immobilia, non pertinent ad Naturalis considera-
tionem. - 3. Explicatio a Simplicio data et de iis quae Philoso-

Squid restet considerandum circa scien-
tiam naturalem, hic incipit prosequi
Rt ea quae dicta sunt *. Et primo inqui-
rendo de opinionibus philosophorum circa prae-
dicta; secundo determinando veritatem, in quarto
libro, ibi: De gravi autem et levi * etc. Circa
primum duo facit: primo inquirit de generatione
et motu corporum naturalium, an sit; secundo
quorum et propter quid sit, ibi: Quod autem ne-
que omnium est generatio * etc. Circa primum
duo facit: primo inquirit, secundum opiniones anti-
quorum philosophorum, an sit generatio; secundo
inquirit an motus localis sit naturalis corporibus

* Prius quidem igitur philosophantes de veritate, et ad
quos dicimus nos nunc sermones, et ad invicem diver-
sificati sunt.

Hi quidem enim ipsorum totaliter auferebant generationem
et corruptionem : nihil enim neque fieri aiunt neque
corrumpi entium, sed solum videri nobis: puta qui
circa Melissum et Parmenidem. Quos, etsi aliqua di-
cunt bene, sed non physice oportet putare dicere: esse
enim quaedam entium ingenita et totaliter immobilia,
magis est alterius et prioris quam physicae considera-
tionis. Illi autem, quia nihil quidem aliud praeter sensi-
bilium substantiam suspicantur esse, tales autem quas-
dam intellexere primi naturas (si quidem erit aliqua
cognitio aut scientia), sic transtulerunt ad haec per eas
quae inde rationes.

* Alteri autem quidam, velut studiose factam, contrariam
his habebant opinionem. Sunt enim quidam qui aiunt,
nullam ingenitam esse rerum, sed omnia generari; ge-
nita autem haec quidem incorruptibilia permanere, haec
autem iterum corrumpi: maxime autem qui circa He-
siodum.

Deinde et aliorum primi physiologizantes, hi quidem omnia
alia aiunt generari et fluere, esse autem fixe nihil;
unum autem quoddam solum subsistere, ex quo haec
omnia transformari nata sunt. Quod quidem videntur
dicere alii multi, et Heraclitus Ephesius.

Sunt autem quidam, qui et omne corpus generabile faciunt,
componentes et resolventes ad superficies et ex super-
ficiebus. :

phus dixit ad asserta Melissi et Parmenidis, et de ipsis eorum
assertis. — 4. Opiniones eorum qui attribuunt generationem corpo-
ribus. a) Sequaces Hesiodi dicunt omnia generari: eorum autem
quae generantur, quaedam permanere incorruptibilia, quaedam
corrumpi. - 5. b) Post ipsos, quidam dixerunt omnia generari
et in continuo fluxu esse, praeter unum, materiale scilicet prin-
cipium, quod omnibus quae fiunt et corrumpuntur substat. Quod
principium Thales ponit aquam, Anaximenes aerem, Anaximan-
der vaporem, Heraclitus ignem. — 6. c) Quidam tandem posuerunt
omne corpus esse generabile, quia posuerunt omnia corpora
componi ex superficiebus, iterumque resolvi in eas. Et haec fuit
opinio Platonis.

naturalibus, ib: Quod autem necessarium existere
motum * etc. Circa primum duo facit: primo enu-
merat opiniones antiquorum * circa generationem;
secundo inquirit de veritate earum, ibi: De aliis
quidem igitur aller sit sermo * etc. Circa primum
tria facit: primo ponit diversitatem philosopho-
rum circa generationem ; secundo ponit opiniones
negantium generationem, ibi: Zi quidem enim
ipsorum * etc.; tertio ponit opiniones attribuen-
tium generationem corporibus, ibi: A/teri autem
quidam * etc.

Dicit ergo primo quod illi qui prius philoso-
phati sunt de veritate, scilicet speculativa * (quod
dicit ad differentiam eorum qui philosophati sunt

«) de veritate, scilicet speculativa. — scilicet om. codd., ita ut secundum eos S. Thomas speculativa legerit in textu Aristotelis; quod con-

firmatur per sequens quod dicit etc.

* Seq. cap. 1 et
text, 2.

* Text. 3.

* opinionem co-
dices.

Y

* divini ΒΕ et
Oxon.

t

* secundo PAG.

MU M IU WMV ANN EU MEER ΨΥ ΒΒ ELT

CAP. I, LECT. II

circa moralia et circa politica), diversificati sunt in
suis opinionibus et contra se invicem, et contra
ea quae nunc dicuntur de generatione.

2.Deinde cum dicit: Hi quidem enim ipsorum etc.,
ponit opiniones * auferentium generationem. Et
dicit quod quidam antiquorum philosophorum to-
taliter auferebant generationem et corruptionem a
rebus: dicunt enim quod nihil entium * fit aut cor-
rumpitur, sed solum videtur nobis aliquid generari
aut corrumpi. Et ista fuit opinio sequentium Me-
lissum et Parmenidem. Quos quantum ad aliquid
laudat, et quantum ad aliquid reprehendit. Laudat
quidem quantum ad hoc, quod ipsi primi intelle-
xerunt quod oportet esse aliquas naturas ingeni-
tas et incorruptibiles et immobiles. Quod quidem
hac ratione moti ponebant, quia de his quae
subiiciuntur generationi et corruptioni, non potest
esse certa cognitio aut scientia: si ergo est aliqua
cognitio certa aut scientia *, oportet esse aliquas
naturas ingenitas et incorruptibiles. Etsi enim de
his quae cadunt sub generatione et corruptione sit
aliqua scientia ?, hoc non est nisi inquantum in
eis est aliquid ingenitum et incorruptibile, secun-
dum participationem illarum naturarum, quae se-
cundum se sunt ingenitae et incorruptibiles: co-
gnoscuntur enim secundum suas formas, forma
autem est quoddam divinum in rebus, inquantum
est quaedam participatio primi * actus. - Reprehen-
dit autem eos Aristoteles in hoc quod, quia nihil
opinabantur esse praeter sensibilia, et tamen in-
telliigebant quod oporteret esse quasdam substan-
tias ingenitas et incorruptibiles, transtulerunt * ea
quae pertinent ad rationem supernaturalium sub-
stantiarum, ad haec sensibilia; dicentes haec sensi-
bilia esse ingenita et incorruptibilia secundum ve-
ritatem, generari autem et corrumpi secundum
opinionem. Manifestum est autem quod, si sunt
quaedam entia ingenita et incorruptibilia et omnino
immobilia, eorum consideratio non pertinet ad
naturalem philosophiam, quae tota versatur circa
mobilia; sed magis pertinet ad aliam priorem
philosophiam, quae est metaphysica. Et ideo Par-
menides et Melissus, licet quantum ad aliquid
bene dicerent, ponentes quod oporteret esse ὃ ali-
quid ingenitum et immobile; non tamen quantum
ad hoc bene dicebant, quod de rebus naturalibus
non naturaliter loquebantur, attribuentes ea quae
sunt substantiarum immobilium, substantiis natu-
ralibus, quae sunt substantiae sensibiles.

3. Dicit autem Simplicius in suo * commento
quod Aristoteles more suo reprehendit Parme-

233

nidem et Melissum, secundum ea quae exterius
ex eorum verbis apparebant, ne aliqui, superficia-
liter intelligentes, deciperentur: secundum autem
rei veritatem, intentio horum philosophorum erat
quod ipsum ens, quod scilicet est per essentiam
suam, est ingenitum et incorruptibile et omnino
immobile. Quod autem dicebant generationem et
corruptionem * in rebus esse secundum opinionem,
et non secundum veritatem, hoc ideo dicebant,
quia opinabantur quod sensibilia, in quibus inve-
nitur generatio et corruptio, non sunt vere * entia,
sed solum secundum opinionem.

4. Deinde cum dicit: Al/teri autem quidam etc.,
ponit opinionem attribuentium generationem cor-
poribus: et ponit tres opiniones. Et dicit quod
quidam alii habebant contrariam opinionem prae-
dictis, ac si studiose intenderent eis contradicere.
Quidam enim dicunt quod nulla res est ingenita,
sed omnia generantur: eorum tamen quae gene-
rantur, quaedam permanent incorruptibilia, quae-
dam autem corrumpuntur. Et hoc maxime dixerunt
sectatores Hesiodi, qui fuit unus de Theologis *
Poetis, qui divina sub tegumentis * quarundam
fabularum tradiderunt. Unde Hesiodus dicitur po-
suisse etiam chaos, ex quo omnia generantur, esse
generatum. Omne autem generatum ab aliquo ge-
nerante generatur: unde dabant intelligere super
omnia ista esse quandam causam primam, scilicet
intellectum et divinitatem ", a qua omnia proces-
serunt. Et huiusmodi processum a primo principio
generationem vocabant.

5. Secundam opinionem ponit ibi: Deinde et
aliorum etc. Et dicit quod post praedictos poetas,
inter alios ^ qui primitus de natura tractaverunt,
quidam dixerunt quod omnia alia generantur et
sunt in continuo fluxu, ita quod nihil in eis est fi-
xum et permanens, praeter unum, materiale scili-
cet principium, quod subsistit omnibus quae fiunt
et corrumpuntur. Et hoc idem dixerunt multi alii
philosophi: sicut Thales, qui posuit hoc princi-
pium esse aquam; Anaximenes autem aerem;
Anaximander autem medium inter utrumque, sci-
licet vaporem *; Heraclitus autem Ephesius ignem
(de quo specialiter mentionem facit, quia ipse ma-
gis asserebat omnia esse in continuo fluxu).

6. Tertiam opinionem ponit ibi: Sunt autem
quidam etc. Et dicit quod quidam sunt, qui po-
suerunt * omne corpus esse generabile; quia po-
nunt quod omnia corpora componuntur ex su-
perficiebus, et iterum resolvuntur in superficies.
Et haec fuit opinio Platonis.

8) nihil entium. — nihil A, nihil genitum pB; cf. text. — Pro Et ista,
Sed ista, PG; pro sequentium, quod leg. codd. et ed. 1516, asséquen-
tium P; Parmenidem A corrumpit in per meridiem. — Post Parme-
nidem PG pergunt Quos quantum ad aliquid laudat ad hoc quod
ipsi. primi etc.; homot. laudat et quantum ad aliquid om. ABpE Par.
et Oxon, a

YQ) si ergo... aut scientia.— Hoc om. P et codd. exc. A, quamvis sit
conditionalis quae ad integritatem argumenti pertinet; ut phrasis cohae-
reat, P supra pro quia...non potest, legit quia cum... non possit.

9) Etsi enim ... aliqua scientia.— Pro Etsi, Si P5 pro aliqua, aliqualis
codd. exc. A. — Pro inquantum ... aliquid, quantum ... aliquod P.

t) quod, quia nihil opinabantur ... transtulerunt.— quod nihil opi-
nabantur... et transtulerunt P.

Ὁ quod oporteret esse. — oportere esse AEG et Par., quod BF et
Oxon. corrumpunt in compositionem esse. — et ante immobile om. P.

Ἢ) super omnia... et. divinitatem. — quod super omnia ista est
quaedam causa prima, supra intellectum et nominationem codd., exc.
quod Par. habet super omnia ista esse. — Lin. seq. pro processum, pro-
cessum rerum BF et Oxon.

0) inter alios, qui. — qui inter alios P, quia ed. 1516 cum AEpG
et Par. om. qui; cf. textum.

1) medium inter utrumque, scilicet vaporem. — inter. utrumque me-
dium, scilicet vaporem P; ed. 1516, EG et Par. om. medium.

x) quidam sunt, qui posuerunt. — quidam posuerunt PE, quidam
dixerunt G.— omne corpus esse generabile quia ponunt, quod homo-
teleuto aequivalet, om, PAEG et Par.; cf. textum.

Opp. D. Τβομαξ T. III.

“-
ΓΣ

* et corruptio-
nem om. P;Alac.

* yera p».

* theologicis ».

* integumentis
AG et Par.

234

DE CAELO ET MUNDO LIB. III

LECTIO TERTIA

QUOD CORPORA EX SUPERFICIEBUS NON GENERANTUR, PROBATUR RATIONIBUS
MATHEMATICIS ET NATURALIBUS

- , AM Sa

Περὶ μὲν οὖν τῶν ἄλλων ἕτερος ἔστω λόγος" τοῖς δὲ

τοῦτον τὸν τρόπον λέγουσι καὶ πάντα τὰ σώματα

συνιστᾶσιν ἐξ ἐπιπέδων ὅσα μὲν ἄλλα συμβαίνει λέ-

γειν ὑπεναντία τοῖς αθήμασιν, ἐπιπολῆς ἔστιν ἰδ)εῖν"

χαίτοι δίχαιον ἦν ἢ μὴ κινεῖν ἢ πιστοτέροις αὐτὸ
λόγοις χινεῖν τῶν ὑποθέσεων.

» - e - , - , , ^ "

Ἑπειτα δῆλον ὅτι τοῦ αὐτοῦ λόγου ἐστὶ στερεὰ μὲν

ἐξ ἐπιπέδων συγκεῖσθαι, ἐπίπεδα δ᾽ ἐκ γραμμῶν ,΄

ταύτας δ᾽ ἐκ στιγμῶν" οὕτω δ᾽ ἐχόντων οὐχ ἀνάγκη
τὸ τῆς γραμμῆς μέρος γραμμὴν εἶναι. Περὶ δὲ τού-
τῶν ἐπέσκεπται πρότερον ἐν τοῖς περὶ χινήσεως λό-
γοις; ὅτι οὐχ ἔστιν ἀδιαίρετα μήκη. :
Ὅσα δὲ περὶ τῶν φυσικῶν σωμάτων ἀδύνατα συμβαίνει
λέγειν τοῖς ποιοῦσι τὰς ἀτόμους γραμμάς ἐπὶ μι-
χρὸν θεωρήσωμεν καὶ νῦν’ τὸ μὲν γὰρ ἐπ᾽ ἐχείνων
ἀδύνατα συμβαίνοντα καὶ τοῖς φυσιχοῖς ἀχολουθή-
cu, τὰ δὲ τούτοις ἐπ᾽ ἐχείνων οὐχ ἅπαντα διὰ τὸ
τὰ μὲν ἐξ ἀφαιρέσεως λέγεσθαι τὸ μαθηματικά, τὰ
δὲ φυσικοὶ ἐχ προσθέσεως.
Πολλὰ δ᾽ ἐστὶν ἃ τοῖς ἀδιαιρέτοις οὐχ οἷόντε ὑπάρχειν,
τοῖς δὲ φυσιχοῖς ἀναγκαῖον; οἷον εἴ τί ἐστιν ἀδιαί-
gsvov: ἐν ἀδιαιρέτῳ γὰρ διαιρετὸν ἀδύνατον ὑπάρ-
qw. τὸ δὲ πάθη διαιρετὰ πάντα διχῶς" ἢ γὰρ
xac' εἶδος 7| κατᾷ συμβεβηχός, κατ᾽ εἶδος μὲν οἷον
χρώματος τὸ λευχὸν χαὶ τὸ μέλαν, κατὰ συμβεβη-
χὸς δέ, ἂν ᾧ ὑπάρχει ἢ διαιρετόν, ὦστε ἕσα ἁπλᾶ
τῶν παθημάτων, πάντ᾽ ἐστὶ διαιρετὸ τοῦτον τὸν
τρόπον. Διὸ τὸ ἀδύνατον ἐν τοῖς τοιούτοις ἐπισχεπ-
,
τέον.
δὴ τῶν ἀδυνάτων ἐστὶ ἑχατέρου μέρους Um àv Ey ov-
τος βάρος τὰ ἄμφω ἔχειν βάρος, τὰ δ᾽ αἰσθητὰ ca-
ματα ἢ πάντα ἣ ἔνια βάρος ἔχει, οἷον ἡ γῇ καὶ
τὸ ὕδωρ, ὡς x&v αὐτοὶ φαῖεν, εἰ ἡ στιγμὴ μηδὲν
ἔχει βάρος; δῆλον ὅτι οὐδ᾽ αἱ γραμμαί, εἰ 5 μὴ
αὗται, οὐδὲ τὰ ἐπίπεδα ὥστ᾽ οὐδὲ τῶν σωμάτων
οὐθέν. ;
᾿Αλλὰ μὴν ὅτι τὴν στιγμὴν οὐχ οἷόντε βάρος ἔχειν, φα-
νερόν. Τὸ μὲν γὰρ βαρὺ ἅπαν καὶ βαρύτερον καὶ τὸ
χοῦφον καὶ χουφότερον ἐνδέχεταί τινος εἶναι. Τὸ δὲ
βαρύτερον ἢ κουφότερον ἴσως οὐχ ἀνάγχη βαρὺ ἢ
νχοῦφον εἶναι, ὥσπερ καὶ τὸ μὲν μέγα μεῖζον, τὸ δὲ
μεῖζον οὐ πάντως μέγα' πολλὰ γάρ ἐστιν ἃ μιχροὶ
ὄντα ἁπλῶς ὅμως μείζω τινῶν ἑτέρων ἐστίν. Εἰ δ
ὃ ἂν βαρὺ ὃν βαρύτερον vj, ἀνάγκη βάρει μεῖζον
εἶναι, καὶ τὸ βαρὺ ἅπαν διαιρετὸν ἂν εἴη. Ἢ δὲ
στιγμὴ ἀδιαίρετον ὑπόκειται.
Ἔτι εἰ τὸ μὲν βαρὺ πυκνόν τι, τὸ δὲ χοῦφον μανόν,
ἔστι δὲ πυκνὸν μανοῦ διαφέρον τῷ ἐν ἴσῳ ὄγχῳ
πλεῖον ἐνυπάρχειν. Εἰ οὖν ἐστὶ στιγμὴ βαρεῖα χαὶ
χούφη; ἔσται καὶ πυχνὴ xol μανή. ᾿Αλλὰ τὸ μὲν
πυχνὸν διαιρετόν, ἡ δὲ στιγμὴ ἀδιαίρετος.
δὲ πᾶν τὸ βαρὺ ἢ μαλακὸν ἢ σχληρὸν ἀνάγκη εἶναι,
δάδιον Ex. τούτων ἀδύνατόν τι συναγαγεῖν. Μαλακὸν
μὲν γὰρ τὸ εἰς ἑαυτὸ Ümcixov, σχληρὸν δὲ τὸ μὴ
ὑπεῖχον. Τὸ δὲ ὑπεῖχον διαιρετόν,
᾿Αλλὰ μὴν οὐδ᾽ ix μὴ ἐχόντων βάρος ἔσται βάρος. Τό
τε γὰρ ἐπὶ πόσων συμβήσεται τοῦτο καὶ ἐπὶ ποίων,
πῶς διοριοῦσι μιὴ βουλόμενοι πλάττειν ;
καὶ εἰ πᾶν μεῖζον βάρος βάρους βάρει; συμβήσεται xal
ἕκαστον τῶν ἀμερῶν βάρος ἔχειν εἰ γὰρ αἱ τέττα-
psc στιγμαὶ βάρος ἔχουσι, τὸ δ᾽ Ex πλειόνων 7] τοδὶ
βαρέος ὄντος βαρύτερον, τὸ δὲ βαρέος βαρύτερον

*, , (2, ' 3 e M er /
ἀναγκὴ βαρὺ εἰναι, ὥσπερ χαὶ τὸ λευκοῦ λευχότερον

Εἰ

Εἰ

"

* De aliis quidem igitur alter sit sermo: dicentibus autem
hoc modo, et omnia corpora constituentibus ex super-
ficiebus, quaecumque quidem alia accidit dicere contra-
ria disciplinis, promptum videre. Et quidem iustum aut
non movere, aut credibilioribus ipsa rationibus movere
quam suppositiones.

* Deinde palam quia eiusdem rationis est solida quidem
ex superficiebus componi, superficies autem ex lineis ,
has autem ex punctis. Sic autem habentibus, non ne-
cesse lineae partem lineam esse. De his autem consi-
deratum est prius in his qui de motu sermonibus, quia
non sunt indivisibiles longitudines.

* Quaecumque autem de naturalibus corporibus impossi-
bilia accidit dicere facientibus indivisibiles lineas, ad
modicum consideremus et nunc. Impossibilia enim in
illis accidentia, et naturalibus consequentur; quae autem
in his, in illis non omnia; propter hoc quidem quod
ex ablatione dicuntur mathematica, physica autem ex
appositione.

* Multa autem sunt quae indivisibilibus non possibile exi-
stere, naturalibus autem necessarium; puta si quid est
indivisibile. In indivisibili enim divisibile impossibile est
existere: passiones autem divisibiles omnes dupliciter.
Aut enim secundum speciem, aut secundum accidens.
Secundum speciem quidem, puta coloris album aut
nigrum: secundum accidens autem, si cui existat sit di-

visibile. Quare quaecumque simplicia passionum omnia.

sunt divisibilia hoc modo. * Propter quod impossibile in
talibus considerandum.

Si itaque impossibilium est, utroque nullam habente gra-
vitatem, ambo habere gravitatem; sensibilia autem cor-
pora omnia aut quaedam gravitatem habent, puta terra
et aqua, ut et utique ipsi dicent; si quidem punctum
nullam habet gravitatem, palam quia neque lineae. Si
autem non hae, neque superficies. Quare neque corpo-
rum ullum.

* Sed et quod punctum non possibile gravitatem habere,
manifestum. Grave enim omne et gravius, et leve levius
contingit aliquo esse: gravius autem aut levius forte
non necesse grave aut leve esse. Quemadmodum enim
magnum maius, maius autem non semper magnum:
multa enim sunt quae, parva entia simpliciter, tamen
maiora aliis sunt. Si itaque quodcumque grave ens gra-
vius sit, necesse gravitate maius esse, et grave omne
divisibile utique erit: punctum autem indivisibile sup-
ponitur.

* Adhuc, si grave quidem spissum, leve autem rarum; est
autem spissum a raro differens eo quod in aequali
mole plura existant. Si igitur est punctum grave, et
leve est: et si densum, et rarum, Sed quod quidem
spissum, et divisibile: punctum autem indivisibile.

* Si autem omne grave molle aut durum necesse est esse,
facile ex his impossibile aliquod deducere. Molle qui-
dem enim quod in seipsum cedens: quod autem cedens,
divisibile.

* Sed adhuc neque ex non habentibus gravitatem erit gravi-
tas. In quantis enim accidet hoc, et in quantis non,
quomodo determinabunt, non volentes fingere ?

Et si omnis gravitas maior gravitate, gravitate maior est,
accidet et unumquodque impartibilium gravitatem ha-
bere, Si enim quatuor puncta gravitatem habent, quod
autem ex pluribus fuerit, eodem gravi ente gravius.
Quod autem gravi gravius, necesse grave esse, quem-

* Seq. cap. r.

* Text. 5.

*

* Text. 6.

* Text. 7.

* "Text. 8.

* Text. 9.

* Text. 10.

* Text. πὶ.

* "Text. 12.

S
*

ENCODER auper RC RENS

CAP. I; LECT. lll

λευχόν, ὥστε τὸ μεῖζον pz στιγμῇ βαρύ τε spov ἔσται
ἄφαι εθέντος τοῦ ἴσου. Ὥστε χαὶ 4 uio X στιγμιὴ βά-
ρος ἕξει.

SywoPsis. — 1. Determinandum est hic specialiter de Platonis
opinione (cf. lect. praec. n. 6), quae rationem assignare videtur
generationis corporis inquantum est corpus. — Divisio textus. —
2. Rationes mathematicae contra hanc opinionem. a) Imprimis,
contradicit suppositionibus scientiae mathematicae, secundum
quas punctum est indivisibile, linea est absque latitudine, et
superficies absque profunditate; unde ex talibus componi ne-
queunt lineae, superficies et corpora respective. Has vero suppo-
sitiones removere non oportet nisi adducantur rationes probabi-
liores. — 3. b) Praeterea, si corpus. componatur ex superficiebus,
eadem ratione superficies componetur ex lineis, et hae iterum
ex punctis: sic autem lineae. pars non esset linea, sed aliquid
indivisibile, quod est contra ea quae probata sunt in VI P/tysic.—
4. Rationes naturales. — Praenotamen. Cum mathematica non
sint nisi naturalia abstracta a materia sensibili et motu, quae-
cumque impossibilia sequuntur secundum considerationem ma-
thematicam, eadem etiam sequi oportet ad hanc opinionem,

— eirca corpora naturalia; sed non e converso. Unde oportet ad

* Lect. seq. n. 7.

* Num. 4.

- H q.;
STirect ati
* Lib. L cap.

n.2,6; S. Au
58. - - Lib. Il, c. 1,
1.2 sq., et cap.v;

. Th. lect. r,v.
?* Cap. v.

mathematicas rationes addere rationes naturales. — 5. Ratio ge-
neralis. Multa necesse est inesse naturalibus, quae non possunt
inesse indivisibilibus, idest punctis respectu linearum, lineis re-
spectu superficierum, et superficiebus respectu corporum; v. gr.
esse divisibile. Passiones autem corporis naturalis sunt divisibi-
les, vel secundum speciem, vel per accidens, seu ratione subiecti.
Impossibile igitur est quod corpus naturale componatur ex su-
perficiebus, quae non possunt suscipere passiones naturales. —
6. Prima ratio specialis. Corpora sensibilia, quaedam saltem ,
gravitatem habent; nihil autem grave ex non gravibus consti-
tuitur, loquendo nempe de partibus quantitativis; superficies vero

raemissis opinionibus de generatione
S rerum, hic inquirit de veritate praedi-
£.ctarum * opinionum **, Et praetermis-
sis aliis opinionibus, de quibus in aliis
inquirit, specialiter inquisitionem facit de ul-
tima opinione, quae est Platonis; tum quia erat
famosior, tum etiam quia ordine inquisitionis erat

prior. Nam aliae opiniones ponebant vel aufere-

bant * specialium corporum .generationem; haec
autem opinio videbatur tradere generationem cor-
poris, inquantum est corpus, ponendo corpus ex
superficiebus generari. Circa hoc autem duo fa-
cit: primo improbat hanc opinionem; secundo
ostendit eisdem rationibus improbari posse opi-
nionem Pythagoricorum, ponentium corpora ge-
nerari ex numeris, ibi: Jdem autem accidit * etc.
Circa primum duo facit: primo improbat praedi-
ctam opinionem rationibus mathematicis; secundo
rationibus naturalibus, ibi: Quaecumque autem de
naturalibus * etc.

2. Circa primum ponit duas rationes. Circa qua-
rum primam dicit quod de aliis praedictarum opi-
nionum debet fieri alius sermo: partim quidem in
I Physicorum *, partim autem in libro de Genera-
tione *, partim autem inferius in hoc eodem libro **.
Sed quantum ad illos qui ponunt omnia corpora
ex superficiebus constitui, in promptu est videre
quod accidit eis dicere multa contraria disciplinis,

235

admodum albo albius album. Quare maius uno puncto
gravius erit ablato aequali. Quare et unum punctum
gravitatem habebit.

non habent gravitatem, cum ipsae ex lineis, et lineae ex punctis
gravitatem carentibus, componantur. — 7. Quod punctum non sit
grave, probatur. a) Omne grave contingit esse aliquo alio gra-
vius, et omne leve aliquo alio levius, quamvis non sit e converso
necessarium omne gravius aut levius esse grave vel leve. - Quo-
modo sit intelligendum hoc dictum. — Grave ergo, cum sit alio
gravius, est ipso maius in gravitate, ac proinde est divisibile;
quod est contra rationem puncti. — 8. δὴ) Si punctum ponatur
grave vel leve, pari ratione ponitur et densum et rarum, cum
gravitas et levitas haec consequantur; sed utrumque horum est
divisibile, densum enim est quod aequale continet sub minoribus
dimensionibus, rarum vero quod sub maioribus; punctum autem
est indivisibile. — 9. c) Omne grave est durum vel molle: conse-
quitur enim terram et aquam, principia duritiei et mollitiei. Molle
vero est divisibile, cum cedat tangenti, ita quod una pars in
locum alterius resurgat; durum etiam divisibile esse oportet, si-
quidem non posset dici non cedens, nisi propter partes. Punctum
ergo durum vel molle esse nequit; ac per consequens neque grave
neque leve. — 10. Quod autem nullum grave ax non gravibus
componatur secundum partes quantitativas, ostenditur primo, ex-
cludendo quorundam opinionem, qui dicebant quod etsi ex paucis
non gravibus non constituatur grave, ex multis tamen componitur:
sed contra hoc est quod oportet determinare quo numero talia
debent esse ut ex iis grave componatur. — 11. Secundo. Omnis
gravitas maior minorem excedit per aliquam gravitatem. Sit igitur
corpus aliquod grave quatuor puncta habens, et aliud plura, puta
quinque. Quod plura puncta continet, gravius utique erit; et id
in quo primum excedit, gravitatem suam habebit. Ex hoc autem
sequitur unum punctum grave esse, quod supra improbatum est.

idest scientiis mathematicis. Quae supponunt pun-
ctum esse indivisibile; et ita ex punctis non fit li-
nea, quae est divisibilis: supponunt etiam * lineam
esse longitudinem sine latitudine; et ita ex lineis
non fit superficies, quae habet longitudinem cum
latitudine, sine profunditate: et ita ex superficiebus
non fit corpus, quod cum longitudine et latitu-
dine habet etiam * profunditatem. Non est autem
rectum. quod aliquis removeat huiusmodi sup-
positiones mathematicorum ^, nisi aliquis afferat
probabiliores rationes quam sint istae suppositio-
nes. Et ideo videtur praedicta opinio Platonis esse
improbanda, quae absque ratione cogente huius-
modi suppositiones. removit *.

3. Secundam rationem * ponit ibi: Deinde pa-
lam etc. Et dicit eiusdem rationis esse quod solida,
idest corpora, componantur ex superficiebus, et
quod superficies componantur ex lineis, et linea ex
punctis: quia sicut punctus est terminus et divisio
lineae, ita linea superficiei, et superficies corporis.
Si autem sic se habet sicut Plato posuit, quod cor-
pora componantur ex superficiebus, sequetur quod
superficies componantur ? ex lineis, et lineae ex
punctis: et ita non erit necesse quod pars lineae sit
linea. Et de hoc dicit esse prius consideratum 771
sermonibus de motu, idest in VI Physic. *, ubi pro-
batum est quod lineae non sunt indivisibiles, neque
ex indivisibilibus compositae. - Invenitur autem

&) auferebant. — asserebant E male, nam lect. praec. opiniones et
ponentium et auferentium generationem recensuit. Post unam lin. pro
corporis, quod om. P, corporum B.

B) mathematicorum. — mathematicas P.—Pro afferat, auferat ApE,
offerat B. — Lin. seq. pro istae, ipsae codd. — Pro Et ideo etc. P habet:
Et ideo videtur quod praedicta. Platonis positio esset a qios-ramd
Par. corrumpit ideo in non, et de cetero legit ut P.

q) Secundam rationem ponit ibi... Et dicit. — Piana omittit voces
rationem atque Et. — Post lineam, ibi componantur ex lineis, P et Par.
om. componantur.

89) ex superficiebus, sequetur quod superficies componantur. — Hoc
omittunt PB, quia homoteleuton est; sed eo omisso sensus perit. — Sta-
tim pro δὲ lineae, et linea P. — Post paucas lineas pro Znvenitur au-
tem, Invenitur et Oxon., Invenitur autem et ceteri.

*-enim PAEG et
Par.

* etiam om. P.

* removet Oxon.

Y

e

I, n.18qq.;
lect. I, n.2
Sqq. - Cap. ir, n.
12 sq; S.Th. lect.
IV, D. 9. 54.

» SM

* DE INSECABILI-
* pus LINEIS (Did.
vol. 4, p- 47.)
* quidem P.

* Num. seq.

* Num. praec.

* componitur -
PBEF.

* Num. seq.

* primo om. P.

* dicantur ».

* Num. praec.

236 DE CAELO ET

quidam alius libellus *, in quo probatur quod non
sunt lineae indivisibiles: quem quidam * dicunt
esse "Theophrasti. ;

4. Deinde cum dicit: Quaecumque autem de
naturalibus etc., improbat praedictam positionem
per rationes naturales. Et primo assignat ratio-
nem quare necesse sit huiusmodi rationes indu-
cere, non solum mathematicas, sed etiam natura-
les; secundo exequitur propositum, ibi: Mujta
autem sunt * etc.

Dicit ergo primo quod, quia dictum est * quod
impossibile sequatur secundum mathematicam
considerationem, ad id quod aliqui ponunt esse
lineas indivisibiles, ex quibus componuntur * super-
ficies, et per consequens corpora; oportet quod
etiam nunc consideremus breviter impossibilia
quae sequuntur ad hanc opinionem, circa natu-
ralia corpora. Et hoc necessarium est: quia quae-
cumique impossibilia accidunt circa mathematica
corpora *, necesse est quod consequantur ad cor-
pora naturalia. Et hoc ideo, quia mathematica
dicuntur per abstractionem a naturalibus; natu-
ralia autem se habent per appositionem ad ma-
thematica (superaddunt enim mathematicis na-

.turam sensibilem 5 et motum, a quibus mathema-

tica abstrahunt); et sic patet quod ea quae sunt de
ratione mathematicorum, salvantur in naturali-
bus, et non e converso. Et ideo quaecumque in-
convenientia sunt contra mathematica, sunt etiam
contra naturalia: sed non convertitur.

5. Deinde cum dicit: Multa autem sunt etc.,
ostendit quae impossibilia ex praedicta positione
sequantur circa corpora naturalia. Et primo ponit
quandam rationem generalem ; secundo explicat
eam per partes, ibi: Si ilaque impossibilium * etc.

Dicit ergo primo * quod multa sunt quae non
possunt inesse indivisibilibus, quae tamen necesse
est inesse naturalibus corporibus. Possumus autem
indivisibilia hic accipere mathematica, eo quod per
abstractionem dicuntur *: et sic hoc quod hic di-
citur, inducetur ad manifestandum quod imme-
diate dictum est, scilicet quod naturalia se habent
per additionem ad mathematica; quia multa ne-
cesse est inesse naturalibus, quae non possunt
inesse mathematicis, sicut omnes passiones quae
sunt divisibiles. Sed melius est ut indivisibilia

MUNDO LIB. III

accipiamus sicut superficies respectu corporum,
et lineas * respectu superficierum, et puncta re-
spectu linearum; quae etiam sunt indivisibilia
simpliciter. - Dicit ergo quod multa necesse est
inesse corporibus naturalibus, quae non possunt
inesse rebus indivisibilibus ; puta si aliquid est
indivisibile, ut punctum vel linea vel superficies.
Vel: puta si quid est divisibile ^; quia id quod
est divisibile, ex necessitate inest corpori naturali,
non autem rebus indivisibilibus. Divisibile enim
non potest inesse rei indivisibili omnino: quia id
quod inest alicui, quodammodo comprehenditur
ab ipso; divisibile autem non potest comprehendi
ab indivisibili secundum quantitatem. Omnes au-
tem passiones dupliciter dividuntur: vel secundum
speciem , vel secundum accidens. Quod non est
sic intelligendum, quasi quaelibet passio utroque
modo dividatur: sed quia quaelibet passio * vel
uno vel altero modo dividitur.

Exponit autem utrumque modum divisionis.
Et dicit quod secundum speciem. dividitur passio,
sicut species coloris sunt album et nigrum. Quod
quidem potest intelligi dupliciter. Uno modo quod
hoc commune quod est color ^, dividatur per
album et nigrum sicut per suas species: sed hoc
non facit ad propositum, quia nihil prohibet de
aliquo indivisibili praedicari aliquid quod est com-
mune ad multa. Unde oportet intelligere quod
passio divisibilis secundum speciem intelligatur
sicut color medius, qui componitur ex duabus
speciebus coloris, quae sunt album et nigrum:
talem autem passionem non videtur possibile
inesse rei omnino simplici ὁ, quia, cum passiones

propriae causentur a subiecto, necesse est quod

passionis compositae sint diversa principia; quod
repugnat simplicitati subiecti. - Exponit autem
consequenter de divisibili secundum accidens. Et
dicit quod passio dicitur secundum accidens di-
visibilis, si subiectum cui accidit * sit divisibile;
sicut dividitur * albedo per divisionem subiecti.
Unde omnes passiones quae sunt simplices secun-
dum speciem, inveniuntur divisibiles hoc modo,
scilicet secundum subiectum, inquantum scilicet
insunt corpori naturali.

Et ideo circa tales passiones, quae uno vel altero

modo sunt divisibiles, est considerandum quod

€) mathematica corpora. — mathematicalia corpora P ; cf. not. seq.—
Quae sequuntur necesse est... naturalia om. BF et Oxon., quamvis non
sint homoteleuton, G incoepit ut F sed se correxit: hàábet nempe et hoc ideo
necesse est etc., et expungit et hoc ideo. Post naturalia addunt AG et Par.:
accidunt. circa. corpora. mathematica; additio prout iacet non praebet
sensum; sed si hoc modo supplemus: nom autem omnia impossibilia
quae accidunt circa corpora naturalia, accidunt circa corpora mathe-
matica lectio codicum omnium explicari potest tanquam omissio homo-
teleutorum; AG enim omitterent non autem omnia... naturalia, BF
vero necesse est quod... corpora mathematica. Advertendum etiam le-
ctionem AG, redintegratam sicut supplevimus vel simili modo, bene ad
utrumque textum quadrare; verba enim quae autem in his, in illis non
omnia (quae in textu ponuntur ante probationem propter hoc quidem etc.,
et propterea s. Thomae explicanda sunt ante Et hoc ideo) eum sensum
habent quem trunca lectio AG insinuat et restaurata exprimit. Accedit
citatam partem textus in lectione Piana nullo loco declarari expresse, sed
tantum indirecte inferius in conclusione argumenti per ef mcm e con-
verso, ac per sed non convertitur. Videtur ergo lectioni P, comparatae
ad textum Aristotelis et ad fragmentum in AG, aliqua sententia deesse.

0) naturam sensibilem. — materiam sensibilem E, humanam sensua-

litatem B, humanam sensitem ἘΠ et Oxon. — Pro mathematica et mathe-
maticorum , mathematicalia et mathematicalium P. In fine num. pro
convertitur, convertuntur P.

7) Vel: puta si quid est divisibile. — Haec lectio ita interpretanda
est: s. Thomas postquam introduxit lectionem textus communem, puta
si aliquid est indivisibile, hic citat variantem Vel: puta si quid est di-
visibile; revera Prantl (1881) cum codice Bk. M. pro ἀδιαίρετον legit
διαιρετόν, sensu perfecto, Notandum tamen integram nostram lectionem
solum Par. exhibere: nam A om. Vel puta (an quia expunxit corruptio-
nem vel punctá!) et pro quid legit aliquid; B omissis puta si aliquid
est. indivisibile ut punctum vel linea vel superficies. Vel pergit puta si
quid est divisibile ex necessitate inest corpori naturali. Post superfi-
cies EF et Oxon. pergunt vel puta (puncta F) si quid est indivisibile
ex necessitate inest corpori naturali, lectio absurda; P legit ut E, omisso
tantum vel. G om. ut punctum... si quid est divisibile.

9) quod hoc commune quod est color. — quod est commune color P,
forte quia EG et Par. legunt non bene quia hic commune est. color. —
Lin. seq. pro sed Aoc, et hoc P.

Ὁ) rei omnino simplici, — Ita BF et Oxon.; rei simplici sEG, rei ut

simplici P, quia ApEG et Par. omnino corrumpunt in nom.

* lineam Ρ.

* primo P.

* accidat codd.
* dicitur AG.

* probandum EG
et Par.

* Cf. lect.seq.n.r.

* Num. seq.

λ

* et om. P.
* et om. P ; lac.

* Num. 10.

GAP. I, LECT. III

impossibile sequatur dicentibus lineas indivisibiles
vel superficies, ex quibus componantur * corpora
naturalia, ex talibus quae non sunt susceptiva
passionum corporum. naturalium.

6, Deinde cum dicit: Si itaque impossibilium etc.,
ponit speciales rationes ad improbandum * positio-
nem praedictam *. Circa quarum primam duo fa-
cit: primo proponit rationem; secundo probat ea
quae supposuerat, ibi: Sed et quod punctum * etc.

Dicit ergo primo impossibile esse, si ^ utrumque
eorum ex quibus aliquid componitur, nullam ha-
beat gravitatem, quod compositum ex ambobus
habeat gravitatem. Sed corpora sensibilia habent
gravitatem; aut omnia, sicut dicebat Democritus,
aut quaedam, scilicet terra et aqua, sicut ipsimet
Platonici dicebant. Ergo corpus sensibile non po-
test-componi ex rebus non habentibus gravitatem.
Sed punctum nullam habet gravitatem: ergo ex
punctis non potest componi aliquid habens gra-
vitatem. Componitur autem ex eis secundum prae-
dictam positionem linea: ergo etiam linea non
potest habere gravitatem. Et per consequens ne-
que superficies ^, quae componitur ex lineis: et
ulterius neque corpus, quod componitur ex su-
perficiebus: quod est contra praedicta. - Est autem
considerandum quod ista ratio tenet in partibus
quantitativis, quae sunt eiusdem naturae et ratio-
nis et * ad invicem et cum toto: non autem tenet
in partibus essentialibus, quarum est alia ratio et*

. ab invicem et a toto. Unde non sequitur, si materia

non est gravis nec forma, quod compositum non
sit grave: quia materia est gravis in potentia, per
formam autem fit aliquid grave actu ἢ".

7. Deinde cum dicit: Sed et quod punctum etc.,

. probat quae supposuerat in ratione praemissa *.,

Et primo probat quod punctum non sit grave; se-
cundo quod ex non gravibus non potest componi
aliquid. grave, ibi: Sed adhuc neque ex non ha-
bentibus * etc.

Primum autem probat tribus rationibus. Qua-
rum prima talis est. Omne grave potest. esse ali-
quo alio gravius, et omne leve contingit esse
aliquo levius *: sed tamen non est necesse omne
quod est gravius aut levius, esse grave aut leve.

Videtur autem quod hic dicitur esse falsum: nam
comparativum praesupponit positivum *; omne

237

enim albius est album.- Dicunt ergo quidam quod
comparativum, si proprie accipiatur, praesuppo-
nit * positivum, et infert ipsum: sed quandoque
comparatio est abusiva, puta cum aliquid com-
parative dicitur respectu oppositi, sicut si dicatur
cygnus albior corvo; vel etiam si aliquid * dicatur
comparative propter hoc quod minus participat
de opposito, puta si dicatur aliquis Aethiops esse
albior corvo, quia est minus niger; et sicut *
dicitur aliquod minus malum esse eligibilius magis
malo, cum tamen malum non sit eligibile, nec
Aethiops sit albus. Et per hunc modum hic Phi-
losophus dicit quod non omne gravius est grave,
nec omne levius est leve: unde ad designandam *
abusivam comparationem, addidit * forte.

Sed quia non est consuetudo Aristotelis ut ex
abusivis locutionibus argumentetur, ideo dicen-
dum est quod quaedam sunt quae dicuntur tan-
tum * absolute, sicut album vel dulce; et in talibus
comparativum praesupponit positivum, et infert
ipsum *. Quaedam autem sunt quae quandoque
dicuntur absolute, quandoque autem relative, sicut
grave et leve: nam, ut in quarto * dicetur, ignis

. dicitur absolute levis, terra autem absolute gravis;

aer autem ad ignem quidem gravis ^, ad aquam
autem et terram levis. Sic. et aqua ad terram
quidem est levis, ad ignem autem et ad aerem
gravis. Manifestum. est autem, quod id quod est
absolute grave, est etiam grave per comparatio-

nem ad alia; et id quod est absolute leve, est

etiam leve per comparationem ad alia *; et per
hunc modum omne grave est gravius, et omne
leve est levius. Non tamen sequitur quod omne
levius est leve, aut omne gravius sit grave: quia
non sequitur *, si est leve ad alia, quod sit
leve. absolute; et eadem ratio est de gravi. - Et
quod haec sit ratio dicti *, patet ex exemplo quod
ponit. Magnum enim, communiter acceptum, di-
citur ad aliquid, ut patet in Praedicamentis * : sed
applicatum alicui rei ", dicitur absolute: magnum
quod pertingit ad. quantitatem | debitam illi rei;
sicut homo dicitur magnus absolute, qui attingit
ad perfectam hominis quantitatem. Et ita patet
quod magnum dicitur absolute, et ad aliquid. Et
inde est quod omne magnum absolute dicitur *
magnum ad aliquid, quod est esse maius: non

x) componantur. — componuntur PEG. — Pro ex talibus, ex natu-
ralibus A, secundum enim ipsum videtur esse impossibile quod compo-
nantur corpora naturalia ex talibus E; haec lectio E. in se non est
mala, et explicat minus expeditam lectionem P εἴ ceterorum per omis-
sionem homoteleuti secundum ... naturalia.

) impossibile esse, si. — Pro esse, est codd.; pro si, quod B et Oxon.
— Inferius pro quod compositum ex ambobus habeat gravitatem, quod
om. AG, et quod compositum habeat ex ambabus gravitatem P.

v) Sed punctum nullam ... neque superficies. — In hac parte PAEG et
Par. om. homoteleuton Sed punctum nullam ... habens gravitatem; ut
mendum corrigant, sE inter /inea et ergo addit et puncta nullam gravi-
tatem habent, P vero pro Componitur autem... neque superficies legit:
Componitur autem (corpus sensibile) ex eis (rebus non habentibus gra-
vitatem) secundum praedictam positionem; si enim punctum non po-
test habere gravitatem, ergo nec linea, quae ex punctis componitur; et
si linea non potest habere gravitatem, per consequens nec superficies.
Patet Εἰ arbitrarie correctum esse, P vero adhibuisse textum Aristotelis.

v») quod compositum ... grave actu. — quod aliquod ex eis compo-
situm non sit aliquid grave actu P; homoteleuton nec forma... est
gravis om. Par.

E) esse aliquo alio gravius... esse aliquo lqyius. — esse aliquo modo
gravius... aliquo modo esse levius P; cf. textum et finem huius num.

9) comparativum praesupponit positivum. — et infert ipsum add.
sE. P. pro comparativum legit comparativus, et ita post unam lin.;
sed inferius in hoc num. (cf. not. seq.) ipsa P legit praesupponitur po-
sitivum. P insuper pro praesupponit, supponit. — Statim pro enim,
autem PGpE. y

z) et in talibus ,.. infert ipsum. — et in talibus comparativis prae-
supponitur positivum et infertur P, quia ed. 1516 cum E comparati-
vum corrumpit in comparativis, quo facto sensus abest.

p) aer autem ad ignem quidem gravis etc. — BF et Oxon. legunt:
aer autem est ad ignem quidem (quidem om. F) gravis, ad aquam
autem et terram levis, sicut aqua ad terram levis est, ad ignem etc.;
A. vero: (om. aer.. gravis) ad aquam autem et terram levis, sic et
aquam ad terram est ad ignem autem et aeris gravis.

σὴ) et id quod ... ad alia. — Hoc homoteleuton om. PAEG et Par.; sed
optime ad praecedentia et sequentia quadrat ut patet.

τὴ Et quod haec sit ratio dicti. — Idest: et quod hic sit sensus textus
Aristotelici. P legit Et quod haec ratio sit vera, ubi de qua ratione
agatur, non liquet. - Statim pro ex exemplo, in exemplo P, exemplo
A, ex quo Par.

v) applicatum alicui rei. — oppositum rei alicui GpE, (oppilatam
rei rei aliam Par.!) quod P corrigit in appositum rei alicui. — Pro di-
citur, non dicitur B. — Lin. seq. pro pertingit, pertinet BF et Oxon.

* suum add. a.

* aliquid om. p.

* similiter p et
Oxon., om. c.

* assignandam

P.
* addit sr et
Oxon.

* tantum om. p.

* Cap. rv.

o

* quod add. »,

* Cap. 1v, n. 12.

v

* est ABF.

* Si add. PEGsr et
Par.

* Cap.ix, n.6 sq.;
S. Th. lect. xiv,
D. 13.

* corporum AB.

* et om. P.

* et om. P.

* contra PBE et
Oxon.

* oporteret p et
codd. exc. p.

238 DE CAELO ET

autem omne maius est magnum absolute; multa
enim sunt quae absolute considerata sunt parva,
quae tamen aliis sunt maiora.

Si igitur omne grave est gravius quodam alio,
necesse est quod omne grave sit maius alio quo-
dam in gravitate. Et ita sequitur quod sit di-
visibile: nam omne maius dividitur in aequale
et plus. Sed punctum est indivisibile, ut sup-
ponitur ex eius definitione. Ergo punctum non
est grave.

8. Secundam rationem ponit ibi: Adhuc si
grave etc.; quae talis est. * Grave et leve con-
sequuntur ad rarum et spissum: videmus enim

quod secundum differentiam raritatis et densitatis, .

elementa differunt in gravitate et levitate. Sed
spissum in hoc differt a raro, quod in aequali
mole, idest sub eisdem dimensionibus, plura con-
tinet, quia plus habet de materia, ut in IV Physic.*
habetur. Cum autem corpora * quaedam sint gra-
via, quaedam levia, si punctum ponitur grave,
pari ratione ponitur leve; et si ponitur spissum,
pari ratione ponitur rarum *. Sed illud quod po-
nitur spissum, oportet esse divisibile, inquantum
plura continet sub minori mole: similiter id quod
est rarum, oportet quod sit divisibile, inquantum
aequale continet sub maiori mole. Punctum autem
est indivisibile: ergo neque est spissum neque
rarum; et* per consequens neque grave neque
leve.

'9. Tertiam rationem ponit ibi: Si autem omne
grave etc.; quae talis est. Omne grave aut est
molle aut durum: cuius ratio est, quia gravitas con-
sequitur duo elementa, scilicet terram et aquam,
quorum unum, scilicet aqua, cedit tangenti, et ideo
est principium mollitiei; alterum autem, scilicet
terra, non cedit, et * ideo est principium duri-
tie. Manifestum est autem quod omne molle est
divisibile: quia cedit tangenti infra * seipsum;
quod non posset esse nisi haberet plures partes,
quarum una quodammodo resurgeret in locum
alterius. Et eadem ratione oportet * durum esse
divisibile: non enim posset dici non cedens, nisi

MUNDO LIB. IH

haberet quo cederet *. Cum igitur punctum sit
indivisibile, non erit durum neque molle: et ita
non erit grave.

10. Deinde cum dicit: Sed adhuc neque ex non
habentibus etc., ostendit quod nullum * grave po-
test componi ex duobus vel pluribus, quorum
nullum est grave. Sed hoc est intelligendum de
compositione qua aliquid componitur ex partibus
quantitativis: nam ex partibus essentialibus com-
ponitur aliquid grave, puta ex materia et forma *,
quorum neutrum est grave.

Ad hoc autem ostendendum inducit duas ra-
tiones. Quarum prima est quae procedit secun-
dum quorundam opinionem, qui dicebant quod
ex aliquibus non gravibus, quando multiplicaban-
tur, componebatur ^ aliquid grave: quando au-
tem erant in minori numero, non constituebatur
ex eis aliquid grave. Oportet igitur quod deter-
minent quot existentibus constituatur gravitas **:
alioquin quod dicitur sine certa ratione, videtur
esse fictitium.

11. Secundam rationem ponit ibi: Ef si omnis
gravitas etc.; quae talis est. Omnis gravitas maior
alia gravitate, excedit minorem gravitatem per ali-
quam gravitatem: quia per additionem similium
fit aliquid maius. Et ex hoc sequitur, secundum
positionem praedictam, quod quodlibet indivisi-
bile habeat gravitatem. Ponamus enim quod sit
aliquod corpus ex quatuor punctis constitutum ,
gravitatem habens: sit * aliud corpus constitutum
ex pluribus punctis, puta ex quinque *. Et sic
erit gravius; ita scilicet quod oportebit id in quo
excedit, esse grave. Et quamvis non omne gravius
sit grave, ut supra * dictum est, tamen omne quod
est gravius gravi, oportet esse grave, sicut omne
quod est albius albo, oportet esse album. Et ideo,
cum illud quod est maius in uno puncto, sit gra-
vius corpore quod est sibi aequale si auferatur
ab eo unum punctum, sequetur quod unum pun-
ctum sit grave; quod est impossibile, ut ex prae-
missis * patet. Ergo relinquitur impossibile esse **
quod ex non gravibus fiat aliquod grave.

9) si punctum ponitur grave... ponitur rarum. — scilicet punctum
ponitur grave, pari ratione ponitur et rarum B, cum punctum po-
nitur grave aut leve, pari ratione ponitur et densum et rarum P
(quae in versione legit: δὲ igitur est punctum grave, et densum; et
si leve, et rarum). — Paulo infra AG om. plura continet... divisibile
inquantum; B om. similiter... maiori mole, ubi F pro similiter legit
igitur.

X) dici non cedens, nisi haberet quo cederet. — dici cedens nisi ha-
beret quod cederet P; quod habet etiam B.

y) nam ex partibus... ex materia et forma. — nam sicut ex par-
tibus essentialibus, componitur aliquid grave ex materia et forma
codd.; cf. num. 6 in fine.

€) quando multiplicabantur, componebatur. — quandoque multipli-
cabatur et componebatur P , quando (non add. A) multiplicantur com-
ponebatur A et Oxon. — Pro erant, quod om. E, essent A.

«x) constituatur gravitas. — constituebatur gravitas P. B et Oxon.
addunt et quot (quod non Oxon., sed expungit non) existentibus non
constituitur; cf. versionem.

* mihil codd.

* autem add. » et
Oxon.; 4 lac.
* yel sex add. p.

* Num. 7.

—

E lect. praec.

p
1
^
j

CAP. I, LECT. IV

LECTIO QUARTA

ALIAE RATIONES NATURALES AFFERUNTUR CONTRA OPINIONEM PLATONIS -
IMPROBATUR OPINIO PYTHAGORICORUM

Ἔτι εἰ μὲν τὰ ἐπίπεδα μόνον xavd γραμμὴν ἐνδέχεται
συντίθεσθαι, ἄτοπον: ὥσπερ γὰρ καὶ γραμμὴ πρὸς
γραμμὴν ἀυφοτέρως συντίθεται, καὶ xacd μῆχος xal
χατὰ πλάτος, δεῖ χαὶ ἐπίπεδον ἐπιπέδῳ τὸν αὐτὸν
τρόπον. Τραμμὴ δὲ δύναται γραμμῇ συντίθεσθαι
χατοὸ γραμμὴν ἐπιτιθεμένην, οὐ μὴν προστιθεμιένην.

᾿Αλλὰ μὴν εἴ γε καὶ κατὰ πλάτος ἐνδέχεται συντί-
θεσθαι., ἔσται τι σῶμα ὃ οὔτε στοιχεῖον οὔτε ἐκ

(ov συντιθέμενον ἐκ τῶν οὕτω συντιθεμένων
ἐπιπέδων.

Ἔτι εἰ μὲν πλήθει βαρύτερα τὸ σώματα τὰ τῶν ἐπι-
πέδων, ὥσπερ ἐν τῷ Τιμαίῳ διώρισται, δῆλον ὡς
ἕξει χαὶ ἡ γραμμὴ καὶ ἡ στιγμὴ βάρος" ἀνάλογον
γὰρ πρὸς ἄλληλα ἔχουσιν, ὥσπερ καὶ πρότερον εἰρή-
χαμεν. Εἰ δὲ μὴ τοῦτον διαφέρει τὸν τρόπον, ἀλλο
τῷ τὴν μὲν γῆν εἶναι βαρὺ τὸ δὲ πῦρ κοῦφον, ἔσται
χαὶ τῶν ἐπιπέδων τὸ μὲν κοῦφον τὸ δὲ βαρύ" καὶ
τῶν γραμμῶν δὴ καὶ τῶν στιγμῶν ὡσαύτως τὸ γὰρ

τῆς γῆς ἐπίπεδον ἔσται βαρύτερον ἢ τὸ τοῦ πυρός.

Ὅλως δὲ συμβαίνει ἢ μηδέν ποτ᾽ εἶναι μέγεθος, ἢ δύ-
νασθαί γε ἀναιρεθῆναι; εἴπερ ὁμοίως ἔχει στιγμὴ μὲν

᾿ πρὸς γραμμήν, γραμμὴ δὲ πρὸς ἐπίπεδον, τοῦτο δὲ

πρὸς σῶμα" πάντα γὰρ εἰς ἄλληλα ἀναλυόμενα εἰς

τὰ πρῶτα ἀναλυθήσεται" ὥστ᾽ ἐνδέχοιτ᾽ ἂν στιγμιος
ὄνον εἶναι, σῶμα δὲ μηθέν.

Πρὸς δὲ τούτοις χαὶ εἰ ὁ χρόνος ὁμοίως ἔχει, ἀναιροῖτ᾽
ἄν ποτε ἢ ἐνδέχοιτ᾽ ἀναιρεθῆναι: τὸ γὰρ νῦν τὸ

ες ἄτομον οἷον στιγμὴ γραμμῆς ἐστίν.

δ᾽ αὐτὸ συμβαίνει χαὶ τοῖς ἐξ ἀριθμῶν συντιθεῖσι

τὸν οὐρανόν ἔνιοι ydo τὴν φύσιν ἐξ ἀριθμῶν συνι-

στᾶσιν, ὥσπερ τῶν Πυθαγορείων τινές: τὰ μὲν ydo

Quouxd σώματα φαίνεται βάρος ἔχοντα χαὶ χουφό-

τητα, τὰς δὲ μονάδας οὔτε σῶμα ποιεῖν οἷόντε συν-

τιθεμένας οὔτε βάρος ἔχειν.

SyNoPsis. — 1. Praenotamina ad secundam rationem. a) Plato,
non distinguens inter unum quod est principium numeri, et
unum: quod convertitur cum ente, omnes res, ipsasque dimen-
siones numeros esse ponebat. Puncta igitur esse unitates posi-
tionem habentes, dicebat; et cum haec sint ultimi figurarum
termini, formas, quibus unitatem assignabat, secundum figuras
corporales distinguebat; et ideo corpora, secundum formalem
eorum compositionem, ex figuris, seu superficiebus ad lineam
coniunctis componi dicebat. — 2. b) Sed tamen, sicut linea ad
lineam coniungitur vel per contactum in puncto, vel per ap-
positionem totius lineae ad totam lineam in via latitudinis, ita
et superficies superficiem tangere potest vel in lineis, vel se-
cundum superpositionem totius ad totam. — 3. Secunda ratio.
Si ex superficiebus simul compositis exurgat corpus, ut asserebat
Plato, posito quod secundo modo adinvicem apponantur, con-
stituetur corpus quod nec est elementum, nec ex elementis; quod
est inconveniens. - Prima pars antecedentis patet: nam elementa
constituuntur secundum primum compositionis modum. — Se-
cunda pars probatur. Per hanc secundam compositionem vide-
tur constitui profunditas, quae est ipsa corporis substantia, quae

14 raemissa prima ratione quam Aristo-
Dteles posuit ad improbandum opinio-
NP nem * Platonis, ponentis corpora ex
superficiebus generari, hic ponit se-
cundam rationem *. Ad cuius evidentiam scien-

* Adhuc, si quidem superficies solum secundum lineam con-
tingit componi, inconveniens. Quemadmodum enim et
linea ad lineam utroque modo componitur, et secun-
dum longitudinem et secundum latitudinem, oportet et
superficiem superficiei eodem modo. Linea autem potest
lineae componi secundum lineam suppositam, non so-
lum appositam. Sed et si quidem et secundum latitu-
dinem contingit componi, erit, aliquod corpus quod
neque elementum neque ex elementis, compositum ex
sic compositis superficiebus.

* Adhuc, si quidem multitudine graviora corpora superficie-
rum, quemadmodum in Timaeo determinatum est, pa-
lam quod habebit et linea et punctum gravitatem: pro-
portionaliter enim ad invicem habent, quemadmodum
et prius diximus. Si autem non hoc differunt modo,
sed in terram quidem esse gravem, ignem autem levem,
erit et planorum hoc quidem leve, hoc autem grave,
et linearum utique et punctorum similiter: superficies
enim terrae erit gravior quam quae ignis.

Totaliter autem accidit nullam quidem esse magnitudinem,
aut posse auferri, si quidem similiter se habet punctum
ad lineam, linea autem ad planum, hoc autem ad cor-
pus: omnia enim, ad invicem resoluta, in prima resol-
ventur. Itaque continget utique puncta solum esse, cor-
pus autem nullum.

* Adhuc autem et si tempus similiter se habeat, auferetur
utique quandoque, aut continget utique ablatum esse:
quod enim nunc indivisibile, velut punctum lineae, est.

* [dem autem accidit et ex numeris constituentibus caelum.
Quidam enim naturam ex numeris constituunt, quem-
admodum Pythagoricorum quidam. * Physica quidem
enim corpora videntur gravitatem habentia et levitatem:
unitates autem neque corpus facere est possibile com-
positas, neque gravitatem habere.

Quod quidem igitur neque omnium generatio est neque
simpliciter nullius, palam ex dictis.

antecedit compositionem secundum .figuras: hae enim adveniunt
substantiae constitutae. Erit igitur talis substantia prior elementis:
et consequenter habebitur corpus praecedens omnia elementa,
tanquam materia suscipiens formas eorum: quod nec ipse Plato
admittit. — 4. Tertia ratio. Si corpora ex superficiebus compo-
nantur, cum quaedam sint aliis graviora, causa huius erit vel
quod unum sit ex pluribus superficiebus quam aliud, sicque su-
perficies gravitatem habebunt, et pari ratione lineae et puncta:
vel quia quaedam sunt ex gravibus, quaedam ex levibus, ex quo
simile inconveniens sequitur.— 5. Quarta ratio. Contingeret etiam
quod magnitudo vel omnino non esset, vel posset totaliter auferri:
omnes enim magnitudines in puncta ultimo resolvi possent. —
Excluditur obviatio. — 6. Quinta ratio. Simili modo tempus con-
tingeret totaliter tolli per resolutionem in instantia, cum eadem
sit ratio de eo et de magnitudine. — 7. Eadem inconvenientia ac-
cidunt illis Pythagoricis, qui ratione supradicta (num. 1), po-
suerunt totam naturam ex numeris esse constitutam. Unitates
enim adinvicem coniunctae, corpus continuum efficere non pos-
sunt; nec etiam aliquid grave vel leve, cum ipsae, a situ et loco
abstrahentes, gravitate et levitate careant — Epilogus.

dum est quod Plato, quia non distinguebat inter
unum quod est principium numeri, et unum quod
convertitur cum ente, quod significat substantiam
rei, ponebat per consequens quod unum quod
est principium numeri, esset substantia rei: et per

239

* Seq. cap. 1.
Text 13. :

* Text. 14.

* Text. I5.

* Text. 16.

* Text...

* igilur om. ΡΒ.

ὃ

* lineae om. P.

* latitudinum v,

DE CAELO ET

consequens omnes res ponebat esse numeros.
Unde et dimensiones quantitatis continuae dice-
bat esse quosdam numeros positionem habentes:
et sic secundum ipsum punctus est unitas positio-
nem habens *, et sic de aliis. Et quia dualitatem
attribuebat materiae, unitatem autem formae,
aestimabat quod formae omnium corporum essent
accipiendae secundum rationem figurarum, se-
cundum quas corpora terminantur. Ultimi autem
termini dimensionum sunt puncta, quae sunt uni-
tates positae, ut dictum est. Et ideo diversas fi-
guras corporeas diversis corporibus attribuebat:
sicut figuram pyramidalem igni, figuram autem
octo basium aeri, figuram autem viginti basium
aquae, figaram autem cubicam terrae, figuram
autem duodecim basium aetheri, idest caelo ^.
Manifestum est autem figuras corporeas ex su-
perficiebus constitui, inquantum ad invicem con-
iunguntur secundum tactum linearem ?: sic enim
faciunt angulum corporalem. Et ideo, formalem
compositionem corporum distribuens, Plato dice-
bat quod. corpora componuntur ex superficiebus
secundum lineam coniunctis.

2. Contra hoc igitur * obiicit Aristoteles, dicens
inconveniens esse si ponatur ? superficies componi
sive coniungi ad instituendum corpus, solum se-
cundum linearem contactum. Et hoc manifestat
per exemplum lineae *. Linea enim duobus modis
potest alteri lineae coniungi: uno modo secundum
longitudinem, quod est secundum punctualem con-
tactum, inquantum scilicet longitudini unius lineae
coniungitur in puncto longitudo alterius lineae, sive
faciat angulum cum ea sive non; alio modo se-
cundum latitudinem, quod est secundum apposi-
tionem totius lineae ad totam lineam in via latitu-
dinis *. Et similiter oportet quod superficies com-
ponatur superficiei dupliciter: scilicet secundum
profunditatem, puta si tota una superficies suppo-
natur * alteri superficiei; et secundum linearem
contactum, sive constituat angulum corporalem
sive non. Et ad exponendum quod dixerat, subdit
quod linea potest componi lineae secundum hoc
quod supponatur alteri *, et non solum secundum
hoc quod apponatur ei secundum contactum li-
nearem.

240

3. Quia igitur duplex est modus quo superficies:

coniungi possunt; et secundum alterum modum,

scilicet secundum contactum linearem, compo-

sitae faciunt omnia elementa; sequetur quod, si
componantur secundum. latitudinem, idest suppo-

MUNDO LIB. Ill

nendo superficiem superficiei, id quod compone-
tur * ex superficiebus sic compositis, erit corpus
quod nec est elementum nec ex elementis. Quod
autem non sit elementum patet, quia omnia ele-
menta constituuntur secundum alium modum
coniunctionis superficierum. Quod autem non sit
ex elementis patet, quia ista compositio superfi-
cierum, quae est secundum superpositionem *, ἢ
videtur constituere ipsam profunditatem corporis,
quae est eius substantia; alia vero compositio
superficierum constituit corpus secundum figu-
ram, quae est forma adveniens substantiae cor-
porali. Unde compositio suppositionis * erit prior:
et id quod est constitutum ex tali modo compo-
sitionis, videtur comparari ad id quod est consti-
tutum secundum alium modum compositionis * ,
sicut materia ad formam. Ex superficiebus autem,
secundum opinionem Platonis, natum est com-

poni corpus. Sequitur igitur quod id quod prae-

cedit omnia elementa, sicut elementorum materia
suscipiens omnes figuras seu formas eorum, sit
corpus. Et hoc reputabat Plato inconveniens: non
enim primam materiam dicebat esse corpus, sicut
quidam antiqui naturales posuerunt *..

.4. Deinde cum dicit: Adhuc si quidem etc.,
ponit tertiam rationem; quae talis est. Cum ex
superficiebus constituantur corpora, quorum quae-
dam sunt aliis graviora, hoc potest contingere
dupliciter. Uno modo sic, quod corpus consti-
tuatur gravius ex hoc quod ex pluribus superfi-
ciebus componitur *, sicut dicitur in 777maeo. Et
ex hoc sequetur quod superficies sint graves: quia
excessus in gravitate non fit nisi secundum aliquid.
grave, ut supra * dictum est. Et ex hoc sequetur
ulterius * quod lineae et puncta habeant gravita-
tem: haec enim proportionaliter se habent, sicut
prius * dictum est; quia scilicet sicut superficies se
habet ad corpus, ita linea ad superficiem, et pun-
ctum ad lineam. Puncta autem habere gravita-
tem, supra * improbatum est **, πὶ Alius autem mo-
dus. est, quod corpora gravia a levioribus non
differant per hunc modum, idest * per multitudi-
nem superficierum; sed per hoc quod terra com-
ponitur ex gravibus, et ignis ex levibus. Et ita
sequetur quod superficierum quaedam erunt le-
ves, et quaedam * graves, et similiter linearum
et punctorum: quia superficies terrae erit * gra-
vior quam superficies ignis. Et ita redibit idem
inconveniens ut * prius. |

5. Deinde cum dicit: Zotaliter autem accidit etc.,

4) et sic secundum ... habens. — ut (ubi A) scilicet sicut (corrupte
sint EFG, om. Oxon.) secundum ipsum punctum est unitas positionem
habens codd.; Oxon. et sE addunt: ita linea est dualitas positionem
habens et superficies est trinitas positionem habens; quae respondent
lectioni codicum μέ scilicet sicut etc.

8) sicut figuram pyramidalem ... idest caelo. — P. habet: videlicet
figuram pyramidalem igni, figuram autem sex basium terrae, figuram
autem octo basium aeri, figuram autem decem basium aquae, figu-
ram autem duodecim basium aetheri, scilicet caelo; haec lectio, inquan-
tum aquae attribuit figuram decem basium sustineri nequit. Plato enim
assignat aquae figuram tertio generatam concursu triangulorum aequi-
laterorum (τὸ δὲ τρίτον [κατὰ γένεσιν] ὕδατος. -- Timaeus, Ed. Did. p. 222,
47-); tertio autem figura viginti basium oriebatur. Forsitan Pianae lectioni
occasionem dedit omissio homoteleuti aquae... duodecim basium in AFG
pE et Par. Quod legimus cum Oxon. et BsE adamussim Platonis verbis
quadrat. Pro sicut figuram, figuram sicut FpG et Par. forte corrupte
pro figuram Scilicet; pro idest caelo, scilicet caelo etiam EFG et Par.

Q tactum linearem. — lineastrem tactum A, tactum lunarem EF
pG, tactum liniarem sG. — Pro distribuens, describens AB et Oxon.;
Plato διαμείνωμεν. — Statim. cum secundum lineam finit codex Oxon. ;
cf. Praef.

9) si ponatur. — Ista verba om. P. — Lin. seq. pro corpus, corpora
AEF; pergit A: solum per linearem contactum; B: per solum proli-
nearem contactum; pro linearem, lunarem EFG.

ε) supponatur. -- superponatur A, componatur G; cf. seq. num. su-
perpositionem. -- Eadem lin. lunarem E.

0) supponatur alteri, — supponitur una alteri A; una addit etiam B.
Pergit P: et non solum secundum hoc quod apponatur ei secundum
tactum linearem , sed sequetur quod praeponantur secundum latitu-
dinem et supponendo superficiem superficiei, quia FGpE et Par. omit-
tunt homoteleuton quia igitur... contactum linearem; BE omittunt ei
post apponatur; pro linearem bis corrupte lineae ad rem B; FG et
Par. pro idest supponendo legunt ut P et supponendo, E. secundi sup-

positio (1).

* componitur »,
componeretur οἱ

suppositionem
ABG et Par.

Pet
exc. A.

* 3
codd.

* compositionis
om. P.

* dixerunt ».

* componatur P.

ME: praeced.,
. "ultimo "m

* Ibid. n. 5.

, roo E sqq.
UP.

* scilicet ΑΒ.

* erunt add. P. -

* est τὸ etPar.

* quod an,

in ki
et Par.

CAP. I, LECT. IV

ponit quartam rationem; dicens quod accidit se-
cundum positionem Platonis, quod nulla sit ma-
gnitudo, vel quod omnis magnitudo possit auferri,
idest esse desinere ". Quia similiter se habet pun-
ctum ad lineam, et linea ad superficiem, et su-
perficies ad corpus: et ita, si corpus componatur
ex superficiebus, poterit in superficiem resolvi;
et eadem ratione omnes magnitudines resolven-
tur in prima, idest in puncta. Et sic sequeretur
quod nullum sit corpus, sed solum puncta. - Nec
est simile si quis velit argumentari quod potest
contingere nulla corpora mixta esse, quia possunt
resolvi in elementa ex quibus componuntur: quia
huiusmodi corpora * supponuntur caelestibus cor-
poribus, quae operantur in eis mixtionem; puncta
autem non supponuntur aliquibus superioribus
principiis, quae eis * inferant necessitatem com-
- positionis.

6. Deinde cum dicit: Adhuc autem etc., ponit
quintam rationem ; dicens quod, si tempus hoc
modo se habeat quod componatur * ex instanti-
bus, sicut corpus ex superficiebus vel linea * ex
punctis (quod totum * est unius rationis, ut pro-

241
batur in VI Physic. *), sequitur quod etiam tem-
pus continget totaliter tolli per resolutionem in

| sua indivisibilia: quia ipsum unc est indivisibile

temporis, sicut punctum est indivisibile lineae.

7. Deinde cum dicit: Zdem autem accidit etc.,
assimilat praedictam positionem positioni Pytha-
goricorum *. Et dicit quod eadem inconvenientia
accidunt illis qui ponunt caelum constitui ex nu-
meris. Quidam enim Pythagoricorum posuerunt
totam naturam ex numeris esse constitutam, ra-
tione supra * dicta, quos Plato secutus est. Hoc
autem improbat Philosophus hic ': quia corpora
naturalia habent gravitatem et levitatem; unitates
autem ad invicem coniunctae, non possunt facere
corpus quod sit continuum, sed aliquid discre-
tum; nec etiam habent gravitatem, quia abstra-
hunt a situ, et per consequens a loco.

Ultimo autem * epilogando concludit quod ne-
que omnium est generatio, neque nullius. Quod
enim non sit nullius, sensu apparet. Quod autem
non sit omnium, patet per hoc quod impossibile
est omnis corporis esse generationem; quod qui-
dem esset, si corpus ex superficiebus generaretur *.

Ἢ) idest esse desinere. — idest desinere A. — Post unam lin. pro cor-
pus componatur, corpus componitur EFG et Par.; corpora componan-
tur AB, quod lin. seq. requireret poterunt.

9) quod totum. — quia totum AB. — Linea sequenti pro etiam tem-
pus, quod legit A, in tempus B, in tempore ceteri; P omittit etiam,

Opp. D. Tnuowax T. III.

quod refertur ad illud quod in ratione praecedenti dictum est de ma-
gnitudine; quantum ad corruptionem ín pro etiam cf. lib. I, lect. xvi,
not. y, et lect. xxix, not, t.

Ὁ) Philosophus hic.— Haec omittuntur in nostris codicibus, quin sen-
sus detrimentum capiat.

31

* Cap. 1, n. το, et
cap. ir; S. Th.
lect. iu.

* Cf. lect. praec.
n. I.

* Num. 1.

* etiam Ῥ.

* elc. add. P.

- ᾿Επεὶ γὰρ κινούμενα

242

DE CAELO ET MUNDO LIB. III

... LECTIO QUINTA

CORPORIBUS NATURALIBUS ALIQUEM MOTUM NATURALEM INESSE, OSTENDITUR -
EX QUO INSUFFICIENTIA POSITIONIS LEUCIPPI ET DEMOCRITI CONCLUDITUR

Ὅτι δ᾽ ἀναγκαῖον ὑπορχειν κίνησιν. τοῖς ἁπλοῖς σώμασι

ὕσει cd πᾶσιν, ἐκ τῶνὸς δῆλον.
αίνεται, κινεῖσθαί γε ἀναγκαῖον
βίᾳ, εἰ μιὴ οἰκείαν ἔχει κίνησιν" τὸ δὲ Biz καὶ παρὰ
φύσιν ταὐτόν. ᾿Αλλὰ μὴν εἰ παρὰ φύσιν ἐστί τις κί-
γησις, ἀνάγκη εἶναι καὶ κατοὶ φύσιν, map ἣν αὕτη"
καὶ εἰ πολλαὶ αἱ παρὸ φύσιν, τὴν κατὰ φύσιν μίαν"
χατὰ φύσιν μὲν γὰρ ἁπλῶς, παρὰ φύσιν δ᾽ ἔχει πολ-
Adg ἕκαστον.

Ἔτι δὲ καὶ ἐκ τῆς ἠρεμίας δῆλον" καὶ γὰρ ἠρεμεῖν ἀναγ-
χαῖον ἢ Dix ἢ χατὰ φύσιν’ βίᾳ δὲ μένει οὗ καὶ φέ-
ρεται βίᾳ; καὶ κατὰ φύσιν οὗ κατὰ φύσιν. ᾿Επεὶ
οὖν φαίνεταί τι μένον ἐπὶ τοῦ μέσου, εἰ μὲν κατὰ
φύσιν, δῆλον ὅτι χαὶ ἡ φορὰ ἡ ἐνταῦθα κατὰ φύσιν
αὐτῷ" εἰ δὲ βίᾳ, τί τὸ φέρεσθαι κωλῦον; εἰ μὲν
ἠρεμοῦν, τὸν αὐτὸν χυκλήσομεν. λόγον" ἀνάγκη γὰρ
ἢ κατὰ φύσιν εἶναι τὸ πρῶτον ἠρεμοῦν ἢ εἰς ἄπειρον
ἰέναι, ὅπερ ἀδύνατον" εἰ δὲ χινούμενον τὸ χωλῦον
φέρεσθαι, καθάπερ φησὶν ᾿Εμπεδοκλῆς τὴν γῆν ὑπὸ
τῆς δίνης ἠρεμεῖν) ποῦ ἂν ἐφέρετο; ἐπειδὴ εἰς ἄπει-
ρον ἀδύνατον. οὐθὲν γὰρ γίγνεται ἀδύνατον, τὸ δ᾽
ἄπειρον διελθεῖν ἀδύνατον. Ὥστ᾽ ἀνάγκη στῆναί που
τὸ φερόμενον, κἀκεῖ μὴ βίᾳ μένειν ἀλλὰ κατὰ φύ-
σιν. Εἰ δ᾽ ἐστὶν ἠρεμία κατοὶ φύσιν, ἔστι καὶ κίνησις
κατὰ φύσιν ἡ εἰς τοῦτον τὸν τόπον φορά.

Διὸ καὶ Λευχίππῳ xal Δημοχρίτῳ, τοῖς λέγουσιν ἀεὶ
χινεῖσθαι τὸ πρῶτα σώματα ἐν τῷ χενῷ xol τῷ
ἀπείρῳ, λεκτέον τίνα κίνησιν καὶ τίς ἡ κατὰ φύσιν
αὐτῶν χίνησις.

Εἰ γὰρ ἄλλο ὑπ᾽ ἄλλου κινεῖται βίᾳ τῶν στοιχείων,
ἀλλὰ καὶ κατὰ φύσιν ἀνάγχη τινὸ εἶναι χίνησιν
ἑχάστου, παρ᾽ ἣν ἡ βίαιός ἐστιν" χαὶ δεῖ τὴν πρώ-
τὴν xwoUcay μιὴ βίᾳ κινεῖν, ἀλλο χατο φύσιν" εἰς

᾿ ἄπειρον γὰρ εἶσιν, εἰ μή τι ἔσται κατὰ φύσιν χι-
νοῦν πρῶτον, ἀλλ᾽’ ἀεὶ τὸ πρότερον βίᾳ κινούμενον
χινήσει.

SxyNorsis. — 1. Argumentum et divisio textus. — Omnibus cor-
poribus simplicibus inest aliquis motus naturalis. — 2. Probatur.
a) Ex parte motus. Sensu videmus corpora simplicia moveri:
si ergo motus iste non sit naturalis, erit violentus. Per violen-
tiam autem moveri est idem ac moveri praeter naturam; sed si
est motus praeter naturam, est etiam motus secundum naturam ;
ergo corpora simplicia habent motum naturalem. Qui quidem
motus est unus unius corporis, quamvis in uno corpore possint
esse multi motus praeter naturam. — Excluditur obiectio contra
hoc quod dicitur, unius corporis esse unum motum secundum
naturam, quamvis sint multi motus praeter naturam. — 3. b) Ex
parie quietis. Duo praesupposita: a) omne quod quiescit, aut
violenter aut secundum naturam quiescit; δ) ibi quiescit aliquid
per violentiam aut secundum naturam, quo violenter aut natu-
raliter movetur. - Sensu videmus aliquod corpus quiescere in
medio: ergo vel violenter vel naturaliter ibi quiescit. Si autem
naturaliter, ergo et motus eius ad hunc locum est naturalis; si
vero violenter, ergo adest aliquid prohibens ipsum moveri. Sed

"wj ostquam Philosophus improbavit po-
Psitionem ponentium omnia corpora
generari ex superficiebus, hic incipit
J^inquirere utrum corpora naturalia ha-

* Quod autem necessarium existere motum simplicibus

* Cap. ir. Text.

corporibus natura aliquem omnibus, ex his manifestum, '

Quoniam enim mota videntur, moveri autem necessarium vi,
si non proprium habent motum. Violentia autem moveri
et praeter naturam idem. Sed et si praeter naturam est
aliquis motus, necesse est esse et secundum naturam,
praeter quem hic est. Et si multi praeter naturam, eum
qui secundum naturam unum: secundum naturam qui-
dem enim simpliciter, praeter naturam autem habet
multos unumquodque.

* Adhuc autem et ex quiete manifestum. Etenim quiescere
necessarium aut vi aut secundum naturam: vi autem
manet ubi et fertur vi; et secundum naturam, ubi se-
cundum naturam. Quoniam igitur videtur aliquid. ma-
nens in medio, si quidem secundum naturam, palam
quia et latio quae hic secundum naturam ipsorum. Si
autem vi, aliquid ferri prohibens. Si quidem quiescens,
eundem concludemus sermonem: necesse enim aut se-
cundum naturam esse primum quiescens, aut in infinitum
ire, quod quidem impossibile. Si autem quod movetur
prohibet ferri, quemadmodum Empedocles inquit terram.
a gyratione quiescere, alicubi utique feretur: quia in in-
finitum impossibile; nullum enim fit impossibile, infini-
tum autem pertransire impossibile. Itaque necesse stare.
alicubi quod fertur, et ibi non vi manere, sed secundum
naturam. Si autem est quies secundum naturam, est et
motus secundum naturam qui in hunc locum latio.

* Propter quod et Leucippo et Democrito, dicentibus semper
moveri prima corpora in vacuo et infinito, dicendum
quo motu, et quis secundum naturam ipsorum motus.

Si enim aliud ab alio movetur. violentia elementorum, sed:

et secundum naturam necesse quendam esse motum
uniuscuiusque, praeter quem violentus est. Et oportet
primum moventem non vi movere, sed secundum na-
turam: in infinitum enim est, si non aliquid erit secun-
dum naturam movens primum, sed semper prius mo-
tum vi movebit.

illud prohibens vel movetur vel quiescit. Si quiescit, ergo vel
violenter vel naturaliter quiescit: si naturaliter, ergo est et mo-
tus naturalis; si violenter, redibit eadem quaestio. Sed non pro-
cedendum in infinitum : ergo deveniendum ad aliquid quod quie-
scit secundum naturam. Si autem movetur illud prohibens, tunc,
corpus prohibitum, remoto prohibente, ad aliquem locum de-
terminatum feretur, et cum illuc pervenerit, quiescet naturaliter.
Sed si naturaliter ibi quiescit, movetur illuc naturaliter. Ergo. —
4. Subdivisio textus. — Leucippi et Democriti, ponentium indi-
visibilia corpora semper moveri in spatio infinito et vacuo,
insufficiens fuit positio. Cum enim simplicium corporum sit
aliquis motus naturalis, determinare debebant qua specie motus
huiusmodi corpora moveantur, et quis sit motus naturalis eorum.
— 5. Nec respondere poterant quod unum istorum corporum ab
alio per violentiam movetur; quia a) motus violentus supponit
naturalem; b) saltem primum movens naturaliter, et non vio-
lenter moveatur oportet. Non ergo excusantur quin motum na-
turalem assignare debuerint.

beant motus naturales *. Et circa hoc duo facit:
primo ostendit quod corpora naturalia habent
motus naturales *; secundo ostendit quomodo
motus violenti corporum perficiantur diversimode

α) Et circa hoc... naturales. - Hoc homoteleuton om. PAFG et Par.; pertinet tamen, ut patet, ad integritatem divisionis textus.

* 'Text. 19.

* Text. 20.

* Cf. lect. i, ἢ. 1.

* Lect, vit, n. s. pg ὃ

CAP. II,

a motibus naturalibus, ibi: Quoniam autem natu-
etc. Circa primum duo facit: primo ostendit
quod corpora naturalia habent motus naturales;
secundo ostendit quod habent gravitatem et le-
vitatem, quibus inclinantur ad suos motus natu-
rales, ibi: Quod autem quaedam habere * etc.
Circa primum duo facit: primo probat quod cor-
pora naturalia habent motus naturales; secundo
improbat * quorundam philosophorum opiniones,
Circa hoc errantium, ibi: Propter quod et Leu-
cippo * etc.

Circa primum duo facit. Primo proponit quod
intendit: et dicit quod, quia supra * dictum est
quod operationes ? et passiones corporum sunt ge-
nerationes et motus eorum, et de generatione cor-
porum inquisitum est *, restat dicendum de mo-

tibus eorum. Et dicit quod manifestum est ex his
quae dicentur, quod necesse est omnibus corporibus

simplicibus inesse aliquem motum naturalem. Cor-
pora vero mixta sequuntur motum corporis sim-
plicis praedominantis in eis. Ergo omnibus corpo-
ribus naturalibus inest aliquis motus naturalis 7.
Secundo ibi: Quoniam enim mota etc., pro-
bat propositum duabus rationibus. Quarum prima
sumitur ex parte motus. Videmus enim ad sen-
sum corpora simplicia moveri: si ergo non ha-
bent proprium motum sibi naturalem, necesse
est quod moveantur per violentiam. Idem autem
est moveri per violentiam, et moveri praeter na-
turam: quod enim est secundum naturam, non
est violentum, quia violentum est in quo nil con-

ἢ fert vim patiens, ut dicitur in III Efhic. * Ex

eo autem quod est aliquis motus praeter natu-

"ram, sequitur quod sit aliquis motus secundum

naturam, respectu cuius dicitur motus violentus
praeter naturam: non enim aegritudo esset dispo-
sitio * praeter naturam, nisi esset sanitas dispositio
secundum naturam ; omnis enim * privatio prae-

supponit habitum. Et licet sequatur ex hoc quod

est motus praeter naturam, quod sit motus aliquis
secundum naturam; tamen, quamvis sint multi
motus praeter naturam, motus tamen secundum
naturam est unus (unius scilicet corporis): quia
natura unius rei est determinata ad unum, a qua
contingit multipliciter deviare; sicut est sanitas
una, aegritudines vero multae. Et hoc ideo, quia
unumquodque secundum suam naturam est 51771-
pliciter, idest uno modo, eo quod natura unius
rei est una: sed unumquodque habet non solum
multos motus, sed etiam multas dispositiones,
praeter naturam.

Sed contra hoc videtur esse quod in principio
libri * dictum est, quod motui secundum naturam
contrariatur motus praeter naturam, et quod unum
uni est contrarium. - Ad quod dici potest quod
Philosophus ibi loquitur de motibus simplicibus:

LECT. V

unum enim corpus non potest moveri pluribus
motibus simplicibus praeter naturam; potest ta-
men moveri pluribus motibus compositis praeter
naturam ?. Vel potest dici quod etsi unum uni sit
contrarium, tamen contrarium quod est ut pri-
vatio, potest se habere multipliciter; sicut sanitas
simpliciter est *, aegritudo autem multipliciter. Et
similiter motus secundum naturam est uno modo,
motus autem praeter naturam multis * modis.

3. Secundum rationem ponit ibi: Adhuc au-
lem etc.: et sumitur ex parte quietis. Et praesup-
ponit duo. Quorum primum est, quod necesse
est omne quod quiescit, quiescere aut violenter *
aut secundum naturam. Secundum est, quod ibi
quiescit aliquid per violentiam, quo movetur per
violentiam ; et ibi quiescit aliquid secundum na-
turam, quo movetur secundum naturam.

Ex his autem argumentatur sic. Videmus ad
sensum aliquod corpus quiescere in medio, puta
terram aut lapidem: ergo, secundum praemissa,
aut quiescit per violentiam, aut secundum natu-
ram. Et si quidem secundum naturam, sequitur
secundum praemissa quod etiam motus talis cor-
poris ad hunc locum sit naturalis. Si autem quie-
scit per violentiam, oportet quod sit aliquid inferens
ei violentiam, quod prohibeat ipsum moveri. Illud
ergo quod prohibet ipsum moveri*, aut movetur
aut quiescit. Si quiescit, sicut columna quiescens
prohibet lapidem superpositum moveri, redibit
eadem quaestio de hoc prohibente, utrum quiescat
naturaliter vel violenter. Et si naturaliter, conclu-
detur * quod etiam naturaliter movetur: si autem
violenter *, iterum indigebit alio prohibente. Et sic
necesse est vel quod deveniatur ad aliquod pri-
mum quiescens secundum naturam, quod etiam
ex consequenti naturaliter movebitur; aut quod in
infinitum procedatur in corporibus, quod est im-
possibile, ut in primo * ostensum est. Si vero dica-
tur quod quiescens violenter in medio prohibetur
moveri ab aliquo quod movetur (sicut Empedo-
cles dixit quod terra quiescit * per violentiam pro-
hibita a gyratione caeli), remota tali prohibitione,
consequens est quod corpus prohibitum prius mo-
veri, feretur ad aliquem locum determinatum: quia
impossibile est quod feratur in infinitum, quia im-
possibile est infinitum pertransire, nihil autem est
in fieri ", quod est impossibile factum esse. Si ergo
ad aliquem locum determinatum movetur, quando
illuc devenerit, stabit et quiescet non violenter,
sed naturaliter: et ita, secundum praemissa, si
quiescit naturaliter in hoc loco, sequitur quod
naturaliter ad hunc locum moveatur. Et sic erit
aliquis motus naturalis.

4. Deinde cum dicit: Propter quod et Leu-
cippo etc., improbat quorundam philosophorum
opiniones circa praedicta. Et primo opinionem

243

8) quia supra dictum est quod operationes. — quia om. E; supra
om. AB; pro operationes, et operationes AB. — Post unam lin. pro re-
stat etc., codd., legunt restat dicendum de motibus. Et manifestum est.

δ) Ergo omnibus... naturalis. — Ista conclusio omittitur a nostris
codd.; in textu ponitur tanquam epilogus huius et seq. lectionis.

ὃ) potest tamen ... naturam. — Hoc om. PA; B om. simplicibus ...
motibus, quia homoteleuta.

s) quod prohibet ipsum moveri. — Hoc omittunt codices. — Post
unam lin. pro superpositum, suppositum P et codices excepto sG; pro
moveri, removeri codices.

Ὁ moveri ab aliquo ... quiescit. — moveri ab aliquo sicut Empedocles
dixit, scilicet quod terra quiescit P. — Lin. seq. tali om. P.

Ἢ) nihil autem est in fieri. — nihil enim est possibile fieri P. — Post
lineam pro quiescet, quiescit BEF et Par.

eo

* est om. PFG et
ar.

* pluribus E.

* velociter ABpF
G.

* concludit ».

* velociter P.

* Lect. ix sqq.

* Lect. seq.

* dictorum om.
P.

* Num. 2 sq.

* debebat Par.
0

244
Democriti; secundo. opinionem Platonis, ibi: Zdem
autem hoc accidere * etc.

Circa primum duo facit. Primo ex praemissis
concludit insufficientiam dictorum * Democriti. Po-
nebat enim corpora indivisibilia, quae dicebat esse
principia, semper moveri in spatio infinito et va-
cuo. Ostensum est * autem quod corporum sim-
plicium est aliquis naturalis motus: ergo debe-
bant * determinare qua specie motus huiusmodi
corpora moventur, et quis est motus ^ naturalis
eorum. Cum autem hoc non determinaverint, in-
sufficienter posuerunt.

5. Secundo ibi: Si enim aliud ab alio etc.,
ponit quandam excusationem: quia ipsi dicebant
quod unum istorum corporum indivisibilium, quae

DE CAELO ET MUNDO LIB. III

ponebant elementa, moveatur * ab alio per violen-
tiam. - Sed hoc excludit dupliciter. Primo quidem
quia, si ponitur motus violentus, necesse est quod
ponatur motus secundum naturam, praeter * quem
est motus violentus, utsupra * dictum est. Secundo
quia oportet quod saltem primum movens non
moveat per violentiam, sed secundum naturam.
Quod enim movet per violentiam, habet princi-
pium suae motionis extra, et ita non movet nisi
motum. Si ergo non ponatur aliquod primum mo-
vens secundum naturam, sed semper moveat* per
violentiam prius motum ab aliquo alio, procedetur
in infinitum in moventibus; quod est impossibile, ut
probatum est in VIII Physic. * Et ita non excusantur
quin oportuerit eos assignare motum naturalem. -

0) corpora moventur, et quis est motus. — corpora moveantur et
qui est motus P. — Linea sequenti pro Cum autem hoc non determi-

naverint, Quem cum determinaverunt A, Quod cum non determina-
verint ceteri.

* moventur codd.

* propter p.

* Num. 2.

* movet codd.

* Cap.v, n. 2 sq.;
S. Th. lect. i,

n. 4 Sq.

CAP. II, LECT. VI 245

LECTIO SEXTA

TUM RATIONIBUS INTRINSECIS, TUM DICTIS ALIORUM PHILOSOPHORUM, IMPROBATUR PLATONIS
POSITIO DE MOTU INORDINATO ELEMENTORUM ANTE MUNDI CONSTITUTIONEM

* '

Τὸ αὐτὸ δὲ τοῦτο συμβαίνειν ἀναγκαῖον κἂν cl, καθά-
περ ἐν τῷ Τιμαίῳ γέγραπται; πρὶν γενέσθαι τὸν
κόσμιον ἐκινεῖτο vd στοιχεῖα ἀτάκτως. ᾿Ανάγχη ap
ἢ βίαιον εἶναι τὴν χίνησιν ἢ κατὰ φύσιν. Εἰ δὲ κατὰ
φύσιν ἐχινεῖτο, ἀνάγκη χόσμον εἶναι, idv τις βού-
ληται θεωρεῖν ἐπιστήσας ; τό τε γὰρ πρῶτον κινοῦν
DS X. s : 4
ἀνάγκη χινεῖν αὐτό, κινούμενον κατα φύσιν, καὶ τὰ
χινούμενα μὴ βίᾳ, ἐν τοῖς οἰκείοις ἠρεμοῦντα τόποις,
ποιεῖν ἥνπερ ἔχουσι νῦν τάξιν, τὰ μὲν βάρος ἔχοντα

— ἐπὶ τὸ μέσον, τὰ δὲ κουφότητα ἀπὸ τοῦ μέσου"

ταύτην δ᾽ ὁ κόσμος ἔχει τὴν διάταξιν.

Ἔτι δὲ τοσοῦτον ἐπανέροιτ᾽ ἄν τις, πότερον δυνατὸν
ἢ οὐχ οἷόντ᾽ ἦν χινούμενα ἀτάκτως χαὶ μίγνυσθαι
τοιαύτας μίξεις ἔνια, ἐξ ὧν συνίσταται τὰ κατὰ
φύσιν συνιστάμενα σώματα, λέγω δ᾽ οἷον ὀστᾶ καὶ
σάρκας; καθάπερ ᾿Εμπεδοκλῆς φησὶ γίνεσθαι ἐπὶ τῆς
φιλότητος᾽ λέγει γὰρ ὡς

Ι Πολλαὶ μὲν χόρσαι ἀναύχενες ἐβλάστησαν.

Τοῖς δ᾽ ἄπειρα ἐν ἀπείρῳ τὸ χινούμενα ποὶϊοῦσιν, εἰ μὲν
ἕν τὸ κινοῦν, ἀνάγκη μίαν φέρεσθαι φοράν, ὥστ᾽ οὐχ
ἀτάκτως κινηθήσεται, εἰ δ᾽ ἄπειρα τὰ κινοῦντα, καὶ
τὰς φορὰς ἀναγκαῖον ἀπείρους εἶναι εἰ γὰρ πεπε-
ρασμέναι, τάξις τις ἔσται" οὐ γὰρ τῷ μὴ φέρεσθαι
εἰς τὸ αὐτὸ ἡ ἀταξία συμβαίνει" οὐδὲ γὰρ νῦν εἰς
τὸ αὐτὸ φέρεται πάντα, ἀλλὰ τὰ συγγενῆ μόνον.

Ἔτι τὸ ἀτάκτως οὐθέν ἐστιν ἕτερον ἢ τὸ παρὰ φύσιν"
ἡ γορ τάξις ἡ οἰκεία τῶν αἰσθητῶν φύσις ἐστίν.
᾿Αλλὰ μὴν καὶ τοῦτο ἄτοπον καὶ ἀδύνατον, τὸ ἄπει-
ρον ἄταχτον ἔχειν κίνησιν" ἔστι γὰρ ἡ φύσις ἐχείνη
τῶν πραγμάτων οἵαν ἔχει τὰ πλείω xal τὸν πλείω
χρόνον - συμβαίνειν οὖν αὐτοῖς τοὐναντίον τὴν μὲν
ἀταξίαν εἶναι κατὰ φύσιν, τὴν δὲ τάξιν xol τὸν
κόσμον mapd φύσιν ' καίτοι οὐδὲν ὡς ἔτυχε γίγνεται

e πῶν χατὰ φύσιν.

“Ἔοικε δὲ τοῦτό γε αὐτὸ καλῶς ᾿Αναξαγόρας λαβεῖν-
ἐξ ἀκινήτων γὰρ ἄρχεται χοσμοποιεῖν. Πειρῶνται ὃδὲ
χαὶ οἱ ἄλλοι συγχρίνοντές πως πάλιν χινεῖν καὶ δια-
χρίνειν. 'Ex διεστώτων δὲ χαὶ χινουμένων οὐχ εὖλο-
γον ποιεῖν τὴν γένεσιν. Διὸ χαὶ ᾿Εμπεδοχλῆς παρα-
λείπει τὴν ἐπὶ τῆς φιλότητος" οὐ γὰρ ἂν ἠδύνατο
συστῆσαι τὸν οὐρανὸν ἐχ χεχωρισμένων μὲν κατα-
σχευάζων; σύγκρισιν δὲ ποιῶν διὰ τὴν φιλότητα ix
διαχεχριμένων γὰρ συνέστηχεν ὁ χόσμος τῶν στοι-
χείων. Ὥστ᾽ ἀναγκαῖον γίνεσθαι ἐξ ἑνὸς καὶ συγκε-
χριμένου.

Ὅτι μὲν τοίνυν ἐστὶ φυσιχή τις κίνησις ἑχάστου τῶν
σωμάτων, ἣν οὐ βίᾳ κινοῦνται οὐδὲ παρὰ φύσιν,
φανερὸν ix τούτων᾽

SyNoPsis. — 1. Argumentum et divisio textus. -- 2. Quatuor
rationibus improbatur Platonis opinio, quod antequam mundus
fieret, elementa movebantur motu inordinato. 4) Ex hac opinione
idem inconveniens sequitur, ac ex Democriti et Leucippi posi-
tione (cf. lect. praec. n. 4 sq.). Nam ille motus elementorum esset
aut violentus aut naturalis. Si violentus, idem sequitur ac ex prae-
dicta opinione. Si vero naturalis, ergo est contra suppositum: sic
enim mundus esset iam constitutus. Nam omnis motus, etiam
secundum Platonem, reducitur in primum movens sicut in cau-
sam: ergo, si elementa movebantur, necesse est dicere quod
primum movens secundum naturam movebat. Sed si primum
movens movet naturaliter, corpora quae ipsius motionem se-
quuntur, non moventur nec quiescunt violenter, sed secundum
ordinem quem nunc habent. Iste autem est ordo mundi existen-
tis: sequitur ergo quod mundus esset antequam fieret. — 3. 5) Se-

*-[dem autem hoc accidere necessarium utique, si, quem-
admodum in Timaeo scriptum est, ante factum esse
mundum movebantur elementa inordinate. Necesse enim
aut violentum esse motum aut secundum naturam. Si
autem secundum naturam movebantur, necesse mun-
dum esse, si quis attendens velit considerare, Tunc
enim primum movens necesse movere seipsum motum
secundum naturam; et mota non violentia, in pro-
priis quiescentia locis, facere quem quidem habent nunc
ordinem, quae quidem gravitatem habentia ad medium ,
quae autem levitatem habentia a medio. Hanc autem
mundus habet dispositionem.

* Adhuc autem, tantum quaeret utique aliquis, utrum pos-
sibile aut impossibile erat mota inordinate et misceri
talibus mixturis quaedam, ex quibus constant secundum
naturam constituta corpora: dico autem, puta, ossa et
carnes, quemadmodum Empedocles inquit fieri in ami-
citia: dicit enim quod

Multorum capita sine cervice germinaverunt.

* His autem qui infinita in infinito mota faciunt, si quidem
unum movens, necesse una ferri latione: quare non
inordinate movebuntur. Si autem infinita moventia, et
lationes infinitas necessarium esse.- Si enim finitae, ordo
aliquis est: non enim ex non ferri in idem, inordinatio
accidit: neque enini nunc in idem feruntur omnia, sed
quae eiusdem generis solum.

* Adhuc autem, inordinate nihil est aliud quam praeter na-
turam: ordo enim propria sensibilium natura est. Sed
adhuc et hoc inconveniens et impossibile, infinitum in-
ordinatum habere motum: est enim natura illa rerum,
qualem habent plura et plurimo tempore. Accidit igitur
ipsis contrarium: inordinationem quidem esse secundum
naturam, ordinem autem et mundum praeter naturam,
quamvis nihil ut contingit sit eorum quae secundum
naturam.

* Videtur autem hoc ipsum etiam. Anaxagoras sumere bene:
ex immobilibus enim inchoat mundum facere. Tentant
autem et alii, congregantes aliqualiter, iterum movere
et segregare. Ex distantibus autem et motis non rationa-
bile facere generationem. Propter quod et Empedocles
praetermittit eam quae in amicitia: neque enim utique
poterat constituere caelum ex segregatis quidem con-
struens, congregationem autem faciens propter amici-
tiam: ex disgregatis enim est constitutus mundus ele-
mentis. Itaque necessarium fieri ex uno et congregato.

* Quod quidem igitur est naturalis quidam motus unius-
cuiusque corporum, quo non vi moventur, neque praeter
naturam, manifestum ex his.

cunda ratio in idem tendit ac prima, sed sumitur ex parte cor-
porum mixtorum. Si elementa, antequam mundus fieret, inor-
dinate movebantur, vel erat possibile quod ex ipsis sic motis
constituerentur corpora quae sunt secundum naturam; vel erat
impossibile. Si secundum, ergo non omnino inordinate move-
bantur: non enim poterant indifferenter quibuslibet motibus mo-
veri. Si primum, ergo iam erat completa mundi dispositio, etiam
quoad mixta. — 4. c) Tertia ratio coassumit positionem Demo-
criti et Leucippi, qui dixerunt infinita corpora indivisibilia moveri
in spatio infinito. Si et ipsi dicerent cum Platone quod ante
mundum corpora inordinate movebantur, infinita illa corpora
moverentur ab uno movente secundum speciem, vel ab infinitis.
Si ab uno, ergo ferrentur una specie motus localis, et sic non
inordinate moverentur: est enim aliqua ordinatio motus, quod
omnia feruntur in idem. Si ab infinitis, ergo essent infinitae

* Seq. cap. i.
Text. ὅσοι

εχ, 44.

* "Text. 33.

* Text. 24.

* Τοχί. 25.

* "Text. 26.

* Cf. lect. praec.
n. 4.

* Num. 6.

* a Deo om. 4.

* Cip, VE, D. t
Sqq.; S. Th. lect.

cap. v1 sq.
* Cap.v, n.8 sqq.;
S. Th. ect. ἐλ :

B

DE CAELO ET

species motus; quod est impossibile. Nec posset dici quod mo-
verentur a finitis principiis motus, quia si essent finitae species
motus, a finitis principiis causatae, iam attenderetur in eis aliquis
ordo. — 5. d) Positio Platonis sibi ipsi contradicit. Inordinate esse
est esse praeter naturam. lllud autem pertinet ad rationem na-
turae uniuscuiusque, quod in pluribus quae sunt unius generis,
et plurimo tempore invenitur. Platonicis ergo, inordinatum mo-
tum ante mundum constitutum ponentibus in infinito tempore,
accidit ponere simul contraria; scilicet inordinationem motus esse
secundum naturam, ordinationem autem, et ipsum mundum iam
constitutum, esse praeter naturam. — Quomodo rationes Aristotelis
possint intelligi ut directae vel contra mentem Platonis, vel contra
eius verba. -- 6. Ex dictis aliorum philosophorum improbatur posi-
tio tum Platonis, tum etiam Democriti et Leucippi; qui omnes duo
posuisse videntur circa corpora ante mundum existentia: a) quod
movebantur; b) quod erant segregata. Primum improbatur per

246

motus corporum naturalium, hic im-
probat opinionem Platonis circa idem*.
Et primo per rationes; secundo per dicta aliorum
philosophorum, qui circa hoc melius sensisse vi-
dentur, ibi: Videtur autem hoc ipsum * etc.

2. Circa primum ponit quatuor rationes. Circa
quarum primam dicit quod idem inconveniens
quod accidit Democrito et Leucippo, necesse est
accidere si quis ponat quod antequam mundus
esset factus, elementa ex quibus mundus consti-
tuitur, movebantur motu inordinato, sicut in 77-
maeo scribitur a Platone, narrante quod antequam
mundus a Deo * fieret, materia inordinate fluctua-
bat. Quod autem idem accidat ex hac positione,
ostendit subdens quod necesse est dicere, quod
motus inordinatus quo movebantur elementa, aut
esset violentus aut secundum naturam. Et si qui-
dem esset violentus, reditur in primam positio-
nem: unde accidit idem inconveniens. Si autem es-
set secundum naturam, hoc est contrarium posito.
Ponitur enim quod mundus nondum erat: si vero
elementa movebantur secundum naturam, necesse
est dicere quod tunc mundus erat, si quis attente
velit considerare. Nam cum omnis motus, etiam
secundum Platonem, reducatur sicut in causam in
primum movens, si elementa * quocunque modo
movebantur, necesse est dicere quod primum mo-
vens movebat seipsum secundum naturam. - Pri-
mum autem movens hic intelligitur non simpliciter
primum, quia hoc est omnino immobile, ut pro-
batur in VIII Physic. * et in XII Metaphys.**; sed
primum movens in genere naturalium moventium,
quod movet seipsüm, tanquam compositum ex
motore et moto, ut probatum est in VIII Physic. *
Alia tamen littera habet: primum movens necesse
movere ipsum motum (scilicet primum) secundum
naturam; et tunc intelligitur de primo motore ^?
movente simpliciter, quod est omnino immobile,
quod movet primum mobile. - Quocumque autem
modo accipiatur primum movens, necesse est

MUNDO LIB. III

dicta Anaxagorae, qui melius posuit mundum ex corporibus non
motis incoepisse. Motus enim est actus in potentia existentis, et
ita medium est inter primam potentiam et primum actum; sed in
his quae fiunt, principium sumitur ab iis quae omnino sunt in
potentia; ergo rationabilius est ponere mundum incoepisse ex
omnino non motis. - Secundum improbatur ex dictis aliorum,
qui ponentes ante mundi constitutionem omnia aliqualiter con-
gregata in unum, modum quomodo in mundi constitutione
ista congregata iterum moverentur et segregarentur, assignare
conati sunt, sicut Anaximander fecit et Empedocles. Quod autem
non sit rationabile ponere mundi generationem fuisse ex rebus
iam discretis, sic probatur. Sicut motus est actus quidam, ita et
discretio rerum ab invicem est per formas proprias, secundum
quod res sunt in actu: unde, quia generatio fit proprie ex eo quod
est in potentia, ideo non est rationabile mundum generare ex
rebus discretis et motis. - Conclusio.

quod moveat secundum naturam: non enim est
possibile ut id quod est praeter naturam, sit prius
eo quod est secundum naturam, ut ex praemissis *
patet. Si autem primum movens naturaliter mo-
vet, necesse est quod corpora mota, quae sequun-
tur motionem primi moventis, non moveantur
per violentiam, neque quiescant per violentiam 7
in propriis locis, sed servent eundem ordinem
quem nunc tenent; ita scilicet quod corpora gra-
via cedant ad medium et ibi quiescant, corpora
autem levia ferantur a medio et sursum maneant.
Haec autem est dispositio mundi existentis: se-
quitur ergo quod mundus esset antequam fieret.
Non ergo est consonum ponere quod elementa,
priusquam mundus fieret, moverentur secundum
naturam, sed * secundum violentiam. Et sic se-
quitur idem inconveniens quod Democrito et
Leucippo. ἐν

3. Secundam rationem ponit ibi: Adhuc au-
lem etc. Quae quidem quantum ad aliquid in
idem tendit quod prima, scilicet quod mundus *
esset antequam fieret: sed prima hoc concludebat
ex parte corporum simplicium, haec autem ratio
concludit ? ex parte corporum mixtorum (utrorum-
que enim dispositio attenditur etiam in consistentia

mundi). - Dicit ergo: si elementa, antequam mun--

dus fieret, movebantur inordinate, potest aliquis
quaerere utrum elementa quae inordinate move-
bantur, possent misceri talibus mixtionibus, ut ex eis
constituerentur corpora quae secundum naturam
consistunt *, scilicet carnes et ossa et alia huius-
modi. Si quis enim dicat hoc non fuisse possibile,
sequitur quod elementa non omnino * inordinate
movebantur, cum scilicet non possent indifferen-
ter quibuslibet motibus moveri. Nam Empedocles,
ponens elementa moveri ab amicitia, dixit quod
huiusmodi corpora per motum quo amicitia ea
movebat, constituebantur; ita * scilicet quod ex solis
motibus elementorum per amicitiam, alicui gene-
rabatur caro, alicui os, alicui caput, alicui manus;
unde dixit quod ex tali coniunctione * elementorum
per amicitiam, sunt producta multa capita sine

«) Nam cum ...si elementa, — P om, Nam, et, ut structuram sen-
tentiae servet, pro si legit si ergo. B om. si elementa... primum movens.

8) et tunc intelligitur de primo motore. — et etiam intelligitur de
primo motore simpliciter P; sed etiam in contextu patet esse falsum.
Par. om. motore.

Y) neque quiescant per violentiam. — per violentiam om. codd. —
Post duas lin. pro ad medium, in medium P. — Pro et sursum ma-
neant, et sursum moveantur P; sed ferantur a medio et sursum

moveantur fere tautologia est, dum ef sursum maneant quadrat su-
perius dicto et ibi quiescant.

9) concludit. — hoc concludit AB et Par. — Lin. seq. enim om. P, quia
BF corrupte habent eam, EG et Par. eadem. — Pro etiam in, et in
BFG, cum E, in A et Par. T

£) coniunctione. — motione AB, commotione EF et Par., commixtione
G. - Post unam lin. pro .Si ergo etc., P legit Si ergo sic dicatur, fuisse

impossibile haec produci; codd, exc. A pro Si ergo, Sic ergo sí.

* Lect. praeced.
5.3; eth lib. H,
lect. 1v, n. 6.

* yel ».

* motus P.

* constat p.

* omnia BEFG
Par.

* generatio E.

[
'
]
|
|
* non

et r Par.

n. 9.

"^

ἊΣ

r
4i
Y
h
N
3,
Ἢ
᾿ξ
?

CAP. Il, LECT. VI

cervice. Si ergo dicatur non fuisse possibile haec
produci, elementa non omnino inordinate mo-
vebantur. Si vero possibile erat haec produci,
iam erat completa mundi dispositio, non solum
quantum ad corpora simplicia, sed etiam quan-
tum ad mixta. — Est autem attendendum quod
germinatio * capitum sine cervice, secundum
Empedoclem, causatur ex amicitia, non secundum
ultimum terminum suae motionis, in quo ex
omnibus facit unum; sed secundum processum
quo paulatim plura * in unum redigit, ex elementis
corpora mixta * constituens.

4. Tertiam rationem ponit ibi: His autem qui
infinita etc. Inducitur autem haec ratio non abso-
lute contra Platonem, sed coassumendo opinio-
; nem Democriti et Leucippi, qui ponebant infinita
corpora indivisibilia moveri in spatio infinito. —
-. Dicit ergo quod illis qui ponunt infinita corpora
moveri in spatio infinito 5, si hanc positionem
Platonis susciperent, quod ante mundum elementa
moverentur motu inordinato, sequeretur incon-
veniens. Aut enim omnia illa infinta moverentur
ab uno movente (scilicet secundum speciem, puta
a gravitate vel levitate), aut ab infinitis. Et si qui-
dem ab uno, necesse esset ea ferri una specie
motus localis, puta motu qui. est sursum vel motu

om.spee Qui est deorsum: et ita non * moverentur inordi-

nate; iam enim in hoc attenditur aliqua ordinatio
motus, quod omnia feruntur in idem. Si vero
essent infinita principia motus specie differentia,
sequeretur quod etiam essent infinitae species
motus: quod est impossibile, secundum praemis-

* Lib. lec.m, sa *, in quibus ostensum est non esse infinitas et

indeterminatas species motus. Idem autem dicen-
dum est de finitis principiis motuum et finitis
motibus: quia si essent " finitae species motus,
causatae a finitis principiis, iam attenderetur in
eis aliquis ordo. Non enim inordinatio motuum
provenit ex hoc quod non omnia corpora ferun-
tur in idem, quod est esse plures species motus:
quia etiam nunc, quando, mundo iam facto, est
ordinatus motus corporum, non omnia corpora
feruntur in idem, sed solum ea quae sunt unius
generis, sicut omnia gravia deorsum. - Addit ergo
per hanc rationem ^ quod necesse est ponere
motus infinitos, si antequam mundus fieret, cor-
pora movebantur inordinate.

5. Quartam rationem ponit ibi: Adhuc autem
inordinate etc.; per quam ostenditur quod prae-
dicta positio sibi ipsi contradicit. Nihil enim aliud
est esse aliquid inordinate, quam esse praeter
naturam. In rebus enim sensibilibus apparet quod

247

ordo est propria natura eorum: quia scilicet per
propriam naturam unumquodque eorum incli-
natur ad aliquid certum; haec autem ὁ inclinatio
est ordo qui attenditur. in sensibilibus rebus;
tunc enim unumquodque dicitur inordinate agere
aut moveri, quando hoc accidit non secundum
inclinationem naturae propriae. Ex quo adhuc
apparet hoc esse inconveniens et impossibile ,

quod res sensibilis * habeat motum inordinatum *
infinitum, idest infinito tempore durantem: quia
sicut dictum est, motus inordinatus est, qui est
contra naturam ; apparet autem hoc ad rationem

naturae cuiuscumque rei pertinere *, quod inve- *.

niatur in pluribus quae sunt unius generis, et
plurimo tempore. Non enim dicitur esse naturale
homini quod aliquibus paucis convenit, puta esse
ambidextrum *; neque etiam quod convenit aliqui-
bus secundum aliquod modicum tempus, puta esse
febricitantem; sed quod in pluribus et frequentius
invenitur. Sic igitur accidit ipsis Platonicis DBrepnn
simul contraria: scilicet quod inordinatio * motus "
sit secundum naturam, eo quod fuit tempore infi-
nito ante mundum; et quod ordinatio motus, et
mundus constitutus motu iam ordinato, sit praeter

naturam, eo quod pauciori tempore fuit; quamvis

nihil eorum quae sunt secundum naturam, sit μὲ
contingit, idest absque certo ordine.

Est autem attendendum quod rationes Aristotelis
directe contra positionem Platonis procedunt, si
ex verbis eius intelligatur quod prius tempore erat
inordinatio motus elementorum, quam fieret mun-
dus. Sectatores autem Platonis dicunt eum hoc
non intellexisse; sed quod omnis ordinatio motus
sensibilium est a primo principio, ita quod alia *,
in se considerata, praeter influentiam primi prin-
cipii, sunt inordinata. Et secundum hoc Aristoteles
non obiicit hic contra sensum Platonis, sed contra
Platonicorum verba?, ne ab eis aliquis in erro-
rem inducatur.

6. Deinde cum dicit: Videtur autem hoc ipsum etc.,
improbat praedictam positionem ex dictis aliorum
philosophorum, qui super hoc melius sensisse
videntur *. Circa quod considerandum est quod
tam Democritus et Leucippus, quam etiam Plato,
duo videbantur posuisse circa corpora existentia
ante mundum: primo quidem quia ponebant ea
moveri; secundo quia ponebant ea segregata. Quan-
tum ergo ad primum, dicit quod hoc ipsum quod
consideratur circa constitutionem mundi, videtur
Anaxagoras bene sumere. Posuit enim quod mun-
dus incoeperit ex corporibus non prius motis.
Quod quidem rationabilius est quam dicere mun-

Ὁ Dicit ergo ... infinito. - Hoc homoteleuton om. PF, ita ut sensus
minus cohaereat.
Ἢ) Idem autem... quia si essent. — Ideo autem dicendum est de in-

- finitis motibus, quod si essent A; cet. habent et ipsi ideo; pro utroque

Jinitis EFG et Par. legunt infinitis, B pro altero tantum.

0) Addit ergo per hanc rationem. — Pro Addit, Adducit A, Addunt
F et Par, Addens E; pro rationem, intentionem P.

0) haec autem. — quae A, quae quidem E; corrupte quid quae B,
quidem quae F et Par., quidem quod G. — Post duas lineas pro accidit
non secundum, non accidit secundum B, accidit praeter sE; non om.
AFpEG et Par.

x) ambidextrum. — ambidextres codd. — Quae sequuntur neque

etiam ... febricitantem om. P, sed requiruntur ad integritatem exempli;
cf. superius ef plurimo tempore, inferius et frequentius.

X) contra Platonicorum verba. — contra plurimum verborum eius A,
contra pl'onü verborum eius BF, contra positionem verborum eius E,
contra Platonis verborum eius G, contra vim verborum eius Par.; num
omnes corrupte pro contra sonum verborum eius, quod quadraret ad
prout sonant verba eius, lib. I, lect. xxax, n. 2; vel pro contra super-
Jiciem verborum eius, quod conveniret cum lib. L lect. xxi, n. 87 Quoad
lectionem P, advertendum est quod s. Thomas hucusque nunquam dixit
Aristotelem obiicere contra verba Platonicorum, sed Platonis (cf. sicut
frequenter consuevit facere circa verba Platonis, lib. II, lect. xxi, n. 5),
quem codd. hic per eius indigitant.

mobilis p.

pertinere om.
dd.

ordinatio Pc.

* omnia x.

* ei add. P.

* ge add.
codd.

* existens P.

* etiam om. P.

* quas vn et Par.

248

dum fieri ex corporibus * prius motis. Nam motus
actus quidam est in potentia existentis *, et ita
medium est inter primam potentiam et primum
actum; in his autem quae fiunt, principium su-
mitur ab his quae sunt omnino in potentia; et
ideo rationabilius est principium mundi consti-
tuere ex his quae omnino non moventur, quam
ex rebus motis.

Quantum autem ad secundum, dicit quod etiam
alii philosophi ponentes principium mundi, cor-
gregantes aliqualiter (idest dicentes quod ante-
quam mundus fieret, erant omnia aliqualiter con-
gregata in unum) tentaverunt assignare modum,
quomodo res iterum moverentur et ad invicem
segregarentur, in ipsa mundi constitutione; sicut
posuit Anaximander, et etiam * Empedocles. Non
est enim rationabile quod aliquis faciat genera-
tionem mundi ex rebus prius distantibus et motis.
Sicut enim motus est actus quidam, ita etiam
discretio seu distantia rerum est per proprias for-
mas, secundum quod * res sunt in actu (secun-

DE CAELO ET MUNDO LIB. III

dum enim quod sunt in potentia res, non di-
scernuntur); et quia generatio proprie fit ex eo
quod est in potentia, ideo non est rationabile ge-
nerare mundum ex rebus discretis et motis. Et
inde est quod Empedocles in prima generatione
mundi praetermisit amicitiam, ad quam pertinet
congregare disgregata. Non enim poterat Empe-
docles tradere constitutionem caeli, idest mundi,
ita quod constitueret ipsum ex rebus prius * se-
gregatis, faciendo congregationem prius disgrega-
torum, per amicitiam: sic enim sequeretur quod
mundus esset constitutus ex elementis prius dis-
gregatis, quod est contra praedicta. Unde, quia
in constitutione mundi utebatur solum lite, ad
quam pertinet disgregare coniuncta, consequens
est quod mundus, secundum ipsum *, fieret ex
aliquo uno et congregato ex multis.

Ultimo autem epilogando concludit manifestum
esse ex praedictis quod est quidam naturalis mo-
tus uniuscuiusque corporis, quo non movetur per
violentiam, neque praeter naturam.

* prius om. p. -

* mundus etiam

fieret p.

AMANECER ESTNE, νων"...

sidadhés,

tede aca 3A ei m ir ram

CAP. II, LECT. VII 249

LECTIO SEPTIMA

OMNE CORPUS QUOD RECTO MOTU NATURALITER MOVETUR, GRAVITATEM HABET VEL LEVITATEM -
QUOMODO NATURALIS MOTUS ET VIOLENTUS PERFICIANTUR

ὅτι δ᾽ ἔνιχ ἔχειν ἀναγκαῖον ῥοπὴν βάρους x«i χουφό-
τῆτος, ἐκ τῶνδε δῆλον.

Κινεῖσθαι μὲν γάρ φαμεν ἀναγκαῖον εἶναι - εἰ δὲ μὴ ἕξει
φύσει ῥοπὴν τὸ κινούμενον) ἀδύνατον χινεῖσθαι ἢ
πρὸς τὸ μέσον ἢ ἀπὸ τοῦ μέσου.

Ἔστω γὰρ τὸ μὲν ἐφ᾽ οὐ À ἀβαρές, τὸ δ᾽ ἐφ᾽ οὐ B βάρος
ἔχον, ἐνηνέχθω δὲ τὸ ἀβαρὲς τὴν TA, τὸ δὲ B ἐν
τῷ ἴσῳ χρόνῳ τὴν ΓΕ" μείζω γὰρ οἰσθήσεται τὸ
βάρος ἔχον. 'Edw δὴ διαιρεθῇ τὸ σῶμα τὸ ἔχον βά-

τρος ὡς ἡ ΓΕ πρὸς τὴν ΓΔ (δυνατὸν γὰρ οὕτως ἔχειν
πρός τι τῶν ἐν αὐτῷ μορίων); εἰ τὸ ὅλον φέρεται
τὴν ὅλην τὴν TE, τὸ μόριον ἀνάγχη ἐν τῷ αὐτῷ
χρόνῳ τὴν ΓΔ φέρεσθαι, ὥστε ἴσον οἰσθήσεται τὸ
ἀβαρὲς xal τὸ θάρος ἔχον: ὅπερ ἀδύνατον. Ὁ δ᾽
αὐτὸς λόγος καὶ ἐπὶ κουφότητος.

Ἔτι δ᾽ εἰ ἔσται τι σῶμα κινούμενον μήτε κουφότητα
ἦτε βάρος ἔχον, ἀνάγκη τοῦτο βίᾳ χινεῖσθαι, βίᾳ

Ἢ κινούμενον ἄπειρον ποιεῖν τὴν κίνησιν. ᾿Επεὶ và.
δύναμίς τις ἡ κινοῦσα, τὸ δ᾽ ἔλαττον καὶ τὸ κουφό-
τερον ὑπὸ τῆς αὐτῆς δυνάμεως πλεῖον χινηθήσεται,
χεχινήσθω τὸ μὲν ig d τὸ À, τὸ ἀβαρές, τὴν ΓΕ,
τὸ δ᾽ ἐφ᾽ ᾧ τὸ B, τὸ βάρος ἔχον, ἐν τῷ ἴσῳ χρόνῳ
cn» TA. Διαιρεθέντος δὴ τοῦ βάρος ἔχοντος σώμα-
τος ὡς ἡ FE πρὸς τὴν ΓΔ, συμβήσεται τὸ ἀφαιρού-
μενον ἀπὸ τοῦ βάρος ἔχοντος σώματος τὴν ΓΕ φέ-
ρεσθαι ἐν τῷ ἴσῳ χρόνῳ, ἐπείπερ τὸ ὅλον ἐφέρετο
τὴν ΓΔ, Τὸ γὰρ τάχος ἕξει τὸ τοῦ ἐλάττονος πρὸς
τὸ τοῦ μείζονος ὡς τὸ μεῖζον σῶμα πρὸς τὸ ἔλατ-
τον. Ἴσον ἄρα τὸ ἀβαρὲς οἰσθήσεται σῶμα χαὶ τὸ
βάρος ἔχον ἐν τῷ αὐτῷ χρόνῳ. Τοῦτο δ᾽ ἀδύνατον.
ὥστ᾽ ἐπεὶ παντὸς τοῦ προστεθέντος μεῖζον χινήσε-
ται διάστημα τὸ ἀβαρές, ἄπειρον ἂν φέροιτο.

Φανερὸν οὖν ὅτι ἀνάγκη πᾶν σῶμα βάρος ἔχειν 7j χου-
φότητα τὸ διωρισμένον.

᾿Επεὶ δὲ φύσις μέν ἐστιν ἡ ἐν αὐτῷ ὑπάρχούσα κινή-
σεως ἀρχή, δύναμις δ᾽ ἡ ἐν ἄλλῳ ἡ ἄλλο, κίνησις
δὲ ἡ μὲν κατὰ φύσιν ἡ δὲ βίαιος πᾶσα,

τὴν μὲν κατὰ φύσιν, οἷον τῷ λίθῳ τὴν κάτω, θᾶττον
ποιήσει τὸ χατὰ δύναμιν, τὴν δὲ παρὰ φύσιν ὅλως
αὐτή.

Πρὸς ἀμφότερα δὲ ὥσπερ ὀργάνῳ χρῆται τῷ ἀέρι" πέ-
φυχε γὰρ οὗτος χαὶ κοῦφος εἶναι χαὶ βαρύς. Τὴν
μὲν οὖν ἄνω ποιήσει φορον dj κοῦφος, ὅταν ὠσθῇ
x«l λάβῃ τὴν ἀρχὴν ἀπὸ τῆς δυνάμεως, τὴν δὲ
χάτω πάλιν ἡ βαρύς: ὥσπερ γὰρ ἐναφαψασα παρα-
δίδωσιν ἑχατέρῳ. Διὸ καὶ οὐ παραχολουθοῦντος τοῦ
κινήσαντος φέρεται τὸ βίᾳ χκινηθέν. Ei γὰρ μὴ τοι-
οὔτόν τι τὸ σῶμα ὑπῆρχεν, οὐχ ἂν ἦν ἡ βίᾳ κίνησις.

Καὶ τὴν κατὰ φύσιν δ᾽ ἑχάστου κίνησιν συνεπουρίζει
τὸν αὐτὴν τρόπον.

Ὅτι μὲν οὖν ἅπαν ἢ χοῦφον ἢ βαρύ, καὶ πῶς αἱ παρὰ
φύσιν ἔχουσι κινήσεις) ἐκ τούτων φανερόν.

SyNoPsis. — 1. Argumentum textus. -- Corpora quae natura-
liter motu recto moventur, habent gravitatem et levitatem, qui-
bus ad propria loca inclinantur. — 2. Si enim. id quod movetur
non habeat inclinationem naturalem ad determinatum locum,
impossibile est quod moveatur vel ad medium (quod fit per
inclinationem gravitatis), vel a medio (quod fit per inclinationem
levitatis). Ergo necesse est corpora quae motu recto moventur,
gravitatem habere et levitatem. — 3. Probatur quod corpora non
habentia gravitatem et levitatem, non moverentur. a) Non mo-

Opp. D. Tuowas T. III.

* Quod autem quaedam habere necessarium inclinationem
gravitatis et levitatis, ex his palam.

Moveri quidem enim inquimus necessarium esse: si autem
non habebit natura inclinationem quod movetur, im-
possibile moveri aut ad medium aut a medio.

Sit enim quod quidem in quo A non grave, quod autem
in quo B gravitatem habens. Feratur autem non grave
per eam quae GD, quod autem B in aequali tempore

* Seq. cap. ir et
text. 26.

per eam quae GE: per maius enim feretur gravitatem ἡ

habens. Si itaque dividatur corpus habens gravitatem
ut quae GE ad eam quae GD (possibile enim sic se
habere ad aliquid earum quae in ipso partium), si to-
tum fertur per totam GE, partem necesse est in eodem
tempore eam quae GD ferri. Itaque per aequale feretur
non grave, et gravitatem habens: quod quidem impos-
sibile. Eadem autem ratio et in levitate.

* Adhuc autem, si erit aliquod corpus motum neque levi-
tatem neque gravitatem habens, necesse hoc vi moveri.
Quod autem vi movetur, infinitum facit motum. Quo-
niam enim virtus quaedam movens, minus et levius ab
eadem virtute plus movebitur. Motum sit quod quidem
in quo A non grave, per eam quae GE; quod autem
in quo B gravitatem habens, in aequali tempore per
eam quae GD. Diviso autem gravitatem habente cor-
pore ut quae GE ad eam quae GD, accidet ablatum a
gravitatem habente corpore, per GE ferri in aequali
tempore; quoniam totum ferebatur per eam quae GD.
Velocitatem enim habebit quod minoris ad hoc quod
maioris, ut maius corpus ad minus. Aequale igitur non
grave feretur corpus, et gravitatem habens, in eodem
tempore. Hoc autem impossibile. Itaque, quoniam omni
apposito maiorem movebitur distensionem non grave,
infinitum utique movebitur.

Manifestum igitur quod. necesse corpus omne gravitatem
habere aut levitatem, quod determinatum.

* Quoniam autem natura est in ipso existens motus princi-
pium, virtus autem in alio secundum quod aliud; mo-
tus autem hic quidem secundum naturam, hic autem
violentus, omnis.

Eum quidem qui secundum naturam, puta lapidi eum qui
deorsum, velociorem faciet quod secundum virtutem:
eum autem qui praeter naturam, totaliter ipsa.

Ad ambo autem tanquam organo utitur aere. Natus est
enim hic et levis esse et gravis. Eam quidem igitur
quae sursum faciet lationem secundum quod levis, cum
feratur et sumat principium a virtute; quod deorsum
iterum secundum quod gravis: velut enim imprimens
tradit utrique. Propter quod et non assequente eo quod
movit, fertur vi motum. Si enim non tale aliquod cor-
pus existeret, non utique esset qui vi motus.

Et eum autem qui secundum naturam uniuscuiusque mo-
tum promovet eodem modo.

Quod quidem igitur omne aut leve aut grave, et qualiter
praeter naturam habent se motus, ex his manifestum.

verentur naturaliter. Nam si ita esset, sequeretur quod corpus
habens gravitatem et corpus non habens gravitatem, eodem tem-
pore per aequalem magnitudinem ferrentur; quod est impos-
sibile. — Consequentia manifestatur. Si A, corpus non habens
gravitatem, movetur, motu qui est ad medium, per spatium GD
in determinato tempore, corpus B, gravitatem habens, eodem
tempore moveretur per maius spatium GE. "Unde talis pars
posset sumi a corpore B, quae, gravitatem habens, aequali
tempore cum Α gravitatem non habente, spatium GD per-

32

* Text, 27.

* Text. 28.

* hic add. 4.

*naturalibus ad-
dit 4.
* Cf. lect. v, n. 1.

* Cap. 1, n. 1 5qq.;
S.Th. lect. v
sqq.

* tendat A4.

* Num. praec.

* moveantur E,
om. BpF.

* Num. seq.

DE CAELO ET

transiret. - Eadem ratio est si alterum corpus ponatur non habere
levitatem. — 4. b) Praedicta corpora non possent inoveri per vio-
lentiam. Sequeretur enim quod corpus non grave moveretur
infinita velocitate; quod est impossibile. — Probatur consequentia.
In motw violento, quantumcumque velociter moveatur sursum
aliquod corpus grave, adhuc corpus non grave movebitur in
eodem tempore per maius spatium. — Eadem ratio est de corpore
non levi. - Conclusio. - 5. Quomodo perficiantur motus naturalis
et motus violentus. - Textus divisio. — Motus naturalis et vio-
lentus differunt secundum sua principia. Nam motus secundum
naturam est, cuius principium est in eo quod movetur : scilicet
principium activum vel passivum, seu potentia per quam aliquid
naturaliter est susceptivum motionis alterius (ex quo sequitur
motum quo inferiora a superioribus moventur, non esse violen-
tum, sed naturalem; quia inest eis naturalis aptitudo ut sequan-
tur motiones superiorum). Motus autem violentus est, cuius
principium est totaliter ab extrinseco. - Hi duo motus misceri
possunt; ut cum lapis per violentiam velocius movetur deorsum.
— 6. Quomodo aer deserviat utrique motui. - Et primo motui
violento. Virtuti motoris violenti deservit aer tanquam instru-
mentum ad motum sursum et ad motum deorsum. Secundum
enim quod aer est levis, perficit motum violentum qui est sur-

250

ostquam Philosophus ostendit quod
SJ corpora naturalia habent motus natu-
2x P rales, et improbavit positiones philo-
sophorum qui circa hoc erraverunt,
hic ostendit quod corpora quae * moventur natu-
raliter motu recto, habent gravitatem et levitatem :
principia enim motus, naturalis in dictis corpori-
bus * attenduntur secundum gravitatem et levita-
tem ἢ. - Primo ergo proponit quod intendit; dicens
manifestum esse ex his quae sequuntur, quod
quaedam corpora, quae scilicet moventur natu-
raliter motu recto, necesse est habere gravitatem
et levitatem, quibus inclinantur ad propria loca.
Dicit autem quaedam, ad differentiam eorum quae
circulariter moventur.

2. Secundo ibi: Moveri quidem enim etc., in-
ducit probationem ad propositum, dicens: Hic di-
cimus communiter quod. necesse est corpora na-
turalia moveri: ex hoc enim dicuntur naturalia,
quod habent in seipsis principium motus, ut ex
II Physic. * apparet. Sed si illud quod movetur
non habet naturalem inclinationem, qua tendit * in
aliquem locum determinatum, impossibile est quod
moveatur vel ad medium, quod fit per inclina-
tionem gravitatis, vel a medio, quod fit per incli-
nationem levitatis. Ergo necesse est corpora quae
moventur motu recto, habere gravitatem et levi-
tatem.

3. Tertio ibi: Si? enim quod quidem in quo etc.,
probat quod supposuerat *; scilicet quod, si prae-
dicta corpora non habeant gravitatem et levita-
tem, quod non moverentur *. Et primo ostendit
quod non moverentur naturaliter; secundo osten-
dit quod non moverentur per violentiam, ibi:
Adhuc autem si erit aliquod corpus * etc.

Dicit ergo primo quod, si aliquod inferiorum
corporum non habet gravitatem vel levitatem, sint
duo corpora, quorum unum sit A, non habens
gravitatem, aliud autem sit B, habens gravitatem.
Moveatur autem A, quod est corpus non grave,
aliquo determinato tempore, puta per spatium

MUNDO LIB. III

sum: secundum autem quod est gravis, perficit motum qui est
deorsum. Nam tum aeri tum corpori gravi, puta lapidi, per
modum cuiusdam impressionis virtus violenti motoris dat mo-
tum: et quia aer per hanc impressionem velocius movetur quam
lapis, etiam desistente violento motore, ulterius propellit lapi-
dem, et etiam aerem coniunctum. — Concluditur quod aer est
instrumentum necessarium motus violenti. — 7. Secundo motum
naturalem aer promovet eodem modo ac violentum: inquan-
tum scilicet per suam levitatem coadiuvat ad motum sursum,
per gravitatem autem ad motum deorsum. — 8. Dubitatur utrum
ex necessitate, vel solum propter bene esse aer naturali motui
deserviat. — Respondet Averroes ex necessitate. a) Quia, cum,
ut ipse existimat, corpus grave vel leve moveat seipsüm, hoc
non potest esse nisi per accidens, inquantum per formam suam
movet aerem, ad cuius motum ipsum grave movetur. b) Cum
inter movens et mobile quandam resistentiam esse oporteat, quae
non est materiae corporis gravis vel levis respectu formae, ne-
cessarium est eam esse ex parte corporis medii, scilicet aeris vel
aquae.— 9. Refutatur haec Averrois determinatio. Utraque eius
ratio nititur falso supposito, quod nempe forma corporis gravis et
levis sit principium activum motus per modum moventis: cum
tamen non sit id quod agit, sed id quo movens movet. — Epilogus.

unius horae, per magnitudinem quae est GD,
motu scilicet qui est ad medium. Corpus autem
quod est B, gravitatem habens, feretur in eodem
tempore, eadem specie motus, per maiorem ma-
gnitudinem, quae sit GE: necesse est enim quod
corpus habens gravitatem, feratur aequali tempore
per maius spatium quam corpus non habens gra-
vitatem ; sicut et corpus gravius velocius fertur *
deorsum quam corpus minus grave. Dividatur
autem corpus B, habens gravitatem, secundum pro-
portionem quae est GE ad * GD, ut scilicet se ha-
beat totum B ad partem eius, puta quae sit C *,
sicut se habet totum GE ad GD: nihil enim prohi-
bet talem divisionem fieri corporis B, cum omne
corpus finitum possit dividi secundum quamcum-
que proportionem datam. Procedatur ergo sic.
Sicut se habet GE ad GD, ita se habet * B ad
partem eius; ergo permutatim, sicut se habet to-
tum B ad totum GE, ita se habet pars divisa ^
ad GD. Si ergo totum B fertur tempore deter-
minato per totum GE, necesse est quod pars
ipsius B in eodem tempore feratur per magni-
tudinem GD. In eodem autem tempore corpus
A, non habens gravitatem, ferebatur super ean-
dem magnitudinem. Ergo sequetur quod corpus
habens gravitatem, et corpus non habens gravi-
tatem, in aequali tempore ferantur super eandem
magnitudinem. Et eadem ratio est, si alterum cor-
pus ponatur habere levitatem. Sic ergo manife-
stum est quod sequitur inconveniens, si aliquod
inferiorum corporum ponatur non habere gravi-
tatem neque levitatem.

4. Deinde cum dicit: Adhuc autem si erit aliquod
corpus etc., ostendit quod, si sit aliquod inferiorum
corporum non habens gravitatem vel levitatem,
quod non possit per violentiam moveri. Et dicit:
ex quo ostensum est per rationem praedictam *
quod corpus carens * gravitate vel levitate non
potest moveri naturaliter motu recto, necesse est,
si movetur *, quod moveatur per violentiam: nam

omnis motus huiusmodi corporum aut est naturalis

«) gravius velocius fertur. — ta E; velocius om. AFG et Par.; B
hab. lacunam; P legit gravius feretur citius.

8) pars divisa. — pars B ab eo divisa A, B pars divisa EFG et

Par. - Immediate pro GD P habet GE.

* GE ad om. r.
* Er.

* totum add. r.

* Num. praec.
* sine P.

* moveretur P. —

-

TD M

ed

* etiam add. AEG
et Par.

CAP. II, LECT. VII

aut violentus. Sed nec per violentiam moveri po-
terit: quia si moveatur per violentiam, necesse est
quod sit motus infinitus, idest infinitae velocitatis;
quod est impossibile. Et quod hoc sequatur, pro-
bat, praemisso hoc principio, quod si aliqua virtus,
idest violentia, sit movens aliquod corpus, minus
et levius 7 ab eadem virtute, idest ab eadem vio-
lentia, plus, idest velocius, movebitur in motu,
scilicet sursum ?: nam corpus maius et gravius
magis violentiae resistet. Sit igitur A corpus non
habens gravitatem, quod violenter moveatur sur-
sum per magnitudinem quae est GE; aliud autem
corpus sit B, gravitatem habens, quod ab eadem
virtute in aequali tempore moveatur per magni-
tudinem quae est GD, minorem utique quam
GE. Sicut gravius minus movetur ab eadem vir-
tute, ita* grave minus quam non grave. Dividatur

. ergo corpus B, habens gravitatem, secundum pro-

*Vid.num.praec.

r * qua P.

- * moto A, in toto
. cet.

* non om. P.

* superius fecit

portionem quae est magnitudinis GE ad GD. Se-
quetur ergo, sicut et prius *, quod id quod aufertur
per divisionem a corpore B gravitatem habente,
feratur per magnitudinem GE in aequali tempore,
in quo ferabatur per ipsam corpus A non ha-
bens gravitatem: quia * totum corpus B in eodem
tempore ferebatur per magnitudinem GD, quae
est minor. Oportet enim esse proportionem ve-
locitatis minoris magnitudinis ad maiorem, sicut
se habet maius corpus ad minus; ita scilicet quod
in eodem tempore maius corpus moveatur per
minorem magnitudinem, et minus per maiorem;
quia minus corpus ab eadem virtute velocius
movetur. Sequetur igitur quod per aequale spa-
tium feratur corpus non grave, et corpus habens
gravitatem, in eodem tempore; quod est impos-
sibile. Quodcumque autem corpus grave propona-
tur, quantumcumque velociter moveatur *, adhuc
corpus non grave movebitur in eodem tempore
per maius spatium. Sic igitur sequetur quod corpus
non grave moveatur infinita velocitate per violen-
tiam; quod est impossibile. Et eadem ratio est de
corpore non * levi.

Sic ergo epilogando concludit manifestum esse
quod omne corpus quod determinatum est, scilicet
quod movetur motu recto, habet gravitatem vel
levitatem. Dicitur autem corpus quod movetur
motu recto determinatum *, vel quia hic determi-
nate de ipso loquitur; vel quia huiusmodi corpora
moventur motu recto prout sunt segregata et di-
visa, non autem secundum se tota.

5. Deinde cum dicit: Quoniam autem natura etc.,
quia fecerat * mentionem de motu naturali et vio-

251

lento, hic ostendit qualiter uterque motus perfi-
ciatur *. Et circa hoc duo facit: primo ostendit
differentiam motus naturalis et violenti; secundo
ostendit quomodo uterque motus invenitur in
aere, ibi: 44 ambo autem * etc. Circa primum
duo facit: primo ostendit differentiam motus na-
turalis et violenti; secundo ostendit quomodo
violenta admiscentur etiam motui naturali 5, ibi:
Eum quidem * etc.

Differunt autem motus naturalis et violentus
secundum sua principia; et ideo primo definit
principia utriusque motus. Et dicit quod natura
est principium motus existens in eo quod move-
tur, ut manifestum est in II Physic.*: virtus àu-
tem, idest potentia movens per violentiam, est
principium motus existens in alio, secundum quod
est aliud. Quod quidem dicit * quia potest per
accidens principium motus violenti esse in eodem,
non tamen secundum quod est idem, sed secun-
dum quod est aliud; sicut etiam medicus sanat
seipsum non sicut medicum, sed sicut infirmum.
Et ex hoc patet quod quidam motus est secun-
dum naturam, quidam autem motus est violentus.
Est enim motus secundum naturam, cuius prin-
cipium est in ipso quod movetur: non solum
autem principium activum, sed etiam passivum,
quod * quidem est potentia per quam aliquid
est naturaliter susceptivum motionis alterius. Et
ideo, cum corpora inferiora moventur a corporibus
superioribus, non est motus violentus, sed natu-
ralis: quia in corporibus inferioribus est naturalis
aptitudo ut sequantur motiones superiorum cor-
porum. Motus autem violentus est quando nullum
principium motus est ab intrinseco, sed solum ab
extrinseco "; sicut cum homo proiicit corpus grave
sursum, in quo nulla est naturalis aptitudo ad
talem motum.

Ostendit autem consequenter quomodo violen-
tia admisceatur * motui naturali. Eum enim mo-
tum qui est alicui corpori naturalis, sicut lapidi est
motus naturalis deorsum, potentia violenter mo-
vens facit quandoque velociorem: et sic talis motus
quodammodo est commixtus, dum speciem habet
a natura, additionem autem velocitatis a motore
violento. Sed motum violentum totaliter perficit
ipsa violentia, quia dat ei et speciem motus et
mensuram velocitatis *: quocumque enim modo
esset ibi aliquid a natura, non esset praeter na-
turam.

6. Deinde cum dicit: Ad ambo autem etc., osten-
dit quomodo aer deservit utrique motui. Et pri-

ἢ minus et levius. -- Ita A; cet. corrumpunt e£ in vel. P habet
gravius vel levius, sed cf. textum et paulo infra corpus maius et gravius.

9) scilicet sursum. — Pro sursum, deorsum P et codd. exc. 56, cuius
lectionem adoptamus tanquam a contextu requisitam. — Lin. seq. pro
magis violentiae resistet, magis violenter resistit P. Quae sequuntur,
Sit igitur etc. usque ad Oportet enim esse exclus., omittuntur in BF,
in Par. vero adduntur in margine per ipsum amanuensem.

£) scilicet quod movetur... determinatum. — In hac parte A re-
petit, et BFGpE cum Par. omittunt homoteleuton habet gravitatem ...
motu recto; P corrigit legendo scilicet quod movetur motu recto, ne-

- cessario habet gravitatem vel levitatem. Et dicit notanter determina-

tum. — Linea sequenti pro de ipso, de ipsa P. — Pro segregata et di-
visa, segregata et diversa PG.
C) violenta... naturali. — violenta adversentur in motu naturali P ;

pro violenta admiscentur, violena ( violentia 9?) admiscetur A, cf. infra
Ostendit autem etc.

ἢ) quando nullum ... extrinseco. — Ita A; Par. om. sed solum ab
extrinseco; cet. om. intrinseco sed solum ab; P corrigit: quando prin-
cipium motus est ab extrinseco.

90) Eum enim motum ... mensuram velocitatis. — Codd. exc. A omit-
tunt a motore violento... mensuram velocitatis, ita ut sensum tollant.
Ipse A post a motore violento corrupte legit secundum secundum mo-
tum mutabilem totaliter etc., quod interpretati sumus per sed motum
violentum totaliter. P om. dictum homoteleuton, et totum reformat hoc
modo: pro Eum legit Cum et pro dum speciem habet a natura, addi-
tionem autem velocitatis (quae est lectio codd. omittentium homoteleu-
ton), dum secum habet a natura additionem velocitatis. — Linea se-
quenti pro 7on, nec P.

* Cf. lect. v, n. 1.

* Num. seq.

* Infra hoc num.

* Loco supra ci-
tato.

* dicitur P et co-
dices exc. A4.

* qui BEFG et Par.

* commisceatur
BEG, "misceatur P.

* Num. seq.

* Lect. tit, n. 7.
** ita codd.
* Cap. rv, n. 1 sq.

* sumil A, sumat
86; οἵ, text.
** q. add. codd.

* medium A.

* generato A.

* etiam om. Par.,
quod om. cet.

* desinente ».

* dicitur om. P.
** Cap. $0.5:
S. Th. lect. xxii,
n. 3.

DE CAELO ET

mo quomodo deservit motui violento; secundo
quomodo deservit motui naturali, ibi: E? eum
aulem qui secundum naturam * etc.

Dicit ergo primo quod virtus motoris violenti
utitur aere tanquam quodam instrumento ad arn-
bo, idest ad motum sursum et ad motum deor-
sum. Aer autem natus est esse levis et gravis:
A. enim supra * dictum est, et infra ** in quar-

* plenius dicetur, ignis est simpliciter levis,
tod autem simpliciter gravis, aer autem et aqua
medio modo se habent inter utrumque: nam aer
ad ignem quidem est gravis, ad aquam autem et
terram est levis; aqua:autem ad terram quidem est
levis, ad ignem autem et aerem est gravis. Sic igi-
tur aer, secundum quod est levis, perficiet motum
violentum qui est sursum (ita tamen prout move-
tur, et fuerit * principium talis motionis ** potentia
violenti motoris): motum autem qui est deorsum
perficit secundum quod est gravis. Virtus enim
violenti motoris, per modum * cuiusdam impres-
sionis, tradit motum zu£rique, idest vel aeri sursum
moto et deorsum moto, vel etiam aeri et corpori
gravi, puta lapidi. Non est autem intelligendum
quod virtus violenti motoris imprimat lapidi qui
per violentiam movetur, aliquam virtutem per
quam moveatur, sicut virtus generantis imprimit
genito * formam, quam consequitur motus natura-
lis: nam sic motus violentus esset a principio
intrinseco, quod est contra rationem motus vio-
lenti. Sequeretur etiam * quod lapis, ex hoc ipso
quod movetur localiter per violentiam, alterare-
tur: quod est contra sensum. Imprimit ergo motor
violentus lapidi solum. motum: quod quidem fit
dum tangit ipsum. Sed quia aer est susceptibilior
talis impressionis, tum quia est subtilior, tum quia
est quodammodo levis, velocius movetur per im-
pressionem violenti motoris, quam lapis: et sic,
desistente * violento motore, aer ab eo motus ul-
terius propellit lapidem, et etiam aerem coniun-
ctum; qui etiam movet lapidem ulterius, et hoc fit
quousque durat impressio primi motoris violenti,
ut dicitur * in VIII Physic. ** Et inde est quod,
quamvis motor violentus non sequatur ipsum mo-
bile quod per violentiam fertur, puta lapidem, ut
praesentialiter ipsum moveat, tamen movet per
impressionem aeris: si enim non esset tale cor-
pus quale est aer, non esset motus violentus. -
Ex quo patet quod aer est instrumentum motus
violenti necessarium, et non solum propter bene
esse.

7. Deinde cum dicit: Et eum autem qui secun-
dum naturam etc., ostendit quomodo aer deser-
viat motui naturali. Et dicit quod aer eodem
modo promovet motum naturalem uniuscuiusque
corporum, sicut et motum violentum: inquantum

252

MUNDO LIB. III

scilicet per suam levitatem coadiuvat ad motum
qui est sursum, per suam autem gravitatem ad
motum qui est deorsum.

8. Potest autem esse dubium utrum aer deser-
viat motui naturali corporum gravium et levium

ex necessitate, vel solum propter bene esse.- Deter- -

minat autem Averroes quod etiam motui naturali
deserviat ex necessitate: et hoc duplici ratione.
Primo quidem quia, sicut ipse dicit in commento
suo in hoc loco, motor gravium et levium est
generans, qui, dum dat formam, ex consequenti
dat motum naturalem, sicut et omnia accidentia
naturalia quae consequuntur formam: et sic ge-
nerans causat motum naturalem mediante forma.
Motus autem naturalis debet immediate sequi a
suo motore. Unde, cum motus naturalis non im-
mediate sequatur a generante, sed a forma, vide-
tur quod forma sit proprius motor in motu na-
turali ' Unde videtur quod corpora gravia et levia
quodammodo moveant seipsa. Non autem per
se: quia movens seipsum dividitur in movens et
motum, ut probatur in VIII Physic. *; quod non
invenitur in corporibus gravibus et levibus, quae 5
non * dividuntur nisi in formam et materiam,
cuius non est moveri, ut probatur in V Physic. *
Unde relinquitur quod corpus grave vel leve mo-
veat seipsum per accidens, sicut nauta qui movet
navem, ad cuius motum ipse movetur: et simi-
liter corpus grave et leve per suam formam mo-
vet aerem, ad cuius motum ipsum corpus grave
et leve movetur. Et sic concludit quod aer sit de
necessitate motus naturalis *. - Secundo quia, ut
ipse dicit in commento IV Physic., oportet esse
aliquam resistentiam inter movens et mobile.
Nulla autem est resistentia materiae corporis gra-
vis vel levis ad eius formam, quae est principium
motus. Et ideo necesse est quod sit aliqua resi-
stentia ex parte medii, quod est aer vel aqua: et
sic aer est de necessitate motus naturalis.

9. Utrumque autem ex eadem radice erroris
procedit. Existimavit enim quod forma corporis
gravis etlevis sit principium activum motus * per
modum moventis, ut * sic oporteat esse aliquam
resistentiam ad inclinationem formae; et quod mo-
tus non procedat immediate a generante qui dat
formam. Sed hoc est omnino falsum. Nam forma
gravis et levis non est principium motus sicut
agens motum, sed sicut quo movens movet; sicut
color? est principium visionis, quo aliquid vide-
tur. Unde et Aristoteles dicit in VIII Physic. *,

post ea quae ^ dixerat de motu gravium et levium: 97

quod quidem igitur nihil horum movet seipsum
manifestum est: sed motus habent principium, non
movendi neque faciendi, sed patiendi. Sic igitur

motus gravium et levium non procedit a gene-

Ὁ Unde, cum... motu naturali. — cum motus naturalis non imme-
diate sequatur a generante, sed forma sit proprius motor in motu
naturali P, male corrigendo lectionem BEFG et Par. qui omittunt ho-
moteleuton videtur quod forma.

x) quod aer sit de necessitate motus naturalis. — Ita sF; cet. pro
naturalis habent violenti. P habet quod aer de necessitate deservit
motui naturali; sed et ipsa in fine num. cum codicibus legit et sic

aer est de necessitate motus naturalis. Linea sequenti pro ZV Physic.,
quarto Physic. P.

* motus om. P.

* et p.

S

Δ) quo movens movet; sicut color. — quo movens color A, quo mo-

vens sicut color EGpF, quo movens sicut calor Par.; B habet lac.

p) post ea quae. — postquam E, postquam ea quae B. — In sequenti
textu Aristotelis P om. igitur, et pro /abent legit habeat; sed lib, I,
lect. nr, n, 4, legit habent in eodem textu.

à

Av, num.6;
lect. viit,

m

* requiritur co-
dices.

CAP. II, LECT. VII

rante mediante alio principio movente '; neque
etiam oportet aliam resistentiam quaerere in hoc
motu, quam illam quae est inter generans et ge-
nitum. Et sic relinquitür quod aer non requiratur *
ad motum naturalem ex necessitate, sicut in motu

violento. Quia id quod naturaliter movetur, habet.

sibi inditam virtutem, quae est principium mo-
tus: unde non oportet quod ab alio impellente
moveatur, sicut id quod per violentiam movetur,
quia nullam virtutem inditam habet, ad quam se-

253

quatur talis motus. - Et hanc etiam differentiam
designant verba Aristotelis: nam de motu vio-
lento loquens, dicit * quod nisi esset aliquod tale
corpus, non esset qui vi motus; de motu autem
naturali dicit quod aer promovet eum qui secun-
dum naturam uniuscuiusque motum.

Ultimo autem epilogando concludit manifestum
esse ex praedictis quod omne corpus aut est leve
aut grave, et qualiter se habeant motus qui sunt
praeter naturam.

y) non procedit a generante mediante alio principio movente. —
procedit a generante immediate P, quia codd. exc. A omittunt alio
principio movente, quod, praesertim si compendiis scribitur, aequivalet
homoteleuto. — Statim pro aliam, alteram P et codd. exc. A.

E) loquens, dicit. -- loquens om. AEFG, pro dicit, dixit codd. —
Linea sequenti ad verba qui vi motus, pro qui vi, quidem E, qui
BpFG et Par., spatium alb. A. Altera linea pro promovet, primo mo-
vet P; conf. textum.

254

DE CAELO ET MUNDO LIB. III

LECTIO OCTAVA

NON

OMNIUM ESSE GENERATIONEM, ITERUM OSTENDITUR - QUID SIT ELEMENTUM -

QUAEDAM CORPORUM ELEMENTA EXISTERE, INFERTUR

Ὅτι δ᾽ οὔτε πάντων ἐστὶ γένεσις οὔθ᾽ ἁπλῶς οὐδενός,
δῆλον ix τῶν προειρημένων"

ἀδύνατον 13e παντὸς σώματος εἶγαι γένεσιν, εἰ μὴ καὶ
κενὸν εἶναί τι δυνατὸν χεχωρισμένον" ἐν ᾧ γὰρ ἔσται
τόπῳ τὸ γινόμενον; εἰ ἐγένετο; ἐν τούτῳ πρότερον τὸ
κενὸν ἀναγκαῖον εἶναι σώματος μηθενὸς ὄντος.

ἤλλλο μὲν γὰρ ἐξ ἄλλου σῶμα γίγνεσθαι δυνατόν, οἷον
ἐξ ἀέρος n ὅλως ix μηδενὸς ἄλλου προῦπάρ-
χόντος peel ους ἀδύνατον" μάλιστα μὲν γὰρ ἐκ δυ-
γάμει τινὸς ὄντος σώματος ἐνεργείᾳ γένοιτ᾽ ἂν σῶμα.
'AXX εἰ τὸ δυνάμει ὃν σῶμα μηθέν ἐστιν ἄλλο σῶμα
ἐνεργείᾳ πρότερον, κενὸν ἔσται κεχωρισμένον.

Λοιπὸν δ᾽ εἰπεῖν τίνων τέ ἐστι γένεσις σωμάτων, xal
διὰ τί ἐστιν. ᾿Επεὶ οὖν ἐν ἅπασιν ἡ γνῶσις διὰ τῶν
πρώτων, πρῶτα δὲ τῶν ἐνυπαρχόντων τὰ στοιχεῖα,
σχεπτέον ποῖα τῶν τοιούτων σωμάτων ἐστὶ στοι-
χεῖα, καὶ διὰ τί ἐστιν, ἔπειτα μετὸ ταῦτα πόσα
τε χαὶ ποῖ ἄττα. Τοῦτο δ᾽ ἔσται φανερὸν ὑποθεμέ-
νοις τίς ἐστιν ἡ τοῦ στοιχείου φύσις.

Ecco δὴ στοιχεῖον τῶν σωμάτων, εἰς ὃ τἄλλα σώματα
διαιρεῖται, ἐνυπάρχον δυνάμει ἢ ἐνεργείᾳ: τοῦτο
γὰρ ποτέρως; ἔτι ἀμφισβητήσιμον. Αὐτὸ δ᾽ ἐστὶν
ἀδιαίρετον εἰς ἕτερα τῷ εἴδει"

τοιοῦτον γάρ τι τὸ στοιχεῖον ἅπαντες καὶ ἐν ἅπασι
βούλονται λέγειν.

Εἰ διὴ τὸ εἰρημένον ἐστὶ στοιχεῖον, ἀνάγκη εἶναι ἄττα
τοιαῦτα τῶν σωμάτων. ᾿Εν μὲν 1 σαρχὶ καὶ ξύλῳ
καὶ ἑκάστῳ τῶν τοιούτων ἔνεστι δυνάμει πῦρ καὶ
γῇ φανερὰ γὰρ ταῦτα ἐξ ἐκείνων ἐχχρινόμενα. ᾿Εν
δὲ πυρὶ σὰρξ ἢ ξύλον οὐχ ἐνυπάρχουσιν, οὔτε κατοὶ
δύναμιν οὔτε κατ᾽ ἐνέργειαν" ἐξεχρίνετο γὰρ ἄν.
Ὁμοίως δ᾽ οὐδ᾽ εἰ ἕν τι μόνον εἴη τοιοῦτον, οὐδ᾽ ἐν
ἐχείνῳ᾽ οὐ γὰρ εἰ ἔσται σὰρξ ἢ ὀστοῦν ἢ τῶν ἄλ-
λων ὁτιοῦν, οὔπω φατέον ἐνυπάρχειν δυνάμει, ἀλλὰ
προσθεωρητέον τίς ὁ τρόπος τῆς γενέσεως.

᾿Αναξαγόρας δ᾽ ᾿Εμπεδοκλεῖ ἐναντίως λέγει περὶ τῶν
στοιχείων. Ὁ μὲν γὰρ πῦρ καὶ γῆν καὶ τὰ σύστοιχα
τούτοις στοιχεῖοί φησιν εἶναι τῶν σωμάτων καὶ συγ-
χεῖσθαι πάντ᾽ ἐκ τούτων, ᾿Αναξαγόρας δὲ τούναν-
τίον" τὰ ydp ὁμοιομερῆ στοιχεῖα (λέγω δ᾽ olov σάρκα
καὶ ὀστοῦν xai τῶν τοιούτων ἕκαστον); ἀέρα δὲ xol
πῦρ μῖγμα τούτων καὶ τῶν ἄλλων σπερμάτων πάν-
των" εἶναι γὰρ ἑκάτερον αὐτῶν ἐξ ἀοράτων ὁμοιομε-
ρῶν πάντων ἠθροισμένων. Διὸ καὶ γίγνεσθαι πάντ᾽
ix τούτων’ τὸ γὰρ πῦρ xol τὸν αἰθέρα προσαγο-
ρεύει ταὐτό.

᾿Επεὶ δ᾽ ἐστὶ παντὸς φυσικοῦ σώματος κίνησις οἰχεία,
τῶν δὲ χινήσεων αἱ μὲν ἁπλαῖ αἱ δὲ μιχταί, καὶ αἱ
μὲν μικταὶ τῶν μικτῶν αἱ δὲ ἁπλαῖ τῶν ἁπλῶν εἰσί,
φανερὸν ὅτι ἔσται ἄττα σώματα ἁπλᾶ" εἰσὶ γὰρ
χαὶ χινήσεις ἁπλαῖ.

Ὥστε δῆλον καὶ ὅτι ἔστι στοιχεῖα xol διὰ τί ἐστιν.

SyNoPsrs. — 1. Argumentum et divisio textus. -- 2. Ex antea
probatis (lect. πὶ sqq.) manifestum est generationem neque esse
omnium, neque nullius. Ad probandum tamen non omnium
esse generationem, adhibetur universalior ratio: quod nempe, si
esset omnium generatio, oporteret poni vacuum separatum a
corporibus. — 3. Excluditur obviatio. Generatur particulare cor-
pus, nullo vacuo existente, quia generatur ex alio corpore: sed
si omne corpus generetur, oportebit quod corpus fieret ex non
corpore; etita ante generationem cuiuscumque corporis, opor-
teret esse vacuum separatum. — 4. Attendendum quod Philoso-
phus hic probare intendit quod tota simul universitas corporum

* Quod autem neque omnium est generatio, neque simpli-
citer nullius, palam ex praedictis.

Impossibile enim omnis corporis esse generationem, si non
et vacuum esse aliquod possibile separatum. In quo enim
erit loco quod nunc generatur, si fuisset utique isto prius,
vacuum necessarium esse, corpore nullo existente.

Aliud quidem enim ex alio corpus fieri possibile, puta ex
aere ignem: totaliter autem ex nulla alia praeexistente
magnitudine, impossibile. Maxime enim utique ex po-
tentia quodam ente corpore, actu fiet utique corpus:
sed si potentia ens corpus nullum est aliud corpus
prius actu, vacuum erit separatum.

* Reliquum autem dicere quorum est generatio corporum,
et propter quid est. Quoniam igitur in omnibus co-
gnitio per prima, prima autem existentium elementa,
considerandum quae corporum sunt elementa, et pro-
pter quid sunt; deinde post haec, quot, et qualia quae-
dam. * Hoc autem erit manifestum supponentibus quid
est elementi natura.

itaque elementum corporum, ad quod alia corpora di-

viduntur, intus existens potentia aut actu (hoc enim

utro modo adhuc dubitabile): ipsum autem est indi-
visibile in altera specie.

Tale enim elementum omnes et in omnibus volunt dicere.

Sit

*Si itaque quod dictum est, est elementum, necesse esse
quaedam talia corporum. In carne quidem enim et ligno
et unoquoque talium est potentia ignis et terra: * mani-
festa autem haec ex illis segregata. In igne autem caro
aut lignum non inest neque secundum potentiam neque
secundum actum: segregaretur enim utique. Similiter
autem neque si unum aliquod solum esset talium, ne-
que in illo: non enim si erit caro aut os aut aliorum
quodcumque, nondum dicendum inesse. Sed praecon-
siderandum quis modus generationis.

* Anaxagoras autem Empedocli contraria dicit de elementis.
Hic quidem enim ignem et terram et coelementa his
elementa inquit esse corporum, et componi omnia ex
his. Anaxagoras autem contrarium: homoeomera enim
elementa (dico autem, puta, carnem et os et unum-
quodque talium); aerem autem et ignem mixturas ho-
rum et aliorum seminum omnium: esse enim utrum-
que ipsorum ex indivisibilibus homoeomeris omnibus
congregatis. Propter quod et facta esse omnia ex his.
Ignem enim et aetherem appellat idem.

* Quoniam autem est omnis naturalis corporis motus pro-
prius; motuum autem hi quidem simplices, hi autem
mixti, et mixti quidem mixtorum, simplices autem
simplicium sunt; manifestum quod erunt quaedam cor-
pora simplicia: sunt enim et motus simplices.

* [taque palam et quod sunt elementa, et propter quid sunt.

non generatur: non autem quod aliquod particulare corpus non
generatur ex non corpore. - Nec tamen eius probatio est contra
sententiam Catholicae Fidei, qua ponimus totam corporum uni-
versitatem de novo incoepisse: non enim dicimus praeexistere
locum, ut Aristoteles supponit; nec ponimus generationem cor-
porum ex eo quod est in potentia, sed per creationem. -- 5. Sub-
divisio textus. - Cum non omnium corporum, neque nullius sit
generatio, inquirendum quorum sit, et quaenam eius causa. Ad
quod cognoscendum, prius cognoscatur oportet quaenam sint
elementa corporum generabilium et corruptibilium, et qua ra-
tione sint elementa, et quot et qualia sint. Ad hoc autem ma-

* Cap. irr. Text.

* Text. 31.

* "Tent, 35.

* Text, 33.

* "Text. 34.

* Text. 35.

* Text. 36.

-. * Cf. lect. it, n. 1.

* Lect. πὶ seq.

ap.vir, n.2 Sq.;
ἢ. lect. x, n.4.

;
,

rat, sed imperfecte;

CAP. II, LECT. VIII

nifestandum, oportet accipere quasi principium, quae sit elementi
natura; quod manifestatur per eius definitionem. — 6. Alia sub-
divisio textus. — Definitio elementi. Elementum aliorum corpo-
rum est: a) in quod alia corpora resolvuntur; solum enim quod
intrat rei compositionem est elementum. δ) Quod existit potentia
aut actu in eo cuius est elementum. Utrum vero actu vel po-
tentia, adhuc sub dubitatione relinquitur. c) Quod non dividitur
in alia, diversa secundum speciem. — Haec definitio ex communi
usu loquentium comprobatur. - 7. Subdivisio textus. -- Si prae-
dicta definitio elementi vera sit, necessario sunt quaedam cor-
porum elementa: quia inveniuntur quaedam corpora, quibus

")
Tie

F2neratione et motu, utrum insit corpo-
wP ribus naturalibus vel non; supposito
m χουν εχ praemissis quod sit in corporibus
generatio et motus, hic incipit inquirere quomodo
hoc sit. * Et circa hoc duo facit: primo resumit
quoddam improbandum, quod supra improbave-
secundo prosequitur propo-
situm, ibi: Reliquum autem dicere * etc. Circa
primum tria facit: primo proponit id quod supra
probatum est; secundo perficit probationem, ibi:
Impossibile enim * etc.; tertio excludit quandam
obviationem, ibi: Aliud quidem enim * etc.

2. Dicit ergo primo manifestum esse ex supra *
dictis quod neque generatio est omnium, sicut po-
nebant illi qui dicebant corpora componi ex super-
ficiebus; neque etiam generatio est nullius, sicut
posuerant Parmenides et Melissus.

Deinde cum dicit: Impossibile enim etc., perficit
improbationem ponentium quod omnium est ge-
neratio,". Hoc enim supra *improbavit ostendendo
quod corpora non componuntur ex superficiebus:
posset autem aliquis dicere omnium corporum
esse generationem multis aliis modis; et ideo Phi-

losophus inducit hanc probationem universalio-

rem. Et dicit quod ex hoc potest confirmari quod
non est omnium generatio, quia impossibile est
quod sit generatio omnis corporis, nisi ponatur
aliquod vacuum separatum a corporibus (quod
quidem dicit, quia quidam philosophi ponebant ?
vacuum corporibus inditum, sicut Democritus et
Leucippus). Vacuum autem separatum dicitur lo-

. Cus qui non est repletus aliquo corpore, possibilis *

repleri, ut habetur in IV Physic. * Ideo autem
sequitur vacuum esse separatum, si omne corpus
generatur, quia in loco in quo est corpus quod
modo generatur, si locus ille fuisset prius isto
corpore, necessarium erat quod esset ibi vacuum,
cum nullum corpus esset ibi. Nullum autem ἢ
. corpus esset ibi prius *, si omne corpus genera-
tur. Unde ex hoc quod ponitur omne corpus ge-
nerari, sequitur vacuum separatum esse.

3. Deinde cum dicit: Aliud quidem enim etc.,
excludit quandam obviationem. Posset enim ali-
quis dicere quod * videmus unumquodque corpo-
rum generari, nullo vacuo existente. - Sed ad hoc

255

praedictae conditiones conveniunt. Quod per exempla mani-
festatur. - 8. Quomodo differant Anaxagoras et Empedocles
circa corporalia elementa. Empedocles posuit ignem , terram,
aquam et aerem esse corpora elementaria, ex quibus omnia
alia corpora componuntur. Anaxagoras vero dicit quod cor-
pora homoeomera, puta caro et os et alia huiusmodi, sunt
elementa corporum; ex quibus etiam ignis, terra, aer et aqua
sunt commixta. - 9. Empedoclis opinio praeferenda est. Ele-
mentis enim quae ipse ponit, magis appropriantur motus sim-
plices, qui sunt a medio et ad medium. - Alia interpretatio
litterae. - Epilogus.

ipse respondet quod, cum fit quoddam corpus par-
ticulare, Beneratur ex alio corpore, puta ignis ex
aere; et ita" ante generationem ignis, aer erat in
eodem loco; et sic non est vacuum. Sed si omne
corpus generetur *, non potest poni aliud corpus
quod prius repleverit locum, quia praeter omne
corpus non est aliud corpus ὃ: et ita oportebit
quod corpus fieret ex non corpore. Impossibile est
autem quod corpus fiat totahter ex nulla praeexi-
stente magnitudine corporali. Maxime enim fieret
corpus actu, ex eo quod est potentia corpus. Et si
quidem ita sit potentia hoc * corpus, quod sit actu
aliud corpus, non sequitur inconveniens: sic enim
ponimus fieri ignem ex materia quae est potentia
ignis, actu autem aer. Sed si esset ita potentia
corpus, quod non esset actu * aliquod aliud cor-
pus, sicut oporteret ponere eos qui ponunt omne
corpus generari, sequeretur quod ante generatio-
nem omnis corporis esset vacuum separatum.

4. Est autem attendendum quod Aristoteles
intendit hic probare non esse generationem omnis
corporis, ita scilicet quod tota universitas corpo-
rum simul generetur *: non autem intendit pro- *
bare quod aliquod particulare corpus non genere-
tur * ex non corpore. Sic enim contra probationem
Aristotelis haberet locum obviatio quam ponit
Simplicius in commento suo, scilicet quod non
esset necesse esse vacuum, vel propter rarefactio-
nem et condensationem, vel propter hoc quod, hoc
corpore generato, aliud corrumpitur. Unde etiam
non esset haec sufficiens probatio quam ipse aesti-
mat, scilicet quod communium non est generatio,
sed particularium (non enim est generatio homi-
nis simpliciter, sed huius hominis *): quia tota
universitas corporis est sicut unum corpus com-
pletum in una specie existens, sicut in primo *
habitum est; nihil autem prohibet individuum
quod est unum tantum in una specie, generari
et * corrumpi, sicut de Phoenice dicunt. Unde et
pes hoc non excluderetur generatio omnis corpo-
ris, — * Philosophus removere intendit. - Nec
etiam * probatio Philosophi est contra sententiam
fidei nostrae, qua ponimus totam universitatem
corporum de novo incoepisse: quia non poni-
mus praeexistere * locum, quod hic Philosophus
supponit; neque ponimus generationem corpo-

«4) neque etiam generatio est nullius... quod omnium est genera-
tio. — Ita sE; BFpEG et Par. post generatio est omittunt omnia; sG
loco omissorum non habet nisi nullius; P pro etiam legit enim et de
cetero facit cum sG, non bene, ut patet ex divisione textus. A om.
nullius ... omnium corporum esse. — Statim pro improbavit, probavit P
et codd. exc. sE.

8) quidam philosophi ponebant. — philosophi om. A, quidam philo-
sophi om. cet. — Lin. seq. pro inditum, imbibitum P.

Y) cum fit quoddam corpus .. - ignis. éx aere; et ita. — P om. fit ac
et, quibus omissis structura phrasis minus cohaeret. — Statim pro erat,
esset A.

9) praeter omne corpus non est aliud corpus. — praeter omne non
est aliquod corpus codd. — Pro quod corpus fieret, fieri corpus B.

s) generatio hominis simpliciter, sed huius hominis. — generatio
communis P, quia BEFG et Par. omittunt homoteleuton sinipliciter sed
huius hominis,

* generaretur P.

e

* huiusmodi ».

* actu om. pP.

generaretur p.

* generatur P.

* Lect. xvt sqq.

* et om. AFG.

* hic add. 4.

* haec add. codd.
exc. A.

* praeexistentem

* corporis codd.

* hic Par., om.
EF.

* Num. seq.

* Num. 2.

* quae P, quod
B et Par.

* Num. seq.

* Cap. v, n. r1.

* Infra hoc num.

* illa om. P.

* Cap. vit, n. 12
edis. Th. lect.
XIII.

* elementis AEpa.
mixtis psc.
* yel ν.

256

rum * ex eo quod est in potentia, sed per crea-
tionem.

5. Deinde cum dicit: Reliquum autem dice-
re etc., ostendit quomodo sit generatio et motus
corporum. Et circa hoc duo facit: primo dicit
de quo est intentio, et quo ordine id * sit agen-
dum; secundo exequitur propositum, ibi: Sif ifa-
que elementum * etc.

Dicit ergo primo quod, cum non sint omnia
corpora generabilia, neque nulla, ut supra * di-
ctum est, reliquum est manifestare quorum cor-
porum est generatio, et propter quid est, idest
quae est causa generationis. Quae quidem. con-
sideratio inchoatur in hoc libro, sed perficitur in
libro de Generatione. Sed quia omnis cognitio *
est per aliqua prima, ex quibus definitiones et de-
monstrationes procedunt; manifestum est autem
quod elementa quarumlibet rerum sunt prima
inter ea quae insunt rebus (licet aliqua extrinseca
principia possent esse priora, puta agens et finis);
oportet quod ad cognoscendum generationem cor-
porum, prius cognoscatur quae sunt elementa "
corporum generabilium et corruptibilium, et qua
ratione sunt elementa, et ulterius quot * sunt ele-
menta, et qualia corpora. Ad hoc autem manife-
standum, oportet accipere quasi suppositionem
et principium, quae sit natura elementi; quod
manifestatur per eius definitionem.

6. Deinde cum dicit: Sit itaque elementum etc.,
exequitur propositum ordine praedicto. Primo enim
ostendit quae sit elementi natura, quam significat
definitio; secundo quae et qualia sint corporum
elementa, ibi: Si itaque quod dictum est * etc.;
tertio inquirit quomodo sit corporum generatio,
ibi: Quoniam autem neque infinita * etc. Circa pri-
mum duo facit: primo ponit partes definitionis
elementi; secundo probat hanc elementi defini-
tionem, ibi: Zale enim * etc,

Circa primum, ponit tres partes definitionis ele-
menti. Quarum prima est, quod elementum alio-
rum corporum est, in quod alia corpora divi-
duntur seu resolvuntur. Non enim quaelibet causa
potest dici elementum, sed solum illa * quae in-
trat rei compositionem. Unde universalia elementa
sunt materia et forma, ut patet in I Physic. *
Quae tamen non sunt corpora: hic autem intendit
Philosophus de elementis quae sunt corpora. -
Secunda particula est, quod elementum existit in
eo cuius est elementum, potentia aut actu. Adhuc
autem sub dubitatione existit quomodo sunt ele-
menta in elementatis *, utrum scilicet in actu
vel in potentia. Si enim generatio et * corruptio
corporum fit per congregationem et segregatio-
nem, sicut Empedocles et Anaxagoras posuerunt,

DE CAELO ET MUNDO LIB. III

consequens est quod elementa sint actu in mixto.
Si autem generatio et corruptio corporum est per
alterationem, necesse est dicere quod elementa
sint potentia in mixto. — Tertia particula est, quod
elementum non dividitur in alia, scilicet diversa
secundum speciem. Oportet enim omne corpus
divisibile esse: quaedam tamen corpora ^ divi-
duntur in diversa secundum speciem, sicut ma-
nus in carnem et ossa, ex quibus quadam com-
positione compaginatur, vel sicut caro resolvitur
in aerem, ignem, aquam et terram, per quandam
alterationem; ignis autem et aer, aqua et terra
neutro modo resolvuntur in diversa secundum spe-
ciem. Quod quidem complet rationem elementi ;
sicut etiam elementa locutionis dicuntur litterae ',
quae non dividuntur in diversa secundum spe-
ciem.

Deinde cum dicit: Zale enim etc., probat prae-
dictam definitionem ex communi usu loquen-
tium: nominibus enim utendum est ut plures,
ut dicitur in II Zopic.* Et hoc est quod dicit, quod
omnes volunt dicere esse elementum aliquid tale
quale descriptum est, etiam in omnibus generibus,
puta in corporalibus locutionibus et demonstra-
tionibus *, in quibus principia dicuntur elementa,
quae non resolvuntur in alia principia.

7. Deinde cum dicit: Si itaque quod dictum
est etc., ostendit quae et quot sint elementa. Et

circa hoc tria facit: primo ostendit quod necesse.
est quaedam esse elementa corporum; secundo

inquirit utrum sint finita vel infinita, ibi: Utrum
autem finita vel infinita * etc.; tertio inquirit utrum
sit unum tantum, ibi: Quoniam autem necesse
finita *. etc. Circa primum duo facit: primo con-

cludit ex praemissa definitione elementi, quod.

necesse est ponere quaedam elementa corporum ;
secundo ostendit quomodo haec * diversimode po-
nebant Anaxagoras et Empedocles, ibi: Anaxa-
goras aulem * etc.

Dicit ergo primo quod, si praedicta est defi-
nitio elementi, necesse est dicere quod sint quae-
dam elementa corporum: inveniuntur enim quae-
dam corpora, quibus praedictae conditiones con-
veniunt. In carne enim et ligno, et in quolibet
talium corporum, scilicet mixtorum, ignis et terra
sunt in potentia; quia scilicet per quandam al-
terationem ex igne et terra et aliis. huiusmodi
praedicta corpora componuntur. Et hoc manife-
stum est ex ipsa segregatione, qua corpora mixta
in huiusmodi simplicia resolvuntur; sicut patet
in resolutione corporis animalis, quod in pulve-
rem et quandam humorositatem et quosdam va-
pores resolvitur; et ita etiam est de aliis corpo-
ribus mixtis. Utitur autem hic large segregatione,

t) omnis cognitio. — omnium cognitio AEF.— Statim pro definitio-
nes, etiam definitiones E et Par., et definitiones cet. — Pro manife-
stum est autem quod ... sunt prima, et manifestum sit quod ... sint
prima P.

ἢ) oportet quod ... elementa. — oportet ad cognoscendum generatio-
nem corporum quae sunt elementa codd., sed Par. post corruptibi-
lium add. cognoscere.

0) quaedam tamen corpora. — cum quaedam corpora P; videtur
cum corrupte positum a typographis pro tamen; nam cum nullum sen-

sum bonum exprimit, Item typographis adscribendum videtur quod sta-
tim pro manus legitur motu manus; sensu enim omnino caret. — Pro
compaginatur, compaginantur P.

0) elementa. locutionis dicuntur litterae. — Ita bene codd, ex quibus
tamen A compendium verbi locutionis corrumpit in locis; cf. not. seq.
P istud compendium explicat per longitudinis, ideoque litterae mutat
in /ineae.

x) in corporalibus locutionibus et. demonstrationibus,— A corrumpit :
in corporibus vel omnibus demonstrationibus,

* Cap. ni, n. 5.

* Cap. iv.

* Cap. v.

* hoc codd.

* Num. seq.

* ad P.

CAP. III, LECT.

quae proprie fit in ea quae insunt actu. - Quod
autem huiusmodi corpora in quae alia resolvun-
tur, ipsa non resolvantur ? in alia, quod etiam
pertinet ad definitionem elementi, ostendit, sub-
dens quod in igne neque caro neque lignum. inest,
sive secundum potentiam sive secundum actum.
Cuius signum assumit ex * hoc quod, si caro
et lignum essent in igne, ignis resolveretur in
ista: quod nullo modo apparet. Generatur enim
ex igne caro autlignum, non per resolutionem,
sed per adiunctionem aliorum corporum simpli-
cium, simul ad mixtionem coalteratorum ^. Quia
vero aliqui posuerunt unum tantum elementum,

sicut Thales Milesius aquam, subiungit quod si-

milis ratio est si ponatur unum tantum elemen-
tum aut plura, quod in elemento uno non inerunt
alia corpora. Licet enim inveniantur alia * cor-

"pora praeter illud elementum, puta caro aut os

aut aliquod aliud huiusmodi, non tamen est dicen-
dum quod aliquod horum insit potentia vel actu
in corpore quod ponitur elementum. - Et cum
ita sit quod quaedam sint elementa corporum,
considerandum est quis modus generationis est,
quo vel alia corpora generantur ex elementis,
scilicet per mixtionem, vel elementa ex aliis cor-
poribus per resolutionem. Et hoc secundum veri-
tatem determinabit in libro de Generatione *.

8. Deinde cum dicit: Anaxagoras autem etc.,
ostendit diversitatem Anaxagorae et Empedoclis
circa corporalia * elementa. Et primo ponit opi-
nionem * utriusque; secundo ostendit quae ea-
rum sit praeferenda, ibi: Quoniam autem est
omnis * etc.

Dicit ergo primo quod de elementis corporali-
bus contrarie locuti sunt Anaxagoras et Empedo-
cles. Empedocles enim posuit quod ignis et terra
et alia media, quae sunt simul elementa cum istis,
sunt corpora elementaria * corporum, ex quibus
omnia alia corpora componuntur. Sed Anaxago-

VIII

ras dicit contrarium, scilicet quod alia corpora
homoeomera ", idest similium partium, puta caro
et os et alia huiusmodi, sunt elementa corporum:
aerem vero et ignem et terram et aquam dice-
bat esse commixta ex praemissis, scilicet carne
et osse, et ex omnibus aliis seminibus corporum
naturalium. Ponebat enim Anaxagoras quod par-
tes corporum similium infinitae et indivisibiles
erapt semina omnium quae apparent in natura;
ita scilicet quod per extractionem eorum ab ali-
quo mixto, generantur omnia corpora naturalia
sensibilia. Quia igitur ex igne et terra et aliis
huiusmodi videntur omnia alia corpora generari,
aestimavit quod tam ignis quam terra et alia in-
termedia essent constituta ex omnibus indivisi-
bilibus partibus similibus simul congregatis. Et
secundum hoc partes consimiles ponebat esse
elementa horum quatuor corporum; ex quibus
tamen dicebat omnia fieri propter semina inexi-
stentia *. Et quia de igne mentionem non facie-
bat, ne ex hoc aliquod dubium oriretur, subdit
quod ipse appellabat ignem aeftherem *.

9. Deinde cum dicit: Quoniam autem est om-
nis etc., ostendit quod opinio Empedoclis est prae-
ferenda. Sicut enim patet ex his quae in primo *
habita sunt, omnis corporis naturalis est aliquis
proprius motus; et cum sint quidam motus sim-
plices, quidam mixti, manifestum quod ^ mixti
motus sunt mixtorum corporum, simplices autem
sunt simplicium corporum. Et ex hoc manifestum
est quod sunt quaedam corpora simplicia, cum sint
quidam motus simplices. Et quia motus simplices,
qui sunt a medio et ad medium, magis approprian-
tur elementis quae ponit Empedocles, manifestum
est eius opinionem esse praeferendam. - Quamvis
posset dici hanc esse secundam rationem ad prin-
cipalem conclusionem *, quam epilogando " infert,
dicens manifestum esse quod sint elementa, et
propter quid sint.

257

A) Quod autem huiusmodi... ipsa non resolvantur. — Quod autem
sint huiusmodi ... ipsa vero non resolvantur P. Praestat lectio codicum:
immediate enim supra probabatur esse corpora quibus prima et secunda
pars definitionis elementi conveniunt; nunc vero probabitur iisdem cor-
poribus etiam tertiam partem definitionis convenire; hunc argumenta-
tionis processum lectio P non ita clare exprimit. — Pro quod etiam per-
tinet, quae etiam pertinent codd.; sed de una sola parte definitionis
sermo est.

p) simul... coalteratorum. — simul admixtione coalternatorum P,
vel admixtorum coalteratorum E. — Par. om. Quia... elementum.

y) homoeomera. — homoeomera vel homogenea P ; cf. I, lect. xut, x
— Post lin. aer vero et ignis et terra et aqua P et codd.

E) appellabat ignem aetherem. — appellat ignem et aetherem A; et
add. etiam cet.

0) manifestum quod. — Hoc om. P; post manifestum add. est Par.
— Pro sequenti homoteleuto, simplices autem sunt simplicium corpo-
rum, quod omittunt codices excepto A, et simplices simplicium P.

x) quam epilogando. — Pro quam, quoniam P. — Ibi quod sint, pro
quod, quot ABF male; pro sint, sunt BEG et Par. — In fine pro sint,
quod legimus cum Par., sit elementum E, sit ABFG, sint etc. P.

Opp. D. Tnuouas T. III.

33

* existentia PBC
FG.

* Lect. r1, n.5, 11.

* Vid. num. 7.
π

uie

eges zs en inci ju κα insieva noc 2 uai du Lot) « ADR, Ingenii "— δὰ fii, "ἢ Ἂ

4 : icult: fot dob. iier Id CSWOM | -nivigast 4 wot) Ari vp AN ᾿

5 Ἢ "e Un Ἃ δ quada δου. 1 *
ET or E ps tasas 4 due. » dira

ài dpa gu isa

A ORE den bu p.n

RECTA ACE ous zn --—
cc MA v Iii.

ΠΡ ΓΟ; ΓΗ ΓΗ...

GHHISTO dpdnjs ἃ

p uiia dad] jn beue: ES ᾿
Ὁ ΠΈΣΩ, Ned χε
ὅθ} x9 GM ui sdidusss ᾿
nie Wert ὙΠ ἐγ TATE Y TEEYTTT Lan i n3
F ΓΟ ΦΉΣ ΤΣΕΙ bos t4 idis: |
zx Ib P dina X itditanos 3i à LAM rar - Ti
- ilpgaTRÓ 2 lisa eugidiene and m eu udilid L1 ieu í
3 isdouuq & lurtiariao - efie. QE GMliteuans mm
wdiip a3 putgtoquop CToTEHD. igi: Bleus
ixeni aime Tolgotq atefl. euni. dgsisoib - timet | 4
708 s. proe rasgodüorit- agi b itp d. S radnsdo
dibdue ewganbo nanidub. hagpilà acd xa er ied ἐς
AM *osaisdien Dp Tedullagqe ὁδοῦ be
ce » ier mae 2jisih. roi μὲ ΕΥ̓ ond pm
Hibaiso «t5 e |
Men enimo 1050..sbmaveh | τς
αἱ je Rino eitioa ne"
D παῖε. ἀρ ον iy in quip andi asa 35. το ρα, δμίηι ΗΝ d
— ipto bonp quipsstiemdfa .. fuv uabiup ρους
frat xai pis iita do. iacrtocy et, anus eot.
d smusitlignt 2a xo. i5 -emproqioa misure tus E
x. Amis uia Billets. aodpios tiers potus begagi dà 299:
a ME ique aO sipp aa. soo dedii «dibári asbitip g^
] τ *ühbil quaq: 3 sia 58 end Sw 88 bz one id ü — ΕΣ
d NN valor jb ex T

Apad
-anila MO Emif

| Visus d.

7
i A AM

is seoq ^. Y
iip ^ den Son ὃ arn x x maia. anl pe
agn sacdepti T ΩΝ ansuib | nat

ETE R RE E : "deeem j
ey HORDE AL gent
Dyvsdin t lic a apis ye ji d uk
n ΓΟ AR HAR. -

b — ne - δούς d. eem o , | -AREIPS DRE
nol , Odeon ὃ : πᾷ ct bend
" « asc cur pes

IN LIBRUM PRIMUM ARISTOTELIS

DE

GENERATIONE ET CORRUPTIONE

EXPOSITIO

* Caj

p. VII, n. 45
ἢ. lect. xt,

DIVI

TARCAMAE-ACULINAIIS

IN LIBRUM PRIMUM ARISTOTELIS

DE

GENERATIONE ET. CORRUPTIONE

EXPOSITIO

PROOEMIUM SANCTI THOMAE

SUBIECTUM ET MATERIA HUIUS OPERIS

SvNoPsrm. — 1r. Cum scientiae et omnes habitus distinguantur
per obiecta, ex quibus speciem habent, partes scientiae naturalis,
quae considerat motum et mobilia, secundum horum differen-
tiam oportet quod distinguantur et ordinentur. Post consideratio-
nem ergo motuum et mobilium in communi (Lib. Physicorum);
et post considerationem de corporibus secundum quod moventur
motu locali, qui est perfectior aliis et communis omnibus corporibus
naturalibus (Lib. de Caelo et Mundo); ; restat consideratio de aliis
consequentibus motibus, qui in solis inferioribus inveniuntur; inter
quos principatum obtinet generatio et corruptio. — 2. De uno-
quoque autem quod in pluribus invenitur, prius considerandum

532 icut tradit Philosophus in III de
Y 5 Anima *, scientiae secantur quem-
Aadmodum et res ^: nam omnes
ἵ ον T habitus distinguuntur per obiecta,
SN JE ex quibus speciem habent. Res
autem quas considerat Naturalis,
sunt motus et mobile ^: dicit enim Philosophus in
II Physic. * quod quaecumque mota movent 7,
sunt physicae speculationis. Et ideo oportet quod
secundum differentiam motuum et mobilium, di-
stinguantur et oPdinentur partes scientiae naturalis.
Primus autem motuum ? est motus localis, qui est
perfectior ceteris, et communis omnibus corpo-

»* ribus naturalibus, ut probatur in VIII Physic. * Et

ideo post considerationem motuum * et mobilium
in communi, quae fuit tradita in libro Physicorum,
primo oportuit quod tractaretur de corporibus
secundum quod moventur motu locali, in libro

est in communi quam in particulari: alioquin oporteret idem mul-
toties repetere. Unde prius oportet de generatione et corruptione
in communi determinare, quam ad species eius descendere. Simi-
liter, quia eiusdem considerationis est commune genus et id quod
est primum in genere illo, quod est causa totius generis, ideo
in hoc libro, qui est tertia pars scientiae naturalis, determinatur
non solum de generatione et corruptione in communi, et de
aliis consequentibus motibus, sed etiam de generatione et cor-
ruptione elementorum, quae sunt quaedam prima principia in
ordine generabilium et corruptibilium, et sunt causa generatio-
nis, corruptionis et alterationis in omnibus aliis corporibus.

de Caelo; quae est secunda pars scientiae natu-
ralis *. Restat igitur consideratio de motibus aliis
consequentibus, qui non sunt communes omni-
bus corporibus, sed inveniuntur in solis inferio-
ribus *. Inter quos principatum obtinet generatio
et corruptio. Alteratio enim ordinatur ad gene-
rationem sicut ad finem ", qui est perfectior natu-
raliter his quae sunt ad finem. Augmentum etiam
consequenter se habet ad generationem: nam
augmentum non fit sine quadam particulari gene-
ratione, qua scilicet ^ nutrimentum convertitur in
nutritum; sicut Philosophus dicit in II de Anima *
quod cibus nutrit inquantum est potentia caro,
augmentat autem inquantum est potentia quanta
caro '. Et ideo necesse est, quia hi motus quo-
dammodo consequenter se habent ad generatio-
nem, quod simul de his et de generatione et
corruptione tractetur.

a) quemadmodum et res, — C om. et ;-de quibus sunt addit B; grae-
cum habet εἰς τὰ πράγματα. — Statim pro omnes, et omnes PCab — Pro
per obiecta, secundum obiecta A, sicut obiecta B; pro ex quibus, a
quibus A.

8) Res autem ... mobile. — Res autem quam considerat (scientia
addit A) naturalis est motus et mobile ACa, Res autem considerat
scientia naturalis et motus et mobile B.

q) mota movent. — motu moventur A, mota moventur B; cf. loc.
cit. χινούμενα χινέϊ, — P. corrumpit physicae in philosophicae. — Statim
pro differentiam, differentias A; pro mobilium, moventium B.

9) motuum. — et mobilium addunt Ca male. — Pro motus localis,
ipse motus localis PCab. — Pro perfectior ceteris... corporibus, perfe-

ctior (ceteris add. A) et communior omnibus motibus PAb; ceteris 1

omittunt Ca.

s) primo oportuit ... scientiae naturalis. - primum oportuit quod
traderetur de corporibus quae moventur motu locali: hoc fuit in libro
de Caelo et Mundo, qui est secunda pars partium scientiae naturalis B.

C) in solis inferioribus. — in inferioribus corporibus B. Pro Inter
quos, Inter alios ed. a, Inter alios autem C; pro principatum obtinet,
principium obtinent A, obtinet principium B, principatum obtinent C;
ad obtinet et obtinent "cf. Vol. II, Praef. xvur.

Ὁ) ad finem. — ad terminum B, qui pergit: terminus autem sive
Jinis naturaliter prior est his quae sunt ad finem; Ca om. qui est...
ad finem, quia homoteleuton est.

0) qua scilicet. — quia scilicet A. — Lin. seq. pro sicut, sicut etiam
PCab.

Ὁ) augmentat... caro. - Pro augmentat, auget AB; autem om. A;
potentia quanta om. B; pro est potentia quanta caro, C spatium album

Cap. t.

* id prius ca.

262

2. Est autem considerandum quod de unoquo-
que quod in pluribus invenitur, prius est consi-
derandum in communi, quam ad species descen-
dere *: alioquin oporteret idem dicere multoties,
ita scilicet quod in singulis id quod est commune
repeteretur, sicut probat Philosophus in I de Par-
tibus Animalium *. Et ideo prius oportuit de gene-
ratione et corruptione in communi determinare ἃ,
quam ad partes eius descendere. - Similiter etiam
considerare oportet ^ quod, si in aliquo genere
aliquod primum invenitur quod sit causa aliorum,
eiusdem considerationis est commune genus et
id quod est primum in genere ilo: quia illud
primum * est causa totius generis, oportet autem
eum qui considerat genus aliquod, causas totius

DE GENERATIONE ET CORRUPTIONE LIB. I

generis " considerare. Et inde est quod Philoso-
phus in Metaphysica simul determinat de ente in
communi et de ente primo, quod est a materia
separatum. Sunt autem in genere generabilium
et corruptibilium quaedam prima principia, scili-
cet elementa, quae sunt causa generationis et cor-
ruptionis et alterationis in omnibus aliis corpo-

ribus. Et inde est quod Aristoteles in hoc libro,

qui est tertia pars scientiae naturalis, determinat
non solum de generatione et corruptione in com-
muni et aliis motibus consequentibus, sed etiam
de generatione et corruptione elementorum.

His igitur praelibatis ad demonstrandum * in-
tentionem Aristotelis in hoc libro, accedendum est
ad expositionem eius *.

decem litt, reliquit, Pergunt PCab: Et ideo necessarium est ut, quia hi
motus consequenter se habent ad generationem, simul cum eis de ge-
neratione et corruptione tractetur (tractatur edd. a b, quod C male
corrigit in tractare); B vero: Et ideo necesse est quod hi motus con-
sequenter se habeant ad generationem, et simul de his et de genera-
tione et corruptione tractare.

x) quod de unoquoque... descendere. — quod unumquodque quod
in pluribus invenitur, primum considerandum est in communi, ante-
quam ad species descendatur B; etiam A legit descendatur. — Pro
oporteret idem dicere, oportebit dicere idem B ; pro ita scilicet quod...
repeteretur, ita et scilicet quod... repetam ed. a, ita scilicet quod...
repetatur C, ita scilicet quod... repetetur AB.

X) determinare. — determinari AC et, ut videtur, B, qui pergit: an-
tequam ad partes eius descenderetur; cf. not. praeced.

p) considerare oportet. — considerandum A, est considerare B.

Pergunt Ca: quod in aliquo genere aliquod (aliquid C) prius inveni-
tur; pro invenitur, inveniatur B. — Ibi eiusdem considerationis etc., A
legit: eiusdem considerationis est considerare id commune consequen-
ter et id quod est principium in genere illo; B: eiusdem considera-
tionis est considerare illud quod genus est et illud quod primum in
genere illo est. PCab pro primum in genefe illo, habent commune
in genere illo; sed primum melius ad contextum quadrat quam com-
mune.

v) totius generis. — totius Ca. — Lin. seq. pro Metaphysica, sua
Metaphysica P.— Pro quod est a materia, quod est ens a materia B.

E) ad expositionem eius. - In ABCa hoc prooemium a lectione
prima non dividitur; AB enim legunt: ad expositionem eiusdem. In
quo primo Philosophus ponit prooemium demonstrans etc.; eodem
modo legunt Ca, excepto quod habent eius et Philosophus primo,
ut Pb.

*determinandum
B.

CAP. I, LECT. I

263

. LECTIO PRIMA

ARISTOTELIS PROOEMIUM - DE DIVERSIS ANTIQUORUM OPINIONIBUS CIRCA DIFFERENTIAM
GENERATIONIS ET ALTERATIONIS - RATIO DIVERSITATIS

Περὶ δὲ γενέσεως xal φθορᾶς τῶν φύσει γινομένων. καὶ
φθειρομένων, ὁμοίως χατὰ πάντων, τας τε αἰτίας
διαιρετέον καὶ τοὺς λόγους αὐτῶν,

ἔτι δὲ περὶ αὐξήσεως χαὶ ἀλλοιώσεως, τί ἑχάτερον,

καὶ πότερον τὴν αὐτὴν ὑποληπτέον φύσιν εἶναι ἀλλοιώ-
σεως χαὶ γενέσεως, ἢ χωρίς, ὥσπερ διώρισται χαὶ
τοῖς: ὀνόμασιν.

Τῶν μὲν οὖν ἀρχαίων οἱ μὲν τὴν καλουμένην ἁπλῆν

γένεσιν ἀλλοίωσιν εἶναί φασιν, οἱ δ᾽ ἕτερον ἀλλοίω-.

σιν καὶ γένεσιν.

Ὅσοι μὲν γὰρ ἕν τι τὸ πᾶν λέγουσιν "εἶναι xal πάντα

μὲν γὰρ τὸ πᾶν λέγουσιν “εἶνα

-- ἐξ “ἐγὸς γεννῶσιν, τούτοις μὲν ἀνάγκη. τὴν γένεσιν
ἀλλοίωσιν φάναι χαὶ τὸ κυρίως γιγνόμενον ἀλλοι-
οὔσθαι"

ὅσοι δὲ πλείω τὴν ὕλην ἑνὸς τιθέασιν, οἷον ᾿Εμπεδοχλῆς
χαὶ ᾿Αναξαγόρας καὶ Λεύκιππος, τούτοις δὲ ἕτερον.

Καίτοι ᾿Αναξαγόρας γε τὴν οἰχείαν φωνὴν ἠγνόησεν"
λέγει γοῦν ὡς τὸ γίγνεσθαι καὶ ἀπόλλυσθαι ταὐτὸν
χαηέστηχε τῷ ἀλλοιοῦσθαι. Πολλὰ δὲ λέγει τὰ στοι-

(o Xsm, καθάπερ καὶ ἕτεροι.

᾿Εμπεδοχλῆς μὲν γὰρ τὰ μὲν σωματικὰ τέτταρα, τὰ δὲ
πάντα μετὰ τῶν χινούντων ἕξ σὸν ἀριθμόν., ᾿Αναξ-
ἀγόρας δὲ ἄπειρα καὶ Λεύκιππος χαὶ Δημόχριτος.

'O μὲν γὰρ τοὶ ὁμοιομερῆ στοιχεῖα τίθησιν, οἷον ὀστοῦν
καὶ σάρχα καὶ μυελόν, καὶ τῶν ἄλλων ὧν ἑχάστου
συνώνυμον τὸ μέρος ἐστίν" Δημόκριτος δὲ καὶ Λεύ-
χιππὸς ἐκ σωμάτων ἀδιαιρέτων τἄλλα συγκεῖσθαί
φασι; ταῦτα δ᾽ ἄπειρα xal τὸ πλῆθος εἶναι χαὶ τὸς
μορφάς, αὐτὰ δὲ πρὸς αὐτὰ διαφέρειν τούτοις ἐξ
ὧν εἰσὶ xai θέσει xai τάξει τούτων. ;

᾿Εναντίως δὲ φαίνονται λέγοντες οἱ περὶ ᾿Αναξαγόραν

^ ποῖς περὶ ᾿Εμπεδοχλέα- ὁ μὲν γάρ φησι πῦρ καὶ
ὕδωρ χαὶ ἀέρα καὶ γῆν στοιχεῖα τέσσαρα καὶ ἁπλᾷ
εἶναι μᾶλλον ἢ σάρκα καὶ ὀστοῦν χαὶ τὰ τοιαῦτα
τῶν ὁμοισμερῶν,, οἱ δὲ ταῦτα μὲν ἁπλᾶ καὶ στοι-
χεῖα, γῆν δὲ καὶ πῦρ καὶ ὕδωρ καὶ ἀέρα σύνθετα-
πανσοσπερμίαν γὰρ εἶναι τούτων.

ΟΘΥΝΟΡΒΙΒ — 1. Intentio Philosophi in hoc libro. — 2. Divisio
libri et textus. — Oportet primo inquirere utrum generatio differat
ab alteratione. — Antiquorum quidam simplicem generationem
esse idem ac alterationem, alii aliud esse dixerunt. — 3. Ratio di-
versitatis. Quidam posuerunt unum materiale principium omnium,
et quod materia est tota substantia rei: ideo in qualibet muta-
tione substantia rei semper manet: consequenter generatio in
re non differt ab alteratione. — 4. Alii vero posuerunt plura prin-
cipia materialia: et ita videbatur eis aliud esse generatio et aliud
corruptio. Dicebant namque congregationem et segregationem
illorum principiorum esse generationem et corruptionem; alte-
rationem vero fieri per qualemcumque partium transmutationem. —
5. Anaxagoras tamen non fuit suae positioni consentiens. Posuit
enim cum aliis multa principia, et tamen singulariter dixit quod
generari et corrumpi sunt idem ac alterari. Ratio opinionis eius.
— 6. Manifestatur ratio praedictae diversitatis inter antiquos
(n. 3). Et primo ostenditur differentia inter ponentes plura prin-
cipia. Empedocles ponebat quatuor principia materialia, scilicet
terram, aquam, aerem et ignem, et duo moventia, scilicet ami-
citiam, quae congregat, et litem, quae segregat: unde ipse po-

πη hoc igitur libro * Philosophus pri-
LP mo ponit prooemium, demonstrans

»suam intentionem: secundo prosequi-
7 tur propositum, ibi: Antiquorum qui-
dem igitur * etc.

* De generatione autem et corruptione natura generatorum
et corruptorum, universaliter de omnibus et causas di-
videndum et rationes eorum determinandum est.

Amplius de alteratione et augmentatione, quid utrumque sit:

et utrum existimandum sit eandem esse naturam altera-

tionis et generationis, aut semotam, ut determinata sunt
et nominibus.

Antiquorum quidem igitur hi quidem vocatam generationem
simplicem alterationem esse inquiunt, hi vero aliud ge-
nerationem et aliud alterationem.

Quicumque igitur unum aliquid omne esse dicunt, et omnia
ex uno generant, his quidem necesse est utique gene-
rationem alterationem esse dicere, et quod principaliter
fit, alterari.

Quicumque autem plures materias una ponunt, utpote
Empedocles et Anaxagoras et Leucippus, his aliud.
Sed tamen Anaxagoras propriam vocem ignoravit, Dicit
enim quod fieri et destrui idem existit quod alterari:

multa autem dicit elementa, quemadmodum et alii.

Empedocles quidem enim corporea quatuor, omnia autem
cum moventibus sex ait numero: Anaxagoras autem et
Leucippus et Democritus, infinita.

Hic quidem homoeomera elementa ponit, utpote os, car-
nem et medullam, et alia quorum uniuscuiusque sy-
nonyma pars est. Democritus autem et Leucippus ex
corporibus indivisibilibus haec alia componi inquiunt:
haec autem infinita et multitudine et formis esse. Illa
autem inter se differunt his ex quibus sunt, et positione
et ordine horum.

Contrarie autem videntur dicere qui circa Anaxagoram, eis
qui circa Empedoclem. Hi quidem enim inquiunt ignem
et aquam et aerem et terram quatuor elementa, et
simplicia magis esse quam carnem et os et talia similium
partium: hi autem haec quidem simplicia et elementa
esse, terram autem et aquam et aerem et ignem com-
posita; panspermiam enim horum esse.

nebat principia finita. Alii vero, scilicet Anaxagoras, Democritus
et Leucippus, infinita. — 7. Isti autem in hoc differebant, quod
Anaxagoras ponebat corpora similium partium esse principia,
puta infinitas partes carnis et ossis et huiusmodi: Democritus
vero et Leucippus dixerunt omnia corpora sensibilia componi
ex quibusdam indivisibilibus corporibus, quae ponebant esse in-
finita multitudine et figura. Ponebant autem, contra Anaxa-
goram, haec indivisibilia corpora esse indifferentis naturae et
speciei: et nihilominus aiebant corpora sensibilia differre ab-
invicem, secundum differentiam eorum ex quibus componuntur,
non quidem secundum differentiam in specie naturae, sed se-
cundum differentiam positionis et ordinis. - 8. Empedocles
autem, ponens res fieri per congregationem ex elementis ,
dixit quod ignis, terra, aer et aqua sunt quatuor elementa, et
sunt magis simplicia quam caro et os et alia corpora homoeo-
mera. E contra Anaxagoras, quia ponebat res fieri per abs-
tracionem a mixto, et videbat quod ex quatuor praedictis
elementis omnia alia generantur, ideo putabat quod in istis
elementis esset maxima mixtio, ita quod ex illis omnia extrahi

possent.

Circa primum tria facit. Primo enim ponit id
quod principaliter intendit. Et continuatur ad fi-
nem libri de Caelo, ubi dictum est: De gravi qui-
dem igitur et levi determinatum sit hoc modo. Et
subditur: De generatione autem et corruptione

«) In hoc igitur libro. - Vide pro incoeptione huius lectionis, notam ultimam Prooemii.

* Dmor cap. r.

Textus commu-

nis 1.

[27]

* ad considera-
tionem natura-
lium A.

* Cap. νι.

DE GENERATIONE ET

natura generatorum et corruptorum , idest eorum
quae naturaliter generantur et corrumpuntur, u7t1-
versaliter β de omnibus et causas dividendum est, ut
scilicet assignemus alias causas ? generationis et
alias corruptionis, vel etiam ut communes causas
distinguamus, applicando singulis speciebus gene-
ratorum et corruptorum naturaliter, et rationes ὃ
eorum determinandum est, vel generationis et cor-
ruptionis, vel etiam eorum quae naturaliter gene-
rantur et corrumpuntur: utrorumque enim defi-
nitiones scire oportet, Naturalis enim non solum
considerat motum, sed etiam ipsa mobilia *. - Dicit
autem zafura generatorum et corruptorum, quia
considerare de generatione et corruptione artificia-
lium non pertinet ad Naturalem *.

Secundo cum dicit: Amplius etc., promittit * se
determinaturum de aliis motibus consequentibus,
scilicet de alteratione et augmentatione, quid sit
utrumque.

Tertio ibi: et utrum etc., promittit se determina-
turum de comparatione praedictorum adinvicem:
utrum scilicet sit existimandum (vel recipiendum ἢ
quod eadem sit natura et ratio alterationis et ge-
nerationis, aut semota, idest distincta, ut scilicet
ita differant ratione et natura, sicut sunt defermi-
nata, idest distincta, nominibus.

2. Deinde cum dicit: Antiquorum quidem igi-
tur etc., prosequitur suum propositum. Et primo
determinat de generatione et corruptione in com-
muni, et etiam de consequentibus motibus ^; se-
cundo determinat de generatione et corruptione
elementorum, et hoc in secundo libro, qui in-
cipit ibi: De mixtione quidem igitur etc. Prima
pars dividitur in duas: in prima determinat de
generatione et corruptione in communi, et aliis
motibus consequentibus; in secunda determinat de
quibusdam quae ad hoc requiruntur, ibi: Quoniam
autem primum oportet de materia * etc. Circa pri-
mum duo facit: primo inquirit utrum generatio
differat ab alteratione, quod erat tertium propo-
sitorum: oportuit tamen prius hoc tangere, quia,

264

CORRUPTIONE LIB. I

cum differentia constituat speciem *, non posset

hoc ignorato. Secundo determinat de generatione
et consequentibus motibus, ibi: Universaliter ita-

* species B.

sciri propria ratio generationis et corruptionis *, ^*corruption

que de generatione * etc. Circa primum tria facit: * Lec. m.

primo ponit diversas sententias antiquorum circa
differentiam * generationis et alterationis; secundo
rationem diversitatis assignat, ibi: Quicumque igi-
tur * etc.; tertio rationem assignatam manifestat,
ibi: Empedocles quidem enim * etc.

Dicit ergo primo quod quidam antiquorum
philosophorum dixerunt quod illa quae dicitur
simplex generatio, idest absoluta, est idem quod
alteratio: alii vero dixerunt aliud. esse generatio-
nem simplicem et alterationem.

3. Deinde cum dicit: Quicumque igitur etc., as-
signat rationem diversitatis praedictae. Et circa
hoc tria facit. Primo assignat rationem quare * qui-
dam posuerunt generationem simplicem esse idem
quod alterationem. Fuerunt enim quidam * qui po-
suerunt unum esse principium materiale omnium
rerum, puta aquam vel aerem vel ignem vel vapo-
rem *; et cum hoc posuerunt quod materia est
tota substantia rei; ex quo sequitur quod substan-

tia rei semper maneat; et ideo generatio in re non

differt ab alteratione. Et hoc est quod dicit: Qui-
cumque dicunt omne, idest universum, esse unum
secundum materialem substantiam, et omnia ge-
nerant, idest causant, ex uno principio materiali,
his necesse est dicere ? quod generatio sit idem
quod alteratio; et quod idem sit aliquid principa-
liter, idest simpliciter, fieri, et alterari.

4. Secundo cum dicit: Quicumque autem εἴς...
assignat rationem quare quidam posuerunt dif-

ferre ^ generationem et alterationem. Fuerunt enim
quidam philosophi ponentes plura principia mate-
riaia, ex quorum congregatione et segregatione
dicebant omnia fieri et corrumpi. Et secundum
hoc congregationem dicebant esse generationem,
et segregationem corruptionem ἢ: alterationem
autem dicebant fieri per qualemcumque partium

β) continuatur ad finem libri ... universaliter. - continuat ad finem
libri de Caelo, ut dictum est, ubi de gravi quidem et levi determinat hoc
modo et subdit (subditur? ) de generatione et corruptione et de natura
eorum quae naturaliter generantur et corrumpuntur, universaliter B ;
sed ex contextu certum est ipsa Aristotelis verba per s. Thomam hic
citari, Pro natura, et natura PCab. lidem pro idest... generantur ,
et eorum quae generantur, non bene; nam vix dubium esse potest quin
s. Thomas hic explicare intendat verba textus τῶν φύσει γινομένων ; pro-
pterea legimus idest loco et, cum A, et addimus naturaliter ex AB.

Y) alias causas. - alias differentias A. - generationis et alias om. B;
pro vel etiam ut, etiam ut A, quia etiam ut B; pro applicando sin-
gulis speciebus, applicando simpliciter species B.

ὃ) et rationes. -- et causas et rationes PCab non bene, cum τάς
τε αἰτίας supra iam explicatum sit. - Quoad determinandum est, ani-
madvertendum est etiam codicem Bk. F addere διοριστέον. Pro vel ge-
nerationis, scilicet generationis B.

t) ipsa mobilia. — ipsa moventia et mobilia B, ipsa om. PCab. —
Statim pro autem, enim BC; pro natura (φύσει), quod contextus exigit,
naturam AC et edd., naturas B; pro de generatione et corruptione,
generationem et corruptionem PCab.

t) promittit, — praedicit A. — Pro determinaturum, dicturum PC
ab hic et postea; et ante augmentatione om. edd.

Ἢ) existimandum (vel recipiendum). — recipiendum aut aestiman-
dum B, qui pergit: quod natura sit eadem generationis et alteratio-
nis, aut semota, idest distincta, ut ita scilicet differat ratione natura,
sicut. determinata, idest distincta, nominibus. Antiquorum quidem etc.
Hic Philosophus prosequitur suum propositum etc. Edd. pro semota...
differant, habent semota distincta scilicet differant; C vero semota et

distincta si differant; porro sunt (ante determinata) post distincta

ponunt PCab. — Quoad existimandum (vel recipiendum), animadverti
potest in codice versionis Aristotelis. Ottoboniano n. 1587, pro quid
utrumque sit et utrum existimandum, legi quid utrumque existimandum
et utrum suscipiendum.

8) motibus. - Hoc om. PCab, sed inferius habent. — generatione et
om. A; elementorum om. B; pro et hoc, ut A.

t) differentiam. — definitionem A, renuente contextu ; differentias Ca.
B om. Circa primum tria facit... Quicumque igitur etc.

x) vel vaporem. — Hoc om. PCab, sed cf. Comm. in Phys. I, n, 2,
et III, viu, 8. — Pro et cum hoc, et etiam edd., etiam C. — Pro sub-
stantia rei, substantiam rerum B, generatio Ca falso; A om. ex quo
sequitur quod substantia rei, quod est homoteleuton in lectione P. —
Pro generatio in re non differt, generatio rerum differt A, sed margo
habet non; B om. in re.

X) Et hoc est... necesse est dicere. — Ed. a confuse et corrupte:
Hoc est quod dicit, quicumque dicunt omne universum est idest ma-
terialem substantiam sed (pro secundum) unum et omnia generat idest
causat ex uno materiali principio, his necesse esse est dicere; confu-
sione sublata et corruptis correctis, nostra habetur lectio, quae est co-
dicis B, nisi quod hic post dicunt addit quod. A corrumpit omne in etc.,
pro esse legit est, et pro generant idest causant, generari idest cau-
sari; C, incipiens ut nos, prosequitur: universum esse materialem sub-
stantiam et omnia ex uno generant etc.; Pb, incipientes ut a, pergunt :
universum esse unum idest immaterialem substantiam etc. Lectio ad-
optata in se clara est, convenit textui Aristotelis, et clavem praebet ad
intelligendam lectionem a.

p) differre. — differentem PCab. — Post duas lineas pro omnia fieri,
aliquid fieri AB, ea fieri Cab.

v) secundum hoc... corruptionem. — secundum hoc dicebant con-

t

* Num. seq.
* Num. 6.

* qua ed. a.

..* quam unam
Ep".

lect, vr

?

7 Lect. seq.

CAP. I,

transmutationem. Hoc est ergo quod dicit, quod
quicumque posuerunt plures materias rerum quam
unam *, sicut Empedocles, Anaxagoras et Leu-
cippus cum Democrito 5, istis videtur aliud gene-
ratio et aliud alteratio.

5. Tertio ibi: Sed tamen Anaxagoras etc., ex-
cipit ab his Anaxagoram *, de quo dicit quod
propriam vocem ignoravit, sicut ille qui ponit
aliquid non conveniens suae positioni. Cum enim
poneret multa elementa *, sicut alii, tamen dixit
singulariter quod generari et corrumpi sunt idem
quod alterari. Et huius diversitatis ratio est quia,

Gg mn. 1 sicut dicitur in 1 Physic. *, Anaxagoras posuit res
i Pu ".

fieri per abstractionem a mixto: ponebat autem
misceri non solum elementa ^, sed etiam acciden-
tia: et ideo eundem modum ponebat productionis

'corporum, qui pertinet ad generationem et cor-

ruptionem, et accidentium, qui pertinet ad altera-
tionem; ut scilicet, sicut caro fit per abstractio-
nem, ita et albedo *. Et secundum hoc generatio
non differebat ab alteratione.

6. Deinde cum dicit: Empedocles quidem
enim etc., manifestat praemissam rationem. Et
primo ostendendo quomodo * quidam ponebant
plura principia: eorum enim qui ponebant unum
principium, erat unus absolutus modus proce-
dendi. Secundo manifestat quare illi qui ponebant
unum principium, negabant differentiam genera-

d gesemebant vc tionis et alterationis, quam adstruebant * ponentes

plura principia, ibi: Zis quidem igitur * etc.
Circa primum ponit differentias ponentium plura
principia: et primo Empedoclis " ad omnes alios.

dem c Et dicit quod ideo praedictum est * quod praedi-

cti philosophi posuerunt plures materias, quia
Empedocles ponebat quatuor elementa ? esse prin-
cipia materialia, scilicet terram, aquam, aerem
et ignem: omnia autem haec cum moventibus,
scilicet cum amicitia, quae congregat, et cum

LECT. I

265

lite, quae segregat, dicit esse sex numero ἃ: et
ita ponebat principia finita. Sed. Anaxagoras et
Democritus et Leucippus posuerunt principia in-
finita. 2

7. Secundo ibi *: Hic quidem etc., ponit diffe-
rentiam Anaxagorae a Democrito et Leucippo.
Hic enim, scilicet Anaxagoras, posuit corpora
homoeomera, idest similium partium, esse princi-
pia materialia, utpote infinitas partes carnis et
ossis et medullae ^ et aliorum huiusmodi, quorum
quaelibet pars est synonyma toti, idest conveniens
cum toto in nomine et ratione: haec enim di-
cuntur Aomoeomera, idest similium partium. Et
haec positio magis manifestata fuit ab Aristotele
in I Physic. ** * Sed Democritus et Leucippus di-
xerunt omnia corpora sensibilia componi ex qui-
busdam indivisibilibus * corporibus. Quae quidem
ponebant infinita multitudine et forma, idest fi-
gura ^: nam quaedam horum corporum indivi-
sibilium dicebant esse circularia, quaedam autem
quadrata, quaedam pyramidalia, et sic de aliis.
Ponebant tamen omnia esse indifferentis natu-
rae ?' et speciei, contra id quod ponebat Ana-
xagoras. Et tamen, cum ista principia sint indiffe-
rentis naturae et speciei *, alia corpora sensibilia
differunt ab aliis, secundum differentiam eorum
ex quibus componuntur, non quidem secundum
differentiam in specie naturae, sed secundum
differentiam δὲ positionis et ordinis; prout scili-
cet diversimode ordinantur et disponuntur in di-
versis secundum prius et posterius, ante et retro,
sursum et deorsum, dextrorsum et sinistrorsum.

8. Tertio ibi *: Contrarie autem etc., ponit
differentiam Anaxagorae ab Empedocle. Et dicit
quod contrarie videntur dicere. Empedocles enim
dixit quod ignis, terra, aer et aqua sunt quatuor
elementa, et quod sunt magis simplicia ἔξ quam
caro et .os et talia corpora Aomoeomera, idest

gregationem et segregationem esse generationem et corruptionem PC
4b; esse om. B; segregationem om, A male. — Pro qualemcumque,
qualitercumque edd.; pro transmutationem, positionem A.

E) sicut... Democrito. — sicut Empedocles, Democritus et Leucip-
pus A. P in versione post Leucippus, adiungit et Democritus; sed hoc
nomen nec in graeco occurrit nec in nostris codicibus versionis.

0) excipit ab his Anaxagoram. — ab his om. Ca; b om. totum, et
ideo forte P habet: manifestat errorem Anaxagorae. — Pro propriam,
propinquam B; pro ponit aliquid non conveniens, posuit aliquod (ali-
quid C) inconveniens PCab.

x) multa elementa. — multa universalia ed. a, plura elementa AB. —
Pro singulariter, simpliciter C; pergit B: quod generatio sit idem quod
alteratio. Huius autem diversitatis etc.; pro sunt idem, idem est A.

9) elementa. — corpora AB. — Statim ideo om. PCab; pro eundem
modum ponebat productionis corporum, eandem ponebat productio-
nem A; pro qui pertinet hic et postea, quod pertinet AB, quod par-
tim ed. a.

c) ut scilicet, sicut ... albedo. — ut scilicet caro sicut fit per genera-
tionem, ita albedo per alterationem B; sicut om. A, et pro ifa legit
sic. — Pro Et secundum hoc generatio, Sed haec generatio Ca; pro diffe-
rebat, differt B.

1) primo ostendendo quomodo. — primo addendum quod B. — Pro
eorum enim, et eorum A, eorum autem B, eorum causa ed. a, eorum
tamen C; A pergit: qui ponebant unum principium idem et absolutum
modum producendi; pro unus absolutus, idem et absolutus B.

v) et primo Empedoclis. — et primo comparat Empedoclem PCab,
sed cf. nn. seqq. ponit differentiam Anaxagorae.

9) quia Empedocles ponebat quatuor elementa. — quam posuerit
Empedocles, quia ponebant elementa Ca; quia Empedocles posuit
DM corpora AB; Pb omitt. quia, sine quo structura sententiae
deficit.

y) cum moventibus... sex numero. — cum moventibus, scilicet lite
et amicitia, posuit esse sex numero B; cum ante lite om. A. — Sequens
homoteleuton, Sed Anaxagoras... principia infinita om. Ca; Pb, lacu-

Opp. D. Tuouaz T. III.

nam implentes, legunt: alii non, scilicet Anaxagoras, Democritus et
Leucippus, ponunt principia infinita.

y) Secundo ibi. — Secundo cum dicit A, sed num. seq. legit Tertio
ibi; Deinde cum dicit B hic et ibidem. — Pro Hic enim scilicet Anaxa-
goras, in hoc scilicet quod Anaxagoras B, Hic quidem enim et Anaxa-
goras edd. ab, Hic quidem enim idest Anaxagoras C, Hic quidem
scilicet Anaxagoras P. — Pro homoeomera idest, homoeomera idest
homogenea idest B.

ὦ) carnis et ossis et medullae. - carnis et om. A, cf. textum; pro
et medullae, medullarum PCab. — Ibi haec énim dicuntur etc., hoc
enim dicimus homoeomera etc. A, haec autem dicuntur homogenea etc,
B, haec enim dicitur omimera quae sunt idest similium partium ed. a;
C supprimit idest. :

ax) haec positio... in I Physic. — haec opinio est magis manifesta
in I Physic. B; manifesta est etiam A. — Pro omnia corpora sensi-
bilia, omnia alia sensibilia A, omnia alia corpora B.

88) forma, idest figura. — forma et figura PCab, cf. textum. — B
pergit: nam quaedam eorum ponebant circularia et quaedam pyra-
midalia; etiam A om. quaedam autem quadrata; Ca e contra om.
quaedam pyramidalia. Addimus ex A horum, quod PCab omittunt; in
ceteris Pianam retinemus.

(Y) omnia esse indifferentis naturae. — omnia esse indifferentia
vel in differentia) naturae A, omnia esse eadem indifferentis naturae
νοὶ et speciei ... indifferentis naturae homot.) B, esse indifferentius
naturae ed. a, esse in differentiis naturae P et C; legimus cum 5, ad-
dito omnia ex AB. Inferius pro indifferentis, ed. a similiter legit in-
differentius, PAC in differentiis.

90) in specie naturae, sed secundum differentiam. — Hoc homote-
leuton om. A, destruens sensum; pro in specie naturae, speciei et na-
turae C; pro differentiam, differentias edd.

ec) Tertio ibi. — Cf. not, ᾧ. — Post unam lin. pro contrarie, isti con-
traria Pb.

CC) sunt quatuor... simplicia. — sunt magis simplicia edd., sed cf.
textum. — Pro /tomoeomera, rursus homogenea B.

34

^

x

ax
Cap. iv, n. 1

$qq.; S. Th. lect.
vill Sq.

*

insensibilibus
A.

88

TY

et speciei om.
AB.

e
eo

[4

00

266 DE GENERATIONE ET CORRUPTIONE LIB. I

similium partium: et hoc ideo, quia ponebat res
fieri per congregationem ex elementis, et ideo illa
corpora ponebat elementa, quae congregantur ad
aliorum compositionem ". Sed Anaxagoras pone-
bat os et carnem et similia corpora esse magis
simplicia; et elementa, scilicet terram, aquam, ae-
rem et ignem, ponebat esse composita. Et hoc
ideo, quia ponebat res fieri per abstractionem a
mixto ?: unde, cum videret quod ex aere, aqua,

terra et igne omnia alia corpora generantur, cre-
didit quod in praedictis quatuor corporibus esset
maxima commixtio, ita quod ex his omnia alia
extrahi possent. Et hoc est quod subdit, quod di-
cebat ista quatuor corpora esse panspermiam ",
idest universalia semina ,, omnium aliorum cor-
porum; quasi praedicta quatuor corpora essent
commixta ex seminibus omnium aliorum cor-
porum.

Ν

Ἴη) et ideo illa... compositionem. — Pro ponebat, dicebat B; Pb le-
gunt: ideo ista elementa quae congregabantur ad compositionem, ap-
pellabat simplicia; eaedem infra pro et elementa... composita, elementa
vero esse composita, Occasio harum lectionum est omissio homoteleuti
per congregationem ex elementis... ponebat res fieri in a, quacum
facit C. A pro scilicet terram, terram autem.

00) a mixto.— a materia Ca. — Pro generantur, generentur BCb, ge-

neretur ed. a, generarentur P, — Pro quatuor corporibus esset maxima
commixtio, elementis seu corporibus esset maxima mixtio PCab — Pro
extrahi, exstari Ca.

wu) panspermiam. — pansperima A, sperma (om. universalia) B, pau-
sperima per una ed. a, panspermata Pb, pauspermia C; correximus secun-
dum textum. — Pro omnium aliorum corporum, aliarum omnium rerum

edd., omnium aliorum rerum C; corporum om. A. - Pro quasi, quae Ca. ἢ

CAP. I, LECT. II

267

LECTIO SECUNDA

DIVERSITATIS INTER ANTIQUOS CIRCA DIFFERENTIAM GENERATIONIS ET ALTERATIONIS
RATIO SECUNDUM SE MANIFESTATUR -
INCONSEQUENTIAE REDARGUUNTUR ILLI QUI PONEBANT PLURA PRINCIPIA

Toig μὲν οὖν ἐξ ἑνὸς πάντα κατασχευάζουσιν ἀναγ-
καῖον λέγειν τὴν γένεσιν xal τὴν φθορὰν ἀλλοίωσιν *
ἀεὶ γὰρ μένειν τὸ ὑποχείμενον ταὐτὸ καὶ fv: τὸ
δὲ τοιοῦτον ἀλλοιοῦσθαί φαμεν"

τοῖς δὲ τὰ γένη πλείω ποιοῦσι διαφέρειν τὴν ἀλλοίωσιν
τῆς γενέσεως" συνιόντων γὰρ xol διαλυομένων ἡ γέ-

τς γεσις συμβαίνει xal ἡ φθορά. Διὸ λέγει τοῦτον τὸν
τρόπον xai ᾿Εμπεδοχλῆς, ὅτι « φύσις οὐδενός ἐστιν,
ἀλλὰ μόνον υἱξις τε διαλλαξίς τε μιγέντων». Ὅτι
μὲν οὖν οἰχεῖος ὁ λόγος αὐτῶν τῇ ὑποθέσει οὕτω
φάναι, δῆλον, καὶ ὅτι λέγουσι τὸν τρόπον τοῦτον’

ἀναγκαῖον δὲ χαὶ τούτοις τὴν ἀλλοίωσιν εἶναι μέν τι
φάναι παρο τὴν γένεσιν, ἀδύνατον μέντοι χατὰ τὰ
ὑπ᾽ ἐκείνων λεγόμενα. Τοῦτο δ᾽ ὅτι λέγομεν ὀρθῶς,
ῥάδιον συνιδεῖν.

Ὥσπερ dp ὁρῶμεν ci Mii τῆς οὐσίας ἐν αὐτῇ με-
ταβολὴν xavd μέγεθος, τὴν καλουμένην αὔξησιν xol
φθίσιν, οὕτω καὶ ἀλλοίωσιν. Οὐ μὴν ἀλλ᾽ ἐξ ὧν λέ-

ουσιν οἱ πλείους ἀρχοας ποιοῦντες μιᾶς ἀδύνατον
ἀλλοιοῦσθαι. Τὰ γὰρ πάθη, καθ᾽ ἅ φαμεν τοῦτο
συμβαίνειν, διαφοραὶ τῶν στοιχείων εἰσίν, λέγω δ᾽
οἷον θερμὸν ψυχρόν, λευχὸν μέλαν, ξηρὸν ὑγρόν, μα-
λαχὸν σχληρὸν x«l τῶν ἄλλων ἕχαστον, ὥσπερ καὶ
φησὶν ᾿Εμπεδοχλῆς"

, 3 L t

Ἠέλιον μὲν λευχὸν ὁρᾶν xal θερμὸν ἁπάντῃ;

ὄμβρον P ἐν πᾶσιν δ φώνει τε ῥιγαλέον τε.

Ὁμοίως δὲ διορίζει χαὶ ἐπὶ τῶν λοιπῶν. Ὥστ᾽ εἰ
μὴ δυνατὸν Ex πυρὸς γενέσθα: ὕδωρ μηδ᾽ ἐξ ὕδατος
γῆν) οὐδ᾽ ix λευκοῦ μέλαν ἔσται οὐδὲν οὐδ᾽ ix μα-
λακοῦ σχληρόν- ὁ δ᾽ αὐτὸς λόγος καὶ περὶ τῶν ἄλ-
λων. Τοῦτο δ᾽ ἦν ἀλλοίωσις. :

Ἧ καὶ φανερὸν ὅτι μίαν ἀεὶ τοῖς ἐναντίοις ὑποθετέον
ὕλην, ἄν τε μεταβάλλῃ κατὰ τόπον, ἄν τε κατ᾽
αὔξησιν καὶ φθίσιν, ἄν τε κατ᾽ ἀλλοίωσιν. "Evi δ᾽
ὁμοίως ἀναγκαῖον εἶναι τοῦτο χαὶ ἀλλοίωσιν: εἴτε
γὰρ ἀλλοίωσίς ἐστι, καὶ τὸ ὑποχείμενον ἕν στοιχεῖον
χαὶ μία ἡ πάντων ὕλη τῶν ἐχόντων εἰς ἄλληλα
μεταβολήν. κἂν εἰ τὸ ὑποχείμενον ἕν, ἔστιν ἀλ-
λοίωσις.

᾿Εμπεδοχλῆς μὲν οὖν ἔοικεν ἐναντία λέγειν καὶ πρὸς vd
φαινόμενα. καὶ πρὸς αὑτὸν αὐτός. "Apu μὲν γὰρ οὔ
με ἕτερον ἐξ ἑτέρου γίνεσθαι τῶν στοιχείων οὐ-

έν, ἀλλὰ τἄλλα πάντα ἐκ τούτων, ἅμα δ᾽ ὅταν

εἰς ἕν συναγάγῃ τὴν ἅπασαν φύσιν πλὴν τοῦ νεί-
κους, ἐκ τοῦ ἑνὸς γί γεσθαι. πάλιν ἕκαστον. Ὥστ᾽
ἐξ ἑνός τινος δῆλον ὅτι διαφοραῖς τισὶ χωριζομένων
xal πάθεσιν ἐγένετο τὸ μὲν ὕδωρ τὸ δὲ πῦρ, καθά-
περ λέγει τὸν μὲν ἥλιον λευκὸν καὶ θερμόν, τὴν δὲ
γῆν βαρὺ καὶ σκληρόν. ᾿Αφαιρουμένων οὖν τούτων
τῶν διαφορῶν (εἰσὶ γὰρ ἀφαιρεταὶ ipn γε)
δῆλον ὡς ἀνάγχη γίνεσθαι καὶ γῆν ἐξ ὕδατος καὶ
ὕδωρ ἐκ γῆς, ὁμοίως δὲ καὶ τῶν ἄλλων ἕχαστον, οὐ
τότε μόνον ἀλλὰ x«l νῦν, μεταβαάλλοντά γε τοῖς
πάθεσιν. Ἔστι δ᾽ ἐξ ὧν εἴρηχε δυνάμενα προσγίνε-
σθαι xal χωρίζεσθαι πάλιν, ἄλλως τε καὶ μαχομέ-
vov ἀλλήλοις ἔτι τοῦ νείκους καὶ τῆς φιλίας. Διόπερ
χαὶ τότε ἐξ ἑνὸς ἐγεννήθησαν" οὐ γὰρ δὴ πῦρ γε
καὶ γῆ καὶ ὕδωρ ἔτι ὄντα ἕν ἦν τὸ πᾶν.

ἴλδηλον δὲ καὶ πότερον ἀρχὴν αὐτῶν θετέον τὸ ἕν ἢ
τὰ πολλά, λέγω δὲ πῦρ καὶ γῆν καὶ τὰ σύστοιχα

* His quidem igitur qui ex uno omnia constituunt, necesse * Seq. cap. 1 et
est dicere generationem et corruptionem alterationem: '** τ
semper enim: manere subiectum unum et idem; tale
autem alterari dicimus.

His autem qui genera multa faciunt, differre generationem
ab alteratione: coeuntibus enim et dissolutis, generatio
contingit et corruptio. Ideo dicit hoc modo Empedocles
quod « natura nullius est, sed solum mixtura et segre-
gatio mixtorum ». Quoniam igitur proprius hic sermo
est eorum suppositioni, ita loqui, manifestum est et
quoniam dicunt hoc modo.

Necesse est autem et his generationem esse aliud dicere
praeter alterationem: impossibile tamen est, secundum
ea quae ab eis dicuntur. Hoc autem quomodo recte
dicimus, facile est videre.

Quemadmodum enim videmus, quiescente substantia, in
ea transmutationem fieri secundum magnitudinem, quae
vocatur augmentatio et deminutio, sic et alterationem.
Sed tamen, ex quibus dicunt plura principia facientes
uno, impossibile est alterari. Passiones enim, secundum
quas hoc dicimus contingere, differentiae elementorum
sunt: dico autem puta calidum et frigidum, album et
nigrum, siccum et humidum, molle et durum, et alio-
rum unumquodque, ut inquit Empedocles:

Solem album videri et calidum,

Imbrem autem in omnibus nigrum, frigidum et

nebulosum.

Similiter autem determinavit de reliquis. Quapropter,
si non est possibile ex igne fieri aquam neque ex aqua
terram, neque ex albo nigrum erit aliquid neque durum
ex molli: eadem autem ratio et de aliis. Hoc autem
erat alteratio.

Amplius autem et manifestum quoniam unam semper con-
trariis supponere oportet naturam, sive transmutetur
secundum locum, sive secundum augmentationem et
deminutionem, sive secundum alterationem. Amplius
autem similiter necesse est esse hoc et alterationem: si
enim alteratio est, et subiectum unum elementum, et
una omnium materia habentium adinvicem transmuta-
tionem; et si subiectum unum est, alteratio est.

* Empedocles quidem igitur videtur contraria dicere et ad
apparentia, et ad seipsum ipse. Simul enim quidem non
dicit alterum ex altero fieri elementorum ullum, sed alia
omnia ex his: simul autem, quoniam in unum con-
iungit omnem naturam praeter litem, rursum. unum-
quodque ex uno fieri. Quapropter ex uno aliquo ma-
nifestum quoniam, differentiis quibusdàm diversorum et
passionibus, factum est hoc quidem aqua, hoc autem
ignis; quemadmodum dicit solem quidem album et
calidum et leve, terram autem grave et durum. Ablatis
igitur his differentiis (sunt enim auferibiles genitaeque),
manifestum est quidem necesse fieri et aquam ex terra
et terram ex aqua, similiter autem et aliorum unum-
quodque: et non tunc solum, sed nunc, cum trans-
mutantur passionibus. Sunt autem, ex quibus dicit Em-
pedocles, possibiles advenire et separari: rursus et aliter,
adversantibus adinvicem lite adhuc et amicitia. Ideoque
et tunc ex uno generata sunt: non enim utique ignis
et terra et aqua existentia unum erant omne.

* [Incertum autem et utrum principium ei ponendum multa
aut unum: dico autem ignem et terram et coordinata

*"Textus

* "Text. 3.

* Lect. praeced.
n. 3 seq.

* bid. n. 6 sqq.

* Num. 4.

* praedictam ra-
tionem om. PCab.

* Num. 3.

268

τούτων. 'H μὲν γὰρ ὡς ὕλη ὑπόκειται, ἐξ οὐ μ5-
ταβάλλοντα Oud τὴν κίνησιν γίνονται γῆ καὶ πῦρ,
τὸ ἕν στοιχεῖον" ἡ δὲ τοῦτο μὲν ἐκ “συνθέσεως γί-
γνεται συνιόντων ἐκεΐνων, ἐκεῖνα δ᾽ Ex διαλύσεως,
στοιχειω)έστερα ἐχεῖνα καὶ πρότερα τὴν φύσιν.

1o
y
à

ΘΥΝΟΡΒΙ5. — 1. Argumentum et divisio textus. — 2. Omnes
qui ponunt ex uno materiali principio omnia esse producta,
necesse est dicere quod generatio et corruptio sint idem ac al-
teratio. Nam ponunt quod illud principium et sit ens in actu,
et sit substantia omnium quae ex ipso generantur, et quod sem-
per maneat unum et idem: ex hoc autem sequitur quod nulla
transmutatio possit dici generatio et corruptio, sed solum alte-
ratio. - Quomodo e contrario ponitur a nobis omnium genera-
bilium et corruptibilium esse unum subiectum primum. — 3. Qui
faciunt multa genera principiorum materialium, necesse habent
dicere quod generatio differat ab alteratione. Inquantum enim
illa in unum conveniunt, compositum acquirit, secundum eos,
propriam formam seu naturam, et contingit generatio : inquantum
autem dissolvuntur, amittit mixtum propriam naturam, et contingit
corruptio. Alterationem autem fieri ponébant per solam partium
transmutationem. — 4. Obiicitur contra ponentes plura principia:
et primo communiter contra omnes. Ponentes multa principia,
necesse habent ponere quod generatio sit aliud ab alteratione:
sed tamen hoc est impossibile, secundum ea: quae ab ipsis di-
cuntur. Nam 4) dicunt quod passibiles qualitates (calidum, fri-
gidum, album et huiusmodi), secundum quas dicitur contingere
alteratio, sunt differentiae propriae elementorum: dicunt insuper
quod nequit unum elementorum converti in aliud. Atqui impos-
sibile est propria accidentia inveniri nisi in propriis subiectis :
ergo, si ex uno elemento nequit fieri aliud, nihil mutari potest
ex una praedictarum qualitatum in aliam. Consequenter nulla
erit alteratio, quae non contingit nisi secundum varietatem qua-

upra * Aristoteles assignavit rationem
£quare quidam antiqui philosophi po-
V VeWsuerunt generationem ab alteratione
"odifferre, quidam autem non, ex eo
quod quidam posuerunt unum principium mate-
riale, quidam autem multa. Hanc rationem supra *
manifestavit quantum ad radicem, ostendens quo-
modo * quidam philosophorum posuerunt multa
principia: nam ponentibus unum principium ab-
solutior est-sermo. Nunc autem intendit ipsam
rationem ^ secundum se manifestare. Et circa
hoc duo facit: primo manifestat ipsam rationem;
secundo obiicit contra eam, ibi: Necesse est au-
tem * etc. Circa primum duo facit: primo mani-
festat praedictam rationem * quantum ad ponen-
tes unum principium; secundo quantum ad po-
nentes plura principia, ibi: His autem qui genera
multa * etc.

2. Dicit ergo primo quod omnibus illis philoso-
phis qui ex uno principio materiali ponunt omnia
esse producta, necesse est dicere quod generatio
et corruptio idem sit alterationi. Illud enim prin-
cipium ? materiale ponebant esse aliquod ens actu,

T

DE GENERATIONE ET CORRUPTIONE LIB. I

horum. Secundum id enim quod ut materia supponi-
tur, ex quo, transmutantia propter motum, fiunt ignis
et terra et aqua, unum elementum: secundum id autem
quod hoc ex compositione fit, convenientibus illis, illa
autem ex dissolutione, magis elementa quatuor illa, et
prima natura.

litatum circa idem subiectum. — 5. b) Contrariis terminis motus
necesse est in qualibet mutatione supponere unam materiam,
seu unum subiectum. Cum ergo qualitatum, secundum quas at-
tenditur alteratio, non ponant illi unum subiectum, sed plura,
non possunt ponere alterationem, nec consequenter differentiam
inter generationem et alterationem. — In quo haec ratio differat a
prima. — 6. Obiicitur specialiter contra Empedoclem. a) Videtur
non solum his quae apparent secundum sensum, in quibus vide-
mus unum elementum fieri ex alio, sed etiam sibi ipsi Empedocles
contraria dicere. Nam ex eius dictis consequitur quod ex illo uno,
in quo a principio omnia erant confusa per amicitiam, per quas-
dam differentias et passiones supervenientes, factum sit per litem
segregantem quod hoc esset aqua et aliud esset ignis. Quia igitur
illae differentiae, utpote de novo genitae, possunt auferri et per-
mutari, necesse est, si auferantur et permutentur, fieri et aquam ex
terra et terram ex aqua, et similiter unumquodque aliorum ele-
mentorum ex alio. Quod autem talis permutatio. passionum possit
fieri etiam nunc, probatur et ex natura talium passionum, quae
possunt de novo advenire, et ex causa ipsarum; nam etiam nunc
contrariantur lis et amicitia, sicut in principio. — 7. b) Quamvis
Empedocles multa principia posuerit, tamen incertum videtur
utrum debuerit ponere unum vel multa. Inquantum enim ponitur
ex uno fieri, sicut ex materia, quatuor elementa, videtur quod sit
unum principium: sed inquantum illud unum fit ex composi-
tione elementorum in unum convenientium per amicitiam, ele-
menta autem fiunt per quandam dissolutionem ex illo uno per
operationem litis, magis videtur quod illa quatuor sint principia.

puta ignem vel aerem aut aquam: et ponebant
quod illud esset substantia omnium quae ex eo
generantur ^: et sicut materia semper manet in
his quae ex materia fiunt, ita ponebant quod illud
subiectum semper manet unum et idem. Hoc
«utem dicimus alterari, quando, manente substan-
tia actu existentis, fit aliqua variatio circa formam *.
Unde sequitur quod nulla transmutatio esse possit
quae dicitur simplex generatio et corruptio, sed
sola alteratio *. - Nos autem ponimus omnium *
generabilium et corruptibilium esse unum subie-
ctum primum *, quod tamen non est ens actu, sed
in potentia. Et ideo ex eo quod" accipit formam,
per quam fit ens actu, dicitur simpliciter genera-
tio: ex hoc autem quod, postquam est ens actu
factum, suscipit aliam quamcumque formam, di-
citur alteratio.

3. Deinde cum dicit: s autem etc., mani-
festat praedictam rationem quantum ad ponentes .

plura principia. Et dicit quod illis qui faciunt
multa genera principiorum materialium ^, de
quibus supra * dictum est, necesse. est, dicere
quod differat generatio ab alteratione. Inquan-

«) ostendens quomodo. — ostendens quod BC et edd., sed legendum
esse quomodo, patet ex lect. praec, num, 6. — Pro mam ponentibus
unum principium absolutior est sermo, nam de ponentibus unum princi-
pium ad solutionem erit sermo: A, nam de ponentibus unum principium
absolutum erat. hoc modo B; pro absolutior, absolutio ed. a; quam
qui plura add. PCab, cf. lect. praec. not. o.

Ὁ) ipsam rationem. — in prima rationem ed. a, primam rationem
C; ipsam om. B. Etiam inferius pro ipsam, primam Ca.

Y) principium. — Hoc om. A. — pro aliquod ens actu, aliquod esse
actu ed. a, aliquid actu BC.

9) generantur. — generabantur PCab. — semper om. A; pro quae
ex materia fiunt, quae fiunt ex ea A.

t) Hoc autem dicimus... circa formam. — Hoc autem dicimus alte-
rari, quando substantiae manentis in actu sit aliqua variatio circa

formam A; Hoc autem est alterari, quod substantia manente subiecti
actu existentis, fit alia variatio circa formam B; pro manente, me-
diante Ca; pro formam, formas PCab.

t) Unde... alteratio. — Unde sequitur quod nulla variatio substan-
tialis esse possit, quae dicitur simplex generatio, sed sola alteratio B ;
^e Simplex. generatio vel corruptio, sed alteratio solum A; pro quae
dicitur, quae dicatur C; simplex om. PCab.

Ἢ) ex eo quod. — quando A. — Linea sequenti pro simpliciter ge-
neratio, simplex generatio A, esse simpliciter generatio B; pro ex
hoc autem, et ex hoc PCab; pro ens actu factum, actu A, actu fa-
ctum B.

0) illis ... materialium. — illis qui faciunt plura principia materialia
A, his qui faciunt plura principia principiorum materialium B; pro
illis, illi Ca, — Pro supra dictum est, est supra dictum PCab.

s

tum enim illa principia materialia conveniunt in
ι unum ', contingit, secundum eos, generatio: in-
quantum autem dissolvuntur, contingit corruptio.
Unde Enipedocles dicit quod natura, idest forma
corporis compositi ex elementis, nullius elemen-
* torum est* (neque enim est de natura ignis, ne-
que de natura aquae vel aliorum elementorum),
sed est solum mixtura, idest solum consistit in
natura quadam mixtionis; et opposita privatio
consistit in segregatione mixtorum. Et quia ex hoc

pni ^ dicitur aliquid generari, quod acquirit propriam
| λ naturam ?; ideo ponebant quod ex congregatione
g^: erat generatio, et ex segregatione corruptio. Fieri

alterationem autem ponebant per solam transmü-

τ Lect, seg. π.3.. tationem, ut infra * dicetur. Quia igitur iste sermo
J est proprius ^ suppositioni eorum, scilicet quod
— . jitaloquantur, manifestum est quod ita dicunt de

ctum est.
.4. Deinde cum dicit: Necesse est autem etc.,
ν παρ ἐμαὶ ea" quae dicta sunt, quantum ad po-
nentes plura principia: nam ponentes unum prin-
cipium, ex necessitate concludunt propositum ,
"Crea daeer- supposita sua radice. Et circa hoc * duo facit:
primo obiicit communiter contra omnes ; secundo
ξ specialiter contra Empedoclem * , ibi: Empedocles
* Num. 6. quidem igitur * etc.
, Circa primum duo facit. Primo proponit quod
intendit, dicens quod his qui ponunt multa prin-
cipia, necesse est dicere quod generatio sit aliud
o praeter alterationem *, ut dictum est *: sed tamen
hoc est impossibile subsistere secundum ea quae
ab eis dicuntur. Quod facile potest videri ex his
quae sequuntur.
Secundo ibi: Quemadmodum enim etc., mani-
f festat propositum duabus rationibus. Circa quarum
5 primam proponit quandam similitudinem 7, dicens
quod sicut videmus quod, substantia quiescente,
idest permanente, accidit in ea transmutatio se-

: differentia generationis et alterationis, sicut di--

CAP. I, LECT. II

269

cundum magnitudinem, quae nominatur augmen-
tatio et deminutio ^, ita necesse est esse de altera-
tione, quae est motus secundum qualitatem: nam
sicut quantitas fundatur in substantia, ita et qua-
litas. Sed impossibile est per * hunc modum fieri
alterationem, secundum ea quae ponunt facientes *
plura principia. Dicunt * enim quod passiones,
idest passibiles qualitates, secundum quas dicimus *
hoc contingere, scilicet alterationem, ut patet ex
VII. Physic. *, sunt differentiae propriae elemen-

torum, scilicet calidum et frigidum, album et ni- π-

grum, siccum et humidum, molle et durum, et
alia huiusmodi: sicut Empedocles dixit quod sol,
idest ignis gon enim solem igneae naturae),
videtur esse " albus et calidus, imber vero, idest
aqua, videtur in omnibus esse niger, frigidus et
nebulosus, sicut patet ex ipsa obscuratione aeris,
quae fit per imbres: et similiter determinabat
de reliquis passionibus, attribuens * eas elemen-
tis. Dicebant autem quod non erat possibile ex
igne fieri aquam, aut ex aqua terram *, vel quo-
cumque modo unum elementorum converti in
aliud: non enim ponebant huiusmodi elementa
composita * ex materia et forma, ut sic possit ex
uno corrupto * aliud generari; sed ponebant esse
primas materias, quae non resolverentur in ali-
quod.primum subiectum ; oportet autem omne
quodin aliud convertitur, resolvi * in aliquod subie-
ctum primum. Impossibile est àutem propria ac-
cidentia inveniri nisi in propriis subiectis: unde,
si calidum est proprium accidens ignis et frigidum *
aquae, impossibile est calidum esse nisi in igne, et
frigidum nisi in aqua, et sic de aliis. Si ergo ex
aqua non potest fieri ignis, neque ex uno ele-
mentorum aliud, consequens est quod nec * possit
aliquid ex albo fieri nigrum vel* ex molli durum:
et eadem ratio est de aliis huiusmodi qualitati-
bus **, Cum ergo alteratio non contingat nisi se-
cundum variationem dictarum qualitatum circa

1) Inquantum ... in. unum. — Inquantum (enim add. Pb) illa conve-
niunt (coeunt P) in unum PCab; pro enim illa, scilicet B. — Pro in-
quantum autem dissolvuntur, inquantum discedunt A.

. x) Empedocles... elementorum est. — Empedocles dixit quod na-
tura, idest forma (composita add. A) ex elementis, nullum elemento-
rum est AB, cf. textum. Pergit B: neque enim est de natura ignis,
neque de natura aquae, neque aliorum elementorum quodlibet, sed est
solum mixtura, idest consistit solum in puritate quadam mixtionis,
et hoc posito privatio constat in segregatione mixtorum; A... sed est
solum mixta consistit solum in unione quadam (cet. om.) mixtorum;
Ca corrumpunt privatio in principio, et om. consistit. Lectio mixtorum,
loco mixtionis, explicat omissionem A, et forte pro in natura quadam
mixtionis, vera lectio est in unione quadam mixtorum.

X) acquirit propriam naturam. — accipit suam naturam A, acquirit
suam materiam B. — Pergunt AB: ideo ponebant quod congregatione
erat generatio, alteratio vero (autem esse A) ponebant per. solam trans-
mutationem, ut infra (et ita A) dicetur. Adoptamus transmutationem,
pro quo franspositionem hic PCab, sed infra faciunt cum ceteris codd.

y) est proprius. — non est proprius Ca, cf. textum. — Pro scilicet
quod etc., scilicet quod loquantur etc. ed.a; scilicet quod loquuntur etc.
C; scilicet quod ita sequitur manifestum (cet. om.) Deinde cum dicit
A; pro quod ita dicunt, quod hoc modo dicunt B.

v) improbat ea. — probat omnia B. — Pro nam ponentes ctc., Ca
legunt: nam ponentes unum principio supra manifestavit nunc autem
ex necessitate concludit propositum; Pb: nam (secundum add. P)
ponentes... concluditur propositum.

E) primo... Empedoclem. — primo concludit contra omnes, secundo
concludit specialiter contra Empedoclem A. — Inferius pro proponit,
ponit AB; pro dicens, dicit ergo PCab.

9) dicere ... alterationem. — dicere generationem aliud quam alte-
rationem A. — Pro subsistere, sustinere AB; pro Quod em ut facile
A, — faciliter B, Hoc facile Cab.

πὴ) proponit quandam similitudinem. — ponit quandam suppositio-
nem B. ldem pro videmus, videtur; pro quiescente idest permanente,
in quiescente idest permanente ed. a, in quiescente idest in permanente
C, sed expungit primum £n.

9) nominatur augmentatio et deminutio. — dicitur augmentum vel
deminutio A, vocatur augmentum et deminutio B. — Statim esse addimus
ex A, et quae est motus ex AB; pro fundatur, firmatur. Ca.

σὴ quae ponunt facientes. — quae ponuntur ab his qui sunt facien-
tes PCab.

1) dicimus. — dicitur PCab. - Pro scilicet alterationem, quod om.
A, idest alterari PCab; pro ex Vit, in V1I B. Post scilicet calidum,
A quater om. et, C prima vice, ab prima et quinta; cf. textum.

v) videtur. esse. — videtur enim esse Cab. — Pro niger frigidus et
nebulosus, magis fcüs (quod expungitur) et nebulosus A, niger idest
nebulosus B; pro obscuratione, obscuritate B; pro per imbres, propter
nubes A, per mobile scilicet B.

9) determinabat de reliquis passionibus, attribuens. — determina-
bant de reliquis passionibus, attribuentes PACab; cf. textum. B etiam
inferius legit in singulari Dicebat et non enim ponebat ; tamen ibi sermo
redit ad « facientes plura principia », et ipse B ad sed ponebant plurali
utitur, cf. not. seq.

» ut sic possit ex uno corrupto. - ut possit ex uno corpore B,
ut sic posit uno et (pro ex) corrupto ed. a; ex om. A; PC habent
posset. — Pro sed ponebant etc., sed ponebant eas esse primas naturas
quae non resolvebantur A, sed posuerunt ea esse primas materias quae
resolventur B; etiam Ca om. nom.

y) oportet. autem omne ... resolvi. — oportet autem quod omne.
resolvatur B, oportet omne ... resolvi ed. a, oportet enim ... resolvi c.

c) et frigidum. — et om. . PCab; item. lin. seq. — Pro Si ergo, Ex
quo ergo B.

- ax) de aliis huiusmodi qualitatibus. — de aliis qualibuscumque B,
de huiusmodi aliis qualitatibus PCab.

* secundum n.

σ
* Dicit ca.
T

m, n. 3;
lect. 1v,

sam

* aerem A.

* componi B.

x

* nOn A.

* neque B.

«ax

* fit B.

[3

* his om. ca.

* quantum 5.

7i

* parte AB.

00

* et passionibus
om. B.

270

idem subiectum, consequens est quod nulla erit *
alteratio. Et ita nihil est quod ponunt f^ differen-
tiam inter generationem et alterationem

5. Secundam rationem ponit ibi: Amplius au-
lem etc. Et dicit quod necesse est supponere *
unam naturam contrariis, quae sunt termini mo-
tus, in quolibet motu 17, scilicet sive transmute-
tur aliquid secundum locum, sive secundum
augmentum et deminutionem. Et similiter necesse
est δὲ hoc esse in alteratione, ut si alteratio est, sit
unum subiectum et una materia omnium haben-
tium huiusmodi transmutationem adinvicem: et
si est unum subiectum eorum secundum quae
attenditur alteratio, sequitur * quod sit alteratio.
Quia igitur praedicti philosophi non ponunt unum
subiectum omnium qualitatum secundum quas
attenditur alteratio, sed plura; non possunt ponere
alterationem: et sic supervacue dicunt aliud esse
generationem et alterationem **.- Differt autem haec
ratio a priori: nam haec ratio assignat universalem
causam medii quod assumebatur in prima ratione.

6. Deinde cum dicit: Empedocles quidem igi-
tur etc., disputat contra Empedoclem specialiter,
duabus rationibus. Circa quarum primam dicit
quod Empedocles videtur contraria dicere non
solum his* quae apparent secundum sensum, in
quibus * videmus ex aqua fieri aerem et ex aere
ignem: sed etiam videtur contraria dicere sibi
ipsi. Ex una enim parte dicit quod nullum ele-
mentorum generatur " ex altero, sed alia omnia
elementata corpora componuntur ex eis: ex alia
vero * dicit quod, antequam mundus hic generare-
tur, contigit omnem naturam rerum congregatam
esse in unum per amicitiam, praeter litem; et
quod rursus unumquodque elementorum, et etiam
unumquodque aliorum corporum, factum est ex
illo uno per litem segregantem res. Unde manife-
stum est quod per quasdam differentias et pas-
siones diversorum elementorum, factum est per
litem quod ex illo uno primo hoc esset aqua et
aliud esset ignis. Et exemplificat de differentiis et
passionibus *: sicut ipse dicit quod so/, idest ignis,
est albus et calidus et levis, terra autem gravis
et dura. Et sic patet quod istae differentiae de

DE GENERATIONE ET CORRUPTIONE LIB. I

novo superveniunt elementis. Omne autem quod
de novo advenit, potest auferri. Quia igitur huius-
modi differentiae " sunt auferibiles, utpote de
novo genitae, manifestum est quod, ablatis hu-
iusmodi differentiis, necesse est fieri et aquam
ex terra et terram ex aqua, et similiter unuumquod-
que elementorum ex alio: et hoc non /unc so-
lum, scilicet * in principio mundi, sed etiam
nunc: et hoc per transmutationem passionum. --
Et quod talis transmutatio passionum fieri possit ,
probat dupliciter. Primo quidem * ex natura ipsa-
rum passionum: quia ex his quae dicit Empe-
docles, sequitur quod possint * de novo advenire,
puta per litem segregantem, et rursus separari ab
elementis, puta per amicitiam * unientem. Aliter
ex causa illarum passionum: quia etiam nunc con-
trariantur adinvicem lis et amicitia ?, Et ideo func,
scilicet in principio mundi, ex uno generata sunt
elementa, supervenientibus his differentiis:
enim potest dici quod ignis, terra et aqua
stentia actu, essent unum totum.

7. Secundam rationem ponit ibi ^^: Zncertum
autem etc. Et dicit quod incertum est utrum
Empedocles debuerit unum principium ponere
aut multa, quamvis ipse multa posuerit, scilicet
ignem et terram et alia quae coexistunt eis. Et
ideo " dicit esse incertum, quia inquantum sup-
ponitur unum quoddam, ex quo sicut ex materia
fiunt ignis, terra et aqua per aliquam transmuta-
tionem a lite segregante, videtur quod sit unum
elementum: inquantum autem * illud unum fit
ex compositione elementorum in unum conve-
nientium per amicitiam, illa autem, scilicet ele-
menta, fiunt ex illo uno per quandam dissolutio-
nem per operationem litis, videtur magis quod illa
quatuor sint elementa et prius natura *. Et licet
hoc magis attendebat Empedocles, ponens res
fieri per congregationem et segregationem, Aristo-
teles tamen in praecedenti ratione probat * quod
necesse est elementa fieri non per solam segre-
gationem 7", sed per quandam transmutationem,
supervenientibus differentiis elementorum: ex quo
sequitur contrarium eius quod intendebat Empedo-
cles, scilicet quod illud unum sit magis principium.

88) quod ponunt. — ponere B.— Pro inter generationem et alteratio-
nem, inter alterationem et generationem PCab.

YY) in quolibet motu. — motu om. PCab — scilicet om. B; pro trans-
mutetur, transmutent A, transmutatur BCab.

98) similiter necesse est. — simpliciter necesse est Cab; item pro ut
si alteratio est sit unum, ut scilicet si alteratio est si unum. A trans-
ponendo: sit una materia cum (tum?) unum subiectum.

t) et si est ... sequitur. — et sic est... et sequitur Cab; et si est ...
sequitur etiam P; pro secundum quae, secundum quod B.

QC) ponere... et alterationem. — ponere. alterationes et generationes
PCab. — Pro nam haec ratio, nam prima Cab, nam ista P; pro assu-
mebatur, assumitur B, assignatur Ca; pro in prima, in praemissa A.
- B om. sequens Deinde cum dicit, et textum incipit maiuscula, quasi
alia inciperet lectio.

*"m) generatur. — alterum sit A, fit B. — Pro elementata corpora,
corpora B, elementa corporum Ca.

00) generaretur, contigit. — generetur, contingit PACab. — Pro na-
turam (φύσιν), matériam B; pro congregatam esse, congregari PCab;
post rursus AB add. per litem; pro factum est ex illo uno, ubi uno
om. A, segregabitur PCab. — Ibi Unde etc., Ca legunt: Unde mani-
festum est quas (quasdam C) differentias et passiones (passionesque C)
diversorum elementorum factum est (esse C).

u) huiusmodi differentiae. — differentiae edd., istae differentiae C. —
Post manifestum om. est edd. — Pro elementorum ex alio, elementorum
aliorum ex reliquo AB; aliorum add. etiam a b.

xx) non tunc solum, scilicet. — non fuit solum A, non tunc solum
est B. — mundi om. PCab; pro per, propter B.

AX) Aliter ... amicitia. — Aliter ex causa illarum passionum; nam,
quia etiam unc contrariantur lis et amicitia sicut in principio, ergo
etiam nunc elementa possunt transmutari secundum differentias et
passiones Pb. Forte ratio ob quam Pb legunt nam quia, et
conclusionem intentam, peti potest ex hoc quod g (et C) habet et quia.
Etiam Ca om. adinvicem.

Up) ponit ibi.— postea ponit ibi Cab, postea ponit P.— Pro aut multa,
vel multa PCab; pro ignem et terram, ignem aquam et terram B,
ignem terram et aquam PCab; pro coexistunt eis, existunt eis A,
consistunt ex eis B.

vv) Et ideo. — Id autem Pab, Ideo autem C. — Pro inquantum sup-
ponitur unum quoddam, ex quo unum ponebatur PCab; pro per ali-
quam etc, per amicitiam transmutantem et litem segregantem B.

ξξ) inquantum autem, — autem. om. PCab, et post amicitiam phra-
sim absolvunt. Pergit a: Jlla scilicet quod elementa fiunt, C: Jta scilicet
quod illa elementa fiunt, Pb: Illa autem scilicet quatuor elementa,
inquantum fiunt.

00) et prius natura. — et principia BCa, et principia et prius natura
Pb, sed cf. textum. — Pro Et licet hoc, Ex hoc A, Et licet B, Et hoc PCab.

xx) solam segregationem. — congregationem et segregationem B,
solam congregationem Cab. — Pro supervenientibus, supervenientem P ,
quia b habet superveniente; pro contrarium, oppositum B. — P in fine lect.
sine sensu addit Deinde cum dicit, quod iam in ed. Veneta 1551 obtinet.

*X

* quidem omitt
PCáb.

* possit edd. e
cM

* animam ed.a

XX

&

00

* probavit ἃ.

CAP. II, LECT. III

271

LECTIO TERTIA

DE QUIBUS AGENDUM SIT - GENERATIO ET ALTERATIO
SECUNDUM OPINIONEM DEMOCRITI ET LEUCIPPI - UTRUM RERUM PRINCIPIA ,
SI SINT INDIVISIBILIA, CORPORA SINT AN SUPERFICIES

Ὅλως τε δὴ περὶ γενέσεως x«l φθορᾶς τῆς ἁπλῆς λε-
χτέον, πότερον ἔστιν ἢ οὐχ ἔστι χαὶ πῶς ἐστίν; καὶ
περὶ τῶν ἄλλων ἁπλῶν χινήσεων, οἷον περὶ αὐξή-
σεως καὶ ἀλλοιώσεως.

Πλάτων μὲν οὖν μόνον περὶ γενέσεως ἐσχέψατο xal φθο-

pc, ὅπως ὑπάρχει τοῖς πράγμασι. καὶ περὶ γενέ-

σεως οὐ πάσης ἀλλὰ τῆς τῶν στοιχείων" πῶς δὲ
σάρκες ἢ ὀστᾶ ἢἣ τῶν ἄλλων τι τῶν τοιούτων, οὐ-
δέν: ἔτι οὔτε περὶ ἀλλοιώσεως οὔτε περὶ αὐξήσεως,
τίνα τρόπον ὑπάρχουσι τοῖς πράγμασιν. Ὅλως δὲ
παρὰ vd ἐπιπολῆς περὶ οὐδενὸς οὐδεὶς ἐπέστησεν
ἔξω Δημοχρίτου. Οὗτος δ᾽ ἔοικε μὲν περὶ ἁπάντων
φροντίσαι, ἤδη δὲ ἐν τῷ πῶς διαφέρει. Οὔτε γὰρ
περὶ αὐξήσεως οὐδεὶς οὐδὲν διώρισεν, ὥσπερ λέγομεν,

ὅ τι μὴ κἂν ὁ τυχὼν εἴπειεν; ὅτι προσιόντος αὐξά-

γονται τῷ ὁμοίῳ (πῶς δὲ τοῦτο, οὐχέτι); οὐδὲ περὶ

μίξεως, οὐδὲ περὶ τῶν ἄλλων ὡς εἰπεῖν οὐδενός, οἷον
τοῦ ποιεῖν χαὶ τοῦ πάσχειν; τίνα τρόπον τὸ μὲν
ποιεῖ τὸ δὲ πάσχει τὰς φυσικὰς ποιήσεις.

Δημόκριτος δὲ xai Λεύχιππος ποιήσαντες τὰ σχήματα,
τὴν ἀλλοίωσιν καὶ τὴν γένεσιν ἐκ τούτων ποιοῦσι,
διακρίσει μιὲν καὶ συγχρίσει γένεσιν xal φθοράν, τάξει
δὲ χαὶ θέσει ἀλλοίωσιν. /

Ἐπεὶ δ᾽ ᾧοντο τἀληθὲς ἐν τῷ φαίνεσθαι, ἐναντία δὲ xal
ἄπειρα τὰ φαινόμενα, τὰ σχήματα ἄπειρα ἐποίη-
σαν; ὥστε ταῖς μεταβολαῖς τοῦ συγχειμένου τὸ αὐτὸ
ἐναντίον δοκεῖν ἄλλῳ xai ἄλλῳ, καὶ μεταχινεῖσθαι
μικροῦ ἐμμιγνυμένου, καὶ ὅλως ἕτερον φαίνεσθαι ἑνὸς
μετακινηθέντος " ἐχ τῶν αὐτῶν γὰρ τραγῳδία χαὶ
χωμῳδία γίνεται γραμμάτων.

᾿Ἐπεὶ δὲ δοχεῖ σχεδὸν πᾶσιν ἕτερον εἶναι γένεσις xal
ἀλλοίωσις, καὶ γίνεσθαι μὲν καὶ φθείρεσθαι συγχρι-
γόμενα καὶ διαχρινόμενα, ἀλλοιοῦσθαι δὲ μεταβαλ-
λόντων τῶν παθημάτων; περὶ τούτων ἐπιστήσασι
θεωρητέον. ᾿Απορίας γὰρ. ἔχει ταῦτα xal πολλὰς
καὶ εὐλόγους. Εἰ μὲν γάρ ἐστι σύγχρισις ἡ γένεσις,
πολλοὸ ἀδύνατα συμβαίνει" εἰσὶ δ᾽ αὖ λόγοι ἕτεροι
ἀναγκαστικοὶ xxl οὐκ εὔποροι διαλύειν ὡς οὐχ ἐν-
δέχεται ἄλλως ἔχειν. Εἴ τε μή ἐστι σύγχρισις ἡ γέ-
γεσις) ἢ ὅλως οὐκ ἔστι γένεσις ἢ ἀλλοίωσις, ἢ εἰ
χαὶ τοῦτο διαλῦσαι. χαλεπὸν ὃν πειρατέον.

᾿Αρχὴ δὲ τούτων πάντων, πότερον οὕτω γίνεται xal
ἀλλοιοῦται καὶ αὐξάνεται τὸ ὄντα χαὶ τἀναντία
τούτοις πάσχει, τῶν πρώτων ὑπαρχόντων μεγεθῶν
ἀδιαιρέτων, 7j οὐθέν ἐστι μέγεθος ἀλιαίρετον" δια-
φέρει γὰρ τοῦτο πλεῖστον. Καὶ πάλιν εἰ μεγέθη;
πότερον, ὡς Δημόχριτος καὶ Λεύκιππος) σώματα
ταῦτ᾽ ἐστίν, ἢ ὥσπερ ἐν τῷ Τιμαίῳ, ἐπίπεδα.

Τοῦτο μὲν οὖν αὐτό, καθάπερ καὶ ἐν ἄλλοις εἰρήκαμεν,
ἄλογον μέχρι ἐπιπέδων διαλῦσαι. Διὸ μᾶλλον εὖὔλο-
γὸν σώματα εἶναι ἀδιαίρετα. ᾿Αλλὰ καὶ ταῦτα πολ-
λὴν ἔχει ἀλογίαν. Ὅμως δὲ τούτοις ἀλλοίωσιν καὶ
γένεσιν ἐνδέχεται ποιεῖν, καθάπερ εἴρηται, τροπῇ
καὶ διαθιγῇ μετακινοῦντα τὸ αὐτὸ καὶ ταῖς τῶν
σχημάτων διαφοραῖς, ὅπερ ποιεῖ Δημόκριτος. Διὸ xal
χροιὰν οὔ φησιν eivai: τροπῇ γὰρ χρωματίζεσθαι.
Τοῖς δ᾽ εἰς ἐπίπεδα διαιροῦσιν οὐκέτι" οὐδὲν γὰ
γίνεται πλὴν στερεὰ συντιθεμένων πάθος γὰρ οὐδ᾽
ἐγχειροῦσι γεννᾶν οὐδὲν ἐξ αὐτῶν.

Αἴτιον δὲ τοῦ ἐπ᾽ ἔλαττον δύνασθαι τοὶ ὁμολογούμενα
συνορᾶν ἡ ἀπειρία. Διὸ ὅσοι ἐνῳχήκασι μᾶλλον ἐν

* Universaliter itaque de generatione et corruptione simplici
dicendum, utrum est aut non est, et quomodo est; et
de aliis simplicibus motibus, puta de augmentatione et
alteratione.

* Plato igitur solum de generatione scrutatus est et corru-
ptione, quomodo existit in rebus: et de generatione
non omni, sed de ea quae elementorum: quomodo
autem carnes fiant aut ossa aut aliorum quid talium,
nihil. Amplius neque de alteratione neque de augmen-
tatione, quomodo existunt in rebus. Universaliter autem
extra ea quae superficietenus, de nullo aliquis consti-
tuit praeter Democritum: hic autem videtur de omnibus
curam habere. Iam autem in quomodo, differt. De aug-
mentatione enim nullus quidquam determinavit, ut dici-
mus, nisi quod et quivis diceret, quoniam adveniente si-
mili augmentantur: quomodo autem hoc fiat, non am-
plius. Neque de mixtione, neque de aliorum consimili,
ut ita dicam, nullo; ut puta de facere et pati, quomodo
hoc'quidem facit, hoc autem patitur, secundum natu-
rales operationes.

Democritus autem et Leucippus, facientes figuras, altera-
tionem et generationem ex his faciunt: segregatione
quidem et congregatione, generationem et corruptionem ;
ordine autem et positione, alterationem.

Quoniam autem existimabant verum in apparendo, con-
traria autem sunt et infinita quae apparent, figuras in-
finitas faciunt. Quapropter transmutatione compositi
idem contrarium videtur alii et alii, et transmutatur
parvo adveniente, et universaliter aliud apparet uno
transmutato: ex eisdem enim comoedia et tragoedia fit
litteris.

* Quoniam autem videtur omnibus pene esse aliud gene-
rationem et alterationem (generari quidem enim et cor-
rumpi congregata et disgregata, alterari autem translatis
passionibus), de his scientibus considerandum: quae-
stiones enim habent haec et multas et rationabiles.
Si quidem enim generatio est congregatio, multa im-
possibilia contingunt: sunt autem rursus rationes aliae
cogentes et non habiles solvi, quod non contingit aliter
se habere; etsi non est generatio congregatio, aut uni-
versaliter non est generatio, aut si est, alteratio est.
Aut si hoc difficile dissolvere, tentandum est.

* Principium autem horum omnium, utrum sic generan-
tur et alterantur et augmentantur entia, et contraria his
patiuntur, primis magnitudinibus existentibus indivisi-
bilibus, aut nulla est indivisibilis magnitudo: differt
enim hoc multum. Et rursus, si magnitudines impar-
tibiles sint, utrum, ut Democritus et Leucippus, hae
corpora sunt, vel ut in Timaeo, planities.

Hoc quidem igitur ipsum, ut in aliis diximus, inconveniens,
usque ad plana dissolvere: ideo magis rationabile cor-
pora indivisibilia esse. Sed et haec multam habent irra-
tionabilitatem: sed tamen et his alterationem et gene-
rationem contingit facere, ut dictum est, conversione
et contactu transmutante idem et figurarum differen-
tiis, quod fecit Democritus. Ideo et colorem non in-
quit esse: conversione enim colorari. His autem qui in
plana dividunt, non adhuc: nihil enim fit praeter so-
lida ex compositis: passionem enim non suscipiunt ge-
nerare aliquam ex ipsis.

Causa autem quod minus potuit confessa videre, inexpe-
rientia fuit. Ideo quicumque magis insudaverunt natu-

* Cap. ir. Text. 4.

Fiet. h.

* Text. 6.

* Test. 7.

* Cf. lect. 1, n. 2.

272

τοῖς φυσιχοῖς, μᾶλλον δύνανται ὑποτίθεσθαι τοιαύ-
τας ἀρχὰς αἱ ἐπὶ πολὺ δύνανται συνείρειν * οἱ δ᾽ ἐκ
τῶν πολλῶν λόγων ἀθεώρητοι τῶν ὑπαρχόντων ὄν-
τες) πρὸς ὀλίγα βλέψαντες, ἀποφαίνονται ῥᾷον. ἴδοι
' ἄν τις καὶ ἐκ τούτων ὅσον διαφέρουσιν οἱ φυσικῶς
καὶ λογικῶς σκοποῦντες περὶ γὰρ τοῦ ἄτομα εἶναι
μεγέθη οἱ μέν φασιν ὅτι τὸ αὐτοτρίγωνον πολλὰ
ἔσται; Δημόκριτος δ᾽ ἂν φανείη οἰκείοις xal φυσι-
κοῖς λόγοις πεπεῖσθαι. Δῆλον δ' ἔσται ὃ λέγομεν
προϊοῦσιν.

SyNoPsis. — 1. Argumentum et divisio textus. — Determinan-
dum est in universali de generatione simpliciter dicta, an sit et
quomodo sit; et similiter de aliis motibus qui ad generationem
aliquo modo ordinantur. — 2. Antiqui enim insufficienter de his
rebus tractaverunt. — 3. Subdivisio textus. De generatione et
alteratione: et primo secundum aliorum opinionem. - Iuxta De-
mocritum et Leucippum, generatio et corruptio fit per congre-
gationem et segregationem indivisibilium corporum infinitarum
figurarum: alteratio autem per mutationem positionis et ordinis
dictorum corporum, quae ab ipsis ponebantur principia rerum. --
4. Ratio huius erat, quia existimabant verum omne quod cuique
apparet: ideo, quia diversis contraria apparent et infinita, ut
ratio haberi posset infinitarum opinionum, infinitas figuras tri-
buerunt primis rerum principiis. — 5. De veritate huius opinio-
nis, nempe quod generatio non sit aliud quam congregatio ,
alteratio autem contingat ex eo quod per aliquorum transmuta-
tiones causantur diversae passiones. Difficultas quae circa haec
existit. — 6. Duae quaestiones necessariae ad solvendam diffi-
cultatem. 2) Utrum prima rerum naturalium principia sint ali-
quae magnitudines indivisibiles, vel nulla sit magnitudo indivi-

“

5 FJopinionem antiquorum philosopho-

rum * circa differentiam generationis
et alterationis, hic incipit determinare
de generatione et alteratione, et de aliis motibus *.
Et circa hoc duo facit: primo dicit de quo est
intentio; secundo incipit prosequi suam intentio-
nem, ibi ^: Democritus autem et Leucippus * etc.
Circa primum duo facit: primo ponit suam in-
tentionem ; secundo suae intentionis rationem
assignat, ibi: Plato igitur * etc.

Dicit ergo primo quod, quia antiqui philoso-
phi dubitaverunt de differentia generationis ? et
alterationis, dicendum est nobis in universali de
simplici generatione et corruptione, idest secun-
dum quam aliquid dicitur simpliciter generari et
corrumpi; utrum scilicet generatio simpliciter est
aut non. Nam secundum illos qui dicunt gene-
rationem ab alteratione differre, generatio sim-
pliciter ? est: non est autem secundum eos qui
earum differentiam negant. Et si est simpliciter
generatio, dicendum quomodo est. Et similiter

DE GENERATIONE ET CORRUPTIONE LIB. I

ralibus, magis possunt supponere talia principia, quibus
multa possunt complicare: qui autem ex multis sermo-
nibus, indocti existentium entes, ad pauca respicientes,
facile enuntiant. * Videbit autem aliquis ex his quantum
differunt qui physice et qui logice intendunt. Quod enim
indivisibiles sunt magnitudines, hi quidem inquiunt quia
autotrigonum multa erit: Democritus autem videtur
propriis et physicis sermonibus persuadere. Manifestum
autem erit quod dicimus, procedentibus.

sibilis? 8) Si dantur magnitudines indivisibiles, utrum illae sint
corpora, sicut dixerunt Democritus et Leucippus, vel sint su-
perficies, sicut scripsit Plato? — 7. Solvitur secunda dubitatio,
ostendendo convenientius, quoad hanc quaestioneni, posuisse
Democritum quam Platonem. Quamvis enim utrumque sit in-
conveniens, tamen magis est rationabile ponere corpora na-
turalia componi ex indivisibilibus corpusculis, quam ex super-
ficiebus. Nam iuxta primum contingit assignare modo praedicto
(n. 3) causam generationis.et alterationis: sed si corpora resol-
vantur in superficies, nequit assignari causa alicuius transmutatio-
nis formalis, quia ex rebus mathematicis, quales sunt superficies,
nulla passio naturalis causari potest. — 8. Ratio vero quare circa
hoc magis defecit Plato quam Democritus, fuit defectus expe-
rientiae: quatenus nempe Plato, circa intelligibilia intentus, sen-
sibilibus, circa quae est experientia, minus intendebat. — Ex utrius-
que autem rationibus potest considerari quomodo differant illi
qui, attendentes rebus sensibilibus, naturaliter procedunt in per-
scrutatione veritatis, et illi qui, attendentes rationibus commu-
nibus, logice procedunt. - Ratio qua utebantur Platonici ad osten-
dendum esse aliquas magnitudines indivisibiles.

dicendum est de aliis motibus, qui ordinantur
quodammodo ad generationem simplicem, ut su-
pra * dictum est, puta de alteratione et augmen-
tatione.

2. Deinde cum dicit: Plato igitur etc., assignat
rationem suae intentionis ', ex eo quod alii phi-
losophi de his insufficienter tractaverunt. Et dicit
quod Plato * inquisivit de generatione et corru-
ptione tantum, quomodo sint in rebus: non tamen
de omni generatione, sed solum de generatione
elementorum, non autem quomodo generentur
carnes et ossa, aut aliquod aliorum mixtorum
corporum: neque etiam tractavit de alteratione
et augmentatione, quomodo sint in rebus. Et uni-
versaliter nullus aliorum philosophorum dixit de-
terminate aliquid praeter ea quae superficietenus
apparent, nisi solus Democritus, qui videtur cu-
ram habuisse de omnibus diligenter inquirere *,
Sed iam differt quomodo inquisiverint: quia non
sufficienter. Nullus enim, nec ipse nec alius, deter-
minavit de augmentatione, ut ita sit dicere ^, quod
etiam non quicumque idiota dicere posset, scilicet

«) philosophorum. — Hoc om. PCab — Pro differentiam, differen-
tias PCab; pro incipit determinare, incipit determinationem A, de-
terminat B.

β) primo dicit... ibi. — primo ponit intentionem, secundo prose-
quitur, ibi B; idem mox om. suam et suae.

Y) generationis. — simpliciter generari et. corrumpi Ca (cf. n. 3)
generationis corruptionis Pb. — in universali om. B; idest om. A; pro
secundum quam, secundum quod B, secundum quem modum A; pro
generatio simpliciter est aut non, sit simplex generatio an non A, sim-
plex generatio est aut non est B.

9) simpliciter. — simplex AB.-— Pro non est, non BC et edd.; pro
earum, eorum PCab; pro Et si est etc., non est simpliciter dicendum
(cet. om.) de motibus aliis B; alterum dicendum om. PCab.

t) suae intentionis. — huius intentionis AB. — Pro alii, quod A
habere videtur, aliqui BC et edd.; sed alii melius quadrat ad οὐδεὶς
οὐδέν, et ad nullus enim nec ipse nec alius, quae inferius leguntur. Pro
insufficienter, non sufficienter B.

t) Et *dicit quod Plato. — dicens quod Plato quidem AB. — tantum
om. B; sed solum de generatione om. A, de generatione om. B. Post
elementorum B pergit: non enim dixit quod generantur carnes aut
ossa aut aliquod aliud mixtorum corporum, neque etiam dicit (cet.
om.) de his praeter ea quae superficietenus apparent; A:... aliquid
aliud corporum mixtorum etiam dixit ab alteratione ... dixit de his
aliquid etc.; Ca om. superficietenus.

Ἢ) diligenter inquirere. -- B praemittit et; Ca om. inquirere. — Per-
git a: Sed iam differunt quomodo inquisiverint; C: Sed iam est di-
cendum quomodo dixerunt et differenter. inquisiverunt. Porro PCab
om. quia non sufficienter; sed talis modus loquendi non semel adhibe-
tur a S, Thoma.

0) ut ita sit dicere. — ut infra dicetur Ca, sed sensus debet esse
ut ita dicam. Edd. pergunt: ut etiam non quicumque idiota dicere
posset, ut scilicet augmentatio fiat (fiat om. a); C: et non ut quicum-
que idiota dicere posset, ut scilicet augmentatio aliquo simili adveniente
Jit; pro quod etiam, et ut etiam B, sed expungit et; cf. textum.

* Text. 8.

* Prooem., n. 1

om.

CAP. II, LECT. ΠῚ

quod augmentatio fiat adveniente aliquo simili: sed
quomodo per adventum similis * aliquid augmen-
tetur, hoc non dixerunt. Neque etiam aliquid
dixerunt de mixtione, vel de aliquo aliorum con-
simili nullo *, ut ita dicam; puta de facere et
pati, scilicet quomodo hoc agat et hoc patiatur,
secundum * naturales operationes.

3. Deinde cum dicit: Democritus autem et Leu-
cippus etc., incipit prosequi suum propositum ?. Et
primo determinat de generatione et alteratione,
eo quod earum connexa est consideratio; secundo
determinat de augmentatione, ibi: De augmenta-
tione autem * etc. Circa primum duo facit: primo
ponit opiniones aliorum de generatione et altera-
tione; secundo * determinat de his secundum pro-
priam opinionem, ibi: Determinatis autem his * etc.

. Circa primum duo facit: primo recitat opinionem

Democriti, qui de omnibus curam habuit, ut dictum
est *; secundo inquirit de veritate ** ipsius, ibi:
Quoniam autem videtur omnibus * etc. Circa pri-
mum duo facit: primo ponit opinionem Demo-
criti; secundo ponit rationem ipsius, ibi: Quoniam
autem existimabant * etc.

Dicit ergo primo quod Democritus et Leucip-
pus, qui faciebant principia * rerum corpora indi-
visibilia infinitarum figurarum, ex his causabant ge-
nerationem et alterationem ^. Dicebant enim quod

per congregationem et segregationem dictorum
"corporum figuratorum , causabatur generatio et

corruptio *: per mutationem autem ordinis et po-
sitionis dictorum corporum, causabatur alteratio.

4. Deinde cum dicit: Quoniam autem existima-
bant etc., assignat rationem praedictae * positionis.
Ad cuius evidentiam sciendum est quod, sicut
dicit Philosophus in IV Metaphys. *, quidam anti-
qui * philosophi posuerunt verum esse in appa-
rendo, ita scilicet quod quidquid videtur alicui,
est verum; adeo quod etiam ponebant contradi-
ctoria simul esse vera, si diversis ita videtur *. Hoc
est ergo quod dicit, quod quia Democritus et Leu-
cippus existimabant quod verum erat in apparendo,
et diversis hominibus contraria apparent et infinita,
ut ostendit multiplicitas opinionum quae est inter

273

homines, ideo induxerunt * infinitas figuras in pri-
mis rerum principii, ut ex his ratio accipi possit
infinitarum opinionum. Et inde est quod per trans-
mutationem aliquam * eius quod venit in compo-
sitionem alicuius totius, contingit quod idem vide-
tur contrario modo se habere alii et alii; sicut pro-
pter diversum situm, collum columbae videtur *
esse alterius et alterius coloris. Et huiusmodi trans-
mutatio situs aut ordinis ^ fit per aliquod modicum
quod supervenit: et, ut sit universaliter dicere ,
transmutato uno indivisibilium corporum, videtur
aliud et aliud. Et ponit exemplum in sermonibus,
quorum prima principia indivisibilia sunt litterae: ex
eisdem autem litteris, transmutatis secundum or-
dinem aut * positionem, fiunt diversi sermones,
puta comoedia, quae est sermo de rebus urbanis *,
et tragoedia, quae est sermo de rebus bellicis.

* dixerunt A,

* apparet a.

* et p.

Igitur sic apparet ratio quare per variationem or- '

dinis et positionis, dicebat Democritus alteratio-
nem causari.

5. Deinde cum dicit: Quoniam autem videtur.
omnibus etc. inquirit veritatem huius opinionis.
Et primo ostendit * difficultatem circa haec exi-
stentem; secundo incipit inquirere veritatem, ibi:
Principium autem * etc. - Dicit ergo primo quod
quia, iam pene abolitis* opinionibus primorum
Naturalium, qui ponebant idem esse generationem
et alterationem, omnibus fere videbatur tunc tem-
poris " quod aliud esset alteratio et generatio (ita
scilicet quod generatio et corruptio esset per hoc
quod aliqua congregantur et disgregantur, alteratio
vero per hoc quod aliquorum transmutatione
causantur diversae passiones ?), necesse est con-
siderare, ut de his sciatur veritas. Habent enim
haec quaestiones multas et rationabiles. Quia
si generatio nihil est aliud quam congregatio ,
multa impossibilia contingunt, ut infra * patebit:

.ex opposito autem inveniuntur aliae * rationes,

quae videntur cogentes et non de facili solubiles,
quibus ostenditur quod non contingit aliter se
habere quam quod generatio sit congregatio; ita
scilicet quod, si generatio non sit congregatio *,
vel omnino non sit generatio, vel si est, quod

)) similis. — alius similis B. — Pro augmentetur, augmentatur B, au-
getur edd., (om. aliquid) augmentatio fiat C; pro hoc non dixerunt,
non dixit A, non dicit B; pro aliquid dixerunt, dicit B.

x) aliquo aliorum consimili nullo. — aliquo silili aliorum ed. a,
aliquo alio consimili Pb, aliquo simili C. — Pro dicam, dicatur AB, in-
dicatur ed. a; pro quomodo, quod om. ed. a, qualiter AB.

A) incipit prosequi suum propositum. — prosequitur suam intentio-
nem B; idem bis om. determinat. Pro earum, eorum AC et edd.

μ) et alterationem. — et corruptionem BCab, et corruptionem et
alterationem P; cf. textum.

vy) Dicebant enim ... corruptio. — Quia ed. a om. enim et per, C legit:
Et dicebant quod generationem et corruptionem causabant congre-
gatio et segregatio dictorum corporum figuratorum; pro figuratorum,
infinitorum B, signatorum ed. a. — Pro per mutationem, ex permuta-
tione PCab. :

ξ) antiqui. -- Hoc om, PCab. — Pro verum esse, verum, et pro ita
scilicet, videlicet B. Pergit A: quod aliquid alicui modo videtur esse
verum; constructio deficit, sed modo adoptari posset, cf. loc. cit.

0) videtur. — videatur B, videretur PCab. — Pergit B: hoc esse.
Dicit ergo quod quia. — Inferius pro hominibus, omnibus B, rationi-
bus Ca; pro contraria, diversa B.

x) transmutationem aliquam, — transitóm A, translationem aliquam
Ca. - Ibi quod idem videtur etc., PCab habent: quod idem alio modo
videtur alii et alii se habere; B om. et alii.

9) situs aut ordinis. — situum edd.; om. C, — Pro modicum, me-
dium sic ed. a; eadem om. sit, pro fransmutato legit per transmu-

Opp. D. Tuowax T. III.

tato, et pro videtur, universaliter; quos errores ita corrigit C: medium
quod supervenit, sicut et universaliter dicetur quod transmutato uno
indivisibilium corporum , apparet aliud et aliud; etiam b legit per-
transmutato, B translato.

c) de rebus urbanis. — de rebus rctinis B, de rationibus rusticanis
Ca, de rebus rusticanis ed. b; dolendum est quod A om. homoteleu-
ton urbanis (vel rusticanis)... de rebus; margo A : et tragoedia quae
est funeribus. Pro de rebus bellicis, de bellicis rebus Pb, de bellicis
rebus principiorum (an pro principum?) ed. a, de bellicis rebus. Prin-
cipiorum (igitur sic etc.) C. B om. gitur... causari.

τὴ pene abolitis. — abolitis A, pene ab omnibus Ca. — Pro primorum,
priorum PCab; pro et alterationem, et corruptionem B, et corruptio-
nem et alterationem PCab.

v) tunc temporis. — esse temporis ed. a; nostri temporis C male,
nam tempus Aristotelis innuitur. — PCab om. ef corruptio.

9) aliquorum ... passiones. — aliqua... passiones B, aliquorum trans-
lationes divisae positiones ed. a; quod ut corrigant, C legit: aliquorum
translationes divisae sint passionibus, ed. b vero: per aliquorum trans-
lationes diversae fiunt positiones; et hoc corrigit P: per aliquorum
transmutationes diversae fiunt passiones.

y) inveniuntur aliae. — multae inveniuntur PCab; cf. textum. — Pro
ostenditur, concluditur, et transponendo congregatio sit generatio PCab.

y) ita scilicet ... congregatio. Hoc homoteleuton, omissum in AC
et edd., restituimus ex B, qui tamen transilivit si; cf. textum. — Post
omnino non, edd. om. sit; post vel si est, B add. sequitur; idem pro
debemus tentare, tentemus.

35

* dicit A, ponit B.

* Num. seq.

T

* Lect. v.

*

*

*

Num. seq.

«x

ββ

dictas B.

TY

*

Lect. seq.

* Num. seq.

*Cap.vir,n.6 sqq.

* superficiem A.

e
te

* Lib. III, c. iv,

Ἂς 544.
ap. VIII , n. 9
sqq.

ei

te

* convenit Βα et
dd.

274

sit idem quod alteratio. Et quamvis hoc sit diffi-
cile solvere, tamen debemus tentare solvere hanc
difficultatem.

6. Deinde cum dicit: Principium autem etc. ,
procedit ad solvendum * praedictam difficultatem.
Et primo praemittit duas quaestiones, quae neces-
sariae sunt ad solvendum praedictam difficultatem;
secundo eas prosequitur, ibi: Zoc quidem igi-
tur * etc. - Dicit ergo primo quod principium ad
solvendum omnia praedicta, oportet accipere ab
hoc ^* quod inquiratur primo quidem, utrum entia
naturalia sic generentur et alterentur et augmen-
tentur et contrariis motibus moveantur, quod sint
aliquae primae magnitudines indivisibiles, vel nulla
est magnitudo indivisibilis: hoc enim multum dif-
fert ad propositum. Secundo autem oportet inqui-
rere, si sunt aliquae magnitudines indivisibiles /?,
utrum illae magnitudines sint. corpora, sicut dixe-
runt Democritus et Leucippus, vel sint planities,
idest superficies, sicut Plato scripsit in 777aeo.

7. Deinde cum dicit: Hoc quidem igitur etc.,
prosequitur praemissas * quaestiones. Et primo
prosequitur secundam, quam 77 brevius pertransit;
secundo prosequitur primam, ibi: ZZabet autem
quaestionem * etc. Circa primum duo facit: primo
ostendit convenientius posuisse, quantum ad ea
quae considerantur in scientia naturali, Democri-
tum quam Platonem; secundo causam huius as-
signat, ibi: Causa autem * etc.

Dicit ergo primo quod, sicut in III de Caelo *
dictum est, inconveniens est hoc ipsum etiam
secundum se consideratum, quod corpora natu-
ralia resolvantur usque ad superficies *: et ideo
magis est rationabile, si sint aliquae magnitudi-
nes indivisibiles, ex quibus corpora naturalia com-
ponuntur, quod huiusmodi δὲ magnitudines indi-
visibiles sint corpora, quam quod sint superficies:
quamvis et hoc ipsum multam irrationabilitatem
habeat, scilicet quod sint aliqua corpora indivisi-
bilia, ex quibus corpora naturalia componantur,
sicut partim ostensum est in libro de Caelo *,
et partim infra * patebit *. Sed tamen ideo est
magis rationabile ponere corpora indivisibilia quam
superficies, quia his qui ponunt corpora indivisibi-
lia esse principia corporum naturalium, contingit *
assignare causam generationis et alterationis: quae

DE GENERATIONE ET CORRUPTIONE LIB. I

quidem alteratio, sicut dictum est *, transmutat * Num. 5 se

aliquid unum et idem ** per quandam conversio-
nem corporum indivisibilium, et per alium modum
contactus secundum diversum situm et ordinem,
et etiam secundum differentiam figurarum, sicut
ponebat Democritus, assignans causam alteratio-
nis. Unde Democritus ponebat quod color ἢ et
aliae huiusmodi qualitates naturales, non sint aliquid
habens esse fixum in natura: sed quod aliquid
videtur coloratum * per quandam conversionem,
idest per aliquam variationem corporum indivisi-
bilium secundum ordinem et situm. Manifestum
est enim quod quaedam nobis apparent, quorum
apparentia causatur ex aliquo modo reflexionis
secundum aliquem ordinem et situm 9, sicut for-
ma quae apparet in speculo, et sicut colores iri-
dis, et alia huiusmodi. Talia ergo existimabat
esse Democritus omnes formas et qualitates re-
rum naturalium: et secundum hoc, suppositis “
suis principiis, ex diversitate positionis et ordinis
causabat omnem diversitatem alterationis. Sed
Platonici, qui resolvebant corpora in superficies,
non poterant assignare * causam alicuius transmu-
tationis formalis: quia ex superficiebus, quando
componuntur adinvicem, nihil est rationabile fieri
nisi solida *. Cum enim puncta, lineae et superfi-
cies purae sint res mathematicae, non possunt
causare ex seipsis aliquam passionem naturalem:
unde, sicut ex punctis non fit nisi linea , et ex
lineis non fit nisi superficies, ita ex superficiebus
non potest causari nisi corpus. Sed nec ipsi Pla-
tonici conantur ad hoc quod ex commixtione δ
superficierum assignent causam alicuius passionis
naturalis. ἡ

8. Deinde cum dicit: Causa autem etc., assignat
rationem quare circa hoc magis defecit ^^ Plato
quam Democritus. Et dicit quod causa huius quod
Plato minus potuit videre confessa, idest ea quae
sunt omnibus manifesta, fuit inexperientia: quia
scilicet, circa intelligibilia intentus, sensibilibus non
intendebat, circa quae est experientia. Et ideo illi
philosophi qui magis studuerunt circa res sensi-
biles et naturales ", magis potuerunt adinvenire
talia principia, quibus possent multa sensibilia
adaptare. Sed Platonici, qui erant indocti existen-
tium, idest * circa entia naturalia et sensibilia, re-

v) solvendum. — solvendam A hic et postea. — Pro praedictam dif-
ficultatem , dictam facultatem seu difficultatem C; pro eodem inferius
eam B.

«x) ab hoc. — ad hoc PCab. — quidem om. Pb, quia a (et C) legit
necessarium. — Pro quod sint aliquae primae magnitudines, sicut ali-
quae magnitudines B; est magnitudo om., et pro differt, confert PCab,
cf. textum.

08) magnitudines indivisibiles. — indivisibiles om. AB. — Pro cor-
pora, alia corpora B, corporeae PCab; pro vel sint, vel sicut PCab. —
Pro omnibus cf. textum. — idest superficies om. C.

TY) secundam, quam. — secundam quaestionem quia A. —
primum, Circa primam PCab.

90) si sint aliquae ... quod huiusmodi. — quod (quod si ed. b) sint
aliquae ... et quod huiusmodi PCab; C repetit homot. ex quibus... in-
divisibiles, — Pro irrationabilitatem (ἀλογίαν), rationabilitatem P.

se) et partim infra patebit. — Hoc om. PCab. — quam ... indivisi-
bilia om. B.

CC) transmutat aliquid unum et idem. — transmutat unum et aliud
editiones, transmutat unum in aliud C. Confer lect. v, num. 7. — Post
lineam pro diversum situm et ordinem, divisionem ordinationum et
situum B.

75) color. — calor Cab, sed C se corrigit. — aliae et naturales om.

Pro Circa

A; pro zon sint aliquid habens esse, non sunt (aliquid add. A) habens
aliquod esse AB.

00) secundum ... situm. — secundum ordinem aut (et C) situm Cab,
secundum ordinem situs P. — Pro iridis, in iride B; alia om. PCab
(C sententiam per talia claudit).

w) suppositis. — sumptis B. — Pro suis, his A; pro ex, quod om. B,
et P, errore forte typographico.

xx) solida. — solidum A. — Pro purae, proprie A, per se B, ponere
ed. a; pro naturalem, materialem C. Pro primo non fit, B legit non
potest fieri; alterum om., et pro ifa habet et.

XX) ex commixtione. — ex mixtione PCab. — Statim superfi-
cierum, specierum B; pro assignent, quod omittit B, assignant Aab;
pro causam, aliquam causam A; pro naturalis , quod omittit B, ma-
terialis Ca.

vp) defecit. — deficit PCab. — Pro huius quod, huius quo C, huius
est quod (ái uia B) AB; et infra pro fuit, quod om. B, est A. — Ῥ pro
inexperientia (ἀπειρία) legit in experientia, errore forte typographico, —
Pro intentus, intellectus Ca; pro sensibilibus, sensibilia PCab.

vy) naturales. — materiales PCab; cf. notas xx, λλ, — Pro adinve-
nire, invenire A; idem om. multa, et legit adaptari.

EE) existentium, idest. -- Hoc om. C; num quia errorem esse cre-
debat? -- Pro entia, essentialia et A, existentia B; et sensibilia om.

* colorari ΑἹ

[U

[44

Jul

&

* sententiam om.

00

CAP. II, LECT. ΠῚ

spicientes ad pauca sensibilium quae eis occurre-
bant, ex multis sermonibus vel rationibus , idest
ex multis quae in universali rationaliter conside-
rabant, de facili enuntiant, idest absque diligenti
perscrutatione sententiam * proferunt de rebus
sensibilibus.

Potest autem ^^ considerari ex his quae prae
manibus habentur, quantum differunt in. perscru-
tatione veritatis illi qui considerant physice, idest
naturaliter, attendentes rebus sensibilibus, ut De-
mocritus, et illi qui considerant /ogice, idest ratio-
naliter, attendentes communibus rationibus, sicut
Platonici. Ad ostendendum enim quod magnitu-
dines aliquae sunt indivisibiles, Platonici, logice

- procedentes *, dicunt quod aliter sequeretur quod
P , q q q

autotrigonum "7, idest per se triangulus, hoc est
idea trianguli, multa erit, idest in multos triangu-
—los dividetur: quod est inconveniens. Ponebat enim

275

Plato omnium sensibilium esse quasdam ideas se-
paratas, puta hominis et equi et similium, quas
vocabat per se hominem et per se equum * : quia
scilicet, logice loquendo, homo, secundum quod
est species, est praeter materialia et individualia ^e
principia, ita quod idea nihil habet nisi quod per-
tinet ad rationem speciei. Et eadem ratione hoc
ponebat in figuris. Unde ponebat ideam triangu-
lorum sensibilium, quae hic dicitur ** autotrigo-
num, esse indivisibilem: alioquin sequeretur quod
divideretur in multa, quod est contra rationem
ideae, ad quam * pertinet quod sit unum * praeter
multa. Et ita non est inconveniens quod sint mul-
tae superficies triangulares indivisibiles conformes
ideae: et eadem ratio est de aliis superficiebus.
Sed Democritus videtur persuadere " quod sint
magnitudines indivisibiles, per rationes proprias et
naturales, ut manifestum erit ex sequentibus.

A; pro sensibilium , sensibilia B; pro occurrebant, correspondebant
PCab.

oo) Potest autem. — Et potest B, Potest tamen PCab. — Pro ha-
bentur, habent C; pro quantum differunt, quod diffet ed. a, quod
differunt PCb; pro perscrutatione veritatis, considerationis veritate B;
pro considerant bis considerabant PCab.

xx) quod autotrigonum. — quod ante trigonum Ca, et pergunt: idest
per se triangulus (triangulum C) hoc est idea (ideam C) trianguli

. multa idest multoties triangulum dividere ponebant (Ponebant C)

amplius omnium sensibilium etc. AB legunt idest pro hoc est, et divi-
deretur pro dividetur, post quod om. quod est inconveniens.

9p) individualia. — indivisibilia Ca, individuantia Pb. — Pro ita quod,
ita et AB. — Pro hoc ponebat... ponebat, haec ponebant... ponebant
PCab (Ca iam' supra vocabant).

cc) quae hic dicitur. — qui (quod B) hic dicitur AB, quae dicitur
PCab. — Pro autotrigonum , ante trigonum Ca; pro indivisibilem, in-
divisibile AB.

11) unum. — Hoc om. B, — Pro Et ita, Et ideo B, Et ita etiam C;

| pro quod sint, si sint A; pro triangulares, trianguli B; pro confor-

mes, et formales A.
v9) persuadere. — suadere PCab. — naturales ... sequentibus om. Ca,
ubi pro ex, in Pb.

*homines...equos
B.

ee

σσ

* quod A.
TT

υν

276 DE GENERATIONE ET CORRUPTIONE LIB. I

LECTIO QUARTA

RATIO DEMOCRITI AD OSTENDENDUM QUOD CORPORA NATURALIA
COMPONUNTUR EX CORPORIBUS INDIVISIBILIBUS

Ἔχει γὰρ ἀπορίαν; εἴ τις θείη σῶμα τι εἶναι καὶ μέ-
γεθος πάντῃ διαιρετόν, καὶ τοῦτο δυνατόν. Τί γὰρ
ἔσται ὅπερ τὴν διαίρεσιν διαφεύγει; εἰ γὰρ πάντῃ
διαιρετόν, καὶ τοῦτο δυνατόν, κἂν ἅμα εἴη τοῦτο
πάντῃ διῃρημένον, καὶ εἰ μὴ ἅμα διήρηται" κἂν εἰ

ol τοῦτο γένοιτο; Ag ἂν εἴη eng δῷ E

" Qo UTOZS. QAO ε ει
2 dA "δὲν 5. seid xd hos εθῇ οὐδὲν ἔσται
ἢ πέφυχε διαιρετόν, χὰ ρεθῇ, τ
ἀδύνατον γεγονός, ἐπεὶ οὐδ᾽ ἂν εἰς μυρία μυριάκις
διῃρημένα d, οὐδὲν ἀδύνατον" καίτοι ἴσως οὐδεὶς ἂν
διέλοι, ᾿Επεὶ τοίνυν πάντῃ τοιοῦτόν ἐστι τὸ σῶμα,
;
διῃρήσθω. à : igirces A 5

Τί οὖν ἔσται λοιπόν; μὲ εθος; οὐ γὰρ οἷόντε; ἔσται
γάρ τι οὐ διῃρημένον, ἦν δὲ πάντῃ διαιρετόν. ᾿Αλλὰ

dw εἰ μηδὲν ἔσται σῶμα μηδὲ μέγεθος, διαίρεσις

' ἔσται, ἢ Ex στιγμῶν ἔσται, καὶ ἀμεγέθη ἐξ ὧν.

σύγκειται, ἢ οὐδὲν παντάπασιν, ὥστε κἂν γίνοιτο
ἐκ μηδενὸς κἂν εἴη συγκείμενον; καὶ τὸ πᾶν δὴ οὐ-
δὲν ἀλλ᾽ ἢ φαινόμενον. Ὁμοίως δὲ xdv ἡ ix στι-
γμῶν., οὐχ ἔσται ποσόν. Ὁπότε dp ἥπτοντο καὶ
ἕν ἦν μέγεθος καὶ ἅμα ἦσαν, οὐδὲν ἐποίουν ue
τὸ πᾶν. Διαιρεθέντος γὰρ εἰς δύο xal πλείω, οὐδὲν
ἔλαττον οὐδὲ μεῖζον τὸ πᾶν τοῦ πρότερον, ὥστε
x&v πᾶσαι συντεθῶσιν; οὐδὲν ποιήσουσι μέγεθος.

᾿Αλλὰ μὴν καὶ εἴ τι διαιρουμένου οἷον RUP ai γίνεται
τοῦ σώματος; καὶ οὕτως ix τοῦ μεγέ ους σῶμα τι
ἀπέρχεται, ὁ αὐτὸς λόγος; ἐκεῖνο πῶς MES.

Ei δὲ μὴ σῶμα ἀλλ᾽ εἶδός τι χωριστὸν ἢ πάθος ὃ ἀπῆλ-
θεν, καὶ ἔστι τὸ μέγεθος στιγμαὶ 7j ἁφαὶ τοδὶ πα-
θοῦσαι, ἄτοπον ἐκ μὴ μεγεθῶν μέγεθος εἶναι.

Ἔτι δὲ ποῦ ἔσονται καὶ ἀκίνητοι ἢ κινούμεναι αἱ στι-
γμαί; ἁφή τε ἀεὶ μία δυοῖν τινῶν, ὡς ὄντος τινὸς
παρὰ τὴν ἃ ἣν καὶ τὴν διαίρεσιν καὶ τὴν στιγμήν.
Εἰ δή τις θήσεται ὁτιοῦν ἢ ὁπηλιχονοῦν σῶμα εἶναι
πάντῃ διαιρετόν, πάντα ταῦτα συμβαίνει.

Ἔτι ἐὰν διελὼν συνθῶ τὸ ξύλον dj τι ἄλλο, πάλιν ἴσον
τε καὶ ἕν. Οὐχοῦν οὕτως ἔχει δηλονότι χἂν τέμω
τὸ ξύλον καθ᾽ ὁτιοῦν σημεῖον. Πάντῃ ἄρα διήρηται
δυνάμει. Τί οὖν ἔστι παρὰ τὴν διαίρεσιν: εἰ γὰρ καὶ
ἔστι τι πάθος, ἀλλὰ πῶς εἰς ταῦτα διαλύεται χαὶ
γίνεται ἐκ τούτων; ἢ πῶς χωρίζεται ταῦτα;

ὥστ᾽ εἴπερ ἀδύνατον ἐξ ἁφῶν ἢ στιγμῶν εἶναι τὰ με-
ἔθη, ἀνάγκη εἶναι σώματα ἀδιαίρετα καὶ μεγέθη.
o; wv ἀλλὰ καὶ ταῦτα θεμένοις οὐχ ἧττον σνμβαί-

ν ΄

νει ἀδύνατον. "Ecxemcat δὲ περὶ αὐτῶν ἐν ἑτέροις.

SywoPsis. — 1. Argumentum et divisio textus. — 2. Oportet
corpus vel componi ex indivisibilibus, vel esse divisibile omnino,
idest secundum quodcumque signum datum. Sed si est divisibile
omnino, nihil prohibebit ipsum esse simul divisum quantumcum-
que dividi potest. — 3. Nam quia, posito possibili, nullum sequitur
impossibile, sicut corpus quod est divisibile puta in mille partes,
absque inconvenienti poni potest in tot partes divisum, ita nullum
sequi debet impossibile, si corpus divisibile secundum totum, po-
natur esse totaliter divisum. Atqui hoc ipsum est impossibile.
Ergo impossibile est quod corpus sit divisibile secundum totum.
Est ergo compositum ex indivisibilibus. — 4. Ostenditur non posse
corpus esse totaliter divisum, ex hoc quod non est dare quid
remaneat post divisionem. Et primo ostenditur quod non est
assignare quid remaneat, tanquam pars principalis corporis divisi.
Nam a) non remanet corpus vel magnitudo: quia sic vel remaneret

* Habet autem quaestionem, si quis ponat corpus aliquod * Seq. cap. τι e
' esse et magnitudinem omnino divisibilem, et hoc pos- —
sibile: quid enim erit quod divisionem effugit? Si enim
omnino divisibile, et possibile hoc, et simul erit hoc
omnino divisum, etsi non simul dividatur: et si hoc
fiat, nihil erit impossibile.

Quapropter et secundum medium similiter, et universaliter
si omnino innatum est divisibile, et si dividatur, nul-
lum erit impossibile nascens: quoniam neque si in mille
millia divisa fuerit magnitudo, nullum impossibile, etsi
nullus utique dividat. Quoniam ergo omnino tale cor-
pus, dividatur.

Quid ergo erit reliquum? Magnitudo? Non enim est pos-
sibile: erit enim quidpiam non divisum, erat autem
omnino divisibile. Sed si nullum erit corpus neque
magnitudo, divisio autem erit, aut ex punctis erit, et
sine magnitudine ea erunt ex quibus compositum est,
aut nihil omnino. Quapropter et generabitur ex nihilo,
et erit compositum, et omne utique nihil, et non erit
existens, sed apparens tantum. Similiter autem et si erit
ex punctis, non erit quantum, Quando enim tangebant
se, et una erat magnitudo, et simul erant, nom facie-
bant maius omne: divisione enim in duo vel plura ne-
que maius neque minus omne priori. Quapropter et si
omnes componantur, nullam facient magnitudinem.

Sed et si qua, diviso corpore, quasi rasura serrae fiat ex
corpore, et sic ex magnitudine quidem corpus egredia-
tur, idem sermo: illud autem quomodo divisibile?

Si autem non est corpus, sed species aliqua segregabilis,
aut passio quidem quae secessit, et est magnitudo
puncti vel tactus, hoc patientes inconveniens, ex non
magnitudinibus magnitudinem esse. ἢ

Amplius autem, ubi erunt immobiles aut mutati puncti?
'Tactus enim semper est unus duorum quorundam,
quasi existente aliquo praeter tactum et divisionem et
punctum. Si utique quis praedictorum ponet quodlibet,
aut quantitatem aut corpus omnino esse divisibile, haec
contingunt. a

Amplius si, cum divisero lignum, compono, aut quid
aliud, aequale et unum. Quapropter sic se habet ma-
nifestum. quoniam et si incido lignum secundum quod-
cumque signum. Omnino igitur divisum est potestate.
Quid ergo erit praeter divisionem? Si enim est aliqua
passio, sed quomodo in haec dissolvetur, et generatur
ex his? Aut quomodo separabuntur haec?

Quapropter, si est impossibile ex tactibus aut ex punctis
magnitudinem esse, necesse est corpora indivisibilia esse
et magnitudines. Sed et hoc ponentibus non minus con-
tingit impossibile: scrutatum est autem de his in aliis,

aliquid divisibile non divisum, vel magnitudo non esset omnino
divisibilis, contra suppositum. δ) Si neque corpus remanet neque
magnitudo, relinquitur aut quod corpus finaliter resolvatur in
puncta, aut quod id quod est residuum post divisionem, sit omnino
nihil. c) Sed hoc secundum est omnino impossibile. Cum enim
unumquodque generetur ex iis in quae resolvitur, corpus de quo
agitur generaretur ex nihilo, et ita nihil esset: et eadem ratione
totum universum non esset nisi secundum apparentiam tantum.
d) Nequit corpus resolvi in puncta: componeretur enim ex punctis,
et ideo non esset quantum. Puncta enim, cum non sint aliud
quam divisiones partium lineae, nihil maius aut minus efficiunt.
- 5. Ostenditur quod non potest assignari aliquod residuum
divisionis, tanquam aliquid quod elabitur ex divisione. Nam
primo, hoc residuum non potest esse corpus: esset enim adhuc
divisibile, et tamen ponitur corpus naturale esse totaliter divisum.

* Aristoteles A.

* Cf. lect. praec.

n. 7.

.. * Lect. seq.

.* Num. 4.

e wed pt S nU
*

Mom TETTRIERNIUA UESTRE TNR DU Eie mus

idm.)

A

το

Ὁ

CAP. II, LECT. IV

- 6. Secundo, nequit esse aliquid incorporeum. Nam a) si quod
egreditur a magnitudine totaliter divisa non sit corpus, sed sit
forma aliqua vel passio separabilis a subiecto, et se habens per
modum puncti vel tactus, sequitur primo quod magnitudo com-
ponitur ex non magnitudinibus. Quod est inconveniens: unum-
quodque enim constituitur ex rebus sui generis. — 7. b) Sive
magnitudo ponatur componi ex punctis motis, sive ex punctis
non motis tanquam ex partibus, oportet assignare ubi sint pun-
cta. Sed hoc est impossibile in hypothesi: quia punctum non est
aliud quam continuatio vel divisio partium magnitudinis, et ideo

τὸ τὸ ostquam Philosophus * ostendit quod
irca propositum opinio Democriti po-

ftior erat quam opinio Platonis, et ratio
x WdUADemocriti erat magis propria, ad hoc
manifestandum inducit rationem Democriti *. Et
primo ponit eam; secundo solvit, ibi: Sed et haec
tentandum est solvere * etc. Circa primum duo
facit: primo ponit rationem Democriti, ducentem *
ad hoc impossibile, scilicet quod corpus sit omnino
divisum, idest quantumcumque dividi potest; se-
cundo ostendit hoc esse impossibile, ibi: Quid ergo
erit * etc. Circa primum duo facit: primo ponit
rationem ducentem ad hoc impossibile; secundo
manifestat necessitatem dictae rationis, ibi: Qua-
propter et secundum medium * etc.

2. Circa primum considerandum quod oportet
ponere corpus vel componi ^ ex indivisibilibus,
vel esse divisibile omnino, idest totaliter, secun-
dum quodcumque signum. Et ideo Democritus,
ad ostendendum quod corpus sit compositum ex
indivisibilibus corporibus, conatur ostendere im-
possibile esse quod corpus sensibile, puta lignum
aut lapis, sit divisibile omnzno 7, idest secundum
quodcumque signum datum in corpore. Et ideo
dicit quod, si quis ponat aliquod corpus, puta
sensibile, et magnitudinem. quamcumque ?, puta
superficiem vel lineam, divisibilem esse omnino,
idest secundum quodcumque signum datum, et
si ponatur hoc esse possibile, remanet quaestio:
quid est illud quod effugit divisionem, idest quod
remanet post divisionem? Necesse est enim quod,
diviso quocumque divisibili *, remaneant aliquae
partes divisibiles, in quas fit divisio. Ideo autem
dicit Democritus hoc habere quaestionem, quia,
si corpus sit omnino, idest secundum totum, di-
visibile, et hoc sit possibile, consequens erit quod
nihil prohibeat corpus esse simul divisum * quan-
tumcumque dividi potest, etsi divisio non fiat
simul, sed successive; sicut si possibile est aliquem

«à
ej
molt 47

x
EN

ω

277

non est nisi in partibus magnitudinis, quae habent determinatum
situm in magnitudine, et quae sunt aliud praeter ipsa puncta.
Hae autem partes in hypothesi non dantur. — 8. c) Eadem sunt
in quae corpus dividitur, et ex quibus componitur. Si ergo di-
visionis residuum dicatur esse aliqua passio, corpus generabitur
ex passionibus, et passiones erunt separatae: utrumque autem est
impossibile. -- Concluditur ergo, iuxta Democritum, quod, cum
magnitudo nequeat componi ex tactibus aut punctis, necesse est
ponere quaedam corpora indivisibilia, quae sint prima principia
aliorum corporum.

hominem pervenire ad aliquem locum, nihil pro-
hibet eum pervenisse " illuc, licet non simul, sed
successive perveniat. Et si hoc ponatur, nullum
impossibile debet sequi: quia, possibili posito,
non sequitur aliquod impossibile *, secundum
Philosophum in I Priorum *.

3. Deinde cum dicit: Quapropter et secundum
medium etc., manifestat necessitatem praedictae
rationis *. Si enim ponatur aliquod corpus divisibile
per medium, et ponatur esse divisum per me-
dium, nullum sequitur inconveniens. Et hoc est
quod dicit: Quapropter, quia scilicet posito * pos-
sibili nullum sequitur impossibile, similiter erit si
aliquid ponatur esse divisibile et divisum secun-
dum medium; et universaliter, si corpus est na-
tum esse divisibile omnino, idest secundum quod-
cumque signum, si dividatur, idest si * ponatur
esse divisum, nullum erit impossibile nascens, idest
ex hoc non debet impossibile nasci ὃ: quia neque
si aliquid est divisibile in mille millia partium, et
ponatur esse divisum, nullum sequitur impossibile,
etsi nullus dividat actu. Et ita videtur quod, sive ^
aliquod corpus sit divisibile in paucas partes sive
in multas sive totaliter, non videtur sequi ali-
quod impossibile, si ponatur aliquid esse divisum
inquantum * est divisibile. Quia igitur, secundum
ponentes corpus naturale non componi ex indi-
visibilibus corporibus, est divisibile omnino, idest ἢ
secundum totum, ponatur esse secundum totum
divisum. Sed hoc est impossibile: ergo et primum,
Scilicet quod sit divisibile secundum totum. Est
ergo compositum ex indivisibilibus.

4. Deinde cum dicit: Quid ergo erit etc., ostendit
esse impossibile quod corpus sit totaliter divisum,
ex hoc quod non erit * dare quid remaneat post
divisionem. Primo ergo ostendit quod non erit dare
quid remaneat ex divisione, quae est principalis
pars; secundo quod non erit dare quid remaneat,
quod ex incidenti sit elapsum, ibi: Sed et si qua* etc.

&) ponit rationem Democriti, ducentem. — rationem Democriti
ducit A. — ABa om. scilicet; pro scilicet quod corpus sit... ad hoc
impossibile, Ca nihil habent praeter textum Aristotelis, ibi: Quia igitur
est (pro Quid ergo erit) pro idest quantumcumque, idest quantumlibet
Pb, inquantum B. — Pro ad hoc impossibile, ad impossibile praedi-
ctum A. bene.

8) ponere corpus vel componi. — poni corpus vel componi A, cor-
pus componi B. — omnino om, Ca, sed C transponit totaliter idest.

y) impossibile esse... omnino. — indivisibile esse corpus sensibile:
puta lignum aut lapis sunt. divisibilia omnino Ca; impossibile esse
indivisibile (divisibile P) esse corpus sensibile, puta quod lignum aut
lapis sint divisibilia omnino Pb.

ὃ) quamcumque. — quántumcumque B. — esse om. PCab. — Pro da-
tum et si, dicunt etiam quod si A.

t) diviso quocumque divisibili. — quaecumque divisibilia Ca. — Pro
in quas fit divisio, per quas fiet divisio A.

T) simul divisum. — actu divisum B. Idem codex ad verba perve-
nire ad. aliquem locum, finit; cf. Praef.

ἢ) prohibet eum pervenisse. — prohibet ponere pervenisse eum A;

sed addi porfere non est magis necessarium hic quam supra ad pro-
hibeat corpus esse simul divisum.

0) aliquod impossibile. — aliquod omittit A. — Pro 7 Priorum, quod
A corrumpit in 7 Physic., Pb habent: 7 Priorum cap. secundo et VII
Physic. sed obstat quod tali modo s. Thomas Aristotelem citare non
consuevit.

Ὁ) rationis. — illationis A; et pergit: Si enim dicatur aliquod corpus
esse divisibile. — Ca om. et ponatur esse divisum per medium.

x) quia scilicet posito. — scilicet om. PCab — Pro nullum sequitur
impossibile, non sequitur aliquid impossibile A.

A) idest ex... nasci. — idest nullum impossibile ex hoc debet nasci
A. — Pro etsi nullus dividat actu, etsi nullo modo dividat actum ed. a,
etsi nullo modo dividatur actu (in actu C)PCb.

μ) quod, sive. — sive om. PCab; et ut phrasis cohaereat, post fofa-
liter, quod corrumpunt in fotales, addunt et tamen.

v) est divisibile omnino, idest. - Nempe corpus naturale; esse di-
visibile idest ed. b; et esse divisibile etiam P; (Quia secundum partes
corpus naturale potest ex indivisibilibus corporibus) esse divisibile idest
Ca. — Alterum secundum totum om. Pb.

0

* Did. cap. xir
(xu) n. 2.

* si om. Pab.

* in quodcumque
A.

* est pcab.

* Num. seq.

* corpus om. PC
a b.

278

Dicit ergo primo: Si corpus ponatur omnino
esse divisum, quaerendum restat quid erit reli-
quum, idest quod remanet * post divisionem: sicut
videmus remanere in omni divisione ea in quae
divisum resolvitur ^. - Et primo ostendit quod
non remaneat magnitudo. Hoc enim est impossi-
bile: sequeretur enim quod adhuc remaneret di-
visibile non divisum, vel quod magnitudo esset
aliquid non divisibile τ; dicebatur autem quod cor-
pus erat omnino divisibile: et ita oportet quod id
quod remanet post divisionem, nullo modo sit
divisibile; cum tamen supponatur ab adversario
quod magnitudo sit omnino divisibilis.

Secundo concludit quod, si illud quod relinqui-
tur ^ post divisionem , neque sit corpus neque
magnitudo, et tamen sit facta divisio secundum
totum, sicut dictum est; relinquitur quod. divisio
erit aut ex punctis, ita quod corpus finaliter re-
solvetur in puncta, et per consequens ea ex qui-
bus componitur corpus * erunt sine magnitudine;
aut sequitur quod id quod est residuum post divi-
sionem, sit omnino nihil.

Tertio ostendit hoc secundum esse impossibile.
Quia, cum unumquodque generetur ex his in quae
resolvitur, si ergo resolvitur * in nihil, sequetur
quod etiam generetur ex nihilo. Quod autem
componitur ex nihilo, nihil est. Sequetur ergo
quod corpus de quo agitur, sit nihil; et etiam
totum universum eadem ratione; sed quidquid
erit in rerum natura, erit secundum apparentiam
tantum *, et non secundum existentiam.

Quarto probatur primum praemissorum, scilicet
quod non fiat resolutio in puncta. Quia similiter
sequeretur quod sit corpus compositum ex punctis:
etita ulterius sequeretur quod non sit quantum
ipsum corpus. Ante enim quam corpus dividere-
tur, et puncta tangebant se, prout scilicet extrema
duarum linearum sunt simul, et ex hoc erat una
magnitudo continua, et simul erant omnia pun-
cta, nondum distincta adinvicem , non faciebant
totum maius: punctum enim nihil est aliud

DE GENERATIONE ET CORRUPTIONE LIB. I

quam quaedam divisio partium lineae, ex hoc au-
tem quod aliquid dividitur in duo vel plura, non
efficitur totum nec maius nec minus quam prius
fuerit ": ita enim corpus parvum, sicut magnum,
potest dividi in duo vel plura. Et sic patet quod
puncta, quae nihil aliud sunt quam divisiones, non
faciunt aliquid maius *. Unde relinquitur quod,
si puncta componantur adinvicem, non faciunt
aliquid maius.

Sic igitur videtur esse impossibile quod corpus
sit omnino divisum: quia non potest assignari
quid sit residuum divisionis, tanquam principalis
pars corporis divisi.

5. Deinde cum dicit: Sed et si qua etc., ostendit
quod non potest assignari quid residuum divisionis,
tanquam aliquid quod elabitur. Et primo ostendit
quod tale aliquid non potest esse corpus; secundo
ostendit quod non potest esse quodcumque incor-
poreum, ibi: Si autem non est corpus * etc.

Dicit ergo primo quod si, divisa totaliter ma-
gnitudine corporea divisi corporis, fiat quasi ali-
qua rasura serrae, quae elabitur ex divisione *,
praeter principales partes in quas lignum dividitur;
et dicatur quod ex magnitudine corporali totaliter
divisa egrediatur aliquod corpus, quasi residuum;
sequetur idem sermo qui et supra *: quomodo
scilicet sustineri poterit quod illud corpus sit adhuc
divisibile, secundum ponentes nullum corpus esse
indivisibile, cum positum sit corpus naturale esse
divisum omnino.

6. Deinde cum dicit: Si autem non est cor-
pus etc., ostendit quod huiusmodi residuum non
potest esse aliquod incorporeum quodcumque; et
hoc tribus rationibus. - Circa quarum primam dicit
quod, si id quod egreditur a magnitudine totaliter
divisa non sit corpus, sed aliqua species, idest
forma, segregabilis, idest separabilis a subiecto,
aut etiam aliqua passio, sicut posuit Anaxagoras
passiones et habitus separari et commisceri*; et se
habet huiusmodi passio secedens a magnitudine,
per modum puncti vel tactus *; illi qui hoc ponunt,

E) ex divisione, quae est principalis pars ... idest quod remanet. —
Hoc om. A, utique quia homoteleuton est; nam non esse superfluum
vel addititium, patet ex num. 5. Quid significet quae est principalis pars,
in fine num. patet.

0) divisum resolvitur. — subiectum resolvitur A. — Pergunt Ca: Et
primo ostenditur quod remaneat magnitudo (quod add. C) est impos-
sibile; A... Non enim hoc est possibile.

x) vel quod ... divisibile, — vel quod ... divisum ^, om. Ca. Pb hanc
conclusionem et sequentem minorem dicebatur ... divisibile, aliter ordi-
nant legendo: dicebatur (dicetur P) autem vel quod magnitudo esset
aliquid non divisibile, quod corpus (vel corpus non P) omnino erat
divisibile; sed istud a textu multo longius distat quam lectio A vel Ca.

9) quod, si illud quod relinquitur. — quod si aliquid quod remanet
Ca, quod remanendo ed. b, quod illud quod remanet P; Pb ideo expun-
gunt si, quia infra pro relinquitur, cum Ca legunt relinquitur autem.— A
om. facta et dictum est. — Inferius pro punctis et puncta, praedictis
et praedicta Ca; pro resolvetur, resolvatur PCab.

c) si ergo resolvitur. -- Hoc homoteleuton om. A, et similiter se-
quens Quod autem componitur ex nihilo; ed. a om. si ergo resolvi-
tur, quod C restituit per e£ si resolvitur. Ca pergunt (interpunctio est
codicis C): in nihil sequetur etiam quod (sequeretur quod etiam C)
generetur ex nihilo. et cum unumquodque resolvatur. quod autem
Loi ex nullo nihil. sequetur quod eo (id C) de quo agitur sit
nihil.

τὴ tantum, — solum ^, tamen ed. a. — Pro existentiam, rei existen-
tiam A. — Pro probatur primum praemissorum, improbat primum
horum A, probat primum praemissorum C. — Pro puncta et punctis,
praedicta et praedictis Ca; pro sequeretur, bis sequetur A, qui etiam
om. ipsum corpus.

v) Ante enim quam ... prius fuerit. — Pb hanc argumentationem fun-
ditus reformant; notamus variantes, recitando nostram lectionem: « Ante
enim quam (Aut enim quia Ca, Aut enim esset quantum quia Pb)
corpus divideretur, et (aut quia PCab) puncta tangebant (tangerent
PCab) se, prout scilicet (duo PCab) extrema duarum linearum sunt
simul, et (non secundo modo quia Pb) ex hoc erat una magnitudo (erat
vera magnitudo A, erat una magnitudine ed. a, erant una magnitu-
dine C) continua, et (et sic PCab) simul erant omnia puncta, non-
dum distincta (et nondum distincta erant PCab) adinvicem, non (et non
PCab) faciebant totum maius: punctum enim (enim punctum C, sed se
corrigit etenim punctum) nihil est aliud quam quaedam divisio partium
lineae, ex hoc autem (nec primo modo quia ex hoc Pb) quod aliquid
dividitur in duo vel plura (in plura PCab), non efficitur totum nec maius
nec minus quam prius fuerit (fuerit om. A). » Lectioni Pb ansam
disse corruptionem Aut enim quia in a dubitari nequit; sed correctionem
non valere patet conferenti textum.

9) ita enim... aliquid maius. — ita enim corpus magnum (magni-
tudini ed. a) sicut parvum potest dividi in duo vel plura. Et sic patet
quod puncta nihil sunt aliud quam divisiones, et quod non faciunt
aliquid maius PCab — Sequens homoteleuton Unde... aliquid maius
om. A.

j) Dicit ergo primo... ex. divisione. — Dicit ergo primo quod si
divisio (diviso PCb) totaliter corpore divisio corporis fiat quod (ita
quod Pb, quasi C) aliqua rasura secundum rem quem elabitur (quae
elabitur C, elabatur Pb) ex divisione PCab — Pro sequetur idem sermo,
sequeretur (sequetur ed. a) idem sensus PCab — Pro nullum corpus
esse indivisibile, corpus esse divisibile PCab.

V) et se habet huiusmodi passio... vel tactus — et se habet huius-
modi passio vel species secedens ad magnitudinem per modum puncti

* Num. seq.

* Num. praec.

* sed ca.
d
αα

CHEN
| p
T

4

É

a

J

b.

E.

ia

a

[s

:

TT.

CAP. II, LECT. IV

patiuntur primo quidem hoc inconveniens, quod
magnitudo componatur ex non magnitudinibus.
Quod videtur inconveniens: nam unumquodque
constituitur ex rebus sui generis; non enim co-
lores componuntur ex figuris, nec * e converso.

7. Secundam rationem ponit ibi: 4mplius au-
tem etc. Circa quod considerandum est quod qui-
dam posuerunt lineam componi ex punctis. Et po-
test poni dupliciter: scilicet uno modo " ex punctis
motis, sicut quidam dixerunt quod punctus motus
- constituit lineam, et linea mota constituit super-
ficiem , et superficies mota corpus; alio modo
potest poni ** quod ex punctis etiam non motis
. constituatur magnitudo, sicut ex partibus. Utrolibet
autem modo magnitudo componatur ex punctis,
oportebit assignare ubi sint pontis; idest quem

-de singulis partibus ex quibus componitur magni-
. tudo. Sed hoc non potest assignari. Quia punctus
non videtur esse aliud in magnitudine, quam ut
quidam tactus lineae continuae £^, vel divisio par-
tium lineae iam divisae. Tactus autem semper est
unus quorundam duorum, quae scilicet sunt par-
tes magnitudinis habentes determinatum situm
in magnitudine: quasi illud quod est pars ma-

gnitudinis habens determinatum situm inter par-

tes eius, sit aliquid praeter ipsum tactum et di-
᾿ visionem, et per consequens praeter punctum. Non
ergo videtur esse possibile quod magnitudo divi-

. datur in puncta vel tactus aut divisiones. Si ergo

aliquis ponat quodcumque corpus, aut quantam-
cumque quantitatem 77, esse omnino divisibilem,

continget hoc inconveniens quod nunc dictum est.

279

8. Tertiam rationem * ponit ibi: Amplius si etc.
Et dicit quod si, postquam divisero lignum vel '
quodcumque aliud corpus, iterum δὲ ex eisdem
partibus compono ipsum, fiet aequale et unum
corpus: quia scilicet eadem sunt in quae aliquid
dividitur, et ex quibus componitur. Unde vide-
tur similiter se habere si divido lignum * se-
cundum quodcumque signum (quod supra dixit
omnino), ut scilicet ex his in quae dividitur, possit
iterum * componi. Sit ergo lignum omnino divi-
sum polestate, idest in omnia * in quae poterat
dividi: quid igitur erit praeter divisionem? Quia
oportet omnem divisionem ad aliquid terminari.
Si enim dicatur quod id quod est residuum di-
visioni *, sit aliqua passio, sequeretur quod cor-
pus divideretur in passiones; et ex consequenti
generabitur ex eis, quod est impossibile; quia ne-
que substantia neque quantitas generatur ex pas-
sionibus. Aut etiam quomodo est possibile quod
passiones sint separatae ?

Ulterius autem concludit principale propositum,
dicens quod, si impossibile est quod magnitudo
componatur ex tactibus aut punctis, sicut praedi-
ctae rationes concludunt, necesse est ponere quod
sint quaedam corpora indivisibilia, et quod sint
quaedam magnitudines indivisibiles: quia, si cor-
pus sit omnino divisibile, sequeretur quod com-
ponatur ex tactibus vel ex punctis, ut ex dictis *
patet. - Ulterius autem, post rationem Democriti,
subiungit Aristoteles quod hoc ponentibus, scilicet
esse corpora indivisibilia, non. minus accidit im-
possibile: et de hoc ** perscrutatum est in aliis, sci-
licet in III de Caelo *.

vel tactus A, quod ad textum non melius quam Piana quadrat. — Pro
patiuntur, patientur A; primo omittit C, fortasse quia non sequitur se-
cundo; sed huic aequivalet Secundam rationem etc.

t) " Circa quod ... uno modo. — Circa quod (quam P) considerandum
est quod lineam componi ex punctis potest exponi dupliciter, primo
modo PCab. — Pro primo constituit, facit PCab.

«x) poni. — exponi PCab; cf. not. praec. — Pro constituatur, potest
constitui A; pro componatur, componitur Aa; post situm habeant, A

. om. in magnitudine, quod. de facili subintelligitur.

88) Quia punctus non videtur esse aliud ... lineae continuae. — Quia
punctus non potest assignari in magnitudine nisi ut quidam tactus

*

Y IMS

partium continuae (continui P, lineae et om. continuae ... lineae Ca)
PCab.

YY) aut quantamcumque quantitatem. — cuiuscumque quantitatis
A; idem pro divisibilem, divisibile; et om. nunc.

98) Et dicit... iterum. — Et dicit quod (et Pb) postquam divido
lignum et quodcumque corpus aliud et iterum PCab. — Pro eadem sunt
... dividitur, eadem (eae P) sunt in quae dividitur PCab.

tc) idest in omnia. — in omnia Ca, idest omnia Pb. — Pro poterat,
potest PCab. — Pro quid igitur erit, quid ergo erat, et pro ad aliquid,
ex aliqua A.

CC) et de hoc. — et hoc PCab; item post 117] addunt libro.

^ ME age om.

95

* lignum om. pc
a b.

* iterum om. Pc
a b.

ξε

* dividi 4.

* supra dictis 4.

[44
* Cap. 1v, n. 5
sqq.

280

-

DE GENERATIONE ET CORRUPTIONE LIB. I

LECTIO QUINTA

SOLVITUR PRAEMISSA (LECT. PRAECED.) RATIO DEMOCRITI

'AXAd ταῦτα πειρατέον λύειν" διὸ πάλιν ἐξ ἀρχῆς τὴν
ἀπορίαν λεκτέον.

Τὸ μὲν οὖν ἅπαν σῶμα αἰσθητὸν εἶναι διαιρετὸν καθ᾽
ὁτιοῦν σημεῖον καὶ ἀδιαίρετον οὐδὲν ἄτοπον" τὸ
μὲν γὰρ δυνάμει διαιρετόν; τὸ δ᾽ ἐντελεχείᾳ ὑπάρξει.

Τὸ δ᾽ εἶναι ἅμα πάντῃ διαιρετὸν δυνάμει ἀδύνατον
δόξειεν ἂν εἶναι. Εἰ γὰρ δυνατόν, xdv γένοιτο, οὐχ
ὥστε εἶναι ἅμα ἄμφω ἐντελεχείᾳ ἀδιαίρετον καὶ
διῃρημένον; ἀλλὰ διῃρημένον xa0' ὁτιοῦν σημεῖον,
Οὐδὲν ἄρα ἔσται λοιπόν, καὶ εἰς ἀσώματον ἐφθαρ-
μένον τὸ σῶμα. Καὶ gqénvm δ᾽ ἂν πάλιν ἥτοι ἐκ
στιγμῶν 7, ὅλως ἐξ οὐδενός. Καὶ τοῦτο πῶς δυνα-
τόν; ἀλλὰ μὴν ὅτι γε διαιρεῖται εἰς χωριστὰ καὶ
ἀεὶ εἰς ἐλάττω μεγέθη καὶ εἰς ἀπέχοντα xal κεχω-
ρισμένα., φανερόν. Οὔτε δὴ κατὸ μέρος —
εἴη ἂν ἄπειρος ἡ θρύψις, οὔτε ἅμα olóvce διαιρε-
θῆναι κατὰ πᾶν σημεῖον (οὐ ydp δυνατόν) ἀλλὰ
μέχρι του. ᾿Αναγκη ἄρα ἄτομα ἐνυπάρχειν μεγέθη
ἀόρατα;

ἄλλως τε καὶ εἴπερ ἔσται γένεσις καὶ φθορὰ ἡ μὲν δια-
κρίσει ἡ δὲ συγχρίσει. Ὃ μὲν οὖν ἀναγκάζειν δοκῶν
λόγος εἶναι μεγέθη ἄτομα οὗτος ἐστίν" :

ὅτι δὲ λανθάνει παραλογιζόμενος, καὶ ἡ λανθάνει, Aé-
γωμεν. ᾿Επεὶ γὰρ οὐχ ἔστι στιγμὴ στιγμῆς ἐχομένη,

* «6 πάντῃ εἶναι διαιρετὸν ἔστι μὲν ὡς ὑπάρχει τοῖς
μεγέθεσιν, ἔστι δ᾽ ὡς οὔ, Aoxst δ᾽ ὅταν τοῦτο τεθῇ,
xal ὁπῃοῦν, καὶ πάντῃ στιγμὴν εἶναι, ὥστ᾽ ἀναγ-
xaXov εἶναι διαιρεθῆναι τὸ μέγεθος εἰς μηδέν * πάντῃ
γὰρ εἶναι στιγμήν" ὥστε 7| ἐξ ἁφῶν ἢ ἐκ στιγμῶν
εἶναι, Τὸ δ’ ἔστιν ὡς ὑπάρχει πάντῃ; ὅτι μία ὁπῃ-
οὖν ἐστί, καὶ πᾶσαι ὡς ἑχάστη, πλείους δὲ μιᾶς
οὐκ εἰσίν - ἐφεξῆς 1? οὐχ εἰσίν, ὥστ᾽ οὐ πάντῃ.
Ei γὰρ κατὰ μέσον διαιρετόν, καὶ κατ᾽ ἐχομένην
στιγμὴν ἔσται διαιρετόν" οὐ γάρ ἐστιν ἐχόμενον ση-

εἴον σημείου ἢ στιγμὴ στιγμῆς. Τοῦτο δ᾽ ἐστὶ
SENA ἢ σύνθεσις. Ὥστ᾽ ἔστι xol διάκρισις χαὶ
σύγκρισις, ἀλλ᾽ οὔτ᾽ εἰς ἄτομα καὶ ἐξ ἀτόμων (πολλὲ
γὰρ τὰ ἀδύνατα) οὔτε οὕτως ὥστε πάντῃ διαίρεσιν
ενέσθαι" εἰ γὰρ ἦν ἐχομένη στιγμὴ στιγμῆς, τοῦτ᾽
ἂν Tv* ἀλλ᾽ εἰς μικρὰ καὶ ἐλάττω ἐστί, καὶ σύγκρι-
σις ἐξ ἔλα ττόνων.

᾿Αλλ’ οὐχ ἡ ἁπλῇ καὶ τελεία γένεσις iE uis καὶ δια-
χρίσει ὥρισται, ὥς τινές φασιν, τὴν δ᾽ ἐν τῷ συν-
eyst μεταβολὴν ἀλλοίωσιν. ᾿Αλλὰ τοῦτ᾽ ἐστὶν ἐν ᾧ
σφάλλεται πάντα. Ἔστι γὰρ γένεσις ἁπλῇ καὶ φθοροὶ
οὐ συγχρίσει καὶ διακρίσει, ἀλλ᾽ ὅταν μεταβάλλῃ ἐκ
τοῦδε εἰς τόδε ὅλον. Οἱ δὲ οἴονται ἀλλοίωσιν πᾶσαν
εἶναι τὴν τοιαύτην μεταβολήν" τὸ δὲ διαφέρει. Ἔν
γὰρ τῷ ὑποχειμένῳ τὸ μέν ἐστι κατὰ τὸν λόγον,
τὸ δὲ κατὰ τὴν ὕλην. Ὅταν μὲν οὖν ἐν τούτοις ἡ
ἡ μεταβολή, γένεσις ἔσται ἢ φθορά, ὅταν δ᾽ ἐν τοῖς
πάθεσι xal κατὰ συμβεβηκός, ἀλλοίωσις.

Διαχρινόμενα δὲ καὶ συγχρινόμενα εὔφθαρτα γίνεται.
'Edw μὲν γὰρ εἰς ἐλάττω ὑδάτια διαιρεθῇ, θᾶττον
ἀὴρ γίνεται, ἐὸν δὲ συγχριθῇ, βραδύτερον. Μᾶλλον
δ᾽ ἔσται δῆλον ἐν τοῖς ὕστερον.

Νῦν δὲ τοσοῦτον διωρίσθω, ὅτι ἀδύνατον εἶναι τὴν γέ-
νεσιν σύγκρισιν; οἵαν δή τινές φασιν.

SywoPsis. — 1. Argumentum et divisio textus. - 2. Non est
inconveniens dicere corpus sensibile simul esse et non esse di-
visibile secundum omne signum: alterum enim in potentia est

* Sed et haec tentandum est solvere. Ideo rursus a
cipio quaestionem dicere oportet.

Omne quidem igitur corpus sensibile divisibile esse secun-
dum quodcumque signum et indivisibile, non est in-
conveniens: hoc enim potestate, hoc autem entelechia
existit.

Esse autem potestate simul omnino divisibile, impossibile
videtur esse utique. Si enim possibile, et fieret utique:
non ut sint simul actu ambo, indivisibile et divisum,
sed divisum secundum quodcumque signum. Nullum
igitur erit reliquum; et in incorporeum erit corpus cor-
ruptum; et generabitur utique quidem rursus aut ex
punctis aut omnino ex nihilo. Et hoc quomodo pos-
sibile? Sed quoniam dividitur in separabilia et semper
in minores magnitudines et in semota et segregata,
manifestum. Neque itaque secundum partem dividentis
erit infinita fractura, neque possibile est simul divisum
esse secundum omne signum (non enim possibile): sed
usque ad quid. Necessarium est igitur indivisibiles exi-
stere magnitudines et indivisibilia corpora.

aliter, si et erit generatio et corruptio, haec quidem

segregatione, haec autem congregatione. Cogens igitur

sermo esse magnitudines indivisibiles, hic est.

Quoniam autem latet paralogizans, et quomodo latet, di-
camus. Quoniam enim non est punctus puncto conti-
guus, omnino esse divisibile inest quidem aliquo modo
magnitudinibus, aliquo autem modo non inest. Vide-
tur autem, quando hoc ponitur, et undique et ubique
esse punctus: quapropter necesse dividi magnitudinem
in puncta: ubique enim esse punctum. Quapropter aut
ex tactibus aut ex punctis esse: hoc autem est quod
existit ubique. Quoniam una ubique, et omnes ut una-
quaeque, plures autem una non sunt: consequenter
enim non sunt. Quapropter non ubique. Si enim
secundum medium divisibile, et secundum contiguum
punctum erit divisibile: non autem possibile: non
enim est contiguum signum signo aut punctum pun-
cto. Hoc autem est divisio aut compositio. Quapro-
pter est congregatio et segregatio: sed neque in atoma
et ex atomis ( multa enim impossibilia contingunt );
neque ita ut divisio fiat ubique (si enim esset conti-
guum punctum puncto, hoc utique esset); sed in parva
et minor est segregatio, et congregatio ex minoribus.

* Sed non simplex et perfecta generatio congregatione et
segregatione determinata est, ut quidam inquiunt, eam
vero quae in continuo est transmutationem, alteratio-
nem: sed hoc est in quo errant omnia. Est enim
generatio simplex et corruptio, non congregatione et
segregatione, sed quoniam transmutatur ex hoc in hoc
totum. Hi autem existimant alterationem esse omnem
talem transmutationem. In hoc autem differunt. In sub-
iecto enim hoc quidem est secundum rationem, hoc au-
tem secundum materiam: quando quidem igitur in his
transmutatio fuerit, generatio erit et corruptio ; quando
autem in passionibus et secundum accidens, alteratio.

Segregata autem et congregata leviter corruptibilia sunt.
Si enim in parvissimas aquas aqua dividatur, citius aer
generatur: si autem congregetur, tardius. Magis autem
hoc erit manifestum in sequentibus.

Nunc autem tantum determinatum sit quoniam impossibile
est generationem esse congregationem, qualem quidam
inquiunt.

prin-

Et

verum, alterum secundum actum. -- 3. Prima ratio Democriti.
Ideo Democrito videbatur impossibile quod corpus sensibile sit
omnino divisibile in potentia, quia putabat quod quidquid esset

* Seq. caj
Text. g. "

* Text. 10.

ia

CAP. Il, LECT. V

simul in potentia, posset etiam esse simul in actu. Quia ergo,
ut ostensum est in praec. lect. , non est possibile corpus esse
simul in actu omnino divisum, inferebat quod impossibile esset
etiam esse simul totaliter divisibile in potentia. Ex quo conclu-
debat quod nullo modo divisio corporis potest procedere in in-
finitum, sed oportet devenire ad aliqua corpora indivisibilia. —
4. Quod etiam aliter (et est secunda ratio Democriti) videtur
esse necessarium, nempe si generatio et corruptio sint per con-
gregationem et segregationem ; sicut ponere debebat Democritus,
qui existimabat formas et naturas rerum consistere in positione
et ordine. Quia ergo non est possibile in principiis procedere
in infinitum, ideo ponebat aliqua principia prima, quae dicebat
esse corpora indivisibilia, ex quibus congregantur et in quae se-
gregantur corpora naturalia. — 5. Solvitur prima ratio. Funda-
mentum quo haec tota ratio nititur, nempe quod possit simul
esse in actu quidquid est simul in potentia, non est verum in
omnibus. Sunt enim quaedam, de quorum ratione est esse in
potentia: unde tolleretur eorum ratio et natura, si poneretur
esse simul in actu omne quod in eis est simul in potentia. Hoc
autem est manifestum et in successivis et in permanentibus. —
Quod autem sit contra rationem magnitudinis, puta lineae,
quod sit totaliter divisa in actu, patet. Nam divisio lineae in actu
non est aliud quam punctus in actu: ergo, si linea esset totali-

— dcr

IN TES raemissa ratione Democriti *, hic pro-
«Ia» /Jcedit ad eius solutionem *. Et primo
px^exponit de quo est intentio: dicens

Ξ quod tentandum est solvere praedi-
ctam dubitationem *. Et ideo, ut melius solvatur,

oportet a principio repetere quaestionem: ostenso

à iL
y

enim breviter in quo virtus quaestionis consistat,

facilius apparebit ubi debeat adhiberi solutio ^.

Secundo ibi: Omne quidem igitur etc., prose-
quitur intentum. Et primo ponit * veritatem; se-
cundo ponit obiectiones Democriti contra verita-
tem, ibi: Esse autem potestate simul * etc.; tertio
solvit, ibi: Quoniam autem latet * etc.

- 2. Dicit ergo primo quod non est inconveniens
dicere utrumque horum, scilicet quod omne cor-
pus sensibile sit divisibile secundum quodcumque
signum (quod supra * dixerat omnino 7), vel quod
non sit divisibile. Alterum enim horum in po-
tentia est verum, scilicet quod corpus sensibile *
sit divisibile secundum quodcumque signum :
alterum vero horum est verum secundum ente-
lechiam, idest secundum actum, scilicet quod cor-
pus sensibile non sit divisibile secundum quod-
cumque signum in actu.

3. Deinde cum dicit: Esse autem potestate si-
mul etc., ponit duas rationes Democriti contra
praedictam veritatem ?. Circa quarum primam di-
cit quod, secundum obiectionem Democriti, vide-
tur impossibile esse * quod corpus sensibile sit
simul divisibile in potentia omnino, idest secun-
dum quodcumque signum, sicut nuper * dictum
est. Credebat enim Democritus quod quidquid
esset * simul in potentia, posset esse simul in

281

ter divisa in actu, punctum esset ubique in linea, seu, punctum
esset contiguum puncto. Hoc autem non potest esse: quia, cum
puncta sint indivisibilia, unum non excederet aliud, et ita omnes
puncti non essent nisi unus punctus. — 6. Declarantur verba textus.
Si ponitur linea ubique divisa in actu, sequitur punctum esse
ubique in linea, seu punctum esse contiguum puncto. Hoc au-
tem non potest esse: quia et linea divideretur in puncta vel in
nihil, et ita esset ex punctis vel ex nihilo; et insuper omnes puncti
non plus continerent de situ quam quilibet eorum; immo,
sicut dictum est num. praec., non essent nisi unus punctus. Unum
enim punctum non potest esse post aliud, neque possunt puncta
tangere se secundum ultima tantum: coniungerentur ergo secun-
dum totum, et ideo omnia non essent nisi unum punctum. — 7. Sol-
vitur secunda ratio. Et primo negatur generationem simplicem et
corruptionem esse congregationem et segregationem. In rebus
enim naturalibus, quarum forma non est positio et ordo, generatio
est per hoc quod fit transmutatio ex toto in totum. Intantum enim
differunt generatio et alteratio, quod, dum totum subiectum trans-
mutatur, ita quod materia accipiat novam formam substantialem,
est generatio simpliciter dicta et corruptio: dum autem fit trans-
mutatio secundum accidentia tantum, est alteratio. — 8. Secundo
ostenditur quo sensu dici possit generationem et corruptionem
esse congregationem et segregationem. — Epilogus et conclusio.

actu: et argumentabatur, sicut est possibile simul
in potentia corpus sensibile omnino dividi, quod
hoc fieret in actu; non quidem ita quod esset si-
mul in potentia divisibile et actu divisum, sed
quod esset simul divisum actu, secundum quod-
cumque signum. Sed hoc ostendebat * esse im-
possibile: quia, sicut ex supra * dictis patet, se-
queretur quod nihil corporeum " esset residuum
a divisióne, et quod corpus corrumperetur in in-
corporeum, et ex consequenti quod corpus ge-
neraretur ex aliquo incorporeo, idest aut ex pun-
ctis aut omnino ex nihilo. Sed hoc est impossibile.
Non ergo est possibile quod corpus sensibile sit
omnino divisum simul. Neque ergo videtur pos-
sibile quod sit omnino divisibile in potentia ^.
Sed quia videmus ad sensum quod corpus sen-
sibile dividitur in partes abinvicem separabiles '
vel etiam in partes divisibiles, et maior magnitudo
semper dividitur in minores magnitudines, et to-
tum coniunctum dividitur in aliqua segregata et
separata *; manifestum est hoc ita se habere. Non
ergo est possibile neque quod fiat divisio in in-
finitum secundum partem, ita scilicet * quod pars
post partem a toto sensibili corpore separetur:
neque est possibile quod corpus sensibile divi-
datur simul secundum quodcumque signum (neu-
trum enim horum est possibile ?, quia utrobique
videtur sequi praedictum inconveniens): sed vide-
tur quod divisio corporis sensibilis * possit pro-
cedere usque ad aliquem terminum. Unde sequi-
tur quod necesse sit aliquas magnitudines esse
indivisibiles, et aliqua corpora indivisibilia, se-
cundum Democritum.

͵

«) Praemissa ratione Democriti. — Postquam Philosophus posuit
rationem Democriti P, quia ed. b om.; cf. initium lect. vir. — Pro
exponit, ponit PCab.

B) ubi debeat adhiberi solutio. — quaestionis sententia C et, ut vi-
detur, ed. a.

Y) quod supra dixerat omnino.— Hoc om. PCab. — Pro vel quod
non, nihil quidem non A, vel quod nihil Cab. — Ibi in potentia est
verum, Ca om. verum ; et ibi est verum secundum entelechiam, ed. a
legit est verum endelichiae, C est endelichia.

9) contra praedictam veritatem. — circa veritatem Ca, contra ve-
"ritatem Pb.

s) impossibile esse. — esse om. PCab. — Pro omnino idest, idest ed.
4, Scilicet C, omnino scilicet P.

Opp. D. Tuowaz T. III.

Ὁ quidquid esset. — quidquid est A. Idem pro posset esse, posset
poni; pro argumentabatur sicut est possibile simul, ideo argumenta-
batur si est simul; et pro hoc fieret, hoc etiam fieret.

ἢ) mihil corporeum. — nil incorporeum P. — Sequenti linea pro
in incorporeum, in rem incorpoream, et omitt. idest post incorporeo
PCab.

0) Neque ergo... in potentia.— Hanc illationem om. A, nec textus
eam expresse ponit; sed tamen subintelligi debet.

0) abinvicem separabiles. — adinvicem et separabiles P; cf. text.

x) scilicet. - Hoc om. PCab. — Lin. seq. pro sensibili corpore, sen-
sibili A.

J) est possibile. — est positum PCab, sed in contextu sensum non
habere videtur. — Pro praedictum, ad dictum A.

36

* attendebat 4.

* Lect. praeced.
n. 4 sqq.
"

*etseparata om.
A.

x

* sensibilis om.
Pcab.

* enim A.

* Num. 7.

* simul om. 4.

* éét ed. a , et
etiam c.

* alías 4.

282

4. Secundam rationem ponit ibi: E? aliter etc.
Et dicit quod aliter etiam videtur esse neces-
sarium esse corpora indivisibilia , scilicet si ^
generatio sit per.congregationem, et corruptio
per segregationem. Et hoc quidem necessarium
erat ponere Democrito, quia ponebat formas et
naturas rerum determinari secundum positionem
et ordinem: videmus autem * quod totum cuius
forma consistit in positione et ordine, sicut do-
mus, non generatur nisi congregatione, neque
corrumpitur nisi segregatione. Et ideo, cum non
sit possibile in principiis generationis et corru-
ptionis " procedere in infinitum, ponebat quod

essent aliqua principia prima, ex quibus corpora

congregabantur, et in quae segregabantur. Et hu-
iusmodi dicebat esse corpora indivisibilia. — Sic
igitur Aristoteles epilogando concludit quod prae-
dictus sermo est, qui videtur cogere ad ponen-
dum magnitudines indivisibiles *.

5. Deinde cum dicit: Quoniam autem latet etc.,
solvit praedictas rationes: et primo primam; secun-
do secundam, ibi: Sed non simplex * etc. - Circa
primum est considerandum * quod tota virtus
primae rationis Democriti in hoc consistit, quod

si corpus sensibile est simul omnino divisibile in ΄

potentia, quod sit simul omnino divisum actu 7.
Sed haec consequentia non tenet in omnibus.
Quaedam enim sunt, de quorum ratione est esse
in potentia: unde in talibus non potest poni esse
simul in actu quod est simul in potentia, quia
auferretur ? ratio et natura illius rei. Quod quidem
primo manifestum estin successivis. In prima enim
parte diei simul * possibile est esse horas diei:
non tamen potest poni quod omnes horae illius
diei sint simul actu; auferretur enim natura tem-
poris, de cuius ratione est quod sit numerus mo-
tus secundum * prius et posterius; si enim esset
simul quaelibet pars eius, iam non esset secundum
prius et posterius. Secundo apparet hoc in perma-
nentibus. De substantia * enim aeris est materia,
quae est in potentia ad omnes formas: tamen non
potest poni quod ex aere sit generatum quidquid
ex eo potest generari; quia iam tolleretur natura
materiae, quae semper est in potentia ad omnes *
formas. Sic igitur contra rationem magnitudinis,
ut puta lineae, est, quod sit simul omnino actu

DE GENERATIONE ET CORRUPTIONE LIB. I

divisa: unde non sequitur, si est simul omnino
divisibilis in potentia, quod possit poni simul
omnino actu divisa *. - Quod hoc sit contra ratio-
nem lineae, patet. Nam divisio lineae in actu nihil
aliud est quam punctus in actu ": si ergo linea
esset simul omnino in actu divisa, oporteret quod
punctus esset ubique in actu in linea, et ita opor-
teret quod puncti essent contigui vel consequen-
ter se habentes in linea. Hoc autem non potest
esse: quia, cum puncta sint indivisibilia, multorum
punctorum contiguorum unum non excederet aliud,
quia unum tangeret aliud secundum se totum; et
ita omnes puncti non essent nisi * unus punctus.
Non ergo potest esse quod puncti sint ubique in
actu in linea *: et ita contra rationem lineae est
quod sit simul omnino divisa in actu. Et ita non
sequitur quod, si sit simul divisibilis omnino in
potentia, quod possit poni omnino esse divisa
in actu.

6. Dicit ergo * Philosophus quod Democritus
latet paralogizans, idest facit paralogismum laten-
tem; et ostendendum est quomodo lateat eius de-
fectus. Quia enim punctus non potest esse puncto
contiguus, per consequens * non potest esse quod
linea sit omnino divisa in actu: et ita esse divi-
sibile ubique, licet aliquo modo conveniat magni-
tudinibus, scilicet in potentia, tamen quodam modo
non convenit eis, scilicet in actu. Quia quando
ponitur ubique esse divisa in actu ^, videtur poni
ex consequenti quod ubique sit punctus, cum pun-
ctus in actu nihil aliud sit quam divisio in actu
lineae. Si autem punctus est ubique in actu * in li-
nea, necesse est quod magnitudo dividatur in pun-
cta, cum nihil aliud in magnitudine inveniatur: vel
etiam, secundum aliam litteram, quod dividatur
in nihil, quia nihil erit residuum praeter divisio-
nem, si ubique sit punctum, quod est divisio, Et
ideo sequitur quod magnitudo vel sit ex punctis,
vel ex tactibus partium lineae, sive divisionibus
lineae (quod in idem redit): ponitur enim secun-
dum praedicta, quod hoc quod existit ubique **
in linea, sit punctus, vel tactus, aut divisio, si linea
sit simul omnino divisa. Sed hoc non potest esse:
quia sequeretur quod solum unus punctus esset
ubique, idest in qualibet parte lineae; et quod
omnes puncti lineae non plus continerent de situ

p) scilicet si. — si quod scilicet ed. a, quod C corrigit in scilicet
quod si, et b in posito scilicet, cui P add. quod. — Pro et corruptio,
et corruptio sit PCab.

v) in principiis generationis et corruptionis. —
corrumpens A.

E) Sic igitur... indivisibiles. -- Hoc om. PCab, quia homoteleuton
est; nam ex textu patet non esse extraneum.

9) est considerandum. — ostensum est PCab. Item om. primae.

x) omnino divisum actu. — omnino in actu PCab, sed divisum de-
siderari videtur.

e) auferretur. — tolletur Pab, tolleretur C, afferetur ^; inferius pro
auferretur, auferetur A, aufertur Pab.

c) De substantia, — De subiecto A, corruptione frequenti. — Pro ta-
men, unde A. — Pro quidquid... tolleretur, quidquid est possibile ex
eo generari quia tolleretur PCab.

τὴ unde non sequitur... actu divisa. -- Haec omittuntur ab A, qui
pergit: Quod autem sit contra rationem linae esse omnino simul actu
divisa patet; ea quae A omittit, in fine numeri pene ad verbum re-
petuntur; autem post Quod convenienter in textu admitti posset.

v) punctus in actu. — punctum in actu esse PCab. — Statim linea
om. PCab. — Pro punctus... puncti essent contigui... habentes, PCab

in ipsis generans et

ponunt puxnctum... puncta essent contigua... habentia. Notamus hic
etiam pro consimilibus locis, quod in scribendo punctus vel punctum,
codices et editiones discordare solent et a seipsis et ab aliis.

9) in actu in linea. — in linea A, in actu per lineam (lineae ed. a)
PCab. — Pro omnino divisa in actu, toto (tota PC) divisa in actu
PCab. A prosequitur: Et ita mon sequitur, si est simul omnino divisa
in potentia, quod sit simul omnino divisa in actu.

j Dicit ergo. — Dicit ergo primo PCab, sed quid huic primo cor-
responderet, non invenimus. — Pro et ostendendum est (λέγωμεν), et di-
cit PCab.

Y) Quia enim... consequens. — Quia enim punctum (punctus mon
ed. a, punctus Cb) puncto non potest esse contiguus (contiguum P)
et (et om. C) per consequens PCab. — Pro et ita esse divisibile ubi-
que, et ita (ita om. C) omne divisibile ubique est divisum Ca; pro
ita, ideo ^.

v) divisa in actu. — actu divisum A. — Pro sit punctus... lineae,
sit punctum cum punctus nihil aliud est quam actu divisio lineae
PCa ; quam actu divisio lineae etiam ed. b.

ax) ubique. — Hoc om. PCab. — Pro solum, solus A. — Pro omnes
puncti lineae , omnes partes lineae PCab, sed statim et ipsi legunt
unüsquisque eorum (ubi A unumquodque eorum) et plures quam unus

* (om. 0n) e.

sent solum

c.

* in actu on

88

CAP. II, LECT. V

quam unusquisque eorum; immo quod non es-
sent plures quam unus, vel plures divisiones quam
una. Non enim possunt se habere consequenter,
ita quod punctus unus sit post alium, neque
quod se tangant secundum ultima tantum, et se-
cundum alia secernantur; quia, cum sint indivi-
sibiles 55, secundum totum coniunguntur: et ideo
omnes puncti sic coniuncti non sunt nisi unus. Et
ideo non est possibile quod punctus sit ubique in
linea 77. Quia si linea esset divisibilis secundum
medium sui, et punctus esset contiguus puncto,
posset etiam dividi secundum contiguum pun-
ctum, si esset omnino divisibilis: sed hoc est im-
possibile *, quia non est contiguum vel abitum,
idest consequenter sé habens, punctum puncto,
vel quodcumque signum signo. Hoc autem pun-
ctum in actu nihil aliud est quam actualis divi-

sio lineae, aut compositio sive tactus partium

lineae. Unde concedendum est quod in corpori-
bus sensibilibus invenitur congregatio et segre-
gatio *: non tamen in indivisibilia corpora, aut
ex indivisibilibus (multa enim impossibilia seque-
rentur, ut in ΠῚ de Caelo * dictum est); neque

ita. quod divisio actualis lineae fiat ubique (hoc

enim contingeret *, si punctus esset contiguus pun-
cto, quod est impossibile, ut ex dictis patet 9):
sed segregatio corporum est in aliqua parva et
minora, congregatio vero est ex aliquibus parvis
et minoribus; non autem ex minimis, quae opor-

. tet * esse indivisibilia.

7. Deinde cum dicit: Sed non simplex etc.,
solvit secundam rationem Democriti, per inter-
emptionem “ἢν, Et primo interimit generationem
simplicem et corruptionem esse congregationem
et segregationem , ut Democritus existimabat ;
secundo ostendit quantum ad quid potest ve-
rificari dictum Democriti, ibi: Segregata au-
lem * etc. -

Dicit ergo primo quod non est ita dicendum ^,

Sicut quidam dixerunt, quod simplex et perfecta

generatio fiat per congregationem, corruptio autem
per segregationem ; et quod omnis transmutatio

- quae fit in aliquo continuo * permanente, scilicet

non congregato nec segregato, sit alteratio. Cre-

283

debant enim hoc accidere in rebus naturalibus,
sicut accidit in domo et in omnibus huiusmodi,
quorum forma consistit in positione et ordine ":

.non enim fiunt nisi per congregationem partium,

neque corrumpuntur nisi per segregationem; quae-
cumque autem alia transmutatio in huiusmodi '*
accidit, praeter solutionem continuitatum, alteratio
est. Hoc est ergo ex quo procedit tota fallacia. Est
enim generatio et corruptio in rebus naturalibus,
quarum * forma non est positio et ordo: non
quidem per congregationem et segregationem ,

sed quia fit transmutatio ex Aoc loto, idest non
dissoluto in partes, zm hoc totum, quasi non con-
gregatum ex aliquibus partibus. Sed antiqui philo-
sophi existimabant " omnem talem transmutatio-
nem, quae fit aliquo toto integro permanente, esse
alterationem. Quod quidem non est verum: quan-
doque enim potest esse simplex generatio, et quan-
doque alteratio. Sed in hoc * differunt: quia in
subiecto aliquo "^ est hoc quidem secundum ratio-
nem, idest secundum formam, hoc autem secun-
dum materiam (nam corpus naturale actu existens
compositum est ex materia et forma): quando
igitur est transmutatio " secundum materiam et
formam, ita scilicet quod materia accipiat aliam
formam substantialem, erit simplex generatio et
corruptio; quando autem est transmutatio secun-
dum passiones et accidentia, erit alteratio.

8. Deinde cum dicit: Segregata autem etc., osten-
dit quantum ad quid verificetur dictum Demo-
criti. Manifestum est enim quod aliqua, ex hoc
quod sunt congregata vel segregata, redduntur
levius vel difficilius ** corruptibilia vel mutabilia.
Si enim aqua dividatur in parvissimas partes,
minus poterit resistere actioni contrarii agentis,
et ita citius ex aqua corrupta ^ generabitur aer:
si vero congregetur multum de aqua, magis resi-
stet agenti, et sic tardius corrumpetur, ut ex ea
possit generari aer. Et hoc magis * manifestum erit
in sequentibus *.

Ultimo autem epilogando dicit ** nunc intan-
tum esse determinatum quod impossibile est ge-
nerationem esse congregationem, qualem quidam
inquiunt, scilicet ex corporibus indivisibilibus.

B8) et secundum alia secernantur... indivisibiles. — et secundum
alia quia cum separetur sint indivisibiles ed. a; et secundum alia quia
cum separentur sunt indivisibilia C; pro secernantur, se sequantur A. —
Pro et ideo omnes puncti sic coniuncti, et omnino omnes puncti con-
iuncti PCab. — Quomodo puncta non possint se habere consequenter,
vid. VII. Physic., lect. 1.

YD quod punctus sit ubique in linea. — quod sit ubique per lineam
PCab. — Eadem lin. post divisibilis, A add. vel divisa; pro medium sui,
totum sui PCab, cf. textum.

98) sed hoc est impossibile. — sed hoc non est possibile A; in graeco
textu hoc subintelligendum est; vide Bonitz, Index Aristotelicus, v. γάρ. —
Lin. 564. pro idest, vel A.

tc) segregatio. — disgregatio PCab, et pergunt: non tamen indivi-
sibilium corporum

CC) ut ex dictis patet. — ut dictum est A. — Inferius minora om. a,
et minora om. C. — In versione legimus minora et minoribus, iuxta
expositionem S. Thomae et textum graecum, licet Piana et nostri co-
dices versionis habeant minima et minimis.

75) per interemptionem. — per intentionem edd. a b, et ita videtur
prius scripsisse C. — Post duas lineas pro quantum ad quid, conse-
quenter ad quid PCab, cf. num. seq.

00) dicendum. — declarandum A. — Pro simplex, simpliciter Pab.;
corruptio autem per segregationem om. A.

wu) in domo... et ordine. — in domo vel navi et in omnibus (omnibus
omittit P) huiusmodi quorum forma constat in compositione vel ordine
PCab.

xx) in huiusmodi —
Pab, consequentis C. j

AA) existimabant. — Hoc om. edd. a b; ideo P legit putabant, et C
addit dicunt post permanente, pro quo manente PCab.

up) im subiecto aliquo. — actu add. A, ex non ente add. Ca, sed
neutri respondet textus. — Pro rationem, nomen A.

vv) quando igitur est transmutatio. — quae igitur est transmuta-
tio A; adoptamus £ransmutatio loco transmutatum, quod habent PCab,
sed retinemus quando; cf. post duas lineas quando autem etc. — Pro
passiones et accidentia, accidentia et passionem Pab.

EE) levius vel difficilius. — leviter vel difficiliter 4; idem post unam
lin. pro contrarii, contrarie.

00) corrupta. — Hoc om. PCab. — Pro congregetur , congregabi-
tur edd.; ante agenti C add. contrario; pro ex ea, exinde PCab.

xx) epilogando dicit. — epilogando concludit et dicit C, epilogat
dicens A. — Post unam lin. pro qualem, qualiter Ca.

Hoc om. PCab. — Pro continuitatum , continui

e

xx

* quorum pb, om.
cá.

3X

* Sed simul ca.

eu

vv

ξξ

οο

*magis om. rcab.
* Cap. x, n.10 sq.

ππ

284

DE GENERATIONE ET CORRUPTIONE LIB. I

LECTIO SEXTA

DE GENERATIONE: ET PRIMO AN SIT GENERATIO SIMPLICITER DICTA - RATIO DUBITANDI -
SOLUTIO DUBITATIONIS - DIFFICULTAS CONTRA SOLUTIONEM DATAM

Διωρισμένων δὲ τούτων, πρῶτον θεωρητέον πότερον ἔστι
τι γινόμενον ἁπλῶς καὶ φθειρόμενον, ἢ κυρίως μὲν
οὐδέν, ἀεὶ δ᾽ ἔχ τινος καὶ τί, λέγω δ᾽ οἷον ἐκ κάμνον-
τος ὑγιαῖνον καὶ χάμινον ἐξ ὑγιαίνοντος, ἢ μιχρὸν
ἐκ μεγάλου xal μέγα ἐκ μικροῦ, καὶ τἄλλα πάντα
τοῦτον τὸν τρόπον.

Εἰ γὰρ ἁπλῶς ἔσται γένεσις, ἁπλῶς ἂν γίνοιτο ἐχ μὴ
ὄντος;

ὥστ᾽ ἀληθὲς ἂν εἴη λέγειν

Τὶς μὲν γὰρ γένεσις ἐκ μὴ
κοῦ

ὅτι ὑπάρχει τισὶ τὸ μὴ ὄν.

ὄντος τινός, οἷον ix μὴ λευ-

ἢ VA καλοῦ, ἡ δὲ ἁπλῇ ἐξ ἁπλῶς μὴ ὄντος.

Τὸ δ᾽ ἁπλῶς ἦτοι τὸ πρῶτον σημαίνει χαθ᾽ ἑχάστην
κατηγορίαν τοῦ ὄντος, ἢ τὸ καθόλου καὶ τὸ πάντα
περιέχον.

Εἰ μὲν οὖν τὸ πρῶτον, οὐσίας ἔσται γένεσις ἐκ pr οὐ-

σίας. 'Q δὲ μὴ ὑπάρχει οὐσία μηδὲ τόδε, δῆλον ὡς
οὐδὲ τῶν ἄλλων οὐδεμία κατηγοριῶν; οἷον οὔτε ποιὸν
οὔτε ποσὸν οὔτε τὸ ποῦ" χωριστὰ γὰρ ἂν εἴη «d
πάθη τῶν οὐσιῶν. Εἰ δέ, τὸ μὴ ὃν ὅλως ἀπόφασις
ἔσται καθόλου πάντων, ὥστε ἐκ μηδενὸς ἀνάγκη
γίνεσθαι τὸ γινόμενον.

Περὶ μὲν οὖν τούτων ἐν ἄλλοις τε διηπόρηται καὶ διώ-
ρισται τοῖς λόγοις ἐπὶ πλεῖον συντόμως δὲ χαὶ νῦν
λεχτέον. ὅτι τρόπον μέν τινα ix μὴ ὄντος ἁπλῶς
γίνεται; τρόπον δὲ ἄλλον ἐξ ὄντος ἀεί: τὸ γὰρ δυ-
γάμει ὃν ἐντελεχείᾳ δὲ μὴ ὃν ἀνάγκη προὐπάρχειν
λεγόμενον ἀμφοτέρως. f

Ὅ δὲ xal τούτων διωρισμένων ἔχει θαυμαστὴν ἀπορίαν,
πάλιν ἐπαναποδιστέον, πῶς ἔστιν ἁπλῇ γένεσις;
εἴτ᾽ ἐκ δυνάμει ὄντος οὖσα εἴτε xal πως ἄλλως.

' L4

᾿Απορήσειε γὰρ ἄν τις ἄρ᾽ ἔστιν οὐσίας γένεσις xal τοῦ
τοῦδε, ἀλλὰ μὴ τοῦ τοιοῦδε καὶ τοσοῦδε καὶ ποῦ.

Τὸν αὐτὸν δὲ τρόπον καὶ περὶ φθορᾶς.

Εἰ γάρ τι γίνεται; δῆλον ὡς ἔσται δυνάμει τις οὐσία,
ἐντελεχείᾳ δ᾽ οὔ, ἐξ ἧς ἡ γένεσις ἔσται καὶ εἰς ἣν
ἀνάγκη μεταβάλλειν τὸ φθειρόμενον. Πότερον οὖν
ὑπάρξει τι τούτῳ τῶν ἄλλων ἐντελεχείᾳ ; λέγω ὃ
οἷον ἄρ᾽ ἔσται ποσὸν ἢ ποιὸν ἢ ποῦ τὸ δυνάμει μό-
γον τόδε xal ὄν, ἁπλῶς δὲ μὴ τόδε μηδ᾽ ὄν; εἰ γὰρ
μηδὲν ἀλλὰ πάντα δυνάμει, χωριστόν τε Dei Ud
τὸ μὴ οὕτως ὄν, καὶ ἔτι ὃ μάλιστα φοβούμενοι διε-
τέλεσαν οἱ πρῶτοι φλοσοφήσαντες, τὸ ἐκ μηδενὸς
γίνεσθαι προὐπάρχοντος * εἰ δὲ τὸ μὲν εἶναι τόδε τι
ἢ οὐσίαν οὐχ ὑπάρξει, τῶν δ᾽ ἄλλων τι τῶν εἰρη-
μένων, ἔσται, καθάπερ εἴπομεν, χωριστὰ τὰ πάθη
τῶν οὐσιῶν.

ΒΥΝΌΟΡΒΙ5, — 1. Argumentum et divisio textus. Post praemissa
primo occurrit inquirendum utrum aliquid generetur vel corrum-
patur simpliciter. — Generatio simpliciter. et generatio secundum
quid. — 2. Subdivisio textus. - Ratio dubitandi in proposito est: si
detur generatio simpliciter, sequitur quod ens generetur ex sim-
pliciter non ente. - 3. Hoc autem consequens est impossibile :
nam sequeretur quod non ens esset ens. Ergo et antecedens
videtur esse impossibile. - Quo sensu absque inconvenienti di-
catur ex simpliciter non ente fieri ens. — 4. Necessitas primae
consequentiae (n. 2). Sicut generatio secundum quam aliquid
generatur secundum quid, est ex on ente aliquo, ita generatio
secundum quam aliquid simpliciter generatur, est ex mon ente
simpliciter. -- 5. Huic difficultati responderi posset distinguendo
ens simpliciter. Potest enim accipi vel prout significat id quod
est primum inter praedicamenta, nempe substantiam: vel prout
significat ens in communi, quod omnia praedicamenta compre-

* Determinatis autem his, primo videndum est utrum ge-
neratur aliquid simpliciter et corrumpitur; an proprie
quidem nihil, semper autem ex aliquo in aliquid. Dico
autem, puta, ex laborante sanum, aut laborans ex sano,
aut parvum ex magno, aut magnum ex parvo, et alia
omnia hoc modo.

Si enim simpliciter erit generatio, simpliciter quidem quid
generabitur ex non ente.

Quapropter verum erit dicere quod existit non ens.

Quaedam enim generatio est ex non ente aliquo, puta ex
non albo album, aut ex non bono bonum: simpli-
citer autem ex simpliciter non ente.

Simpliciter autem aut primum significat secundum unum-
quodque praedicamentorum entis: aut universale est
et omnia comprehendens. i;

Si quidem primum, substantiae generatio erit ex non sub-

stantia. Cum enim non existit substantia neque hoc,

manifestum quoniam neque aliorum ullum praedica-
mentorum, puta neque quale neque quantum neque ubi:
separatae enim essent passiones a substantiis. Si autem
non ens universaliter, negatio universaliter erit omnium:
quapropter ex nullo necesse est generari generatum.

his quidem et in aliis dubitatum est et determinatum
sermonibus amplius. Breviter autem et nunc dicendum
quoniam modo quidem aliquo ex non ente simpliciter
generatur, modo autem alio ex ente semper. Potestate
enim ens, actu autem non ens, necesse est praeexi-

stere; quod dicitur utroque modo. ,

Quod autem et his determinatis habet mirabilem quaestio-
nem, rursus tentandum quomodo est [substantiae]
simplex generatio, sive ex potestate ente, sive qualiter
aliter. "Δ

* Quaeret enim quis an est substantiae generatio et huius,
sed non quanti et qualis et ubi. Eodem utique modo
et de corruptione quaeritur. .

Si enim quid generabitur, manifestum est quod erit su.
stantia aliqua potestate, actu autem non, ex qua gene-
ratio erit, et in quam necesse est transmutari quod
corrumpitur. Utrum igitur existit quid aliorum actu ?
Dico autem, puta, aut erit quantum aut quale aut
ubi, potestate ens hoc et ens, simpliciter autem neque
hoc neque ens? Si enim nihil, sed omnia potestate ,
et separatum contingit quod sit non ens; et amplius,
quod maxime timentes erant primi philosophantes, ex
nullo generari praeexistente. Si autem esse quidem hoc
aliquid et substantia non existit, aliorum autem praedi-
camentorum quid, erunt, quemadmodum diximus, se-
paratae passiones a substantiis.

De

hendit. Et secundum hoc, non ens simpliciter potest dici vel quod
non est substantia, vel quod nullo modo est ens. — 6. Verum utro-
libet modo accipiatur ens et non ens simpliciter, sequitur incon-
veniens praedictum (n. 2). Nam primo modo, substantia per gene-
rationem erit ex non substantia. Sed, sublata substantia; nullum
aliorum praedicamentorum remanet. Ergo etc. — Secundo autem
modo, cum per non ens simpliciter intelligatur universalis negatio
entis, sequitur iterum quod aliquid generetur ex penitus non ente.—
7. Solutio difficultatis (nn. 2, 3). Generatur simpliciter aliquid ex
non ente in actu et ex ente in potentia. Unde utrumque est verum,
et quod generatio simpliciter est ex ente, et quod est ex non ente. —
8. Alia textus subdivisio. — Quia adhuc remanet gravis difficultas
(cf. n. 10), oportet iterum conari ad explicandum quomodo gene-
ratio simplex fiat. - 9. Generatio simpliciter et corruptio est solius
substantiae. — τὸ. Difficultas contra solutionem datam (n. 7). Ex
praemissis, id ex quo generatur substantia, est substantia non in

* Cap. ur. Te
I.

* Text. 12.

* Cf. lect. rit, n. 3.

"Lact. x.
β δ

j
'
— * yel corruptio-
: nem om. A.
1 Y
P ὃ

(m. 3.

p^ Num. *

. * Num. 8.

E * Num. 5.

ΕΞ Tren

n.4;
ὁ VI,

CAP. III,

actu, sed in potentia. Aut ergo erit in actu aliquod aliorum prae-

dicamentorum, aut nihil erit eorum in actu. Si detur hoc secun-
dum, sequitur quod a) non ens sit separatum, nempe materia
subiecta privationi absque omni forma ; δ) aliquid generabitur ex

zs ostquam Philosophus determinavit de
«d» JOgeneratione et alteratione secundum
ES opiniones * aliorum, hic incipit inqui-
rere de eis secundum opinionem pro-
priam *. Et primo inquirit utrum sit aliqua sim-
plex generatio, secundum quam aliquid dicitur
simpliciter generari; secundo de differentia alte-
rationis ad simplicem generationem, ibi: De ge-
neratione autem et alteratione * etc.

Circa primum duo facit. Primo dicit de quo
est intentio: dicens quod post determinationem
praedictorum, in consideratione veritatis primo
occurrit videndum utrum aliquid generetur et cor-
rumpatur ^ simpliciter; vel proprie quidem, idest
simpliciter seu principaliter, nihil generatur vel
corrumpitur, sed semper generatur aliquid ex ali-
quo et in aliquid; quod videtur pertinere ad ge-
nerationem vel corruptionem * secundum quid.
Et inducit exemplum, puta cum ex /laborante,
idest infirmo, fit sanum ?: non enim fit ens sim-
pliciter, quia et prius erat, sed fit aliquid, scilicet
sanum, cum prius non esset sanum, sed /abo-
rans, idest infirmum. Et eadem ratio est cum fit
aliquid laborans ex sano, vel parvum ex magno,
aut e converso, et sic de omnibus aliis ? quae
hoc modo dicuntur: huiusmodi enim generatio
secundum quid invenitur in omni genere mobDi-
lium, ut patet in VIII Physic. *

2. Secundo ibi: Si enim simpliciter etc., exequi-
tur propositum. Et primo proponit dubitationem;
secundo solvit eam, ibi: De his quidem * etc.; tertio
obiicit contra solutionem, ibi: Quod autem et his
determinatis * etc. Circa primum duo facit: primo
ponit dubitationem; secundo excludit quandam
responsionem, ibi: Simpliciter autem * etc.

Circa primum tria facit. Primo proponit quan-
dam consequentiam: dicens quod, si sit aliqua
generatio simpliciter, sequitur quod aliquid gene-
rabitur ex simpliciter non ente.

3. Secundo, cum dicit: Quapropter verum
erit etc., ostendit consequens esse impossibile. Illud
enim ex quo aliquid generatur, potest dici esse
illud *; sicut si ex ligno generatur arca, potest
dici quod lignum est arca. Si ergo ex non ente
simpliciter generatur ens, verum erit dicere quod

LECT. VI 285

nullo praexistente. Si primum ponatur, sequitur quod accidentia
separentur a substantiis, quod est impossibile. - Videtur ergo
quod non possit esse generatio simpliciter hoc modo, quod sub-
stantia generetur ex non ente actu et ex ente in potentia.

non ens existit, idest est ens; quod est contradi-
ctoria esse simul vera *. Sic ergo videtur et ante-
cedens esse impossibile, scilicet quod aliquid ge-
neretur simpliciter ex non ente.- Sequitur autem
hoc inconveniens, si dicatur ^ ex non ente sim-
pliciter fieri aliquid sicut ex subiecto permanente:
non autem sequitur, si ponatur ex non ente fieri
aliquid simpliciter ordine tantum, idest, post non
ens fit ens ^ Sed Aristoteles hoc disputative
obiicit.

4. Tertio ibi: Quaedam enim generatio etc.,
ostendit necessitatem primae consequentiae. Sicut
enim se habet generatio quaedam ad non ens ali-
quod, sic se habet generatio simpliciter ad non
ens * simpliciter. Sed generatio quaedam, idest
secundum quam aliquid * dicitur generari secun-
dum quid, est ex non ente quodam, puta ex non
albo, cum fit aliquid album, aut ex non bono,
cum fit aliquid bonum. Ergo simpliciter gene-
ratio, secundum quam * aliquid dicitur generari
simpliciter, est ex simpliciter non ente.

5. Deinde cum dicit: Simpliciter autem etc., ex-
cludit quandam solutionem, quae possit dari * di-
stinguendo ens simpliciter. Unde primo ponit ipsam
distinctionem , dicens quod simpliciter ens potest
intelligi dupliciter: uno modo ut significat id quod
est primum inter omnia praedicamenta entis, prout
scilicet simpliciter ens dicitur de substantia ?; alio
modo secundum quod simpliciter ens dicitur ipsum
ens universale, quod omnia praedicamenta com-
prehendit. Et hoc modo szmpliciter non ens potest
dici vel quod non est substantia, vel quod nullo
modo est ens.

6. Secundo ibi: Si quidem primum etc., ostendit
quod secundum utrumque sensum sequitur in-
conveniens. Si enim simpliciter dicatur primum
ens quod est substantia, ergo et simpliciter non
ens dicetur non substantia. Si ergo generatio sim-
plex hoc ^ requirit, quod sit simpliciter entis
ex simpliciter non ente, sequetur quod erit substan-
tia ex non substantia. Sed quando ponitur non
esse substantiam * neque πος (quod est. demonstra-
tivum individualis substantiae "), manifestum est
quod nullum aliorum praedicamentorum remane-
bit, idest neque quale neque quantum neque ubi:

«) opiniones. — opinionem A. — Pro aliquid dicitur, scilicet aliquid
dicatur A.

B) et corrumpatur. — vel corrumpatur PCb. — Pro vel proprie qui-
dem idest simpliciter, quod secundum textum legimus cum A, vel pro-
prie quidem et simpliciter edd. a b, vel proprie quidem C, vel proprie.
Proprie quidem et simpliciter P. — Pro nihil generatur, nihil enim
generatur Ca.

y) cum ex laborante, idest infirmo, fit sanum. — cum aliquis ex
laborante fit sanus A. — Pro ens simpliciter, sanum simpliciter PCab.

9) et sic de omnibus aliis. — et de huiusmodi aliis A. — secundum
quid om. PCab; pro genere mobilium , generatione motuum A; ut
patet in VIII Physic. om. Pb.

t) dici esse illud. — dici illud PCab. — Pro sicut si, sicut edd. a b,
sicut quia P, sicut cum C; pro ex ligno, ex aliquo ^.

C) simul vera. — vera om. A. — Statim esse om. PCab. — ex non
ente om. A. Revera antecedens non habet nisi si sit aliqua generatio
simpliciter; cf. num. praec. à)

7») dicatur. — ponatur A. — Pro subiecto permanente, subiecto non
permanenti PCab; sed si dicatur nom ems post generationem non per-
manere, quomodo concludi potest praedictum inconveniens, scilicet quod
non ens sit ens, et quod contradictoria sint simul vera?

0) post non ens fit ens. — ut post non ens A, post non ens sit Ca.
Ex his omnibus componi posset lectio uf post mon ens sit ens.

1) secundum quam. — scilicet praemittit A. — Pro est ex simpliciter
non ente, erit simpliciter ex non ente PCab.

x) dari. — dici PCab. — Pro uno modo, primo modo PCab.

X) prout scilicet... de substantia. — scilicet et de om. PCab. — Pro
simpliciter ens dicitur ipsum ens universale, ipsum simpliciter ens uni-
versale ens dicitur Ca, ipsum simpliciter dicitur ens universale ed. b,
ipsum simpliciter ens dicitur universale P.

8) generatio simplex hoc. — simpliciter hoc generatio PCab. — Pro
entis, ens ^; pro sequetur quod erit, sequeretur quod sit PCab.

y) quod est demonstrativum individualis substantiae. — Pro demon-
strativum, demonstratum ACa; pro individualis, indivisibilis PCab.

* esse A.

* aliquid om. 4.

* substantia A.

v

* ab his rcab.

* Cap.
S. Th.
544.

vit sqq. ;
lect. xit

π

. * Lect. seq.

σ
* Lect. vii.

286

quia sequeretur quod passiones, idest accidentia,
separarentur a substantiis *, quod est impossibile. -
Si autem. dicatur quod illud ex quo aliquid gene-
ratur simpliciter, sit non ens universaliter, prout
ens simpliciter 5 dicitur ens commune, sequetur
quod per hoc quod dicitur non ens, intelligatur
universaliter negatio omnium entium. Unde seque-
tur quod illud quod generatur simpliciter, gene-
retur penitus ex nihilo: quod est contra rationem
naturalis generationis, et contra sententias omnium *
philosophorum naturalium , qui scilicet de gene-
ratione naturali locuti sunt.

7. Deinde cum dicit: De his quidem etc., solvit
praedictam dubitationem. Et dicit quod de. ista
materia etiam in alis libris, scilicet in I Physic.*,
amplius, idest diffusius, et dubitationes positae
sunt et determinationes ". Et ideo nunc brevius est
dicendum, quod simpliciter generatur aliquid quo-
dam modo ex non ente, alio modo ex ente ^: opor-
tet enim illud quod praeexistit generationi, esse
potentia ens, actu autem non ens. Et ita verum
est quod dicitur utroque modo: scilicet quod ge-
neratio simpliciter sit ex ente, et ex non ente.

8. Deinde cum dicit: Quod autem et his deter-
minalis etc., obiicit contra praedictam solutionem.
Et circa hoc tria facit: primo ponit obiectionem ;
secundo huius occasione introducit aliam quae-
stionem, et solvit eam, ibi: De his autem quan-
tum * etc.; tertio solvit dubitationem praedictam *,
ibi: Propter quid * etc.

Circa primum tria facit. Primo dicit de quo
est intentio: et dicit quod, quia etiam post prae-
dictam determinationem adhuc insurgit mirabilis
dubitatio, rursus oportet tentare quomodo sim-
pliciter generatio sit, sive ex ente in potentia, sive
qualiter sit alio modo *.

9: Secundo ibi: Quaeret enim quis etc., movet
quandam quaestionem: utrum scilicet generatio
simplex sit tantum substantiae et huius, idest indi-
vidui in genere substantiae; non autem sit quanti

DE GENERATIONE ET CORRUPTIONE LIB. I

neque qualis neque ubi, et aliorum praedicamen-
torum, quae non sunt simpliciter entia. Et eadem
quaestio potest fieri de corruptione. - Et est hoc
supponendum pro certo, quod generatio et cor-
ruptio simplex sit solius substantiae ".

10. Tertio ibi: δὲ enim quid generabitur etc.,
prosequitur dubitationem. Et dicit quod, si non ge-
neratur simpliciter nisi quid, idest existens in ge-
nere substantiae; et illud ex quo aliquid generatur,
est potentia ens, sicut supra * dictum est, et non
actu; sequitur quod illud ex quo generatur substan-
tia, etin quod transmutatur quando corrumpitur,
sit substantia in potentia, non àutem actu. Restat
ergo quaerendum utrum sit in actu aliquod alio-
rum praedicamentorum *, puta quantum vel quale
aut ubi, aut quodcumque aliorum praedicamen-
torum; cum tamen sit in potentia ens Aoc, idest
substantia , quae est ens simpliciter; ita tamen
quod non sit szmpliciter, idest in actu, neque Aoc,
idest neque substantia, neque ens.

Quaecumque autem * pars huius dubitationis
detur, sequitur inconveniens. Si enim nihil aliorum
est in actu, sed est in potentia * omnia genera prae-
dicamentorum, sequitur primo. quod zo7 ens sit
separatum, idest quod materia, quae est ens* in po-
tentia, subiecta sit privationi, quae est non ens,
absque omni forma. Secundo sequitur illud quod
maxime timuerunt ^ primi philosophi, quod aliquid
generetur ex nullo praeexistente: quod enim non
est ens actu, nihil est. - Si vero ponatur quod
id ex quo generatur substantia, non sit hoc ali-
quid, idest individuum in genere substantiae, ne-
que sit substantia in actu, sed sit in actu aliquod
aliorum praedicamentorum; sequitur inconveniens
quod prius * induximus, quod scilicet ** passiones,
idest accidentia, separentur a substantiis; quod est
manifeste impossibile. -- Sic igitur videtur quod
non possit esse generatio simpliciter hoc modo,
quod substantia generetur ex non ente actu, ente
autem in potentia, ut praedicta * solutio dicebat.

E) sit non ens ... simpliciter. - Hoc homoteleuton om. PCab; cf.
textum, — Pro per hoc, in hoc A.

o) Unde sequetur... omnium. -. Unde sequeretur quod generatur
simpliciter generaretur penitus ex non ente, quod est contra sententias
omnium PCab,

πὴ) amplius ... determinationes. — amplius, idest difficilius, istae du-
bitationes sunt positae et etiam determinatio A; pro et determinatio-
nes, et determinatae C.

9) quodam modo ex non ente, alio modo ex ente.— ex non ente
quodammodo et (et om. a) ex ente Pab, cf. text.; C: (est dicendum quod
alio modo aliquid generatur) ex non ente simpliciter et alio modo ex
ente simpliciter. - Pro actu autem non ens, non autem actu ens PCab.

c) praedictam. — primo propositam A. Indicatur obiectio quae po-
nitur n. 10, et quae solvitur lect. vir, post solutionem (lect. vir) alterius
introductae quaestionis,

7) tentare ... sit alio modo. — repetere quomodo possit esse simplex
generatio, sive ex ente in potentia sive qualicumque aliter A; sit
alio modo omittunt Ca, vel dici possunt qualicumque aliter contrahere
in qualiter,

v) simplex sit solius substantiae. — simpliciter sit solum substan-
tiae A, simplex sit solum substantia ed. a; solum etiam C,

9) aliorum praedicamentorum. — aliud praedicamentorum PCab ,
etita postea; ubi A pergit: cum sit in potentia ens hoc quod est ( quod

est etiam Cab) substantia et (sit Cab) ens simpliciter, ita tamen quod '

non est (est etiam Cab) simpliciter, idest in actu, neque hoc, idest
substantia, neque ens.

Χ) autem. — enim A non bene, nam minor argumenti subsumitur, —
huius om. PCab.

V) sed est in potentia. -- Nempe illud ex quo generatur substantia,
quod fuit etiam subiectum est praecedentis; secundum sunt in potentia
ed. a, sed sunt in potentia PCb. — Pro sequitur primo, sequitur id
quidem A.

v) timuerunt. — timebant A, tenuerunt Ca. — Post philosophi ,
ed. a addit scilicet; pro ex nullo, ex nihilo Aab; pro quod enim
non est ens actu, quod est non ens actu A, et quod non est ens
actu Ca.

ax) quod scilicet. — scilicet om.
dentia Pb. ,

A. — Pro idest accidentia, et acci-

SER"

* Num. 7. -
pra om. cob

T

X
y

* ens om. Pcab.

"Met

* Num. 7.

' praedictam 4.

E lect. praec.

CAP. III, LECT. VII

287

LECTIO SEPTIMA

OSTENDITUR QUAE SIT EX PARTE MATERIAE CAUSA QUOD GENERATIO
NUNQUAM DEFICIAT

Περί τε τούτων οὖν ὅσον ἐνδέχεται πραγματευτέον,
χαὶ τίς αἰτία τοῦ γένεσιν ἀεὶ εἶναι, καὶ τὴν ἁπλῆν
χαὶ τὴν κατὰ μέρος.

Οὔσης δ᾽ αἰτίας μιᾶς μὲν ὅθεν τὴν ἀρχὴν εἶναί φαμιεν
τῆς κινήσεως, μιᾶς δὲ τῆς ὕλης, τὴν τοιαύτην Gi-
τίαν λεχτέον. Περὶ μὲν γὰρ ἐκείνης εἴρηται πρότερον
ἐν τοῖς περὶ κινήσεως λόγοις; ὅτι ἐστὶ τὸ μὲν ἀχί-
γνητον τὸν ἅπαντα χρόνον, τὸ δὲ κινούμενον ἀεί,
Τούτων δὲ περὶ μὲν τῆς ἀκινήτου ἀρχῆς τῆς ἑτέρας

᾿ς χαὶ πρυτέρας διελεῖν ἐστὶ φιλοσοφίας ἔργον" περὶ δὲ
τοῦ διὰ τὸ συνεχῶς κινεῖσθαι τἄλλα χινοῦντος ὕστε-
ρον ἀποδοτέον, τί τοιοῦτον τῶν καθ᾽ ἕχαστα λεγο-
μένων αἴτιόν ἐστιν. Nüv δὲ τὴν ὡς ἐν ὕλης εἴδει
τιθεμένην αἰτίαν εἴπωμεν, δύ ἣν ἀεὶ φθορὰ καὶ γέ-
νεσις οὐχ ὑπολείπει τὴν φύσιν" ἅμα γὰρ ἂν ἴσως
τοῦτο γένοιτο δῆλον; καὶ ἘΝ τοῦ vU ἀπορηθέντος,
πῶς ποτὲ δεῖ λέγειν xal περὶ τῆς ἁπλῆς φθορᾶς καὶ
γενέσεως.

Ἔχει δ᾽ ἀπορίαν ἱκανὴν καὶ τί τὸ αἴτιον τοῦ συνείρειν
τὴν γένεσιν, εἴπερ τὸ φθειρόμενον εἰς τὸ μὴ ὃν ἀπέρ-
χεται, τὸ δὲ po ὃν μηδέν iow οὔτε γὰρ πὶ οὔτε
ποιὸν οὔτε ποσὸν οὔτε ποῦ τὸ μὴ ὄν. Εἴπερ οὖν
ἀεί τι τῶν ὄντων ἀπέρχεται; διὰ τί ποτ᾽ οὐχ ἀνή-
λωται πάλαι καὶ φροῦδον τὸ πᾶν, εἴ γε πεπερασμέ-
vov ἦν ἐξ οὗ γίνεται τῶν γινομένων ἕκαστον ;

γὰρ δὴ διὸ τὸ ἄπειρον εἶναι ἐξ οὐ γίνεται, οὐχ

ὑπολείπει" τοῦτο γὰρ ἀδύνατον. Κατ᾽ ἐνέργειαν μὲν

γὰρ οὐδέν ἐστιν ἄπειρον.

δυνάμει δ᾽ ἐπὶ τὴν διαίρεσιν, ὥστ᾽ ἔδει ταύτην εἶναι

| μόνην τὴν μὴ ὑπολείπουσαν τῷ γίνεσθαί τι ἀεὶ ἔλατ-
τον" νῦν δὲ τοῦτο οὐχ ὁρῶμεν.

"Ap' οὖν διὰ τὸ τὴν τοῦδε φθορὰν ἄλλου εἶναι γένεσιν
χαὶ τὴν τοῦδε γένεσιν ἄλλου εἶναι φθορὰν ἄπαυστον
ἀναγκαῖον εἶναι τὴν μεταβολήν ; Περὶ μὲν οὖν τοῦ

ἕνεσιν εἶναι καὶ φθορὰν ὁμοίως περὶ ἕχαστον τῶν
bu: ταύτην οἰητέον εἶναι πᾶσιν ἱχανὴν αἰτίαν.

ΘΥΝΟΡΒΙΒ. — 1. Argumentum et divisio textus. — Ut melius
declaretur dubitatio praemissa (lect. praeced. n. 8), determinan-
dum est quae sit causa perpetuitatis generationis. — 2. Huius
autem quaeri potest et causa efficiens et causa materialis. Sed de
efficiente alibi determinatur: nunc de materiali oportet dicere. —
7$. Obiectio contra perpetuitatem generationis. Quod generatur
simpliciter, fit ex non ente simpliciter: ergo quod corrumpitur
simpliciter, cedit in non ens simpliciter, seu in id quod neque est
substantia neque accidens, sed est omnino nihil. Ergo, si generatio
et corruptio sint sempiterna, semper aliquid subtrahitur a rerum
natura. Omne autem finitum consumitur, si semper ab eo fiat
ablatio. Cum ergo totum universum, ex quo generatur unumquod-
que entium, sit finitum, iam olim debuit esse consumptum totum
ens. — 4. Excluditur prima obviatio. Antiqui, ut assignarent causam
perpetuitatis generationis, rerum principiis infinitatem attribue-
runt. Sed contra hoc est, quod nihil est actu infinitum in natura.—
5. Altera obviatio excluditur. Posset dici quod, licet non existat in-
finitum in actu, existit infinitum in potentia. Sicut ergo a continuo,
per divisionem quae sit semper secundum eandem proportionem,

NM A

HS
cit aliam quaestionem, per cuius so-
lutionem solvitur praedicta obiectio *.
Et circa hoc duo facit: primo introducit quae-

* De his autem, quantum contingit, tractandum; et quae
causa quare generatio semper sit, et quae simpliciter
et quae secundum partem. f

* Existente autem causa una quidem unde principium mo-
tus dicimus esse, una autem materia, talem autem cau-
sam dicere oportet: de illa enim. dictum est prius in
de motu sermonibus, quod hoc quidem immobile est
per omne tempus, hoc autem movetur semper. Horum
autem, de immobili principio quidem dividere alterius
et primae philosophiae est opus: de propter continue
autem moveri alia movente, postea assignandum est
quid tale singularium dictorum est causa. * Nunc au-
tem ut in materiae specie positam causam dicamus,
propter quam semper generatio et corruptio non de-
serunt naturam: simul enim forsitan fiet et hoc mani-
festum, et de nunc quaesito quomodo oporteat dicere,
et quomodo de simplici generatione et corruptione.

* Habet autem dubitationem sufficientem et quae causa
est quod complicatur generatio, si quod corrumpitur
ad non ens secedit, non ens autem nihil est: neque
enim quid neque quale neque quantum neque ubi
quod non ens. Si igitur semper quid entium secedit,
quare non consumptum est olim et inane omne, si
finitum erat ex quo fit generatorum unumquodque ?

Non enim utique propter infinitum esse ex quo genera-
tur, non deficit: hoc enim impossibile est: actu qui-
dem enim nihil infinitum.

Potestate autem est, ut in divisione. Quapropter oportet
hanc esse solum causam non deficiendi, quoniam ge-
neratur quidem semper minus: nunc autem hoc non
videmus.

* Quocirca, propter huius corruptionem alterius generatio-
nem esse, et huius generationem alterius esse corru-
ptionem, inquietam esse necesse est transmutationem.
De generatione quidem igitur et corruptione simpliciter
semper circa unumquodque entium, hanc existimandum
est esse sufficientem causam in omnibus.

subtrahitur aliquid in infinitum, nec tamen consumitur; ita a
corpore naturali ex quo omnia generantur, potest semper per
corruptionem abstrahi aliquid quod in nihilum abeat, quin tamen
corpus illud totaliter consumatur. — Sed hoc admitti nequit: quia
si generatio et corruptio durarent in perpetuum ea ratione qua
continuum dividitur in infinitum, semper quod posterius gene-
ratur, esset minus in quantitate; contra id quod accidere vide-
mus. — 6. Vera solutio. Ideo indeficiens est transmutatio gene-
rationis et corruptionis, quia semper corruptio unius est gene-
ratio alterius et e converso. Nam generatio est per se quidem ex
ente in potentia, per accidens autem ex ente in actu. Similiter
corrumpitur quidem aliquid per se in ens in potentia, quod tamen
subiicitur alteri formae, secundum quam est ens in actu. Ideo
quod corrumpitur non recedit totaliter a rerum natura: quia,
quamvis fiat illud non ens quod est corruptum, tamen remanet
aliud ens, quod est generatum. — Haec ergo est causa quod ge-
neratio et corruptio sint in sempiternum; quod quidem oportet
admittere supposita aeternitate mundi et motus, quam tamen
fides catholica non supponit.

stionem et solvit eam; secundo ex eius solutione
procedit ad solvendum quaestionem principaliter
intentam, ibi: Propter quid autem * etc. Circa
primum tria facit: primo proponit quaestionem ;
secundo prosequitur eam, ibi: Habet autem dubi-

* Seq. cap. ut.

Text. 13.

* "Text. 14.

* Text. 15.

LI

* Text. 16.

* Text. 17.

* Lect. seq.

* scilicet A.

* Lect. 11, n. 16

sqq.

* Lect. XXIX, n.12.
ὃ

288

tationem * ctc.; tertio solvit eam, ibi: Quocirca
propter huius * etc. *

Circa primum duo facit. Primo introducit
quaestionem : et dicit ^ quod de his, scilicet de
obiectione praemissa, tractandum est quantum
convenit proposito: et ut hoc " melius declaretur,
inquirendum est quae est causa quod generatio
sit semper, et illa scilicet quae est simpliciter, et
illa quae est secundum partem, idest * secundum
quid. Oportet enim ponenti mundum et motum
perpetuum, ponere etiam generationem perpe-
tuam. Quid autem necessitatis habeapt rationes
Aristotelis circa perpetuitatem motus et circa per-
petuitatem mundi, manifestavimus in VIII PAysic.*
et in I de Caelo * ὃ. E

2. Secundo ibi: Existente autem etc., exponit *
introductam quaestionem. Et dicit quod causa
perpetuitatis generationis, una quidem accipi po-
test quae dicitur unde est principium motus, idest

, causa movens vel efficiens: alia causa potest ac-

* Cap. vt; S. Th.
lect. xit sq.

7

* S. Th. lect. v
sqq.;Did.lib.XI,
C. VI 564.

t

* Lib. II, cap. x.

cipi quae est materia. Et talis nunc assignanda
est, scilicet materialis ὃ: de causa enim movente
dictum est prius in sermonibus de motu, idest in
VIII Physic. *: ibi enim dictum est " quod est
quoddam movens immobile per omne tempus,
scilicet motor caeli; aliud autem est movens quod
semper movetur, scilicet ipsum caelum. De uno
autem horum, scilicet de movente primo *, deter-
minare pertinet ad aliam partem philosophiae,
quae est prima inter alias: unde in XII Metaphys. *
determinavit Philosophus de causa perpetuitatis
motus et generationis. De alio autem movente ",
scilicet quod causat perpetuam generationem pro-
pter hoc quod ipsum continue movetur, postea
in fine huius libri * assignandum est quod talis
sit causa singularium dictorum, idest perpetuitatis
generationis simpliciter et secundum quid. Sed
nunc oportet assignare causam propter quam
generatio et corruptio in sempiternum non de-
serant * naturam rerum, causam dico positam in
materiae specie, idest materialem causam. Et ne
videatur hoc esse praeter propositum, subiungit
quod forte simul manifestabitur quomodo opor-
teat dicere circa hanc quaestionem, et quomodo
oporteat dicere de generatione et corruptione
simpliciter.

DE GENERATIONE ET CORRUPTIONE LIB. I

3. Deinde cum dicit: abet autem dubitatio-
nem etc., prosequitur quaestionem introductam.
Et primo obiicit * ad excludendum perpetuitatem
generationis; secundo excludit quasdam respon-
siones, ibi: Non enim utique * etc.

Dicit ergo primo quod videtur habere dubi-
tationem sufficienter moventem, quae est causa
quare? generatio complicatur, idest revolvitur sem-
piterne circa rerum naturam, si illud quod cor-
rumpitur simpliciter, cedit ^ in non ens. Sicut
enim quod generatur simpliciter, fit ex non ente
simpliciter, ita quod corrumpitur simpliciter, vi-
detur quod in non ens simpliciter cedat, ita quod
hoc non ens omnino nihil sit. Neque enim potest
esse quid, idest substantia: quia, cum corruptio
simpliciter sit substantiae, oportet quod corru-
ptum* simpliciter cedat in non substantiam. Et per
consequens non ens illud in quod terminatur cor-
ruptio, oportet quod neque sit quale * neque quan-
tum neque ubi, neque aliorum praedicamentorum
aliquod: eo quod accidentia non possunt esse
sine substantia *. Si ergo generatio et corruptio
sint sempiterna, videtur quod semper aliquod en-
tium cedat in non ens: et ita semper subtrahatur *
aliquid habentium naturam. Manifestum est au-
tem quod omne finitum consumitur, si semper
ab * eo fiat ablatio. Si ergo totum universum est
finitum, ex quo generatur unumquodque entium,
si generatio ^ ab aeterno fuit, ab olim debuit
esse consumptum totum ens, ita quod iam non
relinqueretur nisi nane, idest vacuum.

4. Deinde cum dicit: Non enim utique etc., ex-
cludit duas obviationes. Quarum prima fuit an-
tiquorum Naturalium, qui, ut possent causare per-
petuitatem generationis, attribuerunt infinitum
principiis. Nam omnes qui posuerunt unum prin-
cipium, vel ignem vel aerem vel aquam vel ali-
quod medium, dixerunt illud principium esse infi-
nitum. Democritus autem posuit spatium vacuum
infinitum, et corpora etiam indivisibilia infinita.
Similiter etiam * Anaxagoras posuit infinitas partes
consimiles esse principia. Omnia ergo haec exclu-
dit Philosophus, dicens quod non potest dici quod
ideo generatio non deficit, quia infinitum est illud
ex quo aliquid generatur ^, sive sit unum sive
multa principia: hoc enim est impossibile, quia,

&) tertio... huius etc. - Hoc om. A male, ut patet ex num. 6.

B) et dicit. — dicit enim Pb, quia ed. a om. et. — Pro de obiectione,
dubitatione PCab; pro quantum convenit, quoniam convenit Pab, quan-
tum competit A.

q) et ut hoc. — hoc om, PCab. — Pro quae est, quae sit C; sci-
licet post et illa om. PCab.

ὃ) Quid autem necessitatis... in I de Caelo. — Quod autem necessita-
tis habeant rationes Aristotelis circa perpetuitatem mundi, manifestius
(manifestavimus Pb, manifestius habetur C) in VIII Physic. PCab.

£) Secundo ibi: Existente autem etc., exponit. — Secundo non ex ente
autem exponit edd. a b, Secundo exponit P ; C legit ut A, quem sequimur.

Ὁ Et dicit... scilicet materialis. -- Et dicit quod dicta causa per-
petuitatis generationis una quidem accipi possit... alia autem posset
accipi quae est materia, talis causa nunc est assignanda , scilicet ma-
terialis A; legendo cum pro dicta et possit accipi pro posset accipi,
sensus perfectus est;... quae est materia causalis (talis ed. b) nunc
assignanda est scilicet materialis edd. ab; ... quae est causa materialis
nunc assignanda scilicet materialis C.

Ἢ) ibi enim dictum est. - Hoc om. A. — Pro aliud autem, et aliud
C, aliud Pab; ipsum om. PCab.

0) de movente primo. -- de immobili primo A; idem pro prima inter
Alias, prior inter alias, et pro XII Metaphys., XI vel XII Metaphys.

) De alio autem movente. — Et de alio movente P, quia ab cum C

om, autem, — Pro assignandum est, assignanda est Pab. — Forte quod
talis corruptio est pro quid tale, quod, iuxta textum graecum, ex cod.
Vat. Pal. 1033 in versione restituimus, ubi P habet quaenam sit talis
causa singularium dictorum.

x) deserant. — desunt A, diferant ed. a et C, sed hic se correxit. —
Pro in materiae specie, in materia cum spatio albo A.

A) causa quare. —:causa quod A. — Pro idest revolvitur, idest
resolvitur A, et resolvitur PCab; adoptamus idest, quia non est proba-
bile s. Thomam verbum complicatur inexplicatum praeteriisse; corrigi-
mus autem resolvitur in revolvitur, quia primum nihil explicat, et de
facili per scriptorem alteri substitui potest.

p) cedit. — tendit ^; inferius legimus cum A cedat, pro quo ter
cadat PCab.

v) Et per consequens ... neque sit quale. — et per consequens in non
ens in quod. terminatur corruptio, oportet autem quod (id add. P)
neque sit quale PCab.

E) subtrahatur. — subiicitur ed. a, subtrahitur Pb, abstrahitur C. —
Pro habentium, ab habentium C.

0) si generatio. — si ergo Ca corrupte, si ergo generatio Pb. — Pro
ab olim, olim PCab.

x) illud ex quo aliquid generatur. — id ex quo generantur PCab. —
Lin. seq. pro multa, plura A. — Pro probatum est, probat Ca, proba-
tur Pb; de Caelo om. Pb.

* dici ed. a, di-

citur c.

* Num seq.

* ex Δ.

:

at .v,n.6 sqq.;
- Th. lect. vir
84 "Ca
S. Th. l
sqq.

sqq. ;
lect. ix

e

guns

" Sbetrakitur
ab.

*..

CAP. III, LECT. VII

ut probatum est in III Physic.* etin Ide Caelo **
nihil est actu infinitum in natura.

5. Secundam obviationem ponit et excludit ibi:
Potestate autem etc. Posset enim aliquis dicere
quod, quamvis non sit aliquid infinitum actu in
natura, est tamen aliquid infinitum in potentia ^,
sicut patet in divisione continui. Et ita posset
aliquis dicere quod, sicut a continuo, quamvis
non sit infinitum * actu, in infinitum aliquid per
divisionem subtrahitur, et tamen non totum con-
sumitur; ita a corpore naturali ex quo omnia ge-
nerantur , quamvis non sit infinitum, semper
abstrahitur aliquid quod per corruptionem secedit *
in non ens, nunquam tamen totaliter consumitur.

. Sed hoc excluditur. ^" si a continuo finito,
ut dicitur in III Physic. *, semper subtrahatur **

; eadem quantitas , quantumcumque sit magnum,

tandem consumetur *; puta si a diametro caeli
quis semper subtrahat palmum. Sed in infinitum
continuum dividitur ἢ, si semper fiat subtractio
secundum eandem proportionem; puta si conti-
nuum dividatur per medium, et medium per
medium, et sic in infinitum; et eadem ratio est
de quacurmque alia proportione. Sic autem * di-
visione facta, manifestum est quod id quod post
medium accipitur, semper erit minus eo quod
prius accipiebatur: nam dimidium dimidii semper
minus est quam dimidium totius. Unde * Aristo-
teles concludit quod, si hac ratione generatio et
corruptio in infinitum duraret *, qua ratione con-
tinuum in infinitum dividitur, oportebit quod id
quod postea generatur, semper sit minus in quan-
titate, ut sic, semper minori existente eo quod sub-

"trahitur a corpore naturali, non totaliter consu-

matur. Hoc autem non videmus ita accidere,
quod semper sit minus quod generatur *. Hoc

igitur quod generatio et corruptio in infinitum

289

durat ^", non potest essé simile divisioni magni-
tudinis in infinitum.

6.Deinde cum dicit: Quocirca propter huius etc.,
exclusis- falsis solutionibus, concludit veram *:
scilicet quod ideo necesse est esse transmutatio-
nem generationis et corruptionis indeficientem *
vel inquietam, idest non cessantem, quia corruptio
huius est generatio alterius; et e converso. Nam
generatio per se quidem est ex ente in potentia,
idest ex materia, quae est Eri subiectum rerum
naturalium: accidit enim * materiae ex qua ali-
quid generatur, quod sit subiecta alteri formae ^£,
secundum quam est ens actu, et privationi for-

mae inducendae, secundum quam est non ens:

actu: et ideo Aristoteles dicit in 1 Physic. *, ex
ente quidem actu per accidens, ex ente autem in
potentia per se. Et similiter corrumpitur * aliquid
per se quidem in ens potentia: quod quidem
subiicitur et * alteri formae, secundum quam est '
ens actu, et privationi prioris formae, secundum
quam est non ens actu. Et ita non sequitur " quod
id quod corrumpitur secedat a tota rerum natura:
quia quamvis fiat non ens hoc quod est corru-
ptum, remanet tamen aliquid aliud ?, quod est
generatum. Unde non potest materia remanere
quin sit subiecta alicui formae: et inde est δμοά
uno corrupto aliud generatur, et uno generato *
aliud corrumpitur: et sic consideratur quidam *
circulus in generatione et corruptione, ratione
cuius habet aptitudinem ad perpetuitatem.

Ultimo autem epilogando concludit quod existi-
mandum est praedictam causam esse sufficientem
de hoc quod generatio et corruptio simpliciter δ
sit circa unumquodque entium in sempiternum.
Quod quidem oportet dicere, supposita perpetui-
tate mundi et motus: quod tamen fides catholica
non supponit, ut alibi * dictum est.

9) infinitum actu... potentia. — infinitum in actu, est tamen in. po-
tentia P, quia ὃ om. homoteleuton actu... infinitum.

σὴ non sit infinitum. — sit finitum A hic et postea. — Pro a cor-
pore, in corpore PCab.
οὐ τὴ aliquid quod per corruptionem secedit. —
per corruptionem quod cedit PCab.

.9) tandem consumetur. — eandem consumere Ca. — Pro palmum,
paululum Ca, palmam A.

9) Sed... dividitur. — Si autem in infinitum continuum finitum di-
viditur A; Ca ut P, omisso in. — Pro subtractio, abstractio PCab;
alterum per medium. om, À; pro et sic in infinitum, et sic infinita Ca.

4) Sic autem. -- δὶ autem A, Sic Ca. — Pro post medium, per mo-
dum A; semper post dimidii om. PCab.

v) duraret. — durarent A; cf. Vol. II, Praef. xvn, et versus finem
huius. num. durat. — Pro qua ratione (cf. lin. praeced. hac ratione),
φρὴν rationem Ca; hoc b corrigit in ratione, et istud P in ratione
quod.

w) ut sic, semper .. . generatur. — Ed. a (et C) corrumpit u£ sic in
unde si, et naturali non in nunquam autem, et om. Hoc autem non ..,
generatur. Pb totum reformant hoc modo: μέ sic semper minori exi-

aliquid (ab eo add. C)

Opp. D. Tuowaz T. Ill.

stente eo (minus existat id P) quod abstrahitur a corpore; hoc autem
non videmus ita accidere quod semper sit minus quod generatur, nun-
quam autem totaliter consumatur; huic lectioni obstat quod « nunquam
totaliter consumi » tion debet dici de eo quod generatur, sed de corpore
naturali a quo subtrahitur id ex quo generatur unumquodque entium;
nec etiam illud est de quo dicit Aristoteles: νῦν δὲ τοῦτο οὐχ ὁρῶμεν.

ax) Hoc igitur ... durat. - Hoc ergo (ergo om. Ca) quod generatio
in infinitum duret et corruptio PCab.

88) alteri formae. — alterius formae Aa. — Pro inducendae, intro-
ducendae A. — Pro ex ente quidem actu, ex ente quidem nihil ex non
ente actu A.

YQ) non sequitur. — non dicitur PCab. — Pro a tota rerum natura,
in non ens A.

90) remanet tamen aliquid aliud. — remanebit tamen ens aliquid
aliud PCab. — Pro Unde non, Non enim A; et haec lectio videtur
praeferenda; nam in his verbis mon potest... formae, continetur ratio
eorum quae in.hoc num. dicuntur. Cf. lect. 1x, n. 3.

ts) simpliciter. — Hoc om. A; cf. text. (ubi nostri codd. versionsi
pro simpliciter, similiter), et lect. ix, n. 3. — Pro in sempiternum, com-
muniter Ca, in sempiterni ed. b; tamen om. Ca.

b]

ax

* solutionem add.
Pb.

*

Α.

indesinentem ?

* autem A.

ββ

* Cf. cap. vin,
n. 6 sqq.; S. Th.
lect. xiv, n. 6sqq.

*

corrumpetur P
cab.

et om. Pcab.

TY

e
e

* genito rcab.

* quidem »b.

εε

* VIII Phys.,lect.
rt, n. 16 sq. - I de
Caelo, lect. xxix,
n. 12.

290

DE GENERATIONE ET CORRUPTIONE LIB. I

LECTIO OCTAVA

QUA DE CAUSA, IN HIS QUAE GENERANTUR EX INVICEM, QUANDOQUE EST GENERATIO SIMPLICITER,
CORRUPTIO AUTEM SECUNDUM QUID; QUANDOQUE VERO E CONVERSO

Διὰ τί δέ ποτε τὰ μὲν ἁπλῶς γίνεσθαι λέγεται καὶ
φθείρεσθαι τὰ δ᾽ οὐχ ἁπλῶς, πάλιν σκεπτέον, εἴπερ
τὸ αὐτό ἐστι γένεσις μὲν τουδὶ φθορὰ δὲ τουδί, καὶ
φθορὰ μὲν τουδὶ γένεσις δὲ τουδί" ζητεῖ γάρ τινα
τοῦτο λόγον. Λέγομεν γὰρ ὅτι φθείρεται νῦν ἁπλῶς,
xai οὐ μόνον τοδί" καὶ αὕτη μὲν γένεσις ἁπλῶς,
αὕτη δὲ φθορά. Τοδὶ δὲ γίνεται μέν τι, γίνεται δ᾽
ἁπλῶς oU: φαμὲν γὰρ τὸν μανθάνοντα γίνεσθαι μὲν
ἐπιστήμονα; γίνεσθαι δ᾽ ἁπλῶς οὔ.

Καθάπερ οὖν πολλάκις διορίζομεν χέγοντες ὅτι τὰ μὲν
τόδε τι σημαίνει τὰ δ᾽ οὔ, διὰ τοῦτο συμβαίνει τὸ
ζητούμενον" διαφέρει γὰρ εἰς ἃ μεταβάλλει τὸ με-
ταβάλλον οἷον ἴσως ἡ μὲν εἰς πῦρ ὁδὸς γένεσις μιὲν
ἁπλῆ φθοροὸ δὲ τινός ἔστιν , οἷον γῆς, ἡ δὲ γῆς
γένεσις τὶς γένεσις, γένεσις ὃ οὐχ ἁπλῶς; φθοραὶ δ᾽
ἁπλῶς, οἷον πυρός, ὥσπερ Παρμενίδης λέγει δύο τὸ
ὃν xal τὸ μὴ ὃν εἶναι φάσχων, πῦρ xal γῆν. Τὸ δὴ
ταῦτα ἣ τοιαῦθ᾽ ἕτερα ὑποτίθεσθαι διαφέρει οὐδέν"
τὸν γὰρ τρόπον ζητοῦμεν, ἀλλ᾽ οὐ τὸ ὑποχείμενον.
Ἧ μὲν οὖν εἰς τὸ μὴ ὃν ἁπλῶς ὁδὸς φθορὰ dmA7, ἡ
δ᾽ εἰς τὸ ἁπλῶς ὃν γένεσις ἁπλῆ. Οἷς οὖν διώρισται
εἴτε πυρὶ καὶ γῇ εἴτε ἄλλοις τισί, τούτων ἔσται τὸ

ἐν ὄν τὸ δὲ μὴ ὄν. Ἕνα μὲν οὖν τρόπον τούτῳ
pues χὸ ἁπλῶς τι γίνεσθαι xal φθείρεσθαι τοῦ μὴ
ἁπλῶς;

ἄλλον δὲ τῇ ὕλῃ ὁποία τις ἂν ἦ" ἧς μὲν γὰρ μᾶλλον
αἱ διαφοραὶ τόδε τι σημαίνουσι, μᾶλλον οὐσία, ἧς
δὲ στέρησιν, μὴ ὄν, οἷον τὸ μὲν θερμὸν κατηγορία
τις καὶ εἶδος, ἡ δὲ ψυχρότης στέρησις. Διαφέρουσι
δὲ γῆ καὶ πῦρ καὶ ταύταις ταῖς διαφοραῖς.

Δοχεῖ δὲ μᾶλλον τοῖς πολλοῖς τῷ αἰσθητῷ καὶ μὴ αἰ-
σθητῷ διαφέρειν" ὅταν μὲν γὰρ εἰς αἰσθητὴν μετα-
βάλλῃ ὕλην; γίνεσθαί φασιν, ὅταν δ᾽ εἰς ἀφανῆ;
φθείρεσθαι" τὸ "a ὃν καὶ τὸ μὴ Ov τῷ αἰσθάνεσθαι
χαὶ τῷ μὴ αἰσθάνεσθαι διορίζουσιν, ὥσπερ τὸ μὲν
ἐπιστητὸν ὄν, τὸ δ᾽ ἄγνωστον μὴ ὄν: ἡ γὰρ αἴσθη-
σις ἐπιστήμης ἔχει δύναμιν.

Καθάπερ οὖν αὐτοὶ τῷ αἰσθάνεσθαι ἢ τῷ δύνασθαι καὶ
ζῆν καὶ εἶναι νομίζουσιν, οὕτω xal τὰ πράγματα,
τρόπον τινοὸ διώχοντες τἀληθές, αὐτὸ δὲ λέγοντες
οὐχ ἀληθές. ;

Συμβαίνει δὴ κατὰ δόξαν καὶ κατ᾽ ἀλήθειαν ἄλλως τὸ
γίνεσθαί τε ἁπλῶς καὶ τὸ φθείρεσθαι: πνεῦμα γὰρ
καὶ ἀὴρ κατὰ μὲν. τὴν αἴσθησιν ἧττόν ἐστιν (διὸ
χαὶ τὰ φθειρόμενα ἁπλῶς τῇ εἰς ταῦτα μεταβολῇ
φθείρεσθαι λέγουσιν, γίνεσθαι ὃ ὅταν εἰς ἁπτὸν χαὶ
εἰς γῆν ἐταθάλλῃ), χατο δ᾽ ἀλήθειαν μᾶλλον τόδε
τι χαὶ εἶδος ταῦτα τῆς γῆς.

Τοῦ μὲν οὖν εἶναι τὴν μὲν ἁπλῆν γένεσιν φθορὰν οὖσάν
τινος, τὴν δὲ φθορὰν τὴν ἁπλῆν γένεσιν οὖσαν τι-
νος; εἴρηται τὸ αἴτιον' διὸ γὰρ τὸ τὴν ὕλην διαφέ-
ρειν ἢ τῷ οὐσίαν εἶναι ἢ τῷ μή, ἢ τῷ τὴν μὲν μᾶλ-
λον τὴν δὲ μή, ἢ τῷ τὴν μὲν μᾶλλον αἰσθητὴν εἶναι
τὴν ὕλην ἐξ ἧς καὶ εἰς ἥν, τὴν δὲ ἧττον εἶναι.

ΘΥΝΌΡΒΙ5. — 1, Argumentum et divisio textus. Oportet in-
vestigare quare, tum in generatis ex invicem tum in aliis, quaedam
dicuntur generari et corrumpi simpliciter, quaedam secundum

* Propter quid autem nunc haec quidem simpliciter dicun-
tur generari et corrumpi, haec autem non simpliciter,
rursus scrutandum, si idem est generatio quidem huius,
corruptio autem huius, et corruptio huius, generatio
autem huius: quaerit autem hoc aliquam rationem.
Dicimus enim quoniam corrumpitur nunc simpliciter, et
non solum hoc; haec autem est generatio simpliciter,
haec autem est corruptio; hoc autem. generatur quid,
simpliciter autem non generatur; dicimus enim discen-
tem fieri scientem, generari autem simpliciter non.

Quemadmodum enim determinavimus multoties, dicentes

quoniam hoc quidem significat hoc aliquid, hoc autem

non, propter hoc contingit quod quaeritur. Differt enim
in quod transmutatur transmutans: puta forte quae in
ignem via, generatio simpliciter, corruptio autem ali-
cuius est, puta terrae; terrae autem generatio aliqua
generatio, generatio autem non simplex, corruptio autem
simplex, puta ignis; quemadmodum Parmenides dicit,
duo ipsum ens et non ens esse inquiens, ignem et
terram. Haec igitur aut talia alia supponere nihil differt:
modum enim quaerimus, sed non subiectum. In non
ens igitur simpliciter via est corruptio simpliciter: in
simpliciter autem ens, est generatio simpliciter. Quibi

igitur determinatum est, sive igni et terrae sive aliquibus
alis, erit hoc quidem ens, hoc autem non ens, Uno
quidem igitur modo differt in hoc generari simpliciter
et corrumpi a non simpliciter. ig

Alio autem modo, qualiscumque quidem utique erit materia.
Cuius enim magis differentiae hoc aliquid significant,
magis substantia; cuius autem privationem, non ens;
puta calidum praedicamentum aliquod et species, frigi-
ditas autem privatio. Differunt enim ignis et terra his
differentiis. v

* Videtur autem magis multis sensibili et non sensibili dif-
ferre. Quando enim in sensibilem transmutatur mate-
riam, generari inquiunt; quando autem in non manife-
stam, corrumpi, Ens enim et non ens in sentire et non
sentire determinant, quemadmodum quidem scibile ens,
ignotum autem non ens: sensus enim scientiae habet
virtutem.

Quemadmodum igitur illi in sentire vel posse sentire vivere
et esse existimant, ita et res; modo quodam persequen-
tes veritatem, id autem dicentes non verum. :

Contingit itaque secundum opinionem et secundum veri-
tatem aliter et generari simpliciter et corrumpi. Spiritus
quidem enim et aer secundum quidem sensum minus
sunt: ideo et quaecumque corrumpuntur simpliciter, in
haec transmutatione corrumpi dicuntur; generari autem
quando in aliquid tangibile, ut in terram, mutatur. Se-

' cundum veritatem autem, magis hoc aliquid et species
haec quam terra.

* Esse quidem igitur hanc simplicem generationem alicuius
corruptionem entem, corruptionem autem simplicem
generationem alicuius existentem, dicta est causa. Pro-
pter materiam enim differunt: aut eo quod substantia
est aut non; aut quod haec magis, haec vero non; aut
quod haec quidem magis sensibilis est materia ex qua
et in quam est, haec vero minus est.

quid. — 2. Solvitur quaestio in hac lectione quoad generata ex
invicem. - Primo modo differunt generatio et corruptio simpli-
citer et generatio et corruptio secundum quid, per hoc quod id

* "Text. 19.

* Text. 20.

CAP. III, LECT. VIII

in quod transmutatur aliquid per generationem vel corruptio-
nem, quandoque significat ens, quandoque non ens. Manifestatur
hoc in mutua generatione ignis et terrae, utendo opinione Par-
menidis quod ignis sit ens, terra autem non ens. Ergo, iuxta
hunc primum modum, corruptio simplex est via in simpliciter
non ens, generatio simplex est via in simpliciter ens. — 3. Diffi-
cultas. Per non ens simpliciter, in quod dicitur tendere corru-
ptio simplex , non potest intelligi neque id quod est omnino
nihil, neque privatio pura sine forma. Remanet ergo quod in-
telligatur privatio alicui formae adiuncta. Sed cuilibet formae na-
turali in his inferioribus adiungitur privatio: ergo differentia
assignata inter simpliciter et non simpliciter generari vel cor-
rumpi, non videtur conveniens. -- Solutio. Non ens simpliciter
intelligitur hic materia cum privatione adiuncta alicui formae.
Sed duplex est forma: una perfecta, quae complet speciem ; alia
imperfecta, quae neque speciem naturalem perficit, neque est ter-
minus intentionis naturae, sed est in via generationis et corru-
ptionis. Manifestatur hoc per exempla. Quando igitur per corru-
ptionem pervenitur in privationem cui adiungitur in materia
forma incompleta, fit corruptio simpliciter et generatio secun-
dum quid: e converso autem, cum ex privatione cui coniungitur
talis forma incompleta, pervenitur ad formam completam. -- 4. A/io
modo contingit esse generationem simplicem , corruptionem vero

t

xoluta dubitatione quam introduxerat de
δ continuitate * generationis, hic procedit

primo movet quaestionem; secundo solvit eam,
ibi: Quemadmodum enim determinavimus * etc.

Dicit ergo primo quod iterum est perscrutan-
dum ^ quare quaedam dicantur simpliciter gene-
rari et corrumpi, quaedam autem non; sicut di-
. ctum est * in determinatione praecedentis quae-
stionis * quod generatio huius est corruptio illius,
et corruptio huius est generatio alterius. Videtur
enim hoc requirere quandam rationem: nam ex
quo * adinvicem generantur et corrumpuntur ,
videtur quod eadem ratione sit simpliciter gene-
ratio et corruptio unius et alterius. Dicimus enim
in diversis quae non ex * invicem generantur,
quoniam aliquid corrumpitur simpliciter et non
solum /ioc *, idest secundum quid; et quod quae-
dam est simpliciter generatio" seu corruptio, et
quod quaedam generantur secundum quid et non
simpliciter; sicut dicimus quod ille qui addiscit,
fit quidem sciens, quod est fieri secundum quid,
non tamen fit simpliciter, quia simpliciter erat
etiam antequam esset sciens. De utroque ergo con-
Siderandum est: scilicet quare in generatis ex in-
. vicem * quaedam dicuntur generari simpliciter et

uaedam secundum quid; et quare etiam haec
differentia contingat in his quae non ex invicem
generantur.

2. Deinde cum dicit: Quemadmodum enim deter-
minavimus etc., solvit praemissam quaestionem:
et primo in his quae generantur adinvicem; se-
cundo in his quae non generantur adinvicem, ibi :

291

secundum quid, vel e converso, quia termini transmutationis ita
se habent, quod unus est perfectius ens quam aliud, seu, unus
se habet ut forma, et alter ut privatio. Exemplum ex calido et
frigido. — 5. Quomodo frigiditas dicatur esse privatio: et in quo
hic modus differat a primo. — Quomodo terra et ignis dicantur
differre calido et frigido, quasi differentiis substantialibus. - Quo
sensu dicatur id cuius differentiae magis significant hoc aliquid,
esse magis substantia. — 6. Subdivisio textus. — Tertio modo videtur.
multis generatio simplex et generatio secundum quid magis differre
per hoc, quod illud ex quo et in quod fit transmutatio est magis
vel minus sensibile, quam per hoc quod est magis vel minus
perfectum. Ratio eorum erat, quia existimabant solum id quod
sentitur esse ens: non enim distinguebant sensum ab intellectu. —
7. Falsitas huius sententiae. Sicut illi existimabant animalia esse
et vivere ex eo quod sentiunt vel possunt sentire, ita putabant
rerum esse consistere in hoc quod sentiuntur vel possunt sen-
tiri. Sed cum verum dicatur aliquid ex eo quod est, iuxta hanc
sententiam nulla veritas esset in rebus, sed in solo sentiente ;
quod patet esse falsum. — 8. Differt hic modus a secundo, quia
in isto generatio et corruptio simpliciter et generatio et corru-
ptio secundum quid distinguuntur secundum opinionem: in se-
cundo autem distinguuntur secundum rei veritatem. — 9. Epilo-
gus totius lectionis.

Dicuntur autem haec quidem * etc. Circa primum
duo facit: primo solvit quaestionem ; secundo
epilogat, ibi: Esse quidem igitur * etc. Circa pri-
mum, proponit tres modos secundum quos con-
tingit in adinvicem generatis, quod unius gene-
ratio et corruptio sit simpliciter ὃ, et alterius
secundum quid.

Circa quorum primum dicit quod, sicut mul-
toties determinatum est, quaedam quae affirma-
tive * dicuntur, significant Aoc aliquid, idest quod-
dam ens, quaedam vero significant non ens: et
ex hoc contingit id de quo quaeritur, scilicet *
quod quaedam dicuntur generari vel corrumpi
simpliciter, quaedam secundum quid. Differt *
enim quantum ad hoc, quid sit illud in quod ali-
quid transmutatur per generationem et corruptio-
nem. Puta si dicamus, secundum opinionem Par-
menidis, quod ignis sit ens et terra non ens, trans-
mutatio qüae est via in ignem, puta si ex terra
generetur ignis, dicetur * generatio simpliciter, quia
est via in ens; corruptio autem * non simpliciter,
sed alicuius, scilicet terrae, quae est non ens. E
converso autem generatio terrae erit generatio
aliqua, non autem generatio simplex, quia est ge-
neratio non entis; sed est corruptio simplex, quia
est* corruptio entis, scilicet ignis. Sic enim Parme-
nides dixit duo esse principia rerum, scilicet ens et
non ens, appellans ens ignem, et non ens terram;
forte propter hoc, quod ignis inter alia elementa
habet plus de forma, terra vero minus. - Hoc au-
tem exemplum non procedit secundum senten-
tiam Aristotelis, qui existimavit utrumque esse *
ens: et ideo subiungit quod nihil differt ad pro-
positum talia exempla vel alia supponere *. Quae-

«) continuitate. — perpetuitate A; cf. lect. seq. num. 3. — Eadem
linea pro procedit, accedit PCab.

8) perscrutandum. — tractandum A. — Ante corrumpi repetunt
quaedam PCab. — Pro sicut, sed sicut ACa, forte pro si sicut, quod
lectionem. magis expeditam reddit, dummodo post unam lineam omitta-
tur cum Ca quod ante generatio. Cf. not. seq. et textum.

p) rraecedentis quaestionis. — praecedentis om. A.— Ca prosequun-
tur: idem (id idem C) est generatio huiusmodi (huius C) est (et C)
corruptio huiusmodi (huius C) et corruptio huiusmodi (huius C) ge-
neratio illius.

ὃ) proponit tres modos... simpliciter. — ponit modos secundum

quos contingit adinvicem generari, quod (quomodo scilicet Pb) unius
generatio alterius corruptio sit (sit alterius. corruptio PC, quomodo
Scilicet corruptio sit ed. b) simpliciter PCab.

c) id de quo quaeritur, scilicet. — id de quo dicitur scilicet Cab, et,
omisso scilicet, P.

Ὁ generatio non entis... quia est. - Hoc homoteleuton om. Ca. - Pro
Sic enim, sicut ACab. "

Ἢ) talia exempla vel alia supponere. — supponere talia exempla
vel similia A; Ca om. supponere, et pergunt: Quaerimus enim redu-
cendo modum sed non subiectum, non curantes utrum scilicet; trans-
positionem utrum scilicet etiam Pb.

* Lect. seq.

* Num. 9.

* affirmativae p.

* Differunt rcab.

* diceretur rcab.

* autem om. PC
a b.

* esse om. Pcab.

* etiam om. A4.

* hoc om. Pcab.

.* quibuscumque
A.

* si om. ab.

* sola sub pab.

* Platonis ca.

292

rimus enim, inducendo exempla, modum, sed non
subiectum; non curantes scilicet utrum sic se ha-
beat in his terminis, vel in quibuscumque aliis.
Et propter hoc etiam * in libris Logicae utitur
exemplis secundum opiniones aliorum philosopho-
rum; quae non sunt inducenda quasi sint verba
Aristotelis. Hoc igitur ex praemissis est accipien-
dum, quod corruptio simpliciter est, quae est via
in non ens simpliciter; generatio simpliciter, quae
est via in simpliciter ens. Determinetur ergo hoc *
quod dictum est de generatione et corruptione
simpliciter vel secundum quid, sive in igne et
terra, sive in quibuslibet * aliis. terminis, dum-
modo ita se habeant quod unum sit ens et aliud
non ens; sicut si * dicamus vivum et mortuum,
vel aliquid aliud huiusmodi. - Concludit igitur quod
uno modo differt simpliciter generari et corrumpi
et non simpliciter, sicut dictum est.

3. Sed videtur quod haec differentia non sit con-
veniens. Via enim quae est in simpliciter non
ens, quam dicit esse corruptionem .simpliciter ,
non potest intelligi in id quod est omnino nihil:
quia omnis naturalis corruptio fit per resolutio-
nem in aliquam materiam, Similiter etiam non
potest intelligi non ens simpliciter, quod sit pri-
vatio pura sine forma: quia materia nunquam
denudatur ab omni forma, ita quod sit sub sola *
privatione. Ergo oportet per non ens in quod
tendit corruptio simplex, intelligi privationem ^
quae est adiuncta alicui formae. Cuilibet autem
formae naturali quae est in generabilibus * et cor-
ruptibilibus, adiungitur privatio: non ergo unum
dicetur magis generari vel corrumpi simpliciter, in
his quae adinvicem generantur et corrumpuntur,
quam aliud.

Dicendum est ergo quod non ens simpliciter
intelligitur hic materia * cum privatione adiuncta
alicui formae. Sed duplex est forma: una quidem
perfecta, quae complet speciem alicuius rei natu-
ralis, sicut forma ignis vel aquae aut hominis aut
plantae *; alia autem est forma incompleta, quae
neque perficit aliquam speciem naturalem, neque
est finis intentionis naturae, sed se habet in via
generationis vel corruptionis. Manifestum est enim
in generatione compositorum ^, puta animalis ,
quod inter principium generationis, quod est se-
men, et ultimam formam animalis completi, sunt
multae generationes mediae, ut Avicenna dicit in
sua Sufficientia; quas necesse est terminari ^ ad

DE GENERATIONE ET CORRUPTIONE LIB. I

aliquas formas, quarum nulla facit ens comple-
tum secundum speciem, sed ens incompletum ,
quod est via ad speciem aliquam. Similiter etiam *
ex parte corruptionis sunt multae formae mediae,
quae sunt formae * incompletae: non enim, se-
parata anima, corpus animalis statim resolvitur
in elementa; sed hoc fit per multas corruptiones
medias, succedentibus sibi in materia " multis for-
mis imperfectis, sicut est forma corporis mortui,
et postmodum putrefacti, et sic inde *. Quando
igitur per corruptionem pervenitur in privationem
cui adiungitur talis forma in materia, est corruptio
simpliciter: quando vero ex privatione cui adiun-
gitur * forma imperfecta, quae erat via ** genera-
tionis, pervenitur ad formam completam, est ge-
neratio simpliciter.

4. Deinde cum dicit: .4/io autem modo etc.,
ponit secundum modum. Et dicit quod alio modo
erit quaedam generatio et non simpliciter, qua-
liscumque materia erit, idest etiam si habet ali-
qualem naturam * id in quod est corruptio, dum-
modo habeat aliquem defectum. Illud enim cuius
differentiae magis significant hoc aliquid, magis
est substantia; illud autem cuius differentiae ma-
gis significant privationem, magis est non ens;
sicut calidum est quoddam praedicamentum ἢ,
idest quoddam affirmatum, sine privatione, et
est species, idest forma, frigiditas autem est pri-
vatio. His autem differentis differunt terra et
ignis: nam terra est naturaliter frigida, ignis au-
tem naturaliter calidus *. Et ideo ignis est ma-
gis substantia, terra autem magis accedit ad
non ens. Ἷ

5. Primo autem oportet considerare quomodo
hic dicatur quod frigiditas sit privatio, cum fri-
gidum et calidum contrarie opponantur, contra-
riorum autem utrumque ^ est natura aliqua: alio-
quin non essent in eodem genere, nam privatio
et non ens non est in genere. - Dicendum est au-
tem quod, sicut ostensum est in X Metaphys. *,
oppositio privationis et habitus est principium
oppositionis contrariorum: et ideo semper alte-
rum * contrariorum est cum defectu et privatione
quadam respectu alterius. Dicitur ergo frigidum
privatio, non quia sit privatio pura, sicut caecum
aut nudum; sed quia est qualitas deficiens respe-
ctu calidi. Unde in hoc differt iste modus secun-
dus a primo: nam primus modus accipiebatur
secundum differentiam entis et non entis simpli-

9) per non ens ... intelligi privationem. — quod per non ens intel-
ligatur id... intelligatur privatio edd. a b, et omisso altero intelligatur,
C, et expuncto intelligatur id, P.

|) formae naturali quae est in generabilibus. — formali (formae
naturali Pb, formae C) in generabilibus PCab. — Pro unum dicetur
magis, dicetur unum Ca, dicetur magis unum Pb; pro vel corrumpi,
et corrumpi PCab. — et corrumpuntur quam (quod Ca) aliud om. A;
ad quam aliud, cf. lect. 1 not. 9, et r not. d.

x) intelligitur hic materia. — intelligatur materia A, intelligitur
haec materia Ca..— Pro adiuncta alicui formae, adiuncta aliqua for-
ma A, sed cf. paulo superius.

X) compositorum, — corruptorum A. — Pro principium, primum
principium PCab; pro quod est semen, quod est in semine Pab; pro
completi, completam PCab.

p) quas necesse est terminari. — quae necessario terminantur P, quia
edd. a b legunt quas necesse terminantur. — Pro quod est via ad
speciem aliquam, quod est in via ad speciem aliam A.

v) succedentibus sibi in materia. — succedentibus sibi A, succeden-

— ergo in materia Ca; C, posito puncto post medias, incipit novam
phrasim.
- E) et.sic inde. — et sic tamen ed. a, et sic deinde C, et sic tandem
Jit ultimum complementum successive Pb; sed videtur minus ad rem
quam et sic inde, idest: et sic succedunt sibi aliae formae imperfectae,
priusquam ad formas elementorum veniatur; talem vero sensum requirit
quod supra dictum est, nom enim... statim resolvitur in elementa.

0) etiam si habet aliqualem naturam. — si habeat aliquam naturam
(viam C) PCab; C pro naturam scripsit viam, quia cum a pro id
in quod legit in id quod. — Homoteleuton hoc aliquid... significant
om. A.

x) nam terra... calidus, — si autem terra est naturaliter frigida,
ignis naturaliter (est add. P) calidus PCab. — Pro substantia terra ,
substantialiter ed. a.

e) utrumque. — utrorumque PCab. — Lin. seq. ed. a corrumpit ge-
"ere in generatio, et privatio in primum.

* autem c, autei

etiam pab.

Pab

* mediae ad

* praedicatum

AC.

* S, Th. lect. vi
Did. lib. IX, cay

1v, n.6 sqq.

* aliud Pcab.

CAP. III, LECT. VIII

* modus om.

Que citer, hic autem modus * accipitur secundum dif-
P! .

ferentiam entis perfecti et imperfecti.

Secundo oportet considerare quomodo hic di-
catur quod terra et ignis differant his differentiis,
scilicet frigido et calido. Oportet enim hoc intel-
ligi de differentiis. substantialibus: alioquin. non
pertinerent ad generationem et corruptionem ,
sed magis ad alterationem. Principia autem dif-
ferentiarum substantialium, quae sunt constitutivae
specierum, oportet esse formas substantiales, quae
sunt specificae. Secundum hoc ergo sequitur quod
calor et frigus sint formae substantiales ignis et
terrae. Quod est omnino impossibile. Primo qui-
| dem quia non est possibile quod idem in uno sit
E accidens et in alio forma substantialis, nisi aequi-
E voce diceretur: calidum autem et frigidum in aliis
: ^ corporibus sunt accidentia, de quibus tamen uni-
2 voce dicuntur cum elementis, ex quorum com-
mixtione * in eis huiusmodi qualitates inveniuntur.
Non ergo potest esse quod calidum et frigidum in
elementis sint formae substantiales. Secundo quia
nulla forma substantialis est per se * sensu perce-
ptibilis, sed solum intellectu, cuius obiectum est
-7 quod quid est, ut dicitur in III de Anima *: for-
" mae autem quae sunt per se sensu perceptibiles,
σ sunt qualitates tertiae speciei *, quae ob id di-
cuntur passibiles, quia sensibus ingerunt passiones,
ut dicitur in Praedicamentis *. Cum igitur calidum
ignis et frigidum terrae vel aquae sint sensu per-
ceptibilia, non possunt esse formae substantiales.

Dicendum est ergo quod, sicut habetur ex VIII
Metaphys. *, differentiae substantiales, quia sunt
ignotae, per differentias accidentales manifestan-
tur: et ideo multoties utimur * differentiis acci-
dentalibus loco substantialium. Et hoc modo
Philosophus hic dicit calidum et frigidum esse
differentias * ignis et terrae. Calidum enim et
frigidum, cum sint propriae passiones horum cor-
porum, sunt proprii effectus formarum substan-
tialum eorundem: et ideo, sicut aliae causae
intelligiblles innotescunt per effectus sensibiles, ita
et perfectione calidi et imperfectione frigidi per-
pendimus quod forma substantialis ignis est per-
fectior quam forma substantialis terrae. Omnes
enim formae substantiales differunt secundum
magis et minus perfectum: unde in VIII Μία:
: phys. * dicitur quod species rerum sunt sicut nu-
meri, quorum. species variantur secundum addi-
tionem et * subtractionem.

* S. Th. lect. 11;
. Did.lib.VII, cap.
| d, D. 1 sqq.

Πα interdum add.
A.

293

Potest etiam dubitari de hoc quod dicit, quod
cuius differentiae magis significant " hoc aliquid,
magis est substantia: cum tamen dicatur in Praedi-
camentis * quod. substantia non suscipit magis et
minus. — Sed dicendum quod per hoc non in-
tendit * significare intensionem et remissionem
substantiae in praedicamento substantiae ; sed
maiorem vel minorem perfectionem in speciebus
substantiae, secundum dictam formarum diffe-
rentiam.

6. Tertium modum ponit ibi: Videtur autem etc.
Et circa hoc tria facit: primo ponit secundum
quem modum * aliqui assignant differentiam ge-
nerationis et corruptionis simplicis et secundum
quid; secundo ostendit huius falsitatem, ibi: Quermn-
admodum igitur * etc.; tertio comparat hunc mo-
dum secundo, ibi: Contingit itaque * etc.

Dicit ergo primo quod multis videtur quod
simpliciter generatio et secundum quid magis dif-
ferunt per hoc quod est magis vel minus sensi-
bile, quam secundum perfectionem et imperfe-
ctionem differentiarum *, sicut in secundo modo
dicebatur. Dicunt enim quod quando aliquid trans-
mutatur in materiam quae bene potest sentiri,
tunc generatur aliquid simpliciter, puta quando
aliquid transmutatur in terram vel in aquam:
quando autem transmutatur aliquid in id quod
non est manifestum sensui, dicunt illud corrumpi
simpliciter *, puta in aerem. Et horum rationem
inducit * per hoc, quod determinabant aliquid ens
et non ens, ex hoc quod sentitur vel non sentitur,
existimantes id solum quod sentitur esse ens. Et
hoc ideo, quia apud eos non differt sensus ab in-
tellectu ^*, sicut quidam posuerunt, ut dicitur in
libro de Anima *: et ideo utuntur sensu ac si
haberet virtutem intellectivae scientiae, quae est
capax aliqualiter omnium. entium: unde scibile
est. ens, ignotum autem non ens.

* Cap. πὶ, n.20.

* Num. seq.

* Num. 8.

A.

€

«ax

* Lib.III, ca
n. 1 58.; S.

lect. 1v.

7. Deinde cum dicit: Quemadmodum igitur etc.,

ostendit falsitatem huius sententiae. Et dicit quod
tales /?, sicut existimabant animalia vivere et esse
in hoc quod actu sentiunt vel possunt sentire,
ita existimabant res esse in hoc quod sentiuntur
vel possunt sentiri; ac si sensus esset perfectio
rei sensibilis, sicut est perfectio sentientis. Et in

hoc quodammodo prosequebantur et destruebant

veritatem rerum. Nam cum verum dicatur ali-
quid ex eo quod est, si esse rerum consisteret

solum in sentiri 77, nulla veritas esset in rebus,
-

c) qualitates tertiae speciei. — tertiae om. PCab, sed sine eo speciei
quid significet non liquet. — Pro ob id, ob hoc A. — Lin. seq. pro ingerunt,
inferunt PCab. — Pro sint sensu perceptibilia, sit sensu perceptibile A.

τὴ differentias. — formas substantiales PCab male, nam Philoso-
phus non dixit hoc, sed obiicientes inferre conantur.

v) differentiae magis significant. — definitio magis significat Pab ;
definitio significat magis C, sed magis expungit.

9) per hoc non intendit. — hic non intendit A. — significare om. Ca;
C prosequitur: intensionem substantiae et ipsius remissionem, sed maio-
rem et minorem etc. (et minorem etiam Pab) pro praedicamento ,
praedicatione A.

q) secundum quem modum. — modum secundum quem Cab, tertium
modum secundum quem P. — Pro assignant, signant vel significant A;
idem om. et corruptionis.

V) differentiarum. — substantiarum dictarum ed. a, quod C cor-
rigit in substantiarum, et Pb in suarum differentiarum.

ὦ) rationem inducit. — ratio est PCab. — Pro sentitur vel non sen-
titur, non sentitur vel sentitur, et pro id solum quod sentitur, id quod
solum sentitur Pab. ἢ

ax) differt sensus ab intellectu. -- differunt (differt C) sensus αὖ
intelligentia PCab. —In fine num. a legit: unde sensibile ens est igno-
tum autem est non ens; C: unde sensibile ens scilicet est et ignotum
est non ens. τ

ββ) Et dicit quod tales. — Namque tales P, quia edd. ab om. dicit
quod. — A pergit: sic existimant animalia ivivere et esse in hoc
quod actu sentiuntur vel possunt sentiri, ac si sensus sit perfe-
ctio etc. Quae omittuntur, nempe sentiunt νεῖ... in hoc quod, speciem
homoteleuti prae se ferunt. — Pro sensus esset, post esset ed. a, posse
esset C.

T1) in sentiri. — in sensibilibus Ca, in sensibus Pb. — Homoteleuton
sed... in rebus om. Ca; pro quod nulla veritas sit in rebus, quia sic
nulla veritas esset in rebus Pb, sed idem probant per idem.

ββ

* simpliciter om.

PTh:

* secundum om.

PCab.

e
e

rei om. Pcab.

294.
sed in solo sentiente. Hoc autem non est verum,
quod nulla veritas sit in rebus. Unde, subtrahentes
veritatem rerum, dicunt non verum.

8. Deinde cum dicit: Contingit itaque etc., com-
parat hunc modum secundo. Et dicit quod aliter
contingit generari simpliciter et corrumpi secun-
dum opinionem, quae pertinet ad hunc tertium
modum, et secundum * rei veritatem, quam tan-
git secundus modus. Quia spiritus, idest ventus,
et aer minus sunt secundum sensum, idest si iu-
dicetur ? esse rei ex hoc quod sentitur. Et ideo
quaecumque simpliciter corrumpuntur, dicuntur,
secundum tertium modum, corrumpi per trans-
mutationem in ea quae non sentiuntur; generari
autem simpliciter, quando transmutantur in ali-
quod tangibile et palpabile, sicut quando mutantur
in terram. Sed secundum. rei * veritatem accidit
contrarium. Quia aer magis est hoc aliquid et
species quam terra, et est perfectius ens: et ideo,

DE GENERATIONE ET CORRUPTIONE LIB. I

secundum veritatem, magis est generatio simpli-
citer si ex terra fiat aer, quam e converso.

9. Deinde cum dicit: Esse quidem igitur etc.,
epilogat quae dicta sunt. Et dicit quod dicta est
causa quare quaedam generatio sit * simplex, cum
tamen sit corruptio alicuius; et quaedam corruptio
simplex, cum tamen sit generatio alicuius. Haec
enim differunt per materiam, idest per id * in
quod aliquid transmutatur per generationem vel
corruptionem: aut quia est substantia, idest ens,
vel non, sicut dicebatur in primo modo ; aut quia
hoc magis, hoc vero mon, quia scilicet unum
est perfectius ens quam aliud, quod pertinet ad
secundum modum; aut quia materia ex qua et in
quam aliquid transmutatur, est magis vel minus
sensibilis, quod pertinet ad tertium modum. Vo-
cat autem hic materiam, non puram, sed rem
ex qua ἔξ aliquid generatur, vel in quam cor-
rumpitur.

99) iudicetur. — ita dicatur ^. — Pro Et ideo... generari autem sim-
pliciter, Pb legunt. Et ideo quaecumque corrumpuntur, dicuntur secun-
dum tertium modum corrumpi, et per transmutationem quae non sen-
tiuntur generari: aut simpliciter; idem, sublata interpunctione, a; cf.
textum; pro ín ea quae nom sentiuntur, in hoc quae sentiuntur A; C
om. primum simpliciter ut Pab, et non ut A, reliqua habet ut nos.

ec) Haec enim differunt... per id. — Hoc enim differt propter mate-
riam, idest propter id A; etiam C legit propter. — Post tres lineas pro
hoc vero non, hoc vero minus PCab. - Ἢ

UC) sed rem ex qua. -- sed sicut ex aqua A, sed regem ex qua.
ed. a; C regem transcribere nolens, et corrigere nesciens, pro eo spa-

tium quinque litterarum capax vacuum reliquit,

PCab.

est generatio

3

:

cry —áw-—

l Soa
one

CAP. III, LECT. IX

295

LECTIO NONA

QUAE SIT CAUSA DIFFERENTIAE GENERATIONIS SIMPLICITER ET SECUNDUM QUID, IN HIS
QUAE NON EX INVICEM GENERANTUR - TRES QUAESTIONES CONSEQUENTES

M

To) δὲ τὰ μὲν ἁπλῶς γίνεσθαι λέγεσθαι; τὰ δέ τι μό-
νον, μὴ τῇ ἐξ ἀλλήλων γενέσει, καθ᾽ ὃν εἴπομεν νῦν
τρόπον’ νῦν μὲν dg τοσοῦτον διώρισται; τί δή ποτε
πάσης γενέσεως οὔσης φθορᾶς ἄλλου, καὶ κάσης φθο-
ρᾶς οὔσης ἑτέρου τινὸς γενέσεως; οὐχ ὁμοίως ἀπο-
δίδομεν τὸ γίνεσθαι χαὶ τὸ φθείρεσθαι τοῖς εἰς ἄλ-
ληλα μεταβαλλουσιν. Τὸ δ᾽ ὕστερον εἰρημένον οὐ

τ΄ ποῦτο διαπορεῖ ἀλλὰ τί ποτὲ τὸ μανθάνον μὲν οὐ
λέγεται ἁπλῶς γίνεσθαι ἀλλὰ γίνεσθαι ἐπιστῆμον ;

«050 δὲ φυόμενον γίνεσθαι.

Ταῦτα Si Bedpe rds ταῖς κατηγορίαις" τὰ μὲν γὰρ τόδε
τι σημαίνει, τὰ δὲ τοιόνδε, τὰ δὲ ποσόν' ὅσα οὖν
μὴ οὐσίαν σημαίνει, οὐ λέγεται ἁπλῶς ἀλλὰ τὶ γί-
γεσθαι. Οὐ μὴν ἀλλ᾽ ὁμοίως ἐν πᾶσι γένεσις μὲν
xard, vd ἐν τῇ ἑτέρᾳ συστοιχίᾳ λέγεται. οἷον ἐν

ἐν οὐσίᾳ idw πῦρ ἀλλ᾽ οὐκ ἐὰν γῆ, ἐν δὲ τῷ ποιῷ

ο ἐὰν ἐπιστῆμον ἀλλ᾽ οὐχ ὅταν ἀνεπιστῆμον.

Περὶ μὲν οὖν τοῦ τὰ μὲν ἁπλῶς γίνεσθαι τὰ δὲ μή; καὶ

"o ὅλως ἐν ταῖς οὐσίαις αὐταῖς εἴρηται, καὶ διότι
"τοῦδε γένεσιν εἶναι συνεχῶς αἰτία ὡς ὕλη τὸ ὑπο-

: Mets ὅτι μεταβλητικὸν εἰς τἀναντία, καὶ ἔστιν

|. ἡ θατέρου γένεσις ἀεὶ ἐπὶ, τῶν οὐσιῶν ἄλλου φθορὰ
καὶ ἡ ἄλλου φθορὰ ἄλλου γένεσις.

᾿Αλλὰ μὴν οὐδ᾽ ἀπορῆσαι δεῖ διὰ τί γίνεται ἀεὶ ἀπολ-
οἱ λυμένων " ὥσπερ γὰρ καὶ τὸ φθείρεσθαι ἁπλῶς φασίν,
ὅταν εἰς ἀναίσθητον ἔλθῃ καὶ τὸ μὴ ὄν, ὁμοίως καὶ
γίνεσθαι ἐκ μὴ ὄντος φασίν, ὅταν ἐξ ἀναισθήτου.

ἴτ᾽ οὖν ὄντος τινὸς τοῦ ὑποχειμένου εἴτε μή", γί-
νεται Ex μὴ ὄντος. Ὥστε ὁμοίως καὶ γίνεται ἐχ μὴ
ὄντος καὶ φθείρεται εἰς τὸ μὴ ὄν. Εἰκότως οὖν οὐχ
ὑπολείπει" ἡ γὰρ γένεσις φθορὰ τοῦ μιὴ ὄντος, ἡ δὲ
φθορὰ γένεσις τοῦ μὴ ὄντος,

᾿Αλλὰ τοῦτο τὸ μὴ ὃν ἁπλῶς ἀπορήσειεν ἄν τις πότε-
ον τὸ ἕτερον τῶν ἐναντίων ἐστίν, olov γῇ καὶ τὸ

4 βαρὺ μὴ ὄν, πῦρ δὲ xal τὸ χοῦφον τὸ ὄν, ἢ οὖ,
ἀλλ᾽ ἔστι καὶ γῆ τὸ ὄν, τὸ δὲ μὴ ὃν ὕλη ἡ τῆς γῆς;

τ χαὶ πυρὸς ὡσαύτως.

Καὶ. ἀρά Ys ἑτέρα ἑκατέρου ἡ ὕλη; ἢ οὐχ ἂν γίνοιτο
ἐξ ἀλλήλων οὐδ᾽ ἐξ ἐναντίων; τούτοις γὰρ ὑπάρχε'
τἀναντία, πυρί, γῇ, ὕδατι, ἀέρι. Ἢ ἔστι μὲν ὡς
ἡ αὐτή, ἔστι δ᾽ ὡς ἡ ἑτέρα" ὃ μὲν γάρ ποτε ὃν
ὑπόκειται τὸ αὐτό, τὸ δ᾽ εἶναι οὐ τὸ αὐτό. Περὶ
μὲν οὖν τούτων ἐπὶ τοσοῦτον εἰρήσθω.

ΘΥΎΝΟΡΒΙΒ. — 1. Argumentum et divisio textus.— Quare etiam
in his quae non generantur ex invicem, unum dicitur generari vel
corrumpi simpliciter, aliud autem secundum quid. - 2. Quae
dicuntur generari simpliciter et quae secundum quid, pertinent
ad diversa praedicamenta; ita quod prima significant substantiam,
alia significant aliquod genus accidentis. Generatio enim est via
de non esse ad esse: unde illud simpliciter generatur, quod tale
esse acquirit, cui aliud esse non praesupponitur. Esse autem acci-
dentium praesupponit aliud esse; ergo etc. -In omnibus tamen ge-
neribus diversificatur generatio simpliciter et generatio secundum
quid, eo modo quo in praecedenti lectione dictuni est. — 3. Epilo-
gus. -- 4. Tres quaestiones consequentes. a) Quare semper genera-
tio est ex corruptis? — Quia corruptio tendit in non ens, et generatio
per se est ex non ente. Unde id quod est terminus corruptionis,
est principium generationis. — Convenienter ergo non deficit suc-

* Dicuntur autem haec quidem simpliciter generari, haec
autem aliquid solum, non ex adinvicem generatione,
secundum quem diximus nunc modum. Nunc quidem
enim tantum determinatum est, quare, omni generatione
existente corruptione alterius, et omni corruptione exi-
stente generatione alterius, non similiter attribuimus
generari et corrumpi in adinvicem transmutabilibus.
Quod autem postea dicetur, non hoc quaeret: sed quare
discens quidem non dicitur simpliciter generari, sed ge-
nerari sciens; quod autem nascitur, generari.

Haec autem distincta sunt praedicamentis, Nam hoc quidem
hoc aliquid significat, hoc autem quale, hoc autem
quantum. Quaecumque igitur non substantiam signifi-
cant, non dicuntur simpliciter generari, sed secundum
quid fieri. Sed tamen in omnibus simpliciter generatio
secundum .quod in alio ordine dicitur: puta in sub-
stantia quidem si ignis, sed non si terra; in qualitate
autem si sciens, sed non quando nesciens.
generari igitur haec quidem simpliciter, haec autem
secundum quid, et universaliter dictum est in substan-
tiis ipsis: atque item quod continuae generationis causa
tanquam materia sit subiectum, quoniam transmutatur
in contraria: et est alterius generatio semper in sub-
stantiis alterius corruptio, et alterius corruptio alterius
generatio.

* Sed nunc quaerere oportet quare generatur aliquid sem-
per ex corruptis. Quemadmodum enim et corrumpi hoc
simpliciter inquiunt, quando ad insensibile venit et. non
ens, similiter generari ex non ente inquiunt, quando
ex insensibili. Sive igitur subiectum aliquod subsit sive
non, generatur ex non ente. Quare et similiter gene-
ratur ex non ente, et corrumpitur in non ens. Merito
igitur non deficit generatio: generatio enim entis cor-
ruptio est non entis, corruptio autem entis, generatio
non entis. :

* Sed hoc non ens simpliciter, quaeret aliquis utrum alte-
rum contrariorum est, puta terra et grave non ens,
ignis autem et leve ens: aut non, sed est et terra ens,
non ens autem materia terrae et ignis similiter.

Etan alia utriusque materia sit: aut non generarentur ex
invicem, neque ex contrariis (his enim existunt contra-
ria, igni, terrae, aquae et aeri). Aut est quidem qua-
liter eadem, qualiter vero alia. Quod quidem enim,
qualitercumque ens, subiicitur, idem est, esse autem
non idem. De his igitur intantum dictum est.

cessio generationis et corruptionis: una enim semper coniungitur
alteri; nam cum generatur ens, corrumpitur non ens, et cum cor-
rumpitur ens, generatur non ens. — 5. b) Utrum non ens ex quo
est generatio et in quod terminatur corruptio, sit unum ex contra-
riis elementis: puta an, sicut dicebat Parmenides, terra et grave
sit non ens, ignis vero et leve sit ens? — Illud non ens est materia
terrae et ignis: non tamen ita quod materia sit non ens per se, sed
per accidens, ratione nempe privationis adiunctae. — 6. c) Utrum
eorum quae ad invicem generantur, materia sit eadem vel diversa? —
Si esset alia et alia materia, puta ignis et terrae, haec non genera-
rentur adinvicem: oportet enim ea quae adinvicem generantur,
communicare in subiecto, quod suscipiat formam utriusque. —
Licet tamen materia sit eadem subiecto, non est eadem secun-
dum esse et rationem: prout enim est sub diversis formis, et ad
diversas formas ordinatur, aliud esse et aliam rationem habet.

* Séq. cap. im et

text. 20.

* "Text. 21.

* Text. 22.

* Philosophus
om. PCab.

* Cf. lect. praec.
n. 2.

* Num. 4.

* Num. seq.

* Num. 3.

α

* Lect, praeced.

* quasi A, quia
ca.

8

* signum A.

* ideo om. rcab.

ostquam Philosophus * ostendit quare
Jquaedam generantur simpliciter et
ENS quaedam secundum quid, eorum quae

P^adinvicem generantur, hic ostendit

causam differentiae generationis simpliciter et.se-:

cundum quid, in his quae non adinvicem gene-
rantur *. Et primo determinat quaestionem prin-
cipaliter intentam ; secundo. determinat quasdam
quaestiones consequentes, ibi: Sed nunc quaerere
oportet * etc. Circa primum tria facit: primo mo-
vet quaestionem ; secundo solvit eam, ibi: Haec
autem distincia sunt * etc.; tertio epilogat quae
dicta sunt, ibi: De generari igitur * etc.

Dicit ergo primo quod quaedam dicuntur gene-
rari simpliciter, quaedam autem solum secundum
quid, non secundum generationem ex invicem ^,
ut supra * dictum est, ut scilicet unum. eorum
quae ex invicem generantur, generetur simplici-
ter, aliud autem secundum quid. Hoc enim est
quod supra determinatum est, quare *, cum omnis
generatio sit corruptio alterius, et omnis corruptio
sit generatio alterius, non simili modo ^ attribui-
tur generari et corrumpi in his quae adinvicem
transmutantur, sed unum eorum dicitur generari
vel corrumpi simpliciter, aliud autem secundum
quid. Quaestio autem quae postmodum determi-
nanda est, non haec erit: sed in his quae non ex
invicem transmutantur, quare unum dicitur 7 ge-
nerari simpliciter et alterum secundum quid: puta,
quare discens qui fit sciens, non dicitur simplici-
ter generari, sed secundum quid, idest sciens;
homo autem vel animal, quando nascitur, dicitur
generari simpliciter: et tamen manifestum est quod
natum et sciens non generantur ex invicem.

2. Deinde, cum dicit: Zaec autem distincta
sunt etc., solvit quaestionem nunc motam. Et
dicit quod illa quorum quaedam dicuntur generari
simpliciter et quaedam secundum quid, sunt. di-
stincta secundum praedicamenta; ita quod unum
eorum significat hoc aliquid, idest substantiam,
aliud autem qualitatem, aliud autem quantitatem,
et sic de aliis praedicamentis. Illa ergo quae non
significant substantiam ὃ, sed qualitatem aut ali-
quid aliorum, non dicuntur generari simpliciter,
sed secundum quid: quae vero significant substan-
tiam, dicuntur generari simpliciter. Cuius ratio *
est, quia generatio est via de non esse ad esse:
et ideo * illud simpliciter generatur, quod acquirit
esse cui non praesupponitur aliud esse. Non enim

DE GENERATIONE ET CORRUPTIONE LIB. I

fit quod est: unde quod iam est, non potest ge-
nerari simpliciter, sed secundum quid *. Et ideo
ista quorum esse praesupponit aliud esse, non
dicuntur generari simpliciter, sed secundum quid.
Esse autem accidentium praesupponit aliud esse,
scilicet esse subiecti: esse autem substantiae non
praesupponit aliud esse, quia subiectum formae
substantialis non est ens actu, sed potentia. Et
ideo. ex hoc quod aliquid accipit formam substan-
tialem, dicitur generari simpliciter: ex hoc autem
quod accipit formam * accidentalem, dicitur gene-
rari secundum quid. - In omnibus tamen, scilicet
substantiis et accidentibus, diversificatur generatio
simpliciter et secundum quid, secundum diversum
ordinem vel entis ad non ens, vel entis perfecti
ad imperfectum, aut sensibilis ad insensibile. Unde
in substantia quodammodo dicitur generatio sim-
pliciter, si generetur ignis, non autem si generetur
terra: et in qualitate dicitur generatio simplici-
ter, si generetur sciens, non autem si generetur
nesciens. s,

3. Deinde cum dicit: De generari igitur. etc.,
epilogat quae dicta sunt. Et dicit quod dictum est
universaliter de accidentibus et in. substantiis ^,
de hoc quod. quaedam generantur simpliciter, et
quaedam secundum quid. Et etiam dictum est
quod causa continuitatis generationis, per modum
materiae, est subiectum *, quod. transmutatur in
contraria. Ex hoc enim contingit quod semper in
substantiis alterius * generatio' est alterius corru-
ptio, et e converso: nunquam enim materia est
sub privatione unius formae *, sine alia forma. In
quibusdam autem accidentibus hoc contingit: nam
corpus diaphanum est sub privatione lucis, abs-
que hoc quod subsit formae contrariae.

4. Deinde cum dicit: Sed nunc quaerere opor-
tret etc., determinat tres quaestiones consequentes.
Quarum prima est, quare semper generatur ali-
quid ex corruptis: quod supponit in hoc quod
dixit *, quod generatio * unius est corruptio alte-
rius, - Et solvit hanc quaestionem, dicens: quia
corruptio tendit in non ens, et generatio est ex non
ente, ideo oportet quod. generatio. sit ex corru-
ptis. Et hoc ipse probat etiam ex aliorum opi-
nione: quia, sicut homines dicunt corrumpi ali-
quid, quando pervenit ad insensibile, quod putant
esse non ens, secundum tertium. modum supra *
positum; similiter dicunt aliquid generari, quando
ex insensibili et non ente * pervenit ad hoc: quod

4) ex invicem. — ex adinvicem ACa, et sic pluries. — A pergit: prout
dictum est, ut scilicet unum eorum quae ex adinvicem generantur ex
adinvicem generetur simpliciter, et aliud autem quod secundum quid.

B) non simili modo. — non solum simili modo PCab, sed solum tur-
bat sensum.

Y) Quaestio ... unum dicitur. — quó (quoniam C) autem quae post-
modum (post C) determinanda sunt non erit (non quaeritur hic C)
sed. quare in his quae non ex invicem transmutantur (ex adinvicem ge-
nerantur seu transmutantur C) unum dicitur Ca. Pro haec erit, hic erit
Pb. — Post duas lineas pro sed secundum quid, sed generari quid A; cum
hac lectione bene stant idest sciens, et textus τὰ δέ τι μόνον (γίνεσθαι).

8) Illa ergo quae non significant. substantiam. — Illa ergo (ergo
om. C) quae significant (signant C) illa ergo (ergo om. C) quae non
significarent (significant C) substantiam Ca. Pergunt PCab: non ge-
nerantur simpliciter sed secundum quid, sicut quantitatem aut quali-
tatem aut aliquid aliorum; quae vero.

t) sed secundum quid. — sed secundum quia tales (quid tale C)

generatur existens Ca. — A om. Et ideo ista... secundum quid, homo-
teleuton.

Ὁ) substantialem ... accipit formam. — Hoc homoteleuton om. PCab,
quo facto conclusio manca evadit. ^

Ἢ) In omnibus tamen, scilicet, — Pro tamen, autem A; scilicet om.
PCab; cf. textum. — Lin. seq. pro generatio, generari PCab; post or-
dinem, Pb om. primum vel et alterum entis; Ca legunt: ordinem entis
ad ens et entis ad perfectum ad (et C) imperfectum.

0) universaliter ... substantiis, — universaliter et etiam in substan-
tiis A, quod propius ad textum accedit; pro im substantiis, de sub-
stantiis C. ] :

|) nunquam ... unius formae. — non enim materia est quae sub pri-
vatione unius ed. a, non enim in ipsis substantiis materia est sub pri-
vatione unius C; etiam b om. formae. — diaphanum om, A.

x) quod supponit in hoc quod. dixit, quod generatio. — in hoc quod
dixit om. A; pro quod generatio, quare generatio PCab. — A post dicens
quia, om. corruptio... ex aliorum opinione quia.

* Num. praec.
x

* Lect. praeced
n. 6.

* esse pcab.

— ..

CAP. III, LECT. IX

sit sensibile. Patet ergo quod, secundum hunc
modum, id quod est terminus corruptionis, est
principium generationis. Sive ergo sit aliquod sub-

FLA ed est 8. iectum ex quo est generatio dá sive non, semper

neratio om.

* enti A.

oportet quod generatio eius sit ex non ente, quod
est terminus corruptionis: hoc enim est de ra-
tione generationis, quod sit ex non ente; quod
autem illud non ens adiungatur alteri existenti *
accidit generationi. Quare patet quod simul ali-
quid generatur ex non ente, et corrumpitur in
non ens, qualitercumque dicatur hon ens. Sic igitur

1 dm ,go fnia- idem est in quod terminatur * corruptio, et ex quo

λ

| * rationem ca.

est generatio: et propter hoc generatio est ex cor-
ruptis. - Convenienter ergo non deficit successio

*Lec.vu, .6. generationis et corruptionis, ut supra * dictum est:

quia generatio est quaedam corruptio non entis,
et corruptio est quaedam generatio non entis ?;

—et ita unum eorum semper adiungitur alteri, cum

in id ex quo unum incipit, aliud terminetur.
5. Secundam quaestionem * ponit ibi: Sed hoc

*anv,om.ca. f10m ens etc. Potest enim aliquis quaerere utrum *

v

*

istud non ens ex quo est generatio, et in quod
terminatur corruptio simpliciter, quod quidem est
quodammodo ens ^, sit alterum contrariorum:
puta quod terra et grave sit non ens, sicut posuit
Parmenides, ignis autem et leve sit ens. - Et solvit
quod non est ita, sed terra est ens: quia scilicet

.terra fit per hoc quod materia recipit quandam

formam *, quae facit esse in actu. Non ens ergo est

materia terrae et ignis. Non tamen materia est non

ens per se, sicut Plato posuit: sed est non ens

."subsituitur ^. per accidens, ratione privationis cui adiungitur *

6. Tertiam quaestionem ponit ibi: Ef an alia
utriusque etc.: utrum scilicet istud non ens quod
est materia, sit commune * his quae adinvicem ge-
nerantur. - Ef dicit quod si alia esset utriusque
materia, scilicet ignis et terrae, non generarentur ^
adinvicem: sicut accidit illis qui posuerunt et *
ignem et terram primas materias. Oportet enim
ea quae ex invicem generantur, communicare in
subiecto, quod suscipiat * formam utriusque. Et
per consequens non fieret transmutatio ex con-
trariis invicem, sicut supra * dictum est: quia
contrarietates existunt primo et per se praedictis
elementis, scilicet igni et terrae, aquae et aeri 7.
Unde si nihil transmutaretur ex igne in aquam
vel ex aere in terram, aut e converso, nihil etiam
transmutaretur ex calido in frigidum. vel e con-
verso, ut supra * dictum est.

Subiungit tamen quod miáteria eorum quae
transmutantur adinvicem, aliqualiter est &adem,
et aliqualiter alia. Subiecto enim est eadem: et
hoc est quod dicit, quod id quod subiicitur est
idem, qualitercumque sit ens (quia scilicet. non
est ens actu, sed potentia). Non est autem idem
secundum esse vel rationem: aliam enim ratio-
nem et aliud esse accipit prout est sub diversis
formis, et etiam secundum hoc ipsum quod or-
dinatur ad diversas formas; sicut corpus est aliud
ratione secundum quod est aegrotabile, et aliud
secundum quod. sanabile ^, licet sit idem sub-
iecto.

Ultimo autem epilogando concludit quod de
his intantum dictum est *.

A) quia generatio... generatio non entis. — Pro quia, quare ^;
quia generatio est quaedam corruptio, scilicet non entis PCab; cf.
textum. — Pro cum, cum tamen codd. et edd.; pro terminetur, fi-
niatur A.

v) quodammodo ens. — quodammodo non ens simpliciter A; quae
lectio non discordat neque a textu, neque ab his quae sequuntur in hoc
numero. — Pro alterum, aliquorum PCab; cf. textum.

y) quod materia recipit quandam formam. — quod suscipit aliquam

E) sit commune. — sit idem commune A, sed idem expungit; sit

aliud ex aliud (et aliud Pb, ex alio C) quod est commune PCab; cf.
textum.

0) quod si alia...non generarentur. — quod alia...si non gene-
rantur PCab, sed conditionem non sic proponendam esse, patet infra
ex Oportet enim... Et per consequens. Pro generarentur A habet ge-
nerentur.

x) igni et terrae, aquae et aeri. — igni, terrae et aquae et aeri
PCab. — Statim pro vel ex aere in terram, vel aerem PCab.

0) et aliud secundum quod sanabile. — et sanabile Aab, et secun-
dum quod est sanabile C.

&

Opp. D. Tnowax T. Ill.

38

297.

et om. 4.

* suscipit A.

* Lect. τῷ. 1.4.

* Ibid.

* sit dictum A.

298

DE GENERATIONE ET CORRUPTIONE LIB. I

.LECTIO DECIMA

DE DIFFERENTIA GENERATIONIS ET ALTERATIONIS

Περὶ δὲ γενέσεως καὶ ἀλλοιώσεως λέγωμεν τί διαφέρου-
σιν" φαμὲν γὰρ ἑτέρας εἰναι ταύτας τὰς μεταβολοὶς
ἀλλήλων. :

᾿Επειδιὴ οὖν ἐστί τι τὸ ὑποχείμενον xal ἕτερον τὸ πάθος
ὃ κατὰ τοῦ ὑποχειμένου λέγεσθαι πέφυχεν, καὶ ἔστι
μεταβολὴ ἑκατέρου τούτων; ἀλλοίωσις μέν ἐστιν,
ὅταν ὑπομένοντος τοῦ eer olsa rs bie ὄντος;
μεταβάλλῃ ἐν τοῖς αὑτοῦ πάθεσιν, ἢ ἐναντίοις οὖσιν
ἢ μεταξύ; οἷον τὸ σῶμα ὑγιαίνει χαὶ πάλιν x devel
ὑπομένον γε ταὐτό, χαὶ ὁ χαλκὸς στρογγύλος, ὁτὲ
δὲ γωνιοειδιὴς ὁ αὐτός γε ὦν.

Ὅταν δ᾽ ὅλον μεταβάλλῃ μὴ ὑπομένοντος αἰσγητοῦ τι-
νὸς ὡς ὑποχειμένου. τοῦ αὐτοῦ, ἀλλ᾽ οἷον ἐκ τῆς
γονῆς αἷμα πάσης 7 ἐς ὕδατος ἀὴρ ἢ & ἀέρος παν-
τὸς Ulp, γένεσις ἤδη τὸ τοιοῦτον; τοῦ δὲ φθορά,

μάλιστα δέ; ἂν ἡ μεταβολὴ γίνηται ἐξ ἀναισθήτου εἰς
αἰσθητὸν ἢ ἁφῇ ἢ πάσαις ταῖς αἰσθήσεσιν, οἷον ὅταν
ὕδωρ γένηται ἢ φθαρῇ εἰς ἀέρα" ὁ γὰρ ἀὴρ ἐπιει-
χῶς ἀναίσθητον.
δὲ τούτοις ἄν τι ὑπομένῃ πάθος τὸ αὐτὸ ἐναντιώ-
σεως ἐν τῷ γενομένῳ χαὶ τῷ φθαρέντι ; οἷον ὅταν
ἐξ ἀέρος ὕδωρ᾽, εἰ ἄμφω διαφανὴ ἢ ψυχρά, οὐ δεῖ
τούτου θάτερον πάθος εἶναι, εἰς ὃ μεταβάλλει. Εἰ
δὲ μή, ἔσται ἀλλοίωσις; olov ὁ μουσικὸς ἄνθρωπος
ἐφθάρη; ἄνθρωπος δ᾽ ἄμουσος ἐγένετο, ὁ δ᾽ ἄνθρω-
πος ὑπομένει τὸ αὐτό. Εἰ μὲν οὖν τούτου μὴ πάθος
ἦν χαθ’ αὐτὸν ἡ μουσικὴ καὶ ἡ ἀμουσία, τοῦ μὲν
γένεσις ἦν ἄν, τοῦ δὲ φθορά: διὸ ἀνθρώπου μὲν
ταῦτα πάθη, ἀνθρώπου δὲ μουσικοῦ χαὶ ἀνθρώπου
ἀμούσου γένεσις xal φθορά" νῦν δὲ πάθος τοῦτο τοῦ
ὑπομένοντος. Διὸ ἀλλοίωσις τὰ τοιαῦτα.

Ὅταν μὲν οὖν χατὸὰ τὸ ποσὸν ἡ ἡ μεταβολὴ τῆς ἐναν-
τιώσεως, αὔξη καὶ φθίσις, ὅταν δὲ κατὰ τόπον,
qopd, ὅταν δὲ κατὰ πάθος καὶ τὸ ποιόν, ἀλλοίωσις,
ὅταν δὲ μηδὲν ὑπομένῃ οὗ θάτερον πάθος 7j συμβε-
βηχὸς ὅλως, γένεσις, τὸ δὲ φθορά.

Ἔστι δὲ ὕλη μάλιστα μὲν καὶ χυρίως τὸ ὑποχείμενον
γενέσεως xa φθορᾶς δεχτικόν, τρόπον δέ τινα xal
τὸ ταῖς ἄλλαις μεταβολαῖς, ὅτι πάντα δεχτιχοὶ τοὶ
ὑποκείμενα ἐναντιώσεών τινων. — ^

Περὶ μὲν οὖν γενέσεως καὶ φθορᾶς, εἴτε ἔστιν εἴτε μή,
χαὶ πῶς ἔστι, καὶ περὶ ἀλλοιώσεως διωρίσθω τοῦτον

MN ,
τὸν τρόπον.

ΘΥΝΟΡΒΙΒ — 1. Argumentum et divisio textus. - Quomodo ge-
neratio et alteratio differant: et primo quantum ad id quod est
in utrisque terminus transmutationis. — 2. In quibus sit alteratio.
Duo praesupposita. Alteratio est, quando manet idem subiectum
sensibile, ita quod, nulla transmutatione facta in eius substantia,
fiat transmutatio in eius qualitatibus. — Quomodo sit alteratio
in tertia specie qualitatis, et quomodo in aliis. — 3. Quando fit
generatio. Quando subiectum transmutatur non solum secun-
dum passiones, sed etiam secundum totam rei substantiam, in-
quantum scilicet materia accipit novam formam substantialem ,
talis transmutatio est unius generatio et alterius corruptio. —
4. Quando maxime fit generatio. Secundum vulgarem opinionem
( cf. lect. vri, n. 6), hoc accidit quando ex minus sensibili fit trans-
mutatio in aliquid quod est magis sensibile. - 5. Dubium. Cum
quandoque eadem passio maneat in genito, quae fuit in corru-
pto, quaeritur utrum id in quod aliquid transmutatur, semper sit
passio permanentis. — Resp. negative. Secus, cum ex aere, puta, fit
aqua, manente in utroque diaphano et frigido, haberetur alteratio,
et non generatio. Semper enim quando id in quod fit transmuta-
tio, est passio subiecti permanentis, est alteratio: generatio autem
quando id secundum quod fit transmutatio, est de essentia, seu
est constitutivum subiecti quod transmutatur. Manifestatur exem-

* De generatione autem et alteratione dicamus quid dif-
ferunt: dicimus enim has transmutationes diversas esse
adinvicem.

Quoniam igitur est aliud subiectum et aliud passio quae
de subiecto nata est dici, et est transmutatio utriusque
horum , alteratio quidem est, quando, manente subiecto
sensibili existente, transmutatur in eius passionibus, aut
contrariis entibus aut mediis: puta corpus sanum est,
et rursus laborat, manens idem ; et metallum quandoque
rotundum, quandoque angulare, idem existens.

Quando autem totum transmutatur, non manente aliquo
sensibili ut subiecto eodem, sed quasi ex semine toto
sanguis, aut ex aqua aer, aut ex aere omni aqua: ge-
neratio iam hoc tale, huius autem corruptio.

* Maxime autem generabitur, si transmutabitur ex insensibili
in sensibile aut tactu aut omnibus sensibus; puta quando
aqua generatur ex aere, aut corrumpitur in aerem; aer
enim mediocriter sensibilis est. ὯΝ

In his autem si aliqua passio manet eadem contrarietatis
in generato et corrupto, puta quando ex aere aqua, si
ambo diaphana aut frigida; non oportet huius alterum
passionem esse in quod transmutatur. Si autem non,
erit alteratio. Verbi gratia, musicus homo corruptus
est, homo autem immusicus generatus est, homo au-
tem manet id idem: si igitur huius non passio esset,
sed secundum se, musica et immusica, huius quidem
generatio esset, huius autem corruptio. Ideo. hominis
quidem haec est passio, hominis autem musici et ho-
minis immusici generatio quaedam et corruptio: nunc
autem passio haec manentis. Ideoque alteratio est se-
cundum talia. Y

Quando quidem igitur secundum quantum est transmutatio
contrarietatis, augmentum et deminutio: quando autem
secundum locum, latio: quando autem secundum pas-
siones et quale, alteratio est: quando autem nihil manet
cuius alterum passio et accidens, universaliter hoc qui-
dem generatio est, huius autem corruptio. — .

Est autem hyle maxime quidem proprium subiectum gene-
rationis et corruptionis susceptibile: modo autem aliquo
et in aliis transmutationibus, quoniam omnia subiecta
susceptibilia sunt contrarietatum aliquarum.

De generatione quidem igitur, sive est sive non est, et quo-
modo est, et de alteratione determinatum sit hoc modo.

plo. — 6. Alia incidens dubitatio: utrum eadem.numero passio
possit esse in genito et in corrupto? Negative: nam remoto priori,
scilicet subiecto, non remanet posterius, hoc est passio; nec idem
numero accidens potest esse in duobus subiectis. Solvuntur ratio-
nes in contrarium. — 7. Differentia generationis ad alterationem et
ad alias transmutationes, ex parte subiecti.— Primo. In aliis trans-
mutationibus id secundum quod fit transmutatio, semper advenit
subiecto actu existenti: in generatione autem non ita. Nam forma
substantialis, secundum quam est generatio et corruptio, non sup-
ponit, sed facit subiectum actu existens. -- 8. Hinc patet falsitas opi-
nionis Avicebron, quod scilicet in materia est ordo formarum; ita
quod primo advenit materiae forma secundum quam est substan-
tia, postea alia secundum quam est corpus, et sic de aliis. Seque-
retur enim quod prima forma, quae constituit substantiam, faceret
ens actu: et ita posteriores formae advenirent subiecto permanenti,
et secundum eas esset magis alteratio quam generatio. -- Forma su-
perior, utpote perfectior, se sola praestat in subiecto quidquid
praestarent formae inferiores. -- 9. Secundo. Materia prima est maxi-
me proprium subiectum generationis et corruptionis, quia imme-
diate substat formis substantialibus, quae per generationem et cor-
ruptionem adveniunt et recedunt: ex consequenti autem et mediate
substat omnibus aliis transmutationibus. - Epilogus et conclusio.

* Cap. iv. Tex!
23.

* Text. 24.

* Cf. lect. vt, n.1.

-generationis et alterationis ;

- Philosophus in VII Physic. *

CAP. IV,

Imm ostquam Philosophus ostendit quare

Léo.
d»

PA

Pest quaedam generatio simpliciter et
AW quaedam secundum quid, hic inquirit
de differentia generationis et altera-
tionis *. wi primo exponit suam intentionem, di-
cens quod dicendum est de generatione et alte-
ratione, quomodo differant adinvicem: et hoc
ideo, quia superius * dictum fuit quod generatio
et alteratio sunt diversae transmutationes adin-
vicem.

Secundo ibi: Quoniam igitur est aliud subie-
ctum etc., exequitur propositum *. Et primo osten-
dit * differentiam generationis et alterationis ,
quantum ad id secundum quod utrumque est
transmutatio ; secundo quantum ad subiectum
utriusque, ibi: Quando quidem igitur * etc. Circa
primum .duo facit: primo ostendit differentiam
secundo removet
quandam dubitationem , ibi: In. his autem. si ali-
qua * etc. ^ Circa primum duo facit: primo osten-
dit in quibus sit alteratio; secundo in quibus sit
generatio, ibi: Quando autem totum * etc.

— 2. Circa primum duo supponit. Quorum primum
est, quod aliud est subiectum, et aliud passio quae
nata est dici de subiecto, sicut differunt substantia
et accidens. aS m. est, quod contingit ^ in

P T

. utroque horum esse transmutationem: nam quan-

doque fit transmutatio in ipsa substantia subiecti,
quandoque autem in ipsis accidentibus.

His ergo suppositis, subiungit quod alteratio est,
quando manet idem subiectum sensibile: scilicet
quando, nulla transmutatione in eius substantia
facta, fit transmutatio " in passionibus eius, sci-
licet in qualitatibus ipsius. Nec * est differentia
quantum ad hoc, utrum * fiat transmutatio se-
cundum contraria extrema, vel secundum media;
puta utrum de albo in nigrum, vel de rubeo in
pallidum. Ponit autem duo exempla: primum *
scilicet cum corpus animalis, idem manens *, prius
est sanum et postea infirmatur; secundum est,
quod. aes aut aliud. metallum ὃ, idem manens,
quandoque est rotundum et quandoque angulare,
vel angulos habens.

Et est advertendum * quod primum horum
exemplorum pertinet ad primam speciem quali-
tatis, secundum autem ad quartam: cum tamen
probet quod in pri-
ma et quarta specie qualitatis non est motus al-
terationis ὃ, sed solum in tertia, quae dicitur

LECT. X 299

passio vel passibilis qualitas: et propter hoc forte
signanter dixit quod alteratio est transmutatio in
passionibus. - Sed dicendum est quod alteratio
primo et per se est in qualitatibus tertiae speciei,
mediantibus quibus ex consequenti fit alteratio
etiam in aliis "; sicut per aliquam alterationem
calidi et frigidi mutatur homo de sanitate in aegri-
tudinem aut e converso, et per alterationem mollis
et duri perducitur corpus ad aliquam figuram.

3. Deinde cum dicit: Quando autem totum etc.,
ostendit quando fit generatio. Et circa hoc duo
facit: primo assignat quando est generatio; se-
cundo quando magis est generatio, ibi: Maxime
autem generabitur * etc. - Dicit ergo primo quod,
quando est transmutatio non solum secundum
passiones, sed etiam secundum totam rei substan-
tiam; inquantum scilicet materia accipit aliam
formam substantialem ; ita scilicet quod non ma-
neat aliquod sensibile, quasi sit idem subiectum
numero ens actu^; puta quando ex toto semine
generatur totus sanguis, aut ex toto aere generatur
tota aqua, nulla congregatione aut segregatione
interveniente, ut Democritus posuit: talis trans-
mutatio est unius generatio et alterius corruptio.

4. Deinde cum dicit: Maxime autem generabi-
tur etc., ostendit quando maxime fit generatio.
Et dicit quod, secundum tertium modum supra *
positum *, qui accipitur secundum opinionem
multorum, maxime dicitur aliquid generari, quan-
do fit transmutatio ex aliquo quod non potest
bene sentiri*, in aliquid quod est bene sensibile,
vel secundum tactum, qui est grossior et materia-
lior inter sensus (unde vulgares secundum ipsum
maxime iudicant * aliquid esse sensibile, inquan-
tum est palpabile), aut etiam secundum alios sen-
sus; sicut cum aqua generatur ex aere, videtur
esse, secundum hunc modum, generatio simplici-
ter; aut quando. corrumpitur in aerem, videtur
esse corruptio simpliciter. Aer enim est modice *
sensibilis, tum propter sui raritatem, tum quia
non excellit in ipso * aliqua qualitas activa, sed
passiva, scilicet humidum: in igne autem, qui est
rarior aere, excellit qualitas activa quae est cali-
dum: aqua autem et * est densior aere, et excellit
in ea qualitas activa quae est frigidum: terra vero
est densissima omnium elementorum.

5. Deinde cum dicit: Zn his autem si aliqua etc.,
removet quandam dubitationem. . Quia enim di-
xerat * quod subiectum manet ?,. facta transmuta-

«) Circa E - δὶ aliqua etc. — Hoc membrum divisionis om.
PCab; cf. num.

8) Quorum ... — — Quorum primum est subiectum et aliud
passio ... Secundum, quod contingit A; om. nempe homot. quod aliud
est, et iterum est ante quod contingit. — Pro in utroque horum, utrum-
que eorum Cab, et praemisso ad, P. — Mox subiecti et ipsis omittunt
PCab

Y) scilicet quando, nulla... fit transmutatio. — scilicet nulla... et
fit transmutatio A; quando om. Cab. — Pro in qualitatibus ipsius,
aliqualibus ipsius Cab, qualitatibus ipsis P.

9) aes aut aliud metallum. — et aliud secundum metallum ed. a;
aes vel metallum C; aes, alias metallum ed. b; aes P.

£) Uayeérteidüni: — intelligendum A. — Pro cum tamen... probet,
tamen ... probet ed. a, tamen... probat PCb; pro VII Physic., edd. et
codd. legunt V Physic. ubi cf. comment. S. Th., lect. 1v, n. 2.

C) non est motus alterationis. — non est alteratio Pab, non potest
esse alteratio C. — Lin. seq. pro vel, et A. Pro signanter, significan-
ter Ca.

ἢ) Sed dicendum... in aliis. — Sed dicendum est quod primo et
per se alteratio est in qualitatibus tertiae speciei; per accidens autem,
mediantibus aliquibus qualitatibus et ex consequenti, fit alteratio in
aliis speciebus PCab.

0) ens actu. — ens autem actu A. Idem post aere om. generatur,
et pro interveniente legit accidente, vel forte accedente.

0) ex aliquo quod non potest bene sentiri. — in aliquo quod potest
bene sentiri Ca. — Pro et materialior inter sensus, et mollior ((mate-
rialior Pb) omnibus sensibus PCab.

x) in ipso. — in potentia PCab; cf. inferius in igne... excellit, et
excellit in ea. — Pro humidum, huiusmodi calidum Ca, huiusmodi
humidum Pb; pro rarior, maior PCab; pro densior, depressior Ca; pro
densissima, depressiva ed. a, depressior C.

λ) subiectum manet. — subiectum quandoque manet PCab. — Pro
circa eius passiones, circa ens passiones ed. a, passionum circa ens C.
— Pro alio manente, aliquo adveniente PCab; sed sensus est, « manente
illo circa quod non fit transmutatio, sicut quando, aere in aquam trans-
mutato, manet transparentia aeris, »

* Num. seq.

* Lect. virt, n. 6.

* dictum rcab.

* vident PCab. -

* modicum A.

* el om. Pcab.

* Num. 2.
X

et om. rcab.

ο

* dictum est 4.

* dubium videtur
PA

* Num. praec.

* etiam add. 4.

* "Wxsus om Pc

3oo

tione circa eius passiones, posset aliquis credere
quod omne illud circa quod fit transmutatio alio
manente, esset passio illius manentis. - Sed ipse
hoc excludit, dicens quod in his corporibus quae
adinvicem transmutantur, quandoque manet ali-
qua passio eadem in generato et corrupto ^, sicut
quando ex aere fit aqua; ambo enim sunt dia-
phana, idest transparentia, vel frigida (non quod
aer sit naturaliter frigidus, sed per acccidens): non
tamen oportet quod huius permanentis, scilicet
diaphani vel frigidi, alterum in quod fit transmu-
tatio, scilicet aer vel aqua, sit passio. Si autem
non esset verum quod nunc dicimus, sequeretur
quod quando ex aere fit aqua, esset alteratio:
semper enim videmus quod, quando id quod
transmutatur est passio permanentis, est alteratio;
tunc autem generatio, quando id quod transmu-
tatur non est passio permanentis ". Et hoc mani-
festat per quoddam exemplum. Dicitur enim quod
homo musicus corruptus est, quando homo amittit
habitum musicae; et tunc homo zmmusicus, idest
habens privationem musicae, generatus est: eo
quod musica non est passio hominis musici, cum
sit de ratione eius, et similiter musica est de
ratione hominis zmmusici. Unde homo musicus
non manet *: sed homo manet idem numero. Si
ergo musica et immusica non esset passio uius,
scilicet hominis, sed esset de ratione eius; tunc
per transmutationem musicae et Zmmusicae, fieret
unius generatio et * alterius corruptio. Et quia hoc
non est verum ?, ideo musica et Zmmmusica est
passio hominis. Sed hominis musici et immusici
est generatio et corruptio: et quia homo manet,
ut patet *, sequitur quod musica sit passio per-
manentis. Et ideo alteratio est secundum /a/ia,
scilicet secundum passiones permanentium 7. Si
ergo aquá et aer essent passiones diaphani, sicut
permanentis, sequeretur quod transmutatio aeris
ex aqua esset alteratio.

6. Sed dubitatur * utrum eadem passio numero,
quae sit altera pars contrarietatis, possit esse in ge-
nerato et corrupto, ut supra * dictum est. Si enim
non remaneat eadem, non erit facilior transitus in
invicem eorum ? quae habent similitudinem: eo
quod oportebit utrobique omnia removeri. Simi-
liter * videtur sequi quod simile corrumpitur a suo
simili: nam generans corrumpit id quod prius erat.
Si autem ponatur quod maneat eadem numero,
sequitur primo quod, remoto priori, scilicet * subie-

DE GENERATIONE ET CORRUPTIONE LIB. I

cto, remaneat posterius, scilicet passio: et quod
idem numero accidens sit in duobus subiectis.

. Dicendum ergo quod non manet idem nu-
mero: sed id quod prius erat, corrumpitur per
accidens corruptione subiecti, recedente forma
quae erat principium * talis accidentis; et advenit
simile accidens, consequens formam de novo ad-
venientem. Et quia secundum * hoc accidens non
erat aliqua repugnantia in agendo et patiendo,
facilior fuit transmutatio.
quod simile corrumpat suum simile per accidens,
corrumpendo subiectum vel materiam: sic ew
maior flamma consumit minorem.

7. Deinde cum dicit: Quando quidem igitur eren
ostendit differentiam generationis ad alterationem
et ad alias transmutationes, ex parte subiecti. Et
primo ostendit qualiter se habeant* ad subiectum
quod est ens in actu; secundo qualiter se habeant
ad subiectum quod est ens in potentia, ibi: Est
aulem hyle * etc.

Dicit ergo primo quod dictum est * quod alte-
ratio est secundum passiones alicuius permanentis:
et hoc idem accidit in aliis transmutationibus *,
quae fiunt secundum accidentia quae adveniunt
subiecto existenti in actu. Quando ergo transmu-
tatio est de contrario in contrarium secundum

quantitatem, puta * de magno in parvum aut e t
converso, est * augmentum vel deminutio eiusdem

subiecti permanentis: eo quod quantitas advenit
subiecto existenti in actu. Quando autem transmu-
tatio est secundum contrarietatem loci, puta sursum
aut deorsum, est /atio, idest motus localis, eiusdem
corporis permanentis: eo quod esse ubi * advenit
corpori existenti actu. Quando vero transmutatio
est secundum contrarietatem in passionibus (idest
in passibilibus qualitatibus principaliter, et in aliis
qualitatibus ex consequenti), tunc est alteratio

eiusdem permanentis: quia etiam qualitas advenit -

subiecto actu existenti. Quando vero nihil manet
actu existens, cuius alterum " quod transmutatur
sit passio et accidens quodcumque, est universa-
liter generatio et corruptio: eo quod forma sub-
stantialis, secundum quam est generatio et cor-
ruptio, non advenit * subiecto actu existenti.

8. Unde patet falsam esse opinionem quam
tradit Avicebron in libro Fontis Vitae, quod in
materia est ordo formarum; ita quod primo ma-
teriae advenit? forma secundum quam est sub-
stantia, et postea alia secundum quam est corpus,

p) aliqua passio eadem in generato et corrupto. — eadem passio
eadem etiam generatio et corruptio Cab, eadem passio eadem scilicet
in generato et corrupto P. — Lin. seq. pro enim, autem, et inferius pro
tamen, enim PCab.

v) est alteratio... permanentis. — A praemittit £unc; Ca om. totum,
quia homoteleuton. — Inferius pro privationem musicae ... hominis im-
musici, Ca legunt: privationem musicae generatur est (ex C) eo quod
musica non est (non est musica C) similiter immusica. est (non est C)
de ratione hominis in musica (in musica om. C).

ξ) non manet. — non manet idem numero PCab. — Statim huius
Scilicet om. PCab; cf. textum.

0) hoc non est verum. — hoc modo est vero Cab, sed C pro modo
prius scripsit aliquid aliud. — et immusica, ac infra et. immusici om.
PCab; pro est passio, non est passio Ca.

7) alteratio est... permanentium. — alteratio aliqua (est add. P) se-
cundum passiones permanentium PCab; cf. textum,

9) Si enim ... eorum. — Si enim non (et add. ed. a, etiam add. C
sed "bong remaneret eadem (idem Ca), non (non om. Ca) erit fa-

cilior transitus eorum invicem PCab. A om. non ante remaneat ;
tamen retinemus, quia ita exigitur a contextu, ut patet. Sed ex

A adoptamus in invicem eorum, quia haec lectio magis perspicue sen-
sum intentum exprimit,

c) erat principium. — prius erat PCab obscure. — Post advenien-
tem, vel accidentem add. PCab, forte ad corrigendum; sicut A in. fine
num. pro consumit minorem, legit corrumpit minorem et consumit.

1) ostendit qualiter se habeant. - Nempe generatio, alteratio et alterae
mutationes; dicit qualiter se habeat PCab; se habeat etiam lin. seq. C.
— Pro secundo... hyle etc, deinde quomodo ad. id quod est ens in po-
tentia ibi, Est autem hyle etc. Pb, quia a om, homoteleuton im actu...
quod est ens; post hyle, A add. vel materia (P in versione pro Ayle,
et materia).

v) cuius alterum. — eius alterum A, ad alterum ed. a, aliquid al-
terum C. — Pro sit passio, fit passio ^, et passio Ca; pro quodcumque,
sit quodcumque PCab; universaliter om. A,

9) materiae advenit. — advenit modo ed. a, advenit ei scilicet ma-
teriae C, advenit materiae Pb.

* per rcab.

Nec est inconveniens

* ibi non ed. «
ibi iam c.

* in add ».

CAP. IV, LECT. X

et postea alia secundum quam est animatum cor-
pus, et sic de aliis. Cum enim * idem sit con-
stituere substantiam et facere hoc aliquid, quod
pertinet ad substantiam particularem, sequeretur
quod prima forma, quae constituit substantiam,
faceret hoc aliquid, quod est subiectum actu exi-
stens: et ita formae posteriores advenirent subie-
cto permanenti, et secundum eas esset magis alte-
ratio quam generatio, secundum doctrinam quam
hic Aristoteles tradit. - Est ergo dicendum quod,
sicut supra * dictum est, formae substantiales diffe-
runt secundum perfectius et imperfectius. Quod
autem est perfectius, potest quidquid potest im-
perfectius ^, et adhuc amplius: unde forma per-
fectior quae facit animatum, potest etiam facere
corpus, quod facit forma imperfectior inanimati

. v eine 'sic nulla forma substantialis advenit *

"praepomtca. Sübiecto in actu existenti: nec praesupponit *

δὲ τ᾿

aliam formam communiorem realiter diversam,
quae pertineat * ad considerationem Naturalis; sed
solum secundum rationem, quod * pertinet ad
considerationem logicam.

3o1

9. Deinde cum dicit: Est? autem hyle etc.,
comparat praedictas transmutationes secundum
subiectum quod est tantum ens in potentia. Et
dicit quod Aye, sive materia prima *, est maxime
proprium subiectum susceptibile generationis et
corruptionis: quia, sicut dictum est *, immediate
substat formis substantialibus, quae per genera-
tionem et corruptionem adveniunt et recedunt.
Sed quodammodo, scilicet ex consequenti et
mediate, subiicitur omnibus aliis transmutationi-
bus: quia omnia * subiecta aliarum transmutatio-
num sunt susceptibilia aliquarum * contrarietatum,
quae reducuntur in primam contrarietatem, quae
est formae et privationis, cuius subiectum est
prima materia, ut dicitur in 1 Physic.* Et ideo
omnia alia subiecta participant quodammodo ma-
teriam. primam, inquantum ex materia et forma
componuntur.

Ultimo autem epilogando concludit, quod de-
terminatum sit hoc modo de generatione simpli-
citer, utrum sit vel non sit; et si est, quomodo
est; et similiter etiam * de alteratione.

X) Cum enim. - Cum autem PCab. — Inferius pro sequeretur...
... advenirent ... esset, sequetur ... faciet ... advenient ... erit P.
Y) potest imperfectius. — est. imperfectius A. — adhuc amplius om.
Ca, sed, ut corrigat, C om. etiam praecedens et.

c) hyle, sive materia prima. — ille (hyle Cb) idest materia prima
Cab, materia prima Ῥ (supfa in textus citatione pro Ahyle, ille ed. a). —
pro substat, substantiae ed. a, subiicitur C. — Post unam lineam pro
scilicet, idest PCab.

* Num. praec.

* omnia om. PC
ab.

* aliarum add.
Pcab.

* Cap. vit, n. 12
sqq.; S. Th. lect.
xil, n. 2 sqq.

* eliam om. A4.

* Cf. lect.ni, n. 3.

302

DE GENERATIONE ET CORRUPTIONE LIB. I

.LECTIO UNDECIMA

AUGMENTATIO DIFFERT A GENERATIONE ET ALTERATIONE
NON SOLUM EX PARTE EIUS IN QUO SUNT ISTAE TRANSMUTATIONES, SED ETIAM
EX PARTE MODI QUO FIT IPSA TRANSMUTATIO

Περὶ δὲ αὐξήσεως λοιπὸν εἰπεῖν, τί τε διαφέρει γενέ-
σεως καὶ ἀλλοιώσεως, καὶ πῶς αὐξάνεται τῶν αὐξα-
νομένων ἕχαστον καὶ φθίνει, ὁτιοῦν τῶν φθινόντων.

Σχεπτέον δὴ πρῶτον πότερον μόνως; ἐν τῷ περὶ ὅ ἐστιν
αὐτῶν ἡ πρὸς ἄλληλα διαφορά, οἷον ὅτι ἡ μὲν Ex
τοῦδε εἰς τόδε μέταβολή, οἷον ἐκ δυνάμει οὐσίας
εἰς ἐντελεχείᾳ οὐσίαν, γένεσίς ἐστιν, ἡ δὲ περὶ μέ-
γεθος αὔξησις καὶ φθίσις, ἡ δὲ περὶ πάθος ἀλλοίω-
σις" ἀμφότερα δὲ ix δυνάμει ὄντων εἰς ἐντελέχειαν
μεταβολὴ τῶν εἰρημένων ἐστίν;

ἢ καὶ ὁ τρόπος διαφέρει τῆς μεταβολῆς" φαίνεται γὰρ
τὸ μὲν ἀλλοιούμενον οὐχ ἐξ ἀνάγκης μεταβάλλον
χατὰ τόπον οὐδὲ τὸ γινόμενον, τὸ δ᾽ αὐξανόμενον
καὶ τὸ φθῖνον,

ἄλλον δὲ τρόπον τοῦ φερομένου. Τὸ μὲν γὰρ φερόμενον
ὅλον ἀλλάττει τόπον, τὸ δ᾽ αὐξανόμενον ὥσπερ τὸ
ἐλαυνόμενον τούτου γὰρ μένοντος τὸ μόρια μετα-
βάλλει κατὰ τόπον,

οὐχ ὥσπερ τὰ τῆς σφαίρας" τὸ μὲν γὰρ ἐν τῷ ἴσῳ τόπῳ
μεταβάλλει τοῦ ὅλου μένοντος, τὰ δὲ τοῦ αὐξανο-
μένου ἀεὶ ἐπὶ πλείω τόπον, ἐπ᾽ ἐλάττω δὲ τὰ τοῦ
φθίνοντος.

Oct μὲν οὖν ἡ μεταβολὴ διαφέρει οὐ μόνον περὶ ὃ ἀλλὰ
χαὶ ὡς τοῦ τε γινομένου καὶ ἀλλοιουμένου καὶ αὐξα-
νομένου, δῆλον.

ΘΥΝΟΡΒΙ5. — 1. Argumentum textus. Post praemissa dicen-
dum est de augmentatione. Et primo in quo ipsa differát a gene-
ratione et alteratione. — Divisio textus. — 2. Prima differentia, et
quidem secundum se manifesta, attenditur ex parte eius circa
quod est quaelibet istarum mutationum. Est enim manifestum
quod transmutatio quae est circa substantiam, est generatio vel
corruptio; quae est circa magnitudinem, est augmentum vel de-
minutio; quae vero est circa passibiles qualitates, est alteratio. —
Omnis autem praedicta transmutatio est ex potentia in actum:
nam motus est actus existentis in potentia. — 3. Ulterius differt
in praedictis etiam modus transmutationis. Nam neque quod
alteratur, neque quod generatur, ex necessitate mutatur secun-
dum locum: sed quod augetur, necesse est secundum locum
mutari. Locus enim commensuratur locato, non secundum sub-
stantiam vel qualitatem, sed secundum quantitatem. — Aliqua ta-

S)generatione et alteratione, hic deter-
NE minat de augmentatione et deminu-
«SUA tione *. Et primo exponit suam inten-
tionem, dicens quod post generationem et alte-
rationem, reliquum est dicere de augmentatione.

* dw) om. rca». T)e qua duo * considerare oportet: primo, in quo

differat a generatione et alteratione; secundo, per
quem modum augumentatur et deminuitur unum-
quodque quod augmentatur et deminuitur.
Secundo ibi: Scrutandum itaque primum etc.,
prosequitur suam intentionem. Et primo ostendit
differentiam augmentationis a generatione et al-
teratione; secundo inquirit de modo augmenta-

* De augmentatione autem reliquum est dicere, quid dif- *Cap.v.Text.

ferat a generatione et alteratione, et quomodo augmen-
tatur unumquodque quod augmentatur, et deminuitur
quodcumque deminuitur. :

Scrutandum itaque primum utrum solum in circa quid
est eorum differentia adinvicem: verbi gratia, quod ea
quae est ex hoc in hoc transmutatio, ut ex potentia sub-
stantia in actu substantiam, generatio est; quae autem
circa magnitudinem, augmentatio et deminutio; quae
autem circa passionem, alteratio. Utrorumque autem ex
potentia entium in actum transmutatio dictorum est.

Aut etiam modus differt transmutationis. Videtur enim
quod alteratur non ex necessitate transmutans secun-
dum locum, neque quod generatur: quod augmentatur
autem et deminuitur.

Alio autem modo ab eo quod fertur. Nam quod fertur
universum mutat locum: quod autem augmentatur ,

quemadmodum quod deducitur: hoc enim manente ,

particulae transmutantur secundum locum.

Non quemadmodum quae sphaerae. Hae enim in si
loco transmutantur, manente toto: quae autem eius
quod augetur, semper in ampliorem locum, in mino-
rem autem quae eius quod deminuitur.

* Quoniam igitur transmutatio differt non solum in circa
quid, sed sic, eius quod generatur et alteratur et augmen-
tatur, manifestum est.

men generatio et alteratio est causa quod aliquid moveatur
naturaliter secundum locum. - Quomodo se habeat ad alias
transmutationes differentia quae est per comparationem ad mo-
tum localem. — 4. Manifestatur quod illud quod augetur vel
deminuitur, mutatur secundum locum. Et primo per differentiam
ad motum localem rectum. Quod hoc motu fertur, totum mutat
locum: sed quando aliquid augetur, totum manet in loco in quo
erat prius, partes autem extenduntur et transmutantur secundum
locum. — 5, Secundo per differentiam ad motum localem sphae-
ricum. Partes sphaerae, quamvis non solum ratione sed etiam
subiecto mutent locum, semper, dum transmutantur, sunt in loco
simili, neque maiori scilicet neque minori. Sed corporis quod
augetur, semper partes extenduntur in maiorem locum; corporis
vero quod deminuitur, semper in minorem retrahuntur. - Con-
clusio.

tionis, ibi: Circa quid autem est transmutatio * etc.
Circa primum duo facit: primo supponit unam
differentiam; secundo inquirit de alia, ibi: Aut
etiam modus * etc.

2. Dicit ergo primo quod primum eorum quae
consideranda sunt circa augmentationem, est quod
oportet inquirere utrum differentia augmentationis
a generatione et alteratione * sit solum zn circa
quid, idest in genere circa quod est quaelibet
istarum transmutationum. Haec enim differentia
est manifesta: videlicet quod transmutatio quae
est ex hoc in hoc ?, idest ex substantia ente in po-
tentia in substantiam entem in actu, est generatio ;
transmutatio autem quae est circa magnitudinem,

«) a generatione et alteratione, — ad generationem et alteratio-
nem A.

8) videlicet quod transmutatio ... in hoc. - Hoc om, A, — Statim pro
idest, scilicet A.

* Text. 26.

* Lect. seq-

* Num. 3.

CAP. V, LECT. XI

est augmentatio (per quam aliquid transmutatur
de parvo in magnum) et deminutio (per quam
aliquid transmutatur de magno in parvum 7);
transmutatio autem quae est circa passiones, idest
passibiles qualitates, est alteratio. Et quia dixerat
quod generatio est transmutatio ex substantia in
potentia in substantiam in actu, ut idem intelliga-
tur etiam de * aliis duabus mutationibus supra-
dictis, subiungit quod transmutatio utrorumque
praedictorum, scilicet magnitudinis et passionis ὃ,
est ex potentia in actum: est enim motus actus
; existentis in potentia, ut dicitur in III Physic. *

3. Deinde cum dicit: Auf etiam modus etc., as-
signat * aliam differentiam, ex modo transmutatio-
nis. Et primo ponit differentiam; secundo exponit,
ibi: 4/jo autem modo * etc. - Dicit ergo primo
quod in praedictis mutationibus etiam. modus
-transmutationis differt (non autem refert utrum *
haec littera legatur interrogative vel remissive). In
hoc enim differt modus praedictarum transmuta-
tionum, quod id quod alteratur, non ex neces-
sitate transmutatur secundum locum, et similiter
etiam neque quod generatur: sed necesse est id
quod augmentatur aut deminuitur, secundum lo-
cum transmutari, Huius autem differentiae ratio *
est, quia locus commensuratur locato, et hoc
secundum magnitudinem, non autem secundum
qualitatem vel substantiam: et ideo necesse est
quod, quando mutatur magnitudo locati, quod
etiam fiat transmutatio secundum locum; non
autem quando transmutatur aliquid secundum
substantiam vel secundum * qualitatem. - Sicut
autem commensuratio locati ad locum attenditur
secundum magnitudinem, ita connaturalitas " at-
tenditur secundum formam substantialem, et ex
consequenti secundum aliquam qualitatem, secun-
dum * puta gravitatem vel levitatem. Et ideo, licet
generatio et alteratio possit esse sine mutatione
locali, aliqua tamen generatio et alteratio est causa
: quod aliquid moveatur naturaliter * secundum
locum; puta, cum fit ignis vel terra, fit grave vel
leve. - Differentia autem aliarum transmutatio-
num, per comparationem ad motum localem, non
est omnino per accidens: ostensum est enim in

303
VIII Physic. * quod motus localis est primus mo-
tuum et principalior ^ et causa aliorum motuum.

4. Deinde .cum dicit: A/io autem modo etc.,
manifestat quod dixerat, scilicet quod id quod
fUSmen vel deminuitur, mutatur secundum
ocum. Et primo manifestat hoc per differentiam
ad motum localem rectum; secundo per diffe-
rentiam ad motum localem sphaericum, ibi: Non
quemadmodum quae sphaerae * etc.

Dicit ergo primo quod alio modo transmutat
locum id quod augmentatur vel deminuitur, quam
id quod fertur, idest movetur* motu recto. Illud
enim quod fertur, motu scilicet recto; universum,
idest secundum se totum, variat locum: illud
autem quod augmentatur, mutat locum sicut illud
quod deducitur.*, puta metallum . per malleatio-
nem, vel etiam humidum in vase per infusionem,
sive quodcumque huiusmodi corpus; quo quidem
in eodem loco manente, partes eius transmutan-
tur secundum locum, vel * per extensionem vel
quocumque. alio modo.

5. Deinde cum dicit: Non quemadmodum quae
sphaerae etc., manifestat quod dixerat per diffe-
rentiam? ad motum localem sphaericum. Et dicit
quod partes eius quod augmentatur, mutant qui-
dem locum, sed non eodem modo sicut. partes
sphaerae. Partes enim sphaerae transmutantur ,
toto manente in eodem loco, scilicet subiecto
(quamvis etiam totum mutet locum secundum
rationem, ut dicitur in VI Physic. *): sed partes
variant locum etiam subiecto, sicut pars caeli
quae modo est in oriente, postmodum erit in
occidente: sed tamen talis transmutatio partium
sphaerae fit ^ in simili loco, idest neque maiori
neque minori. Sed partes corporis quod augetur,
semper extenduntur in maiorem locum: partes
autem eius quod deminuitur, semper retrahuntur
in minorem locum.

Ultimo autem epilogando concludit quod ma-
nifestum est * ex praedictis, quod transmutatio
eius quod generatur et alteratur et augmentatur,
differunt non solum in circa quid, idest ex parte
generis in quo sunt istae mutationes, sed sic,
idest ex parte modi transmutandi.

d) augmentatio (per quam ... in parvum ). — Ed. a corrumpit per

quam in postquam, et deminutio in dc'mratum; Pb legunt: augmen-
tatio postquam (puta quando P) aliquid transmutatur de parvo in
magnum (om. et deminutio ... in parvum); C: ipsa augmentatio. post-
quam aliquid transmutatur de magno in parvum est deminutio, et
quando aliquid transmutatur de parvo in magno est augmentatio.
. δὴ scilicet. magnitudinis et passionis. — Hoc om. C, quia a nihil
habet praeter scilicet ma. — Pro est enim motus, et etiam motus est Pab,
etenim motus est C. — Pro ut dicitur in III Physic., ut dicitur per eum
in tertio libro Physicorum. C.

s) assignat. — designat A. — Pro differentiam, rationem differen-
tiae C. — Et primo... transmutationis om. Ca; sed C, ut corrigat, om.
etiam differt.
^. t) Huius ratio. —- Huiusmodi ( Huius Pb) dicti ratio PCab.

ἢ) connaturalitas. — Nempe locati ad locum; qualitas PCab.

0) primus principalior. — primus et principalis motus. PCab.

0) fertur, idest movetur. — fertur. scilicet. PCab. — lbi variat lo-
cum, A om. locum.

x) sicut illud quod deducitur. — secundum illud quod deducitur A,
sicut illud quod extenditur P (hic et in versione); cf. finem num. —
Pro infusionem (diffusionem? ), A videtur habere concisionem. — Pro
quo quidem... manente, quo quid... manet Ca, sed ad corrigendum C
legit et partes; quo quidem ... manet ed. b. ,

X) manifestat quod dixerat per differentiam. — manifestat diffe-
rentiam PCab, sed cf. divisionem textus in num. praec.

p) sed tamen talis ... fit. — sed talis... sunt PCab. — Pro quod au-
getur semper extenduntur, quae semper augentur extenduntur PCab. --
Pro partes autem eius... in minorem locum, quod om. Ca, eius vero ...
in minorem Pb.

v) quod manifestum est. — manifestum esse PCab. — Pro et augmen-
tatur, et augetur PCab. -- Pro sed sic idest A, sed sicut Pab, sed
etiam C; cf. text, ubi P pro sic habet ex parte.

* Cap. vit, n. 2
sqq.; S. Th. lect.

xiv, n.

i sqq.

* Num. seq.

* vel om. rcab.

sam

n. I2.

IX, n. Il;
lect. xt,

304

DE GENERATIONE ET CORRUPTIONE LIB. I

LECTIO DUODECIMA

SUBIECTUM QUOD AUGETUR NON ESSE ALIQUID ACTU INCORPOREUM ET MAGNITUDINE CARENS,
OSTENDITUR RATIONE ACCEPTA EX PARTE MATERIAE, SEU SUBIECTI IPSIUS AUGMENTI,
PROUT AB IPSO PHILOSOPHO CONSIDERATUR

Περὶ δὲ ὅ ἐστιν ἡ μεταβολὴ ἡ τῆς αὐξήσεως καὶ ἡ τῆς
φθίσεως (περὶ μέγεθος δὲ δοχεῖ εἶναι τὸ αὐξάνεσθαι
καὶ φθίνειν) t

ποτέρως ὑποληπτέον; πότερον ix δυνάμει μὲν μεγέθους
χαὶ σώματος, ἐντελεχείᾳ δ᾽ ἀσωμάτου χαὶ aus
θους γίνεσθαι σῶμα καὶ μέγεθος, καὶ τούτου διχῶς
ἐνδεχομένου λέγειν; ποτέρως ἡ αὔξησις γίγνεται;
πότερον ἐκ χεχωρισμένης αὐτῆς καθ᾽’ αὑτὴν. τῆς
ὕλης, ἢ ἐνυπαρχούσης ἐν ἄλλῳ σώματι;

ἢ ἀδύνατον ἀμφοτέρως. Χωριστὴ μὲν ydp οὖσα ἢ οὐ-
δένα καθέξει τόπον, ἢ οἷον στιγμή τις ἢ κενὸν ἔσται
ἢ σῶμα οὐχ αἰσθητόν. Τούτων δὲ τὸ μὲν οὐχ ἐν-
δέχεται, τὸ δὲ ἀναγκαῖον ἔν τινι εἶναι ἀεὶ γάρ ποὺ
ἔσται τὸ γιγνόμενον ἐξ αὐτοῦ, ὥστε κἀκεῖνο, ἢ καθ᾽
αὑτὸ ἢ κατὸ συμβεβηκός.

᾿Αλλὰ μὴν εἴ Y! ἔν τινι ὑπάρξει, εἰ μὲν χεχωρισμένον
οὕτως ὥστε μιὴ ἐχείνου καθ᾽ αὐτὸ ἢ κατοὶ συμβεβη-
κός τι εἶναι, συμβήσεται πολλὰ καὶ ἀδύνατο. Λέγω
δ᾽ olov εἰ γίγνεται ἀὴρ ἐξ ὕδατος, οὐ τοῦ ὕδατος
ἔσται μεταβάλλοντος, ἀλλὰ διὰ τὸ ὥσπερ ἐν ἀγγείῳ
τῷ ὕδατι ἐνεῖναι τὴν ὕλην αὐτοῦ.

Amigos γὰρ οὐδὲν κωλύει ὕλας εἶναι, dome καὶ γίγνε-
σθαι ἐντελεχείᾳ.

Ἔτι δ᾽ οὐδ᾽ οὕτω φαίνεται γιγνόμενος ἀὴρ ἐξ ὕδατος,
οἷον ἐξιὼν ὑπομένοντος.

Βέλτιον τοίνυν ποιεῖν πᾶσιν ἀχώριστον τὴν ὕλην ὡς οὖσαν
τὴν αὐτὴν xal μίαν τῷ ἀριθμῷ, τῷ λόγῳ δὲ μὴ μίαν.

ΒΥΝΟΡΒΙ5. — 1. Argumentum et divisio textus. Cum ex prae-
missis sit manifestum quod motus augmenti et decrementi est
circa magnitudinem, remanet modo quaerendum qualiter fiat
augmentum. Et primo ex parte subiecti quod augetur. Circa
quod quaeritur utrum materia, quae est subiectum augmenti, sit
in potentia ad magnitudinem et corporeitatem; vel sit actu subie-
cta corporeitati et magnitudini. Dupliciter autem intelligi potest
quod materia sit actu existens sine corporeitate et magnitudine:
scilicet. vel ita quod secundum se separata existat, vel ita quod
sit in aliquo corpore, non tamen tanquam pars eius. - 2. Sub-
divisio textus. Solvitur quaestio ratione accepta ex parte mate-
riae. Et primo secundum quod materia ab ipso Philosopho con-
sideratur. a) Impossibile est materiam magnitudine carentem per
se separatam existere. Oportet enim in casu alterum. duorum
esse: aut quod materia nullum occupet locum; aut si occupat,
oportet quod detur vacuum, vel quod detur aliquod corpus non
sensibile. Impossibile est autem quod sit vacuum vel corpus non

ostquam Philosophus ostendit diffe-

* Circa quid autem est transmutatio augmentationis et de-
minutionis? Circa magnitudinem autem videtur esse
augeri et deminui.

Et qualiter suscipiendum : * utrum ex potentia quidem ma-
gnitudine et corpore, actu vero incorporeo et sine ma-
gnitudine, generari corpus et magnitudinem. Et cum
hoc dupliciter contingat dici, qualiter augmentatio fit:
utrum ex separata ipsa secundum se materia, an ex
existente in alio corpore.

Aut impossibile utrumque., Separata enim aut nullum pos-
sidebit locum, ut punctus aliquis; aut vacuum erit aut
corpus non sensibile. Horum autem hoc quidem non
contingit, hoc autem necesse in aliquo esse. Semper
enim alicubi erit quod generatur ex eo: quapropter et
illud, aut secundum se aut secundum accidens.

* Sed si in aliquo existit, si quidem separatum ita ut non
illius secundum se aut secundum accidens aliquid sit,
contingunt multa impossibilia. Dico autem, verbi gra-
tia, si generabitur aer ex aqua, non aqua erit transmu-
tata, sed propterea quod in aqua, ut in vase, inest ma-
teria eius.

Infinitas enim nihil prohibet materias esse. Quapropter et
generari actu. |

Amplius, neque sic videtur generari aer ex aqua, ut exiens
a manente. ^

* Melius ergo est facere omnibus inseparatam materiam
eandem et unam numero, ratione autem non unam. .

sensibile. Similiter, cum id quod generatur ex aliquo, sit in
eodem loco ubi fuit illud ex quo generatum est, impossibile est
quod materia, ex qua generantur corpora naturalia, non sit in
aliquo loco, vel per se vel per accidens: per se quidem si dicatur
materia esse aliquod corpus actu, per accidens si ponatur esse
ens in potentia. — 3. b) Multa impossibilia contingunt, si materia
separata a magnitudine ita sit in aliquo corpore, quod non sit
aliquid eius, nec per se nec per accidens, sed sit in eo sicut in
quodam vase. Nam 19, in aqua, puta, si praeter materiam propriam,
est etiam materia aeris, pari ratione potest esse alia et alia ma-
teria in infinitum. Sed ex qualibet materia potest aliquid actu ge-
nerari. Ergo ex una et eadam aqua poterunt infinita, non solum
in potentia, sed etiam in actu generari: quod est impossibile.
29 Videmus semper ex aliquo corrupto generari aliud, non autem
ex permanente: oportet autem quod sensibus apparet, accipere ut
principium in scientia naturali. - 4. Concluditur quod materia ita
inest omnibus, quod est in unoquoque actu subiecta magnitudini.

et quaerit circa quid sit transmutatio augmenti

* Seq.
τ πη 56

]

* Text. 27. |

* Text. 28.

* Text. 29.

-

et deminutionis. Et respondet quod motus aug-
menti et deminutionis videtur esse circa magni-
tudinem.

Secundo ibi: Ef qualiter etc., ostendit quid re-
stet * inquirendum. Et dicit quod accipiendum est

rentiam * augmenti a generatione et
Palteratione, hic incipit inquirere de
v U^ modo augmenti *. Et primo quantum
ad subiectum quod augetur; secundo quantum
2 ad id quo aliquid augetur *, ibi: Suscipiendum ita-

* differentias A.

* Cf. lect. praec.
n. 1.

* restat cai

"Let. xv. — que * etc. Circa primum duo facit: primo movet
quaestionem; secundo inquirit quaestionis verita-
tem, ibi: Aut impossibile * etc.

Circa primum duo facit. Primo proponit quid
ex praedictis sit manifestum circa augmentum:

de cetero qualiter fiat augmentum vel deminutio.
Et quantum ad subiectum augmenti, primo mo-
vet hanc quaestionem: utrum contingat quod per
augmentum generetur magnitudo et corpus, ex
eo quod est in potentia ad magnitudinem et cor-

«) id quo aliquid augetur, — id quod augetur A; secundo... augetur om. Cab.

seq.n.6. dutem talis *

CAP. V, LECT. XII

poreitatem (ita scilicet quod sit actu incorporeum
et sine magnitudine), vel non. Et subdividit pri-
mum membrum quaestionis. Dupliciter enim po-
test dici quod 511 aliqua materia actu existens
sine corporeitate ^ et magnitudine. Unde rationa-
biliter quaeritur, si talis materia sit subiectum
augmenti, qualiter ex ea 7 augmentatio fiat: utrum
scilicet ita quod ipsa materia sine corporeitate
et magnitudine existens, sit secundum seipsam
separata existens; aut ita quod sit in aliquo cor-
pore, non tamen pars eius (nam si esset pars
eius, esset subiecta * corporeitati et magnitudini
ipsius).

2. Deinde cum dicit: 4ut impossibile etc., de-
terminat quaestionem motam. Et primo ratione
accepta ex parte materiae vel subiecti; secundo
ratione FEQ A ex parte augmenti, ibi: Amplius
etc. Circa primum duo facit: primo
determinat praedictam quaestionem, ratione sum-
pta ex parte materiae, secundum quod ab ipso
consideratur; secundo secundum quod * conside-

. ratur a Platonicis , ibi: Sed neque puncia * etc.

Circa primum tria facit: primo excludit primum
membrum secundae divisionis, scilicet quod ma-
teria sine quantitate secundum se separata existat;
secundo excludit secundum membrum secundae
divisionis, scilicet quod materia sine magnitudine
existens sit in aliquo corpore; ibi: Sed si in aliquo
existit * etc.; tertio concludit propositum ὃ, ibi:
Melius ergo * etc.

Dicit ergo primo quod utrumque membrum
secundae divisionis est impossibile. Et primo hoc
ostendit quantum ad hoc, quod impossibile est
materiam sine magnitudine existentem per se se-
paratam existere. Quia si sit separata, oportet
alterum duorum esse. Quorum unum est quod
nullum possideat locum, sicut punctus, cuius non
est aliquis * locus, eo quod omnis locus aliquam
dimensionem habet. Aut oportet, si materia sine
quantitate existens * occupet aliquem locum, quod
sit aliquis locus vacuus (nam vacuum dicimus lo-
cum non repletum sensibili corpore): vel etiam
oportet quod sit quoddam corpus non sensibile
(nam vacuum dicebant nihil aliud esse * nisi cor-
pus non sensibile). Oportet enim dicere vacuum

. corpus *, propter dimensionem spatii: non sensibile

autem, propter vacuitatem. Horum autem duorum
alterum est impossibile, scilicet quod sit vacuum
vel corpus non sensibile. Similiter impossibile est
quod materia separata existens nullum possideat

305

locum. Materia enim est ex qua generantur corpora
sensibilia: hoc autem ex quo corpora sensibilia
generantur, necesse est in aliquo loco esse. Sem-
per enim videmus quod id quod generatur ex
eo *, est alicubi, idest in aliquo loco determinato:
ibidem autem est quod generatur ex aliquo, ubi
fuit id ex quo generatur. Ergo oportet illud ex

quo generatur aliquid, scilicet * materiam, esse *

alicubi, vel per se vel per accidens: per se qui-
dem secundum opinionem antiquorum philoso-
phorum, ponentium materiam corporum natu-
ralium esse aliquod corpus actu, puta ignem aut
aerem aut aquam; per accidens autem secundum
opinionem Platonis et suam, qui ponebat * ma-
teriam esse ens in potentia.

3. Deinde cum dicit: Sed si in aliquo existit etc.,
excludit secundum membrum, ostendens quod
materia separata a magnitudine non sit in aliquo.
Et primo proponit quod intendit: et dicit * quod,
si materia sine magnitudine existens ita sit in
aliquo corpore separata a substantia eius, quod
non sit aliquid eius per se vel per accidens, con-
tingunt multa impossibilia. Et manifestat hunc
modum ponendi: puta si ponamus quod, quando *
generatur aer ex aqua, non fiat hoc per transmu-
tationem aquae, ita scilicet quod materia aquae
amittat formam aquae et recipiat formam aeris,
sed sicut si materia aeris esset in aqua sicut in
vase.

Secundo ibi: Infinitas enim etc., ponit ratio-
nes deducentes ad inconveniens. Quarum prima
est quod, si in aqua, praeter materiam propriam,
est etiam materia aeris ", pari ratione potest etiam
esse in aqua alia, et sic in infinitum, praesertim
quia ex uno possibile est* infinita generari succes-
sive: et ita sequeretur quod nihil prohibeat esse
infinitas materias in aqua. Sed ex materia qua-
libet potest aliquid actu generari. Ergo sequeretur
quod infinita possint ? actu generari ex una et
eadem aqua; ita scilicet quod quidquid potest
generari in potentia, simul potest generari actu.

Secundam rationem ponit ibi: Amplius ne-
que etc. Et dicit quod non videmus aliquid sic
generari ex aliquo, puta aerem ex aqua, sicut quod
exit ' ex aliquo permanente, puta cum vinum exit
a dolio non transmutato: videmus enim quod
aliquid * generatur ex corrupto, sicut supra **
dictum est. Oportet autem id quod sensibiliter *
apparet, accipere ut principium in scientia na-
turali.

8) sine corporeitate. — sine corpore ita ed. a, quae lin. praec. om.
sit; sine corpore sit ita C; Pb transponunt sif post existens. — Pro
Unde, Unde et ^.

y) ex ea. — materia A. — Lin. seq. ita quod om. P5, quia ed. a legit
ex, quod. etiam C scripsit, sed postea correxit in et; pro sine, A videtur
habere sic sine.

ὃ) Circa primum tria facit ... propositum. — Circa primum duo
facit ; primo excludit primum membrum primae divisionis, scilicet quod
materia sine magnitudine existens sit in aliquo corpore (C in margine
addit: secundo quod non), ibi: Sed in aliquo existat; secundo concludit
propositum Cab; Circa primum tria facit; primo excludit primum
membrum primae divisionis, scilicet quod materia sine magnitudine
sit separata existens; secundo ibi: Sed si in aliquo existat, excludit
secundum membrum, scilicet quod materia separata a magnitudine non
sit in aliquo; tertio concludit propositum P.

Opp. D. Tuoxaz T. ΠῚ.

€) quod generatur ex eo. — quod generatur ex eo ex quo gene-
ratur Pab, quod generatur ex eo quod generatur C.

Ὁ quod, quando. — quod non ed. a, quod AC, sed sine quando stru-
ctura ruit. — Pro ifa scilicet... in aqua, ita scilicet quod materia aquae,
quae mutat formam aquae, non recipiat formam aeris, sed sicut de
materia aeris esset in aqua A.

Ἢ) materiam propriam, est etiam materia aeris. — materiam pro-
prium est etiam materiae aeris Ca; propriam om. Pb. — Pro in aqua
alia, quae est lectio ed. 5b, in aliqua alia PA, in aliqua tertia (aliqua
alia materia C) et iterum in alia Ca.

0) quod infinita possint. — quod possit A. — Post unam lin. pro
potest generari, generetur ^; quae lectio acceptari posset.

) sicut quod exit, — ut exiens C, quia ed. a om. sicut quod. —
Pro vinum exit a dolio, unum exit ab alio C, quia ed. a corrumpit
vinum in unum.

39

*

Nedpa PC

* grobabat ca.

* ostendit ca.

* possunt pb, est
om. ca.

* ; gn om. PC

a b.
** Lect. IX, n. 4.
* sensibile Pcab.

306 DE GENERATIONE ET CORRUPTIONE LIB. I

et eadem numero sit materia omnium, et differat * κ
solum ratione, sicut supra * dictum est. Et se- * Lect. ix, n. €.
cundum hoc non erit separata a magnitudine, sed

in unoquoque actu magnitudini subiecta.

4. Deinde cum dicit: Melius ergo etc., conclu-

dit veritatem: dicens quod melius est dicere quod

*sics,om.cab. materia ita * insit omnibus, quod non separetur
ab eis, tanquam nihil eorum existens; sed quod una

x) sit... differat. — sit pars omnium et differunt A; sit pars omnium | est separata ab eis quibus inest; neque etiam a conclusione, nempe quod
non discordat neque ab eis quae praecedunt, scilicet quod materia non | est in unoquoque actu magnitudini subiecta. Cf. fin. n. 1, et princip. n. 3.

CAP. V, LECT. XIII

307

LECTIO DECIMATERTIA

ITERUM EX PARTE MATERIAE, SECUNDUM QUOD IPSA CONSIDERATUR A PLATONICIS,
OSTENDITUR QUOD NIHIL QUOD CARET QUOCUMQUE MODO MAGNITUDINE, POTEST ESSE
SUBIECTUM AUGMENTI - IDIPSUM PROBATUR EX NATURA IPSIUS AUGMENTI

᾿Αλλὰ pev οὐδὲ στιγμὰς θετέον οὐδὲ γραμμὰς τὴν τοῦ,

σώματος ὕλην διοὸ τὰς αὐτὰς αἰτίας.
᾿Εχεῖνο δὲ οὐ ταῦτα ἔσχατα, ἡ ὕλη,
ἣν οὐδέποτ᾽ ἄνευ πάθους οἷόντε εἶναι οὐδ᾽ ἄνευ μορφῆς.

Γίγνεται μὲν οὖν ἁπλῶς ἕτερον ἐξ ἑτέρου, ὥσπερ καὶ
ἐν ἄλλοις διώρισται, καὶ ὑπό τινος δὲ ἐντελεχείᾳ
ὄντος, ἢ ὁμοιοειδοῦς ἢ ὁμογενοῦς, οἷον πῦρ ὑπὸ πυ-
ῥὸς ἢ ἄνθρωπος ὑπ᾽ ἀνθρώπου, ἢ ὑπ᾽ ἐντελεχείας-
σχληρὸν γὰρ οὐχ ὑπὸ σχληροῦ γίνεται.

᾿Επεὶ δ᾽ ἐστὶ καὶ οὐσίας ὕλη σωματικῆς) σώματος δ᾽
ἤδη τοιουδί (σῶμα γὰρ κοινὸν οὐδέν), ἡ αὐτὴ καὶ
μεγέθους καὶ πάθους ἐστί, τῷ μὲν λόγῳ χωριστή,
τόπῳ δ᾽ οὐ χωριστή, εἰ μὴ καὶ τὰ πάθη χωριστά.
Φανερὸν δὴ ἐκ τῶν διηπορημένων ὅτι οὐχ ἔστιν ἡ
αὔξησις μεταβολὴ ἐκ δυνάμει μεγέθους, ἐντελεχείᾳ
δὲ μηδὲν ἔχοντος μέγεθος" χωριστὸν dp ἂν εἴη τὸ
χενόν. τοῦτο ὅτι ἀδύνατον, εἴρηται ἐν ἑτέροις
πρότερον.

Ἔτι δ᾽ ἥ γε τοιαύτη μεταβολὴ οὐκ αὐξήσεως ἴδιος
ἀλλὰ γενέσεως: ἡ γὰρ αὔξησίς ἐστι τοῦ ἐνυπάρχον-
τὸς μεγέθους ἐπίδοσις, ἡ δὲ φθίσις μείωσις. Διὸ δὴ
ἔχειν τι δεῖ μέγεθος τὸ αὐξανόμενον. Ὥστ᾽ οὐχ ἐξ
ἀμεγέθους ὕλης δεῖ εἶναι τὴν αὔξησιν εἰς ἐντελέ-
p μεγέθους" γένεσις γὰρ ἂν εἴη σώματος μᾶλ-

ον.) οὐχ αὔξησις. :

ΒΥΝΟΡΒΙ5. — 1. Argumentum textus. Nihil mathematicorum
quocumque modo carens magnitudine, potest poni materia quae
sit subiectum augmenti. — Probatur primo ex dictis in praec. lect.
Nam sive puncta sive lineae ponantur subiectum magnitudinis ,
oportet haec omnia aut per se separatim existere, aut in aliquo
corpore esse: et sic sequentur eadem inconvenientia quae supra.—
2. idipsum ostenditur ex ipsa positione Platonicorum; qui pone-
bant mathematica esse substantiam corporum naturalium, ita

uod dimensiones essent materia corporum, termini autem dimen-
sionum, scilicet puncta et lineae, se haberent in ratione formae. —
3. Tertio ostenditur per hoc quod nihil mathematicorum potest
esse materia corporum naturalium. Nam iuxta Platonicos, ma-
thematica, sicut secundum intellectum, ita et secundum esse sunt
separata a formis naturalibus et a passionibus sensibilibus; sed
materia non potest ab huiusmodi formis et passionibus separari ;
ergo etc. — 4. Probatur prima pars minoris. Quod generatur, et
ex aliquo subiecto, seu materia, generatur, et per aliquod agens,
cum quo convenit vel in specie vel in genere, vel saltem analo-
gice, quatenus utrumque est actu existens. — Quotupliciter contin-
git quod effectus non assimilatur in forma agenti. -- Sicut autem

Sw upra * Philosophus ostendit quod non
UJ est possibile subiectum augmenti esse
᾿ς ὍΛ quod nullam habet quantitatem

"9 actu, sed in potentia tantum, sicut est
materia. Et quia quidam posuerunt materiam cor-
porum esse aliquid mathematicum *, ideo Philo-
sophus hic ostendit quod nihil tale quod caret
magnitudine, potest esse subiectum augmenti *.

Caret autem quantitate, in genere mathema-

&t
f
Wc

* Sed neque puncta ponendum neque lineas corporis esse
materiam, propter easdem causas.

Illud autem cuius haec sunt ultima, materia erat:

quam nunquam sine passione possibile est esse, neque
sine forma. :

* Seq. cap. v et
text. 29.

* Generatur quidem igitur simpliciter alterum ex altero, * Text. 3o.

quemadmodum et in aliis determinatum est: et ab ali-
quo autem actu ente aut homogeneos aut homoideos,
verbi gratia ignis ab igne, aut homo ab homine: aut
ab actu; durum enim a non duro generatur.

* Quoniam autem est materia et substantiae corporeae et * Text. 3r.

corporis iam talis (corpus enim commune nullum),
eadem passionis et magnitudinis est, ratione quidem
separata, loco autem non separata, nisi et passiones
sint separabiles. Manifestum autem est ex quaesitis quo-
niam augmentatio non est transmutatio ex potentia ma-
gnitudine, actu autem nullam habente magnitudinem.
Separatum enim esset ipsum commune: hoc autem
quoniam impossibile, dictum est in aliis prius.

Amplius autem, talis transmutatio non augmentationis est
propria, sed generationis. Augmentatio enim est existen-
tis magnitudinis additamentum, deminutio autem mi-
noramentum: ideo oportet habere aliquam magnitudi-
nem quod augetur. Quapropter non ex materia sine
magnitudine oportet augmentationem esse in actum ma-
gnitudinis: generatio enim utique erit magis corporis,
non augmentatio.

unumquodque generatur ab agente aliqualiter simili, ita corrum-
pitur a contrario. Quia ergo generatio est ex corruptis, necesse est
materiam ex qua aliquid generatur, et in quam aliquid corrum-
pitur, semper habere aliquam formam, per quam assimiletur vel
contrarietur generanti vel corrumpenti. -- 4. Probatur altera pars
minoris (n. 3). Materia non est nisi corporis determinati ad ali-
quam speciem et ad aliquod individuum. Omne autem tale corpus
necesse est habere aliquam passionem, vel consequentem formam
specificam, vel qualitercumque aliter. advenientem. Materia ergo
nequit esse separata a passionibus, nisi ponantur passiones separa-
biles a substantiis, quod est impossibile - Ex omnibus praemissis
manifestum est quod augmentum non est transmutatio ex aliquo
quod solum in potentia habeat magnitudinem. — 5. Quod et alia
ratione probatur (cf. lect. praeced. n. 2), ex ipsa nempe natura
augmenti. Nam transmutatio quae fit ex eo quod actu nullam
habet magnitudinem, non est proprie augmentum, sed generatio.
De ratione enim augmenti est, quod fiat additio ad praeexistentem
magnitudinem: transmutatio autem per quam materia quae est
sine magnitudine in actu, pervenit ad hoc quod habeat magni-
tudinem actu, non est corporis augmentatio, sed generatio.

ticorum, punctus quidem simpliciter, linea vero
secundum dimensionem latitudinis et profundi-
tatis, superficies autem secundum dimensionem
profunditatis: corpus autem habet ^ magnitudi-
nem secundum omnem dimensionem; unde est

perfecta magnitudo, ut dicitur in I de Caelo *. ᾿ c».

à

1, δὲ 3;
lect. i1,

Ostendit ergo quod nihil talium quod quocumque α- 8.

modo caret magnitudine, potest poni materia quae
sit subiectum augmenti, tripliciter. - Primo quidem

à) aliquid mathematicum. — quid mathematicum Pab, mathemati-
cam C. — Pro tale quod caret, quod caret Pab, carens C.

B) corpus autem habet. — corruptio vero secundum quod habet A
absurde.

n.
* quid 4.

* Lect. praeced.
n. 2 sq.

* hoc vb.

*consequenter Pc
a b.

"ἃ add. 4.

Num. seq.
*
0
* Cap. vir, n. 2

sqq.; S. Th. lect.
xil, n. 4 Sqq.

308

propter rationes praemissas. Unde dicit quod ne-
que ponendum est puncta, quae carent omnino
magnitudine, esse corporis materiam, quae sci-
licet sit? subiectum augmenti; neque etiam lineas,
quae secundum aliquid * carent magnitudine. Et
hoc propter easdem causas, idest propter rationes
superius * assignatas: quia necesse esset ὃ puncta
et lineas separatim per se existere, aut in aliquo
corpore esse; et sic sequerentur eadem quae prius.

2. Secundo ibi *: Zllud autem etc., improbat
hoc per ipsam positionem Platonicorum, qui po-
nebant quod mathematica erant substantia cor-
porum naturalium. Et quia puncta et lineae sunt
termini dimensionum, sicut forma est terminus
materiae, ponebant quod illud quod per huiusmodi
terminatur, esset materia corporum: ipsi autem
termini magis se habent in ratione formae. Et
hoc est quod dicit, quod 7//ud, scilicet dimensio
vel magnitudo, cuius Aaec *, scilicet puncta et
lineae, sunt ultima, erat materia secundum Pla-
tonicos.

3. Tertio ibi: quam nunquam etc., ostendit
communiter * quod nihil horum potest esse mate-
ria corporum. Quia scilicet, secundum eos, ma-
thematica sunt separata a formis naturalibus et *
passionibus sensibilibus, sicut secundum intelle-
ctum, ita et secundum esse; sed materia non
potest separari a formis naturalibus et passionibus
sensibilibus *; ergo impossibile est quod aliquid
mathematicorum sit materia corporum naturalium.

Primo ergo proponit medium " suae rationis,
dicens: quam, scilicet materiam, neque possibile
est esse sine passione, idest passibili qualitate,
neque sine forma, vel morphe, quod idem est:
sine quibus tamen, secundum Platonicos, sunt
mathematica.

4. Secundo ibi: Generatur quidem etc., probat
quod süpposuerat: et primo quod materia non
possit esse sine forma; secundo quod non possit
esse sine passione, ibi: Quoniam autem est * etc. —
Dicit ergo primo quod, sicut etiam in aliis libris ^
determinatum est, puta in I Physic. *, simpliciter
generatur alterum ex altero. Fit enim unumquod-
que ex subiecto, quod est materia. Oportet etiam
quod id quod generatur, generetur * ab aliquo

DE GENERATIONE ET CORRUPTIONE LIB. I .

agente ente in actu aut Lomogeneos, idest quod
sit saltem unius generis, aut /omoideos, idest quod
sit unius formae vel speciei (et exemplificat
quod ignis generatur ab igne sicut ab agente
unius speciei, et sicut homo generatur ab ho-
mine): aut oportet quod saltem ab aliquo actu
existente, sive ab actione alicuius actu existentis *,
aliquid generetur, etiam si generans non sit simile
generato in genere seu specie, sicut durum ge-
neratur a non duro, puta cum lac induratur per

ignem *.
Contingit autem. quod aliquod factum non as-.

similatur in forma agenti, uno quidem modo,
quia illud factum non primo et per se respondet
facienti, sed per accidens, sive per posterius. Per
accidens quidem, sicut musicus sanat, non in-
quantum est musicus, sed inquantum est me-
dicus: sanitatis enim similitudo ? non est in mu-

sico inquantum est * musicus, sed inquantum

est medicus, qui per formam sanitatis quam habet
in anima, facit sanitatem in corpore. Per poste-
rius autem, sicut cum qualitas effecta est effe-
ctus consequens aliquam primarum qualitatum;
sicut sanitas causatur ex aliqua medicina calida,
per calorem quem facit in corpore, quamvis in

ipsa medicina non sit forma sanitatis. - Secundo,

per hoc quod agens agit instrumentaliter. Instru-
mentum enim non agit in * virtute propriae for-
mae, sed inquantum movetur a principali agente,
quod per suam formam agit. Unde effectus as-
similatur in forma, non quidem instrumento, sed
principali agenti; sicut domus quae fit in materia,
assimilatur ^ domui quae est in mente aedifican-
tis, non autem securi aut asciae; et homo gene-
ratus assimilatur in specie patri generanti, non
autem semini. -- Tertio, quando materia patientis *
non est proportionata ad recipiendum formam
agentis, propter illius excellentiam, sed recipit

aliquid minus; sicut patet * in animalibus quae

generantur sine semine ex virtute solis. Et inde
est etiam * quod effectus non assimilatur in specie
agenti remoto, sed propinquo; ut homo homini,
non autem soli, quamvis homo generet hominem
et sol, ut dicitur in II Physic. *

Sicut autem unumquodque generatur ab agente

y) quae scilicet sit. — quae scilicet sint PCab, referendo ad puncta.

ὃ) necesse esset. — necesse est PCab. — Pro puncta et lineas, pun-
ctos aut lineas A. — Pro eadem quae prius, eadem quae superius secuta
sunt PCab.

t) Secundo ibi. — Deinde cum dicit, et infra pro Tertio ibi, Secundo
ibi PCab. Lectione praeced. n. 2, in divisione textus, s. Th. dicit quod
Aristoteles probat propositum dupliciter, nempe et ex parte materiae,
seu subiecti augmenti, et ratione accepta ex natura ipsius augmenti.
Manifestum est autem quod hoc secundum fit in ultimo numero prae-
sentis lectionis, Prima autem pars in duas dividitur, secundum quod
materia accipitur vel iuxta opinionem ipsius Aristotelis, vel iuxta opi-
nionem Platonicorum. Primum membrum huius subdivisionis absolvitur
in praeced. lectione: alterum in quinque prioribus numeris huius ΧΠῚ
lectionis, Cum ergo in primo num. praesentis lectionis dicatur quod,
considerata etiam materia secundum opinionem Platonicorum, tripliciter
ostenditur quod nihil carens quocumque modo magnitudine potest esse
subiectum augmenti, patet primam probationem contineri in ipso num.
primo, secundam in secundo, tertiam vero in ceteris numeris usque
ad num. 6 exclusive. Ideo existimamus legendum esse Secundo ibi ..
Tertio ibi, Secus enim, ad habendas tres probationes, alterum mem-
brum primae divisionis (lect. praec. n. 2) oporteret includi in subdivi-
sione primi membri, quod est omnino inconveniens: divisio enim fieri
debet per membra quae se invicem excludunt. — Pro positionem, ratio-

nem A; pro mathematica, corpora mathematica Ca; pro substantia,
subiecta Pb, incertum A.

«Ὁ sicut. secundum | intellectum ... sensibilibus. - Hoc homoteleuton
om. À; pro ita et, et ita et Pab, — Pro quod aliquid mathematicorum
sit, aliquid mathematicorum esse PCab.

ἢ) Primo ergo proponit medium. — Hoc om. Ca, sed C, ut corrigat,
om. etiam suae rationis dicens. — Pro quam scilicet materiam, quia
materia edd. ab, quod materiam P , quia materiam C; passione idest
om. PCab; vel morphe quod idem est om. P, quia ed. a pro morphe

corrupte legit materia (mophea A, morphea Cb; in versione pro forma,

morphea cod. Vat. 2071).

) Dicit ergo... libris. — Dicit ergo quod sicut in aliis libro (alio
libro Pb, aliis li. C) PCab. ;

0) generetur. — quod generetur A, omittunt Cab. — ente in omittunt
PC, quia a b corrupte enim. — Post secundum quod sit, A repetit
saltem.

x) quod saltem ... existentis. — quod saltem ab aliquo actu exi-
stentis A.

X) sanitatis enim similitudo. — enim om. ed. a, autem PAb; ante
similitudo, effectivae addit A, et infra pro qualitas effecta legit qualitas
effectiva.

u) assimilatur, - Hoc om. PCab. — Pro aedificantis, aedificatoris,
et pro generatus, generaliter A.

* ab igne A.

λ

* est om. pcab.

ἢ in om. cab.

CAP. V, LECT. XIII 3o9

aliqualiter simili secundum formam, ita corrumpi-
tur aliquid a contrario. Et quia generatur aliquid

*Lect. x, n. 4. ex corrupto, sicut supra * dictum est, necesse est

materiam ex qua aliquid generatur, et in quam
aliquid corrumpitur, semper habere aliquam for-
mam, per quam assimiletur vel contrarietur ge-
neranti vel corrumpenti.

5. Deinde cum dicit: Quoniam autem est etc.,
ostendit quod materia non sit sine passione. Non
enim materia est nisi substantiae corporeae: sub-
stantiae enim incorporeae immateriales sunt. Unde
sequitur quod omnis materia sit /a/is corporis,
scilicet individualis *: non enim potest esse aliquod
corpus commune, quod non sit determinatum ad
aliquam speciem et ad aliquod individuum. Omne
autem tale corpus necesse est habere aliquam

passionem, vel consequentem formam specificam,
qualis est propria passio, vel qualitercumque aliter

*indivisibiliaca. advenientem, sicut sunt accidentia individualia *.

Ergo necesse est quod eadem materia quae est
subiectum magnitudinis, sit etiam subiectum pas-
sionis: ita quidem quod materia quae est subie-
ctum magnitudinis, sit ratione separata a passione
(sicut est alia ratio hominis et albi 5), /oco autem,
idest subiecto, non separantur: nisi quis dicat
quod passiones sunt separabiles a substantiis,
quod est impossibile.

. Et quia Philosophus videbatur digressionem *
quandam a proposito fecisse, colligit propositum

ex omnibus praemissis, dicens manifestum esse
ex omnibus quae inquisita sunt, quod augmen-
tum * non est transmutatio ex aliquo quod sit in
potentia ad magnitudinem, ita quod actu nullam
habeat magnitudinem. Sequeretur enim quod com-
mune subiectum, scilicet materia prima, esset se-
paratum * per se existens absque omni forma:
quod et nunc ostensum est esse impossibile, et

"etiam prius in aliis libris, puta in I Physic. *

6. Deinde cum dicit: Amplius autem talis etc.,
ostendit propositum ratione sumpta ex parte aug-
menti *, Et dicit quod talis transmutatio, quae scili-
cet fieret ex eo quod esset solum in potentia ad
magnitudinem, non proprie pertineret ad augmen-
tum, sed magis ad generationem *. Quia de ratione

augmenti est, quod fiat additio ad praeexistentem ,

magnitudinem: dicitur enim aliquid augeri, ex eo
quod fit maius; quod non esset * nisi aliquid prius
esset magnum. Et per oppositum, de ratione de-
minutionis est, quod fiat quaedam minoratio ma-

gnitudinis praeexistentis. Unde patet quod oportet.

id quod augetur, habere aliquam magnitudinem.
Et sic oportet quod augmentatio fiat, non quidem
ita * quod materia quae erat sine magnitudine
in actu, perveniat ad hoc quod habeat magnitu-
dinem in actu: hoc enim non esset augmentatio
corporis, sed generatio, ad cuius rationem per-
tinet * quod fiat aliquid in actu, quod prius fuit
in potentia.

v) talis corporis, scilicet individualis. — tales ed. a, talis C, ta-
lis corporis Pb; sed explicatio scilicet individualis non est super-
yacua.

E) Ergo necesse est... et albi. — Ergo necesse est quod eadem ma-
teria quae est subiectum magnitudinis et se (et se om. C) ratione se-
parata a passione sicut est anima ratio (ratione C) hominis et albi
Ca; A pro sit etiam subiectum, sicut et subiectum, et pro sit ratione,

cum ratione. — Sequenti linea pro idest subiecto, idest substantia
PCab.
o) videbatur digressionem. — videbat disgregationem Ca. — Pro
manifestum esse ex omnibus, manifestum esse potest omnibus ed. a et,
addito per ea, C; per super ras.

x) ad cuius rationem pertinet — cuius rationis est Pab, de cuius
ratione est C.

* augmentatio
Ασα.

* separatim A.

* Vid. cap. vir;
S.Th.lect. xii sq.

* Cf. lect. praec.
n. 2.
* magnitudinem

ca.

* est A, etita mox.

* ita om. Pcab.

310

DE GENERATIONE ET CORRUPTIONE LIB. I

LECTIO DECIMAQUARTA

DUBITATIO CIRCA NATURAM EIUS QUO ALIQUID AUGETUR -
SOLVITUR ALIA QUAESTIO INTERPOSITA, UTRUM NEMPE AUGEATUR SOLUM ID CUI APPONITUR,
VEL ETIAM ILLUD QUOD APPONITUR

Ληπτέον δὴ μᾶλλον olov ἁπτομένους τῆς ζητήσεως ἐξ
ἀρχῆς, ποίου τινὸς ὄντος τοῦ αὐξάνεσθαι ἢ τοῦ
φθίνειν τὰ αἴτια ζητοῦμεν.

Φαίνεται δὴ τοῦ αὐξανομένου ὁτιοῦν μέρος ηὐξῆσθαι.
ὁμοίως δὲ καὶ ἐν τῷ φθίνειν ἔλαττον γεγονέναι, ἔτι
δὲ προσιόντος τινὸς αὐξάνεσθαι καὶ ἀπιόντος φθίνειν.

᾿Αναγκαῖον δὴ ἢ ἀσωμάτῳ αὐξάνεσθαι ἢ σώματι. Εἰ
μὲν οὖν ἀσωμάτῳ, ἔσται χωριστὸν τὸ κενόν’ ἀδύ-
νᾶατον δὲ μεγέθους ὕλην εἶναι ὡριστήν; ὥσπερ εἴρη-
ται πρότερον" εἰ δὲ σώματι; δύο ἐν τῷ αὐτῷ σώ-
ματα τόπῳ ἔσται, τό τε αὐξόμενον καὶ τὸ αὖξον"
ἔστι δὲ καὶ τοῦτο ἀδύνατον.
᾿Αλλὰ μὴν οὐδ᾽ οὕτως ἐνδέχεται λέγειν γίνεσθαι τὴν
αὔξησιν καὶ τὴν φθίσιν, ὥσπερ ὅταν ἐξ ὕδατος ἀήρ᾽
τότε γὰρ μείζων ὁ ὄγκος γέγονεν: οὐ γὰρ αὔξησις
τοῦτο ἀλλὰ γένεσις μὲν τοῦ εἰς ὃ μετέβαλεν ἔσται;
ορὰ δὲ τοῦ ἐναντίου: αὔξησις δὲ οὐδετέρου, ἀλλ᾽
ἢ οὐδενὸς ἢ εἴ τι κοινὸν ἀμφοῖν ὑπάρχει, τῷ γινο-
ἐν - ;
μένῳ χαὶ τῷ φθαρέντι, olov εἰ σῶμα. Τὸ ὃ ὕδωρ
οὐχ ηὔξεται οὐδ᾽ ὁ ἀήρ, ἀλλὰ τὸ μὲν ἀπόλωλε τὸ
δὲ γέγονεν" τὸ σῶμα δέ, εἴπερ, ηὔξηται. ᾿Αλλὰ καὶ
τοῦτ᾽ ἀδύνατον. Δεῖ γὰρ σώζειν τῷ λόγῳ τὰ ὑπάρ-
χοντα τῷ αὐξανομένῳ καὶ φθίνοντι. Ταῦτα δὲ τρία
ἐστίν, ὧν ἕν μέν ἐστι τὸ ὁτιοῦν μέρος μεῖζον γίγνε-
σθαι τοῦ αὐξανομένου μεγέθους. οἷον εἰ σὼρξ τῆς
σαρκός; καὶ προσιόντος τινός, καὶ τρίτον σωζομένου
τοῦ αὐξανομένου καὶ ὑπομένοντος" ἐν μὲν γὰρ τῷ
(γνεσθαί τι ἁπλῶς ἢ φθείρεσθαι οὐχ ὑπομένει, ἐν
f; τῷ ἀλλοιοῦσθαι ἢ αὐξάνεσθαι ἢ φθίνειν ὑπομένει
τὸ αὐτὸ τὸ αὐξανόμενον ἢ ἀλλοιούμενον" ἀλλ᾽ ἔνθα
ἐν τὸ πάθος ἔνθα δὲ τὸ μέγεθος τὸ αὐτὸ οὐ μένει.
Εἰ δὴ ἔσται ἡ εἰρημένη αὔξησις, ἐνδέχοιτ᾽ ἂν μη-
δενός γε προσιόντος μηδὲ ὑπομένοντος αὐξάνεσθαι
χαὶ μηδενὸς ἀπιόντος φθίνειν xal μὴ ὑπομένειν τὸ
αὐξανόμενον. ᾿Αλλὰ δεῖ τοῦτο σώζειν: ὑπόκειται
γὰρ ἡ αὔξησις τοιοῦτον. :
᾿Απορήσειε δ᾽ ἄν τις καὶ τί ἐστι τὸ αὐξανόμενον, mó-
τερον, ᾧ προστίθεταί ct, olov εἰ τὴν χνήμην αὐξάνει,
αὕτη μείζων, ᾧ δὲ αὐξάνει, ἡ τροφή, οὔ. Διὰ τί δὴ
οὖν ἄμφω ηὔξηται; μεῖζον γὰρ καὶ δ᾽ καὶ ᾧ, ὥσπερ
ὅταν μίξῃς οἶνον ὕδατι" ὁμοίως γὰρ πλεῖον ἑκά-
τερον.

Ἢ ὅτι τοῦ μὲν μένει ἡ οὐσία, τοῦ δ᾽ οὔ, οἷον τῆς τρο-
φῆς; ἐπεὶ καὶ ἐνταῦθα τὸ ἐπιχρατοῦν λέγεται ἐν τῇ
μίξει, olov ὅτι οἶνος" ποιεῖ γὰρ τὸ τοῦ οἴνου ἔργον
ἀλλ᾽ οὐ τὸ τοῦ ὕδατος τὸ σύνολον μῖγμα. Ὁμοίως
δὲ καὶ ἐπ᾽ ἀλλοιώσεως; εἰ μένει σὰρξ οὖσα καὶ τὸ
τί ἐστι, πάθος δέ τι ὑπάρχει τῶν καθ’ αὐτό, ὃ πρό-
τερον οὐχ ὑπῆρ ὃν; ἠλλοίωται τοῦτο’ ᾧ δ᾽ ἠλλοίω-
ται, ὁτὲ μὲν οὐδὲν πέπονθεν, ὁτὲ δὲ κἀκεῖνο. ᾿Αλλὰ
τὸ ἀλλοιοῦν καὶ ἡ ἀρχὴ τῆς κινήσεως ἐν τῷ αὐξανο-
μένῳ καὶ τῷ ἀλλοιουμένῳ" ἐν τούτοις γὰρ τὸ κινοῦν;
ἐπεὶ καὶ τὸ εἰσελθὸν γένοιτ᾽ ἄν ποτε μεῖζον, καὶ
τὸ ἀπολαῦσαν αὐτοῦ σῶμα, οἷον εἰ εἰσελθὸν γένοιτο
πνεῦμα. ᾿Αλλ᾽ ἔφθαρταί γε τοῦτο παθόν, καὶ τὸ
χινοῦν οὐκ ἐν τούτῳ.

SvNoPsrs — 1, Argumentum textus. Ad manifestandam natu-
ram augmenti et deminutionis, praecipue investigandum est quale
sit illud quo aliquid augetur vel deminuitur. — Textus divisio. —

* Suscipiendum itaque magis, quasi tangentes quaestionem
a principio, quali aliquo ente augmentari et deminui
causas quaeramus.

Videtur itaque eius quod augetur quaecumque pars aucta
esse, similiter autem et in deminutione minor esse ge-
nerata: amplius autem, adveniente aliquo augmentari,
et recedente deminui.

Necesse autem augmentari aut incorporeo aut corporeo. Si
quidem igitur incorporeo, erit separatum quod commune:
impossibile est autem materiam a magnitudine esse se-
paratam, quemadmodum dictum est prius. Si autem
corporeo, duo in eodem loco corpora erunt, et quod
augetur et quod auget: est autem et hoc impossibile.

* Sed nec sic contingit fieri ac generari dicere augmentatio-
nem et deminutionem, ut quando ex aqua aer: tunc
enim maior moles generata est. Non enim augmentatio
haec, sed generatio quidem eius in quod transmutatur
erit, corruptio autem contrarii: augmentatio autem neu-
trius, sed aut nullius, aut, si aliquid commune ambo-
rum existit, eius quod generatur et eius quod corrum-
pitur, verbi gratia si corpus. Aqua autem non aucta
est neque aer, sed hoc quidem deperjit, hoc autem
generatum est: corpus autem, si quid auctum est. Sed
et hoc impossibile. Oportet enim salvare ratione exi-
stentia eius quod augetur et deminuitur. Haec autem
tria sunt. Quorum unum est, quamcumque partem
maiorem esse eius quod augetur magnitudinis, verbi
gratia si caro, carnis; et adveniente aliquo ; et tertium,
ut salvetur et permaneat id quod augetur. Cum enim
generatur aliquid simpliciter aut corrumpitur, non ma-
net: quod autem alteratur aut augetur aut minuitur,
manet idem, sed tamen hic quidem passio, hic autem
magnitudo non manet eadem. Si itaque erit praedicta
augmentatio, continget nullo adveniente augeri, et nullo
recedente deminui, et non manere quod augetur. Sed
oportet hoc salvare: subiecta enim est augmentatio talis,

* Quaeret autem aliquis et quid est quod augetur, utrum
cui apponitur aliquid, aut quod apponitur. Verbi gra-
tia, si crus quod augetur, hoc fit maius, quod autem
auget, cibus, non? Quare igitur non ambo aucta sunt ?
Maius enim quod apponitur et cui, quemadmodum et
quando misces vinum aquae: similiter enim maius
utrumque.

Aut quoniam huius quidem manet substantia, huius autem
non, verbi gratia, cibi: quoniam et hic dominans dicitur
in mixtione, ut quoniam vinum, facit enim vini opus,
sed non aquae, universa mixtura. Similiter et in alte-
ratione, si manet caro ens et quod quid est, passio
autem aliqua inest eorum quae secundum se acciden-
tium, quae prius non inerat, alteratum est hoc. Quo
autem alteratum est, hoc quandoque quidem nihil pas-
sum est, neque alterata est substantia: quandoque autem
et illud. Sed alterans et principium motus in eo quod
augmentatur et alteratur. In his enim est movens: quo-
niam et ingrediens generaretur utique magis, et accipiens
illud corpus, verbi gratia, si ingrediens fiat utique spi-
ritus, Sed corrumpitur hoc patiens, et movens non est
in hoc.

2. Duae suppositiones. a) Eius quod per se et simpliciter augetur
vel deminuitur, quaelibet pars videtur fieri maior vel minor. b) Omne
quod augetur vel minuitur, augetur vel minuitur adveniente vel

* Seq. . v.
Text! ὅν

* Text. 33.

* "Text. 34-

CAP. V, LECT. XIV

recedente aliquo quod est actu quantum. - 3. Ex his emergit
dubitatio. Nam iuxta praemissas suppositiones, oportet cuilibet
parti eius quod augetur, aliquid addi. Hoc autem quod additur,
aut est corporeum aut incorporeum. Sed si ponatur esse incor-
poreum, sequitur quod materia prima sit separata ab omni quan-
titate corporali, quod est impossibile. Ulterius, si esset incorpo-
reum, non posset facere maius secundum quantitatem. Si autem
dicatur esse corporeum, sequitur aliud impossibile, nempe quod
duo corpora sint simul in eodem loco. Ad utramque ergo partem
sequitur inconveniens. — 4. Obviatio contra hanc difficultatem.
Augmentum fieri potest nullo alio apposito, sicut videtur con-

' tingere quando ex aqua generatur aer. -- Solutio. Transmutatio

8

E S Fh eel 5a. 2.

Y

aquae in aerem non est augmentum neque aeris neque aquae,
neque ullius alterius quod videatur esse commune aquae et aeri,
nempe corporis: sed talis mutatio est corruptio aquae et ge-
neratio aeris. Oportet enim in omni eo quod augetur, salvari
ea quae sunt de ratione augmenti: quorum duo supra (n. 2)
posita sunt, tertium est quod illud quod augetur permaneat idem
numero in suo esse. Si autem transmutatio qua ex aqua fit
aer, esset augmentatio, sequeretur et quod aliquid augetur nullo

zw ostquam Philosophus determinavit de
ὯΝ Saugmento ex parte eius quod auge-
ftur, hic inquirit de eo quo aliquid
ACA, augetur *. Et primo proponit de quo
est intentio. Et dicit quod, cum de ratione aug-
menti sit quod sit additamentum magnitudinis,
hoc magis videtur esse suscipiendum ad praesen-
tem considerationem, sicut difficilius, quasi ali-
quod principium quaestionis facientes, quale sit
id quo aliquid augetur vel deminuitur; ut sic
augmenti et deminutionis causas convenientes in-
quiramus.

Secundo ibi: Videtur itaque eius etc., exequi-

. tur propositum. Et primo proponit dubitationem *

principaliter intentam; secundo inquirendo inter-
ponit aliam quaestionem, ibi: Quaeret autem ali-
quis * etc.; tertio solvit quaestionem principalem,
ibi: Quoniam autem de his quaesitum est * etc.
Circa primum tria facit: primo proponit duas
suppositiones; secundo movet dubitationem, ibi:
Necesse autem augmentari * etc.; tertio excludit
quandam obviationem, ibi: Sed nec sic contin-
git * etc.

2. Prima ergo suppositio, quam primo propo-
nit, est haec: scilicet quod eius quod augetur,
quaelibet pars videtur esse augmentata; et simi-
liter de deminutione, quaelibet pars eius quod
deminuitur, videtur esse facta minor 7. Cuius ratio
apparet ex eo quod dicitur in V Physic. * Illud
enim cuius aliqua pars movetur, dicitur moveri
secundum partem, et non simpliciter *; sicut homo
dicitur vulnerari secundum partem, cuius manus
est vulnerata. Ad hoc ergo quod aliquid per se
et simpliciter moveatur, requiritur quod quaelibet

311

adveniente, et quod id quod augetur non manet, quia neque
aqua manet neque corpus: nihil enim actu ens et idem numero
secundum substantiam, est commune ei quod corrumpitur et ei
quod generatur. — 5. Instantia. Sicut fit aliquid magis album non
superaddito alio albo, sed per intensionem albedinis praeexi-
stentis, ita absque additione alicuius corporis potest aliquid fieri
maius, per hoc quod materia quae prius erat sub parvis di-

mensionibus, maiores dimensiones suscipit, quemadmodum ma- ὁ

nifeste apparet in condensatione et rarefactione aeris. — Solutio.
Talis transmutatio non est proprie augmentum, sed alteratio :
fit enim secundum transmutationem passibilium qualitatum, va-
riatio autem quantitatis se habet ex consequenti. — 6. Quaestio
interposita. Quid sit illud quod augetur? Utrum scilicet illud so-
lum cui aliquid apponitur, non autem quod apponitur: vel potius
augetur utrumque? -- 7. Solutio. Quia oportet quod augetur ma-
nere secundum substantiam, ideo augetur id cui aliquid appo-
nitur, non autem illud quod apponitur. Simile aliquid contingit
in mixtione et alteratione. - In motu augmenti virtus alterans,
quae est principinm motus, non est in eo quod additur, sed in
eo cui additur.

pars eius moveatur. Quod quidem etiam in aug-
mento, et in omnibus aliis * motibus, observari
oportet.

Secunda suppositio est, quod omne quod au-
getur, augetur adveniente aliquo: et similiter de-
minuitur aliquo recedente ?. Cuius ratio est, quia
oportet aliquid in actum reduci per id quod est
actu: unde illud quod est in potentia ad maiorem
quantitatem, reducitur in actum illius quantitatis
per aliquid quod habet actu quantitatem illam;
et hoc est quod adiicitur * ei quod augetur.

3. Deinde cum dicitur: Necesse autem augmen-
lari etc., proponit dubitationem *, quae sequitur
ex duabus praemissis suppositionibus. Si enim
eius quod augetur oportet quamlibet partem au-
geri, et omne augmentum fit per alicuius addi-
tionem, consequens est quod cuilibet parti eius
quod augetur, oporteat aliquid addi. Necesse est
ergo * illud quod additur, quo dicitur aliquid
augeri aut esse incorporeum aut corporeum. Et
si dicitur quod sit incorporeum, sequitur quod
commune omnium generabilium et corruptibi-
lium, scilicet materia prima, sit separatum ab
omni quantitate corporali *. Sed sicut supra *
ostensum est, impossibile est quod materia sit se-
parata a magnitudine: unde patet quod illud quo
aliquid augetur, non potest esse incorporeum *.
Et iterum, si esset incorporeum, non esset quan-
tum in actu: unde sui, appositione non faceret "
maius secundum quantitatem. - Si autem dicatur
illud quo addito aliquid augetur, esse corporeum,
sequeretur duo corpora simul esse in eodem loco,
scilicet corpus quod augetur, et corpus additum
quod auget?. Non enim potest dici quod seorsum

a) dubitationem. — divisionem codd. et edd., sed de nulla divisione
hic sermo est; e contrario ex contextu huius lectionis et ex principio
sequentis patet hic sermonem fieri de aliqua dubitatione; pro corruptione
cf. not. c. — inquirendo om. PCab.

B) quam primo proponit... facta minor. - quam primo supponit
est haec, scilicet quod eius quod augetur quaelibet pars est augmen-
tata; et sic in deminutione quaelibet pars quae deminuitur videtur
esse minor A.

Y) simpliciter. — principaliter A, et ita post duas lineas. — Pro vul-
nerari secundum partem cuius manus est vulnerata, vulnerari cuius
pars manus (cuius manus in parte C, pars om. Pb) vulnerata est PCab.

9) augetur adveniente... recedente. — augmentatur aliquo adveniente
extrinseco (extrinsecus adveniente C), et similiter deminuitur aliquid
aliquo recedente PCab; sed. si extrinseco requiritur, non liquet quare
post recedente non requiratur intrinseco, — Pro quia oportet; oportet

enim A. — Pro unde illud, unde si Ca, quod Pb corrigunt in unde se-
cundum hoc id.

s) dubitationem. — divisionem Cab. — Pro suppositionibus, quod om.
A, divisionibus PCab; sed duo praemissa non erant divisiones. — Ante
Si enim, A praemittit Dubitatio est haec; item om. quamlibet ... oporteat.

Ὦ aut esse incorporeum ... corporali. — aut esse corporeum aut in-
corporeum separatum ab omni quantitate corporali Pab, incorporeum
aut corporeum C; sed. omisso Et si dicitur... materia prima, inexpli-
cata manent verba textus ἔσται χωριστὸν τὸ χενόν (vel χοινόν, quam 16-
ctionem, commemoratam ἃ Philopono, habent ed. Tauchn. et corrector
cod. Bk. F, et.cui correspondet nostra versio). A pro commune legit
secundum commune, et pro materia prima, materia prima secunda.

Ἢ) sui appositione non faceret, — in sua appositione non fieret A.

9) corpus additum quod auget. — corpus quod additum auget A,
quod om. ab.

* aliis om. 4.

* additur 4.

* quod add. Pcab.

t

* Lect. xir, n. 2.

* separatum add.
A.

* sicut 4.

* etiam om. 4.

* obiectionem Pc
ab; cf, fin. n. r.

* est om. AC.

* commune om.
ca.

* Ibid.

312

collocetur corpus quod augetur et corpus quod
auget: quia oportet additamentum fieri cuilibet
parti eius quod augetur, quod * ex supra dictis
suppositionibus sequitur. Et hoc etiam * est im-
possibile, scilicet quod duo corpora sint simul in

"eodem loco: et sic sequitur inconveniens ad

utramque partem quaestionis.

4. Deinde cum dicit: Sed nec sic contingit etc.,
excludit quandam obviationem *. Posset enim
aliquis dicere quod augmentum fit nullo alio ap-
posito; sicut quando ex aqua generatur aer, vi-
detur esse quoddam augmentum, quia fit maior
quantitas.

Sed per hunc modum non contingit fieri aug-
mentum seu deminutio. Talis enim transmutatio
non est augmentum, sed est * generatio eius in
quod transmutatur, scilicet aeris, et corruptio eius
quod transmutatur, scilicet aquae, quae contra-
riatur aeri, scilicet * contrarietate frigidi et calidi :
non autem potest dici augmentatio neque aeris
neque aquae. Sed nec ullius est augmentatio,
vel erit augmentatio illius quod est commune *
utrique (si tamen aliquid sit tale), sicut corpüs
videtur commune esse aeri et aquae: ut dicatur
quod aqua non est augmentata neque aer, quia
aqua corrupta est, et aer generatus est; sed cor-
pus est quod augetur, si aliquid ibi augmentatum
est. Sed hoc est impossibile. Oportet enim, ad
hoc quod aliquid dicatur augeri, quod salventur
ea quae sunt de ratione eius quod augetur et
deminuitur. Quae quidem sunt tria. Quorum pri-
mum est, quod etiam supra ** positum est, scilicet
quod quaelibet pars magnitudinis quae augetur,
fiat maior; puta, si caro augetur, quod quaelibet
pars carnis fit maior. Secundum etiam supra *
positum est, scilicet quod aliquo adveniente ali-
quid augetur. Tertium autem est quod nunc ponit
de novo ?, ut scilicet illud quod augetur, salvetur
et permaneat in suo esse. Quia enim generatio
et corruptio sunt transmutationes circa substan-
tiam, cum simpliciter aliquid generatur vel cor-
rumpitur, non permanet eius substantia. Sed aliae
mutationes non sunt circa substantiam, sed circa
ea quae adveniunt substantiae ^, puta circa quan-
titatem aut qualitatem: et ideo, cum aliquid alte-
ratur, seu augetur vel deminuitur, manet idem
numero secundum substantiam quod augetur et
alteratur ", sed hic quidem, scilicet in alteratione,
non manet eadem passio, hic autem, scilicet in

DE GENERATIONE ET CORRUPTIONE LIB. I

augmento et deminutione, non manet eadem ma-
gnitudo, sed fit maior vel minor. Si ergo prae-
dicta transmutatio, qua ex aqua fit aer, esset
augmentatio, sequerentur duo contraria praedictis
positionibus. Quorum unum est quod aliquid
augetur nullo adveniente, et deminuitur nullo re-
cedente *. Aliud autem est, quod id quod augetur
non manet: quia neque aqua manet, neque cor-
pus quod videtur esse commune, manet idem
numero. Unde etiam signanter supra dixit, si ai;-
quid est commune: quia scilicet nihil actu ens,
idem numero existens secundum substantiam,
est commune ei quod corrumpitur et generatur.
Oportet autem praedictas positiones salvare in
omni eo quod augetur: hoc enim supponitur ?
quasi principium, quod augmentatio sit talis trans-
mutatio, qualis supra dicta est.

5. Sed videtur nihil prohibere τ aliquid augeri
nullo adveniente. Probat enim Philosophus in
IV Physic. * quod, sicut aliquid fit albius non su-
peraddito alio albo, sed per intensionem albedinis
praeexistentis, inquantum scilicet subiectum * re-
ducitur in actum perfectioris albedinis; ita etiam
potest aliquid fieri maius, absque additione ali-
cuius corporis magnitudinem habentis, per hoc
quod materia quae prius erat subiectum parvis
dimensionibus, postea fit subiectum magnis di-
mensionibus ^; nam idem est subiectum magni
et parvi, sicut albi et nigri. Et hoc manifeste ap-
paret in rarefactione: rarefactio enim * contingit
non solum transmutata specie, puta cum ex aqua
generatur aer, de quo hic loquitur Aristoteles; sed
etiam eadem specie manente, sicut si aer rarefiat
vel condensetur.

Dicendum est autem quod talis transmutatio
non potest proprie * dici augmentum, sed alteratio.
Fit enim secundum transmutationem passibilium
qualitatum, scilicet rari et densi", variatio autem
quantitatis se habet ex consequenti: sicut ex motu
qui est secundum locum, variatur motus secun-
dum dextrum vel sinistrum, non tamen dicitur
motus secundum situm, quia variatio situs con-
sequenter se habet ad variationem loci.

6. Deinde cum dicit: Quaeret autem aliquis etc.,
ante solutionem praedictae dubitationis movet
aliam quaestionem *. Et primo proponit eam;
secundo solvit eam, ibi: 4u£ quoniam huius * etc.
- Dicit ergo primo quod, cum augmentum fiat
aliquo superaddito, remanet quaestio, quid illud

t) quae contrariatur aeri, scilicet. - Hoc om. PCab, et transponunt
calidi et frigidi; adoptamus lectionem A, quia explicat textum φθορὰ
δὲ τοῦ ἐναντίου. — Ca om. neque aeris ... vel erit augmentatio; pro Sed
nec ullius, Sed etiam nullius A, Sed nec nullius ed. b.

x) quod etiam supra. — et supra PCab. -- puta si ... fit maior om. A.

X) quod nunc ponit de novo. — quod scilicet nunc ponitur de novo
PCab. — Pro salvetur, conservetur PCab.

μ) Sed aliae mutationes ... substantiae. - Hoc om. PCab; sed sen-
sum perturbant et textui non satisfaciunt.

v) quod augetur et alteratur. — Hoc om, PCab. — Pro sed hic qui-
dem, sed circa quid A, sed tamen quidem Cab. — Pro hic autem sci-
licet, tamen A, sed PCab; cum vero nec tamen nec sed plene ad rem
esse videatur, legimus secundum textum, sicut ipsa P fecit supra ut
lectionem editionum a 5 corrigeret, sed tamen quidem.

E) augetur ... recedente. — augeretur nullo alio adveniente et de-
minueretur nihilo recedente PCab; statim etiam non maneret PCab,
itemque post commune, maneret Ca. — Pro quia neque aqua manet,
neque aqua Pb, unde neque aqua maneret C; sunt correctiones le-

ctionis a, quae om, quia. -- Pro quod videtur... supra dixit, quod
videtur esse falsum manet enim idem numero unde (unde om, C) etiam
si generatur sicut dixit Ca.

0) salvare in omni ... supponitur. — salvare; in omni enim eo quod
augetur est hoc supponendum A.

x) nihil prohibere. — quod nihil prohibet A. — Pro fit albius, fit
album ACa.

p) subiectum parvis ... magnis dimensionibus. — sub parvis dimen-
sionibus, postea sit facta sub maioribus PCab, — Pro magni et parvi,
magnitudini et parvitati PCab.

v) transmutationem ... densi. — alterationem passibilium quantita-
tum, scilicet raritatis et densitatis A. — Pro quantitatis, qualitatis aut
quantitatis PCab. — Pro motus secundum dextrum vel sinistrum, in-
terdum dextro et sinistro, et pro secundum situm, sed situs A.

1) ante solutionem ... quaestionem. — autem (ante C) solutionem
praedictae quaestionis movet autem (autem om. C) aliam quaestionem
Ca, movet autem aliam quaestionem Pb, aliam om. A; cf. divisionem
textus in num. 1. — Alterum eam om. A.

* autem Pcab.

CAP. V, LECT. XIV 313

est quod augetur: utrum scilicet solum illud cui
aliquid apponitur, non autem illud quod appo-
nitur "; vel potius augetur utrumque. Verbi gratia,
cruri alicuius animalis apponitur aliquid, scilicet
cibus: utrum ergo crus augetur et fit maius, cibus
autem qui apponitur vel additur, non augetur,
sed auget *? Quare ergo ambo non augmentata
sunt? Utrumque enim fit maius, et illud quod
apponitur et illud cui apponitur; sicut quando

cum vino miscetur aqua, videtur utrumque augeri, '

quia utrumque fit maius eodem modo *.

7. Deinde cum dicit: A4u£ quoniam huius etc.,
solvit quaestionem per illud quod supra * posi-
tum est, scilicet quod oportet id quod augetur,

manere secundum substantiam. Ideo * ergo unum

dicitur augeri et non aliud, quoniam huius, puta
eruris,-cui additur ^, manet substantia, huius
autem quod additur, puta cibi, non manet sub-
stantia: convertitur enim cibus in substantiam
eius quod nutritur et augetur. Et quia in obie-
ctione fiebat mentio de mixtione, ostendit etiam
in mixtione simile esse. Nam id cuius substantia
manet, dicitur esse dominans in mixtione, sicut
dicitur esse vinum, quando parum de aqua ad-
miscetur ^ multo vino: et hoc apparet ex propria
operatione, quae est evidens signum speciei; tota
enim mixtura facit operationem vini *, scilicet ca-
lefaciendo et confortando, non autem facit opus
aquae. Et simile est de * alteratione: quia si per-

maneat caro in sua substantia ** et quod quid est,
idest quidditas seu species eius, aliqua autem
passio de numero per se accidentium adveniat,
quae prius non inerat, illud quod permanet dicitur
esse alteratum. Et similiter oportet ^ illud. quod
augetur, permanere.

Id autem quo aliquid alteratur, scilicet alterans,
quandoque in nullo transmutatum est, neque se-
cundum passionem neque secundum substantiam,
sicut contingit in his quae agunt et non patiuntur,
sicut corpora caelestia: quandoque vero εἰ *
ipsum alterans patitur et transmutatur, sicut est *
in corporibus inferioribus, quae agunt et patiuntur
adinvicem, ut infra * patebit. Sed in motu aug-
menti, virtus alterans, et quae est principium
motus, se habet ex parte augmentati: quod tamen
ita alterat, quod etiam alteratur 77, In his enim
quae augentur, est principium motus augmenti,
scilicet ad alterandum et convertendum cibum qui
additur. Quia si hoc non esset, cibus ingrediens
corpus sic magis generaretur ?, et acciperet ad
suam naturam illud corpus quod ingreditur: puta
cum spiritus, idest ventus seu aer *, ingreditur
utrem et facit eum maiorem: vel spiritus, idest
anima, ingreditur corpus et conformat ipsum sibi.
Sed non est ita: quinimmo cibus ingrediens corpus,
patiendo a corpore animalis, corrumpitur, conver-
sus * in corpus animalis; et principium mutationis
non est in hoc quod additur, sed in eo cui additur.

v) quid illud est... quod apponitur. — quod est id quod augetur ,
utrum scilicet id cui apponitur, non autem quod (aut quod non P)
apponitur PCab.
| ) cruri alicuius... sed auget. — Pro cruri A habet signa nobis in-
explicabilia, quae pro duobus verbis posita videri possent; et prosequi-
tur: animalis alicuius apponitur aliquis cibus, crus augetur et sit (fit)
maius, cibus quidem additus. non augetur sed auget.

3) Utrumque enim fit ... eodem modo. — Utrumque enim (enim om.
P) non fit maius, sed id quod apponitur non, et id cui apponitur
Sic ; et sicut quando vinum miscetur aquae, videtur (sic. Aut utrumque
augetur, quemadmodum quando aquae miscetur vinum; videtur enim C)
utrumque non (non om. PCb) augeri, quia utrumque non (non om.
PCb)-fit maius eodem modo PCab; pro quia utrumque fit maius eo-
dem modo, quia utriusque maius A.
^08) huius, puta cruris, cui additur. — huius quidem scilicet cui ad-
ditur puta cruris PCab; statim etiam post autem add. scilicet. — non
manet .., cibus om. Ca; ideo b legit puta cibus, et om. non manet sub-
stantia et cibus; P om. substantia et cibus.

. €) de aqua admiscetur. — de aqua ponitur quae miscetur A.

Opp. D. Tuoxas T. III.

aa) si permaneat caro in sua substantia. — si permanet caro PCab, —
Pro aliqua autem, et aliqua A; pro inerat, erat, et esse ante alteratum
om. PCab.

88) Et similiter oportet. — Et sic oportet A. — Pro quod augetur
permanere , quod permanet augeri ACa. — Post lineam pro quandoque,
quod om. A, quando Ca; inferius post caelestia, pro. quandoque, quo-
niam ed. a, quando C.

ΥΥ se habet... quod etiam alteratur. — ita se habet ex parte au-
gumenti quia alterat et quod alteratur C; corrupte pro augmentati ,
augmenti habent etiam PAab; pro quod etiam, ut etiam A. — Pro
enim, autem A.

90) sic magis generaretur. — magis ipsum quod generaretur ed. a,
magis ipsum quod generaret C, magis ipsum generaret ^; ed. b ponit
et ante sic magis, et om. ante acciperet. — Pro quod ingreditur, cum
(quod C) ingrederetur PCab; pro naturam, materiam A.

sc) idest ventus seu aer. — seu ventus A. — Pro utrem, ventrem
PCab; pro et facit, facit A; pro vel spiritus, et spiritus A; pro con-
format ipsum sibi, fórt (format?) ipsum A, confortat ipsum scili-
cet Ca.

40

«ax

ββ

*H a

* est om. Pcab.

* Cap. vir, n. 9
sqq.

eo
e

εε

* conversum Pab.

* Cf. lect. praec.
n. I.

* Lect. seq.

314

DE GENERATIONE ET CORRUPTIONE LIB. I

LECTIO DECIMAQUINTA

SOLUTIO DUBITATIONIS IN PRAECEDENTI LECTIONE PROPOSITAE

"Ἐπεὶ δὲ διηπόρηται περὶ αὐτῶν ixavGc, δεῖ xal τῆς
ἀπορίας πειρᾶσθαι" λύσιν εὑρεῖν, σώζοντας τὸ ὑπο-
μένοντός τε τοῦ αὐξανομένου xxl προσιόντος τινὸς
αὐξάνεσθαι, ἀπιόντος δὲ φθίνειν, ἔτι δὲ τὸ ὁτιοῦν
σημεῖον αἰσϑητὸν ἢ μεῖζον 7 ἔλαττον γεγονέναι; χαὶ
μήτε κενὸν εἶναι τὸ σῶμα μήτε δύο ἐν τῷ αὐτῷ
τόπῳ μεγέθη μήτε ἀσωμάτῳ αὐξάνεσθαι.

Ληπτέον δὲ τὸ αἴτιον διορισαμένοις πρῶτον ἕν μὲν ὅτι
το ἀνομοιομερῇ αὐξάνεται τῷ τὸ ὁμοιομερῆ αὐξάνε-
σθαι (σύγκειται γὰρ ἐκ τούτων ἕκαστον); ἔχειθ᾽ ὅτι
σὰρξ καὶ ὀστοῦν καὶ ἕχαστον τῶν τοιούτων μορίων
ἐστὶ διττόν, ὥσπερ καὶ τῶν ἄλλων τῶν ἐν ὕλῃ εἶδος
& ὄντων᾽ καὶ γὰρ ἡ ὕλη λέγεται χαὶ τὸ εἶδος σὰρξ
ἢ ὀστοῦν.

^ 5 t - , 99 f , ^

Τὸ oj; ὁτιοῦν μέρος αὐξάνεσθαι xal προσιόντος τινὸς
χατο μὲν τὸ εἶδός ἐστιν ἐνδεχόμενον, κατὸ δὲ τὴν
ὕλην οὐχ ἔστιν.

Δεῖ yd γοῆσαι ὥσπερ εἴ τις μετροίη τῷ αὐτῷ μέτρῳ
ὕδωρ ἀεὶ γὰρ ἄλλο xai ἄλλο τὸ γινόμενον. Οὕτω
δ᾽ αὐξάνεται ἡ ὅλη τῆς σαρκός χαὶ οὐχ ὁτῳοῦν
παντὶ προσγίνεται, ἀλλὰ τὸ μὲν ὑπεχρεῖ τὸ δὲ προσ-
ἔρχεται" τοῦ δὲ σχήματος καὶ τοῦ εἴδους ὁτῳοῦν

ορίῳ. "

'Emi δὲ τῶν ἀνομοιομερῶν τοῦτο μᾶλλον δῆλον, οἷον
χειρός, ὅτι ἀνάλογον ηὔξηται" ἡ γὰρ ὕλη ἑτέρα οὖσα
δήλη μᾶλλον τοῦ εἴδους ἐνταῦθα ἢ ἐπὶ σαρχὸς καὶ
τῶν ὁμοιομερῶν" διὸ καὶ τεθνεῶτος μᾶλλον ἂν δό-
ἕειεν εἶναι ἔτι σὰρξ xal ὀστοῦν ἢ χεὶρ καὶ βραχίων.

Ὥστε ἔστι μὲν de, ὁτιοῦν τῆς σαρκὸς ηὔξηται, ἔστι δ᾽
ὡς οὔ. Κατὰ μὲν γὰρ τὸ εἶδος ὁτῳοῦν προσελήλυθεν,
xavà δὲ τὴν ὕλην oU.

ΘΥΝΟΡΒΙῚΒ — r1. Argumentum et divisio textus. -- Vera solutio
oportet quod salvet omnia quae sunt de ratione rei, et excludat
omnia impossibilia. Ideo quaestionis propositae (lect, praec.) talis
quaerenda est solutio, per quam et salventur ea quae diximus
(ibid. n. 4) ad rationem augmenti pertinere, et simul vitentur tria
haec impossibilia: ut scilicet non ponamus a) neque corpus
quod augetur esse vacuum, b) neque duo corpora esse simul,
c) neque augmentum fieri per additionem alicuius incorporei.
- 2. Duo praenotanda. a) Membra dissimilium partium, puta
manus aut pes, augentur per hoc quod augentur partes consimiles,
nempe caro, os et alia huiusmodi. 5) Sicut contingit in omnibus
habentibus speciem in materia, unaquaeque earum partium quae
primo dicuntur augeri, potest dupliciter accipi: nempe ut ma-
teria, quatenus in ea consideratur id quod est materiae, et ut
forma seu species, quatenus in ea consideratur illud quod pertinet
ad rationem speciei. — Ex ipsis verbis textus excluditur expositio
Alexandri, quem plures secuti sunt. — 3. Subdivisio textus. — Solu-
tio dubitationis. Eius quod augetur quamlibet partem augeri,

Dtionem * de eo quo aliquid augetur,

XN et solvit dubitationem interpositam,
A«d^hic accedit ad solvendum dubitatio-
nem principalem *. Et primo solvit dubitationem ;
secundo ostendit, dubitatione remota, quomodo
fiat augmentum, ibi: Maius aulem totum * etc.
Circa primum duo facit: primo ostendit qualis

* Quoniam autem de his quaesitum est sufficienter, oportet
quaestionis tentare solutionem invenire, salvantes ma-
nere id quod augetur, et adveniente aliquo augeri, rece-
dente autem deminui, adhuc autem quodcumque si-
gnum sensatum aut maius aut minus generatum esse,
et non vacuum esse corpus, neque duas magnitudines
in eodem loco, neque incorporeo augeri. *

Suscipienda igitur causa, determinantes prius, unum quidem
quod anomoeomera augentur cum homoeomera au-
gentur (componitur enim ex his unumquodque): de-
inde quod caro et os et unaquaeque talium partium,
est duplex, quemadmodum et aliorum in materia spe-
ciem habentium: etenim materia dicitur et species caro
aut os. ue

Quamlibet igitur partem augmentari, et adveniente aliquo,
secundum quidem speciem est contingens, secundum
autem materiam non- est. soi

* Oportet autem intelligere quemadmodum si aliquis men-
surabit eadem mensura aquam: semper enim aliud et
aliud quod generatur. Sic utique augmentatur materia
carnis, sed non partium cuique aliquid aggeneratur, sed
hoc quidem defluit, hoc autem advenit: formae auteni
et cuique speciei particulae. sis

* In anomoeomeris autem hoc magis manifestum, verbi gra-
tia in manu, quoniam proportionaliter auctum est: ma-
teria enim alia ens a specie manifesta magis est hic
quam in carne et homoeomeris. Ideo et mortui magis
videtur adhuc esse caro et os, quam manus et brachium.

Quapropter est quidem sic, quodcumque carnis auctum est,
est autem ut non. Secundum speciem enim cuicumque
advenit, secundum materiam autem non. Sinn

lutio per varia exempla. — Explanatur quomodo, augmentato
corpore, augetur materia eius, non tamen quaelibet pars mate-
riae. Item quomodo consequenter non oporteat esse incorporeum
id quo corpus augetur, neque esse duo corpora simul, neque
etiam esse vacuum illud quod augetur. Similiter explicatur quo-
modo cuilibet parti secundum speciem aliquid proportionaliter
addatur, absque eo quod sequatur duo corpora esse in eodem
loco. — Excluditur iterum interpretatio Alexandri.— 5. Praemissa
autem solutio magis manifesta est in membris dissimilium par-
tium, quam in membris similibus: nam in illis magis apparet
distinctio speciei et materiae. Sunt enim propinquiora toti, et
ideo plenius recipiunt perfectionem formae, quae est principaliter
actus totius. — 6. Epilogus et conclusio.

debeat esse solutio; secundo ponit solutionem ,
ibi: Suscipienda * etc.

Oportet autem quod vera solutio salvet *
omnia quae sunt de ratione rei, et omnia impos-
sibilia excludat: et ideo primo ostendit quomodo
intendit * salvare omnia quae sunt de ratione aug-
menti. Et dicit quod, quia sufficienter quaesitum
est de praedictis, oportet Zentare, idest ad hoc co-

«) dubitationem. — principaliter add. A, Idem post solvit add. quandam. "

* Seq. cap. v.
Text. 35.

* Text. 36.

* Text. 37.

ΡΨ ΜΝ

à

* Lect. praeced.
n. 4. .

CAP. V, LECT. XV

natum apponere δ, ut inveniatur talis solutio quae-
stionis, qua salventur tria quae supra * dicta sunt
de ratione augmenti. Quorum primum est quod
id quod augetur, permaneat: secundum est quod
augmentum fiat adveniente aliquo, et deminutio
aliquo recedente: tertium est quod quodlibet sz-
gnum sensatum, idest quaelibet pars sensibilis ,
eius quod augetur, fiat maior in augmento, aut
minor in deminutione.

Secundo ostendit quomodo intendit tria impos-
sibilia vitare: primo quidem ut non ponamus
corpus quod augetur esse vacuum; secundo ut
non ponamus duas magnitudines, idest duo cor-
pora, esse simul; tertio ut non ponamus augmen-

tum fieri per additionem alicuius incorporei. Vi-

detur enim, suppositis praedictis suppositionibus,
alterum horum * inconvenientium ex necessitate

' sequi. Si enim augetur quaelibet pars eius quod

augetur, et nihil augetur nisi adveniente aliquo,
oportet quod cuilibet parti eius quod augetur,
aliquid adveniat: si ergo illud. quod advenit,
non est incorporeum, oportet duo corpora esse
simul, nisi ponatur corpus quod augetur esse
vacuum.

2. Deinde cum dicit: Suscipienda etc., solvit
dubitationem. Et primo praemittit quaedam ne-

. eessaria ad quaestionis solutionem; secundo ponit
solutionem, ibi: Quamlibet igitur partem *

etc. -
Circa primum duo proponit. Circa quorum pri-
mum dicit quod oportet suscipere causam, per

. quam et praedicta tria salventur ?, et inconve-

nientia vitentur, ita tamen quod determinemus

- quaedam prius. Quorum unum est* quod ano-

moeomera, idest membra dissimilium partium ,
puta manus aut pes aut similia, augentur per hoc
quod partes consimiles augentur (quas Aoroeo-
mera vocat), sicut sunt caro et os et alia huius-
modi. Et huius rationem assignat, quia unumquod-
que membrum dissimilium partium componitur *

. ex his quae sunt similium. partium, sicut manus

ex carne et osse et nervo: et ideo oportet quod
per. augmentum partium augeatur totum.
τ Secundo. ponit. quod caro et os et unaquaeque
talium. partium, quae: primum dicit augeri ", est
duplex, sicut contingit in omnibus quae habent
speciem in materia: nam caro vel os potest dici
vel ut materia carnis, vel ut species carnis.

- Hoc autem quidam sic intellexerunt ^, quod alia
caro signata esset quae est secundum materiam, et

Li

315

alia quae est secundum speciem. Dicunt enim quod
caro et os et quidquid est huiusmodi, dicitur esse
secundum speciem ', ex eo quod est generatum
ex primo humido seminali, in quo primo fuit vir-
tus speciei: caro autem et os * secundum mate-
riam dicitur, ex eo quod generatur ex. humido
nutrimentali ; quod quidem advenit primo humido
seminali * sicut materia quaedam eius, prout. pri-
mum humidum extenditur per alia membra, ad-
mixto sibi secundo humido, ad hoc ut * complea-
tur quantitas rei viventis et omnium partium eius.
Et haec fuit opinio Alexandri, ut dicit Averroes ?

in expositione huius loci, quem plures. postmo-

dum secuti sunt. - Sed hoc non potest stare cum
verbis Aristotelis, quae hic dicuntur. Dicit enim
quod caro et.os et unaquaeque talium partium ,
est duplex ^, quemadmodum et aliorum in materia
speciem habentium. Manifestum est autem quod
speciem in materia habent non solum ista quae
generantur ex semine et quae nutriuntur, in qui-
bus praedictus intellectus aliqualiter posset susti-
neri, sed etiam corpora inanimata, sicut sunt lapi-
des, aurum et argentum: vult ergo Aristoteles quod
in carne et osse dicitur species et materia, sicut
in lapide et auro, in quibus" non est humidum
seminale et nutrimentale. Et ideo dicendum est
quod, secundum intentionem Aristotelis, eadem
caro dicitur secundum speciem, prout in ea. con-
sideratur illud quod pertinet ad speciem carnis ;
et secundum materiam, prout in ea consideratur
illud quod est materiae. Et eadem ratio est de
omnibus aliis compositis ex materia et forma.
3. Deinde cum dicit: Quarnlibet igitur partem etc.,
ponit solutionem. Et primo ponit eam; secundo
manifestat * per exemplum, ibi: Oportet autem in-
lelligere * etc.; tertio concludit epilogando. sum-
mam solutionis, ibi: Quapropter est quidem * etc. —
Dicit ergo primo quod hoc quod supra * dictum
est, quod. quaelibet pars augetur eius quod au-
getur, et quod unumquodque augetur adveniente
aliquo, est verum 51 accipiatur pars secundum
speciem: nam cuilibet parti secundum . speciem
consideratae additur aliquid tanquam. permanenti,
et ita quaelibet pars. secundum speciem conside-
rata augetur. Non autem cuilibet. parti secundum
materiam consideratae fit. additio, nec * quaeli-
bet pars.secundum materiam considerata augetur:
dictum. enim est ἢ quod id quod. augetur. opor-
tet permanere, non autem permanet quaelibet

8) idest ad hoc conatum apponere. — Hoc om. C, quia ed. a cor-
rupit apponere in apparet. — lbi qua... augmenti, per quam salventur
(solventur ed. a et pC) tria quae praedicta (supra dicta Ca) sunt de
ratione augmenti pertinere ACa; pro salventur, solvantur ed. b.

y) tria impossibilia. — incompossibilia A. — Mox homoteleuton cor-
pus quod... secundo ut non ponamus om. Ca, ideoque pro fertio legunt
secundo; pro idest duo, vel duo PCab.

9) praedicta tria salventur. — praedicta solventur (solvantur Pb)
PCab. — Pro quaedam prius, quae dicta sunt prius Ca.

£) unum est.— primum est A. — Pro anomoeomera, omiomera edd. ab,
anahomiomera C, sed ana super ras. — consimiles et alia om. PCab.

Ὁ) componitur. — augetur PCab. — partium om. PCab; et ante ideo
om. Pb. ο

1) quae primum dicit augeri. — quae primos! augere A, quae primus
(primum ed. b) dicatur augeri edd. a b, om. C; quae, ut patet, est in
genere neutro. — Pro vel os, et os À; pro vel ut, utroque loco aut A.

0) Hoc autem quidam sic intellexerunt. — Hoc. ( Haec C, Nec ed. a)
quidam intellexerunt sic PCab. — Pro alia caro signata esset, aliqua
caro signata est Pa; aliqua etiam Cb.

) Dicunt enim quod... secundum speciem. Hoc om. Ca; pro et os
et quidquid, vel os vel quidquid Pb. — Linea sequenti pro seminali,
substantiali Ca.

x) humido seminali. — humido substantiali PCab; cf. not. praeced.
et ν. — Pro primum humidum, scilicet ipsum humidum, et pro alia
membra, omnia membra A.

A) ut dicit Averroes. — ut A dicit A, ut dicit Avicenna Cab. — Pro
huius loci, istius libri A.

y) unaquaeque... duplex. — unaquaque talium est duplex , scilicet
secundum materiam et speciem (speciem et formam ed. b) Pb; par-
tium om. etiam Ca. — et ante aliorum om. P. — Post unam lineam ista
omittit A.

v) dicitur species... in quibus. — dicitur species ut in lapide et in
auro in quo A; pro dicitur species, dicitur species fore C. — Pro semi-
nale, substantiale PCab; quod post dicendum est om. ed. a, post Ari-
stotelis ponunt PCb; eadem caro om. Ca.

ξ) ponit solutionem... manifestat. — ponit solutionem et probat,
secundo manifestat eam A. Idem pro tertio... ibi, tertio epilogat so-
lutionis summam et concludit ibi.

* et os om. PCab.

* quod 4.

* sed.non ab, et
non C.

* Ibid.

* Num. seq.

* quoad rcab.

* operatur cab.

* Cap. 1, ἢ. 7
sqq.; S. Th. lect.
IV, D. 7 Sq.

z

*

idem om. 4.

* Et semper per-
manet rcab.

316

pars secundum materiam considerata, sed solum
secundum speciem.

4. Deinde cum dicit: Oportet autem intelli-
gere etc., manifestat solutionem propositam per
exempla. Et primo ponit manifestationem; se-
cundo ostendit in quibus partibus dicta solutio
sit magis manifesta, ibi: Zn anomoeomeris * etc. -
Dicit ergo primo quod oportet intelligere illud
quod dictum est de carne secundum speciem et
secundum materiam , sicut si ^ quis mensuret
aquam eadem mensura, ita tamen quod semper
sit alia et alia aqua, puta si ex vase pleno aqua

guttatim aqua effluat, et guttatim semper infunda-

tur: erit enim semper idem quantum ad mensu-
ram aquae, non tamen quantum ad * materiam
aquae. Sic autem comparatur * species ad ma-
teriam, sicut mensura ad mensuratum, eo quod
forma est finis materiae, ut dicitur in II Physic. *
Sic ergo τ oportet intelligere quod species carnis
permaneat eadem, tanquam mensura quaedam;
non tamen semper permaneat eadem materia in
qua talis species suscipitur. Est etiam simile de
fluvio, qui semper manet idem * quantum ad
speciem fluvii; materialis tamen aqua semper est
alia et alia. Simile est etiam in igne, cuius species
et figara semper manet, licet ligna in quibus ma-
terialiter ignis ardet, consumantur, et iterum alia
apponantur *. Idem etiam apparet in populo civi-
tatis, qui semper manet idem secundum illud
quod est speciei, quamvis hominum ex quibus
constituitur populus, quidam moriantur et quidam
succedant. Et sic semper manet * id quod per-
tinet ad speciem carnis, licet materia in qua talis
species fundatur, paulatim consumatur per actio-
nem caloris, et alia de novo adveniat per nu-
trimentum.

Sic ergo quando aliquod corpus augetur, aug-
mentatur quidem materia carnis: quia plus ge-
neratur per nutrimentum, quam perdatur * per
actionem caloris; et ita, multiplicata materia, vis
augmentativa, quae pertinet ad speciem, extendit
proportionaliter totam materiam in maiorem quan-
titatem. Non tamen ita augmentatur materia car-
nis, quod cuilibet parti materiae aliquid addatur:
quia neque quaelibet pars materiae manet, sed
quaedam defluit, consumpta scilicet per calorem *,
et quaedam advenit, restituta scilicet per nutri-
mentum. Et ita non oportet neque incorporeo
augeri, neque duo corpora esse simul, neque

DE GENERATIONE ET CORRUPTIONE LIB. I

corpus quod augetur esse vacuum. Quia si non
plus " fuit id quod restituitur per alimentum, quam
id quod fuit per calorem consumptum, virtus
naturalis, quae pertinet ad speciem, restituit id
quod advenit, in locum eius quod periit. Si au-
tem fuerit plus quod ex * alimento generatum
est, virtus naturalis extendit illud * in maiorem
quantitatem secundum aliquam dimensionem, et
ita occupat maiorem locum. Sed quia species
semper manet, necesse est dicere quod cuilibet
parti formae vel speciei proportionaliter * aliquid
advenit, et quaelibet augeatur. Neque propter
hoc sequitur duo corpora esse in eodem loco:
quia formae et speciei non debetur locus nisi ra-
tione materiae in qua fundatur, quae est proprie *
subiectum quantitatis dimensivae.

Si autem intelligatur caro secundum speciem,
quae est generata ex humido seminali *, caro
autem secundum materiam, quae est generata
ex humido nutrimentali, ut Alexander posuit;
videtur hoc verbum Aristotelis, scilicet quod caro
secundum materiam defluit * et adveniat, non
autem caro secundum speciem, magis esse di-
ctum probabiliter quam secundum aliquam ne-
cessariam rationem. Cum enim * necesse sit
utrumque humidum in unam massam coniungi,
ad perficiendum quantitatem totius corporis et
omnium partium eius, non potest ex necessitate
probari quod calor ita consumat unum, altero
permanente semper. Non est autem credibile
quod Aristoteles in tali re aliquid sine ratione *
necessaria dixisset, ut Averroes dicit in exposi-
tione huius loci *.

5. Deinde cum dicit: 7m anomoeomeris etc.,
ostendit in quibus partibus praedicta solutio sit
magis manifesta. Et dicit quod id quod dictum
est, magis est manifestum * in anomoeomeris, idest
in membris dissimilium partium, puta in manu,
quam videmus proportionaliter augeri: propor-
tionabiliter enim * augetur tota manus et quilibet
digitus, et etiam quilibet articulus. Et hoc ideo,
quia magis manifesta est distinctio speciei et ma-
teriae in huiusmodi membris, quam in carne et
osse et aliis membris similibus. Quanto enim sunt
propinquiora toti, tanto plenius recipiunt perfectio-
nem formae, quae principaliter est actus totius:
unde et operationes animae magis manifestae sunt
in membris dissimilium partium, quam similium *.
Et ideo licet post mortem, per quam separatur

0) sicut si. — sicut om. PCab; cf. textum. — Post mensura, A pro-
sequitur: ita quod semper sit ibi alia et alia aqua, puta si a vase
pleno aqua guttatim effluat et guttatim super effundatur, ibi erit semper
idem.

x) Sic ergo. — Si ergo A, Sic enim PCab; sed quod sequitur, non
est probatio praecedentium, sed conclusio ex eis.

9) licet... consumantur, et iterum alia apponantur. — sed ... consu-
muntur et alia apponuntur PCab; alia om. A.

σὴ plus generatur ... perdatur. — plura generantur ... depereant A. —
Pro et ita, et in A; pro extendit proportionaliter, excedit proportio-
nabiliter PCab, cf. not. o.

τὴ sed quaedam... calorem. — siquidem defluit per actionem calo-
ris A. — restituta om. C, quia a legit resistentia. — Pro Et ita ... simul,
Et ita non oportet incorpoream esse neque esse corpoream omnino
simul P, Et ita non oportet in corpora (incorporea esse ed. b) neque
esse corpora (corporea ed. b) omnino simul edd. a b, Et ita non opor-
tet esse duo corpora in eodem loco neque esse incorporea C. Patet

quod hoc in loco manifestetur quomodo per solutionem ' datam exclu-
duntur illa tria inconvenientia, de quibus supra n, r.

v) si non plus. — non minus P, si om. etiam ACab. — Infra post virtus,
enim caloris add. PCab. Lectio adoptata manifestum est quod ab ipso
contextu requiritur.

9) extendit illud. — excedit id Ca. C pergit in maiori quantitate.

3) Cum enim, — Cum non edd. et codd.; sed sensus non patitur hoc
loco particulam negantem; cf. n. 2 quod quidem ... admixto sibi secundo
humido. Aliunde patet non esse admodum difficile scriptoribus mutare
enim in non. — Pro coniungi, adiungi PCab; Ca pergunt: ad perficien-
dam totum (totam C) quantitatem totius, — Pro non potest, nec potest
PCab ; pro calor ita ... permanente semper, calor consumat unum humi-
dum altero supermanente (semper manente?) A; qui statim om. autem.

Y) id quod ... manifestum. — magis est verum quod dictum est A.
Homoteleuton ostendit... anomoeomeris om. Ca,

«) in membris ... similium. — dissimilibus ed. a, in dissimilibus C,
in dissimilibus membris quam in partibus similibus Pb.

* de 4.

* refluat 4.

* autem rcab.

ΨΥ ERI SR

CAP. V, LECT. XV : 317

anima a corpore, non solum non remaneat ^* ani-
mal, sed etiam nulla pars animalis, nisi aequivoce,

sas s; ut dicitur II de Anima *; tamen videtur quod ma-

gis post mortem animalis remaneat caro aut os,
quam manus aut brachium, in quibus * magis
apparent operationes animae.

6. Deinde cum dicit: Quapropter est quidem etc.,
concludit epilogando summam solutionis: scili-
cet quod quodammodo quaelibet pars carnis est
aucta, scilicet acciplendo carnem secundum spe-
ciem; et quodammodo non, scilicet accipiendo
carnem secundum materiam.

aa) non remaneat. -- remanet edd. ab, remaneat P, non remanet C. —
Pro 11 de Anima, VII Metaphys. A, V Metaphys. Ca (cf. Did. lib. VI,

cap. x, n. 11; S. Th. lib. VII, lect. x). - Pro quod magis... remaneat,
magis ... quia remaneat A, quod magis post animal remanet Ca.

* Cf. lect. praec.
n. I.

* determinat om.

A.
* Lect. seq. n. 6.

* Num. seq.

318

DE GENERATIONE ET CORRUPTIONE LIB. I

LECTIO DECIMASEXTA

QUALITER FIAT AUGMENTUM - IN QUO AUGMENTUM CONVENIAT
ET IN QUO DIFFERAT A GENERATIONE

Μεῖζον μέντοι τὸ ὅλον γέγονε προσελθόντος μέν τινος,
ὅ καλεῖται τροφὴ καὶ ἐναντίον, μεταβάλλοντος δὲ
εἰς τὸ αὐτὸ εἶδος, οἷον εἰ ξηρῷ προσελθὸν ὑγρόν,
προσελθὸν δὲ μεταβάλοι καὶ γένοιτο ξηρόν’ ἔστι
μὲν γῶὼρ ὡς τὸ ὅμοιον ὁμοίῳ αὐξάνεται, ἔστι δ᾽ ὡς
ἀνομιοίῳ. :

* ,

᾿Απορήσειε δ᾽ ἄν τις ποῖόν τι δεῖ εἶναι τὸ ᾧ αὐξάνεται.
Φανερὸν 95 ὅτι δυνάμει ἐκεῖνο, οἷον εἰ σάρξ, δυνά-
μει σάρχα. ᾿Εντελεχείᾳ ἄρα ἄλλο: φθαρὲν 9j τοῦτο
σὰρξ γέγονεν.

Οὐκοῦν οὐκ αὐτὸ καθ᾽ αὐτό" γένεσις γὰρ ἂν ἦν, οὐκ
αὔξησις: ἀλλὰ τὸ αὐξανόμενον τούτῳ. Τί οὖν παθὸν
ὑπὸ τούτου ηὐξήθη; ἢ μιχθέν, ὥσπερ οἴνῳ εἴ τις
ἐπιχέοι ὕδωρ, ὁ δὲ δύναιτο οἶνον ποιεῖν τὸ μιχθέν.
Καὶ ὥσπερ τὸ πῦρ ἁψάμενον τοῦ χαυστοῦ, οὕτως
ἐν τῷ αὐξανομένῳ καὶ ὄντι ἐντελεχείᾳ σαρχὶ τὸ ἐνὸν
αὐξητικὸν προσελθόντος δυνάμει σαρκὸς ἐποίησεν
ἐντελεχείᾳ σάρκα. Οὐκοῦν ἅμα ὄντος" εἰ γὰρ χωρίς,
γένεσις. Ἔστι μὲν γὰρ οὕτω πῦρ ποιῆσαι ἐπὶ τὸ
ὑπάρχον ἐπιθέντα ξύλα. 'AXX οὕτω μὲν αὔξησις,
ὅταν δὲ αὐτὰ cd ξύλα ἀφθῇ, γένεσις.

ΘΥΝΟΡΒΙΒ — 1. Argumentum et divisio textus. -- Manifestum
est ex praecedentibus quod in augmento totum fit maius adve-
niente aliquo. Hoc autem a principio quidem est'contrarium ei
cui advenit; sed postea transmutatur, et perducitur in eandem
speciem. Unde verum est dicere et quod simile augetur simili, et
quod aliquid augetur dissimili. — 2. Subdivisio textus. — Similitudo
augmenti et generationis. Secundum praemissa, id quo aliquid
augetur, est in potentia ad id quod augetur: simul tamen est actu
aliquid aliud: ideo nonnisi interveniente corruptione et generatione,

cundo determinat * qualiter fiat deminutio, ibi:
Hoc autem species sine materia * etc. Circa pri-
mum duo facit: primo ostendit qualiter se habeat
id quod advenit, ad id quod augetur eo adve-
niente; secundo comparat augmentum aliis opera-
tionibus animae vegetabilis, ibi: Quaeret autem
aliquis * etc.

Dicit ergo primo quod, soluta quaestione de
partibus eius quod augetur, utrum quaelibet au-
geatur * vel non, manifestum est quod totum fit
maius aliquo adveniente, puta cibo. Licet autem
adveniens in principio sit ei contrarium cui adve-
nit, secundum aliquam contrarietatem passionum,
sed tamen postmodum transmutatur ^ in eandem

-

* Maius autem totum generatur adveniente aliquo, quod *
vocatur cibus, et contrario, transmutato autem in ean-
.dem speciem: verbi gratia, si sicco adveniat humidum,
cum autem advenerit, transmutatur et generatur siccum.
Est enim ut partim simile simili augmentatur, est autem
partim dissimili, *

* Quaeret autem aliquis quale oportet esse id quo augetur. *
Manifestum igitur utique quoniam potentia est illud:
verbi gratia, si caro, potentia carnem, actu autem aliud.
Corrupto utique hoc, caro generatum est.

Non igitur hoc ipsum secundum se (generatio enim esset,
non augmentatio), sed quod augetur hoc. Quid ergo
patiens, ab hoc auctum est, aut mixtum; quemadmo-
dum si quis vino superinfundat aquam, hoc autem potest
vinum facere quod mixtum est; et quemadmodum ignis
facit, cum ea quae uri possunt, contigerit. Ita in eo quod
augetur et est actu caro, quod inest augmentativum,
adveniente potentia carne, facit actu carnem. Igitur simul
existit: si enim seorsum, generatio est. Est enim ita
ignem facere, ad existentem adiungentem ligna: sed sic
quidem est augmentatio. Quando autem ipsa ligna per
se incenduntur, generatio est.

potest converti in illud quod augetur. Oportet ergo augmentum
fieri corrupto priori, puta pane, et generato eo quod augetur,
puta carne: et sic patet quod in augmento aliqualiter concurrit
generatio. — 3. Differentia augmenti et generationis. Quando au-
getur puta caro, fit utique quaedam generatio carnis; attamen caro
non generatur secundum seipsam, seu ut aliquid separatum et
per se existens, sed generatur caro in carne quae augetur. Si enim
ex aliquo quod est in potentia caro, seorsum fieret caro, esset
generatio carnis, non augmentum. Manifestatur per exempla.

speciem; puta si sicco adveniat id quod est a prin-
cipio humidum, quod cum advenerit, transmutatur
et fit siccum. Et ita quodammodo verum est dicere
quod simile augetur simili, quodammodo autem
verum est dicere quod aliquid augetur dissimili 7:
nam id quo aliquid augetur, in principio quidem
est dissimile, in fine autem simile, ut dictum est.

2. Deinde cum dicit: Quaeret autem aliquis etc.,
comparat augmentum aliis operationibus animae
vegetabilis; cuius operationes sunt tres, ut dicitur

Seq. cap. v..

Text. 38.

Text. 39.

in II de Anima *, scilicet generatio, nutrimentum "Cá

et augmentum. Primo ergo * comparat augmen-
tum generationi; secundo nutrimento, ibi: Quan-
lum autem universale * etc. Circa primum duo
facit: primo ostendit similitudinem augmenti et
generationis; secundo differentiam ὃ, ibi: Non
igitur hoc ipsum * etc.

Movet igitur quaestionem circa primum, quale

«) quaelibet augeatur. — aliqua (quaelibet Pb) pars augmentatur
(augetur C) PCab. — Pro fit maius, maius est PCab.

B) Licet autem ... transmutatur. — Hoc (Hic Ca) enim adveniens in
principio est. contrarium ei... sed postea transmutatur PCab. — in: ea-
dem specie PAab. — Pro adveniat... advenerit, adveniat a principio
humidum quod tamen cum advenerit A.

Y) dissimili. - a dissimili PC, sed cf. supra augetur simili. — Pro
quo aliquid augetur, quod augetur PCab; pro in principio, a princi-
pio ACab. !

9) secundo differentiam. secundo ostendit differentiam secundam A ;
quod cum non habeat sensum, secundam pro eorum positum videtur;
cf. etiam lect. xiv, not. t$.

CAP. V, LECT. XVI

oporteat esse, idest cuius formae, id quo auge-
: tur *. Et concludit manifestum esse ex praemissis
quod id quo aliquid augetur, est in potentia ad
id quod augetur; puta, si caro est quod auge-
*qwd awet ^. tur, id quo augetur * oportet esse in potentia
| *Num.preced. carnem: quia, sicut supra * dictum est, id quo
1 aliquid augetur, est in principio dissimile, in fine
bt autem simile. Et quia nihil est in potentia ad
P. unum, quin sit in actu aliquid aliud, oportet id
quo augetur caro, quod est in potentia ad car-
nem, esse actu aliquid aliud quam carnem, puta
t panis. Quod autem est actu aliquid, non fit aliud 5
nisi per prioris corruptionem et sequentis gene-
rationem: oportet igitur augmentum fieri corrupto
eo quod prius erat actu, puta pane, et generato
eo quod augetur, puta carne. Et sic manifestum
Det in augmento aliqualiter concurrit gene-

tio.

ο 3. Deinde cum dicit: Non igitur hoc ipsum etc.,
ostendit differentiam augmenti et generationis:

a dicens quod, cum in augmento sit " quaedam
generatio carnis, cum aliud sit augmentatio a ge-
neratione, sequitur quod non generetur secundum
seipsum, idest separatim, quando aliquid genera-

tur (quia sic non esset augmentum, sed genera-

^' ^ . fio); sed oportet generari carnem in carnem quae

319

augetur ^. Sic igitur hoc quod fit caro in eo quod
augetur, est patiens, inquantum scilicet transmu-
tatur in similitudinem eius quod augetur; et ab
hoec, scilicet passo et transmutato, augmentatum
est vel id cui additur, vel totum mixtum. Et est
simile sicut si aliquis vino praeexistenti superin-
fundat * aquam hoc modo, quod vinum sua vir-
tute potest aquam commixtam convertere in sui
naturam: tunc enim dicitur esse augmentum vini,
non generatio. Cum autem liquor aliquis secun-
dum se in vinum convertitur, puta uva *, est vini
generatio. Aliud autem exemplum ponit de igne,
qui adurit corpora ustibilia sibi coniuncta. Et ita
contingit in eo quod augetur, quod est actu caro,
cuius virtus augmentativa id quod advenit *, exi-
stens in potentia ad carnem, facit actu carnem; ita
tamen quod sit simul cum carne praeexistente. Si
enim ex aliquo quod est in potentia caro, seor-
sum fieret caro, esset generatio carnis, non * aug-
mentum; sicut accidit cum ex virtute seminis
sanguis menstruus in carnem convertitur. Et hoc
etiam accidit circa ignem: contingit enim quan-
doque quod ligna igniuntur adiuncta * igni prae-
existenti, et hoc est augmentatio ignis: quando vero
ipsa ligna incenduntur seorsum, non adiuncta aliis
lignis adustis, tunc est generatio.

aid

€) idest... quo augetur. — Pro idest, id idest Pb, id ed. a, et C; post
, est add. PCab; pro id quo augetur, id quod augetur ACa; legere
id quod augetur, contextus non permittit. — Pro praemissis, praedictis A.
ix Quod autem... aliud. — Quod autem est actu unum et aliquid,
. mon fit actu aliud A. — Pro per prioris... generationem, per prioris
et sequitur (sequentis C) corruptionem Ca, per prioris et sequentis
g ionem corruptionem ed. b; pro sequentis, posterioris A. — Pro
augmentum feri, generationem fieri A; pro et generato, genito PCab.
- ἢ) quod, cum in augmento sit. — quod in augmento fit PCab, sed
Structura deest. — Pro generetur secundum seipsum, generetur caro
secundum seipsam A; seipsam etiam Ca.

ΜΝ 195

co i ese

0) sed oportet generari... quae augetur. — scilicet generari carnem
quae augetur A.— Pergunt PCab: Sic igitur propter id quod caro in eo
quod augetur est patiens in eo scilicet quod transmutatur. — Pro sci-
licet passo ... mixtum, fit passio vel transmutatio augmentum est illud
vel cui additur vel totum mixtum A, scilicet passo et transmutato
augmentum est id cui additur vel totum mutant (mutatur C) Ca; et
ante f£ransmutato om. P.

) superinfundat. — superius infundat A. — Pro commixtam, com-
mutare et Ca; pro sui, suam A, et om. enim.

x) puta uva. — puta in uva Cab, om. A. — Pro corpora ustibilia,
combustibilia C; pro coniuncta, adiuncta A.

* adurit pb.

* autem add. 4.

* coniuncta A.

* Cf. lect. praec.
n. 2.

* Num. 5.

* aliquid om. r.

320

DE GENERATIONE ET CORRUPTIONE LIB. I

LECTIO DECIMASEPTIMA

COMPARATIO AUGMENTI AD ALIMENTUM - QUOMODO FIAT DEMINUTIO

Ποσὸν δὲ τὸ μὲν καθόλου οὐ γίνεται, ὥσπερ οὐδὲ ζῷον
ὃ μήτ᾽ ἄνθρωπος μήτε τῶν χαθ’ ἕχαστα- ἀλλ᾽ ὡς
ἐνταῦθα τὸ καθόλου, χακεῖ τὸ ποσόν. Σὰρξ δὲ ἢ
ὀστοῦν ἢ χεὶρ καὶ τούτων τὰ ὁμοιομερῆ.

Προσελθόντος μὲν δή τινος ποσοῦ, ἀλλ᾽ οὐ σαρκὸς ποσῆς.

Ἧ μὲν οὖν δυνάμει τὸ συναμφότερον, οἷον oc") σάρξ,
ταύτῃ μὲν αὔξει." καὶ γοὸρ ποσὴν δεῖ γενέσθαι χαὶ
cápxx* ἡ δὲ μόνον bdo τρέφει: ταύτῃ [2p δια-
φέρει τροφὴ καὶ αὔξησις τῷ λόγῳ.

Διὸ τρέφεται μὲν ἕως ἂν σώζηται χαὶ φθίνῃ, αὐξάνεται
δὲ οὐχ ἀεί.

Καὶ ἡ τροφὴ τῇ αὐξήσει τὸ αὐτὸ μέν, τὸ δ᾽ εἶναι ἄλλο"
ἡ μὲν γάρ ἐστι τὸ προσιὸν δυνάμει ποσὴ σάρξ,
ταύτῃ μὲν αὐξητικὸν σαρκός, ἡ δὲ μόνον δυνάμει
σάρξ, τροφή.

Τοῦτο δὲ τὸ εἶδος ἄνευ ὕλης, οἷον dUAog δύναμίς τις
ἐν ὕλῃ ἐστίν. ᾿Εαν δέ τις προσίῃ ὕλη, οὖσα δυνάμει
ἄῦλος, ἔχουσα καὶ τὸ ποσὸν δυνάμει, οὗτοι ἔσονται
μείζους Aio. "Edw δὲ μηκέτι ποιεῖν δύνηται, ἀλλ᾽
οἷον ὕδωρ οἴνῳ ἀεὶ πλεῖον μιγνύμενον τέλος ὑδαρῇ
ποιεῖ xal ὕδωρ, τότε φθίσιν ποιεῖται τοῦ ποσοῦ, τὸ
δ᾽ εἶδος μένει.

ΒΥΝΟΡΒΙΒ. — 1. Argumentum et divisio textus. -- Quomodo
se habet id quod auget, ad id quod nutrit. a) Quid sit id quod
augetur. In augmento fit utique quantum, non tamen quantum
universale; sed sicut in ceteris generatur universale in aliquo
particulari, ita in augmento generatur quantum in aliquo deter-
minato, puta cum fit quanta caro, quantum os, etc. — 2. b) Quid
sit illud quod auget. Quia per augmentum non fit quantum in
universali, sed fit hoc quantum, illud quod advenit alicui, puta
carni, oportet quidem esse quantum in actu, non tamen debet
esse actu quanta caro, sed solum in potentia. — 3. c) Differentia
eius quod auget et eius quod nutrit. Inquantum id quod ad-
venit est in potentia ad hoc quod et recipiat speciem carnis et
in maiorem quantitatem producatur, secundum hoc auget: in-
quantum vero est in potentia solum ad hoc quod sit caro, se-
cundum hoc nutrit. Differunt ergo secundum rationem augens

augmentum alimento *. Et primo
: ostendit quomodo se habet id quod
auget ad illud quod nutrit; secundo quomodo se
habet augmentum ad nutrimentum, ibi: ΕἸ nutri-
mentum * etc.

Circa primum tria facit. Primo ostendit quid
sit id quod augetur, idest * quod sit quantum. Et
dicit quod quantum universale non generatur nec
fit, sicut nec animal universale nec homo univer-
salis nec aliquid * singularium, idest nec aliqua
specierum, puta nec leo universalis nec bos uni-
versalis: sed sicut in illis generatur universale,
scilicet in aliquo particulari, puta cum generatur
hoc animal aut hic homo, ita et z//ic ^, scilicet in

* Quantum autem universale quidem non generatur, quem-
admodum nec animal nec homo nec aliquid singula-
rium: sed ut hic universale, ita et illic quantum, caro
autem aut os aut manus, et horum homoeomera:

adveniente quidem aliquo quanto, sed non carne quanta.

* Secundum id igitur quod potentia utrumque, verbi gratia
quanta caro, sic auget quidem; etenim quantam oportet
generari et carnem: secundum id autem quod solum
caro, nutrit. Etenim sic differunt cibus et augmentatio
ratione. i

Ideo nutritur quis quousque salvatur et deminuitur: auge-
tur autem non semper.

Et nutrimentum augmentationi idem est quidem, esse au-
tem aliud. Secundum id enim quod est quod advenit
potentia quanta caro, augmentum carnis est: secundum
id autem quod solum potentia caro, nutrimentum.

Hoc autem species sine materia, ut immaterialis potentia
aliqua, in materia ens. Similiter autem et aliud quod-
cumque organum. Si autem advenerit aliqua materia
quae sit potentia immaterialis, habens et quantum po-
tentia, hae erunt maiores immateriales. * Si autem am-
plius facere non potest, sed ut aqua vino semper am-
plius mixta in fine aquaticum facit et aquam, tunc
deminutionem faciet quanti, species autem manet.

et nutriens. - 4. Corollarium. — 5, Differentia inter ipsum aug-
mentum et nutrimentum. Etiam haec duo sunt idem subiecto,

sed differunt ratione, ut patet ex num. 3. - 6. Quomodo fiat

deminutio. In corporibus viventibus, quae proprie nutriuntur et
augentur, virtus speciei, quae se habet ad cibum ut movens ad
motum, dicitur species sine materia, quasi sit aliqua immaterialis
potentia: qüia non determinat sibi aliquam materiam si
quamvis sit semper in hac vel illa materia. Si ergo huic virtuti
accesserit materia quae sit in potentia et ad hanc speciem et
ad maiorem quantitatem, tum ipsa virtus speciei extenditur in
maiorem quantitatem. Quando vero virtus iam debilitata non
potest tantum de alimento convertere, quod sit in potentia vel
ad aequalem quantitatem restituendam, tunc fit deminutio: ita
quidem quod aliquandiu conservatur species in minori quantitate,
sed finaliter etiam species cessat.

augmento, generatur quantum, non quidem in
universali, sed in aliquo determinato, sicut cum
fit quanta caro aut os aut manus, et his similia.

2. Secundo ibi: adveniente quidem etc., ostendit
quid sit illud quod auget: fit enim augmentum
adveniente aliquo, ut supra dictum est *. Sed si
per augmentum fieret quantum in universali,
oporteret illud quod advenit esse quantum in po-
tentia, et nullo modo in actu: sed quia non gene-
ratur quantum * in universali, sed hoc quantum,
puta caro, oportet illud quod advenit esse quidem
aliquid quantum in actu, non autem carnem
quantam *, sed solum in potentia.

3. Tertio ibi: Secundum id igitur etc., concludit
differentiam eius quod auget et eius quod nutrit.
Et primo ponit differentiam. Et dicit quod in-

«) idest. — et illud A, sed in contextu. sensum non habet. — Pro
quantum universale, quantum in universali A; pro nec animal uni-
versale, animal ed. a, animal universale Pb, nec animal C.

B) ita et illic. — ita omittunt PCab, quamvis ad claritatem con-
fert. - In fine numeri pro et his similia, et alia quae sunt similia
his A. .

* Seq. cap v.
Text: Pu

* "Text. 41.

* Text. 42.

μα MNCTESREPNBIA

* Lect. xiv, n.

CAP. V, LECT. XVII

quantum illud quod advenit est in potentia ad
utrumque, puta ad hoc quod sit quanta caro, ut
scilicet non solum sit aptum recipere speciem car-
nis, sed etiam in maiorem quantitatem produci,
secundum hoc auget *. Ad hoc enim quod sit *
augmentum, oportet fieri et quantum, ut scilicet
fiat maior quantitas, et carnem *: quia oportet id
quod advenit, in fine * assimilari, ut supra ** di-
ctum est. Inquantum vero illud quod advenit est
. in potentia solum * ad hoc quod sit caro, secun-
dum hoc nutrit. Sic enim differunt secundum
rationem cibus et augmentatio: nam cibus nu-
triens est inquantum convertitur in carnem ὃ, in-
quantum autem suscipit maiorem quantitatem, est
augens.

4. Secundo ibi: 7deo nutritur etc., infert quod-
dam corollarium ex eo quod dictum est, videlicet
quod aliquis nutritur quousque salvatur, idest
quandiu conservatur * in vita: quia semper opor-
tet restitui per nutrimentum id quod continue sol-
vitur; idest, id quod deminuitur oportet nutriri.
Non autem semper animal augetur: sed quandiu
cibus conversus in carnem potest extendi in maio-
rem quantitatem.

5. Deinde cum dicit: Et nutrimentum etc., osten-
dit differentiam inter ipsum augmentum et nu-
trimentum. Et dicit quod nutrimentum est idem
quod ipsum augmentum, esse autem est eis aliud *:
quasi dicat: sunt idem subiecto, sed differunt ra-
tione. Inquantum enim illud quod advenit est in

potentia ad utrumque, idest ad hoc quod sit quan-.

ta * caro, secundum hoc est augmentum carnis:
inquantum vero est in potentia solum ad hoc quod
sit caro, secundum hoc est nutrimentum aut ci-
bus, ut supra * expositum est.

6. Deinde cum dicit: ZZoc autem species sine ma-
leria etc., ostendit quomodo fiat deminutio *. Ad
evidentiam autem horum quae hic dicuntur, con-
siderandum est quod virtus speciei aliter se habet
in rebus viventibus, quae proprie nutriuntur et
augentur, et in rebus carentibus vita, quae neque
nutriuntur neque augentur. Corpora enim viventia
movent seipsa, non solum secundum motum lo-
calem, sed etiam secundum motum alterationis,
puta cum animal naturaliter sanatur; et etiam *

321

secundum motum augmentationis et * generationis,
praesertim secundum quod nutrimentum est ge-
neratio quaedam, ut supra * dictum est, inquan-
tum scilicet, etsi non generetur caro secundum
se, aggeneratur "* tamen carni praeexistenti. Omne
autem movens seipsum, ut probatum est in VIII
Physic. *, dividitur in duo, quorum unum est
movens, aliud vero motum. Unde oportet quod
in re vivente ^ sit aliquid motum, quod scilicet
convertitur in naturam speciei, et aliquid movens,
scilicet ipsa virtus speciei convertens. Et inde est
quod virtus speciei in rebus viventibus non de-
terminat sibi aliquam materiam signatam ', cum
una pars effluat et alia adveniat, ut supra * dictum
est. Non potest tamen virtus speciei esse absque
omni materia, sed indeterminate in hac vel in
illa *: quia, ut probatur in VII Metaphys. *, virtus
generantis est forma quae est in his carnibus et
in his ossibus. In rebus autem * inanimatis nihil
tale invenitur: nisi forte inquantum est in eis ali-
qua similitudo augmenti et nutrimenti, puta in
igne et vino, propter efficaciam virtutis activae
in eis ?, Sic igitur virtus speciei carnis vel cuius-
cumque huiusmodi, inquantum non determinat
sibi aliquam materiam signatam, sed nunc salvatur
in hac nunc in illa, est sicut species immaterialis.

Hoc est ergo quod hic Philosophus ostendit,
quod Aoc, scilicet virtus speciei carnis, est species
sine materia, ac si sit quaedam immaterialis poten-
tia, quantum ad hoc quod non determinat sibi
materiam signatam: est tamen semper in aliqua
materia ^. Et eadem ratio est de quocumque alio
organo, puta de osse aut nervo aut quocumque
huiusmodi. Si ergo advenerit * aliqua materia quae
sit in potentia, non solum ad hanc speciem, quae
quodammodo est immaterialis, sed etiam sit *
in potentia ad maiorem quantitatem, Aae erunt
maiores immateriales ", idest, ipsae virtutes speciei
quae sunt in carne et osse et huiusmodi, exten-
duntur in maiorem quantitatem. Sed hoc non
semper potest fieri: quia virtus speciei debilita-
tur, cum sit in materia contrarietati subiecta, per
continuam actionem et passionem, et per adiun-
ctionem materiae extraneae *, quae non ita per-
fecte * recipit virtutem speciei sicut prius erat.

p Et dicit quod inquantum illud ... secundum hoc auget. — quod
(dicens quod P) id inquantum id... per hoc enim auget Pab, quia
id...per hoc enim auget C, sed utrique lectioni structura deficit; cf.
etiam infra Znquantum vero illud ... secundum hoc nutrit.

9) nam cibus... carnem. — nam cibus nutriens est in potentia in-
quantum convertitur in carnem PCab; A om. nutriens est, et pro in
carnem habet in carne est nutritio. — Pro augens, augumentatio Ca.

t) aliquis nutritur ... conservatur. — aliquid nutritur quoadusque
salvatur, idest usque ad mortem vel quandiu conservatur A. — Pro
solvitur... nutriri, resolvitur ita quod in illud quodammodo (corrigitur
in quo) quod deminuitur oportet nutriri A; solvitur, idest, deminuitur
et sic oportet continue nutriri C, quae lectio magis clara apparet.

t) quod nutrimentum ... aliud. — quod nutrimentum est idem ipsum
augmentum esse vel (autem ed. b) cum eis aliud edd. ab, nutrimentum
est idem ipsum quod augmentum et aliud esse C; idem quod om. A;
pro est eis, cum eis P.

Ἢ) aggeneratur. — aliquid generatur ed. a, generatur C. — Pro
Omne autem movens seipsum, Est autem movens sit psum ed. a, Mo-
vens autem seipsum C. — Pro probatum est, probatur A.

0) in re vivente. — in rei veritate corrupte PCab, in re movente se A.

Ὁ) determinat ... signatam. — determinat sibi aliqua materia deter-
minata signatam ed. a, determinat aliquam materiam sibi determina-
tam et signatam C. — Pro effluat, defluat A.

Opp. D. Tuowar T. ΠῚ.

x) sed indeterminate in hac vel in illa. — sed hac vel in illa (in
hac vel illa P) determinate PCab. — quia et virtus ... his ossibus om.
Pb, sed quae ex codd. et ed. a restituimus, ad contextum et ad locum
citatum optime quadrant.

X) propter efficaciam virtutis activae in eis. — Pro propier, per
PCab; virtutis activae in eis om. Ca. — Pergunt PCab: speciei carnis
vel cuiuscumque huiusmodi in quamcumque speciei carnis vel cuius-
cumque huiusmodi in quamcumque (repetitionem speciei carnis vel
cuiuscumque huiusmodi in quamcumque om. PCb) tamen ( δὶς igitur
virtus tamen ed. b, et omisso tamen, P) non determinat sibi aliquam
materiam significatam (signatam PCb) sed nunc salvatur in hac nunc
in illa est (et,est Pb) sicut species immaterialis potentia. P ergo re-
movet a proprio loco verba .Sic igitur virtus, pro inquantum legit in
quamcumque, et ad salvandam structuram orationis addit ef post in
illa; insuper omittit cum aliis homotel. Zoc est... quaedam immate-
rialis. A pro nunc in illa, quod legimus cum PCab, habet vel in illa;
et pro est species sine materia, est speciei carnis sine materia, quod
corrigimus secundum textum.

y) est tamen ... materia. — est enim (tamen Pb) in materia semper
aliqua PCab. — Pro organo, organico Ca.

y) hae erunt maiores immateriales. — haec etiam (erunt add. Pb)
maiores et materiales (immateriales P) Pab. — Sequenti linea pro ex-
tenduntur, extendentur editio b.

41

* aut rCab.

* Lect. praeced.
n. 2 sq.

7

* Cap. v, n. 8
sqq.; S. Th. lect.
X, n. 2 sqq.

0

t

*

ect. Xv, ἢ. 3
sq.

x
* S. Th. lect. vit ;
Did. lib.VI, cap.
vill, n. 5 sq.
* tamen Pcab.

v

* in add. 4.

* est prcab.

* extraneae om.

ca.
* perfecte om. P
cab.

322 DE GENERATIONE ET CORRUPTIONE LIB. I

Quando ergo non potest hoc amplius virtus spe-
ciel facere, ut scilicet tantum convertat de nutri-
mento, quod sit in potentia, non solum ad spe-
144 1/7" 9, ciem et * ad maiorem quantitatem, sed ** nec

sed ed. b.

"seom.^- etiam ad aequalem, tunc fit deminutio quantita-

tis, et tamen conservatur species in quantitate
minori. Et finaliter etiam species cessat: sicut si
aqua magis et magis * vino misceatur, fiet vinum
aquatum, et finaliter corrumpetur vinum et fiet
totaliter aqua.

E) magis et magis. — semper magis ac magis A. Idem ante fiet add. finaliter; pro aquátum, aquaticum AC.

j

e Ui
H

I
EA

"irati!

iurat:

n ]
s
Ἢ a

ἄνω τρρᾶν SIEK gnare
iXX abus ἔδν qiaAd
Se e E ἢ ἄν. 4

We, Wi Zi

«ἢ

bre

"

IN

:

LI

XO τ τὼν
C αἰνὰ ἀν en
DEL A
ac. fe
cmm
3 *-
i *
5x
᾿
ἣν
ἐσ a « 3
:
ἢ 3
,
E

;

!

pmo ane

LOGICORUM

5
; *
, ! ἐγ. x
: H
ix 4 ὲ
] i Ei 3 -*
ᾧ A |
-

BROS ΑΒΙΒΤΟΤΕΙΙΒ.

"
ys
y
1 d f
P"
H
* E
T ^
Y
T
t i
Ὕ -
-
Pur, E
5 ?
4
r
M -
n

DIVI

IHOMAE AQUINATIS

IN LIBROS ARISTOTELIS

METEOROLOGICORUM

EXPOSITIO

LEBER ἡ

τ

LECTIO PRIMA

INTENTIO ARISTOTELIS IN PRAESENTI LIBRO - ENUMERATIO EORUM
DE QUIBUS DETERMINATUM EST IN PRAECEDENTIBUS SCIENTIAE NATURALIS LIBRIS -
DE QUIBUS SIT AGENDUM IN HOC ET IN CONSEQUENTIBUS LIBRIS

Περὶ μὲν οὖν τῶν πρώτων αἰτίων τῆς φύσεως καὶ περὶ
πάσης κινήσεως φυσικῆς, ἔτι δὲ περὶ τῶν κατοὸ τὴν
ἄνω φορὰν διακεχοσμιημένων ἄστρων καὶ περὶ τῶν
στοιχείων τῶν σωματικῶν, πόσα τε καὶ ποῖα, καὶ
τῆς εἰς ἄλληλα μεταβολῆς, καὶ περὶ γενέσεως χαὶ
φθορᾶς τῆς κοινῆς εἴρηται πρότερον"

λοιπὸν δ᾽ ἐστὶ μέρος τῆς μεθόδου ταύτης ἔτι θεωρη-
τέον, ὃ πάντες οἱ πρότερον μετεωρολογίαν ἐχάλουν.

Ταῦτα δ᾽ ἐστὶν ὅσα συμβαίνει κατὰ φύσιν μὲν, ἀτακτο-
τέραν μέντοι τῆς τοῦ πρώτου στοιχείου τῶν σωμά-
τῶν; περὶ τὸν γειτνιῶντα μάλιστα τόπον τῇ φορᾷ

τῇ τῶν ἄστρων, οἷον περί τε γάλαχτος xal κομητῶν
χαὶ τῶν ἐχπυρουμένων χαὶ χινουμένων φασμάτων;
ὅσα τε θείημεν ἂν ἀέρος εἶναι χοινὰ πάθη καὶ ὕδατος,

ἔτι δὲ γῆς ὅσα εἴδη καὶ μέρη καὶ πάθη τῶν μερῶν, ἐξ
ὧν περί τε πνευμάτων καὶ σεισμῶν θεωρήσαιμεν ἂν
τὰς αἰτίας καὶ περὶ πάντων τῶν γινομένων χατὰ
τὰς χινήσεις τὰς τούτων’ ἐν οἷς το μὲν ἀποροῦμεν,
τῶν δ᾽ ἐφαπτόμεθα τινα τρόπον"

ἔτι δὲ περὶ κεραυνῶν πτώσεως καὶ τυφώνων καὶ πρηστή-
ρων xal τῶν ἄλλων τῶν ἐγχυχλίων, ὅσα διὰ πῆξιν
συμβαίνει πάθη τῶν αὐτῶν σωμάτων τούτων.

Διελθόντες δὲ περὶ τούτων, θεωρήσωμεν εἴ τι δυνάμεθα
κατὰ τὸν ὑφηγημένον τρόπον ἀποδοῦναι περὶ ζῴων
χαὶ φυτῶν, χαθόλου τε x«l χωρίς᾽ σχεδὸν γὰρ τού-
των ῥηθέντων τέλος ἂν εἴη γεγονὸς τῆς i ἀρχῆς
ἡμῖν προαιρέδεως πάσης.

ΒΥΝΟΡΒΙ5. — 1. Ad complementum scientiae requiritur quod
non sistatur in communibus, sed procedatur usque ad subiecti
species. - 2. Ideo Aristoteles, postquam determinavit in communi
de transmutationibus elementorum, intendit, ad complementum
scientiae naturalis, in hoc libro determinare de eisdem transmuta-
tionibus secundum singulas species. — Textus partitio. — 3. Aristo-
telis prooemium. In quo primo enumerantur ea de quibus determi-
natum est in praecedentibus scientiae naturalis libris. — 4. Secundo
manifestatur de quo sit agendum in praesenti libro. Et in primis

* De primis quidem igitur causis naturae, et de omni motü *'Cap. :.

naturali; adhuc autem de secundum superiorem latio-
nem perornatis astris, et de elementis corporalibus, quot
et quae; et de ea quae invicem permutatione, et de
generatione et corruptione communi, dictum est prius.

Reliqua autem pars huius methodi est adhuc consideranda,
quam omnes priores Meteorologiam vocabant.

Haec autem sunt quaecumque accidunt secundum naturam
quidem, inordinatiorem tamen ea quae primi elementi
corporum, circa locum maxime propinquum lationi
astrorum; puta de lacte et cometis et ignitis et motis
phantasmatibus.

Et quaecumque ponemus utique aeris esse communes pas-
siones et aquae.

Adhuc autem terrae quaecumque partes, et species et pas-
siones partium; ex quibus etiam de spiritibus et terrae-
motibus considerabimus omnes causas, et de omnibus
quae fiunt secundum motus horum. In quibus haec
quidem dubitabimus, haec autem attingemus aliquo
modo.

Adhuc autem de fulminum casu et typhonibus et incen-
sionibus et aliis circularibus, quaecumque propter coa-
gulationem accidunt passiones ipsorum corporum.

Pertranseuntes autem de his, speculabimur si quid possu-
mus, secundum inductum modum, assignare de anima-
libus et plantis, universaliterque et singillatim. Fere
enim, his dictis, finis utique factus erit omnis eius quae
a principio nobis electionis.

explicatur eius nomen, quod Meteorologia dicitur. — 5. Deinde
enumerantur ea de quibus in hac doctrina consideratur. Quorum
4) quaedam sunt quae fiunt in supremo loco propinquo corpori
caelesti. - Quae sunt ut in pluribus, non sunt dicenda a casu:
nam et ipsa naturaliter fiunt. — 6. δ) Quaedam sub praedictis
fiunt: et sunt passiones communes aeris et aquae. - 7. c) Quaedam
fiunt in imo loco. - 8. d) Quaedam ex alto in infimum descen-
dunt. -- 9. Tertio declaratur de quo restat agendum in. conse-
quentibus scientiae naturalis libris.

* cum add. ΑΒ.

* aliquid ΑΒ.

* libro om. ra.

* Meteorologica
Pa.

* determinatum
AB.

* Num. 4.
* consequentibus
AB.

* Num. 9.

* ostendit An.

S2icut in rebus naturalibus nihil est
» perfectum dum est in potentia,

Kàctum est, quando est in. ultimo
Ws; actu; quando vero * medio modo
—- ""se habens fuerit inter puram po-
tentiam et purum actum, tunc est quidem secun-
dum quid * perfectum, non tamen simpliciter; sic
et circa scientiam accidit. Scientia autem quae ha-
betur de re tantum in universali, non est scientia
completa secundum ultimum actum, sed est me-
dio modo se habens inter puram potentiam et
ultimum actum *. Nam aliquis sciens aliquid in
universali, scit quidem aliquid eorum actu quae
sunt in propria ratione eius: alia vero sciens in
universali non scit actu, sed solum in potentia.
Puta, qui cognoscit hominem solum secundum
quod est animal, solum scit sic partem ^ defini-
tionis hominis in actu, scilicet genus eius: diffe-
rentias autem constitutivas speciei nondum scit
actu, sed potentia tantum. Unde manifestum " est
quod complementum scientiae requirit quod non
sistatur in communibus, sed procedatur usque ad
species: individua enim non cadunt sub .consi-
deratione artis; non enim eorum est intellectus,
sed sensus.

2. Quia igitur Aristoteles in libro de Genera-
tione determinavit de transmutationibus elemento-
rum in communi, necessarium fuit ad complemen-
tum scientiae naturalis, determinare de speciebus
transmutationum quae accidunt circa elementa:
et de his determinat in hoc libro *, qui intitulatur
Meteorologicorum *. Est igitur intentio eius in hoc
libro determinare de transmutationibus quae acci-
dunt circa elementa, secundum singulas species.
Et ad manifestandam suam . intentionem , prae-
mittit prooemium. In quo tria facit: primo enim
enumerat ea de quibus tractatum * est in libris
scientiae naturalis praecedentibus hunc librum;
secundo manifestat de quibus in hoc libro sit agen-
dum, ibi: Reliqua autem pars huius * etc.; tertio
ostendit de quibus in sequentibus * libris restat
agendum, ibi: Pertranseuntes autem de his * etc.

3. Praecedunt autem hunc librum, secundum or-
dinem, in scientia naturali tres libri. Unde tria facit.
Primo ponit * de quo sit actum in libro PAysico-
rum. In quo quidem, quantum ad duos primos
libros eius, agitur de causis naturae: et hoc tangit,
concludens ex determinatione praecedentium li-

ἡ 564 solum tunc simpliciter perfe-

METEOROLOGICORUM LIB. I

brorum, cum dicit: De primis quidem igitur causis
naturae ?; ut intelligantur primae causae naturae
prima principia, quae sunt materia, forma et pri-
vatio, et etiam quatuor genera causarum, scilicet
materia, forma, agens et finis. In sequentibus autem
libris Physicorum agitur de motu in generali: et
hoc est quod subdit: et de omni motu naturali. --
Secundus scientiae naturalis liber est liber de Caelo
et Mundo. 1n cuius * prima parte, scilicet in duobus
eius primis libris, agitur de caelo et stellis, quae
moventur motu circulari: et quantum ad hoc di-
cit: adhuc autem de secundum superiorem latio-
nem perornalis astris; perornatis, idest valde or-
nate dispositis *, secundum superiorem lationem,
idest secundum motum circularem, quo moven-
tur omnia corpora caelestia. In secunda autem
parte huius libri, scilicet tertio et quarto libro,
determinat " de numero elementorum et de motu
locali eorum *: et quantum ad hoc dicit: οἱ de ele-
mentis corporalibus, quot et quae sint. Dicit autem
elementa corporalia, ad differentiam primorum
principiorum, scilicet materiae et formae, quae
non sunt corpora, sed corporum elementa seu
principia: ignis autem et aqua et terra corpora
sunt, et sunt * aliorum corporum elementa. -
Tertius liber scientiae naturalis est liber de Ge-
neratione: in quo determinat de permutatione
elementorum in invicem, in secundo libro, et de
generatione et corruptione in communi in primo
libro '. Et hoc tangit consequenter, cum dicit: ef
de ea quae invicem etc. iam

4. Deinde cum dicit: Reliqua autem pars hu-
ius etc., manifestat de quo sit in hoc agendum. Et
circa hoc duo facit: primo ponit nomen consue-
tum huius doctrinae; secundo enumerat ea quae
in hac doctrina continentur. - Dicit ergo primo
quod reliqua pars huius methodi, idest scientiae
naturalis ἢ, quam prae manibus habemus, restat
adhuc consideranda, quam omnes priores philo-
sophi ? vocabant Meteorologiam, a meteoron, quod
est excelsum vel elevatum, et logos, quod est sermo
vel ratio: considerantur enim in hac doctrina ea
quae in excelsis generantur, sicut stellae cadentes,
stellae cometae *, pluviae, nives, et alia huiusmodi.
Quamvis et alia quaedam considerentur quae
fiunt in imo, sicut fulmina, terraemotus, et alia
huiusmodi: sed quia ea quae fiunt in alto, sunt
mirabiliora * et magis desiderata, ideo ab eis tota
doctrina * nomen accepit. |

«) sed est medio ...actum. — Hoc homoteleuton om. PBa. — AB

prosequuntur: Nam aliquis scit aliquid in universali, et scit (sit B)
uidam aliquid in actu eorum quae sunt in propria ratione eius, alius

alia B) vero nescit in universali, sed solum in potentia. Etiam Pa
habent Nam aliquis scit... et scit, quod correximus ex ed. 1561, quae
tamen post alia vero om. sciens im universali.

8) Puta... scit sic partem. — Puta qui cognoscit animal solum,
sic scit partem Pa.

Y) manifestum. — Hoc om. Pa. — Pro sistatur, sistat B, et pro pro-
cedatur, procedat AB. — Pro individua enim non cadunt, individuum
enim non cadit Pa, sed cf. statim eorum.

9) De primis quidem igitur causis naturae. — quidem igitur ad-
dimus ex ed. 1561. — Pro prima principia... genera, prima principia
alia quae sunt materia et forma et principia et etiam quatuor genera
AB; etiam om. Pa. — Pro 71 sequentibus autem libris, In tribus autem
libris sequentibus ABa.

t) Secundus... In cuius. — Secundus scientiae naturalis est liber
de Caelo, et in eius A.

C) adhuc autem de... dispositis, — adhuc autem dictum est prius
de astris, par (pro per), idest valde, ordinate dispositum (pro dis-
positis) AB. — Pro quo moventur, quae movent B; caelestia omittunt
AB. .

Ἢ) huius libri .., determinat, — eiusdem libri, idest capitulo tertio
et quarto, agitur A; huius libri, idest in tertio et quarto (seq. spatium
album) B.

9) JN sunt, et sunt. — corpora existentia, sunt AB.

Ὁ) determinat ... primo libro. — determinat de permutatione elemen-
torum in invicem, scilicet de generatione et corruptione in communi
Pa; cf. textum, — Mox consequenter om. B.

x) reliqua ... naturalis. — reliqua methodi, idest scientiae naturalis,
pars Pa; pars et idest om. B; huius habet etiam ed. 1561. — Statim
adhuc om. Pa.

A) philosophi. — ipso AB, nempe Aristotele; ipsi ed. a eodem sensu. —
Pro meteoron, meteorem AB, meteore edd.; pro excelsum vel eleva-
tum, excedens vel elevatus Pa, excelsum vel elevatio A, excessum vel
elevatio B; pro vel ratio, sive ratio AB.

o

* ipsorum AB.

* distinguere AB.

|. * accideret p, ac-
T Z B.

CAP. I, LECT. I

5. Secundo ibi: Zaec autem sunt etc., enumerat
ea de quibus in hac doctrina consideratur. Quae
videntur in quatuor distingui *. Quaedam enim
sunt quae fiunt in loco supremo propinquo cor-
pori caelesti: et haec primo tangit, cum dicit:
Haec autem sunt, scilicet de quibus adhuc restat
considerandum, quaecumque accidunt quidem se-
cundum naturam, sed inordinatam, et casualiter ^,
ut quidam putabant. Natura tamen inordinatior
non est natura illa quae est primi elementi *. cor-
porum, idest corporis caelestis; quod dicitur e/e-
mentum, quia est pars totius universi corporalis,
licet non veniat in compositionem corporis mixti,
Sicut elementa. Est autem natura secundum quam
haec accidunt, inordinatior natura caelestis cor-
poris ': quia ea quae sunt in caelesti corpore,
semper similiter se habent, in huiusmodi autem
"transmutationibus inferiorum corporum, accidit
multa varietas. Propter quam quidam crediderunt
quod haec non a natura, sed a casu acciderent *,
non considerantes quod naturaliter fiunt non so-
lum ea quae sunt semper, sed etiam quae sunt
ut in pluribus. Haec, inquam *, accidunt circa
locum maxime propinquum /ationi astrorum, idest
astris circulariter motis. Et hoc ponit ad differen-
tiam subsequentium. Et exemplificat, dicens: puta
de lacte *, idest de lacteo circulo qui galaxia di-
citur, et stellis quae cometae dicuntur, et phan-
tasmatibus, idest apparitionibus, ignitis et motis,
quae dicuntur stellae cadentes.

6. Secundo cum dicit: E? quaecumque pone-
mus etc., enumerat ea quae sub praedictis fiunt;
scilicet quaecumque ponuntur esse passiones com-
munes aeris et aquae, quia ex materia aquea in
loco aeris generantur, vaporibus in aquam trans-
mutatis.

7. Tertio cum dicit: Adhuc autem terrae etc.,
enumerat ea quae in infimo sunt *. Et dicit: Adhuc
autem oportet dicere de his quae sunt partes ter-
rae, puta oriens, occidens, septentrio, meridies; et
quae sunt species, puta quod quaedam terra est
calida et arenosa, quaedam frigida et calcata; et

327

passiones partium terrae, puta quod quaedam est
sulphurea, quaedam lapidosa, vel aliquo modo
dissoluta. Ex quibus terrae rationibus τ conside-
rabimus omnes causas spirituum, idest ventorum,
quorum differentia attenditur secundum diversi-
tatem terrae. Similiter de terraemotibus, quorum
etiam * causae assignantur ex diversa specie ter-
rae; et de omnibus quae fiunt secundum motus
horum, idest ventorum et terraemotuum. In qui-
bus non omnia perfecte et * secundum certitudi-
nem tradere possumus, sed quaedam ^ sub dubita-
tione relinquemus, ad utramque partem rationem
inducentes: in quibusdam vero veritatem attinge-
mus aliquo modo.

8. Quarto ibi: Adhuc autem de fulminum
casu etc., enumerat ea quae ex * alto in infimum
descendunt, ex ventis causata, dicens: Adhuc au-
tem dicemus de casu fulminum et typhonibus (qui
dicuntur szphones) *, et incensionibus quae circa
huiusmodi typhones accidunt, et aliis circularibus,
quaecumque propter coagulationem accidunt pas-
siones ipsorum corporum, scilicet elementorum.
Dicit autem hoc, quia typhones ex materia com-
pacta generantur cum quadam rotatione *; et
multa alia similia accidunt typhonibus, ex materia
coagulatione compacta, cum quadam circulatione.
Vel potest hoc referri ad iridem et halonem (idest
circulum continentem solem et lunam et stellas),
quae accidunt ex reverberatione radiorum ad ali-
quam materiam spissam *.

9. Deinde cum dicit: Pertranseuntes autem de
his etc., ponit de quo restat agendum in libris se-
quentibus ". Et dicit quod postquam pertransive-
rimus de his quae dicta sunt, tunc speculabimur,
secundum nostrum posse, modo inducto in libris
praecedentibus, scilicet non tantum recitando opi-
niones aliorum sed etiam causas inquirendo ἢ, de
animalibus et plantis, et in universali et secundum
singulas species. Et tunc fere erit finis scientiae
naturalis, quam a principio elegimus tradere. Dicit
autem fere, quia non omnia naturalia ab homine
cognosci possunt.

p) sed inordinatam, et casualiter. — lta ed. 1561; inordinatam et
om. AB; pro casualiter, causaliter Pa typothetarum errore, — Pro
Natura tamen inordinatior non est natura illa, inordinatiorem tamen
naturam ea natura A, inordinationem tamen natura ea natura B.

v) Est autem ... caelestis corporis, — Non est autem natura inor-
dinata natura corporis caelestis Pa. Adoptavimus lectionem AB, quia
processus orationis hanc lectionem postulare videtur; suppressimus ta-
men particulam z0n, quam isti codd. habent ante secundum, quia cum
haec particula tollat omnino sensum, existimavimus eam oscitanter in-
troductam esse per incuriam amanuensium. — Pro semper similiter,
semper simpliciter B, simpliciter Pa, similiter ed. 1561.

de lacte. — lta ed. a et 1561; de lacteo P, de latere AB. — Pro
de lacteo circulo qui, de obl'o iacte (lacte B) quod AB. — Pro cometae,
comatae Pa.

0) quae in infimo sunt. — quae in infinito B, quae fiunt in fundo
Pa. - AB pergunt: dicens (dicit B), adhuc autem dicere quaecumque
sunt partes; et om. et quae sunt ante species. — Pro arenosa, antosa
AB; pro frigida, firma A.

o re

x) terrae rationibus. — terrae quondam rationibus AB. — Pro spi-
rituum, sphaericorum B; pro ventorum, ventum vel ventis AB.

9) sed quaedam. — sed secundum quaedam quae B. — In fin. num.
AB legunt: et quibusdam vero attingit aliquo modo veritatem.

σὴ siphones. — Ita correximus sciphi AB ; cf. Olympiodorum in hunc
locum, /tos autem typhonas et siphonas appellant, quod saepius et aquam
ipsam contortam arripiant (Olympiodori Philosophi Alexandrini in
Meteora Aristotelis Commentarii, Ven. 1551, fol. 4). Pa habent tiphi.
Porro inter qui et dicuntur A reliquit spatium quindecim litterarum ;
certe aliquid deest, saltem addendum videtur etiam. — Pro incensionibus,
de impressionibus A, quod B videtur contrahere in dempsionibus.

τ) rotatione. — et inducere add. AB, quod cuius corruptio sit ne-
scimus.

») ponit de quo... sequentibus. — ostendit quid ... subsequentibus
AB. — Pro postquam, primo quando Pa.

9) scilicet ... inquirendo. — scilicet non recitando tantum sed cau-
sas inquirendo AB. — et ante in. universali om. Pa; pro Et tunc fere
erit. Et post res fere esse A, Et potest referre esse B.

et A, om. B.

* ab AB.

* spissam om. r.

* prosequendum
PAd.

328

METEOROLOGICORUM LIB. I

LECTIO SECUNDA

PRINCIPIA NATURALIUM TRANSMUTATIONUM QUAS OPORTET IN HOC LIBRO CONSIDERARE -
QUOMODO SE HABEANT ADINVICEM IN CAUSANDO

'QY οὖν ἀρξάμενοι λέγωμεν περὶ αὐτῶν πρῶτον. ᾿Επεὶ
γὰρ διώρισται πρότερον "piv μία μὲν ἀρχὴ τῶν σω-
μάτων, ἐξ ὧν συνέστηκεν ἡ τῶν ἐγκυχλίως greet:
νων σωμάτων φύσις; ἄλλα δὲ τέτταρα σώματα διὸ
τὰς τέτταρας ἀρχὰς, ὧν διπλὴν εἶναί φαμεν τὴν
χίνησιν, τὴν μὲν ἀπὸ τοῦ μέσου, τὴν δ᾽ ἐπὶ τὸ μέ-
σον" τεττάρων δ᾽ ὄντων τούτων, πυρὸς καὶ ἀέρος
χαὶ ὕδατος χαὶ γῆς) τὸ μὲν τούτοις πᾶσιν ἐπιπο-
λάζον εἶναι πῦρ, τὸ δ᾽ ὑφιστάμενον γῆν δύο δ᾽ ἃ
πρὸς αὑτὰ τούτοις ἀνάλογον ἔχει" ἀὴρ μὲν γὰρ πυ-
ρὸς ἐγ υτάτω τῶν ἄλλων ὕδωρ δὲ γῆς» ὁ δὴ περὶ
τὴν γῆν ὅλος κόσμος ἐκ τούτων συνέστηχε τῶν σω-
μάτων" περὶ ὃν τὸ συμβαίνοντα πάθη φαμὲν εἶναι
ληπτέον.

Ἔστι δ᾽ ἐξ ἀνάγκης συνεχής πως οὗτος ταῖς ἄνω φο-

ραῖς, ὥστε πᾶσαν αὐτοῦ τὴν δύναμιν κυβερνᾶσθαι

ἐχεῖθεν- ὅθεν ydp ἡ τῆς κινήσεως ἀρχὴ πᾶσιν, ἐχεί-

νὴν αἰτίαν νομιστέον πρώτην.

Πρὸς δὲ τούτοις ἡ μὲν ἀΐδιος xxl τέλος οὐχ ἔχουσα τῷ
τόπῳ τῆς κινήσεως, ἀλλ᾽ ἀεὶ ἐν τέλει: ταῦτα δὲ
τὰ σώματα πάντα πεπερὰασμιένους διέστηχε τόπους
ἀλλήλων: ὥστε τῶν συμβαινόντων περὶ αὐτὸν πῦρ
μὲν καὶ γῆν καὶ τὰ συγγενῆ τούτοις ὡς ἐν ὕλης εἴδει
τῶν γινομένων αἴτια χρὴ νομίζειν (τὸ γὰρ ὑποχεί-
μενον καὶ πάσχον τοῦτον προσαγορεύομεν τὸν τρό-
mov), τὸ δ᾽ οὕτως αἴτιον ὡς ὅθεν ἡ τῆς κινήσεως
ἀρχὴ, τὴν τῶν ἀεὶ κινουμένων αἰτιατέον δύναμιν.

ΒΥΝΟΡΒΙΒ. — 1. Argumentum et divisio textus. — 2. Inter
principia corporalia, unum est quod appellatur quinta essentia,
ex quo omnia corpora caelestia formantur. Corporum autem
inferiorum sunt quatuor principia corporalia, ignis, aer, aqua et
terra: quatuor enim tantum sunt possibiles combinationes pri-
marum qualitatum, scilicet calidi et frigidi, humidi et sicci, quae
sunt. principia agendi et patiendi. — Horum autem quatuor corpo-
rum sunt duo motus, a medio scilicet et ad medium. Unde triplex
est: motus corporum: ad medium, qui est gravium; a medio, qui
est levium; et circa medium, qui est corporum caelestium. Levia
autem et gravia differunt: nam ignis est levis simpliciter, terra
est simpliciter gravis, aer vero et aqua sunt secundum quid gravia
et levia. - Ex quatuor ergo corporibus consistit mundus iste qui
est circa terram, et cuius passiones oportet in hoc libro consi-
derare. -- 3. Quomodo praedicta principia se habeant adinvicem
in causando. Necesse est mundum elementarem esse contiguum

xompleto prooemio, in quo Philoso-
jephus suam intentionem manifestavit,
e jhic* incipit procedere ad suum pro-
SLM positum ostendendum *. Et dividitur
in duas partes: in prima resumit ea quae sunt
necessaria * ad cognoscendum principia transmu-
tationum de quibus in hoc libro tractaturus est ;
in secunda incipit de eis tractare, ibi: Resumen-
tres igitur eas * etc. Circa primum duo facit: primo
enumerat principia harum transmutationum , et
differentiam eorum adinvicem; secundo ostendit
quomodo se habeant adinvicem in causando, ibi:
Est autem ex necessitate continuus * etc.

* Hic igitur incipientes, dicamus de ipsis primo. ** Quoniam
enim determinatum est prius a nobis unum quidem
principium corporum ex quibus constat circulariter la-
torum corporum natura; alia autem quatuor corpora,

propter quatuor principia; quorum duplicem esse dici-
mus motum, hunc quidem a medio, hunc autem ad me-
dium; quatuor autem existentibus, igne et aere et aqua
et terra, omnibus quidem his supereminens esse ignem,
substans autem terram; duo autem quae ad ipsa his
proportionaliter se habent, aerem quidem igni propin-
quiorem aliis, aquam autem terrae: qui itaque circa
terram totus mundus, ex his constat corporibus, de quo
accidentes passiones dicimus esse sumendum.

Est autem ex necessitate continuus iste superioribus la-
tionibus, ut omnis ipsius virtus gubernetur inde. Unde
enim motus principium omnibus, illam causam putan-
dum primam.

Adhuc autem hic quidem perpetuus et finem non habens
motus in loco, sed semper in fine: haec autem corpora
omnia finitis distant locis abinvicem. Quare acciden-
tium circa ipsum, ignem quidem et terram et syngenea
his, ut in materiae specie eorum quae fiunt causas
oportet putare (subiectum enim et patiens appellamus
hoc modo): quod autem sic causa ut unde motus prin-
cipium, eam quae semper motorum causandum vir-
tutem.

superioribus corporibus: tum quia nequit dari vacuum; tum
quia virtus inferioris mundi gubernatur a superioribus corporibus,
quod non esset nisi corpora inferiora et superiora se tange-
rent. — 4. Quod autem mundus inferior moveatur et regatur à
superiori, dupliciter ostenditur. a) Causa movens est prima causa
(respectu scilicet causae materialis et formalis); sed inter corpora
naturalia corpus caeleste est prima causa, ut patet ex eius in-
corruptibilitate et nobilitate; ergo etc. - 5. b) Motus caelestis
corporis est perpetuus, ut apparet ex ipsa dispositione circularis
loci: motus autem. inferiorum corporum, cum sint recti, ne-
queunt esse perpetui, Quod autem est perpetuum, convenienter
est motivum eorum quae non sunt semper. Ergo quatuor ele-
menta oportet putare causas eorum quae accidunt circa infe-
riorem mundum, per modum causae materialis: sed causam
per modum moventis, existimandum est esse illam virtutem quae
est caelestium corporum.

2. Dicit ergo primo quod prius determinatum
est *, tam in libro de Caelo * quam in libro de
Generatione *, quod inter alia principia corporalia
quae sunt principia aliorum corporum, unum est
principium illorum corporum ex quibus constitui-
tur natura corporum circulariter motorum, scilicet
sphaerarum et stellarum: hoc autem principium
dicit ipsam quintam essentiam, ex quo * omnia
huiusmodi formantur. Alia vero principia * cor- *
porum inferiorum sunt quatuor, propter primas
tangibiles qualitates, quae sunt principia agendi et
patiendi, scilicet calidum, frigidum, humidum et
Siccum, quarum sunt tantum quatuor possibiles

«) prius determinatum est. — prius om. Pa. — Pro quam in libro de Generatione, quam de Generatione et Corruptione Pa.

motus om. A.

est om. Pa.

CAP. II, LECT. 1I

combinationes: nam calidum et siccum est ignis,
calidum et humidum est aer, frigidum et humi-
dum aqua, frigidum et siccum terra; calidum
vero et frigidum, vel humidum et siccum aliquid
esse, impossibile est ^. Horum autem quatuor cor-
porum sunt duo motus: unus quidem qui est a
medio mundi sursum, qui est motus * levium, sci-
licet ignis et aeris; alius autem motus est * ad
medium, qui est motus gravium, scilicet terrae et
aquae. Et sic est triplex motus corporum: scilicet
ad medium, qui est gravium ?; a medio, qui est
levium; et circa medium, qui est corporum cae-
lestium, quae neque sunt gravia neque levia. Le-
vium autem et gravium est quaedam differentia.
Nam aliquid est leve simpliciter, scilicet ignis, qui

- supereminet omnibus; aliquid autem * est grave

simpliciter, scilicet terra, quae subsidet omnibus;

vero duo sunt secundum quid gravia et levia:
nam aer est levis respectu terrae et aquae, gravis
vero respectu ignis; aqua autem est levis respectu
terrae, gravis autem respectu ignis et aeris. Et
ideo haec duo ad alia duo extrema proportiona-
liter se habent, ut scilicet sicut aer est propinquior
igni, ita aqua est propinquior terrae. Sic igitur
patet quod iste mundus qui est circa terram, con-
stat ex quatuor corporibus: et huius mundi opor-
tet nos in hoc libro passiones considerare, quae
sunt transmutationes variae in elementis inventae.

3. Deinde cum dicit: Es? autem ex necessitate
continuus etc., ostendit quomodo principia prae-
dicta se habeant adinvicem in causando. Et dicit
quod necessarium est quod iste mundus inferior
consistat ex quatuor elementis ὃ, sic continuatis su-
perioribus lationibus, idest corporibus circulariter
motis: continuum autem hic accipit pro contiguo,
ut scilicet nihil sit medium inter ea. Cuius qui-
dem necessitatis ratio est, non solum quia im-
possibile est locum vacuum esse, unde corpora
oportet corporibus contiguari: sed etiam propter
finem, ut scilicet tota virtus inferioris mundi gu-
bernetur a * superioribus corporibus, quod non
esset nisi se tangerent; oportet enim quod agens
corporale tangat passum et motum ab ipso.

4. Quod autem inferior mundus regatur a supe-
rioribus corporibus et moveatur, probat duabus
rationibus. Quarum prima talis est. Causa mo-
vens, unde scilicet est principium motus *, necesse
est quod sit prima causa. Et hoc intelligitur per
respectum * ad causam formalem et materialem:
nam materia patitur ab agente, agens autem ná-
turaliter est prius patiente; forma etiam est effe-

329

ctus moventis, qui educit materiam de potentia
in actum. Sed finis est prior agente, quia movet
agentem: non tamen semper est prior in esse, sed
solum in intentione. Manifestum est autem cor-
pus caeleste inter naturalia esse primam causam:
quod eius incorruptibilitas et nobilitas demonstrat.
Oportet igitur quod corpus caeleste, respectu ho-

rum corporum inferiorum, sit causa unde * prin- :

cipium motus.

5. Secundam rationem ponit ibi: Adhuc au-
tem etc.: quae talis est *. Motus caelestis corporis
est perpetuus. Et hoc apparet ex ipsa dispositione
loci: nam in linea recta est accipere finem in
actu, scilicet extremum ipsius lineae, in circulo
vero non est accipere finem: et ideo dicit quod
motus circularis non habet finem " secundum
locum. Et ne aliquis crederet propter hoc, quod
motus circularis esset imperfectus, sicut motus
rectus antequam perveniat ad finem, subiungit
quod motus circularis semper est in fine: quod-
libet enim signum datum ^ in circulo est prin-
cipium et finis; et motus circularis in qualibet
parte ita est perfectus, sicut motus rectus quando
est in fine. Sic igitur apparet * ex ipsa dispositione
loci, quod motui caelesti competit perpetuitas.
Motus autem inferiorum corporum non possunt
esse perpetui': quia inferiora corpora moventur
motibus rectis, motus autem rectus non durat
unus continuus nisi secundum mensuram magni-
tudinis rectae per quam transit; motus autem *
reflexus non est continuus, ut in VIII PAysic. *
probatum est. Unde cum omnia corpora inferiora
distent finitis locis abinvicem, et nullum eorum
sit infinitum, ut probatum est in ΠῚ Physic. * et
in I de Caelo *, necesse est quod motus eorum
sint finiti, et non perpetui. Illud autem quod est
perpetuum et semper, consequenter * est motivum
eorum quae non * sunt semper. Unde elementa in-
feriora, scilicet ignem et terram et alia syngenea his,
idest congenerabilia eis *, scilicet aerem et aquam,
et quae ex eis componuntur, oportet putare causas
accidentium circa ipsum mundum inferiorem, ut in
specie materiae, idest per modum causae materia-
lis: quia hoc modo dicimus subiectum et patiens
esse causam rerum. Sed quod est causa dictorum
ut unde principium motus, idest per modum causae
moventis, causandum est, idest existimandum est
esse causam, eam virtutem quae est semper moto-
rum, idest corporum caelestium, quae semper mo-
ventur: quod enim semper movetur, comparatur ad
id quod non semper movetur, sicut agens ad patiens.

B) nam calidum ... impossibile est. — nam calidus et siccus est
ignis, calidus et humidus est aer, frigida et humida aqua, frigida et
sicca terra, calidum frigidum, humidum et siccum aliquid esse impos-
sibile est A; etiam B om. vero. - Pro Horum autem quatuor, Horum
autem et quatuor AB. — Lin. seq. ante a medio, AB om. qui est.

Y) scilicet terrae... gravium. — Hoc homoteleuton om. A. — Pro a
medio, et a medio AB.

9) consistat ex quatuor elementis. — ex quatuor consistet elementis
AB. — Pro continuatis, contis A.

t) Et hoc intelligitur per respectum. — Et (Et si B) hoc intelligitur
(intelligatur B) esse per comparationem AB.

Ὁ Secundam ... talis est. — Secunda ratio talis est Pa. — Lin. seq.
pro apparet, patet A. :

ἢ) et ideo... finem. — Hoc homoteleuton om. Pa. — Pro motus cir-
cularis, motus corporum circulariter motorum Pa.

Opp. D. Τβομαξ T. Ill.

9) signum datum. — signum tactum PBa. — Lin. seq. pro ef motus,
et ita motus A, quin postea ita omittat; pro in fine, in suo fine A, in
sui fine B.

t) ton possunt esse perpetui. — non potest esse perpetuus Pa. -
Post lineam pro unus continuus, unus existens Pa.

x) syngenea his, idest congenerabilia eis. — syngenea, idest con-
generabilia, his Pa.

X) quia hoc modo... eam virtutem.-. quia hoc modo appellamus idem
subiectum et patiens. Sed quod est (Sed non est B) causa dictorum ut
unde principium motus, idest per modum causae moventis, est causan-
dum, idest existimandum esse causam, eam virtutem AB. Edd. Pa om.
Sed quod est causa dictorum, sed hoc vel aliquid simile a contextu re-
quiritur; pro dictorum (idest « accidentium circa ipsum mundum infe-
riorem »), A prius diversorum scripsisse videtur. - Homoteleuton quod
enim... non semper movetur om. B; in quo pro primo movetur, movet P.

42

et add. AB.

4x

* patet A.

* enim AB.

*Cap.viir ; S.Th.
lect. xvt sqq.

*Cap.v, n.6 sqq.;
S.Th. lect.vi xx ,

*Cap.vr, n.1 5qq.;
S. Th. lect. τὸς *

* convenienter A.

* non om. AB.

33o

METEOROLOGICORUM LIB. I

LECTIO TERTIA

DE ELEMENTORUM TRANSMUTATIONE ADINVICEM - NON TOTUM SPATIUM QUOD EST
A SUPREMIS STELLIS USQUE AD TERRAM EST PLENUM AERE ET IGNE: SED SUPRA ISTA ELEMENTA
EST CORPUS CAELESTE ALTERIUS NATURAE AB EIS

᾿λναλαϑόντες οὖν τὰς ἐξ ἀρχῆς θέσεις xal τοὺς εἰρη-
μένους πρότερον διορισμοὺς y λέγωμεν περί τε τῆς
τοῦ γάλακτος φαντασίας καὶ περὶ κομητῶν καὶ τῶν
ἄλλων ὅσα τυγχάνει τούτοις ὄντα συγγενῆ.

Φαμὲν δὲ πῦρ καὶ ἀέρα καὶ ὕδωρ καὶ γῆν γίνεσϑαι ἐξ
ἀλλήλων, καὶ ἕκαστον ἐν ἑχάστῳ ὑπάρχειν τούτων
δυνάμει, ὥσπερ καὶ τῶν ἄλλων οἷς ἕν τι καὶ ταὐύὐ-
τὸν ὑπόκειται, εἰς ὃ ἀναλύονται ἔσχατον.

Πρῶτον μὲν οὖν ἀπορήσειεν ἄν τις περὶ τὸν καλούμενον
ἀέρα, τίνα τε χρὴ λαβεῖν αὐτοῦ τὴν φύσιν ἐν τῷ
περιέχοντι κόσμῳ τὴν γῆν; καὶ πῶς ἔχει τάξει πρὸς
τἄλλα τὰ λεγόμενα στοιχεῖα τῶν σωμάτων"

ὁ μὲν γὰρ τῆς γῆς ὄγκος πηλίκος ἄν τις εἴη πρὸς τοὶ
περιέχοντα μεγέθη, οὐκ ἄδηλον: ἤδη qo ὦπται διοὶ
τῶν ἀστρολογικῶν θεωρημάτων ἡμῖν ὅτι πολὺ xal
τῶν ἄστρων ἐνίων ἐλάττων ἐστίν.

Ὕδατος δὲ φύσιν συνεστηχυῖαν καὶ ἀφωρισμένην o00'
ὁρῶμεν; οὔτ᾽ ἐνδέχεται χεχωρισμένην. εἶναι τοῦ περὶ
τὴν γῆν ἱδρυμένου σώματος, οἷον τῶν τε φανερῶν,
θαλάττης καὶ ποταμῶν, κἂν εἴ τι χατοὶ βάθους
ἄδηλον ἡμῖν ἐστιν.

Τὸ δὲ δὴ μεταξὺ τῆς γῆς τε καὶ τῶν ἐσχάτων ἄστρων
πότερον ἕν τι νομιστέον εἶναι σῶμα τὴν UG, ἢ
πλείω, κἂν εἰ πλείω, πόσα; καὶ μέχρι ποῦ διώρισται

NM,
τοῖς τόποις;

Ἡμῖν μὲν οὖν εἴρηται πρότερον περὶ τοῦ πρώτου στοι-
χείου, ποῖόν τι τὴν δυναμίν ἐστι; xol ὅτι πᾶς ὁ
περὶ τὰς ἄνω φορὰς κόσμος ἐκείνου τοῦ σώματος
πλήρης ἐστίν. Καὶ ταύτην τὴν δόξαν οὐ μόνον ἡμεῖς
τυγχάνομεν ἔχοντες; φαίνεται δ᾽ ἀρχαία τις ὑπό-
ληψις αὕτη καὶ τῶν πρότερον ἀνθρώπων" ὁ γὰρ λε-
γόμενος αἰθὴρ παλαιὰν εἴληφε τὴν προσηγορίαν; ἣν
᾿Αναξζαγόρας μὲν τῷ πυρὶ ταὐτὸν ἡγήσασθαί μοι
οχεῖ σημαίνειν" τά τε γὰρ ἄνω πλήρη πυρὸς εἶναι,
x&xsivog τὴν ἐχεῖ δύναμιν αἰθέρα καλεῖν ἐνόμισεν,
τοῦτο μὲν ὀρθῶς νομίσας" τὸ γὰρ ἀεὶ σῶμα θέον
ἅμα θεῖόν τι τὴν φύσιν ξοίχασιν ὑπολαβεῖν, καὶ διώ-
ρισαν ὀνομάζειν αἰθέρα τὸ τοιοῦτον ὡς ὃν οὐθενὶ τῶν
παρ᾿ ἡμῖν τὸ αὐτό" οὐ γὰρ δὴ φήσομεν ἅπαξ, οὐδὲ
δὶς, οὐδ᾽ ὀλιγάκις τὰς αὐτὰς δόξας ἀναχυχλεῖν γι-
νομένας ἐν τοῖς ἀνθρώποις, ἀλλ᾽ ἀπειράκις.

Ὅσοι δὲ πῦρ καθαρὸν εἶναί φασι τὸ περιέχον χαὶ μὴ
μόνον τὸ φερόμενα σώματα, τὸ δὲ μεταξὺ γῆς xol
τῶν ἄστρων ἀέρα, θεωρήσαντες ἂν τὰ νῦν δειχνύ-
μενα διὰ τῶν μαθημάτων ἱκανῶς ἴσως ἂν ἐπαύσαντο
ταύτης τῆς παιδικῆς δόξης" λίαν γὰρ ἁπλοῦν τὸ
νομίζειν μικρὸν τοῖς μεγέθεσιν εἶναι τὸν φερομένων
ἕχαστον, ὅτι φαίνεται θεωροῦσιν ἡμῖν ἐντεῦθεν οὕ-
τως. Εἴρηται μὲν οὖν καὶ πρότερον ἐν τοῖς περὶ τὸν
ἄνω τόπον θεωρήμασιν" λέγωμεν δὲ τὸν αὐτὸν λύ-
γον καὶ νῦν᾽ εἰ γὰρ τά τε διαστήματα πλήρη ed
καὶ τὰ σώματα συνέστηχεν ἐχ πυρὸς, πάλαι φροῦδον
ἂν ἦν ἕχαστον τῶν ἄλλων στοιχείων.

᾿Αλλὰ μὴν οὐδ᾽ ἀέρος. γε μόνου πληήρη᾽ πολὺ γὰρ ἂν
ὑπερβάλλοι τὴν ἰσότητα τῆς κοινῆς ἀναλογίας πρὸς
τὰ σύστοιχα σώματα.

χἂν εἰ δύο στοιχείων πλήρης ὁ μεταξὺ γῆς καὶ οὐρανοῦ
τόπος ἐστίν οὐδὲν γὰρ, ὡς εἰπεῖν, μόριον ὁ τῆς γῆς
ἐστιν ὄγκος, ἐν d συνείληπται πᾶν χαὶ τὸ τοῦ sb:
τος πλῆθος, πρὸς τὸ περιέχον μέγεθος. Ὁρῶμεν δ᾽
οὐχ ἐν τοσούτῳ μεγέθει γινομένην τὴν ὑπεροχὴν τῶν
ὄγκων, ὅταν ἐξ ὕδατος ἀὴρ γένηται διακριθέντος, ἢ

* Resumentes igitur eas quae a principio positiones, et
determinatas prius determinationes, dicamus et de lactis
phantasia et de cometis et aliis quaecumque existunt
his syngenea entia.

Dicimus itaque ignem et aerem et aquam et terram fieri ex
invicem, et unumquodque horum in unoquoque exi-
stere in potentia, sicut et aliorum quibus unum aliquid
et idem subiicitur, in quod etiam resolvuntur ultimum.

Primum quidem igitur dubitabit utique quis circa vocatum
aerem, quam oportet accipere ipsius naturam in mundo:
ambiente terram, et quomodo se habet ordine ad alia
dicta elementa corporum.

Moles quidem enim utique terrae quanta quidem utique
sit ad ambientes magnitudines, non immanifestum. Iam
enim visum est per astrologica theoremata a nobis quod
multo etiam quibusdam astris minor est.

Aquae autem naturam constantem et separatam neque vi-
demus, neque contingit separatam esse. ab eo quod circa
terram locato corpore; puta a manifestis, mari et flu-
minibus, et utique si quid in profundo immanifestum
est nobis.

Intermedium autem terrae et ultimorum astrorum, utrum
unum aliquod putandum secundum naturam esse cor-
pus, aut plura? Et si plura, quot, et usquequo deter-
minata sunt locis? )

Nobis quidem igitur dictum prius est de primo elemento,
quale secundum virtutem est; et quia totus qui circa
superiores lationes mundus, illo corpore plenus est. Et
hanc opinionem non solum nos existimus habentes, vi-
detur autem antiqua quaedam existimatio ipsa et prio-
rum hominum. Dictus enim aether antiquam mss
appellationem; quam Anaxagoras quidem igni idem
putasse videtur significare, putans superiora plena igne
esse; et ille eam quae ibi potentiam aethera vocari pu-
tavit, hoc quidem recte putans. Quod enim corpus
semper currens, simul et divinum aliquid secundum
naturam visi sunt existimare, et determinaverunt no-
minari aethera quod tale, tanquam nulli eorum quae
apud nos existens idem. Non enim dicemus semel ne-
que bis neque raro easdem opiniones reiterare factas in
hominibus, sed infinities.

Quicumque autem ignem purum esse aiunt quod ambiens,
et non solum lata corpora; quod autem intermedium
terrae est et astrorum, aerem; considerantes utique nunc
ostensa per mathematica sufficienter, forte utique desi-
sterent ab hac puerili opinione. Valde enim simplex
putare unumquodque latorum esse parvum magnitudi-
nibus, quia videtur aspicientibus hinc nobis sic. Dictum
est quidem igitur et prius, in his quae circa superiorem
locum theorematibus: dicimus autem eandem rationem
et nunc. Si enim et distantiae plenae igne, et corpora
constant ex igne, olim annihilatum utique esset unum-
quodque aliorum elementorum.

At vero neque aere solo plena: multum enim utique exce-
deret aequalitatem. communis analogiae ad coelemen-
taria corpora.

Et etiam si duobus elementis plenus qui intermedius ter-
rae et caeli locus est. Nulla enim, ut est dicere, pars
terrae est. moles, in qua contenta est et omnis aquae
multitudo, ad ambientem magnitudinem, Videmus autem
non in tanta magnitudine factum excessum molis, cum
ex aqua disgregata aer fiat, aut ignis ex aere: necesse

* Cap. ii.

CAP. III, LECT. IIl

.7 , , PS M S.A L4 ,
ἀέρος - ἀνάγκη δὲ τὸν αὐτὸν ἔχειν λόγον ὃν
τοσονδὶ καὶ μικρὸν ὕδωρ πρὸς τὸν ἐξ αὐτοῦ

Διαφέρει δ᾽ οὐθὲν οὐδ᾽ εἴ τις φήσει μὲν μὴ γίνεσθαι
ταῦτα ἐξ ἀλλήλων, ἴσα μέντοι τὴν δύναμιν εἶναι"
κατοὸ τοῦτον γὰρ τὸν τρόπον ἀνάγχη τὴν ἰσότητα
τῆς δυνάμεως ὑπάρχειν τοῖς μεγέ)εσιν αὐτῶν, ὥσπερ
κἂν εἰ γινόμενα ἐξ ἀλλήλων ὑπῆρχεν.

Ὅτι μὲν οὖν οὔτ᾽ ἀὴρ, οὔτε πῦρ συμπεπλήρωχε
τὸν μεταξὺ τόπον, φανερόν ἐστιν"

μόνον

SywoPsis — 1. Operis et textus partitio. - Argumentum. --
2. Quaedam necessaria ad ea quae sequuntur. Et primo de
transmutatione elementorum adinvicem. Quatuor elementa ex in-
vicem fiunt: cum enim communicent in una materia prima, unum-
quodque ipsorum est in potentia in alio. — 3. Secundo de ordine
elementorum, et praecipue aeris. Et primo, utrum totus mundus
qui ambit terram, sit aer. - Quaedam manifesta circa ordinem
elementorum. a) De mole terrae per comparationem ad caelestia
corpora et ad alia elementa. δ) De loco et dispositione aquae,
convenienter-ad suam naturam. — 4. Subdivisio textus. — Iterum
proponitur quaestio: utrum scilicet inter terram et ultima astra
sit unum corpus vel plura; et si plura, quomodo ordinentur se-
cundum locum. - 5. Resumitur quod in libro de Caelo deter-
minatum est: scilicet quod omnia corpora caelestia sunt de
natura primi elementi seu primi corporis. — 6. Ostenditur quod
corpus circulariter motum non est unum de corporibus inferio-
pibus: et primo ostenditur quantum ad ignem. Ponere non so-

quae sunt principia * materialia pas-
/hsionum de quibus intendit tractare,

wem incipit nunc determinare * de eis **.
'" Et dividitur in partes duas: in prima determinat
de particularibus transmutationibus elementorum
quibus secundum se transmutantur; in secunda
determinat de transmutationibus eorum secun-
dum quod veniunt in compositionem ^nixti, in
quarto libro, ibi: Quoniam autem quatuor * etc.
Prima autem pars dividitur in duas: in prima
enim determinat de transmutationibus seu pas-
sionibus elementorum quae in alto accidunt; in
secunda de his quae accidunt in infimo, et hoc
in secundo libro, ibi: De mari autem * etc. Prima
autem pars dividitur in tres: in prima dicit de quo
est intentio; in secunda praemittit quaedam quae
sunt necessaria ad subsequentium determinatio-
nem, ibi: Dicimus itaque ignem et aerem * etc.;
in tertia incipit determinare de principali propo-
sito, ibi: His autem determinatis * etc.

Dicit ergo primo quod * dicendum est de phan-
lasia lactis, idest de apparitione lactei circuli ^,
et de cometis, et de aliis omnibus huiusmodi
quae sunt his syngenea, idest congenerabilia; ita
tamen quod resumamus positiones a nobis positas
in prioribus libris, et determinationes in eis prius
determinatas, ut eis utamur ^ ad propositum ma-
nifestandum, cum opus fuerit.

2. Deinde cum dicit: Dicimus itaque ignem et
aerem etc., praemittit quaedam quae sunt necessa-
ria ad subsequentia. Et circa hoc duo facit: primo
praemittit aliquid quod pertinet ad transmutatio-
nem elementorum adinvicem; secundo dicit * de
ordinatione eorum in mundo, et specialiter de
aere, ibi: Primum quidem igitur dubitabit * etc.

324

autem eandem rationem habere, quantam habet tantilla
et parva aqua ad factum ex ipsa aerem, et totum ad
totam aquam.

Differt autem nihil neque si quis dicat quidem non fieri
haec ex invicem, aequalia tamen virtute esse. Secundum
enim hunc modum necesse est aequalitatem virtutis
existere magnitudinibus ipsorum, quemadmodum utique
si facta ex invicem existerent. d

Quod quidem igitur neque aer neque ignis tantum replet
intermedium locum, manifestum est.

lum astra esse ignem, sed etiam omnes sphaeras, puerile est,
si attendatur magnitudo corporum caelestium: nam sic, propter
excessum ignis, iam olim annihilatum esset unumquodque aliorum
elementorum. — 7. Ostenditur idem quantum ad aerem. Nam
etiam quantitas aeris multum excederet aequalitatem proportionis,
quae debet esse inter elementa, — 8. Tertio ostenditur idem
quantum ad utrumque: nam nec etiam hoc modo salvatur debita
proportio inter elementa. Terra enim, in qua etiam tota aqua
continetur, vel ad solam ultimam sphaeram obtinet rationem
puncti. Sed videmus, quando ex aqua generatur aer, vel ex aere
ignis, quod non est tantus excessus quantitatis. Oportet autem, ad
salvandam debitam proportionem, eandem rationem habere hanc
parvam aquam ad aerem generatum ab ipsa, et totam aquam ad
totum aerem. — 9. Excluditur cavillatio. Quia elementa oportet
esse aequalia proportione virtutis, necesse est quod etiam in ma-
gnitudinibus eorum servetur aequalitas proportionis, etiam si quis
dicat elementa non generari ex invicem. -- Recapitulatio dictorum.

Dicit ergo primo quod ignis et aer * et aqua
et terra fiunt ex invicem, quamvis Empedocles
contrarium senserit: et hoc resumit ut probatum
in lI de Generat. *. Et huius rationem assignat,
quia unumquodque elementorum est in alio in

*etaer om.B, et
om. Pd.

* Cap. iv.

potentia; et quae sic se habent, adinvicem ge-

nerari possunt. Ulterius huius rationem assignat,
quia communicant in una materia prima, quae
eis subiicitur, et in quam sicut in ultimum re-
solvuntur: omnia enim quorum materia est una
communis, sic se habent quod unum eorum est
potentia in alio; sicut cultellus est potentia in
clavi, et clavis in cultello, quia utriusque materia
communis est ferrum.

3. Deinde cum dicit: Primum quidem igitur
dubitabit etc., inquirit de ordine elementorum, et
praecipue aeris. Et circa hoc tria facit. Primo
movet quaestionem *: et dicit quod primo du-
bitatur circa corpus quod vocatur aer, quam na-
turam habeat in mundo qui ambit terram, utrum
Scilicet totum sit aer; et si non, quomodo ordi-
netur ad alia elementa.

Secundo ibi: Moles quidem enim etc., propo-
nit quaedam circa ordinem elementorum mani-
festa. Quorum primum est de terra: scilicet quod
non est immanifestum quanta sit moles terrae,
per comparationem ad magnitudines ambientes,
scilicet caelestium corporum et aliorum elemen-
torum. lam enim apparuit per considerationes
astrologicas, quod terra est multo minor quibus-
dam astris, et quod in comparatione ad ultimam
sphaeram obtinet vicem puncti *.

Secundum proponit de aqua, ibi: Aquae autem
naturam etc. Et dicit quod non videmus aquam
per se constantem, et separatam a corpore locato
circa terram, scilicet a * mari et fluminibus, quae

&) de apparitione lactei circuli. — de lacteo circulo Pa. — Pro con-
generabilia, generabilia ABa.

B) ut eis utamur. — et in istis utamur Pa, et istis utamur ed. 1561,
in eis utamur AB, corrupte pro lectione nostra, quam sensus requirit.

* dubitationem a.

* Cf. de Caelo et
Mundo , lib. II,
C. XIV, ἢ. I4 SQQ. ;
S TE Ject-tavi.
n.3 sq.

* à om. Pd.

* manifestae AB.

o

* Lib. I, cap. mn
Sq.; S. Th. lect.ri

* Ibid.; ubi conf.
etiam lect. vi,

332
sunt manifesta nobis, et a congregationibus aqua-
rum, si quae sunt in profundo terrae immanife-
stae * nobis, ut quidam posuerunt. Nec etiam
contingit aquam sic congregatam esse: eo quod
humidum aqueum non terminatur nisi termino
alieno. )

4. Iterum ὃ ibi: Zntermedium autem terrae etc.,
hic prosequitur quaestionem suam iam motam,
qua quaerit quid est inter praedicta medium. Et
circa hoc duo facit. Primo enim ostendit quod
non totum spatium quod est a supremis stellis
usque ad terram, est plenum uno aliquo corpore,
scilicet igne vel * aere, aut utroque; sed supra hoc
est aliquod corpus praeter ista. Secundo ostendit
quomodo ad illud supremum corpus ordinentur
alia corpora secundum positionem, ibi: Reliquum
est autem * etc.

Circa primum sic procedit. Primo dicit quod
dubium est utrum inter terram et inter astra ul-
tima, quae dicuntur non errantia sed fixa, sit pu-
tandum esse unum corpus, secundum proprieta-
tem naturae, vel plura: et si plura, quot sunt, et
ubi terminentur secundum locum.

5. Secundo ibi: Nobis quidem igitur etc., resu-
mit quoddam in libro de Caelo * determinatum:
quod est, quale est, secundum virtutem, primum
elementum, scilicet caeleste corpus; et quod to-
tus ille mundus qui est circa superiores lationes,
idest qui movetur * motu circulari, est plenus illo
corpore; omnia enim corpora caelestia ad natu-
ram illius primi elementi pertinent. Et quia philo-
sophi ponebant contrarium, ideo *, ne sua opinio
nova videretur, subiungit quod hanc opinionem
non solum ipse habuit, sed fuit etiam antiqua *
opinio priorum hominum. Illud enim corpus quod
dicitur aether, quod nos caelum dicimus, antiquam
habet appellationem. Sed Anaxagoras videtur pu-
tasse quod significaret * idem quod ignis: accepit
enim quod aether dicitur non propter semper cur-
rere, idest continue moveri, sed ab aethein, quod
est ardere; quia superiora corpora credidit esse
plena igne. Et quamvis in hoc male diceret, ut
ibi * probatum est ", tamen hoc recte putavit, quod
nomen aetheris conveniret alicui potentiae corpo-
rali quae est praeter ista corpora. Omnes enim
antiqui visi sunt opinari, et determinaverunt illud
corpus nominari aethera, quod semper currit,
idest movetur, et quod est quoddam divinum,
idest perpetuum, secundum suam naturam; tan-
quam illud corpus nulli corporum quae sunt apud
nos, sit idem. Nec est mirum si hanc opinionem,

METEOROLOGICORUM LIB. I

quam nos de novo videbamur assumpsisse, etiam
antiqui habuerunt: quia nos dicimus ? quod eae-
dem opiniones sunt reiteratae in hominibus, post-
quam desierunt propter * negligentiam studii, non
tantum bis vel ter, sed infinities. - Hoc autem dicit

.secundum * suam opinionem, qua putavit mun-

dum et generationem hominum fuisse ab aeterno,
ut apparet in * prioribus libris **: hoc enim suppo-
sito, manifestum fit quasdam opiniones et artes a
quibusdam certis temporibus incoepisse; et opor-
tet dicere quod multoties, vel magis infinities, sunt
destructae *, propter bella vel alias corruptiones,
et iterum reinventae.

6. Tertio ibi: Quicumque autem ignem etc.,
ostendit quod non est unum horum corporum
inferiorum, corpus quod circulariter * movetur. Et
circa hoc tria facit: primo ostendit hoc quantum
ad ignem; secundo quantum ad aerem, ibi: A
vero neque aere * etc.; tertio quantum ad utrum-
que, ibi: ΕἸ etiam si duobus * etc.

Circa primum sciendum est quod aliqui puta-
verunt solum corpora caelestia delata, idest * so-
lem, lunam et stellas, esse naturae igneae; quod
vero est inter eas, est naturae aereae: quidam
vero posuerunt totum esse naturae igneae, sicut
Anaxagoras dixit. Dicit ergo quod quicumque
posuerunt non solum corpora delata ignem pu-
rum, sed totum ambiens, scilicet omnes sphaeras;
et id quod est intermedium terrae et astrorum
est.aer, scilicet a terra usque ad orbem lunae, et
quod est desuper, totum est ignis; qui, inquam,
sic dicunt, si considerarent ea quae nunc sunt
sufficienter ostensa per Mathematicam de magni-
tudinibus corporum, forte desisterent ab hac pue-
rii opinione. Valde enim simplicis hominis est
et ineruditi putare stellas esse parvas magnitudi-
nibus, quia videntur parvae nobis tam a remotis
aspiclentibus. Dictum est autem * de his in supe-

rioribus theorematibus, scilicet in II de Caelo *: :

sed etiam nunc eadem * ratione dicemus ad de-
structionem praedictae positionis. Cum enim cor-
pora astrorum et * sphaerarum quasi impropor-
tionaliter excedant quantitatem terrae et eorum
quae sunt circa terram, si non solum corpora
stellarum constarent ex igne, sed etiam distantiae
quae sunt inter eas essent plenae igne, iam olim
annihilatum esset unumquodque aliorum elemen-
torum, propter excessum ignis super ea.

7. Deinde cum dicit: 44 vero neque aere etc.,
ostendit idem quantum ad aerem ?, dicens quod
non est possibile quod istae distantiae sint plenae

Y) Nec etiam contingit. — Convenit autem Pa; cf. textum οὔτ᾽
ἐνδέχεται.

ὃ) Iterum. — Item AB; forte Tertio legendum est, cf. num. praec.
tria facit ... Primo movet ... Secundo ibi. Sed et lin. seq. particula hic
ante prosequitur interpolationem sapere videtur. — Pro qua quaerit quid
est inter praedicta (nempe inter terram et supremas stellas) medium,
et (et om. B) quaerit id quod est medium AB.

t) qui movetur. — quae moventur Pa. — Post unam lin. AB legunt
pertinent dicit. Et quia. :

Ὁ videtur putasse quod significaret. — hanc nominationem videtur
putasse quod significaret (significarunt B) AB; cf, textum. — Lin. seq.
pro dicitur, diceretur AB. — Pro idest continue moveri, et continue
movere A.

«) ut ibi probatum est. — ut improbatur AB. — Pro nihil aetheris,
quod habent nostri codices et edd., legimus somen aetheris, prout

exigit textus αἰθέρα καλέϊν, et etiam expositio S. Thomae. AB pro alicui
legunt cuidam; et pro quae est, quae est ibi (idest circa superiores
lationes, ut supra dicitur), quod convenit textui τὴν ἐχέϊ δύναμιν.

0) nos dicimus. — non dicimus Pa, sed non hic superfluit; cf. infra
non tantum. — Pro reiteratae, recitatae Pa.

t) corpus quod circulariter. — corpus quod superius circulariter A,
corpus quod superius quod circulariter B, forte pro corpus superius
quod circulariter. — Pro Et circa, Et tunc circa AB; cf. not. J.

x) Dictum est autem. — B om. autem; Iterum dictum est Pa, —
Pro de his... in II de Caelo, de his (his om. B) inferioribus theore-
matibus in II de Caelo AB; conf. textum.

X) quantum ad aerem. — de aere quantum ad aerem codices et edi-
tiones, sed de aere putamus corrupte scriptum pro quantum ad aerem,
quin postea expunctum sit; cf. Comm. in de Caelo, I, vri, ὃ, xxv, *, II,
xn, $

* per AB.

* propler A.

* ex B.
** Cf. de Genel
et Corr., lect vii
n. 1, et loca ib
citata.

* destitutae pa.

CAP. III,

aere. Manifestum est enim quod adhuc quantitas
aeris multum excederet aequalitatem analogiae,
idest proportionis, quae debet esse communis inter
elementa, ad hoc quod elementa conserventur.
8. Deinde cum dicit: Ef etiam si duobus etc.;
ostendit idem quantum ad utrumque. Et circa
hoc duo facit: primo ponit rationem; secundo
excludit quandam cavillationem, ibi: Differt au-
lem nihil * etc. - Dicit ergo primo quod proportio

debita elementorum non servatur, si totus locus

qui est medius inter terram et supremum cae-
lum, est plenus duobus elementis, scilicet igne et
aere. Quia moles terrae, in qua continetur etiam

qusiom.».. Omnis aquae multitudo, quasi * nulla pars est,

habens proportionem ad totam magnitudinem am-
bientium corporum, cum ad solam ultimam sphae-
t vicem puncti, secundum astrono-

"mos. Videmus autem quod, cum ex aqua per

disgregationem sive rarefactionem fit aer, aut *
ex aere ignis, non est tam immensus excessus
quantitatis. Oportet autem ad hoc quod conser-
vetur debita proportio in elementis, quod eandem

LECT. III 333

rationem, idest proportionem, habeat haec parva
aqua ad aerem factum ex ipsa, et tota aqua ad
totum aerem; ut videlicet * quantum excedit quan-
titas aeris quantitatem aquae ex qua fit, tantum
excedat in mundo quantitas totius aeris quanti-
tatem totius aquae.

9. Deinde cum dicit: Differt autem nihil etc.,
excludit quandam cavillationem: dicens quod nihil
differt ad propositum si quis dicat, secundum opi-
nionem Empedoclis, quod elementa non generan-
tur ex invicem. Oportet enim, secundum eius
opinionem ,. elementa esse aequalia. proportione
virtutis. Unde sic oportet quod conservetur ae-
qualitas proportione ^ virtutis in magnitudinibus
elementorum, si non generantur ex invicem, sicut
si generarentur.

Deinde recolligit quod dictum est, concludens
ex dictis manifestum esse quod neque aer tan-
tum replet medium locum qui est inter terram et
supremas stellas, neque ignis: sed praeter haec
duo elementa, oportet super ipsa esse corpus cae-
leste, quod nullum inferiorum est elementorum.

v) proportione. - proportionalitate AB. Sensus est: quia secundum
lem inter elementa debet esse proportio quoad virtutem, ideo

debet esse proportio etiam in magnitudinibus elementorum, sive haec
generentur ex invicem sive non. — Quoad discrimen inter proportionem

et proportionalitatem, videsis s. Thomam, inter alia loca, Qq. Disputt.,
De Veritat., qu. τι, artic. rr, ad 4, et artic. x1 corpore. — Ibi sicut si ge-
nerarentur, post si, quod B om., A add. adinvicem. — Pro Deinde re-

colligit, Ultimo autem colligit AB.

*

scilicet 4.

334

METEOROLOGICORUM LIB. I

LECTIO QUARTA

TRES QUAESTIONES - RESOLVITUR PRIMA, QUAE EST DE ORDINE ELEMENTORUM

MN

λοιπὸν δὲ διαπορήσαντας εἰπεῖν, πῶς τέταχται vd δύο
πρὸς τὴν τοῦ πρώτου σώματος θέσιν, λέγω δ᾽ ἀέρα
τε καὶ πῦρ; :

χαὶ διὰ τίν᾽ αἰτίαν ἡ θερμότης ἀπὸ τῶν ἄνωθεν ἄστρων

ίνεται τοῖς περὶ τὴν γῆν τόποις. ν ,
Περὶ ἀέρος οὖν εἰπόντες πρῶτον, ὥσπερ ὑπεθέμεθα, λέ-
μεν οὕτω x«l περὶ τούτων πάλιν. Εἰ δὴ γίνεται
ὕδωρ ἐξ ἀέρος καὶ ἀὴρ ἐξ ὕδατος; διὸ τίνα ποτ᾽
αἰτίαν οὐ συνίσταται νέφη κατὰ τὸν ἄνω τόπον;
προσῆκε γὰρ νιἄλλον, ὅσῳ πορρώτερον ὁ τόπος πῆς
γῆς καὶ ψυχρότερος; διοὶ τὸ uno οὕτω πλεσίον εἶναι
τῶν ἄστρων θερμῶν ὄντων; μήτε τῶν ἀπο τῆς γῆς
ἀνακλωμένων ἀχτίνων, αἵ κωλύουσι πλησίον τῆς γῆς
συνίστασθαι, διακρίνουσαι τῇ θηρμότητι τὰς συστά-
σεις" γίνονται γὰρ αἱ τῶν γεφῶν ἀθροίσεις, οὐ λή-
γουσιν ἤδη διὰ τὸ σχίζεσθαι εἰς ἀχανὲς αἱ ἀχτῖνες.
Ἢ οὖν οὐχ ἐξ ἅπαντος τοῦ ἀέρος ὕδωρ πέφυχε γί-
νεσθαι, ἢ εἰ ὁμοίως ἐξ ἅπαντος; ὁ περὶ τὴν (5 οὐ
μόνον ἀήρ ἐστιν, ἀλλ᾽ οἷον ἀτμίς- διὸ πάλιν συν-
ίσταται εἰς ὕδωρ. ᾿Αλλο pv εἰ τοσοῦτος ὧν ὁ ἀὴρ
ἅπας ἀτμίς ἐστιν, δόξειεν ἂν πολὺ ὑπερβάλλειν ἡ
τοῦ ἀέρος φύσις καὶ ἡ τοῦ ὕδατος, εἴπερ τά τε δια-
στήματα τῶν ἄνω πλήρη ἐστὶ σώματός τινος, χαὶ
πυρὸς μὲν ἀδύνατον διὸ τὸ κατεξηράνθαι ἂν τάλλα
πόντα; λείπεται δ᾽ ἀέρος καὶ τοῦ περὶ τὴν γῆν πᾶ-
σαν ὕδατος" ἡ γὰρ ἀτμὶς ὕδατος διάχρισίς ἐστιν.
Περὶ μὲν οὖν τούτων ἠπορήσθω τοῦτον τὸν τρόπον᾽
ἡμεῖς δὲ λέγωμεν ἅμα πρός τε τὰ λεχθησόμενα, διορί-
ζοντες καὶ πρὸς τὰ νῦν εἰρημένα" τὸ μὲν γὰρ ἄνω
καὶ μέχρι σελήνης ἕτερον εἶναι σῶμα φαμεν πυρός
τε xal ἀέρος, οὐ μὴν ἀλλ᾽ ἐν αὐτῷ γε τὸ μὲν χκα-
θαρώτερον εἶναι, τὸ δ᾽ ἧττον εἰλιχρινὲς, καὶ διαφο-
ρὰς ἔχειν, καὶ μάλιστα ἡ καταλήγει πρὸς τὸν ἀέρα
καὶ πρὸς τὸν περὶ τὴν γῆν κόσμον. As

Φερομένου δὲ τοῦ πρώτου στοιχείου κύκλῳ καὶ τῶν ἐν
αὐτῷ σωμάτων, τὸ προσεχὲς ἀεὶ τοῦ χάτω χόσμου
καὶ σώματος τῇ κινήσει διαχρινόμενον ἐχπυροῦται
xa ποιεῖ τὴν θερμότητα. Δεῖ δὲ νοεῖν οὕτως xal
ἐντεῦθεν ἀρξαμένους" τὸ γὰρ ὑπὸ τὴν ἄνω περιφο-
ρἂν σῶμα οἷον ὕλη τις οὖσα καὶ δυνάμει θερμὴ χαὶ
ψυχρὰ xai ξηρὰ καὶ ὑγρὰ; καὶ ὅσα ἄλλα τούτοις
ἀκολουθεῖ πάλη) γίνεται τοιαύτη καὶ ἔστιν ὑπὸ xi-
γήσεώς τε καὶ ἀκινησίας, ἧς τὴν αἰτίαν xw τὴν
ἀογ ἣν εἰρήχαμεν πρότερον.

"Evi s o cr βίων il περὶ τὸ μέσον τὸ βαρύ-
τατόν ἐστι χαὶ ψυχρότατον ἀποχεχριμένον γῆ καὶ
ὕδωρ: περὶ δὲ ταῦτα καὶ τὰ ἐχόμενα τούτων, ἀήρ
τε χαὶ ὃ διὰ συνήθειαν καλοῦμεν πῦρ, οὐχ ἔστι δὲ
mUp* ὑπερβολὴ γὰρ θερμοῦ χαὶ οἷον ζέσις ἐστὶ τὸ
πῦρ. ᾿Αλλὰ δεῖ νοῆσαι τοῦ λεγομένου ὑφ ἡμῶν ef
τὸ μὲν περὶ τὴν γῆν οἷον ὑγρὸν καὶ θερμὸν εἶναι ux
τὸ ἀτμίζειν τε xal ἀναθυμίασιν ἔχειν γῆς, τὸ δ᾽
ὑπὲρ τοῦτο θερμὸν ἤδη καὶ ξηρόν ἔστι γὰρ ἀτμίδος
μὲν φύσις ὑγρὸν καὶ θερμὸν, ἀναθυμιάσεως δὲ θερμὸν
χαὶ ξηρὸν, xal ἔστιν ἀτμὶς μὲν δυνάμει οἷον ὕδωρ,
ἀναθυμίασις δὲ δυνάμει οἷον πῦρ.

ΘΥΝΌΡΒΙ5. — 1. Argumentum et divisio textus. Post prae-
missa sequitur primo quaestio de ordine aeris et ignis ad corpus
caeleste. — 2. Altera quaestio, quae etiam oritur ex praemissis,
de causa propter quam stellae, cum non sint calidae, causant
tamen calorem in locis quae sunt circa terram. — 3. Tertia quae-
stio, quae similiter ortum habet ex praemissis, circa naturam
aeris, in quo generantur multa de quibus postea tractatur. Et
est quaestio: quare in superiori parte aeris non inspissantur

* Reliquum est autem perscrutantes dicere quomodo ordi-
nata sunt duo ad primi corporis positionem : dico autem
aeremque et ignem.

Et propter quam causam caliditas a superioribus astris fit
his quae circa terram locis.

De aere igitur dicentes primo, sicut supposuimus, dicamus
sic et de his iterum. Si itaque fit aqua ex aere, et aer
ex aqua, propter quam quidem causam non constant
nubes secundum superiorem locum? Conveniebat enim
magis, quanto remotior a terra locus et frigidior, quia
neque sic prope astra calida existentia est, neque prope
radios a terra refractos, qui prohibent prope terram con-
stare, disgregantes caliditate consistentias: fiunt enim
nubium congregationes ubi desinunt iam radii propter
spargi in immensum. Aut igitur non ex omni aere nata
est aqua fieri: aut si similiter ex omni, qui circa ter-
ram non solum aer est, sed velut vapor, propter quod
iterum constat in aquam. At vero si tantus existens
aer omnis vapor est, videbitur utique multum excedere
quae aeris natura et quae aquae: siquidem superio-
res distantiae plenae sunt aliquo corpore, etigne quidem
impossibile, quia exsiccarentur utique alia omnia; relin-
quitur autem aere, et quod circa terram totam aqua;
vapor enim aquae disgregatio est. De his quidem igitur
dubitatum sit hoc modo.

Nos autem dicamus simul et ad dicenda determinantes, et
ad nunc dicta. Quod quidem enim sursum et usque
ad lunam, dicimus esse corpus alterum ab igne et aere;
quinimmo et in ipso hoc quidem purius esse, hoc autem
minus sincerum; et differentias habere, et maxime qua
desinit ad aerem et ad eum qui circa terram mundum.

Lato autem primo elemento circulariter et corporibus quae
in ipso, quod propinquum semper inferioris mundi et
corporis, motu disgregatum accenditur, et facit calidita-
tem. Oportet autem intelligere sic et hinc incipientes.
Quod enim sub ea quae sursum circulatione corpus,
velut materia quaedam existens et potentia calida, fri-
gida, sicca et humida, et quaecumque his aliae asse-
quuntur passiones, fit talis et est a motu et immobi-
litate eius quod causam et principium diximus prius.
medio quidem igitur et circa medium est quod gra-
vissimum et frigidissimum segregatum, terra et aqua.
Circa haec autem et habita his, aer, quemque propter
consuetudinem vocamus ignem. Non enim est ignis:
excessus enim calidi et velut fervor est quod est ignis.
Sed oportet intelligere dicti a nobis aeris, quod quidem
circa terram velut humidum et calidum esse, propter
vaporem et exhalationem habere terrae: quod autem
super hoc, calidum iam et siccum est. Vaporis enim
natura humidum et calidum, exhalationis autem cali-
dum et siccum: et est vapor quidem potentia velut
aqua, exhalatio autem potentia velut ignis.

In

nubes ad generationem aquae? Nam condensatio nubium fit ex
frigiditate: superior autem pars aeris videtur esse frigidior, quia
ibi videntur cessare duae causae calefactionis, propinquitas sci-
licet ad astra, et reverberatio radiorum solis a terra. — Aut ergo
dicendum quod aqua non sit nata fieri ex omni aere; aut quod
aer inferior sit veluti vapor, superior autem sit purus aer, qui
idcirco nequit condensari in aquam. Ex hoc autem ultimo vide-
tur sequi inconveniens, scilicet quod natura aeris et aquae mul-

* Seq. cap. 1π.

T My Qm

* Num. 3.

add. As.

poe praec. illud primum corpus *

4 ». Il, cap. m,

CAP III, LECT. IV

tum excedat alia elementa. — 4. Subdivisio textus. -- Resolvitur
quaestio de ordinatione elementorum. Et primo resumitur quod
supremum corpus usque ad lunam, est alterum ab igne et aere, ut
in praecedenti lectione ostensum est: in ipso autem est aliquid
magis et minus nobile, magis et minus virtuosum et formale. --
5. Secundo ostenditur effectus corporum caelestium in haec in-
feriora: nimirum per motum caeli et stellarum, pars inferioris
mundi eis propinquior accenditur et fit calida. Nam tota natura
quae est sub caelo, est veluti materia existens in potentia ad
caliditatem, frigiditatem, etc.; fit autem talis in actu, per hoc quod
participat vel non participat de motu a corpore caelesti; a quo
corpora inferiora ipsam naturam vel formam, secundum quam

j ostquam Philosophus ostendit ignem
"et aerem non esse corpus caeleste,
xxwEquod vocatur primum elementum
sive primum corpus, nunc intendit
ostendere quomodo igni et aer se habeant ad
. Et circa hoc duo facit:
primo movet hanc quaestionem *, *. et duas alias ne-
cessarias ad propositum; secundo solvit eas, ibi:
Nos autem dicamus * etc. Prima dividitur in tres,
secundum tres quaestiones quas movet: secunda
incipit ibi: E? propter quam causam * etc.; tertia
ibi: De aere igitur * etc.

Dicit ergo primo quod post praedicta relinqui-
tur perscrutari de ordine aeris et ignis ad primum

preced. COrpus, scilicet caeleste, ex quo ostensum est ἢ

ipsum esse aliud praeter ista.
2. Deinde cum dicit: E! propter quam cau-

,Ssam etc., movet secundam quaestionem: scilicet,

propter quam causam a superioribus stellis cau-
setur caliditas in his locis quae sunt circa ter-
ram. Et haec etiam quaestio habet ortum ex prae-
missis. Videtur enim secundum naturam esse
quod simile generet sibi * simile: si igitur corpus
caeleste non est calidum, quia non est ignis ne-
que aer, ut supra * habitum est, remanet in dubio
quomodo a corpore caelesti possit causari calor
in istis inferioribus.

3. Deinde cum dicit: De aere igitur etc., mo-
vet tertiam dubitationem , quae etiam ex prae-
missis ortum habet ^. Dixerat enim prius * quod
oportebat considerare quomodo sit accipienda
natura aeris in universo: et hoc ideo, quia multa
eorum de quibus. determinaturus est, generatio-
nem habent in aere. Dicit ergo quod, sicut supra *
supposuimus *, oportet primo aliquid dicere de
aere: et sic erit dicendum de aliis duobus quae-
stionibus motis. Unde statim incipit movere du-
bitationem ad naturam aeris pertinentem.
Ostensum est enim in libro de Generat. * quod
aqua fit ex aere, et e converso. Cum autem ex
condensationibus nubium generatur pluvia, hoc
est aerem converti in aquam. Quaerit ergo, si
aqua fit ex aere et aer ex aqua, quare in supe-
riori parte aeris non inspissentur nubes ad gene-
rationem aquae. - Et inducit rationem ad * osten-

335

sunt naturaliter calida vel frigida, multo principalius recipiunt
quam a generante. — 6. Tertio ostenditur ordo elementorum.
Ex dictis in superiori numero sequitur necessario quod corpus
maxime frigidum et maxime grave, idest aqua et terra, sit magis
remotum a motu caelesti, et existat in medio vel circa medium
mundi. Circa terram autem et aquam consequenter ordinata sunt
aer et id quod consuevimus nominare ignem. - Quare quartum
elementum supra aerem non proprie vocatur ignis. — Quia totius
corporis quod vulgo dicitur aer, pars inferior est calida et hu-
mida, pars autem superior est calida et sicca, ideo aeris nomen
commune est duobus elementis. — De differentia inter vaporem
et exhalationem.

dendum quod hoc fieri deberet. Manifestum est
enim quod condensatio nubium fit ex frigiditate:
nam sicut calidi est rarefacere ἢ, ita frigidi inspis-
sare. Locus autem aeris qui est remotior a terra,
videtur esse frigidior: quia videntur ibi cessare duae
causae calefactionis. Quarum una est propinquitas
ad astra*, ex quibus causatur calor: et hoc tangit
cum dicit quod neque ille locus aeris, superior sci-
licet, est sic prope astra existentia calida, scilicet ?
secundum effectum, ut caliditas astrorum possit
impedire inspissationem nubium. Alia causa ca-
lefactionis est reverberatio radiorum solis a terra:
et hoc tangit cum dicit: neque iterum ille locus
superioris aeris est prope radios * refractos, idest
reverberatos, a terra, qui prohibent congregari
nubes prope terram, per hoc quod sua caliditate
disgregant consistentias vaporum *. Et quod haec
secunda causa non impediat congregationem, ma-
nifestat per signum. Manifestum est enim quod
congregationes nubium fiunt ibi *, ubi radii reper-
cussi a terra iam desinunt habere virtutem ca-
lefaciendi, propter hoc quod in immensum spar-
guntur, et sic multum distant a radiis cadentibus;
unde non multiplicatur causa caloris.

Ad huius autem intelligentiam *, sciendum est
quod radii procedentes a sole ad terram sunt causa
caliditatis: Cum autem radius in terram * cadens
repercutitur, fit iterum alius radius a terra quasi
resursum tendens. Quanto ergo hi duo radii fue-
rint magis sibi invicem propinqui, tanto plus de ca-
lore causatur: quia virtus utriusque radii, scilicet
cadentis et reflexi, pertingit ad eandem partem
aeris. Et inde est quod ubi radius solis cadens
super terram facit angulum rectum, ibi est maxi-
mus calor, quia reflexio fit in eandem partem *:
quanto vero radius cadens in aliquo loco fecerit
angulum maiorem recto, tanto est minus de ca-
lore; quia, cum repercussio fiat secundum pares
angulos, radius repercussus, propter amplitudinem
anguli ", multum distat a radio primo cadente.
Manifestum est autem quod quanto duae lineae
continentes angulum magis procedunt, tanto ma-
gis distant abinvicem. Unde quanto magis rece-
ditur a terra, ubi fit reverberatio, tanto praedicti
duo * radii magis distant abinvicem, et est minor

«) quaestionem. — dubitationem A. — Post duas lineas B om. se-
cundum tres.

B) etiam ex praemissis ortum habet, — Pro etiam, tamen Pa; pro
ortum habet, dependet AB, habet ortum ed. a. — Pro oportebat, opor-
tebit AB.

Y) rarefacere. — calefacere AB, in contextu non bene. — Post fri-
gidi A add. est. — Idem post lin. pro videtur, dicitur.

9) locus aeris ... calida, scilicet. — Pa om. sic ante prope, cf. textum;

scilicet utroque loco om. AB; pro est sic B videtur habere sit. — Pro
possit, posset PBa.

c) Manifestum est... fiunt ibi. — quia scilicet (videlicet B) congre-
gationes nubium manifestius fiunt ibi AB.

Ὁ) sunt causa... in terram. — Hoc homoteleuton om. B; ante in
terram A repetit a sole. — Pro resursum, desursum A.

7) propter amplitudinem anguli. - Hoc om. Pa; pro anguli, angu-
losam A.

* astrum Pa.

* locos B.

radiorum B.

* intellectum A.

*eademparte»a.

* duo om. ra.

*condensatur PB.

* tamen A.

* si om. B.

* quod B, om. A4.

* est om. AB.

vi sq;

* Ca ^
S. Th. lect. xi
sqq.

* Lect. praeced.
n. 6.

* est om. ra.
* Lect. seq.

* Ibid. n. 4.

* Lect. praeced.
n. 6 sqq.
t

336

calor. Et ideo propter immensam separationem
praedictorum radiorum abinvicem in loco supe-
riori, desinit calor, et condensantur * ibi nubes
propter frigus. Et hoc est quod dicit: nubium con-
gregationes fiunt ubi desinunt iam radii propter
spargi in immensum.

Sic igitur utraque causa quae posset impedire
congregationem nubium in superiori parte aeris,
cessat, ut dictum est. Et cum ibi non conden-
sentur nubes, oportet dicere quod aqua non *
sit nata fieri ex omni aere: aut si * similiter se
habet omnis aer ad hoc quod generetur ex eo
aqua *, oportet quod iste aer qui est circa terram,
non solum sit aer, sed sicut vapor, et ex hac causa
congregetur ad generationem aquae; superior au-
tem, qui est purus aer, non posset condensari in
aquam. Sed hoc non potest esse: quia si totus
iste aer qui est circa terram, cum sit tam magnus,
vapor est *, videtur sequi quod natura aeris et
aquae multum excedat alia elementa. Quia supe-
riores distantiae, quae scilicet sunt inter stellas,
sunt plenae aliquo corpore, cum nihil sit vacuum,
utin IV Physic. * probatum est: impossibile est
autem quod sint plenae igne, quia sic omnia alia
exsiccarentur, ut supra * probatum est: relinquitur
ergo ?^ quod sint plenae aere, et illud quod est
circa terram sit plenum aqua. Sed hic aer est
vapor: quia vapor est quaedam disgregatio aquae,
idest aqua rarefacta. - Et sic positis tribus quae-
stionibus, quasi colligens subdit quod de praedi-
ctis dubitatum sit hoc modo.

4. Deinde cum dicit: Nos autem dicamus etc.,
solvit propositas quaestiones: et primo eam quae
est * de ordinatione elementorum; secundo eam
quae est de generatione nubium, ibi: Eius quidem
igitur * etc.; tertio eam quae est de caliditate a
stellis in inferioribus causata, ibi: De facta autem
caliditate * etc. :

Circa primum tria facit. Primo resumit quod
dictum est de natura primi corporis: dicens quod,
ad intellectum et eorum quae nunc quaesita sunt,
et eorum quae postmodum sunt dicenda, oportet
determinando dicere quod supremum corpus
usque ad lunam est alterum ab igne et aere,
sicut iam ostensum est *; et quod ' in ipso su-
premo corpore est aliquid purius, et aliquid mi-
nus purum vel sincerum: non quod ibi sit ali-
qua compositio vel mixtio extraneae naturae ;
sed magis purum dicitur quod est magis nobile,
magis virtuosum, magis formale. Unde et habet
differentias in virtute et nobilitate: et maxime
ista differentia manifesta est * ex illa parte qua
desinit ad aerem et ad mundum inferiorem qui
est circa terram; in luna enim apparet defectus

METEOROLOGICORUM LIB. I

luminis, et quando est plena, apparent in ea
quaedam umbrositates. :

5. Secundo ibi: Lato autem primo elemento etc.,
ostendit effectum quem habet corpus superius
in inferiora. Et dicit * quod primo elemento, idest
caelo, circulariter moto, et motis corporibus quae
sunt in ipso, idest * sole et stellis, illa pars inferio-
ris mundi quae est ei propinquior, quasi disgre-
gata seu rarefacta per motum superioris corpo-
ris, accenditur: et sic fit caliditas. Et subiungit
rationem, dicens quod hoc oportet intelligere in-
cipiendo. Tota enim natura * corporalis quae est
sub corpore circulariter moto, est sicut quaedam
materia existens in potentia ad caliditatem, frigi-
ditatem , siccitatem et humiditatem , et ad alias
passiones ? et formas quae consequuntur ad haec:
et quia materia reducitur in actum a primo agente,

natura etiam * corporalis fit talis actu per hoc
CO:

quod participat de motu vel non participat, sed
immobilis permanet *, a corpore caelesti, quod
supra * diximus esse causam et principium unde
est motus in istis inferioribus. Non est autem
intelligendum quod corpora inferiora recipiant
huiusmodi passiones a * superioribus tanquam ac-
cidentaliter, et non secundum naturam, sicut aqua
cum calefit ^ ab igne: sed ipsam naturam vel for-
mam, secundum quam naturaliter sunt calida vel
frigida, a superiori corpore recipiunt multo prin-
cipalius quam a generante; nam primum genera-
tionis principium est corpus caeleste.

6. Tertio ibi: Zn medio quidem igitur etc., osten-
dit ordinem elementorum. Si enim per participa-
tionem motus fit calor in istis inferioribus, et per
elongationem a motu caelesti e converso fit fri-
gus, necesse est quod illud quod est frigidissi-
mum ' et gravissimum, idest aqua et terra, sit magis
remotum a motu caelesti, existens in medio quan-
tum ad terram, et circa medium quantum ad
aquam. - Vel dicit circa medium, eo quod medium,
cum sit indivisibile, non potest esse locus corpo-
ris: sed circa medium, idest centrum mundi, est
terra et aqua, centrum autem terrae est in centro
totius. - Circa haec autem, scilicet terram et aquam,
et habita his, idest consequenter ordinata * post
ipsa, est aer et id quod consueto nomine vocamus
ignem, in quibus abundat calor.

Exponit autem quod dixerat, dicens * quod
quartum elementum supra aerem ordinatum non

proprie vocatur ignis. Ignis enim significat ex-

cessum calidi, et est quasi quidam fervor et ac-
censio quaedam; sicut glacies non est elemen-
tum, sed est quidam excessus frigoris ad aquam
congelatam. Id autem ad quod sic se habet ignis
sicut glacies ad aquam, non est nominatum, et

9) relinquitur ergo. — relinqueretur AB. — Pro .Sed hic aer, Ft
si hic aer B, sed si corrigitur in sic. Putamus hoc modo legendum:
plenum aqua, si hic aer est vapor; cf. textum.

t) et quod. — sed tamen A, sed B. — Ante minus AB om. aliquid. —
lidem pro quod ibi sit aliqua compositio vel mixtio, quod fit aliqua
corruptio vel commixtio (mixtio B).

x) manifesta est. — manifestatur AB. — Pro qua desinit, quae de-
sinit. In fin, num. pro wumbrositates, robustitates Pa.

X) ad caliditatem ... passiones. — ad calidum, frigidum, humidum
et siccum ad alias passiones AB.

u) sicut aqua cum calefit. — ut aqua calefacta Pa. — Pro sed ipsam
naturam vel formam ... recipiunt, secundum ipsam naturam et for-
mam ... recipiuntur A; etiam B legit et formam ac recipiuntur. — Pro
a generante, a generatione AB, ab generante Pa.

y) est frigidissimum. — fit. frigidissimum AB. — Pro idest, scilicet
AB; pro sit magis, sit maxime A.

E) idest consequenter ordinata. — idest quae ordinantur Pa, non
bene, quia hic S. Thomas explicat verba textus et habita his; cf. Com-
ment. in Physic., lib. V, lect, v. — Linea seq. pro consueto, consuetudo
P errore typographico.

* dicitur Pa.

* scilicet AB.

* materia pa.

* dicens om.

. pars, quae est propinqua * terrae, est quasi calida

CAP. III,

ideo nominamus ipsum nomine ignis: sicut si aqua
non haberet nomen, et nominaremus elementum
aquae glaciem. Sed oportet intelligere quod de
toto isto corpore quod a nobis dicitur aer, una

et humida, propter id quod habet de vapore et
exhalatione terrae. Sic enim elementa sunt ordi-
nata, secundum quod eorum naturae competit:
unde quia aer secundum naturam suam est calidus
et humidus, sic est dispositus ut vaporem terrae

LECT. IV 337

dam *. Sed illa pars corporis quod communiter
vocatur aer, quae est superior, est calida et sicca;
et hanc partem vocamus elementum ignis. Et sic
aer * nomen commune est duobus elementis. -
Et quia dixerat de vapore et exhalatione terrae *,
ostendit differentiam inter ea. Et dicit quod natura
vaporis est esse humidum et calidum, natura au-
tem exhalationis est esse calidum et siccum: et
sic vapor, propter humiditatem, est quasi in po-
tentia ad aquam; exhalatio autem, propter sicci-

suscipiat, ad eius calorem et humiditatem servan-

tatem, est quasi in potentia ut igniatur.

0) et exhalatione terrae. — et de exhalatione Pa. Eaedem pergunt:
om. e£, quod tamen habet ed. 1561.

ostendit interea et dicit, — Ante humidum A om. esse; post illud Pa

Opp. D. Τῆομλε T. III

*

conservandam
AB.

* aeris AB.

338

METEOROLOGICORUM LIB. I

LECTIO QUINTA

SOLVUNTUR ALIAE DUAE QUAESTIONES: QUARE NEMPE IN SUPERIORI PARTE AERIS
NON GENERANTUR NUBES; ET PROPTER QUAM CAUSAM CORPORA CAELESTIA, LICET NON SIN
CALIDA IN SUI NATURA, CAUSANT CALOREM IN ISTIS INFERIORIBUS

Τοῦ μὲν οὖν ἐν τῷ ἄνω τόπῳ μὴ συνίστασθαι νέφη ταύ-
τὴν ὑποληπτέον αἰτίαν εἶναι, ὅτι οὐχ ἔνεστιν ἀὴρ

ὄνον, ἀλλὰ μᾶλλον οἷον πῦρ.

Οὐθὲν δὲ κωλύει καὶ διὰ τὴν κύχλῳ φορὰν κωλύεσθαι
συνίστασθαι νέφη ἐν τῷ ἄνω τόπῳ ῥεῖν γὰρ ἀναγ-
καῖον ἅπαντα τὸν χύχλῳ ἀέρα, ὅσος μὴ ἐντὸς τῆς
περιφερείας λαμβάνεται τῆς ἀπαρτιζούσης ὧστε τὴν
γῆν σφαιροειδῇ εἶναι πᾶσαν" φαίνεται γὰρ χαὶ νῦν
ἡ τῶν ἀνέμων γένεσις ἐν τοῖς λιμνάζουσι τόποις τῆς
γῆς; καὶ οὐχ ὑπερβάλλειν τὰ πνεύματα τῶν ὑψηλο-
τάτων ὁρῶν. Ῥεῖ δὲ xUxAQ διὰ τὸ συνεφέλκεσθαι
τῇ τοῦ ὅλου περιφορᾷ τὸ μὲν ydo πῦρ τῷ ἄνω στοι-
ysío, τῷ δὲ πυρὶ ὁ ἀὴρ συνεχής ἐστιν" ὥστε xol
διὰ τὴν κίνησιν κωλύεται συγχρίνεσθαι εἰς ὕδωρ,
ἀλλ᾽ ἀεὶ ὅ τι ἂν βαρύνηται μόριον αὐτοῦ, ἐχθλιβο-
μένου εἰς τὸν ἄνω τόπον τοῦ θερμοῦ, κάτω φέρεται,
ἄλλα δ᾽ ἐν μέρει συναναφέρεται τῷ ἀναθυμιωμένῳ
πυρὶ; καὶ οὕτω συνεχῶς τὸ μὲν ἀέρος ιατελεῖ πλη-
ρὲς ὃν, τὸ δὲ πυρὸς, καὶ ἀεὶ ἄλλο καὶ ἄλλο γίνεται
ἕχαστον αὐτῶν.

Περὶ μὲν οὖν τοῦ μὴ γίνεσθαι νέφη; μηδ᾽ εἰς ὕδωρ σύγ-
χρισιν, καὶ πῶς δεῖ λαβεῖν περὶ τοῦ μεταξὺ τόπου
τῶν ἄστρων καὶ τῆς γῆς; καὶ τίνος ἐστὶ σώματος
πλήρης, τοσαῦτα, εἰρήσθω"

περὶ δὲ τῆς γινομένης θερμότητος, ἣν παρέχεται ὁ
ἥλιος, μᾶλλον μὲν καθ᾽ αὐτὸ καὶ ἀχριβῶς ἐν τοῖς
περὶ αἰσθήσεως προσήχει λέγειν (πάθος γάρ τι τὸ
θερμὸν αἰσθήσεώς ἐστιν)" Qd τίνα δ᾽ αἰτίαν γίνε-
ται; μιὴ τοιούτων ὄντων ἐχείνων τὴν φύσιν, λεχτέον
καὶ νῦν.

ρῶμεν δὴ τὴν κίνησιν ὅτι δύναται διακρίνειν τὸν ἀέρα

καὶ ἐκπυροῦν, dove x«l τὰ φερόμενα τηχόμενα oaí-

γεσθαι πολλάκις.

ὲ ὖ ὴν ἀλέ iv θερμότητα
μὲν οὖν γίνεσθαι τὴν ἀλέαν καὶ τὴν θερμότητο
ἱχανή ἐστι hiscere te xal ἡ τοῦ ἡλίου opc νό-
νον" ταχεῖάν τε γὰρ δεῖ καὶ μὴ πόρρω εἶναι. Ἡ
μὲν οὖν τῶν ἄστρων ταχεῖα μὲν, πόρρω δὲ, ἡ δὲ
τῆς σελήνης κάτω μὲν, βραδεῖα δέ" ἡ δὲ τοῦ ἡλίου
ἄμφω ταῦτ᾽ ἔχει ἱκανῶς.
δὲ μάλιστα γίνεσθαι ἅμα τῷ ἡλίῳ αὐτῷ τὴν θερμό-
τηταὰ εὔλογον, λαμβάνοντας τὸ ὅμοιον ἐκ τῶν παρ᾽
ἡμῖν γινομένων" καὶ γὰρ ἐνταῦθα τῶν βίᾳ φερομέ-
vov ὁ πλησιάζων ἀὴρ μάλιστα γίνεται θερμός. Καὶ
7007 εὐλόγως συμβαίνει" μάλιστα γὰρ ἡ τοῦ στε-
ρξοῦ διαχρίνει κίνησις αὐτόν. Διά τε ταύτην οὖν τὴν
αἰτίαν ἀφικνεῖται πρὸς τόνδε τὸν τόπον ἡ θερμότης,
x«l διὰ τὸ τὸ περιέχον πῦρ τὸν ἀέρα διαρραίνεσθαι τῇ

κινήσει πολλάκις χαὶ φέρεσθαι κάτω βίᾳ.

Σημεῖον δ᾽ ἱκανὸν ὅτι ὁ ἄνω τόπος οὐχ ἔστι θερμὸς.
οὐδ᾽ ἐκπεπυρωμένος, καὶ αἱ διαδρομαὶ τῶν ἀστέρων’
ἐχεῖ μὲν γὰρ οὐ γίνονται, κάτω δὲ, καίτοι τὰ μᾶλ-
λον χινούμενα καὶ μᾶλλον ἐχπυροῦται, Πρὸς δὲ τού-
τοις ὁ ἥλιος, ὅσπερ μάλιστά εἶναι δοκεῖ θερμὸς, φαί-
νεται λευκὸς, ἀλλ᾽ οὐ πυρώδης ὦν,

Τὸ

H
e

SywoPsrs. — 1, Argumentum. Prima solutio quaestionis de
inspissatione nubium. Ideo nubes non congregantur in superiori
parte aeris, quia pars illa est quasi ignis, magis quam aer. — Ve-
rum, quia etiam multo inferius non congregantur nubes, ideo: --
2. Ponitur altera solutio: nempe quod propter motum aeris in
circuitu, prohibentur nubes congregari in superiori loco. Aer
enim qui excedit omnem altitudinem montium, fluit in circuitu,

* Eius quidem igitur quod in eo qui sursum loco non con-
stare nubes, hanc existimandum causam esse, quia non
inest aer solum, sed magis velut ignis.

Nihil autem prohibet et propter eam quae in circuitu latio--

nem prohiberi nubes constare in superiori loco. Fluere
enim necesse est omnem qui in circuitu aerem, quicum-
que non intra peripheriam capitur definitam , ut et terra
sphaerica sit tota. Videtur enim et nunc ventorum ge-
neratio in stagnantibus terrae locis, et non excedere ven-
tos altos montes. Fluit autem in circuitu, quia simul
trahitur cum totius circulatione: ignis quidem enim cum
eo quod sursum elemento, cum igne autem aer con-
tinuus est. Quare et propter motum prohibetur con-
gregari in aquam. Sed semper quaecumque pars ipsius
gravetur, extruso in superiorem locum calido, deorsum
fertur, alia autem in parte simul fertur sursum exha-
lato igni: et sic continue hoc quidem perseverat aere
plenum, hoc autem igne, et semper aliud et aliud fit
unumquodque ipsorum.
De eo quidem igitur quod est non fieri nubes neque in
aquam congregationem, et quomodo oportet accipere
de loco intermedio astrorum et terrae, et quo est cor-
pore plenus, tanta dicta sunt.
facta autem caliditate quam exhibet sol, magis quidem
secundum seipsum et diligenter in his quae de sensu
convenit dicere: calidum enim passio quaedam sensus
est. Propter quam autem causam fit, non talibus existen-
tibus illis secundum naturam, dicendum et nunc.

De

Videmus itaque motum, quod potest disgregare aerem et
ignire, ut et lata liquefacta videantur saepe.

Eius quidem igitur quod est fieri aestum et calorem, suf-
ficiens est efficere et solis latio tantum: velocem enim
oportet et non longe esse. Quae quidem igitur astrorum,
velox quidem, longe autem; quae autem lunae, deor-
sum quidem, tarda autem; quae autem solis, ambo haec
habet sufficienter.

Fieri autem magis simul cum sole ipso caliditatem, ratio-
nabile, sumentes simile ex his quae apud nos sunt:
etenim hic violentia latis vicinus aer maxime fit cali-
dus. Et hoc rationabiliter accidit: maxime enim motus
solidi disgregat ipsum. Propter hanc igitur causam
pertingit ad hunc locum caliditas.

Et quia ambiens ignis per aerem spargitur motu frequenter,
et fertur violentia deorsum.

Signum autem sufficiens quod qui sursum locus non sit
calidus neque ignitus, est discursus astrorum. Ibi quidem
enim non fiunt, deorsum autem: quamvis quae magis
moventur et citius, igniantur citius. Adhuc autem sol,
qui maxime videtur esse calidus, videtur albus sed non
igneus existens.

quia simul trahitur cum circulatione caeli: aer autem inferior,
impeditus a partibus terrae immobilibus, non movetur circu-
lariter, ut patet ex generatione ventorum. — Quomodo locus
aeris semper manet plenus aere, et locus ignis plenus igne. --
Attamen non semper manet idem aer et ignis numero: sed
unumquodque ipsorum fit aliud et aliud per continuam gene-
rationem et corruptionem. - 3. Epilogus praecedentium. — 4. De

* Seq. cap. ii.

CAP. III,

tertia quaestione, quare scilicet corpora caelestia, cum non sint
calida in sui natura, causant caliditatem in istis inferioribus ,
magis convenienter diceretur in libris de sensu: ratione tamen
praesentis materiae, oportet etiam hic explicare quomodo hoc
fiat. — 5. Solvitur ergo quaestio. Et primo assignatur causa. ca-
loris a corporibus caelestibus generati. Cum enim sensibiliter
videamus quod motus potest disgregare et rarefacere, et conse-
quenter ignire, nihil inconveniens est si caelum suo motu ca-
lefaciat ista inferiora. — 6. Secundo assignatur ratio quare calor
causatur magis ex motu solis quam aliorum supériorum corpo-
rum. Motus causans vehementem calorem, oportet quod sit velox
et propinquus nobis: motus autem solis utramque conditionem

habet, prae motibus aliorum astrorum. — 7. Tertio assignatur .

causa quare calor causatur magis ex motu ipsius solaris corpo-

io B solutiones. VW primam concludit
ex iod dicens quod hanc existimandum est
- esse causam quare in superiori parte aeris * non
congregantur nubes, quia pars eius superior,
quae communiter vocatur aer, non solum est
aer, sed magis est quasi ignis *, ut dictum est *.
Sed quia etiam multo inferius infra illam partem
adhuc non generantur nubes, necesse fuit ut po-
neret aliam solutionem.

2. Unde secundam solutionem ponit ibi: Nihil
autem prohibet etc. Et dicit quod nihil prohibet
etiam propter motum aeris in circuitu, prohiberi
quod nubes non congregentur in superiori loco:
quia necessarium est quod totus aer qui est in
circuitu terrae, fluat circulariter motus.

- Sed ab isto fluxu excipit illum * aerem qui ca-
pitur inter peripheriam, idest circumferentiam ,
definitam, idest quae continetur infra partes terrae,
ut sic tota terra inveniatur esse sphaerica cum
aere * incluso inter partes terrae. Et ** sic ille aer
qui excedit omnem altitudinem montium, in cir-
cuitu fluit: aer autem qui continetur infra * mon-
tium altitudinem, impeditur ab hoc fluxu ex par-
tibus terrae immobilibus. Et propter hoc gene-
ratio ventorum videtur esse nunc in locis terrae
stagnantibus, idest in aere qui continetur infra
partes terrae, ac si essent stagna aeris quiescentis.
Si enim aer in quo generantur venti, moveretur
circulariter, oporteret quod omnes venti cum eo
circulariter circumferrentur: nunc autem videmus
ex diversis partibus ventos flare. Et quia in aere
fluenti non generantur venti, sed in quiescenti,
propter * hoc venti non excedunt montes altos:
dicitur enim ab antiquis quod, sacrificiis factis
in altissimis montibus, post annum inveniebatur
cinis ^ adhuc salvus, in eodem loco manens. Et hoc
quod venti non generantur ibi, est signum quod
etiam nubes ibi non condensantur in pluvias.
Quare autem aer qui excedit montes fluat, osten-
dit, subdens quod ideo fluit in circuitu, quia simul

LECT. V 339

ris, quam ex motu sphaerae eius: nimirum quia maxime disgre-
gat aerem motus Corporis solidi, et ipsum corpus solare est
magis solidum quam ceterae partes sphaerae eius. - Quomodo
luna, licet non calefiat a sole, tamen non impedit calorem a
sole pertingere usque ad nos. — Quare ubi est umbra, non est
tantus calor quantus in locis ubi radii solares proiiciuntur. —
Motus solis causat calorem, non inquantum est motus tantum,
sed inquantum est motus corporis habentis in sui natura vir-
tutem calefaciendi. — 8. Alia causa, partialis tamen, caliditatis
causatae ex motu caeli: quia nempe frequenter ignis ex motu
caelestis corporis propellitur violenter deorsum, et spargitur per
aerem. — 9. Duobus signis manifestatur id quod supponebatur
in hac quaestione, nempe quod corpora caelestia non sunt calida
vel ignita.

trahitur cum circulatione caeli *: ignis enim est
continuus, idest contiguus, cum corpore caelesti,
aer autem cum igne.

Quia ergo superior aer fluit, per eius motum
prohibetur congregari in aquam: quia motus
rarefacit et congregationem impedit. Sed si qua *
pars illius aeris aliquo modo condensetur, aut
aliquod spissum aliquo modo feratur per ali-
quam violentiam, feretur deorsum, idest in locum
aeris propinqui terrae: et si quid calidum erat in
ea, feretur * sursum. Et alia pars illius aeris, quae
non gravatur, feretur sursum simul * cum igne
exhalato. Et sic, dum eorum quae resolvuntur a
terris et aquis aliquid manet in loco aeris, ali-
quid * autem fertur ad locum ignis, continue
unus locus manet"? plenus aere, et alius plenus
igne: non tamen ita quod semper maneat idem
aer et ignis numero incorruptus ; sed semper, cor-
rupta una parte aeris vel ignis, vel per violentiam
ad terram expulsa, generatur alia, quae sursum
a terra et aqua elevatur ?. Et ita, licet semper
maneat in loco aeris aer, et in loco ignis ignis,
tamen semper * unumquodque ipsorum fit aliud
et aliud per continuam generationem et corru-
ptionem; sicut in fluvio decurrenti patet, in quo
semper manet aqua, non tamen eadem numero,
sed una defluente et alia succedente.

3. Deinde recolligit ea quae dicta sunt, ibi: De
eo quidem igitur etc., et dicit: Tanta sunt dicta
a nobis de eo quod non fiunt nubes, neque in-
spissatio * vaporum in aquam, in superiori parte
aeris; et etiam * de hoc, quomodo oporteat acci-
pere de loco qui est inter suprema astra et ter-
ram, quo scilicet corpore plenus est.

4. Deinde cum dicit*: De facta autem calidi-
tate etc., solvit tertiam quaestionem *. Et circa hoc
duo facit. Primo dicit de quo est intentio: dicens
quod de caliditate quam sol facit in istis inferio-
ribus, magis conveniret dicere secundum se et
diligenter, idest perfecte, in his quae dicenda sunt
in libris de sensu*: quia calidum est quaedam
sensuum passio, est enim obiectum sensus tactus ;
sensus autem et sensibile habent eandem scien-

&) non solum est aer, sed magis est quasi ignis. — est magis quasi
ignis Pa; cf. text. — Lin. seq. AB om. multo inferius.

8) inveniebatur cinis. — invenitur cinis B. -- AB prosequuntur: et
adhuc salvatur et in eodem. — Pro quod etiam nubes ibi non, quod
nec nubes ibi AB, elegantiori forma.

q) continue unus locus manet. — continue donec(?) (A add. et
expung. ignis) unus locus perseverat AB. — lidem linea sequenti pro
semper maneat, semper manet.

ὃ) vel per violentiam ... elevatur. — aut per violentiam deorsum
ex causa (corrupte pro extrusa seu expulsa) ad generatur alia quae

sursum a terra et aqua elevantur A, et omisso ad, B, ut videtur; pro
quae sursum, aliaque sursum Pa.

£) quae dicta sunt... inspissatio. — quae dicta sunt, et dicit: Tanta sunt
nobis (dicta B) de eo quod est non fieri nubes neque inspissationem AB.

t) Deinde cum dicit. - Hoc om. Pa; dividunt tamen textum, — Pro
tertiam, praemissam B; circa hoc duo facit om. Pa.

Ἢ) in libris de sensu. — in libris om. AB. Notat Bonitz quae hic di-
cenda insinuantur, in nullo Aristotelis libro reperiri (Index Aristotelicus,
sub voce ᾿Αριστοτέλης, p. 98, b 37). — lidem AB lin. seq. pro sensuum
passio, passio sensus.

* mundi add. ΑΒ.

* Sed quia 5.

* feratur ΑΒ.

* simul om. Pa.

* aliud 4.

* semper om. Pa.

t

* etiam om. Pa.

t

* Cf. lect. praec.
n. 4.

* eum om. pa.

* haec AB.

* generatur AB.

* nobis om. 4.

* larditatem A.

λ

* motus να.

340

tiam, cum adinvicem dicantur quodammodo. Sed
quia materia presens hoc requirit, dicendum est
nunc propter quam causam, cum corpora cae-
lestia non sint calida in sui natura, fit ab eis
caliditas in istis inferioribus.

5. Secundo ibi: Videmus itaque etc., solvit quae-
stionem. Et dividitur in duas partes: primo ponit
quaestionis solutionem; secundo probat verum
esse quod in quaestione supponebatur , ibi: .Si-
gnum aulem sufficiens * etc. Prima dividitur in
duas, secundum duas * causas quas assignat: se-
cunda incipit ibi: E? quia ambiens * etc.

Circa primum tria facit. Primo assignat causam
propter quam a corporibus caelestibus non calidis
existentibus, calor in istis inferioribus generatur. Et
dicit quod sensibiliter videmus quod motus, quia
potest disgregare aerem et rarefacere, potest etiam
eum * ignire: nam raritas et igneitas se conse-
quuntur, sicut frigiditas et spissitudo; et propter
hoc ea quae feruntur, sicut sagittae, si habeant
plumbum et ceram, saepe videntur liquefieri, quasi
motu ea calefaciente. Unde nihil inconveniens est,
si caelum suo motu calefacit ista * inferiora.

6. Secundo ibi: Eius quidem igitur etc., assi-

gnat causam quare calor in istis inferioribus cau-

satur * magis ex motu solis, quam ex motu ali-
cuius alterius corporis superioris. Et dicit quod
sol solus sufficiens est facere * aestuantem calo-
rem in istis inferioribus: nam calor qui fit ex
aliis corporibus caelestibus, est quasi insensibilis
respectu caloris qui fit a sole. Huius autem ratio
est, quia motus qui causat vehementem calorem,
oportet quod sit velox, et quod propinquus nobis *.
Motus autem astrorum tam fixorum quam quin-
que errantium * quae sunt supra solem, secun-
dum opinionem Aristotelis, scilicet Saturni, Iovis,
Martis, Veneris et Mercurii, est quidem velox,
remotus tamen a nobis longe; motus autem lu-
nae, licet sit propinquus, est tamen tardus; motus
autem solis habet utrumque sufficienter ad cau-
sandum calorem in istis inferioribus, scilicet et
velocitatem et propinquitatem *. - Quod autem hic
dicitur de velocitate motus solis?^, referendum est
ad motum quo movetur secundum motum diur-
num, non ad proprios motus stellarum. Manife-
stum est enim quod motum diurnum omnia astra
eodem temporis spatio peragunt: quanto autem
aliquod caelestium corporum est propinquius cen-
tro, tanto minorem circumferentiam circuit, unde
tardius movetur. Secundum autem proprios motus,
luna velocissime movetur.

7. Tertio ibi: Fzeri autem magis etc., assignat
causam quare magis generatur calor ex motu
ipsius solaris corporis, quam ex motu sphaerae
eius. Et dicit quod rationabile est quod caliditas *

METEOROLOGICORUM LIB. I

fiat magis cum ipso solari corpore. Et huius si-
mile possumus sumere ex his quae sunt apud
nos: quia etiam hic, aer vicinus rebus spissis
quae feruntur per violentiam, maxime fit calidus.
Et hoc accidit etiam * rationabiliter: quia maxime
motus corporis solidi * disgregat aerem; unde
cum ipsum corpus solare sit magis solidum quam
ceterae partes sphaerae ipsius, cum non sit dia-
phanum, magis ex motu eius generatur calor,
quam ex motu sphaerae eius *. Sic igitur propter
causam istam caliditas a sole pertingit ad locum
istum, quamvis sol non sit calidus.

Nec huic causae impedimentum praestat * quod
luna est inter solem et nos, quae calefieri non
potest: quia licet non calefiat a sole, aliquo ta-
men modo immutatur ab eo, videmus enim quod
illuminatur ab eo; non semper autem eadem
specie immutationis immutatur medium et extre-
mum ^, sicut radius solis non inflammat vas
vitreum plenum aqua, sed stupam oppositam. --
Apparet etiam ratio quare *, ubi est umbra, non
est tantus calor quantus est in loco ubi radii
solares proiiciuntur: quia scilicet umbra causatur
ex aliquo corpore opposito soli, quod interrumpit
continuationem transmutationis quae est a sole;
sed actio solis pertingit ad locum umbrae per
quandam reflexionem. - Nec * tamen putandum
est quod motus solis, inquantum est * motus tan-
tum, causet calorem: sed inquantum est motus
talis corporis, in sua natura habentis virtutem
calefaciendi. Omnes enim formae corporum in-
feriorum reducuntur in corpora caelestia sicut in
quaedam principia: et inde est quod diversa cor-
pora caelestia diversos effectus in rebus corpora-
libus habent, non solum secundum calidum, sed
etiam secundum alias passiones et formas.

8. Deinde cum dicit: ΕἸ quia ambiens etc., ponit
propriam * causam caliditatis generatae ex motu
solis: quae tamen non est universalis, sed particu-
laris. Unde dicit quod frequenter ignis qui ambit
inferiores partes mundi, ex motu corporis caelestis,
fertur quadam violentia deorsum, et spargitur per
aerem: quia, sicut supra * dictum est, superior pars
aeris * et ignis quendam fluxum habet ex motu caeli.

9. Deinde cum dicit: Signum autem suffi-
ciens etc., manifestat quod quaestio supponebat,
scilicet quod corpora caelestia non sunt calida aut
ignita: et hoc per duo signa. Primum est quia ibi
non apparent discursus astrorum quae videntur
cadentia, quae ex ignitione generantur in inferiori
loco: quod non esset si corpora caelestia essent
calida aut ignita *; quia ubi est motus maior et ve-
locior, ibi citius aliquid ignitur. Secundum signum
est quod sol, qui maxime videtur esse calidus ex
effectu, videtur coloris albi et non ignei ἢ".

0) secundum duas. - Hoc om. PBa; cf. lect. praec. not. a. — Lin.
seq. incipit om. A.

t) sol solus sufficiens est facere. — sol a loco solis (superioris cor-
poris A) sufficit facere AB. — lidem post duas lineas pro respectu ca-
loris, per comparationem ad calorem; cf. lect. τι, not. c.

x) Motus autem ... errantium. — Unde motus astrorum fixorum et
quinque errantium Pa, sed Unde hic non est ad rem. — Post motus
autem lunae, AB addunt quae est sub sole, cohaerenter ad illud quod
paulo ante dicitur quae sunt supra solem; cf. etiam textum.

J) dicitur de velocitate motus solis. — de velocitate dicitur AB, et

consequenter pro quo movetur legunt quo moventur; quae lectio vide-
tur convenire cum iis quae sequuntur ad proprios motus stellarum etc, —
Pro Manifestum est enim quod motum ... peragunt, Manifestum est
enim quod motus diurnus totum caelum eodem temporis spatio per-
agit AB.

4 p) immutatur medium et extremum. — mutatur medium extre-
mum (et extremum edd. a et 1561) Pa. — Pro stupam oppositam, stu-
pam per se ipsum AB corrupte.

v) ex effectu, ... ignei. — ex effectu caloris videtur (videtur caloris B)

albior non igniti AB.

* etiam om. AB

* solaris AB.

* eius om. AB.

* praestatur e:
hoc AB.

p

* quia AB.

* Nom a.

* est om. Pa.

* secundam ?

* Num. 2.

* (om. pars)
AB.

CAP. III, LECT. VI

341

LECTIO SEXTA

DE CAUSIS ET GENERATIONE DISCURRENTIUM SIDERUM ET SIMILIUM METEORORUM -
DIFFERENTIA INTER EA

Τούτων δὲ διωρισμένων, λέγωμεν; διὸ τίν᾽ αἰτίαν αἵ τε
φλόγες αἱ καόμεναι φαίνονται περὶ τὸν οὐρανὸν χαὶ
οἱ διαθέοντες ἀστέρες χαὶ οἱ καλούμενοι ὑπό τινων
δαλοὶ καὶ αἶγες" ταῦτα γὰρ πάντ᾽ ἐστὶ τὸ αὐτὸ
x«i διὰ τὴν αὐτὴν αἰτίαν, διαφέρει δὲ τῷ μᾶλλον

καὶ ἧττον.

᾿Αρχὴ δ᾽ ἐστὶ καὶ τούτων χαὶ πολλῶν ἄλλων ἥδε: θερ-

μαινομένης γὰρ τῆς γῆς ὑπὸ τοῦ ἡλίου, τὴν ἀναθυ-
μίασιν ἀναγχαῖον γίνεσθαι μὴ ἁπλῆν, ὡς τινες οἵον-
παι) ἀλλὰ διπλῆν, τὴν μὲν ἀτμιδωδεστέραν, τὴν δὲ
᾿πνευματωδεστέραν, τὴν μὲν τοῦ ἐν τῇ γῇ καὶ ἐπὶ
τῇ γῇ ὑγροῦ ἀτμίδα, τὴν δ᾽ αὐτῆς τῆς γῆς οὔσης
ξηρᾶς χαπνώδη. x«l τούτων τὴν μὲν πνευματώδη
ἐπιπολάζειν διὸ τὸ θερμὸν, τὴν δ᾽ ὑγροτέραν ὑφί-
στασθαι διὰ τὸ βάρος. Καὶ διὰ ταῦτα τοῦτον τὸν
τρόπον χεχόσμηται τὸ πέριξ" πρῶτον μὲν γὰρ ὑπὸ
τὴν ἐγκύκλιον φοράν ἐστι τὸ θερμὸν καὶ ξηρὸν, ὃ
λέγομεν πῦρ (ἀνώνυμον γὰρ τὸ κοινὸν ἐπὶ πάσης
πῆς καπνώδους διαχρίσεως" ἕμως δὲ διὰ τὸ μάλιστα
πεφυχέναι τὸ τοιοῦτον ἐχκάεσθαι τῶν σωμάτων οὕ-
τὼς ἀναγκαῖον χρῆσθαι τοῖς ὀνόμασιν), ὑπὸ δὲ ταύ-
τὴν τὴν φύσιν ἀήρ.

δὲ νοῆσαι olov ὑπέκκαυμα τοῦτο ὃ νῦν εἴπομεν πῦρ;

περιτετάσθαι τῆς περὶ τὴν γῆν σφαίρας ἔσχατον, ὥστε

μικρᾶς κινήσεως τυχὸν ἐχχάεσθαι πολλάκις ὥσπερ τὸν
χαπνόν΄. ἔστι γὰρ ἡ φλὸξ πνεύματος ξηροῦ ζέσις.

ἂν οὖν μάλιστα εὐχαίρως ἔχῃ ἡ τοιαύτη σύστασις,
ὅταν ὑπὸ τῆς περιφορᾶς χινηθῇ πως, ἐχκαίεται" δια-

φέρει δ᾽ ἤδη κατὰ τὴν τοῦ ὑπεχχαύματος θέσιν, ἢ

τὸ πλῆθος:

μὲν γὰρ πλάτος ἔχῃ καὶ μῆκος τὸ ὑπέχχαυμα,

πολλάκις ὁρᾶται καιομένη φλὸξ ὥσπερ ἐν ἀρούρᾳ

χαιομένης καλάμης" ἂν δὲ χατὰ μῆκος μόνον, οἱ
χαλούμενοι δαλοὶ χαὶ αἶγες καὶ ἀστέρες. Καὶ ἐὰν
μὲν πλέον τὸ ὑπέχκαυμα vj κατὰ τὸ μῆκος ἢ τὸ
πλάτος, ὅταν μὲν olov ἀποσπινθηρίζῃ ἅμα χαιόμε-
γον (τοῦτο δὲ γίνεται διὰ τὸ παρεχπυροῦσθαι, κατὰ
μικρὰ μὲν, ἐπ᾽ ἀρχὴν δέ), «dE καλεῖται" ὅταν δ᾽
ἄνευ τούτου τοῦ πάθους, δαλός. 'Edv δὲ τὰ μήκη τῆς
ἀναθυμιάσεως κατα μιχρά τε καὶ πολλαχῇ διεσπαρ-
μένα, καὶ TEM κατὰ πλάτος καὶ βάθος, οἱ δοκοῦν-
τες ἀστέρες διάττειν γίνονται. "Oc μὲν οὖν ὑπὸ τῆς
χινήσεως ἡ ἀναθυμίασις ἐχκαιομένη γεννᾷ αὐτά" ὁτὲ
δ᾽ ὑπὸ τοῦ διοὸ τὴν ψύξιν συνισταμένου ἀέρος ἐχ-

χρούεται x«l ἐκθλίβεται τὸ θερμόν - διὸ καὶ ἔοικεν ἡ

φορὰ ῥίψει μᾶλλον αὐτῶν, ἀλλ᾽ οὐχ ἐχκαύσει-

Δεῖ

"

ἂν

SywoPsis. — 1. Argumentum et textus partitio. — Post prae-
missa dicendum est qua de causa apparent in caelo flammae
accensae, sidera discurrentia, titiones et caprae; quae omnia sunt
idem secundum speciem, et secundum eandem causam fiunt. --
2. Causa praedictorum. Calefacta terra per motum solis, solvitur
et elevatur duplex exhalatio: una nempe vaporosa et humida,
quae solvitur ab humido aqueo; alia spumosa et sicca, quae ab
ipsa terra, elevatur. Haec autem supereminet primae, sicut ignis
supereminet aeri. Causa ergo praedictarum passionum effectiva
est motus solis, materialis est sicca exhalatio. — 3. Ratio genera-
tionis dictorum meteororum in communi. Sicca exhalatio intel-
ligenda est veluti materia quaedam incendii, existens in propin-

ositis his quae ad manifestationem
sequentium Philosophus induxerat *,
NP incipit primo determinare de his quae
in alto ex materia sicca generantur;

* His autem determinatis, dicamus propter quam causam
flammae accensae apparent circa caelum, et discurrentia
sidera, et vocati a quibusdam dali et aeges: haec enim
omnia sunt idem, et propter eandem causam, differunt
autem per magis et minus.

Principium autem et horum et multorum aliorum hoc est.
Etenim, calefacta terra a sole, exhalationem necessarium
fieri; non simplicem, ut quidam putant, sed duplicem:
hanc quidem magis vaporosam, hanc autem magis
spumosam; hanc quidem eius quod in terra et supra
terram humidi. vaporem, hanc autem ipsius terrae exi-
stentis siccae, fumosam; et harum, spumosam quidem
supereminere propter calidum, humidiorem autem sub-
esse propter pondus. Et propterea hoc modo ordinatum
est quod in circuitu. Primo quidem enim sub circulari
latione est quod calidum et siccum, quod dicimus ignem:
innominatum enim quod commune in omni fumosa
disgregatione, attamen, quia maxime natum est tale
exuri corporum, sic necessarium uti nominibus. Sub hac
autem natura est aer.

Oportet autem intelligere velut hypeccauma hoc quod nunc
diximus ignem, ordinatum circa ultimum sphaerae quae
circa terram, ut modico motu sortiens exuratur saepe,
sicut fumus: est enim flamma spiritus sicci ardor.

Quacumque igitur se habeat maxime optime talis consisten-
tia, quando a circulatione mota fuerit aliqualiter, exu-
ritur. Differt autem secundum hypeccaumatis positio-
nem aut multitudinem.

Si quidem enim latitudinem habeant et longitudinem hypec-
caumata, multoties videntur accensa sicut flamma, velut
in area ardentis stipulae. Si autem secundum longitu-
dinem solum, vocati dali et aeges et sidera. Si qui-
dem plus hypeccauma fuerit secundum longitudinem
quam latitudinem, quando quidem quasi exscintillat
simul combustum (hoc autem fit propter igniri secun-
dum modica quidem, ad. principium autem), aeges vo-
catur; quando autem sine hac passione, dalus; quando
vero longitudines exhalationis per modica et multiplici-
ter dispersae fuerint, et similiter secundum latitudinem
et profunditatem, sidera putata volare fiunt. Aliquando
quidem igitur a motu exhalatio exusta generat ipsa:
aliquando autem, sub frigore consistente aere, extruditur
et segregatur calidum; propter quod et latio ipsorum

᾿ assimilatur magis proiectioni, sed non exustioni.

quitate ad motum caelestem, quae ad modicum motum superio-

rum corporum, sortitur augmentum caloris et incenditur. Unde

ipsa flammatio talis materiae est, communiter, generatio prae-
dictarum passionum. — 4. Differentia ipsorum. Et primo, unde
talis differentia accipiatur: ex diversa scilicet positione, et maiori
vel minori quantitate materiae inflammabilis. — 5. Secundo ex hac
radice manifestatur differentia: a) inter illud meteorum quod vi-
detur esse flamma accensa in caelo, et illa quae vocantur fitiones,
caprde et sidera discurrentia; b) inter tria haec adinvicem. —
6. Alia causa generationis siderum quae putantur volare. Inspissato
propter frigus aere, illud calidum quod est ibi, inspissatum extrudi-
tur violenter inferius ; et ideo ignitur, et videtur esse stella cadens.

secundo de his quae generantur ex materia hu-
mida in alto, ibi: De /oco autem positione * etc.
Prima dividitur in tres: primo determinat de stel-
lis cadentibus, et his * quae similem habent cau-

* Cap. 1v.

* Lect. xiv.

* et his om. n.

* Lect. rx.

* Lect. xi.

* Lect. vii.

* Et om. AB.- di-
cens A.

* causam A.

* et add. B.

est om. AB.

* Lect. iv, n. 6.
* omni om. A:

ὃ

et om. AB.

342

sam; secundo determinat de cometis, ibi: De co-
metis autem * etc.; tertio de lacteo circulo, qui
dicitur galaxia, ibi: Qualiter autem et propter quam
causam * etc. Circa primum duo facit: primo
enim determinat de stellis cadentibus et aliis huius-
modi; secundo determinat de quibusdam aliis ap-
paritionibus quae in aere videntur, ibi: Apparent
autem aliquando nocte* etc.

Circa primum duo facit. Primo dicit de quo
est intentio. Et * dicit quod post determinationem
praedictorum, dicendum est propter quam causam
apparent in caelo flammae accensae, et sidera
discurrentia, et vocati a quibusdam dali, idest
titiones, et aeges, idest caprae. Ideo autem di-
cendum est simul de omnibus istis, quia omnia
huiusmodi * sunt idem secundum speciem, et se-
cundum eandem causam fiunt; sed differunt per
magis et minus, ut infra * patebit.

2. Secundo ibi: Principium autem et horum etc.,
determinat propositum. Et circa hoc duo facit.
Primo praemittit causas * generationis praedicto-
rum. Et dicit quod principium * praedictarum
passionum et multarum aliarum , tam activum
quam materiale, est quod dicetur. Cum enim
terra calefacta fuerit per motum solis, oportet
aliquam exhalationem resolvi a terra. Quae non
est uniusmodi, ut quidam putant, sed est duplex:
quaedam enim est magis vaporosa et humida,
quaedam vero est * magis spumosa et sicca: nam
ab humido aqueo quod est super terram, resol-
vitur et elevatur vaporosa exhalatio et humida ;
ab ipsa autem terra, quae est siccae naturae, ele-
vatur exhalatio fumosa sive spumosa. Harum au-
tem exhalationum, spumosa quidem supereminet
propter calidum ^, quod in ea dominatur et magis
ipsam subtiliat: siccum enim et calidum leve est,
et talis est ignis natura. Vaporosa autem exha-
latio, quae est magis humida, subest spumosae
propter pordus, non enim ita rarefit: calidum
enim et humidum pertinent ad naturam aeris,
qui subest igni calido et sicco existenti. Et huic
attestatur ordo elementorum quae sunt circa ter-
ram ?. Nam sub circulari motu caeli primo est
locatum id quod est calidum et siccum, quod
communiter dicitur ignis, licet non sit nomen
proprium, ut supra * dictum est: quia enim id
quod est commune omni * fumosae exhalationi,
est innominatum ?, et quod tale est maxime na-
tum est exuri, propter hoc sic necessarium fuit
uti nominibus, ut talis fumosa exhalatio ignis di-
ceretur. Sub fumosa autem exhalatione est aer.
Sic ergo posita est causa et* effectiva praedi-
ctarum passionum, quae est latio Solis, et causa
materialis, quae est fumosa exhalatio.

METEOROLOGICORUM LIB. I

3. Secundo ibi: Oportet autem intelligere etc.,
determinat de generatione praedictarum passio-
num. Et circa hoc duo facit: primo assignat ra-
tionem generationis harum passionum; secundo
assignat rationem quorundam accidentium circa
ipsas, ibi: Propter positionem * etc. Circa primum
tria facit: primo assignat causam praedictarum
passionum in communi; secundo assignat diffe-
rentiam earum * adinvicem, ibi: Quacumque igitur
se habeat maxime * etc.; tertio movet dubita-
tionem circa determinata, ibi: Dubitabit utique
quis * etc.

Dicit ergo primo quod, secundum praedicta *,
oportet intelligere hoc quod nunc diximus ignem,
scilicet fümosam exhalationem, esse ut quoddam
hypeccauma, idest quandam .materiam incendii;
et quod ordinatur in rotunditate quae est circa
terram ultimo (incipiendo scilicet a terra); ita
quod propter propinquitatem ad motum caele-
stem, saepe exuratur, sortiens augmentum caloris,
modico motu, idest cum * parum movetur ex
motu superioris corporis; sicut accidit de fumo,
dum incenditur et fit flamma: nihil enim est aliud
flamma quam ardor spiritus, idest * fumi, sicci.
Ipsa ergo flammatio praedicti hypeccaumatis, com-
muniter loquendo, est generatio praedictarum pas-
Sionum, ex appropinquatione materiae praepara-
tae causae efficienti.

4. Deinde cum dicit: Quacumque igitur se ha-
beat maxime etc., assignat differentiam praedicta-
rum passionum. Et circa hoc duo facit. Primo
ostendit unde sit accipienda differentia *. Et dicit
quod ex qua parte se habet praedicta materia
(quocumque modo se habeat talis .consistentia ,
idest praedicta materia incendii) optime disposita
ad hoc quod igniatur, tali modo exuritur, quando
fuerit mota per calefactionem a circulari motu
caeli: et differt passio exignita secundum posi-
tionem praedictae materiae et multitudinem.

5. Secundo ibi: Si quidem enim etc., assignat dif-
ferentiam praedictarum passionum. Et dicit quod
si praedicta materia habeat magnam latitudinem
.et longitudinem ", videtur esse quaedam flamma
accensa in caelo, sicut cum stipula ardet in area.
Si vero non habeat multum in latitudine, sed so-
lum in longitudine, generantur et apparent illic
dali, idest titiones, et aeges, idest caprae, et sidera
discurrentia. Quia * si praedicta materia fuerit
plus secundum longitudinem quam * latitudinem,
et quando simul dum comburitur, ignis scintillat,
idest videtur salire et discurrere quasi aeges, idest
sicut caprae (quod quidem fit propter hoc quod
incipit igniri non tota materia simul, sed secun-
dum aliquas parvas partes, incipiens ex aliquo

«) omnia huiusmodi. — haec omnia AB. — Sequenti lin. pro. dif-
ferunt, differenter ^, differenter et B.

8) propter calidum. — super ipsum calidum B corrupte. — Ante in
ea AB add. magis; pro dominatur, dicantur P, errore typographi male
interpretati compendium d;latur, quod habet ed. a (dominatur plene
ed. 1561); pro subtiliat, subtiliavit A; et ante calidum om, idem A;
pro et talis, talis enim AB, talis ed. a.

q) quae sunt circa terram. — qui sunt supra terram Pa; sed qui est
error typographicus, et supra minus convenit cum τὸ πέριξ quam circa.

ὃ) innominatum. — invelatum videtur habere B; idem pro sic me-
cessarium fuit, est necessarium.

t) quod, secundum praedicta. — quod praedicta Pa. — Pro hoc quod,
hic quod Pa. — Pro quoddam, quidam AB; pro idest quandam mate-
riam incendii, hoc est quaedam materia incendi (incendii ed. a) Pa
et ed. 1561. — Post unam lin. pro ita quod, quodque Pa; cf. text.

t) Et circa hoc... differentia. — ostendens quomodo sit accipienda
differentia earum Pa; cf. not. seq. — Mox Pa pro quocumque modo le-
gunt quomodocumque, et om. talis.

Ἢ) Secundo ibi ... longitudinem. — Si enim praedicta materia ha-
beat magnam longitudinem et latitudinem Pa; pro omissa citatione
textus, notandum est Pa supra divisionem eius suppressisse, Pro ma-
gnam AB legunt magis. — Lin. seq. pro in area (ἐν ἀρούρᾳ), in aere AB.

* Lect. seq. n. 4.

* differentias eo-
rum pd.
* Num. seq.

* Lect. seq.

* etiam add. 4.

* Quod Pa.
* et Δ.

et add. s.

CAP. IV,

principio illius materiae): quando inquam hoc fit,
tunc vocatur aeges, idest capra 5. Sed quando fit
incensio praedictae materiae sine praedicta pas-
sione, idest sine scintillatione, eo quod materia
tota accenditur simul, tunc vocatur dalus, idest
titio. Sed quando exhalatio non fuerit continua,
sed* frequens et dispersa per modicas partes et
multis modis, tam secundum longitudinem quam
secundum latitudinem, quam etiam secundum
profunditatem , tunc fiunt sidera quae putantur
volare: eo quod illa materia cito consumitur, et
desinit esse ibi ubi prius accensa fuerat, sicut
accidit de stuppa, si modicum de ea per longi-
tudinem disponatur et accendatur: currit enim
combustio, et videtur similis esse motui alicuius

LECT. VI 343

corporis ignei '. Sic igitur patet quod plurimum
habet de materia flamma accensa; mediocriter
[propter quod vocantur] titiones et caprae "; mi-
nimum autem stellae discurrentes, et propter hoc
frequentius apparent.

6. Sed quia sidera volantia habent aliam cau-
sam suae generationis, ideo subiungit quod ali-
quando exhalatio exusta a motu solis ? generat ea;
aliquando autem, inspissato aere propter frigus,
illad quod est ibi calidum, inspissatum extruditur
inferius et separatur a frigido; et propter hoc
illud inspissatum ignitur, et videtur stella ca-
dens. Propter quod et motus siderum sic ca-
dentium ^ non assimilatur exustioni , sed magis
proiectioni.

"vocatur . aeges, idest capra. — vocantur aeges, idest caprae Pa;
é textum (ubi in versione codex Ottob. 1587 pro aeges habet ex, quod
corrigitur i in 68}. — Lin. seq. pro praedictae, talis A.

1) et desinit esse... ignei. — et desinit esse ubi primo accenditur,
alia parte materia accensa, sicut accidit si modicum de stuppa, per
longitudinem disposita, accenditur; videtur enim combustio talis esse
similis motui alicuius corporis ignei AB. — Pro plurimum, populum P,
male interpretando compendium p/m, quod habet ed. a, cf. not. 8; pa-
rum ed. 1561.

x) mediocriter... titiones et caprae. — Sensus manifestus est, nempe
mediocriter habent de materia duo illa meteora quae vocantur titiones
et caprae; locutio tamen apparet aliquo modo defectuosa. Sed neque
in mt codicibus neque in editis potuimus aliquid invenire quo hic

locus aliqualiter illustraretur. Ideo, si ad coniecturas confugere libet,
dici potest vel quod. supprimenda sunt tanquam addititia, verba quae
in commentario inter uncinulas clausimus; vel quod verbum aliquod
per oscitantiam amanuensium excidit post mediocriter ; vel tandem quod
forte corrupte scriptum est propter quod loco passiones quae. Verum
de hac re et similibus ii solum tuto iudicare poterunt, quibus. datum
erit plures et melioris notae codices ad manus habere. — Post lineam
pro frequentius, frequenter. Pa.

À) quod aliquando ... solis. — quod exhalatio exusta a sole Pa, cf.
textum; pro exusta, adusta A. — Post duas lineas pro 4 frigido, ab eo
frigido Pa.

U) siderum sic cadentium. — siderum cadentium Pa. Quae pergunt:

non assimilatur exhalationi, sed proiectioni potius; cf. textum.

*assignaveratn.

* Cf. lect. praec. -
n. 3

vel lucernae
om. 4.

Ἔοικε δὲ δὴ δὲ ἄμφω

344

METEOROLOGICORUM LIB. I

LECTIO SEPTIMA |

SOLVITUR QUAEDAM DUBITATIO CIRCA SIDERA DISCURRENTIA -
RATIO QUORUNDAM ACCIDENTIUM CIRCA IPSA

ἀπορήσειε γὰρ ἄν τις, πότερον ὥσπερ ἡ ὑπὸ τοὺς ÀU-
voug τιθεμένη ἀναθυμίασις ἀπὸ τῆς ἄνωθεν φλογὸς
ἅπτει τὸν χάτωθεν λύχνον (θαυμαστὴ γὰρ καὶ τού-
του ἡ ταχυτής ἐστι καὶ ὁμοία ῥίψει, ἀλλ᾽ οὐχ ὡς
ἄλλου καὶ ἄλλου γινομένου πυρός), ἢ ῥίψεις τοῦ αὖ-
τοῦ σώματός εἰσιν αἱ δια ρομαί.

* καὶ γὰρ οὕτως ὡς ἡ ἀπὸ τοῦ
λύχνου γίνεται, καὶ ἔνια διὰ τὸ ἐκθλίβεσθαι ῥιπτεῖ-
ται) ὥσπερ οἱ ἐχ τῶν δαχτύλων πυρῆνες, ὥστε καὶ
εἰς θάλασσαν καὶ εἰς γῆν φαίνεσθαι πίπτοντα, καὶ
νύκτωρ καὶ μεθ’ ἡμέραν αἰθρίας οὔσης. Κάτω δὲ
ῥιπτεῖται διὸ τὸ τὴν πύχνωσιν εἰς τὸ χάτω ῥέπειν
τὴν ἀπωθοῦσαν. διὸ xal οἱ xspauvol κάτω πίπτου-
σιν" πάντων γὰρ τούτων ἡ γένεσις οὐχ ἔχχαυσις,
ἀλλ᾽ ἔχκχρισις ὑπὸ τῆς ἐχθλίψεώς ἐστιν, ἐπεὶ κατὰ

(— φύσιν γε τὸ θερμὸν ἄνω πέφυχε φέρεσθαι πᾶν.

Ὅσα μὲν οὖν μᾶλλον ἐν τῷ ἀνωτάτω τόπῳ συνίσταται,
ἐκχαομιένης γίνεται τῆς ἀναθυμιάσεως, ὅσα δὲ χα-
τώτερον, ἐχχρινομιένης διὸ τὸ συνιέναι καὶ ψύχεσθαι
τὴν ὑγροτέραν ἀναθυμίασιν" αὕτη γὰρ συνιοῦσα xal
χάτω ῥεπουσα ἀπωθεῖ πυχνουμιένη καὶ κάτω ποιεῖ
τοῦ θερμοῦ τὴν Bip:

διὰ δὲ τὴν θέσιν τῆς ἀναθυμιάσεως, ὅπως ἂν τύχῃ χει-
μένη τοῦ πλάτους x«l τοῦ βάθους, οὕτω φέρεται 7)
ἄνω, ἢ κάτω, ἢ εἰς τὸ πλάγιον’ τὰ πλεῖστα δ᾽ εἰς
τὸ πλάγιον διὰ τὸ δύο φέρεσθα! φορὰς, βίᾳ μὲν
κάτω, φύσει δ᾽ ἄνω: πάντα γὰρ κατὰ τὴν διάμε-
τρον φέρεται 7d τοιαῦτα. διὸ καὶ τῶν διαθεόντων
ἀστέρων ἡ πλείστη λοξὴ γίνεται φορά. Πάντων δη
τούτων αἴτιον ὡς μὲν ὕλη ἡ ἀναθυμίασις, ὡς δὲ τὸ
κινοῦν ὁτὲ μὲν ἡ ἄνω φορὰ, ὁτὲ δ᾽ ἡ τοῦ ἀέρος συγ-
κρινομένου πῆξις.

Πάντα δὲ κάτω σελήνης ταύτα γίνεται. Σημεῖον Y ἃ
φαινομένη αὐτῶν ταχυτὴς ὁμοία οὖσα τοῖς ὑφ᾽ ἡμῶν

ἱπτουμένοις, ἃ διὰ τὸ πλησίον εἶναι ἡμῶν πολὺ

δοκεῖ τῷ τάχει παραλλάττειν ἄστρα τε καὶ ἥλιον
χαὶ σελήνην.

SxNoPsis. — 1. Argumentum textus. Utrum discursus siderum
cadentium fiat sicut cum fumosa exhalatio inferioris candelae in-
cenditur a flamma superioris: vel potius tales discursus sint proie-
ctiones alicuius corporis cadentis? -- 2. Propter utramque causam
videtur fieri discursus siderum. Quandoque enim fit per continuam
ignitionem materiae: quandoque autem per hoc quod aliqua ignita
expelluntur et proiiciuntur a superiori frigore. - Explanatio quo-
rundam verborum textus. - Quare meteora quaedam, licet ignita,
deorsum cadunt. — 3. Differentia inter sidera ex illis duabus causis
producta. Quae in superiori loco generantur, primo modo fiunt:

S$uia assignavit * duas causas generatio-
ΕΞ iis siderum discurrentium, hic movet
Ne» quandam dubitationem circa ea *. Et
x circa hoc duo facit. Primo movet du-
bitationem: quae est utrum discursus siderum
currentium fiat hoc modo, sicut cum fumosa
exhalatio inferioris candelae incenditur a flamma
superioris candelae vel lucernae * (tunc enim vi-
detur ignis descendere cum mirabili velocitate, et
videtur proiectio unius et eiusdem ignis, et non
videtur quod ignis fiat in alio et alio corpore);

* Dubitabit utique quis utrum velut quae sub lucerna po-
sita exhalatio a superiori flamma accendat inferiorem
lucernam (mirabilis enim et huius velocitas est, et si-
milis proiectioni, sed non in alio et alio facto igne):
aut proiectiones eiusdem alicuius corporis sunt di-
scursus.

Videtur itaque propter ambo. Etenim sicut a lucerna fit,
et quaedam propter expelli proiiciuntur, velut quae ex
digitis elabentia; utin terram et in mare videantur ca-
dentia, et nocte et per diem videntur, serenitate exi-
stente. Deorsum autem iaciuntur, quia coagulatio ad
deorsum inclinat propellens. Propter quod et fulmina
deorsum cadunt: omnium enim horum generatio non
exustio, sed segregatio ab expulsione est; quoniam
secundum naturam calidum sursum natum est ferri
omne.

Quaecumque quidem igitur magis in supremo loco con-
sistunt, exusta fiunt exhalatione: quaecumque autem
demissius, segregata propter concerni et infrigidari hu-
midiorem exhalationem ; haec enim congregata et deor-
sum tendens, propellit inspissata et deorsum facit calidi
proiectionem.

Propter positionem autem exhalationis, qualitercumque con-
tingat posita latitudine et profunditate, sic fertur aut

'sursum aut deorsum aut ad latus: plurima autem ad
latus, propter duabus ferri lationibus, violentia quidem
deorsum, natura autem sursum. Omnia enim secun-
dum diametrum feruntur talia: propter quod et discur-
rentium siderum plurima obliqua fit latio. Omnium
itaque horum causa ut quidem materia, exhalatio: ut
autem movens, aliquando quidem quae sursum latio,
aliquando autem aeris concreti coagulatio.

Omnia autem haec sub luna fiunt. Signum autem apparens
ipsorum velocitas, similis existens his quae a nobis
proiiciuntur, quae, quia prope nos sunt, multum viden-
tur velocitate praetergredi astra et solem et lunam.

quae vero in inferiori, altero modo producuntur. - 4. Ratio quo-
rundam accidentium circa praedicta sidera. Et primo de qualitate
motus ipsorum. Secundum diversam positionem exhalationis, et se-
cundum diversum impulsum ab aere condensato, stella discurrens
fertur aut sursum aut deorsum aut, quod frequentius contingit,
in latus. — Causa ergo materialis praedictorum est exhalatio: causa
vero efficiens est vel motus superioris corporis, vel aer inspissatus
et expellens calidum. — 5. Secundo de loco generationis eorum.
Omnia praedicta generantur sub luna. Apparent enim valde ve-
lociter moveri, quod signum est propinquitatis ad. nos.

aut secundum veritatem discursus siderum ca-
dentium sunt proiectiones alicuius eiusdem cor-
poris cadentis.

2. Secundo ibi: Videtur itaque etc., solvit pro-
positam dubitationem. Et circa hoc duo facit.
Primo dicit quod propter utramque causam vi-
detur esse discursus siderum cadentium. Quan-
doque enim sic * fit talis discursus per continuam
ignitionem materiae, sicut dictum est de fumo
lucernarum: quandoque autem aliqua ignita proii-
ciuntur, propter hoc quod expelluntur a superiori

* Seq. cap. rv.

* sic om.

i

CAP. IV, LECT. VII 345

frigore, sicut cum aliqua cadunt expulsa ^ ex digi-
tis, ut nux cerasii. Unde et in terram et in mare
videntur cadentia, et hoc tam in die quam in
nocte, serenitate existente. Dicit autem de die, et
non solum per noctem ^, quia huiusmodi ignis ca-
dens, nisi appropinquaret terrae per motum, non
appareret de die. Dicit autem serenitate existente,
quia tempore nebuloso talis ignis ab humiditate
nubium et aeris extingueretur. Sed licet ista quae
cadunt expulsa sint ignita, et ita, ut videtur, de-
berent esse levia et ascendere, tamen deorsum
iaciuntur, quia coagulatio frigoris impellens ea in-
clinat deorsum. Et propter hanc causam fulmina
cadunt deorsum, licet sint ignita: quia generatio
omnium horum sic cadentium non est per exustio-
nem ab aliquo calido igniente, sed per separa-
tionem ab aliquo frigido expellente; quia omne
calidum secundum naturam habet * ferri sursum.
3. Secundo ibi: Quaecumque quidem igitur etc.,
assignat differentiam inter discursus siderum ex
duabus causis provenientes. Et dicit quod quae-
cumque siderum discurrentium magis generantur
in supremo loco, fiunt per adustionem exhala-
tionis: quaecumque vero * demissius generantur,
fiunt propter hoc quod humidior exhalatio con-
cernitur, idest * inspissatur, et infrigidatur. Haec
enim humida exhalatio congregata deorsum ten-
dens, impellit et quasi proiicit calidum deorsum,
cum aliqua materia inspissata.
4. Deinde cum dicit: Propter positionem etc.,
assignat rationem quorundam accidentium * circa

. praedicta *. Et circa hoc duo facit: primo assignat

rationem de modo motus huiusmodi astrorum
cadentium , secundum dispositionem * ipsorum;
secundo determinat locum generationis eorum,
ibi: Omnia autem haec sub luna * etc.

Dicit ergo primo quod secundum diversam
positionem ἢ exhalationis in latitudine et profun-
ditate, secundum hoc diversimode fertur stella
cadens, aut sursum aut deorsum aut ad latus
expulsionis a frigore. Quia * si materia frigida
inspissata expellens fuerit adunata * sursum, stella
cadens per expulsionem fertur deorsum; si autem
fuerit adunata inferius, fertur sursum; cum au-
tem ex neutra parte adunatur ὃ, tunc fertur ad
latus, quasi oblique et in diametrum. Et hoc plu-
ries evenit: quia calidum expulsum fertur duabus
lationibus; naturaliter enim, inquantum est cali-
dum, fertur sursum, sed per violentiam expul-
sionis * fertur deorsum; omnia autem talia, quo-
rum motus sic compositi sunt, feruntur secundum
diametrum, idest oblique, quia talis motus est
quasi medius inter ascensum et descensum. Et
ideo motus discurrentium siderum ut plurimum fit
obliquus.

His autem dictis, epilogat quae dicta sunt. Et
dicit quod omnium praedictorum causa materialis
est exhalatio: causa autem movens est duplex;
quandoque quidem motus superioris corporis,
quandoque autem condensatio aeris inspissati ex
frigore, et ex hoc expellentis calidum.

5. Deinde cum dicit: Omnia autem haec sub
luna etc., determinat locum generationis praedi-
ctorum. Et dicit quod omnia praedicta generantur
sub luna. Cuius signum est quod apparent nobis
valde velociter moveri, * sicut illa quae proiiciun-
tur a nobis, utpote sagittae et alia huiusmodi,
quae propter propinquitatem ad nos videntur ex-
cedere velocitatem astrorum et solis et lunae *;
quamvis manifestum sit quod, secundum rei ve-
ritatem, superiora corpora multo velocius moven-
tur quam aliquid quod sit hic.

4) expulsa. — elabentia AB; et om. exemplum ut nux cerasii, ita
ut conveniant cum textu latino, dum Pa ad graecum quadrant. — Ante
videntur cadentia AB add. aliquando.

B) Dicit autem ... noctem. — Dicit autem non solum de nocte (per
noctem B) sed etiam per diem AB. — Pro nisi appropinquaret terrae
per motum, nisi propinquaret terrae Pa.

Y) secundum ... positionem. — si secundum diversam propositionem
Pa, sed structuram tollunt sententiae; ed. 1561 hab. si, sed positionem.

Opp. D. Tuoxas T. Ill.

8) adunatur. — dominatur A. — Pro in diametrum, secundum dia-
metrum, et pro evenit, contingit AB.

t) violentiam expulsionis. — inobedientiam expulsionis AB.

quae propter propinquitatem ad nos... et solis et lunae. — quae

propter propinquitatem velocius moveri videntur quam astra, scilicet
sol et luna Pa; cf. text. Pro velocitatem A corrupte propinquitatem.
— Statim Pa transponunt quod ante superiora. — In fine pro sit hic,
Jit hic A.

44

* Quod ra.

* et add. pa.

* et add. 48.

* causas AB.

* Cf. lect. v1, n. t.

346

METEOROLOGICORUM LIB. I

LECTIO OCTAVA

CAUSA QUORUNDAM ALIORUM METEORORUM. QUAE ALIQUANDO APPARENT IN NOCTE -
QUARE MULTA ALIA HUIUSMODI FIUNT QUAE NON APPARENT

Φαίνεται δέ ποτε συνιστάμενα νύκτωρ, αἰθρίας οὔσης,
πολλὰ φάσματα ἐν τῷ οὐρανῷ, olov χάσματά τε καὶ
βόθυνοι καὶ αἱματώδη χρώματα.

Αἴτιον δὲ xal τούτων τὸ αὐτό" ἐπεὶ γὰρ φανερός ἔστι

συνιστάμενος ὁ ἄνω ἀὴρ ὥστ᾽ ἐχπυροῦσθαι, καὶ τὴν

ἐχπύρωσιν ὁτὲ μὲν τοιαύτην γίνεσθαι ὧστε φλόγα
δοχεῖν χάεσθαι, ὁτὲ δ᾽ olov δαλοὺς φέρεσθαι καὶ
ἀστέρας, οὐθὲν ἄτοπον εἰ χρωματίζεται ὁ αὐτὸς
οὗτος ἀὴρ συνιστάμενος παντοδαπὰς χρόας" διά τε
γὰρ πυχνοτέρου διαφαινόμενον ἔλαττον φῶς xal ἀνά-
χλασιν δεχόμενος ὁ ἀὴρ παντοδαπὰ χρώματα ποιή-
cst, μάλιστα δὲ φοινικοῦν ἢ πορφυροῦν. δια τὸ
ταῦτα μάλιστα ἐκ τοῦ πυρώδους καὶ λευχοῦ φαίνε-
σθαι μιγνυμένων κατὰ τὸς ἐπιπροσθήσεις, οἷον ἀνί-
σχοντα το ἄστρα καὶ δυόμενα, ἐὰν ἡ καῦμα, καὶ
διὰ χαπνοῦ φοινιχᾷ φαίνεται. Καὶ τῇ ἀναχλάσει δὲ
ποιήσει, ὅταν τὸ ἔνοπτρον γῇ τοιοῦτον ὥστε μὴ τὸ
σχῆμα, ἀλλὰ τὸ χρῶμα δέχεσθαι. Τοῦ δὲ μὴ πολὺν

n μένειν ταῦτα ἡ σύντασις αἰτία ταχεῖα οὖσα.

ἐ χάσματα, ἀναρρηγνυμιένου τοῦ φωτὸς ἐχ xuxvéou
χαὶ μέλανος; ποιεῖ τι βάθος ἔχειν δοκεῖν. Πολλάκις
δ᾽ ix τῶν τοιούτων καὶ δαλοὶ ἐχπίπτουσιν, ὅταν
συγχριθῇ μᾶλλον" συνιὸν δέ τι χάσμα δοκεῖ.

Ὅλως δ᾽ ἐν τῷ μέλανι τὸ λευκὸν πολλὸς ποιεῖ ποιχι-
λίας, olov ἡ φλὸξ ἐν τῷ χαπνῷ. Ἡμέρας μὲν οὖν ὁ
ἥλιος κωλύει" νυχτὸς δ᾽ ἔξω τοῦ φοινικοῦ τὰ ἄλλα
δὲ ὁμιόχροιαν οὐ φαίνεται,

Περὶ μὲν οὖν τῶν διαθεόντων ἀστέρων καὶ τῶν ἔχπυ-
ρουμένων , ἔτι δὲ τῶν ἄλλων τῶν τοιούτων φασμά-
τῶν ὅσα ταχείας ποιεῖται τᾶς φαντασίας, ταύτας
ὑπολαβεῖν δεῖ cde αἰτίας.

SxNoPsis. — 1. Argumentum textus. Qua de causa aliquando
nocte serena apparent in caelo sanguinei colores, hiatus et vora-
gines. — 2. Textus divisio. — Causa praedictorum colorum. Cum,
sicut dictum est in lect. vi, aer superior ita sit dispositus ut in
eo fiant ignitiones, et cum hae multiformiter fiant, nil mirum
quod aer ille appareat coloratus omni genere colorum. - Duo
modi secundum quos contingit quod aer aliquatenus inspissatus
omnes modos colorum repraesentet. — Qua de causa maxime ap-
parent in aere color puniceus et purpureus. -- Quare huiusmodi

1 [ERN
A

ἡ ostquam Philosophus assignavit cau-
P sam accensionum. quae videntur mo-

AA

causas assignare intendit. Et dicit quod aliquando
apparent in nocte, cum fuerit serenitas, phanta-
smata “, idest apparitiones, in caelo; sicut atus,
idest quaedam aperturae, ac si caelum esset aper-
tum, et Pothyni, idest voragines, quasi profundae
aperturae, et etiam sanguinei colores.

2. Secundo ibi: Causa autem et in his etc., assi-
gnat causas horum. Et circa hoc duo facit: primo
assignat causam quare appareant praedicta; se-
cundo quare multa alia fiunt quae non appa-

* Apparent autem aliquando nocte, serenitate existente,
consistentia multa phantasmata in caelo, puta hiatus
et bothyni et sanguinei colores.

Causa autem et in his eadem. Cum enim manifestus est
constans qui sursum aer ut ignitio fiat, et ignitio ali-
quando quidem talis fit ut flamma videatur ardere,
aliquando autem velut dali ferantur et sidera: nullum
inconveniens si coloratur idem iste aer constans omni-
modis coloribus. Per spissius enim transparens minus
lumen, et refractionem suscipiens aer, omnimodos co-
lores faciet: maxime autem puniceum aut purpureum,
quia hi maxime ex igneo et albo apparent permixtis
nigro, secundum superappositiones, velut orientia astra
et occumbentia, si fuerit cauma; et per fumum punicea
apparent. Refractione autem faciet, cum speculum fuerit
tale ut non figuram sed colorem suscipiat. Quare au-
tem non multo tempore maneant haec, consistentia
causa velox existens. :

Hiatus autem, disrupto lumine ex obscuro et nigro, facit
putari aliquam profunditatem. Multoties autem ex ta-
libus et dali excidunt, cum congregetur magis. Con-
cretum autem amplius vorago videtur.

Omnino autem in nigro album multas facit varietates, velut

flamma in fumo. De die quidem igitur sol prohibet: .

nocte autem, excepto puniceo, alii propter similem co-
lorationem non apparent. 3

De discurrentibus. quidem igitur astris et ignitis, adhuc au-
tem et de aliis phantasmatibus talibus, quaecumque fe-
stinas faciunt phantasias, has existimare oportet causas.

:*

colores cito disparent. — 3. Causa hiatus et voraginis. Cum lu-
men in aere discontinuatur ex aliquo obscuro et nigro propter
aliquem vaporem magis spissum, apparet in caelo aliqua profun-
ditas et apertura. Quae quidem, dum vapor discontinuans lumen.
est magis concretus et inspissatus, apparet maior, quasi quae-
dam vorago: alias videtur solum hiatus vel apertura. - Quomodo
utraque apparitio, et colorum et hiatuum, habent eandem cau-
sam. — 4. Quare multa alia fiunt similium meteororum, quae nec
de die nec de nocte apparent. -- Epilogus.

rent, ibi: Omnino autem in nigro album * etc.
Circa primum duo facit: primo assignat causam
colorum *; secundo assignat causam hiatus et
voraginis, ibi: Hiatus autem * etc.

Dicit ergo primo quod eadem causa est in his
apparitionibus *, quae etiam est ignitionum de
quibus supra * dictum est. Cum enim manifestum
sit quod aer superior (quem supra dixit Aypec-
cauma) sic disponitur quod in eo fiat ignitio; quae
quidem aliquando talis est ut videatur ardere
flamma, quandoque autem taliter fit ignitio ut
videantur ferri titiones ^ et sidera; nullum est
inconveniens, cum incensiones fiant in aere mul-
tiformes, quod ille aer superior coloratus appa-
reat omni genere colorum. Duobus enim modis

α) phantasmata, — phantasma P; ed. 1561 ut nos. — Mox pro hiatus
(χάσματα), ignis Pa; an quia codices yatus? Pro bothyni, bothin Pa.

6) ut videantur ferri titiones. — ac si ferantur titiones AB. — Post
lineam pro quod, si AB. — Pro colorum, caelorum P; ed. 1561 ut nos.

* Cap. v.

* Num. 4.

* caelorum B.
* Num. seq. Ὁ

Pa.
* Lect. vi.

β

NUT

* dictam *

CAP. V, LECT. VIH 347

contingit quod aer aliquatenus inspissatus omnes
modos colorum repraesentet: uno modo quando
aliquod minus lumen, quod non sufficit totaliter
illuminare, transparet per aliquem fumum aut
vaporem spissiorem ; alio modo quando fit re-
percussio luminis ad aliquem aerem aliquatenus
inspissatum. Sed maxime ex istis duabus causis
apparent in aere color puniceus et purpureus,
idest rubeus * et subrubeus: quia maxime hi co-
lores apparent ex aliquo igneo et albo mixtis ni-
gro. Quae quidem mixtio potest fieri secundum
duas supradictas causas: scilicet secundum super-
appositiones (quod supra dixit * transparentiam
minoris luminis per aliquod spissius), sicut sol et
luna et alia astra apparent punicea in ortu et oc-
casu et quasi subrubea ?, quando eorum lumen

non est-perfectum. Sed hoc dico si fuerit calor:

quia quando est frigus, vapores sunt condensati,
et magis obscurant lumen astrorum orientium vel
occidentium, ut transparere * non possit; quando
autem est calor, exhalationes sunt rariores, et sic
per eas lumen astrorum transparere potest. Et
similiter si astra videantur mediante fumo, viden-
tur talis coloris. Et secundum etiam aliam prae-
causam fit praedicta mixtio, scilicet per
refractionem; cum illud * ad quod fit refractio
luminis (quod hic speculum dicit), sive sit nubes
aquosa sive aliquid huiusmodi, fuerit tale ut non
repraesentet figuram, sed áeteimmt Haec * autem
exponet cum de iride agetur *. - Assignat autem
causam consequenter quare huiusmodi colores
cito disparent et non multo tempore manent:
quia scilicet causa apparitionis ipsorum est velox,
idest cito pertransiens; aer enim non multo tem-
pore manet similis, sed de facili ingrossatur vel
subtiliatur.

3. Deinde cum dicit: ZHiatus autem etc., assignat

causam hiatus et voraginis. Et dicit quod cum.

lumen quod apparet in aere, discontinuatur ex
aliquo obscuro et nigro, quod scilicet est propter
aliquem vaporem magis spissum, apparet quod
sit aliqua profunditas et apertura in caelo. Et
huius signum est quod, cum ille vapor qui in-
terrumpit lumen *, magis inspissatur, ex talibus
hiatibus exeunt vel excidunt titiones ignei, quasi
calido expulso a frigore vaporem inspissante. Sed
quando ille vapor obscurus, discontinuans lumen,
concretus et inspissatus fuerit magis ", facit vi-
deri maiorem profunditatem, quia album supera-
tur a nigro: cum autem fuerit e converso, tunc
videtur solum hiatus vel * apertura.- Patet ergo
quod utraque apparitio, et colorum * et hiatuum,
habent similem causam, scilicet admixtionem ad-
invicem albi et nigri : sed color purpureus aut
puniceus fit ex albo transparente per nigrum;
hiatus autem et vorago ex nigro interrumpente
album.

4. Deinde cum dicit: . Omnino autem in nigro
album etc., ostendit quod multa huiusmodi fiunt *
quae non apparent. Et dicit quod album coniun-
ctum nigro multas facit differentias colorum; sicut
apparet de flamma in * fumo, quae facit diver-
sos colores, secundum quod fumus fuerit densior
vel rarior '. Sed de die sol sua claritate prohibet
huiusmodi colores apparere: de nocte vero non
apparent * nisi rubeus, quia alii colores, sicut
viridis et alii obscuriores, sunt similes colori no-
ctis, propter obscuritatem.

Ultimo epilogat praedeterminata *. Et dicit quod
praedictas causas oportet existimare de astris dis-
currentibus et ignitis, et de aliis huiusmodi appa-
ritionibus, quaecumque festinas faciunt phanta-
sias, idest quaecumque * pertranseuntes videntur
absque magna mora temporis.

q) idest rubeus. — Hoc. om. B; et rubeus Pa, corruptione frequen-
tissima.

9) punicea ... subrubea. — punicea, quasi subrubea, in ortu et 0c-
casu AB. — Lin. seq. pro Sed hoc, Et hoc A, Hoc B.

cum illud. — cum,tamen illud AB. - Pro sive sit, sit sicut Pa.

Ü vapor qui interrumpit lumen. — vapor interrumpat lumen Pa,
quae ante ex talibus addunt et, sed sensum obscurum exhibent; A
corrumpit qui in quem, B in quod.

Ἢ) concretus et inspissatus fuerit magis. — qui est (quod est quasi B)
concretus, idest inspissatus, fuerit amplius AB; concretum et inspissa-
tum fuerit magis Pa. — Lin. seq. pro superatur, separatur Pa.

9) similem causam ... et nigri. — similem causam adinvicem quod
(vel B) ad mixtionem (vel admixtionem), albi et nigri AB.

1) densior vel rarior. — depressior vel rarior A; cf. infra lect. ΧΙ,
not. x, et Comm. in de Generat., lect. x, not. x; depressior vel densior
vel rarior PaB; cf. supra lect. rz, not. À.

*

et να.

* caelorum να.

* sunt A.

"e A;

* apparet 4.

* determinata a.

* quasi add. s.

* Philosophus
om. AB.
[1

* Cf. lect. vt, n. 1.

* referamus pa.

* quid n(aa?).

348

METEOROLOGICORUM LIB. I

LECTIO NONA

ALIORUM DE COMETIS OPINIONES

Περὶ δὲ τῶν κομητῶν καὶ τοῦ χαλουμένου γάλακτος λέ-
γώμεν , διαπορήσαντες πρὸς τὰ παρὰ τῶν ἄλλων
εἰρημένα πρῶτον. ^ 1 . :

᾿Αναξαγόρας μὲν οὖν καὶ Δημόχριτός φασιν εἶναι τοὺς
κομήτας σύμφασιν τῶν πλανήτων οἰστέρων, ὅταν
διὰ τὸ πλησίον ἐλθεῖν δόξωσι θιγγάνειν ἀλλήλων.

Τῶν δ᾽ ᾿Ιταλικῶν τινες καὶ καλουμένων Πυθαγορείων ἕνα
λέγουσιν αὐτὸν εἶναι τῶν πλανήτων ἀστέρων, ἀλλο
διὰ πολλοῦ τε χρόνου τὴν φαντασίαν αὐτοῦ εἶναι
καὶ τὴν ὑπερβολὴν ἐπὶ μικρὸν , ὅπερ συμβαίνει καὶ
περὶ τὸν τοῦ Ἑρμοῦ ἀστέρα" διὸ γὰρ τὸ μικρὸν
ἐπαναβαίνειν πολλὰς ἐχλείπει φάσεις, ὥστε διὸ χρό-
νου φαίνεται πολλοῦ. À

Παραπλησίως δὲ τούτοις καὶ οἱ περὶ Ἱπποχράτην τὸν
Χῖον καὶ τὸν μαθητὴν αὐτοῦ Αἰσχύλον ἀπεφήναντο,
πλὴν τήν γε κόμην οὐχ ἐξ αὐτοῦ φασιν ἔχειν, ἀλλὰ
πλανώμενον διὰ τὸν τόπον ἐνίοτε λαμβάνειν, ἀνα-
χλωμένης τῆς ἡμετέρας ὄψεως ἀπὸ τῆς ἑλχομένης
ὑγρότητος ὑπ᾽ αὐτοῦ πρὸς τὸν ἥλιον" διὰ δὲ τὸ

ὑπολείπεσθαι βραδύτατα τῷ χρόνῳ, διὸ πλείστου
χρόνου φαίνεσθαι τῶν ἄλλων ἄστρων, ὡς ὅταν tx
ταὐτοῦ φανῇ ὑπολελειμμένον ὅλον τὸν ἑαυτοῦ. κύ-
χλον" ὑπολείπεσθαι δ᾽ αὐτὸν καὶ πρὸς ἄρκτον καὶ
πρὸς νότον. 'Ev μὲν οὖν τῷ μεταξὺ τόπῳ τῶν τρο-
πικῶν οὐχ ἕλχειν τὸ ὕδωρ πρὸς ἑαυτὸν διοὸ τὸ χε-
καῦσθαι ὑπὸ τῆς τοῦ ἡλίου φορᾶς" πρὸς δὲ νότον
ὅταν φέρηται, δαψίλειαν μὲν ἔχειν τῆς τοιαύτης
νοτίδος, ἀλλὰ διὸ τὸ μιχρὸν εἶναι τὸ ὑπὲρ τῆς γῆς
τμῆμα τοῦ κύκλου, τὸ δὲ κάτω πολλαπλάσιον, οὐ
δύνασθαι τὴν ὄψιν τῶν ἀνθρώπων φέρεσθαι κλωμιένην
πρὸς τὸν ἥλιον, οὔτε τῷ νότῳ πλησιάζοντος, οὔτ᾽
ἐπὶ θεριναῖς τροπαῖς ὄντος τοῦ ἡλίου " διόπερ ἐν τού-
τοις μὲν τοῖς τόποις οὐδὲ γίνεσθαι χομήτην αὐτόν'
ὅταν δὲ πρὸς βορέαν ὑπολειφθεὶς τύχῃ, λαμβάνειν
χόμην. ua. τὸ μεγάλην εἶναι τὴν περιφέρειαν τὴν
ἄνωθεν τοῦ ὁρίζοντος, τὸ δὲ κάτω μέρος τοῦ κύχλου
μικρόν: ῥᾳδίως γὰρ τὴν ὄψιν τῶν ἀνθρώπων ἀφιχνεῖ-
σθαι τότε πρὸς τὸν ἥλιον.

SxwoPsis. . Argumentum. Je cometis et lacteb cir-
culo. - Quo ordine procedendum. — Textus divisio. - 2. Opiniones
aliorum. circa cometas. Anaxagoras et Democritus dixerunt co-
metas esse coapparitionem stellarum errantium; quarum aliquae,
dum appropinquant adinvicem, videntur esse una stella, quae
propter augmentum luminis apparet comata. - 3. Nonnulli ex
Italia Pythagorici opinati sunt cometam esse unam de stellis er-
rantibus, quae tamen nonnisi post multum tempus apparet, quia
modicum recedit a sole. - 4. Quidam sequaces Hippocratis Chii
et eius discipuli Aeschyli, posuerunt et ipsi cometam esse stellam
errantem: verum non dixerunt, sicut Pythagorici, habere ex se
comam, sed eam ex loco aliquando accipere, quatenus attrahit

— ἢ

à ostquam Philosophus * determinavit
Ode stellis cadentibus et similibus ^, hic
determinat de cometis *. Et primo
D/s dicit de quo est intentio: dicens quod
nunc dicendum est de cometis et lacteo circulo,
hoc ordine servato circa utrumque, ut primo
inferamus * dubitationes, idest obiectiones, ad ea
quae dicta sunt ab aliis, et postea determinemus
quod * nobis videtur.

| [ER
(2)

"

* De cometis autem et vocato lacte dicamus, dubitantes
ad dicta ab aliis primo.

Anaxagoras quidem igitur et Democritus aiunt esse co-
metam symphasim errantium stellarum, cum propter
prope venire putentur tangere invicem.

Italicorum autem quidam vocatorum Pythagoricorum, unum
dicunt ipsum esse errantium. siderum, sed post multum
tempus phantasiam ipsius esse, et excessum ad modi-
cum. Quod accidit et circa Mercurii stellam: quia enim
modicum digreditur, saepe non apparet, ita ut post
tempus appareat multum.

Similiter his et qui circa Hippocratem Chium et discipu-
lum eius Aeschylum enuntiaverunt: sed comam non
ex ipso aiunt habere, sed errantem propter locum ali-
quando accipere, refracto nostro visu ab humore attracto
ab ipso ad solem. Quia autem descendit tardissime tem-
pore, apparet post tempus plurimum aliorum astrorum,
ut cum ex eodem appareat subdeficiens per totum suum
circulum: cedere autem ipsum et ad arctum et ad
austrum. Intermedio quidem igitur loco tropicorum
non attrahere aquam ad ipsum, quia consumpta est a
solis latione. Ad austrum autem cum feratur, copiam
habere talis humiditatis: sed quia parva est decisio cir-
culi quae est super terram, quae autem deorsum mul-
tiplex, non potest visus hominum fractus ferri ad solem,
neque appropinquante tropico loco, neque in aestivis
versionibus existente sole: propter quod in his quidem
locis non fieri cometam ipsum. Quando vero ad boream
relictus extiterit, accipere comam: quia magna est pe-
ripheria quae desuper horizontis, quae autem subtus
pars circuli parva; facile enim visum hominum per-
tingere tunc ad solem.

aliquem humorem, ex quo veluti ex igneo speculo aiebant ra-
dium visualem repercussum pertingere ad solem, et ita apparere
comam circa stellam. — 5. De tempore et loco apparitionis stel-
lae comatae, secundum hanc tertiam opinionem. a) Apparet co-
meta post plurimum tempus, respectu aliorum astrorum, qui
tardissime recedit a sole. - 6. b) Non apparet in medio duorum
tropicorum: quia cum ibi sol consumat humiditatem, non potest
stella attrahere ad se humorem. Item non videtur a nobis cum
est ultra tropicum Capricorni, propter nimiam distantiam solis ab
humore attracto a stella. Cum vero stella recedit a sole versum
partem septentrionalem, tunc et ipsa potest accipere comam, et
visus refractus potest de facili pertingere ad solem.

Secundo ibi: Anaxagoras quidem igitur etc.,
prosequitur propositum ordine praemisso. Unde
primo ponit opiniones aliorum de cometis; se-
cundo determinat de eis secundum opinionem
suam, ibi: Quoniam autem de immaniífestis * etc.
Prima dividitur in duas: in prima ponit opinio-
nes; in secunda improbat eas, ibi: Omnibus au-
tem * etc. Prima dividitur in tres, secundum tres
opiniones quas * ponit.

«) et similibus. — et huiusmodi Pa. — Post unam lin. pro dicit, determinat A, ostendit B.

* Cap. vr.

* Lect. xi.

B

* Lect. seq.
* quas om. 1

CTUM, 9 ERNEUT us

CAP. VI, LECT. IX 349

2. Primo ergo ponit opinionem Anaxagorae et
Democriti, qui dixerunt cometas esse symphasim,
idest coapparitionem, stellarum errantium. Quae
sunt quinque, scilicet Saturnus, Iupiter, Mars, Ve-
nus et Mercurius; quarum aliquae, cum appro-

- pinquant adinvicem *, videntur se tangere; et

ita videtur una stella, et apparet ei coma, propter
augmentum luminis.

3. Secundam opinionem ponit ibi: Ztalicorum
autem etc. Et fuit quorundam Pythagoricorum ?
in Italia commorantium, qui dixerunt cometam
esse unam de stellis errantibus; sed non esse
phantasiam, idest visionem, eius, nisi post mul-
tum tempus, propter hoc quod excedit, idest re-
cedit a sole, modicum 7; sicut et accidit circa stel-
lam Mercurii, quae quia modicum digreditur ,
idest elongatur a sole, frequenter non apparet, ita
quod post longum tempus ? appareat, cum diu
non apparuit.

4. Tertiam opinionem ponit ibi: Similiter his etc.:
quae fuit quorundam sequentium Hippocratem et
Aeschylum eius discipulum. *. Quae quidem opi-
nio in hoc similis est secundae, quod posuit stel-
lam cometam esse unam de errantibus: sed in
hoc differt ab ea, quod * secunda opinio posuit
quod illa stella erratica habet comam ex se; sed
ista * tertia opinio ponit quod non habet comam
ex seipsa, sed cum sit errans, ex loco aliquando
accipit comam. Quia dicebant quod ab ipsa stella
attrahitur quidam humor; et cum ponerent quod
visus fieret extramittendo, posuerunt quod radius
visualis pertingens ad illum humorem attractum ab
ea *, repercutitur usque ad solem; et sic ille vapor
attractus est quasi quoddam speculum igneum
solis (nam repercussio est causa quod aliquid in

speculo videatur); et ita dicunt fieri comam.

5. Assignat autem consequenter causam de
tempore apparitionis. Et dicit * quod stella co-
meta apparet post plurimum tempus aliorum astro-
rum, idest magis occultatur quam aliquae * aliae
stellae, quia tardissime discedit * a sole secundum
tempus, videlicet cum peregerit * totum suum cir-
culum. Quod appellat subdeficere: dicuntur enim

stellae errantes subdeficere respectu primi motus ;
vel * quia moventur motu contrario, et sic viden-
tur secundum proprium motum posteriorari; vel
quia, sicut quidam dixerunt, tardius moventur
quam primum caelum, quod revolvit omnia motu
diurno. Sic autem dicebant quod stella cometa
subdeficit a sole, totum suum circulum peragendo:
et ideo, cum redierit ad illum terminum ex quo in-
coepit * discedere, iterum apparet, quousque ite-
rum coniungatur soli. Et dicebant etiam * quod
ista stella in suo motu recédit a sole *, non tan-
tum secundum longitudinem, sed etiam secundum
latitudinem, declinans ad arctum et austrum, idest
ad septentrionem et meridiem.

6. Assignat etiam * consequenter causam circa
locum apparitionis huius stellae. Et dicit quod haec
stella non apparet in medio duorum tropicorum,

scilicet Cancri et Capricorni: quia per illam partem

caeli movetur sol et consumit humiditatem, unde
in ea parte caeli non potest praedicta * stella attra-
here aquam. Sed cum declinat ad austrum, rece-
dens a via solis, invenit copiam ibi talis humi-
ditatis, eo quod non est consumpta a sole. Sed
propter obliquitatem horizontis, nobis qui habita-
mus in parte septentrionali, pars circuli paralleli
quae est supra terram est parva, quae autem est
sub terra est maior: et sic sol, qui de nocte, cum
videtur cometa, est sub terra, tantum distat ab
humore attracto a stella, quod non potest visus
hominum repercuti ab humore ad solem; neque
si sol sit propinquus * /ropico, scilicet Capricorno,
neque si sit in aestivis versionibus, idest in tropico
aestivo, qui * est Cancer. Ubicumque enim fuerit
sol sub terra, erit maior distantia eius ad vapo-
rem contractum quam sit conveniens repercus-
sioni, vel ex circulo, vel ex latitudine zodiaci.
Sed quando stella illa * relinquitur a sole versus
boream, idest ad septentrionalem partem, tunc

potest recipere comam: quia ibi est multum de:

humiditate, et peripheria circuli * quae est super
horizontem est ibi magna, et quae est subtus est
parva, et sic de facili visus hominum refractus
potest pertingere ad solem.

B) fuit quorundam. — favere quidam P ex errore typographico, pro
fuere quidam, quod habet ed. 1561. - Post duas lineas pro eius,
ipsius AB.

y) modicum. — ad modicum AB. — Pro et accidit, et accedit edd. a
et 1561, quod accidit P; pro digreditur, disgregatur Pa.

ὃ) longum tempus. — multum tempus AB. — lidem pro non apparuit,
disparuerit; edd. a et 1561 mon apparuerit.

€) quae fuit... discipulum. — quae fuit sequentium cuiusdam Hip-
pocratis et Aeschyli discipuli eius AB. — stellam om. A; pro unam de
errantibus, aliquam de stellis erraticis AB.

* yel om. ra.

* incipit pa.

*

etiam om. B.

*

a sole om. B.

* autem a4.

* praedicta om.
Pá.

* propinquior A.

*quod ap.- sit Pa.

* illa om. ra.

* caeli pa.

350

METEOROLOGICORUM LIB. 1

LECTIO DECIMA

IMPROBANTUR ALIORUM OPINIONES DE COMETIS

- ' , ΕΥ̓ Σ E NI
Πᾶσι δὲ τούτοις το μὲν χοινῇ συμπίπτει λέγειν ἀδύ-

vaca, τὰ δὲ καὶ χωρίς.

Πρῶτον μὲν οὖν τοῖς λέγουσιν ὅτι τῶν πλανωμένων ἐστὶν
εἷς ἀστέρων ὁ κομήτης" οἱ γὰρ πλανώμενοι πάντες
ἐν τῷ XUXÀQ ὑπολείπονται τῷ τῶν ζῳδίων, κομῆται
δὲ πολλοὶ ὠμμένοι εἰσὶν ἔξω τοῦ κύκλου. Εἶτα καὶ
πλείους ἑνὸς ἅμα γεγένηνται πολλάκις.

Πρὸς δὲ τούτοις, εἰ διὰ τὴν ἀνάκλασιν τὴν κόμην
ἴσχουσι, χαθάπερ φησὶν Αἰσχύλος καὶ Ἱπποχοάτης,
ἔδει ποτὲ φαίνεσαι xal ἄνευ χόμης τὸν ἀστέρα
τοῦτον, ἐπειδήπερ ὑπολείπεται μὲν καὶ εἰς ἄλλους
τόπους, τὴν δὲ κόμην ἴσχειν οὐ πανταχοῦ νῦν δ᾽
οὐθεὶς ὦπται παρὰ τοὺς πέντε ἀστέρας" οὗτοι δὲ
πολλάκις ἅμα πάντες μετέωροι φαίνονται ὑπὲρ τοῦ
ὁρίζοντος. Καὶ φανερῶν δ᾽ αὐτῶν ὄντων ἁπάντων;
καὶ μιὴ φαινομένων ἁπάντων, ἀλλ᾽ ἐνίων ὄντων πρὸς
τῷ ἡλίῳ, οὐθὲν ἧττον κομῆται φαίνονται γινόμενοι
πολλάκις.

᾿Αλλὰ μὴν οὐδὲ τοῦτο ἀληθὲς, ὅτι ἐν τῷ πρὸς ἄρχτον
τόπῳ γίνεται κομήτης μόνον, ἅμα καὶ τοῦ ἡλίου
ὄντος περὶ θερινὰς τροπάς" ὅ τε γὰρ μέγας κομήτης
ὁ γενόμενος περὶ τὸν ἐν ᾿Αχαίᾳ σεισμὸν καὶ τὴν τοῦ
χύματος ἔφοδον ἀπὸ δυσμῶν τῶν ἰσημερινῶν ἀνέσχε,
χαὶ πρὸς νότον ἤδη πολλοὶ γεγόνασιν.

᾿Επὶ 3" ἄρχοντος ᾿Αθήνῃσιν Εὐχλέους τοῦ Μόλωνος ἐγέ-
γετὸ χομήτης ἀστὴρ πρὸς ἄρκτον μηνὸς Γαμηλιῶνος;,
περὶ τροπαῖς ὄντος τοῦ ἡλίου χειμερινὸς, καίτοι το-
σοῦτον ἀναχλασθῆνχι καὶ αὐτοὶ τῶν ἀδυνάτων εἶναί

atv.

Κοινὸν δὲ καὶ τούτοις καὶ τοῖς τὴν σύναψιν λέγουσι
πρῶτον μὲν ὅτι καὶ τῶν ἀπλανῶν λαμβάνουσι κόμην
τινές. Καὶ τοῦτ᾽ οὐ μόνον Αἰγυπτίοις πιστεῦσαι δεῖ,
χαίτοι κἀκεῖνοί φασιν, ἀλλὰ καὶ ἡμεῖς ἐφεωράκαμιεν"
τῶν γὰρ ἐν τῷ ἰσχίῳ τοῦ κυνὸς ἀστήρ τις ἔσχε xó-
μὴν, ἀμιαυρον μέντοι" ἀτενίζουσι μὲν γὰρ εἰς αὐτὸν
ἀμυδρὸν ἐγίνετο τὸ φέγγος; παραβλέπουσι δ᾽ ἠρέμα
τὴν ὄψιν πλεῖον.

Πρὸς δὲ τούτοις ἅπαντες οἱ καθ᾽ ἡμᾶς ὠμμένοι ἄνευ
δύσεως ἠφανίσθησαν ἐν τῷ ὑπὲρ τοῦ ὁρίζοντος τόπῳ
ἀπουιαρανθέντες κατὰ μικρὸν οὕτως, ὥστε μήθ᾽ ἑνὸς
ἀστέρος ὑπολειφθῆναι σῶμα, μήτε πλειόνων. ἐπεὶ
καὶ ὁ μέγας ἀστὴρ περὶ οὗ πρότερον ἐμνήσθημεν,
ἐφάνη μὲν χειμῶνος ἐν πάγοις καὶ αἰθρίαις ἀφ᾽ ἑσπέ-
ρᾶς ἐπὶ ᾿Αστείου ἄρχοντος, καὶ τῇ μὲν “πρώτῃ οὐχ
cn ὡς προδεδυκὼς τοῦ ἡλίου, τῇ Y ὑστεραίᾳ
ὄφθη ὅσον ἐνδέχεται γὰρ ἐλάχιστον, ὑπελείφθη, καὶ
εὐθὺς ἔδυ: τὸ δὲ φέγγος ἀπέτεινε μέχρι τοῦ τρίτου
μέρους τοῦ οὐρανοῦ, οἷον ἅλμα" διὸ χαὶ ἐκλήθη ὁδός.
᾿Βπανῆλθε δὲ μέχρι τῆς (as τοῦ ᾿Ωρίωνος, καὶ
ἐνταῦθα διέλύγη. Καίτοι Δημόκριτός γε προσπεφιλο-
νείκηκη τῇ δόξῃ τῇ αὐτοῦ" φησὶ γὰρ ὦφθαι διχλυο-
μένων τῶν κομητῶν ἀστέρας τινάς. Τοῦτο δ᾽ οὐχ
ὁτὲ μὲν ἔδει γίνεσθαι, ὁτὲ δ᾽ οὗ, ἀλλ᾽ ἀεί.

Πρὸς δὲ τούτοις χαὶ οἱ Αἰγύπτιοί φασι καὶ τῶν πλανή-
τῶν καὶ πρὸς αὐτοὺς καὶ πρὸς τοὺς ἀπλανεῖς γίνε-
σθαι συνόδους, καὶ αὐτοὶ ἑωράκαμεν τὸν ἀστέρα τὸν
τοῦ Διὸς τῶν ἐν τοῖς διδύμοις συνελθόντα τινὶ δὶς
ἤδη καὶ ἀφανίσαντα, ἀλλ᾽ οὐ κομήτην γενόμενον.

Ἔτι δὲ χαὶ ἐκ τοῦ λόγου φανερόν" οἱ γὰρ ἀστέρες x&v
εἰ μείζους, κἂν ἐλάττους φαίνωνται, ἀλλ᾽ ὅμως ἀδιαί-
ρετοί γε καθ’ ἑαυτοὺς εἶναι δοκοῦσιν. Ὥσπερ οὖν
xxi, εἰ ἦσαν ἀδιαίρετοι, ἁψάμενοι οὐθὲν ἂν ἐποίη-
σαν μέγεθος μεῖζον, οὕτω xal ἐπειδὴ οὐχ εἰσὶ μὲν,
φαίνονται δ᾽ ἀδιαίρετοι, καὶ συνελθόντες οὐθὲν φα-
νοῦνται μείζους τὸ μέγεθος ὄντες. .

* Omnibus autem his haec quidem communiter accidit di- * Seq. cap. i

cere impossibilia, haec autem separatim.

Primo quidem igitur dicentibus quod errantium est una
stellarum cometa. Errantes enim omnes in circulo ani-
malium subdeficiunt, cometae autem multi visi sunt
extra circulum. Deinde et plures uno simul facti sunt
saepe. j

Adhuc autem si propter refractionem comam habet, sicut
ait Hippocrates, oportebat aliquando apparere et sine
coma stellam hanc: quoniam quidem subdeficit qui-
dem et ad alia loca, comam autem habet non ubique.
Nunc autem nulla visa est praeter quinque stellas: istae
autem saepe simul omnes elevatae apparent super hori-
zontem, et manifestis existentibus ipsis omnibus, et non
apparentibus omnibus sed quibusdam existentibus circa
solem, nihilominus cometae apparent facti saepe.

At vero neque hoc verum, quod in loco ad arctum fit
cometes solum, simul et sole existente circa tropicos
aestivales. Magnus enim cometes factus circa eum qui
in Achaia terraemotum et circa fluctus ascensum , ab
occasibus aequinoctionalibus ortus fuit: et ad austrum
iam multi facti sunt.

Sub principe autem Atheniensium gloriosissimo Molone,
facta fuit cometa stella mense Gamelione, sole exi-
stente circa tropicos hiemales: et quidem tantam refra-
ctionem factam esse, et ipsi 1mpossibilium esse aiunt.

Commune autem et his et contactum dicentibus, primo qui-
dem quia non errantium etiam accipiunt comam quae-
dam. Et hoc non solum Aegyptiis credere oportet (equi-
dem et illi aiunt), sed et nos vidimus. Earum enim
quae in femore Canis, stella quaedam habuit comam,
debilem tamen: intendentibus quidem enim in ipsam, de-

"bile factum est lumen, adiacentibus autem visum re-
misse, plus. τ

Adhuc autem, omnes qui apud nos visi sunt, sine occasu
disparuerunt in loco super horizontem, consumpti pau-
latim, ita ut neque unius stellae derelinqueretur corpus
neque plurium. Quoniam et magna stella de qua prius
meminimus, apparuit quidem hieme in gelu et sereni-
tate, a vespero, sub Astio principe; et primo quidem die
non apparuit, tanquam praeoccumbens ante solem; se-
quenti autem die apparuit quantum contingit, minimum
enim relictum fuit, et mox occubuit; lumen autem ex-
tendit usque ad tertiam partem caeli velut simul,
propter quod et vocata fuit via; ascendit autem usque
ad zonam Orionis, et ibi dissoluta fuit. Et quidem De-
mocritus obtinere voluit pro opinione sua: ait enim
apparuisse, dissolutis cometis, stellas quasdam. Hoc
autem non aliquando quidem oportebat fieri, aliquando
autem non, sed semper.

Adhuc autem et Aegyptii aiunt errantium et ad seipsas
et ad alias fieri conventus. Et nos ipsi vidimus stellam
Iovis in Geminis subeuntem cuidam iam et disparere
facientem, sed non cometam factum.

Adhuc autem et ex ratione est manifestum, Stellae enim,
etsi maiores et minores appareant, sed tamen indivisi-
biles per se esse videntur. Quemadmodum igitur et si
essent indivisibiles tangentes, nullam facerent magnitu-
dinem maiorem, sic et quoniam non sunt quidem, vi-
dentur autem indivisibiles, et convenientes nihil vi-
debuntur maiores secundum magnitudinem. existentes.

CAP. VI, LECT. X 351

Ὅτι μὲν οὖν αἱ λεγύμεναι περὶ αὐτῶν αἰτίαι ψευδεῖς

΄ M o. , ᾽ '
οὔσαι τυγχάνουσιν, εἰ μὴ διὰ πλειόνων, ἀλλο xal
id τούτων ἱκανῶς δῆλόν ἐστιν.

SyNoPsrs. — 1. Argumentum. Rationum quae inducuntur,
quaedam sunt contra omnes praedictas opiniones (cf. lect. prae-
ced.), quaedam contra aliquam tantum. -- Textus divisio. — 2. Con-
tra secundam opinionem , quae fuit Pythagoricorum. a) Omnes
stellae erraticae moventur in zodiaco; sed multi cometae visi

'sunt extra hunc circulum; ergo etc. b) Saepe visi sunt simul

plures cometae: non est ergo cometa una stellarum errantium. —
Prima ratio est contra omnes opiniones: secunda est proprie
contra secundam et tertiam. — 3. /mprobatur tribus rationibus opi-
nio Hippocratis. a) Si cometa esset stella erratica, quae propter
refractionem visus aliquando acciperet comam, oporteret quod
quandoque appareret etiam sine coma. Sed praeter quinque pla-
netas, nulla stella errans visa est sine coma; et omnibus quin-
que planetis apparentibus, vel quibusdam apparentibus et qui-
busdam existentibus cum sole, apparent cometae. Ergo cometa

. non est stella errans, eo modo quo dixit Hippocrates. -- 4. b) Ex

observationibus apparet falsum esse quod cometa fiat solum in

Et primo ponit modum improbandi:
NP et dicit quod quaedam intendit indu-
)'*Acere quae sunt communiter contra
omnes praedictas opiniones, quaedam vero quae
sunt contra aliquam earum specialiter tantum.

.. Secundo ibi: Primo quidem igitur etc., disputat
contra positas opiniones: et primo contra secun-
dam, quae fuit Pythagoricorum; secundo contra
tertiam, quae fuit Hippocratis, ibi: Adhuc autem
si propter * etc.; tertio contra primam, quae fuit
Democriti et Anaxagorae, ibi: Commune autem

| * el. his * etc.

τ 2. Circa primum * ponit duas rationes: quarum
prima talis est. Omnes stellae erraticae subdefi-
ciunt, idest moventur quasi subdeficiendo, sicut

- expositum est *, in circulo animalium qui dicitur

zodiacus; sed multi cometae visi sunt extra hunc
circulum; ergo non omnes cometae sunt stellae
erraticae. - Secunda ratio talis est. Saepe visi sunt
cometae * plures uno simul facti: non igitur cometa
est una stellarum errantium. - Harum rationum
prima est communis contra has opiniones: se-
cunda est propria * contra secundam et tertiam
opinionem.

. 3. Deinde cum dicit: Adhuc autem si pro-

»ᾳ. pler etc., improbat opinionem * Hippocratis per

tres rationes. Circa quarum primam dicit quod,
si aliquis planetarum propter refractionem visus
habet comam, sicut dixit Hippocrates, oporteret
quod aliquando haec stella erratica appareret
side coma. Et hoc ideo, quia non ubique habet
comam, ut dictum est *, sed solum cum est extra
tropicos, declinans ad septentrionem: manide-
festum est autem quod etiam in aliis locis sub-
ficit, quasi discedens a sole; et ita oportet quod

Quod quidem igitur dictae de ipsis causae falsae existunt
entes, si non per plura, sed tamen per haec sufficienter
palam est.

loco qui declinat ad septentrionem. — 5. c) Similiter non est ve-
rum quod non appareat cometa nisi sole existente circa tropicum
Cancri. — 6. Quatuor rationes contra primam opinionem, quae
fuit Anaxagorae et Democriti. Prima ratio, communis contra
omnes dicentes cometas esse stellas erraticas, sumitur ex obser-
vationibus Aegyptiorum et ipsius Aristotelis, ex quibus constat
quod etiam stellae non errantes accipiunt comam. -- 7. Secunda
ratio. Omnes cometae qui tempore Aristotelis visi sunt, ita absque
appropinquatione ad solem disparuerunt, quod non remansit ne-
que unius stellae corpus neque plurium. — Haec etiam ratio com-
munis est: et ex ipsa patet non fuisse sufficiens quod Democritus
dixit ad confirmandam suam opinionem. — 8. Tertia ratio. Factae
sunt aliquando coniunctiones stellarum errantium et adinvicem et
ad stellas fixas, nec tamen apparuit aliquis cometa. — 9. Quarta
ratio. Dum stellae adinvicem coniunguntur, nequeunt videri se-
cundum apparentem magnitudinem ita maiores, ut ex contactu,
quasi propter augmentum luminis, appareant comatae.

aliquando videatur sine coma. Sed nulla stella
visa est sine coma errans praeter quinque stellas
supra * nominatas; quae quandoque omnes ap-
parent simul elevatae super * horizontem, et omni-
bus eis existentibus super horizontem, vel etiam
quibusdam earum apparentibus super horizontem
et quibusdam existentibus cum sole, nihilominus
apparent cometae. Et sic manifestum est quod
non semper cometa est una quinque stellarum ^
errantium. Et nulla est alia sine coma praeter
has. Ergo cometa non est stella errans, quandoque
sine coma apparens: quod oporteret si comam
ex seipso inon haberet, sed ex aliquo loco deter-
minato, ut ipsi dicunt.

4. Secundam rationem * ponit ibi: 47 vero ne-
que hoc verum etc. Et dicit quod non est verum
quod cometa fiat solum in loco qui declinat ad
septentrionem 7, hoc simul observato quod sol
tunc sit circa tropicos aestivales, quasi propin-
quius stellae. Quia magnus cometes qui factus est
eo tempore quo fuit factus ? terraemotus magnus
in Achaia et supergressio fluctuum, ortus fuit ab
occasibus aequinoctialibus: et ita manifestum est
quod fuit infra tropicos. Et iam etiam multi facti
sunt ad austrum *. Falsum est ergo quod dicunt,
quod fiat tantum ad septentrionem.

5. Tertiam rationem ponit ibi: Sub.principe
autem etc. Et dicit quod tempore cuiusdam prin-
cipis. Atheniensium, facta fuit stella cometa, sole
existente circa tropicos hiemales, idest circa Ca-
pricornum, et hoc mense Gamelione, idest * De-
cembri vel Ianuario. Et hoc videtur esse impos-
sibile, sicut etiam ipsi dicunt, quod fiat tanta re-
fractio visus nostri ad solem, propter distantiam
eius quae est tunc temporis de nocte ad solem,
et propter magnitudinem * decisionis circuli qui

«) cometae. — planetae AB. — Post unam lin. pro communis contra,
contra omnes A. — Ibi contra secundam et tertiam, codd. et edd. legunt
contra primam et secundam; sed cf. supra n. 1 in divisione textus ef
primo contra secundam. Quod autem haec ratio sit proprie contra hanc
secundam et tertiam opinionem, ex eo intelligi potest, quod Pythagorici
et sequaces Hippocratis putabant non esse nisi unum numero cometam,
sextum scilicet planetam, ἕχτον πλάνητα. Sed de veterum opinionibus
circa cometas, videsis antiquos huius libri commentatores, Alexandrum
Aphrodisiensem, Olympiodorum et Philoponum.

B) una quinque stellarum. — Pro una, aliqua. AB; cf. lect. praec.

not. s. - Post unam lin. pro quandoque, quasi Pa. — Pro quod opor-
teret, quod oportet P; ed. 1561 ut nos.

y) ad septentrionem. — a septentrione B male; cf. finem lect. praec. —
Lin. seq. pro propinquius, propinquus A.

ὃ) fuit factus. — factus est AB. — Statim magnus om. A; post flu-
ctuum AB add. maris, et pro ortus legunt orta.

c) ad austrum. — ad astra AB corrupte. — Pro'quod dicunt, quod
dicit AB, sed cf. finem praec. et seq. rationis.

C) tunc temporis... magnitudinem. — tunc temporis solum de no-
cte ad orientem propter longitudinem A, tunc temporis solis de nocte

* Ibid. n. 2.

* supra AB, et ita
infra.

* rationem om.
Pa.

e

* scilicet P.

* Num. 4.

* quando P.

* cometae AB.

352

est sub horizonte. Falsum est ergo quod dicunt,
quod non appareat cometa nisi sole existente
circa tropicum aestivalem.

6. Deinde cum dicit: Commune autem et his etc.,
improbat primam opinionem per quatuor ratio-
nes ἢ, Quarum prima est contra omnes praedictas
opiniones dicentes cometas esse stellas erraticas:

. quia etiam quaedam stellarum non errantium ac-

cipiunt comam. Et hoc non solum oportet credere
Aegyptiis ^ studentibus in mathematicis, qui hoc
dicunt; sed ipse Aristoteles dicit se hoc vidisse,
quod una stellarum quae est in figuratione Canis,
apud femur eius, comam habuit, sed debilem:
quod patuit quia, quando * aliquis fortiter intende-
bat in ipsam, debilitabatur lumen comae ; sed
quando aliquis iaciebat visum in stellam non nimis
intense et remissius, plus apparebat lumen comae.

7. Secundam rationem ponit ibi: Adhuc autem
omnes etc. Et dicit quod omnes cometae qui suo
tempore fuerunt visi *, disparuerunt in loco super

horizontem sine occasu, idest sine appropinqua-.

tione ad solem. Tunc enim dicitur occasus stel-
larum, quando intrant sub radiis solis: sed come-
tae apparentes suo tempore, disparuerunt sine
hoc quod appropinquarent ad solem, adhuc super
horizontem existentes longe a sole. Et disparue-
runt quasi paulatim consumpti, ita. quod non
derelinqueretur neque corpus unius stellae neque
plurium. Quia magna stella de qua supra * dixi-
mus quod fuit tempore terraemotus in Achaia, ap-
paruit tempore hiemis in vespere, existente gelu
et serenitate, sub Astio principe Atheniensium; et
primo die non apparuit ipsa stella, sed solum coma
eius, quasi occidens ante solem; secundo autem
die apparuit quantum * possibile fuit, quia per
modicum tempus remansit post solem, et mox
occubuit; sed lumen cometa * extendit usque ad
tertiam partem caeli, quasi simul et non paulatim

crescens in lumine, ita ut ille ascensus luminis:

vocatus fuerit via cometae; et ascendit etiam, re-

METEOROLOGICORUM LIB. I

a sole, usque ad quasdam stellas quae

trocedens ?
vocantur zona Orionis, et ibi fuit dissoluta, non
appropinquando ad solem, sed magis ac magis
discedendo ab eo.

Haec etiam ratio est contra omnes opiniones
praedictas, quae dicunt * cometam esse unam vel
plures stellarum errantium. Et sic patet per hanc
rationem quod illud quod Democritus dixit * ad
confirmandam suam opinionem,.non fuit suf-
ficiens. Dixit enim quod, dissolutis cometis,
aliquando ^ apparuerunt stellae quaedam rema-
nentes: quod ideo est insufficiens, quia oportebat
ipsum probare quod, non aliquando, sed semper
remanserunt stellae dissolutis cometis; quod ap-
paret esse falsum ex eo quod dictum est.

* ponunt AB.

* induxit AB.

8. Tertiam rationem ponit ibi: Adhuc autem et

Aegyptii etc.: quae talis est. Aegyptii dicunt quod
fiunt coniunctiones stellarum errantium adinvicem
et ad alias stellas fixas. Et dicit se vidisse stellam
Iovis se supposuisse cuidam stellae quae est in
Geminis, ita quod fecit eam disparere. Sed tamen
non fuit factus cometa: quod oporteret secundum
opinionem Democriti et Anaxagorae.

9. Quartam rationem ponit ibi: Adhuc autem et
ex ratione etc.: quae talis est. Quamvis stellarum
quaedam videantur esse maiores et quaedam mi-
nores adinvicem comparatae, tamen unaquaeque
secundum se considerata videtur quasi punctalis ἢ
et indivisibilis. Sed si essent vere indivisibiles, se
invicem tangentes non facerent maiorem magnitu-
dinem, ut probatum est in VI Physic. * Ergo ᾿ς
quando videntur indivisibiles licet non sint,
quando coniunguntur adinvicem, non debent vi-
deri maiores secundum apparentem magnitudi-
nem. Et ita ex contactu stellarum non debet vi-
deri coma, quasi propter augmentum luminis. --
Hae autem duae ultimae rationes sunt proprie "
contra opinionem Democriti.

Ultimo autem recolligit illud quod dictum est:
et patet in littera.

ad horizontem propter magnitudinem B. — Pro Falsum est ergo quod,
Falsum ergo Pa.

Ἢ) per quatuor rationes. -- a quatuor per rationes P, errore typo-
graphico; ed. 1561 ut nos.

) Εἰ hoc... Aegyptiis. - Hoc om. B, contra sensum commentarii
et contra Aristotelis textum.

0 quod patuit quia, quando. — ita quod quando AB. — Post
unam lin. ante iaciebat AB addunt remissius, omisso postea et re-
missius.

x) qui ... fuerunt. visi. — quae ... fuerunt visae Pa. — Immediate pro
disparuerunt codd. et edd., contra textum et contra ea quae sequuntur
in expositione s. Thomae, legunt apparuerunt.

Δ) ita ut ille ... retrocedens. — et vocata fuit via et ascendit re-
trocedens AB.

V) dissolutis cometis, aliquando. — quandoque dissolutis cometis AB.—
lidem post unam lin. pro ipsum legunt eum, et om. non aliquando sed.

y) punctalis. — punctualis ABa et ed. 1561. — Pro indivisibilis, in-
dividualis AB; pro vere indivisibiles, naturae indivisibilis Pa.

* proprie

CAP. VII,

LECT. XI

LECTIO UNDECIMA

CAUSA APPARITIONIS COMETARUM SECUNDUM OPINIONEM: ARISTOTELIS -
DE LOCO ET TEMPORE APPARITIONIS :

Ἐπεὶ δὲ περὶ τῶν ἀφανῶν τῇ αἰσθήσει νομίζομεν ixa-
γῶς ἀποδεδεῖχθαι χατὰ τὸν λόγον, idv εἰς τὸ δυ-
νατὸν ἀναγάγωμεν; ἔχ τε τῶν γῦν φαινομένων ὑπο-
λάβοι τις ἂν ὠὸς περὶ τούτων μάλιστα συμβαίνειν"

ὑπόχειται γὰρ ἡμῖν τοῦ χόσμου τοῦ περὶ τὴν γῆν; ὅσον

᾿ς ὑπὸ τὴν ἐγκύκλιόν ἐστι φορὰν; εἶναι τὸ πρῶτον μέ-
oe ἀναθυμίασιν ξηρὸν καὶ θερμήν. Αὕτη δ᾽ αὐτή
σε χαὶ τοῦ συνεχοῦς ὕπ᾽ αὐτὴν ἀέρος ἔτι πολὺ cup.-
περιάγεται περὶ τὴν γῆν ὑπὸ τῆς φορᾶς καὶ τῆς

“χινήσεως τῆς κύχλῳ" φερομένη δὲ χαὶ χινουμένη τοῦ-

πὸν τὸν τρόπον; ἡ ἂν. τύχῃ εὔκρατος οὖσα; πολ-

λάχις ἐχπυροῦται" διό φαμεν γίνεσθαι καὶ τὰς τῶν
᾿ς σποράδων ἀστέρων διαδρομάς.

ὅταν οὖν εἰς τὴν τοιαύτην πύχνωσιν ἐμπέσῃ διὰ τὴν

(«Gy ἄνωθεν χίνησιν ἀρχὴ πυρώδης, μιήθ᾽ οὕτω πολλὴ

λίαν ὥστε ταχὺ καὶ ἐπὶ πολὺ ἐχχάειν, μήθ᾽ οὕτως

ἀσθενὴς ὥστ᾽ ἀποσβεσθῆναι ταχὺ, ἀλλὰ πλείων καὶ
ἐπὶ πολὺ, ἅμα δὲ κάτωθεν συμπίπτῃ ἀναβαίνειν
εὔχρατον ἀναθυμίασιν, ἀστὴρ τοῦτο γίνεται χομή-
τῆς, ὅπως ἂν τὸ ἀναθυμιώμενον τύχῃ ἐσχηματισμέ-
νον" ἐὰν μὲν γὰρ πάντῃ ὁμοίως, κομήτης, ἐὰν δ᾽

—. ἐπὶ μῆκος; καλεῖται πωγωνίας.

Ὥσπερ δ᾽ ἡ τοιαύτη φορὰ ἀστέρος φορὰ δοχεῖ εἶναι,

—- οὕτω καὶ ἡ μονὴ ἡ ὁμοία ἀστέρος μονὴ δοκεῖ εἷ-

εἶναι" παραπλήσιον γὰρ τὸ γινόμενον οἷον εἴ τις εἰς

᾿ ἀχύρων θημῶνα καὶ πλῆθος ὥσειε δαλὸν, ἢ πυρὸς
ἀρχὴν ἐμβάλοι μιχράν" φαίνεται γὰρ ὁμοία xal ἡ
τῶν ἀστέρων διαδρομιὴ τούτῳ ταχὺ γὰρ διὰ τὴν
εὐφυΐαν τοῦ ὑπεχκαύματος διαδίδωσιν ἐπὶ μῆχος.
Εἰ δῆ τοῦτο διαμείνειε xal μὴ καταμαρανθείη διελ-
θὸν, ἡ μάλιστα ἐπύκνωσε τὸ ὑπέχχαυμα, γένοιτ᾽ ἄν
ἀρχὴ τῆς φορᾶς ἡ τελευτὴ τῆς διαδρομῆς. Τοιοῦτον
ὁ κομήτης ἐστὶν ἀστὴρ, ὥσπερ ιαδρομὴ ἀστέρος,
ἔχων ἐν αὑτῷ πέρας καὶ ἀρχήν. Ὅταν μὲν οὖν ἐν
αὐτῷ τῷ κάτω τόπῳ ἡ ἀρχὴ τῆς συστάσεως 1 καθ᾽

ο ἑαυτὸν φαίνεται χομήτης"

ὅταν δ᾽ ὑπὸ τῶν ἄστρων τινὸς, ἢ τῶν ἀπλανῶν, ἢ τῶν

πλανήτων, ὑπὸ τῆς κινήσεως συνιστῆται ἡ ἀναθυ-
| μίασις; τότε χομήτης γίνεται τούτων τις" οὐ γὰρ
πρὸς αὐτοῖς ἡ κόμη γίνεται τοῖς ἄστροις, ἀλλ᾽ ὧσ-
περ αἱ ἅλῳ περὶ τὸν ἥλιον. φαίνονται καὶ τὴν σε-
λήνην παρακολουθοῦσαι, καίπερ μεθισταμένων, ὅταν
οὕτως ἢ πεπυχνωμένος ὁ ἀὴρ docs τοῦτο γίνεσθαι
τὸ πάθος ὑπὸ τὴν τοῦ ἡλίου πορείαν, οὕτω καὶ ἡ
κόμη τοῖς ἄστροις οἷον ἅλως ἐστίν: πλὴν ἡ μὲν γί-
νετάι δ ἀνάκλασιν τοιαύτη τὴν χρόαν, ἐκεῖ δ᾽ ἐπ᾽
αὐτῶν τὸ χρῶμα φαινόμενόν ἐστιν.

"Oca μὲν οὖν xaT ἀστέρα γένηται ἡ τοιαύτη σύγκρι-

σις, τὴν αὐτὴν ἀνάγκη φαίνεσθαι φορον κινούμενον
τὸν κομήτην ἥνπερ φέρεται ὁ ἀστήρ’ ὅταν δὲ συστῇ
χαθ᾽ αὐτὸν, τότε ὑπολειπόμενοι φαίνονται" τοιαύτη
γὰρ ἡ Qopd τοῦ χόσμου τοῦ πε ὶ τὴν γῆν᾽ τοῦτο
(94? μάλιστα ψηνύει μὴ εἶναι ἀνάχλασίν τινα τὸν
χομήτην; ὡς ἅλω ἐν ὑπεχκαύματι καθαρῷ πρὸς αὖ-
τὸν τὸν ἀστέρα γινομένην , καὶ μὴ ὡς λέγουσιν οἱ
περὶ Ἱπποχράτην; πρὸς τὸν ἥλιον, ὅτι καὶ χαθ᾽ αὐ-
τὸν γίνεται κομήτης πολλάκις; καὶ πλεονάχις ἢ περὶ
τῶν ὡρισμιένων τινὸς ἀστέρων. Περὶ μὲν οὖν τῆς ἅλω
τὴν αἰτίαν ὕστέρον ἐροῦμεν"

περὶ δὲ τοῦ πυρώδη τὴν σύστασιν αὐτῶν εἶναι τεχμή-
ριον χρὴ νομίζειν. ὅτι σημαίνουσι γινόμενοι πλείους
πνεύματα καὶ αὐχμούς" δῆλον γὰρ ὅτι γίνονται διὸ
τὸ πολλὴν εἶναι τὴν τοιαύτην ἔχχρισιν, ὥστε ξηρό-

Opp. D. Tnuowaz T. III.

* Quoniam autem de immanifestis sensui putamus suffi- ' Cap. vu.

cienter demonstrasse secundum rationem , si ad possi-
bile reduxerimus ex his quae nunc apparent, existimabit
utique aliquis sic de his maxime accidere.

Supponitur enim nobis mundi huius. qui circa terram,
quantum sub circulari latione, esse primam partem exha-
lationem siccam et calidam. Ipsa autem, et continui sub
ipsa aeris ad multum, simul circumducitur circa terram
sub sphaera et motu circulari: lata autem et mota hoc
modo, quacumque contingit bene dominabilis existens,
saepe ignitur; propter quod dicimus fieri et dispersorum
siderum discursus.

Cum igitur in talem condensationem inciderit, propter supe-
riorem motum, principium igneum, neque sic multum
valde ut cito et ad multum exuratur, neque sic debile
ut cito extinguatur, sed plus et ad multum; simul autem
de subtus accidat ascendere bene dispositam exhalatio-
nem; hoc fit stella cometa, qualitercumque exhalatum
extiterit figuratum. Si quidem enim omniquaque simi-
liter, cometes; si autem ad longitudinem, vocatur po-
gonias. :

Sicut autem talis latio stellae latio videtur esse, ita et
mansio quasi similiter stellae mansio videtur esse. Simile
enim quod fit, velut si quis in palearum cumulum et
multitudinem immiserit titionem, aut ignis iniiciat prin-
cipium modicum. Videtur enim similis et siderum dis-
cursus huic. Cito enim, propter dispositionem hypec-
caumatis aptam, succedit in longitudinem: si itaque hoc
maneat et non consumatur pertransiens, aut maxime
densatum est hypeccauma, fiet utique principium latio-
nis consummatio discursionis; et tale cometa est stella,
velut discursus sideris habens in ipso terminum et prin-
cipium. Quando quidem igitur in ipso inferiori loco
principium consistentiae fuerit, per se cometa apparet.

Quando autem sub astrorum aliquo, aut non errantium
aut errantium, a motu consistit exhalatio, tunc cometes
fit horum aliquod. Non enim circa ipsa astra cóma fit:
sed quemadmodum halo circa solem apparent et lunam
assequentes, et quidem translatis, cum sic fuerit con-
densatus aer ut passio haec fiat sub solis itinere, sic
et coma astris velut halo est. Attamen halo quidem fit
propter refractionem talis coloris: ibi autem in ipsis
exhalationibus color apparens est.

Quando quidem igitur secundum stellam fiet talis con-
cretio, eandem necesse est manifestare lationem et mo-
tum cometam, qua quidem fertur stella: cum autem
constiterit per se, tunc subtardantes videntur; talis enim
latio mundi qui circa terram. Hoc enim maxime in-
sinuat non esse refractionem quandam cometam, ut
halo, in hypeccaumate puro ad ipsam stellam factam
(et non, ut dicunt qui circa Hippocratem, ad solem),
quia et per se fit cometa saepe, et frequentius quam
circa aliquas determinatarum stellarum. De halo quidem
igitur causam posterius dicemus. .

De eo autem quod est'esse igneam consistentiam ipsorum,
argumentum oportet putare, quod significant facti plu-
res spiritus et siccitates. Palam. enim quod fiunt propter
multam esse talem segregationem: quare sicciorem ne-

υι

4

α

* Cf. lect.Ix, n. I.

* et om. AB.

* per AB.

* sic add. n.

354

τερον ἀναγκαῖον εἶναι τὸν ἀέρα, καὶ διακρίνεσθαι
καὶ διαλύεσθαι τὸ διατμίζον ὑγρὸν ὑπὸ τοῦ πλήθους
τῆς θερμῆς ἀναθυμιάσεως, ὥστε μὴ συνίστασθαι ῥᾳ-
δίως εἰς ὕδωρ. Σαφέστερον δ᾽ ἐροῦμεν καὶ περὶ τού-
του τοῦ πάθους, ὅταν καὶ περὶ πνευμάτων λέγειν
ἡ καιρός. Ὅταν μὲν οὖν πυχνοὶ καὶ πλείους φαίνων-
ται, καθάπερ λέγομεν, ξηροὶ καὶ πνευματώδεις γί-
νονται οἱ ἐνιαυτοὶ ἐπιδήλως ὅταν δὲ σπανιώτεροι
καὶ ἀμαυρότεροι τὸ μέγεθος, ὁμοίως μὲν οὐ γίνεται
τὸ τοιοῦτον, οὐ μὴν ἀλλ᾽ ὡς ἐπὶ τὸ πολὺ, γίνεταί
τις ὑπερβολὴ πνεύματος) ἢ κατὰ χρόνον, ἢ κατὰ
μέγεθος, ἐπεὶ καὶ ὅτε ὁ ἐν Αἰγὸς ποταμοῖς ἔπεσε λί-
θος ἐκ τοῦ ἀέρος, ὑπὸ πνεύματος ἀρθεὶς ἐξέπεσε
ust ἡμέραν" ἔτυχε δὲ καὶ τότε χομήτης ἀστὴρ γε-
γόμενος ἀφ᾽ ἑσπέρας. Καὶ περὶ τὸν μέγαν ἀστέρα
τὸν κομήτην ξηρὸς ἦν ὁ χειμὼν xal βόρειος, xal τὸ
χῦμα δι ἐναντίωσιν ἐγίνετο πνευμάτων" ἐν μὲν γὰρ
τῷ κόλπῳ βορέας κατεῖχεν; ἔξω δὲ νότος ἔπνευσε *
γᾶς. Ἔτι δ᾽ ἐπ’ ἄρχοντος ἐγένετο Νικομαΐχου ᾿Αθ ή-
νησιν ὀλίγας ἡμέρας κομήτης περὶ τὸν ἰσημεριν ὃν
XUxÀov, οὐχ d ἑσπέρας ποιησάμενος τὴν ἀνατολὴν,
i^ ᾧ τὸ περὶ Κόρινθον πνεῦμα γενέσθαι συνέπεσεν.
Τοῦ δὲ μὴ γίνεσθαι πολλοὺς, μηδὲ πολλάχις κομήτας,
καὶ μᾶλλον ἐκτὸς τῶν τροπιχῶν ἢ ἐντὸς, αἴτιος jj
τε τοῦ ἡλίου x«l ἡ τῶν ἀστέρων χίνησις, οὐ μόνον
ἐχχρίνουσα τὸ θερμὸν, ἀλλὰ χαὶ διαχρίνουσα τὸ σιν-
ἰστάμενον. Μάλιστα δ᾽ αἴτιον ὅτι τὸ πλεῖστον εἰς
τὴν τοῦ γάλαχτος ἀθροίζεται χώραν. :

SxNoPsis. — 1. Argumentum. - Quis modus certitudinis sit ex-
quirendus in hac materia de cometis. — 2. Textus divisio. — 3. Tria
quae ex praecedentibus lectionibus oportet praesupponere, ad
manifestandum propositum. — 4. Primus modus apparitionis co-
metae. Quando in.superiori parte mundi elementaris, exhalatio
sicca et calida fuerit condensata, et inciderit in ipsam aliquod
principium igneum; ita quod ignis neque sit tam multus ut cito
exurat materiam, neque tam debilis ut cito extinguatur, sed talis
est ut diu permaneat, attractis etiam continue novis exhalationi-
bus: tunc fit apparitio cometae. Declaratur. — 5. Quod dictum
est in numero praeced. de cometis, manifestatur per compara-
tionem ad stellas cadentes. - Conclusio. - 6. Alius modus ap-
paritionis cometae. Quando sub aliqua stellarum errantium vel
non errantium, adunatur exhalatio per motum ipsius stellae, tunc
stella illa fit cometa. Explicatur, et declaratur exemplo halonis. --
Discrimen inter halonem et comam stellae. — 7. Differentia inter
cometas secundum duos praedictos modos apparentes. Quando

"ej ostquam Philosophus reprobavit opi-
3» A» niones * aliorum, hic incipit ponere
NP opinionem propriam de cometis *. Et
primo ostendit modum certitudinis
qui est in hac materia ^ exquirendus. Et dicit quod
de talibus, quae sunt immanifesta sensui, non est
exquirenda certa demonstratio et * necessaria, sicut
in mathematicis et in his quae subiacent sensui;
sed sufficit per rationem demonstrare et ostendere
causam, ita quod quaestionem solvamus per ali-
quam solutionem possibilem 7, ex qua non sequa-
tur aliquod inconveniens, per ea quae hic apparent
secundum * sensum. Unde hoc modo in propo-
sito ad habendam causam est * procedendum.
2. Secundo ibi: Supponitur enim nobis etc.,
secundum praedictum modum incipit assignare
causam de apparitione cometae. Et circa hoc duo
facit: primo assignat causam de apparitione co-

METEOROLOGICORUM LIB. I

cessarium esse aerem, et disgregari et dissolvi evapo-
rans humidum a multitudine calidae exhalationis, ut
non consistat facile in aquam. Manifestius autem di-
cemus et de hac passione, quando et de spiritibus di-
cendi fuerit tempus, Quando quidem igitur crebri et
multi apparent, sicut dicimus, sicci et spumosi fiunt
anni notabiliter: quando autem rariores et tenuiores ma-
gnitudine, similiter quidem non fit tale, attamen ut fre-
quens fit quidam excessus spiritus aut secundum tempus
aut secundum magnitudinem. Quoniam et quando in
Aegis fluviis cecidit lapis ex aere, a spiritu elevatus,
cecidit per diem; accidit autem et tunc cometes stella
factus a vespere. Et circa magnam stellam cometam ,
sicca erat hiems et borealis, et fluctus propter contra-
rietatem ventorum factus fuit: in sinu quidem enim
boreas obtinuit, extra autem auster flabat magnus. Adhuc
autem sub principe Nicomacho factus fuit paucis die-
bus cometes circa aequinoctialem circulum, ut a vespera
faciens ortum, in eoque circa Corinthum spiritus inven-
tus est.

Eius autem quod est non fieri multos neque saepe come-
tas, et magis extra tropicos quam intra, causa solis et
astrorum motus, non solum segregans calidum, sed et
disgregans quod consistit. Maxime autem causa, quia
plurimum in lactis congregatur regionem,

cometa fit secundo modo, necesse est quod in ipso appareat idem
motus qui est stellae cui adhaeret coma: sed quando cometae
sunt per se ignis in aere existens, tunc videntur subtiardantes.
Ratio huius. - Ex eo quod cometa frequentius fit per se quam
circa aliquam stellam, manifestatur iterum differentia inter co-
metam et halonem, et simul improbatur opinio Hippocratis (cf.
lect. Ix, n. 4). - 8. Manifestatur quod dictum est de cometis per
signum. Cometam esse igneum, vel quantum ad caudam apparen-
tem vel etiam quantum ad nucleum, arguitur ex hoc quod co-
metae significant siccitates et ventos. -- 9. De loco et tempore
apparitionis. Quod cometae non fiunt multi neque saepe, et
magis apparent extra tropicos, causa est tum quia per motum
solis et astrorum non solum resolvuntur exhalationes calidae, sed
etiam disgregatur quod est in eis consistens et spissum, et sic
impeditur causa apparitionis cometae: tum maxime quia pluri-
mum de materia ex qua causatur apparitio cometae, adunatur in
regione lactei circuli, ut infra (lect. xur, n. 7) dicetur.

metae; secundo de loco et tempore apparitionis,
ibi: Eius autem quod est * etc. Prima dividitur
in duàás: in prima assignat causam apparitionis
cometae; secundo hoc * manifestat per signum,
ibi: De eo autem quod est * etc. Circa primum
duo facit: primo ostendit cometas apparere ex
duabus causis; secundo ostendit differentiam in-
ter cometas ex diversis causis apparentes, ibi:
Quando quidem igitur * etc.

3. Circa primum tria facit. Primo resumit quae-
dam superius * dicta, ad manifestandum proposi-
tum. Et dicit quod oportet supponere supradicta ?,
quod huius inferioris mundi qui est circa terram,
prima pars et suprema, sub corporibus circula-
riter motis, est exhalatio calidi et sicci. Iterum *
oportet supradicta supponere, quod ista exha-
latio calida et sicca, et multa pars aeris *, qui
continuatur * ad ignem, simul circumducitur circa

«) Postquam Philosophus reprobavit opiniones. — Reprobatis opi-
nionibus AB. — Pro de cometis, de cometa Pa.

f) in hac materia. — de hac materia A; qui etiam om. exquiren-
dus ... de talibus.

QD sed sufficit ... possibilem. — sed sufficit sic secundum rationem
demonstrasse causam alicuius talium , si reduxerit quaestionem ad
aliquam solutionem possibilem AB.

9) supradicta. -- Forte tum hic tum paulo infra legendum est secun-
dum praedicta, prout post Et tertio oportet supponere habent codd. AB;
cf. etiam lect. vi, not. t.

ε) continuatur. — continguatur P, contiguatur edd. a et 1561; cf.
textum, et lect. ri, num. 3. — Sequenti linea pro quasi delata et tra-
cta, Len si delata et circumducta Pa, quasi delata et circumducta
ed. 1561.

᾿

* Num. 9.

CAP. VII,

terram sub sphaera caelesti, motu circulari, quasi
delata et tracta a circulatione caeli. Et tertio
oportet supponere * quod exhalatio praedicta sic
mota, frequenter ignitur, quocumque modo sit
disposita ad hoc quod ignis in ea bene domine-
tur: propter quam causam fiunt discursus side-
rum, ut dictum est.

4- "Secundo ibi: Cum igitur in talem etc., assi-
gnat causam apparitionis cometae. Et dicit quod
quando talis exhalatio fuerit condensata, et pro-
pter motum superioris corporis inciderit in ipsam
exhalationem aliquod principium igneum, ita sci-
licet quod ex aliqua parte incipiat exuri; sic quod
ignis non sit tam multus ut cito exurat materiam,
neque etiam sit ita debilis ut cito extinguatur
priusquam accendatur, sed sit talis * quod plus et
diu possit permanere, cum quantitate ignis et dis-
positione materiae inspissatae "; cum hoc etiam
quod simul de inferioribus ascendat continue exha-
latio bene disposita ad hunc modum exustionis,
ut scilicet diu duret; tunc * fit stella cometa:
quia ilud quod iam ignitum est videtur quasi
- stella, reliqua autem * exhalatio, quae nondum
est perfecte ignita, sed apta ignitioni, videtur
coma. eius. Quia qualitercumque figuretur talis
exhalatio, huiusmodi figura videbitur. Quia si
exhalatio sit undique circumposita stellae, idest
principio vel parti ignitae ^, videtur quasi coma,
- unde et corefes dicitur: si autem disponatur ad
longitudinem principii igniti, videtur exhalatio
esse quasi barba stellae, et ideo vocatur pogonias,
idest * quasi barbatus.

5. Tertio ibi: Sicut autem talis latio etc., mani-
festat quod dictum est de cometa, per compara-
tionem ad stellam cadentem. Dictum est enim

,».6. supra * quod motus ignis accensi in tali materia,

cum fuerit motus per expulsionem ὁ, videtur esse
motus stellae: et similiter mansio vel quies igniti
principii in praedicta materia, videtur esse man-
sio vel quies stellae. Dicit autem stellam cometam
quiescere, ad excludendum motum qui apparet
in stellis cadentibus; non autem ad excludendum
motum cometae secundum quod circumvolvitur
simul cum caelo, de quo post * dicet. Huiusmodi
autem mansio praedicti principii accidit propter
hoc, quod materia non statim consumitur; tum
propter multitudinem et spissitudinem, et ignis
debilitatem; tum propter aliam materiam succe-
dentem, ut dictum est *. Et est simile sicut ** si
aliquis in magnum cumulum palearum immiserit
titionem, aut aliud * quodcumque ignitum princi-

LECT. XI 355

pium: non enim statim discurret *, quasi exurens
paleam, sed videtur ignitio diu in uno loco ma-
nere. Et * ita, si quis recte consideret, videtur si-
militudinem quandam habere discursus stellarum
cadentium apparitioni cometae. Quia in stellis
discurrentibus cito procedit ignitio in longitudi-
nem, propter dispositionem * scilicet hypeccau-
matis ad hoc quod de facili aduratur: sed si igni-
tio maneret, et non pertransiret consumendo
materiam, aut materia esset multum densa, ut
non posset cito consumi, tunc, quasi subtracto ?
medio discursu, remaneret solummodo stella ma-
nens, sicut est in principio discursus et in ter-
mino. Et tale quid est cometa: ut imaginemur
quod cometa sit quasi stella discurrens, prout
talis stella est in principio et in fine discursus,
subtracto motu discursionis. Sic igitur. concludit
quod, quando principium consistentiae ipsius fue-
rit in inferiori loco, idest sub globo lunari, dicitur
cometa per se apparens, sine aliqua stella. errante
vel fixa.

6. Deinde cum dicit ^: Quando autem sub astro-
rum aliquo etc., assignat alium modum apparitio-

* discurreret A.

* Et om. Pa.

nis cometae. Et dicit quod- quando sub aliqua :

stellarum errantium vel non errantium, exhalatio
adunatur per motum illius stellae, tunc aliqua stel-
larum dictarum fit cometa: non quod stella quae
apparet sit aliquod igneum in aere, sicut in supe-
riori modo * dictum est **, sed est verax stella,
errans vel non errans; non tamen coma eius fit in
loco caelesti ubi sunt astra, sed est sub caelo. in
aere. Et ponit exemplum de Za/o, idest de aere
qui videtur aliquando circumstare solem et lunam,
etiam sole et luna motis ". Huiusmodi enim halo
non est in loco solis et lunae, licet sequatur solem
et lunam, etiam sole et luna motis: haec enim
passio fit in aere condensato sub motu solis et
lunae, ut infra * dicetur. Sicut igitur halo se habet
ad solem et lunam, ita coma se habet ad stellas
fixas vel erraticas *, quando apparent cum comis:
et * est aliqua exhalatio inferius, scilicet in supe-

riori loco aeris, consequens motum illarum stel-'

larum. Sed tamen haec est differentia inter halo
et comam, quia color eius quod dicitur halo, non
est in * ipso vapore, sed est ex reverberatione ad
nubem, ut infra * ostendetur: sed hoc quod vi-
detur de comis, est proprie color ipsarum exhala-
tionum fumosarum.

7. Deinde cum dicit: Quando quidem igitur etc.,
ostendit differentiam inter cometas secundum duos
dictos * modos apparentes. Et dicit quod quando

Ὁ supponere. — secundum praedicta add. AB; cf. not. à.

Ἢ) cum quantitate ... inspissatae. — Haec verba neque exiguntur a
textu, ut conferenti patet, neque conferunt ad orationis perspicuitatem ;
imo, prout iacent, aliquatenus orationem perturbant. Liceat ergo suspi-
cari hoc loco interpolationem aliquam, vel aliud scriptorum mendum. —
Pro cum hoc etiam quod, et cum etiam ex hoc quod AB, sed structu-
ram destruunt.

9) principio vel parti ignitae. — principio ignito AB; cf. post unam
lin. principii igniti.

t) cum fuerit motus per expulsionem., — sive sit motus per expul-
sionem AB; sive sit motus per expulsionem sive exustionem margo
Vat. 2072; et haec ultima lectio conformis est iis quae supra dicta sunt
de duabus causis generationis siderum cadentium; cf. lect. vi, n. 6 et
lect. vit, n. 2.

x) dispositionem. — materiae add. AB. — Lin. seq. pro aduratur,

| aduritur B, adurantur Pa; et ante non pertransiret om, AB. — Pro

densa, depressa AB; cf. lect. vr, not. t.

X) subtracto. — distracto A. — Pro remaneret, remanet AB. — Post
lineam pro fale quid, talis quidem A.

u) Deinde cum dicit. - Hoc om. Pa. Haec divisio non indicatur
explicite supra num. 2, prout solet fieri: unde forte ibi aliquid deest.
Implicite tamen habetur in illis verbis, ex duabus causis. — Post duas
lineas vel non errantium om. B, quia homoteleuton est.

v) etiam sole et luna motis. — Haec om. AB, nec videntur hoc loco
absolute necessaria. Imo quia tum hic tum post unam lineam, per ea-
dem verba praeceduntur, suspicari licet hoc loco per oscitantiam ama-
nuensis inserta fuisse, — Lin. seq. pro licet sequatur solem et lunam,
licet appareant circa solem et lunam sequentes solem et lunam AB,
conformiter ad verba textus. Obiter hic notari potest vocem /talo saepius
a s. Thoma tanquam indeclinabilem usurpari: quod etiam in versione fit.

* modo om. ra.
** Num. 4.

* Lib. III, cap.ur,
n.2 sqq.

* errantes AB.

* et om. ABd.

* et P, ex ed. 1561,
om. ὦ.
* Ibid.

* dictos om. pa.

* ille om. Pa.

* sive Pa.

* Quod r.

* corporis AB.

* velocissime
om. AB.

* Quia A4.

* Cf. de Caelo et
Mundo lib. II, c.
x; S.Th.lect. xv.

* Cf. lect, 1x.

* Lib.III, cap. ur.

356

adunatio exhalationis fit secundum aliquam stel-
lam fixam vel errantem, necesse est quod in co-
meta manifeste videatur ille * motus qui est stellae
cui adhaeret coma: sed quando stella cometa
est per se ignis existens in aere, sine * aliqua su-
periorum stellarum, tunc videntur subtardantes.
Et * hoc manifestat per hoc quod latio inferio-
ris mundi qui est circa terram, talis est, scilicet
tardior motu caelesti: quamvis enim circumvol-
vatur ignis et magna pars aeris per motum fir-
mamenti,non potest tamen attingere ad veloci-
tatem motus * caelestis. Exhalatio igitur ignita
existens in superiori parte aeris, circumvolvitur
solum cum aere et igne: sed quia motus horum
corporum est tardior motu firmamenti, ideo co-
meta existens in aere remanet post corpora cae-
lestia, quae velocissime * moventur; et sic videtur
habere motum contrarium firmamento, sicut et
planetae, ex. sola retardatione. Quod * etiam qui-
dam opinati sunt circa planetas *: et inde est
etiam quod praedictae opiniones posuerunt co-
metas esse planetas *.

Sed hoc quod cometa saepe fit per se, et fre-
quentius quam circa aliquam ἔ stellarum determi-
natarum, idest fixarum, quae habent esse fixum
et determinatum in caelo, maxime manifestat quod
cometa non est repercussio facta in exhalatione
(quam nominat ^ Aypeccauma) ad ipsam stellam
cui adhaeret coma, sicut est in halo. Si autem
esset sicut est in halo, fieret repercussio visus
ab exhalatione ad ipsam stellam, et non ad solem,
sicut dicunt sequaces Hippocratis. Sed de halo
posterius * dicetur.

8. Deinde cum dicit: De eo autem quod est etc.,
manifestat quod dixerat, per signum. Et dicit
quod huius quod est * consistentiam cometarum
esse igneam, vel quantum ad comam apparen-
tem, argumentum est hoc, quod plures cometae
significant spiritus et siccitates. Manifestum est
enim quod venti et siccitates fiunt propter hoc,
quod multa exhalatio sicca est segregata a terra;
unde necesse est aerem esse sicciorem, et hu-
midum quod evaporat ab aquis, rarefieri et dis-

METEOROLOGICORUM LIB.

solvi ^, propter multitudinem calidae exhalatio-
nis, ita quod non de facili vapores in aquam
condensentur, sed magis generentur venti, qui
causantur ex exhalationibus siccis; hoc autem erit
manifestius quando dicetur de ventis *. Sic igitur,
quando apparent frequentes et multi cometae,
quod accidit propter multitudinem exhalationis
siccae, oportet quod anni sint notabiliter sicci et
ventosi. Sed quando rarius fiunt cometae, et non
ita magni fiunt, non sunt anni * notabiliter sicci
et ventosi; sed tamen, ut frequenter, fit excessus
venti, aut secundum tempus, quia diu durat, aut
secundum magnitudinem, quia vehementer flat *.
Et ponit exempla *. Aliquando enim in quibusdam
fluviis cecidit lapis ex aere per diem, elevatus a
vento; et tunc fuit factus quidam cometa circa
vesperum *. Et similiter circa illum magnum co-
metam de quo supra * dixit **, fuit hiems sicca et

. . n
borealis, et propter contrarietatem ventorum factus

fuit superexcessus fluctuum, ita quod propter hoc
destructae dicuntur quaedam civitates; quia extra
in pelago flabat magnus auster, sed in sinu vince-
bat boreas. Similiter sub principe Nicomacho ap-
paruit quidam cometa, et tunc etiam fuit factus
magnus ventus apud Corinthum.

9. Deinde cum dicit: Eius autem quod est etc,
assignat causam de loco et tempore apparitionis
cometae. Et dicit quod causa eius quod non fiant
multi neque * saepe, et magis extra /ropicos, idest
extra viam solis, quam intra, est quod per motum
solis et astrorum non solum sunt exhalationes
calidae a terra resolutae ", sed etiam,.si aliquid
est in huiusmodi exhalationibus consistens et spis-
sum, per motum solis et stellarum disgregatur;
et sic impeditur causa apparitionis cometae, nisi
quando fuerit superabundans talis exhalationis
multiplicatio, quod raro accidit. Et maxime etiam
causa est rarae apparitionis cometarum , quia
plurimum * de materia tali ex qua causatur ap-
paritio cometae, adunatur in regione lactei circuli,
ut infra * dicetur: unde raro tantum multiplicatur
exhalatio, quod sufficiat apparitioni cometae et
lactei circuli.

E) circa aliquam. — circa aliquas AB. -- lidem mox om. fixarum et
in caelo. Procul dubio non est hic sermo de stellis fixis prout distin-
guuntur a stellis erraticis seu planetis: supra enim, tum in hoc. numero
tum in praecedenti, dicitur manifeste quod secundus modus apparitionis
cometarum est quando exhalatio adunatur sub aliqua stellarum erran-
tium vel non errantium. Sermo est ergo de stellis. quae habent esse
fixum et determinatum, ad differentiam stellae cometae, quatenus dicitur
esse exhalatio ignita per se in aere existens.

0) nominat. — vocat A. — Idem pro adhaeret, inhaeret; et pro altero
sicut est in halo, ut in halo.

x) huius quod est. — hoc quod est A, hoc est quod Pa. — Pa post

argumentum est om. hoc; et pro spiritus et siccitates legunt siccita-
tem et spiritus siccitatis; cf. textum.

0) humidum quod ... rarefieri et. dissolvi. — humiditas quae .,. ra-
refit et dissolvi potest Pa.

c) magni fiunt, non sunt anni. — magni, fiunt non ita anni A;
B om. cometae.., fiunt, de cetero ut A.

1) quia vehementer flat. — P praemittit non, oscitantia typographi.

v) sunt... a terra resolutae. — Pro sunt, sequuntur AB; pro a terra
resolutae, actu resolutae Pa.

9) quia plurimum. — quod plurimum AB. —- Pro causatur apparitio
cometae, causatur cometa Pa.

* Lib. II, lect. vir.

CAP. VIII, LECT. XII

357

LECTIO DUODECIMA

DISCUTIUNTUR ALIORUM OPINIONES DE LACTEO CIRCULO

Ὅπως δὲ, καὶ Did τίν᾽ αἰτίαν γίνεται, καὶ τί ἐστι τὸ
γάλα, λέγωμεν ἤδη" προδιέλθωμεν δὲ καὶ περὶ τού-
του τὰ παρὰ τῶν ἄλλων εἰρημένα πρῶτον.

Τῶν μὲν οὖν καλουμένων Πυθαγορείων φασί τινες ὁδὸν
εἶναι ταύτην; οἱ μὲν τῶν ἐχπεσόντων τινὸς ἄστρων
κατὰ τὴν λεγομένην ἐπὶ Φαέθοντος φθορον, οἱ δὲ
τὸν ἥλιον τοῦτον τὸν χύχλον φέρεσθαί ποτέ φασιν

᾿ οἷον οὖν διαχεχαῦσθαι τὸν τόπον τοῦτον, J| τι τοι-

- οὔτον ἄλλο πεπονθέναι πάθος ὑπὸ τῆς φορᾶς αὐτοῦ.

Λτοπον δὲ τὸ μη συννοεῖν ὅτι εἴπερ τοῦτ᾽ ἦν τὸ αἴ-

— σιον; ἔδει xal τὸν τῶν ζῳδίων κύκλον οὕτως ἔχειν,
καὶ μᾶλλον ἢ τὸν τοῦ γάλακτος" ἅπαντα γὰρ ἐν
αὐτῷ φέρεται τὰ πλανώμενα καὶ οὐχ ὁ ἥλιος μόνος.
Δῆλος δ᾽ ἡμῖν ἅπας ὁ κύχλος- ἀεὶ γὰρ αὐτοῦ φα-
“γερὸν ἡμικύκλιον τῆς νυχτὸς, ἀλλὰ πεπονθὸς οὐθὲν
φαίνεται τοιοῦτον, πλὴν εἴ τι συνάπτει μόριον αὖ-

ες τοῦ πρὸς τὸν τοῦ γάλαχτος χύχλον.

Οἱ δὲ περὶ ᾿Αναξαγόραν καὶ Δημόκριτον φῶς εἶναι τὸ
A γάλα λέγουσιν ξηῶν TWOY* τὸν γᾶρ ἥλιον ὑπὸ
UM γῆν φερόμενον οὐχ ὁρᾶν ἔνια τῶν ἄστρων. Ὅσα

μὲν οὖν περιορᾶται ὑπ᾽ αὐτοῦ, τούτων μὲν οὐ φαί-

τ γψεσθαι τὸ φῶς (χωλύεσθαι γὰρ ὑπὸ τῶν τοῦ ἡλίου
ο ἀχσίνων) ὅσοις δ᾽ ἀντιφράττει ἡ γῇ ὥστε μη ὁρᾶ-

σθαι ὑπὸ τοῦ ἡλίου, τὸ τούτων οἰκεῖον φῶς φᾶσιν

— εἶναι τὸ γάλα. |

Φανερὸν δ᾽ ὅτι xal τοῦτ᾽ ἀδύνατον" τὸ μὲν γὰρ γάλα
ἀεὶ τὸ αὐτὸ ἐν τοῖς αὐτοῖς ἐστιν ἄστροις (φαίνεται

γὰρ μέγιστος ὧν χύχλος)" ὑπὸ δὲ τοῦ ἡλίου ἀεὶ ἕτερα
và οὐχ ὁρώμενα Oud τὸ μὴ ἐν ταὐτῷ μένειν τόπῳ.
ἴδει οὖν μεθισταμένου τοῦ ἡλίου μεθίστασθαι χαὶ
τὸ γάλα: νῦν δ᾽ οὐ φαίνεται τοῦτο γινόμενον.
Πρὸς δὲ τούτοις, εἰ καθάπερ δείκνυται ἐν τοῖς περὶ
᾿ ἀστρολογίαν θεωρήμασιν; οὕτως ἔχει, καὶ τό τε τοῦ
ἡλίου μέγεθος μεῖζόν ἐστιν ἢ τὸ τῆς γῆς καὶ τὸ
διάστημα πολλαπλασίως μεῖζον τὸ τῶν ἄστρων
πρὸς τὴν γῆν ἢ τὸ τοῦ ἡλίου, καθάπερ τὸ τοῦ ἡλίου
πρὸς τὴν γῆν 7| τὸ τῆς σελήνης, οὐχ ἂν πόρρω που

- ἀπὸ τῆς γῆς ὁ κῶνος ὁ ἀπὸ τοῦ ἡλίου συμβάλλοι
“πὰς ἀκτῖνας, οὐδ᾽ ἂν ἡ σχιὰ πρὸς τοῖς ἄστροις εἴη
"πῆς γῆς, ἡ καλουμένη vUb, ἀλλ᾽ ἀνάγκη πάντα τὸν
ἥλιον cd, ἄστρα περιορᾶν, καὶ μηθενὶ τὴν γῆν αν-
τιφράττειν αὐτῶν.

Ἔτι δ᾽ ἐστὶ τρίτη τις ὑπόληψις περὶ αὐτοῦ" λέγουσι

dp τινες ἀνάχλασιν εἶναι τὸ γάλα τῆς ἡμετέρας
led πρὸς τὸν ἥλιον, ὥσπερ καὶ τὸν ἀστέρα τὸν
κομήτην.

᾿Αδύνατον δὲ καὶ τοῦτο᾽ εἰ μὲν γὰρ τό θ᾽ ὁρῶν ἠρεμοίη
XX τὸ ἔνοπτρον xal τὸ ὁρώμενον ἅπαν, ἐν τῷ αὐτῷ
σημείῳ τοῦ ἐνόπτρου τὸ αὐτὸ φαίνοιτ᾽ ἂν μέρος τῆς

ἐμφάσεως εἰ δὲ χινοῖτο τὸ ἔνοπτρον xal τὸ ὁρώμέ-
vov ἐν τῷ αὐτῷ μὲν ἀποστήματι πρὸς τὸ ὁρῶν καὶ
ἠρεμοῦν, πρὸς ἄλληλα δὲ μήτ᾽ ἰσοταχῶς, μήτ᾽ ἐν τῷ
αὐτῷ ἀεὶ διαστήματι, ἀδύνατον τὴν αὐτὴν ἔμφασιν
ἐπὶ τοῦ αὐτοῦ εἶναι μέρους τοῦ ἐνόπτρου. Τὰ δ᾽ ἐν
τῷ τοῦ γάλακτος κύχλῳ φερόμενα ἄστρα κινεῖται
xal ὁ ἥλιος πρὸς ὃν ἡ ἀνάχλασις, μενόντων ἡμῶν;
xoi ὁμοίως καὶ ἴσον πρὸς ἡμᾶς ἀπέχοντα, αὐτῶν
δ᾽ οὐχ ἴσον" ὁτὲ μὲν γὰρ μέσων νυχτῶν ὁ δελφὶς
ἐπιτέλλει, ὁτὲ δ᾽ ἕωθεν, τὰ δὲ μόρια τοῦ γάλακτος
τὰ αὐτὰ μένει ἐν ἑκάστω" καίτοι οὐχ ἔδει, εἰ ἦν
ἔμφασις, ἀλλὰ μὴ ἐν αὐτοῖς τι ἦν τοῦτο τὸ πάθος
τοῖς τόποις.

“Ἔτι δὲ νύχτωρ ἐν ὕδατι χαὶ τοιούτοις ἐνόπτροις τὸ
μὲν γάλα ἐμφαίνεται θεωροῦσιν, τὸ δὲ τὴν ὄψιν
ἀνακλᾶσθαι πρὸς τὸν ἥλιον πῶς δυνατόν;

* Qualiter autem et propter quam causam fit, et quid est " Cap. vir.

lac, dicamus iam, praediscutientes autem et de hoc quae
ab aliis dicta sunt primo.

Vocatorum quidem igitur Pythagoricorum quidam aiunt
viam esse hanc: hi quidem excedentium cuiusdam astro-
rum, secundum dictam sub Phaetonte lationem; hi autem
solem hoc circulo delatum esse aliquando aiunt. Velut
igitur. exustum esse hunc locum, aut aliquam aliam
talem passionem passum esse a latione ipsorum.

Inconveniens autem non cointelligere quod, si quidem haec
erat causa, oportebit zodiacum circulum sic habere, et
magis quam eum qui lactis: omnia enim in ipso fe-
runtur errantia, et non sol solum. Manifestus autem
nobis totus circulus, semper enim ipsius manifestus
semicirculus nocte: sed nihil videtur tale passus, nisi
quae copulatur pars ipsius ad lacteum circulum. .

Qui autem circa Anaxagoram et Democritum, lumen esse
lac astrorum quorundam aiunt, Solem enim sub terra
latum non respicere quaedam astrorum: quaecumque
quidem igitur aspiciuntur ab ipso, horum quidem non
apparere lumen, prohiberi enim a solis radiis; quibus-
cumque autem obstruit terra, ut non aspiciantur a sole,
horum proprium lumen aiunt esse lac.

Manifestum est autem quod et hoc impossibile. Lac qui-
dem enim semper idem et in eisdem est astris (apparet
enim maximus ens circulus): 8. 5016. autem semper al-
tera quae non aspiciuntur, quia non in eodem manet
loco. Oportebat igitur, translato sole, transferri et lac:
non autem nunc apparet hoc factum.

Adhuc autem si, quemadmodum ostenditur nunc in his
quae circa Astrologiam theorematibus, solis magnitudo
maior est quam terrae, et distantia multo maior quae
astrorum ad terram quam solis, sicut quae solis ad
terram quam lunae; non itaque longe alicubi a terra
conus qui a sole coniaciet radios, neque utique umbra
terrae, quae vocatur nox, erit apud astra; sed necesse
solem. in omnia astra prospicere, et nulli ipsorum ter-
ram obsistere.

Amplius autem est tertia quaedam suspicio de ipso. Di-
cunt enim quidam lac esse refractionem nostri visus ad
solem, sicut et stellam cometam.

Impossibile autem et hoc. Si quidem enim videns quieverit
et speculum et quod videtur omne, in eodem signo
speculi eadem apparebit utique pars emphaseos: si
autem moveatur speculum et quod videtur, in eadem
quidem distantia ad videns et quiescens, adinvicem
autem. neque aeque velociter neque in. eadem semper
distantia, impossibile eandem emphasim in eadem parte
esse speculi. Quae autem in lactis circulo lata astra
moventur, et sol ad quem refractio, manentibus nobis,
et similiter et aequaliter ad nos distantia, ab ipsis
autem non aequaliter: quandoque quidem enim mediis
noctibus Delphis oritur, quandoque autem. diluculo.
Partes autem lactis eaedem manent in unoquoque: et
quidem non oportebat si erat emphasis, sed non in
eisdem adhuc esset haec passio locis.

Adhuc autem nocte in aqua et talibus speculis lac quidem
ilucescit aspicientibus: visum autem refrangi ad solem
quomodo possibile ?

* Cf. lect. vr, n.1.

* hunc servat or-

* errantes om.

358

Ὅτι μὲν οὖν οὔθ᾽ ὁδὸς τῶν πλανήτων οὐδενὸς, οὔτε φῶς
ἐστι τῶν μὴ ὁρωμένων ἄστρων, οὔτ᾽ ἀνάκλασις; ix
τούτων φανερόν" σχεδὸν δὲ ταῦτ᾽ ἐστὶ τά γε μέχρι
τοῦ νῦν παραδεδομένα παρὸ τῶν ἄλλων.

SxNorsis. — 1. Argumentum. De lacteo circulo: et primo, exa-
minando opiniones aliorum. — Textus divisio. — 2. Prima opinio.
Pythagorici quidam dixerunt lacteum circulum esse viam quan-
dam, per quam, iuxta aliquos, pertransivit, relicto proprio cursu,
stella aliqua; iuxta alios, pertransivit aliquando sol; et ita per mo-
tum stellae vel solis, taliter locus ille immutatus fuit, ut appareat
n eo claritas quaedam. — 3. Improbatur. Inconveniens est quod
hoc modo opinantes non simul animadvertebant quod, si mo-
tus solis vel stellae est causa illius claritatis, haec multo magis
deberet apparere in zodiaco circulo, per quem non tantum sol,
sed omnes planetae feruntur. — 4. Secunda opinio. Sectatores
Anaxagorae et Democriti dixerunt candorem lacteum qui appa-
ret in caelo, esse lumen quarundam stellarum, quae per umbram
terrae occultantur, ne recipiant radios solis; et ita apparet pro-
prium lumen ipsarum, quod dicebant esse lacteam claritatem. —
5. Improbatur duabus rationibus. a) Candor lacteus semper ap-
paret circa easdem stellas. Sed cum sol non semper maneat in
eodem loco, oportet quod semper sint alia et alia astra quae
occultantur per umbram terrae. Ergo impossibile est quod talis

xw ostquam Philosophus determinavit de
i: ἔν stellis cadentibus et cometis, nunc de-
terminat de lacteo circulo *. Et primo
: ostendit de quo est intentio. Et dicit
quod iam dicendum est de lacteo circulo, qua-
liter et propter quam causam est apparitio eius *,
et quid est illa claritas quae est quasi lac; hoc
servato ordine *, ut primo discutiamus ea quae ab
aliis dicta sunt.

Secundo ibi: Vocatorum quidem igitur etc.,
exequitur propositum. Et primo ponit opiniones
aliorum; secundo opinionem propriam, ibi: Nos
autem dicamus * etc. Prima dividitur in tres, se-
cundum tres opiniones quas ponit: secunda in-
cipit. ibi: Qui autem circa Anaxagoram * etc.;
tertia ibi: Amplius autem est tertia * etc.

2. Circa primum duo facit. Primo ponit opinio-
nem. Et dicit quod quidam de numero philoso-
phorum qui vocantur Pythagorici, dixerunt quod
lacteus circulus est. quaedam via. Sed in hoc di-
versificati sunt: quidam enim dixerunt quod erat
via alicuius stellae quae per hanc partem caeli
transivit, derelicto proprio cursu, tempore exor-
bitationis caeli, quae dicitur in fabulis fuisse facta
sub Phaetonte; sed alii dicunt quod per istum
circulum quandoque transivit sol. Et ita per mo-
tum solis vel stellae, locus iste caeli est quasi
exustus, vel passus aliquam talem passionem *, ut
videatur ibi quaedam albedo.

3. Secundo ibi: Znconveniens autem etc., impro-
bat hanc opinionem. Et dicit quod inconveniens
fuit quod ponentes hanc opinionem non simul
intelligebant quod, si transitus solis vel stellae
esset causa huius claritatis in hac parte caeli ,
multo magis oportebat quod haec * dispositio es-
set in circulo zodiaco, quam in circulo lacteo:
quia non solum sol, sed omnes stellae errantes *
feruntur per zodiacum. Circulus autem zodiacus
totus manifestus est nobis, diversis temporibus,

METEOROLOGICORUM LIB. I

Quod quidem igitur neque via planetarum nullius, neque
lumen est non respectorum astrorum, neque refractio,
ex his manifestum. Fere autem haec solum sunt quae
usque nunc tradita sunt ab aliis ante nos.

occultatio sit causa apparitionis lacteae claritatis. — 6. 8) Haec
opinio falsum supponit: non enim umbra terrae pertingit usque
ad astra fixa. — 7. Tertia opinio fuit quod claritas lactea est ex
hoc quod visus noster repercutitur ad solem ex quibusdam stellis,
quasi ex quodam speculo solaris claritatis. - 8. Improbatur. a) Si
speculum et res visa moveantur ita quod neque eadem veloci-
tate ferantur, neque semper maneant in eadem distantia adin-
vicem; videns autem quiescat, et maneat in eadem distantia ad
illa duo; impossibile est quod eadem apparitio fiat in eadem parte
speculi. Sed astra, quae se habent ut speculum, et sol, qui obti-
net locum rei visae, moventur, neque manent semper in eadem
distantia adinvicem; nos autem quiescimus, et distantia a nobis
ad solem et ad astra est semper eadem. Ergo impossibile est
quod partes lactei circuli semper maneant in eodem loco. Atqui
manent, ut patet ad sensum. Ergo impossibile est illud quod haec
opinio ponit. — 9. 5) De nocte in aqua et aliis corporibus spe-
cularibus aspicitur forma lactei circuli. Sed videtur inconveniens
dicere quod tunc visus repercutiatur ab aqua ad solem. Ergo etc. --
Epilogus et conclusio. :

quia de nocte semper apparet medietas zodiaci
super terram (terra enim obtinet vicem puncti
respectu sphaerae stellarum fixarum: unde per
grossitiem terrae nihil * occultatur nobis de zo-
diaco): sed quamvis totus zodiacus sit a nobis visi-
bilis, tamen * non videtur in eo aliqua talis dispo-
sitio, nisi * in parte qua coniungitur lacteo circulo.

4. Deinde cum dicit: Qui autem circa Anaxa-
goram etc., ponit secundam opinionem. Et primo
recitat eam. Et dicit quod sectatores Anaxagorae
et Democriti dixerunt claritatem lacteam quae
apparet in caelo, esse lumen quarundam stella-
rum. Cum enim sol fertur sub terra, dicebant
quod umbra terrae pertingit usque ad sphaeram
stellarum fixarum, et occultat quasdam stellas, ne
recipiant radios solis; non autem omnes, quia pro-
pter parvitatem terrae, umbra eius non occupat
totum caelum, sed aliquam parvam * partem. Di- '
cebant enim quod claritas stellarum quae respi-
ciuntur * a sole, non apparet, quia prohibetur ap-
parere a * radiis solis ad eas pertingentibus; et sic
circa eas non videtur claritas lactis. Sed illarum
stellarum ad quas non pertingunt radii solis, im-
pediente terra, apparet * proprium lumen; quod
dicebant esse claritatem lactis.

5. Secundo ibi: Manifestum est autem οἷς... re-
probat hanc opinionem per duas rationes. Qua-
rum primam ponit, dicens manifestum esse hoc
quod dictum est esse impossibile. Quia claritas
lactis. semper apparet in eisdem stellis: quia
circulus lacteus videtur esse unus de maximis
circulis sphaerae, qui dividit eam per medium.
Sed quia sol non semper manet in eodem loco
caeli, oportet quod semper sint alia et alia astra
quae occultantur * radiis solis per umbram terrae:
quia oportet imaginari motum umbrae in oppo-
situm motui solis. Si igitur occultatio stellarum
per umbram terrae esset causa apparitionis lacteae
claritatis *, oporteret, moto sole, transferri et la-

«) dicendum est... apparitio eius. — dicendum est qualiter et pro-
pter quam causam sit apparitio lactei circuli AB.
8) sub terra, dicebant. — sub terram dixerunt P, sub terra dixe-

runt edd. a et 1561. — Lin. seq. pro spltaeram, vesperam AB, sed B
corrigitur. — Pro πὸ recipiant radios solis, ne recipiantur cum radiis
solis AB.

enmacam

* in eodem loco
et om. AB.
Γ

* probatum esse
* rationes et om.

CAP. VIII, LECT. XII

cteam claritatem. Sed hoc non videtur fieri, quia
semper apparet in eodem loco et* in eisdem stellis,
ut dictum est. Falsa est igitur praedicta opinio.

6. Secundam rationem ponit ibi: Adhuc autem
si quemadmodum etc., dicens quod probatum est *
per astrologicas rationes et * considerationes, quod
sol est maior terra, et quod plus distant astra
fixa a terra quam sol, sicut et sol plus quam
luna *. Quando autem corpus lucidum est maius
corpore opaco ex cuius oppositione fit umbra ,
umbra non ascendit in immensum, sed pyramida-
liter ascendit ? in conum usque ad aliquam quan-
titatem; et tanto minorem, quanto corpus lucidum
minus distat a corpore opaco, et quanto magis
excedit ipsum. Unde manifestum est quod non
multum longe conus umbrae terrae proiicitur * ad
radios qui sunt a sole, neque umbra terrae, quae
vocatur nox, est apud astra fixa: sed necesse est
quod sol prospiciat omnia astra fixa, et quod nulli
eorum obsistat terra. Obsistit autem lunae eclipsans
ipsam, quia est inferior sole, ut dictum est. Et sic
patet quod praedicta opinio falsum supponebat.

7. Tertiam opinionem ponit ibi: Amplius autem
est tertia etc. Et primo recitat ipsam, dicens quod
quaedam tertia opinio fuit de circulo lacteo. Di-
xerunt enim quidam quod claritas lactea est ex
eo quod visus noster repercutiebatur a stellis qui-
busdam ad solem; et ideo apparebat claritas circa
illas stellas repercutientes visum, ita quod sunt
quasi quoddam speculum claritatis solaris, sicut
et * Hippocrates dixit de apparitione cometae **.
. 8. Secundo ibi: Zmpossibile autem etc., impro-
bat * hanc opinionem per duas rationes. Quarum
primam ponit, dicens quod impossibile est quod
praedicta opinio ponit. Et praemittit hanc pro-
positionem. Si omne, idest totum hoc, scilicet
videns et * speculum et res quae videtur per
speculum, immobilis maneat, necesse est quod

. eadem pars emphaseos, idest formae. apparentis,

appareat in eodem signo speculi, idest in eodem
puncto ad quod fit repercussio lineae visualis.
Sed si speculum moveatur, et similiter * res visa
per speculum, videns autem quiescat; et illa duo
quae moventur, semper remaneant in eadem di-
stantia ad videntem, sed adinvicem comparata
neque aequali velocitate moventur, neque sunt
semper in eadem distantia; impossibile est quod
eadem apparitio fiat in eadem parte speculi. Quia
nihil differt quod speculum et res visa movean-
tur diversa velocitate, quam si unum moveretur
et alterum quiesceret: quod si esset, manifestum
est quod videretur in alia et alia parte speculi
forma rei visae, propter diversam oppositionem
secundum situm. Et hoc dico si videns quiescat:

359

quia si videns moveatur *, et speculum quiesceret,
et res visa moveatur, posset forma rei visae ap-
parere in eadem parte speculi; quia per motum
videntis. recompensaretur quod deesset motu rei
visae, si sic proportionaliter moverentur. Unde

' oportet quod, quando videns quiescit, et speculum

et res visa moventur inaequali velocitate, quod
forma non appareat in eadem parte speculi.

Sed astra quae sunt in circulo lacteo existen-
tia, quae ponuntur quasi speculum ,, moventur ;
et similiter sol movetur, ad quem ponitur fieri
repercussio visus, et sic obtinet locum rei visae ;
nos autem, qui sumus videntes, quiescimus, pro-
pter quietem terrae (motus autem quo movemur *
per terram, non facit aliquam sensibilem differen-
tiam respectu tantae magnitudinis); astra autem
praedicta et sol moventur aequaliter nobis quidem,
et distantia eorum semper [est] aequalis nobis.
Quod non est sic intelligendum, quod aequalis
sit distantia a * nobis ad solem, distantiae quae
est a nobis ad stellas, cum supra* dictum sit quod
stellae sunt supra solem; sed quod sol per mo-
tum suum non fit a nobis magis vel minus di-
stans. Et similiter convenit stellae: ut intelligatur
maior vel minor distantia, quae sit notabilis re-
spectu distantiae quae est inter solem et stellas;
et hoc propter parvitatem terrae. Sed a seipsis
sol et stellae " non semper distant aequaliter: quia
Delphis, hoc est constellatio Delphini, quae est in
lacteo circulo, quandoque oritur in media nocte,
quandoque autem * diluculo; et manifestum est
quod plus distat a sole quando oritur in media
nocte, quam quando oritur diluculo. Sed partes
lactei circuli semper manent in eodem loco: quod
non oportebat * si esset apparitio ex repercus-
sione proveniens; non enim esset haec claritas
in eisdem locis, ut ostensum est. Unde patet prae-
dictam opinionem esse falsam *.

9. Secundam rationem ponit ibi: Adhuc autem
nocte etc. Et dicit quod de nocte in aqua et aliis
huiusmodi corporibus specularibus aspicitur forma
lactei circuli. Sed inconveniens est dicere quod
tunc * visus repercutiatur ab aqua ad solem: vel
propter distantiam enim videtur valde ' inconve-
niens quod sint ibi duae repercussiones, una sci-
licet ab aqua ad * lacteum circulum, et alia a
lacteo circulo ad solem.

Ultimo autem epilogando concludit quod la-
cteus. circulus neque est via alicuius planetarum,
ut prima opinio dixit; neque est lumen stellarum
quae non respiciuntur a sole, ut dixit secunda
opinio; neque * est repercussio visus a stellis. ad
solem, ut dixit tertia opinio. Hae enim opiniones
fuerunt ante eum de galaxia.

q) sicut et sol plus quam luna. — sicut et sol (sol om. P) plus distat
quam luna Pa et ed. 1561, om. B.

ὃ) ascendit. -- consurgit AB. — in conum ... quantitatem om. B, sed
ne structura deficiat, secunda manus corrigit minorem in minor est.—
Pro minus distat, magis distat codd. et edd.; sed magis nequit esse
nisi error scriptoris; nam patet quod quanto magis corpus lucidum
distat a corpore opaco, tanto huius umbra longius proiicitur.

s) longe ... proücitur. — longe om. B; pro proiicitur, prohibetur AB. —
Homoteleuton sed necesse... astra fixa om. A.

Ὁ improbat. — distrahit AB, an corrupte pro destruit? — Post unam
lin. pro praedicta, dicta AB.

7) Sed a seipsis sol et stellae. — Sed a seipsis, et hoc propter
ipsos, sol et stellae praedictae AB; interpolando notam marginalem? —
Pro Delphis hoc est, diversis idest AB.

0) Unde ... 6586 falsam. — Hoc om. Pa, sed supra num. 5 et 6 si-
mili modo argumentatio claudebatur.

t) vel propter ... valde. — vel propter distantiam, videtur enim valde

etiam Pa. Lectio adoptata ex codd. satis perspicue exhibet sensum a s.Tho- ,

ma hoc loco intentum. Cum enim sit manifestum quod repercussio in hoc
casu nequit fieri immediate ad solem, necessarium est supponere quod
sint ibi duae repercussiones, una ab aqua ad stellas, et altera a stellis ad
ipsum sólem: sed vel propter distantiam videtur valde inconveniens etc.

* moveretur AB.

* movetur ΑΒ.

* à om. Pa.

* Num. 6.

* autem om. Pa.

* oporteret 4.

* tunc om. pa.

t

* in Pa.

* etiam add. 4.

360

METEOROLOGICORUM LIB. I

LECTIO DECIMATERTIA

DE LACTEO CIRCULO, IUXTA OPINIONEM ARISTOTELIS -

Ἡμεῖς δὲ λέγωμεν ἀναλαβόντες τὴν ὑποχειμένην ἀρχὴν
ἡμῖν εἴρηται do πρότερον ὅτι τὸ ἔσχατον τοῦ λε-
γομιένου ἀέρος δύναμιν ἔχει πυρὸς, ὥστε τῇ κινήσει
διακρινομένου τοῦ ἀέρος, ἀποκρίνεσθαι τοιαύτην σύ-
στασιν οἵαν καὶ τοὺς κομήτας ἀστέρας εἶναί φαμεν.

Τοιοῦτον δὴ δεῖ νοῆσαι τὸ γινόμενον ὅπερ ἐπ᾽ ἐχεί-
vov, ὅταν μὴ αὐτὴ καθ᾽ αὐτὴν γένηται ἡ τοιαύτη
ἔκκρισις, ἀλλ᾽ ὑπό τινος τῶν ἄστρων; ἢ τῶν ἐνδε-
δεμένων, ἢ τῶν πλανωμένων" τότε γὰρ οὗτοι φαί-
γονται χομῆται Oud τὸ παραχολουθεῖν αὐτῶν τῇ
φορᾷ, ὥσπερ τῷ ἡλίῳ; τὴν τοιαύτην σύγχρισιν, ἀφ᾽
ἧς διὰ τὴν ἀνάκλασιν τὴν ἅλω φαίνεσθαί φάμεν;
ὅταν οὕτω τύχῃ κεχραμένος ὁ ἀήρ.

Ὃ δὴ καθ᾽ ἕνα συμβαίνει τῶν ἀστέρων, τοῦτο δεῖ λα-
βεῖν γινόμενον περὶ ὅλον τὸν οὐρανὸν καὶ τὴν ἄνω
φορὰν ἅπασαν" εὔλογον γορ, εἴπερ ἡ ἑνὸς ἄστρου
χίνησις, καὶ τὴν τῶν ἁπάντων ποιεῖν τι τοιοῦτον
καὶ .ἐκριπίζειν, καὶ πρὸς τούτοις ἔτι καθ᾽ ὃν τόπον
πυχνότατα καὶ πλεῖστα. καὶ μέγιστα τυγχάνουσιν
ὄντα τῶν ἄστρων, Erro

Ὃ piv οὖν τῶν ζῳδίων κύκλος διὰ τὴν τοῦ ἡλίου φορὰν
χαὶ τὴν τῶν πλανήτων διαλύει τὴν τοιαύτην σύ-
στασιν" διόπερ οἱ πολλοὶ τῶν κομητῶν ἐχτὸς γίνον-
ται τῶν τροπικῶν. Ἔτι δ᾽ οὔτε περὶ ἥλιον, οὔτε
περὶ σελήνην γίνεται κόμη" θᾶττον γὰρ δϑσραψρην
ἢ cas συστῆναι τοιαύτην σύγχρισιν, Οὗτος δ᾽ ὁ χύ-
κλος ἐν d τὸ γάλα φαίνεται τοῖς ὁρῶσιν, ὅ τε μέγι-
στος ὧν τυγχάνει καὶ τῇ θέσει χείμενος οὕτως ὥστε
πολὺ τοὺς τροπικοὺς ὑπερβάλλειν, Πρὸς δὲ τούτοις
ἄστρων ὁ τόπος πλήρης ἐστὶ τῶν τε μεγίστων χαὶ
λαμπροτάτων, καὶ ἔτι τῶν od tipi χαλουμιένων
py δ᾽ ἐστὶ xal τοῖς ὄμμασιν ἰδεῖν φανερόν), ὥστε

id ταῦτα συνεχῶς καὶ ἀεὶ ταύτην πᾶσαν ἀθροίζε-
σθαι τὴν σύγκρισιν. : :

Σημεῖον δέ: καὶ γὰρ ἀὐτοῦ τοῦ κύχλου πλεῖον τὸ φῶς
ἐστιν ἐν θατέρῳ ἡμικυχλίῳ τῷ τὸ δίπλωμα ἔχοντι"
ἐν τούτῳ γὰρ πλείω καὶ πυκνότερά ἐστιν ἄστρα" ἢ

-&v θατέρῳ, ὡς οὐ δύ ἑτέραν τιν᾽ αἰτίαν. γινομένου
τοῦ φέγγους ἢ διὰ τὴν, τῶν ἄστρων φοράν" εἰ γὰρ
ἔν τε τῷ χύχλῳ τούτῳ γίνεται ἐν ᾧ τὰ πλεῖστα
χεῖται τῶν ἄστρων, καὶ αὐτοῦ τοῦ χύχλου ἐν ᾧ

ἄλλον φαίνεται καταπεπυχνῶσθαι xal μεγέθει καὶ
πλήθει ἀστέρων, ταύτην εἰκὸς ὑπολαβεῖν οἰκειοτά-
τὴν αἰτίαν εἶναι τοῦ πάθους. “θεωρείσθω δ᾽ ὅ τε κύ-
χλος καὶ vd ἐν αὐτῷ ἄστρα ἐκ τῆς ὑπογραφῆς. Τοὺς
δὲ σποράδας χαλουμένους οὕτω μὲν εἰς τὴν σφαῖραν
οὐχ ἔστι τάξαι διὸ τὸ μηδεμίαν διὸ 'τέλους ἔχειν
᾿ἰφανερὰν ἕχάστξον θέσιν, εἰς δὲ τὸν οὐρανὸν ἀναβλέ-
πουσίν ἐστι δῆλον" ἐν μόνῳ “γὰρ τούτῳ τῶν χύχλων
τὰ μεταξὺ πλήρη τοιούτων ἀστέρων - ἐστίν" ἐν δὲ
τοῖς ἄλλοις, διαλείπει φανερῶς" "T
ὥστ᾽ εἴπερ καὶ περὶ τοῦ φαίνεσθαι κομήτας ἀποδεχό-
μεθὰ τὴν αἰτίαν ὡς εἰρημένην μετρίως, καὶ περὶ τοῦ
γάλακτος τὸν αὐτὸν ὑπολήπτέον τρόπον ἔχειν" ὃ
γὰρ ἐκεῖ περὶ ἕνα ἐστὶ πάθος ἡ κόμη τοῦτο περὶ
κύχλον “τινὰ συμβαίνει γίνεσθαι τὸ αὐτὸ, καὶ ἔστι
τὸ γάλα, ὡς εἰπεῖν: olov ὁριζόμενον; ἥ τοῦ μεγίστου

. διὸ τὴν ἔχκρισιν κύχλου χόμη" διὸ καθάπερ εἴπομεν
πρότερον, οὐ πολλοὶ, οὐδὲ πολλάκις γίνονται κομῆ-
ται, διὸ τὸ συνεχῶς ἀποκεκρίσθαι τε καὶ ἀποχρίνε-
σθαι καθ᾿ ἑχάστην περίοδον εἰς τοῦτον τὸν τόπον
ἀεὶ τὴν τοιαύτην σύστασιν.

Περὶ μὲν οὖν τῶν γινομένων ἐν τῷ περὶ τὴν γῆν χόσμῳ
τῷ συνεχεῖ ταῖς φοραῖς εἴρηται, περί τε τῆς διαδρομῆς

* Nos autem dicamus, resumentes suppositum nobis prin-
cipium. Dictum est enim. prius quod. extremum dicti
aeris potentiam habet ignis; et motu disgregato aere,
segregatur talis consistentia, qualem et cometas stellas
esse dicimus.

Tale itaque oportet intelligere factum, quod quidem in
ilis cum non ipsa per se fuerit talis segregatio, sed ab
aliquo astrorum aut fixorum aut errantium. Tunc enim
haec videntur cometae, quia assequuntur ipsorum la-
tioni, quemadmodum soli talis concretio a qua propter
refractionem halo apparere dicimus, cum sic fuerit dis-
positus aer. à |

Quod itaque secundum unum astrorum accidit, hoc opor-
tet accipere factum circa totum caelum et superiorem
lationem omnem. Rationabile enim, si quidem unius
astri motus, et eum qui omnium facere tale aliquid et
arripere; et cum his adhuc secundum quem locum cre-
berrima et plurima οἴ maxima existunt entia astrorum.

Qui quidem igitur animalium, propter solis lationem et
planetarum, dissolvit talem consistentiam. Propter quod
multi quidem cometarum extra tropicos fiunt; adhuc
autem neque circa solem neque circa lunam fit coma;
citius enim disgregant, quam ut constet talis concretio.
Iste autem circulus in quo lac apparet aspicientibus ,
et maximus est existens, et positus situ sic ut mul-
tum tropicos excedat. Adhuc autem locus plenus est
astris maximis et fulgidissimis, et adhuc sporadicis vo-
catis (hoc autem est et oculis videre manifestum); ut
propter hoc continue ét semper haec omnis aggregetur
concretio. ; | vidit

1

Signum autem: etenim ipsius circuli amplius lumen est
in altero semicirculo habente duplatum. In hoc enim
plura et crebriora sunt astra quam in altero, tanquam

. non propter alteram aliquam causam facta claritate ,
quam propter astrorum lationem. Si enim et in isto
.circulo fit in quo ponuntur plurima astrorum, et ipsius
circuli in quo videtur magis spissa esse et multitudine
et magnitudine astrorum, hanc verisimile existimare
convenientissimam causam esse passionis. Consideretur
autem et circulus et quae in ipso astra, ex subscri-
ptione, Sporadica autem vocata sic quidem in sphaeram
non erit ordinare, quia nullam determinatam habet
unumquodque positionem. Ad caelum autem respicien-
'tibus est palam: in solo enim hoc circulorum, interme-
dia plena talibus astris sunt; in aliis autem deficiunt
manifeste. uL CM

Quare, si quidem et de apparendo cometas acceptamus cau-
sam tanquam dictam mediocriter, et de lacte eodem
modo existimandum habere : quod enim ibi circa unum
est passio coma, hoc circa circulum quendam accidit
fieri eandem. Et est lac, ut est dicere velut definitum,
maximi circuli propter segregationem coma. Propter
quod, quemadmodum prius diximus, non multi neque
saepe fiunt cometae; quia continue segregata est, et se-
gregatur' secundum unamquamque periodum, in hunc
locum semper talis consistentia.

factis quidem igitur in eo qui circa terram mundo con-
tinuo lationibus, dictum est: de discursu quidem astro-

* Seq. cap. vili

CAP. VIII, LECT. XIII

τῶν ἄστρων καὶ τῆς ἐχπιμπραμένης φλογὸς, ἔτι περί
τε κομητῶν καὶ τοῦ καλουμένου γάλακτος" σχεδὸν
γάρ ἐστι τοσαῦτα τὰ πάθη το φαινόμενα περὶ τὸν
τόπον τοῦτον.

ΘΥΎΝΟΡΒΙΒ. — 1. Argumentum et divisio textus. - Resumuntur
quaedam superius dicta. Quorum primum est de elevatione sic-
cae exhalationis a terra et ab aere inferiori, atque illius inflam-
matione; ex quo supra dictum est fieri cometarum apparitionem.
— 2. Alterum est de secundo modo apparitionis cometae (cf.
lect. xi, n. 6). Oportet enim in circulo lacteo aliquid intelligere
simile ei quod in cometis fit, quando harum apparitio est per hoc
quod exhalationes elevatae adunantur circa aliquam stellam, et
sequuntur motum eius. — 3. Subdivisio textus. - Causa apparitio-
nis lactei circuli. Quod accidit circa unam stellam, oportet fieri
circa totum caelum: nam si motus unius stellae attrahit et cir-
cumducit aliquam exhalationem, rationabile est quod multo magis
hoc faciat motus omnium stellarum; et praecipue ubi apparent
frequentissimae et maximae stellae. — 4. Quare in tali parte caeli
appareat. circuli lactei claritas. Circulus lacteus est taliter dispo-
situs secundum situm, et est ita plenus magnis et fulgidis stellis,
z&eprobatis opinionibus aliorum de cir-
A» culo lacteo, hic ponit propriam opinio-
SowWwAnem *. Et circa hoc duo facit: primo
J—WNyresumit quaedam superius dicta *,
| quae sunt utilia ad propositum manifestandum; se-
cundo manifestat propositum, ibi: Quod ilaque se-
cundum unum astrorum accidit * etc.

Resumit autem duo: primo quidem * quod su-
pra dictum est de positione siccae exhalationis, et
eius inflammatione. Unde dicit quod vult resumere
id quod supra posuit tanquam * principium. Di-
ctum est enim supra * quod communiter vocatur
aer totum hoc quod est intra terram et globum
lunarem; huius autem suprema pars, licet non
proprie possit dici ignis, quia ignis significat ex-
cessum in caliditate *, sicut glacies in frigore, ta-
men illa pars superior aeris habet virtutem ignis,
quia est calida et sicca; ita quod, cum aer per
motum caelestem disgregatur, talis consistentia
exhalationis praedictae segregatur a terra et ab
aere inferiori, et elevatur sursum, et ex hoc dici-
. mus apparere stellas cometas *.

2. Secundo ibi: Zale itaque oportet etc., resumit
quod dictum est supra de uno modo apparitionis
cometae. Et dicit quod oportet intelligere aliquid
simile esse in lacteo circulo, quod fit in cometis,
quando cometa non fuerit aliqua exhalatio ele-
vataet ignita per se existens absque aliqua stella,
sed fit eius apparitio ab aliqua stellarum fixa-
rum vel errantium, sicut dictum est*. Quia tunc
apparent cometae propter hoc, quod tales exha-
lationes elevatae consequuntur motum stellarum
quae videntur cometae; sicut etiam solem sequitur
talis adunata exhalatio, ex qua, propter repercus-
sionem radiorum, apparet halo, cum aer ad hoc
fuerit dispositus.

3. Deinde cum dicit: Quod itaque secundum unum
astrorum accidit etc., manifestat propositum, osten-
dens quae sit causa apparitionis lactei circuli. Et
circa hoc tria facit: primo proponit causam appa-
ritionis lactei circuli; secundo inducit signum eo-
rum quae dicta sunt, ibi: Szgnum autem * etc,; tertio
concludit propositum, ibi: Quare si quidem * etc.

Circa primum duo facit. Primo ostendit cau-
sam apparitionis lactei circuli *. Et dicit quod

Opp. D. Tnuowax T. III.

361

rum, et ignita flamma, adhuc autem de cometis et
vocato lacte. Fere enim sunt tot passiones apparentes
circa hunc locum.

quod in ipso et est efficax virtus ad attrahendas exhalationes,
et non est in eo causa vehemens quae impediat earum aduna-
tionem, sicut accidit sub circulo zodiaci. Exhalatio igitur adunata
sub tali parte caeli, facit ibi videri lacteam claritatem. — 5. Ma-
nifestatur quod dictum est, per signum. In ipso lacteo circulo plus
de lumine habet unus semicirculus quam alius, quia in uno sunt
plures stellae et magis frequentes quam in alio. Ergo verisimile

est multitudinem stellarum esse causam lactei candoris. — 6. Stel-

lae existentes in circulo lacteo vocantur sporadicae, quia sic sunt
disseminatae per illam partem caeli, quod non contingit eas ad
similitudinem alicuius figurae reducere. — 7. Conclusio. Ex dictis
tum in hac lectione tum in iis in quibus determinatum est de co-
metis, possumus colligere quod lactea claritas nihil aliud sit quam
coma, non unius stellae, sed cuiusdam maximi circuli; quae appa-
ret in caelo propter elevationem et adunationem exhalationis ad
illam partem caeli. - 8. Recapitulatio omnium praecedentium.

illud quod accidit in apparitione secundum unam
stellam, oportet accipere esse factum circa totum
caelum et circa totum motum ipsius: quia ratio-
nabile est quod, si motus unius stellae attrahit
et circumducit aliquam exhalationem, quod multo
magis hoc possit facere motus omnium stellarum ;

et praecipue in loco illo caeli, ubi apparent fre-

quentissimae stellae et plurimae et maximae.

4. Secundo ibi: Qui quidem igitur anima-
lium etc., ostendit causam quare in hac determi-
nata parte caeli circuli * lactei claritas apparet. Et
dicit quod circulus animalium, qui dicitur zodia-
cus, dissolvit adunationem praedictae exhalationis,
propter hoc quod per zodiacum movetur sol et alii
planetae. Et haec est etiam causa propter quam,
ut * plurimum, cometae non apparent in zodiaco,
sed extra tropicos, ut dictum est *. Et haec est etiam
causa propter quam * circa solem et lunam non fit
coma: quia videlicet per motum solis et lunae ci-
tius disgregatur exhalatio (quam diximus esse cau-
sam apparitionis cometae et lactei circuli), quam
ut possit adunari ad causandum apparitiones prae-
dictas. Sed iste circulus in quo apparet nobis vi-
dentibus lactea claritas, et * est unus maximorum
circulorum, quia dividit sphaeram per medium ;
et est sic dispositus secundum situm, ut ex utra-
que parte multum excedat utrumque tropicum,
scilicet hiemalem et aestivum, licet intersecetur
a zodiaco. Et etiam hic locus istius circuli est
plenus magnis stellis fulgidis, et quae propter fre-
quentiam et spissitudinem vocantur sporadicae,
idest seminatae in caelo (quod etiam manifeste
oculis videri potest); ita quod propter huiusmodi
causam semper in tali parte caeli adunetur exha-
latio; quia videlicet in hac parte caeli * est efficax
virtus stellarum ad attrahendam exhalationem, et
non est causa vehemens quae impediat eius adu-
nationem, sicut accidit sub zodiaco circulo. Ista
igitur exhalatio adunata sub tali parte caeli, facit ibi
videri lacteam claritatem, sicut et * exhalatio con-
sequens aliquam stellam, facit ibi videri comam.

5. Deinde cum dicit: Signum autem etc., mani-
festat quod dictum est, per signum: dicens quod
signum praedictorum est, quod in ipso * lacteo
circulo unus eius semicirculus duplatur, et habet

46

*

circuli om. AB.

* ut om. AB
* Lect. xi, n. 9.

* quare ΑΒ.

* et om. pa.

* caeli om. A.

* et om, a4.

* praedicto pa.

* eius om. p.

* yocentur AB.
* convenit pa.

* alia parte 4.

* quae propter
AB.

362

amplius de lumine. Cuius causa est, quia in illo
semicirculo sunt plures stellae et magis frequen-
tes quam in alio, ac si nulla esset alia causa cla-
ritatis apparentis, quam motus astrorum plurimo-
rum frequentium. Quia si in isto circulo apparet
claritas in quo plures stellae ponuntur, et in illa
eius * parte plus apparet in qua sunt stellae plu-
res et magis frequentes, verisimile est multitudi-
nem stellarum esse causam huius apparitionis. —
Quod autem dictum est de isto circulo et de stellis
in eo existentibus, potest considerari ex descri-
ptione: quia. astrologi describunt totam sphaeram
cum stellis in ea existentibus.

6. Exponit autem consequenter quare stellae
in circulo lacteo existentes vocantur * sporadicae ,
idest seminatae: quia videlicet sic sunt dispersae
per illam partem caeli, quod non contingit * eas or-
dinare sub aliqua figuratione, sicut stellas existentes
in aliis partibus * caeli; quia unaquaeque earum
non habet aliquam determinatam positionem, ut
possit ad similitudinem alicuius figurae reduci.
Et hoc manifestum est aspicienti in caelo: quia
in solo hoc circulo spatia intermedia inter stellas
maiores, sunt plena quibusdam parvis stellis; sed
in aliis locis caeli manifeste deficiunt stellae, qua-
propter * intermedia apparent vacua a stellis.

7. Deinde cum dicit: Quare si quidem etc., con-
cludit ex supradictis suam intentionem. Et dicit

METEOROLOGICORUM LIB. I

quod si causa pape * assignata de apparitione co-
metae, acceptanda * est tanquam mediocriter dicta
(quia scilicet nullum habet inconveniens manife-
stum), existimandum est etiam sic se habere de
circulo lacteo: quia quod in cometis est. coma
circa unam stellam, eandem passionem accidit fieri
circa quendam circulum. Ita quod lactea claritas,
ut ita dicatur quasi definiendo, nihil aliud sit [la-
ctea-via *] quam coma eiusdem maximi circuli, in
caelo apparens propter segregationem, idest ele-
vationem a terra, exhalationis ad illam. partem
adunatae. Et ideo, sicut prius * dictum est, non
fiunt multi cometae neque frequenter, quia talis
adunatio exhalationis quae elevata est a terra,
elevatur secundum unamquamque circulationem,
et adunatur maxime in loco lactei circuli; ita quod
a lacteo circulo exhalatio superabundans non re-
linquitur, quae possit esse materia apta ad co-
metae apparitionem *.

8. Ultimo autem recapitulat ea quae dicta sunt.
Et dicit quod dictum est de his quae fiunt in
hoc * mundo qui est circa terram, qui scilicet est
suppositus generationi et corruptioni, quantum ad
illum locum qui est coniinuus, idest contiguus *,
motibus caelestibus: scilicet de * discursu astrorum,
et de ignita flamma, et de cometis et lacteo circulo;
quia huiusmodi passiones apparent circa locum
istum superiorem.

«) lactea claritas ... sit [lactea via]. — Post lactea claritas apparet
redundare lactea via; attamen et codices et editiones utrumque habent.
8) ita quod... apparitionem. — ita quod nisi valde superabundet,

"
non relinquitur quod possit esse materia tali (in lacteo circulo addit
et expungit A) ad cometae apparitionem AB; quae esset bona lectio,
si pro materia tali haberent materia apta. »

,

* Lect. xr, n. (

* accipienda Pá

* Lect. xt, n. «

* eo AB.

olien Conti
om. "|
1!

i

CAP. IX, LECT. XIV

363

LECTIO DECIMAQUARTA

DE CAUSIS IN COMMUNI ILLORUM METEORORUM QUAE EX HUMIDA EXHALATIONE GENERANTUR
IN INFERIORI PARTE AERIS - DE PLUVIA, RORE ET PRUINA

Περὶ δὲ τοῦ τῇ θέσει μὲν δευτέρου τόπου μετὰ τοῦτον,
πρώτου δὲ περὶ τὴν γῆν λέγωμεν" οὗτος γὰρ κοινὸς
ὕδατός τε τόπος καὶ ἀέρος: xal τῶν συμβαινόντων
περὶ τὴν ἄνω γένεσιν αὐτοῦ. Ληπτέον Nd τού-
τῶν τὰς ἀρχὰς καὶ τὰς αἰτίας πάντων ὁμοίως.
μὲν οὖν ὡς κινοῦσα χαὶ κυρία καὶ πρώτη τῶν ἀρχῶν
ὁ χύχλος ἐστὶν; ἐν ᾧ φανερῶς ἡ τοῦ ἡλίου Qogd. δια-
κρίνουσα xal συγχρίνουσα τῷ γίνεσθαι πλησίον ἢ πορ-
.. ρώτερον, αἰτία τῆς γενέσεως xal τῆς φθορᾶς ἔστιν.
— Μενούσης δὲ τῆς γῆς) τὸ περὶ αὐτὴν ὑγρὸν ὑπὸ τῶν
᾿ς ἀχτίνων xxi ὑπὸ τῆς ἄλλης τῆς ἄνωθεν θερμότητος
ο΄ ἀτμιδούμενον φέρεται ἄνω"
τῆς δὲ θερμότητος ἀπολιπούσης τῆς ἀγαγούσης αὐτὸ,
.. χαὶ τῆς μὲν διασχεδαννυμένης πρὸς τὸν ἄνω τόπον,
τῆς δὲ καὶ σβεννυμένης διὰ τὸ μετεωρίζεσθαι πορ-
ρώτερον εἰς τὸν ὑπὲρ τῆς γῆς ἀέρα, συνίσταται πά-
Ov ἡ ἀτμὶς ψυχομένη διά τε τὴν ἀπόλειψιν τοῦ
θερμοῦ καὶ τὸν τόπον, καὶ γίνεται ὕδωρ ἐξ ἀέρος"
γενόμενον δὲ φέρεται πάλιν πρὸς τὴν γῆν.
Ἔστι δ᾽ ἡ μὲν ἐξ ὕδατος ἀναθυμίασις ἀτμὶς, ἡ δ᾽ ἐξ
|... ἀέρος εἰς ὕδωρ νέφος - ὁμίχλη δὲ νεφέλης περίττωμα
᾿ τῆς εἰς ὕδωρ συγχρίσεως" διόπερ σημεῖον μᾶλλόν
. ἔστιν εὐδίας ἣ ὑδάτων" οἷον γάρ ἐστιν ἡ ὁμίχλη
τ νεφέλη ἄγονος.
νεται δὲ κύκλος οὗτος μιμούμενος τὸν τοῦ ἡλίου χύ-
τ χλον" ἅμα γορ ἐκεῖνος εἰς τὰ πλάγια μεταβάλλει
χαὶ οὗτος ^S. χαὶ κάτω. Καὶ δεῖ νοῆσαι τοῦτον
ὥσπερ ποταμὸν ῥέοντα χύχλῳ ἄνω καὶ κάτω, κοινὸν
ἀέρος καὶ ὕδατος" πλησίον μὲν γὰρ ὄντος τοῦ ἡλίου,
ὁ τῆς ἀτμίδος ἄνω ῥεῖ ποταμός ἀφισταμένου δὲ,
ὁ τοῦ ὕδατος κάτω. Καὶ τοῦτ᾽ ἐνδελεχὲς ἐθέλει γί-
γεσθαι κατά γε τὴν τάξιν: ὥστ᾽ εἴπερ. ἠνίττοντο
τὸν ὠχεανὸν οἱ πρότερον, τάχ᾽ ἄν τοῦτον τὸν πο-
| ταμιὸν λέγοιεν τὸν κύχλῳ ῥέοντα περὶ τὴν γῆν.
᾿Ανγαγομένου δὲ τοῦ ὑγροῦ ἀεὶ διὰ τὴν τοῦ θερμοῦ δύ-
νᾶμιν καὶ πάλιν φερομένου κάτω διοὶ τὴν ψύξιν πρὸς
“τὴν γῆν; οἰκείως τὰ ὀνόματα τοῖς πάθεσι χεῖται xal
«οὐ τίσι διαφοραῖς αὐτῶν" ὅταν μὲν γάρ κατὰ μιχρὰ
φέρηται, ψακάδες, ὅταν δὲ κατὰ μείζω μόρια, ὑετὸς
καλεῖται.
Ἔχ δὲ τοῦ καθ᾿ ἡμέραν ἀτμίζοντος. ὅσον ἂν μὴ μετεω-
7 ρισθῇ δὲ ὀλιγότητα τοῦ ἀνάγοντος αὐτὸ πυρὸς πρὸς
τὸ ἀναγόμενον ὕδωρ, πάλιν καταφερόμενον; ὅταν
ψυχθῇ νύκτωρ, καλεῖται δρόσος καὶ πάχνη.

Ἡ

πάχνη μὲν ὅταν ἡ ἀτμὶς παγῇ πρὶν εἰς ὕδωρ GuYyxpt-

“βῆναι πάλιν (γίνεται δὲ χειμῶνος, καὶ μᾶλλον ἐν
τοῖς χειμερινοῖς πόνοις], ouo δ᾽ ὅταν συγχριθῇ

εἰς ὕδωρ ἡ ἀτμὶς, καὶ poU" οὕτως ἔχῃ ἡ ἀλέα ὥστε

᾿ ξηρᾶναι τὸ ἀναχθὲν; μήθ᾽ οὕτω ψῦχος ὥστε παγῆ-
ναι τὴν ἀτμίδα αὐτὴν διὰ τὸ ἢ τὸν τόπον ἀλεει-
νότερον, 7| τὴν ὥραν εἶναι" γίνεται γὰρ μᾶλλον ἡ
δρόσος ἐν εὐδίᾳ xal ἐν τοῖς εὐδιεινοτέροις τόποις, ἡ
δὲ πάχνη, χαθάπερ εἴρηται, τοὐναντίον" δῆλον γὰρ
ὡς ἡ ἀτμὶς θερμότερον ὕδατος (ἔχει γὰρ τὸ ἀνάγον
ἔτι πῦρ), ὥστε. πλείονος ψυχρότητος αὐτὴν πῆξαι

Τίνεται ὃ ἄμφω αἰθρίας τε͵ xal νηνεμίας: οὔτε và
ἀναχθήσεται μὴ οὔσης αἰθρίας, οὔτε συστῆναι δύ-
ναιτ᾽ ἂν ἀνέμου πνέοντος.

Σημεῖον δ᾽ ὅτι γίνεται ταῦτα Oi τὸ μὴ πόρρω μετεω-
ρίζεσθαι τὴν ἀτμίδα" ἐπὶ γὰρ τοῖς ὄρεσιν. οὐ γίνε-
παι πάχνη. Αἰτία δὲ μία μὲν αὕτη, ὅτι ἀνάγεται
ix τῶν χοίλων xai ἐφύδρων τόπων, ὥστε χαθάπερ

»
i

* De loco autem positione secundo post hunc, primo au-
tem circa terram, dicamus. Iste enim locus communis
est aquae et aeris, et accidentium circa eam quae sur-
sum generationem ipsius. Sumendum autem et horum
principia et causas omnium similiter.

Quod quidem igitur ut movens et principale et primum prin-
cipiorum, circulus est, in quo manifeste solis latio dis-
gregans et congregans, in fieri prope aut longius, causa
genérationis et corruptionis est.

Manente autem terra, quod circa ipsam humidum, a radiis
et ab alia quae desuper caliditate evaporans, sursum
fertur.

Caliditate autem. quae duxit sursum, relinquente, et hac
quidem directa ad superiorem locum, hac autem et
extincta propter suspendi longius in aere qui super
terram, constat iterum vapor infrigidatus et propter
derelictionem caloris et propter locum, et fit aqua ex
aere; facta autem, iterum fertur ad terram.

Est autem quae quidem ex aqua exhalatio, vapor; quae
autem ex aere in aquam, nubes; caligo autem nebulae,
decidentia eius quae in aquam concretionis. Propter
quod signum magis est serenitatis quam aquarum: est
enim caligo velut nebula sterilis.

Fit autem circulus iste imitans solis circulum: simul enim
ille ad plagas permutatur, et iste sursum et deorsum.
Oportet autem intelligere hunc velut fluvium fluentem
circulum, sursum et deorsum, communem aeris et aquae:
prope quidem enim existente sole, vaporis sursum fluit
fluvius; elongato autem, aquae deorsum; et hoc indesi-
nens vult fieri secundum ordinem. Quare, siquidem
aenigmatizabant Oceanum priores, forte utique hunc flu-
vium dicebant circulariter fluentem circa terram.

Elevato autem humido semper propter calidi virtutem, et
iterum lato deorsum propter infrigidationem ad ter-
ram, proprie nomina passionibus imponuntur ex qui-
busdam. differentiis ipsarum. Cum quidem enim secun-
dum modica feratur, psecades ; quando autem secundum
maiores partes, pluvia vocatur.

* Ex eo autem quod de die evaporat, quantum non suspen-
sum fuerit, propter paucitatem sursum ducentis ipsum
ignis ad eam quae elevatur aquam, iterum deorsum
latum, cum infrigidatum fuerit nocte, vocatur ros et
pruina.

Pruina quidem, quando vapor congelatur priusquam in
aquam condensetur iterum (fit autem, in hieme et magis
in hiemalibus locis); ros autem, cum concretus fuerit
in aquam vapor, et neque sic fuérit aestus ut exsic-
cetur sursum ductus, neque .sic frigus. ut: congeletur
vapor ipse; propter quod aut locus calidior aut tem-
pus. Fit enim ros magis in temperie et in temperatis
locis: pruina autem, sicut dictum est, contrarie. Palam
enim quod vapor calidior aqua, habet enim elevantem
adhuc ignem: quare amplioris frigiditatis ipsum' coa-
gulare. DHT »

Fiunt autem ambo serenitate et tranquillitate: neque enim
elevabuntur non existente serenitate, neque constare po-
terunt utique vento flante.

Signum autem quia fiunt haec propterea quod. non longe
suspenditur vapor: in montibus quidem etenim non fit
pruina, Causa autem una quidem haec, quia sursum
ducitur ex submissis et humectis locis: quare,. velut

* Cap. 1x.

* Cap. x.

* Cf. lect. vt, n.1.

* in aere addit

364

φορτίον φέρουσα πλέον ἡ vx κω τὰ θερμότης ἢ καθ᾽
αὐτὴν, οὐ δύναται μετεωρίζειν ἐπὶ πολὺν τόπον
αὐτὸ τοῦ ὕψους, ἀλλ᾽ ἐγγὺς ἀφίησι πάλιν’ ἑτέρα
δ᾽ ὅτι καὶ ῥεῖ μάλιστα ὁ ἀὴρ ῥέων ἐν τοῖς ὑψηλοῖς,
ὃς διαλύει τὴν τοιαύτην σύστασιν.

Γίνεται δ᾽ ἡ δρόσος πανταχοῦ νοτίοις; οὐ βορείοις, πλὴν
ἐν τῷ Πόντῳ. ἐχεῖ δὲ τοὐναντίον βορείοις μὲν γὰρ
γίνεται, νοτίοις δ᾽ οὐ γίνεται.

Αἴτιον δ᾽ ὁμοίως ὥσπερ ὅτι εὐδίας μὲν γίνεται, χεμῶ-
νος : οὔ: ὁ μὲν γὰρ νότος εὐδίαν ποιεῖ, ὁ ὲ βο-
ρέας χειμῶνα" ψυχρὸς γὰρ, ὥστ᾽ ἐκ τοῦ χειμῶνος
τῆς ἀναθυμιάσεως σβέννυσι τὴν θερμότητα.

Ἔν δὲ τῷ Πόντῳ ὁ μὲν νότος οὐχ οὕτω ποιεῖ εὐδίαν
ὥστε γίνεσθαι ἀτμίδα, ὁ δὲ βορέας διὰ τὴν ψυχρό-
τῆτα ἀντιπεριιστοὶς τὸ θερμὸν ἀθροίζει, ὥστε πλεῖον
ἀτμίζειν μᾶλλον. Πολλάκις δὲ τοῦτο xal ἐν τοῖς
ἔξω τόποις ἰδεῖν γινόμενον ἔστιν: ἀτμίζειν γὰρ τὰ
φρέατα βορείοις μᾶλλον ἢ νοτίοις: ἀλλὰ τὰ E βό-
gea σβέννυσι ΠΝ συστῆναί τι πλῆθος, ἐν δὲ τοῖς
νοτίοις ἐᾶται ἀθροίζεσθαι ἡ ἀναθυμίασις.

ΒΥΝΟΡΒΙ5. — 1. Argumentum. De meteoris quae causantur ex
exhalatione humida. — 2. Et primo de his quae fiunt. in inferiori
parie aeris. Hic enim locus communis est aeri et aquae, et his
quae accidunt circa generationem eorum. — Modus determinandi
de eis. -- 3. Textus divisio. - De his quae pertinent communiter
ad causam istarum passionum. a) Causa effectiva est sol, qui
per proprium motum accedendo et recedendo a nobis, calore
resolvit et disgregat vapores, frigore autem congregat et conden-
sat eos in aquam. — 4. b) Causa materialis est humidum aqueum,

quod calore solis et aliorum superiorum corporum attenuatur in-

vapores, et fertur sursum. — 5. c) Communis modus generationis.
Vaporem qui sursum fertur, duplici ex causa contingit amittere
calorem: nempe et quia id quod in eo est subtilius et calidius,
ascendit ad superiorem locum; et quia calor ipsius vaporis extin-
guitur, propter hoc quod elevatur longe a terra, ubi radii rever-
berati in immensum sparguntur. Sic ergo vapor aqueus, infrigi-
datus et inspissatus, redit ad naturam suam, et cadit in terram. —
6. Quid sit medium in praedictis transmutationibus. In prima,
medium est vapor, nempe ipsa exhalatio resoluta ab aquis, quae
est media inter aerem et aquam. In secunda autem, quando aer
condensatur in aquam, medium est nubes, quae-est via generatio-
nis aquae. - Quid sit nebula. -- 7. Explicatur quomodo per hoc
quod vapores praedicto modo ascendunt sursum et descendunt
deorsum, completur quaedam circulatio, repraesentans similitudi-
nem circulationis solis. — 8. De praedictis passionibus in speciali. —

.

αὶ ostquam Philosophus determinavit de
Phis quae causantur ex exhalatione *
We sicca ad supremum locum aeris ele-

x ^ vata, hic determinat de his quae cau-
santur ex exhalatione humida *. Et primo de his
quae causantur ex exhalatione humida super ter-
ram *; secundo de his quae causantur ex exhala-
tione humida in terra, ibi: De ventis autem * etc.
2. Circa primum duo facit. Primo ostendit de
quo est intentio: dicens quod nunc dicendum est
de his quae fiunt in loco qui secundum situm,
descendendo, est secundus post locum supremum
aeris, in quo fiunt ea quae dicta sunt, sed ascen-
dendo est primus, immediatus circa terram ; quae
inferior pars aeris est, Iste enim locus est com-
munis et aquae et aeri ^: quia in eo aer est secun-
dum naturalem ordinem elementorum, et aqua
ex vaporibus elevatis ibi generatur. Unde non
solum est communis aquae et aeri, sed etiam
eis quae accidunt circa generationem ipsius aquae

METEOROLOGICORUM LIB. I

onus portans maius sursum ducens caliditas quam se-
cundum ipsam, non potest elevare ipsum ad multum
locum altitudinis, sed prope dimittit iterum. Alia autem,
quia et fluit maxime aer existens in altis, qui dissolvit
consistentiam talem.

Fit autem ros ubique australibus, non borealibus, praeter-
quam in Ponto. Ibi autem contrarie: borealibus quidem
enim fit, non australibus.

Causa autem similiter, sicut quia temperie quidem fit,
hieme autem non fit. Auster quidem enim temperiem
facit, boreas autem hiemem, frigidus enim: quare ex
hieme exhalationis extinguit caliditatem. -

In Ponto autem auster quidem non sic facit temperiem

ut fiat vapor: boreas autem, propter frigiditatem, anti- -

peristasim faciens, calidum congregat; quare plus vapo-
rat magis. Saepe autem hoc et in exterioribus locis est
videre factum ; vaporant enim putei borealibus magis
quam australibus: sed borealia quidem extinguunt an-
tequam constet aliqua multitudo, in australibus autem
sinitur congregari exhalatio.

vM
Subdivisio textus. -- 9. De pluvia. Quando vapores per frigus in
aquam inspissati, per modicas partes cadunt, dicuntur guttae:
quando vero secundum maiores partes cadunt, dicuntur pluvia. -
10. De rore et pruina. Et primo modus generationis eorum.
Propter solis calorem evaporat de die ex humido aqueo aliquid
quod, propter parvitatem caloris, non multum elevatur: cum
autem de nocte infrigidatus fuerit aer, inspissatur ille vapor et
cadit in terram, et vocatur ros vel pruina. Sic ergo se habet
ad generationem roris et pruinae motus solis diurnus, sicut ad
generationem pluviae se habet motus eius annuus. -- 11. Diffe-
rentia. Pruina fit quando vapor prius congelatur quam conde
setur in aquam: ros vero quando, propter temperiem caloris et
frigoris, vapor inspissatur in aquam. Unde ros semper fit in tem-
poribus et locis temperatis: pruina autem e converso. — 12. De

dispositione aeris ad roris et pruinae generationem. Et primo

communiter quantum ad utrumque. Tam ros quam pruina fiunt
cum aer fuerit serenus et tranquillus, absque nubibus et absque
vento. Ratio huius. — 13. Signum autem quod ros et pruina cau-
santur ex hoc quod vapor non longe elevatur a terra (cf. n. 10),
est quod in montibus altis non generantur. Duae causae huius
facti. -- 14. De dispositione specialiter requisita ad generationem
roris. Ros fit flantibus moderate australibus ventis: non autem
flantibus borealibus, nisi in regione Ponti frigidissima. — 15. Ratio
quare communiter non fit ros, nisi flantibus australibus ventis. —
16. Quare in Ponto accidit e converso. PA

et * aeris, quae fiunt superius dum aqua resolvitur
ih vapores, qui pertinent ad naturam aeris, et
vapores congregantur in aquam. Ostendit etiam
modum determinandi de istis, dicens quod de-
bemus sumere ? primo principia communia et
causas omnium horum accidentium.

3. Secundo ibi: Quod quidem igitur etc., deter-

minat propositum. Et primo ponit ea quae com-
muniter pertinent ad causam omnium huiusmodi
passionum; secundo determinat de singulis pas-
sionibus, ostendens differentiam inter eas, ibi:
Elevato autem humido * etc. )
Circa primum tria facit. Primo ponit causam
effectivam harum passionum. Et dicit quod illud
quod est causa sicut movens et * principale et pri-
mum principium omnium * harum passionum, est
circulus zodiacus, in quo manifeste movetur sol,
qui et * disgregat resolvendo vapores a terra, et
congregat eos ? per suam absentiam: frigore enim
invalescente in aere per absentiam solis, nubes

4) ex exhalatione. — ab exhalatione A, et ita infra ter; exhalatione
B hic et tertio et quarto loco, ab exhalatione secundo loco.

B) et aeri. — et aeris AB; eodem modo pro et aeri sed etiam eis,
et aeris sed etiam eorum. — Post unam lin. pro vaporibus elevatis ibi,
vaporibus illuc elevatis AB.

y) de istis, dicens quod debemus sumere. — de istis quae debemus
sumere AD.

ὃ) congregat eos. — congregat eam AB. — Pro frigore enim invale-
scente in aere, frigore invalescente in aerem A, frigore invalescente fri-
gore convalescente in aerem B; et ambo om. per absentiam solis.

ων PESCE RISE EN REN RERUM RS ων.

* yel an.

CAP. IX, LECT. XIV

condensantur in aquam. Et ideo subiungit quod ex *
hoc quod quandoque fit prope nos, quandoque au-
tem * elongatur a nobis, existit causa generationis
et corruptionis. Fit prope autem nobis secundum
proprium motum, quando accedit ad signa se-
ptentrionalia: elongatur autem a nobis, dum mo-
ratur in signis meridionalibus.

4. Secundo ibi: Manente autem terra etc., osten-
dit causam materialem harum passionum. Et dicit
quod, cum terra quiescat in medio, illud humidum
aqueum quod est circa ipsam, tum a radiis solis
tum ab alia caliditate quae est a superioribus cor-
poribus, resolvitur in vaporem, et sic subtiliatum
per virtutem calidi sursum fertur *.

5. Tertio ibi: Caliditate autem etc., ostendit mo-

dum generationis horum de quibus intendit. Et
circa hoc tria facit. Primo ponit in communi mo-
dum generationis harum * passionum. Et dicit
quod vapor qui sursum fertur per virtutem caloris,
deseritur a caliditate quae sursum eum ferebat *.
Quod quidem contingit dupliciter: uno modo per
hoc quod * id quod erat subtilius et calidius in
vapore *, elevatur ulterius ad superiorem locum
exhalationis siccae, et sic residua pars vaporis re-
manet frigida; alio modo per hoc quod calor
qui est in vapore extinguitur, propter hoc quod
longe elevatur a terra in aere qui est supra ter-
ram, ubi deficit calor propter hoc quod radii
reverberati a terra in immensum sparguntur, ut
supra * dictum est. Sic igitur deficiente calore ca-
lefaciente * et elevante vaporem aqueum, vapor
aqueus redit ad suam naturam, coadunante etiam
frigiditate loci; et sic infrigidatur, et infrigidatus
inspissatur, et inspissatus cadit ad terram.
...6. Secundo ibi: Es? autem quae quidem etc.,
ostendit quid sit medium in praedictis transmuta-
tionibus. In prima enim transmutatione, secundum
quam aqua subtiliatur et elevatur, medium est
vapor: nam ipsa exhalatio * resoluta ab aqua vo-
catur vapor, qui est medius inter aerem et aquam.
In illa autem transmutatione secundum quam aer
" condensatur in aquam, medium est nubes, quae
est via generationis aquae ἡ. Sed cum nubes con-
densatur in aquam , id quod est residuum de
nube; quod scilicet in aquam condensari non po-
tuit, est caligo nebulae. Et ideo nebula magis est
signum serenitatis quam pluviae: quia nebula
est quasi quaedam nubes sferilis, idest sine plu-
via, quae est naturalis effectus nubis. Contingit
tamen aliquando nebulam elevari in ipsa exha-
latione vaporum, antequam condensentur in nu-
bem perfecte: et tunc nebula potest esse signum
pluviae.

7. Tertio ibi: Fit autem circulus iste etc., osten-
dit quomodo * in praedictis transmutationibus re-

365

presentatur similitudo primae causae moventis, sci-
licet circulationis solis. Attenditur enim quaedam
circulatio in praedictis. transmutationibus , dum
aqua resolvitur in vapores, qui condensantur in
nubes, et nubes in aquam, quae cadit in * terram.
-Dicit ergo quod ista circularis transmutatio imi-
tatur circularem motum solis: sol enim * permu-
tatur ad diversas partes caeli, puta ad septentrio-
nem et meridiem, et circulatio ista completur in
hoc quod vapores ascendunt sursum et descen-
dunt deorsum. Sed oportet intelligere quod iste
fluxus vaporum ascendentium et descendentium,
sit quasi quidam fluvius circularis communis aeri
et aquae: nam quod * aqua resolvitur in vaporem,
ad aerem attinet, quod autem nubes in aquam *
condensantur, ad aquam. Cum ergo sol prope exi-
stit, iste fluvius vaporum ascendit sursum; cum
autem elongatur sol, descendit deorsum; et hoc
indesinenter * fit secundum ordinem praedictum.
Unde concludit quod forte antiqui dicentes Ocea-
num esse quendam fluvium circumdantem ter-
ram, occulte loquebantur * de hoc fluvio, qui
circulariter fluit circa terram, ut dictum est.

8. Deinde cum dicit: .Elevato autem humi-
do etc., determinat de praedictis passionibus in
speciali, ostendendo differentias earum adinvicem.
Et dividitur-in duas partes: in prima determinat
de generatione illorum quae manifestiorem ha-
bent causam; in secunda de generatione grandinis,
circa quam est maior difficultas, ibi: Zpsa autem
aqua * etc.

9. Circa primum duo facit. Primo determinat de
pluviis: dicens quod cum humidum aqueum ele-
vatur ex virtute calidi, et iterum fertur * deorsum
propter infrigidationem, secundum quasdam dif-
ferentias, huiusmodi passionibus aeris diversa
nomina imponuntur. Quia quando per modicas
partes vapores inspissati in aquam cadunt *, tunc
dicuntur psecades, idest guttae, sicut aliquando
contingit quod parvae. guttae decidunt: quando
vero secundum maiores partes decidunt guttae
ex vaporibus generatae, * vocatur pluvia.

10. Secundo ibi: Ex eo autem quod de die etc.,
determinat de rore et pruina. Et circa hoc tria
facit. Primo determinat modum generationis eo-
rum. Et dicit quod ros et pruina contingunt ex
hoc quod de die, sole existente super terram ,
aliquid evaporat ex humido aqueo * propter solis
calorem; quod quidem evaporatum non multum
suspenditur vel elevatur super terram, propter
hoc quod gnis, idest calor elevans huiusmodi
vaporem, est parvus in comparatione ad humo-
rem aqueum qui elevatur. Et ita, cum de nocte
infrigidatus fuerit aer, inspissatur ille vapor ele-
vatus de die, et cadit in terram, et vocatur ros

s) quandoque autem. — et quandoque AB. — lidem corrumpunt exi-
stit in ex istis.

X) calefaciente. — desinente A, an corrupte pro deferente? — Lin.
seq. conservamus coadunante, quamvis forte corrupte.pro coadiuvante
positum est.

Ἢ) generationis aquae. — generationis aeris codd. et edd.; sed ex
contextu manifeste apparet aeris corrupte scriptum esse pro aquae;
cf. etiam textum.

0) sol enim. — cum sol AB, sed enim P errore typographico retento

ex ed. 1561. — Post unam lineam pro et circulatio ista completur, et
circulatio quae est circa vapores completur AB; pro in hoc, in haec Pa.

Ὁ) elevatur... fertur.— elevetur... feratur Pa. — Lin. seq. pro secundum
quasdam differentias, secundum quasdam ^, secundum: quosdam B.

x) vapores inspissati in aquam cadunt. — vapor inspissatus in
aquam cadit AB.— lidem post unam lin. pro decidunt, ineunt; et post
duas lineas pro decidunt guttae, fuerit casus aquae.

X) ex humido aqueo.— de humido aquae AB. — Lin. seq. pro eva-
poratum, evaporat et Pa.

* super p.

* ex add. pa.

* pluviam an.

* indeficienter A.

* loquuntur pa.

* Lect. seq.

* tunc add. 4.

* eorum om. AB.

* magis add. AB.

* et om. Pa.

* quam add. ΑΒ.

* Num. 14.

* Num. seq.

* sit B.

* aquarum Pa.

s ;, Num. 10.
E Suppo-
sui

* eO AB.

* potest AB.

366

vel pruina: ut ita se habeat accessus solis et re-
cessus secundum motum diurnum ad generatio-
nem roris et pruinae, secundum quod ^ se habet
ad generationem pluviae secundum motum pro-
prium, secundum quod accedit et recedit in ae-
state et hieme.

1. Secundo ibi: Pruina quidem. etc., osten-
dit differentiam eorum *: dicens quod pruina fit,
quando vapor prius congelatur quam condensetur
in aquam; et propter hoc fit in hieme et in hiemali-
bus locis, idest in frigidis locis *. Sed ros fit, quando
vapor inspissatur in aquam, et * neque est tan-
tus aestus quod vapor elevatus desiccetur, neque
est tantum frigus quod vapor congeletur. Et ideo
oportet quod sit aut in tempore aut in loco ca-
lido: quia ros semper fit in tempore temperato
et in locis temperatis, sed pruina, sicut dictum
est, fit in tempore et loco magis frigidis. Cum
enim vapor sit calidior * aqua, quia adhuc est in
eo aliquid de calore elevante, maior frigiditas re-
quiritur * ad congelationem vaporis quam aquae;
et sic pruina nunquam fit nisi in magno frigore.

12. Deinde cum dicit *: Fiunt autem ambo etc.,
ostendit qualiter existente aere disposito, fit ros
et pruina. Et primo ostendit hoc communiter
quantum δα utrumque; secundo specialiter de
rore, ibi: Fit autem ros ubique * etc. Circa pri-
mum. duo facit: primo ostendit quod proponit ;
secundo ponit quoddate signum praedictorum ,
ibi: Signum autem * etc.

Dicit ergo primo quod tam ros quam pruina
fiunt cum aer fuerit * serenus absque nubibus et
pluvia, et tranquillus absque vento. Quia si non
sit serenus, non possunt elevari vapores de die,
propter defectum caloris: si autem non fuerit
tranquillitas, vento flante, non poterunt vapores
condensari, ut generetur ros; nam ventus, com-
movendo aerem, impedit congregationem va-
porum. *, ;

13. Deinde cum dicit: Signum autem etc., ma-
nifestat per signum quod supra * posuerat ** de
generatione roris et pruinae. Et dicit quod signum
huius quod ros et pruina causentur ex hoc * quod
vapor non longe elevatur a terra, est hoc quod in
montibus non fit pruina, cum tamen ibi magis vi-
deatur ? fieri propter loci frigiditatem. Huius ergo
sunt duae causae. Una quidem, quia vapor ex quo
generatur ros et pruina, elevatur ex locis infimis
ethumefactis 7, ex quibus multi vapores generantur
et elevantur: unde: caliditas quae eos elevavit,
non potuit * elevare eos ad multam altitudinem,
quasi portans onus quod excedit suam virtutem;

METEOROLOGICORUM LIB. I

sed prope loca infima. dimittit ^ calor vapores, et
cadit ros et pruina. Unde in montibus altis pruina
esse non potest. - Secunda autem causa est, quia si-
cut supra * dictum est, aer superior excedens mon-
tes, fluit quasi tractus ex motu caeli; et ideo suo *
fluxu. dissolvit huiusmodi adunationem vaporum,
quae est causa roris et pruinae. Plus autem de
motu requiritur ad multam materiam vaporosam
disgregandam, quam disgregandam * parvam: ma-
teria autem pluviae et nivis est multa, materia
autem roris et pruinae est pauca simpliciter, licet
sit multa in comparatione ad. calorem parvum
elevantem ipsam: unde in montibus altissimis *,
propter maiorem fluxum aeris, neque pluvia ne-
que ros neque pruina cadit; in montibus autem

non ita altis cadit pluvia et nix, propter minorem !

fluxum, non autem ros et pruina.

14. Deinde cum dicit: Fit autem ros ubique etc.,
ostendit specialiter de rore quali dispositione fiat.
Et circa hoc tria facit. Primo proponit veritatem :
dicens quod ros fit in omnibus locis, flantibus

australibus ventis, non tamen ita validis quod

impediant congregationem vaporum. Non autem
fit * flantibus borealibus ventis, nisi in regione
Ponti, quae est frigidissima: ibi enim contrarie
accidit, nam tempore boreali fit ros, non rii
tempore australi. ;

15. Secundo ibi: Causa autem | similiter ete. ;
assignat causam eius quod communiter accidit. Et
dicit quod causa huius est similis ei quod dictum
est *: quia scilicet ros fit in tempore temperato,
sed non fit in hieme, idest in. tempore valde
frigido. Et rationem similitudinis ostendit: quia
auster facit temperiem, sed boreas facit hiemem
et frigus, est enim frigidus "; et ideo ex hieme,
idest ex frigiditate, extinguit caliditatem exhala-
tionis, ut scilicet non possint vapores dlevati: ad
generationem roris.

16. Tertio ibi: Zn Ponto autem etc., assignat 4i

causam eius quod accidit in Ponto. Et est quod i

propter magnam frigiditatem, auster non sufficit
ad facere tantam temperiem quae sufficiat ὁ ad
elevationem vaporis; et ideo témpore australi ibi
non fit ros. Sed boreas, propter suam frigiditatem,
congregat calidum. quod est in locis humectis ,
antiperistasim faciens, idest cum quadam. con-
trarietate circumstans *: calidum: cum enim fri-
gidum circumstat calidum, si non omnino possit
extinguere ipsum, congregat illud *. Et sic ex con-
gregatione calidi vigoratur effectus eius, et ideo
magis resolvitur vapor. Et hoc non tantum in
Ponto accidit, sed etiam in aliis locis frequenter

FI

9) secundum quod. — sicut AB. — Iidem lin. seq. pluviae corrum-
punt in pruinae, et om. secundum motum proprium; addunt tamen
motu proprio post recedit.

y) maior frigiditas requiritur. — magis requiritur AB. — Eadem
linea pro quam aquae, quam in. congelatione habet A, quam in. conge-
latione aquae. B.

E) Deinde cum dicit..— Hanc formulam om. AB. — Lin. seq. exi-
stente om. A. — Mox AB om. ostendit hoc; et pro specialiter de rore
legunt quia specialiter quantum. ad rorem.

9) videatur. — viderentur AB, — Pro Una quidem quia vapor, Quia
vapor una quidem AB.

7) humefactis. — humectis AB; cf. infra num. ult, —
tur et om, iidem.

Mox generan-

e) dimittit. — emittit A, demittit B. — Lin. seq. pro cadit, cedit. Pa.

6) disgregandam, quam disgregandam. — disgregandum quam ad
disgregandum AB. - lidem post unam lin. pro, pauca, parva.

τὴ unde in montibus altissimis. — et ideo in montibus valde altis-
simis AB. — Iidem pro ín montibus autem... fluxum, in montibus autem
non ita altissimis propter minorem fluxum aeris cadit pluvia et nix.

v) est enim frigidus. — est enim tunc frigus Pa, est enim vrigtat-
tas ^, sed videtur corrigi ut. B, cum quo legimus.

v) congregat illud. — congregat illum Pa; congregat ipsum effe-
ctus eius et ideo magis resolvitur AB, idest : prior amanuensis, omis-
sis. verbis Et. sic ex congregatione calidi vigoratur, et scriptis verbis
effectus eius et ideo magis resolvitur, errorem bai. ijv et debito loco
reincoepit, quin iam scripta expungeret.

* Lect. v, n. 2.
* sub ΑΒ.

P τς " CAP. IX, LECT. XIV

de videtur factum *: quia putei magis vaporant flan-
i tibus ventis borealibus quam australibus, propter
calorem congregatum interius ex frigore circum-
stante. Sed tamen in aliis locis frigiditas boreae
extinguit caliditatem vaporum, antequam aliqua
multitudo possit adunari ad generationem roris:
sed quando fiunt * venti australes, non impeditur
congregatio vaporum ut generetur ros. Sed in

367
Ponto etiam aliquando propter boream extin-

guitur calor vaporum, et impeditur eorum eleva-
tio: sed aliquando, propter multitudinem frigoris,

multum. de: cali poer intra * terram, et
fit multa exhalatio

aporum; ita quod ad mo-
dicum tempus resistit frigiditati aeris, donec con-

.gregetur tantum. quod sufficiat ad. generationem

roris *.

ΩΣ

j d ὑῶν ἢ mon sed in aliis locis videtur fieri frequen-
ἂν . —- Post unam lin. pro congregatum interius ex frigore cir-
gatum ex frigore interius Pa.
ais ye editionibus en et prioribus sequuntur duo primi numeri
ati I
ὅδε * 52

) IB fe es]!

E MELLE

z5 Jisdi ^ Suproney

veli B vM mr et
Bm uos

iani Mio

Μά iopo in 1 ! "i
EU"

9st; τ ΤΕ ΨῚ "

ἊΝ dad. γεν: I

πο τ οι ς,
quaes nm cms eo

1 Art - itid j

7 bewit ἐσεῖς

E Ratis «niue
TI wu r3)

anui :
THEOpile:s
alidiesc:

Wasbin5 "mnes ferro
19159 3) € d
id fred -
eme quos Ὁ
τ n
^65 end 0
40 Trium (
auem eum $5209 ΙΗ

Ni

) D ωτι

sequentis lecionis; TER ad hanc péctiseciél: Sed ex verbis Righiiam
Philosophus etc., loco-formulae Deinde cum: dicit, patet. hic eam divi-
sionem . commentationis . adhibendam esse, cui editores nomen Lectioni
imposuerunt. Cf. lect. seq. not. s. AE ;

* infra 4.

368 METEOROLOGICORUM LIB. I

LECTIO DECIMAQUINTA

DE LOCO GENERATIONIS GRANDINIS, ET DE NIVE - DE IPSA GRANDINIS GENERATIONE

Αὐτὸ δὲ τὸ ὕδωρ οὐ πήγνυται, καθάπερ ἐν τῷ περὶ τὰ
γέφη τόπῳ᾽ ἐκεῖθεν vào τρία φοιτᾷ σώματα συνιστά-
μενα διὰ τὴν ψύξιν, ὕδωρ καὶ χιὼν καὶ χάλαζα. Τού-
τῶν δὲ τὰ μὲν δύο ἀνάλογον xci διὰ τὰς αὐτὰς
αἰτίας γίνεται τοῖς κάτω; διαφέροντα τῷ μᾶλλον
καὶ ἧττον καὶ πλήθεν καὶ ὀλιγότητι" χιὼν γὰρ καὶ
πάχνη ταὐτὸν, καὶ ὑετὸς καὶ δρόσος, ἀλλὰ τὸ μὲν
πολὺ; τὸ δ᾽ ὀλίγον: ὁ μὲν γὰρ ὑετὸς ἐκ πολλῆς
ἀτμίδος γίνεται ψυχομένης᾽ τούτου δ᾽ αἴτιον ὅ τε
τόπος πολὺς καὶ ὁ χρόνος ὦν, ἐν ᾧ συλλέγεται καὶ
ἐξ οὐ. Τὸ δ᾽ ὀλίγον ἡ δρόσος- ἐφήμερος γὰρ ἡ σύ-
στασις καὶ ὁ τόπος μικρός" δηλοῖ δ᾽ ἥ τε γένεσις
οὖσα ταχεῖα καὶ βραχὺ τὸ πλῆθος. Ὁμοίως δὲ καὶ
πάχνη καὶ χιών" ὅταν γὰρ παγῇ τὸ νέφος, χιών
ἐστιν; ὅταν δ᾽ ἡ ἀτμὶς, πάχνη" διὸ ἢ ὥρας, ἢ χώ-
ρᾶς ἐστὶ σημεῖον ψυχρᾶς": οὐ γὰρ ἂν ἐπήγνυτο ἔτι
πολλῆς ἐνούσης θερμότητος, εἰ μὴ ἐπεχράτει τὸ ψῦ-
yos: ἐν γὰρ τῷ νέφει ἔτι ἔνεστι πολὺ τὸ θερμὸν τὸ
ὑπόλοιπον τοῦ ἐξατμίσαντος ἐκ τῆς γῆς τὸ ὑγρὸν
πυρός. Χάλαζα δ᾽ ἐκεῖ μὲν γίνεται, ἐν δὲ τῷ πλη-
σίον τῆς γῆς ἀτμίζοντι τοῦτ᾽ ἐλλείπει" καθάπερ γὰρ
εἴπομεν, ὡς μὲν ἐχεῖ χιὼν, ἐνταῦθα γίνεται πάχνη;
ὡς δ᾽ ἐκεῖ ὑετὸς, ἐνταῦθα δρόσος" ὡς δ᾽ ἐχεῖ yd-
Aaa, ἐνταῦθα οὐκ ἀνταποδίδωσι τὸ ὅμοιον, Τὸ δ᾽
αἴτιον εἰποῦσι περὶ χαλάζης ἔσται δῆλον.

Δεῖ δὲ λαβεῖν ἅμα καὶ τὸ συμβαίνοντα περὶ τὴν γένε-
σιν αὐτῆς, τά τε μὴ πλανῶντα καὶ τὰ δοχοῦντ᾽
εἶναι παράλογα" ἔστι μὲν γὰρ ἡ χάλαζα χρύσταλ-
Aog, πήγνυται δὲ τὸ ὕδωρ τοῦ χειμῶνος" αἱ δὲ χά-
λαζαι γίνονται ἔαρος μὲν χαὶ μετοπώρου μάλιστα,
εἶτα καὶ τῆς ὀπώρας, χειμῶνος δ᾽ ὀλιγάκις, καὶ ὅταν
ἧττον ἡ ψῦχος. Καὶ ὅλως δὲ γίνονται χάλαζαι μὲν
ἐν τοῖς εὐδιεινοτέροις τόποις, αἱ δὲ χιόνες ἐν τοῖς
ψυχροτέροις.

ἤλτοπον δὲ καὶ τὸ πήγνυσθαι ὕδωρ ἐν τῷ ἄνω τόπῳ"
οὔτε γὰρ παγῆναι δυνατὸν πρὶν γενέσθαι ὕδωρ, οὔτε
τὸ ὕδωρ οὐθένα χρόνον οἷόν τε μένειν μετέωρον ὄν.

᾿Αλλοὸ μὴν οὐδ᾽ ὥσπερ αἱ ψακάδες ἄνω μὲν ὀχοῦνται διὰ
μικρότητα, ἐνδιατρίψασαι δ᾽ ἐπὶ τοῦ ἀέρος, ὥσπερ
καὶ ἐπὶ τοῦ ὕδατος γῆ καὶ χρυσὸς διὸ μικρομέρειαν
πολλάκις ἐπιπλέουσιν, οὕτως ἐπὶ τοῦ ἀέρος τὸ ὕδωρ,
συνελθόντων δὲ πολλῶν μικρῶν μεγάλαι καταφέρον-
ται ψακάδες,

τοῦτο γὰρ οὐκ ἐνδέχεται γενέσθαι ἐπὶ τῆς χαλάζης"
οὐ γὰρ συμφύεται τὸ πεπηγότα ὥσπερ τὸ ὑγρά.
Δῆλον οὖν ὅτι ἄνω τοσοῦτον ὕδωρ ἔμεινεν" οὐ γὰρ
ἂν ἐπάγη τοσοῦτον.

Τοῖς μὲν οὖν δοχεῖ τοῦ πάθους αἴτιον εἶναι, τούτου καὶ
τῆς γενέσεως; ὅταν ἀπωσθῇ τὸ νέφος εἰς τὸν ἄνω
τόπον μᾶλλον ὄντα ψυχρὸν διὸ τὸ λήγειν ἐχεῖ τὰς
ἀπὸ τῆς γῆς τῶν ἀχτίνων ἀναχλάσεις, ἐλθὸν δ᾽ ἐχεῖ
πήγνυσθαι τὸ ὕδωρ" διὸ καὶ θέρους μᾶλλον καὶ ἐν
ταῖς ἀλεειναῖς χώραις γίνεσθαι τὰς χαλαζας; ὅτι
ἐπὶ πλεῖον τὸ θερμὸν ἀνωθεῖ ἀπὸ τῆς γῆς τὰς νε-
φέλας.

Συμβαίνει δ᾽ ἐν τοῖς σφόδρα ὑψηλοῖς ἥκιστα γίνεσθαι
χάλαζαν" καίτοι ἔδει, ὥσπερ καὶ τὴν χιόνα ὁρῶμεν
ἐπὶ τοῖς ὑψηλοῖς μάλιστα γινομένην.

Ἔτι δὲ πολλάκις ὦπται νέφη φερόμενα σὺν ψόφῳ πολλῷ
παρ᾿ αὐτὴν τὴν γῆν; ὥστε φοβερὸν εἶναι τοῖς dxoU-
ouct καὶ ὁρῶσιν, ὡς ἐσομένου τινὸς μείζονος. Ὁτὲ
δὲ xai ἄνευ ψόφου τοιούτων ὀφθέντων νεφῶν χάλαζα
γίνεται πολλὴ xal τὸ μέγεθος ἄπιστος, xal τοῖς

΄

* [psa autem aqua non coagulatur hic, quemadmodum in * Cap. xi.

circa nubes loco. Inde enim tria veniunt corpora con-
stantia propter infrigidationem, aqua et nix et grando.
Horum autem duo quidem proportionaliter et pro-
pter easdem causas fiunt his quae inferius, differentia
secundum magis et minus, et multitudine et paucitate.
Nix enim et pruina idem, et pluvia et ros: sed hoc
quidem multum, hoc autem paucum. Pluvia quidem
enim ex multo vapore fit infrigidato: huius autem
causa et locus multus, et tempus existens in quo col-
.ligitur, et ex quo. Paucum autem ros: ephemeros enim
consistentia, et locus parvus: manifestat autem generatio
existens velox et parva multitudo. Similiter autem et
pruina et nix: cum enim congeletur nubes, nix est;
cum autem vapor, pruina. Propter quod aut temporis
aut regionis signum est frigidae: non enim utique coa-
gularetur, adhuc multa inexistente caliditate , si non
supervinceret frigus; in nube enim adhuc inest mul-
tum calidum residuum ignis qui evaporare fecit ex
terra humidum, Grando autem ibi quidem fit: in pro-
pinquo autem terrae vaporante hoc deficit. Quemad-
modum enim diximus , ut quidem ibi nix, hic fit pruina;
ut autem ibi pluvia, hic ros; ut autem ibi grando, hic
non correspondet simile. Causa autem, cum dixerimus
de grandine, erit manifesta. «

* Oportet autem accipere simul et accidentia circa gene-
rationem ipsius, quaeque non seducentia, et putata esse
rationabilia. Est quidem enim grando crystallus: coagu-
latur autem in hieme aqua: grandines autem fiunt vere
et autumno maxime, deinde autem et tempore fru-
ctuum, hieme autem rarius, et quando minus fuerit
frigus. Universaliter autem fiunt grandines quidem in
temperatioribus locis, nives autem in frigidioribus locis.

Inconveniens autem et coagulari aquam in eo qui sursum
loco: neque enim congelatam esse possibile antequam
aqua sit facta; neque aquam ullo tempore possibile
manere elevatam existentem,

At vero neque quemadmodum psecades sursum quidem
insident propter parvitatem, immorantes autem in aere:
sicut et in aqua terra et aurum , propter parvitatem par-
tium, saepe supernatant, sic in aere aqua: convenien-
tibus autem multis parvis, magnae deorsum feruntur
psecades.

Hoc enim non contingit fieri in grandine: non enim co-
pulantur congelata quemadmodum humida. Palam igitur
quod sursum tanta aqua maneret: non enim utique
congelata esset tanta.

His quidem igitur videtur passionis causa huius et genera-
tionis, cum propulsa fuerit nubes in superiorem locum
magis existentem frigidum, propterea quod desinunt
ibi refractiones radiorum a terra, et veniens ibi aqua
coagulatur. Propter quod aestate magis et in calidis
regionibus fieri grandines, quoniam amplius calidum
sursum pellit a terra nubes.

Accidit autem in valde altis minime fieri grandinem, quam-
vis oportebat; quemadmodum et nivem videmus in altis
maxime factam.

Adhuc autem saepe visae sunt nubes delatae cum sono
multo secus ipsam terram, ut terribile esset audientibus
et videntibus, tanquam futuro aliquo maiori. Aliquando
autem et sine sono talibus visis nubibus, grando fit
multa, et magnitudine incredibilis et figuris non rotun-

D E

é Περὶ μὲν οὖν ὑετοῦ xal δρόσου καὶ νιφετοῦ χαὶ πάχνης

CAP. XII, LECT. XV 369

σχήμασιν οὐ στρογγύλη, διὰ τὸ μὴ πολὺν χρόνον
γίνεσθαι τὴν φορὰν αὐτῆς, ὡς πλησίον τῆς πήξεως
γενόμένης τῆς γῆς; ἀλλ᾽ οὐχ ὥσπερ ἐχεῖνοί φασιν.
᾿Αλλὰ μὴν ἀναγχαῖον ὑπὸ τοῦ μαλιστ᾽ αἰτίου τῆς πή-
ἕξεως μεγάλας γίνεσθαι χαλαζας" χρύσταλλος γὰρ ἡ
χάλαζα, καὶ τοῦτο παντὶ δῆλον: μεγάλαι δ᾽ ἐισὶν
αἱ τοῖς σχήμασι μὴ στρογγύλαι. Τοῦτο δὲ σημεῖον
τοῦ παγῆναι πλησίον τῆς γῆς αἱ γὰρ φερόμεναι
πόρρωθεν διὸ τὸ φέρεσθαι μακρὰν περιθραυόμεναι
ἔνονται τό τε σχῆμα περιφερεῖς καὶ τὸ μέγεθος
ἐλάττους. Ὅτι μὲν οὖν οὐ τῷ ἀπωθεῖσθαι εἰς τὸν
ἄνω τόπον τὸν ψυχρὸν ἡ πῆξις συμβαίνει, δῆλον -
ἀλλ᾽ ἐπειδὴ ὁρῶμεν ὅτι γίνεται ἀντιπερίστασις τῷ θερ-
μῷ καὶ τῷ ψυχρῷ ἀλλήλοις (διὸ ἔν τε ταῖς ἀλέαις
ψυχρὰ τὰ κάτω τῆς γῆς καὶ ἀλεειν οὶ ἐν τοῖς πάγοις)
τοῦτο δεῖ νομίζειν καὶ ἐν τῷ ἄνω γίνεσθαι τόπῳ,
ὥστ᾽ ἐν ταῖς ἀλεεινοτέραις ὥραις ἀντιπεριιστάμιενον
εἴσω τὸ ψυχρὸν διὸ τὴν κύκλῳ θερμότητα ὁτὲ μὲν
τ παχὺ ὕδωρ ἐκ τοῦ νέφους ποιεῖ, ὁτὲ δὲ χάλαζαν
διὸ καὶ αἱ ψακάδες πολὺ μείζους ἐν ταῖς ἀλεειναῖς
τ γίνονται ἡμέραις ἢ ἐν τῷ χειμῶνι, καὶ ὕδατα λαβρό-
Ὗς περα" λαβρότερα μὲν γὰρ γίνεται ὅταν ἀθρώτερα,
᾿ς ἀθρώτερα δὲ διὰ τὸ τάχος τῆς πυκνώσεως. Τοῦτο
᾿ δὲ γίνεται αὐτὸ τοὐναντίον ἢ ὡς ᾿Αναξαγόρας λέγει"
(6 μὲν γὰρ ὅταν εἰς τὸν Joys» ἀέρα ἐπανέλθῃ, φησὶ
ποῦτο πάσχειν, ἡμεῖς δ᾽ ὅταν εἰς τὸν θερμὸν κα-
(«600 , καὶ μάλιστα ὅταν μάλιστα. Ὅταν δ᾽ ἔτι

τ μᾶλλον ἀντιπεριστῇ ἐντὸς τό ψυχρὸν ὑπὸ τοῦ ἔξω

ξρμοῦ, ὕδωρ ποιῆσαν ἔπηξε xal γίνεται χάλαζα.

Συμβαίνει δὲ τοῦτο, ὅταν θᾶττον. ἢ ἡ πῆξις ἢ ἡ τοῦ

.. ὕδατος φοροὸ ἡ κάτω" εἰ γὰρ φέρεται μὲν ἐν τοσῷδε

τ χρόνῳ, ἡ δὲ ψυχρότης σφοδρὰ οὖσα; ἐν ἐλάττονι

n? dire, οὐθὲν χωλύει μετέωρον ὃν παγῆναι, ἐὰν ἡ

᾿ς πῆξις ἐν ἐλάττονι γίνηται χρόνῳ τῆς κάτω φορᾶς.

— Καὶ ὅσῳ δ᾽ ἂν ἐγγύτερον καὶ ἀθροωτέρα γένηται ἡ

᾿ πῆξις, τά θ᾽ ὕδατα λαβρότερα γίνεται καὶ αἱ ψα-

᾿ χάδες καὶ αἱ χάλαζαι μείζους διὰ τὸ βραχὺν φέρε-
σθαι τόπον. Καὶ οὐ πυχναὶ αἱ ψακάδες αἱ μεγάλαι
πίπτουσι διὸ τὴν αὐτὴν αἰτίαν.

"Hecov δὲ τοῦ θέρους γίνεται ἢ ἔαρος καὶ μετοπώρου,

- μᾶλλον μέντοι ἢ χειμῶνος, ὅτι ξηρότερος ὁ ἀὴρ τοῦ

. θέρους: ἐν δὲ τῷ ἔαρι ἔτι ὑγρὸς, ἐν δὲ τῷ μετο-

πώρῳ ἤδη ὑγραίνεται, Γίνονται δέ ποτε, καθάπερ
εἴρηται, καὶ τῆς ὀπώρας χάλαζαι διὰ τὴν αὐτὴν
αἰτίαν.

Συμβάλλεται δ᾽ ἔτι πρὸς τὴν ταχυτῆτα τῆς πήξεως
xml τὸ προτεθερμάνθαι τὸ ὕδωρ: θᾶττον γὰρ ψύχε-
ται" διὸ πολλοὶ ὅταν τὸ ὕδωρ ψῦξαι ταχὺ βουλη-
θῶσιν; εἰς τὸν ἥλιον τιθέασι πρῶτον, xai οἱ περὶ

. σὸν Πόντον ὅταν ἐπὶ τοῦ κρυστάλλου σκηνοποιῶνται

“πρὸς τὰς τῶν ἰχθύων θήρας [eroe γὰρ διακό-

Ἢ πτοντες τὸν χρύσταλλον), ὕδωρ θερμὸν περιχέουσι
τοῖς καλάμοις Oud τὸ θᾶττον πήγνυσθαι" χρῶνται
γὰρ τῷ χρυστάλλῳ ὥσπερ τῷ μολίβδῳ, lv' ἠρεμῶσιν
οἱ κάλαμοι. Θερμὸν δὲ γίνεται ταχὺ τὸ συνιστάμε-
γον ὕδωρ ἔν τε ταῖς χώραις xal ταῖς ὥραις ταῖς
ἀλεειναῖς. Γίνεται δὲ καὶ περὶ τὴν ᾿Αραβίαν καὶ τὴν
Αἰθιοπίαν τοῦ θέρους τὰ ὕδατα, καὶ οὐ τοῦ χειμῶ-

| γος; χαὶ ταῦτα ῥαγδαῖα, καὶ τῆς αὐτῆς ἡμέρας

e πολλᾶχις, διοὶ τὴν αὐτὴν αἰτίαν" ταχὺ γὰρ ψύχεται
τῇ ἀντιπεριστάσει, ἣ γίνεται διὰ τὸ ἀλεεινὴν εἶναι
τὴν χώραν ἰσχυρῶς.
xal χαλοΐζης, διὰ τίν᾽ αἰτίαν γίνεται, καὶ τίς ἡ

φύσις αὐτῶν ἐστιν, εἰρήσθω τοσαῦτα.

ΘΎΝΟΡΒΙΒ. --- 1. Argumentum et divisio textus. — De loco
generationis grandinis. Aqua non coagulatur ad generationem
grandinis in aere vicino terrae, in quo congelatur vapor, sed in
loco nubium; ex quo descendunt tria corpora inspissata propter
frigus, scilicet pluvia, nix et grando. Duobus autem primis quae-
dam proportionalia et secundum easdem causas generata, fiunt
in loco inferiori vicino terrae: nix enim et pruina, pluvia et ros
proportionaliter sunt idem. Sed grandini non correspondet ali-
quid proportionale inferius generatum. — 2. Duo quae difficulta-

Opp. D. Tnuowar T. III.

da, propterea quod non multo tempore fit latio ipsius;
tanquam prope terram facta coagulatione , sed non
sicut illi aiunt.

At vero necessarium ab ea quae maxime causa coagula-
tionis, maximas fieri grandines: crystallus enim grando,
et hoc omnibus manifestum. Magnae autem sunt quae
figuris non rotundae: hoc autem signum est quod sit
congelata prope terram; latae enim de longe, propter
ferri de longe, circumattritae fiunt, figuraeque rotundae
et magnitudinis minoris. Quod quidem igitur non ex
propelli in superiorem locum frigidum, coagulatio ac-
cidit, palam.

Sed quoniam videmus quod fit antiperistasis calido et fri-
gido invicem (propter quod in aestibus frigida inferiora
terrae, et calida in gelu), hoc oportet putare et in eo
qui sursum fieri loco. Quare in calidioribus tempori-
bus, antiperistasim passum intra frigidum, propter eam
quae in circuitu caliditatem, aliquando quidem cito
aquam ex nube facit. Propter quod et guttae multo
maiores in calidis fiunt diebus quam in hieme, et aquae
labroterae: labroterae quidem enim dicuntur, cum su-
bito simul totae; magis subito autem propter celeri-
tatem coagulationis. Hoc autem fit ipsum contrarium
quam ut Anaxagoras dicit. Hic quidem enim, cum in
frigidum aerem ascenderit, ait hoc pati: nos autem cum
in calidum descenderit, et maxime cum maxime. Cum
autem adhuc magis antiperistasim patiatur intus frigidum
ab exteriori calido, aquam autem faciens, coagulavit, et
fit grando.

Accidit autem hoc, cum citius fuerit coagulatio quam
aquae latio deorsum. Si enim fertur quidem in tanto
tempore, frigiditas autem vehemens existens in minori
coagulavit, nihil prohibet elevatam congelari, si in mi-
nori fiat tempore coagulatio quam quae deorsum latio.
Et quanto utique propinquius et magis subito fiat coa-
gulatio, et aquae labroterae fiunt, et guttae et gran-
dines maiores, propterea quod brevi ferantur loco. Et
non crebrae guttae quae magnae cadunt, propter ean-
dem causam.

Minus autem aestate fit quam vere et autumno, magis
autem quam hieme, quia siccior aer aestate, in vere
autem adhuc humidus, in autumno autem iam hume-
ctatur. Fiunt autem, quemadmodum iam dictum est,
et in maturatione fructuum grandines, propter eandem
causam.

Confert autem adhuc ad celeritatem coagulationis et prae-
calefactam esse aquam: citius enim infrigidatur. Propter
quod multi, cum calidam infrigidare cito voluerint, ad
solem ponunt primo. Et qui circa Pontum, cum in
glacie habitacula fecerint ad piscium venationem (ve-
nantur enim descindentes glaciem), aquam calidam cala-
mis circumfundunt, propterea quod citius coagulatur:
utuntur enim glacie quasi plumbo, ut quiescant calami.
Calida autem fit cito constans aqua in regionibus et
in temporibus calidis. Fiunt autem et circa Arabiam et
Aethiopiam aestate aquae, non in hieme, et hae vehe-
mentes et eadem die saepe, propter eandem causam:
cito enim infrigidantur antiperistasi, quae fit propter
calidam esse regionem valde.

De pluvia quidem igitur et rore et nive et pruina et gran-
dine, propter quam causam fiunt, et quae natura ipso-
rum est, dicta sint tanta.

tem ingerunt circa generationem grandinis. à) Cum grando sit
aqua vehementer congelata, maxime deberet fieri in locis et tem-
poribus frigidioribus: contrarium tamen accidit; fit enim maxime
in vere et autumno, et in locis temperatis. — 3. δ). Non est dare
tempus in quo aqua congeletur ad generationem grandinis: neque
enim antequam sit facta, ut patet; neque etiam postquam est
facta, quia statim cadit. - 4. Apparens solutio huius difficultatis.
Aqua divisa in minimas partes non statim cadit, sed immoratur
in aere quasi insidens ei: et sic non est inconveniens quod aqua

47

* Cf. lect. praec.
n. 8.

* in generatione
AB.
** Num. seq.

* Num. 6.

* sed om. AB.

* quia cum ΑΒ.

370

superius congeletur. — 5. Excluditur haec solutio. Particulae aquae
congelatae, utpote duriores, nequeunt uniri ad faciendum aliquid
magnum, sicut est grando: unde oporteret quod tanta àqua ma-
neret sursum in aere, quanta est magnitudo grandinis; quod
videtur impossibile. — 6. Subdivisio textus. — Causa generationis
grandinis secundum opinionem aliorum. Cum nubes ex magno
calore fuerit impulsa longe a terra in superiorem lócum valde
frigidum, aqua ibi expressa ex nube congelatur propter frigi-
ditatem loci, et fit grando. - Ita etiam explicant quare in aestate
et in regionibus calidis grandines fiunt. — 7. Impugnatur tribus
rationibus. a) Videmus, contra praedictam opinionem, in mon-
tibus altis non fieri grandines. — 8. b) Saepe visae sunt nubes
prope terram ferri, et simul facta est multa grando, incredibilis
magnitudinis et figurae non rotundae: hoc autem est signum
quod congelatio grandinis facta est prope terram. — 9. c) Cum
grando non rotunda sit maioris quantitatis, haec supponit for-
tiorem causam coagulationis. Sed quod grando sit non rotunda,
est signum quod prope terram sit congelata: secus enim cir-
cumquaque esset attrita, propter motum a longinquo, et esset
etiam magnitudine minor. Ergo coagulatio grandinis non fit in
loco frigido multum remoto a terra. — τὸ. Assignatur causa
generationis grandinis: et simul excluduntur difficultates pro-

ostquam Philosophus determinavit de
P generatione pluviae, roris et pruinae,
hic incipit determinare de generatione
grandinis *. Et circa hoc tria facit:
primo ostendit locum generationis grandinis; se-
cundo enumerat quaedam accidentia circa gran-
dinem, quae faciunt difficultatem circa generatio-
nem * ipsius, ibi: Oporlet autem accipere ** etc.;
tertio assignat causam generationis eius, ibi: His
quidem igitur * etc.

Dicit ergo primo quod, licet vapor congeletur in
hoc inferiori aere * vicino terrae, tamen aqua non
coagulatur hic ad generationem grandinis, sicut
coagulatur in loco nubium. Ex illo enim loco ve-
niunt tria corpora inspissata propter infrigidatio-
nem, scilicet aqua pluviae et nix et grando. Sed
duobus horum ^ corporum quaedam proportio-
nalia fiunt in loco inferiori vicino terrae, quae ex
eisdem causis generantur, sed differunt a pluvia
et nive secundum magis et minus, prout scilicet
citius vel tardius fit generatio, et secundum multi-
tudinem et paucitatem. Nix enim et pruina pro-
portionaliter sunt idem, et similiter pluvia et ros:
sed * differunt secundum multum et paucum. Quia
pluvia fit ex multo vapore infrigidato: huius au-
tem multitudinis causa est et locus magnus et
spatiosus, et multum tempus in quo vapor adu-
natur et colligitur, et multus etiam locus ? ex quo
colligitur; quia enim in alto generantur pluviae,
ex multis partibus illuc concurrunt vapores. Ros
autem habet paucum de vapore, quia tempus in
quo colligitur est paucum (consistentia enim illius
vaporis est ephemeros, idest unius diei), et locus

in quo congregatur parvus est, quia congregatur

in propinquo terrae: et hoc manifestum fit per
hoc quod generatio roris est velox, et multitudo
eius est parva. Et sicut se habet de rore et pluvia,
ita se habet de nive et pruina: quando enim *

METEOROLOGICORUM LIB. I

positae nn. 2 et 3. Calidum et frigidum sua contrarietate se in-
vicem circumstant et aggregant, et exinde fortius operantur. Hoc
autem, quod est manifestum in terra, putandum est fieri etiam
in superiori loco. Non ergo, sicut Anaxagoras dixit (cf. n. 6);
dum vapor ascendit in aerem valde frigidum; sed e converso
quando in aerem calidum descendit, tunc ex calido circumstante
et congregante frigidum, et fiunt magnae guttae pluviarum et
violentae, et ulterius, ex vehementiori virtute frigoris inclusi,
congelatur aqua et fit grando. Et sic patet solutio primae diffi-
cultatis. — 11. Solvitur secunda difficultas, scilicet quod non est
dare tempus in quo aqua congeletur in grandinem. Generatio
grandinis accidit, quando congelatio aquae, propter virtutem fri-
goris vehementis, fit in minori tempore quam motus aquae plu-
viae deorsum. Ostenditur quod hoc sit possibile. — 12. De tem-
pore generationis grandinis. Minus cadit in aestate quam in
vere et in autumno, quia in aestate non est tanta copia vaporis
humidi, licet sit maior calor. Ex opposita autem causa, magis in
aestate cadit quam in hieme. — 13. Aliud conferens ad celerita-
tem generationis grandinis. Aqua quae congelatur in grandinem,
prius fuit calefacta ex caliditate temporis et ex calore etiam va-
porum: aquam autem praecalefactam citius infrigidari, constat
ratione et experientia.

tota nubes congelatur, fit nix; quando vero aliquis
parvus vapor circa terram congelatur, tunc fit
pruina. Et ideo utrumque eorum est signum tem-
poris aut regionis frigidae: quia cum in * vapore
et nube adhuc sit aliquid de caliditate, non con-
gelaretur nisi esset magnum frigus supervincens
caliditatem ipsam ?; quia in nube adhuc multum
residuum est de calore qui fecit evaporare hu-
midum aqueum a terra, in vapore autem adhuc
magis. Sic ergo, sicut pluvia et nix fiunt superius,
ita ros et pruina inferius. Sed tamen, licet grando *
fiat superius, non convenit ei proportionale infe-
rius: et huius causa erit manifesta, cum exposita
fuerit causa generationis grandinis.

2. Deinde cum dicit: Oportet autem accipere etc.,
proponit quaedam accidentia quae accidunt circa
grandinem, et faciunt difficultatem circa genera-
tionem ipsius. Et proponit duas difficultates circa
generationem BTEmnis *: secundam ponit ibi:
Inconveniens autem * etc.

Dicit ergo primo. quod oportet accipere ea

quae accidunt circa generationem grandinis, quae
putantur esse rationabilia, et non sunt falsa. Et
primo proponit quod grando est sicut crystallus
quidam, idest aqua vehementer congelata: et pro-
ponit iterum quod aqua maxime congelatur in
hieme: ex quibus videtur sequi quod grando
maxime fiat * in hieme. Sed contrarium videtur
accidere: quia grandines maxime fiunt in vere et
in autumno; et post hoc *, tempore fructuum ,
idest in aestate et circa principium autumni; mi-
nus autem in hieme, et tunc quando fuerit minus *
frigus hiemis. Et universaliter grandines fiunt in
locis magis temperatis: nives autem in frigidio-
ribus * locis et temporibus. Unde et grandines, in
quibus apparet maior congelatio, magis deberent
fieri locis et temporibus frigidis.

3. Deinde cum dicit: Znconveniéns autem etc. ,

«) in hoc inferiori aere. — in hoc aere Pa, — Eaedem pro sicut
coagulatur, sicut coagulantur.

B) duobus horum. — duo horum AB. — lidem post unam lin, pro
generantur, generant,

Y) in quo vapor adunatur et colligitur, et multus etiam locus. —
in quo adunatur colligitur, et (etiam B) multus locus AB. — lidem post
unam lineam, pro multis partibus habent diversis partibus; et pro
Ros autem, Sed ros.

ὃ) supervincens caliditatem ipsam. — superveniens caliditatem prae-
dictam AB. — Pa om. adhuc; et pro qui fecit legunt qui facit.

€) Sed tamen, licet grando. — Sed grando AB, sine structura. -
lidem in fin. num. om. grandinis. — Initio num. sequentis editiones om.
Deinde cum dicit, et cum verbis proponit quaedam incipiunt lectio-
nem xv; cf. lect. praec. ποῖ, ult.

t) et post hoc. — et primo hoc AB (p? pro p9), et primo in Pa;
cf, textum, — Post unam lin, B om. et tunc.

* in om. AB.

* et add.

D
E

CAP. XII,

ponit secundam difficultatem. Et circa hoc tria
facit. Primo ponit difficultatem. Et dicit quod in-
conveniens videtur quod aqua congeletur supe-
rius: quia non potest" congelari antequam sit
facta; neque postquam est facta, remanere ele-

vata, quoniam statim cadit. Unde non videtur.

quod possit dari tempus in quo congeletur ad
generationem grandinis.

“4. Secundo ibi: Αἱ vero neque quemadmo-
dum etc., ponit quandam apparentem solutionem
huius difficultatis. Posset enim aliquis dicere quod
aqua, divisa in partes minimas, remanet in aere
quasi ei commixta; et non cadit statim, sed im-
moratur in aere. Et * per hunc modum accidit
quando cadunt psecades, de quibus supra * dictum
est. Et simile est etiam de terra * respectu aquae,
quae ita se habet ad terram sicut aer ad aquam:
frequenter enim aurum vel terra supernatat aquae
propter parvitatem partium ^; sed si congregaren-
tur illae partes terrae vel auri, caderent sub aqua.
Unde, congregatis parvis partibus aquae quae re-
sident in aere, fiunt magnae guttae, et sic deorsum
feruntur psecades. Et ita posset aliquis dicere non
esse inconveniens quod aqua * insidens aeri con-
gelaretur ad generationem grandinis.
εἰ 5. Tertio ibi: Zoc enim non contingit etc. ,

excludit dictam solutionem: dicens quod non con-

tingit fieri in grandine, sicut contingit in pseca-
dibus *. Quia partes aquae congelatae, si essent
parvae, non possent uniri ut facerent aliquod ma-

. gnum, sicut est grando, sicut continuantur partes
aquae humidae existentis: quia duriora, ut sunt

congelata, non ita adunantur sicut hümidiora ?. i
Unde oporteret quod tanta aqua quanta est ma-
gnitudo grandinis, sursum maneret in aere non
&adens: quod patet *, quia non esset tanta post
congelationem, si non fuisset tanta ante congela-
tionem; ex multis enim parvis non possunt fieri
multa magna continua. Sed quod ^ tanta aqua
sursum maneat non cadens, videtur impossibile.
“τ 6. Deinde cum dicit: ZZis quidem igitur etc.,
assignat causam generationis grandinis. Et primo
ponit opinionem aliorum ; secundo opinionem
propriam, ibi: Sed quoniam videmus * etc.

"Circa primum duo facit. Primo proponit opi-
nionem aliorum *. Et dicit quod quibusdam vi-
detur quod, cum nubes ex magno calore fuerit
impulsa in locum superiorem, qui est valde fri-
gidus ex eo quod * ibi desinunt radii refracti a
terra, aqua veniens ibi coagulatur, propter frigi-

ditatem loci. Et ideo in aestate et in regionibus
ER s

LECT. XV

calidis " fiunt grandines, quia magnus calor mul-
tum impellit nubes in superiorem locum sursum
longe a terra.

7. Secundo ibi: Accidit autem etc., impugnat
praedictam positionem tribus rationibus. Quarum
prima est, quod videmus in altis montibus non
fieri grandines: quod tamen oportebat *, si per
elevationem vaporis in locum, multum altum gene-
rarentur grandines; sicut etiam videmus in mon-
tibus altis fieri nives, quae generantur in alto.

8. Secundam rationem ponit ibi: Adhuc autem
saepe etc. Et dicit quod saepe visae sunt nubes quae
feruntur prope terram cum multo sono, ita ut
quidam audientes cadentes * terreantur, ac si. ali-
quod maius futurum portendatur. Aliquando etiam,
talibus nubibus visis prope terram sine sono, fit
multa. grando, incredibilis magnitudinis et figurae
non rotundae. Hoc autem, scilicet quod grando
non sit figurae rotundae et quod sit magnae quan-
titatis, accidit ex hoc quod congelatio grandinis
est facta prope terram *, et ideo parvo tempore
fit motus ipsius: quia si multo tempore fieret,
deminuta fuisset quantitas grandinis, et figura fuis-
set facta rotunda, motu dissolvente praecipue par-
tes angulares, fortius dividentes aerem et magis
ei resistentes. Non ergo verum est quod gene-
ratio grandinis fit * multum longe a terra.

9. Tertiam rationem ponit ibi: 4/ vero neces-
sarium etc. Et dicit quod necesse est quod ma-
gnitudo grandinis contingat ex fortitudine causae
coagulationis grandinis: quia grando est quod-
dam congelatum sicut crystallus, ut est cuilibet
manifestum. Sed magnitudo grandinis maior est
in grandinibus * quae non sunt rotundae: ex quo
potest concludi quod grandines quae non sunt
figurae rotundae, habeant fortem causam conge-
lationis. Sed hoc quod grando non sit figurae
rotundae, est signum quod sit * congelata prope
terram: quia si venirent de longe, circumquaque
essent attritae, propter motum a longinquo, et sic
essent figurae rotundae et magnitudine minores δ.
Unde concludit quod coagulatio grandinis non

371

in locum frigidum supremum, multum remotum
a terra.

10. Deinde cum dicit: Sed quoniam videmus etc.,
assignat causam generationis grandinis. In quo
primo excludit * unam difficultatem superius mo-
tam; secundo excludit aliam, ibi: Accidit autem
hoc * etc.

Dicit ergo primo quod per experimentum vide-

RM
τ ἢ) quia non potest. — quia aqua non potest AB. — lidem pro sit fa-
cta ... est facta, sit. facta aqua neque potest postquam est generata;

-ante elevata Pa addunt congelata et ; pro quoniam. statim cadit, quin

p cadat AB.

8) propter. parvitatem partium. — quod pertinet ad parvitatem A,
dmtínet parvitatem B.

Ὁ) dicere non esse inconveniens quod aqua. — dicere quod aqua Pa.
^ X) dicens ... psecadibus. — et dicit quod. non. ita contingit fü in
grandine, sicut fit in psecadibus AB.

3) quia duriora ... humidiora. — Hoc om. AB, sed a textu requiri
videtur. — lidem statim. pro oporteret, oportet.

Ug) ex multis enim ... Sed quod. — ex multis parvis non posset fieri
unum magnum continuum. Et quod. AB.
τος ν) δὲ in regionibus calidis. — et. om. Pa, sed cf. num. 2. — Se-
quenti lin. /n superiorem locum om. AB.

E) cadentes. — cantantes A, cantentes B, an corrupte pro et viden-

tes, quod quadraret cum textu? — Statim pro ac si aliquod maius fu-
turum portendatur, AB habent ac si aliquod maius (magis B) furtum
protendatur.

90) est facta prope terram. — facti prope terram AB. Qui pergunt:
et ideo parvo tempore fuit. motus ipsius; quia si multo tempore fuis-
set, deminuta fuisset quantitas grandinis et figura rotunda, motu
dissolvente, et praecipue partes angulares videntur (intensius B) di-
videntes aerem.

x) maior est in grandinibus. — est. in illis grandinibus AB.

p) magnitudine minores. — magnitudine minori AB. — Post unam
lin. Pa pro propellantur legunt compellantur; in fine num. ante remo-
tum AB om. multum.

c) primo excludit. — primo om. AB hic et post duas lin.; ubi etiam

pro per experimentum legunt experimento.

* oporteret an.

* sit AB.

* sit. om. AB.

accidit propter hoc quod vapores propellantur :

* Num. seq.

* etiam om. AB.

* yiolentes AB.

* inclusum AB.
* nulla ΔΒ.

* Cf. num. 2.

* Num. seq.

φ

* Num. 13.
* Cf. num. 3.

* congelatur AB.

372 METEOROLOGICORUM LIB. I

mus quod calidum et frigidum sua contrarietate
circumstant se invicem et aggregant. Et hoc ma-
nifestum est in terra. Nam in aestu interiora ter-
rae * sunt frigida, propter hoc quod caliditas aeris
frigiditatem terrae circumstat; unde congregatur
interius. E converso autem tempore frigoris inte-
riora terrae sunt calida, propter hoc quod frigus
concludit interius calorem qui erat in terra. Et
inde est quod aqua fontium in aestate est frigida,
et in hieme calida. Et hoc oportet putare fieri
etiam * in superiori loco. Unde in tempore ca-
lido frigidum, contrarietate calidi circumstantis
inclusum, vehementius operatur: unde aliquando
valde cito ex nube facit aquam. Et propter hoc
multo maiores guttae fiunt in calidis diebus quam
in hieme, et aquae pluviae fiunt /abroterae ",
idest violentiores: quae quidem magnitudo et vio-
lentia accidunt ex eo quod quasi subito simul
tota descendit pluvia, quod accidit propter cele-
ritatem congelationis. Et sic contrarium accidit ei
quod dixit Anaxagoras. Dicebat enim ? hoc ac-
cidere, quando vapor ex quo generatur pluvia,
ascendit in aerem valde frigidum: sed nos e con-
verso dicimus quod hoc accidit, cum vapor de-
scendit in aerem calidum; et tanto magis, quanto
in magis calidum Χ. Sic igitur ex calido circum-
stante frigidum et congregante ipsum, fiunt ma-
gnae guttae pluviarum et violentae *. Sed cum
frigidum magis congregatur conclusüm * ab exte-
riori calido, non solum subito condensantur nubes
in aquam, sed ulterius * aqua congelatur ex ve-
hementi virtute frigidi inclusi, et sic fit grando.
Unde patet solutio primae difficultatis *: quare
scilicet aqua congelatur in grandinem magis tem-
pore aestatis quam hiemis.

11. Deinde cum dicit: Accidit autem. hoc etc.,
solvit secundam difficultatem. Et circa hoc tria
facit: primo solvit difficultatem ; secundo assignat
rationem de tempore generationis grandinis, ibi:
Minus autem aestate * etc.; tertjio ponit quod-
dam conferens ad celeritatem generationis * gran-
dinis, ibi: Confert autem * etc.

Fuit autem secunda difficultas * ex hoc quod non
videbatur posse dari tempus in quo superius aqua
congelaretur * in grandinem; quia statim dum aqua
generatur, cadit; et antequam generetur, congelari
non potest. Ad solvendam igitur hanc difficulta-
tem, dicit quod generatio grandinis accidit, quando
est velocior aquae congelatio, propter virtutem

frigoris congregati ^»; quam motus aquae pluviae
deorsum. Et quod hoc sit possibile, ostendit. Cum
enim omnis motus localis sit in tempore, mani-
festum est quod in aliquo determinato tempore
aqua pluviae fertur deorsum; contingit autem
quod in minori tempore frigiditas, propter suam
vehementiam, congelat aquam ^^, quam sit tempus
descensus eius; unde nihil prohibet si congelatio
fiat in minori tempore quam motus deorsum
aquae, si frigidum existat fortius et vehemens. Et
hinc est quod quanto propinquius nobis fit ge-
neratio aquae vel grandinis, tanto magis subito
congeletur, calido existente fortiori prope terram,
et vehementius expellente et concludente frigi-
dum. Et ideo oportet quod et aquae pluviae fiant
violentiores, et tam guttae pluviarum quam gran-
dinum sint maiores, propter hoc quod per minus
spatium feruntur, et minus ex eis * dissolvitur.
Illae autem guttae quae cadunt magnae, non sunt
crebrae, propter eandem causam: quia enim subito
et simul congelantur in magnas, non in multas
partes dividuntur, et subito etiam cadunt; sicque
materia pluviae et grandinis non tam spissim
cadit &?, 5

12. Deinde cum dicit: Minus autem aestate etc.,
assignat rationem de tempore generationis gran-
dinis *. Et dicit quod minus cadunt grandines in
aestate quam in vere et in autumno, sed magis
quam in hieme. Ideo autem minus in aestate
quam in vere et autumno , quia in aestate est
siccior aer; in vere autem est adhuc humidus 7",
propter hiemem praecedentem, et in autumno
iam incipit humectari. Et sic in aestate non est
tanta materia vaporum humidorum ad generatio-
nem grandinis, sicut in vere et in autumno, licet

sit maior calor. In hieme autem, licet abundet ..

materia, deficit tamen calor qui sit potens conclu-
dere frigidum ad generationem grandinis. Fiunt
etiam grandines tempore maturationis fructuum,
idest in fine aestatis, propter eandem causam:
quia tunc calor adhuc viget, et etiam aer —
cipit humectari 9, -.. 1

13. Deinde cum dicit: Confert aig etc. ,
quia difficultatem superius motam solverat propter
velocitatem generationis grandinis, contingentem
ex vehementia frigoris *, ponit hic quoddam **
aliud conferens ad celeritatem eandem. Et dicit
quod ** confert ad celeritatem coagulationis, quod
aqua fuit praecalefacta, adiuvante materia vapo-

τὴ) interiora terrae. -- inferiora terrae AB. — lidem pro caliditas
aeris frigiditatem terrae circumstat, calidum aeris frigidi terrae cir-
cumstat.

v) labroterae. — labroce ed. a, quod ed. 1561, quacum facit P, cor-
rigit in Jubricae. In versione edd. om. et aquae "labroterae ; loco se-
quentis Jabroterae, ed. a habet labroce, edd. P et 1561: lubricae. Ubi
inferius in versione vox eadem recurrit, lambroce habet ed. a, lubricae
iterum edd. P et 1561. — Mox pro accidunt, accidit Pa; pro subito
simul tota, tota simul Pa, toto simul tota B.

9) dixit Anaxagoras. Dicebat enim. — Anaxagoras dicebat. Vo-
lebat enim Pa.

y) et tanto ... calidum. - Hoc homoteleuton om, Pa; sed eo omisso,
non explicatur xai μάλιστα ὅταν μάλιστα.

Y) conferens ad celeritatem generationis. -- coadiuvans ad celeri-
tatem congelationis AB. — Pro Fuit autem secunda, Haec autem fuit
secunda B.

w) frigoris congregati. — frigoris aggregantis Pa; cf. superiorem
numerum. — Lin. seq. pro ostendit, dicit AB; Cum enim om. B.

ax) congelat aquam. — congregat aquam Pa. — Pro unde nihil pro-
hibet ... Et ideo oportet quod, AB legunt: unde nihil si congelatio fiat
in minori tempore quam motus deorsum quin aqua existens congelata
elevatur et quanto propinquius nobis fit generatio aquae vel grandinis
et (et om. B) propter hoc magis subito congelatur calido prope terram
existente fortiori et vehementius expellente et concludente (frigidum
add. B) oportet quod. Lectio utique corrupta, sed quae forte indicat le-
gendum esse, iuxta litteram textus, hoc vel simili modo: wnde nihil
prohibet, si congelatio “αὶ in minori tempore quam motus deoram,
quin aqua existens elevata congeletur, si frigidum etc.

88) in magnas ... cadit. — in magnas partes. dividuntur et materia
pluviae et grandinis (spatium vacuum septem litteris) spissim cadunt AB,

YD) Jdeo autem ... humidus. — Ideo autem minus in aestate quia

aestas est siccior, in vere autem est adhuc humidum Pa.

98) quia tunc calor ... humectari. — quia scilicet iam (quia iam
etiam A) ex tunc aer incipit humectari AB.

te) ΕἾ dicit quod. — et quod AB. — lidem pro adiuvante materia va-
porosa caliditatem , ad minus materia vaporosa et ideo caliditatem ;

uma .61:h

CAP. XII,

rosa caliditatem temporis: et ideo citius infrigi-
datur, quia frigus vehementius agit in ipsam, et
potest intrinsecus penetrare aquam rarefactam per
calorem. Et ideo multi, cum volunt infrigidare ca-
lidam aquam, ponunt eam ad solem primo. Et illi
etiam qui piscantur in regione Ponti, cum fecerint
habitacula tempore glaciei ad venandum pisces,
quos venantur scindentes glaciem fluviorum vel

᾿ maris, circumfundunt aquam calidam calamis qui-

bus venantur * 55, ut citius coaguletur; et sic utuntur

LECT. XV 373

glacie quasi plumbo, ut calami firmiter quiescant.
Sed et in regionibus et in temporibus calidis
aqua calida fit cito frigida, eo quod cito inspis-
- satur, propter praedictam causam. Et ideo in Ara-
bia et Aethiopia fiunt pluviae aestate et non hieme:
quia scilicet vapores cito infrigidantur " ex con-
trarietate calidi circumstantis, cum regio illa sit
valde calida.

Ultimo autem epilogat quae dicta sunt: et est
planum in littera.

omittunt eZ post in ipsam; sed his lectionibus tollitur structura
ntiae, — Pro aquam rarefactam, aqua rarefacta A, aqua cale-

τῇ "6 creumfundunt venantur. —
quibus | tur AB.
m d^ m. et dn api jos μα νόῳ Sed in temporibus et

circumfundantur aquam calamis

mele ndior

ἀπε iu& ἢ

Oppius

Sape rr!

BV. ^.

Mg
-iil9 [

o5T

in regionibus calidis (calidis om. B) aqua calida fit cito concep (contp
B, an utrumque pro constans?), idest cito inspissata. Et ideo in Arabia
et Aethiopia fiunt pluviae aestate et non hieme; et huiusmodi pluviae
sunt vehementes, et saepe fiunt eadem, propter eandem causam, quia
scilicet cito infrigidantur AB; nimirum indicant codices etiam hoc loco

lectionem quae ad litteram textus magis accedit.

7n

374

METEOROLOGICORUM LIB. I

LECTIO DECIMASEXTA 3

DE CAUSA GENERATIONIS FLUVIORUM

, Ν E
Περὶ δ᾽ ἀνέμων xal πάντων πνευμάτων; ἔτι δὲ ποταμῶν

χαὶ θαλάττης λέγωμεν, πρῶτον xal περὶ τούτων προ-
αἀπορήσαντες πρὸς ἡμιᾶς αὐτούς - ὥσπερ γὰρ καὶ περὶ
ἄλλων, οὕτω xal περὶ τούτων οὐθὲν παρειλήφαμεν
λεγόμενον τοιοῦτον ὃ μὴ χἂν ὁ τυχὼν εἴπειεν.

Εἰσὶ δέ τινες οἵ φασι“ τὸν καλούμενον ἀέρα κινούμενον

μὲν καὶ ῥέοντα ἄνεμον εἶναι, συνιστάμενον δὲ τὸν
αὐτὸν τοῦτον πάλιν νέφος xai ὕδωρ, ὡς τῆς αὐτῆς
φύσεως οὔσης ὕδατος P3723 πνεύματος; χαὶ τὸν ἄνε-
μον εἶναι κίνησιν ἀέρος" διὸ χαὶ τῶν σοφῶς βουλο-
μένων “λέγειν τινὲς ἕνα φασὶν ἄνεμον. εἶναι πάντας
τοὺς ἀνέμους, ὅτι συμπέπτωχε καὶ τὸν ἀέρα τὸν χι-
γούμενον ἕνα καὶ τὸν αὐτὸν εἶναι πάντα, δοχεῖν δὲ
διαφέρειν οὐθὲν διαφέροντα διο τοὺς τόπους, ὅθεν
ἂν τυγχάνῃ ῥέων ἑκάστοτε, παραπλησίως λέγοντες
ὥσπερ ἄν εἴ τις οἴοιτο καὶ τοὺς ποταμοὺς πάντας
ἕνα ποταμὸν εἶναι- διὸ βέλτιον οἱ πολλοὶ λέγουσιν
ἄνευ ζητήσεως τῶν μετὰ ζητήσεως οὕτω λεγόντων
εἰ μὲν γὰρ ἐκ μιᾶς ἀρχῆς ἅπαντες ῥέουσι, κἀκεῖ τὰ
πνεύματα τὸν αὐτὸν τρόπον, τάχ᾽ ἄν τι λέγοιεν οἱ
λέγοντες οὕτως εἰ δ᾽ ὁμοίως ἐνταῦθα κἀκεῖ, δῆλον
ὅτι τὸ χόμψευμα ἂν εἴη τοῦτο ψεῦδος, ἐπεὶ τοῦτό
Ys προσήκουσαν ἔχει σχέψιν, τί τ᾽ ἐστὶν ὁ ἄνεμος,
καὶ γίνεται πῶς; χαὶ τί τὸ κινοῦν, καὶ ἡ ἀρχὴ πό-
θεν αὐτῶν, καὶ πότερον ἄρ᾽ ὥσπερ ἐξ ἀγγείου δεῖ
λαβεῖν ῥέοντα τὸν ἄνεμον, καὶ μέχρι τούτου ῥεῖν
ἕως ἂν χενωθῇ τὸ ἀγγεῖον, olov ἐξ ἀσχῶν ἀφιέμενον,
ἢ καθάπερ καὶ οἱ γραφεῖς γράφουσιν, ἐξ αὐτῶν τὴν
ἀρχὴν ἀφιέντας.

Ὁμοίως δὲ χαὶ περὶ τῆς τῶν ποταμῶν γενέσεως δοχεῖ

τισιν ἔχειν: τὸ γὰρ ἀναχθὲν ὑπὸ τοῦ ἡλίου ὕδωρ
πάλιν ὑόμενον ἀθροισθὲν ὑπὸ γῆν ῥεῖν Ex. κοιλίας με-
γάλης,) ἢ πάντας ἐκ μιᾶς, ἢ ἄλλον ἄλλης, καὶ οὐ
γίνεσθαι ὕδωρ οὐθὲν, ἀλλὰ τὸ συλλεχθὲν ἐκ τοῦ χει-
μῶνος εἰς τὸς τοιαύτας ὑποδοχὰς, τοῦτο γίνεσθαι
τὸ πλῆθος τῶν ποταμῶν διὸ x«l μείζους ἀεὶ τοῦ
χειμῶνος ῥεῖν ἢ τοῦ ἔρους , xal τοὺς μὲν ἀενάους
εἶναι͵) τοὺς δ᾽ οὐχ ἀενάους: ὅσων μὲν γὰρ διὰ τὸ
μέγεθος τῆς κοιλίας πολὺ τὸ συλλεγόμενον ὕδωρ
ἐστὶν, ὥστε διαρχεῖν xal μὴ προαναλίσχεσθαι πρὶν
ἐπελθεῖν τὸ ὄμβριον ἐν τῷ χειμῶνι πάλιν, τούτους
μὲν ἀενάους εἶναι διὸ τέλους, ὅσοις δ᾽ ἐλαττους αἱ
ὑποδοχαὶ, τούτους δὲ δί ὀλιγότητα τοῦ ὕδατος
φθάνειν ξηραινομένους πρὶν ἐπελθεῖν τὸ ix τοῦ οὐ-
ρανοῦ, κενουμένου τοῦ ἀγγείου.

Καίτοι φανερὸν, εἴ τις βούλεται ποιήσας οἷον ὑποδοχὴν

πρὸ ὀμμάτων τῷ καθ᾽ ἡμέραν ὕδατι ῥέοντι συνεχῶς
γοῆσαι τὸ πλῆθος" ὑπερβάλλοι γὰρ ἂν τῷ μεγέθει
τὸν τῆς γῆς ὄγκον, ἢ οὐ πολὺ ἂν ἐλλείποι τὸ δὲε-
Παρ πᾶν τὸ ῥέον ὕδωρ εἰς τὸν ἐνιαυτόν. ᾿Αλλὰ
λον ὅτι συμβαίνει μὲν xal πολλὰ τοιαῦτα πολ-
λαχῇ τῆς γῆς;

b μὴν ἀλλ’ ἄτοπον εἴ τις μὴ νομίζοι διὰ τὴν αὐτὴν αἰ-
τίαν ὕδωρ ἐξ ἀέρος γίνεσθαι Ov ἥνπερ ὑπὲρ γῆς; καὶ
ἐν τῇ γῇ᾽ ὥστ᾽ εἴπερ κἀχεῖ διὰ ψυχρότητα συνίστα-
ταὶ ὁ ἀτμίζων ἀὴρ εἰς ὕδωρ, καὶ ὑπὸ τῆς ἐν τῇ γῇ
ψυχρότητος τὸ αὐτὸ τοῦτο δεῖ νομίζειν συμβαίνειν,
χαὶ γίνεσθαι μὴ μόνον τὸ ἀποχεχριμένον ὕδωρ ἐν
αὐτῇ, καὶ τοῦτο ῥεῖν, ἀλλὰ καὶ γίνεσθαι συνεχῶς"

ἔτι δὲ τοῦ μὴ γινομένου, ἀλλ᾽ ὑπάρχοντος ὕδατος, καθ᾽

ἡμέραν μιὴ τοιαύτην εἶναι τὴν ἀρχὴν τῶν ποταμῶν,
οἷον ὑπὸ γῆν λίμνας τινὸς ἀποχεχριμένας, καθάπερ
ἔνιοι λέγουσιν, ἀλλ᾽ ὁμοίως ὥσπερ καὶ ἐν τῷ ὑπὲ

γῆς τόπῳ μικραὶ συνιστάμιεναι jode, καὶ πάλιν
τ ε , , . d ,
αὐτῶι ἑτέραις, τέλος μετο πλήθους καταβαίνει τὸ

* De ventis autem et omnibus spiritibus, adhuc autem de * Cap. xur.

fluviis et mari dicamus, primo et de his dubitantes ad
nosipsos. Sicut enim et de aliis, sic et de his nihil ac-
cepimus dictum tale quod non et quilibet dicat utique.

Sunt autem quidam qui aiunt vocatum aerem, motum

quidem et fluentem, ventum esse; consistentem autem
eundem hunc iterum, nubem et aquam; tanquam eadem
natura existente aquae et spiritus, et vento existente
motu aeris. Propter quod et eorum qui sapienter vo-
lunt dicere, quidam unum aiunt ventum esse omnes
ventos, quia accidit et aerem motum unum et eundem
esse omnem; videri autem differre nihil differentem ,
propter loca, undecumque extiterit fluens; similiter di-
centes quemadmodum utique si quis putet omnes flu-
vios unum fluvium esse. Propter quod melius multi
dicunt sine inquisitione, quam cum inquisitione sic di-
centes. Si quidem enim ex uno principio omnes fluvii, -
et ibi spiritus eodem modo, forsitan dicerent utique
aliquid dicentes sic: si autem similiter hic et ibi, palam
quod hoc leve dictum erit utique mendacium. Quoniam
hoc quidem opportunam habet considerationem, quid
est ventus, et quomodo fit, et quid movens, et unde
principium eorum; et utrum quemadmodum ex vase

oportet accipere fluentem ventum, et usque ad hoc .

fluere donec utique evacuetur vas, velut ex utribus
emissum; aut quemadmodum pictores pingunt, ex se-
ipsis principium emittentes. |

Similiter autem de generatione fluviorum videtur quibusdam -

habere: elevata enim a sole aqua et iterum pluta, con-
gregata sub terra, fluere ex ventre magno, aut omnes .
ex uno aut alium ex alio; et non fieri aquam ullam, .
sed collectam ex hieme in talia susceptacula terrae,
hanc fieri multitudinem fluviorum: propter quod et.
maiores semper hieme currere quam aestate; et hos
quidem esse perpetuos, hos autem non perpetuos. Quo- -
rumcumque quidem enim, propter magnitudinem ventris,
multa collecta aqua est, ut sufficiat et non prius con-
sumatur antequam superveniat imber in hieme iterum,
hos quidem perpetuos esse in finem. Quibuscumque
autem minora susceptacula, hi propter paucitatem aquae
exsiccantur, antequam superveniat quae de caelo, eva-
cuato vase. τ

Quamvis manifestum, si quis velit faciens susceptaculum

prae oculis quotidianae aquae fluentis continue intelli-

gere multitudinem, excedet utique magnitudine terrae -
molem, vel non multum deficiet, suscepta omnis fluens -
aqua per annum. Sed palam quod accidunt quidem et

multa talia in multis locis terrae.

Non solum, sed et inconveniens si quis non putet propter -

eandem causam aquam ex aere fieri, propter quam qui-
dem super terram, et in terra. Quare, si quidem et ibi -
propter frigiditatem constat vaporans aer in aquam, et
ab ea quae in terra frigiditate idem oportet putare hoc
accidere; et fieri non solum segregatam aquam in ipsa, -
et hanc fluere, sed fieri continue. ,

Adhuc autem non ea quae fit, sed existente aqua quotidie,

non tale esse principium fluviorum, velut sub terra -
stagna quaedam segregata, sicut quidam dicunt: sed
similiter sicut in eo qui super terram loco, parvae
consistentes guttae, et iterum ipsae cum aliis, tandem
cum multitudine descendit pluta aqua; sic et in terra

LJ

CAP. XIII,

ὑόμενον ὕδωρ, οὕτω καὶ iv τῇ γῇ ἐκ μικρῶν συλ-
λείβεσθαι τὸ πρῶτον xai εἶναι οἷον πιδώσης εἰς ἕν
τῆς γῆς τὰς ἀρχὰς τῶν ποταμῶν. Δηλοῖ δ᾽ αὐτὸ
τὸ ἔργον oi γὰρ τὰς ὑδραγωγίας ποιοῦντες ὑπονό-
Vote xal διώρυξι συνάγουσιν, ὥσπερ ἂν ἰδιούσης τῆς
γῆς ἀπὸ τῶν ὑψηλῶν'

διὸ καὶ τὸ ῥεύματα τῶν ποταμῶν ἐκ τῶν ὀρῶν φαίνε-

ται ῥέοντα, καὶ πλεῖστοι xai μέγιστοι ποταμοὶ ῥέου-
σιν ἐκ τῶν μεγίστων ὀρῶν. Ὁμοίως δὲ καὶ αἱ κρῆναι
αἱ πλεῖσται ὄρεσι x«i τόποις ὑψηλοῖς γειτνιῶσιν"
ἐν δὲ τοῖς πεδίοις ἄνευ ποταμῶν ὀλίγαι γίνονται
πάμπαν" οἱ γὰρ ὀρεινοὶ καὶ ὑψηλοὶ τόποι; οἷον σπόγ-
γος πυχνὸς ἐπιχρεμάμενος; χατοὶ μιχρο μὲν, πολ-
λαχῇ δὲ, διαπιδῶσι xai συλλείβουσι τὸ ὕδωρ δέ-
χονταί τε γοὸρ τοῦ κατιόντος ὕδατος πολὺ πλῆθος
(τί xdg διαφέρει κοίλην καὶ ὑπτίαν, ἢ mpnv τὴν
περιφέρειαν εἶναι καὶ κυρτήν; ἀμφοτέρως γὰρ τὸν
ἴσον ὄγκον περιλήψεται σώματος) χαὶ τὴν ἀνιοῦσαν
ἀτμίδα ψύχουσι καὶ συγκρίνουσι πάλιν εἰς ὕδωρ" διὸ
καθάπερ εἴπομεν, οἱ μέγιστοι τῶν ποταμῶν ἔχ τῶν

2o μεγίστων φαίνονται ῥέοντες ὀρῶν. Δῆλον δ᾽ ἐστὶ

τοῦτο θεωμένοις τὰς τῆς γῆς περιόδους" ταύτας
γὰρ ἐκ τοῦ πυνθάνεσθαι παρ᾽ ἑκάστων οὕτως ἀνέ-
γραψαν, ὅσων μὴ συμβέβηκεν αὐτόπτας γενέσθαι
τοὺς λέγοντας. 'Ev μὲν οὖν τῇ ᾿Ασίᾳ πλεῖστοι μὲν
&x τοῦ ΠΙαρνασσοῦ καλουμένου φαίνονται ῥέοντες
ὄρους καὶ μέγιστοι ποταμοὶ, τοῦτο δ᾽ ὁμολογεῖται
πάντων εἶναι μέγιστον ὄρος τῶν πρὸς τὴν ἕω τὴν
χειμερινήν" ὑπερῥάντι γὰρ ἤδη τοῦτο φαίνεται ἡ
ἔξω θάλαττα, ἧς τὸ πέρας οὐ δῆλον τοῖς ἐντεῦθεν.
Ἔχ μὲν οὖν τούτου ῥέουσιν ἄλλοι τε ποταμοὶ xal
ὁ Βάκτρος x«l ὁ Χοάσπης xal ὁ ᾿Αράξης" τούτου
δ᾽ ὁ Ταναῖς ἀποσχίζεται μέρος ὧν εἰς τὴν Μαιῶτιν
λίμνην. Ῥεῖ δὲ καὶ ὁ Ἰνδὸς ἐξ αὐτοῦ, πάντων τῶν
ποταμῶν ῥεῦμα πλεῖστον. 'Ex δὲ τοῦ Καυχάσου ἄλ-
λοι τε ῥέουσι πολλοὶ καὶ κατὸ πλῆθος καὶ κατὰ μέ-
γεθος ὑπερβάλλοντες, χαὶ ὁ Φᾶσις" ὁ δὲ Καύκασος
μέγιστον ὄρος τῶν πρὸς τὴν ἕω τὴν θερινήν ἐστι
χαὶ πλήθει καὶ ὕψει, Σημεῖον δὲ τοῦ μὲν ὕψους ὅτι
ὁρᾶται xxl ἀπὸ τῶν καλουμένων βαθέων, καὶ εἰς
τὴν λίμνην εἰσπλεόντων ἔτι δ᾽ ἡλιοῦται τῆς νυχτὸς
αὐτοῦ τὸ ἄκρα μέχρι τοῦ τρίτου μέρους ἀπό τε τῆς

ἕω xal πάλιν ἀπὸ τῆς ἑσπέρας" τοῦ δὲ πλήθους ὅτι

πολλὰς ἔχον ἕδρας, ἐν αἷς ἔθνη τε χατοικεῖ πολλὰ
xxl λίμνας εἶναί φασι μεγάλας, ἀλλ᾽ ὅμως πάσας

. *üc ἕδρας εἶναί φασι φανεροὶς μέγρι τῆς ἐσχάτης
θ φ φᾶνερ μὲχρ χ

κορυφῆς. 'Ex δὲ τῆς Πυρήνης (τοῦτο δ᾽ ἐστὶν ὄρος

- πρὸς δυσμὴν ἰσημερινὴν ἐν τῇ Κελτικῇ) ῥέουσιν ὃ τ’

Ἴστρος xai ὁ Ταρτησσός" οὗτος μὲν οὖν ἔξω στηλῶν,
ὁ δ᾽ Ἴστρος δι ὅλης τῆς Εὐρώπης εἰς τὸν Εὔξεινον
πόντον. Τῶν δ᾽ ἄλλων ποταμῶν οἱ πλεῖστοι πρὸς
ἄρκτον ix τῶν ὀρῶν τῶν ᾿Αρχυνίων: ταῦτα δὲ καὶ
FM xal πλήθει μέγιστα περὶ τὸν τόπον τοῦτόν
ἐστιν. Ὑπ᾽ αὐτὴν δὲ τὴν ἄρκτον ὑπὲρ τῆς ἐσχάτης
Σκυθίας αἱ καλούμεναι 'Ρῖπαι, περὶ ὧν τοῦ μεγέ-

᾿θοὺυς λίαν εἰσὶν οἱ λεγόμενοι λόγοι μυθώδεις. Ῥέουσι

δ᾽ οὖν οἱ πλεῖστοι καὶ μέγιστοι μετὰ τὸν Ἴστρον
τῶν ἄλλων ποταμῶν ἐντεῦθεν, Oc φασιν. Ὁμοίως δὲ
xal περὶ τὴν Λιβύην οἱ μὲν ἐκ τῶν Αἰθιοπικῶν ὀρῶν,
ὅ τε Αἰγὼν καὶ ὁ Νύσις, οἱ δὲ μέγιστοι τῶν διωνομα-
σμιένων, ὃ τε Χρεμέτης καλούμενος, ὃς εἰς τὴν ξξω
ῥεῖ θάλλαταν; καὶ τοῦ Νείλου τὸ ῥεῦμα τὸ πρῶτον,
€x τοῦ ᾿Αργυροῦ καλουμένου ὄρους. Τῶν δὲ περὶ τῶν
Ἑλληνικὸν τόπον ὁ μὲν ᾿Αχελῷος ἐκ Πίνδου; xci ὁ
"Ιναχὸς ἐντεῦθεν; ὁ δὲ Στρυμὼν καὶ Νέστος xai ὁ
"Kopog ἅπαντες τρεῖς ὄντες ἐκ τοῦ Σχόμβρου πολλοὶ
δὲ ῥεύματα καὶ ix τῆς Ῥοδόπης ἐστίν. Ὁμοίως δὲ
χαὶ τοὺς ἄλλους ποταμοὺς εὕροι τις ἂν ῥέοντας"
ἀλλὰ μαρτυρίου χάριν τούτους εἴπομεν" ἐπεὶ καὶ
ὅσοι αὐτῶν ῥέουσιν ἐξ ἑλῶν, το ἕλη ὑπ᾽ ὄρη κεῖσθαι
συμβαίνει πάντα σχεδὸν, ἢ τόπους ὑψηλοὺς ἐχ προσ-
ao ἧς.

“Ὅτι μὲν οὖν οὐ δεῖ y ΝΣ οὕτω γίνεσθαι τὰς ἀρχὰς

- “ ε -“ boe
τῶν ποταμῶν ὡς ἐξ ἀφωρισμιένων κοιλιῶν, φανερόν

: VC EE 1
οὔτε γὰρ ἂν ὁ τόπος ἱχανὸς ἦν ὁ τῆς γῆς; ὡς εἰπεῖν;

LECT. XVI 375

ex parvis colligi primo, et esse velut scaturigines in
imum terrae principia fluviorum. Manifestat autem
ipsum opus: qui enim aquae ductus faciunt, humili-
bus et defossis colligunt, ac si utique sudante terra ab
excelsis.

Propter quod et rheumata fluviorum ex montibus videntur

fluentia, et plurimi et maximi fluvii fluunt ex maximis
montibus. Similiter autem et fontes plurimi montibus
et locis altis vicinantur: in campestribus autem sine
fluviis pauci sunt omnino. Montana enim et alta loca,
velut spongia spissa suspensa, secundum modica qui-
dem, in multis autem locis, producunt et colligunt
aquam. Suscipiunt enim advenientis aquae magnam
multitudinem (quid enim differt concavam et supinam,
aut convexam peripheriam esse et gibbosam? utroque
enim modo aequalem molem comprehendet corporis) ;
et ascendentem vaporem infrigidant et concernunt iterum
in aquam. Propter quod, quemadmodum diximus, ma-
ximi fluviorum ex maximis videntur fluentes montibus.
Palam autem est hoc considerantibus terrae periodos:
has enim ex inquirere a singulis'sic descripserunt, quae-
cumque non accidit ipsosmet vidisse dicentes. In Asia
quidem igitur plurimi ex Parnaso vocato monte vi-
dentur fluentes et maximi fluvii. Hic autem mons di-
citur esse maximus omnium qui ad orientem hiema-
lem : ascendenti enim in hunc apparet quod extra mare,
cuius terminus non palam his qui hinc. Ex hoc quidem
fluunt alii fluvii, et Bactrus et Choaspes et Araxes:
ab hoc autem dividitur Tanais, pars existens, in Maeo-
tidem Paludem. Fluit autem et Indus ex ipso, omnium
fluviorum reuma plurimum. Ex Caucaso autem alii
fluunt multi et secundum multitudinem et secundum
magnitudinem excedentes, et Phasis. Caucasus autem
maximus mons est eorum qui ad orientem aestivalem,
et multitudine et altitudine. Signa autem altitudinis
quidem, quia videtur a vocatis Profundis et a navigan-
tibus in stagnum; adhuc autem illustrantur sole ipsius
summitates usque ad tertiam partem noctis, et ab oriente,
et iterum a vespera: multitudinis autem, quia multa
habens iuga, in quibus habitant gentes multae, et stagna
aiunt esse magna, attamen omnia iuga aiunt esse ma-
nifesta usque ad ultimum verticem. Ex Pyrenaeo autem
(hic autem est mons ad occidentem aequinoctialem in
Celtica) fluunt Ister et Tartessus: iste quidem igitur
extra Columnas, Ister autem per totam Europam in
Pontum Euxinum. Aliorum autem fluviorum plurimi
ad arctum ex montibus Hercyniis: hi autem et multi-
tudine et altitudine maximi sunt circa hunc locum.
Sub ipsa autem Ursa, super ultimam Scythiam, vocatae
Rhipae, de quarum magnitudine valde dixere sermones
qui dicuntur fabulosi: fluunt igitur plurimi et maximi,
post Istrum, aliorum fluviorum hinc, ut aiunt. Simi-
liter autem et circa Libyam, qui quidem ex Aethiopicis
montibus, et Aegon et Nysis; maximi autem divulga-
torum, Chremetes vocatus, qui in exterius mare fluit,
et Nili fluxus primo, ex Argenteo vocato monte. Eorum
autem qui circa Hellenicum locum, Achelous quidem
ex Pindo, et Inachus hinc; Strymon autem et Nestus
et Hebrus, omnes tres existentes ex Scombro; multi
autem fluxus et ex Rhodope sunt. Similiter autem et
alios fluvios inveniet quis utique fluentes, sed testi-
monii gratia hos diximus: quoniam et quicumque ipso-
rum fluunt ex paludibus, paludes sub montibus positas
esse accidit fere omnes, aut sub locis altis ex praepa-
ratione.

Quod quidem igitur non oportet putare sic fieri principia

fluviorum ut ex determinatis ventribus, manifestum. Ne-
que enim utique locus sufficiens esset qui terrae, ut

ex pa.

* Cf. lect. xiv,
n. I.

* Lect. seq.

* ostendit 4.

376 METEOROLOGICORUM LIB. I

ὥσπερ οὐδ᾽ ὁ τῶν νεφῶν, εἴπερ τὸ ὃν ἔδει ῥεῖν μόνον,
ἀλλὰ yo τὸ μὲν απήει, τό δ᾽ ἐγίνετο, ἀλλ᾽ ἀεὶ δὴ
ἀπ’ ὄντος ἐταμιεύετο. Τό θ᾽ ὑπὸ τοῖς ὄρεσιν ἔχειν
τὰς πηγὰς μαρτυρεῖ διότι τῷ συρρεῖν ἐπ᾽ ὀλίγον καὶ
κατὰ μικρὸν EX πολλῶν νοτίδων διαδίδωσιν ὁ τόπος
καὶ γίνονται οὕτως αἱ πηγαὶ τῶν ποταμῶν.

Οὐ μὴν ἀλλὰ καὶ τοιούτους εἶναι τόπους ἔχοντας πλῆ-
τῷ ὕδατος, οἷον λίμνας, οὐθὲν ἄτοπον, πλὴν οὐ τη-
λικαύτας ὥστε τοῦτο συμβαίνειν, οὐθὲν μᾶλλον ἢ εἴ
τις οἴοιτο τὰς φανερὰς εἶναι πηγὰς τῶν ποταμῶν"
σχεδὸν γὰρ ἐκ κρηνῶν οἱ πλεῖστοι ῥέουσιν. Ὅμοιον
οὖν τὸ ἐκείνας καὶ τὸ ταύτας νομίζειν εἶναι τὸ σῶμα
τὸ τοῦ ὕδατος πᾶν. Ὅτι δ᾽ εἰσὶ τοιαῦται φάραγγες
xxi διαστάσεις τῆς γῆς; δηλοῦσιν οἱ καταπινόμενοι
τῶν ποταμῶν. Συμβαίνει δὲ τοῦτο πολλαχοῦ τῆς
γῆς , οἷον τῆς μὲν Πελοποννήσου πλεῖστα τοιαῦτα
περὶ τὴν ᾿Αρκαδίαν ἐστίν. Αἴτιον δὲ διὰ τὸ ὀρεινὴν
οὖσαν μιὴ ἔχειν expgode ἐκ τῶν κοιλιῶν εἰς θάλατταν"
πληρούμενοι γὰρ οἱ τόποι χαὶ οὐχ ἔχοντες ἔχρυσιν;
αὐτοὶ εὑρίσκονται τὴν δίοδον εἰς βάθος, ἀποβιαζο-
μένου τοῦ ἄνωθεν ἐπιόντος ὕδατος. Περὶ μὲν οὖν
τὴν Ἑλλάδα μιχρὰ τοιαῦτα παντελῶς ἐστ: γινό-
μενα ἀλλ᾽ di γ᾽ ὑπὸ τὸν Καύχασον λίμνη, ἣν κα-

Ind - 7 ΄
λοῦσιν οἱ ἐκεῖ θάλατταν, φανερά" αὕτη γὰρ ποτα-

μῶὼν πολλῶν xal ΠΟΥ εἰσβαλλόντων, οὐχ ἔχουσα
ἔχρουν φανερὸν, ἐχδίδωσιν ὑπὸ γῆν κατὰ Κοραξοὺς
περὶ cà καλούμενα βαθέα τοῦ Πόντου: ταῦτα δ᾽
ἐστὶν ἄπειρόν τι τῆς θαλάττης βάθος" οὐθεὶς γοῦν
πώποτε καθιεὶς ἐδυνήθη πέρας εὑρεῖν. Ταύτῃ 33
πόρρω τῆς γῆς σχεδὸν περὶ τριακόσια στάδια πότι-
ον ἀναδίδωσιν ὕδωρ ἐπὶ πολὺν τόπον, οὐ συνεχῆ
M, ἀλλὰ τρισσαχῇ. Καὶ περὶ τὴν Λιγυστικὴν οὐχ
ἐλάττων τοῦ Ῥοδανοῦ καταπίνεταί τις ποταμὸς,
χαὶ πάλιν ἀναδίδωσι κατ᾽ ἄλλον τόπον’ ὁ δὲ Ῥο-
δανὸς ποταμὸς ναυσιπέρατός ἐστιν.

ΘΥΝΟΡΒΙ5. — 1. Argumentum et divisio textus. Dé quibus et
quo ordine agendum. -- 2. Opinio quorundam de ventis. Dixe-
runt idem corpus quod dicitur aer, dum fluit et movetur, esse
ventum; dum constat et inspissatur, esse nubem et aquam. Hinc
nonnulli intulerunt non esse nisi unum ventum. - Sed de ventis
infra suo loco (lib. II, lect. vir). - 3. Textus subdivisio. — De ge-
neratione fluviorum opinio praecedenti similis. Videtur quibus-
dam quod, dum aqua elevata per vaporationem, iterum fluit
deorsum, congregatur sub terra, et inde, veluti ex magna vo-
ragine, fluit postea ad generationem fluviorum et fontium. Si-
gnum huius aiunt esse, quod in hieme est maior fluxus fluviorum.
Hinc etiam assignant causam perennitatis et non-perennitatis flu-
viorum. — 4. Improbatur quadrupliciter haec opinio. a) Cum
multitudo aquarum quae per omnes fluvios continue fluit, excedat
totam magnitudinem terrae, vel parum ab ea deficiat, oporteret
totam terram interius esse concavam, ut posset capere tan-
tam aquae quantitatem. Hoc autem patet esse falsum. — 5. δ) Si
supra terram vapores condensantur in aquam propter frigidita-
tem, oportet existimare quod ex eadem causa etiam infra terram

1. S p ostquam Philosophus determinavit de
(Q9) Jo) his quae generantur in * alto ab exha-
latione humida, hic determinat de
his quae generantur in terra ex ea-
dem materia, scilicet de fontibus et fluminibus *.
Et dividitur in partes duas: in prima determinat
de causa generationis fluviorum; in, secunda de
duratione eorum, ibi: Non semper autem eadem
loca * etc.
Circa primum tria facit. Primo dicit * de quo est
intentio. Et dicit quod est de ventis et omnibus
quae ex ventis causantur, et de fluviis et de

est dicere, sicut neque qui nubium, si existentem opor-
tebat fluere solum, et non hoc quidem deficeret, hoc
autem fieret, sed semper ab existente accipiebatur. Et
sub montibus esse fontes, attestatur quia ex confluere
'ad modicum et paulatim ex multis scaturiginibus di-
stribuit locus, et fiunt sic fontes fluviorum.
Non solum, sed et talia esse loca habentia multitudinem
aquae, velut stagna, nihil inconveniens, sed non ad tanta
ut hoc accidat; nihil magis quam si quis putet quae
manifesta esse fontes fluviorum; fere enim ex fontibus
plurimi fluunt. Simile igitur illa et haec putare esse cor-
pus aquae omne. Quod autem sunt tales fontes et vora-
gines terrae, manifestant absorpti fluviorum. Accidit au-
tem hoc in multis locis terrae: puta Peloponnesi plurima
talia circa Arcadiam sunt. Causa autem, quia montosa
existens non habet effluxus ex alveis in mare: repleta
enim loca et non habentia effluxum, ipsis inveniunt
transitum in profundum, cogente desuper veniente aqua.
Circa Helladem quidem parva talia omnino sunt facta,
sed sub Caucaso stagnum quod vocant qui ibi mare: hoc
enim, multis fluviis et magnis ingredientibus, non habens
effluxum manifestum, derivat sub terra iuxta Coraxos,
circa vocata Profunda Ponti. Haec autem. sunt infinita
quaedam maris profunditas: nullus enim unquam qui
descenderit, potuit terminum invenire. Haec autem longe

a terra fere ad trecenta stadia potabilem reddunt aquam -

in multum locum, non in directum, sed in tres partes.
Et circa Ligusticam non minor Rhodano absorbetur
quidam fluvius, et iterum egreditur secundum. alium
locum: Rhodanus autem est fluvius navibus transmea-
bilis.

vapores resolvantur in aquam: et ita fluet per fluvios non solum
aqua separatim existens, quasi in aliquo receptaculo congregata,
sed et illa quae continue generatur de novo infra terram. —
6. c) Excluditur id quod responderi posset, nimirum quod aqua
generatur quidem infra terram, sed tota simul colligitur in ali-
quibus receptaculis, unde flumina fluunt. Oportet enim aqu
fieri sub térra, sicut fit supra terram; et ideo etiam infra ter-
ram primo generantur parvae guttae; et sic principia fluviorum
sunt quaedam parvae scaturigines in imo terrae. — Manifestatur
hoc. Et primo ex opere eorum qui faciunt puteos, vel aliquid
simile. -- 7. Manifestatur secundo per hoc quod fluviorum fluxus
videntur esse ex montibus, et maximi fluvii fluunt ex maximis
montibus. Causa huius. -- 8. Excluditur ratio opinantium modo
supradicto (n. 3.) Non est inconveniens quod sub terra inve-
niantur aliqua veluti stagna continentia actu multitudinem aqua-
rum; sed istud non sufficit ut exinde possit manare tota aqua
fluviorum. — Quod autem sint aliquae collectiones aquarum sub
terra, potest esse manifestum ex hoc quod multa flumina
sorbentur a terra. :

mari. De quibus hoc ordine dicetur, quod primo
proponemus dubitationes ad nosipsos, et postea
declarabimus * veritatem ad nosipsos, et non ad
alios: quia de talibus nihil accepimus dictum ab
alis, quod non quilibet possit dicere, sicut et
circa alias materias contingit *.

2. Secundo ibi: Sunt autem quidam etc., ponit
opiniones * quorundam de ventis. Et dicit quod
quidam dixerunt quod corpus quod dicitur aer,
dum fluit et movetur, est ventus; dum autem
constat et inspissatur, est nubes et aqua; ac si
eadem natura sit aquae, aeris et venti, et nihil

«) quia de talibus nihil accepimus... contingit. - Hanc lectionem,
quae examussim ad litteram textus respondet, exhibent AB, excepto
quod pro quia corrupte scribunt quae, et pro dictum, dicunt, ac pro
accepimus habent accipimus, de quo vide textum. Pa aliter legunt,
nempe: quia de talibus nihil accipiemus dictum ab aliis, quod non

quilibet possit dicere, tam facilia sunt dicta eorum; et ideo non mul-
tum curabimus ea. Sed quod haec lectio non sit' praeferenda lectioni
codd., patet tum ex collatione textus, tum ex comparatione illius dicti
et ideo etc,, cum toto processu huius lectionis et sequentium, Cf. De
Gen. et Corr., 1, m, 2. "

ΠΝ ΡΥ, ον n rem ro ΠΥ NE TT

pe

CAP. XIII, LECT. XVI 377

aliud sit ventus quam aer et aqua 7. Et quia aer
totus est unus, ideo quidam, volentes multum sa-
pienter loqui, dixerunt quod non est nisi unus

: ventus; et quod videantur venti differre, hoc non

est nisi ex differentia locorum ex quibus moven-
tur. Quod est simile ac si dicerent 7 quod omnes
fluvii sunt unus fluvius, et quod omnis aqua est
una: quod manifeste falsum est. Unde multitudo
hominum, qui vulgariter et sine inquisitione phi-
losophiae ? loquuntur de ventis, melius loquuntur
quam isti, qui sic inquirendo erraverunt. Quia si
hoc esset verum, quod omnes fluvii fluerent ex
uno principio, et hoc etiam posset aliquo modo
esse verum, quod omnes venti essent ex uno
principio: sed de ventis etiam, sicut * de fluviis,
manifestum est quod id quod dixerunt, leviter et
mendaciter dixerunt. - Opportunum est autem de
hoc considerare in proprio tractatu *, quid est

- ventus, et quomodo generatur, et quid movet

ipsum, et unde est principium ventorum; et utrum
oporteat accipere ventum fluentem sicut ex aliquo
vase, qui tandiu fluat * donec illud evacuetur, ac
si esset emissum ab aliquo utre, ut fabulatur Ho-
merus; aut non est ex uno principio sed ex multis,
sicut pictores pingunt diversos ventos emittentes
ex seipsis principium flatuum.

- —.. 8. Tertio ibi: Similiter autem de generatione etc.,

inducit similes opiniones de generatione fluvio-
rum: propter hoc enim induxerat quod dictum
est de ventis. Et circa hoc tria facit: primo po-
nit quorundam falsam opinionem; secundo re-
probat eam, ibi: Quamvis manifestum * etc.; ter-
tio excludit quandam rationem ipsorum, ibi: Non
solum sed et talia * etc.

. Dicit ergo primo quod similiter videtur quibus-
dam se habere de generatione fluviorum, sicut
dictum est * de generatione ventorum. Dicunt enim
quod, cum aqua elevatur" a terra per vaporatio-
nem, et iterum fluit deorsum, congregatur sub
terra, et sic fluit ad generationem fontium et flu-
viorum; sicut si intelligantur * exire ex aliquo
magno ventre, idest ex aliqua magna * voragine,
ubi sit congregata multa aqua; sive ita sit quod

omnes fluvii fluant ex uno principio tali, sive

ex diversis talibus principiis diversi fluvii fluant.
Et secundum hoc, aqua non generatur sub terra
de novo ad fluxum fontium et fluviorum; sed illa
quae prius fuit collecta in praedicta receptacula,
est principium multitudinis aquarum et fluviorum.
Et huius signum dicebant esse ^, quod in hieme
est maior fluxus fluviorum quam in aestate. Et

hinc assignant causam quare quidam fluviorum
sunt perpetui, et quidam non perpetui. Quando
enim, propter magnitudinem voraginis, tanta aqua
congregatur * in hieme sub terra, ut sufficiat ad
perpetuitatem fluvii, ita quod non deficiat aqua
fluens priusquam iterum superveniat in nova
hieme *, tunc fluvius fit perpetuus usque in finem:
si autem receptaculum sit parvum, tunc propter
paucitatem aquae deficit origo fluvii, quasi eva-
cuato vase, antequam iterum fluat aqua de caelo;
et ideo fluvius non perenniter fluit.

4. Deinde cum dicit: Quamvis manifestum etc.,
improbat praedictam positionem quadrupliciter :
primo quidem dicens quod *, si aliquis velit prae
oculis considerare multitudinem aquae quae con-
tinue fluit per fluvios per totum universum *, ex-
cederet totam quantitatem terfae, vel parum ab
ea deficeret, si oporteret esse aliquod receptacu-
lum sub terra, vel unum vel plura, unde flumina
fluerent. Et sic oporteret totam terram interius
esse concavam, ad capiendam tantam multitudi-
nem aquae; et hoc ipsum non sufficeret. Hoc au-
tem ? patet esse falsum. Cum enim terra naturali-
ter sit in medio, et naturaliter partes tendant ad
medium, non potest dici quod terra sit tantum
concáva interius ad suscipiendam aquam; licet
non sit inconveniens quod in multis locis terrae
sint aliqua receptacula aquarum.

5. Secundo ibi: Non solum sed et inconve-
niens etc., ponit secundam rationem. Et: dicit
quod inconveniens est, si quis non putet quod
ex aere evaporato intra * terram fiat aqua, pro-
pter eandem causam propter quam fit etiam su-
pra terram in aere. Unde si * supra terram in
aere aer evaporatus propter frigiditatem conden-
satur in aquam, oportet putare * quod etiam a
frigiditate terrae hoc idem fiat. Et sic non solum
aqua separatim existens in terra quasi in aliquo
receptaculo, fluet per fluvios; sed continue infra
terram generatur per infrigidationem vaporum,
et haec * effluet per fluvios.

6. Sed quia posset aliquis dicere quod ex va-
poribus infra terram generatur quaedam aqua,
sed tota simul colligitur in aliquibus receptaculis,
ex quibus fluvii fluunt, quod esset simile et quasi
idem positioni praedictae, ideo tertio hoc exclu-
dit per quoddam signum, ibi: Adhuc autem etc.
Et dicit quod adhuc non est intelligendum tale
esse * principium fluviorum, quod aqua quidem **
generetur infra terram, sed existat ibi quotidie
dum flumina fluunt, ac si essent quaedam sta-

B) sit aquae... quam aer et aqua. — sit aquae et. aeris, et ventus
nihil aliud sit quam aer et aqua A. Forte legendum est quam aer
motus, vel quam aeris motus; cf. textum, et lib. II, lect. viz, nn. 6, 7. —
Altera linea A om. multum. — Mox pro nisi unus ventus, nisi ventus A,
ibi ventus B; pro videantur, videntur AB ; iidem om. nisi post non est.

"^ Pro ex quibus Pa legunt in quibus; cf. textum.

y) ac si dicerent. — ac si diceret AB. — lidem pro sunt unus, essent
unus; et post est una addunt secundum speciem.

9) inquisitione philosophiae. — Pro philosophiae, quod om. A, phi-
losophice ed. 1561. — Pro altero loquuntur, dicunt AB; qui etiam trans-
ponunt sic ante erraverunt.

&) sed de ventis etiam, sicut. — Forte, sed de ventis et similiter ; AB
legunt de ventis etiam similiter sicut.

Ὁ fluat. — flat Pa; cf. text.— Pro ac si, quasi AB; iidem om. est post aut
non; pro sicut pictores Pa legunt ut pictores; et pro ex seipsis, ex se.

Opp. D. Tnuowaz T. III.

Ἢ) aqua elevatur. — aqua elevata est B. — Lin. seq. pro fluit deor-
sum, pluit AB. Retinemus fluit, quia, ut ex sequentibus patet, neque
ipsi codices semper sibi constant in legendo pluit vel fluit; cf. tamen
textum,

0) et fluviorum. Et huius signum dicebant esse. — et fluvium (ftu-
viorum? ) videtur et huiusmodi dicebant AB; loco fluviorum Pa legunt
fluvii. — Pro hinc assignant, ex hoc assignat AB.

) ita. quod non... hieme. — ita quod deficiat aqua fluens prius
quam iterato superveniat in vere aut hieme AB. — lidem pro deficit
origo, deficiatur origo; et pro iterum fluat, iterato fluat.

x) per totum universum. — per totum quae unum AB. — Post duas
lineas pro vel ante unum, spatium septem litterarum capax AB.

AX) .Hoc autem. — Et hoc AB. — Item pro Cum enim, quod ta-
men; omittunt insuper e£ naturaliter partes tendant ad medium, et
tantum.

48

congregata r.

* Omisso dicens,
quia AB.

*

* infra an.

* si om. AB.

* computare 8.

* hoc 4B.

* esse om. AB.
** non add. pra.

* "fieri om. AB.

* in terra pa.
** loca quae sint
om. AB.

* exeuntium Pa.

* sumptum om. B.

* Et propter hoc
AB.

y
* sunt om. AB.

* dicunt να.

378

gna aquarum sub terra, ut quidam dicunt: sed
oportet intelligere sic fieri * intra terram, sicut fit
supra terram. Supra terram enim, dum primo
condensatur vapor, fiunt parvae guttae, quae adu-
nantur cum aliis; et sic facile aqua fluens descen-
dit cum quadam multitudine. Ita etiam fit infra
terram: primo enim parvae guttae generantur ^;
et sic principia fluviorum sunt quaedam scaturi-
gines paulatim scaturientes in imo terrae. Et hoc
manifestatur per opus: qui enim volunt ducere
aquas, puta facientes puteos vel aliquid tale, colli-
gunt aquas in locis infimis et defossis, ac si fieret
quaedam resudatio terrae per aquam a locis ex-
celsis ad infima. Et ex hoc apparet quod aqua
guttatim profluit a terra ad generationem fluvio-
rum et fontium; non autem ita quod infra ter-
ram * sint loca quae sint ** quasi stagna aquarum
actu existentium *.

7. Quarto ibi: Propter quod et rheumata etc., po-
nit aliud signum ad idem, sumptum * ex naturali
fluxu aquarum: nam praecedens signum fuit sum-
ptum ex opere. Et dicit quod propter * eandem
causam rheumata, idest fluviorum fluxus, videntur
esse ex montibus, et maximi fluvii fluunt ex ma-
ximis montibus; et fontes, ut plurimum, sunt vi-
cini montibus et locis altis; sed in campestribus
sunt pauci fontes separati a fluviis. Et hoc ideo
est, quia loca montana et alta sunt sicut quae-
dam spongia spissa, propter soliditatem lapidum,
ad eiiciendam aquam *; et sunt * suspensa, ad hoc
quod aqua possit fluere; et sic producunt aquam
in multis locis; et colligunt etiam aquam desuper
complutam *. Sed hoc secundum modicas par-
tes, non tamen ita quod infra montes sint vora-
gines in quibus congregatur aqua. Et ideo dicit *
quod colligunt aquam, quia suscipiunt magnam
multitudinem aquae desuper advenientis per plu-
viam, Et ad hoc cooperatur figura montium: nam
figura rotunda est capacissima figurarum. Nihil
autem differt ad recipiendam multitudinem aquae,
an circumferentia ^ sit disposita supreme secun-
dum concavitatem, an secundum convexam gib-
bositatem: quia utroque modo aequalem quanti-
tatem capiet. Unde licet montes non sint positi

METEOROLOGICORUM LIB. I

secundum concavitatem , sed magis secundum
gibbositatem 7", tamen multitudinem aquarum
recipere possunt. Et non solum colligunt multi-
tudinem aquarum ut aliunde receptam, propter
figuram, sed etiam producunt eam ut interius *
generatam propter frigiditatem: quia vaporem
resolutum a terra, et ascendentem propter calidi-
tatem innatam, frigiditas terrae infra terram par-
tim coagulat δ, et sic iterum condensat ipsum in
aquam. Et ideo, ut dictum est, maximi fluviorum
fluunt ex maximis montibus.

Et hoc manifestum est, si quis consideret cir-
cularem descriptionem * terrae: qui enim sic de-
scripserunt terram, vel ipsi viderunt flumina et
regiones, vel ab aliis inquisiverunt. Ponit ergo
exemplum primo quidem in Asia de Parnaso *,
qui est ad ortum hiemalem, et de Caucaso, qui
est ad ortum aestivalem, ex quibus, cum sint
maximi montes, multi et maximi * fluvii oriuntur;
in Europa autem de monte Pyrenaeo, qui est ad
occasum aequinoctialem *, et de quibusdam aliis
montibus qui sunt ad septentrionem in Scythia,
ex quibus etiam fiunt magna flumina; et in Africa,
sive in Libya, de quibusdam aliis magnis mon-
tibus, ex quibus alia magna flumina fluunt. Et
similiter dicit esse de aliis montibus et fluviis:
et * quod, quicumque alii fluvii fluunt ex paludi-
bus, paludes istae sunt positae prope montes,
et sic in idem redit ".

Et sic, exemplis positis, concludit propositum, di-
cens: Quod quidem igitur non oportet etc. Et repetit
quod supra dictum est: unde planum est in littera.

8. Deinde cum dicit: Non solum sed et talia etc.,

excludit rationem ponentium praedictam positio-

nem. Et dicit quod non est inconveniens quod
inveniantur ἢ aliqua loca habentia actu multitu-
dinem aquae, ac si essent stagna; sed non ad tan-
tum hoc valet, ut ex hoc possit accidere fluxus
fluviorum. Non enim magis possumus dicere *
quod aquae, si quae collectae inveniuntur sub
terra vel in montibus, contineant totam aquam
fluviorum, quam si quis dicat quod fontes qui
manifeste apparent extra terram, totam aquam
fluviorum actu contineant *: plurimi enim fluvio-

y) Ita etiam fit ... generantur. — Ita etiam et infra terram primo
parvae guttae aquarum generantur AB. — Post scaturigines P om, pau-
latim scaturientes, edd. a et 1561 omittunt scaturientes.

y) ad eiiciendam aquam. — ad retinendam aquam cod, Vatic. 2072
in interlinea textus; et est forte lectio praeferenda. Nam in numero 6
seq. lectionis dicitur quod loca alta ex spissitudine habent quod possint
multam aquam continere; confer. Neque huic animadversioni videtur
obstare illud quod ibidem subditur immediate, nempe quod in locis quae
sunt substantiae quasi spongiosae non potest conservari humiditas: re-
sponderi enim potest quod in hoc numero praesentis lectionis loca mon-
tana et alta non dicuntur esse simpliciter sicut quaedam spongia, sed
sicut spongia spissa propter soliditatem lapidum; ex hoc autem habent
quod possint retinere aquam.

E) in multis locis ... complutam. — in multis locis in eis tantaque
et colligunt eam desuper complutam AB.-lidem linea sequenti omit-
tunt famen.

9) an circumferentia.- quod circumferentia AB.— Qui pergunt: sit
disposita supreme (pro supine?) et secundum concavitatem, et secun-
dum gibbositatem ; pro supreme P habet supremae; pro gibbositatem ,
globositatem Pa; cf. quoad istud verbum, Comm. in de Caelo et Mundo,
lib. I, lect. vir, n. 4.

7) sed magis secundum gibbositatem. — sed secundum globositatem
potius Pa. — Eaedem pro recipere, suscipere.

p) et ascendentem ... coagulat. — et ascendentem frigiditatem AB;

pro infra terram, intra terram edd. a et 1561. — Pro condensat, con-
densant AB.

σὴ Ponit ergo... Parnaso. — Ponit ergo primo exemplum de Par-
ndso ed. a; idem legunt P et ed. 1561, excepto quod tum hic tum in
versione montem nominant Paropaniso. De duplici nomine huius montis,
vid, Henrici Stephani Thesaurum Graecae Linguae, Didot 1831—1865,
sub vocibus Παρνασός et Παροπάμισος. RcH

1) occasum aequinoctialem. — occidentem aequinoctialem ΑΒ, -- lidem
post unam lin. pro fiunt magna flumina, fluunt magni fluvii.

v) positae ... redit. — positae montibus et (et om. B) sicut in idem
redit AB.—Quod immediate sequitur usque ad finem numeri, est lectio
codd. AB, excepto quod B pro concludit corrupte scribit excludit, A
om. Eft ante repetit, et uterque omittit dicens ante citationem textus.
Pa legunt hoc modo: Et sic, exemplis positis, concludit propositum,

dicens: Quod quidem igitur. Non oportet repetere quod supra dictum

est, quia planum est in littera, Quae quidem lectio, quoad secun-
dam partem, ex eo dimanasse videtur, quod verba textus mon oportet
habita fuerint (— verba S. Thomae; sed in codicibus etiam ipsa
sublineantur, quo facto scriptores indicare solent ipsum textum adduci.

9) non est inconveniens quod inveniantur. — non solum est incon-
veniens quod subveniatur B; A legit subinveniantur. — Pro actu mul-
titudinem, actum multitudinis AB.

y) possumus dicere. — possunt dicere ^, — Mox pro collectae inve-
niuntur, continentur Pa.

n rum fluunt ex fontibus (quod dicit * propter hoc
mm.pme. quod aliqui fluunt ex paludibus, ut dictum est ἢ).
3 Unde simile est putare quod contineant totum
corpus aquae quae fluit per flumina, illae colle-
t ctiones ^ subterraneae, ut existimare quod ipsam
contineant istae collectiones aquarum quae inve-
niuntur extra terram in fontibus. Unde, cum de

CAP. XII, LECT. XVI : 379

fontibus manifestum sit hoc esse falsum, per si-

mile potest cognosci hoc etiam esse falsum de
collectionibus aquarum quae sunt sub terra. Quod
autem sint tales collectiones aquarum sub terra,
manifestum esse potest ^* per hoc quod multa
flumina absorbentur a terra. Et hoc manifestat
per multa exempla: et est planum in littera. -

V) quod dicit. — et dicit AB. — lidem mox pro aliqui fluunt, aliquid
uit.
v) illae collectiones. — vel collectiones AB; qui insuper om. homo-

teleuton subterraneae ... collectiones.
I aa) Unde, cum... esse potest. — Sed hoc manifeste est falsum;

zr

quod etiam de collectionibus aquarum quae sunt sub terra manifestum
esse potest Pa. Etiam codd. omittunt homoteleuton Quod autem ... sub
ferra; sed nisi haec vel similia verba (cf. text.) supponantur, patet
desiderari hoc loco subiectum ad quod referantur ea quae immediate
sequuntur.

«x

380

METEOROLOGICORUM LIB. 1

LECTIO DECIMASEPTIMA

DE DURATIONE ET TRANSMUTATIONE FLUVIORUM

Οὐχ ἀεὶ δ᾽ ol αὐτοὶ τόποι τῆς γῆς οὔτ᾽ ἔνυγροί εἶσιν,

οὔτε ξηροὶ, ἀλλὰ μεταβάλλουσι κατὰ τὰς τῶν πο-
ταμῶν γενέσεις καὶ τὰς ἀπολείψεις" διὸ καὶ τὸ περὶ
τὴν ἤπειρον μεταβάλλει xol τὴν θάλατταν, καὶ οὐχ
ἀεὶ τὰ μὲν γῆ; τὸ δὲ θάλαττα διατελεῖ πάντα τὸν
χρόνον; ἀλλὰ γίνεται θάλαττα μὲν ὅπου χέρσος;
ἔγθα δὲ νῦν θάλαττα, πάλιν ἐνταῦθα γῆ. Κατὰ
μέντοι τινὰ τάξιν νομίζειν χρὴ ταῦτα γίνεσθαι καὶ
περίοδον.

᾿Αρχὴ δὲ τούτων καὶ αἴτιον ὅτι καὶ τῆς γῆς τὰ ἐντὸς,

ὥσπερ τὰ σώματα τὰ τῶν φυτῶν καὶ ζῴων, ἀκμὴν
ἔχει καὶ γῆρας, πλὴν ἐχεοίνοις μὲν οὐ χατὰ μέρος
ταῦτα συμβαίνει πάσχειν, ἀλλ᾽ ἅμα πᾶν ἀχμάζειν
καὶ φθίνειν ἀναγκαῖον’ τῇ δὲ γῇ τοῦτο γίνεται κατοὶ
μέρος διὰ ψύξιν καὶ θερμότητα. Ταῦτα μὲν οὖν αὖ-
ξεται καὶ φθίνει διοὸ τὸν ἥλιον καὶ τὴν περι ορῶν,
διὰ δὲ ταῦτα καὶ τὴν δύναμιν τὰ μέρη τῆς γῆς
λαμβάνει διαφέρουσαν, ὥστε μέχρι τινὸς ἔνυδρα δύ-
ναται διαμένειν, εἶτα ξηραίνεται xal γηράσχει πά-
λιν" ἕτεροι δὲ τόποι βιώσχονται καὶ ἔνυδροι γίνονται
χατὰ μέρος. ᾿Ανάγκη δὲ τῶν μὲν τόπων γινομένων
ξηροτέρων, τος πηγὰς ἀφανίζεσθαι, τούτων δὲ συμ.-
βαινόντων, τοὺς ποταμοὺς πρῶτον μὲν Ex μεγάλων
μικροὺς, εἶτα τέλος γίνεσθαι ξηροὺς, τῶν δὲ ποτα-
μῶν μεθισταμένων xxi ἔνθεν μὲν ἀφανιζομένων., ἐν
ἄλλοις δ᾽ ἀνάλογον γινομένων, μεταβάλλειν τὴν θά-
λατταν" ὅπου μὲν γὰρ ἐξωθουμένη ὑπὸ τῶν ποτα-
μῶν ἐπλεόναζεν ἀπιοῦσα ξηρὰν ποιεῖν ἀναγχαῖον,
ὅπου δὲ τοῖς ῥεύμασι πληθύνουσα ἐξηραίνετο mpoc-
ουμένη, πάλιν ἐνταῦθα λιμνάζειν.

᾿Αλλὰ διὸ τὸ γίνεσθαι πᾶσαν τὴν φυσικὴν τὴν περὶ γῆν

γένεσιν ἐχ προσαγωγῆς χαὶ ἐν χρόνοις παμμιήκεσι
πρὸς τὴν ἡμετέραν ζωὴν, λανθάνει ταῦτα γινόμενα,
καὶ πρότερον ὅλων τῶν ἐθνῶν ἀπώλειαι γίνονται xa
φθοραὶ πρὶν μνημονευθῆναι τὴν τούτων μεταβολὴν
ἐξ ἀρχῆς εἰς τέλος. Μέγισται μὲν οὖν φθοραὶ γίνον-
ται καὶ τάχισται ἐν τοῖς πολέμοις, ἄλλαι δὲ νόσοις,
αἱ δ᾽ ἀφορίαις, καὶ ταύταις αἱ μὲν μεγάλαι, αἱ δὲ
χατὰ μικρὸν) ὥστε λανθάνουσι τῶν γε τοιούτων
ἐθνῶν xol αἱ μεταναστάσεις, διὸ τὸ τοὺς μὲν λεί-
πειν τὰς χώρας; τοὺς δ᾽ ὑπομένειν μέχρι τούτου,
μέ ριπερ ἄν μηχέτι δύνηται «τρέφειν ἡ χώρα πλῆθος
μηθέν. ᾿Απὸ τῆς πρώτης οὖν ἀπολείψεως εἰς τὴν
ἐσχάτην εἰκὸς γίνεσθαι χρόνους μαχροὺς, ὥστε μη-
θένα μνημονεύειν, ἀλλο σωζομένων ἔτι τῶν ὑπομε-
νόντων ἐπιλελῆσθαι διο χρόνου πλῆθος. Τὸν αὐτὸν
δὲ τρόπον χρὴ νομίζειν καὶ τοὺς κατοικισμοὺς λαν-
θάνειν, πότε πρῶτον ἐγένοντο τοῖς ἔθνεσιν ἑκάστοις
εἰς τὰ μεταβάλλοντα χαὶ γινόμενα ξηρὰ ἐξ ἑλωδῶν
xai ἐνύδρων)" καὶ γὰρ ἐνταῦθα κατὰ μικρὸν ἐν πολλῷ
γίνεται χρόνῳ ἡ ἐπίδοσις, ὥστε μὴ μνημονεύειν, τί-
vec πρῶτοι, καὶ πότε, xal πῶς ἐχόντων ἦλθον τῶν
τόπων; οἷον συμβέβηκε καὶ περὶ τὴν Αἴγυπτον" καὶ
13e οὗτος ἀεὶ ξηρότερος ὁ τόπος φαίνεται γινόμενος
xol πᾶσα ἡ χώρα τοῦ ποταμοῦ πρόσχωσις οὖσα τοῦ
Νείλου, διὰ δὲ τὸ χατὰ μιχρὸν ξηραινομένων τῶν
ἑλῶν τοὺς πλησίον dacucil eres τὸ τοῦ χρόνου μῆ-
χος ἀφήρηται τὴν ἀρχήν. Φαίνεται δ᾽ οὖν χαὶ τὰ
στόματα πάντα, πλὴν ἑνὸς τοῦ Κανωβιχοῦ, χειρο-
ποίητα χαὶ οὐ τοῦ ποταμοῦ ὄντα, καὶ τὸ ἀρχαῖον
ἡ Αἴγυπτος Θῆβαι καλούμεναι. Δηλοῖ δὲ xal Ὅμη-
ρος; οὕτω πρόσφατος ὧν, ὡς εἰπεῖν, πρὸς τὰς τοι-
αὐτὰς icri ends: ἐχείνου γὰρ τοῦ τόπου ποιεῖται
μνείαν, ὡς οὔπω Μέμφιος οὔσης, ἢ ὅλως, ἢ οὐ cm-

neque arida, sed permutantur secundum fluviorum ge-
nerationes et defectus. Propter quod et quae circa ari-
dam permutantur et mare; et non semper haec quidem
terra, haec autem mare perseverant omni tempore; sed
fit mare quidem ubi ante arida, ubi autem nunc mare,
iterum hic terra. Secundum tamen quendam ordinem
putare oportet hoc fieri et periodum.

Principium autem horum et causa, quia et terrae quae

intus, sicut corpora plantarum et animalium, statum
habent et senectutem: sed illis quidem non secundum
partem hoc accidit pati, sed simul totum in statu esse
et decrementum pati necessarium; terrae autem hoc fit
secundum partem, propter frigus et caliditatem. Haec
quidem igitur crescunt et minuuntur propter solem et
circulationem: propter haec autem et virtutem partes
terrae accipiunt differentem, ut usque ad tempus aquosa
possint permanere, deinde exsiccantur et senescunt ite-
rum; alia autem loca vivificantur et aquosa fiunt se-
cundum partem. Necesse autem, locis factis siccioribus,
fontes exterminari; his autem accidentibus, fluvios qui-
dem ex magnis parvos primo, deinde tandem fieri siccos;
fluviis autem transmutatis, et hic quidem exterminatis,
in aliis autem proportionaliter factis, transmutari mare.
Ubi quidem enim excrescens a fluviis abundavit, absce-
dens aridam facere necessarium ; ubi autem fluxibus
abundans exsiccabatur atterratum, hic iterum stagnare.

Sed propterea quod fit omnis naturalis circa terram ge-

neratio per successionem, et in temporibus longissimis
ad nostram vitam, latent haec facta; et prius omnium
gentium interitus fiunt et corruptiones, quam memo-
retur horum permutatio a principio in finem. Maximae
quidem igitur corruptiones fiunt et citissimae in prae-

liis, aliae autem infirmitatibus, hae autem sterilitatibus; Ὁ

et in his hae quidem magnae, hae autem secundum
modicum; ut lateant talium gentium et transmigratio-
nes, propterea quod hi quidem derelinquunt regiones,
hi autem permanserunt usque ad hoc, donec utique
non amplius possit alere regio multitudinem ullam. A
prima igitur desertione ad ultimam, verisimile fieri longa
tempora, ut nullus mernoretur; sed, salvatis adhuc per-
manentibus, oblivionem factam esse propter temporis
multitudinem. Eodem autem modo oportet putare et
inhabitationes latere, quando primum factae sunt gen-
tibus singulis; deinde permutata et facta sicca ex pa-
ludosis et aquosis. Etenim hic paulatim ex multo fit

tempore additio, ut non sit memoria qui primi, et.

quando, et qualiter habentibus locis venerunt; velut
accidit et circa Aegyptum. Etenim hic locus semper
siccior videtur factus, et tota regio fluvii atterratio exi-
stens Nili: propter autem paulatim, exsiccatis paludibus,
propinqua inhabitari, ex temporis longitudine ablatum
est principium. Videntur igitur et ora omnia, excepto
uno Canobico, manufacta et non fluvii existentia; et
antiquitus Aegyptus Thebae vocatae. Insinuavit autem
et Homerus, sic recens existens, ut est dicere, ad tales
permutationes: illius enim loci facit memoriam, tan-
quam non adhuc Memphi existente, aut totaliter aut
tanta. Hoc autem verisimile sic accidere: inferiora enim
loca posterius habitata sunt; paludosa enim ad amplius
tempus necessarium esse propinquiora atterrationi, pro-

* Non semper autem eadem loca terrae neque aquosa sunt * Cap. xm.

|

CAP. XIV, LECT. XVII 381

λικαύτης. Τοῦτο δ᾽ εἰκὸς οὕτω συμβαίνειν - οἱ γὰρ
κάτωθεν τόποι τῶν ἄνωθεν ὕστερον ὠχίσθησαν ἑλώ-
δὲεις γὰρ ἐπὶ πλείω χρόνον ἀναγκαῖον εἶναι τοὺς ἐγ-
γύτερον τῆς προσχώσεως διὰ τὸ λιμνάζειν ἐν τοῖς
ἐσχάτοις ἀεὶ μᾶλλον, Μεταβάλλει: δὲ τοῦτο xal πά-
λιν εὐθενεῖ-" ξηραινόμιενοι γὰρ οἱ τόποι ἔρχονται εἰς
τὸ καλῶς ἔχειν, οἱ δὲ πρότερον εὐχραεῖς ὑπερξη-
ραινόμενοι τότε γίνονται χείρους. Ὅπερ συμβέβηκε
τῆς Ἑλλάδος χαὶ περὶ τὴν ᾿Αργείων καὶ Μυχηναίων
χώραν" ἐπὶ μὲν γὰρ τῶν Τρωϊκῶν ἡ μὲν ᾿Αργεία διὰ
τὸ ἑλώδης εἶναι ὀλίγους ἐδύνατο τρέφειν, ἡ δὲ Νυ-
κηναία χαλῶς εἶχεν (διὸ ἐντιμοτέρα ἦν), νῦν δὲ
τοὐναντίον διὰ τὴν εἰρημένην αἰτίαν" ἡ μὲν γὰρ
ἀργὴ γέγονε καὶ ξηρὰ πάμπαν, τῆς δὲ τὰ τότε ἵν
τὸ λιμνάζειν ἀργὰ νῦν χρήσιμα γέγονεν. Ὥσπερ οὖν
ἐπὶ τούτου τοῦ τόπου συμβέβηκεν ὄντος μιχροῦ,
ταὐτὸ δεῖ νομίζειν τοῦτο συμβαίνειν καὶ περὶ μεγά-
λους τύπους καὶ χώρας ὅλας.
μὲν οὖν βλέποντες ἐπὶ μικρὸν αἰτίαν οἴονται τῶν
σοιούτων εἶναι παθημάτων τὴν τοῦ ὅλου μεταβολὴν,
ὡς γινομένου τοῦ οὐρανοῦ" διὸ xal τὴν θάλατταν
ἐλάττω γίνεσθαί φασιν ὡς ξηραινομένην; ὅτι πλείους
φαίνονται τόποι τοῦτο πεπονθότες νῦν ἢ πρότερον.
Ἔστι δὲ τούτων τὸ μὲν ἀληθὲς, τὸ δ᾽ οὐχ ἀληθές"
πλείους μὲν γάρ εἰσιν οἱ πρότερον ἔνυδροι, νῦν δὲ
χερσεύοντες, οὐ μὴν ἀλλὰ καὶ τοὐναντίον" πολλαχῇ
γὰρ σκοποῦντες εὑρήσουσιν ἐπεληλυθυῖαν τὴν θάλατ-
ταν. ᾿Αλλὰ τούτου τὴν αἰτίαν οὐ τὴν τοῦ κόσμου
ένεσιν οἴεσθαι χρή" γελοῖον γὰρ διὰ Paxede xal
αριαίας μεταβολὰς χινεῖν τὸ πᾶν, ὁ δὲ τῆς γῆς
ὄγκος καὶ τὸ μέγεθος οὐθέν ἐστι δή που πρὸς τὸν
ὅλον οὐρανόν"

ἀλλὰ πάντων τούτων αἴτιον ὑποληπτέον ὅτι γίνεται

διὸ χρόνων εἱμαρμένων, οἷον ἐν ταῖς κατ᾽ ἐνιαυτὸν
ὥραις χειμὼν, οὕτω περιόδου τινὸς μεγάλης μέγας
χειψιὼν καὶ ὑπερβολὴ ὄμβρων.- Αὕτη δ᾽ οὐχ ἀεὶ κατὰ
τοὺς αὐτοὺς τύπους, ἀλλ᾽ ὥσπερ ὁ χαλούμενος ἐπὶ
Δευχαλίωνος χαταχλυσμός" καὶ γὰρ οὗτος περὶ τὸν
Ἑλληνικὸν ἐγένετο μάλιστα τόπον, καὶ τούτου περὶ
τὴν Ἑλλάδα τὴν ἀρχαίαν. Αὕτη δ᾽ ἐστὶν ἡ περὶ
Δωδώνην x«l τὸν 'AysAQov* οὗτος γὰρ πολλαχοῦ
τὸ ires μεταβέβληκεν: χουν ydp oi Σελλοὶ év-
ταῦθα xai oi καλούμενοι τότε μὲν Γραικοὶ, νῦν δ᾽
Ἕλληνες. ᾿

Ὅταν οὖν δὴ γένηται τοιαύτη ὑπερβολὴ ὄμβρων, νομί-

ζειν χρὴ ἐπὶ πολὺν χρόνον διαρχεῖν, καὶ ὥσπερ νῦν
τοῦ τοὺς μὲν ἀενάους εἶναι τῶν ποταμῶν, τοὺς δὲ
po, οἱ μέν φασιν αἴτιον εἶναι τὸ μέγεθος τῶν ὑπὸ
γῆς χασμάτων, ἡμεῖς δὲ τὸ μέγεθος τῶν ὑψηλῶν
τόπων χαὶ τὴν πυχνότητα χαὶ ψυχρότητα αὐτῶν᾽
οὗτοι γὰρ πλεῖστον καὶ δέχονται ὕδωρ καὶ στέγουσι "
καὶ ποιοῦσιν" ὅσοις δὲ μικραὶ αἱ ἐπικρεμαάμεναι Gu-
'στάσεις τῶν ὀρῶν, 7| σομφαὶ xal λιθώδεις xal ἀρ-
γιλώδεις, τούτους δὲ προαπολείπειν οὕτως οἴεσθαι
δεῖν τότε, ἐν οἷς édv γένηται ἡ τοιαύτη τοῦ ὑγροῦ
φορὰ; οἷον ἀενάους ποιεῖν τὰς ene τῶν τόπων
p. 823ov. To χρόνῳ δὲ ταῦτα ξηραίνεται γινόμενα
μᾶλλον, θάτερα δ᾽ ἐλάττω τὰ ἔφυδρα, ἕως ἂν ἔλθῃ
πάλιν ἡ καταβολὴ τῆς περιόδου τῆς αὐτῆς. ᾿Επεὶ
δ᾽ ἀνάγκη τοῦ ὅλου γίνεσθαι μέν τινα μεταβολὴν,
Aet

μὴ μέντοι γένεσιν καὶ φθορὰν; εἴπερ Μένει τὸ πᾶν,
ἀνάγκη; καθάπερ ἡμεῖς λέγομεν, μὴ τοὺς αὐτοὺς
ἀεὶ τόπους ὑγρούς τ᾽ εἶναι θαλάττῃ καὶ ποταμοῖς
χαὶ ξηρούς.

Δηλοῖ δὲ τὸ γινόμενον: οὗς γάρ φαμεν ἀρχαιοτάτους
εἶναι τῶν ἀνθρώπων, Αἰγυπτίους, τούτων ἡ χώρα
πᾶσα. γεγονυῖα φαίνεται xal οὖσα τοῦ ποταμοῦ ἔρ-
γον. Kal τοῦτο κατά τε τὴν χώραν αὐτὴν ὁρῶντι
δῆλόν ἐστι, xal τὰ περὶ τὴν ἐρυθρὰν θάλατταν
πεχμιήριον ἱκανόν: ταύτην γὰρ τῶν βασιλέων τις
ἐπειράθη διορύττειν" οὐ γὰρ μικρὰς εἶχεν ἂν αὐτοῖς
ὠφελείας πλωτὸς ἅπας ὁ τόπος γενόμενος λέγεται
δὲ πρῶτος Σέσωστρις ἐπιχειρῆσαι τῶν παλαιῶν, ἀλλ᾽
εὖρεν ὑψηλοτέραν οὖσαν τὴν θάλατταν τῆς γῆς" διὸ
ἐχεῖνός τε πρότερον xal Δαρεῖος ὕστερον ἐπαύσατο

pter stagnare in ultimis semper magis. Permutatur autem
hoc, et iterum apte habet: desiccata enim loca veniunt
ad bene habere; quae autem prius bene temperata,
exsiccata aliquando fiunt deteriora. Quod quidem acci-
dit Helladi et circa Mycenaeorum regionem et Argivo-
rum. Sub Troicis quidem enim, quae Argivorum paucos
poterat alere, quia paludosa erat: Mycenaea autem bene
habebat; propter quod honoratior erat.. Nunc autem
contrarium, propter praedictam causam: haec quidem
enim inutilis facta est et sicca prorsus; huius autem,
quae tunc propter stagnare inutilis, nunc utilis facta est.
Sicut igitur accidit in hoc loco parvo existente, ita
oportet putare idem hoc accidere et circa magna loca
et regiones totas.

Qui quidem igitur respiciunt ad modicum tantum, putant

causam esse talium permutationum totius permutatio-
nem, tanquam generato caelo: propter quod et mare
minus fieri aiunt, tanquam exsiccatum, quia plura loca
apparent haec passa nunc quam prius. Est autem ho-
rum hoc quidem verum, hoc autem non verum. Plura
quidem enim sunt, quae prius aquosa, nunc autem
arida. Non solum sed et contrarium: in multis enim
locis considerantes invenimus supervenisse mare. Sed
huius causam non mundi generationem oportet putare:
derisibile enim propter parvas et momentaneas muta-
tiones mutare totum; terrae autem moles et magnitudo
nihil est ad totum caelum.

Sed horum omnium causam existimandum, quia fit per

tempora fatata, velut in temporibus quae secundum
annum hiems, sic periodo quadam magna, magna hiems
et excessus imbrium. Hoc autem non semper secundum
eadem loca, sed quemadmodum vocatus sub Deuca-
lione cataclysmus. Etenim hic circa Hellenicum locum
factus fuit maxime, et huius circa Helladem antiquam.
Haec autem est circa Dodonam et Acheloum: iste enim
multis in locis rheuma permutavit. Habitabant enim
Selli hic et vocati tunc quidem Graeci, nunc autem
Hellenes.

Cum igitur talis factus fuerit excessus imbrium, putare

oportet ad multum tempus sufficere. Et sicut nunc eius
quod est perpetuos esse quosdam fluviorum, hos autem
non, hi quidem aiunt causam esse magnitudinem sub
terra voraginum; nos autem magnitudinem altorum lo-
corum, et spissitudinem et frigiditatem ipsorum; ista
enim plurimam et suscipiunt aquam et operiunt et fa-
ciunt; quibuscumque autem parvae suspensae montium
consistentiae, aut somphae et lapidosae et argillosae,
haec praedeficere: sic putare oportet in quibus utique
facta fuerit talis humidi latio, ut perpetuae fiant humi-
ditates locorum magis. Tempore autem haec exsiccata
facta sunt magis, altera autem minora, quae aquosa,
donec veniat iterum descensus periodi eiusdem. Quo-
niam autem necesse totius quidem fieri quandam per-
mutationem, non tamen generationem et corruptionem,
si quidem maneat totum, necesse, quemadmodum nos
dicimus, non eadem semper loca esse humida mari et
fluviis, et sicca.

Manifestat autem quod fit. Quos enim aimus antiquissi-

mos esse hominum, Aegyptios, horum regio tota facta
videtur et existens fluvii opus. Et hoc secundum regio-
nem ipsam aspicienti palam est, et quae circa Rubrum
Mare argumentum sufficiens. Hoc enim regum aliquis
attentavit perfodere: non enim parvas haberet ipsis
utilitates navigabilis totus locus factus. Dicitur autem
prinius Sesostris conatus fuisse antiquorum, sed invenit
mare existens altius terra: propter quod ille primo et
Darius posterius cessavit fodiens, ut non corrumperetur
fluxus fluvii, commixto mari. Manifestum igitur quod

* Cf. lect. praec.
n. 1.

* quid An.

Pa.
* sunl AB.

secundum om.

382

διορύττων, ὄπως px διαφθαρῇ τὸ ῥεῦμα τοῦ ποτα-
μοῦ, συμμιγείσης τῆς θαλάττης. Φανερὸν οὖν ὅτι
θάλαττα πάντα μία ταῦτα συνεχὴς Y" διὸ χαὶ τὰ
περὶ τὴν Λιβύην τὴν ᾿Αμμωνίαν χώραν ταπεινότερα
φαίνεται χαὶ χοιλότερα mapd λόγον τῆς κάτωθεν
χώρας" δῆλον γὰρ ὡς ἐγχώσεως μὲν γενομένης; ἐγέ-
γοντο λίμναι καὶ χέρσος; χρόνον δὲ riis τὸ
ἐναπολειφθὲν καὶ λιμνάσαν ὕδωρ ξηραν £y ἐστιν ἤδη
φροῦδον. ᾿Αλλὰ μὴν καὶ τὰ περὶ τὴν Μαιῶτιν λίμνην
ἐπιδέδωχε τῇ προσχώσει τῶν ποταμῶν τοσοῦτον,
ὥστε πολλῷ ἐλάττω μεγέθει πλοῖα νῦν εἰσπλεῖν πρὸς
τὴν ἐργασίαν ἢ ἔτος ἑξηκοστόν: ὥστ᾽ ἐκ τούτου ῥά-
διον ἀναλογίσασθαι ὅτι καὶ τὸ πρῶτον, ὥσπερ αἱ
πολλαὶ τῶν λιμνῶν. καὶ αὕτη ἔργον ἐστὶ τῶν πο-
ταμῶν, καὶ τὸ τελευταῖον πᾶσαν ἀνάγχη γενέσθαι
ξηράν. "Ecc δ᾽ ὁ Βόσπορος ἀεὶ μὲν ῥεῖ διὸ τὸ προς-
χοῦσθαι, καὶ ἔστιν ἔτι ταῦτα καὶ τοῖς ὄμμασιν ἰδεῖν
ὅν τινα συνέβαινε τρόπον’ ὅτε γὰρ ἀπὸ τῆς ᾿Ασίας
ἠόνα ποιήσειεν ὁ ῥοῦς, τὸ ὄπισθεν λίμνη ἐγίνετο μι-
χρὰ τὸ πρῶτον, εἶτ᾽ ἐξηράνθη, μετὰ δὲ τοῦτο ἄλλη
ἀπὸ ταύτης do, καὶ λίμνη ἀπ᾽ αὐτῆς, καὶ τοῦτο
ἀεὶ οὕτω συνέβαινεν ὁμοίως: τούτου δὲ γινομένου
πολλάκις, ἀνάγκη προϊόντος τοῦ χρόνου ὥσπερ ποτα-
μὸν γενέσθαι, τέλος δὲ καὶ τοῦτον ξηρόν.

Φανερὸν τοίνυν; ἐπεὶ ὅ τε χρόνος οὐχ ὑπολείπει xal τὸ
ὅλον ἀΐδιον, ὅτι 000 ὁ Ταναῖς ποταμὸς, οὔθ᾽ ὁ
Νεῖλος ἀεὶ ἔρρει, ἀλλ᾽ ἦν ποτὲ ξηρὸς ὁ τόπος ὅθεν
ῥέουσιν" τὸ γὰρ ἔργον ἔχει αὐτῶν πέρας, ὁ δὲ χρόνος
οὐχ ἔχει. Ὁμοίως δὲ τοῦτο xal ἐπὶ τῶν ἄλλων dp-
μόσει ποταμῶν λέγειν. ᾿Αλλοὶ μιὴν εἴπερ οἱ ποταμοὶ
γίνονται καὶ φθείρονται xoà μὴ ἀεὶ οἱ αὐτοὶ τόποι τῆς
γῆς ἔνυδροι, καὶ τὴν θάλατταν ἀνάγχη μεταβάλλειν
ὁμοίως. Τῆς δὲ θαλάττης τὰ μὲν ἀπολειπούσης; τοὶ
δ᾽ ἐπιούσης ἀεὶ, φανερὸν ὅτι τῆς πάσης γῆς οὐχ ἀεὶ
τὰ αὐτὰ τὰ μέν ἐστι θάλαττα, τὰ δ᾽ ἤπειρος, ἀλλὰ
μεταβάλλει τῷ χρόνῳ πάντα. à t

Διότι μὲν οὖν οὐχ ἀεὶ ταὐτὰ οὔτε χερσεύεται τῆς
γῆς. οὔτε πλωτά ἔστι; καὶ διὰ τίν᾽ αἰτίαν ταῦτα
συμβαίνει, εἴρηται: ὁμοίως δὲ καὶ διὰ τί οἱ μὲν
ἀέναοι, οἱ δ᾽ οὗ τῶν ποταμῶν εἰσιν.

SxywNoPsis. — 1. Argumentum textus. - Non semper eadem loca
sunt aquosa vel arida; sed hoc permutatur secundum quod flu-
mina generantur de novo vel deficiunt. Ex quo consequitur per-
mutatio circa terram, ut quae nunc est arida, fiat mare, et e con-
verso. — 2. Textus divisio. -- Causa praedictae transmutationis.
Virtus terrae, sicut corpora animalium et plantarum, habet suo
modo statum et senectutem, secundum calidum et frigidum, hu-
midum et siccum. In terra tamen haec transmutatio non fit simul
secundum totum, sed successive secundum diversas partes; ita
quod dum haec pars exsiccatur et arescit, alia fit aquosa et vi-
rescit. Sic ergo, dum in aliquibus partibus terrae fontes exsiccan-
tur, et propter hoc flumina primo minuuntur ac tandem deficiunt,
in aliis partibus de novo oriuntur fontes et generantur flumina.

circa hoc. Et dicit quod non semper eadem loca
terrae sunt aquosa vel arida; sed hoc permutatur
secundum quod fluvii generantur de novo vel de-
ficiunt. Propter quam causam fit permutatio circa
terram, ut quae * nunc est arida, aliquando fiat
mare, et e converso; et non semper in una et ea-
dem parte terrae sint mare vel terra sicca. Sed hoc
non accidit casu, sed secundum quendam ordinem,
et secundum * aliquam circulationem caeli; sicut
et omnes transmutationes quae fiunt * in istis in-
ferioribus, ordinantur secundum motum caeli.

METEOROLOGICORUM LIB. I

omnia unum mare huic continuum esset. Propter quod
et quae circa Libyam, Ammoniam regionem, humiliora
videntur et profundiora praeter rationem inferioris regio-
nis. Palam enim, quod atterratione facta, facta sunt sta-
gna et arida; tempore autem facto, derelicta et stagnata,
aqua desiccata est iam annihilata. At vero et quae circa
Maeotidem Paludem addiderunt atterrationi fluviorum
tantum, ut multo minores magnitudine. naves nunc
innatent ad operationem, quam anno sexagesimo. Quare
ex hoc facile proportionaliter accipere quod et primo:
sicut multa stagnorum, et hoc opus est fluviorum, et
tandem necesse omne fieri siccum. Adhuc autem Bospho-
rus semper quidem fluit propter atterrari: et est adhuc
videre oculis quonam accidit modo. Quando vero enim
ab Asia interceptionem faciebat fluxus, quod posterius
factum fuit stagnum parvum, deinde exsiccatum est
utique: post hoc autem alia quae ab intercepto, et
stagnum ab hac; et hoc semper similiter accidit sic. Hoc
autem facto saepe, necesse tempore procedente velut
fluvium fieri; tandem autem et hunc siccum.

Manifestum igitur, quoniam et tempus non deficit, et totum
aeternum, quod neque Tanais neque Nilus semper
fluxit, sed erat aliquando siccus locus a quo fluunt:
opus enim habet ipsorum terminum, tempus autem
non habet. Similiter autem hoc et in aliis fluviis con-
gruit dicere. At vero, si quidem fluvii fiunt et corrum-
puntur, et non semper eadem loca terrae aquosa, et
mare necesse permutari similiter. Mari autem haec qui-
dem deserente, haec autem supergrediente semper, ma-
nifestum quod omnis terrae non semper eadem haec
quidem ipsa sunt mare, haec autem arida; sed permu-
tantur tempore omnia.

Quia quidem igitur non semper eadem neque arida sunt
terrae, neque natabilia sunt, et propter quam causam
haec accidunt, dictum est: similiter autem et propter
quid hi quidem perpetui, hi autem non sunt fluviorum.

Facta autem transmutatione circa flumina, fit consequenter trans-
mutatio circa mare et aridam. — 3. Quare lateant transmutationes
istae. Accidit hoc quia fiunt in temporibus longissimis, et prius fit
interitus totius gentis, quam maneat memoria talis transmutationis
a principio usque ad finem. — 4. Excluditur causa praedictarum
transmutationum ab aliis excogitata. Nam putant hanc causam esse
mutationem totius mundi: sed derisibile videtur, propter muta-
tionem in parvis partibus, ponere mutationem in toto; magnitudo
autem terrae quasi nihil est in comparatione ad totum caelum. --
5. Resumitur vera causa praedictae transmutationis. — 6. Assi-
* gnatur ex praedictis causa diuturnitatis fluviorum. — 7. Tria exem-
pla ad manifestandum praedicta. - 8. Conclusio principaliter
intenta. — Recapitulatio, manifesta in textu.

2. Secundo ibi: Principium autem etc., manife-
stat quod dixerat. Et circa hoc duo facit *: primo
assignat causam unam eius quod dictum est; se-
cundo excludit quandam causam ab aliis opina-
tam, ibi: Qui quidem igitur respiciunt * etc. Circa
primum duo facit: primo assignat causam prae-
dictae transmutationis; secundo assignat causam *
quare praedicta transmutatio lateat, ibi: Sed pro-
plerea quod fit * etc.

Dicit ergo primo quod causa et principium
transmutationis praedictae hoc * est, quod vir-
tus terrae habet suo modo statum et senectu-
tem, sicut corpora animalium et plantarum. In
hoc tamen est differentia, quod animalia et plan-

tae patiuntur statum et senectutem, non suc-

«) Secundo ibi: Principium autem etc.... Et circa hoc duo facit. — Secundo ibi: Manifestat autem, circa primum duo facit AB.

itii e com es A a

CAP. XIV, LECT. XVII

cessive ^ secundum diversas partes, sed simul
secundum totum: sed in terra haec transmutatio
est secundum partem et partem, propter calidi-
tatem et frigus, crescente una parte in caliditate
vel frigore, et alia deminuta, propter motum solis
et alias circulationes caelestium corporum. Et inde
est quod secundum diversum situm in aspectu
solis et stellarum, partes terrae recipiunt * diver-
sam virtutem ; ita quod aliquae partes terrae pos-
sunt diu permanere in humiditate et aquositate,
secundum aliquod 7 determinatum tempus, quod
est eis quasi iuventus vel status; et postmodum
siccari, quod est terrae quasi senectus, quae na-
turaliter- propter defectum humorum habet desic-
care. Et dum hae partes terrae exsiccantur, alia
loca terrae vivificantur, et fiunt aquosa secundum
aliquam partem. Quod patet per hoc, quia in vere
omnia quasi iuvenescunt per humiditatem; quae
in hieme postea senescunt propter nimiam sicci-
tatem. Et in vere etiam nostrae partes terrae sunt
in vigore, alibi vero sunt iam desiccata omnia ?.
Et sic patet quod senectus et iuventus non acci-
dunt secundum totum in terra *, sicut in animali-
bus et plantis; sed secundum partem et partem.

Sic igitur in aliquibus partibus terrae, desiccatae
modo praedicto fontes destruuntur: et,ex hoc se-
quitur quod fluvii primo quidem ex magnis redi-
guntur in parvos, et tandem totaliter exsiccantur,
propter siccitatem fontium ex quibus oriebantur *.
Et sic in una parte terrae, quae iam senuit, exsic-
cantur; in alia autem, quae facta est aquosa, pro-
portionaliter de novo fiunt fontes et flumina. Et
ita facta transmutatione circa flumina, ut scilicet
in una parte terrae deficiant et * in alia de novo

᾿ esse incipiant, transmutatur per consequens mare;

et ubi * abundaverat primo per excrescentiam flu-
viorum, siccatis fluviis, recedit mare et remanet
arida; ubi vero mare " exsiccabatur per aliquam
atterrationem causatam ex aliquibus fluxibus su-
pervenientibus terrae, iterum ibidem stagnat,
aquae abundantia congregata.

3. Secundo ibi: Sed propterea quod fit etc., assi-
gnat rationem quare praedictae transmutationes
latent. Et dicit quod praedictae transmutationes

maris et aridae latent, quia omnis naturalis trans-

mutatio non fit subito, sed successive; et praedi-
ctae transmutationes, quae accidunt circa magnas

383

partes terrae, fiunt in temporibus longissimis; et
prius fit interitus et corruptio ^ omnium gentium,
quam maneat memoria trasmutationis talis a sui
principio usque in finem. Si enim semper eaedem
gentes remanerent ' in eisdem partibus terrae, pos-
set remanere aliqua memoria rerum etiam anti-
quissimarum, et trasmutationum: sed quando ali-
qua gens deletur, et supervenit nova in locum eius,
non remanet in secunda gente memoria antiquita-
tum quae fuerunt in prima gente; et multo minus
in tertia vel quarta. Corruptiones autem gentium
quae novissimae * sunt, fiunt per praelia, aliae
autem fiunt per infirmitates et epidemias, aliae
autem per sterilitates; et harum * corruptionum
quaedam sunt magnae simul, quaedam vero fiunt
paulatim ; ut etiam transmutationes gentium de
loco ad locum lateant, eo quod aliqui a principio,
ex eo quod incipit * terra fieri sterilis vel infirma,
vel propter guerras, relinquunt regionem, alii autem
permanent quandiu possunt ibi nutriri; ita quod
a primo discessu usque ad ultimum, quandoque
est * magnum tempus, et non est memoria primi
recessus, etiam si homines non moriantur ^ sed
transmigrant. Et sicuti est de desertione terrarum,
ita etiam est de habitatione earum: quia non est
memoria, propter longiquitatem temporis, quando
et a quibus gentibus primo inhabitari coeperunt ^,
et quando sunt immutata ex paludosis in siccita-
tem, ut habitari possint; quia hoc paulatim factum
est et in multo tempore. Et ponit exemplum de
terra Aegypti, quae paulatim exsiccata est quasi a
fluvio *; et de quibusdam aliis terris, quae sunt
transmutatae et desiccatae ab * aquositate, et e
converso; et est planum in littera.

4. Deinde cum dicit: Qui quidem igitur respi-
ciunt etc., excludit causam a quibusdam opinatam.
Et circa hoc tria facit. Primo excludit causam fal-
sam. Et dicit quod aliqui, respicientes ad * aliquid
modicum, volunt iudicare de toto caelo: putant
enim causam talium transmutationum esse muta-
tionem totius mundi, ac * si caelum et mundus de
novo sit generatus. Et ex hac causa dicunt quod
mare est minoratum, quia a principio coepit desic-
cari a sole: unde plura loca apparent modo desic-
cata, quae prius non erant. - Sed hoc partim est
verum, partim non. Quod enim aliqua loca sint
desiccata, quae erant prius aquosa, verum est *:

B) non successive. — non successivum AB.— lidem mox pro sed simul,
sed similis.

Y) diu permanere ... secundum aliquod. — permanere ... usque ali-
quod ΑΒ. -- lidem pro quod est eis, et hoc est eis; pro et postmodum
siccari, et post illud senectus autem sicca; om. insuper quod est ter-
rae... desiccare, ubi pro desiccare forte legendum desiccari.

9) Quod patet per hoc... desiccata omnia. — Et dicit hoc quia in
vere est perhumidum (vel per humidum) AB.

t) non accidunt secundum totum in terra. — non (et non B) accidit
secundum totum in terra AB. Pro in terra, terrae Pa.

Ὁ propter siccitatem... oriebantur.,— Hoc om. A; qui etiam lin. seq.
exsiccantur ante quae iam ponit; hac lectione A supposita, B om. ho-
moteleuton propter siccitatem ... exsiccantur. - Pro in alia autem, ita
in alia A, in alia B. ;

) mare. — vel mare AB. — Statim pro atferrationem, quod habet
cod. Vatic. 2072 supra verbum textus atféerratum, alterationem AB,
aliam rationem Pa; cf. ipsum textum. « Aterrare, terra replere ... Lit.
Ludovici regent. regn. Franc. an. 1380, Cum per cursum aquarum per
ipsa, tempore hyemali, fluentium, dicta fossata sint in parte repleta
et aterrata etc.» Carpentier, Glossarium Novum ad scriptores medii
aevi, sub hac voce (Parisiis 1766). — Pro supervenientibus terrae, su-

perabundantibus terram, et pro aquae, aqua AB; ex aliquibus fluxibus
superabundantibus terra videtur esse bona lectio etiam in contextu; habet
enim hunc sensum, «ex fluxu aquarum multam terram deferentium. »

0) interitus et corruptio. — interius et corpus AB, sed B corrigitur.

|) Si enim ... remanerent. — Si enim pars eadem (eaedem B) gentis
remaneret AB. — lidem pro posset... transmutationum, posset remanere
aliqua memoralia perantiquissimarum (etiam antiquissimarum B) trans-
mutationum.

x) ex eo quod incipit. — ex quo incipit A; inter ex et incipit spa-
tium album B. — Pro propter. guerras, partim guerras (vel gerras) AB.

3.) etiam si homines non moriantur. — si homines etiam moriantur ^B.

p) et a quibus... coeperunt. — et a quibus habitari coeperit Pa. —
Statim pro immutata, mutata AB.

v) quasi a fluvio. — Inter quasi et a, spatium vacuum sex litteris
habet A; forte legendum quasi atterata a fluvio, vel quid simile; cf.
textum, et illud Herodoti (rr, 5), ὅτι Αἴγυπτος ... ἔστι ΑἸγυπτίοισι ἐπίχτη-
tóc τε γῆ καὶ δῶρον τοῦ ποταμοῦ, Aegyptum ... accessionem esse ferrae
ac fluminis donum.

E) quae prius non erant ... verum est. — quae prius essent aquosa.
Et hoc verum est Pa, an ad corrigendum omissionem alicuius homo-
teleuti, puta non erant... erant prius, in codice quo ed. a utebatur:

* citissimae? Cf.
text.

* sterilitatum et
add. pa.

* fit Pa.

* et AB.

* recipientes ut
AB.

* et AB.

* quod B.

* Lect. praeced.
n. 3.
" 16id. n. 7.

384

licet etiam contrarium verum sit, quia * in ali-
quibus locis invenitur supervenisse mare ubi prius
erat arida. Sed hoc est falsum, quod causa huius
transmutationis sit mundi generatio. Derisibile
enim videtur ponere transmutationem in toto,
propter transmutationes ^ in parvis partibus; ma-
gnitudo autem terrae quasi nihil est in compa-
ratione ad totum caelum; obtinet enim vicem
puncti.

5. Secundo ibi: Sed horum omnium etc., resu-
mit veram causam. Et dicit quod vera causa ista-
rum transmutationum est quod, sicut * unus annus
dividitur per diversa tempora, scilicet per hie-
mem et aestatem et consueta, sic et magna ali-
qua circulatio dividitur secundum statuta tempora,
per magnam hiemem, in qua est multus exces-
sus imbrium, et magnam aestatem, in qua est
siccitas magna: non autem ita quod simul fiat
iste magnus excessus imbrium vel siccitatis se-
cundum totam terram, vel semper secundum eas-
dem partes, sed in diversis partibus. Et ponit
exemplum de diluvio facto tempore Deucalionis,
in quadam determinata parte Graeciae.

6. Tertio ibi: Cum igitur talis factus fuerit etc.,
assignat ex praedictis causam diuturnitatis fluvio-
rum. Et dicit quod cum in aliqua terra factus
fuerit magnus excessus imbrium, ita imbibitur
terra humiditate ^, quod sufficit ad multum tem-
pus ad generationem fluviorum. Quod quidem
commune est diversis opinionibus: sive dicatur *
quod perpetuitas fluviorum est ex magnitudine
voraginum continentium multam aquam, ut qui-
dam dicunt, sicut praedictum est *; sive dicatur,
secundum nostram opinionem superius * positam,
quod causa perpetuitatis fluviorum est magnitudo
et spissitudo et frigiditàs altorum locorum, ita
quod huiusmodi loca possunt recipere * multam
aquam, et continere eam, et generare. Sed illa loca
in quibus sunt parvae substantiae montium et
non multum elevatae in altum, aut sunt quasi
spongiosae, ut non possit in eis conservari hu-
miditas, et sunt lapidosae, ut non possint recipere
aquam, et sunt argillosae, ut non possint eam
generare: in talibus, inquam, locis deficit fluxus
fluviorum, quoadusque iterum " loca humectentur.
Sic ergo oportet putare quod in quibuscumque

METEOROLOGICORUM LIB. I

locis advenerit abundantia imbrium in magna
hieme, humiditates locorum erunt magis perpe-
tuae, idest diuturnae. Sed tamen tempore proce-
dente exsiccantur, et quaedam eorum fiunt mi-
nus humida, donec iterum revertatur ? periodus
secundum quam fiat excessus imbrium.

Et sic ultimo concludit quod, quia in toto uni-
verso necesse est fieri permutationem; non tamen
ita quod generetur et corrumpatur, si totus * mun-
dus est perpetuus; necesse est, sicut dictum est *,
quod non semper eadem loca sint humida per
mare vel flumina, aut etiam sicca *; sed quae
prius fuerunt humida, fiunt sicca, et e converso.

7. Deinde cum dicit: Manifestat autem quod etc.,
manifestat quod dictum est, per exempla. Et circa
hoc tria facit. Primo ponit tria exempla. Quorum
primum * est de terra Aegypti, quae invenitur de-
missior mari circumstante: propter quam causam
impediti sunt quidam reges ne coniungerent duo
maria, videntes per hoc destrui fluxum fluvii.
Secundum exemplum est * de Maeotide Palude,
in qua, propter fluxus fluviorum, semper maior

atteratio “ facta est: ita quod poterat ferre multo:

minores naves tempore suo, quam ante sexaginta
annos. T'ertium exemplum est de Bosphoro divi-
dente Europam ab Asia, qui invenitur minoratus
et semper tendens in angustum, propter eandem
causam **, :

8. Secundo ibi: Manifestum igitur etc., inducit
conclusionem principaliter intentam: dicens quod,
ex quo tempus non deficit et totum universum
est aeternum (quod dicit secundum opinionem
suam positam in libro Physicorum * et de Caelo
et Mundo f* *), sequitur quod neque Tanais neque
Nilus, qui sunt maximi fluvii, semper fluxerunt,
sed aliquando locus unde fluunt erat siccus: quia
opus eorum, scilicet fluxus ipsorum, habet termi-

num 77, Et similiter est in aliis fluviis. Et si hoc est

de fluviis, oportet quod idem sit de mari, in quod
intrant fluvii: et sic secundum diversa tempora
permutatur mare et arida. - Hoc tamen quod sup-
ponit mundum et tempus aeternum, est erroneum
et alienum a fide; nec rationes quibus hoc proba-
vit, sunt demonstrationes, ut alibi * est ostensum.

Tertio ibi: Quia quidem igitur, recapitulat quod
dixerat: et est planum in littera.

9) in toto, propter transmutationes. — in toto (tota P) propter trans-
mutationem Pa.

7) quod vera ... quod, sicut. -- quod causa permutationum est quia
sicut AB. — lidem om. scilicet, necnon et tum ante consueta (ubi sine
inconvenienti posset omitti), tum ante magna.

e) imbibitur terra humiditate. — imbibitur in terra humiditas Pa.

2) sive dicatur. — sive enim dicatur Pa, sed enim tollit structuram
sententiae, — Lin. seq. pro ex magnitudine, per (propter B) magni-
tudinem AB; mox pro aquam, quod om. B, spatium octo litteris va-
cuum A.

t) possunt recipere. — possint retinere AB. — lidem pro et generare,
et etiam generare.

») deficit ... iterum. — aut defecit fluxus fluviorum quod (quod
om. B) iterum AB.-—lidem post unam lin. pro abundantia... humiditates,
abundantia humiditatis imbrium in magna hieme, quia humiditates.

9) donec iterum revertatur. — quousque iterum reiteretur AB. —
lidem lin. seq. pro /íat, factus est.

y) quod, quia in toto ... si totus. — quod in toto ... Et si totus P,
corrigendo lectionem ed. a, quae om. quia, cf. textum; quod quia in
toto ... si totus mundus corrumpatur , et si totus B.

y) vel flumina, aut etiam sicca. — vel fluant etiam sicca P cum
ed. 1561, errore typographi, qui non intellexit compendia fluía dt in ed. a.

c) fluxus ... maior atteratio. — exsiccationem ... maior arctatio Pa;
cf. text. et not. 7. - Immediate AB om. facta est, — Pro multo minores
naves, maiores naves A; multo om. etiam B.

ax) et semper ... causam, — Hoc om, AB, — Pro Secundo ... inducit,
Deinde inducit Pa; eodem modo in fine lectionis habent Deinde re-
capitulat; sed codices melius respondent ad circa hoc tria facit, quod
habetur in principio num. praec.

B8) quod dicit secundum... de Caelo et Mundo. — ut probavit in libro
Physicorum et in libro de Caelo AB.

Y) terminum. — causam Pa; cf. textum. — Lin. seq. pro oportet
quod idem sit, oportet quod sit ed. a, sic oportet esse ed. 1561, de-
bet quod sit P. ν

eq.

* Num. 1.

* unum Pa.

* ponit Pa.

«x

ar "ECT 1

an

METEOROLOGICORUM
LIBER Π

εν

LECTIO PRIMA

OPINIONES ANTIQUORUM CIRCA ORIGINEM ET SALSEDINEM MARIS -
REHCITUR SENTENTIA DICENTIUM MARE ORIRI EX QUIBUSDAM FONTIBUS

Περὶ δὲ θαλάττης, καὶ τίς ἡ φύσις αὐτῆς; καὶ διὰ τίν᾽

. αἰτίαν ἁλμυρὸν τοσοῦτόν ἐστιν ὕδατος πλῆθος, ἔτι
δὲ περὶ τῆς ἐξ ἀρχῆς γενέσεως λέγωμεν.

Οἱ μὲν οὖν ἀρχαῖοι καὶ διατρίβοντες περὶ τὰς θεολο-

* De mari autem, et quae natura ipsius, et propter quam ' Cap. i.
causam est salsa tanta aquae multitudo, adhuc autem
de ea quae a principio generatione dicamus.

Antiqui quidem igitur et versantes circa theologias, faciunt

γίας ποιοῦσιν αὐτῆς πηγὰς, ἵν᾽ αὐτοῖς ὦσιν ἀρχαὶ
xa ῥίζαι γῆς καὶ θαλάττης" τραγικώτερον γὰρ οὕτω
χαὶ σεμνότερον ὑπέλαβον ἴσως εἶναι τὸ λεγόμενον,
ὡς μέγα τι τοῦ παντὸς τοῦτο μόριον ὃν, καὶ τὸν
λοιπὸν οὐρανὸν ὅχον περὶ τοῦτον συστῆναι τὸν τόπον
χαὶ τούτου χάριν, ὡς ὄντα τιμιώτατον καὶ ἀρχήν.

0i δὲ σοφώτεροι τὴν ἀνθρωπίνην σοφίαν ποιοῦσιν αὐτῆς

γένεσιν" εἶναι γὰρ τὸ πρῶτον ὑγρὸν ἅπαντα τὸν
περὶ τὴν γῆν τόπον, ὑπὸ δὲ τοῦ ἡλίου ξηραινόμενον
τὸ μὲν διατμίσαν πνεύματα καὶ τροπὰς ἡλίου xal
σελήνης φασὶ ποιεῖν, τὸ δὲ λειφθὲν θάλατταν εἶναι"
διὸ χαὶ ἐλάττω γίνεσθαι ξηραινομένην οἴονται, καὶ
τέλος ἔσεσθαί ποτε πᾶσαν ξηράν. "Evtot δ᾽ αὐτῶν
θερμαινομένης φασὶν ὑπὸ τοῦ ἡλίου τῆς γῆς οἷον
ἱδρῶτα γίνεσθαι: διὸ xal ἁλμυρὰν εἶναι: καὶ γὰρ ὁ
ἱδρὼς ἁλμυρός. Οἱ δὲ τῆς ἁλμυρότητος αἰτίαν τὴν
γῆν εἶναί φασιν: χαθάπερ γὰρ τὸ διὰ τῆς τέφρας
ἠθούμενον ἁλμυρὸν γίνεται, τὸν αὐτὸν τρόπον καὶ
ταύτην ἁλμυρὸν εἶναι, μιχθείσης αὐτῇ τοιαύτης γῆς.

Ὅτι μὲν οὖν πηγὰς θαλάττης ἀδύνατον εἶναι, διὰ τῶν

ὑπαρχόντων ἤδη θεωρεῖν δεῖ: τῶν γὰρ περὶ τὴν γῆν
ὑδάτων τὰ μὲν ῥυτὰ τυγχάνει ὄντα, τὰ δὲ στά-
σιμα. Τὰ μὲν οὖν ῥυτὰ πάντα πηγαῖα" περὶ δὲ
τῶν πηγῶν εἰρήκαμεν πρότερον, ὅτι δεῖ νοεῖν οὐχ
ὥσπερ ἐξ ἀγγείου ταμιευόμενον τὴν ἀρχὴν εἶναι πη-
γὴν; ἀλλ᾽ εἰς ἕν ἀεὶ γινόμενον καὶ συρρέον ἀπαντᾶν
πρώτην. Τῶν δὲ στασίμων cd μὲν συλλογιμαῖα xal
ὑποστάσεις, οἷον τὰ τελματιαῖα xal ὅσα λιμνώδη,
πλήθει καὶ ὀλιγότητι διαφέροντα, τὰ δὲ πηγαῖα.
Ταῦτα δὲ πάντα χειρόχμητα, λέγω. δ᾽ οἷον τὰ φρεα-
τιαῖα καλούμενα" πάντων γὰρ ἀνωτέρω δεῖ τὴν
πηγὴν εἶναι τῆς ῥύσεως" διὸ τὰ μὲν αὐτόματα ῥεῖ,
τὸ κρηναῖα καὶ ποταμιαῖα" ταῦτα δὲ τέχνης προσ-
δεῖται τῆς ἐργασομένης. Αἱ μὲν οὖν διαφοραὶ τοι-
αὖται x«l τοσαῦται τῶν ὑδάτων εἰσίν: τούτων ὃ
οὕτω διωρισμένων. ἀδύνατον πηγὰς εἶναι τῆς θα-
λάττης" ἐν οὐδετέρῳ γὰρ τούτων οἷόν τ᾽ εἶναι τῶν
γενῶν αὐτήν’ οὔτε γὰρ ἀπόρρυτός ἐστιν, οὔτε χει-
ροποίητος, τὰ δὲ πηγαῖα πάντα τούτων θάτερον
πέπονθεν: αὐτόματον ἐ στάσιμον τοσοῦτον πλῆθος

ipsius fontes, ut ipsis sint principia et radices terrae
et maris. Magis tragicum enim sic et reverentius exi-
stimaverunt forte esse quod dicitur, tanquam magna
quaedam haec pars omnis existens, et reliquum caelum
totum circa hunc locum consistere et huius gratia,
tanquam entem honoratissimum et principium.

Qui autem sapientiores humana sapientia, faciunt ipsius

generationem. Esse enim primo humidum omnem 1o-
cum qui circa terram; a sole autem exsiccatum, quod
quidem evaporavit, spiritus et versiones solis et lunae
aiunt facere; relictum autem mare esse. Propter quod
et minus fieri exsiccatum putant, et tandem fore ali-
quando totum siccum. Quidam autem ipsorum aiunt,
calefacta a sole terra, velut sudorem fieri: propter quod
et salsum esse; etenim sudor salsus est. Quidam autem
salsedinis causam terram esse aiunt: quemadmodum
enim quod per cinerem colatur salsum fit, eodem modo
et hoc salsum esse, mixta ipsi tali terra.

Quod quidem igitur fontes maris impossibile sit esse, per

existentia iam considerare oportet. Aquarum enim quae
circa terram, hae quidem fluxibiles existunt entes, hae
autem stationariae. Fluxibiles quidem igitur omnes fon-
tales: de fontibus autem diximus prius quod oportet
intelligere, non tanquam ex vase derivatum principium
esse fontem, sed ad unum semper factam et confluen-
tem occurrere primum. Stationariarum autem hae qui-
dem collectivae et substantivae, velut paludosae et quae-
cumque stagnales, multitudine-et paucitate differentes :
hae autem fontanae. Hae autem omnes manufactae; dico
autem velut puteales vocatae: omnium enim oportet
superius fontem esse fluxus. Propter quod hae quidem
spontaneae fluunt, quae fontales et fluviales, hae autem
arte indigent operante. Differentiae igitur tot et tales
aquarum sunt. His autem sic determinatis, impossibile
fontes esse maris, In neutro enim horum generum pos-
sibile est esse ipsum: neque enim effluxibile est, neque
manufactum. Fontales autem omnes horum alterum
passae sunt: spontaneam autem stationariam tahtam

. multitudinem nullam videmus fontalem factam.

οὐθὲν ὁρῶμεν πηγαῖον ftem
Ἔτι δ᾽ ἐπεὶ πλείους εἰσὶ θάλατται πρὸς ἀλλήλας οὐ
νυ συμμιγνύουσαι κατ᾽ οὐθένα τόπον, ὧν ἡ μὲν ἐρυθρὰ

Adhuc autem quoniam plura sunt maria adinvicem non
commixta secundum ullum locum; quorum mare Ru-

φαίνεται χατο μιχρὸν κοινωνοῦσα πρὸς τὴν ἔξω στη-
᾿λῶν θάλατταν, ἡ δ᾽ Ὑρκανία καὶ Κασπία χεχωρι-
σμέναι τε ταύτης καὶ περιοιχούμεναι XUXÀQ, ὥστ᾽
οὐκ ἂν ἐλάνθανον αἱ πηγαὶ, εἰ κατά τινὰ τόπον
αὐτῶν ἦσαν. : ᾿

Ῥέουσα δ᾽ ἡ θάλαττα φαίνεται κατὸ τὰς στενότητας;

εἴ που διὰ τὴν περιέχουσαν γῆν εἰς μικρὸν ἐκ ipa
po συνάγεται πελάγους; διὰ τὸ ταλαντεύεσθαι
- ER - 5 I
eüpo κἀκεῖσε πολλάκις, Τοῦτο δ᾽ ἐν μὲν πολλῷ

Opp. D. Τβομαξ T. Ill.

brum quidem videtur secundum modicum communicans
ad id quod extra Columnas, Hyrcanum autem et Ca-
spium separata ab hoc et circumhabitata in circuitu;
ut non utique laterent fontes, si secundum aliquem
locum ipsorum essent.

Fluens autem mare videtur secundum angustias, sicubi

propter adiacentem terram in modicum ex magno coar-
ctatur pelago, propterea quod libratur huc et illuc saepe:
hoc autem in magna multitudine maris immanifestum;

49

* sunt AB.

* Cf. lib. I, lect.
nt, f. I.

* Cap. 1.

* salsitudo να.

* Lect. vir.

* etiam AB.

386

πλήθει θαλάττης ἄδηλον - ἡ δὲ διὰ τὴν στενότητα
τῆς γῆς ὀλίγον ἐπέχει τόπον, ἀναγκαῖον τὴν ἐν τῷ
πελάγει μικρὸν ταλάντωσιν ἐκεῖ φαίνεσθαι μεγάλην.
ἯἩ δ᾽ ἐντὸς Ἡρακλείων στηλῶν ἅπασα κατὰ τὴν τῆς
γῆς κοιλότητα ῥεῖ xal τῶν ποταμῶν τὸ πλῆθος" ἡ
μὲν γὰρ Μαιῶτις εἰς τὸν Πόντον ῥεῖ, οὗτος δ᾽ εἰς
τὸν Αἰγαῖον. Πάντα δ᾽ ἤδη τὰ τούτων ἔξω πελάγη
ἧττον ποιεῖ τοῦτ᾽ ἐπιδήλως. ᾿Εχείνοις δὲ διά τε τὸ
τῶν ποταμῶν πλῆθος συμβαίνει τοῦτο (πλείους γὰρ
εἰς τὸν Εὔξεινον ῥέουσι ποταμοὶ καὶ τὴν Μαιῶτιν ἢ
τὴν πολλαπλασίαν χώραν αὐτῆς) καὶ διοὸὶ τὴν βρα-
χύτητα τοῦ θάθους" ἀεὶ γὰρ ἐκεῖ βαθυτέρα φαίνεται
οὖσα ἡ θάλαττα, καὶ τῆς μὲν Μαιώτιδος ὁ Πόντος;
τούτου δ᾽ ὁ Αἰγαῖος, τοῦ δ᾽ Αἰγαίου ὁ Σικελικός ὁ
δὲ Σαρδονικὸς καὶ ὁ Τυρρηνικὸς βαϑύτατοι πάντων.
Τὰ δ᾽ ἔξω στηλῶν βραχέα μὲν διὸ τὸν πηλὸν, ἄπνοα
δ᾽ ἐστὶν, ὡς ἐν κοίλῳ τῆς θαλάττης οὔσης. Ὥσπερ
οὖν χαὶ κατοὶ μέρος &x τῶν ὑψηλῶν οἱ ποταμοὶ φαί-
νονται ῥέοντες, οὕτω x«l τῆς ὅλης γῆς 5x τῶν ὑψη-
λοτέρων τῶν πρὸς ἄρχτον τὸ ῥεῦμα γίνεται τὸ πλεῖ-
στον" ὧστε τὰ μὲν διὰ τὴν ἔχχυσιν οὐ βαθέα, το
δ᾽ ἔξω πελάγη βαθέα μᾶλλον.

Περὶ δὲ τοῦ «7d πρὸς ἄρκτον εἶναι τῆς γῆς ὑψηλὰ ση-
μεῖόν τι χαὶ τὸ πολλοὺς πεισθῆναι τῶν ἀρχαίων
μετεωρολόγων τὸν ἥλιον μὴ φέρεσθαι ὑπὸ γῆν, ἀλλὰ
περὶ τὴν γὴν καὶ τὸν τόπον τοῦτον, ἀφανίζεσθαι
δὲ χαὶ ποιεῖν νύχτα διὰ τὸ ὑψηλὴν εἶναι πρὸς ἄρκτον
τὴν γῆν.

Ὅτι μὲν οὖν οὔτε πηγὰς οἷόν τ᾽ εἶναι τῆς θαλάττης,
xai διὰ τίν᾽ αἰτίαν οὕτω φαίνεται ῥέουσα, τοιαῦτα
καὶ τοσαῦθ’ ἡμῖν εἰρήσθω.

ΘΥΝΟΡΒΙΒ. — 1. Argumentum libri, et divisio textus. — 2. De
convenientia ordinis quem Philosophus sequitur. - De quo im-
mediate dicendum est. — 3. Subdivisio textus. — Aliorum opinio-
nes de mari. Et primo, poetarum Theologizantium opinio circa
originem maris. Isti posuerunt mare habere fontes proprios ex
quibus causatur. Ratio qua movebantur. — 4. Opiniones philoso-
phorum Naturalium. a) De generatione maris dicuntur opinati
Anaxagoras et Diogenes, quod a principio totus locus circa ter-
ram erat humidus et plenus aquis; sed, sole desiccante humidum,
illud quod evaporavit, causavit aerem et ventos; quod vero re-
lictum est nondum exsiccatum, factum est mare. Sic ergo putant
quod per continuam exsiccationem semper minoratur mare, ac
tandem aliquando deficiet. — b) De salsedine maris opinio Empe-
doclis fuit, quod idcirco mare est salsum, quia aqua maris est
veluti sudor emissus a terra calefacta a sole. — c) Item de sal-

x dz 0stquam Philosophus determinavit
xe de his quae generantur in alto, sive

"2
EN bs ab exhalatione sicca sive a vapore
T5705) humido, adiungens etiam de gene-
s 254 ratione fluviorum, propter simili-
tudinem ad generationem pluvia-
rum, nunc incipit determinare de his quae fiunt *
in parte inferiori ab exhalatione sicca *. Et dividitur
in partes duas: in prima determinat de quibusdam
principalibus passionibus; in secunda de quibus-
dam consequentibus, et hoc in tertio libro, ibi:
De residuis autem * etc. Prima dividitur in duas:
in prima determinat de mari, cuius salsedo * ex
siccitate causatur; in secunda determinat de ven-
tis et his quae ex eis causantur, ibi: De spiriti-
bus autem dicamus * etc.
2. Satis autem * apparet conveniens ordo quem
Philosophus observat. Nam post ea quae in su-
prema parte aeris generantur ab exhalatione sicca,

METEOROLOGICORUM LIB. II

qua autem propter angustiam terrae modicum obtinet
locum, necessarium eam quae in lato modicam libratio-
nem, ibi apparere magnam. Quod autem intra Heracleas
Columnas, totum secundum terrae concavitatem fluit
et fluviorum multitudinem: Maeotis quidem enim in
Pontum fluit, iste autem in Aegeum. Quae autem iam
extra haec pelagi, minus faciunt hoc evidenter. Illis
autem et propter fluviorum multitudinem accidit hoc
(plures enim fluvii in Euxinum fluunt et Maeotim), aut
multiplicem regionem ipsius, et propter brevitatem pro-
funditatis. Semper enim ibi profundius videtur existens
máre; et Maeotide quidem Pontus, hoc autem Aegeum,
Aegeo autem Siculum; Sardonicum autem et Tyrrhe-
num profundisima omnium. Quae autem extra Colu-
mnas, brevia quidem propter lutum, sine flatu autem
sunt, ut in concavo mari existente. Sicut igitur et secun-
dum partem ex altis fluvii videntur fluentes, sic et totius
terrae ex altioribus, quae ad arctum, fluxus fit plurimus:
ut haec quidem propter effusionem non profunda, quae
autem extra pelagi profunda magis.

De eo autem quod quae ad arctum sunt terrae, alta sint,
signum quoddam et multos persuasos esse antiquorum
meteorologorum solem non ferri sub terra, sed circa
terram et locum hunc; disparere autem et facere no-

ctem, propterea quod alta sit quae ad arctum terra.

Quod quidem igitur neque fontes possibile sit esse maris,
et propter quam causam sic videtur fluens, talia et tanta
nobis dicta sint.

sedine maris Anaxagoras opinatus est, quod causatur a terra per
quam transit aqua, vel quae admiscetur aquae. — 5. Discutiun-
tur praedictae opiniones. Et primo, duabus rationibus ostenditur
in hac lectione quod mare non habet fontes. a) Ex divisione
aquarum quae sunt circa terram, patet omnes aquas quae sunt
ex fontibus, vel fluere secundum naturalem impetum, vel stare
non sponte sed per artem, nisi sint in parva quantitate. Sed tanta
aqua maris in nullo horum generum continetur. Ergo etc. —
6. b) Sunt maria quae et non commiscentur aliis, et undique
per circuitum habitantur. Non ergo laterent ipsorum fontes,

si quos haberent. - 7. Ne mare existimetur fluere tanquam ex:

fontibus procedens, assignantur tres causae illius fluxus qui in
mari cernitur. — 8. Manifestatur ex signo id quod in praecedenti
numero suppositum fuit, scilicet quod terra ex parte septentrionis
sit altior. — Recapitulatio.

quae stellae cadentes, cometae, lacteus circulus,
et similia sunt, in secundo loco determinavit de
his quae in inferiori loco generantur * ab exhala-
tione humida, scilicet de pluviis et huiusmodi ;
et quia * eodem modo habent flumina causam
generationis in terra, sicut pluviae in aere, post

| pluvias de fluminibus determinavit; post quae .

determinat de mari, in quod omnia flumina de-
currunt *.

Circa hoc ergo primo manifestat de quo est
intentio. Et dicit quod dicendum est de mari:
quae scilicet sit natura ipsius, utrum sit naturalis
locus aquae, vel accidentaliter ibi aqua congre-
getur ^;
aquae est salsa; et de prima generatione maris,
utrum scilicet habeat principium suae generatio-
nis, et quomodo.

3. Secundo ibi: Antiqui quidem igitur etc., exe-
quitur * propositum. Et circa hoc duo facit: primo

«) cometae ... generantur. — cometae et lacteus circulus, determina-
vit de his quae in secundo loco generantur AB.

B) utrum sit naturalis locus ... aqua congregetur. — utrum natu-
ralis locus sit aquae vel accidentalis, ibi: Aqua congregetur AB. Pa

addunt et ante utrum; sed ex num. 1 lect. seq. patet aut omittendum
esse, aut interpretandum pro idest, Eaedem pro aqua congregetur, con-
gregentur. - AB mox pro saísa legunt imsalsa; pro scilicet habeat,
scilicet sic habeant B.

et propter quam causam tanta multitudo

|

* Cf. lib. I, ]
XIV, n. I. E

Num. 5.

Num. seq.

!
4

CAP. I, LECT. 1

ponit opiniones aliorum de mari; secundo inqui-
rit veritatem, ibi: Quod quidem igitur fontes * etc.
Circa primum duo facit: primo ponit opiniones
antiquorum "Theologorum; secundo Naturalium,
ibi: Qui autem sapientiores * etc.

Circa primum sciendum est quod ante tempora
philosophorum, fuerunt quidam qui vocabantur ?
poetae "Theologi, sicut Orpheus, Hesiodus et Ho-
merus: quia sub tegumento quarundam fabula-
rum, divina hominibus tradiderunt. De his ergo
dicit quod posuerunt quod mare habeat fontes
proprios ex quibus causatur. Et hoc posuerunt
ut terrae et mari non ponerent extranea princi-
pia sed propria: putaverunt enim * quod terra
et aqua sint reverendissima, quasi haec sit magna
pars totius universi; et dicebant totum caelum
esse propter terram et aquam, et ideo circumdari ?
terram et aquam ab alis corporibus et ab ipso,
ac si haec pars esset honoratissima, et primum
principium inter omnia corpora mundi.

4. Deinde.cum dicit: Qui autem sapientiores etc.,
ponit opiniones philosophorum Naturalium de
mari. Et ponit tres * opiniones. Quarum prima est
de generatione maris. Et dicit quod illi qui fue-
runt sapientiores praedictis poetis sapientia hu-
mana (quod dicit quia isti Naturales non tracta-
verunt de divinis, ut illi, sed de naturalibus; quae
est sapientia proprie humana, idest conformis hu-
mano intellectui): isti ergo dixerunt quod mare ha-
bet generationem *. Quia a principio totus locus qui
est circa terram, erat humidus et plenus aqua, sed
est desiccatus a sole per evaporationem humidi;
et illud quidem quod evaporavit, secundum eos,
causavit aerem et ventos (et ex hoc dicunt causari
motum solis * et lunae et stellarum); illud autem
quod est relictum nondum exsiccatum, est mare.
Unde putant quod per continuam exsiccationem
semper minoretur, et tandem aliquando totum
exsiccabitur, et mare iam non erit. Haec dicitur

fuisse opinio Anaxagorae et Diogenis.

Secunda opinio est de salsedine maris. Empe-
docles enim dixit " quod terra, calefacta a sole,
emittit quendam sudorem, quem credidit. esse
aquam maris. Et propterea dicit quod mare est
salsum, quia etiam sudor animalium invenitur
salsus.

Tertia opinio est Anaxagorae etiam * de salse-
dine maris. Qui dixit quod terra per quam transit
aqua, vel quae * admiscetur aquae, est causa sal-
sedinis maris: sicut enim illud quod ^ colatur

387

per cinerem, fit salsum, sic et aqua maris per
admixtionem terrae fit salsa.

5. Deinde cum dicit: Quod quidem igitur fon-
les etc., inquirit veritatem circa praedictas opinio-

nes: et primo circa opinionem ' poetarum Theo- .

logizantium; secundo circa opiniones philosopho-
rum Naturalium, ibi: De generatione autem ipsius,
si factum est * etc. Circa primum duo facit: primo
ostendit quod mare non habet fontes, ut illi di-
xerunt; secundo removet quoddam quod videtur
suae rationi contrarium, ibi: F/uens autem mare
videtur * etc.

Circa primum ponit duas rationes. Quarum
prima est, quod aquarum quae sunt circa ter-
ram, quaedam sunt fluxibiles, quaedam stationa-
riae. De his quae fluunt, manifestum est quod
omnes derivantur ex fontibus. Quod non oportet
sic intelligere *, quod fontium sit aliquod princi-
pium quasi vas continens multitudinem aquae,
ex quo flumina deriventur: sed oportet intelligere,
ut prius * dictum est, quod ex multis partibus, in
quibus paulatim * generatur, aqua ad unum con-
currit, et confluendo primum sibi occurrit ut in
tanta multitudine sit. Sed aquarum stationaria-
rum ^ quaedam sunt collectae et sustentatae ab
aliquo: impediente fluxum earum, vel per artem
vel per naturam; quae dicuntur paludosae vel
stagnales. Differunt autem haec * multitudine et
paucitate: nam si fuerint multae aquae sic col-
lectae, dicuntur stagna; si autem paucae, paludes.
Quaedam autem aquae stationariae sunt fontanae,
idest in ipso suo fonte stant: et omnes istae sunt
manufactae ^, sicut illae quae dicuntur puteales.
Omnium enim harum aquarum sic per artem
stantium, oportet esse aliquem fontem, qui esset
principium fluxus, nisi impediretur per artem.
Unde patet quod omnes aquae fontales et fluvia-
les * sponte fluunt secundum impetum naturae,
vel indigent operatione artis ad hoc * quod stent.

Quibus determinatis, patet quod aqua maris non
est de fontibus, quia in nullo duorum dictorum *
generum continetur: quia nec fluit, ut fluvialis,
nec potest dici quod sit manufacta *, ut putealis.
Omnes autem aquae quae sunt ex fontibus, vel
fluunt, vel stant per artem: nisi forte aliquae sint
parvae aquae quae sponte stent non per artem,
sicut contingit cum aqua fluens invenit aliquam
concavitatem aut aliquod obstaculum. Sed hoc
non. potest esse in magna quantitate: quia dum
multiplicatur aqua fluens *, oportet quod vel su-

Ὁ) vocabantur. — dicebantur AB. — lidem pro quia sub tegumento,
quia scilicet integumento; cf. Comment. in de Caelo III, lect. 1t, n. 4.

9) circumdari. — circulari Pa, cf. text. — Linea sequenti post cor-
poribus AB om. et ab ipso, scilicet caelo, quod non videtur esse ne-
cessarium. :

t) sapientia humana .. generationem. — et sapientia humana di-
xerunt quod mare et arida habent generationem AB. — Pro plenus
aqua sed est desiccatus, plenus aqua (aquae P) sed desiccatus Pa.

Ὁ et ex hoc... solis. — Est lectio codd., qui tamen omittunt ef in
principio; et hoc dicunt causari ex motu solis Pa; cf. textum, et lect.
sequentem n. 5 et 6. — Statim AB om. autem, et ante nondum add. et.

ἢ) maris. Empedocles enim dixit. — maris Empedoclis. Dixit enim
AB. — lidem pro quem credidit esse aquam, quam esse: et pro quia ...
salsus, quia et sudor animalium (aliquando B) salsus invenitur; etiam
Pa habent aliquando loco animalium. ᾿

0) illud quod. -- aliquod quod Pa. — Pro sic et... salsa, AB legunt
ita et maris (& corrigit in. mare) per admixtionem, terrae fit salsum.

t) et primo circa opinionem. — Hoc homoteleuton om. AB. — Pro
Theologigantium, Theologicantium Pa,

x) quod ... intelligere. — et quod non oportet intelligere Pa. — Pro
fontium, fcm (fons? ) AB; cf. textum (in vers. pro fontem, fontium Pa).

À) aquarum stationariarum. — aquarum statio variarum Pa errore
typographico; ed. 1561 ut nos. — Pro vel per artem... paludosae vel
stagnales, Pa legunt vel per naturam, quae dicuntur paludosae, vel
per artem, sicut puteales et quaedam stagna; sed manifestum est quod
sensus lectionis adoptatae ex codd., et est magis planus, et magis con-
venit cum textu; stagnales, idest stagnantes, B corrumpit in stagno-
les, A in stagnolosae.

p) omnes istae sunt manufactae. — omnes tales sunt manifestae AB ;
cf. textum. — lidem pro illae quae, illi qui; B om. harum.

* Lect. seq.

* Num. 7.

* Lib.I, lect.xvr,
n. 6 sq.

* paulatim, om.
Pd. - aqua om.
AB.

* haec autem pa.

* ut ( aut ?) add.
AB.

* ex eo AB.

* dictorum om.
AB.

* manifesta A.

* fluens om. a4.

* lerram AB.

* ]bid. n. 8.
** Nec 4.

* ex om. r.

* dicit om. AB

* quidlibet (pro
quidem sed ?) ΑΒ

* si fontes ha-
berent ΑΒ.

* videatur να.

* commovetur B.

* apparent ed.
1561.

388

pergrediatur obstaculum et iterum fluat, vel sub-
mergatur in.terra *, sicut in multis locis accidit, ut
supra * dictum est. Unde non ** potest dici quod
tanta aqua sicut aqua maris, possit spontanee
stare, si sit ex * fontibus. Relinquitur ergo quod
mare non habeat fontes.

6. Secundam rationem ponit ibi: Adhuc autem
quoniam plura sunt etc. Et dicit * quod multa
maria sunt quae in nullo loco adinvicem commi-
scentur. Nam mare Rubrum coniungitur quidem *

' secundum modicum ad mare Oceanum, quod est

extra Columnas Herculis; a quo mari omnino se-
parata sunt mare Hyrcanum * et Caspium (quod
est mare Ponticum); et habitantur undique per
circuitum, ita quod non laterent fontes illius ma-
ris, si illud mare fontes haberet *. Non ergo ve-
rum est quod maris sint aliqui fontes.

7. Deinde cum dicit: F7Iuens autem mare vide-
lur etc., quia in quibusdam maribus apparet com-
munis fluxus, ne credatur * mare esse fluxibile
tanquam ex fontibus procedens, cuius contrarium
in prima ratione supposuerat, assignat causam
fluxus qui videtur in mari. Et circa hoc tria facit:
primo ostendit quare aliquod mare fluat; secundo
manifestat quoddam quod supponit, per signum,
ibi: De eo autem * etc.; tertio recapitulat, ibi:
Quod quidem igitur * etc.

Assignat autem fluxus maris tres causas. Quarum
prima est, quod mare fluit propter eius angustiam,
ubi ex magno pelago restringitur in modicum spa-
tium, propter hoc quod coarctatur ab adiacente
terra. Aqua autem maris saepe movetur * huc et
illuc, et maxime secundum consequentiam ad
motum lunae, quae secundum naturam propriam
habet commovere humidum *: haec autem aquae
commotio in magno mari et amplo est immani-
festa; sed ubi obtinent parvum locum propter an-
gustiam terrae, magis apparet *.

Secunda causa est, quod illud mare quod con-

METEOROLOGICORUM LIB. II -

tinetur infra Heracleas Columnas "7, et non con-
tinuatur alicui, sicut de mari Pontico iam dictum
est *: istud, inquam, fluit propter multitudinem
fluviorum. Et propter eandem causam unum mare
decurrit in aliud: nam Maeotis fluit in mare Pon-
ticum, Ponticum fluit in Aegeum. In aliis autem
maribus minus hoc videtur: sed in praedictis
maribus hoc accidit propter multitudinem flu-
viorum, quia in praedicta maria multa flumina
intrant.

Tertia ratio fluxus est ^ propter hoc quod mare
occupat multum de terra secundum proportionem
quantitatis aquae, et unum est minus profundum
quam aliud: illud autem quod est minus profun-
dum, semper decurrit ad profundius. Unde illud
mare semper videtur profundius, ad quod aliud
decurrit, sicut Ponticum est profundius Maeotide,
et Pontico mare Aegeum, et Aegeo Siculum; Sar-
dicum autem et Tyrrhenum sunt profundissima.
Sed mare* quod est extra Columnas, non est pro-
fundum: quod apparet ex luto apparente in aqua
quae fluit ex ipso; et huius sighum est quod sunt
sine vento, ac si existant * in aliqua concavitate.
Sicut igitur particulariter fluvii videntur fluentes
ex altioribus locis ad demissiora, sic in mari fluxus
fit ex altioribus locis terrae, quae sunt ad septen-
trionem: ut sic maria septentrionalia, quae emit-
tunt aquam, non sint ita profunda sicut maria
meridionalia, quae recipiunt.

8. Deinde cum dicit: De eo autem etc., ma-
nifestat per signum quoddam quod dixerat *, sci-
licet quod terra ex parte septentrionis sit altior.
Et huius signum accipit ex hoc quod quidam
antiquorum crediderunt quod sol non iret sub
terra, sed solum circa terram *, et dispareret de
nocte propter altitudinem septentrionalis partis
occultantis.

Deinde cum dicit: Quod quidem igitur etc., re-
capitulat quod dixerat ": et est planum in littera.

y) Hyrcanum. — Hircanicum AB. — Circa id quod subiungitur, Ca-
spium (quod est mare Ponticum), iuvat nonnulla transcribere ex iis
quae habet ldeler (Aristotelis Meteorologicorum libri IV, Lipsiae 1834,
Comment. in lib. II, cap. 1, n. 10): «Quod h. 1, commemoratur Hyrca-
nium mare nullum aliud esse potest, nisi quod nunc vocàmus Aralsee ...
Staboni, Plinio aliisque Hyrcanium mare non diversum est a Caspio ...
Aristoteles regiones circa Caspium mare bene novit, ut plus semel ob-
servandi nobis occasio oblata est: cum deinde post Alexandri M. expe-
ditionem earundem regionum cognitio manca fieret, propter scriptorum,
qui geographicum argumentum tractaverunt, ingentem ambitionem, no-
vandique studium: omnia ista obliterata sunt et nostris demum tem-
poribus ex tenebris, quo tamdiu latuerunt, iterum emersere. » Num
s. Thomas, secutus in hac.re opinionem Strabonis et Plinii, ad designanda
in praesenti loco duo maria distincta, Caspium interpretatus sit pro
Pontico, iudicent eruditi lectores.

E) quoddam quod supponit, per signum. — quoddam signum quod
supponit AB, sed cf. num. ult.

0) quae secundum... humidum. — Hoc om. AB. — Qui pergunt: quae
quidem commotio. — Pro parvum locum, propter locum A, primum
locum B.

πὴ Heracleas Columnas. — Herculeas Columnas Pa hic et in ver-
sione; cf. Comment. in de Caelo, lib. II, lect. xxvi, num. 3 in fine. —

Nekora

AB pergunt: et »on continuatur alicui, sicut de mari Pontico dictum
est, fluit propter multitudinem fluviorum: quia Maeotis fluit in mare
Ponticum fluit in mare Aegaeum; et ante non continuatur om. Pa.

9) ratio fluxus est. — Hoc om. Pa. — Pro et unum est minus...
profundissima, AB legunt: et est minus profundum quia mare semper
videtur profundius ad illud mare ad quod fluit, sicut Pontus est
profundius Maeotide paludes et Pontico maris Aegaeum et Aegaeo
Siculum (si cum spatio vacuo A) SSardicum et Tyrrhenum sunt pro-
fundissima.

c) et huius signum ... existant. — et huius signum est quod si non
vento ac si existat AB. Suspicari licet hoc loco vel aliquid desiderari,
vel subesse corruptionem aliquam etiam in editis. Verba textus Quae
autem ... existente, ita exponuntur ab Alexandro: « Mare autem quod
extra Columnas est, non utique valde profundum est, sed brevem admodum
profunditatem habet, ut ex coeno ipso manifestum est, Non autem ex illo
refluere videtur aqua, propterea quia in concavo mare illud existit, Cuius
signum subdit: quoniam inspirituosum est, ac propter concavitatem ipsam
nullos habet ventos (Alexandri Aphrodisiensis in IV libros Meteorol. Ari-
stotelis Commentatio, Alexandro Piccolomineo interprete. Ven. 1561).»

1) sed solum circa terram. — et circa terram AB. — lidem post unam
lin. pro occultantis, occultat. 5

υ) Deinde ... dixerat. — Deinde recapitulat quod dictum est Pa.

* Num. praec,

CAP. II, LECT. II

389

LECTIO SECUNDA

OSTENDITUR MARE ESSE LOCUM NATURALEM TOTIUS AQUAE

Περὶ δὲ τῆς γενέσεως αὐτῆς; εἰ γέγονε; καὶ τοῦ χυ-
μοῦ, τίς ἡ αἰτία τῆς ἁλμυρότητος καὶ πικρότητος,
λεχτέον.

Ἢ μὲν οὖν αἰτία ἡ ποιήσασα τοὺς πρότερον οἴεσθαι
τὴν θάλατταν ἀρχὴν εἶναι καὶ σῶμα τοῦ παντὸς
ὕδατος ἥδ᾽ ἐστίν- δόξειε γὰρ ἂν εὔλογον εἶναι, κα-
θάπερ καὶ τῶν ἄλλων στοιχείων ἐστὶν ἠθροισμένος
ὄγκος καὶ ἀρχὴ διὰ τὸ πλῆθος, ὅθεν μεταβάλλει τε
μεριζόμενον xal μίγνυται τοῖς ἄλλοις, οἷον πυρὸς

μὲν ἐν τοῖς ἄνω τόποις, ἀέρος δὲ πλῆθος τὸ μετὰ
τὸν τοῦ πυρὸς τόπον; γῆς δὲ σῶμα περὶ ὃ ταῦτα
πάντα χεῖται φανερῶς: ὥστε δῆλον ὅτι χατὰ τὸν
αὐτὸν λόγον καὶ περὶ ὕδατος ἀνάγκη ζητεῖν. Τοι-
οὔτον δ᾽ οὐθὲν ἄλλο φαίνεται σῶμα χείμενον ἀθρόον,
ὥσπερ xxl τῶν ἄλλων στοιχείων, πλὴν τὸ τῆς θα-
λάττης μέγεθος: τὸ γὰρ τῶν ποταμῶν οὔτ᾽ ἀθρόον,
οὔτε στάσιμον, ἀλλ᾽ ὡς γινόμενον ἀεὶ φαίνεται καθ᾽
ἡμέραν. "Ex ταύτης δὴ τῆς ἀπορίας καὶ ἀρχὴ τῶν
ὑγρῶν ἔδοξεν εἶναι xal τοῦ παντὸς ὕδατος ἡ θά-
λαττα: διὸ καὶ τοὺς ποταμοὺς οὐ μόνον εἰς ταύτην,
᾿ ἀλλὰ καὶ ἐκ ταύτης φασί τινες ῥεῖν᾽ διηθούμενον
᾿ γὰρ γίνεσθαι τὸ ἁλμυρὸν πότιμον.

᾿Αντίκειται δ᾽ ἑτέρα πρὸς ταύτην τὴν δόξαν ἀπορία,
τί δή mov οὐχ ἔστι τὸ συνεστὸς ὕδωρ τοῦτο πό-

τίμιον. εἴπερ ἀρχὴ τοῦ παντός ἐστιν (rH ἀλλ᾽

ἁλμυρόν.

δ᾽ αἴτιον ἅμα ταύτης τε τῆς ἀπορίας λύσις ἔσται,

χαὶ περὶ θαλάττης τὴν πρώτην λαβεῖν ὑπόληψιν

ἀναγκαῖον ὀρθῶς τοῦ γὰρ ὕδατος περὶ τὴν γῆν
περιτεταμένου; καθάπερ περὶ τοῦτο ἡ τοῦ ἀέρος
σφαῖρα καὶ περὶ ταύτην ἡ Ate em πυρὸς (τοῦτο
γάρ ἐστι πάντων ἔσχατον, εἴθ᾽ ὡς οἱ πλεῖστοι λέ-
|o qoos, εἴθ᾽ ὡς ἡμεῖς), φερομένου δὲ τοῦ ἡλίου τοῦ-
τὸν τὸν τρόπον, χαὶ διὰ ταῦτα τῆς μεταβολῆς καὶ
γενέσεώς τε καὶ φθορᾶς οὔσης, τὸ μὲν λεπτότατόν

τε καὶ γλυχύτατον ἀνάγεται χαθ’ ἑχάστην ἡμέραν
καὶ φέρεται διακρινόμενον καὶ ἀτμίζον εἰς τὸν ἄνω
τόπον, ἐκεῖ δὲ πάλιν συστὰν διὰ τὴν ψύξιν κάτω
φέρεται πάλιν πρὸς τὴν γῆν. Καὶ τοῦτ᾽ ἀεὶ βούλε-
ται ποιεῖν ἡ φύσις οὕτω, καθάπερ εἴρηται πρότερον "

διὸ χαὶ γελοῖοι πάντες ὅσοι τῶν πρότερον ὑπέλαβον
τὸν ἥλιον τρέφεσθαι τῷ ὑγρῷ. Καὶ διὰ τοῦτ᾽ ἔνιοί

γέ φασι xal ποιεῖσθαι τὸς τροπὰς αὐτόν’ οὐ γὰρ

ἀεὶ τοὺς αὐτοὺς δύνασθαι τόπους παρασχευάζειν
αὐτῷ τὴν τροφήν" ἀναγκαῖον δ᾽ εἶναι τοῦτο Gup-
βαίνειν περὶ αὐτὸν, ἢ φθείρεσθαι: xal γὰρ τὸ φα-
νερὸν πῦρ; ἕως ἂν ἔχῃ τροφὴν, μέχρι τούτου ζῆν;

. πὸ δ᾽ ὑγρὸν τῷ πυρὶ τροφὴν εἶναι μόνον,

ὥσπερ ἀφικνούμενον μέχρι πρὸς τὸν ἥλιον τὸ ἀναγόμε-
γον τοῦ ὑγροῦ,

ἢ τὴν ἄνοδον τοιαύτην οὖσαν οἵανπερ τῇ γινομένῃ
φλογὶ, δύ ἧς τὸ εἰκὸς λαβόντες οὕτω καὶ περὶ τοῦ
ἡλίου ὑπέλαβον. Τὸ δ᾽ οὐκ ἔστιν ὅμοιον" ἡ μὲν γὰρ
φλὸξ διὰ συνεχοῦς ὑγροῦ xal ξηροῦ μεταβαλλόντων
γίνεται, καὶ οὐ τρέφεται (οὐ γὰρ ἡ αὐτὴ οὖσα δια-
μένει οὐθένα χρόνον, ὡς εἰπεῖν), περὶ δὲ τὸν ἥλιον
ἀδύνατον τοῦτο συμβαίνειν, ἐπεὶ τρεφομένου γε τὸν
αὐτὸν τρόπον, ὥσπερ ἐχεῖνοί φασι, δῆλον ὅτι καὶ ὁ
ἥλιος οὐ μόνον χαθάπερ ὁ Ἡράκλειτός φησι, νέος ἐφ᾽
ἡμέρῃ ἐστὶν, ἀλλ᾽ ἀεὶ νέος συνεχῶς.

Ἔτι δ᾽ ἡ ὑπὸ τοῦ ἡλίου ἀναγωγὴ τοῦ ὑγροῦ ὁμοία τοῖς
θερμιαινομένοις ὕδασίν ἐστιν ὑπὸ πυρός. Εἰ οὖν μηδὲ τὸ
ὑποχαόμενον τρέφεται πῦρ, οὐδὲ τὸν ἥλιον εἰκὸς ἦν
ὑπολαβεῖν, οὐδ᾽ εἰ πᾶν θερμαίνων ἐξατμίσειε τὸ ὕδωρ.

* De generatione autem ipsius, si factum est, et de sapore,
quae causa salsedinis et amaritudinis, dicendum. ὦ

Causa quidem igitur quae fecit priores putare mare prin-
cipium esse et corpus omnis aquae, haec est. Videtur
enim utique rationabile esse, quemadmodum aliorum
elementorum est congregata moles et principium, pro-
pter multitudinem, unde permutatur partitum et mi-
scetur aliis; puta ignis quidem in superioribus locis,
aeris autem multitudo quod post ignis locum, terrae
autem corpus circa quod haec omnia posita sunt ma-
nifeste: quare palam quia secundum eandem rationem
et de aqua necesse quaerere. Tale autem nullum aliud
corpus videtur. positum totum simul, sicut et aliorum
elementorum, praeter maris magnitudinem: quod enim
fluviorum, neque totum simul, neque stabile, sed ut
factum semper videtur quotidie. Ex hac itaque dubita-
tione, principium omnium humidorum et omnis aquae
putatum est esse mare. Propter quod et fluvios non
solum in hoc, sed et ex hoc quidam aiunt fluere: cola-
tum enim fieri quod salsum potabile.

Opponitur autem altera ad hanc opinionem dubitatio: cur
quidem non est consistens aqua haec potabilis, si quidem
principium omnis aquae, sed. salsa?

Causa autem simul et huius dubitationis solutio erit, et
de mafi accipere propriam existimationem necessarium
recte. Aqua enim circa terram ordinata, sicut circa hanc
aeris sphaera, et circa hanc quae dicitur ignis ( hic
enim est horum ultimum, sive ut plurimi dicunt, sive
ut nos); lato autem sole hoc modo, et propterea per-
mutatione et generatione et corruptione existente; quod
quidem subtilissimum et dulcissimum, sursum ducitur
per singulos dies, et fertur disgregatum et vaporans in
superiorem locum; ibi autem rursus constans propter
infrigidationem, deorsum fertur iterum ad terram. Et
hoc semper vult facere natura, sicut dictum est prius.

Propter quod et deridendi sunt omnes quicumque prio-
rum existimaverunt solem cibari humido, et propter
hoc aiunt versiones facere ipsum: non enim semper
posse eadem loca exhibere ipsi alimentum; necessarium
autem esse hoc accidere circa ipsum, aut ipsum cor-
rumpi; etenim manifestum ignem, quandiu habuerit
alimentum, usque ad hoc vivere; humidum autem igni
esse alimentum solum.

Tanquam pertingat usque ad solem quod sursum ducitur
humidi;

aut ascensus talis sit qualis quidem factae flammae, pro-
pter quam signum accipientes, sic et de sole putave-
runt, Hoc autem non est simile: flamma quidem enim
per continuum humidum et siccum permutata fit, et
non alitur; non enim eadem existens permanet ullo
tempore, ut est dicere. Circa solem autem impossibile
hoc accidere: quoniam, alito quidem eodem modo sicut
ilii dicunt, palam quod et sol non solum, sicut Hera-
clitus ait, novus in die est, sed semper novus continue.

Adhuc autem quae a sole elevatio humidi, similis est ca-
lefactis aquis ab igne. Si igitur neque subardens ignis
alitur, neque solem verisimile erat existimare, neque si
omnem calefaciens evaporare fecerit aquam.

* Cap. im.

* Cf. lect. praec.
n. 5.

* scilicet om. pa.

* Lect. 1v.

300

Λτοπον δὲ καὶ τὸ μόνον φροντίσαι τοῦ ἡλίου, τῶν δ᾽
ἄλλων ἄστρων παριδεῖν αὐτοὺς τὴν σωτηρίαν; το-
σούτων χαὶ τὸ πλῆθος καὶ τὸ μέγεθος ὄντων.
δ᾽ αὐτὸ συμβαίνει καὶ τούτοις ἄλογον xal τοῖς φα-
σκουσι τὸ πρῶτον ὑγῥᾶς οὔσης χαὶ τῆς γῆς) καὶ
τοῦ χόσμου τοῦ περὶ τὴν γῆν ὑπὸ τοῦ ἡλίου θερ-
μιαινομένου , ἀέρα γενέσθαι καὶ τὸν ὅλον οὐρανὸν
αὐξηθῆναι, καὶ τοῦτον πνεύματά τε παρέχεσθαι
χαὶ τὰς τροπὰς αὐτοῦ ποιεῖν φανερῶς γὰρ ἀεὶ τὸ
ἀναχθὲν ὁρῶμεν χαταβαῖνον πάλιν ὕδωρ- x&v μὴ
xac ἐνιαυτὸν ἀποδιδῷ καὶ καθ᾽ ἑκάστην ὁμοίως χώ-
ραν, ἀλλ᾽ ἔν γέ τισι τεταγμένοις χρόνοις ἀποδίδωσι
πᾶν τὸ ληφθὲν, ὡς οὔτε τρεφομένων τῶν ἄνωθεν,
οὔτε τοῦ μὲν μένοντος ἀέρος ἤδη μετὰ τὴν γένεσιν,
τοῦ δὲ γινομένου καὶ φθειρομένου πάλιν εἰς ὕδωρ,
ἀλλ᾽ ὁμοίως ἅπαντος διαλυομένου καὶ συνισταμιένου
πόλιν εἰς ὕδωρ.

j μὲν οὖν πότιμον καὶ γλυχὺ διὰ χουφότητα πᾶν ἀνά-
γξται; τὸ δ᾽ ἁλμυρὸν ὑπομένει διὰ βάρος οὐχ ἐν τῷ
αὐτοῦ οἰκείῳ τόπῳ’ τοῦτο Ydp οἰητέον ἀπορηθῆναί
τε προσηχόντως (ἄλογον γὰρ εἰ μή τίς ἐστι τόπος
ὕδατος ὥσπερ τῶν ἄλλων στοιχείων) χαὶ ταύτην
εἶναι λύσιν" ὃν γὰρ ὁρῶμεν κατέχουσαν τόπον τὴν
θάλατταν, οὗτος οὐκ ἔστι θαλάττης, ἀλλὰ μᾶλλον
ὕδατος. Φαίνεται δὲ θαλάττης, ὅτι τὸ μὲν ἁλμυρὸν
ὑπομένει Oud τὸ βάρος; τὸ δὲ γλυκὺ xal πότιμον
ἀνάγεται διὰ τὴν κουφότητα, καθάπερ ἐν τοῖς τῶν
ζῴων σώμασιν: καὶ γὰρ ἐν τούτοις τῆς τροφῆς εἰσελ-
θούσης γλυκείας, ἡ τῆς ὑγρᾶς τροφῆς ὑπόστασις καὶ
τὸ περίττωμα φαίνεται πιχρὸν ὃν χαὶ ἁλμυρόν" τὸ
γὰρ γλυκὺ καὶ πότιμον ὑπὸ τῆς ἐμφύτου θερμότητος
ἑλχυσηὲν εἰς τος σάρχας x«l τὴν ἄλλην σύνταξιν
ἦλθε τῶν μερῶν, ὡς ἕκαστον πέφυχεν. Ὥσπερ οὖν
χἀχεῖ, εἴ τις τῆς ποτίμου τροφῆς μὴ νομίζοι τόπον
εἶναι τὴν κοιλίαν, ὅτι ταχέως ἀφανίζεται, ἀλλὰ τοῦ
περιττώματος, ὅτι τοῦθ᾽ ὁρᾷ ὑπομένον, οὐκ ἂν ὑπο-
λαμβάνοι καλῶς; ὁμοίως δὲ xxl ἐν τούτοις. ἔστι
130; ὥσπερ λέγομεν, οὗτος ὁ τόπος ὕδατος" διὸ χαὶ
οἱ ποταμοὶ ῥέουσιν εἰς αὐτὸν ἅπαντες χαὶ πᾶν τὸ

wóp.svov ὕδωρ. εἴς τε γὰρ τὸ χοιλότατον ἡ ῥύσις,
καὶ ἡ θάλαττα τὸν τοιοῦτον ἐπέχει τῆς γῆς τόπον"
ἀλλὰ τὸ μὲν ἀναφέρεται ταχὺ διὰ τὸν ἥλιον ἅπαν,
τὸ δ᾽ ὑπολείπεται Ouid τὴν εἰρημένην αἰτίαν.

Τὸ

SxyNoPsis. — 1. Argumentum et divisio textus. -- 2. Antiquo-
rum Naturalium opinio de natura maris fuit, quod mare sit
principium et corpus totius aquae, quasi locus naturalis eius.
Nam sicut aliorum elementorum multitudo est in unum locum
congregata, ita rationabile est quod etiam aquarum multitudo
sit alicubi congregata, quasi in proprio loco et naturali: talis
autem locus non potest esse nisi mare: a quo proinde oriuntur,
et in quod redeunt omnes aquae. -- Alia ratio propter quam po-
nebant mare esse principium omnis aquae. - Quomodo exclu-
debant obiectionem quod aqua fluviorum, cum sit dulcis, non
videtur fluere a mari. — 3. Subdivisio textus. — Dubitatio contra
hoc quod mare est locus naturalis aquae. Quare in hypothesi
aqua maris est salsa, cum salsedo non sit ex natura aquae, sed
ex aliqua transmutatione, et in proprio loco omne elementum
videatur esse intransmutabile? — 4. Alia textus subdivisio. — Sol-
vitur dubitatio, et simul traditur recta opinio de mari. Primo

vic incipit inquirere veritatem circa
Diopiniones quas habuerunt antiqui Na-
Jturales de mari *. Et primo ostendit
A434 V/de quo est intentio: dicens quod est
de generatione maris, si est factum; et de sapore
.eius, quae sit causa salsedinis et amaritudinis
ipsius.

Secundo ibi: Causa quidem igitur etc., exe-
quitur propositum. Et dividitur in partes tres: in
prima determinat de natura maris, utrum scilicet
sit naturalis locus aquae; in secunda determinat
de generatione eius, utrum scilicet * sit factum
vel non, ibi, De salsedine autem * etc.; in tertia

METEOROLOGICORUM LIB. II

Inconveniens autem et solum curasse de sole, aliorum au-
tem astrorum ipsos negligere salutem, tantis et magni-
tudine et multitudine existentibus.

Idem autem accidit et his irrationabile, et dicentibus, primo
humida existente terra, et mundo qui circa terram a
sole calefacto, aerem factum esse, et totum caelum
augmentatum; et hoc spiritus exhibere, et versiones
ipsius facere. Manifeste enim semper sursum ductum
videmus descendens iterum in aquam: et si non per
unum reddatur et per singulas regiones similiter, sed in
aliquibus, ordinatis temporibus, redditur omne acce-
ptum: velut neque alitis superioribus, neque hoc qui-
dem manente aere iam post generationem, hoc autem
facto et corrupto iterum in aquam.

Potabile quidem igitur et dulce propter levitatem sursum
ducitur omne, salsum autem subtus manet propter
gravedinem, ut in eo qui ipsius convenienti loco pro-
prio. Hoc enim putandum dubitandum esse convenien-
ter (irrationabile enim si non aliquis est locus aquae
sicut et aliorum elementorum), et hanc esse solutionem.
Quem enim videmus locum occupans mare, iste non
est maris, sed solum aquae: videtur autem maris, quia
quod salsum quidem deorsum manet propter pondus,
dulce autem et potabile sursum ducitur propter levita-
tem, quemadmodum in animalium corporibus. Etenim
in his, alimento ingrediente dulci humidi elementi hy-
postasis et superfluum. apparet ens amarum et salsum:
dulce enim et potabile, ab innato calore attractum, in
carnes et aliam compactionem venit partium, ut quae-
libet nata est. Sicut igitur ibi inconveniens si quis po-
tabilis alimenti non putet locum esse ventrem, quia
cito absumitur, sed superflui, quia hoc est subsidens,
non utique existimabit bene, similiter autem et in his:
est quidem enim, sicut dicimus, locus iste aquae. Pro-
pter quod et fluyii fluunt in ipsum omnes, et omnis
quae fit aqua: utique enim in quod maxime concavum
fluxus, et mare talem obtinet locum. Sed hoc quidem
sursum fertur cito propter solem, hoc autem derelin-
quitur propter dictam causam.

autem ex praedeterminatis statuitur quod semper secundum na-
turam ex motu solis, illud quod est maxime subtile et maxime

dulce in aqua, evaporans fertur continue in süperiorem locum,:

et iterum condensatum descendit deorsum in terram. — 5, De-
risibilis opinio eorum qui dixerunt solem cibari humido aquoso,
putantes ipsum esse naturae igneae. - 6. Improbatur haec opinio
quinque rationibus. Quarum ultima est etiam contra eos qui
dixerunt totam terram a principio fuisse coopertam aquis, et
postea ex aqua evaporante propter calorem solis, esse factum
aerem (cf. lect. praeced. n. 4). — 7. Concluditur solutio dubita-
tionis praemissae (num. 3). Mare est locus naturalis aquae in-
quantum est aqua, et omnis aqua movetur ad ipsum tanquam
ad locum proprium: videtur autem esse locus naturalis aquae
maris solum, propter hoc quod salsum manet deorsum propter
gravitatem, dulce autem evaporat sursum propter levitatem. Ma-
nifestatur solutio per exemplum.

determinat de sapore maris, quare scilicet sit sal-
sum, ibi: De salsedine autem his quidem * . etc.
Prima autem pars dividitur in partes duas: in
prima ostendit opinionem antiquorum de natura
maris; in secunda obiicit contra eam, ibi: Oppo-
nitur aulem * etc.

2. Dicit ergo primo quod antiqui putaverunt
quod mare sit principium omnis aquae, et quod *
sit substantia et corpus totius aquae, quasi * mare
sit naturalis locus aquae. Et causa inducens eos
ad hoc fuit, quod videbatur rationabile esse quod,
sicut omnium aliorum elementorum * magnitudo
est congregata in unum locum, et est unum * prin-

CAP. II,

/adi.4». cipium unde derivatur partialiter * elementum et

commiscetur aliis elementis, propter multitudi-
nem substantiae elementaris in illo loco existentis,
ita est in aqua. Videmus enim quod multitudo
ignis est in superiori loco huius inferioris mundi,
qui est naturalis locus eius; et similiter multitudo
aeris est sub loco ignis, quasi in proprio loco con-
gregata; et manifestum est quod corpus terrae est
in medio, circa quod omnia alia corpora sunt
ordinata *. Unde manifestum est quod necesse
est etiam, secundum eandem rationem, esse ali-

" quem locum ubi sit congregata multitudo aquae,

quasi * in loco proprio et naturali. Huiusmodi au-
tem non potest esse aliud quam mare: quia aquae
fluviorum non sunt omnes simul *, cum tamen
oporteat unius elementi esse unum locum con-
tinuum. Iterum aqua fluviorum non est stabilis,
sed fluens, cum tamen oporteat omne elementum

. Stare * in proprio loco: fluit autem fluviorum

aqua, utpote quae videtur semper generari, et
non quiescere in eodem loco.

Propter hanc igitur dubitationem, putaverunt
quod mare esset principium omnis aquae et
omnium humidorum. Et propter hoc putaverunt
quod omnia flumina non solum intrant in mare,
sed etiam fluunt a mari: quia locus naturalis ali-
cuius elementi videtur esse principium et terminus
motus omnium ^ illorum quae sunt de natura illa,
quia omnia naturaliter tendunt ad locum pro-
prium. - Et secundum antiquos erat etiam prin-
cipium: quia ponebant quod elementa erant in-
generabilia et incorruptibilia 7, unde aqua non
generabatur de novo; et sic oportebat quod, ubi-
cumque aqua extra locum proprium inveniretur,
quod influeret a naturali loco aquae.

Et quia posset aliquis obiicere quod mare est
salsum, et aqua fluviorum est dulcis, et.sic non
videtur fluens a mari; ad hanc obiectionem ex-
cludendam, subditur * quod illud quod est sal-
sum, quando colatur, fit dulce; et sic aqua maris,
quando colatur per terram, efficitur potabilis in
fluviis.

3. Deinde cum dicit: Opponitur autem etc.,
movet quasdam dubitationes circa praedetermi-
nata: et primo unam contra hoc quod mare est
locus naturalis aquae; secundo contra hoc quod
dictum est quod mare est terminus aquarum cur-
rentium, ibi: Quaerere autem antiquam * etc.

Circa primum duo facit. Primo movet dubitatio-
nem: quae talis est. Si mare est principium omnis
aquae, quasi naturalis ? locus aquae existens, quare
aqua maris non est dulcis et potabilis, sed salsa?

Omne enim elementum in primo loco videtur esse

LECT. ἢ

intransmutatum, et naturaliter se habens: salsedo
autem non est naturalis proprietas aquae, sed ex
aliqua transmutatione ei accidit.

4. Secundo ibi: Causa autem simul etc., solvit
praedictam dubitationem *. Et circa hoc tria facit:
primo praemittit quoddam, resumens ex praede-
terminatis *, quod est necessarium ad solutionem ;
secundo ex hoc quod propositum est, excludit
quandam falsam * opinionem, ibi: Propter quod
et deridendi * etc.; tertio solvit dubitationem, ibi:
Potabile quidem igitur * etc.

Dicit ergo primo quod assignando causam prae-
dictae dubitationis, non solum solvetur haec * du-
bitatio, sed necessarium erit per hoc accipere re-
ctam * opinionem de mari. Resumit ergo quod
aqua est ordinata circa terram, sicut sphaera ignis
super aerem, et sphaera aeris super aquam. Ignis
enim est supremum elementorum, sive ignis exi-
stimetur esse corpus caeleste, ut plurimi dicunt,
sive sit quoddam * corpus ordinatum sub caelesti
corpore, sicut ipse supra dixit *. Cum igitur ex
solis motu causetur generatio et corruptio, et
omnes permutationes in istis inferioribus, oportet
quod illud quod est subtilissimum et dulcissimum
in aqua rarefacta, evaporans continue * feratur
in superiorem locum; et ibi iterum condensatum
ex virtute frigoris, feratur * deorsum in terram.
Et hoc semper fit secundum naturam, ut prius *
dictum est.

5. Deinde cum dicit: Propter quod et deriden-
di etc., excludit quandam falsam opinionem per
praemissa. Et primo ponit opinionem. Et dicit
quod per praedicta patet quod .deridendi sunt
antiqui, qui dixerunt * quod sol cibaretur humido
aquoso, et ob hanc causam circumiret, quia idem
locus non potest semper praebere huiusmodi ali-
mentum; quod est necessarium ipsum habere,
aut, nisi ipsum haberet, corrumperetur *. Putabant
enim quod sol esset naturae igneae: manifestum
est autem quod quandiu ignis habuerit nutrimen-
tum, tandiu durat; solum autem humidum est
nutrimentum * ignis. Unde, consumpto totaliter
humido, extinguitur ignis.

6. Secundo ibi: 7anquam pertingat etc., im-
probat praedictam positionem quinque rationibus.
Quarum prima est, quod * vapor qui sursum
elevatur, non ascendit usque ad locum solis, ut
exinde possit cibari. Et hoc satis ex praedictis *
potest esse manifestum.

Secundam rationem ponit ibi: aut ascensus etc.
Quae est ^ quod ponentes hoc quod dictum est,
videntur existimare quod talis sit ascensus vaporis
ad solem, qualis est ascensus fumi ad flammam;

391

αὐ omnia alia corpora sunt ordinata. -- alia corpora sunt congre-
gata ordinate Pa.

8) principium ... omnium. — et terminus. motus et principium
omnium AB.

y) ingenerabilia et incorruptibilia. — generabilia et corruptibilia Pa.
De hac opinione antiquorum vide, inter.alia, II de Generatione et. Cor-
ruptione, capp. v, v1 (Comment. lect. vr et vir). Mox ante generabatur
codices et editi omittunt ΠΟΤ; sensus tamen manifeste exigit hanc par-
ticulam, ob cuius omissionem forte edd. mutaverunt ingenerabilia ac
incorruptibilia in generabilia et corruptibilia. — In fine numeri pro loco
aquae, loco aqua Pa.

9) quasi naturalis. — quasi materialis AB, quare naturalis Pa, quae

statim omittunt quare. — Post unam lin. pro in primo loco legendum
videtur in proprio loco.

t) evaporans continue. — et vaporans quotidie AB. Particula et
ante vaporans forte innuit pro rarefacta legendum esse rarefactum ;
cf. textum. — Statim AB om. /ocum.

C) qui dixerunt. — putantes AB. — lidem mox pro circumiret, circuit.

ἢ) aut, nisi ipsum haberet, corrumperetur. — lta ed 1561; aut cor-
rumpetur AB; Pa pro haberet, habere.

0) Secundam rationem ... Quae est. — Secunda vero est Pa; simi-
liter infra legunt Zertiam rationem ponit dicens, deinde Quarta ratio
est quod attribuerent; sed cf. not. y. — Post unam lin. quoad illa verba

ascensus fumi ad flammam, videsis lib. I, lect. vr, n. 3.

* aquae add. Ap.
* praedictis pa.
* falsam om. a.
* Num. seq.

* Num. 7.

* haec om. pa.

* yeram Pa.

* aliquod ra.
* Cf. lib.I. lecti,

n. 5 sqq. ; et lect.
Iv, n. 4 Sqq.

* fertur AB.

* Cf. ibid. lect.
XIV, D. 3 sqq.

* alimentum ΑΒ.

* et»,

* Cf. lib. I, lect.
XIV.

* tamen om. AB.

* ex add. 4B.

ex AB.

* enim AB.

* ab aquis om.
Pa.

* et om. AB.

392

ex qua acceperunt signum ad sic opinandum de
sole. Sed non est simile. Quia flamma non semper
manet eadem, sed continue fit nova, per hoc quod
materia alia et alia continue inflammatur; quae
quidem prius est humida, apta inflammationi, et
per ignem totaliter desiccatur *, et desinit inflam-
mari, et succedit alia. Et sic patet quod flamma non
nutritur: quia quod nutritur oportet manere idem,
ut patet in animalibus et plantis; sed flamma quasi
nullo tempore permanet, ut dictum est. Sed hoc non
potest accidere circa solem: quia si sic nutriretur
secundum quod ipsi dicunt, continue innovaretur,
et non solum semel in die, sicut posuit Heraclitus.

Tertiam rationem ponit ibi: Adhuc autem etc.
Et dicit quod elevatio vaporis humidi ad solem,
similis est * calefactioni aquarum in ollis igne sup-
posito. Ignis autem ardens sub olla non nutritur
ab aqua evaporante. Unde nec etiam sol, si faciat
evaporare tantam aquam.

Quartam rationem ponit ibi: Znconveniens au-
lem etc. Et dicit quod inconveniens ? fuit quod
attribuerent tantum soli nutrimentum, et non aliis
stellis, ad eorum salutem, cum tamen * ponantur
ab eis igneae naturae. Quae quidem astra sunt
tot et tam magna, quod tota aqua non sufficeret
ad nutrimentum eorum.

Quintam rationem ponit ibi ^: Jdem autem ac-
cidit etc. Et dicit hanc rationem esse communiter
et contra istam opinionem, et contra illos qui
dixerunt quod a principio tota terra erat cooperta
aquis, et postea, * aqua vaporante ex calore solis,
esse factum aerem; et sic totum caelum est aug-
mentatum, per hoc quod aer, cum sit rarior *, plus
occupat de loco quam aqua ex qua generatur;
et hoc-quod sic est resolutum ab * aquis, causat
ventos et motum caeli. Utraque igitur * harum
opinionum destruitur per hoc quod manifeste vi-
demus illud quod elevatur sursum ab aquis *,
iterum redire ad terram; et si non per eundem
locum et similiter per omnes regiones (quia ali-
quando, et * in quibusdam regionibus, plus eva-
porat quam pluat ibi), sed tamen in. aliquibus
locis, per aliquam ordinationem temporis, omne
quod sursum. elevatur, redit iterum ad terram *.
Et sic patet quod neque superiora corpora aluntur

METEOROLOGICORUM LIB. II

ex vaporibus; neque aliqua pars vaporis remanet
aer, et alia iterum redit in aquam.
7. Deinde cum dicit: Potabile quidem igitur etc.,

ex eo quod supra * praémissum est, concludit so- * Num. 4.
* praemissa

lutionem praedictae * dubitationis. Et dicit quod
cum vapor elevetur superius, illud quidem quod
est dulce et potabile, totum elevatur ^ superius,
propter id quod est levius: illud autem quod est
salsum, quia gravius est, manet deorsum, quasi
in proprio loco. Hoc enim videtur rationabiliter *
et convenienter esse dictum in praemissa * du-
bitatione, scilicet * quod mare est locus naturalis
aquae: irrationabile enim est si aqua non habeat

Sed solutio motae dubitationis contra hoc ex sal-
sedine aquae, est quod locus "* quem mare occu-
pat, est locus naturalis aquae, inquantum aqua:
sed tamen videtur esse locus naturalis aquae
maris solum, propter hoc quod salsum manet
deorsum propter gravitatem, dulce autem evapo-
ravit sursum propter levitatem. Et ponit exem-
plum de eo quod accidit in corporibus anima-
lium δ. Quia, cum cibus assumptus sit dulcis et
humidus, hypostasis quae remanet ex cibo, et
superfluum alimenti, apparet amarum et salsum,
propterea quia illud quod est dulce, est attractum
a calore naturali ad carnem et ad quamlibet par-
tem corporis, sicut quaelibet apta nata est nu-
triri *. Per hoc ergo concludit a simili quod, sicut
inconveniens esset si quis putaret quod venter
non esset locus cibi, sed solum superfluitatis ,
quia dum nutriuntur membra, cito sumitur ma-
teria cibi, et superfluum remanet; sed tamen iste
non bene existimaret, quia, ut prius diximus, iste
est locus naturalis cibi, inquantum cibus, et non
solum cibi in ventre existentis: similiter et in
proposito iste locus occupatus a mari, est locus
naturalis aquae. Et omnis aqua movetur ad ipsum
tanquam ad locum proprium *: fluxus enim aquae
est ad id quod est magis * concavum, et talis
est locus maris. Sed quamvis locus iste sit na-
turalis aquae, tamen illud quod est dulce, cito.
fertur sursum, propter solem elevantem vaporem:
illud autem quod. est salsum, remanet inferius
propter praedictam causam.

t) et per ignem totaliter desiccatur. — per ignem totaliter exsic-
catur Pa. — P ante quod flamma add. et.

x) similis est. — assimilatur AB. — lidem pro in ollis igne supposito,
mollis suppraemendo (1).

A) Et dicit quod inconveniens. — Hoc homoteleuton, quod om. AB,
addimus ut textui et methodo s. Thomae satisfieret; quid legant Pa
vide in not. 0,

p) Quintam rationem ponit ibi. — Quinta autem ratio ponitur ibi
Pa. - Eaedem pro et contra istam opinionem et contra illos, contra
hanc opinionem et contra eos.

v) cum sit rarior. — cá (pro c) sit rarior ed. a, sic rarior ed, 1561,
sit rarior P.

E) redit iterum ad terram. — reditur A, reditur terrae B; reditur
videtur corruptio pro redditur, cf. textum.

o) illud quidem ... totum elevatur. — Pa om, quidem et totum; cf.
textum.

x) Sed solutio ... quod locus. — Ita plano sensu codices, et confor-
miter ad litteram textus; attamen in principio pro solutio corrupte scri-
bunt solé. Pa sic legunt: sed solum est mota dubitatio contra hoc quod

dictum est de salsedine. Probat ergo quod locus. — Pergunt AB:
mare occupat non (id ideo B sed expungit) est locus naturalis aquae
inquantum aqua, videtur tamen locus naturalis maris propter hoc.

9) in corporibus animalium. — in corporibus aliquando Pa; cf. lect.
praeced. not. ἢ. — Pro dulcis, diversus AB.

σὴ apparet ... nutriri. — apparet amarum salsum propter quod illud
quod est dulce est activum a calore naturali in cámé (spatium vac, ΑἹ
et (est B) in quamlibet aliam partem corporis sicut quilibet (qualibet
nata est nutriri AB.

τὴ quia dum nutriuntur ... ad locum proprium. — quemadmodum
nutriuntur membra cito sumitur inde et superfluum remanet subsidens
(sub cum spatio vac. septem litteris A) similiter in (est in B) propo-
sito quod iste locus (est add. A) occupatus a mari est materialis locus
aquae et fluvii et omnis aqua alibi generatur et (et om. B) movetur
ad ipsum sicut locum proprium AB. Patet in hoc codices et editiones
convenire, quod paulo supra, (editiones etiam in versione) habent con-
corditer verbum inconveniens, quod in textu graeco non legitur; sed
differunt per hoc quod in codicibus desideratur expositio verborum
non utique existimabit bene, quae in utroque textu leguntur.

1

j rationabil

* Num. 2, .
* scilicet om

í "
proprium locum naturalem, sicut * alia elementa. * er aad. a.

E

4

CAP. II, LECT. 11

393

LECTIO TERTIA

EXPLICATUR CUR MARE, ETSI QUOTIDIE TOT ET TANTA FLUMINA RECIPIAT,
TAMEN NON VIDETUR CRESCERE - REIICITUR SENTENTIA PLATONIS DE TARTARO

Τὸ δὲ ζητεῖν τὴν ἀρχαίαν ἀπορίαν, διοὸ τί τοσοῦτον
πλῆθος ὕδατος οὐδαμοῦ φαίνεται (xa0' ἑκάστην γὰρ
ἡμέραν ποταμῶν ῥεόντων ἀναριθμήτων xal τὸ μέ-
γεθος ἀπλέτων, οὐθὲν ἡ θάλαττα γίνεται πλείων);

τοῦτο οὐθὲν μὲν ἄτοπον ἀπορῆσαί τινας, οὐ μὴν ἐπι-
βλέψαντί γε χαλεπὸν ἰδεῖν" τὸ γὰρ αὐτὸ πλῆθος
ὕδατος εἰς πλάτος τε διαταθὲν xxl ἀθρόον οὐχ ἐν
ἴσῳ χρόνῳ ἀναξηραίνεται, ἀλλο διαφέρει τοσοῦτον

—— ὦστε τὸ μὲν διαμείναι ἂν ὅλην τὴν ἡμέραν, τὸ δ᾽

ἰ τπῶσπερ εἴ τις ἐπὶ τράπεζαν μεγάλην περιτείνειεν ὕδα-

ον τὸς κύαθον, ἅμα διανοουμένοις ἂν ἀφανισθείη πᾶν.

fin 1 δὴ καὶ περὶ τοὺς ποτὰ oJ συμβαίνει συνεχῶς
᾿ς γὰρ ῥεόντων ἀθρόων, ἀεὶ τὸ ἀφικνούμενον εἰς ἀχανῆ

—— χαὶ πλατὺν τόπον ἀναξηραίνεται ταχὺ καὶ ἀδήλως.

Τὸ δ᾽ ἐν τῷ Φαίδωνι γεγραμμένον περί τε τῶν ποτα-

δι “μῶν καὶ τῆς θαλάττης ἀδύνατόν ἐστιν" λέγεται γὰρ

1009€ ἅπαντα μὲν εἰς ἄλληλα, συντέτρηται ὑπὸ γῆν;
οἰ, ἀρχὴ δὲ πάντων εἴη καὶ πηγὴ τῶν ὑδάτων ὁ χα-

. Aougsvoc Τάρταρος; περὶ τὸ μέσον ὕδατός τι πλῆ-

θοὸς; ἐξ οὐ χαὶ τὰ ῥέοντα καὶ τὰ μὴ ῥέοντα΄ ἀνα-

τ δίδωσι πάντα" τὴν δ᾽ ἐπίρρυσιν ποιεῖν ἐφ᾽ ἕχαστα

ο΄ τῶν ῥευμάτων διὰ τὸ σαλεύειν ἀεὶ τὸ πρῶτον καὶ

εὐ τὴν ἀρχήν" οὐκ ἔχειν γὰρ ἕδραν, ἀλλ᾽ ἀεὶ περὶ τὸ

* μέσον εἱλεῖσθαι" κινούμενον δ᾽ ἄνω xal κάτω ποιεῖν

Lom» ἐπίχυσιν τοῖς ῥεύμασιν: τὰ δὲ πολλαχοῦ μὲν

“λιμνάζειν, οἵαν καὶ τὴν παρ᾽ ἡμῖν εἶναι θάλατταν,

“πάντα δὲ πάλιν χύχλῳ περιάγειν εἰς τὴν ἀρχὴν,

τ ὅθεν ἤρξαντο ῥεῖν, πολλὰ μὲν xal xad τὸν αὐτὸν

οἰ τόπον; τὰ δὲ καὶ καταντικρὺ «Tj θέσει τῆς ἐχροῆς;

olov εἰ ῥεῖν ἤρξαντο κάτωθεν, ἄνωθεν εἰσβάλλειν"

* , ES
sg piv 95 μέχρι τοῦ

f--

-

L4

πὸν πρὸς ἄναντες ἤδη πᾶσιν εἶναι τὴν Qopav* τοὺς
δὲ χυμοὺς καὶ τὰς χρόας ἴσχειν τὸ ὕδωρ Or οἵας
τ ἂν τύχωσι ῥέοντα γῆς.
Συμβαίνει δὲ τοὺς ποταμοὺς ῥεῖν οὐκ ἐπὶ ταὐτὸν ἀεηκατὰ
Ex λόγον τοῦτον" ἐπεὶ γὰρ εἰς τὸ μέσον εἰσρέουσιν
m οὗπερ ἐχρέουσιν, οὐθὲν μᾶλλον ῥευσοῦνται χά-
. σωθεν ἢ ἄνωθεν; ἀλλ᾽ ἐφ᾽ ὁπότερ᾽ ἂν ῥέψῃ χκυμαίνων
7 6 Τάρταρος; καίτοι τούτου συμβαίνοντος, γένοιτ᾽ dv
“πὸ λεγόμενον ἄνω ποταμῶν ὅπερ ἀδύνατον.
Ἔτι τὸ γινόμενον ὕδωρ καὶ τὸ πάλιν ἀναγόμενον πόθεν
οι ἔσται; τοῦτο γὰρ ἐξαίρειν ὅλον ἀναγκαῖον, εἴπερ ἀεὶ
σώζεται τὸ ἴσον" ὅσον γὰρ ἔξω ῥεῖ, παλιν ῥεῖ πρὸς
TY ἀρχήν.
Καίτοι πάντες οἱ ποταμοὶ φαίνονται τελευτῶντες εἰς
τὴν θάλατταν, ὅσοι μὴ εἰς ἀλλήλους" εἰς δὲ τὴν
γῆν οὐθεὶς, ἀλλὰ κἂν ἀφανισθῇ, πάλιν ἀναδύνουσιν.
ot δὲ γίνονται τῶν ποταμῶν οἱ μακραν ῥέοντες διὰ
κοίλης" πολλῶν γὰρ δέχονται ῥεύματα ποταμῶν, ὑπο-
τεμινόμενοι τῷ τόπῳ καὶ τῷ μήκει τὰς ὁδούς" διόπερ
ὅ 4 Ἴστρος καὶ ὁ Νεῖλος μέγιστοι τῶν ποταμῶν εἰσι
τῶν εἰς τήνδε τὴν θάλατταν ἐξιόντων. Καὶ περὶ τῶν
πηγῶν ἄλλοι λέγουσιν ἑχάστου τῶν ποταμῶν ἄλλας
᾿αἰτίας διὰ τὸ πολλοὺς εἰς τὸν αὐτὸν ἐμβάλλειν.
Ταῦτα δὴ πάντα φανερὸν ὡς ἀδύνατόν ἐστι συμβαί-
γεῖν, ἄλλως τε καὶ τῆς θαλάττης ἐχεῖθεν τὴν ἀρχὴν
ἐχούσης. ἣ
Ὅτι μὲν οὖν ὕδατος θ᾽ ὁ τόπος ἐστὶν οὗτος, χαὶ οὐ
θαλάττης, καὶ διὰ τίν᾽ αἰτίαν τὸ μὲν πότιμον ἄδη-
λον πλὴν ῥέον, τὸ δ᾽ ὑπομένον, καὶ διότι τελευτὴ
μᾶλλον ὕδατος 7| ἀρχή ἐστιν ἡ θάλαττα, καθάπερ
τὸ ἐν τοῖς σώμασι περίττωμα τῆς τροφῆς πάσης,
χαὶ μάλιστα τὸ τῆς ὑγρᾶς; εἰρήσθω τοσαῦθ’ ἡμῖν.
Opp. D. Τβομαξ T. III.

dr

, ^ , i ^
μέσου τὴν κάθεσιν" τὸ γὰρ λοι-

* Quaerere autem antiquam dubitationem, propter quid * Seq. cap. m.

tanta multitudo aquae nusquam apparet: per singulos
enim dies fluviis fluentibus innumerabilibus et magnitu-
dine immensis, nihil mare fit amplius:

hoc quidem nullum inconveniens dubitare aliquos, non
tamen intuentem difficile videre. Eadem enim multitudo
aquae in latum diffusa et tota simul, non in aequali
tempore exsiccatur; sed differt in tantum ut hoc quidem
permaneat per totum diem, hoc autem, quemadmodum
siquis super mensam magnam diffuderit aquae cyathum,
simul perspicientibus utique exterminabitur totum, Quod
utique et circa fluvios accidit: continue enim fluentibus
simul, totum semper quod pervenit in immensum et
latum locum, exsiccatur cito et latenter.

Quod autem scriptum est in Phaedone de fluviis et mari, im-
possibile est. Dicitur enim quod omnia quidem invicem
perforata sunt sub terra; principium autem omnium fit
et fons aquarum, vocatus Tartarus, circa medium aquae
quaedam multitudo, ex quo et fluentia et non fluen-
tia prodeunt omnia ; circumfluentiam autem facere ad
singula rheümatum, propterea quod moveatur semper
quod primum et principium; propter non habere enim
sedem, sed semper circa medium volvi; motum autem
sursum et deorsum facere effusionem rheumatibus; hoc
autem in multis quidem locis stagnare, quale et quod
apud nos esse mare; omnia autem iterum circulo cir-
cumduci ad principium unde incoeperunt fluere, multa
quidem secundum eundem locum, quaedam autem et
e regione contraria positione effluxui, puta, si fluere in-
coeperunt de subtus, desuper ingredi; esse autem usque
ad medium descensum, de cetero enim ad sursum iam
omnibus esse lationem; sapores autem et colores habere
aquam, per qualem utique contigerit fluens terram.

Accidit ergo fluvios fluere non ad eundem semper locum,
secundum rationem hanc. Quoniam enim ad medium in-
fluunt, a quo circumfluunt, nihil magis fluent de subtus
quam desuper, sed ad quodcumque tenderit fluctuans
"Tartarus: quamvis, hoc accidente, fiet utique quod di-
citur sursum fluviorum; quod quidem impossibile.

Adhuc, quae fit aqua, et quae sursum ducitur iterum, unde
erit? Hoc enim totum excludere necessarium, siquidem
semper salvatur aequalis: quantum enim extra fluit,
iterum fluit ad principium.

Quamvis omnes fluvii videantur terminantes ad mare, qui-
cumque non in alios: in terram autem nullus, sed etsi
dispareant, iterum prodeunt.

Magni autem fiunt fluviorum qui longe fluunt per con-
cavum : multorum enim suscipiunt rheumata fluviorum,
detruncantes loco et longitudine vias. Propter quod
quidem et Istrus et Nilus maximi fluviorum sunt eorum
qui in hoc mare exeunt: et de fontibus alii dicunt
uniuscuiusque fluviorum alias causas, quia multi in
eundem incidunt.

Haec itaque omnia manifestum quod impossibile est ac-
cidere, aliterque et mari principium inde habente.

Quod quidem igitur aquae locus est iste et non maris; et
propter quam. causam quod quidem potabile immani-
festum, veruntamen fluens, hoc autem subsidens; et
quod terminus magis aquae quam principium est mare,
quemadmodum quod in corporibus superfluum alimenti,
et omnis et maxime quod humidi, dicta sint tanta nobis.

20

* circa pa.

* Cf. lect. praec.

n. 5.

e

t

* Lect. praeced.

n. 4.

* quae pa.

394

SywoPsis. — 1. Argumentum textus. Dubitatio. Quare, cum
quotidie tot et tanta flumina intrent in mare, non apparet quod
tanta aqua ad ipsum deveniat? — 2. Solutio. Aqua quae ex fluviis
ad mare pervenit, dispergitur in locum maximae latitudinis, et
ita cito insensibiliter desiccatur per continuam evaporationem. —
3. Falsa Platonis solutio. Docet terram esse veluti perforatam
undique, atque circa eius centrum esse immensam molem aquae,

É ic Philosophus movet aliam dubitatio-
y, inem, contra * hoc quod dictum est
B quod mare est terminus fluviorum *.
B δ: 8. V Et circa hoc tria facit. Primo movet
dubitationem *, quam dicit esse antiquam: propter
quid scilicet, cum singulis diebus flumina et in-
numerabilia numero et immensa magnitudine in-
trent in mare, non tamen videtur crescere; et hoc
in ipso non apparet, quod tanta multitudo aquae
ad ipsum deveniat ^.

2. Secundo ibi: hoc quidem nullum etc., solvit
dubitationem. Et dicit quod, licet non sit incon-
veniens quod sint aliqui qui circa hoc dubitent ἡ,
tamen, si quis recte consideret, non est difficile
videre solutionem huius. Quia si aliqua aqua dif-
fundatur per aliquam latitudinem, supposito quod
sit eadem multitudo aquae in diversis locis dif-
fusa, si non sit eadem quantitas latitudinis, non
est aequale tempus desiccationis aquae effusae;
sed erit differentia ? ex diversitate latitudinis in qua
aqua diffunditur, quod aliquando manet aqua et
non exsiccatur per totum diem, aliquando autem
statim ad oculum exsiccatur; sicut si aliquis unum
scyphum * aquae diffunderet super magnam men-
sam, statim tota aqua assiccaretur, si autem in ali-
quo parvo loco tantum de aqua proiiceretur, diu
conservaretur. Sic igitur accidit circa fluvios et
mare: nam totum quod ex fluviis ad mare per-
venit, dispergitur in locum maximae latitudinis ,
et cito insensibiliter * desiccatur per continuam
evaporationem aquae, de qua supra * dictum est.

3. Tertio ibi: Quod autem scriptum est in Phae-
done etc., excludit quandam falsam solutionem
praedictae dubitationis. Et primo ponit ipsam so-
lutionem. Et dicit quod impossibile est esse ve-
rum quod a Platone de mari et fluviis dicitur
in libro suo qui intitulatur Phaedo ". Dicit enim
ibi quod omnia flumina et mare concurrunt sub
terra ad aliquod principium, quasi terra sit per-
forata a mari et fluviis. Hoc autem principium,
quod secundum ipsum est principium aquarum
omnium, vocatur Tartarus, qui * est quaedam
magna multitudo aquae existens circa medium
mundi: ex quo quidem principio dicit prodire
omnes aquas quae non fluunt, sicut sunt mare

METEOROLOGICORUM LIB. II

quam vocat Tartarum; eamque dicit continuo fluere et refluere, et
esse suo motu principium unde prodeunt omnes aquae tum sta-
gnantes tum fluentes, et terminum in quem omnia maria et flumi-
na circulatione quadam redeunt. Sic etiam ex diversa qualitate ter-
rae per quam transit, explicat varios colores et sapores quibus
aqua inficitur. — 4. Improbatur quinque rationibus praedicta posi-
tio. - 5. Epilogus eorum quae hucusque dicta sunt circa mare.

et stagna, et quae fluunt, sicut fontes et flumina *.
Dicit autem quod Tartarus undique fluit ad sin-
gula rheumatum, idest ad singulos discursus ὁ
aquarum: quod ideo contingit, quia illud principium
aquarum semper movetur. Et hoc ideo, quia non
habet aliquem locum fixum in quo quiescat, sed
semper movetur circa medium, quasi vacillans
hinc inde. Et sic, dum movetur sursum, facit effu-
sionem rheumatum, idest discursus marium et flu-
viorum, non tantum * versus istam partem terrae
quam nos habitamus; sed ex multis aliis partibus
terrae effundit et alia stagna, quale est mare quod
est apud nos. Sed omnia maria et flumina qua-
dam circulatione reducuntur ad illud principium
unde primo effluxerunt, sed diversimode. Nam
quaedam redeunt secundum eundem locum se-
cundum quem effluxerunt ?, ut sit quidam motus
reflexus: quaedam vero ex contraria parte redeunt
parti unde effluxerant, ut, puta, si effluxerunt de

subtus, reingrederentur desuper. Non est tamen

sic intelligendum de subtus et desuper, quod ali-
quid possit esse subtus respectu medii, in quo
ponitur primum principium aquarum: quia a.su-
perficie terrae usque ad medium, est descensus *,
sed de cetero, si secundum rectam lineam ultra
procederet aqua, esset motus ad sursum; idem
enim est moveri a medio, et moveri sursum. Et
secundum hoc facile est assignare causam diver-
sitatis colorum et saporum in aquis: quia aqua
fluens recipit colorem et saporem secundum mo-
dum terrae per quam effluit.

4. Secundo ibi: Accidit ergo fluvios. etc., im-
probat praedictam positionem quinque rationibus.

. Quarum prima est quod, cum quandoque flumina

redeant * per eandem viam, quandoque autem per
contrariam, sequitur secundum hanc positionem
quod fluviorum fluxus non semper fit ad * ean-

dem partem. Quia enim redeunt ad medium a

quo fluxerunt, ^ non magis fluent subtus quam su-
pra, comparando superficiem terrae ad medium,
quod semper intelligitur: a superficie terrae vo-
catur aliquid sursum et aliquid deorsum, propter
altitudinem et demissionem. Si enim motus flu-
viorum causatur ex effluentia Tartari, effluentia
autem Tartari " est ad omnem partem, sequitur

«) dubitationem. — quaestionem Pa. — Mox pro singulis diebus, sin-
gulos dies AB.
B) non tamen... deveniat. — non videtur crescere ex hoc, et non
apparet quod tanta multitudo aquae deveniat AB.
€) quod sint... dubitent. — quod sit aliquid de loco dubitent AB.
9) differentia. — causata add. AB. — lidem pro manet, permanet. —
Pro autem statim, aut statim Pa.
ε) scyphum. — cuprum Pa. — Pro assiccaretur, exterminaretur per
exsiccationem, et pro proiiceretur, proiiceret AB.
V) insensibiliter. - Hoc om. Pa, quamvis correspondet textui ταχὺ
xal ἀδήλως.
ἢ) in libro ... Phaedo. -- in illo libro qui intitulatur Phaedonis AB ;
pro Phaedo, Phaedon Pa. -- AB et margo Vat. 2072 pro et mare legunt
et maria; pro quasi, ac si; et pro a mari, a maribus.
0) omnes aquas quae non fluunt ... fontes et flumina. — omnes aquas

fluentes, sicut sunt flumina, et non fluentes, sicut sunt maria et sta-
gna AB.

Ὁ) ad singulos discursus. — Pro ad, secundum AB. —
ideo contingit quia, et ideo contingit quod.

x) non tantum. — non tamen AB. — lidem post lin. pro et alia, talia.

^) effluxerunt. — exierunt. AB. -- Pro unde efflluxerant, unde efflu-
xerunt A, unde refluxerunt B; pro si effluxerunt, si inciperent fluere
AB; pro reingrederentur, regrederentur B.

μ) a quo fluxerunt. — circa terram add. AB, quod quadrat cum ver-
sione a quo circumfluunt. — Pro quod semper, quia semper AB ; quae
codd. lectio innuere videtur mox pro vocatur forte legendum esse vocari.
Cf. tamen Alexandrum et Olympiodorum in hunc Aristotelis locum.

v) effluentia autem. Tartari. - Hoc homoteleuton om. B. — Pro in-
differenter fluat ad quamlibet partem, ad quamcumque partem indif-
ferenter fluat AB.

lidem pro quod

ΕΣ

bo

idit ra.

CAP. II, LECT. III

quod aqua, quasi impulsa a Tartaro, indifferenter
fluat ad quamlibet partem, sicut et Tartarus flu-
ctuans tendit ad omnem partem. Et sic accidet *
illud quod dicitur in proverbio, sursum fluvio-
rum, scilicet quod flumina sint superiora fontibus,
vel quod sursum fluant *: et hoc est impossibile.

Secundam rationem ponit ibi: Adhuc quae fit
aqua etc.: quae talis est. Secundum praedictam
positionem, videtur quod oporteat semper aequa-
lem aquam * salvari: quia quantum fluit de aqua
a Tartaro, tantunr ponit quod iterum refluat ad
principium. Et sic oportet totaliter excludere gene-
rationem aquae in aere, et elevationem aquae a
terra per evaporationem: quod patet esse falsum.
^ 'fertiam rationem ponit ibi: Quamvis omnes
fluvii etc. Et est quod omnes fluvii terminantur

' ad mare, quicumque non terminantur ad alios

fluvios; et nullum flumen est sic terminatum ad
terram, quasi terram perforans, quod vadat ad
"Tartarum; sed si sunt aliqua flumina intrantia in
€oncavitatem- terrae *, iterum exeunt in aliquo
loco. Et sic non videtur verum quod flumina
iterum redeant ad Tartarum.

Quartam rationem ponit ibi: Magni autem
fiunt etc.: quae talis est. Si cursus * fluviorum cau-
satur ex effluentia Tartari, oporteret quod ab ipso

sui principio flumina multitudinem aquae haberent.

Sed hoc non videmus: quia inter fluvios illi in-

Jveniuntur magni, qui per longam viam fluunt, eo

quod recipiunt discursiones multorum fluviorum,
t detruncant vias eorum et secundum locum, quia

sunt profunda magis et magis concava, et secun-

dum longitudinem, quia longiorem viam currunt.

395

Et ideo Ister ?, idest Danubius, et Nilus sunt maxi-
mi fluviorum qui in mare Mediterraneum exeunt;
et de fontibus eorum diversi diversa dicunt, pro-
pter diversitatem fluviorum qui in hos * intrant.

Quintam rationem ponit ibi: Zaec itaque etc.
Et est quod, ultra praedicta inconvenientia *, est
etiam hoc, quod sequeretur quod mare habeat
principium a Tartaro. Quod inconveniens est: quia
mare videtur esse locus naturalis aquarum, sicut
supra * dictum est.

5. Tertio ibi: Quod quidem igitur etc, recolligit *
quae supra dicta sunt. Et dicit quod tanta dicta sint
de hoc quod locus iste quem mare occupat, est
locus naturalis aquae, et non solum " locus natu-
ralis maris, idest aquae salsae existentis. Et dictum
est quare illud quod est potabile et * dulce, non
manifestatur in mari, sed in aquis fluentibus; illud
autem quod salsum est, subsidet in mari, quasi
derelictum post evaporationem eius quod erat po-
tabile et dulce Et dictum est etiam ?* quod mare
magis est terminus aquarum quam principium:
quia scilicet aqua extra mare generatur, et sursum
in aere, ut dictum est * de generatione pluviarum,
et intra terram, ut dictum est * de generatione
fontium et * fluviorum; et tamen, ubicumque ge-
neratur aqua, fluit ad mare, nisi impediatur. Et sic
aqua salsa se habet sicut illud quod est super-
fluum alimenti in corporibus animalium: nam
superfluum alimenti est salsum vel amarum. Quod
verum * est de superfluo cuiuslibet alimenti, sed **
maxime de superfluo alimenti humidi, sicut urina,
quae est magis indigesta, et ideo est magis amara
et salsa, ut patet *.

been

op "1 vel VA sursum fluant. — Hoc om. AB. — Lin. seq. Pa legunt
"Secunda vero est quod secundum; item inferius Tertiam rationem ponit
- dicens quod, Quarta ratio est si, Quinta vero est quod; cf. lect. praec.n. 6.
. Ὁ) aequalem aquam. — in qualem aquam AB. — lidem pro quantum,
ri pr ied et pro iterum, tunc.

᾿ς πὴ quicumque ... terrae. — quaecumque non terminantur ad alios
t | nullum esse. sic terminatur ad terram quasi terram perjforans
.et vadit ad Tartarum, sed si in (in om. B) aqua flumina distempe-

rant (pro dispareant, cf. text.) intrantia in concavitate terrae AB.

-* 8) Et ideo Ister. — Et ideo Istrus AB; Nam Ister Pa, licet in ver-
sione legant Istrus. — Pro Mediterraneum, media terrae AB.

rant

c) ultra praedicta inconvenientia. — cum praedictis inconvenienti-
bus AB. — lidem om. Quod inconveniens est, et aquarum.

1) Tertio ibi... recolligit. — Deinde recolligit Pa. — Eaedem pro
sint ante de hoc, sunt; et om. iste; cf. textum.

v) et non solum. — sed non AB, quod quidem pressius refert ipsam
litteram textus; sed cf. expositionem S. Thomae ad similem locum, lect.
praeced. n. 7. -- Pro quare, quod Pa.

9) dictum est etiam. — etiam om. Pa.
pro quia, quae ed. 1561, qui P.

χ) sicut urina... patet. — quod urina hoc est magis indigestum ut
infra (cf. lect. vi, n. 2) dicet AB.

— Pro aquarum, aquae AB;

*

*

*

hoc AB.

Lect. praeced.

τ

idest ΑΒ.

* Lib. I, lect xiv.

*

Ibid. lect. xvi.

* fontium et om.
AB.

* quidem add. ΑΒ.

et AB.

x.

* Cf. lect. it, n. 1.

396

METEOROLOGICORUM LIB. II

LECTIO QUARTA |

UTRUM MARE SEMPER FUERIT, ET SEMPER FUTURUM SIT

Περὶ δὲ τῆς ἁλμυρότητος αὐτῆς λεκτέον, καὶ πότερον ἀεί
ἐστιν ἡ αὐτὴ, ἢ οὔτ᾽ ἦν, οὔτ᾽ ἔσται, ἀλλ’ ὑπολείψει"

καὶ γὰρ οὕτως οἴονταί τινες. Τοῦτο μὲν οὖν ἐοίκασι
πάντες ὁμολογεῖν; ὅτι γέγονεν, εἴπερ xa πᾶς ὁ χό-
σμος. ἅμα γὰρ αὐτῆς ποιοῦσι τὴν γένεσιν" ὥστε
δῆλον ὡς εἴπερ ἀΐδιον τὸ πᾶν; καὶ περὶ τῆς θαλὰτ-
τῆς οὕτως ὑποληπτέον.

Τὸ δὲ νομίζειν ἐλάττω τε γίνεσθαι τὸ πλῆθος, ὥσπερ
φησὶ Δημόκριτος, καὶ τέλος ὑπολείψειν, τῶν Αἰσῶπου
μύθων οὐθὲν διαφέρειν ἔοιχεν ὁ πεπεισμένος οὕτως"
χαὶ γὰρ ἐκεῖνος ἐμυθολόγησεν ὡς δὶς μὲν ἡ Χαρυβδις
ἀναρροφήσασα τὸ μὲν πρῶτον τὰ ὄρη ἐποίησε φα-
vega, τὸ δὲ δεύτερον τὰς νήσους, τὸ δὲ τελευταῖον
ῥοφήσασα ξηρὰν ποιήσει πάμπαν. ᾿Εχείνῳ μὲν οὖν
ἥρμοττεν ὀργιζομένῳ πρὸς τὸν πορθμέα τοιοῦτον
εἰπεῖν μῦθον, τοῖς δὲ τὴν ἀλήθειαν push ἧττον"

δὲ ἣν γὰρ αἰτίαν ἔμεινε τὸ πρῶτον, εἴτε διὰ βάρος,
ὥσπερ τινὲς χαὶ τούτων φασὶν (ἐν προχείρῳ. γὰρ
τούτου τὴν αἰτίαν ἰδεῖν), εἴτε καὶ Ov ἄλλο τι, δῆλον
ὅτι διὰ τοῦτο διαμένειν ἀναγκαῖον καὶ τὸν λοιπὸν
χρόνον αὐτήν᾽ ἢ γὰρ λεχτέον αὐτοῖς ὅτι οὐδὲ τὸ
ἀναχθὲν ὕδωρ ὑπὸ τοῦ ἡλίου ἥξει πάλιν, ἢ εἴπερ
τοῦτ᾽ ἔσται, ἀναγκαῖον ἤτοι ἀεὶ, ἢ μέχρι οὗπερ ἂν
ἡ τοῦτο; ὑπολείπεσθαι τὴν θάλατταν; καὶ πάλιν
ἀναχθῆναι ἐκεῖνο πρότερον δεήσει τὸ πότιμον" ὥστ᾽
οὐδέποτε ξηρανεῖται" πάλιν γὰρ ἐχεῖνο φθήσεται
χαταβὰν εἰς τὴν αὐτὴν τὸ προανελθὸν" διαφέρει γὰρ
οὐθὲν ἅπαξ τοῦτ᾽ εἰπεῖν ἢ πολλάχις. Εἰ μὲν οὖν
τὸν ἥλιον παύσει τις τῆς φορᾶς, τί ἔσται τὸ ξηραῖ-
yov; εἰ δ᾽ ἐάσει εἶναι τὴν περιφορὰν, ἀεὶ πλησιάζων
τὸ πότιμον, καθάπερ εἴπομεν, ἀνάξει, ἀφήσει δὲ
πάλιν ἀποχωρῶν. :

Ἔλαβον δὲ ταύτην τὴν διάνοιαν κατὰ τῆς θαλάττης
ἐκ τοῦ πολλοὺς τόπους φαίνεσθαι ξηροτέρους νῦν 7
πρότερον᾽ περὶ oU τὴν αἰτίαν εἴπομεν; ὅτι τῶν κατά
τινα χρόνον ὑπερβολῶν γινομένων ὕδατος τοῦτ᾽ ἐστὶ
τὸ πάθος, ἀλλ᾽ οὐ διὰ τὴν τοῦ παντὸς γένεσιν xal
τῶν μορίων. Καὶ πάλιν γ᾽ ἔσται τοὐναντίον, καὶ
ὅταν γένηται, ξηρανεῖται πάλιν, καὶ τοῦθ᾽ οὕτω
χατὰ χύχλον ἀναγκαῖον ἀεὶ βαδίζειν: μᾶλλον γὰρ
οὕτως εὔλογον ὑπολαβεῖν 7 διὰ ταῦτα τὸν οὐρανὸν
ὅλον μεταβάλλειν. ᾿Αλλὰ περὶ μὲν τούτων πλείω
τῆς ἀξίας ἐνδιατέτριφεν ὁ λόγος"

SxyNoPsis. — 1. Argumentum textus. - 2. Excluditur antiquo-
rum opinio de incoeptione maris. Quidam, sicut putaverunt quod
totus mundus incoepit esse per generationem quandam, ita etiam
mare existimarunt incoepisse. Sed Aristoteles, quia praesupponit
mundum semper fuisse, consequenter ponit etiam mare esse per-
petuum. -- 3. Excluditur opinio antiquorum circa maris defectum.
Et primo, putare quod mare decrescat ita quod aliquando deficiat,
secundum quod dixit Democritus, non differt ab opinionibus fabu-
losis; quae dedecent philosophum inquirentem veritatem. — 4. .Se-
cundo, improbatur per rationem ista positio. Quaecumque sit
causa propter quam aqua maris primo mansit circa terram, sub-

Snatura maris, ostendens quod est lo-
cus naturalis aquae, hic inquirit de
generatione ipsius *. Et primo dicit de
quo est intentio. Et dicit quod dicendum est de
salsedine maris; et iterum utrum mare est sem-
piternum, aut fuit aliquod tempus quando non
erat mare, et erit aliquod tempus quo non erit,
sed totaliter deficiet.

* De salsedine autem ipsius dicendum, et utrum semper * Cap. m.

est idem, aut neque erat neque erit, sed deficiet.

Etenim sic putant quidam. Hoc quidem igitur visi sunt
omnes confiteri, quod factum est, siquidem et omnis
mundus: simul enim ipsius faciunt generationem. Quare
palam quod, siquidem perpetuum omne, et de mari
existimandum.

Putare autem minus fieri secundum multitudinem , sicut
ait Democritus, et tandem deficere, ab Aesopi fabulis
nihil differre videtur persuasus sic. Etenim ille fabu-

lose composuit quod bis quidem Charybdis absorbens, .

primo quidem montes fecit manifestos, secundo autem
insulas; ultimo autem sorbens, aridam faciet omnino.
Illi quidem igitur congruebat, irato ad porthmeum,
talem dicere fabulam: veritatem autem quaerentibus ,
minus. pt
Propter quam causam enim mansit primo, sive propter pon-
dus, ut etiam quidam horum aiunt (in promptu enim
huiuscemodi causam videre), sive et propter aliud ali-
quid, palam quod propter hoc permanere necessarium
et reliquo tempore ipsum. Aut enim dicendum ipsis
quod neque elevata aqua a sole veniet iterum: aut si
quidem hoc erit, necessarium aut semper, aut quandiu
quidem fuerit hoc, remanere mare, et iterum sursum
ferri illud prius oportebit quod potabile. Quare nun-
quam exsiccabitur: iterum enim illud praeveniet descen-
dens in ipsum , quod praeascendit: differt enim nihil
semel hoc dicere aut saepe. Si quidem igitur solem
éessare faciat quis a latione, quid erit exsiccans? Si au-
tem permittat esse circulationem, semper propinquans
potabile, sicut diximus, sursum ducet, dimittet autem
iterum recedens.
Acceperunt autem suspicionem hanc de mari, eo quod
multa loca apparent sicciora nunc quam prius. De quo
causam diximus, quia secundum quaedam tempora ex-
cessibus factis aquae, haec est passio; sed non propter
totius generationem et partium. Et iterum erit contra-
rium; et cum factum fuerit, iterum desiccabitur. Et hoc
sic circulariter necessarium semper ire: magis enim sic
rationabile existimare, quam propter hoc caelum totum
permutari. Sed de his quidem plus quam dignum, im
moratus est sermo, l1

sidens scilicet aeri et supereminens terrae, oportebit quod in ἢ

tali situ semper maneat: secus enim oporteret quod .cessaret al-
ternatio illa, secundum quam semper videmus quod aqua ele-
vata a sole per evaporationem, iterum redit ad terram. - Quod
si ponatur cessare motum solis, et sic cessare etiam talem al-
ternationem, nec in hac hypothesi potest dici quod mare totali-
ter deficiet: nam cessante motu solis, non erit aliquid quod
possit exsiccare aquam maris. -- 5. Ex dictis in ultima lect. primi
libri, excluditur ratio ex qua antiqui movebantur ad ponendum
quod mare aliquando incoeperit, et quod tandem exsiccabitur
totaliter.

2. Secundo ibi: Etenim sic putant quidam etc.,
prosequitur propositum, destruendo * opiniones
aliorum circa hoc. Et primo destruit opiniones *
antiquorum; secundo excludit rationem eorum,
ibi: -Acceperunt autem. suspicionem hanc * etc.

Circa primum duo facit. Primo destruit opinio-
nes antiquorum de incoeptione maris. Et dicit
quod quidam putaverunt quod mare non semper
fuit*, sed quandoque incoepit: et posuerunt etiam

"

δι ^ neta e c: ΟΕ,
TRU OW GRE

CAP. III, LECT. IV

quod totus mundus esse incoepit per generatio-
nem quandam, dicentes quod simul generatum
est mare cum mundo. Et hoc rationabiliter: quia
cum mare sit aliquo modo locus aquae, quae est
unum elementum, oportet quod sit de principa-
libus partibus mundi; et ideo quandocumque fuit
mundus, fuit mare. Et ideo, sicut illi argumen-

- tantur quod, quia mundus genitus * est, et mare sit

generatum, ita possumus e converso argumentari
quod, si mundus est perpetuus, et mare sit perpe-
tuum. Quod autem mundus sit perpetuus, prae-
supponit * ex his quae probavit in libro Physic.*
-.et in libro de Caelo *; quamvis hoc sit falsum
et alienum a fide, ut supra * dictum est.
|. 8. Secundo ibi: Putare autem minus etc., de-
' struit opiniones antiquorum de defectu maris. Et
primo comparat opinionem istam opinionibus
fabulosis. Et dicit quod putare hoc quod mare
fiat minus secundum quantitatem, et tandem de-
ficiat ^, secundum quod dixit Democritus, non dif-
fert a fabulosis opinionibus Aesopi, qui dixit fa-
bulose quod Charybdis, quae est quaedam vorago
in mari, bis absorbuit mare; ita quod ante aqua
totam terram circumdabat, vorago autem tantum
de aqua absorbuit, quod montes apparuerunt dis-
cooperti ab aquis, et terra quae interiacet mon-
tibus; secundo autem tantum de aqua absorbuit,
quod apparuerunt insulae *; ultimo autem absor-
- bebit totam aquam maris, et sic undique rema-
nebit terra arida sine * mari. Sed licet componere
fabulam talem congrueret Aesopo fabularum in-
ventori, qui hoc dixit dum forte esset iratus ad
rihmeum , idest ad quendam portum vel litus
maris, ut, iratus aquis, quasi fingeret eas omnes
esse absorbendas; tamen talia dicere philosophis
inquirentibus veritatem minus convenit 7.
᾿ς 4. Secundo ibi: Propter quam causam etc., im-
probat praedictam positionem per rationem. Et
dicit quod propter quamcumque causam aqua
maris primo mansit circa terram, oportebit quod
semper maneat ?: sive dicatur quod hoc accidit
ropter gravitatem aquae, quae pondere suo hoc
bet quod * subsideat aeri et praeemineat terrae,
(quae quidem causa est vera et manifesta); sive
quaecumque alia causa sit, propter hoc oportet
quod, si aliquando fuit aqua maris super terram,
quod semper maneat. Quia aliter, si hoc non esset,

397

sole evaporata, non redeat iterum ad terram;
cuius contrarium manifeste videmus in pluviis.
Aut si aqua elevata redit, necesse est vel quod
semper duret * mare, si aqua semper elevatur
et redit; aut quod remaneat quandiu hoc fuerit,
quod aqua redit. Et iterum oportebit ferri sursum
per evaporationem illud quod est potabile in aqua.
Et sic nunquam exsiccabitur mare in tali alter-
natione *: quia iterum aqua descendet in mare.
Et non differt utrum hoc semel fiat, scilicet quod
aqua elevata iterum descendat, aut fiat saepe:
quia utroque modo non minuitur aliquid de aqua.
Quia scilicet" posset dici quod haec alternatio non
semper erit, motu solis cessante, ideo subiungit
quod si aliquis dicat quod motus solis cesset, non
remanebit aliquid quod possit exsiccare aquam ma-
ris: $i autem motus * solis semper maneat, opor-
tebit quod semper sol, appropinquans ad aliquam
partem terrae, elevet per evaporationem aquam;
et quando longius recedit, eam cadere propter
frigiditatem, Et:sic non potest dici quod mare to-
taliter exsiccetur, sive motus solis cesset sive non.

5. Deinde cum dicit: cceperunt autem suspi-
cionem hanc etc., excludit rationem moventem
eos ad hoc ponendum. Et dicit quod acceperunt
hanc opinionem, quod scilicet totaliter ^ exsicca-
retur mare, et quod quandoque incoeperit, pro-
pter hoc quod multa loca apparent magis sicca
nunc quam prius. Sed causa propter quam accidit
haec passio, dicta est prius *, quia scilicet secun-
dum quaedam determinata tempora fiunt exces-
sus aquarum: sed non accidit propter hoc quod
totum universum generetur; sed eius partes ge-
nerantur . Et iterum secundum alia determinata
tempora erit contrarium, scilicet quod erit ma-
gnus excessus siccitatis; quod cum factum fuerit,
iterum desiccabitur terra, quae erat cooperta aquis
propter excessum aquarum prius factum. Et ne-
cesse est quod hoc semper procedat circulariter,
scilicet quod post excessum * aquarum, determi-
nato tempore, fiat excessus siccitatis, et e con-
verso. Rationabilius enim est sic opinari, quam
ponere quod totum caelum permutetur, propter
quasdam particulares permutationes existentes "
circa terram. - Et quia praedicta positio, contra
quam locutus est, in superficie rationabilis ap-
paret, subiungit quod circa hoc immoratus est
eius sermo plus quam dignum fuerit.

oporteret eos dicere * quod aqua quae elevatur a

«) praesupponit. — supponit AB. — lidem post unam lin. om. fal-
sum et; cf. loc. cit.

8) deficiat. — deficere AB. Qui pergunt: sicut dicit Democritus, non
differre a fabulosis Aesopi, qui quidem fabulose finxit quod Charybdis,
quae est quaedam vorago in mari, bis in praeterito tempore absorbuit
mare, quod ante totam terram circumdabat, tantum de aqua absorbuit
quod montes etc. ] *

YQ) qui hoc dixit... minus convenit. — qui hoc composuit dum esset
iratus ad horchmea, idest ad portus vel linguas maris, ut propter ter-
ram (iram) quasi frangeret (fingeret) eas (idest... eas etiam margo
Vat. 2072, excepto quod pro vel linguas scribit propter linguas) omnes
esse absorbendas, talia dicere philosophis inquirentibus veritatem. AB.
Ed. a in versione habet porthineam, hic horchineam. Porthmeum a

aeco πορθμέϊον, quod locum, seu fretum significat; textus habet πορ-
μέα, quod personam, seu portitorem significat; ad sensum tamen quod
attinet, parum differt utro modo legatur in Aristotelis textu. 1

8) semper maneat. — semper in omni tempore permaneat AB. Qui
pergunt: sive hoc dicatur et hoc accidit.

.&) propter hoc oportet... eos dicere. — quod (et quod B) propter
hoc oporteat scilicet quod (si B) aliquando fuit aqua maris super ter-

ram, quod sic manifestum est ex hoc quod ita oportet eos dicere AB;
pro quod semper, quae semper Pa.

t) alternatione. — alteratione P. — AB pergunt: quia iterum ibi de-
scendet in mare quia ab eo descendet quod non differt utrum hic (hoc)
semel fiat scilicet quod aqua elevata utrum (iterum) descendat aut
fiat saepe, quia utroque etc.; pro iterum descendat, semel descendat
Pa. P ante saepe om. aut fiat, pro quo ed. a legit aut descendat.

ἢ) Quia scilicet. — scilicet quod ( Sed quia?) AB. — Pro posset dici,
posse dicit ed. 1561.

0) totaliter. — tandem aliquando AB. — lidem transponunt mare post
incoeperit.

0) totum universum... generantur. — totum universum et partes eius
generentur AB. — Pro quod cum factum fuerit, et cum factus fuerit Pa.

x) particulares permutationes existentes. -- permutationes partium
apparentes Pa. — Et om. AB. — Pro quod circa hoc, quod circa quod
P cum ed. 1561. Lectio codd. est conformis textui, et Piana videtur esse
mendum typothetarum. Quoad ea quae praecedunt, scilicet in superficie
rationabilis apparet, nisi quis velit rationabilis erronee scriptum esse
pro irrationabilis, suspicamur post apparet subintelligendum esse « ne
quis revera rationabilem eam esse existimet. »

* permaneat AB.

* circularis add.
AB.

* Lib.I, lect. xvi.

* excessus AB.

METEOROLOGICORUM LIB. II

LECTIO QUINTA

DE SALSEDINE MARIS SECUNDUM ALIORUM OPINIONES

περὶ δὲ τῆς ἁλμυρότητος, τοῖς μὲν ἅπαξ γεννήσασι καὶ

ὅλως αὐτὴν γεννῶσιν ἀδύνατόν ἐστιν ἁλμυρὰν ποι-
εἴν εἴτε γὰρ ἅπαντος τοῦ ὑγροῦ τοῦ περὶ τὴν (Y
ὄντος καὶ ἀναχθέντος ὑπὸ τοῦ ἡλίου τὸ ὑπολειφθὲν
γέγονε θάλαττα, εἴτ᾽ ἐνυπῆρχε τοσοῦτος χυμὸς ἐν
τῷ πολλῷ ὕδατι καὶ γλυχεῖ δια τὸ συμμιχθῆναί τινα
àv τοιαύτην; οὐθὲν ἧττον ἐλθόντος πάλιν τοῦ δια-
τμίσαντος ὕδατος, ἀνάγκη, ἴσου Y OVTOG τοῦ πλη-
θους; καὶ τὸ πρῶτον- ἢ εἰ μηδὲ τὸ πρῶτον, μηδ᾽
ὕστερον ἁλμυρὰν αὐτὴν εἶναι. Εἰ δὲ καὶ τὸ πρῶτον
εὐθὺς ἦν, λεχτέον τίς ἡ αἰτία, καὶ ἅμα διὰ τί οὐχ,
εἰ καὶ τότε ἀνήχθη, καὶ νῦν πάσχει ταὐτό.

᾽᾿λλλὰ μὴν καὶ ὅσοι τὴν γῆν αἰτιῶνται τῆς ἁλμυρότη-

τος ἐμμιγνυμένην (ἔχειν γάρ φασι πολλοὺς χυμοὺς
αὐτὴν, ὥσθ᾽ ὑπὸ τῶν ποταμῶν συγκαταφερομένην
διὸ τὴν μίξιν ποιεῖν ἁλμυραν), ἄτοπον τὸ μὴ καὶ
τοὺς ποταμοὺς ἁλμυροὺς εἶναι" πῶς Yap δυνατὸν ἐν
πολλῷ μὲν πλήθει ὕδατος ἐπίδηλον οὕτω ποιεῖν τὴν
μίξιν τῆς τοιαύτης γῆς; ἐν ἑκάστῳ δὲ μή; δῆλον
γὰρ ὅτι ἡ θάλαττά ἐστιν ἅπαν τὸ ποτάμιον ὕδωρ"
οὐθενὶ γὰρ is ὃν ἀλλ᾽ ἢ τῷ ἁλμυρὸ εἶναι τῶν πο-
ταμῶν" τοῦτο δ᾽ ἐν ἐχείνοις ἔρχεται εἰς τὸν τόπον
εἰς ὃν ἀθρόοι ῥέουσιν.

Ὁμοίως δὲ γελοῖον καὶ εἴ τις εἰπὼν ἱδρῶτα τῆς γῆς εἶναι

τὴν θάλατταν οἴεταί τι σαφὲς εἰρηκέναι, χαθάπερ
" Ev ms00xA 6 * πρὸς ποίησιν μὲν γὰρ οὕτως εἰπὼν
ἴσως εἴρηκεν ἱκανῶς (ἡ γὰρ μεταφορο ποιητικόν);
πρὸς δὲ τὸ γνῶναι τὴν φύσιν οὐχ ἱκανῶς" οὐδὲ γὰρ
ἐνταῦθα δῆλον, πῶς ix γλυκέος τοῦ πόματος ἁλμυ-
ρὸς γίνεται ὁ ἱδρὼς, πότερον ἀπελθόντος τινὸς μόνον
οἷον τοῦ γλυχυτάτου, 7) συμμιχθέντος τινὸς, καθά-
περ ἐν τοῖς διὰ τῆς τέφρας ἠθουμένοις ὕδασιν. Φαί-
νεται δὲ τὸ αἴτιον ταὐτὸ χαὶ περὶ τὸ εἰς τὴν χύστιν
περίττωμα συλλεγόμενον" xal γὰρ ἐχεῖνο πιχρὸν καὶ
ἁλμυρὸν γίνεται, τοῦ πινομένου καὶ τοῦ ἐν τῇ τροφῇ
ὑγροῦ γλυκέος ὄντος. Εἰ δὴ ὥσπερ τὸ διοὶ τῆς κο-
viae ἠθούμενον ὕδωρ γίνεται πικρὸν; καὶ ταῦτα, τῷ
μὲν οὔρῳ συγκαταφερομένης τοιαύτης τινὸς δυνάμεως
οἵα καὶ φαίνεται ὑφισταμένη ἐν τοῖς ἀγγείοις dÀ-
μυρὶς, τῷ δ᾽ ἱδρῶτι συνεχχρινομένης ἐκ τῶν σαρχῶν,
οἷον χαταπλύνοντος τὸ τοιοῦτον EX τοῦ σώματος
τοῦ ἐξιόντος ὑγροῦ, δῆλον ὅτι xà τῇ θαλάττῃ τὸ
ix τῆς γῆς συγκαταμιγνύμενον τῷ ὑγρῷ αἴτιον τῆς
ἁλμυρότητος. Εν μὲν οὖν τῷ σώματι γίνεται τὸ
τοιοῦτον ἡ τῆς τροφῆς ὑπόστασις διὰ τὴν ἀπεψίαν᾽
ἐν δὲ τῇ γῇ τίνα τρόπον ὑπῆρχε, λεχτέον.

Ὅλως δὲ πῶς οἷόν τε τοσοῦτον ὕδατος πλῆθος ξηραι-

γομένης x«l θερμαινομένης ἐχχριθῆναι ; πολλοστὸν
4p δεῖ μέρος αὐτὸ τοῦ λειφθέντος εἶναι ἐν τῇ γῇ.

Ἔτι δὲ διὰ τί οὐ καὶ νῦν ὅταν ξηραινομένη τύχῃ ἡ

qi, εἴτε πλείων, εἴτε ἐλάττων; ἰδίει ; ἡ γορ ὑγρότης
χαὶ ὁ ἱδρὼς γίνεται πιχρός" εἴπερ γὰρ καὶ τότε, καὶ
νῦν ἐχρῆν. Οὐ φαίνεται δὲ τοῦτο e pen ἀλλὰ
ξηρὰ μὲν οὖσα ὑγραίνεται, ὑγρὰ δ᾽ οὖσα οὐθὲν
πάσχει τοιοῦτον. Πῶς δ᾽ οὖν οἷόν τε περὶ τὴν πρώ-
τὴν γένεσιν, ὑγρᾶς οὔσης τῆς γῆς, ἰδίειν ξηραινομέ-
νην; ᾿Αλλὰ μᾶλλον εἰκὸς, ὥσπερ φασί τινες, ἀπελ-
θόντος τοῦ πλείστου χαὶ μετεωρισθέντος τοῦ ὑγροῦ
διὰ τὸν. ἥλιον, τὸ λειφθὲν εἶναι θάλατταν" ὑγρὰν
δ᾽ οὖσαν ἰδίειν ἀδύνατον. Τὸ μὲν οὖν λεγόμενα τῆς
ἁλμυρότητος αἴτια διαφεύγειν φαίνεται τὸν λόγον.

SvwoPsis — 1, Argumentum et divisio textus. De salsedine

* De salsedine autem, his quidem qui semel generaverunt,

At

et totaliter ipsum generant, impossibile est salsum fa-
cere. Si enim. omnis humidi, quod circa terram erat,
et elevati a sole, residuum factum est mare; sique in-
exstitit tantus sapor in multa aqua et dulci, propter
immixtam esse quandam terram talem; nihil minus, cum
advenerit iterum aqua quae evaporavit, necesse, aequali
existente multitudine, et primo, aut si neque prius,
neque posterius, salsum ipsum esse. Si autem et primo
confestim erat, dicendum quae causa: et simul propter
quid, si non et tunc sursum latum fuerit, et nunc
patitur hoc. jl
vero et quicumque terram causam ponunt. salsedinis
immixtam. Habere enim multos sapores aiunt ipsam,
ut a fluviis simul delatam, propter mixturam facere sal-
sum. Inconveniens autem non et fluvios salsos esse
Quomodo enim possibile in magna quidem multitudine
aquae evidens sic facere mixturam terrae talis, in uno-
quoque autem non? Palam enim quod mare est omnis
fluvialis aqua: in nullo enim differt, nisi eo quod salsum
sit, a fluviis; hoc autem illis accidit in loco in quem

omnes simul fluunt. UNE, ὁ

Similiter autem derisibile et si quis dicens sudorem ferrae

esse mare, putet aliquid planum dixisse, sicut Empe
docles. Ad poesim quidem enim sic dicens forte dixi
sufficienter (metaphora enim est poetica), ad cognoscen-
dum autem naturam non sufficienter. Neque enim sic
palam hoc, qualiter ex dulci poculo salsus fit sudor:
utrum abscedente quodam solum, puta dulcissimo; aut
commixto quodam, sicut in his quae per cinerem co-
lantur aquis. Videtur autem eadem causa esse et circa
superfluum in vesica collectum: etenim illud amarum
et salsum fit, potato eo quod in alimento humido exi-
stente dulci. Si itaque quemadmodum quae per calcem
colatur aqua, amara fit; et adhuc quidem simul cum
urina delata tali quadam virtute, qualis et videtur sub-
sistens in vasis salsedo; cum sudore autem conse

gata ex carnibus, velut abluente quod tale ex corpore
exeunte humido: palam quod et in mari quod ex terra
commixtum humido, causa salsedinis. In corpore quidem
igitur fit tale, quae alimenti hypostasis, propter in

stionem: in terra autem secundum quem modum existit,
dicendum. I

Omnino autem quomodo possibile tantam aquae multitu-

dinem desiccatam et calefactam segregari? Submulti-
plicem enim oportet ipsam esse partem relictae in terra.

Adhuc autem propter quid non et nunc, cum exsiccata

fuerit terra, sive amplior sive minor, sudat? humiditas
enim et sudor fiunt amara. Si quidem enim et tunc, et
nunc oportebit. Non videtur autem hoc accidens; sed
humida quidem existens exsiccatur, sicca autem existens
nihil patitur tale. Quomodo igitur possibile circa pri-
mam generationem, humida existente terra, sudare ex-
siccatam? Sed magis verisimile, sicut aiunt quidam,
assumpto plurimo et elevato humido propter solem,
reliquum esse mare. Humidam autem existentem sudare,
impossibile. Quae quidem igitur dicuntur salsedinis cau-
sae, diffugere videntur rationem. :

queunt assignare causam salsedinis eius. Dicunt enim quod, cum

maris, iuxta antiquorum Naturalium de ipso mari opiniones. —

magnam partem aquae, quae a principio circumdabat totam ter-
2. Et primo, quicumque posuerunt mare esse generatum, hi ne- i

ram, sol evaporare fecisset, aqua remanens circa terram, utpote

CAP. 1II,

minoris quantitatis existens, facta est salsa per admixtionem
alicuius terrae, quae non poterat facere salsam totam aquae mas-
sam. Sed dicendum quod, cum aqua quae evaporavit, redeat
iterum per pluvias, oportet quod semper eadem multitudo aquae
conservetur super terram. Ergo, vel etiam antequam sol incipe-
ret desiccare terram, mare erat salsum; vel neque posterius erit
salsum. Quod si iam.a principio erat salsum, assignanda erit
causa salsedinis eius: et simul dicendum quare aqua, quae a
principio non ferebatur sursum, nunc fertur, elevata per eva-
porationem. — 3. Secundo, qui dicunt admixtionem terrae quam
flumina deferunt ad mare, esse causam salsedinis eius, nec ipsi
convenienter ostendunt quare mare sit salsum. Videtur enim
inconveniens quod ex tali causa mare fiat salsum, et tamen flu-

Nw ostquam Philosophus determinavit de
δὰ ὯΝ natura maris et eius generatione, nunc
E.A determinat de eius salsedine *. Et pri-
mo inquirit de ea secundum opiniones
aliorum; secundo ponit suam opinionem, ibi: Nos
autem. dicamus * etc. Circa primum, prosequitur
de salsedine maris secundum tres opiniones phi-
losophorum Naturalium, in principio huius tracta-
tus de mari positas *.

..2. Dicit ergo primo quod illi qui dixerunt quod
mare semel generatum est, vel qualitercumque *
posuerunt ipsius generationem, non possunt assi-
gnare causam salsedinis. Dicunt enim isti quod a
principio aqua circumdabat totam terram, et sol
elevavit magnam partem aquae, ex quo contingit *
quod magna pars terrae remansit discooperta ab *
aquis; et illud quod fuit residuum et nondum

lesiccatum a sole, factum est mare. Si ergo in
multitudine aquae * maris, quae secundum na-
turam suam deberet esse dulcis, facta est causa *
salsedinis propter admixtionem alicuius terrae ad
aquam quae remansit, quae potuit dulce conver-
tere in tantam salsedinem; cum, redeunte per plu-
vias aqua quae evaporavit, necesse sit quod ae-
qualis multitudo aquae conservetur supra terram,
ut supra * dictum est; necesse est quod etiam
primo, antequam sol incoeperit * desiccare, mare
esset salsum; vel, si prius non fuit salsum, neque
posterius salsum erit, ex quo tota ey s quae ele-
vata est, redit. Et sic non potest dici ^ quod terra
admixta facit aquam existentem nunc minoris
quantitatis salsam, quod non poterat facere sal-
sam totam, cum sit aequalis quantitatis nunc et
prius. Si autem etiam a principio mare erat sal-
sum, remanebit assignare causam salsedinis. Et
etiam dicendum est quare, si a principio non fe-
rebatur sursum aqua per evaporationem, nunc
hoc accidit.

3. Deinde cum dicit: 4 vero et quicumque
lerram etc., prosequitur secundam opinionem. Et
. dicit quod illi etiam * qui dixerunt admixtionem

LECT. V 399

mina, quae sunt minoris quantitatis, non sint salsa. — 4. Tertio,
improbatur tribus rationibus opinio Empedoclis. a) Metaphorice
asserere quod mare est sudor terrae et ob hoc est salsum, non
est manifestare causam salsedinis maris. Sicut enim assignatur
haec causa in sudore animalium, ita remanet assignandum quid
sit illud quod simili modo causat salsedinem in aqua maris.
Hoc autem Empedocles non facit. — 5. b) Cum aqua maris
maior sit quam aqua elevata per evaporationem, non videtur
posse fieri salsa eo modo quo sudor: hic enim est multo mi-
nor quam humiditas in corpore remanens. — 6. c) Terra quae
nunc in aliqua sui parte exsiccatur, non sudat humorem ama-

rum. Neque ergo hoc fieri potuit in prima generatione mundi.
- Conclusio.

terrae esse causam salsedinis maris, non suffi-
cienter ostendunt quare mare * est salsum. Dicunt
enim quod terra habet multos sapores secundum
diversas sui partes; ita quod terra quam flumina
deferunt ad mare, admiscetur mari, et facit ipsum
salsum. Sed hoc inconveniens videtur, quod mare
sic fiat salsum per admixtionem terrae, et fluvii
non sint salsi, qui sunt minoris quantitatis. Si ergo
magna multitudo aquae * maris permutatur ad sal- *
sedinem ex admixtione terrae, multo magis immu-
taretur * aqua uniuscuiusque fluvii. Manifestum
est enim quod mare est congregatio omnium
fluvialium aquarum: in nullo enim differt aqua
maris ab aquis * fluminum, nisi per salsedinem
aquae; quae non accidit in aquis fluminum, sed
solum in loco in quo * omnia flumina congregan-
tur. Et hoc non videtur * possibile, si sola admixtio
terrae a fluminibus delatae, salsedinem causaret.

4. Tertio ibi: Similiter autem derisibile etc. ,
improbat tertiam opinionem tribus rationibus 7.
Quarum prima est sumpta ex hoc quod imma-
nifeste causam salsedinis assignavit. Et dicit quod
derisibile est, si quis putet aliquid planum dixisse,
dicens ὃ mare esse sudorem terrae, et ob hoc
esse salsum, sicut Empedocles dixit. "Forte enim
sufficienter dixit, si intendit metaphorice dicere,
secundum modum poeticum: dicere enim aliquid
per metaphoras pertinet ad poetas, et probabile
est quod Empedocles, qui metrice scripsit, ut di-
citur*, multa metaphorice protulerit. Sed tamen
sic aliquid dicere non sufficit ad cognoscendam
naturam rei: quia res naturalis per similitudinem
quae assumitur in metaphora, non est manifesta.
Quomodo enim, cum illud quod homo potat, sit
dulce, sudor exinde generatus fiet salsus? Non
enim fit manifestum per metaphoram: utrum sci-
licet sudor * remaneat salsus per separationem
alicuius quod erat dulcissimum in poculo; aut
efficiatur salsus per commixtionem alicuius, sicut
accidit in aquis quae colantur per cinerem, quia
per admixtionem cineris efficiuntur " salsae vel

«) facta est causa. — risa pertáte AB. — lidem om. ad aquam quae
remansit. — Pro cum redeunte, cum (quae cum A) redeundo AB.

B) non potest dici. — non omittunt AB. — Pro facit, faciat ^; idem
post existentem omittit nunc, et pro quod non poterat, quia non potuit
(quod vel quia videtur esse corruptio pro quae); B om. minoris quan-
titatis.. aequalis quantitatis; pro nunc et prius, et nunc et prius AB.

y) rationibus. — de salsedine maris add. AB, quod post opinionem
potius ponendum esset. — lidem pro est sumpta, sumitur.

9) aliquid planum dixisse, dicens. — aliquem plene dixisse dicentem
Pa; cf. textum. — Pro Forte enim... poeticum, Forte enim sufficienter
dixit secundum modum poeticum, si scilicet intendit hoc metaphorice
dicere AB; ubi pro dixit Pa habent dixerat.

€) scripsit, ut dicitur. — scripsisse dicitur AB et margo Vat. 2072. —
"idem pro protulerit, protulit.

-

Ὁ quia res naturalis... scilicet sudor. — quia (quae A) in hoc unde
similitudo sumitur (assumitur B, assignatur margo Vat. 2072), non
est manifestum quomodo, cum illud quod homo potat sit dulce, sudor
exinde generatus fiat (fit A) salsus, utrum scilicet sudor AB et margo
Vat. 2072 (iidem lin, seq. om. aut); pro sit dulce, si dulce Pa; pro
exinde, inde ex P; ed. 1561 utroque loco ut nos. — Ex duplici autem
capite improbatur in hoc numero opinio Empedoclis, qui metapho-
rice dixit mare esse sudorem terrae, et propter hoc esse salsum:
primo quia ipse non manifestavit causam propter quam sudor anima-
lium est salsus; secundo quia nec etiam assignavit aliquid quod possit
proportionali modo causare salsedinem maris. Et ideo concluditur in
fine numeri, quod in hoc peccavit, quod mon manifeste assignavit
causam. :

ἢ) quia per admixtionem cineris efficiuntur. — Ita AB et margo

* factum add. Ap.

aquae om. AB.

* mutaretur AB.

* aqua AB.

* quem AB.

* esse add. AB.

* Sic B et margo
Vat. 2072.

400

amarae. Et eadem causa videtur esse de sapore
urinae, quae est superfluitas collecta in vesica:
quia huiusmodi superfluum fit amarum et salsum,
cum humidum potatum sit dulce. Si igitur * ita est,
quod aqua colata per calcem fit amara; et simi-
liter etiam cum urina defertur aliqua res talis vir-
tutis, quod possit ipsam salsam facere (nam in va-
sis in quibus residens conservatur urina, subsidere
invenitur quaedam limositas salsa 5); et similiter
est in sudore, quod adhaeret ei aliquid simile, cum
sudor resolvitur a carnibus, quod facit ipsum sal-
sum *, tanquam si hoc humidum, quod exit a cor-
pore per sudorem, abluat a carnibus illam super-
fluitatem quae facit sudorem salsum: si inquam
ita est in istis tribus rebus, et * metaphora de
sudore est bene accepta, manifestum est quod
etiam in mari erit * causa salsedinis aliquid terre-
stre admixtum aquis. Quid autem sit quod facit
salsedinem in corpore animalis, in sudore et urina;
cognoscitur *: quia est hypostasis alimenti, idest
illud quod subsidet residuum ab eo quod attra-
hitur in usum alimenti nutriti. Et hoc quidem
est causa salsedinis, quia non est digestum. Sed
quid sit illud quod hoc modo possit facere sal-
sedinem in mari, adhuc esset dicendum Empe-
docli, cum non sit manifestum. Et sic patet quod
in hoc peccavit Empedocles, quod non manifeste
assignavit causam.

5. Secundam rationem ponit ibi: Omnino autem
quomodo possibile etc.: quia ?, desiccata et calefacta
tanta multitudine aquae, quanta a mari segrega-

METEOROLOGICORUM LIB. II

tur, tamen tota aqua maris salsa remanet; pars
autem quae elevatur a terra per evaporationem,
est submultiplex illius aquae. quae in terra re-
linquitur (dicitur autem submultiplex, quae com-
paratur ad aliud sicut dimidium ad duplum, vel
sicut subtriplum ad triplum, et sic de aliis). Unde
non videtur quod aqua maris, cum sit maior pars
quam aqua elevata per evaporationem ^, ex hoc
possit fieri salsa: nam sudor et urina, quae fiunt
salsa, sunt multo minora quam humiditas in cor-
pore remanens.

6. Tertiam rationem ponit ibi: Adhuc autem
propter quid etc. Et dicit quod quaerendum est ab
Empedocle quare nunc terra, postquam desiccata
est a sole in aliqua parte sui, sive maiori sive
minori, non sudat, ita quod sudor eius appareat
amarus: si enim hoc füit a principio, quod t
sudaret humorem * amarum, et nunc deberet fier

Sed hoc non videtur nunc accidere: videmus * sudorem Ὁ
enim quod terra, cum est humida, siccari potest, m

et postquam est sicca, non patitur aliquid

tal
'scilicet ut sudet. Neque igitur possibile fuit quód aie:

in prima generatione mundi, terra existens hu-

mida, quia circumdata aquis, sudaret per exsic- -

cationem : sed magis verisimilis est opinio illorum
qui dixerunt quod mare non est sudor terrae,
sed aqua relicta post exsiccationem alicuius par-
tis terrae: quod enim terra humida existens bs
det, videtur impossibile. - Et sic ultimo concludit

quod causae quae adducuntur * de salsedine ma- -

retut

TC ALTA

ris, videntur effugere rationem.

Vat. 2072, excepto quod A pro quia habet quod, et pro admixtionem,
mixtionem; Pa legunt quia permixtione cineris fiunt. — Linea seq.
codd. addunt etiam post eadem; Pa vero om, esse post videtur.

0) et similiter etiam cum urina... limositas salsa. — Varias lectio-
nes notamus recitando lectionem adoptatam: et similiter (similiter om.
Pa) etiam cum urina defertur (differtur Pa) aliqua res (invenitur in
ea aliqua res Pa) talis virtutis, quod (quae margo Vat. 2072, et AB)
possit (potest Vat.) ipsam (ipsam om. Pa) salsam facere, nam (et A
cum Vat. omitt. B) in vasis in quibus residens conservatur urina,
subsidere (residere B, om. Pa) invenitur quaedam (quaedam om. Vat.)
limositas salsa. Pro lectione adoptata cf. textum.

0) quod adhaeret ei... salsum. — quod adhaeret ei aliquid simile
(aliquis similis B, om. margo Vat. 2072), cum sudor resolvitur (sudore
resolvit AB) a carnibus, quod facit ipsum salsum AB et margo Vat. 2072.

rae

Pa pro adhaeret ei, est in e0; pro cum sudor, et cum sudor; et loco
quod facit ipsum salsum legunt quidem facit salsum... .
x) cognoscitur. — apparet B et margo Vat. 2072, animalis: A. - lidem
pro quia est, quia hoc est; pro subsidet, est A; pro in usum alimenti
nutriti, in usu nutrimenti Vat. 2072; alimeati. oni AB. 4d de in
X) Secundam ... quia. — quia om. B; Secunda ratio est quia P.
Eaedem inferius Tertia vero est quod. — Pro quanta ... remanet,
(quanto B) in mari segregetur aliquid, tota aqua maris salsa .
neat AB. — lidem pro pars autem, pars enim.
8) cum sit... evaporationem. — Hoc om. AB. — Pro bMÉi
sunt salsa B. a adpisy
v) adducuntur. — dicuntur AB. — lidem pro effugere, ere; u^
tionem, quod in codd. et in editis desideratur, cum pertineat ad :
gritatem et perspicuitatem sententiae, addimus ex ipso textu, τ

ZITAT

escis

podés

ES LX

X

DN

CAP. III, LECT. VI 401

LECTIO SEXTA

CAUSA SALSEDINIS MARIS IUXTA OPINIONEM ARISTOTELIS

ἡμεῖς δὲ λέγωμεν ἀρχὴν λαβόντες τὴν αὐτὴν ἣν καὶ

bL

πρότερον᾽' ἐπεὶ γὰρ χεῖται διπλῆν εἶναι τὴν ἀναθυ-
μίασιν, τὴν μὲν Sed» » τὴν δὲ ξηρὰν, δῆλον ὅτι
ταύτην οἰητέον ἀρχὴν εἶναι τῶν τοιούτων, καὶ δη
χαὶ περὶ οὐ ἀπορῆσαι πρότερον ἀναγκαῖον, πότερον
χαὶ ἡ θάλαττα ἀεὶ διαμένει τῶν αὐτῶν οὖσα μο-
ρίων ἀριθμῷ, ἢ τῷ εἴδει καὶ τῷ ποσῷ μεταβαλλόν-
τῶν ἀεὶ τῶν μερῶν, χαθάπερ ἀὴρ καὶ τὸ πότιμον
ὕδωρ καὶ πῦρ’ ἀεὶ γὰρ ἄλλο καὶ ἄλλο γίνεται τού-
στῶν ἕχαστον, τὸ δ᾽ εἶδος τοῦ πλήθους ἑχάστου τού-
τῶν μένει, καθάπερ τὸ τῶν ῥεόντων ὑδάτων καὶ τὸ

Ὅν ἀρ bere ῥεῦμα. Φανερὸν δηὴ τοῦτο καὶ πιθανὸν,

᾿ὡς ἀδύνατον μὴ τὸν αὐτὸν εἶναι περὶ πάντων τού-
* M. , - -

τῶῦ λόγον, xal διαφέρειν ταχυτῆτι καὶ βραδυτῆτι
c - *, *

τῆς μεταβολῆς, ἐπὶ πάντων τε χαὶ φθοραν εἶναι

τ καὶ γένεσιν, ταύτην μέντοι τεταγμένως συμβαίνειν

πᾶσιν αὐτοῖς.

Τούτων δ᾽ οὕτως ἐχόντων, πειρατέον ἀποδοῦναι τὴν

αἰτίαν xai περὶ τῆς ἁλμυρότητος. Φανερὸν δὴ διοὶ
πολλῶν σημείων ὅτι γίνεται τοιοῦτος ὁ χυμὸς διοὶ

σύμμιξίν τινος: ἔν τε γὰρ τοῖς σώμασι τὸ ἀπεπτό-

σᾶτον οαλμυρὸν χαὶ πιχρὸν. ὥσπερ καὶ πρότερον εἴ-
: "vp £9», pe pevep

ποόμεν: ἀπεπτότατον γὰρ τὸ περίττωμα τῆς ὑγρᾶς

“ 490976" τοιαύτη δὲ πᾶσα μὲν ἡ ὑπόστασις, μιάλι-

στα δὲ ἡ εἰς τὴν κύστιν. Σημεῖον δ᾽ ὅτι λεπτοτάτη

ἐστίν- τὰ δὲ πεττόμενα πάντα συνίστασθαι πέφυ-
xev. Ἔπειτα ἱδρὼς, ἐν οἷς τὸ αὐτὸ σῶμα συνεχκχρί-
γεται, ὃ ποιεῖ τὸν χυμὸν τοῦτον. Ὁμοίως δὲ καὶ
ἐν τοῖς χαομένοις- οὐ γὰρ ἂν μὴ χρατήσῃ τὸ f
μὸν, ἐν μὲν τοῖς σώμασι γίνεται περίττωσις, ἐν δὲ
τοῖς χαομένοις τέφρα"

313 χαὶ τὴν θάλατταν τινες ἐκ χαταχεχαυμένης φασὶ

γενέσθαι γῆς. Τὸ δ᾽ “οὕτω μὲν εἰπεῖν ἄτοπον; τὸ
μέντοι ἐχ τοιαύτης ἀληθές. ὥσπερ γὰρ καὶ ἐν τοῖς
εἰρημένοις, οὕτω καὶ ἐν τῷ ὅλῳ ἔκ τε τῶν φυομένων
χαὶ γινομένων κατο φύσιν ἀεὶ δεῖ νοεῖν, ὥσπερ 5x
πεπυρωμιένων τὸ λειπόμενον τοιαύτην εἶναι γῆν; καὶ
δὴ xal τὴν ἐν τῇ ξηρᾷ ἀναθυμίασιν πᾶσαν' αὕτη
γὰρ καὶ παρέχεται τὸ πολὺ τοῦτο πλῆθος. Με W-
μένης ὃ οὔσης, ὥσπερ εἴπομεν, τῆς τε ἀτμιδώ ους
ἀναθυμιάσεως xxl τῆς ξηρᾶς, ὅταν συνιστῆται εἰς
γέφη καὶ ὕδωρ, ἀναγκαῖον ἐμπεριλαμβάνεσθαί τι
πλῆθος ἀεὶ ταύτης τῆς δυνάμεως, καὶ συγκαταφέ-
βεσθαι πάλιν ἐν τοῖς ὑετοῖς, καὶ τοῦτ᾽ ἀεὶ γίνεσθαι
χατά τινα τάξιν, ὡς ἐνδέχεται μετέχειν τὸ ἐνταῦθα
τάξεως. Ὅλεν μὲν οὖν ἡ γένεσις ἔνεστι τοῦ ἄλμυ-
ροῦ ἐν τῷ ὕδατι, εἴρηται.

Καὶ διὰ τοῦτο τά τε νότια ὕδατα πλατύτερα καὶ τὰ

πρῶτα τῶν μετοπωρινῶν᾽ ὅ τε γὰρ νότος καὶ τῷ
μεγέθει xol τῷ πνεύματι ἀλεεινότατος ἄνεμός ἔστι,
χαὶ πνεῖ ἀπὸ τόπων ξηρῶν καὶ θερμῶν, ὧστε μετ᾽
ὀλίγης ἀτμίδος" διὸ xal θερμός ἐστιν" εἰ γὰρ “καὶ
μὴ τοιοῦτος, ἀλλ᾽ ὅθεν ἄρχεται πνεῖν ψυχρὸς, οὐδὲν
ἧττον προϊων διὸ τὸ συμπεριλαμβάνειν πολλὴν ἀνα-
θυμίασιν ξηρὸν ἐν τῶν σύνεγγυς τόπων θερμιός ἐστιν"
ὁ δὲ βορέας, ἅτε ἀφ᾽ ὑγρῶν τόπων͵, ἀτμιδώδης διὸ
ψυχρός: τῷ δ᾽ ἀπωθεῖν αἴθριος ἐνταῦθα, ἐν δὲ τοῖς
ἐναντίοις ὑδατώδης. Ὁμοίως δὲ καὶ ὁ νότος αἴθριος
τοῖς περὶ τὴν Λιβύην. Πολὺ οὖν ἐν τῷ χκαταφερο-
μένῳ ὕδατι συμβάλλεται τοιοῦτον, καὶ τοῦ μετοπώ-
ρου πλατέα τὰ ὕδατα: ἀνάγκη γὰρ τὰ βαρύτατα
πρῶτα guns: ὥστ᾽ ἐν ὅσοις ἔνεστι τῆς τοιαύτης
γῆς πλῆθος, ῥέπει τάχιστα χάτω ταῦτα. Καὶ θερμή
Y ἡ θάλαττα διὰ τοῦτό ἐστιν’ πάντα γὰρ ὅσα πε-
Opp. D. Tuowax T. III.

* Nos autem dicamus principium sumentes idem quod et * Seq. cap. m.
prius. Quoniam enim positum est duplicem esse exha-
lationem, hanc quidem humidam, hanc vero siccam,
palam quod hoc putandum principium esse talium. Et
utique et de quo dubitasse prius necessarium, utrum
et mare semper permanet earundem existens partium
numero; aut specie et quantitate, permutatis. semper
partibus, quemadmodum aer et potabilis aqua et ignis.

. Semper enim aliud et aliud fit horum unumquodque,
species autem multitudinis uniuscuiusque horum ma-
net; sicut quae fluentium aquarum. et flammae fluxus.
Manifestum itaque et hoc et probabile, quod impossibile
non eandem esse de omnibus his rationem, et differre
velocitate et tarditate permutationis; in omnibusque
corruptionem. esse et generationem, hoc tamen ordinate
accidere omnibus ipsis.

His autem sic se habentibus, tentandum reddere causam
de salsedine. Manifestum itaque per multa signa quod
fit talis sapor propter commixtionem alicuius; in cor-
poribusque quod indigestissimum, salsum et amarum,
sicut et prius diximus. Indigestissimum enim super-
fluum humidi alimenti: talis autem omnis hypostasis,
maxime autem quae in vesica. Signum autem, quia sub-
tilissima est; digesta autem omnia constare nata sunt.
Deinde sudor semper in his in quibus idem corpus
consegregatur, quod facit saporem hunc. Similiter autem
et in adustis: ubi enim utique non obtinuerit calidum,
in corporibus quidem fit superfluitas, in adustis autem
cinis.

Propter quod et mare quidam ex adusta aiunt factum esse
terra. Quod sic quidem dicere est inconveniens: quod
tamen ex tali, verum. Sicut enim et in dictis, sic et in
toto et ex nascentibus et factis secundum naturam,
semper oportet intelligere, sicut ex ignitis quod relin-
quitur, talem esse terram: et itaque et eam quae in
arida exhalationem omnem ; haec enim exhibet multam
hanc multitudinem. Mixta autem existente, sicut dixi-
mus, vaporosa exhalatione et sicca, cum constiterit in

. nubes et aquam, necessarium est intercipi aliquam mul-
titudinem semper huius virtutis, et simul deorsum ferri
iterum cum pluvia; et hoc semper fieri secundum quen-
dam ordinem, ut contingit quae hic participare ordinem.
Unde quidem igitur generatio salsi inest in aqua, di-
ctum. est.

Et propter hoc australes aquae latiores et primae autumna-
lium, Auster enim et magnitudine et spiritu aestuosis-
simus est ventus, et flat a locis siccis et calidis: quare
cum pauco vapore, propter quod et calidus est. Si enim
et non talis, sed unde incipit flare frigidus, nihil minus
procedens, propterea quod comprehendit multam exha-
lationem siccam ex propinquis locis, calidus est. Boreas
autem, velut a frigidis locis, vaporosus: propter quod
frigidus. Eo autem quod propellat, serenus hic: in op-
positis autem aquosus. Similiter autem et auster se-
renus his qui circa Lybiam. Multum igitur in deorsum
lata aqua confert quod tale. Et autumno latae aquae:
necesse enim gravissima primo deferri; quare in qui-
buscumque inest talis terrae multitudo, tendunt citis-
sime deorsum haec. Et calidum etiam mare propter
hoc est: omnia enim quaecumque ignita fuerint, habent
potentia caliditatem in ipsis. Videre autem licet et cal-

51

402

πύρωται, ἔχει δυνάμει θερμότητα ἐν αὐτοῖς. Ὁρᾶν
δ᾽ ἔξεστι χαὶ τὴν κονίαν καὶ τὴν τέφραν καὶ τὴν
ὑπόστασι, τῶν ζῴων xxl τὴν ξηρὰν καὶ τὴν ὑγρὸν,
xai τῶν θερμοτάτων γε xod τὴν κοιλίαν ζῴων συμ-
βαίνει θερμοτάτην εἶναι τὴν ὑπόστασιν.

Γίνεται μὲν οὖν ἀεὶ πλατυτέρα διὸ ταύτην τὴν αἰτίαν"

ἀνάγεται δ᾽ ἀεί τι μέρος αὐτῆς μετὰ τοῦ γλυχέος,
ἀλλ᾽ ἔλαττον τοσούτῳ ὅσῳ χαὶ ἐν τῷ ὑομένῳ τὸ
ἁλμυρὸν καὶ πλατὺ τοῦ γλυχέος ἔλαττον" διόπερ
ἰσάζει, ὡς ἐπίπαν εἰπεῖν.

Ὅτι δὲ γίνεται ἀτμίζουσα πότιμος καὶ οὐχ εἰς θάλατταν

συγχρίνεται τὸ ἀτμίζον, ὅταν συνιστῆται πάλιν, πε-
πειραμένοι λέγομεν" πάσχει δὲ xal τἄλλα ταὐτό-
xa γὰρ οἶνος καὶ πάντες οἱ χυμοὶ, ὅσοι ἂν ἀτμίσαν-
τὲς πάλιν εἰς ὑγρὸν συστῶσιν, ὕδωρ γίνονται" m n
γὰρ τἄλλα διά τινα σύμμιξιν τοῦ ὕδατός ἔστιν,
καὶ οἷον ἄν τι ἢ τὸ συμμιχθὲν, τοιοῦτον ποιεῖ τὸν
χυμόν. ᾿Αλλὰ περὶ μὲν τούτων ἐν ἄλλοις χαιροῖς
οἰκειοτέροις ποιητέον τὴν σχέψιν"

νῦν δὲ τοσοῦτον λέγωμεν, ὅτι τῆς θαλάττης ὑπαρχού-

σης; ἀεί τι ἀνάγεται καὶ γίνεται πότιμον καὶ ἄνω-
θεν ἐν τῷ ὑομένῳ κατέρχεται ἄλλο γεγενημένον, οὐ
τὸ ἀναχθὲν, καὶ Oud βάρος ὑφίσταται τῷ ποτίμῳ.
Καὶ διὰ τοῦτ᾽ οὔτ᾽ ἐπιλείπει, ὥσπερ οἱ ποταμοὶ;
ἀλλ᾽ ἢ τοῖς τόποις (τοῦτο δ᾽ ἐπ᾽ ἀμφοτέρων ἀνάγκη
συμβαίνειν ὁμοίως), οὔτ᾽ ἀεὶ τὰ αὐτὰ μέρη διαμέ-
vet, οὔτε γῆς) οὔτε θαλάττης, ἀλλὰ μόνον ὁ πᾶς
ὄγκος: καὶ γὰρ καὶ περὶ γῆς ὁμοίως δεῖ ὑπολαβειν"
τὸ μὲν γὰρ ἀνέρχεται, τὸ δὲ πάλιν συγκαταβαίνει,
xal τοὺς τόπους συμμεταβάλλει τά τ᾽ ἐπιπολάζοντα
xal τὸ χατιόντα πάλιν.

Ὅτι δ᾽ ἐστὶν ἐν μίξει τινὸς τὸ ἁλμυρὸν, δῆλον οὐ μό-

yov ἐκ τῶν εἰρημένων, ἀλλὰ xal ἐάν τις ἀγγεῖον
πλάσας θῇ κήρινον εἰς τὴν θάλατταν, περιδήσας τὸ
στόμα τοιούτοις ὥστε μὴ παρεγχεῖσθαι τῆς θαλάτ-
τῆς" τὸ γὰρ εἰσιὸν διὸ τῶν τοίχων τῶν xengivov γί-
γεται πότιμον ὕδωρ" ὥσπερ γὰρ Or ἠθμοῦ τὸ γεῶδες
ἀποχρίνεται καὶ τὸ ποιοῦν τὴν ἁλμυρότητα διὸ τὴν
σύμμιξιν" τοῦτο γὰρ αἴτιον καὶ τοῦ βάρους (πλεῖον
γὰρ ἕλκει τὸ ἁλμυρὸν ἢ τὸ πότιμον) καὶ τοῦ πά-
χους" καὶ γὰρ τὸ πάχος διαφέρει τοσοῦτον ὥστε τὰ
πλοῖα ἀπὸ τοῦ αὐτοῦ τῶν ἀγωγίμων βάρους ἐν μὲν
τοῖς ποταμοῖς ὀλίγου καταδύνειν, ἐν δὲ τῇ θαλάττῃ
μετρίως ἔχειν καὶ πλευστιχῶς" διόπερ ἔνιοι τῶν ἐν
τοῖς ποταμοῖς γεμιζόντων διὸ ταύτην τὴν ἄγνοιαν
ἐζημιώθησαν. Τεχμήριον δὲ τοῦ “βμιγνυμιένου τινὸς
παχύτερον εἶναι τὸν Aur ἐὰν γάρ τις ὕδωρ ἄλμυ-
ρὸν ποιήσῃ σφόδρα μίξας ἅλας, ἐπιπλέουσι τὰ φὰ,
χἂν ἡ πλήρη" σχεδὸν γὰρ ὥσπερ πηλὸς γίνεται" το-
σοῦτον ἔχει σωματῶδες πλῆθος ἡ θάλαττα. Ταὐτὸ
δὲ τοῦτο δρῶσι καὶ περὶ τὰς Ug a Εἰ δ᾽ ἔστιν
ὥσπερ μυθολογοῦσί τινες) ἐν Παλαιστίνῃ τοιαύτη
λίμνη, εἰς ἣν ἐάν τις ἐμβάλῃ συνδήσας ἄνθρωπον,
ἢ ὑποζύγιον, ἐπιπλεῖν χαὶ οὐ καταδύεσθαι χατὰ
τοῦ ὕδατος, μαρτύριον ἂν εἴη τοῖς εἰρημένοις" λέ-
γουσι γὰρ πιχρᾶν οὕτως εἶναι τὴν λίμνην καὶ ἁλμυ-
ρὰν ὥστε μηθένα ἰχθὺν ἐγγίνεσθαι. τὰ δ᾽ ἱμάτια
ῥδύπτειν, ἐάν τις διασείσῃ βρέξας. Ἔστι δὲ καὶ τὰ
τοιαῦτα σημεῖα πάντα τῶν εἰρημένων, ὅτι τὸ ἀλ-
υρὸν ποιεῖ σῶμα τι; καὶ εῶδές ἐστι τὸ ἐνυπάρχον"
ἔν τε γὰρ τῇ Χαονίᾳ χρήνη τίς ἐστιν ὕδατος πλα-
τυτέρου, ἀπορρεῖ δ᾽ αὕτη εἰς ποταμὸν πλησίον γλυ-
χὺν μὲν; ἰχθὺς δ᾽ οὐχ ἔχοντα᾽ εἵλοντο γὰρ δὴ, ὡς
οἱ ἐχεῖ μὺυ ολογοῦσιν, ἐξουσίας δοθείσης ὑπὸ τοῦ
Ἡρακλέους, ὅτ᾽ ἦλθεν ἄγων &x τῆς ᾿Ερυθείας τὰς
βοῦς, ἅλας ἀντὶ τῶν ἰχθύων, οἵ γίνονται αὐτοῖς Ex
τῆς κρήνης" τούτου 75 τοῦ ὕδατος ἀφέψοντές τι
μέρος τιθέασι, καὶ irt ψυχθὲν, ὅταν ἀπατμίσῃ
τὸ ὑγρὸν ἅμα τῷ θερμῷ, ἅλες, οὐ χονδροὶ, ἀλλὰ
χαυνοι καὶ λεπτοὶ ὥσπερ ιών. Εἰσὶ δὲ τήν τε δύ-
γαμιν ἀσθενέστεροι τῶν ἄλζων Xa πλείους ἡδύνουσιν
ἐμβληθέντες, καὶ τὴν χρόαν οὐχ ὁμοίως λευχοί. Τοι-
οὔτον δ᾽ ἕτερον γίνεται xal ἐν ᾿Ομβριχοῖς - ἔστι γάρ
τις τόπος ἐν ᾧ πεφύχασι χάλαμιος καὶ σχοῖνος" τού-
τῶν οὖν χατακάουσι, χαὶ τὴν τέφραν ἐμβαλόντες

METEOROLOGICORUM LIB. II

cem et cinerem, et hypostasim animalium et siccam et
humidam; et calidissimorum secundum ventrem anima-
lium accidit calidissimam esse hypostasim.

Fit igitur semper alterum et alterum propter hanc causam:

elevatur autem semper aliqua pars ipsius cum dulci,
sed minor tanto quanto et in pluvia salsa et lata dulci
minor. Propter quod quidem aequale est, ut ad omne
dicere.

Quod autem fit vaporans potabile, et non in mare concer-

nitur vaporans, quando constiterit iterum, tentantes di-
camus. Patiuntur autem et alia idem. Etenim vinum
et omnes humores quicumque vaporantes iterum in hu-
midum, cum constiterint, aqua fiunt. Alia enim passio-
nes aquae sunt propter quandam commixtionem; et
qualecumque fuérit quod commixtum, talem facit sa-
porem, Sed de his quidem in aliis temporibus conve-
nientibus faciendum considerationem.

Nunc autem tantum dicimus, quod maris existentis semper

aliquid sursum ducitur et fit potabile, et de sursum in
pluvia descendit aliud factum, non quod sursum du-
ctum, et propter pondus subsidet potabili. Et propter
hoc non deficit, sicut fluvii, nisi locis quibusdam (hoc
autem et in ambobus necesse accidere similiter): neque
semper eaedem partes permanent, neque terrae neque
maris, sed tantum tota moles. Etenim de terra similiter
oportet existimare: hoc quidem enim sursum venit, hoc.
autem iterum condescendit; et loca permutant et quae
supernatantia et quae descendentia iterum. ἘΝ

Quod autem est in commixtione alicuius salsum, palam

non solum ex dictis, sed et si quis vas cereum for-
mans posuerit in mare, circumligans os talibus ut non
per rimam aliquam intret mare: quod enim ingreditur
per parietes cereos, fit potabilis aqua; quasi enim per
linguam cerae quod terrestre secernitur, et faciens sal-
sedinem propter commixtionem. Haec enim causa et j

vedinis: plus enim trahit salsa quam potabilis. Et gros-
sitiei: etenim grossities differt in tantum, ut naves ab
eodem pondere rerum in fluviis quidem fere submer-
gantur, in mari autem mediocriter se habeant et na-
vigabiliter. Propter quod quidem aliqui in fluviis one-
rantium, propter hanc ignorantiam damnificati sunt.
Argumentum autem mixti quod grossior est moles: si
enim aliquis aquam salsam fecerit, valde miscens sal,
supernatant ova, etsi sint plena. Fere enim sicut lutum
fit, tantam habet corpulentam multitudinem mare. Idem
autem hoc operantur et circa salsuras. Si autem est,
sicut fabulantur quidam, in Palaestina tale stagnum, in
quod si quis immerserit colligatum hominem aut sub-
iugale, supernatare, et non submergi in aqua, testimo-
nium utique erit aliquod dictis. Dicunt enim amarum
sic esse stagnum et salsum, ut ibi nullus piscis inna-
scatur: vestimenta autem sordidari, si quis humectans
permoverit. Suht autem et omnia talia signa dictorum,
quod salsedinem facit corpus aliquod, et terrestre est
quod inexistit. In Chaonia enim fons quidam est aquae
latae: effluit autem in fluvium prope, dulcem quidem,
pisces autem non habentem. Elegerunt enim, ut qui
ibi fabulantur, potestate data ab Hercule, quando venit
ducens ab Erythia boves, sales pro piscibus, qui fiunt
ipsis ex fonte. Huius enim aquae decoquentes aliquam
partem ponunt, et fit frigida, cum evaporaverit humi-
dum cum calido, sales, non grossi compacti, sed laxi
et subtiles sicut nix: sunt autem virtute debiliores aliis,
et plus. delectant, et colore non similiter albi. Tale au-
tem alterum fit et in Umbricis. Est enim quidam locus
in quo nascuntur calami et scirpus: de his comburunt ,
et cinerem immittentes decoquunt in aquam; cum au-
tem dimiserint partem aquae, infrigidata salis fit multi-
tudo. Quaecumque autem sunt salsa rheumata fluviorum
aut fontium, plurima calida aliquando oportet putare;
deinde. principium quidem extingui ignis, per quam
autem penetrant terram adhuc manere existentem velut

WE UMMAR C. 9. WOHNORT C NBC NNI

CAP. III, LECT. VI

εἰς ὕδωρ ἀφέψουσιν: ὅταν δὲ λίπωσί τι τοῦ ὕδατος,
τοῦτο ψυχθὲν ἁλῶν γίνεται πλῆθος. Ὅσα δ᾽ ἐστὶν
ἁλμυρὰ ῥεύματα ποταμῶν, ἢ χρηνῶν, vd πλεῖστα
θερμά ποτε εἶναι δεῖ νομίζειν, εἶτα τὴν μιὲν ἀρχὴν
ἀπεσβέσθαι τοῦ πυρὸς, OV ἧς δὲ διηθοῦνται γῆς,
ἔτι μένειν οὖσαν οἷον χονίαν xai τέφραν. Εἰσὶ δὲ
πολλαχοῦ καὶ χρῆναι χαὶ ῥεύματα ποταμῶν παντο-
δαποὺς ἔχοντα χυμοὺς, ὧν πάντων αἰτιατέον τὴν

: ἐνοῦσαν, ἢ ἐγ ἰγομένην δύναμιν πυρὸς" καομιένη γὰρ
ἡ γὴ τῷ μᾶλ ον χαὶ ἧττον παντοδαπὰς λαμβάνει
μορφας καὶ χρόας χυμῶν" στυπτηρίας γὰρ χαὶ χο-
νίας χαὶ τῶν ἄλλων τῶν τοιούτων γίνετα!: πλήρης
οἰδυνάμεων, δύ ὧν τὰ ἠθούμενα ὕδατα ὄντα γλυκέα
μεταβάλλει, καὶ τὰ μὲν ὀξέα γίνεται, καθάπερ ἐν
τῇ Σιχανικῇ τῆς Σικελίας" ἐχεῖ γὰρ ὀξάλμη γίνεται;
καὶ χρῶνται χαθάπερ ὄξει πρὸς Ll τῶν ἐδεσμάτων
αὐτῷ. Ἔστι δὲ xal περὶ Auvxov κρήνη τις ὕδατος
τ ὀξέος; περὶ δὲ τὴν Σχυθικὴν πικροί" τὸ δ᾽ ἀπορρέον
αὐτῆς τὸν ποταμὸν εἰς ὃν εἰσθάλλει ποιεῖ πικρὸν
ὅλον. Αἱ δὲ διαφοραὶ τούτων ἐκεῖθεν δῆλαι ποῖοι

— δὲ χυμοὶ ἐχ ποίων γίνονται xpdosov, εἴρηται περὶ

^ αὐτῶν χωρὶς ἐν ἄλλοις.
Περὶ μὲν οὖν ὑδάτων καὶ θαλάττης, δι ἃς αἰτίας ἀεί
τ τε συνεχῶς clot, xal πῶς μεταβάλλουσι, καὶ τίς ἡ
τ φύσις αὐτῶν, ἔτι δ᾽ ὁπόσα πάθη κατὸ φύσιν αὐτοῖς
οἰ συμβαίνει ποιεῖν, ἢ πάσχειν, εἴρηται σχεδὸν ἡμῖν
τς περὶ τῶν πλείστων. ᾿

— —SwwoPsrs. — 1. Argumentum et divisio textus. -- Quaedam
ad. itum manifestandum necessaria. a) Duplex est exha-

io, sicut supra (lib. I, lect. vr, n. 2) dictum est, una humida et
Sicca. — b) In mari, sicut in aere, aqua potabili et igne ,
55 semper fiunt aliae et aliae numero; sed species vel forma

I Y.

multitudinis partium semper manet eadem. - 2. Subdivisio textus. —

le in generali causatur sapor salsus. Causatur ex admixtione

us indigesti vel adusti, prout patet per multa exempla,

| gratia, in sudore, urina et cinere. — 3. Alia textus subdivisio. —
Assignatur specialiter causa salsedinis maris. Salsedo in mari
causatur per admixtionem alicuius quod est simile terrae adu-
stae. Oportet enim intelligere quod ab actione caloris relinquitur
terram aliquid quod est simile cineri relicto ab actione ignis.

Hoc autem est exhalatio sicca, quae exhalationi vaporosae admi-

. Scetur, et una cum ipsa fertur deorsum per pluvias. Est ergo

causa salsedinis maris exhalatio sicca resoluta a terra per calo-
rem. — 4. Manifestatur per signa id quod dictum est. Et primo
per hoc quod aquae australes, et quae primo cadunt in autumno,
sunt graviores et magis ad salsedinem tendentes. -- Secundo ma-
nifestatur ex hoc quod, propter abundantiam exhalationis siccae,
mare est calidum, et regiones propinquae mari sunt calidiores. --

eprobatis opinionibus de salsedine ma-
P ris, hic ponit opinionem propriam *.
WÁEt circa hoc tria facit: primo prae-
Smittit quaedam * quae sunt necessa-
ria ad propositum manifestandum; secundo as-

signat causam salsedinis maris, ibi: His autem

17:3

»
A

sic se habentibus * etc.; tertio manifestat quod

dixerat per signa, ibi: Quod autem est in com-
mixlione * etc.
— Circa primum duo facit. Quorum primum re-
sumit ex praedictis *, videlicet quod est duplex
exhalatio, una humida et alia sicca: et hanc *
putandum est esse principium horum, scilicet
salsedinis maris.

Secundum est, quod movet dubitationem, de
qua oportet primo videre veritatem, antequam
propositum manifestet. Et est ista quaestio: utrum

403

caleem οἵ cinerem. Sunt autem in multis locis et
fontes et rheumata fluviorum omnimodos habentia sa-
pores: quorum omnium causam ponendum inexisten-
tem aut quae infit virtutem ignis. Exusta enim terra
secundum magis et minus, omnimodas accipit for-
mas et colorum et saporum: stypteriae enim et calcis
et aliorum talium fit plena virtutibus, per quae pe-
netrantes aquae, dulces existentes, permutantur. Et hae
quidem acetosae fiunt, quemadmodum quae in Sicana
Siciliae: ibi enim aqua acetosa simul et salsa fit, et
utuntur sicut aceto ad quaedam eduliorum suorum. Est
autem et circa Lyncum fons quidam aquae acetosae:
circa Scythiam autem amarus; quod autem defluit ab
ipso, fluvium in quem ingreditur, facit amarum totum.
Differentiae autem horum inde manifestae, quales sapo-
res ex quibus fiunt commixtionibus: dictum est autem
de ipsis seorsum in aliis.

De aqua quidem igitur et mari, propter quas causas sem-
per et continue sunt, et quomodo permutantur, et quae
natura ipsorum, adhuc autem quascumque passiones
secundum naturam ipsis accidit facere aut pati, dictum
est nobis fere de plurimis.

5. Alia subdivisio textus. — Solvitur dubitatio. Quamvis aqua maris
secundum partes semper fiat altera et altera, tamem quaelibet
pars habet in sui generatione praedictam causam salsedinis,
idest admixtionem exhalationis siccae. Illud ergo dulce quod per
evaporationem elevatur a mari, in maiori copia quam salsum,
iterum per admixtionem exhalationis siccae accrescit in salse-
dinem. Unde mare semper conservatur aequale et in quantitate
et in salsedine. — 6. Alia dubitatio solvitur. Ex vaporibus re-
solutis ab aqua maris generatur aqua dulcis, quia principium

.omnium humidorum est aqua, et omnia resolvuntur in sua

principia simpliciter. Unde tam ex aqua maris, quam ex omnibus
aliis humoribus, generatur per evaporationem aqua simpliciter. —
7. Concluditur ex omnibus praemissis causa salsedinis maris. —
Quomodo sit accipiendum illud quod supra (lect. ir, n. 7) Philo-
sophus dixit, nempe quod salsedo maris causatur per evaporatio-
nem eius quod est subtile et dulce. - Quia ex eo quod evaporat
generatur aqua dulcis, et omnis aqua fluviorum et fontium ex
vaporibus generatur, ideo horum aqua, utpote propinqua prin-
cipio generationis, est dulcis: e converso autem aqua maris est
salsa. - 8. Per multa signa manifestatur quod ex commixtione
alicuius terrestris causatur sapor salsus.

partes maris semper maneant eaedem numero;
aut permutentur * secundum numerum, et ma-
neant eaedem secundum quantitatem ^, sicut ac-

cidit in aere et in aqua potabili fluminum et in .

igne. In his enim omnibus partes fiunt aliae et
aliae numero, sed species vel forma multitudinis
harum partium manet eadem: et hoc apparet
maxime in aquis fluentibus et in fluxu flammae,
quae per successionem fumi semper innovatur,
ut supra * dictum est, et tamen flamma semper
manet eadem in numero ^. Unde probabile est
non esse eandem rationem in his omnibus: nam
ad minus differentia est secundum | velocitatem

permutationis; manifestum est enim quod citius:

permutantur partes aquae fluentis, quam partes
terrae. In omnibus tamen * est generatio et cor-
ruptio secundum partes per aliquem ordinem.

«) eaedem secundum quantitatem. — eaedem quantitate aut permu-
tentur Pa. — Post unam. lineam pro /m his enim ... manet eadem, In
omnibus enim semper partes fiunt aliae et aliae numero, sed species
multitudinis unius horum manet eadem AB.

B) et tamen ... numero. — Hoc om. AB; eadem in numero accipitur
hic eodem sensu quo paulo supra dictum est eaedem secundum quan-

titatem. — Pro Unde probabile est non esse, Unde manifestum est quod
probabile est non esse AB, et om. nam ad minus. Ex textu Aristotelis
et ex ipso contextu s. l'homae (cf. etiam nn. 5 et 7) apparet quod hoc
loco legendum sit esse pro non esse, et quod consequenter illis verbis
quae omittuntur a codd., am ad minus, substituenda sit aliqua parti-
cula coniunctiva, ex. gr. et quod.

*

mutentur pa.

a

* Lect. r1, n. 6.

8

* enim ra.

* Num. seq.

* commixtione
AB.

ὃ
* esse om. AB.

* etiam add. ΑΒ.

* in quod? 4.

* erat factum
om. AB.

* si autem ΑΒ.
* maris AB.

* tale AB.

* Haec AB.

* feretur pa.

404. METEOROLOGICORUM LIB. II

2. Deinde cum dicit: His autem sic se haben-
libus etc., assignat causam salsedinis maris. Et
circa hoc duo facit: primo ostendit in generali
unde causetur sapor salsus; secundo unde cause-
tur salsedo in mari, ibi: Propter quod et mare * etc.

Dicit ergo primo quod, cum praemissa sic se
habeant ut dictum est, oportet reddere causam
de salsedine maris. Manifestum est autem per
multa signa quod sapor salsus causatur ex ad-
mixtione * alicuius. Videmus enim quod in corpori-
bus animalium illud quod est indigestissimum, est
salsum et amarum: hoc autem maxime est su-
perfluitas alimenti 7, et maxime quae congregatur
in vesica. Et quod haec sit indigestissima, signi-
ficatur per hoc quod est subtilissima inter omnes
superfluitates ?; omnia autem digesta videntur in-
spissata esse * a calore. Et sicut est de urina, ita
est * de sudore: similiter enim cum sudore segre-
gatur aliquid indigestum, quod facit talem sapo-
rem. Similiter est in adustis: quia illud quod est
residuum ab actione caloris, inquantum * calor
non potest vincere, in corporibus animalium fit
superfluitas, in adustis autem fit cinis, per cuius
admixtionem aqua etiam redditur salsa et amara.

3. Deinde cum dicit: Propter quod et mare etc.,
assignat specialiter causam salsedinis maris. Et
circa hoc tria facit: primo facit quod dictum est *;
secundo hoc manifestat per quaedam signa, ibi:
Et propter hoc australes * etc.; tertio excludit quas-
dam obiectiones, ibi: Fit igitur semper alterum * etc.

Dicit ergo primo, quod propter hoc quod sapor
salsus et amarus invenitur causari ex admixtione
alicuius indigesti vel adusti, quidam dixerunt quod
mare erat factum * ex terra adusta. Quod qui-
dem inconveniens est, si intelligatur secundum
quod dicitur: sed si * intelligatur dictum per

similitudinem , ut scilicet salsedo in mari * cau- ^

setur per admixtionem alicuius quod est simile *
cum terra adusta, sic verum est. Sicut enim
contingit in praedictis, scilicet urina, sudore et
cinere, sic oportet intelligere et in tota terra:
sicuti enim ex ignitis relinquitur aliquid quod non
potuit ignis dissolvere, ita oportet intelligere re-
linqui circa terram ab actione caloris aliquid
simile cineri relicto ab actione ignis. Et huius *
similitudinem habet exhalatio quae fit ex arida,
cuius multitudinem .terra exhibet. Huiusmodi *
igitur exhalatio sicca cum admiscetur vaporosae
exhalationi, quae condensatur in nubes et pluviam,
necesse est quod semper in illa exhalatione hu-
mida " contineatur aliquid virtutis huius, scilicet
exhalationis siccae; et sic simul utrumque com-
mixtum fertur * deorsum, aqua pluente. Hoc au-

tem fit secundum quendam ordinem semper, ut
scilicet exhalationes commixtae eleventur, et ite-
rum cadant per pluviam. Dico autem hoc secun-
dum ordinem fieri, secundum quod ea quae hic
inferius fiunt, possunt participare ordinem *: non
enim sic pure * participant ordinem ut sint sem-

per eodem modo, sicut est de corporibus caele- '

stibus, sed accidunt ut frequenter. Et sic conclu-
dit quod dictum est unde fiat generatio salsi * in
aqua maris.

4. Deinde cum dicit *: E? propter hoc austra-
les etc., manifestat quae * dixerat per quaedam
signa. Et dicit quod propter hoc quod exhálatio
sicca admiscetur evaporationi humidae, aquae
australes et aquae quae primo cadunt in autumno,
sunt * /atiores, idest graviores et magis ad salse-
dinem tendentes *. Et primo manifestat hoc de
aquis australibus, idest quae cadunt austro flante.
Auster enim et flatu et magnitudine est valde ca-
lidus: flat enim a locis calidis et siccis, in quibus
est parum de vapore humido *, et ideo est calidus.
Sed quia posset aliquis dicere quod flat a locis
frigidis, scilicet a polo antarctico, quem oportet
esse frigidum propter distantiam a sole, ideo *
subiungit quod, etsi hoc dicatur quod non flat *
a locis calidis sed a frigidis, tamen oportet quod
transeat ad nos per loca calida et sicca, ex locis
propinquis; et ideo * est calidus. Sed boreas, qui
venit ad nos immediate ex locis frigidis, Mcd

multos vapores humidos et frigidos; et propter

hoc est frigidus. Sed tamen nobis est serenus,
quia impellit huiusmodi vapores ad partem oppo-
sitam: sed in locis et regionibus meridionalibus
est aquosus, quia illuc impellit vapores. Et e
converso auster est serenus illis qui habitant in
meridionalibus, scilicet circa Lybiam, cum nobis
sit pluviosus. Sic igitur quia auster colligit mul-
tum de exhalatione sicca, talis ventus confert
multum ad hoc quod descendat aqua salsa. Et sic
patet ratio unius eorum quae dicta sunt, scilicet
quare aquae australes sunt latiores.

Sed * quia hoc etiam dixerat de primis aquis
autumnalibus, assignat etiam huius causam: quia
scilicet necesse est quod ea quae sunt gravissima
in vaporibus elevatis, prius deorsum ferantur;
gravissima autem sunt in quibus est plurimum
de terrestri; et ideo aquae primo cadentes in
autumno post aestatem, sunt latiores, valde plu-
rimum de terrestri habentes.

Aliud etiam signum assignat praedictae ra-
tioni assignatae de salsedinis causa: quia scilicet
propter hoc mare est calidum, et regiones pro-
pinquae mari sunt calidiores, propter abundan-

Y). hoc autem ... alimenti. — hoc autem maxime est. superfluitas ali-
menti hoc autem est hypostasis alimenti AB; maxime Pa transponunt
post superfluitas, — Pro in vesica, ex vesica AB.

8) est subtilissima inter omnes superfluitates, — subtiliatur inter
omnia superflua A, subtilissimantur alia superflua B.

t) Et circa ... dictum est. — Hoc om. AB. — lidem lin. seq. om. Aoc
et quaedam. — Pro ibi: Fit igitur semper alterum etc., codd. et edd.
habent ibi: Elevatur autem semper aliqua pars.

Ὁ Sicut enim contingit... Et huius, — Sicut enim contingit cum
praedictis, scilicet urina, sudore et cinere, sic igitur. intelligendum
(intelligere et B) in tota terra, sicuti est assumpto alimento ex ignitis

relinquitur aliquid quod non potuit ignis dissolvere, ita oportet intel-
ligere relinqui terram actioni caloris post ea quae generantur ex terra
non fiunt ex ea. Unde per consequens huiusmodi AB.

Ἢ) in illa exhalatione humida. — inter illam evaporationem humi-
dam A, et ita B, excepto quod om. infer, — Pro exhalationis siccae,
vaporis sicci A, evaporationis siccae B.

0) Hoc autem fit secundum quendam ... participare ordinem, —
Et hoc semper fit secundum ordinem (om. homoteleuton wt scilicet ...
participare ordinem) ^; B incipit ut A,

) de vapore humido. — de humido Pa, de humore humido B. —
Pro a locis frigidis scilicet, a loco frigido idest AB.

^
.

CAP. III,

tiam scilicet praedictae exhalationis mixtae aquae
maris. Quaecumque enim fuerint * ignita, etiam
ost extinctionem videntur habere virtutem caloris
in seipsis, ut patet in cinere et calce et superfluitate
animalium habentium calidos ventres. Et huius
ratio est, quia in huiusmodi manet virtus caloris
alterantis cum exhalatione sicca *. Unde, cum
exhalationem siccam resolutam a terra desiccata,
dixerit esse causam salsedinis maris, consequens
est ut etiam in mari caliditas ex hoc abundet.
5. Deinde cum dicit: F7 igitur semper alte-
rum etc., excludit quasdam dubitationes circa
praedicta. Et circa hoc duo facit: primo excludit *
dubitationes; secundo concludit ex praemissis

causam salsedinis maris, ibi: Nunc autem tan-

tum * etc. Prima dividitur in duas, secundum
duas dubitationes quas solvit.
. Est autem prima dubitatio: cum aqua maris
non continue maneat eadem numero secundum
rtes, sed evaporet et iterum cadat, non vide-
esse causa salsedinis maris exhalatio sicca
peo sed magis evaporatio ab aqua salsa.

- Et ad * hanc dubitationem tollendam, dicit quod

"aqua maris semper fit altera et altera secundum

partes, et quaelibet pars habet in sui generatione
praedictam causam * salsedinis, idest admixtio-

nem terrestris exhalationis. Verum est etiam quod

semper aliqua pars aquae salsae elevatur per
evaporationem cum dulci: sed cum citius evaporet
subtile dieta grossum, et dulce est subtilius quam
salsum *, oportet quod minus de salso elevetur **
quam de dulci; sed per admixtionem exhalationis
siccae, illud dulce * accrescit iterum in salsedi-
nem; et sic mare semper conservatur aequale et
in quantitate et in salsedine. Et hoc μέ ad totum,
idest per comparationem ad totum mare, conser-
vatur aequale vel quasi aequale: non enim sem-
per punctalis conservatur praedicta quantitas ?.

6. Secundam dubitationem solvit ibi: Quod
auiem fit vaporans etc. Et est haec dubitatio:
cum aqua maris sit salsa, unde contingit quod
e vaporibus resolutis ^ ab aqua maris generatur
aqua dulcis?

Et ad hoc solvendum dicit: iterum dicendum

.est quod illud quod evaporat in mari, quando con-

densatur, fit aqua potabilis et dulcis; et ideo non
convertitur in ;are, idest in aquam salsam, sed
in aquam simpliciter *. Et hoc idem patiuntur alia;
sicut vinum et omnes humores, cum condensan-
tur, convertuntur in aquam simpliciter; cum enim
evaporant, vapores illi condensati convertuntur
in aquam. Et huius ratio est, quia principium
omnium humorum est aqua *; resolvuntur autem

LECT. VI

omnia in sua principia. Omnia autem alia hu-
mida generantur ex aqua per* aliquam passionem
vel alterationem; quae passiones variantur pro-
pter admixtionem, et fit sapor eius secundum
conditionem eius quod miscetur. Et propter hoc
in generatione variatur aqua, et fit salsa. Sed quia
unumquodque resolvitur in suum principium sim-
pliciter, ut dictum est, consequens est? ut tam ex
aqua maris salsa, quam ex omnibus humoribus,
cuiuscumque sint vaporis, per evaporationem ge-
neretur aqua simpliciter.

7. Deinde cum dicit: Nunc autem tantum etc.,
ex omnibus praemissis colligit causam de sal-
sedine maris. Et dicit quod nunc dicendum est
quod semper aliqua pars aquae maris sursum du-
citur per evaporationem, et fit potabilis quando
condensatur: et iterum cum aqua desursum pluente
descendit aliquid terrestre, quod non fuit sursum
ductum ex aqua maris, sed ex arida. Et hoc ter-
restre, propter pondus, subsidet potabili et * dulci;
ut sic * quod est subtilius, magis evaporet. Et
ideo, propter continuam generationem et corru-
ptionem, non deficit mare, sicut nec fluvii; nisi
forte hoc accidat in aliquibus locis, tam in mari
quam in fluviis, secundum aliquas determinatas
periodos, ut supra dictum * est. Nec tamen semper
eaedem partes remanent aut maris aut terrae,
sed solum tota moles utriusque. Sic enim oportet
existimare * de terra, sicut de mari, quod una
pars sursum elevatur per exhalationem, et alia
descendit; et quod etiam illa quae supernatant et
quae descendunt, transmutant loca, ut sic quae-
libet pars utriusque corrumpi et generari possit.

Considerandum est autem quod supra * Ari-
stoteles, causam salsedinis maris assignans, ubi
tractavit de loco naturali aquae, dixit quod sal-
sedo maris causatur per evaporationem eius quod
est subtile et dulce. Haec autem causa nulla esset,
si in aqua maris nihil alienum admisceretur: quia
oporteret hoc etiam quod remanet, esse dulce et
potabile, secundum simplicis aquae naturam 7.
Et ideo, ad ostendendum quomodo aqua maris
sit salsa, ostendit quod sit aliquid extraneum ad-
mixtum, quod subsidens post elevationem dulcis
potabilis, reddit aquam maris salsam: et propter
hoc dicit terrestre adustum esse admixtum va-
poribus ex quibus generatur aqua. Unde, cum
quaelibet pars maris sic generetur, relinquitur quod
singulis partibus maris sit huiusmodi terrestre ad-
mixtum, quod secundum plurimum subsidet dulci
et subtili, in maiori parte elevato.- Et quia * ex eo
quod evaporat generatur aqua dulcis, omnis autem
aqua fontium et fluviorum * ex eo quod evaporat

405

x) quia in huiusmodi ... sicca. — quia virtus caloris alternantis ad-
huc manet in praedictis AB.

X) et hoc ut ad totum ... quantitas. — et hoc ut ad totum non erit
punctalis respectu cuius servatur praedicta qualitas AB; ante totum
Pa om. ut.

p) e vaporibus resolutis. — vaporibus resolutis AB; resolutis omit-
titur a Pa. — Post aqua dulcis AB add. quae pluit.

y) sed in aquam simpliciter. - Hoc om. AB. — lidem pergunt: Ef
etiam patiuntur alia, sicut vinum et omnes humores quaecumque va-
porant, quando vapores illi condensantur, fit aqua,

E) Et huius ratio... est aqua. -- Hoc om. B; pro omnium humo-
rum, humidorum A. — resolvuntur ... sua principia om. AB.

o) vel alterationem ... consequens est. — vel alterationem vel ali-
quam admixtionem, et secundum conditionem eius (seq. spatium vac.
unius lineae) falis vel sapor, de quo alibi fiet convenientior considera-
tio, scilicet quando (ubi B) agetur de vaporibus. Et quia unumquodque
resolvitur in suum principium simpliciter, consequens est AB. Verba
de quo alibi etc., correspondent textui Sed de his etc.; de quo textu non
fit mentio in lectione piana.

x) secundum simplicis aquae naturam. — secundum naturam sim-
plicitatis aquae PBa. — Pro quomodo aqua maris ... dicit, AB ita le-
gunt: quomodo aquae maris aliquid fit extraneum admixtum, quod

sam, ostendit; pro subsidens, succedens Pa.

subsidens post elevationem dulcis potabilis, reddat aquam maris sal-,

* secundum AB.

* idest AB.

* cum sit quod
id pa.

* Lib.I, lect. xvi.

*exterminare AB.

* Lect. it, n. 7.

* quod an.

* fluvialis AB.

* fit να.

* aqua om. ΑΒ.

* ut Pa.

406

generatur, vel supra terram vel infra terram, con-
sequens est * ut aqua fontium et fluviorum sit
dulcis, utpote propinqua principio generationis ;
aqua autem maris sit salsa, utpote residuum exi-
stens vaporum elevatorum a sole, et ultimus ter-
minus in quem aquae generatae colliguntur.

8. Deinde cum dicit: Quod autem est in com-
mixlione etc., manifestat quod ex commixtione
terrestris causatur salsus sapor. Et ponit multa
signa. Quorum primum est de vase cereo, quod
si claudatur et ponatur in aqua, quod resudat
interius efficitur dulce, tanquam depurato ter-
restri per ceram. - Aliud signum est, quod aqua
maris plus ponderat quam dulcis. - Tertium si-
gnum est, quod aqua maris est grossior quam
aqua * fluviorum, ita quod naves oneratae plus
profundantur in aquis fluviorum quam maris. --
Quartum signum est, quod ova, si sint plena, su-
pernatant in aqua quae fit salsa per admixtionem
salis ^, et etiam supernatant in mari. Unde et
mare videtur sicut lutum, propter grossitiem. Et
hoc faciunt salientes, ut accipiant signum si * sal
sit bene mixtum aqua, ex hoc quod ova superna-
tant. Igitur et aqua maris est grossa per admixtio-
nem alicuius terrestris ingrossantis ^. - Quintum
signum est, quod in stagno Palestinae, quod est
salsum vel amarum, si quis immerserit hominem
vel asinum, non submergitur; et vestimenta ibi
perfusa foedantur. - Sextum autem signum est

METEOROLOGICORUM LIB. II

de quodam fonte aquae /atae, idest salsae, in pro-
vincia Chaoniae, qui * effluit in quendam fluvium
dulcem, sed non habentem pisces; in quo qui-
dem fluvio, propter admixtionem fontis, inventi
sunt aliquando sales pro piscibus; cuius quidem
aqua vertitur per decoctionem in sales, evapo-
rante calido et humido. Huiusmodi autem. sales
non sunt spissi, sed subtiles sicut nix; et sunt de-
biliores aliis, et isti in * cibariis magis delectant. --
Septimum autem signum est, quod in quodam
loco calami et scirpi * comburuntur, et eorum ci-
nis, dum in aqua decoquitur, post infrigidationem
efficitur sal, secundum terrestris combusti mixtio-
nem, quam dixerat esse causam salsedinis. Unde
oportet quod tam in aqua horum cinerum quam
in aqua maris, combustio sit quae causet salse-
dinem. Et hinc est quod universaliter quaecum-
que* aqua fluens fontium vel fluviorum est salsa,
aliquando fuit calida, utpote ex terra ignita pro-
cedens: sed postea ignis extinguitur infra t

et terra quae ex combustione fit sulphurea vel
aliquid huiusmodi, remanet " adhuc combusta ad
modum calcis vel cineris: unde aqua transiens -
per eam fit salsa. Et non solum fit salsa, et sal-
sedinem recipit aqua ex terra per quam transit,
sed etiam alios sapores, ut manifestat per quet
dam exempla: et littera plana est *. :

Ultimo autem recapitulat ea quae dicta sunt:

et hoc etiam est planum in littera.

9) salis. — talis AB. — lidem om. e£ etiam supernatant in mari.

c) Igitur ... ingrossantis. - Hoc om. AB. Qui pergunt: Quintum si-
gnum ponit ex hoc quod in stagnum palustre quod salsum vel amarum ;
pro submergitur, submergeretur B; pro foedantur, sordidantur AB.

τὴ secundum terrestris ... quaecumque. — Sed ex (ex om. B; legen-
dum videtur Sed quia) terrestris combusti admixtionem dixerat esse
causam salsedinis, ostendit (ostendit om. B) unde sic combustio causet

salsedinem, et dicit quaecumque AB. — Altera lin. post calida Pa add,
et combusta. T
v) et terra ... remanet. — quod est sulphuris vel alicuius huiusmodi
sed terra remanet AB. — lidem post Eft non solum om. fit salsa
9) et littera plana est. — posita ad litteram, et plana est AB. — lidem
pro Ultimo etc. legunt: Ultimo etiam recapitulat quae dicta sunt in
littera, et hoc etiam planum est.

CAP. IV; LECT. IV

407

LECTIO SEPTIMA

DE GENERATIONE VENTORUM

Περὶ δὲ πνευμάτων λέγωμεν, λαβόντες ἀρχὴν τὴν εἰρη-

Φερομένου δὴ τοῦ ἡλίου χύκλῳ; καὶ ὅταν μὲν πλησιάζῃ,
e θερμότητι ἀνάγοντος τὸ ὑγρὸν, πορρωτέρω δὲ
ο γινομένου ,

*

ἀλλ᾽ οὐ δοχεῖ διὰ τὸ λανθάνειν τὰ νυχτερινὰ τῶν

μένην ἡμῖν ἤδη. πρότερον" ἔστι γὰρ δύο εἴδη τῆς
ἀναθυμιάσεως, ὥς φαμεν, ἡ μὲν ὑγρὰ, ἡ δὲ ξηρά.
Καλεῖται δ᾽ ἡ μὲν ἀτμὶς, ἡ δὲ τὸ μὲν ὅλον ἀνώνυ-
poc, τῷ δ᾽ ἐπὶ μέρους ἀνάγχη χρωμένους καθόλου
προσαγορεύειν αὐτὴν οἷον χαπνόν. Ἔστι δ᾽ οὔτε τὸ
io ἄνευ τοῦ ξηροῦ, οὔτε τὸ ξηρὸν ἄνευ τοῦ ὑγροῦ,
ἀλλὰ πάντα ταῦτα λέγεται κατὰ τὴν ὑπεροχήν.

Li

i διὰ τὴν ψύξιν συνισταμένης πάλιν τῆς
᾿ἀγαχθείσης ἀτμίδος εἰς ὕδωρ" διὸ χειμῶνός τε μᾶλ-
λον γίνεται τὰ ὕδατα, καὶ νύκτωρ ἢ μεθ᾽ ἡμέραν,

μεθ᾽ ἡμέραν μᾶλλον" τὸ δὴ κατιὸν ὕδωρ διαδίδοται

᾿ς πᾶν εἰς τὴν γῆν" ὑπάρχει δ᾽ ἔν τε τῇ γῇ πολὺ πῦρ

αὐτὴν

X πολλὴ θερμότης, καὶ ὁ ἥλιος οὐ μόνον τὸ ἐπι-
οπολαάζον τῆς γῆς ὑγρὸν ἕλχει, ἀλλὰ χαὶ τὴν γῆν

-

ραίνει θερμαίνων "

τῆς δ᾽ ἀναθυμιάσεως, ὥσπερ εἴρηται, διττῆς οὔσης, τῆς

^

μὲν ἀτμιδώ 006, τῆς δὲ χαπνώδους, ἀμφοτέρας ἀναγ-
χαῖον γίνεσθαι. Τούτων δ᾽ ἡ μὲν ὑγροῦ πλέον ἔχουσα
πλῆθος ἀναθυμίασις ἀρχὴ τοῦ ὑομένου ὕδατός ἐστιν,
ὥσπερ εἴρηται πρότερον, ἡ δὲ ξηρὰ τῶν πνευμάτων
ἀρχὴ χαὶ φύσις πάντων.

Ταῦτα δ᾽ ὅτι τοῦτον τὸν τρόπον ἀναγχαῖον συμβαίνειν,
᾿ xa ἐξ αὐτῶν τῶν ἔργων δῆλον" xal γὰρ τὴν ἀνα-

. θυμίασιν διαφέρειν ἀναγκαῖον, καὶ τὸν ἥλιον χαὶ τὴν

ἐν τῇ γῇ θερμότητα ταῦτα ποιεῖν οὐ μόνον δυνα-

τὸν, ἀλλ’ ἀναγκαῖόν ἐστιν.

᾿Επεὶ δ᾽ ἕτερον ἑκατέρας τὸ εἶδος, φανερὸν ὅτι διαφέ-

pet, καὶ οὐχ ἡ αὐτή ἐστιν ἥ τε τοῦ ἀνέμου φύσις
χαὶ ἡ τοῦ ὑομένου ὕδατος, χαθάπερ τινὲς λέγουσιν"
τὸν γὰρ αὐτὸν ἀέρα χινούμενον μὲν ἄνεμον εἶναι,
συνιστάμενον δὲ πάλιν ὕδωρ. Ὃ μὲν οὖν ἀὴρ, x«-
θάπερ ἐν τοῖς πρὸ τούτων λόγοις εἰρήκαμεν. γίνε-
ται ἐχ τούτων’ ἡ μὲν γὰρ ἀτμὶς ὑγρὸν xal ψυχρὸν
(εὐόριστον μὲν γὰρ ὡς ὑγρὸν, διὰ δὲ τὸ ὕδατος
εἶναι ψυχρὸν τῇ οἰχείᾳ φύσει, ὥσπερ ὕδωρ μὴ θερ-
ανθέν), ὁ δὲ χαπνὸς θερμὸν καὶ ξηρόν: ὥστε χα-
ἅπερ ἐκ συμβολῶν, συνισταιτο ἂν ὁ ἀὴρ ὑγρὸς χαὶ

θερμός"

χαὶ γὰρ ἄτοπον εἰ ὁ περὶ ἑκάστους metas ἀὴρ

οὗτος γίνεται χινούμενος πνεῦμα, xal ὅθεν ἂν τύχῃ
χινηθεὶς, ἄνεμος ἔσται, ἀλλ᾽ οὐ χαθάπερ τοὺς ποτα-
μοὺς ὑπολαμβάνομεν οὐχ ὁπωσοῦν τοῦ ὕδατος εἶναι
ῥέοντος, οὐδ᾽ ἂν ἔχῃ πλῆθος, ἀλλὰ δεῖ πηγαῖον εἶναι
τὸ ῥέον, οὕτω x«l περὶ τῶν ἀνέμων ἔχει" κινηθείη
γὰρ ἂν πολὺ πλῆθος ἀέρος ὑπό τινος μεγάλης πτώ-
σεως, οὐχ ἔχον ἀρχὴν, οὐδὲ πηγήν.

Μαρτυρεῖ δὲ τὰ γινόμενα τοῖς εἰρημένοις" διὰ γὰρ τὸ

συνεχῶς piv, μᾶλλον δὲ καὶ ἧττον καὶ πλείω xal
ἐλάττω γίνεσθαι τὴν ἀναθυμίασιν, ἀεὶ νέφη τε xal
πνεύματα γίνεται κατοὶ τὴν ὥραν ἑχέάστην, ὡς πέ-
quxev* δια δὲ τὸ ἐνίοτε μὲν τὴν ἀτμιδώδη γίνεσθαι
πολλαπλασίαν, ὁτὲ δὲ τὴν ξηρὰν καὶ χαπνώδη, ὁτὲ
μὲν ἔπομβρα cd ἔτη γίνεται xol ὑγρὰ, ὁτὲ δ᾽ ἀνε-
μώδη καὶ αὐχμοί. τὲ μὲν οὖν συμβαίνει xal τοὺς
αὐχμιοὺς καὶ τὰς ἐπομβρίας πολλοὺς ἅμα καὶ κατὰ
συνεχῆ γίνεσθαι χώραν, ὁτὲ δὲ καὶ κατὰ μέρη" πολ-
λάκις va ἡ μὲν χύχλῳ χώρα λαμβάνει τοὺς ὡραίους
ὄμβρους, ἢ καὶ πλείους, ἐν δέ τινι μέρει ταύτης
αὐχμός ἐστιν" ὁτὲ δὲ τοὐναντίον τῆς κύκλῳ πάσης

* De spiritibus autem dicamus, sumentes principium quod * Cap. v.

dictum est nobis iam prius. Sunt autem duae species
exhalationis, ut diximus: haec quidem humida, haec
autem sicca. Vocatur autem haec quidem vapor: haec
autem secundum totum quidem innominata, eo autem
quod in parte necesse utentes universaliter appellare
ipsam velut fumum. Est autem nec humidum sine sicco,
nec siccum sine humido: sed omnia haec dicuntur se-
cundum excessum.

Lato autem sole circulo, et cum quidem appropinquaverit,

caliditate elevante humidum; longius autem facto, pro-
pter infrigidationem consistente iterum sursum ducto va-
pore in aquam ; propter quod hieme magis fiunt aquae,
et nocte quam per diem, sed non videtur, quia latent
nocturnae magis quam diurnae: descendens itaque aqua
distribuitur omnis in terram. Existit autem in terra mul-
tus ignis et multa caliditas; et sol non solum super-
natans terrae humidum trahit, sed et terram ipsam
desiccat, calefaciens. Ν :

Exhalatione autem, sicut dictum est, duplici existente, hac

quidem vaporosa, hac autem fumosa, ambas necessarium
fieri, Harum autem quae quidem humidi plus habens
exhalatio, principium pluentis aquae est, sicut dictum
est prius; sicca autem spirituum principium et natura
omnium.

Hoc autem quod isto modo necessarium est accidere, ex

ipsis operibus palam. Etenim exhalationem differre ne-
cessarium; et solem et eam quae in terra caliditatem,
hoc facere. non solum possibile, sed etiam necessa-
rium est.

Quoniam autem altera utriusque species, manifestum quod

differunt, et non eadem est quae venti natura et quae
plutae aquae, sicut quidam aiunt: eundem enim aerem
motum quidem ventum esse, consistentem autem iterum
aquam. Aer quidem igitur, sicut in sermonibus ante
hos diximus, fit ex his. Vapor quidem frigidum et humi-
dum bene terminabile; hic quidem enim ut humidum;
quia autem aquae est, frigidum propria natura, sicut
aqua non calefacta; fumus autem calidus et siccus.
Quare quemadmodum ex symbolis consistit qui sursum
aer, humidus et calidus.

Etenim inconveniens si qui circa singulos circumfusus aer

iste sic motus, spiritus, et undecumque extiterit motus,
ventus erit. Sed sicut fluvios existimamus non qualiter-
cumque esse aquae fluentis, neque si habeat multitudi-
nem, sed oportet fontale esse quod fluit, sic et de
ventis habet. Movebitur enim utique magna multitudo
aeris ab aliquo magno casu, non habens principium
neque fontem.

Attestantur autem quae fiunt dictis. Quia enim continue

quidem, magis autem et minus, et maior et minor fit
exhalatio, semper nubes fiunt et spiritus, secundum tem-
pus unumquodque, ut nata sunt. Quia autem aliquando
quidem vaporosa fit multiplicior, aliquando autem sicca
et fumosa, quandoque quidem pluviosi anni fiunt et
humidi, quandoque autem ventosi et sicci. Aliquando
quidem igitur accidit et siccitates et imbres multos simul
et secundum continuam fieri regionem: aliquando au-
tem secundum partes. Saepe enim quae in circuitu
regio, accipit temporaneos imbres et multos, in aliqua
autem parte huius siccitas est: aliquando autem con-
trarium, ea quae in circuitu omni aut mediocriter

408

ἢ μετρίοις χρωμένης ὕδασιν, ἢ καὶ μᾶλλον αὐχ o
σῆς) ἕν τι μόριον ὕδατος ἄφθονον λαμβάνει πλὴ ος.
Αἴτιον δ᾽ ὅτι ὡς μὲν τὰ πολλὰ, τὸ αὐτὸ πάθος ἐπὶ
πλείω διήκειν εἰκὸς χώραν, διὰ τὸ παραπλησίως
χεῖσθαι πρὸς τὸν ἥλιον τὰ σύνεγγυς; ξὰν μή τι
φορὰν ἔχωσιν ἴδιον " οὐ μὴν ἀλλ ἐνίοτε χατὰ τοδὶ
μὲν τὸ μέρος ἡ ξηρὸ ἀναθυμίασις ἐγένετο πλείων,
χατὰ δὲ τὸ ἄλλο ἡ ἀτμιδώδης, ὁτὲ δὲ τοὐναντίον.
Καὶ αὐτοῦ δὲ τούτου αἴτιον τὸ ἑχατέραν μεταπί-
πτειν εἰς τὴν γῆς ἐχομένης χώρας ἀναθυμίασιν, οἷον
ἡ μὲν ξηρὰ κατὰ τὴν οἰχείαν ῥεῖ χώραν; 59 ὑγρὰ
πρὸς τὴν ειτνιῶσαν, ἢ καὶ εἰς τῶν πόρρω cid, τό-
πον ἀκεμφϑη ὑπὸ πνευμάτων" ὁτὲ δ᾽ αὕτη μὲν ἔμει-
γεν; ἡ δ᾽ ἐναντία ταὐτὸν ἐποίησεν. Καὶ συμβαίνει
τοῦτο πολλάχις, ὥσπερ ἐπὶ τοῦ σώματος, ἐδν ἡ ἄνω
κοιλία ξηρὰ Y, τὴν κάτω ἐναντίως διακεῖσθαι, καὶ
ταύτης ξηρᾶς οὔσης, ὑγρὸν εἶναι τὴν ἄνω καὶ ψυ-
ypàv, οὕτω καὶ περὶ τοὺς τόπους ἀντιπεριίστασθαι
xal μεταβάλλειν τὰς ἀναθυμιάσεις.

Ἔτι δὲ μετά τε τοὺς ὄμβρους ἄνεμος ὡς τοὶ πολλὰ; γί-
γεται ἐν ἐκείνοις τοῖς τόποις καθ᾽ oüq ἂν συμπέσῃ
γίνεσθαι τοὺς ὄμβρους, καὶ τὰ πνεύματα παύεται
ὕδατος γενομένου: ταῦτα γὰρ ἀνάγκη συμβαίνειν
διὰ τὰς εἰρημένας ἀρχάς" ὕσαντός τε γὰρ; ἡ γῆ &n-
ραινομένη ὑπό τὲ τοῦ ἐν αὐτῇ θερμοῦ καὶ ὑπὸ τοῦ
ἄνωθεν ἀναθυμιᾶται, τοῦτο δ᾽ ἦν ἀνέμου σῶμα. Καὶ
ὅταν ἡ τοιαύτη ἀπόχρισις ἡ καὶ ἄνεμοι κατέχωσι,
παυομένων διὰ τὸ ἀποχρίνεσθαι τὸ θερμὸν ἀεὶ xai
ἀναφέρεσθαι εἰς τὸν ἄνω τόπον συνίσταται ἡ ἀτμὶς
ψυχομένη καὶ γίνεται ὕδωρ, καὶ ὅταν εἰς ταὐτὸν
συνωσθῶσι τοὶ νέφη καὶ ἀντιπεριστῇ εἰς αὐτὸ ἡ P
£i, ὕδωρ γίνεται καὶ COM τὴν Engàw ἀναθυ-
μίασιν. Παύουσί τ᾽ οὖν τὰ ὕδατα γινόμενα τοὺς
ἀνέμους, καὶ παυομένων αὐτὰ γίνεται διὰ ταύτας
τὰς αἰτίας.

Ἔτι δὲ τοῦ γίνεσθαι μάλιστα πνεύματα ἀπ᾽ αὐτῆς τε
τῆς ἄρχτου xal μεσημβρίας τὸ αὐτὸ αἴτιον" πλεῖ-
στοι γὰρ βορέαι καὶ νότοι γίνονται τῶν ἀνέμων" ὁ
γὰρ ἥλιος τούτους ὄνους οὐχ ἐπέρχεται τοὺς τό-
πους, ἀλλα πρὸς τούτους καὶ ἀπὸ τούτων, ἐπὶ δυσ-
μὰς δὲ καὶ ἐπ᾿ ἀνατολὰς ἀεὶ φέρεται" διὸ το νέφη
συνίσταται ἐν τοῖς πλαγίοις, καὶ γίνεται προσιόντος
μὲν ἡ ἀναθυμίασις τοῦ ὑγροῦ, ἀπιόντος 8 πρὸς τὸν
ἐναντίον τόπον ὕδατα καὶ χειμῶνες. Διὰ μὲν οὖν
πὴν Qopdw τὴν ἐπὶ τροπὰς xal ἀπὸ τροπῶν θέρος
τε γίνεται καὶ χειμὼν, καὶ ἀνάγεταί τ᾽ ἄνω τὸ ὕδωρ
xol γίνεται πάλιν" ἐπεὶ δὲ πλεῖστον μὲν καταβαί-
νει ὕδωρ ἐν τούτοις τοῖς τόποις ἐφ᾽ οὖς τρέπεται
xxl ἀφ᾽ dw, οὗτοι δ᾽ εἰσὶν ὅ τε πρὸς ἄρκτον xa με-
σημβρίαν, ὅπου δὲ πλεῖστον ὕδωρ ἡ γῆ δέχεται,
ἐνταῦθα πλείστην ἀναγχαῖον γίνεσθαι τὴν ἀναθυ-
μίασιν, παραπλησίως οἷον ἐχ χλωρῶν ξύλων χαπνὸν,
ἡ δ᾽ ἀναθυμίασις αὕτη ἄνεμός ἐστιν, εὐλόγως ἄν
οὖν ἐντεῦθεν γίνοιτο τὰ πλεῖστα xal κυριώτατα τῶν
πνευμάτων. Καλοῦνται δ᾽ οἱ μὲν ἀπὸ τῆς ἄρχτου
βορέαι, οἱ δ᾽ ἀπὸ τῆς μεσημβρίας νότοι.

ΘΥΝΟΡΒΙΒ — 1. Argumentum et divisio textus. -- 2. Principium
materiale ventorum. Duae, ut pluries dictum est, sunt exhalatio-
nes: humida, quae vocatur vapor ; et sicca, quae, quia non habet
nomen commune, ab aliqua sui parte vocatur fumus. — 3. Princi-
pium efficiens ventorum. Suo calore sol non solum elevat et
attrahit per evaporationem humidum ex aquis, sed etiam terram
desiccat; et ita simul causat resolutionem exhalationis fumosae. —
4. Generatio ventorum. Duarum exhalationum quae ex motu solis
causantur, illa quae plus habet de humido, est principium aquae
pluviae: sicca vero exhalatio est principium ventorum. — 5. Textus
subdivisio. — Manifestatur per rationem quod dictum est de gene-
ratione ventorum. — 6. Excluduntur ex dictis falsae opiniones de
ventis. Et primo excluditur opinio eorum qui posuerunt eandem
esse naturam pluviae et venti, dicentes quod idem aer dum mo-
vetur est ventus, dum condensatur est aqua. Sed diversorum
sunt diversi effectus; exhalationes autem quae sunt principium
pluviae et venti, differunt secundum humidum et siccum. — Aer,

ιᾶ-.

METEOROLOGICORUM LIB. II

utente aquis, aut et magis. sicca, una aliqua pars aquae
copiosam accipit multitudinem. Causa autem quia ut
secundum plurimum quidem, eandem passionem ad plu-
rimam pertingere verisimile regionem , quia similiter po-
nuntur ad solem quae prope; nisi aliquid differens ha-
beant proprium. Quinimmo aliquando secundum hanc
quidem partem sicca exhalatio facta est amplior, se-
cundum aliam autem vaporosa: aliquando autem con-
trarium. Et ipsius autem huius causa, quia utraque
transcendit in habitae regionis exhalationem : puta sicca
quidem secundum propriam regionem fluit, quae autem
humida, ad vicinam, aut et in aliquem remotorum loco-
rum propulsa est a spiritibus; aliquando autem haec
quidem mansit, contraria autem idem fecit. Et accidit
hoc saepe, sicut in corpore animalium si superior ven-
tus siccus fuerit, inferior autem contrarie disponatur,
et hoc sicco existente, humidum esse superiorem et fri-
gidum, sic et circa loca antiperistasim pati et permutari
exhalationes. |

Adhuc autem post imbres ventus, ut secundum multa, fit
in illis locis secundum quae contigerit fuisse imbres: et
spiritus cessant, aqua facta. Hoc enim necesse accidere
propter dicta principia. Cum enim pluerit, terra desiccata
ab eo quod in ipsa calido et ab eo quod desuper,
exhalat; hoc autem erat venti corpus, Et cum talis se-
gregatio fuerit, et venti obtineant, cessantibusque quia
segregatur calidum semper et sursum fertur in superio-
rem locum, constat vapor infrigidatus, et fit aqua. Et
cum in idem compellantur nubes, et contra circumste-
terit ad ipsas frigiditas, fit aqua et infrigidat siccam exha-
lationem. Cessare igitur faciunt factae aquae ven
et cessantibus, ipsae fiunt, propter has causas.

Adhuc autem fiendi maxime spiritus ab Ursa et meridie,
eadem causa: plurimi enim boreae et austri fiunt vento-.
rum. Sol enim sola haec loca non supergreditur, sed ad
haec: et ab his super occasus autem et super orieéntes
semper fertur. Propter quod nubes consistunt in late-
ralibus; et fit, accedente quidem, exhalatio humidi, ab-
scedente autem ad contrarium locum, aquae et hiemes,
Propter lationem quidem igitur quae ad tropicos et a
tropicis, aestas fit et hiems, et elevatur sursum aqua,
et fit iterum. Quoniam autem plurima descendit aqua
quidem in his locis in quibus vertitur et a quibus; haec
autem sunt quae ad arctum et meridiem ; ubi autem
plurimam aquam terra suscipit, hic plurimam necessa-
rium fieri exhalationem, simili modo ut ex viridibus ligni
fumum; exhalatio autem haec ventus est: rationabiliter
utique hinc fient plurimi et principalissimi spirituum.
Vocantur autem qui quidem ab arcto, boreae: qui autem
a meridie, austri.

qui est calidus et humidus, habet aliquid de utraque exhalatione. —
7. Secundo excluditur. opinio quod ventus nihil aliud sit quam
aer motus. Sicut fluvius non est aqua qualitercumque fluens, sed
solum quando fluit ab aliquo determinato principio, quod est
fons ex terra scaturiens; ita non est ventus si aer qualitercumque
moveatur, nisi habeat principium ab exhalatione sicca elevata. —.
8. Quae dicta sunt de generatione ventorum, manifestantur per
tria signa, Et primo ex his quae fiunt circa ventos et pluvias.
Haec enim attestantur iis quae dicta sunt de generatione ipso-
rum. — 9. Secundo.ex hoc quod pluries fit ventus post pluvias
et e converso, et venti cessant aqua pluente. Hoc enim est signum
quod pluvia et venti fiunt ex causis contrariis, quae sunt exha-
lationes humidae et exhalationes siccae. — 10. Tertio, quod venti
generantur ab exhalatione sicca, manifestatur ex eo quod venti
maxime exoriuntur a septentrione et a meridie. Et huius causa
est, quod in his locis elevatur plurima exhalatio, quae est prin-
cipium ventorum. — Notandum circa mentem. Aristotelis.

CAP. IV, LECT. VII

mu wj ostquam Philosophus determinavit de
Va Q» KO'mari, cuius salsedo causatur ex ad-
mixtione exhalationis siccae terrestris,
P^Aconsequenter determinat de ventis,
qui ab eadem exhalatione sicca causantur *. Et
dividitur in partes duas: in prima determinat de
ipsis * ventis; in secunda de quibusdam passioni-
bus ex ventis causatis, ibi: De agitatione autem et
motu * etc. Prima iterum dividitur in duas: in
prima determinat de ventis in communi; in se-
cunda de speciebus ventorum, ibi: De positio-
ne * etc. Prima dividitur in tres partes: in prima
determinat de generatione ventorum; in secunda
de motu locali eorum *, ibi: Latio autem ipso-
rum * etc.; in tertià de augmento et quietatione
ipsorum, ibi: So! autem et cessare * etc. Circa
primum tria facit: primo praemittit principia ge-
nerationis ventorum; secundo ponit modum gene-
rationis eorum, ibi: Exhalatione autem sicut * etc.;
tertio manifestat quod dictum est, ibi: Hoc au-
tem quod isto modo * etc.
.. 2. Circa primum duo facit. Primo assignat prin-

-- eipium materiale ventorum. Et dicit quod, cum *

dicendum est de spiritibus, idest de ventis, opor-
tet resumere hoc principium, quod iam prius *
dictum est, scilicet * quod sunt duae species ex-
halationis: una quidem humida, quae vocatur
vapor; alia autem sicca, quae, quia non habet
nomen * commune, a quadam sui parte vocetur
fumus; nam fumus proprie dicitur exhalatio sicca

— lignorum ignitorum. Duae autem hae exhalatio-
- ——- mpes non sic discretae sunt ad invicem, quod hu-

midum * sit sine sicco, et siccum sine humido:

som. sed ab eo quod excedit, utraque * denominatur.
| * 3. Secundo ibi: Lato autem sole etc., ponit prin-

"cipium efficiens, quod est motus solis. Et dicit
| ien cum sol suo motu appropinquat ad aliquam
partem terrae, sua caliditate elevat humidum: eo
autem elongato, vapor elevatus, propter frigidita-
tem, condensatur in aquam. Et inde est quod in
hieme magis pluit quam in aestate, et in nocte
quam in die,licet aquae nocturnae lateant pro-
pter somnum. Aqua autem pluens dividitur ^ per
terram, et bibitur ab ea. In terra autem est mul-
tum de calore, ex actione solis et aliorum cor-
porum caelestium; et sol desuper eam calefaciens,
non solum attrahit. per evaporationem humidum
quod supernatat terrae, ut puta aquam maris ,
fluviorum et stagnorum, sed etiam ipsam terram
desiccat, attrahens humorem imbibitum in terra *.
Quod ergo exhalat ab humido supernatante, di-
citur vapor: quod autem exhalat per desiccatio-
nem terrae, dicitur fumus; sicut in simili dicitur
fumus, quod exhalat a lignis calefactis.

409
4. Deinde cum dicit: Exhalatione autem sicutetc.,
determinat generationem ventorum. Et dicit quod,
cum exhalatio duplex sit, ut dictum est *, una va-
porosa et alia fumosa, necesse est quod ex motu
solis fiat utraque. Ea autem quae plus habet de
humido, est principium pluentis aquae, ut supra *
dictum est (quod dicit * propter hoc, quia supra **
dixerat ei admisceri aliquid de exhalatione sicca):
sicca autem exhalatio est principium ventorum.

5. Deinde cum dicit: Hoc autem quod isto
modo etc., manifestat quod dictum est de gene-
ratione ventorum. Et circa hoc tria facit: primo
hoc * manifestat per rationem; secundo ex hoc
quod dictum est, excludit falsas ? opiniones de ven-
tis, ibi: Quoniam autem altera * etc.; tertio hoc **
manifestat per signa, ibi: Affestantur autem quae
fiunt * etc.

Dicit ergo primo quod, cum sit ? duplex ex-
halatio, propter duo ex quibus consurgit, scilicet
terram et aquam, possibile est, immo necessarium,
quod sol et caliditas quae est circa terram, possit
causare resolutionem utriusque exhalationis.

6. Deinde cum dicit: Quoniam autem altera etc.,
excludit falsas opiniones de ventis. Et primo
quantum ad hoc, quod dicebant quod eadem na-
tura est venti et pluviae. Quod quidem excludit
per hoc, quod diversorum diversi sunt effectus:
unde, cum exhalationes differant secundum sic-
cum et humidum, necesse est quod non sit eadem
natura venti et natura aquae pluentis, ut quidam
posuerunt, dicentes quod idem * aer quando mo-
vetur, est ventus, quando autem * condensatur,
fit aqua. Sed, sicut dictum est in libro de Gene-
ratione *, aer habet aliquid vaporis et aliquid
fumi. Vapor eius est frigidus et humidus, et bene
terminabilis, propter grossitiem: et hoc convenit
aeri inquantum est humidus. Sic etiam vapor, qui
elevatur ab aqua, est frigidus ? secundum suam
naturam, sicut et aqua non calefacta: sicut autem
aqua calefacta remanet frigida secundum natu-
ram, ita et * vapor. Sed fumus est calidus et
Siccus: siccus quidem propter terram, calidus
autem * propter ignem. Unde manifeste patet *
quod superior aer, qui est calidus et humidus,
habet similitudinem cum utroque.

7. Secundo ibi: Etenim inconveniens etc., exclu-
dit falsaam opinionem quantum ad hoc, quod dice-
bant quod ventus nihil aliud est quam aer motus.
Et dicit quod inconveniens est, si quis existimet
quod iste aer qui circumstat unumquemque no-
strum, quando movetur est ventus; vel quod
unusquisque motus qui accidit in aere, sit ventus 5;
sicut etiam non existimamus fluvium esse aquam
qualitercumque fluentem, etiam si multa sit, sed

«) dividitur. — ducitur Pa. — Pro et bibitur, imbibita ^, bibita B.

B) in terra. — a terra AB; ad verba textus desiccat calefaciens, margo
Vat. 2072 notat: « attrahens humorem imbibitum a terra, et post hunc
humorem attrahit exhalationem siccam terrestrem, quae est materia
venti. » — Homoteleuton per desiccationem ... exhalat om. AB.

q) cum sit. — cum om. AB. — Post unam lin. pro £erram et aquam,
terra et aqua Pa, terra B; pro possibile, et possibile A, et ratio-
nabile B.

ὃ) et hoc convenit ... frigidus. — et in (cum A) hoc communicat aer
cum humiditate, quia vapor elevatur ab aqua et frigidus AB. — Post

Opp. D. Tuowax T. III.

unam lineam, ante calefacta remanet, Pa add. non, quod omisimus,
tum quia secus haberetur repetitio immediate praecedentium, tum quia
quae hic dicuntur, intelligenda sunt de qualitate quae aquae et vapori
ex aqua elevato, secundum exigentiam propriae naturae competit.

s) manifeste patet. — manifestum est AB. — In principio seq. numeri
Pa legunt Secundo excludit.

C) quando movetur est ... sit ventus. - quando movetur simul (sic B)
vel etiam quod (quod om. B) unumquodque accidat motus in aere sit
ventus AB. — Pro qualitercumque Pa legunt quamlibet; AB om. solum
ante quando; Pa post ex terra om. scaturiens.

52

* Num. 2.

* Num. praec.
* quod dicit om.

AB.
** Num. 2.

* hoc om. AB.

* Num. seq.
** hoc om. AB.
* Num. 8.

Y

* ille pa.

* autem om. pa.

* Cf.lib. II, cap.
Ill, n. 2; cap. IV,
n. 3»

e

* et om. pa.

* autem om. pa.
€

* aer om. AB.

* modo om. AB.

* non. add. AB.

* Num. seq.

* Num. 10.

* aliquando AB.
* yel aspectus

add.margo Vat.
2072.

* fit om. AB.

410
solum quando fluit ex aliquo principio determi-
nato, quod est fons ex terra scaturiens. Sic etiam
est de ventis: non enim est ventus, si aer * mo-
veatur aliquo modo * casu, etiam in magna mul-
titudine, nisi habeat principium, quasi fontem,
exhalationem siccam elevatam ". Sic igitur non
est verum quod aer motus est ventus: tum quia
quandoque parvus aer * movetur, tum quia non
habet principium.

8. Deinde cum dicit: Affestantur autem quae .

fiunt etc., manifestat quod dictum est de genera-
tione ventorum, per signa. Et dividitur in partes
tres, secundum tria signa quae ponit: secunda pars
incipit ibi: Adhuc autem post imbres * etc.; tertia
ibi: Adhuc autem fiendi * etc.

Dicit ergo primo quod ea quae fiunt circa ven-
tos et pluvias, attestantur his quae dicta. sunt de
generatione eorum. Quia enim continue fit exha-
latio, licet quandoque magis et quandoque minus,
propter hoc nubes, ex quibus causantur pluviae,
et venti semper fiunt, secundum quod natura
temporis habet: quia quandoque magis fit, quan-
doque minus, secundum diversam temporis -con-
ditionem. Et quia quandoque. exhalatio vaporosa
plus elevatur, quandoque * autem plus de fumosa,
secundum diversos effectus * solis et stellarum,
ideo quandoque fiunt anni magis pluviosi et hu-
midi, quandoque autem magis ventosi et sicci.
Quod quidem contingit dupliciter: uno modo se-
cundum unam totam regionem continuam, in qua
aliquo tempore multiplicantur pluviae, et aliquo
tempore venti; alio modo fit * secundum partes.
Quandoque enim in una parte unius regionis ac-
cidunt multi imbres, in alia vero parte eiusdem
regionis accidit multa siccitas ^: quandoque etiam
contingit contrarium, quod tota regio circumstans
habet mediocres * aquas, vel etiam excedit in sic-
citate, alia vero abundat multitudine aquarum. Et
huius causam assignat, dicens quod causa huius
est, quod verisimile est quod eadem passio vel
siccitatis vel humiditatis, pertingat frequentius ad
multam regionem, ex hoc quod loca quae sunt
prope, eandem habent positionem vel situm re-
spectu solis *, qui est causa pluviarum et ven-

. torum: nisi forte aliqua habeat aliquid proprium

* mutet ΑΒ.

* contingat A, ob-
tlineat p.

quod immutet * dispositionem eius, ut puta mon-
tes vel aquas. Sed quamvis ut plurimum hoc ac-
cidat *, quod tota regio eandem participet passio-
nem, tamen quandoque contingit quod secundum
unam partem unius regionis abundet exhalatio
sicca, ad generandum ventos, aliquando autem
humida, ad generandum pluvias: et quandoque

METEOROLOGICORUM LIB. II

contingit contrarium, ut scilicet ubi olim abundavit
pluvia, ibi nunc abundet ventus. Et huiusmodi
diversitatis causa est, quia contingit de utraque
exhalatione ? quod transeat in exhalationem | al-
terius regionis Aabitae, idest consequenter se ha-
bentis: ut puta, quandoque sicca exhalatio facit
fluxum ventorum in illa regione unde elevatur,
sed exhalatio humida a ventis impellitur ad ali-
quam regionem propinquam terrae ventosae ^;
et aliquando remanet humida, et transfertur sicca.
Sicut enim in corpore animalis aliquando superior
ventositas, quae ex stomacho exhalat, contrarie
disponitur inferiori, quae exhalat ex intestinis; sic
et circa loca accidit quod patiuntur quandam
contraiacentiam ex permutatione exhalationum;
scilicet dum in regione ex qua transfertur exhala-
tio humida, abundat siccitas, et in illa ad quam *
transfertur, abundat humiditas. 1a

9. Deinde cum dicit: Adhuc autem post im-
bres etc., ponit secundum signum. Et dicit quod
pluries fit ventus post pluvias in locis in quibus
pluit; et e converso venti cessant aqua pluente.
Et hoc * accidit propter hoc quod dictum est de
principiis pluviae et ventorum, quia scilicet unum
eorum fit ex exhalatione sicca, aliud ex humida.

Quia cum pluvia ceciderit et humectaverit ter» — —

ram *, iterato a terra exhalat exhalatio sicca, quae
est materia ventorum, desiccata ipsa terra tum a
caliditate intrinseca, tum a superiori caliditate solis. .
Et haec est causa quare post pluvias fiunt venti: |
cum scilicet venti invalescant * per separationem
talis elevationis a terra. Et * cessant propter hoc,
quod ex virtute caloris iterato separatur calidus
vapor a terra, et elevatur in superiorem locum,
et * propter frigiditatem ibi condensatur, et fit plu-
via: et haec est causa quare post ventos * pluviae
superveniunt. Nec solum pluviae succedunt ventis,
sed etiam destruunt eos: quia cum nubes a vento.
adunentur ^ in unum locum, frigiditas circum-
stans condensat eas, et generantur aquae; aqua
vero infrigidat et humectat exhalationem siccam,
quae erat materia ventorum. Unde manifestum
est quod aquae fluentes faciunt τ cessare ventos,
et succedunt, ipsis cessantibus, pluviae, propter
praedictas causas. Et hoc accipit ut signum. ad
ostendendum quod ventus et pluvia fiunt ex cau-
sis contrariis. «
10. Deinde cum dicit: Adhuc autem fiendi etc.,
ponit tertium signum quod venti generentur ab ex-
halatione sicca *. Haec enim est causa quare fiunt
venti maxime ab Ursa, idest a septentrione (quod
vocatur ab Ursa, eo quod duae Ursae, maior et

ἢ) principium, quasi ... elevatam. — aliquod principium quasi fon-
tem, hoc principium est exhalatio sicca elevata AB.

9) in una parte... siccitas. — una regio accipit multos imbres,
sed in aliqua parte illius regionis (istius B, et om. regionis) accidit
multa siccitas AB.

t) mediocres. — temperate AB. Ante excedit Pa add. parum; pro
alia vero AB legunt aliqua pars eius.

x) Et huius causam ... situm respectu solis. — Et utriusque causam
assignat , causa enim huius quod tota regio similis ut frequentius eadem
passio vel siccitatis vel humiditatis pertingat ad multam regionem,
est ex hoc quod loca quae sunt prope similem habent (etiam A) posi-
ecd vel situm respectu solis AB; pro situm respectu solis, situm
solis Pa.

X) exhalatione. — tam humida quam sicca add. AB. — Pro transeat
in, transcendat Pa.

V) propinquam terrae ventosae. — vicinam t're motam AB, forte
pro vicinam vel remotam; cf. textum. ;

y) et in illa ad quam. — et nulla (seq. spatium vac. sex litteris) A ;
B om. et in illa ... humiditas.

E) et humectaverit terram. — et humectat terram Pa, et humectant
terram ed, 1561, et humectabitur terra B. :

o) adunentur. — adunetur Pa. — Pro condensat eas ... et humectat,
condensat eas generans aquam infrigidat humectat AB.

7) aquae fluentes faciunt. — aqua fluens facit Pa. — Mox .AB om.
pluviae, — Pro Et hoc accipit, Et hoc accidit P errore typogra-
phico.

21 minor, circumeunt ^ polum septentrionalem de
propinquo), et iterum a meridie: inter omnes enim
ventos magis abundant boreae, qui sunt a septen-
trione, et austri, qui sunt a meridie. Et huius
causa est, quia super ista loca non movetur sol,
sed accedit ad ea et recedit ab eis. Ad polum
quidem septentrionalem maxime accedit, cum per-
venit ad principium Cancri: et tunc incipit ab
eo recedere continue * magis, quousque perveniat
ad principium Capricorni; tunc enim maxime ac-
cedit ad polum contrarium, a quo iterum rece-
dens circulariter redit ad principium Cancri. Et
) ter hoc haec duo * puncta, scilicet principium
icri. et Capricorni, dicuntur fropica, idest con-
^ versiva: et quando est in principio Cancri, fit versio
aestiva, quando autem est in principio Capricorni,
versio hiemalis. Ultra autem haec duo signa non
edit ad- alterutrum * polorum. Sed super orien-
et occidentem semper fertur. Et ideo in locis
lateraliter se habent ad viam solis, multae nubes
congregantur: quia appropinquante sole, fit ex-
halatio humidi propter calorem; recedente autem
Sole ad locum d UD SM fiunt pluviae et hie-

CAP IV, LECT. VII

411

malia frigora. Sic igitur propter hoc quod sol ac-
cedit ad tropicos vel recedit, fit aestas et hiems,
et elevatur aqua per evaporationem, et iterum
pluit. Quia cum in caelo * accedit sol ad princi-
pium Cancri, fit aestas nobis, et elevantur plurimi
vapores propter calorem ex vicinitate solis: cum
autem accedit ad principium Capricorni, fit nobis

* in caelo om.
AB.

frigus et hiems, et multitudo pluviarum, propter -

elongationem solis ἃ nobis. E. converso autem
accidit in. illa parte terrae sita ad " alium polum.
Quia igitur in istis locis. qui sunt ad. meridiem
et septentrionem, plurima: aqua. descendit, opor-
tet quod ibi etiam plurima fiat exhalatio; Sicut
ex lignis viridibus et humidis * maior exhalat fu-
mus quam ex siccis. Unde, cum exhalatio talis sit
principium ventorum, rationabile est quod plures
et maximi ventorum sint, qui flant a meridie et
vocantur austri, et qui a septentrione et vocantur
boreae. - Considerandum est tamen ἢ quod Ari-
stoteles hic dicit austrum flare ab alio polo, secun-
dum aliorum opinionem: sed contrarium infra *

dicet secundum suam opinionem, et aliam causam
assignabit de vehementia huius venti.

vocatur. T circumeunt. —
t
duo. — haec om. AB. - Mox ante Cancri Pa om. principium ;
«tur AB legunt dicitur.

) ad alterutrum. — versus alterutrum AB. — Pro super orientem

— quia duae Ursae maior et minor

Ag nu

I EMI 790]
jiuniic
-om nog
an]
305 .51
«eu fit
95

pro lateraliter codd. et edd. habent /inealiter, quod patet esse mendum
Scriptorum ; cf. etiam textum.

v) sita ad. — quae versus AB. — lidem om. igitur, sed structuram
tollunt.

9) est tamen. — est autem Pa. — Eaedem pro ab eto polo, a me-
ridie; cf. loc. cit. ᾿

* et humidis om.
AB.

* Lect. x.

* Philosophus
add. n.

* Cf. lect. praec.
n. I.

«

* Num. seq.

* (Om. ἐπὶ rectus
B.

* et margo Vat.
NL

* Lib. I, lect. v,
n.2.

* Ibid.

412

METEOROLOGICORUM LIB. II

LECTIO OCTAVA

DE MOTU LOCALI VENTORUM

Ἡ δὲ φορὰ λοξὴ αὐτῶν ἐστιν" περὶ o τὴν γῆν πνέου-
σιν, εἰς ὀρθὸν γινομένης τῆς ἀναθυμιάσεως; ὅτι πᾶς

ὁ κύκλῳ ἀὴρ συνέπεται τῇ QopZ^ ὃ

διὸ καὶ ἀπορήσειεν ἄν τις, ποτέρωθεν ἡ ἀρχὴ τῶν πνευ-
μάτων ἐστὶ, πότερον ἄνωθεν, ἢ κάτωθεν" ἡ μὲν dp
χίνησις ἄνωθεν, καὶ πρὶν πνεῖν, ὁ δ᾽ ἀὴρ ἐπίδηλος,
κἂν ἢ νέφος; ἢ ἀχλύς" σημαίνει γὰρ χινουμένην
πνεύματος ἀρχὴν πρὶν φανερῶς ἐληλυθέναι τὸν ἄνε-

ov, ὡς ἄνωθεν αὐτῶν ἐχόντων τὴν ἀρχήν. 'Emel
» ἐστὶν ἄνεμος πλῆθός τι τῆς £x γῆς ξηρᾶς ἀνα-
θυμιάσεως κινούμενον περὶ τὴν γῆν, δῆλον ὅτι τῆς
μὲν κινήσεως ἡ ἀρχὴ ἄνωθεν, τῆς δ᾽ ὕλης xoi τῆς
γενέσεως κάτωθεν" ἡ μὲν γὰρ ῥευσεῖται τὸ ἀνιὸν;
εχεῖθεν τὸ αἴτιον" ἡ (dp φορὰ τῶν πορρωτέρω χυρία
τῆς γῆς" “καὶ ἅμα κάτωθεν μὲν εἰς ὀρθὸν ἀναφέρε-
ται, καὶ πᾶν ἰσχύει μᾶλλον ἐγγύς: ἡ δὲ τῆς γενέ-
σεως ἀρχὴ δῆλον ὡς ἐκ τῆς γῆς ἐστιν.

Ὅτι δ᾽ £x πολλῶν ἀναθυμιάσεων συνιουσῶν xac. μικρὸν,
ὥσπερ αἱ τῶν ποταμῶν ἀρχαὶ γίνονται νοτιζούσης
τῆς γῆς) δῆλον καὶ ἐπὶ τῶν ἔργων: ὅθεν γὰρ ἑκά-
στοτε πνέουσιν, ἐλάχισται πᾶντες εἰσὶ; προϊόντες
δὲ xal πόρρω λαμπροὶ πνέουσιν. Ἔτι δὲ καὶ τὰ περὶ
τὴν ἄρκτον ἐν τῷ χεϊμῶνι νήνεμια καὶ ἄπνοα κατ᾽
αὐτὸν ἐχεῖνον τὸν τόπον, ἀλλὰ τὸ χκατο μιχρὸν
ἀποπνέον καὶ λανθάνον ἔξω προϊὸν ἤδη πνεῦμα γί-
νεται λαμπρόν.

Τίς μὲν οὖν ἐστιν ἡ τοῦ ἀνέμου φύσις, καὶ πῶς γίνε-
ται, ἔτι δ᾽ αὐχμῶν τε πέρι καὶ ἐπομβρίας, καὶ διὰ
τίν᾽ αἰτίαν καὶ παύονται xal γίνονται μετὰ τοὺς
ὄμβρους, διὰ τί τε βορέαι xal νότοι πλεῖστοι τῶν
ἀνέμων εἰσὶν, εἴρηται" πρὸς δὲ τούτοις xal περὶ τῆς
φορᾶς αὐτῶν.

ΒΥΝΟΡΒΙΒ. — 1. Argumentum et divisio textus. -- Qualis sit
motus ventorum. Motus iste fit in oppositum exhalationis impel-
lentis aerem; sed quia impulsio haec ex motu caeli habet quod
sit obliqua, ideo venti non feruntur in rectum, neque sursum
aut deorsum, sed in obliquum circa terram. — Hic tamen motus
est vento naturalis. — 2. Subdivisio textus. — Unde venti incipiant
moveri. Principium motus est sursum in aere: ex illo enim loco

ipsorum *, Et circa hoc duo facit*^:

(d/Aprimo ostendit qualis sit motus eo-
rum; secundo inquirit de principio motus eorum,
ibi: Propter quod et dubitabit * etc.

Dicit ergo primo quod, quamvis exhalatio quae
est principium ventórum, sursum elevetur in re-
ctum, tamen motus eorum non est in rectum *:
flant enim venti circa terram ab una parte in
aliam procedentes, sicut ab oriente in occiden-
tem, vel * e converso. Et causa talis motus est
quod, ut supra * dictum est, superior pars aeris
fertur ^ circulariter secundum motum caeli; et licet
in illo superiori aere non flant venti, ut supra *

* Latio autem ipsorum obliqua est. Circa terram enim flant,
in rectum facta exhalatione, quia omnis qui in circuitu
aer consequitur lationem.

Propter quod et dubitabit utique aliquis unde principium
spirituum est, utrum de supra aut de subtus. Motus
quidem enim desuper est,etante flare: aer autem evi-
dens, si fuerit nubes aut caligo; significat enim mota
spiritus principium ante manifeste venire ventum, tan-
quam desuper ipsis habentibus principium. Quoniam
autem est ventus multitudo quaedam siccae ex terra
exhalationis mota circa terram, palam quod motus qui-
dem principium desuper, materiae autem et generatio-
nis de subtus: qua quidem enim tendit quod ascendit,
inde causa. Latio enim eorum quae longius a terra,
domina; et simul de subtus quidem in rectum sursum
feruntur; et omne valet magis prope. Generationis au-
tem principium palam quod ex terra est. y

Quod autem exhalationibus convenientibus secundum mo-
dicum, sicut fluviorum principia fiunt emanante terra,
palam et in operibus. Unde autem singulariter flant,
minimi omnes sunt: procedentes autem et longe, validi
flant. Adhuc autem et quae circa arctum, in hieme tran-
quilla et sine flatu secundum ipsum illum locum: sed
secundum modicum ulterius flans et latens extra pro-
cedens, iam spiritus fit insignis.

Quae quidem est venti natura, et quomodo fit, adhuc au-
tem de siccitate et de imbrositate, et propter quam
causam cessant et fiunt post imbres, et propter quid
boreae et noti plurimi ventorum sunt, dictum est:
adhuc autem et de latione ipsorum.

incipit motus venti, in quem tendit exhalatio sicca. Sed principium
materiale generationis venti est deorsum in terra, ex qua resol-
vuntur exhalationes siccae. — 3. Quomodo venti procedunt a suo
principio. Sicut principia fluviorum. paulatim congregantur ex
diversis partibus terrae, ita etiam paulatim ab *xhalationibus
adunatis congregantur venti. Duo signa ad hoc manifestandum. —
Recapitulatio.

dictum est, sed in aere inferiori qui est infra alti-
tudinem montium supremorum, tamen iste etiam
aer aliquid participat de motu superioris, licet ista
circulatio non compleatur. Et ex hoc contingit
quod exhalationes commoventes aerem, non mo-
vent ipsum in sursum aut in deorsum, quod vi-
detur exigere subtilitas exhalationis calefactae, aut
frigiditatis iam condensatae; sed commovent ae-
rem in obliquum, quasi aere retinente aliquid de
utroque motu 7, Unde non oportet quod semper
motus venti sit ad occidentem, sicut est motus
caeli, sed fit in oppositum exhalationis compel-
lentis; quae tamen impulsio ex motu caeli habet
quod sit obliqua. - Nec propter hoc sequitur quod
motus venti non sit naturalis, quia obliquitas eius

«) duo facit. — tria facit Pa, et post dubitabit etc. addunt tertio
ostendit quomodo venti procedunt a suo principio, ibi: Quod autem
exhalationibus etc.; sed ex principio num. seq. satis apparet textum Pa
interpolatum esse. — A absolvit commentarium cum citatione Propter
quod et dubitabit etc.; cf. Praefationem.

B) pars aeris fertur. — aer et ventus moventur Pa. — Lin. seq. B om.
superiori.

Y) de utroque motu. — ex utroque motu B. — Idem sequenti linea
pro sicut est motus caeli, sicut movetur caelum; et pro exhalationis
compellentis, exhalationis excellentis.

— (a — n Á9 Hn nn
A CREE

CAP. IV, LECT. VIII

causatur ex motu corporis caelestis: tum quia
motus qui fiunt in inferioribus a corpore caelesti,
dicuntur naturales, licet non sint secundum na-
turam corporis inferioris *, ut patet in fluxu et
refluxu maris, quia corpora inferiora naturaliter
subduntur superioribus; tum quia naturale est
unicuique, quod consequitur ipsüm ex causa suae
generationis; unde, cum causa activa ventorum
sit motus solis ?, ut supra * dictum est, sequitur

^ quod obliquitas motus ex motu caeli causata, sit

ei naturalis.
...2. Deinde cum dicit: Propter quod et dubita-
bit etc., inquirit de principio motus ventorum:
et primo unde incipiant moveri; secundo quali-
ter ex illo principio procedant, ibi: Quod autem
exhalationibus * etc.

Dicit ergo primo quod, quia non est motus

venti in rectum, scilicet neque sursum * neque

,sed in obliquum, dubitabit utique quis
sit principium motus ventorum, utrum sur-
aut deorsum. Sed quod principium motus

WIED
ventorum sit sursum 5 manifestat i Ipse aer, in quo

'et motus venti, antequam ventus flaverit in
terra. Nam si apparuerit aliqua nubes aut caligo,
videtur moveri a vento iam existente in aere ἢ,
antequam manifeste veniat circa terram, tanquam
vento habente principium motus sursum. Sed quia
generatur ex multitudine exhalationis siccae

Spore

413

resolutae a terra, manifestum est quod, licet prin-
cipium motus sit desuper, tamen materiale prin-
cipium generationis est de subtus. Et hoc ideo *,
quia ab illo loco incipit motus venti, in quem
tendit exhalatio sicca elevata; sicut ab illo loco
incipit descendere pluvia, quo ascendit vapor. Et
hoc apparet ex hoc quod motus venti magis do-
minatur in locis altis remotis a terra; et etiam,
cum exhalatio in rectum sursum feratur, ibi incipit
motus; et in loco tibi appropinquat illi principio,
magis potest ventus ^. Sed tamen manifestum est
quod principium generationis venti est ex terra.

3. Deinde cum dicit: Quod autem exhalationi-
bus:etc., ostendit quomodo venti procedunt a suo
principio. Et dicit quod sicut principia fluviorum
paulatim congregantur ex diversis partibus |y day
ita etiam paulatim ab exhalationibus adunatis *
congregatur ventus. Et hoc manifestat per duo
signa. Quorum unum est, quod venti minimi '
apparent in locis in quibus oriuntur, sed proce-
dentes fiunt maximi. Aliud signum est, quod in
partibus septentrionalibus, in hieme est tranquil-
litas, et loca illa sunt sine vento boreali; sed se-
cundum quod receditur ab eis *, paulatim crescit
ventus, et fit maximus.

Ultimo recolligit quod dictum est: et est manife-
stum in littera; sed oportet attendere quod eosdem
ventos hic notos vocat, quos supra * dixit austros *.

Nimm

ο΄ δὴ unde, cum... solis — unde cum causa generationis ventorum
j^ opudae B; cui concordat margo Vat. 2072, nisi quod pro solis
legit motus solis.

- dn rectum, scilicet neque sursum. — recte in sursum B. — Idem pro
[i utique quis, dubitatur.
e ed quod... sursum. — Et quod sit principium motus sursum
aere .
τς ἢ) Nam si apparuerit... iam existente in aere. — Et dico si ap-

DEI 1.

du

parerent in aere iam existente B. — manifeste ante veniat om. Pa,
cf, textum. j

0) potest ventus. — potest motus venti B. — Idem pro generationis
venti, generationis motus venti.

Ὁ venti minimi, — omnes venti minime B. — Idem pro oriuntur, pro-
cedunt, et pro fiunt maximi, augentur.

x) sed... austros. — sed accedente (attende?) quod eosdem ventos
dicit quod supra dixerat austros B. Edd. add. Deinde cum dicit.

* est add. s.

* congregatis p.

* a locis illis 5.

* Lect. praeced.
n. 10.

x

414

METEOROLOGICORUM LIB II

LECTIO NONA

DE AUGMENTO ET DEMINUTIONE VENTORUM

Ὃ δ᾽ ἥλιος καὶ παύει καὶ συνεξορμ τὰ πνεύματα" ἀσ-
θενεῖς μὲν γὰρ καὶ ὀλίγας οὔσας τὰς ἀναθυμιάσεις
μαραίνει, τῷ πλείονι θερμῷ τὸ ἐν τῇ ἀναθυμιάσει
ἔλαττον Ov, καὶ διακρίνει. "Et δ᾽ αὐτὴν τὴν γῆν
φθάνει ξηραίνων πρὶν γενέσθαι ἔχχρισιν ἀθρόαν; ὧσ-
περ εἰς πολὺ πῦρ idv ὀλίγον ἐμπέσῃ ὑπέκκαυμα,
φθάνει πολλάκις πρὶν χαπνὸν ποιῆσαι χαταχαυθέν.
Διὰ μὲν οὖν ταύτας τὰς αἰτίας καταπαύει τε τὰ
πνεύματα καὶ ἐξ ἀοχῆς γίνεσθαι χωλύει, τὴν μὲν
μαράνσει χαταπαύων;, τὴν δὲ τάχει ξηρότητος γί-
νεσθαι κωλύων: διὸ περὶ ᾿Ωρίωνος ἀνατολὴν. μάλι-
στα γίνεται νηνεμία. καὶ μέχρυ τῶν ἐτησίων καὶ
προδρόμων. :

θλως δὲ γίνονται αἱ νηνεμίαι διὰ δύ᾽ αἰτίας" 7 γὰρ διὰ
ψῦχος ἀποσβεννυμένης τῆς ἀναθυμιάσεως, οἷον ὅταν
γένηται πάγος ἰσχυρὸς; ἢ χαταμαραινομένης ὑπὸ
τοῦ πνίγους. Αἱ δὲ πλεῖσται καὶ ἐν ταῖς ἀνὰ μέσον
ὥραις, ἢ τῷ μήπω ἀναθυμιᾶσθαι, ἢ τῷ ἤδη ἐξελη-
λυθέναι τὴν. ἀναθυμίασιν καὶ ἄλλην μήπω ἐπιρρεῖν.

ἤλχριτος δὲ καὶ χαλεπὸς ὁ ᾿Ωρίων εἶναι δοχεῖ, καὶ ἐγ αν
᾿χαὶ ἐπιτέλλων, διὰ τὸ ἐν μεταβολῇ ὥρας συμβαίνειν
τὴν δύσιν καὶ τὴν ἀνατολὴν, θέρους ἢ χειμῶνος,
χαὶ διὰ τὸ μέγεθος τοῦ ἄστρου ἡμερῶν γίνεταί τι

πλῆθος: αἱ- δὲ μεταβολαὶ πάντων ταραχώδεις διὸ

τὴν ἀοριστίαν εἰσίν.

Οἱ δ᾽ ἐτησίαι πνέουσι μετὰ τροπος xal κυνὸς ἐπιτολὴν,
καὶ οὔτε τηνικαῦτα ὅτε πλησιάζει μάλιστα ὁ ἥλιος,
οὔθ᾽ ὅτε πόρρω; καὶ τὸς μὲν ἡμέρας πνέουσι, τὰς
δὲ νύχτας παύονται,

Αἴτιον δ᾽ ὅτι πλησίον μὲν ὧν φθάνει ξηραίνων. πρὶν γε-
γέσθαι τὴν ἀναθυμίασιν: ὅταν δ᾽ ἀπέλθῃ μικρὸν,
σύμμετρος ἤδη γίνεται ἡ ἀναθυμίασις καὶ ἡ θερμό-
7nd, ὥστε τὰ πεπηγότα ὕδατα τήκεσθαι, καὶ τῆς
γῆς ξηραινομένης ὑπό τε τῆς οἰκείας θερμότητος καὶ
ὑπὸ τῆς τοῦ ἡλίου olov τύφεσθαι xal θυμιᾶσθαι.

Τῆς δὲ νυχτὸς λωφῶσι διὰ τὸ τὰ πεπηγότα τηχόμενα
παύεσθαι διὸ τὴν ψυχρότητα τῶν νυχτῶν. Θυμιᾶται
δ᾽ οὔτε τὸ πεπηγὸς, οὔτε τὸ μηθὲν ἔχον ξηρὸν,
ἀλλ᾽ ὅταν ἔχῃ τὸ ξηρὸν ὑγρότητα, τοῦτο θερμαι-
γόμενον θυμιᾶται.

᾿Αποροῦσι δέ τινες, διὰ τί βορέαι μὲν γίνονται συνεχεῖς,
οὗς χαλοῦμεν ἐτησίας, μετοὸ τας θερινὰς τροπὰς;
νότοι δ᾽ οὕτως οὐ γίνονται μετὰ cde χειμερινάς.

Ἔχει δ᾽ οὐχ ἀλόγως" γίνονται μὲν qdp οἱ καλούμενοι
λευχόνοτοι τὴν ἀντικειμένην ὥραν, οὐχ οὕτω δὲ γί-
νονται συνεχεῖς διὸ λανθάνοντες ποιοῦσιν ἐπιζητεῖν.
Αἴτιον δ᾽ ὅτι ὁ μὲν βορέας ἀπὸ τῶν ὑπὸ τὴν ἄρχτον
πνεῖ τόπων, οἱ πλήρεις ὕδατος xal χιόνος εἰσὶ πολ-
λῆς, ὧν τηκομένων ὑπὸ τοῦ ἡλίου μετὰ τὰς θερινὸς
τροπὰς μᾶλλον m ἐπ᾽ αὐταῖς πνέουσιν οἱ ἐτησίαι,
οὕτω γὰρ καὶ τὸ πνίγη γίνεται, οὐχ ὅταν μάλιστα
πλησιάζῃ πρὸς ἄρκτον, ἀϊλ ὅταν πλείων μὲν ἢ χρό-
νος θερμαίνοντι, ἔτι δ᾽ ἐγγύς. Ὁμοίως δὲ χαὶ μετὰ
τὰς χειμερινὰς τροπὰς πνέουσιν οἱ ὀρνιθίαι- καὶ γὰρ
οὗτοι ἐτησίαι εἰσὶν ἀσθενεῖς: ἐλάττους δὲ χαὶ ὁψιαί-
τεροι τῶν ἐτησίων πνέουσιν" ἑβδομηχοστῇ γὰρ ἄρ-

ονται πνεῖν διὸ τὸ πόρρω ὄντα τὸν ἥλιον ἐνισχύειν
ἧττον. Οὐ συνεχεῖς δ᾽ ὁμοίως πνέουσι, διότι τὸ μὲν
ἐπιπολῆς καὶ ἀσθενῇ τότε ἀποχρίνεται, τὰ δὲ μᾶλ-
λον πεπηγότα πλείονος δεῖται θερμότητος διὸ δια-
λείποντες οὗτοι πνέουσιν, ἕως ἂν ἐπὶ τροπαῖς πάλιν
ταῖς θεριναῖς πνέωσιν οἱ ἐτησίαι, ἐπεὶ θέλει γ᾽ ὅτι
μάλιστα συνεχῶς ἐντεῦθεν ἀεὶ πνεῖν ἄνεμος.

* Sol autem et cessare facit et commovet spiritus. Debiles * Cap. Ἢ

enim et paucas existentes exhalationes exterminat, am-
pliori calido quod in exhalatione minus existens, et dis-
gregat. Adhuc autem ipsam terram praevenit exsiccans,
antequam facta fuerit simul multa congregatio; sicut si
in multum ignem inciderit modicum exustibile, prae-
venit saepe, antequam fumum faciat, exustum. Propter
has quidem igitur causas cessare facit ventos, et a prin-
cipio fieri prohibet; consumptione quidem cessare fa-
ciens, celeritate autem siccitatis fieri prohibens. Propter
quod et circa Orionis ortum maxime fit tranquillitas
et usque ad etesias et prodromos. is dba

(gs

Universaliter autem fiunt tranquillitates propter duas cau- .

sas: aut enim propter frigus extincta exhalatione,
cum fuerit gelu forte; aut marcefacta a suffocatione.
Plurimae autem et intermediis temporibus: aut eo
nondum facta sit exhalatio; aut eo quod iam prae
exhalatio, et alia nondum advenerit. virilia
Indiscretus autem et difficilis Orion esse videtur, δὸς
cumbens et oriens: quia in permutatione temporis ac-
cidit occasus et ortus, aestate aut hieme, et propter
magnitudinem astri dierum fit pluralitas; permutationes
autem omnium turbatione plenae propter indetermina-
tionem sunt. à £

Etesiae autem flant post versiones et Canis ortum; et neque -

tunc quando maxime prope fuerit sol, neque quando
longe. Et diebus quidem flant, noctibus autem cessant. 8

" nb. (2

Causa autem quia prope quidem existens, praevenit exsic-
cans antequam fiat exhalatio: cum autem abscesserit
modicum, mediocris iam fit exhalatio et caliditas, ut
congelatae aquae liquescant, et terra exsiccata et a pro-
pria caliditate et ab ea quae solis, quasi turgescat et
exhalet.

Nocte autem deficiunt, quia congelatae liquescentes desi-
stunt propter frigiditatem noctium. Exhalat autem ne-
que congelatum, neque nihil habens siccum: sed cum
habeat siccum humiditatem, hoc calefactum exhalat.

Dubitant autem quidam propter quid boreae fiunt conti- ;

nue, quos vocamus etesias, post aestivales tropicos,
noti autem sic non fiunt post hiemales.

Habet autem non irrationabiliter. Fiunt enim vocati leuco-
noti opposito tempore, non sic autem fiunt continui:
propter quod latentes faciunt inquirere. Causa autem,
quia boreas quidem a locis quae sub arcto flat, quae
plena aqua et nive sunt multa; quibus liquefactis a sole
post aestivales versiones magis quam in ipsis, flant
etesiae. Sic enim et suffocatione$ fiunt, non quando ma-
xime appropinquaverit ad arctum, sed cum calefecerit
ampliori tempore, adhuc autem prope. Similiter autem.
et post hiemales versiones flant ornithiae. Etenim hi
etesiae sunt debiles: minores autem, et tardiores ete-
siis flant; septuagesimo enim die incipiunt flare, pro-
pter longe existentem solem invalescere minus. Non
continui autem similiter flant: quia haec quidem in
superficie et debilia quandoque segregantur, haec au-
tem magis congelata ampliori indigent caliditate. Pro-
pter quod interpolantes isti flant, donec sub versionibus
iterum aestivalibus flaverint etesiae: quoniam vult quam
maxime continue hinc semper flare ventus.

^
1
M
;

.ma

CAP. V, LECT. IX

SxwoPsis. — 1. Argumentum et divisio textus. -- De deminu-
lione ventorum. Et primo, quomodo sol sit causa deminutionis
eorum. Sicut sol movet ventos, ita eos cessare facit, consumendo
et dissolvendo exhalationes. Impedit etiam ne venti exoriantur,
quatenus velociter exsiccat terram, et prohibet congregationem
exhalationis, quae est materia ventorum. — 2. Secundo, colliguntur
universaliter causae cessationis vel deminutionis ventorum. Tran-

. quillitas a ventis fit aut propter magnum frigus, quod extinguit

caliditatem. resolventem exhalationes; aut propter magnum calo-
rem, qui suffocat et extinguit exhalationem. - 3. De augmento
ventorum. Et primo de augmento quod accidit in ortu Orionis.
In ortu et occasu huius sideris fiunt graves et tempestuosi venti.
Et ratio est, quia ortus eius accidit in permutatione aestatis ad
autumnum, occasus vero in pérmutatione autumni ad hiemem; in
permutationibus autem temporum accidunt multae perturbatio-
nes; et ideo propter multiplicationem exhalationum, multiplican-
tur pluviae et venti. - 4. De augmento venti post ortum Canis. —
Subdivisio textus. — Etesiae, idest venti quidam annuales, flant post
Solstitium aestivum et etiam post ortum Caniculae: non autem

Jgeneratione et motu ventorum, hic
EMBdeterminat de eorum augmento et

: (SDAdeminutione *. Et dividitur in partes
duas: in prima determinat de deminutione ven-
m; in secunda de δ ξα!επιθ eorum, ibi: Zn-
discretus autem et difficilis * etc. Circa primum
duo facit: primo ostendit quomodo sol sit causa
deminutionis ventorum; secundo universaliter col-

"causas ex quibus contingit ventos cessare vel
deminui, ibi: Universaliter autem fiunt * etc.

' Dicit ergo primo quod, sicut sol movet ventos,
ita etiam eos cessare ^ facit. Cum enim sunt pau-
cae exhalationes et debiles, caliditas solis quod
est magis calidum in exhalatione distrahit, ipsum
consumendo et dissolvendo exhalationés ; sicut

r flamma exterminat minorem, consumendo

am eius: et sic cessant venti. Nec solum

facit eos cessare iam existentes, sed etiam impedit
' eos ne fiant; dum scilicet praevenit *, exsiccando
r*, congregationem exhalationis, quae est
materia ventorum (et hoc * contingit maxime tem-
"' poribus. et locis calidis et siccis): ut * si quis proii-
ceret. modicum cumbustibile in magnum ignem,
ex vehementia. ignis desiccatur prius humiditas
justibilis, quam fumus inde exhalare possit.

Sic igitur * sol et cessare facit ventos, consumendo
materiam iam recollectam; et impedit ne fiant,
iter desiccando terram. Et ideo circa ortum

Orionis, idest ante tempus in quo constellatio

' om. Orionis * incipit apparere, exiens de sub radiis

solis, * tempore ferventis aestatis, fit maxima tran-
Nd P ,

quillitas in aere a ventis, usque ad etesias, idest

ad ventos annuales, qui annuatim consueverunt
" flare in. aestate, et prodromos, idest * praecursi-
vos: quia etesias aliquando aliqui venti praecur-
runt, propter hoc quod aliquando * aliqua materia
velocius praeparatur.

.2. Deinde cum. dicit: SOL autem
- fiunt etc., colligit causas * cessationis ventorum.
Et dicit quod izanquidwas a ventis fit propter duas

415

quando sol maxime appropinquat nobis, neque quando est longe.
Et iterum, flant de die, et noctibus cessant. — 5. Causa praedi-
ctorum. Et primo, quare praedicto tempore flant etesiae. Quando
sol est maxime propinquus, prius exsiccat humorem quam possit
exinde congregari exhalatio quae sufficiat ad generationem venti:
sed quando sol aliquantulum recedit, tunc sufficiens exhalatio
resolvitur, et sic generantur venti. — 6. Secundo, quare in nocte
deficiunt etesiae. Causa est, quia frigiditas noctium congelat
humores: non enim exhalat id quod est congelatum, neque quod
est siccum non habens humiditatem. — 7. Alia textus subdivi-
sio. - Quorundam dubitatio circa praedicta. Quare venti boreales
continue flant post solstitium aestivum, et austri non sic flant
post solstitium | hiemale? - 8. Solutio. Post solstitium ' hiemale
fiunt utique quidam venti australes, qui dicuntur Jeuconoti seu
ornithiae; sed quia sunt debiles, et tardius flant quam etesiae
boreales, et non sunt continui, ideo latent; et ista latentia causat
praemissam dubitationem. E converso venti aquilonares , quia
flant a locis in quibus est abundantia aquarum et nivium, magis
habent aptitudinem ut sint continui et manifesti.

causas: aut propter magnum frigus extinguens ca-
liditatem resolventem exhalationem, sicut accidit
tempore quo est magnum gelu, cum supra * di-
ctum sit quod pruina impeditur a ventis, et ideo
cum est magnum frigus et pruina, non sunt venti ἢ;
aut etiam accidit propter maximum calorem, qui
suffocat et extinguit exhalationem, ut supra * di-
ctum est. Sed etiam temporibus intermediis, sci-
licet inter maximum frigus et maximum calorem,
fiunt plurimae tranquillitates: vel quando nondum
facta est exhalatio post impedimentum frigoris aut
caloris; aut quando iam facta est aliqua * exhala-
tio et praeteriit, et alia nondum advenit, postquam
ex praeterita generati sunt venti.

3. Deinde cum dicit: Zndiscretus autem et diffi-
cilis etc., determinat de augmento ventorum: et
primo de augmento quod accidit in ortu Orionis;
secundo de augmento quod accidit post ortum
Canis, ibi: Efesiae autem * etc.

Dicit ergo primo quod figuratio Orionis in suo
ortu et occasu, idest quando incipit apparere et
quando incipit disparere, est indiscreta, sive into-
lerabilis, et difficilis, idest habet graves et tem-
pestuosos ventos. Nec est? contrarium ei quod
supra * dixit: nam ante ortum Orionis est quae-
dam tranquillitas, ut supra dixit, sed * in ipso
ortu et occasu est tempestas. Causa autem huius
est, quia ortus ipsius accidit in permutatione aesta-
tis ad autumnum, occasus autem in permutatione
autumni ad hiemem. Utrumque autem tempus, et
ortus et occasus, per plures dies durat, propter
multitudinem constellationis, quae non tota simul
incipit apparere vel disparere. In permutationibus
autem temporum accidunt multae perturbationes:
quia quando * tempus non est determinatum ad
unum, modo declinat ad hoc, modo ad contra-
rium. Et ideo * multiplicantur pluviae et venti
propter exhalationes.

4. Deinde cum dicit: Efesiae autem etc., de-
terminat de augmento venti post ortum Canis.
Et circa hoc tria facit: primo. proponit proposi-

. αὐ vel deminui... cessare. - Hoc homoteleuton om. B. — Idem pro
Cum enim... distrahit ipsum habet: Cum enim sunt paucae et debiles
exhalationes solis calidum. quod est magis calidum exte ἢ exhalatione

describit ipsum.
B) sicut accidit... non sunt venti. — sicut accidit tempore ut sit

magnum gelu quod cum supra dictum sit quod pruina impeditur aut
ventis B; pro sicut, si Pa.

p 4uod figuratio Orionis in suo ortu... Nec est. — quod cum fi-^
guratio (vel configuratio) Orionis et a suo ortu -« non est B, — Idem
mox om. homoteleuton nam ante... supra dixit.

* Lib. I, lect. xiv,
n. II 844.

β

* Num. praec.

* aliqua om. Β.

* Num. seq.

1
* Num. 1.

* sed om. pa.

* enim B.

* ΣΙ ΚΈΚΘῸΝ hoc

* magis B.

* idest B.

* et om. Pa.

* Num. seq.
* posset esse n.

* Lect. seq.

416

tum; secundo assignat causam , ibi: Causa au-
tem * etc.; tertio circa praedicta movet dubita-
tionem ὃ, ibi: Dubitant autem quidam * etc.

Dicit ergo primo quod efesiae, idest venti qui-
dam annuales, quasi semper flantes * in eodem
tempore, flant post conversiones, idest post solsti-
tium aestivale; et non solum statim post ipsum
solstitium , sed etiam post ortum Caniculae. Et
hoc ideo, quia non flant quando sol maxime *
appropinquat nobis, scilicet in prima versione,
scilicet * in principio Cancri; neque quando est
longe, utpote quando est in signis meridionali-
bus. Et iterum, etesiae flant diebus, et * noctibus
cessant.

5. Deinde cum dicit: Causa autem etc., assignat
causam praedictorum. Et primo, quare de die
flant etesiae, et maxime in mane et circa vespe-
rum: dicens quod quando sol est maxime pro-
pinquus, exsiccat humorem, ex quo posset con-
gregari materia venti, si resolvi posset; sed quando
aliquantulum recedit, tunc exhalatio resolvitur et
fit mediocris; et caliditas etiam est mediocris, ita
quod aquae congelatae liquescunt; et terra, dum
exsiccatur tum a caliditate solis tum a caliditate
intrinseca, quasi turgescit, et dum multiplicatur
humiditas resoluta, exhalat 5; et sic generantur
venti.

6. Secundo ibi: Nocte autem deficiunt etc.,
ostendit causam quare nocte deficiunt etesiae ".
Et dicit quod hoc ideo accidit, quia frigiditas no-
ctium congelat humores liquescentes, ut sic ex-
halatio cesset. Manifestum est enim quod neque
id'quod est congelatum exhalat, neque siccum
non habens humiditatem ; sed siccum habens hu-
miditatem calefactum exhalat ^. Et ideo neque
in maxima propinquitate solis flant etesiae, pro-
pter desiccationem ; neque in noctibus, propter
congelationem. Licet etiam huius possit assignari
alia ratio: quia scilicet in nocte sol maxime di-
stat a nobis, et ideo exhalationem elevare non
potest,

7. Deinde cum dicit: Dubitant autem quidam etc.,
movet dubitationem circa praedeterminata. Et
circa hoc tria facit: primo movet dubitationem;
secundo solvit, ibi: Zabet autem non irrationa-
biliter * etc.; tertio excludit quoddam quod vi-
detur * solutioni contrarium, ibi: Auster autem
ab aestiva * etc.

METEOROLOGICORUM LIB. II

Dicit ergo primo quod quidam dubitant quare
sic venti boreales continue flant post solstitium
aestivale, et noti, idest austri, non sic flant post
solstitium hiemale. Videtur enim quod, sicut post
appropinquationem solis ad polum septentriona-

lem, flant venti ex illa * parte, ita post appropin- *swera. -

quationem solis ad polum contrarium, deberent
flare venti ex parte opposita.

8. Deinde cum dicit: Habet autem non irratio-
nabiliter etc., solvit praedictam dubitationem. Et
dicit quod opposito tempore * fiunt quidam venti
qui vocantur /euconoti, sic dicti quia in. sereno
flant (nam /eucos in graeco album significat); sed
non sic fiunt continui, sicut etesiae boreales, et
ideo, quia latent, latentia causat praedictam du-

bitationem. Causa autem * quare non flant conti- * Se cau

nue, est ista. Quia boreas flat a locis qui sunt sub

polo * arctico, in quibus est abundantia aquarum * i» /eco

et nivium; quae quidem liquefiunt a sole magis
post versiones aestivas quam in primis versioni-
bus, licet tunc sol maxime appropinquet nobis ;

et ideo post aestivas versiones, et non in * ipsis *:»om.».
versionibus flant etesiae. Ita etiam maxime suffo- ἡ

cationes caliditatum fiunt, non quando sol ma-
xime appropinquat nobis, qui sumus in parte
septentrionali; sed post est maior calor, propter
continuationem calefactionis in. longo tempore.
Primo enim, quando sol accedit versus tropicum,
invenit materiam dispositam: sed paulatim domi-
nando in ipsam, magis imprimit effectum suum
postquam incipit recedere, cum tamen adhuc sit
prope. Et ideo post ortum Canis, in diebus scilicet.
canicularibus, est maior calor quam ante solsti-.
tium vel in ipso solstitio. Et magis etiam. tunc

liquefiunt et * aquae et nives: et ideo tunc plures *«

fiunt exhalationes, et magis flant venti. Sed ve-
rum est quod in ipso solstitio, quando est magis.

prope, magis exsiccat, ut supra * dixit, et magis. * Num. s

disponit materiam ad exhalationem: sed exhalatio.
maior fit post ortum Canis; et tunc flant etesiae "
continue, Et similiter post versiones hiemales flant
ornithiae, dictae ab ave vel gallina: quia oriente.
aliqua constellatione Avis flant, sicut etesiae post.
ortum Canis (has autem ornithias supra dixit
leuconotos). Et dicit quod ornithiae sunt debiles ?,.
quia sunt minores: et tardius flant quam etesiae;;.
incipiunt enim flare septuagesimo die post ver-
sionem hiemalem, quasi circa principium veris.

9) tertio circa .., dubitationem. — tertio movet quandam dubita-
tionem B.

ε) annuales, quasi semper flantes, — Annui (vel anni) continue flan-
tes B. — Idem pro conversiones, versiones; et om. homoteleuton aesti-
vale ... solstitium.

t) Et primo, quare de die... exhalat. — Et primo quare quando sol
est maxime propinquus primo exsiccat humorem qui postea resolvi
quando (quam? ) possit inde congregari tanta exhalatio quae sufficit
ad generationem venti sed quando aliquantulum alÀ recedit tunc
exhalatio fit mediocris et caliditas late liquescunt et terra cum ex-
siccatur tum a caliditate solis unde a caliditate intrinseca quod tur-
gescit dum multiplicatur humiditas resoluta et exhalat B. Quae lectio,
Si comparetur cum textu et cum iis quae et in superiori numero dicta
sunt et quae rea dicuntur post Secundo ibi, non obscure innuit in
principio legendum esse hoc modo « Et primo, quare quando sol est
maxime propinquus, non flant etesiae: dicens quod quando sol est ma-
xime propinquus. »

Ὁ) Secundo ibi... etesiae. — Deinde ostendit etiam quare venti no-
cte deficiunt Pa,

0) sed siccum ... exhalat. —"Hoc om. Pa; cf. textum. — In fine num.
Licet etiam... elevare non potest om. B, TT

t) opposito tempore. — idest in hieme add. B; idem habet margo
Vat. 2072. — Lin. seq. sic transponit B ante flant; margo Vat. 2072
habet sic utroque loco. Jj

x) quando est magis prope... etesiae. - quando magis proprie tunc
quod posset exhalare magis exsiccatur ut supra dixit, et ideo per
multam exhalationem quae fit post ortum canis flant Etesiae B. — Pa.
pergunt: et continue et similiter. Post versiones. — Pro aliqua constel- -
latione Avis, aliqua congelatione Avis P cum editione 156r, alia con-
stellatione cuus flante eis, B, ut videtur. Margo Vat. 2072 ad verbum
textus ornithiae notat: « dictae ab ave vel gallina; flant enim huiusmodi
venti qui dicuntur ornithiae vel leuconoti, oriente illa constellatione
quae dicitur Gallina, sicut etesiae post ortum Canis. »

X) Et dicit... debiles. — Et ostendit. quod sunt etesiae debiles B.
etesiae habet etiam textus, et est nomen commune ad omnes ventos
annuales, ἔτος enim Graecis est annus; hac autem lectione posita, patet
quod altera linea post efesiae subintelligitur boreales, sicut habetur
supra, circa principium huius numeri,

*
pe,

τὰ 1

.g ϑ

CAP. V, LECT. IX

Et hoc ideo, quia necesse est quod sol multum
elongetur et minus invalescat, et non totaliter
exurat regionem illam ex qua * flant venti austra-
les, ut possint aliquae exhalationes elevari ad ge-
nerationem ventorum. Et haec est ratio quare
non continue flant: quia quaedam humiditates in
superficie terrae existentes et debiles, exhalant ex
illa parte terrae, sole sic elongato, ex quibus non
potest generari continuus ventus; aliae autem hu-

417
miditates, quae sunt magis congelatae, indigent
maiori caliditate ad hoc quod exhalent; cum
scilicet caliditas quam tunc exhibet sol, sit parva,
quia sol est distans. Et ideo isti venti non con-

tinue, sed interpolate flant, donec iterum post

versiones aestivas flaverint etesiae ex parte se-
ptentrionis: huiusmodi enim venti aquilonares ma-
gis habent ^ aptitudinem ut continue flent, propter
supradictam causam.

Opp. D. Tnowas T. III.

. p) magis habent aptitudinem. — maxime habent aptitudinem B. - In fine lectionis Pa addunt Deinde cum dicit.

53

418

METEOROLOGICORUM LIB. II

LECTIO DECIMA

OSTENDITUR QUOD AUSTER NON FLAT A POLO ANTARCTICO,
SED A LOCO QUI EST SUB TROPICO AESTIVO

᾽ M

Ὃ δὲ νότος ἀπὸ τῆς θερινῆς τροπῆς πνεῖ, καὶ οὐκ ἀπὸ

τῆς ἑτέρας ἄρκτου᾽

δύο γὰρ ὄντων τμημάτων τῆς δυνατῆς οἰκεῖσθαι χώρας,
τῆς μὲν πρὸς τὸν ἄνω πόλον τὸν x«0' ἡμᾶς, τῆς
δὲ πρὸς τὸν ἕτερον καὶ πρὸς μεσημβρίαν, καὶ οὔσης
οἷον τυμπάνου" τοιοῦτον γὰρ σχῆμα τῆς γῆς ἐκτέ-
ἔνουσιν αἱ ἐκ τοῦ χέντρου αὐτῆς ἀγόμεναι γραμμαὶ
xai ποιοῦσι δύο κώνους, τὸν μὲν ἔχοντα βάσιν τὸν
τροπικὸν, τὸν δὲ τὸν διὸ παντὸς φανερὸν; τὴν δὲ
χορυφὴν ἐπὶ τοῦ μέσου τῆς γῆς" τὸν αὐτὸν δὲ τρό-
πὸν πρὸς τὸν κάτω πόλον ΓΣ δύο κῶνοι τῆς γῆς
ἐκτμήματα ποιοῦσιν" ταῦτα δ᾽ οἰχεῖσθαι μόνα δυ-
vacd, καὶ οὔτ᾽ ἐπέχεινα τῶν τροπῶν σχιὰ γαρ οὐκ
ἂν ἦν πρὸς ἄρκτον νῦν δ᾽ ἀοίχητοι πρότερον γίνον-
ται οἱ τόποι πρὶν ἢ ὑπολείπειν, ἢ μεταβάλλειν τὴν
σχιὰν πρὸς μεσημβρίαν" τά θ᾽ ὑπὸ τὴν ἄρκτον ὑπὸ
ψύχους ἀοίκητα. Φέρεται δὲ καὶ ὁ στέφανος κατὰ
τοῦτον τὸν τόπον φαίνεται γὰρ ὑπὲρ κεφαλῆς γι-
νόμενος ἡμῖν, ὅταν ἢ χατὰ τὸν μεσημβρινόν"

διὸ χαὶ γελοίως γράφουσι νῦν cde περιόδους τῆς γῆς"

γράφουσι γὰρ κυχλοτερῇ τὴν οἰκουμένην, τοῦτο δ᾽
ἐστὶν ἀδύνατον κατά τε τὰ φαινόμενα καὶ χατὰ
τὸν λόγον" ὅ τε γὼρ λόγος δείκνυσιν ὅτι ἐπὶ πλά-
τος μὲν ὥρισται, τὸ δὲ χύχλῳ συνάπτειν ἐνδέχεται
διὸ τὴν κρᾶσιν (οὐ γὰρ ὑπερβάλλει τὸ καύματα καὶ
τὸ ψῦχος κατὰ μῆκος, ἀλλ᾽ ἐπὶ πλάτος, Occ εἰ μή
που κωλύει θαλάττης πλῆθος, ἅπαν εἶναι πορεύσι-
pov), καὶ κατὰ τὸ φαινόμενα περί τε τοὺς πλοῦς
χαὶ τὰς πορείας" πολὺ γὰρ τὸ μῆχος διαφέρει τοῦ
πλάτους" τὸ γὰρ ἀπὸ Ἡρακλείων στηλῶν μέχρι τῆς
᾿Ινδικῆς τοῦ ἐξ Αἰθιοπίας πρὸς τὴν Μαιῶτιν xal τοὺς
ἐσχατεύοντας τῆς Σχυθίας τόπους πλέον ἢ πέντε
πρὸς τρία τὸ μέγεθός ἐστιν, ἐάν τις τούς τε πλοῦς
λογίζηται καὶ τὰς ὁδοὺς, ὡς ἐνδέχεται λαμβάνειν
τῶν τοιούτων τὰς ἀχριβείας. Καίτοι ἐπὶ πλάτος μὲν
μέχρι τῶν ἀοικήτων ἴσμεν τὴν οἰκουμένην ἔνθα μὲν
γὰρ διὰ ψῦχος οὐχέτι κατοικοῦσιν, ἔνθα δὲ διὸ τὴν
ἀλέαν" το E τῆς ᾿Ινδικῆς ἔξω xoà τῶν στηλῶν τῶν
Ἡρακλείων διὰ τὴν θάλατταν οὐ φαίνεται συνείρειν
τῷ συνεχῶς εἶναι πᾶσαν οἰκουμένην.

^
᾿Επεὶ δ᾽ ὁμοίως ἔχειν ἀνάγκη τόπον τινὰ πρὸς τὸν ἕτε-

gov πόλον ὥσπερ ὅν ἡμεῖς οἰκοῦμεν πρὸς τὸν ὑπὲρ
ἡμῶν, δῆλον ὡς ἀνάλο ον ἕξει τά τ' ἄλλα καὶ τῶν
πνευμάτων ἡ στάσις" dove καθάπερ ἐνταῦθα βορέας
ἐστὶ, κἀκείνοις ἀπὸ τῆς ἐχεῖ ἄρκτου τις ἄνεμος οὕ-
406 ὧν; ὃν οὐθὲν δυνατὸν διήχειν δεῦρο, ἐπεὶ οὐδ᾽
ὁ βορέας οὗτος εἰς τὴν ἐνταῦθα οἰχουμένην πᾶσαν
ἐστιν’ ἔστι γὰρ ὥσπερ ἀπόγειον τὸ πνεῦμα τὸ βό-
Qe'ov, ἕως ὁ βορέας οὗτος εἰς τὴν ἐνταῦθα οἰχουμέ-
νὴν πνεῖ. ᾿Αλλὰ διὸ τὸ τὴν οἴχησιν χεῖσθαι ταύτην
πρὸς ἄρχτον, πλεῖστοι βορέαι πνέουσιν. Ὅμως δὲ
καὶ ἐνταῦθα ἐλλείπει καὶ οὐ δύναται πόρρω διήκειν,
ἐπεὶ περὶ τὴν ἔξω Λιβύης θάλατταν τὴν νοτίαν,
ὥσπερ ἐνταῦθα οἱ βορέαι xal οἱ νότοι πνέουσιν, οὕ-
τως ἐχεῖ εὖροι xal ζέφυροι διαδεχόμενοι συνεχεῖς ἀεὶ
πνέουσιν. Ὅτι μὲν οὖν νότος οὐχ ἔστιν ὁ ἀπὸ τοῦ
ἑτέρου πόλου πνέων ἄνεμος, δῆλον"

ἐπεὶ δ᾽ οὔτ᾽ ἐχεῖνος, οὔθ᾽ ὁ ἀπὸ χειμερινῆς τροπῆς"

δέοι γὰρ ἂν ἄλλον ἀπὸ θερινῆς εἶναι τροπῆς" οὕτω
γὰρ τὸ ἀνάλογον ἀποδώσει, Νῦν δ᾽ οὐχ ἔστιν" εἷς
γὰρ μόνος φαίνεται πνέων ix τῶν ἐκεῖθεν τόπων"
ὥσθ᾽ ἀνάγκη τὸν ἀπὸ τοῦ χαταχεκαυμένου τόπου
πνέοντα ἄνεμον εἶναι νότον.

* Auster autem ab aestiva versione flat, et non ab altera " Seq.
Ursa.

Duabus enim existentibus decisionibus possibilis habitari
regionis, hac quidem ad superiorem polum qui secun-
dum nos, hac autem ad alterum et ad meridiem, et
utraque existente velut tympano. Talem enim figuram
terrae excidunt quae ex centro ipsius ductae lineae, et
faciunt duos conos, hunc quidem habentem basim tro-
picum, hunc semper manifestum, verticem autem in
medio terrae. Eodem autem modo ad inferiorem polum
alii duo coni terrae excisiones faciunt. Hae autem ha-
bitari solae possibiles: et neque ultra versiones; umbra
enim non utique esset ad arctum; nunc autem inhabi-
tabilia prius fiunt loca, antequam subdeficiat aut permu-
tetur umbra ad meridiem: quaeque sub Ursa a frigore
inhabitabilia. Fertur autem et Corona secundum hunc
modum: videtur enim super caput facta nobis, cum
fuerit secundum meridianum.

Propter quod et ridicule scribunt nunc periodos terrae:
describunt enim circularem habitatam. Hoc autem est
impossibile et secundum apparentia et secundum ra-
tionem. Ratio enim ostendit quod ad latitudinem qui-
dem determinata est, circulo autem copulari contingit
propter temperantiam: non enim excedunt aestus et
frigus secundum longitudinem , sed ad latitudinem;
quare, si non alicubi prohibet maris multitudo, totum
est perambulabile. Et secundum apparentia circa na-
vigationes et itinera. Multum enim longitudo differt a
latitudine: quod enim ab Heracleis Columnis usque ad
Indicum, eo quod ex Aethiopia ad Maeotidem et ad
extrema Scythiae loca, plus quam quinque ad tria se-
cundum magnitudinem est, si quis navigationes ratio-
cinetur et vias ut contingit accipere talium certitudines.
Et quidem ad latitudinem usque ad inhabitabilia scimus
habitatam (hic quidem enim propter frigus non iam
habitant, hic autem propter aestum): quae autem extra
Indicum et Columnas Heracleas, propter mare non vi-
dentur copulari propter continuam esse omnem habi-
tabilem.

Quoniam autem similiter habere necesse locum quendam
ad alterum polum, sicut quem nos habitamus ad eum
qui super nos, palam quod proportionaliter habebunt
aliaque et ventorum existentia. Quare, quemadmodum
hic boreas est, et illis ab illa quae ibi Ursa aliquis ven-
tus sic existens, quem nihil possibile pertingere huc:
quoniam neque boreas idem in eam quae hic habi-
tationem omnem est. Est enim velut apogeios spiri-
tus borealis, donec boreas iste in eam quae hic ha-
bitationem flet. Sed quia habitatio ista posita est ad
arctum, plurimi boreae flant. Tamen et istic deficit, et
non potest longe pervenire: quoniam circa id quod extra
Libyam mare australe, quemadmodum hic boreae et
austri flant, sic ibi euri et zephyri succedentes con-
tinui semper flant. Quod quidem igitur auster non est
ab altero polo flans ventus, palam.

Quoniam autem neque ille, neque qui ab hiemali versione.
Oportebit enim utique alium ab aestivali esse versione;
sic enim proportionale assignabit: nunc autem non
est; unus enim solus videtur flans ex inde locis. Quare
necesse est eum qui ab exusto loco flantem ventum
esse austrum.

"CTS ST vy vn v rmRENETS

CAP. V,

᾿Εχεῖνος δ᾽ ὁ τόπος διὸ τὴν τοῦ ἡλίου γειτνίασιν οὐχ
ἔχει ὕδατα καὶ νομὰς, αἵ διὰ τὴν πῆξιν ποιήσουσιν
ἐτησίας, ἀλλοὸ διὰ τὸ τὸν τόπον εἶναι πολὺ πλείω
ἐκεῖνον καὶ ἀναπεπταμένον, μείζων καὶ πλείων xal
μᾶλλον ἀλεεινὸς ἄνεμος ὁ νότος ἐστὶ τοῦ βορέου,
χαὶ διήκει μᾶλλον δεῦρο ἢ οὗτος ἐκεῖ,

ἐν οὖν αἰτία τούτων ἐστὶ τῶν ἀνέμων, καὶ πῶς
ἔχουσι πρὸς ἀλλήλους, εἴρηται.

Τίς

SywoPsis.. — 1. Argumentum et divisio textus. Ad exclu-
dendam difficultatem quae posset fieri contra solutionem datam
num. 8 lectionis praecedentis, ostenditur in hac lectione quod
auster flat nobis, non a polo antarctico, sed a loco qui est sub
tropico Cancri. — 2. Ad cuius intelligentiam , manifestatur dis-
positio terrae habitabilis. Et primo, ostenditur figuram eius esse
sicut figura tympani. - 3. Secundo, excluditur opinio eorum qui
describunt terram habitatam a nobis quasi circularem. Manife-

2pnis posuerat quod venti australes non
"lant continue post hiemales versio-
panes, sicut aquilonares post aestivas; et
causa quam assignavit, supponebat * quod venti
australes non flarent a locis in quibus abundant
aquae et nives; quod esset falsum, si auster fla-
ret ab altero polo, quia etiam ibi abundat talis
materia, ut supra * dictum est ; ideo nunc intendit
ostendere quod auster non flat ab altero polo,
sed a loco qui est sub tropico aestivali *. Et circa
hoc tria facit: primo proponit quod intendit; se-
cundo manifestat dispositionem terrae habitabilis,
ut melius accipiatur quod intendit, ibi: Duabus
enim existentibus * etc.; tertio manifestat quod
proponit, ibi: Quoniam autem similiter * etc.

" Dicit ergo primo quod auster flat nobis ab
aestiva versione, idest a loco qui est sub tropico
aestivali, scilicet sub Cancro; et non * ab altera
Ursa, idest ab altero polo immanifesto nobis. Uti-
tur autem tali modo loquendi, quia * polum arcti-
cum, qui nobis apparet, circumeunt constellationes
Ursae, Maioris scilicet et Minoris.

2. Deinde cum dicit: Duabus enim existenti-
bus etc., ostendit dispositionem terrae habitabilis.
Et primo ostendit quod figura terrae habitabilis
est sicut tympani; secundo autem excludit opinio-
nem contrariam quorundam, ibi: Propter quod et
ridicule * etc.

. Dicit ergo primo quod duae partes sunt quae
possunt habitari: una quidem quae est versus
superiorem polum arcticum, in qua scilicet nos
habitamus; altera vero est versus alterum po-
lum, et est nobis ad meridiem, sicut et nostra
habitabilis est eis ad meridiem ^ ipsorum. Sed
utrum illa terra habitetur, relinquit immanifestum.
Utriusque tamen partis est figura ad modum tym-
pani. Cuius imaginationem oportet sic accipere
ex eis quae ponit. Manifestum est enim quod
aliqua pars caelestis sphaerae est nobis semper
apparens, scilicet a polo arctico usque ad aliquam
quantitatem, quae tanto minor * est, quanto ad

LECT. X 419

Ille autem locus, propter solis vicinantiam, neque habet
aquas neque pascua, quae propter liquefactionem fa-
cerent etesias. Sed quia multo maior est locus ille et
expansus, maior et amplior et magis verax ventus est
auster borea, et pertingit magis huc quam iste illuc.

Quae quidem igitur causa horum est ventorum, et quo-
modo se habeant adinvicem, dictum est.

statur hoc esse impossibile et secundum rationem, et secundum
signa apparentia circa navigationes et itinera. — 4. Ostenditur
quod auster non flat a polo antarctico. Flat utique ab hoc polo
aliquis ventus, sicut a polo arctico flat boreas: sed nequit
ventus ille usque ad nos pertingere. — 5. Ostenditur quod au-
ster est ventus flans a tropico aestivo. — 6. Assignatur vera

causa vehementiae et durationis austri, secundum opinionem
Aristotelis.

polum oppositum polo arctico aliquis magis ap-
propinquat. Alia autem pars est nobis semper
immanifesta, scilicet a polo contrario usque ad
aliquam quantitatem, quae etiam tanto maior est,
quanto est maior propinquitas ad polum arcti-

cum. In medio autem inter utrumque polum est -

circulus aequinoctialis, quem intersecat zodiacus,
declinans ad utramque partem. Ubi ergo zodia-
cus maxime declinat ab aequinoctiali versus po-
lum arcticum, est tropicus aestivalis, idest princi-
pium Cancri: ubi autem maxime * declinat versus
polum occultum nobis, est tropicus hiemalis, idest
principium Capricorni. Haec ergo est tertia pars
caelestis sphaerae, quae est inter duos tropicos.
Duae autem aliae partes considerantur: una sci-
licet inter tropicum aestivalem et id quod est
semper nobis manifestum ; alia inter tropicum
hiemalem et id quod est nobis occultum de caelo.
Et quia tota terra sphaerica est, et in centro cae-
lestis sphaerae locata, necesse est quod sub sin-
gulis partibus sphaerae caelestis considerentur
singulae partes sphaerae terrestris. In puncto igi-
tur terrae qui * est sub polo arctico, describatur
A; in puncto vero qui est sub termino partis
semper manifestae, describatur B ; in puncto vero
qui est sub aestivo tropico, describatur C; in pun-
cto vero qui est sub hiemali tropico, describatur
D;in puncto autem qui est sub termino partis
semper occultae, describatur E; in puncto autem
qui est sub * polo antarctico, describatur F; in pun-
cto autem qui est in centro terrae, describatur Ζ;
et producantur rectae lineae a centro terrae 7, sci-
licet in B et in C. [Lineae ZB et ZC] faciunt duos
angulos cum linea ducta per superficiem terrae,
quos angulos hic conos vocat. Et quia linea ducta
per superficiem terrae est curva, eo quod terra
est sphaerica, manifestum est quod duae praedi-
ctae lineae faciunt figuram tympani *, descinden-
tes superficiem terrae in figuram non circularem.
Et hoc est, quod dicit: :alem enim figuram, idest
tympani, terrae habitabilis excidunt duae lineae
ductae ex centro ipsius, idest terrae ὃ; et faciunt

«) et causa quam assignavit, supponebat. — causamque assignavit
in qua supponebat Pa. ᾿"

B) sicut et... meridiem. Hoc homoteleuton om. B. — Pro relinquit im-
manifestum, relinquitur manifestum Pa; pro tamen partis est figura,
autem partis est figurata B.

q) describatur Z... centro terrae. — Hoc om. B. — Etiam in Pa ante

faciunt aliquid desiderari videtur, puta Lineae ZB et ZC, quod in com-
mento inter uncinulos clausimus.

ὃ) talem enim figuram, idest ty mpani ... idest terrae. — talem enim
figuram terrae habitabilis et tympani excidunt lineae quae sunt ductae
a centro ipsius terrae B. — Idem mox omittit cum linea ducta per
superficiem terrae.

* magis pa.

* quae ra.

* ipso add. B.

* pyrami B.

* Sic?

420 METEOROLOGICORUM LIB. II

duos conos, idest duos angulos, cum linea ducta
per superficiem terrae, hunc quidem habentem
basim tropicum *, idest existentem in basi in tro-
pico puncto, hunc vero semper manifestum, idest
alium angulum apud terminum partis caelestis
semper nobis manifestae; verticem autem, idest
caput trianguli ZBC, cuius basis est BC, faciunt
in medio terrae, idest in centro. - Et eodem modo
ex alia parte versus inferiorem polum: quia illam
partem excidunt duae lineae ductae a centro,
scilicet in D et in E.

Et hae duae partes solae possunt habitari. Nam
ila pars quae est inter duos tropicos, videtur
inhabitabilis propter immensitatem caloris: eo
quod sol pertransit quasi directe super eam, et
super summitatem capitis habitantium, si habi-
taretur *. Aliae vero partes, quae sunt sub parte
caeli semper manifesta et occulta nobis, prope
utrumque polum, sunt inhabitabiles propter im-
mensitatem frigoris ex distantia solis. Et quod
illa pars quae est ultra tropicum aestivalem, non
habitetur, ostendit quia, si habitaretur, non sem-
per apud omnes homines versus polum arcti-
cum habitantes umbra fieret versus septentrio-
nem. Si enim sol aliquando esset inter eos et
septentrionem, fieret aliquando eis umbra ad
meridiem, in oppositum scilicet solis; si autem
aliqui habitarent ultra tropicum aestivum, prope
polum arcticum, tunc quando sol est in tropico
aestivo, esset inter eos et polum arcticum; unde
umbra tunc fieret eis versus meridiem. Sed hoc
non invenitur ad loca habitabilia, quod deficiat
umbra aut permutetur ad meridiem. Ibi quidem
deficit umbra, ubi sol existit super summitates
capitum, ut sic in nullam partem umbra fieri
possit: ibi autem umbra fit ad meridiem, ubi sol
declinat magis ad septentrionem. Talia autem
loca dicit esse inhabitabilia, quia etsi aliqui ha-
bitent ibi, propter aliquam contemperantiam aut
aquarum aut montium, tamen rarae sunt habi-
tationes et graves. Sicut autem praedicta loca
inhabitabilia sunt propter nimium aestum, ita loca
quae sunt sub constellatione Ursae, quae quidem
pars caeli semper nobis apparet, sunt inhabitabi-
lia propter frigus, causatum ex distantia solis. Si-
militer * ergo pars ista terrae in qua nos habita-
mus, est inter utrumque circulum, scilicet inter
eum qui transit per tropicum aestivalem, et eum
qui terminat partem caeli semper nobis manife-
stam. Et hoc evidenter apparet ex hoc quod con-
stellatio Coronae, quae quidem est inter utrumque
dictorum circulorum, fit nobis super summitatem
capitum, quando fuerit in circulo meridiano, idest
in circulo qui transit per polos mundi et per
punctum qui est supra caput nostrum.

3. Deinde cum dicit: Propter quod et ridicu-
le etc., excludit quorundam falsam opinionem.
Et dicit quod per praedicta apparet quod deri-
dendi sunt describentes terram habitatam a nobis

quasi circularem: hoc enim apparet impossibile
et secundum rationem, et secundum signa appa-
rentia. Ratio enim ostendit quod habitatio terrae
determinatur secundum latitudinem, ex una parte
ad loca inhabitabilia propter aestum, et ex alia
parte inhabitabilia propter frigus. Sed quantum
ad longitudinem posset copulari circulus, ut tota
pars terrae praedicta undique habitaretur, propter
eius temperantiam: non enim invenitur excessus
frigoris et caloris secundum distantiam orientis
et occidentis, secundum quam longitudo terrae
attenditur, sed secundum latitudinem, quae atten-
ditur secundum distantiam poli ad circulum ae-
quinoctialem ; eo quod in superficie maior dimen-
sio vocatur longitudo, minor vero latitudo, ab
oriente vero in occidentem designatur totus se-
micirculus, a polo autem arctico usque ad aequi-
noctialem circulum, quarta pars circuli. Rationa-
biliter etiam distantia orientis et- occidentis non
diversificat calorem et frigus, quia per hoc non
fit maior aut minor appropinquatio ad viam so-
lis, sicut fit per distantiam latitudinis. Unde, nisi
alicubi prohiberet multitudo maris, totum esset
perambulabile quod est ab occidente in orien-
tem, et iterum ab oriente in occidentem , quia
totum videtur esse temperatum. Non tamen in-
venitur habitatum de terra, nisi secundum quan-
titatem semicirculi ab oriente in occidentem: ad
alium enim semicirculum prohibet accessum no-
bis multitudo maris. Sic igitur ratio ostendit suf-
ficienter quod superficies terrae habitabilis non
est circularis vel sphaerica.

Et hoc etiam apparet per signa apparentia
circa navigationes et itinera: quia multum differt
secundum quantitatem longitudo a latitudine, et
sic superficies terrae habitabilis non est sphaerica.
Et quod multum differat, patet quia illud quod
est a Columnis Herculis, quae sunt in ultimis par-
tibus * Hispaniae, quasi in ultimo termino occi-
dentis, usque ad Tanaim * Indicum, quae est lon-
gitudo, plus excedit secundum magnitudinem id :
quod est ab ultimis terminis Ethiopiae usque ad
extrema Scythiae loca, quae est latitudo nostrae
habitabilis, quam sit proportio quinque ad tria.
Si quis ratiocinetur navigationes et itinera, prout
convenit, talium distantiarum accipiet certitudi-
nem. Sed in hoc differt secundum longitudinem
et latitudinem, quia scimus totum illud quod est
habitabile de terra secundum latitudinem, esse
habitatum usque ad loca inhabitabilia, quae non
habitantur vel propter frigus vel propter aestum:
sed non est ita de longitudine, quia id quod est
circa terminum Indicum ex parte orientis, et quod
est circa Columnas Herculis ex parte occidentis,
non videntur posse copulari adinvicem, ut sit
reditus ex alia parte, et sic tota ista portio ter-
rae sit habitabilis continue, quia impeditur acces-
sus propter mare. Unde non est nobis certum,
utrum aliqui habitent ibi vel non.

€) basim tropicum. — talem tropicum Pa. — B omittit puncto: et
vero.
Ὁ) si habitaretur. - Hoc om. B; et quod revera omitti possit, colli-

gitur etiam ex iis quae sequuntur in hoc ipso numero, scilicet Talia
autem loca etc. — Idem codex finit ad verba utrumque polum sunt; vide
Praefationem,

CAP. V, LECT. X

4. Deinde cum dicit: Quoniam autem simili-
ler etc., ostendit propositum de principio austri.
Et circa hoc tria facit: primo ostendit quod auster
non flat ab altero polo; secundo quod non flat a
tropico hiemali, sed aestivo, ibi: Quoniam autem
neque ille * etc.; tertio ostendit causam vehemen-
tiae austri, ibi: Zlle autem * etc. ,

Dicit ergo primo quod sicut ista pars terrae in

qua habitamus, se habet ad polum arcticum, ita
etiam necesse est quod aliqua alia se habeat ad
polum oppositum. Unde oportet quod proportio-
nabiliter sit ibi flatus ventorum sicut et hic. Unde
sicut flat boreas a polo arctico, ita ibi flat aliquis
ventus a polo opposito (quem nominat aliam Ur-
sam). Sed ille ventus qui flat ab alio polo, non
potest pertingere huc: quia boreas non solum non
potest pertingere ad aliam partem terrae habita-
bilem, sed nec etiam in totam istam habitabilem
nostram pertingere potest; est enim boreas ventus
apogeios, quod non multum procedere potest ".
Sed propter hoc quod ista nostra habitabilis po-
sita est ad arctum, plurimi boreae flant nobis:
sed sicut hic flant plurimi boreae et austri, ita et
extra mare Libycum, quod est ad austrum, flant
plurimi euri et zephyri. Sic igitur manifestum
est quod auster non flat ab alio polo.

5. Deinde cum dicit: Quoniam autem neque
ille etc., ostendit quod non flat a tropico hiemali.

421

Quia si auster flaret a tropico hiemali, alium
oporteret dare ventum qui flaret a tropico aesti-
vali, cum ista duo loca sibi proportionaliter
correspondeant. Sed hoc non contingit: solus
enim unus ventus flat nobis ex illa parte. Quare
necesse est quod auster sit ventus flans a tro-
pico aestivali, ubi est exusta regio.

6. Deinde cum dicit: Z/le autem etc., quia su-
pra * assignaverat causam vehementiae boreae et
austri, supponendo quod flant a duobus polis
oppositis, secundum aliorum opinionem, quae su-
pra * impugnata est; ideo hic ostendit veram
causam vehementiae austri, secundum opinionem
propriam. Dicit ergo quod licet in illo loco, idest
sub tropico aestivali, non sit multa materia fu-
mans, sicut est circa polum, quia propter vici-
nantiam solis non sunt ibi multae aquae, neque
pascua, idest loca herbosa et humida, ex quibus
possint pervenire efesiae, idest venti continui;
tamen ad illum locum, propter eius magnitudi-
nem, congregatur ex diversis regionibus materia
austri; qui propter magnitudinem locorum ex
quibus per longum tempus adunata est materia
eius in magna abundantia, est ventus magis sta-
bilis et fortis quam boreas. Et ex consequenti
magis durare potest, et pertingere ad locum bo-
reae, quam boreas possit pertingere illuc, idest
ad locum austri,

Ὁ) quod non... potest. — idest non multum procédere potens margo
Vat. 2072. — Circa verba quae in vers. occurrunt donec... flet, et quae in

commentario S. Thomae non explicantur, animadverti potest verba graeca
quibus illa respondent, ἕως... πνέΐ, prima manu omitti in codd. Bkk, EH.

* Lect. vit, n. 10.

* Num. 4.

͵
* ,
Á,4 ! 1 M
*
AE T ἡ.
wy ξ
,
vp
ἃ ὌΝ n
| LE E
/ -
mT ᾿
4n n i
á ,
5 x
ie
:
ἡ
)
1
H ) ? M [4
] P
í 1 5 rn
ἧς t T Ww
j I^
M ι
D
T Á F
δ τι
᾿ ^
'
'
* ,
.
ὰ
͵
Y
2 n
;
M 1 1
M .
΄
X
P
]
€
E D
^
4
E
D

͵
!
MaDUS
" Í
X "y na
J z D.
τ
ta Te
net zy
e
T L2 e 1
ἐ Iu) Ὁ
ἐφ’ E
E .
Ι
1 & :
"i y
i * ye
j vss. Pru
ΡΨ
7 4s isl
à 1 s uideri
TM
» Ἐπὶ :
i : ,
À ix dion
᾿ h RERUM
n ΚΝ, T sit /
215 «

T,

re
ders td ΚΝ
fast av

SU» cv»,
on

INDEX

[ EORUM QUAE IN HOC VOLUMINE CONTINENTUR

ROSE Fut νν κιν S s δυδεν λιν S Wo» e cNUM Ac RATIR ὁ ον 5 ὁ οἷν » e * ^ ^ Aa co ak νον ἐν TRUM E Va

E IN LIBROS ARISTOTELIS DE CAELO ET MUNDO

EXPOSITIO

PROOEMIUM S. THOMAE
De ordine huius libri ad alios scientiae naturalis
libros. - Eius materia et subiectum . . . . . ..
E. CAP. I.
5 LECTIO PRIMA -
3 E De quibus ad scientiam naturalem pertineat deter-

E C LECTIO SECUNDA
— . . De perfectione universi quam habet tum secundum
p rationem communem corporis, tum secundum
3 rationem propriam suae universitatis ......
E. CAP. II.
LECTIO TERTIA
Praenotiones quaedam ad ostendendum ex quibus
partibus principalibus perfectio universi inte-

LECTIO QUARTA

: Quinque rationibus ostenditur quod praeter quatuor
E elementa necesse est dari aliud corpus simplex.

CAP. III.
LECTIO QUINTA
Ex notione gravis et levis ostenditur corpus quod
circulariter movetur non habere gravitatem ne-
que levitatem

ὁ ὦ δ νι ΝΥ € doa ἣν ea 9.9 * ὁ

LECTIO SEXTA

| Ostenditur corpus caeleste esse ingenerabile et in-
corruptibile

* ἃ Ὧν ὁ uedased δ᾽ νυ δ᾽ ονο » me. T. ^ ὁ

LECTIO SEPTIMA

Ostenditur corpus caeleste non esse subiectum ne-
que augmento et deminutioni, neque alterationi.—
Manifestantur per quaedam signa ea quae in hac

E et praecedenti lectione per rationem probata sunt.
E CAPP. III, IV.
Ek LECTIO OCTAVA

Ad integritatem universi non requiritur praeter quin-
que corpora simplicia aliquod aliud corpus sim-
plex. - Probatur motui circulari non esse ali-

E- quem motum contraium. οὖς . . ς . .. . . .
3 CAP. V.
3 LECTIO NONA

Ratio quare post praemissa inquirendum sit de in-
finitate mundi. — Quo ordine procedendum. --
Prima ratio ad probandum quod impossibile est
corpus quod circulariter movetur esse infinitum
secundum magnitudinem . . .. ....... s.

13

19

22

27

31

LIBER I

LECTIO DECIMA
Secunda et tertia ratio ad probandum corpus quod
circulariter movetur non esse infinitum . . . ..

LECTIO UNDECIMA
Aliae tres rationes ad probandum quod corpus quod

circulariter movetur non potest esse infinitum

CAP. VI.
LECTIO DUODECIMA

Tum ratione sumpta ex parte locorum, tum ratione
sumpta ex parte gravitatis et levitatis, ostenditur
non esse infinitum corpus quod movetur motu
recto, vel a medio scilicet vel ad medium . . .

CAPP. VI, VII.
LECTIO DECIMATERTIA

Ratione naturali et demonstrativa desumpta ex parte
motus localis, ostenditur universaliter quod nul-
lum corpus naturale potest esse infinitum. .

LECTIO DECIMAQUARTA

Ostenditur nullum corpus sensibile esse infinitum,
ratione accepta ex actione et passione, seu ex
parte motus in communi. ....... ess

LECTIO DECIMAQUINTA

Ostenditur rationibus logicis nullum esse corpus in-
finitum . 39.79 . ον ΡΜ, S405. τ πῆς
CAP. VII.
LECTIO DECIMASEXTA

Duabus rationibus sumptis ex inferioribus corpori-
bus ostenditur esse tantummodo unum mundum.

LECTIO DECIMASEPTIMA

Tertia ratio ex corporibus inferioribus ad proban-
dam unitatem mundi. — Ostenditur corpora na-
turalia hàbere determinata loca, ad quae natu-
raliter feruntur

LECTIO DECIMAOCTAVA

Excluditur opinio quod corpora naturalia non mo-
ventur naturaliter ad loca determinata. — Osten-
ditur unitas mundi per corpora superiora . . .

ἀπ" ὦ qFai'a* ^q rw. WV WU die Ὁ 85

CAP. IX.
LECTIO DECIMANONA
Solvitur ratio ex qua videtur ostendi quod possibile
sit.esse plures mundos. . s dus eo τα
LECTIO VIGESIMA

Ostenditur mundum constare ex omni corpore na-
turali et sensibili, quod est materia eius .

pag.

40

43

45

51

55

59

63

67

7!

25

8o

424 |
LECTIO VIGESIMAPRIMA

Extra caelum non est aliquid eorum quae conse-
quuntur ad corpora sensibilia. — Qualia sint ea
quae ibi nata sunt esse... «4 «66x

CAP. X.
LECTIO VIGESIMASECUNDA

Opiniones aliorum circa quaestionem an mundus sit
genitus vel ingenitus, corruptibilis vel incorru-
ptibilis. -- Improbatur duabus rationibus prima
ODiBIO s. τ τὸ θοῆς πὺ.: re dum uut n regu de

LECTIO VIGESIMATERTIA

Excluditur primo excusatio quorundam Platonico-
rum. - Deinde improbantur aliae duae opiniones
positae in praecedenti lectione. . .. . . . . τ

CAP. XI.
LECTIO VIGESIMAQUARTA

Varii modi quibus aliqua dicuntur generabilia et in-
generabilia, corruptibilia et incorruptibilia . . .

LECTIO VIGESIMAQUINTA
Quomodo dicatur aliquid possibile et impossibile. .

CAP. I.
LECTIO PRIMA
Quod caelum sit sempiternum, et quod eius motus,
nullum habens finem, sit finis aliorum motuum
et sit sine labore. - Excluduntur opiniones con-
trarie τ ΣΌΝ NET CUIR ἐν d ne pedis
CAP. II.
LECTIO SECUNDA
De diversitate partium caeli secundum diversitatem
situs; et primo iuxta opinionem Pythagoricorum.
LECTIO TERTIA
Differentiae positionum quomodo conveniant partibus
caeli secundum Philosophi opinionem. . . . ..
CAP. III.
LECTIO QUARTA .

Ostenditur quae sit causa quod in caelo sint plures
sphaerae circulariter motae. . . . . ...

CAP. IV.
LECTIO QUINTA

Caelum esse figurae sphaericae ostenditur ex eo quod
haec figura est prima figurarum. . . . 0... Ὁ

LECTIO SEXTA
Ostenditur caelum esse sphaericae figurae, ex eo
quod haec figura est ipsi convenientissima . . .
CAP. V.
LECTIO SEPTIMA

Qua de causa caelum, cum moveatur circulariter,
movetur potius versus unam partem quam ver-
sus aliam. ... £V IR EY. Sr

CAP. VI.
LECTIO OCTAVA

Motum caeli esse regularem; idest semper uniformem
velocitatem habere, duabus rationibus ostenditur.

LECTIO NONA

Duae aliae rationes ad probandum in motu caeli
non esse Drrépularitatem] ..... . 5. sos eres eio s

CAP. VII.
LECTIO DECIMA
CAP. VIII.
LECTIO UNDECIMA

Stellas moveri non per se, sed delatas ad motum
orbium, probatur comparando illas ad suos cir-
culos

De natura stellarum

9 A" ve ua Id. us ὦ
9 ὁ A' v v IV d. ΟΣ a δι ὁ δ sequ e. ΕΠ) dI pte

Quas.

Ῥαβ.

INDEX

84

89

92

:95

I00

CAP. XII.
LECTIO VIGESIMASEXTA

Praemissis quibusdam declarationibus, ostenditur
omne sempiternum esse incorruptibile et inge-

LECTIO VIGESIMASEPTIMA

Nonnullis praemissis, ostenditur nullum sempiter-
num esse genitum et corruptibile, et e converso
nullum genitum aut corruptibile esse sempiter-
num. — Item omne ingenitum et incorruptibile
esse sempiterfium 35.5 4. . eoe e ec ur ον

LECTIO VIGESIMAOCTAVA

Genitum et corruptibile, et similiter ingenitum et
incorruptibile, se invicem consequuntur. . . ..

LECTIO VIGESIMANONA

Reprobatur opinio ponens quod nihil prohibet ali-
quid ingenitum esse corruptibile, et aliquid ge-
nitum incorruptibile. — Contrarium ostenditur per
rationem naturalem . ..... «rnt

LIBER II

119

124.

129

134

139

142

149

152

155

161

LECTIO DUODECIMA

Stellas secundum seipsas non moveri, ex motibus
sphaericae figurae propriis concluditur . . . . .
LECTIO DECIMATERTIA

Quod stellae secundum se non moveantur, ex earum
figura manifestatur. - Item corpora caelestia vim
sensitivam non habere

CAP. IX.
LECTIO DECIMAQUARTA
Indirecte, scilicet refellendo argumenta contraria, et
directe probatur corpora caelestia non produ-
cere S0D0$ . - «0. «ἐπ Copas rA
CAP. X.
LECTIO DECIMAQUINTA

Velocitas et tarditas in motu planetarum est secun-
dum proportionem distantiae eorum a prima
sphaera et a terra. -- Quomodo sit hoc intelli-
gendum 15:530. V VUL rS VASOS Se Le.

CAP. XI.
LECTIO DECIMASEXTA

Per rationem, et per ea quae sensibiliter apparent,

probatur stellas esse sphaericae figurae
CAP. XII.
LECTIO DECIMASEPTIMA

Proponuntur duae dubitationes in ordine ad ea quae
determinata sunt de stellis. . . . . .. ... Y

LECTIO DECIMAOCTAVA

Solvitur prima dubitatio lect. praeced. posita, de
numero motuum caelestium corporum: quem
etiam a modernis astrologis convenienter assi-
gnari ostenditur. ...... πρὸ πο smt tin

LECTIO DECIMANONA
Solvitur secunda dubitatio lect. xv posita. . . . .

CAP. XIII.
LECTIO VIGESIMA

Opiniones philosophorum de situ terrae. - Solvuntur
rationes Pythagoricorum, qui non terram, sed
ignem in medio ponebant . . . . 90...

LECTIO VIGESIMAPRIMA
Diversae opiniones de motu, quiete et figura terrae.
LECTIO VIGESIMASECUNDA .

Dubitatio circa terrae quietem. - Non quiescit pro-
pter infinitatem eius quod est deorsum, nec pro-
pter aquam sustentantem , ... «54s een

pag.

peg:

103

107

IIO

113

165

169

182

185

199

197

200

203

206

425

4:217

222

225

245

249

254

INDEX
LECTIO VIGESIMATERTIA CAP. XIV.
TER ; : LECTIO VIGESIMASEXTA
C tis t t ti Jt b
MEM que ΡΣ PER SURECBROROIR ipee P481 M09 Quod terra sit in medio mundi quiescens, probatur. -
LECTIO VIGESIMAQUARTA Vera etiam causa eius quietis ostenditur . .. . pag
: L pu 7 LECTIO VIGESIMASEPTIMA
Quies terrae non causatur ex caeli gyratione. ". Mo- Quod terra sit sphaericae figurae, probatur ex specie
tus eius ad medium non est ex motu caeli. . . » 211 naturalis motus partium eius. .......... y
LECTIO VIGESIMAQUINTA LECTIO VIGESIMAOCTAVA
Terram esse sphaericam, probatur ex figura motus
Ratio quietis terrae non est quod similiter se habet partium eius, et rationibus astrologicis. — Osten-
ad omnem caeli partem... .... ls. » ἡ. 214 ditur etiam quod non sit magnae molis . . »
LIBER. III
CAP. I. LECTIO SEXTA
LECTIO PRIMA Ed xor E MD
Praemittitur recapitulatio praecedentium. — Ostendi- Tum rationibus intrinsecis tum dictis aliorum phi-
tur de quibus restat dicendum. . . .. . . ... pag. 229 losophorum, improbatur Platonis positio de mo-
tu inordinato elementorum ante mundi consti-
i LECTIO SECUNDA Cellbnem
: S : Sess clone cca Lander] Mr toco o esse rct bb MUS Dii ΟΣ pag.
- Antiquorum opiniones circa generationem rerum. . » 232
— — LECTIO TERTIA LECTIO SEPTIMA
EE used gegen qs, ον | 'Onae coms quod redi uiti iunii moie
tat : "an gravitatem habet vel levitatem. — Quomodo na-
, : LECTIO QUARTA TEL turalis motus et violentus perficiantur. . . . . . — »
Aliae rationes naturales afferuntur contra opinionem fib.
. Platonis. - Improbatur opinio Pythagoricorum. » 239 CAPP. II, ΠῚ. T
idm CAP. II.
LECTIO QUINTA ^ LECTIO OCTAVA
Corporibus naturalibus aliquem motum naturalem Non omnium esse generationem, iterum ostenditur. —
inesse, ostenditur. - Ex quo insufficientia posi- Quid sit elementum. — Quaedam corporum ele-
tionis Leucippi et Democriti concluditur . . . » 242 INR CONUNC Mert "o oto m »
IN LIBRUM PRIMUM ARISTOTELIS
Lh d
EXPOSITIO
j PROOEMIUM SANCTI THOMAE LECTIO NONA
Subiectum et materia huius operis... ....... pag. 261: | Quae sit causa differentiae generationis simpliciter et
: CAP L secundum quid, in his quae non ex invicem ge-
M LECTIO PRIMA nerantur. — Tres quaestiones consequentes . pag.

Aristotelis prooemium -- De diversis antiquorum opi-

. . nmionibus circa differentiam generationis et altera-

' . tionis. - Ratio diversitatis... ..........
LECTIO SECUNDA

Diversitatis inter antiquos circa differentiam genera-
tionis et alterationis ratio secundum se manife-
τ Statur. — Inconsequentiae redarguuntur . illi qui
ponebant plura principia

Ios

CAP. II.
; LECTIO TERTIA
De quibus agendum sit. — Generatio et alteratio secun-
. Qum opinionem Democriti et Leucippi. - Utrum
. rerum principia, si sint indivisibilia, corpora sint
amsdperficies .. 5551220 1.11
£i LECTIO QUARTA
Ratio Democriti ad ostendendum quod corpora na-
turalia componuntur ex corporibus indivisibilibus.
4 LECTIO QUINTA
Solvitur praemissa (lect. praeced.) ratio Democriti.
CAP. III.
[ LECTIO SEXTA
De generatione: et primo an sit generatio simpliciter
dicta. - Ratio dubitandi. - Solutio dubitationis. —
Difficultas contra solutionem datam . ... ...
LECTIO SEPTIMA.
Ostenditur quae sit ex parte materiae causa quod
generatio nunquam deficiat. . . . ... «των
LECTIO OCTAVA
Qua de causa, in his quae generantur ex invicem,
. quandoque est generatio simpliciter, corruptio
autem secundum quid; quandoque vero e con-
verso

Opp. D. Tuoxas T. ΠῚ

NT ly RUM captar Fh iw. νι C M (E Ue (ς οὐ

263

267

271
276

280

284

287

290

: CAP. IV.
LECTIO DECIMA
De differentia generationis et alterationis:

CAP. V.
LECTIO UNDECIMA

Augmentatio differt a generatione et alteratione non
solum ex parte eius in quo sunt istae transmu-
tationes, sed etiam ex parte modi quo fit ipsa
transmutatio

*io fe. e ode me t κάτ... παρόν. t oiim Cd

LECTIO DUODECIMA
Subiectum quod augetur non esse aliquid actu incor-
poreum et magnitudine carens, ostenditur ratione
accepta ex parte materiae, seu subiecti ipsius
augmenti, prout ab ipso Philosopho consideratur.
LECTIO DECIMATERTIA
Iterum ex parte materiae, secundum quod ipsa con-
sideratur a Platonicis, ostenditur quod nihil quod
caret quocumque modo magnitudine, potest esse
subiectum augmenti. - Idipsum probatur ex na-
tura ipsius augmenti . :
LECTIO DECIMAQUARTA
Dubitatio circa naturam eius quo aliquid augetur. -
Solvitur alia quaestio interposita, utrum nempe
augeatur solum id cui apponitur, vel etiam illud
quod apponitur
LECTIO DECIMAQUINTA
Solutio dubitationis in praeced. lectione propositae.
LECTIO DECIMASEXTA
Qualiter fiat augmentum. -- In quo augmentum con-
veniat et in quo differat a generatione .....
LECTIO DECIMASEPTIMA
Comparatio augmenti ad alimentum. - Quomodo fiat
UIROS, s RPM MN NUN NS

298

3o2

304

307

320

426

CAP. I,
LECTIO PRIMA

Intentio Aristotelis in praesenti libro. — Enumeratio
eorum de quibus determinatum est in praeceden-
tibus scientiae naturalis libris. - De quibus sit
agendum in hoc et in consequentibus libris . .

CAPP. I, II
LECTIO SECUNDA
Principia naturalium transmutationum quas oportet
in hoc libro considerare. - Quomodo se habeant
adinvicem in causando

Ve MAD WU EUR ὁ ὁ ὁ ὁ

CAP. III.
LECTIO TERTIA
De elementorum transmutatione adidvicem. - Non
totum spatium quod est a supremis stellis usque
ad terram est plenum aere et igne: sed supra ista
elementa est corpus caeleste alterius naturae ab
eli cds ὑλνὲ v M M M Qr p εὴν

LECTIO QUARTA

Tres quaestiones. — Resolvitur prima, quae est de
ordine elemento. Ὁ ὃ or poA taf πὸ»
LECTIO QUINTA
Solvuntur aliae duae quaestiones: quare nempe in
superiori parte aeris non generantur nubes; et
propter quam causam corpora caelestia, licet non
sint calida in sui natura, causant calorem in istis
ἐμ δυο 1. Oe V2 BOE S DR US.
CAP. IV.
LECTIO SEXTA
De causis et generatione discurrentium siderum et
similium meteororum. - Differentia inter ea . .
LECTIO SEPTIMA

Solvitur quaedam dubitatio circa sidera discurrentia. --
Ratio quorundam accidentium circa ipsa .

CAP. I.
LECTIO PRIMA

Opiniones antiquorum circa originem et salsedinem
maris. - Reiicitur sententia dicentium mare oriri
ex quibusdam fontibus . .............

CAP. II.
LECTIO SECUNDA
Ostenditur mare esse locum naturalem totius aquae.
LECTIO TERTIA

Explicatur cur mare, etsi quotidie tot et tanta flu-
mina recipiat, tamen non videtur crescere. — Reii-
citur sententia Platonis de Tartaro. . . . . ...

CAP. III.
LECTIO QUARTA
Utrum mare semper fuerit, et semper futurum sit. .

INDEX

IN LIBROS ARISTOTELIS METEOROLOGICORUM

EXPOSITIO
LIBER I
CAP. V.
LECTIO OCTAVA
Causa quorundam. aliorum meteororum quae ali-
quando apparent in nocte. — Quare multa alia
huiusmodi fiunt quae non apparent. .. . . . -
pag. 325 CAP. VI.
LECTIO NONA
Aliorum de cometis opiniones... .........
LECTIO DECIMA
Improbantur aliorum opiniones de cometis. . ...
ms. CAP. VII.
LECTIO UNDECIMA
Causa apparitionis cometarum secundum opinionem
Aristotelis. - De loco et tempore apparitionis . .
LECTIO DUODECIMA
» 33o | Discutiuntur aliorum opiniones de lacteo circulo. .
LECTIO DECIMATERTIA
De lacteo circulo, iuxta opinionem Aristotelis. . . .
CAPP. IX, X.
lost o4 LECTIO DECIMAQUARTA
De causis in communi illorum meteororum quae ex
humida exhalatione generantur in inferiori parte
aeris. - De pluvia, rore et pruina... . . ...
CAPP. XI, XII.
S tud LECTIO DECIMAQUINTA
De loco generationis grandinis, et de nive. -- De ipsa
grandinis generatione ....... eee
CAP. XIII.
LECTIO DECIMASEXTA
» 341 | De causa generationis fluviorum. . ...... «s
CAP. XIV.
LECTIO DECIMASEPTIMA
» 344 | De duratione et transmutatione fluviorum. . ....
LIBER 1I
: LECTIO QUINTA
De salsedine maris secundum aliorum opiniones. .
LECTIO SEXTA
Causa salsedinis maris iuxta opinionem Aristotelis .
pag. 385 CAP. IV.
LECTIO SEPTIMA
De. generatione VebtOrum. ἀν το... 0 0. deo e e rra ἢ
» 389 LECTIO OCTAVA
De motu locali ventorum... . «9n
CAP. V.
LECTIO NONA
Polus? |i pe augmento et deminutione ventorum . .. . . ..
LECTIO DECIMA
Ostenditur quod auster non flat a polo antarctico,
» 396 sed a loco qui est sub tropico aestivo . . . ..

30 Qe

pag.

348

350

363

368

374

LATET CURIAE

[
1

INDEX ALPHABETICUS

EORUM

QUAE IN COMMENTARIIS DIVI THOMAE

SUPER

ARISTOTELIS LIBROS DE CAELO ET MUNDO

A

Lan cc Quaedam dicuntur absolute tan-

. tum; quaedam quee» absolute, quan-
. doque relative. ΠῚ, uz, 7. — Vide CowPARA-

DOS

ACCIDENS — Ex accidentibus devenimus ad co-

oscendam naturam rei. II, iv, 3. — Generans
dat omnia accidentia naturalia quae conse-
i formam. Ill, vii, 8. — Accidentia sen-
ilia existunt non solum in corporibus in-
us, sed et in caelestibus, II, xiv, 8. —

. Vide CAELUM.

εἴ

AcRoAMATICA — Vide PuiLosoPHEMA.

-— Actio et passio consistunt in motu
. (HII Physic.). 1, xm, 5.- -- Consequuntur
. omnem motum. L XIV, I. — Omnis actio vel
| passio habet finem, I, xiv, 5. — Moveri di-

: -sftetie viis ad eundem finem, non facit con-

- trarietatem actionum. I, vnr, 16. — Actio

. propter finem semper in "duobus consistit. II,

xvi, 4. — Omnis actio, habet determinatum

tempus. II, 1x, 6. — Vide AcrnE, IwsrRU-
. MENTUM.

Acrus — Proportionatur perfectibili. I, ur, 11.—

.. Quomodo sit prior potentia et quomodo non.
- l, 1v, 12. xxix, 7. — Forma est actus primus,

9 ^g qui actus secundus (17 de Anima). ll,
αν, 5. — Actus, i. e. actio. II, 1x, 6. xvni, 1
. — Actu ens. Vide Ews.
ACUTUM — Acutum in sono. ll, xiv, 3. .

ApMIRARI — Ex admirari ἱπρρορϑσπης. homines

philosophari (7 Metaph.). lI, xxu, 2

AEGYPTU — Aegyptii et Babylonii testantur de
ordine planetarum: studium eorum maxime
fuit circa astrologiam: ex eorum observatio-

. nibus multa habemus de stellis. II, xvir, 6.

Mnancmass — Circulus aequinoctialis di-
. vidit caelum, aeque distans ab utroque polo.
Il, ur, 16.

AER — Unum ex elementis mediis. I, m, r1.
ΟΥ̓, 5. Xn, 1. xvi, 7. xvm, 9. Il, 1v, 9. — Maio-
rem affinitatem cum igne habens. L, nm, 11.
— Corpus leve, seu quod movetur sursum.

Il, vm, 1. — Leyis per comparationem ad

. aquam et terram: gravis respectu ignis. I,
1V, 2. V, 5. II, xxu, 8. III, nr, 7. vui, 6. --
Quamvis tam aer quam ignis moveatur sur-
sum, non est illis omnino idem secundum
speciem motus. I, 1v, 2. — Aer movetur sur-
sum respectu aquae et terrae, deorsum re-
spectu ignis, absque motuum contrarietate. I,
vi, 13. — Per motum caeli defertur suprema
pars aeris circulariter (7 Meteor.). 1, 1v, 7.
v1, 12. II, x, 12. xviJ, 10. XXIV, 4. — Non
autem pars inferior. II, xxiv, 4. — Circula-

. tio aeris propter motum firmamenti est ei
quodammodo supra naturam. I, 1v, 7. — Se-

CONTINENTUR

quitur talem circulationem complete. ibid. —
Per motum et percussionem saggitarum igni-
tur aer. II; x, 6, 7. — Calor et lumen in eo
generantur per motum stellarum et sphaerae
caelestis. Il, x, 6 sqq. — Non autem per
confricationem mutuam aeris et corporis cae-
lestis. II, x, 12. — Non causat calorem in
stellis. II, x, 7. — Quare in aere non semper
aequalis sit calor. II, x, 8. — Percussura aeris
causat sonum, Il, xiv, 5, 10, — De contrarie-
tate inter aerem et terram. II, 1v, 9. — Aer
circumdat aquam; et ipse ab igne circumda-
tur. II, vr, 5. — Quod utraque eius superficies
sit sphaerica probatur. II, vr, 6. — Superficies
eius est magis regularis quam superficies
aquae. ll, vi, 8. — Eius diaphaneitas, II, xiv,
8. -- Deservit motui violento et naturali. II,
virt, 5. III, vi, 6, 7. — An ex necessitate. III,
vn, 6, 8, 9. — De resistentia aeris in motu
naturali. I, ΧΥΤΙ, 11. Ill, vj, 8. — Aerem esse
infinitum posuerunt quidam. II, xxir, 4. -- Re-
prehenduntur ab Empedocle. II, xxii, 5, —
Aer conclusus sustinet magnum. gravitatem.
II, xxuz, 1. — An terram ipsam sustineat. II,
xxur per tot. Xxiv, 2. — Anaximenes posuit
aerem principium omnium. III, rr, 5. — Plato
ipsi attribuit figuram octo basium. III, tv, 1.
— Dicitur aether. lI, xxi, 5

AETERNUM — Aeternum secundum quid, seu
saeculum alicuius rei, dicitur eius finis; quo
sensu. I, xxi, 9. — Aeternum simpliciter com-
prehendit omnem durationem; et est vel du-
ratio temporalis infinita, quo sensu dicitur
finis totius caeli, vel continet infinitam du-
rationem totum simul existens, et est immo-
bilium: hoc ultimo sensu dicitur finis im-
mortalis et divinus. I, xxi, 9. II, 1, 2. Cf.
Dzvs, Muxpvs. — Etymologia huius nominis.
I, xxt, 9.

AETHER — Supremum mundi locum (seu cor-
pus caeleste) antiqui nominaverunt aethera :
derivatio huius nominis. I, vir, 7. Cf. PLATO.
— Anaxagoras ipsum attribuit igni, erronee
tamen. I, vr, 7. III, vn, 8. — Aether, secun-
dum Empedoclem est aer vel ignis. II, xxii, 5.

ArrFIRMATIO — Affirmatio proprii est perfecta,
communis autem imperfecta: negatio se ha-
bet e contrario. I, xxiv, 6. — Affirmatio, idest
quod positive dicitur ut completum, est prior
privatione et defectu. II, 1v, 8.

AGERE — Agens est principium extrinsecum ;

prius materia. III, vir, 3. — Est melius passo. -

I], xxt, 12. — Nobilius facto. II, xvrr, 14.
Agens intellectuale agit propter finem. I,
vi, 14. — Proprium est habentium animam
rationalem (seu intellectualem) agere popter
finem , tanquam habentia dominium | sui
actus. II, xviu, 1. — Bonum finale est prin-
cipium in omnibus agibilibus (I7 Physic.

^n. ΘΙΟΝΑ — Litteris romanis maioribus indicatur /iber; minoribus /ectio; numeralibus arabicis paragraphus.
Aristotelis opera litteris italicis designantur.

VII Ethic.). ibid. — Maior virtus requiritur
per plures actiones pervenire in finem. II,
xvni, 3. Cf. Howo. — Effectus agentis per
intellectum et voluntatem , assimilatur ipsi
secundum apprehensionem intellectus tan-
tum. I, vi, 9. — Inordinate agere quid sit. III,
vi, 5. — Differentia inter particulare et uni-
versale agens, ex eo quod particulare prae-
Ssupponat tempus, universale autem ipsum
producat. I, vi, 9. — Agens principale et agens
instrumentale in quo differant. II, xix, 4. —
Vide Αστιο, INSTRUMENTUM.

ALEXANDER — Eius sententia de subiecto libri
de Caelo: approbatur. Prooem. 4, 5. IIl,
1, 2. — Impugnat positionem Stoicorum, extra
mundum vacuum esse dicentium. I, xxr, 3,
4. — Literam exponendo, applicat corporibus
caelestibus ea quae Philosophus tradit de
existentibus extra caelum. I, ΧΧΙ, 7. — Voluit
quod Plato aliique antiqui philosophi hoc in-
tellexirunt quod verba eorum exterius sonant.
I, xxu, 8. — Tenet quod, motu caeli ces-
sante, elementa se invicem corrumperent. II,
1v, 13. — Exponit Aristotelis demonstrationem
figurae sphaericae corporum mundi. II, vr,
6. — Expositio textus circa velocitatem ma-
ximam proiectorum. Il, vr, 5. — De calefa-
ctione sagittarum per aerem. II, x, 6. — De
calore et lumine generato ex motu stellarum :
dubia quaedam solvit: quaestionem movet.
Il, x, 9 sqq. — De motu stellarum et orbium.
II, xr, 3, 4. - Non bene explicat apparentem
solis circumgyrationem. II, xu, 6..— Stellas
nonnisi aequivoce animalia appellari affirmat.
II, xui, 4. — Corporibus caelestibus accidentia
in esse tenet. II, xiv, 7. — Aristotelem Dei pro-
videntiam circa inferiora admittere notat. 1],
xiv, 11. — Respondet dubio quomodo supre-
mae sphaerae prevalentia tarditatem causet,
non tamen violentiam inferat planetae pro-
pinquiori: non satis bene. II, xv, 3, 4. —
Ratio ab ipso allata quare planeta superior
maiori tempore circulum suum peragit. II, xv,
7. — Argumentationem Philosophi circa stel-
larum figuram tuetur. II, xvr, 3, 4. — Ter-
ram inanimatam essé ex Aristotelis principiis
concludit. II, xvrz, 14. — Eius solutio dubi-
tationis motae circa interpretationem vocis
illomenum: improbatur a Simplicio. II, xxr,
5, — Expositio extorta verborum Empedoclis
circa mundi generationem. II, xxiv, 3. — Ra-
tionem reddit quare Philosophus caelum ele-
mentum appellet. III, τ, 6.

ALFRAGANUS — De magnitudine rotunditatis ter-
rae. II, xxvi, 4.

ALIMENTUM — Est augmenti materia: ab ani-
malibus trahitur in orificio oris, a plantis au-
tem in radice. IL, π, 5. Cf. AvGMENTUM.

ArrTERATIO — Est motus secundum qualitatem

428

(V Physic.). 1, vii, 2. — Secundum tertiam
qualitatis speciem ( VII Physic.). ibid. — Cau-
satur a motu locali: est prima inter alios
motus: de ordine in alterationibus. II, x, 10.—
Est a contrario in contrarium. I, vir, 2. XxIx,
1r, - Ex qualibus sit contrariis. I, vir, 2. —
Alteratio passiva et perfectiva. I vn, 3. II, 1. 6.
— Alterationes factae ex principiis extrinsecis,
etiamsi contrariae, possunt esse circa idem
subiectum: contrarietas autem alterationum
provenientium ex principiis intrinsecis, con-
sequitur contrarietatem mobilium. I, vr, 13. —
Omne corpus naturale quod alteratur, habet
augmentum et decrementum. I, vri, 2. — Cor-
pus mathematicum potest alterari absque eo
quod augeatur, et e converso: quomodo. I,
vil, 4. — Alterans aequale in magnitudine et
virtute, in aequali tempore aequale corpus
alterat. I, xiv, 3. — Minus alterans alterabit
minus corpus in aequali tempore: quanto sit
minus corpus alteratum seu motum. ibid. —
Alterans alterat secundum totam suam gros-
sitiem: tenue non est ita efficax ad alteran-
dum sicut grossum, supposita identitate na-
turae. II, x, 11. — De alteratione per medium
non alteratum. ibid.— Cf. AvGwENTUM, CaE-
LUM, GENERATIO, Passio, SUBSTANTIA.

AwnBo — Dicitur de duobus. I, n 6.

AwICITIA — Ad ipsam pertinet congregare dis-
gregata. III, vi, 6. — Vide EwPrpocuss.

ANaLoGIcE — Analogice, scilicet per respectum
ad unum primum. I, xx, 2. — Analogice, idest
proportionaliter. II, xr, 4. Cf. 1, xiv, 3. )

ANAXAGORAS — Posuit partes corporum simi-
lium, infinitas et indivisibiles, esse semina
omnium : ignem, aerem, aquam et terram ex
his varie commixtis esse composita: per con-
gregationem et segregationem horum esse
generationem et corruptionem. III, vir, 8.
Cf. I, xur, 10. III, vnr, 6.— Eius opinioni
circa elementa corporalia praeferenda est illa
Empedoclis. III, vir, 9. - Murftium incoepisse
ex corporibus non prius motis asseruit: quid
de hoc dicendum. Ill, vi, 6. — Totum mun-
dum esse finitum; et terram in eius medio
positam esse. II, xx, 3. — Traditur etiam ipsum
docuisse quod caelum in suo situ conserve-
tur propter velocitatem motus eius: refutatur.
Il, 1, 9. — Quietis terrae causam latitudinem
eius posuit, propter quam aerem inferiorem
superequitat: refellitur hàec positio. II, xxr
per tot. - Nomen aethera male interpretatus
est, igni ipsum attribuens. I, vr, 7. Cf. Ill,
vm, 8,

ANAXIMANDER — Docuit, vaporem esse princi-
pium subsistens omnibus quae generantur et

. corrumpuntur. ΠῚ, 1, 5. - Quod antequam
mundus fieret, omnia essent aliqualiter con-
gregata, sed quod in mundi constitutione se-
gregata sint. III, vr, 6. - Mundum esse fini-
tum, et terram in eius medio esse positam.
Il, xx, 3. - Terram in medio quiescere pro-
pter similem eius habitudinem ad omnem
caeli partem. II, xxv, 1. — Traditur ipsum

. primo invenisse rationem de magnitudinibus
stellarum, earumque distantiis -ab invicem et
a terra, Il, xv, 1.

ANAXIMENES — Aerem dixit esse principium fi-
xum et subsistens omnibus quae fiunt et
corrumpuntur, III, 1, 5. — Universum esse
infinitum. II, xxiv, 6. — Terram quiescere pro-
pter eius latitudinem, unde contingit quod
aerem inferiorem superequitat: refutatur haec
positio. II, xxur per tot. xxiv, 2.

ANGULUS — Angulus corporalis quomodo fiat.
ΠῚ, 1v, 1. — Angulus acutus est pars materia-
lis respectu anguli recti: in eius definitione
ponitur angulus rectus. Prooem. 2. — Figura
angularis habet fractionem in angulis. I,
vin, 4.

ANIMA — Est aliquid naturale. I, 7, 2. - Anima
non est propter corpus, sed e converso. Il,
xim, 9. ^ Eius unio cum corpore efficit ut in
hoc appareant operationes vitae. II, xvm, 14.
— Ordo quem in universo tenent animae, se-
cundum Platonem: per animas divinas quid
intelligat, et quare sic appellentur. II, 1v, 5. —
An esse extra corpus sit animae rationali no-
bilius. II, 1m, 3. Cf. Praro. — Anima intelle-
ctiva humana est anima accipiens a sensibus.
II, xm, 6. — Anima est quodammodo omnia
secundum sensum. et intellectum (777 de
Anima ). 11, xiv, 7. — Habentia animam ratio-

INDEX ALPHABETICUS

nalem, agunt propter finem. II, xvn, 1. —
In potentiis animae non est principaliter con-
siderandum id quod pertinet ad nobilitatem
corporis. II, xir, 9. — Motus animae ad vir-
tutem et vitium non sunt naturales sed vo-
luntarii, I, vj, 13. — Animae virtutes deno-
minantur ab ultimo potentiae. I, xxv, 4. — In
habitibus animae operatio est finis et perfe-
ctio. II, 1v, 5. — De anima intellectiva ali-
quid traditur in physica. III, 1, 4. — Vide
ANIMAL, ANIMATUM.

ANiMAL — De animalibus non agitur in libro
de Caelo: quare. Prooem.'5. — Non pertinent
ad primam integritatem universi. I, nj, 1. Il,
1, 2. — Sunt effectus partium mundi. II, 1, 2.—
Sunt substantiae naturales: habent corpus et
magnitudinem. I, z, 2. III, 1, 5. — Sunt cor-
pora mixta animata. III, τ, 4. vir, 6. — Cor-
pora perfecta, idest animalia perfecta. II, 11,
3. — Corpus animalis est dissimilium partium.
I, χη, 6. -- Componitur ex quatuor elemen-
tis. Ix, 2. — Subiacet generationi et corruptioni
secundum totum. Il, 1, 2. xz, 5. — In quae
resolvatur, corruptione facta. III, vr, 6. —
Animalia sunt id quod sunt magis secundum
animam quam secundum corpus. I, 1, 2. —
Anima est in iis principium activum motus.
I, πι, 4. -- Proprium est animalium quod se-
ipsa moveant. I. xv, 5.

Sensitivum constituit animal. II, xm, 4. —
Corpora terrestrium animalium a corruptione
praeservantur per sensum. II, xir, 6. 4 Pro-
pter animam sensitivam organorum diversi-
tatem requirunt. II, xm, 7. Cf. I, xv, 5. -
Sensus existit in parte anteriori. II, n, 5. —
Viget in capite, Il, n, 12. — In animalibus ea
quae sunt magis terrea, sunt insensibilia. II,
xvm, 14. — De cognitione et delectatione
sensibili animalis. Vide Conon, Opon, SENsvus.

Animalia perfecta non solum sentiunt, sed
.etiam moventur motu locali. II, 1t, 2. ΠΙ, 4. —
Sensus est movens (localiter) in. animalibus
(1II de Anima). 11, τι, 12. — Principium mo-
vens (localiter) animalia inferiora, movetur
et ipsum per accidens ( VIII Physic.). ll, n1,
14. — Animae mortalium animalium requie-
scunt a motu corporis, saltem in somno, II,
1 11. - Animalia terrestria habent a natura
instrumenta apta ad motum progressivum.
Il, xm, 1, 2. — Quanto sunt perfectiora talia
animalia, tanto maiorem in partibus diversi-
tatem habent. II, xur, 1. — Una pars.movetur
ante aliam. Il, m, 5. — Moventur secundum
quandam elevationem .et depressionem. II.
xu, 2. — Motus animalium in fine remittitur:
maximam velocitatem habet in medio. II, vii,
5. 1x, 2. — Motus eorum sursum est laborio-
sus: quare. II, 1, 7. — Extorta interpretatio
Simplicii qui dicit, Philosophum animalia ap-
pellare proiecta. ll, vr, 5. — Animalia loca-
liter immobilia. Il, 1, 2. xm, 5.

Motus augmenti est magis intrinsecus et
essentialis animali quam motus localis. Il,
n, 12. — Principia a quibus incipiunt motus
in animalibus. II, τι, 5, r2. Cf. II, πὶ, 12,
13. Ordo motuum in ipsis. Il, τὰ, 5.

Animalibus non determinatur situs secun-
dum se. Prooem. 5. — Animalibus perfectis
insunt omnes "differentiae positionum, imper-
fectis et immobilibus quaedam. II, 1, 2, 3,
ro. — Virtutes quibus attribuuntur animali-
bus positiones, moventur per accidens, motis
eorum corporibus. II, nr 14. — Cf. ἌΝΤΕ,
DrxrRuM, SunsuMw. — In animalibus possunt
esse plura media et plura extrema in eadem
specie: quare. I, xvir, 5. — Non est idem in
iis medium magnitudinis et medium a quo
natura conservatur. I], xx, 7. — Non potest
esse animal infinitum: quare, I, xv, 5. - Se-
nectus, decrementum et alia huiusmodi sunt
in iis praeter naturam. II, xx, 2. — Animalia
irrationalia per paucos motus consequuntur
aliquid. praevium beatitudini: quid sit. II,
xvIJ, 4, 5. — Non consequuntur beatitudinem
seu bonum perfectum. ibid. — Vide AwiMa,
ANIMATUM,

AwriMATUM — Nullum corpus simplex est ani-
matum (III de Anima): quid de caelo. II,
xm, 5. xvm, 14. — Corpora mixta animata
sunt animalia, plantae et partes horum. II, τι,
2. xvn, 14. Ill, 7, 4. — Formae animatorum
mediant secundum nobilitatem inter formam
caeli et formas elementorum. II, xvi, 14. —

Ad animata corpora elementa materiae habi-
tudinem habent; caelum autem agentis, ibid.
— In corporibus animatis est principium mo-
tus activum, scilicet aníma. II, rr, 6. m, 2. —
Invenitur in ipsis determinata pars corporis
a qua incipit motus. IL, π|, 6. — Animatorum
naturae propria sunt differentiae positionum.
II, n, 2. — 1n ipsis sunt differentiae positio-
num secundum se. Il, m, 6, 7. n1, 2. — In
omnibus animatis inveniuntur sursum et deor-
sum: non autem aliae positiones, II, m, 2,
10. — Àn corpus possit habere animam in-
tellectivam , non sensitivam. II, xim, 5, 6.
xvm, 14.

ANTE — Ante, seu anterius, est id ad quod
procedit animal. II, 1, 12. m, 4, 13. — Est
principium motus alterationis secundum sen-
sum. II, n, 5, 13. ΠῚ, 4. — Pars anterior et
posterior in animalibus differunt virtute et
figura. Il, 1, 9, 13. ΠΙ, 5. — Ante et retro in-
venitur in omnibus animalibus. II, r, 2. — In
ipsis solum consideratur. l, 1v, 4. — In caelo
non invenitur nisi secundum motum localem.
II, uz, 4. Cf. 1, 1v, 4. — Quid sit anterius et
posterius in 'caelo: quomodo distinguantur.
II, mr, 13. vn, 5, 6. — Non est in toto uni-
verso nisi ut est in caelo. I, 1v, 4. — Anterius
est principium oppositionis quae est inter
ante et retro. II, 11, 3. — Est principium pro-
funditatis seu grossitiei. IIl, 1t, 4. — Pars an-
terior dignior est posteriori. II, vi, 5. — Quo-
modo dextrum sit prius quam ante, Il, 11, 4.—
Et quomodo anterius sit prius quam dextrum.
II, 1, 5. - Et magis principale. 11, n, 9. — Cf.
ῬΟΒΙΤΙΟΝΕΒ. ;

ANTICHTHONA — Vide PYyrHAGORICI.

AwTIQUI — Quomodo definierint infinitum.
m, r. — Plurimi antiquorum philos:
posuerunt corpus infinitum actu secundum
magnitudinem. 1, 1x, 2. — Supremum mundi
locum aethera nominaverunt: quare. I, v
e Caelum ponebant esse immortale et mo-
veri sempiterno tempore. I, vit, 5, 7. 1l, 1
3,5. Culsums. divinum ἐρῶν eziiBdQ y
1, 3. - Diis attribuebant caelum et locum |
est sursum. I, vii, 5. xx, 2. Il, τ, 5. —

: men aeterni pronunciaverunt. nie
rebus divinis. I, xxi, 9. — A thein
runt zheon, idest Deum. Il, 1, 3. — Ὶ
totum esse omnium a Deo provenire coa
terne sibi. I, v1, 7. — Ostendebant omne di-
vinum esse intransmutabile, primum et sum-
mum: quid dixerint divinum. 1, xxr, r1. ἢ,

1v, 5. — Secundum quosdam, philosophi an-
tiqui sapientiam suam fabulis et aet
locutionibus occultabant. 1, xxi, 8. Cf. Ami-

sTOTELESs. — Vide AsTRoLOGL. ^. ^ —
APocAEUM — Vide Aux. AUi)
ἌΡΡΟΒΙΤΙΟ — Appositio vel subtractio in infini-
tum, quomodo possibilis. II, 1, 7.
APPRERENSIO — Ordo apprehensionis in ratione
practica: quid ipsi respondeat in ratione spe-
culativa. Prooem. 2. oes
APULEIUS — Apuleius Platonicus in suo libro
de Deo Socratis, quomodo daemones descri-
bat. II, xm, 6. WT Ja.
AavaA — Elementum medium. I, ΠῚ, 11. v, 5.
XII, 1. XVI; 7. xvin, 9. Il, 1v, 9. — Est magis agis
affinis terrae. I, ri, $^ - Cobir grave, seu
quod movetur deorsum. 1, vm, r. ll, vr, 7. -
xxu, 7. IIl, nr, 9. — Gravis per comparatio-
nem ad aerem et ignem: levis ro mum 7.
rae. I, 1v, 2. v, 5. xviii, ὁ. Il, 8. III, πὶ, 7.
vit, 6. — Quamvis erdt ed E
sum, motus eius differt specie a motu terrae,
1v, 2. - uitur motum firmamenti secun-
dum circulationem incomplétam : quomodo.
I, 1v, 7. ἢ, xvm, 10, — Non effenditur- iua
si in vase gyretur velocius quam sit motus
eius deorsum: quare. II, r, 9. XXIV, 1. - Quo-
modo igni maxime contrarietur. II, 1v, 7. —
Aqua est circa terram: quare non ex omni
parte. II, vr, 5. — Ab aere circumdatur. ibid. —
Superficies eius convexa est sphaerica: pro-
batur. II, vt, 7. — Superficies eius est magis
regularis quam superficies terrae, minus quam
illa aeris. II, vr, 7, 8. — Eius diaphaneitas. II,
xiv, 8. — Partes eius sunt plura numero, sed
non differunt specie. I, xm, 6. xvm 3. — Mo-
vent aequaliter ad. suum "locum. Il, vi, 6. —
Aqua est principium mollitiei, III, m, 9. —
Dirumpitur per motum s transeuntis.
I, xi, 7. Cf. ΠῚ, n, 9. — Sustentat lignum

πο πο ΝΩ͂Ν

et similia. II, χχπὶ, 6, 10. — Non autem ter-
' ram. I], xxr, 9, 10. — Thales ipsam posuit
materiale principium fixum, omnibus subsi-
stens (I Metaphys.). II, xxu, 6. ΠῚ, m, 5.
vim, 7. ^ Item, quod totam terram sustenta-
ret: refutatur, II, xxr, 6 sqq. — Figuram vi-
ginti basium ipsi adaptavit Plato. III, rv, 1.

ARCHEDEMUS — Ipsum opinatum esse dicitur

quod non oporteat mediam regionem in uni-
verso assignare terrae. lI, xx, 4.

ARGUMENTUM — Idest signum, seu probatio per

signum. I, xvr, 6, 10. II, xxm, 1.

AmISTARCHUS — Terram qualibet die ab occi-

dente in orientem moveri posuit. II, ΧΙ, 2.

AnisTOTELES — Non consuevit principalem ali-

cuius scientiae partem assignare his quae per

accidens assumuntur. Prooem. 4. — Nusquam
" invenitur, nisi de corporum dimensionibus
" tractando, rationibus Pythagoricis usum fuis-
τ se, et per numerorum proprietates aliquid
- concludere: quare sic fecerit in hoc loco. 1,
' dz, 7. — Post demonstrationes a se inductas
" consuevit uti testimonio et signis. ibid. —

'' Ante manifestationem veritatis utitur opinio-

nibus communibus. I, vit, 4. — Non recedit
|" ab eis quae ad-sensum apparent. lI, xr, 7

τ - fero. — Quare opiniones aliorum pertra-

. I, xxr, 3, 4, 5. — An contra sensum

-' superficialem tantum verborum antiquorum,

ue Platonis, obiicere solebat; vel etiam
a sensum ab ipsis intentum. I, xxrr, 8.
"xxm, 3. xxx, 2, 8. lI, 5, 11. xxt, 5. ΠῚ m, 3.
σι, 5. Cf. II, xx, 3. — An contra intentionem
- PPlatonis verbum illomenum assumpserit. II,
— xxi, 5. — Non est eius consuetudo, quamvis
. Sit breviloquus, defectivis locutionibus uti. II,
- xvi, 8. — Nec ex abusivis locutionibus argu-
" mentari. III, rr, 7. — Deum ponit factorem
' eaelestium corporum, non solum causam per

modum finis. I, vir, 14. — An Platoni con-
' trarietur per hoc quod ex unitate speciei con-
. cludat plures mundos esse possibiles. I, xix,
τ 10. — Eius argumenta contra mundi genera-
' tionem non contrariantur fidei. I, νι, 7. xxix,
12. III, vir, 4. — Ex alia parte aequinoctialis
' aliquos homines habitare vel habitare posse
' docet. II, nz, 16. -- Deum sentit habere pro-

168
eas

V:

* ' videntiam de his quae sunt hic inferius. II,

' Xm, 11. — Narrat quandam observationem
X astronc a seipso factam. II, xvrr, 6. Cf.
I, xv1, 5. — Ad eius instantiam Callippus cor-
" rexit Eudoxi suppositiones circa numerum
Sphaerarum et motuum planetarum.I, ΧΥΤΙ, 4.
' "Ex eius operibus citantur: Praedicam. 1,
Um 2. vp 13. vir, r4. vm, 5. Il, m, rr. Til,
m, 7. — I Posterior. I, τ, 2. m, 6. — II Po-
* sterior. I, v, 2. — 1 Topic. 1, xxu, 2. — II
Topic. I, v, 3. xx, 2. II, xr, 5. III, vri, 6. —
m. . Prooem. τ. 1, vt, 2, 3, 5, 10. xvii,
τ 8. TI, 1v; 7, 8. III, m, 2. vm, 6. — II Physic.

Em, r. m, 3. II, xvm, 1: xxv, 5. Hl, 1, 5.

78, 3,5: — TH sic. 1, ΠῚ, 1, 11. 1X, 1, 2,
"E xm, 6. xur, 3, 5, 8. xx, 8. xxix, 3. II, v, 4.
Um, 7.- IV Physic. 1, 1v, 18. vn, 4. xiv, 8.
ΠΩ 1, 5, 5. Hl, f, 2. v1, 4. xm, 3.
xvin, r1. HI, m, 8. vm, 2. — V Physic. 1, vis,
| 2. vm, 12. xn, 2. xvrt, 2, 8. xxrv, 3. IIT, vri, 8.

— VI Physic. 1, n, 9. vi, 5, 7. vim, 13. m,
ΠΥ 3. 31,9. xil, TT, 13. XIp, 9,13. xvn,
'.8. xx, 5. II, vi, 4. 1x, 5. xr, 3, 6. xn, 4. xim, 2.

ΤΙ, m, 3. 1v, 6. — VII Physic. 1, vv, 2. xv, 4.
— Xx 12. II, vim, 7. — VIII Physic.7l, m, 3, 4.
.1V, 17: VI, 9. vi, 10. xv, 4. XVII, 5. xxi, 12.
"CH, m, 6. 1, 2, 5, 14. 1v, 5, 11. vin, 5, 7.

X, 10. XIv, 6. xix, 5, 6. lll, v, 5. v1, 2. vni, 6,
“ἢ, 8. - IV de Caelo et Mundo. MI, m, 7. vn,
' 6.— I de Generat. 1, vn, 4. xiv, 8. xxm, 6.
"X, 13. II, 1v, 10. ΠῚ, m, 2. .- JI de Gene-
Carat T, v; 2, Ib yy, 9, 12. X; 13. xv, 8. Ill,
"vut, 7. - I Meteor. 1, 1v, 7. vi, 12. 11, x, 7.

— II de Anima. l, vni, 3, 4. Il, yv, 5. x, 9, 11.
. xm, 5. xiv, 1, 5,8. xvm, 14. — III de Anima.
^H, m, 12. xm, 5, 8. xiv, 7. xvni, 8. xvm, 14.—
' de Sensu et Sensato: II, xn, 5. — de Parti-

bus Animalium, Il, x, 12. — de Causa Motus

Animalium. L, 1v, 4. — de Processu Anima-

lium. V, v, 2. — I Metaphys. 1, n, 13. xxn,
| 2, 6. - II Metaphys. 1, xxx, 10. — III Meta-
' phys. I, xxi, 3. — V Metaphys. 1, xvm, 7. xx,

2. II, n, 11. — VII Metaphys. Prooem. 2. —

VIII Metaphys. 1, vi, 6. — X Metaphys. 1,
* 3v, 6. vim, 5, 8, 13. xvn, 8. IL 1v, 2. v1, 4. —
"XII. Metaphys. 1, m, 4. vs, 6. xvm, 5, 6. II,

DE CAELO ET MUNDO

n, 2. viu, 2. xim, 5, xv, 3, 4. xvm, 13. xix,
3. III, vi, 2. — 7. Ethic. Vl, 1v, 5. — IJI Ethic.
III, v, 2. — VII Ethic. ll, xvm, 1. — ZX Ethic.
Il, 1v, 5. -

AmirHMETICA — Vide ΟΕΟΜΈΤΕΙΑ.

Ans — Quadruplex ordo rationis practicae re-
spectu artificii. Prooem. 2. — Motus diversi-
mode variati magis videntur ab arte dispo-
siti. I, 1v, 16. — Artificialia non habent ex
seipsis aliquem motum. Il, rr, 6. - Quomodo
artifex diversimode determinet quantitatem
partis et totius artificii. I, vr, 9. — In artefa-
ctis humanis ex operum rationibus opera ipsa
consideramus; in divinis e converso. II, xx,
4. — Vide Fonwa, SPkEcIES.

AsTRA — Vide SrELLAE.

AsTROLOGI — Secundum memoriam quam sibi
invicem .tradiderunt astrologi, in toto prae-
terito tempore non videtur aliquid in caelo
transmutatum. I, vr, 6. — Plures motus con-
venire ad movendum unam planetam diver-
simode exponunt astrologi temporis Aristo-
telis et moderni. II, virt, 2. xvir, 2 sqq. xvin,
13. xix, 3, 5, 6. Cf. II, xr, 6. xv, 2. — Sup-
positiones illorum non est necessarium esse
veras, II, xvm, 2. Cf. 1, πὶ, 7. — Ordo pla-
netarum secundum primos astrologos ; se-
cundum astrologos temporis Aristotelis; et
modernos. ΠῚ, xvrr, 2. — Antiquissimi obser-
vatores invenerunt, stellas fixas eandem figu-
ram semper conservare, et eodem modo ab
invicem elongari. II, 1x, 1. — Antiqui pone-
bant stellas fixas moveri per motum ultimae
sphaerae. II, xix, 6. Cf. II, xx, 1. — Tempore
Aristotelis non erat deprehensum quod stel-
lae fixae haberent proprium motum praeter
diurnum. II, x, r. xvi, 7. — Astrologi po-
steriores ponunt super sphaeram stellarum
fixarum, aliam cui primum motum attribuunt.
II, 1, r. xvm, 7. Cf. Il, xix, 4. — Opiniones
diversorum circa magnitudinem terrae. II,
xxvi, 4. — Secundum astrologos mensuran-
tes dimensiones nostrae habitabilis, quomodo
attendantur longitudo et latitudo. II, 11, 10. —
Astrologi et geometrae mensurant lineam
curvam per rectam, et e converso. 1, virt, 9.
— Vide MarnEMATICA.

AsTROLOGIA — Astrologica scientia procedit ex
apparentibus secundum sensum circa cor-
pora caelestia. II, xiv, 8. — In ea tractatur
de ordine et distantiis stellarum. II, xv, 1. —
Utitur principiis mathematicae. ibid. — Vide
AEGYPTII.

ATLAs — De Atlante caelum humeris susten-
tante: duplex interpretatio huius fabulae.
It, 1, 8. ,

AvuprTUs — Si esset aliquis sonus, cuius non
esset perceptivus auditus, aut sonus ille aut
ipse auditus aequivoce diceretur. II, xiv, 7.
— Qui potest audire parvum sonum, potest
et maiora percipere: quare. I, xxv, 6. — Soni
excellentes destruunt auditum. II, xiv, 5, 7.

: 4 Consuetudo audiendi magnos sonos aufert
distinctionem non solum illorum, sed et alio-
rum. II, xiv, 5. ἡ

AuGMENTUM — Est motus ex parvitate in ma-
gnitudinem, I, xvr, 8. — Augmentum ('pro-
prie dictum ) fit per additionem alicuius quod
convertitur in substantiam eius quod augetur.
I, vr, 1, 4. -- Augmentum est proprie in ani-
malibus et plantis. I, vr, 2, 4. — Incipit a
sursum: in animalibus scilicet a capite, in
plantis a radice. II, τ, 5, 12. - In animalibus
motus augmenti est prior motu sensitivo. II,
m, 5. - Est magis intrinsecus et magis es-
sentialis animali, quam motus localis. II,
T, 12. : .

Augmentum late sumitur pro quolibet motu
in maiorem quantitatem. I, vr, 2, 4. — Sic
sumptum convenit etiam elementis. ibid. — In
corporibus physicis omnia quae alterantur,
habent huiusmodi augmentum et decremen-
tum. I, vir, 2, 4. — In mathematicis unum
potest esse absque altero. I, vr, 4. — Quae
rarefiunt et condensantur habent augmentum
et decrementum: non ex aliquo addito (IV
Physic.). I, vn, 2, 4.

i est augmentum, sive per additionem

sive per rarefactionem, ibi est. generatio et

τ corruptio in aliquid. I, vr, 1, 4. — Materia

augmenti (per additionem) est alimentum.
T5 :

Αὐχ — Motus augis vel apogaei quid sit. II,

429

xvn, 5. - Ab Hipparcho et Ptolomaeo attri-
buitur sphaeris planetarum. ibid.

AvERROES CowMENTATOR — Solvit argumenta
Ioannis Grammatici contra incorruptibilitatem
caeli: quid de eius solutionibus sentiendum.
I, vi, 5, 6. — Reiicitur ratio ab ipso allata
quare motus possit ignire. II, x, 10. — Quid
dicendum de eius explicatione quomodo ex
motu solis causetur calor in aere et igne. II,
X, 11, 12. — Negat stellas infrigidare vel hu-
mectare per se: reprehendit Avicennam di-
centem ipsas facere infrigidationem et cale-

- factionem: refutatur. II, x, 12. — Expositio
cuiusdam loci in III de Anima, ubi Philoso-
phus probat corpus ingenerabile non habere
animam intellectivam sine sensu: non bene
accepit corpus ingenerabile. II, xr, 6. — Po-
suit omnes stellas esse sicut individua eius-
dem speciei: refellitur. II, xvr, 9. - Exponit
textum Aristotelis de utilitate quaerendi circa
stellas. II, xvii, 8. — Quomodo intellexerit
tertium et quartum gradum in. entibus re-
spectu boni perfecti: reiicitur eius explicatio.
Il, xvm, 10, 11. — Falso dicit quod additio
primi motoris super potentiam moti non est
infinita nisi in tempore infinito. II, xix, 6. —
Tenet aerem motui naturali deservire ex ne-
cessitate: refutatur. III, vr, 8, 9.

AvICENNA — Stellas infrigidationem et calefa-
ctionem facere dicit: an recte. IT, x, 12. —
Excluditur argumentum per quod ostendit
quod animam caeli oportet habere vim ima-
ginativam. II, xm, 8. *

Axrs — Est linea transiens per corpus sphae-
ricum. II, xr, 3. - Quandoque dicitur polus.
II, χχι, 5. Cf. HI, xxvi. 1.

B

Basytowu — Vide AxovPrmIM.

ΒΕΑΤΙΤΌΡΟ — Est bonum perfectum: finalis
beatitudo consistit in apprehensione univer-
salis veritatis: quid ad ipsam: praeexigatur.
II, xvii, 4. — Inter inferiora solus homo bea-
titudinem adipiscitur. ibid.

Βοετιῦϑ — Citatur. Il, r, 2.

Boxvx — Bonum finale est principium in omni-
bus agibilibus (I7 Physic. VII Ethic.). 11,
xvm, 1. — Quinque gradus entium respectu
optimi seu boni perfecti: res declaratur exem-
plis. II, xvm, 2 sqq. — Vide Deus, PrRMA-
NENTIA, UNUM.

C

CaELvM — Dicitur de ultima sphaera, de toto
corpore circulariter moto, et de universo.
Prooem. 4. 1, xx, 2. Cf. III, 1, 2. — Principa-
liter quidem de ultima sphaera, de aliis au-
tem per respectum ad ipsam. I, xx, 2. — Cae-
Jum dicitur etiam de spatio in quo movetur
corpus caeli. I, xz, 3. — Caelum, idest locus
sursum. I, vi, 5. II, 1, 5. — Primum caelum,
quid significet. II, vn, 2. III, 1, 2.

De caelo , idest ultima sphaera. Vide
Spnarna. — De caelo, idest universo. Vide
MuNpvs.

Caelum, idest corpus circulariter motum.
Datur corpus simplex, aliud ab elementis et
ab iis quae componuntur ex elementis, natu-
raliter motum motu circulari. I, 1v per tot.
Cf. I, vir, 7. IT, x, 2. xu, 3. III, r, 4. - Maxima
pars corporum mundi est corpus caeleste.
I, τ, 2. — Caelum est corpus naturale. I, nr,
4. III, 1, 4. — Primum in genere mobilium, et
potissimum inter simplicia: prius et dignius
omnibus corporibus inferioribus. IL, m, 1. 1v,
9. V1, 7. Vit, 2. virt, 13. II, vir, 7. — In quibus
sit primum in comparatione ad inferiora. III,
1, 2. — Quomodo sit simplex. II, x, 4. — Per
ipsum alia simplicia firmantur. Prooem. 3. —
Est rimum inter elementa: quo sensu di-
catur elementum. I, xvi, 7. ΠῚ, τ, 6. — Mediat
inter substantias separatas et corpora infe-
riora, naturam utramque aliqualiter . partici-
pans: quomodo. II, xv, 8. Cf. I, νι, 7. vri, 5.
vm, 13. — Habet materiam; aliam a materia
inferiorum; in quo sit diversa. I, vr, 6. —
Eius materia est ad ubi, non ad esse ( VIII
et XII Metaphys.). ibid. — Forma eius replet
totam potentialitatem materiae. ibid. — Cor-

430

pus caeleste non habet privationem nisi ipsius
ubi. ibid. — Se habet ad motum caeli ut ma-
teria et subiectum ; Deus est sicut agens quod
facit ipsum esse actu, II, 1v, 5. Cf. I, vn 6.—
Corpora caelestia dicuntur esse immaterialia.
Il, x, 11. 7

Corpus caeleste est ingenerabile et incor-
ruptibile. I, vr per tot. vir, 5, 6, 7. xxi, 7.
II, 1, 2. et pluries habetur. Cf. loaxxEs GRAM-
MATICUS, PLATO. — Non est augmentabile nec
deminuibile. I, v, 1. Gf. 1, vi, 5. Il, m, 13.
II, 4. IX, 2. — Corpora caelestia sunt maxi-
mae quantitatis. Il, xiv, 5. xxr, 4. xxvm, 3.
4. — Caelum non est infinitum quantitative:
nec etiam in potentia. I, v1, 5. ΧΙ, 3, 4. xu,
12. — Quod habeat talem quantitatem di-
mensivam provenit ex determinatione intel-

- lectus divini. I, vr, 9. — Diameter caeli, vel
mundi, nequit recipere additionem. I, 1v, 10.
Il, v, 4.

Est impassibile et inalterabile. I, vr. per
tot. Cf. 1, xxi, 3, 8. II, m, 13. nr, 4. -- Qua-
lem alterationem recipere possint corpora
caelestia, I, vir, 2. II, , 6. — Non habent con-
trarium. I, v1, 2. Il, 1x, 2. x, 3, 13. Gf. 1, v1,
12, 13. viii per tot. — Quod eximantur a con-
trariis est ex determinatione intellectus divini.
I, v1, 7. -- Contrarietatem secundum differen-
tias aliquorum generum nihil prohibet esse
in ipsis. I, vim, 5. — Invenitur in ipsis aliqua
diversitas secundum naturam speciei, quam-
vis genere conveniant. II, x, 4. xvi, 9. Cf. I,
xx, 2. — Formae contrariae elementorum,
quomodo sint in ipsis. II, x, 3. xu, 9. Cf.
Praro, -- Nullum patiuntur defectum: nihil
praeter naturam invenitur in illis. I, vi, 2.
II, 1x, 2. ΧΙ, 4. — Nihil violentum. I, xv1, 3. II,
xv, 3 sqq.

Tangibiles qualitates sunt in ipsis ut in
causa activa. II, x, 13. Cf. II, x, 3. xir, 9. —
Rarum et densum quomodo sint in illis, II,
x, 13. — Non sunt gravia neque levia. I, v
per tot. Il, x, 13. Cf. 1, vi, 10. xvin, 8. II,
1, 8. xix, 6. — Loco gravis et levis est in ipsis
aptitudo ad motum circularem. II, x, 13. —
Corpora caelestia media intér solem et cor-
pora inferiora, quomodo ipsius impressionem
recipiant. II, x, 11, 12.

Caelum supponitur esse animatum, 11,1,
2. ΠΙ, 2, 3. ΧΗ, 7. xvm, 1. Ill, s, 2, 6. Cf. lxxi,
8. II, 1, 11. — Anima nempe rationali seu in-
tellectuali. II, m, 2, 3. Cf. Il, xvm, 1. — In
corporibus caelestibus non est anima sensitiva
neque nutritiva: aequivoce dicuntur anima-
lia. 11, ΧΙ, 4, 9. Cf. SiwPricius. — De mente
Aristotelis. II, xim, 5 sqq. — Per intellectum
suum cognoscunt universalia et particularia:
imaginationem non habent. II, xm, 8, 9. —
Habent vitam et actionem. IJ, xvn, 1. Cf. II,
m, 2. — Vita ipsorum non est optima et per
se sufficientissima: quare. I, xxr, 8.

Insunt illis accidentia sensibilia. II, xiv, 8.
— Quorum pauca cadunt super sensum no-
strum. II, 1v, 3. — Alterius generis et impro-
portionata accidentibus inferiorum corporum.
ibid. — Magis remota a cognitione nostra
quam. ipsa corpora elongantur secundum si-
tum. II, 1v, 3. xvi, 8. — Indicantur quaedam
horum accidentium. II, vir, 3. xiv, 8. — Cf.
SiwPLICIUS.

Motus. Corpora caelestia non habent mo-
tum nisi localem. ], vr, 7. — Et hunc circu-
larem. I, 1v per tot. v1, 7. vin, 13. 1x, 8. x, 2.
II, vi, 2. - Etiam pars a corpore caelesti de-
tracta, moveretur circulariter. I, v, 7. — Mo-
tus circularis in ipsis sequitur naturam gene-
ris. II, xvi, 9. — Corpora caelestia habent mo-
tum incessabilem. Il, 1, 3 sqq. Cf. I, xv, 5.
II, vt, 4. vui 5. - Quodammodo infinitum. II,
1x, 5. - Motus caeli est causa et finis aliorum
motuum. Il, 1, 3, 4. — Mensurat ipsos (7V
Physic.). ll, v1, 4. vir, 1. — Mensuratur a tem-
pore: quomodo. II, 1, 2. — Secundum Aristote-
lem motus caeli est sempiternus. II, v1, 4. virt,
6. 1x, 3. — Est continuus. II, vi, 4. — Est re-
gularis: probatur. II, vr, 4. vr, x per tot.
(N. B. II, vu, 2). Cf. SPRAERA. — Quomodo sit
infinitus; quomodo finitus. 1, xiv, 6. II, 1x, 5.—
-Non omnia corpora caelestia habent motus
uniformes, IL, vir, 2. xvi, 9. Cf. PLANETAE.
— Omnia, uno excepto, moventur pluribus
motibus, et mutant situm. II, xxvr, 3. — Mo-
ventur in suis locis. II, x, 10. xut, 2, 6. —

INDEX ALPHABETICUS

Motus ultimae sphaerae et motus per circu-
lum obliquum. 1l, 1v, 12. xv, 8.

Totum caelum, seu firmamentum , suam
circulationem complet in tempore finito, sci-
licet viginti quatuor horis. I, x, 2, 4. xi, 3, 4. —
Quomodo motus caeli sit omnium velocissi-
mus. Il, νἹ, 4. Cf. II, xv, 2. — Per motum
primi mobilis revolvitur motu diurno ab
oriente in occidentem versus hemisphaerium
superius, et ab occidente in orientem per
hemisphaerium inferius. II, ΠῚ, 12, 13. virt, 5,
6. Cf. L vu, 16. Il, 1v, 12. vri, 2. — Move-
tur circa centrum terrae. I, nr, 7. Il, xx, r.
Cf. 11, xi, 6. — Motus diurnus firmamenti est
nobilior motibus planetarum. I, vim, 16. —
Ipsis non contrariatur, licet sit aliquo modo
diversus. I, vim, 16. Il, rg, 17. xv, 2. — In
motu caeli est accipere aliquod principium.
Il, nr 7. — Incipit ab oriente. II, mr, 12. —
Quare moveatur versus unam partem potius

: quam aliam. II, vir per tot. -- Per motum

firmamenti feruntur ignis, aer superior, et
etiam aqua quodammodo ( 7 Meteor.). 1, 1v,
7: 15. vi, 12. II, x, 7, 12. xvi, 10. xxiv, 4. —
An circumgyratio caeli causet quietem terrae,
et motum eius ad medium. II, xxii, 4. xxiv
per tot. - An suo motu corpora caelestia
faciant sonum. II, xiv per tot. — Per motum
suum corpora caelestia consequuntur bonum.
I, xxi, 8. 11, xvi, 8. — Est ut vita quaedam
omnibus existentibus ("VIII Physic.). lI, xiv,
6. - De numero motuum corporum caele-
stium. II, xvii per tot. Vide SrELLAE.
Motus corporum caelestium est a natura
eorum passive, ab anima vero active. I, nr,
4. IL, πι, 2. Cf. II, 1v, 5. — Motus eius non
est laboriosus. Il, r, 7 sqq. Cf. II, xix, 5. —
Est secundum intellectum et voluntatem. 1I,
xv, 3. -- Non multum refert an. moveatur a
substantia spirituali coniuncta, vel separata.
Il, ur, 2. xvm, 1. — Principium movens cae-
lum non movetur per accidens ( VIII Physic.).
II, πὶ, 14.— Non variatur virtus motoris caeli. 1I,
viri, 7. Primum movens caelum habet virtu-
tem immaterialem et infinitam (VIII Physic.).
I, xvm, 5. II, vu, 7. xix, 6. Cf. AvERROES. —
Primum movens movet caelum ut intellectum
et desideratum (XII Metaph.). 1, xvm, 6. II,
ΠΙ, 2. xim, 5. xv, 3, 9. — Desiderio nempe intel-
lectus. II, xu, 5. Cf. II, xvi, 1. — De primo
motore agitur in scientia naturali. III, 1, 4.
Figura. Caelum est sphaericae figurae, II,
v, v1 per tot. III, 1, 6. — Est sphaera perfectis-
sima. II, vr, 8. III, 1. 6. - Habet talem formam
utsit apta ad motum sempiternum et circu-
larem. lI, 1v, 5. ΧΠῚ, 2. — Non est figurabile
alia figura. I, vr, 6. — Partes eius sunt circu-
lares et non diversificantur secundum figu-

ram. Il, rr, 13. πὶ, 5. Cf. III, 1, 2. — In cor-.

poribus caelestibus figura sphaerica sequitur
naturam generis. II, xvi, 9. — Figuram duo-
decim basium caelo adaptat Plato. 11], 1v, 1.

Lumen. Corpora caelestia sunt diaphana.
II, xiv, 8. - Lumen est qualitas activa ipso-
rum. II, x, 12. — Est eiusdem naturae in ipsis
et in inferioribus corporibus. II, xiv, 8. —
Quanto magis inspissantur tanto magis sunt
tracta, moveretur circulariter, I, v, 7. — In
corporibus caelestibus motus circularis se-
activa et luminosa. II, x, 3. - Secundum com-
munem virtutem luminis omnia corpora cae-
lestia calefaciunt: secundum alias virtutes
proprias, diversos effectus producunt. II, x,
12. Cf. ALEXANDER, ÁVERROES, ÁVICENNA. —
Quidam existimabant corpus caeleste esse
igneum. II, x, 5. :

Virtus. Corpora caelestia non sunt passi-
va, sed activa. II, x, 13. — Tangunt, sed non
tanguntur. Il, x, 13. xir, 4. — Se habent ad
elementaria sicut activa ad passiva. II, x, 3.—
Operantur in eis mixtionem. III, rv, 5. — Sunt
causae formarum substantialium in inferiori-
bus. II, xtv, 8. Gf. II, xri, o. III, 1, 4. — Causant
vitam. II, xiv, 7. — Ad animata se habent ut
agentia. II, xvrrr, 14. — Non inferunt violen-
tiam inferioribus. 1, rv, 7, 15. II, xiv, 9. III,
vit, 5. — Causant perpetuitatem et durationem
rerum; item earum transmutationem. Il, 1v,
12: xv, 8. xvin, 11, 13. — Sunt quasi univer-
sales causae effectuum sensibilium. II, x, 3.
xm, 7.

Duratio et creatio. Esse caeli non est
quantum secundum durationem. I, vi, 5. —

Caripux — Calidum et frigidum sunt

Corpora caelestia sunt immortalia et sempi-
terna. 1, vi, 7. vn, 2, 5. II, 1, 3, 5, 6. 1v, 5.
XX, 4. à.
Secundum fidem Catholicam caelum non
semper fuit. I, vi, 7. — Natura eius est a Deo.
Il, 1, 8. — Incepit esse per effluxum a primo
principio. I, vi, 7. — Respondetur triplici ar-
gumento Simplicii pro effluxu aeterno caeli a
Deo. I, vi, 8, 9. - Deum esse factorem cae-
lestium corporum sensit Aristoteles. I, vii, 14.

Locus. Quomodo caelum sit in loco. I, xiv.
8. xvii, 7. xxi, 7. II, xr, 6. — Eius locus est
extremus altitudine. I, v, 4. vr, 5. xvm, 7.
Il, 1, 5. - De distantia caeli a nobis. I, xvirr,
7. ll, 1v, 3. -- Loca corporum caelestium non
sunt calida neque frigida II, x, 10.

Situs. De diversitate partium situalium
caeli: opinio Pythagoricorum, II, 11 per tot. —
Differentiae positionum an et quomodo caelo
conveniant. Il, ur per tot. vn, 5, 6. III, 1, 2.

— Quomodo determinetur diameter ipsius. II, -

ΠΙ, 9. - Secundum quid attendatur longitudo.
II, m, 8 sqq. — An ordo nobilitatis in cor-

poribus caelestibus sit secundum ordinem:

situs. IL, xvin, 11, 12.

Corpora caelestia sunt adinvicem continua
seu immediate coniuncta-" II, v, 9. ΧΙ, 7. xiJ,
3. Cf. II, xiv, 10. — Non est aliquod corpus
medium inter sphaeras, nec interponitur va-
cuum. ll, v, 9. v1, 5. — Item, continua, idest
convenientia in natura. I, xx, 2. — In caelo
oportet esse plura corpora sphaerica circula-
riter mota, II, 1v per tot. — Octo c 1
caelestia circulariter mota. II, xxr, 2. Gf II,
xi, 3. xn, 4. xvi, 13. — Ostenditur esse in
caelo corpora distincta non solum stella-

rum, sed et sphaerarum. Il, xiu, 3. — Quod -

caelum sit unum numero. I, xvin, 5. — De cor-
poribus caelestibus in speciali. Vide SPHAE-
RA, STELLAE. n zu
Caelum ab antiquis nominatur aether: qua-
re. I, vit, 7. lll, 1v, 1. -ἰ Ab E
batur Deus vel divinum: quo sensu. II, 1v,
5. xix, 4. Cf. I, vii 5. Il, 1, 12. - Ὁ
dicitur locus Dei. I, vn, 5. ll, 15, 5...
Liber de Caelo. A Graecis sic intitulatur.
Prooem.3.— Primus post librum Physicorum:

quare. ibid. — De eius subiecto. Prooem.4, 5. .

I, ur, 1. vit, 11. IIl, 1, 2. — Vide Γ

consequentes species elementorum.
Sunt primae tangibiles qualitates ( 17
nerat.): quomodo. II, x, 10, 13. —
est p frigido, sicut forma pri
1v, 8. x, 10. — Quamvis non sint nata esse
in eodem subiecto, proximo, ur
invicem. II, x, 3. — Contrarietate :
I, vir, 5, — Causantur a corporibus caelesti-
bus. II, x, 6 sqq. — Non insunt I
caelestibus nisi ut in causa activa: quare.
x, 13. - Quomodo motus sit causa caloris.
II, x, 10. — Quomodo calor in aere
et igne ex motu solis: duplex causa caloris
a stellis generati. II, x, 11, 12. — De causa
differentiae graduum caloris, II, x, 11, 12.
Cf. ALEXANDER, AvERROES, SiwPLICIUS. — Ca-
lor a stellis procreatus, ad medium

omnia conservans, II, xx, 3. — Derivatur cal
ab igne ad minus calida ( 7] Metaph.). 1, xxi
το. — Reflectitur cum invenit obstaculum. Il,
OM . |

É

CarLIPPUS — Quomodo irregularitates apparen-

tes planetarum explicaverit. Il, xvm, 4.

ΟΑΡ 1.8. — Sophisma de capillo fortiter ex-

tenso. II, xxv, 4.

CaPvur — In animalibus, a capite incipit motus

augmenti. II, 1, 5. — Sensus movens (loca-
liter) est in capite ( ZJJJ de Anima.). lI, m,
12. — Caput est dignius pedibus. Il, vi, 5. --
Caput quod est sursum hominis, est sursum
etiam secundum
aliis animalibus. II, iz, 5. - Secundum
doclem, in constitutione mundi producta sunt
multa capita sine cervice: quomodo. III, vr,
3. — Vide Nopr, PLANTAE.

Casus — Quod est a casu vel a fortuna,

: * e 1
sicut semper neque sicut frequenter aut est
aut fit, 1, xxix, 9. Il, vn, 2. ΧΙ, 4. Cf. INGE-
NITUM. — Casus non est in his quae sunt a
natura, II, ΧΙ, 4. — Non est in caelo. ibid.

CavpA — Vide Noni.
CavsA — Causa et elementum in quo differant.

III, vr, 4. - Causa materialis et effectiva sub-

itionem mundi: de

n

stantiarum naturalium. III, 1, 4. — Causam
primam super omnem intellectum et nomi-
nationem posuerunt quidam antiqui. III, v, 4.
— De ordine inter principia, (seu causas). jt
xvm, 14. III, viz, 3. — Causa continet effe-
ctum. 11,1, 2. - Quomodo, secundum Iambli-
chum, formae effectuum sint in suis causis.
Il, xut, 9. -- Quomodo effectus sint in causis
universalibus. II, x, 3. xn, 7. — Causa uni-
versalis intendit imprimere suam similitudi-
nem in suis effectibus: ipsam non adaequate
recipiunt. Il, 1,: 4. — Quae sunt eiusdem
speciei, producunt eosdem effectus. II, xvi,
9. — In eisdem rebus, quantum ad eosdem
effectus, necesse est ponere easdem causas.
Il, xiv, 2. -- Remota causa, removetur effe-
ctus. H, xxiv, 4. — Non oportet dicere aliquid
tale quale est secundum causam violentam
vel praeternaturalem. ll, xxvi, 1. — Effectus
. voluntarius quomodo agenti assimiletur. I,
^ Wi 9. — Effectus sensibiles quomodo sint in
- corporibus caelestibus. II, xir, 9.
Propter quid est, idest, quae est causa.
Til, vin, 3, Cf. Ἐββε — Causas omnium velle
- inquirere, vel multam stultitiam vel magnam
praesumptionem -indicat: non omnes tamen
eierépandi sunt similiter: quomodo discer-
τ nendum quis reprehendendus sit, et cui sin-
^g agendae. II, vit, 4. xvni, 1. — Cf. AGERE,
um , Fonua, MATERIA.
CENTRUM — Vide Μενιῦμ, SPHaERA.
Cmaos — Vide Hrsropus.
CimcuLATIO — Vide Morus.
liliis ——. Circulus, idest linea circularis est
- linea perfecta simpliciter: prior recta. 1, 1v,
-. 9, 10, 11. II, v, 4. — Quare non possit reci-
pere additionem. II, v, 4. — Non est simpliciter
/. magnitudo perfecta. I, rv, 11. — Est ab eodem
^ in idem. Il, vi, 4. vn, 6. — Est infrangibilis,
foret . mon divisa in actu, seu non habens actu prin-
'"éipium et finem. II, vr, 6. — Est minima li-
" mearum quae ab eodem in idem redeunt. II,
lá "I, 4. — Minima linearum aequale spatium
— continentium. Il, xm, 2. — In linea circulari
mri simul concavum et convexum. I, vri,
^ .
p idest re circularis, est su-
3 Kt sime gura. l, xi, 1. — Prima inter su-
' perficiales figuras. n v, 3, 4. — Prima et sim-
| plicissima figurarum. II, v, 7. — Adaptatur
- unitati. ibid, — Comprehenditur ab una linea.
-— Hl, v, 3. — Habet fractionem per totum. I,
' wi, 4. — In circulo cuiuslibet puncti est ac-
"iipere maximam distantiam ad aliud pun-
ctum. I, vm, 14. — Maxima distantia in circulo
mensuratur secundum diametrum. I, vir, 8,
9, 14. XVII, 9. — À centro ad circumferentiam
x t infinitae lineae duci. I, vm, 7, 15. —
^ Ad unitatem medii et extremi sequitur unitas
. circuli. I, xvi, 9. -- Linea tangens in summitate
᾿ tres lineas aequales, egredientes ab eodem
. puncto, est circularis. ll, v, 7. — Linea pro-
tracta ad rectos angulos a loco contactus ,
linea circulum contingente, transit per
Tes m. 1], xxvi, 6.
Circuli a longe apparentes, videntur se-
T cim: modum lineae rectae: quando. Il,
τ νὰ, ἔν — Circuli, i. e. sphaerae. II, xi, 6. ΧΥῚ,
Vide REcruw, SPnakna.
Cmconevramo — Circumgyratio et volutatio
sunt motus proprii sphaerae: in quo diffe-
- rant. [I, xi, 1, 3, 8. — Circumgyrata manent
| in eodem loco secundum totum. II, xit, 4.
— Per gyrationem graviora ad medium con-
E ponet Il, xxm, 4. xxiv, 6. — Cf. σάνε,

φντνα.-. Nullum coactum potest esse sem-
piternum. II, τ, ro. — Vide Nrcxssaniuw.

Cocxrmo — Omnis cognitio est per aliqua pri-
ma ex quibus definitiones et demonstrationes
procedunt. III, vim, 5. - Composita cognoscun-
tur per simplicia. Prooem. 2. — Corruptibilia
per formas suas. Ill, 11, 2. — Vide ITELLE-
CTUS, SciENTIA, SENSUS.

Coton — Color est principium visionis, quo
aliquid videtur, III, vr, 9. — Colorem esse
passionem divisibilem secundum speciem, du-
pliciter intelligi potest. III, rr, 5. — Licet qui-
libet colorum mediorum non sit album neque
nigrum, seinvicem tamen non consequuntur.

: ], xxvn, 8. — Aliis animalibus praeter homi-
nem non conveniunt colores, nec ea dele-
ctant, nisi causa alimenti. II, xiv, 7.

DE CAELO ET MUNDO

CoruwNaE HERACLEAE — De convenientia vel
propinquitate locorum circa Columnas Hera-
cleas et mare Indicum. ll, xxvi, 3.

CoruxNAnE — Revoluto corpore figurae colu-
mnaris, accidit totum non retinere eundem
locum. II, vi, 3.

CowwENTATOR — Vide Avknnors.

CowMwUNE — Intellectus speculativus procedit a
communibus ad minus communia, seu ab
universalibus ad particularia. Prooem. 2. —
Quomodo ordo iste respondeat ordini appre-
hensionis intellectus practici. ibid. — Negato
communi, negatur proprium: posito proprio,
ponitur commune. 1, xxv1, 6. — Nihil prohibet
de aliquo indivisibili praedicari aliquod com-
mune ad multa. Ill, mr, 5. — Communium
non est generatio. IIl, vm, 4.

CowPanRATIVUM — In his quae dicuntur tantum
absolute, comparativum praesupponit positi-
vum et infert ipsum: non semper tamen in
his quae quandoque absolute quandoque re-
lative dicuntur. Ill, rr, 7. - Comparatio abu-
siva est duplex. ibid.

CowPosrrio — Ordo compositionis in ratione
practica: quid ipsi correspondeat in ratione
speculativa. Prooem. 2. Cf. 11], vim, 5. — Per
viam compositionis, idest, procedendo a pri-
mo ad ultimum quod quaeritur. II, 1v, 4. —
Compositio secundum partes essentiales et
quantitativas. lll, 11, 10. — Composita. Vide
CocNiTIo, CoRPUS, ΘΙΜΡΙΠΟΙΑ.

Coxcavux — Concavum et gibbosum seu con-
vexum, in quo differant. I, vri, 4. — Inter se
habent oppositionem relationis. I, vir, 4, 5. —
Prout nempe sunt in linea circulari: non au-
tem prout in corpore sphaérico. I, vm, 5. —
Videntur etiam opponi recto. I, vm, 4. Cf.
CincuLARE. — Corpora quae continentur et
continguntur a corpore quod est sphaericum
secundum suum concavum, necesse est esse
sphaerica secundum convexum; et etiam se-
cundum concavum, si sint unius naturae in
concavo et convexo. Il, v, 8. vr, 5, 6. Cf. I,
vm, 5. — Magis concavum inter corpora est
illud quod est propinquius centro mundi, II,
vi, 7.

CowNcLusio — Si praemissa sint vera, necesse
est conclusionem esse veram. I, xix, 11. —
Non potest interimi conclusio ex necessitate
consequens ex praemissis, nisi interimatur
aliquod praemissorum. I, xxix, 2.

CoxpENsATIO — Vide Ranuw.

CowxanEGATIO — Vide ANAxAGORAS, EMPEDO-
CLES.

CoNsoNANTIA — Quomodo causetur consonan-
tia musicalis, seu harmonia in sonis. II, xtv, 3.

CowrEMPLATIO — Vehementem contemplatio-
nem impedit continuitas laboris et tristitia
consequens. Il, 1, 11.

CowTrINENs — Continens habet rationem finis,

' seu termini, respectu contenti, Il, 1, 4. xx,
7. — Contentum est infra continens. ἢ, xr,
5. — Continens est nobilius et formalius con-
tento (IV Physic.). ll, xvm, 11. xx, 5, 7. -
Contentum pertinet ad rationem materiae;
continens ad rationem formae. I, 1v, 8. II,
xvill, 11. XX, 7. — Continens non mensuratur
per contentum, sed e converso. Il, 1, 2. —

** Vide SPRaERA.

CowrINGENs — Vide Essr, PossiiLE, SEMPI-
TERNUM. :

CoxrINvUM — Formaliter definitur, cuius partes
copulantur ad unum communem terminum.
I, n, 2. Cf. I, xx, 2. Il, v1, 5. — Materialiter,
quod est divisibile in semper divisibilia ( 1I
Physic.). 1, τι, 2, 9. Cf. I, xi, 12. — Illud est
continuum, cuius unus est motus (V Metaph.).
I, xx, 2. — Continuum non habet partes in
actu, sed in potentia. I, 1, 6. — Pars corpo-
ris continui non est actu figurata. II, vr, 5. —
Continuum, idest coniunctum immediate, seu
absque interpolatione alterius corporis. II, v,
9. v1,:5. Xf, 7. ΧΗ 3. Gf. I, xxm, 4. — Con-
tinua, idest convenientia in natura. I, xx, 2.

ΟΟΝΤΕΑΡΙΟΤΙΟ - — Contradictio in omnibus oppo-
sitis inclusa, est secundum idem et respectu
eiusdem. I, vr, 13. — Contradictoria non pos-
sunt esse simul. I, xxvn 5. — De propositio-
nibus contradictoriis. I, xxvn, 1.

CowrTRAniETAS — Contrarietas inter differentias
generum, et contrarietas inter species, seu
corruptiva. I, vim, 5. — Contrarium commu-
niter sumptum includit contrarietatem priva-

431

tionis et speciei. I, vi, 10. — Contraria sunt
unius generis. |, xr, 2. — Contrarietas est
differentia secundum formam (X Metaphys.),
seu contraria differunt specie. I, vim, 13. xvn,
8. II, 1v, 2. - Eadem est materia, seu subie-
ctum, contrariorum. Il, 1v, 7. x, 3. — De ra-
tione contrarietatis est habere maximam di-
stantiam (X Metaphys.). 1, vut, 8, 14. xr, 2.
lH, 1v, 7. - Attenditur secundum eandem di-
stantiam. I, vir, 16. — Contraria agunt et pa-
tiuntur abinvicem, et se invicem corrumpunt.
II, 1v, 10. x, 3. Gf. 1, vi, 2. vir, 5. — Qualis
contrarietas requiratur ad generationem et
corruptionem. 1l, vj, 10. — Contrarietas quid
superaddat diversitati. II, x, 3. - Unum uni
est contrarium: scilicet, secundum idem. I,
1v, 6, 8. III, v, 2. — Contrarium quod est ut
privatio, potest se habere multipliciter. III,
v, 2. — Medium inter contraria non semper
est unum et idem. I, xxvm, 8. — Si sit ali-
quod contrarium, oportet quod sit natura ei
subiecta (7 Physic.). IIl, 1v, 7. — Si unum
contrariorum invenitur in natura, et alterum
esse oportet: probatur. II, 1v, 7, 9. VII, 1.
xxiv, 5. — Si unum est determinatum, et al-
terum determinatum erit. I, xy, 2. xi, 0. --
Contraria semper se habent secundum peius
et melius (7 Physic.), seu unum est ut pri-
vatio vel defectus respectu alterius. Il, 1v, 8.
— Contrarietas non est in infinitis. I, xn, 2. —
Contrarietas totius non sequitur ad contra-
rietatem partium. I, vn, 11. — Quae in ma-
teria sunt contraria, non contrariantur in
intellectu. II, x, 3.

Exemplificantur propositiones contrariae.
I, xxvn 1. — Eidem subiecto insunt negatio-
nes ambarum, I, xxvn, 2, 3, 4. — Contraria
non possunt affirmari de eodem. I, xxvn, 4.

CowvEeRsIO — Non semper significat motum.
Il, xxi, 5.

Coxvexuw — Vide Cowcavux.

ConPus — Est continuum quod est divisibile
omniquaque: probatur definitio. I, rr, 3 sqq.
— Perfectum inter magnitudines, omnes di-
mensiones habens. I, rt, 8. Cf. I, rt, 10. in, 10.
1v, 11. ΧΠῚ, 11. Ill, mr, 2. — Qualiter vu δ
particularia se habeant ad perfectionem. I, 1
10. — Qualiter universum corporeum. I. s
11. — A corpore non fit transitus in aliud
genus magnitudinis: quare. I, 7, 9. — Simi- .
liter se habent punctum ad lineam, linea ad
superficiem, et superficies ad corpus. III, πὶ,
3. 1v, 4 sqq. Gf. L n, 9.

Corpus sensibile, seu naturale vel physi-
cum, et corpus mathematicum. 1, m, 6. xiv,
7. IIl, 11, 4. — Mathematica non moventur. I,
xiv, 8. — Non sunt in loco nisi secundum
metaphoram (1 de Generat.). ibid. -- Natu-
ralia supperaddunt mathematicis materiam
sensibilem et motum. I, r1, 6. xrv, 7. III, nr,
4. — De virtute naturalium. Vide Virus. —
In omni corpore naturali est materia et pri-
vatio (1 Physic.). I, VL 3, — Primum com-
plementum suae speciei est forma; ultimum
consecutio loci convenientis et conservantis.
1, 1v, 5. — Omne corpus sensibile est in loco,
et e converso. I, xiv, 8. - Extra caelum non
datur corpus ne intelligibile quidem. I, xiv,
8. Gf. 1, xvi, 1. xx, 3 sqq.

' Corpora quaedam sunt simplicia et quae-
dam composita seu mixta. l, m, 11. 1x, 5.
xx, 4, 8. III, 1, 4.

Simplicia corpora sunt prius in conside-
ratione quam mixta, Prooem. 3. — Quomodo
considerentur in libro de Caelo. Prooem. 5.
I, vi, 11. — Quid sit corpus simplex. I, rm,
11. — Corpora simplicia primo et per se ha-
bent situm in universo: secundum hoc sunt
primae et essentiales eius partes. Prooem. 5.
L, ΠΙ, 1. Iv, 4. VI, 11. Gf. II, 1v, 7. — Spe-
cies simplicium sunt finitae. I, xir, 7. — Sunt
quinque tantum corpora simplicia. I, vrm, r.
— Scilicet quatuor elementa et corpus caele-
ste. I, nr, 11. 1v per tot. III, 7, 4. — Quae-
cunque corpora simplicia possunt dici ele-
menta, large nominando elementa. I, xvii, 7.
ΠῚ, 1, 6. — Vide CaxgrLvM, ErkMENTUM.

Corpora mixta componuntur ex simplici-
bus. I, xu, 7. xx, 7. III, 1, 4. — Etsi partes
mixti quantitativae sint similes specie, partes
eius essentiales specie differunt: quomodo.
I, xur, 7. — In mixto elementa sunt in po-
tentia, III, vir, 7. — Quod sint actu vel po-

432

tentia in mixto sequitur ad hoc quod gene-
ratio est per congregationem et segregationem
vel alterationem. IIl, vir, 6, 7. — Corpora cae-
lestia operantur in elementis mixtionem. III,
1v, 5. — Non sunt infinitae species mixtorum.
I, xm, 7. Cf. I 1v, 3. — Tanta est quantitas
pircnie ἐδ quanta simplicium ex quibus est.
],1x, 5. — Gravitatem non haberet compositum
ex non gravibus. III, nr, 6, ro, 11. — Com-
posita non habent situm per se. Prooem. 5. —
Sortiuntur locum secundum simplex domi-
nans in ipsis. I, xx, 7. — Mixta sunt animata
vel inanimata. III, 1, 4. — Nobilius est corpori
coniungi substantiae spirituali. II, m, 3.

Corpus aut est totum dissimilium partium,
aut totum similium partium. I, xmi, 6. III,
vm, 6, 8. — Corporis dissimilium partium non
sunt infinitae species partium eius, I, xur, 7. —
Non potest esse corpus infinitum dissimilium
partium, si species partium sint finitae. I, xri,
8 sqq. - Corpus similium partium non potest
esse infinitum. I, xn, 12, 13. — Vide Gnavsg,
PoTENTIA- VIRTUS.

Finitum in corporibus quomodo possit dici
perfectum. I, 11, 10. 1v, 11. - Duorum finito-
rum corporum est aliqua proportio ad in-
vicem. 1, xiv, 3. — Corpus finitum non potest
agere in infinitum; nec ab ipso pati, I, xiv,
3 sqq. xv, 4.

Corpus infinitum intelligitur infinitum se-
cundum tres dimensiones. I, xim, 11. — Cor-
pus infinitum, sive naturale Sive mathema-
ticum, non habet medium. I, xv, 2. — Cor-
pus actu infinitum secundum magnitudinem
posuerunt primi naturales. I, 1x, 2. — Quid
circa hoc sit probatum in Physicis. ibid. —
Diversitas opinionum in hac materia est causa
omnium contradictionum inter eos qui de
rerum natura tractant, I, 1x, 3. — Ratio huius
diversitatis. I, ix, 4. — Non datur corpus sim-
plex infinitum, sive circulariter motum, sive
motum motu recto. I, 1x, 5 sqq. x, ΧΙ, xi
per tot. -- Nullum corpus physicum esse actu
infinitum probatur. I, xu, xiv per tot. - Non
datur extra caelum corpus infinitum sive in-
intelligibile sive sensibile. I, xiv, 8. — Ratio-
nibus logicis ostenditur nullum. corpus esse
infinitum. I, xv per tot. — Duo corpora infinita
non possunt esse. I, xui, 11, 13. xv, 3, 4.

Corpora caelestia. et corpora inferiora. 1],
xv, 8. Cf. I, xvi, 2. Il, vi, 5 sqq. xm, 3,
XXIV, I. — Corpora inferiora sunt generabilia
et corruptibilia. I, xvr,, 3. II, 1, 4. xv. 8. —
"Talia non recipiunt uniformiter a Deo sempi-
ternitatem divini esse, ita ut maneant eadem
numero, sed ut maneant eadem specie. II, 1,
4. ΧΥΠῚ, 11. Cf. 1, xxi, 10. — Manent eadem
specie per generationem et corruptionem in-
dividuorum. ibid. — In ipsis sunt quaedam
accidentalia, licet insit eis virtus ad generan-
dum simile in specie. IT, xiv, 8. — Corpora
inferiora haberit gravitatem et levitatem. III,
im, 6. 1v, 7. vir, 1 sqq. (N. B. III, vri, 1, 4).
- Virtutes inferiorum corporum sunt parti-
culares; sunt etiam materiales et instrumen-
tales respectu virtutum caelestium, I, vr, 6.
IL, 1v, 13. Gf. II, x, 3. — Inferiora non pa-
tiuntur violentiam a superioribus: quare. I,
1v, 7. III, vir, 5. Cf. 1, 1v, 15. — Superiora
circumdant inferiora. n, vi, 5. — Inferiora
possunt removeri a suo loco. I, xv, 3, Cf.
Morus. — Vide Fonwa.

Variae opiniones circa generationem cor-
porum. ΠῚ, 1: per tot. - Impugnatur positio
Platonis qui corpora ex superficiebus com-

. poni voluit. III, nur, rv per tot. — Reiicitur
sententia Pythagoricorum corpora ex numeris
constituentium. III, 1v, 7. — Non est gene-
ratio omnis corporis, neque nullius. III, 1v,
7. lII,.vm, 1 sqq.

Ordo considerationis corporum: quomodo
de ipsis agatur in libro de Caelo. Prooem. 3.
— Tota consideratio scientiae naturalis est
circa corpora. I, 1 per tot. lll, 1, 3 sqq. --
Non eodem modo i ipsa considerant geometer
et naturalis. I, 1. 2.

Corpora. divina. II, 1v, 5. Gf. CakrLuM. --
Corpus primum. Vide CAELUM, SPnaERA. —
Corpora media. Vide ErEwENTUM.

ConnuPTIo — Est de non esse in esse. ], xxiv,
8. xxvi, 7. - Importat desitionem cum 'modo
transmutationis. 1, xxiv, 7. — Tres modi cor-
ruptibilis, 1, xxiv, 7. xxv;, 7. — Tertius mo-

INDEX ALPHABETICUS .

dus est perfectissimus: quare. 1, xxiv, 8. —
Modi corruptibilis cum modis geniti conve-
niunt quoad ordinem, est tamen differentia
quantum ad distinctionem. ibid. — Corrupti-
bile non potest intelligi nisi secundum po-
tentiam. ibid. — Corruptibile potest non esse.
I, xxvi, 5. — Corruptibile quandoque corrumpi
oportet. I, xxix, 8. - Quod corrumpitur, non
semper est, ibid. — Corruptibile corrumpitur,
subiecto aliquo existente. I, vr, 2. — Corru-
ptibile est ens. 1, xxiv, 8. — Corruptio ordi-
natur ad generationem. I], 1, 4. — Non est
praeter naturam universalem, sed praeter
particularem. 1], ix, 2. — Est naturaliter po-
sterior quam habitus. II, rv, 6. — Corruptio
in animalibus, quomodo. causetur. IJ, 1x, 2
— In corporibus corruptibilium non est ali-
quid habens intellectum sine sensu (77 de
Anima). 11, xur, 5. xvi, 14.

CnEATIO — Fides nostra docet universum cor-
poreum .de novo incoepisse per creationem :
distinguitur a generatione: Aristoteles non
arguit contra creationem. 1, vr, 7. xxix, 12.
Ill, vim, 4. Gf. GENERATIO.

CunicuM — Inter duos cubicos numeros necesse
est esse duos alios numeros secundum con-
tinuam proportionalitatem. II, rv, 9. — Corpus
cubicum continetur sex superficiebus. II, v, 5.

Cunvux — Inter duo puncta possunt describi
infinitae lineae curvae. I, vim, 6, 7, 8. -- Quae
omnes sunt inaequales. I, vr, 7. — Et maio-
res linea recta inter eadem puncta. I, vr, 8.
— Non est in eis eadem ratio contrarietatis.
I, vm, 7. — Distantia inter duo puncta non
mensuratur per lineam curvam; quantitas
tamen lineae rectae potest mensurari per
ipsam, I, vm, 8, 9.

D

DarwoNEs — Daemones in sensu Platonico,
qualia sint. II, xu, 6. — Aristoteles in 777 de
Anima de his loquitur, probando corpus non
posse habere animam intellectivam, et simul
sensu carere. ibid.

DzniLITAs — Debilitas alicuius, seu impossibile
alicui, determinatur per minimum eorum in
quae potest. I, xxv, 5.

DrcnEMENTUM — Vide ANIMAL, AUGMENTUM.

DErkcTUs — Est praeter naturam: probatur.
II, 1x, 2. — Naturaliter posterior eo quod est
secundum naturam vel quod positive dicitur.
II, 1v, 6, 8. Cf. PnivaTI0.

DzriNrTIo — Significat substantiam, seu essen-
tiam rei. I, xix, 4, 8. III, vm, 5, 6. — Vide
CoaNrri0,

DzrEcTATI0 — De delectatione sensibili, Vide
SkENsus,

DewiNvTI0 — Vide AvoMENTUM.

Drwocnrrus — Democritus et Leucippus po-
suerunt infinita corpora indivisibilia, I, xim,
10. xv, 6. Gf. I, xir, 13. — Haec positio de-
struit maximas propositiones mathematico-
rum. I, 1x, 4. — Talia corpora posuerunt esse
principia seu. elementa. III, v, 4, 5. - Omnia
esse unius naturae, distincta ad invicem per
figuras. I, xv, 6. — Coniuncta mediante vacuo.
I, xv, 6. Il, vi, 5. III, vin, 2. — Posuerunt in-
finitum distinctum per interpositionem vacui:
reprobatur haec positio. I, xv, 6. — Corpora
illa dicebant semper moveri in spatio infinito
et vacuo; et quidem violenter: ipsa ferri ad
aliquod indeterminatum: insufficienter deter-
minaverunt motum corporum. 1, xvi, 8, 9.
IIT, v, 4, 5. vi, 2, 4. — Omnia corpora sensi-
bilia babere gravitatem. III, rz, 6. - Mundum
casu generari per concursum atomorum sem-
per mobilium; per eorum segregationem ite-
rum dissolvendum, et nunquam reparandum :
quid dicendum de hac opinione. I, xxm, 7.
xxm, 5. — Comparatur haec ad alias opinio-
nes, III, vi, 6. - Mundum esse finitum et
terram in medio positam. II, xx, 3. — Cae-
lum in suo situ conservari propter veloci-

' tatem motus eius: refutatur haec positio. II,
1, 9. —- Causam quietis terrae esse eius lati-
tudinem, propter quam aerem superequitat:
impugnatur. Il, xxu per tot.

DxwoNsTRATIO — Eius principium est quod quid
est ( II Poster.). I, v, 2, - Elementa demon-
strationum sunt principia quae non resolvun-
tur in alia principia. III, vn, 6. Cf. CoaNi-
TI0. — Transcendentem in aliud genus non

contingit demonstrare (7 Poster.). 1, m, 6. —
Scientia quae se habet per additionem ad
aliam, utitur eius principiis in demonstrando.
ibid. -- Demonstratio circularis non impeditur
per hoc quod utraque conclusio pluribus
mediis probatur: per hoc tamen impeditur
inconveniens quod ex tali demonstratione
contingit, IL, xvj, 4.

Demonstrationes, idest probationes. 1,
xxm, 3.

Dewsux — Vide RaAnUM.

Dgonsux — Vide Sunsuw.

DzsipERARE — Multa possunt unum desiit,
non quasi de pari, sed quodam ordine. I,
xvn, 6.— cens dn sensus et desiderium
intellectus. II, xm, 5.

Dzgus — Esse multos deos, vel unum Deum,
cui aliae substantiae separatae deserviunt,
communis est opinio. I, vri, 5. Cf. Il, 1, 3.
Ill, NH, 4. -- — Deus est optimum et supremum
in universo. II, xvm, 4, 6. — Perfectissimus.
I, xxr, 13. — Ternarium numerum Gentiles
Deo attribuebant: quare. I, 11, 5. -- Deus est
ipsa essentia bonitatis. II, vri, 5. xvi, 6. Gr.
PrLaro. — Finis sui ipsius et omnium
rum. II, xvi, 14. — Nulla actione indigens ad
adipiscendum proprium bonum. Il, xvin, 4,
6. — Incorruptibilis et immortalis. I, vn, 5. —
De eius aeternitate. I, xxi, 8, 9. Il, 1, 2. —
Nominatur f/teos : quare. II, 1, 3. - Quo sensu

caelum dicatur habitatio Dei, sive deorum:

item templa. I, vir, 5. — Eius esse, intelligere
et velle sunt unum idemque: I, v1, ΡΩΝ
potentia est infinita. I, xix, 14. —

suprema. II, xvm, 6, 8. — Agit per suum
esse, intellectualiter tamen, et libere. I, v1, 9.
vim, 14.

Ab ipso est totum esse omnium. 1, νι, 7.
xxix, 12. Cf. II, 1, 4. — Mundo dedit esse in
tempore, ut sit in sempiternum: quare in
tempore. I, xxix, 12. — Est ex determinatione
eius intellectus quod tempus non fuerit sem-
per: non potest quaeri quare non fecerit
aliquid prius. I, v1, 9. — Bonitas eius non esset
otiosa, etiamsi nullam unquam creaturam
produxerit, ibid. — Movet naturam. Il, vr, 5.
— Nihil facit frustra. I, vir 14. xn, 4. xvi,
9. Xx, 14. — Eius providentia de inferiori-
bus. 11, xiv, 11. — Quomodo recipiat ieotiu-
ptionem inferiorum. Il, 1, 4. m

Secundum Aristotelem Deus est. factor cor-
porum caelestium et non solum causa ἢ
I, vi, 14. — Caeli quantitatem
Deus determinat: ipsum a contrariis eximit:
determinavit. quoque tempus productionis
eius. I, vi, 7. - Se habet ad motum eius ut
agens. II, rv, 5. — Est ex eius voluntate quod
caelum moveatur semper, vel non. ibid. —
Vide CakgLuw. — Non potest dici quod mo-
veat cum labore. II, 7, 12. — Nec violenter.
III, v, 5. vr, 1. — Ordinatio motus sensibilium
est ab ipso. III, vr, 4. Vide DivivM, Moves,

SUBSTANTIA.

Dzxrnux — Dextrum est id a quo est mote

localis. II, 1, 5, 12. m, 4, 12, 13. — Est
principium oppositionis vel dimensionis inter
dextrum et sinistrum, nempe latitudinis. II,
n, 3, 4, 11. — Dextrum et sinistrum aequa-
liter distant, et lateraliter se habent ad sur-
sum et deorsum. II, πὶ, 10, 15, 16, — Dextrum.
dignius est sinistro. II, viz, 5. Cf. err πω"
— Dextrum est prius quam ante:

eo posterius, II, m, 4, 5. -- Minus Principale
quam ante. Il, 1 9.

Dextrum et sinistrum considerantur. solum
in animalibus. I, 1v, 4. II, ry, 15. — Non sunt
nisi in animalibus perfectis. II, τι, 2, 10, 13.—
Non in plantis. II, τι, 10. -- Dim de in-
animatis, per epdiqetiooe nos, idque
tripliciter, II, 1, 7, 15. ^ In animalibus pars
dextra et sinistra differunt solum » εἴ
conveniunt virtute, Il, m, 9, 13. m, 5. - "in
animali pars dextra est calidior. II, i, 12. —
Vide Howo.

Quid sit dextrum et sinistrum caeli ^ quo-
modo distinguantur. I, rv, 4. ll, n, 12, 14.
vm, 6. — An sint determinata secundum se
in caelo. II, m, 15. — Non sunt in universo
nisi secundum quod ponuntur in caelo. I, 1v,
4. — Pythagorici attribuebant dextrum et si-
nistrum omnibus rebus: quare. II, m, 1, 13.
- Quare specialiter caelo. II, m, 13. — Vide
PosrTIONES.

£3

DrawETER — Maxima distantia in circulo et in
sphaera attenditur secundum diametrum. I,
vm, 8, 9, 14. xvu, 9. Il, m, 9. -- Eadem re-

: . putatur. distantia per. semicirculum et per
Rh. . diametrum: quare. I, vir, 8. — In caelo quo-
E modo determinetur diameter. II, nz, 9. — Dia-
— mundi non potest fieri additio. Il, v,

E. 4. Impossibile est diametrum quadrati esse
E He occu aat eius lateri. I, xxv, 2.

Ψ ῳγ απ DPNT σᾳϑν

" Diaemawux — Diaphaneitas est in corporibus

E . infindosities et superioribus quatenus in na-

Um -tura. conveniunt (77 de Anima ). 1I, xiv, 8; —
- Vide Luwrw.

DrEs — Causa diei et noctis secundum Pytha-
ll, xx, 3. — Si terra non esset in
medio mundi, ordo augmenti et deminutionis
- dierum et noctium confunderetur. II, xxv1, 10.
Dirricibia — Vide Causa, INTELLIGERE.
DiMENSIONES — Sunt tantum tres dimensiones
. seu oppositiones: quae sint: demonstratio
Ptolomaei. I, 1t, 3 sqq. II, πὶ, 3. Ill, πὶ, 3. --
Earum principia: ordo inter ipsas. II, π, 3,
- 4, 11. — De ipsis tractare pertinet ad mathe-
. maticum. I, 1t, 7. — In corporibus inveniun-
- tur omnes dimensiones , non autem in aliis
. magnitudinibus, ; 8, 16. et pluries. — In
i | corpore maxima dimensio est longitudo. II,
—1,4. III, 9. — Ultimi./termini dimensionum
—sunt puncta. III, 1v, t. — Dimensiones sunt
iles et &ontinuaé; I, 11, 3, 8. - Dimen-
-quantitatis continuae esse numeros
Plato. III, 1v, 1. — Dimensiones
II, π, 3. - Dimensiones caeli. 11,
8 sqq. - Item terrae nostrae habi-
s. Il, m, 10. « Vide PosrrioNEs.
— dest scientiae mathematicae.

' Ducks — Discreio seu distantia rerum est
' proprias formas. IIl, vr, 5. :

D | — Optime dispositum, i. e. esse se-

naturam. Il, 1, 7. — Varii gradus opti-

j : ispositionis, Il, xvm, 2 sqa- — Vide

— Omnem distamiam mensuramus
rectam. I, vir, 8, 9, 14. ΙΧ, 7. —
n est distantia per semicirculum et per
m. 1, vm, 8. — Distantia maxima est
Doo cames I, m, 7. xn, 2. —
inter infinita seu indeterminata. E
— xit, 2. — In circulo vel sphaera attenditur se-
"eundum quantitatem diametri. 1, vm, 8, 9,
e — Distantia a propriis locis non
^d t naturam corporum. [, xvr, 10. —
[! -distantis debilior est impressio in
τ . II, xm, 5. - De his quae sunt a
nobis elongata, idest distantia, non possumus
faire. dudicium certum. II, 1v, 3. — Vide
^'CowrRARiETAS. — Distantia, i. e. discretio.
. —Vide DiscnETIO.
DivensiAs — Duo requisita ad hoc quod ali-
—qua diversa sint contraria. II, x, 3.
DiviwATIO — Idest existimatio quam habemus
. de diis: quare sic dicta. II, 1, 12.
Divixvx — Ab antiquis divina dicebantur sub-
. Stantiae immateriales et incorporeae. 1, v7, 5
XX, 2. XXI, II. Il, 1, 3, 4, 5. iv, 5. ivm,
Β 8. - Dantur o divina: quare sic dicta.
at 3. 1v, 5. xix, 4. — Gf. CagLvuM, PLATO. —
- Forma est quoddam divinum: quomodo. E
“πὶ, 2. — Aeternitas dicitur divina: quare. I,
^XXM9.
Divisio — In rebus divisibilibus totum con-
Painter per ultimum, ad quod a principio
€ per mediam, Lon H, 4. — Omnis
Bagnitudo divisibilis est continua, et e con-
- verso. I, n 9. — De divisione lineae in infi-
. nitum: item temporis. II, 1x, 7. — Divisibile
- necessario inest rei naturali: nequit inesse
- indivisibili. III, 17, 5. — Divisibile secundum
; λέει, et secundum accidens. ibid. — Cf.
- IwprvismiLE. — Per divisionem aliqua a pro-
| pria bonitate decidere videmus. I, xix, 14.
.. DusBrrATI0 — Solutio dubitatorum est inventio
veritatis (77 Metaphys.). 1, xix, 2. xxi, 3. —
Mens dubitantis similis est ligato. I, xxr, 4.
— Quousque perduci debeat solutio dubita-
tionum. Il, xxi, 10.
Dvo — De duobus dicimus quod sint ambo,
non autem quod sint omnes. I, 1, 6. — Vide
" MarER1A, TRIANGULUS. 1
Dvunario — Duratio alicuius. singularis genera-
- bilis et corruptibilis comprehenditur a tem-
pore, et non continet tempus. II, 1, 2. —

Opp. D. Tnuowaz T. III.

DE CAELO ET MUNDO

Duratio mundi, etsi infinita, extenditur se-
cundum successionem temporis, continetque
tempus. ibid. — Vide Pk ; SEMPI-
TERNUM,

Dumuw — Terra est principium duritiei, aqua
autem mollitiei. IIT, 1r, 9. — Molle cedit tan-
genti, durum vero resistit, ibid. -- Tam du-
rum quam molle est divisibile. ibid. — Vide
Gnavg.

E

EcriPsis — Vide Luwa, Sor.

ErrEcTus — Vide Causa.

ErEwENTUM — Elementa sunt causae proximae
naturalium. Prooem. 1. — Causae nempe ma-
teriales. II, xvi, 14. Ill, r, 4. - Ad cogno-
scendam generationem corporum, oportet
praecognoscere elementa. III, vir, 5. — Sub
quo respectu de eis tractetur in hoc libro.
Prooem. 5. — Elementum est id ex quo res
componitur ( V Metaphys.). 1, xvm, 7. ΠῚ
vi, 6..— Per hoc. a causa in communi di-
stinguitur. Ill, vir, 4. — Existit in eo cuius
est elementum, actu vel potentia: quomodo
elementa sint in mixto. ΠῚ, vri, 6, 7. — Mixta
non sunt in ipsis. III, vr, 7. — Sunt prima
inter ea quae insunt rebus. ΠῚ, vm, 5. —
Non dividuntur in diversa secundum spe-
ciem, sed solum in plura numero. I, xvi, 3.
III, vni, 6.

Dantur talia elementa corporum. ΠῚ, vir,
7- — Non sunt infinitae species elementorum,
nec infinitae. ipsorum commixtiones. I, xir,
7. - Sunt quatuor elementa: quae sint. I, rr,
rr. 1v, 2, 6. II, 1v, 9. Ill, 1, 4. — Quidam
unum tantum posuerunt, III, vi, 7. — Materia
et forma sunt elementa universalia, non ta-
men corporalia. I, xvi, 7. III, vir, 6. — Quo
sensu caelum dicatur elementum. I, xvi, 7.
ΠῚ, τ, 6. - Distinguuntur elementa secundum
calidum et frigidum , humidum et siccum
(II de Generat.). 1, 1v, 2. lI, 1v, 9. — De
gravitate et levitate ipsorum, L 1v, 25/vj»5.
vir, 1. xvi, 9. Il, vir, 7. xxn, 7. ΠῚ, m, 7.
vi, 7. - Elementa extrema et media. I, rr,
11. V, 5. xit, I. xvi, 7. xvii, 9. Il, mv, 9.
Cf. PraTO.

Elementa sunt corpora simplicia. I, n, 11.
1v, 2, 6. III, 1, 4. Cf. 1, xvm, 7. — Generan-
tur et corrumpuntur; seeundum partes, non
secundum totum. I, v, 6. Il, r, 2. IV, 10, L1.
Cf. MI, 1, 7. — Habent formam minus nobi-
lem quam animata. II, xvi, 14. — Subiacent
contrarietati. ibid. — - Unumquodque ipsorum
habet contrarietatem ad alia tria. II, 1v, 9,

- IO. — An cessante motu caeli, elementa con-
traria remanerent. Il, 1v, 11.

Quomodo ipsis attribuatur situs. Prooem.5.
- De locis ipsorum. I, xvin, 7. Cf. II, vr, 5. —
Quomodo ipsis attribuatur motus localis. B
IV, 2. — Motus naturales habent. I, xvn, 2.
Cf. VII, 1, 4. — Quodlibet elementum dicitur
secundum unum motum. 1, xvj, 8. — Motus
rectus, seu sursum et deorsum, est illis na-
turalis. I, 1v, 2. v, 5. xvi, 7. Il, 1v, 11. III,
vnt, 9. — Non autem circularis. I, v, 6. —
Tria elementa moventur a corporibus caele-
stibus. I, 1v, 7. v1, 12. II, x, 7, 12. xvri, ro.
XXIV, 4.

De augmento et deminutione elementorum :
quomodo hic accipiatur augmentum. I, vy,
2, 3. — Qualitates consequentes formas" ele-
mentorum, sunt ex virtute corporum caele-
stium: quae sint istae qualitates. IT, x, 3,
12, 13. — Elementa se habent ad corpora
caelestia ut passiva ad activa. II, x, 3. III,
1v, 5. - Quanto magis inspissantur, tanto fiunt
magis materialia et passiva, et minus lucida.
II, x, 3. -- Sunt sphaericae figurae; tum quoad
concavum, tum quoad convexum. II, v1, 5 sqq.
Cf. PraATo. — Quomodo elementa continuen-

tur ad invicem. II, vr, 5. — De proportione
ihe elementa continentia et contenta. II, v7, 8.

Elementa sunt eadem quoad speciem in
quolibet mundo. I, xvi, 7, 8. — Etiam partes
elementorum in hoc mundo non differunt
specie a partibus elementorum quae essent
in alio mundo. I, xvn 4.

Opiniones Anaxagorae et Empedoclis circa ,

elementa: quae sit praeferenda. IIT, vir, 8,
9. — De ordinatione elementorum secundum
Platonem. 1, xxu, 2, 3. III, νι, 5.

433

ErEPHANTES — Quod elephantes inveniantur in
extremo tum occidentis tum orientis, Signum
est convenientiae locorum, non propinquita-
tis. II, xxvii, 3.

Eri (lege Hzrm) — Non est linea simplex,
sed mixta ex recta et circulari. I, 1, 6.

ErowGaTA — Vide DisTANTIA.

EwPEDocCLES AGRIGENTINUS — Eius opinio circa
elementa corporum: praeferenda est opi-
nioni Anaxagorae. III, vri, 8, 9. — Generatio-
nem et corruptionem dicebat esse per con-

gregationem et segregationem. III, vri, 6. —
Mundum esse generabilem et corruptibilem
per compositionem et dissolutionem secun-
dum amicitiam et litem. I, xix, 2. xxr», 7. Il,
xxi, 3. — In constitutione mundi utebatur
solum lite. III, vr, 6. -- Uno mundo corrupto,
alium generari, I, xix, 2. xxi 7. — Hanc vi-
cissitudinem semper durasse et duraturam .
esse. I, xxrt, 7. — Refutatur eius positio quod
mundus incoeperit per generationem. I, xxu,
4. — Terram esse finitam, et in mundi medio
positam. IIl, xx, 3. — Refutat opinionem Xe-
nophanis circa causam quietis terrae. II, xxm,
5. - Ratio quietis terrae ab Empedocle assi-
gnata: refellitur. II, xxiv per tot. Gf. IL xxn,
4. III, v, 5. — De germinatione capitum sine
cervice. Ill, vr, 3.

EwcYcuuA — Vide PuiLosoPHEMA.

ENs — Omne actu ens vel est actus vel habens
actum. I, vi, 6. — Gradus entium respectu
boni perfecti. II, xvi 2 sqq. — Ens, quod
scilicet est per essentiam suam. III, n», 3.

EricvcLr — Epicycli et excentrici quid sint. II,
xvii, 5. — Astrologi temporis Aristotelis ipsos

. non posuerunt. II, xr, 6. — Vide HrPPAncRUs.

EssE — Virtus essendi magis pertinet ad po-

- tentiam formae quam materiae. I, vi, 5. —
"Tantum et tamdiu res est, quantum est vir-
tus formae, ibíd. — Esse rei, secundum se
consideratum, non est quantum: dupliciter
accidit ei esse quantum. ibid. — Esse rei va-
riabilis subiicitur motui et tempori: non po-
test nisi in durationem finitam. ibid. — Esse
et posse non differunt in sempiternis ( 7JI
Physic.). 1, xx, 8. xxix, 8. - Omnia appetunt
esse, et unumquodque tantum est quantum
potest esse. I, xxvr, 6. xxix, 2, 5, 8. — Quae-
dam possunt esse et non esse. I, xxvr, 2. —
Quod aliqua quandoque sint et quandoque
non sint, habent ex materia. I, xxix, 9. —
'Totum esse omnium rerum est a Deo, non
autem coaeterne primo principio. I, v1, 7.
xxix, 12. Cf. Deus.

Quod aliquid sit, possumus probare per
signum: cum autem quaeritur de causa pro-
pter quam est, oportet signum in causam
/'reducere. II, vri, 6. — Esse, idest ratio defi-
nitiva. I, xix, 4, 6. — Vide PorENTIA-VIR-
TUS, SEMPITERNUM.

EssENTIA —- Vide SPEciEs, SuBsTANTIA. — Par-
tes essentiales. Vide Pans.

EsvmigNs — Sophisma de ipso qui aequaliter
esurit et sitit, cibum et potum in aequali
distantia habens. II, xxv, 4.

EvcrmrEs — Citatur liber III Euclidis. IT, νι, 7.
xxvi, 6.

Evpoxus — Ad instantiam Platonis ipse primo
conatus est ad rectum ordinem reducere ir-
regularitates apparentes in motibus planeta-
rum: exponitur eius systema. Il, xvi, 2 sqq.

ExcENTRICI — Vide EPicxcrLi.

ExEwPLAR-ExEMPLATUM —- Possibile est ad
unum exemplar fieri multa exemplata, dum-
modo unitas sit de essentia exemplaris. I,

. xx, 8, ro. -- Unitas pertinet ad essentiam
primi exemplaris. 1, xix, 10. — Exemplatum
tanto perfectius est quanto magis assimilatur
exemplari. ibid. — Caelum, idest mundus, as-
similatur suo exemplari secundum unitatem
numeralem; alia secundum unitatem specifi-
cam tantum. ibid.

ExrRA — Extra et infra significant locum. I,
xiv, 8. Cf. I, xxr, 7. — Extra caelum dupli-
citer accipi potest. I, xxr, 7. Cf. I, xiv, 8.

ExrREMUM — Vide AwiMAL, FiNIs, MuNDvus.

F

Farsuw — Vide lIwPossiiLE, VERUM.
Farvw — Fatum, idest ordinatio alicuius supe-
rioris. II, r, rr.

55

434.

ΕἾΕΕΙ — Vide GENERATIO.

FicvnA — Definitur. I, xi, 1. — Terminatur ex
omni parte. I, xi, τ. II, v, 3. — Nullum figu-
ratum est infinitum. I, xi, 1. — Figura est
ens mathematicum: accidens sensibile tam
in caelestibus quam in inferioribus corpori-
bus. II, xiv, 8. - Forma adveniens substan-
tiae corporali. III, rv, 3. — Nihil est ei con-
trarium (Praedicam.). 1, 1v, 8. vm, 5. -- De
resolutione figurarum in superficies. II, v, 6.
III, 1v, 1, 3. — De descriptionibus figurarum
factis a geometris. [, xxi, 1, 2.

Figura est superficialis vel corporea, seu
plana vel solida. Il, v, 2. — Superficialis di-
viditur in rectilineam et circularem. Il, v, 3.
Cf. 1, 1v, 8. vim, 5. Il, νι, 2. — Corporea vel
est rectilinea vel sphaerica. II, v, 5. v1, 2. —
Figura rectilinea, sive superficialis sive cor-
poralis, habet plures species. II, v, 3. v1, 2.
III, 1v, 1. - Sunt quaedam figurae non tota-
liter sphaericae: quae sint. II, v1, 3, — Prima
figurarum est sphaerica, II, v per tot. — Qualis
figura sit aptior ad motum; qualis ad quie-
tem, Il, xui, 2. xxi, 8, -- De diversis specie-
bus figurarum. Vide sub propriis titulis.

ΕἸΝΙΒ — Finis, cuius gratia aliquid fit. II. xvrr,
4. -- Est principium extrinsecum: prior ele-
mentis. III, viz, 5. — Finis proportionatur his
quae sunt ad finem. I, xv1, 3. — Deus est finis
omnium. Il, xvm, 4. — Vide Acrio, AcEnE.

Ex fine denominatur aliquid perfectum in
Graeco. I, 1v, 9. — Finis, idest mensura quae-
dam terminans. I, xxj, 9. — Finis, idest ulti-
mum et maximum potentiae. I, xxv, 4. Gf.
PorENTIA-VinTUS. — Finis, idest extremum
seu terminus, est honorabilior finito: quare.
Hi; xx, 5, 7.

FixrrUM — Pars finiti non potest esse infinita.
I, x, 1. - Finiti ad finitum est proportio. I,
xm, 12. xiv, 6. Cf. I, xn, 12. xiv, 3. — Infi-
niti ad finitum non est proportio. I, xiv, 3. —
Finitum non habet virtutem infinitam (VIII
Physic.). 1, xv, 4. — Vide Fiwis, INFINITUM.

ΕἸΆΜΑΜΕΝΤΟΜ — Vide CakLuw.

Fixio — Vide PERMANENTIA, PEs.

FonxA — Unumquodque est per suam for-
mam. I, vi, 5. III, vr, 6. — Forma est sub-
stantia totius consistentiae rerum. II, xx, 7.
— Forma est actus primus tam in spirituali-
"bus quam in corporalibus, in naturalibus et
artificialibus. II, 1v, 5. — Discretio rerum est
per formas. III, νι, 6. — Forma dicitur quod-
dam divinum: quare, III, 11, 2.

Est secundum naturam. I. 1, 2. III, r, 5. -
Formae naturales dicuntur substantiae: ge-
nerantur cum corporibus. III, 1, 5. - Forma
corporis est primum complementum speciei.
I, 1v, 5. — Formae inferiorum corporum non
replent totam potentialitatem materiae, sicut
formae caelestium. I, vr, 6. — Omnes formae
substantiales inferiorum corporum sunt ex
virtute caelestium. lI, x, 12. — Forma non
est gravis. III, 11, 6. 10. — Quomodo sit prin-
cipium motus in gravibus et levibus. III, vir,
8, 9. — Qui dat formam, dat consequentia ad
formam. III, vii, 8. — Unitatem formae attri-
buit Plato. III, 1v, 1. — Secundum ipsum
formae corporum accipi debent secundum
rationem figurarum. ibid. — Formae, prout
sunt in intellectu, non contrariantur ad in-
vicem. II, x, 3. — Formae quae sunt parti-
culariter in materia sensibili, sunt universa-
liter in intellectu. ibid. — Generabilia et cor-
ruptibilia cognoscuntur per formas suas. III,
11, 2, — Forma non in materia, seu subsistens,
non est aliquid sensibile, sed actu intelligi-
bile. I, νι, 6. xix, 5. — Vide MaTERIA, SPECIES.

Forma, seu habitus. Vide Hanrrus. — For-
ma, idest dispositio seu ordo. I, xxm, 4.

FonrUNA — Consuevimus bonam fortunam vo-
care dextram, malam autem sinistram. II,
n, 13. — Vide Casvs.

FniGinuw — Vide Caumvw. í

FnbsrRA — Quid significet. I, viri, 14. — Deus
et natura nihil faciunt frustra. I, vim, 14. xit,
4. XHI, 9. XVIH, 9. XIX, 14. Il, 1v, 7.

G

GrNERATIO — Est species mutationis, I, xxiv,
3. III, 7, 4. — Est de non esse in esse. I, xxiv,
8. xxvi, 7. — Importat incipere esse, et esse
per transmutationem, I, xxiv, 4, 7. — Gene-

INDEX ALPHABETICUS

rabile nondum est ens. I, xxiv, 8. — In ge-
nerabili et corruptibili prius est potentia
quam actus. 1, xxix, 7. — In his quae fiunt,
principium sumitur ab iis quae sunt omnino
in potentia. III, vr, 5. — Talia paulatim et
successive ad perfectum statum perveniunt
et ab eo recedunt. I, vit, 6. — Terminus ge-
nerationis est natura rei. Il, xxvii, 6.

Omne generabile fit ex subiecto et con-
trario. I, vr, 2. — Ab eisdem contrariis a qui-
bus generatur, corrumpitur et in ipsa redu-
citur. I, xxix, 11. — Eorum quae sunt sibi
propinquiora, facilior est transmutatio in in-
vicem. II, x, 6. — Nihil eorum quorum forma
est in materia, potest fieri nisi adsit propria
materia. I, xix, 12. — Factum nobilius est ma-
teria. II, xvm, 14. — In generato remanet
materia potens ad non esse. I, xxix, 9, 10.

Omnia quae generantur, videmus corrum-
pi. 1, xxu, 9. - Secundum quosdam, aliquid
quod nunquam fuit generatum, potest cor-

' rumpi, et aliquid de novo genitum potest
perdurare incorruptibile. I, xxr, 6. — Gene-
. rabilia et corruptibilia possunt permutari in
sua spécie et moveri violenter a suo loco. I,

xvi 3, — Non manent semper eadem nu-.

mero, sed solum specie: et hoc per gene-
rationem et corruptionem individuorum. II,
L 4. Xvim, 11. Cf. I, xxi, το. II, xiv, 8. --
Communium non est generatio. III, vir, 4. —
Unicum in una specie nihil prohibet gene-
rari et corrumpi. ibid. Cf. PnokNix. — Natura
generabilis et corruptibilis est in inferioribus
corporibus. Il. xv, 8. xvi, 11. Ill, », 7. - Si
sint elementa, necesse est esse generationem
et corruptionem. Il, rv, 10, 11. — Generatio
et corruptio dependet ex motu obliquo pla-
netarum. Il, ΠῚ, 17. 1v, 12. xv, 8. xvm, 11,—
Plures.species rerum generantur ex virtute

. radiorum solis et stellarum. II, x, 12. -- Du-
ratio singularis generabilis et corruptibilis
comprehenditur a tempore, sed non continet
tempus. II, 1, 2. — Generans movet gravia
et levia. I, xv, 4. xvm, r. III, vir, 8, 9. -- Mo-
vet inanimata. II, πὶ, 6.

Omnia generabilia et corruptibilia sunt al-
terabilia. I, xxix, 11. — Generatio et corruptio
est terminus alterationis. ibid. — Quod non
est generatum, oportet esse tale quale fieret
si generaretur: quare. II, xxvii, 7. — Quod
ex natura sua est generabile, iam existens
necesse est factum esse, non autem oportet
quod fiet. I, xxix, 8. — Impossibile est id
Jieri quod non potest esse factum. I, xiu, 9.
III, v, 3. — In generatione rei id quod est
praeter naturam, est corruptio et defectus
eius quod est secundum naturam. II, 1v, 6.

Diversae opiniones circa generationem. III,
1 per tot.— Refutatur opinio Platonis circa
generationem corporum. III, 1r 1v per tot. —
Item Pythagoricorum. III, rv, 7. — Generatio
non est omnium, neque nullius. III, 1v, 7.
vi, 1 866. — Indeficientem generationem re-
rum diversimode explicant qui unum infini-
- dae ponunt, et qui multa finita.

j.1, 3,

De generabilibus et. corruptibilibus non
potest esse certa cognitio, nisi quatenus par-
ticipant naturam incorruptibilem., III, rr, 2. —
De subiecto libri de Generatione. Prooem. 4.
— Vide ConnuPTI0, GrNrTUM.

GxNrTUM — Tribus modis dicitur genitum. I,
xxiv, 5. Cf. I, vi, 4. χχπ, 6. III, 1, 4 — Ratio
horum modorum: dupliciter differunt a mo-
dis positis circa ingenitum. I, xxiv, 5, 6. —
Tertius est modus perfectus. I, xxiv, 6. —
Genitum dicitur secundum actum; quomodo.
I, xxiv, 8. - Tam genitum quam corruptibile
est possibile esse et non esse secundum ali-
quod tempus determinatum. I, xxvm, 6, 7,
8. — Genitum et corruptibile convertuntur. I,
xxvi, 1 sqq. — Improbatur positio contraria.
I, xxix per tot. — Ad ipsa sequitur aliquando
non esse, tanquam commounius, 1, xxvi, 7. —
Utrumque habet esse ante et post non esse.
I, xxvir, 8. — Nec genitum nec corruptibile
potest esse sempiternum, I, xxvn, 5, 7. —
Genitum et corruptibile est medium inter
semper ens et semper non ens, I, xxvi, 6,
7, 8. - Genitum non potest esse incorrupti-
bile, nec ingenitum corruptibile. I, xxx per
tot. - Vide ConnuPrIBILE, INGENITUM, PLATO,
SkMPITERNUM.

GrwTILEs — Utebantur numero ternario in sa-
crificiis et laudibus deorum. I,1r 5. — Cul-
tum divinum . caelo . attribuebant, tanquam
divino et immortali corpori. II, 1, 3. Cf. 1v, 5.
— Terrae etiam divinitatis cultum exhibebant.
II, xvin, 14.

GzNus.— In quolibet genere invenitur contra-
rietas differentiarum (X Metaphys. ), licet
non sit in omni genere contrarietas specie-
rum. 1, vim, 5.

GxonETRIA — Considerat de corporibus, super-
ficiebus et lineis, prout sunt quanta mensu-
rabilia. I, r, 2. — Utitur principiis arithmeti-
cae. I, 1r, 6. — Geometrae imaginantur pun-
ctum motum facere lineam, lineam motam
facere superficiem, et superficiem corpus. I,
7, 9. II, n, rr. Gf. I, ur, 6. — De descri-
ptionibus figurarum a geometris factis: non
est paritas inter ipsas et descriptiones gene-
rationis mundi quibus utuntur Platonici. I,
xxn I, 2. à

Gissosuw — Vide CoNcavum.

Gnapus — Quantum spatium in terra faciat di-
versitatem unius gradus in caelo. II, xxvi, 4.

Gnavk — Grave sey opes "n natum est mo-
veri ad medium. 1, v, 2, 3. Cf. 1,

vim, 1. xv, 6, 7, 9. xvi, 1. t€ m eg
xxvi, 5 sqq. ΠΙ, vr, 2. vr, 2. — Leve est
quod natum est moveri a medio, seu ad
extremum. ibid. — Quare definiantur per ha-
bitudinem ad medium. I, v, 3. — Per violen-
tiam grave movetur sursum. lll, vm, 5. --
Gravissimum et levissimum, quid sint. I, v,
4. — Grave et leve absolute et per compara-
tionem. I, v, 5. - Omne grave potest esse
aliquo modo gravius, et omne leve levius;
sed non est necesse omne gravius aut le-
vius esse grave aut leve: explicatur, III, m,
P TÉ T2
i Contrarietas gravis et levis consequitur.
contrarietatem substantiarum. 1, vi, 10, —
Grave et leve consequuntur ad rarum et
densum. III, m, 8. — Gyratio caeli non est
causa distinctionis gravium et levium. II, xxiv,
6. — Omne grave aut est molle, aut est du-
rum: quare. III, 1, 9. — Gravitas dicitur per
privationem levitatis. II, 1v, 8. — Duo modi
quibus corpora gravia concipiuntur differre
ἃ levioribus, III, 1v, 4. — Quaenam corpora
sint gravia et levia. I, v, 5. Ill, vit per tot.—
Corpus quintum non habet gravitatem nec
levitatem. 1, v, 5 sqq. — Corpus grave est
maxime elongatum a caelesti ex sua natura.
I, xvin, 7. — Impossibile est ut corpora quae-
dam non sint gravia quaedam levia. I, xv,
6, 9. III, vn per tot. dels
Motus localis attribuitur elementis secun-
dum grave et leve. I, 1v, 2. III, vn, 1. —
gravia vel levia comparantur ad motum loca-
lem ut unum corpus. I, rv, 2. — Motus.
vium contrariatur motui levium. Il, xxvr, 5. -
Gravia et levia quiescunt quando ad loca pro-
pria pervenerint. I, xxi, 14. — Gravitas vel
levitas corporum confortatur per
tatem ad proprium locum. I, xvm, 11.
Omnia gravia in quolibet mundo
ad medium huius mundi, et omnia levia ad
eius extremum, tanquam ad propria loca. I,
XVI, 0, 10. XVI, 2 Sqq. — medium
sit locus corporis gravis, I, xvin, 7. - Utrum
gravia moveantur ad medium, quatenus me-
dium terrae an quatenus medium mundi. II,
xxvi, 5 sqq. - Grave fertur ad medium usque
ad hoc quod eius centrum tangat medium
mundi, nisi aliquid impediat. II, xxvn, 6. —
Cadunt gravia ad rectos angulos respectu li-
neae contingentis superficiem terrae. II, xxv7,
6. xxvim, 1, — Non datur locus magis deor-
sum quam locus corporis gravis. I, xvm, 8. —
Locus medius est locus corporis levis. ibid.
— Locus eius dicitur locus sursum. I, v, 3.
II, 1, 5. - Est de eius ratione quod super-
emineat graviori. II, xxr, 7. — Extra caelum.
non datur grave nec leve. 1, xx, 5, 6. ,
Gyratio caeli non est causa motus gravium
et levium, ad medium et extremum. II, xxiv,
6. — Habent principium motus intrinsecum,
passivum tantum (VIII Physic.). I, m, 4.
xvm, 2. II, m, 6. III, vri, 8, 9. - Moventur a
generante vel a removente prohibens: quo-
modo. I, xv, 4. xvm, 1, 2. ΠῚ, vn, 8, 9. —
Postquam speciem sunt adepta non indigent
ab extrinseco moveri per se. I, xvn, 1, 2. —

Motus ipsorum non est violentus. I, xvi, 1,
3, 4. — Maius et gravius magis violentiae re-
sistit. III, vir, 4. — Moventur per solum na-
turae impetum. Il, xvn, 1, — Aer deservit
ad motum ipsorum: quomodo. ΠῚ, vm, 7,
8, 9. - Motus naturalis gravium et levium
habet virtutem et intensionem. II, vn, 3. —
Vide VzLox.

Magnitudines et gravitates proportionantur
ad invicem. I, xi, 6, 8. — Idest, in corpori-
bus similium partium. I, xu, 9. Cf. II, xxvi,
4» — Non datur corpus gráve vel leve infini-
tum. 1, xÁ, 5 sqq. — Non datur infinita gra-
vitas vel levitas. 1, xi, 10 sqq. xm, 8, 12.
XVH, 10. — Gravitas maior excedit minorem
per aliquam gravitatem. III, ΠῚ, 11. 1v, 4. —
Compositum non potest habere gravitatem

τ 8] partes eius quantitativae non sint graves ;
t tamen etsi partes essentiales non ha-
RT gravitatem. III, n1, 6, 10, 11. — Unitates
—.€oniunctae non possunt constituere corpus
grave: quare. Ill, 1v, 7. — Punctum non est
-. grave neque leve. III, n1, 7, 8, 9. — Grave in
sono. Il, xiv, 3.
.GnossrES — Vide AvrERATIOo, PRoFUNDITAS.
Gynari0 — Vide CmcoxGynaTIO.

emis ἘΠ

| — Longitudo nostrae habitabilis
attenditur secundum differentiam orientis et
.. occidentis, latitudo secundum distantiam: me-
i et septentrionis: quare. lI, ΠῚ, 10. .—
τ Differentia habitationis terrae secundum he-
» ium superius et inferius, dextram
et. tram caeli. II, n1, 16. — Aristoteles
|». tenet ex alia parte aequinoctialis aliquos ho-
—mines habitare vel posse habitare, in parte
Hanrrx — Idest, consequenter se habens. II,
GOXIWNO.
. Hanrrus — Habitus et dispositio pertinent ad
genus qualitatis: non causantur sine trans-
. mutatione secundum passiones. I, vr, 2. —
. Etiam in habitibus animae operatio est actus
-.Secundus, tanquam finis et perfectio ope-
-.rantis. II, 1v, 5. :
— Habitus, seu forma, vel affirmatio, est
-prior privatione. II, rv, 6, 8, x, το.

— Vide CowsoNaNrTIA.
ει Hz — Determinatam differentiam
^ haeriorum videmus per polos. II, ΠῚ,

τς 9.- Hemis haerium superius, quod est nobis

τ᾿ apparens. 11, 1, 12. — Est caeli anterius. II,

— H1, 13. vn, 5. — Hemisphaerium superius,

-. idest, ex parte poli antarctici, et hemisphae-

.rium inferius, seu ex parte poli arctici. II,

. m, 16. — Pythagorici quomodo distinguebant
7 ἴα. ibid.

.. principium omnium rerum: item, quod totus
- mundus quandoque exureretur per ignem,
.. et iterum per ipsum generaretur: omnia esse
τς in continuo fluxu. I, xxi; 7. Il, 1v, 13. III, 1, 5.
HERAcLITUs Powricus — Posuit terram no-
- stram semel qualibet die moveri ab oriente
in occidentem circa polos aequinoctialis. II,
- XI 2. XXI, Bea 1
Hrsropus — Poeta Theologus: dicitur posuisse
τς chaos, ex quo omnia generantur, esse gene-
ratum, mundumque esse indissolubilem :
quomodo intellexerit generationem. I, xx, 7.
III, π, 4. Cf. ῬΟΕΤΑΕ — Tnukoroar.
HiePARCHUus — Hipparchus et Ptolomaeus ad-
"invenerunt systema excentricorum et epicy-
οἰ clorum ad salvandum ea quae apparent sen-
- sibus in corporibus caelestibus: non est nisi
. suppositio: exponitur systema eorum circa
. motus stellarum. 1, n1, 7. II, vim, 2. xvn, 5,
.7, Gf. II, xr, 6. xv, 6. — Diligentius et perfe-
. ctius quam alii consideraverunt ordinem, et
distantias stellarum. II, xv, 1i. — Ratio ab
Hipparcho allata, ad explicandum quare terra
velocius moveatur quanto magis descendit.
I, xvn, 11.

. rum de Atlante caelum humeris sustentante
aut omnino reprobanda aut benigne interpre-

. tanda est. II, 1, 8.

Hoxo — Est animal maxime perfectum. II, rr,

. 4. — Quanto dignior est, tanto magis habet
de motu intellectivae naturae, et minus de

^ hemisphaeria. ' :
Ἠεπλοιατῦθ ἘΡΒΕΒΙυΒ — Ignem posuit esse

HowrRus — Fabula Homeri et aliorum poeta-

DE CAELO ET MUNDO

motu. sensitivae. II, xv, 10. — Rationem eius
assignamus per rationale, non per sensibile :
quare. 1, xxv, 4. — Possunt esse plures ho-
mines in una specie; imo ita esse oportet:
quare. I, xix, 9. II, xvi, 9. — His qui habent
vitam rationalem, scilicet hominibus com-
municatur esse et vivere, perfectius. quam
animalibus irrationalibus et plantis. I, xxt, 10.
- Quomodo attendantur longitudo, latitudo
et grossities hominis. II, rr, 4. Cf. Sunsuw. —
De ordine dignitatis inter partes eius. II, m,
4 Sqq. vr, 5. — Potest multa operari, non
solum absolute, sed et secundum ordinem
unius ad aliud. II, xviz, 4. — Non est opti-
mum in universo. ibid. — Ipse solus inter
animalia attingit ad bonum perfectum, scilicet
beatitudinem: ad ipsam pervenit per multas
operationes. II, xvi, 4, 5. — Quid sit virtus
humana. I, xxv, 4. — Hominibus Deum co-
lentibus proportionalia sunt templa. I, vir, 5.

Honizow — Quid sit. II, xxi, 4. — Secat totam
sphaeram et maximos eius circulos in duo
media. II, xxr, 4. xxvr, 10. Cf. II, xxvm, 3. —
Si modicum moveamur versus meridiem vel
septentrionem, diversificatur nobis horizon.
II, xxvm, 3. — Polus horizontis quid sit. ibid.

HvuwERUs — Humerus dexter est ad motum
fortior quam sinister; sinister autem est for-
tior ad portandum onus. II, 1, 9.

Hvxipux — Humidum et siccum sunt qualita-
tes primae passivae. II, x, 10, 12. — Acciden-
talem tantum habitudinem habent ad motum
localem. 1, 1v, 2. — Vide EtLEMENTA, Qva-
LITATES.

I

lawsricHus — De subiecto libri de Caelo.
Prooem. 4. — De causa diversitatis quae ap-
paret in facie lunae. II, xir, 9.

IpngA — Idea, idest species. I, xvi, 7. — Ideae
separatae. Vide PLATO.

Icxis — Unum ex elementis. I, ΠῚ, 11. rv, 2, 6.
II, 1v, 9. Ill, 1, 4. vu, 7. — Nobilissimum ipso-
rum, II, xx, 5, 7. -- Quidam ponunt ipsum
esse corpus quintum: falso tamen. I, 1v, 6,
7, 8. Gf. II, x, 6 sqq. — Naturaliter movetur
sursum, seu est levis, imo levissimus. I, ΠῚ,
11. 1V, 2, 6. v, 5. vin, 1. xi 1. xv, 9. xvi,
7. 8. Vi, n, 6. 1v, 8. xav, 5. xxvi, 5, 9. III, m, 7.
vn, 6. — Non movetur eadem motus specie
qua aer. I, 1v, 2. — Praeter naturam movetur
deorsum. I, xv, 9. - Per motum caeli circula-
riter defertur (7 Meteor.). I, 1v, 7, 15. v1, 12.
Il, x, 7, 12. xvim, 10. xxiv, 4. — Hanc circu-
lationem sequitur complete: est ei quodam-
modo supra naturam. I, 1v, 7, 15. Cf. ConPus.
— Revolvitur cum sphaera lunae. II, v1, 6. —
Motus eius in tanto est velocior quanto magis
appropinquat ad locum sursum. I, xvi, 10.

Locus eius est maxime sursum: quomodo
,hic accipiatur sursum. I, xx, 2. II, xiv, 10. —
Quodam sensu dicitur elementum medium.
I, xvm, 7, 9. — Pythagorici ponebant ignem
in medio universi: metaphorice loqueban-
tur: probatur quod non sit in medio. II, xx,
3 sqq. — In medio positus non quiesceret:
qualiter moveretur ad extremum. II, vj, 6.
xxv, 2, 6. — Circumdat aerem. Il, vr, 5. —
Utraque eius superficies est sphaerica, II, v1, 6.

Igni attribuitur levitas et motus. II, 1v, 8. —

In ipso inveniuntur calor et lumen. II, x, 6,
9. Vide Canmuw, LuwEN. — Frigus natum
est esse in materia ignis, non in ipso igne.
II, x, 3. - De contrarietate inter ignem et
aquam. I, vi, 10. — Inter ipsum et aerem. II,
1v, 9. — Inter terram et ignem. II, 1v, 9. xxiv,
5. — Utrum magis sit contrarietas ignis ad
terram quam ad aquam. I, v1, 11. II, 1v, 7. —
Si est terra, necesse est et ignem esse. II,
1v, 7, 8. — Est naturaliter prior terra. II, 1v,
8. Gf. II, xx, 5. — Eius partes sunt unius
speciei. I, xvi, 7. Gf. I, xv, 6. — Causatur a
motu. Il, x, 6.
. Heraclitus Ephesius posuit ignem esse
principum omnium. I, xx3, 7. III, m, 5. —
Figuram pyramidalem ipsi attribuit Plato. III,
1v, 1,— Corpus caeleste etiam vocavit ignem:
quare. L 1v, 6. — Ignis appellatur aether ab
Empedocle. II, xxi, 5. — Item, ab Anaxagora.
ΠῚ, vin, 8. -- Vide AER.

ILLowENvM — Duplex significatio huius vocis.
IL, xx, 5.

435

IwAGINATIO — Est perceptiva omnium sensibi-
lium, II, xm, 8. — Cf. Caxrux.

IwwoBiLg — Consideratio immobilium pertinet
ad metaphysicam. Ill, m, 2. — Dantur quae-
dam substantiae omnino immobiles, III, m,
2. Gf. II, 1, 3. xvm, 6, 11. — Vide PanwE-
NIDES, SUBSTANTIA.

IwwoRTALE — lmmortalitas est perpetuitas vi-
tae. II, 1, 2. 1v, 5. Cf. I, xxi, 9. — Includit
sempiternitatem operationis. II, 1v, 5. — Quo-
modo differat ab incorruptibilitate et sempi-
ternitate, II, 1, 2. 1v, 5. — Dari aliquid im-
mortale dixerunt antiqui: quid sit: illis cre-
dendum est. II, 7, 3.

IuPassrmiLE — Vide Passio.

ἹΜΡΕΒΡΈΟΤΟΜ — Vide PERFECTUM.

IwPossisiLE — Impossibile et falsum non si-
gnificant idem. I, xxvi, 4. — Impossibile se-
quitur ex impossibili, non autem ex falso.
I, xxv1, 4, 5. — Nihil est in fieri quod impos-
sibile est factum esse. III, v, 3. — Vide Pos-
SIBILE.

IwPorENTIA — Est praeter naturam. Il, xx, 2,
4. — Non potest esse infinito tempore. II, 1x, 4.

INaLTERABILE — Vide AvrERATIO.

ἸΝΑΝΊΜΑΤΟΜ — Inanimata sunt secundum na-
turam. I, 1, 2. — Moventur a generante vel
a removente prohibens. II, π|, 6. — Interius
habent principium motus passivum tantum
( VIII Physic.). Il, v, 6. n1, 2. Cf. Gnavx. —
In iis non est determinata pars corporis a
qua incipit motus: unumquodque movetur
ad proprium locum similiter ab omni parte
tum corporis tum loci, II, 11, 6. — Quaedam
non habent motum : quomodo intelligendum.
ibid. — In ipsis non sunt differentiae positio-
num secundum se, sed per comparationem
ad nos, et hoc tripliciter. II, 1, 6, 7. m, 2.

INcowPossimiLE — Vide PossiPirE.

INconRUPTIBILE — Incorruptibile, idest nun-
quam desinens esse. I, xix, 2. II, 1v, 5.—
"Tres modi incorruptibilis: respondent tribus
modis corruptibilis. I, xxiv, 9. — Primus re-
spondet primo modo ingeniti. ibid. — Incor-
ruptibile proprie dictum. I, xxiv, 9. xxv, 2.
xxvn, 6. — Vide IxcENITUM.

INpivinuuw — Individuationis et singularitatis
principium in sensibilibus est materia sensi-
bilis signata. I, xix, 4. — Per quam etiam fit
multiplicatio individuorum unius speciei. I,
xvi, 5. xix, 8. Il, xvi, 9. — Tam in Platonis
quam in Aristotelis systemate, possibile est
esse plura, imo infinita, individua unius spe-
ciei. 1, xix, 8, 10. — Quando scilicet indivi-
duum non constat ex tota sua materia. I, xix,
11, 12. — In inferioribus oportet esse plura
eiusdem speciei individua: quare. II, xvj, 9.
— Singula individua rerum naturalium quae
sunt hic, imperfecta sunt: quomodo. I, xix,
14. II, xv1, 9. — Individuum in sua specie uni-
cum nihil prohibet generari et corrumpi. III,
vm, 4. — Individua corpora inferiora non

, sunt perpetua. Il, 1, 4. xvm, 11. Cf. I, xxi,
10. — Quae sunt formae et species subsisten-
tes, non possunt esse plura unius speciei.
L. Xie.

IxpivismiLE — Indivisibile non habet propor-
tionem ad divisibile nisi sit pars ipsius di-
visibilis. I, xir, 13. — Nihil prohibet de aliquo
indivisibili praedicari aliquid commune ad
multa. III, πὶ, 5. — Indivisibilibus non insunt
passiones. III, m, 5 sqq. — Zndivisibilia du-
pliciter accipere possumus. III, πὶ, 5. — Vide
Divisio, PuxcrTUM.

INEsse — Quod inest alicui, quodammodo com-
prehenditur ab ipso. III, πὶ, 5. — Prima inter
ea quae insunt rebus, sunt elementa, III,
vin, 5.

ἹΝΕΕΒΙΟΒΑ — Vide ComPus, SuPERIORA.

IwrimNrrTUM — Quidam rationem perfecti attri-

- buebant infinito ( 7II Physic.). I, 1x, 1. Gf.
I, nmi, 1. xxix, 3. — Definitio antiquorum: .quo
sensu sit accipiegda, vel reiicienda. I, m, 1.
xxix, 3. — Definitio Philosophi. I, xr, 6. — In-
finitum pertinet ad quantitatem. I, v1, 5. —
Habet maximam virtutem quantum ad quan-
titatem. I, 1x, 4. — Ab eo potest auferri quan-
tumcumque quis voluerit. I, xir, 6, 8, 9. xxix,
3. — Est in potentia, non in actu ( 7I Physic.).
I, xm, 3. — Infinitum per modum totius et
per modum partis. I, xxix, 3. — Infinitum
simpliciter et infinitum quo. ibid. — Infinitum
est secundum magnitudinem, numerum et

436

durationem. I, 1x, 1. — Infiniti est virtus in-
finita, et e converso ( VIII Physic.). 1, xv, 4.
— Habet rationem principii (7/7 Physic.). 1,
Ix, 4. — Non habet medium nec extremum.
Ll xv, 2. Gf. Lx, 1. xiv, 5. — Infinitum non
est pertransire ( VI Physic.). I, 1x, 7. X, 3.
xi, 2. xn, 3. xm, 9.- Ill, v, 3. Cf. Morus. —
In infinitis semper est maiorem ac maiorem
distantiam accipere. I, 1x, 7. xir, 2. — Nihil
fertur ad infinitum, seu indeterminatum. I,
XVII, 8. — Infiniti ad finitum nulla est propor-
tio. I, xiv, 3. Cf. I, xii, 12. - Cum aliquid
dicitur esse infinitum, oportet quod infinitum
accipiatur secundum propriam eius rationem.
I, xin, 11. - De infinito tractatur in Physica,
quamvis non sit in natura. I, 1, 2. — Vide
ConPus, TEMPUS.

IxrRa — Vide ExrRa.

INGENITUM — Ingenitum, idest nunquam inci-
piens esse. I, xix, 2. — Triplex modus inge-
niti. I, xxiv, 3. — Tertius est perfectus. I,
xxiv, 4, 6. xxv, 2. xxvi, 6. - Ratio horum
modorum. I, xxv, 4. — Differentia inter modos
geniti et ingeniti, I, xxiv, 6. — Ingenitum et
incorruptibile convertuntur. I, Xxvii, 7. XXVII
per tot. — lmprobatur positio contraria. I,
xxix per tot. —- Omne ingenitum et omne
incorruptibile (si proprie accipiantur) est sern-
piternum. I, xxvit, 6, 7. xxvi, 4. xxix, 8. Il,
1v, 5. — Neutrum. est a casu. I, xxix, 9.

Naturas aliquas ingenitas et incorruptibiles
posuerunt Parmenides et Melissus; idque
bene. III, 1, 2. — In generabilibus et corru-
ptibilibus est aliquid ingenitum et incorru-
ptibile. ibid. — Consideratio ingeniti et incor-
ruptibilis pertinet ad metaphysicam. ibid.

INonpi:NATUM — Vide Onro.

INsrANs — Non habet proportionem ad tempus:
quare. I, xm, 13. — Non datur motus in in-
stanti (V1 Physic.). ibid. — Vide TxwPvs.

INsrRUMENTUM — Instrumentum agit inquantum
est motum. II, xix, 4. Cf. II, 1v, 13. — Per-
fectior est actio per instrumentum coniun-
ctum quam per separatum. II, mr, 3. — In-
strumentum necessarium et ad bene esse.
IIl, vn, 6.

IwrELLECTUs — Cognitio intellectiva est supe-
rior sensitiva. II, xir, 9. — Natura intellectiva
est dignior sensitiva, lI, xv, 9. — Intellectus
est perceptivus omnium intelligibilium. II,
xiv, 7. — Rationes universales pertinent ad
intellectum; II, x, 3. xrr, 7. — Intellectus pra-
cticus non movet secundum universalem ap-
prehensionem sine particulari (777 de Anima).
II, xum, 8, 9. — Ad operationem intellectus
speculativi requiritur prudentia et robur, II,
1, 11, — Formae contrariorum sunt simul in
intellectu: unum contrarium per aliud co-
gnoscitur. II, x, 3.

Substantiae intellectuales vel sunt per mo-
dum animae, vel sunt separatae. II, mr, 3.
xvin, 1. — Intellectus separati, seu intelligen-
tiae, dicuntur a Platonicis divini: quare. II,
1v, 5. — Intellectus substantiae separatae co-

* gnoscit universalia et particularia. II, xm, 8.
— Item, intellectus animarum, seu: motorum,

' corporum caelestium. ibid. — In corporibus
corruptibilium non est invenire animam in-
tellectivam sine sensu (JI de Anima). II,
xm, 5 sqq. xvm, 14. — Cf. Mrws, Rarto.

Ó— δορὰν — dest, intellectus separati. II,
iv, 5.

IvrELLIGERE — Est quoddam vivere (IJ de
Anima, IX Ethic.). 11, 1v, 5. xvin, 14. - Qui
se exercitat circa intellectum difficilium, ma-
gis potest intelligere alia (741 de Anima).
Il, xvri, 8.

INTENSIo — Vide Morvs.

INrENTIO — Ordo intentionis in ratione practi-
ca: quid ipsi respondeat in ratione specula-

* tiva. Prooem. 2.

ἸΟΑΝΝΕΒ GRAMMATICUS — Philoponus dictus. I,
vi, 3. — Caeli corpus posuit generabile et
corruptibile: solvuntur eius argumenta. I, vi
3 sqq. - Negat nihil generari nisi quod ha-
bet contrarium : quare. I, v1, ro. — Obiicit
contra rationes quibus probatur non esse
contrarietatem. in motu circulari. I, vr, 5, 7,
ὋΣ 19, t5;

Besitos — lrrationalia agunt 'ex solo: na-
turae impetu. II, xvm, 1. — Vide AwIMAL,
RATIONALE.

IuPrrER — Planeta lupiter est immediate sub

INDEX ALPHABETICUS

Saturno: circulum suum proprio motu in
duodecim annis peragit. II, xv, 2, 8. xvi, 2. —
Secundum Hipparchum et Ptolomaeum habet
tres motus praeter motum diurnum. Il, xvi,
5. — Carcer lovis, quid significet, et quare
sic appellatus. II, xx, 6

Ixiox — Fabula Ixionis a Iove puniti. II, 1, 11.

L

LasoRIosUM — Motus laboriosus est contra na-
turam. 11,1, 7. — Vita laboris perpetui nequit
dici prudens. Il, r, 11. Vide CowTEMPLATIO.

LATERALE — Quid sit. II, ΠῚ, 10. — Quae sint
latera in mundo. ibid.

Lario — Latio, idest motus localis. I, vm, 5, 9.
et pluries habetur. — Secundum Alexandrum,
motus rectus consuevit a Philosopho vocari
latio. 1, xxs, 7.

LarrrUDO — Attenditur secundum distantiam
inter dextrum et sinistrum: dextrum est eius
principium. II, rm, 3, 4, 11. — Longitudo est
prior latitudine, et latitudo profunditate. II, rr,
44 11. — Secundum astrologos, latitudo atten-
ditur secundum distantiam meridiei et se-
ptentrionis: quare. II, rr 10. — Motus latitu-
dinis secundum Eudoxum, quid sit. II, xvi,
2. — Vide MacNrruDo. SuPERFICIES.

LaTux — Figura lata est apta ad quietem. II,
xxi, 8. — Corpora facta cum latitudine resi-
stunt aeri, sive vento. II, xxr, 2.

LENTICULARE — Qualis sit figura lenticularis.
II, vr, 3. - Non sunt aequales omnes lineae
protractae ab eius medio. ibid.

LxvcrePvs — Vide DrwocnrrUs.

LrvEk — Vide Gmavr.

LiwEA — Magnitudo quae dividitur et est con-
tinua ad unam partem tantum. I, m, 3, 8. -
Longitudo sine-latitudine. III, rm, 2. Cf. 1,
Hn, 9. — Non componitur ex punctis. III, nr,
2, 3, 6. Gf. III, rv, 6. — Est divisibilis. III,
nr, 3. - Pars lineae est linea. ibid. — De di-
visione lineae in infinitum. II, 1x, 7. — Pun-
ctum ad lineam, linea ad superficiem, et su-
perficies ad corpus similiter se habent. III,
1v, 4, 5. Gf. III, mi, 2, 3, 6. — Secundum
modum loquendi quo utuntur geometrae,
punctus motus facit lineam, et linea mota
superficiem, sicut superficies mota corpus. I,
11, 9. II, 11, 11. Gf. I, nr, 6. — Linea est prior
superficie. II, 1, 4. — Est eius terminus et
divisio. III, rr, 3. — Respectu superficiei est
indivisibile. III, rr, 5. — Ex lineis non fit su-
perficies. III, πὶ, 2, 3. — Lineae sunt mobiles
localiter per accidens. I, rr, 3. — Linea non
habet gravitatem. ΠΠ| τν, 4. - Duobus modis
linea potest alteri lineae coniungi. III, 1v, 2. —
Linea infinita sic dicitur secundum longitu-

* dinem. I, xir, 13. — Est imperfecta. I, 1v,
9. Il, v, 4. — Non habet finem, nisi forte ad
unam partem. I, 1v, 9. ΧΙ, 1. II, v, 4. — Quo-
modo de lineis consideret naturalis: quo-
modo geometra. I, 1, 2, — De variis lineae
speciebus. Vide Cimcurus, Cunvuw, Er,
RecTUM.

Lis — Ad litem pertinet disgregare coniuncta.
III, vi, 6. Vide ἘΜΡΕΡΟΟΙ ΕΒ.

Locus — Est terminus corporis continentis
(IV Physic.): quomodo. I, xvm, 7. — Rece-
ptaculum corporis. II, v;, 2. — Locus conve-
niens et conservans est finis corporis. I, 1v,
5. — In omni loco possibile est esse corpus.
I, xxi, 2. — Locus esset frustra, cui deesset
proprium corpus. I, xvi, 9. xx, 6. xxi, 2. —
Consequitur ad corpus naturale ( 7V Physic.).
I, xxr, 1, — Omnia corpora quae sunt in loco,
sunt sensibilia, et e converso. I, xiv, 8. —
Caelum ipsum est in loco ( IV Physic.) :
quomodo. I, xrv, 8. xxr, 7. Cf. I, xvm, 7. —
Omnia loca continentur infra caelum. I, xiv,
8. xxi, 1, 2, 6, 7. II, v, 2. — Loca sunt 'sur-
sum, deorsum et medium: sunt determi-
nata et finita. I, xr, 2 sqq. xvn, 7. — Re-
pugnat dari duo corporalia loca infinita, I,
xi, 13. xv, 3. — Loca determinantur tribus
motibus localibus. I, xiv, 8. — Corpora natu-
ralia habent loca determinata. I, xvr, 7 sqq.
— Locus qui est alicuius corporis praeter na-
turam, est alicuius secundum naturam. I, xv,
9. xvin, 9. xx, 6, -- Loca proportionantur na-
turis corporum. II, x, 2. ΧΠῚ, 3. xx, 5. xxn, 8.
Cf. 1, vn, 5. II, 1, 5. - Distantia a propriis

locis non diversificat naturam corporum. I
xvi, 10. — De loco honorabiliore. Il, xx, 5, 7.
— Locus non quaeritur nisi propter motum.
I, xiv, 8. — Vide Morus. .— Locatum com-
mensuratur loco. I, Xi, 3, 4. xit, 3. xm, 9.
xv, 3. - De contrarietate locorum. I, vni, 14.
xri, 2. — Differentiae Joci. Vide PosrrioNEs.

,

Locurio — Propria singulis in modo loquendi,

sunt ex propriis conceptionibus; communia
autem ex naturali. inclinatione. I, πὶ, 6.

LocicA — Consideratio logici est circa ratio-

nem.et speciem. I, 1, 2. — Rationes logicae
quae sint, et quare sic dictae. I, xv, 1, 9.
Cf. I, xxix, 11.

LowNarrupo — Longitudo, idest maxima dimensio

corporis. II, n, 4. 11, 9. — Eius principium est
sursum. Il, n, 4, 11. — Prior est latitudine :
quomodo. ibid. — Longitudo caeli quomodo
attendatur. II, 111, 8, 9, 10. — Longitudo no-
strae habitabilis, II, my 10. — Motus longi-
tudinis secundum Eudozum. Il xvii, 2. — Vide
LiNEA.

{μὲν — Est actus 'disjhani; II, xrv, 8. —- In-

venitur in igne: non est proprium igni, sed
commune ipsi et omnibus corporibus
stibus. II, x, 9, 12. Gf. I, 1v, 6. — Eiusdem
naturae in corporibus inferioribus et in cae-
lesti corpore. II, xiv, 8. — Est qualitas activa
caeli: magis abundat in sole. II, x, 12. —
Causat calorem: quomodo. ibid. - De.
ratione luminis a stellis, Il, x, 6, 9, 12. —

LuNA — Unus ex septem planetis, lxx 2. —

Planeta maxime distans ab ultima :
. Il, x, 11. xv, 2. xvn, 2, 5. xx, 3. Gf.
11, 12. — Eius sphaerae continuatur -
v1, 6. Cf. II, x, 11, 12. - De gradu
lunae. I, xvm, 9 sqq. - tnlasi cts
Ostenditur quod sit sphaericae figurae. II,
xvi, 5.sqq. — De augmento et decremento
lunae: luna dichotoma; ; amphicurtos; plena;

— lunularis seu arcuosa; Memes causa

lium differentiarum. II, xvr, 5 sqq. xvn, 6.
xxvm, 2. - De luna dichotoma

Martem. II, xvi, 5. xvi, 6. — Facies lunae,
quare sic dicta, II, xr, 8. — Causa diversitatis

in facie lunae: variae opiniones, di ps Ἂς

Illuminatur et recipit virtutem a-
sibilitate perfectionis. I, vm, 3. II, 1, 6. -
pressionem solis recipit alio emt cda in-
feriora. II, x, 11, 12. —
propter interpositionem terrae inter ven
lunam. 1I, xxr, 3. xxvm, 2. — Pluries eclipsa-
tur luna quam sol. II, xxr, 3. —- T
contingant — lunares. II, xur, 3. xvm,
5. xxi, 3, 4, xxvi, 10. — Habent sectiones
circulares. II, xxvrr, 2. - Lumen eius est ca-
lefactivum. ll, x, 12. — Luna causat fluxum
et refluxum maris. Il, xvi, ro. Cf. I, 1v, 7.

De motibus eius secundum
Callippum, Hipparchum et Ptolomaeum. Il,
xvii, 2, 4, 5. xvin, 13. — Habet. maiorem mo-
tum latitudinis quam sol (ΧΙ Metaph.). II,
xvii, 2. — Plurimum participat de motu obli-
quo. Il, xv, 8. — Peragit circulum suum in
spatio unius mensis, vel. minori. II, xv, 2. —
Circulus sphaerae lunaris secat Zodiacum in
duobus punctis, II, xvrr, 5. - Luna non mo-

vetur motu volutationis. II, xu 8. ^
Pythagorici terram antichthonam appella-
bant lunam: quare. II, xx, 3. — Secundum

Ptolomaeum, transitus lunae attribuitur ad
loca diurna. 1, xvi, II. — Sor.

M serit et

15485 *(H

MacwrrUDo — Est accidens sensibile tam in

caelestibus quam in inferiorioribus.

bus, II, xiv, 8. — Addit positionem super nu-

merum. I, m, 6. -: Est divisibilis et continua.

I, 1, 8, 9. - Quidam uerunt

aliquas minimas M werten M 1, xn, 13.
DrwocnrrUs — sit mobilis.

n1, 3. — In ipsa non est aui infinita ( VIII
prev I, xvm, 5. Cf. II, xix, 5.

ividitur in lineam, superficiem et corpus.
I, n, 3, 8, Gf. Il, rr, 4, 11. - Magnitudo per-
fecta est corpus. I, n, 8, 10. mnt, 10. 1v, 11.
xm, rr, III, nr, 2. — Quomodo se habeant
proportionaliter ad invicem. III, 1v, 4, 5. Cf.
IIT, πὶ, 2, 3, 6. — De ordine inter ipsas. II, 1 4,
11, — An habeant gravitatem. III, 1v. per tot.
— De transitu ab uno in aliud genus magni-

tudinis. I, 17, 9. II, 1, 11. — Sunt duae tantum
magnitudines simplices, scilicet recta et cir-
cularis. I, 11,5. v, 1. τ Magnitudo rei determi-
natur per maximum. I, xxv, 4. — Magnitudines,

— idest lineae et superficies: quomodo consi-
derentur a naturali, et quomodo a geometra.

«ἙΝ.

Μλονῦν — Magnum communiter acceptum,
dicitur ad aliquid (Praedicam). III, m, 7. —
Quandonam res aliqua dicatur absolute ma-
gna. ibid. - Quomodo omne magnum abso-
lute sit maius, non e converso. ibid.

' :Marvs — Omne maius dividitur in aequale et
plus. III, ;, 7. — Aliquid fit maius per ad-
ditionem similium. III, ΠῚ, 11. — Vide Vgrox.

Marux — Comparatione abusiva minus malum
dicitur eligibilius magis malo. III, nr, 7.

MaNiFESTARE — Nihil manifestatur nisi per no-

. tius. Il, xvr, 4.

"MaNvs — Manus dextra est fortior quam si-

εὐ nistra, licet sit eiusdem figurae. Il, m, 9.

Mans — Secundum fluxum et refluxum maris

. ad motum lunae, aqua sequitur circulationem
caeli. I, 1v, 7. II, xvmz, 10. — Secundum quos-

: dam est unum mare quod continuat extrema

- oOccidentis-et orientis. II, xxvm, 3. Cf. Co-

^ "UEUMNAE. HERACLEAE. ᾿

Mans — Locus eius inter planetas. Il, x, 11.

τ ΧΡ, 8. xvir, 2, 6. — Circulum suum duobus

. - annis proprio motu peragit. II, xv, 2, 8. --

τ De numero sphaerarum et motuum eius. II,

εἰ XVH, 2 sqq. xvm, 13. — Secundum Ptolo-

^^ maeum, ea quae sunt Martis, attribuuntur

, ad loca mensium. Il, xvm, 11. — De luna di-

- €hotoma subintrante Martem. II, xv1, 5. xvn, 6.

MaTERIA — Materia est secundum naturam,

- Sicut habentium corpus et ma-

à oco I, 1, 2. — Materia sensibilis non

ditur in ratione mathematicorum. I, xix,

: 4.-— Materia sensibilis communis includitur

'' jn ratione rei naturalis universaliter sumptae,

^ non autem materia signata. I, xix, 4, 6,8. —

* In ratione singularis includitur materia sen-

- Sibilis signata. I, xix, 4. — Materia signata est

"principium individuationis et singularitatis.

-" ibid. — Materiae semper adiungitur privatio,

' licet semper sit secundum aliquid formata.

^D vn 3. xxm, 3. — Materia, prout subiicitur

τ privationi vel formae, est causa quod aliqua

- quandoque sint et quandoque non sint. I, xxix,

* 9, ro, — Eadem est materia contrariorum
ΟἹ Physic.). Il, 1v, 7. — Esse contentum et

τ΄ finitum pertinet ad rationem materiae. II, xx,

—.7.- Materiae dualitatem attribuebat Plato.

. ΤΙ, TV, I.

^. Materia prima. Materia et forma sunt

' partes corporis essentiales. III, m, ro. —

- Sunt elementa universalia, non tamen cor-

' pora. I, xvm, 7. III, vim, 6. — Materia prima

* est absque omni forma. I, xvm, 7. — Plato

* mon ponebat ipsam esse corpus, sicut quidam

- antiqui naturales dixerunt. III, iv, 3. — Non

* est actu gravis. III, 17, 6, 10. — Eius non

- est moveri (V Physic.). III, vn, 8. — Vide

- CAELUM.

MarHEMATICA — Mathematica dicuntur per abs-

- tractionem a naturalibus. III, mr, 4, 5. — In

- ratione eorum non ponitur materia sensibi-

εἰ lis, nec motus. I, 1r, 6. xiv, 7, 8. xix, 4. III,

.' mr, 4. -lpsis non debetur locus nisi secun-

"^ dum metaphoram (7 de Generat.). 1, xiv, 8.

"* 4 In corporibus mathematicis potest esse

- augmentum absque alteratione; et e con-
verso: quomodo. I, vr 4. — Quae sunt de

" rpatione mathematicorum, salvantur in natu-

" ralibus, sed non e converso. III, m, 4, 5. —

* Inconvenientia quae sunt contra mathema-
tica, sunt contra naturalia, non e converso.
III, m, 4. — Rationes mathematicorum sunt
indifferenter in quocunque existant. II, xiv,

- 8.- Differentia mathematicorum non diver-

* Sificat naturam. I, xvi, 10. — Indivisibilia, idest
mathematica: quo sensu sic dici possint. III,

' mr, 5. — Disciplinae, idest scientiae mathema-
ticae. III, rr, 2. — Principia mathematicae, idest

* proportiones magnitudinum. 11, xv, 1. — Vide

' ASTROLOGIA. . ;

MaTuEMATIC; — Exemplum modi loquendi quo

' utuntur: mathematici. II, xit, 5. Cf. Growe-

' TRIA. — Suppositiones ipsorum non oportet
removere nisi probabiliores afferantur. III,

' m, 2. Mathematici, idest astrologi. II, xv, 2.

^ XXVL IO. XXVII, 4.

DE CAELO ET MUNDO

Μεριῦμν — Medium magnitudinis et medium
secundum naturam. II, xx, 7. - Medium ma-
gnitudinis magis assimilatur ultimo quam
principio: quare. ibid. — Medium corporis
non est subsistens, sed accidens. II, sv, 6.
— Centrum, seu medium, est indivisibile et
punctuale..II, xix, 4. — Vide AurMAr, MuNDUs.

Probatio per medium commune perfectio-
rem scientiam causat. I, xi, 1. Cf. 1, xm, 3.

Mzussus — Vide PanMENIDES.

Mzxs — Mentes hominum naturaliter inclinan-
tur ad veritatem. I, vn, 7. Cf. ΟΡινιο. — Vide
DunrTATIO, INTELLECTUS.

MzNsuRA — Mensurare est manifestare quan-
titatem. II, v1, 4. — Mensura debet esse certa,
determinata et minima. I, vri, 8. II, vr, 4. —
Vide. CoxriNENS,

Mzncunius — Planeta medius: immediate su-
pra lunam. ll, xv, 8. xvn, 2, 5. — In graeco
nominatur Stilbon a scintillando. II, xm, 6.
— Circulum suum fere in uno anno peragit.
II, xv, 2, 8. - De numero sphaerarum et
motuum eius. II, xvir, 2 sqq. xvm, 13. --
Secundum Ptolomaeum, quae sunt Mercurii,
attribuuntur ad loca mensium. II, xvn, 11. —
Quomodo recipiat impressionem solis. II, x,
I1, I2.

MgrAPHYsICA — Considerare entia omnino im-
mobilia pertinet ad metaphysicam. III, rt, 2.
— Est prior philosophia naturali. ibid.

MiNus — Minus aliquoties sumptum aut men-
Surat maius aut excedit ipsum. I, xi, 7. —
Vide VELox.

Mixruw — Vide ConPvs.

Morrk — Vide Dvnuw.

MowsTRA — Defectus et corruptiones rei natu-
ralis: eorum non est opus inquantum huius-
modi: defectus eorum accidunt praeter inten-
tionem naturae. II, 1v, 5, 6.

MonTALE — Est differentia vel passio. II, tv, 5.

Morus — Est actus imperfecti, seu existentis
in potentia. I, r, 9. III, vr, 6. — Mediat inter
primam potentiam et primum actum. ibid.
— Est quid imperfectissimum. II, xiv, 8. —
Est actus mobilis, et ipsi proportionatur
(ΠῚ Physic.). 1, m, 11. 1v, 5. xv, 5. — Est
operatio corporis mobilis, II, rv, 11. III, 1, 4.
— Eius subiectum est magnitudo et corpus.
Prooem. 3. — Non potest auferri a corpori-
bus. I,.xv, 8. — Non moventur nisi corpora
naturalia. I, xiv, 7, 8. III, 1, 5. — Motus prior
naturaliter est prioris corporis. I, 1v, 9. - Non
est eorum quae sunt extra caelum. I, xxt, 7.
— Fundatur super immobile. I, 1v, 4. — Est
de uno in aliud. I, vm, 13. II, 1x, 5. - Ex
aliquo determinato in aliquod determinatum
(VI Physic.). 1, xvn, 8. Il, 1x, 5. ΠῚ, v, 3. --

- A contrario in contrarium (V Physic.). 1,

' vim, 13. xvi 8. — Specificatur a termino. I,
vri, 13. II, vr, 5. -- Unus motus est, qui est
ad unum terminum (V Physic.). I, xvm, 2.
— Cuius motus est unus, est continuum
( V Metaph.). 1, xx, 2. - Idem est motus to-
tius et partis. 1, v, 6. xv, 6. II, xvri, 14. xxit,
9. xxv, 3. xxvi, 3, 4, 9. — Est ad bonum adi-
piscendum vel ad malum fugiendum: item,
ad melius vel ad deterius. I, xxi, 13. - Quod
aliquid careat motu, potest contingere vel
quia est perfectissimum vel quia imperfectis-
simum: quod unum vel paucos motus ha-
beat, contingit quia ad unum vel alterum il-
lorum sit propinquum: quod multos habeat
est quia mediat inter utrumque. Il, xvi, 5.

Omnis motus est finitus et determinatus
( VI Physic.). 1, xiv, 5, 6. xvn, 8. II, ix, 5. —
Motus per infinitum non potest compleri. I,
TX, 7. X, 3. xr, 3. xn, 3, xm, 9. ΠῚ, v, 3. -
Omnis motus est in tempore. I, xiv, 3. —
Quilibet motus habet determinatum tempus.
1, xiv, 5. II, 1x, 6. — Non datur motus in in-
stanti, I, xu, 13. - Tempus, motus et mobile
consequuntur se invicem in hoc quod est
esse finitum vel infinitum (VI Physic.). 1,
x, I. — Magnitudo pertransita tempore finito
est finita. I, xr, 4. xi, 11. — Linea infinita non
pertransitur a finita, nec finita ab infinita,
tempore finito. I, x, 3, 4. — Idem est tempus
quo una linea pertransit aliam et alia ipsam.
I, x, 3. — Nihil prohibet lineam motam iuxta
aliam quiescentem, velocius ipsam pertransire
quam si moveretur iuxta lineam in contra-
rium motam. ibid. —- Mobile sempiternum
habet motum sempiternum. II, iv, 5, 11. —

437

Motus sempiternus causatur a virtute infinita,
immateriali et una. I, xvim, 5. — Per virtu-
tem finitam nihil movetur tempore infinito '
(VIII Physic.). 1, v1, 3. — Quanto diuturnius
est aliquid, tanto maius tempus requiritur ut
motus eius deprehendatur. I, vr, 6. — Qui-
dam ponebant motum secundum suum genus
esse aeternum. Il, v1, 4. ἱ

Motum non contingit generari (V Phtysic.).
I, xxiv, 3, 9. — Desinit esse, non per trans-
mutationem et corruptionem. I, xxiv, 7. —
Est quodammodo incorruptibilis. I, xxiv, 9

Duplex principium motus. T, πὶ, 4. III, ὙΠ],
5.— Id quod non habet in se potentiam, quae
sit principium eius quod est sic et aliter se
habere, non potest transmutari. I, xxi 10.—
Artificialia non habent ex se motum. Il, r1,
6. -- Omne quod movetur, ab alio movetur
(VII, VIII Physic.). 1, xv, 4. xxi, 12. II,
vn, 7. — Omnis motus habet causam mo-
ventem. II, vn, 3. — Movens seipsum divi-
ditur in movens et motum (VIII Physic.).
III, v;, 1. vr, 8. — In his quae a natura mo-
ventur, motus qui incipit, praeceditur ab
alio motu. II, 1, 4. — Non est procedere in
infinitum in moventibus (VIII Physic.). ΠῚ,
v, 5. — Omnis motus reducitur in primam
causam moventem in genere moventium na-
turalium. II, nr, 2. III, vi, 2. - Nempe, in
primum movens seipsum, habensque sui
motus principium activum (VIII Physic.).
ibid. — Vel etiam in primum movens omnino
immobile, III, vj, 2. — De primo movente,
primo mobili et primo motu. Vide Caxrvw,
SPHaERA. — Ordo mobilium et moventium
est idem in quolibet mundo. I, xvm, 5. —
Movens est melius et potius passo. I, xxi, 12.
II, vim, 7. - Comparatur ad mobile sicut actus
ad potentiam. I, xv, 5. — Fortius non move-
tur a debiliore. I, xv, 4. — De resistentia inter -
movens et mobile. III, vr, 8. — De mensura
motus. I, vj, 5. xm, 9. II, vi, 4. — Nihil mo-
vetur ad id ad quod non potest pervenire.
I, xut, 9. xvr, 8, ro. Ill, v, 3.

Diversae species motuum, seu transmuta-
tionum. I, xn;, 9. — Motus voluntarii. II, xv,
3, 9. — Motus inordinatus quid sit: non durat
semper. III, vrr, 5. — Motus frustra. I, vii,
I4. XII, 9. — Motus sunt iidem secundum.
Speciem in quolibet mundo. I, xv1, 8.

Motus localis. Primus et communissimus
motuum: ipse solus communis est omnibus
partibus universi. I, rr, 3. xim, 5, 12. II, x,
IO. Cf. III, 1, 4. — Est aliis perfectior. I, r, 2.
— Sequitur formam corporis. I, 1v, 5. — Pro-
cedit a principio intrinseco. I, vi, 13. xvni,
12. — Non variat intrinsecum rei. I, vj, 7. —
Dicitur latio. I, m, 5, 9 et pluries.

Quies in loco est finis motus localis. I,
xv1, 3. - Omne quod movetur, habet aliquem
locum in quem movetur. I, xv, 3. - Locum
Scilicet oppositum loco in quo erat. I, xvi,
7 Sqq. —- Singula unius speciei moventur ad
unum numero locum. I, xvn, 2, 3, 4. III, v1,
4. — Ad loca propria moventur corpora etiam
de remoto. I, xvi, 10. — Quomodo ad loca
sua moveantur. II, v, 6. — Motus localis di-
gnior est ad digniorem locum. Il, vm, 5. —
Sublato loco, nullus erit motus. I, xv, 8.

Motus localis non causat sed praesupponit
distinctionem gravis et levis. II, xxiv, 6. Cf.
III, vr; 1 sqq. — Natus est calefacere et ignire:
undenam hoc habeat. II, x, 6 sqq. — De
medio in motibus. I, xvit, 11. III, vir, 8, 9. —
De figura apta ad motum. Vide FicvRa,
SPHaERA. — Quod motus appareat, causatur
vel ex motu visibilis vel ex motu videntis.
II, x1, 2. ΧΙ, 4.

Naturalis et violentus. Motus naturalis et
violentus: definiuntur et explicantur. I, xvi,
2. III, v, 2, 5. vn, 5. — Omnis motus aut
est naturalis aut violentus seu praeter natu-
ram. I, xim, 13. xv, 7. xv1, 3. Il, 1, 7. xxm,
4. IlI, v, 2. vri, 4. — Corpus naturaliter mo-
vetur in locum proprium, seu ubi naturaliter
quiescit, et e converso: idem dicendum de
motu violento. I, v, 6. xm, 13. xv, 8. xvr, 3.
xviH, 4. Xx, 5. II, 1v, 6. xxm, 4. III, v, 3. -
Nullum corpus illic fertur per violentiam,
unde per violentiam removetur. I, ΧΥ͂ΠΙ, 4. —
Per violentiam removetur a loco proprio na-
turali. I, xv1, 3. xvi, 4. - Quomodo violentia
admisceatur motui naturali. III, vir, 5. - Omne

438

quod movetur violenter, habet etiam motum
naturalem, sed non e converso. I, 1v, 16.
xri, 13. III, v, 2, 5. — Motus praeter naturam
uni, est alteri secundum naturam. 1, 1v, 14,
16. v, 5. xv, 4, 9. — Per violentiam unum
corpus potest moveri motu naturali alterius.
I, 1v, 1. - Quod nullum motum naturalem
habet, non potest moveri per violentiam. I,
xvn, 2. :

Motus naturalis et violentus, sunt omnium
corporum inferiorum. I, xvi, 3. — Omne cor-
pus habet motum proprium naturalem. I, xurr,
7. ll, xxiv, 2. III, v, 1 sqq. vir 9. Gf. 1, xvi,
1 sqq. — Corpus frustra esset quod non pos-
sit moveri proprio motu. I, vim, 14. Gf. II,
v, 9. — Unius corporis est unus motus natu-
ralis. II, xxv, 9. ΠῚ, v, 2. — Sunt multi motus
praeter naturam, III, v, 2. - Quaedam mo-
ventur naturaliter post motum violentum,
quaedam quia generantur extra propria loca.
I, xvit, 11. Gf. 1, v, 6. II, n, 6. — Quod move-
tur contra naturam movetur per coactionem.
II, 1, 7. — Motus laboriosus est contra natu-
ram. ibid. — Quod inest inferioribus ex supe-
rioribus non est eis violentum. I, 1v, 7. III,
vn, 5. Gf. I, 1v, 15. — Quomodo aer deserviat
motibus violentis et naturalibus. III, vir, 6 sqq.

Simplex et compositus. Quidam motus
sunt simplices, quidam mixti seu compositi.
I, n1, 5, 11. ΠῚ, vir, 9. — Simplex est aut re-
ctus aut circularis; seu, a medio, ad me-
dium, vel circa medium. 1, ut, 5, 9. 1v, 4.
ΠῚ, 1. ΧΠῚ, 7, 12. Xv1, 8. xx, 5. III, », 6. —
Conveniens est motum localem simplicem
esse triplicem. I, ΠῚ, 9, 10. — Diversimode
dicitur motus mixtus. I, rr, 11. Cf. II, xv, 2.
xi, 2. — Motus compositi non diversifican-
tur in infinitum secundum speciem. I, 1v, 3.
Cf. III, vi, 4. — Motus simplices sunt cor-
porum simplicium, mixti mixtorum. I, ΠῚ, 11.
IV, I. VII, I. XII] 7. II, xxv, 9. III, vri, 9.
— Quomodo motus simplices et compositi
respondeant corporibus simplicibus et com-
positis. I, 1v, 2, 3. — Est unus motus sim-
plex unius corporis simplicis, et diversi di-
versorum. I, 1v, 1, 2. II, 1v, 6. xxv1, 9. - Unum
corpus potest moveri pluribus motibus com-
positis, vel praeter naturam. III, v, 2. — Natura
corporis simplicis inclinat ad motum simpli-
cem sicut ad aliquid unum. I, 1v, 16. III, v,
2. - Motus diversimode variati sunt magis ex
arte. ibid. — Mixtis conveniunt motus secun-
dum virtutem simplicium ex quibus compo-
nuntur. Ill, 1, 4. — Contingit mixtum moveri
motu simplici propter elementum praedomi-
nans. ], rn, 11. 1v, 1, 9. lll, v, 1.
. AMotus rectus. Est super lineam rectam.
I, vmm, 4. - Quare sit imperfectus. I, 1v, 9.
Il, rz, 4. - Non potest esse motus super li-
neam rectam infinitam. I, xu, 3, 4. xm, 9.
II, 1v, 5. τ Super lineam rectam finitam non
potest esse motus infinitus nisi per reflexio-
nem. II, 1v, 5. — Non potest esse sempiter-
nus (VIII Physic.). 11, 1v, 5, 11. - Motus
rectus est corporis generabilis et corrupti-
bilis. I, 1v, 5. vir, 15. — Magis appropriatur
elementis, I, 1v, 9. vir, 1. III, virt, 9. — Con-
tingit ipsum esse corporis mixti. 1, 1v, 9. —
Est corporis nondum habentis complemen-
tum suae speciei, seu existentis extra pro-
prium locum. I, 1v, 5. II, x, 10. — Quae
moventur motu recto, quiescunt in propriis
locis, II, x, 10. — Principium motus naturalis
recti est gravitas et levitas. III, vy, 1 sqq.
Cf. 11, xxiv, 6. — Speciali sensu corpus mo-
tum motu recto potest dici determinatum.
III, vit, 4. — Corpus naturaliter aptum moveri
motu recto, est naturaliter aptum impediri.
I, vui, 15. ᾿

Motus rectus aut est in sursum, aut in de-
orsum: quales sunt hi motus, I, ut, 8, 9.
vir, 1. xv, 8. -- Termini horum motuum. I,
XII, 2. Xv, 9. Xx, 2.

De motu dextrorsum, sinistrorsum, ante et .

retro, quare non sint motus simplices. I, 1v,
4. — De motu in anterius, seu progressivo.
II, xir, 1 sqq. xvi, 2.

Motus circularis, seu circulatio. Est pri-
mus inter motus locales. I, 1v, 9. vri, 13. --
Est circa medium mundi, I, ur, 7, 9. xv, 2. --
Circa medium quiescens, nempe terram. 11,
1v, 6. — Est corporis in proprio loco existen-
iis, et suae speciei complementum habentis:

INDEX ALPHABETICUS

quomodo. I, iv, 5. II, xur, 3. — Corporis
quinti, I, 1v per tot. v1, 1, 13. — Corpus cir-
culariter motum non potest transferri extra
locum in quo est. I, xx, 5. - Non permutat
locum secundum totum, nisi solum ratione:
pars tamen locum permutat etiam subiecto
( VI Physic.). 1, vi, 7. vui, 13. xii, 13. xv,
9. xx, 5. Il, xu, 4. xur, 2. xvj, 2. — Circu-
lariter mota, uno excepto, non habent situm
uniformem. II, xxvi, 3. — Motus circularis
habet minimum: variationis: quare. I, vr, 7.
viii, 13. — Idem a quo et in quod est motus
circularis, accipitur ut principium et ut finis.
I, xvn, 9. - Quandonam una circulatio habeat
complementum suae speciei. I, 1v, 11. — Inter
motus, solus circularis potest esse continuus
et sempiternus ( VIII Physic.). I, 1v, 11, 17.
xvi, 5. II, r, 4. 1v, 5. — Est perfectus, aliosque
continet. II, 1, 4. — Dupliciter contingit per
circulum moveri. II, vir, 1. - Duo sunt motus
circulares proprii sphaerici corporis. II, xir, 3.
— Corpus circulariter motum non est aptum
impediri. 1, vir, 15.

Regularis et irregularis, quid sint, IL, vr,
1. Gf. CarLuM. — Causae irregularitatis, in
motu. II, vi, 7. 1x, 2. — Cf. I, xu, 11. xvi,
11. XVir, 2. -- In omni motu irregulari (col-
lective sumendo ly omni) est intensio, re-
missio et virtus: explicantur termini. II, vri,
3. 1x, 2. — Intensio et remissio se invicem
consequuntur. lI, 1x, 2. — Intensio est pro-
pter potentiam, remissio propter impoten-
tiam. II, 1x, 2, 4. — Deficiunt circa aliquem
terminum. II, xx, 5. — Motus rectus naturalis
intenditur in fine; violentus in principio in-
tenditur, in fine vero remittitur. I, xvm, 10,
11. xvin, 3. II, vur, 3, 4, 5. xi, 6. - Non
est possibilis intensio vel remissio in infini-
tum. I, xvi, 1o, rr. Il, 1x, 5, 6, 7. - Quo
sensu possit motus augeri vel deminui in
infinitum. II, 1x, 6. — Vide VELox.

Contrarietas motuum. Contrariorum con-
trarii sunt motus; non semper e converso.
I, vir, 2, 10 sqq. II, xxiv, 5. — Motus vio-
lentus et naturalis sunt contrarii. I, 1v, 6.
xu, 13. xvr, 3, 4. — Duo motus contrarii
naturales non possunt esse unius simplicis
corporis. II, xxvr, 9. — Contrarietas motuum
consequitur contrarietatem principiorum for-
malium, seu activorum. I, vi, 13, — Motus
contrarii ab extrinseco, non tamen ab in-
trinseco, possunt esse circa idem. ibid. —
Duo motus contrarii non possunt continuari
sibi invicem (VIII Physic.). I, vim, 10. —
contrarii motus locales sunt qui sunt ad loca
contraria ( V Physic). 1, vi, 13. vim, 4. xir,
2. — Moveri diversis viis ad eundem finem.
non facit contrarietatem motuum. I, virt, 16,
— Contrarietas motus localis est secundum
contrarietatem gravis et levis. I, vi, 10. vir,
2. — Est secundum contrarietatem termino-
rum, idest in lineis rectis. I, vm, 6 sqq. --
Duo corpora possunt moveri contrariis mo-
tibus rectis absque eo quod se invicem im-
pediant. I, vr, 15. — Motus sursum seu a
medio contrariatur motui deorsum seu ad
medium. I, 1v, 6. vim, 4. xn, 2. II, xxvi, 9. —
Inter. motum rectum et circularem, qualis
contrarietas admitti possit, I, vir, 5. — Motui
circulari nullus motus contrariatur proprie.
I, 1v, 6, 8. vr, 2. vir, 2 sqq. ΧΥ͂Π, 9. Il, nir,
17. Iv, 2. VII, 1. XV, 2. — Quomodo aliqualiter
sit oppositio in motu circulari. I, xvir, 9. Cf.
Il, xv, 2.

MurrITUbO — Omnis multitudo a primo uno
causatur. ], vr, 4. — Multitudo absoluta non
adiungitur immediate uni primo. I, xvur, 6. —
Gf. DEsinERARE, NUMERUS.

Munus — Substantia omnium corporum vocatur
mundus, universum, vel caelum. Prooem. 5.
I, xx, 2. xxr, 4. IIl, 1, 2. v, 5. — Quare cae-
lum dicatur. I, xx, 2. — Dicitur etiam fotum
seu omne. ], n, 11. — Item, quandoque rpo-
lus. II, xxi, 5. — Est subiectum principale
libri de Caelo: de quibus partibus mundi
tractetur in hoc libro. Prooem. 5. 1, n. 1.

Est primum perfectione. III, 1, 2. Cf. I, xix,
14. — Est perfectus, quatenus omnes dimen-
siones habet, et omnia corpora complectitur.
I, n, 11. — Constat.ex quatuor elementis et
corpore quinto. I, rv per tot. — Eius integri-
tas non requirit aliud corpus praeter ista.
I, vim per tot. — Corpora composita non per-

tinent ad primam eius integritatem. I, nr, 1.
II, 1, 2. — Corpora particularia sunt partes
eius. Prooem 5. 1, n, 11. Ill, 1, 2.

Est perfectus, utpote constans ex tota sua
materia. L, xix, 11, 13, 14. xx, 9. Il, xvi. 9. —
Materia eius est omne corpus naturale et
sensibile. I, xx per tot. Cf. I, xv, 8. xvi, 1.

, 7 Quomodo species eius sit magis virtuosa

quam species naturalium hic existentium. I,
XIX, I4.

Non est infinitus secundum magnitudinem.
I, 1x sqq. (N. B. I, 1x, 1. xm, 4. xx, 9). -

Non possunt esse plures mundi, nedum in-

finiti: mundus est unus in una specie. I,
xvi sqq. Il, 1, 2. xvi, 9. III, vin, 4. — Unitas
mundi fit ex ordine multorum ad aliquod
unum. 1, xvm, 6. — Qui plures mundos po-
nunt, nomine mundi univoce utuntur. I, xv,
7; - Mundus est de numero singularium. I,
xix, 5. — Hoc caelum et caelum universaliter |
sumptum. Prooem. 2. 1, xix, 6, 7, 13. — Mun-
dus est primum exemplatum. I, xix, 10.
Aeternitas mundi non potest demonstrari.
I, xxn, 1. Gf. II, 1, 2. - Omnes ante Aristo-
telem dicebant mundum esse genitum. I, xxr,
6. Cf. II, xxvii, 3. — Opinio Platonis et poe-
tarum. I, vi, 3, 4. xxu, 7. ll, 1, 2. -- Demo-
criti. I, xxii, 7. — Empedoclis. et Heracliti
Ephesii. ibid. — Improbantur istae tres opi-
niones. I, xxi, 9, 10. xxm per tot. — Secun-
dum Aristotelem, mundus est i
ita ut sit ingenitus et incorruptibilis. L xix,
2. xxi sqq. Il, 1, 2. III, 1, 7. — Rationes eius
non contrariantur fidei. I, v1, 7. xxix, 12. III,
vir, 4. Cf. Il, 1, 2. — Differentia inter aeter-
nitatem mundi et aeternitatem Dei: item,
inter durationem eius et durationem alicuius
singularis generabilis et corruptibilis. Il, 1, 2.
ΩΣ 1, 333,.7; (ωϑότοι
Quodammodo est in loco. I, xiv, 8. xxr,
7. - Constituitur ex suis partibus secundum
ordinem situs. Prooem. 5, II, 1v, 7. - De
diversitate partium mundi secundum ordi-
nem situs. I, 1v, 4. Il, n; 1.
1, 5. — Partes mundi sunt ordi .Secun-
dum naturam. II, xxi, 8. Cf. II, xvm, 11, 12.
— Secundum Aristotelem oportet quod ordo
mundi sit sempiternus. Il, xxvi, 2. — 8.
vel quies principalium partium mundi
net ad eius ordinem. ibid. — Motus um 'e
smi per comparationem ad medium.
» 1v, 4. YE
Medium (magnitudinis) mundi est deter-
minatum. I, xit, 2. — Est immobile, ], 1v, 4. —

ab xx, 2. Il,

Est terra, seu potius centrum terrae, I, ΠῚ, 7. -
1I, 1v, 6. xvni, 3, 5. xx per tot. xxi, 4. xxvi per

tot, xxvn, 4, 5, 6. — Opinio Py "
improbatur. 1, ΠῚ, 7. xx per tot. xxi, 2, 3, 4.
— Quale sit in mundo medium co; 8
naturae. II, xx, 7. — Extremum eius est ul-
tima sphaera, seu sphaera stellarum
I, xx, 2. II, xx, 7. — Habet unum tantum me-
dium, unumque extremum, 1I, xvi, 9. xvn, 6.
xx, 5. - Latera in mundo, quae sint. II, 11, 10.
s: Cei οὶ mundi sunt ad invicem continua.

, V 5. — Superiora circumdant inferiora.
ibid. — Sunt Zu figurae. II, vj, 5
— Totus mundus est sphaericus. I, 1v, ih
vi, 8. — Magna quantitas mundi. ll, xxi, 4.
- Diameter mundi vel caeli, nequit recipere
additionem. I, iv, 10. Il, v, 4. Gf. CAELUM. —
Duplex natura in universo. II, xv, 8. - De
animatione mundi. II, 1, 2. - Luminaria mun-
di. II, xvi, 12.

Opiniones plurium circa mundi constitutio-
nem. III, vi per tot. - Mundum non esse fa-
ctum ex nihilo supponit Aristoteles, I, xxi, 5.

N δ

NarURA — Natura est principium motus εἴ

quietis in eis in quibus est (7I Physic.). 1,
τι, 3. II, xxv, 5. IlI, 1, 5. vr "παν - Est
determinata ad unum. 1, xxvi, 6. Il, xvm, 4.
ΠῚ, v, 2. — Non facit effectus suos qualiter-
cunque contingit: inclinat ad aliquid certum.
II, xim, 1. III, vr, 5. — Quod est ex natura,
est ex necessitate. I, xxvi, 6. — Casus non
contingit in his quae sunt a natura. Il, ΧΙ, 4. —
Agit sicut mota a Deo, velut a primo mo-
vente. T, vir, 14. II, vir, 5. — Tota naturae
operatio est ab intellectu propter finem ope-
rante, II, xvi, 2. Gf. IL, xiv, 11, - Semper

facit optimum. II, vir, 5. — Nihil superfluum.
Il, xi, 4. — Nihil irrationabile, neque frustra.
I, vu, 14. xir, 4. ΧΠῚ, 9. xvi, 9. Il, iv, 7.
xvi, 2. - Quomodo ipsi attribuatur providen-
tia. II, xiv, 11.
Secundum naturam, praeter naturam et
Supra naturam. L, 1v, 7. — Praeter naturam
. dupliciter accipi potest. I, 1v, 15. - Quod ob-
servatur apud omnes, videtur ex naturali in-
Clinatione provenire. I, ri, 6. — Quod est
secundum naturam, est sicut semper, vel
Sicut frequenter: est in pluribus unius ge-
neris. 1, 1v, 17. Il, 1; 9. 1x, 4. XI, 4. Ill, νι,
— Quod est praeter naturam, est poste-
rius eo quod est secundum naturam. Il, iv,
' 6. III, vr, 2. — Quae sunt praeter naturam
citissime transeunt. I, 1v, 17. Cf. II, 1, 9. tv,
6. — Nihil praeter naturam potest esse sem-
piternum. II, 1v, 6. 1x, 2, 4. III, vi, 5. Gr.
- VIOLENTUM. — Quod inest inferioribus ex im-
pressione superiorum, non est eis contra na-
turam, sed naturalis vel quodammodo supra
- maturam. I, 1v, 7. lll, vr, 5. Cf. 1, 1v, 15. —
^ Unumquodque dicitur tale, quale est se-
. cundum suam naturam. Il, xxvm, 1.
. Natura aris et universalis: parti-
—eularis conservat individuum in quantum po-
- test; corruptio individui, licet sit praeter par-
' tieularem, non est praeter universalem. II,
7X, 2. Gf. ll, 1v, 5. — Natura unius rei est
| una: ab ea contingit multipliciter deviare.
| lI, v, 2. — Medium rei secundum naturam.
Ἢ, xx, 7. -- Connaturale nobis est ut ex sen-
- Sibilibus, deveniamus ad tenen na-
- turam rei. II, 1v, 3.
. Naturalia.. Quae sunt secundum naturam,
' velsunt substantiae naturales, vel passiones
- et operationes earum: enumerantur varia ge-
- nera naturalium. IlI, 1, 4. Cf. III, v, τ. — Na-
- turalium quaedam sunt corpora, quaedam ha-
. bent corpora et magnitudines, et quaedam
᾿ sunt principia talium. I, 1, 2. III, r, 5. -- Compa-
- rantur inter se mathematica et naturalia. III,
. ἀπ, ἐν 5. Gf. L, xiv, 7. ΧΙΧ, 4. — In naturalibus
aliud sit ratio rei in communi ac-
ceptae, et aliud in singulari. I, xix, 4. — In
ratione rei naturalis universaliter sumptae
non cadit materia signata, sed materia com-
munis. I, xix, 4, 6. — Vide ConPvs, SPkciks.
Primae res naturales sunt a Deo: inferio-
res effectus sunt a natura sicut a causa se-
- eunda. I, vni, 14.
— Scientia Naturalis. Consideratio scientiae
- naturalis, seu physicae, ex maiori parte, est
' €irca corpora et magnitudines (aliter tamen
- quam geometria): est etiam circa passiones
. et motus eorum; quid intelligendum per
passiones et motus. 1,1, 2. xui, 5. III, 1, 4, 5.
Cf. II, xv, 2. — Est circa materiam. 1, 1t, 3.—
"Tota versatur circa mobilia. III, r, 2. — In
aliquid traditur de primo motore et de
. anima intellectiva. III, 1, 4. — Se habet ex
- additione ad mathematicam: in demonstrando
: maturalis uti potest principiis mathematicae.
-1,mnr,6. — Naturalis assumit a mathematico
ea quae circa dimensiones considerat. I, rt, 7.
Gf. Vl, xv, 1. — Quadruplex ordo in processu
- scientiae naturalis. Prooem. 3. — Rationes
demonstrativae naturales, seu physicae, quae
sint. I, xm, 5. xv, 1.
NecEssARIUM — Necessitas naturalis et neces-
sitas coactionis. II. 1, 7. — Necessitates, idest

necessariae rationes. 1, xvi, 6. II, vr, 4. --΄

Vide SEwPrrERNUM.

ΝΈΘΑΤΙΟ — Vide ArrimwartO.

Nop: — De nodis, sive capite et cauda, circu-

: lorum solis et lunae. II, xir, 3. xvm, 5.

NowEN — Nominibus utendum est ut plures
(JI Topic.). 1, v, 3. xx, 2. II, xri, 5. III, vir, 6.

. 2 De usu nominis multiplicem significatio-
nem habentis. I, xxiv, 2.

Nox — Noctes plenilunii sunt calidiores. II, x,
12. — Vide Diss.

Νυμεαῦβ — Mensuratur unitate, II, νι, 4. -- Cf.
III, 1v, 1. — Infinitum in numeris. I, 1x, 1, 7.
— Proportiones numerales in sono consonan-

-tias musicales faciunt. II, xiv, 3. — Plato et

Pythagoras omnes res numeros esse pone-
bant. ΠῚ, nur, 1. 1v, 1, 7. — Refutatur haec
opinio. III, 1v, 7. — Vide CuBicuw, MaGNi-
TUDOo, MurrrITUDO.

Nuxc — Ipsum nc est indivisibile temporis.
III, 1v, 6. Cf. TEuPUs.

DE CAELO ET MUNDO

ΝΌΤΕΙΤΙΨΑ — Operatio nutritivae partis est im-
perfecta respectu operationis sensitivae et in-
tellectivae. II, xvii, 4. Vide CAELUM, PLANTAE.

Oo

OccripeNs — Vide Omrws.

ΟΡΟΒΕΒ — Multos odores percipiunt canes,
quos homines percipere non possunt. Il, xiv,
6, 7. — Odores rosarum et liliorum delectant
homines, non autem alia animalia; idque
quare. II, χιν, 7.

O»xxE — Omne, totum et perfectum , in quo
differant. 1, 1r, 8. — Omne primo dicitur de
tribus. I, π, 3 sqq. - Signum omnis designat
universalitatem suppositorum. I, xxvi 1. —
Duplex modus accipiendi omnis. II, vni, 3. —
Omne, id est universum. 1, xx, 2.

ΟΡΕΒΑΤΙΟ — Est actus secundus. II, 1v, 5. --
Quaelibet res est propter suam operationem,
vel saltem propter operatum (1 Ethic.). ll,
IV, 5, 11. — Operationes substantiarum na-
turalium: non sunt sine motu. I, 1, 2. III,
1, 4. V, I. — Quae sunt eiusdem speciei, ha-
bent easdem specie operationes. II, ΧΥῚ, 9.

ΟΡΙΝΙΟΝΕΒ — "Tres rationes propter quas alio-
rum opiniones pertractare expedit. I, xxi, 3
sqq. — Vide Vrnvx.

Orrosrrio — Opposita non possunt esse simul.
I, xxuz, 2, xxvi, 4, 6. — Potest tamen aliquis
habere potentiam ut habeat opposita in alio
et alio tempore. I, xxvi, 4. — Vel etiam in
eodem tempore sub disiunctione. I, xxv1, 6.
— Opposita iuxta se posita magis sentiuntur.
Hj:1,:8.

Orpriwux — Vide Bowuw, DEus, PERMANENTIA.

Onsazs — Vide SPHarnRa, STELLAE.

Onnpo — Ordo est natura sensibilium, III, vi
5. — Ordinatum et inordinatum ab invicem
separantur per generationem et tempus. I,
xxn, 2.

OnrENs — Oriens, seu ortus, et occidens, seu
Occasus, sunt latera in mundo. lI, nr, 10.
— Accipiuntur per comparationem ad polos
immobiles mundi. II, mr, 10, 15. — Oriens
dicitur dextrum caeli, et occidens sinistrum;
quare: non mutantur istae virtutes. II, n1,
12, 14. — Extrema orientis et occidentis quo-
modo sint coaptata ad invicem. Il, xxvm, 3.

OnPnuEUus — Poeta Theologus: mundum gene-
ratum, sed indissolubilem posuit. I, xxu, 7.
Vide ῬΟΕΤΑΕ — Tukorocr.

Os — In orificio oris trahitur alimentum. II, rt, 5.

Orrosux — Quid sit. I, v1, 9.

ΟΥΑΙ — Figura ovalis, qualis sit. II, v1, 3.

R

PanRMENIDES — Parmenides et Melissus dicebant
nihil entium fieri aut corrumpi nisi apparen-
ter: quantum ad aliquid laudantur, et quan-
tum ad aliquid reprehenduntur. III, rr, 2. vir,
1. — An Philosophus eos reprehenderit. so-
]ummodo secundum ea quae exterius ex eo-
rum verbis apparebant. III, 1r, 3.

Pans — Partes speciei, seu essentiales, et par-
tes secundum materiam et individui, seu
quantitativae. Prooem. 2. I, xum, 7. III, rm,
6, το. — Continuae et discerptae. I, xri, 10. —
Similes sécundum speciem et dissimiles se-
cundum. speciem. I, xr, 6. xvr, 7. III, vir,
6, 8. -- Essentiales sunt diversae secundum
speciem, inter se et a toto: non sic omnes
quantitativae, I, xur, 7. III, mr, 6. — Inter
partes prius considerandae sunt principales.
Prooem. 2. — Vide Gnavz, Torux.

PanTiCIPARE — Significat, ab alio partialiter ac-
cipere. II, xvin, 6.

PanricULARE — Vide SiNGULaRE.

Passro — Passio et patibilis qualitas est tertia
qualitatis species. 1, vit, 2. — Passio inducens
corruptionem et passio perfectionem indu-
cens. I, viz, 3. II, 1, 6. — De passionibus, seu
alterationibus et motibus consequentibus cor-
porum, agitur in Physica. 1,1, 2. III, 1, 3, 4. -
Passiones dividuntur vel secundum speciem
vel secundum accidens: non possunt inesse
indivisibilibus: explicatur. III, rr, 5. — Pas-
siones propriae causantur a subiectis, ibid.
— Cf. AvrERATIO, CAELUM, SUBSTANTIA.

De passione quae opponitur actioni. Vide
ACTIO, ÁGERE.

439

PERFECTUM — Perfectum simpliciter est illud
extra quod nihil est accipere eorum quae
possunt ipsi convenire. I, 1v, 9 sqq. xxix, 3.

- HH, gr, 3. v, 4. Gf. 1, xx, 9. — Quod habet prin-
cipium, medium et finem in seipso, est per- .
fectum partialiter. I, 11, 4. 1v, 10. — In Graeco
aliquid denominatur perfectum a fine. I, 1v,
9. - Perfectum quomodo sit prius imperfecto.
I, 1v, 9, 12. II, v, 1, 4. — Continet ipsum. II,
1, 4. — Maioris virtutis est facere unum per-
fectum quam multa imperfectà. I, xix, 14. —
A perfectissimo est derivatio ad minus per-
fecta. I, xxr, 10. — Quaelibet res appetit suam
perfectionem tanquam finem. II, 1v, 5. Cf.
“ΟΡΕΒΑΤΙΟ. — Omne, totum et perfectum, in
quo differant. I, ui, 8. Cf. I, π, 4. xxix, 3.

PERMANENTIA — Permanentia, seu fixio, est
optimum in rebus. II, xvi, 11. — Sempiterna
permanentia maxime invenitur in. substantiis
separatis. II, xv, 8. — Permanentia est in illis
absque omni motu. II, xvni, 11. — Derivatur
illinc in inferiora. ibid. — Causatur in corpo-
ribus per motum ultimae sphaerae. II, 1v, 12.
xv, 8. xvm, 6, 11, 13. — Item per planetas,
magis autem per superiores, II, xvm, 6 sqq.
— Vide SkwPrTERNUM.

PERPETUUM — Perpetuitas vitae est immorta-
litas; perpetuitas essendi vero est sempiter-
.nitas. II, 1, 2.

Pzs — Animalia prius movent dextrum pedem.
II, 1, 5. — Pes dexter fortior est ad motum,
sinister ad fixionem. II, 1, 9. Vide CaPvr.

PnuiLoPowus -— Vide loaNNEs GnAMMATICUS.

PuiLosoPHEMA — Dogmata philosophorum di-
cuntur philosophemata. I, xxr, 11. -- Duo ge-
nera horum, scilicet encyclia et syntagma-
tica seu acroamatica. ibid. — Philosophema,
idest philosophiae consideratio, vel philoso-
phandi occasio. II, xxr, 2. :

PuiLosoenmr — Profitentur se esse inquisitores
veritatis: illis non convenit dicta aliorum
sine debita ratione condemnare. I, xxu, 5. —
Studium philosophiae non est ad sciendum
quid homines senserint, sed quomodo se ha-
beat veritas rerum. I, xxn, 8. — Ex admirari
incoeperunt homines philosophari (7 Meta-
phys.). Il, xxn, 2. — Philosophi quidam de
veritate speculativa, quidam circa moralia et
politica tractaverunt. III, i, 1. — Vide Αντιασι.

Pmorwix — De ipso dicitur quod unicus in una
specie existens, generatur et corrumpitur.
ΠῚ, vim, 4.

Pnuysica — Vide NATURA.

Piscis — Noctibus pleniluniis quidam pisces
moventur ad superficiem aquae: quare. II,
x, 12. — Vide SruPon.

PLANETAE — Stellae erraticae. II, xm, 6. xvm,
3, 7. xix, 4. Cf. 1, xx, 2. IIl, 1, 2. — Quare
sic dicantur. 11, xi, 6. — Numero septem. I,
xx, 2. Il, xvn, 1r. xvi, 11, 13. xx, 2. - De
ordine planetarum. II, xv, 1. xvm, 2, 3, 6. -
Quinam diceretur extra. IL, x1, 5.

Sunt in caelo. I, xx, 2. — Continuantur
sphaerae eorum sphaerae supremae: quo
sensu. ibid. — Sphaeram ultimam contingunt
sphaerae planetarum. II, v, 9. Cf. SPHAERA. —
Unusquisque plures sphaeras moventes ha-
bet. II, xvm, 13. xix, 3, 5.

Secandum Aristotelem, omnes moventur
motu diurno circa centrum terrae. I, nr, 7.
I, χι, 6. — Hoc negatur ab Hipparcho et
Ptolomaeo. I, rr, 7. II, vir, 2. xv, 5. — Mo-
ventur motu primi orbis. I, vir, 16. — Motu
proprio moventur ab occidente in orientem.
I, vi, 16. II, ur, 17. xv, 2, 8. - Motus ipsorum
proprius non contrariatur motui diurno, licet
sit quaedam diversitas inter utrumque. I,
vir, 16. xx, 2. Il, xv, 2. — Secundum Aver-
roem, motus proprii planetarum sunt quasi
motus partium animalis, respectu totius caeli,
quod in suo motu animali comparat. II, x, 11.

In motibus planetarum sunt quaedam irre-
gularitates, sed apparentes tantum. II, vm, 2.
xvn, 2. xix, 5. Cf. II, xxvi, 3. — Huiusmodi
ad rectum ordinem reducere conati sunt di-
versi: suppositiones ipsorum non est necesse
esse veras. II, xvm, 2. - Plures motus con-
venire ad movendum unum planetam diver-
simode exponunt astrologi temporis Aristo-
telis et moderni. II, vii, 2. xvir, 2 seqq. xvi,
13. xix, 3, 5, 6. Cf. Il, x1, 6. xv, 2. — Systemata
Eudoxi, Callippi, Hipparchi et Ptolomaei ad
explicandum irregularitates planetarum. II,

440

xvi, 3, 4, 5. xvi, 13. — Quare superiores pla-
netae pluribus motibus moveantur, inferio-
res autem paucioribus, II, xvi per tot. Cf.
H, xvi, 3. — In systemate modernorum (sc.
Hipparchi et Ptolomaei) satis convenienter
videtur dispositus. numerus caelestium cor-

, porum, licet non sécundum rationem ab

. Aristotele assignatam. II, xvrr, 13. — Triplex
motus planetarum secundum Platonem. 1],
XD, 7. é

Motus infimae sphaerae est motus pro-
prius et naturalis planetae; aliae sunt ad
dirigendum irregularitates. II, xix, 5. — Tam
diurnus quam proprius motus est planetae
naturalis; diurnus autem est secundum id
quod est.dignius in sua natura. Il, xv, 8, —
Non moventur violenter. II, xv, 10. — Motus
eorum sunt secundum intellectum et volun-
tatem. 11, xv, 3, 9. xvur, 1. — Proportio ve-
locitatis. et tarditatis in. motibus planetarum,
quomodo accipienda. II, xv per tot. Cf. Il,
xi, 3, ὃ, xiv, 3.

Planetae sunt quasi instrumenta supremae
sphaerae agentis in haec inferiora. II, xix, 4. —
De gradu eorum in universo, in ordine ad
bonum perfectum, sc. causalitatem univer-
salem. II, xvni, 6 sqq. — Superiores planetae
magis sunt causae permanentiae et fixionis
rerum, inferiores autem transmutationis. IJ,
xvi, 6, 11, 13. — Motus planetarum per obli-
quum causat generationem et corruptionem.
II, 1v, 12. xv, 5. i

Planetae non videntur scintillare, quare. II,
XH, 4. — Hoc verificatur ut in pluribus, Il,
xu, 6. Cf. MERCURIUS.

PrawTAE — Sunt naturalia. ], z, 2. ΠῚ, 1, 4. —
Habent corpus et magnitudinem, I, 1, 2. —
Sunt partes universi secundariae. I, mr, 1.
II, 1, 2. — Effectus partium mundi: subiacent
generationi et corruptioni secundum totum.
II, 1, 2. - Sunt animatae. II, xvm, 14. III,
1, 4. Οὐ. 1I, 1, 2. - Habent motum augmenti
et decrementi. I, vr, 2, 4. II, xvi, 14. — Non
autem motum localem. II, xut, 5. xvut, 14. —
Non habent situm per se. Prooem. 5. —
Non habent alius positiones praeter sursum
et deorsum 11, n. 2. Vide Sunsuw,. — Radix
plantarum proportionatur capiti animalis. II,
r 5. — Non attingunt bonum perfectum, sed
aliquid ipsi praevium, scilicet vitae conser-
vationem, et hoc per solam operationem nu-
tritivam. II, xvn, 4, 5. «

Prawvw — Vide SuPEnFICIES.

Praro — In Timaeo tractat de omnibus mundi
partibus. Prooem. 4.— Posuit caelum et totum
mundum esse generatum in tempore, sed per-

. manere indissolubilem. I, vr, 3. xxir, 7. xxii,
6. xxix, 2. — Quo sensu posuerit caelum ge-
nitum. 1, vi, 4. Cf. Ill, v, 4. Arguitur contra
eius positionem: excluditur excusatio Platoni-
corum. I, xxr, 9, 10. ΧΧΠῚ, 1, 2. xxiv sqq. —
Elementa prius tempore inordinata in ordi-
nem a Deo reducta esse in mundi generatione
docuit: refutatur. ΠῚ, vr per tot. Cf. I, xxm,
2, 6. — Excusationes huius opinionis. quae a
Platonicis afferuntur. 1, xxr, 1, 2, 3. III, v1,
5. Gf. 1, xxix, 2. - Mundum secundum se
esse genitum et corruptibilem posuit, sed
semper manere propter voluntatem Dei. I,
xxm, 8, Gf. I, xxix, 12. Il, 7, 2, — Secundum
quosdam, dicendo mundum esse corruptibi-
lem; voluit significare ipsum a Deo depen-
dere quoad conservationem in esse. I, xxix,
8. - Mundum esse finitum docuit. II, xx, 3.
— Sursum et deorsum in ipso esse secundum
rei naturam negavit. I, v, 3. -- Probando mundi
unitatem ex unitate exemplaris, non contra-
dicit Aristoteli. I, xix, 9.

Corpus circulariter latum aetherem, seu
ignem, appellat propter lucem. 1, tv, 6. III,
IV, I. — Ipsum esse animatum statuit. II, ru,
3. — Item, coactionem animae rationalis cau-
sare vitam sempiternam caeli: refutatur. II,
1, IO, 11. — Explicatio benigna huius opi-
nionis. II, r, 11. — Stellas circumgyrari dixit,
et etiam. moveri motu orbium. II, xit, 7. Cf.
ΒΙΜΡΙΛΟΙῦΒ. — Ad-eius instantiam Eudoxus
primo conatus est planetarum irregularitates
dirigere, II, xvni, 2. — In corporibus caelesti-
bus esse sublimitates elementorum, quasi
primordialia eorum activa principia posuit.

* I, x, 3. ^ Terram in mundi medio esse dixit.

. Il, xx, 3. xxi, 5. xxv, 1. xxvi, r. — An in 7i-

INDEX ALPHABETICUS

maeo docuerit terram super axem mundi re-
volvere: de his quae dixit in Phaedone circa
terrae quietem, II, xxi, 5. xxv, 1. xxvi, 1 sqq.

Platonici ponebant unum Deum summum,
ipsam essentiam bonitatis et unitatis. IL, 1v,
5. — De ordine intellectuum, animarum et
corporum secundum ipsos. ibid. — Quaedam
praeter Deum, divina appellabant: quare.
ibid. Cf. II, 1, 4. — Plato posuit in bonum
animae rationalis esse quod quandoque a
corpore separetur. Il, rii, 3. — Quid nomine
daemonum intellexerint Platonici: argumenta-
tio Philosophi circa huiusmodi. II, xir, 5, 6, 7.

Secundum Platonem, corpora componuntur
ex superficiebus, et in ipsas resolvuntur. III,
n, 6. Gf. II, v, 6. — Arguitur contra hanc

- positionem. III, 11, 1v per tot. — Exponitur
radix huius opinionis, III, 1v, 1. — Omnes res
esse numeros opinatus est: quare. ibid. —
Dualitatem attribuit materiae, unitatem for-
mae. ibid. — Formas esse accipiendas secun-
dum rationem figurarum. ibid. Quinque cor-
pora in universo posuit, scilicet, ignem,
aerem, aquam, terram et aetherem: his ad-
aptavit quinque figuras corporales. I, 1v, 6. ΠῚ,
ΙΝ, 1. — Materiam primam non dixit esse cor-
pus. III, 1v, 3. - Quomodo probet ignem et
terram esse. II, 1v, 8. - Item, dari elementa

. media. II, iv, 9. — Terram et aquam gravitatem
habere ponebant Platonici. III, πὶ, 6. — Spe-
cies, seu ideas separatas, exemplaria sensi-
bilium ponebant I, xix, 8. — De influentia
deorum caelestium in haec inferiora. Il, r, 4.

Secundum quosdam, non sic intellexit
Plato. secundum quod verba eius exterius so-
nant. I, xxii, 8. Cf. AnisTOTELES.

Porgrag-TurEoLoa: — Quidam poetae Z/eologi
dicti, mundum ab aliquo principio temporis
incoepisse, sed indissolubilem esse tradide-
runt: quare appellati ZAteologi. I, xxu, 7. Cf.
III, τι, 4. — Dicunt quidam, ipsos verbis anig-
maticis et fabulis sapientiam suam occultas-
se. 1, xxir, 8. ΠῚ, i, 4. — An contra eorum
verba, solummodo prout exterius sonant,
obiicere solebat Aristoteles. I, xxr, 8.

Porri — Poli in sphaera sunt duo puncta im-
mobilia. 11, rr, 9, 15. xr, 6. — Se habent quo-
dammodo ad circulum in superficie sphae-
rica, sicut centrum ad circulum in superficie
plana. II, xr, 6. — Inter ipsos est diameter.
II, m, 9. . :

Triplex significatio poli. 1], xxr, 5. Cf. 1I,
ΧΧΥῚ, 1.— Poli in mundo sunt sursum et deor-
sum. II, rr, 8, 10.— Antarcticus scilicet sursum,
arcticus vero deorsum. Il, nit, 11, 12, 16. Gf.
PvrHAGORICI. — Antarcticus quare sic dictus.
II, nur, 11. — In regionibus septentrionalibus
polus arcticus, seu septentrionalis, semper
elevatur super horizontem: in meridionalibus
autem antarcticus. lI, xxvi, 3. Cf. II, ni, 11,
12. - Polus horizontis quid sit. II, xxvri, 3.

PosirrioNEs — De positionum differentiis ubi sit
determinatum, II, m, 2. — Quae sint. II, τι,
1, 8, - Sunt propria naturae animatorum.
II, 11, 2, 6. — In ipsis sunt differentiae posi-
tionum secundum se. Il, r1, 6, 7. m, 2. — At-
tenduntur secundum augmentum, sensum et
motum localem. II, 1r, 5, 12. n, 2. — Perfe-
ctis animalibus insunt omnes. II, rt, 2, 3. Cf.
10, — Quaenam competant animalibus imper-
fectis et immobilibus. II, rz, 2, 10. — Virtutes
quibus animalibus attribuuntur positiones,
sunt ex principio motivo, et moventur per
accidens, motis corporibus. II, i1, 14. — Plan-
tis insunt sursum et deorsum tantum. Il, r1,
2. Cf. 10. — In inanimatis dicuntur solum
per comparationem ad nos: et hoc tripliciter.
II, 11, 7. nr, 2. — An et quomodo sint in
caelo, lI, im per tot. vn, 5, 6. III, 1, 2. Gf.
PvrHAGORAS.

Sursum, ante et dextrum sunt principia,
unumquodque suae oppositionis. II, τι, 3. —
Sunt principia a quibus incipiunt motus. II,
ri, 5. — De ordine positionum. Il, ir, 4, 5, 9sqq.
- Vide Awrr, DrxTRUM, SUunsUM.

Posse — Vide Essr.

PossrsiL.E — Possibile et impossibile absolute
et alicui. 1, xxv, 3. — Possibile et impossi-
bile alicui, quomodo determinetur. I, xxv,
4, 5, 6. Cf. DeniLiTAS, — Possibile et impos-
sibile alicui maxime congruit rebus natura-
libus, I, xxv, 3. — Possibile et impossibile
determinatum per verum, et per facile. 1,

. Xxiv, 3, 5. — Simpliciter et ex suppositione, '

I, ΧΧΥῚ, 4. — Incompossibile ei quod est con-
. tingenter, nihil prohibet esse possibile sim-
pliciter; secus si sit incompossibile .ei quod
est necessario, I, xxix, 5. — Nihil prohibet

ponere id quod est possibile, I, xxix, 4. —

Possibile determinatur ad aliquod tempus. I,
xxv1, 2, 5. xxix, 3. - Vide PorENTIA-ViIRTUS.
PosrERiUs — Vide AwTE, Pmius.
PorENTIA-ViRTUS — Quaedam possunt esse.et
: mon esse. I, xxvi, 2. — Non tamen in eodem
tempore. I, xxvi, 5. xxix, 4 sqq. — Quod
quandoque potest esse et quandoque potest
non esse, ei simul inesse debent negationes
. eius quod est semper esse et eius quod est
.semper non esse, I, xxvii, 2 sqq. -- In iis
quae. naturaliter quandoque sunt et quando-
que non sunt, eadem potentia est ad. esse
. οἵ δά non esse, I, xxix, 9. — Licet aliquid
simul habeat virtutem ad opposita, nihil ta-
men hanc habet potentiam ut simul habeat
opposita, I, xxvi, 4. — Virtus seu potentia
dicitur respectu determinati temporis. I, xxv1,
2, 5. -- Respectu temporis vel simpliciter in-
finiti vel simpliciter finiti, I, xxix, 3. — Qui
habet potentiam ad plura tempore infinito,
non potest unum respectu huius temporis,
et aliud respectu alterius, I, xxv1, 5. — Poten--
tia existendi non est ad utrumque respectu
temporis in quo res. potest esse. I, xxv1, 6. —
. Non est potentia respectu praeteriti, sed so-
lum respectu praesentis vel futuri. Ll, xxix,
10, 12. -- Quandonam et quomodo sit prior

vel posterior actu. 1, iV, 12. xx, 7. — Po- .

tentiae diversificantur secundum divi
actuum ad quos sunt, I, vi, 6, — Vide ANiwa.
Omne corpus sensibile habet virtutem acti-
vam, aut passivam, aut utramque. I, xiv, 2,.7.
— Virtus corporis finiti est finita (VIII Phys.).
I, vi, 2. xv, 4. II, xix, 5. — In corporibus si-
milium partium minor est'virtus minoris. I,
xiv, 3. — Virtus quae potest in effectum infi-
nitum, oportet. quod sit infinita, 1, v1, 5. —
Virtus seu potentia infinita est rei,
I, vi, 5. xv, 4. — Virtus infinita non est |
in. magnitudine, sed est immaterialis et una
( VIII Phys.). 1, xvm, 5, II, xix, 5. το
infinitum nullam virtutem habet, I, xiv, 2.
Sqq. — Virtutes inferiorum corporum sunt
quasi materiales et instrumentales
caelestium virtutum. 1, vr, 6. Il, 1v, 13. -
Potentia seu virtus uniuscuiusque denomi-
natur per respectum ad ultimum et maxi-
mum ad quod potest, et per virtutem suae
excellentiae, I, xxv, 4 sqq. — Virtus activa
determinatur secundum excellentiam rei, pas-
siva secundum excellentiam virtutis, 1, xxv,
. 7. - Potentia rei est secundum naturam. 11,
IX, 4. - d
PnaxwissA — Vide*CoNcLusio. c arms
Pnuiwuw — Omnis multitudo est ab uno primo.
I, vi, 4. - In unoquoque genere primum est
causa eorum quae sunt post in eodem genere.
, ll, x, τοὶ — Uni primo non immediate adiun-
gitur absoluta multitudo. 1, xvm, 6. — Vide
Pnivs. nau
PnuiNciPIUM. — Qui posuerunt unum principium
materiale, ipsum infinitum esse dixerunt. I,
Ix, 2. — Alia etiam fieri per separationem ab
illo principio. I, 1x, 3. — Qui plura finita prin-
cipia posuerunt, res fieri in infinitum dixerunt
per reciprocam congregationem et segrega-
tionem elementorum. ibid. - Modicus error
circa principium in maximos errores ducit
procedentem in ulteriora. I, 3X, 4. — Princi-
pium prioris est prius. II, 11, 11. —
et divinissimum principium, idest Deus et
substantiae separatae. Il, xvni, 8, 11. Gf. 6. —
Principia extrinseca corporum. Ill, vm, 5.
Pniss — Multis modis dicitur aliquid es
( Praedicam. V Metaphys.). 11, n, 11. —
natura. 1, 1v, 12. II, v, 1, 4. — Prius sub-
stantia, seu secundum rationem. Il, v, 1. —
Prius tempore. II, v, 1, 4. — Prius genera-.
tione. II, 1, 11, — Prius a quo non convertitur
consequentia essendi. ll, m, 10. Ln
Principium prioris est prius. II, m, 11. —
Si primum (seu prius) impossibile est esse,
posterius impossibile est esse: idque quan-
donam. I, xxvi, 7. — Posito posteriori ponitur
prius. II, τι, 3. 1v, 8. — Posterius non est
causa prioris, II, x, 10. — Processus de priori:
ad posterius in ratione, Prooem. 2.

U
E.
1

PnivaTIO —- Quid sit. I, vr, 6. — Est posterior

- habitu seu forma. II, 1v, 6, 8. x, 10. - Omnis
privatio praesupponit habitum. III, v, 2. —
Privatio quae est ut contrarium, potest se
habere multipliciter. IIL,.v, 2. — Privatio ad-
juncta materiae invenitur in omni corpore
naturali (in inferioribus). 1, vr, 3. xxm, 3. --
Non autem in corporibus caelestibus. I, v,
3. -- Cf. DxrscrUs.

ῬΒΟΒΑΒΙΙΕ — De ratione eius est ut sit verum
aut in omnibus aut in multis, I, xxr, 9. — Post
demonstrationes praemissas ab alia scientia,
sufficit procedere secundum rationes proba-
biles. I, 1r, 7.

ῬΒΟΒΑΤΙΟ — Probatio per medium commune

iorem scientiam causat, I, xit, 1. — Pro-
bationes contrariarum opinionum sunt obie-
ctiones ad opiniones contrarias. I, xxi, 3. —
Cf. AncuxENTUM, DEMONSTRATIO, Essk.

PnonBLEMA — Quaedam problemata sunt de qui-
bus rationes non habemus (7 Topic). I,
ἄχη, 2...

ῬΕΟΡΌΝΡΙΤΑΒ — Una ex tribus dimensionibus.

ΤΠ, m, 2.— Postrema ordine inter ipsas. II,
H, 4. — Est substantia corporis. III, 1v, 3 —

τ In animalibus profunditas, seu grossities, at-

- "tenditur secundum distantiam inter ante et

- retro. II, 1, 4. — Anterius est eius principium.
25 ibid. A
PnorEcTA -— Proiecta moventur aut in sursum,
— aut in deorsum, aut in intermedio utriusque,
— seu in latus. lI, vr, 5. — Maxima velocitas
^ pre rum in latus invenitur circa medium.
. ἢ, vm, 4, 5. — Motus talium in fine remit-
."titur, tandem totaliter deficit. I, xvni, 3. —
. Motus eorum causatur ex impulsu medii de-
ferentis. II, vr, 5. III, vir, 6. .
Pnopnruw — Posito proprio ponitur commune:
negatio communi negatur proprium. 1, xxiv,
. 6. Gf. ArriRMATIO. — Propria i. e. conveniens.
» JH vd xin, 10.
PnovipENTIA — Vide Dgvs, NATURA.
ProLowAEUs — Quomodo probet esse tres tan-
. tum dimensiones. I, 11, 7. — De significatione
- vocis dichotomos. II, xvi, 5. — De ordine
B . I], xvir, 2. - De situ terrae, II,
—Xxvi, 10. Cf. II, xxi, 4. — Citatur eius Qua-
. dripartitum. M, xviu, 11. — Vide HiePAn-

PuwcrUM — Est indivisibile. III, nr, 2, 3, 5, 7,

8, 9. 1v, 6. — Non solum respectu lineae, sed

- et absolute, III, nr, 5. — Dicitur unitas po-
sita. I, 111, 6. III, rv, 1. — Punctum, linea et
- superficies proportionaliter se habent ad in-
"vicem. III, 1v, 4, 5. Cf. III, m, 2, 3, 6. -
.. Non est pars lineae, nec ad ipsam habet pro-
ΟἿΣ m. I, xn, 13. III, πὶ, 3. -- Secundum
. 3nodum loquendi geometrarum, punctus mo-
. tus facit lineam. I, 1t, 9. Cf. 1, τι, 6. — Est
-.terminus et divisio lineae. III, rz, 3. — Pun-
— eta sunt ultimi termini dimensionum. III, rv,
τον — Non constituunt lineam. III, rr, 2, 3, 6.
. 1v, 6. — Differentia inter puncta et ele-
menta in ordine ad compositionem. III, 1v, 5.
Punctum non habet gravitatem nec levi-
- tatem: probatur. ΠῚ, τι, 6 sqq. 1v, 4, 6. —

- Non est neque spissum neque rarum. III,

nr, 8. -- Nec durum nec molle. III, rr, 9.
-. Punctum, idest aliquod minimum sensi-

bile. I, xxv, 6. -- In uno puncto, idest angulo. .

- Il xm, 2s

. Pxnaurs — Figura corporalis. II, v, 5, 6. — Vel

. est rectilinea, scilicet triangularis; vel ro-
— tunda. Il, v, 5. vr, 2, 3. — Pyramis triangu-
.- laris continetur quatuor superficiebus. Il, v, 5.
ῬΥΤΗΑΘΟΒΙΟΙ — "lotam naturam ex numeris
esse constitutam dicebant: refutantur. III, rv,
— 7. — Credebant omnem numerum sub dena-
- rio comprehendi. Il, 15, 13. Cf. II, xxr, 2. —
-— Totum et omne ternario numero determinari
- dicebant. I, zu, 4. — Dextrum et sinistrum in
- omnibus rebus, etiam in caelo, ponebant.
— H, m, r. — Quid sentiendum de hac opinione.
1I, 11, 3, 8 sqq. -- Benigna interpretatio eius-
dem. II, π|, 13. — Pythagoras aestimavit nos
esse in parte superiori et ad dextram caeli:
quo respectu. 1I, rr, 16. — Omnia reducebant
ad bonum et malum, sicut ad duo principia;
decem ex parte uniuscuiusque ponebant; per
unumquodque intelligebant omnia sui gene-
ris. II, , 13. Cf. ll, m, 16.
. Opinio Pythagorica circa harmoniam stel-
larum: reprobatur. Il, xiv per tot. -- Sonum

Opp. D. Tuowax T. III.

DE CAELO ET MUNDO

stellarum appellabant vocem. 11, xiv, 3. - A
Pythagoricis traditur Pythagoram sonos istos
audivisse. II, xiv, 6. Cf. ϑιμριμοισβ. — Cor-
pora caelestia animata esse dicebant. II, xiv,
3. — Ordinem planetarum Pythagorici primo
deprehendisse dicuntur. II, xv, 1. — lgnem
positum esse in medio mundi dixerunt; per
ignem calorem ex stellis procreatum ad me-
dium .usque pertingentem intelligentes. II,
xx, 3. — De methodo Pythagoricorum. 1I, xx,
4. — Rationes quibus nititur haec opinio de
situ ignis: solvuntur. II, xx, 5, 6, 7. — Ter-
ram dicebant esse unam de stellis. II, xx, 3.
XXVI, I. ΧΧΥ͂ΤΙ, 4. — Ipsam moveri circa mundi
medium. Il, xx, 3. xxi, 2. xxvi, 1. — Refuta-
tur eorum opinio de motu et situ terrae. II,
xxvi per tot. -- Quomodo obviabant rationi-
bus contra se inductis. II, xxr, 4. Cf. xxvi, 10.
— Dicebant terram suo motu facere diem et
noctem per diversam habitudinem ad solem.
II, xx, 3. — De terra antichthona, quid sit.
II, xx, 3. xxi, 2. — Per ipsam intelligebant
lunam. IIl, xx, 3. — Quidam eorum ponebant
plura alia corpora terrea mota circa medium:
probatio ab ipsis allata: respondetur. ll, xxr,

45:3.
Q

QvuaLiTAs — Qualitates tangibiles indicantur :
ordo inter ipsas: quorum sint. II, x, 10, 12,
13. — Qualitates sensibiles sunt dispositiones
materiae. I, xix, 5. — Formae seu qualitates
inferiorum corporum sunt ex virtute caele-
stium. II, x, 3, 12, 13. — Quomodo sint in
corporibus caelestibus. II, x, 3, 13. — Quali-
tates diversae, prout sunt in intellectu, non
contrariantur ad invicem. II, x, 3. — Qualita-
tes reflectuntur. ll, x, 11.

QvaxTITAS — Infinitum pertinet ad quantitatem
(4 Physic.). 1, vi, 5. -- Quod quantitate ca-
ret, neque finitum neque infinitum est. ibid. —
Quantum per se et per accidens. ibid. - Quod
attingit ad debitam quantitatem dicitur abso-

. lute magnum. III, r1, 7. — Vide DiwENSIONES,
Pans.

Qvigs — Stare vel quiescere non est operatio.
II, xvm, 14. — Dicitur per privationem motus.
Il, 1v, 8. xvn, 14. — Quies in loco est finis
motus localis. I, xvr, 3. — Est naturalis vel
violenta. I, xvr, 3. II, xxr, 4. III, v, 3. — Cor-
pora inferiora quiescunt utroque modo. I, xv1,
3. — Ubi aliqua naturaliter vel violenter fe-
runtur, ibi naturaliter vel violenter quiescunt.
I, xv, 3. II, xxr, 4. xxv, 3. III, v, 3. — Mota
quiescunt quando ad propria loca pervene-
rint. I, xxi, 14. Cf. II, 1, 6. — In loco, in
quo quiescit aliquid praeter naturam, alterum
quiescit secundum naturam. 1, xv, 9. - Quod
in medio quiescit, sempiterne quiescit. II, 1v,
6. — Nonnisi per accidens verum est totum
in medio positum et quod non habeat ra-
tionem ut moveatur huc potius quam illuc,
necessario quiescere. ll, xxv, 6. — In eodem
loco naturaliter quiescit totum et pars. I, v,
6. II, xxi, 9. — Vide Morus.

Qvop avi» EsT — Est principium demonstra-
tionis. I, v, 2.

Qvop quip ERAT ESSE —- ldest ratio definitiva
rei. L xix; 4. .

R

Raprms — Radius neque est corpus neque de-
fluxus corporis alicuius (77 de Anima ). 1I,
X, 1I. — Quo sensu radii possint dici corpo-
rales. ibid.

Rapix — Vide PrawTAE.

Ranux — Rarum et densum seu spissum, in
quo differant. III, 11, 8. Cf. I, vr, 2. II, xxv,
6, 7. — Utrumque est divisibile. IIT, rz, 8. —
Ad ipsa consequuntur grave et leve. ibid. —
Per transmutationem calidi et frigidi ele-
menta rarefiunt et condensantur. 1, vir, 2. —
Quomodo sint in corporibus caelestibus. II,
x, 13. — De augmento et decremento per ra-
refactionem et condensationem. I, viz, 2, 4.

Rarro — Rationis proprium est ordinare.
Prooem. 1.-— Ratio practica et speculativa.
ibid. — In utraque est processus de priori ad
posterius secundum quadruplicem ordinem.
Prooem. 2.

Rationes | demonstrativae naturales quae

441

sint. 1, xri, 5. xv, 1. — Item, rationes logicae.
1, xv, 1, 9. — Ratio universalis, idest logica
vel metaphysica. I, xxi, 9. — Rationes seu
formae universales pertinent ad intellectum,
particulares ad sensum. 11, x, 3. xim, 7. Cf.
INTELLECTUS. — Ratio definitiva. I, xix, 4. Vide
SpkciEs.

RarroNABILITER — ldest logice. I, xv, 1. -- Seu
probabiliter. 1, xxn, 9.

RarroNALE — Rationale et irrationale sunt con-
trariae differentiae. I, vri, 5. — Rationalia
agunt propter finem. II, xvi, 1. — Vide Aax-
RE, Howo.

RrcriINEUM — Figura rectilinea superficialis
continetur a pluribus lineis, corporalis a plu-
ribus superficiebus. II, v, 3, 5. — Lineae a
medio eius protractae non omnes sunt ae-
quales. 1I, v1, 2, 4. — Habet diversas species.
II, v, 3. v, 2. III, 1v, 1. — Corpus rectilineum,
Si circulariter moveatur, non permanet in
eodem loco secundum omnes partes suas:
quare. II, vr, 2. xr, 2. — Non habet motum
uniformem ex omni parte. II, xn, 2. — Cf.
SPkcrEs.

Recruw — Rectum et circulare sunt differen-
tiae figurae. I, 1v, 8. vir, 5. -- Videntur con-
trariari ad invicem. I, I 4. — Est inter
ipsas contrarietas secundum differentias ge-
neris, non speciei. 1, vri, 5.

Linea recta, sive finita sive infinita est im-

perfecta: quo sensu. I, 1v, 9, 10, 11. II, v, 4.
— Diameter caeli quare non sit linea recta
perfecta. I, 1v, 10. II, v, 4. — Linea recta
nullam fractionem habet. I, vr, 4. — Inter
duo puncta non potest esse nisi una linea
recta. 1, vri, 6, 8. — In ipsa designantur duo
tantum loca contraria. I, vr, 14. - Una sola
non potest continere figuram. II, v, 3.
' ; Lineae rectae infinitae a centro mundi ad
circumferentiam ductae, omnes habent eam-
dem rationem contrarietatis, I, vn, 14. — In-
ter lineas rectas egredientes a centro cor-
poris infiniti est distantia infinita: quomodo
intelligendum. I, rx, 7. — De motu recto.
Vide Morvs.

RzrLExi0 — Reflectuntur non solum corpora,
sed et qualitates. II, x, 11. — Omnis reflexio
fit ad aequales angulos. ibid. — Reflexio vi-
sualium radiorum, vel formarum visualium,
fit ad determinata loca secundum proportio-
nem corporum ad quae fit. II, xir, 9. - Re-
flexio in motu non est sine interpolatione
quietis (VIII Physic.). ll, 1v, 5. v, 5.

RrrATIvA — Relativa videntur simul esse. I,
vi, 5. — Vide ᾿ΑΒΒΟ ΤΑ, CowPanaTIVUM.,

Rrwissi0 — Vide Morus.

RrwovENs PROHIBENs — Movet gravia et levia:
quomodo. 1, xv, 4. xvi, 1. 1l, n, 6. Cf. Iv-
ANIMATUM.

ResoLuTI0 — Procedere per viam resolutionis,
idest ab ultimo ad primum quod quaeritur.
Il, 1v, 4.

RrErRo — Vide AwTE.

RosvR — Robur prudens dupliciter interpre-
tari potest. Il, 7, 11.

RorA — Non movetur proprie circulariter :
quare. 1, r1, 7.

S

SarcutLuM — Vide AxTERNUM.

SaarrTA — Sagittae igniuntur ex motu: ex con-
tactu nempe aeris calefacti propter percus-
sionem. II, x, 6, 7.

SarunNus — Supremus planetarum. lI, xv, 2.
xvm, 2. — Peragit proprium circulum in tri-
ginta annis. II, xv, 2, 7. — Minimum habet
de obliquo motu. 11, xv, 8. - Numerus mo-
tuum et sphaerarum eius secundum diversos.
IL xvn, 2 sqq. xvn, 13. — Ipsi attribuuntur
res fixae. II, xvi, 11. — Secundum Ptolo-
maeum, quae sunt Saturni, attribuuntur ad
universalia loca temporum. ibid.

SciENTIA — Cognitio scientifica qualis sit.
Prooem. 1. Cf. I, 1, 2. III, vir, 5. — In scien-
tiis est processus ordinatus. Prooem. 1. Vide
RaTrOo. — Considerat passiones sicut et sub-
iecta (I Poster.). I 1, 2. — Est de rebus in-
genitis et incorruptibilibus. III, rz, 2. — Post
demonstrationes praesuppositas in alia scien-
tia, sufficit uti rationibus probabilibus et si-
gnis. 1, m, 7. — Scientia quae se habet ex
additione ad aliam, utitur eius principiis in

56

442

demonstrando. I, πὶ, 6. — Probatio per me-
dium commune perfectiorem scientiam cau-
sat. I, xnr, 1. — Vide DewoNsTRATIO.

SomriLLARE — Vide MkgRcuRiUs, PLANETAE,
STELLAE.

SEGREGATIO — Proprie fit in ea quae insunt
actu, III, vim, 7. - Large sumpta segregatio
est etiam in ea quae insunt potentia. ibid.—
Vide AwAxAGORAS, EMPEDOCLES.

SeMiCIRCULUS — In eius definitione ponitur cir-
culus, Prooem. 2.

SEMPER — Adverbium semper designat univer-
salitatem temporis. I, xxvi, 1. Cf. I, xxix, 8.

SEMPITERNUM — Sempiternitas est perpetuitas
essendi, II, ;, 2. Cf. PERPETUUM. — Omne
sempiternum est incorruptibile et ingenitum.
I, xxvi, 5, 6, 7. Gf. IxcENrTUM. — Sempiter-
num et genitum vel corruptibile non possunt
esse simul. I, xxv, 5, 7. — In sempiternis
non differt esse et posse (. III Physic.). 1,
xx, 8. xxix, 8. — In ipsis est virtus essendi
semper. I, vi, 5. xxvi, 7. xxvm, 5. — Quod
potest semper esse, ex necessitate. semper
est. I, xxix, 8. — Quidquid semper est, est
ex necessitate. T, xxvi, 6. xxix, 5. — Non est
dare aliquod tempus in quo sempiternum
potest non esse. I, xxvi, 7. — In sempiternis
nihil est contingenter nec a casu. 1, xxv1, 6.
xxix, 9. II, vr, 2.

Datur aliquod sempiternum non causatum,
quod.est prima causa omnium aliorum. II,
vr, 3. — Sempiternitas convenit Deo et sub-
stantis separatis. I, xxi, 8, 10. — Ab illis
communicatur aliis, quorum quaedam sunt
sempiterna secundum idem numero, quae-
dam secundum idem specie. tantum. 1, xx, 10.
1l, 1, 4. xvim, 11. -- Sempiternitas causatur in
rebus inferioribus ex. motu diurno ultimae
sphaerae. Il, 1v, 12. xv, 8. xvi, 11. — Sem-
piternum quoad esse habet operationem sem-
piternam. 1I, 1v, 5, 11. — Cf. AErERNUM, Pzn-
MANENTIA.

SENESCERE — Quae sunt extra caelum non se-
nescunt, I, xxi, 7. — Senectus est praeter na-
turam. Il, 1x, 2

SeNsiBILE — Omne sensibile habet esse in ma-
teria. 1, xix, 5. Vide Fonwa, QvaLITAS, SiN-
GULARE. — Corpora sensibilia habent gravita-
tem. III, πι, 6. — Effectus sensibiles quomodo
sint in corporibus caelestibus. II, xu, 7. —
Rationes sensibilium quomodo sint in ari-
mabus corporum caelestium. ibid. — Opinio
Parmenidis et Melissi circa generationem et
corruptionem sensibilium. III, rr, 2, 3. — Ordo
est propria natura sensibilium. ΠῚ, vr, 5. —
— Vide NATURA.

SENsus — Sentire est quoddam vivere (I7 de
Anima, IX Ethic.). V, 1v, 5. Quinque sen-
sus. II, xi, 4. - Sensus sunt potentiae pas-
sivae. I, xxv, 7. ll, xir, 7. — Alterantur alte-
ratione perfectiva (I7 de Anima). 1, vn, 3.
— Cognoscunt secundum rationem particula-
rem. II, xir, 7. xvi, 4. — Non cognoscunt
nisi accidentia. II, xiv, 8. — Sensus est co-
gnoscitivus omnium sensibilium. II, xiv, 7.
Cf. YI, xiv, 6. - Quomodo contingat quod
sensibile aliquod non percipiatur a sensu.
ibid. Cf. 11, xiv, 5. — Sensibile excellens cor-
rumpit sensum. 11, xiv, 5, 7. — Difficilius est
sentire distans. II, xr, 5. — Qui potest sentire
minus, potest et maius sentire, I, xxv, 7. —
Aliquod animal potest delectari in specie ali-
cuius sensibilis secundum aliquem sensum,
secundum quem non delectatur in ipso aliud
animal. II, xiv, 7. Cf. Coton, Opon.

Cognitio sensitiva est inferior intellectiva.
II, xir, 9. — Est quoddam praevium ad bea-
titudinem. II, xvi, 4. — Secundum Simpli-
cium pertinet ad nobilitatem corporis. II, xu,
4, 9. — Convenit animalibus. II, xvi, 4. —
Corpus sensitivum non potest esse sphaeri-
cum: quare. Il, xir, 7. — Natura sensitiva est
minus digna quam natura intellectiva. II, xv,
10 — Quae habent vitam sensibilem et nu-
tritivam tantum non sunt sempiterna secun-
dum idem numero, sed specie. I, xxi, 10.
Vide ΑΝΙΜΑΙ,,

Siccu« — Vide Huwipuw.

ΘΙΟΝΟΝ — Probatio per signa confirmat de-
monstrationes. l, 11, 7. — Per signum possu-
mus probare quod aliquid sit. IT, vir, 6. —
Vide AncvMENTUM, AnisTOTELES, — Signum,
idest instans. I, xxix, 4, 6.

INDEX ALPHABETICUS

ΘΙΠΕΝΤΙΌΝ — Vide Vox.

SiwPLICIA — Simplex est prior composito in
unoquoque genere. I, 1v, 12. II, v, 3. - Com-
posita se habent ad simplicia ut perfecta ad
imperfecta. I, 1v, 12. Cf. PERrEcTUM. — Vide
CocNrTIo, ConPvs.

ΘΙΜΡΙΠΟΙΤΕΒ — Simpliciter, idest absolufe. I,
xxvi, 4. Gf. II, 1x, 5. — Simpliciter, idest uni-
voce, 1l, xx, 7. — Simpliciter, idest uno modo.
Ii], v, 2.

SmrPLicius — De subiecto libri de Caelo.
Prooem. 4. lI, 1, 2. - De modo procedendi
Aristotelis. I, rr, 7. xx, 8. IJ, xvn, 8. xxr, 5.
III, 1, 3. Cf. ΔΕΙΒΤΟΤΕΙΕΒ. — Tres obiectiones
contra temporalem mundi productionem: re-
futatur. I, v1, 8, 9. — Respondet argumento
Ioannis Grammatici qui negabat contrarium
requiri ad generationem vel corruptionem.
IL, vi, 10. — Refert interpretationem quorun-
dam doctrinae animationis caeli. II, 1, 2. —
Cessante motu caeli, omnem motum inferio-
rum corporum cessare contendit. IL, 1v, 13.
— Explicat demonstrationem figurae sphaeri-
cae corporum mundi. II, vr, 6. — Extorta ex-
positio vocis proiecta. ll, vmm, 5. — De cale-
factione aeris et sagittarum. II, x, 6. - Causam
diversitatis caloris in aere ex sole quomodo
explicet. II, x, 11. — De scintillatione et cir-
cumgyratione stellarum. II, xr; 6, 7. — Tres
sensus attribuit corporibus caelestibus : re-
spondetur eius argumento pro vi sensitiva
ipsorum. II, xim, 4, 9. — Doctrinam Pythago-
ricam harmoniae caelestium corporum tueri
conatur: refutatur. ll, xiv, 6, 7. — Accidentia
et extrinsecus assequentia corporibus caele-
stibus inesse negat: refellitur. II, xiv, 8. --
Putat non impediri circularem demonstratio-
nem per hoc quod utraque conclusio pluribus
mediis ostenditur. II, xiv, 4. — Interpretatio
literae. II, xv, 8. — De ordine situs in cor-
poribus caelestibus. T, xvin, 12. - De inter-
pretatione vocabuli illomenam in Timaeo, a
Philosopho tradita. II, xx, 5. — Exponit lite-
ram contra Empedoclem. II, xxiv, 3. - De
magnitudine rotunditatis terrae. II, xxvm, 4.
— Quare caelum ab Aristotele elementum di-
catur. III, 7, 6. — Obviat argumento quo Phi-
losophus probat non esse generationem uni-
versi corporei: quomodo a Simplicio ipso
probetur. III, vm, 4.

SiNGULARE — In naturalibus et artefactis aliud
est ratio rei in communi acceptae et in sin-
gulari seu in particulari. Prooem. 2. l, xix,
4 Sqq. — Principium singularitatis est materia
sensibilis signata, I, xix, 4. — Haec includitur
in ratione singularis. ibid. — Cognitio singu-
larium, Vide SENsvs.

SixisrRuM — Vide DrxrRUM.

ΘΙΤΙΕΝΒ — | Vide. EsuniENS.

Srrus — Vide Awimar, CakLuM, ComPus,
MuNpUs.

Son — Unus ex septem planetis. I, xx, 2. —
Locus eius inter alios. II, xvn. 2, 3. Cf. II,
xvm, 11, 12. — Quare sol et luna sint ita
propinqui corporibus inferioribus. II, xvm, 12.
— De gradu dignitatis solis. II, xvm, 9 sqq. —
Corpus lucidum, II, xxvrr, 2. — In sole magis
quam in aliis corporibus abundat lumen. 1I,
X, 12. xvi, 13, — Sol et luna sunt luminaria
mundi, II, xvm, 12. -- Fulgor solis corrumpit
visum. II, xiv, 7. - Quaedam animalia secun-
dum visum eius claritatem inspiciunt. ibid. —
Sol excedit alia corpora virtute et magnitu-

dine. II, x, 1. xvm, 13. — Centies septuagies

maior terra. Il, xxvm, 4.

Sol et luna habent maximam efficaciam
ad causandum transmutationes in inferiori-
bus. II, xvii, 9, 11. - Summum locum in hoc
ordine obtinet sphaera solis. II, xvn, 12. —
Sol est causa vitae. II, xiv, 7. — Ex virtute
radiorum solis et stellarum generantur plures
species rerum circa terram. II, x, 12. — Ex
motu solis generatur calor in aere et in
igne: quomodo. 1I, x, 8, 11, 12. - Est maxi-
me potens ad calefaciendum: quare. II, x, 12.
— Quomodo eius impressionem recipiant cor-
pora caelestia media inter ipsum et inferiora.
Iano 77031

Circa solem et lunam non apparent tot ir-
regularitatum genera sicut circa alios planetas.
I, xvi, 2. - De numero motuum et sphae-
rarum solis. IT, xvit, 2, 4, 5. xvim, 13. — In uno
fere anno circulum suum peragit. ll, xv, 2.

Sol et luna. moventur super circulos invi-
cem intersecantes. II, xu, 3. xvm, 5. Cf. Zo-
DIACUS. — Intersectiones illae dicuntur nodi,
seu caput et cauda, ibid. — Non semper sunt
eadem puncta. ibid.

Eclipsis solaris fit per interpositionem lu-
nae inter nos et solem. lI, xm, 9. xvi, 8:
Xx, 3. xxi, 3. — Non videtur eodem modo ex
omnibus partibus mundi. II, xu, 9. — Quan-
donam contingant eclipses solares. II, xr, 3.
xvn, 5. xxi, 4. — Habent circulares sectiones.

- ἢ, xvi, 8. xxi, 7.

Sol oriens et occidens secatur secundum
lineam rectam: quare. Il, xxr, 7. — Prius
oritur et occidit in regione magis orientali.
II, xxvm, 3. — In sole (maxime quando oritur
et occidit) apparet circumgyratio: causa huius
phenomeni. II, xi, 4, 6. — Secundum Sim-

plicium, non ipse sol, sed eius lumen circa .

terram videtur. 11, xiv, 8. — Ab ortu solis ad
maximam eius exaltationem est temporis spa-
tium aequale tempori ab exaltatione maxima
ad occasum. Il, xxv1, 10. — Cf. Lua.

Soripvw — Solida, idest corpora. II, v, 2, 5, 6.

II, 1m, 3.

SoNvs — Est effectus motus localis (II de

Anima). 11, xiv, 1, 7, 10. — Simul cum ipso

fit vehemens percussio — et motus

(II de Anima). Yl, xiv, 5, 10. - Quae sunt

in corpore localiter lato non sonant nisi

etiam per se ipsa moveantur. Il, xiv, 10. —

me magnitudinis sonorum. Il, xiv, 2. —
nus acutus quomodo causetur: i

vis. II, xiv, 3. — Causa harmoniae reel

ibid. — Soni excellentes destruunt auditum,

ἊΣ et corpora quaedam inanimata. 1, xs,
5, 7. — Vide Avprrus.

SPATIUM — Aequatur corpori in se existent, 1

x» 3, 4: Xm, 9. xv, 3.

Phodled — Vocatur etiam formalis ratio. 9 n,

8. — Idea. I, xvi, 7. - Natura. I, xv1, 10. —
Forma. 1, xix, 4 sqq. — Ultimum et maxi-
mum dat speciem. I, xxv, 4. — Species seu
formae vel sunt subsistentes, vel in materia.
I, xvurr, 5. xix, 7. — Formae seu species tum
naturalium tum artificialium , sunt aliae et
aliae, prout considerantur in se et in mate-

' ria: exemplificatur in mathematicis, I, xix, 4,

II. — ln naturalibus forma seu species est
ratio rei in communi: materia signata non
est de ratione eius: idem dicendum de ar-
tificialibus. I, xix, 4, 6, 8. — Formae et spe-
cies subsistentes non possunt esse plura
unius speciei. I, xvm, 5. xix, 7. — Quae ha-
bent formam. in materia, aut sunt aut con-
tingit esse plura in una specie: quando. I, xix,
7, 8, 11, 12. Gf. Ἰνρινιρσυν. —

specierum magis pertinet ad perfectionem
universi quam multiplicatio individuorum. Il,
xvi, 9. — Quanto aliquid est nobilius, tanto
species eius est magis virtuosa. ], xix, 14. —
Quae sunt eiusdem speciei habent easdem
specie operationes et eosdem effectus. II, xvj,
9. -- De perpetuitate speciei in inferioribus.
], xx, 10. Il, 1, 4. xvi, 9. xvi r1. — Diffe-
rentia mathematicorum non diversificat.
ciem. 1, xvi, ro. — De speciebus seu.
separatis Platonis. T, xix, 8. PSI ne

SPnakRA — Figura corporea. I, xr, 1. — Defini-

tur. II, xxvii, 4. Cf. lI, vr, 3. — Continetur una

superficie. Il, v, 5, 6. — Sicut se habet cir- .

culus in superficiebus, ita sphaera in solidis.
II, v, 5. -- Est prima figurarum. II, v per tot.
- Maxima dimensio eius est secundum dia-
metrum: quomodo determinetur diameter.
Il, nr, 9. — In ipsa convexum pma
absque concavo. I, vim, 5.

Facile mobilis est: quare. Il, xu, &-
Ineptissima est ad motum
Xm, r, 2. xvj, 2. — Duplex motus proprius
sphaerae, II, xr, 3. — Aptissima est ad mo-
tum circularem. ]I, xu, 7. xm, 2. xvi, 2. —
Non , mutat locum secundum totum nisi ra-
tiones (VI Physic.). 11, xn, 4. xim, 2. xvi, 2.
— Secundum partes tamen mutat locum (VI
Physic.). 11, χπὶ, 2. — Haec diversitas. in
motu sphaerae non est actualis, sed poten-
tialis. I, 1r, 6. — Sola sphaerica figura est
quae non occupat de novo aliquem locum
secundum aliquem sui partem, a quacunque
parte moveatur. ]], v; 3. - De immobilitate
centri et polorum in sphaera mota. 1I, 11, 9,
15. x*, 6. xr, 4. -- Circuli polis propinquiores

]
3
!
1
1

sunt minores et motus tardioris. I, rrr, 6. II,
xi, 6. xiv, 3.

Ad unitatem medii et extremi sequitur
unitas sphaerae. 1, xvi, 9. — Corpora sphae-
rica se invicem secant secundum arcuales
sectiones. Il, xvi, 8. xxr, 7, — Solum corpus

- sphaericum natum est semper facere umbram

- sphaericam. Il, xxviur, 2. — Corpus continuum
sphaerico debet esse sphaericum. Il, v, 9.
w1, 5. - Quaedam corpora dicuntur 'sphae-
rica, quae non sunt perfecte sphaerica. II,
vi, 8. Gf. II, xxvii, 1. — Corpus sphaericum
non potest esse sensitivum. Il, ΧΠῚ, 7.

Sphaerae caelestes. Sunt corpora. lI, xii,
3. Gf. I, xx, 2. Il, xy, 7. xix, 5, 6. — Eius-
dem naturae cum stellis. II, x, 2 sqq. xr, 6. —
Sphaerae planetarum continuantur cum ul-
tima sphaera: quo sensu. 1, xx, 2. — Sphaera
inferior tangit immediate superiorem secun-
dum totum. ll, v, 9. xr, 7. Cf. II, xix, 5. -
Orbes seu sphaerae planetarum moventur
motu primi orbis, absque hoc quod impe-
diantur a propriis motibus. I, vnr, 16. — De

. numero et motibus sphaerarum secundum

τ diversos. lI, vn, 2. xvn, 2 sqq. xvii, 13. xix

p» τ΄ per tot. — Sphaerae-moventur secundum se.

— J1,.33,-6. Xiv, 10. — Non sonant. Il, xiv, 10.

-" 2 Motus sphaerae est propter motum stellae
— €XH Metaph.). 11, xix, 3.

» — Sphaera ultima seu suprema. Ipsa primo
. et principaliter dicitur caelum; alia per re-

spectum ad ipsam. Prooem. 4. 1, xx, 2. —

τ Appellatur primum caelum. ll, vm, 2. 1x, 1.

. xv, 2. lll, 1, 2. -

Est primum et nobilissimum
corpus. II, v, 2, 8. vn, 3. xvi, 3. xx, 7. -

e "Omnium contentivum. I, 1v, 10. xxi, 3. IL, v1,

— 8. xx, 7. — Medium naturae in mundo. 1],

»-XX, 7. — Est simpliciter perfecta. 1, v, 10. —
— De eius gradu in universo. II, xvm, 6, I1, 13.
^.- De eius forma sphaerica. Il, v, v1 per tot.
-—vwn, 3. (N. B. ll, v, 9. vr, 8). — Excellentia

— ^ Mni, 16. Il, xv, 8
^ 201, xx, 14. Hl, xv, 8. -

- eius in uunmoes ad alias sphaeras. I,
. XIX, 2. — Est primum mobile.
Movetur uno motu

Ὁ tantum. Il, xv, 2, 8. xvn, 3. xix,2. xxv, 3. —
;. Circa polos aequinoctialis. II, xxvi, 3. — Motus
- eius est incessabilis. I, xxr, 14. — Simplex,
. regularis et velocissimus. Il, 1v, 12. vin, ΙΧ
- ger tot. xv, 2, 8. xix, 2. xxvi, 3. — Non habet
2 csetera ne apparenter quidem. II,

lessentir omnis mutationis. I, xxr, 7. —

- yii, 2. — Est primus motus circularis. Il, 1v,
12. virt, 2. — Causat tempus. 1l, 1, 2. — Latio
conim sphaerae ordinatur sicut extrinseca et

Mo-

Eu ἀνε κοξροτα, H, xix, 4. Gf. Hl, xxvi, 3. —

.. Non movet per coactionem. II, xv, 3 seqq.—
- Motu diurno revolvit totum caelum ab oriente
᾿ ἰπ occidentem. 1, m, 7. II, 1v, 12. viri, 2. ΙΧ, 1.

τ ΧΗ, 7. ΧΥ͂, 2. XVI, 5. — Ultima sphaera est

^-eausa universalis corporalium , per suum

- motum causans permanentiam et sempiter-
--mitatem. Il, 1v, 12. xv, 8. xvni, 6, 11, 13.

(o0XKX,
^ xm, 4. - De motore eius. ll, vn, 7. xix, 2,

2. — Utitur planetis ut instrumentis. II,

—6,— Cf. Cakrux.
— Sphaera stellarum fixarum. Est sphaera

t

"octava. ll, xir, 4. xvi, 13. — In ipsa sunt

— 4nnumerabiles stellae, licet in sphaeris inferio-
- ribus sit una tantum : quare. Il, xvi, 7. xvni,

13. xix per tot, -- Aristoteles et antiqui po-

τ΄ mebant sphaeram stellarum fixarum -esse pri-
- mum mobile, seu ultimam sphaeram; ipsi-
-.que unum tantum motum: attribuebant. I,
Jt x, 21H, αχ, τὶ xvu, 7i 3H, 2: XX; 7. xxvi, 3,

- lll, 1, 2. — Posteriores astrologi aliam sphae-

᾿ ram supra illam ponunt, cui primum motum
attribuunt: sphaerae autem stellarum fixa-

"rum duos concedunt. ll, 1x, 1. xvr, 7. xvi,
13. xix, 3, 4. — Vide STELLAE.

(ieedin — Vide Ranvx.
ἼΤΑΒΕ — Vide Quies.
SreLLAE. — Stellae, seu astra; sunt ex materia

caelesti: sunt eiusdem naturae cum suis
sphaeris : differunt in natura a quatuor ele-
. mentis. Il, x, 2 sqq. xr, 6. ΧΙ, 2, 4, T7. xv» 2.
IH, z, 2. - Sunt nobilissima et magis activa
inter corpora caelestia. Il, x, 11. xr, 6. xix,
2, 6. — Sunt lucida. Il, x, 3, 12. xix, 2, 6. -
Magis commassatae quam sphaerae. Il, x,
3,13. — Tanto magis activa et lucida quanto
spissiora. Il, x, 3, - Quomodo non sit con-
trarietas inter stellas et sphaeras. ibid. — Quo
sensu dicantur simplicia corpora. 1], x, 4. —

DE CAELO ET MUNDO

Omnes conveniunt genere, licet specie diffe-
rant. Il, x, 4. xvi, 9. Cf. AvEnnozs. — Qui-
dam dicebant. stellas esse de natura ignis:
refutantur. II, x, 6, sqq.

Non moventur per se, sed deferuntur ad
motum orbium in quibus sunt. Il, xr, xi,
XII, XIV, IO, 1 I. XVi, 2. Cf. PLATO, SiwPLI-
Crus. — Non moventur in corporibus mediis.
Hl, x, 7. ΧΙ, 7. xiv, 10. — An suo motu fa-
ciant sonum. 1l, xiv per tot. — In stellis non
est aliquid resistens motui. Il, xix, 6. — Fe-
runtur in caelo, non in universo. lll, 1, 2. —
De velocitate stellarum. 1l, xz, 3 sqq. xiv, 2,
3. xv, 2 sqq. - Moventur ab oriente versus
superius hemisphaerium. Il, ur, 13, — Sidus
oriens prius apparet his qui sunt in regione
magis orientali: probatur. II, mr, 16. xxvru,
3. — Stellae diversificantur moventibus se ad
septentrionem vel meridiem. 11, xxvm, 3.

De ordine ipsarum et distantiis ab invicem
tractare pertinet ad astrologiam. 11, xv, 1. —
Sunt sphaericae figurae. 11, xvi per tot. Cf.
Il, ΧΙ, 2, 7. xui, 2. ΠῚ, 1, 2. - De animatione
stellarum, Il, xu, 7. xm. 4. lll, 1, 2. - An
aequivoce dicantur animalia. II, xu, 4 sqq. ^
De magnitudine stellarum. 11, xiv, 2, 8. -
De earum multitudine. 11, xiv, 2. — Non sunt
subiectae generationi et corruptioni, III, r, 2.
— Non sunt susceptivae peregrinae impres-
sionis. ll, x, 7.

De vi ipsarum calefactiva et illuminativa.
Il, x, 6 sqq. — Calor ex stellis procreatus ad
mundi medium pertingit, omnia contempe-
rans, ll, xx, 3. — Quaedam dicuntur hume-
ctare et infrigidare. II, x, 12. — Plures species
rerum generantur ex virtute radiorum stel-
larum. ibid.

Stellae vel sunt fixae vel frndticn seu
planetae : quare sic appellatae. IL, xn, 6, 7.
Ill, 1, 2.

Stellae fixae sunt in sphaera octava, II,
xj, 3. xm 4. Vide SPHAERA. — Semper viden-
tur oriri et occidere secundum eandem ter-
rae partem. Il, xxvi, 3. -- Eandem semper fi-
guram conservant, et eodem modo ab invi-
cem elongantur. ll, 1x, 1. — De innumerabili
multitudine stellarum. fixarum. ll, xvn, 7.
xymr, 13. xix per tot. — Influentia earum in

Ἂς inferiora. II, x, 12. xvim, 13. Xix, 4. — An

unum vel duos motus habeant. ll, xvm, 7.
xix, 4. — Tanto velocius moventur quem
magis distant a polis. Il, xi, 6. xiv, 3. Cf.
II, xi, 3. - Quaenam dicatur extra, 1l, x, 5.
— Videntur scintillare; quare. Il, xi, 4, 6. —
Vide SenaEna. De stellis erraticis. Vide Pra-
NETAE. ^
Stella comata. Movetur ab oriente in oc-
cidentem secundum motum caeli, II, M 6. —
Ex eius motu patet ignem et superiorem
aeris partem circulariter ferri ex motu sphae-
rae caelestis (1 Meteor.). 1, rv, 7. II, v1, 6. x, 8.

SriisoN — Vide MrRcunRiUS.

Sro1ct — Posuerunt vacuum infinitum, in cuius
quadam parte est mundus: ab. Alexandro
impugnantur. I, χχι, 3, 4.

SrvPon — De pisce qui dicitur stupor. lI, x, 11.
SuncoNTRARIA — ldest habentia quandam. adiun-
ctam et latentem contrarietatem, I, xxr, 2
SunssrANTIA — Considerare de ipsa pertinet ad

Metaphysicam. I, xx, 2. Cf. ΠῚ, i, 2. — An
habeat contrarium. I, vi; 10. -- Est susceptiva
contrariorum (' Praedicam.). L v1, 13, — Unius

rei non est nisi una substantia. II, xiv. 8.
Substantia naturalis seu sensibilis, et su-
pernaturalis seu immobilis vel separata. II,
1, 3. xvi, 6, 11. Ill, , 2. - Omnes substan-
tiae naturales aut sunt corpora, aut gene-
rantur cum corporibus et magnitudinibus.
I, 1, 2. lll, 1, 3, 5. — Quae sint substantiae
naturales; quae operationes et passiones ea-
rum. 1, 1, 2. ΠῚ, 1, 4. — Determinare de his
pertinet ad naturalem. ibid. Cf. lll, 1, 2
Deus et aliae substantiae separatae sunt
impassibiles, inalterabiles, et omnino intrans-
mutabiles. I, xxi, 7, 8, 11 sqq. II, xvui, 6, 11.
Cf. VII, n, 2. vi, 2. — Expertes materiae et
magnitudinis. I, xxj, 7, 8. — Obtinent primum
gradum inter entia. II, xviri, 6, 11. - Omnes
substantiae separatae appellantur divina et
dii: quo sensu. I, vit, 5. xx, 2. xx», 11. Cf.
II, 1, 3, sqq. 1v, 5. xvin 8. -- Non conti-
nentur tempore: in ipsis est virtus essendi
semper. 1, vi, 10. xxi, 7 sqq. Cf. Il, 1v, 5. -

443

Non continentur loco. 1, χχι, 7 sqq. — Attri-
buitur ipsis locus sursum. I, vu, 5. xx, 2.
sd 1, 5. — Quo sensu sint extra caelum. I,

xxi, 7. - Habent vitam optimam et per se
sufficientissimar, I, xxr, 8, το. Cf. Il, xvin,
6, 11. — Ab ipsis communicatur aliis esse et
vivere. I, xxr, 10. — Item permanentia, II,
xvn 11. — Non possunt esse plures in una
specie. 1, xix, 7. — Intellectus substantiae se-
paratae cognoscit particularia et universalia.
II, xu, 8. — Operatio substantiae immobilis
est absque motu, Il, 1v, 5.

Substantia intellectualis vel est anima vel
separata a corpore. 1l, iv, 5. xvii, 1. — Quae-
nam sit nobilior. II, 1r, 3. Cf. AwiMa.

Substantia idest ratio definitiva seu essen-
tia. I, v, 2. xix, 4, 8. — Significatur per defi-
nitionem. I, xxx, 4, 8. — Prius substantia,
idest secundum rationem. Il, v, 1.

SusrRAcTIo — Vide APPOSITIO.

Suwwuw — In unoquoque ordine oportet esse
aliquod summum. 1l, xvrr, 13. - Summum,
idest non contentum loco. 1, xxr, 11.

ΘΟΡΕΒΕΙΟΙΕΒ — Superficies, seu planum, est
magnitudo habens longitudinem et latitudi-
nem sine profunditate. III, πὶ, 2. — Dividitur
ad duas partes, et est continua duobus mo-
dis. I, ui, 3, 8. — Superficies infinita sic di-
citur secundum longitudinem et latitudinem.
I, xu, 13. — Superficies figurata non est in-
finita. I, xs, 1. Gf. Ficuna. — Proportio inter
puncta, lineas, fipvnees et corpora. lli, 1v,
4, 5. Gf. III, πὶ, 2, 3, 6. — Ex lineis non fit
superficies. Ili, II, » 3. — Superficies mota
dicitur facere corpus. I, m, 9. — Est prior
corpore. ll, i, 4. — Terminus et divisio cor-
poris. 1, 1, 2. nz, 2. Ill, ur, 3. — Dicitur in-
divisibile respectu corporis, III, n1, 5. — Se-
cundum quosdam, corpora generantur ex
superficiebus et in ipsas resolvuntur: refel-
litur haec opinio. II, v, 6. III, 1 6. πὶ, 1v
per tot. — Superficies sunt mobiles localiter
per accidens. I, ur, 3. — Non habent gravi-
tatem. lll, 1v, Ὁ Quomodo considerentur a
naturali ; 'quomodo a geometra. 1,1, 2. - Du-
pliciter una superficies alteri superponitur,
III, 1v, 2. — Superficies continentis quomodo
habeat rationem loci. I, xvm, 7.

SuPERIORA — Quae attribuuntur inferiori per
multa, superiori attribuuntur per unum. ll,
xm 8. — Naturam superioris magis partici-
pat quod est ei propinquius. lI, xv, 10. —
Vide ConPvs.

SuPPosrrioNEs — Suppositiones, idest ea quibus
utitur ad propositum ostendendum: quare
sic dictae. 1, v, 2. xvi, 8. — Vide AsrRoLocr,
MATHEMATICI.

Sunsuw — Sursum proprie est quo feruntur

. levia; deorsum quo feruntur gravia. I, v, 3,
4» XX, 2. ll, 1, 5. — Secundum communem
loquendi modum, sursum est id quod est
super caput nostrum, et deorsum quod sub
pedibus. 1, v, 3. II, iz, 4. vr, 5. — Item, sur-
sum dicitur quod est remotius a medio. I,
xx, 2. — ltem, sursum dicitur locus omnium
divinorum seu caelum. 1, vn, 5. xx, 2. II, 1, 5.

Secundum. quid distinguantur sursum et
deorsum. l, v, 3. - Sunt in mundo non so-
lum quoad nos, sed etiam secundum rei ve-
ritatem. I, v, 3. II, nr, 8 sqq. — Inveniuntur
in omnibus animalibus et in plantis. IT, m,
2, 10. — Sursum in plantis. per oppositum
se habet ad sursum mundi. 11, π, 5. - Quo-
modo se habeat in homine et in aliis anima-
libus. ibid.

, Sursum et deorsum important differentiam
et contrarietatem loci. 1, vir, 4. xn, 2. xvn, 8.
— Sunt determinata, 1, xr, 2. xur, 9. — Locus
sursum est mundi extremum, deorsum est
medium. I, xr, 2. xm, 9. xv, 8. -- Ubi non
est medium et extremum, ibi non est sursum
et deorsum. 1, xv, 8. — Locus supremus al-
titudine est locus corporis circulariter moti.
I, xvi, 7. - Locus maxime deorsum est lo-
cus corporis gravis. I, xvn, 8. — Sursum et
deorsum sunt termini naturalium motuum
corporum simplicium. 1, xvn, 8.

Sursum et deorsum sunt magis principalia
quam aliae positiones. Il, rr, 4, 5, 8 sqq. —
In animali differunt virtute et figura. 1I, it, 9.
rit, 5. — Locus sursum est dignior loco deor-
sum. II, vir, 5. — Sursum est principium lon-
gitudinis. II, π, 3, 4, 11. — Est principium

444

motus augmenti, II, rr, 5, 12. ΠῚ, 4. — Item,
principium motus localis. Il, rt, 12. n, 4. —
Vide PosrrioNzs.

SusPrcioNES — dest opiniones quae levibus

rationibus innituntur, I, xxi, 2.
SyNTAGMATICA — Vide PmuiLosoPHEMA.
SynuaNus — De subiecto libri de Caelo.

Prooem. 4.

ἡ x

TaxaERE — Tactum non contingit generari. I,
xxiv, 2, 9. — Quo sensu dicatur genitus. I,
xxiv, 5. — Est incorruptibilis : quomodo. I.
xxiv, 9. — Quomodo dicatur corruptibilis. I,
xxiv, 7. — Cedere tangenti est habentis plu-
res partes. IIl, rr, 9. — Vide QvariTAs.

Tan» — Vide VErox.

TExPLA — Existimantur esse locum Dei ex
parte colentium Deum. 1, vy, 5.

TrwPus — Consequitur ad corpus naturale. I,
xxi, I. — Sequitur motum. 1, xxi, 9. — Cau-
satur ex motu primi corporis mundi (IV
Physic.). Yl, 1, 2. - Est numerus motus (IV
Physic.). 1, xxi, 5. - Mensurat motum caeli.
Il, 1, 2. — Continetur a toto mundo. ibid. —
Est in eo successio praeteriti, praesentis et
futuri. I, xxi, 9. xxix, 3. lI, 1, 2. - Ordo eius
non potest perverti. 1, xxix, 10. — Non con-
stituitur ex indivisibilibus »unc, seu instanti-
bus. ΠῚ, 1v, 6. Cf. INsrANs. — Est divisibile:
idque in infinitum. 1, xr, 2. II, 1x, 6, 7. -
Non est accipere minimum tempus. I, xi,
12. — Duo tempora non possunt esse simul.
], xxvi; 2. ;

'Tempus, motus et mobile consequuntur
se invicem in hoc quod est esse finitum vel
infinitum. I, x, 2. — Quid sit tempus finitum.
I, x, τ. - Tempus infinitum simpliciter, et
infinitum secundum quid seu infinitum quo.
I, xxix, 3, 9. -- Tempus infinitum est deter-
minatum secundum rationem: quale et quo-
modo. 1, xxix, 3. — Extra tempus infinitum
non datur aliquod tempus. 1, xxv1, 5.

Esse in tempore, idest quadam temporis
parte mensurari (IV Physic). 1, xx1, 7. —
An caelum sit in tempore. ibid. — Extra cae-
lum non est tempus. 1, xxi, 5 sqq. — Vide
EssE, SupssTANTIA.

Quod tempus et temporalia non fuerint
semper, est ex determinatione intellectus di-
vini. I, vr, 9. - Tempus est imago ab aeter-
nitate divina derivata. Il, r, 2. — Vide Ar-

INDEX ALPHABETICUS

mundi. I, xvi, 4, 6, 7, 8. -- Terram esse.ne-
cesse est, 8] caelum sempiterne movetur. 11,
1v, 6. — Figuram cubicam terrae attribuit
Plato. III, 1v, 1.

Situs orbis terrestris, Qui posuerunt uni-
versum infinitum, non potuerunt assignare
terrae determinatum situm. 11, xx, 3. — Ex
aliis, plures ipsam in medio mundi colloca-
runt. ibid. — Opinio Pythagoricorum et Ar-
chedemi: refutantur. 11, xx 3 sqq. ΧΧΙ, 2, 4.
xxvi, I. — Probatur terram esse in medio
mundi. II, xxvi, 7, 10. — Centrum eius est
medium mundi. 1, m, 7. lI, xvn, 3. xxvi, 7.
xxvi, 7. -- Esse in medio non est proprium
terrae, II, xxv, 2.

Motus et quies. Qui terram esse in medio
negant, dicunt ipsam moveri circulariter circa
medium: refelluntur. II, xx, 3. xxr, 2, 3. xxv1,
1 sqq. — Quidam alteram, vel etiam plures
alias terras circulariter motas ponunt: re-
spondetur ipsis. Il, xx, 3. xxi, 2, 3. Gf.
PvrHaAGORiCI. — Alii dicunt ipsam in medio
positam revolvi super axem mundi: impro-
batur haec opinio. 1l, x1, 2. xxt, 5. xxvi, 1 sqq.
— Non movetur de loco ad locum. 1], xxvi,
11. — Non sequitur circulationem firmamenti
nisi secundum alterationem partium ipsius.
1, 1v, 7. Gf. VI, xxiv, 4.

Est omnino immobilis. II, xvi, 8, 14. —
Quare tota terra sit immobilis, quamvis par-
tes moveantur: quinque solutiones afferuntur
et reiiciuntur, IT, xxrr, xxii, xxiv, xxv. -- Quod
sit quiescens in medio mundi probatur: vera
causa huius assignatur. Il, xxvi per tot. Cf.
1, xv1, 5. HI, 1v, 6. x1, 2. Quiescere in medio
non est proprium terrae. Il, xxv, 2.

Figura et magnitudo. Duae opiniones circa
terrae figuram. 11, xxi, 6. — Quod non sit
lata probatur. 11, xxr, 7, 8. xxm, 2. xxvi, 1.
— Est sphaerica; non perfecte tamen. II, v1,
8. xxm, 2. xxvr, xxvii per tot. — Licet per
accidens non sit omnino sphaerica, dicitur
tamen sphaerica: quare. Il, xxvn, 1. Cf. Il,
xxvit, 5. — Est parva in comparatione ad cor-
pora caelestia, I], x, 11. xxvm, 3, 4. Cf. II,
xxi, 4. — De magnitudine rotunditatis ipsius
secundum diversos. ll, xxvm, 4.

Est in ultimo gradu rerum. II, xvn, 8. Cf.
I, 1v, 7. — Non est animata: respondetur Sim-

- plicio. II, xvm;, 14. — Gentiles cultum divi-
nitatis ipsi attribuebant. ibid. — Vide Hani-
TABILIS.

ricum natum est semper facere sphaericam
umbram. lI, xxvm, 2.

UwivERsALIA — Dicuntur secundum formam
absolutam. Prooem. 2. I, xix, 4 sqq. — Vide
CowMwUNE, INTELLECTUS.

Uwirvensuw — Vide MuNpvs.

ὕνυκ — Unum quod est principium numeri et
unum quod convertitur cum ente. IIl, 1v, r.
— Unitas est pars numeri, et habet propor-
tionem ad omnem numerum. I, xu, 13. —
Est mensura numeri. ll, vi, 4. — Unum est
prius multis secundum rationem; idque in
omni genere. ll, v, 1, 3. — Unitates coniun-
ctae non possunt facere corpus continuum,
sed discretum. III, iv, 7. — Non habent gra-
vitatem: quare. ibid. — Unum umi est con-
trarium (X Metaph.): idest secundum idem.
1, 1v, 6, 8. v. 1. vm, 4. III, v, 2. - Unum
habet rationem boni. I, xix, 14. — Vide Cin-
CULUS, MuLTITUDO.

V

Vacuux — De ipso tractatur in Physica. I, 1, 2.
xxi, 1. — Quid sit, I, xx, 2. Il, v1, 2. ΠῚ, vm,
2. — Vacuum non potest esse in natura
(IV Physic.). M, xim, 3. Cf. III, vm, 2, 3. —
Non datur extra caelum. 1, xxi, 1, 2. lI, v1, 2.
— Opinio Stoicorum; refutantur ab Alexan-
dro. 1, xx, 3, 4. — Vacuum separatum. III,
vm, 2. -- Vacuum inditum corporibus. 1, xv,
6. 1l, vi. 2. Ill, vus, 2. Cf. DExocnrrUs.

VaPon — Anaximander posuit vaporem esse
ipie fixum, subsistens omnibus. III,
3, δι ν »

VsLox — Mobile velocius pertransit aequale
vel etiam maius spatium in minori tempore
(VI Physic.). 1, xu, 17. xxv, 7. Il, vr, 4. xt,
3, 6. — Aeque velox pertransit minus
in minori tempore. II, xi, 6. - Quod in maiori
tempore movetur, potest esse velocius vel
aeque velox. Il, xv, 7. — Maius et gravius
fertur velocius proprio motu, tardius autem
motu violento. I, xit, 11, 12. xvm, 2. Il, x,
4, 6. xin, 3. xv, 4, 10. xxrt, 9. ΠῚ, vr, 3, 4.
— Grave est velox per suam gravitatem. I,
xvn, 10. Cf. III, vu, 3. — Quanto virtus mo-
tiva est fortior tanto motus est velocior. I,
XII, 11. xvili, 2. Ab eadem virtute minus ve-

.lociter movetur gravius et maius, velocius
autem minus et levius. I, xiv, 6. xvm, 2.

III, vi, 4. — Minor virtus in aequali tempore

movet minus mobile. I, xiv, 3. — Quanto
mobile magis vel minus vincitur a movente,
tanto velocior vel tardior est motus, lI, xiv,
6. xvin, 2. II, vir, 7. — Quanto plus ad pro-

Tnuarrs Mirgsms — Quis fuerit: aquam posuit
omnium principium fixum, unicumque ele-
mentum. Il, xxr, 6. III, ri, 5. vm, 7. - Terram
aquam supernatare dixit: refutatur. II, xxi,

TERNUM.
TrNvuE — Vide AvrEnATIO.
'TgxmNUs — Vide Fiwis, Morvs.
TERRA — Est elementum: unum ex corpori-

bus extremis. I, uz, r1. v, 5. xim, 1. xvii, 7,
9. HI, 1v, 9. III, 1, 4. vim, 6, 8. — Locus eius
est medium. I, xvm, 7. xx, 5. II, xx, 7. --
Movetur ad medium, seu est corpus grave,
1mo gravissimum. I, nr, 11. 1v, 1, 2. v, 5
vill, I. XII, 1. XV, 9. xvr, 8. xvm, 7. xx, 5.
II, m, 6. rv, 8. Ill, 1, 6. m, 7, 9. vir, 6. --
Movetur sursum praeter naturam. I, xv, 9.
xvi, 4. — Motus eius non est omnino idem
specie cum motu aquae. 1, 1v, 2. — Quanto
magis appropinquat ad medium, tanto velo-
cius fertur: diversae rationes huius assignat.
1, xvi, 10, 11. Cf. II, xxu, 9. — Naturaliter
ferri ad medium est proprium terrae. II, xv, 3.
— Quidam causam motus terrae ad medium
posuerunt circumgyrationem caeli: refutan-
tur. lI, xxirr, 4. ΧΧΥῚ, 1, 4, Sqq. xxvir, 3.

Omnes partes terrae feruntur ad medium
terrae et mundi: idque naturaliter. 1, xvr, o.
II, xxi, 2. xxv, 3. xxv1, 2 sqq. —- Utrum qua-
tenus medium mundi, an quatenus medium
terrae. II, xxvi, 5. — Maior pars depellit mi-
norem quousque ipsa maior pars perveniat
ad medium: explicatur. II, xxvi. 2, 4, 6. —
In quolibet mundo partes terrae naturaliter
ferrentur ad medium huius mundi. I, xvi, 4.

Est maxime materialis et ignobilissima cor-
porum. II, xx, 7. Cf. 1, iv, 7. 1], xvm, 8. —
Quanto magis spissa, tanto magis materialis
et passiva, minusque lucida. Il, x, 3. — Do-
minatur in mixtis, II, x, 3. Cf. T. ΠῚ, 11. 1v, 1.
— Est principium duritiei. III, rr, o. — Affi-
nitas eius cum aqua. 1, ri, 11. — Contrarietas
inter ipsam et ignem. II, 1v, 7, 9. xxiv, 5. -
Item, inter ipsam et aerem. 1l, tv, o.

Si essent plures mundi, in quolibet esset
terra, atque eiusdem naturae cum terra huius

6 sqq.

TnukwrsTIUs — Expositio textus Aristotelis in
Ill de Anima, circa animam intellectivam et
non sensitivam. 11, xxr, 6.

Tnurorunasrus — De libello quodam ipsi ad-
scripto. III, m, 3.

'lTorow — Cuius non est plus est definitio to-
tius et perfecti (711 Physic.). 1, xxix, 3. —
Omne, totum et: perfectum, in quo differant.
1, n, 8. - Totum et omne determinatur ter-
nario numero secundum Pythagoricos. I, 17,
4. Totum dissimilium partium et similium
partium. 1, xur, 6. ΠῚ, vim, 8. - Duplex modus
quo totum dividitur in diversa secundum

speciem. III, vmm, 6. — Eadem est natura to-

tius et partis. II, xvi, 14. — Ex partibus specie
diversis totum specie diversum componitur,
I, xvi, 7. — Contrarietas totius non sequitur
ad contrarietatem partium. I, vr, 11. — To-
tum est prius in consideratione quam par-
tes: quomodo intelligendum. Prooem. 2. —
Partes speciei ponuntur in definitione totius.

ibid. — Idem est motus, eademque quies, :

totius et partium. I, v, 6. xv, 6. Il, xvm, 14.
XxIt, 9. xxv, 3. xxv1, 2, 4. 9. — Totum, idest
universum, I, n, 11.

TniA — Habent rationem ut sint omnia. I, n,
3 sqq.

TniawGULUs — Figura superficialis rectilinea.
H, v, 3. — Triangulus adaptatur dualitati :
quomodo. Il, v, 7.

U

ὍὌμΒΒΑ — Umbrae corporum erectorum in ae-
quinoctiis orientales fiunt in directo occiden-
talibus, 1], xxvi, 10. — Solum corpus sphae-

pria loca appropinquant, tanto velocius mo-
ventur corpora. l, Xv1, 10. XVII, 10, 11. XVIII,
3. Il, vmm, 3. Cf. ῬΕΟΙΕΟΤΑ. — In motis per
violentiam tanto tardior est motus
magis elongantur a motore. I, xvi, 3. — In
his quae moventur naturaliter post motum
violentum, quanto minoratur violentia, tanto
velocior fit motus naturalis. I, xvi, 11. — In
qua parte motus irregularis sit summa ve-
locitas. Il, vmm, 4, 5, 6. - Non datur velo-
citas infinita. II, 1x, 6. III, vri, 4. — Differentia
velocitatis est secundum quantitatem, non
secundum speciem. I, xvi, 10. — Cf. Morus,

VzxNus — Locus eius inter planetas. Il, X, DI.

xv, 8. ΧΥΠ, 2. - Fere in uno anno ci

suum peragit. II, xv, 2, 8. - Numerus

rarum et motuum ipsius. Il, xvn, 2, 4, 5. —
Quomodo recipiat impressionem solis. 1], x,
11, 12. — Secundum Ptolomaeum, quae sunt
Veneris, attribuuntur ad loca mensium. 1I,
xvi, 11.

VrRuMx — Verum et falsum dicitur vel ex sup-

positione, vel absolute et secundum se, seu
simpliciter. I, xxvi, 4. — Cessantibus impe-
dimentis, renovantur opiniones verae: falsas
renovari non est necesse. I, vn, 7. — Nihi
prohibet aliquid esse falsum, quod tamen
contingit esse verum. I, xix, 1. — Per exclu-
sionem falsitatis veritas comprobatur. I, xvm,
1, — Vide Βεατιτῦρο, DunrrATIo, ΡΗΠΙΟΒΟΡΗ͂Ι.

VioLENTUM — Quid sit violentum. I, xvn, 2.

III, v, 2. — Violentum est praeter seu con-
tra naturam. 1, 1v, 6, 7. II, 7, 10. — Est quae-
dam exorbitatio ab eo quod est secundum
naturam. Il, 7, 9. xxm, 4. Cf. II, 1v, 6. — Coa-
ctum seu violentum non potest esse sempi-
ternum. ll. 7, ro. 1v, 6. xv, 3. xxvi, 2. - Non

potest durare maiori tempore quam naturale.
Il, τ, 9. — Non est in voluntariis, Il, xv, 3. —
Vide Morus, NaTURA, VELox.

VimrUs — Virtus, idest potentia. Vide PoTEN-
TIA-VIRTUs. — Virtus, idest summa velocitas
motus. Il, vm, 3, 4, 6. — Virtus, idest vio-
lentia. III, vm, 4, 5.

Visus — Non fit extra mittendo. II, xu, 5. —

' Color est principium quo visionis. III, vr, 9.
— Qui magnam quantitatem videt, non pro-
pter hoc potest minorem videre, sed potius
e contrario: quare. I, xxv, 6, 7. — Ex infirmi-
tate visus nostri eiusque elongatione provenit
apparens circu tio et scintillatio solis et

. stellarum. Il, xu, 4, 6. Vide Sor.

VrrA — Vivere importat esse et operationem.
II, 1v, 5. — Intelli est quoddam vivere,
et sentire et alia huiusmodi (77 de Anima,
IX Ethic.). ll, 1v, 5. xvm, 14. Cf. I, xxi. 10.
— lis quae sunt extra caelum (idest substan-
tiis separatis), attribuitur vita optima, per se

DE CAELO ET MUNDO

sufficientissima et in toto aeterno. I, xxr, 8,
sqq. — Ab illis communicatur aliis vivere,
non aequaliter tamen omnibus. 1, xxi, 10. —
Vita corporalium non est optima. I, xxr, 8. —
Caelestia corpora, etiamsi sint animata, non
habent vitam optimam; nec per se sufficien-
tissimam. ibid. — Cuiuslibet viventis corporis
debet esse.aliqua operatio vitae in ipso ap-
parens. Il, xvi, 14.

Mensura vitae cuiuslibet rei vocatur sae-
culum vel aeternum ipsius. I, xxi, 10. — Per-
petuitas vitae dicitur immortalitas. II, 1, 2. 1v,
5. Cf. Il, xx1i, 9. — Conservatio vitae prae-
exigitur ad beatitudinem. Il, xvm, 4.

ViriIUM — Uni vitio contrariatur et virtus et
vitium oppositum, diversimode tamen. I, rv, 8.

VoruNTAnIUM — Vide Morus, VIOLENTUM.

VorvurATIO — Vide CimcuwGYnaTI0, LuNA.

Vox — Vox et silentium per se invicem diiu-
dicantur et discernuntur. II, xiv, 4. — Vide
PyrHAGORICI.

445
x

XxNocRATESs — Eius expositio doctrinae Pla-
tonicae mundi geniti et incorruptibilis: reii-
citur J, xxm, 1, 2. Cf. xxix, 2. .

XxrNoPHANEs CoLoPHoNIUs — Ad assignandum
causam quietis terrae, dixit ipsam esse in-
finitam inferius: reprehenditur. II, xxr, 4, 5.
xxiv, 6.

Z

ZopiAcus — Horizon dividit circulum Zodiacum
in duo media: sex signa apparent super ter-
ram, tam in sphaera recta quam in obliqua.
Il, xxi, 4. xxvi, 10. — Circulus sphaerae lu-
naris secat Zodiacum in duobus punctis. II,
xvm, 5. Cf. Nopr. De motibus stellarum in :
Zodiaco. 11. xvn, 2, 7.

"i Ὧν bNY
Aca RO Aiit

το SS. nrc

aS aries HE dtt

ae emet. ὦ
* | 80 |

Cd

INDEX ALPHABETICUS

EORUM

QUAE IN COMMENTARIIS DIVI THOMAE

SUPER

ARISTOTELIS LIBRUM PRIMUM DE GENERATIONE ET CORRUPTIONE

A

AccIDENs — Esse accidentium | praesupponit
aliud esse. ix, 2. — Non possunt esse sine
substantiis. vi, 6, 10. viz, 3. — Impossibile

' - est accidentia propria inveniri nisi in propriis
subiectis. r1, 4. — Est transmutatio in acci-

τὸν conan x, 2.— Non generantur nisi secun-

i quid. 1x, 2. — Quo sensu dicatur esse
ΠῚ jin ipsis generatio simpliciter et secundum

! id. ibid.—In quibusdam accidentibus con-
οἰ tingit quod subiectum sit sub privatione unius

. formae absque hoc quod subsit formae con-

— trariae. Ix, 3. — Corrupto subiecto, accidens

- mon remanet idem numero. x, 6. — Vide.

.. Fonua, Passio.

AcrUus — Aliquid reducitur in actum per id

—.quod est actu. xiv, 2. — n iis, de quorum

- ratione est 6586 in potentia, non potest poni

- 6886 simul in actu, quod est simul in po-

^ tentia: manifestatur in successivis et in per-
» manentibus. v, 5. — Nihil est in. potentia ad
^ unum, quin sit in actu aliud. xvi, 2.

Aammumus — Quod de novo adyenit, potest

— auferri. π, 6.

. AER — Qualitas in ipso dominans est humi-

— ditas. x, 4. — Est frigidus per accidens. x, 5. —

Est diaphanus. ibid.—Modice sensibilis: quare.

ΟΣ, 4. Gf. vu, 8. - Quidam posuerunt ipsum

— esse unicum principium materiale omnium.
1, 3. n, 2. vu, 4. — De generatione aeris.

— 4. v, B. vin, 8. x, 3, 4. XIV, 4.

AFFIRMATIVA . — Qu aedam affirmative dicta si-

Σ hoc aliquid, quaedam non ens. vri, 2.

ET — De facere, seu agere, et pati insuffi-

. €ienter determinaverunt philosophi. n1, 2. —
Effectus est semper aliqualiter similis in forma

agenti. xri, 4. — Agens est ens in actu, eius-
dem generis, vel eiusdem speciei cum effectu.

- ibid. — Triplici modo contingit aliquod factum
. non assimilari agenti. ibid. — Effectus per ac-
τ cidens et per posterius. ibid. — Agens princi-
— pale et instrumentale. ibid. Cf. INsrRUMEN-

* "TUM. — Agens propinquum et remotum. ibid.—

εἰ Quaedam agunt et non patiuntur: quaedam
. agunt et patiuntur adinvicem. xiv, 4

Arsuw — Album-et nigrum sunt qualitates
. sensibiles, H4

ALEXANDER — Reprobatur - quaedam expositio
textus ab ipso data. xv, 2, 4.

ArTERATIO — Est transmutatio secundum ac-
cidentia et passiones. v, 7. x, 2, 5, 7. X1, 2.
XIV, 5, 7. — Est primo et per se in tertia
specie qualitatis; per accidens et ex conse-
quenti in .aliis. x, 2, 7..— Fit permanente
substantia. rt, 3. xiv, 4. Cf. x, 5. - Non omnis
mutatio facta in integro manente est alteratio.

ΟΝ, 7. - Est ex potentia in actum. Xi, 2. —

CONTINENTUR

Ordinatur ad generationem sicut ad finem.
Prooem. 1.— Quidam posuerunt alterationem
a generatione differre, quidam non: ratio
huius diversitatis. 1, 2 sqq. — Quod alteratio a
generatione differre debeat arguitur, tam se-
cundum ponentes unum principium quam se-
cundum eos qui ponunt plura. m per ftot.
nr 5. — De differentia inter generationem et
alterationem. x per tot. — In quo differat
ab augmento et deminutione. xr, 2, 3. — Per
alterationem producuntur accidentia. 1, 5. Cf.
xiv, 5. — Mutatio secundum locum consequitur
ipsam per accidens. xr, 3. — Alterans quan-
doque transmutatur, quandoque non. xiv, 7.
Vide DgwocRrrus, EMPEDOCLES.

AwICITIA — Amicitia et lis sunt contraria. Ir,

6. — Vide EwPEpocrzs.

ANAaxaGOoRAS — Posuit plura, immo infinita,

principia materialia. 1, 4 sqq. — Infinitas
nempe partes consimiles, 1, 4. vn, 7. — Po-
suit elementa et accidentia misceri. 1, 5. 1v,
6. — Item, tam corpora quam accidentia fieri
per abstractionem a mixto. ibid. — Generari
et alterari idem esse statuit: quare. 1, 5. —
Per hoc suae positioni contradicit. ibid. Cf.
1,4. — Comparatur ad Democritum et Leucip-
pum: item ad Empedoclem. 1, 7, 8.

ANIMA — Anima ingrediens corpus conformat

ipsum sibi. xiv, 7. — Operationes animae
magis apparent in dissimilibus membris. xv,
5. — Per mortem anima separatur a corpore.
ibid. — 'Tres operationes animae vegetabilis.
xvi, 2. — Liber de Anima. Vide AnisTOTELES.

ANIMAL — Animal, quando nascitur, generatur
simpliciter. ix, 1. - De animalibus generatis
ex virtute solis sine semine. xi, 4. — Post
mortem nulla pars animalis manet nisi ae-
quivoce (II de Anima). xv, 5. - Membra
dissimilium partium magis videntur rema-
nere. ibid. — De augmento animalis. xiv, 6,
7. XV, 2 SQQ. — Aliqui existimabant vivere
et esse animalia in hoc quod sentiunt vel
possunt sentiri. vu, 7. — Liber de Partibus
Animalium. Vide AmisrorELEs.

ANOMOEOMERA —- Quae sint. xv, 2. —
rum augmento. xv, 2 sqq. -

AwTIQUI — Antiqui.philosophi erronee de al-
teratione iudicabant. v, 7. — Quidam pone-
bant materiam corporum naturalium esse
aliquod corpus actu. xu, 2. — Vide Νατυ-
RALES.

APPARENTIA — Apparentia quorundam causa-
tur ex aliquo modo reflexionis secundum or-
dinem et situm. m, 7.

AauA — Densior est aere. x, 4. — Est diaphana.
x, 5. - Qualitas eius dominans est frigiditas.
x, 4. — De generatione aquae ex aere. x, 4,
5. — De mixtura aquae et vini. xiv, 6, 7.
xvi 3. xvi 6. — Aqua in vase, si guttatim

De ipso-

SroNA — Litteris romanis indicatur lectio; numeralibus arabicis paragraphus.
Aristotelis opera litteris italicis designantur

effüluat et guttatim simul augeatur, eadem
manet secundum mensuram, non secundum
materiam. xv, 4. — Quidam posuerunt aquam
esse unicum materiale principium omnium.
1, 3. n, 2. vit, 4. — Vide Axn, EMPEDOCLES.

ARISTOTELES — Quandoque utitur exemplis se-

cundum opinionem non suam sed aliorum.
vin, 2. — Sequentia ex eius operibus citan-
tur: Praedicam. vus, 5. — I Priorum. 1v, 2.
— I Physic. 1, 5, baia 6. x, 9. xi, 4, 5.—
II Physic, Prooem. i. xm, 4. xv, 4.— III
Physic. vix, 4, 5. xx, 2. — IV. Physic. xiv, 5. —
V Physic. xiv, 2. — VI Physic. xt, 5. - VII
Physic. 1, 4. x, 2. — VIII Physic. Prooem. 1.

V, I. VII, 2. XI, 3. xvii, 6. — 7 de Caelo et
Mundo. vnu, 4. xiu, 1. — III de Caelo et
Mundo. m, 7. 1v, 8. v, 6. — II de Anima.
Prooem. i. xv, 5. xvi, 2. — IJI de Anima.
Prooem. 1. vim, 5, 6. — I de Partibus Ani-
malium. Prooem. 2. — IV Metaphys. m, 4. —
VII Metaphys. xvu, 6. — VIII Metaphys.
vin, 5. — X Metaphys. ibid. — ΧΙ Μεία-
phys. vnu, 2.

AnrrIClALIA — . Vide GENERATIO.
AuGMENTUM.— De augmento nullus philoso-

phorum sufficienter tractavit. zy, 2. — Aug-
mentum et deminutio est transmutatio secun-
dum magnitudinem, substantia permanente.
Il 4. X, 7. XI, 2. XII, I. XIV, 4, 7. — Quo-
modo substantia remaneat. xv, 4. — Est de
contrario in contrarium. x, 7. — Ex potentia
in actum, xi, 2. xv1, 2. xvii, 2. — De ratione
augmenti est quod sit additamentum magni-
tudinis; deminutionis vero quod sit minoratio.
xu 6. xiv, 1, 3. xvn 3.

Augmentum et decrementum fit adveniente
aliquo vel recedente. xiv, 2, 4. XV, 1. XVI, 1.
xvm, 2. — Id quod advenit in principio est
dissimile, in fine autem simile. nr, 2. xvI, 1,
2. xvir, 3. — Vocatur cibus. xvi, 1. — Debet
esse in actu quantum. xvi 2. - Augmentum
non fit per additionem incorporei. xiv, 3.
xv, I. — Vide RankFacrIO.

Subiectum augmenti debet habere quanti-
tatem in actu. xu, xur per fot, — Est parti-
culare, non universale. xvit, 1, — Nonnisi cor-
pora viventia proprie augentur. xvir, 6. Cf.
Iewrs. — Eius quod augetur vel deminuitur,
quaelibet pars est augmentata vel deminuta:
solvuntur difficultates. xiv, 2 sqq. xv per tot.
— Id quod augetur permanet in esse. xiv, 4,
7. Xv, 1. - Quidnam sit id quod augetur;
an id cui, an id quod apponitur. xiv, 6, 7.

In his quae augentur est vis alterativa
eius quod apponitur: alteratur et ipsum aug-
mentatum. xiv, 7. — Quod advenit transit in
naturam augmentati. xvi, 1. — Augmentum
et deminutio in quo differat a generatione et
alteratione. xi per tot. xvi, 3. xvi, 6. — Conse-

448

quenter se habet ad generationem. Prooem. 1.
— In augmento concurrit generatio aliquali-
ter. Prooem. 1. xvi, 2. xvi1, 6. — Quod augetur,
mutatur secundum locum, xi, 3. — In quo
differat ab eo quod fertur. xi, 4, 5. — Vis
augmentativa pertinet ad speciem. xv, 4. —
Augmentum est actus animae vegetabilis. ΧΥῚ,
'2. — Quomodo fiat augmentum explicatur.
xv, 4. — Quomodo fiat deminutio. xvm, 6.

Differentia inter augens et nutriens: item,
inter ipsum augmentum et ipsum nutrimen-
tum. Prooem. 1. xvii, 3, 5. — Aliquid nutri-
tur quamdiu conservatur in vita, non autem
semper augetur. xvi, 4.

AvERROES — Citatur eius expositio litterae.
19,3, 4. , :
AviCcEBRON — Falsa est eius opinio de ordine

formarum in materia. x, 8.
AvICENNA — Citatur eius Sufficientia. viu, 3.

C

CarLuw — Motor caeli est movens immobile
per omne tempus: caelum ipsum est movens
quod semper movetur. vit, 2. — Ubi de eis
tractetur. ibid. — Causant perpetuam gene-
rationem et corruptionem. ibid. — Partes
caeli variant locum etiam subiecto. xr, 5, —
Corpora caelestia agunt et non patiuntur.
XI; 7.

Liber de Caelo est secunda pars scientiae
naturalis: in eo agitur de corporibus localiter
motis. Prooem. 1. — Commentaria in lib. I
de Caelo citantur. vit, 1. — Vide AnisTroTELES.

Cariuw --- Qualitas passibilis. 11, 4. — Est
quoddam affirmativum et forma. vi, 4. —
Calidum et frigidum contrarie opponuntur.
vni, 5. — Calidum est perfectius frigido. ibid.
— Calidum non est forma substantialis ignis :
quodammodo tamen sic dici potest. ibid. —

Cano — Caro, os et huiusmodi sunt corpora
mixta similium partium. 1, 7. II, 2. Xv, 2. —
Caro secundum speciem et caro secundum
materiam, quid sit: reiicitur expositio Ale-
xandri. xv, 2, 4. — Permanet species carnis,
etsi materia mutetur. XV, 4.

Causa — Causa unde est principium motus,
idest movens vel efficiens. vir, 2. — Causa
materialis, idest materia. ibid. — Causae in-
telligibiles innotescunt per effectus sensibiles.
vm, 5.

Crus — Vide AuGMENTUM.

Coton — Vide DxMwocnrrUs,

CowwuxE — De communi prius determinan-
dum est. Prooem. 2.

CowPosrrio — Unumquodque constituitur ex
rebus sui generis. 1v, 6. — Ea quorum forma
consistit in compositione vel ordine, fiunt et
corrumpuntur per congregationem et segre-
gationem partium. v, 7. — In generatione
compositorum, inter primum principium ge-
nerationis et ultimam formam sunt multae
generationes mediae. vr, 3. — Vide Divisio.

CowanEGATIO — Quidam posuerunt congrega-
tione et segregatione omnia fieri et corrumpi.
1, 4. It, 3. — Tempore Aristotelis communis
erat haec opinio. mr, 5, — Ex hac opinione
multa impossibilia accidunt, ibid. — Quaedam,
sed non omnia, fiunt et corrumpuntur congre-
gatione et segregatione, v, 7. — Congregatio
et segregatio corporum est ex parvis et mi-
noribus, et parvorum et minorum, non ex
minimis et minimorum. v, 6. — Quaedam ,
ex hoc quod sunt congregata vel segregata,
redduntur levius vel difficilius corruptibilia
vel mutabilia, v, 8.

CoxNaTURALITAS — Secundum quid attendatur
connaturalitas, xr, 3.

CowrmNvUM — Vide Divisio.

CowTRADICTORIA — Quidam posuerunt contra-
dictoria posse esse simul vera: quomodo.
n, 4.

ΟΟΝΤΆΔΕΙΑ — Contrariorum utrorumque est
natura aliqua. vij, 5. — Unum est semper
cum defectu et privatione quadam alterius :
quare. ibid. — Prima contrarietas est habitus,
seu formae, et privationis (.X Metaphys. ).
vit. 5. x, 9. ^ Subiectum huius oppositionis
est materia prima (7 Physic.). x, 9. — Aliae
"oru in hanc primam reducuntur.
ibid,

INDEX ALPHABETICUS

ConPus — Corpus naturale actu existens con-
stat ex materia et forma. v, 7. — Utrum cor-
pus possit componi ex punctis: an ex passio-
nibus: an ex incorporeis. iv, 6. 7, 8. v, 6. —
Materia corporum non est quid mathematicum.
xm, 1 sqq. Gf. PraAro. — Non datur corpus
non determinatum ad speciem et individuum.
xm 1. — Omne corpus habet aliquam pas-
sionem. ibid. — Impossibile est dari corpus
non sensibile. ibid. — Corpus mathematice
acceptum est magnitudo perfecta (I de Caelo).
xir, 1. — De divisibilitate corporis secundum
omne signum. 1v, v per tot. Cf. DEwocnrrus,
Divisio. — Duo corpora non possunt esse si-
mul in eodem loco. xiv, 3. xv, 2. — Corpora
homoeomera, quid sint. 1, 7. Vide ANAxAGo-
RAS. — Corpora inferiora agunt et patiuntur
ad invicem. xiv, 7. — Corpora caelestia. Vide
CarLuw. — Corporum productio est per ge-
nerationem. 1, 5.

ConnuPri0 — Vide GENERATIO.

D

DzwrmNurI0 — Vide AuGMENTUM.

DEwocnrrUs — Spatium vacuum infinitum po-
suit. vi, 4. — Democritus et Leucippus plura
principia materialia ponebant. 1, 4. — Indivi-
Sibilia nempe corpora, seu magnitudines,
eiusdem naturae, numero infinita, infinita-
rumque figurarum. 1, 7. rr, 3, 6. vit, 4. —
Formas et naturas corporum determinari per
eorum positionem et ordinem in diversis. 1,
7. V, 4. — Ratio ob quam Democritus dixit
corpora ex indivisibilibus componi: solvitur.
1v, v per tot. — In quo differat systema De-
mocriti et Leucippi a systemate Anaxagorae.
1, 7. — Indivisibilia Democriti rationi magis
consonant quam indivisibilia Platonis: causa
huius, πὶ, 7, 8.

Licet de generatione aliisque motibus di-
ligenter inquisiverit, de his tamen non suffi-
cienter tractavit Democritus. mr 2. — Gene-
rationem et corruptionem per congregationem
et segregationem indivisibilium explicavit Leu-
cippus cum Democrito, 1, 4. rr, 3, 4. V, 4. X,
3. — Refutatur haec positio. v, 6, 7. - In quo
sensu verificetur. v, 8.

Colores aliasque huiusmodi qualitates esse
fixum in rebus habere negabant. mr 7. Cf.
ΠῚ, 4. — Alterationem fieri dicebant per trans-
mutationem qualemcumque ordinis, positio-
nis et figurae partium, toto permanente. 1,
4. τι, 3, 4, 7. v, 7. - Quid dicendum de hac
Opinione. v, 7.

Verum in apparendo consistere putabant:
quomodo explicaverint opinionum diversita-
tem. nr, 4.

DrrrERENTIA — Differentiae substantiales con-
stituunt speciem. 1, 2. vrir, 5. — Principia ta-
lium sunt formae substantiales. vm, 5. —
Manifestantur per differentias accidentales.
ibid. — Multoties utimur differentiis acciden-
talibus loco substantialium. ibid. — Cuius
differentiae magis significant ioc aliquid, est
magis substantia; quo sensu: cuius differen-
tiae magis significant privationem, est magis
non ens. vII, 4.

DrwENsioNES — Dimensionem vel magnitudi-
nem esse materiam corporum posuerunt Pla-
tonici. xut, 2. Cf. MaruEMATICA. — Puncta
et lineae sunt termini dimensionum. ibid.

Divisio — Aliquid dividitur in ea ex quibus
componitur. rv, 8. Cf. 1v, 4. — Corpus di-
viditur in partes divisibiles, et maior magni-
tudo in minores, et totum coniunctum in se-
gregata et separata, v, 3. — Dividi in duo
vel plura non efficit ut totum sit maius nec
minus, Iv, 4. — Corpus (idemque de magni-
tudine quacumque) est divisibile secundum
quodcumque signum, potentia non actu. v, 2.
— Rationes Democriti in contrarium afferun-
tur et solvuntur, 1v, v, 3 sqq. - De divisione
continui in infinitum. v, 3. vrr, 5.

Donuw — Durum et molle sunt qualitates sen-
sibiles, 11, 4.

E

Errkcrus — Vide ΛΟΈΒΕ.
ELEMENTA — Sunt prima principia in genere
generabilium et corruptibilium: causant ge-

nerationem et corruptionem in aliis corpo-
ribus: de generatione et corruptione eorum
tractatur in hoc libro, Prooem. 2. — Qui plura
principia materialia ponebant, elementa ex
invicem fieri negabant: refutatur haec posi-
tio. zi, 4 sqq. — Quatuor elementis contra-
rietates insunt primo et per se. 1x, 6. - Com-
parantur ad invicem in densitate. x, 4. — Vide
EnvPEDocrEs.

ExPrpocLEs — Plura principia materialia po-
suit: quatuor nempe elementa cum amicitia
et lite. r, 4, 6, 8. 1, 6, 7. - Formam compositi
esse mixturam, privationem autem segregatio-
nem putavit. rt, 3. — De qualitatibus elemen-
torum. rr, 4, 6. — Generationem et corruptio-
nem dixit esse congregationem et segregatio-
nem. 1, 4, 8. τι, 3, 6, 7. — Nullum elemento-
rum generari ex altero. m, 6. — Disputatur
contra ipsum. m, 6, 7. — Alterationem esse
solam transpositionem partium posuit. I, 4.
m, 3. - Comparatur eius systema ad syste-
mata aliorum. 1, 6, 8.

Ews — Simpliciter ens duobus modis accipi
potest: item, simpliciter non ens. νι, 5. Gf.
Vi, 10. virt, 3. — Non ens non est in genere,
vui, 5. — Quidam ponebant solum id quod
sentitur, esse ens: erronee tamen. viri, 6, 7. —
In Metaphysica Philosophus simul determi-
navit de primo ente a materia separato et de
ente in communi, Prooem. 2. — Vide PARME-
NIDES, PnivATIO

ExEwPLA — Inducendo exempla quaerimus mo-
dum sed non subiectum. vim, 2.

ExPERrENTIA — Est circa sensibilia. πὶ, 8.

F

FacenE — Vide AGERE.
ΕἼΕΕΙ — Vide GrNERATIO.
FicvRA — Platonici ponebant ideas
etiam in figuris, mr, 8. ; .
Frus — Est perfectior naturaliter his quae
sunt ad finem. Prooem t. , πιεῖν ^
FiNrTUM — Omne finitum consumitur si
ab eo fiat ablatio. vri, 3, 5, Cf. Divisto.
FonwA — Forma est terminus materiae. : 2.
— Est eius finis (II Physic.). xv, 4. —
non debetur locus nisi ratione . ibi.
— Cuilibet formae naturali in
et corruptibilibus adiungitur privatio vir, 3.
Forma perfecta et forma incompleta, quid.
virt, 3. — Formae substantiales specificae sunt
principia differentiarum substantialium quae
"speciem constituunt, vir, 5. — Quod est acci-
dens in uno, non est forma substantialis in
alio. ibid. — Omnes formae substantiales dif-
ferunt secundum magis et minus perfectum.
vim, 5. x, 8. — Subiectum formae substan-
tialis est ens potentia tantum. Ix, 2. X, 7, 8. —
Nempe materia prima. x, 9. — Forma
tialis est solo intellectu perceptibilis. vn, 5. —
Formae sensu perceptibiles sunt qualitates
speciei. ibid. - Quaedam sunt quorum forma
consistit in compositione vel ordine. v, 7. —
Vide AvickeBRoN, DrMocniTUs. ΚΣ
Ἐπιθιρῦν — Est qualitas passibilis. 1r, 4: — Est
privatio: quomodo. vir, 4, 5. Contrariatur
calido. vir, 5. — Frigus non est forma substan-
tialis terrae: quo sensu. possit sic dici. ibid.

G

GzNERATIO — Liber de Generatione et Cor-
ruptione est tertia pars scientiae naturalis.
Prooem. 2. — De eius subiecto. ibid. — Quare
de generatione simul cum aliis motibus aga-
tur. Prooem. τ. — Consideratio generationis
artificialium non pertinet ad naturalem. 1, 1.

Post motum localem principatum inter mo-
tus obtinet generatio et corruptio: alii ad
hunc ordinantur. Prooem. 1. ur, 1. — Nullus
antiquorum sufficienter de generatione tra-
ctavit. rr, 2. — Quidam unum
materiale ponentes, inter alterari et generari,
seu fieri, non distinguebant: hi generationem
simplicem dari fatentur. 1, 3. ri, 2. nr, 1. —
Tempore Aristotelis iam abolita est haec
opinio. m 5. —- Qui plura ponebant
pia, generationem ab alteratione e-
bant quidem, simplicem autem generationem
negabant. 1, 4. rr, 3, 4. mi, 1. -- Invaluit haec

L

L1

*

. DE GENERATIONE ET CORRUPTIONE

. opinio tempore Philosophi. rm, 5. — Alii pu-
. tant generationem esse. transmutationem ex
ον insensibili ad sensibile. vir, 8. 1x, 4. Cf. x, 4.—

Quando secundum hanc opinionem, maxime
fiat. x, 4.
Quid sit generatio et in quo differat ab
- alteratione. 11, 2, 4. V, 7. IX, 2. X per tot. x1, 2.—
- An eadem numero passio possit esse in ge-
nerato et corrupto. x, 5, 6. - Generatio
comparatur ad augmentum. x, 7. ΧΙ per
ον tot. xvi, 3. — In quo differat a motu locali. x, 7.
Generatio simplex et secundum quid: ra-
ες το huius divisionis in iis quae ex invicem
generantur, et in iis quae non generantur
- adinvicem. vni, 1x, 2 sqq. Gf. ri, 2. — Dispu-
- putatur an sit generatio simplex, et an sit
solius individui in genere substantiae. v1, per
οὐ tot. Cf. v, 7. X1, 2. Xiv, 4. — Simpliciter gene-
-ratür alterum.ex altero (1 Physic.). xur, 4. —
Simplex generatio in naturalibus non est per
— congregationem εἴ segregationem. v, 7. —
- Quae generantur, sive simpliciter, sive se-
— cundum quid, distinguuntur secundum prae-
"dicamenta. IX, 2. - ,
." . Omnium. generabilium . et ;corruptibilium
. est. unum subiectum, scilicet ens in potentia,

. -»Beu-materia. I1, 2, 4. VI, 7. Vit, 6. 1x, 6. x, 9.

. Xm, 2. ΧΠῚ, 4. — Quomodo generatio sit ex
-»ente. et ex non ente. vi, 2 sqq. vn, 6. 1x, 4.
Per generationem id. quod fuit in potentia, fit
in actu. xr, 2. xir, 6. — Nihil actu ens idem
numero secundum substantiam , est com-
mune generato et corrupto. xiv, 4. Materia
in generatione est non ens, non per se, sed
-»per accidens. vir, 3. x, 6. — Terminus .cor-
- ruptionis, per se loquendo, est non ens,

$ seu ens in potentia. vi, 10. vit, 6. vir, 2, 3.

οὐχ, 4. — Àn illud non ens ex quo est genera-
tio et in quod est corruptio, sit alterum con-
* i . IX, 5. - An materia sit diversa in
iis quae adinvicem generantur. 1x, 6. xu, 4. —
-. Qualis debeat esse materia generationis. xit,
--3.sqq. -- Unumquodque generatur ex his in

^'quae resolvitur. ἵν, 4. à
-.— Generatio est ab actu existenti, sive eius-
.;dem generis, sive eiusdem speciei: semper
tamen aliqualiter simili in forma. xmr, 4.
^. AGENS. — Corrumpitur aliquid a contra-
ibid. — Simile corrumpit per accidens.

x, 6. 1

. Causa efficiens perpetuitatis. generationis
- tam simplicis quam secundum quid, est ipsum
caelum, seu. motor eius. vri, 2. — Causa eius
^ materialis, quae sit. vir, Ix, 3, 5, 6. — Argu-
menta Philosophi mundi perpetuitatem sup-
ponunt. vit, 1, 6. — Corruptio unius est ge-
neratio alterius, et e converso: quomodo.
vm, 6. vn, 1 sqq. — Semper generatur ali-
quid ex corruptis: quare. 1x, 4. xit, 3. xui, 4.
- — «Generatio non. causat motum localem nisi
per accidens. xr, 3. — Generatum est ibi,
ubi fuit id ex quo generatum est. xir, 2. —
- Generatio est operatio animae vegetabilis

(GI de Anima). xvi, 2. 1
τῶν bie b: r

geutash 10s voc H

hos τ πὸ νοῦ anion

Hanrruw — Habitum, idest consequenter se

- habens. v6. τ᾿

HaBrros — Distinguuntur per obiecta ex qui-

^ bus speciem habent. Prooem. 1.— Vide Pni-
VATIO. ξλνάν::

Hoc Αἰπαῦτρ — oc, seu hoc aliquid , idest
individuum in genere substantiae. νι, 6, 9, 10.
ἬΝ, 2; 4. IX, 2. X, 8. xi, 2.

Howo — Homo generatüs assimilatur patri,
non semini nec soli: quare. xir, 4.

HowxoEowERA — Quae sint. 1, 7. xv, 2.

Howmuw — Humidum et siccum sunt quali-
tates passibiles. rt, 4. — Humidum est qua-
litas passiva. x, 4. — Excellit in aere. ibid.—
Humidum seminale et humidum nutrimen-
tale. xv, 2, 4.

IngA — Vide Praro.

IcNis — Est naturaliter calidus. vir, 4. — Ex-
cellit in eo calidum. x, 4. — Calor non est eius
forma substantialis: quodammodo sic dicitur.
virt, 5. — Ex calido et frigido perpendimus quod
forma substantialis ignis sit perfectior forma

Opp. D. Tuowax T. III.

substantiali terrae. ibid. — Ignis est rarior aere.
X, 4. — Similitudinarie est in ipso vis aug-
mentativa et nutritiva. xvii, 6. — Differentia
inter augmentum et generationem ignis. xvi,
3. — Species eius manet, lignis aliis additis
et consumptis. xv, 4. — Ex aere ignem fieri
videmus, m, 6. — Quidam posuerunt ignem
essé unicum principium rerum materiale. 1,
3, 1t, 2. — Vide PARMENIDES.

IaNorux --- Est non ens. vn, 6.

INANIMATA — Habent speciem in materia. xv,
2. --ἰ Non augentur neque nutriuntur , nisi

forte similitudinarie. xv, 2. xvir, 6.

INrmwirUM — Nihil est actu infinitum in natura

- (III Physic. 1 de Caelo). vit, 4. - Quomodo
detur infinitum in potentia. vir 5.

INSTRUMENTUM — Agit in virtute principalis
agentis. Xi, 4. — Effectus. non assimilatur
instrumento. ibid.

IwrELLECTUS — Obiectum eius est quod quid
est (111 de Anima). vui, 5. — Intellectiva scien-
tia est capax aliqualiter omnium entium. vu, 6.

IwrELLIGENTIA — Vide SxNsus.

E

Lario — Quando est transmutatio secundum
contrarietatem loci, est latio, idest motus lo-
calis eiusdem corporis. permanentis. x, 7. —
In quo differat ab illa mutatione locali quae
consequitur augmentum et deminutionem.
XI, 4, 5. — Est primus et perfectissimus mo-
tuum, omnibus communior, et causa aliorum.
Prooem. i. xi, 3. — Quod fertur motu re-
cto, mutat locum secundum se totum. ΧΙ, 4. —
Quod fertur motu sphaerico, variat locum

' secundum partes; totum vero mutat locum
ratione, non subiecto. xr, 5.

LrEvcrPPus — Vide Dgwocnrrus.

LiNEA — Est res mathematica. mr, 7. — Caret
latitudine et profunditate. xr, 1. — Fit ex
punctis. nr, 7. — Lineam componi ex pun-
ctis, potest exponi dupliciter. rv, 7. — Non
potest simul actu dividi secundum omne si-
gnum. v, 5, 6. — Vide PraATOo, SuPERFICIES;

Lis — Vide AwicrrIA.

Locus — Omnis locus habet aliquam dimen--

sionem. xi, 2. — Locus commensuratur lo-
cato secundum magnitudinem. xr, 3. — Mu-
tatur locus, mutata magnitudine locati; non
autem mutata qualitate vel substantia. ibid.—
Vide Sxrus, Vacuuw.

LocicE — Quid sit considerare logice. rr, 8. x, 8.

M

MacNrrUDo — Utrum sint aliquae primae ma-
gnitudines indivisibiles. ται, 7. 1v. v, 3 sqq. —
AÀn magnitudo possit dividi secundum quod-
cumque signum datum. 1v, v, 2 sqq. — Non
potest componi ex punctis. 1v, 4 sqq. v, 5, 6.

MacNuw-Marus — Idem est subiectum magni
et parvi. xrv, 5. — Aliquid fit maius per aug-
mentum, vel per alterationem (TV Physic.).
ibid. f

MaTERIA —- Materia accipi potest vel ut ma-
teria pura, vel ut res ex qua aliqwid gene-
ratur et in quam corrumpitur. vtri, 9. — Est
una materia omnium transmutationum. II,
5. — Materia prima est maxime proprium
subiectum generationis et corruptionis ; ex
consequenti aliarum transmutationum. x, 9. —
Vide GeNEnaTIO.

Antiqui ponebant ipsam esse ens actu. XiI,
2. — Totam substantiam rei. 1, 3. rr, 2. — Se-
cundum Aristotelem et Platonem non est ens
actu, sed potentia. 1x, 6. xr, 2. Cf. vi, 10, --

De ratione materiae est ut sit in potentia
ad omnes formas. v, 5. — Nunquam denu-
datur omni forma, vur, 5. rx, 3. xum, 3, 4. —
Immediate substat formis naturalibus. x, 9. —
Vide AvicEBRON.

Non datur materia separata existens sine
magnitudine. xi, 2. — Materia separata a ma-
gnitudine non potest esse in aliquo. xir, 3. —
Materia est in unoquoque actu magnitudini
subiecta, seu est proprie subiectum quanti-
tatis dimensivae, xu, 4. xv, 4. — Non est
quid mathematicum, ut aliqui ponebant. xri, 1
sqq. — Non potest esse sine passibili qua-

449

litate. xu, 3, 5, — Est alicubi, vel per se vel
per accidens. xi, 2. — Vide Fomwa.
Materia manet in his quae fiunt ex mate-
ria, 1, 3. rn, 2. — Quae in materia speciem
habent, possunt considerari secundum spe-

— ciem vel secundum materiam. xv, 2.

MaruEMATICA — Non possunt causare ex se-
ipsis passionem naturalem. 11, 7. — Secun-
dum. Platonicos mathematica sunt substantia
et materia naturalium : refutantur. xit, 1 sqq.
—n genere mathematicorum quaenam ca-
reant quantitate. xim, 2.

MrTAPHYsICA — Est prima inter partes philo-
sophiae. vi, 2. — In ipsa, determinatur de
ente in communi et de primo ente. Prooem. 2.
— ltem, de primo motore immobili. vit, 2. —
Liber Metaphysicae. Vide AmisroTELES.

Mixrio — De mixtione non sufficienter tracta-
verunt Philosophi. ur, 2. — Id cuius substan-
tia manet, est dominans in mixtione. xiv; 7.

Morre — Vide Dvnvw.

Mons — Per mortem anima separatur a cor-
»pore. xv, 5. Vide AwiMaL.

Morus — Motus et mobilia considerantur a

naturali. Prooem. 1.1, 1. — In quibus libris
de diversis motibus tractetur. Prooem. 1. —
De motibus insufficiénter tractaverunt philo-
Sophi ante Aristotelem. mr, 2. Motus est
actus existentis in potentia (777 Physic.).
ΧΙ, 2. In omni motu est unum subiectum sup-
positum contrariis, quae sunt termini. motus.
I1, 4, 5. — Diversae species motus comparantur
adinvicem. x, 7, 9. — Primus motuum est
motus localis. Prooem. τ. Vide Lrro. — Sim-
pliciter movetur id cuius quaelibet pars mo-
vetur; secundum partem autem, cuius aliqua
pars movetur. xiv, 2. - Movens immobile et
movens motum. vri, 2.—De primo motore im-
mobili tractatur in Metaphysica. ibid.— Omne
movens seipsum dividitur in movens et mo-
tum (VIII Physic.) xvn, 6. — Vide MuNpvs.

Μυκυῦϑ — Qui mundum et motum perpetuum
ponunt, generationem perpetuam ponere de-
bent. vit, 1. — Fides Catholica non supponit
perpetuitatem mundi et motus. vir, 6. — Ubi
de rationibus Philosophi in hac materia sit
dictum, vn, 1. :

N

NarURALES — Priores Naturales non distingue-
bant inter alterationem et generationem cor-
ruptionemque. 1m, 5. — Philosophi Naturales
negabant aliquid generari simpliciter ex pe-
nitus non enté. vr, 6, 10. — Ad causandam
generationem perpetuam, attribuerunt infini-
tum principiis. vi, 4. — Cf. GENERATIO.

NarvunALIS — De quo tractet Physica, seu Phi-
losophia naturalis. Prooem. 1.1, r. — Partes
quaedam ipsius enumerantur. Prooem. 1. —
Quid sit corisiderare physice, seu naturaliter.
im, 8. Cf. x, 8. — In scientia naturali oportet
accipere ut principium id quod sensibile ap-
paret. xu, c. Cf. nr, 8.

Νισεῦν — Vide Arsuw.

Now ess — Vide Ews.

NUMERI — Species numerorum variantur se-
cundum additionem et subtractionem ("VIII
Metaphys.). vim, 5.

NurniE — Nonnisi viventia proprie nutriun-
tur. xvit, 6. — Nutrire est operatio animae
vegetabilis (I7 de Anima). xvt, 2. — Est quae-

"'dam aggeneratio. xvr, 2, 3. xvm, 6. — Vide
AUGMENTUM,

Oo

O»znaTIo — Operatio propria est signum evi-
dens speciei. xiv, 7.

Orimxio — Vide DEwocniTUs.
Onpo — Vide Cowrosirio.
PanwENIDES — Ens et non ens esse duo re-

rum principia posuit. vrr, 2. — Ens appel-
lavit ignem, non ens terram: quare. ὙΠ. 2.
εχ, 5. — Hoc non est secundum sententiam
Aristotelis. vir, 2.

Pans — Quorundam partes conveniunt cum
toto in nomine et ratione; quorundam vero
non. 1, 7. Xv, 2. — Secundum partem, idest
sécundum quid. vir, 1. xiv, 2.

57

450

Passro — Passiones vel consequuntur formam
specificam, ut passiones propriae, vel aliter
adveniunt, ut accidentia individualia. xn, 5.
— Non separantur a substantia. vr, Ó, ro.
xir, 5.— Subiectum et passio, seu qualitas,
differunt. ut substantia et accidens. X, 2. —
Ad utrumque est transmutatio. ibid. — Ex
passionibus: non generatur neque substantia
neque quantitas. 1v, 8. — Vide Quarrras.

Pam — Vide AaERE.

PxnrECTIUS — Potest quidquid potest imper-
fectius, et adhuc amplius. x, 8

PurLosoeuri — De generatione aliisque motibus
insufficienter tractaverunt philosophi ante Ari-
stotelem. nr, 2. — Differunt in perscrutatione
veritatis illi qui physice considerabant et illi
qui logice. πι, 8. — Primi philosophi maxime
timuerunt generationem ex nullo praeexisten-
te. vi, 10. Vide- ANTIQUI, NATURALES.

Pnuvysica — Scientia physica. Vide NaTURALIS.
— Citantur commentaria in VIII Physic. vit,
1, 6. — Vide AmisroTELES.

PrLATo — Quomodo insufficienter de genera-
tione tractaverit. r1, 2. — Posuit magnitudines
primas indivisibiles, superficies nempe: quo-
modo hoc probaverit. 1m, 6, 7, 8. - Compara-
tur haec ad opinionem. Democriti. n1, 7, 8. —
Differentia inter modum procedendi utrius-
que. mr, 8. - De ideis separatis Platonis.
ibid. — Materiam dixit esse non ens per se.
1x, 5. - Ipsam posuit ens in potentia. xir, 2.
— Secundum Platonicos, mathematica erant
substantia omnium .naturalium : puncta et
lineae quasi formae, terminata ab ipsis quasi
materia: refutantur. xiu I sqq.

PossmiLE — Possibili posito, nullum sequitur

impossibile. 1v, 2, 3.

PorENTIA — Vide Acrvs.

PRAEDICAMENTUM — Omnia praedicamenta com-
prehenduntur sub ente. vi, 5. — Primum est
substantia. ibid. — Alia non sunt simpliciter
entia. νι, 9. Cf. 1x, 2. — Praedicamentum, idest
affirmatum sine privatione. vi, 4.

PnmuM — Eiusdem considerationis est com-
mune genus et primum in illo genere quod
sit causa aliorum. Prooem. 2.

PniNciPIUM -— Quidam posuérunt unum princi-
pium materiale: ens actu, substantiam omnium.
I, 3. n, 1, 2. — Dicebant id esse infinitum.
Vil, 4. — Quidam plura: varia systemata eo-
rum qui plura ponebant. 1, 4, 6. rz, 1. — Qui
plura ponebant, negabant unum converti in
aliud. zi, 4. — Dicebant qualitates passibiles
esse proprias illorum differentias. ibid. — Quid
in re hac opinetur Aristoteles. 1t, 2. — Vide
GENERATIO, PARMENIDES.

Pmrvari0 — Est non ens absque omni forma.
vI, IO. viri, 2. — Adiuncta alicui formae pri-
vatio est non ens in quod tendit corruptio.
vi, 3. — Id cuius differentiae magis signifi-
cant privationem, est magis non ens. VIII, 4. —
Privatio non est in genere. vr, 5. — Oppositio
privationis et habitus est principium opposi-
tionis contrariorum, ibid.

PuwcrUM — Est res mathematica. ΠῚ, 7. XIII, 1.
— Indivisibile. v, 5. — Absolute caret quan-
titate. xir, 1, — Eius non est locus. xu, 2. —
Ex punctis non causatur nisi linea. ΠΙ, 7. —
Punctum in actu est quaedam actualis divisio
partium lineae. 1v, 4. v, 6. — Puncta non pos-
sunt esse contigua vel consequenter se ha-
bentia, v, 6. — Omnia puncta coniuncta non
sunt nisi unum. v, 5, 6. — Non constituunt cor-

INDEX ALPHABETICUS

pus. rv, 4. — Non faciunt aliquid maius. ibid.
— Vide LiNEA, MacNiTUDo, PraTO.

Q

QuaLITAs — Est praedicamentum: accidens.
VI, 6, 9. 1x, 2. x, 7. — Fundatur in substan-
tia. I, 4. — Advenit subiecto actu existenti.
x, 7. — Qualitates speciei quare dicantur pas-
sibiles. vir, 5. — Quae sint qualitates passibi-
les, seu passiones. n , 4. — Quidam dixerunt
eas esse differentias proprias elementorum.
ibid. — Vide D&wocnrrus, EMPEDOCLES.

QvawTITAS — Est praedicamentum: accidens.
vL, 6, 9. ΙΧ, 2. x, 7. - Fundatur in substan-
tia. 11, 4. — Advenit subiecto existenti in actu.
X, 7. — Materia est proprie subiectum quan-
titatis dimensivae. xv, 4; — Non generatur
ex passionibus. rv, 8. -- Quantum universale
non generatur. xvn, 1. — Quaenam. careant
quantitate in genere mathematicorum. xri, 1.

Qui» — Significat existens in genere substan-
tiae. vr, 10. vir, 3. — Differre in circa quid,
idest ex parte generis in quo sunt. xt, 2, 5.

Qvop aur» Esr — Significat quidditatem seu
speciem. xiv, 7. — Est obiectum intellectus.

vi, 5
R

RanrrFACTIO — Per ipsam aliquid fit maius.
xiv, 5. — Talis transmutatio non est augmen-
tum, sed alteratio. ibid. — Rarefactio contin-
git non solum transmutata specie, sed etiam
eadem specie manente. ibid.

S

ΘΟΙΕΝΤΙΑ — Secantur quemadmodum et res
(III de Anima ). Prooem. τ. — Scibile est
ens. vim, 6.

ΘΕΘΒΕΘΑΤΙΟ — Vide CowGnEGATIO.

SEwEN — Est primum principium in genera-
tione. animalium. vir, 3. — Quaedam gene-
rantur sine semine. xir, 4. — Virtus speciei
est primo in semine. xv, 2.

SkENsIBILE — Α quibusdam ponitur, nonnisi
sensibile esse ens: refutantur. vm 6, 7. —
Vide ExPexgniENTIA, Tacrus.

SENsus — Est perfectio sentientis. vr, 7. —
Secundum quosdam, sensus non differt ab
intelligentia (777 de Anima). vm, 6.

Siccum — Vide Hvwripux.

SicNvw — Signum signo non se habet conse-
quenter. v, 6. — Signum sensatum, idest pars
sensibilis. xv, 1.

SiwGULARE — Singularia, idest species. xvi, 1.

Srrus — Variatio situs consequenter se habet
ad variationem loci. xiv, 5. Cf. Morvs.

Son — Vide AwiwAr, Howo.

Sonuri0 — Vera solutio qualis debeat esse.
XV, I.

ΘΡΕΟΙΕΒ — Differentia constituit speciem. 1, 2.
vni, 5. — Species rerum sunt sicut numeri
( VIII Metaphys.). vu, 5. — Species est prae-
ter materialia et individuantia principia. rrr, 8.—
Comparatur ad materiam ut mensura ad men-
suratum. xv, 4. — Quando dicatur aliquid se-
cundum speciem et secundum materiam.
xv, 2, 4. -- Quomodo species permanent, ma-
teria mutata. xv, 4. — Species non habet lo-
cum nisi ratione materiae. ibid. — Virtus
speciei est primo in semine. xv, 2. — Aliter

se habet virtus speciei in viventibus et in
inanimatis. xvir, 6. — Species, idest forma.
1v, 6. vir, 4. Cf. χα, 4. xv, 4. Vide Fonwa.

SpPrnrrUs — Spiritus, idest ventus, seu aer. vri, 8.
xiv, 5. — Spiritus, idest anima. ibid.

SusiEcrUM — Aliud est subiectum , et aliud
passio. x, 2. — Contingit ad utrumque esse
transmutationem. ibid. — Subiectum est per
modum materiae in generatione. vir, 9. 1x, 3.
Vide GrNERATIO.

SunssrawTIA — Substantia est ens simpliciter.
vi, 5. — Illud cuius differentiae magis signi-
ficant hoc aliquid, magis est substantia:
quomodo intelligendum. vri, 4, 5. — Idem est
constituere substantiam et facere Aoc ali-
quid. x, 8. — Substantia non suscipit magis
et minus. vi, 5. — Substantia permanente,
fiunt in ea transmutationes secundum ma-
gnitudinem et qualitatem. rt. 4. — Ad ipsam
est transmutatio. x, 2. — Quae significant
substantiam, generantur simpliciter, rx, 2. —
Quomodo in substantiis diversificetur gene-
ratio simpliciter et secundum quid. ibid. —
Non generatur ex passionibus. rv, 8. — Sub-
stantiae incorporeae sunt immateriales. xit, 5.

— — Res mathematica. mm 7. xr,

— Caret quantitate secundum
dini ibid. — Causatur ex lineis: quomodo.
ni, 7. 1v, 7. — Superficies causat corpus, et hoc
solum. ibid. — Vide Conus. mg ett
. «ΠῸΌΒ πὶ
3*mDat
d wt

Tacrus — 'Tactus semper est unus quorun-
dam duorum. rv, 7. — Tactus est materia-
lior et grossior omnibus sensibus. X, 4. —
Vulgares maxime vident aliquid esse sensi-
bile secundum tactum. ibid.

"TTEwPus — Est numerus motus secundum pilus
et posterius.. v, 5.

TrnnA — Densissima elementorum. x, 4. — Est
ens, ix, 5. Vide PamRMENIDEs. — Est natura-
liter. frigida. vr, 4.— Frigus non. o
forma substantialis , etsi
dici possit. viri, 5.— Comparatur ad t.

vnr, 4. — Item, — ΤῸ 5 Gat
4 ^
dd E

U

Unr — Esse ubi est accidens. vi, 6, 9. x, 7. —
Advenit corpori actu existenti. X, 7. ^.

UwrvERSsALE — Non generatur nisi. in al
particulari, xvi, 1.

V

VacuuM — Quid sit. xu, 2. — Impossible e "
dari vacuum. ibid.

VxokTABILIS — Vide AwrwA. rat

VrRUM — Quidam posuerunt verum esse in
apparendo (IV Metaphys.). m, 4. ^ Verum
non est in sentiente tantum, sed et in re-
bus. vit, 7.

VivENTIA — Corpora viventia movent seipsa
non solum secundum motum localem, sed
et secundum motum alterationis, augmenta-
tionis, et generationis. xvi, 6. — In. ipsis vir-
tus speciei non determinat sibi ma-
teriam signatam; est tamen in — illa
determinate, ibid. )

ἦνας.

L

E abut

στ ον ΑΝ ΔΝ

E

ἐπ Jas:

«Dias rmi
BD tur.
* dial uo,

A

ACCENSIONES — Accensiones, seu ignitiones ;
»"quae apparent in caelo, seu aere superiori ,
omnes sunt eiusdem speciei, differentes se-
τ΄ eundum magis et minus, I, vr, 1, 5. — Causa
materialis et effectiva talium. Lv 2. VII, 4.
"UWHmsugl- Generalis causa generationis huius-
- modi passionum. 1, vi, 3. — Unde sumatur
. - differentia ipsarum. 1, vi, 4. Variae species
— indicantur. I, vr, 1, 5..— De loco generatio-
- mis earum. l, vir, 5. xm, 8.
AxGES — Vocatae aeges, seu caprae, videntur
in caelo: causa huius apparitionis. I, vi, 1, 5.
AscEUw — De profunditate maris Aegaei. II,

[is caa, E $ ᾽
udiviis — 'Testantur de stellis comatis, I, x,
τς 6.— Item, de coniunctionibus stellarum. I, x, 8.
AEGYPTUM — Terra Aegypti paulatim exsic-
cocci Demissior mari circumstante :
impedivit ne duo maria coniungeren-
. ] xvi, 7.
CIRCULUS — Est in medio sphae-
E , inter utrumque polum. Il, x,
2,:9.

AER — Communiter dicitur aer totum inter
- terram et lunam. I, ni, 6. xr, 1. — Superior
s huius vocatur ignis, improprie tamen.
cl, ww, 06. v, 1. v1, 2. xm, 1. Vide. Iawis.
— 4er proprie dictus. Est corpus et elemen-
. tum aliorum corporum. I, 1, 3. τι, 3. — Igni
"x uior in natura. L, π, 3. — Calidus et
gis dus..I, n, 2. rv, 6. vi, 2. II, viz, 6. --
— .Levis respectu terrae et aquae, gravis respe-
. - «ctu ignis. 1, τι, 3. — Rarior quam aqua. II,
. m, 6. — De eius loco. I, 1v, 6. v, 2. vi, 2.
I, n, 2, 4. Gf. 1, dj Gsm» loco- aeris: est
in qum non tamen semper idem numero.

Hiimitnet - similis. I, viz, 2. — Fluit circulariter
ον delatus a-caelo; tardius tamen motu caeli.
; ἔρον αν 8. xr 3, 7. — Nonnisi aer qui exce-
: dit montes movetur a sphaera caelesti. I, v,
εἰ Ὡς Xiv, 13. Il, vm, 1. — Aer infra montes
- aliquid participat de motu superioris, licet
imperfecte. II, vu, r. /

-- .. Causa aeris secundum antiquos Naturales.
τ ll z 4. — Quidam posuerunt aerem, aquam
- et ventum esse idem: improbatur haec opi-
nio. 1, xvr, 2. II, viz, 6, 7. - De passionibus

- communibus aeris et aquae tractatur in Me-
teorologia. 1, 1, 6. — Idem locus communis
est non solum aquae et aeri, sed etiam eis
quae accidunt circa generationem ipsorum.
1,1, 6. xiv, 2. — De causis huiusmodi pas-
- Ssionum. I, xiv, 3, 4. — De modo generatio-
nis. I, xiv, 5. Cf. L xv, 5 sqq. - De medio

" ipsius. 1, xiv, 6. — Quomodo in his trans-
mutationibus repraesentetur similitudo circu-
lationis solis. I, xiv, 7. — De praedictis in spe-
ciali. I, xiv, 8 sqq. — Aer inspissatus omnes

1 v, 2. TL, vi oce

EORUM

SUPER

CONTINENTUR

modos colorum repraesentat, idque duobus
modis. I, vir, 2. — Vide Aaua.

ArxscuyLus — Vide HriPPocRaATES.

AzsoPus — Fabulose dixit, Charybdim bis ex
parte absorbuisse, et ultimo totaliter absor-
pturum mare. Il, 1v, 3. ,

AESTAS — Quandonam fiat nobis: item, iis qui
habitant in parta terrae nobis opposita. II,
VII, 10.

ArTHER — Quam significationem habuerit apud
antiquos: item, apud Anaxagoram. 1, nr, 5.

AETHIOPIA — Ultimi termini ipsius sunt fines
terrae habitabilis. II, x, 3. — Vide Pruvia.

AGENS — Est causa. I, 1, 3. -- Quomodo agens,
seu causa movens, sit prima causarum. I,

- T 4.— Agens corporale — passum. I, i1, 3.

AnmENTUM — Vide Civ

ANaxaGonas — De siuilicitione aetheris. I,
m, 5. — Totum corpus circulariter motum
igneum esse putavit. I, ir, 6. — Eius opinio
de cometis, I, 1x, 2. — Improbatur. I, x, 2,
6 sqq. -- Item, de lacteo circulo. I, xii, 4
sqq. - De causa magnitudinis et violentiae
guttarum pluviae tempore calido: item, de
generatione grandinis. I, xv, 6, 10. — De ge-
neratione et salsedine maris. Il, 1, 4.

ANIMAL —-. Animalia patiuntur statum et se-
nectutem simul secundum totum. I, xvi, 2. —
Ostenditur: quod in corporibus animalium
salsa fiunt ex admixtione alicuius. II, vt, 2. —
Contrarietas ventositatis in corpore animalis
aliquando invenitur. II, vr, 8.

ANTIPERISTASIS — Antiperistasim facere, quid
sit. 1, xiv, 16.

AwTrQUvI — Quid intellexerint nomine aetheris.
I, n1, 5. — Corpus. caeleste quale esse
taverint. ibid. — Testantur de cinere salvo
invento post annum in summis montibus.
I, v, 2. — Occulte forsitan loquebantur de
Oceano tanquam fluvio circumdante terram.
I, xiv, 7. — Quidam putabant solem non ire
sub terra, sed circa terram. II, 1, 8. De causa
gyrationis solis secundum antiquos. IL, x1,
5 sqq. — Vide PogTAE, NaTURALES.

APPARITIONEs — De apparitionibus in caelo fa-
ctis agitur in Meteorologia. I, 1,.5. — De ac-
censionibus quae apparent in caelo. Vide
ACCENSIONES. — Aliae apparitiones, seu phan-
tasmata, apparent de nocte: quae sint. I, vri,
1. — Causa earum. I, vii, 2, 3. - Huiusmodi
fiunt multa quae non videntur. I, vri, 4.

AaUA — Est corpus et elementum corporale.
IL, 1, 3. x, 3. Il, 1v, 2. — Terrae propinquior
in natura. Εν m, 2. — Naturaliter gravis. I,
1v, 6. — Levis respectu terrae, gravis respe-
ctu ignis et aeris. I, r1, 2. II, 1v, 4. — De
loco aquae. I, 1v, 6. II, m, 2 sqq. ut 4, 5.
1923; δέ Gf. b 15.6;

Aqua fit ex aere, et e converso (II de
Generat.). 1, 1v, 3. — Aqua resolvitur in va-
pores, et vapores congregantur in aquam. I,

52: INDEX. ALPHABETICUS
QUAE IN COMMENTARIIS DIVI THONEE

Moor av dX —ARISTOTELIS LIBROS METEOROLOGICORUM

. SicNA — Litteris romanis maioribus indicatur liber; minoribus lectio; numeralibus arabicis paragraphus.
Aristotelis opera litteris italicis designantur.

xiv, 2 sqq. Il, ut, 4. 1v, 4. — De causa, modo
et medio huius transmutationis. I, xiv, 3 sqq.
— Quomodo assimiletur circulationi solis, I,
xiv, 7. — Locus generationis aquae supra
terram. I, xiv, 2. — In aere superiori non ge-
neratur aqua: quare. I, rv, 3. v, 1, 2. - Gene-
ratur infra terram, eodemque modo quo su-
pra. I, xvi, 5 sqq.

Non datur aqua per se constans et sepa-
rata: quare. I, rr. 3. —. Omnis aqua non est
una, I, xvr, 2. — Divisiones aquarum quae

- sunt circa terram. II, 1, 5. — Aequalis multi-
tudo aquae semper conservatur. super ter-
ram: quomodo. Il, ri 6. ΠΙ, 4. v, 2. vi, 5. —
De receptaculis aquarum infra terram. I, xvi,
3 sqq. - Aqua quandoque submergitur in
terra. I, xvi, 8. Il, z, 5.

Aqua ex natura sua est dulcis. I, m3,
v, 2. VI, 7. — Per evaporationem ausulatur
superius aqua dulcis, salsa manente deor-
sum. Il, τι, 7: HL 5. 1v, 4. νι, 6. — Per ad-
mixtionem cineris aqua fit salsa et amara.
II, v,:4. vi, 2, 8. ;

Aqua est naturaliter frigida, I, zv, 6. II,
vit, 6. — Maxime congelatur in hieme. 1, xv,

.. 2. — Citius infrigidatur aqua calida. I, Vn 13. -
Vide ΑΕΒ.

AnaBlA --- Vide PLuviA.

AnmipA — Vide Tknna.

ARISTOTELES. — Mundum et generationem ho-

minis ab aeterno fuisse putavit. I, mr, 5.
xvi 8. II, 1v. 2. — Item, easdem opiniones
esse reiteratas in hominibus infinities. I, rr,
5. — Observationes quaedam astronomicae
ab ipso factae. I, «, 6, 8. — Ex eius operibus
sequentia citantur: III PAysic. I, τι, 5. n, 5. —
IV Physic. 1, 1v, 3. — VI Physic. L x, 9. —
VIII Physic. I, 11, 5. n, 5. xvm, 8. Il, iv, 2. —
I de Caelo et. Mundo. l, n, 2, 5. ur, 5. xvn,
8. II, 1v, 2. - Il de Caelo et Mundo. 1, um, 6. —
I de Gen. et Corr. I, nui, 5. -- II de Gen.
et Corr. 1, n, 2. n, 2. 1v, 3.

Ans — Individuum non cadit sub considera-
tione artis. I, 1, 1. — Artes eaedem destructae
et reinventae infinities, supposita aeternitate
generationis hominum. 1, nr, 5.

AsrRA — Vide SrELLAE.

AUSTER — Auster est idem qüi notus. II, vri,
3, — Ventus calidus: quare. II, vt, 4. —
Facit temperiem. I, xiv, 15. — Non fiat a polo
antarctico. II, vri, 10. x, 4. — Flat a loco sub
tropico aestivali, II, x, 1, 5. — Stabilis et for-
tis, procedens ad locum boreae. II, x, 6. —
Causa vehementiae eius. ibid. Cf. II, vit, 10. —
Serenus in locis meridionalibus. Il, vi, 4. —
Non. flat continue post solstitium hiemale:
quare, II, ix, 7, 8. -- Nobis fiunt plurimi austri :
quare. II, x, 4. — Vide Prvvia.

AvuTUMNALES AQUAE — Vide Prvvia.

Avis — Oriente constellatione Avis, flant or-
nithiae, II, 1x, 8.

452
B

Bonras — Ventus frigidus, faciens hiemem:
quare. I, xiv, 15. II, v, 4. — In Ponto ali-
quando causat rorem, non in aliis locis :
quare. I, xiv, 14 sqq. — Est nobis serenus;
aquosus autem in méridionalibus. II, v1, 4. -
Flat a locis sub polo arctico. II, vit, 10. 1x, 8.
x, 4. — Non multum procedit. II, x, 4. — Causa
vehementiae eius. II, x, 6. — Plurimi boreae
flant nobis: quare. II, x, 4. — Venti boreales
flant post solstitium aestivale: quare. Il, 1x,
7, 8. Gf. ETESIAE.

BosPronus — Invenitur semper minoratus. I,
xvi, 7. : :

Boruywi — Bothyni, seu voragines, aliquando
apparent in caelo: quare. 1, vn, 1, 3.

C

CazLux — Caelum, seu corpus caeleste, dicitur
primum elementum, seu primum corpus. I,
1, 5. m, 5. 1v, 1, 5. — Quo sensu dicatur ele-
mentum. I, 1, 5. — Appellatur aether: quare.
I, 1mm, 5. — Qualis sit naturae secundum an-
tiquos. ibid. — Formatur ex quinta essentia,
quae est principium omnium corporum cae-
lestium. I, rt, 2. nr, 5. — Non est ignis, nec
aer, nec utrumque. I, nt, 6 sqq. 1v, 3, 4, --
Natura eius quomodo ordinem participet. I,
1, 5. II, vi, 3. — Corpus caeleste habet dif-
ferentias in nobilitate et virtute. I, rv, 4. —
Non est grave neque leve. I, 11, 2. — Non
est calidum. I, 1v, 2. v, 4, 9. — Movetur circa
medium. I, 11, 2. — Eius motus est perpe-
tuus. 1, rr, 5. ΠΙ, 5. — Movetur ad occiden-
tem. Il, vir, 1. — Corpora superiora moven-
tur multo velocius quam inferiora. I, vit, 5.

Diversos effectus in inferioribus producit.
I, 1v, 5. v, 7. xvit, 1, 2. — Est primum prin-
cipium generationis. I, 1v, 5. — Movet et regit
inferiora. I, t, 3 sqq. — Motus facti a caelo in
inferioribus sunt ipsis naturales: quomodo.
II, viz, 1. — Quomodo causet caliditatem in
inferioribus. I, 1v, 2, 5. v, 5 sqq. — Corpora
superiora non aluntur ex vaporibus, II, rt, 6. —
In caelo, idest in aere superiori. I, v1, 1,
vi, I.

Caelum, idest mundus. Vide Muwpvus. —
Subiectum libri de Caelo. I, 1, 3. — Citantur
D. Thomae commentaria in hunc librum. I,
xvm, 8. Vide AnisTOTELES.

Cariuw — Una ex primis qualitatibus tangi-
bilibus. I, 11, 2. Cf. I, v, 4. — Est leve, seu
naturaliter fertur sursum. I, vi, 2, vit, 2, 4. —
Per violentiam fertur vel sursum vel deorsum
vel oblique, I, vir, 4. — Eius est rarefacere.
I, 1v, 3. vi, 2. — De calore causato a stellis.
Vide Caxrrvw.

CawcER — Principium Cancri est tropicus ae-
stivus, II, vr, 10. 1X, 4. X, 1, 2.

Cawis — Post ortum Canis, seu Caniculae, est
maior calor: eo tempore flant etesiae. II,
I, 4, 8.

Carnag — Vide ΔΕΘΕΒ.

CaPRICORNUS — Eius principium est tropicus
hiemalis. II, vr, 10. X, 1, 2.

Casriux — Vide Powrvus.

Cavcasus — Unus ex maximis montibus Asiae:
est ad ortum hiemalem: ex ipso oriuntur
fluvii multi et maximi. I, xvi, 7.

CausA — Primae causae naturae quae sint, et
ubi de eis tractetur. I, 1, 3. — De ordine
causarum, I, zt, 4.

CuaoNiA — De fonte aquae salsae in Chaonia.
II, νι, 8.

Cuanvspzs — Vide AxzsoPus.

Cibus — Superfluum cibi, seu alimenti, in cor-
poribus animalium est salsum et amarum.
IL, n, 7. m, 5. vi, 2. — Est subtilissima in-
ter omnes superfluitates. II, vr, 2.

Ciis — Est residuum ab actione caloris in
adustis. II, vr,.2, 4. — Vide Aava, IoNis.
CimcutATIO — Magna circulatio (seu periodus)
dividitur per magnam hiemem et magnam

aestatem. I, xvi, 5.

CrRCuLUs — In ipso non est accipere finem
in actu: quodlibet punctum datum est prin-
cipium et finis. I, m, 5.

CoacvLATI0 — Vide CowaELATIO.

Coronzs — Colores aliquando de nocte in caelo
apparent: assignatur causa. L, vut, 1 sqq.

INDEX ALPHABETICUS

CoLuwNAE HERCULIS — Sunt quasi in ultimo
termino occidentis. II, x, 3. - De mari extra
Columnas. II, 1, 6, 7.

CowxA — Vide CowETAE, Luwa, Sor.

CowETAE — Cometes, quare sic dictus. I, x,
4. — Tres sententiae antiquorum de come-
tis. L, 1x per tof. Cf. 1, xu; 7. — Reproban-
tur. 1, x per tot. — Qualis certitudo possit
haberi in hac materia. I, xri, 1. — Vera causa
apparitionis cometae. I, xr, 4. xim, 1. — Co-
metes quandoque est stella, errans vel non
errans, comam habens: explicatur haec ap-
paritio. I, x, 6. xr, 6. xim, 2. — Differentia
inter duos modos apparitionis cometarum.
I, ΧΙ, 7. ΧΠῚ, 2. — Cometes comparatur ad
stellam cadentem. I, xr, 5. — Differentia in-
ter comam et halo. I, xi, 6, 7. xim, 2.

Non fiunt cometae multi et saepe: quare.
I, xt, 9. xir, 7. — Saepe visi sunt plures uno
simul facti. I, x, 2. — Fiunt magis extra viam
solis, quam intra: quare. I, xi, 9. xiu, 4. Cf.
I, x, 2. — Non fiunt tantum ad septentrio-
nem, nec tempore aestivali solum. I, x, 4,

' 5. Gf. 1, 1x, 6. — Cometae significant sicci-
tates et ventos. I, xi, 8.

De magno comete in Achaia viso. I, x, 4,
7. xi, 8, - De alio viso tempore cuiusdam
principis Atheniensium, I, x, 5. — De eo qui
visus est sub principe Nicomacho. I, xr, 8.

CoNaELATIo — Quoddam conferens ad celeri-
tatem coagulationis seu congelationis. I, xv,
13. — Congelata non facile adunantur. 1, xv,
5. — Non exhalant. Il, 1x, 5. — Vide Aava.

CowTIGUUM — Quid sit. I, m, 3.

CowriNUUM — Ex multis parvis non possunt
fieri multa magna continua. I, xv, 5, — Con-
tinuum, idest contiguum. 1, r1, 3. v, 2. xui. 8.

ConoxA — Constellatio Coronae fit nobis su-
per summitatem capitum cum fuerit in cir-
culo meridiano. Il, x, 2.

ConPus — Corpora corporibus contiguari de-
bent: quare. I, 11, 3. — Corpora superiora et
inferiora. Ll, π, 2. Vide CakLvM, MuNpus.

D

Dau — Dali, seu titiones, apparent in caelo.
I, vi, 1. - Differentia harum ad alias appa-
ritiones, I, vi, 5. — Ex hiatibus excidunt. I,
vi, 3. :

Dawvsius — Vide IsTER.

DzrPmr — Delphis, seu constellatio Delphini,

est in lacteo circulo. I, xm, 8.

DxewocnrrUs — Opinio eius de cometis, I, 1x,

2. - Improbatur. I, x, 6 sqq. — Item, de

galaxia. I, xii, 4 sqq. — De defectu maris:

improbatur. II, 1v, 3 sqq. :
Dreonsuw — Vide SusrTUs, SunsuM,

DicEsTA —. Omnia digesta videntur inspissata

esse a calore. II, vt, 2. ι

Dinvviuw — De diluvio tempore Deucalionis.
I, xvi, 5.

ῬΙΟΘΕΝῈΒ — De generatione et defectu maris.
IL 1, 4.

DvLcE — Est magis subtile quam salsum.
Il, νι, 5. Cf. Sarsux.

Dunuw — Dura non ita adunantur sicut humi-
diora. I, xv, 5.

E

ErrEcrUs — Diversorum diversi sunt effectus.
II, vt, 6.

ErrwENTA — De elementis ubi sit determina-
tum. 1,1, 2, 3. - Sunt principia aliorum cor-
porum. I, ri, 2. — Elementa corporalia quare
Sic dicta. I, 1, 3. — Quae sint. I, 1, 3. n,
2. Cf. I, m, 2. — Veniunt in compositionem
mixti. I, 1, 5. — Fiunt ex invicem: quare.
I, nz, 2. — Ordo elementorum. 1, 1v, 6. Cf.
I, v, 2. vi, 2. x, 3. II, n, 2, 4. - De aequa-
litate proportionis inter elementa. I, um, 7
566. 1v, 3. — Unius elementi est unus locus
continuus. II, r1, 2. — Motus naturalis ele-
menti videtur esse principium et terminus
motus omnium quae sunt de natura illa.
ibid. — Omne elementum in proprio loco vi-
detur intransmutatum et naturaliter se ha-
bens. Il. 1, 3. — Vide CakLvM, NATURALES.

EwPEpocLEs — Elementa ex invicem fieri ne-
gavit. I, m, 2, 0. — Eius opinio de causa

salsedinis maris. II, 1, 4. v, 4. — Metrice
Scripsit, et probabile est quod multa meta-
phorice protulerit. II, v, 4.

EssENTIA — Quinta essentia quid sit. I, τι, 2.

ἘΤΕΒΙΑΕ — Qui venti sint etesiae. IL, 1x, 1, 4.
Cf. II, x, 6. — Quando flent. II, 1x, 1, 4, 8. -
Quare spirent magis de die, maximeque circa
vesperum; nocte vero deficiant, II, ix, 5, 6. —
Etesias aliquando praecurrunt alii venti. II,
A ;

Evnus — Extra mare Libycum flant plurimi
euri, II, x, 4.

EvaPonaTi0 — Vide VAPOoR.

ἘΧΗΑΙΑΤΙΟ — Duplex exhalatio. I, vr, 2. II. vir,
2, 4, 6, - Humida vocatur vapor. II, vit, 2, 3.
Cf. I, 1v, 6. v, 2. — Sicca dicitur fumus vel
ignis, licet improprie. I, vi, 2, 3. II, vit, 2,
3. Gf. 1, 1v, 6. xim, 1. — Admiscentur adin-
vicem. II, vi, 2, 4. Cf. II, vi, 3. — Utraque
denominatur ab eo qtiod excedit. II, vi, 2. —
Quomodo causentur. I, vi, 2. II, vi, 3, 5.

Exhalatio sicca est suprema pars mundi
inferioris. I, vi, 3. xr, 3. — Circumducitur a
motu caeli. I, vi, 4. ΧΙ, 3. — Est materia in-
cendii: frequenter ignitur ex motu caeli. I,
1v, 5. vi, 3. ΧΙ, 3. — Abundat in terra. Il,
vi, 3. — Est residuum ab actione caloris. ibid.
— Est causa materialis apparitionum in caelo.
I, vi, 3. — Causat salsedinem maris. II, vi, 3
sqq. — Est principium ventorum. II, vri, 3, 4.
Vide IGNis, VaPon. «

Εχτβενῦν — Vide Μενιῦμ.

F

FrGvRA — Rotunda est capacissima
I, XVI, 7. i ecu
Fiwis| — Est causa. ], 1, 3. — Quomodo prior
agente. I, m, 4. taam

WU,

FLAwwA — Quid sit. 1, vi, 3. ^ Non semper

m — II, n, 6, vi, 1. — Non nutri-

tur. n1, 6. - Flammae accensae apparent
in caelo: quare. I, vi, 1, 5. — Flamma in
fumo facit diversos colores. I, vit, 4. — Maior
flamma quomodo exterminet minorem. II,
HE, rn ossi ond

Frvvius — De generatione fluviorum. I, xvi,
3 sqq. II, vm, 3. — De duratione et trans-
mutatione ipsorum. I, xvi per tot. Cf. ll, vi,
7. - Permutantur aquae fluviorum. l, v, 2.
II, i, 2. vi, 1. -- Est dulcis: quare. II, v,
3. vi, 7. — Contingit quod. sit salsa: quo-
modo. II, vi, 8. - Omnes fluvii non sunt
unus, I, xvi, 2. — Plurimi fluunt ex fontibus.
I, xvi, 8. Gf. I, xvi, 2. ll, 1, 5. vn, 7. -
Aliqui ex paludibus. I, xvi, 7, 8. — Fluxus
ipsorum videtur esse ex montibus, et ma-
ximi fluvii ex maximis montibus. I, xvi, 7. —
Maiores sunt ii qui per longam viam fluunt:
quare. II, mr, 4. — Terminus ipsorum est
mare. II, rn, 2. m, 4. Cf. II, v, 3. — Multi
absorbentur a terra. I, xvi, 8. Il, 1, 5. -- Se-
cundum Platonem Tartarus est terminus:
refutatur. Il, m, 3, 4. - In hieme est maior
fluxus quam in aestate. I, xvi, 3. — De fluvio
circulariter fluente circa terram, I, xiv, 7. —
Proverbium, Sursum fluviorum. ll, nt, 4. —
Vide Mank. e

FowrEs — Aquae fontales quae sint, II, 1, 5. —
Sunt manufactae. ibid. — Fontes sunt vicini
montibus; quare. I, xvi, 7. — In
sunt pauci separati a fluviis. ibid. —
exsiccationis fontium, I, xvit, 2. — Fiunt novi,
exsiccatis aliis. ibid. — Aquae fontium in
aestate est frigida, in hieme vero calida :
quare. I, xv, 10. — Quare sit dulcis. II, vr,
7. — Quandoque est salsa: quare. Il, vi, 8.
Vide CnaoNia,

Fonwa — Est effectus moventis, I, m, 4. —
Omnes formae inferiorum redu-
cuntur in corpora caelestia sicut in quaedam
principia, I, v, 7. — Vide ΜΑΤΈΒΙΑ.

FnmiGrmpuw — Est qualitas tangibilis, I, τι, 2. —
Frigidi est inspissare. I, 1v, 3. v, 5. — Frigi-
dissimum est magis remotum a motu caelesti,

I, 1v, 6. — De frigido circumstante calidum et

viceversa. I, xiv, 16. xv, 10, 13.

FunwmvA — De casu fulminum agitur in Me-
teorologia. I, 1, 8. - Quare cadant deorsum.
], vn, 2.

Fuwus — Quid sit. II, vir, 2, 3. — Est calidus
et siccus. II, vir, 2, 6. — Ex lignis viridibus
maior exhalat fumus quam ex siccis. II, vr,

10. — Fumus incensus fit flamma. I, vr, 3. --
De ignitione fumi inferioris lucernae a flam-
ma superioris. I, vir, 1, 2. — Vide ExuaraTIO.

G

Garaxia — Galaxia seu lacteus circulus. 1,1,
5. xm, 9. — Tres opiniones antiquorum de

: ἴα: reprobantur. l, xut per tot. — Opi-
nio Aristotelis. I, xi per tot. — Est unus ex
maximis circulis sphaerae. I, xir, 5. xu, 4. —
Quomodo dispositus secundum situm. I, xr,
4. — Est plenus stellis magnis et fulgidis.
ibid. — Unus ex eius semicirculis duplatur et
habet amplius de lumine: quare. I, xir, 5. —
Claritas lactea semper apparet in eodem loco
et in eisdem stellis. I, xi, 5.

GzNERATIO — Simile generat sibi simile. I, 1v,
2. — Primum principium generationis est cor-
pus caeleste. I, 1v, 5. Cf. II, rn 4.

Subiectum libri de Generatione. I, 1, 2. —
Vide AmisTorELEs.

GrNTESs — Corruptiones gentium ex quibus
causis iant. I, xvii, 4. — Non facile
servant memoriam transmutationum quae ac-

--eidunt Circa magnas partes terrae; nec trans-
migrationum suarum. ibid.

Gracrss — Quid sit. 1, 1v, 6. xui, 1r.

Gnawpo — Est aqua vehementer congelata.
I, xv, 2, 9, 10. — Generatur in loco nubium.

—T,xv, 1. — Non convenit ei proportionale in-

— ferius. ibid. — Cadit in locis temperatis. I,

— Xv, 2. — Non fit in montibus altis. I, xv, 7. —

"Fit maxime vere et autumno; item , magis

᾿ jn aestate quam hieme: quare. I, xv, 2, 10,

. 12.- De causa generationis grandinis. I, xv,
6 sqq. — Saepe fit valde magna et figurae

-non rotundae: quandonam, et qua de causa.

— ], xv, 8, 9, 11. - Vide Gurrar.

Gnavk — Gravia moventur ad medium: levia
a medio. I, n, 2. — Grave et leve simplici-

» ter et secundum quid. ibid. — Gravissimum

.est quod habet plurimum de terrestri. II, vi,
4. — Locus gravissimi. I, 1v, 6.

Gnossu« — Vide SusTILE.

GurrAE — Psecades, idest guttae, quomodo
differant a pluvia. I. xiv, 9. Gf. L xv, 4. —

- Fiunt maiores diebus calidis: quare. I, xv,
IO. — Sunt maiores.guttae grandinis et plu-

- viae quanto propinquius nobis generantur.

-— ], xv, 11. — Guttae magnae non sunt crebrae:

. quare. ibid. — Generantur guttae aquae non

- solum supra, sed etiam infra terram. I, xvi, 6.

ht |H
Hanrrasmus — Vide ΤΈΒΕΑ.
Hanrw — Idest consequenter se habens. I,
ἔων, 6. Il, VII, 8.
Haro — Quid sit. I, 1, 8. - Quomodo cause-
"tur. I, 1, 8. x, 6, 7. xit, 2. — Non est in
Joco solis et lunae. I, x, 6. — In quo diffe-
— yat a coma. I, xr, 6, 7. xui, 2.
D. — Posuit solem innovari quotidie.
— H, π 6.
Hrsropus — Unus ex poetis Theologis. II, 1, 3.
HrarUs — Hiatus, seu apertura, aliquando ap-
tu in caelo. I, vit, 1, 3. — Causa huius.
T vim, 3.
HriPPocRATESs — Opinio Hippocratis et Aeschyli
€irca cometas. I, viri, 4. Cf. I, xr, 7. xu, 7. —
' —mprobatur. 1, x, 3 sqq. Cf. I, x, 2, 6.
Higws — Causa hiemis. II, vir, 10.
HowERus — Poeta Theologus. Hl, τ, 3. — Fa-
- bula de principio ventorum. I, xvt, 2.
Howipvw — Qualitas tangibilis. I, rz, 2. — Hu-
- midum est bene terminabile. II, vii, 6. —
-Humidorum omnium mare esse principium
putaverunt quidam antiqui. II, π|, 6. — De
. generatione humidorum ex aqua. II, vr, 6.
cocer — Quid sit. 1, vi, 3. Cf. I, vm,
me vc
idees — Mare Hyrcanum separatur omni-
* no ab Oceano, et undique per circuitum ha-
bitatur. II, 1, 6.

I

lewis — Proprie dictus, est excessus calidi. I.
1v, 6. xir, 1. — Causatur a motu. I, v, 5. —
Raritas et igneitas se consequuntur. ibid. —

METEOROLOGICORUM

De nutritione ignis. II, rr, 5, 6. — Ex ignitis
relinquitur aliquid quod ignis non potest dis-
Solvere. II, v1, 2, 3. — Post extinctionem ignita
habent in se virtutem caloris. II, vt, 4.

Ignis improprie sumitur pro quarto ele-
mento. I, iv, 6. vr, 2. xur, 1. Cf. I, 1, 3.
Il, 2. — Sic acceptus, est aer superior. I, 1v,
6. v. 1. xm, 1. Cf. I, vi, 2. — Exhalatio ca-
lida et sicca, seu fumosa. I, 1v, 6. vt, 2, 3.
xi 3. xur, 1. Cf. I, n, 2. — Elementum su-
premum (incipiendo a terra). I, vr, 3. xr, 3.
II, 11, 2, 4. — Est contiguus caelesti corpori.
L v, 2. vr, 2. Cf. I, xr, 3. Il, n, 4. — Se-
cundum quosdam, est corpus caeleste. I, ri,
6. II, n, 4. — In loco ignis est semper ignis,
non tamen numero idem. I, v, 2. — Est levis
simpliciter. I, ri, 2. — Movetur circulariter ,
delatus a motu caeli. I, v, 2, 8. xi, 7. Cf. 1,
VI, 4. XI, 3. — Non attingit ad velocitatem
motus caelestis. I, ΧΙ, 7. — Ignis ambiens
inferiores partes mundi frequenter fertur deor-
sum ex motu caeli. I, v, 2, 8. — De motu
ignitorum expulsorum. I, vit, 2, 4. — Cf. Ex-
HALATIO.

Ignis, idest calor. I, xiv, 10.

Ixprvipvuw — Vide Ans.

ἹΝΡΙΨΙΒΙΒΊΓΙΑ — Indivisibilia adinvicem coniun-

cta non faciunt maiorem magnitudinem (VI
Physic.). l x, 9. f

IwrELLECTUS — Non est individuorum. I, 1, 1.

Incis — Quomodo causetur. I, 1, 8.

IsreR — Ister, idest Danubius, maximus qui-
dam fluvius: de fontibus eius diversi diversa
dicunt. II, πὶ, 4.

IuPrrER — Una ex stellis errantibus. I, v, 6.
ΙΧ, 2. — De Iove viso in coniunctione cum
stella quadam in. Geminis. I, x, 8.

IuvgENTUs — Vide SraTUs.

L

LacrEus CimcuLus — Vide Garaxia.

Larrrupo — [In superficie minor dimensio vo-
catur latitudo. II, x, 3. — Vide TERRA.

LrzvcoNori — Quare sic dicti. II, 1x, 8. -- Ap-
pellantur etiam ormithiae: quare. ibid. — Quo
tempore ílent: quare non flent continue,
ibid. — Sunt debiliores quam etesiae. ibid.

Lrzvk — Vide Gnavr.

ΓΊΝΕΑ — [In linea recta est accipere finem in
actu. I, π, 5. Vide CincuLvs.

Locus — Impossibile est locum vacuum esse.
I, n, 3. 1v, 3. -- Vide Morvs.

LowarrUDo — In superficie maior dimensio vo-
catur longitudo. Il, x, 3. — Vide TxRRA.
LuwxEN — Lumen causat diversos colores in
fumo vel vapore duplici modo. 1, vi, 2.
LuNA — Apparent in eo defectus luminis et
umbrositates. I, rv, 4. — Secundum proprios
motus velocissime movetur. I, v, 6. — Est
inferior sole. IL, v, 6. xir, 6. — Immutatur a
sole. I, v, 7. — Eclipsatur a terra: quare.
Ι, xiu, 6. — secundum propriam naturam ha-
bet commovere humidum. ll, 1r, 7. — Non

habet comam: quare. I, xm, 4.

M

Mazoris — Palus Maeotis fluit in mare Pon-
ticum. II, 1, 7. -- De eius profunditate. ibid. —
In ipsam multi fluvii decurrunt. ibid. — De
eius exsiccatione. I, xvit, 7.

Macewux — Vide CowrINUUM.

ManE — Opiniones antiquorum de origine et
salsedine maris. II, 1, 3, 4. — Item, de eius
natura. IL, ri, 2. — Item, de eius incoeptione
'et defectu. II, rv, 2, 3.

Maris non sunt fontes. II, r, 5 sqq. — Est
locus naturalis totius aquae. II, m per tot.
mr 4, 5. — Est terminus aquarum, et non
principium. II, rm, 2, 7. m, 4, 5. Gf. 1, xvi,
5 sqq. Il, vi, 7. — Quare non crescat, cum
tot et tanta flumina in ipsum intrent. II, πὶ,
1, 2. — Excluditur falsa solutio Platonis. II,
m, 3 sqq. — Mare semper fuit et semper
erit. IL, 1v per tot. νι, 7. — Secundum aliquas
determinatas periodos accidit defectus maris
in diversis partibus terrae. I, xvrt per tot. II,
1v, 5. v1, 7. - Reiiciuntur opiniones antiquo-
rum de salsedine maris. II, v per tot. — Vera
causa. huius assignatur. II, 1t, 2, 7. v1 per tot.

453

— Aqua maris, colata per terram, efficitur po-
tabilis. II, ri, 2. — Quod evaporat de mari,
fit aqua dulcis: quare. II, vi, 6. Cf. II, x1, 7.
m 5. — Pars evaporata est submultiplex il-
lius quod remanet. II, v, 5. — Aqua maris
differt ab aquis fluminum in hoc quod sit
salsa. II, v, 3. — Est grossior quam aqua
fluviorum. II, vi, 8. — Mare semper conser-
vatur aequale et in quantitate et in salse-
dine; sed partes eius non semper manent
eaedem. II, νι, 5, 7. Gf. II, v, 2. - Triplex
ratio fluxus qui videtur in mari. Il, 1, 7. —
Fluxus et refluxus maris est naturalis: quare.
II, vur, 1. — Mare est calidum et regiones
propinquae: quare. Il, vr, 4.

ΜΑΤΕΒΙΑ — Materia, forma et privatio sunt
prima principia naturae, I, 1, 3. — Materia
et forma sunt elementa corporum, non tamen
corpora. ibid. - Quorum est una materia
communis, unum est in potentia in alio. I,
nur 2. Materia est unum ex quatuor generi-
bus causarum. I, r, 3. n, 5. — Patitur ab
agente. 1, π, 4. — Movens educit ipsam de
potentia in actum, ibid. — Item, agens pri-

* mum. I, 1v, 5.

MarHEMATICA — In mathematicis exquirenda
est demonstratio certa et necessaria. I, ΧΙ. 1.

ΜΕριῦν — Medium non potest esse locus cor-
poris: quare. I, rv, 6. - Non semper eadem
specie immutationis immutantur medium et
extremum. I, v, 7.

Mzncunius — Stella. errans. I, 1x, 2. — Fre-
quenter non apparet: quare. I. 1x, 3.

MznrmpIANUS CIRCULUS — Qui sit. II, x, 2.

ΜΕΤΑΡΗΟΒΑ --- Dicere per metaphoras pertinet '
ad poetas. Il, v, 4. — Non sufficit ad cogno-
scendam naturam rei: quare. ibid.

MrTEOROLOGIA —- Pars scientiae naturalis: de-
rivatio huius nominis. 1,1, 4. - De iis quae
considerantur in hac doctrina. I, 1, 5 sqq. --
Non omnia cum certitudine tradi possunt. I,
1; 7: Xl 1.

MowTEs — In montibus altissimis non gene-
rantur nec venti nec pluviae. I, v, 2. — In
ipsis neque ros neque pruina cadit. I, xiv,
13. — In montibus non ita altis cadit pluvia
et nix. 1, xiv, 13. xv, 7. - In altis montibus
non fiunt grandines. I, xv, 7.

Morus — De motu in genere agitur in libris
Physicorum. I, 1, 3. — Triplex motus (loca-
lis) corporum. I, Π, 2. — De motibus obli-
quis. I, vrt, 4. Cf. II, vu, 1. — Motus circularis
est perfectus in qualibet parte. I, rz, 5. Μο-
tus rectus est perfectus in fine. ibid. — Non
durat unus continuus nisi secundum mensu-
ram magnitudinis rectae per quam transit.
ibid. — Motus reflexus non est continuus
(VIII Physic.). ibid. — Omnis motus localis
est in tempore. I. xv, 11. — Omnia natura-
liter tendunt ad locum proprium. Il, rt, 2. —
Quod semper movet, comparatur ad non sem-
per motum ut agens. I, rj, 5. — Motus natus
est ignire. 1, v, 5. — Motus causans vehemen-
tem calorem debet esse velox et propinquus.
I, v, 6. — Motus rarefacit et congregationem
impedit. I, v, 2. — Motus corporis solidi ma-
xime disgregat et causat calorem. l, v, 7.—
Causa movens. Vide Aarws.

Muxpus — Caelum, seu totum mundum, esse
subiectum generationi et corruptioni posue-
runt quidam: falso tamen. 1, xvi, 4, 6. II,
1v, 5. Cf. II, 1v, 2. — Secundum partes mun-
dus est generabilis et corruptibilis. ibid. —
Aristoteles posuit ipsum esse perpetuum:
haec positio est. erronea et aliena a fide. I,
τη, 5. xvi, 8. II, rv, 2. Cf. I, xvi, 6. - Totum
esse propter terram et aquam dixerunt poe-
tae Theologi. II, 1, 3.

Mundus inferior constat ex quatuor corpo-
ribus. I, n, 2, 3. — Supponitur generationi
et corruptioni. I, xir, 8. — De passionibus
eius hic agitur: quae sint. I, i1, 2. — Qua-
tuor elementa et composita ex eis sunt causa
materialis accidentium mundi inferioris. I, 1t,
5. — Motus inferiorum. corporum sunt finiti
et non perpetui. ibid. - Reguntur ac mo-
ventur a corporibus superioribus; idque na-
turaliter. I, ri, 3 sqq. II, vnur, 1. -- Omnes
transmutationes in inferioribus ordinantur se-
cundum motum caeli. I, xvii, 1. Cf. II, m,
4. — Corpora inferiora recipiunt a superiori-
bus non solum accidentia sed etiam ipsam
naturam. I, rv, 5. v, 7. — Pars mundi infe-

s

454

rioris propinquior corpori caelesti accenditur
per eius motum: quare. 1, 1v, 5. v per tot. —
Latio mundi inferioris est tardior motu fir-
mamenti. I, xi, 7. — In transmutationibus in-
feriorum corporum est multa varietas; non
sunt a casu tamen. I, 1, 5. - Quomodo eei
riora participent ordinem. If, vt, 3.7.1355

N

NaTURALE — Naturaliter fiunt non solum ea
quae sunt semper, sed ét quae in pluribus.
I, 1, 5. — Naturale est unicuique quod con-
sequitur ipsum ex causa suae generationis.
II, vi, 1. - Non omnia naturalia ab homine
cognosci. possunt. I, 1, 9. — Natura rei non
cognoscitur per metaphoras : quare. II, v, 4.

NATURALES — Fuerunt sapientiores poetis Theo-
logis sapientia humana. II, 1, 4. — Ponebant
eiementa esse generabilia et corruptibilia. II,
1t, 2. — Opiniones antiquorum Naturalium de
mari. IL:1, 3, 4.15 2. 1.2, 3, ! .

NATURALIS SCIENTIA — Ordo librorum in ipsa:
de quibus tractetur in unoquoque. 1, 1, 3.

NEBULA — Quid sit. I, xvr, 6. — Est magis signum
serenitatis: quandoque tamen pluviae. ibid.

Ninus — Fluvius maximus: exit in mare Me-
diterraneum: de fontibus eius diversi diversa
dicunt. II, n, 4.

Nix — Venit ex loco nubium. I, xv, 1. — Nix
et pruina proportionaliter sunt idem: diffe-

*runt.secundum magis et minus et secundum
multum et paucum. I, xv, 1. Cf. I, xiv, 13.—
Utrumque est signum temporis aut regionis
frigidae. I, xv, 1, 2. -- In montibus non valde
altis cadit nix. I, xiv, 13.

Norus — Vide AvsTER.

Nox — Est umbra terrae. I, xm, 6.

NunsEs —. Est medium transmutationis aeris in
aquam, I, xiv, 6. — Naturalis eius effectus
est pluvia. I, 1v, 3. xiv, 6. --- Condensatio
nubium fit ex frigiditate. I, rv, 3. xiv, 3. Cf.
I, xv, 1. - Tempore calido aliquando ex nube
cito fit aqua: quare. I, xv, 10. -- Condensan-
tur nubes superius in aere inferiori. I, xiv,
2. Cf. I, xv, 1..— Quare in superiore parte
aeris nubes non inspissentur ad generationem
aquae. I, 1v, 3. v, 1, 2. — Saepe visae sunt
nubes quae feruntur prope terram cum multo
sono; aliquando sine sono. I, xv. 8.

NuTRIRE — Quod nutritur, oportet manere
idem. ll, m, 6.

O

Oc&EANus — Secundum antiquos est fluvius
quidam circumdans terram: occulte forte lo-
quebantur. I, xiv, 7. — Mare Oceanum extra
Columnas non est profundum: signum hu-
ius. II, n, 7.

OprxIoNEs — Secundum Aristotelem , eaedem
opiniones reiteratae sunt postquam desierunt ;
idque infinities. I, 1m, 5.

OnroN — Ortus Orionis est in tempore fer-
ventis aestatis. II, 1x, 1, — Ante eius ortum
est tranquillitas; in ipso eutem ortu et oc-
casu tempestas. IL, 1x, 1, 3.

Onwrrmiag — Vide LEkvcowort.

OnPnuEgus — Unus ex poetis Theologis. II, r, 3.

Ova — Ova plena supernatant in aqua mixta
cum sale, II, vr, 8. :

P

PararsTINA — De m» salso Palaestinae.
IL, νι, 8.

PALUDES — Quae sint: in quo differant a sta-
gnis. II, 1, 5. — De Maeotide Palude. "Vide
MaEkorts, ,

PaRNASUS — Mons quidam maximus in Asia,
ad ortum hiemalem:; ex ipso multi et ma-
ximi fluvii oriuntur. 1, xvr, 7.

Panvuw — Vide CowTINUUM. .

ῬΑΤΊΕΝΒ — Vide AcENs, SuPIECTUM.

PrRrFECTUM — Perfectum — ét secun-
dum quid. 1, rz, 1.

PrnRPETUUM —- Quod est perpetuum et semper,
est motivum eorum. quae non sunt semper.
I, 1, 5. Gf. Morus.

PuarroN — De exorbitatione caeli sub Phae-
tonte, I, xir, 2.

INDEX ALPHABETICUS

PuaNTASMATA — Vide APPARITIONES.

PnuxysrcoRUM LIBER — De subiecto eius. I, 1, 3. —
Citantur commentaria S. Thomae in hunc li-
brum. I, xvi, 8. — Vide AnisTOTELES.

PLANETAE — Stellae erraticae, seu planetae,
sunt quinque. I, v, 6. 1x, 2. x, 3. — Sunt
supra solem. I, v, 6. — Subdeficiunt in zo-
diaco: quare. Ϊ, IX, 5. x, 2. — Videntur in
suo motu contrariari motui firmamenti ex
sola retardatione. I, xr, 7. — Vide CowETAE.

PLANTAE — Patiuntur senectutem et statum
simul secundum totum. I, xvi, 2.
Praro — Ratio.ab eo allata quare mare non

crescat, tot et tantis fluviis in ipsum intran-
tibus: improbatur. II, n, 3, 4.

PruviA — Venit ex loco nubium. I, xv, 1. —
Est naturalis effectus nubis. I, xiv, 6 Cf. I,
1v, 3. -- Dc generatione pluviae. I, xiv, 9
xvi, 6. II, viz, 3, 4, 9. — Differentia inter
pluviam et guttas. I, xiv, 9. — Pluvia et tos
proportionaliter sunt idem: in quo differant.
I, xiv, 13. xv, 1. — Pluvia non cadit in mon-
tibus altissimis. I, xiv, 13. — Ab illo loco
incipit descendere, quo ascendit vapor. II,
vil, 2.

Diebus calidis pluviae sunt violentiores:
quare. I, xv, 10. — Item, quando generatio
aquae est propinquior terrae. I, xv, 11. — In
hieme magis pluit quam .in aestate, et nocte

τς, magis quam in die: quare. II, vir, 3. — In

Arabia et Aethiopia fiunt pluviae aestate non
hieme. 1, xv, 13. — Multiplicantur pluviae in
permutationibus temporum. II, rx, 3. - Aquae
australes et primae autumnales sunt gravio-
res et magis salsae: quare, II, vi, 4. — Inae-
qualitas pluviae secundum diversos annos et
diversa.loca: causa eius. II, vii, 8. — Vide
GurTAE, VENTUS.

ΡΟΕΤΑΕ — Ad poetas pertinet dicere per me-

taphoras. II, v, 4.
Poetae theologi. Qui fuerint. II, 1, 3. -
Quid senserint de mari: refutantur. II, 1, 3, 5

sqq.

Pori — Polus caeli manifestus et polus im-

manifestus. II, x, 1, 2. — Vide Unsa.

Powrus — In Ponto fit ros flantibus ventis

borealibus, non autem australibus; quare. I,
xiv, 14, 16. — In illa regione piscatores cir-
cumfundunt aquam calidam calamis ut citius
coaguletur. I, xv, 13.

Mare Ponticum. Mare Ponticum, seu Ca-
spium, non continuatur alteri. II, 1, 6, 7. —
Habitatur in circuitu. II, 1, 6. — Fluit in Ae-
gaeum. II, r, 7. — Quare fluat. ἰδία, — Est
profundius Maeotide, sed minus profundum
quam Aegaeum. ibid.

ῬΕΙΝΟΙΡΙΑ — Omnia resolvuntur in sua prin-
cipia. II, vi, 6.

ῬΕΙΨΑΤΙΟ — Vide MarERIA.

PnumA — Vide Nix, Ros.

PskcApks — Vide GurTAE.

PurEr — In puteis aqua colligitur in locis in-
fimis et defossis. I, xvi, 6. — Aquae puteales
sunt stationariae et fontanae: sunt manufa-
ctae. II, 1, 5. — Putei magis vaporant flanti-
bus ventis. borealibus quam australibus. I,
xiv, 16.

PvneNAEUs — Mons quidam maximus in Eu-
ropa, ad occasum aequinoctialem: ex ipso
fluunt magna flumina. I, xv, 7.

ΡΥΤΗΑΘΟΒΙΟΙ — Opinio Pythagoricorum circa
cometas. I, 1x, 3. — Disputatur contra ipsam.
I, x, 2. Cf. 1, x, 6, 7. — Quid senserint de
lacteo circulo: improbatur eorum positio. I,

zn, 9,3.
Q

QuarrrAs — Quatuor primae tangibiles quali-
tates quae sint. I, r1, 2. — Sunt principia
. agendi et. patiendi. ibid. - Earum sunt tán-
tum quatuor possibiles combinationes. ibid.

R

Raprus — Radii procedentes ad terram a sole
causant caliditatem. I, rv. 3. — Repercussio
radiorum a terra quomodo fiat. ibid. -- De-
sinunt habere virtutem calefaciendi radii per-
cussi quando in immensum sparguntur; ex-
plicatur. I, 1v, 3. xiv, 5.

ἘΑΒΕΡΆΟΤΙΟ — Vide Carimuw, Morus.

Ranrras — Raritas et igneitas. se consequun-
tur. L, v, 5.

Ros — De generatione roris et pruinae. I, xiv,
10, 13. — In quo differant. I, xiv. 11. -- Qua-
liter existente aere disposito, fiat ros et pruina,
I, xiv, 12. - Specialiter de rore. I, xiv, 14
sqq. — Ros et pruina fiunt inferius. I, xiv,
13. xv, 1. - Non cadunt in montibus altissis
mis. 1, xiv, 13. — Pruina impeditur fieri a
fluxu aeris seu a ventis. I, xiv, 13. II, 1x,
2. — Vide Pruvia.

RusRUM Mang — . Coniungitur secundum mo-
dicum ad Oceanum. Il, 1, 6.

S

SaarrrAE — Calefiunt ἃ motu. I, v, 5.

Sansuw — Sapor salsus quomodo causetur.
II, νι, 2 sqq. -- Salsum fit dulce quando co-
latur. Il, π, 2. vt, 8.

SanpicuM — De profunditate maris Sardici.
H;:$-7.

Sci&NTIA — Complementum scientiae requirit
quod non sistatur in communibus, sed pro-
cedatur usque ad species. ls

ScvruiA — Ultimi fines eius sunt extremi ter-
mini terrae habitabilis. Il, x, 3. Ὁ

SENECTUS. — De.senectute et statu, seu ἄμμο
tute, terrae: in quo differat a senectute et
statu animalium et plantarum. I, xvu, 2.

SENsus — Cognoscit individua. I, 1, 1. — Sensus
E sensibile habent eandem scientiam. 1, v,

- In his quae subiacent sensui exquirenda
m demonstratio certa et necessaria. I, xi, 1.

SkPTENTRIO — Ex parte septentrionis —

altior. II, 1, 7. — Ostenditur per signum. II,
1, 8. — Septentrio vocatur Ursa: quare. . Jl,
vm, 10. — In partibus septentrionalibus. est
tranquillitas in hieme, et sunt sine ventis e
realibus, II, vmm, 3.

ΘΙΟΟΙΤΑΒ — Causa siccitatum 1, xi, 8,
Siccuw — Una ex primis qualitatibus tangibi-
libus. I, rt, 2. — Siccum est leve. I, vi. 2.
SicuvuM — Mare Siculum est profeniiin ien

geo. Il, 1, 7.
ΒΙΡΕΒΑ — Vide SrELLAE.

Son — Est maxime calidus. 1, v, 9. ἀντ ΟΥ̓ τ

esse.igneae naturae putaverunt quidam. II,
m, 5. — Videtur albi coloris, I, v, 9. — Est
. maior terra. ; xit, 6. — Circa ipsum non fit
coma: quare, I, xir, 4. — A terra magis distat
sol quam luna: est tamen infra stellas, I, v,
6. xn, 6, 8, — Sol et inellae ne a RN
stant aequaliter a seipsis. I, xir, 8. — Dupli-

cem habet motum, diurnum scilicet et motum.

proprium. I, v, 6. Cfi I, xui, 5. xiv, 7. - De
causa motus solis secundum quosdam anti-
quos: refutantur. II, » 4.1 5 sas cnm
in circulo zodiaco. I, xiv, 3. — Per suum
motum (diurnum) non fit a nobis magis vel
minus distans. I, xir, 8. — Fit autem prope
vel longe per proprium motum. 1, xiv. 3.—
Quandonam maxime appropinquet et elon-
getur a nobis. II, 1x, 5, 8. — Disgregat et
congregat vapores per eius absentiam et prae-
sentiam, I, xiv, 3. II, vir, 3, 5, 9, 10. — Per
motum eius versus polos fit aestas et hiems;
II, vir, 8. Latio solis est causa effectiva ap-
paritionum in caelo. I, vi, 2, 6. — Eius motus
causat generationem et corruptionem etomnes
permutationes in inferioribus. II, m, 4. — Ge-
nerationem et corruptionem causat per mo-
tum proprium. I, , 3. - Secundum motumxiv
diurnum causat pluviam; secundum

vero rorem et pruinam. I, xiv, 10. Cf. Il,
vu, 3, 8. — Motus eius est principium effi-
ciens ventorum. II, vr, 3, 8. vmm, 1. - Quo-
modo causet ventos et pluvias. IL, vir, 10, —
Sol cessare facit ventos et impedit ne fiant.
Il, 1x, 1. — Motus eius calefacit terram, I,
ΥἹ, 2. xvin, 2. Il, vu, 3, - Quare calor cau-
setur in inferioribus magis ex motu solis. I;
v, 6. - Quare magis ex motu solaris corpo-
ris quam sphaerae solis. I, v, 7. — Qua ra:
fione motus eius causet calorem, ibid, —
Quaedam causa particularis caliditatis gene-
ratae ex motu solis. I, v, 8. - Quandonam
Sit maximus calor. II, ix, 8. - Vide SrELLAE.

Sou4 — Vide Morvs.
SPkcuLUM — De visione rei in speculo. I, 1x,

4. xi 8. Gf. 1, vin, 2.

SrnarRA — De dispositione sphaerae caelestis.

:
E
4
j
:
|

II, x, 2. -- De eius magnitudine. I, mm, 3, 8.
XVII, 4.

Spmirrus — Spiritus, idest ventus. I, 1, 7. II,
vit, 2. — Spiritus, idest fumus siccus. I, vr, 3.

Speissuw — Frigiditas et spissitudo seinvicem
consequuntur. I, v, 5. — Vide Morvs.

STAGNA — In quo differant a paludibus. II,
1, 5. — Quaedam sunt naturalia, quaedam
artificialia. ibid.

SraTus — Vide SkwEcTUS.

SrELLAE — Stellae, seu astra, vel sidera. Ubi
agatur de ipsis. I, r, 3. — Stellas esse igneae
naturae posuerunt quidam antiqui. IL, m, 6.
Cf. II, n, 5. -- De magnitudine stellarum. I,
m, 3, 6. IL, m, 6. -- Adinvicem comparatae,
quaedam maiores, quaedam minores viden-
tur. I, x, 9. — Duplex motus stellarum. I,
v, 6. - De velocitate motus earum. I, vit,
5. — Causa motus solis et stellarum secun-
dum antiquos Naturales. II, r, 4. — De ca-
lore causato a stellis superioribus. I, 1v, 2.
Y, 4 Sqq. -- Secundum diversos aspectus solis
et stellarum diversae partes terrae accipiunt
diversas virtutes. I, xvi, 2. Cf. II, vri, 8. — Sol
et stellae non semper distant aequaliter a

1 seipsis. 1, x I, xu, 8. — Sol et luna et alia astra

. orienta et et occidentia quandoque apparent

E icea vel subrubea: quare. I, vir, 2. -

sus stellarum, quandonam sit. Ix,
Astra ultima, seu determinata vel fixa. I,
απ, 4. V, 6. x, 7. — Magis distant a terra
quam sol. I, xiu, 6, 8. — Umbra terrae non
est apud astra fixa. I, xi, 6. — De stellis
erraticis. Vide PLANETAE. — ' Stellae sporadi-
quae sint, et quare sic dictae. I, xn,

Obs De stellis cometis. Vide ΟΟΜΕΤΔΕ. —

De stella pogonia, seu barbata. 1, xr, 4.
Stellae cadentes generantur ex ignitione in

inferioribus. I, 1, 5. v, 9g. — Explicatur phe-

|... nomenon siderum discurrentium. I, vr, 6.

: NT. xi, 3, 5. - Discursus siderum est vel per

continuam ignitionem vel per proiectionem.

l, vi, 6. vn, 2. — Differentia inter discursus

siderum ex duabus causis provenientes. I,

vn, 3. Gf. 1, νι, 6. -- Cadunt stellae in ter-

ram et in mare, die ac nocte, serenitate exi-

stente. 1, vri, 2. -- Feruntur sursum, deor-

sum et oblique. I, viti, 4 — Ut plurimum

vero oblique: quare. ibid. — Quare proiician-

tur quaedam deorsum. I, vri, 2, 3. - Com-
ad cometas. I, xr, 5.

— SuBrEcTUM — Subiectum, seu patiens, est causa
materialis. I, π, 5.

SusxvL.TIPLEx — Quid sit. II, v, 5.

— Citius evaporat quam grossum. Il.
v, 5, 7.

Susrus — Nihil est subtus respectu medii.

Il, m, 3. ͵
Supon — Cum illud quod bibitur, sit dulce,
' sudor et urina fiant salsi. 1, Υ͂, 4- VI, 2.
4 SuRsUM — ldem est moveri a medio et mo-
veri sursum. Il, ur 3.— A superficie terrae
vocatur aliquid sursum, et aliquid deorsum
propter altitudinem et demissionem. II, ur, 4.
un δὰ
. Tawar — Maximus quidam fluvius. I, xvm, 8.
— TanraRus — Quid nomine Tartari intelliga-
—. tur. II, nr, 3. Vide PraTO.

— "Tempus esse aeternum opinatus
est Aristoteles: haec opinio fidei contraria-
tur, et non innititur rationibus demonstrativis.
EM S quim, 5. Lm.

— Quaenam circa terram tradantur in
logia, I, 1, 7. — Est corpus et ele-
mentum corporale. I, 1, 3. π, 3. — Simplici-
Npgeerie κὰν ὅ, 1v, 6. Gf. I, xvi, 4. Il,

(cotum

METEOROLOGICORUM

VL 4. — Locus eius est in medio, I, 1v, 6.
XVI, 4. II, rr, 2. x, 2. — Ibi quiescit, I, xir, 8.
x1v, 4. — Frequenter supernatat aquae propter
parvitatem partium. I, xv, 4. — Est frigidis-
sima. I, 1v, 6. — Habet tamen aliquam calidi-
tatem intrinsecam. Il, vir, 9. 1x, 5. — Inte-
riora terrae sunt frigida in aestu, in tempore
frigido vero e contrario: quare. I, xv, 10.—
Excessus frigoris et caloris ubinam invenia-
tur in terra. II, x, 2, 3. — Terra calefit a
corporibus caelestibus. 1, 1v, 3. v1, 2. II, vir,
3, 9. 1x, 5. - Duae causae calefactionis in
terra. I, rv, 3. — Caliditas circa terram cau-
sat exhalationem. II, vi, 3, 5, 9. — Est siccae
naturae. I, νι, 2. Cf. II, vii, 6. — Abundat

exhalatione sicca. II, vr, 3. Cf. II, vu, 3, 6,.

9. - Reddit aquam salsam, et in ea causat
alios sapores. Il, vr, 8, — Diversas virtutes
recipit secundum diversos aspectus solis et
stellarum. I, xvi, 2. Cf. II, vr, 8.

Tota terra est sphaerica. II, x, 2. — Terra
est multo minor quibusdam astris: respectu
ultimae sphaerae obtinet vicem puncti. I, ΠῚ,
3, 6, 8. xii, 3. xvii, 4. - Est minor sole.
I, xu, 6. — Tota moles terra eadem manet,
partes autem mutantur. II, vr, 7. — Terra ex
parte septentrionis est altior. II, 1, 7, 8. —
Quaedam pars elevatur sursum per exhala-
tionem, et quaedam dimittitur. ibid. — Non
semper eadem loca terrae sunt aquosa vel
arida: quare. I, xvii, 1 sqq. — Umbra eius
est nox. I, xui, 6. — Umbra terrae non est
apud astwa fixa; est tamen apud lunam. ibid.

Terra nostra habitabilis est versus polum
arcticum: altera versus meridiem. II, x, 2,
4. — Figura utriusque est ad modum tym-
pani. II. x. 2. — Probatur quod non sit cir-
cularis. II, x, 3. — De latitudine et longitu-
dine terrae habitabilis. ibid. — Tota terra
habitabilis secundum latitudinem, habitatur:
utrum secundum suam longitudinem habite-
tur nescimus. ibid. — Quaenam partes terrae
sint inhabitabiles, et quo sensu dicantur in-
habitabiles, II, x, 2. — Ultra tropicum aesti-
valem non habitatur: quare. ibid. — Vide
Manz, PoETAE.

'TrRRAEMOoTUS — De ipsis agitur in Meteoro-
logia. I, 1, 7. — Causae eorum assignantur
ex diversa specie terrae. ibid.

ΤΙΤΙΟΝΕΒ — Vide Dari.

TnawswvTATIO — Omnis transmutatio natura-
lis fit successive. I, xvn, 3.

'TRoPici — Puncta tropica, seu conversiva, quae
sint et quare sic dicta. II, vrr, 10. x, 2. Cf.
H, 1t, 4.

ΤΥΎΡΗΟΝΕΒ — De ipsis agitur in Meteorologia.
I, 1, 8. - Quomodo generentur. ibid.

TxnnuENuM — Mare Tyrrhenum est profun-
dissimum. Il, 1, 7.

U

UwsnA — Quare calor sit minor in locis um-
brosis. I, v, 7. — Umbra corporis opaci mi-
noris corpore lucido ascendit in conum tanto
minorem quanto lucidum minus distat ab

opaco, et magis excedit ipsum. I, xu, 6, -.

Umbra ibi deficit ubi sol existit super sum-
mitates capitum; ad meridiem vero fit ubi
sol ad septentrionem declinat. II, x, 2.

UwiveRsaLE — Vide SciENTIA.

Unma — Vide Supon.

Unsa — Ursa, idest septentrio: quare sic di-
catur. II, vir, το. Cf. II, x, 1. — Ursa, idest
polus, sive arcticus sive antarcticus. II, x ,
τὴ ἄς

455
V

Vacuuw — Vide Locus.

VaronR — Vapor est exhalatio humida. I, 1v,
6. vi, 2. II, vii, 2, 3. — Est aqua rarefacta.
I, 1v, 3. II, τι, 6. — Pertinet ad naturam aeris.
I, xiv, 1. — Mediat inter aerem et aquam.
I, xiv, 6. — Est naturaliter humidus et fri-
gidus. II, vit, 6. — Calidior quam aqua. I,
XIv, 11. — Est principium pluviae. II, vir, 3,
4. — De causis vaporis. I, xiv, 3, 4. II, vit,
3, 4. — Sursum fertur per calorem, deorsum
per infrigidationem. I, xiv, 5, 9. et pluries. —
Ascensus et descensus vaporum est quasi
fluvius circularis communis aeri et aquae.
I, xiv, 7. - Fit secundum ordinem. II, νι, 3. —
Ex locis infimis et humefactis proveniunt
multi vapores. I, xiv, 13. - Omne quod sur-
sum fertur (per evaporationem), redit ad ter-
ram: in aliquibus tamen regionibus plus eva-
porat quam pluat. II, n, 6. v, 2. — Vapores
non sunt nutrimentum corporum superio-
rum. ibid. — Subtile evaporat citius. quam
grossum. II, vr, 5, 7. — Vide Exnararmio.

VzeNTUs — De causis ventorum agitur in Me-
teorologia. 1,1, 7. — Causa ventorum secun-
dum antiquos Naturales. II, 1, 4. — Principium
materiale ventorum sunt exhalationes siccae.
I, x, 8. II, vir, 2, 4, 7, 9, 10. virt, 2. rx, 1. —
Principium efficiens est motus solis. I, Y» 2
II, vi, 3, 5. vr, 1. — De modo generationis
ventorum. Il, vii, 4 sqq. Cf. lI, vm, 3. 1x,
5. — Generatio ventorum est in aere infra
montes: venti non excedunt montes altos.
I, v, 2. Il, vig, 1. — Quidam dixerunt ean-
dem esse naturam aquae, aeris et venti; et
ventum non esse nisi aerem motum. I, xvi,
2. II, vir, 6. — Excluduntur hae opiniones.
II, vi, 6, 7. — Differentia ventorum attendi-
tur secundum diversitatem terrae. I, 1, 7. —
Falsum est tamen eos non differre nisi se-
cundum loca ex quibus flant. I, xvi, 2. —
Motus ventorum est obliquus. II, vir, 1, 2. —
Est naturalis, quamvis obliquitas eius sit ex
motu caeli. II, vir, 2. — Principium motus
ventorum est sursum. ibid. — Motus venti
magis dominatur in locis altis. ibid. — Cau-
sae cessationis ventorum. II, 1x, 1, 2. — Ante
ortum Orionis fit maxima tranquillitas usque
ad etesias. IL, 1x, 1, 3. — Etiam tempore
magni frigoris. II, 1x, 2. - Quandoque tem-
poribus intermediis, ibid. — Fit augmentum
ventorum in ortu et occasu Orionis; item
post ortum Canis, II, 1x, 3, 4, 8. » Quando
apparent cometae, est excessus venti. I, xr,
8. — De inaequalitate ventositatis secundum

- diversa tempora et loca. II, vir, 8. — Post
pluvias fiunt venti; et post ventos superve-
niunt pluviae, imo ventos destruunt. II, vir,
9. — Ventus impedit pruinam. I, xiv, 12. II,
Ix, 2. — Qui venti sint maximi et magis abun-
dent. II, vir, 10.

Vonaco — Vide BornyNr.

Z

ZrPHyni — Plurimi zephyri flant extra mare
Libycum. Il, x, 4.

Zopiacus — Circulus zodiacus, seu animalium.
I, x, 2. xm, 4. — Intersecat circulum aequi-
noctialem, declinans ad utramque partem. II,
X, 2. — Totus nobis manifestus est diversis
temporibus. I, xi, 3. — Sol et alii planetae
per ipsum feruntur. I, xit, 3. xir, 4. xiv, 3,—
In ipso, ut plurimum, non apparent cometae:
quare. I, xii, 4. — Est causa movens et prin-
cipalis in generatione aquae et aeris. I, xiv, 3.

---- à $80 oi EK. mee eee

Foo «ones [o PER
"ps nci-- " à
DL ΡΥ Ond pad Mitut- TU er ἐν αὐ D DS gl
PUMP ty. Prud. v^ 3 -- VL M
Bor DIVI EDEN -
Í ΤΣ pru ἀκ) - ἢ,
Er he Ib ue oia inet 2 k
EE vits £ pni u v ᾿ς
nitgenprabo temo a: o ta Uk e dete
ED ον (NETS IUD api" rcm
of o rine BR ts eibi:
ΕΣ ΡΟ du n τρια προ AREE
— EC Lear is eise POT eae: regt
HOMPEROORS M e suis ἀξ ἐσ

Posi pnm 484. qnd. a s JS ROCA E. deter
μὴ ΩΝ πιράνῥο ^a 728
«Αγ π τα ἐγ ztakéngitermn tinet pardisplte κει νον
Qr Sr d dendi kei "pte
ndm dici ardt eighiic
nio s ATi Tones, uiimrio n Ai ut
Img agi iade aede es doi
τοῖν rn πῆρ ROO ttaUeA Apr
292: GC Bde RAT A cr B ERN
rotis tei aedi peers »
Los; an diia um re pn
— eU pom igter aW AW ^ afe E uo pura
coms ditas wn «93 ἀμφ: δ: σε σα Υ ἢ
zn té vire. acaba] oscar Evol
εὐνὰς ongmmo uir appe qe mr d . —
ife c pb sati tates nose σά Pentlck: τα «(ἄν
.;arbsatntmdrudurozs en Hoi pride
vaesctitepiptL catüliar Qe: cre up die ccu
^ titii 8s Mito pe Ron geb c
KG uet attore aris - dou rand pon
ceovaninlac prf mutig 3-0 p due
»ibudtasea Sibirtotrtue pec Γ᾽ e NON Ἢ
INE UA iguales wt
ctio ene rp cro tM ^ da ceni bi T
πο iet SL ζητοῦν: audiup- do. esed canaberndg:
τ ρα vertes Ue rint ifo fio qtio cif i ς,
zai sois-Sigbnild e sioitynti i libertate m
schien itla ταῖς τριχῇ i Tbodbiéde enden
ἄρτον 5 ^ IMMANE Bi "HE LAUDE
Aa Os Lal nf n oid cidit oio i Lg

fom

—

935 A ecu ont Uo cuum e sino hts ae»

stc sis fü iwrpua sr οὐιιχοτῷ cit quip neto
sToqinatiiniaurse δ δ, vean Ve —
-aror-ssimabpdrO- - itai aet eie
uitmiemarud oer CALL uliapomdo mk me cn
"messa e): aant: Jal etna" n^ mentor y
" amb: s sci γα MP vim utero epa
de diti: dimokaegs pg; aratro carnem
t? tifinides itid s ofnyitaaisnnb ET. 2

φέρ ia ER co I sui vedere iiy:

neta setiode ta uet ipi iter: dei Rosita -
εὐυεερβιίηχμιρ δοῦν: uafrég£cacsb uis angi
AE dt te prr stum amo —
nite iara cie 85 ots Té i JO - iikvur

a ORE, di auis

oie ]

prse —

ka prios ἀρὴν. "Siboseso eo bibgl Sfprwos dba “.
vinti jo lagi coeurs "atri Riie

E BRUST μὰς Mp o AREE I LS ult

e NM ue eu Ὑπὸ NOE A Ir, τ

—— A
ἐξ

ΟΣ ΘΈΡΕΙ:
« ' ey Biss To "T
g [29 τὰν τ᾿ ἄν IE e EK

το 1 tnt sepe iouP as Quite
E LRL
ity dioe ἔνι op DE Vi

SER to

Feria un S πιοῦν

Vie pm ,U. ames din ck: ifii
Veuiegy di Bises oet Stt SY vti
kd Qysan y oif uerit. ^ cds pu

rm acest Ne
à Apu rr free SF v τὴν { Aisne
Vico i6 deo Pane sti uico ostii
. moleitywlali aes niti TU τῶν 6 u-
ΠΥ 7 rure ys D) nitibáluti: we Eü "vr donar. *
Er QNEM DU
jehiniuA. uu uero IP ICM awe E nano
cy uem E h euren ndi tedaslem --

"hr

* ;4 1

^
] 3o pd πὶ 9o uera llc Hoe SE ον.
δ φρθολτὶ aedi - Éogme Ξδδοος eniin
] jsade£esWosqsr o sca: W He caudbebaexe: d
! ΤΟΝ nei od ^y
Dose Po vb veo dica aif ξεν»...

igo. τ σίας eahao Mira. uoi τ dita itis

eode Mode. Oi,
OG κα ἐν 85 $i? uon το. d
x». mij Pih uta n————
M P E Σ omoesrti m dar ϑ
-uipibis- wg moykis Vert dete mons τ "n
pofle: ΠΩΣ
detnr. esce tin not
- snb nro cen quta oct ua Tan rtt
τε πρα corum PAPELES, dy T- aem esi
A. er! lune exteras suy ue
ἄγαν goecaitirhajdegcatteon mec

prete Aree
ceo vaut Rr iaullibr ut eto

i oho ἀμ ελίχορ Dl rea ar

ufligüp-1- Ὁ» eraibotirob acf. a. Erin M rial
Civitas oi A ee AGE valhdodid ni: vies t tri
sumit amt fatis rtt ai2dsictguf
!etifidis:
ΓΟ πρὸ ρει. atitcidoitC- e ARAM. oni e rm ἢ
etl itittenil rapta ooi D Pere JU
upra eniéhianer ale ᾿ 5 Loosbidativast-
"amen -— Sene a "pino mele
aqopgelt cauta M:

"hu

leews ao ieper λάχε», int naar -
am gn abused ges d oy.

TE Pt s. ME EE E

ape crime tri co Asi
: Xt dort act de file ioi p "roe

“νος sen oe ol ift -— auae D
| "eia anon

Sut dE! cf edi: di ames s Eis atum

SK «e^ a diat, bp y Latii Mic cT.
rurttiinini bae d iouis: accen p sumite. "x diiile*cisdt amdéat]
n dpsn& ngitasai P reed E as uita o o P Mini serine -Agtitiro

iret appo «bà vwriritiiblotroelotuirson
ziawitn yea ᾧ ngstittatit i ditioie nosti - MMEXUK
a9mián; Hla ao ose ων Ertarra T το θα δή5:
i. um? ead. T vtatirst jüeqi dote ας
OURRIEO 3 ode e aft: a ri umi M oum ust
arindt 2 8 RIYEWO: UAR 352 4’ Agua doowep o

«ΡΣ οἱ eetbmogoionmipuoe anion; εἐβιῥάϊμοιο.

i 16,4 d xi (tes cil itiibonais aftrvrurcnt
| Mititieci LN

7 Baton ΕΣ

ρει S senta ΤᾺΝ
j Lleisiarsumo- iéintisbted: sàybi μερὶς emat T

EUN C -ἰ ρῶν ρει τῳ rodeo Mi viia»
pA X: Vote ΓΟ dpa
I Slt t
! T 4

^

- pa

att Fiona atroci mhiréo sdüstenci pa Sasedituos

τοῦτ bed s hoe crap Serio 1
ρα nose didupr sess SEE

0} imf no duri τς

^ MA neas
sx "MEYACI EA -— ansotti Γ
BB hs S ον ΣΝ
aad... ἢ » catreie Lipa docte yt adt -

m

1

eva s εν Mec i CEN EIU b.

cage ὐρ ἐν 9 «-ὸ bos
τ Ane vrtifaistinujo ioa O- — f ab d A

—ÁÀ 9 metodi eee

j

vv

ADAE «--

ule. cst un ntm : [
yum dune appro desti ooi cw pue
( Guarino oli iade :
ietendieqiet- ador go
lotssbanq w AX) prc ὃ
b v aioiütanc ον Xr
p^ Trois

$

suf y Jr

— n

eter , titer »

. Lr i τα

1 eC Mesas vbi: PRU
τ 3, aem ^, md
sare de harten Ξ

Ln " - Criere ἀμήν ME (DOE

pfi quet diaago : voli, 73€
Yiste. toon Puig coup
Vpsensóoun. jit pártióciedg :
τες ct Ge dm ἧς: *. Mas
Κ᾽ amosisus Cabs, Mass m, ue d
vna Me

Ὗ

yp τὴς εὐ Mag

πα, μὴ ^ P esie:

σιν.

EXPOSITIONIS D. THOMAE AQUINATIS
IN LIBROS ARISTOTELIS ,

DE GENERATIONE ET CORRUPTIONE

CONTINUATIO

PER IGNOTUM AUCTOREM

EX BEATI ALBERTI MAGNI COMMENTARIO

PRAESERTIM COMPILATA

—dü—

LECTIO DECIMAOCTAVA

QUARE ET QUO ORDINE SIT TRACTANDUM DE MIXTURA, DE AGERE ET PATI, ET DE TACTU -
DETERMINATUR DEFINITIO TACTUS

᾿Επεὶ δὲ πρῶτον δεῖ περὶ τῆς ὕλης καὶ τῶν καλουμένων
στοιχείων εἰπεῖν; εἴτ᾽ ἔστιν εἴτε μή, καὶ πότερον
ἀΐδιον ἕκαστον ἢ γίγνεταί πως; xal εἰ γίνεται, πό-
τερον ἐξ ἀλλήλων γίνεται πάντα τὸν αὐτὸν τρόπον
ἢ τι πρῶτον ἕν αὐτῶν ἐστίν, ἀνάγχη 33 πρότερον
εἰπεῖν περὶ ὧν ἀδιορίστως λέγεται νῦν.

Πάντες yàp οἵ τε τὰ στοιχεῖα γεννῶντες καὶ οἱ τὸ ix
τῶν στοιχείων διαχρίσει χρῶνται καὶ συγχρίσει καὶ
οἰ τῷ ποιεῖν καὶ πάσχειν. "Ἔστι δ᾽ ἡ σύγχρισις μίξις"
πῶς δὲ μίγνυσθαι λέγομεν. οὐ διώρισται σαφῶς.
᾿Αλλὰ μὴν οὐδ᾽ ἀλλοιοῦσθαι δυνατόν, οὐδὲ διαχρί-
γεσῆαι χαὶ συγκρίνεσθαι, μηδενὸς ποιοῦντος μηδὲ
πάσχοντος" καὶ γὰρ οἱ πλείω τὰ στοιχεῖα ποιοῦντες
. γεννῶσι τῷ ποιεῖν xal πάσχειν ὑπ᾽ ἀλλήλων. Καί-
ποι ἐξ ἑνὸς ἀνάγχη λέγειν τὴν ποίησιν, καὶ τοῦτ
ὀρθῶς λέγει Διογένης, ὅτι εἰ μηὴ ἐξ ἑνὸς ἦν ἅπαντα;
ο οὐχ ἂν ἣν τὸ ποιεῖν xal τὸ πάσχειν ὑπ᾽ ἀλλήλων,
οἷον τὸ θερμὸν ἐδκεσῦσι καὶ τοῦτο θερμαίνεσθαι πά-:
λιν" οὐ γὰρ ἡ θερμότης μεταβάλλει καὶ ἡ ψυχρότης
εἰς ἄλληλα, ἀλλὰ δῆλον ὅτι τὸ ὑποχείμενον. Ὥστε
ἐν. οἷς τὸ ποιεῖν ἐστὶ χαὶ τὸ πάσχειν, ἀνάγχη τού-
των μίαν εἶναι τὴν ὑποχειμένην φύσιν. Τὸ μὲν οὖν
. πάντ᾽ εἶναι τοιαῦτα φάσχειν οὐχ ἀληθές, ἀλλ᾽ ἐν
ὅσοις τὸ ὑπ’ ἀλλήλων ἐστίν. 'AXAd μὴν εἰ περὶ
τοῦ ποιεῖν xal πάσχειν x«l περὶ μίξεως θεωρητέον,
ἀνάγκη καὶ περὶ ἁφῆς" οὔτε dp ποιεῖν ταῦτα καὶ
πάσχειν δύναται χυρίως ἃ μὴ οἷόντε ἅψασθαι ἀλ-
λήλων, οὔτε μὴ ἁψάμεναά πως iiie Vinh μιχθῆναι
πρῶτον. Ὥστε περὶ τριῶν τούτων διοριστέον, τί
ἁφὴ. καὶ τί μίξις καὶ τί ποίησις. ᾿Αρχὴν δὲ λάβωμεν
οὐπήνδε. ᾿Αναγχη γὰρ τῶν ὄντων ὅσοις ἐστὶ μίξις.
. εἶναι ταῦτ᾽ ἀλλήλων ἀπτιχαά" χἂν εἴ τι ποιεῖ, τὸ
δὲ πάσχει κυρίως, xal τούτοις ὡσαύτως. Διὸ πρῶ-
mov λεχτέον περὶ ἁφῆς.

Σχεδὸν μὲν οὖν, ὥσπερ καὶ τῶν ἄλλων ὀνομάτων ἕχα-
στον λέγεται πολλαχῶς; καὶ và μὲν ὁμωνύμως τοὶ
δὲ θάτερα ἀπὸ τῶν ἑτέρων χαὶ τῶν προτέρων; oU-
τως ἔχει xal περὶ ἁφῆς.

Ὅμως δὲ τὸ κυρίως λεγόμενον ὑπάρχει τοῖς ἔχουσι θέσιν.
Θέσις δ᾽ οἴσπερ χαὶ τόπος" xal γὰρ τοῖς μαθηματι-
χοῖς ὁμοίως ἀποδοτέον ἀφὴν xai τόπον, εἴτ᾽ ἐστὶ
χεχωρισμένον ἕχαστον αὐτῶν εἴτ᾽ ἄλλον τρόπον.

ΤΑ ld. χὰ aT——m

-L

Opp. D. Tuowaz T. III. APPENDIX.

elementis dicere, sive sint, sive non; et utrum sempi-
ternum unumquodque, an vero aliquo modo generetur;
et si generatur, utrum ex invicem generentur omnia
eodem modo, an eorum unum primum sit, necesse est
itaque prius de his dicere, de quibus indeterminate di-
citur nunc.

Omnes enim qui et elementa generant et quae ex elemen-

tis, segregatione utuntur et congregatione et facere et
pati. Est autem congregatio mixtura. Quomodo autem
misceri dicimus, nondum determinatum est manifeste.
Sed nec alterari possibile, nec segregari et congregari,
nullo faciente aut patiente. Etenim plura elementa fa-
cientes generant in faciendo 'et patiendo. Quamvis ex
uno necesse est dicere factionem , et hoc recte dicit
Diogenes: quoniam si non essent ex uno omnia, nec
esset facere et pati adinvicem ; verbi gratia calidum in-
frigidari et hoc calefieri rursus: non enim caliditas et
frigiditas transmutantur adinvicem, sed manifestum quo-
niam subiectum. Quapropter in quibus facere est et pati,
necesse est horum unam subiectam esse naturam. Omnia

igitur talia esse dicere non verum: sed in quibus est y

quod adinvicem sunt. Sed si de facere et pati et mixtura
videndum, necesse est et de tactu; non enim facere haec
et pati possunt proprie, quae non possibile adinvicem
tangere, nec non tangentia adinvicem qualitercumque
contingit misceri primum. Quapropter de tribus his est
determinandum, quid tactus, quid mixtura et quid fa-
ctio. Principium autem accipiamus hoc. Necesse enim
est ut quibuscumque rebus inest mixtio, sese mutuo
tangere possint; et si aliquid facit, hoc autem patitur
principaliter, et his similiter. Ideo primo dicendum est
de tactu.

* Fere quidem igitur, ut et aliorum nominum unumquod-

que dicitur multifariam, et haec quidem aequivoce, haec
autem altera ab alteris et prioribus, sic habet et de
tactu.

Sed tamen principaliter dictum existit in habentibus posi-

tionem. Positio autem quibus et locus: etenim in ma-

thematicis similiter assignandus est tactus et locus, sive

est separatum unumquodque eorum, sive alio modo.
1*

* Quoniam autem oportet primum de materia et de vocatis " Di»or cap. vi.

Textus commu-
nis 43.

* Text. 44.

* Num. 3.

* Num. seq.

Π DE GENERATIONE ET CORRUPTIONE LIB. I

Ei οὖν ἐστίν, ὥσπερ διωρίσθη πρότερον; τὸ ἅπτεσθαι
τὸ τὰ ἔσχατα ἔχειν ἅμα; ταῦτα ἂν ἅπτοιτο ἀλ-
λήλων ὅσα διωρισμένα μεγέθη καὶ θέσιν ἔχοντα ἅμα
ἔχει τὰ ἔσχατα. c A ; ;

᾿Επεὶ δὲ θέσις μὲν ὅσοις καὶ τόξος ὑπάρχει, τόπου δὲ
διαφορὰ πρώτη τὸ ἄνω xxi χάτω καὶ τοὶ τοιαῦτα
τῶν ἀντικειμένων, ἅπαντα το ἀλλήλων ἁπτόμενα
βάρος ἂν ἔχοι ἢ κουφέτητα; ἢ ἄμφω 7 θάτερον. Τὰ
δὲ τοιαῦτα παθητικὰ καὶ πονητιχα" ὥστε φανερὸν
ὅτι ταῦτα ἅπτεσθαι πέφυχεν ἀλλήλων, ὧν διῃρη-
μένων μεγεθῶν ἅμα τὰ ἔσχατά ἐστιν; ὄντων χινητι-
χῶν χαὶ κινητῶν ὑπ᾽ αλλήλων.

᾿Επεὶ δὲ τὸ χινοῦν οὐχ ὁμοίως κινεῖ τὸ κινούμενον ,
ἀλλὰ τὸ μὲν ἀναγκη κινούμενον καὶ αὐτὸ κινεῖν, τὸ
δ᾽ ἀκίνητον ὄν, δῆλον ὅτι χαὶ ἐπὶ τοῦ ποιοῦντος
ἐροῦμεν ὡσαύτως" καὶ γὰρ τὸ χινοῦν ποιεῖν τί Quat
χαὶ τὸ ποιοῦν κινεῖν. Οὐ μὴν ἀλλὰ διαφέρει γε. καὶ
δεῖ διορίζειν: οὐ «dp οἷόντε πᾶν τὸ κινοῦν ποιεῖν,
εἴπερ τὸ ποιοῦν ἀντιθήσομεν τῷ πάσχοντι" τοῦτο
δ᾽ οἷς ἡ χίνησις πάθος: πάθος δὲ χαθ᾽ ὅσον ἀλλοι-
οὔται μόνον, οἷον τὸ λευχὸν xal τὸ θερμόν: ἀλλὰ
τὸ κινεῖν ἐπὶ πλέον τοῦ ποιεῖν ἐστίν. ᾿Εχεῖνο δ᾽ οὖν
φανερόν, ὅτι ἔστι μὲν ὡς τοὶ χινοῦντα τῶν χινητῶν
ἅπτοιτ᾽ ἄν, ἔστι δ᾽ ὡς οὔ. 3

*AXX' ὁ διορισμὸς τοῦ ἅπτεσθαι καθόλου μὲν ὁ τῶν θέσιν
ἐχόντων καὶ τοῦ μὲν χκινητιχοῦ τοῦ δὲ κινητοῦ, πρὸς
ἄλληλα δὲ κινητικοῦ χαὶ χινητοῦ, ἐν οἷς ὑπάρχει τὸ
ποιεῖν καὶ τὸ πάσχειν. Ἔστι μὲν οὖν ὡς ἐπὶ τὸ πολὺ
τὸ ἁπτόμενον ἁπτομένου ἁπτόμενον" καὶ γὰρ κινεῖ
χιγνούμενα παντα σχεδὸν τὰ ἐμποδών, ὅσοις ἀνάγχη
xai φαίνεται τὸ ἁπτόμενον ἅπτεσθαι ἁπτομένου"

ἔστι δ᾽ ὡς ἐνίοτέ φαμεν τὸ χινοῦν ἅπτεσθαι μόνου τοῦ
χινουμένου, τὸ δ᾽ ἁπτόμενον μιὴ ἅπτεσθαι ἁπτομέ-
vou* ἀλλὰ διὰ τὸ κινεῖν χινούμενα τὰ ὁμογενῆ,
ἀνάγκη δοκεῖ εἶναι ἁπτομένου ἅπτεσθαι. Ὥστε εἴ
τι χινεῖ ἀκίνητον ὄν, ἐχεῖνο μὲν ἂν ἅπτοιτο τοῦ
χινητοῦ. ἐχείνου δὲ οὐδέν" φαμὲν γὰρ ἐνίοτε τὸν
λυποῦντα ἅπτεσθαι ἡμῶν, ἀλλ᾽ οὐχ αὐτοὶ ἐχείνου.
Περὶ μὲν οὖν ἁφῆς τῆς ἐν τοῖς φυσιχοῖς διωρίσθω
τοῦτον τὸν τρόπον. ;

w, ostquam Philosophus determinavit de ge-
É*neratione et corruptione in communi, et de
«V aliis sequentibus, scilicet de augmentatione
AW et alteratione, incipit determinare de quibus-
z VAKOU^ dam quae ad haec requiruntur. Et primo dat
intentionem suam; secundo prosequitur intentum , ibi:
Fere quidem * etc. Circa primum duo facit: primo deter-
minat intentionem suam; secundo ostendit necessitatem
suae intentionis, ibi: Omnes enim qui et elementa * etc.

Dicit ergo primo quod, cum oporteat dicere de ma-
teria circa quam est transmutatio elementorum; et de
ipsis elementis, secundum contrarietates quae sunt in eis:
utrum scilicet sint aut non; et utrum unum eorum sit
sempiternum et intransmutabile, sicut supra dicit Empe-
docles, aut generantur; et si generantur, qualiter gene-
rantur: utrum scilicet generantur adinvicem aut mo-
ventur, aut est aliquod principium eorum, ex quo gene-
rantur, et in quod resolvuntur, sicut diversi dixerunt, ut
Democritus atomos, Anaxagoras infinita secundum spe-
ciem; quia, inquam, illa determinare debemus, oportet
prius determinare de quibusdam antecedentibus ad illa,
de quibus dicitur indeterminate munt; quod quidem potest
dupliciter intelligi: uno: modo, quod philosophi sui tem-
poris indeterminate et insufficienter dixerunt de ipsis, alio
modo, quia'de generatione indeterminate et confuse di-
ctum est de ipsis.

CRT
8: 7.

2. Deinde cum dicit: Omnes enim qui .et elementa etc., ^

ostendit necessitatem determinandi, dicens quod omnes
philosophi tangentes elementa vel ex elementis generata,
utuntur congregatione et segregatione. Quae enim ex
elementis generantur, ex congregatione elementorum ge-
nerantuf, quae vero corrumpuntur, ex segregatione ele-
mentorum corrumpuntur; quae etiam dicebant agere et
pati adinvicem. Cum ergo congregatio sit. quaedam

Si igitur est, ut determinatum est prius, tangere ultima
habere simul, haec utique se tangunt adinvicem, quae-
cumque determinatas magnitudines et positionem ha-
bentia simul habent ultima.

Quoniam autem positio iisdem quidem in quibus et locus
existit, loci autem differentia prima sursum et deorsum
et talia oppositorum: omnia ad se invicem tangentia
gravitatem utique habent aut levitatem, aut ambo aut
alterum. Talia autem passiva et activa: quapropter ma-
nifestum est quoniam haec tangere nata sunt adinvicem,
quorum divisis magnitudinibus simul ultima sunt, exi-
stentibus motivis et mobilibus adinvicem.

* Quoniam autem movens non similiter movet quod mo-
vetur, sed hoc quidem necesse est motum et ipsum mo-
vere, hoc autem immobile ens, manifestum quoniam et
de faciente dicemus similiter: etenim movens facere
aliquid inquiunt, et faciens movere. Sed tamen differunt
et oportet determinare; non enim possibile est et mo-
vens omne agere, si faciens opponimus patienti. Hoc
autem in omnibus in quibus est motus passio. Passio
autem est, secundum quam alteratur solum; verbi grà-
tia calidum et album; sed movere amplius quam agere
est. Illud igitur manifestum quoniam est quidem ut
motiva immobilia tangunt, est autem ut non.

Sed determinatio tangere universaliter quidem, quod est
positionem habentium, et hoc quidem motivo, hoc au-
tem mobili, adinvicem autem motivo et mobili, in quibus
existit agere et pati. Est quidem igitur, ut in multum
tactum quod tangit tangens: etenim movent mota omnia
fere, quae in conspectu nostro, quibus necesse est et vi-
detur tactum tangere quod tangit.

Est autem ut aliquando inquimus movens tangere solum.
id quod movetur, quod tangitur autem non tangere
quod tangit; sed quia movent mota homogenea, necesse
videtur esse quod tangitur tangere. Quapropter, si quid
movet immobile ens, illud quidem tangit quod kiotieur,
illud autem non; inquimus enim aliquando tristantem
tangere nos sed nos non eum. De tactu quidem igitur

in naturalibus determinatum sit hoc modo. Vl
᾿ τ [O0 GQxY τυ":
᾽

4 : T9: VuT
mixtura, oportet de mixtura determinare. Qualiter enim
fiat mixtio et quid sit, non est adhuc manifeste det
minatum. - Cum autem nec-alteratio nec con;
vel segregatio possint fieri sine actione et passione,
tet prius determinare de actione et passione. Illi
qui ponunt plura principia, dicunt esse generationem
per actionem et passionem elementorum adinvicem. Si-
militer et illi qui ex uno materiali principio dicunt alia *
fieri, necesse habent ponere agere et pati. Ideo recte
dixit Diogenes, cum dixic quod, nisi ex uno materiali
principio fierent omnia, impossibile esset aliqua. adinvi-
cem transmutari. Aliter enim non posset calidum !
fieri, nec frigidum calefieri, nisi subesset una materia:
impossibile est enim quod frigiditas sit caliditas, vel e
converso ; sed oportet quod habeant unum commune
subiectum, per quod possint adinvicem transmutari. Qua-

ropter quae agunt et patiuntur adinvicem, necesse est
abere unam subiectam materiam, quae sit susceptiva
contrariorum. Non tamen omnia agentia et patientia sunt.
lalia, scilicet habentia unam materiam, sed solum illa
quae agunt et patiuntur adinvicem. Sunt enim aliqua
quae agendo non patiuntur, sicut substantiae separatae, et
corpora caelestia; quae * scilicet corpora, licet patiantur,
utpote quae moventur, tamen non patiuntur ab his diae
moventur ab eis.- Ulterius autem, cüm mixtio et fa:
et pati non possint fieri sine tactu (nam ea quae adin-
vicem non se tangunt, non possunt adinvicem agere et^
pati), ideo determinando de ipsis oportet de tactu
tractare, il wes
Inter ista autem tria prius determinandum de Eye
non
itur,

quia tactus prior est: sequitur enim ad ista duo, sed

e converso. Necesse enim est quod ista quae miscentur,
adinvicem se tangant, sed non convertitur. Similiter si
aliquid agit et patitur ab eo, necesse est etiam quod ista

* Text. 45-

se tangant, sed non convertitur. Cum ergo primum sit,
ἃ quo non convertitur consequentia, primum inter tria
dicendum de tactu.

3. Deinde cum dicit: Fere quidem igitur etc., prose-
uitur intentum. Et circa hoc tria facit, secundum quod
e tribus determinat. Primo determinat de tactu; secundo
de facere et pati, ibi: De facere et pati * etc.; tertio de
mixtione, ibi: Reliquum. autem. videndum * etc. Circa. pri-
mum duo facit: primo distinguit hoc nomen tactus; se-
cundo incipit agere de ipso, ibi: Sed tamen principali-

. er * etc.

Dicit ergo primo, quod tactus dicitur multipliciter,
sicut fere unumquodque aliorum nominum: quaedam
enim dicuntur aequivoce, quaedam analogice et transum-

^ ptive, sive metaphorice; ita etiam tactus dicitur proprie
et transumptive. Dicit autem fere, quia forte non omnia
dicuntur multipliciter *.

4. Deinde cum dicit: Sed tamen etc., prosequitur de
tactu: et primo de tactu proprie sumpto; secundo de ta-
ctu sumpto transumptive, ibi: Est autem ut aliquando * etc.
.. Circa primum.-duo facit: primo investigat definitionem
- tactus; secundo investigatam concludit, ibi: Sed determi-
"alio * etc.

Circa primum ponit conditiones quae requiruntur ad
tactum. Est autem tactus, ut infra ponet, in habentibus
positionem , quorum ultima sunt simul, moventibus et
motis, activis et passivis adinvicem. Primo ergo mani-
supponit concludens primam conditionem, dicens
quod tactus proprie et principaliter dictus est in haben-
tibus positionem. Positio autem non est nisi in habenti-
bus locum. Et ideo cum mathematica habeant positio-
nem, sive sint separata secundum rem sive secundum
rationem tantum, habent etiam locum. Nam sicut dicit
imentator super loco isto, licet mathematica abstra-
hantur ab aliis accidentibus, scilicet a motu et materia,
impossibile est tamen ea imaginari sine loco, cum corpus
naturale non sit in loco nisi secundum suas dimensio-
nes, et non per alia accidentia. Locus ergo inseparabilis
esta mathematicis corporibus. Ipsis tamen non convenit
- ocus et tactus nisi per quandam similitudinem ad na-
64. turalia. Nulla enim vere sunt in loco *, nisi naturalia se-
. eundum esse accepta; in quibus sunt mathematica secun-
. dum esse suum: et ideo etiam in ipsis habent locum et
. tactum. Nec accipiuntur hic secundum abstractionem ab
esse, quia talis consideratio non est naturalis, sed mathe-
— matica; et ideo locus et tactus convenit eis, secundum
quod talia, per posterius.
8$. Secundo ibi: Si igitur est ut determinatum etc., ponit
secundam conditionem, dicens quod si ita est, ut dictum
est in V Pbysic., quod tangere est habere ultima simul,
illa se tangunt quae habent determinatas Segiiiinns
et positionem, et quorum ultima sunt simul. Et inest *
secunda conditio, scilicet habere ultima simul.
E 6. Tertio ibi: Quoniam autem. positio etc., investigat
L- men conditionem, scilicet quod tactus est in moven-
et motis, dicens quod positio est in habentibus
locum; et quia primae differentiae loci sunt sursum et
deorsum ut dicitur in II de Caelo, necesse est ut quae
se tangunt, sint sursum aut deorsum. Ideo quae se tan-
J gunt, sunt gravia aut levia: aut ambo, sicut elementa
. media, quae sunt gravia et levia secundum diversos re-
mem ut dicitur in IV de Caelo, aut alterum eorum,
cut extrema, quorum alterum est simpliciter grave, et
alterum simpliciter leve. Omnia autem talia dum tan-
gunt se, agunt et patiuntur adinvicem. Quapropter con-
cludit manifestum esse quod illa proprie se tangunt,
diversae sunt magnitudines, et simul habent ul-
tima, quae movent et moventur adinvicem per virtutem

^ illorum ultimorum.

CAP. VI, LECT. XVIII IH

7. Quarto ibi: Quoniam aulem movens etc., investigat
quartam conditionem, quae est quod tactus est in activis
et passivis. Et dicit, quia non omne movens movetur,
sed quoddam est movens motum, quoddam autem mo-
vens immobile (et hoc dupliciter: aliquid enim simpliciter
nullo modo movetur, sicut movens primum, aliquod au-
tem movens non movetur a moto, licet moveatur ab ali-
quo), secundum quorundam existimationem agens etiam
invenitur in istis duobus modis: quia quidam dicunt
quod actus moventis est quoddam aor et e converso

uod actus facientis est quoddam movere. Quod tamen
alsum est: differunt enim. movens et faciens; quorum
differentiam oportet nos determinare. Si enim nos dici-
mus quod faciens opponitur secundum suam. speciem
patienti, tunc, cum contraria nata sint fieri circa idem,
oportet quod faciens patiatur cum tangat ipsum. Haec
autem sunt quibus motus est passio, idest quae movendo
patiuntur secundum alterationem aliquam *. Alteratio
autem sola est secundum passiones, idest passibiles
qualitates, ut secundum calidum vel frigidum. Cum
ergo calidum contrarietur frigido, et album nigro, et
sic in aliis, duo possunt concludi: primum * scilicet,
quod agens et patiens habent contrarias qualitates; se-
cundum est quod, cum non omne movens sit tale, non
omne movens est agens. In plus ergo erit movere quam
agere.

Ex his ergo quae dicta sunt concludit corollarium
quoddam, dicens quod moventia immobilia tangunt ipsa
mobilia; est autem ut sic, est autem ut non sic: quia
tangunt per. ultimum virtutis egredientis ab esse eo-
rum, sed non tangunt per ultimum suae quantitatis tan-
tum. Quia si sunt immobilia simpliciter, ut substantiae
separatae, non habent ultimum; si vero sint ab his quae
movent, immobilia, sicut astra non moventur a terra
quam movent, et tunc non habent ultima simul cum
ultimis illorum quae moventur. - Ad evidentiam illorum

uae hic dicuntur considerandum est, quod agens sive
aciens potest sumi dupliciter. Uno modo communiter ,
prout scilicet virtus alicuius procedit quocumque modo
in id quod subiicitur sibi: et hoc modo superius est ad
movens. Alio modo potest sumi naturaliter sive physice:
et hoc modo in minus est quam movens, et opponitur
secundum suam speciem patienti.

8. Deinde cum dicit: Sed determinatio tangere etc., con-
cludit investigatam definitionem tactus, dicens quod de-
terminatur sec definitur ipsum tangere universaliter, quod
estin habentibus positionem, moventibus et motis, a se
invicem activis et passivis. Et ex hoc concludit ulterius
quoddam corollarium, quod frequentius et fortius dicitur
esse tactum omne.agens naturale quod tangendo tangitur:
quia fere omnia quae sunt in conspectu nostro circa
locum activorum et passivorum, movent mota, in quibus
necessario videtur esse tactus.

9. Deinde cum dicit: Est autem etc., determinat de
tactu improprie dicto, dicens quod sicut inquimus, idest
dicimus, quoddam est movens quod solum tangit id
quod movetur, sed id quod tangitur, scilicet ipsum mo-
tum, non tangit /amgens, idest movens. Et in talibus
est tactus improprie sumptus; et ista sunt quaé non
sunt unius generis physici. Sed illa quae sunt bomoge-
πρῶ, idest unius generis naturalis ,, mota movent; et in
talibus necesse est quod tactum An tangens. Et si est
aliquod movens immobile, tangit id quod movetur, sed
non tangitur ab eo. Et. est simile sicut imquimus , idest
dicimus, aliquando, quod contristans es nos, et nos
non tetigimus contristantem: ut quando aliquis dicit ver-
bum iniuriosum, unde contristamur, sed nos non tetigi-
mus contristantem. - Ulterius epilogat, dicens quod de
tactu in naturalibus dictum est hoc modo.

*

eapem

aliquam om.
ca.

Y gw om.
cab.

IV

DE GENERATIONE ET CORRUPTIONE LIB. I

LECTIO DECIMANONA

OPINIONES CONTRARIAE CIRCA HABITUDINEM MUTUAM AGENTIS ET PATIENTIS;
ASSIGNATUR CAUSA CONTRARIETATIS - AGENS ET PATIENS ESSE SIMILIA GENERE -
ET DIVERSA SPECIE PROBATUR

Περὶ δὲ τοῦ ποιεῖν καὶ πάσχειν λεχτέον ἐφεξῆς. Παρειλή-

Δημόκριτος

φαμεν δὲ παρὸ τῶν πρότερον ὑπεναντίους ἀλλήλοις

λόγους. Οἱ μὲν γὰρ πλεῖστοι τοῦτό γε ὁμονοητιχῶς

λέγουσιν. ὡς τὸ μὲν ὅμοιον ὑπὸ τοῦ ὁμοίου πᾶν
γουσιν, μ

ἀπαθές ἐστι Oud τὸ μηδὲν μᾶλλον ποιητικὸν ἢ πα- |

θητικὸν εἶναι θάτερον θατέρου (πάντα γὰρ ὁμοίως
ὑπάρχειν ταὐτὰ τοῖς ὁμοίοις); τὰ δ᾽ ἀνόμοια καὶ
τὸ deonpd ποιεῖν καὶ πάσχειν εἰς ἄλληλα πέφυχεν.
Καὶ γὰρ ὅταν τὸ ἔλαττον πῦρ ὑπὸ τοῦ πλείονος
φθείρηται; διὸ τὴν ἐναντίωσιν τοῦτό φασι πάσχειν"
εναντίον γὰρ εἶναι τὸ πολὺ τῷ ὀλίγῳ.

δὲ παρὰ τοὺς ἄλλους ἰδίως ἔλεξε μόνος"
φησὶ γὰρ τὸ αὐτὸ χαὶ ὅμοιον εἶναι τό τε ποιοῦν
χαὶ τὸ πάσχον οὐ γὰρ ἐγχωρεῖν τὼ ἕτερα καὶ δια-
φέροντα πάσχειν ὑπ᾽ ἀλλήλων, ἀλλὰ xv ἕτερα ὄντα
ποιῇ τι εἰς ἄλληλα, οὐχ ἡ ἕτερα ἀλλ’ ἡ ταὐτόν τι
ὑπάρχει, ταύτῃ τοῦτο συμβαίνειν αὐτοῖς. Td μὲν
οὖν λεγόμενα ταῦτ᾽ ἐστίν,

ξοίκασι δὲ οἱ τοῦτον τὸν τρόπον λέγοντες ἐπεναντία

φαίνεσθαι λέγειν. Αἴτιον δὲ τῆς ἐναντιολογίας ὅτι
δέον ὅλον τι θεωρῆσαι, μέρος τι τυγχάνουσι λέ-
γοντες ἑκάτεροι᾽ τό τε ydp ὅμοιον καὶ τὸ πάντῃ
πάντως ἀδιάφορον εὔλογον μὴ πάσχειν ὑπὸ τοῦ
ὁμοίου μηθέν τί γὰρ μᾶλλον θάτερον ἔσται πονη-
τικὸν ἢ θάτερον; εἴτε ὑπὸ τοῦ ὁμοίου τι πάσχειν
δυνατόν, xal αὐτὸ ὑφ᾽ αὐτοῦ. Καίτοι τούτων οὕτως
ἐχόντων οὐδὲν ἂν εἴη οὔτε ἄφθαρτον οὔτε ἀκίνητον,
εἴπερ τὸ ὅμοιον ἡ ὅμοιον ποιητικόν. Αὐτὸ γὰρ αὐτὸ
χινήσει πᾶν, τό τε παντελῶς ἕτερον χαὶ τὸ μηθαμῇ
ταὐτὸν ὡσαύτως, Οὐδὲν γὰρ ἂν πάθοι λευκότης ὑπὸ
γραμμῆς ἢ γραμμὴ ὑπὸ λευκότητος; πλὴν εἰ μή που

χατὰ συμβεβηκός, οἷον εἰ συμβέβηκε λευκὴν 7) μέλαι-.

ναν εἶναι τὴν γραμμήν" οὐκ ἐξίστησι γὰρ ἄλληλα
τῆς φύσεως ὅσα μήτ᾽ ἐναντία μιήτ' ἐξ ἐναντίων ἐστίν.

᾿Αλλ᾽ ἐπεὶ οὐ τὸ τυχὸν πέφυχε πάσχειν καὶ ποιεῖν, ἀλλ᾽

ὅσα ἣ ἐναντία ἐστὶν ἢ ἐναντίωσιν ἔχει, ἀνάγκη καὶ
τὸ ποιοῦν καὶ τὸ πάσχον τῷ γένει μὲν ὅμοιον εἶναι
χαὶ ταὐτό, τῷ δ᾽ εἴδει ἀνόμοιον καὶ ἐναντίον πέ-
φυχε vdo σῶμα μὲν ὑπὸ σώματος; χυμὸς δ᾽ ὑπὸ χυ-
μοῦ, χρῶμα δ᾽ ὑπὸ χρώματος πάσχειν, ὅλως δὲ τὸ
ὁμογενὲς ὑπὸ τοῦ ὁμογενοῦς.

Τούτου δ᾽ αἴτιον ὅτι τἀναντία ἐν ταὐτῷ γένει πάντα.

Ποιεῖ δὲ καὶ πάσχει τἀναντία ὑπ᾽ ἀλλήλων. Ὥστ᾽
ἀνάγχη πῶς μὲν εἶναι ταὐτὰ τό τε ποιοῦν χαὶ τὸ
πάσχον, πῶς δ᾽ ἕτερα καὶ ἀνόμοια ἀλλήλοις. ᾿Επεὶ
δὲ καὶ τὸ πάσχον καὶ τὸ ποιοῦν τῷ μὲν γένει ταὐτὰ
xo ὅμοια τῷ δ᾽ εἴδει ἀνόμοια, τοιαῦτα δὲ τἀναντία,
φανερὸν ὅτι παθητικοὶ καὶ ποιητικὰ ἀλλήλων ἐστὶ τά
7 ἐναντία καὶ τὰ μεταξύ" καὶ γὰρ ὅλως φθορὸ καὶ

ἕνεσις ἐν τούτοις. Διὸ xal εὔλογον ἤδη τό τε πῦρ
gea καὶ τὸ ψυχρὸν ψύχειν, καὶ ὅλως τὸ ποιη-
τικὸν ὁμοιοῦν ἑαυτῷ τὸ πάσχον" τό τε Op ποιοῦν
καὶ τὸ πάσχον ἐναντία ἐστί, xol ἡ γένεσις εἰς τού-
γαντίον. Ὥστ᾽ ἀνάγχη τὸ πάσχον εἰς τὸ ποιοῦν με-
ταθάλλειν" οὕτω γὰρ ἔσται εἰς τοὐναντίον ἡ γένεσις.

Καὶ κατὰ λόγον διὴ τὸ μὴ ταὐτὰ λέγοντας ἀμφοτέρους

ὅμως ἄπτεσθαι τῆς φύσεως. Λέγομεν γὰρ πάσχειν
ὁτὲ μὲν τὸ ὑποχείμενον, olov ὑγιάζεσθαι τὸν ἄνθρω-
πον χαὶ δον it καὶ ψύχεσθαι καὶ τἄλλα τὸν
αὐτὸν τρόπον, ὁτὲ δὲ θερμαίνεσθαι μὲν τὸ ψυχρόν,
ὑγιάζεσθαι δὲ τὸ κάμνον: ἀμφότερα » ἐστὶν ἀληθῆ.
Τὸν αὐτὸν δὲ τρόπον xal ἐπὶ τοῦ ποιοῦντος" ὁτὲ

* Sed quoniam non quodcumque natum est pati et

* De facere et pati dicendum deinceps. Suscepimus enim

a prioribus subcontrarios inter se sermones. Multi qui-
dem enim hoc concorditer dicunt, quod simile quidem a
simili omne impassibile est, propterea quod non magis

activum aut passivum est alterum altero (omnia enim -

similiter insunt eadem similibus), dissimilia autem et
differentia facere et pati adinvicem sunt innata. Etenim
quando minor ignis a maiori corrumpitur, propter con-
trarietatem hoc inquiunt pati: contrarium enim esse
multum pauco. u

* Democritus autem ultra alios singulariter dixit solus. In-

quit.enim idem et simile esse faciens et patiens, quia
altera et differentia non contingit pati abinvicem ; sed si
altera existentia faciunt aliquid adinvicem, non secun-
dum quod altera, sed secundum quod idem aliquid sunt;
sic hoc accidere eis. Quae dicuntur igitur haec sunt.

* Videntur autem hoc modo dicentes subcontrarios dicere

sermones. Causa autem contradictionis est quod, cum
totum inspexisse debuissent, partem tantum aliquam
utrique dixerunt: simile enim et omnifariam omnino
indifferens rationabile est non pati a simili nihil;

enim magis alterum erit activum quam alterum? Sed si
a simili aliquid pati possibile, et ipsum a seipso. Quam-
vis his ita se habentibus nihil utique erit nec incorrupti-
bile neque immobile, si simile secundum quod simile

[7

o

Er.

* Text. 47.

activum. Ipsum enim seipsum movebit omne, * et omni- * T

fariam alterum et nullatenus idem similiter. Neque enim

patietur albedo a linea aut linea ab albedine, praeter-
quam secundum accidens, puta si accidat albam. sive
nigram esse lineam: non exterius enim seipsa a natura
faciunt, quaecumque neque contraria neque ex contra-
riis sunt. 2 nup
: ere,
sed quaecumque aut contraria sunt aut contrarietatem
habent, necesse et patiens et faciens genere quidem
simile esse et idem, specie autem dissimile et contra-
rium: natum est enim corpus a corpore, sapor autem a
sapore, color autem a colore pati, universaliter autem
homogeneum ab homogeneo. ,

* Huius autem causa quoniam contraria in eodem genere *

omnia; faciunt autem et patiuntur contraria abinvicem.
Quapropter necesse est qualiter quidem esse eadem fa-
ciens et patiens, qualiter autem altera et dissimilia ab-
invicem, Quoniam autem faciens et patiens genere qui-
dem eadem et similia sunt, specie autem dissimilia, talia
autem contraria, manifestum quoniam passiva et activa
sibi invicem sunt contraria et media: etenim uni

liter generatio et corruptio in his. Et ideo rati

iam ignem calefacere et frigidum infrigidare, et univer-
saliter faciens assimilare sibi ipsi patiens; faciens enim
et patiens contraria sunt et generatio in contrarium.

Quapropter necesse est patiens in faciens transmutari:;

sic enim in contrarium generatio erit.

ad

* Et secundum rationem autem non eadem dicentes, am-

bos tamen est tangere naturam. Dicimus enim pati
quandoque subiectum, verbi gratia sanari hominem et

. calefieri et infrigidari et alia eodem modo, quandoque

autem calefieri frigidum, sanari autem laborans: ambo
autem sunt vera. Eodem modo et de faciente; quan-
doque enim hominem inquimus calefacere, quandoque

CAP. VII, LECT. XIX y

ἐν γὰρ τὸν ἄνθρωπόν φαμεν θερμαίνειν, ὁτὲ δὲ τὸ

t bemiv ἔστι μὲν γὰρ ὡς ἡ ὑλη πάσχει, ἔστι δ᾽ ὡς
τοὐναντίον. Οἱ μὲν οὖν εἰς ἐχεῖνο βλέψαντες ταὐτόν
τι δεῖν φήθησαν τὸ ποιοῦν ἔχειν χαὶ τὸ πάσχον; οἱ
δ᾽ εἰς θάτερα τοὐναντίον.

ostquam Philosophus determinavit de tactu,
quod est unum de tribus necessariis ad prin-
ipale propositum , hic incipit determinare
ZA de facere et pati. Et est rectus * ordo: quia
v2 UAQJ^ sicut tactus praecedit actionem et passionem,
eo quod agentia et patientia necesse est quod adinvicem
se tangant, ita agere et pati praecedit mixtionem, eo
quod ad mixtionem necesse est quod aliquid agat et ali-
uid patiatur ut infra dicetur; et ideo ante mixtionem
eterminat de agere et pati. Circa hoc duo facit: primo
determinat de agere et pati ; secundo de modis agendi
et patiendi, ibi: Quomodo autem contingat * etc. Circa
primum tria facit: primo ostendit quae et qualia sunt
activa et passiva; secundo determinat de. modis eorum,

- ibi: Eodem modo suscipiendum est * etc.; tertio ostendit
-ad-quas causas ipsa activa et passiva reducantur, ibi: Es:

autem. factivum causa ut unde principium * etc. Circa pri-
mum tria facit:. primo ponit opiniones aliorum de ipso
facere et pati; secundo manifestat, ostendendo causas
contrarietatis ipsius, ibi: Pidemtur autem boc modo * etc.;
tertio ponit opinionem suam, ibi: Sed quoniam non quod-
cumque natum. est * etc.
2. Circa primum ponit unam opinionem, dicens quod
determinatum est de tactu, dicendum est de
cere et pati. Prius tamen videndum est quid de ipso
dixere priores philosophi; videntur enim eorum opinio-
nes de facere et pati esse contrariae. Nam multi con-
cordaverunt in hoc, quod ea quae agunt et patiuntur

adinvicem, necesse est penitus esse dissimilia. Cuius ra-

tionem assignabant, dicentes quod inter similia unum
non habet magis rationem agentis quam aliud, nec e con-
verso; unde non habet magis rationem patientis quam
aliud; omnia enim haec, scilicet agere et pati, similiter
eodem modo insunt his quae sunt similia. Sed illa quae
sunt dissimilia et differunt in formis et qualitatibus, nata
sunt agere et pati adinvicem. Si quis autem obiiceret
contra eos, dicens quod similia et agunt et patiuntur
adinvicem , sicut multus sive magnus ignis corrumpit
parvum ignem, quia sunt similes et unius naturae: re-
spondetur * quod hoc non est propter similitudinem quam
habent, sed est propter contrarietatem in quantitate 1pso-
rum: magnum enim contrariatur parvo.

3. Secundo cum dicit: Democritus autem. etc., ponit
aliam opinionem, quae primae videtur esse contraria. Et
est opinio Democriti, qui in hac opinione fuit singularis
et solus. Dixit enim quod agens et patiens est omnino
idem et simile: quia quae sunt diversa et dissimilia, nec
igunt nec patiuntur adinvicem. Sed si contingat quod
oe diversa et dissimilia agant et patiantur adinvicem,
hoc non est inquantum diversa, sed inquantum aliquo

modo sunt idem et similía. Haec ergo sunt quae acce-

pimus * ab antiquis de ipso facere et pati.

4. Deinde cum dicit: Videntur autem boc modo etc. ,
manifestat primas opiniones ostendendo causam contra-
rietatis in ipsis, dicens quod antiqui philosophi videntur
dicere subcontrarios sermones; qui ideo dicuntur subcon-
itrarii, quia quodammodo sunt veri, et quodammodo
falsi: unde aliqualiter compatiuntur se adinvicem, sicut
subcontrariae * propositiones. Causa autem diversitatis et
contrarietatis istarum opinionum est, quia cum oporteat
considerare naturam activorum et passivorum ex utraque
parte, scilicet tam ex parte terminorum quam ex parte
subiecti, sive tam ex parte materiae quam ex parte for-
mae, quod idem est, consideraverunt tantum unam par-
tem; et ideo in parte verum dixerunt, et in parte falsum. -
Primi enim qui dixerunt activa et passiva omnino dis-
similia, consideraverunt ea tantum ex parte terminorum,
sive formarum. Et in hoc bene dixerunt: quia non est
conveniens quod omnino simile in materia et in forma,

autem calidum; est quidem enim ut materia patitur, est
autem ut contrarium. Ad id quidem igitur respicientes
idem oportere habere existimaverunt faciens et patiens;
ad alterum autem, contrarium.

patiatur ab omnino sibi simili in materia et in forma τ΄

quoniam sicut antiqui dicebant, nullum corpus est dignius
agere in alterum quam alterum. Alia etiam ratione indu-
cebantur ad hoc ponendum: quod si simile agit in simile,
ubi maior est similitudo, magis ibi est ratio actionis et
passionis; sed cuin nihil sit similius alteri quam idem
Sibi ipsi, idem a seipso patietur, et seipsum corrumpet:
nihil ergo incorruptibile, nihil immobile erit. - Qui vero
dixerunt activa et passiva esse similia, consideraverunt ea
solum secundum materiam. Et quantum ad hoc bene
dixerunt: quia id quod est omnino alterum et nullatenus
idem, non aget in alterum, nec patietur ab eo; impossibile
est enim. quod ea quae non communicant in materia,
agant et patiantur mutuo. Et ponit exemplum de linea et
albedine: quae cum non communicant in materia, impas-
sibilia sunt adinvicem ; nisi forte per accidens adinvicem
patiantur, sicut quando linea fit alba vel nigra. Et quod
talia non sint adinvicem activa et passiva, patet ex
hoc, quod illa quae non sunt contraria, nec ex contra-
ris, nom faciunt seipsa adinvicem exterius a natura, idest
non transmutant se adinvicem vel corrumpuntur. Cum
enim illud quod corrumpitur vel generatur induat aliam
formam , dicitur fieri exterius a matura, idest a forma
Y prius habebat, quae dicitur natura, ut dicitur in

Physic.

5. Deínde cum dicit: Sed quoniam non quodcumque etc.,
ponit opinionem propriam. Et circa hoc duo facit: quia
primo ponit eam; secundo redit iterum super opiniones

antiquorum ostendendo quod in parte bene dixerunt et

in parte erraverunt, et causam erroris ipsorum, ibi: Et
secundum rationem. autem. non. eadem. dicentes * etc. Dicit
ergo quod, quia non quaecumque apta rata sunt agere
et pati adinvicem, sed solum illa quae sunt contraria, vel
habent contrarietatem, necesse est quod agens et patiens
in genere sint idem et * similia, et diversa specie et con-
traria. - Et non sumitur hic genus logice: quia hoc modo
alia corpora essent eiusdem generis; sed sumitur genus
naturaliter: et hoc modo omnia quae communicant in
materia, sunt eiusdem generis. á

Quod autem activa et passiva sint talia, dupliciter
probat. Primo per inductionem,. dicens quod agens et
patiens esse eiusdem generis et diversa specie, patet in-
ducendo in singulis. Corpus enim natum est pati a cor-
pore quod est eiusdém generis in substantia (si tamen
communicent in materia: quod dico propter corpora
caelestia, quae non habent eandem materiam cum infe-
rioribus), sapor autem natus est pati a sapore, et color
a colore, quae sunt eiusdem generis in qualitate, et uni-
versaliter res eiusdem generis ab Pbomogeneis, idest a rebus
naturalibus eiusdem generis.

6. Secundo ibi: Huius autem causa etc., ostendit
idem similiter * sic. Quaecumque agunt et patiuntur ad-
invicem, sunt contraria; contraria autem sunt in eodem
genere, ut probatur in X Metapbys.; ergo activa et pas-
siva sunt in eodem genere; et ideo necesse est ipsa
qualiter, idest quodammodo, esse similia, quia eadem et
similia genere, et qualiter, idest quodammodo, altera et
dissimilia specie, ut dixerunt antiqui. Hanc autem ra-
tionem convertit de conclusione faciens alteram prae-
missarum, hoc modo: ila quae sunt similia in genere
et diversa specie, sunt contraria; sed activa et passiva
sunt talia; ergo sunt contraria; et etiam ipsorum media,
quae ad extrema comparata, quodammodo contrarian-
tur. Si ergo secundum istam viam poterit esse generatio
et corruptio, quod * fiunt solum per contraria, sic etiam
ignis poterit calefacere, et frigidum infrigidare, et uni-
versaliter faciens poterit sibi assimilare patiens, cum ha-
beat unum commune subiectum susceptivum contrario-
rum: faciens enim et patiens sunt contraria, et faciens

* Num. 7.

* idem et om. ca.

* syllogismo ca.

* quae p.

VI DE GENERATIONE ET CORRUPTIONE LIB. I

oterit transmutari in patiens, et e converso. Sic enim | que tamen pars tetigit naturam activorum et passivorum;
t generatio et corruptio, scilicet de contrario in con- | vel secundum aliam litteram: ambo tetigerunt verum. Di-
trarium. cimus enim aliquando pati subiectum, sicut quando di-
7. Deinde cum dicit: Et secundum rationem. autem non | cimus hominem sanari vel calefieri vel infrigidari ; et
eadem etc., redit ad praedictas antiquorum opiniones, | ideo Democritus solum respiciens ad subiectum , dixit:
ostendendo causam contrarietatis ipsorum (quod quidem | activa et passiva esse similia: et in hoc bene dixit. Di-
supra licet idem fecerit, non sic tamen aperte manife- | cimus etiam aliquando et contrarium pati, sicut calidum
stavit). Dicit ergo quod antiqui philosophi sibi invicem | frigefieri, et frigidum calefieri; et ideo etiam alii solum
contradicere videntur, non eadem dicentes, quia non | terminos intuentes, dixerunt ipsa activa et passiva esse
habuerunt eandem rationem, idest considerationem; utra- | omnino dissimilia. 3

CAP. VII, LECT. XX

VIE

LECTIO VIGESIMA

DIVERSITAS ET CAUSA DIVERSITATIS AGENTIUM -
OSTENDITUR AD QUAS CAUSAS REDUCANTUR AGENS ET PATIENS

Τὸν αὐτὸν δὲ λόγον ὑποληπτέον εἶναι περὶ τοῦ ποιεῖν
καὶ πάσχειν ὅνπερ καὶ περὶ τοῦ κινεῖν xal κινεῖ-
σθαι. Διχῶς γὰρ λέγεται καὶ τὸ κινοῦν" ἐν ᾧ τε γὰρ
ἡ ἀρχὴ τῆς κινήσεως, δοχεῖ τοῦτο κινεῖν (ἡ γὰρ
ἀρχὴ πρώτη τῶν αἰτίων), καὶ πάλιν τὸ ἔσχατον
πρὸς τὸ χινούμενον καὶ τὴν γένεσιν. Ὁμοίως δὲ καὶ
περὶ τοῦ ποιοῦντος" καὶ γορ τὸν ἰατρόν φαμεν ὑγιά-
(etw καὶ τὸν οἶνον. Τὸ μὲν οὖν πρῶτον χινοῦν οὐδὲν

— χωλύει ἐν μὲν χινήσει ἀχίνητον εἶναι" ἐπ᾽ ἐνίων δὲ
χαὶ ἀναγκαῖον" τὸ δ᾽ ἔσχατον ἀεὶ κινεῖν κινούμενον.

Emi δὲ ποιήσεως τὸ μὲν πρῶτον ἀπαθές, τὸ δ᾽

᾿ ἔσχατον καὶ αὐτὸ πάσχον᾽

ὅσα γὰρ μὴ ἔχει τὴν αὐτὴν ὕλην, ποιεῖ ἀπαθῇ ὄντα,

- "olov ἡ ἰατρική" αὐτὴ γὰρ ποιοῦσα ὑγίειαν οὐδὲν πά-
σχει ὑπὸ τοῦ ὑγιαζομένου. Τὸ δὲ σιτίον ποιοῦν καὶ
αὐτὸ πάσχει τι" ἢ γὰρ θερμαίνεται ἢ ψύχεται ἢ ἄλλο
τι πάσχει ἅμα ποιοῦν. Ἔστι δὲ ἡ μὲν ἰατρικὴ ὡς
ἀρχή, τὸ δὲ σιτιόν τὸ ἔσχατον καὶ ἁπτόμενον. Ὅσα
μὲν οὖν μὴ ἐν ὕλῃ ἔχει τὴν μορφήν, ταῦτα μὲν
ἀπαθῇ τῶν ποιητικῶν, ὅσα δ᾽ ἐν ὕλῃ, παθητικά.
Τὴν μὲν γὰρ ὕλην λέγομεν ὁμοίως ὡς εἰπεῖν τὴν
αὐτὴν εἶναι τῶν ἀντικειμένων ὁποτερουοῦν, ὥσπερ
γένος ὄν, τὸ δὲ δυνάμενον θερμὸν εἶναι παρόντος
τοῦ θερμαντικοῦ χαὶ πλησιάζοντος ἀνάγχη θερμαίνε-
σθαι" διὸ καθάπερ εἴρηται, vd μὲν τῶν ποιητικῶν
ἀπαθῇ cà δὲ Tuo Motum Καὶ ὥσπερ ἐπὶ χινήσεως,
τὸν αὐτὸν ἔχει τρόπον xal ἐπὶ τῶν ποιητικῶν: ἐχεῖ
τε γὰρ τὸ πρώτως χινοῦν ἀχίνητον, καὶ ἐπὶ τῶν
ποιητιχῶν τὸ πρῶτον ποιοῦν ἀπαθές.

Ἔστι δὲ τὸ ποιητικὸν αἴτιον ὡς ὅθεν ἡ ἀρχὴ τῆς xi-
νήσεως" τὸ δ᾽ οὐ ἕνεχα, οὐ ποιητικόν. Διὸ ἡ ὑγίεια
οὐ ποιητικόν, εἰ μὴ κατὰ μεταφοράν" καὶ γὰρ τοῦ
μὲν ποιοῦντος ὅταν ὑπάρχῃ; γίγνεταί τι τὸ πάσχον,
τῶν δ᾽ ἕξεων παρουσῶν οὐχέτι γίνεται, ἀλλ᾽ ἔστιν
ἤδη τὰ δ᾽ εἴδη καὶ τὸ τέλη ἕξεις τινές:

ἡ δ᾽ ὕλη ἡ ὕλη παθητικόν. Τὸ μὲν οὖν πῦρ ἔχει ἐν
ὕλῃ τὸ θερμόν εἰ δέ τι εἴη θερμόν χωριστόν, τοῦτο
οὐθὲν ἂν πάσχοι. Τοῦτο μὲν οὖν ἴσως ἀδύνατον εἶναι
χωριστόν" εἰ t ἐστὶν ἔνια τοιαῦτα, ἐπ᾽ ἐχείνων dv
εἴη τὸ λεγόμενον ἀληθές. Τί μὲν οὖν τὸ ποιεῖν καὶ
πάσχειν ἐστὶ καὶ τίσιν ὑπάρχει καὶ διοὶ τί καὶ πῶς,
διωρίσθω τοῦτον τὸν τρόπον. ᾿

foyactivorum et passivorum, ostendendo quae
et qualia sint, hic inquirit de modis eorum.
P Et primo distinguit agentia abinvicem; se-
; 7 cundo assignat causam diversitatis ipsorum,
ibi: Quaecumque enim non babent * etc.

Dicit ergo primo, quod suscipiendum est quod facere
et pati dicuntur multipliciter, ut movere et moveri; utrum-
que enim dicitur dupliciter sicut movens, quoniam in
utroque est primum et ultimum. Id enim est primum
movens, in quo est primum principium motus, quod
verissime movere videtur: principium enim movendi est

rima causa causarum, virtutem habens movendi a se-
ipso, non ab alio. Ultimum autem movens est id quod
movet per aliud, et post quod non est aliud movens, sed

ost ipsum est solum id quod movetur ad generationem.
Similiter autem duplex est faciens: quoddam primum, si-
cut medicus, qui est prima causa sanitatis, et quoddam
ultimum, sicut vinum vel potio, quae etiam est causa
movens ad sanitatem. Inter haec autem duo moventia

y ostquam Philosophus determinavit naturam

* Eodem modo suscipiendum est de facere et pati quo et 4

de movere et de moveri. Dupliciter enim dicitur et mo-
vens;in quo enim est principium motus, videtur hoc
movere (principium enim prima causarum), et rursüs
ultimum ad id quod movetur et generationem. Simi-
liter autem et de faciente: etenim medicum sanare di-
cimus, et vinum. Primum igitur movens nihil prohibet
in motu quidem immobile esse; in quibusdam autem
est et necessarium; ultimum autem semper movere mo-
tum. In actione autem primum quidem impassibile, ul-
timum autem et ipsum patiens.

Quaecumque enim non babent eandem materiam, faciunt
impassibilia existentia, verbi gratia medicativa: ipsa enim
faciens sanitatem nihil patitur a sanato. Cibus autem
faciens etiam ipse patitur aliquid: aut enim calefit, aut in-
frigidatur, aut aliud quid patitur simul faciens. Est autem
medicativa quidem ut principium, cibus autem ultimum
et tangens. * Quaecumque quidem igitur non in materia. *
habent formam, haec quidem impassibilia sunt activo-
rum, quaecumque autem in materia, passiva. Materiam
quidem enim dicimus omnes similiter, ut ita dicam,
eandem esse oppositorum cuilibet, ut genus ens, potens
autem calidum esse praesente calefaciente et approxi-
mante necesse est calefieri ; ideo, quemadmodum dictum
est, haec quidem activorum impassibilia, haec autem
passibilia. Et quemadmodum in motione, eodem modo
habet et in activis: illic enim primitus movens immo-
bile, et in factivis primum faciens impassibile.

* Est autem factivum causa ut unde principium motus; cuius *
autem gratia, non activum. Nam sanitas non factivum
est, nisi secundum metaphoram: etenim hoc quidem
faciente quando existit, generatur aliquid patiens, habi-
tibus autem praesentibus non amplius generatur, sed
est iam; species autem et fines habitus quidam.

Materia autem secundum quod materia passivum. Ignis qui-

dem igitur in materia habet calidum; si autem aliquid
esset calidum separatum, hoc nihil pateretur. Hoc qui-

. dem igitur forsitan impossibile est separatum esse; si au-

. tem sunt quaedam talia, in illis utique erit verum quod
dicitur. Quid quidem igitur facere et pati est et quibus

'. insit, et quare, et quomodo, determinatum sit hoc modo.

haec est differentia, quia primum movens potest esse im-

mobile, sicut medicus, qui non movetur ab aliquo dum
sanat, nisi forte per accidens (in quibusdam tamen necesse
est primum movens esse omnino immobile, sicut in his
quae sunt omnino separata a materia; et hoc dupliciter:
quia vel est omnino immobile, si nullam habeat materiam
penitus, aut est immobile ab eo quod movetur ab ipso,
et hoc quando non habet eiusdem rationis materiam cum
eo quod movetur); ultimum autem movens, post quod
non est aliud nisi id quod movetur tantum, necesse est
semper movere, motum ab eo priore. Et similiter est in
actione; quia quoddam est agens primum, quod est im-
passibile, et quoddam agens quod patitur.

2. Deinde cum dicit: Quaecumque enim non babent etc.,
assignat causam diversitatis ipsorum, dicens quod causa
quare quoddam agens est quod agendo patitur, quoddam
autem non, est ista: quia quaedam non habent eandem
materiam; et talia agentia faciunt vel agunt existentia im-
rir iom. idest ipsis non Peer quice ab his in quae agunt.

erbi gratia: medicina faciens sanitatem nihil patitur a

Seq. cap. vir.
ext. 53. j

Text. 54.

Text. 55.

* primo om. ca.

* cuiuslibet p.

* materiam ca.

* ita om. pb.

VIIT

sanato, quia non communicat cum eo in materia. Quaedam
autem habent eandem materiam, sicut cibus vel potio, et
id quod sanatur, et ideo cibus agendo patitur, quia aut
calefit, aut infrigidatur. Inter haec autem duo agentia,
scilicet medicinam et cibum, medicina est principium in
quo primo * est actio, cibus autem est agens ultimum,
quod agit per tactum. Quaecumque igitur agentia non ha-
bent eandem formam in materia quae sit eiusdem rationis
cum passibilibus, haec cum sint de numero agentium sive
activorum, sunt impassibilia; quaecumque autem habent
formam in materia eiusdem rationis, agendo patiuntur.

Subiungit ad horum declarationem, quae dicatur mate-
ria una aliquorum. Et dicit quod dicitur esse una ma-
teria cuilibet *, quae est susceptiva contrariorum; quae
licet sit una subiecto, differt tamen secundum esse: et
propter hoc dixit ut ita dicam. Et ipsa materia dicitur ut
genus, non quidem praedicabile, sed dicitur genus secun-
dum quod genus dicitur subiectum primum, quod sub-
stat duobus contrariis aut pluribus; contrariorum autem
unum est in activo, alterum est in passivo: et ideo una
materia est activi et passivi. Et quod per naturam * potest
esse calidum, necessario calefit, quando appropinquat ca-
lidum calefaciens ipsum. Hoc ergo quod dictum est,
causa est quare quaedam agentia sunt passibilia, et quae-
dam impassibilia. Et sicut dictum est in motione, ita di-
ctum est in actione, quia sicut in moventibus primum
movens est immobile, ita * in effectivis primum efficiens
est impassibile.

DE GENERATIONE ET CORRUPTIONE LIB. I

3. Deinde cum dicit: Est autem factivum. etc., ostendit
ad quam causam reducatur agens, et ad quam patiens,
dicens quod agens est unum primum principium motus,
et est diversum a causa formali et finali, et non dicitur
finalis nisi secundum metaphoram. Et quod non sit for-
malis nec finalis, sic probat: quia quando faciens est se-
cundum actum faciens, tunc aliquid generatur in patiente;
sed talibus habitibus sive formis, sicut est sanitas quae
est finis operationis medicinae, praesentibus, non genera-
tur liquid nec fit, sed iam est: species * enim et fines
sunt habitus quidam quiescentes, nam habito fine quie-
scit motor.

4. Secundo cum dicit: Materia. autem. etc., ostendit ad
quam causam reducatur patiens, dicens quod reducitur
ad materiam, quia materia secundum quod materia pas-
siva est; et ideo quae patiuntur, patiuntur per materiam.
Quae autem sunt activa et passiva, habent speciem in
materia; sicut ignis habet esse calidum in materia *. Si
autem esset aliquod calidum separatum :a materia, hoc
nihil pateretur; sed forsan impossibile est esse aliquid
tale separatum, licet quidam hoc * dixerunt; si autem
aliqua sint talia, quae sint a materia separata, in illis
verum est quod dicitur, scilicet quod nihil patiuntur. Sed
de hoc in prima Philosophia locus erit determinare. Ex
hoc * manifeste patet, quod omnis potentia passiva et

omnis passio est per materiam, et omnis actio est per

formam. X
Ultimo epilogat, et est planum in littera. — ^ —

i»

«) et ideo... in materia. — et ideo (omittunt quae patiuntur ... pas-
siva) habent speciem unam sicut (omittunt ignis habet esse) calidum in

materia Ca. Item mox inter calidum et
sed C expungit.

separatum addunt in materia,

D

* sed sj

* Et ca.

CAP. VIH, LECT. XXI IX

LECTIO VIGESIMAPRIMA

Πῶς δὲ ἐνδέχεται τοῦτο συμβαίνειν, πάλιν λέγωμεν.
Τοῖς μὲν οὖν δοχεῖ πάσχειν ἕχαστον διά τινων πό-
ρων εἰσιόντος τοῦ ποιοῦντος ἐσχάτου καὶ χυριωτά-
του; καὶ τοῦτον τὸν τρόπον καὶ ὁρᾶν καὶ ἀχούειν
ἡμᾶς φασὶ καὶ τὰς ἄλλας αἰσθήσεις αἰσθάνεσθαι πά-

οἰ σαᾶς; ἔτι δὲ ὁρᾶσθαι διά τε ἀέρος καὶ ὕδατος καὶ
^ πῶν διαφανῶν, διὰ τὸ πόρους ἔχειν ἀοράτους μὲν

— id μικρότητα πυχνοὺς δὲ καὶ xad στοῖχον, xal

yh ον ἔχειν τὰ διαφανῇ μᾶλλον.

Οἱ μὲν οὖν ἐπί τινων οὕτω διώρισαν, ὥσπερ xoi ᾽Εμπε-

τ δοχλῆς, οὐ μόνον ἐπὶ τῶν ποιούντων καὶ πασχόν-

— σῶν, ἀλλὰ καὶ μίγνυσθαί φασιν ὅσων οἱ πόροι σύμ.-
|! βετροι πρὸς ἀλλήλους εἰσίν"

ὁδῷ δὲ μάλιστα χαὶ περὶ πάντων ἑνὶ λόγῳ διωρίκασι

τ Λεύχιππος καὶ Δημόχριτος, ἀρχὴν ποιησάμενοι κατὰ

᾿ς φύσιν ἥπερ ἐστίν. :
᾿Ενίοις γὰρ τῶν ἀρχαίων ἔδοξε τὸ ὃν ἐξ ἀνάγκης v εἷ-
τ ναι χαὶ ἀχίνητον᾽ τὸ μὲν ον οὐκ ὄν, κινηθῆ-
-. ναὶ δ᾽ οὐχ ἂν δύνασθαι μὴ ὄντος κενοῦ κεχωρισμέ-
-— woo. Οὐδ᾽ αὖ πολλὰ εἶναι μὴ ὄντος τοῦ διείργοντος.

τ Προῦτο δ᾽ οὐδὲν διαφέρειν, εἴ τις οἴεται μὴ συνεχὲς

— εἶναι τὸ πᾶν ἀλλ᾽ ἅπτεσθαι διῃρημένον, τοῦ φάναι

^ πολλὰ χαὶ μὴ ἕν εἶναι καὶ κενόν. Εἰ μὲν γὰρ πάντῃ

τ διαιρετόν, οὐθὲν εἶναι ἕν, ὥστε οὐδὲ πολλά, ἀλλὰ
χενὸν τὸ ὅλον' εἰ δὲ τῇ μὲν τῇ δὲ μή, πεπλασμένῳ
τινὶ τοῦτ᾽ ἐοιχέναι" μέχρι πόσου γὰρ xoi διὰ τί τὸ

ο΄ μὲν οὕτως ἔχει τοῦ ὅλου καὶ πλῆρές ἐστι τὸ δὲ διῃ-
τ ρημένον; ἔτι ὁμοίως φάναι ἀναγκαῖον μὴ εἶναι κί-
τ γῆσιν. ᾽Εχ μὲν οὖν τούτων τῶν λόγων, ὑπερβάντες
^c χὴν αἴσθησιν καὶ παριδόντες αὐτὴν ὡς τῷ λόγῳ
^ δέον ἀκολουθεῖν, ἕν xal ἀκίνητον τὸ πᾶν εἶναί φασι
᾿χαὶ ἄπειρον ἔνιοι" τὸ γὰρ πέρας περαίνειν ἂν πρὸς
— πὸ χενόν. Οἱ μὲν οὖν οὕτως καὶ διὰ ταύτας τὰς
αἰτίας ἀπεφήναντο πέρὶ τῆς ἀληθείας" ἐπεὶ δὲ [ἐπὶ
᾿ μὲν τῶν λόγων δοκεῖ ταῦτα συμβαίνειν, ἐπὶ δὲ τῶν
UT ἀγμάτων μανίᾳ παραπλήσιον εἶναι τὸ δοξάζειν
τ οὕτως" οὐδένα γὰρ τῶν μαινομένων ἐξεστάναι το-
^ σοῦντον ὥστε τὸ πῦρ ἕν εἶναι δοκεῖν καὶ τὸν χρύ-
^ σταλλον, ἀλλὰ μόνον τὸ καλὰ καὶ τὸ φαινόμενα
^ διὸ συνήθειαν, ταῦτ᾽ ἐνίοις διὸ τὴν μανίαν οὐθὲν
δοχεῖ διαφέρειν.

(o Ἀξεξύχιππος δ᾽ ἔχειν φήθη λόγους οἵτινες πρὸς τὴν αἴσθη-
σιν ὁμολογούμενα λέγοντες οὐχ ἀναιρήσουσιν οὔτε

ένεσιν οὔτε φθορον οὔτε κίνησιν καὶ τὸ πλῆθος τῶν

των. ᾿θυολογήσας δὲ ταῦτα μὲν τοῖς φαινομένοις;

ποῖς δὲ τὸ ἕν χατασχευάζουσιν ὡς οὔτε ἂν χίνησιν

/ οὖσαν ἄνευ κενοῦ τό τε κενὸν μηὴ ὄν, καὶ τοῦ ὄντος

οὐθὲν μὴ ὄν φησιν εἶναι. Τὸ γὰρ κυρίως ὃν map
πληθὲς ὄν: .

᾿ἀλλ᾽ εἶναι τὸ τοιοῦτον οὐχ ἕν, ἀλλ᾽ ἄπειρα τὸ πλῆθος
χαὶ ἀόρατα διὰ σμιχρότητα τῶν ὄγκων. Ταῦτα δ᾽
ἐν τῷ κενῷ φέρεσθαι (χενὸν γὰρ εἶναι), καὶ σινιστά-
μενα μὲν γένεσιν ποιεῖν, διαλυόμενα δὲ φθοράν. Ποι-
εἴν δὲ καὶ πάσχειν ἡ τυγχάνουσιν ἁπτόμενα" ταύτῃ
γὰρ οὐχ ἕν εἶναι, Καὶ συντιθέμενα δὲ καὶ περιπλε-
᾿χόμενα γεννᾶν" ἐκ δὲ τοῦ xav ἀλήθειαν ἑνὸς οὐχ
ἂν γενέσθαι πλῆθος, οὐδ᾽ ix τῶν ἀληθῶς πολλῶν ἕν,
ἀλλ᾽ εἶναι τοῦτ᾽ ἀδύνατον, :

ἀλλ᾽ ὥσπερ ᾿Εμπεδοχλῆς καὶ τῶν ἄλλων τινές φασι πά-
σχειν διὰ πόρων, οὕτω πᾶσαν ἀλλοίωσιν χαὶ πᾶν τὸ
πάσχειν τοῦτον γίνεσθαι τὸν τρόπον, 91d τοῦ χενοῦ
γινομένης τῆς διαλύσεως καὶ τῆς φθορᾶς, ὁμοίως δὲ
καὶ τῆς αὐξήσεως, ὑπεισδυομένων στερεῶν. Σχεδὸν

Opp. D. Tuowar T. III. APPENDIX.

DIVERSAE OPINIONES DE MODO QUO PERFICITUR AGERE ET PATI IN CORPORIBUS;
COMPARANTUR ADINVICEM ;

* Quomodo autem contingat hoc accidere rursus dicamus.
His quidem igitur videtur pati unumquodque per quos-
dam poros, ingrediente faciente ultimo et principali:
et hoc modo et videre et audire nos inquiunt et secun-
dum alios sensus sentire omnes, amplius videri per
aerem et aquam et per transparentia: quia poros habent
invisibiles quidem propter parvitatem, spissos autem et
secundum ordinem, et magis habent transparentia magis.

* Cap. vui. Text.
56.

Hi igitur in quibusdam ita determinaverunt, quemadmo-

τ dum et Empedocles, non solum in facientibus et pa-
üentibus, sed et misceri inquiunt ea, quorum pori
adinvicem sunt commensurabiles.

* Compendiose autem maxime et de omnibus uno sermone
determinaverunt Leucippus et Democritus, principium
facientes secundum naturam quod est.

Quidam enim antiquorum opinati sunt ens ex necessitate
esse unum et immobile: vacuum quidem enim non ens,
moveri autem non posse non ente vacuo separato. Ne-
que rursus multa esse non ente segregante. * Hoc enim
nihil differre, si quis existimet non continuum esse omne
sed tangere divisum, et fore multa et non unum esse
et vacuum. Si enim ubique divisibile, nihil esse unum,
quapropter neque multa, sed vacuum omne. Si autem
tum divisibile quidem, tum autem non, ficti&ium ali-
quid hoc utique videri, Usque quantum enim et propter
quid hoc quidem ita habet esse totius, et plenum. est,
hoc autem divisum? Amplius autem sic fore necessarium
non esse motionem. Ex his igitur utique sermonibus,
transcendentes sensum et despicientes eum ἃς 51 conve-
niens rationem sequi, unum et immobile-omne esse di-
cunt et infinitum quoddam: finem enim finire utique
ad vacuum. Hi igitur ita et propter causas has enun-
tiaverunt de veritate. * Amplius autem in sermone
quidem videtur hoc contingere, in rebus autem ita
opinari dementiae est simile: nullus enim dementium
egreditur intantum, ut ignem unum esse existimet et
glaciem, sed solum bona et apparentia propter assue-
tudinem, haec quibusdam propter dementiam nihil vi-
dentur differre. -

* Text. 57.

* "Text. 58.

* "Text, 59.

* Leucippus autem existimavit habere sermones qui ad sen- * Text. 6o.
sum confessa dicentes non destruebant generationem
néque corruptionem neque motum neque multitudi-
nem entium. Confitens autem quae apparentibus, con-
stituentibus autem unum ut non entem motionem sine
vacuo facere vacuum non ens: et entis nihil non ens

inquit esse. Principaliter enim ens, plenum esse ens.

Sed esse tale non unum, sed infinita multitudine et invi-
sibilia propter parvitatem tumorum. Haec autem in va-
cuo ferri (vacuum enim esse), et coagmentata quidem
generationem facere, dissoluta autem corruptionem. Fa-
cere autem et pati quatenus se contingunt, secundum
enim id non unum esse. Et composita et complicata ge-
nerare, * ex eo autem quod vere unum est, non generari
multitudinem , neque ex vere multis unum, sed esse
hoc impossibile.

Sed ut Empedocles et aliqui aliorum inquiunt pati per
poros: ita omnem alterationem et omne pati hoc modo
generari per vacuum facta dissolutione et corruptione,
similiter autem et augmentationem subintrantibus solidis.
* Fere autem et Empedocli necesse est dicere, ut et * Text. 62.

* Text. 6r.

2*

* Lect. xxii.

* Lect. seq.

* Num. 5.

* Num. seq.

* enim om. ».
* et audibile add.
e

δὲ καὶ ᾿Εμπεδοχλεῖ ἀναγκαῖον λέγειν) ὥσπερ καὶ
Λεύκιππός φησιν" εἶναι γὰρ ἄττα στερεά; ἀδιαίρετα
δέ, εἰ μιηὴ πάντῃ πόροι συνεχεῖς εἰσίν. Τοῦτο δ᾽ ἀδύ-
vacov* οὐθὲν γὰρ ἔσται “ἕτερον στερεὸν παρὸ τοὺς
πόρους, ἀλλὰ πᾶν κενόν. ᾿Ανάγχη 2o τὸ μὲν ἁπτό-
μενα εἶναι ἀδιαίρετα, τὰ δὲ μεταξὺ αὐτῶν χενά;
οὗς ἐκεῖνος λέγει πόρους. Οὕτως δὲ καὶ Λεύκιππος
λέγει περὶ τοῦ ποιεῖν χαὶ πάσχειν. Οἱ μὲν οὖν τρό-
ποι χαθ᾽ οὗς τὰ μὲν ποιεῖ τὰ δὲ πάσχει, σχεδὸν
οὗτοι λέγονται"
, “Ὁ , ^ ^
xal περὶ μὲν τούτων; x«i πῶς λέγουσι; δῆλον, χαὶ πρὸς
τὰς αὐτῶν θέσεις αἷς χρῶνται σχεδὸν ὁμολογουμένως
φαίνεται συμβαῖνον. Τοῖς δ᾽ ἄλλοις ἧττον, olov ᾽Εμ-
πεδοχλεῖ τίνα τρόπον ἔσται γένεσις xal φθορὰ καὶ
ἀλλοίωσις, οὐ δῆλον. Τοῖς μὲν γάρ ἐστιν ἀδιαίρετα
τὰ πρῶτα τῶν σωμάτων; σχήματι διαφέροντα μόνον;
ἐξ ὧν πρώτων σύγκειται καὶ εἰς ἃ ἔσχατα διαλύεται"
Ἐμπεδοκλεῖ δὲ τὰ μὲν ἄλλα φανερὸν ὅτι μέχρι τῶν
στοιχείων ἔχει τὴν γένεσιν καὶ τὴν φθοράν; αὐτῶν
δὲ τούτων πῶς γίνεται καὶ φθείρεται τὸ σωρευόμενον
μέγεθος, οὔτε δῆλον οὔτε ἐνδέχεται λέγειν αὐτῷ
p λέγοντι καὶ τοῦ πυρὸς εἶναι στοιχεῖον;
ὁμοίως δὲ καὶ τῶν ἄλλων ἁπάντων; ὥσπερ ἐν τῷ Τι-
μαίῳ γέγραφε ID.zc0v - πῇ ΜᾺ
τοσοῦτον γὰρ διαφέρει τοῦ μη τὸν αὐτὸν τρόπον Λευ-
χίππῳ λέγειν, ὅτι ὁ μὲν στερεὰ ὁ δ᾽ ἐπίπεδα λέγει
τὰ ἀδιαίρετα, καὶ ὁ μὲν ἀπείροις ὡρίσθαι σχήμασι
τῶν ἀδιαιρέτων στερεῶν ἕχαστον, ὁ δὲ ὡρισμένοις,
ἐπεὶ ἀδιαίρετά γε ἀμφότεροι λέγουσι καὶ ὡρισμένα
σχήμασιν. Ex δηὴὴ τού των αἱ γενέσεις χαὶ αἱ διακρί-
σεῖς Λευχίππῳ μὲν δύο τρόποι ἂν εἶεν, διά τε τοῦ
χενοῦ xal διὰ τῆς ἁφῆς (ταύτῃ γὰρ διαιρετὸν ἕχασ-
τον); Πλάτωνι δὲ xacÀ τὴν ἁφὴν μόνον" χενὸν γὰρ
οὐχ εἶναί φησιν. Καὶ περὶ μὲν τῶν ἀδιαιρέτων ἐπι-
πέδων εἰρήκαμεν ἐν τοῖς πρότερον λόγοις" περὶ δὲ
τῶν ἀδιαιρέτων στερεῶν τὸ μὲν ἐπὶ πλέον θεωρῆσαι
τὸ συμβαῖνον ἀφείσθω τὸ νῦν;

2,3 ostquam Philosophus determinavit de natura
Mactivorum et passivorum, et de modis eo-
rum, et ostendit ad quas causas reducantur,

E quomodo scilicet contingat agere vel pati.
Et primo secundum opinionem aliorum; secundo secun-
dum opinionem propriam, ibi: Quo autem modo existat * etc.
Circa primum duo facit: primo ponit opiniones aliorum ;
secundo reprobat eas, ibi: Ut autem parum digredientes * etc.
Circa primum duo facit: primo ponit opiniones aliorum;
secundo comparat eas adinvicem, ibi: Leucippus autem
existimavit * etc. Circa primum duo facit: primo ponit
opiniones aliorum in generali; secundo in speciali, ibi:

i igitur in quibusdam * etc.

Dicit ergo ptimo quod dicendum est rursus, quomodo
contingat agere et pati. Dicit autem rursus, quia iam dixit

uendam modum actionis et passionis in genere; nunc

dociicit ad speciales modos, sumptos ex parte activo-
rum et passivorum, scilicet qualiter veniat agens ad pa-
tiens, ut imprimat ei suam formam per quam intendit
ipsum patiens transmutare.

Circa hoc autem fuerunt diversae opiniones. Quibus-
dam enim visum fuit quod unumquodque quod patitur,
patitur per quosdam poros qui sunt in ipso patiente,
per quos ipsum agens quod est proximum patienti, in-
greditur in patiens per illos poros, et undique contangit
ipsum, et undique patitur patiens, et non in uno loco
tantum. Et per hunc modum dicunt quod videmus, et
sentimus secundum alios sensus omnes: quia enim * se-
cundum eos visus et auditus effunduntur super visibile *
per media, ideo dixerunt quod per poros illorum cor-
porum quae sunt media sensuum, videmus et audimus.
Dicunt etiam quod ideo plus videmus per aerem et aquam

hic determinat de modis agendi et patiendi,

" DE GENERATIONE ET CORRUPTIONE LIB. I

Leucippus inquit: etenim esse quaedam solida, indivi-
sibilia autera, si non ubique pori continui sunt. Hoc
autem impossibile: nihil enim erit aliud solidum extra
poros, sed omne vacuum. Necesse igitur tangentia qui-
dem esse indivisibilia, media autem eorum vacua, quos
ille dicit poros. Ita autem et Leucippus dicit de facere
et pati. Modi igitur secundum quos haec quidem fa-
ciunt, haec autem patiuntur, fere hi dicuntur.

Et de his quidem et quomodo dicunt manifestum est: et
ad eorum positiones quibus utuntur fere confesse hoc
contingere videtur. Aliis autem minus, verbi gratia Em-
pedocli quomodo erit generatio et corruptio et alteratio,
non est manifestum. His enim erant indivisibilia prima
corporum, formis differentia solum, ex quibus primum
componuntur, et in quae ultimo dissolvuntur. Empe-
docli alia quidem manifestum quoniam usque ad ele-
menta habent generationem et corruptionem: ipsorum
vero elementorum quomodo generatur et corrumpitur
coacervata quantitas, neque manifestum neque contingit
dicere ei non dicenti et ignis elementum esse. i)

Similiter autem aliorum omnium, ut in Timaeo scripsit
Plato.

* [ntantum enim differt ut non eodem modo cum Leu-

cippo dicat, quoniam hic quidem solida, hic autem

planities dicit indivisibilia; et hic quidem infinitis ter-
minari figuris indivisibilium solidorum unumquodque,

hic autem terminatis: quoniam indivisibilia utrique di-

cunt et terminata figuris. Ex his itaque generationes et
segregationes et corruptiones Leucippo quidem duo
modi erant, utique per vacuum et per tactum (hic enim
indivisibile unumquodque), Platoni autem secundum
tactum solum; vacuum enim non esse inquit. Et de in-
divisibilibus quidem planitiebus diximus in prioribus ser-
monibus, de indivisibilibus autem solidis amplius dicere
accidens relinquatur nunc. »ve

et per alia corpora ias cer sicut est vitrum et crystal-
lum, quia illa corpora habent plures poros aliis; qui pori
sunt invisibiles *« propter parvitatem, sed magis spisse
siti, et melius ordinati quia directi. Et ideo videt chellus
per transparens visus, si reperit rectam lineam per quam
videat. Et quia magis transparens habet poros spissiores *
et directius ordinatos, ideo quanto fuerit magis transpa-
rens, tanto per ipsum melius videmus. Ix

2. Deinde cum dicit: Hi igitur in quibusdam etc., ponit
opiniones eorum in speciali. Et dividitur in tres partes,
secundum tres opiniones. Et primo ponit opinionem Em-
pedoclis, dicens quod quidam magis ad speciem descen-
dentes, dicunt ipsos poros non solum in activis et pas-
sivis, sed etiam illa oe adinvicem bene * admisceri,
quorum pori sunt commensurabiles ut unum in aliud in-
gredi possit, ita quod plurimum unius sit in. plurimo
alterius, et e converso.

* Text6y

3. Deinde cum dicit: Compendiose autem etc., ponit opi-

nionem Leucippi et Democriti, dicens 4 que breviter et
compendiose dicamus, quod uno et simili sermone dixe-
runt Leucippus et Democritus. Ambo enim posuerunt
principium quod est secundum naturam: per ipsum enim
sicut infra dicitur, reddebant causam generationis et cor-
ruptionis, et ad sensum apparentia confitentur; et ideo
dicitur secundum naturam magis quam positio aliorum
qui de naturis rerum per sua principia causas assignare
non possunt.

4. Deinde cum dicit: Quidam enim antiquorum etc., po-
nit opinionem Parmenidis et Melissi, qui opinati sunt
esse tantum unum principium, et illud esse immobile et
continuum. Quod autem sit immobile sic probabant *.
Motus non potest esse nisi sit vacuum; sed vacuum non
est; ergo motus non est; ergo est tantum unum et immo-

«) invisibiles, — indivisibiles P. — Pro Et ideo.. si reperit, Et ideo videtur melius per transparens; visus si (enim C) requirit Ca; etiam b

legit requirit.

sima
comet

CAP. VIII, LECT. XXI xi

bile. Quod vero sit tantum unum sic probabant. Multa non
possunt esse nisi sit aliquid separans et dividens ea; nihil
autem potest esse segregans et dividens, nisi vacuum *;

.sed vacuum non est; ergo non possunt esse multa se-

gregata: et sic omnia unum sunt. Et quia posset dici
eis quod multa sunt se tangentia, ita quod inter ea non
sit vacuum segregans : dicunt quod hoc nihil differt; quia
continuum et contangens idem dicebant esse: nam se-
cundum eos continui partes se contangebant. Dixerunt
etiam quod nihil differt quod sint multa, et quod non
sit unum, et quod dicatur esse vacuum: quia continuum
etcontiguum sunt idem secundum istos, nec multa sunt
nisi sint divisa; et quod non dividebantur nisi per va-
cuum. Sed non est vacuum; ergo nec multa, sed omnia
continua. Si enim dicatur quod ens ubique, idest in omni
puncto, sit divisibile, tunc potest dici quod nihil sit
unum; sed multitudo componitur ex €i unis; ergo
nec multitudo erit; ergo totum erit vacuum. Si autem
dicatur totum ens esse continuum, tum. quidem, idest se-
cundum aliquid esse divisibile, tum autem mon, idest se-
cundum aliquid esse indivisibile, hoc utique videbitur
esse fictitium , cum non sit magis ratio quare in uno
puncto dividatur quam in alio. Usque ad quantum enim
erit divisibile, ita quod ibi stet divisio? Et quare aliquid
de universo ita se habet, quod dividitur et separatur per
vacuum, aliud autem se habet quod est plenum et non
dividitur, ita quod unum ab alio * separetur per vacuum,
non videtur horum posse ratio assignari. Amplius autem
uitur ex necessitate quod nihil movebitur, per istas
rationes. Ergo transcenderunt et dimiserunt * sensum et
ea quae per sensum apparent, opinantes quod magis de-
sequi rationem quam sensum. - Quod autem to-

tum ens sit infinitum sic probabant. Si ens finitur, aut
finitur ad plenum, aut ad vacuum. Sed ad plenum non
potest finiri, quia plenum est ens: idem enim finiretur
ad seipsum; vel eadem ratione illud plenum finiretur

- ad aliud * plenum: et sic esset abire in infinitum. Ergo

oportet quod finiatur ad vacuum; sed vacuum non est;
ergo ad nihil finitur; ergo oportet quod ens sit infi-
nitum.

Isti ergo propter tales causas sic enuntiaverunt de
veritate. Adhuc in sermone per ipsorum rationem sophi-
sticam videtur hoc sequi quod dictum est, non tamen
in rei veritate contingit. Si autem res ipsae inspiciantur,

"dementiae videtur esse simile dictum eorum; nullus enim

demens intantum egreditur a iudicio veritatis, quod dicat
ignem et glaciem esse unum: quod illi dicebant, ponen-
tes omnia esse unum. Licet aliquis propter consuetudi-
nem vel propter apparentiam putet mala in sensibus
esse bona: hoc enim quibusdam propter dementiam ac-
cidit; unde aliquando inter bona et mala nullam diffe-
rentiam esse putant.

5. Deinde cum dicit: Leucippus autem etc., comparat
praedictas opiniones adinvicem. Et primo comparat opi-
nionem Leucippi et Democriti ad opinionem Parmenidis
et Melissi; secundo comparat eam ad opinionem Empe-
doclis, ibi: Sed ut Empedocles * etc.; tertio ad opinionem
Platonis, ibi: Similiter autem. aliorum * etc. Circa primum
duo facit: primo comparat opinionem Leucippi ad opi-
nionem Parmenidis et Melissi penes * convenientiam;
secundo penes differentiam, ibi: Sed esse tale * etc.

Dicit ergo primo quod Leucippus putavit habere ser-
mones meliores aliis, in hoc quod confitetur ea quae sunt
manifesta ad sensum. Unde neque destruit generationem,
neque corruptionem, neque motum, neque multitudinem
rerum, sed confitetur ea quae sunt omnibus * manifesta
ad sensum. In hoc tamen dixit eadem cum Parmenide
et Melisso, constituentibus, idest dicentibus, quod omne
quod est, est tantum unum et immobile 8; quia dicit quod
bene sequitur, quod non erit motus nisi sit vacuum. Sed
in hoc differt ab eis, quia illi destruxerunt consequens,

idest vacuum esse, et concluserunt oppositum anteceden-
tis, scilicet motum non esse; sed Leucippus ponit ante-
cedens et infert consequens: scilicet motum, et ex hoc
concludit vacuum esse. Vacuum autem dicit esse sicut
privationem; et ideo simpliciter est non ens: quia non
est aliquid entium, sicut nec privatio; tamen est ens:

quia est entis, sicut privatio habitus. Unde plenuni'dice-

bat principaliter ens.

6. Deinde cum dicit: Sed esse tale etc., comparat di-
ctas opiniones circa differentiam, dicens quod, licet prin-
cipaliter ens sit plenum, tamen non omne quod est ple-
num est unum, sicut dixit Parmenides et Melissus, sed
sunt multa, et infinita, et invisibilia. * propter parvitatem
suae quantitatis: Haec enim sunt quae ipsi appellant
atomos, sive corpora indivisibilia, quae moventur in va-
cuo; quod vacuum ipse Leucippus dicit esse. Quo-
modo autem fiat generatio et corruptio, et alia quae
apparent, ex istis atomis, subiungit, dicens quod per
ipsorum congregationem et conglutinationem fit generatio;
cum autem dividuntur, fit corruptio; cum vero undique
se contingunt, faciunt actionem et passionem; cum au-
tem penetrant se et unum subintrat in alterum, fit aug-
mentum; cum permutaverint ordinem et situm, tunc a
alteratio. Secundum enim quod dicit et confitetur , ne-
cesse est ponere non esse unum solum, ex quo generan-
tur ista composita et complicata; quia ex eo quod est
vere unum, impossibile est fieri multa, nec ex vere multis
fieri vere unum. Dicitur autem vere unum, quod omnino
est indivisibile actu et potentia: vere autem multa, quae
omnino distincta sunt, nec actu nec potentia coniungun-
tur, sicut indivisibilia.

7. Deinde cum dicit: Sed ut Empedocles etc., comparat
opinionem Leucippi ad opinionem Empedoclis. Et primo
penes convenientiam, dicens quod Democritus et Leucip-
pus dicunt, quod res patitur per poros, sicut dixit Empedo-
cles et quidam alii de antiquis ΩΝ Et dicunt quod
omne pati et omne alterari hoc modo generatur et fit
quod fit, ita quod fiat rei dissolutio per interpositionem *
vacui; quia vacuum IMirponuet ipsis rebus, ita quod
pars huc pars illuc feratur. Similiter augmentationem fieri,
per subintrationem ipsorum solidorum atomorum adin-
vicem. Empedoclem autem fere necesse est dicere sicut
Leucippus dixit, esse scilicet indivisibilia corpora. Dicit
autem fere, quia Empedocles non confitebatur expresse
esse aliqua corpora indivisibilia, sed quia hoc sequitur
ad opinionem eius. Ponebat enim poros in ipsis corpo-
ribus: ex quibus actio et passio causabatur secundum
eum. Aut ergo illi pori sunt in toto corpore ita quod
non sit aliquid medium inter eos, aut est aliquod cor-
pus solidum dividens eos. Si sunt in toto corpore ita
quod nihil sit medium, tunc totum corpus erit vacuum:
quod est impossibile. Necesse est ergo esse aliquod cor-
pus solidum extra poros, idest praeter poros, quod ipsos
dividat et distinguat. Et talia corpora necesse est esse
divisibilia; media autem istorum sunt vacua, sive fora-
mina, quae scilicet Empedocles dicit poros. Nulla enim,
ut dicit Commentator, est differentia inter utramque opi-
nionem, nisi quod secundum Leucippum inter haec cor-
pora est vacuum, et apud istos ista foramina sunt plena
corporibus subtilibus. Conveniunt igitur in duobus, sci-
licet in positione vacuitatis, et positione corporis indivi-
sibilis; et ideo fere ita dicit Leucippus de facere et pati
sicut Empedocles. Et ideo dicit, quod modi agendi e
patiendi secundum utrosque fere sunt idem. Dicit fere,
propter praedictam causam.

8. Secundo cum dicit: Et de bis quidem etc., ponit dif-
ferentiam inter utramque opinionem, dicens quod istorum
differentia de modis agendi manifesta erit ex eorum po-
sitionibus sequentibus. Nam Leucippus magis potest dare
ex sua opinione causam eorum quae manifeste videntur;
Empedocles autem minus: quia secundum eius funda-

8) constituentibus... et immobile. — consiruentibus idest immobile ed. a et omisso idest C.

* indivisibilia v.

* intentionem ca .

* non om. ca.
* nisi om. cab.

XII

mentum non est manifestum, quomodo accidat generatio
et corruptio et alteratio in omnibus entibus naturalibus.
Sed Democritus et Leucippus possunt assignare causam
generationis et corruptionis non solum mixtorum, sed etiam
quatuor elementorum, ex corporibus indivisibilibus; quia
secundum istos diversitas istorum corporum, tam simpli-
cium quam mixtorum, causatur ex diversitate corporum
atomorum, quae differunt positione, ordine, et forma, et
figura, sicut dicitur in I Metaphys. Empedocles vero ex
sui positione non * potest dare causam generationis et
corruptionis, nisi * solas istorum mixtorum usque ad ele-
menta. Ponit enim alia fieri ex quatuor elementis, sed in
elementis non potest dare causam generationis et cor-
ruptionis. Non enim posuit alia elementa priora istis qua-
tuor elementis; unde non potest dicere propter quid vel
quomodo generentur ex aliis, aut corrumpantur in alia.

9. Deinde cum dicit: Similiter autem aliorum omnium etc.,
comparat opinionem . Leucippi ad opinionem Platonis.
Et primo penes convenientiam, dicens quod, sicut Leu-
cippus potest dare causam generationis omnium ex sua
positione, ita et Plato, secundum quod scripsit in. Timaeo.

DE GENERATIONE ET

CORRUPTIONE LIB. I

10. Secundo cum dicit: Intantum enim differt etc., ponit
differentiam, dicens quod, quamvis Leucippus et Plato
conveniant in hoc quod uterque posuit indivisibilia prin-
cipia, tamen in tribus differunt. Primo quia Leucippus
dixit illa indivisibilia esse corpora solida; Plato autem
ea dixit esse superficies. Secundo quia figurae indivisibi-
lium corporum, quibus figuratur et terminatur unum-
quodque compositorum, sunt infinitae apud * Leucippum;
sed secundum Platonem sunt finitae: posuit enim Plato
figuras triangulares esse primas omnium figurarum, quae
finitae sunt. Tertio differunt, quia cum uterque istorum
dicat generationem et corruptionem fieri per congregà-
tionem et segregationem atomorum, secundum Leucip-
pum erunt duo modi quibus fit actio et passio, scilicet
per tactum agentis et patientis, et per vacuum, quod est
porus; secundum Platonem vero erit tantum unus mo- -
dus, scilicet per contactum, et non per vacuum. Vacuum
enim secundum eum non est de * indivisibilibus superfi-
ciebus, ut * dictum est in III de Caelo et Mundo. - Quod

autem contingit dicere de indivisibilibus corporibus, re-
linquatur nunc.

CAP. VIII, LECT. XXII

XII

LECTIO VIGESIMASECUNDA

^ OPINIONES PRAEDICTAE (LECT. PRAECED.) MULTIPLICITER REPROBANTUR

ὡς δὲ μικρὸν παρεχβᾶσιν εἰπεῖν, ἀναγκαῖον ἀπαθές τε
ἕχαστον λέγειν τῶν ἀδιαιρέτων (οὐ 12e οἴόντε πά-
σχειν ἀλλ᾽ ἢ διὰ τοῦ κενοῦ) καὶ μηθενὸς ποιητικὸν
πάθους" οὔτε γὰρ ψυχρὸν οὔτε σχληρὸν οἷόντ᾽ εἶναι.

Καίτοι τοῦτό γε ἄτοπον, τὸ μόνον ἀποδοῦναι τῷ πε-
ριφερεῖ σχήματι τὸ θερμόν" ἀνάγχη γὰρ καὶ τούὐναν-
τίον τὸ ψυχρὸν ἄλλῳ τινὶ προσήκειν τῶν σχημάτων.
"Acomov δὲ x&v εἰ ταῦτα μὲν ὑπάρχει, λέγω δὲ θερ-

— μότης καὶ ψυχρότης; βαρύτης δὲ καὶ χουφότης καὶ
σχληρότης καὶ μαλακότης μὴ ὑπάρξει" καίτοι βαρύ-
τερόν γε κατοὸ τὴν ὑπεροχήν φησιν εἶναι Δημόκριτος
ἕχαστον τῶν ἀδιαιρέτων, ὥστε δῆλον ὅτι xal θερ-

τ μότερον. Τοιαῦτα E ὄντα μὴ πάσχειν ὑπ᾽ ἀλλήλων
ἀδύνατον, οἷον ὑπὸ τοῦ πολὺ δῆλα y tdi θερμοῦ

(0046 ἠρέμα θερμόν. Ἶ

᾿Αλλὰ μὴν εἰ σχληρόν, καὶ μαλακόν. Τὸ δὲ μαλακὸν ἤδη
τῷ πάσχειν τι λέγεται" τὸ γὰρ ὑπεικτικὸν μαλακόν.
᾿Αλλὰ μὴν ἄτοπον καὶ εἰ μηθὲν ὑπάρχει ἀλλ᾽ ἢ μόνον
σχῆμα." καὶ εἰ ὑπάρχει, ἕν δὲ μόνον, olov τὸ μὲν

ὃν τὸ δὲ θερμόν: οὐδὲ γὰρ ἂν μία. τις εἴη ἡ

ύσις αὐτῶν. 'Ομοίως δὲ ἀδύνατον καὶ εἰ πλείω τῷ
(: ἀδιαίρετον γὰρ ὃν ἐν τῷ αὐτῷ ἕξει τὰ πάθη;
ὥστε xal ἐὰν πάσχῃ εἴπερ ψύχεται, ταὐτῷ τοι καὶ
ἄλλο τι ποιήσει ἢ πείσεται. Τὸν αὐτὸν δὲ τρόπον

τ χαὶ ἐπὶ τῶν ἄλλων παθημάτων"

'ποῦτο γὰρ καὶ τοῖς στερεὰ καὶ τοῖς ἐπίπεδα λέγουσιν.

ἀδιαίρετα συμβαίνει τὸν αὐτὸν τρόπον" οὔτε γὰρ
ανότερα οὔτε πυχνότερα οἷόντε γίνεσθαι κενοῦ μη

^ ὄντος ἐν τοῖς ἀδιαιρέτοις.
Ἔτι δ᾽ ἄτοπον καὶ τὸ μικρὰ μὲν ἀδιαίρετα εἶναι, μεγάλα
᾿ς δὲ μή’ νῦν μὲν γὰρ εὐλόγως τὰ μείζω θραύεται
μᾶλλον τῶν μικρῶν" τὰ μὲν γὰρ διαλύεται ῥᾳδίως,
οἷον cd μεγάλα’ προσχόπτει γὰρ πολλοῖς" τὸ δὲ
᾿ ἀδιαίρετον ὅλως διὰ τί μᾶλλον ὑπάρχει τῶν μεγά-

|Àew τοῖς μιχροῖς ;

Ἔτι δὲ πότερον μία πάντων ἡ φύσις ἐκείνων τῶν στε-

ρεῶν, ἢ διαφέρει θάτερα τῶν ἑτέρων, ὥσπερ ἂν εἰ.

τὰ μὲν εἴη πύρινα, τὰ δὲ γήϊνα τὸν ὄγκον; εἰ μὲν
γὰρ μία φύσις ἐστὶν ἁπάντων, τί τὸ χωρίσαν; ἢ
; διά τί οὐ γίγνεται ἁψάμενα ἕν, ὥσπερ ὕδωρ ὕδα-
ET. ávev 0h03; οὐδὲν γὰρ διαφέρει τὸ ὕστερον τοῦ
᾿ προτέρου. Εἰ δ᾽ ἕτερα, ποῖα ταῦτα; καὶ δῆλον ὡς
ταῦτα θετέον ἀρχὰς καὶ αἰτίας τῶν συμβαινόντων
μᾶλλον 3 τὰ σχήματα. Ἔτι δὲ διαφέροντα τὴν φύ-
- σιν, χἂν ποιῇ χἂν πάσχῃ θιγγάνοντα ἀλλήλων.
Ἔτι δὲ τί τὸ κινοῦν; εἰ μὲν γὰρ ἕτερον, παθητικόν - εἰ
δ᾽ αὐτὸ αὐτὸ ἕχαστον, ἢ διαιρετὸν ἔσται, κατ᾽ ἄλλο
μὲν κινοῦν χατ᾽ ἄλλο δὲ κινούμενον, 7j Xa cd ταὐτὸ
τἀναντία ὑπάρξει, καὶ ἡ ὕλη οὐ μόνον ἀριθμῷ ἔσται
μία ἀλλὰ καὶ δυνάμει. STORM

Ὅσοι μὲν οὖν διὰ τῆς τῶν πόρων κινήσεώς φασι τὸ πάθη
συμβαίνειν, εἰ μὲν χαὶ πεπληρωμένων τῶν πόρων,
περίεργον οἱ πόροι" εἰ ydp ταύτῃ τι πάσχει τὸ πᾶν
κἂν μὴ πόρους ἔχον ἀλλ᾽ αὐτὸ συνεχὲς ὃν πάσχοι
πὸν αὐτὸν τρόπον.

Ἔτι δὲ πῶς ἐνδέχεται περὶ τοῦ διορᾶν συμβαίνειν ὡς,

λέγουσιν; οὔτε γὰρ κατὰ τὰς ἁφὰς ἐνδέχεται διιέναι
διὰ τῶν διαφανῶν, οὔτε διὰ τῶν πόρων, εἰ πλήρης
ἕκαστος" τί γὰρ διοίσει τοῦ μη ἔχειν πόρους ; πᾶν
YÀp ὁμοίως ἔσται πλῆρες.

᾿Αλλὰ μὴν εἰ καὶ κενὰ μὲν ταῦτα; ἀνάγχη δὲ σώματα
ἐν αὑτοῖς ἔχειν, ταὐτὸ συμβήσεται πάλιν, Εἰ δὲ

* Ut autem parum digredientes dicamus, necessarium im-
passibile unumquodque dicere indivisibilium (non enim
possibile pati nisi per vacuum) et nullius activum pas-
sionis: neque enim durum nec frigidum esse potest in-
divisibile.

* Quamvis hoc inconveniens sit, solum dare circulari figurae
calidum: necesse est enim et contrarium frigidum alicui
alii adaptare figurarum. Inconveniens autem si hae qui-
dem insint, dico autem caliditas et frigiditas, gravitas
autem et levitas et durities et mollities non insint. * Sed
tamen gravius secundum excedentiam inquit esse De-
mocritus unumquodque indivisibilium, quapropter ma-
nifestum quod.et calidius. Talia autem entia non pati
adinvicem impossibile, verbi gratia a multum excedente
calido leviter calidum.

* Sed tamen si durum est, et molle. Molle autem in pa-
tiendo aliquid dicitur: subactivum enim et molle. * Sed
tamen inconveniens et si nihil insit nisi solum figura:
et si insit, unum autem solum; verbi gratia hoc quidem
frigidum, hoc autem calidum; neque enim una aliqua
esset natura eorum. Similiter autem impossibile si multa
uni: indivisibile enim ens in eodem habebit passiones;
quapropter et si patiatur si quidem infrigidatur, sic et
aliquid aliud faciet aut patietur. Eodem autem modo
et de passionibus aliis. la

* Hoc enim et solida et planitiem dicentibus indivisibilia
contingit eodem modo: neque enim rariora neque den-
'siora est possibile generari vacuo non existente in in-
divisibilibus.

* Amplius autem inconveniens et parva quidem indivisibilia
esse, magna autem non: nunc quidem enim magis ra-

tionabiliter maiora confringuntur quam parva: haec

quidem enim dissolvuntur facilius, verbi gratia magna
quidem procedunt ex multis, indivisibile autem univer-
. saliter quare magis quam magnis inexistit parvis?

* Amplius autem utrum una omnium natura illorum soli-
dorum, aut differunt altera ab alteris, quemadmodum si
haec mole essent ignea, haec autem terrea? Si enim una
natura est omnium, quid dividens? aut quare cum se
tangunt non fiunt unum, quemadmodum aqua, quando
aquam tangit? Nihil enim differt posterior aqua a priori.
Si autem alia, qualia haec? et manifestum est quod haec
ponenda sunt principia et causae contingentium magis
quam figurae. * Amplius autem differentia in natura
utique et facient et patientur approximantia adinvicem.

*Amplius quid est quod movet? Si enim aliud, passivum

"est: si autem 'ipsum seipsum unumquodque, aut divi-

"sibile erit, secundum aliud quidem movens, secundum
aliud autem motum, aut secundum idem contraria ine-
runt, *et non solum materia erit una numero, sed et
potentia.

* Quicumque quidem igitur per pororum motionem inquiunt
passiones contingere, si quidem et plenis poris, super-
fluunt pori. Si. enim ita patitur aliquid, omne, etsi non
poros habens:sed ipsum continuum ens, patietur eodem

' modo. -

* Amplius autem quomodo contingit de inspicere accidere ut
dicunt? Neque enim secundum tactus contingit transire
per transparentia, neque per poros, si plenus est unus-
quisque: quid enim differt a non poros habere? Omne
enim sic erit plenum. :

Sed et.si vacua quidem haec, necesse autem corpora in
seipsis habere, idem continget rursum. Si autem talia

* Seq.
Text

* Text.

* Text.

* Text.
* "Text.

* "Text.

* Text.

* "Text.

* pens,

* "Text.

* Text.

* Text.

* "Text.

cap. virt.

4.

65.

66.

67.
68.

69.

70.

7ι.

73:

74.

75.

76.

* Num. 5.

* causa om. ca.

* duae om. p.

XIV

τηλικαῦτα τὸ μέγεθος ὥστε μὴ δέχεσθαι σῶμα μη-
δέν, γελοῖον τὸ μικρὸν μὲν οἴεσθαι κενὸν εἶναι, μέγα
δὲ μη μηδ᾽ ὁπηλιχονοῦν; ἢ τὸ χεγὸν ἄλλο τι οἴεσθα!:
λέγειν πλὴν ὡραν σώματος; ὥστε δῆλον ὅτι παντὶ
σώματι τὸν ὄγκον ἴσον ἔσται κενόν. Ὅλως δὲ τὸ
πόρους ποιεῖν περίεργον" εἰ μὲν 13e Vn» ποιεῖ
χατὰ τὴν ἀφήν, οὐδὲ διὰ τῶν πόρων ποιήσει Suc
εἰ δὲ τῷ ἅπτεσθαι, καὶ μὴ πόρων ὄντων 7d μὲν
πείσεται τὰ δὲ ποιήσει τῶν πρὸς ἄλληλα τοῦτον
τὸν τρόπον πεφυχότων. Ὅτι μὲν οὖν οὕτως λέγειν
τοὺς πόρους ὥς τινες ὑπολαμβάνουσιν, ἢ ψεῦδος T
μάταιον, φανερὸν ἐκ τούτων ἐστίν"

- ΄ 7
διαιρετῶν δ᾽ ὄντων πάντῃ τῶν σωμάτων πόρους ποιεῖν
γελοῖον" ἡ yop διαιρετά, δύναται χωρίζεσθαι.

«9 3 ostquam Philosophus posuit opinionem alio-
rum de principiis rerum naturalium, et de
zal; modis quibus agunt et patiuntur adinvicem,
Pnunc in parte ista reprobat eas. Et ; get

reprobat opiniones eorum quantum ad posi-
tionem atomorum 2, quae dicebant esse principia; secundo
quantum ad modos agendi quos ponebant, ibi: Quicumque
quidem igitur per pororum * etc. Circa primum duo facit:
primo ostendit indivisibilia corpora non esse principia;
secundo quod non moventur a vacuo, ibi: Amplius quid
est quod movet * etc. Circa primum ponit duas rationes;
secunda ibi: Amplius autem. utrum * etc. Circa primum
duo facit: primo ponit rationem; secundo removet quan-
dam instantiam quam adversarii possent dare, ibi : Z4mplius
aulem. inconveniens * etc.

Quod ergo indivisibilia corpora non possunt esse
principia probat, ducendo ad impossibile quod contra-
dictoria erunt simul vera. Et hoc tali ratione. Si indivi-
Sibilia corpora sunt principia, nec agent nec patientur
adinvicem; item si sunt principia, agent et patientur
adinvicem; ergo agent et non agent, patientur et non
patientur: quod est impossibile. Circa rationem istam sic
procedit. Primo probat quod non agent nec patientur,
duplici ratione; quarum prima talis est. Actio et passio
fit per vacuum, ut ipsi dicunt; sed in talibus atomis non
est vacuum ; ergo nec agunt nec patiuntur. Secunda talis
est. Omne quod est causa * actionis vel passionis, est du-
rum, vel molle, vel aliqua qualitatum dispositum; sed
nullum corpus indivisibile est tale: ergo nec est activum
nec passivum.

2. Secundo cum dicit: Quamvis boc inconveniens etc.,
ostendit oppositum , scilicet quod corpora indivisibilia
agant et patiantur. Et hoc triplici ratione; quarum prima
talis est. Secundum praedictos philosophos indivisibilia
corpora quae sunt circularis figurae, sunt calida; ergo
oportet aliquod alterius figurae esse frigidum: quia in-
conveniens est ponere unum contrariorum in natura sine
reliquo. Si autem duae * qualitates sunt in atomis, necesse
est ponere aliquas qualitates consequentes esse in eis:
quae sunt gravitas, durities, levitas, mollities, et aliae
huiusmodi qualitates; cum concedant in atomis unum esse
gravius alio; sicut apparet in radio solis, quod una ato-
mus magis descendit quam alia. Si autem unus est gra-
vior alio, unus etiam est et levior alio, et unus calidior
alio. Cum autem sint talia β, impossibile est ea non pati
adinvicem et agere cum sibi appropinquant: patitur enim

DE GENERATIONE ET CORRUPTIONE LIB. I

sint secundum magnitudinem suam, ut non suscipiant
corpus aliquod, ridiculum parvum quidem existimare
vacuum esse, magnum autem non neque qualecumque,
aut vacuum aliud quid existimare dicere nisi regionem
corporis; quapropter manifestum quoniam omni cor-
pori secundum tumorem aequale erit vacuum. Univer-
saliter autem poros facere superfluum; si enim nihil
facit secundum tactum, neque per poros transiens fa-
ciet. Si autem in tangendo, et poris non existentibus
haec quidem patientur, haec autem facient ad se invicem
hoc modo innatorum. Quod ergo ita dicere poros ut
quidam existimant, aut mendacium aut inane est, ma-
nifestum ex his.

Divisibilibus autem omnino corporibus existentibus, poros
facere ridiculum est: secundum quod enim divisibilia
sunt, possunt separari.

leviter calidum ab excedenti calido, non inquantum sunt
similia in calido, sed inquantum excedens est magis
calidum, et illud quod exceditur est magis frigido per-
mixtum.

3. Secundam rationem ponit ibi: Sed tamen si durum etc.;
uae talis est. Si Democritus dicit in ipsis atomis esse
urum, necesse est quod dicat etiam esse in eis molle,

ave supra dictam rationem; quia si unum contrariorum
uerit in natura, et reliquum, ut dicitur II de Caelo. Molle
autem naturali impotentia resistendi tactui passivum est;
licet inquantum est infusum humido sit subactivum (di-
citur autem molle subactivum, quia agit per humidum,
quod non est simpliciter activum sicut calidum vel fri-
gidum). Et per hoc dictum sequitur iterum * atomos esse
activas et passivas. Sic ergo secundum quod deducit Y
Commentator, quomodocumque componant ea contingit
eis impossibile. Quoniam si ponunt ea non esse receptiva
passionum, sequitur quod non sit aliqua causa actionis
et passionis; et si ponunt ea * receptibilia, contingit ut
non sint receptibilia. Sic ergo ex illorum positione con-
tingit ut sint illorum receptibilia. Et sicut diximus, li-
cet * hoc sequatur ex dictis Democriti et Leucippi, ta-
men hoc est impossibile et inconveniens. In atomis enim
aut est figura sola, aut cum figura qualitas activa et pas-
siva. Si ponatur in eis sola figura, tunc non erunt activa
nec passiva, quia figura nec est activa, nec passiva: aliter
enim mathematica agerent et paterentur. Si autem cum
figura in atomis ponatur qualitas aliqua, aut ? una erit
in qualibet atomo aut plures. Si autem una, nec propria
fuerit in qualibet atomo, et hoc quidem sit calidum ,
hoc autem frigidum, tunc eorum natura non erit ea-
dem. Si ergo diebus in naturis, sunt divisibilia. Ergo *
indivisibilia sunt divisibilia. Si autem plures qualitates
insunt uni atomo, quae quidem activae sunt et passi-
vae, illae erunt contrariae: quia actio et passio sunt in-
ter contraria ut supra dictum est. Ergo contraria. sunt
in eodem indivisibili. Sequitur etiam quod sint in eo-
dem secundum idem: quod est impossibile. Sequitur
etiam quod si atomus infrigidatur, quod secundum hoc
calefiat: quod falsum est. Et eodem modo est de aliis
qualitatibus activis et passivis, quae sunt durum et

. molle.

4. Deinde cum dicit: Hoc enim et solida etc., reprobat
opinionem Platonis, dicens quod non tantum Democrito
et huiusmodi istud inconveniens sequitur, sed et * ad opi-
nionem Platonis, dicentis superficies indivisibiles esse prin-

«) opiniones eorum ... atomorum. — opiniones quantum ad positiones
eorum (et primo add. C) quantum ad positionem atomorum Cab. — In
ultimo membro huius divisionis a legit: circa primum ponit rationem,
pro quo C: circa primum duo facit: primo ostendit indivisibilia cor-
pora non esse principia, ponens rationem. Divisionem textus non esse
omnino adaequatam patet conferendo nn. 2, 3 et 4.

B) cum concedant... sint talia. — Beatus Albertus habet: « Est autem
iterum inconveniens dictum Democriti cum concedit in atomis » etc. fere
ut P; Ca habent: cum autem concedant in atomis unde (unum C) esse
gravius (quia add. C) magis descendit quam alia; si autem unus est
gravior alio, uno est et (unus est etiam C) levior alio, et uno alio (unus

alio calidior C) sicut apparet in radio solis unius atomis (quod unus
atomus est C) calidior alio cum ( et cum C) sint talia. — In fine num. pro
frigido permixtum, frigido per impetum ed. a, frigidum per impetum C.
Y) Sic ergo secundum quod deducit. — Pro Sic, Si P; ed. a legit:
secundo ergo deducit, et pro quomodocumque, quomodo ; C :
secundum hoc ergo deducit Commentator quomodo contingit eis im-
possibile.

ὃ) aliqua, aut. — quando autem edd. ab, quandoque autem P, tunc
aut C; correximus ex B. Alberto.

€) quod non tantum... sed et. — quod etiam... et PCab; legimus
cum B. Alberto.

εἰ om. cab.

ae

om. cab.

E -

ergo
id u
M

1 cab.

|. mnuos,
es se- sae *.

"Eu

CAP. VIII, LECT. XXII

cipia. Dicit enim Plato quod in * illis n enin non
est vacuum. Quia secundum eos impossibile est fieri ra-
rum, nisi per interpositionem vacui in partibus corporis,
sequitur quod * non existente vacuo, non generatur ali-
quid rarius vel densius. Cum autem rarum et densum sint
primae contrariae qualitates ex parte materiae, istis non
existentibus aliae consequentes non erunt: quia ablato
priori aufertur et posterius. Sic ergo in corpore nullae
sunt qualitates activae et passivae. Ergo nec agit nec pa-
titur aliquod indivisibilium, non existente vacuo ipso.
5. Deinde cum dicit: Amplius autem. inconveniens etc.,
removet quandam instantiam sive falsam responsionem
uae posset dari ad rationes suas. Posset enim aliquis
Pt quod atomi parvi sunt indivisibiles, magni autem
divisibiles; unde removet, dicens quod hoc est inconve-
niens. Verum enim est quod rationabilius et facilius ma-
gna dividuntur Fes parva: quia magna facilius dissol-
vuntur; et hoc ideo, quia magna componuntur ex multis.
Non tamen parvitas vel magnitudo est causa divisibili-
tatis vel indivisibilitatis. Ipsa vero atoma de natura sud
et universaliter sunt indivisibilia, et non propter magni-
tudinem vel parvitatem.
- 6. Deinde cum dicit: Amplius autem utrum una etc.,
ponit secundam rationem principalem ad probandum
atomos, quos illi ponebant, non esse principia; quae talis
est. Aut illa corpora sunt unius naturae, sicut si essent
nnia ignea, vel omnia terrea: vel differunt adinvicem
in naturis, ut si essent alia terrea, alia ignea. Si autem
sunt omnia unius naturae et unius speciei secundum
quantitatem , quid erit tunc dividens et discontinuans
ipsos atomos? Quasi diceret: nihil. Cum enim sint unius
,non est in eis aliquid invenire per quod abin-
vicem discontinuentur. Quare ergo non accidit * sicut in
aqua, cuius partes quando adinvicem se tangunt statim
inuantur, et non differt posterior pars aquae a priori?
im autem ipsa corpora atoma * nec sic adinvicem con-
inuentur, non erunt unius naturae. Nec diversarum na-
turarum: quia si illa corpora sunt alia et alia ut dictum
est, quales sunt illae diversae species vel naturae? Cum
enim illae naturae faciant atomos diversos et disconti-
meet quod sint omnes secundum naturas diver-
-Ergo illae naturae magis sunt ponendae causae
et principia rerum quae fiunt ex atomis, quam figurae
atomorum quos Democritus dixit esse principia. Et prae-
terea: quae differunt in natura et forma, agunt et patiun-
tur adinvicem cum approximantur, illa vero quae sunt
diversa in ra, non sic agunt et patiuntur adinvicem.
Ergo magis illae diversae naturae debent poni principia
actionis et passionis quam diversae figurae.
.. 7. Deinde cum dicit: Zmplius quid est quod movet etc.,
ostendit quod corpora indivisibilia non moventur in va-
cuo sicut dicebat Democritus, tali ratione. Si ista indivi-
sibilia moventur in vacuo, quaerendum est quid movet
ea: aut enim moventur a se, aut ab alio. Si ab alio,
tunc ipsum indivisibile est passivum. Ergo non est pri-
mum principium actionis, sed potius ipsum movens. Si
autem movetur a seipso: aut erit divisibile, cum secun-
dum unam partem moveat et secundum aliam moveatur;
aut in eodem secundum idem existent contraria: movere
enim et moveri sunt contrariorum. Utrumque autem

et istorum est impossibile *. Sic etiam non solum esset

materia contrariorum una numero, sed etiam potentia
esset una: quod est impossibile; si enim in materia con-
trariorum esset una potentia solum, non haberent ipsa
contraria diversas naturas. Sic etiam non esset multitudo
rerum, sed omnia essent unum: quia omnia essent ab
eadem materia et ab eadem potentia numero; cum enim
actus et potentia non diversificent speciem, si esset tan-
tum una potentia, esset tantum una species. Est autem
hoc intelligendum de potentia propinqua ad formas con-
trarias, quae non ést una numero, sed diversa. Est enim
alia potentia remota, quae est una et eadem contrario-

XV

rum; et haec est * prima materia, quae secundum se est
in potentia, et ipsa est sua potentia.

8. Deinde cum dicit: Quicumque quidem igitur per poro-
rum etc., reprobat praedictas opiniones quantum ad mo-
dos agendi et patiendi quos ponebant. Et circa hoc duo
facit: primo ostendit quod ad actionem et passionem
non sunt necessarii pori; secundo quod nec quantum
ad divisionem corporum, ibi: Divisibilibus autem * etc.
Circa primum duo facit: primo ostendit quod pori non
sunt necessarii ad actionem et passionem; secundo re-
movet quoddam dubium, ibi: Sed et si vacua * etc.

Circa primum ponit duas rationes; quarum prima ta-
lis est. Quicumque dicunt contingere passiones ex hoc
quod activum movetur * in poris passivi, sicut isti dicunt
quod res patitur cum impleti sunt pori, necesse est eos
concedere quod pori sunt superflui Si enim aliquod
corpus patitur quia activum tangit ipsum in potis, tunc
illud patitur per tactum * activi et non per poros; etiam
si non haberet poros sed sit totum continuum, patietur
eodem modo propter tactum activi. Superflui ergo sunt
pori. :

9. Secundam rationem ponit ibi: Amplius autem quomodo
coniingit etc., dicens quod isti non possunt dicere quo-
modo videre et inspieere fiat, quando iste sensus fit per
transparentia *, sicut per vitrum vel per crystallum. Ma-
nifestum enim est quod sentiens secundum tactum non
transit per transparentia ut ad rem sensatam perveniat,
psa illi sensus fiunt per distantiam. Nec iterum possunt

icere quod sensus fiat per poros, si plenus est unus-

quisque pororum sicut ipsi dicunt; nihil enim differt
habere poros plenos, et non habere poros: quia totum
corpus transparens sic * erit plenum. ἢ

ro. Deinde cum dicit: Sed et si vacua etc., removet quod-
dam dubium, sive quandam falsam responsionem quae
posset dari: posset enim aliquis dicere quod pori et fo-
ramina sunt vacua. Et hoc removet, dicens quod si sint
vacua, aut possunt in se recipere corpus implens ipsa, aut
non. Si possunt, ponatur ergo quod recipiant: possibili
enim posito in esse, quod ex eo accidit non est impossi-
bile. Sequitur ergo id quod prius, scilicet quod non sem-
per contingat videre per transparens: quia impletis poris
nihil videtur. Si autem pori tales sunt quod non possint
recipere corpus implens, eo quod sunt parvi, hoc ridi-
culum est dicere, scilicet quod parvum foramen quod
porus dicitur, sit vacuum, magnum autem spatium non
sit vacuum, sed plenum corpore subintrante ipsum: quia
qualitercumque est vacuum illud, sive magnum sive par-
vum, habet corpus sibi aequale implens ipsum. Quod
Lee patet per definitionem vacui. Vacuum enim nihil

jud est, nisi regio sive spatium alicuius corporis susce-
ptivum. Quapropter manifestum est, quod omni corpori
in tumore suae quantitatis est aequale vacuum, si vacuum
esse ponatur. Universaliter autem superfluum est dicere
ὌΝ esse propter actionem. Aut enim agens agit secun-

umpactum, aut non. Si non agit per tactum: ergo non
agit intrinsecus in poris tangens; ergo pori non sunt
causa passionis. Si autem agit secundum tactum: etiam
non existentibus poris, dummodo activum tangat passi-
vum, quae sunt innata agere et pati adinvicem, fiet actio
et passio. à

Ulterius autem epilogat, quod ita ponere poros ut qui-
dam existimant, aut est mendacium, aut inutile est ad
actionem et passionem. Et hoc est manifestum ex su-
pra dictis.

11. Deinde cum dicit: Divisibilibus autem, etc., ostendit
uod pori non sunt necessarii ad corporis divisionem,
icens quod cum omne corpus sit divisibile, tam physi-

cum quam mathematicum, ridiculum est ponere poros
causam divisionis. Quia. corpora possunt separari secun-
dum id quod divisibilia sunt; in talibus autem non est
vacuum in poris; pori ergo non sunt causa divisionis ,
quia aliter mathematica non essent divisibilia.

JU.

τ.

* in add. ca.

* Num. τι.

* Num. 1o.

* movet ca.

* actum P.

*transparentiam
pb, et ita mox.

* est transpa-
rens sicut P.

* Num. seq.

XVI

DE GENERATIONE ET CORRUPTIONE LIB. I

LECTIO VIGESIMATERTIA

SECUNDUM VERITATEM DETERMINATUR QUOMODO ET SUB QUIBUS CONDITIONIBUS
CONTINGAT AGERE ET PATI - FALSA OPINIO DE MODO PATIENDI IMPROBATUR

Τίνα δὲ τρόπον ὑπάρχει τοῖς οὖσι γεννᾶν χαὶ ποιεῖν
καὶ πάσχειν, λέγωμεν λάβοντες ἀρχὴν τὴν πολλάκις
εἰρημένην. : δ

Ei γάρ ἐστι τὸ μὲν δυνάμει τὸ δ᾽ ἐντελεχείᾳ τοιοῦτον,
πέφυχεν οὐ τῇ μὲν τῇ δ᾽ οὐ πάσχειν, ἀλλὰ πάντῃ
xod ὅσον ἐστὶ τοιοῦτον, ἧττον δὲ καὶ μᾶλλον ἡ
τοιοῦτον μᾶλλόν ἐστι xol ἧττον" καὶ ταύτῃ πόρους
ἄν τις λέγοι μᾶλλον; καθάπερ ἐν τοῖς μεταλλευομέ-
νοις διατείνουσι τοῦ παθητικοῦ φλέβες συνεχεῖς.

Συμφυὲς μὲν οὖν ἕχαστον καὶ ἕν ὃν ἀπαθές. Ὁμοίως
δὲ καὶ μὴ θιγγάνοντα μήτε αὐτῶν μήτ᾽ ἄλλων͵ ἃ
ποιεῖν πέφυχε καὶ πάρχειν. Λέγω δ᾽ οἷον οὐ μόνον
ἁπτόμενον θερμαίνει τὸ πῦρ, ἀλλὰ κἂν ἄποθεν d
τὸν μὲν γὰρ ἀέρα τὸ πῦρ, ὁ δ᾽ ἀὴρ τὸ σῶμα θερ-
μαίνει,) πεφυχως ποιεῖν xal πάσχειν.

Τὸ δὲ τῇ μὲν οἴεσθαι πάσχειν τῇ δὲ μή; διορίσαντας
ἐν ἀρχῇ τοῦτο λεχτέον. Εἰ μὲν γὰρ μὴ πάντῃ διαι-
ρετὸν τὸ μέγεθος, ἀλλ᾽ ἔστι σῶμα ἀδιαίρετον ἢ πλά-
τος; οὐκ ἂν εἴη πάντῃ παθητικόν, ἀλλ᾽ οὐδὲ συνεχὲς
οὐδέν" εἰ δὲ τοῦτο ψεῦδος καὶ πᾶν σῶμα διαιρετόν,
οὐδὲν διαφέρει διῃρῆσθαι μὲν ἅπτεσθαι δέ, ἢ διαι-
ρετὸν εἶναι" εἰ ydo διαχρίνεσθαι δύναται κατὸ τὰς
ἀφάς; ὥσπερ φασί τινες, κἂν μήπω
ἔσται διῃρημένον" δυνατὸν γὰρ διαιρεθῆναι" γίνεται

dp οὐθὲν ἀδύνατον. N

Ὅλως δὲ τὸ τοῦτον γίνεσθαι τὸν τρόπον σχιζομένων
τῶν σωμάτων ἄτοπον' ἀναιρεῖ γὰρ οὗτος ὁ λόγος
ἀλλοίωσιν, ὁρῶμεν δὲ τὸ αὐτὸ σῶμα συνεχὲς ὃν ὁτὲ
μὲν ὑγρὸν ὁτὲ δὲ πεπηγός, οὐ διαιρέσει καὶ συνθέ-
cc τοῦτο παθόν, οὐδὲ τροπῇ καὶ διαθιγῇ, καθάπερ
λέγει Δημόχριτος" οὔτε vdo eda οὔτε μετα-
βαλὸν τὴν φύσιν πεπηγὸς ἐξ ὑγροῦ γέγονεν' οὐδὲ
νῦν ὑπάρχει τὰ σχληροὸ καὶ πεπηγότα ἀδιαίρετα
τοὺς ὄγκους" ἀλλ᾽ ὁμοίως ἅπαν ὑγρόν; ὁτὲ δὲ σχλη-
ρὸν καὶ πεπηγός ἐστιν.

Ἔτι δ᾽ οὐδ᾽ αὔξησιν οἵόντ᾽ εἶναι xol φθίσιν" οὐ γὰρ
ὁτιοῦν ἔσται γεγονὸς μεῖζον, εἴπερ ἔσται πρόσθεσις,
xai μὴ πᾶν μεταβεβληκός, ἢ μιχθέντος τινὸς ἢ καθ᾽
αὑτὸ μεταβαλόντος. Ὅτι μὲν οὖν ἔστὶ τὸ γεννᾶν
καὶ τὸ ποιεῖν καὶ τὸ γίγνεσθαί «s xal πάσχειν ὑπ᾽
ἀλλήλων, καὶ τίνα τρόπον ἐνδέχεται, καὶ τίνα φασί
μέν τινες οὐκ ἐνδέχεται δέ, διωρίσθω τοῦτον τὸν
τρόπον. ἷ

95; ostquam Philosophus posuit 'opiniones alio-

(rum de agere et pati, sive de modis agendi

vel patiendi, et reprobationes earum, in parte

ista ponit opinionem propriam et veram. Et
circa hoc duo facit: primo dat intentionem
suam; secundo prosequitur intentum, ibi: Si enim est* etc.

Dicit ergo primo, quod postquam positae et reproba-

tae sunt opiniones aliorum de actione et passione, di-

cendum secundum rei veritatem quomodo existat vel

fiat generatio, et quomodo existat agere et pati in his
uae agunt et patiuntur. Ad hoc autem perfecte viden-
um, accipiendum est pro principio actionis et passionis
illud hod multoties dictum est.

ἡ διῃρημένον,

* Quo autem modo existat in rebus generare et facere et
pati, dicamus accipientes principium dictum multoties.

Si enim est hoc quidem potestate, hoc autem actu tale,
aptum natum est non tum quidem pati, tum autem
non pati, sed omnino secundum quod est tale, magi
autem et minus secundum quod tale magis est et minus.
Et hac poros utique aliquis dicet et magis inesse, ut in
metallicis extendunt passive venae continuae, ^

* Continuum igitur unumquodque et unum existens impas-
sibile est, Similiter autem et non appropinquantia nec
sibi ipsis neque aliis, quae facere nata sunt et pati. Dico
autem verbi gratia non solum tangens calefacit ignis,
sed etsi longe sit: aerem quidem ignis, aer autem cor-
pus calefacit, natus facere et pati. ATBPS B

* Existimare autem tum quidem pati tum autem non, de-

terminantes in principio hoc dicendum. Si quidem enim:

ον

non ubique divisibilis sit magnitudo, sed est cor]
indivisibile aut latitudo, non utique esset ubique passi-
bile, sed neque continuum ullum; si autem hoc men-
dacium et omne corpus. divisibile, nihil differt dicere
divisum esse quidem, tangere autem: aut utique divisi-
bile esse. Si enim segregari potest secundum tactus,
ut aiunt quidam, etsi nondum est divisum, erit divisum;
possibile enim divisum esse: fit enim nullum impossibile.
Universaliter autem generari hoc modo scissis boron
est inconveniens: destruit enim hic sermo al
* Videmus enim idem corpus continuum ens quando-
que quidem humidum, quandoque autem coagulatum,
non divisione et compositione hoc patiens, neque con-
versione et contactu, sicut ait Democritus; neque eni
transductum neque transpositum secundum naturam,
neque transmissum coagulatum ex humido Noiser
est; neque nunc insunt dura et coagulata indivisibilia
tumoribus; sed similiter omne humidum, uandoque
autem durum et coagulatum est. | * MÀ
* Amplius autem neque augmentationem possibile est esse
et deminutionem; non enim quodcumque erit factum
maius, siquidem erit appositio, et non omne mutatum,
aut mixto aliquo aut secundum se transmutante. Quoc
igitur est generare et facere et generari et pati adinvi-
cem: et quomodo contingit, et quomodo inquiur
quidam, non contingit autem , determinatum sit' hoc
modo. "oun

2. Deinde cum dicit: Si enim 'est boc etc., prosequitur
intentum. Et circa hoc duo facit: primo ponit duas con-
ditiones ἃ quae requiruntur ad actionem

et passionem; -
secundo probat primam conditionem, ibi: Exitimaré u-

tem * etc.

Circa primum ponit primo primam conditionem, quae
est quod patiens quod est in potentia, non patitur se-
cundum quasdam partes, sed secundum omnes. Primo
ergo praemittit * quoddam principium manifestum, et
est quod entium quoddam est in potentia, et illud: est
passivum: quoddam est in actu, et illud est activum. Et
cum ita sit, non est alia causa passionis, nisi quia rece-
ptivum alicuius formae recipit illam ab aliquo agente.

«) duas conditiones. — dicens conditiones ed. a, conditiones C;
pro probat primam, probat secundam et num. 4 pro probat tertiam,

probat secundam Cab, sed cf. num, 3; nec ipsa tamen P adaequate
dividit textum.

!
]

δίς cab.

CAP. IX, LECT. XXIII

Impossibile est ergo quod illud tale corpus quod est in
potentia, sit receptivum alicuius formae tum quidem, idest
secundum aliquas partes, tum autem non, idest secundum
quasdam non, sed oportet quod sit omnino passibile *, idest
in omni parte, inquantum est in potentia. Potest tamen
secundum aliquas partes magis recipere passionem ab
agentis virtute causatam, et secundum quasdam minus ;
quia forte passivum magis est dispositum in una parte
quam in alia, ad recipiendum formam quam agens in-
tendit inducere. Si autem aliquis dicat quod magis pas-
siva sunt magis porosa, sicut videmus in venis metallo-
rum quod quae sunt rariores, magis sunt dispositae ad
recipiendum formam metalli, et sic videtur quod pori sunt
causa passionis: dico quod hoc non est verum: quod fo-
ramina non sunt causa passionis, sed potius dispositionis
materiae, quae a tali activo passibilis est. et non ab alio.

.3. Secundo cum dicit: Continuum igitur unumquodque etc.,
ponit secundam conditionem. Et est quod agens et pa-
tiens debent esse divisa et non continua: quia id quod
est continuum non est passibile. Veritas autem huius
propositionis ex- hoc est, quia nihil patitur a seipso: quia

mon est magis ratio quare una pars eius agat et alia pa-

tiatur, quam alia, cum partes continui sint similis natu-
rae. Ista autem agentia et patientia licet sint divisa, opor-
tet quod sint in debita propinquitate. Omnia enim agen-
tia naturalia habent determinatam virtutem, quae si ultra

| Suae virtutis proportionem elongentur a ue og nul-
' lum effectum causare poterunt, sed cum fiunt propinqua,

in se vel in aliis, tunc agens aget, et patiens patietur.
Dico autem appropinquare sibi ipsis, quando primum agens
et ultimum patiens sunt immediata; appropinquare vero
in aliis est, quando inter primum agens et ultimum pa-
tiens est aliquid quod agit et patitur, agit autem in vir-
tute primi. Verbi gratia, ignis non solum calefacit nos
0 tangit, sed etiam quando est longe: calefacit enim
aerem qui natus est calefieri ab igne, aer autem calefa-
ctus calefacit corpus nostrum.
- 4. Deinde cum dicit: Existimare autem etc., probat
ce conditionem, dicens quod existimare sicut qui-
existimant, quod res quae patitur, tum, idest secun-
dum aliquam partem patitur, et tum non, idest secundum
aliquam non patitur, hic determinandum est, et dicendum
quod hoc falsum est. Si enim concederetur quod corpus
et. itudo non ubique esset divisibilis, sed dividitur
in indivisibilia corpora sicut dixit Democritus, vel in
indivisibiles superficies sicut dixit Plato, tunc verum
esset quod corpus non ubique, idest in omni parte sua,
esset passibile, Sic etiam esset verum quod nihil esset
continuum: licet continuetur ad indivisibile, non tamen
componitur ex indivisibilibus. Si autem est mendacium
hoc quod dicunt, immo quia mendacium est: quia omne
corpus est divisibile; nihil differt dicere quod dividatur
vel pe sit divisibile, vel quod tangatur vel quod sit
tangibile. Licet enim in * poros dividatur secundum De-
mocritum, tamen * etiam est divisibile in partibus quae
poris interponuntur, quia istae non sunt indivisibiles ;
quae tamen * partes ponebantur indivisibiles ab eis. Et
similiter est tangibile in illis. Et ita secundum totum est

Opp. D. Τῆομλε T. Ill. APPENDIX.

XVII

tangibile et divisibile et passibile. Si enim potest segre-
gari secundum /actus, idest secundum superficies in qui-
bus est tactus, ut dicunt quidam Platonici, etsi nondum
est divisum, est tamen divisibile. Posito ergo in esse pos-
sibili, non accidit impossibile. Similiter etiam si divisibile
sit in partes, posita divisione in actu non sequitur im-
possibile. Secundum ergo totum et quamlibet sui partem
est divisibile et passibile.

5. Deinde cum dicit: Unmiversaliter autem. etc., ostendit
quod praedicta opinio non est sufficiens ad actionem et
passionem. Et circa hoc duo facit: primo ostendit quod
non est sufficiens ad alterationem, immo destruit ipsam;
secundo quod nec sufficiens ad augmentum, ibi: Amplius
autem. * etc.

Dicit ergo primo, quod universaliter passionem hoc

modo fieri in rebus quo quidam dicunt quod generatio

fit, scissis sive separatis corporibus per poros, est in-
conveniens. Destruit enim hic modus alterationem , in
qua tamen salvatur passio et actio. Videmus enim quod
idem corpus continuum manens, quandoque quidem est
humidum et liquidum, et quandoque coagulatum, sicut
Due et aqua fluida, et tamen talis alteratio fit sine

ivisione ipstus corporis continui, et sine aliqua alia com-
positione, et sine conversione suarum partium, et absque
tactu diverso in ordine componentium partium sicut
dicit Democritus. Cum enim aliquod humidum coagula-
tur, non transducitur extra naturam suam ita quod mutet
substantiam, nec transponuntur partes mutando ordinem
vel situm, neque transmittitur per liquefactionem, neque
etiam nunc, quando scilicet humidum coagulatur, oportet

uod in aqua corpora indivisibilia tumoribus, idest secun-
um quantitatem , subintrent ad causandam coagulatio-
nem, sed ipsum humidum quod coagulatur, et e con-
verso, semper similiter se habet quantum ad hoc, quod
neque componuntur partes, neque adduntur vel dividun-
tur, neque mutant ordinem vel situm. Patet ergo quod
praedicta opinio destruit alterationem.

6. Deinde cum dicit: Amplius autem neque etc., ostendit
quod destruit et augmentum. In augmentatione enim
oportet quod augeatur quaelibet pars eius quod augetur,
ut supra dictum est. Sed si augmentum fiat per addi-
tionem atomorum ut ipsi dicunt, non erit augmentatio,
sed quaedam appositio corporis ad corpus, non ex hoc
quod quaelibet pars istius compositi augmentatur. Item
in augmentatione oportet quod augmentans sive adveniens
augmentato transmutetur in naturam eius, et quod ipsum

totum e augetur, transmutetur ab eo quod sibi ad-

venit, de minori quantitate in maiorem quantitatem. Sed
per additionem corporum atomorum ipsum totum non
erit transmutans, idest non transmutabitur alio mixto,
idest aliquo corpore indivisibili sibi addito, non transmu-
tante ipsum de minori quantitate in maiorem *. Et ipsum
totum non erit secundum se transmutans, idest non trans-
mutabit corpora indivisibilia, quae sibi adveniunt et re-
manent incorrupta. Unde signanter dixit alio mixto: É
talia corpora non miscentur adinvicem, sicut grana fru-
menti in modio.
Ultimo epilogat, et patet in littera.

23
*

* Num. seq.

* Aut pro et add.
ca.

Num. seq.

* declaratum rv.

XVIII

DE GENERATIONE ET CORRUPTIONE LIB. I

LECTIO VIGESIMAQUARTA

UTRUM ET QUOMODO MIXTIO DIFFERAT A GENERATIONE, ALTERATIONE ET AUGMENTO -
EXPLICATUR QUALITER ELEMENTA VENIANT AD MIXTIONEM, .
ET QUOMODO SINT IN MIXTO

Λοιπὸν δὲ θεωρῆσαι περὶ μίξεως κατὰ τὸν αὐτὸν τρό-
mov τῆς μεθόδου" τοῦτο ydo ἦν τρίτον τῶν προτε-
θέντων εἰ ἀρχῆς. Σκεπτέον δὲ τί τ᾽ ἐστὶν ἡ μῖξις
καὶ τί τὸ μικτόν, καὶ τίσιν ὑπάρχει τῶν ὄντων xa
πῶς, ἔτι δὲ πότερον ἔστι μῖξις ἢ τοῦτο ψεῦδος

ἀδύνατον γάρ ἐστι μιχθῆναί τι ἕτερον ἑτέρῳ, καθάπερ
λέγουσί τινες" ὄντων μὲν dp ἔτι τῶν μιχθέντων καὶ
μὴ ἠλλοιωμένων οὐδὲν μᾶλλον νῦν μεμῖχθαί φασιν
ἢ πρότερον; ἀλλ᾽ ὁμοίως ἔχειν; θατέρου δὲ φθαρέντος
οὐ μεμῖχθαι, ἀλλὰ τὸ μὲν εἶναι τὸ ὃ οὐκ εἶναι, τὴν
δὲ υῖξιν ὁμοίως ἐχόντων εἶναι" τὸν αὐτὸν δὲ τρόπον
xüw εἰ ἀμφοτέρων συνελθόντων ἔφθαρται τῶν μιγνυ-
μένων ἑκάτερον" οὐ γὰρ εἶναι μεμιγμένα τά γε ὅλως
οὐκ ὄντα. -

Οὗτος μὲν οὖν ὁ λόγος ἔοικε ζητεῖν διορίσαι τί διαφέρει
υνἴξις γενέσεως καὶ φθορᾶς, χαὶ τί τὸ μιχτὸν τοῦ
γεννητοῦ καὶ φθαρτοῦ᾽ δῆλον γὰρ ὡς δεῖ διαφέρειν,
εἴπερ ἔστιν. “ὥστε τούτων ὄντων φανερῶν τὼ δια-
πορηθέντα Auotv7 ἄν.

᾿Αλλὰ μιὴν οὐδὲ τὴν ὕλην τῷ πυρὶ μεμῖχθαί φαμεν
οὐδὲ μίγνυσθαι καιομένην, οὔτ᾽ αὐτὴν αὑτῆς τοῖς
μορίοις οὔτε τῷ πυρί, ἀλλὰ τὸ μὲν πῦρ γίνεσθαι;
τὴν δὲ φθείρεσθαι.

Τὸν αὐτὸν δὲ τρόπον οὔτε τῷ σώματι τὴν τροφὴν
οὔτε τὸ σχῆμα τῷ χηρῷ μιγνύμενον σχηματίζειν
τὸν ὄγκον’ οὐδὲ τὸ σῶμα καὶ τὸ λευχὸν οὐδ᾽ ὅλως τὰ
πάθη καὶ τὰς ἕξεις οἷόντε μίγνυσθαι τοῖς πράγμα-
σιν σωζόμενα γὰρ ὁρᾶται. ᾿Αλλὰ μὴν οὐδὲ τὸ λευ-
χόν γε καὶ τὴν ἐπιστήμην ἐνδέχεται μιχθῆναι, οὐδ᾽
ἄλλο τῶν μη χωριστῶν οὐδέν. ᾿Αλλὰ τοῦτο λέγουσιν
οὐ καλῶς οἱ πάντα ποτὲ ὁμοῦ χαὶ φάσχοντες εἶναι
καὶ μεμῖχθαι" οὐ γὰρ ἅπαν ἅπαντι μιχτόν, ἀλλ᾽
ὑπάρχειν δεῖ χωριστὸν ἑκάτερον τῶν μιχθέντων᾽ τῶν
δὲ παθῶν οὐθὲν χωριστόν.

᾿Επεὶ δ᾽ ἐστὶ τὰ μὲν δυνάμει τὸ δ᾽ ἐνεργείᾳ τῶν ὄντων,
ἐνδέχεται τὰ μιχθέντα εἶναί πως καὶ μὴ εἶναι, ἐνερ-
γείᾳ μὲν ετέρου ὄντος τοῦ γεγονότος ἐξ αὐτῶν, δυ-
νάμει δ᾽ ἔτι ἑχατέρου ἅπερ ἦσαν πρὶν ονλενν, καὶ
οὐκ ἀπολωλότα" τοῦτο γὰρ ὁ λύγος διηπόρει πρό-
τερον" φαίνεται δὲ το μιγνύμενα πρότερόν τε EX
χεχωρισμένων συνιόντα χαὶ δυνάμενα χωρίζεσθαι πά-
λιν. Οὔτε διαμένουσιν οὖν ἐνεργείᾳ ὥσπερ τὸ σῶμα
χαὶ τὸ λευχόν, οὔτε φθείρονται, οὔτε θάτερον οὔὐτ᾽
ἄμφω: σώζεται γὰρ ἡ δύναμις αὐτῶν. Διὸ ταῦτα
μὲν ἀφείσθω"

y ostquam Philosophus determinavit de tactu
*et de facere et pati, quae sunt necessaria ad
A generationem, hic determinat de mixtione,
quae fuit tertium eorum de quibus supra pro-
miserat se dicturum. Est enim etiam mixtio
necessaria ad generationem eorum quae ex elementis ge-
nerantur; quando enim fit generatio simplicis elementi,
tunc nulla ἢ mixtio. Circa hoc ergo duo facit: primo ma-
nifestat intentionem suam; secundo prosequitur intentum,
ibi: Impossibile est. enim alterum * etc.
Dicit ergo primo, quod post praedicta restat nos videre
de mixtione secundum eundem modum methodi, et ideo,
uia mixtio erat tertium eorum quae posuit tractanda.
Quid autem intendat per hoc quod dixit, secundum eundem
modum methodi, declarat cum * subdit, quod perscrutan-
dum est quid est mixtio, et quid miscibile, et quibus existit
entium, idest quae contingit misceri, et videndum quomodo

* Reliquum autem videndum de mixtione secundum eun-
dem modum methodi; hoc enim erat tertium proposi-
torum a principio. Scrutandum autem, quid est mixtio,
et quid miscibile, et quibus existit entium et quomodo;
amplius autem, utrum est mixtio an hoc mendacium.

Impossibile est enim alterum altero misceri, quemadmodum
dicunt quidam; existentibus enim adhuc mixtis et non
alteratis, non magis nunc mixta esse inquiunt quam
prius, sed consimiliter se habere. Altero autem cor-
rupto non mixta esse, sed hoc quidem esse, hoc autem
non esse, mixtionem autem similiter habentium esse.
Eodem modo etsi ambobus convenientibus corruptum
est utrumque mixtorum: non enim esse mixta nullat
existentia.

* Hic quidem videtur sermo quaerere quid differt actu mixtio
a generatione et corruptione, et quid miscibile a gene-
rabili et corruptibili; manifestum enim quod oportet
differre, si est mixtio. Quapropter his existentibus ma-
nifestis quaesita solventur utique. στο Ὁ

At vero neque materiam igni misceri dicimus, neque misceri
cum exardet; neque ipsam suis particulis neque igni ;
sed ignem quidem generari, hanc autem corrumpi. -

Secundum autem modum eundem neque corpori cibum,
neque figuram cerae mixtam figurare tumorem; neque
corpus et album, neque totaliter passiones et habitus
posse esse mixta rebus: salvata enim videntur. Sed ta-
men neque album et disciplinam contingit misceri, neque
aliud non separabilium aliquod. Sed hoc di qui-
dam non bene, qui omnia quandoque simul esse dicunt
et mixta esse. Non enim omne omni miscibile , sed
oportet existere separabile utrumque mixtorum; passio-
num autem nulla separabilis. NE

* Quoniam autem sunt haec quidem potentia, haec autem
actu entium, contingit mixta esse aliqualiter et non esse,
actu quidem ente alio generato ex ipsis, potentia au-
tem adhuc utroque quae erant antequam misceren-
tur, et non partita. Hoc enim sermo quaesivit prius.
Videntur autem quae miscentur prius ex separatis con-
venientia et possibilia separari rursus. Neque manent
igitur actu ut corpus et album, neque corrumpuntur,
neque alterum neque ambo: salvatur enim virtus eorum,
Ideo haec quidem derelinquantur. I.

f

fiat, et si sit mixtio, vel utrum sit mendacium mixtionem
fieri; quia hoc modo supra quaesivit de aliis.

2. Deinde cum dicit: Impossibile est enim etc., prosequitur
intentum. Et circa hoc duo facit: primo pertractat ulti-
mam quaestionem, scilicet an mixtio sit; secundo penul-
timam quaestionem, scilicet quomodo mixtio fiat, ibi:
Continuam. autem. bis * etc. Alias autem quaestiones non
prosequitur, quia ex cognitione istarum reliquae inno-
tescunt. - Circa primum duo facit: primo ponit rationes
ostendentes mixtionem non esse; secundo solvit eas, ibi:
Hic quidem. videtur. sermo * etc.

Dicit ergo primo, quod sunt quidam dicentes non esse
possibile mixtionem fieri. Et ad hoc probandum utebantur
tali ratione. Quando miscibilia veniunt ad mixtionem, aut
manent sicut prius in forma et specie, aut non manent,
sed corrutmpuntur ambo vel alterum, Si ambo manent
in forma et specie sicut prius et non alterantur, tunc non

* Cap. x. r
"€ 1

* Text. 83.

CAP. X, LECT. XXIV XIX

sunt magis mixta quam prius, sed consimiliter se habent;
si autem alterum corrumpatur, nec etiam tunc erit mixtio,
sed corruptio unius et conservatio alterius non corrupti; si
autem ambo invicem corrumpuntur, tunc etiam non erit
mixtio: quia non possunt esse mixta quae nullo modo
sunt entia.

3. Deinde cum dicit: Hic quidem videtur. sermo etc., de-
terminat propositam quaestionem. Et quia ratio negan-
tium mixtionem esse quaerit differentias mixtionis et

. generationis, et miscibilis et generabilis, ideo Philosophus

primo ostendit differentiam eorum adinvicem, et mixtio-
nis ad alios motus; secundo solvit secundum propriam
opinionem, ibi: Quoniam autem sunt baec quidem poten-
lia* etc. Circa primum duo facit: primo ponit differentiam
mixtionis et generationis; secundo mixtionis ad augmen-
tum et alterationem , ibi: Secundum. autem | modum. eun-
dem * etc.

Dicit ergo primo quod sermo eorum qui negant
mixtionem fieri, videtur quaerere differentiam mixtionis
et generationis; quaerit etiam in quo differt miscibile a
generabili et. corruptibili. Manifestum enim est quod si

est mixtio, oportet eam differre ab alteratione et aug-

mento et generatione, quae sunt mutationes ad formam;
et quando ista differentia erit manifesta, tunc solvetur
quaestio.
. 4. Ponit ergo differentiam mixtionis et generationis
cum dicit: ΑἹ vero neque materiam. etc., dicens quod ma-
teria non dicitur misceri generabili, sed potius effici actu
per formam: nihil enim aliud ad generationem requiri-
tur secundum Aristotelem in V Metaphys. , nisi agens
reducens materiam praeexistentem in potentia ad actum.
Unde in VIII Metapbys. dicit, quod non est alia causa
quare partes definitionis sunt vere unum, nisi agens
quod reduxit ad actum quod prius erat in potentia. Mate-
ria enim in qua generatur ignis, non dicitur misceri igni,
nec etiam formae ipsius. Similiter non dicimus ignem
misceri lignis cum ardet ea; nec etiam dicimus quod
materia ignis misceatur particulis ignis, neque ipsi igni,
sicut dicimus quod unum miscibile ntiscetur particulis
alterius miscibilis et ipsi miscibili. Sed dicimus mate-
riam ignis, sicut ligna vel aliud, corrumpi, ignem autem
generari. Ex quo manifeste potest concludi, quod mixtio
non est generatio neque corruptio.
-. s. Deinde cum dicit: Secundum autem modum eundem etc.,
ponit differentiam mixtionis ad alios motus, et primo ad
entum ; dicens quod secundum eundem modum non

dicimus cibum misceri corpori cibato: quia cibus transit
in dominans corpus, quod manet secundum formam, sed
neutrum miscibilium ita manet sicut corpus cibatum ,
scilicet indivisum et pte nullo modo alteratum. Et sic
patet quod mixtio differt ab augmento.
. Differt etiam ab alteratione; sicut primo patet in arti-
bus. Non enim dicimus figuram misceri cerae, nec figuram
misceri quantitati sive tumori: quia utrumque manet in-
divisum et specie nullo modo alteratum. Idem ostendit in
alterationibus naturalibus. Non enim dicimus quod albedo
misceatur corpori quando corpus fit album; et universali-
ter nulla passio et nullus habitus miscetur aliis rebus, sed
sunt in eis sicut in subiecto. Et ratio huius est, quia
ambo, scilicet tam accidens quam subiectum, videntur
esse salvata, et non altera *. Similiter nullum accidens mi-
scetur alii accidenti. Et universaliter nullum quod non
contingit separari et per se existere, potest misceri: quia
omnia miscibilia primo sunt separata, et post mixtionem
separari possunt. Et propter hoc non bene dixerunt, ali-
quando omnia fuisse simul, sicut dicitur in I Pbysic.;
non enim omne cuilibet miscetur, sed oportet miscibilia
esse talia quorum utrumque possit separari. Passio au-
tem nulla est separabilis: et ideo nec miscibilis.

6. Deinde cum dicit: Quoniam autem. sunt baec quidem
potentia. etc., solvit praedictam quaestionem, dicens quod

entium quaedam sunt entia in potentia, et quaedam in
actu; unde mixta, postquam mixta sunt, contingit ali-
ualiter esse et aliqualiter non esse in mixto: sunt enim
ibi in potentia, salvata tamen virtute eorum, sed non sunt
ibi actu. Ipsum enim generatum est aliud ab ipsis mi-
scibilibus sive mixtis, et est in potentia ipsa miscibilia,
quae ante mixtionem sunt separata; ita contingit post
mixtionem separari, licet in mixto non sint abinvicem
divisa. Et hoc est quod sermo habitus, sive ratio negan-
tium mixtionem , quaesivit, scilicet quomodo elementa
manerent in mixto. Videmus enim quod ea quae miscen-
tur, conveniunt ex per separatis, et postquam conve-
niunt rursus separabuntur: quia levia aliquando ascen-
dent, et gravia descendent. Cum enim elementa quae sunt
in mixto sint ibi praeter naturam, quia sunt extra pro-
priam regionem ut dicitur II de Caelo, quod autem est
praeter naturam non potest esse sempiternum, necesse
est ipsa separari. Non ergo manent elementa in mixto
actu sine aliqua alteratione, sicut corpus album; nec ambo
nec alterum corrumpuntur omnino, sicut in generatione
et corruptione: salvatur enim virtus eorum.

7. Ad evidentiam autem huius quaestionis duo sunt con-
sideranda, super quae ista quaestio est fundata. Primum
est, qualiter elementa veniant ad mixtionem. Secundum
est, quomodo elementa sunt in mixto.

Circa primum sciendum est, quod secundum dicta phi-
losophorum primum movens elementa ad mixtionem est
immiscibile; et hoc est ipsum caelum sive astra lata in
ipso, quod est diversum a natura quatuor elementorum, ut
probatum est in I de Caelo et Mundo. Nam sicut ostendit
Philosophus in I Meteororum, iste mundus quatuor ele-
mentorum est de necessitate * continuus, idest contiguus,
superioribus motibus, ut omnis ipsius virtus gubernetur
inde; quia illud oportet putare primam causam, quod omni-
bus est principium motus: tale autem est ipsum caelum.
Et ideo ibidem subdit, quod causa eorum quae accidunt
circa ignem, terram et alia elementa, est virtus eorum
quae semper moventur. Unde in eodem dicit quod sphaera
ignis movetur circulariter, et etiam sphaera aeris, licet
non tota, per raptum firmamenti. Habent etiam aliae stel-
lae specialem effectum in aliquibus elementis: sicut sphae-
ra solis in qua est effectus caloris, est nata movere ignem,
et sphaera lunae est nata movere aquam, sicut ad sen-
sum patet. Aliae autem sphaerae quinque planetarum
natae sunt movere aerem: et ideo aer tot diversis mo-
tibus movetur. Est enim in aere frigus congelativum ex
sphaera Saturni, et aestus ex sphaera Martis, et temperies
in calido ex sphaera Iovis, et temperies in frigido ex
sphaera Veneris, commiscibilitas ét passibilitas facilis « ex
sphaera Mercurii. Sphaera autem stellarum fixarum quae
est octava *, in qua sunt multae imagines et figurae, mo-
vet terram; unde et in ipsa figurantur imagines multae
in generatis. Licet ergo elementa levia non descendant
ex se, nec gravia ascendant ex se, tamen ex motoribus
universalibus ordinantibus motum aliquando descendunt
levia et ascendunt gravia. Huiusmodi autem conveniens
exemplum est in qualitatibus activis et passivis corporis
animati. Non enim in animali semper movetur calidum
secundum naturam ignis, nec agit actum ignis omnino,
sed potius movetur in id ad quod dirigitur ab anima,
et agit ad terminum * et finem intentum ab ea, sicut Phi-
losophus dicit contra Empedoclem in II de Anima. Cum
autem motus caeli et opus naturae sit opus intelligen-
tiae ut dicit Philosophus, non semper sequuntur ele-
menta proprium impetum sui motus, sed aliquando mo-
vebuntur in id ad quod per voluntatem intelligentiae
dirigentur, sive per virtutem stellarum, si de propinquo
sive instr motore loquamur. Hoc autem manife-
stum est per exemplum de vapore terrestri elevato a
terra, sicut dicitur in I Meteororum, qui per virtutem so-
lis ascendit ad calidam regionem aeris, et de vapore

a) et passibilitas facilis. — faderis ed. a, quod C omittit; Pb legunt cum B. Alberto.

* de necessitate
om. ca.

* secunda cab.

* terram ca.

* descendentibus
cab.

* violenta ν.

* violentia P.

* erit in mixto
pb.

* ostendebit pca,
ostendetur sc.

* ponere om. ca.

XX

humido et aquoso similiter ascendente. Unde cum in aere
sint quaedam. partes ignitae et aereae et aqueae et ter-
reae, moventur a se invicem ascendendo et escendendo.
Quod autem ignis sit in aere, patet per Philosophum
in I Meteororum: dicit enim quod ambitus ignis per
aerem frequenter spargitur motu, idest per virtutem cae-
lestis motus, et fertur violentia deorsum. Et ideo sunt
aliquae partes ignis et in rore et in vaporibus pluvialibus
descendentes *, quas vapores accipiunt in regione aeris
calefacta: et ideo aquae pluviales sunt vaporosae et ca-
lidae. Et haec etiam est causa quod, nive descendente,
non est tanta intensio frigoris sicut in aliis hiemalibus
temporibus. Sic ergo cum pluvia et rore et aliis huius-
modi descendunt partes ignitae ad locum mixtionis. Ex
his: patet quod ad mixtionem non movet violentia * sed
natura; et ideo mixtio non est violenta * sed naturalis.
Circa secundum autem diversi diversimode opinan-
tur. Sunt enim quidam, dicentes quod qualitatibus acti-
vis et passivis ad medium redactis aliqualiter per alte-
rationem, formae generales elementorum manent in mixto,
quia si non manerent, corruptio quaedam erit et non
mixtio *. Rursus etiam, quia aliter simplicia corpora ele-
mentorum rationem amitterent: elementum enim est ex
quo componitur aliquid et est in eo, ut dicitur V Metaphys.-
Sed ista opinio est impossibilis. Impossibile enim materiam
secundum idem diversas formas elementorum suscipere.
Si igitur in corpore mixto formae substantiales elemen-
torum salvarentur, oportebit * diversis partibus materiae
eas inesse. Materiae autem diversas partes accipere est
impossibile, nisi praeintellecta quantitate in materia: sub-
lata enim quantitate materia indivisibilis permanet, sicut
patet in I Pbysic. Ex materia autem sub quantitate exi-
stente, et forma substantiali adveniente, corpus physicum
constituitur. Diversae igitur partes materiae formis ele-
mentorum subsistentes plurium corporum rationem su-
scipiunt. Multa autem corpora impossibile est esse simul.
Non igitur in qualibet parte corporis mixti erunt qua-
tuor elementa; et sic non erit vera mixtio, sed ad sen-
sum, sicut accidit in congregatione corporum, insen-
sibilium propter parvitatem. Praeterea quaelibet forma
substantialis propriam dispositionem requirit in materia,
sine qua esse non potest: unde altera est via ad altera-
tionem et altera ad corruptionem. Impossibile autem est
eandem esse dispositionem quam requirit forma ignis,
et quam requirit forma aeris vel aquae: sed sunt contra-
riae. Contraria autem esse non possunt in eodem suübie-
cto. Impossibile est igitur, quod in eadem parte mixti
sint formae substantiales ignts et aquae. Si igitur mixtio
fiat remanentibus formis simplicium corporum, sequitur
quod non sit mixtio, sed solum ad sensum, quasi iuxta
se positis partibus insensibilibus propter parvitatem.
Ouidam utriusque rationes vitare volentes in maius
inconveniens inciderunt. Ut enim mixtionem ab elemen-
torum corruptione distinguerent, dixerunt formas sub-
stantiales elementorum aliqualiter remanere in mixto;
sed rursus, ne cogerentur mixtionem ad sensum et non
secundum veritatem ponere *, posuerunt quod formae
elementorum non manent in mixto secundum suum com-
plementum, sed in quoddam medium reducuntur. Dicunt
enim: quod formae elementorum suscipiunt magis et mi-

πὸ er PEDE e. rr ^ n:

DE GENERATIONE ET CORRUPTIONE LIB. I

nus, et habent contrarietatem adinvicem. Et quia haec
manifeste repugnant communi opinioni et dictis Aristo-
telis, dicentis in Praedicamentis quod substantiae nihil est
contrarium, et quod non recipit magis et minus, ulterius
procedunt, dicentes quod formae elementorum sunt im-
perfectissimae , utpote materiae primae propinquiores:
unde sunt mediae inter formas substantiales et acciden-
tales; et sic inquantum accedunt ad naturam formarum
accidentalium, magis et minus suscipere possunt. - Haec
autem positio multipliciter * improbabilis est. Primo quia
esse aliquid. medium inter substantiam et accidens est
omnino impossibile; esset enim aliquid medium inter
affrmationem et negationem: proprium enim accidentis
est in subiecto esse, substantiae vero in subiecto non
esse. Formae autem substantiales sunt quidem in mate-:
ria, sed non in subiecto; nam subiectum est hoc aliquid,
forma autem substantialis est quae facit hoc aliquid, non
autem praesupponit ipsum. Item ridiculum est dicere,
medium esse inter ea quae non sunt unius generis, ut
probatur in X Metapbys.: medium enim et extrema ex
eodem genere esse oportet. Nihil ergo medium esse
potest inter substantiam et accidens. Unde * impossibile
est formas elementorum suscipere magis et minus. Omnis
enim forma recipiens magis et minus est divisibilis per
accidens, inquantum scilicet subiectum potest eam par-
ticipáre vel magis vel minus. Secundum autem id quod
est divisibile, vel per accidens vel per se, contingit esse '
motum continuum, ut patet in VI Pbysic. Si igitur for-
mae substantiales elementorum suscipiunt magis et mi-
nus, tam ΝΣ quam corruptio erit motus conti-
nuus; quod est impossibile: nam motus continuus non
est nisi in tribus generibus, scilicet in quantitate, qualitate
et ubi. IE Hp
Oportet igitur alium modum invenire, quo et veritas
mixtionis salvetur, et tamen elementa non totaliter cor-
rumpantur, sed aliqualiter in mixto remaneant. Conside-
randum est igitur quod qualitates activae et passivae
elementorum contrariae sunt adinvicem, et magis et mi-
nus recipiunt: et contrariis autem qualitatibus quae su-
scipiunt magis et minus, constitui potest media qualitas,
quae sapit utriusque extremi naturam, sicut p: n
inter album et nigrum. Sic igitur remissis excellentiis
elementarium qualitatum, constituitur ex eis quaedam
T media, quae est propria qualitas corporis mixti,
ifferens tamen in diversis secundum diversam mixtionis
proportionem. Et haec quidem qualitas est propria di-
spositio ad formam corporis mixti, sicut qualitas simple:
ad formam corporis simplicis. Sicut igitur extrema inve-
niuntur in medio, quod participat naturam utriusque ,
sic qualitates simplicium corporum inveniuntur in quali-
tate corporis mixti. Qualitas autem simplicis co
est quidem aliud a forma substantiali ipsius, agit tamen
virtute formae substantialis; alioquin calot calefaceret tan-
tum, non autem forma substantialis educeretur in actum,
cum nihil agat supra suam speciem. Sunt igitur virtutes
formarum substantialium simplicium corporum in cor-
poribus mixtis non actu, sed virtute. Et hoc est quod
dicit Philosophus, won manent igitur elementa , scilicet in
mixto, actu, ut corpus album, nec corrumpuntur, néc alie-
rum nec ambo: salvatur enim virtus eorum. ; m

: .
E

! air. ,

"3

CAP. X, LECT. XXV

LECTIO VIGESIMAQUINTA

DUAE OPINIONES DE MODO MIXTIONIS REFUTANTUR - DETERMINATUR QUANDO ET EX QUIBUS
FIAT MIXTIO, ET QUAE FACILIUS QUAE DIFFICILIUS MISCEANTUR

τὸ δὲ συνεχὲς τούτοις ἀπόρημα διαιρετέον, πότερον ἡ
μῖξις πρὸς τὴν αἴσθησιν τί ἐστιν. Ὅταν γὰρ οὕτως
εἰς μικρὰ διαιρεθῇ τὰ μιγνύμενα, καὶ τεθῇ παρ᾽ ἄλ-
ληλα τοῦτον τὸν τρόπον ὥστε μὴ δῆλον ἕχαστον
εἶναι τῇ αἰσθήσει, τότε μέμικται

ἢ οὖ, ἀλλ᾽ ἔστιν ὥστε ὁτιοῦν παρ᾽ ὁτιοῦν εἶναι μόριον
᾿τῶν μιχθέντων; λέγεται μὲν οὖν ἐχείνως, olov χριθοὶς

᾿ μεμῖχθαι πυροῖς, ὅταν ἡτισοῦν παρ᾽ ὁντινοῦν τεθῇ.

"

Ei δ᾽ ἐστὶ πᾶν σῶμα διαιρετόν, εἴπερ καὶ ἔστι σῶμα
— σώματι μικτὸν ὁμοιομερές, ὁτιοῦν ἂν δέοι μέρος γί-
τ νεσθαι παρ᾽ ὁτιοῦν. ᾿Επεὶ δ᾽ οὐκ ἔστιν εἰς τάλάχι-
στα διαιρεθῆναι, οὔτε σύνθεσις ταὐτὸ καὶ μῖξις ἀλλ᾽
τ ἕτερον, δῆλον ὡς οὔτε κατὰ μικρὰ σωζόμενα δεῖ τὰ
7^ μιγνύμενα φάναι μεμῖχθαι" σύνθεσις γὰρ ἔσται καὶ
οὐ κρᾶσις οὐδὲ μῖξις, οὐδ᾽ ἕξει τὸν αὐτὸν λόγον τῷ
ὅλῳ τὸ μόριον. Φαμὲν δ᾽, εἴπερ δεῖ μεμῖχθαί τι, τὸ
τ΄ μιχθὲν ὁμοιομερὲς εἶναι, xal ὥσπερ τοῦ ὕδατος τὸ
τ μέρος ὕδωρ, οὕτω xal τοῦ κραθέντος. "Av δ᾽ dj κατὰ
μικρὰ σύνθεσις ἡ μῖξις, οὐθὲν συμβήσεται τούτων,
τ ἀλλὰ μόνον μεμιγμένα πρὸς τὴν αἴσθησιν"

χαὶ τὸ αὐτὸ τῷ μὲν μεμιγμένον, ἐὰν μὴ βλέπῃ ὀξύ, τῷ
᾿Αυγχεῖ δ᾽ οὐθὲν μεμιγμένον;

οὔτε τῇ διαιρέσει, ὥστε ὁτιοῦν παρ᾽ ὁτιοῦν μέρος" ἀδύ-

^— νάτον γὰρ οὕτω διαιρεθῆναι. Ἢ οὖν οὐχ ἔστι μῖξις,

᾿ς ἢ λεχτέον τοῦτο πῶς ἐνδέχεται γίγνεσθαι πάλιν.

τ᾿ "Ἔστι δή, ὡς ἔφαμεν, τῶν ὄντων τὰ μὲν ποιητικά, τὰ

τ δ᾽ ὑπὸ τούτων παθητικά. Τὰ μὲν οὖν ἀντιστρέφει,
— ὅδων ἡ αὐτὴ ὕλη ἐστί, καὶ ποιητικὰ ἀλλήλων xci
o παθητικοὸ ὑπ᾽ ἀλλήλων! το δὲ ποιεῖ ἀπαθῇ ὄντα,
ὅσων μὴ ἡ αὐτὴ ὕλη.

Τούτων μὲν οὖν οὐχ ἔστι μῖξις" διὸ οὐδ᾽ ἡ ἰατρικὴ ποιεῖ
ὑγίειαν οὐδ᾽ ἡ ὑγίεια μιγνυμένη τοῖς σώμασιν. Τῶν
δὲ ποιητικῶν xol παθητικῶν ὅσα εὐδιαίρετα, πολλοὶ

“μὲν ὀλίγοις xal μεγάλα μικροῖς συντιθέμενα οὐ ποιεῖ

᾿ prs ἀλλ᾽ αὔξησιν τοῦ χρατοῦντος᾽ μεταβάλλει γὰρ

“θάτερον εἰς τὸ χρατοῦν; οἷον σταλαγμοὸς οἴνου μυ-
ρίοις χοεῦσιν ὕδατος οὐ μίγνυται" λύεται γὰρ τὸ
᾿ εἶδος καὶ μεταβάλλει εἰς τὸ πᾶν ὕδωρ.

Ὁτὰν δὲ ταῖς δυνάμεσιν ἰσάζῃ πως, τότε μεταβάλλει

μὲν ἑχάτερον εἰς τὸ κρατοῦν ἐκ τῆς αὐτοῦ φύσεως,
οὐ γίνεται δὲ θάτερον, ἀλλὰ μεταξὺ καὶ κοινόν. Φα-
γερὸν οὖν ὅτι ταῦτ᾽ ἐστὶ μιχτὰ ὥσα ἐναντίωσιν ἔχει
τῶν ποιούντων: ταῦτα γὰρ δὴ ὑπ᾽ ἀλλήλων ἐστὶ
U παθήτιχα. Ἢ
Καὶ μικρὰ δὲ verme παρατιθέμενα μίγνυται μᾶλλον"
ῥᾷον γὰρ καὶ θᾶττον ἄλληλα μεθίστησιν.
Τὸ δὲ πολὺ καὶ ὑπὸ πολλοῦ χρονίως τοῦτο δρᾷ. Διό
τὸ εὐόριστα τῶν διαιρετῶν χαὶ παθητιχῶν μιχτὰ
᾿ (διαιρεῖται γὰρ' εἰς μιχρὰ ταῦτα ῥᾳδίως: τοῦτο γὰρ
jw τὸ εὐορίστῳ εἶναι), οἷον τὰ ὑγρὰ μικτὰ μάλιστα
᾿πῶν σωμάτων" εὐόριστον ydo μάλιστα τὸ ὑγρὸν τῶν
διαιρετῶν, ἐὰν μὴ γλίσχρον ἦι ταῦτα γὰρ δὴ πλείω
xai μείζω μόνον ποιεῖ τὸν ὄγκον.
Ὅταν δ᾽ ἣ θάτερον μόνον παθητικὸν ἢ were τὸ δὲ
πάμπαν ἠρέμα, ἢ οὐθὲν πλεῖον τὸ μιχθὲν ἐξ ἀμφοῖν
ἢ μικρόν, ὅπερ συμβαίνει περὶ τὸν καττίτερον xoi
τὸν χαλκόν. "Ἔνια γὰρ ψελλίζεται πρὸς ἄλληλα τῶν
ὄντων xal ἐπαμφοτερίζει" φαίνεται γάρ πὼς xol
μικτὰ ἠρέμα, καὶ ὡς θάτερον μὲν δεχτικὸν θάτερον

* Continuam autem his quaestionem dicendum , utrum
mixtio ad sensum sit. Quando enim ita in parva divi-
duntur quae miscentur, et ponuntur adinvicem hoc
modo ut non manifestum sit sensui unumquodque, tunc
mixta sunt.

Aut non sunt sed est ut quaecumque secus quamcumque
sit particulam mixtorum? Dicitur enim illo modo, verbi
gratia hordeum mixtum esse frumento, quando quod-
cumque secus quodcumque ponetur.

Si autem est omne corpus divisibile, si etiam est corpus
corpori miscibile homoeomeres, quamcumque utique
oportebit partem fieri secus quamcumque. * Quoniam
autem non est in minima dividi, neque compositio idem
quod mixtio sed aliud, manifestum quod neque secun-
dum parva salvata oportet quae miscentur dicere mixta
esse. Compositio enim erit et non temperamentum ne-
que mixtio, neque habebit eandem rationem cum toto
pars. Dicimus autem, si oportet mixtum esse aliquid,
mixtum homoeomerum esse, et quemadmodum aquae
pars aqua, ita et temperati. Si autem secundum parva
compositio esset mixtio, nihil contingeret horum, sed
solum mixta ad sensum.

Et idem huic quidem mixtum, si non videt quis acute,
lynceo autem nihil mixtum.

Neque divisione, ut quaecumque secus quamcumque pars:
impossibile enim ita dividi. Aut igitur non erit mixtio,
aut dicendum est hoc quomodo contingit fieri rursus.

* Sunt itaque, ut diximus, entium haec quidem activa, haec
autem passiva ab his. Haec quidem igitur convertuntur,
quorum eadem materia est, et activa adinvicem et
"passiva abinvicem: haec autem faciunt impassibilia entia,
quorum non est eadem materia.

Horum quidem igitur non est mixtio, ideoque neque medi-
cina facit sanitatem, neque sanitas est mixta corporibus.
* Activorum autem et passivorum quaecumque sunt
facile divisibilia, multa quidem paucis et magna parvis
composita non faciunt mixtionem, sed augmentatio-
nem dominantis: transmutatur enim alterum in domi-
nans, ut gutta vini in mille millibus amphoris aquae non
miscetur: solvitur enim species et transmutatur in totam
aquam.

* Quando autem potentiis adaequantur aequaliter, tunc
transmutatur quidem utrumque in dominans ex sui ipsius
natura, non generatur autem alterum, sed medium et
commune. Manifestum igitur, quoniam haec sunt misci-
bilia, quaecumque contrarietatem habent facientium:
haec enim sunt abinvicem passiva.

Et parva autem parvis secus posita miscentur magis: faci-
lius enim et citius invicem transeunt. :

Multum autem et a multo tardius hoc operatur. Ideo et
bene determinabilia divisibilium et passivorum miscibilia
(dividuntur enim haec in parva facilius: hoc enim erat
bene determinabile esse), verbi gratia humida miscibilia
maxime corporum: bene determinabile enim maxime
humidum divisibilium, si non viscosum sit: haec etenim
utique ampliorem et maiorem solum tumorem faciunt.

Quando autem alterum solum passivum erit aut vehe-
menter, hoc autem valde parum, aut nihil amplius
mixtum ex ambobus est aut parum, quod contingit
circa stannum et aes. * Quaedam enim balbutiuntur
adinvicem et epamphoterizant. Videntur enim aliquan-
tulum ac mixta esse remisse, et ut alterum quidem

XXI

Seq. cap. x.
Text 8s."

* "Text. 86.

* Text. 87.

* "Text. 88.

* "Text. 89.

* Text. 9o.

* Num. 6.

* Num. 3.

* Num. seq.

* non om. rb.

XXII

δ᾽ εἶδος. Ὅπερ ἐπὶ τούτων συμβαίνει" ὁ γὰρ κατ-
τίτερος ὡς πρὸ e τι ὧν ἄνευ ὕλης τοῦ χαλκοῦ σχε-
δὸν ἀφανίζεται, χαὶ μιχθεὶς ἄπεισι χρωματίσας νο-
νον. Ταὐτὸ δὲ τοῦτο συμβαίνει καὶ ἐφ᾽ ἑτέρων.

Φανερὸν τοίνυν ἐκ τῶν εἰρημένων xai ὅτι ἔστι μῖξις καὶ
τί ἐστι καὶ διὰ τί, καὶ ποῖα μικτὰ τῶν ὄντων; ἐπεί-
περ ἐστὶν ἔνια τοιαῦτα οἷα παθητικαί τε ὑπ᾽ ἀλλή-
λων καὶ εὐόριστα καὶ εὐδιαίρετα. ταῦτα ydp οὐτ
ἐφθάρθαι ἀνάγκη μεμιγμένα οὔτ᾽ ἔτι ταὐτοὶ ἁπλῶς
εἶναι, οὔτε σύνθεσιν εἶναι τὴν μῖξιν αὐτῶν͵ οὔτε
πρὸς τὴν αἴσθησιν" ἀλλ᾽ ἔστι μικτὸν μὲν ὃ ἂν εὐόρι-
στον ὃν παθητικὸν ἡ καὶ ποιητικὸν καὶ τοιούτῳ
μικτόν (πρὸς ὁμώνυμον ydp τὸ μικτόν), ἡ δὲ μῖξις
τῶν μικτῶν ἀλλοιωθέντων ἕνωσις.

ὁ ostquam Philosophus determinavit mixtio-
Msnem esse, hic determinat uomodo fiat
a/7mixtio. Et circa hoc duo facit: primo po-

^nit opiniones aliorum de modo mixtionis;
7/3 secundo ponit opinionem propriam, ibi: Sunt
itaque ut. diximus * etc. Circa primum duo facit: primo
ponit opiniones aliorum; secundo reprobat eas, ibi: Si
autem. est omne corpus * etc. x».

Circa primum sciendum est, quod de modo mixtionis
duplex fuit opinio. Una fuit quod tunc solum mixtio fiat,
quando miscibilia dividuntur in tam minima secundum
quantitatem , quod sensus ea percipere non potest; et

uando illa minima fuerint secus invicem posita, non
alterata, tunc dicunt fieri mixtionem. Et hanc opinionem
primo ponit Philosophus. did

2. Secundam opinionem ponit ibi: .4ut mon sunt etc.,
quae fuit talis: quod cum miscibilia sunt divisa, non ita
ut sistat divisio in minima secundum sensum, sed sistat
in minima secundum materiam, scilicet quod non sit ac-
cipere minus quod servet materiam et operationem mi-
scibilis. Conveniunt enim ambae istae opiniones, quod
dicunt mixtionem esse secundum minima, sed differunt,
quia prima ponit minima quoad sensum, secunda minima
secundum materiam. Dicit ergo Philosophus quod dicen-
dum est et determinandum continuam quaestionem, sci-
licet si ita sit ut dicit prima opinio, vel sicut dicit se-
cunda, quae. dicit scilicet quod diviso corpore in minima
simpliciter, quaelibet pars eius est secus quamcumque
partem alterius. Dicitur enim sic a quibusdam; verbi gra-
tia, sicut si diceremus hordeum mixtum cum frumento :
licet enim ista discernantur, tamen * sunt minima sui gene-
ris. Et ad similitudinem istorum dicunt fieri mixtionem
elementorum, quando in minima simpliciter diviso ele-
mento, quaelibet ΜῈ unius est iuxta partem alterius.

3. Deinde cum dicit: Si autem est omne etc., destruit prae-
dictas opiniones. Et primo per rationem communem amba-
bus; secundo per rationem propriam, ibi: Et idem buic * etc.

Dicit ergo primo, si omne corpus est divisibile, si cor-
pus corpori est miscibile, de ratione mixturae est quod
quaelibet pars unius miscibilis sit bomoeomera , et opor-
tet quod quaelibet pars sit iuxta quamlibet partem al-
terius miscibilis. Quoniam autem mixtio non est compo-
sitio divisorum in minima latentia sensum, sicut dicebat
prima opinio, nec etiam sicut dicebat secunda, manife-
stum est quod non erit mixtio secundum parva salvata
in specie et virtute: quia tunc esset potius quaedam
compositio et non mixtio, nec haberet quaelibet pars
eandem rationem cum toto. Nos autem eom quod
si est aliquod mixtum, oportet ipsum esse homoeomerum,
idest eiusdem rationis in parte et in toto, et sicut quae-
libet pars aquae est aqua, ita quaelibet pars mixti est
mixtum; si autem mixtio esset compositio secundum
pee ut dicebat utraque opinio, licet differenter, nihil

orum contingeret, sed solum mixtio ad sensum et non
secundum veritatem.

4. Deinde cum dicit: Et idem buic etc., ponit proprias
rationes, Et primo contra primam opinionem, dicens
quod si hoc modo fiat mixtio sicut prima opinio dice-
bat, illud quod esset uni mixtum, puta ei qui non * vi-

DE GENERATIONE ET CORRUPTIONE LIB. I

susceptivum, alterum autem species. Quod in his con-
tingit: stannum enim ut passio aliqua ens sine materia
aeris pene evanescit, et mixtum abit colorans solum.
Idem autem hoc contingit et in aliis.
Manifestum igitur ex his quae dicta sunt quod est mixtio,
et quid est, et quare est, et quae sunt miscibilia entium,
uoniam sunt quaedam talia qualia passiva abinvicem et
bene determinabilia et bene divisibilia: haec enim neque
corrupta esse necessarium est quando mixta, neque
adhuc simpliciter eadem esse quae prius, neque com-
positionem esse mixtionem eorum, neque ad sensum;
sed est miscibile quidem quodcumque bene determina-
bile ens passivum fuerit et activum, et tali miscibile est
(ad homoeomerum enim miscibile), mixtio autem est
miscibilium alteratorum unio.

det acute, esset alteri non mixtum, puta lynceo videnti
acute.

5. Secundo arguit contra secundam opinionem, ibi: Ne-
que divisione etc., dicens quod mixtio non est ex divisione
minimorum: quia in minima simpliciter impossibile est
dividere corpus, ita quod in eis stet divisio. Si autem
minima essent physica, tunc esset congregatio et non
mixtio. - Aut igitur mixtio non est, cum hi duo modi esse
non possint: aut rursus dicendum est quomodo contin-
git mixtionem fieri.

6. Deinde cum dicit: Sunt itaque ut. diximus. etc., deter-
minat de modo mixtionis secundum propriam opinio-
nem. Et primo praemittit quandam divisionem. necessa-
riam ad propositum ostendendum, dicens quod sicut
supra dictum est, entium quaedam sunt activa, quaedam
passiva ab his, scilicet activis *. Sed istorum quaedam com-
municant in materia: et talia in agendo et patiendo ad-
invicem convertuntur; quaedam vero sunt quorum non
eadem materia est: et talium licet unum agat et reli-
quum patiatur, non tamen in hoc convertuntur adinvicem.

7. Secundo ibi: Horum quidem. igitur non est. mixtio etc.
prosequitur intentum. Et circa hoc tria facit: primo osten-
dit quae non sunt miscibilia, sive ex quibus non potest
fieri mixtio; secundo ostendit quando et ex quibus fiat
mixtio, ibi: Quando autem potentits adaequantur * etc.; ter-
tio redit iterum super primum, ut melius manifestet quae
nullo modo sunt miscibilia, ibi: Quando autem alterum* etc.

Dicit ergo primo quod eorum quae non communicant
in materia, non potest esse mixtio; et ideo licet medicina
faciat sanitatem, non tamen patitur a sanitate: et ideo

misceri ibi non potest; neque sanitas vel aliud acci- .

dens miscetur corporibus. Et talia immiscibilia sunt ex sui
natura. Quaedam autem licet sint miscibilia ex sui natura,
tamen per accidens misceri non possunt. Et quae sint ista
declarat ibi: Activorum autem et passivorum etc., dicens
quod si multa de genere activorum et passivorum com-
ponantur paucis * et magna parvis, non faciunt mixtio-
nem, sed, faciunt augmentum praedominantis, per cuius
virtutem alterum, scilicet paucum vel parvum, transmu-
tatur in alterum praedominans. Et ideo gutta vini in mille
millibus amphoris aquae non miscetur cum ipsa aqua:
quia forma sive species eius transmutatur et corrumpitur
in totam aquam.

8. Deinde cum dicit: Quando autem potentiis etc., osten-
dit ex quibus et quando fiat mixtio. Et circa hoc tria
facit: primo ostendit quando et ex quibus fiat mixtio ;
secundo ostendit quae faciliter miscentur, ibi: Et

autem* etc.; tertio quae difficulter, ibi: Multum autem etc. ἢ

Dicit ergo primo, quando potentiae miscibilium adae-
quantur, tunc nutsiguodque miscibilium aequaliter domi-
natur, et unumquodque ad alterum tanquam ad dominans
transmutatur, et unumquodque ex sui ipsius natura secun-
dum aliquid transmutatur. Nec tamen uno corrupto aliud
generatur, sed fit medium inde commune quod participat
omnium virtutes miscibilium, coniunctorum. ifestum
est ergo quod haec sunt miscibilia, quaecumque sunt de
numero facientium sive agentium et habent contrarieta-
tem, quia haec sunt adinvicem passiva; et hoc est primum
quod requiritur in miscibilibus.

4
Ἷ
3
3

* Num. seq

* Num.

CAP. X, LECT; XXV

Contra hoc autem quod hic dicitur, obiicitur a quibus-

dam. Quia si * mincibilium potentiae adaequantur, tanta
est virtus resistendi quanta est virtus ad agendum, et ita
nec agent nec patientur adinvicem. Item obiiciunt Avi-
cenna et Algazel, dicentes quod si miscibilia adaequantur
in mixto, non magis inclinabitur illud mixtum sursum
quam deorsum, vel ad aliquam aliam loci differentiam,
cum nullum sit in ipso praedominans elementorum. Et
adhuc sequitur quod quilibet motus secundum triplum
magis est violentus quam naturalis; et similiter est de
loco. Sequeretur etiam quod omnis mixtio esset una; et
ita ex similibus in quantitate et qualitate essent caro, et
ossa, et lapis, et cetera mixta: quod est impossibile. - Ad
quod dicendum est, quod cum omnis mixtio naturalis
sit propter generationem, non sic sunt intelligenda verba
Philosophi, quod in mixto sit aequalitas virtutum et po-
tentiarum ut prima ratio procedebat, nec etiam oportet
quod ibi sit aequalitas quantitatis ipsorum miscibilium,
sed est intelligendum quod ibi sit aequalitas proportionis,
quam requirit forma rei generandae * propter quam est
mixtio. Et per hoc patet solutio ab obiecta.

- 9. Deinde cum dicit: Et parva autem etc., ostendit quae
faciliter et bene miscentur, dicens quod quando parva
miscentur parvis, tunc facilius fit mixtio, quia talia faci-
lius.et titius transeunt per se invicem alterando.

το. Deinde cum dicit: Multum autem etc., ostendit quae
tarde et de difficili commiscentur, dicens quod, quando
multum miscetur multo, tunc tardius et diticilius com-
miscentur: et hoc ideo, quia difficilius adinvicem alteran-
tur, et tardius transeunt per se invicem. Requiritur etiam
ad facilem mixtionem, quod miscibilia sint bene termi-
nabilia et adinvicem passiva. Et hoc ideo, quia bene termi-
nabilia, cum sint subtilia et humida, facilius dividuntur
in parva, quae facilius commiscentur quam magna. Hoc
enim est bene terminabile quod est bene divisibile in
a. Verbi gratia, humida, quae sunt inter cetera cor-
pora bene miscibilia: et hoc ideo, quia humidum inter
alia corpora est magis divisibile in parva; nisi illud humi-
dum sit viscosum: quia sicut dicitur in IV Meteororum ὃ,
es humidi viscosi coniacent sicut catenae, propter
mixtum eis subtiliter siccum, quod apprehendit undique
humidum et non sinit elabi humidum, sicut quando oleum
aquae admiscetur; quia lubrica simul iuncta, vel lubricum
humido compositum, auget tumorem sive quantitatem,

XXIII

sed non miscetur ei, sic quod quaelibet pars eius alteret
et alteretur ab eo ad mediam naturam mixti.

1r. Deinde cum dicit: Quando autem alterum etc., osten-
dit iterum primum, ut melius declaret quae sunt quae
nullo modo misceri possunt, dicens quod, quando solum
alterum est passivum ita quod non agat in alterum, talia
nullo modo miscentur; et hoc est quando miscibilia non
communicant in materia. Quando vero communicant in
materia, sed unum vehementer agit, et alterum vehemen-
ter patitur et non tantum agit quantum primum, neque
talium potest esse mixtio: vel si est aliqua, parum relin-
quetur de eo quod vehementer patitur; sicut patet in
stanno et aere: si enim in aere liquefacto miscetur mo-
dicum de stanno, tunc stannum per vehementiam actio-
nis aeris evaporat, et nihil forte remanet nisi color * qui-
dam. Et est simile balbutientibus, qui una littera prolata
aliam distincte non proferunt; idem etiam contingit in
multis aliis.

12. Deinde cum dicit: Manifestum igitur etc., recapitulat
quae dicta sunt de mixtione, per quod etiam quarta quae-
stio declaratur, quae fuit primo proposita in principio
huius capituli; dicens manifestum esse ex his quae dicta
sunt, et quod est mixtio, et quid est, et quare est: quia
propter passionem et actionem contrariorum. Et dictum
est etiam quae sunt miscibilia: quoniam * passiva ad-
invicem et bene terminabilia; et talia sunt bene divisi-
bilia. Dictum est etiam quod ad hoc quod sit mixtio,
necessarium est quod miscibilia non sint simpliciter cor-
rupta, nec sint simpliciter eadem ut prius: sunt enim
corrupta quantum ad formas et remanent quantum ad
virtutem, ut supra ostensum est. Adhuc etiam ostensum
est, quod mixtio non est compositio minimorum secun-
dum naturam sicut.dicebat una opinio, nec minimorum
secundum sensum ut dicebat alia: talia. enim. minima
non sunt miscibilia. Sed illud est miscibile, quod cum
sit bene determinabile, est activum et passivum; et illud
quod admiscetur cum tali miscibili, est miscibile ad Lo-
moeomerum, idest facit cum alio mixtum quod est eiusdem
rationis in toto et in partibus. Patet etiam quod mixtio
est miscibilium alteratorum unio. Quae quidem alteratio
solum est intelligenda in virtutibus sive qualitatibus eo-
rum; sed si etiam alteratio sumatur improprie, mixtio est
miscibilium alteratorum, idest corruptorum secundum for-
mas, unio.

«) quam requirit forma rei generandae. — quam requirit forma
regenerandae P errore typographico ut videtur pro lectione nostra;
quae requirit formam generandae (generandi C) Cab; B. Albertus:
« tunc qualitas proportionis est, quod (quando?) transit ibi de quolibet
quantum sufficit ad illius rei, propter quam mixtio est, generationem. »

. B) quia sicut dicitur in IV Meteororum. — dicitur in quo maihe-

matice ed. a; C, post spatium vacuum octo litteris, in quo. — Pro ca-
tenae, quod habent Ca cum B. Alberto, glutinum Pb. — Post unam
lin. Ca legunt: ef non sinit elabi huiusmodi sunt autem (sicut cum C)
oleum aquae admiscetur; Pb vero: et non sinit elabi oleum ; quando
vero aquae admiscetur; B. Albertus: « et non sinit elabi, sicut est in
elemento (oleo?) quod aquae admiscetur. »

* calor rab et
pc.

* quando ista »
a b,quoniamista
sunt c.

1s. $^ ^as *

E

Uy NOn aH
sit. oiu ena d 1 idis apnp van ok Ὁ cMSSEHTI- IO Ue D

x vec iuf 1, gri urpiliaga ἢ 5. 8d Ἢ
iati oos Io: seem oasewi) o b.
3sp. Tam Sup 36154201 M van. rib
hio obastip: un TMiBEBOS Ur i: ois eiu
tile urguesad £u JUS BR DO OOU EN PI p (1 Fass
Bons adidioa tet al imi: n Yl 3o 36 mtr tiae edit

ἘΠ.)

αἱ πηι ϑμεξεσύν gu»y οὐκειεσιϑε σἄγαζρον ni
otpatiav area to dias Ἡϑ εῬΠ ον qure petunt
Sphinn. τη εν RCM να 19 igiteg 91
ciet. QC HEMUT V8 pile saa τἀ Ὁ Σ oer! 562g deno Pius
ni 3938q- ?87i2. oHH2Obq οὐρα tero de? boup. ogesb aibi

-Ofíf. adoseiiu “2: 3pisup:d ster d παν ἐφ᾿ τ αἴσιον To: ocfH: 18

cz à 'biMradtio rov vaq enne usu «οὐσιῶν sh muoib
-Inp.* τοίου iin 3stprmei sfpot ΠΕ 10. 36 ραν exar eit
ΠΑΡ tq, Peut nat fup auditesituditd olimiz 329 3H agb. |
igo. iiit», προ guidio)g £10: ἀνα iilo dsidln 1
E erg :gilg- calum |

dia: wii siii E itis mu dens, μὴν ex

bi δ οὶ τῷ jd abizogoue agb "aiu ἀέρι ον pe ig bie
dub sup edu Seco. cttietupersenso: uo edid
"Slp. Oe dili. 19: de lee, qoin tao δι inp ἜΤ
"Rijopb- 5L. ἐπι οἰ σ πον dagemoina 1» memnoiserg Teqo1q
ns svigegq, ^ füsitoup Mulidisoiga. 463g: nhe no quie me 1
-atyiti. Auger. inue Mas. 15 Salida went sod 29-9» v4 |
aifiim. à boup- aei lin deup d a2 music τ πη ά |
3»; “πα μοί diis "tefi- sslidioqier bosp re3-tuisersoon
düBo. ipus reni au Timien Tioilgime- igi 590 niqut
un. niüingip. 1petserde das actio bemiesaenp 102
'P81809180 scipit anb: su inensfo SQUE morum
-DU358. fr ep ut; oididquin-122: nodo) rie: dup RI
REIR HMM 291 i e pf SAdOUIb.suoie queruschnc mima

mini nie. si 1 ela. eopadk. τῷ fanno. cabe
ee up .SEitiosint- tow hull: bad; adiidisexin-zeot. vx
ἔα τ 19. AD YT OM: Tac bv oes te9. οὐρὰ unreisb amo :

diditaeión. 12s ditétocian- Jua mus Tuseselurbs in !
Haie. ποι calrpita: oti: ato 1 99 ouo Lic Lis Evam obo
Up. mida. tede asudihisg nv oto qu ero !
altstie, rasbiup. 58D oia. ogni dieveiio emerilidiséi en ne ἢ
E βρη, vli. 2udsturriy Jy slmvgillsini f inuloe
189.01 oH Q9 qul 1o3sciue eiteassle mio: le Dae cmn
boa ΑΘ θην. Jesi dime! ido rro lei;shm

usns: dii wPUCS so üifiin.
eee 4 (Td. ἄνω, πῆρα! chenup-- aont
E heran ΤΩΝ jet As. Dei em

24:258. Tcr

ULM ih c T9P των ith

i.

| 70 Ὁ the ieilbnps ! Bess

! aee idlesepi st c

t dad ciun. sition

| 3H

15^9 ,
STHESSVIO quel y aid bo
:ipoehim taddrs ΤΟΣ ΝΟ
| $5 j5tylitio n πε εν vido ^noup Jltsraiewasigiquo
UN nido. feast sesivnibne usnm
aan poebinqiikdiselur ts pes stell,

uu Lorétirgatiat: alib με σὸν aiu xime
ΠΝ ΠΣ utnbpip n el
auod» tasle: antniotaliexs Pests LU
rale eabamsoao ει} nope;

$2573 orla: 35: colder s ΤΣ ι

lis

ntn wien eei

Mog "far saos vita gris
QUIM diseitt ἀιυχοδαῖ; a152k t

ia "osito |

hw

stup xibostam qp
RSKREO ober ἢ JR

o6 3i *s 5 PE", ^
hrs Un I

9611 031 84

mois

iugo "ini
Anio sd ex
Lenterise-g

He mein
VES

Menta
: t sl put dihuev TTE
! ἣν xiteiro Im; &alie
p: fé nhi pisede :
NE 1h HAUS guae nes
Fa Apiciis. v Hus. nali

DE

GENERATIONE ET CORRUPTIONE
LIBER II

$i

LECTIO PRIMA

RECAPITULATIO PRAECEDENTIUM - QUID RESTET CONSIDERANDUM -
REFUTATIS FALSIS OPINIONIBUS DE MATERIA ELEMENTORUM MANIFESTAT PHILOSOPHUS
A: OPINIONEM PROPRIAM

Περὶ μὲν οὖν μίξεως καὶ ἁφῆς καὶ τοῦ ποιεῖν καὶ πά-

εἰν εἴρηται πῶς ὑπάρχει τοῖς μεταβάλλουσι κατοὶ

τς φύσιν, ἔτι δὲ περὶ γενέσεως καὶ φθορᾶς τῆς ἀπλῆς,

ttt

Se

τίνος χαὶ πῶς ἐστὶ καὶ διὰ τίν᾽ αἰτίαν. Ὁμοίως δὲ
καὶ περὶ ἀλλοιώσεως εἴρηται, τί τὸ ἀλλοιοῦσθαι xo
τίν᾽ ἔχει διαφορὰν αὐτῶν. Λοιπὸν δὲ θεωρῆσαι περὶ
«d καλούμενα στοιχεῖα τῶν σωμάτων. Γένεσις μὲν
γὰρ καὶ QUod πάσαις ταῖς φύσει συνεστώσαις οὐ-
σίαις οὐχ ἄνευ τῶν αἰσθητῶν σωμάτων"

E

πούτων δὲ τὴν ὑποχειμένην ὕλην οἱ μέν φασιν εἶναι

μίαν; οἷον ἀέρα τιθέντες ἢ πῦρ ἤ τι μεταξὺ τού-
TOY, σῶμα τε ὃν καὶ χωριστόν, οἱ δὲ πλείω τὸν
ἀριθμὸν ἑνός, οἱ μὲν πῦρ καὶ γῆν, οἱ δὲ ταῦτά τε

ον χαὶ ἀέρα τρίτον; οἱ δὲ καὶ ὕδωρ τούτων τέταρτον,
- ὥσπερ ᾿Εμπεδοκλῆς ἐξ ὧν συγχρινομένων καὶ δια-

“ρτι

κρινομένων ἢ ἀλλοιουμένων συμβαίνειν τὴν γένεσιν
x«l τὴν φθορὰν τοῖς πράγμασιν.
ἐν οὖν τὰ πρῶτα ἀρχὰς καὶ στοιχεῖα χαλῶς ἔχει
“λέγειν; ἔστω συνομολογούμενον, ἐξ ὧν μεταβαλλόν-
τὼν ἢ κατα σύγχρισιν καὶ διάχρισιν ἢ κατ᾽ ἄλλην
“μεταβολὴν συμβαίνει γένεσιν εἶναι χαὶ φθοράν. ᾿Αλλ᾽
οἱ μὲν ποιοῦντες μίαν ὕλην παρὸ τὸ εἰρημένα, ταύ-
τὴν δὲ σωματικὴν καὶ χωριστήν, ἁμαρτάνουσιν" ἀδύ-
νατον γὰρ ἄνευ ἐναντιώσεως εἶναι τὸ σῶμα τοῦτο
αἰσθητὸν ὄν: ἢ ydp κοῦφον ἢ βαρὺ ἢ ψυχρὸν 7, θερ-
μὸν ἀνάγκη εἶναι τὸ ἄπειρον τοῦτο, ὃ λέγουσί τινες
εἶναι τὴν ἀρχήν.

Ὡς δ᾽ ἐν τῷ Τιμαίῳ γέγραπται; οὐδένα ἔχει διορισμόν"

οὐ γὰρ εἴρηχε σαφῶς τὸ πανδεχές, εἰ χωρίζεται τῶν
στοιχείων. Οὐδὲ χρῆται οὐδέν, φήσας εἶναι ὑποχεί-
pévov τι τοῖς καλουμένοις στοιχείοις πρότερον, οἷον
χρυσὸν τοῖς ἔργοις τοῖς χρυσοῖς. Καίτοι καὶ τοῦτο
οὐ καλῶς λέγεται τοῦτον τὸν τρόπον λεγόμενον ;
ἀλλ᾿ ὧν μὲν ἀλλοίωσις, ἔστιν οὕτως, ὧν δὲ γένεσις
χαὶ φθορό, ἀδύνατον ἐχεῖνο προσαγορεύεσθαι ἐξ οὐ
γέγονεν. Καίτοι γέ φησι μαχρῷ ἀληθέστατον εἶναι
υσὸν λέγειν ἕχαστον εἶναι, ᾿Αλλοὶ τῶν στοιχείων
γτων στερεῶν μέχρι ἐπιπέδων ποιεῖται τὴν ἀνάλυ-
σιν" ἀδύνατον δὲ τὴν τιθήνην καὶ τὴν ὕλην τὴν
“πρώτην τὸ ἐπίπεδα εἶναι.
μεῖς δὲ φαμὲν μὲν εἶναί τινα ὕλην τῶν σωμάτων τῶν
αἰσθητῶν, ἀλλὰ ταύτην οὐ χωριστὴν ἀλλ᾽ ἀεὶ μετ᾽
ἐναντιώσεως; ἐξ ἧς γίνεται τὸ καλούμενα στοιχεῖα.
Διώρισται δὲ περὶ αὐτῶν ἐν ἑτέροις ἀχριβέστερον.
Οὐ μὴν ἀλλ᾽ ἐπειδὴ καὶ τὸν τρόπον τοῦτόν ἐστιν
&x τῆς ὕλης τὸ σώματα τοὶ πρῶτα, διοριστέον καὶ
περὶ τούτων, ἀρχὴν μὲν καὶ πρώτην οἰομένοις εἶναι
τὴν ὕλην τὴν ἀχώριστον μέν, ὑποχειμένην δὲ τοῖς
ἐναντίοις" οὔτε ydp τὸ θερμὸν ὕλη τῷ ψυχρῷ οὔτε
τοῦτο τῷ θερμῷ, ἀλλὰ τὸ ὑποκείμενον ἀμφοῖν. Ὥστε
πρῶτον μὲν τὸ δυνάμει σῶμα αἰσθητὸν ἀρχή; δεύ-
Opp. D. Tuowar T. III. APPENDIX.

dictum est quomodo existant his quae transmutantur
secundum naturam; amplius autem de generatione et
corruptione simpliciter, et quomodo est, et propter
quam causam. Similiter autem et de alteratione dictum
est, quid est alterari, et quam habeat differentiam eorum.
Reliquum autem considerare circa vocata elementa cor-
porum. Generatio quidem et corruptio omnibus natura
subsistentibus substantiis est non sine sensibilibus cor-
poribus.

* Horum autem subiectam materiam, hi quidem esse in-

quiunt unam, ut puta aerem ponentes aut ignem aut
aliquod horum medium, quod et corpus est et separa-
bile; hi autem plura secundum numerum uno: quidam
enim ignem et terram, hi autem et haec et aerem ter-
tium, hi autem et haec et aquam quartum, ut Empe-
docles: ex quibus congregatis et segregatis vel alteratis
contingere generationem et corruptionem rebus.

* Quoniam igitur prima principia et elementa bene se habet

dicere, sit confessum, ex quibus transmutatis aut secun-
dum congregationem et segregationem vel secundum
aliam transmutationem contingit generationem esse et
corruptionem. Sed facientes quidem unam materiam
extra praedicta, hanc autem corpoream et separabilem,
peccant: impossibile enim sine contrarietate esse corpus
hoc sensibile: aut enim leve aut grave aut calidum
aut frigidum necesse esse infinitum hoc, quod quidam
dicunt esse principium.

* Ut autem in Timaeo scriptum est, nullam habet determi-

nationem: non enim dixit manifeste pandeches, si sepa-
ratur ab elementis. Neque utitur ullo, cum dixit, esse
subiectum aliquod vocatis elementis prius, ut aurum
operibus aureis. Certe et hoc non bene dicitur hoc
modo dictum, sed quorum quidem est alteratio, ita est;
quorum autem est generatio et corruptio, impossibile
illud enuntiari ex quo generatum est. Sed tamen inquit
longe verius esse aurumrk dicere unumquodque esse.
* Sed elementis entibus solidis usque ad planitiem facit
dissolutionem ; impossibile autem matrem et materiam
primam planam esse.

* Nos autem dicimus esse aliquam materiam unam corpo-

rum sensibilium, sed hanc non separabilem, sed semper
cum contrarietate, ex qua generantur vocata elementa:
determinatum est autem de his in aliis certius. Sed ta-
men quoniam et hoc modo sunt ex materia corpora
prima, determinandum et de his, principium quidem et
primum existimantes esse materiam, inseparabilem qui-
dem, subiectam autem contrariis: neque enim calidum
materia est frigido, neque hoc calido, sed subiectum
amborum. Quapropter primum quidem potentia corpus
sensibile principium, secundum autem contrarietates ,

4*

* De mixtione quidem igitur et tactu, et facere et pati " Cap. r. Text. r.

*Test.-3.

* Text. 3.

* Text. 4.

* Text. 5.

* Text. 6.

* Num. seq.

* particularibus
addimus ex B.Al.
berto.

* Lect. 1v.

* Lect. ui.
* formalibus pb.
* Lect. τ.

* Num. 5.

* Num. seq.

* Num. seq.

DE GENERATIONE ET

τερον δ᾽ αἱ ἐναντιώσεις, λέγω δ᾽ οἷον θερμότης χαὶ
ψυχρότης, τρίτον δ᾽ ἤδη πῦρ καὶ ὕδωρ καὶ vd τοι-
αὖτα" ταῦτα μὲν γὰρ μεταβάλλει εἰς ἄλληλα, καὶ
οὐχ ὡς ᾿Εμπεδοχλῆς καὶ ἕτεροι λέγουσιν (οὐδὲ 12g ἂν
ἦν ἀλλοίωσις), αἱ δ᾽ ἐναντιώσεις οὐ μεταβάλλουσιν.

ΧΧΥῚ

ostquam Philosophus in primo libro
determinavit de generatione et corru-
ptione in communi, et de motibus con-
(«ὦ sequentibus, scilicet de alteratione et
augmento, nunc in secundo libro de-
terminat de generatione et corruptione
Min speciali, scilicet de generatione et
corruptione elementorum. Et circa hoc duo facit: primo
recapitulat ea quae dicta sunt in primo libro, et continuat
dicta dicendis dando intentionem suam; secundo prose-
quitur intentum, ibi: Horum autem subiectam * etc.

Dicit ergo primo quod dictum est iam in primo libro
de mixtione et de tactu, et de facere et pati, quomodo
existunt his quae transmutantur secundum naturam; am-
plius etiam dictum est de generatione et corruptione

uomodo existat, et propter quam causam ; similiter etiam
don est de alteratione quid est, et in quo differt a
generatione et corruptione. Relinquitur autem in hoc
secundo libro considerare de corporibus quae elementa
vocantur, antequam consideremus 1n particularibus * libris
de generatione et corruptione corporum specialium, sicut
lapidum et metallorum. et plantarum. et animalium; et
hoc ideo, quia omnes substantiae quae generantur et cor-
rumpuntur, non sunt sine istis sensibilibus corporibus,
scilicet quatuor elementis. - Dicuntur autem elementa an-
tonomastice sensibilia, quia eorum differentiae sive princi-

ia quae sunt quatuor qualitates, scilicet calidum, frigidum,
ων et siccum, sunt causae omnium aliarum quali-
tatum tangibilium.

2. Deinde cum dicit: Horum. autem. subiectam etc., pro-
sequitur intentum, Et circa hoc duo facit: primo inqui-
rit de substantia et numero eorum; secundo de mutua
ipsorum. generatione et corruptione, ibi: Quoniam autem
determinatum. est * etc. Circa. primum . duo facit: primo
determinat de materiali principio et formali elementorum;
secundo de numero eorum, ji: Quoniam. autem. quatuor
sunt elementa. * etc. Circa primum duo. facit: primo deter-
minat de. principio materiali; secundo de formali *, ibi:
Sed non minus * etc. Circa primum. duo facit: primo de-
terminat de materia elementorum secundum. opinionem
aliorum; secundo secundum opinionem propriam, ibi:
Nos autem. dicimus. *. etc. Circa primum duo facit: primo
ponit opiniones aliorum ; secundo reprobat eas, ibi: Quo:
niam. igitur prima * etc.

Dicit ergo primo, quod quidam fuerunt qui posuerunt
tantum unam materiam elementorum. Sed isti diversifi-
cati sunt: quidam enim dixerunt quod. illa. materia erat
aer, quidam vero quod ignis, quidam autem « posuerunt
quoddam corpus medium, igne quidem densius, aere au-
tem subtilius. Conveniunt omnes isti in hoc, quod dixe-
runt ipsam materiam elementorum esse corpus separabile
actu et per se existens. Alii vero fuerunt, qui dixerunt
materiam elementorum esse plurificatam per numerum;
et isti etiam diversificati sunt: quia quidam dixerunt
ipsam esse ignem et terram, quidam vero addunt tertium,
scilicet aerem, quidam addunt quartum, scilicet: aquam,
sicut Empedocles. Dicunt autem tam. ponentes duo quam
ponentes plura duobus, quod per congregationem et
segregationem ipsorum fit generatio et corruptio in rebus.

. 3. Deinde cum dicit: Quoniam igitur etc., reprobat prae-
dictas opiniones: et hoc primo; secundo quasi incidenter
reprobat opinionem Platonis, ibi: Ut. autem in. Timaeo
scriptum est * etc, - Advertendum autem est circa pri-
mum, quod non reprobat opinionem ponentium plura
elementa, sed ad praesens concedit eam tanquam pro-

ἃ) 5j 72

CORRUPTIONE LIB. II

dico autem verbi gratia caliditas et frigiditas, tertio au-
tem iam ignis et aqua et talia; haec quidem enim trans-
mutantur adinvicem, et non ut Empedocles et alii di-
cunt (neque enim- esset alteratio), contrarietates autem
non transmutantur. ᾿ [: J

pinquam aliqualiter veritati. Unde dicit quod sit conces-
sum illis qui ponunt plura elementa esse principia, per
quorum transmutationem fit generatio et corruptio, sive
ista transmutatio sit congregatio et disgregatio sive quae-

cumque alia transmutatio; nam * isti quodammodo bene * am om.

dicunt.

Reprobat autem primam opinionem. Unde dicit: fa-
cientes unam materiam, et hanc corpoream et separabilem
ab omni contrarietate et ab omni iua elementali, sicut
quod est mediuin inter ignem et aerem, peccant, quia im-
possibile est quod corpus sensibile sit sine contrarietate.
Oportet enim quod illud corpus infinitum, quod ipsi di-
cunt esse principium, sit aut grave aut leve: et si quidem
erit leve, movebitur ad locum ignis, si autem grave, mo-
vebitur ad locum terrae; cuius autem motus est et locus,
illius est et forma, quam motus et locus sequuntur; ergo
est terra vel ignis; et sic per consequens est calidum aut
frigidum; et sic non erit separabile.a contrarietate οἵ ἃ
forma elementali, ut ipsi ponebant... . visyer

4. Deinde cum dicit: Ut autem in Timaeo etc., reprobat
opinionem Platonis de principio elementorum; dicens

uod illud. quod. dixit Plato in. Timaeo, nullam : habet
eterminationem, quia nihil dixit determinate et mani-
feste. Non enim dixit manifeste et. determinate, si- illud
principium quod :vocavit pandecbes , idést receptaculum
omnium, separatur ab elementis, ita quod sit aliquando
actu existens sub forma elementi, vel non; neque etiam
dixit quod esset aliquod materiale principium. ipsorumr
elementorum. Sed dicit quod subiectum elementorum se
habet ad elementa, sicat aurum se habet ad:

rata.ex auro. Sed. certe hoc non bene dicitur: quia- im-
possibile est, quod id quod est subiectum generátionis
Sicut materia, dicatur de ipso generato, sicut nom dici-
mus quod caro sit terra, sed terrea. Similiter illud: quod
alteratur, non recipit praedicationem passionis in recto:
non enim potest dici -quod homo sit albedo, sed albus.
Plato tamen dicit, quod verius est dicere unumquodque
opus factum ex auro esse aurumtz, quam ipsum esse tale:
sicut verius est dicere phialam factam ex auro esse aurum,
quam. esse phialam; ita etiam verius erit dicere, ignem
vel aquam vel aliud. generatum. esse ipsum subiectum,
quam esse ignem vel aquam. Potest ergo breviter sic
ratio formari. Impossibile est quod subiectum io- -
nis praedicetur in recto de generato; sed subiectum quod
ponit Plato praedicatur in recto de elementis; ergo im-
possibile est quod sit subiectum generationis et corru-
ptionis ipsorum. Adhuc etiam peccat Plato, quia. cum
elementa sint corpora solida, dicit tamen quod materia
eorum dissolvitur usque ad superficiem, ut patet in-III de
Caelo et Mundo: impossibile enim est quod materia prima,
quae est sicut mater, sit superficies. ws bo

5. Deinde cum dicit: Nos autem dicimus etc., determi-
nat de materia $ secundum propriam opinionem, dicens

uod est aliqua una materia sudidtens corporum, scilicet
F sremhonipems.- quae non est separabilis simul ab. omni
forma elementi, nec ab omni contrarietate, sed semper
est sub aliqua forma et aliquibus qualitatibus consequen-
tibus ipsam formam: et ex ista materia generantur sensi- -
bilia corpora. quae vocantur elementa. Excusando autem -
se a maiori declaratione, dicit quod determinatum est in
aliis certius, scilicet in III Caeli et Mundi. ^ — ^^ -

Sed quia ibi non est plene determinatus modus secun-
dum quem ex materia generantur corpora prima, determi-
nandum est hic quomodo generentur. Ad horum autem
manifestationem dicit, sumendum «esse pro principio hoc

x) quidam autem. — sed. isti diversificati sunt: quidam enim PCab;
correximus ex B. Alberto. |

B) de materia. - Ca huc transponunt quae non est... contrarietate,
addito elementorum; Pb ea et hic habent et infra.

IL .g CAP. I, LECT. 1

quod dictum est, scilicet quod est materia una subiecta
contrariis, ^ ab eis, quia semper est cum altero
contrariorum. Et hoc probat per hoc, quod caliditas non
potest esse materia frigiditatis, nec e converso, sed oportet
aliquod esse tertium, ut dicitur in XII
I

de uno transmutatur in aliud. Et ideo primum principium
est id, quod est potentia corpus sensibile: et illud est
materia iam dicta. Secundum vero principium sunt con-
trarietates qualitatum distinguentes et determinantes Y
otentiam materiae, verbi gratia caliditas et frigiditas, et
huiusmodi. Tertium iam erit elementum constitutum ex
115, puta ignis, vel aqua, vel huiusmodi. Et illa elementa
transmutantur adinvicem, dum eorum communis materia

s, etin.
5ic., quod est subiectum amborum contrariorum, et |

XXVII

mutatur de una forma in aliam, ut de igne in formam aeris,
et similiter de aliis. Unde non est verum quod Empedo-
cles dixit et quidam alii, scilicet quod elementa non trans-
mutantur. Si enim immutabilia sunt, ut quod semel *
fuit ignis semper sit ignis, tunc nunquam esset genera-
tio nec alteratio: quod est manifeste falsum, quia secun-
dum contrarietatem transmutantur ; sicut videmus ad sen-
sum, quod eadem materia quae nunc est sub frigiditate

aquae, aliquando est sub caliditate aeris: et quod erat

sub caliditate aeris, aliquando est sub caliditate ignis. Cum
ergo huiusmodi qualitates consequantur formas substan-
iales elementorum sicut effectus causam, sequitur * quod
si fiat transmutatio ipsarum qualitatum, quod etiam fit
transmutatio in formis substantialibus.

598 3:3 εἴ MOYSH ;

— Y) et determinantes. — Hoc om. Ca, sed et in B.

. elementa quae transmutantur; pro illa edd. ab legunt alia, C talia.
messo ἸΡΎ το. n | rint CUT

^ Ode 5t d ὁ μα ἔν. γα εν,
iine ὑγρόν ἡ τἀν δὲ inch
«οὐδ ΘΕΡΘΕΤΩΡΗ veiut |

* 2 3 Ἵ k

^ ges

L 3 “Ὁ iolida inr din I8 *

k des) mno H De TIE HL
P mHor :»vU "miu t iuifTsn

αὐ τ 26e) eun

um edes nmond tbi
"ues * issto 14! (rise
PONI mise s15t654 treiri
TEES tena»tsn | 3e

iR

Alberto. — Post duas lineas pro Ef illa elementa transmutantur P habet: et alia

*

sol ed. a , so-
lum vb.

* dicendum add.
P.

XXVIII

DE GENERATIONE ET CORRUPTIONE LIB. ἢ

LECTIO SECUNDA

QUALIA SINT PRIMA PRINCIPIA FORMALIA ELEMENTORUM

5?

'AXX οὐδὲν ἧττον καὶ ὡς σώματος ποίας χαὶ πόσας
λεχτέον ἀρχάς" οἱ μὲν ydp ἄλλοι ὑποθέ ενοι χρῶν-
ται, καὶ οὐδὲν λέγουσι διὰ τί αὗται ἢ τοσαῦται.

᾿Επεὶ οὖν ζητοῦμεν αἰσθητοῦ σώματος ἀρχός; τοῦτο ὃ
ἐστὶν ἁπτοῦ, ἁπτὸν δ᾽ οὐ ἡ αἴσθησις ἁφή, φανερὸν
ὅτι οὐ πᾶσαι αἱ ἐναντιώσεις σώματος εἴδη καὶ ἀρ-
χοὶς ποιοῦσιν; ἀλλο μόνον αἱ χατὰ τὴν ἀφήν᾽" χατ
ἐναντίωσίν τε γὰρ διαφέρουσι, καὶ κατοὶ ἁπτὴν ἔναν-
τίωσιν. Διὸ οὔτε λευχότης χαὶ μελανία οὔτε γλυχύ-
τῆς καὶ πικρότης) ὁμοίως δ᾽ οὐδὲ τῶν ἄλλων τῶν
αἰσθητῶν ἐναντιώσεων οὐδὲν ποιεῖ στοιχεῖον.

Καίτοι πρότερον ὄψις ἁφῆς, ὥστε καὶ τὸ dae eMe
πρότερον. 'AXXM οὐχ ἔστι σώματος ἁπτοῦ πάθος ἡ
ἁπτόν, ἀλλὰ καθ᾽ ἕτερον, καὶ εἰ ἔτυχε τῇ φύσει
πρότερον. : à

Αὐτῶν δὲ πρῶτον τῶν ἁπτῶν διαιρετέον ποῖαι πρῶται
διαφοραὶ καὶ ἐναντιώσεις. Εἰσὶ δ᾽ ἐναντιώσεις χατοὶ
τὴν ἁφὴν αἵδε, θερμὸν ψυχρόν, ξηρὸν ὑγρόν, βαρὺ
χοῦφον, σχληρὸν μαλακόν, γλίσχρον χραῦρον, τρᾶάχυ
λεῖον; παχὺ λεπτόν.

Τούτων δὲ βαρὺ μὲν καὶ χοῦφον οὐ ποιητικοὶ οὐδὲ πα-
θητιχά" οὐ γὰρ τῷ ποιεῖν τι ἕτερον ἢ πάσχειν ὑφ
ἑτέρου λέγονται. Δεῖ δὲ ποιητικα εἶναι ἀλλήλων χαὶ
παθητικὰ τὰ στοιχεῖα" μίγνυται vdo καὶ μεταβαλ-
λει εἰς ἄλληλα.

Θερμὸν δὲ καὶ ψυχρὸν καὶ ὑγρὸν καὶ ξηρὸν τὰ μὲν τῷ
ποιητιχοὶ εἶναι, τὸ δὲ τῷ παθητικαὰ λέγεται" θερμὸν
γάρ ἐστι τὸ συγχρῖνον τὸ ὁμογενῆ (τὸ γὰρ διαχρί-
γεῖν, ὅπερ φασὶ ποιεῖν τὸ πῦρ, συγχρίνειν ἐστὶ “τοὶ
ὁμόφυλα " συμβαίνε: γὰρ ἐξαιρεῖν τὰ ἀλλότρια), ψυ-
χρὸν δὲ τὸ συνάγον καὶ συγχρῖνον ὁμοίως τά τε
συγγενῆ καὶ vd μὴ ὁμόφυλα"

* ^ ^ ^ » f^ , LU , »v M M

ὑγρὸν δὲ τὸ ἀόριστον οἰχείῳ ὅρῳ εὐόριστον ὄν, ξηρὸν δὲ

τὸ εὐόριστον μὲν οἰκείῳ ὅρῳ, δυσόριστον δέ.

Τὸ δὲ λεπτὸν xal παχὺ καὶ γλίσχρον καὶ κραῦρον xal
σχληρὸν Xa μαλακὸν καὶ αἱ ἄλλαι διαφοραὶ X τού-
των᾽

ἐπεὶ γὰρ τὸ ἀναπληστιχόν ἐστι τοῦ ὑγροῦ διὸ τὸ μὴ
ὡρίσθαι μὲν εὐόριστον δ᾽ εἶναι καὶ ἀκολουθεῖν τῷ
ἁπτομένῳ, τὸ δὲ λεπτὸν ἀναπληστιχόν (λεπτομερὲς
γάρ; καὶ τὸ μικρὸ spég ἀναπληστιχόν" ὅλον γαρ
ὅλου ἅπτεται" τὸ δὲ λεπτὸν μάλιστα τοιοῦτον).
φανερὸν ὅτι τὸ μὲν λεπτὸν ἔσται τοῦ ὑγροῦ, τὸ δὲ

παχὺ τοῦ ξηροῦ.

Πάλιν ^: τὸ μὲν γλίσχρον τοῦ ὑγροῦ (τὸ ydp γλίσχρον
ὑγρὸν πεπονθός τί ἐστιν, οἷον τὸ ἔλαιον), τὸ δὲ
κραῦρον τοῦ ξηροῦ" χραῦρον Ydp τὸ τελέως ξηρόν,
ὦστε καὶ πεπηγέναι δὲ ἔλλειψιν ὑγρότητος.

Ἔτι τὸ μὲν μαλακὸν τοῦ ὑγροῦ (μαλακὸν γὰρ τὸ. ὑπεῖ-
xov εἰς ἑαυτὸ xai μὴ μεθιστάμενον, ὅπερ ποιεῖ τὸ
ὑγρόν" διὸ καὶ οὐχ ἔστι τὸ ὑγρὸν μαλακόν, ἀλλὰ τὸ
μαλαχὸν τοῦ ὑγροῦ), τὸ δὲ σχληρὸν τοῦ ξηροῦ σχλη-

, 9v γάρ ἐστι τὸ πεπηγός, τὸ δὲ πεπηγὸς ξηρόν.

Λέγεται δὲ ξηρὸν καὶ ὑγρὸν πλεοναχῶς. ᾿Αντίχειται ap
τῷ ξηρῷ καὶ τὸ ὑγρὸν xal τὸ διερόν, καὶ πάλιν τῷ
ὑγρῷ καὶ τὸ ξηρὸν xoi τὸ πεπηγός" ἅπαντα δὲ
ταῦτ᾽ ἐστὶ τοῦ ξηροῦ χαὶ τοῦ ὑγροῦ τῶν πρώτων
λεχθέντων. ᾿Επεὶ γὰρ ἀντίκειται τῷ διερῷ τὸ "pov,
καὶ διερὸν μέν ἐστι τὸ ἔχον ἀλλοτρίαν ὑγρότητα
ἐπιπολῆς; βεβρεγμιένον δὲ τὸ εἰς βοθος, ξηρὸν δὲ τὸ
ἐστερημένον ταύτης, φανερὸν ὅτι τὸ μὲν διερὸν ἔσται

* Sed non minus et ut corporis qualia et quot dicendum
principia; alii quidem enim supponentes utuntur, et non
dicunt, quare talia aut tot sint.

* Quoniam igitur quaerimus corporis sensibilis principia ,
hoc autem est tangibile, tangibile autem cuius est sen-
sus tactus, manifestum quoniam non omnes contrarie-
tates corporis species et principia faciunt, sed solum
quae secundum tactum ; nam secundum contrarietatem
differunt, et secundum tangibilem contrarietatem. Ideo
neque albedo et nigredo neque dulcedo et amaritudo,
similiter autem neque aliarum .contrarietatum sensibi-
lium aliqua facit elementum.

Quamvis prior visus tactu: quapropter et subiectum prius.
Sed non est corporis tangibilis passio secundum quod
tangibile, sed secundum aliud, etsi contingit natura
prius. ,

* [psorum autem tangibilium primum dividendum quae
primae differentiae et contrarietates, Sunt autem contra-
rietates secundum tactum hae: calidum frigidum, hu-
midum siccum, grave leve, durum molle, lubricum ari-
dum, asperum lene, grossum subtile.

Horum autem grave quidem et leve neque activa neque
passiva: non enim in faciendo aliquod aliud, neque in
patiendo ab alio dicuntur. Oportet autem activa invi-
cem et passiva esse elementa: miscentur enim et trans-
mutantur invicem.

Calidum autem et frigidum, humidum et siccum, haec qui-
dem activa esse, haec autem passiva dicuntur; calidum
enim est, quod congregat homogenea (segregare enim,
quod inquiunt facere ignem, est homogenea congregare :
contingit enim eximere aliena), frigidum autem quod
coniungit et congregat similiter et homogenea et hete-
rogenea.

* humidum autem indeterminatum proprio termino, bene
terminabile est alieno. Siccum autem bene terminabile
proprio termino, difficulter autem terminabile alieno.

* Subtile autem et grossum, et lubricum et aridum, et du-
rum et molle, et aliae differentiae ex his sunt.

Quoniam enim repletivum est humidum, quia non est
terminatum quidem, bene autem terminabile, et sequi-
tur tangentem, subtile autem repletivum (subtilium
enim partium et parvarum partium repletivum: totum
enim totum tangit, subtile autem maxime tale), manife-
stum quoniam subtile quidem erit humidi, grossum
autem sicci.

* Et rursus lubricum. quidem humidi (lubricum enim hu-
midum aliquid passum est, velut oleum), * aridum au-
tem sicci: aridum enim est perfecte siccum: quapro-
pter et concretum est propter defectionem propriae
humiditatis.

* Amplius molle quidem humidi (molle enim est quod ce-
dit in seipsum et non transmutans, quod facit humi-
dum; ideo etiam non est humidum molle, sed molle
humidi), durum autem sicci: durum enim est quod coa-
gulatum est, coagulatum autem siccum.

* Dicuntur autem siccum et humidum multifariam. Opponi-
tur enim sicco et humidum et udum, et rursus humido
et siccum et coagulatum; omnia autem haec sunt sicci
et humidi primorum dictorum. Quoniam enim udo
opponitur siccum, et udum quidem est quod habet
alienam humiditatem in superficie, infusum autem quod
in profundo, siccum autem quod privatur hac, manife-
stum est quoniam udum erit humidi, oppositum autem

-
ι

text li.

-

* Text. 8.

M OSETT CP IR NSRDRPTIC TIPP

intelligit

CAP. I, LECT. H XXIX

ποῦ ὑγροῦ; τὸ δ᾽ ἀντιχείμενον ξηρὸν τοῦ πρώτου
ξηροῦ. Πάλιν δὲ τὸ ὑγρὸν καὶ τὸ πεπηγὸς ὡσαύτως"
ὑγρὸν μὲν ys ἐστι τὸ ἔχον οἰκείαν ὑγρότητα, βε-
βρεγμένον δὲ τὸ ἔχον ἀλλοτρίαν ὑγρότητα ἐν τῷ
βάθει, πεπηγὸς δὲ τὸ ἐστερημένον ταύτης. Ὥστε
καὶ τούτων ἔσται τὸ μὲν ξηροῦ τὸ δὲ ὑγροῦ. Δῆλον
τοίνυν ὅτι πᾶσαι αἱ ἄλλαι διαφοραὶ ἀνάγονται εἰς
τὸς πρώτας τέτταρας,
αὗται δὲ οὐκέτι εἰς ἐλάττους" οὔτε γαὰρ τὸ θερμὸν ὅπερ
ὑγρὸν ἢ ὅπερ ξηρόν, οὔτε τὸ ὑγρὸν ὅπερ θερμὸν ἢ
ὅπερ ψυχρόν, οὔτε τὸ ψυχρὸν καὶ τὸ ξηρὸν οὔὐθ᾽ ὑπ᾽
ἄλληλ᾽ οὔθ᾽ ὑπὸ τὸ θερμὸν χαὶ τὸ ὑγρόν εἰσιν" ὥστ᾽
ἀνάγκη τέτταρας εἶναι ταύτας.
I. αὶ ostquam Philosophus determinavit de prin-
cipio materiali elementorum, hic determinat
Afede principio formali. Et primo dat intentio-
f nem suam; secundo prosequitur intentum,
"Mibi: Quoniam igitur quaerimus * etc.
rimo, quod non minus debemus dicere
"formali elementorum quam de materiali. Et
per formale principium ipsas sensibiles quali-
tates potentiam materiae vel materiam distinguentes, se-
cundum quas illa corpora qualia sunt. Inquirit enim hic
Philosophus principium corporum sensibilium inquantum
sensibilia sunt, ut ipse dicit in littera. Si autem dicatur
velit inquirere principia formalia substantialia, tunc
ndum est quod, quia formae substantiales sunt nobis
ignotae quia insensibiles, ideo per istas qualitates quae
sunt immediata principia transmutationis substantialis, dat
intelligere ipsa formalia ie substantialia; et ideo
dicit quod etiam oportet dicere quales et quot sunt istae
alitates. Ideo autem de istis determinare oportet, quia
ii philosophi non reddunt causam quare sunt, sed solum
ex suppositione utuntur eis.
τ 2. Deinde cum dicit: Quoniam igitur quaerimus etc., pro-
sequitur intentum. Et circa hoc duo facit: primo osten-
dit quod non omnes contrarietates sunt formae elemen-
torum perfectivae, sed solum tangibiles; secundo quod
non omnes tangibiles sed solum primae: et ostendit quae
sunt primae, ibi: Ipsorum autem. tangibilium * etc.
- Dicit ergo primo quod, quia nos quaerimus principia
oris sensibilis, et non omnis sensibilis sed solum
tangibilis, tangibile autem solum est sensus tactus, ma-
nifestum est quod non omnes contrarietates faciunt spe-
cies sive formas * corporis sensibilis, sed solum illae quae
sunt sensibiles secundum tactum; et ideo nec albedo

— Dicit ergo

Pme

" et nigredo, nec dulcedo et amaritudo, nec aliqua alia

sensibilis qualitas quae non est tangibilis, facit elementa.
Et huius causa est, quia non sunt primae, nec activae
nec passivae adinvicem, cuiusmodi oportet esse principia
primorum. corporum, scilicet elementorum, et ideo non
transmutant ea quae tangunt, et propterea non valent ad
generationem et corruptionem elementorum 2.

᾿ς 3. Deinde cum dicit: Quamvis prior etc., removet quod-
dam dubium. Cum enim quaerat hic Philosophus formas
perfectivas corporum elementorum, et cum visus sit prior
tactu, et ideo obiectum visus sit prius obiecto tactus,
potius videtur quod formae perfectivae elementorum sint

' quaerendae penes differentias visus quam tactus. Sed hoc

removet, dicens quod quamvis visus sit uno modo prior
tactu, quia forma et * dignitate prior est omnibus sen-
sibus, et ideo obiectum visus prius est obiecto tactus,
tamen qualitas quae est obiectum visus non est corpus
tangibile secundum quod tangibile, etiamsi visum con-

4

siccum primi sicci. * Rursum autem humidum et coa-
gulatum similiter: humidum enim est, quod habet pro-
priam humiditatem, infusum autem quod habet alie-
nam humiditatem in profundo, coagulatum autem quod
privatur hac. Quapropter et horum erit, hoc quidem
sicci, hoc autem humidi. Manifestum igitur quoniam
omnes aliae differentiae reducuntur ad primas quatuor.

Hae autem non amplius in pauciores: neque enim calidum
quod siccum aut quod humidum, neque humidum
quod calidum aut quod frigidum, neque frigidum et
siccum. neque sub invicem neque sub calido et humido
sunt; quapropter necesse quatuor esse has.

tingat esse secundum naturam primum: prior enim forma
est et dignitate et fine omnibus sensibus. Et si est ut
dictum est, et obiectum visus prius est obiectis aliorum
sensuum, non tamen omne visibile sed solum lumen sive
lux: quia per ipsam movet caelum materiam $ generabi-
lium et corruptibilium ad omnem formam. Tactus autem
subiecto prior est, quia substernitur omnibus sensibus ,
ut patet II de 4nima, et suae contrarietates sunt causae
omnium contrarietatum. Et hoc patet, quia non sentimus
secundum tactum, nisi id quod excellit qualitates com-
plexionantes medium tactus y quod est caro, et illae sunt
calidum , frigidum, humidum et siccum, quarum nulla
est in caelo: et ideo caelum secundum naturam non est
sensibile tactu.sed solum elementa, in quibus sunt qua-
tuor qualitates ex quibus fit complexio et tactus.

4. Deinde cum dicit: Zpsorum autem tangibilium etc.,
ostendit quod non omnes qualitates tangibiles. sunt for-
mae perfectivae elementorum, sed solum primae activae
et passivae sunt adinvicem. Et circa hoc tria facit: primo
dividit qualitates tangibiles; secundo ostendit quod solum
hae quatuor, scilicet calidum, frigidum, bsieiduns et sic-
cum, sunt activae et passivae, ibi: Horum autem * etc. ;
tertio ostendit quod ipsae sunt primae, quia ad eas omnes
aliae. reducuntur, ibi: Subtile autem et grossum * etc.

Dicit ergo primo quod dividendae sunt tangibiles qua-
litates. sive contrarietates, ut videamus quae earum sint
primae. Sunt autem contrarietates secundum tactum haec:
calidum frigidum, humidum siccum, grave leve, durum
molle, lubricum aridum, asperum lene, grossum subtile.

Rarum autem et densum, ut in IV Physic. dicitur, non

sunt qualitates physicae, sed positio partium materiae,
secundum propinquum in denso et secundum remotum
in raro.

5. Deinde cum dicit: Horum autem grave etc., ostendit
quod hae solum quatuor qualitates sunt activae et pas-
sivae adinvicem, et per consequens quod sunt formae
elementorum. Sed quia grave et leve sunt propriae qua-
litates elementorum, de quibus posset videri quod essent
ipsorum formalia principia, ideo primo dicitur quod non
sunt activa nec passiva. Et hoc declarat ὃ per modum si-
gnificandi ipsorum : quia non significant actionem vel
passionem, cum non sint nomina verbalia. Cum autem
elementa misceantur et transmutentur adinvicem, oportet
quod sint activa vel passiva: talia autem esse non possunt
nisi: per formalia sua principia. Ex his igitur manifeste
sequitur, quod nec grave nec leve sunt formalia princi-
pia elementorum.

6. Deinde cum dicit: Calidum autem etc., ostendit quod
hae quatuor qualitates, scilicet calidum et frigidum, hu-
midum et siccum, sunt activae et passivae. Et primo osten-
dit hoc de calido et frigido, dicens quod calidum et fri-

&) scilicet elementorum ... elementorum. — Haec om. Ca et videntur
deprompta ex B. Alberto, qui legit: « Et huius causa est quia nec pri-
mae sunt nec activae nec passivae; et quia non sunt primae, ideo non
sunt primorum corporum, quae sunt elementa; et quia nec activae
nec passivae, quia transmutarentur (ideo non transmutarent!) ea quae
tangunt, ét ita nor valerent ad generationem et corruptionem elemen-
torum. »

8) movet caelum materiam. — movet materiam solum materiam

ed. a, solum movet materiam C; B. Albertus: « propter lucem et lu-
men quod forma est formarum, quia per ipsum movet » etc. ut P.

Y) qualitates complexionantes medium tactus. — secundum qualitates
complexionatas medium (medio P) tactus PCab; correximus ex B. Alberto.

9) declarat. — determinat Ca. — Pab legunt modum ante et post
significandi. — Pro cum non sint nomina verbalia, cum non sit no-
mina ed. a, quod C om.; B. Albertus: « quia non sunt nomina verbalia
actionem vel passionem denominantia. »

* "Text; 15,

* Num. seq.

* Num. 8.

e

* ipsorum om.
ca.

* passionem c
a b.

* Num. 13.

," Num. 12.

* Num.

* Num. ri.

seq.

* est et sua om.
pb.

* B. Alb.; fae-
culentae rcab.

* humidi ca.

DE GENERATIONE ET

gidum sunt activa, humidum et siccum sunt passiva: sic
dicuntur, idest sic consignificant eorum nomina; et hoc
praecipue secundum Graecos, qui forte habent nomina
verbalia actiones et passiones consignificantia. Deinde de-
clarat hoc idem per definitiones ipsorum *. Calidum enim
est quod congregat homogenea sibi, quia subtile quod
calido: est conveniens, attrahit; licet enim calidum segre-
get, sicut dicunt quidam ignem facere, tamen illud se-
gregare est congregare, quia congregando homogenea se-
gregat heterogenea per accidens. Quod autem frigidum
sit activum patet etiam per hoc, quia congregat omnia,
tam quae sunt eiusdem naturae quam illa quae sunt di-
versae: aliquando enim aqua, terra, palea et huiusmodi,
per coagulationem factam a frigido congregantur.

7. Secundo ibi: Humidum autem etc., ostendit quod hu-
midum et siccum sunt passiva, per definitiones eorum:
definiuntur enim per passiones * eorum. Humidum enim
est indeterminatum proprio termino, bene terminabile
termino alieno; siccum autem terminatur termino proprio,
difficulter autem est terminabile termino alieno.

8. Deinde cum dicit: Subtile autem. etc., ostendit quod
praedictae quatuor qualitates sunt primae, quia ad eas
omnes aliae reducuntur: et hoc primo facit; secundo
ostendit quod illae non reducuntur ad alias, ibi: Hae
autem. mon amplius * etc. Circa primum duo facit: primo
ostendit quod istae sunt primae; secundo distinguit sic-
cum et humidum, quia non omne humidum nec etiam
siccum est prima qualitas, ibi: Dicuntur autem siccum et
bumidum * etc. Circa primum duo facit: primo proponit
quod omnes aliae qua sunt ex his, dicens quod sub-
tile et grossum, et lubricum et aridum, et durum et molle,
et omnes aliae differentiae sensibilium qualitatum sunt
ex his. ἢ

9. Secundo ibi: Quoniam enim repletivum etc., probat
propositum. Et circa hoc tria facit: quia primo reducit
ad istas quatuor hanc contrarietatem, subtile et grossum;
secundo lubricum et aridum, ibi: Et rursus lubricum * etc.;
tertio molle et durum, ibi: Amplius molle quidem * etc. -
Dicit ergo primo quod subtile est ex humido. Quod pa-
tet ex definitione humidi: quia humidum, eo * quod non
bene terminatur termino proprio sed bene terminatur
termino alieno, est repletivum , quia sequitur undique
tangens ipsum, eo quod fluit usque ad ipsum tangens.
Subtile autem est * repletivum, eo quod ipsum sua sub-
tilitate quodlibet minimum subintrat. Unde manifestum
est quod subtile est effectus humidi. Per oppositum autem
grossum erit effectus sicci; grossum autem est cuius par-
tes faciliter * non disiunguntur, et excedit capacitatem
eius quod natum est repleri.

Sed videtur quod haec ratio Philosophi non valeat, cum
sit ex duabus affirmativis in secunda figura. Dicit enim:
humidum est repletivum , subtile est repletivum, ergo
subtile est humidum *. - Sed est dicendum, quod cum in
quolibet genere sit devenire ad unum primum quod est
causa sequentium, ut dicitur II Metapbys., oportet quod
in genere repletivorum sit unum primum quod per se
sit repletivum, et a quo alia replentia participant; tale au-
tem est primum humidum, quod supra definitum est.
Unde licet ratio Philosophi non teneat ratione ordina-
tionis terminorum in figura, valet tamen ex habitudine
causae et effectus.

IO. Deinde cum dicit: Et rursus lubricum etc., reducit
aliam contrarietatem ad praedictas quatuor qualitates, sci-
licet lubricum et aridum, dicens quod lubricum reducitur
ad humidum, quia lubricum est humidum aliquid passum.
Cum enim humidum patitur commixtionem subtilis ter-
rei 5, et est unctuosum, tunc fit lubricum: quia subtile
terreum sibi commixtum non sinit separari partes eius,
sicut apparet in oleo et aliis unctuosis. Aridum autem

XXX

CORRUPTIONE LIB. II

est quod est perfecte siccum, non retinens nec subtile
terreum nec etiam humidum unctuosum: et ideo quae
coagulantur, calido — humiditatem propriam extra-
hente, postea vero frigido faciente partes constare sibi,
coagulantur *. |

11. Deinde cum dicit: Amplius molle etc., reducit ter-
tiam contrarietatem, scilicet molle et durum, dicens quod
molle est effectus humidi: molle enim est quod cedit
tangenti. Differt tamen ab humido: quia humidum trans-
mutat tangens qüia humectat, sed molle inquantum tale
non transmutat tangens; et ideo molle non est humi-
dum, sed est effectus humidi. Durum autem reducitur
ad siccum, sicut effectus ad suam causam. Durum est
enim quod tangenti non cedit, quia est coagulatum: coa-
gulatum autem est effectus sicci, ut prius dictum est.

12. Deinde cum dicit: Dicuntur autem. siccum. οἱ humi-
dum etc., distinguit humidum et siccum, dicens quod sic-
cum et humidum dicuntur multis modis. Est enim quod-
dam humidum quod habet humiditatem in profundo; et
hoc potest esse dupliciter: quia si habet propriam hu-
miditatem, quemadmodum uva, proprie dicitur humidum;
si autem habet extraneam, sicut spongia, dicitur humidum
infusum. Et est quoddam humidum, vel udum secundum
aliam litteram, quod habet humiditatem in superio.
quod Commentator nominat irroratum, Et omnibus istis
modis elementum humidum opponitur sicco. Sed scien-
dum etiam quod multipliciter dicitur siccum. Uno enim
modo dicitur siccum, corpus grossum et-aridum in su-
perficie: et hoc proprie opponitur humido in superficie;
alio autem modo dicitur siccum, coagulatum quod non
habet humiditatem in profundo: et huic sicco μας μὸν
opponitur humidum infusum. Omnia autem haec, scilicet
humidum istis modis dictum, et siccum aridum et sic-
cum coagulatum, sunt effectus primi humidi et primi
sicci. - De aspero autem et leni non facit. Philoso
mentionem, quia manifestum est quod ad illas quatuor
reducuntur. yeso enim est quod habet siccitatem in
superficie, quae musequalite partes eius constare facit;
lene autem in superficie habet humorem, qui aequaliter
facit fluere partem ad partem. Et ideo unum horum est
effectus sicci, scilicet asperum, et aliud est effectus hu-
midi, scilicet lene. Concludis igitur ex praedictis, manife-
stum esse quod omnes aliae differentiae tangibilium qua-
litatum ad illas quatuor reducuntur. ? 613

13. Deinde cum dicit: Hae autem. non amplius etc., osten-
dit quod illae non reducuntur ad alias, nec in pauciores *
nec ad se invicem, quia calidum non est siccum, ita
caliditas sit siccitas * quaedam vel effectus eius. Nec fri-
giditas est caliditas vd siccitas vel humiditas quaedam;
nec humiditas est caliditas vel frigiditas; nec frigiditas
est * siccitas. Nec calidum est frigidum vel e converso, si-

cut sub causa; nec etiam frigiditas et caliditas sunt sub.

humido et sicco vel e converso. Necesse est igitur
quatuor qualitates esse primas. Hid

Sed videtur hoc non esse verum: quia in I Meteoro-
rum dicitur, quod stellae per motum suum et per refle-
xionem radiorum causant calorem in istis inferioribus ,
et maxime sol; et ita videtur quod non omne calidum
sit effectus primi calidi, cum ipsae stellae non sint ca-
lidae, nec per tales qualitates effectae calidae *. Saturnus
etiam dicitur causare frigiditatem in aere: et ita non omne
frigidum erit effectus primi frigidi. - Ad quod dicendum
est, quod Philosophus hic loquitur de qualitatibus activis.
et passivis adinvicem, inter quas sunt praedictae quatuor.
qualitates, ut ostensum est. Qualitates autem du

uta lux vel aliqua alia virtus earum, licet causent in istis
inferioribus aliquam qualitatem, non tamen ab eis pa-
tiuntur, cum eorum substantiae non communicent in ma-
teria, ut dicitur in XII Metapbys.; et ideo cessat obiectio.

.8 quia humidum, eo. — quod quia humidum ex et (est ex eo Pb) Pab,
quia humidum est C qui om. est repletivum; legimus cum B. Alberto.

ζ) subtilis terrei. — substantialis rei Ca; cum iisdem post quia Pb
legunt substantiale terreum, quod correximus ex B. Alberto.

M-—

CAP. III, LECT. III

XXXI

LECTIO TERTIA

-. QUATUOR ESSE ELEMENTA PROBATUR EX RATIONE ET ANTIQUORUM VARIIS OPINIONIBUS
DE NUMERO ELEMENTORUM - QUIS LOCUS PROPRIUS CUILIBET ELEMENTO, ET QUAE QUALITAS
IN UNOQUOQUE DOMINETUR

᾿Ἐπεὶ δὲ πέπταρα τὰ στοιχεῖα, τῶν δὲ τεττάρων ἕξ αἱ
συζεύξεις, το δ᾽ ἐναντία οὐ πέφυχε συνδυάζεσθαι
τ (ϑερμὸν γὰρ καὶ ψυχρὸν εἶναι τὸ αὐτὸ καὶ παλιν
^UEngóv καὶ ὑγρὸν ἀδύνατον). φανερὸν ὅτι τέτταρες
τ ἔσονται αἵ τῶν στοιχείων συζεύξεις, θερμοῦ xal ξη-
ροῦ, καὶ θερμοῦ xai ὑγροῦ. xol πάλιν ψυχροῦ καὶ
τ ὑγροῦ; καὶ ψυχροῦ καὶ ξηροῦ. Καὶ ἠχολουθηχε χατὰ
caper οἷς ἁπλοῖς φαινομένοις σώμασι, πυρὶ καὶ ἀέρι
"^el ὕδατι καὶ γῇ τὸ μὲν qdo πῦρ θερμὸν xol ξη-
τ ρόν; ὁ δ᾽ ἀὴρ θερμὸν καὶ ὑγρόν (olov ἀτμὶς do ὁ
το ἀήρ), τὸ δ᾽ ὕδωρ υχρὸν καὶ ὑγρόν, ἡ δὲ γῆ ψυχρὸν
eot ξηρόν, ὥστ᾽ εὐλόγως διανέμεσθαι ταὶς διαφορὰς
"mote πρώτοις σώμασι, καὶ τὸ πλῆθος αὐτῶν εἶναι
^U Ux«vd λόγον.
ἍἈπᾶντες ydo οἱ τὰ ἁπλᾶ σώματα στοιχεῖα ποιοῦντες
εὐ οἱ μὲν ἕν; οἱ δὲ δύο, οἱ δὲ τρία, οἱ δὲ τέτταρα
— ποιοῦσιν. Ὅσοι μὲν οὖν ἕν μόνον λέγουσιν, εἶτα
τ πυχνώσει χαὶ μανώσει τἄλλα γεννῶσι, τούτοις συμ-
τ Ῥαίνει δύο ποιεῖν τος ἀρχάς, τό τε μανὸν “καὶ τὸ
τ ἰπύχνὸν ἢ τὸ θερμὸν xal τὸ ψυχρόν: ταῦτα γὰρ τὰ
τ διημιουργοῦντα; τὸ δ᾽ ἕν ὑπόχειται χαθάπερ ὕλη. Οἱ
το δ᾽ εὐθὺς δύο ποιοῦντες, ὥσπερ Παρμενίδης πῦρ καὶ
CoQ», τὰ μεταξὺ μίγματα ποιοῦσι τούτων, οἷον ἀέρα
«Hb ON, * δ
οἰ καὶ ὕδωρ. Ὡσαύτως δὲ x«l οἱ τρία λέγοντες, καθά-
τ περ Πλάτων ἐν ταῖς διαιρέσεσιν" τὸ γὰρ μέσον μῖγμα
τ ποιεῖ, Καὶ σχεδὸν ταὐτὰ λέγουσιν οἵ τε δύο καὶ οἱ
τ χρία ποιοῦντες" πλὴν οἱ μὲν τέμνουσιν εἰς δύο τὸ

— μέδον, οἱ δ᾽ ἕν μόνον ποιοῦσιν.
"Bio (9
15 ἢ

εὐθὺς τέτταρα λέγουσιν, olov ᾿Εμπεδοχλῆς.
: νάγει δὲ καὶ οὗτος εἰς cd δύο: τῷ γὰρ πυρὶ τἄλλα
οὐ πάντα ἀντιτίθησιν. Οὐχ ἔστι δὲ τὸ πῦρ καὶ ὁ ἀὴρ
^ χαὶ ἕχαστον τῶν εἰρημένων ἁπλοῦν, ἀλλὰ μικτόν.
οἰ Τὰ δ᾽ ἁπλᾶ τοιαῦτα μέν ἐστιν; οὐ μέντοι ταὐτά,
τ οἷον εἴ κι τῷ πυρὶ ὅμοιον, πυροειδές, οὐ πῦρ, καὶ
τ πὸ τῷ ἀέρι ἀεροειδές: ὁμοίως δὲ κἀπὶ τῶν ἄλλων.
ug δὲ πῦρ ἐστὶν ὑπερβολὴ θερμότητος, ὥσπερ καὶ
εἰ χρύσταλλος ψυχρότητος" ἡ γὰρ πῆξις χαὶ ἡ ζέσις
τ ὑπεῤῥόλαί τινές εἰσιν, ἡ μὲν ψυχρότητος, ἡ δὲ θερ-
^o μότητος. Εἰ οὖν ὁ χρύσταλλός ἐστι πῆξις ὑγροῦ ψυ-
3 ees καὶ τὸ πῦρ ἔσται ζέσις ξηροῦ θερμοῦ. Διὸ καὶ
τ οὐδὲν οὔτ᾽ ἐκ κρυστάλλου γίγνεται οὔτ᾽ ἐχ πυρός.
Ὄντων δὲ τεττάρων τῶν ἁπλῶν σωμάτων, ἑκάτερον
"vot δυοῖν éxacépou τῶν τόπων ἐστίν" πῦρ μὲν vdp
οἰ χαὶ ἀὴρ τοῦ πρὸς τὸν ὅρον φερομένου, γῆ δὲ καὶ
ὕδωρ τοῦ πρὸς τὸ μέδον. Καὶ ἄχρα μὲν καὶ εἴλικρι-
εἰ γέότατα πῦρ καὶ γῆ) μέσα δὲ καὶ μεμιγμένα μᾶλλον
. ὕδωρ καὶ ἀήρ: Καὶ ἑκάτερα ἑκατέροις ἐναντία " πυρὶ
3 À A sd ἐναντίον ὕδωρ, ἀέρι δὲ γῆ" ταῦτα γὰρ ἐκ
ο΄ τῶν ἐναντίων παθημάτων συνέστηκεν.
Οὐ μὴν ἀλλ᾽ ἁπλῶς ye τέτταρα ὄντα ἑνὸς ἕκαστόν ἐστι,
τ γἢ μὲν ξηροῦ μᾶλλον ἢ ψυχροῦ, ὕδωρ δὲ ψυχροῦ
ἄλλον ἢ ὑγροῦ, ἀὴρ δ᾽ ὑγροῦ μᾶλλον ἢ θερμοῦ, πῦρ
τ δὲ θερμοῦ μᾶλλον ἢ ξηροῦ.

$5 ostquam Philosophus determinavit de prin-
Mcipiis elementorum, scilicet de materiali et
A formali, hic determinat de numero eorum.
AW Et circa hoc duo facit: primo determinat de

; numero eorum; secundo cum in quolibet
elemento sint duae qualitates, ostendit in quolibet quae
qualitas dominetur in eo, ibi: Sed tamen simpliciter quatuor
entia * etc. Circa primum duo facit: primo probat nume-

* Quoniam autem quatuor sunt elementa, eorum autem v Oubons Tet:
16.

quatuor sex coniugationes, contraria autem non innata
sunt coniungi (calidum enim et frigidum esse idem et
rursus humidum et siccum impossibile), manifestum
est, quoniam quatuor erunt elementorum coniugationes:
calidum et siccum, et calidum et humidum, et rursus
frigidum et humidum, et frigidum et siccum. Et asse-
cutum est hoc secundum rationem simplicibus appa-
rentibus corporibus, igni et aeri et terrae et aquae; ignis
enim calidus et siccus, aer autem calidus et humidus
(velut evaporatio enim aer), aqua autem frigida et hu-
mida, terra autem frigida et sicca, ut rationabiliter
distribuantur differentiae primis corporibus, et multitudo
eorum sit secundum rationem.

* Omnes enim quidem qui simplicia corpora elementa fa-
ciunt hi quidem unum, hi autem duo, hi autem tria, hi
autem quatuor faciunt. Quicumque quidem igitur unum
dicunt solum, deinde densitate et raritate alia generant,
his contingit duo facere principia, rarum et densum aut
calidum et frigidum: haec enim activa, unum autem
supponitur veluti materia. * Qui autem mox duo fa-
ciunt, ut Parmenides ignem et terram, mediam mixturam
faciunt horum, puta aerem et aquam. * Similiter autem
et qui tria dicunt, quemadmodum Plato in divisionibus:
medium enim mixturam facit. Et fere eadem dicunt qui
duo et qui tria dicunt, praeterquam quod hi quidem
incidunt in duo medium, hi autem unum solum faciunt.

Quidam autem et mox quatuor dicunt, ut Empedocles.
Congregat autem et haec in duo: igni enim omnia alia
contraponit. * Non est autem ignis et aer et unumquod-
que praedictorum simplex, sed mixtum. Simplicia au-
tem talia quidem sunt, non tamen eadem: verbi gratia
quod est igni simile, igneum, non ignis, et quod aeri,
aereum: similiter autem et in aliis. * Ignis autem est su-
perabundantia caliditatis, quemadmodum et glacies fri-
giditatis. Coagulatio quidem et arsio superabundantiae
quaedam sunt, illa quidem frigiditatis, haec autem ca-
liditatis. Si igitur glacies est coagulatio frigidi et humidi,
et ignis erit arsio calidi et sicci. Ideo nihil neque ex gla-
cie generatur neque ex igne.

* Entibus autem quatuor simplicibus corporibus, duorum
utrique priorum est; ignis quidem enim et aer eius
qui ad terminum fertur, aqua autem et terra eius qui
ad medium. Et extrema quidem et sincera ignis et terra,
media autem mixta magis aqua et aer. Et utraque
utrisque contraria: igni quidem enim est contraria aqua,
aeri autem terra; haec enim ex contrariis passionibus
constituta sunt.

* Sed tamen simpliciter quatuor entia unius. unumquod-
que est. Terra enim sicci magis quam frigidi, aqua
autem frigidi magis quam humidi, aer autem humidi
magis quam calidi, ignis autem calidi magis quam sicci.

rum elementorum; secundo confirmat dictum suum per
opiniones aliorum, ibi: Ommes enim quidem qui simplicia
corpora * etc.

Ad evidentiam primae partis sciendum est, quod ele-
mentum communiter sumptum potest dici omne quod ve-
nit in compositionem alicuius. Est enim elementum ex

uo componitur aliquid jme etest in eo, ut dicitur in
Y Metaphys. Secundum hoc ergo sumendo communiter

* Text.

* Text.

* GRE.

* Text.

* Text.

* "Text.

v Text.

* Num.

20.

21.

22.

23.

seq.

* coniugationes
cab.

* quadam ed. a,
quater c.

* ipsa cab, eo
p. Albertus.

* ponebat ca.
* dicebat ca.

* terra ed. a.

* res B. Alber-
tus.

* terram ab.

DE GENERATIONE ET

elementum, ipsae primae quatuor qualitates possunt dici
elementa, cum ex ipsis, ut dicitur in littera, componantur
sex coniugationes. Vel aliter: quia alio modo dicuntur
elementa primae propositiones demonstrationis, ex qua-
rum virtute procedunt ceterae demonstrationes, in quas
omnes propositiones aliae reducuntur: ad horum ergo
similitudinem ipsae primae tangibiles qualitates possunt
dici elementa, quia omnes aliae, ut ostensum est, sunt
effectus earum, et in eas ceterae reducuntur.

Dicit ergo primo Philosophus: cum sint quatuor ele-
menta, idest quatuor tangibiles qualitates (et non quatuor
simplicia corpora ut quidam exponunt: nondum enim
probatus est numerus eorum), quatuor autem qualitatum
sint duae coniunctiones *, scilicet calidum et frigidum,
siccum et humidum, quae sunt duae impossibiles coniu-
gationes, quia impossibile est contraria esse in eodem, ma-
nifestum est quod solum reliquae quatuor coniugationes
erunt possibiles, scilicet calidum et siccum, calidum et
humidum, frigidum et humidum, frigidum et siccum. Et
hoc quod dictum est secundum hanc rationem, assecutum
est, idest conveniens est; his quae apparent in simplicibus
corporibus, scilicet in igne, aere, aqua et terra. Ignis
enim est calidus et siccus, et ita constituitur per primam
coniugationem ; aer calidus et humidus, prr secundam;
aqua frigida et humida, per tertiam; terra rigida et sicca,
per quartam. Et sic primae differentiae qualitatum ratio-
nabiliter distribuuntur primis corporibus, scilicet quatuor
elementis, et oportet quod multitudo primorum corpo-
rum sit secundum praedictam rationem : quia scilicet

rimae qualitates non possunt nisi quadrupliciter * com-
binas

2. Deinde cum dicit: Omnes enim. quidem etc., confir-
mat quod dixit per opinionem antiquorum. Duo autem
dixit.Philosophus: primum est quod elementa non sunt
plura quam quatuor: secundum est quod ipsa agunt et
patiuntur per differentias contrariarum tangibilium quali-
tatum ; in quibus duobus concordat quodammodo cum
antiquis. Unde dicit, quod omnes antiqui qui dicunt ele-
menta esse simplicia corpora, conveniunt in hoc quod
non excedunt quaternarium numerum; differunt: tamen:
quia quidam dicunt primum elementum esse tantum
unum, quidam dicunt elementa esse duo, quidam tria,
quidam quatuor. Ergo in hoc concordat cum antiquis,
qui quaternarium numerum non transcendunt. Concordat
etiam cum eis in secundo: quia dicunt ipsa elementa ,
sive unum sive plura, pati per contrarias qualitates.

Quicumque autem unum solum dicunt elementum, di-
xerunt alia generari ex ipso * densitate et raritate, quae
sunt contrariae qualitates. Isti ergo dixerunt duo principia
praeter elementum ipsum, quod dicebant esse quandam
mediam naturam corpoream, subtiliorem aere et densiorem
igne, ex quo per densitatem et raritatem contingit alia
generari, vel per calidum et frigidum, per frigidum qui-
dem condensans, per calidum autem κατε aro, Hae enim
qualitates cum sint contrariae, agunt et patiuntur ad-
invicem; unum autem, scilicet praedictum elementum ,
supponitur eis sicut materia. Qui autem duo faciunt, ut
Parmenides, /qui ponit ignem et terram esse elementa ,
ponebant * etiam inter ea duo media, scilicet aerem et
aquam; quae dicebant * fieri ex istis duobus per rarum
et densum: quia quando rarefit terra generatur aqua,
quando autem condensatur ignis generatur aer. Unde
iste etiam ponebat ea pati per contrarias qualitates, et
in hoc convenit cum Philosopho. Similiter autem et qui
dicunt tria * esse elementa, ponunt duo extrema contraria
et unum medium, sicut Plato in suis divisionibus, ubi
dividit elementa *. Ponit enim unum ex parte formae, et
magnum et parvum, quae sunt contraria, ex parte ma-
teriae; dicit etiam. quoddam medium esse mixtum ex
magno et parvo. Fere autem dicunt idem qui ponunt

XXXII

duo principia, et ponentes tria *: utrique enim ponunt

CORRUPTIONE LIB. II

duo extrema; sed differunt, quia ponentes duo elementa,
sicut Parmenides, ponunt duo media, ponentes autem
tria * ponunt unum medium.

3. Deinde cum dicit: Quidam autem et mox etc., po-
nit specialiter opinionem Empedoclis et eam declarat,
dicens quod quidam, sicut Empedocles et eius sequaces,

onunt statim quatuor elementa. Dicit autem ox, quia
Det. aliqui posuerunt quatuor, non tamen principaliter,
sed duo media, sicut aerem et aquam, dicebant ex aliis
generari. Ista autem quatuor elementa reducit Empedo-
cles in duo contraria: ex una enim parte ponit ignem,
et ex alia parte igni tria alia contraponit ». Unde con-
cordat Aristoteles cum Empedocle in duobus, licet non
omnino, scilicet in numero elementorum et contrarietate
eorum.

Ulterius autem incidenter declarat opinionem, dicens
quod secundum Empedoclem elementa. quae. nos senti-
mus, non sunt pura, sicut ignis quem sentimus. non est
purus, neque aer nec aliquod aliorum, sed unumquodque
est mixtum. Tamen simplicia elementa sunt talia, idest
istis quae videmus similia, non tamen eadem. Verbi gra-
tia id quod est simile igni, puta flamma, non est ignis
sed ignea: est enim flamma spiritus sicci ardor ut di-
citur in I Meteororum; et quod est simile aeri non est aer
sed aereum, et similiter de aliis. Dicit etiam Empedocles

uod ignis qui circa nos est, est quaedam superabun-
pac caliditatis , sicut glacies est quaedam superabun-

dantia frigiditatis. ὀραρονὼρ enim et arsio sunt super--

abundantiae quaedam, haec quidem frigiditatis in glacie,
haec autem caliditatis in igne circa nos existente. Si igitur
glacies est coagulatio: humidi et frigidi, et ignis est su-
perabundans arsio calidi et sicci, quia utrumque eorum
a temperamento mixtionis recedit. Ideo nihil ex glacie
generatur, nec ex igne qui est circa nos, licet utrumque
sit mixtum. - Secundum autem quosdam aliter inducitur
haec littera, ut legatur secundum opinionem Aristotelis.
4. Deinde cum dicit: Entibus autem etc., removet quan-
dam dubitationem, quae talis est. Cum enim sint quatuor
simplicia corpora ut probatum est, videtur quod opor-
teat ponere quatuor loci differentias quae ipsis corporibus
aptantur. Hanc ergo removet dicens, quod cum sint qua-
tuor simplicia corpora, unumquodque ipsorum est al
rius duorum priorum locorum, scilicet loci sursum et
loci deorsum : haec enim sunt.primae differentiae loci,
ut dicitur in II de Caelo; et ideo dicitur hic ῥγὴ
duorum. Ignis enim et aer sunt illius loci qui est ad
terminum sursum, terra autem et aqua sunt illius loci
ui est deorsum , non pariter, sed extrema sunt magis
sincera. Sicut ignis qui est simpliciter levis, ideo sim-
pliciter fertur sursum , terra vero simpliciter deorsum ,
quia simpliciter gravis. Sed media elementa utroque par-
ticipant: aqua enim levis est in terra, et gravis est in
aere et in igne; cum ergo aqua plus habeat de grav
quam de levitate, magis communicat cum terra: et ideo
utrique datur unus locus; similiter autem de aere et
igne. Addit autem ad hoc, quod constituta sunt ex con-
trariis quatuor passionibus et primis, ex quibus gravitas
et levitas causatur et ceterae tangibiles qualitates. ὦ
5. Deinde cum dicit: Sed tamen simpliciter quatuor etc.,
ostendit quae qualitas in quolibet elemento dominetur ,
dicens quod elementa cum sint quatuor, et quodlibet
habeat duas qualitates, non tamen habet eas aequaliter,
sed unumquodque est. unius, idest in unoquoque dominatur
una, sicut in terra magis dominatur siccitas quam fri-
giditas, in aqua magis frigiditas quam φαμδέν νους in
aere magis humiditas quam caliditas, in igne vero ma-
is dominatur caliditas quam siccitas. Non est autem
intelligendum, ut quidam dicunt, quod terra licet sit
magis sicca quam frigida, quod propter hoc sit siccior
igne, quia littera hoc * dicit; ratio enim in contrarium
persuadet. Duae enim sunt causae siccitatis: una est

4) ex alia parte igni tria alia contraponit. — ex alia parte igni terra alia componit ed. a, quod C corrigit in: ex alía parte

alia componit.

ignis terram :

* terram pab

CAP. III,

» frigus condensans et exprimens * humidum, et per con-
»c sequens remanet * siccitas, quae non est aliud quam hu-
miditatis privatio; alia causa est caliditas humiditatem
consumens. Manifestum autem est, quod motus causat
calorem in eo quod potest calefieri: necesse ergo est
quod in materia illa maxime profundetur, quae semper est
iuxta velocissimum motum; haec autem est materia ignis;
unde ignis est calidissimum omnium calidorum, ut dicitur
II veram ;j potentior autem est ignis caliditas 8 ad con-
sumendum humidum quam terrae frigiditas; et idcirco
ignis siccior est quam terra. Ulterius autem cum virtus
moventis sit minor in remoto quam in propinquo, minus

LECT. III

calefacit motus caeli materiam aeris, immo quasi minime;
remanebit ergo humida magis quam calida. Non tamen
-o e quam aqua: quia in aqua est frigiditas faciens ad
se fluere humidum, caliditas autem aeris non facit ad se
fluere humidum; et ideo aqua est magis humida quam
aer. Sensu enim sensibilia iudicamus: manifestum est
aütem omnibus habentibus sensum tactus, quod aqua
humidior est quam aer. Est tamen et minus frigida quam
terra: quod sic patet. Frigiditas enim causatur ex distantia
ab orbe, sicut caliditas ex propinquitate: cum ergo inter
cetera elementa terra magis distet a caelo, necessario se-
quitur quod terra frigidissima sit inter omnia elementa.

XXXIII

ἵ
2o.

Opp. D. Tmowae T. III. APPENDIX.

— B) ignis caliditas. — super huius caliditatis edd. a b, virtus huiusmodi caliditatis C.

͵

5*

XXXIV

DE GENERATIONE ET CORRUPTIONE LIB. II

LECTIO QUARTA

OMNIA ELEMENTA NATA SUNT EX SE INVICEM GENERARI -
QUO MODO EORUM MUTUA GENERATIO CONTINGAT IN SPECIALI OSTENDITUR

᾿Επεὶ δὲ διώρισται πρότερον ὅτι τοῖς ἁπλοῖς σώμασιν ἐξ
ἀλλήλων ἡ γένεσις, ἅμα δὲ καὶ χατὰ τὴν αἴσθησιν
φαίνεται γινόμενα (οὐ dp ἂν ἦν ἀλλοίωσις" χατὰ
γὰρ τὸ τῶν ἁπτῶν παθη ἡ ἀλλοίωσίς ἐστιν); λεχτέον
τίς ὁ τρόπος τῆς εἰς ἄλληλα μεταβολῆς; καὶ πότε-
ρον ἅπαν ἐξ ἅπαντος γίγνεσθαι δυνατὸν ἢ το μὲν
δυνατὸν τὰ δ᾽ ἀδύνατον.

Li
Ὅτι μὲν οὖν ἅπαντα πέφυχεν εἰς ἄλληλα μεταβάλλειν,

φανερόν" ἡ γὰρ γένεσις εἰς ἐναντία καὶ ἐξ ἐναντίων;
τὰ δὲ στοιχεῖα πάντα ἔχει ἐναντίωσιν πρὸς ἄλληλα
διὰ τὸ τὰς διαφορὰς ἐναντίας εἶναι: τοῖς μὲν γὰρ
ἀμφότεραι ἐναντίαι, οἷον πυρὶ καὶ ὕδατι (τὸ μὲν
γὰρ ξηρὸν καὶ θερμόν, τὸ δ᾽ ὑγρὸν χαὶ ψυχρόν), τοῖς
δ᾽ ἡ ἑτέρα μόνον, οἷον ἀέρι καὶ ὕδατι (τὸ μὲν γὰρ
ὑγρὸν καὶ θερμόν, τὸ δὲ ὑγρὸν καὶ ψυχρόν). Ὥστε
χαθόλου μὲν φανερὸν ὅτι πᾶν ix παντὸς γίνεσθαι
πέφυχεν,

ἢ δὲ καθ᾽ ἕκαστον οὐ χαλεπὸν ἰδεῖν πῶς" ἅπαντα
μὲν γὰρ ἐξ ἁπάντων ἔσται, διοίσει δὲ τῷ θᾶττον
χαὶ βραδύτερον καὶ τῷ ῥᾷον καὶ χαλεπώτερον. Ὅσα
μὲν γὰρ ἔχει σύμβολα πρὸς ἄλληλα, y XE τούτων
ἡ μεταβασις, ὅσα δὲ μὴ ἔχει; B αδεῖα, διὰ τὸ ῥᾷον
εἶναι τὸ ἕν ἢ τὰ πολλὰ μεταβάλλειν, olov ix πυρὸς
μὲν ἔσται ἀὴρ θατέρου μεταβάλλοντος (τὸ μὲν γὰρ
ἦν θερμὸν χαὶ ξηρόν, τὸ δὲ θερμὸν καὶ ὑγρόν, ὥστε
ἂν κρατηθῇ τὸ ξηρὸν ὑπὸ τοῦ ὑγροῦ, ἀὴρ ἔσται);
πάλιν δὲ ἐξ ἀέρος ὕδωρ, ἐὰν κρατηθῇ τὸ θερμὸν
ὑπὸ τοῦ ψυχροῦ (τὸ μὲν γὰρ ἦν θερμὸν καὶ ὑγρόν,
τὸ δὲ ψυχρὸν καὶ ὑγρόν, ὥστε μεταβάλλοντος τοῦ
θερμοῦ ὕδωρ ἔσται). Τὸν αὐτὸν δὲ τρόπον καὶ ἐξ
ὕδατος γῆ καὶ ἐκ γῆς πῦρ’ ἔχει γὰρ ἄμφω πρὸς
ἄμφω σύμβολα" τὸ μὲν γὰρ ὕδωρ ὑγρὸν καὶ ψυχρόν,
ἡ δὲ Υῇ ψυχρὸν xal ξηρόν, ὥστε χρατηθέντος τοῦ
ὑγροῦ γῇ ἔσται. Καὶ πάλιν ἐπεὶ τὸ μὲν πῦρ ξηρὸν
καὶ θερμόν, ἡ δὲ γῆ ψυχρὸν καὶ ξηρόν, ἐὰν φθαρῇ
τὸ ψυχρόν. πῦρ ἔσται ἐκ γῆς. Ὥστε φανερὸν ὅτι
κύκλῳ τε ἔσται ἡ γένεσις τοῖς ἁπλοῖς σώμασι. καὶ
ῥᾷστος οὗτος ὁ τρόπος τῆς μεταβολῆς διὰ τὸ σύμ.-
βολα ἐνυπάρχειν τοῖς ἐφεξῆς.
'Ex πυρὸς δὲ ὕδωρ καὶ ἐξ ἀέρος γῆν καὶ πάλιν ἐξ ὕδα-
τος καὶ γῆς ἀέρα xal πῦρ ἐνδέχεται μὲν γενέσθαι,
αλεπώτερον δὲ διὰ τὸ πλειόνων εἶναι τὴν μετα-
ζολήν. ἀνάγχη γάρ; εἰ ἔσται ἐξ ὕδατος πῦρ, φθα-
ρῆναι καὶ τὸ ψυχρὸν καὶ τὸ ὑγρόν, καὶ πάλιν εἰ Ex
γῆς ἀήρ, φθαρῆναι καὶ τὸ ψυχρὸν καὶ τὸ ξηρόν.
Ὡσαύτως δὲ καὶ εἰ ἐχ πυρὸς καὶ ἀέρος ὕδωρ καὶ γῆ,
ἀνάγκη ἀμφότερα μεταβάλλειν. Αὕτη μὲν οὖν χρο-
νιωτέρα ἡ γένεσις '
ἐον δ᾽ ἑκατέρου φθαρῇ θάτερον, ῥῴων μέν; οὐχ εἰς ἄλ-
ληλα δὲ ἡ μετάβασις, ἀλλ᾽ ἐκ πυρὸς μὲν καὶ ὕδατος
ἔσται γῇ x«l ἀήρ, ἐξ ἀέρος δὲ καὶ γῆς πῦρ καὶ
ὕδωρ. Ὅταν μὲν γὰρ τοῦ ὕδατος φθαρῇ τὸ ψυχρὸν
τοῦ δὲ πυρὸς τὸ ξηρόν, ἀὴρ ἔσται (λείπεται γὰρ
τοῦ μὲν τὸ θερμὸν τοῦ δὲ τὸ ὑγρόν), ὅταν δὲ τοῦ
Wh πυρὸς τὸ θερμὸν τοῦ δ᾽ ὕδατος τὸ ὑγρόν, γῆ
tà τὸ λείπεσθαι τοῦ μὲν τὸ ξηρὸν τοῦ δὲ τὸ ψυ-
χρόν. Ὡσαύτως δὲ χαὶ ἐξ ἀέρος καὶ γῆς πῦρ καὶ
ὕδωρ’ ὅταν μὲν τὰ τοῦ dépoc φθαρῇ τὸ θερμὸν τῆς
δὲ γῆς τὸ ξηρόν, ὕδωρ ἔσται (λείπεται γὰρ τοῦ μὲν
τὸ ὑγρὸν τῆς δὲ τὸ ψυχρόν), ὅταν δὲ τοῦ μὲν ἀέρος
τὸ ὑγρὸν τῆς δὲ γῆς τὸ ψυχρόν, πῦρ διὰ τὸ λείπε-
σθαι τοῦ μὲν τὸ ερμὸν τῆς δὲ τὸ bacs, ἅπερ Tv

* Quoniam autem determinatum est prius quod simplicibus

corporibus ex invicem generatio, simul autem et secun-
dum sensum videntur generata (non enim esset alte-
ratio: secundum tactus enim passiones alteratio est),
dicendum quis modus adinvicem transmutationis, et
utrum omne ex omni generari possibile sit, aut hoc
quidem possibile, hoc autem impossibile.

Quoniam quidem igitur omnia innata sunt adinvicem trans-

mutari, manifestum est: generatio quidem enim in con-
traria et ex contrariis, elementa autem omnia habent
contrarietatem adinvicem , quia differentiae contrariae

sunt; his quidem enim ambae contrariae, verbi gratia.

igni et aquae (hoc enim siccum et calidum, hoc autem
frigidum et humidum), his autem altera solum, verbi
gratia aeri et aquae (hoc enim calidum et humidum,
hoc autem frigidum et humidum). Quapropter universa-
liter quidem manifestum, quoniam omne ex omni gene-
rari natum est.

Iam autem secundum unumquodque non est difficile videre

quomodo quidem omnia ex omnibus fiant. * Differt au-
tem in citius et tardius, et facilius et difficilius. Quae-
cumque enim habent symbolum adinvicem, velox horum
est transmutatio, quaecumque autem non habent, tarda:
quia facilius est unum quam multa transmutare; verbi
gratia ex igne quidem erit aer, altero transmutato (hoc
enim erat calidum et siccum, hoc autem calidum et
humidum; quapropter, si dominabitur siccum ab hu-
mido, aer erit). Rursus autem ex aere aqua erit, si do-
minabitur calidum a frigido (hoc quidem enim fuerat
calidum et humidum, hoc autem frigidum et humidum ;
quapropter transmutato calido aqua erit). Eodem modo
et ex aqua terra, et ex terra ignis: habent enim ambo
ad ambo symbola: aqua quidem humida et frigida,
terra autem frigida et sicca, quapropter dominato hu-
mido terra erit. Et rursus quoniam ignis quidem calidus
et siccus, terra autem frigida et sicca, si corrumpatur
frigidum, ignis erit ex terra. Quapropter manifestum
quod in circuitu erit generatio simplicibus corporibus, et
facilis hic modus transmutationis, quia symbola insunt
his, quae deinceps.

* Ex igne autem aquam et ex aere terram, et rursus ex aqua

et terra aerem et ignem contingit quidem generari, dif-
ficilius autem, quoniam plurium est transmutatio. Ne-
cesse enim, si erit ex aqua ignis, corrumpi et frigidum
et humidum; et rursus si ex terra aer, corrumpi et frigi-
dum et siccum. Similiter autem et si ex igne et aere
aqua et terra: necesse enim ambo transmutari. Haec
quidem igitur generatio tardior est.

* Si autem uniuscuiusque alterum. corrumpetur, facilis qui-

dem, non adinvicem autem erit transmutatio; sed ex
igne quidem et ex aqua erit terra et aer, et ex aere
et terra ignis et aqua. Quando enim aquae frigiditas
corrumpetur, ignis autem siccitas, aer erit (relinquitur
enim huius quidem calidum, huius autem humidum);
quando autem ignis quidem calidum, aquae autem hu-
midum, terra erit: quia relinquitur huius quidem sic-
cum, huius autem frigidum. Similiter autem et ex aere
et terra ignis et aqua; quando enim aeris corrumpetur
calidum, terrae autem siccum, aqua erit ( relinquitur
enim huius humidum, huius autem frigidum); quando
autem aeris humidum, terrae autem frigidum, ignis: quia
relinquitur huius quidem calidum, huius autem siccum,

* Cap.
24.

* Text. 25.

eager

Rt

VONT ἘΣ TS

Mh T ORNA "

CAP. IV, LECT. IV

πυρός. "OyoXoyoupévn δὲ καὶ τῇ αἰσθήσει ἡ τοῦ πυ-
ρὸς γένεσις" μάλιστα μὲν γὰρ πῦρ ἡ φλόξ, αὕτη δ᾽
ἐστὶ χαπνὸς καιόμενος; ὁ δὲ καπνὸς ἐξ ἀέρος καὶ γῆς.

Ἔν δὲ τοῖς ἐφεξῆς οὐχ ἐνδέχεται φθαρέντος ἐν ἑχατέρῳ
θατέρου τῶν στοιχείων γενέσθαι μετάβασιν εἰς οὐδὲν
τῶν σωμάτων διὼ τὸ λείπεσθαι ἐν ἀμφοῖν ἢ ταὐτὸ ἢ
τἀναντία. ἐξ οὐδετέρων δὲ ἐγχωρεῖ γίγνεσθαι σῶμα,
οἷον εἰ τοῦ μὲν πυρὸς φθαρείη τὸ ξηρόν, τοῦ δ᾽ ἀέρος
τὸ ὑγρόν’ λείπεται γὰρ ἐν ἀμφοῖν τὸ θερμόν- ἐὰν
δ᾽ ἐξ ἑκατέρου τὸ qi λείπεται τἀναντία, ξηρὸν
καὶ ὑγρόν. Ὁμοίως δὲ καὶ ἐν τοῖς ἄλλοις: ἐν ἅπασι
γὰρ τοῖς ἐφεξῆς ἐνυπάρχει τὸ μὲν ταὐτὸ τὸ δ᾽ ἐναν-
τίον. Ὥσθ᾽ ἅμα δῆλον ὅτι τὸ μὲν ἐξ ἑνὸς εἰς ἕν
μεταβαίνοντα ἑνὸς φθαρέντος γίνεται; τὰ δ᾽ ἐχ δυοῖν
εἰς ἕν πλειόνων. Ὅτι μὲν οὖν ἅπαντα ἐκ παντὸς
γίνεται, καὶ τίνα τρόπον εἰς ἄλληλα μετάβασις γί-
γνεται; εἴρηται.

ostquam disilowtpiwa inquisivit numerum
M5 elementorum per formalia principia ipsorum,
N BE; hic determinat de generatione et corruptione
E jPadinvicem, et universaliter tam de genera-
gi "tione simplicium quam mixtorum. Et circa
hoc duo facit: primo ostendit de generatione elementorum
adinvicem et compositorum ex elementis; secundo de
causis generationis et corruptionis, ibi: Quia vero sunt
Cor apii * etc. Circa primum duo facit: primo
inat de generatione elementorum adinvicem; se-
cundo de generatione compositorum ex elementis, ibi: De
elementis autem. ex quibus * etc. Circa primum duo facit:
primo determinat de transmutatione mutua elementorum
secundum opinionem propriam; secundo reprobat opi-
niones aliorum , ibi: Qwoniam autem quia transmutan-
iur * etc. Circa primum duo facit: primo ostendit quo-
modo elementa ex invicem generantur; secundo quod
habent unam materiam susceptivam, existentem in po-
tentia, non actu, ibi: Sed tamen adbuc * etc. Circa primum
duo facit: primo ponit quod intendit; secundo prose-
quitur intentum, ibi: Quoniam quidem igitur omnia * etc.
. . Dicit ergo primo, quod quia determinatum est hic * et
in tertio libro de Caelo et Mundo, quod corpora simplicia,
scilicet elementa, adinvicem generantur, et cum hoc etiam
ad sensum videmus quod ipsa sunt adinvicem generata :
quia nisi ita esset, non esset alteratio inter ea, cum tamen
videamus quod alteratio secundum passiones tactus est
inter ea, et ipsae passiones inter se praedominantes trans-
mutant substantiam eorum adinvicem: quoniam inquam
ita est, dicendum est nunc quis modus adinvicem transmu-
tationis; et dicendum est utrum sit possibile quod quod-
libet elementum ex quolibet elemento generetur, vel
quod tantum unum generetur ex uno, si impossibile sit
generari ex alio.
2. Deinde cum dicit: Quoniam quidem igitur etc., pro-
sequitur intentum. Et circa hoc duo facit: primo ostendit
enerationem elementorum in communi; secundo magis
in speciali, ostendendo differentiam inter ea quantum ad
eorum transmutationem, ibi: Jam. autem. secundum unum-
quodque * etc. Primo ostendit quod elementa adinvicem
transmutantur, tali ratione. Generatio est ex contrariis
et in contraria; omnia elementa habent contrarietatem
adinvicem , quia eorum differentiae sunt contrariae ut
ostensum est: ergo elementa adinvicem generantur. Maio-
rem propositionem manifestat inducendo in singulis ele-
mentis, dicens quod quaedam elementa secundum am-
bas differentias contrariantur, sicut ignis et aqua; ignis
enim est calidus et siccus, aqua vero frigida et humida:
calidum autem et frigidum sunt contraria, et similiter
humidum et siccum. Quaedam autem contrariantur so-
lum secundum alteram qualitatem , sicut aer et aqua:
quia aer est calidus, et aqua est frigida, sed in humi-

XXXV

quae quidem erant ignis. * Confessa autem et sensui
ignis generatio: maxime enim ignis flamma: haec autem
est fumus ardens, fumus autem ex aere et terra.

* In his autem, quae per consequentiam, non contingit, cor-
rupto in utroque altero, elementorum fieri transmutatio-
nem in unum corporum: quia relinquuntur in ambobus
aut eadem aut contraria: ex neutro autem contingit ge-
nerari corpus; verbi gratia si ignis quidem corrumpetur
siccum, aeris autem. humidum, relinquetur in ambo-
bus calidum; si autem ex utroque calidum, relinquentur
contraria, siccum et humidum. Similiter autem et in aliis:
in omnibus enim his, quae per consequentiam, existit
hoc quidem idem, hoc autem contrarium. Quapropter
simul manifestum, quoniam quae ex uno in unum
transeunt, uno corrupto generantur: quae autem ex
duobus in unum, pluribus. * Quoniam quidem ergo
omnia ex omni generentur, et quomodo in invicem
transmutatio generatur, dictum est.

ditate conveniunt. Simile est de terra et igne, et de terra
et aqua. Sic ergo concludit quod universaliter manifestum
est, quod estes elementum ex quolibet generatur.

3. Deinde cum dicit: Jam autem secundum unumquod-
que etc., determinat de generatione ipsorum magis in
speciali. Et circa hoc duo facit: primo ostendit quomodo
unum elementum generetur ex uno; secundo quomodo
unum generetur ex duobus, ibi: Si autem uniuscuius-
que * etc. Circa primum duo facit: primo ostendit quae
sunt quae faciliter et cito adinvicem transmutantur; se-
cundo quae sunt quae tardius et difficulter, ibi: Ex igne
autem. aquam * etc.

Dicit ergo primo, qan licet omnia elementa in hoc
conveniant quod quodlibet ex quolibet generatur, diffe-
runt in hoc, quod quaedam ipsorum facilius et citius et

uaedam tardius et difficilius adinvicem transmutantur.
nenne enim habent symbolum, idest convenientiam
in aliqua qualitate, citius et facilius transmutantur adin-
vicem, illa vero quae in nulla qualitate conveniunt, tar-
dius et difficilius. Et ratio huius est, quia cum ea quae
habent symbolum transmutantur, non est necesse trans-
mutari nisi tantum alteram qualitatem, quando vero ea
quae transmutantur adinvicem in nulla qualitate conve-
niunt, utramque qualitatem necesse est transmutari: fa-
cilius autem est unum trasmutari quam plura. Ulterius
autem exemplificat, dicens quod ex igne potest fieri aer
solum altero transmutato, scilicet sicco; ignis enim est
calidus et siccus, aer autem calidus et humidus: si ergo
siccum ignis per dominium humidi corrumpatur, remanet
calidum et humidum, et sic erit aer. Item etiam ex aere
poterit fieri aqua, si per dominium frigidi caliditas aeris
corrumpatur. Eodem modo ex aqua terra, et ex terra
ignis: habent enim ambo convenientiam ambobus. Aqua
enim est frigida et humida, terra vero frigida et sicca;
et ideo dominato bumido *, idest si humidum aquae cor-
rumpatur per dominium sicci, generabitur terra ex aqua:
passive enim legitur ly dominato. Item vero quia ignis
est calidus et siccus, terra vero frigida et sicca, si cor-
rumpatur frigiditas terrae, generabitur ignis ex terra. Et
ideo concludit manifestum esse quod, cum quodlibet ge-
neretur ex quolibet ut ostensum est, quod generatio
simplicium corporum erit circularis, et praedictus mo-
dus transmutationis est facilis, quia habent symbolum
in altera qualitate.

Dubitatur autem de hoc quod hic dicit Philosophus.
Dicit enim quod, cum elementa quee habent symbolum
transmutantur, remanet una qualitas, sicut quando ex
aere fit aqua, remanet humiditas: et sic videtur quod
corrupto subiecto remaneat accidens, quod est impossi-
bile. Ad quod dicendum, quod illud accidens sive illa

ualitas non remanet eadem numero, sed eadem specie.
Sed adhuc videtur dubium remanere, quia non videtur

a) dominato humido. — dominante humido Cab; item infra ly dominante; codices etiam nostri versionis χρατηθέντος per dominante reddunt.

* Text. 38.

* Text. 29.

* Text. 30.

* Num. 5.

* Num. seq.

XXXVI DE GENERATIONE ET

quod. propter hoc talis transmutatio debeat esse facilior:
cum oporteat corrumpi ambas qualitates, sicut in trans-
mutatione non habentium symbolum. - Ad huius ergo evi-
dentiam considerandum est, quod qualitates elementorum
causantur ab ipsis formis substantialibus ipsorum. Illa
ergo elementa quae maiorem convenientiam habent in
qualitatibus , necessario habent maiorem convenientiam
in formis substantialibus, et per consequens in disposi-
tionibus materiae facilius adinvicem transmutantur. Et
licet oporteat ambas qualitates corrumpi, tamen quia qua-
litas symbola minus resistit, immo nullo modo, contraria
vero resistit, ideo facilior est transitus.

4. Deinde cum dicit: Ex igne autem aquam etc. , osten-
dit quae sunt illa quae tarde et difficulter adinvicem
generentur. Et dicit quod sunt illa quae non habent
symbolum, sicut ignis et aqua, terra et aer; et inducit
rationem quae patet in littera.

5. Deinde cum dicit: Si autem uniuscuiusque etc., osten-
dit quomodo unum elementum generetur ex duobus, di-
cens quod si altera qualitas uniuscuiusque elementorum
habentium symbolum corrumpatur, non est adinvicem
transmutatio, sed tamen poterit aliquod tertium gene-
rari: sicut ex igne et aqua, quae in nulla qualitate con-
veniunt, poterit generari terra et aer, ex aere et terra
ignis et aqua. Quando enim aquae frigiditas corrumpitur
et siccitas ignis, sic fiet aer, qui est calidus et humidus:
quando vero calidum ignis et humiditas aquae corrum-
pitur, remanet siccitas ignis et frigiditas aquae, et sic
generatur terra frigida et sicca. Similiter ex aere et terra
potest'generari ignis et aqua: quando enim caliditas aeris
et terrae siccitas corrumpitur, remanet humiditas aeris et
terrae frigiditas, et sic generatur aqua frigida et humida:
quando vero humiditas aeris et terrae frigiditas corrum-
pitur, remanet caliditas aeris et siccitas terrae, et sic
generatur ignis calidus et siccus. Haec autem generatio
ignis concessa est ab omnibus: quia ad sensum apparet
uod in lignis, in quibus est humiditas aeris, generatur
amma, quae maxime ignis est inter ea quae naturae
igneae sunt apud nos. Flamma autem nihil aliud est nisi
fumus accensus: fumus autem est ex terra et aere, et
humiditas aerea exspirans et secum trahens partes terre-

stres: propter quod denigrantur ea quae tangit. In hac

CORRUPTIONE LIB. II

tamen generatione notandum est, quod semper necesse
est vincere alteram activarum qualitatum et alteram pas-
sivarum, quia aliter non esset coniunctio possibilis.

6. Deinde cum dicit: In bis autem quae per conse-
quentiam etc., ostendit ex quibus duobus elementis non
potest generari tertium , dicens quod in his elementis
quae sunt per consequentiam *, idest quae sunt immediate
in loco et habent symbolum, talis generatio esse non
potest, scilicet quod ex duobus, altera qualitate in utro-
que corrupta, tertium generetur. Quia illa quae relinquitur,
est aut eadem aut contraria; et si quidem fuerit eadem
in utroque, puta caliditas in igne et aere, non genera-
bitur aliquod tertium elementum: quia ex una qualitate
non potest constitui elementum; si autem fuerit contra-
ria, puta siccitas ignis et humiditas aeris: cum ista con-
iugatio sit impossibilis ut supra dictum est, nec tunc
poterit generari tertium elementum. Similiter autem est
in aliis habentibus bolum, scilicet in terra et aqua:
quia in omnibus talibus quae habent talem coniunctio-
nem in loco, et est inter ea convenientia qualitatis, una
qualitas est eadem et altera contraria. Ex dictis igitur
manifestum est quod elementa, quae ex uno in unum ex
veloci generatione transeunt, generantur una it
corrupta; quae autem transeunt 6 ex duobus in unum
tertium , illa transeunt duabus qualitatibus corruptis. -
Ultimo epilogat, et patet in littera. 128^ fM

Dubitatur de hoc quod hic dicit Philosophus, quod
corrupta frigiditate terrae et humiditate aeris fiet ignis ;
hoc enim non videtur possibile esse: quia nec terrae
siccitas nec caliditas aeris videntur ad generationem ignis
posse sufficere: ignis enim multo calidior est quam aer
et siccior quam terra. Ad hoc autem dicunt quidim quad
non intendit Philosophus quod ex illis duobus generetur
purus ignis, sed aliquid quod maxime participet naturam
eius, sicut exemplificat de flamma. Sed hoc stare non
potest, quia Philosophus loquitur de generatione ele-

mentorum, et non mixtorum ex elementis; et praeterea '

etiam caliditas flammae multo intensior est quam cali-
ditas aeris. Et ideo dicendum quod generatur purus ignis.
Et licet illa caliditas non sufficiat, iuvatur tamen et in-
tenditur per virtutem corporis caelestis
et per virtutem aliarum stellarum. -

B) generantur una... transeunt. -- Hoc homoteleuton, omissum in PCab, restituimus ex B. Alberto. Ὰ μὴν

D

, etluce solis, ^

:
1
'
1
]

vod

CAP. V, LECT. V

XXXVII

LECTIO QUINTA

PROBATUR SUBIECTUM TRANSMUTATIONIS ELEMENTORUM NON ESSE ALIQUOD CORPUS -
; RECAPITULATIO PRAECEDENTIUM

εἰ σε γὰρ τὸ τοιοῦτον, xal οὐ φαίνεται. “Ἅμα δὲ πάλιν

᾿Ανάγκη τοίνυν ἢ ἀεὶ μένοντα καὶ ἀμετάβλητα εἰς ἄλ-
00m, ἢ μεταβάλλοντα; καὶ ἢ ἅπαντα, ἢ τὰ μὲν
τὰ δ᾽ οὔ, ὥσπερ ἐν τῷ Τιμαίῳ Πλάτων ἔγραψεν.
"Oct μὲν τοίνυν μεταβάλλειν ἀνάγχη εἰς ἄλληλα; δέ-
δεικται πρότερον" ὅτι δ᾽ οὐχ ὁμοίως ταχέως ἄλλο
ἐξ ἄλλου, εἴρηται πρότερον ὅτι τὰ μὲν ἔχοντα σύμ.-
θολον θᾶττον γίνεται ἐξ ἀλλήλων, τὰ δ᾽ οὐκ ἔχοντα
βραδύτερον. Εἰ μὲν τοίνυν ἡ ἐναντιότης μία ἐστὶ
χαθ᾽’ ἣν μεταβάλλουσιν, ἀνάγκη δύο εἶναι: ἡ γὰρ
ὕλη τὸ μέσον ἀναίσθητος οὖσα xal ἀχώριστος. ᾿Επεὶ
δὲ πλείω ὁρᾶται ὄντα, δύο ἂν εἶεν αἱ ἐλάχισται. Δύο
δ᾽ ὄντων οὐχ οἷόντε τρία εἶναι, ἀλλὰ τέσσαρα, ὥσπερ
φαίνεται" τοσαῦται γὰρ αἱ συζυγίαι" 85 γὰρ οὐσῶν
τὰς δύο ἀδύνατον γενέσθαι διὸ τὸ ἐναντίας εἶναι
ἀλλήλαις. Περὶ μὲν οὖν τούτων εἴρηται πρότερον"

Ὁ ostquam Philosophus de generatione ele-
fM mentorum determinavit, hic ostendit quod
Af, subiectum istius transmutationis non est ali-
f; quod corpus actu existens, et per conse-
quens « quod illud subiectum est materia
communis existens in potentia. Circa hoc ergo duo facit:
primo ostendit quod subiectum huius transmutationis non
potest esse aliquod elementum; secundo quod nec aliquod
medium inter elementa, ibi: Tamen neque aliud aliquid* etc.
Dicit ergo primo quod licet supra dictum sit, quod
sit subiectum huius transmutationis et quod elementa
adinvicem transmutentur, adhuc tamen inspiciemus si
aliquod naturalium corporum , puta elementorum , vel
aliquod corpus medium inter ea, est materia talis trans-

* Sed tamen adhuc etsic inspiciemus de his. Si enim est
naturalium corporum materia, ut videtur quibusdam,
aqua et aer et quae talia, necesse est aut unum esse
aut duo aut plura. Unum itaque omnia esse non est
possibile, verbi gratia aerem omnia aut aquam aut ignem
aut terram, si transmutatio est in contraria. Si enim
erit aer, si quidem permanet, alteratio erit et non gene-
ratio. Simul autem neque ita videtur, ut et aqua simul
sit et aer, aut aliud quodcumque. Erit igitur aliqua con-
trarietas et differentia, cuius habebit aliquid alteram
particulam ignis, verbi gratia caliditatem.

Sed tamen neque ignis erit aer calidus: alteratio enim tale,
et non videtur. Simul autem rursus, si erit aer ex igne,
calido in contrarium transmutato erit. Inerit igitur aeri
hoc, et erit aer frigidum aliquid. Quapropter impossibile
ignem aerem calidum esse: simul enim idem calidum
et frigidum erit. Aliud aliquid igitur praeter ambo idem
erit, et aliqua alia materia communis. Eadem autem
ratio est de omnibus, quoniam non est unum horum,
ex quo omnia.

*'Tamen neque aliud aliquid praeter haec, velut medium
aliquid aeris et aquae, vel aeris et ignis, aere quidem
atque igne grossius, aliis autem subtilius: erit enim illud
aer et ignis cum contrarietate: sed privatio est contra-
riorum alterum. Quapropter non contingit illud solum
esse unquam, ut quidam inquiunt infinitum et com-
prehendens, Similiter igitur quodcumque horum aut
quidem nihil. * Si igitur nullum sensibile prius his est,
haec utique erunt omnia.

Necesse igitur est aut semper manentia et immutabilia in
invicem aut transmutabilia, et aut omnia, aut haec qui-
dem, haec autem non, ut in Timaeo Plato scripsit.
* Quoniam quidem igitur transmutari in invicem necesse
est, demonstratum est prius; et quoniam non similiter
cito aliud ex alio, dictum est prius, quoniam habentia
quidem symbolum citius generantur ex invicem, non ha-
bentia autem tardius. Si quidem igitur contrarietas una
est secundum quam transmutantur, necesse est duo
esse. Materia enim medium insensibilis ens et insepara-
bilis. Quoniam autem plura videntur entia, duae utique
erunt quae minimae. Duabus igitur existentibus, non
possibile est esse tria, sed quatuor, quemadmodum vi-
detur: tot enim erunt coniugationes; sex enim existen-
tibus, duas impossibile est generari, quoniam contrariae
sunt invicem. De his quidem igitur dictum est prius.

mutationis. Quibusdam enim videtur quod sit aqua, qui-
busdam quod sit aer vel aliquid tale. Sed quod aliquod
tale corpus non possit esse materia elementorum, probat
tali ratione. Quia aut illud est tantum unum, aut duo,
aut plura. Si autem sit unum tantum, tunc omnia erunt
unum, scilicet vel aer, vel aqua, vel ignis; sed hoc non
est possibile, quia transmutatio est inter contraria. Si
enim dicatur quod aer, qui est omnia, permaneat secun-
dum rationem et formam, subiectum salvatur in tota
transmutatione: talis autem transmutatio est alteratio et
non generatio; ergo non fit generatio elementorum ad-
invicem: quod est contra supra probata. Simul * autem
cum praedictis videtur, quod aqua non sit omnino similis
aeri, aut aliquod elementum per omnia simile alteri ele-

«) per consequens. — Typographus ed. a inter per et consequens
intercalavit lineam ἐπ eodem simplici quod est impossibile ergo impos-

sibile, quae verba pertinent ad num. 2; cf. not. seq.; C om. et per
consequens... existens in potentia.

* Cap. v. Text.
31.

* "Text. 32.

* Text. 33.

* Text. 34.

* Similiter pb.

* caliditas ca.

DE GENERATIONE ET

mento; ergo oportet quod sit aliqua proprietas unius-
cuiusque, et aliqua differentia et contrarietas inter ipsa
distinguens, et illius contrarietatis unum elementum ha-
bebit partem unam, et aliud elementum partem aliam
habebit: verbi gratia, si ignis et aer sint contraria se-
cundum calidum et frigidum, ignis habebit caliditatem
et aer frigiditatem. Quando ergo fit transmutatio aeris
in ignem, si quidem manet aer in tota transmutatione,
tunc etiam manet aeris frigiditas: et tamen ex igne in quo
transmutatur, inerit ei caliditas ; ergo tunc est calidum
et frigidum. Et cum sit simplex corpus, est ubique et
secundum idem frigiditas et caliditas; ergo contraria erunt
in eodem, quod est impossibile.

2. Deinde cum dicit: Sed tamen meque ignis etc., re-
movet quandam responsionem quae posset dari ad prae-
dicta. Posset enim aliquis dicere quod aer quando fit
ignis, non dicitur fieri ignis quia assumit speciem ignis,
sed aer est calidus *; et similiter quando ex igne fit aer,
remanet aer calidus. Sed hoc removet, dicens quod si hoc
esset verum, sequeretur idem quod prius, scilicet quod

eneratio elementi ex elemento esset alteratio: quia aer
rigidus et calidus non differunt nisi per accidens, et hoc
facit alterationem. Praeterea cum ex igne fit aer vel e con-
verso, si utraque forma inest materiae ignis et aeris, sicut
dicit ista opinio, erunt idem calidum et frigidum: et quia
transmutatio omnis βὶ est inter contraria, ergo aeri inerit
calor ignis, et aer de se est aliquid frigidum; ergo cali-
dum et frigidum sunt in eodem simplici: quod est im-
possibile. Ergo impossibile est quod aer sit ignis calidus,
vel ignis sit aer frigidus. Quod autem hic dicitur quod
aer I se est frigidus, dicitur gratia exempli et non se-
cundum rei veritatem. Cum autem ista sint impossibilia,
oportet quod ambo elementa, scilicet ignis et aer, habeant
ali uod quod sit eis commune 7, quod essentialiter est in
ambobus. Et haec est communis materia quae est in po-
tentia ad utrumque; et eadem ratio est de aliis elementis.
Nullum ergo elementum est materia ad alia elementa ,
sed materia eorum est una, quae est potentia unum-
quodque.

3. Deinde cum dicit: Tamen neque aliud etc., ostendit
quod medium corpus inter ignem et aerem, quod sit gros-
sius igne et subtilius aere, vel etiam medium inter aerem
et aquam, quod sit subtilius aqua et grossius aere, non
potest esse materia elementorum. Quia si illud medium
supponatur quod est medium aeris et ignis, aut illud est
cum contrarietate elementi prima, aut sine ea. Si autem
est cum contrarietate prima alicuius elementi , ipsum
est illud elementum: quia cui convenit propria passio
alicuius, illi convenit subiectum illius passionis; et sic non
erit medium inter elementa: quod est contra id quod sup-
positum est. Si autem illud corpus non habet passionem

XXXVIII

CORRUPTIONE LIB. II

vel proprietatem elementarem , sed est privatum * ea: * privativum

cum privatio cum altero semper sit contrariorum (aliter
enim materia elementorum esset a forma separata, quod
est impossibile), sequitur quod id medium corpus non
sit sine contrarietate; sicut quidam dicunt quod ipsum est
quoddam infinitum, non habens qualitatem aliquam et
omnia comprehendens. Similis autem ratio est, quod-
cumque horum mediorum ? esse materia elementorum po-
natur. Ergo aut nihil tale est medium; aut illud est aliquod
quatuor elementorum: quod est contra positionem. Si
ergo non potest esse aliquod corpus sensibile prius istis
quatuor elementis, necesse est ut ipsa quatuór elementa
sint principia corporum sensibilium.

Commentator autem aliter deducit istam rationem.
Dicit enim, quod si ponatur aliquod corpus medium esse
materiam elementorum, sequitur idem inconveniens quod
contingebat ponentibus unum elementorum aereum esse
subiectum. Sequitur enim contraria esse in eodem: quia
cum omnis transmutatio sit in contraria et ex contrariis,
ut supra dixit Philosophus, cum ex tali corpore gene-
ratur aer vel aliud elementum, in eodem erunt qualitates
ipsius corporis medii, cum ipsum in transmutatione
secundum substantiam permaneat, et qualitates aeris ge-
nerati, quas de necessitate illis oportet esse contrarias.
Sequitur etiam secundum eum illud esse ens et non ens:
quia cum unum est privatio alterius, et privatio est non
ens, secundum unum contrariorum est ens, et secundum
aliud est non ens.

4. Ultimo autem cum dicit: Necesse igitur est etc., re-
capitulando concludit principale propositum, dicens quod
ista corpora aut semper manentia sunt in formis suis et
immutabilia invicem, aut transmutantur adinvicem; et si

transmutantur, aut omnia transmutantur , aut quaedam

sic et quaedam non: sicut Plato scripsit in Timaeo, quod
terra propter latitudinem suorum triangulorum non trans-
mutatur. Sed manifestum est quod omnia elementa ad-
invicem transmutantur; non tamen omnia aeque cito:
quia ea quae habent symbolum, citius generantur adin-
vicem, qude autem non habent, tardius. Si enim in ele-
mentis est contrarietas una tantum, necesse est esse duo
elementa, quia unum solum non potest esse simul sub
duobus contrariis: et materia tunc est medium duorum.
Sed quia nos videmus quod elementa sunt plura quam
duo, necesse est ad minus sint duae contrarietates. Dua-
bus autem existentibus contrarietatibus impossibile est
quod elementa sint tantum tria, sed oportet de necessi-
tate quod sint quatuor. Tot enim contingit fieri utiles *
coniugationes tangibilium qualitatum, penes quas sumi-
tur numerus elementorum ; sunt enim in universo sex
coniugationes sed duae sunt impossibile: ut supra pa-
tuit, quia contraria essent in eodem.

) Praeterea... transmutatio omnis. « Notamus variantes Ca reci-
tando verba B, Alberti: « Praeterea (p. ed. a, puta C) cum ex igne
fit aer vel e converso, si utraque forma (utrique formae Ca) inest,
scilicet ignis et aeris, sicut dicit ista opinio, erit (ef Ca) idem calidum
et frigidum, si concedatur ignem et aerem differre per calidum et fri-
gidum (si concedatur... frigidum om. Ca), quia omnis transmutatio »
(transmutatio omnis Ca). — Verba et aer de 56... Ergo impossibile
in ed. a duas lineas occupant, quarum alteram typographus ante pri-

mam transposuit; C non animadvertit errorem; pro aliquid frigidum,
quod legimus cum Ca et B. Alberto, quidem frigidus Pb.

q) commune, — contingens Ca; item pro Ef haec est communis ma-
teria quae, Et hoc contrariis in quae; Pb utroque loco legunt ut
B. Albertus.

9) mediorum. — lta Cab et B. Albertus; medium P. — Ergo aut...
elementorum om, Ca; B. Albertus: « ergo aut nihil tale es medium,
aut ipsum est aliquod talium elementorum. » Ww. viES

CAP. V, LECT. VI

XXXIX

LECTIO SEXTA

REPROBATUR OPINIO DICENTIUM NON OMNIA ELEMENTA ADINVICEM TRANSMUTARI -
OSTENDITUR SUPPOSITUM QUOD IN TRANSMUTATIONE ELEMENTORUM IMPOSSIBILE EST
PROCEDERE IN INFINITUM

ὅτι δ᾽ ἐπειδὴ μεταβάλλουσιν εἰς ἄλληλα, ἀδύνατον ἀρ-
χήν τινα εἶναι αὐτῶν ἢ ἐπὶ τῷ ἄκρῳ ἢ μέσῳ, ἐκ
τῶνδε δῆλον. ᾿Επεὶ μὲν οὖν τοῖς ἄχροις οὐκ ἔσται,
ὅτι πῦρ ἔσται ἢ γῇ παντα. καὶ ὁ αὐτὸς λόγος τῷ
φάναι ἐκ πυρὸς ἢ γῆς εἶναι πάντα-

ὅτι δ᾽ οὐδὲ μέσον, ὥσπερ δοχεῖ τισὶν ἀὴρ μὲν καὶ εἰς
πῦρ μεταβάλλειν καὶ εἰς ὕδωρ, ὕδωρ δὲ καὶ εἰς ἀέρα
καὶ εἰς γῆν" vd δ᾽ ἔσχατα οὐχέτι εἰς ἄλληλα" δεῖ
μὲν γὰρ στῆναι xal μὴ εἰς ἄπειρον τοῦτο ἰέναι ἐπ᾽
εὐθείας ἐφ᾽ ἑκάτερα ἄπειροι γὰρ αἱ ἐναντιότητες

—-&mi τοῦ ἑνὸς ἔσονται.

Γῇ ἐφ᾽ à T, ὕδωρ ἐφ᾽ ᾧ Y, ἀὴρ ἐφ᾽ ᾧ A, πῦρ ἐφ᾽ ᾧ II.
Ei δὴ τὸ À μεταβάλλει εἰς τὸ Π καὶ Y, ἐναντιότης
ἔσται τῶν All. "Ecco ταῦτα λευχότης καὶ μελανία.
Πάλιν εἰ εἰς τὸ Y τὸ Α, ἔσται ἄλλη" οὐ γὰρ ταὐτὸ
τὸ Y καὶ Il. "Ecco δὲ ξηρότης καὶ ὑγρότης, τὸ μὲν E
ξηρότης, τὸ δὲ Y ὑγρότης. Οὐχοῦν εἰ μὲν μένει τὸ
λευκόν, ὑπάρξει τὸ ὕδωρ ὑγρὸν xal Acuxóv, εἰ δὲ
μή, μέλαν ἔσται τὸ ὕδωρ" εἰς τἀναντία γὰρ ἡ με-
ταβολή. ᾿Ανάγκη ἄρα ἢ λευκὸν ἢ μέλαν εἶναι τὸ
ὕδωρ. "Ecco διὴ τὸ πρῶτον. Ὁμοίως τοίνυν xal τῷ Il
τὸ Ξ ὑπάρξει ἡ ξηρότης. Ἔσται ἄρα καὶ τῷ Π τῷ

πυρὶ μεταβολὴ εἰς τὸ ὕδωρ" ἐναντία γὰρ ὑπάρχει"

τὸ μὲν γὰρ πῦρ τὸ πρῶτον μέλαν ἦν, ἔπειτα δὲ
ρόν, τὸ δ᾽ ὕδωρ ὑγρόν, ἔπειτα δὲ λευχόν. Φανερὸν
ἢ ὅτι πᾶσιν ἐξ ἀλλήλων ἔσται ἡ μεταβολή, καὶ
ἐπί γε τούτων; ὅτι xal ἐν τῷ T τῇ γῇ ὑπάρξει τὰ
λοιπά, καὶ δύο γα Pra: τὸ μέλαν καὶ τὸ ὑγρόν"
Qoo ταῦτα γὰρ οὐ συνδεδύασταί πως.

»o' E

Oct δ᾽ εἰς ἄπειρον οὐχ οἷόντ᾽ ἰέναι, ὅπερ μελλήσαντες
δείξειν ἐπὶ τοῦτο ἔμπροσθεν ἤλθομεν, δῆλον ἐχ τῶν-
δε. Εἰ γὰρ πάλιν τὸ πῦρ, ἐφ᾽ ᾧ IL, εἰς ἄλλο μετα-
βαλεῖ xal μὴ ἀνακάυψει, olov εἰς τὸ W, ἐναντιότης
τις τῷ πυρὶ καὶ τῷ W ἄλλη ὑπάρξει τῶν εἰρημένων"
οὐδενὶ γὰρ τὸ αὐτὸ ὑπόκειται τῶν ΓΥᾺΠ τὸ W.
Ἔστω δὴ τῷ μὲν Π τὸ K, τῷ δὲ W τὸ Φ. Τὸ δὴ K
πᾶσιν ὑπάρξει τοῖς TYAII: μεταβάλλουσι γὰρ εἰς
ἄλληλα. ᾿Αλλὰ γὰρ τοῦτο μὲν ἔστω μήπω δεδειγμέ-
νον" ἀλλ᾽ ἐχεῖνο δῆλον, ὅτι εἰ πάλιν τὸ Ψ εἰς ἄλλο,
ἄλλη ἐναντιότης xal τῷ W ὑπάρξει xal τῷ πυρὶ
τῷ Il. Ὁμοίως δ᾽ ἀεὶ μετοὸ τοῦ προστιθεμένου ἐναν-
τιότης τις ὑπάρξει τοῖς ἔμπροσθεν, ὥστ᾽ εἰ ἄπειρα,
χαὶ ἐναντιότητες ἄπειροι τῷ ἑνὶ ὑπάρξουσιν.

δὲ τοῦτο, οὐχ ἔσται οὔτε ὁρίσασθαι οὐδὲν οὔτε γενέ-
σθαι" δεήσει γάρ; εἰ ἄλλο ἔσται ἐξ ἄλλου, τοσαύτας
διεξελθεῖν ἐναντιότητας, καὶ ἔτι πλείους, ὥστ᾽ εἰς
ἔνια μὲν οὐδέποτ᾽ ἔσται μεταβολή, οἷον εἰ ἄπειρα
. πὰ μεταξύ" ἀνάγκη δ᾽, εἴπερ ἄπειρα τὰ στοιχεῖα"
ἔτι δ᾽ οὐδ᾽ ἐξ ἀέρος εἰς πῦρ; εἰ ἄπειροι αἱ ἐναντιότητες.
Τίνεται δὲ xol πάντα ἕν’ ἀνάγκη γὰρ πάσας ὑπάρχειν
τοῖς μὲν κάτω τοῦ Π cdg τῶν ἄνωθεν, τούτοις δὲ
τὰς τῶν κάτωθεν, ὥστε πάντα ἕν ἔσται.

24; ostquam Philosophus secundum propriam
opinionem determinavit de mutua transmu-
tatione elementorum, in parte ista ponit opi-
niones aliorum et destruit eas. Fuerunt enim
circa hoc duae opiniones: quidam enim di-
xerunt quod non omnia elementa adinvicem transmutantur
sed quaedam: verbi gratia, sicut aer mutatur in aquam
et ignem, ignis vero non mutatur in aerem et in aquam;

κ
vá:

IJ

* Quoniam autem, quia transmutantur adinvicem, impos-
sibile est principium aliquod esse horum aut in extremo
aut medio, ex his manifestum erit. In extremis quidem
igitur non erit, quoniam ignis erunt aut terra omnia; et
eadem ratio est si dicamus ex igne aut terra esse omnia.

Quoniam autem neque medium, ut videtur quibusdam, aer
quidem et in ignem transmutatur et in aquam, aqua
autem et in aerem et in terram: ultima autem non
amplius invicem. Oportet enim stare et non in infini-
tum ire hoc in rectitudine ad utraque: infinitae enim
contrarietates in uno erunt.

Terra sit G, aqua Y, aer A, ignis P. Si utique A trans-
mutatur in P et Y, contrarietas erit eorum quae AP.
Sint haec albedo et nigredo. Rursus quia in YA, erit
alia: non enim idem P et Y. Sit autem siccitas et hu-
miditas, X quidem siccitas, Y autem humiditas. Qua-
propter, si quidem manet album, existet aqua humida
et alba, sin autem, nigra erit aqua: in contraria enim
transmutatio. Necesse est igitur aut albam aut nigram
esse aquam. Sit itaque alba primum. Similiter igitur et
ipsi P ipsum A inexistet siccitas. Erit igitur et P, igni,
transmutatio in aquam: contraria enim existit; ignis
enim prius niger erat, deinde autem siccum, aqua au-
tem humida, deinde autem alba. Palam utique quoniam
omnibus ex adinvicem erit transmutatio, et in his,
quoniam et G, terrae, inerunt reliqua, et duo symbola,
nigrum et humidum: haec enim nondum coniuncta
fuerunt.

* Quoniam autem in infinitum non possibile est ire, quod
ostensuri ad hoc prius venimus, manifestum est ex his.
Si enim .rursus ignis, P, in aliud transmutatur et non
resolvitur verbi gratia in X, contrarietas igitur quaedam
igni et X alia existet praeter praedictas. Nulli enim idem
supponitur GYAP quod X. Sit igitur ipsi P ipsum R,
ipsi vero X ipsum F. R omnibus utique existet GYAP:
transmutantur enim invicem. Sed hoc quidem sit non-
dum demonstratum; sed illud manifestum, quoniam, si
rursus X in aliud, alia erit contrarietas, et quae exi-
stet X et igni P. Similiter autem semper cum adiecto
contrarietas aliqua existet eis quae ante; quapropter si
infinita, et contrarietates infinitae uni inerunt.

Si autem hoc, non erit definire, neque generare: oportebit
enim, si erit aliud ex alio, tot transire qualitates, et
amplius plures; quapropter in quaedam quidem nun-
quam transmutatio erit, verbi gratia si infinita media;
necesse autem, si infinita elementa.

Amplius autem neque ex aere in ignem, si infinitae con-
trarietates. *
Fiunt autem et omnia unum: necesse enim existere omnes
in inferioribus quidem P quae superiorum, his autem

quae inferiorum: quapropter omnia unum erunt.

aliqui vero non 2, ut Empedocles et eius sequaces dixerunt
elementa esse immutabilia. Primo ergo ponit rationem
contra primam; secundo contra secundam, ibi: A4dmira-
bitur autem * etc.

2. Quia vero prima opinio supponit quoddam elemen-
tum medium esse PM in transmutatione aliorum,
quod est contra i yes supra probatum est, ideo Phi-
losophus breviter adducendo * id quod supra dictum est,

«) sicut aer mutatur ... vero non. — sicut aer mutatur in ignem et
in aquam; aliquando (aliqui vero ed. b, aliqua autem C) non Cab. —

Pro esse immutabilia, esse possibile terminabile Ca; item contra utro-
que loco omittunt et pro primam legunt propriam.

* Seq. cap. v. *
Text) ως

* Text. 36.

* Lect. seq.

* ad ducendum
ed. a, ad indu-
cendum c.

* extremum om.
ca.

* Num. seq.

* et in om. c.

* Num. seq.

* immediate ca.
* et om. cab.

* Num. seq.

* contingat ca
et ita mox.

* in siccitate om.
ca.

XL

ostendit quod neque extremum * elementum potest esse
principium, neque medium elementum potest esse prin-
cipium. Et circa hoc duo facit: primo ostendit quod non
extremum; secundo quod neque medium, ibi: Quoniam
autem neque medium * etc. A

Dicit ergo primo, quod quia elementa adinvicem trans-
mutantur, impossibile est aliquod ipsorum esse principium,
neque medium neque extremum. Quod extremum ele-
mentum non potest esse principium manifestum est ex
supra dictis: si enim dicatur quod extrema, sicut ignis aut
terra, sunt principia, cum ipsa et in * transmutatione per-
maneant, omnia erunt ignis, quod est manifeste falsum;
et eadem ratio est de terra.

3. Deinde cum dicit: Quoniam autem neque medium etc.,
ostendit quod neque medium elementum potest esse prin-
cipium, sicut illi dicebant qui ponebant non omnia ele-
menta adinvicem generari. Et circa hoc duo facit: primo
praesupponit quoddam medium ad propositum ostenden-
dum; secundo probat propositum, ibi: Terra sit G * etc.

Proponit ergo primo quod non solum aer mutaretur in
aquam, sed et in ignem, nec aqua solum in aerem, sed et
in terram ; sed, ut illi dicebant , extrema non amplius
mutabantur in medium *. Sed oportet in istis transmuta-
tionibus esse statum et* non ire in infinitum: si enim
iretur in infinitum, tunc in uno et eodem essent infini-
tae contrarietates; et hoc est infra magis manifestum.

4. Deinde cum dicit: Terra sit G etc., probat propo-
situm. Et circa hoc duo facit: primo ponit rationem
suam; secundo probat quoddam quod supposuerat, sci-
licet quod in elementis est status in ascendendo, ibi:
Quoniam autem in infinitum * etc.

Dicit ergo primo, quod si aer mutetur in aquam et in
ignem, necessario aer et ignis et aqua poterunt adin-
vicem transmutari. Sit ergo terra G 8, et aqua Y, aer A,
ignis P. Si ergo A, quod est signum aeris, mutatur in
dio elementa, scilicet in P et in Y, hoc est in ignem
et in aquam, oportet quod aer habeat aliquam contrarie-
tatem cum P igne: quia non transmutantur adinvicem
nisi contraria. Sit autem haec contrarietas, gratia exempli,
albedo et nigredo, ita quod ignis sit corpus nigrum sic-
cum, et aer sit corpus * τῶν siccum. Rursus etiam quia A
aer, transit in Y aquam, oportet esse aliam contrarietatem
inter aerem et aquam; et sit haec contrarietas siccitas et
humiditas:.siccitas significetur per litteram X et conve-
niat * aeri, humiditas significetur per litteram Y et conve-
niat aquae. Ergo aer mutatur in aquam, aqua remaneat
alba: quia album aeri et aquae est contingens; erit autem
aqua humida et alba v. Si autem album non sit contingens
utrique, cum aer mutatur in aquam, erit aqua nigra et
humida, cum aer supponatur albus et siccus: oportet enim
quod omnis mutatio sit inter contraria. In tali ergo mu-
tatione oportet aquam esse albam vel nigram, si aer qui
est prior aqua, ponatur esse corpus album: quia si com-
municant in mera albedine ?, tunc aqua est alba, si autem
non, tunc est nigra. Similiter etiam cum aer mutatur in
ignem, ipsi P, hoc est igni, convenit siccitas: conveniunt
enim aer et ignis in siccitate *; cum ergo ignis sit siccus
et niger, et aqua humida et alba, manifestum est quod
poterunt adinvicem transmutari, cum sint contraria: ignis
enim est niger et siccus, aqua humida et alba. Sic ergo
manifestum est quod omnia elementa adinvicem transmu-
tantur, quia et in G, quod significat terram, sunt reliquae
duae qualitates, scilicet humidum et nigrum, et duo ele-
menta erunt symbola cum ipsa terra, quae est nigra et
humida: communicat enim in nigro cum igne, et in
humido cum aqua; haec enim, scilicet humidum et ni-
grum, nunquam contingunt esse cum qualitatibus aeris,

DE GENERATIONE ET CORRUPTIONE LIB. II

quae * sunt album et siccum, et ** terra cum aere non
habet symbolum.

Advertendum est quod istae qualitates non sunt pro-
priae elementorum , sed utitur eis Aristoteles gratia
exempli: parum enim curavit Philosophus de exemplis :.
Inde dicit Commentator in II de nima: de exemplo
autem non intenditur nisi manifestatio, non verificatio.
Ex omnibus istis verbis intendit hic Philosophus talem
rationem. Quaecumque sunt contraria adinvicem, trans-
mutantur; sed omnia elementa sive habeant symbolum
sive non, sunt contraria in ambabus vel in altera qua-
litate; ergo omnia elementa adinvicem transmutantur.
Et hoc est contra opinionem dicentium quaedam sed
non omnia adinvicem transmutari, ut dictum est, quam
Philosophus hic destruere intendit.

5. Deinde cum dicit: Quoniam autem in infinitum etc.,
ostendit quod transmutatio elementorum non procedit

in infinitum. Si enim hoc ponatur , sequuntur qua- '

tuor inconvenientia. Quorum primum est quod in uno
elemento erunt infinitae qualitates. Si enim ignis quod
est quartum elementum , mutetur in aliud quod sit X,
et non revolvatur, ita scilicet quod non mutetur in ignem,
cum omnis mutatio fiat inter contraria, oportet quod
inter P et X sit alia contrarietas, diversa a contrarie-
tatibus quatuor elementorum : quia ipsum quintum ele-
mentum quod est X, non ponitur esse idem alicui qua-
tuor elementorum. Sed cum omnis contrarietas sit se-
cundum qualitates , oportet quod aliqua qualitas sit in
ne secundum quam contrariatur ipsi X: et sit qualitas
illa R; et similiter oportet quod in ipso X quinto ele-
mento sit aliqua qualitas illi contraria: et sit illa qua-
litas F. Illa autem qualitas αὶ non. solum erit in ipso
igne, sed etiam in omnibus quatuor elementis, quia
omnia possunt mutari in ipsum X: omnis enim mutatio
est inter contraria; et quodlibet inferiorum elementorum
habebit tres qualitates primas. Utrum autem quintum * sit
elementum nondum est demonstratum. Sed tamen mani-
festum est quod si rursus illud quintum mutetur in aliud,
est etiam alia contrarietas inter quintum et sextum, diversa
a contrarietate omnium inferiorum; et sic oportet quod

una alia qualitas insit omnibus inferioribus, eadem ratione.

Et sic illa quatuor elementa priora habebunt quatuor qua-
litates primas; et sic addito uno elementorum, adderetur
una qualitas et una contrarietas, Quapropter si est sic in
corporibus simplicibus elementorum procedere in infini-
tum, in uno et eodem erunt infinitae contrarietates, et

infinitae qu et hoc primum est impossibile.
Secundum inconveniens ponit cum dicit: Si autem

boc etc., dicens quod si hoc est, scilicet quod sint infi-

nita elementa et infinitae qualitates , non erit definire *-

nec generare *. Quia si aliquod debeat mutari in aliud,
oportet quod infinitas qualitates pertranseat; sed cum
in infinitis infinita sint media, et infinita non sit per-
transire ut dicitur in VIII Pbysic., sequitur quod talia
nunquam adinvicem mutabuntur.
ertium inconveniens ponit cum dicit: 4mplius au-
tem etc., dicens quod etiam proximum elementum non po-
terit mutari in sibi proximum, sicut ignis nunquam transi-
bit in aerem, nec e converso: quia in quolibet istorum sunt
infinitae qualitates, quas impossibile est pertransire.
Quartum inconveniens ponit cum dicit: Fiunt autem
et ommia etc., dicens quod omnia infinita erunt unum,
Quia omnes qualitates elementorum quae sunt supra P *,
quod est ignis, conveniunt etiam inferioribus, et e con-
verso; quorum autem primae qualitates sunt eaedem, et
ipsa sunt eadem; ergo omnia infinita erunt unumquod-
que de inferioribus, ita quod unumquodque erit.

&) terra G. — terra T Pb; eaedem signant aquam L, ignem 7 (exce-
pto in num, 5 ubi et ipsae P habent), siccitatem 4, quintum corpus 5;
correximus secundum codices versionis, B, Albertum et editionem a.

*0 Ergo aer...et alba. — Haec sententia sic reformanda videtur:
Ergo si aere mutato in aquam aqua remaneat alba, quia album aeri
et aquae est commune, erit aqua humida et alba; B. Albertus enim
legit: « Quapropter si in transitu aeris in aquam maneat album utrobi-
que commune, ita quod aer et aqua habeant symbolum, tunc aqua erit

alba et humida ». — Pro contingens utrique, contingens utroque ed. a;
legendum videtur commune utrique; cf. lect. praec. not. v.

ὃ) communicant in mera albedine. — communicat in má albedine
ed. a, communicat in materia albedinis C.

t) de exemplis. — de eis Ca; pergynt ut dicit Commentator in III
de Anima et omittunt de exemplo ... verificatio.

t) Utrum autem quintum. — Ultimo autem quantum pCa, Utrum
autem ita Pb; correximus ex B. Alberto, 5

* et in quae j
a, et in 1
** ideo add. c

|
ἢ
d

CAP. VI, LECT. VII

XLI

LECTIO SEPTIMA

REFUTATUR OPINIO EMPEDOCLIS DE TRANSMUTATIONE ELEMENTORUM

θαυμάσειε δ᾽ ἄν τις τῶν λεγόντων πλείω ἑνὸς τὰ στοι-
χεῖα τῶν σωμάτων ὥστε μὴ μεταβάλλειν εἰς ἄλληλα,
καθάπερ ᾿Εμπεδοχλῆς φησί,
πῶς ἐνδέχεται λέγειν αὐτοῖς εἶναι συμβλητὰ “τὰ στοι-
χεῖα. Καίτοι λέγει οὕτω" ΠΡ )
ταῦτα γὰρ iod τε πάντα.
Εἰ μὲν οὖν χατὰ τὸ ποσόν, ἀνάγκη ταὐτό τι εἶναι
ὑπάρχον ἅπασι τοῖς συμβλητοῖς ᾧ μετροῦνται, οἷον
el Hi ὕδατος κοτύλης εἶεν ἀέρος δέκα" τὸ αὐτό τι
ἦν ἄρα ἄμφω; εἰ μετρεῖται τῷ αὐτῷ.
“δὲ μὴ οὕτω xacd τὸ ποσὸν συμβλητὰ ὡς ποσὸν ἐκ
ποσοῦ, ἀλλ᾽ ὅσον δύναται, οἷον εἰ κοτύλη ὕδατος

4 τ πὸ ποσὸν οὐχ ἡ ποσὸν συμβλετά, ἀλλ᾽ ἡ δύνανταί

τ 0 σὸς Εἴη δ᾽ ἂν καὶ μὴ τῷ τοῦ ποσοῦ μέτρῳ συμβάλ-
— λεσθαι τὰς δυνάμεις, ἀλλὰ κατ᾽ ἀναλογίαν, οἷον ὡς
-- πόδε λευκὸν τόδε θερμόν. Τὸ δ᾽ ὡς τόδε σημαίνει ἐν
τ μὲν ποιῷ τὸ ὅμοιον, ἐν δὲ ποσῷ τὸ ἴσον. "Ατοπον
es Δ φάίνεται, εἰ τὸ σώματα ἀμετάβλητα ὄντα μὴ
-ο ἀναλογίᾳ συμβλητά ἐστιν, ἀλλὰ μέτρῳ τῶν δυνάμεων
τι χαὶ τῷ εἶναι ἴσον θερμὸν ἢ ὅμοιον πυρὸς τοσονδὶ καὶ

ἀέρος πολλαπλάσιον" τὸ γὰρ αὐτὸ πλεῖον τῷ ὁμο-
το γενὲς εἶναι τοιοῦτον ἕξει τὸν λόγον.

οὐ τ Αλλὸ μὴν οὐδ᾽ αὔξησις ἂν εἴη κατ᾽ ᾿Εμπεδοκλέα, ἀλλ᾽

wet. gH NT πρόσθεσιν" πυρὶ γὰρ αὔξει τὸ πῦρ'
.. Αὔξει δὲ χθὼν μὲν σφέτερον γένος, αἰθέρα δ᾽ αἰθήρ.
᾿ Ταῦτα δὲ προστίθεται" δοκεῖ δ᾽ οὐχ οὕτως αὔξεσθαι
ον τὰ αὐξανόμενα.
Πολὺ δὲ χαλεπώτερον ἀποδοῦναι περὶ γενέσεως τῆς κατὰ
᾿ς φύσιν. Τὰ γὰρ γινόμενα φύσει πάντα γίγνεται di dcl
— ὡδὶ ἢ ὡς ἐπὶ τὸ πολύ, τὰ δὲ παρὰ τὸ ἀεὶ καὶ ὡς ἐπὶ
ο τὸ πολὺ ἀπὸ ταὐτομάτου καὶ ἀπὸ τύχης. Τί οὖν τὸ
ο αὔτιον τοῦ ἐξ ἀνθρώπου ἄνθρωπον ἢ ἀεὶ ἢ ὡς ἐπὶ τὸ

. πολύ, καὶ ἐχ τοῦ πυροῦ πυρὸν ἀλλὰ μὴ ἐλαίαν; ἢ

καὶ ἐὰν ὠδὶ συντεθῇ ὀστοῦν; οὐ γὰρ ὅπως ἔτυχε

συνελθόντων οὐδὲν γίγνεται, καθάπερ ἐκεῖνός φησιν,
ες ἀλλὰ λόγῳ τινί. Τί οὖν τούτων αἴτιον; οὐ γὰρ δὴ
οἷς πῦρ γε 7 γῆ. ᾿Αλλὰ μὴν οὐδ᾽ ἡ φιλία καὶ τὸ vetxoc*
οὐ συγκρίσεως γὰρ μόνον, τὸ δὲ διαχρίσεως αἴτιον. Τοῦτο
οὐ δ᾽ ἐστὶν ἡ οὐσία ἡ ἑκάστου, ἀλλ’ οὐ μόνον

E vo μῖξίς τε διάλλαξίς τε μιγέντων,

lotos ὥσπερ ἐχεῖνός φησιν. Τύχη δ᾽ ἐπὶ τούτων ὀνομάζε-
σαι ἀλλ᾽ οὐ λόγος" ἔστι γὰρ μιχθῆναι ὡς ἔτυχεν.
Τῶν δὴ φύσει ὄντων αἴτιον τὸ οὕτως ἔχειν, xal ἡ
᾿ἑχάστου φύσις αὕτη; περὶ ἧς οὐδὲν ἄρα λέγει. Οὐδὲν

Ws " ἄρα περὶ φύσεως λέγει. ᾿Αλλὰ μὴν καὶ τὸ εὖ τοῦτο
καὶ ἀγαθόν: ὁ δὲ τὴν μῖξιν μόνον ἐπαινεῖ, Καίτοι
τά γε στοιχεῖα διακρίνει οὐ τὸ νεῖχος, ἀλλ᾽ ἡ φιλία
τὰ φύσει πρότερα τοῦ θεοῦ" θεοὶ δὲ καὶ ταῦτα.

Ἔτι δὲ περὶ κινήσεως ἁπλῶς λέγει: οὐ γὰρ ἱκανὸν εἰ-
πεῖν διότι ἡ φιλία καὶ τὸ νεῖκος κινεῖ, εἰ μὴ τοῦτ᾽
ἦν φιλίᾳ εἶναι τὸ κινήσει τοιᾳδί, νείκει δὲ τὸ cott.
Ἔδει οὖν ἢ ὁρίσασθαι ἢ ὑποθέσθαι ἢ ἀποδεῖξαι, ἢ
ἀκριβῶς ἢ μαλακῶς, ἢ ἁμῶς γέ πως.

Ἔτι δ᾽ ἐπεὶ φαίνεται καὶ βίᾳ καὶ παρὰ φύσιν κινούμενα
τὰ σώματα; καὶ κατὰ φύσιν, οἷον τὸ πῦρ ἄνω μὲν οὐ
βίᾳ, κάτω δὲ βίᾳ, τῷ δὲ βίᾳ τὸ κατὰ φύσιν ἐναντίον.
Ἔστι δὲ τὸ βίᾳ: ἔστιν ἄρα καὶ τὸ κατὰ φύσιν χι-
νεῖσθαι. Ταύτην οὖν ἡ φιλία κινεῖ, ἢ οὔ" τοὐναντίον
γὰρ τὴν γῆν ἄνω xa διακρίσει ἔοιχεν" xal μᾶλλον
τὸ νεῖχος αἴτιον τῆς κατὰ φύσιν χινήσεως ἢ ἡ φιλία.
Ὥστε χαὶ ὅλως παρὰ φύσιν ἡ φιλία ἂν εἴη μᾶλλον.
᾿Απλῶς δὲ εἰ μὴ ἡ φιλία ἢ τὸ νεῖκος Xivot, αὐτῶν

Opp. D. Τβῆομαε T. III. APPENrix.

ἴσον δύναται wan καὶ δέκα ἀέρος, καὶ οὕτως κατὰ
L

* Admirabitur autem utique aliquis dicentium plura uno " Cap. νι. Text.

esse corporum elementa ut non transmutent in invi- ?7
cem, sicut Empedocles inquit.

Quomodo contingit eis dicere comparabilia esse elementa.
Sed tamen dicit sic: haec enim aequalia esse omnia.

Si ergo secundum quantum, necesse est idem aliquid esse
existens in omnibus comparabilibus, quo mensurantur;-
verbi gratia si ex aquae pugillo erunt pugilli aeris decem ;
idem aliquid igitur erant ambo, si mensurantur eodem.

Si autem non sic secundum quantitatem comparabilia, ut
quantum ex quanto, sed quantum possunt, verbi gratia
si pugillus aquae aequaliter potest infrigidare et decem
aeris, et sic secundum quantum non secundum id quod
quantum comparabilia, sed secundum id quod possunt
aliquid. Erit ergo et non quanti mensuram comparare
et secundum potentias et secundum proportiones; verbi
gratia ut hoc calidum, hoc autem album. Hoc autem
ut hoc significat in quali quidem simile, in quanto
autem aequale. Inconveniens ergo videbitur, si corpora
immutabilia entia non proportione comparabilia, sed
mensura potentiarum, et eius quod est esse aequale ca-
lidum aut simile ignis tantum et aeris multiplex : idem
enim plus, quia homogeneos, talem habebit rationem.

* Sed neque augmentatio utique erit secundum Empedoclea,
nisi secundum adiectionem ; igne autem augetur ignis:
auget enim terra proprium genus, aether autem aethera.
Haec autem adiunguntur; videntur autem non sic au.
geri quae augentur.

* Multum autem difficilius tradere de generatione secun-
dum naturam. Quae enim generantur secundum natu-
ram, aut semper aut ut multum; ea autem quae praeter
semper et multum, ab eventu et fortuna. Quae igitur
causa, ut ab homine homo aut semper aut ut multum,
et ex frumento frumentum sed non oliva nascatur?
* Aut si ita componatur os? Non enim ut contingit
convenientibus nihil generatur, quemadmodum ille in-
quit, sed ratione aliqua. Quae igitur horum causa? Non
enim ignis aut terra. * Sed tamen neque amicitia neque
lis: congregationis enim solum illa, haec autem segre-
gationis causa est. Haec autem est substantia unius-
cuiusque, sed non. solum et mixtio et separatio mixto-
rum, quemadmodum ille inquit. Fortuna enim in his
nominatur, sed non ratio: est enim misceri ut con-
tingit. Natura igitur entium causa est ita se babere,
et uniuscuiusque natura haec, de qua nihil dicit. Nihil
igitur de natura dicit. Sed tamen et bonum est hoc et
optimum; hic autem mixtionem solum laudat. Etenim
et elementa segregat non lis sed amicitia, quae natura
priora deo; dii autem et haec.

*Amplius autem de motu dicit simpliciter: non enim sufficit
dicere quoniam amicitia et lis movent, nisi hoc erat
amicitiae esse, quod motu tali, liti autem quod tali.
Oportebat igitur aut determinare aut supponere aut de-
monstrare, aut certe aut molliter, aut aliter qualiter.

* Amplius autem quoniam videntur et vi et praeter naturam
moveri corpora, et secundum naturam, verbi gratia ignis
quidem superius non vi, inferius autem vi, vi autem ei
quod secundum naturam contrarium. Est autem quod
vi; est igitur et secundum naturam moveri. Hanc igitur
amicitia movet, aut non; contrarium enim terram su-
perius, et segregationi assimilatur; et magis lis est
causa eius qui secundum naturam motus, quam ami-
citia. Quapropter et universaliter praeter naturam ami-

- 6:

* Text. 38.

* Text. 39.

* Text. 40.

* Text. 41.

* Text. 42.

* "Text. 43.

* Num. seq.

* perempte ca.

* Num. 5.

* Num. seq.

XLII

τῶν σωμάτων οὐδεμία κίνησίς ἐστιν οὐδὲ μονή. ᾿Αλλ᾽
ἄτοπον. :

Ἔτι δὲ καὶ φαίνεται κινούμενα" διέκρινε μὲν γὰρ τὸ
γεῖχος; ἠνέχθη δ᾽ ἄνω ὁ αἰθὴρ οὐχ ὑπὸ τοῦ νείκους;
ἀλλ᾽ ὁτὲ μέν. φησιν ὥσπερ ἀπὸ τύχη.

Οὕτω γὰρ συνέχυρσε θέων τότε, πολλάχι ὃ ἄλλως"
ὁτὲ δὲ φησι πεφυκέναι τὸ πῦρ ἄνω ψέρεσθαι, ὁ ὃ
αἰθήρ, φησί, K à

αχρῇσι χατὰ χθόνα δύετο ῥίζαις. :
Ἅμα δὲ καὶ τὸν κόσμον ὁμοίως ἔχειν φησὶν ἐπί τε
τοῦ νείκους νῦν καὶ πρότερον ἐπὶ τῆς φιλίας. Τί οὖν
ἐστὶ τὸ κινοῦν πρῶτον καὶ αἴτιον τῆς κινήσεως ; οὐ
13e δὴ ἡ φιλία, x2 πὸ νεῖκος, ἀλλά τινος κινήσεως
ταῦτα αἴτια" εἰ δ᾽ ἔστιν, ἐκεῖνο py. cum

Ἄτοπον δὲ xai εἰ ἡ ψυχὴ ἐκ τῶν στοιχείων ἢ ἣν τι
αὐτῶν’ αἱ γὰρ ἀλλοιώσεις αἱ τῆς ψυχῆς πῶς ἔσον-
ται, οἷον τὸ μουσικὸν εἶναι καὶ πάλιν ἄμουσον, ἢ
μνήμη ἢ λήθη; δῆλον γὰρ ὅτι εἰ μὲν πῦρ ἡ ψυχή,
τὰ πάθη ὑπάρξει αὐτῇ ὅσα πυρὶ ἡ mop*

εἰ δὲ μικτόν, τὰ σωματικά" τούτων δ᾽ οὐδὲν σωματικόν.
᾿Αλλὰ περὶ μὲν τούτων ἑτέρας ἔργον ἐστὶ θεωρίας.

53 Ostquam Philosophus destruxit unam fal-
*;sam opinionem de transmutatione elemen-
M Morum, hic destruit aliam quae fuit opinio
LAN Empedocis, qui dixit elementa nunquam
; adinvicem transmutari. Et circa hoc duo fa-
cit: primo ponit eam; secundo reprobat, ibi: Quomodo
contingit eis dicere quada etc. Dicit ergo primo quod
Empedocles posuit elementa esse plura corpora: non ta-
men adinvicem transmutantur, ita quod ex aqua fiat aer,
et ex aere ignis ut in primo manifestum est. Quapropter
admirabitur aliquis ipsum sic dicentem «.

2. Deinde cum dicit: Quomodo contingit eis etc., repro-
bat opinionem praedictam. Et primo per Empedoclem *;
secundo deducendo ad quandam aliam inconvenientiam

uae sequitur ad ipsam, ibi: Sed meque augmeniatio * etc.

e primum sciendum est quod Empedocles, licet po-
neret elementa esse intransmutabilia, posuit tamen ipsa
esse adinvicem comparabilia. Ex hoc ergo sumit ratio-
nem Aristoteles contra eum, et est ratio talis. Quae-
cumque sunt comparabilia, sunt transmutabilia; sed ele-
menta sunt comparabilia $ secundum Empedoclem; ergo
sunt transmutabilia. Potest etiam aliter formari et sic.
Si elementa sunt intransmutabilia, non sunt comparabilia ;
sed consequens est falsum secundum Empedoclem, qui
dicit ea esse comparabilia: dicebat enim ea esse aequalia;
ergo et antecedens est falsum, scilicet ipsa esse intrans-
mutabilia. Circa rationem istam sic procedit. Primo ponit
eam per modum quaestionis, dicens quod si elementa
sunt intransmutabilia, quomodo contingit quod sint com-
parabilia. Quasi diceret: nullo modo. Sed tamen Empe-
docles dicit sic, scilicet quod sunt comparabilia: dicit
enim ea esse aequalia.

3. Secundo ibi: Si ergo secundum quantum etc., probat

rimam propositionem , scilicet quod si sunt compara-
bilia sunt transmutabilia. Et quia comparatio est duplex,
scilicet secundum quantitatem et secundum virtutem ,

primo probat eam, si sunt comparabilia secundum quan--

titatem; secundo, si sunt comparabilia secundum virtu-
tem, ibi: Si autem non sic * etc.

Dicit ergo primo, quod si eleménta comparantur se-
cundum quantitatem, ut si ex uno pugillo aquae fiant

*

DE GENERATIONE ET CORRUPTIONE LIB. II

citia erit magis. Simpliciter autem nisi amicitia vel lis
moveat, eorum corporum nullus motus est neque mora.
Sed inconveniens.

* Amplius autem et videntur mota: segregavit enim quidem
lis, ductus est autem superius aether non a lite, sed
quandoque inquit ut a fortuna. Sic enim constituit cur-
rens tunc, multoties autem aliter. Quandoque quidem
inquit innatum esse ignem superius agi, aether autem
ingrediebatur terrae profundas radices. Sic autem et
mundum similiter habere inquit in lite nunc et prius
in amicitia. Quid igitur est quod movet primum et
causa motus? Non enim amicitia et lis, sed cuiusdam
motus hae causae; si utique est, illud principium. *

* [nconveniens autem et si anima ex elementis aut unum.
aliquod eorum: alterationes enim animae quomodo
erunt, verbi gratia musicum esse et rursus non musicum,
aut memoria aut et oblivio? Palam autem quoniam si
quidem ignis anima, passiones inerunt ei quaecumque
igni secundum quod ignis. τς τι

Si autem miscibile corporalia; harum autem nulla corpo-
ralis. Sed de his alterius opus est contemplationis.

decem pugilli aeris, necessario oportet quod unum aliquid
sit in eis in quo conveniunt, et in quo mensurantur; in
omnibus enim comparabilibus est unum aliquid quo men-
surantur: et hoc est illud in quo comparantur. Cum
autem ex tanta aqua, puta ex uno pugillo aquae , fiant
decem pugilli aeris Y, oportet unam esse materiam quae
sit minoris et maioris quantitatis sub forma aquae et aeris;
sed quaecumque commiunicant in materia, transmutantur
adinvicem; ergo elementa sunt transmutabilia. ^ .

4. Deinde cum dicit: Si autem mom sic etc., probat
eam, dato quod elementa compararentur adinvicem se-
cundum qualitatem * et virtutem, dicens quod si non sic.
comparantur adinvicem elementa, scilicet secundum quan-
titatem, ut quantum fiat ex quanto, sed comparentur se-
cundum quantitatem potentiae vel virtutis, verbi gratia,
si ponatur aer esse frigidus, et quaeratur utrum tantum
potest infrigidare unus pugillus aquae quantum possunt
infrigidare decem pugil aeris, tunc fiat comparatio se-
cundum quantum virtutis, ut quantum possunt, et non
secundum quantitatem dimensionis. Haec autem.
ratio potest fieri dupliciter, scilicet secundum similitu-
dinem, et secundum proportionem. Dico autem com-
parationem fieri secundum similitudinem, quando fit in
una qualitate quae est in diversis subiectis: quia simi-
litudo est rerum diversarum eadem qualitas; secundum
proportionem autem dicitur fieri, quando fit in oppositis
sive diversis qualitatibus, in una habitudine se -
tibus ad duo subiecta vel plura. Si ergo fiat comparatio
secundum qualitatem , tunc contingit comparare non
quantitatis * quidem mensuram, sed potius mensuram
quae est secundum. potentias similium qualitatum, et se-
cundum proportionem diversarum qualitatum, verbi gra-
tia, sicut hoc est calidum ita hoc est album; cum autem
hoc dicimus * ut hoc, significamus in qualitate quidem
simile, et in quantitate aequale. Si igitur fiat compara-
tio elementorum non secundum proportionem, n se-
cundum mensuram potentiarum, quae est comparatio in
qualitate, sicut in calido aut simili, inconveniens est si
haec ponantur immutabilia elementa: verbi gratia si di-
catur, quantum est calidus ignis tantum est calidus aer ὃ;
quia idem plus calidum cum sit bomogeneos, idest unius

«) Dicit ergo primo ... dicentem. — Pro hoc edd. a b nihil habent
nisi sicut dicit Empedocles, quod C omittit. Collatis numeris 7 et 10
divisionem textus etiam in Piana incompletam esse patet, nam textus
ibi explicatos in hac analysi-praesignandi erat locus.

B) sunt transmutabilia... comparabilia. — Hoc omittunt Ca; Pb in-
uum terminos maioris propositionis: transmutabilia sunt compara-

ilia.

p) Cum autem... aeris. - autem (Comparantur autem C) cum ex
quanta aqua (aquae C) puta ex uno pugillo quantitas aeris puta de-
cem pugilli aeris Ca. Secundum B. Albertum legendum foret: Hic autem

DE
"

cum ex quanta aqua, puta ex uno pugillo aquae, fiat quantus aer, puta
decem pugilli aeris. ES

9) quantum ... aer. — quantum est calidus tactus ignis tantum. est
calidus idem aeris Ca, corrupte pro eo quod dicit B. Albertus: « quan-
tum est tantum ignis calidum, tantum est calidum multiplex aeris. »
Idem prosequitur: « quia idem plus calidum, cum sit homogeneos, idest
unius naturae, cum minus calido sicut multiplex ad submultiplex, ha-
bebit relationem talem sicut comparabile in quanto, quae est relatio

univoca. » Pro et habebit rationem, habebit relationem, et pro ratio
| univoca, relatio unica Cab. ;

CAP. VI, LECT. VII

generis est minus calido (secundum quod ea quae habent
eandem materiam dicuntur esse unius generis, et habent
se sicut materia ad subiectum), et habebit rationem talem,
Sicut comparabile in quanto: quae est ratio univoca; ergo
et materia est una; quorum autem materia est una, sunt
adinvicem transmutabilia. Falsum est ergo quod dicit Em-
miris quod elementa non transmutantur adinvicem.

iquis ergo diligenter advertat, tota virtus istorum ver-
borum est in hoc, quod ea quae comparantur, sive primo
modo sive secundo, habent eandem materiam ; et talia
necessario sunt mutabilia ut dictum est.

Sed videtur quod istud quod dicit Philosophus sit
falsum. Constat enim quod quantitas terrae et aliorum
elementorum est comparabilis quantitati stellarum, et ta-
men non est eadem materia utrorumque, ut dicitur in XII
Metaphys. Praeterea dubitatur de alio: non enim omnia
comparabilia adinvicem secundum potentiam vel virtu-
tem, communicant in materia. Ignis enim et sol sunt
comparabiles in calefactione secundum magis et minus,
ettamen non communicant in materia, ut dictum est.

Ad primum-ergo dicendum est secundum quosdam,

uod non loquitur hic Philosophus de quantitate secun-
ln extensionem , sed de quantitate secundum substan-
tiam. Et hoc significat cum dixit, decem pugillos aeris
esse aequales uni pugillo aquae: sunt enim aequales in
materia, quia tantum ibi est de materia quantum hic; unde
cum communicent in materia, necessario adinvicem trans-
mutantur. Talis autem comparatio non est inter elementa
et caelestia corpora. Vel dicendum quod haec compa-
rátio est secundum rarum et densum: nam per hoc va-
riata materia, elementa ad se invicem transmutantur. Et
vocatur haec comparatio secundum quantitatem : quia
rarum et densum non addunt super partes materiae qua-
litatem quae essentialiter sit qualitas, sed potius situm
in partibus materiae, ad distensionem per maiorem et mi-
norem quantitatem. - Ad secundum vero dicendum, quod
intelligit Philosophus de his quae comparantur secun-
dum qualitatem vel virtutem univoce acceptam in utro-
que: talis autem non est virtus calefactiva solis et ignis;
et ideo cessat obiectio.

5. Deinde cum dicit: Sed neque augmentatio etc., repro-
bat praedictam opinionem , deducendo ad alia inconve-
nientia; et sunt duo. Primum est quod haec opinio tollit
augmentum. Hoc sic ostendit: quia si elementa non trans-
mutantur, tunc oportet quod unum addatur alteri, sicut
lapis lapidi; hoc autem est quaedam accumulatio, et non
est augmentum, neque secundum eos neque secundum
nos: quia oportet quod id per quod augmentum fit,
transmutetur in augmentatum; neque etiam secundum
eum qui dixit, quod illud quod augetur, augetur solum
a suo simili, scilicet ignis augetur igne, et unumquod-
que quod augetur, augetur per aliquod sui generis, sicut
aether augetur aethere: talis autem congregatio est eo-
rundem manentium in forma. Res autem non sic vi-
dentur augeri, ut supra in primo ostensum est.

6. Secundum inconveniens ponit ibi: Multum autem
difficilius etc., et est quod haec opinio tollit generationem,
dicens quod multum est difficilius tradere aliquid de
generatione secundum naturam, si elementa non trans-
mutantur adinvicem. Cum enim ea quae generantur se-
cundum naturam, generentur eodem modo semper aut
frequenter, ea autem quae praeter multum et semper
fiunt et raro, fiunt ab eventu et fortuna s, non potest
reddi causa quare semper ex homine generetur homo,
et quare semper ex frumento generetur frumentum et
non oliva: semper enim generatum est in forma gene-
rantis, nisi peccatum naturae propter defectum fiat. Si
autem sit ut dicit Empedocles, scilicet quod elementa
non sint transmutabilia, aequaliter potest generari ex ho-

XLIII

mine asinus et homo: quia utrumque eorum non est
nisi congregatio elementorum , et homo generans non
habens formam, non inducit formam in generato, nec
convenit cum eo in forma. Aut si os et caro ita com-
ponantur, scilicet per quandam accumulationem elemen-
torum convenientium * sicut ille dicit, tunc nihil gene-
ratur, sed in his quae generantur est solum ratio vel
relatio aliqua, non quidem relatio mixtorum, sed com-
positorum. Quae igitur est causa istorum, quod ex ho-
mine generetur homo semper aut frequenter, et similiter
ex frumento frumentum, et non oliva? Istorum enim
causa non potest esse ignis aut terra: quia ista sunt
contraria in qualibet compositione. Similiter nec lis nec
amicitia, quas Empedocles posuit esse duo principia mo-
bilia, possunt esse causa horum. Amicitia enim non est
causa nisi congregationis t, lis autem solum est causa
segregationis; sed neutrum horum est forma rei, quae
facit hominem esse hominem, et carnem esse carnem:
forma enim est substantia uniuscuiusque; et ideo non
solum in re est mixtio, idest compositio congregatorum
et separatio eorum , sicut dicit Empedocles, sed etiam
est forma. In tali ergo congregatione et segregatione
narratur ab Empedocle fortuna, et non ratio quae est
sumpta a forma. Dicit enim quod mixtio fit ut contingit,
idest a casu et fortuna, cum tamen natura quae est
forma, sit causa entium: quare ita se habet, quod ab
homine semper vel frequenter generatur homo. Sed de
hac forma vel natura nihil dicit Empedocles, cum tamen
ipsa natura, quae dicitur forma, sit bonum et optimum
uniuscuiusque rei, bonum quidem in se, et optimum in
ordine universi. Laudat autem Empedocles solum mixtio-
nem, quae in rei veritate non est mixtio sed solum quae-
dam compositio: quia quod elementa segregentur a com-
posito in quo sunt salvata, hoc non ci lis sed ami-
citia, quae vult ea congregare ad homogenea. Et haec
elementa dicit Empedocles esse priora deo, idest caelo:
quia etiam caelum dicebat ex elementis componi.

7. Deinde cum dicit: Amplius autem de motu etc., hic
destruit opinionem Empedoclis de principiis moventibus

er tres rationes. Quarum primam ponit, dicens quod
Em edocles locutus fuit insufficienter de motu. Non enim
sufhcit simpliciter dicere quod amicitia et lis sunt prin-
cipia moventia, nisi forte esse ipsius amicitiae, idest de
natura sua, habet ut causet * motum talem: sed quia
haec non est certa, oportebat quod hoc determinaret ,
aut certitudinaliter per causam propriam, aut molliter ,
sicut per causam non iuvertibiieds sive remotam, aut
aliter qualiter, sicut per probabiles rationes, vel per in-
ductionem, vel exemplum; sed Empedocles nihil horum
facit, et ideo simpliciter et insuffcienter dixit.

8. Secundam rationem ponit ibi: Amplius autem quo-
niam etc., et est talis. Corpora naturalia moventur vio-
lenter et praeter naturam, et moventur secundum naturam:
verbi gratia, ignis movetur sursum non violentia sed na-
tura, deorsum autem violenter; quod autem est violenter,
est contrarium ei quod est secundum naturam; videmus
autem corpora moveri per violentiam ; ergo moventur
secundum naturam: contraria enim habent fieri circa
idem. Quaeramus ergo ab Empedocle, utrum motus ami-
citiae sit naturalis vel violentus. Terram enim moveri
superius sicut et ignem inferius, est contra naturam: hoc
autem quod est contra naturam, assimilatur cuidam se-
gregationi; tamen sic elementa congregantur: quia nisi
ignis descendat et terra ascendat, non congregabuntur
elementa. Cum ergo congregare sit effectus amicitiae
secundum Empedoclem , motus amicitiae est violentus
et segregationi similis, et lis magis est causa motus na-
turalis quam amicitia: quod est impossibile secundum
eum. Et ideo impossibile est ponere amicitiam et litem

£) ea autem quae... fortuna. — ea autem quae praeter fiunt et raro
fit (fit om. C) ab eventu et fortuna Ca; B. Albertus: « ea autem quae
sunt praeter semper aut multum, sicut ea quae fiunt raro, ab eventu
fiunt, sive casu, et a fortuna. » Ante non potest P addit Er.

t) nisi congregationis. — Ita Pb cum Beato Alberto: confer etiam
textum; naturalis generationis Ca. Pro sed neutrum, quod habet Bea-
tus Albertus et contextus absque dubio requirit, corrupte sed necessa-
rium PCab.

* conlingentium
ed. a.

* idest add. pb.

XLIV

esse principia moventia. Si autem haec non sunt prin-
cipia moventia, cum non sint alia principia secundum
Empedoclem , nullus est motus naturalium corporum ,
nec aliqua quies: habitus enim et privatio habent fieri
circa idem; hoc autem est manifeste falsum.
9. Tertiam rationem ponit ibi: Amplius autem el vi-
deniur etc., per quam ostendit Philosophus quod Empe-
docles sibi ipsi contradicit, et peccat etiam dicens naturalia
fieri a casu et a fortuna. Contradicit autem sibi ipsi in hoc,
uod cum poneret tantum duo principia moventia, scilicet
litem et amicitiam, posuit tamen aliquem motum esse a
casu et a fortuna: unde dicendo esse tantum duo principia
moventia, dicit ea esse causam omnis motus, dicendo au-
tem aliquem motum esse a casu et a fortuna, dicit illa prin-
cipia non esse.causam omnis motus. Dicit enim quod,
. quando aliquod compositum corrumpitur, tunc segre-
gantur elementa quae erant in eo, per litem, et movetur
ignis sursum ut a lite: sed quandoque a fortuna, quia sic
casus constituit tunc cursum ignis, sive aetheris (aethera
enim dicebat Empedocles esse ex igne pe Non autem
semper sursum movetur aether, sed multoties aliter:
uia dixit aliquando a fortuna, sicut dictum est, ignem
erri sursum; aliquando autem ingrediebatur ad radices,
idest ad cavernas, terrae, sicut apparet in montibus ar-
dentibus. In hoc ergo peccat Empedocles, quod naturam
casui et fortunae subiacere dicebat. Simul autem cum
dictis impossibile dicit, quod mundus similiter se habet
nunc in tempore litis, quando de confuso et permixto
egressa sunt omnia, sicut prius se habuit in amicitia ;
uia sicut ignis quandoque a fortuna ascendit et quan-
donis descendit, ita fecit in confuso: per casum enim

DE GENERATIONE ET CORRUPTIONE LIB. II

tunc ascendit, et per casum descendit. Cum autem casus
et fortuna sint causae per accidens, reducuntur ad per
se. Quid est ergo quod primo per se movet, et per se
est causa motus? Oportet enim causam per se esse prius
quam causam per accidens. Amicitia enim et lis non est
causa motus simpliciter, sed solum cuiusdam motus, sci-
licet congregationis et segregationis: si tamen est ita sicut
dicit Empedocles, quod amicitia vel lis est prius movens.
ro. Deinde cum dicit: Jnconveniens autem etc., reprobat
opinionem Empedoclis in hoc quod dicebat animam com-
poni ex elementis, per duas rationes. Quarum primam
ponit, dicens quod inconveniens est dicere quod anima
sit ex elementis omnibus, vel ex aliquibus, vel ex aliquo
eorum: quia si anima esset elementum aliquod, puta
ignis, ut quidam dixerunt, vel esset ex elementis ut di-
xerunt alii, tunc alterationes animae quomodo erunt, idest
uomodo posset alterari anima propriis alterationibus ?
us dicat: nullo modo. Verbi gratia, si anima est ele-
mentum. vel ex elementis, quomodo anima habebit habi-
tum musicae: et rursus quomodo mutabitur de musica
in privationem musicae, ita quod sit sine musica? Nec
etiam poterit immutari de memoria in oblivionem , vel
e converso; sed potius si anima est ignis, quaecumque
sunt passiones secundum quod ignis, inerunt animae :
quod est impossibile. pg eM
11. Secundam rationem ponit ibi: Si autem miscibile etc.,
quae talis est. Si non sunt miscibilia nisi corpora, ut
in primo dictum est, et animarum nulla est
constat quod anima non est elementum, nec mixta ex
elementis. Sed de his determinare est opus alterius con-
templationis, quia pertinet ad librum de 4mima. ^ ^

CAP. VII, LECT. VIII

XLV

LECTIO OCTAVA

IMPROBATA OPINIONE EMPEDOCLIS DETERMINATUR QUOMODO FIT MIXTUM EX ELEMENTIS -
ULTERIUS OSTENDITUR CUILIBET MIXTO OMNIA INESSE ELEMENTA

Περὶ δὲ τῶν στοιχείων ἐξ ὧν τὸ σώματα συνέστηκεν;
| ὅσοις μὲν δὸοχεῖ τι εἶναι χοινὸν ἢ μεταβάλλειν εἰς
ἄλληλα. ἀνάγκη εἰ θάτερον τούτων, καὶ θάτερον
συμβαίνειν: ὅσοι δὲ μὴ ποιοῦσιν ἐξ ἀλλήλων γένεσιν
μηδ᾽ ὡς ἐξ ἑκάστου, πλὴν ὡς Ex τοίχου πλίνθους;
ο΄ ἄτοπον πῶς ἐξ ἐχείνων ἔσονται σάρχες καὶ ὀστᾶ καὶ
τ σῶν ἄλλων ὁτιοῦν.
Ἔχει δὲ τὸ λεγόμενον ἀπορίαν καὶ τοῖς ἐξ ἀλλήλων γεν-
νῶσιν, τίνα τρόπον γίγνεται ἐξ αὐτῶν ἕτερόν τι παρ᾽
᾿ς αὐτά. Λέγω οἷον ἔστιν ἐκ πυρὸς ὕδωρ xal ἐκ
ο΄ σούτου γίγνεσθαι mÜUp* ἔστι γάρ τι κοινὸν τὸ ὑποχεί-
τ μενον. ᾿Αλλὰ δὴ καὶ σὰρξ ἐξ αὐτῶν γίνεται xol
τ μυελός: ταῦτα δὴ γίνεται πῶς;
“τόν sm) πε γὰρ τοῖς λέγουσιν ὡς ᾿Εμπεδοχλῆς τίς ἔσται
εὐὐπρόπος ; ἀνάγκη γὰρ σύνθεσιν εἶναι καθάπερ ἐκ
τον φλίνθων καὶ χίθων τοῖχος" καὶ τὸ μῖγμα δὲ τοῦτο
τ &x σωζομένων μὲν ἔσται τῶν στοιχείων, χκατο μι-
᾿ς χρὰ δὲ παρ᾽ ἄλληλα συγχειμένων. Οὕτω διυὶ σὰρξ
— xai τῶν ἄλλων ἕκαστον. Συμβαίνει Ov) μὴ ἐξ ὁτου-
οὖν μέρους σαρκὸς γίγνεσθαι πῦρ χαὶ ὕδωρ, ὥσπερ
ἐκ χηροῦ γένοιτ᾽ ἂν ἐκ μὲν τουδὶ τοῦ μέρους σφαῖρα,
τ πυραμὶς δ᾽ ἐξ ἄλλου τινός: ἀλλ᾽ ἐνεδέχετό γε ἐξ
— ἑχατέρου ἑκάτερον γενέσθαι. Τοῦτο μὲν δὴ τοῦτον
γίνεται τὸν τρόπον ἐκ τῆς σαρχὸς ἐξ ὁτουοῦν ἄμφω"
«oig δ᾽ ἐχείνως λέγουσιν οὐκ ἐνδέχεται, ἀλλ᾽ ὡς ἐκ
τ σοίχου λίθος καὶ πλίνθος, ἑκάτερον ἐξ ἄλλου τόπου
τ καὶ μέρους.
Ὁμοίως δὲ καὶ τοῖς ποιοῦσι μίαν αὐτῶν ὕλην ἔχει τινὰ
τ΄ ἀπορίαν, πῶς ἔσται τι ἐξ ἀμφοτέρων, olov ψυχροῦ
τ ὐχαὶ θερμοῦ ἢ πυρὸς καὶ γῆς. Ei γάρ ἐστιν ἡ σὰρξ
— ἐξ ἀμφοῖν καὶ μηδέτερον ἐχείνων, μηδ᾽ αὖ σύνθεσις
- σωζομένων, τί λείπεται πλὴν ὕλην εἶναι τὸ ἐξ ἐχεί-
45 std ἡ γὰρ θατέρου φθορὰ ἢ θάτερον ποιεῖ ἢ τὴν
--— τλην.
"Ag! οὖν ἐπειδή ἐστι xol μᾶλλον xal ἧττον θερμὸν καὶ
ψυχρόν, ὅταν μὲν ἁπλῶς ἣ θάτερον ἐντελεχείᾳ, δυ-
- γάμει θάτερον ἔσται" ὅταν δὲ ped παντελῶς, ἀλλ᾽
τ ὡς μὲν θερμὸν ψυχρόν, ὡς δὲ ψυχρὸν θερμὸν διὰ τὸ
ἐξ “μιγνύμενα φθείρειν τος ὑπεροχας ἀλλήλων, τότε οὔθ᾽
τ αὶ ὕχη ἔσται οὔτε ἐκείνων τῶν ἐναντίων ἑχάτερον
τ ἐντελεχείᾳ ἁπλῶς, ἀλλὰ μεταξύ" κατὰ δὲ τὸ δυνά-

"ope en εἶναι θερμὸν ἢ ψυχρὸν ἢ τοὐναντίον.
— χατὰ τοῦτον τὸν λόγον διπλασίως θερμὸν δυνάμει ἢ

ψυχρόν, ἢ «ριπλασίως, 7| κατ᾽ ἄλλον τρόπον τοιοῦ-

πον. Ἔσται δὴ μιχθέντων τἄλλ᾽ ix τῶν ἐναντίων

ἢ τῶν στοιχείων, καὶ τὰ στοιχεῖα ἐξ ἐχείνων δυνά-

2 get πὼς ὄντων, οὐχ οὕτω δὲ ὡς ἡ ὕλη, ἀλλὰ τὸν

ἰῇ μένον τρόπον" καὶ ἔστιν οὕτω μὲν μῖξις, ἐκείνως
δὲ ὕλη τὸ γινόμενον.

᾿Επεὶ δὲ χαὶ πάσχει τἀναντία χατὰ τὸν ἐν τοῖς πρώτοις
τ΄ διορισμόν" ἔστι γὰρ τὸ ἐνεργείᾳ θερμὸν δυνάμει ψυ-
ὃν χαὶ τὸ ἐνεργείᾳ ψυχρὸν δυνάμει θερμόν, ὥστε
ἐὰν μὴ ἰσάζῃ, μεταβάλλει εἰς ἄλληλα. Ὁμοίως δὲ
x«l ἐπὶ τῶν ἄλλων ἐναντίων καὶ πρῶτον οὕτω τὸ
στοιχεῖα μεταβάλλει, ἐκ δὲ τούτων σάρκες καὶ ὀστᾶ
x«l vd τοιαῦτα, τοῦ μὲν θερμοῦ γιγνομένου ψυχροῦ,
τοῦ δὲ ψυχροῦ θερμοῦ, ὅταν πρὸς τὸ μέσον ἔλθῃ"
ἐνταῦθα γὰρ οὐδέτερον, τὸ δὲ μέσον πολὺ καὶ οὐκ
ἀδιαίρετον. Ὁμοίως δὲ καὶ τὸ ἕμδν xal ὑγρὸν καὶ
τὰ τοιαῦτα κατὰ μεσότητα ποιοῦσι σάρχα καὶ ὀστᾶ
χαὶ τἄλλα.
λπαντα δὲ τὰ μικτὰ σώματα; ὅσα περὶ τὸν τοῦ μέσου
τόπον ἐστίν, ἐξ ἁπάντων σύγκειται τῶν ἁπλῶν. T7,

* De elementis autem, ex quibus corpora constituta sunt,
quibuscumque quidem videtur esse aliquid commune,
aut transmutari in invicem, necesse si alterum horum,
et alterum contingere. Quicumque enim non faciunt ex
invicem generationem neque ex unoquoque, nisi sicut
ex pariete lateres, inconveniens: quomodo enim ex illis
erunt carnes et ossa, et aliorum unumquodque?

Habet autem quod dicitur quaestionem et ex alterutris ge-
nerantibus, quomodo. generatur ex eis aliud aliquid
praeter hoc: Dico autem verbi gratia ex igne est aqua,
et ex hac generari ignem: est enim aliquod commune
subiectum. Sed utique et caro ex eis generatur et me-
dulla: verum haec quomodo generantur?

Illis quidem enim qui dicunt ut Empedocles quis erit
modus? Necesse enim est compositionem esse sicut
ex lapidibus et lateribus paries; mixtura autem haec ex

* Cap. vri. Text.
46.

salvatis utique erit elementis, secundum parva autem -

adinvicem compositis. Ita utique caro et aliorum unum-
quodque. *. Contingit itaque non ex quacumque parte
carnis generari ignem et aquam, quemadmodum ex
cera generatur utique ex hac quidem parte sphaera,
pyramis autem ex aliqua alia; sed contingebat ex al-
terutro alterutrum generari. Haec quidem igitur hoc
generantur modo ex carne, ex quolibet ambo; eis autem
qui illo modo dicunt, non contingit, sed ut ex pariete
lapis et lateres, utrumque ex alio loco et parte.

* Similiter autem et facientibus unam eorum materiam
habet aliquam quaestionem, quomodo erit aliquid ex
ambobus; verbi gratia ex calido et frigido, aut ex igne
et aqua. Si enim est caro ex ambobus, et neutrum
eorum, neque rursus compositio salvatorum, quid re-
linquitur nisi materiam esse quod ex illis? Alterius enim
corruptio aut alterum facit, aut materiam.

Quapropter quoniam est et magis et minus calidum et fri-
gidum, quando quidem fuerit simpliciter alterum actu,
potentia alterum erit; quando autem non omnino,
sed ut quidem calidum frigidum, ut autem frigidum
calidum, quia quae miscentur corrumpunt intentiones
adinvicem, tunc neque materia erit, neque illorum con-
trariorum alterutrum actu simpliciter, sed medium. Se-
cundum vero quod est potentia magis calidum quam
frigidum, vel contrarie alterutrum: secundum hanc ra-
tionem et ratione.dupliciter calidum potentia quam
frigidum, vel tripliciter, vel secundum alium talem mo-
dum. Erunt utique mixta alia ex contrariis aut ex ele-
mentis, et alia elementa ex illis potentia aliquo modo
existentibus, non ita vero ut materia, sed secundum
praedictum modum: et erit ita quidem mixtio, illo vero
modo materia quod generatur.

Quoniam autem patiuntur contraria secundum in primis
determinationem: est enim actu calidum potentia fri-
gidum, et actu frigidum potentia calidum, quapropter,
si non coaequantur, transmutantur in invicem. Similiter
autem et in aliis contrariis; et primo ita elementa trans-
mutantur, ex his autem carnes et ossa et quae talia,
calido quidem generato frigido, frigido autem calido,
quando ad medium veniunt: hic enim neutrum, me-
dium autem multum et non indivisibile. Similiter autem
et siccum et humidum et alia talia secundum medieta-
tem faciunt carnem et os et alia.

* Omnia autem mixta corpora, quaecumque circa locum
medii sunt, ex omnibus composita sunt simplicibus.

* Text. 47.

"»

* Text. 48.

* Cap. vir. Text.
49.

* mutat ed. a,

XLVI

μὲν γὰρ ἐνυπάρχει πᾶσι διὰ τὸ ἕκαστον εἶναι μά-
λιστα χαὶ πλεῖστον ἐν τῷ οἰκείῳ τόπῳ, ὕδωρ δὲ διὰ
τὸ δεῖν μὲν ὁρίζεσθαι τὸ σύνθετον, μόνον δ᾽ εἶναι
τῶν ἁπλῶν εὐόριστον τὸ ὕδωρ, ἔτι δὲ καὶ τὴν γῆν
ἄνευ τοῦ ὑγροῦ μὴ δύνασθαι συμμένειν, ἀλλοὶ τοῦτ
εἶναι τὸ συνέχον εἰ γὰρ ἐξαιρεθείη τελέως ἐξ αὐτῆς
τὸ ὑγρόν, διαπίπτοι ἄν. Γῆ μὲν οὖν καὶ ὕδωρ διὰ
ταύτας ἐνυπάρχει τὰς αἰτίας" " "
ἀὴρ δὲ καὶ πῦρ, ὅτι ἐναντία ἐστὶ γῇ καὶ ὕδατι" 15
μὲν γὰρ ἀέρι, ὕδωρ δὲ πυρὶ ἐναντίον ἐστίν, ὡς ἐνδέ-
χεται οὐσίαν οὐσίᾳ ἐναντίαν εἶναι. ᾿Επεὶ οὖν αἱ γε-
γέσεις ἐκ τῶν ἐναντίων εἰσίν, ἐνυπάρχει δὲ θάτερα
ἄκρα τῶν ἐναντίων, ἀνάγκη καὶ θάτερον ἐνυπάρχειν,
ὥστ᾽ ἐν ἅπαντι τῷ συνθέτῳ πάντα τὰ ἁπλᾶ ἐνέσται.

Μαρτυρεῖν δ᾽ ἔοικε καὶ ἡ τροφὴ ἑκάστων" ἅπαντα μὲν
dp τρέφεται τοῖς αὐτοῖς ἐξ ὦνπερ ἐστίν, ἅπαντα
ὃ: πλείοσι τρέφεται. Καὶ ydp ἅπερ ἂν δόξειεν ἑνὶ
μόνῳ τρέφεσθαι, τῷ ὕδατι τὰ φυτά, πλείοσι τρέφε-
ται" μέμικται γὰρ τῷ ὕδατι γῆ" διὸ καὶ οἱ γεωργοὶ
πειρῶνται μίξαντες ἄρδειν. de ;
᾿Επεὶ δ᾽ ἐστὶν ἡ μὲν τροφὴ τῆς ὕλης, τὸ δὲ τρεφόμενον
συνειλημένον τῇ ὕλῃ, ἡ μορφὴ καὶ τὸ εἶδος, εὔλογον
ἤδη τὸ μόνον τῶν ἁπλῶν σωμάτων τρέφεσθαι τὸ
πῦρ ἁπάντων ἐξ ἀλλήλων γινομένων, ὥσπερ καὶ οἱ
πρότεροι λέγουσιν" μόνον γάρ ἐστι καὶ μάλιστα τοῦ
εἴδους τὸ πῦρ διὰ τὸ πεφυχέναι φέρεσθαι πρὸς τὸν
ὅρον. Ἕχαστον δὲ πέφυχεν εἰς τὴν ἑαυτοῦ χώραν
ἐρεσθαι" ἡ δὲ μορφὴ καὶ τὸ εἶδος ἁπάντων ἐν τοῖς
ὅροις. Ὅτι μὲν οὖν ἅπαντα cd σώματα ἐξ ἁπάντων
συνέστηκε τῶν ἁπλῶν, εἴρηται.

I. 54) ostquam Philosophus determinavit de gene-

d ratione elementorum, hic determinat de ge-
f;.neratione compositorum ex elementis. Et
circa hoc duo facit: primo determinat de
generatione compositorum ex elementis; se-
cundo ostendit quod ad generationem mixti omnia elementa
concurrunt, ibi: Omnia autem mixta corpora α ἢ etc. Circa
| primum duo facit: primo arguit ad ostendendum quis non
possit esse verus modus generationis mixtorum; secundo
determinat veritatem, ibi: Quapropter quoniam * etc.
Circa primum considerandum est, quod sicut supra
patuit, duplex est opinio de elementis. Quaedam est vera,
scilicet quod elementa ex quibus sunt corpora constituta,
habent aliquid commune quod est una materia. Similiter
necesse est dicere, quod si elementa transmutantur adin-
vicem, necesse est quod habeant unam communem ma-
teriam: quae dicitur una ab unitate * potentiae quae est
in ea, et est potentia ad formam, cum semper habeat
otentiam ad omnes formas elementorum; et necesse est
ipsam compleri per successionem motus in omnes for-
mas: et sic necesse est quod de una forma ad aliam
transmutetur; et hanc opinionem primo ponit.
Secunda opinio fuit Empedoclis, qui dixit elementa esse
intransmutabilia, et hanc innuit * ibi: Quicumque enim etc.
Et dividitur in quatuor partes. In prima ostendit, quod
secundum opinionem -Empedoclis non potest dari verus
modus generationis mixtorum, dicens quod quidam sunt
qui dicunt elementa non adinvicem generari; illi etiam
non dicunt quod unumquodque elementum fiat ex qua-
libet parte corporis mixti, sed dicunt quod elementa
fiunt ex corpore, sicut lapides et lateres ex pariete. Sed
hoc est inconveniens: non enim possunt dicere quomodo
ex elementis sic compositis, non vere mixtis, sint carnes
et ossa et unumquodque aliorum corporum mixtorum;
si enim componantur et congregentur elementa in unum
remanentibus formis et operibus suis, sic ignis .in una
parte compositi erit adurens et aqua fluens, terra in-

DE GENERATIONE ET CORRUPTIONE LIB. II

Terra quidem inest omnibus; quia unumquodque est
maxime et multum in proprio loco; aqua autem quia
oportet terminari quodcumque compositum: sola autem
est simplicium bene terminabile aqua; amplius autem
et terra sine humido non potest commorari, sed hoc
est quod continet: si enim auferatur omnino ex ipsa
humidum, decidet utique. Terra quidem igitur et aqua
propter has insunt causas.

Aer autem et ignis, quoniam contraria sunt terrae et aquae:
terra quidem enim aeri, igni vero aqua contraria est, ut
contingit substantiam substantiae contrariam esse. Quo-
niam igitur generationes ex contrariis sunt, insunt au-
tem altera extrema contrariorum: necesse et alterum
inesse. Quapropter in omni composito omnia simplicia
erunt.

* Testificari autem videtur et nutrimentum uniuscuiusque:
omnia quidem enim nutriuntur eisdem ex quibus sunt,
omnia autem multis nutriuntur. Etenim quaecumque
videntur uno solo nutriri, ut aqua plantae, multis nu-
triuntur: mixta est enim aquae terra: ideo rustici ten-
tant miscentes irrigare. Det ux

Quoniam autem est nutrimentum quidem materiae, quod
nutritur autem coniunctum materiae forma et species,
rationabile iam solum simplicium corporum nutriri
ignem omnium ex invicem generatorum, quemadmodum
et priores dicunt: solus enim et maxime speciei parti-
ceps est ignis, quia innatus est ferri ad terminum. Unum-
quodque autem innatum est ferri in sui ipsius regionem ;
forma autem et species in terminis omnium est. Quod
igitur omnia corpora ex omnibus constituta sunt sim-
plicibus, dictum est. eU

continua, aer exspirans; similiter ignis non ligatus evo-
labit sursum, terra autem descendet deorsum, et sic nun-
quam constabit ut faciat ossa et carnes et huiusmodi.
2. Secundo ibi: Habet autem quod dicitur quaestionem etc.,
ostendit quod etiam secundum primam opinionem est du-
bium, quomodo ex elementis generentur composita ,. di-
cens quod licet prima opinio sit vera, quae dicit ele-
menta in alterutrum transmutari, tamen secundum i
est dubium quomodo ex elementis potest generari ali-
quid praeter ipsa. Elementa enim adinvicem intur,
sicut aqua ex igne, et ex aqua ignis, et similiter est
aliis: et hoc ideo, quia habent unum commune subie-
ctum ut dictum est; sed etiam ex eis generatur caro et
medulla, et alia mixta corpora: sed quomodo fiat horum.
generatio, adhuc est dubium. ji
3. Tertio ibi: Illis quidem enim .etc., redit iterum su-
per secundam quaestionem, ut melius ostendat αὶ quo-
modo ex ipsa non potest dari verus modus generationis ,
dicens quod illi qui dicunt sicut Empedocles dicit, non
possunt assignare modum quomodo corpora mixta com-
ponantur ex elementis. Necesse est enim secundum eos
quod compositio elementorum sit quaedam mixtura tali
ualis est mixtura lapidis in pariete. Dicunt enim qu
elementa salvantur in mixto secundum formas substantia--
les et actus suos, et talis compositio est secundum par-
tes minimas; quod est inconveniens, quia quod uni est
mixtum, puta male videnti qui non discernit inter
et partem, alteri, scilicet bene videnti, non esset * mixtum:
et sic idem esset mixtum et non mixtum. Adhuc etiam
sequitur aliud inconveniens; quia secundum istos non.
ex quiseciqus parte carnis generabitur quodlibet ele-
mentum, sed ex una parte unum et ex alia parte aliud,
sicut si ex una parte cerae fiat sphaera, ex alia parte fiat
figura pyramidalis. Hoc autem patet esse falsum per ea
quae dicta sunt supra, capitulo de mixtione. Sed sicut
in unaquaque parte cerae potest quaelibet figura formari,
ita ex qualibet parte mixti per resolutionem potest quod-

«) ad generationem... mixta corpora. — ad generationem mixti
omnia ( mixtionis ed. b) elementa concurrunt in (pro ibi) omnia mixta
corpora Cab; P legit ut ed. b, addito ibi: Omnia enim mixta; sed pla-
num est nostram potius correctionem quam lectionem P ab ed. a insi-

nuari, et numero 7 convenire. - Mox pro ad ostendendum quis, ad
dicendum quod Ca, ad ostendendum quod Pb.

B) ut melius ostendat. — ut universalius dat ed. a, quod C om. --
Post qui dicunt P add. scilicet elementa esse intransmutabilia,

CAP. VIII, LECT. VIII

libet elementum generari. Haec ergo ambo elementa, sci-
licet ignis et terra, et etiam alia, generantur ex qualibet
carne, idest ex qualibet parte carnis. Sed illi qui dicunt
sicut Empedocles, scilicet elementa esse intransmutabi-
lia, non possunt hoc dicere; sed sicut ex diversis parti-
bus et locis ipsius parietis tolluntur diversi lapides, ita
ex diversis partibus et locis ipsius mixti diversa elementa
oportet eos dicere generari, ita quod ignis ab uno loco
et parte, et aer ex alia.

- 4. Quarto ibi: Similiter autem et facientibus etc., opponit
contra primam opinionem, dicens quod etiam ponentibus
elementa habere unam materiam et esse transmutabilia
sequuntur inconvenientia, si dicatur aliquid generari ex
elementis. Habet enim quaestionem et dubium, quomodo
generabitur aliquid ex ambobus, sicut ex calido et frigido,
aut igne et aqua. Si enim caro est ex ambobus, et neu-
trum eorum est ipsa caro, nec etiam salvantur ipsa ele-
menta, quia aliter non esset mixtio, nihil * relinquitur
nisi materia: quod est impossibile. Si autem remaneat
alterum, et alterum corrumpatur, tunc est corruptio unius
et generatio alterius: quia corrupto. uno, aut generatur
alterum, aut remanet pura materia. Quomodo ergo fiat
ex eis generatio dubium est.

5. Deinde cum dicit: Quapropter quoniam etc., determi-
nat veritatem. Et circa hoc duo fíacit: primo ostendit
modum generationis in universali; secundo magis in spe-
ciali, contrahendo ipsum ad mixtionem elementorum in
constitutione compositi, ibi: Quoniam autem patiuntur * etc.

Primo ergo, relicta secunda opinione Υ tanquam falsa et
impossibili, et supposita prima, ponit verum modum ge-
nerationis corporum mixtorum. Ád cuius evidentiam prae-
mittit duo. Quorum primum est quod differentiae ele-
mentorum sunt contrariae, scilicet calidum et frigidum,
et huiusmodi, et suscipiunt magis et minus. Secundum

est quod, quando alterum elementum fuerit simpliciter
actu, et alterum simpliciter in potentia fuerit, tunc non
potest esse mixtio; quando vero unum non est omnino
actu, nec per excessum praedominatur alteri elemento,
tunc generabitur quoddam medium, quod nec est sim-
pliciter calidum, nec simpliciter frigidum, sed quodam-
modo naturam participans utriusque. Et hoc ideo, quia
quando elementa miscentur, intentiones Sive formae cor-
rumpuntur et remanent in virtute: et tunc illud medium
generatum non est sic in potentia sicut materia, nec
simpliciter alterum elementorum, sed medium inter ea.
Quod quidem medium diversificatur secundum quod di-
versificantur virtutes miscibilium. Si enim potentia ignis
excedat virtutem aquae, medium generatum est magis
calidum quam frigidum, et sic secundum proportionem
virtutis unius elementi ad virtutem alterius: ut si in duplo
sive in triplo ? excedit caliditas frigiditatem, et medium
dupliciter est calidius et tripliciter. Secundum ergo hunc
modum erunt mixta ex contrariis elementis et per com-
positionem vel mixtionem , et elementa erunt ex illis
mixtis per resolutionem: ipsa enim mixta sunt potentia

uatuor elementa, non quidem sicut materia, sed sicut

ictum est.

6. Deinde cum dicit: Quoniam autem patiuntur etc.,
contrahit modum qui dictus est universaliter, ad propo-
situm, dicens B. quia omnia contraria patiuntur ad-
invicem, sicut dictum est prius in capitulo de actione,
quia quod est actu calidum , est potentia frigidum , et
e converso: si ipsa elementa non adaequantur potentiis
suis, sed unum omnino alteri praedominatur, tunc trans-
mutantur adinvicem , et non fit mixtio, sed corruptio
debilioris et generatio sive augmentum praedominantis.
Et quod dictum est de calido et frigido, intelligendum
est similiter in aliis contrariis, scilicet sicco et humido.
Sed elementa prius se invicem transmutantur * in gene-

XLVII

ratione, postea vero, adaequatis potentiis eorum secundum
quandam proportionem , generatur quoddam medium,
sicut carnes et ossa et huiusmodi talia, calido quidem
secundum aliquid infrigidato, et frigido secundum aliquid
calefacto: quia in mixto materia uniuscuiusque contrarii
partem capit alterius quando veniunt ad medium: medium
enim est contrarii. Medium autem illud non est unius pro-
portionis tantum, scilicet quod semper sit per aequalem
contrariorum participationem, neque est indivisibile, idest
non est uno modo tantum, cd diversis modis secun-
dum diversitatem proportionis contrariorum: et sic * est
medium inter calidum et frigidum secundum multiplicem
proportionem ipsorum. [τὰ etiam intelligendum inter hu-
midum et siccum , quae secundum mediorum diversi-
tatem quandam in alia * proportione convenientia faciunt
carnem, et in alia proportione faciunt os, et in alia fa-
ciunt alia, quorum complexiones variantur; sicut est homo,
cuius complexio maxime vicina est temperamento , et
leo qui est calidae complexionis, et asinus qui est fri-
gidae complexionis.

7. Deinde cum dicit: Omnia autem mixta corpora etc.,
ostendit quod in quolibet mixto sunt omnia elementa.
Et primo per causam; secundo per effectum, ibi: Testi-
ficari autem videtur * etc. Circa primum duo facit: primo
ostendit quod in quolibet mixto est terra et aqua; se-
/cundo quod ignis et aer, ibi: Aer autem * etc.

Dicit ergo primo quod omnia corpora mixta, quae-
cumque sunt circa medium quod est terra, necessario
sunt composita ex omnibus simplicibus corporibus, quae
sunt quatuor elementa. Et quod in omni corpore mixto
sit terra, sic ostendit. Locus et locatum secundum Com-
mentatorem aut * sunt eiusdem naturae, aut praedomi-
natur natura loci in locato; sed omnia mixta naturali-
ter quiescunt in terra sicut in loco; ergo oportet quod
in quolibet mixto sit terra, et non solum quod sit, sed
ut praedominetur in ipso. Quod autem aqua sit in quo-
libet mixto probat ex hoc, quia terra pura non habet
continuationem, nec in ipsa aliqua figura posset consi-
stere; partes autem cuiuslibet mixti oportet esse termi-
natas: sola autem aqua, ut supra dictum est, est bene
terminabilis. Et ipsa terra propter naturale siccum * quod
est in ea, nullatenus commoratur sine humido, quod
est in causa continente *: unde humidum, quod est in ea,
continet ipsam; si autem ex ipsa humidum totaliter aufe-
ratur, statim decidet et convertetur in pulverem. Terra
ergo et aqua propter dictas causas sunt in corporibus
mixtis. :

8. Deinde cum dicit: 4er autem et ignis etc., primo
probat quod in quolibet elemento est aer et ignis, tali
ratione. Terra et aqua alterantur in mixto; cum autem
unumquodque miscibilium alteretur a suo contrario, opor-
tet aerem et ignem esse in composito: nam aer contra-
riatur terrae, et ignis aquae. Dico autem elementum esse
contrarium elemento, prout ratione qualitatum contingit
substantiam esse contrariam substantiae. Quoniam igitur
generationes sunt ex contrariis, et in mixtis sunt extrema
contrariorum , scilicet frigidum siccum quod est terra,
et frigidum humidum quod est aqua, necesse est reliqua
inesse, scilicet calidum cum sicco et calidum cum hu-
mido, quae sunt ignis et aer 5. Quapropter in omni com-
posito sunt omnia simplicia corpora.

9. Deinde cum dicit: Testificari autem videtur etc., pro-
bat idem per effectum. Et dividitur in partem principa-
lem et incidentalem; pars incidentalis incipit ibi: Quoniam
aulem est nutrimentum * etc. Dicit ergo primo quod hoc
quod dictum est, scilicet quod omnia mixta componan-
tur ex quatuor elementis, festificari et approbare videtur
nutrimentum uniuscuiusque. Nam unumquodque nutri-
tur ex eis ex quibus est; sed omnia quidem nutriun-

YQ) secunda opinione. — prima opinione PCab; C om. et supposita
prima.

9) in duplo sive in triplo. — si duplex ed. a, si dupliciter C, in
duplo si in triplo Pb. — Statim pro medium, movet Ca.

ε) sic ostendit... aut. — sicut ostendit... Nam aut Pb. — Infra pro
et non solum .. in ipso, et solum (non solum ed. b) quod sicut (sic
quod) praedominetur in ipso Cab.

t) quae sunt ignis et aer. - Hoc in B. Alberto et Cab non legitur.

*mixtum add.ca.

* quaedanmrin ali-
qua ca, qum
aliqua pb.

* Num. 9.

* Num. seq.

* naturalem si-
lum cab.

* in ea causa
continentiae c.

* Num. seq.

* et add. pb.

DE GENERATIONE ET

tur ex multis elementis; ergo ex eisdem quatuor ele-
mentis omnia mixta consistunt. Maioris propositionis
ratio potest esse, quia nutrimentum transmutatur in na-
turam nutriti: non autem posset transmutari nisi haberet
eandem materiam. Minorem vero probat sumendo argu-
mentum a minori. Minus enim videtur quod plantae quae
sunt magis terrestres, nutriantur ex pluribus, quam alia
nutrita; sed istae licet videantur solum nutriri ex aqua,
nutriuntur tamen ex omnibus; ergo multo magis alia.
Quod autem plantae nutriantur ex omnibus ex hoc vi-
detur. Manifestum est enim, quod nutriuntur ex terra et
aqua, * ex agricultura: rustici enim colentes plantas
miscent terram cum aqua ad nutrimentum plantarum;
si autem inest terra et aqua, necesse est esse alia duo
extrema , scilicet aerem et ignem, eadem ratione qua
supra.

IO. Deinde cum dicit: Quoniam autem est nutrimen-

XLVIII

tum etc., ostendit incidenter quod inter simplicia corpora

CORRUPTIONE LIB. II

solus ignis nutritur (non tamen proprie, quia sola vege-
tabilia proprie nutriuntur), dicens quod quia nutrimentum
est sicut materiale respectu nutriti; quia in suam natu-
ram convertitur, ut dictum est in capitulo de augmento,
ipsum autem nutribile est sicut forma et species con-
iuncta materiae, rationabile est ut solus ignis inter sim-
plicia corpora nutriatur, eo quod inter omnia elementa
uae adinvicem generantur, ignis est magis formalis.
Quod patet ex hoc quod ipse naturaliter fertur sursu
ad terminum, idest ad circumferentiam orbis, qui maxime
formalis est inter omnia corpora. Unumquodque enim
natum est ferri ad sui ipsius generationem, quae est con-
naturalis ei; forma autem et species omnium rerum in-
feriorum, praeter hominem, est in terminis omnium 7:
quia superiora ad inferiora se habent, sicut forma ad
materiam; cum ergo ignis tangat orbem lunae, constat
quod ipse sit connaturalis orbi in formalitate. ^
Ultimo recapitulat, et est planum. 'Affgdtt
(i nut

ritmos

5) in terminis omnium. — in terris orbium ed. a, in terminis orbium C; B. Albertus: « forma autem et species omnium rerum est in ter-

minis orbium. »

tuat,
ito rostri d
na utri
teiblpmwoten
^w else
ΟΣ tlsio.
difiederio
i ΡΤ ἘΣ]
' «eod nii
tO T5*39R
sb χα
(A3 1 0 γεσι
os eiue tos
4

HET er

Dueb deus
1nsatlizygv
vyisbsame
s «τειν belizo
u sisriiy,
drbchd sede
τοσαῦθ
Cro att ou

ΣΤ ΠΤ
γῇ ers ;

i3; v:

E MÀ
. ! ΠΥ τ δ os
UR fp TRO
Any Gu
£o aH ὦ

Dou - sip -
Jimmodos s;

CAP. IX, LECT. IX

XLIX

LECTIO NONA

PRAETER CAUSAM MATERIALEM ET FORMALEM GENERABILIUM REQUIRITUR QUAEDAM TERTIA -
IMPROBANTUR OPINIONES CONTRARIAE

᾿Επεὶ δ᾽ ἐστὶν ἔνια γενητὰ καὶ φθαρτά, καὶ ἡ γένεσις
τυγχάνει οὖσα ἐν τῷ περὶ τὸ μέσον τόπῳ; λεχτέον
περὶ πάσης γενέσεως ὁμοίως πόσαι τε χαὶ τίνες αὖὐ-
τῆς αἱ ἀρχαί" ῥᾷον γὰρ οὕτω τὰ καθ’ ἕκαστον θεω-
ρήσομεν, ὅταν περὶ τῶν καθόλου λάβωμεν πρῶτον.
Εἰσὶν οὖν καὶ τὸν ἀριθμὸν ἴσαι χαὶ τῷ γένει αἱ αὐταὶ
αἵπερ ἐν τοῖς ἀϊδίοις τε καὶ πρώτοις" ἡ μὲν γάρ
ἐστιν ὡς ὕλη, ἡ δ᾽ ὡς μορφή. Δεῖ δὲ καὶ τὴν τρίτην
ἔτι προσυπάρῤρχειν" οὐ γὰρ ἱκαναὶ πρὸς τὸ γεννῆσαι

αἱ δύο, καθάπερ οὐδ᾽ ἐν τοῖς πρώτοις. Ὡς μὲν οὖν

τ ὕλη τοῖς γενητοῖς ἐστὶν αἴτιον τὸ δυνατὸν εἶναι χαὶ
“μὴ εἶναι, Τὰ μὲν γὰρ ἐξ ἀνάγκης ἐστίν, οἷον τὰ
ἀΐδια, τὰ δ᾽ ἐξ ἀνάγκης οὐκ ἔστιν. Τούτων δὲ τὰ
μὲν ἀδύνατον μὴ εἶναι, τὰ δὲ ἀδύνατον εἶναι διὰ

- σὸ μὴ ἐνδέχεσθαι παρὰ τὸ ἀναγκαῖον ἄλλως ἔχειν.
— Ἔνια δὲ καὶ εἶναι καὶ μὴ εἶναι δυνατά, ὅπερ ἐστὶ

MEER do καὶ φθαρτόν: ποτὲ μὲν γάρ ἐστι τοῦτο,
ποτ

δ᾽ οὐχ ἔστιν. Ὥστ᾽ ἀνάγχη γένεσιν εἶναι καὶ
φθορὰν περὶ τὸ δυνατὸν εἶναι xal μὴ εἶναι. Διὸ καὶ
^e μὲν ὕλη τοῦτ᾽ ἐστὶν αἴτιον τοῖς γενητοῖς, ὡς δὲ
πὸ οὗ ἕνεχεν ἡ μορφὴ καὶ τὸ εἶδος - τοῦτο δ᾽ ἐστὶν
ὁ λόγος ὁ τῆς ἑκάστου οὐσίας. Δεῖ δὲ προσεῖναι xal
τὴν τρίτην, ἣν ἅπαντες μὲν ὀνειρώττουσι, λέγει δ᾽
οὐδείς, d
ἀλλ᾽ oi μὲν ἱκανὴν φήθησαν αἰτίαν εἶναι πρὸς τὸ γί-
νεσθαι τὴν τῶν εἰδῶν φύσιν, ὥσπερ ὁ ἐν Φαίδωνι
Σωχράτης" καὶ γὰρ ἐκεῖνος, ἐπιτιμήσας τοῖς ἄλλοις
ὡς οὐδὲν εἰρηκόσιν, ὑποτίθεται ὅτι ἐστὶ τῶν ὄντων
“πὰ μὲν εἴδη; vd δὲ μεθέχτικοα τῶν εἰδῶν, καὶ ὅτι
εἶναι μὲν ἕκαστον λέγεται κατὰ τὸ εἶδος, γίνεσθαι
δὲ κατὰ τὴν μετάληψιν xai φθείρεσθαι χατο τὴν
ἀποβολήν, ὥστ᾽ εἰ ταῦτα ἀληθῆ, τὰ εἴδη οἴεται ἐξ
ἀνάγκης αἴτια εἶναι xal γενέσεως καὶ φθορᾶς.

Οἱ δ᾽ αὐτὴν τὴν ὕλην ἀπὸ ταύτης γὰρ εἶναι τὴν κίνησιν.

Οὐδέτεροι δὲ λέγουσι καλῶς. Εἰ μὲν γάρ ἐστιν αἴτια τὰ
εἴδη. διὸ τί οὐχ ἀεὶ γεννᾷ συνεχῶς, ἀλλοὶ ποτὲ μὲν
ποτὲ δ᾽ οὔ, ὄντων καὶ τῶν εἰδῶν ἀεὶ καὶ τῶν με-
θεχτιχῶν ;

Ἔτι δ᾽ ἐπ᾽ ἐνίων θεωροῦμεν ἄλλο τὸ αἴτιον ὄν- ὑγίειαν
γὰρ ὁ ἰατρὸς ἐμποιεῖ xal ἐπιστήμην ὁ ἐπιστήμων,
οὔσης καὶ ὑγιείας αὐτῆς καὶ ἐπιστήμης καὶ τῶν με-
θεχτιχῶν: ὡσαύτως δὲ καὶ ἐπὶ τῶν ἄλλων τῶν χατὰ
δύναμιν πραττομένων.

Εἰ δὲ τὴν ὕλην τις φήσειε γεννᾶν Oud τὴν χίνησιν, φυ-
σικώτερον μὲν ἂν λέγοι τῶν οὕτω λεγόντων τὸ γὰρ
ἀλλοιοῦν καὶ τὸ μετασχηματίζον αἰτιώτερόν τε τοῦ
γεννᾶν, καὶ ἐν ἅπασιν εἰώθαμεν τοῦτο λέγειν τὸ
ποιοῦν; ὁμοίως ἔν τε τοῖς φύσει xal ἐν τοῖς ἀπὸ
τέχνης, ὃ ἂν ἦ κινητικόν.

Οὐ μὴν ἀλλὰ καὶ οὗτοι οὐχ ὀρθῶς λέγουσιν" τῆς μὲν
γὰρ ὕλης τὸ πάσχειν ἐστὶ χαὶ τὸ κινεῖσθαι, τὸ δὲ
χιγεῖν xal ποιεῖν ἑτέρας δυνάμεως. Δῆλον δὲ καὶ ἐπὶ
τῶν τέχνῃ καὶ επὶ τῶν φύσει γινομένων" οὐ vdp
αὐτὸ ποιεῖ τὸ ὕδωρ ζῷον ἐξ αὐτοῦ, οὐδὲ τὸ ξύλον
χλίνην, ἀλλ᾽ ἡ τέχνη. Ὥστε καὶ οὗτοι διὰ τοῦτο
λέγουσιν οὐχ ὀρθῶς,

καὶ ὅτι παραλείπουσι τὴν κυριωτέραν αἰτίαν" ἐξαιροῦσι

do τὸ τί ἦν εἶναι καὶ τὴν μορφήν.

Ἔτι δὲ χαὶ τὰς δυνάμεις ἀποδιδόαοι τοῖς σώμασι, δὲ
ἃς γεννῶσι, λίαν ὀργανικῶς;, ἀφαιροῦντες τὴν κατοὶ
τὸ εἶδος αἰτίαν. ᾿Επειδυηὶ γὰρ πέφυχεν, ὡς φασι, τὸ
μὲν θερμὸν διακρίνειν τὸ δὲ ψυχρὸν συνιστάναι, καὶ

Opp. D. Τβομαεξε T. IIl. APPENDIX.

* Quia vero sunt quaedam generabilia et corruptibilia, et
generatio contingit eis quae sunt circa medium locum,
dicendum de omni generatione simpliciter quot et quae
eorum principia: facilius enim sic singularia inspiciemus,
quando de universalibus acceperimus prius.

Sunt enim et numero aequalia et genere eadem principia,

. quae in sempiternis et in primis sunt; hoc quidem
enim est ut materia, hoc autem ut forma. Oportet autem
et adhuc tertium existere: non enim sufficientia ad ge-
nerandum sunt duo, quemadmodum neque in primis.
Ut materia quidem generabilibus causa est possibile esse
et non esse. Haec quidem enim ex necessitate sunt, ut
aeterna, haec autem ex necessitate non sunt. Horum
autem haec quidem impossibile non esse, haec autem
impossibile esse: quia non contingit circa necessarium
aliter se habere. Quaedam vero esse et non esse pos-
sibile, quod est generabile et corruptibile; quandoque
quidem enim hoc est, quandoque autem non est hoc.
Quapropter necessarium generationem esse et corru-
ptionem circa possibile esse et non esse. Ideoque ut ma-
teria quidem haec causa est generabilibus, ut autem cuius
gratia forma et species: haec autem est ratio unius-
cuiusque substantiae. * Oportet autem adesse et ter-
tium, quod omnes quidem somniant, dicit autem nullus.

Sed hi quidem sufficientem existimaverunt causam esse ad
generari specierum naturam: quemadmodum in Phae-
done Socrates. Etenim ille, increpans alios quasi nihil
dixissent, supponit, quoniam entium haec quidem spe-
ciés, haec autem participativa specierum, et quoniam
esse quidem unumquodque dicitur secundum speciem,
generari autem secundum susceptionem, et corrumpi
secundum abiectionem: quapropter, si haec vera sunt,
species existimant ex necessitate causas esse generationis
et corruptionis.

Hi autem ipsam materiam: ab bac enim esse motum.

Neutri autem dicunt bene. Si quidem enim sunt causae
species, quare non semper generant continue, sed quan-
doque quidem, quandoque non, existentibus et specie-
bus semper et participantibus?

Amplius autem in quibusdam videmus aliam quandam cau-
sam esse: sanitatem enim medicus facit, et doctrinam
doctor, existente et sanitate ipsa et doctrina et partici-
pantibus; similiter autem in aliis secundum potentiam
operantis.

* $i autem materiam quis inquiet generare propter motum,
naturalius utique dicet ita dicentibus: alterans enim et
transformans magis causa est generationis, et in omni-
bus assueti sumus hoc dicere efficiens, similiter et in
his quae natura, et in his quae ab arte, quodcumque
transmutans est.

Sed tamen nec hi recte dicunt: materiae enim pati est et
moveri, movere autem et facere alterius potentiae. Ma-
nifestum autem et in his quae arte et natura generantur:
non enim ipsa facit aqua ex seipsa animal, neque li-
gnum lectum, sed ars. Quocirca et hi dicunt non recte
propter hoc.

Et quoniam relinquunt principaliorem causam, auferunt
enim quod est esse et formam.

* Amplius autem et potentias attribuunt corpori, propter
quas generant valde organice, auferentes eam quae se-
cundum speciem causam. Quoniam enim innatum est,
ut inquiunt, calidum quidem segregare, frigidum autem

5*

* Cap. ix. Text.
5I.

* Text. 52.

* "Text. 53.

* "Text. 54.

* Num. seq.

* Num, seq.
* Lect. seq.

α
* ut ca.

* et ista om. ca.

* remota add. ».

* generationibus
cab.

L DE GENERATIONE ET

τῶν ἄλλων ἕχαστον τὸ μὲν ποιεῖν τὸ δὲ πάσχειν;
ἐκ τούτων λέγουσι καὶ διὸ τούτων ἅπαντα τάλλα
γίγνεσθαι καὶ φθείρεσθαι φαίνεται δὲ καὶ τὸ πῦρ
αὐτὸ κινούμενον καὶ πάσχον. ᾿

Ἔτι δὲ παραπλήσιον ποιοῦσιν ὥσπερ εἴ τις τῷ πρίονι
χαὶ ἑκάστῳ τῶν ὀργάνων dria τὴν αἰτίαν τῶν
γινομένων" ἀνάγκη γὰρ πρίοντος ιαιρεῖσθαι καὶ ξέον-
τος λεαίνεσθαι, χαὶ ἐπὶ τῶν ἄλλων ὁμοίως. "Des
εἰ ὅτι μάλιστα ποιεῖ xol κινεῖ τὸ πῦρ, ἀλλὰ πῶς
κινεῖ οὐχ ὁρῶσιν; ὅτι χεῖρον ἢ τὰ ὄργανα.

9.) ostquam Philosophus determinavit de gene-
ratione et corruptione tam simplicium quam
compositorum ex simplicibus, hic determi-
Ἕ nat de causis, sive de principiis generationis
et corruptionis elementorum et mixtorum.
duo facit: primo dat intentionem; secundo
prosequitur intentum, ibi: Sunt enim et numero * etc.

Dicit ergo primo: cum sint quaedam generabilia et
corruptibilia, et generatio et corruptio sit in eis quae sunt
circa medium locum, dicendum est simpliciter et univer-
saliter de generatione, quot et quae sint eorum principta.
Facilius enim in libris particularibus inspiciemus causas
principiorum generationum , quando causas universales
generationis acceperimus; cursus enim ab universalibus
ad particularia est maior et universalior via in natura.

2. Deinde cum dicit: Sunt enim et numero aequalia etc.,
prosequitur intentum. Et circa hoc tria facit: primo po-
nit opinionem suam de principiis; secundo opiniones
aliorum, ibi: Sed bi quidem sufficientem * etc.; tertio inquirit
specialiter et sufficienter de principio movente, ibi: Nobis
autem. * etc.

Ad evidentiam eorum quae hic dicuntur notandum est,
quod omnium corporum ἃ quaedam sunt principia extrin-
seca et quaedam intrinseca. ἜΝ extrinseca sunt
agentia, sive moventia. Et ista se habent in quodam or-
dine: quia quaedam sunt proxima, et quaedam remota sive
prima. Et prima quidem principia sunt * substantiae sepa-
rfatae, quarum suprema est Deus: et ista * sunt. eadem
omnium corporalium; et propter hoc dixit Philosophus
quod corruptibilium et sempiternorum sunt eadem prin-
cipia numero *, Proxima vero non sunt eadem: quia
principia corporum caelestium sunt substantiae separatae,
ut dicitur in XII Metaphbys., sed proxima principia cor-
ruptibilium sunt ipsa corpora caelestia, ut dicit Philoso-
phus I Meteororum , et Commentator ?. Intrinseca vero
principia sunt materia et forma; et ista non sunt eadem
numero corruptibilium et incorruptibilium, sed sunt ea-
dem secundum analogiam: quia nec materia nec forma
corrumpitur per se sed solum per accidens, ut Philoso-
phus dicit in I Physic. Et ideo dicit Philosophus quod
principia corruptibillium et incorruptibilium sunt eadem
principia gemere, idest analogia sive proportione.

Hoc ergo praemisso procedit in proposito, dicens quod
principiorum rerum generabilium et corruptibilium aliud
est materia, aliud est forma. Oportet autem adesse ter-
tium: quia sicut in sempiternis non sufficiunt duo ad
motum, sed oportet adesse movens, ita nec in generabi-
libus * sufficiunt ad generationem duo, sed oportet adesse
tertium, quod est efficiens. Materia vero cum sit ens in
potentia, est causa quare ista inferiora possunt esse et non
esse; forma vero est causa esse tantum. Sed efficiens mo-
vet materiam, ut transmutetur de potentia ad actum. Ad
declarationem autem dictorum ponit quandam divisionem,
dicens quod quaedam sunt de necessitate in esse: sicut sunt
aeterna, ut corpora caelestia, quae in sua substantia et in
suis motibus sunt necessaria, et similiter substantiae sepa-

CORRUPTIONE LIB. II

congregare, et aliorum unumquodque hoc quidem fa-
cere, hoc autem pati, ex his dicunt et per haec omnia
alia generari et corrumpi. Videtur autem et ignis ipse
cum movetur pati.

* Amplius vero simile aliquid faciunt ut si quis serrae et
unicuique instrumentorum attribuit causam eorum quae
generantur: necesse enim serrante dividi, et incidente
coaequari, et in aliis similiter. Quocirca, si quam ma-
xime facit et movet ignis, sed quomodo movet non vi-
dent, quoniam deterius quam organa.

ratae; et his opponuntur impossibilia ad esse. Quaedam
vero sunt possibilia * esse et non esse: et ista sunt gene-
rabilia et corruptibilia, quae quandoque sunt et quan-
doque non sunt. Et ideo necessarium est quod generatio
et corruptio sint circa corpora talia, quae possint esse et
non esse. Illud autem ex quo talis potentia ad esse et non
esse in eis est, materia dicitur. Sed causa finalis in phy-
sicis, quae est cuius gratia movens movet, est forma et
species : haec enim est finis motus et intentionis naturalis:
agentis; et haec est ratio definitiva y uniuscuiusque. sub-
stantiae. Sed sicut dictum est, cum his duobus oportet
esse tertium principium quod est efficiens, quod omnes.
antiqui somniaverunt, sed nullus de ipso Erweri caes
tatis dixit expresse. ET
3. Deinde.cum dicit: Sed bi quidem. sufficientem. etc. ,
posi opiniones aliorum de principiis. Et circa μος. ἄπο
acit: primo ponit eas; secundo improbat eas, ibi: Neutri:
autem" etc. Fuerunt autem duae opiniones. Quarum ponit
primam, dicens quod quidam somniaverunt naturam. spe-
cierum, idest ipsas species separatas quas Plato appellavit
ideas, esse sufficientem causam ad hoc quod .res gene-
rentur, quemadmodum Plato in Pbaedone ὃ, ubi inducit
Socratem ad confirmationem suae opinionis: unde dicit
uod ibi Socrates increpat alios, tanquam dicentes nihil.
t supponit quod entium quaedam sunt substantiae se-
paratae, quae vero participantia specierum sicut ma-
teriae *, et quod unumquodque compositum dicitur esse
actu secundum speciem, generari autem secundum illius
speciei susceptionem , et dicitur corrumpi secundum il-
lius speciei abiectionem. Dixit enim species rerum esse
aeternas, quae sunt quasi quaedam sigilla impressa rebus
generabilibus: et cum sigillatur materia, quod fit per illa-
rum participationem, tunc res generantur, et cum eiicitur
forma sigilli :, manet quidem perpetua, sed destruitur
individuum per eiectionem talis formae. Quapropter si
ista est idearum natura, ut ipse Socrates et Plato existi-
mant, necesse est ipsas species esse 'causas generationis
et corruptionis: per praesentiam quidem. generationis ,
per absentiam vero corruptionis.
4. Secundam opinionem ponit ibi: Hi autem etc., dicens
uod alii non dixerunt primum movens esse extrinsecum,
sicut Plato, sed dixerunt principium transmutationis ma-
teriae esse ipsam materiam, et ipsum motum rerum esse
ab hac, idest ab ipsa materia, disposita et informata
qualitatibus primis.
5. Deinde cum dicit: Neutri autem etc., reprobat
dictas opiniones: et primo primam; secundo se
ibi: Si aulem. materiam * etc. Primam reprobat duabus
rationibus: quarum primam ponit, dicens quod neutra
opinio bona est; quia species separatae non sunt causae
sufficientes generationis cum materia: quia si sunt suffi-

cientes, quare * non semper continue generantur res, et * s
non quandoque sic, et quandoque non? Non enim est om.

maior ratio, quare in uno tempore species generentur
quam in alio, cum ipsae species et participantia , idest
materiae, quae innatae sunt *suscipere Mas species, semper

«) omnium corporum. — utrum corporum ed. a, corporum C, cor-
porum generabilium et corruptibilium Pb.

B) ut dicit... Commentator. — ut dicit primo metha. et. Commen-
tator metha. ed. a, ut dicit Commentator in primo Meteororum C.

y) ratio definitiva. — Ita Pb et B. Albertus; dissertam ed. a, diffe-
rentia C.

9) in Phaedone. — in praedicta ratione Ca. — Statim pro Socra-

tem, societatem Ca; pro quod ibi Socrates increpat, ibi quod societates
increpat ed. a, increpans C.

s?) forma sigilli. — Ita B. Albertus; forma sigilla Ca, forma sigil--
lata Pb. — Pro ista est idearum natura ut, ista natura sunt quod
ed. a, ista nunc vera sunt quod C in rasura; Ca om. necesse est; B. Al-
bertus: « Quapropter si haec vera sunt, patet quod ipse Plato existimat
ex necessitate esse causas generationis » etc.

CAP. IX, LECT. IX Li

et eodem modo se habeant. Potest autem sic ratio for-
mari, idest: idem manens idem semper natum est facere
idem; sed species vel ideae semper manent eaedem et
eodem modo; ergo semper deberent generare; sed hoc
est falsum quod semper generent: quia quaedam quan-
doque sunt et quandoque non; ergo Tae non sunt
causae generationis et corruptionis.

6. Secundam rationem ponit ibi: Amplius autem in
quibusdam etc., dicens quod nos videmus ad sensum in
quibusdam, sicut in artificialibus, quod necessarium est
esse aliquod primum movens praeter species *. Medicus
enim facit sanitatem, et similiter doctor facit doctrinam,
cum tamen praeter illos ipsa sanitas et doctrina sint spe-
cies, et anima discentis et complexio corporis sint partici-

ia ipsarum specierum; et similiter est in aliis secun-
potentiam, idest secundum artem operantis (dicuntur
enim artes et scientiae potentiae *, ut dicitur IX Metapbys.,
quia E arteÁn homo operatur, et per scientiam conside-
rat). Cum ergo ars imitetur naturam, et in arte invenia-
mus hanc tertiam causam: ergo in natura est tertia causa,
Scilicet movens, praeter materiam et formam.
. 7. Deinde cum dicit: Si autem materiam etc., reprobat
secundam opinionem. Et circa hoc duo facit: primo com-
t eam primae opinioni; secundo destruit eam, ibi:
amen nec bi* etc. Dicit ergo primo quod, si aliquis
dicat quod materia praedicto modo disposita, generet pro-
pter motum quem ipsa movet *, magis dicit secundum
naturam, quam illi qui dicunt speciem separatam gene-
rare. Quia id quod alterat et transformat, magis est causa
.ccoemm in physicis: materia autem, secundum quod
i sic informata ut dictum est, alterat et transformat;
et nos etiam consueti sumus dicere in artibus et in na-
tura, quod hoc est efficiens quodcumque est transmutans
εἴ alterans.
ο΄ 8. Deinde cum dicít: Sed tamen mec hi etc., reprobat
istam opinionem per tres rationes; quarum prima talis

est. Causa materialis cum efficiente nunquam incidunt

in idem numero; sed materiae est pati et moveri: facere
autem et movere est alterius potentiae, quia potentiae
activae, quae est in agente; sequitur ergo quod materia
non potest esse movens vel efficiens: alias enim potentia
"activa et passiva essent idem. Et hoc manifestat in na-
turalibus et artificialibus. Et primo in naturalibus; aqua
enim, quae secundum quod dicit Thales est materia
omnium, ut habetur I Metaphys. *, non facit ex seipsa
"animal, nec aliquid aliud. Similiter nec lignum quod est
materia lecti aut scamni, sed artifex per artem quam habet
in mente. Ex his ergo patet quod isti non recte dixerunt.

^M

9. Secundam rationem ponit ibi: Et quoniam etc., dicens
quod tales non recte dicunt; quod patet et alia ratione:
quia scilicet derelinquunt principalem causam: auferunt
enim formam et quod quid est vorraus ves rei. Et hoc
patet per supra dicta: quia dictum est quod ipsi auferunt
causam moventem; qua sublata (cum materia quae est
in potentia, non possit se movere ad actum) necessario
aufertur etiam forma.

10. Sed adhuc manifestat hoc idem per aliud quod ipsi
dicunt, ibi: Amplius autem. etc., dicens quod isti attri-
buunt corporali materiae potentias passivarum qualita-
tum, et per illas potentias valde orgamice, idest tanquam
per organa et instrumenta, dicunt quod materia generat,
aliam auferentes causam quae est secundum speciem ,
idest secundum causam formalem, per quam unumquod-
que * collocatur in specie, ut dicitur II Pbysic. Dicunt
enim quod calidum quod est in materia, innatum est
segregare, frigidum autem natum est congregare: se-
gregat enim calidum et dissolvit, frigidum autem con-
gregat et inspissat, miscet et confundit. Et quia res
omnes constituuntur mixtura quadam et distinctione, ideo
dicebant quod ex his duobus omnia alia agunt et pa-
tiuntur, et omnia ex eis generantur et corrumpuntur :
intantum etiam quod ignis, qui est formalissimus et
maxime activus, aliquando motus a frigido hoc modo
instrumentaliter patitur; et non dixerunt aliquam causam
efficientem vel formalem. A

II. Tertiam rationem ponit ibi: Amplius vero simile etc.;
quae talis est. Dictum est quod materia generat * per
potentias passivarum qualitatum tanquam per organa, sive
instrumenta ; sed hoc dicere idem est ac si diceretur,
quod serra et unumquodque instrumentorum sit causa
eorum quae generantur. Cum ergo hoc sit falsum: quia
semper oportet lignum dividi aliquo movente serram ad
secandum, et lignum coaequari aliquo homine incidente
et movente dolabram, et similiter est in aliis instrumen-
tis; falsum est quod materia mediantibus principiis talium
qualitatum se moveat ad generationem. Et ideo oportet
quod aliquid moveat et dirigat qualitates elementares
ad species elementorum producendas. Et hoc est mo-
tus caeli , ut infra patebit. Quocirca et si ignis maxime
aliquid faciat et moveat, tamen isti non vident quomodo
moveat: quia multo deterius movet quam organum;
quia sicut dictum est, organum dirigitur ab artifice ad
actum talem vel talem *, qui inducit formam operis ar-
tis, sed ignis corrumpit complexiones: et hoc est multo
peius quam actio organi, ordinata ab eo quod movet or-
ganum.

"De ὋΣ

Ὁ praeter species. — ut patet in artificialibus add. Pb. — Lin. seq.
post sanitatem Ca addunt: et non (et non est C) sanitas aliqua quae
/sit species separata; sed nec in B. Alberto hoc obtinet. — In fine huius

numeri Ca omittunt ef in arte .. ergo, convenientes cum B. Alberto:
« Cum ergo ars mutet (imitetur?) naturam, etiam similiter erit tertia
causa praeter duas. »

* nunquam ca.

* generatur P.

* vel tal iter Pab,
om. c.

LII

DE GENERATIONE ET CORRUPTIONE LIB. II

LECTIO DECIMA

QUAE SIT CAUSA EFFICIENS GENERATIONIS ET CORRUPTIONIS PERPETUAE -
EX DICTIS SOLVITUR QUAESTIO QUAEDAM ANTIQUORUM -
UTRUM ET UNDE SIT MOTUS CONTINUUS IN REBUS

Ἡμῖν δὲ καθόλου τε πρότερον εἴρηται περὶ τῶν αἰτίων,
χαὶ νῦν διώρισται περί τε τῆς ὕλης καὶ τῆς μορφῆς.
Ἔτι δὲ ἐπεὶ ἡ κατὸ τὴν φορῶν κίνησις δέδεικται
ὅτι ἀΐδιος, ἀνάγκη τούτων ὄντων καὶ γένεσιν εἶναι
συνεχῶς" ἡ γὰρ φορὰ ποιήσει τὴν γένεσιν ἐνδελεχῶς
διὸ τὸ προσάγειν xo ἀπάγειν τὸ γεννητικόν. ᾿

Ἅμα δὲ δῆλον ὅτι xal τὰ πρότερον καλῶς εἴρηται; τὸ
πρώτην τῶν μεταβολῶν τὴν φορον ἀλλὰ μιὴ τὴν γέ-
νεσιν εἰπεῖν" ἑδυσοιχο sui x ;

πολὺ γὰρ εὐλογώτερον τὸ ὃν τῷ p ὄντι γενέσεως αἴ-
τιον εἶναι ἢ τὸ μὴ ὃν τῷ ὄντι τοῦ εἰναι. Τὸ μὲν
οὖν φερόμενον ἔστι; τὸ δὲ γινόμενον οὐχ ἔστιν" διὸ
xai ἡ φορὰ προτέρα τῆς γενέσξεω. ὁ j

᾿Επεὶ δ᾽ ὑπόχειται χαὶ δέδεικται συνεχὴς οὖσα τοῖς
ὄπ ἄγυνασι χαὶ γένεσις χαὶ φθορά, φαμὲν λ' αἰτίαν
εἶναι τὴν φορὰν τοῦ γίνεσθαι, φανερὸν ὅτι μιᾶς μὲν
οὔσης τῆς φορᾶς οὐκ ἐνδέχεται γίνεσθαι ἄμφω διὰ
τὸ ἐναντία εἶναι" τὸ γὰρ αὐτὸ xal ὡσαύτως ἔχον
ἀεὶ τὸ αὐτὸ πέφυχε ποιεῖν. Ὥστε ἤτοι γένεσις ἀεὶ
ἔσται ἢ φθορά. Δεῖ δὲ πλείους εἶναι τοὺς κινήσεις
χαὶ ἐναντίας, ἢ τῇ φορᾷ ἢ τῇ ἀνωμαλίᾳ: τῶν γὰρ
ἐναντίων τἀναντία αἴτια. Διὸ καὶ οὐχ ἡ πρώτη φορὰ
αἰτία ἐστὶ γενέσεως xal φθορᾶς; ἀλλ᾽ ἡ χαταὰ τὸν
λοξὸν χύχλον" ἐν ταύτῃ γὰρ καὶ τὸ συνεχές ἐστι
χαὶ τὸ χινεῖσθαι δύο χινήσεις" ἀναγχη γάρ; εἴ γε
ἀεὶ ἔσται συνεχὴς γένεσις καὶ φθορά, ἀεὶ μέν τι χι-
νεῖσθαι, ἵνα μὴ ἐπιλείπωσιν αὖται αἱ μεταβολαί,
δύο δ᾽, ὅπως μὴ θάτερον συμβαίνῃ μόνον. Τῆς μὲν
οὖν συνεχείας ἡ τοῦ ὅλου φοροὶ αἰτία, τοῦ δὲ προσιέ-
ναι xal ἀπιέναι ἡ ἔγχλισις" συμβαίνει γὰρ ὁτὲ μὲν
πόρρω γίνεσθαι ὁτὲ δ᾽ ἐγγύς. ᾿Ανίσου δὲ τοῦ tX.
στήματος ὄντος ἀνώμαλος ἔσται ἡ κίνησις" oov εἰ
τῷ προσιέναι χαὶ ἐγγὺς εἶναι γεννᾷ, τῷ ἀπιέναι
ταὐτὸν τοῦτο καὶ πόρρω γίνεσθαι φθείρει, xal εἰ τῷ
πολλάκις προσιέναι γεννᾷ; καὶ τῷ πολλάκις ἀπελθεῖν"
φθείρει- τῶν γὰρ ἐναντίων τἀναντία αἴτια. Καὶ ἐν
ἴσῳ χρόνῳ χαὶ ἡ φθορὰ καὶ ἡ γένεσις ἡ κατα φύσιν,

Διὸ καὶ οἱ χρόνοι χαὶ οἱ βίοι ἑκάστων ἀριθμὸν ἔχουσι
xaX τούτῳ διορίζονται: πάντων γάρ ἐστι τάξις, καὶ.
πᾶς βίος καὶ χρόνος μετρεῖται περιόδῳ, πλὴν οὐ τῇ
αὐτῇ πάντες, ἀλλ᾽ οἱ μὲν ἐλάττονι οἱ δὲ πλείονι"
τοῖς μὲν γὰρ ἐνιαυτός, τοῖς δὲ μείζων, τοῖς δὲ ἐλάτ-
τῶν ἡ περίοδός ἐστι τὸ μέτρον.

Φαίνεται δὲ καὶ χατὸὰ τὴν αἴσθησιν ὁμολογούμενα τοῖς
παρ᾽ ἡμῶν λόγοις" ὁρῶμεν γορ ὅτι προσιόντος μὲν
τοῦ ἡλίου γένεσίς ἐστιν, ἀπιόντος δὲ φθίσις; καὶ ἐν
ἴσῳ χρόνῳ ἑκάτερον" ἴσος γὰρ ὁ χρόνος τῆς φθορᾶς
καὶ τῆς γενέσεως τῆς χατὰ φύσιν. ᾿Αλλὰ συμβαίνει
πολλάκις ἐν ἐλάττονι φθείρεσθαι διὰ τὴν πρὸς ἄλ-
ληλα σύγκρασιν: ἀνωμάλου 13e οὔσης τῆς ὕλης x«l
οὐ πανταχοῦ τῆς αὐτῆς ἀνάγχη καὶ τοῖς γενέσεις
ἀνωμάλους εἶναι καὶ τὰς μὲν θάττους τὰς δὲ βρα-

υτέρας, ὥστε συμβαίνει διὰ τὴν τούτων γένεσιν
ἄλλοις γίνεσθαι φθοράν.

"Ad δ᾽, ὥσπερ εἴρηται; συνεχὴς ἔσται ἡ γένεσις χαὶ ἡ
φθορά, καὶ οὐδέποτε ὑπολείψει Ov ἣν εἴπομεν αἰτίαν.
Τοῦτο δ᾽ εὐλόγως συμβέβηκεν" ἐπεὶ γὰρ ἐν ἅπασιν
ἀεὶ τοῦ βελτίονος ὀρέγεσθαί φαμεν τὴν φύσιν, βέλ-
τιον δὲ τὸ εἶναι Tj τὸ ped εἶναι ( τὸ δ᾽ εἶναι ποσα-
χῶς λέγομεν, ἐν ἄλλοις εἴρηται), τοῦτο δ᾽ ἀδύνατον
ἐν ἅπασιν ὑπάρχειν διὸ τὸ πόρρω τῆς ἀρχῆς ἀφί-

* Nobis autem et universaliter prius dictum est de causis, et

. "Anm "EN
nunc determinatum est de materia et forma. * Amplius ! Cap. x.

vero quoniam secundum allationem motus demonstra-
tum est quoniam perpetua, necesse est his entibus et
generationem esse continue: allatio enim faciet genera-
tionem actualiter, quia adducit et abducit generans.

Simul autem manifestum, quoniam et priora bene dicta
sunt, transmutationum primam allationem, sed non
generationem dicendum.

Multum enim rationabilius est, ens non enti generationis
causam esse, quam non ens enti esse. Quod fertur qui-
dem igitur est, quod generatur autem non est: propter
quod et allatio prior est generatione. — - )

* Quoniam autem suppositum et demonstratum est, quod
est continua ens rebus generatio et corruptio, dici
autem causam esse allationem generationis, manifestum
quidem, quod una existente allatione non contingit fieri
ambo, quia contraria sunt: idem enim et similiter se
habens, semper idem innatum est facere: quocirca, ge-
neratio semper erit aut corruptio. Oportet autem mul-
tos esse motus et contrarios motus, aut allatione aut
inaequalitate: contrariorum enim contraria causa. Ideo-
que non prima allatio causa generationis est et corru-
ptionis, sed quae circa obliquum circulum: in hac enim
et continuum inest et moveri 'secundum duos motus.
Necesse enim, si erit semper continua generatio et cor-
ruptio, semper aliquid moveri, ut non deficiant trans-
mutationes hae, duo autem, ut non alterum contingat
solum. Continuitatis quidem igitur totius allatio est
causa, praesentiae vero et absentiae causa est inclinatio:
contingit enim quandoque longe fieri, quandoque prope.
Inaequali enim distantia existente, inaequalis erit motus;
quocirca si in accedendo et in prope esse generat, et
in recedendo et longe fieri idipsum corrumpit; et si in
multoties adveniendo generat, et in multoties recedendo
corrumpit: contrariorum enim contraria est causa, * Et
in aequali tempore et corruptio et generatio quae se-
cundum naturam.

Ideoque et tempus et vita uniuscuiusque habent numerum
et hoc determinantur: omnium enim est ordo, et omne
tempus et vita mensuratur periodo, sed tamen non ea-
dem omnes, sed hi quidem minori, hi autem maiori:

his enim annus, his autem maior, aliis autem minor

periodus est mensura.

* Apparent autem et secundum sensum confessa his quae
a nobis dicta sunt. Videmus enim quod adveniente qui-
dem sole generatio est, recedente autem deminutio, et
in aequali tempore utrumque: aequale enim est tempus

corruptionis et generationis quae secundum naturam.

Sed contingit multoties in minori corrumpi propter
adinvicem confusionem. Inaequali enim existente ma-
teria et non ubique eadem, necesse et generationes in-
aequales esse, et has quidem citiores, has autem tardio-
res; quocirca accidit propter horum generationem aliis
generari corruptionem.

Semper vero, ut dictum est, continua erit generatio et cor-
ruptio, et nunquam deficiet propter eam quam diximus
causam. * Hoc autem rationabiliter contingit; quoniam
enim in omnibus inquimus quod melius est desiderare
naturam semper: melius autem est esse quam non esse
(esse autem quot modis dicimus in aliis dictum est), hoc
autem in omnibus impossibile existere propter longe a

* Seq.

iste

|
|
|
A
|

CAP. IX,

στασθαι, τῷ λειπομένῳ τρόπῳ συνεπλήρωσε τὸ ὅλον
ὁ θεός, ἐντελεχῇ ποιήσας τὴν γένεσιν: οὕτω γὰρ ἂν
μάλιστα συνείροιτο τὸ εἶναι διὰ τὸ ἐγγύτατα εἶναι
τῆς οὐσίας τὸ γίνεσθαι ἀεὶ καὶ τὴν γένεσιν. Τούτου
δ᾽ αἴτιον, ὥσπερ εἴρηται πολλάκις, ἡ κύκλῳ φορά"
μόνη γὰρ συνεχής. Διὸ χαὶ τἄλλα ὅσα μεταβάλλει
εἰς ἄλληλα χατὰ τὰ πάθη καὶ τὰς δυνάμεις. olov
τὰ ἁπλᾶ σώματα; μιμεῖται τὴν κύχλῳ φοράν" ὅταν
γὰρ ἐξ ὕδατος ἀὴρ γένηται καὶ ἐξ ἀέρος πῦρ καὶ
πάλιν ἐκ πυρὸς ὕδωρ, κύκλῳ φαμὲν περιεληλυθέναι
τὴν γένεσιν διὸ τὸ πάλιν ἀνακάμπτειν. Ὥστε καὶ
᾿ ἡ εὐθεῖα φορὰ μιμουμένη τὴν κύχλῳ συνεχής ἐστιν.
Ἅμα δὲ δῆλον ἐκ τούτων ὅ τινες ἀποροῦσιν, διὰ τί
ἑκάστου τῶν σωμάτων εἰς τὴν οἰκείαν φερομένου χώ-
pav ἐν τῷ ἀπείρῳ χρόνῳ οὐ διεστᾶσι τὸ σώματα.
Αἴτιον γὰρ τούτου ἐστὶν ἡ εἰς ἄλληλα μετά Acte"
εἰ γὰρ ἕκαστον ἔμενεν ἐν τῇ αὐτοῦ χωρᾳ καὶ μὴ
ττέβαλλεν ὑπὸ τοῦ πλησίον, ἤδη ἂν διεστήχεσαν.
MecatiDAet μὲν οὖν διὸ τὴν φορον διπλὴν οὖσαν"
διὰ δὲ τὸ μεταβάλλειν οὐκ S: eva μένειν οὐδὲν
αὐτῶν ἐν οὐδεμιᾷ χώρᾳ τεταγμένῃ. Διότι μὲν οὖν
“ἔστι γένεσις καὶ φθορὰ καὶ δια τίν᾽ αἰτίαν, καὶ τί
τὸ γενητὸν καὶ φθαρτόν, φανερὸν ἐκ τῶν εἰρημένων.

᾿Επεὶ δ᾽ ἀνάγκη εἶναί τι τὸ xiwoUv , εἰ κίνησις ἔσται,
ὥσπερ εἴρηται πρότερον ἐν ἑτέροις, xal εἰ ἀεί, ὅτι
ἀεί τι δεῖ εἶναι, καὶ εἰ συνεχής, ἕν τὸ αὐτὸ καὶ ἀχί-
νῆτον χαὶ ἀγένητον καὶ ἀναλλοίωτον - καὶ εἰ πλείους
εἶεν αἱ κύχλῳ χινήσεις, πλείους μέν, πάσας δέ πως
εἶναι ταύτας ἀνάγχη ὑπὸ μίαν ἀρχήν" συνεχοῦς δ᾽
᾿ς ὄντος τοῦ χρόνου ἀνάγχη τὴν κίνησιν συνεχῆ εἶναι,
τ εἴπερ ἀδύνατον χρόνον χορὶς κινήσεως εἶναι" συνεχοῦς
τ ἄρα τινὸς ἀριθμὸς ὁ χρόνος: τῆς κύχλῳ ἄρα, καθά-
ες περ ἐν τοῖς ἐν ἀρχῇ λόγοις διωρίσθη.

Συνεχτὴς δ᾽ ἡ κίνησις πότερον τῷ τὸ χινούμενον συνεχὲς
; cem ἢ τῷ τὸ ἐν d χινεῖται, olov τὸν τόπον λέγω
(od) τὸ χαθος:;
δῆλον δὴ ὅτι τῷ τὸ χινούμενον: πῶς γὰρ τὸ παθος
συνεχὲς ἀλλ᾽ ἢ τῷ τὸ πρᾶγμα ᾧ συμβέβηκε συνεχὲς
εἶναι; εἰ δὲ χαὶ τῷ ἐν ᾧ, μόνῳ τοῦτο τῷ τόπῳ
ὑπάρχει" μέγεθος γάρ τι ἔχει, τούτου δὲ τὸ χύχλῳ
ὄνον συνεχές, ὥστε αὐτὸ αὑτῷ ἀεὶ συνεχές. Τοῦτο
ἄρα ἐστὶν ὃ ποιεῖ συνεχῆ κίνησιν, τὸ κύχλῳ σῶμα
φερόμενον" ἡ δὲ κίνησίς τὸν χρόνον.

᾿Ξ
e Js

ER*XS
SS
M P

'
ostquam Philosophus determinavit de princi-
piis generationis universaliter secundum opi-
nionem suam, et reprobavit etiam opiniones
| lex aliorum de principio movente, hic specia-
^ liter inquirit de ipso. Et circa hoc duo facit:
primo determinat de ipso; secundo circa determinata movet
uasdam quaestiones, ibi: Quoniam. autem in continue * etc.
ἔμεν primum duo facit: primo dicit quid est principium
movens ad generationem ; secundo ide quoddam quod
supposuerat, ibi: Quoniam autem necesse * etc. Circa pri-
mum duo facit: primo ostendit quod movens ad gene-
rationem est motus circuli caelestis, ex quo etiam probat
continuitatem generationis et corruptionis; secundo osten-
dit idem ex parte finis, ibi: Semper vero ut dictum est * etc.
Circa primum duo facit: primo dicit quod movens ad
cepe est motus circuli caelestis; secundo osten-
it quis sit ille motus, ibi: Quoniam autem suppositum * etc.
Circa primum duo facit: primo proponit; secundo pro-
bat, ibi: Simul autem (A Ἐ εἰς;

Dicit - primo, quod nobis volentibus universalem
causam efhcientem perpetuae generationis manifestare *,
supponenda sunt ea quae dicta sunt universaliter de causis
in II Pbysic., et ea quae dicta sunt de allatione, qui est
motus circuli caelestis: demonstratum est enim in VIII

I.

LECT. X

principio distare, reliquo modo complevit omne Deus,
continuam faciens generationem. Ita enim maxime con-
tinuabitur esse, quia proxime est substantiae fieri semper
per generationem. Huius autem causa, ut dictum est
multoties, in circuitu allatio: sola enim continua. Ideo
et alia quaecumque transmutantur adinvicem secundum
passiones et potentias, verbi gratia simplicia corpora,
imitantur in circuitu allationem. Quoniam enim ex
aqua aer generatur, et ex aere ignis, et rursus ex igne
aqua, in circuitu dicimus circuire generationem, quia
rursus revertitur. Quocirca et recta allatio, assequens
eam quae in circuitu, continua est.

* Simul autem manifestum ex his quod quidam quaerunt,
quare, unoquoque corporum in propriam allato regio-
nem, in infinito tempore non distant corpora. Causa
enim huius est, quae adinvicem transitio: si enim unum-
quodque maneret in sua ipsius regione et non trans-
mutaretur ab eo quod prope, iam utique destitissent.
Transmutantur quidem igitur propter allationem du-
plicem entem; quia vero transmutantur, non contingit
manere ullum eorum in aliqua regione ordinata. Quod
quidem igitur est generatio et corruptio et propter
quam causam, et quid generabile et corruptibile, mani-
festum ex his quae dicta sunt.

* Quoniam autem necesse est esse aliquid movens, si mo-
tus erit, ut dictum est prius in aliis: et si semper, quia
oportet aliquid esse semper, et si continue, unum idem
et immobile et inalterabile et ingenerabile; et si multi
qui in circuitu motus, multa quidem, omnia autem
qualiter esse haec necesse est sub uno principio esse;
continuo autem existente tempore, necesse est motum
esse continuum, cum impossibile sit tempus sine motu
esse; continui igitur alicuius numerus tempus est: eius
quidem qui in circuitu ergo, quemadmodum in his
quae a principio determinatum est

* Continuus autem motus utrum quia quod movetur con-
tinuum est, aut in quo movetur, velut locum dico aut
passionem?

Manifestum itaque quia eo quod movetur: quomodo enim
passio continua est, nisi quia res cui accidit continua
est? Si autem et quia id in quo movetur, hoc soli loco
inest: magnitudinem enim aliquam habet, huius autem
quod circulo solum continuum: quocirca idem sibi ipsi
semper continuum. Hoc igitur est quod facit continuum
motum, quod in circuitu corpus fertur; motus autem
tempus.

LIII

Pbysic., quod ipsa allatio, idest loci mutatio, est motus
perpetuus. His autem α sic se habentibus, necesse est ge-
nerationem continue esse: materia enim continue pas-
sibilis est, et qualitates elementorum continue agunt et
patiuntur adinvicem; allatio autem ideo facit generatio-
nem, quia adducit et abducit generans, scilicet solem, qui
est causa omnis generationis et corruptionis.

2. Deinde cum dicit: Simul autem etc., probat quod
dixit per duas rationes. Quarum primam ponit, dicens

uod sicut bene dictum est in prioribus, idest in VIII

bysic., allatio, idest loci mutatio, est prima omnium mu-
tationum; sed * illud quod est prius est causa posterioris,
et non e converso; ergo *.

3. Secundam rationem ponit ibi: Multum enim rationa-
bilius etc.; quae talis est. Multum rationabilius est quod
id, quod est semper et perpetuum et perfectum in esse, sit
causa non entis, quam e converso; cum igitur illud quod
fertur localiter sit ens, quod autem generatur non sit, quia
si esset non gemeraretur: ergo allatio est prius genera-
tione, et non e converso, et per consequens est causa ge-
nerationis. Hoc autem est intelligendum, quia in uno et
eodem generabili prius est generatio quam loci mutatio.

4. Deinde cum dicit: Quoniam autem suppositum. etc. ,
ostendit quae circulatio sit causa generationis et corru-

«) His autem. — tribus add. Cab et B. Albertus, sed hic assignavit
tertium supponendum: « et ea quae dicta sunt hic de materia et forma; »

cf. etiam textum. — Post duas lineas pro allatio ... generationem, haec
autem ideo facit mutatio PCab; correximus ex B. Alberto.

* Text. 60.

* Text. δι.

* TText. 62.

* cum autem ca.
* ergo om. ca.

* autem om. ca.

T

* ergo om. ca.

* oportet moveri
ca.

* ideo om. rb.

* et c, om. a.

* modo »b, om.

ca. —
* modi rcab.

DE GENERATIONE ET

ptionis, quia scilicet motus circuli obliqui ?, qui dicitur
zodiacus,et non motus primi mobilis. Et circa hoc duo
facit: primo probat hoc per rationem ; secundo per ea
uae sunt sensui manifesta, ibi: Apparent autem * etc.
rima in duas: primo ponit rationem; secundo infert
quoddam corollarium, ibi: Ideoque et tempus * etc.

Dicit ergo primo, quod ma suppositum est et deter-
minatum supra in primo libro, quod generatio est con-
tinua et semper, nos etiam dicimus quod motus corporis
caelestis est causa continuae generationis. Cum autem *
generatio et corruptio sint contraria, non contingit fieri
ambo, scilicet generationem et corruptionem, si sit tantum
una allatio, sive unus motus localis; quia idem manens
idem et semper similiter se habens, semper natum est
facere idem, et non contraria: si ergo esset tantum una
loci mutatio, esset tantum generatio vel tantum corru-
ptio. Cum ergo non sit tantum alterum, ut patet ad
sensum, oportet esse multos contrarios motus altero
duorum modorum: scilicet aut allatione, idest quod unus
sit contrarius alteri: quod non potest esse in motu circuli,
ut probatum est inT de Caelo; vel inaequalitate, idest
quod sit unus et idem motus, sed inaequaliter se habeat
ad ipsa generabilia secundum diversas circuli partes, qui
ex una circuli parte causet unum, et ex alia parte causet
aliud. Contrariorum enim effectuum, cuiusmodi sunt ge-
neratio et corruptio, oportet esse contrarias causas. Cum
autem motus primi orbis, qui dicitur motus diurnus, sem-
per uniformiter se habeat super circulos aeque distan-
tes a circulo aequinoctiali, non potest esse causa gene-
rationis et corruptionis. Sed motus circuli obliqui, qui
dicitur zodiacus, est causa sufficiens utriusque, propter
motum accessionis et recessionis solis in eo Y. In hac loci
mutatione est continuitas generationis et corruptionis ;
ergo * necesse est quod, si generatio et corruptio debeant
esse perpetuae, quod aliquid semper et continue moveat,
ut non deficiant mutationes istae: deficiente enim causa,
necesse est et effectum deficere. Secundum autem duo
duos oportet motus esse *, scilicet secundum accessum et
recessum, ut non contingat solum generatio aut solum
corruptio. Causa ergo continuitatis est motus totius or-
bis. Causa vero praesentiae et absentiae est inclinatio et
elevatio ipsius zodiaci: quando enim inclinatur a circulo
aequinoctiali ex una parte, elevatur ex alia, et ideo * con-
tingit quod ipsum generans quandoque est prope locum
generationis, et quandoque longe. Quando vero distantia
generationis non fuerit aequalis, necesse est motum esse
inaequalem: et ideo, sicut in adveniendo et in prope esse
generat rem, ita *in recedendo et in longe esse corrum-
pit idipsum. Et si multoties in adveniendo secundum
unam medietatem circuli generat, multoties recedendo
secundum aliam medietatem corrumpit: contrariorum
enim contrariae sunt causáe. Considerandum est autem,
quod motus unius medietatis circuli non est contrarius
motui alterius medietatis per se, sed secundum respectum
radii ad locum generationis: quia cum recedit, respicit
obliquiori radio *, et tunc dominatur frigus mortificans.
Ratione ergo radii * dicitur esse in obliquo circulo con-
trarietas motus, vel ratione accessus et recessus. Ex hoc
autem concludit quod tempus generationis est aequale
tempori corruptionis, et e converso: quia sol ascendendo
per sex signa generat, et per sex signa descendendo cor
rumpit.

5. Deinde cum dicit: Ideoque et tempus etc., concludit
quoddam corollarium, dicens quod quia generatio et cor-
ruptio inferiorum causatur a superiori motu circuli obli-

ὯΝ c

CORRUPTIONE LIB. II

qui, ideo omne tempus quod est in re temporali, et omnis
vita uniuscuiusque vivi, habet numerum determinatum
ex circulo caelesti. Ex ipso enim consideratur quantum
se extendit virtus generantis, sicut patet ex scientia astro-
nomica. Omnium enim inferiorum rerum ordo dependet
ex ordine superiorum, et omne tempus et omnis vita
periodo mensuratur (est autem periodus modulatio cir-
culi, dicta a peri, quod est circum, et odos, modulatio).
Sed tamen non omnia mensurantur eadem periodo, sed
quaedam habent maiorem et quaedam minorem. Quo-
rundam enim periodus est unus annus: sunt enim quae-
dam animalia quae non vivunt nisi per annum ; quorun-
dam vero minor et quorundam maior, secundum quod
magis vel minus sunt susceptibilia et receptibilia virtutis
sibi infusae * a caelesti corpore.

6. Deinde cum dicit: Apparent autem etc., ostendit idem
ad sensum ?, dicens quod ea quae dicta sunt, vera appa-
rent etiam ad sensum. Videmus enim ad oculum quod
sole adveniente ad punctum Arietis, quando directe lo-
cum nostrum tangit, incipit esse generatio terrae nascen-
tibus, recedente autem sole a principio Librae, incipit
rerum deminutio et corruptio. Et utrumque fit in aequali
tempore: quia tantum est tempus generationis secundum
naturam, quantum est tempus corruptionis, quia tantus
est ascensus solis quantus est descensus, ut dictum est.
Si autem contingat aliquando corrumpi aliquam rem in
minori tempore, hoc est antequam vis generationis cae-
lestis secundum rationem periodi recedat, hoc est per
accidens: quia propter confusionem. adinvicem , idest pro-
pter confusionem quatuor elementorum, quae sunt ma-
teria cuiuslibet generati, ut supra ostensum est: vel
propter confusionem solis cum aliis planetis contrarium
effectum habentibus. Prima tamen expositio est
secundum litteram: quia enim materia inaequ se
habet, et non receptibilis virtutis caelestis, et non eodem
modo se habet in periodo, necesse est generationes et
corruptiones inaequales esse; et ideo erunt quaedam citio-
res, et quaedam tardiores. Et idcirco accidit propter gene-
rationem aliis generari corruptionem, et e converso: :
corruptio unius est generatio alterius, et e converso.

Ad evidentiam autem eorum quae hic dicuntur, duo
sunt consideranda: primum est, quid appellet Philoso-
phus generans: secundum est, quid faciat periodum. Circa

rimum notandum est, quod cum superiora agant in ista
inferiora per motum et lucem, ut habetur in I Meteororum,
illi maxime attribuenda est virtus generandi, quod maxi-
me lucet, et quod, lucem suam omnibus tribuens, ipsam
a nullo participat. Huiusmodi autem est sol. Uude iident
dicitur, quod licet per motum stellarum causetur calor,
maxime tamen per motum illius sphaerae cui sol existit
infixus; quia sicut dicitur in I Meteororum, ad causandum
calorem in istis inferioribus duo requiruntur, scilicet pro-
pinquitas et velocitas mobilis, quae duo sufficienter sunt
in sole, in ceteris vero stellis deficit alterum : quia in
his quae sunt supra solem, licet sit sufficiens velocitas,
deficit tamen propinquitas, in his vero quae sunt infra
solem, licet sit propinquitas, deficit sufficiens velocitas.
Verumtamen non solum sol est causa generationis sed
etiam alii planetae: nisi forte pro tanto dicatur, quia so-
lus sol lucens lumine proprio *, omnes alios planetas illu-
minat: sicut maxime apparet in luna. Recipitur tamen lux.
eius diversimode in diversis, et non omnino secundum
eandem virtutem quae est in sole: quia unumquodque
quod est in alio, est in eo per modum recipientis, et non
omnino per modum recepti. :

β) quae circulatio ... obliqui. — quod allatio circuli caelestis est causa
generationis et corruptionis motus circuli obliqui Pb; pro quae, quod
Ca; pro quia scilicet, quia si ed. a.

3) propter motum ... in eo. — Hoc om. Ca et pergunt: quia homi-
nes citius et tardius quam etc., quae verba, praeter quia, occurrunt
num. 6 circa finem; intermedia tamen Ca non omittunt, sed transpo-
nunt in lect. seq. num. 1, inter verba contingit esse generata et et non
generata (generantur C).— Pro In hac, Sed in hac C

8) idem ad sensum. — idem ea ad sensum ed. a, idem per sen-

sum C. — Pro vera apparent etiam, mixta etiam ed. a, manifesta
esse C.

t) est causa. generationis ... proprio. ^ Pb transponunt generationis
post planetae; Ca: est generationis (generans C) nisi forte pro tanto
dicatur, quia solo lumine solis fit generatio; solus enim sol lucens lu-
mine proprio; B. Albertus: « Est autem observandum quod non solus
sol est causa generationis, sed (licet?) ipse praecipue sit generans, nisi
dicatur quod solo lumine solis fit generatio, quia ... solus sol lucet lu-
mine proprio, et omnes alii planetae illustrantur a sole. »

CAP. X,

. Circa vero secundum sciendum est quod non solum
accessus vel recessus periodum facit: quia aliter in hieme
nullum animal nasceretur, sed potius quodlibet morere-
tur, et.nullius vita deberet extendi ultra annum: quod
est manifeste falsum. Sed periodum facit relatio ascenden-
tis signi super horizontem 5, ad omnia signa circuli cum
suis stellis et planetis in hora generationis rei inferioris,
quae causatur a circulo caelesti. Hoc enim modo men-
sura quorundam est annus, et quorundam plus vel mi-
nus, secundum effectus signorum, et fortitudines stellarum
quae sitae sunt in signis. Et hoc modo verum est quod
aequale est tempus generationis et corruptionis: quia a
primo signo ascendente in hora rei computatur profectus
rei usque ad septimum signum eiusdem circuli, et a signo
septimo * usque in primum computatur defectus. Et ideo
in astrologia septimum signum vocatur domus mortis,
et ascendens vocatur domus vitae. Et ideo generatio rei
vocatur profectus usque ad statum: post statum usque
ad declinationem et a declinatione usque ad mortem vo-
catur periodus corruptionis; quae aequalia sunt secundum
laturam; quia ἃ primo usque ad septimum tantum est,

geo est a septimo usque ad primum, per aliam et

partem circuli mensurando. Et ideo si periodus
profectus hominis sunt pide quinque vel quadraginta ἢ
anni, ut dictum est a medicis, periodus defectus tantun-
dem erit: ita quod aetas hominis erit septuaginta aut
octoginta annorum. Potest tamen hoc impediri per ac-
cidens, ut per cibum malum, vel per mortem violentam,

vel alio quocumque modo. Et hoc vocat Aristoteles ma-

teriae inaequalitatem: quia scilicet per accidentia multa
aliter disponitur ? quam moveatur a circulo. Et ideo di-
versimode moriuntur homines citius et tardius quam per
naturam mortales sint; et similiter alia animalia. Et hoc
modo aetates sunt omnium rerum: quia planetae in cir-
culo periodali positi quando sunt fortiores, dant plures
annos vitae, et quando sunt debiliores, dant pauciores.

oc etiam modo innotescit, quod qui sciret virtutes si-
gnorum et stellarum in ipsis positarum dum nascitur res
aliqua, cognosceret quantum est de influentia caelesti, et
posset pronosticari de tota vita rei generatae; licet hoc
necessitatem non poneret, ut dictum est, quia potest
impediri per accidens :.

7. Deinde cum dicit: Semper vero ut dictum est etc., ponit
continuitatem generationis ex parte finis: et hoc primo;
secundo ex determinatis solvit quandam quaestionem an-

tiquorum, ibi: Simul autem manifestum * etc. Dicit ergo |

primo quod generatio et corruptio semper erunt, ut di-
ctum est, solum per continuum motum, qui est causa

. efficiens continuitatis eius ut diximus; sed hoc rationa-

biliter contingit etiam * ratione finis. Natura enim semper
desiderat quod melius est; melius autem est esse quam
non esse; cum ergo naturale desiderium non possit esse
frustra, oportet quod res naturales habeant semper esse.
Hoc autem est esse divinum: quod * impossibile est exi-
stere in omnibus, quia quaedam sunt quae longe distant
ἃ primo principio, sicut sunt res materiales generabiles
et corruptibiles, et ista sunt quae modicum participant
de esse divino; et ideo alio modo complevit Deus ma-
teriae desiderium, perpetuando * scilicet eius esse per con-

.tinuam generationem. Hoc enim modo continuatur * esse,

quia scilicet contingit semper fieri generationem proxime
substantiae, scilicet semper contingit generari substantiam

LECT. X LV

eiusdem speciei cum. generante. Non enim generans ge-
nerat sibi idem numero, sed idem specie, ut infra di-
cetur. Sic igitur continua est generatio ratione finis. Quae
autem sit causa efficiens. dictum est multoties: quia
motus circularis. caelestis. corporis: iste enim est solus
continuus et perpetuus, ut probatum est in VIII Pbysic.
Ideo autem alia quae adinvicem transmutantur per pas-
siones et potentias suas, cuiusmodi sunt. simplicia cor-
pora quatuor elementorum, sequuntur quodammodo cir-
cularem motum, dum adinvicem circulariter transmutantur.
Quando enim ex aqua generatur aet, et ex aere ignis, et
iterum ex igne aqua, tunc dicimus quod sit generatio
circularis; et ideo recta allato, idest motus rectus; qui
est in elementis, consequens eam quae est in circuitu,
est continua: quia sole recedente convertuntur elementa
superiora in inferiora, accedente vero convertuntur infe-
riora in superiora, et sic faciunt circuitum. perpetuum
secundum naturam.

8. Deinde cum dicit: Simul autem manifestum etc., ex de-
terminatis solvit quandam quaestionem, dicens quod his
determinatis simul manifestum est. quod quidam quaerunt,
scilicet quare. elementa iam infinito tempore. transacto
non distant abinvicem, separata et ordinata in. propriis
locis, cum unumquodque moveatur ad suam regionem.
Causa enim huius est mutua transmutatio eorum, quia
unumquodque mutatur in quodlibet, ut supra ostensum
est: si enim unumquodque maneret in sua propria re-
gione, et non transmutaretur ab alio elemento quod est
iuxta ipsum, iam diu destitissent abinvicem, vel etiam
defecissent ab actione et passione ^; sed sicut dictum
est, transmutantur adinvicem secundum generationem
et corruptionem propter motum continuum obliqui cir-
culi, qui diversificatur nobis per accessum et recessum.
Quia autem sic adinvicem transmutantur, nullum eorum
manet ordinate in suo loco, sed quantum unum acci-
pit de natura propinqui, tantum etiam accipit de loco
eius et permiscetur ei. Unde terra et aqua vaporantia
tendunt ad locum aeris, et permiscentur cum eo; et
similiter quando ignis et aer frigore inspissantur, va-
dunt ad locum terrae et aquae, et permiscentur cum
eis. Et ideo elementa non sunt ubique pura, sed in par-
tibus in quibus se contingunt, sunt permixta. Quod au-
tem dictum est de transmutatione elementorum, intelli-
gendum est secundum partem, et non totum: aliter enim
destrueretur mundus. - Ultimo epilogat quae dicta sunt,
et est planum in littera.

9. Deinde cum dicit: Quoniam autem. necesse est esse
aliquid movens etc., probat quoddam quod supposuerat.
Dixerat enim supra quod continuitas generationis est ex
continuitate motus: sed quia in isto libro non probave-
rat motum esse continuum et sempiternum, ideo primo
ostendit motus continuitatem; secundo dicit unde talis
motus * continuitatem habeat, ibi: Continuus autem mo-
tus * etc.

Dicit ergo primo, quod sicut dictum est in VIII Physic.
et in XII Metaphy:.. quod si est motus, oportet quod
sit movens, et si semper est motus, oportet semper esse
movens, et si semper et continue movens movet, oportet
quod sit unum tantum, immobile secundum locum et in-
alterabile et ingenerabile. Dictum est autem quod si sint
multi circulares motus, oportet esse multos motores ;
ita tamen quod omnes sint aequaliter ordinati sub uno

t) signi super horizontem. — Ita cum B. Alberto Pb; si igitur super
orientem Ca.

Ἢ) triginta quinque vel quadraginta. — triginta vel quinquaginta
Ca; item pro fantundem erit legunt erit timendus, et omittunt ita
quod ... annorum; « et sic periodus perfecta hominis sunt triginta quin-
que anni vel quadraginta, et erit aetas hominis octoginta anni » B. AI-
bertus in editione, sed in codicibus fere ut Pb.

0) disponitur. — Ita B. Albertus; disposita PCab. — Et ideo, quod
Occurrit in B. Alberto, om. Ca.

t) Hoc etiam modo ... per accidens. — Notamus variantes Ca reci-
tando B. Albertum: « Et hoc etiam modo innotescit quoniam (Ef ideo
Ca) qui sciret vires (veritates ed. a, varietates C) signorum et stella-
rum in ipsis positarum in circulo periodali (i circulo periodali om.

Ca) dum nascitur res aliqua, ipse (ipse om. Ca) quantum est de in-
fluentia caelesti pronosticari posset de tota vita rei generatae (posset
pronosticari de tota rei generatione Ca) sed tamen hoc (hoc om. Ca)
necessitatem non poneret (ponitur ed. a, imponunt C), quia posset im-
pediri per accidens, ut dictum est. »

x) quod. — quia Ca, et quia Pb; B. Albertus: « Esse autem quod
natura desiderat est esse divinum, et hoc non potest in omnibus exi-
stere aequaliter, ideoque quaedam distant longe... quaedam autem
sunt prope ipsum, et ideo Deus... complevit » etc.

A) iam diu... et passione. — Pro destitissent, discissent ed. a,
discessisset C; pro defecissent ab actione, defecisset actione ea ed. a et
omisso ea C; iam diu destitissent transmutationes abinvicem vel etiam
defecissent actiones et passiones Pb; legimus cum B. Alberto.

* motus om. cab.
* Num. seq.

* in principio
diximus pb.

* Num. seq.

y
* positionem ca.

LVI DE GENERATIONE ET CORRUPTIONE LIB. II

universitatis principio, quod movet primum motum, sicut
demonstratum est in XII Primae Philosophiae. Quod. au-
tem motus sit continuus probatur ex tempore, quod
est secundum naturam continuum, et non deficiens v.
Impossibile enim est quod tempus sit sine motu, sicut
impossibile est quod passio sit sine proprio subiecto: est
enim tempus numerus alicuius continui motus; est ergo
numerus motus circularis: quia sicut determinatum est in
bis quae a principio *, idest in VIII Pbysic., nullus motus
potest esse continuus et perpetuus nisi solus circularis.
ro. Deinde cum dicit: Continuus autem motus etc., in-
uirit unde motus habeat continuitatem. Et circa hoc duo
acit: primo movet quaestionem; secundo solvit, ibi: Ma-
nifestum itaque quia eo * etc. Quaerit ergo, cum motus sit
continuus, habetne continuitatem propter hoc quod mo-
bile sit continuum, vel propter locum in quo est motus »,
vel propter passionem * ad quam est motus?

11. Deinde cum dicit: Manifestum itaque etc., respondet,
dicens manifestum esse quod motus caelestis est conti-
nuus, quia id quod movetur est continuum, et non quia
locus in quo est motus: quia primus orbis non est in
loco nisi per accidens: quia scilicet relationem continentis
ad contentum habet ad locum 5: et ideo non est conti-
nuus ab eo in quo movet. Motus enim in genere non ha-
bet continuitatem ab eo in quo movetur : quia aliquando
est motus continuus * in passione, quae non est continua
nisi per accidens, quia id cui accidit est continuum.
Si autem aliquis motus sit continuus ab eo in quo mo-
vetur, hoc habebit solus motus localis: quia locus habet
quandam magnitudinem et continuitatem. Sed nec omnis
motus localis, sed solus circularis; quia quod movetur
circulariter, est idem semper et seipso continuum: et ideo
facit motum sempiternum et continuum; motus autem
sempiternus facit tempus sempiternum.

p) secundum naturam continuum et non deficiens. — Ita Pb. cum
B. Alberto; ed. a habet solum continuus, C continuum.

v) propter... motus. — propter motus in quo est locum ed. a, pro-
pter motum in quo est locus C.

E) in loco nisi... ad locum. — Ca pro scilicet relationem, si per
relationem, et om. alterum ad; Pb habent: in loco per 86 nec est motus
— ab eo; legimus cum B. Alberto. — Lin. seq. post ab eo Pb
addunt Joco. 25h

[M

CAP. XI, LECT. XI

LVII

LECTIO UNDECIMA

UTRUM QUAEDAM GENERANTUR EX NECESSITATE

᾿Επεὶ δ᾽ ἐν τοῖς συνεχῶς κινουμένοις xacd γένεσιν ἢ
ἀλλοίωσιν ἢ ὅλως μεταβολὴν ὁρῶμεν τὸ ἐφεξῆς ὃν
καὶ γινόμενον τόδε μετὰ τόδε ὥστε μὴ διαλείπειν,

τ σχεπτέον πότερον ἔστι τι ὃ ἐξ ἀνάγκης ἔσται, ἢ

εἰ οὐδέν, ἀλλὰ πάντα ἐνδέχεται μὴ γενέσθαι.

ΟΡ
Ὅτι μὲν γὰρ ἔνια, δῆλον, καὶ εὐθὺς τὸ ἔσται καὶ τὸ
τ μέλλον ἕτερον διὰ τοῦτο- ὃ μὲν γὰρ ἀληθὲς εἰπεῖν
πα΄ ὅτι ἔσται, δεῖ τοῦτο εἶναί ποτε ἀληθὲς ὅτι ἔστιν"
οἰ ὃ δὲ νῦν ἀληθὲς εἰπεῖν ὅτι μέλλει, οὐδὲν κωλύει μὴ
τ γενέσθαι" μέλλων γὰρ ἂν βαῤίζειν τις οὐκ ἂν βα-
MER 1EN.
Ὅλως δ᾽, ἐπεὶ ἐνδέχεται ἔνια τῶν ὄντων καὶ μὴ εἶναι,
τ δῆλον ὅτι xal τὰ γινόμενα οὕτως ἕξει, xal οὐκ ἐξ
τι ἀνάγκης τοῦτ᾽ ἔσται.
ρον οὖν ἅπαντα τοιαῦτα ἢ οὖ, ἀλλ᾽ ἔνια ἀναγκαῖον
— ἁπλῶς γίνεσθαι, καὶ ἔστιν ὥσπερ ἐπὶ τοῦ εἶναι τὸ
οἰ μὲν ἀδύνατα μὴ εἶναι τὰ δὲ δυνατά, οὕτως καὶ
τ᾿ περὶ τὴν γένεσιν; οἷον τροπὰς ἄρα ἀνάγκη γενέσθαι,
καὶ οὐχ οἷόντε μὴ ἐνδέχεσθαι. Εἰ δὴ τὸ πρότερον
ἀνάγκη γενέσθαι, εἰ τὸ ὕστερον, ἔσται; οἷον εἰ οἰκία,
θεμέλιον, εἰ δὲ τοῦτο, πηλόν᾽ ἄρ᾽ οὖν καὶ εἰ θεμέ-
τ Mog γέγονεν; ἀνάγκη οἰκίαν γενέσθαι ;
ΝΣ ἸΥ
ἢ οὐχέτι, εἰ μιὴ κἀκεῖνο ἀνάγχη γενέσθαι ἁπλῶς" εἰ δὲ
τοῦτο, ἀνάγκη xai θεμελίου γενομένου γενέσθαι οἰ-
χίαν' οὕτω γὰρ ἦν τὸ πρότερον ἔχον πρὸς τὸ ὕστε-
ον, ὥστ᾽ εἰ ἐχεῖνο ἔσται, ἀνάγκη ἐχεῖνο πρότερον.
τοίνυν ἀναάγχη γενέσθαι τὸ ὕστερον; καὶ τὸ πρό-
τερον ἀνάγκη" καὶ εἰ τὸ πρότερον, καὶ τὸ ὕστερον
τοίνυν ἀνάγχη; ἀλλ᾽ οὐ OC ἐχεῖνο, ἀλλ᾽ ὅτι ὑπέκειτο
ἐξ ἀνάγκης ἐσόμενον. "Ev οἷς ἄρα τὸ ὕστερον ἀνάγχη
εἶναι, ἐν τούτοις γεν eei καὶ ἀεὶ τοῦ προτέρου
γενομένου ἀνάγκη γενέσθαι τὸ ὕστερον.

5j ostquam Philosophus determinavit de prin-
Sjcipiis generationis et corruptionis, et con-
tinuitatis earum, in parte ista movet quae-
stionem quandam quae potest oriri ex prae-
(Ὁ dictis: Cum enim dictum sit quod motus
circularis sit causa generationis et corruptionis, et perpe-
tuitatis sive continuitatis earum, et ostensum sit quod iste
motus sit ex necessitate continuus et sempiternus, non est
ostensum quod effectus eius debeat esse necessarius. Et
ideo hic quaerit Philosophus, utrum omnia quae gene-
rantur ex necessitate generentur. Et circa hoc duo (s
primo movet quaestionem; secundo ostendit quomodo fit
ratio infinita, ibi: Si quidem igitur in de * etc.
irca primum duo facit: primo movet quaestionem et
breviter solvit; secundo repetit ut eam melius declaret, ibi:
Utrum igitur omnia ialia * etc. Circa primum duo facit:
primo movet quaestionem; secundo solvit, ibi: Quoniam
quidem enim * etc. —

Dicit ergo primo, quod quia nos videmus in omnibus
continue motis, sive secundum generationem sive secun-
dum alterationem sive universaliter secundum omnem
transmutationem moveantur, quod post transmutationem
est ens, et videmus quod unum generatur post aliud, et
non.deficit, videndum est utrum aliquid ex necessitate
generetur, vel nihil «, sed omnia contingit esse gene-
rata et non generata. ,

* Quoniam autem in continue motis secundum generatio-
nem aut alterationem aut universaliter transmutationem
huiusmodi videmus deinde ens et generatum hoc post
hoc, ita ut non deficiat, videndum est, utrum est aliquid

quod erit ex necessitate, aut nihil, sed omnia contingit -

non fieri.

* Quoniam quidem enim quaedam, manifestum , et mox
erunt et futurum aliud propter hoc: quod quidem enim
verum est dicere quia erit, oportet hoc esse quandoque
verum quia est; quod autem nunc verum dicere, quia
füturum est, nihil prohibet non fieri: futurus enim in-
cedere quis non incedet.

* Universaliter autem, quoniam contingit quaedam entium
et non esse, manifestum quoniam et quae generantur
ita habebunt, et non ex necessitate hoc erit.

Utrum igitur omnia talia aut non, sed quaedam necesse
simpliciter fieri? * Et est, quemadmodum in esse haec
quidem impossibile non esse, haec autem possibile, ita
et circa generationem? Verbi gratia conversiones necesse
est fieri, et non possibile est non contingere. * Si igitur
quod prius necesse est fieri, si quod posterius erit; verbi
gratia si domus, fundamentum, si vero hoc, lutum prius:
ergo, si fundamentum factum est, necesse et domum
fieri?

Aut non adhuc, si non et illud necesse generari simpliciter;
si autem hoc, et fundamento generato necesse generari
domum; sic enim fuit prius habens ad posterius; quare
si illud erit, necesse illud prius generari. Si igitur ne-
cesse generari quod postea, et quod prius necesse; et
si quod prius, et quod posterius igitur est necesse. Sed
non propter istud, sed quoniam subiectum est ex ne-
cessitate futurum. In quibus igitur quod postea necesse
est esse, in his convertitur, et semper priori generato
necesse generari quod postea.

2. Deinde cum dicit: Quoniam quidem enim etc., po-
nit solutionem : et primo ponit eam; secundo probat,
ibi: Universaliter autem quoniam. contingit * etc. Dicit ergo
primo quod manifestum est in quibusdam, quod mox ut
erunt, quaedam alia generantur ex necessitate et propter
illa: sicut si terra madescit, necesse est terram vapo-
rare, et ex vapore nubem generari, et ex nube pluviam,
et ex pluvia terram madefieri, et ex illa necesse est ite-
rum exire vaporem, et sic in infinitum ; cum enim de
aliqua re in sua causa efficiente et materiali determinata ἢ,
verum est dicere nunc quoniam erit, oportet illam
aliquando existere: sicut patet in praedictis exemplis.
Aliquid tamen futurum esse non habens causam deter-
minatam nihil prohibet contingere non esse: verbi gratia,
verum est nunc dicere de aliquo quod ipse est futurus
incedere, potest tamen impediri propositum eius, ct ita
non incedet.

3. Deinde cum dicit: Universaliter autem etc., probat

raedictam solutionem; et est ratio sua talis. Sicut est
in entis divisione, ita universaliter est in generatione ;
sed in entibus ita est, quod quaedam sunt contingentia
esse et non esse, et quaedam non contingunt non esse,
sed sunt ex necessitate; ergo ita est in generatione,
quia quaedam ex necessitate generabuntur, et quaedam
contingit generari.

4. Deinde cum dicit: Utrum igitur ommia talia etc.,

«) vel nihil. Ita B. Albertus; aut (vel Pb) incidentaliter PCab.

B) et materiali determinata.— Ita Pb cum B. Alberto; et naturali Ca; | quod om. Ca; post nihil Ca addunt tamen.

Opp. D. TmoxaE T. IIl. APPENDIX.

item Pb supplent ex B. Alberto oportet illam ... causam determinatam,

8*

* . XI. Text.
63. "

* "Text. 64.

* Text. 65.

* Text. 66.

* Text, 67.

* Num. seq.

* Num. seq.

* mon possibile
PCab.

** mon add. Pc
a b.

͵

fee om.
P

* priusquam ita
uerit pb.

* quod scilicet
om. ca.

DE GENERATIONE ET

repetit praedictam quaestionem, ut melius eam declaret.
Et circa hoc duo facit: primo ponit eam; secundo sol-
vit eam, ibi: A4ut mon adbuc * etc. Quaerit ergo primo
utrum omnia quae generantur, sint talia quod ex neces-
sitate generentur, aut non sunt talia omnia, sed aliqua
contingenter, et quaedam necessario, ita scilicet quod
sit sicut in rebus, quod quaedam sunt contingentia et
possibilia non esse, et quaedam necesse est simpliciter
esse quae impossibile est non esse: an ita est circa gene-
rationem, quod quaedam necessario generentur quibus-
dam generatis, et quaedam possibile non * generari **
generatis illis. Verbi gratia, si est necesse fieri comver-
siomes, idest cum videamus quod universaliter, generato
posteriori necesse sit generatum prius esse, an necesse
sit e converso, scilicet generato priore necesse sit gene-
rari posterius. Verbi gratia, nos videmus quod si do-
mus est generata, necesse est fundamentum esse gene-
ratum, et si fundamentum est generatum *, necesse est
prius * generatum fuisse lutum; quaeramus ergo utrum
convertatur, quod si fundamentum est generatum, quod
etiam domus sit generata, vel non convertatur.

5. Deinde cum dicit: Aut non etc., solvit propositam
uaestionem, dicens quod non est necesse conversionem
eri, ita quod uno generato generetur aliud et e con-

verso, ex necessitate, nisi generato priori simpliciter ne-
cesse sit generari posterius. Si autem ita fuerit in domo
et fundamento, quod scilicet * generata domo necesse sit
necessitate absoluta generari fundamentum , tunc etiam
necesse est fundamento generato generari domum. Sic
enim ostensum est supra, quod prius hoc modo se habet

LVIII

CORRUPTIONE LIB. II

ad posterius, scilicet quod uno generato generatur aliud
et e converso: quia si posterius est generatum, necesse
est generari prius, et e converso, et si posterius neces-
sario generatur, necesse est generari prius, et converti-
tur; quia si illud quod est prius, generatum est, puta fun-
damentum, necesse est generari quod est posterius, puta
domum. Sed si vere loquamur, non propter illud quod
domus sit causa generationis fundamenti, sed quoniam
subiectum sit ex necessitate futurum, fuit necessitas sup-
positionis ex hypothesi: quia posito toto, necesse fuit
supponi et partem. Et ideo non convertitur. Convertitur
autem in omnibus y in quibus posterius generatur a priori,
sicut ex tota causa materiali tota manente, quodam alio
continue accedente et recedente: quia in talibus semper
priori generato, necessario generatur posterius, et e con-
verso. - Est ergo summa solutionis in hoc, quod quando
termini generationis ita se habent, quod uterque sit tota
materia alterius et econverso, sicut est in exemplis ter-
rae complutae, vaporis, nubis et pluviae, et similiter in
generatione elementorum sub circulo declivi, tunc necesse
est quod uno generato generetur aliud, et e converso;
et hoc ideo, quia utrumque est prius et posterius re-

spectu alterius. Quando vero unum non est tota materia

alterius, sicut fundamentum non est tota materia domus,
tunc non est necesse quod priori generato generetur
posterius, sicut fundamento generato non est necesse
generari domum. Domo tamen generata necesse est ge-
nerari fundamentum, non quidem necessitate absoluta,
sed ex suppositione, dato scilicet quod fundamentum sit
pars domus: quia posito toto necesse est poni partem.

p) ex necessitate futurum ... in omnibus. — ex necessitate futurum,
quia posito toto idest quia fuit necessitas suppositionis ex hypothesi
quia posito toto necesse fuit supponi et partem; convertitur in omni-
bus Ca; B. Albertus: « Sed non propter id quod domus sit causa gene-

rationis fundamenti; sed fuit necessitas subiectionis sive ay eec ex
hypothesi, quia posito toto necesse fuit supponi partem. vertuntur
ergo in omnibus » etc. — Lin. seq. pro alio, quod legimus cum B. Al-
berto, quo Ca, om, Pb ba ees

1
Y

. CAP. XI, LECT. XII LIX

LECTIO DUODECIMA

QUALIS GENERATIO SECUNDUM PHILOSOPHUM SIT PERPETUA -
SOLVUNTUR DUAE QUAESTIONES CONSEQUENTES -

Ei μὲν οὖν εἰς ἄπειρον εἶσιν ἐπὶ τὸ χάτω, οὐκ ἔσται
ἀνάγκη τὸ ὕστερον τόδε γενέσθαι ἁπλῶς. ᾿Αλλ᾽ οὐδ᾽
ἐξ ὑποθέσεως"

ἀεὶ γὰρ ἕτερον ἔμπροσθεν ἀνάγκη ἔσται, δύ ὃ ἐχεῖνο
ἀνάγκη γενέσθαι. Ὥστ᾽ εἰ μή ἐστιν ἀρχὴ τοῦ ἀπεί-

τ ρου, οὐδὲ πρῶτον ἔσται οὐδέν, δέ ὃ ἀναγκαῖον ἔσται

s γενέσθαι.

᾿Αλλοὸ μὴν οὐδ᾽ ἐν τοῖς πέρας ἔχουσι τοῦτ᾽ ἔσται εἰπεῖν

ἀληθῶς, ὅτι ἁπλῶς ἀνάγχη γενέσθαι, οἷον οἰκίαν,

τ ὅταν θεμέλιος γένηται" ὅταν γὰρ γένηται, εἰ μὴ ἀεὶ

“τοῦτο ἀναγκη γίνεσθαι, συμβήσεται ἀεὶ εἶναι τὸ

— ἐνδεχόμενον μιὴ ἀεὶ εἶναι.

᾿Αλλὰ δεῖ τῇ γενέσει ἀεὶ εἶναι, εἰ ἐξ ἀνάγκης αὐτοῦ

τ ἐστὶν ἡ γένεσις" τὸ γὰρ ἐξ ἀνάγκης καὶ ἀεὶ ἅμα" ὃ

τ΄ γὰρ εἶναι ἀνάγχη οὐχ οἷόντε μὴ εἶναι" ὥστ᾽ εἰ ἔστιν

τ ἐξ ἀνάγκης, ἀΐδιόν ἐστι, καὶ εἰ ἀέδιον, ἐξ ἀνάγκης.

εἰ Καὶ εἰ ἡ γένεσις τοίνυν ἐξ ἀνάγκης; ἀΐδιος ἡ γένεσις

τ πσούτου, καὶ εἰ ἀΐδιος, ἐξ ἀνάγκης.

Εἰ ἄρα τινὸς ἐξ ἀνάγκης ἁπλῶς ἡ γένεσις, ἀνάγκη ἀνα-
τ χυχλεῖν xal ἀνακάμπτειν.
᾿Αναάγχη γὰρ ἤτοι πέρας ἔχειν τὴν γένεσιν ἢ μή, καὶ
τ εἰ μή, ἢ εἰς εὐθὺ ἢ κύκλῳ. Τούτων δ᾽ εἴπερ ἔσται
τ ἀΐδιος, οὐχ εἰς εὐθὺ olóves διὸ τὸ μηδαμῶς εἶναι
c ἀρχὴν μήτ᾽ ἂν κάτω, ὡς ἐπὶ τῶν ἐσομένων λαμβάνο-
τ μεν) μήτ᾽ ἄνω, ὡς ἐπὶ τῶν γινομένων" ἀνάγκη δ᾽ εἷ-
ναι ἀρχήν, μὴ πεπερασμένης οὔσης, καὶ ἀΐδιον εἶναι.
Διὸ ἀνάγκη κύκλῳ εἶναι, ᾿Αντιστρέφειν ἄρα ἀνάγχη
᾿ ἔσται, olov εἰ τοδὶ ἐξ ἀνάγκης, καὶ τὸ πρότερον
)o'dKga- ἀλλὰ μὴν εἰ τοῦτο; καὶ τὸ ὕστερον ἀνάγκη
τ γενέσθαι. Καὶ τοῦτο ἀεὶ δὴ συνεχῶς" οὐδὲν γὰρ
τοῦτο διαφέρει λέγειν διὰ δύο ἢ πολλῶν. 'Ev τῇ
χύκλῳ dox κινήσει xal γενέσει ἐστὶ τὸ ἐξ ἀνάγκης
ἁπλῶς" καὶ εἴτε κύκλῳ, ἀνάγκη ἕκαστον γίνεσθαι καὶ
εγονέναι, καὶ εἰ ἀνάγκη; ἡ τούτων γένεσις κύχλῳ.
αὖτα μὲν δὴ εὐλόγως, ἐπεὶ ἀΐδιος

x«l ἄλλως ἐφάνη ἡ κύχλῳ χίνησις x«l ἡ τοῦ οὐρανοῦ,
ὅτι ταῦτα ἐξ ἀνάγκης γίνεται καὶ ἔσται, ὅσαι ταύ-
τῆς κινήσεις καὶ ὅσαι διὸ ταύτην" εἰ γὸὼρ τὸ κύχλῳ
χινούμενον ἀεί τι κινεῖ, ἀνάγχη καὶ τούτων χύχλῳ
εἶναι τὴν χίνησιν; οἷον τῆς ἄνω ΝΣ οὔσης ὁ ἥλιος
XUxÀo ὠδί, ἐπεὶ δ᾽ οὕτως, αἱ ὧραι διὸ τοῦτο κύχλῳ

ίνονται xal ἀνακάμπτουσιν, τούτων δ᾽ οὕτω γινο-
μένων πάλιν cd ὑπὸ τούτων.

Τί οὖν δή ποτε τὰ μὲν οὕτω φαίνεται, οἷον ὕδατα καὶ
ἀὴρ κύκλῳ γινόμενα; καὶ εἰ μὲν νέφος ἔσται; δεῖ
ὗσαι, καὶ εἰ ὕσει ve, δεῖ καὶ νέφος εἶναι, ἄνθρωποι
δὲ καὶ ζῷα οὐχ ἀναχάμπτουσιν εἰς αὐτοὺς ὥστε
πάλιν γίνεσθαι τὸν αὐτόν; οὐ γὰρ ἀνάγχη; εἰ ὁ πα-
τὴρ ἐγένετο, σὲ γενέσθαι" ἀλλ᾽ εἰ σύ, ἐχεῖνον.

Εἰς εὐθὺ δὲ ἔοικεν εἶναι αὕτη ἡ γένεσις.

᾿Αρχὴ δὲ τῆς σχέψεως πάλιν αὕτη. πότερον ὁμοίως
ἅπαντα ἀνακάμπτει ἢ 00, ἀλλὰ τὸ μὲν ἀριθμῷ τὰ
δὲ εἴδει μόνον.

Ὅσων μὲν οὖν ἄφθαρτος ἡ οὐσία ἡ κινουμένη; φανερὸν
ὅτι χαὶ ἀριθμῷ ταὐτὰ ἔσται (ἡ γὰρ κίνησις ἄχο-
λουθεῖ τῷ κινουμένῳ); ὅσων δὲ px ἀλλὰ φθαρτή ;
ἀνάγκη τῷ εἴδει, ἀριθμῷ δὲ μὴ ἀνακάμπτειν. Διὸ
ὕδωρ ἐξ ἀέρος καὶ ἀὴρ ἐξ ὕδατος εἴδει ὁ αὐτός, οὐκ
ἀριθμῷ. Εἰ δὲ καὶ ταῦτα ἀριθμῷ, ἀλλ᾽ οὐχ ὧν ἡ
οὐσία γίνεται οὖσα τοιαύτη οἵα ἐνδέχεσθαι μὴ εἶναι.

* Si quidem igitur in intinitum tendit ad inferius, non erit or

necesse eorum, quae postea, hoc generari simpliciter.
Sed neque ex suppositione.

Semper enim alterum anterius necesse esse, ideo et necesse
illud generari. Quocirca, si non est principium infiniti,
neque primum erit nihil, propter quod necesse erit
generari.

At vero neque in finem habentibus hoc est dicere vere,
quoniam simpliciter necesse est generari; verbi gratia
domum, quando fundamentum generatur; quando enim
generatur, nisi necesse est generari semper hoc, accidet
semper esse contingens non semper esse.

Sed oportet semper generationem esse, si ex necessitate est
eius generatio: ex necessitate enim et semper simul:
quod enim est necesse, non possibile non esse; quocirca
si ex necessitate est, sempiternum est, et si sempiternum,
ex necessitate. Et si generatio igitur ex necessitate, per-
petua est generatio huius, et si sempiterna, ex neces-
sitate.

Si igitur alicuius ex necessitate simpliciter generatio, ne-
cesse circuire et reiterari.

Necesse enim aut finem habere generationem, aut non;
et si non, aut in rectum aut in circuitu, Horum autem
si erit sempiterna, non in rectum possibile est, quia
nequaquam est principium neque si inferius, ut ad fu-
tura inspiciamus, neque superius, ut ad generata, Ne-
cesse autem principium esse, si non sit finita, et sem-
piternum esse. Ideo necesse in circuitu esse. Converti
igitur necesse erit, verbi gratia si hoc ex necessitate
est, et quod prius ergo; sed si hoc, et quod posterius
necesse generari. Et hoc semper iam continue: nihil
enim hoc differt dicere per duo aut multa. In circuitu

"igitur motu et generatione est quod ex necessitate sim-
pliciter; et si in circuitu, necesse generari et generata

Seq. cap. xit.
exti 68. »

esse; et si necesse, horum generatio in circuitu. * Hoc * Text. 69.

utique quidem est rationabiliter, quoniam perpetuo ap-
paruit.

Et aliter in circuitu motus et qui caeli: quoniam ex ne-
cessitate haec generantur et erunt, quaecumque huius
motus et quaecumque propter hunc: si enim quidem
quod in circuitu movetur semper aliquid movet, ne-
cesse et horum im circuitu esse motum, verbi gratia
superiori allatione existente in circuitu, sol sic. Quoniam
autem hic sic, horae propter hoc in circuitu generantur
et reiterantur; his autem generatis, ita iterum et quae
ab his. y

* Quare ergo haec quidem ita videntur, verbi gratia aer et *
aqua in circuitu generantur, et si quidem nubes erit,
oportet et pluere, et si pluet oportet et nubem esse,
homines vero et animalia non reiterantur in seipsos
ut rursus generetur idem? Non enim necesse est si pater
generatus est, et te generari, sed si tu, illum.

In rectum itaque videtur esse haec generatio.

Principium autem intentionis rursus hoc: utrum similiter
omnia reiterantur aut non, sed haec quidem numero,
haec autem specie solum.

Quorum quidem igitur incorruptibilis substantia mota,
manifestum, quoniam et numero eadem erunt (motus
enim sequitur quod movetur), quorum autem non, sed
corruptibilis, necesse specie, numero autem non reite-
rari. Ideo aqua ex aere et aer ex aqua specie idem,
non autem numero. Si autem et haec numero, sed
non quorum substantia generatur ens talis, qualis con-
tingit non esse.

Text. 70.

* Num. 8.

* primo per di-
visionem rb.
* Num. 7.

* Num. 6.

* Num. seq.

* hoc om. pb.

* quia rcab.

LX DE GENERATIONE ET

divisione *; secundo per causam, ibi: Et aliter im cir-

bentibus finem, ibi: At vero neque in finem babentibus * etc.
Circa primum duo facit: primo proponit; secundo pro-
bat, ibi: Semper enim alterum. anterius * etc. à

Ad evidentiam primae partis sciendum est, quod sicut
supra dictum est, in his quae generantur adinvicem sem-
per unum est prius et alterum posterius, et necesse est
generato priori generari posterius et e converso in his,
in quibus est necessitas absoluta. In his vero in quibus
est necessitas ex suppositione, oportet aliquid esse prius
et aliquid posterius. Dicit ergo primo, quod si generatio
tendit in infinitum, sive superius ad generata sive in-
ferius ad generanda, non est necesse, nec necessitate
absoluta nec necessitate ex suppositione, generari boc *
eorum quae postea, idest aliquid quod sit de numero eorum
quae sunt post. Quod est contra id quod supra est pro-
batum, ubi dictum est quod generato priori necesse est
generari posterius.

2. Deinde cum dicit: Semper enim alterum etc., probat
propositum, dicens quod in his quorum primo genito
necesse est aliud, scilicet posterius, generari quacumque
necessitate, semper alterum est ante et aliud post, sicut
ante est terra madefacta quam vaporatio: licet etiam in
conversione ante sit vaporatio quam terra madefacta, quia
utrumque se habet ad utrumque ut prius et posterius;
similiter est prius fundamentum quam sit domus. Sed in
infinitis nullum est primum, et per consequens nec po-
stremum : ergo non est necesse generari; et ita non est
necessaria generatio.

3. Deinde cum dicit: 4; vero neque in finem etc., ostendit
T generatio non possit esse infinita etiam in habentibus

nem, dicens quod neque est verum dicere in habentibus
finem quod necesse sit simpliciter generari. Et est in-
telligendum quod si non fiat reiteratio: quia si in talibus
generatio reiteretur, tunc erit circularis et non solum
recta; verbi gratia, non est necesse generari domum,
fundamento generato: si enim quando fundamentum est
generatum, necesse est semper generari hoc, idest do-
mum, sequeretur quod illud quod contingit non semper
esse, semper esset. Cum autem videamus ad sensum
quod non semper generatur domus generato fundamento,
sequitur quod non sit necesse generato fundamento ge-
nerari domum.

4. Deinde cum dicit: Sed oportet semper generationem etc.,
ponit minorem, et probat eam, quia manifesta est per
praedicta. Unde dicit quod"generatio est semper, quando *
—«— eius, scilicet posterioris, ex necessitate abso-
uta est generatio prioris; quod autem est ex necessitate
et quod est semper, simul sunt: quia si unum est, et
reliquum. Et hoc sic probat: quia illud. quod necesse

CORRUPTIONE LIB. H

est esse, impossibile est non esse, et quod impossibile
est non esse, necesse est semper esse; quocirca si aliquid
est ex necessitate, est sempiternum, et e converso, si est
sempiternum, est ex necessitate.

5. Deinde cum dicit: Si igitur alicuius etc., concludit
quod, si * alicuius generatio est ex necessitate simpliciter
et non ex suppositione, cum non possit esse secundum
rectum ut ostensum est, necesse est quod sit circularis
et per reiterationem.

6. Deinde cum dicit: Necesse enim etc., recolligit ratio-
nem et ordinat, dicens quod necesse est quod generatio
aut habeat finem, aut non. Sed quod non habeat finem
supra probatum est, tam ex parte materiae * in primo
libro, quam ex parte motus et ex parte finis in secundo.
Si ergo non habet finem: aut est infinita secundum re-
ctum, aut in circuitu. Sed sicut supra ostensum est,
non est possibile quod sit infinita secundum rectum:
quia in infinitis non est principium, neque ad inferius,
idest ad futura generanda, neque ad superius, idest ad
praeterita generata 5. Cum autem generatio nec habeat
principium nec sit finita, necesse est quod sit sempiterna,
et per consequens sit in circuitu. Et si est in circuitu,
necesse est eam converti ab ultimo in primum. Verbi
gratia, si hoc est ex necessitate generatum ab hoc, sicut
terra compluta a pluvia, necesse est quod generatum
sit illud quod est prius, scilicet pluvia: et si pluvia est
generata y, necesse est quod prius fuerit aliquid genera-
tum, scilicet nubes: et si nubes, oportet quod prius fue-
rit vapor: et si vapor, oportet quod prius fuerit terra
madefacta; et sic aliquando revertitur in primum. Et sic
fit continue *: quia nihil differt dicere quod. conversio
fiat per medium unum vel per duo vel per plura, dum-
modo ab ultimo redeat in primum. Necessarium ergo
simpliciter est, quod unum generetur ab altero in motu
et generatione quae est in circuitu; et si aliqua necesse
est in circuitu generari, necesse est ista simpliciter
rari, et e converso si necesse est aliqua ἢ simpliciter gene-
rata esse, ista necesse est in circuitu generari. Hoc ergo
scilicet quod generatio sit perpetua, non in rectum.
circulariter, rationabiliter apparuit. εὐ Το

7. Deinde cum dicit: Et aliter in circuitu etc., ostendit
hoc idem per causam, dicens quod aliter potest etiam
hoc idem demonstrari, scilicet. per motum caeli: quia
enim ipse est in circuitu, ideo ex necessitate elementa
adinvicem generantur. Si enim motus caeli est. in. cir-
cuitu, oportet quod quaecumque sunt passiones huius
motus, et quaecumque sunt per hunc motum solum sicut
per causam efficientem , quod etiam illa sint. Si enim
quod in circuitu movetur movet elementa, necesse est
etiam quod motus horum, quae sunt passiones eius, et
quod motus eorum quae sufficienter generantur ab hoc, sint
etiam ex necessitate: verbi gratia, cum allatio superioris
hoc est circuli declivis, sit 1n circuitu, necesse est
moveantur etiam sol et alii planetae. Quia vero hic, idest
sol, movetur in circuitu, necesse est etiam horas in circuitu
generari et iterari; horis autem in circuitu generatis, ne-
cesse est quod omnia quae sunt, sicut * a causa efficiente,
a motu solis et motu horarum, sint etiam generata ex
necessitate in circuitu, Et hae sunt generationes elemen-
torum: quia ex istorum generatione omnia alia gene-
rantur, maxime omnia. temporalia. x ἢ

8. Deinde cum dicit: Quare ergo etc., movet d quae-
stiones; secundam ibi: Principium autem. intentionis * etc.
Circa primum duo facit: primo movet quaestionem; se-
cundo solvit, ibi: Jm rectum itaque * etc. Quaerit er;
primo, quare in quibusdam esse videtur quod in circuitu
generantur, verbi gratia aer et aqua et cetera elementa:
quia si nubes erit, oportet pluere, et si pluet, oportet
nubem esse, et iteratur; in quibusdam vero non est ita:

«). In isto loco Philosophus ostendit. — Deinde cum dicit: Si quidem
igitur in infinitum etc., ostendit Cab, continuando lectionem praeced.

B) neque ad inferius... generata. — neque infinitis ( inferius C) ad
finita (futura C) generanda, neque superius ad generata Ca.

Y) quod generatum sit ... generata. - Cab om. sit et homoteleuton
et si pluvia; P habet: quod generatum illud, quod fit est prius, sci-
licet pluvia, generatum, et si pluvia est generata; correximus secun-
dum contextum.

|
|

CAP. XI, LECT. XII. - : 2

nam homines et animalia non reiterantur: non enim est
necesse te generari, si pater tuus est generatus, sed si tu
es generatus, necesse est patrem tuum generatum fuisse.
9. Deinde cum dicit: In rectum itaque etc., solvit dictam
quaestionem , dicens quod causa * quare animalia non rei-
terantur, est quia eorum generatio est secundum rectum
et non secundum circulum. Nam sicut supra dictum
est, ubi uterque terminorum non est tota materia ad
alterum, ut uno motore diversimode se habente educatur
utrumque de utroque, in his non est generatio circularis;
sicut in te et patre tuo: quia pater tuus non est tota
materia tua. In elementis vero unum est tota materia
ad aliud, et uno motu declivis circuli potest educi unum-
quodque ab altero; et ideo in eis est generatio circularis.
10. Deinde cum dicit: Principium autem etc., ponit
aliam quaestionem: et primo ponit; secundo solvit, ibi:
Quorum quidem igitur * etc. Quia enim probatum est quod
generatio sit perpetua T reiterationem , posset aliquis
credere quod omnia eadem reiterantur; et ideo dicit quod
principium intentionis in hac ultima parte est quaerere,
utrum omnia similiter reiterantur, aut non, sed haec
— quidem reiterantur eadem numero, alia vero solum ea-
em specie. Ex quo enim omnium est generatio secun-
dum materiam, videtur quod omnia eadem secundum

rum debeant iterari.
1r. Deinde cum dicit: rum. quidem etc., solvit hanc
quaestionem , dicens quod ea quorum substantia non
corrumpitur in mutatione, manifestum est quod iterantur
eadem numero; sicut sol reiteratur in obliquo circulo,
quia motus sequitur id quod movetur: quia non est

^

LXI

motus nisi existentis in actu, ut ostensum est in V Pbysic. ,
Ea vero quorum substantia non est incorruptibilis sed
est corruptibilis, necesse est iterari eadem specie, et non
eadem numero; et ideo aqua quae est ex aere, et aer
ex aqua, sunt specie eadem, non eadem numero: cor-
rumpitur enim eorum substantia in tali transmutatione.
Sed tamen cum aer sit tota materia aquae, et e converso,
talia reiterata magis accedunt ad identitatem materialem
quam animalia et homines reiterati: unum enim animal
anc puta bos, non est tota materia generati alterius
ovis; et ideo minus accedunt ad identitatem numera-
lem, quam elementa circulari generatione elementorum.
Unde, etsi propter hoc concedatur quod elementa aliquo
modo reiterentur eadem numero, non tamen conceditur
quod propter hoc simpliciter reiterentur eadem numero:
quia eorum substantia est talis corruptibilis, qualem non
contingit esse eandem in generato et in eo ex quo ge-
neratur.

Sed videtur in solutionibus istarum duarum quae-
stionum esse contradictio: nam in prima dicit Philoso-
phus quod animalia non reiterantur, in secunda vero
dicit quod reiterantur eadem specie. Sed dicendum quod
prima dicit, quod animalia non reiterantur eadem nu-
mero: et sic concordat cum secunda; vel quod non ex
necessitate est in eis reiteratio in generatione, sive se-
cundum numerum sive secundum speciem: et ideo patre
tuo generato, non est necesse te generari, sed te gene-
rato, necesse est patrem tuum generatum fuisse. Et in
hoc non contradicit secundae solutioni, quae dicit quod
si iterantur, iterantur eadem specie, non eadem numero.

se τ JA OR

J ard Wo. ias ssóp Li

CP TEN SG EP
| day nuno. fo ote donatio deg t rinina sm imei

αι 390: αν ξύνες 10328 (af 61072212009
A T , : » aps |
Tiooni lo^. poft. ritplacus gs ux

ns i552 IE " [saquen Ja? |

& Qui 2.101903. 489b5». |

bé

s Sq AS TOPNOE f.

'

5} fa bos. canigogop, Sev ansa citada; antcrerogy ed αὐδφαδέι
-uini sguietensg BIDUM.(qr9TfEtyaa 3am350DQALMRIS/198 88
uti sth -sivlea, οὔθ swpnit ais ad, το 5 mus sbaisCE 6

153 iet mabso ron 3 sisse ἐπα: burph. zo. j- 9x rom, ciltwhian-stitip * sepa: boupizgrauih yam
igo heraus HET | i ritotos- uia Mriqeun , Hdost m ubausse gasoiscogoy frog
VOURO) uw 19 35i bs t ob; npuo quétet: bog | grub ἐταμρ auafe: Er eR us M :
ex m zWeaont bs 1egbaszs ein IRIS jx ul» beosneicom didi dw mos meno nri ddwilote
"n fae τας 39»nn πρῶ 1H La gulis nmn a iztovib 130m ortu 2i ees E
ἐδ ^ * "mA f ἈΤὸ 'tg : SIR 27243,0916 038 do" nba eid mi anipoxu- obi
abe τ ΕΣ δ᾽ ievos | el SOROR, som, mes ito de imi nen
ΡΟΝ € Vossio. qup. . n9) |. Biqesorme — odi disci Y
1n5389605 ΤᾺ Meg 6 te ja Qoa i uus |
ruin opcs us. "ust adrtaaisx e bon γαίας ἐμ ai
fiasodis votati iie iod wander boup | fone , aue
ἡ τ, Sb Teo gif Τοῦ j8. nz ps oe IM Or 1 idi ΠΧ ΟῚ dicum. Σ
v Oijdése .Αδ- αὐ 4220 dMapnifOO. 1 prwpeto esiti
: asrexat | eiupils
addo: ) ulpa δὲ uialtiv b35 j| Loup ἡρὴ οὐ, minm

"ERIT atgibiateo»

ay

it fti;
ἜΣ ats 2d3 tlbi ya
dva ἡ ttum. 3* ETUR

Dir atia e αἱ τῶν, 81512 Δ QIT
à 3a IE UT 83H ist
1250 HOGZU ,25 I 53 UT

£e

DTE

ceu ipttslstas) ls glo! ΔΘ δῷ Sgesuos. QPdET
iab. 6p uia kde acbnpaes Ν Mabssinex Oofk ον

od fisbro qoc δία. utmbeo 1011/98. 191562915 3

3 ΠΕ ΤῊΣ h

(UE, 9] Hgrrim τ᾿ howp Ὁ "fuf f ὶ
(y yd. EDIT 31 beug p n2
)dá. same aQPp . 3H ni^
^ nu^. nul. tR5xo0go». Sie; 15 »-

—————— M

| geo. gt; ἢ mide.
EL fien pw. a qposciha.
E sedium trt wt
D I M padis
bl NS e D ITE
zig ϑυθωνοικαλέμα, qoae eit ^ eieals
«iom itc oitit generi, necat,
(es et. womens si gecessc est
VERMES salt nec est in.
ipn cdd "eom «sit perg a;
dades, coperti ibte Appalti.
3 Deinde cd. diez Et atitr
lego aledà pere udusdpA, ios
2a sevi ΡΟΝ Lsécdicae ue

(epit. ipie eurn eiouitu , ideni sie
sdevicoos qenernpüte Si; enbab Appd

ΩΝ moyetar i is spovimsgqenmm ee a
sota* e«t erdt; itis grund inse

does Bags γε γὼ true Sig
SE B rre daga"
quiam duse. sra
grid vcn toà vtocón
PE pieen.. d o
mts e Aeibwsizn Ὁ vere

EXPOSITIONIS
IN LIBROS ARISTOTELIS

METEOROLOGICORUM

QUAM D. THOMAS INCOMPLETAM RELIQUIT

CONTINUATIO

bh τατον...

LECTIO UNDECIMA

DE ORDINE ET CONTRARIETATE VENTORUM

Περὶ δὲ θέσεως αὐτῶν; καὶ τίνες ἐναντίοι τίσι, καὶ ποί-
— eue ἅμα πνεῖν ἐνδέχεται, καὶ ποίους οὖ, ἔτι δὲ τίνες
-ὐχαὶ πόσοι τυγχάνουσιν ὄντες, καὶ πρὸς τούτοις περὶ
᾿ς σῶν ἄλλων παθημάτων ὅσα μὴ συμβέβηχεν ἐν τοῖς
εἰ φροβλήμασιν εἰρῆσθαι τοῖς κατὰ μέρος, νῦν λέγωμεν.
— Δεῖ δὲ περὶ τῆς θέσεως ἅμα τοὺς λόγους ἐκ τῆς ὑπο-
εἰ γραφῆς θεωρεῖν. id qud

pammuat μὲν οὖν, τοῦ μᾶλλον εὐσήμως ro ὁ τοῦ
εἰ ὁρίζοντος κύκλος διὸ καὶ στρογγύλος. Δεῖ δὲ νοεῖν
^ αὐτοῦ τὸ ἕτερον ἔχτμημα τὸ ὑφ᾽ ἡμῶν οἰκούμενον"
τ ἔσται γὰρ κἀκεῖνο διελεῖν τὸν αὐτὸν τρόπον.

Es
Ὑποχείσθω δὲ πρῶτον ἐναντία κατὸὰ τόπον εἶναι τὰ
0» πλεῖστον ἀπέχοντα κατὰ τόπον, ὥσπερ xav εἶδος
οὐ ἐναντία τὰ πλεῖστον ἀπέχοντα κατὰ τὸ εἶδος" πλεῖ-
στον δ᾽ ἀπέχει κατὰ τόπον τὸ κείμενα πρὸς ἄλληλα
χατὰ διάμετρον. :
"Ecco οὖν τὸ μὲν ig d δυσμὴ ἰσημερινὴ, ἐναντίος
τ δὲ τούτῳ τόπος, ἐφ᾽ οὐ τὸ B, ἀνατολὴ ἰσημερινή"
τἄλλη δὲ διάμετρος ταύτην πρὸς ὀρθὴν τέμνουσα, ἧς
τὸ ἐφ᾽ οὐ H, ἔστω ἄρκτος" τούτῳ δ᾽ ἐναντίον ἐξ
ἐναντίας τὸ ἐφ᾽ οὗ O, μεσημβρία" τὸ δ᾽ ἐφ᾽ οὐ Ζ
ἀνατολὴ θερινὴ, τὸ δ᾽ ἐφ᾽ οὐ E δυσμὴ θερινὴν τὸ δ᾽
&g οὐ Δ ἀνατολὴ χειμερινὴ, τὸ δ᾽ ἐφ᾽ οὐ T δυσμὴ
το χειμερινή. "Amo δὲ τοῦ Z ἤχθω διάμετρος ἐπὶ τὸ T,
πὸ χαὶ ἀπὸ τοῦ Δ ἐπὶ τὸ E.
᾿Επεὶ οὖν τὼ μὲν πλεῖστον ἀπέχοντα χατὰ τόπον ἐναν-
οὐπετία κατὰ τόπον, πλεῖστον δ᾽ ἀπέχει τὸ κατοὶ διά-
ΠΠμετρον; ἀναγχαῖον xal τῶν πνευμάτων ταῦτα ἀλ-
idi Abos ἐναντία εἶναι, ὅσα xa cd διάμετρόν ἐστιν.
Καλεῖται δὲ κατὰ τὴν θέσιν τῶν τόπων τὰ πνεύματα
ὦδε, ζέφυρος μὲν τὸ ἀπὸ τοῦ Α' τοῦτο do δυσμιη
ρίνή. ᾿Εναντίος δὲ τούτῳ ἀπηλιώτης ἀπὸ τοῦ B:
^ ποῦτο γὰρ ἀνατολὴ ἰσημερινή. Βορέας δὲ καὶ ἀπαρ-
χτίας ἀπὸ τοῦ H- ἐνταῦθα γὰρ ἡ ἄρκτος. ᾿Εναντίος
δὲ τούτῳ νότος ἀπὸ τοῦ O- μεσημβρία τε γὰρ αὕτη
τ ἀφ᾽ ἧς πνεῖ, καὶ τὸ Θ τῷ Η ἐναντίον’ κατὰ διάμε-
«pov γάρ. ᾿Απὸ δὲ τοῦ Ζ καικίας: αὕτη. γὰρ ἀνα-
τοληὴ θερινή. ᾿Εναντίος δ᾽ οὐχ ὁ ἀπὸ τοῦ E πνέων,
dXX ὁ ἀπὸ τοῦ T λίψ- οὗτος γὰρ ἀπὸ δυσμῆς χει-
— Μερινῆς πνεῖ, ἐναντίος δὲ τούτῳ χατοὸ διάμετρον
γὰρ κεῖται. Ὁ δ᾽ ἀπὸ τοῦ Δ εὖρος" οὗτος γὰρ ἀπ’
ἀνατολῆς χειμερινῆς πνεῖ; γειτνιῶν τῷ νότῳ. διὸ
καὶ πολλάκις εὐρόνοτοι λέγονται πνεῖν. ᾿Εναντίος δὲ
“τούτῳ οὐχ ὁ ἀπὸ τοῦ T λὶψ, ἀλλ᾽ ὁ ἀπὸ τοῦ E, ὃν
χαλοῦσιν οἱ μὲν ἀργέστην; οἱ δ᾽ ὀλυμπίαν, οἱ δὲ
σχίρωνα" οὗτος γὰρ ἀπὸ δυσμῆς θερινῆς πνεῖ, καὶ
κατὰ διάμετρον αὐτῷ κεῖται μόνος. Οὗτοι μὲν οὖν
οἱ κατὰ διάμετρόν τε χείμενοι ἄνεμοι, καὶ οἷς εἰσιν
ἐναντίοι"

* De positione autem ipsorum, et qui contrarii quibus, et * Cap. vr.

quos simul flare contingit, et quos non: adhuc autem
et qui et quot existunt entes; et adhuc de aliis passio-
nibus, quaecumque contingit dicta esse in Problema-
tibus particularibus, nunc dicamus. Oportet autem de
positione simul rationes ex descriptione considerare.

Describitur quidem igitur, ut magis insinuabiliter habeat,
qui horizontis circulus, propter quod. et rotundus.
Oportet autem intelligere ipsius alteram decisionem
quae a nobis habitatur: erit enim et illam dividere
eodem modo.

Supponatur autem primo quidem contraria secundum lo-
cum esse plurimum distantia secundum locum, sicut
secundum speciem contraria plurimum distantia secun-
dum speciem: plurimum autem distant secundum lo-
cum posita adinvicem secundum diametrum.

Sit igitur in quo A occidens aequinoctialis; contrarie autem
huic, in quo B, oriens aequinoctialis: alia autem dia-
metros hanc ad rectam incidens, quae in quo I, sit
Ursa; huic autem contrarium ex opposito sit in quo T,
meridies: quod autem in quo Z, oriens aestivalis; quod
autem in quo E, occidens aestivalis; quod autem in
quo D, oriens hiemalis; quod autem in quo G, occi-
dens hiemalis: a Z autem ducatur diameter ad G, et
a D ad E.

Quoniam igitur plurimum distantia secundum locum con-
traria secundum locum, plurimum autem distant, quae
secundum diametrum, necessarium et ventorum hos
invicem contrarios esse, quicumque sunt secundum dia-
metrum. :

Vocantur autem secundum positionem locorum venti sic,
zephyrus quidem qui ab A; hoc autem occidens aequi-
noctialis: contrarius autem huic apeliotes a B; hoc
autem oriens aequinoctialis: boreas autem et aparctias
ab I; hic enim Ursa: contrarius autem huic auster a Τὶ
meridies autem haec a qua flat, et T ipsi I contrarium,
secuhdum diametrum enim: a Z autem caecias; hic
enim oriens aestivalis: contrarius autem non qui ab E
flat, sed qui a Ὁ, libs; iste enim ab occidente. hiemali,
contrarius autem huic, secundum. diametrum enim po-
nitur: a D autem eurus; iste enim ab oriente hiemali
flat, vicinus austro; propter quod et saepe euronoti di-
cuntur flare: contrarius autem huic non qui a G, libs,
sed qui ab E, quem vocant, hi quidem argesten, hi
autem olympiam, hi autem scirona; iste enim ab oc-
cidente aestivali flat, et secundum diametrum ipsi op-
ponitur solus. Sic quidem igitur qui secundum diame-
trum positi venti, et quibus sunt contrarii,

* figuraliPetrus.

** effectibus ed.a.

* secundum cir-
culum add. Pe-

LXIV

ἕτεροι δ᾽ εἰσὶ καθ᾽ οὕς οὐχ ἔστιν ἐναντία πνεύματα"
ἀπὸ μὲν γὰρ τοῦ! ὃν καλοῦσι θρασχίαν * οὗτος de
μέσος ἀργέστου xci ἀπαρχτίου᾽ ἀπὸ δὲ τοῦ K ὃν
χαλοῦσι μέσην οὗτος γὰρ μέσος καικίου καὶ ἀπαρ-
χτίου. 'H δὲ τοῦ IK διάμετρος βούλεται μὲν χατὰ
τὸν διὰ παντὸς εἶναι φαινόμενον; οὐκ ἀχριβοῖ δέ.
᾿Εναντία δὲ τούτοις οὐχ ἔστι τοῖς πνεύμασιν οὔτε
τῷ θρασχίᾳ, οὔτε τῷ μέσῃ (ἔπνει γὰρ ἄν τις 6g οὗ
τὸ M- τοῦτο γὰρ κατὰ διάμετρον); οὔτε τῷ 1, τῷ
θρασκίᾳ" ἔπνει γὰρ ἂν ἀπὸ τοῦ Ν' τοῦτο γὰρ κατὰ
διάμετρον τὸ σημεῖον, el μὴ ἀπ’ αὐτοῦ καὶ ἐπ’ ὀλί-
γον πνεῖ τις ἄνεμος, ὃν χαλοῦσιν οἱ περὶ τὸν τόπον
ἐκεῖνον φοινικίαν. Τὰ μὲν οὖν κυριώτατα xa διω-
ρισμένα πνεύματα ταῦτ᾽ ἐστὶ xul τοῦτον τέταχται
τὸν τρόπον"

τοῦ δ᾽ εἶναι πλείους ἀνέμους ἀπὸ τῶν πρὸς ἄρκτον ἢ
τῶν πρὸς μεσημβρίαν αἴτιον τό τε τὴν οἰκουμένην
ὑποχεῖσθαι πρὸς τοῦτον τὸν τόπον, καὶ ὅτι πολλῷ
πλεῖον ὕδωρ καὶ χιὼν ἀπωθεῖται εἰς τοῦτο τὸ μέρος
Bid τὸ ἐχεῖν᾽ ὑπὸ τὸν ἥλιον εἶναι καὶ τὴν ἐχείνου
φοραν; ὧν τηκομένων εἰς τὴν γῆν καὶ θερμαινομένων
ὑπὸ τοῦ ἡλίου καὶ τῆς γῆς) pii λα πλείω χαὶ
ἐπὶ πλείω τόπον γίνεσθαι τὴν ἀναθυμίασιν διὸ ταύ-
τὴν τὴν αἰτίαν.

Ἔστι δὲ τῶν εἰρημένων πνευμάτων βορέας μὲν ὃ τ᾽
ἀπαρχτίας κυριώτατα, καὶ θρασχίας καὶ μέσης. ὁ δὲ
χαικίας κοινὸς ἀπηλιώτου x«l βορέου" νότος δ᾽ ὃ τ᾽
ἰθαγενὴς ὁ ἀπὸ μεσημβρίας καὶ λίψ: ἀπηλιώτης δ᾽
ὅ τ᾽ ἀπ’ ἀνατολῆς ἰσημερινῆς καὶ ὁ εὖρος" ὁ δὲ φοι-
νικίας κοινός" ζέφυρος δ᾽ ὅ τ᾽ ἰθαγενὴς καὶ ὁ ἀργέ-
στῆς χαλούμενος. Ὅλως δὲ τὰ μὲν βόρεια τούτων
καλεῖται, τὰ δὲ νότια" προστίθεται δὲ cà μὲν ζε-
φυρικοὶ τῷ βορέᾳ (ψυχρότερα γὰρ διὰ τὸ ἀπὸ δυσμῶν
πνεῖν), νότῳ δὲ «d ἀπηλιωτιχά (θερμότερα γὰρ τῷ
ἀπ᾽ ἀνατολῆς πνεῖν). Διωρισμένων οὖν τῷ ψυχρῷ καὶ
τῷ Mon καὶ ἀλεεινῷ τῶν πνευμάτων οὕτως ἐχάλε-
σαν" θερμότερα δὲ τὰ ἀπὸ τῆς ἕω τῶν ἀπὸ δυσμῆς;

ὅτι πλείω χρόνον ὑπὸ τὸν ἥλιόν ἐστι τὸ ἀπ᾽ ἀνα-

τολῆς" το δ᾽ ἀπὸ δυσμῆς ἀπολείπει τε θᾶττον xol
πλησιάζει τῷ τόπῳ Hé Posi

; ostquam Philosophus determinavit de motu
ij yet causis motus ventorum, hic determinat
REA ;de positione et contrarietate, et aliis pas-
EN sionibus sive affectibus « eorum. Et primo
KB" praemittit intentionem suam, dicens quod
post determinationem praedictorum dicendum est de po-
sitione, idest situ et ordine, ipsorum ventorum, et de
contrarietate, scilicet qui sint contrarii inter se, et quos
possibile est simul flare et quos impossibile. Consideran-
dum est etiam qui sunt secundum nominis rationem, et
quot sunt secundum numerum. Adhuc autem de passio-
nibus et accidentibus, sive de affectibus eorum, quae con-
tingit considerare in particularibus Problematibus. Et hunc
ordinem oportet manifestare ex descriptione singulari *,
describendo singulos ventos. N
2. Secundo ibi: Describitur quidem igitur etc., prose-
quitur intentum suum. Et circa hoc tria facit: primo
ostendit positionem et ordinem ventorum; secundo: de-
terminat de contrarietate eorum, ibi: Quoniam igitur pluri-
mum»* etc.; tertio de accidentibus sive affectibus ** eorum,
ibi: Sic autem ordinatis ventis * etc. Prima iterum in duas:
primo praemittit quaedam necessaria ad propositum osten-
dendum; secundo concludit propositum, ibi: Sit igitur in
quo 41" etc. Circa primum duo facit: primo praemittit
quoddam necessarium ad ostendendam positionem ven-
torum; secundo quoddam quod est necessarium ad de-
clarandam eorum contrarietatem, ibi: Supponatur autem
primo quidem * etc. Dicit ergo primo, mui ex quo opor-
tunum est ordinem ventorum manifestare ex descriptione,

ut magis manifesta sint dicenda, describatur horizon *, quia .

METEOROLOGICORUM LIB. II

Alii autem sunt secundum quos non sunt contrarii venti:
a C quidem enim quem vocant thrasciam, iste enim
medius argestis et aparctiae: a K autem quem vocant
mesen, iste enim medius caeciae et aparctiae. Quae
autem CK diameter vult quidem secundum semper
apparentem esse, non certitudinaliter autem : contrarii
autem non sunt his ventis; neque mesi (flaret enim uti-
que aliquis ab eo in quo M, hoc enim secundum diame-
trum); neque ipsi C thrasciae (flaret enim utique ab N,
hoc enim signum secundum diametrum), si non ab ipso
et ad modicum flat quidam ventus, quem vocant qui
circa locum illum, phoeniciam. Principalissimi quidem
igitur venti, et determinati sunt hi; et hoc ordinati
sunt modo.

Essendi autem plures ventos a locis ad arctum quam ab
his qui ad meridiem, causa, habitabilem supponi ad
hunc locum, et quia multo plus aqua et nix reponitur
in hanc partem, quia illa sub sole sunt et illius la-
tione; quibus liquefactis in terram, et calefactis a sole
et terra, necessarium ampliorem et ad plurem locum
fieri exhalationem propter hanc causam. :

Est autem dictorum ventorum, boreas quidem quiqué
aparctias et meses, principalissime, et thrascias, com-
munis argestis et boreae; auster autem quique ithage-
nes, qui a meridie, et libs: apeliotes autem quique ab —
oriente aequinoctiali, et eurus; phoenicias autem com-
munis: zephyrus.autem quique ithagenes, et argestes
vocatus, Universaliter autem hi quidem boreales horum
vocantur, hi autem australes: apponuntur autem ze-
phyrici quidem boreae (frigidiores enim, quia ab occi-
dente flant); austro autem apeliotici ( calidiores enim
quia ab oriente flant). Determinatis igitur frigido et
calido et aestuoso ventis, sic vocaverunt: calidiores
enim qui ab oriente his qui ab occidente, quia pluri
tempore sub sole sunt qui ab oriente; qui autem ab
occidente, dereliquerunt citius et appropinquant loco
tardius. x 8X δ vbT

P^ Ὁ PTEX

horizon est circulus quidam, propter quod etiam. est τότ᾿

tundus, decidens caelum scilicet in duo hemisphaeria, et

ex consequenti terminans visum nostrum circa terram ,

quia dividit hemisphaeria, idest partem caeli visam a

nobis a parte non visa. : ;»iRe3ed ^

Considerandum est autem quod horizontes plures sunt

et diversi, secundum diversas partes terrae. habitabilis.
Non enim est idem horizon habitantibus hic Parisius Ρ, et
habitantibus Romae. Nam cum terra Parisius sit declivior,
et Romae altior, eo quod tota terra est rotunda , qui
habitant Parisius non vident eandem partem caeli -quam
vident Romani, quia terra existens Romae altior occupat
visui eorum unam partem, sed tamen in singulis describi
possunt venti ordine consequenti.

3. Deinde cum dicit: Supponatur autem primo qui-

x.

dem etc., praemittit quoddam quod est necessarium

ostendendum qui venti sunt contrarii. Et dicit quod
supponere debemus primo, quod contraria secund

locum sunt quae maxime distant secundum locum, sicut
contraria secundum speciem, idest formam, dicuntur quae
maxime distant secundum formam. Contraria enim sunt
quae maxime distant in eodem: genere etc. Non tamen
est ihtelligendum quod contraria secundum formam di-
stent proprie, idest distantia locali ; sed ideo dicuntur
maxime distare, quia sunt maxime dissimilia naturaliter.
Maxime autem distant secundum locum quae distant
secundum diametrum, idest quae sunt extrema unius
lineae rectae diametralis, adinvicem contraposita, sicut
est illa distantia lineae rectae quae transit per centrum
horizontis.

; a) affectibus. — lta patet legi debere cum Petro de Alvernia hic et
circa finem numeri; a affectibus Pa; cf. num. seq.

8) Parisius. — Parisiis Piana et ita infra, contra usum illorum tem-
porum.

CAP. VI, LECT. XI

4. Deinde cum dicit: Sit igitur in quo A4 etc., concludit
propositum, distinguens horizonta secundum diversa pun-
cta, in habitudine ad solem orientem et occidentem
supra ipsum. Et dicit quod ad evidentiam propositi de-
scribatur praedictus circulus horizontis, et ducatur linea
per centrum eius ab oriente in occidentem, quae dicitur
aequinoctialis , et in una parte eius, scilicet in puncto
occidentis, describatur A, in altera vero parte, scilicet
in puncto orientis contrario buic, idest occidenti, descri-
batur B. Deinde ducatur alia diametros, idest alia linea
recta, transiens per centrum horizontis et dividens prae-
dictam lineam aequinoctialem ad angulos rectos: in cuius
capite erit Ursa, idest polus septentrionis, in alio vero
capite erit meridies, idest polus meridionalis. In puncto
ergo meridionali describatur C, in puncto autem septen-
trionali D. Rursus ex parte aestivali orientis, idest a latere
orientis ex parte aquilonari (quam vocat oriens aestivalis,

ia cum sol est in illa parte orientis, facit aestatem),
signetur H, ab alio vero latere orientis (quod vocatur
oriens biemalis, ratione praedicta: quia sol existens in
illa parte, scilicet a. parte meridionali, facit hiemem ),
- designetur G. Sic etiam ex parte occidentis, a parte

uilonari quae est occidens aestivalis, designetur F, a
parte meridionali quae est occidens biemalis E v. Iterum
ad latus meridiei, ex parte orientis, describatur I, ex
parte vero occidentis k. Sic ex parte aquilonis: nam
ex parte orientis describatur L, ex parte vero occiden-
tis. A. Et secundum hunc ordinem disponuntur venti,
ut in sequenti figura apparet ὃ,

D

C

5. Deinde cum dicit: Quoniam igitur plurimum etc;,
ostendit qui venti sint contrarii adinvicem. Et circa hoc
duo facit: primo ostendit qui sint contrarii; secundo ut
melius hoc intelligatur, determinat de nominatione eorum,
ibi: Vocantur autem * etc. Dicit ergo primo quod, ex quo
contraria secundum locum sunt quae maxime distant
secundum locum, maxime autem secundum locum di-
stant quae sunt in extremis oppositis lineae rectae, ut
supra dictum est, illi venti sunt contrarii, qui distant
secundum lineam rectam diametralem, quae transit per
centrum horizontis. Sciendum tamen est quod venti ha-
bent duplicem contrarietatem adinvicem , quarum una
est secundum locum, de qua hic loquitur Aristoteles ,

LXV

altera est secundum qualitates activas et passivas, quae
attenditur non secundum contrarietatem unius qualitatis
tantum, sed utriusque. Et secundum hoc subsolanus, qui
oritur in puncto B, et est calidus et siccus, contrariatur
favonio qui oritur in puncto A occidentis, et est fri-
gidus et humidus. Auster autem qui oritur sub puncto C *
meridiei, est calidus et humidus, et contrariatur septen-
trioni qui oritur sub puncto D aquilonis, et est frigidus
et siccus. Similiter vulturnus qui oritur sub puncto H,
et est calidus temperate, siccus autem excellenter (quia
remittitur caliditas eius propter propinquitatem ad septen-
trionem, et augetur siccitas propter eandem causam), est
contrarius africo qui oritur sub puncto E, et est frigidus
temperate et humidus excellenter (quia remittitur frigi-
ditas eius. propter propinquitatem ad austrum, et eadem
causa augetur humiditas). Eurus qui oritur sub puncto G,
et est calidus excellenter et siccus temperate em pro-
pter vicinitatem ad austrum augetur eius caliditas et
remittitur siccitas), est contrarius coro qui oritur in
puncto F, et est frigidus excellenter et humidus tempe-
rate n propter vicinantiani ad septentrionem augetur
eius frigiditas et remittitur humiditas). Et propter ean-
dem causam austroafricus * est calidus temperate et humi-
dus excellenter, et contrariatur aquiloni, qui est frigidus
temperate et siccus excellenter. Sic etiam euroauster est
contrarius circio, quia eadem ratione ille est calidus
excellenter et humidus temperate, hic autem frigidus
temperate et siccus excellenter. Sic igitur hi omnes per-
fecte contrariantur hac duplici ratione, scilicet quia flant
ex opposito secundum lineam rectam, et quia habent
qualitates contrarias. Sciendum etiam est, quod cum in
omnibus ventis inveniatur exhalatio sicca mixta cum hu-
mida, licet in eis exhalatio sicca praedominetur, ut supra
dictum est, secundum diversam proportionem mixtionis

raedictarum qualitatum venti magis et minus excedunt
in praedictis qualitatibus: quae tamen in eis etiam au-
gentur propter loca in quibus oriuntur, et per quae
transeunt.

6. Deinde cum dicit: Pocantur autem etc., determinat
de nominatione ventorum, ex quo magis determinate
apparet qui venti quibus sunt contrari. Et dicit quod
venti denominantur secundum positionem locorum ex
quibus flant: quia zephyrus dicitur ille qui oritur ab A,
scilicet ab occidenti aequinoctiali; et contrarius ei, qui
scilicet distat secundum diametrum et flat ab oriente
aequinoctiali sub puncto B, dicitur apeliotes *. Primus
autem a Latinis dicitur favonius, secundus autem sub-
solanus. Boreas autem, qui flat a D ubi est Ursa, idest
a polo septentrionis, dicitur aparctias, a nobis autem
dicitur septentrio. Contrarius autem huic, qui flat a C,
qui est punctus meridiei, dicitur auster, a Graecis autem
vocatur alio nomine notus. A G vero, quod est oriens
hiemalis, flat eurus. Contrarius autem ei est, non qui
flat ab occidente hiemali, sed qui flat ab occidente aesti-
vali, qui est ei oppositus secundum lineam rectam, et
dicitur corus, vel argestes, vel olympius, vel scirona. Ab
occidente autem hiemali sub puncto E flat ille qui dici-
tur a nobis africus, vel libs, et contrarius est ei qui
oritur sub puncto H ab oriente aestivali, et dicitur cae-
cias vel alio nomine *.

7. Deinde cum dicit: Alii autem sunt etc., determinat
de contrarietate ventorum minus principalium. Et dicit
quod alii sunt venti minus principales, et manifesti in
regione ista, quibus non sunt aliqui contrarii nobis ma-
nifesti. Sicut est thrascias, qui flat a puncto M, et me-
diat inter argestem ét aparctiam, idest inter corum et
septentrionem, et a nobis dicitur circius. Et similiter

p) Rursus ex parte... hiemalis E. — Ed. a hallucinatur, partes aesti-
vales orientis et occidentis ponendo ex parte meridionali signis G et E,
hiemales e converso ex parte aquilonis signis H et F; Piana meridio-
nali bis correxit in aquilonari et aquilonis in meridionali ut nos, sed
signa non mutavit. Patet ed. a alio modo corrigi posse; nempe legendo
hiemali pro aestivali et hiemem pro aestatem, et e converso; cf. not, c.

8) Ad maiorem intelligentiam conferimus signa figurae cum signis
textus et translationis, addendo nomina ventorum: A (zephyrus, favo-

Opp. D. Τβομαξ T. III. APPENDIX.

nius) et B (apeliotes, subsolanus) idem; C (notus, auster) OG, T;D
(aparctias, septentrio) H, I; E (libs, africus) 1", G; F (argestes, olym-
pius, scirona, corus) E, E; G (eurus) A, D; H (caecias, vulturnus) Z,
Z; I (phoenicias, euronotus, euroauster) N, N; K (austroafricus) M,
M; L (meses, aquilo) K, K; M (thrascias, circius) I, C.

ε) A G vero ... alio nomine. — Hic Pa legunt aestivalis et aestivali
pro hiemalis et hiemali, et e converso; post alio nomine addendum
videtur vulturnus.

g*

* E pra.

* austerafrico
Pd.

* aparctias pa.

* austerafrico.
Pd.
* euroauster pa.

LXVI

meses, a nobis dictus aquilo, qui oritur in puncto L, et
est medius inter caeciam et aparctiam, hoc est inter
vulturnum et septentrionem. Sed a punctis oppositis,
scilicet ab I-et a K, nullus apparet nobis sensibiliter flare
ventus: vel si flant, illi sunt tenues et modici, et non
pertingunt ad nos; sicut est ille qui ab incolis loci dicitur
phoenicias, a nobis vero euroauster *, et etiam ille, qui
dicitur austroafricus *: sunt enim modici flatus, et ideo
nobis non apparent. Dicit autem quod praedicti venti non
habent contrarios, quia contrarietas est principaliter inter
quatuor principales, inter alios autem non est nisi par-
ticipative, quia medium participat naturam extremorum.
& Deinde cum dicit: Essendi autem. plures ventos. etc.,
uia superius Aristoteles supposuerat quod plures venti
ant a parte boreali quam a parte australi, ideo hic
ostendit causam huius. Et dicit quod causa quare a locis
ad arctum, idest ad septentrionem, inter polum arcticum
et orientem, flant plures venti quam a parte opposita, sci-
licet austri, est quia nostra habitabilis propinquior est isti
parti quam illi,et ideo venti qui ibi generantur, magis
sentiuntur a nobis quam alii, qui flant a parte opposita.
Deinde aliam causam assignat, per quam ostenditur sim-
pliciter quare plures venti generantur hic quam ibi: su-
perior enim ratio hoc ostendebat solum quoad nos. Et
est, quia ibi sunt plures aquae et nives propter remo-
tionem a sole, quam in alia parte quae est subiecta soli
et eius lationi, qui non permittit aquam ibi congelari.
Licet enim ventus generetur ex exhalatione sicca, tamen
exhalatio sicca non potest continuari aut condensari in
ventum sine humiditate, continuante partes siccae exha-
lationis. Ad arctum igitur magis elevantur exhalationes
siccae, et fiunt plures venti.
9. Deinde cum dicit: Est autem dictorum ventorum etc.,
ostendit ad maiorem evidentiam praedictorum, qui sint

METEOROLOGICORUM LIB. II

venti boreales et qui australes. Et dicit quod boreales
sunt, qui etiam dicuntur quandoque aparctias et thra-
scias, idest septentrio et circius, qui mediant inter arges-
tem, idest corum, et boream; sed australes sunt auster,
m etiam ithagenes dicitur, et libs: qui flant a meridie.

rientales vero sunt apeliotes etc. Et universaliter orien-
tales sunt duo qui sunt propinquiores orienti, et tertius
ile qui oritur in ppaco orientis, qui est medius et
communis utrique. Sic occidentales qui sunt propinquio-
res occidenti, et communis utrique qui oritur in puncto
occidentis: australes vero propinquiores austro, et me-
dius inter eos: et boreales, qui sunt viciniores septen-
trioni, et qui mediat inter eos, ut patet in praemisso cir-
culo. - Notandum est autem quod Aristoteles quandoque
nominat, et nominari dicit ab aliis, unum ventum no-
mine alterius: quia propter magnam vicinitatem quam ha-
bet locus in quo oritur unus, ad locum alterius, unus
videtur participare naturam et nomen alterius: ut septen-
trio dicitur boreas, et sic de singulis. i

Ostendit deinde quare extenso nomine omnes venti
dicuntur boreales vel australes; et sumit rationem ex simi-
litudine qualitatum. Venti enim occidentales, qui vocan-
tur zephyri, quia coniunguntur boreae sunt frigidiores:
orientales autem, qui iunguntur australibus, sunt calidio-
res; et ideo propter similitudinem harum qualitatum orien-
tales vocantur australes, occidentales autem dicuntur bo-
reales; et sic omnes venti dicuntur boreales aut australes.

Assignat autem causam quare australes venti sunt
calidiores: quia scilicet pluri tempore, idest longiori tem-
pore, stant sub sole; et boreales ex opposito sunt frigi-
diores, quia minus stant sub sole. Potest etiam assignari
alia causa: quia scilicet australes transeunt per loca ca-
lidiora, et ideo continue magis calefiunt, boreales vero
per frigidiora, et ideo semper magis fiunt frigidiores.

CAP. VI, LECT. XII

LXVII

LECTIO DUODECIMA

ΘΕ QUIBUSDAM ACCIDENTIBUS ET EFFECTIBUS VENTORUM

Οὕτω δὲ τεταγμένων τῶν ἀνέμων, δῆλον ὅτι ἅμα πνεῖν
τοὺς μὲν ἐναντίους οὐχ οἷόν τε (χατὸ διάμετρον
γάρ ἅτερος οὖν παύσεται ἀποβιασθείς), τοὺς δὲ μὴ
οὕτω κειμένους πρὸς ἀλλήλους οὐθὲν κωλύει, οἷον
τὸ Z xul Δ. Διὰ τοῦτο ἅμα πνέουσιν ἐνίοτε αμφό-
τέροι οὔριοι ἐπὶ τὸ αὐτὸ σημεῖον, οὐχ EX τοῦ αὖ-
τοῦ; οὐδὲ τῷ αὐτῷ πνεύματι. Κατὰ δὲ τὰς ὥρας

᾿ τὰς ἐναντίας οἱ ἐναντίοι μάλιστα πνέουσιν, οἷον περὶ
| ἰσημερίαν τὴν μὲν ἐαρινὴν καικίας καὶ ὅλως τὰ ἐπέ-

E. | χεινὰ τροπῆς θερινῆς, περὶ δὲ τὴν μετοπωρινὴν λί-

5. Π βες) περὶ δὲ τροποὶς θερινοὶςς μὲν ζέφυρος; χειμερινὸς

n - δ᾽ εὖρος.

᾿Επιπίπτουσι δὲ τοῖς ἄλλοις μάλιστα καὶ παύουσιν ἀπαρ-

τ χτίαι καὶ θρασχίαι καὶ ἀργέσται" διὰ τὸ ἐγγυτάτω

"oowdg τὴν ὁρμὴν αὐτῶν εἶναι πολλοί τε χαὶ ἰσχυροὶ

E i Ai μάλιστα οὗτοι" διὸ xal αἰθριώτατοί εἰσι

| σῶν ἀνέμων" πνέοντες γὰρ ἐγγύθεν μάλιστα ἀπο-

^^ βιαζόμενοί τε τᾶλλα πνεύματα παύουσι, xxl ἀπο-
ὥντες «d συνιστάμενα νέφη ποιοῦσιν αἰθρίαν.
ὧν, μὴ ψυχροὶ σφόδρα τύχωσιν ἅμα ὄντες. Τότε δ᾽

“οὐχ αἴθριοι" ἂν γὰρ ὦσι μᾶλλον ψυχροὶ ἢ μεγάλοι;

^ φθάνουσι πηγνύντες ἢ προωθοῦντες. Ὁ δὲ χαιχίας

οὐκ αἴθριος, ὅτι ἀνακάμπτει εἰς αὐτόν" ὅθεν καὶ λέ-
γεται ἡ παροιμία"
ἕλχων ἐφ᾽ αὐτὸν ὥστε καιχίας νέφος.

δὲ περιστάσεις γίνονται αὐτῶν χαταπαυομένων εἰς

τοὺς ἐχομένους xacd τὴν τοῦ ἡλίου μετάστασιν,

τ διὰ τὸ κινεῖσθαι μάλιστα τὸ ἐχόμενον τῆς ἀρχῆς"

ἐπ βοδ᾽ &py οὕτω κινεῖται τῶν πνευμάτων ὡς ὁ ἥλιος.

᾿ἐναντίοι δ᾽ ἢ ταὐτὸ ποιοῦσιν, ἢ ἐναντίον, οἷον ὑγροὶ
λὶψ καὶ καιχίας, ὃν ἑλλησποντίαν ἔνιοι καλοῦσι, καὶ
οἰ εὖρος, ὃν ἀπηλιώτην. Ξηροὶ δ᾽ ἀργέστης καὶ εὖρος"

“ἀπ᾽ ἀρχῆς δ᾽ οὗτος ξηρὸς, τελευτῶν δ᾽ ὑδατώδης.

Νιφετώδης δὲ μέσης καὶ ἀπαρχτίας μάλιστα" οὗτοι γὰρ
ψυχρότατοι. Χαλαζώδης δ᾽ ἀπαρχτίας καὶ θρασκίας
xai ἀργέστης. Καυματώδης δὲ νότος καὶ ζέφυρος καὶ
εὖρος. Νέφεσι δὲ πυχνοῦσι τὸν οὐρανὸν καιχίας μὲν

σφόδρα, λὶψ δ᾽ ἀραιοτέροις͵ καικίας μὲν διά τε τὸ
ἀνακάμπτειν πρὸς αὐτὸν xal διὰ τὸ κοινὸς εἶναι
᾿ βορέου καὶ εὔρου, ὥστε διὰ μὲν τὸ ψυχρὸς εἶναι πη-
γνὺς τὸν ἀτμίζοντα ἀέρα συνίστησι, διὰ δὲ τὸ τῷ
τόπῳ ἀπηλιωτικὸς εἶναι ἔχει πολλὴν ὕλην καὶ ἀτμίδα
ἣν προωθεῖ, Αἴθριοι δὲ ἀπαρχτίας, θρασκίας, ἀργέ-
στῆς" ἡ δ᾽ αἰτία εἴρηται πρότερον. ᾿Αστραπαῖοι δὲ
μάλιστα οὗτοί τε xal ὁ μέσης" διὰ μὲν γὰρ τὸ ἐγ-
γύθεν πνεῖν ψυχροί εἰσι, διὸ δὲ τὸ ψυχρὸν ἀστραπὴ
γίνεται" ἐχχρίνεται γὰ j
xal ἔνιοι τῶν αὐτῶν τούτων χαλαζώδεις εἰσίν: ταχὺ
πηγνύουσιν. ἀρρκὼ
᾿Εχνεφίαι δὲ γίνονται μετοπώρου μὲν μάλιστα, εἰτ᾽ ἔαρος,
καὶ μάλιστα ἀπαρχτίας καὶ θρασχίας xoi ἀργέστης.
Αἴτιον δ᾽ ὅτι οἱ ἐκνεφίαι γίνονται μάλιστα ὅταν ἄλ-
λων πνεόντων ἐπιπίπτωσιν ἕτεροι, οὗτοι δὲ μάλιστα
ἐπιπίπτουσι τοῖς ἄλλοις πνέουσιν" ἡ δ᾽ αἰτία εἴρηται
χαὶ τούτου πρότερον. Οἱ δ᾽ ἐτησίαι περιίστανται τοῖς
μὲν περὶ δυσμιοὸς οἰκοῦσιν ἐκ τῶν ἀπαρχτίων εἰς θρα-
σχίας καὶ ἀργέστας καὶ ζεφύρους (ὁ γὰρ ἀπαρχτίας
ζέφυρος ἐστιν), ἀρχόμενοι μὲν ἀπὸ τῆς ἄρκτου; τε-
᾿λευτῶντες δ᾽ εἰς τοὺς πόρρω" τοῖς δὲ πρὸς ἕω πε-
ριίστανται μέχρι τοῦ ἀπηλιώτου. gr

Περὶ μὲν οὖν ἀνέμων, τῆς 7 ἐξ ἀρχῆς αὐτῶν γενέσεως
χαὶ οὐσίας καὶ τῶν συμβαινόντων κοινῇ τε παθη-
μάτων καὶ περὶ ἕκαστον, τοσαῦθ’ ἡμῖν εἰρήσθω.

συνιόντων τῶν νεφῶν" διὸ,

* Sic autem ordinatis ventis, palam quod simul flare con-
trarios quidem non possibile (secundum diametrum
enim; alter igitur cessabit violentiam passus), non sic
autem positos adinvicem nihil prohibet, puta Z et D.
Propter hoc simul flant aliquando ambo ourioi ad idem
signum: non ex eodem, neque eodem spiritu. Secun-
dum tempora autem contraria contrarii maxime flant,
puta circa aequinoctium vernale caecias, et totaliter quae
ultra tropicum aestivalem, circa autumnale autem libes,
Circa versiones autem aestivales zephyrus, circa hiema-
les autem eurus.

Incidunt autem aliis maxime, et cessare faciunt aparctiae
et thrasciae et argestae: maxime enim de prope im-
petus ipsorum est, crebrique et fortes flant maxime
isti; propter quod et serenissimi sunt ventorum: flantes
enim de prope, maxime repellentes alios ventos cessare
faciunt, et efflantes consistentes nubes faciunt serenita-
tem, si non frigidi vehementer fuerint simul existentes.
Tunc autem non sereni: si enim fuerint magis frigidi
quam magni, praeveniunt coagulantes magis quam pro-
pellentes. Caecias autem non serenus, quia reflectit in
seipsum. Unde et dicitur proverbium: trahens ad se-
ipsum ut caecias nubem.

Gyrationes autem fiunt ipsorum cessantium in habita se-
cundum solis translationem, quia movetur maxime ha-
bitum principio; principium autem sic movetur vento-
rum ut sol.

Contrarii autem aut idem faciunt, aut contrarium ; puta
humidi libs et caecias, quem hellespontiam quidam vo-
cant, et eurus, quem apeliotem. Sicci autem argestes et
eurus; a principio autem iste siccus, consumens autem
aquosus.

Nebulosus autem meses et aparctias maxime: isti enim fri-
gidissimi. Grandinosus autem aparctias et thrascias et
argestes. Aestuosus autem auster et zephyrus et eurus.
Nubibus autem condensant coelum .caecias quidem
valde, libs autem rarius ; caecias quidem propterea quod
reflectit ad ipsum, et quia communis est boreae et
euro: quare quia frigidus est coagulans vaporantem
aerem constare facit, quia autem loco apelioticus est,
habet multam materiam et vaporem quem propellit.
Sereni autem aparctias et thrascias et argestes; causa
autem dicta est prius. Coruscationes faciunt maxime
autem hi et meses: quia enim de prope flant, frigidi
sunt, propter frigidum autem fulguratio fit: segregatur
enim constantibus nubibus; propter quod et quidam
eorundem horum grandinosi sunt: cito enim coagulant.

Ecnephiae autem fiunt autumno quidem maxime, deinde
vere, et maxime aparctias et caecias et argestes. Causa
autem, quia ecnephiae fiunt maxime quando aliis flan-
tibus inciderint alii, isti autem incidunt maxime aliis
flantibus; causa autem dicta est et huius prius. Etesiae
autem gyrant habitantibus circa occidentem ex aparctiis
in thrascias et argestas et zephyros (aparctias enim ze-
phyrus est), incipientes quidem ab Ursa, terminantes
autem ad longe; his autem qui ad orientem, gyrant
usque ad apeliotem.

ventis quidem igitur, et de ea quae a principio gene-
ratione ipsorum, et substantia, et accidentibus passio-
nibus communiter et secundum unumquemque, tanta
nobis dicta sint.

-

* Seq. cap. vi.

* Num. 4.

* Num. seq.
* Num. 3.

* sicut GEI ra.

* hiemali pa.

LXVIII

4»einde cum dicit: Sic autem ordinatis ventis etc.,

V determinat de his quae consequuntur ventos.
Et circa hoc duo facit: primo determinat de
uibusdam accidentibus ventorum ; secundo
z d icthaat de effectibus eorum, ibi: Contrarii
autem aut idem* etc. Circa primum tria facit: primo ostendit
qui venti possunt simul flare, et qui non; secundo determi-
nat de incidentia ventorum, ibi: Incidunt autem aliis * etc.;
tertio de gyratione eorum, ibi: Gyrationes autem fiunt * etc.

Dicit ergo primo, quod si venti sic disponuntur ut
praemissum est, scilicet quod contrarii sunt qui ponuntur
ex opposito secundum lineam rectam, palam est quod
contrarii non possunt simul flare; quia cum unus flet
contra alterum, vel ambo essent aeque fortes, et sic mutuo
se impedirent: vel unus eorum esset fortior, et sic tota-
liter exterminaret ventum debiliorem. Sed illi qui non
sunt contrarii, possunt quandoque simul flare: sicut G et
E, idest * eurus et africus, quandoque simul flant et ad
eandem partem; sed non omnino ex eodem signo, quia
eurus flat ex signo G, africus autem a signo E. Neque
etiam flant eodem spiritu, idest aequali flatu, sed unus
fortiori et alter debiliori, secundum diversitatem materiae
et contrarii repellentis. Flant autem venti contrarii non
simul, sed secundum diversa tempora et contraria: quia
contrariorum contrariae sunt causae, diversa autem tem-
pora sunt contraria secundum qualitates contrarias. Ut
exempli gratia caecias flans ab oriente aestivali *, flat. fre-
quenter circa aequinoctium vernale, et universaliter ad
tropicum aestivum accedente sole: libs autem flat circa
aequinoctium autumnale, declinante sole a praedicto tro-

ico; zephyrus autem flans ab occidente aequinoctiali,
Bat circa solstitium, vel conversionem aestivalem: eurus
vero et apeliotes circa hiemalem.

2. Deinde cum dicit: Incidunt autem etc., determinat
consequenter de incidentia ventorum: Dicitur autem ven-
tus incidere alteri, qui flans contra alterum , facit eum
cessare. Dicit ergo quod aparctias et thrascias et argestes
qui boreales dicuntur, maxime incidunt aliis, et faciunt
eos cessare. Et ratio est, quia flatus illorum est nobis,
qui habitamus sub septentrione, de prope: et etiam flatus
ipsorum est fortis, quia in loco ubi oriuntur tales venti,
est multitudo materiae, scilicet ex qua fit exhalatio sicca;
unde de facili repellunt ventos debiliores quibus incidunt,
et sic frequenter faciunt eos cessare. Et sunt causa sereni-
tatis aeris: quia propter vehementiam flatus propellunt
consistentiam nubium eis obviantium. Sed hoc contingit
quando non sunt vehementer frigidi: tunc enim non
serenant aerem, sed sua frigiditate inspissant et ingros-
sant vaporem in nubem; sicut exempli gratia caecias
frequenter congregat nubes, et non est omnino serenus:

'quia non flat omnino lateraliter circa terram sed declinat

quasi versus terram, et quando a terra reflectitur, tunc
propellit nubes obviantes ad locum suum a quo incepit
flare, et ibi eas congregat: quod sic est causa nubium
et pluviae. Unde dicitur in proverbio de avaro, quod ad
seipsum trahit pecuniam sicut caecias nubem.

3. Deinde cum dicit: Gyrationes autem. fiunt. etc., de-
terminat de gyratione ventorum. Vocat autem gyrationem
generationem venti propinqui, circumeundo horizontem
post cessationem primi. Sicut exempli gratia, quando post
cessationem subsolani generatur eurus, qui est ei propin-
qs tunc dicitur gyratio ventorum, quia generatur secun-

um quendam gyrum. Dicit ergo quod gyrationes vento-
rum cessantium in babita, idest generationes sequentium qui
sunt habiti, idest consequenter se habentes ad praeceden-
tes, fiunt secundum translationem solis; quia sol per acces-
sum ad diversa loca elevat exhalationem siccam, quae est
principium. ventorum, et ita in illis facit generare ventos,
per recessum vero, quia deficit elevatio materiae, facit eos
cessare: et quia sol accedit et recedit secundum quendam
gyrum, ideo facit gyrationes, hoc est generationes ventorum
per gyrum. Igitur quia sol primo elevat exhalationes in
tropico aestivali, deinde in solstitio autumnali, postea in
tropico hiemali, et deinde in solstitio vernali, sic etiam
consequenter venti se habent proportionabiliter et similiter.

METEOROLOGICORUM LIB. II

4. Deinde cum dicit: Contrarii autem etc., determinat
de effectibus ventorum. Et circa hoc duo facit: primo
determinat de effectibus primariis; secundo de effectibus
secundariis, ibi: Nebulosus autem * etc. Dicit ergo primo
quod venti contrarii aliquando faciunt idem, et aliquando
contrarium: idem faciunt per accidens, et contraria per se,
cum per se effectus contrariorum sint contrarii. Sicut
boreas per se frigefacit, sed per accidens, congregando
scilicet calidum, calefacit: frigefaciendo enim cogit cali-
dum congregari in unam aliquam partem, et sic calefacit,
ut de visceribus terrae in hieme supradictum est; sed
libs et caecias humectant. Eurus vero (quem propter
propinquitatem ad ventum orientalem didi apeliotem
vocant) et argestes desiccant: sed tamen eurus in fine
fit aquosus propter commixtionem vaporis humidi.

5. Deinde cum dicit: Nebulosus autem etc., agit de
effectibus eorum secundariis. Et. dicit quod aparctias et
meses sunt factivi nubium, quia sunt frigidissimi: frigidi
enim est congregare vaporem et condensare eum in
nubem; sed per accidens, propter vehementiam flatus,
serenant, propellendo nubes ad partem contrariam. Sed
generativi grandinis ut frequentius sunt idem aparctias,
idest boreas, et thrascias et argestes, propter frigiditatem
vehementem cuius est congelare. Et calefactivi sunt au-
ster, zephyrus et eurus, vel propter caliditatem exhala-
tionis elevatae, vel propter caliditatem regionis per quam
feruntur. Quod autem hic dicitur de caliditate ventorum
australium propter caliditatem regionis per quam trans-
eunt, verum est etiam in borealibus: sicut enim auster
est calidus propter caliditatem regionis, ita etiam boreas,
contrarius ei, est frigidus propter frigiditatem regionis
in qua oritur, et per quam transit: contrariorum enim
effectuum in natura semper causae sunt contrariae. Sed
caecias valde condensat caelum , idest aerem, nubibus,
et libs, contrarius ei, rarius hoc facit; quia caecias re-
flexus propellit nubes ad suum locum in quo.a principio :
oritur, et etiam est frigidus: et cum hoc habet multam
materiam quam propellit, quia loco est apelioticus, idest

rope ventum apeliotem, ubi sol elevat multam exha-
seid Et aparctias et thrascias et argestes serenant
propter causam prius dictam, per accidens scilicet, propter
vehementiam flatus. Et iidem venti, similiter et meses,
faciunt coruscationes, quia sunt frigidi et flant de prope,
idest de partibus septentrionalibus, quae sunt frigidae;
coruscationes enim et fulgura fiunt a frigido: quia fri-
gefaciendo nubes; exhalationem siccam in ipsis conclusam
et semiaccensam expellit et exire cogit. Et propter eandem
causam quidam istorum sunt factivi grandinis, quia sua
frigiditate cito congelant nubem in grandinem. —

6. Deinde cum dicit: Ecnepbiae autem fiunt etc., ostendit
qui venti magis faciunt ecnephias. Sciendum est autem
quod ecnephia dupliciter sumi potest. Uno modo et
principaliter, inquantum est spiritus quidam fluens ex
nubibus cum violentia ad terram: et secundum hunc
modum determinabitur de ipsa in tertio huius; alio modo
sumitur pro motu sursum aut deorsum cuiuscumque venti,
propter violentiam alterius incidentis: et sic de ea hic
determinatur. Dicit ergo quod ecnephiae maxime fiunt in
autumno, deinde in vere. Et illos ventos maxime faciunt
aparctias et thrascias et argestes; quia ecnephiae maxime
fiunt, quando aliqui venti incidunt aliis, propellentes eos
ad terram propter vehementiam flatus, ut dictum est: sed
hoc faciunt praedicti venti, qui sunt maximi flatus et ma-
xime incidunt aliis, ut supra dictum est. Etesiae autem,
idest venti annuales, flant gyrando secundum circulum:
quia habitantibus circa occidentem incipiunt a borea, et
procedunt in thrasciam et in argestem, et terminantur in
zephyrum, qui est frigidus. Sed circa orientem fiunt gy-
rationes ab eodem borea versus occidentem et meridiem,
qe ad apeliotem qui.flat ab oriente aequinoctiali.

einde recapitulat quae dicta sunt, dicens quod tanta
a nobis dicta sint de ventis, scilicet de substantia, ge-
neratione, et de motu, et de loco ipsorum: adhuc autem
de accidentibus communibus, et propriis secundum unum-
quemque ipsorum.

CAP. VH, LECT. XIII

LXIX

LECTIO DECIMATERTIA

IMPROBANTUR QUAEDAM OPINIONES DE TERRAEMOTU

Περὶ δὲ σεισμοῦ καὶ χινήσεως γῆς μετὰ ταῦτα Xexvéov*
ἡ γὰρ αἰτία τοῦ πάθους ἐχομένη τούτου τοῦ γέ-
νους ἐστίν.

Ἔστι δὲ τά γε παρειλημμένα μέχρι τοῦ νῦν χρόνου τρία
xai παρὰ τριῶν: ᾿Αναξαγόρας τε ydp ὁ Κλαζομέ-

τ γιὸς χαὶ πρότερος ᾿Αναξιμένης ὁ Μιλήσιος ἀπεφή-

7" γαντο; καὶ τούτων ὕστερος Δημόκριτος ὁ ᾿Αβδηρίτης.

τ ΓΑναξαγόρας μὲν οὖν φησι τὸν αἰθέρα πεφυκότα Qé-

ΠῚ ρεσθαι ἄνω, ἐμπίπτοντα δ᾽ εἰς τὰ κάτω τῆς γῆς
χαὶ τὰ κοῖλα κινεῖν αὐτήν" τὰ μὲν γὰρ ἄνω συναλη-

ἘΣ Me ὄμβρους, ἐπεὶ φύσει γε πᾶσαν ὁμοίως

τ΄ εἶναι σομφὴν, ὡς ὄντος τοῦ μὲν ἄνω, τοῦ δὲ κάτω

τ΄ τῆς ὅλης σφαίρας, καὶ ἄνω μὲν τούτου ὄντος τοῦ μο-

τ ρίου ἐφ᾽ οὐ τυγχάνομεν οἰκοῦντες, κάτω δὲ θατέρου.

ὃς μὲν οὖν ταύτην τὴν αἰτίαν οὐθὲν ἴσως δεῖ λέγειν

τ ὡς λίαν ἁπλῶς εἰρημένην" τό τε γὰρ ἄνω καὶ χάτω

τ γομίζειν οὕτως ἔχειν ὦὧστε μη πρὸς τὴν γῆν πάντῃ

τ΄ φέρεσθαι τὰ βάρος ἔχοντα τῶν σωμάτων, ἄνω δὲ τὰ

τ "XoUQX καὶ τὸ πῦρ, εὔηθες, καὶ ταῦθ᾽ ὁρῶντας τὸν
^ ὁρίζοντα τὴν οἰκουμένην; ὅσην ἡμεῖς ἴσμεν, ἕτερον

τ ἀεὶ γινόμενον μεθισταμένων; ὡς οὔσης κυρτῆς καὶ

"^ σφαιροειδοῦς" καὶ τὸ λέγειν μὲν ὡς διὰ τὸ μέγεθος

οὐ ἐπὶ τοῦ ἀέρος μένει, σείεσθαι δὲ φάσχειν τυπτομέ-

τ νην χάτωθεν ἄνω δύ ὅλης. Πρὸς δὲ τούτοις οὐθὲν

τ ἀποδίδωσι τῶν συμβαινόντων περὶ τοὺς σεισμούς"

ἘΠ οὔτε Gpat, οὔὐὔθ᾽ ὧραι αἱ τυχοῦσαν μετέχουσι

ἢ Eia d ους. μὴ 5
ὄκριτος δέ quot πλήρη τὴν γῆν ὕδατος οὖσαν xal

τ πολὺ δεχομένην ἕτερον ὄμβριον ὕδωρ ὑπὸ τούτου χι-

— γεῖσθοαι- πλείονός τε γὰρ γινομένου διὰ τὸ μὴ δύ-

τ γασθαι δέχεσθαι cde κοιλίας, ἀποβιαζόμενον ποιεῖν
τὸν σεισμὸν, καὶ ξηραινομένην καὶ ἕλκουσαν εἰς τοὺς
χενοὺς τύπους ἐκ τῶν πληρεστέρων τὸ μεταβάλλον
ἐμπῖπτον κινεῖν.

᾿Αναξιμένης δέ φησι βρεχομένην τὴν γῆν καὶ ξηραινο-
μένην ῥήγνυσθαι; χαὶ ὑπὸ τούτων τῶν ἀπορρηγνυ-
μένων χολωνῶν ἐμπιπτόντων σείεσθαι" διὸ καὶ γίνε-
σθαι τοὺς σεισμοὺς ἔν τε τοῖς αὐχμοῖς καὶ πάλιν ἐν
ταῖς ὑπερομβρίαις: ἔν τε γὰρ τοῖς αὐχμοῖς, ὥσπερ
εἴρηται, iet e ῥήγνυσθαι. χαὶ ὑπὸ τῶν ὑδά-
τῶν ὑπερυγραινομένην διαπίπτειν.

Ἔδει δὲ τούτου συμβαίνοντος ὑπονοστοῦσαν πολλαχοῦ
φαίνεσθαι τὴν γῆν. Ἔτι δὲ δια τίν᾽ αἰτίαν περὶ τό-
πους τινοὶς πολλάχις γίνεται τοῦτο τὸ πάθος οὐδεμιᾷ

ιαφέροντας ὑπερβολῇ τοιαύτῃ παρὰ τοὺς ἄλλους;
καίτοι ἐχρῆν. “Ὅλως δὲ τοῖς οὕτως ὑπολαμβάνουσιν

ἀναγχαῖον ἧττον ἀεὶ τοὺς σεισμοὺς φάναι γίνεσθαι;
χαὶ τέλος παύσασταί ποτε σειομένην᾽ τὸ γὰρ σαττο-

ενον τοιαύτην ἔχει φύσιν ὥστ᾽ εἰ τοῦτ᾽ ἀδύνατον,
δῆλον ὅτι ἀδύνατον χαὶ ταύτην εἶναι τὴν αἰτίαν.

uod post determinationém de ventis determinandum est
e agitatione et motu terrae. Et ratio huius est, quia causa
vel negotium terraemotus est babita, idest consequenter
se habet, ad negotium ventorum, cum utrumque ex ea-
dem causa generetur.
2. Secundo ibi: Sunt autem tradita etc., exequitur pro-
ositum. Et primo ponit opiniones aliorum, et quasdam
improbat; secundo determinat de terraemotu et acciden-

* De agitatione autem et motu terrae post haec dicendum:
causa enim huius passionis habita huic generi est.

Sunt autem tradita usque ad praesens tempus tria, et a tri-
bus: Anaxagoras enim Clazomenius, et prius Anaxime-
nes Milesius enuntiaverunt, et his posterius Democritus
Abderites. Anaxagoras quidem igitur ait, aetherem na-
tum ferri sursum, incidentem autem in inferiora terrae
et concava, movere ipsam: quae quidem enim sursum
feruntur propter imbres, quoniam natura omnem simi-
liter esse sompham, tanquam existente hoc quidem sur-
sum, hoc autem deorsum totius sphaerae, et sursum
quidem hac existente parte in qua habitamus, deorsum
autem altera. :

Ad hanc autem.causam nihil forte oportet dicere, tanquam
valde simpliciter dictam: sursum enim et deorsum pu-
tare sic habere, ut non ad terram undique ferantur
gravitatem habentia corporum, sursum autem levia et
ignis, stultum; et hoc videntes horizontem habitatam,
quantam nos scimus, alterum semper factum translatis,
tanquam existente gibbosa et sphaerica; et dicere qui-
dem, quod propter magnitudinem in aere manet, agitari
autem dicere percussam de subtus per totam. Adhuc
autem nullum reddit accidentium circa terraemotus:
neque enim regiones, neque tempora quaecumque par-
ticipant hanc passionem.

Democritus autem ait terram plenam aqua existentem, et
suscipientem multam aliam pluvialem aquam, ab hac
moveri: ampliori enim facta, quia non possunt susci-
pere ventres, vim inferentem facere terraemotum, et
exsiccatam trahentem in vacua loca ex repletioribus
transientem incidentem moveri.

Anaximenes autem ait plutam terram et exsiccatam rumpi,
et ab his ruptis frustis incidentibus concuti; propter
quod et fieri terraemotus in siccitatibus et iterum in
pluviosis: in siccitatibus enim, sicut dictum est, exsic-
catam rumpi, et ab aquis superhumectatam decidere.

Oportebat autem hoc accidente subversam multipliciter ap-
parere terram. Adhuc autem propter quam causam circa
quaedam loca saepe fit haec passio nullo differentia
excessu tali ad alia? et quidem oportebat. Omnino au-
tem sic existimantibus necessarium dicere minus semper
terraemotus fieri, et tandem cessare aliquando concus-
sam: sic enim decidens talem habet naturam; quare
si hoc impossibile, palam quia impossibile et hanc esse
causam.

tibus eius secundum opinionem propriam, ibi: Sed quo-
niam manifestum * etc. Circa primum tria facit, secundum
quod tres sunt opiniones quas ponit: primo enim ponit
opinionem Anaxagorae, secundo opinionem Democriti ,
tertio opinionem Anaximenis. Circa primum iterum duo
facit: primo ponit opinionem Anaxagorae; secundo im-
probat eam, ibi: 4d banc autem causam * etc.

Dicit ergo primo quod usque ad suum — sunt
traditae tres opiniones de terraemotu, et a tribus phi-
losophis: primus enim'fuit Anaximenes Milesius, secundus
Anaxagoras Clazomenius, tertius vero Democritus Ab-
derites. Circa primam igitur opinionem considerandum
est, quod Anaxagoras opinatus est quod terra esset rara

et spongiosa in parte inferiori, in parte autem supe-.

* Cap. vir.

* Lect. seq.

* Num. seq.

LXX

riori in superficie esset compacta et constricta propter
imbres descendentes. Et etiam opinatus est quod terra
sit latae et planae figurae, et quidquid continetur ab
horizonte ad superius usque ad caelum, illud sit sursum,
quod autem est subtus, hoc est deorsum. Dixit ergo
Anaxagoras quod aer vel aether, incidens terrae in in-
feriori parte in qua est arenosa et ἀρ βοῖοσΑ, natus est
moveri sursum; et quia non potest libere ferri sursum,
sic movet terram et facit terraemotum. Hoc autem opi-
natus est Anaxagoras, ac si totius sphaerae mundi una
pars esset inferior, alia superior, sic scilicet quod illa
in qua nos habitamus, esset sursum, et alia opposita
deorsum: quae hodie etiam est opinio vulgarium.

3. Secundo ibi: Ad banc autem. causam. etc., reprobat
praedictam qusiosem quatuor rationibus. Quarum prima
est contra id quod Anaxagoras dixit, quod illud quod est
a superficie terrae ad caelum, est sursum, quod autem
est sub ea, est deorsum. Si enim ita esset, gravia quae
moventur super terram, non moverentur deorsum sed
sursum, et levia quae moventur a centro terrae ad su-
perficiem, non moverentur sursum sed deorsum: et etiam
si aliquod leve ascenderet a terra ad oppositum hemi-
sphaerium, ascenderet deorsum. Sic igitur patet quod
Anaxagoras male accepit sursum et deorsum. - Secunda
ratio est, quia male dixit qhod terra est,latae et planae
figurae: quia ambulantes longo tempore per terram, con-
tinue vident alium et alium horizontem, et alia et alia
astra; et hoc est signum, quod terra sit gibbosa et figurae
circularis: si enim esset planae figurae, semper viderentur
eadem astra. - Tertia ratio sumitur ex hoc, quod si terra
nataret supra aerem propter magnitudinem, ut ipse vo-
lebat, aer propter hoc non deberet movere terram, vel
impellere eam. Cum enim aer sit multo maioris quan-
titatis quam terra, terra non cooperiret totum aerem, et
sic ab omni parte de sub terra exire posset sine com-
motione et motu terrae; aut si terra moveretur, move-
retur magis deorsum, exeunte aere sub ea, quam sursum
vel ad latus. - Quartam rationem ponit, dicens quod
adhuc ultra praedicta ista opinio est insufficiens, quia non
potest assignare rationem accidentium circa terraemotum,
neque scilicet quare magis fit in una regione quam in
alia, neque quare magis in uno tempore quam in alio.

METEOROLOGICORUM LIB. II

4. Deinde cum dicit: Democritus autem etc., ponit opi-
nionem Democriti, et dicit quod Democritus dixit ter-
raemotum fieri ex duabus causis. Prima est, quia terra
habet suos ventres plenos aqua. Quando igitur pluit,
aqua pluta non invenit susceptaculum intra terram, sed
vim faciens impellit eam: sicque terra, onerata et impulsa
ab aquis, tremit et causat terraemotum. Secunda causa
est, quia terra exsiccata in aliqua parte interiori, quasi
sitiens trahit aquas ex susceptaculis superioribus, qui sunt
magis repleti propter imbres, ad loca vacua: et sic aqua
cadens cum impetu causat terraemotum. Contra hanc
autem opinionem Democriti Aristoteles nihil determinate
dixit, quia satis patet quod superficialiter valde posita
est, et fragilitas eius apparebit in positione opinionis
propriae.

5. Anaximenes autem. etc. Ponit hic consequenter opi-
nionem Anaximenis. Et circa hoc duo facit: primo ponit
opinionem ,eius; secundo improbat eam, ibi:
autem boc * etc. Dicit ergo primo, quod Anaximenes dixit
quod terra quibusdam temporibus, scilicet pluvialibus ,
madefit et impletur aquis, temporibus autem siccitatis
tantum calefit a sole et desiccatur, quod. necesse est eam
frangi et rumpi in partes: quae partes decidentes a supe-
rioribus ad inferiora percutiunt terram, quae percussa
tremit et facit terraemotum. Et propter hoc dixit terrae-
motum fieri in siccitatibus et temporibus pluviosis, quia
in siccitatibus partes exsiccatae decidunt, in pluviosis au-
tem temporibus partes ingrossatae et ponderosae factae
propter imbres supervenientes, decidunt ad inferiores par-
tes et faciunt terraemotum. , «Brus

6. Deinde cum dicit: Oportebat autem boc etc., im-
probat praedictam opinionem per tres rationes. Primo
enim sequeretur, si haec esset vera causa terraemotus ,

uod nunc fere tota terra esset subversa propter con-
tinuam illam decidentiam. Secundo etiam ista causa vi-
detur insufficiens, quia per eam non potest assignari ratio,
uare terraemotus fiat magis in uno loco quam in alio.

ertio sequeretur etiam, quod terraemotus continue de-
berent fieri minores, et tandem totaliter cessare: qui
illae concavitates semper magis replerentur; si ergo |
non apparet, manifestum est quod illa non est vera ca
terraemotus. vine

"o! zn

CAP. VIII, LECT. XIV LXXI

LECTIO DECIMAQUARTA

PRINCIPIUM TERRAEMOTUS IUXTA PHILOSOPHUM -
EIUS OPINIO EX PLURIBUS SIGNIS ACCIDENTIBUS CIRCA TERRAEMOTUS PROBATUR

'AXXM ἐπειδὴ φανερὸν ὅτι ἀναγκαῖον καὶ ἀφ᾽ ὑγροῦ καὶ

Εἰ δὴ τοῦτ᾽ ἀδύνατον ἄλλως ἔχειν, τὸ μετ

ἀπὸ ξηροῦ γίνεσθαι ἀναθυμίασιν, ὥσπερ εἴπομεν ἐν
τοῖς πρότερον, ἀνάγχη τούτων ὑπαρχόντων γίνεσθαι
ποὺς σεισμούς- ὑπάρχει γὸρ ἡ γῇ καθ᾽ αὐτὴν μὲν
ξηρὰ, διὰ δὲ τοὺς ὄμβρους ἔχουσα ἐν αὑτῇ νοτίδα
πολλὴν, ὦὧσθ᾽ ὑπό τε τοῦ ἡλίου xal τοῦ ἐν αὐτῇ
πυρὸς θερμαινομένης, πολὺ μὲν ἔξω, πολὺ δ᾽ ἐντὸς
γίνεσθαι τὸ πνεῦμα, καὶ τοῦτο ὁτὲ μὲν συνεχὲς ἔξω
ῥεῖ πᾶν, ὁτὲ δ᾽ εἴσω πᾶν, ἐνίοτε δὲ καὶ ED

τοῦτο
σχεπτέον ἂν εἴη, ὁποῖον κινητικώτατον ἂν εἴη τῶν
σωμάτων" ἀνάγκη γὰρ τὸ ἐπὶ πλεῖστόν τε πεφυχὸς
ἰέναι καὶ σφοδρότατον μάλιστα τοιοῦτον εἶναι. Σφο-
δρότατον μὲν οὖν ἐξ ἀνάγκης τὸ τάχιστα φερόμε-
γον" τύπτει γὰρ μάλιστα διὰ τὸ τάχος" ἐπὶ πλεῖ-
στον δὲ πέφυχε διιέναι τὸ διὰ παντὸς ἰέναι μάλιστα
δυνάμενον, τοιοῦτον δὲ τὸ λεπτότατον ὥστ᾽ εἴπερ
ἡ τοῦ πνεύματος φύσις τοιαύτη, μάλιστα τῶν σω-
μάτων τὸ πνεῦμα κινητιχόν" καὶ γὼρ τὸ πῦρ ὅταν

“μετὰ πνεύματος d, γίνεται φλὸξ καὶ φέρεται τα-

2904

o1

ἕως.
Οὐχ ἂν οὖν ὕδωρ, οὐδὲ γῇ αἴτιον εἴη, ἀλλὰ πνεῦμα τῆς

ἡ , ν , ε Σ MN ww » ,
Χινήσεως; ὅταν ἔσω τυχὴ βυὲν τὸ ἔζφω ἀνατυμιὼ-

μενον

eJ

[1

διὸ γίνονται νηνεμίᾳ οἱ πλεῖστοι καὶ μέγιστοι τῶν σει-

σμῶν' συνεχὴς γὰρ οὖσα ἡ ἀναθυμίασις ἀκολουθεῖ
ὡς ἐπὶ τὸ πολὺ; τῇ ὁρμῇ τῆς ἀρχῆς, ὥσθ᾽ ἢ ἔσω
"Ga, ἢ ἔξω ὁρμᾷ πᾶσα. Τὸ δ᾽ ἐνίους γίνεσθαι καὶ
πνεύματος ὄντος οὐδὲν ἄλογον᾽ ὁρῶμεν γὰρ ἐνίοτε
ἅμα πλείους πνέοντας ἀνέμους, ὧν ὅταν εἰς τὴν γῆν

i , , , t ,
ὁρμήσῃ θάτερον, ἔσται πνεύματος ὄντος ὁ σεισμός.
,

ἄπτους δ᾽ οὗτοι τὸ μέγεθος γίνονται διὰ τὸ διῃ-
ρῆσθαι τὴν ἀρχὴν καὶ τὴν αἰτίαν αὐτῶν. Καὶ νυ-
χτὸς δ᾽ οἱ πλείους καὶ μείζους γίνονται τῶν σεισμῶν,
οἱ δὲ τῆς ἡμέρας περὶ μεσημβρίαν νηνεμώτατον γάρ
ἐστιν ὡς ἐπὶ τὸ πολὺ τῆς ἡμέρας ἡ μεσημβρία (ὁ
dp ἥλιος ὅταν μάλιστα κρατῇ; καταχλείει τὴν ἀνα-
δυμίασιν εἰς τὴν γῆν" κρατεῖ δὲ μάλιστα περὶ τὴν
μεσημβρίαν), καὶ αἱ νύκτες δὲ τῶν ἡμερῶν νηνεμώ-
περαι διὰ τὴν ἀπουσίαν τὴν τοῦ ἡλίου ". ὥστ᾽ εἴσω
ἔγεται πάλιν ἡ ῥύσις, ὥσπερ ἄμπωτις, εἰς τοὐναν-
τίον τῆς ἔξωθεν πλημμυρίδος, καὶ πρὸς ὄρθρον μά-
λιστα " τηνικαῦτα γὰρ καὶ τὰ πνεύματα πέφυχεν
ἄρχεσθαι πνεῖν. "Edw οὖν εἴσω τύχῃ μεταβάλλουσα
ἡ ἀρχὴ αὐτῶν ὥσπερ εὔριπος; διὰ τὸ πλῆθος ἰσχυ-
ρότερον ποιεῖ τὸν σεισμόν.
τι δὲ περὶ τόπους τοιούτους οἱ ἰσχυρότατοι γίνονται
τῶν σεισμῶν, ὅπου ἡ θάλαττα ῥοώδης, ἢ ἡ χώρα
σομφὴ καὶ ὕπαντρος" διὸ xal περὶ Ἑλλήσποντον χαὶ
περὶ ᾿Αχαΐαν xal Σικελίαν, καὶ τῆς Εὐβοίας περὶ
τούτους τοὺς τόπους δοχεῖ γὰ διαυλωνίζειν ὑπὸ
τὴν γῆν ἡ θάλαττα: διὸ χαὶ τὰ θερμὰ τὰ περὶ Αἴ-
δῪνψον ἀπὸ τοιαύτης αἰτίας γέγονεν. Περὶ δὲ τοὺς
εἰρημένους τύπους οἱ σεισμοὶ γίνονται μάλιστα δια
τὴν στενότητα" τὸ γὰρ πνεῦμα γινόμενον σφοδρὸν
διὰ τὸ πλῆθος τῆς θαλάττης πολλῆς προσφερομέ-
γης ἀπωθεῖται πάλιν εἰς τὴν γῆν; τό γε πεφυχὸς
ἀποπνεῖν ἀπὸ τῆς γῆς. Αἵ τε χῶραι ὅσαι σομφοὺς
ἔχουσι τοὺς χάτω τόπους; πολὺ δεχόμεναι πνεῦμα
σείονται μᾶλλον.

Καὶ ἔαρος δὲ χαὶ μετοπώρου μάλιστα καὶ ἐν ἐπομβρίαις

καὶ αὐχμοῖς γίνονται δια τὴν αὐτὴν αἰτίαν" αἱ 2e

ὧραι αὖται πνευματωδέσταται" τὸ γὰρ θέρος χαὶ ὁ
y ;

χειμὼν, τὸ μὲν διὰ τὸν πάγον, τὸ δὲ διοὸὶ τὴν ἀλέαν

* Sed quoniam manifestum, quod necessarium et ab hu-
mido et a sicco fieri exhalationem, sicut diximus in prio-
ribus, necesse his existentibus fieri terraemotus: existit
enim terra per se quidem sicca, propter imbres autem
habens in seipsam humiditatem, multam, ut et a sole
et ab eo qui in ipsa igne calefacta, multus quidem
extra, multus autem intra spiritus fiat; et hic aliquando
quidem continuus extra fluit omnis, aliquando autem
intra omnis, aliquando autem et partitur.

Si itaque hoc impossibile aliter habere, post hoc conside-
randum utique erit, quale maxime motivum erit cor-
porum: necesse enim quod ad plurimum natum ire et
vehementissimum maxime. tale esse. Vehementissimum
quidem: igitur ex necessitate quod certissime fertur:
percutit enim maxime propter velocitatem ; ad plurimum
autem natum est pertransire, quod per omne ire maxime
potest, tale autem quod subtilissimum ; quare si quidem
spiritus natura talis, maxime corporum spiritus motivus:
'etenim ignis, quando cum spiritu fuerit, fit flamma et
fertur celeriter.

Non igitur aqua neque terra causa utique erit, sed spiritus
motus, cum intus fluxerit qui extra exhalatus.

Propter quod fiunt tranquillitate plures et maximi ter-
raemotuum: continua enim existens exhalatio conse-
quitur ut in pluribus impetum principii: quare aut
intus simul, aut extra fertur omnis. Quosdam autem
fieri et spiritu existente nihil irrationabile: videmus enim
aliquando simul plures flantes ventos, quorum cum in
terram feratur alter, erit spiritu ente terraemotus. Mino-
res autem hi fiunt magnitudine, propterea quod divisum
est principium et causa ipsorum. Nocte autem fiunt
plures et maiores terraemotuum, qui autem de die,
circa meridiem: tranquillissimum enim est ut in plu-
ribus diei meridies (sol enim cum maxime obtineat,
declinat exhalationem in terram: obtinet autem maxime
circa meridiem), noctes autem diebus tranquilliores pro-
pter absentiam solis. Quare intus fit iterum fluxus,
sicut recursus, in contrarium eius quae extra diffusio-
nis, et ad diluculum maxime: tunc enim et spiritus
nati sunt incipere flare. Si igitur intus exstiterit permu-
tatum principium ipsorum sicut euripus, propter mul-
titudinem fortiorem facit terraemotum.

Adhuc autem circa loca talia fortissimi fiunt terraemotus,
ubi mare fluxile, aut regio spongiosa et subantrosa:
propter quod et circa Hellespontum et circa Achaiam
et Siciliam, et Euboeae circa haec loca: videtur enim
penetrare sub terra mare, propter quod et thermae, quae
circa Aedepsum, a tali causa factae sunt. Circa dicta
autem loca terraemotus fiunt maxime propter angustiam;
spiritus enim factus vehemens, et propter multitudinem
maris allati repellitur iterum in terram quod natum
erat efflare ex terra. Regionesque, quaecumque habent
inania quae subtus loca, multum suscipientes spiritum
concutiuntur magis.

Et vere autem ét autumno maxime et in pluviosis et in
siccitatibus fiunt propter eandem causam: tempora
enim haec maxime spumosa; aestas enim et hiems,
haec quidem igitur propter gelu, haec autem propter

* Cap. vir.

LXXII

ποιεῖ τὴν ἀκινησίαν' τὸ μὲν γὰρ ἄγαν ψυχρὸν, τὸ
δ᾽ ἄγαν ξηρόν ἐστιν. Καὶ ἐν μὲν τοῖς αὐχμοῖς πνευ-
ματώδης ὁ ἀήρ᾽ τοῦτο γὰρ αὐτό ἐστιν ὁ αὐχμος;
ὅταν πλείων ἡ ἀναθυμίασις ἡ ξηρὸ γίνηται τῆς
ὑγρᾶς" ἐν δὲ ταῖς ὑπερομβρίαις πλείω τε ποιεῖ τὴν
ἐντὸς ἀναθυμίασιν, καὶ τῷ ἐναπολαμβάνεσθαι ἐν στε-
νωτέροις τόποις χαὶ ἀποβιάζεσθαι εἰς ἐλάττω τόπον
τὴν τοιαύτην ἀπόκρισιν, πληρουμένων τῶν χοιλιῶν
ὕδατος, ὅταν ἄρξηται χρατεῖν, διοὶ τὸ “πολὺ εἰς ὀλί-
γον πιληθῆναι τόπον; ἰσχυρῶς κινεῖ ῥξέων ὁ ἄνεμος
χαὶ προσπίπτων" Jh dien À
δεῖ γὰρ νοεῖν ὅτι ὥσπερ ἐν τῷ σώματι ἡμῶν καὶ τρύμων
χαὶ σφυγμῶν αἴτιόν ἔστι ἡ τοῦ πνεύματος ἐναπολαμ.-
βανομένη δύναμις, οὕτω καὶ ἐν τῇ γῇ τὸ πνεῦμα
παραπλήσια ποιεῖν) xal τὸν μὲν τῶν σεισμῶν οἷον
τρόμον εἶναι) τὸν δ᾽ οἷον σφυγμιὸν; καὶ καθάπερ συμ.-
βαίνει πολλάκις μετοὶ τὴν οὔρησιν διοὶ τοῦ σώματος
(γίνεται γὰρ ὥσπερ τρόμος τις, ἀντιμεθισταμένου
τοῦ πνεύματος ἔξωθεν ἔσω ἀθρόου); τοιαῦτα γίνε-
σθαι καὶ περὶ τὴν γῆν. Ὅσην δ᾽ ἔχει τὸ πνεῦμα
δύναμιν; οὐ μόνον ἐκ τῶν ἐν τῷ ἀέρι δεῖ θεωρεῖν
γινομένων (ἐνταῦθα μὲν γὰρ διὸ τὸ μέγεθος ὑπολά-
βοι τις ἂν τοιαῦτα δύνασθαι ποιεῖν), ἀλλὰ καὶ ἐν
τοῖς σώμασι τοῖς τῶν ζῴων" οἵ τε γὰρ τέτανοι καὶ
οἱ σπασμοὶ πνεύματος μέν εἰσι κινήσεις, τοσαυτὴν
δ᾽ ἔχουσιν ἰσχὺν ὥστε πολλοὺς ἅμα πειρωμένους ἀπο-
βιάζεσθαι μὴ δύνασθαι χρατεῖν τῆς χινήσεως τῆς
τῶν. ἀρρωστούντων. Τὸ αὐτὸ δεῖ vostv γινόμενον χαὶ
, - b *

ἐν τῇ γῇγ' ὡς εἰκάσαι πρὸς μικρὸν μεῖζογ.

Σημεῖα δὲ τούτων xxl πρὸς τὴν ἡμετέραν αἴσθησιν πολ-

λαχοῦ γέγονεν᾽ ἤδη γορ σεισμὸς ἐν τόποις τισὶ Te
νόμενος οὐ πρότερον ἔληξε, πρὶν ἐκρήξας εἰς τὸν
ὑπὲρ γῆς τόπον φανερῶς ὥσπερ ἐκνεφίας ἐξῆλθεν ὁ
κινήσας ἄνεμος, οἷον καὶ περὶ Ἡράχλειαν ἐγένετο
τὴν ἐν τῷ Πόντῳ νεωστὶ, καὶ πρότερον περὶ τὴν
Ἱερὰν νῆσον" αὕτη δ᾽ ἐστὶ μία τῶν Αἰόλου καλου-
μένων νήσων" ἐν ταύτῃ γὰρ ἐξανῴδει τι τῆς γῆς»
χαὶ ἀνήει οἷον λοφώδης ὄγκος μετὰ ψόφου" τέλος δὲ
ῥαγέντος ἐξῆλθε πνεῦμα πολὺ xal τὸν φέψαλον καὶ
τὴν τέφραν ἀνῆκε, καὶ τήν. τε Λιπαραίων πόλιν οὖ-
σαν οὐ πόρρω πᾶσαν κατετέφρωσε, καὶ εἰς ἐνίας τῶν
ἐν Ἰταλίᾳ πόλεων ἦλθεν. Καὶ νῦν ἔτι ὅπου τὸ ἀνα-
φύσημα τοῦτο ἐγένετο, δῆλόν ἐστιν" xal γὰρ δὴ
τοῦ γινομένου πυρὸς ἐν πῇ γῇ ταύτην οἰητέον εἶναι
τὴν αἰτίαν, ὅταν κοπτόμενον ἐχπρησθῇ, πρῶτον εἰς
μικρὰ χερματισθέντος τοῦ ἀέρος.

Τεχμιήριον δ᾽ ἐστὶ τοῦ ῥεῖν ὑπὸ τὴν γῆν τὰ πνεύματα

καὶ τὸ γινόμενον περὶ ταύτας τὰς νήσους" ὅταν γὰρ
ἄνεμος μέλλῃ πνευσεῖσθαι νότος; προσημαίνει πρότε-
ρον" ἠχοῦσι γὰρ οἱ τόποι ἐξ ὧν γίνεται τὸ ἀναφυ-
σήματα; διὰ τὸ τὴν θάλατταν μὲν προωθεῖσθαι ἤδη
πόρρωθεν, ὑπὸ δὲ ταύτης τὸ ἐκ τῆς γῆς ἀναφυσώ-

ενον ἀπωθεῖσθαι πάλιν εἴσω, ἤπερ ἐπέρχεται ἡ θά-
psa ταύτῃ. Ποιεῖ δὲ ψόφον ἄνευ σεισμοῦ Ox τε
τὴν εὖρυ; ὡρίαν τῶν τόπων (ὑπερχεῖται γὰρ εἰς τὸ
ἀχανὲς ἔξω) καὶ δύ ὀλιγότητα τοῦ ἀπὼω ουμένου
ἀέρος.

Ἔτι τὸ γίνεσθαι τὸν ἥλιον ἀχλυώδη καὶ ἀμαυρότερον

ἄνευ νέφους, καὶ πρὸ τῶν ὀρθρίων σεισμῶν ἐνίοτε νη-
γεμίαν τε καὶ χρύος ἰσχυρὸν; σημεῖον τῆς εἰρημένης
αἰτίας ἐστίν" τόν τε 1*e ἥλιον ἀχλυώδη καὶ ἁμιαυ-
ρὸν ἀναγκαῖον εἶναι ὑπαονοστεῖν ἀρχομένου τοῦ πνεύ-
ατος εἰς τὴν γῆν τοῦ διαλύοντος τὸν ἀέρα καὶ
ιαχρίνοντος; καὶ πρὸς τὴν ἕω xal περὶ τοὺς ὄρθρους
νηνεμίαν τε καὶ ψῦχος" τὴν μὲν γὰρ νηνεμίαν ἀναγ-
χαῖον ὡς ἐπὶ τὸ πολὺ συμβαίνειν, καθάπερ εἴρηται
χαὶ πρότερον, οἷον μεταρροίας εἴσω γινομένης τοῦ
πνεύματος, καὶ μᾶλλον πρὸ τῶν μειζόνων σεισμῶν
μὴ διασπώμενον γὰρ τὸ μὲν ἔξω, τὸ δ᾽ ἐντὲς, ἀλλ᾽
ἀθρόον φερόμενον ἀναγχαῖον ἰσχύειν μᾶλλον. Τὸ δὲ
ψῦχος συμβαίνει διοὸὶ τὸ τὴν ἀναθυμίασιν εἴσω περι-
τρέπεσθαι, φύσει θερμὴν οὖσαν καθ᾽ - αὐτήν. Οὐ 5
χοῦσι δ᾽ οἱ ἄνεμοι εἶναι θερμοὶ διὸ τὸ κινεῖν τὸν ἀέρα
πλήρη ψυχρᾶς ὄντα καὶ πολλῆς ἀτμίδος, ὥσπερ τὸ
πνεῦμα τὸ διὰ τοῦ στόματος φυσώμιενον" καὶ γὰρ

METEOROLOGICORUM LIB. II

aestum facit immobilitatem: hoc enim valde frigidum,
hoc autem valde siccum est. Et in siccitatibus quidem
spumosus aer: hoc ipsum enim est auchmos, quando
amplior exhalatio sicca facta fuerit quam humida ; in
pluviosis autem ampliorem facit eam quae intus exha-
lationem, et eo quod recipiatur in angustioribus locis
et compellatur in minorem locum talis segregatio, re-
pletis concavitatibus aqua, cum inceperit obtinere, eo
quod multa in parvum locum comprimatur, fortiter
movet fluens ventus et offendens.

Oportet enim intelligere quod sicut in corpore nostro et

tremorum et pulsuum causa est spiritus intercepti vir-
tus, sic et in terra spiritum simile facere, et hunc
quidem terraemotum velut tremorem esse, hunc autem
velut pulsum, et sicut accidit saepe post urinationem :
per corpus enim fit velut tremor quidam, translato
spiritu de foris intus subito; talia enim fieri et circa
terram. Quantam autem habeat spiritus virtutem, non
solum ex his quae in aere fiunt oportet speculari (hic
quidem enim propter magnitudinem existimabit utique
aliquis posse talia facere), sed et in corporibus anima-
lium; tetani enim et spasmi spiritus quidem sunt motus ,
tantum autem vigorem habent, ut multi simul tentantes
vi tenere, non possint obtinere motum infirmantium,
Tale itaque oportet intelligere factum et in terra: ut
comparetur ad parvum maius. jx

Signa autem horum et ad nostrum sensum saepe facta

sunt. lam enim terraemotus in quibusdam locis factus
non prius desiit, antequam erumpens in eum qui super
terram locum manifeste, ut ecnephias exivit qui movit
ventus. Quale et circa Heracleam eam quae in Ponto
factum fuit nuper, et prius circa Sacram insulam:
haec autem est una Aeoli vocatarum insularum. In hac
enim intumuit aliquid terrae, et ascendit velut collis
moles cum sono; tandem autem rupta, exivit multus
spiritus, et favillam et cinerem elevavit, et Liparaeorum
civitatem non longe existentem omnem incineravit, et
ad quasdam in Italia civitatum venit. Et nunc ubi exsuf-
flatio haec facta fuit, palam est: etenim facti ignis in
terra hanc putandum esse causam, cum decisum accen-
datur, primo in parva disrupto aere. s

Argumentum autem est quod flant sub terra spiritus. et

quod fit circa has insulas: cum enim ventus debeat
flare auster, praesignificat prius: sonant enim loca ex qui-
bus fiunt exsufflationes, propterea quod mare p latur
iam de longe, ab hoc autem quod ex terra exs re-
pellatur iterum intus, qua quidem supergreditur mare
hac. Facit autem sonum sine seismo, propter amplitu-
dinem locorum (effunditur enim in immensum extra) et
propter paucitatem repulsi aeris.

Adhuc fieri solem caliginosum et obscuriorem sine. nube,

et ante matutinos terraemotus aliquando tranquillita-
tem et frigus forte, signum dictae causae est, Solem -
enim caliginosum et obscurum necessarium esse, inci-
piente spiritu progredi in terram, dissolvente aerem
et disgregante, et ad auroram et matutinos tranquil-
litatemque et frigus: tranquillitatem quidem enim ne-
cessarium est ut in plurimum accidere, quemadmodum
dictum est et prius, velut regressu intro facto spiritus,
et magis ante maiores terraemotus: non discretum enim
hoc quidem extra, hoc autem intus, sed totum simul
latum necessarium valere magis. Frigus. autem. acci-
dit propterea quod exhalatio intro vertitur, natura
calida existens secundum se. Non videntur autem venti
esse calidi quia movent aerem existentem plenum multo
et frigido vapore, sicut spiritus per os exsufflatus:; et-
enim hic quidem de prope est calidus, sicut et cum
hiamus, sed propter paucitatem non similiter manife-

- .. terraemotus. Et dicit quod necesse est quo

CAP. VIII,

τοῦτο ἐγγύθεν μέν ἐστι θερμὸν, ὥσπερ xal ὅταν
ἀάζωμεν, ἀλλὰ δύ ὀλιγότητα οὐχ ὁμοίως ἐπίδηλον;
πόρρωθεν δὲ ψυχρὸν διοὸ τὴν αὐτὴν αἰτίαν τοῖς ἀνέ-

oig. ᾿Επιλειπούσης οὖν εἰς τὴν γῆν τῆς τοιαύτης
cider συνιοῦσα δύ ὑγρότητα ἡ ἀτμιδώδης ἀπορ-
ροὴ ποιεῖ τὸ ψῦχος, ἐν οἷς συμβαίνει τόποις γίνεσθαι
ποῦτο τὸ πάθος.

Τὸ δ᾽ αὐτὸ αἴτιον καὶ τοῦ εἰωθότος ἐνίοτε γίνεσθαι ση-
μείου πρὸ τῶν σεισμῶν. ἢ γὰρ μεθ᾽ ἡμέραν, ἢ μικρὸν
μετοὸ δυσμας, αἰθρίας οὔσης, νεφέλιον λεπτὸν φαίνε-
σαι διατεῖνον xo μακρὸν; οἷον γραμμῆς μῆκος εὐθύ-
τῆτι διηχριβωμένον, τοῦ πνεύματος ἀπομαραινομέ-
νου διὸ τὴν μετάστασιν. Τὸ δ᾽ ὅμοιον συμβαίνει καὶ
ἐν τῇ θαλάττῃ περὶ τοὺς αἰγιαλούς’ ὅταν μὲν d.

εὐ χυμαίνουσα ἐχβάλλῃ, σφόδρα παχεῖαι καὶ σχολιαὶ γί-

τ νονται αἱ ῥηγμῖνες" ὅταν δὲ γαλήνη d, διὰ τὸ μικρὰν

τ ὐποιεῖσθαν τὴν Exxptoty λεπταί εἰσι καὶ εὐθεῖαι. “Ὅπερ
οὖν ἡ θάλαττα ποιεῖ περὶ τὴν γῆν, τοῦτο τὸ πνεῦμα

εὐ περὶ τὴν ἐν τῷ ἀέρι ἀχλὺν, ὥσθ᾽ ὅταν γένηται νη-

s^ γεμία, πάμπαν εὐθεῖαν καὶ λεπτὴν καταλείπεσθαι

«ὥσπερ ῥ᾽ οὖσαν ἀέρος τὴν νεφέλην.

Διο ταῦτα δὲ xoÀ περὶ τὰς ἐχλείψεις ἐνίοτε τῆς σελήνης

τὸ συμβαίνει. γίνεσθαι σεισμόν- ὅταν yop ἤδη. πλησίον

τῇ ἡ ἀντίφραξις, καὶ μήπω μὲν ἦ πάμπαν ἀπολελοι-
εἰς πὸς τὸ φῶς καὶ τὸ ἀπὸ τοῦ ἡλίου θερμὸν ἐκ τοῦ
οὐ ἀέρος, ἤδη δ᾽ ἀπομαραινόμενον, νηνεμία γίνεται,

- πος ἀντιμεθισταμένου τοῦ πνεύματος εἰς τὴν γῆν. ὃ

τοῦ ποιεῖ τὸν σεισμὸν πρὸ τῶν ἐχλείψεων γίνονται γορ

ες καὶ ἄνεμοι πρὸ τῶν ἐχλείψεων πολλάκις; ἀχρόνυχο!

τ μὲν πρὸ τῶν μεσονυχτίων ἐχλείψεων, μεσονύχτιοι δὲ

75 πρὸ τῶν ἑῴων. Συμβαίνει δὲ τοῦτο Od τὸ ἀμαυροῦ-

ἐν τὸ θερμὸν τὸ ἀπὸ τῆς σελήνης, ὅταν πλησίον

τ ἤδη γίνηται ἡ φορὰ ἐν ᾧ γενομένων ἔσται ἡ ἔκλει-

ἴψις. ᾿Ανιέμένου οὖν ᾧ κατείχετο ὁ ἀὴρ καὶ ἠρέμει,
cem χινεῖται καὶ γίνεται πνεῦμα τῆς ἐκλείψεως

ο΄ πρωϊαίτερον.

eeprobatis opinionibus aliorum , hic deter-
minare intendit de terraemotu et acciden-
Dtibus eius secundum opinionem propriam.
2Circa quod duo facit: primo ostendit quae

— ἀξ ΑΝ, τ vera causa terraemotus; secundo hoc ma-
nifestat per quaedam signa et similitudines, ibi: Propter
quod. fiunt tranquillitate * etc. Prima iterum in tres: nam
primo ostendit quid sit quasi radicale principium terrae-
motus; secundo quid sit eius formale principium, ibi: Si
itaque boc: impossibile * etc.; tertio ostendit quid sit eius
totale principium, ibi: Nom igitur aqua meque * etc.
Dicit ergo primo, quod si verum est quod supra di-
ximus, quod exhalatio constet ex humido et sicco, licet
aliqua vocetur exhalatio sicca, alia vero exhalatio humida
vel vapor, aqua et ruptura terrae non sunt causa ter-
raemotus, sed causa est ista: quia terra de natura sua
est sicca, sed propter imbres super eam descendentes est
humida et calida, humida quidem propter ipsos imbres,
calida autem est intrinsecus propter multam exhalatio-
. nem siccam et calefactam, quae ab imbribus repellitur ad
. terram et cum eis descendit; et sic terra, calefacta tum
a caliditate solis, tum etiam ab igne, idest caliditate, quasi
in ea existente ut dictum est, emittit multum spiritum,
idest multam exhalationem, non solum extra sed etiam
intra terram. Aliquando ista exhalatio habet liberum egres-
sum ex terra: et tunc totaliter exit, quia propter suam
levitatem naturaliter movetur sursum; et tunc fiunt magni
venti supra terram, et aliae impressiones generatae in
aeris regione, de quibus in primo libro dictum est
icit Aliquando autem totaliter includitur intra, et
non potest ievidi, quia pori et exitus terrae propter im-
bres obturantur: et tunc fiunt magni terraemotus. Ali-
quando autem partim exit et partim manet intra: et tunc
una pars est principium ventorum, scilicet quae exit, alia
autem quae remanet intus, est principium terraemotus.
2. Deinde cum dicit: Si itaque boc impossibile etc., osten-
. dit illud quod est quasi completum et formale penripbó
illud sit

Opp. D. Tuowak T. IIl. APPENDIX.

LECT. XIV

stum, de longe autem frigidus propter eandem causam
ventis. Deficiente autem in terra tali virtute, conveniens
propter humiditatem vaporosus defluxus facit frigus,
in quibus accidit locis hanc fieri passionem.

LXXIII

Idem autem causa et signi consueti aliquando fieri ànte
terraemotum : aut enim per diem, aut parum post oc-
casum, serenitate existente, nubecula subtilis apparet
porrecta et longa, velut lineae longitudo . quampluri-
mum recta, spiritu deficiente propter translationem.
Simile autem accidit et in mari circa litora; quando
quidem enim fluctuans inciderit, vehementer grossae
et distortae fiunt rhegmines; quando autem placatio
fuerit, propterea quod parva sit segregatio , subtiles
sunt et rectae. Quod quidem igitur mare facit circa
terram, hoc spiritus circa eam, quae in aere, caliginem,
ut quando fuerit facta tranquillitas, omnis recta et sub-
tilis derelinquatur, tanquam nubecula sit rhegmis aeris.

Propter eandem causam autem et circa eclipses aliquando
lunae accidit fieri terraemotum : quando enim iam prope
fuerit interpositio, et nondum quidem omnino sit de-
ficiens lumen et quod a sole calidum ex aere, iam autem
marcefactum , tranquillitas fit, contratranslato spiritu
in terram, qui facit terraemotum ante eclipses: fiunt
enim et venti ante eclipses saepe, in principio qui-
dem noctis ante eclipses mediae noctis, in media autem
nocte ante diluculares. Accidit autem hoc propter mar-
cescere calidum quod a luna, cum prope fuerit latio,
in qua facta erit eclipsis. Remisso igitur quo detine-
batur aer et quiescebat, iterum movetur, et fit spiri-
tus tardioris eclipsis tardior.

tale principium terraemotus, quod potest movere corpus
grave: quia terra, quae movetur per terraemotum, est
corpus grave; hoc autem potest illud, quod est velocissimi
et vehementissimi motus, et movetur ad longinquum;
sed illa exhalatio quae manet intra, propter eius subti-
litatem faciliter penetrat et pertransit partes terrae, et
movetur ad remotas partes: et ex eo quod est sicca et
calida, est velocissimi motus; et propter hoc velocissime
movetur intra terram , et vehementissime percutit ter-
ram, et causat terraemotum. Illud enim vehementissime
movetur, quod est velocissimi motus, et illud movetur
ad plurimum, idest multum durat in motu, quod faci-
liter penetrat et potest ire ubique. Considerandum tamen
est, quod esse faciliter penetrabile non est totalis causa
durationis motus, sed principalis causa est stabilitas et
fortitudo principii motus in movente, et secundario pe-
netrabilitas et dispositio mobilis. Huius autem signum,
scilicet quod exhalatio sicca in cuius virtute est ignis,
vehementissime moveatur, est quia aliquando tam velo-
citer movetur, ut inflammetur, ut supra dictum est.

3. Deinde cum dicit: Non igitur aqua neque etc., con-
cludit causam totalem terraemotus. Et dicit quod ex
praedictis patet, quod neque aqua est causa terraemotus,
sicut dixit Democritus, neque etiam terra, sed spiritus,
idest exhalatio sicca, manens intra, et mota cum violentia
ut feratur extra. Quia ut dictum est, terra est corpus

avissimum, et non movetur nisi a corpore quod potest
acere magnam violentiam: quod potest exhalatio sicca,
cum sit maxime motiva ut probatum est; igitur ratio-
nabiliter exhalatio sicca movet terram, et causat terrae-
motum.

4. Deinde cum dicit: Propter quod fiunt tranquillitate etc.,
manifestat praedictam causam per effectus et accidentia
quaedam circa terraemotum. Et circa hoc tria facit: primo
manifestat eam per signa vel accidentia praecedentia ter-
raemotum; secundo eam manifestat per quandam simi-
litudinem in corporibus animatis, ibi: Oportet enim. intel-

ligere *

1o *

etc.; tertio per quaedam alia signa consequentia * Num. 7.

* Num. 8.

* Num. seq.

* Num. 6.

LXXIV

terraemotum, ibi: Signa autem borum * etc. Circa primum
tria facit: primo ponit unum signum sumptum ex dispo-
sitione aeris circa terraemotum; secundo ponit aliud si-
gnum sumptum ex loco, ibi: A4dbuc autem circa * etc.;
tertio ponit signum sumptum ex tempore, ibi: E? vere
autem * etc L fs
Primo ergo ponit primum signum, et dicit quod
propter hoc quod exhalatio sicca inclusa interius est
principium terraemotus, propterea terraemotus fiunt exi-
stente tranquillitate in aere. Et huius ratio est, quia
tranquillitas causatur ex eo quod tota exhalatio manet
intra terram et non perturbat aerem: quod si egredere-
tur foras, causaret ventum et commoveret aerem et tol-
leret tranquillitatem ; intus ergo conclusa continue mo-
vet terram cum violentia, et causat terraemotum. Sed
quia posset aliquis obiicere, quod aliquando existente
terraemotu fiunt venti superius, quod videtur esse contra
praedicta, respondet Philosophus, et dicit quod hoc non
est irrationabile: quia sicut videmus ad sensum, quod
aliquando in aere flant plures venti, ex eo quod tota ex-
halatio non colligitur in uno sed dividitur in plures ven-
tos, ita etiam praedicta exhalatio partim potest exire foras,
et ex ea fieri venti, partim vero manere intus, et ex hac
fieri terraemotus. Si ergo contingat alteram partem ex-
halationis propelli ad terram, altera remanente in aere,
tunc fit ventus existente terraemotu; sed tales terraemo-
tus sunt minores et debiliores secundum virtutem, quia
principium et causa ipsorum, scilicet exhalatio, est divisa:
sed divisa et deminuta causa, necesse est et effectum di-
vidi. Quod autem plures et maximi terraemotuum fiant
existente tranquillitate, patet, quia maximi terraemotus
fiunt de nocte, et magis etiam circa meridiem quam in
aliis partibus diei: quia tunc aer est tranquillissimus, vel
propter praevalentiam solis in meridie, vel propter eius
absentiam in nocte. In nocte autem frequentius fit terrae-
motus in diluculo ante principium diei, quia tunc exha-
latio maxime nata est moveri; tunc etiam propter ad-
ventum solis aer incipit aliqualiter calefieri circa, et ideo
frigidum terrae per praesentiam contrarii fortificatum, for-
tificat ulterius calidum terrae interius: et tale est princi-
pium segregationis et motus exhalationis, propter aliquam
causam propellentem ; sicut Ewripus, idest spiritus circu-
laris, propter multitudinem exhalationis fit fortior, et
maiorem facit terraemotum.

5. Secundo ibi: Adbuc autem circa etc., ponit secundum

signum sumptum ex loco. Et dicit quod adhuc aliud si-.

gnum est, quod exhalatio sicca sit principium terraemo-
tus, quia plures et vehementissimi terraemotus fiunt in
locis, quae habent mare fluens coniunctum, et in. quibus
est terra spongiosa et subantrosa: eo quod in talibus
multae reperiantur exhalationes, quae propelluntur a mari
ropter eius frigiditatem ad illas concavitates locorum; et
ideo circa Hellespontum, Achaiam, Siciliam et similes
insulas, quae non solum habent mare coniunctum , sed
etiam mare videtur sub eis penetrare, fiunt maximi ter-
raemotus. Et huius ratio est, quia istae et similes regio-
nes sunt nimium constrictae inter maria circumstantia :
et quia istae regiones sunt calidae, propter hoc emittunt
Pe om. exhalationes, quae propter multitudinem aquae
maris actu frigidae, iterum propelluntur ad terram, et
peu ibi calefactae sunt a caliditate regionis, rare-
unt, et propter strictitudinem terrae non invenientes
locum, propellunt et commovent terram et causant ter-
raemotum. em enim exhalatio nata est efflare et exire
foras, sed repulsa a frigiditate aquarum non potest ef-
flare. Unde concludendum est, quod omnes regiones quae
habent subtus concavitates inanes et vacuas, quae possunt
recipere multam exhalationem, magis concutiuntur, et
maiores faciunt terraemotus.

6. Tertio ibi: Et vere autem etc., ponit tertium. signum
quod sumitur ex tempore. Et dicit quod propter eandem
causam, scilicet quia causa terraemotus est exhalatio in-
clusa in terra, terraemotus fiunt frequentius in vere et
autumno et in pluviosis et aestuosis temporibus, quam
in aliis. Et huius ratio est, quia illa tempora habent mul-

METEOROLOGICORUM LIB. II

tam caliditatem et humiditatem coniunctam, et ideo mul-
tam proferunt exhalationem. Sed in aestate.et in hieme
minus fluit de exhalatione: quia in hieme exhalatio cito
extinguitur a vehementi frigore, in aestate autem propter
excellentiam calidi exterminatur et propellitur in oppo-
situm; et ideo rarius in his temporibus accidit terraemo-
tus. Fit etiam in temporibus siccis temperate, quia in
ilis temporibus aer est maxime spumosus, et multam
proferens exhalationem siccam: hoc autem maxime cau-
sat terraemotum , quando magis exhalat de sicco. quam
de humido. In pluviosis autem temporibus fit, tum quia
tunc maior exhibetur materia exhalationis et plus de ea
generatur, tum quia, ex eo quod exhalatio quae est in
superficie terrae, repellitur intus propter pluviam, ea quae
prius erat intus, in concavitatibus terrae angustatur com-
pressa in parvo loco, et angustata quaerit locum ma-
lorem, et pellit terram ut fluat exterius, et sic causat
terraemotum. sd and

7. Deinde cum dicit: Oportet enim intelligere etc., osten-
dit praedictam causam per quandam similitudinem in
corporibus animalium, simul ostendens modum et. virtu-
tem spiritus in movendo. Et dicit quod sicut spiritus.
interceptus in corporibus nostris dupliciter. movet. cor-
pus, scilicet per pulsum et tremorem, sic etiam existi-
mandum «est spiritum, idest exhalationem, similiter facere
in terra. Spiritus enim vitalis in corpore nostro est causa:
pulsuum, inquantum per ebullitionem vel respirationem
propellitur ad exterius; et etiam est causa tremoris pro-
pter frequentem pulsationem, eo quod frequenter repul-
sus repellit. Sic etiam similiter ipse spiritus inclusus in.
terra aliquando propellit terram ad alteram partem, et.
vehementer repulsus facit terram tremere, et causat ter-
raemotum: sicut etiam in nobis post urinationem accidit
frequenter tremor quidam, propter hoc quod aer fri
ingrediens interiora per vias urinae, propellit
intus, et propellitur ab eo, et sic propellentes se.
frequenter percutiunt membra, et faciunt ea tremere. Eo-
dem modo oportet intelligere de exhalatione
ulsa ad unam partem terrae repellitur ad aliam
requenter percutiendo partes terrae, facit Kr re
et causat terraemotum. Aliquando autem spiritus 1
tur non ad latus, sed sursum motu recto, quasi ebulliendo,
et tunc pellit terram sursum, et causat terraemotum, qu
aliquando subvertit domos et turres "oe et civitates,
transportando terram in qua sunt a loco suo. Nec est
incredibile quod dicitur de motu spiritus, quia virtus eius.
in movendo est maxima. Quod si volumus intelligere;
oportet considerare eam. non solum ex his quae fiunt in-
aere, ubi propter ipsius vehementiam frequenter evellun-
tur arbores et subvertuntur aedificia: hoc enim fit et
de facili creditur propter ipsius magnitudinem; sed etiam.
oportet illam virtutem considerare in corporibus anima-
lium, in quibus accidunt tetami et.spasmi propter motum.
ipsius spiritus: quia retractis spiritibus moventibus nervos,
retrahuntur nervi et exsiccantur, vel replentur humore:
grosso humido. Sciendum est autem, quod 5 est
retractio nervorum simpliciter cum dolore vehementi *:
lelanus autem est contractio partium anteriorum vel po-
steriorum. Eodem modo oportet intelligere, comparando:
maiorem motum spiritus factum in aere ad ictum par-
vum in corpore animalis, quod spiritus inclusus in par-
tibus terrae, facit multos vehementes motus et.
terraemotum. X». iR

8. Deinde cum dicit: Signa autem horum etc., regredi-
tur ad declarandam causam iam dictam per signa con-
sequentia terraemotum. Et circa hoc duo facit: pene
eam declarat per signa "Ppecende in terra; secundo per
signa apparentia in alto, ibi: A4dbuc fieri solem * etc. Prima:
iterum in duas, secundum duo signa quae ponit. Primo:
enim ponit primum signum, et dicit quod horum, sci-.
licet quae dicta sunt, facta sunt signa manifesta ad sen--
sum nostrum. Quorum primum est, quod terraemotus in.
quibusdam locis factus, non prius cessavit quam. exha-
latio et spiritus movens erumperet superius, et fieret ,
ventus etesius *, qui erumpendo ex terra propellit aerem. trus.

CAP. VIII,

superius, sicut ecnephias procedens ex nube propellit
ipsum inferius: quod est manifestum signum, quod spi-
ritus intus inclusus est causa terraemotus. Et hoc dicit
esse factum tempore suo circa Heracleam, civitatem quae
est in regione Ponti, et similiter circa Sacram insulam
quae dicitur Vulcani, et est una de insulis Aeoli, qui
reputabatur ab antiquis illius regionis deus ventorum. Et
propter multitudinem exhalationis in illis locis quando-
que terra incipit intumescere per modum collis, et sonos
magnos causat. Et illa exhalatio quandoque eflluxit, et
elevavit secum favillam et cinerem, ex eo quod tum a
caliditate loci. tum a vehementi motu ignita esset, et
Liparaeorum civitatem non longe existentem combussit
et incineravit, et fere inutilem reddidit, et pervenit usque
ad quasdam civitates Italicorum. Et illa etiam exhala-
tio dicitur esse causa ignis generati in praedicta insula
Etnae.

-.9. Secundo ibi: Argumentum. autem. est etc., ponit se-
cundum signum sumptum ex his quae accidunt circa

terram. Et dicit quod aliud argumentum sive signum , -

quod exhalatio sicca fluat in terra, est quia, cum ventus
auster est futurus flare in illa regione, tunc praesignifi-
catur flatus eius per sonum, factum in illis insulis. jin
parte illa in qua debet fieri exsufllatio eius. Et huius ratio
est, quia mare a remotis propellitur ab austro ad illas
insulas, et auster etiam repellit exhalationem factam ex-
terius et extra terram * ad intra, saltem in illa parte in
qua terra supergreditur mare: et illa exhalatio violenter
ad interius repulsa percutit partes terrae, et facit quan-
doque sonum sine terraemotu. Et hoc propter duo: primo
p amplitudinem locorum ad intra, ad quae exha-
tio repellitur, quae sunt capacissima: et ideo recipiunt
in se exhalationem cum sono sine terraemotu; secundo
p paucitatem spiritus seu aeris repulsi ad interius.
otest etiam assignari alia ratio huius, quia ventus auster,
cum sit calidus ut superius probatum est, non totam
exhalationem repellit ad intra, sed sua caliditate partem
disgregat et elevat sursum: et ideo propter paucitatem
exhalationis repulsae ad intra fit sonus sine terraemotu.
το. Deinde cum dicit: Adbuc firi solem etc., probat
idem per signa ex his quae apparent superius. Et divi-
ditur in tres partes, secundum quod tria sunt signa quae
ponit. Circa primum autem signum dicit, quod signum
quod motus exhalationis in terra sit principium terrae-
motus, est quia frequenter contingit circa terraemotum
solem fieri caliginosum et obscurum sine interpositione
nubis, et etiam ante terraemotus matutinos ut frequentius
contingit fieri tranquillitatem et vehemens frigus. Et ratio
primi est, quia illa exhalatio et spiritus qui suo motu
rarefacit et disgregat aerem, incipit discedere et progredi
subtus terram, et ideo aer relinquitur humidus et grossus:
et ex hoc sol qui per ipsum videtur, videtur obscurus
sine nube. Et etiam quia ipse spiritus qui propellitur ad
terram, partim remanens in aere propinquo terrae propter
frigiditatem terrae et aquae, m et ingrossatur: et
ideo oppositus visui nostro impedit nobis claritatem solis.
Fit autem tranquillitas et frigus ex hoc, quia illa exha-
latio sicca et calida commovet aerem, cum ut supra
dictum est, illa sit materia ventorum, et etiam calefacit
ipsum: sed quando ad intra propellitur, tunc per absen-
tiam suam facit in aere oppositum, scilicet tranquillitatem
et frigus: eadem enim causa facit quandoque unum per
se, et oppositum per accidens. Accidit autem maxima
tranquillitas praesertim ante maiores terraemotus, velut
materia non sit divisa sub et supra, sed tota repulsa est
intra. Ex quo sequitur utrumque maius, scilicet maior
tranquillitas supra terram, et maior terraemotus intra.
Sed quia posset aliquis dicere quantum ad frigus, quod
venti videntur ad sensum esse Trgidi , et ideo non vi-
detur quod per absentiam suam faciant frigus, sed magis

per praesentiam, ideo hoc removet et dicit, quod venti

LECT. XIV

LXXV

secundum propriam naturam sunt calidi: quia ventus
est multitudo exhalationis siccae et calidae circa terram
motae; sed videntur frigidi, quia movent secum aerem
existentem plenum multo frigido vapore. Sicut spiritus,
idest flatus, exsuffllatus ab ore in principio est calidus,
licet non multum appareat propter paucitatem , sed de
longe ab ore est frigidus, eadem causa qua etiam venti
sunt frigidi, scilicet quia propellit aerem frigidum. Defi-
ciente igitur in superficie terrae tali virtute, scilicet ca-
lefactiva exhalationis, rationabile est circa terram fieri
frigus propter flusum vaporum aquae et terrae, et ter-
raemotum tunc fieri: quia exhalatio, quae est materia
eius, repulsa est intra terram.

1I. Secundo ibi: Jdem autem causa etc., ponit secundum
signum sumptum ex his quae videntur in alto. Et dicit
quod idem, scilicet propulsio exhalationis in terra, sit
principium terraemotus, consuevit declarari ex hoc si-
gno ^, quia antequam terraemotus incipiat de nocte, tran-
quillitate existente de die aut parum post occasum solis,
apparet quandoque in aere nubecula quaedam tenuis, por-
recta et extensa in longum propter dispositionem materiae
ad modum lineae rectae: quod accidit propter transla-
tionem spiritus, idest exhalationis siccae, ad terram. De-
ficiente enim spiritu sicco et calido, vapor relictus fit
tenuis, non extensus per latus sed longae figurae, propter
defectum materiae. Cuius simile accidit circa litus maris:
quia quando ventus vehemens incidit mari et facit ipsum
vehementer fluctuare, tunc fiunt in litore maris rhegmines
et ventositates, vel undae distortae et grossae; sed quando
mare est tranquillum a ventis, tunc fiunt rhegmines sub-
tiles et rectae: quia tunc spiritus movens est tenuis et
parvus. Dicuntur autem rhegmines , secundum Alexan-
drum, figurae aquae, idest undae in litoribus factae ab
infusione spirituum, idest a commotione ventorum, allisae
litoribus irregulariter, idest non semper eodem modo.
Et hoc idem quod facit ventus in mare, facit spiritus
movens aerem circa praedictam, caliginem : quia quan-
doque, scilicet quando est potens, facit distortas et in-
ordinatas figuras, gue autem , cum est debilis,
facit parvas et subtiles.

I2. Tertio ibi: Propter eandem causam etc., ponit ter-
tium signum. Et dicit quod propter eandem causam,
scilicet propter impulsum exhalationis introrsum et in-
frigidationem terrae in superficie, contingit quandoque
fieri terraemotum circa eclipses lunae: quia quando lumen
lunae adhuc non deficit, licet propinqua sit interposi-
tioni, tunc per virtutem quam accipit a sole, adhuc ca-
lefacit aerem, et manet in eo exhalatio sicca; sed quando
fit eclipsis, tunc luna propter defectum luminis non
calefacit terram et aerem: frigefacto igitur aere circa
terram, propellitur a frigido per antiperistasim exhalatio
in ipsam terram, in qua fit terraemotus; et fiunt terrae-
motus et circa eclipses.

Ad cuius evidentiam considerandum est, quod lumen
solis secundum quod solis, est generativum caliditatis,
sicut experientia docet: et propterea, quia luna a sole
illuminatur, lumen lunae secundum quod est a sole,
est calefactivum; quamvis ab ipsa luna accipiat virtutem
movendi humida. E ex hoc contingit quod, luna totaliter
illuminata a sole, inferiora sunt calida: propter quod
dicit Aristoteles in libro de A4mimalibus, quod in pleni-
lunio noctes sunt calidiores. Sed ipsa deficiente frigefiunt
aer et terra: sicut accidit in coniunctione et in eclipsi.
Deficit autem illuminatio lunae a sole per interpositionem
umbrae terrae inter solem et lunam; licet enim umbra
terrae non agat in lunam, et ideo non sit per se causa
infrigidationis terrae, tamen per accidens est eius causa:

uia accedente luna ad umbram terrae sol incipit sibi
fadi oppositus, et ipsa impediente non illuminat lunam,
et terra non illuminatur a luna lumine participato a
sole, neque etiam calefit ab ipsa. Et propter hoc, terra

«) Et dicit. ex hoc signo. — Petrus habet: « dicit quod idem,
hoc est propulsio exhalationis in terram, est causa eius quod solet fieri

ante terraemotum aliquando, quod consueverunt accipere pro signo
ipsius. »

LXXVI

infrigidata, exhalatio concluditur in terra et causat ter-
raemotum, et fit in aere tranquillitas. |
Sed quia posset aliquis dicere quod interdum sunt
eclipses non existente tranquillitate aeris, quia quandoque
fit ventus ante futuras eclipses per sex horas (sicut quando
futura est eclipsis in medio noctis, tunc fit ventus ante
in principio noctis, sed quando debet fieri in diluculo,
tunc fit antecedenter ventus in medio noctis), respondet
Philosophus et dicit, quod illius in causa est, quia quando
luna appropinquat ad locum in quo futura est eclipsis,
tunc caliditas quae causatur a luna in superficie terrae,
incipit marcescere et remitti, qua remissa, aer qui prius
erat tranquillus propter excessum caloris, qui prohibe-
bat motum exhalationis, incipit moveri per motum ex-
halationis: et tunc fit ventus, tanto tardior quanto ecli-
sis fit tardior, ut dictum est. Fit itaque circa eclipsim
unae ventus et terraemotus: et huius ratio est, quia
luna cuius est movere humida, praesertim ea movet in
suis revolutionibus, ut experientia docet in corporibus
animalium , et ex hoc in illo tempore causat multam

METEOROLOGICORUM LIB. II

exhalationem , quae aut existit in aere supra terram, et
fiunt venti, aut includitur intra cavernas terrae, et ge-
neratur terraemotus.' 2
Sed videtur Aristoteles contradicere his quae superius
dicta sunt. Supra enim dixit quod praedictas eclipses
et terraemotum contingit fieri existente tranquillitate: hic
autem dicit quod ante eclipses lunae contingit ventos
fieri. Hanc autem quaestionem Alexander solvit duobus
modis, ex quibus tamen completur una solutio perfecta.
Primo, quia quod ante eclipses sint venti, hoc est pro-
ter remissionem caloris, qui prohibebat motum exha-
ationis, ex qua generantur venti: sed quod non sint,
sicut prius dixerat, accidit propter infrigidationem aeris
circa terram , ex qua repellitur exhalatio intra terram.
Secundo dicit quod haec duo dicta intelligi non debent
secundum idem tempus: quia quod hic dicitur quod
ante eclipses fiunt venti, intelligitur de tempore ante-
cedente eclipsim per sex horas, sed quod prius dictum
est, intelligi debet de tempore propinquo terraemotui.
vel eclipsi. 3: cep

34991 QU ERE
A6 OX 8S 0
ELE I

nM qual ^
vx γον

isiqowe -

CAP. VIII, LECT. XV

LXXVII

LECTIO DECIMAQUINTA

DE ACCIDENTIBUS CONSEQUENTIBUS TERRAEMOTUM ET' DIFFERENTIIS EIUS

Ὅταν δ᾽ ἰσχυρὸς γένηται σεισμὸς, οὐχ εὐθὺς, οὐδ᾽ εἰσά-
παξ παύεται σείσας, ἀλλὰ τὸ πρῶτον μὲν μέχρι περὶ
πετταράκοντα πρόεισι πολλάκις ἡμέρας, ὕστερον δὲ
χαὶ ἐφ᾽ ἕν καὶ ἐπὶ δύο ἔτη ἐπισημαίνει κατὰ τοὺς
αὐτοὺς τόπους. Αἴτιον δὲ τοῦ μὲν μεγέθους, τὸ πλῆ-

τθὸς τοῦ πνεύματος καὶ τῶν τόπων τὸ σχήματα δὲ

τ ὧν ἂν ῥυῇ" ἡ γὰρ ἂν ἀντιτυπήσῃ καὶ μὴ ῥᾳδίως

το διέλθῃ, μάλιστά τε σείει καὶ ἐγκαταλείπεσθαι ἀναγ-

τ΄ χαῖον ἐν ταῖς δυσχωρίαις, οἷον ὕδωρ οὐ δυνάμενον
εὐ διεξελθεῖν: διὸ καθάπερ ἐν σώματι οἱ σφυγμοὶ οὐχ
^5 ἐξαίφνης. παύονται, οὐδὲ ταχέως, ἀλλ᾽ ἐκ προσαγω-

(10 γῆς; ἅμα καταμιαραινομένου τοῦ πάθους, καὶ ἡ ἀρχὴ

τ ἀφ᾽ ἧς ἡ ἀναθυμίασις ἐγένετο καὶ ἡ ὁρμὴ τοῦ πνεύ-

τ΄ μᾶτος δῆλόν ὅτι οὐχ εὐθὺς ἅπασαν ἀνάλωσε τὴν

ο΄ ὕχην, ἐξ ἧς ἐποίησε τὸν ἄνεμον, ὃν καλοῦμεν σει-

τ σμόν. Ἕως ἂν οὖν mm; τὸ ὑπόλοιπα τούτων,

τ΄ ἀνάγκη σείειν, ἠρεμαίτερον δὲ καὶ μέχρι τούτου ἕως

ο΄ ἂν ἔλαττον ἢ τὸ ἀναθυμιώμενον ἢ ὥστε δύνασθαι
χινεῖν ἐπιδήλως. Ποιεῖ δὲ xai τοὺς ψόφους τοὺς ὑπὸ
τὴν γῆν γινομένους “πὸ πνεῦμα καὶ τοὺς πρὸ τῶν
σεισμῶν. Καὶ ἄνευ δὲ σεισμῶν ἤδη που γεγόνασιν

τ ὑπὸ γῆν᾽ ὶ

ὥσπερ γὰρ ῥαπιζόμενος ὁ ἀτρ παντοδαποὺς ue ψό-

τ Qoue, ὀὕτω xal τύπτων αὐτός" οὐθὲν γὰρ διαφέρει"

τ΄ πὸ γὰρ τύπτον ἅμα καὶ αὐτὸ τύπτεται πᾶν. Προέρ-

(o χεταᾶι δ᾽ ὁ ψόφος τῆς χινήσεως did τὸ λεπτομερέστε-

τ ρὸν εἶναι καὶ μᾶλλον Qid παντὸς ἰέναι τοῦ πνεῦμα-

." σὸς τὸν ψόφον. Ὅταν δ᾽ ἔλαττον fj ἢ ὥστε χινῆσαι |
, φ i

ἀποθιαζόμενα γὰρ

ὥσπερ καὶ τοὺς αὐχυοὺς ἔφαμεν γίνεσθαι χαὶ τοὶς
ὑπερομβρίας τὰς κατὰ μέρος. Καὶ οἱ μὲν σεισμοὶ γί-

* Cum autem fortis factus fuerit terraemotus, non *mox,
neque ad semel cessat agitans, sed quod primo quidem
usque ad circa quadraginta dies agitat, posterius autem
et ad unum et ad duos annos notat secundum eadem
loca. Causa autem magnitudinis quidem, multitudo
spiritus et locorum figurae, per qualia utique fluxerit:
qua quidem enim repulsus fuerit et non facile per-
transeat, concutit maxime, et intus retineri necessarium
in resistentibus , velut aqua non potens pertransire.
Propter quod, sicut in corpore pulsus non repente ces-
sant neque cito, sed per moram, marcefacta passione,
et principium, a quo exhalatio facta fuit et ortus spi-
ritus, palam quod non mox omnem expandit materiam,
ex qua fecit ventum, quem vocamus seismum. Quo-
usque igitur consumantur reliquiae horum, necesse agi-
tare, debilius autem et usque ad hoc donec utique mi-
nus exhalatum sit, quam ut possit movere manifeste.
Facit autem et sonos qui sub terra fiunt spiritus, et
eos quae ante terraemotum. Et sine terraemotibus iam
alicubi facti sunt sub terra.

Sicut enim et percussus aer omnimodos emittit sonos, sic
et percutiens ipse: nihil enim differt: verberans enim
simul et ipsum verberatur omne. Praevenit autem sonus
motum, quia subtiliorum partium est et quia magis per
omne penetrat sonus spiritu. Cum autem minor fuerit
quam ut moveat terram propter subtilitatem, propter
facile quidem penetrare non potest movere, quia autem
offendit ad solidas moles et concavas et omnimodas
figuras, omnimodum emittit sonum; ut aliquando vi-
deatur, quod quidam dicunt prodigia vulgantes, mu-
gire terram. à

Iam autem et aquae erumpunt factis terraemotibus, sed non
propter hoc aqua causa motus, sed si fuerit ex super-
ficie, aut de subtus vim infert spiritus, ille movens
est, sicut fluctuum venti, non fluctus ventorum. Quo-
niam et terram sic utique quis causet passionis: ever-
titur enim agitata, quemadmodum aqua (effusio enim
eversio quaedam est). Sed haec ambo quidem causa ut
materia (patiuntur enim sed non agunt) spiritus autem
ut principium. Ubi autem simul cum terraemotu flu-
ctus factus fuit, causa, quando contrarii facti sunt spi-
ritus. Hoc autem fit, cum agitans terram spiritus la-
tum ab alio spiritu mare repellere quidem omnino non
possit, propellens autem et coarctans ad idem con-
gregaverit multum: tunc enim necessarium, victo hoc
spiritu, simul multum pulsum a contrario spiritu erum-
pere et facere cataclysmum. Fuit autem factum hoc
et circa Achaiam: extra quidem enim erat auster, ibi
autem boreas; tranquillitate autem facta et fluente intro
vento, factus fuit et fluctus et terraemotus simul; et
magis propter mare non dare perflationem impetum
facienti sub terra spiritui, sed obsistere; vim enim in-
ferentia invicem , spiritus quidem terraemotum fecit,
hypostasis autem aquae cataclysmum.

Secundum partem quidam fiunt terraemotus, et saepe ad
modicum locum, venti autem non; secundum partem
quidem, cum exhalationes, quae secundum locum ipsum
et vicinitatem convenerint in unum, sicut et siccitates
fieri diximus et pluvias secundum partem. Et terrae-
motus quidem fiunt per hunc modum, venti autem non:

* Seq. cap. vir.

LXXVIII

νονται Oud τοῦτον τὸν τρόπον; οἱ δ᾽ ἄνεμοι οὔ" τὰ
μὲν ydp ἐν τῇ γῇ τὴν ἀρχὴν ἔχει; dec ἐφ᾽ ἕν e
σας ὁρμᾶν, ὁ δ᾽ ἥλιος οὐχ ὁμοίως δύναται" τὸς δὲ
μετεώρους μᾶλλον, ὥστε ῥεῖν, ὅταν ἀρχὴν λάβωσιν
ἀπὸ τῆς τοῦ ἡλίου φορᾶς, ἤδη κατοὶ τος διαφοροὶς
τῶν τόπων ἐφ᾽ ἕν. ων, Νὰ
Ὅταν μὲν οὖν ἡ πολὺ τὸ πνεῦμα; κινεῖ τὴν pe ὥσπερ
ἂν ὁ τρόμος; ἐπὶ πλάτος μέν’ γίνεται ὀλιγάκις
xal κατά τινας τόπους, οἷον ὁ σφυγμὸς, ἄνω χαὶ
χάτωθεν’ διὸ καὶ ἐλαττοναίις σείει τοῦτον τὸν TQO-
mov: οὐ ydp ῥᾷδιον οὕτω πολλὴν συνελθεῖν ἀρχήν᾽
ἐπὶ μῆκος γορ πολλαπλασία τῆς ἀπὸ τοῦ βάθους ἡ
διάκρισις. Ὅπου δ᾽ ἂν γένηται τοιοῦτος σεισμὸς;
ἐπιπολάζει πλῆθος λίθων, ὥσπερ τῶν ἐν τοῖς λίκνοις
ἀναβραττομένων' τοῦτον vdo τὸν τρόπον γενομένου
σεισμοῦ, τοὶ περὶ Σίπυλον ἀνετράπη xal τὸ Φλε-
γραῖον καλούμενον πεδίον καὶ τοὶ περὶ τὴν Λιγυστι-
χὴν χώραν. ᾿Εν δὲ ταῖς νήσοις ταῖς ποντίαις ἧττον
ίνεται σεισμὸς τῶν προσγείων᾽ τὸ 13e πλῆθος τῆς
θαλάττης καταψίχει τὰς ἀναθυμιάσεις xal κωλύει
τῷ βάρει καὶ ἀποβιάζεται" ἔτι δὲ ῥεῖ καὶ οὐ σείεται
κρατουμένη ὑπὸ τῶν πνευμάτων, καὶ Oud τὸ πολὺν
ἐπέχειν τόπον οὐκ εἰς ταύτην; ἀλλ᾽ ἐκ ταύτης αἱ
Pen γίνονται, καὶ ταύταις ἀκολουθοῦσιν αἱ
ἐκ τῆς γῆς. Αἱ δ᾽ ἐγγὺς τῆς ἠπείρου μόριόν εἰσι τῆς
ἠπείρου: τὸ γὰρ μεταξὺ διὰ μικρότητα οὐδεμίαν
ἔχει δύναμιν" τὰς δὲ ποντίας οὐχ ἔστι χινῆσαι ἄνευ
τῆς θαλάττης ὅλης, ὑφ᾽ ἧς περιεχόμεναι τυγχάνου-
σιν. Περὶ μὲν οὖν σεισμῶν, καὶ τίς ἡ φύσις αὐτῶν,
xai Oud τίν᾽ αἰτίαν γίνονται, καὶ περὶ τῶν ἄλλων
τῶν συμβαινόντων περὶ αὐτοὺς, εἴρηται σχεδὸν περὶ
τῶν μεγίστων.

ostquam Philosophus ostendit causam ter-
W*yraemotus, et eam per multa signa declara-
vit, hic determinat de accidentibus conse-
quentibus terraemotum. Primo ergo assignat
causam quare terraemotus quandoque non
cito cessat, sed durat per longum tempus, et aliquando
etiam interpolatione facta, post annum vel duos sentitur
notabiliter terraemotus debilior circa eadem loca. Et dicit
quod, quando fortis fuerit factus terraemotus, tunc exha-
latio movens terram non statim cessat, agitando scilicet
ipsam semel vel ad parvum tempus, sed aliquando durat
per quadraginta dies, et quandoque sentitur post duos an-
nos, facta interpolatione sicut praedictum est. Causa autem
huius est, quia intra cavernas terrae inclusa est magna
multitudo exhalationis, et loca etiam in quibus recipitur
ila exhalatio, sunt parva, et habent exitus strictos et
latera solida, quae cum difficultate franguntur: et ex hoc
illa exhalatio non potest cito et in parvo tempore exire,
sed diu durat. Necesse est enim intus retineri quod non
potest faciliter exire: velut cum in aliquo loco fuerit
magna multitudo aquae, et foramen per quod exit fuerit
strictum, non cito exit, sed longo tempore durat exitus
eius. Et hoc etiam declarat per simile in corpore nostro
de motu spiritus febrilis, qui fit in nobis propter putre-
factionem humorum, et causat magnos pulsus et frequen-
tes, per quos ostenditur febris in corpore animalis. Sicut
ipit spiritus febrilis non cito neque repente cessat, sed

urat per longum tempus, quousque consumatur materia
quae est principium talis passionis, sic etiam patet quod
Mire intus inclusus, non expandit vel effundit imme-

late omnem materiam ex qua fit ventus et terraemotus,
sed necesse est terram agitari quousque consumptae fue-
rint reliquiae exhalationis. Sed tamen agitatur continue
debilius, quanto minus de materia remanserit intus, quo-
usque tam parum remaneat, quod non potest amplius
movere terram.

Non assignat autem Aristoteles causam interpolationis
terraemotus. Potest tamen ista esse causa, quia quando-
que remanet exhalatio inclusa per longum tempus se-
cundum modicam quantitatem, quae non potest movere
terram: et propter hoc quiescit a terraemotu; sed postea
per processum temporis augetur illa exhalatio, vel pro-

METEOROLOGICORUM LIB. II

hi quidem enim in terra principium habent ut ad unum
omnes impetuentur, sol autem non similiter potest;
pluviae autem suspensae magis ut fluant, cum princi-
pium acceperint a solis latione, iam secundum differen-'
tias locorum ad unum.

Quando igitur fuerit multus spiritus, movet terram, ut
autem tremor, ad latum; fit autem raro et secundum
aliqua loca, velut pulsus, sursum et de subtus: propter
quod minus agitat hoc modo: non enim facile sic mul-
tum convenire principium : ad longitudinem enim: mul-
tiplex eius quae a profundo exhalatio. Ubicumque autem
factus fuerit talis seismus, egreditur multitudo lapidum
sicut bullientium in caldariis: hoc enim modo facto
seismo, quae circa Sipylum eversa sunt, et campus vo-
catus Phlegraeus, et quae circa Ligusticam regionem.
In insulis autem Ponticis minus fiunt terraemotus quam
in his quae ad terram: multitudo enim maris infrigidat
exhalationes, et prohibet pondere suo, et vim infert;
adhuc autem fluit et non agitatur, obtenta a spiritibus,
et quia multum occupat locum, non in hac, sed ex
hac exhalationes fiunt, et has consequuntur quae ex
terra, Quae autem prope terram, pars sunt terrae: in-
termedium enim propter parvitatem nullam habet vir-
tutem. Ponticas autem non contingit moveri sine mari
toto, a quo contentae existunt. De terraemotibus qui-
dem igitur, et quae natura eorum, et propter quam
causam fiunt, et de aliis accidentibus circa ipsos, di-
ctum est fere de maximis.

pter eandem constellationem quae priorem adduxit, vel
propter aliam causam: et ita fortificata exhalatio iterum
movet terram post annum aut post duos annos. .

2. Secundo ibi: Sicut enim et percussus etc., ostendit
causam quare quandoque fit sonus ante terraemotum,
et aliquando etiam fit non futuro terraemotu. Et dicit
quod eadem exhalatio quae facit terraemotum, facit etiam
sonos, vel praecedentes terraemotum, vel etiam sine ter-
raemotu. Et declarat hoc per simile in aere exteriori :

uia sicut aer exterior percussus ad aliquod corpus so-
lidum et concavum, vel etiam percutiens tale corpus (quia
nihil differt utrum aer sit percutiens vel percussus, ex eo
quod ad causandum sonum necesse est percutiens et
percussum esse simul), causat diversos sonos secundum
diversam dispositionem percutientis et percussi, sic exha-
latio exiens per diversos poros terrae diversimode dispo-
sitos et figuratos, facit varios et diversos sonos, ita ut
aliquando terra videatur mugire vel alios terribiles sonos
emittere , sicut dixerunt hi qui prodigia divulgabant. Prae--
venit autem sonus motum, quia exhalatio aliqua quae
est subtiliorum partium et magis penetrabilis, citius exit,
et non potens causare terraemotum, facit diversos sonos;
et citius etiam a nobis auditur, quia penetrabilior est
sonus et magis sensibilis quoad nos, quam motus terrae
causatus ab exhalatione.

3. Tertio ibi: Jam autem et aquae etc., assignat cau-
sam quare tempore terraemotus fiunt inundationes aqua-
rum: et assignat circa hoc duas rationes. Primo enim
dicit, quod in terraemotibus contingit eliqueada effluxio
aquarum; non tamen credendum est, quod aqua sit causa
terraemotus, sicut posuit Democritus, sed huius ratio est,
quia spiritus vel exhalatio erumpens, inveniens aquam
in superficie terrae, proprie eam vel per se vel per
eversionem terrae: scilicet vel ponendo lapides et terram
quae erat in fundo loci, supra aquam, qui descendentes
cum impetu causant effusionem aquarum, ut patet ad
sensum, vel propellendo aquam inventam in superficie
terrae ab inferiori. Et hoc modo etiam venti sunt causa
inundationis aquarum, sed non e contra; quia per ean-
dem rationem posset aliquis dicere terram esse causam
terraemotus activam, quia ipsa agitata evertitur, sicut
aqua agitata eflluit et effunditur: effusio enim eversio

CAP. VIII, LECT. XV

quaedam est. Et ideo potius dicendum est, quod aqua et
terra in tali motu se habent magis passive et ut materia
quam ut agens, quia in hoc motu patiuntur sed nihil
agunt; exhalatio autem sive spiritus habet se in ratione
moventis. Et hanc rationem inducit contra Democritum.
Secunda vero ratio est, quia aliquando flant supra ter-
ram et supra mare venti contrarii, quorum unus pugnando
adinvicem succumbit alteri, et repellitur extra mare ad
cavernas terrae, et in eis manet, et causat terriemotum.
Cum igitur iste ventus non possit resistere vento con-
trario, et spiritus contrarius circumvolando supra mare
elevaverit multam aquam, et congregaverit eam in se,
'proiicit eam in litora ubi propulsus fuerat ventus con-
trarius, et fit cataclysmus, hoc est inundatio sive diluvium.
Sicut factum fuit in Achaia *, ubi extra mare flabat auster,
intra vero erat boreas; cum autem facta esset tranquil-
litas, ex eo quod auster victus fuisset et cessasset et in-
gressus fuisset terram, tunc facta est inundatio et terrae-
motus. Et tunc fit maior terraemotus et maior inundatio:
quia mare non dat exitum spiritui vim facienti de subtus,
sed resistit-ei, et propter hoc maiori impetu spiritus agitat
mare et terram, ille quidem qui propellitur in terram,
faciendo terraemotum, ille autem qui est bypostasis, idest
J subsistens, et remanet supra mare, facit cataclysmum, idest
q diluvium. 1
.. Videtur autem Aristoteles contradicere sibi ipsi: supra
enim probatum est, quod venti contrarii non possunt
flare, hic autem dicit quod inundatio aquarum
accidit, quia venti contrarii simul flant et adinvicem pu-
.gnant. Sed. considerandum est, quod superius probatum
est -venti contrarii non possunt simul flare diu et
tempus, sed non inconveniens est quod si-
mul flent per parvum tempus: in cuius signum supra
induxit istam rationem, quia si simul flarent, unus su-
t alium, et sic non possunt diu simul flare. Vel
intelligendum est, quod superius vocavit ventos contra-
rios tantum, qui opponuntur omnino diametraliter, cuius-
di sunt auster et septentrio, non autem auster et

— 4. Quarto ibi: Secundum partem. etc., comparat terrae-
motum vento, ostendens quare terraemotus non fit simul
per regionem, ventus autem fit per totam regio-
nem. Et huius simile dicit esse in siccitatibus et pluviis,
quae fiunt secundum partes regionis, et non per totam
regionem. Huius autem ratio est, quia exhalatio ex qua
- causatur terraemotus, propellitur interius ad unum locum
determinatum , ut supra dictum est: et ex consequenti
terraemotus fit in uno loco, in quo sol non habet tan-
tam virtutem, quod possit disgregare huiusmodi exhala-
tionem impediendo motum eius. Hoc autem non accidit
de vento, quia illa exhalatio. superius existens per vir-
tutem solis disgregatur et dispergitur per totam regio-
nem: et ita venti non fiunt per partes sed secundum
totam regionem. Sed materia pluviae licet elevetur in
altum, tamen ibi per virtutem solis non disgregatur, sed

otius frigefacta per illud frigus congregatur in uno
bo: et ex hoc inis fit secundum partes sicut etiam
terraemotus , non autem venti, licet ex eadem materia
generentur cum terraemotu.

LXXIX

5. Quinto ibi: Quando igitur fuerit etc., determinat ul-
timo de differentiis terreaemotuum, simul ostendens quare
in insulis remotis a terra minus fiat terraemotus quam
in propinquis. Primo igitur ende id quod supra dictum
est, quod scilicet exhalatio dupliciter movet terram, ali-
quando scilicet per modum tremoris , aliquando autem
per modum pulsus; quia quando exhalatio movetur in
terra secundum latitudinem terrae, et percutitur ad alte-
rum latus, tunc facit multas percussiones, et facit tremere
terram; sed quando exhalatio movet terram sursum, tunc
fit terraemotus per modum pulsus. Et hoc fit raro, quia
difficile est tantam exhalationem convenire in profundo
ut possit terram proiicere sursum. Sed quando hoc fit,
P sursum multitudo lapidum: sicut accidit in
caldariis quae bulliunt, in quibus gravia superius pro-
pelluntur. Et hoc etiam potest esse causa inundationis
aquarum, sicut supra dictum est. Et tales terraemotus
sunt difficiles et periculosi, quia eos concomitatur sub-
versio terrae et ruina locorum, sicut accidit in terraemotu
ἣν factus est circa Sipylum civitatem, et * in campo qui

icitur Phlegraeus, et etiam circa Ligusticam regionem.

one autem causam quare in insulis remotis a terra
minus fit terraemotus quam in propinquis, dicens quod
in insulis Ponticis, quae sunt multum remotae a terra,
rarius accidit terraemotus quam in propinquis, propter
quatuor causas. Prima est, quia multitudo aquae maris
sua frigiditate infrigidat exhalationem propinquam in in-
sulis existentem, et ex consequenti facit eam immobilem,
quia principium movendi est calor, qui per infrigidatio-
nem aufertur. - Secunda vero ratio est, quia mare circum-
dans humefaciendo insulas facit eas graviores et ponde-
rosiores, et sic non ita de facili moveri possunt; ad
sensum autem patet, quod terra humefacta gravior est
quam sicca, et ex hoc est magis immobilis. - "Tertia * est,
qua quod movetur uno motu, necesse est tunc quiescere
ab omni alio motu eiusdem speciei, sive ex eodem prin-
cipio immediate causato; mare autem circumfluens fertur
propter multitudinem venti huc et illuc, et ex consequenti
non potest moveri motu terrae, et fit immobilis alio
motu: mari autem facto immobili, immobilitantur et insu-
lae ipsae. - Quarta vero est, quia circa illas insulas mare
occupat multa loca, exhalatio autem ex qua generatur ter-
raemotus, quae est exhalatio sicca, generatur in terra, et
propter nimiam distantiam non potest ferri ad insulas
remotas, quia mare interiacens sua frigiditate condensaret
ipsam: et ex hoc minus fit ibi terraemotus. Sed in in-
sulis propinquis terrae magis generatur exhalatio, et fre-
quentius agitantur, quia propter propinquitatem | sunt
quasi quaedam pars terrae. Et licet inter eas ét terram
sit intermedium paucum mare, tamen propter parvitatem
distantiae non habet tantam virtutem, quod possit impe-
dire motum exhalationis. Sed insulae Ponticae quae sunt
remotae a terra, non possunt moveri nisi moveatur si-
mul totum mare, quod est nimis difficile.

Deinde recapitulat ea quae superius dicta sunt, et di-
cit quod iam dini est de terraemotibus, quae sit na-
tura ipsorum, et propter quam causam fiunt, et quomodo,

et de accidentibus maximis et manifestioribus circa ipsos,

de quibus suffcienter dictum est supra.

* et om. Pa.

* ferra pa; est
om. P.

* Num. 2.

LXXX

METEOROLOGICORUM LIB. II

LECTIO DECIMASEXTA

QUOMODO GENERENTUR TONITRUUM ET CORUSCATIO

Περὶ δ᾽ ἀστραπῆς καὶ βροντῆς; ἔτι δὲ περὶ τυφῶνος χαὶ
πρηστῆρος καὶ χεραυνῶν λέγωμεν" χαὶ γὰρ τούτων
τὴν αὐτὴν ἀρχὴν ὑπολαμβάνειν δεῖ πάντων Ὁ

τῆς γὼρ ἀναθυμιάσεως, ὥσπερ εἴπομεν οὔσης διττῆς,
τῆς μὲν ὑγρᾶς; τῆς δὲ ξηρᾶς; χαὶ τῆς συγκρίσεως
ἐχούσης ἄμφω ταῦτα δυνάμει καὶ συνισταμένης εἰς
γέφος, ὥσπερ εἴρηται πρότερον, ἔτι δὲ πυκνοτέρας
τῆς συστάσεως τῶν νεφῶν γινομένης πρὸς τὸ ἔσχα-
τὸν πέρας" ἡ γὰρ ἐκλείπει τὸ θερμὸν ιακρινόμενον
εἰς τὸν ἄνω τόπον, ταύτῃ πυχνοτέραν καὶ ψυχροτέ-
ραν ἀναγκαῖον εἶναι τὴν σύστασιν" διὸ xo οἱ χεραυ-
νοὶ καὶ οἱ ἐχνεφίαι καὶ πάντα τὸ τοιαῦτα φέρεται
χάτω, καίτοι πεφυχότος ἄνω τοῦ θερμοῦ φέρεσθαι
παντὸς, ἀλλ᾽ εἰς τοὐναντίον τῆς πυχνότητος ἀναγ-
καῖον γίνεσθαι τὴν ἔκθλιψιν, οἷον οἱ πυρῆνες οἱ ex τῶν
δαχτύλων πηδῶντες" καὶ γὰρ ταῦτα βάρος ἔχοντα
φέρεται πολλάκις ἄνω. i : ;

'H μὲν οὖν resale mio. ep ati εἰς τὸν ἄνω διασπεί-
ρεταᾶι τόπον" ὅση δ᾽ ἐμπεριλα βάνεται τῆς ξηρᾶς
ἀναθυμιάσεως, ἐν τῇ μεταβολῇ ψυχομένου τοῦ ἀέρος,
αὕτη συνιόντων τῶν νεφῶν ἐχκρίνεται, βίᾳ δὲ φερο-
μένη καὶ προσπίπτουσα τοῖς περιεχομένοις γέφεσι
ποιεῖ πληγὴν; ἧς ὁ ψόφος χαλεῖται βροντή. Γίνεται
δ᾽ ἡ πληγὴ τὸν αὐτὸν τρόπον, ὡς παρειχάσαι μεί-
ζονι μικρὸν πάθος, τῷ ἐν τῇ φλογὶ γινομένῳ ψόφῳ,
ὃν χαλοῦσιν οἱ μὲν τὸν Ἥφαιστον γελᾶν, οἱ δὲ τὴν
Ἑστίαν, οἱ δ᾽ ἀπειλὴν τούτων. Γίνεται δ᾽ ὅταν ἡ
ἀναθυμίασις εἰς τὴν φλόγα συνεστραμμένη φέρηται;
ῥηγνυμιένων καὶ ξηραινομένων τῶν ξύλων" οὕτω γὰρ
χαὶ ἐν τοῖς νέφεσι γινομένη ἡ τοῦ πνεύματος ἔχχρισις
πρὸς τὴν πυχνότητα τῶν νεφῶν εἰσπίπτουσα ποιεῖ
τὴν βροντήν. Παντοδαποὶ δ᾽ οἱ ψόφοι διὸ τὴν &vo-
μαλίαν τε γίνονται τῶν νεφῶν xal διὰ τὰς μεταξὺ
κοιλίας, ἡ τὸ συνεχὲς ἐχλείπει τῆς πυχνότητος. Ἢ
μὲν οὖν βροντὴ τοῦτ᾽ ἔστι καὶ γίνεται διὰ ταύτην
τὴν αἰτίαν"

τὸ δὲ πνεῦμα τὸ ἐχθλιβόμενον τὰ πολλὰ μὲν ἐχπυροῦ-
ται λεπτῇ καὶ ἀσθενεῖ πυρώσει, καὶ τοῦτ᾽ ἔστιν ἣν
καλοῦμεν ἀστραπὴν, ἡ ἂν ὥσπερ ἐχπῖπτον τὸ πνεῦμα
χρωματισθὲν ὀφθῇ.

Γίνεται δὲ μετὸ τὴν πληγὴν καὶ ὕστερον τῆς βροντῆς,
ἀλλὰ φαίνεται πρότερον διοὸὶ τὸ τὴν ὄψιν προτερεῖν
τῆς ἀκοῆς. Δηλοῖ δ᾽ ἐπὶ τῆς εἰρεσίας τῶν τριήρων"
ἤδη γὰρ ἀναφερόντων πάλιν τὰς χώπας, ὁ πρῶτος
ἀφικνεῖται ψόφος τῆς κωπηλασίας.

πα ἡ Ostquam Philosophus determinavit de his
(Q3) Kóyquae generantur ex exhalatione sicca circa
M al; terram et in terra, sicut de ventis et terrae-
M^ motu, hic determinat de his quae generantur
ex eadem in nube. Et circa hoc duo facit:
primo praemittit intentionem suam, et dicit quod deter-
minato de vento et terraemotu restat consequenter di-
cendum de coruscatione et tonitruo, et de typbone, idest
de vento circulari expulso ex nube, et de incensionibus
et fulminibus, et simul de omnibus, quia omnium est
idem principium, scilicet exhalatio sicca, et omnia etiam
sunt substantialiter exhalatio, quae differt secundum mo-
tus et passiones diversas.

2. Deinde cum dicit: Exbalatione enim etc., prosequitur
intentum suum. Et circa hoc duo facit: primo praemittit
quaedam necessaria ad propositum; secundo determinat de
coruscatione et tonitruo secundum opinionem propriam,
ibi: Segregata. quidem igitur * etc. Circa primum praemittit
tria. Primum est, quod sicut saepe dictum est prius, cum

* De coruscatione autem et tonitruo, adhuc autem de ty- *

phone et incensione et fulminibus dicamus; etenim
horum idem principium existimare oportet omnium. :
Exhalatione enim duplici existente, ut diximus, hac quidem
humida, hac autem sicca, et concretione habente ambo
haec potentia et constare faciente in nubem, sicut di-
ctum est prius. Adhuc autem spissiori consistentia nu-
bium facta ad ultimam summitatem: qua enim deficit
calidum disgregans in superiorem locum, hac spissiorem
et frigidiorem necesse est consistentiam esse.
quod et fulmina et ecnephiae et omnia talia feruntur
deorsum, quamvis nato sursum calido ferri omni. Sed
ad contrarium inspissationis necessarium fieri extrusio-
nem, velut pyrenes ex digitis exsilientes: etenim

pondus habentia feruntur saepe sursum. —— ^ —
ἔῃ a iro
Segregata quidem igitur caliditas in superiorem dispergit
locum: quaecumque autem intercluditur sicca exhalatio
in transmutatione infrigidati aeris, haec convenientibus
. nubibus segregatur, vi autem lata et offendens ad con-
tinentes nubes facit percussuram, cuius sonus vocatur
tonitruum. Fit autem percussura eodem modo, ut com-
paretur maiori minor passio, ei qui in flamma fit sono,
quod vocant hi quidem Vulcanum ridere, hi autem
Vestam, hi autem comminationem horum. Fit autem
quando exhalatio in flammam conversa feratur, -
et siccatis lignis: sic enim et in nubibus facta spiritu
segregatio ad spissitudinem nubium incidens facit to-
nitruum. Omnimodi autem soni propter i ati
fiunt nubium, et propter intermedios ventres, qua con-
tinuitas deficit spissitudinis. "lTonitruum quidem igitur
hoc est, et fit propter hanc causam. (^as aea
m ΗΠ quim
Jd sibi
, rr^ftmseuda»
Spiritus autem extrusus secundum multa quidem ignitur
subtili et debili ignitione, et hoc est quod vocamus
coruscationem, qua utique velut excidens spiritus co-
loratus appareat. ) Hisce s
Fit autem post percussuram et posterius tonitruo, sed vi-
detur prius, quia visus anticipat auditum. Patet autem
in ductu triremium: iam enim referentibus iterum re-
mos, primus pertingit sonus remi percussionis. ^
I ΤΩΣ

? n

aqua et terra calefactae fuerint virtute solis, elevatur.

plex exhalatio, una quidem humida, quae est principium
pluviae, nivis et grandinis, et similium, alia autem sicca,

quae est principium propositorum sicut RN et

etiam quorundam prius determinatorum. Et ambae

exhalationes simul elevantur, quia nec humida nec sicca
sola sine alia ascendit, sicut supra declaratum est. - Secun-
dum est, quod aggregatum ex istis duabus exhalationibus
si sit humidum a praedominio, tunc propter frigiditatem
convertitur in nubem, sicut dictum est in praecedentibus. -
Tertium est, quod nubes est densior in parte superiori
quam in inferiori; et huius ratio est, quia necesse est
nubem esse frigidiorem, et ex consequenti densiorem, in
ea parte ubi deficit caliditas disgregans nubem; in parte
autem superiori magis deficit caliditas, quia pars superior
mediae regionis magis distat a puncto reflexionis: igitur
ibi nubes est spissior. Sed in parte inferiori nubes est
rarior, quia est minus frigida, et propterea, quia est mi-
nus densa, fulmina, ecnephiae et omnia huiusmodi quae

Cap. 1x.

CAP. IX, LECT. XVI

fiunt ex sicca exhalatione, propulsa a frigido moventur
E inferius, quamvis exhalatio sicca sit nata moveri sursum
bo propter naturam caliditatis. Sicut in simili accidit, quia
à nuclei et parvi lapilli, dum comprimuntur inter digitos
ex una parte, exeunt ex alia quae est minus compressa
et densa. T
3. Deinde cum dicit: Segregata. quidem igitur etc., in-
quirit causas et principia aliquorum propositorum, scilicet
tonitrui et coruscationis ,. quae sunt nobis magis mani-
- festa; sed in principio tertii libri reddit causam aliorum
.- minus manifestorum. Circa hoc autem tria facit: primo
ostendit causam et modum generationis tonitrui; secundo
manifestat causam coruscationis, ibi: Spiritus autem extru-
sus * etc.; tertio comparat illa duo simul, ibi: Fit autem

post tom ? etc.
. Dicit ergo primo quod exhalatio calida et sicca, ele-
. wata cum vapore humido iuxta primum suppositum ,
. quantum ad partes subtiles dispergitur in aere supra
— locum frigidum per virtutem calidi, sed alia pars quae
est grossior, quae propter grossitiem non elevatur in
Ótum, i itur in partibus aeris frigidi coagulantis
: , etin nube, segregata tamen a frigiditate par-
mubis. Et illa i aie sic in nube inclusa, pro-
frigiditatem nubis exitum petit, et movetur huc
illuc, et facit magnam percussionem frangendo latera
- Et ex tali percussione et fractione causatur sonus,
'wocatur tonitruum. Et hoc declarat per simile: quia
mus existens intra lignum viride, aliquando resolvitur
subtiliatur a calido ignis, et sic subtiliatum quaerit
maiorem locum et petit exitum, et sic percutiendo lignum
corticem per violentiam, causat diversum sonum
ndum diversam dispositionem materiae et exhalatio-
ventis; de quo sono dicunt vulgares, fabulas et
sectantes, quod est risus Vulcani, quem dicebant
5. deum ignis: alit autem dicunt quod est risus Vestae,
? secundum eos est dea ignis; aliquando etiam, cum
ilicet sonus est magnus et subitus, dicunt quod est
natio utriusque ad circumstantes. Huic etiam simile
ret in castanea non scissa, et posita ad ignem: cum
1 exhalatio per calorem subtiliata exitum quaerit, tunc
xit castaneam cum magno sono. Et eodem modo
halatio subtiliata quaerens exitum ex nube, et percu-
1s cum violentia joe nubis habentia spissitudinem ,
angens ea, facit sonum quem vocamus tonitruum.

Fi DES

Opp. D. Tuowak T. III. APPENDIX.

LXXXI

Causa autem diversitatis sonorum est ex diversitate per-
cussionum et ex diversitate et irregularitate partium nu-
bis, quarum quaedam sunt frigidiores et spissiores, pro-
pter quod fortius repercutiuntur et sonant, aliae vero
sunt minus spissae, et ex hoc remissius sonant. Toni-
truum igitur est sonus factus propter causam dictam,
scilicet propter collisionem violentam exhalationis siccae
ad latera nubis a frigido propellente.

4. Deinde cum dicit: Spiritus autem extrusus etc., osten-
dit causam coruscationis. Et dicit quod eadem exhalatio
sicca quae ex collisione sua causat tonitruum, extrusa
et propulsata inferius secundum multas partes, ignitur
debiliter in partibus subtilioribus et coloratur: sicut etiam
apparet in corpore ignibili violenter ac fortiter moto,
quod propter motum ignitur. Et hoc dicimus corusca-
tionem extrusam a nube, et coloratam sive ignitam a
calido igniente.

5. Deinde cum dicit: Fit autem. post. percussuram εἴς.»
comparat ista duo quantum ad tempus apparitionis et
generationis. Et dicit quod coruscatio secundum naturám
posterius generatur quam tonitruum: quia tonitruum
causatur ex violenta percussione ad latera nubis, coru-
scatio autem est ignitio exhalationis extrusae a nube:
extrusio autem et ignitio sunt posteriores percussura. Sed
quod coruscatio prius videatur quam audiatur tonitruum
ideo est, quia visus in apprehendendo anticipat auditum:
quia auditus indiget tempore ut sonus cum motu locali
veniat ad ipsum, sed perfectio visus a visibili non est in
tempore, sed in indivisibili. Et ex hoc sensus visus per-
fectior est auditu, ut patet in I ntis quia citius
et immaterialius immutatur ab obiecto. Et hoc manifestat
Aristoteles in motu triremium, idest navium quae habent
tres ordines remorum: quia quando remigantes elevant
remos à prima percussione, prius videtur elevatio remo-
rum quam audiatur sonus ex percussione praecedenti.
Patet etiam quod in ripa Sequanae *, ab existentibus de
longe prius videtur elevatio percussorii lotri, cum purgant

annos, quam audiatur sonus. Et qui intuentur de longe
pidicidas, vel incidentes ligna, prius vident elevationem
securis vel mallei, immo prius vident secundam percus-
suram, quam audiant sonum primae. Sic etiam licet to-
nitruum et percussura prius generetur quam coruscatio,
Lo prius apparet coruscatio, quia visus praevenit au-
tum. ;

1:

* Sevanae P.

LXXXII

LECTIO DECIMASEPTIMA ᾿

METEOROLOGICORUM 118. II

OPINIONES ALIORUM DE CORUSCATIONE ET TONITRUO REFUTANTUR

t

* - , ΄ — Ὁ
Καίτοι τινὲς λέγουσιν ὡς ἐν τοῖς νέφεσιν ἐγγίνεται πῦρ

τοῦτο δ᾽ Εμπεδοχλῆς μέν φησιν εἶναι τὸ ἐμπεριλαμ-
βανόμενον τῶν τοῦ ἡλίου αχτίνων, Ἀναξαγόρας δὲ
τοῦ ἄνωθεν αἰθέρος, ὃ Ov ἐχεῖνος χαλεῖ πῦρ κατε-
νεχθὲν ἄνωθεν κάτω. Τὴν μὲν οὖν διάλαμψιν ἀστρα-
πὴν εἶναι τούτου τοῦ πυρὸς, τὸν δὲ ψόφον ἐναποσβεν-
νυμένου καὶ τὴν σίξιν βροντὴν; ὡς καθάπερ φαίνεται
xal γινόμενον; οὕτω xxl πρότερον τὴν ἀστραπὴν
οὖσαν τῆς βροντῆς. "AXovoc δὲ χαὶ ἡ τοῦ πυρὸς ἐμ-
᾿ περίληψις, ἀμφοτέρως μὲν, μᾶλλον δ᾽ ἡ κατάσπασις
τοῦ ἄνωθεν αἰθέρος: τοῦ τε γὰρ χάτω φέρεσθαι τὸ
πεφυκὸς ἄνω δεῖ λέγεσθαι τὴν αἰτίαν, καὶ διὰ τί
ποτε τοῦτο γίνεται κατοὶ τὸν οὐρανὸν ὅταν ἐπινέ-
φελον ἦ μόνον, ἀλλ’ οὐ συνεχῶς οὕτως" αἰθρίας ὃ
οὔσης οὐ γίνεται" τοῦτο γὰρ παντάπασιν ἔοικεν εἰ-
gota προχείρως. Ὁμοίως δὲ καὶ τὸ τὴν ἀπὸ τῶν
ἀκτίνων θερμότητα φάναι τὴν ἀπολαμιβανομένην ἐν
«ole νέφεσιν εἶναι τούτων αἰτίαν οὐ πιθανόν" καὶ
γὰρ οὗτος ὁ λόγος ἀπραγμόνως εἴρηται λίαν "΄ ἀπο-
χεχριμένον τε γορ ἀναγκαῖον εἶναι τὸ αἴτιον ἀεὶ χαὶ
ὡρισμένον τῆς τε βροντῆς χαὶ “τῆς ἀστραπῆς χαὶ
τῶν ἄλλων τῶν τοιούτων, καὶ οὕτω γίνεσθαι. Τοῦτο
δὲ διαφέρει πλεῖστον’ ὅμοιον γὰρ κἂν εἴ τις οἴοιτο
τὸ ὕδωρ καὶ τὴν χιόνα xol τὴν χάλαζαν ἐνυπάρ-
χονταὰ πρότερον ὕστερον ἐχχρίνεσθαι καὶ μὴ γίνεσθαι,
οἷον ὑπὸ χεῖρα ποιούσης ἀεὶ τῆς συγκρίσεως ἕχαστον
αὐτῶν' ὡσαύτως γὰρ ἐχεῖνα τε συγχρίσεις καὶ ταῦτα
διακρίσεις ὑποληπτέον εἶναι, ὥστ᾽ εἰ θάτερα τούτων
μὴ γίνεται, ἀλλ᾽ ἔστι, περὶ ἀμφοτέρων ὁ αὐτὸς ἀρ-
μόσει λόγος. Té» τ᾽ ἐναπόληψιν τί ἂν ἀλλοιότερον
λέγοι τις ἢ καθάπερ ἐν τοῖς πυχνοτέροις ; xal γὰρ
τὸ ὕδωρ ὑπὸ τοῦ ἡλίου καὶ τοῦ πυρὸς γίνεται θερ-
μὸν, ἀλλ᾽ ὅμως ὅταν πάλιν συνίῃ καὶ ψύχηται τὸ
ὕδωρ πηγνύμενον, οὐδεμίαν συμβαίνει γίνεσθαι τοι-
αὐτὴν ἔκπτωσιν οἵαν ἐκεῖνοι λέγουσιν. Καίτοι γ᾽
ἐχρῆν κατὰ λόγον τοῦ μεγέθους τὴν ζέσιν ποιεῖν τὸ
ἐγγινόμενον πνεῦμα ὑπὸ τοῦ πυρὸς, ἣν οὔτε δυνατὸν
ἐνυπάρχειν πρότερον; οὔτ᾽ ἐκεῖνοι τὸν. ψόφον ζέσιν
ποιοῦσιν, ἀλλὰ σίξιν " ἔστι δὲ καὶ ἡ σίξις μιχρὰ ζέσις"
ἡ γὰρ τὸ προσπῖπτον χρατεῖ; σβεννύμενον ταύτῃ
ζέον ποιεῖ τὸν ψόφον.

Εἰσὶ δέ τινες οἱ τὴν ἀστραπὴν, ὥσπερ καὶ Κλείδημος,

οὐχ εἶναί φασιν, ἀλλοὶ φαίνεσθαι, παρεικάζοντες ὡς
τὸ πάθος ὅμοιον ὃν x«i ὅταν τὴν θάλαττάν τις
ῥάβδῳ τύπτῃ" φαίνεται γὰρ τὸ ὕδωρ ἀποστίλβον
τῆς νυχτός" οὕτως ἐν τῇ νεφέλῃ ῥαπιζομένου τοῦ
ὑγροῦ τὴν φαντασίαν τῆς λαμπρότητος εἶναι τὴν
ἀστραπήν. Οὗτοι μὲν οὖν οὔπω συνήθεις ἦσαν ταῖς
περὶ τῆς ἀναχλάσεως δόξαις, ὅπερ αἴτιον δοχεῖ τοῦ
τοιούτου πάθους εἶναι" φαίνεται γὰρ τὸ ὕδωρ στίλ-
βειν τυπτόμενον; ἀναχλωμένης ὑπ᾽ αὐτοῦ τῆς ὄψεως
πρός τι τῶν λαμπρῶν διὸ καὶ γίνεται τοῦτο μᾶλλον
νύχτωρ᾽ τῆς γὰρ ἡμέρας οὐ φαίνεται διὰ τὸ πλέον
óv τὸ φέγγος τὸ τῆς ἡμέρας ἀφανίζειν. Τὰ μὲν οὖν
λεγόμενα περὶ βροντῆς καὶ ἀστραπῆς παρὰ τῶν ἄλ-
λων ταῦτ᾽ ἐστὶ, τῶν μὲν ὅτι ἀνάχλασις ἡ ἀστραπὴ,
τῶν δ᾽ ὅτι πυρὸς μὲν ἡ ἀστραπὴ διάλαμψις, ἡ δὲ
βροντὴ σβέσις, οὐχ ἐγγινομένου παρ᾽ ἕχαστον πάθος
τοῦ πυρὸς; ἀλλ᾽ ἐνυπάρχοντος" ἡμεῖς ὃ ἐ φαμεν τὴν
αὐτὴν εἶναι φύσιν ἐπὶ μὲν τῆς γῆς ἄνεμον, ἐν δὲ
τῇ γῇ σεισμὸν, ἐν δὲ τοῖς νέφεσι βροντήν’ πάντα

dp εἶναι ταῦτα τὴν οὐσίαν ταὐτὸν, ἀναθυμίασιν
ἐπῶν, 7| ῥέουσα μέν πὼς ἄνεμός ἐστιν, ὡδὶ δὲ ποιεῖ
τοὺς σεισμοὺς, ἐν δὲ τοῖς νέφεσι μεταβάλλουσα ἐχ-
χρινομένη, συνιόντων xal συγκρινομένων αὐτῶν εἰς

* Quamvis quidam dicant quod in nubibus fiat ignis, hunc * Se

autem Empedocles quidem ait interceptum esse de solis
radiis, Anaxagoras autem de eo qui desuper aethere,
quod etiam ille vocat ignem delatum a desuper deor-
sum. Micationem quidem igitur. huius ignis esse co-
ruscationem, sonum autem intus extincti et sixim to-
nitruum, tanquam sicut videtur factum, sic et prius ——
coruscatio fit tonitruo. lrrationabilis quidem et ignis
interceptio, utroque modo quidem, magis autem detra-
ctio eius qui desuper aetheris. Quare enim feratur deor-
sum natum sursum, oportet dici causam, et propter
quid aliquando hoc fit circa caelum quando nubilosum
fuerit tantum, sed non continue sic: serenitate autem
existente non fit: hoc enim omnino videtur dictum esse
festine. Similiter autem et dicere eam, quae a
interceptam caliditatem in nubibus esse horum caus
non probabile: etenim iste sermo irrationabiliter dictus
est valde. Segregatam enim necessarium esse causam
semper et determinatam, et quae tonitrui, et quae' co
ruscationis, et aliorum talium, et sic fieri. Hoc autem
differt plurimum; simile enim utique, et si quis putet
aquam et nivem et grandinem inexistentem prius, po-

. sterius segregari et non fieri, velut hypotheo faciente

semper concretione, unumquodque ipsorum: eode
enim modo et illa concretiones, et haec di:
existimandum esse, quare si altera horum non fiunt,
sed sunt, de ambobus eadem congruet ratio. Interce-
ptionemque aliquid. utique magis alterum dicet quis
quam quemadmodum in spissioribus? Etenim aqua a
sole et ab igne fit calida; sed tamen cum iterur constet -
et infrigidetur aqua coagulata, nullam accidit fieri talem
excandentiam, qualem illi dicunt. Quamvis oportebat
secundum rationem magnitudinis fervorem facere spiri- -
tum intus factum ab igne, quem non possibile inexistere
prius: neque illi sonum fervorem faciunt, sed sixim.
Est autem sixis parva bullitio; qua enim quod extin-
guitur incidens obtinuerit hac bulliens facit sonum.

Sunt autem quidam qui coruscationem, sicut et Clidemus,

non esse aiunt, sed videri, assimilantes tanquam pas-
sio sit similis et quando mare quis virga percusserit:
videtur enim aqua effulgens nocte: sic et in nube,
raptim moto humido, apparentiam fulgoris esse co-

. ruscationem. Isti quidem igitur nondum consueti erant

his, quae de refractione, opinionibus, quod quidem
videtur causa talis passionis esse. Videtur enim
fulgere percussa, refracto ab ipsa visu ad aliquod
gidorum; propter quod et fit hoc magis nocte: die
enim non videtur, quia amplius lümen existens, quod
diei exterminat. Quae quidem igitur dicuntur ab aliis
et de tonitruo et de coruscatione, haec sunt; his qui-
dem, quia refractio coruscatio, his autem quia ignis
quidem perlustratio coruscatio, tonitruum autem extin- -
ctio; non intus facto secundum unamquamque pas-
sionem igne, sed inexistente. Nos autem dicimus ean-
dem esse naturam super terram quidem ventum, in
terra autem terraemotum, in nubibus autem tonitruum:
omnia enim esse haec secundum substantiam idem,
exhalationem siccam, quae fluens quidem qualiter ventus
est, sic autem facit terraemotus, in nubibus autem
disgregata, convenientibus et congregatis ipsis in aquam,
tonitrua et coruscationes et cum his alia naturae eius-

CAP. IX, LECT. XVII

ὕδωρ, βροντάς τε καὶ ἀστραπὰς καὶ πρὸς τούτοις
τἄλλα τὰ τῆς αὐτῆς φύσεως τούτοις ὄντα. Καὶ περὶ
μὲν βροντῆς εἴρηται καὶ ἀστραπῆς.

»,; ostquam Philosophus determinavit de co-
y ruscatione et tonitruo secundum opinionem
AfPpropriam, hic ostendit opiniones aliorum
Mesuae opinioni contrarias, et improbat eas.
Circa hoc autem duo facit, secundum quod
duae sunt opiniones quas ponit. Primo ergo dicit quod
quidam, scilicet Empedocles et Anaxagoras, ponunt in
nubibus esse aliquem ignem, qui sit causa coruscationis et
tonitrui. Sed illum ignem dicebat Empedocles esse interce-
tum a radiis solaribus descendentibus deorsum, quos exi-
stimabat esse corpora; sed Anaxagoras dixit illum ignem
esse aliquam partem aetheris, idest ignis, extrusam a su-
ioribus: quia opinabatur superiora esse de natura ignis.
t utrique dixerunt micationem, idest illustrationem, ipsius
ignis esse coruscationem ; sed sonum et sixim *, idest
stridorem illius ignis extincti, sicut apparet in titione
extincto in aqua, vocant tonitruum. Quantum autem ad
comparationem eorum, dicunt quod ambo generantur se-
- coc μνᾳ illum ordinem quo apparent.
Sed opinio utriusque videtur irrationabilis; magis ta-
men irrationabilis est opinio Anaxagorae, qui dixit ignem
esse interceptum per detractionem ab aethere superiori,
propter duas rationes. Prima' est, quia de natura ignis est
ascendere et non descendere, ideo irrationabile est dicere
illum ignem descendere a sua sphaera: aut saltem debe-
bat reddere causam quare descendat, cum natus sit ascen-
J dere. Secunda ratio est, quia si ignis descendit per im-
ppsestite non est maior ratio quare descendat uno tem-
pore quam alio, et sic non magis descenderet tempore
nubis quam serenitate existente.
Similiter etiam non est probabilis opinio Empedoclis
opter duas rationes. Prima, quia secundum opinionem
Em is eodem modo deberet fieri tonitruum in qua-
libet parte nubis, vel semper oporteret reponere in nube
aliquod determinatum per se existens in actu, puta ignem
jn actu, qui sit causa illorum, et a quo separentur. Sed
hoc multum differt a veritate: quia oporteret idem di-
cere de nive , aqua et grandine et similibus, cum ista
etiam generentur in superioribus, sicut tonitruum et
Coruscatio; et sic, si omnia ista essent prius in actu in
superioribus, non generarentur ibi, sed quasi in quadam
* conservarentur, et tempore quo descendunt
segregarentur ab aliis: quod est derisibile. Secunda ratio
— est, quia si nubes inspissata interciperet ignem, eadem
ratione aqua calefacta a sole vel ab igne, quando postea
infrigidatur pateretur idem, interciperet ignem, et habe-
ret eosdem effectus: quia ubi est una causa, ibi est unus
et idem effectus; quod tamen non a edi Quamvis au-
tem verum sit, quod spiritus, idest calida exhalatio, facta
ab igne in aqua, faciat aliquem fervorem, idest sonum
consequentem ebullitionem, non tamen facit sixim, idest
. stridorem causatum ab extinctione ignis. Illi autem non
. dicunt quod ille ignis faciat fervorem vel ebullitionem ,
᾿ς sed sixim, idest stridorem. Est autem differentia inter
ebullitionem et sixim, quia ebullitio causatur in frigido
humido a calido evaporante et resolvente spiritum, sed
sixis causatur a frigido calidum extinguente, vel est so-
nus consequens ipsum; quamvis et sixis videatur esse
quaedam parva ebullitio: quia in qua parte inciderit ignis
qui extinguitur, illam partem parvo tempore ebullire fa-

emo ome

LXXXIII

dem his existentia. Et de tonitruo quidem et corusca-
tione dictum est.

cit, et causat sonum. - Est autem hoc quod dicitur de
extinctione ignis in nube, manifeste contra experientiam
sensus. Si enim ille ignis extingueretur in nube, et ex
hoc causaret tonitru, coruscatio non appareret nobis tam
manifeste ignita, sed extincta: sicut titio extinctus in
aqua et extractus non videtur incensus.

2. Secundo ibi: Sunt, autem. quidam etc., ponit secun-
dam opinionem, et reprobat eam. Dicit ergo quod quidam
fuerunt, qui dixerunt coruscationem non esse aliquod
reale, sed phantasiam et apparentiam quandam; sicut dixit
Clidemus, qui probabat hoc per simile de illo, qui de nocte
percutit supra mare: tunc enim apparet in mari ex aqua
elevata quidam fulgor sicut in igne. Et ita similiter etiam
dicebant, quod in nube velociter mota a vento vel ali-
quo huiusmodi, apparet quidam fulgor, quem dixerunt
esse coruscationem; ex percussione autem nubis dixe-
runt causati tonitruum. Hanc autem opinionem reprobat
Philosophus, et dicit quod antiqui dixerunt hoc, quia
nondum erant bene assueti scientiae de refractionibus
radiorum, quae videtur esse causa immutationis apparen-
tis in aqua percussa. Cum enim percutitur aqua et ali-
qualiter elevatur aliqua pars eius, visus ab ipsa refrangitur
ad aliquod corpus fulgidum. In puncto autem reflexionis
apparet color, mixtus ex colore corporis fulgentis et aquae
a qua fit refractio: et ideo magis apparet z nocte quam
de die, quia lumen solis ratione magnitudinis obumbrat
illam apparitionem. Sed ista causa non potest esse in
apparitione coruscationis.

Deinde recolligit ea quae dicta sunt de coruscatione
et tonitruo, tam secundum opinionem aliorum quam pro-
priam: et omnia sunt clara in littera. Deinde addit quod
omnia ista, scilicet ventus, terraemotus, tonitruum et co-
ruscatio, sunt idem secundum substantiam, quia omnia
sunt exhalatio sicca: quae quidem lateraliter mota et
fluens circa terram, est ventus, sed propulsa infra terram
et ibi angustiam passa, est terraemotus, in nubibus autem .
subtiliata, et propulsa a frigido quando nubes congre-
gantur in aquam, facit tonitruum, coruscationem, et ce-
tera quae sunt eiusdem generis. Sicut enim omnia quae
generantur ex vapore humido per coagulationem a fri-
gido, sunt idem secundum speciem, differentia secundum
magis et minus et secundum diversas passiones vel di-
versos modos patiendi, sic etiam omnia quae generantur
ex sicca exhalatione a calido inflammante vel frigido pro-
.péllente, sunt idem secundum speciem, sed differunt se-
cundum quod diversimode patiuntur a calido secundum
plus et minus, et secundum diversam repulsionem a fri-
gido. - Considerandum tamen est, quod terraemotus,
tonitruum, coruscatio et alia huiusmodi, dupliciter con-
siderari possunt. Primo formaliter, scilicet inquantum
terraemotus est formaliter quidam motus, tonitruum est
sonus factus ab exhalatione , unde et nomen sumpsit,
coruscatio vero est illuminatio facta ab exhalatione in-
censa, etc.: et sic manifestum est quod sunt diversarum
specierum. Alio modo considerantur fundamentiliter ,
quantum scilicet ad fundamentum essentiale ex quo talia
immediate generantur: et hoc modo sunt idem secun-
dum speciem, quia omnia immediate fiunt ex exhalatione
sicca, licet diversimode et secundum diversos modos ge-
nerandi, sicut superius dictum est.

B

7h

r ew or ) E "ἡ
Τοῦ 7. (25510 Ihn ; “

P "

xsotid mue
161 39. sol

tcu TD neto i

a mu sn

ufa δι c un Nt am

- bula peque» στῶν Db

"gin: imi 1 ii s
rtssrui mop

» | smboo quet qs
3jq-| ksf30q obavup js |
dpud f» modi ἢ
j| eau 109 Idi dx

omoirilints ves T

utin iique eie
Sb sioe ^x a9 Ios; 310) Efe
/uda durs secs Carbo sid. 1
ἬΝ maoie | umi Pa yn

3 dz ureothe ΕΚ ΕΝ qust mj st sslliddo Andquitosíoy

METEOROLOGICORUM
LIBER IIl

3 τῶν ὑπολοίπων εἴπωμεν ἔργων τῆς ἐκκρίσεως
ταύτης, τὸν ὑφηγημένον ἤδη τρόπον λέγοντες"
τὸ ydp πνεῦμα τοῦτο ἐχχρινόμενον xad μικροὶ μὲν καὶ
σποράδην διαχεόμενον xal πολλάκις γινόμενον xal
τ διαπνέον χαὶ λεπτο ερέστερον ὃν βροντὰς ποιεῖ xal
τ ἀστραπάς" ἂν δ᾽ allodio" xal πυκνότερον, ἧττον δ᾽
᾿ς ἐχχριθῇ λεπτὸν, ἐχνεφίας ἄνεμος γίνεται" διὸ χαὶ
- βίαιος: τὸ γὰρ τάχος τῆς ἐχχρίσεως ποιεῖ τὴν ἰσχύν.
Ὅταν μὲν οὖν συναχολουθήσῃ πολλὴ καὶ συνεχὴς ἔχχρι-
τ΄ σις; τὸν αὐτὸν γίνεται τρόπον ὥσπερ ὅταν πάλιν
᾿ς εἰς τοὐναντίον ὁρμήσῃ" τότε γὰρ ὑετὸς καὶ ὕδατος
τ γίνεται πλῆθος. Ὑπάρχει μὲν οὖν ἄμφω δυνάμει
τ ταῦτα χατὰ τὴν ὕλην" ὅταν δ᾽ ἀρχὴ γένηται τῆς
δυνάμεως ὁποτερασοῦν, ἀκολουθεῖ συνεχχρινόμενον
ἐχ τῆς ὕλης ὁποτέρου ἂν πλῆθος ἐνυπάρχῃ πλεῖον,
"o χαὶ γίνεται τὸ μὲν ὄμβρος, τὸ δὲ τῆς ἑτέρας ἀνα-
θυμιάσεως ἐχνεφίας.
Ὅταν δὲ τὸ ἐχχρινόμενον πνεῦμα τὸ ἐν τῷ νέφει ἑτέρῳ
- ^ ἀγτιτυπήσῃ, οὕτως ὥσπερ ὅταν ἐξ εὐρέος εἰς στενὸν
' ᾿ς βιάζηται ὁ ἄνεμος ἐν πύλαις, ἢ ὁδοῖς" συμβαίνει do
m τ πολλάκις ἐν τοῖς τοιούτοις ἀπωσθέντος τοῦ πρώτου
ς΄ μορίου τοῦ ῥέοντος σώματος διὰ τὸ μὴ ὑπείχειν, ἢ
E. τ b στενότητα, ἢ διὰ τὸ ἀντιπνεῖν, κύκλον καὶ δίνην
τ γίνεσθαι τοῦ πνεύματος" τὸ μὲν γὰρ εἰς τὸ πρόσθεν
τ΄ χωλύει προϊέναι, τὸ δ᾽ ὄπισθεν ἐπωθεῖ, ὥστ᾽ ἀναγκά-
᾿ς ζεται εἰς τὸ πλάγιον, ἡ οὐ κωλύεται, φέρεσθαι, καὶ
“οὕτως ἀεὶ τὸ ἐχόμενον, ἕως ἂν ἕν γένηται, τοῦτο
ἐστὶ χύκλος: οὗ γὰρ μία φορὰ σχήματος, τοῦτο
xal αὐτὸ ἀνάγχη xUxAov εἶναι. ᾿Επί τε τῆς γῆς οὖν
8i ταῦτα γίνονται οἱ δῖνοι, καὶ ἐν τοῖς νέφεσιν
ὁμοίως χκατοὶ τὴν ἀρχὴν;
πλὴν ὅτι, ὥσπερ ὅταν ἐχνεφίας γίνηται, ἀεὶ τὸ νέφος
᾿ἐχχρίνεται καὶ γίνεται συνεχὴς ἄνεμος; οὕτως ἐν-
ταῦθα ἀεὶ τὸ συνεχὲς ἀκολουθεῖ τοῦ νέφους. Διοὶ δὲ
πυχνότητα οὐ δυνάμενον ἐχχριθῆναι τὸ πνεῦμα ἐκ
ποῦ νέφους στρέφεται μὲν κύκλῳ τὸ πρῶτον διὰ τὴν
εἰρημένην αἰτία; E ; :
φέρεται δὲ κάτω διὰ τὸ ἀεὶ τὰ νέφη πυχνοῦσθαι, ἡ
τ ξχπίπτει τὸ θερμόν. Καλεῖται δ᾽, ἂν ἀχρωμάτιστον
(d, τοῦτο τὸ παθος τυφὼν; ἄνεμος ὧν, otov ἐκνεφίας
ἄπεπτος.
Βορείοις δ᾽ οὐ γίνεται τυφὼν, οὐδὲ νιφετῶν ὄντων ἐχνε-
τ φίας; διὰ τὸ πάντα ταῦτ᾽ εἶναι πνεύματα; τὸ δὲ
πνεῦμα ξηρὰν εἶναι καὶ θερμὴν ἀναθυμίασιν. Ὁ οὖν
πάγος καὶ τὸ ψῦχος διὸ τὸ χρατεῖν σβέννυσιν εὐθὺς
γιϑομένην ἔτι τὴν ἀρ ἦν ὅτι δὲ x ατεῖ, δῆλον" οὐ
γὰρ ἂν ἦν νιφετὸς, οὐδὲ βόρεια τὰ ὑγρά’ ταῦτα γὰρ
συμβαίνει κρατούσης εἶναι τῆς ψυχρότητος. xod
Γίνεται μὲν οὖν τυφὼν, ὅταν eme I MUN με δύ-
γηται ἐχχριθῆναι τοῦ νέφους ἔστι δὲ διὰ τὴν ἀντί-
κρουσιν τῆς δίνην, ὅταν ἐπὶ γῆς φέρηται ἡ ἕλιξ συγ-
κατάγουσα τὸ νέφος, οὐ δυναμένη ἀπολυθῆναι. H
δὲ κατ᾽ εὐθυωρίαν ἐχπνεῖ, ταύτῃ τῷ πνεύματι χινεῖ,
χαὶ τῇ κύχλῳ χινήσει στρέφει χαὶ ἀναφέρει Q ἂν

D

προσπέσῃ βιαζόμενον.

LECTIO PRIMA

. DE ECNEPHIA ET TYPHONE

* De residuis autem dicamus operibus segregationis huius,
praeinducto iam modo dicentes.

Spiritus enim hic segregatus, per modica quidem et spar-
sim diffusus et saepe factus et perflans et subtiliorum
partium existens, tonitrua facit et coruscationes; si
autem multus fuerit et spissior, minus autem subtilis
segregetur, ecnephias fit ventus; propter quod et vio-
lentus: celeritas enim segregationis facit validitatem.

Quando quidem igitur assequatur multa et continua segre-
gatio, eodem fit modo quemadmodum cum iterum in
contrarium moveatur: tunc enim fit pluvia et aquae
multitudo. Existunt quidem igitur ambo haec potentia
secundum materiam. Cum autem principium factum
fuerit potentiae cuiuscumque, consequitur concretum ex
materia; cuiuscumque autem fuerit multitudo inexistens
amplior, amplius; et fit haec quidem imber, haec autem
alterius exhalationis ecnephias.

Quando autem segregatus spiritus qui in nube alteri contra-
percusserit, sic ut quando ex amplo in angustum vi
feratur ventus in portis, aut viis: accidit enim saepe
in talibus, repulsa prima parte fluentis corporis propter
non succedere, aut propter arctitudinem, aut propter
repercutere, circulum et revolutionem fieri spiritus; hic
quidem enim in anterius prohibet procedere, hic autem
posterius impellit, quare compellitur in latus, qua non
prohibetur fieri, et sic semper habitum, donec utique
unum fiat, hic autem est circulus: cuius enim una latio
figurae, hoc necesse est circulum esse. Super terram
igitur propter hoc fiunt revolutiones, et in nubibus si-
militer secundum principium.

Veruntamen quia, sicut quando ecnephias factus fuerit,
semper nubes segregatur et fit continuus ventus, sic hic
semper continuum assequitur nubis. Propter spissitu-
dinem autem non potens segregari spiritus ex nube,
vertitur quidem circulo quod primum, propter dictam
causam.

Deorsum autem fertur quia nubes semper inspissatur, qua
excidit calidum. Vocatur autem, si incolorata fuerit,
haec passio typhon, ventus existens, velut ecnephias
indigestus.

Borealibus autem non fit typhon, neque nivosis habentibus
ecnephias, propterea quod omnia haec spiritus sunt,
spiritus autem sicca et calida est exhalatio. Gelu igitur
et frigus propter obtinere extinguit mox factum adhuc

'principium; quod autem obtinet, palam: neque enim
utique esset nivositas neque borealia humida: hoc enim
accidit esse obtinente frigiditate.

Fit quidem igitur typhon, quando ecnephias factus non
possit segregari a nübe; est autem propter repulsionem
gyrationis, cum ad terram delata fuerit revolutio simul
deducens nubem, non potens absolvi. Qua autem se-
cundum directum efflat, hac spiritu movet, et circulari
motu vertit et sursum fert, cuicumque inciderit vim
inferens. .

* Cap. r.

* Num. 4.
* Lect. seq.n. 1.
* Ibid. n. 2.

* Num. seq.
* habet ».

* Num. 8.

* Num. 6.

jjostquam Philosophus determinavit de
(4 tonitruo et coruscatione in fine praece-
dentis libri, in principio huius tertii
AP intendit consequenter determinare de
falis, quae generantur ex eadem exhala-
2) jJ tione sicca extrusa ex nubibus, puta de
A &ecnephia, typhone et huiusmodi. Et di-
viditur in partes duas. In prima praemittit intentionem
suam, et dicit, quod postquam determinatum est de toni-
truo et coruscatione, quae sunt principales passiones in

'aere generatae ex materia ventorum, dicendum est con-

sequenter de residuis effectibus sive passionibus, quae sunt
minus principales, scilicet de ecnephia, typhone, incen-
sione et fulmine, secundum modum prius inductum, sci-
licet accipiendo pro principio quod duplex sit exhalatio
ex terra, una humida et alia sicca, et ostendendo quomodo
et unde sit in ipsis principium motus et generationis.

2. Secundo ibi: Spiritus enim. bic etc., prosequitur in-
tentum. Et dividitur in quatuor partes, secundum quod

uatuor sunt passiones de quibus determinat: primo enim
duapsinuae ecnephia; secundo de typhone, ibi: Quando
autem segregatus * etc.; tertio de incensione, ibi: Cum autem
detractus igmiatur * etc.; quarto determinat de fulmine, ibi:
Si autem in ipsa nube * etc. Circa primum duo facit: primo
ostendit quid sit principium generationis ecnephiae; se-
cundo ostendit causam continuitatis et magnitudinis eius,
ibi: Quando quidem igitur * etc. Dicit ergo primo quod
spiritus iste qui exhalatio sicca vocatur, habens * partes
subtiliores, fluens ex ipsa nube per interpolationem, et
dispersus in multa loca, est principium tonitrui et coru-
scationis, sicut prius dictum est. Sed si eadem exhalatio
spissior fuerit et minus subtilis, et segregetur ex nube
multa simul absque interpolatione, et feratur deorsum
velociter, tunc fit ecnephias, qui est spiritus fluens ex
nube secundum rectum deorsum velociter, propter velo-
cem segregationem quae fit a magnitudine frigidi. Propter
quod ecnephias est ventus violentus: quia velocitas se-
gregationis facit motum velocem, velox autem motus
non est sine violentia; segregatur autem celeriter propter
fortitudinem frigidi segregantis.

3. Deinde cum dicit: Quando quidem igitur etc., osten-
dit causam multitudinis. et continuitatis ecnephiae. Et
dicit quod, quando exhalatio sicca, grossa et compacta,
segregatur ex nube et est multa, ita quod longo tempo-
re una pars sequatur aliam, tunc spiritus ecnephiae fit
magnus et continuus, propter multitudinem materiae
continuae.exeuntis: sicut et contraria exhalatio, scilicet
humida, cum movetur, et incipiunt segregari partes et
cadere pluvia, si sit multa, una pars continue cadit post
aliam, et fiunt magni et continui imbres. Quod autem ra-
tionabilis sit similitudo inter istas duas contrarias exha-
lationes, declarat per hoc quod utrumque horum est in
potentia in eadem nube; quia unumquodque est in po-
tentia in materia ex qua fit: ecnephias autem fit ex
exhalatione sicca inclusa in nube, et pluvia generatur ex
vapore ipsius nubis. Et similiter utrumque fit ab eodem
principio activo, scilicet a vehementi frigiditate: eadem
enim frigiditas loci et nubis concernit vaporem in aquam,
et expellit violenter contrariam exhalationem calidam ex
nube. Propter quod etiam multoties, cum tale principium
fuerit applicatum nubi in qua utrumque est in potentia,
generatur utrumque simul; et si in nube fuerit maior
multitudo exhalationis siccae, fit maior ventus quam
pluvia; si vero e converso plus fuerit de vapore humido,
generatur maior pluvia: simul tamen fiunt ecnephiae.

4. Deinde cum dicit:; Quando autem segregatus etc., de-
terminat de typhone. Et circa hoc duo facit: primo deter-
minat de ipso typhone; secundo de effectu eius, ibi: Fit
quide igitur * etc. Prima iterum in tres: primo enim

eterminat de principio generationis. eius; secundo de
motu ipsius, ibi: Deorsum autem. fertur * etc; tertio de
tempore et loco generationis eius, ibi: Borealibus autem

METEOROLOGICORUM LIB. Ill

non* etc. Circa primum duo facit: primo facit quod di-
ctum est; secundo comparat typhonem ad ecnephiam
quantum ad generationem eorum, ibi: Peruntamen quia
sicut * etc.

Dicit ergo primo quod, quando spiritus inclusus in
nube segregatur et expellitur a frigiditate loci et supe-
rioris partis nubis ex amplo ventre nubis per angustum
éxitum et parvam scissuram, et repercutitur ad aliquod
corpus solidum, tunc fit quidam ventus in portis et viis
flans per modum turbinis, qui dicitur "phe Et hoc fit-
ex eo, quod prima pars repercutitur ad terram, sive ad
aliud corpus solidum, vel aliqua alia ratione impeditur
anterius procedere, et revolvitur in partem subsequentem,
et pars sequens continue impellit priorem. Ideo cum pars
prior non possit procedere ante, quia impeditur, neque
possit retroverti, quia impellitur a sequenti, involvitur
in sequenti, et reflectit se ad latus ubi non invenit pro-
hibens: et sic causat motum quasi circularem. Motus
enim qui est una latio, idest unus motus localis, si non
est motus rectus, scilicet sursum aut deorsum, sicut iste,
oportet quod sit circularis. Sicut autem movetur prima
pars, ita similiter moventur omines subsequentes: et pro-
pter hoc fit ista revolutio super terram, quae habet prin-
cipium in nubibus. τ

5. Deinde cum dicit: Peruntamen quia. sicut etc., com-
parat typhonem ad ecnephiam. Et dicit quod similiter gene-
rantur, scilicet per continuam segregationem nubis a spi-
ritu, sive ab exhalatione sicca; quod propterea necessarium
est, quia typho velocius movetur circulariter, quam. nu-
bes nata sit ex seipsa moveri, et ex hoc nubes continue
separatur ab exhalatione, ita tamen quod semper aliqua
pars nubis sequitur exhalationem. Et sic etiam generatur
ecnephias; sed tamen ista duo differunt in motu: quia
ecnephias movetur motu recto, typho autem movetur
secundum circulum, propter causam iam dictam. |

6. Deinde cum dicit: Deorsum autem fertur etc., deter-
minat de motu eius. Et dicit quod typho licet sit gene-
ratus superius, tamen movetur deorsum iru EORR
quia fertur in contrarium eius a quo expellitur: expellitur
autem a superiori pee nubis, quae est magis frigida,
propter hoc quod ibi deficit caliditas causata a IT
radiorum solarium, sicut supra dictum est: et ex conse-
quenti movetur inferius. Et vocatur ille spiritus typho,
quando movetur deorsum circulariter, et non est co.
ratus, nec a calido ignitus, sicut multae aliae impres-
siones; quod accidit ex hoc, quia ille spiritus est indi-
gestus, et non est totaliter separatus a nube, sed sem
trahit secum aliquam partem nubis, et eius humiditas
impedit eius colorationem vel ignitionem. |. . |.

t Deinde cum dicit: Borealibus autem etc., determinat
de loco et tempore generationis typhonis. Et dicit quod
typho non generatur in temporibus et locis ND.
idest vehementer frigidis, nec etiam in locis vel tempo-
ribus nivosis et congelatis, sicut nec ecnephias. Et huius -
ratio est, quia ista duo in hoc conveniunt, quod utrum-
que est spiritus, idest exhalatio sicca. Cum autem obtinet -
excellens frigus, idest quando est tempus vel locus excel-
lentis frigoris, tunc exhalatio calida statim in sui principio.
extinguitur a magno frigore. Et propter eandem causam,
in eisdem locis raro aut nunquam fit tonitruum et ter-

, raemotus. τὶ

8. Deinde cum dicit: Fit quidem igitur etc., ostendit
effectum mirabilem huius venti. Et dicit, quod sicut de-
scendendo semper ducit secum aliquam partem nubis,
ita quando reflectitur a terra involvit secum omnia super
quae cadit , eradicando scilicet arbores, quandoque ever-
tendo domos, elevando saxa. Et cum inciderit ad mare,
elevat secum et involvit magnitudinem aquae maris: quan--
doque autem elevat naves, propter quod multum time- -
tur a nautis; quia super quaecumque incidit, illa motu
circulari circumeundo et vim faciendo evertit, et rever-
tendo elevat ea sursum.

CAP. I, LECT. II

LXXXVII

LECTIO SECUNDA

DE INCENSIONE ET FULMINE

Ὅταν δὲ κατασπώμενον ἐκπυρωθῇ (τοῦτο δ᾽ ἐστὶν, ἂν
λεπτότερον τὸ πνεῦμα γένηται); καλεῖται πρηστήρ᾽
συγνεχπίμπρησι do τὸν ἀέρα τῇ πυρώσει χρωματίζων.

"Edw δ᾽ iv αὐτῷ τῷ νέφει πολὺ χαὶ λεπτὸν ἐχθλιβῇ

«πνεῦμα, τοῦτο γίνεται κεραυνὸς; &dy μὲν πάνυ λε-

πτὸν, οὐχ ἐπικάων διὸ λεπτότητα, ὃν οἱ ποιηταὶ
ἀργῆτα καλοῦσιν, ἐὰν δ᾽ ἧττον, ἐπικάων, ὃν ψο-
λόεντα καλοῦσιν. :

ὁ μὲν γὰρ διὰ τὴν λεπτότητα φέρεται, διὰ δὲ τὸ τά-

χοὸς φθάνει διεξιὼν πρὶν ἐκπυρῶσαι καὶ ἐπιδια τρίψας
Opes ὁ δὲ βραδύτερος ἔχρωσε μὲν, ἔκαυσε δ᾽ οὗ,
τς ἀλλ᾽ ἔφθασς διίωών: διὸ xal τὰ μὲν ἀντιτυπήσαντα
ο πάσχει τι, cd δὲ μὴ οὐθὲν, οἷον ἀσπίδος ἤδη τὸ
τος βὲν χάλκωμα ἐτάκη, τὸ δὲ ξύλον οὐθὲν ἔπαθεν" διὰ
τ γὰρ μανότητα ἔφθασε τὸ πνεῦμα διηθηθὲν καὶ διελ-
«ei bo. Καὶ δέ ἱματίων ὁμοίως οὐχ ἔχαυσεν, ἀλλ᾽ οἷον
«1: φρῦχος ἐποίησεν"
ὥσθ᾽ ὅτι γε πνεύματα ταῦτα πάντα, δῆλον καὶ ix τῶν
᾿ σοιούτων. Ἔστι δ᾽ ἐνίοτε x«i τοῖς ὄμμασι θεωρεῖν,
"οἷον καὶ νῦν ἐθεωροῦμεν περὶ τὸν ἐν ᾿Εφέσῳ ναὸν
τ ἰχαόμενον" πολλαχῇ Ὑαὰρ. ἡ φχὸξ ἐφέρετο συνεχὴς;
. ἀποσπωμένη χωρίς ὅτι μὲν γὰρ ὅ τε χαπνὸς πνεῦμα

τ καὶ κάεται ὁ καπνὸς; φανερὸν, x«l εἴρηται ἐν ἑτέροις

ο΄ πρότερον" ὅταν δ᾽ ἀθρόον χωρῇ, τότε φανερῶς δοχεῖ

* μὴ πνεῦμα εἰναι. Ὅπερ οὖν ἐν ταῖς μικραῖς πυρκαϊαῖς

| φαίνεται; τοῦτο χαὶ τότε πολλῆς ὕλης χαομένης
"τα ana πολλῷ ἰσχυρότερον. Ῥηγνυμένων οὖν τῶν
«5 ξύλων, ὅθεν ἡ ἀρχὴ τοῦ πνεύματος ἦν; πολὺ ἐχώρει
τς ἀθρόον; ἡ ἐξέπνει, xxl ἐφέρετο ἄνω πεπυρωμένον,
τ τ ὥστ᾽ ἐφαίνετο ἡ φλὸξ φέρεσθαι xal εἰσπίπτειν εἰς
εἰ ταὶς οἰχίας "

ἀεὶ γὰρ οἴεσθαι δεῖ συναχολουθεῖν τοῖς κεραυνοῖς πνεῦμα
- χαὶ προϊέναι" ἀλλ᾽ οὐχ ὁρᾶται διὰ τὸ ἀχρωμάτιστον

τ εἶναι: διὸ xal ἡ μέλλει πατάξειν, κινεῖται πρὶν πλη-
γῆναι; ἅτε πρότερον προσπιπτούσης τῆς ἀρχῆς τοῦ

τ πνεύματος. :

Καὶ αἱ f3 ονταὶ δὲ καὶ ἀστραπαὶ διιστᾶσιν οὐ τῷ ψόφῳ,

ετἀλλ᾽ M ἅμα συνεχχρίνεται τὸ τὴν πληγὴν ποιῆσαν

οἰ χαὶ τὸν ψόφον πνεῦμα" ὃ idv πατάξῃ, διέστησεν,

τ ἐπέχαυσε δ᾽ οὔ. Περὶ μὲν οὖν βροντῆς καὶ ἀστραπῆς

— χαὶ ἐχνεφίου, ἔτι δὲ πρηστήρων τε καὶ τυφώνων xxi

᾿ἰχεραυνῶν, εἴρηται, καὶ ὅτι ταὐτὸ πάντα; καὶ τίς ἡ

^ διαφορὰ αὐτῶν.

einde cum dicit: Cum autem detractus ignia-
Wiur etc., determinat de incensione. Et dicit,
quod cum spiritus subtilior quam ille ex quo
generatur typho, segregatus fuerit ex nube, et
. CM ignitus propter suam subtilitatem et motum
violentum calidi, tunc fit passio quae dicitur incensio. Et
haec exhalatio sic incensa, cadendo coincendit aerem per
quem cadit; sed quia illa incensio non est fortis sed debilis,
videtur potius quaedam coloratio aeris ad modum albi.
2. Deinde cum dicit: Si autem. in ipsa etc., determinat
de fulmine. Et circa hoc tria facit: primo determinat de
fulmine; secundo de effectu eius, ibi: Ps quidem enim * etc.;
tertio concludit quoddam corollarium ex dictis, ibi: Quare
et quod spiritus * etc. De primo ergo dicit, quod si spiri-
tus subtilis secundum substantiam et multus in quanti-
tate, extrudatur a frigido quod est in ipsa nube, generatur
fulmen, quod penetrat et frequenter adurit illud cui in-
cidit. Quod quidem est duplex: nam si spiritus fuerit
magis subtilis quam calidus, fit fulmen vehementer pe-
netrans, sed non adurit; si autem exhalatio fuerit minus
subtilis et magis calida, fit fülmen quod tardius penetrat,

I. ᾿

£

* Cum autem detractus igniatur (hoc autem est cum sub-
tilior spiritus factus fuerit), vocatur incensio: coincen-
dit enim aerem ignitione colorans.

Si autem in ipsa nube multus et subtilis extruditur spiritus,
hoc fit fulmen, si quidem valde subtilis, non adurens
propter subtilitatem, quem poetae argeta vocant; si au-
tem minus, adurens, quem psoloenta vocant.

Hic quidem enim propter subtilitatem fertur, propter velo-
citatem autem praevenit pertransiens antequam igniatur,
et moram faciens denigret; hic autem tardius coloravit

. quidem, adussit autem non, sed praevenit. Propter quod
et resistentia quidem patiuntur aliquid, quae autem non,
nihil: ut quod clypei aeramen liquefactum fuit, lignum
autem nihil passum fuit: propter raritatem enim praeve-
nit spiritus penetrans et pertransiens. Et per vestimenta
similiter non combussit, sed velut attritionem fecit.

Quare et quod spiritus haec omnia, palam ex talibus. Est
autem aliquando et oculis videre velut et nunc accidit
circa templum in Epheso combustum: ad multas enim
partes flamma ferebatur continua, discreta seorsum.
Quod quidem enim fumus spiritus, et ardet fumus, ma-
nifestum est, et dictum est in alteris prius; cum autem
multus simul cedat, tunc manifeste videtur spiritus esse.
Quod quidem in parvis ignitionibus videtur, hoc et
tunc multa materia combusta fiebat multo fortius. Ru-
ptis igitur lignis, unde principium spiritus erat, multus
secedebat simul, qua efflabat, et ferebatur sursum ignitus,
ut. videretur flamma ferri et invadere domos.

Semper enim oportet putare assequi fulminibus spiritus ,
et praecedere, sed non videntur, quia sine colore sunt;
propter quod et qua debet percutere, movetur prius-
quam percutiatur, tanquam prius incidente principio
spiritus. ν 4

Et tonitrua autem dividunt non sono, sed quia simul se-
gregatur quod plagam fecit et sonum spiritus; quod si
percusserit, dividit, exurit autem non. De tonitruo qui-
dem igitur et coruscatione et ecnephia, adhuc autem
de incensionibus et typhonibus et fulminibus dictum
est, et quod idem omnia, et quae differentia omnium
ipsorum.

et maiorem moram faciendo adurit. Primum poetae vo-
cant argeta, secundum vero psoloenta.

3. Deinde cum dicit: Hic quidem enim etc., determinat
de efficacia sive effectu fulminis. Et dicit quod primum
fulmen, quod scilicet est magis subtile quam calidum ,
propter eius subtilitatem velocissime movetur, et penetrat
ila super quae cadit antequam ipsa igniat, et est adeo
subtile, quod penetrat intra res per parvos poros et insensi-
biles. Ex quo etiam ratio reddi potest multorum effectuum
mirabilium , qui efficiuntur ab hoc fulmine. Aliquando
enim visum est, quod ictu fulminis liquefacta est pecu-
nia in marsupio, illaeso marsupio: et hoc propter eius

* Seq. cap. r.

magnam subtilitatem, propter quam per poros aut parva -

foramina, aut per os marsupii penetravit ad pecuniam,
ilaeso marsupio. Et simili ratione inventi sunt homines
mortui a fulmine, vestimentis exterioribus illaesis; puer
etiam in utero matris exterminatus est, matre remanente
intacta. Dicit etiam Seneca, quod vinum quandoque sine
combustione mansit, et remansit in dolio, adustis asseri-
bus et ad terram proiectis. Et huius ratio esse potest,
quia virtus penetrativa fulminis per quam confregit as-

LXXXVIII

seres et latera dolii,multo maior est quam virtus vini,
per quam natum est effundi deorsum: ideo in minori
tempore frangit latera vasis, quam vinum natum sit mo-
veri deorsum; quapropter confracto vase vinum Stare
potuit per modicum tempus, maxime 51 sit vinum visco-
sum et grossum, et vas sit porosum, quia tunc facilius
fulmen pertransit vas quod est porosum, quam vas in
uo non inveniuntur pori. Sua etiam caliditate. fulmen
acit vinum grossum et viscosum, maxime in superficie
facere potest quasi crustam, ut patet de sapa, propter
quod vinum tardius effunditur. Sed aliud fulmen, quia
est grossius, propter nimiam eius tarditatem non ita pe-
netrat: et quia est calidius quam subtile, prius adurit et
colorat quam penetret, ita quod adustio praevenit motum
localem eius in penetrando. Hoc autem fulmen, quia pro-
ter suam grossitiem non multum penetrat, ideo minus
edi dura et resistentia quam rara. Unde aliquando in-
ventum est, quod excussit aliquando vestem, aliquando
pilos et barbam hominis, homine in nullo penitus laeso.
Sed primum fulmen ea quae parum resistunt non colo-
rat aut adurit, sed cito penetrat, sicut prius dictum est.
Ea vero quae resistunt, ut sunt corpora dura, magis pa-
tiuntur ab hoc fulmine, quia ea adurit propter 'duas ra-
tiones; primo quia ea quae sustinent fixionem fulminis
maiori tempore, magis patiuntur ab eo: sed fulmen agit
in resistentia maiori tempore; secundo quia quando re-
sistitur spiritui, tunc spiritus fortificatur et multiplicatur
et fortius agit. Et hoc etiam manifestat duobus exemplis.
Primo quia visum est quandoque, quod clypeus a parte
interiori erat coopertus aere in aliqua parte, vel etiam
a parte exteriori, et iste clypeus ictus fulmine et lignum
nihil passum fuit, quia propter raritatem cito ipsum pe-
netravit fulmen, sed aes, quod magis resistebat, liquefa-
ctum fuit. Temporibus etiam nostris miles, qui percussus
est a fulmine, habebat scutum ligneum suspensum hu-
meris, et sub scuto arma ferrea: fulmen confregit et par-
tim liquefecit ferrum sub scuto, lignum autem scuti in
nullo laesum inventum est. Secundo dicit, quod sicut di-
ctum est, fulmen aliquando interfecit hominem propter
resistentiam, vestimenta vero propter minorem resisten-
tiam pertransivit. Ex quo μας ὑφ potest, quod primum
fulmen magis periculosum est pe secundum.

Si autem verum sit quod fulmen habet alios effectus,
qui proferuntur vulgo, ut puta quod magis percutiunt
campanilia ecclesiae et loca sacra quam alia loca, dicen-
dum quod non est inconveniens, quod daemones utantur
virtute sua circa hos mirabiles effectus naturae, ut ipsi
rerum mirabilium auctores videantur: sicut aliquando se
immiscent nobilissimo effectui naturae, scilicet generationi
et propagationi humanae. Nos tamen hic non quaerimus

uid Deus permittat, sed quid natura faciat. Et de facili
icere possumus, quod magis tangit campanilia et eccle-
sias, quia sunt altiores, et citius ei occurrunt. - Sciendum
est etiam quod Seneca tres species fulminis dicit esse;
sed istae de facili reducuntur ad duas praedictas, ut patet
intuenti,

4: Deinde cum dicit: Quare et quod spiritus etc., con-
cludit corollarie ex dictis, quod folent non est lapis vel
με γον corpus solidum, sicut tamen multi crediderunt,
sed est spiritus, idest exhalatio sicca, incensa et subtilis.
Et hoc quod dicit Philosophus, declarat per ea quae pa-

METEOROLOGICORUM LIB. III

5
1
3
j
:
1

tent oculis; quia combusto templo in Epheso a fulmine,
ibi, quia materia fulminis erat multa, videri poterat quod
fulmen est spiritus: quia quando templum percussum
est, flamma exhalationis incensae ferebatur hac illac ad
multas partes templi, et denique cum fumo templi fere-
batur sursum, incensa sicut fumus propter admixtionem
humidi grossi quod exibat ex combustione templi. Sed
accidit dc huiusmodi exhalatione sicut de fumo, quia .
etiam fumus est quidam spiritus, et ardet sicut exhalatio,
sicut prius dictum est. Quando igitur materia est multa
pue comburitur, tunc fit multus fumus incensus, et mani-
este videtur, sicut in incensione fornacis: quando autem
materia est pauca, non ita videtur fumus. Sic etiam quando
materia fulminis est multa, manifeste apparet quod ful-
men est exhalatio incensa, sicut accidit in. fulmine per-
cutiente praedictum templum: quando vero materia est
pauca, non ita videtur; quod tamen videtur in uno, iudi-
candum est etiam in altero. - Quod autem fulmen non sit
corpus solidum vel lapis, patet: quia tale corpus non po-
test habere effectus, qui superius dicti sunt procedere a
fulmine. Non enim posset penetrare ad interiora, nisi
prius ruptis exterioribus: alioquin duo corpora essent
simul in eodem loco, quod naturaliter non potest fieri.
Videtur etiam inconveniens esse, quod tam parvus lapis
evertat turres et domos. Considerandum tamen est, quod
quandoque cum fulmine antefertur lapis vel aliud huius-
modi deorsum, quod vel est generatum in nube ab exha-
latione calida, digerente humidum aqueum nubis, sicut
patet in decoctione laterum: qui lapis etiam q ue
antefertur tonitruo, vel a vento circulari sursum est.
vatum. Sed iste lapis non est fulmen, ut dictum est, neque
semper fit quando fit fulmen. τὰ
5. Deinde cum dicit: enim oportet etc., reddit
rationem cuiusdam accidentis circa fulmen, quare scilice
illa quae percutiuntur a fulmine, videntur moveri ante-
quam percutiantur. Et huius ratio est sicut ipse dicit,
Lais aliquis spiritus, velut fumus vel aer motus ab ipso
ulmine, semper praecedit et semper sequitur atio-
nem incensam, quae est fulmen: qui spiritus propulsus
ante fulmen suo motu movet corpora, quae patiuntur a
fulmine. Et propter hanc causam animalia ine per-
cussa ut in pluribus inveniuntur habere caput conversum
ad fulmen, qua sentientes hunc motum qui praecedit ful-
men, naturaliter convertunt caput ad iani partem, ut.
cognoscant quid sit, et sic percutiuntur fulmine. . :
6. Deinde cum dicit: ΕἸ tonitrua autem etc.,
fulmen ad tonitruum. Et dicit, quod sicut ιν dee
et dividit corpora. quae tangit, ita similiter tonitruum
quasdedua dividit corpora. ded tamen non est imaginan-
um quod tonitruum dividat corpora mediante sono, sed
dividit mediante spiritu, idest exhalatione FLA pe nes |
quae incidens alicui corpori plerumque dividit illud,
non exurit, quia non est ita subtilis et incensa sicut ful-
men. Ipsum vero fulmen dividit mediante motu exhala-
tionis, exurit autem et colorat propter ignitionem.
Deinde recapitulat ea quae dicta sunt, dicens quod de
tonitruo et coruscatione et ecnephia, iterum de typhoni-
bus et incensione et fulminibus dictum est quid sit unum-
quodque eorum secundum substantiam: quia sunt exha-
latio sicca. Sed differentia eorum est secundum magis et
minus subtile, et secundum alia accidentia consequentia.

"e

CAP. II, LECT. III

LXXXIX

LECTIO TERTIA

DE QUIBUSDAM ACCIDENTIBUS CIRCA HALO, IRIDEM, PARELIOS ET VIRGAS -
ASSIGNATUR EORUM CAUSA UNIVERSALIS -
PRAEMITTUNTUR QUAEDAM SUPPONENDA IN SEQUENTIBUS

Περὶ δ᾽ ἅλω καὶ ἴριδος, τί θ᾽ ἑχάτερον, xai διο τίν᾽
᾿ς αἰτίαν γίνεται, λέγωμεν, καὶ περὶ παρηλίων καὶ ῥά-
— Büov* καὶ γὰρ ταῦτα γίνεται πάντα διὰ τὰς αὐτὰς
αἰτίας ἀλλήλοις. Πρῶτον δὲ δεῖ λαβεῖν τὰ πάθη καὶ
- πὰ συμβαίνοντα περὶ ἕκαστον αὐτῶν.
Τῆς μὲν οὖν ἅλω φαίνεται πολλάχις χύχλος ὅλος, καὶ
εἰ Ὑίνεται περὶ ἥλιον καὶ σελήνην καὶ περὶ τὸ λαμπρὰ
EE TS «y, ἔτι δ᾽ οὐθὲν ἧττον νυχτὸς ἢ ἡμέρας
τ χαὶ περὶ μεσημβρίαν ἢ δείλην * ἕωθεν δ᾽ ἐλαττονάχις
— καὶ περὶ δύσιν.
Τῆς Y ἴριδος οὐδέποτε γίνεται κύκλος, οὐδὲ μεῖζον ἡμι-
ο κυχλίου τμῆμα, καὶ δύνοντος μὲν καὶ ἀνατέλλοντος
᾿ ἐλαχίστου μὲν κύκλου; μεγίστη δ᾽ ἡ didis, αἰρομένου
᾿ δὲ μᾶλλον κύκλου piv μείζονος, ἐλάττων δ᾽ ἡ diis.
Καὶ μετὰ μὲν τὴν ὀπωρινὴν ἰσημερίαν ἐν ταῖς βραχυ-
πέραις ἡμέραις πᾶσαν ὧραν γίνεται τῆς ἡμέρας, ἐν
ο δὲ ταῖς ἐριναῖς οὐ γίνεται περὶ μεσημβρίαν.
Οὐδὲ δυοῖν πλείους ἴριδες γίνονται ἅμα. Τούτων δὲ τρί-
PEL μὲν ἑκατέρα, καὶ τὰ χρώματα ταὐτὰ καὶ ἴσα
ο΄ σὸν ἀριθμὸν ἔχουσιν ἀλλήλαις, ἀμυδρότερα δ᾽ ἐν τῇ
- ἐχτὸς καὶ ἐξ ἐναντίας χείμενα χατὰ τὴν θέσιν" ἡ
μὲν γὰρ ἐντὸς τὴν πρώτην ἔχει περιφέρειαν τὴν με-
τς γίστην φοινιχίαν, ἡ δ᾽ ἔξωθεν τὴν ἐλαχίστην μὲν,
ύτατα δὲ πρὸς ταύτην, χαὶ τος ἄλλας ἀνάλο-
γον. Ἔστι δὲ τὰ χρώματα ταῦτα ἅπερ μόνα σχεδὸν
ο οὐ δύνανται ποιεῖν οἱ γραφῆς " ἔνια γὰρ αὐτοὶ χεραν-
τς γύουσι, τὸ δὲ φοινικοῦν καὶ πράσινον καὶ ἁλουργὸν
εὖ οὐ γίνεται κεραννύμενον" ἡ ὃ ἶρις ταῦτ᾽ ἔχει τὰ
᾿ χρώματα. Τὸ δὲ μεταξὺ τοῦ φοινιχοῦ καὶ πρασίνου
| φαίνεται πολλάκις ξανθόν.
ἀρήλιοι δὲ xal ῥάβδοι γίνονται ἐκ πλαγίας del, καὶ
οἰ οὔτ᾽ ἄνωθεν, οὔτε πρὸς τῇ γῇ; οὔτ᾽ ἐξ ἐναντίας,
ας οὐδὲ Od νύκτωρ, ἀλλ᾽ ἀεὶ περὶ τὸν ἥλιον, ἔτι δ᾽ ἢ
pev ἢ καταφερομένου- τὰ πλεῖστα δὲ πρὸς
δυσμαῖς - μεσουρανοῦντος δὲ σπάνιόν τι γέγονεν, οἷον
οὐ ἐν Βοσπόρῳ ποτὲ συνέπεσεν᾽ δί ὅλης γὰρ τῆς ἡμέ-
p συνανασχόντες δύο παρήλιοι διετέλεσαν μέχρι
— δυσμῶν. Τὼ μὲν οὖν περὶ ἕκαστον αὐτῶν συμβαί-
τ νοντὰ ταῦτ᾽ ἐστίν"
τὸ δ᾽ αἴτιον τούτων ἁπάντων ταὐτό- πάντα γὰρ ἀνά-
τς χλαᾶσις ταῦτ᾽ ἐστίν. Διαφέρουσι δὲ τοῖς τρόποις xal

τον ἀφ᾽ ὦν, x«l ὡς συμβαίνει τὴν ἀνάκλασιν γίνεσθαι

πρὸς τὸν ἥλιον, ἢ πρὸς ἄλλο τι τῶν λαμπρῶν. '

Καὶ μεθ ἡμέραν μὲν ipis γίνεται, νύχτω δ᾽ ἀπὸ σελή-

. 16, ὡς μὲν οἱ ἀρχαῖοι ᾧοντο; οὐκ ἐγίνετο" τοῦτο
δ᾽ ἔπαθον διὸ τὸ σπάνιον" ἐλάνθανε γὰρ αὐτούς"
pes μὲν γὰρ, ὀλιγάκις δὲ γίνεται, Τὸ δ᾽ αἴτιον
τι τ᾿ ἐν τῷ σχότει λανθάνει τὸ χρώματα, καὶ ἄλλα
πολλαὶ δεῖ συμπεσεῖν, καὶ ταῦτα πάντα ἐν ἡμέρᾳ μιᾷ
τοῦ μηνός: ἐν τῇ πανσελήνῳ γὰρ γενέσθαι ἀνάγκη
τὸ μέλλον ἔσεσθαι, καὶ τότε ἀνατελλούσης, ἢ 3v-
γούσης" διόπερ ἐν ἔτεσιν ὑπὲρ τὰ πεντήκοντα δὶς

ἐνετύχομεν μόνον.

Ὅτι μὲν οὖν ἡ ὄψις ἀνακλᾶται, ὥσπερ καὶ ἀφ᾽ ὕδατος,
οὕτω καὶ ἀπ᾽ ἀέρος xal πάντων τῶν ἐχόντων τὴν
ἐπιφάνειαν λείαν, ἐκ τῶν περὶ τὴν ὄψιν δεικνυμένων
δεῖ λαμβάνειν τὴν πίστιν, καὶ διότι τῶν ἐνόπτρων
ἐν ἐνίοις μὲν xal τὸ σχήματα ἐμφαίνεται; ἐν ἐνίοις
δὲ τὰ χρώματα μόνον’ τοιαῦτα δ᾽ ἐστὶν ὅσα μιχρὰ
τῶν ἐνόπτρων xal μηδεμίαν aane ἔχει διαίρεσιν"
ἐν γὰρ τούτοις τὸ μὲν σχῆμα ἀδύνατον ἐμφαίνεσθαι
(δόξει γὰρ εἶναι διαιρετόν: πᾶν γὰρ σχῆμα ἅμα

Opp. D. τβομαξ T. IIl. APPENDIX.

* De halo autem et iride, quid utrumque et propter quam ἡ Cap. π.

causam fit, dicamus, et de pareliis, et virgis: etenim
haec omnia fiunt propter easdem causas invicem. Primo
autem oportet accipere passiones et accidentia circa
unumquodque ipsorum.

Ipsius quidem igitur halo apparet saepe circulus totus, et
fit circa solem et lunam et circa splendentia astrorum.
Adhuc autem nihil minus nocte quam die, et meridie
quam sero; diluculo autem minus, et circa occasum.

Iridis autem nunquam fit circulus, nec maior semicirculo
decisio, et occumbente quidem et oriente minoris qui-
dem circuli, maxima autem portio, elevato autem magis
circuli quidem maioris, minor autem portio.

Et post autumnale quidem aequinoctium in brevioribus
diebus omni hora fit diei, in aestivis autem non fit
circa meridiem.

Neque duabus plures irides fiunt simul. Harum autem tri-
color quidem utraque, et colores eosdem et aequales
secundum numerum invicem habent, obscuriores autem
eius quae extra, et e contrario positos secundum posi-
tionem ; quae quidem enim intra, primam habet peri-
pheriam quae maxima puniceam, quae autem exterius,
minimam quidem, propinquissime autem ad hanc, et
alias proportionaliter. Sunt autem colores hi, quos solos
quidem fere non facere possunt pictores: quosdam enim
ipsi miscent, puniceus autem et viridis et halurgus non
fit mixtus. Iris autem hos habet colores, qui autem inter
puniceum et viridem apparet saepe xanthos.

Pareli autem et virgae fiunt ex latere semper, et neque
desuper, neque ad terram, neque ex opposito, neque
etiam in nocte, sed semper circa solem, adhuc autem
dum ascendit, aut descendit; secundum plurima autem
ad occidentem ; in medio autem caeli raro, ut in Bo-
sphoro aliquando accidit: per totam enim diem simul
orientes duo parelii permanserunt usque ad occasum.
Quae quidem igitur circa unumquodque ipsorum ac-
cidunt, haec sunt.

Causa autem horum omnium eadem: omnia enim haec
refractio sunt. Differunt autem modis, et a quibus, et
quomodo accidit fieri refractionem ad solem, aut ad
aliud aliquid fulgidorum.

Et per diem quidem iris fit, nocte autem a luna, ut qui-
dam antiqui putabant, non fiebat: hoc autem patieban-
tur propter raritatem, latebat enim ipsos: fit tamen, raro
autem fit. Causa autem, et quod in tenebris latent co-
lores, et alia multa oportet coincidere, et omnia haec
in die una mensis: in plenilunio enim fieri necesse, si
debeat fore, et tunc aut oriente, aut occumbente. Pro-
pter quod quidem in annis quinquaginta, bis compe-
rimus solum.

Quod quidem igitur visus refrangitur, sicut ab aqua, sic et
ab aere et omnibus habentibus superficiem planam, ex
his quae circa visum ostensa sunt oportet accipere
fidem. Et quia speculorum in quibusdam quidem et
figurae apparent, in quibusdam autem colores solum.
Talia autem sunt quaecumque parva speculorum, et
nullam sensibilem habent divisionem. In his enim fi-
guram quidem impossibile apparere (videtur enim esse
divisibilis: omnis enim figura simul videtur figura esse,

12*

* Num. 9.

* Num. 7.

* Num. seq.

* Num. 6.

* Num. seq.
* Num. 5.

XC

δοχεῖ σχῆμά τ᾽ εἶναι καὶ διαίρεσιν ἔχειν), ἐπεὶ δ᾽
ἐμφαίνεσθαί τι ἀναγκαῖον, τοῦτο δ᾽ ἀδύνατον, λεί-
πεται τὸ χρῶμα μόνον ἐμφαίνεσθαι. Τὸ δὲ χρῶμα
ὁτὲ μὲν λαμπρὸν φαίνεται τῶν λαμπρῶν; ὁτε δ᾽ ἢ τῷ
ίγνυσθαι τῷ τοῦ ἐνόπτρου, ἢ διὸ τὴν ἀσθένειαν τῆς
ὄψεως, ἄλλου χρώματος ἐμποιεῖ φαντασίαν. ἔστω
δὲ περὶ τούτων ἡμῖν τεθεωρημένον ἐν τοῖς περὶ τὰς
αἰσϑήσεις δεικνυμένοις: διὸ τὸ μὲν λέγωμεν, τοῖς ὃ
ὡς ὑπάρχουσι χρησώμεθα αὐτῶν.

s ostquam Philosophus determinavit de his

ες
ἤναιαθ generantur ex exhalatione elevata a
terra per motum et alterationem, consequen-
ter intendit determinare de his quae fiunt
v2 VAKOP^3 per refractionem luminis ab exhalatione hu-
mida constante superius. Et circa hoc duo facit. Primo

ponit intentionem suam, et dicit quod cum superius de-
terminatum sit de his quae fiunt ex exhalatione humida
per motum et alterationem, consequenter dicendum est
de his quae fiunt per refractionem luminis ab eodem vapore
humido, consistente in nube vel caligine, puta de halo,
iride et virgis, et pareliis. Et circa hoc considerandum est
uid sit unumquodque eorum, et propter quam causam
fnr; uia unumquodque eorum fit propter eandem causam.
2. Secundo ibi: Ipsius quidem igitur etc. , prosequitur
intentum. Et circa hoc duo facit: primo determinat in
generali de accidentibus et causis halo et iridis, et quo-
rundam aliorum quae fiunt per refractionem luminis; se-
cundo determinat de causa et principio illorum magis in
speciali, ibi: Quod quidem igitur visus * etc. Prima iterum
dividitar in duas partes: primo enumerat accidentia circa

halo et iridem; secundo determinat de causis dictarum

apparentiarum, ibi: Causa autem borum * etc. Circa primum
duo facit: primo determinat de accidentibus halo; secundo
de accidentibus iridis, ibi: lridis autem nunquam * etc.

Primo ergo dicit quod halo saepius apparet secundum
circulum perfectum: dicit autem saepe, quia quandoque
propter interruptionem caliginis a qua fit refractio, cir-
culus interrumpitur. Fit etiam halo circa solem et lunam,
et circa astra multum luminis habentia. Adhuc non minus
apparet de nocte circa lunam et stellas, quam de die
circa solem: immo magis apparet de nocte quam de die,
quia in die lumen solis obscurat apparentiam eius. Et
indifferenter fit in meridie et in sero, sed in mane et
circa occasum minus fit. Vocat autem hic Philosophus
occasum, non illud tempus vespertinum quod communi-
ter sero dicitur: alias sibi contradiceret, dicendo quod
halo fit in sero et non fit circa occasum; sed vocat oc-
casum declinationem solis a meridie, quae est ante illud
tempus vespertinum et post meridiem. Et non fit halo
circa occasum, quia tunc propter moram solis calor est
ferventior, et dissipat eius apparentiam.

3. Deinde cum dicit: lridis autem nunquam etc., osten-
dit accidentia circa alias apparentias. Et circa hoc duo
facit: primo ostendit acddentia circa iridem; secundo
accidentia circa virgas et parelios, ibi: Parelii autem * etc.
Circa primum tria facit: primo ostendit accidentia iridis
quantum ad figurationem; secundo ostendit accidentia
[pepe ad tempus apparitionis, ibi: Et post autumna-
£ * etc.; tertio quantum ad colores et numerum, ibi:
Neque duabus plures * etc. Dicit ergo primo quod iris
nunquam apparet secundum circulum perfectum, neque
apparet in maiori portione circuli decisi per diametrum,
sed sole oriente aut occidente apparet sub figura semi-
circuli completa, quae est maior portio circuli sub qua
possit apparere; ille tamen circulus est minor quam cir-
culus quem facit in meridie. Cum autem sol elevatur
supra horizontem , apparet minor pars semicirculi; cir-
cuius tamen quem tunc facit, est maior quam ille quem
faciebat oriente vel occidente sole.

4. Deinde cum dicit: Et post autumnale etc., enumerat
accidentia iridis quantum ad tempus apparitionis. Et dicit
quod post aequinoctium autumnale existentibus diebus
brevioribus, iris potest apparere in qualibet hora diei,
quia tunc sol non multum elevatur super horizontem:

METEOROLOGICORUM LIB. III

et divisionem habere), quoniam autem apparere aliquid
necessarium, hanc autem impossibile, relinquitur colo-
rem apparere solum. Color autem aliquando quidem
clarus videtur clarorum, aliquando autem propter mi-
sceri ei qui speculi, aut propter debilitatem visus, alte-
rius coloris efficit phantasiam. Sit autem de his nobis
speculatum in demonstratis circa sensus; propter quod
haec quidem dicamus, his autem quomodo existunt uta-
mur ipsis. pe
sed in aestate, sole existente circa tropicum, non fit in
meridie. Et hoc maxime in regionibus, in quibus sol
multum accedit ad zenith capitum: quia tunc basis py-
ramidis sub qua videtur iris, aut directe iacet supra ter-
ram, aut modica portio eius est per * eam. Et tunc ad
videndam apparentiam iridis, oporteret quod homo iaceret
quasi resupinus in terra, et oca non esset elevatus.

5. Deinde cum dicit: Neque duabus plures etc., ostendit
quot sint irides secundum numerum, et accidentia eius
quantum ad colores. Et dicit de primo quod aliquando
videntur duae irides (sed plures duabus non apparent
nisi raro), quarum altera continet alteram. Et utraque
earum habet tres colores principales, eosdem quidem
secundum speciem et aequales secundum numerum, sed
eius quae est extra et continet aliam, colores sunt obscu-
riores et minus apparentes quam illius quae est intra et
continetur. Et isti colores secundum situm sunt positi
modo contrario; quia iris interior et quae continetur ,

habet in maiori Lr mda idest circumferentia, colorem .

uniceum, in media autem viridem, et in minori 5
idest subalbum: sed maior exterior habet in minori cir-
culo puniceum, et alios proportionaliter, scilicet in medio
viridem, et in supremo halurgum. Et hi colores, quos
dicimus esse in iride, sunt tal quod eos non t
facere pictores: ipsi enim faciunt colores per aLtibitio-
nem aliorum colorum, sed isti tres colores quos habet
iris, non fiunt per aliquam commixtionem. |

6. Deinde cum dicit: Parelii autem etc. determinat de
accidentibus circa virgas et parelios. Et dicit quod parelii
et virgae apparent tantum circa solem, et ideo non fiunt
nocte, sole existente sub nostro hemisphaerio. Et quando
contingit eos apparere, tunc solum apparent ex latere solis,
scilicet ex parte septentrionis vel meridiei: et non ap-
parent supra solem, quia impressiones existentes supra
solem non essent visibiles. Neque apparent directe sub-
tus solem versus terram, neque ex opposito, in
oriente unde movetur sol, vel in occidente ad quem
tendit. Et iterum apparent parelii sole ascendente ab
oriente, vel descendente ad occidentem: sed raro “ἜΝ
ipso existente in meridie, quia tunc sol propter n
calorem dissolvit materiam. Accidit tamen aliquando in
Bosphoro, quod est mare dividens Asiam ab Europa,

uod ibi apparuerunt duo parelii ex duobus lateribus solis,
ab ortu eius usque ad occasum per totam diem. Acci-
dentia igitur manifesta circa unumquodque istorum sunt
haec quae determinata sunt.

7. Deinde cum dicit: Causa autem borum etc. , deter-
minat de causis dictarum impressionum. Et dicit quod
causa et principium omnium praedictorum est una et
eadem secundum substantiam , quia omnia secundum
substantiam sunt refractio. Quod intelligendum est non
formaliter, sed causaliter: non enim istae impressiones
sunt formaliter refractio, quia iris formaliter est quaedam
figura etc., sed sunt refractio causaliter, quia omnia cau-
santur ex refractione aliqua; sed differenter fiunt secun-
dum diversos modos refractionis sive reflexionis ad so-
lem vel ad aliquod aliud astrorum fulgidorum. Sed qualis
fit refractio, et qualiter fiat, et ad quid, et a quo, et quae
sit causa eorum quae accidunt circa πον refractionem,
consequenter ostendit Philosophus, licet textus nostri
communiter hoc non habeant. Dicit ergo quod radii vi-
suales refranguntur ab omnibus corporibus quae habent
aliquam virtutem opaci, quod impedit illuminationem
secundum directum, et ab habentibus planam et lenem
superficiem, sicut est aqua quae est grossior, et aer qui

| 0; CNPPMOESGTCUIH

est subtilior. Et illud quod refrangitur secundum veri-
1 tatem, est lumen generatum a corpore lucido secundum
3 directum, sed colores qui movent perspicuum quando
; est illuminatum, colorant ipsum.

8. Deinde cum dicit: Et per diem quidem etc., regre-
ditur ad numerandum quaedam alia accidentia circa iri-
dem. Ex quo patet quod haec pars continuari debet ad
illam partem in qua enumerat alia accidentia iridis: sed
est huc transposita propter aliquod accidens. Dicit igitur
quod iris de die apparet, propter refractionem luminis
solis a nube rorida sibi opposita. Sed de nocte dixerunt
quidam antiquorum ipsam non apparere per refractionem
luminis: quia in nocte raro fit, propter quod latebat ipsos.
Sunt autem tres causae propter quas raro apparet de
mocte. Prima est, quia colores obscurantur de nocte
propter obscuritatem noctis. Secunda causa est, quia iris
non potest apparere neque fieri de nocte, nisi solum in
"uno die naturali mensis. T'ertia est, quia iris non fit de
mocte nisi luna existente plena in oriente, et in occidente
nube opposita existente οὶ Et illa raro simul contin-
gunt. Signum- autem rarae apparitionis eius dicit esse,
quia in quinquaginta annis non percepit eam nisi bis fieri.
—— 9. Deinde cum dicit: Qwod quidem igitur etc., post-
. quam Philosophus determinavit de causis praedictorum

in generali, determinat de eis magis in speciali. Et divi-
ditur in partes duas: in prima praemittit quasdam sup-
genos necessarias ad propositum; secundo declarat
ἢ um, ibi: Primo autem de figura * etc. Circa primum

dicit, quod oportet supponere aliqua. Et primo ,

radii visuales procedentes ab oculo, refranguntur ab

aliquo prohibente eorum directam alterationem propter
"grossitiem, sicut ab aqua, et aere ingrossato propter hu-
-miditatem et frigiditatem , et universaliter ab omnibus
. '€orporibus grossis habentibus planam et lenem superfi-
"ciem, propter quam uniformiter recipiuntur et refran-
"guntur ad aliquod corpus lucidum. - Secundo supponere
oportet, quod corpora specularia a quibus fit refractio,
in quibus apparet species visibilis, sunt duplicia: quaedam
sunt in quibus apparet figura et color obiecti determi-

' mate, quaedam autem sunt in quibus apparent colores,
non autem figura determinata, sicut sunt illa quae sunt
valde parva, et non possunt dividi in partes quae com-
ummdarur a visu: quare relinquitur quod in talibus

XCI

solus color apparebit. - Tertio supponendum est, quod in
corporibus specularibus aliquando apparet color clarus,
quando scilicet speculum est purum et mundum, non
habens aliquem colorem extraneum, et medium similiter
est purum, et visus est fortis, idest bene dispositus.
Aliquando autem color corporis clari apparet obscurus
propter defectum alicuius istorum trium. De his autem
demonstratum est in libro de Sensu et Sensato, vel in libro
de Sensu, idest in Perspectiva communi: nunc autem istis
suppositis dicendum est de aliis 7.

Intelligendum est autem circa primam suppositionem,
quod visio non fit extramittendo, sed intus accipiendo,
idest radii visuales per quos videntur res ab extra, non

rocedunt ab oculo ad obiectum sed ab obiecto ad. ocu-
um. Et ideo radii visuales refranguntur a speculo ad
visum, non autem ad solem vel aliud obiectum, quia
non refranguntur ad id a quo procedunt. Sed Aristoteles
loquitur hic secundum communem opinionem perspecti-
vorum sui temporis, qui habebant contrariam opinionem
dictis. Nec refert ad propositum, quodcumque istorum
dicatur, quia eodem modo accidunt omnia circa halo et
iridem, quocumque istorum posito.

Ad maiorem autem claritatem dictorum et dicendorum
notanda sunt duo. Primum est quod ad quamlibet re-
fractionem tria concufrunt de necessitate: primum est
obiectum quod imprimit similitudinem suam in specu-
lum, puta lumen solis, et hoc habet rationem refracti;
speculum quod determinat actionem obiecti et recipit
similitudinem eius, quod habet rationem refrangentis ;
et visus, qui habet rationem eius ad quod fit refractio. -
Secundo notandum est, quod radius visualis est triplex:
scilicet rectus, qui per medium uniforme libere procedit
a corpore lucido " visum; secundo reflexus, qui pro-
pter densitatem alicuius medii non potest ulterius trans-
ire, sed reflectitur et revertitur ad corpus luminosum a
quo procedit: sicut accidit de radiis solaribus, qui refle-
ctuntur a terra sursum versus solem, sicut visum est
supra; tertio est radius refractus, qui propter occursum
alicuius medii non quidem impeditur totaliter ulterius
procedere, immo procedit usque ad visum, sed non recte,
quia recedit a perpendiculari. Aristoteles tamen indiffe-
renter utitur istis nominibus, cum dicit quod visus re-
frangitur ad aliquod corpus lucidum.

Tie.
rti fo

demonstratum est libro de sensu et sensibilibus, et ideo dicamus de

4
P

quae de sensu, aut in perspectivis. » Petrus.

x De his autem... de aliis. — « De his autem supponatur, quia | consequentibus, suppositis his quemadmodum ostensa sunt aut in his

XCII

METEOROLOGICORUM LIB. III

LECTIO QUARTA

DE HALO

Πρῶτον δὲ περὶ τῆς ἅλω τοῦ σχήματος εἴπωμεν, διότι

τε κύκλος γίνεται, καὶ διότι περὶ τὸν ἥλιον; ἢ τὴν
σελήνην, ὁμοίως δὲ καὶ περί τι τῶν ἄλλων ἄστρων"
ὁ γὰρ αὐτὸς ἐπὶ πάντων ἁρμόσει λόγος.

Γίνεται μὲν οὖν ἡ ἀνάκλασις τῆς ὄψεως συνισταμένου

τοῦ ἀέρος καὶ τῆς ἀτμίδος εἰς νέφος, ἐὰν ὁμαλὴς
xoÀ μικχρομερὴς συνισταμένη τύχῃ" : iG χαὶ σημεῖον
ἡ μὲν σύστασις ὕδατός ἐστιν, αἱ μέντοι ιασπάσεις
ἢ μαράνσεις, αὖται μὲν εὐδιῶν, αἱ δὲ διασπάσεις
πνεύματος" ἐὰν μὲν γὰρ μήτε καταμαρανθῇ, μήτε
διασπασθῇ, ἀλλ᾽ ἐαθῇ τὴν φύσιν ἀπολαμβάνειν τὴν
αὑτῆς, ὕδατος εἰκότως σημεῖόν ἐστιν: δηλοῖ γὰρ ἤδη
γίνεσθαι τοιαύτην τὴν σύστασιν, ἐξ ἧς τὸ συνεχὲς
λαμβανούσης τῆς πυκνώσεως ἀναγκαῖον εἰς ὕδωρ ἐλ-
θεῖν- διὸ καὶ μέλαιναι γίνονται τὴν χρόαν αὖται μά-
λιστα τῶν ἄλλων. Ὅταν δὲ διασπασθῇ, πνεύματος
σημεῖον ἡ γὰρ διαίρεσις ὑπὸ πνεύματος γέγονεν ἤδη
μὲν ὄντος, οὔπω δὲ παρόντος. Σημεῖον δὲ τούτου
διότι ἐντεῦθεν γίνεται ὁ ἄνεμος, ὅθεν ἂν ἡ κυρία
γίνηται διάσπασις. ᾿Απομαραινομένη δὲ εὐδίας" εἰ
do μὴ ἔχει πως οὕτως ὁ ἀὴρ ὥστε χρατεῖν τοῦ
ἐναπολαμβανομένου θερμοῦ, μηδ᾽ ἔρχεσθαι εἰς πύκνω-
σιν ὑδατώδη, δῆλον ὡς οὔπω ἡ ἀτμὶς ἀποχέχριται
τῆς ἀναθυμιάσεως τῆς ξηρᾶς καὶ πυρώδους" τοῦτο
δ᾽ εὐδίας αἴτιον. Πῶς μὲν οὖν ἔχοντος τοῦ ἀέρος
ίνεται ἡ ἀνάχλασις, εἴρηται"

ἀναχλᾶται δ᾽ ἀπὸ τῆς συνισταμένης ἀχλύος περὶ τὸν

ἥλιον, ἢ τὴν σελήνην ἡ ὄψις διὸ οὐχ ἐξ ἐναντίας
ὥσπερ ἡ ipie φαίνεται.

Πάντοθεν δ᾽ ὁμοίως ἀναχλωμένης κύκλον ἀναγκαῖον εἷ-

ναι, ἢ χύχλου μέρος" ἀπὸ γὰρ τοῦ αὐτοῦ σημείου
πρὸς τὸ αὐτὸ σημεῖον αἱ ἴσαι χλασθήσονται ἐπὶ κύ-
κλου γραμμῆς ἀεί. "Ἔστω γὰρ ἀπὸ τοῦ σημείου ἐφ᾽
ᾧ τὸ πρὸς τὸ B χεχλασμένη ἥ τε τὸ AT B xal ἡ
τὸ AZB xai ἡ τὸ ΑΔΒ. ἴσαι δ᾽ αὐταί θ᾽ αἱ AT,
ΑΖ, ΑΔ ἀλλήλαις, καὶ αἱ πρὸς τὸ Β ἀλλήλαις, οἷον
αἱ B, ZB, ΔΒ. Καὶ ἐπεζεύχθω ἡ AEB, ὥστε τὰ
τρίγωνα ἴσα" xol γὰρ ἐπ᾽ ἴσης τῆς AEB. Ἤχθωσαν
διὴ κάθετοι ἐπὶ τὴν ΑΕΒ ix τῶν γωνιῶν, ἀπὸ μὲν
τῆς T ἡ τὸ TE, ἀπὸ δὲ τῆς Z ἡ τὸ ΖΕ, ἀπὸ δὲ τῆς
A ἡ τὸ ΔΕ. Ἴσαι δὴ αὗται" ἐν ἴσοις γὰρ τριγώνοις
καὶ ἐν ἑνὶ ἐπιπέδῳ πᾶσαι" πρὸς ὀρθὰς γὰρ πᾶσαι τῇ
AEB, καὶ ἐφ᾽ ἕν σημεῖον τὸ E συνάπτουσιν. Κύχλος
ἄρα ἔσται ἡ γραφομένη, κέντρον δὲ τὸ E. Ἔστω δὴ
τὸ μὲν Β ὁ ἥλιος, τὸ δὲ Α ἡ ὄψις, ἡ δὲ περὶ τὸ ΓΖΔ
περιφέρεια τὸ νέφος ἀφ᾽ οὐ ἀναχλᾶται ἡ ὄψις πρὸς
τὸν ἥλιον.
Δεῖ δὲ νοεῖν συνεχῆ τὰ ἔνοπτρα, ἀλλὰ διὰ μικρότητα
ἕχαστον μὲν ἀόρατον, τὸ δ᾽ ἐξ ἁπάντων ἕν εἶναι
δοκεῖ διὰ τὸ ἐφεξῆς. Φαίνεται δὲ τὸ μὲν λευχὸν, ὁ
ἥλιος) κύχλῳ συνεχῶς ἐν ἑχάστῳ φαινόμενος τῶν
ἐνόπτρων, καὶ μηδεμίαν ἔχων αἰσθητὴν διαίρεσιν,
πρὸς δὲ τῇ γῇ μᾶλλον διὰ τὸ νηνεμώτερον εἶναι"
πνεύματος γὰρ ὄντος οὐκ εἶναι στάσιν φανερόν. Παρὰ
$ τοῦτο μέλαινα ἡ ἐχομένη περιφέρεια, διὰ τὴν
ἐκείνης λευκότητα δοκοῦσα εἶναι μελαντέρα.

Πλεονάχις δὲ γίνονται αἱ ἅλῳ περὶ τὴν σελήνην διὸ τὸ

τὸν ἥλιον θερμότερον ὄντα θᾶττον διαλύειν τὰς συ-
στάσεις τοῦ ἀέρος. Περὶ δὲ τοὺς ἀστέρας γίνονται
μὲν διὰ τὰς αὐτὰς αἰτίας, οὐ σημειώδεις δ᾽ ὁμοίως,
ὅτι μικρὰς πάμπαν ἐπιδηλοῦσι τὰς συστάσεις καὶ
οὔπω γονίμους.

Oportet autem intelligere specula continua; sed

* Primo autem de figura halo dicamus, et quare circulus *

fit, et quare circa solem aut lunam, similiter autem et
de aliis astris: eadem enim in omnibus congruet ratio.

Fit quidem igitur refractio visus consistente aere et vapore

in nubem, si regularis et parvarum partium consistens
extiterit. Propter quod et signum consistentia quidem
aquae est, tamen distractiones et marcedines, hae qui-
dem serenitatis, distractiones autem spiritus. Si quidem
enim neque marcescat, neque distrahatur, sed permitta-
tur procedere propria natura, aquae verisimiliter signum
est: insinuat enim iam fieri talem consistentiam, ex qua
continuitatem accipiente inspissatione, necessarium in
aquam venire: propter quod et nigrae fiunt colore hae
maxime aliis. Cum autem detrahitur, spiritus signum:
divisio enim a spiritu facta est, iam quidem ente, non-
dum autem praesente. Signum autem huius quia hinc
fit ventus, undecumque principalis facta fuerit distractio.
Marcefacta autem, serenitatis: si enim non poneretur
aequaliter sic aer ut obtineret interceptum calidum, ne-
que veniret in inspissationem aquosam, palam quod sic
vapor segregatus est ab exhalatione sicca et ignea; hoc
autem pulchri temporis signum. Quomodo Ri oic od
se habente aere fit refractio, dictum est. rona

Refrangitur autem a consistente caligine circa solem, aut

lunam visus: propter quod non ex opposito sicut iris
apparet. Σ

Undique autem similiter refracto necesse circulum esse, aut

circuli partem: ab eodem enim signo ad idem signumi
aequales frangentur super circuli lineam semper. Sit
enim a signo in quo A ad B fracta quae AGB et quae
AZB et quae ADB; aequales autem hae AG, AZ,
adinvicem: et quae ad B invicem, puta GB, ZB, DB.
protrahatur AEB, quare trigoni aequales: etenim s
aequalem ΑΕΒ : ducantur autem catheti AEB ex

a G quidem GE, a Z autem ZE, a D autem DE. Aequales
itaque hae; in aequalibus enim triangulis et in uno plano
omnes: ad rectum enim omnes ei quae AEB, et ad unum
signum E copulantur. Circulus igitur erit descripta: cen-
trum autem E. Est igitur B quidem sol, A autem visus,
quae autem circa GZD peripheria nubes a qua refran-
gitur visus ad solem.

ropter
parvitatem unumquodque quidem invisibile, quod autem
ex omnibus unum esse videtur propter deinceps. Appa-
ret autem quod quidem album sol, circulo continuo in
unoquoque apparens speculorum, et nullam habens sen-
sibilem divisionem, versus autem terram magis quia
tranquillus est: spiritu enim existente non est statio
manifesta, luxta haec autem habita nigra peripheria,
propter iliius albedinem visa est nigrior.

Saepius autem fit halo circa lunam, quia sol calidior exi-

stens citius dissolvit consistentias aeris, Circa astra au-
tem fiunt quidem propter easdem causas, non signifi-
cativae autem similiter: quia parvas penitus insinuant
consistentias et nondum fecundas.

CAP. III LECT. IV

einde cum dicit: Primo autem de figura. etc.,
praemissis suppositionibus necessariis ad de-
clarationem tam dictorum quam dicendorum,
consequenter prosequitur de halo, iride et
reliquis. Et primo determinat de halo; secun-
do de iride, ibi: Iris autem * etc.; et tertio de pareliis et
virgis, ibi: Easdem autem dictas * etc. Circa primum duo
facit: primo assignat causam generationis et modum; se-
cundo reddit causam cuiusdam accidentis halo, ibi: Saepius
autem * etc. Prima iterum in tres: primo ostendit modum
enerationis halo; secundo ostendit causam figurae eius,
101: Undique autem * etc.; tertio ostendit causam coloris
illius, ibi: Oportet autem * etc. Quantum ad primum igitur
primo praemittit intentionem suam. Et dicit quod primo
cendum est de halo et de figura eius in speciali, quare
Scilicet fit circularis figurae, et utrum fiat circa solem
et lunam, et similiter circa alia astra, et non ex opposito
vel ex latere alicuius: quia eadem est ratio de omnibus.

2. Secundo ibi: Fit quidem igitur etc., quia halo ne
ret ex refractione visus consistente vapore vel aere, ideo
Philosophus declarat, quomodo se habeat vapor huius-
modi a quo fit refractio. Et dicit quod refractio visus in
apparitionibus halo fit a vapore vel aere, idest ab aere
vaporoso, ingrossato a frigido in nubem tenuem parva-
rum et regularium partium. Et hoc manifestat per signum:
quia si ille vapor in quo apparet halo, ingrossetur, tunc
est signum pluviae; si autem distrahatur et disgregetur,
tunc est signum venti; si vero evanescat et extermine-
.tur, tunc est signum serenitatis. Probat autem primum :
quia talis ingrossatio vaporis ostendit continuam inspis-
sationem nubis, quam tandem necessarium est permutari
in aquam; et propter hoc huiusmodi nubes continue
fiunt nigriores, quoadusque finaliter dispareat halo. Se-
cundum vero manifestatur: quia illa distractio non potest
fieri nisi a vento, qui iam incipit flare. In signum cuius,
quando distrahitur halo, ventus incipit manifeste appa-
rere ex illa parte in qua incoepit illa distractio; ex quo

mus etiam concludere, quod ventus prius flabat, et
usbebst halo, sed nondum erat nobis praesens et ma-
nifestus: vel prius flabat in aliis partibus, sed nondum
erat praesens illi parti in qua fit halo. Marcefacta autem
sive evanescens est signum serenitatis: quia non distra-
"hitur nisi a calido disgregante vaporem nubis, et sic aer
vel vapor propter tale calidum non potest condensari
in nubem, ex quo fit serenitas. Unde relinquitur, quod
halo fiat in nube tenui et densata a frigido, ut dictum est.

3. Deinde cum dicit: Refrangitur autem a consistente etc.,
ostendit quomodo et qualiter se habente nube secundum
positionem ad astrum fulgidum, fiat refractio. Et dicit

od visus refrangitur a caligine existente inter ipsum et
solem vel lunam, et propter hoc non apparet ex ——
sicut iris, quae apparet in nube opposita soli vel lunae,
visu existente in medio, nec etiam apparet ex lateribus,
sicut virgae et parelii. - Ad cuius intelligentiam consi-
derandum est, quod in apparitione halo inter visum et
astrum mediat nubes tenuis, a qua fit refractio, ita quod
astrum videtur per ipsam; propter quod etiam videtur
in eadem superficie cum ipsa: quia quando aliquod cor-
pus remotum videtur per aliquod corpus medium distans
a visu, tunc obiectum videtur esse simul cum medio,

uia visus propter distantiam improportionatam sibi non
iiudicat remotionem unius ab altero. Et propter eandem
causam corpus sphaericum a remotis visum semper
apparet planae superficiei, quia visus propter impropor-
tionatam distantiam, sicut dictum est, non diiudicat di-
stantiam, neque figuram * et maximum circulum eius.

4. Deinde cum dicit: Undique autem similiter etc., osten-
dit quae sit figura halo. Et dicit quod nube sic se ha-
bente ut dictum est, necesse est quod talis refractio fiat
secundum circulum; et ideo necesse est halo esse cir-
culum, si nubes sit continua et regularis, vel partem
circuli si nubes sit discontinua et irregularis. Quod qui-
dem facile est probare, si supponamus secundum verita-
tem quod refrangatur obiectum, non visus. Nam visibile
producit radios suos pyramidaliter: cuius pyramidis basis

XCIII

est in ipso obiecto, conus vero pyramidis terminatur ad
visum si radii sint recti, vel si sint refracti conus est in
puncto refractionis, licet sit magis obtusus; in fine autem
pyramidis semper ΟΝ figura similis obiecto, sicut
€ testatur. Ium etiam, quia omne agens natu-
raliter imprimit suam similitudinem in passum secundum
esse perfectum, nisi impediatur; cum igitur astrum sit
circularis figurae, eius similitudo impressa tum in cali-
gine tum etiam in oculo, erit figurae circularis. Sed Ari-
stoteles hic non accipit astrum in alterando refrangi, sed
visum , sicut dictum est prius, non quidem secundum
radium perpendicularem, sed secundum radios declinantes
a perpendiculari.

Assumptum vero sic probat per rationem mathema-
ticalem. Radii qui mesapei distant a perpendiculari, et
refranguntur ad angulos aequales, facientes scilicet angu-
los aequales in pue refractionis, faciunt figuram cir-
cularem ; sed radii quibus videtur halo, aequaliter distant
a perpendiculari, et refranguntur in aequali distantia ad
perpendicularem ad angulos aequales; ergo faciunt cir-
culum. Maior est manifesta: quia astrum aequaliter agit
et illuminat partes existentes inter extremos radios re-
fractos, quia aequaliter distant. Minorem vero probat in
terminis communibus hoc modo. Sit A visus qui refran-
gitur, B autem sit astrum ad quod fit refractio secundum
antiquos, et protrahatur linea perpendicularis ab A in B
per medium caliginis refrangentis visum, in puncto C,
et signentur tria puncta aeque distantia a C in periphe-
ria, sive circumferentia, nubis, scilicet G D Z, in quibus
franguntur radii luminosi ad lineam perpendicularem, et
concurrunt in puncto A. Tunc ibi intelliguntur tres trian-

li maiores, scilicet AGB, ADB et AZB, qui sunt aequa-
es, ut potest practicari per propositiones mathematicas,
et maxime per quartam primi Euclidis: quae dicit quod
duorum triangulorum , quorum duo latera unius sunt
aequalia duobus lateribus alterius, et duo anguli duobus
angulis, toti trianguli erunt aequales. Ducantur igitur tres
lineae perpendiculares super lineam AB ad punctum C
ab illis tibus punctis G D Z in peripheria nubis signatis:
tunc constituuntur tres parvi trianguli, scilicet AGC ,.
ADC et AZC, et isti trianguli etiam sunt aequales, sicut

robari potest per eandem quartam, et per octavam primi
Euclidis. Sed istae tres lineae ducuntur directe ex diversis

artibus in eundem punctum, et sunt plures quam duae:
igitur talis punctus est centrum cirealt et linea tangens
extremitates illarum linearum erit circulus, ut dicit vige-
simatertia propositio tertii Euclidis. Et ista magis pate-
bunt in sequenti figura. ;

G

5. Deinde cum dicit: Oportet autem intelligere. etc. ,
determinat de colore halo. Ét dicit quod in nube clara
et subtili, quae incipit converti in aquam et dicitur nubes
rorida, in qua apparet halo, sunt quaedam parvae guttulae
indivisibiles secundum sensum, quae sunt parva specula,
in quibus apparet tantum color corporis obiecti, non
figura: ex quo in illis simul sumptis apparet color, mixtus
ex lumine stellae et colore nubis a qua fit refractio. Et
hoc ideo, quia nubes non est speculum purum: nam si
esset speculum purum, non admixtum alteri colori, pure
representaret colorem obiecti. Et quia color albus est
propinquior lumini ipsius stellae, ideo in illa parte halo

XCIV METEOROLOGICORUM LIB. III

quae plus obtinet de lumine, scilicet in medio, apparet
color albus; sed in parte remotiori, scilicet in circumfe-
rentia, apparet maior nigredo, tum propter minus lumen
ibi existens, tum etiam propter maiorem albedinem alte-
rius partis: quia opposita iuxta se posita maiora videntur.
Est autem maius lumen in medio, quia radii luminosi
super illam partem cadunt perpendiculariter versus ter-
ram, quo quidem modo habent causare maius lumen.
6. Deinde cum dicit: Saepius autem fit etc., ostendit
causam unius accidentis circa halo, scilicet quare halo
saepius apparet circa lunam quam circa solem. Et huius
ratio est, quia sol propter maiorem caliditatem citius dis-
egat humorem consistentem in nube, quam luna quae
Fabet minorem virtutem calefaciendi. Sed circa alia astra
apparet eadem halo propter easdem causas, vel propter
causas proportionales dictis; sed tamen non eodem modo
significat: quia circa lunam vel solem est signum plu-

viae, vel venti, aut serenitatis, sed circa alia astra est si-
gnum tenuis et debilis caliginis, non habentis fecundi-
tatem. - Considerandum est autem quod halo fit etiam
circa lucernas de nocte tempore hiemali, et tunc lumen
lucernae habet rationem obiecti refracti, aer circumstans
humidus et ingrossatus a frigore est quasi speculum,
oculus vero est id ad quod dt refractio. Apparet etiam
tempore magni caloris circa oculum. et circa lumina,
peer humiditatem existentem in oculo, maxime quando

omo surgit a somno et fricat oculos: tunc enim evapo-
rare facit humorem existentem in oculo extrinsecus. À -
paret autem et videtur esse prope circa lumen: quia
propter pisce distantiam lumen alterat totum medium
usque ad oculum, et ideo visus totum continuum iudicat
unum cum lumine. Quare autem appareat circularis fi-

gurae, cum tamen flamma sit figurae ovalis et oblongae,

ad Perspectivam. communem pertinet.

EIE TOUPPREEMTEUETTTPT-

»υ-

CAP. IV, LECT. V Xcv

LECTIO QUINTA

DE GENERATIONE COLORUM IRIDIS IN GENERALI - DETERMINATUR DE COLORE PUNICEO

Ἡ δ᾽ ἴρις ὅτι μέν ἐστιν ἀνάκλασις, εἴρηται πρότερον᾽
ποία δέ τις ἀνάκλασις, καὶ πῶς, x«i διὸ τίν᾽ αἰτίαν
ἕκαστα γίνεται τῶν συμβαινόντων περὶ ταύτην, λέ-
qopsv νῦν.

᾿Αναχλωμένη μὲν οὖν ἡ ὄψις ἀπὸ πάντων φαίνεται τῶν

λείων, τούτων δ᾽ ἐστὶ xal d:jp καὶ ὕδωρ. Γίνεται δ᾽
ἀπὸ μὲν ἀέρος, ὅταν τύχῃ συνιστάμενος. Διὰ δὲ τὴν
τῆς ὄψεως ἀσθένειαν πολλάκις xal ἄνευ συστάσεως
ποιεῖ ἀνάχλασιν, οἷόν ποτε συνέβαινέ τινι πάθος
ἠρέμα καὶ οὐκ ὀξὺ βλέποντι" ἀεὶ γὰρ εἴδωλον ἐδό-
κει προηγεῖσθαι ag e αὐτῷ, ἐξ ἐναντίας βλέπον
πρὸς αὐτόν. Τοῦτο δ᾽ ἔπασχε διὰ τὸ τὴν ὄψιν ἀνα-
χλᾶσθαι πρὸς αὐτόν: οὕτω γὰρ ἀσθενὴς ἦν καὶ λε-
πτὴ πάμπαν ὑπὸ τῆς ἀρρωστίας, doc ἔνοπτρον
ἐγίνετο xa ὁ πλησίον ἀὴρ καὶ οὐκ ἐδύνατο ἀπωθεῖν,
ὡς ὁ πόρρω καὶ πυχνός" διόπερ αἵ τ᾽ ἄχραι ἀνεσπα-
σμέναι φαίνονται ἐν τῇ θαλάττῃ; καὶ μείζω τὸ με-
ἔθη πάντων, ὅταν εὖροι πνέωσι, xal το ἐν ταῖς
“ἀχλύσιν, olov καὶ ἥλιος καὶ ἄστρα ἀνίσχοντα καὶ
δύνοντα μᾶλλον ἢ μεσουρανοῦντα. ᾿Απὸ δ᾽ ὕδατος
μάλιστα ἀναχλᾶται, καὶ ἀπὸ ἀρχομένου γίνεσθαι

ἄλλον ἔτι ἢ ἀπ’ ἀέρος: ἕκαστον γὰρ τῶν μορίων

E ὧν γίνεται συνισταμένων ἡ ψακας ἔνοπτρον ἀναγ-
καῖον εἶναι μᾶλλον τῆς ἀχλύος.

᾿Επεὶ δὲ καὶ δῆλον καὶ εἴρηται πρότερον ὅτι ἐν τοῖς

τοιούτοις ἐνόπτροις τὸ χρῶμα μόνον ἐμφαίνεται, τὸ
δὲ σχῆμα ἄδηλον, ἀναγχαῖον, ὅταν ἄρχηται ὕειν καὶ
ἤδη μὲν συνιστῆται εἰς ψακάδας ὁ ἐν τοῖς νέφεσιν
ἀὴρ, μήπω δ᾽ Un, ἐὰν ἐξ ἐναντίας ἦ ὁ ἥλιος, 7
ἄλλο τι οὕτω λαμπρὸν ὥστε γίνεσθαι ἔνοπτρον τὸ
γέφος, καὶ τὴν ἀνάχλασιν qoot πρὸς τὸ λαμπρὸν
ἐξ ἐναντίας, γίνεσθαί τ᾽ ἔμφασιν χρώματος, οὐ σχ ήἥ-
μᾶτος. Ἑκάστου δ᾽ ὄντος τῶν ἐνόπτρων μικροῦ καὶ
ἀοράτου, τῆς δ᾽ ἐξ ἁπάντων αὐτῶν συνεχείας τοῦ
μεγέθους ὁρωμένης, ἀνάγκη συνεχὲς μέγεθος τοῦ αὐ-
τοῦ φαίνεσθαι χρώματος" ἕκαστον γὰρ τῶν ἐνόπτρων
τὸ αὐτὸ ἀποδίδωσι χρῶμα τῷ συνεχεῖ: ὥστ᾽ ἐπεὶ
ταῦτ᾽ ἐνδέχεται συμβαίνειν, ὅταν τοῦτον ἔχῃ τὸν
τρόπον ὅ θ᾽ ἥλιος xal τὸ νέφος καὶ ἡμεῖς ὦμεν με-
ταξὺ αὐτῶν, ἔσται διὰ τὴν ἀνάκλασιν ἔμφασίς τις.
᾿Αλλὰ μὴν καὶ φαίνεται τότε, καὶ οὐκ ἄλλως ἐχόν-
τῶν γινομένη ἡ tpe.

Ὅτι μὲν οὖν ἀνάχλασις ἡ ἶρις τῆς ὄψεως πρὸς τὸν ἥλιόν

ἐστι, φανερόν" διὸ καὶ ἐξ ἐναντίας ἀεὶ γίνεται, ἡ
δ᾽ ἅλως περὶ αὐτόν" καίτοι ἄμφω ἀνακλάσεις: ἀλλ᾽
ἣ γε τῶν χρωμάτων ποικιλία διαφέρει" ἡ μὲν γὰρ
ἀφ᾽ ὕδατος χαὶ μέλανος γίνεται ἀνάκλασις xal πόρ-
ρωθεν, ἡ δ᾽ ἐγγύθεν χαὶ ἀπ᾽ ΠΣ λευχοτέρου τὴν
φύσιν. Φαίνεται δὲ τὸ λαμπρὸν διὸ τοῦ μέλανος, ἢ
ἐν τῷ μέλανι (διαφέρει γὰρ οὐθέν) φοινικοῦν. "Op&v
δ᾽ ἔξεστι τό γε τῶν χλωρῶν ξύλων πῦρ; ὡς ἐρυθρὰν
ἔχει τὴν φλόγα διὰ τὸ τῷ καπνῷ πολλῷ μεμίχθαι
τὸ πῦρ λαμπρὸν ὄν καὶ λευκόν" xal δ ἀχλύος καὶ
χαπνοῦ ὁ ἥλιος φαίνεται φοινιχοῦς"

διὸ ἡ μὲν τῆς ἴριδος ἀνάκλασις ἡ μὲν πρώτη τοιαύτην
ἔχειν φαίνεται τὴν χρόαν (ἀπὸ ῥανίδων γὰρ μικρῶν
γίνεται ἡ ἀνάκλασις), ἡ δὲ τῆς ἅλω οὔ. Περὶ δὲ
τῶν ἄλλων χρωμάτων ὕστερον ἐροῦμεν. Ἔτι δὲ περὶ
αὐτὸν μὲν τὸν ἥλιον οὐ γίνεται verti τοιαύτης
συστάσεως, ἀλλ᾽ ἢ ὕει, ἢ διαλύεται" ἐκ δὲ τῶν ἐναν-
τίων ἐν τῷ μεταξὺ τῆς τοῦ ὕδατος γενέσεως γίνεταί
τις χρόνος: τούτου γὰρ pm συμβαίνοντος » ἦσαν ἂν
χκεχρωματισμέναι αἱ ἅλῳ ὥσπερ ἡ ἶρις. Νῦν ὅλα
μὲν οὐ γίνεται τοιαύτην ἔχοντα τὴν ἔμφασιν, οὐδὲ

*]ris autem quoniam quidem est refractio, dictum est “ Cap. τν-

prius; qualis autem refractio et quomodo et per quam
causam singula fiunt accidentium circa ipsam, dicamus
nunc.

Refractus quidem igitur visus ab omnibus videtur planis,

horum autem est aer et aqua. Fit autem ab aere qui-
dem, cum factus fuerit consistens. Propter visus autem
debilitatem saepe et sine inspissatione facit refractionem,
qualis aliquando accidit cuidam passio debiliter et non
acute videnti; semper enim idolum videbatur praecedere
ambulantem ipsum, ex opposito respiciens ad ipsum.
Hoc autem patiebatur, quia visus refrangebatur ad
ipsum: sic enim debilis erat et tenuis valde ab infirmi-
tate, ut speculum fieret et propinquus aer, et non
posset penetrare, sicut qui longe et spissus. Propter
quod et navium summitates retractae videntur in mari,
et maiores magnitudines omnium, cum euri flaverint,
et quae in caliginibus, velut et sol et astra, orientia
et occumbentia, magis quam in medio caeli existentia.
Ab aqua autem maxime refrangitur et ab incipiente fieri
magis adhuc quam ab aere: quamlibet enim partium,
ex quibus fit constantibus roratio, speculum necessa-
rium esse magis caligine.

Quoniam autem et manifestum est et dictum est prius,

quod in talibus speculis color tantum apparet, figura
autem immanifesta, necessarium , cum incipiat pluere,
et iam quidem consistat in rorationes qui in nubibus
aer, nondum tamen pluat, si ex opposito fuerit sol,
aut aliquid aliud sic fulgidum, ut fiat speculum nubes
et refractionem fieri ad fulgidum ex opposito, fierique
emphasim coloris, non figurae. Unoquoque autem spe-
culorum existente parvo et indivisibili, ea autem, quae
ex omnibus ipsis continuatae magnitudinis, visa ne-
cesse continuam magnitudinem eiusdem apparere co-
loris; unumquodque enim speculorum eundem reddit
colorem continue. Quare quoniam haec contingit acci-
dere, cum habeat hoc modo sol et nubes, et nos sumus
in intermedio ipsorum, erit propter refractionem em-
phasis quaedam. Quinimmo οἵ videtur tunc, et non
aliter habentibus facta iris.

Quod quidem igitur iris sit refractio visus ad solem mani-

festum, propter quod et ex opposito semper fit: halo
autem circa ipsum, quamvis ambo refractio; sed hoc
quidem colorum varietate differt: haec quidem enim
ab aqua et nigro fit refractio et de longe, haec autem
de prope et ab aere albiore secundum naturam. Ap-
paret autem fulgidum per nigrum, aut in nigro (dif-
fert enim nihil) puniceum. Videtur autem madidorum
lignorum ignem quomodo rubeam habeat flammam,
propterea quod fumo multo mixtus est ignis fulgidus
existens et albus, et per caliginem et fumum sol apparet
puniceus.

Propter quod iridis quidem refractio quae prima talem vi-

detur habere colorem (a guttis enim parvis fit refractio),
quae autem ipsius halo, non. De aliis autem coloribus
posterius dicemus. Adhuc autem circa ipsum quidem
solem non fit mora talis consistentiae, sed aut pluit,
aut dissolvitur; ex opposito autem in intermedio gene-
rationis aquae fit quoddam tempus. Quoniam si quidem
fieret, esset utique colorata halo sicut iris. Nunc autem
tota non fiunt talem habentia emphasim, neque circulo,
parva autem et secundum partem, quae vocantur virgae.

* Lect. vit, n. 1.

* Jbid. n. 3.

* Lect. seq. n. 5.

* Num. 4.
* Lect. seq. n.1.

* Num. seq.

XCVI

κύχλῳ, μιχρὰ δὲ καὶ xac μόριον ; αἱ καλοῦνται
ῥάβδοι, ἐπεὶ εἰ συνίστατο τοιαύτη ἃ λὺς οἵα γένοιτ
ἂν ὕδατος, 7j τινος ἄλλου μέλανος, χα ἄπερ ἐλέγομεν,
ἐφαίνετο ἂν ἡ ἶρις ὅλη) ὥσπερ ἡ περὶ τοὺς λύχνους" περὶ
γὰρ τούτους τὰ πλεῖστα νοτίων ὄντων ipte γίνεται
τοῦ χειμῶνος, μάλιστα δὲ δήλη γίνεται τοῖς ὑγροὺς
ἔχουσι τοὺς ὀφθαλμούς: τούτων γὰρ ἡ ὄψις ταχὺ
δ ἀσθένειαν ἀναχλᾶται. Γίνεται δ᾽ ἀπό τε τῆς τοῦ
ἀέρος ὑγρότητος καὶ ἀπὸ λι νύος τῆς ἀπὸ τῆς φλο-
γὸς ἀπορρεούσης καὶ μιγνυμένης" τότε γὰρ γίνεται
ἔνοπτρον; καὶ διὰ τὴν μελανίαν" καπνώδης γὰρ ἡ
λιγνύς, To δὲ τοῦ λύχνου φῶς οὐ λευκὸν, ἀλλα πορ-
υροῦν φαίνεται κύχλῳ καὶ ἰριῶδες, φοινικοῦν ὃ οὔ"
ἔστι γὰρ 4 τ᾽ ὄψις ὀλίγη ἡ ἀνακλωμένη, καὶ μέλαν
τὸ ἔνοπτρον. Ἢ δ᾽ ἀπὸ τῶν κωπῶν τῶν ἀναφερο-
μένων ἐκ τῆς θαλάττης tete τῇ μὲν θέσει τὸν αὐτὸν
γίνεται τρόπον τῇ ἐν τῷ οὐρανῷ; τὸ δὲ χρῶμα ὁμοιο-
τέρα τῇ περὶ τοὺς λύχνους" οὐ [dp φοινικῆν, ἀλλὰ
πορφυρᾶν ἔχουσα φαίνεται τὴν χρόαν ἡ δ᾽ àvdxAa-
σις ἀπὸ τῶν ae toco piv, συνεχῶν δὲ γίνεται
ῥανίδων - αὗται ὕδωρ ἀποχεχριμένον εἰσὶν ἤδη
παντελῶς. Γίνεται δὲ κἄν τις λεπταῖς ῥανίσιν ῥαίνῃ
εἴς τι τοιοῦτον χωρίον, ὃ τὴν θέσιν πρὸς τὸν ἥλιον
ἐστραμμένον ἐστὶ, xal τῇ μὲν ὁ ἥλιος ἀνέχει, τῇ
δὲ σχιάζει: ἐν τῷ τοιούτῳ γὰρ; ἐὰν εἴσω τις ῥαίνῃ;
τῷ ἑστῶτι ἐχτὸς, ἡ ἐπαλλάττουσιν αἱ ἀκτῖνες καὶ
ποιοῦσι τὴν cxidv, φαίνεται ἶρις, Ὁ δὲ τρόπος καὶ
ἡ χρόα ὁμοία καὶ τὸ αἴτιον τὸ αὐτὸ τῇ ἀπὸ τῶν
κωπῶν" τῇ γὰρ χειρὶ κώπῃ χρῆται ὁ ῥαίνων.

τόξῳ ἡ ostquam Philosophus determinavit de halo
(5) Ko in speciali, determinat nunc de iride etiam
RE in speciali. Et circa hoc duo facit: primo
ANN praemittit intentionem suam, et dicit quod
GA K9UA dictum est prius, quod iris est quaedam re-
fractio, scilicet causaliter, ut dictum est; sed que sit
refractio, et propter quam causam, et quomodo fiant sin-
gula accidentia circa iridem, dicimus nunc.

2. Secundo ibi: Refractus quidem igitur etc., prosequitur
intentionem suam. Et circa hoc tria facit: primo ostendit
causam et modum generationis colorum in iride; secundo
determinat de ea quantum ad figuram et consequentia fi-
guram eius, ibi: Quoniam autem neque circulum * etc. tertio
determinat de tempore et modo apparitionis eius, ibi:
Quod autem. in minoribus * etc. Prima iterum dividitur in
duas partes: in prima determinat de generatione colorum
principalium; in secunda de generatione colorum minus

rincipalium, ibi: Xantbos autem * etc. Circa primum tria

dani: rimo determinat de generatione colorum iridis in
generali; secundo de generatione primi coloris in spe-
ciali, ibi: Quod quidem igitur iris * etc.; tertio de genera-
tione aliorum colorum, ibi: Quoniam autem color * etc.
Circa primum iterum duo facit: primo ponit quandam
μιὰς risus x necessariam ad propositum; secundo con-
cludit modum generationis colorum iridis, ibi: Quoniam
aulem. et. manifestum. * etc. ;

Dicit ergo primo quod radius visualis natus est re-
frangi ab omni corpore plano et terminato, sicut sunt aer
et aqua. Quod autem refrangatur ab aere probat quatuor
signis. Primum est quia Antipheronti « propter debilita-
tem sui visus accidit, quod semper videbat similitudinem
suae faciei in aere ipso aspiciendo, propter refractionem
suae faciei in aere: signum est igitur quod refractio fiat
in aere. - Intelligendum est autem circa istud primum
signum, quod Aristoteles hic loquitur secundum opinio-
nem antiquorum mathematicorum, ut dictum est supra,
sed secundum veritatem illa est causa passionis accidentis
circa Antipherontem, quod circa pupillam eius erat humor
innaturalis grossus, alterans visum, et ipse propter in-
firmitatem iudicabat de isto humore et de idola in eo
impresso, sicut de quodam extrinseco: quia utebatur

METEOROLOGICORUM LIB. III

Quoniam si constaret talis caligo, qualis fiet utique ab
aqua aut aliquo alio nigro, sicut dicimus.

Apparet utique iris tota, sicut quae circa lucernas. Circa
has enim secundum plurima australibus existentibus, iris
fit hieme. Maxime autem manifesta fit humidos haben-
tibus oculos: horum enim visus cito propter debilitatem
refrangitur. Fit autem et ab humiditate aeris et ab eva-
poratione a flamma defluente et mixta: tunc enim fit
speculum, et propter nigredinem: fumosa enim evapo-
ratio. Lucernae autem lumen non album, sed purpureum
apparet circulo et iriale, puniceum autem non: est enim
visus quia paucus, qui refrangitur et nigrum speculum.
Quae autem a remis sursum latis ex mari iris, positione
quidem eodem fit modo ei, quae in caelo, colore au-
tem similior ei, quae circa lucernas: non enim puni-
ceum sed purpureum habens videtur colorem; refractio
autem a parvissimis quidem, continuis autem fit guttis :
hae autem aqua segregata sunt penitus. Fit autem et
si quis subtilibus rorationibus roret in aliquem talem
locum, qui positione ad solem versus sit: et hac qui-
dem sol illustret, hac autem umbra sit: in tali enim, si
quis.intus roret, statim extra supermutantur radii; et
faciunt umbram apparere iridem. Modus autem et co-
loratio similis, et causa eadem ei quae a remis: manu
enim pro remo utitur rorans.

pupilla quasi speculo, et humore quasj obiecto, et iudi-
cabat ipsum esse hominem ambulantem, propter simili-
tudinem passionis apparentis in colore et lineatione. Sicut
aliis laborantibus infirmitate oculorum apparet tela aranea-
rum ante oculos, quibusdam autem muscae volantes etc.,
cum tamen sit humor in pupilla respersus. - Secundum
signum est, quia summitates navium, scilicet summitas
arboris navis, et etiam montes alti in mare, videntur bre-
viores et grossiores: quia aer supra mare existens magis
accedit ad dispositionem opaci, quia est ingrossatus ab
humiditate et frigiditate maris, ex quo potest esse spe-
culum, quod. non posset esse nisi aer esset aliquo modo
inspissatus et ingrossatus. - Tertium signum quod refra-
ctio fiat ab aere ita consistente et inspissato, est quia
cum flant euri, qui sunt venti orientales humidi, omnia
videntur maiora propter refractionem ad aerem ing

tum a flatu euri. - Quartum signum est, quia te | ca-
liginis, scilicet in mane quando sol adhuc non rarefecit
aerém, et in sero et aliis temporibus nebulosis, sol et
alia astra orientia vel occidentia videntur maiora quam
in medio caeli, propter talem refractionem ad aerem istum
caliginosum et grossum.

Quod autem ab aqua fiat refractio manifestat, quia si sit
ab aere, multo magis fiet ab aqua, quae est planae superfi--
ciei et est magis densa quam aer, et ex consequenti magis
pots esse speculum quam aer vel caligo. Et adhuc n"

t a caligine incipiente converti in aquam quam a simplici
aere, quia etiam talis caligo magis accedit ad rationem
speculi quam aer.

3. Deinde cum dicit: Quoniam autem et manifestum etc.,
concludit modum generationis colorum iridis in i
Et dicit quod, sicut dictum est prius, si fuerit nubes
rorida, idest habens parvas guttulas semilucidas ad mo-
dum roris, sicut accidit cum incipit pluere ant
pluat, vel etiam cum desinit, et talis nubes posita fuerit
ex opposito solis vel alterius astri fulgidi, ita ut fiat
speculum refrangens visum ad oppositum, scilicet ad
astrum, tunc fiunt colores iridis in tali speculo. Sed quia
illae parvae guttulae nubis sunt specula parva, et indi-
visibili secundum sensum, ideo in illis apparet color
tantum, non autem figura obiecti. Quia autem sunt con-

«) Antipheronti. — Antiphonti Pa; item inferius Antiphontem legunt;

᾿Αντιφέροντι τῷ Ωρείτῃ).

legimus cum Petro, qui remittit ad librum de Memoria (Cap. 1:

m. seq.

B

CAP. IV; LECT. V

tinuatae adinvicem, ideo in illis apparet color continuus,
non interruptus. Sed ista reverberatio colorum solum
contingit, quando nubes et astrum ponuntur ex opposito,
et visus noster est in medio ipsorum.
4. Deinde cum dicit: Quod quidem igitur iris etc., ponit
in speciali modum generationis coloris punicei, qui est
rimus inter principales colores iridis. Et circa hoc tria
acit: primo praemittit quasdam suppositiones necessarias
ad propositum; secundo ostendit causam coloris punicei,
ibi: Propter quod iridis * etc.; tertio ponit modum gene-
rationis talis coloris, declarando ipsum per quaedam si-
gna, ibi: Apparet utique iris * etc. Ponit ergo primo tres
suppositiones. Quarum prima est quod iris est refractio,
idest apparitio ex refractione causata, et quia causatur
ex refractione a nube opposita, ideo semper fit ex oppo-
sito ad astrum: halo autem fit circa ipsum; conveniunt
tamen in hoc quod utrumque fit ex quadam refractione. -
Secundum quod supponit, est quaedam differentia inter
halo et iridem: quia in halo non est illa varietas co-
lorum quae est in iride; iterum in iride est refractio a
longe et a nigro, sed halo fit de prope et ab aere albiori
m naturam. - Tertia suppositio est, quod fulgidum
seu lucidum, visum in nigro vel per nigrum, apparet
uniceum. In signum cuius ignis lignorum viridium habet
πω» rubeam, quia magna multitudo fumi, qui est
iger, miscetur tali igni lucido. Sol etiam, visus per
caliginem vel fumum, apparet puniceus, idest subrubeus,
ad albedinem.
^^ Sciendum est autem, quod quando aer vel aliud per-
spicuum est in propria natura' purum, et non aliquo co-
ore coloratum, tunc habet solum rationem medii per
iod videtur obiectum, non autem habet rationem obiecti.
do autem est impurum et coloratum aliquo colore,
tunc habet rationem medii et obiecti, et ex colore utrius-
que, scilicet medii et obiecti, componitur unum obiectum
completum visus. Ex hoc, quando lucidum vel obiectum
transit per fumum vel caliginem vel aliud nigrum, tunc
ex utroque componitur tertius color qui dicitur puniceus:
et hic tanto magis accedit ad album, quanto magis in
"tali mixtione dominatur lucidum; et ita similiter de nigro.
Et huius signum "es potest esse, qued radius solaris
transiens per oram vini nigri, videtur puniceus,
oo badan praedictum. μὰ
-.$. Deinde cum dicit: Propter quod iridis etc., ponit
causam coloris punicei in iride, dicens quod prima re-
fractio, idest primus color ex refractione causatus, apparet
propter refractionem luminis solis a guttis parvis, quae
"sunt in nube nigra et aquosa: quia fulgidum visum in
nigro appatet puniceum. Sic autem non est de halo. Non

. estautem tanta diversitas colorum in halo sicut in iride:

quia nubes in qua videtur halo, non est tantae perma-
nentiae circa solem sicut nubes in qua apparet iris: quia
nubes circa solem vel convertitur in pluviam, vel cito

dissolvitur ter calorem solis, sed nubes existens in
opposito solis facit aliquam moram, saltem per totum

tempus in quo generatur aqua ex nube: quod si esset
in nube in qua generatur halo, tunc utique halo appa-
reret colorata sicut iris. Et eadem etiam causa, quia iris
fit ex opposito, non fit sub figura circuli completi, sed
est figura eius parva: quia non est maior semicirculo,
divisa per quasdam virgas, quae apparent in medio prae-
ictorum colorum. Et si talis caligo aliter poneretur circa
solem, esset maioris figurae iris.

XCVII

6. Deinde cum dicit: Apparet utique iris etc., declarat
modum generationis coloris punicei per quaedam signa.
Et primum, per quod demonstratur quod iris fiat per
refractionem ad aerem grossum et caliginosum, est quia
in hieme circa lucernas de nocte apparet circulus habens
colorem puniceum iridis, quod fit propter refractionem
lumiriis lucernae ad aerem. circumstantem, qui est ingros-
satus a frigido, vel etiam est terminatus per admixtionem
fumi egredientis a lucerna, et ita est nigrefactus a fumo.
Hoc autem fit maxime flantibus ventis australibus, quia
tunc aer est magis ingrossatus propter humorem quem
secum adducunt venti australes. Et hoc maxime accidit

his qui habent oculos debilitatos propter nimiam humi-

ditatem: tum quia aer etiam tunc magis ingrossatur pro-
ter humorem evaporantem ab oculis; tum quia visus
acile refrangitur ab aere grosso propter debilitatem, sup-
posito secundum antiquos, quod visus sit qui refrangatur,
sicut supra dictum est. Sed tamen possumus dicere quod
huius ratio est, quia visus debilis non potest operari
circa obiectum forte, cuiusmodi est lumen, propter de-
bilitatem: sicut accidit noctuae, quae propter debilitatem
visus non potest aspicere lumen solis. Et ideo propter
infirmitatem , quae quasi velat oculum, intuetur lumen
lucernae sub quadam caligine, et videtur ei lumen etiam
magis obscurum quam sit. Assignat autem duas rationes,
quare lumen lucernae non facit colorem puniceum in
sua iride, sicut lumen solis. Prima est, quia visus debi-
liter alteratur a lumine lucernae debili existente, et ideo
lumen non appáret ita album, sicut appareret in altera-
tione forti. Secunda autem est, quia speculum in quo lu-
men videtur, scilicet aer circumstans, est nigrum propter
fumum lucernae, et propter hoc ostendit colorem solis
non puniceum , sed purpureum , qui magis accedit ad
nigrum. quam puniceus.- Secundum signum est, quia in
aqua maris sursum elevata a remis nautarum, apparent
tales colores, propter refractionem luminis ad aerem in-
grossatum propter frigiditatem et humiditatem aquae ma-
ris, et terminatum etiam et aliquo modo denigratum ab
umbra quam faciunt latera navis; et propter hoc tales
colores sunt similiores. coloribus. iridis lucernae quam
iridis caelestis, quia talis iris non habet colorem puni-
ceum, sed purpureum. Refractio autem in tali iride fit a
guttis parvis et continuis, quae elevantur a remis. -Ter-
tium signum est, quia quando aliquis est in aliquo loco,
qui ex una parte est tenebrosus et ex alia, scilicet ex
opposita parte, irradiatur a sole, et rorat, idest distillat,
humorem aqueum,.sive manu sive ore sive alio instru-
mento, subtili stillatione, tunc apparent similes colores
iridis, propter refractionem- luminis ad talem aquam
stillantem et nigram apparentem propter umbram. Hoc
autem. manifeste videtur in hominibus. velociter loquen-
tibus: ab ore enim eorum dum loquuntur, saepe egre-
ditur quidam humor aqueus, rotundus et inflatus, in quo
apparent colores iridis, si homo fuerit versus solem.
Pueri etiam quibusdam instrumentis vitreis ori suo ap-
positis, emittunt tales inflationes rotundas ad modum
vesicarum, in quibus apparent colores iridis. Hoc etiam
apparet ἴῃ δῆτα dum percutitur, et in sapone quando
lotrices ipsum manibus liquefaciunt, et in multis aliis, a
quibus elevantur huiusmodi inflationes rotundae, et in eis
apparent colores iridis. Signum est ergo quod iris caelestis
generetur perrefractionem luminis a nube rorida, quia etiam
praedicta iris causatur per refractionem ab aqua rorida.

Opp. D. Τβομαξ T. III. APPENDIX.

XCVIII

METEOROLOGICORUM LIB. III

LECTIO SEXTA

ABSOLVITUR QUAESTIO DE COLORIBUS IRIDIS - ADDITUR DISSERTATIO,
QUA NONNULLAE ALIAE CIRCA IRIDEM QUAESTIONES SOLVUNTUR

Ὅτι δὲ τὸ χρῶμα τοιοῦτον, ἅμα δῆλον ἔσται καὶ περὶ

τῶν ἄλλων χρωμάτων τῆς φαντασίας, ἐκ τῶνδε. δεῖ
γὰρ νοήσαντας; ὥσπερ εἴρηται) καὶ ὑποθεμένους
πρῶτον μὲν ὅτι τὸ λαμπρὸν ἐν τῷ μέλανι; n διὸ
τοῦ μέλανος χρῶμα ποιεῖ φοινικοῦν, δεύτερον δ᾽ ὅτι
ἡ ὄψις ἐχτεινομένη ἀσθενεστέρα γίνεται xai ἐλάτ-
των; τρίτον δ᾽ ὅτι τὸ μέλαν olov ἀπόφασίς ἐστιν"
τῷ γὰρ ἐχλιπεῖν Ty ἔζων φαίνεται μέλαν" διὸ τὰ
πόρρω πάντα μελάντερα φαίνεται; διὰ τὸ μιὴ διικνεῖ-
σθαι τὴν ὄψιν. Θεωρείσθω μὲν οὖν ταῦτα ἐκ τῶν
περὶ τὰς αἰσθήσεις συμβαινόντων" ἐχείνων γὰρ ἴδιοι
οἱ περὶ τούτων λόγοι" νῦν δ᾽ ὅσον ἀνάγχη » τοσοῦ-
τον περὶ αὐτῶν λέγωμεν. Φαίνεται δ᾽ οὖν διὸ ταύ-
τὴν τὴν αἰτίαν τά τε πόρρω μελάντερα καὶ ἐλάττω
καὶ λειότερα, καὶ τὰ ἐν τοῖς ἐνόπτροις; καὶ τοὶ νέφη
μελάντερα βλέπουσιν εἰς τὸ ὕδωρ ἢ εἰς αὐτὰ τὰ
γέφη; καὶ τοῦτο πᾶνυ ἐπιδήλως: διὰ γὰρ τὴν ἀνά-

- χλασιν ὀλίγῃ τῇ ὄψει θεωροῦνται: Διαφέρει δ᾽ οὐθὲν

τὸ ὁρώμενον μεταβάλλειν ἢ τὴν ὄψιν: ἀμφοτέρως γορ

. ἔσται ταὐτόν. Πρὸς δὲ τούτοις δεῖ μὴ λεληθέναι καὶ

"H
'Ez

*
διὸ

μϑ
e

τόδε: συμβαίνει γὰρ ὅταν ἢ τοῦ ἡλίου νέφος πλη-
σΐον, εἰς μὲν αὐτὸ βλέποντι υνηδὲν φαίνεσθαι χεχρω-
ματισμένον, ἀλλ᾽ εἶναι λευχὸν, ἐν δὲ τῷ ὕδατι ταὐτὸ
τοῦτο θεωροῦντι χρῶμα τι ἔχειν τῆς ἴριδος, Δῆλον
τοίνυν ὅτι ἡ ὄψις ὥσπερ καὶ τὸ μέλαν κλωμένη δύ
ἀσθένειαν μέλαάντερον ποιεῖ φαίνεσθαι, καὶ τὸ λευκὸν
ἧττον λευχὸν καὶ προσάγει πρὸς τὸ μέλαν.

μὲν οὖν ἰσχυροτέρα ὄψις εἰς φοινικοῦν χρῶμα μετέ-
βαλεν, ἡ δ᾽ ἐχομένη εἰς τὸ πράσινον, ἡ δ᾽ ἔτι ἀσθε-
γεστέρα εἰς τὸ ἁλουργόν,

ὶ δὲ τὸ πλεῖον οὐκέτι φαίνεται, ἀλλ᾽ ἐν τοῖς τρισὶν,
ὥσπερ καὶ τῶν ἄλλων τὰ πλεῖστα, καὶ τούτων ἔσχε
τέλος: τῶν δ᾽ ἄλλων ἀναίσθητος ἡ μεταβολή"

χαὶ ἡ ἶρις τρίχρως φαίνεται, ἑκατέρα μὲν, ἐναντίως
δέ. 'H μὲν οὖν πρώτὴ τὴν ἔξω φοινικῆν ἔχει: ἀπὸ
μεγίστης γὰρ περιφερείας πλείστη προσπίπτει ἡ ὄψις
πρὸς τὸν ἥλιον, μεγίστη δ᾽ ἡ ἔξω ἡ δ᾽ ἐχομένη καὶ
ἡ τρίτη ἀνάλογον" ὥστ᾽ εἰ τὰ περὶ τῶν χρωμάτων
τῆς φαντασίας εἴρηται “καλῶς. ἀνάγκη τρίχρων τ᾽
εἶναι αὐτὴν χαὶ τούτοις τοῖς χρῶμασι ᾿“χεχρῶσθαι

ὄνοις.

ἐ ξανθὸν φαίνεται διὰ τὸ παρ᾽ ἄλληλα φαίνεσθαι"
τὸ γὰρ φοινικοῦν παρὰ τὸ πράσινον λευχὸν φαίνεται;
Σημεῖον δὲ τούτου " ἐν γὰρ τῷ μελαντάτῳ νέφει μια:
λιστα ἄκρατος γίνεται ἡ ἶρις" συμβαίνει δὲ τότε
ξανθότατον εἶναι δοκεῖν τὸ φοινικοῦν" ἔστι δὲ τὸ
ξανθὸν ἐν τῇ ἴριδι χρῶμα μεταξὺ τοῦ τε φοινικοῦ
καὶ πρασίνου [Qualis Διὰ τὴν μελανίαν οὖν τοῦ
χκύχλῳ νέφους ὅλον αὐτοῦ φαίνεται τὸ φοινιχοῦν λευ-
κόν" ἔστι γὰρ πρὸς ἐχεῖνα λευχόν. Καὶ πάλιν ἀπο-
μαραινομένης τῆς ἴριδος, ὅταν λύηται πὸ φοινιχοῦν *
ἡ γὰρ νεφέλη λευχὴ οὖσα᾽, προσπίπτουσα παρα τὸ
πράσινον, μεταβάλλει εἰς τὸ ξανθόν. Μέγιστον δὲ
σημεῖον τούτων ἡ ἀπὸ τῆς σελήνης ἷρις" D
γὰρ λευκὴ πάμπαν. Γίνεται δὲ τοῦτο, ὅτι ἔν τε τῷ
γέφει ζοφερῷ ὄντι φαίνεται xal ἐν νυχτί. ὍὭστερ οὖν
πὺρ ἐπὶ πῦρ, μέλαν παρὰ μέλαν ποιεῖ τὸ ἠρέμα

λευκὸν παντελῶς φαίνεσθαι λευχόν - τοῦτο δ᾽ ἐστὶ τὸ.

φοινιχοῦν. Γίνεται δὲ τοῦτο τὸ πάθος καταφανὲς
καὶ ἐπὶ τῶν ἀνθῶν" ἐν γὰρ τοῖς ὑφάσμασι xol ποι-
κίλμασιν ἀμύθητον διαφέρει τῇ φαντασίᾳ ἄλλα παρ’
ἄλλα τιθέμενα ἔνια τῶν χρωμάτων, οἷον καὶ το πορ-
φυρᾶ ἐν λευχοῖς ἢ μέλασιν ἐρίοις, ἔτι δ᾽ ἐν αὐγῇ
τοιᾳδὶ ἢ τοιαδί διὸ καὶ οἱ ποικιλταί φασι διαμιαρ-

* Quoniam. autem color talis, simul palam erit et de alio- *

rum colorum phantasia, ex his: oportet enim intelligen-
tes, sicut dictum est, et supponentes primo .:quidem.
quia fulgidum in nigro aut per nigrum colorem facit
puniceum; secundo autem quia visus protensus debilior
fit et minor; tertio quia nigrum velut negatio est: in
deficiendo enim visum apparet nigrum; propter quod
quae longe omnia mnigriora apparent, propterea quod
non pertingit visus. Considerentur quidem igitur haec
ex his quae circa sensus accidunt: illorum enim pro-
prii de his sermones; nunc autem quantum. necesse
de ipsis dicamus. Apparent igitur propter hanc causam
et quae longe nigriora et minora et planiora, et quae in
speculis, et nubes nigriores aspicientibus in aquam quam
in ipsas nubes; et hoc valde rationabiliter: propter re-
fractionem enim pauco visu aspiciuntur. Differt autem
nihil quod videtur permutari aut visum: utroque. enim
modo erit idem. Adhuc autem oportet non latére et
hoc: accidit enim. cum fuerit nubes prope solem, in
ipsam quidem aspicienti nihil apparere coloratam, sed
esse albam, in aqua autem eandem. hanc intuenti

colo-
rem habere aliquem eorum qui iridis. Palam igitur quod

visus sicut et nigrum fractus propter debilitátem ni-
grius facit apparere, et albius minus album, et adducit
ad nigrum. Ei 15i t5
T5 dieit)

"ux

Qui quidem igitur fortior in puniceum .colorem permuta-

vit, habitus autem in viridem, qui autem adhuc debi-
lior in halurgum. s eua

Quoniam autem quod plus non iam apparet, sed in tribus,

sicut et aliorum plurima, et horum habuit finem; alio-

rum autem insensibilis permutatio. KL οἱ

Propter quod et iris tricolor apparet, utraque quidem, op-

posite autem. Prima quidem igitur exteriorem
habet: a maxima enim peripheria plurimus incidit visus
ad solem, maxima autem quae extra; habita autem et -
tertia proportionaliter, Quare; si quae de colorum
phantasia dicta sunt bene, necesse tricolorem esse ipsam
et his coloribus colorari solis. Ϊ

HUHE-EIJSD

Xanthos autem apparet propter secus invicem

:
puniceum enim iuxta viride album ipte mms
autem huius: in nigerrima enim nube maxime pura
fit iris; accidit autem tunc magis xanthon. esse videre
quam puniceum; est autem xanthos in iride color
inter puniceum et viridem colorem. Propter nigredi-
nem igitur eius quae in circuitu nubis, totum ipsius
apparet quod puniceum album: est enim ad illa al-

bum. Adhuc autem, marcescente iride propinquissime, -

cum solvatur puniceum: nubes enim alba existens,
adiuncta secus viride, permutat in xanthon. Maximum
autem signum horum quae a luna iris: apparet enim
alba valde. Fit autem hoc, quia in nube obscura exi-
stente apparet et in nocte. Sicut igitur ignis supra
ignem, nigrum ad nigrum facit debiliter album peni-
tus apparere album; hoc autem est puniceum. Fit
autem haec passio manifesta et in floribus: in textu-
ris enim et variaturis valde differunt secundum phan-
tasiam alii secus alios positi colorum, velut et pur-
purei in albis aut nigris lanis; sunt autem in ipsa
tales vel tales; propter quod et variatores aiunt pec-
care operantes ad lucernam et saepe circa flores de-
cipi, accipientes alios pro aliis. Quare quidem igitur

CAP. IV, LECT. VI

τάνειν ἐργαζόμενοι πρὸς τὸν λύχνον πολλάκις τῶν
ἀνθῶν. λαμβάνοντες ἕτερα ἀνθ᾽ ἑτέρων. Διότι μὲν
οὖν τρίχρως τε; χαὶ ὅτι ἐκ τούτων φαίνεται τῶν
χρωμάτων μόνων ἡ ipis, εἴρηται"
διπλὴ δὲ χαὶ ἀμαυροτέρα τοῖς χρώμασιν ἡ περιέχουσα,
τ χαὶ τῇ θέσει τὰς χρόας ἐξ ἐναντίας ἔχει κειμένας διὸ
τὴν αὐτὴν αἰτίαν: μαχροτέραν γὰρ ἀπηπευμμένὰ ἡ
ὄψις ὥσπερ τὸ πορρώτερον ὁῤᾷ, καὶ τὸ ἐνταῦθα τὸν
αὐτὸν τρόπον. ᾿Ασθενεστέρα οὖν ἀπὸ τῆς ἔξωθεν ἡ
ἀνάκλασις γίνεται διοὶ τὸ πορρώτερον ποιεῖσθαι τὴν
ἀνάκλασιν, ὥστ᾽ ἐλάττων προσπίπτουσα τὰ χρώματα
ποιεῖ ἀμαυρότερα φαίνεσθαι. Καὶ ἀντεστραμμένως
δὴ διὸ τὸ πλεῖον ἀπὸ τῆς ἐλάττονος xal τῆς ἐντὸς
περιφερείας προσπίπτειν πρὸς τὸν ἥλιον" ἐγγυτέρω
γὰρ τῆς ὄψεως οὖσα ἀναχλᾶται ἀπὸ τῆς ἐγγυτάτω
| περιφερείας τῆς πρώτης ἴριδος. ᾿Εγγυτάτω δ᾽ ἐν τῇ
τς ἔξωθεν ἴριδι ἡ ἐλαχίστη περιφέρεια, ὥσθ᾽ αὕτη ἕξει
ον πὸ χρῶμα φοινικοῦν" ἡ δ᾽ ἐχομένη καὶ ἡ τρίτη κατὰ
λόγον. -Ἢ ἔξω ἴρις ἐφ᾽ d τὸ B, ἡ ἔσω ἐφ d τὸ A:
εὐ τὸ χρώματα δ᾽, ἐφ᾽ ᾧ τὸ T, φοινικοῦν, ἐφ᾽ d τὸ Δ,
οὐ πράσινον, ἐφ᾽ ᾧ E, dAovpyóv τὸ ξανθὸν δὲ φαίνεται
«τ ἐφ᾽ οὐ τὸ Z. Τρεῖς δ’ οὐχέτι γίνονται, οὐδὲ πλείους
— ἔριδες διὰ τὸ καὶ τὴν δευτέραν γίνεσθαι ἀμιαυροτέραν;
o ὥστε καὶ τὴν τρίτην ἀνάχλασιν πάμπαν ἀσθενῆ γί-
οἴ γεσθαι καὶ ἀδυνατεῖν ἀφικνεῖσθαι πρὸς τὸν ἥλιον,

uam Philosophus ostendit causam et
um. generationis coloris punicei, conse-
uenter assignat causam et modum genera-
r2» tionis aliorum. Et circa hoc duo facit: primo
assignat causam colorum principalium; se-
am alterius coloris minus principalis, ibi:
-Xantbos autem * etc. Circa primum duo facit: primo prae-
mittit quasdam suppositiones necessarias ad propositum;
secundo ex talibus suppositionibus concludit propositum,
ibi: Qui quidem igitur * etc.
᾿ς Circa primum igitur dicit, quod postquam dictum
est de uno colore, simul etiam ex dicendis manifestum
erit de aliis. Sed oportet prius supponere quaedam. Et
primo, quod sicut dictum est, lucidum sive fulgidum,
apparens in nigro per refractionem, sive per nigrum tan-
quam per medium, facit apparitionem coloris punicei,
maxime si alteratio fulgidi sit fortis. - Secundo suppo-
nendum est, quod visus de longe videns obiectum, de-
bilius et minus videt quam videns de prope. Et huius
ratio est, quia omne agens naturale debiius agit in mul-
distans quam in propinquum, et ex consequenti vi-
sibile debilius alterat visum a remotis quam de propin-
quo, convenienti scilicet propinquitate. era suppositio
est, quod nigrum in genere colorum est velut privatio,
respectu albi praesertim: contraria enim reducuntur ad
privativa, et semper alterum contrariorum habet rationem
itus et perfectioris respectu alterius, alterum vero ra-
tionem privationis et imperfecti respectu primi, sicut de-
claratur X Metaphys. Ex quo sequitur, quod illud quod
videtur visu existente debili et deficiente, apparet nigrum ;
quia sicut se habet album ad nigrum, ita se habet visio
albi ad. visionem nigri, et visus comprehendens unum ad
visum comprehendentem reliquum: igitur si unum est
| velut privatio, reliquum etiam erit tale. - Quarta supposi-
tio, quae est magis propinqua proposito, est quia omnia
quae videntur a longe, apparent nigriora quam si videren-
tur de prope. Cuius causa est secundum mathematicos ,
quia visus non pertingit ad illa, aut debiliter pertingit.
d secundum veritatem causa est, quia visibile a remotis
minus movet quam de propinquo, sicut dictum est in
secunda suppositione, ex qua quasi corollarie concluditur
ista. Dicit tamen Aristoteles quod de his diligentius con-
siderandum est in libris de Sensu et Sensato, et in perspe-
ctivis, quia illorum est proprium facere considerationem
de istis. Propter causam praedictam igitur ea quae vi-
dentur de longe, apparent nigriora, minora et planiora.
Causa primi dicta est. Sed causa secundi est, quia sicut
supra "dires est, visibile emittit radios ad visum quasi
pyramidaliter, et basis pyramidis est in ipso visibili, co-

ost
m

XCIX

tricolor, et quia ex his solum apparet coloribus iris,
dictum est,

Dupla autem et obscurior coloribus quae ambiens, et po-
sitione colores ex opposito habet positos, propter ean-
dem causam. Longius autem protensus visus sicut quod
longius videt, et quod hic eodem modo. Debilior igitur
ab exteriori fit refractio, quia a remotiori fit refractio:
quare minor incidens colores facit obscuriores apparere.
Et contrario etiam, quia amplior a minori et interiori
peripheria incidit ad solem: propinquior enim visui exi-
stens refrangitur a peripheria propinquissima primae
iridis. Propinquissime autem in exteriori iride minima
peripheria: quare haec habebit colorem puniceum, ha-
bita autem et tertia secundum proportionem. Exterior
iris in quo B, interior in quo A: colores autem, in qui-
bus C, puniceus, in quibus D, viridis, in quibus E,
halurgus, xanthos autem apparet in quo Z. Tres autem
non adhuc fiunt, neque plures irides, quia et secunda
fit obscurior, ut in tertia refractio valde debilis fiat, et
impotens sit pertingere ad. solem.

nus autem, qui, est ille angulus acutus pyramidis, termi-
natur ad visum. Quanto autem magis obiectum distat a
visu, tanto magis pyramis protrahitur et fit longior, et
facit minorem angulum in oculo, et ex consequenti vi-
detur minor. Causa autem tertii est, quia visus a remo-
tis non potest percipere modicam supereminentiam vel
concavitatem, propter debilem alterationem: ex quo omnia
astra apparent planae figurae. Et nubes visae per refra-
ctionem in aqua tanquam in quodam speculo, nigriores
videntur quam visae in seipsis. Quod est signum quod
ea quae videntur per refractionem , videntur nigriora:
quia scilicet debilius immutant visum. Addit autem quod
nihil differt quantum ad praesens propositum, dicere quod
visibile immutat visum in visione, quod verum est, aut
dicere quod visus permutat visibile, sicut dicebant ma-
thematici antiqui: quia utroque modo accidit idem quod
dictum est. - Quinta suppositio est, quod nubes quanto
fuerit propinquior soli, tanto minus est colorata colore
iridis, sed apparet alba, quia tunc magis recipit lumen;
sed. visa in aqua per refractionem apparet nigrior pro-
pter distantiam, et ideo tunc videtur habere aliquem
colorem iridis. - Ex quibus omnibus ultimate concludit,
manifestum esse quod alba visa per refractionem , tum
ropter maiorem distantiam obiecti, tum quia radii re-
am sunt debiliores quam directi, videntur minus alba
et quasi tendentia ad nigredinem, quia debilitatio radii
facit apparere minus colorem album.

2. Deinde cum dicit: Qui quidem igitur etc., ex. dictis
suppositionibus concludit causam aliorum colorum ap-
parentium in iride. Et dicit quod ubi est fortior et in-
tensior actio fulgidi in nubem propter minorem distan-
tiam, ibi permutatur color clarus solis in puniceum, qui
est propinquior albo: fulgidum enim visum in nigro
videtur puniceum, sicut dicit secunda * suppositio. Et talis
refractio fit in prima peripheria iridis. Sed refractio facta
a secunda peripheria adhuc est debilior propter maio-
rem distantiam, et ideo in ea apparet color viridis, qui
est propinquior nigro quam puniceus. Et in tertia cir-
cumferentia apparet halurgus, quia etiam est propinquior
nigro quam viridis, propter eandem causam. ὦ

3. Deinde cum dicit: Quoniam autem. quod etc., assignat
rationem numeri colorum iridis. Et dicit quod numerus
colorum iridis statum habet in tribus, et non procedit
ultra: sicut in pluribus aliis naturalibus terminus est in
tribus, ut patet I Caeli. Permutatio autem si qua alia
fit in aliis partibus nubis, est insensibilis , et non facit
apparere alium. colorem praeter istos. Ratio autem quare
sunt tantum tres colores in iride, est quia tot sunt ibi
colores, quot sunt loca in nube a quibus fit diversa re-

* [ntell. prima.

C METEOROLOGICORUM LIB. III

fractio: sed illa sunt tantum tria, ut iam declaratum est,
scilicet supremus , medius et infimus, a quibus diversi-
mode refrangitur lumen. -

4. Deinde cum dicit: Propter quod et iris etc., ostendit
ordinem et positionem colorum in iride. Et dicit quod

uandoque apparent duae irides, et utraque habet prae-
dietós colores, licet e contrario positos: quia interior et
contenta, quae est principalior, habet in maiori periphe-
ria colorem puniceum, in media viridem, in infima balur-
gum, idest caeruleum; sed exterior propter maiorem
propinquitatem ad solem, ut dictum est, in minori peri-

heria habet puniceum, in media viridem, et in suprema
fantigost: - Deinde recapitulat ea quae dicta sunt, et dicit
quod si, pro quia, ea quae prius supposita sunt de ΟΞ
paritione coloris, sunt bene dicta, necesse est in iride
apparere tres colores tantum, et nubem colorari solum
tribus coloribus, propter rationes quae dictae sunt.

5. Deinde cum dicit: Xamtbos autem etc., determinat
de causa apparitionis cuiusdam coloris minus principalis,
qui apparet aliquando inter puniceum et viridem, et est
propinquior albo quam puniceus. Dicitur autem graece
xantbos, latine autem citrinus. Dicit ergo quod xanthos
apparet interdum in iride, non quidem per refractionem:
quia tunc essent plures colores principales quam tres,
et etiam talis color tunc deberet apparere plus niger quam
albus; sed causatur ille color per iuxtapositionem pu-
nicei et viridis, quia puniceum positum iuxta viride album
videtur: contraria enim iuxta se invicem posita videntur
maiora et manifestiora. Hoc autem probat Philosophus
per quatuor signa. Et primo, quia quando apparet iris
in ise spissa et valde nigra, tunc colores videntur ma-
xime puri, et propter hoc xanthos apparet intensior: quod
signum est quod xanthos fit per iuxtapositionem punicei
et viridis. Et tunc etiam xanthos magis apparet quam pu-
niceus, ex eo quod nubes in parte exteriori per circuitum
nigra, propter iuxtapositionem punicei et nigri facit ap-
parere puniceum album, et ex consequenti xanthos positus
inter album et viridem, magis apparet, et puniceus magis
occultatur.- Secundum signum est, 2 marcescente nube,
idest evanescente, quia tunc rarefit et perdit obscurita-
tem et nigredinem, tunc puniceus fit albior et mutatur
in xanthos, propter iuxtapositionem albi et viridis. - Ter-
tium et maximum ev est, quia in iride facta a luna
in nocte, omnes colores apparent albiores, et maxime
apparet xanthos; quia tunc propter obscuritatem noctis
additam nigredini nubis, colores nigri maxime videntur
obscuri et ideo per iuxtapositionem nigri maioris color
puniceus videtur albior et citrinus: quia nigrum additum
nigro facit album iuxtapositum apparere magis album,
sicut ignis vel lumen additum lumini facit e converso
nigrum iuxtapositum apparere magis nigrum. - Quartum
signum est, quia textores texentes flores in pannis seri-
ceis vel alterius generis, diversimode ponunt iuxta se
colores, secundum quod volunt causare apparentias di-
versas in diversis floribus vel figuris. Et hoc etiam ob-
servant pictores: nam aliam apparentiam habet color
purpureus positus in lana vel serico albo quam positus
i nigro, et melius apparet aurum positum in azzurino
quam in albo: quod non esset, nisi colores iuxtapositi
aliis coloribus magis apparerent et variarent in apparen-
tiis. Colores etiam aliter et aliter positi ad lucernam,
idest ad lumen, secundum experientiam variantur pro-
pter diversam iuxtapositionem luminis: propter quod
Saepe accidit quod homines decipiuntur circa colores,

ropter diversam positionem colorum iuxta se invicem. -
einde epilogat, dicens quod dictum est propter quid
iris habet tres colores principales, et quartum minus
principalem, et quare iste, vel quartus, appareat inter
praedictos colores.

6. Deinde cum dicit: Dupla autem etc., assignat cau-

sam quorundam dictorum prius de iride. Dictum est.

enim supra, quod irides sunt duae tantum, quarum una
est continens, altera contenta: sed continens, idest exte-
rior, habet colores obscuriores, et modo contrario positos.
Ratio primi est, quia reflexio iridis superioris est remo-

tior, tum a sole illuminante tum etiam ab oculo, sicut
dictum est: ideo est debilior, et colores videntur obscu-
riores. Causa autem secundi, quia quanto magis reflexio
est debilis, tanto color est nigrior, et e converso; sed
maior circumferentia exterioris iridis est remotior, et ex
consequenti reflexio est debilior; et ideo in ea est color
halurgus, quia est magis obscurus, in secunda vero eius-
dem iridis, quae est minus remota, est color viridis, in
tertia adhuc minus remota, puniceus. Sed in interiori
maior peripheria est propinquior: ideo in ea est color
puniceus, in secunda, quae est minus propinqua, est
viridis , in tertia vero adhuc magis remota, est color
halurgus. Quae omnia satis manifesta sunt absque alia
deductione in terminis communibus. Dicit autem quod
ut in pluribus non yen plures irides duabus: quia
ascendendo et descendendo a medio nubis, propter ni-
miam elongationem semper refractio debilitatur, ita quod
ultra tres colores refractio non pertingit ad visum no-
strum, quia a remotiori semper fit debilior refractio.

7. Sed ad maiorem evidentiam illorum quae Aristoteles
dixit de coloribus iridis, oportet quaedam. considerare.
Primo quidem, utrum colores iridis sint colores secun-
dum rei veritatem, an tantum secundum apparentiam. -
Secundo, in quo sint colores iridis sicut 1n subiecto. --
Tertio, utrum id quod continetur inter minorem periphe-
riam iridis et maiorem *, sit coloratum vel non. - Quarto,
utrum medium quod interiacet duabus iridibus, sit co-
loratum colore puniceo. - Quinto, utrum possibile : ali-
quando tertiam apparere iridem, et propter quam cau-
sam. - Sexto videddam est de causa cuiusdam j quae
apparet, alio modo se habente nube ad solem quam Ari-
stoteles dixit, sicut videbitur. DEHIS

Et ad evidentiam primi, quia colores iridis causantur
ex refractione luminis a corporibus specularibus, primo
videndum est utrum lumen in medio sit aliqua qua
an non. - Secundo, utrum lumen refractum in. —
s fnr faciat in ipso a quo refrangitur apparentiam
alicuius coloris non existentis prius in eo secundum
quod huiusmodi, aut recipiat ab eo, vel non. ^.

Primo ergo quaerendum est, utrum lumen sit in medio
secundum esse reale, aut tantum secundum esse inten-
tionale. Et videtur quod tantum habeat esse intentionale:
Su quod habet esse reale in alio, manet in ΣΝ i
absentiam generantis, sicut in simili, calidum et vies
manent in eis in quibus fiunt, in absentia generantis ;
sed amoto corpore luminoso, lumen non remanet in
medio; ergo etc. - Secundo: sensibile positum supra sen-
sum secundum esse reale, nullam facit sensationem, sicut
habetur in II de 4mima; sed lumen in medio existens
vel in sensu, facit sensationem in actu; ergo non h
ibi esse reale. - Praeterea: omnis forma realiter
in materia inferiorum, habet contrarium; sed luminis in
medio nihil est contrarium ; ergo non est realiter
in medio. Maior probatur: quia in hoc differunt materia
corporum superiorum et inferiorum, quia materia supe-
riorum habet formam quae complet totum eius appetitum,
et ideo non est susceptiva contrariorum , sed materia
feriorum recipit formam non complentem totum
appetitum: ergo est susceptiva contrariorum, et forma
recepta in ea realiter, habet contrarium. ios

Pro huius igitur intelligentia sciendum est, quod lu-
men in medio habet esse intentionale, quia causat sen-
sationem ; sed non solum habet ibi esse intentionale,
sed etiam habet esse reale et naturale, licet tale esse reale
debilius sit et minus permanens in medio quam in cor-
pore luminoso. Et hoc multipliciter probari potest. Primo:
quia quae habent unum receptivum secundum naturam,
habent etiam idem esse reale et eundem modum essendi;
sed lumen in corpore luminoso et in. medio illuminato
ab eo, habet idem receptivum, scilicet ee I
lumen per se est actus diaphani secundum quod huius-
modi; ergo habet idem esse; ergo si in uno habet esse
reale, et in reliquo. Maior probatur: quia ad unitatem
unius per se relativi sequitur unitas alterius; sed rece-
ptibile et receptum dicuntur relative; ergo si susceptibile

)

CAP. IV, LECT. VI ci

luminis est unum, et lumen erit unum, et habebit unum
esse. Confirmatur minor primi argumenti: quia diapha-
num in corporibus inferioribus est eiusdem naturae, dif-
ferens solum secundum magis et minus, sicut in simili,
in corporibus superioribus diaphanum in parte stellata
et in parte non stellata est idem secundum naturam, diffe-
rens secundum magis et minus densum. - Praeterea se-
cundo: quorum est una operatio prima, horum est una
natura, et ex consequenti unum esse; sed lucis in corpore
luminoso et in medio illuminato est una operatio prima,
illuminare scilicet perspicuum; ergo si lux in uno est
qualitas realis, et in altero. Maior patet: quia operatio
consequitur formam, sicut transmutatio materiam. - Prae-
terea: forma aliqua in eo habet esse reale et naturale,
in quo generatur ab agente secundum naturam, secun-
dum quod huiusmodi, per reductionem de potentia na-
turali ad actum; sed lumen est tale in medio; ergo
habet ibi esse reale. Maior est nota, et manifeste ostendit
4 priori aliquid habere esse reale. Minor vero probatur:
quia lumen causatur ab agente naturali, scilicet a cor-
Tucido, per reductionem medii de potentia naturali,

qua erat lucidum in potentia, ad esse lucidum in actu. -
inde: illud quod habet operationem realem et natu-
ralem secundum quod huiusmodi, videtur habere etiam
esse reale et naturale: quia unumquodque operatur se-
cundum quod est (IX Metaphys.), et operatio consequitur
- esse; sed lumen in medio habet operationem realem et
naturalem, sicut illuminare, calefacere et huiusmodi:
sicut sensus docet, et scientia de speculis comburentibus

supponit.
gu διυοά autem lumen in medio habeat debilius esse quam
in corpore lucido, satis manifestum est: quia medium
est perspicuum, est rarum, et lumen propter rarita-
tem medii facile pertransit, et non est multae permanen-
tiae in eo; sed in corpore illuminato est densitas, quae
corpus lucidum et etiam lumen aliqualiter terminat, et
propter densitatem talis corporis lumen in eo est maioris
oec Et in signum huius, lumen existens in medio
ilius operatur quam existens in corpore lucido vel
illuminato; debilior autem operatio consequitur debilius
esse: quia modus operandi consequitur modum essendi.
. Et propter hoc, si aliquis huiusmodi esse debilius vocet
esse intentionale, coincidit secundum rem nobiscum, et
nomine tantum differens est: de qua differentia non est
curandum inquirentibus veritatem.
—— Ad primum * autem in oppositum dicendum est, quod
sensibile extra sensum habens esse firmum, quia excel-
lenter movet sensum, ideo positum supra sensum non
movet sensum ad actum, sed magis ipsum corrumpit pro-
pter suam disproportionem ad sensum: quia sensus con-
sistit in quadam medietate vel harmonia; sed tamen
sensibile receptum in medio, sub esse reali debiliori quod
roportionatur sensui, potest in ipso habere esse etiam
intentionale, et movere ipsum ad sensationem in actu.
De sensibili autem primo modo , cuiusmodi est lumen
in corpore lucido, loquebatur Philosophus. - Ad secun-
dum *, non est difficile illud solvere, quia est duplex ge-
nerans: unum quod est principium transmutationis rei
ratae tantum, et non conservationis ipsius esse, sicut
omificator est causa factionis domus : aliud est generans,
quod cum hoc est causa conservationis rei generatae,
quemadmodum locus est causa rei locatae per se; effectus
autem manet post absentiam generantis primo modo, non
autem post absentiam generantis secundo modo. Eius-
modi est corpus lucidum. - Ad tertium dicendum, quod
contraria dicuntur dupliciter. Uno modo sumitur contra-
rietas proprie, pro repugnantia duarum formarum ae-
qualiter et maxime distantium sub eodem genere: sicut
calidum et frigidum distant et per se contrariantur. Alio
modo accipiuntur contraria, prout extendunt se ad prin-
cipia opposita: sicut forma et privatio interdum dicuntur
contraria; et hoc modo intelligitur quod forma recepta
in materia horum inferiorum habet contrarium, non autem
primo modo. Sed hoc modo lumen habet contrarium ,
quia habet privationem oppositam.

8. Secundo videndum est, utrum lumen in €o corpore
a quo refrangitur, sit principium alicuius coloris non
€ Et videtur quod non: quia si lumen re-
ractum in eo a quo refrangitur, esset per se principium
alicuius coloris, sequeretur quod a quocumque fieret
refractio et in quocumque situ, semper causaret talem
colorem ; sed hoc est falsum, ut ad sensum videtur ; ergo
lumen refractum per se non est principium alicuius talis
coloris.

. In contrarium est, quia sensus docet quod lumen in-
cidens corpori pervio spisso, colorato aliquo colore, puta
rubeo, facit ea a quibus refrangitur apparere per illud
colore vergente ad colorem illius. Etiam ea quae videntur
in — viridibus, videntur sub lumine refracto con-
similis coloris. Sed tamen quomodo hoc fiat intelligen-
dum est, quod color causatur ex praesentia luminis in
perspicuo terminato per opacum, et secundum diversam
proportionem luminis ad opacum in perspicuo diversifi-
cantur colores, quia ex multo lumine et pauco opaco
causatur color albus, et econverso color niger; sed medii

, colores fiunt secundum proportiones medias: propinquio-

res quidem albo in plus habendo de lumine et minus
de opaco, et propinquiores nigro causantur opposito
modo. Ex quibus patet, quod appositio luminis ad opa-
cum, vel e contra, secundum aliam et aliam quantitatem,
variat colores. Ex quo sequitur ad propositum, quod
lumen generatum a corpore luminoso, secundum rectum
incidens alicui corpori aspero habenti aliquem colorem
in actu vel in virtute, ita quod a profundo eius refran-
gitur, si fuerit multum lumen, illuminat tale corpus se-
cundum partem cui incidit, fortius quam esset illumi-
natum ante, et mutat in ipso colorem praeexistentem
sensibiliter secundum diversam proportionem eius ad opa-
cum, et per consequens facit ibi apparitionem alicuius
coloris non praeexistentis. Sed quando lumen refrangitur
a prima superficie talis corporis propter lenitatem, ita
quod lumen non recipiatur in profundo, tunc generatur
phantasia, idest apparitio coloris, debilior tamen: quia
in parte in qua incidit lumen, fit fortior illuminatio cor-
oris a quo fit refractio luminis ad visum, et propter
uiusmodi fortificationem coloratur non tantum corpus
sed etiam lumen colore proprio corporis, vergente ali-
quantulum. ad clarum , propter adiunctionem luminis
ipsius. Et secundum hunc modum corpus a quo fit re-
ractio, videtur alterius coloris quam fit ordi Si
vero corpus cui incidit lumen, non habeat aliquem co-
lorem proprium, sed solum naturam perspicui, tunc nulla
fiet phantasia coloris, propter defectum opaci.

Ad rationem autem in oppositum dicitur quod verum
concludit, quando lumen in corpore a quo refrangitur ,
invenit opacum actu vel virtute. Sed hoc opacum non
invenit in omni eo a quo refrangitur: et ideo non causat
in omnibus talem apparentiam colorum, quia sine opaco
non possunt fieri. - Quare autem lumen faciat magis ap-
parere colores quam magnitudinem vel figuram corporis
ἃ quo refrangitur, partim patet ex dictis, et melius ma-
nifestabitur in sequentibus.

9. Quaeritur tertio, utrum colores iridis habeant ra-
tionem veri coloris. Et primo arguitur quod non: quia
quod causatur ex sola refractione luminis ad visum, non
videtur verus color, sed apparens tantum; colores autem
iridis secundum Aristotelem causantur ex sola refractione;
ergo non sunt veri colores. - Praeterea: si tales apparen-
tiae essent veri colores, deberent apparere in quocumque
situ, sicut apparet de his quae colorantur secundum
veritatem; sed sic non est de coloribus iridis; ergo non
sunt veri colores. - Praeterea: quod causatur ex debilitate
visus, non est color secundum veritatem; sed colores
iridis causantur ex debilitate visus; ergo non sunt colores
secundum veritatem.

Intelligendum igitur est, quod colores iridis. habent
essentiam veri coloris, debiliter tamen et imperfecte, sicut
lumen in medio respectu luminis in corpore luminoso;
quia quod est motivum visus secundum se, hoc est color
secundum veritatem: quia color secundum Philosophum

* non om. Pa.
* rationis να.

CI METEOROLOGICORUM LIB. III

II de Anima, est quod est motivum visus secundum se;
sed colores iridis sunt huiusmodi, sicut sensus iudicat ;
ergo sunt veri colores. - Secundo: quia veritas rei idem
est quod essentia rei, differens solum secundum ratio-
nem; sed colores iridis habent essentiam et formam co-
loris, licet secundum esse debile; ergo habent veritatem
coloris. Minor probatur: quia sensus visus qui hoc iu-
dicat, non decipitur circa proprium sensibile. - Tertio:
id quod visus iudicat se apprehendere per se primo, est
color secundum veritatem, qui est obiectum visus: quia
sensus proprius circa proprium et per se obiectum non
decipitur; sed in visione iridis visus iudicat se videre ve-
rum colorem; ergo etc. - Amplius: ubicumque sunt prin-
cipia veri coloris secundum veritatem, ibi est forma et
essentia veri coloris secundum veritatem; sed in iride actu
concurrunt omnia principia coloris secundum veritatem ;
ergo etc. Maior est nota: quia causa et effectus in actu
sunt simul in actu (II Pbysic.). Minor probatur: quia prin-
cipium veri coloris in actu, est perspicuum aliquo modo
terminatum in ratione materiae, et lumen ibi existens actu
in ratione formae ; sed ista ambo sunt actu in iride, sive in
eo in quo apparet iris: quia perspicuum aequaliter est ter-
minatum per opacum in roratione descendente sub nube,
in qua generatur iris, aliter non haberet rationem speculi
refrangentis: lumen vero a sole vel a luna incidens illi,
habet rationem formae; ergo sequitur, quod cum in iride
sint actu omnia principia veri coloris, sint ibi veri colo-
res: licet color ibi habeat esse debile, sicut dictum est,
quia principia eius non sunt ita permanentia sicut in
corporibus mixtis terminatis, in quibus principia coloris
consequuntur principia intrinseca corporis mixti, et sunt
ei intrinseca: consequuntur enim ipsa miscibilia , quae
sunt permanentia actu vel virtute, et per consequens et
color ex ipsis causatus est permanens et perfectus. Sed
non est sic de coloribus iridis, quia lumen ibi est extrin-
secum, et solum incidit secundum determinatum situm
ad visum, et secundum quod incidit diversimode causat
diversos colores, qui apparent transferri per motum ipsius
visus; et tamen secundum veritatem non * transferuntur,
quia in aliis partibus rorationis * de novo continue ge-
nerantur.

Ad obiecta autem dicendum est: et ad primum, quod
color potest causari ex refractione, vel ex concurrentibus
ad refractionem luminis ad visum, sicut dictum est: sed
non color secundum esse perfectum et fixum, propter
variationem refractionis. Sed si staret corpus luminosum
et nubes in eadem distantia et dispositione, iris haberet
esse permanens. - Ad secundum dicendum est, quod
assumptum verum est de coloribus habentibus esse fir-
mum et fixum in subiecto, non autem de coloribus ap-
parentibus per refractionem , quae non .fit nisi ex op-
posito, vel quasi ex opposito, existente luminoso. - Àd
tertium dico quod color qui totaliter causatur ex debili-
tate visus, non est verus color: quia tale est pura pri-
vatio, sicut remotio luminis est privatio. Sed falsum est
quod colores iridis causentur totaliter ex debilitate visus,
quia causantur primo ex lumine incidente rorationi. Est
tamen verum quod debilitas visus, sicut et remotio lu-
minis, facit ad hoc quod colores appareant obscuriores.

IO. Quarto quaeritur, utrum colores iridis sint subie-
ctive in partibus specularibus rorationis. Et videtur quod
non: quia color videtur esse ibi, ubi visus iudicat ipsum
esse; sed visus eum iudicat esse in nube, non in partibus
rorationis; ergo etc. - Secündo: simile iudicium videtur
esse de idolo apparente in speculo, et de colore iridis ,
quia ambo x.t tim per refractionem ; sed idolum appa-
rens in speculo non dicitur esse in eo, sed in corpore;
ergo color iridis non est in corporibus specularibus, sed
in sole vel astro, ex quorum refractione apparet.

..ln oppositum est tamen, quod in illo sunt colores
iridis sicut in subiecto, in quo concurrunt actu principia
ipsorum, sicut in simili, in eo sunt sapores sicut in subie-
cto, in quo concurrunt principia saporis actu; sed prin-
cipia coloris iridis sunt perspicuum partium rorationis
aliquo modo terminatum per opacum, et lumen incidens

ei et refractum ab ipso, quae simul concurrunt iri dictis
partibus rorationis sub nube existentis; ergo colores sunt
ibi sicut in subiecto, et non sunt in ipsa nube nigra:
licet appareant secundum sensum ibi esse, quia visus
propter nimiam distantiam eorum ab oculo non percipit
remotionem unius ab altero. Quando enim aliquod cor-
pus distans videtur per alterum vel iuxta alterum, tunc
apparet esse in eadem superficie cum ipso, et propter
eandem causam omnia a remotis visa videntur plana,
sicut dicebatur prius; sed nubes videtur per iridem, vel
iuxta iridem: et per consequens videtur in eadem super-
ficie cum ipsa.
Ad primum dicitur, quod aliud est subiectum colorum
iridis et idolorum universaliter apparentium ex refractione,
secundum veritatem, et aliud locus in quo apparent esse
secundum sensum: quia colores iridis sunt in partibus
rorationis specularibus sicut in subiecto, secundum ve-
ritatem, sed sunt in nube solum secundum apparentiam,
quod concessum est. - Ad secundum dicitur, quod simi-
litudo potest concedi, sed illud quod assumitur, quod
idolum non sit in superficie speculari a qua fit r io
sed sit in corpore obiecto, negandum est: quia species
visibilis, vel figura visibilis illius cuius est idolum, in
quod fertur visus mediante specie, est in eo secum
esse fixum et permanens, sed tamen est in superficie spe-
culi a quo fit refractio, secundum aliud esse, et est
quodammodo in medio secundum lineam rectam, Sic in
proposito, lumen ex cuius refractione generatur iris, se-
cundum esse magis reale est in corpore luminoso, sed
secundum aliud esse eius est in corpore illuminato, et
in corpore ἃ quo refrangitur, in quo per ixtiot
perspicui terminati facit aliquem colorem ibi existentem.
11. Quinto quaeritur, utrum illud quod continetur intra
minorem peripheriam iridis, et id quod est supra ma-
iorem, sit coloratum vel non. Videtur quod sic: quia ubi
est eadem causa, ibi est idem effectus; sed causa coloris
videtur esse eadem intra minorem et supra maior

peripheriam iridis, sicut in illa parte ubi sje iris,
scilicet refractio luminis stellae a roratione. descendente

sub nube; ergo videtur quod illa pars sit colorata. —
Respondetur quod illud est coloratum colore ni
nubis, quia halurgus, qui est in minori peripheria iridis -
et est propinquior nigro, disparet in nigrum: et hoc etiam
sensus docet; sed non est coloratum aliquo colore iridis
sensibiliter diverso a colore nubis. Cuius ratio est, quia

ad hoc quod appareat aliquis color irialis sensibilis ex à

refractione luminis solis a roratione opposita, oportet
refractionem esse multam et fortem secundum Philoso-
phum; sed ab illo loco non fit multa refractio et fortis:
non multa, propter parvitatem illius intermedii, nec fortis,
quia a partibus perpendicularibus vel propinquioribus
perpendiculari, debilius refranguntur radii et ad minorem
angulum. Et propter hoc T nter tui ubi dat naturam
colorum iridis , dicit quod ab illa parte est permutatio
insensibilis colorum.
Ad rationem in contrarium dicendum est, quod minor
est falsa: non enim quaecumque refractio est causa co-
loris iridis, sed oportet ipsum lumen multiplicatum. esse
forte: refractio autem quae fit ab illo loco, est debilis.
I2. Sexto quaeritur, utrum medium duarum iridum sit
puniceum. A qs respondet Alexander in commento,
quod non est ibi aliquis color: quia color in iride cau-
satur a determinata distantia et situ determinato inter
solem et visum; sed talis secundum eum non est in tali
parte intermedia; ergo ab ipsa non est talis refractio, et
er consequens non mutat ipsam ad aliquem colorem
t confirmatur: quia sensus non iudicat de illo colore
intermedio; ergo videtur quod non sit ponendus. |
Sciendum est tamen, quod maior nunc assumpta vera
est, sed falsa est minor: quia non videtur rationabile ne-
ue consonans rationi, quod a superiori iride et remo-
tiori, et similiter ab inferiori et propinquiori possit fieri
refractio sensibilis, et quod non fiat a parte intermedia,
si fuerit materia disposita, sicut hic rede ; sicut in
simili, si accipiantur tria specula, in tali distantia ad se

CAP. IV, LECT. VI

invicem et ad corpus obiectum secundum aliquam pro-

ortionem, qualis est distantia duarum iridum et partis
intermediae ad se invicem et ad solem et ad visum, si
fit refractio corporis obiecti a duobus speculis extremis
ad visum, et apparitio idoli, tunc etiam EN ἃ speculo in-
termedio, ut patet ad sensum. Et confirmatur: quia omnia
ad colorem talem requisita possunt concurrere in tali
intermedio, scilicet refractio fortis et multum luminis, si
sit roratio disposita in medio sicut in extremis: immo
fit maior quam in peripheria maiori minoris iridis, et
. etiam fit propinquior et maior quam in peripheria mi-
nori exterioris iridis. Est ergo e quod in. illa
parte intermedia non est color puniceus, sed est alius
color secundum aliquid propinquior albo vel clarior
quam sit puniceus, quia plus obtinet de lumine per iuxta-

ositionem illorum duorum puniceorum, quam puniceus
in minori peripheria superioris vel in maiori inferioris.
2 hoc iste color in parte intermedia est albior et

or.

: Ad id autem quod in oppositum inducebatur de sensu,

Signdum.guod-isre color, propter eius claritatem et non
multam differentiam a puniceo, vix discernitur a visu in
lanta distantia, nisi subtiliter intuenti: sed tamen sensus
non iudicat oppositum. Et hoc apparet ex eo, quia in
dio duarum iridum apparet quaedam citrinitas clara
καὶ e; sed color citrinus est propinquior claro et albo
quam. puniceus, sicut dictum est prius, et inter duos pu-
niceos positus adhuc magis claret.
τ 1.3. Septimo videndum est, utrum possibile sit apparere
imul. plures irides. duabus. Et videtur quod non: quia
Aristoteles supra dixit, quod propter remotionem secunda
iris. habet colores debiliores quam prima; sed situs ter-
est multo remotior; ergo etiam refractio erit debi-
E quod non poterit causare apparentiam alicuius
coloris sensibilis. i
Di imus. tamen ad quaestionem, uod non est impos-
apparere tertiam iridem, licet hoc raro contingat.
talis. iris se habet secundum situm ad secundam, sicut
secunda ad primam, et habet obscuriores colores colori-
bus secundae, sicut secunda respectu primae, propter
eandem causam, Et talis iris apparet propter eandem cau-
aes quam duae aliae apparent, scilicet propter
| refractionem luminis ad. visum. Et tunc causatur, quando
nubes opposita soli est multum nigra et spissa, quia tunc
facere. multam et bene dispositam rorationem ad
πο μυῶν τάδᾳ De ordine autem colorum istius iridis ex-
itid

bs

CHI

erimentum non habui; rationabiliter tamen videtur quod

aberet colores ordine contrario cum coloribus secundae,
scilicet halurgum in minori peripheria, viridem in se-
cunda et puniceum in maiori, sicut prima: quia omnis
processus fit per assimilationem secundorum ad prima;
sed halurgus qui est in maiori peripheria secundae, est
propinquior nigro; igitur rationabiliter in minori peri-
pheria tertiae deberet apparere color halurgus, qui est
propinquior nigro: et deinde in secunda viridis, qui est

propinquior huic: deinde in tertia puniceus, qui disparet

in albo vel claro nubis subtilioris in extremitate. ^...
Ad rationem in contrarium dicitur, quod dictum Ari-
stotelis intelligendum est ut in pluribus, quia raro vide-
tur tertia. Consequentia autem. absolute non valet: quia
potest esse quod refractio continue fiat debilior, quanto
nubes est remotior, et tamen roratio in qua fit tertia iris,

non sit ita remota quod non possit colorari a lumine

refracto in ipsa.

14. Quaeritur octavo, utrum non existente nube possit
interdum apparere iris in superficie maris. Videtur quod
non: iris enim causatur ex refractione luminis a roratione
sub nube opposita, visu existente in medio; sed in ista
apparitione navigantibus facta, talia non habent locum,
ut suppositum est; ergo non potest ibi fieri iris.

Sciendum est autem. quod quandoque, existente cali-
gine in superficie maris non multum elevata, apparuit iris
navigantibus lateraliter, habens omnes colores iridis: et
tamen erat nubes *. Videbatur autem navigantibus trans-
ferri, semper apparens ipsis in eadem distantia et situ ad
ipsos, usque ad defectum caliginis, quia semper ab alia et
alia parte fiebat continue alia et alia refractio ad visum.

- Ad rationem in oppositum dicitur, quod omnia ista in
praedicta apparitione assignari possunt: quia superior pars
caliginis, incidentibus radiis solaribus antiperistasim passa,
convertebatur in subtilem rorationem, cuius partes habent
rationem. speculi, in. quo possibile est apparere colorem
corporis obiecti, non autem figuram, sicut dicebatur prius.
$ed mare ex opposito navigantium existens , apparens
navigantibus altius, et habens circa terram figuram cir-
cularem, non planam, cum sit aqua pura et a remotis
videatur repraesentare colorem nigrum, quemadmodum
nubes, habet rationem nubis; lumen vero factum a sole
vel ab aliqua. stella, et refractum ad visum a nigredine
maris altioris per subtilem rorationem caliginis, habebat
rationem refracti ad. visum: et propter hoc causabat fi-
guram iridis et. colores.

* mon existente
nube Petrus.

CIV

METEOROLOGICORUM LIB. III

LECTIO SEPTIMA

DE FIGURA ET QUIBUSDAM ALIIS ACCIDENTIBUS IRIDIS

, - M -
"Oct δ᾽ οὔτε κύχλον οἷόν τε γίνεσθαι τῆς ἴριδος, οὔτε

μεῖζον ἡμικυκλίου τμῆμα; καὶ περὶ τῶν ἄλλων τῶν
συμβαινόντων περὶ αὐτὴν, ἐκ τοῦ διαγράμματος
ἔσται θεωροῦσι δῆλον" B. τεῦ
ἡμισφαιρίου γὰρ ὄντος ἐπὶ τοῦ ὁρίζοντος κύχλου τοῦ ἐφ
ᾧ τὸ A, κέντρου δὲ τοῦ K, ἄλλου δέ τινος ἀναπέλ-
λοντος σημείου ἐφ᾽ ᾧ τὸ H, ἐὰν αἱ ἀπὸ τοῦ Κ Yeu
μαὶ κατὰ κῶνον ἐπίπτουσαι ποιῶσιν ὥσπερ, ξονα
τὴν ἐφ᾽ ἡ ἡ HK, καὶ ἀπὸ τοῦ Καὶ ἐπὶ τὸ Μ ἐπιζευ-
χθεῖσαι ἀναχλασθῶσιν ἀπὸ τοῦ ἡμισφαιρίου ἐπὶ τὸ Η
ἐπὶ τὴν μείζω γωνίαν; πρὸς κύχλου περιφέρειαν προσ-
πεσοῦνται αἱ ἀπὸ τοῦ K. Καὶ idv μὲν ἐπ᾽ ἀνατο-
λῆς, ἢ ἐπὶ δύσεως τοῦ ἄστρου ἡ ἀνάκλασις γένηται,
ἡμικύχλιον ἀποληφθήσεται τοῦ κύκλου ὑπὸ τοῦ ὁρί-
ζοντος τὸ ὑπὲρ γῆν γινόμενον, ἐὸν δ᾽ ἐπάνω; ἔλαττον
ἀεὶ ἡμικυκλίου" ἐλάχιστον δ᾽, ὅταν ἐπὶ τοῦ μεσημ-
βρινοῦ γένηται τὸ ἄστρον. Ἔστω γὰρ ἐπ ἀνατολῆς
πρῶτον, οὐ τὸ H, καὶ ἀναχεχλάσθω ἡ KM ἐπὶ τὸ H,
χαὶ τὸ ἐπίπεδον ἐχβεβλήσθω ἐν d τὸ À, τὸ ἀπὸ τοῦ
τριγώνου ἐν à τὸ HKM. Κύχλος οὖν ἡ τομὴ ἔσται
τῆς σφαίρας ὁ- μέγιστος" ἔστω ὁ ig ᾧ Α’ διοίσει
γὰρ οὐθὲν, ἂν ὁποιονοῦν τῶν ἐπὶ τῆς ΗΚ χατὰ τὸ
τρίγωνον τὸ KMH ἐχβληθῇ τὸ ἐπίπεδον. Ai οὖν
ἀπὸ τῶν H, K ἀναγόμεναι γραμμαὶ ἐν τούτῳ τῷ
λόγῳ οὐ συσταθήσονται τοῦ ἐφ᾽ ᾧ A ἡμικυχλίου πρὸς
ἄλλο καὶ ἄλλο σημεῖον" ἐπεὶ γὰρ τά τε Η, K σημεῖα
δέδοται, καὶ ἡ ΚΗ δεδομένη ἂν εἴη καὶ ἡ MH,
ὥστε καὶ ὁ λόγος τῆς ΜΗ πρὸς τὴν ΜΚ. Δεδομέ-
νης οὖν περιφερείας ἐφάψεται τὸ Μ. "Ecco δὴ αὕτη
ἐφ᾽ ἧς τὰ ΝΜ’ ὥσθ᾽ ἡ τομὴ τῶν περιφερειῶν δέδο-
ται. Πρὸς ἄλλῃ δὲ τῇ πρὸς τῇ ΜΝ περιφερείᾳ ἀπὸ
τῶν αὐτῶν σημείων ὁ αὐτὸς λόγος ἐν τῷ αὐτῷ ἐπι-
πέδῳ οὐ συνίσταται. ᾿Εχκείσθω οὖν τις γραμμὴ ἡ
ΔΒ, καὶ τετμήσθω ὡς ἡ ΜΗ πρὸς ΜΚ ἡ Δ πρὸς
τὸ B. Μείζων δ᾽ ἡ ΜΗ τῆς MK, ἐπείπερ ἐπὶ τὴν
μείζω γωνίαν ἡ ἀνάκλασις τοῦ κώνου: ὑπὸ γὰρ τὴν
μείζω γωνίαν ὑποτείνει τὴν τοῦ KMH τριγώνου.
Μείζων ἄρα καὶ ἡ Δ τῆς Β. Προσπεπορίσθω οὖν πρὸς
τὴν B, ἐφ᾽ ἧς τὸ Z- ὥστ᾽ εἶναι ὅπερ τὴν Δ πρὸς
τὴν B, τὴν ΒΖ πρὸς τὴν Δ, Εἶθ᾽ ὅπερ ἡ Z πρὸς
τὴν KH, ἡ τὸ B πρὸς ἄλλην πεποιήσθω τὴν K Il, xal
ἀπὸ τοῦ Il ἐπὶ τὸ M ἐπεζεύχθω ἡ τὸ ΜΠ. Ἔσται
οὖν τὸ Π πόλος τοῦ χύχλου, πρὸς ὃν αἱ ἀπὸ τοῦ K
γραμμαὶ προσπίπτουσιν" ἔσται γὰρ ὅπερ ἡ Ζ πρὸς
τὴν KH, καὶ ἡ B πρὸς τὴν ΚΠ, xal ἡ Δ πρὸς τὴν
ΠΜ. Μὴ γὰρ ἔστω, ἀλλ᾽ ἢ πρὸς ἐλάττω, ἢ πρὸς
μείζω τῆς ΠΜ’ οὐθὲν γὰρ διοίσει. "Ecco πρὸς ΠΡ.
Τὸν αὐτὸν ἄρα λόγον αἱ Η K xai KII xai ἡ ΠΡ πρὸς
ἀλλήλας ἕξουσιν ὅνπερ αἱ A, B, Ζ. Αἱ δὲ A, B, Z ἀνά-
λογον ἦσαν, ὅπερ ἡ Δ πρὸς B, ἡ ZB πρὸς A: ὥσθ᾽
ὅπερ ἡ ΠΗ πρὸς τὴν ΠΡ, ἡ τὸ ΠΡ πρὸς τὴν ΠΚ.
"Av οὖν ἀπὸ τῶν K, H αἱ HP καὶ ΚΡ ἐπὶ τὸ ἐπι-
ζευχθῶσιν, αἱ ἐπιζευχθεῖσαι αὗται τὸν αὐτὸν ἕξουσι
λόγον ὅνπερ ἡ ΠΗ πρὸς τὴν IL P* περὶ γὰρ τὴν αὖ-
τὴν γωνίαν τὴν Hl ἀνάλογον αἵ τε τοῦ ΗΠΡ τρι-
γώνου καὶ τοῦ KPII: ὧστε xal ἡ ΠΡ πρὸς τὴν ΚΡ
τὸν αὐτὸν ἕξει λόγον, καὶ ἡ H II πρὸς τὴν ΠΡ. Ἔχει
δὲ χαὶ ἡ MH πρὸς τὴν ΜΚ τὸν αὐτὸν λόγον ὅνπερ
ἡ τὸ Δ πρὸς τὸ B ἀμφότεραι" ὥστ᾽ ἀπὸ τῶν H,K
σημείων οὐ μόνον πρὸς τῇ ΜΝ περιφερείᾳ συσταθή-
σονται τὸν αὐτὸν ἔχουσαι λόγον, ἀλλο καὶ ἄλλοθι"
ὅπερ ἀδύνατον. ᾿Επεὶ οὖν ἡ Δ οὔτε πρὸς ἐλάττω
τῆς ΠΜ, οὔτε πρὸς μείζω (ὁμοίως γὰρ δείξομεν),
δῆλον ὅτι πρὸς αὐτὴν ἄν εἴη τὴν ἐφ᾽ ἡ ΜΠ’ ὥστ᾽

ἔσται ὅπερ ἡ ΜΙ πρὸς τὴν ΠΚ, ἡ τὸ ΠΗ πρὸς

* Quoniam autem neque circulum possibile est fieri iridis, * Cap. v

neque maiorem semicirculo portionem, et de aliis acci-
dentibus circa ipsam, ex descriptione erit considerantibus
manifestum.

Hemisphaerio enim existente super horizontem circulum

in quo A, centro autem K, alio autem quodam oriente
signo in quo H, si quae a K lineae secundum conum
excidentes faciant velut axem in qua ΗΚ, et a K ad
M adiunctae refringatur ab hemisphaerio ad H super ma-
iorem angulum, ad circuli peripheriam incident a K.
Et si quidem oriente aut occidente astro refractio fiat,
semicirculus assumetur circuli ab horizonte qui super
terram fit, si autem supra, semper minor semicirculo;
minimum autem, cum in meridie fuerit astrum, Sit
enim in oriente primo cuius H, et refracta sit KM ad
H et planum eiectum sit in quo A, quod a trigono in
quo HKM. Circulus igitur decisio erit sphaerae, qui
maximus sit in quo A: differt enim nihil, si quodcum-
que eorum quae super HK secundum trigonum KMH
eiectum fuerit planum. Quae igitur ab his quae HK du--
ctae lineae in hac ratione non constituentur τ :
in quo A ad aliud et aliud signum. Quoniam enim quae
HK signa data sunt, et quae KH data utique erit et
quae MH, quare et ratio eius quae MH ad MK. Supe

datam igitur peripheriam tanget M. Sit itaque haec in
qua NM: quare decisio peripheriarum data est. ὍΝ
aliam autem quám ad eam quae MN peripheriam 8

eisdem signis eadem ratio in eodem plano non consi-
stet. Exponatur igitur quaedam linea quae DB, et deci-
datur ut MH ad MK quae D ad B. Maior autem quae
MH ea quae MK, quoniam super maiorem angulum
refractio coni: sub maiori enim angulo subtenditur eius,
quae MKH trigoni. Adveniatur igitur ad eam quae B,
in qua Z: ut sit quod quidem D ad B quae BZ ad
D. Deinde quod quidem Ζ ad KH, quae B ad aliam fiat
quae KP, et a P ad M copuletur quae MP. Erit igitur
P polus circuli, ad quem quae a K lineae incidunt.
Erit enim quod quidem quae Z ad KH et quae B δά
KP et quae D ad PM. Non enim sit, sed aut ad mino-
rem, aut ad maiorem ea quae PM: nihil enim differt.
Sit ad PR. Eandem ergo rationem HK et KP et PR
adinvicem habebunt quam quidem quae D B Z. Quae
autem D B Z proportionales erant, secundum quam qui-
dem quae D ad B, quae ZB ad D; quare quae qui-
dem quae PH ad PR, quae PR ad eam quae PK. Si
igitur ab his quae K H quae HR et KR ad R coniun-
gantur, copulatae hae eandem habebunt rationem, quam
quidem quae PH ad eam quae PR: circa eundem enim
angulum P proportionaliter, quae trianguli HPR et qui
KRP; quare et quae PR ad eam quae KR habebit
eandem rationem, et quae HP ad eam quae PR. Habet
autem et quae MH ad MK eandem rationem, quam
quidem quae D ad eam quae B ambae: quare ab H K
signis non solum ad eam quae MN peripheriam con-
current eandem habentes rationem, sed et alibi, quod.
quidem impossibile. Quoniam igitur quae D neque ad
minus eo quod PM neque ad maius (similiter enim de-
monstrabitur), palam quod ad ipsam utique erunt sci-
licet in qua MP: quare erit quod quidem quae MP ad
PK, quae PH ad MP. Sit igitur eo in quo P polo utens,
distantia autem ea in qua MP, circulus scribatur, omnes
continget angulos, quos refractae faciunt quae ab MA.
circulo. Si autem non, similiter ostendentur eandem ha-
bentes rationem quae alibi et alibi semicirculi concur-
rentes: quod quidem erat impossibile, Si igitur circum-

ΤΌ. ΨΥ DES

CAP. V, LECT. VII cv

τὴν ΜΗ, καὶ λοιπὴ ἡ τὸ MH πρὸς ΜΚ. "Ay οὖν

. τῷ ἐφ᾽ ᾧ τὸ ll πόλῳ χρώμενος, διαστήματι δὲ τῷ

$9 ᾧ ΜΠ, κύκλος γραφῇ, ἁπασῶν ἐφάψεται τῶν
γωνιῶν ἃς ἀναχλώμεναι ποιοῦσιν αἱ ἀπὸ τοῦ ΜΑ
χύχλου" εἰ δὲ μὴ, ὁμοίως δειχθήσονται τὸν αὐτὸν
ἔχουσαι λόγον αἱ ἄλλοθι xal ἄλλοθι τοῦ ἡμικυχλίου
συνιστάμεναι, ὅπερ ἦν ἀδύνατον. "Ày οὖν περιαγά-
γῆς τὸ ἡμικύχλιον τὸ ἐφ᾽ d τὸ A περὶ τὴν ἐφ᾽ ἡ
H KII διάμετρον, αἱ ἀπὸ τοῦ HK ἀνακλώμεναι πρὸς
τὸ ἐφ᾽ d τὸ M ἐν πᾶσι τοῖς ἐπιπέδοις ὁμοίως ἕξουσι,
χαὶ ἴσην ποιήσουσι γωνίαν τὴν Καὶ ΜΗ, καὶ ἣν ποι-
οὖσι δὲ γωνίαν αἱ HII χαὶ ΜΠ ἐπὶ τῆς ΗΠ, ἀεὶ
ἴση ἔσται. Τρίγωνα οὖν ἐπὶ τῆς HII xal ΚΠ ἴσα

τῷ HMII χαὶ KMII συνεστήκασιν: τούτων δ᾽ αἱ
κάθετοι ἐπὶ τὸ αὐτὸ σημεῖον πεσοῦνται τῆς ΗΠ xal
ἴσαι ἔσονται. Πιπτέτωσαν ἐπὶ τὸ O. Κέντρον ἄρα

τ σοῦ χύχλου τὸ O, ἡμικύκλιον δὲ τὸ περὶ τὴν ΜΝ

"C ἀφήρηται ἀπὸ τοῦ ὁρίζοντος. [Τῶν μὲν γὰρ ἄνω τὸν
ἥλιον οὐ χρατεῖν, τῶν δὲ πρὸς τῇ γῇ στηριζομένων
κρατεῖν, καὶ διαχεῖν τὸν ἀέρα, καὶ διὰ τοῦτο τὴν ἔριν

^ οὐ σὺ! kety τὸν χύκλον. Γίνεσθαι δὲ χαὶ νύχτωρ

εἰν ἀπὸ τῆς σελήνης ὀλιγάκις » οὔτε “γὰρ del πλήρης"

" ἀσθενεστέρα τε τὴν φύσιν ὥστε χρατεῖν τοῦ ἀέρος"

τ μάλιστα δ᾽ ἵστασθαι τὴν ἶριν, ὅπου μάλιστα χρατεῖ-

UU *v«t ὁ ἥλιος" πλείστη γὰρ ἐν αὐτῇ ἰχμὰς ἐνέμεινεν].

τ Πάλιν ἔστω ὁ ὁρίζων μὲν ἐφ᾽ οὐ τὸ ABT, ἐπανατε-

᾿παλχέτω δὲ τὸ H, ὁ δ᾽ ἄξων ἔστω νῦν ἐφ᾽ ᾧ τὸ HII.

Τὰ μὲν οὖν ἄλλα πάντα ὁμοίως δειχθήσεται ὡς x«l
“πρότερον, ὁ δὲ πόλος τοῦ χύχλου ὁ ἐφ᾽ d Π χάτω
ἔσται τοῦ ὁρίζοντος τοῦ ἐφ᾽ ᾧ τὸ AT, ἀρθέντος τοῦ
ἐφ᾽ d τὸ H σημείου. ᾿Επὶ δὲ τῆς αὐτῆς ὅ τε πόλος
| καὶ τὸ κέντρον τοῦ κύχλου xal τὸ τοῦ ὁρίζοντος

τ νῦν τὴν ἀνατολήν: ἔστι γὰρ οὗτος ἐφ᾽ ᾧ τὸ ΗΠ.
᾿Επεὶ δὲ τῆς διαμέτρου τῆς AT τὸ KH ἐπάνω, τὸ
χέντρον εἴη ἂν ὑποχάτω τοῦ ὁρίζοντος πρότερον τοῦ
ἐφ᾽ d τὸ AT, ἐπὶ τῆς ΚΠ γραμμῆς, ἐφ᾽ οὐ τὸ O*
ὧστ᾽ ἔλαττον ἔσται τὸ ἐπανω τρῆμα ἡμικυχλίου

* ποῦ ἐφ᾽ d WYOQ: τὸ ydo WY Q ἡμικύκλιον ἦν, νῦν
δ᾽ ἀποτέτμηται ἀπὸ τοῦ AT ὁρίζοντος. Τὸ δὴ YO
ἀφανὲς ἔσται ἐπαρθέντος αὐτοῦ τοῦ ἡλίου, ἐλάχι-
στον δ᾽, ὅταν ἐπὶ μεσημβρίαν: ὅσῳ γὰρ ἀνώτερον
τὸ H, χατώτερος ὅ τε πόλος xal τὸ χέντρον τοῦ
χύχλου ἔσται.

Ὅτι δ᾽ ἐν μὲν ταῖς ἐλάττοσιν ἡμέραις ταῖς μετ᾽ ἰσημε-
ίαν τὴν μετοπωρινὴν ἐνδέχεται ἀεὶ γίνεσθαι ἶριν,
ἐν δὲ ταῖς μακχροτέραις ἡμέραις ταῖς ἀπ᾽ ἰσημερίας
τῆς ἑτέρας ἐπὶ τὴν ἰσημερίαν τὴν ἑτέραν περὶ με-
σημβρίαν οὐ γίνεται ἶρις, αἴτιον ὅτι τὰ μὲν πρὸς
ἄρχτον τμήματα παάντα μείζω ἡμικυκλίου καὶ ἀεὶ

ἐπὶ μείζω, τὸ δ᾽ ἀφανὲς μικρὸν, τὰ δὲ πρὸς μεσημ-
βρίαν τμήματα τοῦ ἰσημερινοῦ, τὸ μὲν ἄνω τμῆμα
μικρὸν, τὸ δ᾽ ὑπὸ γῆν μέγα, καὶ ἀεὶ δὴ τὰ πορρω-
τέρω μείζω ὥστ᾽ ἐν μὲν ταῖς πρὸς τας θερινὸς τρο-
πᾶς ἡμέραις διὸ τὸ μέγεθος τοῦ τμήματος πρὶν
ἐπὶ τὸ μέσον ἐλθεῖν τοῦ τμήματος καὶ ἐπὶ τὸ με-
σημβρινὸν τὴν τὸ H, κάτω ἤδη παντελῶς γίνεται
τὸ Il, διὰ τὸ πόρρω ἀφεστάναι τῆς γῆς τὴν μεσημ-
βρίαν διὸ τὸ μέγεθος τοῦ τμήματος. "Ev δὲ ταῖς
πρὸς τὰς χειμεριν ἃς τροπὰς ἡμέραις, διοὶ τὸ μὴ πολὺ
ὑπὲρ γῆς εἶναι τὸ τμήματα τῶν κύκλων, τοὐναντίον
ἀναγκαῖον γίνεσθαι" βραχὺ γὰρ ἀρθείσης τῆς ἐφ᾽ à
τὸ Η, ἐπὶ τῆς μεσημβρίας γίνεται ὁ ἥλιος.

I. ὃ ostquam Philosophus determinavit de causa
fos generationis iridis et de coloribus eius, de-
terminat consequenter de figura eius, et de
ΞΕ his quae consequuntur ipsam quantum ad
ἘΞ VAI fieuram. Et circa hoc primo praemittit inten-
tionem suam, et dicit quod ex figurali descriptione iridis,
quantum ad situm eius et solis et visus, potest esse ma-
nifestum considerantibus, quod iris non potest apparere
secundum circulum perfectum, neque secundum propor-
tionem maiorem semicirculo; et etiam manifestum erit
de aliis accidentibus circa ipsam.

2. Secundo ibi: Hemispbaerio. enim existente etc., prose-

Opp. D. Τβομαξ T. III. APPENDIX.

NI

(y

ducas semicirculum in quo A circa diametrum in qua
HKP, quae ab HK reíractae ad illud in quo M in
omnibus planis similiter habebunt, et aequalem facient
angulum qui KMH, et quem faciunt angulum quae
HP et MP super eam quae HP, semper aequalis erit.
Trianguli igitur super eam quae HP et KP aequales ei
qui HMP et KMP consistunt: horum autem catheti
ad idem signum cadent eius quae HP et aequales
erunt. Cadent ad O. Centrum ergo circuli O, semicir-
culus autem qui circa MN absectus est ab. horizonte.
[Superiorum quidem enim solem non obtinere, apud
terram autem firmatorum obtinere, et diffundere aerem,
et propter hoc iridem non coniacere circulum. Fit au-
tem et nocte a luna raro: neque enim plena semper
debiliorque natura, ut obtineat aerem. Maxime autem
stare iridem, ubi maxime obtinet sol: plurimus enim
in ipsa humor immansit]. Iterum sit horizon quidem
in quo ABG, ascendit autem super hunc H, axis autem
sit nunc in quo HP. Alia quidem igitur omnia similiter
ostendentur ut et prius, polus autem circuli in quo P
erit sub horizonte eo in quo AG, elevato signo in quo H.
In eadem autem et polus.et centrum circuli et quod
terminat nunc ortum; est enim iste in quo HP. Quo-
niam autem supra diametrum quae AG quod KH, cen-
trum erit utique sub horizonte prius eo in quo AG, in
ea quae HP linea, in quo O. Quare minor erit superior
decisio semicirculi in quo SYQ: quod enim SYQ semi-
circulus erat, nunc autem abscissus est ab AG horizonte.
Quod itaque YQ disparens erit ipsius, elevato sole,
manifestum autem cum in meridie: quanto enim su-
perius H, magis inferius polus et centrum circuli erit. -

Quod autem in minoribus quidem diebus his qui post
aequinoctium autumnale contingit semper fieri iridem,
in longioribus autem diebus his qui ab aequinoctio
altero ad aequinoctium alterum circa meridiem non
fit iris, causa est, quia ad arctum decisiones omnes
maiores semicirculo et semper ad maiores semicirculo,
quod autem immanifestum parvum, quae autem ad me-
ridiem decisiones aequinoctialis, quae quidem sursum
decisio, parva, quae autem sub terra, magna, et semper
etiam maiores quae longius. Quare in his, quae ad
aestivas versiones, diebus, propter magnitudinem de-
cisionis, antequam ad medium veniat decisionis ad me-
ridianum H, subtus iam penitus fit P, propter longe
distare a terra meridiem propter magnitudinem deci-
sionis. In his autem, qui ad hiemales versiones, diebus,
quia non multum super terram sunt decisiones circu-
lorum, contrarium necessarium fieri: modicum enim
elevato in quo H, in meridie fit sol.

quitur propositum suum. Et circa hoc sciendum est, quod
Aristoteles intendit probare unam conclusionem quadri-
membrem: scilicet quod iris non est maior semicirculo;
sed quando astrum refractum est in oriente vel occidente,
tunc figura iridis est semicirculi completi; quando autem
supra horizontem elevatum, tunc iris apparet nobis mi-
noris figurae quam semicirculus; quando vero astrum est
in meridie, tunc apparet minimae figurae quam possit
apparere. Quam conclusionem ipse probat multis suppo-
sitionibus ac propositionibus mathematicalibus praemissis,
quas si clare FK μέρεσι vellem, oporteret multum digredi
a physico proposito, et ideo videantur in littera.

14*

CVI

Ratio autem physica huius est, quia astrum quod-
libet naturaliter emittit radios suos in directum, quoad-
usque non invenit corpus opacum prohibens i orsi g
radiorum in directum : unde etiam tales radii quoad-
usque non reflectuntur, dicuntur radii recti, quasi in re-
ctum tendentes. Ex quo patet ratio illius quod supra
dictum est, quod iris fit ex opposito astri: quia illud
agit in partem sibi diametraliter oppositam , et ab ea
reflectitur. Astrum autem in nube opposita causat qui-
dem figuram circularem , nisi impediatur: quia omne
agens intendit per suam actionem inducere similitudinem
suam in passum; sed apparet nobis tantum semicirculus,
quia reliqua pars nubis vel rorationis in qua fit iris, oc-
cultatur sub horizonte. Cum igitur astrum est in oriente,
nubes ei opposita est in occidente, dimidia sub horizonte
et dimidia supra, et ex consequenti apparet nobis tantum
semicirculus refractionis irialis: quia reliqua dimidia pars
rorationis occultatur sub horizonte, ut dictum est. Quanto
autem magis elevatur astrum super horizontem , tanto
magis pars ei opposita in qua fit iris, occultatur sub ea;
et ideo minor pars circuli refractionis apparet nobis: quia
roratio opposita astro magis occultatur. Quando autem
astrum est elevatissimum, et est in meridie, tunc minima
portio circuli irialis apparet: quia roratio opposita astro
in qua fit iris, maxime occultatur. Nunquam igitur apparet
maior portio quam semicirculus, et saepe apparet minor.

3. Quod autem in minoribus etc. Postquam determinavit
de figura iridis, hic determinat de sr sim aliis acci-
dentibus. Et dicit quod colores iridis apparent fortiores
in extremitatibus iridis circa terram quam in medio, eo

uod in corpore densiori lumen fortius retinetur et for-
tificatur magis: nubes autem est densior in extremitatibus
que in medio. - Secundum accidens est, quod iris raro
taluna: quod probat dupliciter. Primo, quia nunquam

METEOROLOGICORUM LIB. III

fit a luna nisi in plenilunio, propter debilitatem sui lumi-
nis in aliis temporibus. Secundo, quia luna propter de-
bilitatem sui luminis non. sufficit à saca tantos vapores,
quod super eos possit causari iris. - Tertium accidens,
quod accidit propter eandem causam, scilicet propter ele-
vationem vaporum, est quod in ea parte hemisphaerii
maxime fit iris, in qua sol elevat maiores vapores: quia ex
eis generatur nubes sub qua debet fieri iris; - Quartum
vero est, quia in diebus brevioribus post aequinoctium
autumnale, quando dies sunt minores noctibus, iris appa-
rere potest omni hora diei; sed post aequinoctium ver-
nale, quando dies sunt maiores noctibus, iris non potest
apparere omni hora: quia non apparet circa meridiem his
quibus solstitium multum elevatur in meridie. Et huius
ratio est, quia portiones circuli quas sol describit in diebus
longioribus super horizontem, sunt minores semicirculo,
sed portiones quas describit quando accedit ad tropicum
hiemalem, sunt maiores: quia quanto plus sol elevatur
"^ horizontem vel supra terram, tanto depressior est
polus et arcus iridis in parte ei opposita sub terra, sicut
dictum est; magis autem elevatur sol in vere et in aestate
quam in autumno et hieme: et ex hoc etiam maiores
causat calores, et arcus iridis causatus ab eo in parte
opposita, est magis depressus, intantum ut propter par-
vitatem non appareat, quia quod est parvum, videtur
immanifestum. Portio autem circuli iridis in diebus lon-
gioribus est parva: in diebus autem brevioribus, quia
sol non multum elevatur a terra, ideo decisio circuli
iridis non multum deprimitur, et maior pars remanet
super terram, et ex vae HP gto: iris tunc magis appa
Ex quo corollarie concludi potest, quod defectus

circuli in iride non est ex parte radii luminosi incidentis,
sed est ideo, quia nubes vel roratio in qua fit iris, occul-
tatur secundum partem sub horizonte. τὰ

CAP. VI, LECT. VIII

CVII

LECTIO OCTAVA

DE VIRGIS ET PARELIIS

*

Τὰς δ᾽ αὐτὰς αἰτίας ὑποληπτέον xal περὶ παρηλίου χαὶ
ῥάβδων ταῖς εἰρημέναις" γίνεται γὰρ παρήλιος μὲν
ἀναχλωμένης τῆς ὄψεως πρὸς τὸν. ἥλιον.

ῥάβδοι δὲ διοὶ τὸ προσπίπτειν τοιαύτην οὖσαν τὴν ὄψιν,
οἵαν εἴπομεν ἀεὶ γίνεσθαι, ὅταν πλησίον ὄντων τοῦ
ἡλίου νεφῶν ἀπό τινος ἀνακλασθῇ τῶν ὑγρῶν πρὸς
τὸ νέφος" φαίνεται γὰρ αὐτὰ μὲν ἀχρωμάτιστα τὸ
νέφη κατ᾽ εὐθυωρίαν εἰσβλέπουσιν, ἐν δὲ τῷ ὕδατι
Meer μέσον τὸ νέφος: πλὴν τότε μὲν ἐν τῷ ὕδατι

οχεῖ τὸ χρῶμα τοῦ νέφους εἶναι, ἐν δὲ ταῖς ῥάβδοις
ἐπ᾿ αὐτοῦ τοῦ νέφους.

Τίνεται δὲ τοῦτο, ὅταν ἀνώμαλος ἡ τοῦ νέφους ἡ σύ-
674016, XXl τῇ μὲν πυχνὸν, τῇ δὲ μανὸν, xxl τῇ
μὲν ὑδατωδέστερον, τῇ δ᾽ ἧττον: ἀνακλασθείσης
γὰρ τῆς ὄψεως πρὸς τὸν ἥλιον, τὸ σχῆμα μὲν τοῦ
ἡλίου οὐχ ὁρᾶται διὸ μικρότητα τῶν ἐνόπτρων, τὸ
δὲ χρῶμα᾽, διοὶ τὸ ἐν ἀνωμάλῳ φαίνεσθαι λαμπρὸν
χαὶ λευκὸν τὸν ἥλιον, πρὸς ὃν ἀνεχλάσθη ἡ ὄψις, τὸ

ἐν φοινικοῦν φαίνεται, τὸ δὲ πράσινον, ἢ ξανθόν’
ἀφέρει γὰρ οὐθὲν Oud τοιούτων ὁρᾶν, ἢ ἀπὸ τοι-
ούτων ἀναχλωμένην" ἀμφοτέρως γὰρ φαίνεται τὴν
χρόαν ὅμοιον, ὥστ᾽ εἰ κἀκείνως φοινιχοῦν, x«l οὕ-
τως. Αἱ μὲν οὖν ῥάβδοι γίνονται δί ἀνωμαλίαν τοῦ
ἐνόπτρου οὐ τῷ σχήματι, ἀλλὰ τῷ χρώματι"

ὁ δὲ παρήλιος, ὅταν ὅτι μάλιστα ὁμαλὸς ἡ ὁ ἀὴρ καὶ

| πυχνὸς ὁμοίως" διὸ φαίνεται λευχός" ἡ μὲν γὰρ ὁμα-

λότης τοῦ ἐνόπτρου ποιεῖ χρόαν μίαν τῆς ἐμφάσεως *

ἡ δ᾽ ἀνάχλασις ἀθρόας τῆς ὄψεως, διὰ τὸ ἅμα mpoc-

πίπτειν πρὸς τὸν ἥλιον ἀπὸ πυχνῆς οὔσης τῆς ἀχλύος,

xai οὔπω μὲν οὔσης ὕδωρ, ἐγγὺς δ᾽ ὕδατος, τὸ ὑπαρ-

X9» τῷ ἡλίῳ ἐμφαίνεσθαι χρῶμα ποιεῖ, ὥσπερ ἀπὸ

αλχοῦ λείου χλωμένης διὸ τὴν πυχνότητα ὥστ᾽
πεὶ τὸ χρῶμα τοῦ ἡλίου λευκὸν, καὶ ὁ παρήλιος
φαίνεται λευχός. Διο δὲ τὸ αὐτὸ τοῦτο μᾶλλον ὕδα-
τος σημεῖον ὁ παρήλιος τῶν ῥάβδων: μᾶλλον qae
συμβαίνει τὸν ἀέρα εὐεργῶς ἔχειν πρὸς γένεσιν ὕδα-

τος" ὁ δὲ νότιος τοῦ βορείου μᾶλλον, ὅτι μᾶλλον ὁ

νότιος ἀὴρ εἰς ὕδωρ μεταβάλλει τοῦ πρὸς ἄρχτον.

Ρίνονται δ᾽ ὥσπερ εἴπομεν, περί τε τὰς δυσμας καὶ περὶ
τὰς ἀνατολὰς, καὶ οὔτ᾽ ἄνωθεν, οὔτε κάτωθεν, ἀλλ᾽
ἐκ τῶν πλαγίων, καὶ ῥάβδοι καὶ παρήλιοι, καὶ οὔτ᾽
ἐγγὺς τοῦ ἡλίου λίαν, οὔτε πόρρω παντελῶς" ἐγγὺς

ἐν γὰρ οὖσαν ὁ ἥλιος διαλύει τὴν σύστασιν, πόρρω
᾿ οὔσης ἡ ὄψις οὐχ ἀναχλασθήσεται: ἀπὸ γὰρ μι-

- XpoU ἐνόπτρου πόρρω ἀποτεινομένη ἀσθενὴς γίνεται"

διὸ χαὶ αἱ ἅλῳ οὐ γίνονται ἐξ ἐναντίας τοῦ ἡλίου.
"Avo μὲν οὖν ἐὰν γίνηται καὶ ἐγγὺς, διαλύσει ὁ
ἥλιος" idv δὲ πόρρω, ἐλάττων ἡ ὄψις οὖσα ἢ ὥστε
ποιεῖν ἀνάκλασιν οὐ προσπεσεῖται. 'Ev δὲ τῷ πλα-
ίῳ ὑπὸ τὸν ἥλιον ἔστι τοσοῦτον ἀποστῆναι τὸ
odd 0», docs μήτε τὸν ἥλιον διαλῦσαι, τήν τ᾽
ὄψιν ἀθρόαν ἐλθεῖν, διὸ τὸ πρὸς τὴν γῆν φερομένην

{ διικνεῖσθαι ὥσπερ δὲ ἀχανοῦς φερομένην. Ὑπὸ

"

ἐ τὸν ἥλιον οὐ γίνεται διὸ τὸ πλησίον μὲν τῆς
γῆς διαλύεσθαι ἂν ὑπὸ τοῦ ἡλίου, ἄνω δὲ μεσουρα-
νίου ὄντος τὴν ὄψιν διασπᾶσθαι. Καὶ ὅλως οὐδ᾽ ἐκ
πλαγίας. μεσουρανίου γίνεται" ἡ γὰρ ὄψις οὐχ ὑπὸ
τὴν γῆν φέρεται; ὧστ᾽ ὀλίγη ἀφικνεῖται πρὸς τὸ
ἔνοπτρον; καὶ ἡ ἀναχλωμένη γίνεται πάμπαν ἀσθε-
vác. Ὅσα μὲν οὖν ἔργα συμβαίνει παρέχεσθαι τὴν
ἔχχρισιν ἐν τοῖς τόποις τοῖς ὑπὲρ τῆς γῆς) σχεδόν
ἐστι τοσαῦτα χαὶ τοιαῦτα.

* Easdem autem dictas causas existimandum et de pareliis
et virgis: fit enim parelius quidem refracto visu ad
solem.

Virgae autem propterea quod incidit talis existens visus,
qualem diximus semper fieri, cum prope solem existen-
tibus nubibus ab aliquo refrangatur humidorum ad
nubem. Videntur enim ipsae quidem incoloratae nubes
secundum rectum aspectum intuentibus, in aqua autem
virgis plena nubes: veruntamen tunc quidem in aqua
videtur color nubis esse, in virgis autem super ipsam
nubem.

autem hoc, cum irregularis fuerit nubis consistentia ,

et hac quidem spissior, hac autem rarior, et hac qui-

dem magis aquosa, hac autem minus: refracto enim
visu ad solem, figura quidem non videtur, color autem
videtur: quia autem in irregulari apparet fulgidus et
albus sol, ad quem refractus est visus, hoc quidem pu-
niceum videtur, hoc autem viride, aut xanthon. Differt
enim nihil per talia videre, aut a talibus refractum:
utroque enim modo apparet colore simili; quare si et
illo modo puniceum, et isto. Virgae quidem igitur fiunt
propter irregularitatem speculi, non figura, sed colore.

Fit

Parelius autem, cum quammaxime regularis fuerit aer et
spissus similiter: propter quod apparet albus: regulari-
tas enim speculi facit unum emphaseos colorem; re-
fractio autem simul totius visus, propter simul incidere
ad caliginem a spissa existente caligine, et nondum qui-
dem existente aqua, prope autem aquam, propter prope
existens apud solem, colorem facit apparere: sicut ab
aere polito fractum propter spissitudinem; quare quo-
niam color solis albus, et parelius albus apparet. Pro-
pter hoc idem autem magis aquae signum parelius
quam virgae: magis enim accidit aerem bene operose
habere ad generationem aquae. Australis autem boreali
magis, quia australis aer magis in aquam permutatur,
quam qui ad arctum.

Fiunt autem sicut diximus, circa occasus et circa ortus,
et neque. desuper, neque desubtus, sed ex lateribus, et
virgae et pareli, et neque prope solem valde, neque
longe penitus: prope enim existentem sol dissolvit con-
sistentiam , longe autem existente visus non refrange-
tur: a parvo enim speculo longe protensus debilis fit;
propter quod et halo non fiunt ex opposito solis. Sursum
quidem igitur si fiat et prope, dissolvit sol; si autem
longe, minor visus existens quam ut faciat refractionem,
non incidet. In latere autem est tantum distare specu-
lum, ut neque dissolvat sol, visusque multus simul
veniat, quia ad terram latus non dispargitur sicut per
immensum latus. Sub sole autem non fit, propterea
quod prope terram dissolvitur utique a sole, sursum
autem in medio caeli, visus dispargitur. Et totaliter ne-
que ex latere medii caeli fit: visus enim non ad terram
fertur, ut paucus pertingat ad speculum, et refractus
fit omnino debilis. Quaecumque igitur opera accidit
habere segregationem in locis his, quae super terram,
fere tot sunt et talia.

* Cap. vr.

* Num. 5.

* Num. seq.

* Num. 4.

* Num. seq.

* coloribus di-
versis a Petrus.

* virgarum Pe-
trus.

» ostquam Philosophus determinavit de halo
Pet iride, nunc consequenter determinat de
virgis et pareliis. Et circa hoc duo facit:
primo determinat de generatione virgarum
et pareliorum; secundo de accidentibus circa
ea, ibi: Fiunt autem sicut diximus * etc. Circa primum iterum
duo facit: primo ostendit modum et causam generationis
virgarum et pareliorum in communi; secundo ostendit
eam in speciali de utroque eorum, ibi: 'irgae autem. pro-
pierea * etc. Dicit ergo primo, quod existimandum est
quod parelii et virgae fiant propter easdem causas sicut
halo et iris, quia omnia haec sunt refractio quaedam,
licet differant secundum diversam d et situm
caliginis a qua fit refractio: quia parelius generatur ex re-
fractione visus a nube aliqua ad solem, et virgae similiter.
Et iterum utitur hic Philosophus opinione mathemati-
corum sui temporis, qui dicebant visum refrangi ab
obiecto ad solem: sed tamen secundum veritatem lumen
refrangitur ab obiecto ad visum. '

2. Deinde cum dicit: Pirgae autem propterea etc., assi-

at causam et modum generationis ipsorum. Et circa
oc duo facit: primo ostendit causam generationis virga-
rum; secundo generationis pareliorum, ibi: Parelius * etc.
Prima iterum in duas: in prima comparat virgas ad ea
quae apparent ex refractione in aliis; secundo declarat
modum generationis virgarum, ibi: Fit autem boc cum
irregularis * etc. Dicit ergo primo quod virgae generantur
propterea, quod visus qui refrangitur ex nube in latere
solis existente, est talis secundum effectum, qualis est
quando refrangitur ab aqua vel ab aliquo alio humidorum
ad nubem visam, sicut diximus prius. Nam nubes prope
solem existentes, visae secundum rectum aspectum, non
videntur coloratae diversis coloribus apparentibus et *
propriis, ut frequenter, sed quando aspiciuntur per refra-
ctionem ab aqua vel ab aliquo humidorum, tunc apparent
coloratae vel virgulatae ad modum virgularum. * Et tamen
in hoc est differentia: quia in aliis apparentiis illa di-
versitas coloris nubis apparet in ipsa nube, sed in virgis
apparet quodammodo supra ipsam. Et huius ratio est,
quia albo et nigro apparentibus in eadem superficie, ni-
grum videtur longius, sicut e converso remotius visum
apparet nigrum, eo quod minus alterat: sed colores vir-
garum sunt nigri vel LEGGE cd nigro, et sunt in
eadem superficie cum fulgido nubis, et per consequens
apparent remotiores quam fulgidum nubis.

3. Deinde cum dicit: Fit autem boc etc., assignat mo-
dum generationis virgarum in speciali. Et dicit quod
generatio virgarum fit a nube, quando nubes a qua fit
refractio est irregularis: scilicet non unius dispositionis
per totum, sed in una parte rarior, in alia densior, et
in una propinquior aquae, in alia remotior. Radii ergo
incidentes super partes rariores, transeunt per illas tan-
quam per foramina, et colorantur reflexis radiis super

arte aquosa etrorida, in qua apparet color sine figura.
t propter irregularitatem illius nubis ad quam refran-
guntur radii solares albi et clari, apparent diversi colores
virgarum: scilicet puniceus in parte clariori nubis et ma-
is propinqua ad album, viridis autem in parte magis
ensa, et per consequens etiam magis nigra, xanthos vero
ápparet vel per iuxtapositionem duorum praedictorum,
sicut dictum est supra, vel etiam apparet in parte pro-
portionaliter densa. Licet autem in generatione virga-
rum lumen aliquo modo transeat per partes nubis, tamen
fiunt diversi colores in virgis, sicut in iride, in qua lumen
immediate refrangitur a nube rorida: quia ut dicit, nihil
differt quantum ad generationem colorum diversorum ,
videre solem per nubem transparentem aliquo modo, et
videre ipsum 1mmediate refractum a nube. Deinde quasi
recapitulando dicit, quod virgae generantur propter irre-
gularitatem speculi, idest nubis roridae, non secundum

METEOROLOGICORUM LIB. III

figuram, idest non repraesentando figuram obiecti, sed
colorem: quia scilicet nubes non est nata facere unum
colorem.

4. Deinde cum dicit: Parelius autem etc., ostendit mo-
dum generationis pareliorum. Et dicit quod parelii fiunt,
quando aer, idest nubes subtilis a qua fit refractio, est
maxime regularis, uniformis et spissa, et lumen solis for-
titer refrangitur a tali nube: tunc apparet ibi color albus
ad similitudinem coloris solis, quasi alter sol; quia regu-
laritas speculi facit colorem apparentem esse unum et
regularem, sicut diversa dispositio partium nubis facit
colores esse diversos. Hoc autem declarat per exemplum:
sicut enim lumen quod refrangitur ab aere polito sive
ferro, puta ab armis militum, est coloris clari et albi, et
est fulgidum, sic lumen quod refrangitur a nube, vel
caligine spissa et existente propinqua ad hoc quod con-
vertatur in aquam, nondum tamen in eam conversa (quae
dicitur nubes rorida), est album et clarum. - Ex isto con-
cludit duo corollaria. Primum, quod parelius est magis
signum pluviae quam virgae, quia generatur per refra-
ctionem a nube regulari et spissa, quae est propinqua
ad dispositionem aquae: et ideo citius ex ea generatur
aqua. Secundum est, quod parelius australis, idest qui
apparet quando flant venti australes, vel etiam qui ap-
am ex parte australi, est magis signum pluviae quam

orealis: quia ventus australis propter calidum tempe-

ratum elevat multos vapores, et congregat eos in nubes,
et etiàm nubes permutat in aquas, sed boreas propter
frigiditatem et siccitatem propellit nubes et prohibet ele-
vationem vaporum, sicut superius dictum est.

5. Deinde cum dicit: Fiunt autem sicut diximus etc. ,
assignat Philosophus causam accidentium circa vi et
parelios. Et pro primo dicit, quod virgae et parelii ma-
xime accidunt circa occasum et ortum solis; cuius ratio
est, quia tunc nubes non disperguntur calore solis ita de
facili, cum calor solis non sit multum vehemens. - Secun-
dum accidens est, quod non fiunt supra solem, neque
desubtus. Et ratio est, quia si fierent supra solem, non
viderentur propter distantiam (licet impossibile sit, quod
ibi fiant, cum supra solem non fiant nubes vel vy d
et si sub sole fierent, dissolverentur propter radios di
recte incidentes sub sole: et etiam radii solares non ve-
nirent ad nos, sed propter reflexionem potius reverte-
rentur ad caelum. - Tertium est, quod fiunt a latere solis,
puta nube existente ex parte meridiei vel boreae: quia
quando nubes stant a latere, tunc sol non dissolvit eas,
si sint in debita distantia a sole, et tunc visus potest ad
illas pertingere propter convenientem proportionem di-
stantiae. - Quartum est, quod non fiunt multum prope
solem, nec etiam multum longe. Et huius ratio est, quia
prope solem sol dissolvit consistentiam nubis sua calidi-
tate; de longe autem non videretur: quia a parvo speculo
fit debilis refractio, ut patet, nubes autem remota a sole,
ubi sol habet paucam virtutem elevandi vapores a terra,
est parva, et ex consequenti non videretur in ea refractio.
Non fiunt etiam ut in pluribus sole existente in meridie:
quia tunc nubes sursum elevata prope solem, est multum
remota a visu, et propter hoc color nubis non fertur ad
eum in superficie terrae, sed movetur per aerem supra
terram et prope solem, et ibi — excellentem ful-
gorem dispergitur: et ex hoc non facit virgas et parelios.

Finaliter recapitulat dicta in praecedentibus, dicens
quod omnia opera, quae generantur in locis supra terram
per motum et alterationem, et etiam in terra ex segrega-
tione humida et sicca, fere sunt tot et talia. Dicit autem
fere, propter quaedam accidentia quorum causas non dixit
expresse, quae tamen ex praedictis reddi possunt: sicut sunt
quidam ignes qui videntur volitare in superficie terrae,
et lapides et alia quaedam cadentia ex nubibus, et colora-
tio aquae descendentis, puta quando pluit aqua sanguinea.

—Ó 3e

(o ἀποχριθῆναι ; deir ταῦτα"
. Li

sm06 ἦν, ἔστι δ᾽ οὐκέτι, οὐ

CAP. VII, LECT. IX CIX

LECTIO NONA

DE FOSSILIBUS ET METALLICIS

μέρεσιν, ἀπεργάζεται, λεκτέον ποιεῖ γορ 9uo δια-
φορᾶς σωμάτων Oi τὸ διπλῇ πεφυχέναι χαὶ αὐτὴ,
xal)dmep καὶ ἐν τῷ μετεώρῳ’ δύο μὲν γὰρ αἱ ἀνα-
θυμιάσεις, ἡ μὲν ἀτμιδώδης, ἡ δὲ χαπνώδης, ὥς φα-
μεν, εἰσίν δύο δὲ xal τὰ εἴδη τῶν ἐν τῇ γῇ γινο-
᾿βένων, τὰ μὲν ὀρυχτὰ, τὰ δὲ μεταλλευτά.

Ὅσα δ᾽ ἐν αὐτῇ τῇ γῇ, ἐγκαταχλειομένη τοῖς τῆς γῆς

'H μὲν οὖν ξηρὰ ἀναθυμίασίς ἐστιν ἥ τις ἐχπυροῦσα ποιεῖ
τὸ ὀρυχτὰ πάντα, οἷον λίθων τε γένη τὰ ἄτηχτα
— καὶ σανδαράκην καὶ ὥχραν καὶ μίλτον καὶ θεῖον xol
᾿ς πάλλα τὸ τοιαῦτα. Τὰ δὲ πλεῖστα τῶν ὀρυκτῶν
ἐστι τὰ μὲν κονία χεχρωματισμένη, τὰ δὲ λίθος ἐκ
τ ποιαύτης γεγονὼς συστάσεως, οἷον τὸ κιννάβαρι"
“τῆς δ᾽ ἀναθυμιάσεως τῆς ἀτμιδώδους ὅσα μεταλλεύε-
ται; καὶ ἔστιν ἢ χυτὰ, ἢ ἐλατὰ, οἷον σίδηρος, χαλ-
X06, χρυσός.
Ποιεῖ δὲ ταῦτα πάντα ἡ ἀναθυμίασις ἡ ἀτμιδώδης
᾿ἐγκαταχλειομένη, καὶ μολιστα ἐν τοῖς λίθοις, διὰ
; pee: εἰς ἕν πο cgées καὶ πηγνυμένηγ οἷον
ρόσος; ἢ πάχνη, ὅταν ἀποχριθῇ- ἐνταῦθα δὲ πρὶν
διὸ ἔστι μὲν ὡς ὕδω
ὡς οὔ- δυνάμει μὲν γὰρ ἡ ὕχη ὕδα-
δ᾽ εξ ὕδατος γενομένου
διά τι πάθος, ὥσπερ οἱ χυμοί- οὐ γὰρ οὕτω γίνεται
τὸ μὲν χαλκὸς; το δὲ χρυσὸς, ἀλλο πρὶν γενέσθαι
παγείσης τῆς ἀναθυμιάσεως ἕκαστα τούτων ἐστίν"
διὸ χαὶ πυροῦται πάντα καὶ γῆν ἔχει" ξηρὰν γορ
ἔχει: ἀναθυμίασιν. Ὁ δὲ χρυσὸς μόνος οὐ πυροῦται.
à

ταῦτα, ἔστι

οινῇ μὲν οὖν εἴρηται περὶ πάντων αὐτῶν ἰδίᾳ δ᾽
πισχεπτέον προχειριζομένοις περὶ ἕκαστον γένος.

I. ἡ ostquam Philosophus in superioribus deter-

a fyminavit de his quae generantur ex exhala-
mtione humida et sicca per motum et alte-
mwrationem, aut etiam per refractionem luminis
Ξ supra terram, et etiam de aliis quae causan-
tur per motum ab exhalatione sicca in ipsa terra, scilicet
de agitatione et motu terrae, hic determinare intendit bre-
viter de his, quae generantur in profundo ipsius terrae
principaliter per alterationem. Et circa hoc duo facit. Primo
coge distinctionem eorum quae fiunt in ipsa terra, et
icit quod sicut in alto, idest supra terram, est duplex
exhalatio, una vaporosa, idest humida, ex qua generantur
ea quae generantur per ingrossationem a frigido, alia
autem fumosa et sicca, ex qua fiunt ea quae generantur
per subtiliationem vel inflammationem , ita similiter in
Eee terrae est duplex exhalatio, ex qua generantur
uo genera corporum, quorum quaedam dicuntur fossi-
bilia, eo quod fodiuntur in terra, et sünt similia terrae
defossae: et generantur ex sicca exhalatione; alia vero

' dicuntur metallica, quae magis generantur per coagula-

tionem.

2. Secundo ibi: Sicca quidem etc., assignat causam prae-
dictorum. Et primo assignat causam fossibilium, et dicit
quod exhalatio sicca a dominio, secundum quod est ignita
a calido, est principium omnium fossibilium: ita quod
exhalatio sit materia ex qua fiunt. Sed calidum igniens,
secundum quod commensuratur frigido a virtute caelesti,
mediante continuitate, est quodammodo principium acti-
vum; ita quod principium activum principale est virtus
caelestis, quae dicitur virtus mineralis: a qua habent fos-
sibilia quaedam, puta lapides pretiosi, quandam virtutem
caelestem et occultam, per quam occultas operationes

* Quaecumque autem in ipsa terra, inclusa terrae partibus,
operatur, dicendum; facit enim duas differentias cor-
porum, propterea quod duplex nata est: et haec,
quemadmodum et in alto. Duae quidem enim exhala-
tiones, haec quidem vaporosa, haec autem fumosa, ut
diximus, est; duae autem et species eorum quae in
terra fiunt: haec. quidem enim fossibilia, haec autem
metallica.

Sicca quidem igitur exhalatio est quae ignita facit fossibilia
omnia: puta lapidum genera illiquabilia, et vernicem,
et oricellam, et minium, et sulphur, et alia talia. Plu-

rima autem talium fossibilium sunt haec quidem pul-

vis coloratus, haec autem lapis ex tali consistentia fa-
ctus, velut cinnabari.

Exhalationis autem. vaporosae quaecumque metallantur,
sunt aut fusilia, aut ductibilia, puta ferrum, aurum, aes.

Facit autem haec omnia exhalatio vaporosa inclusa, et ma-
xime in lapidibus, propter siccitatem in unum coarctata
et coagulata, velut ros aut pruina, cum segregata fue-
rit. Hic autem ante segregari generantur haec: propter
quod quidem sunt ut aqua haec, sunt autem ut non.
Potentia quidem enim materia aquae erat, est autem
non adhuc, neque ex aqua facta propter quandam
passionem, sicut humores, Neque enim sic fit hoc qui-
dem aes, hoc autem aurum; sed ante fieri coagulata
exhalatione singula horum sunt. Propter quod et igniun-
tur omnia, et terram habent: siccam enim habent
exhalationem: aurum autem solum non ignitur. Com-
muniter quidem igitur dictum est de his omnibus:
singillatim autem considerandum intendentibus circa
unumquodque genus.

vere exercent; principium autem instrumentale est cali-
ditas, quae humidum desiccat, et generat omnia fossibi-
lia. Huiusmodi autem fossibilia sunt genera lapidum non
liquabilium: quod dicit ad differentiam quorundam fos-
sibilium quae sunt liquabilia, ut vernix, oricella et sul-
phur, et alia huiusmodi; quae omnia generantur a calido
exsiccante exhalationem et consumente humidum et ali-
qualiter colorante. Et hosum fossibilium quaedam fiunt
sicut pulvis coloratus: sicut illa quae generantur a calido
fortiter consumente humidum et aliqualiter adurente, ut
sunt omnia supradicta; alia autem sunt quasi lapides ag-
gregati per condensationem ex pluribus partibus, et gene-
rantur ex eadem exhalatione a calido exhalante humidum
superfluum, et fortiter terminante humidum cum sicco.

3. Secundo ibi: Exbalationis autem. etc., determinat de
his quae fiunt ab exhalatione humida. Et circa hoc duo
facit: primo assignat causam generationis eorum ; secundo
ostendit modum et locum generationis eorum, ibi: Facit
autem * etc. Dicit ergo primo, quod illa quae metallan-
iur, idest habent formam metalli, I materialiter
ex vaporosa exhalatione, et a frigido commensurato coa-
gulante effective instrumentaliter: principale autem agens
est virtus caelestis mineralis, sicut supra diximus. Et isto-
rum quaedam sunt fusibilia, et quaedam ductibilia: fu-
sibilia seu liquabilia sunt, quae plus accedunt ad naturam
humidi quam sicci, sicut stannum aut plumbum; sed
ductibilia sunt, quae habent humidum magis reductum
ad medium per siccum, ut sunt ea in quibus est bona
terminatio sicci et humidi, sicut in auro etc., aut in qui-
bus est humidum viscosum non bene separabile a sicco,
sicut ferrum, quod calefactum ictu mallei extenditur. Scien-
dum est autem, quod corpora quae hic dicuntur fusibilia,

* Cap. vir.

* Num. seq.

CX METEOROLOGICORUM LIB. III

seu liquabilia, non ita sunt fusibilia, quod non sint etiam
docilis. quamvis in hoc loco contra ductibilia distin-
guantur: sed ideo dicuntur esse liquabilia, quia melius
et facilius liquantur quam ducantur, et ductibilia e con-
verso dicuntur, quae facilius ducuntur, quamvis etiam
liquari et fundi possint, ut ferrum et aes.

4. Deinde cum dicit: Facit autem baec etc. , assignat
modum et locum generationis praedictorum. Et dicit quod
huiusmodi generantur ex exhalatione vaporosa inclusa
in partibus terrae, et praecipue in D: propter sic-
citatem lapidum bene coarctantem humidum vaporosae
exhalationis, et propter fortiorem et maiorem coagula-
tionem factam a frigido commensurato formae metalli
virtute caelesti, quae dicitur virtus mineralis, ut supra
dictum est: sicut ab eodem frigido generantur supra ter-
ram ros et pruina, quando a vapore segregata est exha-
latio calida et sicca, quae sursum movebat. Est tamen
differentia in generatione istorum, quia in generatione
roris et pruinae prius segregatur siccitas, antequam ma-
teria coaguletur et ros descendat: et ex hoc ros et pruina
sunt liquida; sed metalla generantur in partibus terrae
ex eadem exhalatione, antequam separetur siccitas: et ideo
sunt dura, ét quanto plus est in eis de siccitate, tanto
sunt magis dura. Et propter hoc verum est dicere, quod
metalla sunt aqua secundum unum modum, quia scilicet
fiunt ex vapore humido a dominio, qui est in potentia
aqua, et est materia aquae: et secundum alium modum
non sunt aqua, quia scilicet siccitas in eis non est segre-
gata. In cuius signum metalla igniuntur, comburuntur
et reducuntur in pulverem et terram: et hoc convenit eis
solum propter siccam exhalationem, quae sola exuritur,
quia est materia apta ignitioni propter siccitatem. Et
ipsa etiam post exustionem reducuntur in minorem quan-
titatem, propter separationem alicuius grossi et impuri

er exhalationem. vel evaporationem humidi grossi, quae
δι a calido exurente: unde etiam post exustionem vel
liquationem metalla sunt duriora, quia tunc humidum
metalli est magis separatum. Aurum autem solum non
fit minus nec minoris ponderis quando exuritur, quia

est genitum ex sicco et humido subtilissimis, et non
habentibus aliquid impurum admixtum quod per igni-
tionem separari possit. Ipsum etiam de dificil solvitur et
liquatur, licet reducatur in partes minimas, quia in ipso
est optime commixtum siccum cum humido: et ideo
propter fortem commixtionem de difficili separantur.
Unde ex his patet, quod aurum .non solum secundum
opinionem hominum, sed secundum naturam rerum est
nobilius et purius quam cetera metalla. Quod etiam patet
ex virtute quam habet, in operando mirabiles et nobi-
liores operationes quam alia. - Deinde recapitulando dicit,
uod communiter et universaliter dictum est de omnibus
ossibilibus et metallicis, quomodo generentur et quae
sit eorum differentia; sed si quis vit particulariter de
eis intendere, et considerare circa unumquodque eorum,
uae scilicet sint principia generationis et accidentia et
difercütiae eorum, hoc facere habebit in eo qui de metal-
licis inscribitur, et in aliis, circa quae Theophrastus nego-
tiatus est secundum Alexandrum et Commentatorem.
Considerandum est autem circa principia materialia
metallorum, quod sunt in duplici differentia: quaedam
enim sunt materia remota talium metallicorum, sicut est
vapor inclusus in locis lapidosis terrae, sicut supra de-
claratum est; alia autem sunt materia propinqua eorum,
et haec sünt sulphur et argentum vivum, sicut alchimi-
stae dicunt: ita quod in praedictis locis lapidosis terrae
per virtutem mineralem primo generatur sulphur et ar-
gentum vivum, deinde ex ipsis generantur diversa metalla,
secundum diversam commixtionem eorum. Unde etiam
ipsi alchimistae per veram artem alchimiae (sed tamen
difficilem, propter occultas operationes virtutis caelestis
uae mineralis dicitur: quae ex eo quod sunt occultae,
dificulter a nobis imitari possunt per praedicta principia,
vel per principiata ab ipsis) faciunt aliquando veram
generationem metallorum, aliquando quidem ex sulphure
et argento praedictis sine — exhalationis, ali-
quando autem faciendo exsudare praedictam exhalationem
vaporosam ab aliquibus corporibus, per applicationem
caliditatis proportionatae quae est agens naturale.

METEOROLOGICORUM
LIBER IV

LECTIO PRIMA ᾿

PROOEMIUM - RESUMUNTUR QUAEDAM ALIBI DETERMINATA

᾿Επεὶ δὲ τέτταρα διώρισται αἴτια τῶν στοιχείων, voU-
τῶν δὲ κατὰ τὰς συζυγίας καὶ τὰ στοιχεῖα τέτταρα
συμβέβηκεν εἶναι, ὧν τὰ μὲν δύο ποιητικαὶ, τὸ θερ-
-osgüv-xuxi τὸ ψυχρὸν, τὰ δὲ δύο παθητικὰ, τὸ ξηρὸν
κχαὶ τὸ ὑγρόν" ἡ δὲ πίστις τούτων ἐκ τῆς ἐπαγωγῆς"
φαίνεται vdp ἐν πᾶσιν ἡ μὲν θερμότης καὶ ψυχρότης
ὁρίζουσαι καὶ συμφύουσαι καὶ μεταβάλλουσαι τοὶ ὁμο-
γενῆ καὶ τὸ μηὴ ὁμογενῆ, καὶ ὑγραίνουσαι καὶ ξη-
E xal σχληρύνουσαι καὶ μαλάττουσαι, τὰ δὲ

ηρὰ καὶ ὑγροὶ ὁριζόμενα καὶ τἄλλα τὰ εἰρημένα.

πάθη πάσχοντα αὐτά τε καθ᾽ αὑτὰ xai ὅσα κοινὰ
ἐξ ἀμφοῖν σώματα συνέστηκεν. Ἔτι δ᾽ ix τῶν λόγων
δῆλον, οἷς ὁριζόμεθα cde φύσεις αὐτῶν’ τὸ μὲν γὼρ
θερμὸν καὶ ψυχρὸν ὡς ποιητικὰ λέγομεν ^ γὰρ
ug ἱτικὸν ὥσπερ ποιητικόν τι ἐστίν), τὸ δ᾽ ὑγρὸν
χα Die παθητικόν (τὸ γὰρ εὐόριστον καὶ δυσόρι-
στον τῷ πάσχειν τὶ λέγεται τὴν φύσιν αὐτῶν). Ὅτι
μὲν οὖν τὰ μὲν ποιητικὰ, τὰ δὲ παθητικὰ, φανερόν"

“Ὁ Οϑἴααπ) Philosophus in superioribus
e^ determinavit de particularibus transmu-
NI tationibus elementorum, quibus secun-
E) dum se transmutantur tam in alto quam
infra terram, hic determinat de passio-
nibus seu transmutationibus eorum ,
Y Asecundum quod veniunt in compositio-
nem mixti. Et quia elementa agunt mediantibus qualita-
tibus activis, et patiuntur mediantibus passivis, determi-
nat de actione primarum qualitatum activarum, et de

assione passivarum in mixtis. Convenienti autem ordine
iste liber sequitur tertium, quia in fine tertii determinatum
est de mineralibus: haec autem scientia multum valet ad
Scientiam de mineralibus. Licet aliqui dicant, quod iste
liber est magis continuus cum libro P: Generatione, quam-
vis inscribatur Quartus liber Meteororum.

2. Considerandum est autem quod scientia istius libri,
et similiter omnis scientia naturalis, non est ab homine
despicienda: immo qui eam despicit, despicit seipsum.
Et licet multi dicant quod scientia naturalis non debet
appretiarij eo quod non sit utilis ad speculationem divi-
norum, in qua vita beatissima et felicitas hominis con-
'sistit, sicut dicit Philosophus in X Ethicorum, tamen isti
decipiunt seipsos, quia non solum scientia istius libri,
sed etiam tota scientia naturalis, in qua non solum oportet
considerare communia, sed etiam specialia et propria
unicuique, deservit ad huiusmodi speculationem divino-
rum: quia per manifesta et naturalia tanquam per effectus
in Bgpitosem causarum pervenimus. Propter quod Phi-
losophus in libro Metaphysicae incipit a substantiis sensibi-
libus, et in duodecimo naturam substantiarum separatarum
probat per astronomicas rationes. Et ideo quamcumque
aliam scientiam addiscimus, hoc facimus ut ad cognitio-
nem divinorum veniamus, et qui alia intentione scientias
acquirit, perversus est in intentione, nisi necessitate de-
tineatur. Neque vile est cognoscere haec particularia
naturalia, quia sicut inspicere picturam turpium anima-
lium, ut melius cognoscantur,pulchra per oppositionem

* Quoniam autem quatuor causae determinatae sunt ele-
mentorum: harum autem secundum coniugationes et
elementa quatuor accidit esse: quarum duae quidem
factivae, calidum et frigidum; duae autem passivae, sic-
cum et humidum. Fides autem horum est ex inductione.
Videntur enim in omnibus caliditas quidem et frigidi-
tas terminantes et copulantes et permutantes, et homo-
genea et non homogenea, et humectantes et exsiccantes,
et indurantes et mollificantes: sicca autem et humida
terminata, et alias dictas passiones patientia, ipsaque
secundum se et quaecumque communia ex ambobus
corpora constant. Adhuc autem ex rationibus palam,
quibus determinamus naturas ipsorum. Calidum qui-
dem enim et frigidum ut factiva dicimus: concretivum
enim sicut factivum aliquid est. Humidum autem et
siccum passiva: facile enim terminabile et difficile ter-
minabile in pati aliquid naturam ipsorum dicitur. Quod
quidem igitur haec quidem factiva, haec autem passiva,
manifestum est.

turpium, non est vile, item nec causas horum cognoscere,
ut veniamus in cognitionem primarum causarum: immo
multo minus hoc est vile, quia res multo immaterialius
sunt apud intellectum quam apud sensum.

Est autem utilis scientia istius libri, non solum ad
cognitionem divinorum sicut dictum est, sed fere ad
totam scientiam naturalem, et maxime ad scientiam de
mineralibus, quae ab Aristotele composita nondum per-
venit ad nos. - Est etiam utilis ad medicinam: quia hic
dicitur propter quid multorum, quorum quia tantum con-
sideratur in medicina. Et propter hoc aliqui voluerunt
exponere librum istum modo medicinali sine logica: sicut
Galenus recitat de quodam, quod cum quaesitum esset
ab eo quid esset calidum, bene respondit, et cum con-
trarium argueretur, statim sibi contradixit, non cogno-
scens suam contradictionem, propter defectum logicae.
Debet igitur iste liber exponi modo naturali, non medi-
cinali: quia secundum Avicennam medicina versatur so-
lum circa corpus humanum ad infirmitatem. removen-
dam et sanitatem inducendam, sed illa quae in hoc libro
determinantur sunt communia omnibus mixtis, sicut patet

| per processum. Igitur haec scientia potius applicatur ad

medicinam quam e converso, quia commune ἈΡΡ δας
ad speciale. - Est insuper utilis ad scientiam alchimiae:
quia tantummodo alchimistarum est transmutare metalla
secundum veritatem, et non secundum sophisticationem;
quod licet sit difficile et dispendiosum, sicut supra dictum
est, non tamen est impossibile. Et propter hoc intentio
aliquorum est, quod metalla non differunt secundum
speciem, sed secundum sanum et infirmum, vocantes
metallum sanum, durum, et alia, infirma ἢ: sic facile esset
metalla adinvicem transmutare. Sed credo quod differunt
secundum speciem, et nihilominus transmutari possent
adinvicem, quia sunt naturalia et materia eorum est una.
Quod autem hoc fiat per artem est difficile, non impos-
sibile. Non tamen intelligi debet quod artifices principa-
liter transmutent, sed agunt quasi instrumenta, applicando
propria agentia propriis passivis: quia materia propinqua

* Cap. τ.

* et add. ed. a.

* Avicenna (Can.
lib. I, fen 1, doctr.
2.).

CXII

omnium metallorum est argentum vivum et sulphur,
sicut dictum est, quorum naturas artifices transmutare
possunt conglutinando et congelando. Vel etiam alio
modo evaporatio est materia praedictorum: et de hac
determinatur in isto libro, et ex consequenti iste liber
est utilis ad scientiam alchimiae.

3. Circa determinationem igitur de qualitatibus primis
duo facit. Primo resumit tria superius determinata in
II de Generatione et III Caeli: quorum primum est quod
quatuor sunt causae elementorum, per quas intelligit
quatuor primas qualitates, calidum et frigidum, siccum
et humidum. Et non sunt causae materiales, quia quae-
dam sunt actionis principia: nec sunt agentes, aut fines,
quia praedicantur de suis causatis; ergo relinquitur,

uod erunt causae ut formales. Et dicitur notanter ut
formes: non absolute formales, ad denotandum quod
non sunt formae substantiales elementorum. - Secundum
quod resumit, est quod quatuor sunt elementa, secundum
quatuor combinationes possibiles harum qualitatum, quia
in simplicibus humidum non potest uniri cum sicco, nec
frigidum cum calido. Et de istis elementis, sicut dicit
Commentator *, medicus debet credere naturali, scilicet

METEOROLOGICORUM LIB. IV

quod sunt quatuor, et quod magnas habent commoditates
et operationes in mixto: quarum aliquas medicus inquirere
debet, ad conservandum contemperamentum * elemen-
torum et qualitatum praedictarum in corpore humano. -
Tertium est, quod istarum qualitatum duae sunt activae
scilicet calidum et frigidum, et duae passivae, scilicet
siccum et humidum; hoc autem intelligi debet quantum
ad victoriam unius supra alteram in corpore mixto: quia
secundum se quaelibet sunt activae et quaelibet passivae,
cum sint contraria adinvicem. Et hoc Philosophus probat
primo per inductionem in omnibus, quia in omnibus
dicimus calidum et frigidum terminare, coagulare etc.,
siccum vero et humidum terminari et coagulari: termi-
nare autem est agere, terminari vero est pati. Secundo
probat idem ratione, scilicet per definitionem eorum, quia
calidum est, quod est. congregativum similium, frigidum
vero est congregativum similium et dissimilium: humi-
dum est, quod est male terminabile termino proprio ,.
bene autem alieno, siccum vero e converso, quod est
bene terminabile termino proprio, male alieno; quod
autem est congregativum, est activum, quod est termi--
nabile, est passivum. isx

41

«ὃς

Ω «ἰῷ X
1 !
n^
| 5e
d P:
ι
, ἔς.
ποτὶ
di
ex »
A ;
uingem 3,
1511
9. 01}
)nD 15H
9001$250
ΐ
δ οὐ

| ἔνδειαν πάσχει θερμοῦ, τὸ
. quos ψυχρὸν πᾶν, ἄμφω ἂν αἴτια εἴη καὶ κοινὸν τὸ

CAP; l,:LECT.H CXIII

LECTIO SECUNDA

DE OPERATIONIBUS QUALITATUM ACTIVARUM IN MIXTO, ET PRIMO DE GENERATIONE
SIMPLICI ET NATURALI ET DE CORRUPTIONE EI OPPOSITA

διωρισμένων δὲ τούτων, ληπτέον ἂν εἴη τὰς ἐργασίας

αὐτῶν, αἷς ἐργάζονται τὸ ποιητικοὸ, καὶ τῶν πα-
θητιχῶν vd εἴδη. Πρῶτον μὲν οὖν καθόλου ἡ ἁπλῇ
γένεσις καὶ. ἡ φυσικὴ μεταβολὴ τούτων τῶν δυνά-
μεών ἐστιν ἔργον, xal ἡ ἀντικειμένη φθορὰ xacd

ὕσιν. Αὗται μὲν οὖν τοῖς τε φυτοῖς ὑπάρχουσι xal
ot; χαὶ τοῖς μέρεσιν αὐτῶν. Ἔστι δ᾽ ἡ ἁπλῇ καὶ
φυσικὴ γένεσις μεταβολὴ ὑπὸ τούτων τῶν δυνάμεων,
ὅταν ἔχωσι λόγον; ἐκ τῆς ὑποχειμένης ὕλης ἑκάστῃ
φύσει’ αὖται δ᾽ εἰσὶν αἱ εἰρημέναι δυνάμεις παθητι-
χαί, Ῥεννῶσι δὲ τὸ θερμὸν xal ψυχρὸν κρατοῦντα
τῆς ὕλης" ὅταν δὲ μὴ κρατῇ; κατὰ μέρος μὲν μώ-
λυσις καὶ ἀπεψία γίνεται. Τῇ δ᾽ ἁπλῇ γενέσει ἐναν-
τίον μάλιστα χοινὸν σῆψις. πᾶσα γὰρ ἡ κατὰ φύσιν

θορὰ εἰς τοῦθ᾽ ὁδός ἐστιν, οἷον γῆρας xal αὔανσις.
toc δὲ τῶν ἄλλων ἁπάντων σαπρότης, ἂν μή τι

βίᾳ φθαρῇ τῶν φύσει συνεστώτων * ἔστι dp καὶ σάρκα

χαὶ ὀστοῦν χαὶ ὁτιοῦν χατακαῦσαι, ὧν τὸ τέλος τῆς
᾿ -Ὁ- - » -^—

x&cd φύσιν φθορᾶς σῆψίς ἐστιν" διὸ ὑγρὰ πρῶτον,

εἶτα ξηρὰ τέλος γίνεται τὰ σηπόμενα: ἐκ τούτων

| yo ἐγένετο, xal ὡρίσθη τῷ ὑγρῷ τὸ ξηρὸν, ἐργα-

μένων τῶν ποιητικῶν, Γίνεται δ᾽ ἡ φθορὰ, ὅταν

χρατῇ τοῦ ὁρίζοντος τὸ ὁριζόμενον διὰ τὸ περιέχον.
Οὐ μὴν ἀλλ᾽ ἰδίως λέγεται σῆψις ἐπὶ τῶν xaca μέρος
φθειρομένων, ὅταν χωρισθῇ τῆς φύσεως" διὸ xal σή-
πεται πάντα τἄλλα πλὴν πυρὸς" καὶ γὰρ γῇ καὶ
ὕδωρ καὶ ἀὴρ σήπεται: πάντα γὰρ ὕλη τῷ πυρί
ἐστι ταῦτα.

Σῆψις δ᾽ ἐστὶ φθορὰ τῆς ἐν ἑκάστῳ ὑγρῷ οἰκείας καὶ
. X&cvdà φύσιν θερμότητος ὑπ᾽ ἀλλοτρίας θερμότητος

αὕτη δ᾽ ἐστὶν ἡ τοῦ Wai ὥστ᾽ ἐπεὶ xav
᾿ ἐνδεὲς τοιαύτης δυνά-

πάθος ἡ σῆψις, ψυχρότητός τ᾽ οἰκείας καὶ θερμότητος
ἀλλοτρίας. διὰ τοῦτο γὰρ xal ξηρότερα γίνεται τὰ

-

ες σηπόμενα πάντα, καὶ τέλος o καὶ κόπρος" ἐξιόντος
ξ

ἂρ τοῦ οἰχείου θερμοῦ συνεξατμίζει τὸ κατοὸ φύσιν

ο ὑγρὸν, καὶ τὸ σπῶν τὴν ὑγρότητα οὐκέτ᾽ ἔστιν"
,

ἐπάγει γὰρ ἕλκουσα ἡ οἰκεία θερμότης. Καὶ ἐν τοῖς

— Ψύχεσι δ᾽ ἧττον σήπεται ἢ ἐν ταῖς ἀλέαις. ἐν μὲν

do τῷ χειμῶνι ὀλίγον ἐν τῷ περιέχοντι ἀέρι xal
ὕδατι τὸ θερμὸν, ὥστ᾽ οὐδὲν ἰσχύει, ἐν δὲ τῷ θέρει

: πλέον. Καὶ οὔτε τὸ πεπηγός" μᾶλλον γὰρ ψυχρὸν ἢ

ὁ ἀὴρ θερμός - οὔκουν κρατεῖται, τὸ δὲ χινοῦν xpa-
vel. Οὔτε τὸ ζέον ἢ θερμόν: ἐλάττων γὰρ ἡ ἐν τῷ
ἀέρι θερμότης τὴν ἐν τῷ πράγματι, ὥστ᾽ οὐ χρατεῖ,
οὐδὲ ποιεῖ μεταβολὴν οὐδεμίαν. 'Ὁμοίως δὲ καὶ τὸ
κινούμενον καὶ ῥέον ἧττον σήπεται τοῦ ἀκινητίζον-
τὸς ἀσθενεστέρα γὰρ γίνεται ἡ ὑπὸ τῆς ἐν τῷ ἀέρι
θερμότητος κίνησις τῆς ἐν τῷ πράγματι προὐπαρχού-
σῆς; ὥστ᾽ οὐθὲν ποιεῖ μεταβάλλειν. Ἢ δ᾽ αὐτὴ αἰτία
καὶ τοῦ τὸ πολὺ ἧττον τοῦ ὀλίγου σήπεσθαι" ἐν 130
τῷ πλείονι πλεῖόν ἐστι πῦρ οἰκεῖον καὶ ψυχρὸν ἢ ace
χρατεῖν τοὺς ἐν τῷ περιεστῶτι δυνάμεις" διὸ καὶ ἡ
θάλασσα κατὰ μέρος μὲν διαιρουμένη ταχὺ σήπεται,
ἅπασα δ᾽ οὗ, καὶ τἄλλα ὕδατα ὡσαύτως. Καὶ ζῷα
ἐγγίνεται τοῖς σηπομιένοις διὰ τὸ τὴν ἀποκεχριμιένην
θερμότητα φυσικὴν οὖσαν συνιστάναι τὰ ἐχχριθέντα.
Τί μὲν οὖν ἐστι γένεσις, καὶ τί QUopd, εἴρηται.

prosequitur propositum , determinando de

«SXcoperationibus sive qme praedictarum
cXqualitatum. Et dividitur in tres partes: in pri-

? ma. determinat de actione qualitatum activa-

Opp. D. Τβῆομδλε T. Ill. APPENDIX.

T
EN

k Ee : : : :
Determinatis autem his, sumendum utique erit operatio-

nes ipsorum, quibus operantur factiva, et passivorum
species. Primo quidem igitur universaliter simplex ge-
neratio et naturalis permutatio harum virtutum est opus,
et opposita corruptio secundum naturam. Haec quidem
igitur plantis existunt et animalibus et partibus ipso-
rum. Est autem simplex et naturalis generatio permu-
tatio ab his virtutibus, cum habeant rationem, ex subie-

.cta materia unicuique naturae. Hae autem sunt dictae

virtutes passivae. Generant autem calidum et frigidum
obtinentia materiam: cum autem non obtineant, secun-
dum partem quidem molynsis et indigestio fit. Simplici
autem generationi contrarium maxime commune pu-
trefactio. Omnis enim secundum naturam corruptio in
hoc via est, puta senectus et auansis. Finis autem ho-
rum ornggium aliorum putredo, nisi aliquid violentia
corrumpatur natura constantium. Est enim et carnem
et os et quodcumque comburere, quorum finis secun-
dum naturam corruptionis, putrefactio est. Propter quod
humida primo, deinde sicca, tandem putrefacta fiunt.
Ex his enim íacta erant et terminatum fuit humido
siccum, operantibus factivis. Fit autem corruptio, cum
id quod terminatur obtineat terminans propter circum-
dans. Quinimmo singulariter dicitur putrefactio in his
quae secundum partem corrumpuntur, cum separentur
a natura. Propter quod et putrescunt omnia alia exce-
pto igne: etenim terra et aqua et aer putrescunt, omnia
enim haec sunt materia igni.

Putrefactio autem est corruptio quaedam in unoquoque

humido propriae secundum naturam caliditatis ab aliena
caliditate: haec autem est quae ambientis. Quare quo-
niam secundum indigentiam patitur calidi; indigens
autem tali virtute frigidum existens omne; ambae uti-
que causae erunt, et putrefactio communis: passio fri-
giditatisque propriae et caliditatis alienae. Propter quod
sicciora fiunt putrefacta omnia, et tandem terra et fimus.
Exeunte enim proprio calido, coevaporat quod secun-
dum naturam humidum, et trahens humiditatem non
est: adducit enim trahens propria caliditas. Et in fri-
goribus autem minus putrescunt quam in aestu. In
hieme quidem enim paucum in ambiente aere et aqua
calidum; quare nihil potest: in aestate autem amplius.
Et neque quod coagulatum : magis enim frigidum quam
aer calidus: non igitur obtinetur; movens autem obti-
net. Neque fervens quam calidum: minor enim quae
in aere caliditas ea quae in re; quare non obtinet, neque
facit permutationem neque unam. Similiter autem et
quod movetur et fluit, minus putrescit quam non mo-
tum: debilior enim fit motus qui ab ea quae in aere
caliditate, quam qui in re praeexistit: quare nihil facit
permutari. Eadem autem causa et quare multum minus
putrescit pauco: in maiori enim amplior est ignis pro-
prius et frigidum, quam ut obtineant quae in circum-
stante virtutes. Propter quod mare secundum partem
quidem divisum cito putrescit, totum autem non; et
aliae aquae eodem modo. Et animalia fiunt in his quae
putrescunt, propterea quod segregata caliditas naturalis
existens constare facit segregata. Quid quidem igitur
est generatio, et quid corruptio, dictum est.

rum in mixto; in secunda determinat de passione passiva-
rum, ibi: Passivorum autem * etc.; in tertia determinat de
homoeomeris quantum ad praedictas qualitates, ibi: Quo-
niam autem. de bis* etc. Circa primum duo facit: primo
determinat de operationibus consequentibus rem in con-

15*

* Seq. cap. r.

* Lect, vit.

* Lect. xvi.

* Lect. seq.

* Num. seq.

CXIV

stitutione et destitutione rei; secundo de operationibus
consequentibus rem iam in esse constitutam, ibi: Reli-
quum autem. * etc. Circa primum iterum duo facit: primo
determinat de simplici generatione; secundo de corru-
ptione ei opposita, ibi: Putrefactio autem ἢ etc. —

Dicit ergo primo, quod post determinata dicendum
est de operibus praedictarum qualitatum, et primo de
simplici generatione quae fit ab istis virtutibus, sicut
declarabitur, et est in plantis et aliis naturalibus. Est ergo
simplex et naturalis generatio, permutatio facta ab istis
virtutibus activis, cum istae virtutes in materia subiecta
habent rationem, idest proportionem, ad unamquamque
naturam. Dicit autem generatio simplex et naturalis, ut
excludat permutationem violentam et artificialem ab his
virtutibus activis. Per permutationem tangit genus, re-
liquum autem totum sequens ostendit differentias ad alias
permutationes: per materiam autem subiectam intelligit
qualitates passivas, vel materiam affectam his qualitati-
bus, quae est materia generationis. Dicit ergo quod hae
sunt virtutes dictae contra se invicem, idest contrariae.
Cum igitur activae obtinent supra passivas, tunc sequitur
generatio: quando autem passivae vincunt activas ita
quod non sequatur actio activarum, tunc sequitur indi-
gestio, quag est via ad corruptionem. - Dicitur autem
generatio dupliciter: primo mutatio a non ésse ad esse,
sicut de ea determinatur in V Pbysic., et hoc modo sive
obtineant qualitates activae sive passivae, sequitur gene-
ratio, et una et eadem mutatio est generatio unius et
corruptio alterius. Alio modo dicitur generatio, quando
id quod ponitur in esse est nobilius, et e converso di-
citur corruptio, quando quod ponitur in esse est igno-
bilius: et hoc modo loquitur hic Aristoteles de genera-
tione; quia calidum generat aliud calidum sibi simile:
cum ergo obtinent qualitates activae, quod ponitur in
esse est nobilius, quia qualitates activae sunt nobiliores
quam passivae.

Corruptio autem opposita simplici generationi est pu-
trefactio: quod probat duplici ratione. Primo quia illa
corruptio ad quam omnia terminantur naturaliter, oppo-
nitur generationi simplici et naturali; sed ad putrefactio-
nem terminantur omnia, ut animalia quae naturaliter
senescunt, et plantae et artificialia quae veterascunt :
omnia denique orta occidunt, et aucta senescunt (nisi
forte talia violenter corrumpantur et comburantur, quia
tunc corruptio eorum non terminatur ad senectutem vel
vetustatem): senectus autem et vetustas sunt quaedam
putrefactiones. - Secundo probat idem: quia illae trans-
mutationes opponuntur, quae sunt ex contrariis in con-
traria; generatio autem et putrefactio sunt huiusmodi:
quia generatio incipit ab humido et sicco interminatis,
et finitur ad terminationem ipsorum, putrefactio autem
e converso incipit ab humido et sicco terminatis, et finitur
ad divisionem ipsorum: nam quando virtutes activae
obtinent passivas, calidum educendo humidum a sicco
causat putrefactionem. Quod etiam apparet in aliis tribus
elementis ab igne, quae putrescunt propter humidi edu-
ctionem factam a calido ignis; solus autem ignis non
putrescit, quia nec habet humiditatem quae educatur a
sicco, neque invenitur caliditas vincens caliditatem ignis.

2. Deinde cum dicit: Putrefactio autem etc., determinat

ERI “ἀξ

METEOROLOGICORUM LIB. IV

de corruptione opposita generationi simplici, quae est
putrefactio. Et dicit quod putrefactio est corruptio pro-
priae et naturalis caliditatis, facta a caliditate extrinseca,
scilicet continentis, in humido naturali. Patitur autem res
naturalis et putrefit a calido extrinseco, quia habet de-
bilem caliditatem intrinsecam et est indigens caliditatis,
et frigidum vincit caliditatem naturalem: ex quo sequitur
quod tam caliditas extranea quam frigiditas intrinseca est
causa putrefactionis; sed caliditas extrinseca est causa
principalis, frigiditas est causa secundaria: quia quod
atitur a calido extrinseco, patitur propter defectum ca-
[iditatis propriae, defectus autem caliditatis ponit frigi-
ditatem contrariam abundantem, quae etiam agit ad expul-
sionem caliditatis * intrinsecae.

Quod autem putrefactio sit corruptio propriae calidi-
tatis, probat: quia calido extrinseco educente humidum
naturale per exsudationem, educit etiam caliditatem in-
trinsecam existentem in humido naturali: sunt enim
coniuncta et trahunt se invicem propria caliditas et hu-
midum naturale. Propter quod putrefacta prius, desiccantur
interius et madescunt exterius, quia humidum foras edu-
citur: deinde totaliter exterius desiccantur a calido totaliter
resolvente humidum, et finaliter efficiuntur sicca, et ultimo
resolvuntur in terram et fimum. E

Sed quod putrefactio sit a caliditate continentis, probat
quinque signis sumptis ab his quae impediunt putrefactio-
nem. Quorum primum est, quod in frigoribus res minus
putrescunt quam in aestate, quia in hieme minor est cali-
ditas continentis aeris vel aquae quam in aestate, et ideo
minus potest putrefacere. - Secundum est, quod id quod
est coagulatum sive congelatum forti frigido, sicut sunt
metalla *, non putrescit, quia vehementia frigoris intrinseci
vincit caliditatem extrinsecam. - Tertium est, quod ea qi
habent magnam caliditatem intrinsecam, non putrescunt,
sicut piper et galanga, praecipue cum exsiccantur: qui
tunc non est ibi humidum admixtum quod educi possit,
quia caliditas intrinseca fortiter resistit extrinsecae.- Quar-
tum est, quod id quod movetur minus putrescit quam id.
quod stat, ut aqua fluvii minus putrescit quam aqua pa--
ludis: et ratio est, quia motus causat caliditatem in re
mota, et ideo augetur et vigoratur caliditas rei motae et
vincit caliditatem extrinsecam. - Quinto, multum simul
minus putrescit quam paucum: quia id quod est magm
sive multum habet maiorem ignem, idest maiorem calidi-
tatem, quam quod est parvum, ut in pluribus, et etiam
maiorem frigiditatem ceteris paribus, et ideo fortius resistit
actioni caliditatis extrinsecae. Propter quod pauca aqua in
lacuna citius putrescit quam magna aqua maris quae non
putrescit, tum propter multitudinem, tum propter conti-
nuum motum. Quod autem dicitur hic, debet intelligi in
continuis, ét praesertim in simplicibus: quia multa fru-
menta citius putrescunt quam pauca.

Quod autem putrefactio sit in humido probatur: quia
animalia et cetera genita ex putrefactis generantur ex hu-
mido; ergo putrefactio fit in humido. Cum enim c
naturalis educitur, educit secum humidum subtile et se-
gregat ipsum a re putrefacienda. Virtus autem caelestis
tanquam principale agens, sed calor et humidum segre-
gatum quod circumstat putrefactum loco virtutis forma-

tivae, generant animalia ex putrefactis. ᾿ ;

CAP. II, LECT. ΠΙ

CXV

LECTIO TERTIA

DE DIGESTIONE ET INDIGESTIONE

Λοιπὸν δ᾽ εἰπεῖν τὰ ἐχόμενα εἴδη, ὅσα αἱ εἰρημέναι
΄ Ω / LI , —- ,

Quvapete ἐργάζονται ἐξ ὑποχειμένων τῶν φύσει συνε-

, »" L4 Φ ^ - , , h]

στώτων ἤδη. Ἔστι δὴ θερμοῦ μὲν πέψις, πέψεως δὲ

πέπανσις, ἕψησις, ἔτι ὄπτησις" ψυχρότητος δ᾽ ἀπε-᾿

o Ψία, ταύτης δ᾽ ὠμότης, μιώλυσις, στάτευσις. Δεῖ δ᾽
ὑπολαμβάνειν μὴ κυρίως ταῦτα λέγεσθαι τὰ ὀνό-

τ ματα. τοῖς πράγμασιν, ἀλλ᾽ οὐ χεῖται χαθόλου τοῖς

τι ὁμοίοις, dac. οὐ ταῦτα, ἀλλὰ τοιαῦτα δεῖ νομίζειν

εἶναι vd, εἰρημένα εἴδη. Εἴπωμεν δ᾽ αὐτῶν ἔχαστον
ον τί ἐστιν, Πέψις. μὲν οὖν ἐστι τελείωσις ὑπὸ τοῦ φυ-
σικοῦ καὶ οἰκείου θερμοῦ 5x τῶν ἀντιχειμένων παθη-
τικῶν" ταῦτα δ᾽ ἐστὶν ἡ οἰχεία ἑκάστῳ ὕλη" ὅταν
γὰρ πεφθῇ, τετελείωταί τε xal γέγονεν. Καὶ ἡ ἀρχὴ
τῆς τελειώσεως ὑπὸ θερμότητος τῆς οἰκείας συμβαί-
yet, κἂν διά τινος τῶν ἐχτὸς βοηθείας συνεπιτελεσθῇ,
οἷον ἡ τροφὴ συμπέττεται διὸ λουτρῶν καὶ ἄλλων
τοιούτων ἀλλ᾽ ἥ γ᾽ ἀρχὴ ἡ ἐν αὐτῷ θερμότης ἐστίν.

- Τὸ δὲ τέλος τοῖς μὲν ἡ φύσις ἐστὶ, φύσις δ᾽ ἣν λέ-
γόμεν ὡς εἶδος καὶ οὐσίαν " τοῖς δ᾽ εἰς ὑποχειμένην
τινὰ μορφὴν τὸ τέλος ἐστὶ τῆς πέψεως, ὅταν τοιονδὶ
γένηται καὶ τοσονδὶ τὸ ὑγρὸν ἢ ὀπτώμενον, ἢ éjó-
μενον, ἢ σηπόμενον; ἢ ἄλλως πὼς θερμαινόμενον "
τότε γὰρ χρήσιμόν ἐστι καὶ πεπέφθαι φαμὲν, ὥσπερ
τὸ γλεῦκος καὶ τὰ ἐν τοῖς φύμασι συνιστάμενα, ὅταν

ένηται πύον, καὶ τὸ δάκρυον, ὅταν γένηται λήμη"
μοίως δὲ καὶ τἄλλα.

Συμβαίνει δὲ τοῦτο πάσχειν ἅπασιν, ὅταν κρατηθῇ ἡ
ὕλη καὶ ἡ ὑγρότης" αὕτη γάρ ἐστιν ἡ ὁριζομένη
ὑπὸ τῆς ἐν τῇ φύσει θερμότητος" ἕως γὰρ ἂν ἐνῇ
ἐν αὐτῇ ὁ λόγος, φύσις τοῦτ᾽ ἔστιν" διὸ καὶ ὑγιείας
σημεῖα τὰ τοιαῦτα, x«l οὖρα καὶ ὑποχωρήσεις καὶ
ὅλως τὰ περιττώματα. Καὶ λέγεται πεπέφθαι, ὅτι

᾿ δηλοῖ χρατεῖν τὴν θερμότητα τὴν οἰκείαν τοῦ ἀορί-
στου. ᾿Ανάγχη δὲ τὰ πεττόμενα παχύτερα καὶ θερ-
μότερα εἶναι: τοιοῦτον γὰρ ἀποτελεῖ τὸ θερμὸν ;
εὐογχότερον xal παχύτερον καὶ ξηρότερον. Πέψις μὲν
οὖν τοῦτ᾽ ἐστίν᾽

ur πὶ δ᾽ ἀτέλεια δύ ἔνδειαν τῆς οἰκείας θερμότητος" ἡ

ἔνδεια τῆς θερμότητος ψυχρότης ἐστίν" ἡ δ᾽ ἀτέ-
λειά ἐστι τῶν ἀντιχειμένων παθητιχῶν, ἥπερ ἐστὶν
ἑχάστῳ φύσει ὕλη. Πέψις μὲν οὖν xal ἀπεψία διω-
ρίσθω τοῦτον τὸν τρόπον.

y ostquam Philosophus determinavit de ope-
"rationibus qualitatum primarum in consti-
tutione et destitutione rei, nunc determinat
de operationibus quae eius * consequuntur
rem in esse iam constituto. Et circa hoc duo
facit: primo determinat de talibus operationibus secundum
se; secundo de speciebus earum, ibi: Pepansis autem * etc.
Circa primum duo facit: primo determinat de digestione

uae est prima; secundo i» indigestione ei opposita, ibi:
-Ripat autem * etc. Circa primum iterum duo facit:
primo definit digestionem ; secundo ostendit quando et
quomodo fiat, ibi: Accidit autem. boc * etc.

Dicit ergo primo, quod E determinata reliquum
est dicere de operationibus talium qualitatum, quae con-
sequuntur res iam constitutas in esse, quae sunt istae.
Calidi enim operatio in mixto est digestio. Digestionis
autem species sunt pepansis, hepsesis et optesis. Frigidi-
tatis autem operatio est indigestio: cuius indigestionis
species sunt omotes, molynsis, et stateusis. Conside-
randum est autem sicut ipse dicit, quod haec nomina
non sunt propria speciebus digestionis, sed sunt accom-
modata per quandam similitudinem et proportionem.

[I

ES. AA

| LLL

* Reliquum autem est dicere habitas species, quascumque
dictae virtutes operantur ex suppositis natura constan-
tibus iam. Est itaque calidi digestio, digestionis autem
pepansis, hepsesis, adhuc optesis. Frigiditatis autem in-
digestio: huius autem omotes, molynsis, stateusis.
Oportet autem existimare non proprie haec dici nomina
rebus, sed non iacent universaliter his quae similiter:
quare non has sed tales oportet putare esse dictas spe-
cies. Dicamus autem ipsorum unumquodque quid est.
Digestio quidem igitur est perfectio a naturali et pro-
prio calido ex oppositis passivis. Haec autem sunt pro-
pria unicuique materia. Cum enim digestum fuerit,
perfectumque est et factum. Et principium perfectionis
a caliditate propria accidit, et per aliquod exteriorum
auxilium consummatum est, velut alimentum condi-
geritur et per balnea et per alia talia: aliudque princi-
pium quae in ipso caliditas est. Finis autem his quidem
natura est (natura autem quam dicimus ut speciem
et substantiam); his autem in subiectam quandam for-
mam finis est digestionis, cum tale fuerit factum et
tantum humidum, aut optesim passum, aut hepsesim,
aut putrefactum , aut aliter qualiter calefactum. Tunc
enim utile est, et digestum esse dicimus. Sicut mustum
et quae in nascentiis constantia, cum facta fuerint quale
et lacrima cum facta fuerit leme: similiter autem et
alia.

Accidit autem hoc pati omnibus, cum obtineatur materia
et humiditas: haec enim est quae terminatur ab ea
quae in natura caliditate: quandiu enim insit in ipsa
ratio, natura haec est. Propter quod et sanitatis signa
quae talia, et urina et secessiones, et totaliter superflui-
tates. Et dicuntur digesta esse, cum insinuent calidita-
tem propriam obtinere indeterminati. Necesse autem
digesta grossiora et calidiora esse: tale enim efficit ca-
lidum melioris molis et grossius et siccius. Digestio
quidem igitur haec est.

Indigestio autem imperfectio propter indigentiam propriae
caliditatis: indigentia autem caliditatis frigiditas est. Im-
perfectio autem est oppositorum passivorum, quae qui-
dem est unicuique naturae materia. Digestio quidem
igitur et indigestio determinetur hoc modo.

Considerandum est iterum quod indigestionis est du-
plex causa: una per se, et haec est frigiditas: quia con-
trariarum causarum sunt effectus per se contrarii, si igitur
caliditas est causa digestionis, frigiditas erit causa indi-
gestionis; alia per accidens, et haec est remotio calidi-
tatis: sicut enim praesentia caliditatis faciebat digestionem,
ita ea remota remanet res indigesta. Sed quia remotio
caliditatis ponit frigiditatem, absolute dicitur quod causa
indigestionis est frigiditas.

Est itaque digestio perfectio quaedam, idest transmu-
tatio ducens ad esse perfectum, causata effective a proprio
et naturali calido quod agit in virtute formae substantialis
ex oppositis passivis, idcit facta in qualitatibus passivis

uae sunt oppositae isti *, tanquam in materia. Fit enim
digestio a proprio et naturali calido mi se-
cundario autem fit ab extrinsecis, sicut a balneis, ab
exercitio moderato, et aliis fomentis calidi intrinseci et
naturalis. Sed finis principalis istius digestionis est intro-
ductio naturae, idest formae nutriti, in materia quae
digeritur: quia tunc dicimus esse factam digestionem cum
in materia est introducta forma nutriti. Alius autem finis,
et quasi secundarius, est quaedam forma accidentalis ,

* Cap. rr.

* istis pa.

CXVI

scilicet calor introductus in materia digesta, qui facit
evaporare humidum subtile et terminat grossum, sicut
apparet in carne elixata et in musto: cum enim evapo-
ravit humidum subtile, et grossum est terminatum et
quasi induratum a calido, tunc dicimus ipsa esse digesta
et cocta. Simile etiam apparet de lacrima et apostema-
tibus: cum enim lacrima et putredo apostematis termi-
nata fuerit a calido vincente et quasi ingrossata et facta
quaedam lippitudo grossa, tunc dicimus ea esse digesta.
Ídem etiam ostendit superfluitas quae emittitur ex cor-
pore, quae dum est liquida et subtilis, dicitur esse indi-
gesta, cum autem est terminata per calidum et ingrossata,
tunc est digesta et signum sanitatis.

2. Deinde cum dicit: Accidit autem boc etc., ostendit
quomodo et quando fiat digestio. Et dicit quod digestio
accidit quando calidum vincit humidum, quod est ma-
teria digestionis, quia solum humidum est quod natu-
raliter terminatur a calido: sicut accidit in superfluitatibus
emissis, sicut supra dictum est; et propter hoc necesse
est, ea quae sunt digesta esse sicciora et grossiora, pro-

METEOROLOGICORUM LIB. IV -

pter evaporationem et terminationem humidi factam a
calido.

3. Deinde cum dicit: Indigestio autem. etc., definit in-
digestionem oppositam digestioni. Et dicit quod indigestio
est imperfectio facta in qualitatibus passivis propter indi-
gentiam caliditatis propriae et naturalis: sed quia talis
indigentia caliditatis est frigiditas, idest ponit frigiditatem,
ideo indigestionis causa per se est frigiditas, causa vero
per accidens est remotio caliditatis, sicut supra declaratum
est. Quia autem contrariorum contrariae sunt definitiones,
ideo sicut supra in definitione digestionis posuit perfectio-
nem loco generis, caliditatem propriam * ut efficiens, ita
hic ponitur imperfectio loco generis, quia indigestio est via
ad imperfectionem, scilicet ad pakefconcat. et ponitur
frigiditas impediens digestionem ut efficiens: sed quia con-
trariorum est eadem materia, ideo utrobique ponitur qua-
litas passiva, idest humidum, ut materia. Non autem assi-
gnat aliquem finem indigestiónis, quia indigestio non fit
ad aliquem finem, sed praeter intentionem naturae: cum
sit imperfectio, et finis habeat rationem boni et perfecti.

CAP. IIl, LECT. IV

CXVII

LECTIO QUARTA

DE SPECIEBUS DIGESTIONIS ET INDIGESTIONIS, ET PRIMO DE PEPANSI ET OMOTE

Ilézavscetg δ᾽ ἐστὶ πέψις τις" ἡ γὰρ τῆς ἐν τοῖς πεέρι-
καρπίοις τροφῆς πέψις πέπανσις λέγεται. ᾿Επεὶ δ᾽ ἡ
πέψις τελείωσίς τις, τότε ἡ πέπανσις τελεία ἐστὶν,
ὅταν τὰ ἐν τῷ περικαρπίῳ σπέρματα δύνηται ἀπο-
πελεῖν τοιοῦτον ἕτερον οἷον αὐτό" καὶ γὰρ ἐπὶ τῶν
ἄλλων τὸ τέλειον οὕτω λέγομεν. Περικαρπίου μὲν
οὖν αὕτη πέπανσοις, λέγεται δὲ xal ἄλλα πολλὰ πέ-
πονα τῶν πεπεμμένων, Xa 7d cà τὴν αὐτὴν ἰδέαν,
μεταφορᾷ δὲς διὰ τὸ μὴ χεῖσθαι, καθάπερ εἴρηται

τ Χαὶ πρότερον, ὀνόματα καθ᾽ ἑκάστην τελείωσιν περὶ
πὰ ὁριζόμενα ὑπὸ τῆς φυσικῆς θερμότητος χαὶ ψυ-
χρότητος. "Ecc δ᾽ ἡ φυμάτων καὶ φλέγματος xal
τῶν τοιούτων πέπανσις ἡ ὑπὸ τοῦ φυσικοῦ θερμοῦ
τοῦ ἐνόντος ὑγροῦ πέψις: ἀδύνατον γὰρ ὁρίζειν μὴ
χρατοῦν. 'Ex μὲν οὖν τῶν πνευματικῶν ὑδατώδη,
ἐκ δὲ τῶν τοιούτων τὰ γεηρο συνίσταται, χαὶ ἐκ
λεπτῶν ἀεὶ παχύτερα γίνεται πεπαινόμενα πάντα.
Καὶ τὰ μὲν εἰς αὐτὴν ἡ φύσις ἄγει χαταὰ τοῦτο;
τὰ Y ἐχβάλλει. Πέπανσις μὲν οὖν εἴρηται τί ἐστιν"

ὠμότης δ᾽ ἐστὶ τὸ ἐναντίον " ἐναντίον δὲ πεπάνσει ἀπε-

α τῆς ἐν τῷ περικαρπίῳ τροφῆς" αὕτη δ᾽ ἐστὶν ἡ
ἀόριστος ὑγρότης" διὸ ἢ πνευματικὴ, ἢ ὑδατώδης,
ἢ τῶν ἐξ ἀμφοῖν ἐστὶν ἡ ὠμότης. ᾿Επεὶ δ᾽ ἡ πέπαν-
σις τελείωσίς τίς ἐστιν, ἡ ὠμότης ἀτέλεια ἔσται"

ίνεται δ᾽ ἀτέλεια δύ ἔνδειαν τοῦ φυσικοῦ θερμοῦ καὶ
᾿ταρβύνβθορβν πρὸς τὸ ὑγρὸν τὸ πεπαινόμενον. Οὐδὲν
δ᾽ ὑγρὸν αὐτὸ καθ᾽ αὐτὸ πεπαίνεται ἄνευ ξηροῦ"
ὕδωρ γὰρ οὐ παχύνεται μόνον τῶν ὑγρῶν. Συμβαίνει
δὲ τοῦτο 7| τῷ τὸ θερμὸν ὀλίγον εἶναι, ἢ τῷ τὸ
ὁριζόμενον πολύ᾽ διὸ καὶ λεπτοὶ οἱ χυμοὶ τῶν ὠμῶν,
χαὶ ψυχροὶ μᾶλλον ἢ θερμοὶ, καὶ ἄβρωτοι καὶ ἄπο-
«ot, Λέγεται δὲ καὶ ἡ ὠμότης ὥσπερ καὶ ἡ πέπαν-
616, πολλαχῶς ὅθεν καὶ οὖρα καὶ ὑποχωρήσεις καὶ
χατάρροι ὠμοὶ λέγονται διὰ τὸ αὐτὸ αἴτιον" τῷ Yd.
μὴ κεχρατῆσθαι ὑπὸ τῆς θερμότητος, μηδὲ συνεστά-
ναι, ὠμοὶ πάντα προσαγορεύεται. Πόρρω δὲ προϊόντων
xai κέραμος ὠμὸς xai γάλα ὠμὸν καὶ ἄλλα πολλὰ
"λέγεται, ἐὰν δυνάμενα μεταβάλλειν καὶ συνίστασθαι
ὑπὸ θερμότητος ἀπαθῆ ἢ διὸ τὸ ὕδωρ ἑφθὸν μὲν
λέγεται, ὠμὸν δ᾽ oU, ὅτι οὐ παχύνεται. Πέπανσις
μὲν οὖν καὶ ὠμότης εἴρηται τί ἐστι, καὶ δια τί ἐστιν
ἑχάτερον αὐτῶν᾽

σιφϑὶς de speciebus digestionis et indigestionis
$9 sibi oppositae. Et primo agit de pepansi, quae
ssola est naturalis species digestionis, aliae
vero sunt magis artificiales; secundo agit de
S Nuliis speciebus, ibi: Hepsesis autem * etc. Circa
primum duo facit: primo determinat de pepamsi; secundo
de omole ei opposita, ibi: Omotes autem * etc. Dicit ergo
rimo quod pepansis est digestio quaedam in D
idest in illo tegmine sive cooperimento quod cooperit
semen vel fructum, sive sit pellis in animalibus, sive
cortex in fructibus. Et quia digestio ut dictum est, est
erfectio, ideo et pepansis quae est eius species, est per-
ectio quaedam. Tunc enim res dicitur * pepansim passa,
quando semen in pericarpio potest efficere et generare
tale, quale est id a bs procedit: in aliis enim. perfectum
etiam dicimus, quod potest generare tale quale est ipsum,
ut declaratum est in II de A4mima. Est autem pepansis
ab eodem agente, scilicet a naturali calido principaliter,
et in eadem materia, scilicet in humido naturali, sicut
superius dictum est de digestione in universali.

* Pepansis autem est digestio quaedam. Digestio enim ali-
menti in pericarpiis pepansis dicitur. Quoniam autem
digestio perfectio quaedam est, tunc pepansis perfecta
est quando semina quae in pericarpio possunt efficere
tale alterum quale ipsum est: etenim in aliis perfe-
ctum sic dicimus. Pericarpii quidem igitur haec pepan-
sis. Dicuntur autem pepona et alia multa digestorum,
secundum eandem quidem speciem, metaphorice autem,
propterea quod non iacent (sicut dictum est prius)
nomina secundum unamquamque perfectionem circa
ea quae terminantur a naturali caliditate et frigiditate.
Est autem quae nascentiarum et phlegmatis et talium
pepansis quae a naturali calido, digestio inexistentis
humidi: impossibile enim terminare non obtinens. Ex
spumosis quidem igitur aquosa, ex talibus autem quae
terrestria consistunt, et ex subtilibus semper grossiora
fiunt pepansim passa omnia. Et haec quidem in ipsam
natura ducit secundum hoc, haec autem eiicit. Pepansis
quidem igitur dictum est quid est.

Omotes autem est contrarium: contrarium autem pepansi
indigestio alimenti in pericarpio: hoc autem est inter-
minata humiditas: propter quod aut spumosa, aut
aquosa, aut eorum quae ex ambobus, est omotes. Quo-
niam autem pepansis perfectio quaedam est, omotes
imperfectio erit. Fit autem imperfectio propter indigen-
tiam naturalis calidi et incommensurationem ad humi-
dum quod pepansim patitur. Nullum autem humidum
ipsum secundum seipsum pepansim patitur sine sicco:
Aqua enim non ingrossatur sola humidorum. Accidit
autem, aut eo quod calidum sit paucum, aut quia quod
terminatum, multum. Propter quod et subtiles humores
eorum quae oma, et frigidi magis quam calidi, et ine-
sibiles et impotabiles. Dicitur autem omotes, sicut et
pepansis, multis modis: unde et urinae et secessiones
et catarrhi omi dicuntur propter eandem causam: eo
enim quod non sunt obtenta a caliditate, neque con-
stant, oma omnia appellantur. Longe autem proceden-
tibus, et later omus, et lac omum; et alia multa di-
cuntur, si possibilia permutari et constare a caliditate
non passa sint: propter quod et aqua hepsesim passa
dicitur, oma autem non, quia non ingrossatur. Pepan-
sis quidem igitur 'et omotes dictum est quid est, et
propter quid utrumque ipsorum est.

Alio autem modo dicitur pepansis metaphorice: quia
non eodem modo univoce, neque etiam pure aequivoce,
sed analogice praedicatur pepansis de suis subiectis, sicut
ridere de animali et prato viridi. Est autem pepansis
metaphorice non solum in nutrimento viventium, sed
etiam circa alia: ut circa mascentias, idest apostemata, et
phlegmatica, ut sunt catarrhi, et circa urinas et secessio-
nes. Et universaliter dicitur digestio pepansis metapho-
rice omnis maturatio et terminatio huiusmodi a naturali
calido, quod fit, sicut dictum est, quando calidum ob-
tinet super humidum: impossibile enim esset quod termi-
naret, nisi obtineret victoriam supra ipsum. Fit autem
hoc modo. Nam primo calor digerens agit in humidum
aereum, quod est spumosum, faciendo evaporare subti-
liores partes, et ingrossando reliquas ac convertendo in
humorem aquosum. Deinde subtiliando humorem aquo-
sum facit ipsum evaporare, reliquum ingrossat, terminat
et digerit, et ipsum coniungit cum sicco: et tunc con-
vertitur in semen. Iste autem ordo apparet in animalibus
et plantis. Nam in prima digestione separantur faeces:

* Cap. rr.

CXVIII

quando autem humidum cibi est reductum ad humorem
aquosum, tunc in secunda digestione separatur urina: in
tertia vero et quarta fit maturatio cibi, et conversio in
semen. Hoc etiam apparet in omnibus pomis, et clare
in amygdala, in qua prius a calido separatur humidum
aereum, et convertitur flos in corticem viridem et aquo-
sum, postea separatur humidum aquosum et convertitur
in corticem osseum, et tertio semen intra formatur. Et
ex hoc quasi in omnibus seminibus invenimus corticem
extrinsecam magis aeream, secundam magis aqueam, et
intra semen bene maturatum et digestum.

2. Deinde cum dicit: Omotes autem etc., determinat
de omote opposita pepansi. Et dicit quod est indigestio
in pericarpio, sicut papansis est digestio in eo: ut quando
semina non possunt efficere tale quale ipsa sunt; et habet
fieri circa humidum interminatum : quia ila quae pa-
tiuntur omoten, sunt spumosa aut aquosa, sive mixta ex
his. Sicut autem pepansis est perfectio, sic et omotes est
imperfectio, quae accidit propter indigentiam calidi et
abundantiam frigidi. Cum enim calidum non est com-
mensuratum et proportionatum humido, tunc sequitur
omotes: quia nunquam fit pepansis in humido solo sine
siccitate, quae fit a calido proportionato; et ex hoc sola
aqua inter omnia humida non ingrossatur, quia caret
siccitate, Fit autem omotes propter duas causas: aut sci-

METEOROLOGICORUM LIB. IV

licet propter defectum caliditatis, sicut dictum est: aut
propter excessum humidi digerendi; tunc enim calor
proprius non potest obtinere humidum, et sequitur in-
digestio. Signum autem huius est, quod omnes fructus
et poma parva in suo genere et humida, sunt indigesta
et non bene matura: calida vero et grossa sunt bene
digesta, et talia sunt apta ad esum humanum. Et univer-
saliter quaecumque pur omoten, sunt magis frigida
et subtilia et humida.

Sicut autem pepansis non dicitur uno modo sed mul-
tis, et dicitur quandoque metaphorice, sic et omotes
dicitur quandoque metaphorice, et est indigestio quae
apparet in catarrhis senum, infirmorum et mulierum, et
in pustulis et huiusmodi. Adhuc etiam dicitur omotes
magis metaphorice in lateribus et lacte: quando enim
calidum non obtinet super humidum in talibus, tunc
dicuntur indigesta, sicut sensus manifestat. Digestio igitur
fit a calido naturali primo et per se, a frigido autem per
accidens: frigidum enim extrinsece circumstans calidum
concludit ipsum interius et non permittit ipsum evapo-
rare, et sic retinendo calidum naturale interius, causat
digestionem, In cuius signum ventres animalium .sunt
calidiores et magis digerunt in hieme, quam in aestate.
Indigestio autem fit a frigido per se, a calido autem per
accidens, sicut supra dictum est. Dd

CAP. III, LECT. V.

CXIX

LECTIO QUINTA

DE HEPSESI ET MOLYNSI

ἕψησις Y ἐστὶ τὸ μὲν ὅλον πέψις ὑπὸ θερμότητος ὑγρᾶς
τοῦ ἐνυπάρχοντος ἀορίστου ἐν τῷ ὑγρῷ; λέγεται δὲ
τοὔνομα κυρίως μόνον ἐπὶ τῶν ἑψομένων" τοῦτο δ᾽
ἂν εἴη, ὥσπερ εἴρηται, πνευματῶδες, 7| ὑδατῶδες.
Ἧ δὲ πέψις γίνεται ἀπὸ τοῦ ἐν τῷ ὑγρῷ πυρός" τὸ
γὰρ ἐπὶ τῶν τηγάνων ὀπτᾶται" ὑπὸ dp τοῦ ἔξωθεν
ἑρμοῦ πάσχει, ἐν ᾧ δ᾽ ἐστὶν ὑγρῷ, ποιεῖ ἐχεῖνο μᾶλ-
Xov ξηρὸν, εἰς αὐτὸ ἀναλαμβάνον- τὸ δ᾽ ἑψόμενον
᾿ ποὐναντίον ποιεῖ’ ἐχχρίνεται γὰρ ἐξ αὐτοῦ τὸ ὑγρὸν
ὐπὸ τῆς ἐν τῷ ἔξω ὑγρῷ θερμασίας" διὸ ξηρότερα
τὰ ἑφθὰ τῶν ὀπτῶν’' οὐ γὰρ ἀνασπᾷ εἰς αὐτοὶ τὸ
᾿ὑγρὸν 7d ἑψόμενα" κρατεῖ γὰρ ἡ ἔξωθεν θερμότης
τῆς ἐντός εἰ δ᾽ ἐχράτει ἡ ἐντὸς, εἴλχεν ἂν εἰς ἑαυ-
τήν. Ἔστι δ᾽ οὐ πᾶν σῶμα ἑψητόν- οὔτε γὰρ ἐν à
μηθέν ἐστιν ὑγρὸν, οἷον ἐν λίθοις, οὔτ᾽ ἐν οἷς ἔνεστι
ἐν, ἀλλ᾽ ἀδύνατον χρατηθῆναι διοὸὶ πυχνότητα, οἷον
e» τοῖς ξύλοις, ἀλλ᾽ ὅσα τῶν σωμάτων ἔχει ὑγρότητα
παθητικὴν ὑπὸ τῆς ἐν τῷ ὑγρῷ πυρώσεως. Λέγεται
δὲ καὶ χρυσὸς T καὶ ξύλον καὶ ἄλλα moAAd,
χατὰ μὲν τὴν i ἔαν οὐ τὴν αὐτὴν, μεταφορᾷ δέ:
οὐ γὰρ κεῖται ὀνόματα ταῖς διαφοραῖς. Καὶ τὰ ὑγρὰ
δ᾽ ἕψεσθαι λέγομεν, οἷον γάλα. καὶ γλεῦχος, ὅταν ὁ
ἐν τῷ ὑγρῷ χυμὸς εἰς εἶδός τι μεταβάλλῃ ὑπὸ τοῦ
᾿χύχλῳ χαὶ ἔξωθεν πυρὸς θερμαίνοντος, ὦστε τρόπον
τινὰ παραπλήσιον τῇ εἰ μένῃ ἑψήσει ποιεῖ. Τέλος
δ᾽ οὐ ταὐτὸ πᾶσιν, οὔθ᾽ ἐψομένοις, οὔτε πεττομέ-
γοῖς, ἀλλὰ τοῖς μὲν πρὸς ἐδωδὴν, τοῖς δὲ πρὸς ῥό-
φησιν, τοῖς δὲ πρὸς ἄλλην χρείαν; ἐπεὶ xal τὰ φάρ-
μακα ἕψειν λέγομεν" ὥσθ᾽ ὅσα παχύτερα δύναται
γίνεσθαι, ἢ ἐλάττω, ἢ βαρύτερα, ἢ τὰ μὲν αὐτῶν
τοιαῦτα, το δ᾽ ἐναντία, διὰ τὸ διαχρινόμενα τὰ
μὲν παχύνεσθαι, τὰ δὲ λεπτύνεσθαι, ὥσπερ τὸ γάλα
εἰς ὀρρὸν xal πυτίαν, πάντα ἑψητά ἐστιν. Τὸ δ᾽
᾿ ἔλαιον οὐχ ἕψεται αὐτὸ χαθ᾽ αὐτὸ, ὅτι τούτων οὐθὲν
πάσχει. Ἢ μὲν οὖν κατὰ τὴν ἕψησιν λεγομένη πέψις
τοῦτ᾽ ἐστὶ, καὶ οὐδὲν διαφέρει ἐν ὀργάνοις τεχνικοῖς,
ἢ φυσικοῖς idw γίνηται" διὰ τὴν αὐτὴν γὰρ αἰτίαν
πάντα ἔσται" :

μώλυσις δ᾽ ἀπεψία μὲν ἡ ἐναντία ἑψήσει " εἴη δ᾽ ἂν ἐναν-
τία d τε πρώτη λεχθεῖσα ἀπεψία τοῦ ἐν τῷ σώματι
ἀορίστου δί ἔνδειαν τῆς ἐν τῷ ὑγρῷ τῷ πέριξ θερ-
μότητος. Ἡ δ᾽ ἔνδεια μετὰ ψυχρότητος ὅτι ἐστὶν,
εἴρηται" γίνεται δὲ διοὶ κίνησιν ἄλλην" ἐχχρούεται
γὰρ ἡ πέττουσα, καὶ ἡ ἔνδεια δ᾽ ἢ διὰ τὸ πλῆθος
τῆς ἐν τῷ ὑγρῷ ψυχρότητος, ἢ διὰ τὸ ἐν τῷ ἐψο-
ἔνῳ πλῆθος" τότε γὰρ συμβαίνει τὴν ἐν τῷ ὑγρῷ
linca πλείω μὲν εἶναι ἢ ὥστε μὴ κινῆσαι, ἐλατ-
τω ἢ ὥσθ᾽ ὁμαλῦναι καὶ συμπέψαι" διὸ σχληρό-
πέρα μὲν τὰ μεμωλυσμένα γίνεται τῶν ἑφθῶν, τὰ
* ὑγρὰ ιωρισμένα μᾶλλον. Ἕψησις μὲν οὖν xal
μώλυσις εἴρηται, καὶ τί ἐστι, xol did τί ἐστιν"

eterminat de alia specie digestionis quae di-
Wcitur bepsesis, et fit tam ab arte quam a na-
tura. Et dicit quod hepsesis secundum. totum,
idest uniformiter facta in omnibus partibus,

E ad differentiam aliarum digestionum quae
non fiunt aequaliter omnibus partibus, vel secundum. to-
ium, idest in universali, est digestio humidi interminati et
.subtilis, facta a caliditate extrinseca existente in humido

Á
5,

* Hepsesis autem est, secundum totum quidem, digestio a “ Seq. cap. m.

caliditate humida inexistentis interminati in humido.
Dicitur autem nomen proprie solum in elixatis. Hoc
autem utique erit, sicut dictum est, spumosum aut aquo-
sum. Digestio autem fit ab eo qui in humido igne:
quae autem in frixoriis, assantur; ab extrinseco enim
calido patiuntur; in quo autem est humido, facit illud
magis siccum, in ipsum assumens. Quod autem elixatur,
contrarium facit: segregatur enim ex ipso humidum
a caliditate quae in extrinseco humido. Propter quod
sicciora quae hepsesim passa sunt quam assa: non enim
attrahunt in seipsa humidum, quae hepsesim patiuntur;
praevalet enim quae de foris caliditas ei quae intus:
si autem vinceret quae intus, traheret utique in se-
ipsam. Est autem non omne corpus hepsesis passibile:
neque enim in quo nullum est humidum, velut in
lapidibus; neque in quibus inest quidem, sed impos-
sibile obtineri propter spissitudinem , velut in lignis;
sed quaecumque corporum habent humiditatem pas-
sibllem ab ea quae in humido ignitione. Dicitur au-
tem et aurum hepsesim pati, et lignum, et alia multa,
secundum speciem quidem non eandem, metaphorice
autem: non enim iacet nomen differentiis. Et humida
autem hepsesim pati dicimus, velut lac et mustum, cum
qui in humido humor in speciem aliquam permutatur
ab eo qui in circuitu et de foris igne calefaciente: quare
modo quodam simile dictae hepsesi facit. Finis autem
non idem omnibus, neque elixatis, neque digestis, sed
his quidem ad esum, his autem ad sorbitionem, his
autem ad aliam opportunitatem, quoniam et pharmaca
elixari dicimus. Quare quaecumque grossiora possunt
fieri, aut minora, aut graviora, aut haec quidem ipsorum
talia, haec autem contraria, propter id quod disgregata,
haec quidem ingrossari, haec autem subtiliari, sicut
lac in serum et coagulum, omnia elixabilia sunt. Oleum
autem non elixabitur ipsum secundum seipsum, quia
horum nullum patitur. Secundum hepsesim quidem igi-
tur dicta digestio haec est, et nihil differt in organis
naturalibus et artificialibus siquidem fiat: propter ean-
dem enim causam omnia erunt,

Molynsis autem indigestio quidem est, contraria autem he-
psesi. Erit autem utique contraria prima dicta indigestio
eius quod in corpore interminati, propter defectum ca-
liditatis quae in humido quod in circuitu. Defectus au-
tem cum frigiditate quod est, dictum est. Fit autem
propter motum alium: expellitur enim digerens. Et de-
fectus autem, aut propter multitudinem frigiditatis in
humido, aut propter multitudinem quae in hepsesim
patiente. Tunc enim accidit eam quae in humido cali-
ditatem, ampliorem quidem esse quam ut non moveat,
minorem autem quam ut regulet et condigerat. Propter
quod duriora quidem quae molynsim patiuntur, fiunt,
quam hepsesim passa: humida autem determinata magis.
Hepsesis quidem igitur et molynsis dictum est, et
quid est, et propter quid est.

exteriori: propter quod nomen et ratio hepsesis convenit
solis elixatis. Patet autem ex ista definitione quod superior
species digestionis est magis naturalis, sicut diximus, quam
sequentes; quia ille motus dicitur naturalis, qui est a prin-
cipio intrinseco, sicut patet in II Pbysic.: pepansis autem
est a caliditate intrinseca, reliquae autem ab extrinseca.
Humidum vero interminatum circa quod fit hepsesis, est
magis aqueum vel spumosum, quod digeritur. per calidi-

CXX METEOROLOGICORUM LIB. IV

tatem humidi extrinseci, sicut patet quando carnes deco-
quuntur elixae. Digestio autem hepsesis fit ab humido
extrinseco: ea enim quae elixantur, patiuntur a tali hu-
mido; sicut e converso ea quae assantur in frixoriis ,
agunt in ipsum humidum unctuosum, ipsum in se absor-
bendo: patiuntur autem a sicco calido ignis. Et in signum
huius frixa sunt magis sicca exterius et humida interius:
elixa vero e contrario sunt humida exterius, quia hume-
fiunt ab humiditate circumstante, et magis sicca interius,
quia per actionem humidi extrinseci, sive caliditatis eius,
erdunt humidum proprium et non recipiunt alienum:
rixa vero retinent proprium et suscipiunt alienum. Omnia
igitur corpora qe habent multum humidum, et bene
passibile a calido quod est in humido extrinseco, sunt
elixabilia, ut carnes, pisces, olus et huiusmodi: quaecum-
que vero non habent multum humidum, ut lapides, aut
si habent illud, non est bene passibile et Mdcihile à ca-
liditate extrinseca, sicut ligna, non sunt elixabilia. Quam-
vis metaphorice multa alia dicantur pati hepsesim et
elixari, sicut aurum et ligna et multa alia: quae licet
proprie non elixentur, tamen vocantur elixa per quandam
similitudinem, eo quod non sunt adhuc imposita nomina
omnibus differentiis rerum. Dicitur autem elixari aurum
vel lignum, inquantum virtute ignis humidum extrinse-
cum exhalat et separatur ab eis. Eodem modo elixantur
humida, scilicet mustum et lac, inquantum virtute ignis

a musto separatur humidum aereum, et a lacte separatur
serum. Dicit autem quod finis non est idem in omni-
bus elixatis, sicut erat superius in alia digestione: quia
alia elixantur ad esum, alia ad sorbitionem etc.

Notandum est autem' diligenter quod in fine textus
ultimo concludit, quod ista digestio fit tam a natura quam
ab arte propter eandem causam. Nam sicut per artem car-
nes elixantur ab humido circumstante, ita natura humidum
nutrimentale in pueris digerit per humidum et calidum “εἰ
circumfusum *. Ad sensum enim manifestum est. quod
in pueris et mulieribus est maior humiditas, quae quasi
elixat humidum cibi. Et hoc etiam accidit in phlegmaticis.

2. Deinde cum dicit: Molynsis autem. etc., determinat
de specie indigestionis opposita hepsesi, quae dicitur mo-
lynsis. Et dicit quod molynsis est indigestio humidi inter-
minati (quod dictum est esse elixabile), causata propter
defectum caliditatis existentis in humido circumstante:
talis autem defectus caliditatis est frigiditas, sicut supra
dictum est. Et ista indigestio accidit propter duas causas: E
aut * scilicet propter parvitatem eden in humido cir- * autom. ».
cumstante, aut propter multitudinem humidi digerendi, :
qna a parvo calore non potest obtineri. Et propter hoc
luriora sunt quae patiuntur molynsims quam quae pa-
tiuntur hepsesim; quia parvus calor dissolvit humidum,
sed non educit: et ideo iterum magis congelatur et quasi
conglutinatur, et duriores res facit.

CAP. III, LECT. VI

CXXI

LECTIO SEXTA

DE OPTESI ET STATEUSI

ὄπτησις δ᾽ ἐστὶ πέψις ὑπὸ θερμότητος ξηρᾶς καὶ ἀλλο-

τρίας. Διο τοῦτο κἂν ἕψων τις ποιῇ μεταβάλλειν
καὶ πέττεσθαι μὴ ὑπὸ τῆς τοῦ ὑγροῦ θερμότητος,
ἀλλ᾽’ ὑπὸ τῆς τοῦ πυρὸς, ὅταν τελεσθῇ, ὀπτὸν γίνε-
ται χαὶ οὐχ ἑφθὸν, καὶ τῇ ὑπερβολῇ προσκεχαῦσθαι
λέγεται" ὑπὸ ξηρᾶς δὲ θερμότητος γίνεται; ὅταν
ξηρότερον γίνηται wide γεν (p διὸ xal và ἐκτὸς ξη-
ρότερα τῶν ἐντός- cd δ᾽ ἑφθὰ τοὐναντίον. Καὶ ἔργον
ἐπὶ τῶν χειροχμήτων τὸ ὀπτῆσαι μεῖζον ἢ ἑψῆσαι"
χαλεπὸν γὰρ τὰ ἐντὸς καὶ τὰ ἐκτὸς ὁμαλῶς θερμαί-
γειν" ἀεὶ γὰρ τὰ ἐγγύτερον τοῦ πυρὸς ξηραίνεται
θᾶττον, ὥστε καὶ μᾶλλον. Συνιόντων οὖν τῶν ἔξω
πόρων οὐ δύναται ἐχχρίνεσθαι τὸ ἐνυπάρχον ὑγρὸν;
ἀλλ᾽ ἐγκαταχκλείεται, ὅταν οἱ πόροι μύσωσιν. Ὅπτη-
σις μὲν οὖν καὶ ἕψησις γίνονται μὲν τέχνῃ; ἔστι δ᾽,
ὥσπερ λέγομεν, τὰ εἴδη χαθόλου ταὐτὰ καὶ φύσει"
ὅμοια γὰρ τὸ γινόμενα πάθη, ἀλλ ἀνώνυμα" μιμεῖ-
ται γὰρ ἡ τέχνη τὴν φύσιν, ἐπεὶ καὶ ἡ τῆς τροφῆς
ἐν τῷ σώματι πέψις ὁμοία ἑψήσει ἐστίν" xal γὰρ ἐν
ὑγρῷ καὶ θερμῷ ὑπὸ τῆς τοῦ σώματος θερμότητος

νεται. Καὶ ἀπεψίαι ἔνιαι ὅμοιαι τῇ μωλύσει. Καὶ
ον οὐχ ἐγγίνεται ἐν τῇ πέψει, ὥσπερ τινές φασιν,
ἀλλ᾽ ἐν τῇ ἀποχρίσει σηπομένῃ ἐν τῇ κάτω κοιλίᾳ,
εἶτ᾽ ἐπανέρχεται ἄνω" πέττεται μὲν γὰρ ἐν τῇ ἄνω
χοιλίᾳ, σήπεται δ᾽ ἐν τῇ κάτω τὸ ἀποχριθέν᾽ δι
ἣν δ᾽ αἰτίαν, εἴρηται ἐν ἑτέροις.

"H μὲν οὖν μόλυνσις τῇ ἑψήσει ἐναντίον" τῇ δ᾽ ὡς ὀπτή-

σει λεγομένῃ πέψει ἔστι μέν τι ἀντικείμενον ὁμοίως,
ἀνωνυμώτερον δέ, Εἴη δ᾽ ἂν ὅμοιον; εἰ γένοιτο στά-
τευσις, ἀλλὰ μὴ ὄπτησις δ ἔνδειαν θερμότητος, ἣ
συμβαίη ἂν 5 δὲ ὀλιγότητα τοῦ ἔξω πυρὸς, ἢ διὰ
τὸ πλῆθος τοῦ ἐν τῷ ὀπτωμένῳ ὕδατος τότε γὰρ
πλείων μέν ἐστιν ἢ ὥστε μὴ κινῆσαι, ἐλάττων δ᾽ ἢ
ὥστε πέψαι.

Τί μὲν οὖν ἐστι πέψις καὶ ἀπεψία, καὶ πέπανσις καὶ

᾽ , e v» LU , ,
ὠμότης καὶ ἕψησις x«l ὄπτησις χαὶ τἀναντία τού-
τοις; εἴρηται.

eterminat de opíesi, quae est alia species
digestionis, et definit eam. Et dicit quod
optesis est digestio a caliditate sicca (ad difie-
rentiam hepsesis, quae est digestio a calidi-
tate benuido et aliena: quod dicit ad differen-

tiam pepansis, quae non est a caliditate aliena, idest extra-
nea, sed est ab intrinseca: vel quia omnis digestio esta
caliditate aliena ei quod digeritur, non ei quod digerit. Et
ex hoc, si quis digerat carnes vel aliud per optesim, cum
consummata fuerit digestio, illud tale erit assum et non
elixum, et si talis caliditas sicca fuerit excessiva, dicetur
adustum. Quod autem fiat a sicca caliditate, probat: quia
ista digestio quae dicitur assatio, quae citius consum-
matur quam elixatio, desiccat partes extrinsecas, rema-
nentibus humidis partibus interioribus; cuius ratio est,
quia caliditas sicca sine humiditate, desiccando primo
partes exteriores, constringit poros rei digerendae, et
propter hoc humiditas resoluta interius non potest exire:
et ideo non parvam subtilitatem dicit esse bene assare,
ita quod exteriora et interiora regulariter et pariformiter
sint decocta ab igne. - Dicit autem quod optesis et
hepsesis fiunt,-non solum ab arte, sed a natura, sicut
superius diximus. Et hoc probat: primo, quia ars in
suis effectibus imitatur naturam; sicut ergo ars opera-
tur in assando, ita prius didicit a natura. Secundo,

Opp. D. Tuowak T. III. APPENDIX.

* Optesis autem est digestio a caliditate sicca et aliena. Pro-

pter quod etsi quis hepsesim exercens facit permutari
et digeri non ab humidi caliditate, sed ab ea quae ignis,
cum consummatum fuerit, assatum fit et non elixatum,
et excessu adustum esse dicitur. A sicca autem calidi-
tate fit cum siccius fiat consummatum: propter quod
et exteriora sicciora interioribus: elixata autem contra-
rium. Et opus est manu artificum maius assare quam
elixare. Difficile enim exteriora et interiora regulariter
calefacere: semper enim propinquiora igni exsiccantur
citius, quare et magis. Conclusis igitur exterioribus poris,
non potest segregari intus existens humidum, sed in-
cluditur, cum pori reclusi fuerint. Optesis quidem igitur
et hepsesis fiunt quidem arte; sunt autem, sicut dicimus,
species universaliter eaedem et natura. Similes enim
quae fiunt passiones, sed innominatae. Imitatur enim
ars naturam: quoniam et alimenti in corpore digestio
similis hepsesi est; etenim in humido et calido a cali-
ditate corporis fit. Et indigestio similis molynsi. Et
animal non fit in ipsa digestione, sicut quidam aiunt,
sed in segregatione putrefacta in inferiori ventre, deinde
ascendit sursum. Digestum est enim in superiori ventre,
putrescit autem in inferiori segregatum: propter quam
autem causam, dictum est in aliis.

Molynsis quidem igitur hepsesi contrarium. Ei autem quae ut

optesi dictae digestioni, est quidem aliquid oppositum
similiter, minus autem nominatum. Erit autem utique,
si fiat stateusis, sed non optesis propter defectum ca-
liditatis, quae accidit utique aut propter paucitatem exte-
rioris ignis, aut propter multitudinem aquae in eo quod
optesim patitur: tunc enim plus quidem est quam ut
non moveat, minor autem quam ut digerat.

Quid quidem igitur est digestio et indigestio, et pepansis

et omotes, et hepsesis et optesis et contraria his, di-
ctum est.

quia sicut in corpore humano fit digestio similis he-
psesi, ut apparet in pueris, ita etiam fit in eo digestio
optesis: sicut est in iuvenibus, in quibus propter fortitu-
dinem caloris, nutrimentum magis assatur quam elixetur;
cuius signum est, quod superfluitates eorum sunt siccae
adustae.

Deducit autem corollarie ex dictis, quod animalia, idest

vermes, non generantur in superiori ventre, scilicet sto-
machi, sed in inferiori. Et ratio est, quia talia animalia
non generantur nisi in loco putrefactionis superfluitatum
cibi, cum sint animalia genita per putrefactionem: su-
perfluitates autem non putrefiunt in superiori ventre,
sed in inferiori. Cuius ratio ut ipse dicit, dicta est alibi:
colligi tamen potest ex superioribus. Putrefactio enim
fit propter ris

debet idi
tis; in superiori autem ventre non est defectus calidita-
tis, cum sit propinquus cordi in quo est sedes caliditatis
naturalis, sed talis defectus est in ventre inferiori, qui
magis distat a proprio loco caliditatis naturalis. - Scien-
dum tamen est quod id quod hic dicitur, intelligi debet
ut in pluribus, quia quandoque propter debilitatem vir-
tutis digestivae, scilicet calidi naturalis, ex infirmitate
provenientem, cibus non digeritur, sed putrefit in sto-
macho: quod patet ex foetore proveniente ex stoma-

ctum caliditatis digerentis, et ex hoc
eri in illo loco in quo est talis defectus calidita-

16 *

* Seq. cap. mi.

CXXII

cho per eructationem, sive alia via; et ideo ibi etiam
quandoque generantur vermes, qui aliquando eiiciuntur
per os.

2. Deinde cum dicit: Molynsis quidem igitur etc., de-

terminat finaliter de indigestione opposita optesi, quae
dicitur s/ateusis. Et dicit quod ista indigestio, licet sit

,
;

multitudinem h

y

METEOROLOGICORUM LIB. IV

parum nota, tamen eam definiendo dicimus, quod est in-
digestio facta propter defectum caliditatis siccae. Et fit
propter duas causas, sicut supra in aliis declaravimus,
scilicet aut propter parvitatem sicci caloris, aut propter

umidi digerendi. - Deinde epilogat, et est
clarum in littera. -

vor Marque
cH y etm ii:

3333 bajó ys

e. ἦν εἰ

O ἀν ωὶ

— M v € τὺνϑ Ὁ

; CAP. IV, LECT. VII

CXXIII

LECTIO SEPTIMA

DE PRIMIS QUALITATIBUS PASSIVIS CORPORUM - DEFINIUNTUR DURUM ET MOLLE

* Τῶν δὲ παθητικῶν, τοῦ ὑγροῦ καὶ τοῦ ξηροῦ, λεχτέον

θητιχαὶ ὑγρὸν καὶ ξηρὸν, τὸ δ᾽ ἄλλα μιχτοὸ piv ἐκ
τούτων; ὁποτέρου δὲ μᾶλλον, τούτου μᾶλλον τὴν
φύσιν ἐστὶν, olov τὰ μὲν ξηροῦ μᾶλλον, τὰ δ᾽ ὑγροῦ.
Πάντα δὲ τὰ μὲν ἐντελεχείᾳ ἔσται, τὰ δ᾽ ἐν τῷ
ἀντικειμένῳ- ἔχει δ᾽ οὕτω τῆξις πρὸς τὸ τηκτόν.
᾿Επεὶ δ᾽ ἐστὶ τὸ μὲν ὑγρὸν εὐόριστον, τὸ δὲ ξηρὸν
δυσόριστον, ὅμοιόν τι τῷ ὄψῳ καὶ τοῖς ἡδύσμασι πρὸς
ἄλληλα πάσχουσιν" τὸ γὰρ ὑγρὸν τῷ ξηρῷ αἴτιον τοῦ
τ dit καὶ ἑκάτερον ἑχατέρῳ οἷον κόλλα γίνεται,
περ καὶ ᾿Εμπεδοκλῆς ἐποίησεν ἐν τοῖς Φυσικοῖς "
ἄλφιτον ὕδατι κολλήσας,

καὶ διὰ τοῦτο ἐξ ἀμφοῖν ἐστι τὸ ὡρισμένον σῶμα.
Λέγεται δὲ τῶν στοιχείων ἰδιαίτατα ξηροῦ μὲν γῆ,
ὑγροῦ δ᾽ ὕδωρ. Διὰ τοῦτο ἅπαντα το ὡρισμένα σώ-
μᾶτα ἐνταῦθα οὐκ ἄνευ γῆς καὶ ὕδατος" ὁποτέρου δὲ
πλεῖον, κατο τὴν δύναμιν τούτου ἕκαστον φαίνεται.
Καὶ ἐν γῇ καὶ ἐν ὕδατι ζῷα μόνον ἐστὶν, ἐν ἀέρι
δὲ xal πυρὶ οὐκ ἔστιν, ὅτι τῶν σωμάτων ὕλη ταῦτα.
Τῶν δὲ σωματικῶν παθημάτων ταῦτα πρῶτα ἀνάγκη
ὑπάρχειν τῷ ὡρισμένῳ, σχληρότητα, 7) μαλακότητα"
ἀνάγκη γὰρ τὸ ἐκ ξηροῦ καὶ ὑγροῦ ἢ σχληρὸν εἶναι,
ἢ μαλακόν. Ἔστι δὲ σχληρὸν μὲν τὸ μὴ ὑπεῖκον εἰς
αὐτὸ κατὰ τὸ ἐπίπεδον, μαλακὸν δὲ τὸ ὑπεῖκον τῷ
po ἀντιπεριίστασθαι" τὸ γὰρ ὕδωρ οὐ μαλακόν" οὐ
γὰρ ὑπείκει τῇ θλίψει τὸ ἐπίπεδον εἰς βάθος, ἀλλ
ἀντιπεριίσταται. ᾿Απλῶς μὲν οὖν σχληρὸν ἢ μαλακὸν
τὸ ἁπλῶς τοιοῦτον" πρὸς ἕτερον δὲ τὸ πρὸς ἐκεῖνο
τοιοῦτον. Πρὸς μὲν οὖν ἄλληλα ἀόριστά ἐστι τῷ μᾶλ-
λον xal ἧττον᾽ ἐπεὶ δὲ πρὸς τὴν αἴσθησιν πάντα
χρίνομεν cd αἰσθητὰ; δῆλον ὅτι καὶ τὸ σχληρὸν καὶ
τὸ μαλακὸν ἁπλῶς πρὸς τὴν ἁφὴν ὡρίκαμιεν, ὡς με-
σότητι χρώμενοι τῇ dot: διὸ τὸ μὲν ὑπερβάλλον
αὐτῆς σχληρὸν, τὸ δ᾽ ἐλλεῖπον μαλακὸν εἶναί φαμεν.

τὰ εἴδη εἰσὶ δ᾽ αἱ ἕν ἀρχαὶ τῶν σωμάτων αἱ πα-

eterminat de passionibus qualitatum passiva-
rum. Et circa hoc duo facit: primo deter-
minat de eis secundum se; secundo deter-
minat de eis per comparationem ad corpora,
ibi: His autem passionibus * etc. Et circa pri-
mum iterum duo facit: primo determinat de eis in gene-
rali; secundo determinat de singulis secundum speciem,
ibi: Corporalium autem passionum * etc.
Dicit ergo pes quod dicendum est de passionibus
rimarum qualitatum passivarum et de speciebus earum.
Hae autem qualitates sunt humidum et siccum, maig
passiones sunt primo determinandae, quia humidum et
Siccum sunt prima principia passiva omnium corporum
mixtorum. Quod intelligendum est inquantum sunt pas-
siva: calidum enim et frigidum, humidum et siccum,
sunt prima quoocpia corporum inquantum sunt activa vel
passiva, sed inquantum sunt substantiae, materia prima
est primum principium passivum corporum, forma sub-
stantialis est primum principium activum. Omnia autem
corpora aut sunt primo humida, sicut est aqua, aut primo
sicca, sicut terra, aut sunt mixta ex his. Sed eorum quae
sunt mixta ex his duobus, sicut medium ex extremis,
sicut sunt composita ex elementis, quaedam magis acce-
dunt ad unum extremum, quaedam vero ad alterum *: et
quae magis accedunt ad siccum, denominantur sicca a
praedominio, ut ligna et lapides, quae autem magis acce-
dunt ad humidum, dicuntur a praedominio humida. Talia
autem dupliciter dicuntur, sicut omnia alia entia exi-
stentia in genere: quaedam enim sunt talia actu, sicut

* Passivorum autem, humidi et sicci, dicendum species. * Cap. rw.

Sunt autem principia quidem corporum passiva, humi-
dum et siccum. Alia autem mixta quidem ex his: cuius-
. cumque autem magis, huius magis secundum naturam
sunt: puta haec quidem sicci magis, haec autem humidi.
Omnia autem, haec quidem actu erunt, haec autem in
opposito: habet autem sic liquatio ad liquabile. Quo-
niam autem est humidum bene terminabile, siccum
autem difficile terminabile, simile aliquid pulmento et
condimentis adinvicem patiuntur: humidum enim sicco
causa terminari, et utrumque utrique velut colla fit.
Sicut et Empedocles fecit in Physicis:
farinam aquae conglutinans,
et propter hoc ex ambobus est terminatum corpus. Di-
cuntur autem elementorum propriissime, sicci quidem
terra, humidi autem aqua. Propter hoc autem omnia ter-
minata corpora hic, non sine terra et aqua: cuiuscumque
autem plus, secundum potentiam huius unumquodque
videtur. Et in terra et in aqua animalia solum sunt, in aere
autem et in igne non sunt, quia corporum materia haec.
Corporalium autem passionum has primas necesse existere
terminato, duritiem aut mollitiem: necesse enim quod
ex humido et sicco, aut durum esse aut molle. Est au-
tem durum quidem quod non cedit in seipsum secun-
dum superficiem: molle autem quod cedit, non e contra
circumstando. Aqua enim non mollis: non enim cedit
impressioni superficies in profundum, sed contra circum-
stat. Simpliciter quidem igitur durum aut molle, quod
Simpliciter tale: ad alterum autem, quod ad illud tale.
Adinvicem quidem igitur indeterminata sunt per magis
et minus. Quoniam autem ad sensum omnia iudicamus
sensibilia, palam quod et durum et molle simpliciter
ad tactum determinavimus, tanquam medietate utentes
tactum. Propter quod excedens quidem ipsum durum,
deficiens autem molle esse dicimus.

ea quae sunt liquida actu, dicuntur actu humida; quae-
dam vero sunt opposito modo, scilicet in potentia, ut
id quod non est actu liquidum, sed est liquabile, sicut
sunt metalla.

Ratio autem quare ex ambobus composita sunt omnia
elementata, est quia unum non potest bene consistere
et terminari sine alio: quia humidum est male terminabile
proprio termino et intrinseco, sed bene terminatur alieno
et extrinseco termino, et ideo non potest terminari sine
sicco, quod est bene terminabile proprio termino, idest
intrinseco, et male alieno; similiter etiam siccum non
terminatur sine humido, sed unum est alteri velut colla.
Cuius simile accidit in pulmentis: ex farina enim sicca
et aqua humida fit et conglutinatur panis; et Empedocles
etiam Physicus fecit collam tenacem ex farina et aqua,
conglutinans unum alteri per calorem.

Quod autem aqua sit primo humida et terra sit primo
sicca, ipse probat per duas rationes: quarum prima talis
est. Illud enim dicitur primo tale, ratione cuius alia sunt
talia, sicut ad longum declaratum est in I Posteriorum ; sed
omnia corpora terminata sive elementata, sunt humida
vel sicca, inquantum sunt ex aqua vel ex terra: quia
nullum talium corporum est sine aqua et terra; ergo
aqua et terra sunt primo talia. Dicit autem omnia cor-
pora terminata bic, scilicet inferius apud nos, ad diffe-
rentiam corporum superiorum, quae sunt composita ex
materia et forma, non tamen sunt terrea vel aquea, sed
sunt terminata aequivoce cum istis inferioribus. Secunda
vero ratio est, quia omnia naturaliter appetunt locum

CXXIV

consimilem et proportionatum suae naturae, et natura-
liter quiescunt in eo: quia locus naturaliter est conser-
vativus locati, sicut patet in IV Physic; igitur omnia
animalia manent in térra et aqua naturaliter, ut in simili
suae naturae loco, et ut nutriri et conservari possint ab
elemento, quod primo habet qualitatem passivam quae
praedominatur in eis. Licet autem aliqua animalia di-
cantur nutriri in alio elemento, ut aves in aere et sala-
mandra in igne, tamen haec omnia nutriuntur ex terra
et aqua, velex his quae nascuntur in eis, ut manifestum
est in avibus. Salamandra autem per longum tempus
nutritur in igne ex sicco terreo adusto et fumoso, pro-
pter convenientem similitudinem ad complexionem suam,
quae maxime invenitur in nostro e inferiori: quia
non habemus hic ignem purum, sed admixtum terreo;
non autem nutriretur in igne puro.

2. Deinde cum dicit: Corporalium autem. etc., deter-
minat de speciebus qualitatum passivarum provenientibus
ex humido et sicco: quarum primae sunt durum et molle.
Et ideo primo determinat de duro et molli, et dicit quod
omnia corpora quae generantur ex humido et sicco, sunt
aut dura aut mollia: et ideo de eis primo dicendum est.
Definit autem durum et molle, dicens quod durum est
illud. quod non cedit in seipsum tangenti secundum su-
perficiem, ut lapis et lignum. Quod intelligendum est de
tangente naturaliter et sine magna violentia: quia licet

METEOROLOGICORUM LIB. IV

lignum cedat securi et ferrum malleo tangenti cum vio-
lentia, tamen dicitur durum quia non cedit tangenti na-
turaliter. Molle autem est, quod e converso cedit tangenti
naturaliter sine magna violentia, et non circumstat tactui,
sed cedit in s. arat sui ipsius, sicut cera. Aqua autem -

non dicitur mollis, neque alia liquida *, quia non depri- *auuaal

mitur in profundum illa pars quae supponitur tactui, sed
quasi diffugit ad latus: quod ipse vocat circumstare.
Sed durum et molle dupliciter dicuntur, scilicet abso-
lute et simpliciter, et per comparationem ad alterum,
sicut lignum quod respectu cerae est durum, et per com-
parationem ad ferrum est molle. Quia autem in defini-
tionibus praedictis cadit sensus tactus, ideo dicit quod
durum et molle definivit per respectum ad tactum, quia
universaliter omne sensibile definitur per comparationem
ad sensum: sunt enim sensus et sensibile correlativa.
Cognoscit autem sensus tactus qualitates mixtorum, se-
cundum quod excedunt aut deficiunt. a media qualitate
organi tactus. Non enim potest eas cognoscere inquan-
tum sunt omnino similes tactui, sicut probant rationes
Alexandri; sed tamen illa qualitas quae non cognoscitur
ab uno tactu propter omnimodam similitudinem, cogno-
scitur ab alio propter dissimilitudinem aliquam: quia non
est omnino eadem qualitas media in organo tactus di-
versorum animalium. Et sic universaliter omnis qualitas
tangibilis cognoscitur ab aliquo tactu. M
t
eJ

ewe ea

CAP. V, LECT. VIII

CXXV

LECTIO OCTAVA

QUO ORDINE SIT PROCEDENDUM - OSTENDITUR QUAENAM SICCANTUR
ET HUMECTANTUR ET QUOMODO

" Avdopen δὲ σχληρὸν ἢ μαλακὸν εἶναι τὸ ὡρισμένον σῶμα
οἰκείῳ ὅρῳ: ἢ γὰρ ὑπείκειν, ἢ μή" ἔτι πεπηγὸς εἶ-
ναι" τούτῳ γὰρ ὁρίζεται: doc ἐπεὶ πᾶν μὲν τὸ ὡρι-
σμιένον καὶ συνεστηχὸς ἢ μαλακὸν, ἢ σκληρὸν, ταῦτα
δὲ πήξει ἐστὶν, ἅπαντ᾽ ἂν εἴη τὰ σώματα τὸ σύν-
θετα καὶ ὡρισμένα οὐκ ἄνευ πήξεως. Πήξεως οὖν
πέρι ῥητέον. "Ecc δὲ τὰ αἴτια τὰ περὶ τὴν ὕλην
δύο, τό τε ποιοῦν χαὶ τὸ πάϑος, τὸ μὲν τοιοῦν ὡς
ὅθεν ἡ κίνησις, τὸ δὲ πάθος ὡς εἶδος: ὥστε xol

τ πήξεως xal διαχύσεως; καὶ τοῦ ξηραίνεσθαι xal τοῦ
ὑγραίνεσθαι. Ποιεῖ δὲ τὸ ποιοῦν δυσὶ δυνάμεσι, xal
πάσχει τὸ πάσχον παθήμασι δυσὶν, ὥσπερ εἴρηται"
ποιεῖ μὲν θερμῷ καὶ ψυχρῷ, τὸ δὲ πάθος ἢ παρου-
σία, ἢ ἀπουσίᾳ θερμοῦ
γνυσθαι ξηραίνεσθαί πώς ἔστι, περὶ τούτου εἴπωμεν
πρῶτον. Τὸ δὴ πάσχον ἢ ὑγρὸν; ἢ ξηρὸν; ἢ ἐχ τού-
σων. Τιθέμεθα δ᾽ ὑγροῦ σῶμα ὕδωρ, ξηροῦ δὲ γῆν"
ταῦτα γὰρ τῶν ὑγρῶν χαὶ τῶν ξηρὼν παθητικά" διὸ
χαὶ τὸ ψυχρὸν τῶν παθητικῶν μᾶλλον ἐν τούτοις
γάρ ἐστιν" καὶ Yap ἡ q" καὶ τὸ ὕδωρ ψυχρὰ ὑπό-
χειται. Ποιητιχκὸν δὲ τὸ ψυχρὸν ὡς φθαρτικὸν, ἢ ὡς
xacd συμβεβηκὲς, καθάπερ εἴρηται πρότερον" ἐνίοτε
γὰρ καὶ κάειν λέγεται καὶ θερμαίνειν τὸ dog, οὐχ
ὡς τὸ θερμὸν, ἀλλὰ τῷ συνάγειν ἢ ἀντιπεριιστάναι
τὸ θερμόν. peus |

Ξηραίνεται δ᾽ ὅσα ἐστὶν ὕδωρ καὶ ὕδατος εἴδη, ἢ ἔχει
ὕδωρ εἴτ᾽ ἐπακτὸν, εἴτε συμφυές" λέγω δ᾽ ἐπαχτὸν
μὲν οἷον ἐν ἐρίῳ, σύμφυτον δ᾽ οἷον ἐν γάλακτι. Ὕδα-
τὸς δ᾽ εἴδη dà τοιάδε, οἶνος, οὖρον, Óppóc, καὶ ὅλως
ὅσα μηδεμίαν, ἢ βραχεῖαν ἔχει ὑπόστασιν; μὴ διὰ
γλισχρότητα" ἐνίοις μὲν γὰρ αἴτιον τοῦ νὴ ὑφίστα-
σθαι μηδὲν ἡ γλισχρότης, ὥσπερ ἐλαίῳ, ἢ πίττῃ.

Ξηραίνεται δὲ πάντα ἢ θερμαινόμενα, ἢ ψυχόμενα,

ἀμφότερα δὲ θερμῷ, καὶ ὑπὸ τῆς ἐντὸς θερμότητος,

ἢ τῆς ἔξω: καὶ γὰρ τὰ τῇ ψύξει ξηραινόμενα, ὥσπερ

ἱμάτιον, ἐὰν Tj κεχωρισμένον αὐτὸ καθ᾽ αὐτὸ τὸ

ὑγρὸν, ὑπὸ τοῦ ἐντὸς θερμοῦ συνεξατμίζοντος τὸ
ὑγρὸν ξηραίνεται, ἂν ὀλίγον ἡ τὸ ὑγρὸν, ἐξιούσης
τῆς θερμότητος ὑπὸ τοῦ περιεστῶτος ψυχροῦ. Ξη-
ραίνεται μὲν οὖν, ὥσπερ εἴρηται, ἅπαντα ἢ θερμαι-
νόμενα, ἢ ψυχόμενα, καὶ πάντα θερμῷ, ἢ τῷ ἐντὸς

ἢ τῷ ἐκτὸς συνεξατμίζοντι τὸ ὑγρόν" λέγω δ᾽ ἐχτὸς
μὲν, ὥσπερ τὸ ἑψόμενα, ἐντὸς δὲ, ὅταν ἀφαιρεθέντος
ὑφ᾽ ἧς ἔχει θερμότητος ἀναλωθῇ ἀποπνεούσης. Περὶ

ἐν οὖν τοῦ ξηραίνεσθαι εἴρηται.

Τὸ δ᾽ ὑγραίνεσθαί ἐστιν ἕν μὲν τὸ ὕδωρ γίνεσθαι συνιστά-
μενον. ἕν δὲ τὸ τήχεσθαι τὸ πεπηγός. Τούτων δὲ
συνίσταται μὲν εἰς ὕδωρ ψυχόμενον τὸ πνεῦμα"

eterminat de coagulatione et liquefactione et
Baliis passionibus, quibus differunt corpora
secundum quod tangibilia sunt. Et circa hoc
duo facit: primo determinat de siccari et
7C humectari quia omnis coagulatio est quae-
dam siccatio, liquefieri autem est humectari; secundo
determinat de ipsa coagulatione et liquefactione et aliis
speciebus, ibi: De liquefactione autem * etc. Prima iterum
in duas: primo enim determinat de siccatione; secundo
de humectatione, ibi: Humectari autem * etc. Circa primum
duo facit: primo praemittit intentionem suam; secundo
exsequitur propositum, ibi: Desiccantur. autem * etc.
Dicit ergo primo quod, quia sicut dictum est, omne
corpus terminatum est durum aut molle, si sit termina-
tum proprio termino (quod dicit propter liquida, quae

ψυχροῦ. ᾿Κὑπεὶ δὲ τὸ πή-

* Necesse autem durum aut molle esse terminatum corpus
proprio termino: aut enim intra cedere aut non. Adhuc
coagulatum esse: hoc enim terminatur. Quare quo-
niam omne quidem terminatum et constans aut molle
aut durum: haec autem coagulatio sunt, omnia utique
erunt corpora composita et terminata non sine coagu-
latione. De coagulatione igitur dicendum. Sunt itaque
causae secus materiam duae, faciens et passio. Faciens
quidem igitur, ut unde motus: passio autem, ut unde
species. Quare et coagulationis et diffusionis, et eius
quod exsiccari et humectari. Facit autem faciens duabus
virtutibus, et patitur passionibus duabus, sicut dictum
est. Facit quidem calido et frigido: passio autem aut
praesentia aut absentia calidi aut frigidi. Quoniam autem
coagulari exsiccari aliquo modo est, de hoc dicamus pri-
mo. Patiens itaque aut humidum, aut siccum, aut ex
his. Ponimus autem humidi corpus aquam, sicci autem
terram: haec autem humidorum et siccorum passiva.
Propter quod et frigidum passivorum magis: in his enim
est: etenim terra et aqua frigida supponuntur. Factivum
autem frigidum, ut corruptivum, aut secundum accidens,
sicut dictum est prius. Aliquando enim et comburere
dicitur, et calefacere frigidum, non ut calidum, sed in
simul ducendo, aut in contra circumstare calidum.

Desiccantur autem quaecumque sunt aqua et aquae species,
aut habent aquam sive superinductam, sive connatura-
lem. Dico autem superinductam quidem, velut in lana:
connaturalem autem velut in lacte. Aquae autem spe-
cies quae talia, vinum, urina, serum, et totaliter quae-
cumque nullam aut parvam habent hypostasim, non pro-
pter viscositatem, Quibusdam enim causa non substandi
aliquid viscositas, sicut oleo aut pici. Desiccantur autem
omnia, aut calefacta, aut frigefacta: ambo autem calido,
et ab interiori caliditate, aut exteriori. Etenim quae in-
frigidatione .siccantur, sicut vestimentum, si fuerit sepa-
ratum ipsum secundum seipsum humidum, ab interiori
cálido simul evaporare faciente humidum desiccatur:
si paucum fuerit humidum, exeunte caliditate a circum-
stante frigido. Desiccantur quidem igitur, sicut dictum
est, omnia aut calefacta, aut frigefacta, et omnia calido
aut interiori, aut exteriori coeducente humidum. Dico
autem extra quidem, sicut quae elixantur: intra autem,
quando ablato a caliditate quam habet, consumptum
fuerit exspirante. De siccari quidem igitur dictum est.

* Humectari autem est, unum quidem aquam fieri constan-
tem; unum autem liquefieri coagulatam. Horum autem
constat quidem in aquam frigefactus spiritus.

non terminantur proprio termino, nisi ex magna violentia
frigidi), terminatio autem non fit sine coagulatione qua-
dam, ideo omnia corpora composita, scilicet ex elementis,
non sunt sine coagulatione. Ideo prius de ea dicendum
est. Sed tamen, quia sicut dictum est, praeter materiam
sunt duae causae entium, scilicet faciens, idest qualitas
activa, et passio, idest qualitas passiva, quae est quasi
materia ex qua educitur forma et species, licet non sit
proprie materia, sed instrumentum materiae quo materia
patitur, sicut qualitates activae sunt instrumenta quibus
agens agit, et talia instrumenta materiae sunt duo, sci-
licet humidum et siccum, sicut et instrumenta agentis
sunt duo, scilicet calidum et frigidum, ideo prius de hu-
mectari et siccari dicendum est quam de coagulatione.
Primum enim quo materia patitur est humidum et sic-

* Cap. v.

* Cap. vt.

* secundum Pa.

CXXVI

cum: et prima corpora passibilia sunt terra et aqua, quae
sunt sicca et pea d Et propter hoc frigidum quod con-
venit terrae et aquae, est minus activum et magis pas-
sibile quam calidum, quod convenit aeri et igni. Quo-
modo autem frigidum sit activum ostendit, dicens quod
est activum dupliciter. Primo quia corrumpere est quod-
dam agere: frigidum autem est corruptivum, quia cor-
rumpit calidum, quae est qualitas generativa; secundo *
dicitur agere per accidens, quia circumstat calidum, et
ex hoc calidum per antiperistasim, hoc est contrasisten-
tiam frigidi, fortificatur, et sic frigidum fortificando cali-
dum per accidens agit ad generationem. :

Sed considerandum est quantum ad hoc quod dicitur,
quod frigiditas est per se corruptiva et per accidens ge-
nerativa, quod generatio dupliciter dicitur, sicut supra
dictum est: primo inquantum est mutatio a non esse
ad esse absolute; secundo dicitur generatio, quando id
quod producitur in esse, est nobilius, et e converso quod
corrumpitur, est ignobilius: corruptio vero dicitur, quando
quod corrumpitur, est nobilius, licet etiam ibi generetur
aliquid aliud absolute; ut generatio dicitur, quando ex
terra vel aqua generatur aer vel ignis, corruptio, quando
e contrario ex igne vel aere generatur aqua vel terra.
Et hoc modo agitur de generatione in I de Generatione.
Loquendo igitur de generatione primo modo, frigiditas
est per se generativa, et non solum per accidens, quia
corruptio unius est generatio alterius, et quod per se
corrumpit unum, eadem actione generat per se reliquum:
natura enim non operaretur per se intendens ad solam
corruptionem , quae est quoddam malum, nisi eadem
actione aliquid generaret. Sed de generatione secundo

. quod omnia illa

METEOROLOGICORUM LIB. IV

modo verum est quod frigidum per se est solummodo
corruptivum: quia frigiditas corrumpit ignem et aerem,
quae sunt nobiliora, et generat terram et aquam, quae
sunt ignobiliora.

2. Deinde cum dicit: Desiccantur autem. etc., determi-
nat de siccari Y aen intentionem propositam. Et dicit

icuntur desiccari quae sunt aqua aut
aquae species, sicut vinum, serum et huiusmodi, aut quae
habent humiditatem connaturalem, ut lac, vel superin-
ductam, velut lana madefacta, et universaliter omnia
humida, quae. non faciunt residentiam in fundo propter
puritatem, et non propter viscositatem. Quod dicit, quia
sunt quaedam quae sunt terrea et grossa, et tamen par-
tes terreae non resident in profundo propter viscosita-
tem continentem siccum terrestre, sicut oleum et pix.
Omnia autem ista aut desiccantur a calido exteriori foras
educente humidum, sicut patet in carne elixata: aut a
calido interiori et a frigore circumstarite, quod fortificat
calidum interius per antiperistasim, sicut apparet in in-
dumentis desiccatis in hieme a vento frigido. Et sic omnia
desiccantur aut a frigido per accidens, aut per se a ca-
lido, sive interiori sive exteriori.

3. Deinde cum dicit: Hwmectari autem. etc., ostendit
quid sit humectari. Et dicit quod humectari dicitur du-
pliciter: uno quidem modo est fieri aquam, sicut cum
ex nube generatur aqua pluviae; secundo modo hume-
ctari est liquefieri, sicut cum glacies vel metalla lique-
scunt. Hoc autem provenit non ab eadem causa, sed a
diversis: humectantur enim res primo modo a frigido
condensante vaporem in aquam, sicut supra dictum est,
humectatio autem secundo modo fit a calido resolvente.

CAP. VI, LECT. IX CXXVII

LECTIO NONA

DETERMINATUR DE QUIBUSDAM SPECIEBUS QUALITATUM PASSIVARUM IN PARTICULARI

περὶ δὲ τήξεως ἅμα καὶ πήξεως ἔσται δῆλον. Πήγνυται
δ᾽ ὅσα πήγνυται ἢ ὕδατος ὄντα, ἢ γῆς καὶ ὕδατος,
χαὶ ταῦτα ἢ θερμῷ ξηρμῷ, ἢ ψυχρῷ διὸ καὶ λύεται
τοῖς ἐναντίοις; ὅσα λύεται τῶν ὑπὸ θερμοῦ παγέν-
τῶν ἢ ὑπὸ ψυχροῦ" τὰ μὲν γὰρ ὑπὸ ξηροῦ θερμοῦ
παγέντα ὑφ᾽ ὕδατος λύεται, ὅ ἐστιν ὑγρὸν ψυχρὸν,
τὰ δ᾽ ὑπὸ ψυχροῦ παγέντα ὑπὸ πυρὸς λύεται; ὃ ἐστι
θερμόν. Πήγνυσθαι δ᾽ ἔνια δόξειεν ἂν ὑφ᾽ ὕδατος,
οἷον τὸ μέλι τὸ ἑφθόν᾽' πήγνυται δ᾽ οὐχ ὑπὸ τοῦ
τ ὕδατος, ἀλλ᾽ ὑπὸ τοῦ ἐν αὐτῷ ψυχροῦ. Ὅσα μὲν
«οὖν ἐστιν ὕδατος, οὐ πήγνυται ὑπὸ πυρός" λύεται
γὰρ ὑπὸ πυρὸς, τὸ δ᾽ αὐτὸ τῷ αὐτῷ κατὰ ταὐτὸ
οὐχ ἔστιν αἴτιον τοῦ ἐναντίου. Ἔτι τῷ ἀπιέναι τὸ
θερμὸν πήγνυται; ὥστε δῆλον ὅτι τῷ εἰσιέναι λυθή-
σεται" dioe ποιοῦντος τοῦ ψυχροῦ πήγνυται" διὸ
οὐ παχύνεται τὰ τοιαῦτα πηγνύμενα" ἡ “γὰρ πά-
χύνσις ὑγ οὔ μὲν ἀπιόντος γίνεται, τοῦ ξηροῦ δὲ
συνισταμένου" ὕδωρ δὲ τῶν ὑγρῶν οὐ παχύνεται μό-
γον. Ὅσα δὲ κοινὸ γῆς καὶ ὕδατος, καὶ ὑπὸ πυρὸς
πήγνυται καὶ ὑπὸ τοῦ ψυχροῦ; παχύνεται δ᾽ ὑπ᾽
ἀμφοῖν ἔστι μὲν ὡς τῶν αὐτὸν τρόπον, ἔστι δ᾽ ὡς ἄλ-
ο Xe, ὑπὸ μὲν θερμοῦ τὸ ὑγρὸν ἐξά ὄντος (ἐξα τμίζον-
τὸς γὰρ τοῦ ὑγροῦ παχύνεται τὸ ξηρὸν xal συνίστα-
ται), ὑπὸ δὲ τοῦ ψυχροῦ τὸ θερμὸν ἐχθλίβοντος,
μεθ᾽ οὐ τὸ ὑγρὸν συναπέρχεται συνεξατμίζον. “Ὅσα
μὲν οὖν μαλακὰ, ἀλλὰ μὴ ὑγρὰ, οὐ παχύνεται, ἀλλὰ
πήγνυται ERAS τοῦ ὑγροῦ, olov ὁ ὀπτώμενος xé-
ἀμος" ὅσα δ᾽ ὑγρὰ τῶν μικτῶν, καὶ ed idein: οἷον
ἅλα. Πολλὰ δὲ καὶ ὑγραίνεται πρῶτον, ὅσα ἢ παχέα,
ἢ σχληρὰ ὑπὸ ψυχροῦ προὐπῆρχεν ὄντα, ὥσπερ καὶ ὁ
χέραμος τὸ πρῶτον ὀπτώμενος ἀτμίζει καὶ μαλαχώ-
τερος γίνεται" διὸ καὶ διαστρέφεται ἐν ταῖς χαμίνοις.

Ὅσα μὲν οὖν ὑπὸ ψυχροῦ πήγνυται τῶν χοινῶν γῆς καὶ

ὕδατος, πλεῖον δ᾽ ἐχόντων γῆς; τὰ μὲν τῷ τὸ θερ-
μὸν ἐξεληλυθέναι πηγνύμενα, ταῦτα τήχεται θερμῷ
εἰσιόντος πάλιν τοῦ θερμοῦ, olov ὁ πηλὸς ὅταν mor
ὅσα δὲ διὰ ψύξιν καὶ τοῦ θερμοῦ συνεξατμίσαντος
ἅπαντος, ταῦτα δ᾽ ἄλυτα μὴ ὑπερβαλλούσῃ θερμό-
τῆτι, ἀλλὰ μαλάττεται, οἷον σίδηρος καὶ χέρας.
Τήχεται δὲ xal ὁ εἰργασμένος σίδηρος, ὥσθ᾽ ὑγρὸς
γίνεσθαι xal πάλιν πήγνυσθαι. Καὶ τὰ στομώματα
ποιοῦσιν οὕτως" ὑφίσταται γὰρ καὶ ἀποχαθαίρεται
κάτω ἡ σχωρία- ὅταν δὲ πολλάχις πάθῃ καὶ καθα-
ρὸς γένηται, τοῦτο στόμωμα γίνεται. Οὐ ποιοῦσι δὲ
πολλάκις αὐτὸ διὰ τὸ ἀπουσίαν γίνεσθαι πολλὴν
xxi τὸν σταθμὸν ἐλάττω ἀποχαθαιρομένου. Ἔστι δ᾽
ἀν είνων σίδηρος ὁ ἐλάττω ἔχων ἀποχάθαρσιν. Τή-
χεται δὲ xal ὁ λίθος ὁ πυρίμαχος ὥστε στάζειν καὶ
ῥεῖν" τὸ δὲ πηγνύμενον ὅταν ῥυῇ; πάλιν γίνεται
σχληρόν. Καὶ αἱ μύλαι τήχονται ὥστε ῥεῖν' τὸ δὲ
᾿ ῥέον πηγνύμενον τὸ μὲν χρῶμα μέλαν; ὅμοιον δὲ 1t
νεται τῇ τιτάνῳ. Τήχεται δὲ καὶ ὁ πηλὸς καὶ ἡ γῆ.

Ὅσα δ᾽ ὑπὸ θερμοῦ ξηροῦ πήγνυται, τὰ μὲν ἄλυτα, τὰ

δὲ λύεται ὑγρῷ. Κέραμος μὲν οὖν χαὶ λίθων ἐνίων
γένη, ὅσοι ὑπὸ πυρὸς τῆς γῆς συγχαυθείσης γίνονται;
οἷον οἱ μυλίαι, ἄλυτα, νίτρον δὲ xal ἅλες λυτὰ ὑγρῷ,
οὐ παντὶ δὲ, ἀλλὰ ψυχρῷ" διὸ ὕδατι καὶ ὅσα ὕδατος
εἴδη τήχεται, ἐλαίῳ δ᾽ οὐ τήχεται" τῷ γὰρ ξηρῷ
! θερμῷ ἐναντίον ψυχρὸν ὑγρόν. Εἰ οὖν ἔπηξε θάτερον,
θάτερον λύσει: οὕτω γὰρ τἀναντία ἔσται αἴτια τῶν
ἐναντίων. Παχύνεται μὲν οὖν ὑπὸ πυρὸς μόνον, ὅσα
ὕδατος πλεῖον ἔχει ἢ γῆς, πήγνυται δὲ, ὅσα γῆς"
διὸ xal τὸ νίτρον xal οἱ ἅλες γῆς εἰσι μᾶλλον, χαὶ
λίθος καὶ κέραμος. ᾿Απορώτατα δ᾽ ἔχει ἡ τοῦ ἐλαίου

* De liquefactione autem simul et de coagulatione erit pa-
lam. Coagulantur autem quaecumque coagulantur aut
existentia aquae, aut terrae et aquae: et haec aut fri-
gido, aut calido, aut sicco, Propter quod et solvuntur
contrariis, quaecumque solvuntur a calido coagulatorum,
aut a frigido. Quae quidem enim a sicco calido coa-
gulata sunt, ab aqua solvuntur, quae est humida. Coa-
gulari autem quaedam utique putabuntur ab aqua, ut
mel elixatum: coagulatur autem non ab aqua, sed ab
eo quod in ipsa frigido. Quaecumque quidem igitur
sunt aquae, non coagulantur ab igne: . solvuntur enim
ab igne. Idem autem eidem per se non erit causa con-
trarii. In abscedendo autem calidum coagulatur, quare
palam quod in ingrediendo solvetur: quare faciente fri-
gido coagulatur. Propter quod et non ingrossantur talia
coagulata. Ingrossatio enim humido quidem abeunte fit,
sicco autem constante. Aqua autem humidorum «non
ingrossatur sola. Quaecumque autem communia terrae
et aquae, et ab igne coagulantur et a frigido. Ingrossan-
tur autem ab ambobus: est quidem ut eodem modo,
est autem ut aliter. A calido quidem humidum educente:
evaporante enim humido, ingrossatur siccum et constat.
A frigido autem calidum exprimente, cum quo humidum
recedit simul coevaporans. Quaecumque quidem igitur
mollia, sed non humida, non ingrossantur, sed coagu-
lantur exeunte humido, velut assatus later. Quaecumque
autem humida mixtorum, et ingrossantur, velut lac.
Multa autem et humectantur primo, quaecumque aut
grossa aut dura a frigido praeextiterunt entia; quemad-
modum etlater primo dum assatur vaporat, et mollior
fit; propter quod et pervertitur in caminis.

Quaecumque quidem igitur a frigido coagulantur com-
munium terrae et aquae, plus autem habentium terrae,
quae quidem in calidum egrediendo coagulantur, haec
liquefiunt calido, ingrediente iterum calido, velut lutum
cum congelatum fuerit. Quaecumque autem propter
infrigidationem et calido simul educto omni, haec in-
solubilia sunt, non superabundanti caliditate, sed mol-
lificantur, velut ferrum et cornu. Liquescit autem et
laboratum ferrum, ut humidum fiat et iterum coagu-
letur, et chalybes faciunt sic. Subsidet enim subtus, et
purificatur scoria: cum autem saepe patiatur et purum
fiat, hoc chalybs fit. Non faciunt autem saepe ipsum,
propter absentiam fieri multam, et pondus minus puri-
ficati. Est autem melius ferrum, quod habet minorem
purificationem. Liquescit autem et lapis pyrimachus,
ut stillet et luat: quod autem coagulatur, cum fluxerit,
iterum fit durum. Et molae liquantur ut fluant. Fluens
autem coagulatum, colore quidem nigrum, simile autem
fit calci. Liquescit autem et lutum et terra.

Quaecumque autem a calido sicco coagulantur, haec inso-
lubilia sunt quidem, haec autem solvuntur humido.
Later quidem igitur, et lapidum quorundam genera ;
quaecümque ab igne terra combusta fiunt, velut mo-
lares, insolubilia. Nitrum autem et sales solubilia hu-
mido, non omni autem, sed frigido: propter quod aqua
et quaecumque aquae species liquescunt; oleo autem
non liquescunt. Sicco enim calido contrarium frigidum
humidum: si ergo coagulavit alterum, alterum solvit ;
sic enim contraria erunt causae contrariorum. * Ingros-
santur quidem igitur ab igne solum: quaecumque aquae
plus habent quam terrae; coagulantur autem quaecum-

* Seq. cap. vi.

* Cap. vit.

CXXVIII

φύσις " εἰ μὲν γὰρ ὕδατος ἔχει πλέον, ἔδει πήγνυσθαι
ὑπὸ ψυχροῦ ὡς οἱ πάγοι; εἰ δὲ γῆς πλεῖον, ὑπὸ πυρὸς
ὡς ὁ κέραμος" νῦν δὲ πήγνυται μὲν ὑπ οὐδετέρου,
παχύνεται δ᾽ ὑπ᾽ ἀμφοῖν. Αἴτιον δ᾽ ἐστὶν ὅτι ἀέρος
ἐστὶ πλῆρες" διὸ καὶ ἐν τῷ ὕδατι ἐπιπολάζει" καὶ
γὰρ ὁ ἀὴρ φέρεται ἄνω. Τὸ μὲν οὖν υχρὸν ἐχ τοῦ
ἐνόντος πνεύματος ὕδωρ ποιοῦν παχύνει" ἀεὶ 2
ὅταν μιχθῇ ὕδωρ καὶ ἔλαιον, ἀμφοῖν γίνεται παχύ-
τερον. Ὑπὸ δὲ πυρὸς καὶ χρόνου παχύνεται χαὶ λευ-
χαίνεται, λευκαίνεται μὲν ἐξατμίζοντος εἴ τι ἐνῆν
ὕδατος, παχύνεται δὲ διὰ τὸ μαραινομένου “ποῦ θερ-
μοῦ ἐκ τοῦ ἀέρος γίνεσθαι ὕδωρ. ᾿Αμφοτέρως μὲν
οὖν τὸ αὐτὸ γίνεται πάθος, καὶ διὸ τὸ αὐτὸ, ἀλλ
οὐχ ὡσαύτως. Παχύνεται μὲν οὖν ὑπ᾽ ἀμφοτέρων,
ξηραίνεται δ᾽ ὑπ᾽ οὐδετέρου" οὔτε γὼρ ὁ ἥλιος, οὔτε
τὸ ψῦχος ξηραίνει, οὐ μόνον διότι γλίσχρον, ἀλλὰ
χαὶ διότι ἀέρος ἐστίν. Οὐ ξηραίνεται δὲ τὸ ἔλαιον,
οὐδ᾽ ἐξέψεται ὑπὸ πυρὸς; ὅτι οὐχ ἀτμίζει διοὶ γλι-
σχρότητα.

Ὅσα δὲ μικτὰ ὕδατος καὶ γῆς; κατὰ τὸ πλῆθος ἑχατέ-
ρου ἄξιον λέγεσθαι" οἶνος γάρ τις xal πήγνυται χαὶ
ἕψεται, οἷον τὸ γλεῦκος. ᾿Απέρχεται δ᾽ ἀπὸ πάντων
᾿πῶν τοιούτων ξηραινομένων τὸ ὕδωρ. Σημεῖον δ᾽ ὅτι
τὸ ὕδωρ' ἡ γὰρ ἀτμὶς συνίσταται εἰς ὕδωρ, ἐάν τις
βούληται συλλέγειν" ὥσθ᾽ ὅσοις λείπεταί τι, τοῦτο
γῆς. Ἔνια δὲ τούτων καὶ ὑπὸ ψυχροῦ, ὥσπερ εἴρη-
ται, παχύνεται καὶ ξηραίνεται" τὸ γὰρ ψυχρὸν οὐ
μόνον πήγνυσιν, ἀλλὰ ξηραίνει μὲν τὸ ὕδωρ, παχύ-
νει δὲ τὸν ἀέρα ὕδωρ motoUv* ἡ δὲ πῆξις εἴρηται
ξηρασία τις οὖσα. Ὅσα μὲν οὖν μὴ παχύνεται ὑπὸ
τοῦ ψυχροῦ, ἀλλοὶ πήγνυται; ὕδατός ἐστι μᾶλλον,
οἷον οἶνος καὶ οὖρον x«i ὄξος xal κονία xai óppóg*
ὅσα δὲ παχύνεται μὴ ἐξατμίζοντα ὑπὸ πυρὸς, τὰ
μὲν. γῆς) τὰ δὲ κοινὰ ὕδατος καὶ ἀέρος, μέλι μὲν
γῆς, ἔλαιον δ᾽ ἀέρος. Ἔστι δὲ καὶ τὸ γάλα καὶ τὸ
αἷμα ἀμφοῖν μὲν κοινὰ xoi ὕδατος καὶ γῆς, μᾶλλον
δὲ τὰ πολλὰ γῆς; ὥσπερ καὶ ἐξ ὅσων ὑγρῶν νίτρον
γίνεται χαὶ ἅλες" χαὶ λίθοι δ᾽ ἔχ τινων συνίστανται
τοιούτων" διὸ ἐὸν μὴ χωρισθῇ ὁ ὀρρὸς, ἐχχάεται
ὑπὸ τοῦ πυρὸς ἑψόμενος" τὸ δὲ γεῶδες συνίσταται
χαὶ ὑπὸ τοῦ ὀποῦ, ἐάν πως ἕψῃ τις, οἷον οἱ ἰατροὶ
ὀπίζοντες. Οὕτω δὲ χωρίζεται ὁ ὀρρὸς καὶ ὁ τυρός"
ὁ δὲ χωρισθεὶς ὀρρὸς οὐχέτι παχύνεται, ἀλλ᾽ ἐχχαΐε-
ται ὥσπερ ὕδωρ. Εἰ δέ τι μὴ ἔχει τυρὸν γάλα, 7
ὀλίγον, τοῦτο μᾶλλον ὕδατος καὶ ἄτροφον. Καὶ τὸ
αἷμα ὁμοίως" πήγνυται γὰρ τῷ ξηραίνεσθαι ψυχό-
psvoy* ὅσα δὲ μὴ πήγνυται, οἷον τὸ τῆς ἔλαφου ,
τὸ τοιαῦτα ὕδατος μᾶλλον; καὶ ψυχρότατα ταῦτα᾽
διὸ καὶ οὐκ ἔχει ἶνας: αἱ γὰρ ἶνές εἰσι γῆς καὶ στε-
εόν: ὥστε καὶ ἐξαιρεθεισῶν οὐ πήγνυται. Τοῦτο δ᾽
ἔσται, ὅτι οὐ ξηραίνεται" ὕδωρ ydo τὸ λοιπὸν, ὥσπερ
τὸ γάλα τοῦ τυροῦ ἐξαιρεθέντος. Σημεῖον δέ" τὰ
νοσώδη γὰρ αἵματα οὐ θέλει πήγνυσθαι" ἰχωροειδῇ
γὰρ; τοῦτο δὲ φλέγμα καὶ ὕδωρ διὰ τὸ ἄπεπτον
εἶναι καὶ ἀχράτητον ὑπὸ τῆς φύσεως.

Ἔτι δὲ τὰ μὲν λυτά ἐστιν, οἷον νίτρον, τὰ δ᾽ ἄλυτα,

οἷον κέραμος, χαὶ τούτων τὰ μὲν μαλαχτὰ,, οἷον
κέρας, τὰ δ᾽ ἀμάλακτα, οἷον κέραμος xai λίθος.
Αἴτιον δ᾽ ὅτι τὰ ἐναντία τῶν ἐναντίων αἴτια, occ
εἰ πήγνυται δυοῖν, ψυχρῷ καὶ ξηρῷ, λύεσθαι ἀναγχη
θερμῷ καὶ ὑγρῷ" διὸ πυρὶ καὶ ὕδατι (ταῦτα γὰρ
ἐναντία), ὕδατι μὲν ὅσα πυρὶ μόνῳ, πυρὶ δ᾽ ὅσα
ψυχρῷ μόνῳ" ὥστ᾽ εἰ ὑπ᾽ ἀμφοῖν συμβαίνει πήγνυ-
σθαι, ταῦτ᾽ ἄλυτα μάλιστα. Γίνεται δὲ τοιαῦτα ὅσα
θερμανθέντα ἔπειτα τῷ ψυχρῷ πήγνυται" συμβαίνει
γὰρ, ὅταν τὸ θερμὸν ἐξιχμαάσῃ ἐξιὸν, τὸ πλεῖστον
ὑγρὸν συνθλίβεσθαι πάλιν ὑπὸ τοῦ ψυχροῦ, ὥστε μηδ᾽
ὑγρῷ διδόναι δίοδον. Καὶ διὰ ταῦτα οὔτε τὸ θερμὸν
λύει" ὅσα γὰρ ὑπὸ ψυχροῦ πήγνυται μόνου, ταῦτα
λύει" οὔὐθ᾽ ὑφ᾽ ὕδατος: ὅσα γὰρ ὑπὸ ψυχροῦ πήγνυ-
ται; οὐ λύει, ἀλλ᾽ ὅσα ὑπὸ θερμοῦ ξηροῦ μόνον. Ὁ
δὲ σίδηρος τακεὶς ὑπὸ θερμοῦ ψύχει πήγνυται, ὥστε
πρὸς πῆξιν ἀμφοτέρων δεῖται" jus ἄλυτον. Τὰ δὲ

METEOROLOGICORUM LIB. IV

que plus terrae. Propter quod et nitrum et sales terrae
sunt magis, et lapis et later. Maxime autem dubie habet
olei natura: si quidem enim aquae, oportebat coagulari
a frigido, ut glacies; si autem terrae plus, ab igne, ut
later: nunc autem coagulatur quidem a neutro; ingros-
satur autem ab ambobus. Causa autem est, quia ple-
num est aere: propter quod et in aqua supernatat; .
etenim aer fertur sursum. Frigidum quidem igitur ex
inexistente spiritu aquam faciens ingrossat: semper
enim cum mixta fuerint oleum et aqua, ambobus fit
grossius. Ab igne autem et tempore ingrossatur et al-
bescit. Albescit quidem evaporante aqua, si qua inerat:
ingrossatur autem, propterea quod marcescente calido,
ex aere fit aqua. Utroque quidem igitur modo eadem
fit passio, et propter idem, sed non eodem modo. In-
grossatur quidem igitur ab ambobus; desiccatur autem
a neutro. Neque enim sol neque frigus desiccat; non
solum autem quia viscosum, sed et quia aeris est, Non
desiccatur autem aqua, et neque elixatur ab igne, quia
non evaporat propter viscositatem.

Quaecumque autem mixta terrae et aquae, secundum plu-

ralitatem. utriusque dignum dici: vinum quoddam et
coagulatur, et hepsesim patitur, velut mustum. Abscedit
autem ab omnibus talibus, dum. desiccantur, aqua. Si-
gnum autem quod aqua: vapor enim constat in aquam,
si quis velit colligere: quare quibuscumque relinquitur
aliquid, hoc terrae. Quaedam autem horum et a frigido,
sicut dictum est, ingrossantur et desiccantur: frigidum
enim non solum coagulat, sed exsiccat quidem aquam;
ingrossat autem aerem, aquam faciens. Coagulatio au-
tem dicta est quaedam desiccatio existens. Quaecumque
quidem igitur non ingrossantur a frigido, sed coagulan-
tur, aquae sunt magis: velut vinum, urina, acetum, et
lixivium, et serum, Quaecumque autem ingrossantur non
evaporantia ab igne, haec quidem terrae, haec autem
communia aquae et aeris; mel quidem terrae, oleum
autem aeris, Sunt autem et lac et sanguis amborum qui-
dem communia, et aquae et terrae, magis autem quae
multa terrae, quemadmodum et ex quibuscumque humi-
dis nitrum fit et sales: et lapides autem ex quibusdam .
constant talibus. Propter quod si non separetur serum,
exuritur ab igne decoctum: quod autem terrestre constat
eta coagulo, si aliqualiter decoquat quis, sicut medici
coagulum imponentes: sic autem separatur serum et.
caseus: separatum autem serum non adhuc ingrossatur,
sed exuritur sicut aqua. Si autem aliquod lac non ha-
beat caseum, aut paucum, hoc magis aquae et inesibile.
Et sanguis autem similiter: coagulatur enim eo quod
desiccetur infrigidatus. Quicumque autem non coagulan-
tur, velut qui cervi, tales aquae magis, et frigidi hi:
propter quod et non habent inas. Ines enim sünt terrae
et solidum: quare et extractis non coagulatur, Hoc au-
tem est quia non desiccatur: aqua enim quod relin-
quitur, ut lac caseo ablato. Signum autem: languorosi
enim sanguines nolunt coagulari, velut ichor: hoc au-
tem phlegma et aqua, propter indigestum esse et insu-
peratum a natura.

Adhuc autem haec quidem solubilia sunt, velut nitrum ;

haec autem insolubilia, velut later et lapis: et horum,
haec quidem mollificabilia, velut cornu; haec autem
non mollificabilia, velut later et lapis. Causa autem,
quia contrariorum contrariae causae: quare si coagu-
lantur duobus, frigido et sicco, necesse solvi calido et
humido. Propter quod igne et aqua (haec enim con-
traria): aqua quidem, dose igne solo; igne au-
tem, quaecumque frigido solo. Quare si a duobus ac-
cidit coagulari, haec insolubilia maxime. Fiunt autem
talia quaecumque calefacta deinde frigido coagulantur:
accidit enim cum calidum exsudaverit egrediens, pluri-
mum humidum comprimi iterum a frigido, ut non
humido det penetrationem, Et propter hoc, nec calidum
Solvit: quaecumque enim a frigido coagulantur solo,
haec solvit. Neque ab aqua: quaecumque enim a fri-
gido coagulantur, non solvit; sed quaecumque a calido
sicco solum. Ferrum autem liquefactum a calido, fri-

CAP. VII,

ξύλα ἐστὶ γῆς καὶ ἀέρος" διὸ καυστὰ, καὶ οὐ nx cd,
οὐδὲ μαλακτὰ, καὶ ἐπὶ τῷ ὕδατι ἐπιπλεῖ, πλὴν ἐθέ-
vou* αὕτη δ᾽ οὔ" cd μὲν γὰρ ἄλλ᾽ ἀέρος ἔχει πλεῖον,
ἐκ δὲ τῆς ἐβένου τῆς μελαίνης διαπέπνευχεν ὁ ἀὴρ,
χαὶ ἔστι πλεῖον ἐν αὐτῇ γῆς. Κέραμος δὲ γῆς μόνης
διὰ τὸ ξηραινόμενος παγῆναι κατὰ μικρόν" οὔτε γὰρ
τὸ ὕδωρ εἰσόδους ἔχει, x ὧν μόνον πνεῦμα ἐξῆλθεν,
οὔτε mUp* ἔπηξε γὰρ αὐτό. Τί μὲν οὖν ἐστι πῆξις
καὶ τῆξις, καὶ διὸ πόσα καὶ ἐν πόσοις ἐστιν; εἴρηται.

LT $,5 rosequitur de coagulabili et liquefactibili, et
dicit quod omnia quae coagulantur, aut sunt
Mgaqua, aut composita ex aqua et terra: haec
P autem omnia coagulantur aut a calido, auta
7^ frigido, aut a sicco. Et hoc ipse probat: quia
contrariorum éffectuum per se sunt contrariae causae; sed
coagulata dissolvuntur aut a frigido, aut a calido, ut patet;
quae.ergo dissolvuntur a frigido, coagulantur a calido, et
e-converso: quia dissolutio et coagulatio'sunt effectus per
se contrarii. Sed videtur quod quaedam coagulentur ab
humido: quia mel elixatum coagulatur in aqua, ergo vi-
detur coagulari ab humido. Dicendum quod ab humido
τ ut sic nihil coagulari potest effective: primo quia hu-
midum est materia coagulationis, idem autem non po-
test esse eidem materia et efficiens; secundo quia in
motu coagulationis humidum est terminus a quo: humi-
dum enim superfluum expellitur, et reliquum terminatur
cum sicco, et sic fit coagulatio. Sed mel elixatum coa-
tur ab aqua calida, non inquantum est humida, sed
inquantum est frigida, non actu, sed virtute. Vel potest
etiam dici quod mel coagulatur ab aqua calida inquan-
tum est calida, si mel praesupponatur esse terreum a
raedominio. Quaecumque igitur sunt aquea, non coagu-
Doris ab igne, idest a calido. Quod probat: quia talia
dissolvuntur ab igne, ut patet in glacie; igitur non coa-
gulantur ab igne, scilicet a calido, quia idem eidem non
potest esse causa contrariorum. Quod igitur in abscessu
calidi et ingressu frigoris coagulatur, dissolvetur e con-
verso in ingressu caloris et abscessu frigoris. Et propter
hoc talia aquea non ingrossantur cum coagulantur: quia
ingrossatio fit per separationem humidi superflui, quo
separato reliquum humidum constat et terminatur cum
sicco, et sic sequitur ingrossatio; sed aquea siccum non
habent quod separari possit. Quaecumque autem sunt
terrea, coagulantur a calido, sicut sal et lac etc.: quod
patet, quia talia solvuntur ab aqua. Si autem sint aliqua,
quae sint cx gessepeg commixta ex utroque, talia
coagulantur ab utroque, sicut lutum: quando enim sunt
humida, et magis praedominatur aqua, coagulantur a fri-
gido, quando autem praedominatur terreum, tunc coa-
cusan a sicco calido ignis. Sed tamen ista coagulatio
iversimode fit a calido et a frigido: nam calidum ex-
trinsecum coagulat educendo humidum intrinsecum, ut
patet in ovo decocto; frigidum vero extrinsecum expellit
calidum intrinsecum , quod secum educit humidum in-
trinsecum, et sic desiccat et coagulat. Dicit autem. quod
sunt quaedam, quae non coagulantur in principio a ca-
lido, sicut lateres primo indurati a frigore, et postea po-
siti in igne: nam cum ponuntur in igne, fit separatio
humidi indurati, postea finaliter desiccantur per separa-
tionem humidi superflui Et propter hoc multi lateres
corrumpuntur in fornacibus tene nimiam appropin-
quationem vel remotionem ab igne: quia tunc aut pa-
rum separatur de humiditate, et non sunt decocti, aut
separatur nimis ex ea, et de facili franguntur.

2. Deinde cum dicit: Quaecumque quidem etc., deter-
minat de liquabili. Et dicit quod quaecumque coagulantur
a frigido, sive sint aquea, sive mixta ex aqua et terra,
etiam si habeant in sui compositione plus terrae quam
aquae, secundum quantitatem, non secundum propor-
tionem virtutis, talia liquantur a calido. Sed ista sunt in
duplici differentia: quaedam enim coagulantur a frigido
non educente totum humidum superfluum cum calido

. Opp. D. Tnmowark T. III. ΑΡΡΕΝΡΙΧ.

LECT. IX

"humida. Et huius ratio est, quae supra dicta est,

CXXÍX .

gefactum coagulatur. Ligna autem sunt terrae et aeris;
propter quod ustibilia, et non liquabilia neque molli-
ficabilia: et in aqua supernatant, praeter ebenum; haec
autem non. Alia quidem enim aeris habent plus, ex
ebeno autem nigra evaporavit aer, et est plus in ipsa
terrae. Later autem terrae solum: propterea quod de-
siccatus coagulatur secundum modicum: neque enim
aqua introitus habet, per quos solum spiritus exivit ;
neque ignis: coagulavit enim ipse. Quid quidem igitur
est coagulatio et liquefactio, et propter quot et in qui-
bus est, dictum est.

intrinseco, et ista solvuntur de facili a calido, sicut lu-
tum et glacies, et huiusmodi; quaedam autem coagu-
lantur a frigido educente totum humidum superfluum
cum. calido intrinseco, et ista:non possunt solvi nisi a
fortissimo igne: sicut sunt metalla, et maxime duriora,
in quibus partes terrestres subtiles sunt optime com-
mixtae cum humidis remanentibus, et cornua, in quibus
est humidum viscosum, quod continet siccum ne defluat.
Quod autem ita sit quod coagulatio fiat per separatio-
nem humidi, et liquatio fiat per separationem sicci terrei,
patet triplici signo. Primo, quia ferrum in quo relictum
est parum de humiditate, et illa est fortiter commixta
cum sicco terrestri, de difficili solvitur, et quando sol-
vitur et fit humidum, purificatur, quia scoria terrestris
subsidet in profundo, et separatur. Et ita multoties fa-
ciendo artifices faciunt chalybem, quod est ferrum depu-
ratum; sed nolunt depurare ipsum multoties, et facere
perfectum chalybem, tum quia nimis de ferro perditur
in igne, tum quia multiplicando purificationem, pondus
nimis deminuitur, tum etiam, quia melius est ferrum
quod est minus purificatum: quia coagulatum quanto
pluries dissolvitur, tanto fit durius quando iterum coa-
gulatur, et ideo ferrum minus purificatum est melius,
quia facilius: ducitur et magis obedit malleo et manibus
artificum. Secundum signum est, quia et lapis qui dicitur
pyrimachus, liquescit propter eandem causam, ita ut
etiam distillet, quia scilicet continue separatur siccum
terrestre. Tertium est, quod plumbum quod in sua na-
tura multum habet de opaco terrae, et ideo est nigrum,
quando liquatur eadem causa efficitur coloris albi ad
modum calcis, quia in liquatione separatur siccum ter-
restre, et humidum aereum supernatat secundum super-
fidem planam, et recipitur lux ubique, et ita recipit
album colorem.

3. Deinde cum dicit: Quaecumque autem etc., ostendit
quae sint incoagulabilia et illiquefactibilia. Et dicit quod
omnia quae coagulantur a sicco calido, sunt in duplici
differentia: quaedam enim prius desiccantur a calido sicco
per humidi superflui eductionem, et postea ultimo con-
gelantur a frigido per fortem terminationem humidi cum
sicco, ut lapides et dentes molares: et ista sunt insolu-
bilia;. quaedam autem coagulantur absolute a calido ignis,
ut nitrum et sal: et talia liquantur ab aqua frigida et
uia
contrariorum effectuum sunt contrariae causae: si igitur
calidum coagulavit, frigidum solvet. Universaliter itaque
coagulantur ea quae sunt terrea vel aquea a praedomi-
nio: aquea coagulantur a frigido, sicut glacies, terrea
autem coagulantur a calido, ut nitrum, sales, lapides et
lateres: propter quod talia sunt magis terrea, quod eorum
salsedo ostendit. Quae autem sunt aerea a praedominio,
non possunt coagulari neque liquefieri, ut argentum
vivum et oleum, quod non coagulatur neque a frigido
neque a calido, tum propter suam viscositatem , tum
etiam quia est naturae aereae, cuius humiditas de difficili
desiccatur. Et propter hoc oleum supernatat super aquam,
quia aer naturaliter fertur sursum. Ingrossatur itaque ab
ambobus, scilicet calido et frigido, sed a neutro coagula-
tur. Ingrossatur etiam oleum et albescit, si duret per
longum tempus et fiat antiquum: ingrossatur quidem,
quia recedente calido intrinseco aer convertitur in ele-
mentum grossius, scilicet aqueum, albescit autem, quia
evaporat aqueum et terreum quod inerat prius. Aerea

19 *

* urina , lixi-
vium? CE. text.

ν᾽

CXXX METEOROLOGICORUM LIB. IV

etiam liquari non possunt. Cuius ratio est, quia sicut
humidum aqueum defluendo intra se facit fluere partes
terrae, et mollificat et liquefacit eas, ita humidum aereum
e converso adunat siccum terreum et continet intra. Unde
ligna propter hanc causam non liquantur. Quod autem
ligna sint aerea a praedominio patet, tum quia sunt ma-
teria ignis, ut oleum, tum quia supernatant in aqua,
praeter ebenum quod est magis terrestre, quod nigredo
eius et pondus ostendit.

4. Deinde cum dicit: Quaecumque autem mixta etc. ,
determinat de ingrossabili et non ingrossabili. Et dicit
quod ab igne ingrossantur ea, quae habent in sui com-
positione plus terrae quam aquae, ut lac et sanguis, et
quoddam vinum grossum et calidum, in quo siccum
terreum et humidum aqueum sunt proportionaliter com-
mixta, sicut est vinum cretense. Abscedit autem ab his
omnibus aqua dum ingrossantur, quia ingrossatio est
quaedam desiccatio imperfecta. In cuius signum a tali
vino dum decoquitur et ingrossatur ab igne, evaporat
humidum aqueum subtile valde: quod si recolligatur in
vase tortuoso ad modum stillae, fit aqua, quae dicitur
aqua vitis. Quod ergo relinquitur in tali ingrossato, est
magis terreum: nam ingrossatio fit per separationem hu-
midi superflui, et terminationem humidi derelicti cum
sicco. Et ideo omnia aquea a praedominio impinguari
et ingrossari non possunt, ut vinum, universaliter * serum
et cetera similia. Quod autem lac et sanguis sint terrea
a praedominio apparet. De lacte quidem, quia si non
separetur serum, et coquatur in igne, exuritur serum, et
id quod restat, constat et ingrossatur et efficitur stypticum
valde, et valet contra fluxum ventris: quod etiam potest
esse signum quod ingrossatio fit per separationem aquei,
quia serum est aqueae naturae, substantia autem caseata
est magis terrea. Si autem lac non habeat substantiam
caseatam, tunc ingrossari non potest et non est aptum
ad esum, sicut lac cameli, suis et asinae: et tale est
aqueum a praedominio. Et propter hoc artifices ultra
substantiam caseatam lactis apponunt coagulum, quando
volunt ingrossare ipsum: eme est etiam magis terreum.
De sanguine etiam apparet, quia repositus desiccatur
propter paucitatem humidi aquei, et habet quosdam
magnos poros propter partes terrestres restringentes se,
et continentes humidum ne fluat ad centrum. Si autem
sanguis sit indigestus propter frigiditatem complexionis,

tunc non desiccatur repositus, nec habet poros, quia
partes humidae praedominantur et fluunt undique: 'sed
magis est languorosus et fluidus ad modum humoris
phlegmatici. Et ex hoc sanguis humanus extractus ex ve-

nis si non desiccatur, est signum malae dispositionis et in-

firmitatis, sicut in venis existens si congeletur, est signum
eiusdem, quia significat, quod caliditas naturalis est de-
bilis in tali patiente. Quaedam autem ingrossantur etiam
a frigido, ut aerea, sicut oleum. Frigidum enim non solum
ingrossat, sed etiam desiccat et coagulat, sicut dictum
est: desiccat enim aquam, ut in glacie apparet, ingrossat
autem aerem, et convertit in aquam, sicut patet in oleo.
Frigus enim aerem existentem in poris convertit in aquam
et ingrossat oleum; calor vero intrinsecus facit evaporare
humidum aqueum ipsum subtiliando, reliquum terminat
cum sicco. Et ideo albescit oleum perspicuo subtiliato.

j. Deinde cum dicit: A4dbuc autem baec etc., agit de
mollificabili et non mollificabili. Mollificatio enim est
quaedam via ad liquefactionem, sicut ingrossatio est via
ad coagulationem, sive coagulatio imperfecta. Et dicit
quod mollificabilia sunt, quae coagulantur sive etiam in-
grossantur a calido tantum, vel a frigido tantum: nam
A coagulantur a calido tantum, solvuntur sive molli-

cantur a frigido, quae autem coagulantur sive ingros-

santur a frigido, solvuntur * et mollificari possunt a * sow ed. a.

calido, quia contrariorum contrariae sunt causae, sicut
dictum est. Sed quae coagulantur ab ambobus, scilicet a
calido et frigido, haec sunt maxime insolubilia: sicut sunt
lapides et lateres, quae primo desiccantur a calido
humidi abstractionem, et postea coagulantur a frigido,
terminante reliquum humidum cum sicco. Et huius ratio
est, quia cum sit coagulatum tam a calido quam a frigido,
a neutro dissolvi potest: contrariorum enim effectuum
non potest esse eadem causa, sed ut supra dictum est,
debet esse contraria. Et propter hanc causam ferrum,
quod primo liquefit a dilido et magis purificatur, deinde
a frigido coagulante induratur, non mollificatur, licet a
forti calido liquefiat. Ligna autem et etiam lateres non
mollificantur neque liquescunt propter causam superius
assignatam, et inferius etiam melius declarandam, quia
de mollificabili iterum magis in speciali tractabit; sed
de coagulatione et liquefactione, de ingrossatione, et de
mollificabili, inquantum mollificatio est via ad liquefa-
ctionem, dictum est in superioribus.

|

CAP. VIII, LECT. X

CXXXI

LECTIO DECIMA

COROLLARIUM QUODDAM EX PRAECEDENTIBUS - QUAE ET QUOT SINT SPECIES
QUALITATUM PASSIVARUM - DETERMINATUR DE EIS IN PARTICULARI

"Ex δὲ τούτων φανερὸν ὅτι ὑπὸ θερμοῦ καὶ ψυχροῦ συνί-
σταταὶ τὰ σώματα, ταῦτα δὲ παχύνοντο, καὶ πη-
νύντα ποιεῖται τὴν ἐργασίαν αὐτῶν. Διὰ δὲ τὸ
ὑπὸ τούτων δημιουργεῖσθαι ἐν ἅπασι μέν ἐστι θερ-
μότης; τισὶ δὲ καὶ ψυχρότης ἡ ἐχλείπει" ὥστ᾽ ἐπεὶ
ταῦτα μὲνούπάρχει διοὶ τὸ ποιεῖν, ὑγρὸν δὲ καὶ ξηρὸν
διὰ τὸ πάσχειν, μετέχει αὐτῶν τὰ χοινὰ πάντων.
Ἔκ μὲν οὖν ὕδατος καὶ γῆς τὰ ὁμοιομερῇ σώματα
συνίσταται; καὶ ἐν φυτοῖς καὶ ἐν ζῴοις, καὶ τὰ με-

ταλλευύμενα, οἷον χρυσὸς xal ἄργυρος καὶ ὅσα ἄλλα
τοιαῦτα, ἐξ αὐτῶν τε χαὶ τῆς ἀναθυμιάσεως τῆς
ἑχατέρου ἐγκαταχλειομένης, ὥσπερ εἴρηται ἐν ἄλλοις.
Ταῦτα δὲ διαφέρει ἀλλήλων τοῖς τε πρὸς τὰς αἰσθή-
σεις ἰδίοις ἅπαντα τῷ ποιεῖν ct δύνασθαι“: λευχὸν
γὰρ καὶ εὐῶδες καὶ ψοφητικὸν καὶ γλυχὺ καὶ θερ-
μὸν καὶ ψυχρὸν τῷ ποιεῖν τι δύνασθαι τὴν αἴσθησίν
ἐστιν" καὶ ἄλλοις οἰχειοτέροις πάθεσιν, ὅσα τῷ πά-
σχειν λέγονται, λέγω δ᾽ οἷον τὸ τηχτὸν καὶ πηχτὸν
καὶ καμπτὸν καὶ ὅσα ἄλλα τοιαῦτα" πάντα γὰρ τὰ
τοιαῦτα παθητιχο, ὥσπερ τὸ ὑγρὸν xal τὸ ξηρόν.
Τούτοις δ᾽ ἤδη διαφέρει ὀστοῦν καὶ dob καὶ νεῦρον
x«i ξύλον καὶ φλοιὸς καὶ λίθος xal τῶν ἄλλων ἕκα-
στον τῶν ὁμοιομερῶν μὲν, φυσιχῶν δὲ σωμάτων. Et-
πωμεν δὲ πρῶτον τὸν ἀριθμὸν αὐτῶν, ὅσα χατὰ δύ-
ναμιν καὶ ἀδυναμίαν λέγεται. Ἔστι δὲ τάδε, πηκτὸν
ἄπηκτον, τηκτὸν ἄτηχτον, μαλαχτὸν ἀμάλαχτον,

᾿πεγκτὸν ἄτεγκτον x πτὸν ἄχαμπτον, XO TOXTÓV
ἀκάτακτον, θραυστὸν ἄθραυστον, θλαστὸν ἄθλαστον,
πλαστὸν ἄπλαστον, πιεστὸν ἀπίεστον, ἑλχτὸν ἄνελ-
xcov, ἐλατὸν ἀνήλατον, σχιστὸν ἄσχιστον, τμητὸν
ἄτμητον, γλίσχρον ψαθυρὸν, πιλητὸν ἀπίλητον, καυ-
στὸν ἄκαυστον, θυμιατὸν ἀθυμίατον. Τὰ μὲν οὖν
πλεῖστα σχεδὸν τῶν σωμάτων τούτοις διαφέρει τοῖς
πάθεσιν" τίνα δ᾽ ἕκαστον τούτων ἔχει δύναμιν, εἴ-
πωμεν.

Περὶ μὲν οὖν πηχτοῦ καὶ ἀπήχτου καὶ τηχτοῦ χαὶ ἀτή-
χτου εἴρηται μὲν καθόλου πρότερον, ὅμως δ᾽ ἐπανέλ-
θωμεν καὶ νῦν" τῶν γὰρ σωμάτων ὅσα πήγνυται xo
σχληρύνεται, τὰ μὲν ὑπὸ θερμοῦ πάσχει τοῦτο, τὰ
δ᾽ ὑπὸ ψυχροῦ, ὑπὸ μὲν τοῦ θερμοῦ ξηραίνοντος τὸ
ὑγρὸν, ὑπὸ δὲ τοῦ ἰπήρδρ ἐχθλίβοντος τὸ θερμόν
ὥστε τὰ μὲν ὑγροῦ ἀπουσίᾳ, τὰ δὲ θερμοῦ τοῦτο
πάσχει, ὅσα μὲν ὕδατος, θερμοῦ, ὅσα δὲ γῆς, ὑγροῦ.
Τὰ μὲν οὖν ὑγροῦ ἀπουσίᾳ ὑφ᾽ ὑγροῦ διατήχεται,
ἂν μὴ οὕτω συνέλθῃ ὥστ᾽ ἐλάττους τοὺς πόρους
λειφθῆναι τῶν τοῦ ὕδατος ὄγκων, οἷον ὁ χέραψος"
ὅσα δὲ μὴ οὕτω, πάντα ὑγρῷ τήκεται; οἷον νίτρον,
ἅλες, γῆ ἡ ἐκ πηλοῦ" τὰ δὲ θερμοῦ στερήσει ὑπὸ
θερμοῦ τήκεται, οἷον χρύσταλλος, μόλιβδος, χαλκός.
Ποῖα μὲν οὖν πηχτὰ καὶ τηχτὰ, εἴρηται, xol ποῖα
ἄτηκτα: ἄπηκτα δ᾽ ὅσα μὴ ἔχει ὑγρότητα ὑδατώδη,
μηδ᾽ ὕδατός ἐστιν. ἀλλο πλεῖον θερμοῦ καὶ γῆς;
οἷον μέλι xal γλεῦχος (ὥσπερ ζέοντα γάρ ἐστιν), xal
ὅσα ὕδατος μὲν ἔχει, ἔστι δὲ πλεῖον ἀέρος, ὥσπερ
τὸ ἔλαιον καὶ ἄργυρος χυτὸς, καὶ εἶ τι γλίσχρον ,
οἷον ἰξός. !

3 ostquam Philosophus determinavit de prin-
Wcipalibus speciebus qualitatum passivarum
consequentibus primo prinias qualitates nm

N sivas, scilicet de coagulabili et non coagulabili,
de liquabili et illiquabili, et de ingrossabili et

* Ex his autem manifestum quod a calido et frigido con-

stant corpora, et haec autem ingrossantia et coagulan-
tia faciunt operationen; ipsorum; proptereaque quod
ab his condita sunt, in oranibus inest caliditas, aliquibus
autem et frigiditas qua deficit. Quare quoniam haec qui-
dem existunt propter facere, humidum autem et siccum
propter pati, participant ipsis communia omnibus. Ex
aqua quidem igitur et terra homoeomera corpora con-
stant, et in plantis et in animalibus, et quaecumque
metallantur, velut aurum et argentum et quaecumque
alia talia, ex ipsis et ex exhalatione ea quae ütriusque
inclusa, sicut dictum est in aliis. Haec autem differunt
abinvicem et his quae ad sensus propriis omnia, et
in posse aliquid facere: album enim et bene odorans
et sonativum et dulce et calidum et frigidum in posse
aliquid facere in sensum sunt; et aliis magis conve-
nientibus passionibus, quaecumque in patiendo dicuntur;
dico autem puta liquabile et coagulabile et flexibile et
quaecumque alia talia: omnia enim talia passiva sunt,
sicut humidum et siccum. His autem iam differt os et
caro et nervus etlignum et cortex et lapis et aliorum
unumquodque homoeomerorum quidem, et naturalium
corporum. Dicamus autem primo numerum ipsorum ,
quaecumque secundum potentiam et impotentiam di-
cuntur. Sunt autem haec: coagulabile, incoagulabile ;
liquabile, illiquabile; mollificabile, non mollificabile; in-
tingibile, non intingibile; flexibile, inflexibile; frangibile,
non frangibile; productile, non productile; comminui-
bile, incomminuibile; impressibile, non impressibile;

formabile, informabile; capibile, non capibile; trahibile, -

non trahibile; scissibile, non scissibile ; detruncabile ,
non detruncabile; viscosum, fragile; commassabile.,
non commassabile; ustibile, non ustibile; exhalabile,
non exhalabile. Plurima quidem igitur fere corporum
his differunt passionibus. Quam autem unumquodque
horum potentiam habeat, dicamus.

coagulabili quidem igitur et incoagulabili, et liquabili
et illiquabili dictum est, quidem universaliter prius,
attamen redeamus et nunc. Corporum enim quaecum-
que coagulantur et indurantur, haec quidem a calido
patiuntur hoc, haec autem a frigido: a calido quidem
desiccante humidum, a frigido autem exprimente ca-
lidum. Quare haec quidem humidi absentia, haec autem
calidi, hoc patiuntur: quaecumque quidem aquae, calidi;
quaecumque autem terrae, humidi. Quae quidem igitur
humidi absentia, ab humido liquefiunt, nisi sic con-
venerint ut minores relicti sint pori quam aquae moles,
velut later. Quaecumque autem non sic, humido haec
solvuntur; velut nitrum, sales, terra quae ex luto. Quae
autem calidi privatione, a calido solvuntur; velut glacies,
plumbum, aes. Qualia quidem igitur coagulabilia et
liquabilia, et qualia illiquabilia, dictum est. Incoagula-
bilia autem quaecumque aut non habent humiditatem
aquosam, aut non aquae sunt, sed plus calidi et terrae,
puta mel et mustum (velut ferventia enim sunt); et
quaecumque aquae quidem habent, sunt autem plus
aeris, sicut oleum et argentum vivum; et si quid vi-
scosum, velut gluten.

mollificabili, inquantum sunt quasi via ad coagulationem
vel liquefactionem , nunc determinat de aliis speciebus
minus principalibus. Et circa hoc duo facit. Primo quasi
corollarie concludit quoddam superius determinatum, et
dicit quod ex dictis est manifestum, quod corpora scili-

* Cap. vii.

CXXXII METEOROLOGICORUM LIB. IV

cet inferiora constant et coagulantur a calido et frigido.
Et propter hoc corpora ingrossantia et coagulantia, sci-
licet corpora calida et frigida, faciunt operationem calidi
et frigidi, quasi ab eis constituta sint in esse, scilicet
activo. Propter hoc etiam in omnibus talibus corporibus
est caliditas, quae est magis activa, vel ad minus est in
eis frigiditas, inquantum deficiunt a caliditate. Alterum
enim contrariorum semper est deficiens et imperfectum
respectu alterius, ut frigiditas respectu caliditatis. Et ex
hoc quod istae sunt primae qualitates activae, humidum
autem et siccum sunt primae passivae, ideo haec conve-
niunt et sunt communia omnibus. Et ideo ex aqua et
terra constituta sunt omnia corpora, tam homoeomera
quam plantarum et animalium, et metallorum, sicut auri
et argenti, et omnium aliorum quae nascuntur ex exha-
latione inclusa in utroque, sicut alibi ipse declaravit.
Sed differentia est in hoc inter ea, quod operatio prima-
rum: duarum, scilicet calidi et frigidi, consistit in agere,
et movere sensus: unde dicuntur qualitates sensibiles;
album enim, odor, sonus, dulce, et calidum et frigidum,
naturaliter habent facere sensationem, et agere in sensum.
Alia autem duo et consequentia magis consistunt in pati,
ut liquabile, coagulabile, flexibile et alia, quibus differunt
multa corpora naturalia, sicut os, caro, nervus ef cetera.

Et de his nunc est agendum, quia aliae dictae qualitates
activae in aliis declaratae sunt. Quae autem et quot sint
istae de quibus est agendum, est clarum in littera.

2. Secundo ibi: De.coagulabili quidem. igitur. etc., dicit
quod de coagulabili et non egi. yc liquabili et non
liquabili dictum est. prius universaliter; sed tamen pro-
pter maiorem claritatem tam dictorum quam dicendorum
dicamus iterum, quod coagulatorum quaedam coagulan-
tur a calido, quaedam a frigido: calidum quidem coagu-
lat, quia exprimit humidum superfluum, frigidum vero,
qe expellit calidum, quod secum evaporare facit humi-

um. Quae igitur coagulantur a cslido per absentiam
humidi, solvuntur a frigido, quod humidum iterum in-
gredi facit: quae autem coagulantur a frigido per expul-
sionem»calidi, solvuntur a calido iterum ingrediente, sicut
glacies et cetera. Aliqua autem non solvuntur a frigido,
quae sunt coagulata a calido: quia coagulatio fuit fortis,
et pori relicti sunt parvi, adeo ut humiditas dissolutiva
ingredi non possit, sicut sunt lateres. Incoagulabilia autem
sunt quae non habent humiditatem aquosam, sed sunt
magis terrea, ut mel et mustum: et ratio -est, quia talia
sunt vehementer calida, et talis caliditas fortiter resistit, et
continet humidum intra; et quae sunt aerea a praedomi-

nio, sicut oleum, argentum vivum, et viscosa, ut colla.:

|
1
"a

CAP. IX, LECT. XI

CXXXIII

LECTIO UNDECIMA

SEQUITUR DE SPECIEBUS QUALITATUM PASSIVARUM IN PARTICULARI

'Μαλαχτὰ δ᾽ ἐστὶ τῶν πεπηγότων ὅσα μὴ ἐξ ὕδατος,
οἷον κρύσταλλος (πᾶς γὰρ κρύσταλλος ὕδατος), ἀλλ᾽
ὅσα γῆς μᾶλλον, καὶ μήτ᾿ ἐξίκμασται πᾶν τὸ ὑγρὸν
ὥσπερ ἐν νίτρῳ, ἢ ἀλσὶ, μήτ᾽ ἔχει ἀνωμάλως ὥσπερ
ὁ χέραμιος, ἀλλ᾽ εἰσὶν ἑλκτὰ μὴ ὄντα διαντα, ἢ ἐλατὰ
μὴ ὄντα ὕδατος, καὶ μαλακτὰ πυρὶ. οἷον σίδηρος

τ χαὶ χέρας x«i ξύλα.

Ἔστι δὲ χαὶ τῶν τηχτῶν χαὶ τῶν ἀτήχτων τὰ μὲν
τεγχτὰ, zd δ᾽ ἀπτεγκταὰ, οἷον χαλκὸς ἄτεγκτον, της-
κτὸν ὃν; ἔριον δὲ καὶ γῆ τεγκτόν βρέχεται γάρ. Καὶ

χαλκὸς μὲν Ov] τηχτὸν, οὐχ ὑφ᾽ ὕδατος δὲ τηχτόν.
᾿Αλλὰ καὶ τῶν ὑφ᾽ ὕδατος τηχτῶν ἔνια ἄτεγχτα,
οἷον νίτρον καὶ ἅλες" οὐδὲ γὰρ ἄλλο τεγχτὸν οὐδὲν

ὃ μὴ μαλακώτερον γίνεται βρεχόμενον. "Evi. δὲ

τεγχτὸ ὄντα οὐ τηκτά ἐστιν; οἷον ἔριον καὶ ol χαρ--

ποί. Ἔστι δὲ τεγχτὰ μὲν ὅσα γῆς ὄντα ἔχει τοὺς
᾿ πόρους μείζους τῶν τοῦ ὕδατος ὄγχων, ὄντων δὲ
σχληροτέρων τοῦ ὕδατος" τηχτο δ᾽ ὕδατι ὅσα Ot
ὅλου. Διοὶ τί δ᾽ ἡ μὲν γῆ καὶ τήκεται χαὶ τέγγεται
ὑπὸ τοῦ ὑγροῦ, τὸ δὲ νίτρον τήχεται μὲν, τέγγεται
δ᾽ οὖ; ὅτι ἐν μὲν τῷ νίτρῳ )
n" διαιρεῖται εὐθὺς ὑπὸ τοῦ ὕδατος cd μόρια, ἐν

ὲ τῇ γῇ καὶ παραλλαξ εἰσιν οἱ πόροι, ὥσθ᾽ ὁποτέ-
poc ἂν δέξηται, διαφέρει τὸ πάθος.

Ἔστι δὲ καὶ τὸ μὲν τῶν σωμάτων xap mcd καὶ εὐθυντὰ;
᾿οἷον χάλαμος καὶ λύγος, τὰ δ' ἄκαμπτα τῶν σωμά-
τῶν, οἷον χέραμος καὶ λίθος. "Ecct δὲ καμπτὰ μὲν
χαὶ εὐθυγτὸ ὅσων σωμάτων τὸ μῆχος δύναται εἰς
εὐθύτητα ix περιφερείας καὶ ἐξ εὐθύτητος εἰς περι-
cay μεταβάλλειν, καὶ τὸ κάμπτεσθαι καὶ τὸ εὐ-

τος θύνεσθαί ἐστι τὸ εἰς εὐθύτητα ἢ περιφέρειαν μεθί-
στασθαι, ἢ κινεῖσθαι" χαὶ γὰρ τὸ ἀναχαμπτόμενον
καὶ τὸ καταχαμπτόμενον κάμπτεται. Ἢ μὲν οὖν
εἰς χυρτότητα ἢ χοιλότητα χίνησις τοῦ μήκους σω-
ζομένου, κάμψις ἐστίν" εἰ Yap καὶ εἰς τὸ εὐθὺ, εἴη
ἂν ἅμα χεχαμμένον καὶ εὐθύ" ὅπερ ἀδύνατον, τὸ
εὐθὺ χεχάμφθαι. Καὶ εἰ κάμπτεται πᾶν ἢ ἀναχάυ.-
ψει, ἢ χατακάμψει, τούτων δὲ τὸ μὲν εἰς τὸ κυρτὸν,
"πὸ δ᾽ εἰς τὸ κοῖλον μετάβασις; οὐχ ἂν εἴη καὶ εἰς τὸ
εὐθὺ κάμψις, ἀλλ᾽ ἔστι κάμψις καὶ εὔθυνσις ἄλλο καὶ
ἄλλο. Καὶ “ταῦτά ἔστι καμπτὰ καὶ εὐθυντὰ; καὶ
ἄκαμπτα καὶ ἀνεύθυντα.

Καὶ τὰ μὲν χκαταχτὰ xxl θραυστοὸ ἅμα, ἢ χωρὶς; οἷον
ξύλον μὲν καταχτὸν, θραυστὸν δ᾽ oU, κρύσταλλος
δὲ χαὶ λίθος θραυστὸν, καταχτὸν δ᾽ οὗ, κέραμος δὲ
καὶ θραυστὸν καὶ χατακχτόν. Διαφέρει δ᾽, ὅτι κάτα-
ξις μέν ἐστιν ἡ εἰς μεγάλα μέρη διαίρεσις καὶ χω-

τσμὸς, θραῦσις δ᾽ ἡ εἰς τὰ τυχόντα καὶ πλείω δυοῖν.
Ὅσα μὲν οὖν οὕτω πέπηγεν ὥστε πολλοὺς ἔχειν πα-
poems πόρους, θραυστὰ (μέχρι γὰρ τούτου
ιίσταται), ὅσα δ᾽ εἰς πολὺ, κατακταὰ ὅσα δ᾽ ἄμφω,
ἀμφότερα.

eterminat de mollificabili magis in speciali, et
W ponit sex conditiones quas habere debet coa-
gulatum ad hoc quod. mollificetur. Et prima
est, quod tale coagulatum non sit aqua vel
aqueum a praedominio, sed si est in eo exces-
sus unius super alterum, sit magis terreum: et propter de-
fectum huius, glacies non est mollificabilis. Secunda con-
ditio est, quod totum humidum non sit evaporatum per
coagulationem, quia mollificabile debet esse tam aqueum
quam terreum, vel non multum plus terreum: et propter

δύ ὅλου οἱ πόροι, ὥστε.

» Egi
Mollificabilia autem sunt coagulatorum quaecumque non * Cap. x.

ex aqua, velut glacies aquae, sed quaecumque terrae
magis, et neque evaporavit totum humidum, sicut in
nitro aut sale, neque habet. irregulariter, sicut later, .
sed aut trahibilia non entia humectabilia, aut ductilia
non entia aquae, et mollificabilia igne, velut ferrum
et cornu et ligna.

Sunt autem liquabilium et illiquabilium haec quidem in-
tingibilia, haec autem non intingibilia: velut aes non
intingibile, liquefactibile existens; lana autem et terra
intingibile; madefiunt enim. Et aes quidem liquabile,
non ab aqua autem liquabile. Sed et ab aqua liqua-
bilium quaedam non intingibilia, velut nitrum et sales:
neque enim aliud intingibile nullum, quod non mollius
sit madefactum. Quaedam autem intingibilia existentia
non liquabilia sunt, velut lana et fructus. Sunt autem
intingibilia quidem quaecumque terrae existentia habent
poros maiores aquae molibus, existentibus durioribus
aqua. Liquabilia autem aqua, quaecumque per totum.
Propter quid autem terra quidem et liquefit et intin-
gitur ab humido, nitrum autem liquefit quidem, in-
tingitur autem non? quia in nitro quidem per totum
pori; quare dividuntur mox ab aqua partes. In terra
autem permutatim sunt pori; quare qualitercumque uti-
que susceperit, differt passio.

Sunt autem et haec quidem corporum flexibilia et dirigi-
bilia, velut calamus et vimen; haec autem inflexibilia
corporum, velut later et lapis. Sunt autem inflexibilia
quidem et indirigibilia quorumcumque corporum non
potest longitudo in rectitudinem ex peripheria, et ex
rectitudine in peripheriam permutari. Et flecti et dirigi
est in rectitudinem aut peripheriam transmutari aut
moveri: etenim quod reflectitur, et quod deflectitur,
curvatur. Qui quidem igitur ad convexitatem aut con-
cavitatem motus longitudine salvata, flexio est. Si enim
et in rectum, utique esset simul flexum et rectum:
quod quidem impossibile, rectum flexum esse. Et si
flectitur omne, aut reflectetur aut deflectetur: horum
autem hoc quidem ad convexum, hoc autem ad con-
cavum transmutatio: non utique erit et quae ad rectum
laxatio, sed est flexio et rectificatio aliud et aliud. Et
haec sunt flexibilia et rectificabilia, et inflexibilia et non
rectificabilia.

Et haec quidem frangibilia et comminuibilia, simul et sin-
gillatim: puta lignum quidem frangibile, comminuibile
autem non; glacies autem et lapis comminuibile, fran- ἡ
gibile autem non; later autem et frangibilis et commi-
nuibilis. Differt autem, quia fractio quidem est in ma-
gnas partes divisio et separatio, comminutio autem
in quascumque et plures duabus. Quaecumque quidem
sic coagulata sunt ut multos habeant vicissitudinatos
poros, comminuibilia; usque ad hoc enim pertingit:
quaecumque autem ad multum, frangibilia; quaecum-
que autem ambo, ambo.

hoc nitrum et sal non sunt mollificabilia, sed statim sol-
vuntur. Tertia conditio est, quod non habeant siccum
inaequaliter dispositum, ne pori sint strictiores quam
humidum aqueum, quod est quasi materia mollificationis,
diffundi possit: et propter hoc lateres et lapides non
mollificantur. Quarta vero est, quod non sint trahibilia
in longum vel ad latus, ut corrigia et nervus; et ratio
est, quia talia sunt viscosa, quae non cedunt tactui in
profundum sui, sed extra se"trahuntur in longum: mol-
lificabile autem debet cedere tactui in se, sicut manife-

CXXXIV

stum fuit superius in definitione mollis. Quinta est, quod
non sint humectabilia, humido scilicet alieno et extrinseco,
ut lana, sed mollificabile debet habere humidum proprium:
est enim humidi quod ubique fluat, et ita mollificet.
Sexta conditio est, quod non sint ductibilia: et ratio est,

uia talia habent plus aquae quam terrae, sicut metalla.
δὶ autem sint aliqua quae cum magno labore liquentur
et ducantur, et tamen non habeant multum plus aquae
quam terrae, immo forte minus, sicut ferrum, talia mol-
lificantur. Fit autem mollificatio tanquam a causa efficiente
utin pluribus ab igne, sicut ligna et cornu mollificantur
ab igne. AMA.

2. Deinde cum dicit: Sunt autem liquabilium etc., pro-
sequitur de intingibili et non intingibili. Ad cuius evi-
dentiam sciendum est, quod intingibile hic dicitur, quod
est susceptivum humid extrinseci per poros amplos et

' duros. Ratione primi ea quae sunt -— non madefiunt
neque intinguntur, quia aquea non habent poros, sicut
glacies; metalla autem non intinguntur, quia licet sint
porosa, non tamen habent poros amplos sed strictos,
ita quod humidum non potest ingredi et madefacere;
ratione tertii multa quae liquantur ab aqua, non sunt
intingibilia, sicut nitrum et sal, quia licet talia habeant
poros amplos, non tamen pori sunt duri sed molles et
passibiles, ita quod humidum ingrediens non madefacit
sed corrumpit illud in quod intrat. Quae autem habent
poros amplos et duros, sicut lana, pannus, et multa alia,
intinguntur: quia humidum ingrediens per poros amplos
madefacit siccum terrestre, et non corrumpit ipsum pro-
pter duritiem. Ex his autem patet quod intingibilia sunt
terrea a praedominio, quia in eis dominatur siccum ter-
restre, et coagulata sunt a calido per abstractionem hu-
midi: ideo intinguntur per novam humidi introductionem.
Patet etiam ratio quare terra intingitur, nitrum autem
et sal quae sunt terrea, non intinguntur. Primo scilicet
quia terra habet poros duriores quam talia, propter maio-
rem admixtionem humidi fluidi in talibus quam in terra;
secundo etiam quia talia sunt porosa per totum, et ex
hoc humidum per totum ingrediens et defluens cito dividit
ea in partes et corrumpit: terra autem habet poros non
per totum, sed hic illic, et ideo partes magis continentur.

3. Deinde cum dicit: Sunt autem et baec quidem etc.,
ostendit quae sint flexibilia et quae dirigibilia, dicens
quod quaedam corpora sunt flexibilia et dirigibilia, ut

calamus et virga, quaedam vero non sunt flexibilia neque

dirigibilia, sicut lateres et lapides. Ad intelligendum autem
quae sint flexibilia et dirigibilia, et quae non, sciendum
est quod flexio vel etiam rectificatio, est motus a cir-
culari peripheria in rectitudinem, vel a rectitudine in
peripheriam circularem, manente eadem longitudine flexi.
Omnia Cavi corpora quae possunt moveri ex rectitudine
in peripheriam circularem, vel e converso ex peripheria
circulari, sive sit concava sive convexa, in rectitudinem,
sunt flexibilia vel dirigibilia: quae autem non possunt
ita moveri, non sunt flexibilia neque dirigibilia. Non
tamen est idem flexio et rectificatio, immo sunt motus
contrarii: quia flexio est motus ad concavitatem vel con-

«αἰπὺς.

METEOROLOGICORUM LIB. IV :

vexitatem, rectificatio autem est motus ad rectitudinem.
Sed Philosophus hic non assignat causam praedictorum:
et ideo sciendum est, quod humidum fluens, sicut supe-
rius declaravimus ,. quaerit terminos alienos, quia non
bene terminatur terminis propriis, siccum vero quaerit
terminos proprios, quibus bene terminatur. Flexio igitur
est motus ad terminos alienos, quia res quando est flexa,
non habet proprios terminos suae longitudinis, sed potest
amplius elongari si dirigatur: rectificatio vero est motus
ad terminos quasi proprios et sibi convenientes secundum
suam longitudinem; et ideo res ratione humidi fluentis
flectuntur, sed ratione sicci retrahentis habent dirigi et
rectificari. Quae igitur sunt coagulata per eductionem
humidi, non sunt flexibilia neque dirigibilia, sed potius
franguntur, ut lateres et ligna sicca. Quae autem habent
humidum viscosum grossum, flectuntur. de facili, et sem-
per flectuntur ad illam partem in qua est maior humiditas,
sicut tabulae calefactae ad ignem, flectuntur versus ignem,
quia ignis calefaciendo eas educit humiditatem ad illam
partem. Sed quae habent humidum viscosum is sub-
tile, et bene commixtum cum sicco aereo subtili, non
flectuntur ita de facili: sed tamen flexa cito redeunt ad
rectitudinem, sicut boni enses; vel si non possunt redire
ad perfectam rectitudinem, redeunt ad illam partem recti-
tudinis quam habuerunt in sui coagulatione, sicut bonae
balistae, et arcus emissa sagitta. Sed quae habent humi-
ditatem grossam, et non bene commixtam cum sicco,
non redeunt ad rectitudinem, sicut pravi enses, arcus et
similia. . UMP
4. Deinde cum dicit: Et baec quidem. frangibilia etc.,
determinat de frangibili et comminuibili, quae: sunt pas-
siones procedentes ex eisdem causis, scilicet humido et
sicco. Nun quae habent parum aut nihil de sicco, et
multum de humido, neque sunt frangibilia neque com-
minuibilia, sicut liquida. Quae autem habent multum
de sicco, sunt in tribus differentiis: quaedam enim. sunt
frangibilia, et non comminuibilia, ut lignum; qua
sunt comminuibilia et non frangibilia, sicut lapis, qui a
scalpentibus dividitur in partes minutas, non autem fran-
gitur in magnas partes, et paucas numero; quaedam vero
sunt comminuibilia et frangibilia, sicut lateres. Et ratio
huius differentiae est, quia quaedam ita coagulantur quod
habent parvos poros, numero multos, et propinquos si-
tuatione, et ista comminuuntur; quia comminutio est
divisio in parvas partes, et divisio rei fit in poris ipsius,
nisi scindantur: si ergo pori sunt multi, divisio fiet se-
cundum multas partes. Aliqua vero habent poros OS,
paucos numero et distantes situ: et talia sunt £ranidibilia
uia fractio est divisio rei in magnas partes et paucas.
ia vero habent utrumque, scilicet quosdam poros ma-
gnos et reliquos parvos: et talia sunt frangibilia et com-
minuibilia, sicut lateres. Considerandum est autem ad
evidentiam praedictorum, quod porus hic vocatur illa
ars rei porosae, qude. est non quidem vacua, sicut dice-
ant antiqui credentes vacuum dari, sed plena corpore
subtili, sive tale corpus subtile sit eiusdem naturae cum
reliquo, sive alienae, puta aqueae vel aereae.

| CAP. IX, LECT. XII CXXXV

E .LECTIO DUODECIMA

SEQUITUR DE SPECIEBUS QUALITATUM PASSIVARUM IN PARTICULARI

Καὶ τὰ μὲν θλαστα; olov χαλκὸς καὶ κηρὸς, το δ᾽ ἄθλα-
στα, οἷον κέραμος xoi ὕδωρ. "Ecc δὲ θλάσις μὲν
ἐπιπέδου χατο μέρος εἰς βάθος μετάστασις doct, ἢ
πληγῇ» τὸ δ᾽ ὅλον ἁφῇ. Ἔστι δὲ τὸ τοιαῦτα xol
μαλακτοὶ, οἷον κηρὸς μένοντος τοῦ ἄλλου ἐπιπέδου
Xv μέρος μεθίσταται, καὶ σχληρὰ, οἷον χαλκὸς,
χαὶ ἄθλαστα καὶ cxXnpd, οἷον κέραμος (οὐ γὰρ ὑπεί-
χει εἰς βάθος τὸ ἐπίπεδον), καὶ ὑγρὰ, οἷον ὕδωρ (τὸ
γὰρ ὕδωρ ὑπείκει μὲν, ἀλλ᾽ οὐ χατὰ μέρος, ἀλλ᾽

ἀντιμεθίσταται).

Τῶν δὲ ὑλαστῶν ὅσα μὲν μένει θλασθέντα καὶ εὔθλαστα

“χειρὶ, ταῦτα μὲν πλαστὰ; và δ᾽ ἢ μὴ εὔθλαστα,
ὥσπερ λίθος, ἢ ξύλον, ἢ εὔθλαστα μὲν, μὴ μένει δ᾽ ἡ
θλάσις, ὥσπερ ἐρίου, ἢ σπόγγου, οὐ πλαστὰ, ἀλλὰ
πιεστὰ ταῦτ᾽ ἐστίν.

Ἔστι δὲ πιεστὰ ὅσα ὠθούμενα εἰς αὐτὰ συνιέναι δύνα-
ται, εἰς βάθος τοῦ ἐπιπέδου παραλλάττοντος, οὐ
διαιρουμένου, καὶ μεθισταμένου ἄλλου ἄλλῳ μορίου,
οἷον τὸ ὕδωρ ποιεῖ" τοῦτο γὰρ ἀντιμεθίσταται. Ἔστι
δ᾽ ὥσις ἡ χίνησις ὑπὸ τοῦ χινοῦντος, ἣ γίνεται ἀπὸ
τῆς ἅψεως- πληγὴ 92, ὅταν ἀπὸ τῆς φορᾶς. Πιέζε-
ται δ᾽ ὅσα πόρους ἔχει χενοὺς συγγενοῦς σώματος,
χαὶ πιεστὰ ταῦτα ὅσα δύναται εἰς τοὶ ἑαυτῶν χενοὶ
συνιέναι, ἢ εἰς τοὺς ἑαυτῶν πόρους" ἐνίοτε γὰρ οὐ
χενοί εἰσιν εἰς οὗς συνέρχεται, olov ὁ βεβρεγμένος
σπόγγος (πλήρεις γὰρ αὐτοῦ οἱ πόροι), ἀλλ᾽ ὧν ἂν
οἱ πόροι πλήρεις ὥσι μαλαχωτέρων ἣ αὐτὸ τὸ πε-
φυχὸς συνιέναι εἰς αὐτά. Πιεστὸὰ μὲν οὖν ἐστιν olov
σπόγγος, κηρὸς, σάρξ: ἀπίεστα δὲ τὰ μὴ πεφυχότα

ἔχειν; ἢ σχληροτέρων ἔχειν πλήρεις" ὁ 13e σίδηρος
ἀπίεστος xai λίθος καὶ ὕδωρ καὶ πᾶν ὑγρόν.
"EXxcd δ᾽ ἐστὶν ὅσων δυνατὸν εἰς τὸ πλάγιον μεθίστα-
σθαι τὸ ἐπίπεδον: τὸ γὰρ ἕλκεσθαί ἐστι τὸ ἐπὶ τὸ
κινοῦν μεθίστασθαι τὸ ἐπίπεδον συνεχὲς ὄν. ΓΕστι δὲ
τὰ μὲν ἑλχτοὶ, οἷον θρὶξ, ἱμὰς, νεῦρον, σταὶς, ἰξὸς,
τὰ δ᾽ ἄνελχτα,, οἷον ὕδωρ καὶ λίθος. Τὰ μὲν οὖν
ταὐτά ἐστιν ἑλχτοὸ καὶ misc, οἷον ἔριον, τοὶ δ᾽ οὐ
ταὐτὰ, οἷον φλέγμα πιεστὸν μὲν οὐχ ἔστιν, ἑλχτὸν
98, καὶ ὁ σπόγγος πιεστὸν μὲν, οὐχ ἑλκτὸν δέ.

Ἔστι δὲ καὶ τὰ μὲν ἐλατὰ, οἷον χαλκὸς, τοὶ δ᾽ ἀνή-
λάτα, οἷον λίθος καὶ ξύλον. Ἔστι δ᾽ ἐλατὰ μὲν ὅσα
τῇ αὐτῇ πληγῇ δύναται ἅμα καὶ εἰς πλάτος καὶ εἰς
βάθος τὸ ἐπίπεδον μεθίστασθαι xac, μέρος, ἀνήλατα
δ᾽ ὅσα ἀδύνατα. Ἔστι δὲ τὰ μὲν ἐλατὰ ἅπαντα καὶ
θλαστὰ, và δὲ θλαστὸὰ οὐ πάντα ἐλατὰ, οἷον ξύλον"
ὡς μέντοι ἐπὶ πᾶν εἰπεῖν, ἀντιστρέφει. Τῶν δὲ πιε-
στῶν τὰ μὲν ἐλατὰ, τὸ δ᾽ οὗ, κηρὸς μὲν καὶ πηλὸς
ἐλατὰ, ἔριον δ᾽ οὗ, οὐδ᾽ ὕδωρ.

Ἔστι δὲ xal τὰ μὲν σχιστα; οἷον ξύλον, τὰ δ᾽ ἄσχιστα,
οἷον κέραμος. Ἔστι δὲ σχιστὸν τὸ δυνάμενον διὰι-
ρεῖσθαι ἐπὶ πλεῖον ἢ τὸ διαιροῦν σχίζεται γὰρ, ὅταν
ἐπὶ πλεῖον διαιρῆται 7) τὸ διυροὺν Daipet χαὶ mpon-

εἴται ἡ διαίῤεσις" ἐν δὲ τῇ τρήσει οὐχ ἔστι τοῦτο᾽
ἀγώνα ὃ '"- μὴ δύναται τοῦτο πάσχειν. "Ecct
δ᾽ οὔτε μαλακὸν οὐδὲν σχιστὸν (λέγω δὲ τῶν ἁπλῶς
μαλακῶν καὶ μὴ πρὸς ἄλληλα" οὕτω μὲν γὰρ x«l
σίδηρος ἔσται μαλακός), οὔτε τὸ σχληρὸ πάντα
ἐστὶ, ἀλλ᾽ ὅσα μήθ᾽ ὑγρά ἐστι, μήτε θλαστὰ, μήτε
θραυστά" τοιαῦτα δ᾽ ἐστὶν ὅσα κατὰ μῆχος ἔχει
τοὺς πόρους, καθ᾽ οὕς προσφύεται ἀλλήλοίς, ἀλλὰ
μὴ κατὰ πλάτος. Τμητὰ δ᾽ ἐστὶ τῶν συνεστώτων

- συνιέναι ὥσει εἰς τοὺς ἑαυτῶν πόρους διὰ τὸ ἢ μὴ͵

* Et haec quidem impressibilia, velut aes et cera: haec “544. cap. s.
autem non impressibilia, velut later et aqua. Est autem
impressio, superficiei secundum partem in profundum
cessio pulsione aut percussione, totaliter autem tactu.
Sunt autem quae talia et mollificabilia, velut cera ma-
nente alia superficie secundum partem transmutatur; et
dura, velut aes; et non impressibilia et dura, velut
later (non enim cedit in. profundum superficies); et
humida, velut aqua cedit quidem, sed non secundum
partem, sed econtra transmutatur.

Impressibilium autem quaecumque manent impressionem
passa et bene impressibilia manu, haec quidem forma-
bilia. Quae autem aut non bene impressibilia, velut
lapis aut lignum, aut bene impressibilia quidem, non
manet autem impressio, velut lanae aut spongiae, non
formabilia, sed capibilia haec sunt.

Sunt autem capibilia quaecumque pulsa in seipsa convenire
possunt, in profundum superficie secus mutata, non
divisa, et translata alibi alia parte, velut aqua facit:
haec enim e contra transfertur. Est autem pulsio motus
a movente, qui fit a tactu: percussio autem cum a
latione. Capiuntur autem quaecumque poros habent va-
cuos cognati corporis: et capibilia haec quaecumque
possunt in propria vacua convenire, aut in proprios
poros, velut madefacta spongia, pleni enim ipsius pori;
sed quorumcumque pori pleni fuerint mollioribus quam
ipsum quod natum est convenire in seipsum. Capibilia
quidem igitur sunt, velut spongia, cera, caro. Non
capibilia autem, quae non nata convenire pulsione in
eos qui in ipsis poros, aut quia non habent, aut quia
durioribus habent plenos. Ferrum enim non capibile,
et lapis, et aqua, et omne humidum.

Trahibilia autem sunt, quorumcumque potest ad latus trans-
ferri superficies. Trahi enim est transferri ad movens
planum continuum existens. Sunt autem haec quidem
trahibilia, velut pilus, corrigia, nervus, pasta, gluten:
haec autem non trahibilia, velut aqua et lapis. Haec
quidem igitur eadem sunt trahibilia et capibilia, velut
lana: haec autem non eadem, sicut phlegma capibile
quidem non est, trahibile autem; et spongia capibilis
quidem, non trahibilis autem.

Sunt autem et haec quidem ductilia, velut aes; haec autem
non ductilia, velut lapis et lignum. Sunt autem ductilia
quidem quaecumque eadem percussione possunt simul
in latus et profundum secundum superficiem transferri
secundum partem: non ductilia autem, quaecumque
non possunt. Sunt autem quae quidem ductilia, omnia
et impressibilia; impressibilia autem non omnia ducti-
lia, velut lignum: ut tamen ad omne est dicere, con-
vertuntur. Capibilium autem haec quidem ductilia, haec
autem non: cera quidem et lutum ductilia, lana autem
non, neque aqua. '

Sunt autem et haec quidem scissibilia, velut lignum: haec
autem non scissibilia, velut later. Est autem scissibile
quod potest dividi ad plus quam dividens dividit. Scin-
ditur enim cum ad plus dividatur quam dividens divi-
dit, et praecedit divisio. In detruncatione autem non
est hoc. Non scissibilia autem, quaecumque non possunt
pati hoc. Est autem neque molle nullum scissibile (dico
autem simpliciter mollium, et non adinvicem: sic qui-
dem enim et ferrum erit molle), neque dura omnia, sed
quaecumque neque humida sunt, neque impressibilia,
neque comminuibilia. Talia autem sunt quaecumque
secundum longitudinem habent poros secundum quos
adnascuntur invicem, sed non secundum latitudinem.

CXXXVI

σχληρῶν ἢ μαλαχῶν ὅσα δύναται μήτ᾽ ἐξ ἀνάγκης
προηγεῖσθαι τῆς διαιρέσεως, μήτε θραύεσθαι διαιρούς
μενα" ὅσα δ᾽ dj ὑγρὰ, ἢ τοιαῦτα, ἄτμητα. "Evix δ᾽

ἘΠ ἐστὶ ταὐτὰ καὶ τμητὸ καὶ σχισταὰ, οἷον ξύλον, ἀλλ
ὡς ἐπὶ τὸ πολὺ; σχιστὸν μὲν κατὰ τὸ μῆχος, τρμη-
τὸν δὲ χατὰ τὸ πλάτος" ἐπεὶ γὰρ διαιρεῖται ἕκα-
στον εἰς πολλὰ, ἡ μὲν μήκη πολλὰ τὸ ἕν; σχιστὸν
ταύτῃ; ἡ δὲ πλάτη πολλὰ τὸ Ev, τμητὸν ταὐτῃ.
Ρλίσχρον. δ᾽ ἐστὶν, ὅταν ἑλκτὸν ἢ ὑγρὸν ὃν, ἢ μα-
λακόν- τοιοῦτον δὲ γίνεται τῇ ἐπαλλάξει ὅσα ὥσπερ
αἱ ἁλύσεις σύγκειται τῶν σωμάτων: ταῦτα γὰρ ἐπὶ
πολὺ δύναται ἐκτείνεσθαι καὶ συνιέναι" ὅσα δὲ μὴ
τοιαῦτα, ψαθυρά.

Πιλητοὰ δ᾽ ὅσα τῶν πιεστῶν μόνιμον ἔχει τὴν misc ,
e. L. , ν
ἀπίλητα δ᾽ ὅσα ἢ ὅλως ἀπίεστα, ἢ μὴ μόνιμον ἔχει
τὴν πίεσιν.

«ΟΥ̓ stendit quae sunt impressibilia et quae non.
Et dicit quod sunt quaedam corpora impres-
sibilia, idest apta nata recipere impressionem,
ἢ quorum quaedam sunt mollia, sicut cera,
9 quaedam vero sunt dura, sicut aes. Alia au-
tem non sunt impressibilia: et horum etiam aliqua sunt
mollia, sicut aqua, aliqua autem sunt dura, velut later et la-
pis. Nam impressio passive sumpta est cessio in profundum
secundum partem superficiei, non e contra circumstando
(quod dicitur propter aquam, quae cedit imprimenti se-
cundum superficiem, non tamen suscipit impressionem,
uia contra circumstat, sicut supra dictum est in defini-
tione mollis). Et ista fit dupliciter: aut per solam pul-
sionem tactus, ut in cera et in omnibus mollibus, aut
per percussionem, ut in metallis et aliis duris. Univer-
saliter igitur eorum quae sunt impressibilia, quaedam
sunt mollificabilia sive mollia actu, ut cera, quaedam
vero sunt dura, ut metalla: sed tamen talia sunt, in quibus
est humiditas fortis et bene permixta cum sicco terrestri.
Alia autem dura, in quibus non est fortis humiditas sed
est educta a coagulante, et etiam illa debilis quae re-
mansit non est bene commixta cum sicco terrestri, talia
non sunt impressibilia, sicut later et lapis. Non est etiam
impressibilis aqua, propter rationem superius assignatam,
propter quam etiam non est mollis. Manifestum est au-
tem ex dictis, quod humiditas non fluens sed bene per-
mixta cum sicco terrestri, est materia impressionis.

2. Deinde cum dicit: Jmpressibilium autem etc., deter-
minat de formabili manu et non formabili. Et dicit quod
impressibilia sunt duplicia: quaedam enim sunt impressi-
bilia, quae non tantum suscipiunt impressionem de facili,
sed etiam retinent eam : et talia sunt etiam formabilia
manu, sicut pasta et cera; quaedam vero sunt quae bene
retinent impressionem, sed non recipiunt eam de facili,
sicut metalla, quae non recipiunt impressionem nisi per
fortem percussionem : et talia non sunt formabilia manu,
sed tamen formantur per artem, fundendo scilicet ea.
Quaedam etiam sunt quae de facili recipiunt impressio-
nem, sed eam non retinent, sicut lana aut spongia: et
haec non sunt: manu formabilia, ita scilicet quod reti-
neant formationem. Quae autem non sunt impressibilia,
non sunt etiam manu formabilia, licet formentur pet
artem, puta per sculptoriam, sicut lateres et lapides. Ex

uibus patet quod materia impressibilium , etiam manu
ormabilium , est eadem, non differens nisi secundum
magis et minus: quia manu formabilia debent esse paulo
plus humida quam impressibilia; et ex hoc res fere eodem
modo sunt manu formabilia quo sunt impressibilia, sci-
licet permanenter aut non permanenter.

3. Deinde cum dicit: Sunt autem capibilia etc., agit de
capibili et non capibili. Et dicit quod capibilia sunt, quae
pulsa possunt convenire, idest contrahi et reverti, intra
se in profundum sui, superficie mutata de maiore in
minorem, sicut cum stringitur spongia, et non divisa
aut translata in aliam partem, sicut accidit in aqua, quae

METEOROLOGICORUM LIB. IV

Detruncabilia autem sunt, constantium durorum aut
mollium quaecumque possunt neque ex necessitate prae-
cedere divisionem, neque comminui divisa. Quaecum-
que autem non humida fuerint, talia detruncabilia. Quae-
dam autem sunt eadem et detruncabilia et scissibilia,
velut lignum; sed ut multum, scissibile quidem secun-
dum longitudinem, detruncabile autem secundum lati-
tudinem. Quoniam enim dividitur unumquodque in
multa; qua quidem longitudines multae quod unum,
scissibile hac, qua autem latitudines multae quod unum,
detruncabile hac. Viscosum autem est, quando trahibile
aut humidum existens molle fuerit. Tale autem fit con-
catenatione quaecumque velut catenae componuntur cor-
porum: haec enim ad multum possunt extendi et con-
venire. Quaecumque autem non talia, frangibilia sunt.
Commassabilia autem. quaecumque capibilium mansivam
habent capturam. Incommassabilia autem quaecumque
aut totaliter non capibilia sunt, aut non mansivam ha-
bent capturam. sed

quando comprimitur manibus, quasi effugit ad aliam
artem. Et quia multoties in superioribus et nunc in
isto loco fecit mentionem de pulsione et percussione,
ideo declarat quid sint, et dicit quod pulsio est motus
factus per solum tactum, scilicet sine magna violentia :
percussio autem est motus factus cum elevatione vel
manus vel alterius instrumenti percutientis, sicut quando
faber elevat malleum et percutit. Ratio autem quare talia
sunt capibilia, est quia habent poros plenos subtiliori -
corpore, sive tale corpus subtile sit eiusdem naturae cum
reliquo, sive alterius. Nam tale corpus subtile aut egre-
ditur quando capitur, si est alterius naturae, sicut patet
in spongia, aut ingrossat et comprimitur, si est eiusdem
naturae, sicut in carne. Quae igitur habent tales poros,
sunt capibilia: quae autem non habent poros, ut aqua
et liquida, non capiuntur: quae vero habent poros, sed
lenos corpore duro, ut ferrum, illa etiam non sunt capi-
Bilia. Ex quibus manifestum est quod capibile hic vocatur,
non quodcumque accipi potest, prout nomen sonat, sed
quod potest restringi et reduci ad minorem superficiem.
Pereéin enim capi, idest accipi, potest manibus: tamen
dicit quod non est capibile, quia non potest restringi
ad minorem superficiem. Est autem materia capibilium
siccum terrestre a praedominio, sicut ex dictis est ma-
nifestum. |
4. Deinde cum dicit: Trabibilia autem etc., determinat
de trahibili. Et dicit quod trahibilia sunt, quorum super-
ficies potest mutari de loco ad locum, sicut corrigia. Est
enim tractio motus corporis secundum longitudinem vel
latitudinem, ita quod ex illa parte qua movetur, exten-
ditur, ex alia per accidens restringitur: sicut corrigia cum
trahitur per longum, extenditur, et restringitur secundum
latitudinem. Quaedam autem sunt trahibilia et etiam ca-
pibilia, ut cera et lana: aliqua. vero sunt trahibilia et non
capibilia, ut phlegma et sputa, quae trahuntur ad mo-
dum fili: aliqua sunt capibilia et non trahibilia, sicut
spongia. Sed quae carent sicco, sicut aqua, vel quae
non habent humiditatem viscosam, sicut lapis et metalla,
non sunt trahibilia vel extensibilia, neque etiam capibilia.
Ex quibus est manifestum quod illa dicuntur universaliter
trahibilia, quorum materia est humidum viscosum a prae-
dominio: et tale humidum propter viscositatem continet
siccum terrestre. Non dicitur etiam hic trahibile secun-
dum usum vocabuli apud nos: latini enim. grammatici
vocant trahibilia, omnia quae possunt moveri de loco ad
locum, vel per violentiam, sicut homo dicitur trahi ad
carcerem, vel saltem per motum qui non est naturalis
talibus, sicut currus et ligna dicuntur trahi. Sed hic vo-
catur trahibile tantummodo illud, cuius partes mutant
locum per extensionem, sicut accidit in corrigia vel pelle
molli: quia trahi est transferri de loco ad locum secun-
dum partes manente continuitate totius.
5. Deinde cum dicit: Sumt autem et baec quidem. du-
cilia etc. , ostendit quae sint ductilia et quae non. Et
dicit quod ductilia sunt ea, quae transferuntur secundum

hn:

CAP. IX, LECT. XII

partem superficiei in profundum et ad latus per unam
et eandem percussionem, sicut aes, idest species simplices
metallorum, ut stannum vel plumbum, quae per unam
et eandem percussionem , quando percutiuntur, depri-
muntur in profundum secundum partem superficiei, et
etiam extenduntur secundum latera: vel etiam depri-
muntur et extenduntur secundum totam superficiem, si
instrumentum percutiens sit aequale vel maius ipsa su-
perficie. Quae autem non possunt deprimi et extendi,
sicut dictum est, talia non sunt ductilia, sicut lapis et
lignum. Causa autem quare talia cedunt percutienti in
profundum et ad latus, est humiditas bene commixta cum
Sicco terrestri, quae calefacta et commota per percus-
sionem facit secum fluere aliqualiter siccum terrestre.
Et quia tale humidum est valde constrictum et propor-
tionabiliter commixtum cum sicco, non habens magnos
poros interceptos, ideo facit siccum. fluere ad omnem
qe Ex quo sequitur, quod meliora sunt metalla quae
ucuntur aequaliter ab omni parte, quam quae ducuntur
ex una parte, ex alia autem crepant vel minus ducuntur,
E est meliu$ permixtum cum sicco.

autem quod omnia quae sunt ductilia, sunt etiam

impressibilia, sed ut est dicere ad omne, idest universaliter
loquendo, non convertitur consequentia, quod scilicet
omne impressibile sit ductile: quia lignum est impres-
sibile, non tamen est ductile. Similiter capibilium quae-
dam sunt ductilia sicut cera, quaedam vero non, sicut
aqua, quae non est ductilis propter nimiam humiditatem
continue fluentem.
- 6. Deinde cum dicit: Sunt autem. et baec quidem scis-
sibilia etc., determinat de scissibili et detruncabili * simul,
Rm ambae sunt species divisionis. Et dicit quod scissi-
ia sunt illa, quae prius dividuntur quam a dividente
tangantur, in illa scilicet parte secundum quam dividun-
tur: sicut asseres ex abiete, quae quando tanguntur ut
ner in longum, scinduntur remotius quam tan-
tur a dividente, ita quod divisio praecedit tactum.
Quae autem non ita dividuntur, non sunt scissibilia. Et
ex hoc quae sunt mollia non sunt scissibilia, quia non
Sic dividuntur. Neque etiam omnia dura sunt scissibilia,

Opp. D. Τβομαξ T. Ill. APPENDIX.

CXXXVII

ut ea quae sunt comminuibilia: sed scissibilia sunt ea
quae sunt sicca, non ratione : a sicca, sed inquantum
habent poros dispositos secundum longitudinem, plenos
corpore passibili et subtili, et adnmatos, idest propinquos
unum alteri. Humida autem vel mollia non scinduntur,
uia carent poris, sicut aqua, pasta et cera, et huiusmodi.
rotarkod ia autem non scinduntur, quia non habent
poros dispositos secundum longitudinem, sed secundum
omnem partem, sicut vitrum: frangibilia autem , quia
non habent poros adnatos unum alteri. Multa enim dura
non scinduntur, quia pori in eis non sunt pleni cor-
pore subtili et passibili, sed duro et impassibili

Detruncabilia autem sunt, quae quando dividuntur,
neque divisio praecedit tactum, sicut in scissione *, neque
etiam comminuuntur. Et talia * sunt quae non sunt hu-
mida carentia poris, sed magis habent poros dispositos
secundum latitudinem; et quia aliqua habent multos po-
ros dispositos secundum utramque partem, ideo sunt
scissibilia et detruncabilia.

Et quia viscositas impedit scissionem ratione humi-
ditatis, ideo ut sciatur quomodo fit viscosum, dicit quod
viscosum, quod non frangitur sed est trahibile, sicut di-
ctum est superius, est humidum et molle. Talia autem
fiunt viscosa propter concatenationem partium adinvicem.
Quae colligatio aut fit a calido movente, quod fortiter
unit siccum cum humido terminato, sicut in oleo et pice,
aut fit a frigido, quod fortiter et inseparabiliter comprimit
humidum cum sicco. - Non determinat autem de divi-
sione simpliciter, quae est genus talium: quia divisio ut
sic accidit potius ratione materiae et quantitatis, quam
ratione qualitatum passivarum.

7. Deinde cum dicit: Commassabilia autem etc., deter-
minat de commassabilibus. Et dicit quod commassabilia
sive infiltrabilia sunt ea, quae sunt capibilia, sed non
habent capturam mansivam , idest non retinent d ae
quam habent quando capiuntur; quod enim talia sint
capibilia, convenit eis ratione pororum interceptorum in
partibus eius: quod autem redeant ad primam figuram,
convenit eis ratione sicci praedominantis. Incommassa-
bilia autem dicuntur propter causas oppositas.

* incisione rv.
* alia p.

CXXXVIII

METEOROLOGICORUM LIB. IV

LECTIO DECIMATERTIA

SEQUITUR DE SPECIEBUS QUALITATUM PASSIVARUM IN PARTICULARI

: ,
Καὶ τὰ μὲν καυστά ἐστι; τὸ δ᾽ ἄχαυστα. οἷον ξύλον

μὲν καυστὸν χαὶ ἔριον χαὶ ὀστοῦν, λίθος δὲ καὶ κρύ-
σταλλος ἄχαυστον. Ἔστι δὲ χαυσταὰ ὅσα ἔχει πό-
ρους δεχτικοὺς πυρὸς χαὶ ὑγρότητα ἐν τοῖς χατ' εὐ-
θυωρίαν πόροις ἀσθενεστέραν πυρός" ὅσα à ἢ μὴ
ἔχει, ἢ ἰσχυροτέραν; οἷον κρύσταλλος καὶ τὸ σφόδρα
χλωρὰ, ἄκαυστα.

Θυμιατα δ᾽ ἐστὶ τῶν σωμάτων ὅσα ὑγρότητα ἔχει μὲν;

*

οὕτω δ᾽ ἔχει ὥστε μὴ ἐξατμίζειν πυρουμένων χωρίς"
ἔστι γὰρ ἀτμὶς ἡ ὑπὸ θερμοῦ καυστικοῦ "AAT τῷ
χαὶ πνεῦμα ἔχκρισις ἐξ ὑγροῦ διαντιχή. T2 δὲ υ-
μιατὰ χρόνῳ εἰς ci ἐκχρίνεται, καὶ τὰ μὲν ἀφα-
νιζόμενα ξηρὰ, τὰ δὲ γῆ γίνεται" διαφέρει δ᾽ αὕτη
ἡ ἔχχρισις, ὅτι οὔτε διαίνει, οὔτε πνεῦμα γίνεται"
ἔστι Ἢ πνεῦμα ῥύσις συνεχὴς ἐπὶ μῆχος ἀέρος,
θυμίασις δ᾽ ἐστὶν ἡ ὑπὸ θερμοῦ χαυστικοῦ κοινὴ
ἔχχρισις ξηροῦ καὶ ὑγροῦ ἀθρόως" διόπερ οὐ διαίνει,
ἀλλὰ χρωματίζει μᾶλλον. Εστι δ᾽ ἡ μὲν ξυλώδους
σώματος θυμίασις χαπνός" λέγω δὲ χαὶ ὀστᾶ χαὶ
τρίχας καὶ πᾶν τὸ τοιοῦτον ἐν ταὐτῷ“ οὐ γὰρ κεῖται
ὄνομα κοινὸν; ἀλλὰ xac ἀναλογίαν ὅμως ἐν ταὐτῷ
πάντ᾽ ἐστὶν; ὥσπερ καὶ ᾿Εμπεδο χλῆς φησιν"

ταὐτὰ τρίχες καὶ φύλλα χαὶ οἰωνῶν πτεροὶ πυχν οἱ

χαὶ λεπίδες γίγνονται ἐπὶ στιβαροῖσι μέλεσσιν"
ἡ δὲ πίονος θυμίασις λιγνὺς, ἡ δὲ λιπαροῦ κνῖσα.
Διὸ τοῦτο τὸ ἔλαιον οὐχ ἕψεται, οὐδὲ παχύνεται,
ὅτι θυμιατόν ἐστιν, ἀλλ᾽ οὐχ Wa ca wd ὕδωρ δ᾽ οὐ
θυμιατὸν, ἀλλ᾽ ἀτμιστόν. Οἶνος δ᾽ ὁ μὲν γλυκὺς θυ-
μιᾶται" πίων γὰρ, καὶ ταὐτὸ ποιεῖ τῷ ἐλαίῳ" οὔτε
γὰρ ὑπὸ ψύχους πήγνυται, καίεταί τε. Ἔστι δ᾽ ὀγό-
ματι οἶνος, ἔργῳ οὐχ ἔστιν" οὐ γὰρ οἰνώδης ὁ
χυμός- διὸ καὶ οὐ μεθύσκει. Ὃ τυχὼν δ᾽ οἶνος μι-
χρον ἔχει θυμίασιν" διὸ ἀνίησι φλόγα.

Καυστὰ δὲ δοκεῖ εἶναι ὅσα εἰς τέφραν διαλύεται τῶν

σωμάτων: πάσχει δὲ τοῦτο πάντα ὅσα πήγνυται 7j
ὑπὸ θερμοῦ, ἢ ὑπ᾽ ἀμφοῖν, ψυχροῦ καὶ θερμοῦ" ταῦτα
ἂρ φαίνεται χρατούμενα ὑπὸ τοῦ kin ἥκιστα
ὃ: τῶν λίθων ἡ σφραγὶς; ὁ καλούμενος ἄνθραξ. Τῶν
δὲ καυστῶν τὸ μὲν φλογιστά ἐστι, τὸ δ᾽ ἀφλόγι-
στα΄ τοῦτων δ᾽ ἔνια ἀνθρακευταί. Φλογιστοὶ μὲν οὖν
ὅσα φλόγα παρέχεσθαι δύναται" ὅσα δ᾽ οὐ δύναται,
ἀφλόγιστα᾽ ἔστι δὲ φλογιστὰ ὅσα yi ὑγρὰ ὄντα θυ-
ματα ἐστιν" πίττα δ᾽ ἢ ἔλαιον, ἢ κηρὸς μᾶλλον
μετ᾽ ἄλλων ἢ καθ᾽ αὐτο φλογιστά" μάλιστα δ᾽ ὅσα
χαπνὸν ἀνίησιν. ᾿Ανθραχευτὰ δ᾽ ὅσα τῶν τοιούτων
γῆς πλέον ἔχει ἢ χαπνοῦ. Ἔτι δ᾽ ἔνια τηχτὰ ὄντα
οὐ φλογιστά ἐστιν, οἷον χαλχὸς; καὶ φλογιστὰ οὐ
τηκτὰ, οἷον ξύλον, vd δ᾽ ἄμφω, οἷον δώσ,
Αἴτιον δ᾽ ὅτι τὰ μὲν ξύλα ἀθρόον ἔχει τὸ ὑγρὸν καὶ
δ ὅλου συνεχὲς, ὥστε διακαάεται, ὁ δὲ χαλκὸς παρ᾽
ἕχαστον μὲν μέρος; οὐ συνεχὲς δὲ, καὶ ἔλαττον 7
docs φλόγα ποιήσαι" ὁ δὲ λιβανωτὸς τῇ μὲν οὕτως,
τῇ δ᾽ ἐκείνως ἔχει. Φλογιστὰ δ᾽ ἐστὶ τῶν θυμιατῶν
ὅσα μὴ τηχτά ἐστι διὰ τὸ μᾶλλον εἶναι γῆς" τὸ
ξηρὸν 2p ἔχει κοινὸν τῷ πυρί’ τοῦτ᾽ οὖν θερμὸν ἂν
γένηται τὸ ξηρὸν, πῦρ γίνεται. Διὰ τοῦτο ἡ φλὸξ
πνεῦμα, ἢ καπνὸς χαόμενός ἐστιν. Ξύλων μὲν οὖν ἡ
θυμίασις καπνὸς, χηροῦ δὲ xol λιθβανωτοῦ χαὶ τῶν
τοιούτων καὶ πίττης, καὶ ὅσα ἔχει πίτταν, ἢ τοι-
αὔτα λιγνὺς) ἐλαίου δὲ xal ὅσα ἐλαιώδη, κνῖσα,
χαὶ ὅσα ἥκιστα χάεται μόνα, ὅτι ὀλίγον ξηρὸν ἔχει;
ἡ δὲ μετάβασις διὰ τούτου, μετὰ δ᾽ ἑτέρου ταχι-
στα" τοῦτο γάρ ἐστι τὸ πῖον, ξηρὸν λιπαρόν. Τὰ
μὲν οὖν ἐκθυμιώμενα τῶν ὑγρῶν ὑγροῦ μᾶλλον, ὡς
ἔλαιον καὶ πίττα, vd δὲ καόμενα ξηροῦ.

* Et haec quidem ustibilia sunt, haec autem inustibilia; * Seq. cap

velut lignum quidem ustibile et lana et os, lapis autem
et glacies inustibile. Sunt autem ustibilia quaecumque
habent poros susceptivos ignis, et humiditatem in his
qui secundum directum poris debiliorem igne. Quae-
cumque autem non habent, aut fortiorem, velut glacies
et quae valde viridia, inustibilia.

Exhalabilia autem sunt corporum quaecumque humiditatem

habent quidem, sic autem habent ut non evaporet ab
ignitis seorsum. Est enim vapor quae a calido ustivo
in aerem et spiritum segregatio ex humido madefactivo.
Exhalabilia autem tempore in aerem segregantur: et ha
quidem disparentia sicca, haec autem terra fiunt. Di
autem haec segregatio; quia neque wer €
spiritus fit. Est autem spiritus fluxus continuus aeris a
longitudinem. Exhalatio autem, quae a calido ustivo
communis segregatio sicci et humidi aeris. Propter quod
quidem non madefacit, sed colorat magis. Est autem
quae quidem lignei corporis exhalatio, fumus. Dico enim
et ossa et pilos et omne quod tale in eodem. Non enim
iacet nomen commune, sed secundum analogiam tan

in eodem omnia sunt, sicut et Empedocles ait: — ^

Haec pili et folia et avium plumae spissae —
Et squamae fiunt super solida membra.
Quae autem pinguis exhalatio, lignys: quae autem un-
ctuosi, knisa. Propter hoc oleum non patitur hepsesim,

,

neque ingrossatur, quia exhalabile est, sed non vap
rabile; aqua autem non est exhalabilis, sed v. ab

Vinum autem quod quidem dulce, exhalat. Pingue enim ;
etenim eadem facit oleo, neque enim a frigore coagu-
latur; uriturque. Est autem nomine vinum, opere autem
non est. Non enim vinosus humor: propter quod non
inebriat. Quodcumque autem vinum parvam habet exha-
lationem: propter quod emittit flammam.

Ustibilia autem videntur esse quaecumque in cinerem dis-

solvuntur corporum. Patiuntur autem hoc omnia quae-
cumque coagulata sunt aut a calido, aut ab ambobus,
frigido et calido: haec enim videntur obtenta ab igne.
Minime autem lapidum sigillum, vocatus carbunculus.
Ustibilium autem haec quidem inflammabilia sunt, haec
autem non inflammabilia: horum autem quaedam car-
bonabilia, Sunt autem inflammabilia quaecumque non
humida entia exhalabilia sunt. Pix autem, aut oleum,
aut cera magis cum aliis quam per se sunt inflamma-
bilia. Maxime autem quaecumque fumum emittunt. Car-
bonabilia autem quaecumque talium terrae plus habent
quam fumi. Adhuc autem quaedam liquabilia entia non
inflammabilia sunt, velut aes; et inflammabilia non li-
quabilia, velut lignum; haec autem ambo, velut thus.
Causa autem quia ligna quidem per totum habent hu-
midum, et per totum continuum est, ut peruratur. Aes
autem secus unamquamque quidem partem, non con-
tinuum autem, et minus quam ut flammam faciat. Thus
autem hac quidem sic, hac autem illo modo habet.
Inflammabilia autem sunt exhalabilium quaecumque non
liquabilia sunt propter magis esse terrae, Siccum enim
habent commune igni: hoc igitur siccum, si fiat calidum,
ignis fit. Propter hoc flamma spiritus aut fumus ardens
es. Lignorum quidem igitur exhalatio fumus. Cerae
autem et thuris et talium et picis, et quaecumque ha-
bent picem, aut talia, lignys. Olei autem et quaecumque
oleaginea, knisa, et quaecumque minime ardent sola
quia paucum sicci habent: transitio autem per hoc, cum
altero autem citissime: hoc enim est quod pingue, sic-
cum unctuosum. Exhalantia quidem igitur hümidorum
humidi magis, ut oleum et pix; ardentia autem sicci.

CAP. IX, LECT. XIII

Q€ stendit kw sint * ustibilia et quae non
ustibilia. Et dicit quod quaedam corporum
coagulatorum sunt dieibllis, sicut lignum et
ossa, quaedam vero sunt inustibilia, sicut
"725249 lapides et glacies. Ustibilia autem sunt quae-
cumque habent poros susceptivos ignis, et humiditatem
superabilem ab igne. Talia autem sünt quae habent poros
D humiditate aerea bene passibili. Dico quod debent
abere poros: quia carentia poris non sunt ustibilia, ut
glacies, quae propter defectum siccitatis caret poris. Debent
etiam esse pleni humiditate aerea, quia aer est nutrimen-
tum ignis: et propter hoc ebenus, qui inter omnia ligna
est minus aereus et magis terrestris (quod ostendit pon-
dus et nigredo eius), non est ustibilis. Debet etiam talis
humiditas esse bene passibilis: quia habentia humiditatem
grossam et fortem ,.non sunt bene ustibilia, sicut ligna
multum viridia. Universaliter etiam carentia humiditate
aerea non sunt ustibilia, sicut lapides, quia talis humidi-
tas est materia ustionis.
2. Deinde cum dicit: Exbalabilia autem etc., determi-
nat de exhalabilibus et vaporabilibus simul. Ad cuius
evidentiam sciendum est, quod aliter locutus est superius
de exhalatione et vapore, et aliter in isto loco. Nam su-
perius dixit quod exhalatio est segregatio sicca et calida,
segregaretur a calido ustivo sive ab alio: et haec
est principium venti; vapor autem est segregatio humida,
et talis est. principium pluviae. Hic autem dicit quod
exhalabilia sunt, quae habent humiditatem non evapora-
bilem a calido ustivo posito sub eis, quia talia dicuntur
- vaporabilia: sed potius exhalabilia dicuntur, quae pro-
cessu temporis paulatim segregantur in aerem, sicut ap-
oe in pomis antiquis, in quibus separato paulatim
ido aereo, ipsa remanent sicca contrahentia rugas.
Vapor autem est segregatio facta virtute calidi ustivi: et
ideo vapor humectat vaporabile propter humiditatem se-
gregatam foris, et colorat ipsum ratione calidi ustivi; et
est principium spiritus, idest venti, si sit vapor sive se-
gregatio sicca praedominio. Sed exhalatio non madefacit
neque colorat sensibiliter, propter paucitatem et debili-
tatem sui, neque etiam est principium venti. Differt au-
tem talis segregatio in diversis; quia in lignis, et his
similibus, sicut sunt pili et cornua et alia, quae sunt si-
militer spissa et fumabilia, vocatur fumus; quia non est
impositum nomen talibus diversis segregationibus, sicut
dicebat Empedocles, licet secundum rem alius sit fumus
lignorum et cornuum. In pinguibus autem vocatur in
E ligmys, in unctuosis autem dicitur kmisa. Et ex
oc oleum est exhalabile, quia est unctuosum; non tamen
est vaporabile, quia eius humiditas non permittit: et ideo
ixari non potest, quia elixata evaporant. Aqua autem
est vaporabilis a eio propter humiditatem: non tamen
est exhalabilis, quia caret siccitate, quae est materia ex-
halationis siccae et calidae. Simile est etiam de vino dulci
quod est pingue et grossum, quod patitur exhalationem
sicut oleum: nam sicut oleum non coagulatur a calido
neque a frigido, ingrossatur tamen ab utroque, sic et istud
vinum. Et si figantur calami parvi in ipso, inflammantur.
Et si sublimetur, et permisceatur cum pulvere sulphuris
et sale, praestat fomentum flammae subtili: quia a sul-
hure augetur in eo unctuositas, a. sale augetur siccitas.
Ec ideo est vinum solo nomine, quia vini operationem

non habet, quae est inebriare: eo quod non potest eva-

€ GaU. 9 ὦ
ep Ξε, eee

CXXXIX

porare. Non est autem intelligendum quod tempus sit,
illud quod per se facit sive segregat exhalationem: quia
tempus nullius actionis potest esse per se causa, sed solum
est per se mensura aliquarum actionum. Segregatur au-
tem talis exhalatio vel a caliditate intrinseca, vel a cali-
ditate solis, sive continentis, non cito et in magna multi-
tudine sicut vapor, sed paulatim et quasi insensibiliter.
Et ideo dicitur fieri a tempore, quia non fit nisi in multo
et longo tempore.

3. Deinde cum dicit: Ustibilia autem. etc., ostendit quae
sunt inflammabilia, et quae non. Sed quia inflammabilia
sunt quaedam * pars ustibilium, ut melius cognoscatur
quae sint inflammabilia, iterum repetit sub brevitate quae
sint ustibilia. Et dicit quod talia vidéiitds esse quaecumque
a: resolvi in cinerem: huiusmodi autem sunt quae

erunt coagulata a solo calido, vel ab utroque, scilicet
a calido et frigido, in quibus abundat siccitas propter
caliditatem quae in coagulatione evaporare fecit humidi-
tatem. Non autem sunt inflammabiles lapides, et maxime
lapis carbunculus qui vocatur sigillum lapidum (licet
videatur ardere propter fulgorem suae lucis), quia in ipso
est fortiter commixtum humidum cum sicco, ita quod
non potest resolvi in cinerem. Sed ustibilium quaedam
sunt inflammabilia et quaedam non: omnia enim corpora
communia terrae et aquae, quae non habent multam hu-
miditatem aqueam es aeream, et sunt exhalabilia, inflam-
mantur; nam talia exhalabilia exhalant fumum, qui ac-
census dicitur flamma. Istorum autem quaedam faciunt
er se flammam, sicut ligna, quae habent siccitatem suf-
baie: et exhalant fumum. Aliqua vero per se qui-
dem non * faciunt flammam, sed apposita siccis faciunt,
sicut oleum, pix et huiusmodi: et ratio huius est, quia
talia unctuosa, licet habeant humiditatem aeream multam
uae est bene inflammabilis, deficiunt tamen | in sicco.
É converso autem sunt aliqua quae abundant in sicco,
sed deficiunt in humido unctuoso, et ideo apposito eis
unctuoso faciunt flammam meliorem. Sunt etiam quae-
dam quae sunt liquabilia et non inflammabilia, sicut
metalla: quaedam sunt e converso inflammabilia et non
liquabilia, sicut ligna: aliqua autem patiuntur utrumque,
sicut thus..Causa autem quare ligna sunt inflammabilia,
est quia habent humidum aereum bene diffusum et con-
tinuum in toto ligno: hoc autem humidum est materia
ignis. Non sunt autem liquabilia, tum quia coagulata sunt
didiédiss tum quia liquabilium materia est humidum
aqueum, non aereum quod praedominatur in lignis. Me-
talla autem non inflammantur, quia habent humidum
aqueum multum quod repugnat igni, et aereum paucum
quod est materia ignis: et propter eandem rationem sunt
liquabilia. Thus autem patitur utrumque: nam ratione

.humidi aerei inflammatur, ratione vero humidi aquei

quod in-ipso est commixtum cum aereo, liquatur. Uni-

versaliter igitur quae sunt sicca, sive terrea sive etiam

humida humiditate aerea, sunt bene inflammabilia; et
propter hoc flamma non est aliud. quam spiritus sive
fumus ardens: fumus enim est segregatio aerea, et ideo
est materia flammae. Eorum autem quae sunt ustibilia
et non sunt inflammabilia, quaedam sunt carbonabilia:
et talia sunt quaecumque habent plus terrae quam aeris,
sive fumi qui est exhalatio aerea, sicut ligna viridia et ossa.
Nam talia ratione sicci terrestris sunt passibilia ab igne,
propter defectum. vero humidi aerei non inflammantur.

* quae pa. -

* quae non r.

CXL

METEOROLOGICORUM LIB. IV

LECTIO DECIMAQUARTA

DE QUALITATIBUS PASSIVIS PER COMPARATIONEM AD CORPORA

Τούτοις δὲ τοῖς παθήμασι καὶ ταύταις ταῖς διαφοραῖς
τὰ ὁμοιομερῆ τῶν σωμάτων; ὥσπερ εἴρηται, διαφέ-
ρει ἀλλήλων χατοὶ τὴν ἁφὴν, καὶ ἔτι ὀσμαῖς χαὶ
χυμοῖς καὶ χρώμασιν - λέγω ὃ ὁμοιομερῇ τά τε με-
ταλλευόμενα, οἷον χρυσὸν, χαλκὸν, ἄργυρον; καττί-
τερον. σίδηρον, λίθον καὶ τἄλλα τὰ τοιαῦτα; καὶ
ὅσα ix τούτων γίνεται ἐχκρινόμενα, καὶ τὰ ἐν τοῖς
ζῴοις καὶ φυτοῖς, οἷον σάρκες, ὀστᾶ, νεῦρον; δέρμα,
σπλάγχνον) τρίχες , ἱνες; φλέβες; ἐξ ὧν ἤδη συνέ-
στηχε τὰ ἀνομοιομερῆ, οἷον πρόσωπον; yclp, ποὺς
xai τἄλλα τὰ τοιαῦτα, καὶ ἐν φυτοῖς ξύλον, φλοιὸς,
φύλλον, ῥίζα, καὶ ὅσα τοιαῦτα. ᾿Επεὶ δὲ ταῦτα μὲν
ὑπ᾽ ἄλλης αἰτίας συνέστηκεν, ἐξ ὦν δὲ ταῦτα, ὕλη
μὸν τὸ ξηρὸν xal ὑγρὸν, ὥσθ᾽ ὕδωρ χαὶ γῆ (ταῦτα
γὰρ προφανεστάτην ἔχει τὴν δύναμιν ἑκάτερον ἑκα-
τέρου); τὰ δὲ ποιοῦντα τὸ θερμὸν καὶ τὸ ψυχρὸν
(ταῦτα ydp συνίστησι χαὶ πήγνυσιν ἐξ ἐκείνων),
λάβωμεν τῶν ὁμοιομερῶν ποῖα γῆς εἴδη, καὶ ποῖα
ὕδατος, καὶ ποῖα κοινά. Ἔστι δὴ τῶν σωμάτων τῶν
δεδημιουργημένων τὰ μὲν ὑγρὰ, τὰ δὲ μαλακὰ, τὰ
ἐ σχληρα" τούτων δ᾽ ὅσα μαλακὰ ἢ σχληρὰ πήξει
ἐστὶν, εἴρηται πρότερον.

Τῶν μὲν οὖν ὑγρῶν ὅσα μὲν ἐξατμίζεται, ὕδατος, ὅσα

^ LJ

δὲ μὴ, ἢ γῆς, ἢ κοινὰ γῆς καὶ ὕδατος, οἷον γάλα,
ἢ γῆς καὶ ἀέρος; olov ξύλον, ἢ ὕδατος x«l ἀέρος;
οἷον ἔλαιον. Καὶ ὅσα μὲν ὑπὸ θερμοῦ παχύνεται,
κοινά" ἀπορήσειε δ᾽ ἄν τις περὶ οἴνου τῶν ὑγρῶν"
τοῦτο γὰρ καὶ ἐξατμισθείη ἂν, καὶ παχύνεται ὥσπερ
ὁ νέος. Αἴτιον δ᾽ ὅτι οὔθ᾽ ἑνὶ εἴδει a chu ὁ οἶνος,
x«i ὅτι ἄλλος ἄλλως" ὁ γὰρ νέος μᾶλλον γῆς ἢ ὁ
παλαιός" διὸ καὶ παχύνεται τῷ θερμῷ μάλιστα καὶ
πήγνυται ἧττον ὑπὸ τοῦ ψυχροῦ" ἔχει γὰρ καὶ θερ-
μὸν πολὺ καὶ γῆς; ὥσπερ ἐν ᾿Αρχαδίᾳ οὕτως ἀναξη-
ραίνεται ὑπὸ τοῦ χαπνοῦ ἐν τοῖς ἀσχοῖς ὥστε ξυό-
μενος πίνεσθαι. Εἰ δὲ πᾶς ἰλὺν ἔχει, οὕτως ἑκατέρου
ἐστὶν, ἢ γῆς.) ἢ ὕδατος, ὡς ταύτης ἔχει πλῆθος.
Ὅσα δ᾽ ὑπὸ ψυχροῦ παχύνεται, γῆς" ὅσα δ᾽ ὑπ᾽
ἀμφοῖν, κοινὰ πλειόνων, οἷον ἔλαιον xal μέλι xal ὁ
γλυκὺς οἶνος. Τῶν δὲ συνεστώτων ὅσα μὲν πέπηγεν
ὑπὸ ψυχροῦ, ὕδατος. οἷον χρύσταλλος, χιών, χάλαζα,
πάχνη; ὅσα δ᾽ ὑπὸ θερμοῦ, γῆς; οἷον χέραμος, τυρὸς,
νίτρον, ἅλες" ὅσα δ᾽ ὑπ᾽ ἀμφοῖν, τοιαῦτα δ᾽ ἐστὶν

ὅσα ψύξει: ταῦτα δ᾽ ἐστὶν ὅσα ἀμφοῖν στερήσει y.

θερμοῦ καὶ ὑργοῦ συνεξιόντος τῷ θερμῷ" οἱ μὲν yd,
ἄγος ὑγροῦ vd στερήσει dads xo p ama
ρικρινῇ 56 ὁ δὲ κρύσταλλος θερμοῦ μόνου" ταῦτα
δ᾽ ἀμφοῖν’ διὸ καὶ ὑπ᾽ ἀμφοῖν καὶ εἶχεν ἄμφω. “Ὅσων
μὲν οὖν ἅπαν ἐξιχμάσθη, οἷον κέραμος, ἢ ἤλεκτρον"
χαὶ γὰρ τὸ ἤλεκτρον, καὶ ὅσα λέγεται ὡς δάχρυα,
ύξει ἐστὶν, οἷον σμύρνα, λιβανωτὸς, κόμμι- xal τὸ
ἤλεκτρον δὲ τούτου τοῦ γένους ἔοιχε; xal πήγνυται"
ἐμπεριειχημμένα γοῦν ζῷα ἐν αὐτῷ φαίνεται" ὑπὸ
€ τοῦ ποταμοῦ τὸ θερμὸν ἐξιὸν, Oo mep τοῦ ἑψομέ-
vou μέλιτος, ὅταν εἰς ὕδωρ ἀφεθῇ, ἐξατμίζει τὸ
ὑγρόν: ταῦτα πάντα γῆς. Καὶ τὰ μὲν ἄτηχτα καὶ
ἀνιάλακτα, οἷον τὸ ἤλεκτρον, ἢ λίθοι ἔνιοι, ὥσπερ
οἱ πῶροι οἱ ἐν τοῖς σπηλαίοις" καὶ γὰρ οὗτοι ὁμοίως
γίνονται τούτοις, xal οὐχ ὡς ὑπὸ πυρὸς, ἀλλ᾽ ὡς
ὑπὸ τοῦ ψυχροῦ, διεξιόντος τοῦ θερμοῦ, συνεξέρχε-
ται τὸ ὑγρὸν ὑπὸ τοῦ ἐξ αὐτοῦ ἐξιόντος θερμοῦ" ἐν
δὲ τοῖς ἑτέροις ὑπὸ τοῦ ἔξωθεν πυρός" ὅσα δὲ μὴ
ὅλα, γῆς μέν ἐστι μᾶλλον, μαλακχτὰ δ᾽, οἷον σίδηρος
καὶ χέρας. Λιβανωτὸς δὲ χαὶ τὰ τοιαῦτα παραπλη-
σίως τοῖς ξύλοις ἀτμίζει. ᾿Επεὶ οὖν τηχτά γε θετέον
χαὶ ὅσα τήχεται ὑπὸ πυρὸς, ταῦτ᾽ ἐστὶν ὑδατωδ ἐ-

* His autem passionibus et his differentiis homoeomera cor-
porum, sicut dictum est, differunt abinvicem secundum
tactum, et adhuc saporibus et odoribus et coloribus.
Dico autem homoeomera velut quae metallantur, aes,
aurum, argentum, stannum, ferrum, lapidem et alia
talia, et quaecumque ex his fiunt segregata; et quae
in animalibus et plantis, velut carnes, ossa, nervus, pel-
lis, viscera, pili, ines, venae, ex quibus iam constant

anomoeomera, puta facies, manus, pes et alia talia; et

in plantis lignum, cortex, folium, radix et quaecumque
talia, Quoniam autem haec quidem ab alia causa exi-
stunt, ex quibus autem haec, materia quidem siccum

et humidum, quare aqua et terra (haec enim evidentis- -

simam habent potentiam utrumque utriusque); facien
autem calidum et frigidum (haec enim constare faciunt e
coagulant ex illis); accipiamus homoeomerorum qualia
terrae species, et qualia aquae, et qualia communes,
Sunt itaque corporum conditorum haec quidem humida,
haec autem mollia, haec autem dura. Horum m
quaecumque. dura aut mollia coagulatione, dictum
prius. T DPz

Humidorum quidem igitur quaecumque evaporant, aquae;
quaecumque autem non, aut terrae, aut communia ter-
rae et aquae, velut lac, aut terrae et aeris, velut lignum,
aut aquae et aeris, velut oleum, Et quaecumque qui-
dem a calido coagulantur, communia. Dubitabit autem
utique aliquis de vino humidorum: hoc enim et eva-
porabit utique, et ingrossatur sicut novum. Causa au-
tem quia neque' in una specie dicitur vinum, et quia
aliud aliter: novum enim magis terrae quam antiquum,
Propter quod et ingrossatur maxime calido et coagu-
latur minus a frigido: habet enim et calidum multum
et terrae, sicut quod in Arcadia sic exsiccatur a fumo
in utribus ut eductum coaguletur. Si autem omne
faecem habet, sic utriusque est, aut terrae aut aquae,
ut huius habet multitudinem. Quaecumque autem a
frigido ingrossantur, terrae. Quaecumque autem ab am-
bobus, communia plurium, velut oleum et mel et dulce
vinum. Constitutorum autem quaecumque quidem coa-
gulata sunt a frigido, aquae; velut glacies, nix, grando,
pruina, Quaecumque autem a calido, terràe; velut later,
caseus, nitrum, sales. Quaecumque autem ab ambobus
(talia autem sunt quaecumque infrigidatione: haec au-
tem sunt quaecumque amborum privatione, calidi et
humidi simul egredientis cum calido: sales quidem
enim humidi solius privatione coagulantur, et quae:
cumque sincera terrae, glacies autem calidi solius),
autem amborum. Propter quod et ab ambobus et ha-
bebant ambo. Quorumcumque quidem igitur totum
exsudavit, velut later, aut electrum (etenim electrum,
et quaecumque dicuntür ut lacrimae, infrigidatione sunt;
velut myrrha, thus, gummi: et electrum autem videtur
huius generis, et coagulatur; intercepta enim in ipso
animalia videntur: a fluvio autem calidum exiens, velut
cocti mellis, cum in aquam demiseris, evaporat humi-

dum), haec omnia terrae. Et haec quidem illiquabilia '

et immollificabilia, velut electrum, et lapides quidam,
velut pori qui in speluncis. Etenim hi similiter fiunt
his; et non velut ab igne, sed ut a frigido, exeunte
calido, coegreditur humidum ab ex ipso exeunte calido:
in aliis autem ab extrinseco igne. Quaecumque autem
non tota, terrae quidem sunt magis, mollificabilia
autem ;' velut ferrum et cornu. Thus autem et talia
similiter lignis vaporant. Quoniam igitur liquabilia po-

^

K rur e

CAP. X, LECT. XIV

στερα; ἔνια δὲ καὶ κοινὰ, olov κηρός" ὅσα δ᾽ ὑφ᾽
ὕδατος, ταῦτα δὲ γῆς" ὅσα δὲ μηδ’ ὑφ᾽ ἑτέρου,
ταῦτα ἢ γῆς, 7| ἀμφοῖν. Εἰ οὖν ἅπαντα μὲν ἢ ὑγρὰ,
ἢ πεπηγότα, τούτων δὲ τὰ ἐν τοῖς εἰρημένοις πά-
θεσι, καὶ οὐχ ἔστι μεταξὺ, ἅπαντ᾽ ἂν εἴη εἰρημένα
οἷς διαγνωσόμεθα, πότερον γῆς) ἢ ὕδατος, 7 πλειό-
νων χοινὸν; καὶ πότερον ὑπὸ πυρὸς συνέστηχεν, ἢ
ψυχροῦ, ἢ ἀμφοῖν. Χρυσὸς μὲν διὴ καὶ ἄργυρος xal
χαλκὸς xal καττίτερος xai μόλυβδος χαὶ ὕελος xol
λίθοι πολλοὶ ἀνώνυμοι ὕδατος: πάντα γὰρ ταῦτα
τήχεται θερμῷ, "Ec οἶνοι ἔνιοι xal οὖρον καὶ ὄξος
καὶ κονία καὶ ὀρρὸς καὶ ἰχὼρ ὕδατος: πάντα γὰρ
πήγνυται χυχρῷ. Σίδηρος δὲ καὶ κέρας καὶ ὄνυξ καὶ
ὀστοῦν καὶ νεῦρον xol ξύλον καὶ τρίχες xai φύλλα
x«l φλοιὸς γῆς μᾶλλον’ ἔτι ἤλεκτρον, σμύρνα, λί-
βανος καὶ πάντα cd δάχρυα λεγόμενα, καὶ πῶρος;
καὶ οἱ χαρποὶ, οἷον τὰ χέδροπα καὶ σῖτος" cd τοι-
aca pr τὰ μὲν σφόδρα, và δ᾽ ἦττον μὲν τούτων,
ὅμως δὲ γῆς" τὰ μὲν γὰρ μαλαχτὰ, τὰ δὲ θυμιατὰ
xal ψύξει γεγενημέμα" ἔτι νίτρον, ἅλες, λίθων γένη,
ὅσα μήτε ψύξει, μήτε τηχτα. Αἴμα δὲ καὶ γονὴ
χοινοὶ γῆς xal ὕδατος καὶ ἀέρος, τὸ μὲν ἔχον αἷμα
ἶνας μᾶλλον Ὡς διὸ καὶ ψύξει πήγνυται χαὶ ὑγρῷ
τήχεται" τὰ δὲ μὴ ἔχοντα ἕνας ὕδατος" διὸ χαὶ οὐ
πήγνυται. Τονὴ δὲ πήγνυται ψύξει, ἐξιόντος τοῦ

ὑγροῦ μετὰ τοῦ θερμοῦ.

i ostquam Philosophus determinavit de quali-

iytatibus activis et passivis secundum se, tam

in eph quam 1n speciali de singulis spe-

iQ ciebus eorum, nunc determinat de eis per

Pis. comparationem ad corpora. Et circa hoc duo
it:

primo determinat de qualitatibus passivis; secundo
de qualitatibus activis, ibi: Quadie autem calida * etc. Circa
primum duo facit: primo praemittit quaedam necessaria
ad propositum; secundo decenti e qualitatibus pas-
sivis per comparationem ad corpora, ibi: Humidorum
quidem igitur * etc. Quantum ad primum igitur, primum
quod reassumit ex superioribus, est quod corpora sunt
in duplici differentia. Quaedam enim sunt homoeomera
sive homogenea: et talia sunt in quibus partes sunt eius-
dem rationis et nominis cum toto, sicut aqua, terra, li-
gnum, lapis, et in animalibus caro, sanguis et huiusmodi;
alia autem sunt arnomoeomera sive heterogenea, quae
sunt diversarum rationum in toto et in partibus, sicut
animal, homo, facies, manus et similia: partes enim ho-
minis aut manus non sunt homo aut manus. Et omnia
talia differunt abinvicem qualitatibus passivis, et maxime
tangibilibus; differunt etiam odoribus, saporibus et colo-
ribus et similibus: quamvis istis qualitatibus magis diffe-
rant corpora homoeomera quam anomoeomera.- Secun-
dum quod reassumit, est quod causa talium corporum
instrumentalis est duplex. Quis enim instrumentalis ex
parte materiae est humidum et siccum: et ex consequenti
causa materialis istorum est aqua et terra, quia aqua est
primo humida, et terra est primo sicca. Causae vero ex
parte agentis sunt calidum et frigidum: quia talia faciunt
constare et coagulant talia corpora, et ex consequenti sunt
activa. Et ideo considerandum est qualia sunt corpora
homoeomera, scilicet species terrae et aquae et communes
utrique, inquantum Hber talibus qualitatibus. - Ter-
tium vero est, quod corporum constantium alia sunt
humida, alia sunt dura, alia mollia. Sed de duro et molli
superius satis dictum est, quomodo scilicet coagulentur:
nunc autem restat dicendum de reliquis.

2. Deinde cum dicit: Humidorum quidem igitur etc. ,
prosequitur intentum suum, et determinat de qualitatibus
corporum mixtorum per comparationem ad talia corpora.
Primo ergo determinat de qualitatibus passivis, osten-
dendo quae corpora sunt magis humida, et quae magis
sicca a praedominio. Et dicit quod omnium corporum
mixtorum est triplex diversitas: nam quaedam sunt hu-
mida, ut species aquae: aliqua sunt mollia, sicut caro et

-

CXLI

nendum est, et quaecumque liquefiunt ab igne, haec sunt
aquosiora: quaedam autem et communia, velut cera:
quaecumque autem ab aqua, haec terrae: quaecumque
autem ab altero, haec aut terrae, aut amborum. Si
igitur omnia quidem aut humida aut coagulata, horum
autem haec in dictis passionibus, et non est interme-
dium, omnes utique erunt dictae quibus discernemus
utrum terrae, aut aquae, aut plurium commune; et utrum
ab igne constat, aut frigido, aut ambobus. Aurum itaque
quidem, et argentum, et aes, et stannum, et plumbum,
et vitrum, et lapides multi innominati, aquae: omnia
enim haec liquefiunt calido. Adhuc vina quaedam, et
urina, et acetum, et lixivium, et serum, et ichor, aquae:
omnia enim coagulantur frigido. Ferrum autem, et
cornu, et unguis, et os, et nervus, et lignum, et pili,
et folia, et cortex, terrae magis. Adhuc electrum, myr-
rha, thus, et omnia dicta lacrimae, et porus, et fructus,
velut legumina et frumentum; quae talia enim, haec
quidem valde, haec autem minus horum, attamen ter-

rae: haec quidem enim mollificabilia, haec autem exha- Ὁ

labilia et infrigidatione facta. Adhuc nitrum, sales,
lapidum genera, quaecumque neque infrigidatione ne-
que coagulabilia. Sanguis autem et genitura, communia
terrae et aquae et aeris. Sanguis quidem habens inas,
magis terrae: propter quod frigore coagulatur, et hu-
mido liquescit. Non habentes autem inas, aquae: propter
quod et non coagulantur. Genitura autem coagulatur
infrigidatione, exeunte humido cum calido.

nervus: aliqua autem sunt sicca vel dura, ut ossa. Et
istorum ea quae coagulantur vel ingrossantur, aut coa-
gulantur sive ingrossantur a calido, aut a frigido, aut ab
utroque. Similiter etiam dicendum est de liquefactis hu-
midorum. Igitur quaedam sunt vaporantia: et talia sunt
aquea a praedominio, nam vapor est humor aqueus re-
solutus a calido; aut non vaporantia: et talia sunt com-
munia terrae et aquae, ut lac, aut sunt communia terrae
et aeri, sicut ligna, aut aquae et aeri, sicut oleum. Quae
autem ingrossantur a calido, sunt communia terrae et
aquae: nam ingrossatio facta a calido est separatio hu-
midi superflui, et terminatio humidi derelicti cum sicco
terrestri. Ingrossata vero a frigido sunt terrea a praedo-
minio: nam in talibus est parva humiditas compressa
cum multo sicco terrestri. Quae autem ingrossantur ab
utroque, aut sunt communia terrae et aquae, aut terrae
et aeris, sicut apparet de oleo, melle et dulci vino. Sed
dubitatio oritur de vino. Nam ex ea parte qua evaporat,
videtur aqueum a praedominio: ex ea vero parte qua
ingrossatur a calido, videtur terreum a praedominio. ded
dicendum quod de vino tripliciter loquimur. Nam quod-
dam vinum est grossum terrestre, ratione cuius ingros-
satur et etiam coagulatur a calido: unde si ponatur ad
fumum vel solem, humido resoluto desiccatur ad modum
salis; est etiam calidum, ratione cuius a frigido coagu-
lari non potest. Et tale est vinum quod nascitur in Co-
rinthio et apud Arcadas, et est terreum a praedominio.
Quoddam vero est vinum album et debile: et istud est
aquae magis. Vina vero nova ante purificationem, quae
faciunt faeces, sunt communia terrae et aquae secundum
magis et minus, sicut musta. Coagulata vero, aut coagu-
lantur a frigido, et sunt aquea ἃ praedominio, sicut nix,
glacies et grando: coagulata vero a calido sunt terrea,
sicut later, caseus et similia: coagulata autem ab ambo-
bus, sunt communia terrae et aquae; quia coagulata a
frigido coagulantur per solam privationem calidi, et talia
sunt aquea: calido * coagulantur per privationem humidi,
et sunt terrea: ab ambobus autem coagulata coagulantur
per privationem utriusque, et ideo sunt communia terrae
et aquae. Sed coagulata ab utroque differunt inter se:

-quia quaedam sunt in quibus totum humidum * exhalavit

relicto solo humido continuante, sicut in lapidibus. Et
ista sunt magis terrea et mollificari non possunt, sicut
lapides et electrum: nam et electrum videtur esse huius
generis coagulatorum ab utroque; sed lacrimae, et si-
milia, sicut myrrha, thus, gumma et pori, qui sunt quasi

* a calido coa-
gulata ?

* humidum mom
continuans ?

CXLII

lapides geniti ex humiditate montium distillante in spe-
luncis, coagulantur magis per infrigidationem. Quaedam
autem sunt a quibus non totum humidum exhalavit, sed
aliquid remansit quod siccum fluere facit: et talia non
sunt totaliter terrea, et mollificari possunt, sicut ferrum
et cornu. Liquabilia vero aut liquantur ab igne, idest a
calido: et talia aut sunt aquea a praedominio, sicut gla-
cies, aut sunt communia terrae et aquae, sicut cera. Li-
quata autem ab aqua sunt terrea, sicut sal, liquata ab
utroque sunt aut terrea aut communia, sicut sulphur.
Epilogat autem quae dicta sunt de humidis et coagu-
latis etc., dicens quod hoc modo, scilicet sicut supra di-
ctum est, cognoscemus quae istorum sint terrea, et quae
sint aquea. Deinde quasi corollarie concludit ex dictis,
quod aurum et argentum, et tam metalla quam multa
alia, quae cito liquescunt ab igne, sunt aquea a praedo-
minio, sicut urina, vinum'et cetera similia: ferrum autem

METEOROLOGICORUM LIB. IV

et cornu, et talia quae aut non liquescunt per ignem,
aut non cito liquescunt, sunt terrea magis. Adhuc legu-
mina, lacrimae, electrum, myrrha et omnia huiusmodi
quie mollificantur per aquam, sunt terrea: sed inter ipsa
aliqua sunt magis terrea, aliqua minus, et quae sunt magis
terrea, sunt exhalabilia, quae autem minus, sunt mollifi-
cabilia. Et universaliter sunt terrea omnia, quae non
coagulantur a frigido. Sanguis vero, et ea quae iquefiunt
humido et coagulantur frigido, ut semen animalis, sunt
communia terrae et aquae; sed aliqua ipsorum sunt magis
terrea, aliqua magis aquea: quae enim habent vias, idest
poros, intra se sunt magis terrea, sed tamen habent mul-
tum de aqua, et ideo coagulantur, sive ingrossantur a
frigido, sicut sanguis. Quae autem non habent vias, sunt
magis aquea, sicut semen: quod tamen non coagulatur

a frigido, propter viscositatem continentem humidum ne
exeat.

CAP. XI, LECT. XV .

CXLIII

LECTIO DECIMAQUINTA

DE QUALITATIBUS ACTIVIS PER COMPARATIONEM AD CORPORA

Ποῖα δὲ θερμαὶ, ἢ ψυχρὰ τῶν πεπηγότων, ἢ τῶν ὑγρῶν,

£X τῶν εἰρημένων. δεῖ μεταδιώχειν. Ὅσα μὲν οὖν
ὕδατος, ὡς ἐπὶ τὸ πολὺ ψυχρὰ, idv μιὴ ἀλλοτρίαν
ἔχῃ θερμότητα, οἷον κονία, οὖρον, οἶνος: ὅσα δὲ γῆς,
ὡς ἐπὶ τὸ πολὺ θερμὰ διοὶ τὴν τοῦ θερμοῦ δημιουρ-

(av, olov τίτανος xal τέφρα. Δεῖ δὲ λαβεῖν τὴν
ὕλην ψυχρότητα τινα εἶναι" ἐπεὶ γὰρ τὸ ξηρὸν xol
τὸ ὑγρὸν ὕλη (ταῦτα γὰρ παθητικα), τούτων δὲ
σώματα μάλιστα γῆ καὶ ὕδωρ ἐστὶ, ταῦτα δὲ ψυ-
χρότητι ὥρισται, δῆλον ὅτι πάντα τὸ σώματα ὅσα
ἑχατέρου ἁπλῶς τοῦ στοιχείου, ψυχροὶ μιᾶλλόν ἐστιν,
ἂν μὴ ἔχῃ ἀλλοτρίαν θερμότητα, οἷον τὸ ζέον ὕδωρ,
7 τὸ διὸ τέφρας ἠθημένον" χαὶ γὰρ τοῦτο ἔχει τὴν
£x τῆς τέφρας θερμότητα’ ἐν ἅπασι γάρ ἐστι θερ-
PM ἢ πλείων, ἢ ἐλάττων; τοῖς πεπυρωμένοις"

ιὸ καὶ ἐν τοῖς σαπροῖς ζῷα ἐγγίνεται" ἔνεστι γὰρ
θερμότης ἡ φθείρασα τὴν ἑκάστου οἰχείαν θερμό-
τητα. Ὅσα δὲ κοινὰ, ἔχει θερμιότητα- συνέστη γὰρ
τὰ πλεῖστα ὑπὸ θερμότητος πεψάσης. Ἔνια δὲ σῆψίς
ἐστιν, olov vd συντηχταά" Occ ἔχοντα μὲν τὴν φύσιν
θερμὰ xol αἷμα καὶ γονὴ καὶ μυελὸς καὶ ὁπὸς καὶ
πάντα τὰ τοιαῦτα, φθειρόμενα δὲ καὶ ἐξιστάμενα
τῆς φύσεως οὐχέτι" λείπεται γὰρ ἡ ὕλη, γῆ οὖδα,
ἢ ὕδωρ" διὸ ἀμφότερα δοκεῖ τισι, καὶ οἱ μὲν ψυχρὼ,
οἱ δὲ θερμὰ ταῦτα φασιν εἶναι, ὁρῶντες, ὅταν μὲν
ἐν τῇ φύσει ὦσι, θερμὰ, ὅταν δὲ χωρισθῶσι, πηγνύ-
μενα. Ἔχει μὲν οὖν οὕτως: ὅμως δ᾽ ὥσπερ διώρι-
σται, ἐν οἷς μὲν ἡ ὕλη ὕδατος τὸ πλεῖστον, ψυχροὶ
(ἀντίκειται γὰρ τοῦτο μάλιστα τῷ πυρί), ἐν οἷς δὲ
γῆς 7| ἀέρος, θερμότερα. Συμβαίνει δέ ποτε ταὐτὰ
γίνεσθαι ψυχρότατα καὶ θερμότατα ἀλλοτρίᾳ θερμό-
^n7w ὅσα γὰρ μάλιστα πέπηγε καὶ στερεώτατά
ἔστι, ταῦτα ψυχρά τε μάλιστα, ἐὸν στερηθῇ θερμό-
τητος, καὶ χάει μάλιστα, ἐὰν πυρωθῇ,, οἷον ὕδωρ
χαπνοῦ καὶ λίθος ὕδατος χάει μᾶλλον.

eterminat de qualitatibus activis per compa-
rationem similiter ad corpora, ostendens quae
sint calida et quae frigida a praedominio. Et
dicit quod omnia quae sunt aquea a praedo-
ε minio, sunt üniversaliter frigida, nisi recipiant
caliditatem aliunde: sicut urina, quae recipit caliditatem
a digerente caliditate, lixivium, quod recipit caliditatem
4 cineribus calidis per quos colatur, et vinum ab aere ca-
lido circumstante. Terrea autem universaliter sunt cali-
diora, sicut calx et cinis. Non est autem intelligendum,
quod terrea sint calida ab intrinseco et secundum natu-
ram suam, quia ratione materiae, scilicet tam terrae quam
aquae, omnia mixta sunt frigida; quia materia mixtorum
sunt humidum et siccum, sicut supra dictum est: humi-
dum autem attribuitur aquae, quae est frigida et humida,
'iccum vero terrae, quae est frigida et sicca; et ita sem-
per materia mixtorum est frigida, sive sit terra, sive
aqua. Sed terra dicitur calidior aqua: tum quia frigidum
convenit aquae per se primo, terrae autem per partici-

ationem: tum quia utrumque ipsorum recipit alienam
caliditatem, sed aqua non ita cito transmutatur ab igne
sicut terra, quia terra convenit cum igne in siccitate ,
aqua vero in nullo, et quia aqua est rarior terra, ideo
ilorem non recipit in cumulo nec receptum sic fortiter
tenet, ut terra; et propter- hoc universaliter omnia aquea
et humida sunt minus calida quam sicca et terrea. Licet
autem terra et aqua, sicut dictum est, ex natura sua sint
frigida, tamen in omnibus tam terreis a praedominio
quam aqueis est recepta aliqua caliditas extrinseca. In

AC

* Qualia autem calida aut frigida coagulatorum aut humi-
dorum, ex dictis oportet considerare. Quaecumque qui-
dem igitur aquae, ut ad multum frigida, si non alienam
habeant caliditatem; velut lixivium, urina, vinum. Quae-
cumque autem terrae, ut ad multum calida, propter
calidi operationem ; ut calx et cinis. Oportet autem
accipere secundum materiam quaedam frigidissima esse.
Quoniam enim siccum et humidum materia (haec enim
passiva); horum autem corpora maxime terra et aqua
sunt, haec enim frigiditate determinata sunt; palam est
quod omnia corpora, quaecumque utriusque simpliciter
elementi, frigida magis sunt, si non habeant alienam
caliditatem, velut fervens aqua, aut quae per cinerem
colata. Etenim haec habet eam quae ex cinere calidita-
tem: in omnibus enim ignitis est caliditas, aut amplior
aut minor. Propter quod et in putrefactis animalia
innascuntur: inest enim caliditas quae corrumpit pro-
priam uniuscuiusque caliditatem. Quaecumque autem
communia, habent caliditatem : constant enim plurima
a caliditate quae digessit: quaedam enim putrefactiones
sunt, velut syntecta. Quare habentia quidem secundum
naturam calida, et sanguis, et genitura, et medulla, et
lac, et omnia talia: corrupta autem, et egredientia a
natura, non adhuc: relinquitur enim materia, terra exi-
stens, aut aqua. Propter quod ambo videntur quibus-
dam; et hi quidem frigida, hi autem calida haec aiunt
esse, videntes, cum quidem in natura fuerint, calida,
cum autem separata fuerint, coagulata. Habet. quidem
igitur sic totaliter, ut determinatum est. In quibus qui-
dem materia aquae secundum plurimum, frigida (oppo-
nitur enim haec maxime igni); in quibus autem terrae
aut aeris, calidiora. Accidit autem aliquando haec fieri
frigidissima, et calidissima aliena caliditate. Quaecumque
enim maxime coagulata sunt et solidiora sunt, haec
frigida maxime, si priventur caliditate, et ardent maxime,
si igniantur; velut aqua fumo, et lapis aqua urit magis.

cuius signum in talibus generantur animalia ex putrefa-
ctione, quorum generatio non posset esse, nisi in tali
materia esset recepta aliqua caliditas particularis coagens,
et simul disponens materiam ad influxum caelestem, qui
est universale generans talia animalia. Quaedam autem
terrea vel aquea sunt sine putrefactione, ut metalla, et
ideo in his non.generantur animalia. Quae autem sunt
communia terrae et aquae; sunt calida: quia talia coagu-
lantur a calido separante humidum, terminando humidum
cum reliquo sicco; et ideo talia quandiu retinent mixtam
naturam ἃ generantibus data, sunt calida. Corrupta vero
et perdentia naturam sunt frigida magis, praesertim cum
perditur natura nobilior et acquiritur forma ignobilior,
sicut in mortuis hominibus apparet; et non solum per-
dentia naturam, sed etiam separata a proprio loco natu-
rali sunt frigidiora, sicut semen, sanguis et lac, quando
sunt extra propria loca. Et rationem huius reddit, quia
talia per corruptionem revertuntur in naturam elementi
praedominantis, scilicet aquae vel terrae, quae sicut di-
ctum est, sunt frigida. Non autem determinat de igneis
vel aereis, ostendendo utrum sint calida vel frigida, tum
primo, quia fere in omnibus mixtis praedominatur aqua

vel terra secundum existentiam vel quantitatem : licet

in aliquibus praedominetur ignis aut aer secundum vir-
tutem; tum secundo, quia manifestum est, Ua talia in
uibus praedominatur ignis vel aer, sunt calida, cum haec
» s elementa respectu aliorum sint activa: calidum vero
est maxime activum; propter quod etiam ignea sunt ma-
gis calida quam aerea. :

* Cap. xr.

- CXLIV

METEOROLOGICORUM LIB. IV

LECTIO DECIMASEXTA

DE CORPORIBUS HOMOEOMERIS PER COMPARATIONEM AD PASSIONES PRAEDICTAS l

᾿Επεὶ δὲ περὶ τούτων διώρισται, καθ᾽ ἕκαστον λέγωμεν,

τί σάρξ, ἢ ὀστοῦν, ἢ τῶν ἄλλων τῶν ὁμοιομερῶν"
ἔχομεν γορ ἐξ ὧν ἡ τῶν ὁμοιομερῶν φύσις συνέστηχε,
τὰ γένη αὐτῶν, τίνος ἕκαστον γένους, διὰ τῆς γε-
νέσεως" ix μὲν γὰρ τῶν στοιχείων τοὶ ὁμοιομερῇ, ἐκ
τούτων δ᾽ ὡς ὕλης το ὅλα ἔργα τῆς. φύσεως. Ἔστι
δ᾽ ἅπαντα ὡς μὲν ἐξ. ὕλης, ἐκ τῶν εἰρημένων, ὡς
δὲ χατ᾽ οὐσίαν, τῷ λόγῳ. ᾿Αεὶ δὲ μᾶλλον δῆλον ἐπὶ
τῶν ὑστέρων καὶ ὅλως ὅσα οἷον ὄργανα xai ἕνεκά
τοῦ: μᾶλλον γὰρ δῆλον ὅτι ὁ νεχρὸς ἄνθρωπος ópo-
vup.oc. Οὕτω τοίνυν x«l χεὶρ τελευτήσαντος ὁμωνύ-
μως; καθάπερ καὶ αὐλοὶ λίθινοι λεχθείησαν" οἷον vdp
χαὶ ταῦτα ὄργανα ἄττα ἔοικεν εἶναι. Ἥττον δ᾽ ἐπὶ
σαρκὸς xxl ὀστοῦ vd τοιαῦτα δῆλα" ἔτι δ᾽ ἐπὶ πυρὸς
καὶ ὕδατος ἧττον" τὸ γὰρ οὐ ἕνεκα ἥκιστα ἐνταῦθα
δῆλον ὅπου πλεῖστον τῆς ὕλης" ὥσπερ γὰρ εἰ τὰ
ἔσχατα ληφθείη; ἡ μὲν ὕλη οὐθὲν ἄλλο map αὐτὴν,
ἡ et οὐσία οὐθὲν ἄλλο ἢ ὁ λόγος, τὰ δὲ μεταξὺ
ἀνάλογον τῷ ἐγγὺς εἶναι ἕκαστον, ἐπεὶ καὶ τούτων
ὁτιοῦν ἐστιν ἕνεχα του, καὶ οὐ πάντως ἔχον ὕδωρ,
ἢ πῦρ, ὥσπερ οὐδὲ σὰρξ, οὐδὲ σπλάγχνον" τούτων
δ᾽ ἔτι μᾶλλον πρόσωπον καὶ χείρ. ἍΛππαντα δ᾽ ἐστὶν
ὡρισμένα τῷ ἔργῳ" τὰ μὲν γὰρ δυνάμενα ποιεῖν τὸ
αὐτῶν ἔργον ἀληθῶς ἐστιν ἕχαστα, olov ὁ ὀφθαλμὸς εἰ
ὁρᾷ, τὸ δὲ μὴ δυνάμενον ὁμωνύμως, οἷον ὁ τεθνεὼς,
ἢ ὁ λίθινος" οὐδὲ γὰρ πρίων ὁ ξύλινος, ἀλλ᾽’ ἢ ὡς
εἰκών. Οὕτω τοίνυν καὶ σὰρξ, ἀλλοὶ τὸ ἔργον αὐτῆς
ἧττον δῆλον ἢ τὸ τῆς γλώττης᾽ ὁμοίως δὲ καὶ πῦρ’
ἀλλ᾽ ἔτι ἧττον ἴσως δῆλον φυσιχῶς ἢ τὸ τῆς σαρχὸς
ἔργον. Ὁμοίως δὲ καὶ τὰ ἐν τοῖς φυτοῖς καὶ τὰ
ἄψυχα, οἷον χαλκὸς καὶ ἄργυρος" πάντα γὰρ δυνά-
μεν τινί ἐστιν, ἢ τοῦ ποιεῖν, ἢ τοῦ πάσχειν, ὥσπερ
xaX σὰρξ καὶ νεῦρον, ἀλλ᾽ οἱ λόγοι αὐτῶν οὐχ ἀχρι-
βεῖς: eos πόθ᾽ ὑπάρχει xal πόθ᾽ oU, οὐ ῥῴάδιον
διιδεῖν, ἂν ped σφόδρα ἐξίτηλον dj καὶ τὸ σχήματα
μόνον ἡ λοιπὰ, olx καὶ τὸ τῶν παλαιουμιένων νεχρῶν
σώματα ἐξαίφνης τέφρα γίνεται ἐν ταῖς θήκαις. Καὶ
καρποὶ μόνον τῷ σχήματι, τὴν δ᾽ αἴσθησιν οὐ φαί-
νονται παλαιούμενοι σφόδρα, x«l vd ἐκ τοῦ γάλα-
χτος πηγνύμενα. Tà μὲν οὖν τοιαῦτα μόρια θερ-
μότητι καὶ ψυχρότητι καὶ ταῖς τούτων κινήσεσιν
ἐνδέχεται γίνεσθαι, πηγνύμενα τῷ θερμῷ καὶ τῷ
ψυχρῷ λέγω δ᾽ ὅσα ὁμοιομερῇ, οἷον σάρχα, ὀστοῦν,
τρίχας; νεῦρα; καὶ ὅσα τοιαῦτα᾽ πάντα γὰρ διαφέ-
ρει ταῖς πρότερον εἰρημέναις διαφοραῖς, τάσει, ἕλξει;
θραύσει, σκληρότητι, μαλακότητι χαὶ τοῖς ἄλλοις
τοῖς τοιούτοις" ταῦτα δ᾽ ὑπὸ ψυχροῦ καὶ θερμοῦ καὶ
τῶν χινήσεων γίνεται μιγνυμένων τὰ δ᾽ ἐχ τούτων
συνεστῶτα οὐδενὶ, ἂν δόξεις τὸ ἀνομοιομερῇ,, olov
χεφαλη; ἢ χεὶρ, ἢ ποὺς; ἀλλ᾽ ὥσπερ καὶ τοῦ μαλχὸν
μὲν ἢ ἄργυρον γενέσθαι αἰτία ψυχρότητος καὶ θερ-
μότητος χίνησις, τοῦ δὲ πρίονα ἢ φιοαλην ἢ κιβωτὸν
οὐχέτι, ἀλλ᾽ ἐνταῦθα μὲν τέχνη; ἐχεῖ δὲ φύσις, ἢ
ἄλχη τις αἰτία. ᾿Επεὶ οὖν ἔχομεν τίνος γένους ἕχα-
στον τῶν ὁμοιομερῶν, ληπτέον καθ᾽ ἔχαστον τί ἐστιν,
οἷον τί αἷμα, ἣ σάρξ, ἢ σπέρμα καὶ τῶν ἄλλων ἕκα-
στον" οὕτω γὰρ ἴσμεν ἕχαστον διὰ τί καὶ τί ἐστιν,
ἐὰν τὴν ὕλην ἢ τὸν λόγον ἔχωμεν, μάλιστα δ᾽ ὅταν
ἄμφω; τῆς τε γενέσεως xal vits ind χαὶ πόθεν ἡ
ἀρχὴ τῆς κινήσεως. Δηλωθέντων δὲ τούτων; ὁμοίως
τὰ V ὁμοιομερῇ θεωρητέον, καὶ τέλος τὰ ἐκ τούτων
συνεστῶτα. οἷον ἄνθρωπον, φυτὸν x«l τἄλλα τὰ
τοιαῦτα.

o ,
* Quoniam autem de. his determinatum «est secundum

unumquodque, dicamus quid caro, aut os, aut aliorum
homoeomerorum. Habemus enim ex quibus quae ho-
moeomerorum natura constituit genera ipsorum, cuius
generis unumquodque, per generationem. Ex elementis
quidem enim homoeomera; ex his autem, ut materia,
omnia opera naturae. Sunt autem omnia, ut quidem
ex materia, ex dictis; ut autem secundum. substantiam,
ratione. Semper autem magis palam est in posteriori-
bus, et totaliter quaecumque velut organa et gra

huius. Magis enim palam quod qui mortuus homo,
aeqüivoce. Sic igitur et manus mortui aequivoce, quem-
admodum et si fistulae lapideae dicantur: velut enim
et haec organa quaedam videntur esse. Minus autem
in carne et ossa talia manifesta sunt; adhuc autem in
igne et aqua minus: quod enim cuius gratia, minime.
hic palam ubi plurimum materiae. Sicut enim εἴ si
extrema accipiantur, materia quidem nihil aliud prae-
ter ipsam, substantia autem nihil aliud quam ratio,
intermedia autem proportionaliter, eo quod prope sit
unumquodque: quoniam et horum quodcumque est
gratia huius, et non omnibus modis habens aqua aut
ignis, sicut neque caro, neque viscera; his autem adhuc
magis facies et manus. Omnia autem terminata sunt
opere. Quae quidem enim possunt facere ipsorum opus,
vere sunt unumquodque; puta oculus .si videt, Quod
autem non potest, aequivoce; puta mortuus aut lapideus:
neque enim serra quaé lignea nisi ut imago. Sic igitur
et caro; sed opus ipsius minus palam quam quod lin-
guae. Similiter autem ignis; sed. adhuc forte minus
manifestum naturaliter quam carnis opus. Similiter au-
tem et quae in plantis, et inanimata, velut aes et ar-
gentum. Omnia enim potentia quadam sunt aut faciendi
aut patiendi, sicut caro et nervus; sed rationes ipso-
rum non certae. Quare quando existunt, et quando n:

non facile perspicere, nisi valde deperditum fuerit et
figurae solae sint reliquae: velut antiquorum mort m
corpora subito cinis fiunt in sepulchris; et früctus so-

lum figura, secundum sensum autem non »
inveterati valde; et ex lacte coagulata. Tales quidem
igitur partes caliditate et frigiditate et motibus ab his
contingit fieri, coagulatas calido et frigido. Dico autem
quaecumque homoeomera, velut carnem , os, pilos,
nervos et quaecumque talia. Omnia enim differunt prius
dictis differentiis , tensione, tractione, comminutione ,
duritie, mollitie et aliis talibus. Haec autem a cali

et frigido et motibus fiunt mixtis. Constituta autem ex
his quae anomoeomera nullo adhuc utique videbuntur,
velut caput, aut manus, aut pes: sed sicut et fiendi
aes quidem aut argentum causa caliditas. et frigiditas
et motus; fiendi autem serram, aut phialam, aut ar-
cam non adhuc; sed hic quidem ars, ibi autem natura,

vel alia aliqua causa. Si igitur habemus cuius generis

unumquodque homoeomerorum, accipiendum secun-
dum unumquodque quid est, puta quid. sanguis, aut
caro, aut sperma, et aliorum unumquodque. Sic enim
scimus unumquodque propter quid, et quid est, si
materiam aut rationem habemus, maxime autem cum
ambo, generationis et corruptionis, et unde principium
motus, Manifestatis autem his,. similiter homoeomera
considerandum, et tandem ex his constituta, velut ho-
minem, plantam et alia talia.

* Cap. xir.

est om. Pa.

CAP. XII, LECT. XVI

eterminat de bomoeomeris, idest homogeneis
corporibus, ostendendo quomodo differant
per passiones determinatas, et magis conti-
iy B nuando ea quae determinata sunt ad libros
74*) sequentes. Primo igitur praemittit duo. Quo-
rum primum est, quod determinando de homoeomeris de
facili cognoscemus reliqua, quia omnia constant ex ho-
moeomeris tanquam ex partibus. Ipsa autem homoeomera

ossunt cognosci ex dictis: quia determinatum est * a qui-
us Beerenrar tanquam ab agente, quia scilicet a calido et
8l

frigido, et ex quibus fiant tanquam ex materia, quia ex
humido et sicco, et ex consequenti ex aqua et terra, quae
sunt materia omnium mixtorum. - Secundum est, quod
formae homoeomerorum substantiales sunt nobis ignotae:
et ex consequenti talia corpora non sunt nobis cognita, nisi
per accidentia praedeterminata, qs cognitionis quiddita-
tivae principium est forma. substantialis. Quod autem
tales formae sint nobis ignotae manifestat, quia formae
quanto sunt posteriores in via generationis, tanto magis
sunt notae: sicut anima quae est ultima in via genera-
tionis et est principium diversarum operationum, est nota
valde, et ideo discernimus inter animalia viva et mortua;
sed forma carnis non est sic nobis nota, et ideo non ita
bene discernimus inter carnem vivam et mortuam: adhuc
etiam formae * ignis et aeris sunt nobis minus notae **.
Quod autem ita sit, dupliciter probat. Primo, quia materia

"quae de se est pura potentia, non est cognoscibilis nisi

per analogiam ad formam, forma vero quae est actus

et perfectio, est cognoscibilis per se: formae igitur in-

termediae quanto sunt remotiores a materia et propin-
uiores ultimae formae, tanto magis sunt-notae; sed
Éric homoeomerorum sunt propinquae materiae et ele-

mentis; igitur sunt minus notae. Secundo, omne corpus

quod generatur ex materia, habet wr formam per
quam determinatur ad speciem, et talis forma cogno-
ropriam operationem: quia unumquodque

scitur per
icimus esse tale, diano potest facere pro-

tunc vere

prium opus ilius, sicut vere dicimus esse oculum cum
videt, eum autem qui non videt, sicut oculus lapideus
aut mortuus, non vocamus oculum nisi aequivoce et
metaphorice, ut serra lapidea vellignea quae non potest
Secare, est serra aequivoce; operationes autem animae

-

CXLV

sunt nobis magis notae quam operationes carnis vel ignis,
et operationes plantarum sunt magis cognitae quam ope-
rationes inanimatorum, ut metallorum et aliorum ho-
moeomerorum: quia omnia habent aliquam formam et
virtutem, sed nom cognoscimus recte rationem et formam
ipsorum, quia operatio earum est nobis incognita. Ex
hoc sequitur, quod omnis nostra cognitio quam habemus
de formis substantialibus, est per operationem sive per
alia accidentia et figuras, et ideo discernimus inter ho-
minem mortuum et vivum; non autem discernimus ita
bene inter carnem vivam et mortuam, quia operatio eius

non est cognita, et figura videtur esse eadem: cuius

autem operatio est incognita, illud non cognoscitur nisi
per figuram, sicut antiquorum mortuorum corpora quae
sunt redacta in cinerem, non cognoscimus nisi per ali-

quam figuram. - Concludit igitur quod homoeomera, idest

corpora quae habent partes eiusdem rationis cum toto,
sicut caro, nervus, pili, fiunt tanquam ab agente, scilicet
instrumentali, a caliditate et frigiditate per motum factum
ab ipsis, tanquam ex materia fiunt ex humido et sicco,
et differunt inter se per praedeterminatas passiones, sci-
licet duritie, mollitie, tractione, comminutione etc.: et ex
hac* oportet ea cognoscere quale sit unumquodque, ex
talibus praedeterminatis *, postquam forma substantialis est
nobis incognita. Sed corpora dissimilium partium, ut facies,
manus, non differunt per tales qualitates nisi ratione eo-
rum ex quibus componuntur, sicut phialae vel arcae non
est causa calidum vel frigidum, nisi inquantum sunt causa
argenti vel ligni ex dibus talia componuntur: sed dif-
ferunt formis naturalibus existentibus in eis, sicut arti-
ficialia differunt formis artis, licet materia eorum, ut
metalla, differant passionibus istis.

Deinde epilogat, dicens quod isto modo cogno-
scimus quid sint homoeomera, quia tunc cognoscimus
aliquid, cum cognoscimus causam materialem * eius vel
formalem, et melius cum cognoscimus utramque. Ma-
xime autem cognoscimus aliquid, cum cognoscimus omnes
eius causas, quia perfecta cognitio habetur de rebus per
omnes causas earum. Cum autem cognoscimus homo-
genea, quae sunt'partes aliorum, considerandum erit de
alis, ut de animalibus et plantis, quae constituuntur ex
his partibus.

Opp. D. Tgowak T. III. APPENDIX.

* hoc?

* praedominatis
PÓ.

* naturalem pa.

b $£1- Pais

tob w»

iyu ;
1:05 E "uid
pn e ἀπ

ΕΣ t ;

wor UT REC σοι.

WU WTPUPRSPPATTREREREMPITT s

INDEX

EORUM QUAE IN APPENDICE CONTINENTUR

———ÓÉá——

IN LIBROS ARISTOTELIS |
DE GENERATIONE ET CORRUPTIONE

LIB I CAP. VI.
LECTIO DECIMAOCTAVA

Quare et quo ordine sit tractandum de mixtura, de
agere et pati, et de tactu - Determinatur defi-
nitio tactus

Βα, 9.2 ot ood οι φόνος dul «BILAN ἃ

CAP. VII.
LECTIO DECIMANONA
Opiniones contrariae circa habitudinem mutuam
agentis et patientis; assignatur causa contrarie-

. tatis — Agens et patiens esse similia genere et
diversa specie probatur

LECTIO VIGESIMA

Diversitas et causa diversitatis agentium — Ostendi-
tur ad quas causas reducantur agens et patiens.

CAP. VII.
LECTIO VIGESIMAPRIMA

Diversae opiniones de modo quo perficitur agere
et pati in corporibus; comparantur adinvicem.

CAP. I.
LECTIO PRIMA
Recapitulatio praecedentium — Quid restet conside-
randum. — Refutatis falsis opinionibus de mate-
ria elementorum manifestat Philosophus opinio-
Bem propridin —. roce noo αι το, ερίζεςτε
CAPP. I, II.
LECTIO SECUNDA
Qualia sint prima principia formalia elementorum.
CAP. IH.
LECTIO TERTIA
Quatuor esse elementa probatur ex ratione et an-
tiquorum variis opinionibus de numero elemen-
torum — Quis locus proprius cuilibet elemento,
et quae qualitas in unoquoque dominetur. . .
CAP. IV.
LECTIO QUARTA
Omnia elementa nata sunt ex se invicem generari —

Quo modo eorum mutua generatio contingat
iB speciali osténditur. 77 57. 73 07772 ων

CAP. V.

LECTIO QUINTA
Probatur subiectum transmutationis elementorum
non esse aliquod corpus — Recapitulatio prae-
COLL C USSAPEESENEREE T RECETTES

LECTIO SEXTA
Reprobatur opinio dicentium non omnia elementa
adinvicem transmutari — ostenditur suppositum
quod in transmutatione elementorum impossibile
Ἐπ procedete mE ποϊηνθσ............

CONTINUATIO

LECTIO VIGESIMASECUNDA
Opiniones praedictae (lect. praeced.) multipliciter
reprobantur
|. CAP. IX.
LECTIO VIGESIMATERTIA
Secundum veritatem determinatur quomodo et sub

quibus conditionibus contingat agere et pati —
Falsa opinio de modo patiendi improbatur . .

Wo. CAP. X.
IV .LECTIO VIGESIMAQUARTA

Utrum. €t quomodo mixtio differat a generatione,
alteratione: et augmento — Explicatur qualiter

elementa veniant ad mixtionem, et quomodo sint
vir in mixto

LECTIO VIGESIMAQUINTA

Duae opiniones de modo mixtionis refutantur —
Determinatur quando et ex quibus fiat mixtio,
IX et quae facilius, quae difficilius misceantur . . »

LIBER II.

CAP. VI.
LECTIO SEPTIMA

Refutatur opinio Empedoclis de transmutatione ele-
mentorum.
CAPP. VIL VIL.
LECTIO OCTAVA
Improbata opinione Empedoclis determinatur quo-
modo fit mixtum ex elementis — Ulterius osten-
ditur cuilibet mixto omnia inesse elementa .'. »
CÀP. IX.
'"LECTIO NONA

Praeter causam materialem et formalem generabi-
lium requiritur quaedam tertia — Improbantur
opiniones contrariae

XXXI

CAPP. IX, X.
LECTIO DECIMA

Quae sit causa efficiens generationis et corruptionis
perpetuae — Ex dictis solvitur quaestio quaedam
antiquorum — Utrum et unde sit motus con-
tinüus in rebum, COE M MLDRE τ τ »

XXXIV

LECTIO UNDECIMA
Utrum quaedam generantur ex necessitate. . . .. »
LECTIO DUODECIMA

Qualis generatio secundum Philosophum sit perpe- -
tua - Solvuntur duae quaestiones consequentes. »

XXXVII

XXXIX

τ «ἀκ Prem e a cL PIDE "f. pag.

"Odd nr ntatyBim nupmulese les pag.

XVI

XVIII

XXI

LVII

LIX

CXLVIII INDEX
IN LIBROS ARISTOTELIS METEOROLOGICORUM

CONTINUATIO

LIB. II CAP. VI.
LECTIO UNDECIMA

De ordine et contrarietate ventorum. . . . . τ τ Ὁ pag. Lxm
LECTIO DUODECIMA
De quibusdam accidentibus et effectibus ventorum. » LXVII
CAP. VII.
LECTIO DECIMATERTIA
Improbantur quaedam opiniones de terraemotu. . » LXIX

CAP. VIII.
LECTIO DECIMAQUARTA

opinio ex pluribus signis accidentibus circa ter-
raemotus probatur s... lul v Me RS pag. LXXI

LECTIO DECIMAQUINTA
De accidentibus consequentibus terraemotum et dif-

ferentis 608 cr Esso o MIT » — LXXVI
CAP. IX.
LECTIO DECIMASEXTA
Quomodo generentur tonitruum et coruscatio. .. » LXXX

LECTIO DECIMASEPTIMA
Opiniones aliorum de coruscatione et tonitruo re-

Principium terraemotus iuxta Philosophum — Eius fatantür ἐν ἈΚ τ Si... ll. » — LXXXII
LIBER III
CAP. I. CAP. IV.
LECTIO QUINTA
LECTIO PRIMA De generatione colorum iridis in generali — Deter- :
De ecnephia et typhone. ..... «eee pag. LXXXV minatur de colore puniceo . .... ...... pag. | xcv
LECTIO SECUNDA LM SERM NI
; Absolvitur quaestio de coloribus iridis — Additur
De incensione et fülmine ........ eee » LXXXVII dissertatio, qua nonnullae aliae circa iridem
quaestiones solvyntut., «eser * evt sor P HESS » — XCVIH
CAP. II. ᾿ m
LECTIO TERTIA LECTIO SEPTIMA
De quibusdam accidentibus circa halo, iridem, pa- De figura et quibusdam aliis accidentibus iridis. . » ew
relios et virgas — Assignatur eorum causa uni- die up
versalis - Praemittuntur quaedam supponenda LECTIO OCTAVA
insequentibus... t t n n n m » LXXXIX X E
De virgis et parglitis & odiieeo ^ shines E ps » cvir
"nva CAP. VII.
LECTIO QUARTA | LECTIO NONA
De hag o rM SR E RR Pics v Vite » xcu | De fossilibus et metallidis ............. » CIX
LIBER IV
CAP. I. CAPP. VI, VII.

LECTIO PRIMA

Prooemium - Resumuntur quaedam alibi determi-
DB. Loss s AMATH SN FI eS oer pag. CXI

LECTIO SECUNDA

De operationibus qualitatum activarum in mixto,
et primo de generatione. simplici et naturali et

de corruptione ei opposita .. ...... s. » CXIII
CAP. II.
LECTIO TERTIA
De digestione et indigestione . . . . 0... » ΟΧΥ
CAP. III.

LECTIO QUARTA

De speciebus digestionis et indigestionis, et primo

de pepansi et omote ......:. ere » CXVII
LECTIO QUINTA
De hepsesi et molynsi. 4. ue rr os » CXIX
LECTIO SEXTA
De opteki et: StRteUM« δον τῷ ion ον ὦ ATIS IP ὦ » CXXI
CAP. IV.

LECTIO SEPTIMA

De primis qualitatibus passivis corporum — Definiun-
tur durum δε δι, o rio rea rn » — CXXII

CAPP. V, VI.
LECTIO OCTAVA

Quo ordine sit procedendum -- Ostenditur quaenam
siccantur et humectantur et quomodo . . ... » CXXV

LECTIO NONA

Determinatur de quibusdam speciebus qualitatum
passivarum in parti
CAP. VIII.
LECTIO DECIMA
Corollarium quoddam ex praecedentibus — Quae et

quot sint species qualitatum passivarum -- De-
terminatur de eis in particulari. . . . .᾿. . .. » CEEXE

CAP. IX.
LECTIO UNDECIMA

Sequitur de speciebus qualitatum passivarum in
particulari 2501.9. ee ds RENE RS. » — CXXXIII

LECTIO DUODECIMA

Sequitur de speciebus qualitatum passivarum in par-
ticülari . 702025 TOES ΟΝ EIS » CXXXV

LECTIO DECIMATERTIA
Sequitur de speciebus qualitatum passivarum in
particulan... s.s. S ONES ES NOE » CXXXVIII
CAP. X.
LECTIO, DECIMAQUARTA
De qualitatibus passivis per comparationem ad
OOFDOFa . vens sU DET REETADACERE CRETAE TO E INS » CXL
CAP. XI.
LECTIO DECIMAQUINTA
De qualitatibus activis per comparationem ad cor-
pora. ... ;9 06 1, ἀν ἀῶ, Ra » — CXLII

CAP. XII.
. LECTIO DECIMASEXTA

De corporibus homoeomeris per comparationem ad
passiones praedictis ou i season I ace tet » . CXLIV

"US

Ferr" Tp HEP P Ene

»

*

Fr. Augustinus Bausa-

»

.
-
7 τὴ
i : |
: *
,

MD

3 |e* |

erii: TOSS
iind Ll SEIN

Ἷ tel

B Thomas Aquinas, Saint

765 Opera omni
τὸ pe a

1882
t.3

PLEASE DO NOT REMOVE
CARDS OR SLIPS FROM THIS POCKET

UNIVERSITY OF TORONTO LIBRARY

m
-
-

V ποσσὶν ero pedo ca a Smart
Si ME t S US Dna Ar gm dE 2 V. eq E SNR
: E

NEAR d

Mei in rue 2d atta eA σεῖς Maus
eM ^ d a Mr τος
"E. D ἘΣ eaE iat
Dae etui e e ipe tapa EET

ET Vr ae teer Mri

1 LAE s eramus qr
ME deer etin eee RIA DR αν Y rr EY re τὰ

pet trs a - -—
c my tá σι -- E ΩΣ
E TEES IT
RETE, TR Te
E idt s etn
ὩΣ POR ad
M

"m
E

Lt τε

Were:
MEE Rud Atta
Rr Er eid

mU

x»
- E a
nS ME RES

RU

T Κι